Celik Basinc Elemanlarinda Burkulma Boylari Ve Bunu Etkileyen Faktorler Buckling Lengths On Steel Compression Components and Factors That Affect It

ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA BOYLARI
VE BUNU ETKLEYEN FAKTRLER

Ruen GMEN
YKSEK LSANS TEZ
naat Mhendislii Anabilim Dal
Temmuz 2005
BUCKLING LENGTHS ON STEEL COMPRESSION COMPONENTS

AND FACTORS THAT AFFECT IT
Ruen GMEN
MASTER OF SCIENCE THESIS
Department of Civil Engineering
July 2005
ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA BOYLARI
VE BUNU ETKLEYEN FAKTRLER
Ruen GMEN
Osmangazi niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Lisansst Ynetmelii Uyarnca
naat Mhendislii Anabilim Dal
Yap Bilim Dalnda
YKSEK LSANS TEZ
Olarak Hazrlanmtr
Danman: Do. Dr. Eref NLOLU
Temmuz 2005
Ruen GMEN in YKSEK LSANS tezi olarak hazrlad elik Basn

Elemanlarnda Burkulma Boylar ve Bunu Etkileyen Faktrler balkl bu alma,
jrimizce lisansst ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul
edilmitir.
ye : Do. Dr. Eref NLOLU (Danman)
ye : Prof. Dr. Hasan GNEN
ye : Do. Dr. Nevzat KIRA
Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ............................. tarih ve ......................

sayl kararyla onaylanmtr.
Prof. Dr. Abdurrahman KARAMANCIOLU

Enstit Mdr
iv
ZET
Bu almada, elik basn elemanlarnda burkulma boylar ve bunu etkileyen

faktrler ele alnd. Lineer elastik, homojen ve izotrop malzemeden yaplm kolon,
burkulma olay sonunda ar ekil deitirme veya dayanma snrn aan yksek
gerilme nedeni ile grevini yapamaz hale gelebilir. Bu nedenle mhendislikte eksenel
basnla ykl ubuklarn burkulmadan grevlerini yapacak ekilde tasarlanmas
gerekir.
zellikle son zamanlarda yksek dayanml malzemelerin kullanlmas,
elemanlar ve dolaysyla yapy narin hale getirmi, bu da stabilite artnn birok halde
n plana gemesine neden olmutur. Basn ubuklarnn emniyet yklerinin
bulunmasnda burkulma olay esas olduundan stabilite problemleri sz konusudur.
Sistemde en byk gerilme, o cisim iin msaade edilen snr aarsa, istenilen emniyet
kalmam demektir. Eksenel P yknn belli bir kritik deeri (Pk) gemesi halinde,
ubuun btn artk elastik gc ile ilk denge konumuna dnemeyecek hale gelir. Bu
durumda ubuktaki denge bozulunca ubuk dorusal formundan ayrlp yana doru
eilmektedir.
Burkulmada, ubua dardan bir eilme momenti etkimedii halde
ubuun eksenel kuvvet etkisinde dengesini kaybederek eildii de gz nnde

bulundurulmaldr.
ereve basn ubuklar, erevenin yanal hareketinin nlenip nlenmemesine
gre ele alnr.
Efektif burkulma boyu katsaysn etkileyen birok faktr vardr.
Bunlar; kiri atalet momenti, kolon atalet momenti, kiri boyu ve kolon boyuna bal
olarak deiiklik gstermektedir. Bu deiiklikler ve burkulma kontrolleri eitli forml
ve tablolar yardmyla bulunur.
Ayrca yaplan uygulamalarla burkulma boyu
sabitlerindeki deiimler incelenmitir.
Anahtar Kelimeler : elik basn elemanlarnda burkulma, burkulma boylar, Euler

Teorisi
SUMMARY
In this study, buckling lengths and the factors which affects buckling were
examined. A column which is made of linearly elastic, homogenous and isotropic
material, may be damaged after an event of over deflection or high stress which exceeds
the endurance capacity. For that reason, in engineering, steel bars need to be designed
to work properly without buckling under axial compression. Especially, using of high
strengthened materials, makes slenderize members of structures and whole structure
indeed, which mostly shows the importance of stability. To determine safety loads of
steel bars under compression stability problems is occurred for the reason of buckling.
Exceeding the maximum allowable stress of a member of a system, means that, needed
safety is not existing in that system. When an axial P load exceeds the critical level
(Pk), the bar is unable to turn back to its previous undeformed condition with its own
elastic force. In this condition, balance becomes unstable and bar sways from its
normal. In buckling, bending occurrence of bar must be considered because of stability
loose under axial force, without any acting bending moment.
Frame structures and their steel bars are classified as either
sidesway
constrained or sidesway not constrained. There are many parameters which effects
effective length factor. These differences and effective buckling ratios are computed by
using formulas and charts. In additional, the change of buckling ratio coefficient was
examined by samples.
Keywords: Buckling at steel compression members, buckling length, Theory of Euler
vi
TEEKKR
Yksek Lisans eitimi sresi iinde gerek derslerimde ve gerekse tez

almalarmda, bana danmanlk ederek beni ynlendiren, her trl olana salayan
ve birlikte almaktan byk onur duyduum ok deerli hocam ve danmanm Do.
Dr. Eref NLOLU na ve bu sre ierisinde yardmlarn esirgemeyen naat
Mhendislii blmndeki btn retim elemanlarna deerli katklarndan dolay
teekkrlerimi sunarm.
Ayrca tm hayatm boyunca her konuda yardmlarn ve desteklerini aldm ve

alacam aileme de sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Ruen GMEN
Temmuz 2005
vii
NDEKLER
Sayfa
ZET ............................................................................................................................iv
SUMMARY ...................................................................................................................v
TEEKKR .................................................................................................................vi
EKLLER DZN .....................................................................................................ix
ZELGELER DZN ................................................................................................x
SMGELER VE KISALTMALAR DZN ..............................................................xii
1. GR VE AMA......................................................................................................1
2. ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA..........................................2

2.1 Denge Konumu......................................................................................................2
2.2 Elastik ubuk.........................................................................................................3
2.3 Eksenel Basnla Ykl Elastik Prizmatik ubuklarn Burkulmas......................4
2.3.1 ki ucu mafsall prizmatik ubuk...................................................................5
2.3.2 Bir ucu ankastre dier ucu serbest prizmatik ubuk....................................10
2.3.3 Bir ucu ankastre dier ucu mafsall prizmatik ubuk..................................13
2.3.4 ki ucu ankastre prizmatik ubuk.................................................................16
2.4 Eksenel Basnla Ykl Elastik Prizmatik ubuklarda Burkulma Uzunluu ve
Kritik Yk............................................................................................................18
2.4.1 Kesme kuvvetinin kritik yke etkisi............................................................20
3. BASIN UBUKLARI...........................................................................................23
3.1 Burkulma Yk....................................................................................................23
3.2 Burkulma Boyu Katsays....................................................................................29
UYGULAMA 3.1................................................................................................32
viii
NDEKLER (devam)
Sayfa
3.3 Burkulma Boyunu Etkileyen Faktrler...............................................................35

3.3.1. ki katl tek gzl bir sistemde burkulma katsaysnn incelenmesi .........35
3.3.2. katl iki gzl bir sistemde burkulma katsaysnn incelenmesi ..........42
3.3.3. Kiri boyu deiiminin burkulma katsaysna etkisinin incelenmesi ........59
3.3.4. Kolon boyu deiiminin burkulma katsaysna etkisinin incelenmesi ......62
UYGULAMA3.2........................................................................................64
4. SONU VE NERLER ........................................................................................66
5. KAYNAKLAR DZN............................................................................................68
ix
EKLLER DZN
ekil
Sayfa
2.1
Denge Konumu .............................................................................................2
2.2
Yaylarda denge durumu ................................................................................3
2.3
Burkulma ......................................................................................................3
2.4
ki ucu mafsall prizmatik ubuk ..................................................................5
2.5
Burkulma boylarnn incelenmesi .................................................................8
2.6
f Vmax sapmasnn incelenmesi ..................................................................10
2.7
Bir ucu ankastre dier ucu serbest prizmatik ubuk .....................................10
2.8
Bir ucu ankastre dier ucu mafsall ubuk ...................................................13
2.9
ki ucu ankastre prizmatik ubuk .................................................................16
2.10
Burkulma boylarnn deiimi ......................................................................19
3.1
deal elastik deal plastik malzeme ............................................................25
3.2
Tek simetri eksenli enkesitler .......................................................................25
3.3
Simetri eksenli enkesitler .............................................................................25
3.4
ki katl tek gzl ereve sistem..................................................................35
3.5
katl iki gzl ereve sistem..................................................................42
3.6
Tek katl ereve sistem................................................................................59
3.7
katl iki gzl ereve sistemde kolon boyunun deiimi.......................62
ZELGELER DZN
ekil
Sayfa
3.1
Basn ubuklarnda burkulma boylar .........................................................28
3.2
teleme nlenmi basn ubuklarnda burkulma boyunun hesabnda

kullanlan k deeri iin nomogram ...........................................................30
3.3
teleme nlenmi basn ubuklarnda burkulma boyunun hesabnda

kullanlan k deeri iin nomogram ...........................................................31
3.4
ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin k burkulma katsaysnn
incelenmesi sonular....................................................................................36
3.5
ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin k burkulma katsaysnn

incelenmesi sonular....................................................................................37
3.6
ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas ...........................................................................................39
3.7
ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler yardm ile
ile kyaslanmas ...........................................................................................40
3.8
Yatay telenmesi nlenmi sistemlerde k burkulma katsay deerleri.....41
3.9
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin k burkulma katsaysnn
incelenmesi sonular...................................................................................43
3.10
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
ile kyaslanmas ...........................................................................................44
3.11
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin k burkulma katsaysnn
ncelenmesi sonular...................................................................................46
3.12
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin denklemler yardm ile
ile kyaslanmas ..........................................................................................47
3.13
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin k burkulma katsaysnn

ncelenmesi sonular..................................................................................49
xi
ZELGELER DZN (devam)

Sayfa
ekil
3.14
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler yardm ile
ile kyaslanmas .............................................................................................50
3.15
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin k burkulma
katsaysnn incelenmesi sonular.................................................................51
3.16
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k
burkulma katsays ile kyaslanmas...............................................................52
3.17
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin k burkulma
3.18
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin denklemler
3.19
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin k burkulma
3.20
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin denklemler
3.21
Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi ile k burkulma

katsaysnn incelenmesi sonular ................................................................60
3.22
Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi sonucunda denklemler

yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma
katsays ile kyaslanmas..............................................................................60
3.23
GA ile k arasndaki bantnn incelenmesi................................................61
3.24
katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi ile k

burkulma katsaysnn incelenmesi sonular................................................63
3.25
katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi sonucunda

denklemler yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan
k burkulma katsays ile kyaslanmas.......................................................63
xii
SMGELER VE KISALTMALAR DZN
Simgeler
Aklama
Eksenel basn yk
Pk
Kritik yk (burkulma yk)
Elastisite modl
Atalet momenti (cm4)
Ic
Burkulma boyunun hesaplanaca dzlemdeki kolonlarn atalet momenti
Ig
Burkulma boyunun hesaplanaca dzlemdeki kirilerin atalet momenti
Imin
Minimum atalet momenti (cm4)
lk
Burkulma uzunluu (cm)
Kesme kuvveti
Sc
Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm kolonlarn boyu (cm)
Sg
Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm kirilerin boyu (cm)
Burkulma boyu hesabnda kullanlan katsay
ubuun narinlii ile balantl burkulma katsays
En byk basn kuvveti
Nmerik arpan katsays
ubuk enkesit alan (cm2)
Narinlik
ki
Kritik burkulma gerilmesi
Orantl snr gerilmesi
Akma gerilmesi
em
Ykleme ve malzemeye gre ekme emniyet gerilmesi
Enkesit atalet yarap
kr
Tama yk emniyet says
Moment
dem
Burkulma emniyet gerilmesi
Burkulma katsays
C1, C2
ntegrasyon sabitleri
xiii
SMGELER VE KISALTMALAR DZN (devam)
Ksaltmalar Aklama
cm
Santimetre
Metre
kg
Kilogram
tg
Tanjant
cos
Cosins
sin
Sins
TSE
Trk Standartlar Enstits
1. GR VE AMA
ekil deitiren cisim mekaniinde, d etkiler altnda dengede bulunan bir
sistem iin iki nemli soru sz konusudur; bunlardan birincisi sistemde zorlanmalar
tehlikeli saylan snra ne derece yakndr eklindedir, dieri ise sistemin incelenen
denge konumu acaba kararl mdr tarzndadr. Sistemde zorlanmalar tehlikeli snra ne
derece yakndr sorusunun cevab, sistemde i kuvvet veya gerilme dal ile ilgilidir.
Eer en byk gerilme o cisim iin msaade edilen snr am ise, artk sistemde
istenilen emniyet kalmam demektir. Bu problemlere ksaca "gerilme problemleri"
adn veriyoruz. Sistemin incelenen denge konumu kararl mdr tarzndaki sorularn
cevab iin; eer denge konumu kararl deil ise, sistem bu konumdan ok kk
etkilerle bir defa saptrlacak olursa tekrar ilk durumuna geri dnmek bir yana, bundan o
kadar ok ayrlr ki sonunda sistem tamamen ker ve harap olur. Bu gibi problemlere
de ksaca "stabilite problemleri" adn veririz. ( Pflger, 1970)
Stabilite konusu, zellikle son zamanlarda nem kazanmtr; nk yksek
mukavemetli gerelerin kullanlmas yapy ok narin bir hale getirmi bu da stabilite
artnn birok halde n plana gemesine sebep olmutur. Bu konu ile ilgili birok
alma yaplmtr.
Burkulma boyu ile ilgili yaplan bir almada, ok katl erevelerdeki kolonlar
iin uygun bir efektif burkulma boyu katsays tespit edilmitir. Bunun iin, sz konusu
kolonlarn alt ve st ularnda eit yaylarla birletirilen paralarn yer deitirmesinde
daha sonra kullanlacak olan dnme rijitlik katsays serisi tretilmitir. Birimlerin
sonradan varolan eksenel kuvvetlerinde olduu gibi, uzak ularndaki btn olas
dnme ve aktarma snr koullar hesaba katlmtr. Daha sonra, efektif burkulma boyu
katsaysnn hesaplanmas iin analitik bir eitlik ve Eurocode 3 tekine benzer bir
dalm grafii kullanlmtr. (Gantes and Mageirou, 2005 )
Gerek balant koullar altnda iskelelerin yk tama kapasitelerinin
deerlendirilmesi iin yksek performans kiri-kolon elemanlar kullanlarak ileri
seviyede lineer olmayan bir sonlu eleman modeli oluturulmutur. Ek olarak, ok katl
kap tipi modler elik iskelelerin gvenli ve etkin kullanm adna pratik bir tasarm
rehberi gelitirmek iin, iskelelerin alt ve st ksmlarndaki duru ve dnme
snrlamalar geni bir aralkta kontrol edilmitir. ( Yu, et al., 2004)
2. ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA (ELASTK STABLTE)

2.1. Denge Konumu
Rijit cisimler kararl, kararsz ve farksz diye adlandrlan deiik denge
durumundan olumaktadr. Bunu aadaki (ekil 2.1.) den aklayabiliriz.
(ekil 2.1.)' de bir kre kapann i yznde, bir de d yznde duran bir bilye
dnelim. Bilye denge konumundan saptrlp kendi haline braklrsa, (a) halinde
yeniden ilk konumuna dnd halde, (b) halinde tekrar denge konumuna dnmez. (a)'
ya kararl "stabil", (b)'ye ise kararsz "stabil olmayan (labil) denge konumu ad verilir.
Bu iki halin snr ise, bilyenin (c)' deki gibi yatay bir dzlem zerinde
durmasdr. Bu halde cisim denge konumundan ayrlrsa yeni konumunda da yine
dengede kalr. Buna da "farksz denge" konumu ad verilir. (nan, 1996)
ekil 2.1. Denge Konumu
ubuklarda da yukarda ki bilye rneine benzer kararszlk durumlar ortaya

kabilmektedir. Bunu aklamak iin de (ekil 2.2.)' de ki rijit ubuk (kolon) rneini
inceleyelim:
Eer ubuk ekseni hizasndaki mesnete, ilave olarak sal sollu yerletirilen
yaylar olmasayd, ubuun dengesi kararsz olacakt. Dengenin kararl yne gitmesine,
yaylarn yardm ettii aktr. Ancak ubuun kendi arl ihmal edilirse, yaylarn k
yay sabitinin (katsaysnn) byklne gre, yani yaylarn direncine gre P yknn
belli bir snrna kadar denge kararl olur. P' nin bir kritik (Pk) deerinden sonra, artk
yaylarn direnci, bozulan denge konumunu dzeltmeye yetmez.
ekil 2.2. Yaylarda Denge Konumu
2.2. Elastik ubuk

Elastik ubuklarda (kolonlarda) bu rnekteki yaylarn yerine ubuun btn
geer. Buna gre, eksenel P yknn belli bir kritik deere (Pk) erimesi halinde,
ubuun btn artk kendi liflerinin elastik gc ile ilk denge konumuna dnemeyecek
hale gelir. Bu durumda ubuktaki denge bozulunca ubuk dorusal formundan ayrlp
yana doru eilmektedir ( ekil 2.3).
ekil 2.3. Burkulma
Bu olaya "burkulma (flambaj)" ad verilir. Burkulmada, ubua dardan bir

eilme momenti etkimedii halde ubuun eksenel kuvvet etkisinde dengesini
kaybederek eildii gz nnde bulundurulmaldr.
Eksenel basnla ykl btn doru eksenli ubuklarda benzer hallere az ya da
ok oranda rastlanr. Burkulan ubuklarda basn gerilmesi tehlikeli deerlere erimese
bile byk yer ve ekil deitirmeler meydana gelir ve ubuk grevini yerine
getiremeyecek duruma der. Bu tr ubuklar eksenel basn yerine eksenel ekme ile
yklenseler, denge durumlar daima kararl olur. Bylece eksenel ekme ile ykl
ubuklar, gerilmeleri belirli bir deeri ap kopuncaya kadar bulunduklar kararl denge
konumlarn korurlar.
2.3. Eksenel Basnla Ykl Elastik Prizmatik ubuklarn Burkulmas

(Euler Teorisi )
Eksenel basn yk etkisindeki prizmatik (sabit) kesitli doru eksenli

ubuklarn (kolonlarn) eksenlerinin, yk altnda doru konumdan eri konuma gemesi
olayna BURKULMA ad verilir. ( Kaltak, 1999)
Lineer elastik, homojen ve izotrop malzemeden yaplm kolon, burkulma olay
sonunda ar ekil deitirme veya dayanma snrn aan yksek gerilme nedeni ile
grevini yapamaz hale gelebilir. Bu nedenle mhendislikte eksenel basnla ykl
ubuklarn burkulmadan grevlerini yapacak ekilde tasarlanmas gerekir. zellikle son
zamanlarda yksek dayanml malzemelerin kullanlmas, elemanlar ve dolaysyla
yapy narin hale getirmi, bu da stabilite artnn birok halde n plana gemesine
neden olmutur.
Burkulma sadece prizmatik ubuklar iin deil, dengesi kararsz hale gelebilen
tm yap elemanlar ve sistemleri iin sz konusudur. Eksenel basn etkisindeki
prizmatik ubuklarda burkulma problemi, yani basn yknn kritik deerini bulma
ilemi, ilk defa L. Euler (1757) tarafndan zlmtr. ( nan, 1996)
Euler, problemi statik yntem (denge yntemi) diye adlandrlan yntem ile zmtr.
Burada problem, ubuun dorusal durumdaki denge konumuna ok yakn olan erisel
denge konumunun, yani farksz dengenin hangi koullarda mmkn olacann
belirlenmesi, dolaysyla bu haldeki ykn kritik yk olduuna hkmedilmesidir.
Buna gre, ubua tesir eden basn yk P, hesaplanan kritik yk (burkulma yk) de
Pk ise, ubuun doru formunun,
a-) P < Pk iin kararl
b-) P = Pk iin farksz
c-) P > Pk iin kararsz
olaca anlalarak problem zlm olur.
Euler' in bu zm, eitli mesnet
koullarndaki prizmatik ubuklar iin, sras ile aada incelenecektir.
2.3.1. ki ucu mafsall prizmatik ubuk
Eksenel basn yk etkisinde, uzunluu l ve eilme rijitlii EI olan bir elastik

dey ubuk ularndan etkiyen P kuvvetleriyle eksenel basnca maruz kalsn. Byle bir
denge halinde ubuk kesitlerinde bir eilme momenti ortaya kar. Bu eilme momenti,
kmeleri eksene dik yer deitirmeler ile ilgilidir. (ekil 2.4)
ekil 2.4. ki Ucu Mafsall Prizmatik ubuk
ekil 2.4. (c) deki serbest cisim diyagramndan,
M = P.v
..................................................................................................................2.1
bulunur. Dier yandan eilmede, kme ile eilme momenti arasnda,
d 2v
M
..............................................................................................................2.2
=
2
EI
dz
( Elastik erinin diferansiyel denklemi )
2.1 ile 2.2 bantlar arasnda M yok edilirse,
d 2v
P.v
=
2
EI
dz
veya
d 2v P
+
v = 0 ..............................................................2.3
dz 2 EI
eklindeki v iin diferansiyel denklem elde edilir. Denklemi ksaltmak amacyla,
p2 =
P
...................................................................................................................2.4
EI
yazlrsa, 2.3 ile verilen diferansiyel denklem aadaki ekli alr. ( Kaltak, 1999)
d 2v
+ p 2 .v = 0
2
dz
veya
v + p2.v =0 ....................................................................2.5
Bu ikinci mertebeden lineer, homojen bir diferansiyel denklem olup; Euler diferansiyel
denklemi adn alr ve genel zm,
v = C1 . cos pz + C 2 . sin pz .........................................................................................2.6
dir. Burada C1 ve C2 integrasyon sabitleri olup, snr artlarndan bulunacaktr.
ubuun snr artlar ise unlardr:
z = 0 da v = 0
z = l de v = 0
ilk snr artndan C1 = 0 elde edilir ve geriye,
v = C 2 . sin pz ............................................................................................................2.7
denklemi kalr. Bu denklemde ikinci snr art kullanlrsa,

v( l ) = 0
0 = C 2 . sin pl ............................................................................................................2.8
elde edilir. Bu denklemin bir zm C2 = 0 olmasdr. Bu ise, dorusal ubuk

formuna karlk gelir ve ubuun burkulmadn, yani v = 0 olduunu gsterir ki, bu
sonucun anlam yoktur. Denklem 2.8 in ikinci zm ise,
sin pl = 0 pl = n
.............................................................................................2.9
( n = 1, 2, 3, ........gibi tam saylar )
olmasdr ki, buradan 2.7 denklemi gereince,
v = C 2 . sin
n
z ......................................................................................................2.10
l
eklinde elastik eri denklemi elde edilir. Bu denklemdeki C2 elastik erinin genliini;
n ise, n = 1, 2, 3 ....... gibi tam saylar gsterir. Bylece herhangi C2 genlikleri iin eri
denge formunun mmkn olduu ortaya kar. ( Kaltak, 1999)
Farksz dengeye karlk gelen bu durum, p nin denklem 2.9 u salamas ile
mmkndr. Denklem 2.9 ifadesinin her iki tarafnn karesi alnarak,
p2 l 2 = n2 2 p2 =
n 2 2
...............................................................................2.11
l2
ve denklem 2.4 den p nin deeri yerine konarak,
p = n2
2 EI
l2
..........................................................................................................2.12
elde edilir. Bu denklemde n = 0 iin P = 0 olur ki, bunun pratik bir anlam olmaz. n
nin dier deerleri iin elde edilecek P ler iinde en k ise n = 1 olmas hali iindir.
Teknik bakmdan nemli olan ve aranlan kritik yk (burkulma yk / Euler yk) de
budur.
pk =
2 EI
l2
.............................................................................................................2.13
Denklem 2.13 den grld gibi, kritik yk, ubuun eilme rijitliine ve
uzunluuna baldr. Burada n = 1, n = 2 ve n = 3 iin denge formlar (modlar)
incelenirse, bu formlarn n = 1 den baka hepsinin ara dnm noktas ierdii ve
kararsz olduu, dolaysyla teknik olarak hibir nemi olmad grlr. (ekil 2.5)
Pk1
Pk1
Pk2
Pk2
ekil 2.5. Burkulma Boylar
Pk3
Pk3
Ayrca denklem 2.13 den grld gibi burkulma, uzun ve narin basn
ubuklarnda daha da n plana kan bir durumdur. Euler burkulma yknn, yani
denklem 2.13 n karlnda izlenen yolun, u ilgin ynne dikkat edilmelidir.
Burada iki ucu mafsall ve eksenel basnla ykl ubuun elastik erisi bulunmam,
fakat erisel bir denge konumunun, rnein ekil 2.4. (b) deki konumun mmkn
olmas iin gerekli koul bulunmutur. Bizi dorudan doruya ilgilendirmeyen elastik
eri ise bu durumda denklem 2.7 ile verilen
v = C 2 . sin pz ............................................................................................................2.14
denklemi ile olur. Burada C2 katsaysn belirleyecek baka bir koul bulunmad iin
C2 her deeri alabilir; dolaysyla elastik eri belirsiz olur. Elastik erinin belirsiz
olmasnn gerek nedeni, elastik erinin diferansiyel denkleminin karlnda yaplan
yaklaklktr.
Elastik erinin diferansiyel denkleminin karlnda,
M 1
v
= =
v .....................................................................................2.15
EI p (1 + v 2 ) 3 2
alnm ve bu yaklamla elastik eri denklemi lineerletirilmiti. Bylece ekil 2.4.

(b) deki zm elde edilir. Gerek elastik eri ise, byle bir yaklaklk yapmadan
elastik eri diferansiyel denklemini zmekle bulunur.
Bu kesin sonuta kritik yk ok kk bir deer alsa bile, ubuktaki f Vmax
sapmas ok byk olur (ekil 2.6). ekil 2.6. da kesin zmden elde edilen P / Pk ve
f / l deerleri arasndaki iliki, grafik olarak gsterilmitir. (Kaltak, 1999)
Kritik yke kadar (P / Pk < 1), f / l oran sfr kalr, kritik yk alnca bu oran hzla
byr.
rnein P / Pk = 1,015 iin f / l = 0,110 iken P / Pk = 1,518 iin f / l = 0,401 olur.
10
ekil 2.6. f Vmax Sapmas
2.3.2. Bir ucu ankastre dier ucu serbest prizmatik ubuk
ekil 2.7. Bir Ucu Ankastre Dier Ucu Serbest Prizmatik ubuk
ekil 2.7. (a) da grlen ubukta elastik eriden hareketle mesnet reaksiyonlar,
VA = P,
MA = -P.
11
olarak elde edilir. Elastik eriden ekil 2.7. (b) deki gibi bir kesim yaplarak, moment
denge denklemi yazlrsa,
M = MA + P.v = -P. + P.v

olarak elde edilir. Bu durumda, elastik erinin diferansiyel denklemi,
EI .
d 2v
= M = p.v + p. ....................................................................................2.16
dz 2
olur. P2 = P/EI tanm yaplrsa, diferansiyel denklem,
d 2v
+ p 2 .v = p 2 . ....................................................................................................2.17
2
dz
halini alr. Bu ikinci mertebe ve ikinci tarafl lineer diferansiyel denklemin genel
zm, matematikten bilindii gibi, homojen denklemlerin zm olan,
C1.sin pz + C2.cos pz
ifadesi ile ikinci tarafl denklemin zel zm olan,
v=
ifadesinin toplamndan oluur; yani diferansiyel denklemin genel zm,
v = C1.sin pz + C2.cos pz + ...................................................................................2.18

dr. Snr koullarndan,
z=0 iin v ' = 0 (C1 . p. cos pz C 2 . p. sin pz ) z =o = 0 C1 = 0
12
z=0 iin v = 0 (C 2 . cos pz + ) z =o = 0 C 2 =
bulunur ve genel zm,
v = .cos pz
halini alr. Son snr koulu ise,

z=1 iin v = (1 cos pl ) . cos pl = 0
sonucunu verir. Bu koulun salanabilmesi iin, ekil 2.7. (a) daki elastik eri iin,
cos pl = 0 pl = (2n + 1).
...................................................................................2.19
olmas gerekir. Burada n = 0,1,2,3,. gibi bir tam saydr. Yukardaki ifadenin her
iki tarafnn karesi alnrsa,
p 2 .l 2 = (2n + 1) 2 .
2
4
...............................................................................................2.20
ve p2 nin deeri yerine yazlrsa,

P 2
2
2 .EI
.l = (2n + 1) 2 .
P = (2n + 1) 2 .
........................................................2.21
EI
4
4l 2
bulunur.
Buradan P nin en kk deeri n = 0 iin elde edilir, yani kritik yk
(burkulma yk),
Pk =
2 EI
4l 2
2 EI
(2l )2
.................................................................................................2.22
13
olarak elde edilir.

Bu sonu, iki ucu mafsall haldeki kritik yk ile karlatrlrsa; bu haldeki kritik
ykn, iki ucu mafsall haldeki kritik ykn drtte biri olduu; dolaysyla bir ucu
ankastre dier ucu bota olan ubuun, ayn boydaki iki ucu mafsall ubua nazaran
ok daha kolay burkulaca anlalr.
2.3.3. Bir ucu ankastre dier ucu mafsall prizmatik ubuk
ekil 2.8. (a) da grlen bir ucu ankastre dier ucu mafsall ubukta, Pk kritik
yk dorudan doruya bulunacaktr.
Bu nedenle ubuun burkulmu konumu,
dorusal ilk konumuna yeteri kadar yakn alnacaktr. ekil 2.8. (a) mesnet reaksiyonlar
yazlrsa,
VA = P,
HA = Q,
MA = Q. l
elde edilir.
ekil 2.8. Bir Ucu Ankastre Dier Ucu Mafsall ubuk
14
Eilmi kolon A mesnedinden z uzaklnda kesilip alttaki para gz nne alnrsa

ekil 2.8. (b), moment dengesinden,
M = MA + P.v Q.z = P.v + Q (l z )

bulunur. Ve elastik erinin 2. trevi
d 2v
M
P
Q
(l z ) .............................................................................2.23
=
=
v
2
EI
EI
EI
dz
olur. p2 = P/EI ve q2 = Q/EI tanmlar yaplrsa, elastik erinin diferansiyel denklemi,
d 2v
+ p 2 .v = q 2 (l z ) ..........................................................................................2.24
2
dz
olarak elde edilir.
Bu homojen olmayan, sabit katsayl, ikinci mertebeden, diferansiyel denklemde;
P kuvveti ubua etki eden eksenel yk olarak belli iken, Q kuvveti henz bilinmeyen
bir parametredir. Verilen ubukta snr koullar,
v (0) = 0 , v (0) = 0 ,
v (l ) = 0
olduundan, yukardaki diferansiyel denklemin zm,
v = C1 . cos pz + C 2 . sin pz
q2
(l z ) .....................................................................2.25
p2
olur. Bu zmde snr koullar kullanlrsa,
q 2 .l
v(0) = 0 C1 2 = 0
p
15
v ' (0) = 0 p.C 2 +
q2
=0
p2
v(l ) = 0 C1 . cos pl + C 2 sin pl = 0
bantlar elde edilir.

zm olabilmesi iin katsaylar matrisinin determinant sfr olmaldr.
Bu
determinant alrsa, burkulma koulu olarak,
tg p l = p l ...................................................................................................................2.26
-1/p
1/p
sinpl
cospl
=0
Bu determinant alrsa, burkulma koulu olarak,
tg p l = p l
trigonometrik denklemi elde edilir. Bu denklemin sfrdan farkl en kk kk, y = p l

dorusu ile y1 = tg p l erisinin kesitii nokta olup,
p l = 4,4934 ...............................................................................................................2.27
olarak elde edilir. Buradan, ubuun Pk kritik yk,
Pk = (4,4934) 2
2 .EI
EI
=
..................................................................................2.28
l 2 (0,7.l ) 2
16
olarak bulunur. Bu kritik yk, iki ucu mafsall ubua ait kritik ykn iki katndan
biraz fazladr. ( Kaltak, 1999)
2.3.4. ki ucu ankastre prizmatik ubuk
ekil 2.9. (a) da grlen ve P basn yk altndaki iki ucu ankastre ubuk,
ekildeki gibi burkulmu olsun. Bu durumda mesnet reaksiyonlar,
VA = P,
MA = MB = M 0
ekil 2.9. (a) da grlen ve P basn yk altndaki iki ucu ankastre ubuk, ekildeki
gibi burkulmu olsun.
ekil 2.9. ki Ucu Ankastre Prizmatik ubuk
17
Bu durumda mesnet reaksiyonlar,
VA = P,
olacaktr.
MA = MB = M 0
ubuktan ekil 2.9.
(b) deki gibi bir kesim yaplp moment dengesi
yazlrsa,
M = M0 + P.v
elde edilir. P2 = P/EI tanm ile elastik erinin 2. trevi,
M
d 2v
M
=
= p 2 .v 0 ......................................................................................2.29
2
EI
EI
dz
ve elastik erinin diferansiyel denklemi,

M
d 2v
+ p 2 .v = 0 .................................................................................................2.30
2
EI
dz
olur. Verilen ubukta snr koullar,

v (0) = v (0) = v ( l ) = v ( l ) = 0
olup; diferansiyel denklemin zm,
v = C1 . cos pz + C 2 . sin pz
M0
..........................................................................2.31
p 2 .EI
dr. Bu zmde snr koullar yazlrsa,
v(0) = 0 C1
M0
=0
p 2 .EI
18
v ' (0) = 0 p.C 2 = 0
v(l ) = 0 C1 . cos pl + C 2 sin pl
M0
= 0 ............................................................2.32
p 2 .EI
denklem takm elde edilir. Bu ifadelerden, burkulma koulu olarak;
cos p l = 1 ..................................................................................................................2.33
ve bu koulu salayan sfrdan farkl en kk kk olarak,

p l = 2 ....................................................................................................................2.34
elde edilir. Buradan Pk kritik yk,
Pk =
4 2 .EI
2 .EI
=
.............................................................................................2.35
l2
(0,5.l ) 2
olarak bulunur.
2.4. Eksenel Basnla Ykl Elastik Prizmatik ubuklarda Burkulma Uzunluu

ve Kritik Yk
Eksenel basnla ykl prizmatik ubuklarda eitli mesnet artlar (u koullar)

iin bulunan kritik yk(burkulma yk) formllerinin hepsini, EULER forml denilen,
Pk =
2 .EI
lk
...............................................................................................................2.36
19
eklinde tek bir forml altnda toplamak mmkndr. (Kaltak, 1999)

Burada l k ubuun u koullarna gre deien bir uzunluk olup, burkulma
uzunluu (kritik uzunluk) adn alr. ubuun mesnet durumlarna gre bu uzunluk
bazen kolonun uzunluundan fazla, bazen eit ve baz durumlarda da kk olur.
Yukarda belirttiimiz kritik yk formlleri, denklem 2.36 forml ile karlatrlrsa,
her u koulu iin burkulma boyu ekil 2.10. da gsterildii gibi bulunur.
Burkulma uzunluuna, geometrik bir anlam da vermek sz konusudur; ubuun
ekil deitirmi haldeki denge konumuna ait elastik erinin iki dnm noktas
arasndaki mesafe burkulma uzunluudur. Dnm noktas M = 0 yada v = 0 art ile
tanmlanr.
Bir ucu ankastre dier ucu bota olan ubukta ise, M = 0 olan iki nokta elastik eri
zerinde bulunmadndan, erinin simetrii alnp devam ettirilerek, burkulma
uzunluu iin l k = 2.1 bulunur.
ekil 2.10. Burkulma Boylar
Prizmatik ubuklarda u koullar ekil 2.10. da gsterilen ve basit Euler halleri

ad verilen drt basit halin dnda da olabilir.
20
Ularn elastik mafsall yada elastik ankastre olmas halleri iin l k burkulma boyu,
ularn elastik sabitlerine gre hesaplanabilir.
Kritik yk formllerinde geen I atalet momenti, kesitin en kk atalet
momenti olan Imin dur.
ubuk, Imin atalet momentinin bulunduu eksen etrafnda
burkulur yani eilir. Dier bir anlatmla, kesitin iki asal ekseninden en byk atalet
momentini veren eksen, daima ubuun burkulma dorultusunu gsterir.
Yukarda incelenen kolon teorisini, elastik mesnetler, basn kuvvetinin yada
kesitin deiken olmas, ubuk ekseninin eri olmas gibi eitli ynlerden
genelletirmek mmkndr.
Ayrca burada belirtilen statik yntemin dnda,
ubuun denge konumunun kararll hakknda yorum yapabilmek iin kullanlan

dinamik yntem ve enerji yntemi de mevcuttur.
Bu yntemden en geneli dinamik yntem olmakla birlikte, uygulanmas
bakmndan olduka zordur. Statik yntem genel olmamakla birlikte, pek ok probleme
uygulanabilme kolaylna sahiptir.
Enerji yntemi ise ancak enerjinin korunduu
(konservatif) sistemlerde uygulanabilir.

Yar rijit balantl erevelerin burkulma ykne etkisi ile ilgili bir alma da
yaplm ve bu almada esnekliin ve elastik desteklemenin burkulma ykne etkisi
grlmektedir.
esnek
Bu sonulara gre basit ereveler burkulmaya kar tasarlanrken,
balantlarn
btn
elik
erevelere
uygulanabilecei
anlalmaktadr.
(Raftoyiannis, 2005)
2.4.1. Kesme kuvvetinin kritik yke etkisi
imdiye kadar, burkulmadaki kritik yklerin hesabnda elastik erinin

diferansiyel denklemi kurulurken, ubuktaki kesit tesirlerinden sadece eilme momenti
gz nne alnmt. imdi de V = P.v ile ifade edilen kesme kuvvetinin etkisini hesap
edelim. Kesme kuvveti de hesaba katldnda, ubuun elastik erisinin denklemi daha
nce de belirttiimiz gibi;
21
d 2 v d 2 v M d 2 vv
M
k ' dV
P.v k ' .P d 2 v
=
+
=
+
.
=
+
.
..................................2.37
EI GA dz
EI GA dz 2
dz 2
dz 2
dz 2
olur ve buradan,
d 2v
+
dz 2
P
k ' .P
EI (1
)
GA
.v = 0 .........................................................................................2.38
bulunur. Burada k kesitin geometrisi ile ilgili nmerik bir arpan gsteren katsaydr.
Yukarda belirttiimiz denklemde,
p2 =
P
k ' .P
)
EI (1
GA
...................................................................................................2.39
alnrsa, diferansiyel denklem,

v + p2.v = 0 .............................................................................................................2.40
haline gelir. Bu diferansiyel denklem, rnein iki ucu mafsall ubuun v(0) = 0 ve
v( l ) = 0 snr artlar gz nne alnarak zlrse, en kk Pk kritik yk iin,
Pk =
'
2 .EI
l
k ' .Pk
1
GA
veya
2 . EI
Pk =
'
l2
.EI k '
2
1+
l2
.....................................2.41
GA
bulunur.
Burada, daha nce eilme momenti dikkate alnarak bulunan, kritik yk (Euler yk)
2
Pk = .EI
l2
ile gsterilirse, 2.41 denkleminde belirttiimiz kritik yk,
22
P'k =
Pk
.......................................................................................................2.42
Pk
1+
GA k '
olur ve aka grlr ki Pk < Pk dr; yani kesmenin hesaba sokulmas, kritik yke
azaltc ynde bir etki yapmakta ve daha gvenli bir hesap tarz vermektedir.
zellikle dolu kesitlerde kesme kuvvetinin kritik yke etkisi ok kk olduundan
(binde mertebesinde) ihmal edilmesinde bir saknca olmaz.
ki ayr esastan elde ettiimiz kritik ykler arasndaki oran,
P'k
=
Pk
1
<1
k ' .Pk
1+
GA
zel bir rnek iin hesaplayalm. l = 35cm, kesit = 1cm.2cm, E = 2,1.106 kg/cm2,
G = 800000 kg/cm2, k = 1,2 ve Pk = 1430 kg alndna gte:
Pk / Pk = 0,998
bulunur ve kesme kuvvetinin kritik yke etkisinin ok az olduunu grm oluruz.
Kesit dolu olaca yerde ok paral ise( elik yaplardaki bileik kesitli kolonlardaki
gibi ), kesme kuvvetinin kritik yke etkisi ihmal edilemeyecek boyutlarda art
gstereceinden etki ihmal edilemez.
Tasarm kodlarna uygun olan, takviyeli erevelerin kolon etkin uzunluk
faktrlerinin hesaplanmasnda kullanlan grafiklerin, yatay snrlamalarn sonsuz olmas
dolaysyla tutarl olmad gsterilmitir.
sonlu deerleri hesaba katlmtr.
Analitik eitliklerde yatay snrlamalarn
Dada sonra elastik kritik kolon yknn
deerlendirilmesi iin basit bir metod gelitirilmitir. (Cheong and Moy, 1996)
23
3. BASIN UBUKLARI
3.1. Burkulma Yk
Boyuna dorultuda eksenel basn kuvveti tayan elemanlara basn ubuu

denir. Bu ubuklara, yap kolonu veya kafes kiri eleman olarak rastlanmaktadr.
Basn ubuklarnda, etkiyen kuvvetin iddetinin belli bir kritik deeri amas halinde,
ubuk ekseni dorusalln kaybederek eilmeye balar ve bu olaya da basn
ubuunun burkulmas ad verilir. Burkulma bir stabilite problemidir ve bu nedenle,
basn ubuklarnda gerilme problemi yerine stabilite problemi sz konusudur. (nan,
1996)
Malzemesi Hook Kanunu na uyan, iki ucu mafsall prizmatik bir ubuk iin
ideal eilme burkulmas ykn ilk kez 1757 ylnda matematiki Leonhard EULER
hesaplayarak aadaki forml elde etmitir. Bir ubukta burkulmay balatan kritik
burkulma yk, Euler Burkulma Yk olup,
Pki = PE =
2 EI
s2
......................................................................................................3.1
dir. Bu yk altnda ubuktaki burkulma gerilmesi,
ki =
Pki 2 EI
=
.....................................................................................................3.2
F
F .s 2
olur. Burada kullanlan ifadelerin anlamlar ise:
E : Elastisite Modl
F : ubuk enkesit alan
I : ubuun atalet momenti
s : ubuk burkulma boyu
i atalet yarap ve narinlik olmak zere;
24
I
= i 2 , ubuk enkesitinin atalet yarapnn karesi olduuna ve
F
s
basn
i
ubuunun narinlii eklinde tanmlandna gre, kritik burkulma gerilmesi,
ki =
2E
...................................................................................................................3.3
2
tarznda yazlabilir. elik malzeme, p ( orantl snr gerilmesi ) olduu takdirde

Hooke Kanununa uyan bir malzemedir. Bu durumda, yukarda verilen ( ki ) deerinin
geerlilii ancak, ki p durumu iindir. p = 0.8 a ( akma snr ) varsaym
gznnde tutulursa, ki = p durumunda narinlik deeri;
ki = p =
E
2E
p =
100 ....................................................................3.4
2
p
p
olur. E = 2,1.10 6 kg / cm 2 , p = 0,8.2400 = 1920kg / cm 2 (St37) deerleri yerine konursa
100 kar.
Buna gre, herhangi bir basn ubuunda > p = 100 olduu srece ( ki )
Euler Forml geerlidir. elik malzemenin elasto-plastik davran gsterdii < p

blgesinde ise kritik gerilmelerin hesab iin, Tetmayer veya
Engesser formlleri
kullanlr.
DIN 4114 artnamesi elasto-plastik blge iin Tama Yk Metodu nun
uygulanmasn ngrmektedir. Bu metoda gre yakn baz kabuller yaplmak sureti ile,
Kr tama gerilmesi deerleri saptanmtr. Yaplan kabuller aada ifade edilmitir.

- elik malzeme, ideal elastik ideal plastik malzeme olarak ele alnmtr.
( ekil 3.1. )
- Enkesiti, tek simetri eksenli 2L den oluan bir enkesit alnmtr. ( ekil 3.2. )
25
i
s
+
- Basn kuvveti P nin, simetri ekseni iinde ve u =
20 20
( i, enkesit atalet yarap; s, iki ucu mafsall ubuun boyu ) kadar eksantrik olarak
etki ettii kabul edilmitir. ( ekil 3.3 )
ekil 3.1. deal Elastik deal Plastik
ekil 3.2. Tek Simetri Eksenli
ekil 3.3. Simetri Eksenli
ki ucu mafsall bir basn ubuu gz nnde tutulmu ve bu ubuktaki ( kr )

kritik burkulma gerilmesi hesaplanmtr. Bylece, herhangi bir basn ubuundaki
26
( =
P
) ortalama gerilme, bu ( ki ve kr ) gerilmelerinden belli bir emniyet kadar
F
kk kalmaldr. kr deerleri saptanrken yakn kabuller yaplm olmasna ramen
ki deerleri iin ideal kabuller gz nnde tutulmutur. kr ve ki gerilmelerine gre

farkl emniyet katsaylarnn alnmas doru olur.
DIN 4114 artnamesinde ;
kr (tama yk emniyet says) = 1,5

ki (tama yk emniyet says) = 2,5
deerleri kabul edilmitir. ( dem ) burkulma emniyet gerilmesi,
kr ki
ve
deerlerinin
kr ki
k olarak ifade edilir.

ki kr
,
2,5 1,5
dem = min
eklinde tanmlanrsa, basn ubuklarnda,
P
dem ..............................................................................................................3.5
F
gerilme irdelemesi ortaya kar. Burada ( ) nn deerlerine gre deiken ( dem )

deerleriyle allmak istenmiyorsa, deiken olmayan bir ( em ) gz nnde tutularak,
burkulma saylar tanm yaplr ve
em
olarak ifade edilir.
dem
em
P
dem = em = dem = em .....................................................3.6
dem
27
elde edilir. Bylece,
P.
em ............................................................................................................3.7
F
olarak, eksenel basn kuvvetine maruz ubuklardaki gerilme kontrolnn genel

uygulama ekli ortaya kar.
almaktadr.
( ) , burkulma katsays olup ( )
narinliine gre deer
Yuvarlak borudan ubuklar hari, btn enkesit ekilleri iin ayn
tablolar kullanlr. ( em ) deeri de ( em ) e eittir. ( TS 648, Madde 3.2.2.)
P.
em ...........................................................................................................3.8
F
Burada,
= ubukta meydana gelebilen en byk basn kuvvetini (kgf),
= ubuun en kesit alann (cm2),
em = ncelenen ykleme ve malzemeye gre ekme emniyet gerilmesini, (kgf/cm2),
= ubuun narinlii ( ) ile balantl ve Fe 37 ile Fe 52 elikleri iin alnacak
burulma katsaysn ifade etmektedir.

ubuun narinlii ( =
s
) hesabndaki (s), esasnda ubuun burkulma
i
boyudur ve bundan byle (sk) ile gsterilecektir. (s) ubuun gerek boyu ise, , sk = k .
s eklinde elde edilir. Basnca alan ubuklarn kafes kiri dzlemi iindeki burkulma
boylar sk, ubuklarn s sistem uzunluuna eit alnacan yukarda da belirtilmiti.
Kafes kiri dzlemi dndaki burkulma boyunun da ubuk uzunluuna eit
olabilmesi iin, basn bal dm noktalarnn kiri dzleminden darya doru
hareketleri nlenmi olmaldr.
28
Basnca alan ubuklarn mesnet artlarna gre deien burkulma boylar, alt
durum iin izelge 3.1 de verilmitir. Bu izelgede mesnetlerde istenilen durumu tam
anlamyla gerekleemeyeceinden tavsiye edilen deerler edeer teorik deerden
daha fazla tutulmutur. (TS 648)
izelge 3.1. Basn ubuklarnda Burkulma Boylar
29
3.2. Burkulma Boyu Katsays
erevelerdeki basn ubuklarnn burkulma boyu katsays erevenin yanal

hareketinin nlenip nlenmemesine gre izelge 3.2. veya izelge 3.3. den elde edilir.
ereve basn ubuunun A ve B ularnda izelge 3.2 veya izelge 3.3 de
kullanlan G katsays;
G=
I
I
Sc
Sg
...........................................................................................................3.9
formlyle elde edilir. (TS 648)
Burada;
G = Burkulma boyu hesabnda kullanlan katsay

Ic = Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun
hesaplanaca dzlemdeki kolonlarn atalet momenti ( cm4 )
Ig = Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun
hesaplanaca dzlemdeki kirilerin atalet momenti ( cm4 )
Sc = Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm kolonlarn boyu ( cm )
Sg = Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm kirilerin boyu ( cm )
Kolon ucu bir temel balants olduu zaman, balant rijit
(ankastre) ise
G = 1.00 alnmaldr. Kolon temele srtnmesiz tamamen dnebilir bir mafsal ile bal
ise G = 10.00 alnmaldr.
Kolonun iki ucundaki GA ve GB deerleri elde edildikten sonra izelge 3.2 veya
izelge 3.3 den (k) deeri elde edilir ve sonu olarak burkulma boyu sk = k . s olarak
bulunur. Burkulma boyunun izelge yardm ile nasl bulunacan aadaki rneklerde
inceleyelim.
30
izelge 3.2. teleme nlenmi Basn ubuklarnda Burkulma Boyunun Hesabnda

Kullanlan k Deeri in Nomogram
31
izelge 3.3. teleme nlenmemi Basn ubuklarnda Burkulma Boyunun Hesabnda

Kullanlan k Deeri in Nomogram
32
UYGULAMA 3.1.
Yukardaki rnekte verilen deerlere gre S1, S2 ve S3 kolonlar iin kolon burkulma
boylarn hesaplayalm:
33
ZM:
(S1) kolonunda :
(A) ucu iin
I c 41660 28073
=
+
= 172,79cm 3
Sc
450
350
Ig
S
GA =
24000
= 40cm 3
600
172,79
= 4,32
40
(B) ucu iin Temele rijit balant GB = 1,0
izelge 3.3. kullanlarak (GA) dorusu zerindeki (4,32) noktas ile (GB) dorusu
zerindeki (1,0) noktas bir izgi ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii
noktadaki deer okunur. Bu deer k = 1,65 tir ve (S1) burkulma boyu,
sk = k . s sk =1,65 . 450 = 742,5 cm olur.
(S2) kolonunda :
(A) ucu iin
GA =
I c 16060 16060
=
+
= 81,57cm 3
Sc
450
350
81,57
= 0,77
106,33
(B) ucu iin Temele dnebilir biimde balant GB = 10,00

izelge 3.3. kullanlarak (GA) dorusu zerindeki (0,77) noktas ile (GB) dorusu
zerindeki (10,00) noktas bir izgi ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii
noktadaki deer okunur. Bu deer k = 1,82 dir ve (S2) burkulma boyu,
34
sk = k . s sk =1,82 . 450 = 819 cm olur
(S3) kolonunda :
(A) ucu iin
I c 16060
=
= 45,89cm 3
Sc
350
Ig
S
GA =
45,89
= 0,95
48,33
(B) ucu iin
I c 16060 16060
=
+
= 81,57cm 3
Sc
450
350
Ig
S
GB =
9800 24000
+
= 48,33cm 3
600
750
24000 49750
+
= 106,33cm 3
600
750
81,57
= 0,77
106,33
izelge 3.3.
kullanlarak (GA) dorusu zerindeki (0,95) noktas ile (GB)
dorusu zerindeki (0,77) noktas bir izgi ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu
kestii noktadaki deer okunur.
Bu deer k = 1,28dir ve (S3) burkulma boyu,

sk = k . s sk =1,28 . 350 = 448 cm eklinde hesaplanr.
Kolon burkulma katsays k nn farkl deerler almasnn sebebini aratrmak iin
bir alma yaplm ve almalarda elastik ve inelastik eilme kolonu kullanlmtr.
Deneysel bir erevede eilme kolonu iin yapsal analizde nadiren k=1 olarak
bulunmaktadr. (Cheong and Moy, 1996)
35
3.3. Burkulma Boyunu Etkileyen Faktrler
3.3.1. ki katl tek gzl bir sistemde burkulma katsaysnn incelenmesi
Kolon ve kiri atalet momentlerindeki deiimin kolon burkulma boyunda nasl

bir deiim gstereceini aratrmak iin ekil 3.4. de gsterilen iki katl ve tek gzl
bir ereve sistem alnd.
Sz konusu ereve yatay telenmesi nlenmemi bir
erevedir. Bu erevede kolon atalet momenti sabit tutularak kiri atalet momenti
kolon atalet momentinin 1/10 ile 10 kat arasnda deiim gstermektedir. Yani burada
kiri atalet momenti 10.10 = 100 kat bir deiim iindedir.
ekil 3.4. ki Katl Tek Gzl ereve Sistem
Yatay telenmesi nlenmemi ereve sisteminde kolon atalet momentinin sabit

olup ( I ) kiri atalet momentinin buna bal olarak (1 / 10)I ya ve 10I ya kadar
karld durumda k burkulma katsaysnn ald deerler incelenir. Bunun iin de
her kat iin ayr ayr zm elde etmek gerekir.
GB =
I c / Sc
Ig / Sg
GC = 1.00 ( Temele rijit baland iin )
36
forml ile G burkulma boyu katsaylar hesaplanr. G burkulma boyu katsaylar elde
edildikten sonra izelge 3.3.
kullanlarak (yatay telenmesi nlenmemi ereve
sistemi) elde edilen G deerleri izelgeden kesitirilerek buna karlk gelen k burkulma
boyu katsay deerleri bulunur. (Odaba, 1997) (TS 648)
izelge 3.4.
ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin k burkulma
katsaysnn incelenmesi sonular
KOLON ATALET KOLON BOYU KR ATALET KR BOYU
GB
GC
1.00
3.00
0.10
5.00
33.33
1.00
2.18
1.00
3.00
0.11
5.00
30.00
1.00
2.17
1.00
3.00
0.13
5.00
26.67
1.00
2.15
1.00
3.00
0.14
5.00
23.33
1.00
2.12
1.00
3.00
0.17
5.00
20.00
1.00
2.10
1.00
3.00
0.20
5.00
16.67
1.00
1.98
1.00
3.00
0.25
5.00
13.33
1.00
1.93
1.00
3.00
0.33
5.00
10.00
1.00
1.90
1.00
3.00
0.20
5.00
6.67
1.00
1.78
1.00
3.00
1.00
5.00
3.33
1.00
1.58
1.00
3.00
2.00
5.00
1.67
1.00
1.40
1.00
3.00
3.00
5.00
1.11
1.00
1.32
1.00
3.00
4.00
5.00
0.83
1.00
1.28
1.00
3.00
5.00
5.00
0.67
1.00
1.27
1.00
3.00
6.00
5.00
0.56
1.00
1.25
1.00
3.00
7.00
5.00
0.48
1.00
1.24
1.00
3.00
8.00
5.00
0.42
1.00
1.23
1.00
3.00
9.00
5.00
0.37
1.00
1.22
1.00
3.00
10.00
5.00
0.33
1.00
1.21
Alt kat iin ilemler tamamlandktan sonra, st kat iin de ayn formller yerine
koyulup G burkulma boyu katsays ayn ekilde elde edilir. Buradan elde edilen G
deerleri yine ayn ekilde izelgede yerine konup kesitirilerek k burkulma boyu
katsaylar elde edilir. Alt katta temele rijit balant olduu iin GC = 1.00 alnarak
37
ilem yaplmt, st katta ise temele rijit balantmz olmad iin formller yerine
konularak ileme devam edilir.
GA =
Ic / Sc
Ig / Sg
GB =
I c / Sc
Ig / Sg
formlleri kullanlarak aada yer alan tablo elde edilir.
izelge 3.5.
ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin k burkulma

KOLON ATALET KOLON BOYU KR ATALET KR BOYU
GA
GB
1.00
3.00
0.10
5.00
16.17
33.33
4.25
1.00
3.00
0.11
5.00
15.00
30.00
4.00
1.00
3.00
0.13
5.00
13.33
26.67
3.80
1.00
3.00
0.14
5.00
11.67
23.33
3.60
1.00
3.00
0.17
5.00
10.00
20.00
3.35
1.00
3.00
0.20
5.00
8.33
16.67
3.20
1.00
3.00
0.25
5.00
6.67
13.33
2.80
1.00
3.00
0.33
5.00
5.00
10.00
2.55
1.00
3.00
0.50
5.00
3.33
6.67
2.16
1.00
3.00
1.00
5.00
1.67
3.33
1.70
1.00
3.00
2.00
5.00
0.83
1.67
1.38
1.00
3.00
3.00
5.00
0.56
1.11
1.27
1.00
3.00
4.00
5.00
0.42
0.83
1.20
1.00
3.00
5.00
5.00
0.33
0.67
1.18
1.00
3.00
6.00
5.00
0.28
0.56
1.14
1.00
3.00
7.00
5.00
0.24
0.48
1.13
1.00
3.00
8.00
5.00
0.21
0.42
1.11
1.00
3.00
9.00
5.00
0.19
0.37
1.09
1.00
3.00
10.00
5.00
0.17
0.33
1.08
38
izelge 3.3 den kesitirerek elde edilen k burkulma boyu katsaylar, izelge aracl
ile deil de grafiklerin (izelgelerin) elde edildii denklemler kullanlarak zlmek
istenirse, aada belirtilen bu denklemler de kullanlarak k burkulma boyu katsaylar
elde edilir. (American Institte of Steel Construction, Inc., Commentary C2, pg. 16.1191, 16.1-192)
Yatay telenmesi nlenmemi Sistemler iin:

G A G B 6(G A + G B ) cot 36 = 0 ..............................................................3.10
k
k
k
Yatay telenmesi nlenmi Sistemler iin:
2
G AG B G A + G B
+
4 k
2
2

tan 1 = 0 ...................................3.11
1 cot +
k
k k
k
GA = Kolonun st noktas iin

GB = Kolonun alt noktas iin
Denklem 3.10 ve 3.11 ile verilen deerlerin zmleri yaplmaya allm ve
TS 648 deki izelgeler ile elde edilen bu deerler karlatrlmtr. Yukardaki rnekte
izelgeden okunarak bulunan k burkulma katsay deerlerini
denklemde yerine
koyarak ayn katsaylar elde edilir.

Bunun iin bir ok program kullanmak ve sonular elde etmek mmkndr.
Burada ise Basic ve Origin6.0 gibi programlarda bu karlatrma yapld ve elde edilen
sonular bir izelge halinde aada gsterilmitir.
Aada verilen sonular yatay
telenmesi nlenmemi ereve sistemi iin ngrlen denklemde elde edilen

sonulardr ve elde edilen k burkulma katsaylar ile izelgeden kesitirilerek okunan k
burkulma katsaylarnn ok kk hata yzdeleri ile birbirini salad grlr.
39
izelge 3.6. ki katl tek gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays ile
kyaslanmas
1. PROGRAM ve 2. PROGRAM
k BURKULMA KATSAYISININ BULUNMASI

GB
GC
ORIGIN k
BASIC k
33.33
1.00
2.18
2.16
30.00
1.00
2.16
2.14
26.67
1.00
2.15
2.13
23.33
1.00
2.11
2.11
20.00
1.00
2.10
2.09
16.67
1.00
2.01
2.093
13.33
1.00
1.98
1.98
10.00
1.00
1.91
1.90
6.67
1.00
1.78
1.78
3.33
1.00
1.58
1.58
1.67
1.00
1.40
1.41
1.11
1.00
1.32
1.33
0.83
1.00
1.29
1.29
0.67
1.00
1.26
1.27
0.56
1.00
1.25
1.25
0.48
1.00
1.24
1.24
0.42
1.00
1.23
1.23
0.37
1.00
1.22
1.22
0.33
1.00
1.20
1.21
TABLODAK k
2.18
2.17
2.15
2.12
2.10
1.98
1.93
1.90
1.78
1.58
1.40
1.32
1.28
1.27
1.25
1.24
1.23
1.22
1.21
40
izelge 3.7. ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler yardm ile
kyaslanmas

GB
GC
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
16.17
33.33
4.34
4.34
4.25
15.00
30.00
4.16
4.18
4.00
13.33
26.67
3.91
3.90
3.80
11.67
23.33
3.62
3.65
3.60
10.00
20.00
3.47
3.47
3.35
8.33
16.67
3.21
3.20
3.20
6.67
13.33
2.80
2.80
2.80
5.00
10.00
2.57
2.56
2.55
3.33
6.67
2.17
2.17
2.16
1.67
3.33
1.70
1.69
1.70
0.83
1.67
1.38
1.39
1.38
0.56
1.11
1.27
1.27
1.27
0.42
0.83
1.20
1.21
1.20
0.33
0.67
1.17
1.16
1.18
0.28
0.56
1.14
1.14
1.14
0.24
0.48
1.13
1.13
1.13
0.21
0.42
1.11
1.11
1.11
0.19
0.37
1.09
1.09
1.09
0.17
0.33
1.08
1.08
1.08
41
ki katl ve tek gzl ereve sistem ele alndnda, kiri ataleti arttrld
zaman k burkulma katsaysnn azald grlr ve buna bal olarak burkulma boyu
da azalr. Ancak st kattaki kolon burkulma boylarnda kiri atalet momentlerinin daha
etkili olduu grlmtr.
Yatay telenmesi nlenmi sistemler iin de k burkulma boyu katsaylar ayn
ekilde elde edilir. Bunun iin izelge 3.2 den baz GA ve GB deerleri bulunup bu
deerler izelgeden kesitirilir ve k deerleri elde edilir. Basic ve Origin6.0 gibi
matematik programlarnda denklem 3.11 kullanlarak aadaki sonular elde edilir.
G A G B G A + G B
2
tan 1 = 0
1 cot +
+
4 k
2
k
k k
k
izelge 3.8. Yatay telenmesi nlenmi sistemlerde k burkulma katsay deerleri
GA
GB
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
0.10
0.10
0.55
0.55
0.55
0.10
0.40
0.60
0.59
0.60
0.30
0.30
0.65
0.60
0.65
0.30
0.45
0.62
0.62
0.65
0.50
0.50
0.75
0.75
0.68
0.30
1.00
0.71
0.71
0.71
2.00
0.15
0.71
0.71
0.71
0.50
1.50
0.75
0.75
0.75
1.00
1.00
0.80
0.80
0.77
3.00
0.30
0.77
0.77
0.77
3.00
0.70
0.82
0.82
0.80
1.50
1.50
0.82
0.82
0.82
2.00
2.00
0.85
0.87
0.85
10.00
10.00
0.96
0.96
0.96
50.00
50.00
1.00
1.00
1.00
42
3.3.2 katl iki gzl bir sistemde burkulma katsaysnn incelenmesi
katl ve iki gzl bir ereve sistemde kiri-kolon atalet momentlerinin

oranlarndaki deiimin alt, orta ve st katlar ile ayrca d ve orta dey akslardaki
deiimi ele alnmtr.
ekil 3.5. Katl ki Gzl ereve Sistem
Yatay telenmesi nlenmemi ereve sisteminde kolon atalet momentinin sabit

olup (I) kiri atalet momentinin buna bal olarak (1 / 10)I ya ve 10I ya kadar
karld durumda k burkulma katsaysnn ald deerler aada ifade
edilmektedir. Kolon atalet momentini sabit tutup kiri atalet momentini deitirerek k
burkulma katsays incelenir, bunun iinde her kat iin ayr ayr zm elde etmek
gerekir.
ALT KAT N:
43
G burkulma boyu katsaylar elde edildikten sonra izelge 3.3. kullanlarak (yatay
telenmesi nlenmemi ereve sistemi) elde edilen G deerleri izelgeden
kesitirilerek buna karlk gelen k burkulma boyu katsay deerleri bulunur.
(C) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Sg
cm 3
D) ucu iin Temele rijit balant GD = 1,0
izelge 3.9.
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin k burkulma
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GC
GD
1.00
4.00
0.10
6.00
30.00
1.00
2.08
1.00
4.00
0.11
6.00
27.00
1.00
2.07
1.00
4.00
0.13
6.00
24.00
1.00
2.06
1.00
4.00
0.14
6.00
21.00
1.00
2.05
1.00
4.00
0.17
6.00
18.00
1.00
2.03
1.00
4.00
0.20
6.00
15.00
1.00
2.00
1.00
4.00
0.25
6.00
12.00
1.00
1.93
1.00
4.00
0.33
6.00
9.00
1.00
1.87
1.00
4.00
0.50
6.00
6.00
1.00
1.75
1.00
4.00
1.00
6.00
3.00
1.00
1.55
1.00
4.00
2.00
6.00
1.50
1.00
1.38
1.00
4.00
3.00
6.00
1.00
1.00
1.32
1.00
4.00
4.00
6.00
0.75
1.00
1.27
1.00
4.00
5.00
6.00
0.60
1.00
1.25
1.00
4.00
6.00
6.00
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
7.00
6.00
0.43
1.00
1.23
1.00
4.00
8.00
6.00
0.38
1.00
1.21
1.00
4.00
9.00
6.00
0.33
1.00
1.20
1.00
4.00
10.00
6.00
0.30
1.00
1.19
44
izelgeden ilemler tamamlandktan sonra ayn ekilde bulunan GC ve GD deerleri

denklem 3.10 da yerine koyulur ve aadaki sonular elde edilir. (American Institte
of Steel Construction, Inc., Commentary C2, pg. 16.1-191, 16.1-192)

GC G D 6(GC + G D ) cot 36 = 0
k
k
k
izelge 3.10. katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat iin denklemler yardm ile
kyaslanmas
GC
GD
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
30.00
1.00
2.11
2.14
2.08
27.00
1.00
2.10
2.12
2.07
24.00
1.00
2.09
2.10
2.06
21.00
1.00
2.06
2.08
2.05
18.00
1.00
2.04
2.04
2.03
15.00
1.00
2.00
2.00
2.00
12.00
1.00
1.95
1.95
1.93
9.00
1.00
1.87
1.87
1.87
6.00
1.00
1.75
1.75
1.75
3.00
1.00
1.55
1.55
1.55
1.50
1.00
1.38
1.39
1.38
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
0.75
1.00
1.27
1.29
1.27
0.60
1.00
1.25
1.26
1.25
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.43
1.00
1.23
1.23
1.23
0.38
1.00
1.21
1.22
1.21
0.33
1.00
1.20
1.21
1.20
0.30
1.00
1.19
1.20
1.19
45
ARA KAT N:
GB =
I c / Sc
Ig / Sg
(B) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
S
GC =
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
Ig / Sg
(C) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GB) ile (GC) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
ile birletirilir. Bu izginin (k) dorusunu kestii noktadaki deer okunur. Bu deerler
aadaki izelgede verilmitir.
46
izelge 3.11.
katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin k burkulma

KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GB
GC
1.00
4.00
0.10
6.00
30.00
30.00
5.02
1.00
4.00
0.11
6.00
27.00
27.00
4.65
1.00
4.00
0.13
6.00
24.00
24.00
4.50
1.00
4.00
0.14
6.00
21.00
21.00
4.25
1.00
4.00
0.17
6.00
18.00
18.00
3.85
1.00
4.00
0.20
6.00
15.00
15.00
3.53
1.00
4.00
0.25
6.00
12.00
12.00
3.30
1.00
4.00
0.33
6.00
9.00
9.00
2.81
1.00
4.00
0.50
6.00
6.00
6.00
2.40
1.00
4.00
1.00
6.00
3.00
3.00
1.82
1.00
4.00
2.00
6.00
1.50
1.50
1.45
1.00
4.00
3.00
6.00
1.00
1.00
1.32
1.00
4.00
4.00
6.00
0.75
0.75
1.23
1.00
4.00
5.00
6.00
0.60
0.60
1.18
1.00
4.00
6.00
6.00
0.50
0.50
1.16
1.00
4.00
7.00
6.00
0.43
0.43
1.14
1.00
4.00
8.00
6.00
0.38
0.38
1.12
1.00
4.00
9.00
6.00
0.33
0.33
1.10
1.00
4.00
10.00
6.00
0.30
0.30
1.08
izelgeden ilemler tamamlandktan sonra ayn ekilde bulunan GB ve GC deerleri

denklem 3.10 da yerine koyulur ve aadaki sonular elde edilir.

G B GC 6(G B + GC ) cot 36 = 0
k
k
k
47
izelge 3.12. katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat iin denklemler
yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k burkulma katsays
ile kyaslanmas
GB
GC
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
30.00
30.00
5.04
5.05
5.02
27.00
27.00
4.80
4.80
4.65
24.00
24.00
4.54
4.54
4.50
21.00
21.00
4.25
4.25
4.25
18.00
18.00
3.95
3.95
3.85
15.00
15.00
3.62
3.62
3.53
12.00
12.00
3.28
3.28
3.30
9.00
9.00
2.81
2.87
2.81
6.00
6.00
2.40
2.40
2.40
3.00
3.00
1.82
1.82
1.82
1.50
1.50
1.45
1.45
1.45
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
0.75
0.75
1.23
1.24
1.23
0.60
0.60
1.19
1.19
1.18
0.50
0.50
1.16
1.16
1.16
0.43
0.43
1.14
1.14
1.14
0.38
0.38
1.12
1.13
1.12
0.33
0.33
1.10
1.11
1.10
0.30
0.30
1.08
1.10
1.08
48
ST KAT N:
GA =
I c / Sc
Ig / Sg
(A) ucu iin
Ic
I
= c Icm 3
Sc Sc
Ig
S
GB =
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
Ig / Sg
(B) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GA) ile (GB) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
49
izelge 3.13.
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin k burkulma

KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GA
GB
1.00
4.00
0.10
6.00
15.00
30.00
4.05
1.00
4.00
0.11
6.00
13.50
27.00
3.95
1.00
4.00
0.13
6.00
12.00
24.00
3.65
1.00
4.00
0.14
6.00
10.50
21.00
3.54
1.00
4.00
0.17
6.00
9.00
18.00
3.50
1.00
4.00
0.20
6.00
7.50
15.00
3.00
1.00
4.00
0.25
6.00
6.00
12.00
2.77
1.00
4.00
0.33
6.00
4.50
9.00
2.43
1.00
4.00
0.50
6.00
3.00
6.00
2.04
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
3.00
1.63
1.00
4.00
2.00
6.00
0.75
1.50
1.34
1.00
4.00
3.00
6.00
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
4.00
6.00
0.38
0.75
1.17
1.00
4.00
5.00
6.00
0.30
0.60
1.14
1.00
4.00
6.00
6.00
0.25
0.50
1.13
1.00
4.00
7.00
6.00
0.21
0.43
1.11
1.00
4.00
8.00
6.00
0.19
0.38
1.08
1.00
4.00
9.00
6.00
0.17
0.33
1.07
1.00
4.00
10.00
6.00
0.15
0.30
1.06
izelgeden ilemler tamamlandktan sonra ayn ekilde bulunan GA ve GB deerleri

denklem 3.10 da yerine konularak izelge 3.14 de verilen deerler elde edilir.

G A G B 6(G A + G B ) cot 36 = 0 ..............................................................3.10
k
k
k
50
izelge 3.14. katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin denklemler
ile kyaslanmas
GA
GB
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
15.00
30.00
4.16
4.18
4.05
13.50
27.00
3.95
3.99
3.95
12.00
24.00
3.76
3.77
3.65
10.50
21.00
3.54
3.54
3.54
9.00
18.00
3.32
3.32
3.50
7.50
15.00
3.04
3.04
3.00
6.00
12.00
2.77
2.77
2.77
4.50
9.00
2.45
2.45
2.43
3.00
6.00
2.08
2.08
2.04
1.50
3.00
1.63
1.63
1.63
0.75
1.50
1.36
1.36
1.34
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.38
0.75
1.17
1.18
1.17
0.30
0.60
1.14
1.15
1.14
0.25
0.50
1.13
1.13
1.13
0.21
0.43
1.11
1.11
1.11
0.19
0.38
1.08
1.09
1.08
0.17
0.33
1.07
1.08
1.07
0.15
0.30
1.06
1.07
1.06
51
ALT KAT N:
(G) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
(H) ucu iin Temele rijit balant GH = 1,0
izelge 3.15.
katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin k
burkulma katsaysnn incelenmesi sonular

KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GG
GH
1.00
4.00
0.10
6.00
15.00
1.00
2.00
1.00
4.00
0.11
6.00
13.50
1.00
1.96
1.00
4.00
0.13
6.00
12.00
1.00
1.93
1.00
4.00
0.14
6.00
10.50
1.00
1.91
1.00
4.00
0.17
6.00
9.00
1.00
1.87
1.00
4.00
0.20
6.00
7.50
1.00
1.82
1.00
4.00
0.25
6.00
6.00
1.00
1.74
1.00
4.00
0.33
6.00
4.50
1.00
1.68
1.00
4.00
0.50
6.00
3.00
1.00
1.55
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
1.00
1.38
1.00
4.00
2.00
6.00
0.75
1.00
1.27
1.00
4.00
3.00
6.00
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
4.00
6.00
0.38
1.00
1.21
1.00
4.00
5.00
6.00
0.30
1.00
1.19
1.00
4.00
6.00
6.00
0.25
1.00
1.18
1.00
4.00
7.00
6.00
0.21
1.00
1.17
1.00
4.00
8.00
6.00
0.19
1.00
1.16
1.00
4.00
9.00
6.00
0.17
1.00
1.15
1.00
4.00
10.00
6.00
0.15
1.00
1.14
52
izelge 3.16. katl iki gzl ereve sistemlerde alt kat (orta aks) iin denklemler
ile kyaslanmas
GG
GH
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
15.00
1.00
2.00
2.00
2.00
13.50
1.00
1.98
1.98
1.96
12.00
1.00
1.95
1.95
1.93
10.50
1.00
1.91
1.91
1.91
9.00
1.00
1.87
1.87
1.87
7.50
1.00
1.82
1.82
1.82
6.00
1.00
1.74
1.74
1.74
4.50
1.00
1.68
1.67
1.68
3.00
1.00
1.55
1.55
1.55
1.50
1.00
1.38
1.39
1.38
0.75
1.00
1.28
1.29
1.27
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.38
1.00
1.21
1.22
1.21
0.30
1.00
1.19
1.20
1.19
0.25
1.00
1.18
1.19
1.18
0.21
1.00
1.17
1.19
1.17
0.19
1.00
1.16
1.18
1.16
0.17
1.00
1.15
1.17
1.15
0.15
1.00
1.14
1.16
1.14
53
ARA KAT N:
GF =
I c / Sc
Ig / Sg
(F) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
S
GG =
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
Ig / Sg
(G) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GF) ile (GG) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
54
izelge 3.17. katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin k
KOLON ATALET KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GF
GG
1.00
4.00
0.10
6.00
15.00
15.00
3.60
1.00
4.00
0.11
6.00
13.50
13.50
3.44
1.00
4.00
0.13
6.00
12.00
12.00
3.25
1.00
4.00
0.14
6.00
10.50
10.50
3.05
1.00
4.00
0.17
6.00
9.00
9.00
2.86
1.00
4.00
0.20
6.00
7.50
7.50
2.63
1.00
4.00
0.25
6.00
6.00
6.00
2.40
1.00
4.00
0.33
6.00
4.50
4.50
2.14
1.00
4.00
0.50
6.00
3.00
3.00
1.82
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
1.50
1.46
1.00
4.00
2.00
6.00
0.75
0.75
1.24
1.00
4.00
3.00
6.00
0.50
0.50
1.17
1.00
4.00
4.00
6.00
0.38
0.38
1.13
1.00
4.00
5.00
6.00
0.30
0.30
1.10
1.00
4.00
6.00
6.00
0.25
0.25
1.09
1.00
4.00
7.00
6.00
0.21
0.21
1.08
1.00
4.00
8.00
6.00
0.19
0.19
1.07
1.00
4.00
9.00
6.00
0.17
0.17
1.06
1.00
4.00
10.00
6.00
0.15
0.15
1.05
izelgeden ilemler tamamlandktan sonra ayn ekilde bulunan GG ve GH deerleri

denklem 3.10 da yerine koyulur ve aadaki sonular elde edilir. (American Institte
of Steel Construction, Inc., Commentary C2, pg. 16.1-191, 16.1-192)

GG G H 6(GG + G H ) cot 36 = 0
k
k
k
55
izelge 3.18. katl iki gzl ereve sistemlerde ara kat (orta aks) iin denklemler
ile kyaslanmas
GF
GG
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
15.00
15.00
3.63
3.63
3.60
13.50
13.50
3.44
3.44
3.44
12.00
12.00
3.27
3.27
3.25
10.50
10.50
3.06
3.08
3.05
9.00
9.00
2.86
2.87
2.86
7.50
7.50
2.63
2.65
2.63
6.00
6.00
2.40
2.40
2.40
4.50
4.50
2.13
2.14
2.14
3.00
3.00
1.82
1.82
1.82
1.50
1.50
1.46
1.46
1.46
0.75
0.75
1.24
1.24
1.24
0.50
0.50
1.17
1.17
1.17
0.38
0.38
1.13
1.13
1.13
0.30
0.30
1.10
1.10
1.10
0.25
0.25
1.09
1.09
1.09
0.21
0.21
1.08
1.08
1.08
0.19
0.19
1.07
1.07
1.07
0.17
0.17
1.06
1.06
1.06
0.15
0.15
1.05
1.05
1.05
56
ST KAT N:
GE =
Ic / Sc
Ig / Sg
(E) ucu iin
Ic
I
= c Icm 3
Sc Sc
Ig
S
GF =
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
I c / Sc
I g / Sg
(F) ucu iin
Ic I I
I
= + = 2 c Icm 3
Sc 4 4
Sc
Ig
Ig
6
Ig
6
=2
Ig
Sg
cm 3
izelge 3.3. kullanlarak (GE) ile (GF) dorusu zerinde elde edilen noktalar bir izgi
aadaki tabloda verilmitir.
57
izelge 3.19.
katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin k
KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GE
GF
1.00
4.00
0.10
6.00
7.50
15.00
3.05
1.00
4.00
0.11
6.00
6.75
13.50
2.88
1.00
4.00
0.13
6.00
6.00
12.00
2.77
1.00
4.00
0.14
6.00
5.25
10.50
2.61
1.00
4.00
0.17
6.00
4.50
9.00
2.43
1.00
4.00
0.20
6.00
3.75
7.50
2.27
1.00
4.00
0.25
6.00
3.00
6.00
2.06
1.00
4.00
0.33
6.00
2.25
4.50
1.86
1.00
4.00
0.50
6.00
1.50
3.00
1.63
1.00
4.00
1.00
6.00
0.75
1.50
1.35
1.00
4.00
2.00
6.00
0.38
0.75
1.17
1.00
4.00
3.00
6.00
0.25
0.50
1.13
1.00
4.00
4.00
6.00
0.19
0.38
1.09
1.00
4.00
5.00
6.00
0.15
0.30
1.08
1.00
4.00
6.00
6.00
0.13
0.25
1.07
1.00
4.00
7.00
6.00
0.11
0.21
1.06
1.00
4.00
8.00
6.00
0.09
0.19
1.05
1.00
4.00
9.00
6.00
0.08
0.17
1.04
1.00
4.00
10.00
6.00
0.08
0.15
1.03
izelgeden ilemler tamamlandktan sonra ayn ekilde bulunan GE ve GF deerleri

denklem 3.10 da yerine koyulur ve aadaki sonular elde edilir.

G E G F 6(G E + G F ) cot 36 = 0
k
k
k
58
izelge 3.20. katl iki gzl ereve sistemlerde st kat (orta aks) iin denklemler
ile kyaslanmas
GE
GF
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
7.50
15.00
3.05
3.05
3.05
6.75
13.50
2.91
2.91
2.88
6.00
12.00
2.77
2.77
2.77
5.25
10.50
2.61
2.61
2.61
4.50
9.00
2.45
2.45
2.43
3.75
7.50
2.27
2.27
2.27
3.00
6.00
2.06
2.06
2.06
2.25
4.50
1.87
1.87
1.86
1.50
3.00
1.63
1.63
1.63
0.75
1.50
1.35
1.35
1.35
0.38
0.75
1.19
1.19
1.17
0.25
0.50
1.13
1.13
1.13
0.19
0.38
1.09
1.09
1.09
0.15
0.30
1.08
1.08
1.08
0.13
0.25
1.07
1.07
1.07
0.11
0.21
1.06
1.06
1.06
0.09
0.19
1.05
1.05
1.05
0.08
0.17
1.04
1.04
1.04
0.08
0.15
1.03
1.03
1.03
Bu sonulardan grlyor ki, hem kenar hem orta akstaki kolonlarn burkulma
boyu katsaylar (k), ara ve st katlarda alt katlardan daha fazla bir deiim gsteriyor.
Yani kiri atalet momentleri ara ve st katlarda burkulma boyu katsaysn (k) daha fazla
etkiliyor.
59
3.3.3. Kiri boyu deiiminin burkulma katsaysna etkisinin incelenmesi
ekil 3.6. Tek Katl ereve Sistem
Yatay telenmesi nlenmemi ereve sisteminde kolon atalet momenti ve kiri

atalet momenti sabit olsun ( I ). Kolon boyu sabit tutularak kiri boyu deitii zaman,
k burkulma boyu katsaysnn deiimi aratrlmtr. Bu aratrma sonucunda:
GA ve GB deerleri ne ise GC ve GD deerleri de ayn olaca iin tek bir blge iin
incelendiinde dieri iinde ayn sonular elde edilir.
G A = GC =
I c / Sc
I g / Sg
GB = GD = 1.00 ( Temele rijit baland iin )

Yukardaki denklemde deerler yerine koyulduu zaman aadaki deerler elde edilir:
60
izelge 3.21. Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi ile k burkulma
KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
GB,GD
1.00
4.00
1.00
1.00
0.25
1.00
1.20
1.00
4.00
1.00
200
0.50
1.00
1.24
1.00
4.00
1.00
3.00
0.75
1.00
1.28
1.00
4.00
1.00
4.00
1.00
1.00
1.32
1.00
4.00
1.00
5.00
1.25
1.00
1.35
1.00
4.00
1.00
6.00
1.50
1.00
1.39
1.00
4.00
1.00
7.00
1.75
1.00
1.42
1.00
4.00
1.00
8.00
2.00
1.00
1.45
1.00
4.00
1.00
9.00
2.25
1.00
1.48
1.00
4.00
1.00
10.00
2.50
1.00
1.51
izelge 3.22.
KR BOYU GA,GC
Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi sonucunda
denklemler yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan k

burkulma katsays ile kyaslanmas
GA,GC
GB,GD
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
0.25
1.00
1.20
1.20
1.20
0.50
1.00
1.24
1.24
1.24
0.75
1.00
1.28
1.28
1.28
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
1.25
1.00
1.35
1.35
1.35
1.50
1.00
1.39
1.39
1.39
1.75
1.00
1.42
1.42
1.42
2.00
1.00
1.45
1.45
1.45
2.25
1.00
1.48
1.48
1.48
2.50
1.00
1.51
1.51
1.51
61
izelge incelendii zaman, kiri boyu azaldnda buna bal olarak
burkulma boyu katsays da azalr ve burkulma boyu sk = k . s dir. (Deren vd., 2002)
Denklemde burkulma boyu ile burkulma boyu katsays doru orantl olduundan
burkulma boyu katsays azaldka burkulma boyu da buna bal olarak azalr.
GB sabit kald iin kiri boyu ile GA nn ald deerler arasnda da doru bir orant
vardr. Aada GA nn ald deere karlk gelen k burkulma boyu katsaysnn
arasndaki bant grafik ile ifade edilmitir. Aadaki izelgede, GA says arttka
buna bal olarak k burkulma katsaysnn da doru orantl olarak artt grlr.
GA
0.25
1.20
0.50
1.24
1.00
1.32
1.50
1.39
2.00
1.45
2.50
1.51
3.00
2.50
GA
2.00
GA
k
1.50
1.00
0.50
0.00
1
izelge 3.23. GA ile k arasndaki bantnn incelenmesi
62
3.3.4. Kolon boyu deiiminin burkulma katsaysna etkisinin incelenmesi
ekil 3.5 de katl iki gzl yatay telenmesi nlenmemi ereve sisteminin orta
aks iin kolon atalet momenti ve kiri atalet momenti sabit olsun ( I ). Kiri boyu sabit
tutularak kolon boyu deitii zaman, k burkulma boyu katsaysnn deiimi
incelenirse :
st kat
ara kat
alt kat
(a)
(b)
(c)
ekil 3.7. Katl ki Gzl ereve Sistemde kolon boyunun deiimi
GF =
I c / Sc
I g / Sg
GG =
I c / Sc
Ig / Sg
Yukardaki denklemde deerler yerine koyulup G deerleri elde edilir ve yatay

telenmesi nlenmemi basn ubuklarnda izelge 3.3. deki nomogram yardm ile
k burkulma boyu katsays elde edilir. Yatay telenmesi nlenmemi sistemler iin
kullanlan denklem 3.10 da deerler yerine koyularak k burkulma boyu katsays
elde edilir.
63
izelge 3.24. katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi ile k
KOLON ATALET
KOLON BOYU
KR ATALET
KR BOYU
GF
GG
1.00
9.00
1.00
3.00
0.33
0.33
1.10
1.00
8.50
1.00
3.00
0.35
0.35
1.12
1.00
7.00
1.00
3.00
0.43
0.43
1.14
1.00
6.00
1.00
3.00
0.50
0.50
1.17
1.00
5.50
1.00
3.00
0.55
0.55
1.19
1.00
4.25
1.00
3.00
0.71
0.71
1.24
1.00
4.00
1.00
3.00
0.75
0.75
1.25
1.00
3.00
1.00
3.00
1.00
1.00
1.32
1.00
2.50
1.00
3.00
1.20
1.20
1.38
1.00
1.50
1.00
3.00
2.00
2.00
1.59
1.00
1.25
1.00
3.00
2.40
2.40
1.69
1.00
1.00
1.00
3.00
3.00
3.00
1.83
izelge 3.25.
katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi
sonucunda denklemler yardm ile bulunan k burkulma katsaysnn tabloda bulunan

k burkulma katsays ile kyaslanmas
GF
GG
ORIGIN k
BASIC k
TABLODAK k
0.33
0.33
1.11
1.11
1.10
0.35
0.35
1.12
1.12
1.12
0.43
0.43
1.14
1.14
1.14
0.50
0.50
1.17
1.17
1.17
0.55
0.55
1.19
1.19
1.19
0.71
0.71
1.24
1.24
1.24
0.75
0.75
1.25
1.25
1.25
1.00
1.00
1.32
1.32
1.32
1.20
1.20
1.38
1.38
1.38
2.00
2.00
1.59
1.59
1.59
2.40
2.40
1.69
1.69
1.69
3.00
3.00
1.83
1.83
1.83
64
Yatay telenmesi nlenmemi, katl iki gzl bir ereve sistemde kiri boyu
sabit tutularak kolon boyu azald zaman k burkulma boyu katsays artar ve
burkulma boyu sk = k . s dir. Denklemde burkulma boyu sk ile burkulma boyu
katsays k doru orantl olduundan burkulma boyu katsays arttka burkulma
boyu da buna bal olarak artar. Kolon boyu azaldka k burkulma boyu katsaysnn
artt kolon boyu arttka da k burkulma boyu katsaysnn azald grlr.
UYGULAMA 3.2.
Yatay telenmesi nlenmemi ereve Sistemi
Yatay telenmesi nlenmemi ereve sisteminde kolonda k burkulma katsaysnn

ikiye eit olduu anda yani burkulma boyu gerek boyunun iki kat olduu durumda
kolon ataletinin kiri ataletine oran nedir?
ZM:
GA ve GB deerleri ne ise GC ve GD deerleri de ayn olaca iin tek bir blge iin
incelendiinde dieri iinde ayn sonular elde edilir.
65
G A = GC =
I c / Sc
I g / Sg
GB = GD = 1.00 ( Temele rijit baland iin )

Yukardaki denklemde deerler yerine koyulduu zaman aadaki deerler elde edilir:
k = 2 olmas iin GA = GC = 8.00 olmas gerekir. Formlde bilinenler yerine koyulduu

zaman;
G A = GC =
8=
I c / Sc
ise;
Ig / Sg
I
I c 4 3 .I c
32
=
32 I g = 3I c olur. Buradan da; c =
= 10.667 olarak elde edilir.
Ig
I g 3 4 .I g
3
Yukardaki rnekte burkulma boyunun gerek boyunun iki kat olduu durumda gerekli
incelemeler yapld. Burkulma boyunun gerek boyuna eit olmas durumunda yani
k = 1 olmas halinde (yatay telenmesi nlenmemi sistemler iin) (TS 648)
GA = GB = 0 olmas gerekirdi.
G A = GB =
Ic / Sc
Ig / Sg
Yukardaki denklemde GA = GB = 0 olmas iin kolon ataletinin kolon boyuna orannn

sfr olmas gerekir buda ereve sistemlerde sz konusu olmadndan ok az miktarda
da olsa bir burkulma sz konusudur ve k burkulma katsays da 1 deerinin
stndedir.
66
4. SONU VE NERLER
Basn ubuklarnda, etkiyen kuvvetin iddetinin belli bir kritik deeri amas
halinde ubuk ekseni dorusalln kaybederek eilmeye balar ve burkulma adn
verdiimiz olay oluur.
Burkulmada ubua dardan bir eilme momenti etki
etmedii halde, ubuk eksenel kuvvet etkisinde dengesini kaybederek eilir. Burkulma
sadece prizmatik ubuklar iin deil dengesiz hale gelebilen tm yap elemanlar ve
sistemler iin de sz konusudur. Bir ubukta burkulma olayn balatan kritik burkulma
yk de Euler Burkulma Yk olarak adlandrlr.
erevelerdeki basn ubuklarnn burkulma boyu katsays, erevenin yanal
hareketinin nlenip nlenmemesine gre deiiklik gstermektedir. izelge 3.2 ve
izelge 3.3 de bu deiimler gsterilmitir. Burkulma boyu katsaysn etkileyen bir
ok faktr vardr, bunlardan bazlar bir sistemde bulunan kolon ve kiri atalet momenti
ile bunlarn uzunluklardr. izelgede bulunan deerler ile (3.10) ve (3.11) denklemleri
yardm ile bulunan k burkulma boyu katsays deerleri karlatrlm ve ayn
deerlerin elde edildii grlmtr. Denklemlerin zm iin Orijin6.0 ve Basic gibi
matematik programlar kullanlmtr.
Kolon burkulma boyu katsays k deeri deiiminin kolon ve kiri rijitliklerine
bal olarak nasl deiim gsterdii eitli uygulamalarla incelenmitir. Bu
incelemelerde bir, iki ve katl yaplar ele alnmtr. Bir ubuun burkulma boyu,
mesnet artlarna bal olarak bulunan bir deerdir. Bu uygulamalarda da ubuun yani
kolonlarn burkulma boyunu etkileyen en nemli faktr kirilerin rijitlikleridir. Kiri
rijitlikleri arttka kolonlarn ularnda yani mesnetlerinde daha rijit bir balant
olumaktadr. Bu da kolonlarn burkulma boylarn azaltmaktadr.
Kolon atalet momentleri sabit tutularak kiri atalet momentleri kolonun 1/10 u
ile 10 kat arasnda deitirilmitir, yani kiri atalet momentleri 100 kat deiime tabi
tutularak incelenmi ve aadaki sonulara ulalmtr.
katl bir yapda kiri atalet momentlerinin 100 kat deiiminde kolon
burkulma boylar en az alt kat kolonlarnda, en fazla ara kat kolonlarnda deiime
uramaktadr. st kat kolonlarnda ise bu ikisi arasnda deerler almtr.
67
Bir baka uygulamada da kolon atalet momenti ve kiri rijitlikleri sabit tutulmu
ancak kolon boyu 9 kat deitirilmitir. Burada da kolon boyu arttka kolon burkulma
boyunun yani burkulma boyu katsays k nn kld grlmtr.
Farkl bir uygulamada da yatay telenmesi nlenmemi bir ereve sistemde (tek
katl) kolon burkulma boyunun kolon boyunun iki katna eit olduu durum
aratrlmtr. Bu art, kolon atalet momentinin kiri atalet momentine oran 10.67
olduunda gereklemektedir.
Stabilitenin nemli olduu elik yaplarda, kolon ve kiri atalet momentlerinin
kolon burkulma boylarn nemli lde etkiledii gzlenmitir. Betonarme bir yapda
ise stabilite problemi elik yapdaki gibi nemli bir problem deildir.
68
5. KAYNAKLAR DZN
American Institte of Steel Construction, Inc., Commentary C2, Nomogram kullanarak

k faktrlerinin hesaplanmas ve formllerin kayna, pg. 16.1-191, 16.1-192
American Institte of Steel Construction, Inc., Load and Resistance Factor Design
Specification for Structural Steel Buildings, 1999, 292 p.
American Institte of Steel Construction, Inc. Steel and Reinforced Concrete Design,
AISC Manuel part 4 and AISC Specification Chapters B, C, E Steel
Compression Members, 16p.
Arda, T.S. ve Akar, G., 1986, Plastic Design of Steel Structures, Boazii niversitesi
Yaynlar, stanbul, 413
Aydn, R., ereve sistemlerin yanal rijitlik matrisi ve kolon etkili boylarnn hesab
iin yaklak bir yntem, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 38 s.
Britvec, S.J., 1973, The stability of elastic systems, Pergamon Pres Inc. Maxwell House,
Fairviev Park, Elmsford, Nw York, 10523
Cheong, F. and Moy, S., Multiple K-factors of a leaning column, 1996, Department of
Civil Engineering at California State University, Sacramento, CA 95819,USA
Cheong, F. and Moy, S., K-factors for braced frames, 1996, Department of Civil
Engineering at California State University, Sacramento, CA 95819,USA
Deren, H., Uzgider, E. ve Pirolu, F., 2002, elik yaplar, alayan Basmevi, stanbul,
313
Gantes, C.J. and Mageirou, G.E., 2005, Improved stiffness distribution factors for
evaluation of effective buckling lengths in multi-story sway frames,
Engineering Structures 27, 1113-1124
nan, M., 1996, Cisimlerin mukavemeti, stanbul Teknik niversitesi Vakf Yaynlar,
stanbul, 574 s.
Kaltak, M.Y., 1999, zml rneklerle mukavemet, Konya, 406 s.
Odaba, Y., 1997, Ahap ve elik yap elemanlar, Beta Basm Yaym Datm A..,
stanbul, 320 s.
69
KAYNAKLAR DZN (devam)
Pflger, A., 1970, Elastostatiin Stabilite Problemleri, (ev. S. Tamerolu, V. Cinemre

ve T. zbek), Matbaa Teknisyenleri Basmevi, stanbul, 782, 580 s.
Raftoyiannis, I.G., 2005, The effect of semi rigid joints and an elastic bracing system on
the buckling load of simple rectangular steel frames, 1205-1225
Trk Standartlar TS 648, 1982, elik yaplarn hesap ve yapm kurallar, 45 s.
Yu, W. K., Chung, K.F. and Chan, S.L., 2004, Structural instability of multi-storey
door-type modular steel scaffolds, Hong Kong SAR, Chine, 867-881
Ziegler, H., 1968, Principles of structural stability, A Division of Ginn and Company,
United States of America, 67-13079

Celik Basinc Elemanlarinda Burkulma Boylari Ve Bunu Etkileyen Faktorler Buckling Lengths On Steel Compression Components and Factors That Affect It

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Celik Basinc Elemanlarinda Burkulma Boylari Ve Bunu Etkileyen Faktorler Buckling Lengths On Steel Compression Components and Factors That Affect It

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA BOYLARI

VE BUNU ETKLEYEN FAKTRLER

BUCKLING LENGTHS ON STEEL COMPRESSION COMPONENTS

ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA BOYLARI

VE BUNU ETKLEYEN FAKTRLER

Danman: Do. Dr. Eref NLOLU

Ruen GMEN in YKSEK LSANS tezi olarak hazrlad elik Basn

ye : Do. Dr. Eref NLOLU (Danman)

ye : Prof. Dr. Hasan GNEN

ye : Do. Dr. Nevzat KIRA

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ............................. tarih ve ......................

Prof. Dr. Abdurrahman KARAMANCIOLU

Bu almada, elik basn elemanlarnda burkulma boylar ve bunu etkileyen

zellikle son zamanlarda yksek dayanml malzemelerin kullanlmas,

Burkulmada, ubua dardan bir eilme momenti etkimedii halde

ubuun eksenel kuvvet etkisinde dengesini kaybederek eildii de gz nnde

Efektif burkulma boyu katsaysn etkileyen birok faktr vardr.

Ayrca yaplan uygulamalarla burkulma boyu

sabitlerindeki deiimler incelenmitir.

Anahtar Kelimeler : elik basn elemanlarnda burkulma, burkulma boylar, Euler

Keywords: Buckling at steel compression members, buckling length, Theory of Euler

Yksek Lisans eitimi sresi iinde gerek derslerimde ve gerekse tez

Ayrca tm hayatm boyunca her konuda yardmlarn ve desteklerini aldm ve

2. ELK BASIN ELEMANLARINDA BURKULMA..........................................2

3.3 Burkulma Boyunu Etkileyen Faktrler...............................................................35

4. SONU VE NERLER ........................................................................................66

Denge Konumu .............................................................................................2

Yaylarda denge durumu ................................................................................3

ki ucu mafsall prizmatik ubuk ..................................................................5

Burkulma boylarnn incelenmesi .................................................................8

f Vmax sapmasnn incelenmesi ..................................................................10

Bir ucu ankastre dier ucu serbest prizmatik ubuk .....................................10

Bir ucu ankastre dier ucu mafsall ubuk ...................................................13

ki ucu ankastre prizmatik ubuk .................................................................16

Burkulma boylarnn deiimi ......................................................................19

deal elastik deal plastik malzeme ............................................................25

Tek simetri eksenli enkesitler .......................................................................25

Simetri eksenli enkesitler .............................................................................25

ki katl tek gzl ereve sistem..................................................................35

katl iki gzl ereve sistem..................................................................42

Tek katl ereve sistem................................................................................59

katl iki gzl ereve sistemde kolon boyunun deiimi.......................62

Basn ubuklarnda burkulma boylar .........................................................28

teleme nlenmi basn ubuklarnda burkulma boyunun hesabnda

teleme nlenmi basn ubuklarnda burkulma boyunun hesabnda

ki katl tek gzl ereve sistemlerde st kat iin k burkulma katsaysnn

Yatay telenmesi nlenmi sistemlerde k burkulma katsay deerleri.....41

katl iki gzl ereve sistemlerde st kat iin k burkulma katsaysnn

ZELGELER DZN (devam)

Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi ile k burkulma

Tek katl ereve sistemlerde kiri boyunun deiimi sonucunda denklemler

GA ile k arasndaki bantnn incelenmesi................................................61

katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi ile k

katl iki gzl ereve sistemlerde kolon boyunun deiimi sonucunda

SMGELER VE KISALTMALAR DZN

Kritik yk (burkulma yk)

Atalet momenti (cm4)

Burkulma boyunun hesaplanaca dzlemdeki kolonlarn atalet momenti

Burkulma boyunun hesaplanaca dzlemdeki kirilerin atalet momenti

Minimum atalet momenti (cm4)

Burkulma uzunluu (cm)

Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm kolonlarn boyu (cm)

Gz nne alnan noktaya rijit olarak balanm kirilerin boyu (cm)