You are on page 1of 10

Ege niv. Ziraat Fak. Derg.

, 2004, 41(3):155-164 ISSN 1018-8551

Gne-Rzgr Hibrid Enerji le Su Pompalama


Mustafa ENGN 1

Summary Water Pumping With Pv-Wind Hybrid Energy


This paper presents simulation results of the pumping system that has been connected to the PV-wind hybrid power generating system. The models for the PV cell, the battery, the wind turbine and the pump are based on model description found in the literature. The other components models for PV-wind hybrid system, namely charger, inverter, converter, load and controller are based on electrical and electronics knowledge. The implementation is done using MATLAB Simulink, a simulating program. Keywords: hybrid power generating system, PV, wind turbine, water pump.

Giri lk kurulum maliyetinin yksek olmas nedeniyle yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retmek tketiciler tarafndan tercih edilmemektedir. Son yllarda rzgr trbinlerinden elde edilen enerjinin maliyeti birok devletin verdii tevik sonucu geleneksel enerji kaynaklar ile rekabet eder hale gelmitir. Birok lkede rzgr iftlikleri rettii elektrik enerjisini ulusal elektrik ana vermektedir. Gne enerjisinden elektrik reten sistemler ulusal elektrik ana bal olmalarna ramen otonom sistemlerde daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Dnyada elektrik ann olmad blgelerde
1

. Gr. Dr., E.. EGE Meslek Yksekokulu, Bornova, zmir enginm@bornova.ege.edu.tr,

155

fotovoltaik enerji (PV) ile su pompalama birok yerleim biriminin ime suyu ihtiyacn karlamaktadr. Gne ve rzgr enerjilerinin elektrik enerjisine dntrlmelerinin nnde duran en byk engel kesikli olmalardr. Gne enerjisi mevsimlere gre deimekle beraber ancak gnn te biri sresince elektrik enerjisine dntrlebilmektedir. Rzgr enerjisinde de durum farkl deildir. Kk ve orta lekli otonom sistemlerde gndz saatlerinde bataryalarda depolanan elektrik enerjisi gece yk beslemektedir. Son yllarda yaplan aratrmalar ile birbirini tamamlayc zellik gsteren iki veya daha fazla alternatif enerji kayna birlikte kullanlarak sistem gvenirliinin arttrlabilecei ortaya kmtr. (zdamar ve arkadalar, 2001). Hibrid enerji retim sistemi ad verilen bu tr sistemlerde en ok rzgar-gne veya rzgar-mikro hidroelektrik jeneratrleri birlikte kullanlmaktadr. Birden fazla yenilenebilir enerji kaynann elektrik enerjisi retiminde kullanm elektrik retim sistemin ilk kurulum maliyeti arttrmasnn yan sra sistemin yapsn ve tasarmn karmak hale getirmektedir. lkemizin bat ve gney blgelerinde Nisan-Kasm aylar arasnda sadece gneten elektrik enerjisi reten sistem iin gerekli gne enerjisi bulunmasna ramen k aylarnda yardmc kaynak kullanlmas gerekmektedir. Bu ak rzgar potansiyeli yksek olan yerlerde rzgar enerjisi ile tamamlanabilir. (Engin ve arkadalar, 2001). Gnmzde, PV sistemlerin enerji kayna olarak en fazla tercih edildii uygulamalar arasnda su pompalama sistemleri bulunmaktadr. PVden beslenen su pompalama zellikle ehir su ve elektrik ebekesine bal olmayan krsal yrelerde kuyu veya kanallardan su temininde veya zirai amal arazilerde sulama kanallarndan araziye su datmnda ekonomik olarak kullanlabilmektedir. Tarm arazilerinin ehir alanlarna gre daha geni olmalar nedeniyle kurulacak elektrik datm ebekesinin yatrm maliyeti yksek olacaktr. zellikle lkemizde tarmsal sulama iin tevik verilse de elektrik fiyatlarnn yksek olduu dnlrse PV, rzgar trbini veya rzgar gl gibi ilk yatrm maliyetleri yksek fakat iletme maliyetleri yok denecek kadar az olan yenilenebilir enerji kaynaklarnn su pompalama amal kullanlmas kanlmazdr. Dnyada Amerika bata olmak zere birok gelimi lkede sulu tarm ve hayvanclkta PV sistemlerinin kullanmna son eyrek asrda hz verilmitir. Bu eilim son on ylda Meksika, Hindistan, Kenya, Brezilya ve Gney Kore gibi gelimekte olan lkelere de yansmtr. 156

Bu makalede Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstitsnde aydnlatma amal kurulan gne- rzgar hibrid enerji retim sistemine zellikle sulamann gerekli olduu yaz aylarnda aydnlatma sonras artan enerjiyi deerlendirmek amacyla su pompas balants yapldnda elde edilebilecek su miktar simlasyon ile belirlenmitir. Materyal Ve Metot Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstits tarafndan 1994-1999 yllar arasnda llen saatlik ortalama rzgar hzlar ve gne nm deerleri kullanlarak yaplan analizler sonucu E. . Gne Enerjisi Enstits binasnda bir rzgar-gne hibrid enerji retim sistemi kurulduunda yl boyunca belirlenen yk besleyebilecei belirlendi (Engin, 2002). Bu amala ncelikle hibrid enerji retim sisteminin ekil-1 de de gsterilen temel elemanlarnn matematik modelleri gelitirildi. Bu birimlerin birlikte dzgn bir ekilde almasn salayan denetim biriminin alma koullar belirlendi. Elde edilen matematik model kullanlarak MATLABde yazlan bilgisayar program MATLAB Simulink programnda 1999 yl rzgar hz, gne nm ve ortam scaklk lmleri kullanlarak saatlik olarak simle edildi ve bataryada depolanan enerjinin saatlik deiimi elde edildi (ekil-2). arj reglatr
AC

IW
DC

IB

DC
AC

IL

EL

Rzgar Trbini Denetim EB IS Gne Paneli arj reglatr

Lambalara

Batarya

ekil 1. Gne-rzgar hibrid enerji retim sistemin elemanlar.

Sisteme model yk olarak Enstit binasn gece aydnlatmas seildi. Lambalar gne n alglayan bir sensr ile alp kapatld. 157

Batarya enerjisi k aylar dnda minimum seviyeye hi dmedi. K aylarnda ise deiik zamanlarda 230 saat minimum seviyeye derek lambalar yanmad. Tketilen enerjinin birim maliyeti 1,05 $/kWh olarak hesapland (Engin ve arkadalar, 2001).
11 10 9 8

SOC, KWh

7 6 5 4 3 2

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

Zaman (Saat) ekil 2. Simlasyon sonucuna gre bataryada depolanan enerjinin saatlik deiimi.

Alan (m2) k gc Tipi retici firma Alan (m2) k gc Tipi retici firma

Gne Pili 5,84 720 Wp M65 Arco Solar Rzgar trbini 1,07 400 W AIR403 Shouthwest Batarya Gurubu 10,08 (kWh) 2 V, 210 Ah, 24 adet ak Tpkl, sabit tesis nci ak

Toplam kapasite Hcre gerilimi ve kapasitesi Tipi retici firma

izelge 1. Kurulacak hibrid sistemin temel elemanlarnn boyutlar ve zellikleri.

158

Hibrid enerji retim sistemi izelge-1de zellikleri belirtilen temel elemanlarla haziran 2000de kuruldu deneme retiminin sonunda Eyll 2000-Austos 2001 aralnda altrld (olak ve arkadalar, 2002). ekil-1de belirtilen deerler 10ar dakikalk sklkla llerek dataloggera kaydedildi. lmlerden elde edilen sonular ekil-3te gsterilmitir. ekil 2 ve 3 karlatrdmzda birbirine ok yakn sonular elde edildii grlmektedir. K aylarnda sistemin gece tketecei enerjiyi ancak bataryalarda depolayabildii bulutlu gnlerde ise ancak rzgarn olmas durumunda aydnlatma yapabildii belirlenmitir. PV sistemle beslenen aydnlatma uygulamalarnda ska karlalan bu durum k aylarnda artan rzgar potansiyeli ile ksmi de olsa kapatlmtr. Sistem k aylarnda yk 210 saat enerjisiz brakmtr. Tketilen enerjinin birim maliyeti 0.85 $/kWh olarak hesaplanmtr (Engin ve arkadalar, 2003).
11 10 9 8

SOC, KWh

7 6 5 4 3 2

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

Zaman (Saat)
ekil 3. Hibrid enerji siteminden llen deerlere gre bataryada depolanan enerjinin saatlik deiimi.

PV le Beslenen Su Pompalar PV ile beslenen su pompalama sistemleri genel olarak dier pompalama sistemlerine benzemekle birlikte alma verimlerini ve kararlln arttrmak asndan baz ek denetim ve depolama 159

birimlerine gereksinim duyulabilir. PV ile beslenen pompalama sistemin blok diyagram ekil 4de gsterilmitir, sistemin temel elemanlar; PV panel, pompa, motor, depo ve denetim birimidir. Bu temel elemanlara ek olarak PV pompa sistemleri iin dier su sirklasyon sistemlerinde olduu gibi farkl boyut ve zelliklerde pompa kullanm mmkn olup uygulamada bu pompalar merkezka yada pistonlu olmak zere iki temel kategoride toplamak mmkndr. Her iki kategorideki pompalar ayrca suya daldrlabilir (dalg tipi) yada daldrlamaz olma konumuna gre snflandrlabilir. Uygulamann trne, gnlk su ihtiyac ve pompa hidrolik kayplarna bal olarak pompa tipi seilir.

ekil-4 Dalg pompa ile derin kuyudan su ekilmesi. Sistemde denetim birimi uygulamann niteliine bal olarak PV panel gne izleyicisi, pompa yk reglatr ve su seviye sensrleri ierebilir. Gne izleyicisi gn boyu gne nmlarnn PV panel yzeyine dik gelmesi iin PV paneli yatay veya dikey olarak hareket ettirir. Pompa yk reglatr, evre scakl ve gne nm iddetiyle deien PV panel g k ile pompa yk arasnda optimum uyumun salanmasnda kullanlr. Su seviye alglayclar ise deponun dolduunu veya kuyuda suyun yeterli olmadn belirlemek amacyla kullanlr. htiya fazlas retilen elektrik veya pompalanan su gnein olmad zamanlarda kullanlmak zere depolanabilir. Fazla elektrik 160

bataryalarda, fazla su ise plastik, metal ve benzeri maddelerden yaplan havuzlarda yksek bir yerde depolanr. PV ile beslenen pompaya hareketi salayan motor alternatif akm (AC) veya doru akm (DC) ile altrlabilir. PV panelin doru akm retmesi nedeniyle bir ok uygulamada DC motorlar kullanlrken, kolay bulunabilmesi ve ebeke elektrii ile de alabilmesi nedeniyle AC motorlarn kullanld uygulamalarda vardr. AC motorlar kullanldnda doru akm alternatif akma evirmek iin invertr kullanlmaldr. nvertrn verimi yke bal olarak %75 ile %96 arasnda deiir. Alternatif akm motorunun verimi doru akm motoruna gre daha dktr. Dnyada retilen PV ile beslenen pompalarn tamam DC motorludur ve 12-48 Volt ile alrlar. DC Dalg Pompann Matematik Modeli Suyu kuyudan depoya pompalayacak hidrolik g, suyun tanaca toplam ykseklik, yer ekimi ivmesi, suyun ak hznn bir fonksiyonudur. Eitlik 1den hidrolik g hesaplanabilir (Narvarte ve ark., 2000). PH = 2.725 Q H V (1)

Borularda srtnme sonucu oluan kayplar, Pf, dikkate aldmzda istenilen suyu depoya aktarmak iin gerekli elektrik gc eitlik 2den hesaplanr.
PELP = PH + Pf MP

(2)

Eitlikte MP motor pompa ikilisinin toplam verimidir. PH + Pf pompann kndaki mekanik gtr. Pf genellikle hidrolik gcn %10u kadar kabul edilir (Cuadros ve ark., 2004). Pompa bu elektrik enerjisini gne pilinden, rzgar trbininden ve denetim biriminin izin verdii kadaryla aklerden karlayacaktr. Eitlik 3te bataryadan ekilen gcn iareti denetim birimi tarafndan belirlenecektir. Eer akler bo ise gne pili ve rzgar trbininden retilen enerjinin bir ksm bataryay arj etmek iin kullanlacaktr. Gne pili ve rzgar

161

trbininden elde edilen toplam g pompay altrmaya yetmediinde ise bataryadan takviye alnabilecektir. PELP = PPV + PW PB (3)

Bir gn boyunca depoya pompalanacak suyun miktar eitlik 2, 3, ve 4n birletirilmesi ile elde edilen eitlik 5ten hesaplanr. VH MP 3.025 H V

Qd =

gn

(I PV + I W I B ) dt

(4)

Sistemin Simlasyonu ve Bulgular Hibrid enerji sisteminin gerilimi 24 Volt olduu iin seilecek pompa bu gerilimde alabilmelidir. retici firmalar pompann teknik zelliklerinin yan sra performans erilerini de tketicilere verirler. Bu eriler kullanlarak pompann verimi hesaplanabilir. Pompann verimi suyun pompalanaca toplam ykseklie ve uygulanan elektrik gcne gre deiir. Simlasyon iin SHURflo firmasnca retilen 9300 serisi 24 Voltluk DC dalg pompa seilmitir. (SHURflo, 2002). Suyun pompalanaca kuyunun derinlii 60 mdir, deponun yerden ykseklii 10 metre olarak belirlendiinde toplam suyun pompalanaca ykseklik 70 metre olacaktr. Pompann performans erisinden MP 70 m iin pompaya uygulanan elektrik gcne bal olarak 0,38 ile 0,45 aralnda deimektedir. Sistem ncelikle aydnlatma amal kurulduu iin denetim birimi ak grubu tam olarak arj edilmeden pompay altrmayacak ekilde ayarland. Gne rzgr hibrid enerji sisteminin simlasyonu 2001 ylnda saatlik aralklarla kaydedilmi gne nm, rzgr hz ve ortam scaklk deerleri kullanlarak MATLAB Simulink programnda yapld ve gnlk retilen suyun yl boyunca deiimi ekil-5de gsterildi. retilen suyun %72,8i PV panelden retilen elektrik ile geri kalan ise rzgr trbininden retilen elektrik enerjisi ile pompalanmtr. Aydnlatma ve su pompalamada kullanlan enerjinin birim fiyat sistemin kullanm mr 20 yl kabul edildiinde 0.68$/kWh olarak hesapland. 162

7 6 5 Qd (m 3) 4 3 2 1 0 1 31 61 91 121 151 181 211 241 271 301 331 361 Gn

ekil-5 Gne-rzgar hibrid sistemden beslenen dalg pompadan gnlk elde edilen suyun yl boyunca deiimi.

Sonu Ve Tartma Gne-rzgar hibrid enerji retim sisteminin matematik modeline DC dalg pompa matematik modeli eklendi. Gne nm, rzgar hz ve ortam scakl deerleri kullanlarak MATLAB Simulinkte hibrid enerji retim sisteminin aydnlatma ve pompa yk ile simlasyonu yapld. Simlasyon sonunda kurulu olan hibrid enerji retim sisteminin aydnlatmaya ek olarak Mart ayndan balayarak Ekim aynn ortasna kadar gnde 1 m3n zerinde su pompalanabilecei belirlendi. Elde edilen bu suyun sulama amal kullanlabilmesi iin zirai sulama konusunda uzman kiiler ile ibirlii yaplmaldr. zet
Bu makalede gne-rzgar hibrid enerji retim sistemine balanacak su pompalama sisteminin simlasyon sonular gsterilmitir. Hibrid enerji retim sisteminin modelini oluturan PV, rzgar trbini, batarya ve pompann matematik modelleri literatrden alnd. nvertr, konvertr, denetim birimi, yk ve arj reglatr gibi yardmc elemanlarn modelleri ise elektrik elektronik bilgileri kullanlarak yazld. Sistemin simlasyonu MATLAB Simulink simlasyon program ile yapld. Anahtar kelimeler: Hibrid enerji retim sistemi, gne pili, rzgar trbini, su pompalama.

163

Simgeler
Qd PELP PH PW PPV PB IW IPV IB VH Q HV MP Pf

Gnlk su retimi (m3). Suyu pompalamak iin kullanlan elektrik gc (W). Suyu pompalamak iin gerekli hidrolik g (W). Rzgar trbininin rettii elektrik gc (W). PV panelden elde edilen elektrik gc (W). Bataryadan ekilen g (W). Rzgar trbininin rettii akm (Amper). PV panelin rettii akm (Amper). Batarya akm (Amper). Hibrid sistem gerilimi (Volt). Suyun ak hz (m2). Suyun pompalanaca toplam ykseklik (m). Motor ve pompa ikilisinin toplam verimi. Borularda srtnmeden dolay oluan kayp g (W).

Kaynaklar
Cuadros F. Lpez-Rodrguez F, A. Marcos A., Coello J. 2004, A procedure to size solar-powered irrigation (photoirrigation) schemes, Solar Energy vol. 76, pp 465473 olak, M., zdamar, A., Engin, M., 2002. Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstits Binasnn Gece ve D Aydnlatmasnn Rzgar ve Gne Enerjisinden Salanmas, E. . Aratrma Fonu Projesi, Proje No: 98/BL/004, s.71, zmir. Engin, M, olak M, 2001, PV-Wind hybrid energy sytem for lighting, International Solar Energy Society 2001 Solar World Congress, 25-30 November, Adelaide, Australia. Engin, M, olak M, Szng Photovoltac-Wnd Hybrd Energy System, International Solar Energy Society 2003 Solar World Congress, 18-23 June 2003, Gothenburg, Sweden. Narvarte L., Lorenzo E., Caamano E., 2000, Pv Pumpng Analytcal Desgn And Characterstcs Of Boreholes, Solar Energy Vol. 68, No. 1, pp. 4956, zdamar, A., zbalta, N., Yldrm, E. D., 2000, Rzgar ve Gne Enerjilerinin Birbirlerini Tamamlamas, III. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu Bildiri Kitab, s.97112, stanbul. SHURflo Pump Manufacturing Company, 2002 5900 Katella Ave Cypress, Ca 90630.

164

You might also like