KLERARASI LETM Kiileraras iletiimi szl ve szsz iletiim olarak iki gruba ayrmak mmkndr.

Szl iletiim denince akla konuma dili gelmektedir. Kiinin kendini anlatmas ve bakalarn anlamas konuarak gereklemektedir. Konuarak duygular aktarlabilmekte, kiilik ortaya konulmakta, dncelerle dnya gr yanstlmakta, sonuta kii kendini ifade etmektedir. Bunun yannda kiinin yaad sre boyunca devam eden yolculuunda szsz iletiimin yeri yadsnamamaktadr. Szsz iletiim ierisinde beden dili iletiim kurarken byk nem kazanmaktadr. Bu durumda etkili bir iletiim iin beden dilini baarl bir ekilde kullanmak ya da kardaki kiinin beden dilini anlamak zorunlu hale gelmektedir. Szl letiim Aristonun nl bir sz, szl iletiim asndan son derece nemli bir noktay vurgulamaktadr: Akll insanlar her dndklerini sylemezler ancak her sylediklerini dnrler. Bu sz konuarak anlaan kiilerin, salkl iletiimde bulunabilmek iin dikkate almalar son derece nemlidir. Bu dorultuda baarya ulaan szl iletiimlerin retken olduu, insanlarn amalarna erimesine, yararl bilgileri kullanmasna, kendilerini daha mutlu hissetmesine yardmc olarak yaamn kalitesini ykselttii ifade edilmektedir. Uluslararas ilikilerde atmalarn zmnde nerilen ilk kural olan masada kal ve mzakerelere devam et kural, masada kaldka konuma ansnn artaca ve konutuka zme daha fazla yaklalaca gereine dayandrlmaktadr. Uluslararas ilikiler asndan geerli olan bu kural, insan ilikilerinin de temelini oluturmakta ve yklmamas gereken en nemli kprnn iletiim kprs olduunu gzler nne sermektedir. Szl iletiim, ortak simgelerin en gelimii olan dil olgusu ile gereklemektedir. Dil, bireyin dnyay alglaynda nemli rol oynar. Dilin yaps grameri ve kavram daarc- dnce davranlarmz kesin bir biimde belirlemese de, belli seim eilimlerimizi gsterir. nk dil, dnyaya bakmzn ve yaantlarmz yorumlaymzn zel bir biimidir. Dolaysyla dil, bireyin kendini ve evresini anlama ve anlamlandrmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Kiiler rettikleri bilgileri dil yardmyla birbirlerine aktararak anlamlandrmakta ve bylece iletiim kurmaktadr. Burada sesin tonu, hz, iddeti ve vurgusu ayr bir nem kazanmaktadr. Buna bal olarak insan teki canllardan ayran temel zelliklerden birinin konuma yetisi olduu grlmektedir. Konuma insann yaam srecinin temel dinamiklerinden, asal eylemlerinden birini oluturmaktadr. Konumak; insann gelime srecinde de nefes almak, beslenmek ve yrmek gibi birka ilk eylemden hemen sonra yaanan ana eylemlerdendir. Dil insanlarn dndklerini ve duyduklarn birbirlerine iletmek iin gelitirdikleri, szck ve iaretlerden oluan bir iletiim ve etkileim aracdr. Sesler, iaretler ve yazmadan meydana gelen dili renme gc insann benzer canllar arasnda farkllamasn ve gelimesini salamtr. Gerekten de iletiim denince akla ilk gelen kiileraras iletiim ve bu amala en yaygn kullanlan bir ara olarak dildir. Dil, hereyden nce kavramlar belirten bir

gstergeler sistemidir. Terminoloji, yap, deyimler ve kltr elerini bir araya getiren toplumsal bir olgudur ki, kiisel olan konuma onunla var olmaktadr. Zira herkes bir dili, kendi ana dilini konumaktadr. letiim balamnda dil bir anlam taycsdr. Anlam ise iletiimin anahtar, iletiim srecinin odak noktasdr. Szl iletiim bireyin ve toplumun yaam biimini etkiledii gibi, toplumun kltrel, ekonomik, sosyal ve siyasal yapsna paralel bir geliim izgisi gstermektedir. Dil zerinde aratrma yapanlarn almalarnda, iinde yaadklar toplumsal koullarn izlerini bulmak mmkn olmaktadr. Dolaysyla her toplum, iinde bulunduu doal ve toplumsal koullara uygun bir dili ortaya karmakta ve her dilin iinde kiinin dnyaya bak asn ve dnce yapsn oluturan doann ve sosyal yapnn bir kalb, modeli yer almaktadr. letiimde kullanlan szckler, kiilerin, nesnelerin ve olaylarn kendilerini deil, onlar temsil eden soyut simgeler olmakta, bu soyutlamalar srasnda simgeler aralarndaki benzerlik ve farkllklara gre ayrt edilmekte, birletirilmekte ve snflandrlmaktadr. Bunlarn nda dilin, bir tanmlama ilevinin olduu kadar, bir snflandrma ve deerlendirme ilevinin de olduu ifade edilmektedir. Szl iletiimde dolaysyla konuma dilinde bulunan simgeler ve kavramlarn, evrenin alglanmasnda ve anlamlandrlmasnda ok nemli etkilere sahip olduu grlmektedir. evreyle ilgili bak as, deerlendirme ve anlamlandrmalar byk lde dilde var olan simgeler ve kavramlar nda oluturulmaktadr. Szl iletiim dil ve dil tesi olmak zere iki alt snfa ayrlmaktadr. nsanlarn karlkl konumalar ve yazmalar dille iletiim olarak deerlendirilirken, ses tonu, sesin hz, iddeti, hangi kelimelerin vurguland, duraklamalar, dolaysyla sesin nitelii ile ilgili zellikler, dil tesi iletiim olarak ifade edilmektedir. Dille iletiimde kiilerin ne syledikleri, dil tesi iletiimde ise nasl syledikleri n plana kmaktadr. nsanlarn yaad her yerde dil vardr; dilin kullanld her yerde de konuulduu ve iitildii iin dilin temelini ses dnyas oluturur. Bu adan bakldnda szl iletiimde, mesajn ieriinin yan sra iletili biimi de nem tamaktadr. letiim esnasnda kiinin ses tonu psikolojik durumunu yanstmaktadr. Bu durumda ise, bireyin ne sylediinin yan sra nasl syledii de nem kazanmaktadr. Szsz letiim Kiileraras iletiimin, yaamn her alannda byk nem kazand gnmzde, iletiim sadece szel ifadelerden ibaret olmamakta, szel ifadelerin yan sra szsz iletiim unsurlarna daha fazla nem verilmektedir. Szsz iletiim, iki kii arasndaki mesafeyle balamakta, duru, oturu, giyim, kuam, yz ve bedenin biimi, mimik, jest gibi deiik bir ok eden oluan geni bir yelpaze iinde srdrlmektedir. Szsz iletiimde insann iinde bulunduu alan; bu alan iinde yaplan hareketler ba, el, kol hareketlerinin oluturduu jestler; yzn farkl ifadeleri yani mimikler rol oynamaktadr. Buna bal olarak, szsz iletiimde iletinin hareketlerden olutuu grlmektedir. Bu hareketlerin bir blm igdlerden, drtlerden kaynaklanmakta, bir blm de renilmekte ve taklit edilmektedir. Kiileraras iletiimde bavurulan simgesel kodlar iinde szsz olanlar, ou kez bilincinde olmakszn, bununla birlikte kanlmaz olarak srekli kullanlmaktadr. Beden dili ile kiinin kendi bilinalt ile iletiim kurabilmesi mmkn olmaktadr.

Karlalan kiiler zerinde ilk izlenim yaratmada beden dilinin nemli bir etken olduu grlmektedir. Kiiler sylediklerine gre deil, grnlerine gre yarglanmakta, bu yargda ounlukla bilinalt n plana kmaktadr. Yarglar analiz edildiinde, nyarglara ve varsaymlara dayand ifade edilmektedir. Szsz mesajlar szl mesajlar pekitirebilmekte, dzenleyebilmekte ya da szl mesajlarla eliebilmektedir. Bu nedenle iletiimin szel olmayan unsurlarnn szl unsurlardan daha nemli olabilecei sonucuna varlmaktadr. letiim srecinde kardaki kiinin gnderdii szsz mesajlar, verilecek karla ya da belirli bir durumda oynanacak role ilikin karar verme esnasnda sk sk kullanlmaktadr. Davranlarn szcklerden daha yksek sesli olduu sylenebilmektedir. Szsz iletiim rastlantsal ya da planl olarak ortaya kabilecei gibi, her iki durumda da szel olmayan davranlar, alglamay ve verilecek karl etkilemektedir. Teknik adan bakldnda, alglama yeteneinin ya da sezgilerinin kuvvetli olduu sylenen kiilerin bu yeteneklerinin, aslnda bakalarnn szsz mesajlarn okuma ve bu szsz iaretleri szl mesajlarla karlatrma yetenei olduu grlmektedir. Uzun yllar kiileraras iletiimin temelini konumann oluturduu gereiyle karlalmaktadr. letiimin doas ile ilgili bu yanlgnn, kiinin iitme ile birlikte en ok gelimi olan grsel kanallar aracl ile amlad szsz iletiim kodlarna gereken nemin verilmemesine neden olduu ortaya kmakta, szsz iletiimle ilgili bilimsel aratrmalarn son dnemlerde gerekletirildii grlmektedir. Baz davranlarn kltrel olarak renilen ve alkanlk halini alan davranlar ya da genetik davranlar olup olmad konusunda tartmalarn srd grlmektedir. Bununla birlikte, szsz temel davranlarn ounun sonradan renildii ve eitli hareket ve davranlarn anlamnn kltrel olarak belirlendii ifade edilmektedir. Aratrmalara gre, ya ve cinsiyet gibi deikenlerin beden dili zerinde etkisi olduu belirtilmektedir. Ya ilerledike jest ve mimiklere ait szsz iaretlerin daha iyi anlald, bununla birlikte yz ifadelerinin deerlendirilmesinde yan nemli bir etkisinin olmad grlmektedir. Cinsiyet de szsz mesajlarn deerlendirilmesinde, rol olduu anlalan bir deikendir. Szsz iletiimin nemli bir blmn oluturan grsel kodlarn kullanm, insann iletiim tarihi kadar eskiye dayanmaktadr. lkel ve geleneksel toplumlarn insannn, gerek gnlk uygulamalarda gerekse de din kkenli trenler iin son derece yetkin grsel kodlar gelitirdii grlmektedir. Toplumlarn yaam biimlerindeki deiiklikler, kiilerarasndaki ilikileri etkilemekte, deien yaam biimlerine paralel olarak, szl ve szsz iletiim biimlerinde de farkllklar ortaya kmaktadr. Toplumdaki retim, dnce ve yaam biimi, birbirlerini karlkl olarak etkileyerek birlikte deiime uramakta, bu deiim de konuulan dilin, selamlama ekillerinin, szsz iletiimde kullanlan aralarn deimesine yol amaktadr. Szsz letiimin zellikleri Szsz iletiimin kiileraras iletiim srecinde iki nemli ileve sahip olduu grlmektedir. Bunlardan birincisi szsz mesajlarla birtakm anlamlarn iletilebilmesidir. rnein, kardaki kiiyle araya konan mesafe, o kiiyle olan dostluk dzeyinin bir belirtisi olarak grlmekte, ban sallanmasyla bir grn onayland ifade edilmekte, yakaya taklan rozet kiinin mesleini gstermektedir.

Szsz iletiimin ikinci ilevini ise, szl iletiimi desteklemesi ve onun akclna katkda bulunmas oluturmaktadr. Kii konuarak ifade ettii grn, yzn ve bedenini kullanarak desteklemekte, daha anlaml hale getirmektedir. Onu dinleyen kii ise, yine ortaya koyduu szsz mesajlaryla konuana geribildirim vermektedir. Buna bal olarak dinleyicinin konuyla ne kadar ilgili olduu, sylenenleri anlayp anlamad konusunda birtakm ipular elde edilmektedir. Szsz iletiim alemi; szl ifadenin anlamn mkemmelletiren ve tamamlayan iradi (istemli) ve gayri iradi (istemsiz) iaretler btndr. Bu noktada kiileraras iletiim srecinde nemli ilevlere sahip olan szsz iletiimin zelliklerini ise yle ortaya koymak mmkndr: letiimsizlii Olanaksz Klma Kiileraras iletiimin temel unsurlarndan birini mesajlarn szl ve szsz nitelikte olmas oluturmaktadr. Dolaysyla iki kiinin bulunduu bir ortamda, aralarnda szl iletiim kurulmasa da, kiilerin davranlar, durular, aralarndaki mesafe, yz ifadeleri gibi szsz mesajlar, bir adan sezgi dzeyinde nasl bir insan olduklar ya da o ortamda ne tr duygular tadklar konularnda ipular vermektedir. Suskunluk bile kardaki kiiye belli mesajlar iletmektedir. Karnzdaki insana bir soru sorduunuz zaman size yant vermeme ans yoktur. Yantlarn dile getirmeseler bile yz ifadeleriyle, beden dilleriyle ya da baklaryla bir yant vereceklerdir. Kiilerarasnda ortaya kan iletiim kopukluklarnn temel nedenini, bu trden iletilerin yeterince deerlendirilememesi oluturmaktadr. Tm bunlarn nda szsz iletiim ve beden dili, iletiim kuramamay imkansz hale getirmektedir. Duygu ve Cokular Dile Getirme Rosenfeld tarafndan gerekletirilen bir aratrma sonucunda derse hazrlkl gelen retmenlerin yz ifadeleri, konumadaki etkinlikleri, glmseme biimleri, jest ve mimikleri gibi davranlarnn derse hazrlksz gelen retmenlerin ayni davranlarna oranla yaklak iki kat daha etkili olduu bulunmutur. Kimi zaman, insanlarn duygularn anlamak gerekten zordur. Kendilerine soramazsnz, nk ne hissettiklerini ounlukla sylemek istemezler; sylemek isteseler bile, ou kez duygularn kendileri de pek bilemezler. Bu kiilerin kafalarnn iine girip ne hissettiklerini renemeyeceimize gre, yz ifadelerine, beden belirtilerine bakarak, o anda nasl bir duygu iinde olduklarn anlamaya alrz. Bilisel iletilerin aktarlmasnda temel ara olan konuma dili, duygu ve cokularn ifade edilmesinde ou durumda yetersiz kalmaktadr. Konuma dilindeki szckler genelde ierik bilgisi tamakta, szsz iletiim ise duygusal bilgiyi davurmaktadr. Jestler ve mimikler kiinin iinde bulunduu duygularn en etkili biimde aa kmasn salamaktadr. Bir bak, bir dokunula sevginin ifade edilmesi, ard arda sralanan sevgi szcklerinden ok daha etkili olmaktadr. Kiinin el, kol ve bacak hareketleri, hatta parmaklarnn hareketi bile iindeki gerek duygular yanstmaktadr. "Pek ok insan bedenlerinin bir dili olduundan; konuabildiinden haberdar bile deildir. Kelimeler sizi kandrabilir ama beden asla yalan sylemez. Kiilerarasndaki likileri Tanmlama Ses tonu, bedenin duruu, araya konan mesafe gibi szsz iletiim geleri, ilikilerin nasl anlalmas gerektiini belirlemektedir. Bu trden iletiler ikincil ilikilerde birbirini tanmayan kiiler asndan olduu kadar, birincil ilikilerde de

olduka nemlidir. nk ilikilerin biimi ve yn hakkndaki tanmlama, o anki iletiim biimini ve gereini de etkilemektedir. Her zaman canayakn davranan, scak ve sevecen bir tonla konuan kiinin, resmi bir tavrla konumasndan ve el skmasndan, ya bulunulan ortamn gereklerine uygun olarak byle davrand sonucu karlmakta ya da iinde bulunduu ruhsal durumla balantl olarak ilikilerini nasl belirlemek istediini aklamaktadr. Szel erik Hakknda Bilgi Verme Szsz iletiim genellikle szl iletiimin yorumlanmasnda, bir baka deyile szel iletilerin anlamlandrlmasnda ipular vermektedir. Ayn szel ieriin deiik tonlarda ya da deiik bedensel hareketlerle ifade edilmesi, deiik anlamlar ortaya koymaktadr. Dolaysyla bu durumun, kiilerarasnda iletiim srecinde belirlenmi ya da belirlenmekte olan ilikilerle yakndan ilgili olduu grlmektedir. Szsz iletiimin ilikilerin ve szl iletiimin ieriinin nasl anlalmas gerektiini bildiren bu zellii, st iletiim salama zellii olarak aklanmaktadr. Gvenilir Mesajlar Salama Szsz iletiim biimlerinin genelde szl mesajlarn desteklenmesi ve pekitirilmesi biiminde kullanld grlmektedir. Baz durumlarda kiilerin gerek duygu ve dncelerini dile getiremedikleri, kastedilenden ok farkl szler ortaya koyduklar gereiyle karlalmaktadr. Bu durumda belli bir konuda kiilerin gerek duygu ve dnceleriyle ilgili olarak szsz mesajlarn, szl mesajlardan daha gvenilir olduu belirtilmektedir. Bu nedenle sylenenlerin gerekliini yakalamak iin, bu trden mesajlara her zaman bilinli olmasa da dikkat edilmektedir. Bir bak ya da suskunluk, ou durumda szlerden daha gvenilir anlamlar ortaya koymaktadr. Bununla birlikte, szsz mesajlarn belirsizlik tadklar da grlmektedir. Szsz iletiimin duygular belirtmesi, bu belirsizliin kaynan oluturmaktadr. Belli bir ortamda suskunluu gzlemlenen kiinin bu davrannn, ekingenlik, saygl olma, yorgunluk ya da ilgisizlik gibi nedenlerin hangisinden kaynaklanm olabileceini renebilmek iin, ortam koullar ve dier szl ve szsz mesajlarnn birlikte incelenmesi gerekmektedir. Kltre Gre Biimlenme Konuma ve yaz dili ile kyaslandnda szsz iletiim biimlerinin daha evrensel bir nitelik tad grlmektedir. Anlamlar asndan benzerlikler bulunmasna karn, her toplumun kltrnde szsz iletiim geleri daarc ve bu daarcn kullanm biiminin kendine zg olduu ifade edilmektedir. rnein glme davran kiinin sevincini, bir eyi komik bulmasn yanstma asndan evrensel bir davran olmakla birlikte, kimin nerede ve nasl glecei kltrel olarak belirlenmektedir. ift Anlamllk ou durumda kiinin szl ve szsz mesajlar, birbiriyle elien, farkl anlamlar vurgulamaktadr. Sinirli olan kiinin ses tonu, yz ifadesi ve bedeni, kzgnlk duygular yanstan mesajlar gnderdii halde, szl mesajlar tamamen farkl bir ierik ortaya koyabilmektedir. Szl ve szsz mesajlar arasndaki bu eliki, her zaman bu ekilde belirgin olmamaktadr. Kii bazen eitli sebeplere bal olarak, olduundan ya da hissettiinden farkl grnmeye almaktadr. Bu elikileri kendinde ve bakalarnda yakalamasn renen kiinin, insan ilikilerinde daha gl bir duruma

gemeye balad ve dier kiilerle daha derin ilikiler kurma olanana sahip olduu grlmektedir. Belirsizlik Szsz iletiimde belirsizlik derecesinin yksek olduu sonucuna varlmaktadr. Kardaki kiinin gnderdii szsz mesajlarn pek ok anlam olabilmekte, bu anlam seeneklerinden hangisinin doru olduunu anlamak iin, szl mesaja bavurmak gerekebilmektedir. Szsz iletiimin gerek duygular daha iyi yanstabilmesine karn, deiik yorumlara ak olmas, ksa bir srede belirli bir yorumu benimseyip her eyin anlald sonucunun karlmasnn doru olmadn vurgulamaktadr. Ses tonunun, yz ifadelerinin, bedenin gergin ya da gevek oluunun, duru ve oturu konumunun, jestlerin kiinin i aleminin belirtileri olarak ele alnmas, ancak bunlardan karlan anlamn belli bir zaman sresi iinde baka gzlemlerle karlatrlmas son derece nemlidir. Szsz letiimin Blmleri Beden dilinin deeri, szsz iletiimle szl iletiim bir btn oluturduunda ortaya kmaktadr. Kii, farkl hareketlerin anlamn anladnda, kelimelere gereksinim duymakszn bir mesaj iletmekte, bu hareketlerin tek bana yeterli olabildii durumlar yaratabilmektedir. Szsz iletiimi eitli blmlere ayrarak incelemek mmkndr. Genel anlamda deerlendirildiinde yz ve beden, bedensel temas, mekan kullanm ve aralar olarak ortaya konulabilmektedir. Bu blmler aada ayrntlaryla incelenmektedir. Yz ve Beden Szsz iletiimde kiilerin yz ifadeleri, duru, jestler ve mimiklerle karlarndaki kiilere mesajlar ilettikleri grlmektedir. Bu noktada bilinli olmasa ve belirli bir kurala dayanmasa da, insanlar bakalarn d grnlerine gre deerlendirmektedir. Kii tant, konutuu kiinin ncelikle yzne bakmaktadr. O kiiye kar olan davranlarnda, tutumlarnda, yz ifadesinin kiide brakt izlenim yn verici bir rol oynamaktadr. Bununla birlikte yz ifadelerini anlamann kolay olmad, nk yz ifadelerinin olduka hzl deitii ifade edilmektedir. Yaplan aratrmalar, yz ifadelerinin saniyenin 1/5i gibi ksa bir srede deitiini ortaya koymaktadr. Baka bir kiiyle ne zaman, ne kadar sklkla ve ne kadar uzun bir sre gz gze gelindii, kiinin ilikisi hakknda ok nemli bilgiler gndermesinin, zellikle de ilikisinde ne kadar egemen ya da samimi olmak istediini gstermesinin bir yolu olarak deerlendirilmektedir. Birisinin gznn iine dik dik bakmak, egemenlie kar basit bir meydan okumadr. Gzle flrt etmek, samimileme arzusunu gstermektedir. Gz temas, gven ve ilginin belirtisidir. Ancak gz temas kurmak iin de, ba ve yz de uygun bir ekilde hareket ettirmek gerekmektedir. Konumann banda gzle temas kurmak, dinleyici zerinde egemenlik kurma, dinleyiciyi dikkat gstermeye zorlama arzusunu gstermektedir. Konumann sonunda yaplan gz temas, daha samimi bir ilikiye, geri bildirim arzusuna, dinleyicinin nasl bir tepki verdiini grme arzusuna iaret etmektedir. Ba, vcudun ats ve kontrol merkezidir. Ban iinde bulunan beyin, tm davranlarn ve hayati fonksiyonlarn merkezi durumundadr. Ban kullanmnn kardaki kiiyle iletiimi daha etkin hale getirdii grlmektedir.

Ba ile verilen iaretler, bir kiiyi onaylama, evet ya da hayr deme, etkileimin ve konumann izlendiini gsterme gibi hareketleri kapsamaktadr. Kafa sallamalar ayn zamanda konumay kesme ya da srdrme gibi anlamlara da sahiptir. Avrupal ve Amerikallarn hayr yerine balarn iki yana, Trklerin ise aa yukar sallamalar, bu bedensel harekette de kltrleraras farklln varln gstermektedir. En ok kullanlan szsz simgeler olan yz ifadeleri, konumay tamamlayc ve pekitirici hareketlerdir. Konumann balamn yine yz ifadeleri belirlemektedir. Kiinin konumalarnn nitelii, yzndeki deiimlerle birlikte yorumlanmaktadr. Psikolojik dengelerini yitirmi kiilerin yz ifadeleriyle konumalar arasnda ou kez bir uyum grlmemektedir. nsan yznde pek ok anlamn gizli olduu ifade edilmektedir. Yz ifadelerinin, dier grsel gstergelerle karlatrldnda, kltrler arasnda daha az farkllama gsterdii ortaya kmaktadr. Yaplan aratrmalar, mutluluk, korku, fke, hayret, znt, tiksinti gibi temel yz jestlerinin btn kltrlerde hemen hemen ayn olduunu gstermektedir. Duygu ve cokular yze yanstan mimiklerin olumasnda yz kaslarnn hareketi, kaslp gevemesi rol oynamaktadr. Yz kaslarnn hareketlerinin bir blmnn igd ve drtlere bal olduu, doutan geldii, beyin kabuunun altndaki yaplarn tad genetik plan ve programlarn yzn grnmn verirken, ayn zamanda bu grnme mimiklerle anlam ve renk katt ifade edilmektedir. ocuk gelitike duygulanm ve cokularn mimiklerle anlatlmas, bakalarnn davranlarnn taklit edilmesiyle geliip, biimlenmekte ve kalplamaktadr. Dolaysyla duygulanm ve cokularn mimiklerle ifade edilmesinin, iinde yaanlan topluma ve toplum kesimine gre deitii grlmekte, toplumsallama sreci iinde kltrle balantl olarak kazanld, benimsendii ve sakland ortaya kmaktadr. Mimikler dnda kii jestleriyle de nemli mesajlar iletebilmektedir. Jestler birincil, konuma ikincildir. Konuma ie yaramadnda jestler yine n plana gelmektedir. Gnmzde baz insanbilimciler, yaptklar aratrmalar sonucu, insanlararas etkileimde jest, mimik ve bedensel davranlarn szcklerden daha byk bir nem tad grn savunmaktadr. Nasl szckler tam anlamlarn ancak bir cmlenin iinde veriyorlarsa, jestler de ancak kiiliin tm belirtileri iinde doru olarak anlamlandrlabilmektedir. Jestlerin fikirlere uygun olmas ve onlar aa karmas gerektii vurgulanmaktadr. Tavr ve hareketin amasz, anlamsz ve makinelemi olmayp konumada anlatlmak istenen dncelere yol gsterici olmas son derece nemlidir. Jestin kelimelerin yerini tutmamas ve ayn zamanda kelimelerden ayr ve bamsz olmamas gerektii ifade edilmektedir. Bu noktada tavr ve hareket kelimenin yol arkada, rehberi olarak deerlendirilmektedir. Jestler; kulaa ses araclyla gelen kelimeleri gz nnde resme evirmektedir. Tavr ve hareket bir konumay canlandrr, bir tablo haline koyar. Onun iin bunlar sylenen szlere uygun olmaldr. Bu dorultuda amasz sallanan bir kol konumacnn etkisini azaltmaktadr. Anlamsz yumruk skmak, bo yere kolun alt ksmn aa yukar sallamak, elleriyle ceket yakasn kavramak, ellerini ovuturmak, srekli sa elin iaret parman tehdit eder gibi sallamak ya da krsye yumrukla vurmak, bir konumay olumsuz olarak etkilemektedir. nsanlarn kendilerini ya da duygu ve dncelerini szcklerle ifade

edemedikleri dnemlerde, ellerini iletiim arac olarak kullandklar grlmektedir. Cisimlerin, varlklarn, izlenimlerin, duygu ve dncelerin, bir baka deyile duyulan, grlen ve hissedilenlerin el iaretleri ile anlatldna tank olunmaktadr. Jestler, el ve kol hareketleri kii kendisini kontrol etmeye alsa da, duygular ortaya koymaktadr. Kzgn kii, ne kadar kontroll bir kii olursa olsun yumruklarnn skl oluu, kaslarnn gerginlii ve kollarnn nde oluuyla kzgnln aa vurmaktadr. Karsndaki kiiye olumsuz eyler sylese de dokunma ihtiyacn duyan kii, karsndakine yaknlk duyduunu ve ilgisini gstermektedir. Bununla birlikte normal bir konumada jestlerin, mimikler kadar konumay tamamlayc eler olmad, daha ok psikolojik heyecan durumlarn gsterdii ifade edilmektedir. Baz kltrlerin mmkn olduu oranda jestlerden kand grlmektedir. Yaplan deneyler sonucunda konuarak aklamalarda bulunan deneklere jest yapmalar yasaklandnda bunun kt sonular ortaya kard gzlemlenmektedir. Kii, konuurken yapt jestlerle aktiflemektedir. Bununla birlikte konuan kiinin karsnda dinleyici olsun olmasn ayn jestleri yapmad ifade edilmektedir. Bir ok jest bilinli olarak, kardaki kiiye yapaca etki dnlerek yaplmakta, buna bal olarak telefon grmesinde ve dinleyiciler karsnda yz yze iken yaplan jestler arasnda farkllklar ortaya kmaktadr. Bedensel Temas Szsz iletiim yollarndan birisi de bedensel temastr. Bedensel temas, vurmak, itmek, tutmak, el skmak, kucaklamak, pmek, dokunmak gibi bedensel hareketleri kapsamaktadr. Bu hareketlerin kullanmlar durumdan duruma farkllamakta ve kiileraras ilikilerin eitli biimlerinde anlamlar deimektedir; rnein kart cinsler ya da kamusal ve zel mekanlar arasnda deiimler gstermektedir. Bedensel temasa, Dou-Arap ve Akdeniz kltrlerine gre Bat kltrlerinde daha az rastland grlmektedir. Farkl bedensel temaslar kurarak kiinin karsndakine eitli mesajlar ilettii grlmektedir. rnein el skma, kiinin karsndakini kendisine en azndan bir lde eit kabul ettiinin bir gstergesi olmakta, kardakinin elinin avular arasna alnarak sklmas dostluu son derece anlalr biimde ifade etmektedir. Bir baka dostluk gsterme eklinin ise kiinin koluna, omzuna dokunma, yakasndaki grnmeyen tozlar silkeleme olduu sylenebilmektedir. Dier szsz iletiim ekilleri gibi, bedensel temasn anlamnn kltrden kltre deiebildii ve farkl kltrler arasnda yanl yorumlamalardan kaynaklanan iletiim problemleriyle karlald ortaya kmaktadr. zellikle mevcut toplumsal kurallara aykr olan bedensel temaslar, farkl anlamlandrmalara yol aabildiinden iletiim srecinin olumsuz bir boyut kazanmasnda belirleyici olabilmektedir. rnein kltrmzdeki geleneksellemi el pme eklinin byn elinin dudaa gtrlmesi biiminde olmasna karn, farkl ekilde el pen kiilerin bu davranlar evredekiler tarafndan samimiyetsizlik olarak yorumlanabilmektedir. Mekan Kullanm Kiiye sokakta tanmad birisinin ok fazla yaklamas durumunda, kiinin hemen geriye doru bir adm atarak, bu davranyla kardaki kiiye, kendisine fazla yaklamamas gerektii mesajn vermeye alt grlmektedir. Buna karn kiinin yakndan tand kiilerin ellerini, kollarn tutarak ya da boyunlarna sarlarak onlarla

arasndaki mesafeyi sfra indirebildii ortaya kmaktadr. Genelde gnmzdeki Bat kltrnde kiisel mekanlarn daha byk, Dou ve Akdeniz kltrlerinde ise kiisel mekanlarn daha kk olduu ifade edilmektedir. Kiilerin, kendi evrelerinde oluturduklar bo mekanlar yoluyla karlarndaki kiilere birtakm mesajlar ilettikleri grlmektedir. nsan davranlaryla ilgili olarak yaplan almalarda, insan davranlarnn belirli biimlerinin renildii, belirli biimlerinin de insanolunda kaltmsal olarak varln srdrd genel olarak kabul edilmektedir. Bu noktada mekan duygusu dnda hibir eyin kaltsal olarak varolmadnn da ifade edildii grlmektedir. Mekann kullanm ve gereksinmelere bal olarak oluan zelliklerinin korunmas istei, hayvanlarda grld kadar yaygn ve ak olmasa bile insanlarda da bulunmaktadr. Burada szsz iletiim iin nemli olan, kiilerin davranlarn ve tutumlarn etkileyen mekann, zgl kullanm biimlerine bal olarak nasl bir mesaja dnt sorunudur. Mekann, insan iin oluturduu deere gre drt temel ayrm yaplabilecei ifade edilmektedir. Bunlar; samimi mesafe, kiisel mesafe, toplumsal mesafe ve kamusal mesafe olarak belirtilmektedir. Samimi mesafe, kiinin yaad mekanda iliki iinde olduu tm dier nesne ve znelere en yakn olduu uzaklk olarak deerlendirilmektedir. Hall, ikili bir samimi uzaklk kavram gelitirmektedir. Bunlardan birincisi olan yakn samimi uzaklk, gerek temas iermektedir. Birbirlerini pen sevgililerin ya da anne ile bebein ilikisi bu uzaklk tanmna girmektedir. Uzak samimi mesafe ise, on santimetreden otuz santimetreye kadar olan yaknl kapsamaktadr. Bu uzaklk, mekanlar olduu kadar kiilerin davranlarn da etkilemektedir. Samimi mesafe, kiilerin birbirleriyle olan ilikilerinin belirlenmesini de salamaktadr. rnein, bakalaryla fazla fiziksel yaknlktan holanmad bilinen bir kiinin tant biriyle tokalat grldnde, bu grnm o kii ile tokalat kii arasnda bir yaknln balad mesajn iletmektedir. Ayn zamanda, samimi mesafenin kiilerin birbirlerine saygsnn da bir ltn oluturduu ifade edilmektedir. eitli kltrlerde, bu kiisel mesafe iine giren herkesi, o kltrn normlarna gre snflandrmak mmkndr. Uzaklk iinde belirli anlamlar olan hareketler yaplmaktadr; fakat iletiim bu kadaryla belirli istekleri ifade etmekten teye gidememektedir. Bu hareketlerin anlamlarnn iletilebilmesi iin, szsz iletiimin bu yakn mesafedeki mekansal biimlerinin szel davranlarla tamamlanmas gerekmektedir. rnein, kadn-erkek ilikilerinde kol kola dolama, belirli bir istein ifadesidir; bununla birlikte bunun ne tr bir istek olduunu belirtmek szel davran gerektirmektedir. Kiisel mesafe, ortalama olarak yarm ile bir metre arasnda bulunan, Hallun deyiiyle bir kokteyl partideki kiilerin birbirleriyle en rahat biimde etkileimde bulunabildikleri mesafedir. Bu mesafenin ierdii mesajlar arasnda, kiisel yaknlk, samimiyet, sayg gibi samimi mesafede de belirtilen zellikler saylabilmektedir. Ayn zamanda kiinin egemenlii altnda tutmak istedii ve hareket iin gereksinim duyduu en az uzakl (mekan) gstermekte, ayrca kiilerin kendilerini nasl algladnn bir lt olmaktadr. Uzakln, kendilerine sayg duyulmasn isteyen kiiler tarafndan nasl kullanld gzlemlendiinde, bunun tipik bir rneiyle karlalmaktadr. Bu tr

kiilerin, dierlerini belli mesafelerde tutarak, evrelerinde bir gvenlik ve egemenlik alan oluturduklar ve bu alana tecavz etmenin, insanlar arasnda belirli anlamlar olan jestler ve mimikler yoluyla engellendii grlmektedir. Toplumsal ve kamusal mesafe tanmlar, genellikle bir buuk metreden buuk metreye kadar olan mesafelerin toplumsal, daha fazla olan mesafelerin de kamusal olarak nitelendirilmesiyle farkllamaktadr. Toplumsal mesafe, kiilerin statlerinden kaynaklanmakta; yani alglama srecinde bir anlamda statnn belirlenmesi amacyla kullanlmaktadr. Szgelimi bir genel mdrn masas ile en yakn oturma koltuklar arasndaki mesafe, ya da bir ynetim kurulu bakannn toplant srasnda oturduu koltuun dier yelerden uzakl, kiinin toplumsal statsnn dolayl bir gstergesidir. Bir siyasal liderin, bir miting srasnda en yakn dinleyicisiyle olan uzaklk da kamusal uzakla rnek olarak gsterilebilir. Toplumsal ve kamusal uzakln, bedensel ve szsz iletiime pek izin vermeyen, ancak szel davranla vurgulanan jest ve mimiklerle iletiimi mmkn klan ortamlar oluturduu ifade edilmektedir. Szsz iletiimin ncelikle bedensel mekann korunmasyla balad sylenebilmektedir. Bedensel tehdide kar btn jest ve mimikler, ounlukla igdsel biimlerde olumaktadr. Birok refleks hareketin varlk nedeni, bedenin d etkilere kar duyarl davranmas ve dardan gelebilecek tehlikeleri yok etmeye hazrlkl olmas olarak deerlendirilmektedir. Mekan kullanm yoluyla belirli mesajlar iletmenin en ak rneklerinden biri de liderlik statsnde grlenidir. Liderlik, mekansal adan genellikle ykseklik araclyla anlatlmaktadr. Bir grup iinde daha yksek yerde duran biriyle karlaldnda, onun grubun nde gelen kiilerinden biri olduu alglanmaktadr. Yksekte olmann ayn zamanda bir mekansal denetim olana saladndan, bu tr yerlerde olanlarn genellikle lider olarak algland grlmektedir. Ykseklik olarak mekansal mesaj, krallarn nnde eilme, el etek pme gibi davranlarda da vurgulanmaktadr. Hatta bir kiinin nnde hafife de olsa eilmek, onun stnlnn benimsenmesi anlamna gelmektedir. Kiilerin, kendilerine duyduklar gvenin lsnde, dierlerinin kiisel mekanlarna sokulmalarna o kadar fazla izin verdikleri ortaya konmaktadr. Kendilerinden emin olmayanlar ise, yaamlar boyunca hibir eyi denetleyememekten duyduklar bunalm kiisel mekanlarn koruyarak telafi etme yoluna gitmekte, bu mekann ihlali karsnda saldrganca bir tutum taknabilmektedirler. Bu gibi kimseler, kukusuz mekan korumak gibi igdsel bir duygunun bilincinde olmadklar iin, saldrganlklarn daha baka nedenlere dayandrmaktadr. Aralar Kiileraras iletiimde mesaj iletmek iin bavurulan yollardan birisi de, birtakm aralar kullanmaktr. Rozetler ya da taklar takarak, kokular srerek, belirli kyafetlere brnerek, evredeki kiilere eitli mesajlar iletebilmektedir. eitli toplumlarda askerlerin rtbelerini gsteren zel elbiseler ve iaretler, aralarndaki iletiimin, rnein selamlamann nasl gerekleeceini belirlemektedir. Kiilerin birtakm aralar kullanarak kiisel mekanlarnn snrlarn dier kiilere bildirebilmeleri sz konusu olmaktadr. Kiinin herhangi bir yerde yanndaki koltua ceketini koyarak, evreye, o koltuun sahibi bulunduu mesajn verdii grlmektedir. Ara ve mekan kullanm yoluyla stat belirtmek de mmkndr.

10

Genelde, kiilerin statlerinin ykselmesi kullandklar masalarn byklyle paralellik gstermektedir. Kiileraras iletiimde ara kullanmnn baz durumlarda iletiimi engelleyici rol oynamas da sz konusu olmaktadr. Bu noktada Amerika'da bir psikoloun muayenehanesinde psikoloun, arada masa engeli olmakszn grt deneklerin, araya masa konularak grt deneklerden kendilerini rahat hissedenlerin saysnn ok daha fazla olduu sonucuna ulalmaktadr. Bir baka szsz iletiim arac olan giysiler, insann bedenini rten, onu koruyan, kltrn yanstan eyalar olmann yan sra, insanlarn iletiim srelerinde kullandklar iletiim dillerinden de birisini oluturmaktadr. Kiiler, dierlerine vermek istedikleri mesajlar konuulan dil, yazl simgeler ve beden dilinin yan sra giysileriyle kodlayarak da verebilmektedir. Farkl giyim biimleri, desenler, kumalar, renkler deiik kltrlerde deiik biimlerde anlamlandrlmaktadr. zellikle yksek bir kltr dzeyine ulam toplumlarn bireyleri, konuacaklar kiinin ya da girecekleri iletiim srecinin niteliine gre giysi semeye zen gstermektedir. Giysiler, kiileraras iletiimde zellikle mesajlarn alglanmas ve hedeflerin ikna edilmesi ve hedef kitle zerinde olumlu bir imaj yaratlmasnda nem tamaktadr. letiimdeki kaynan fiziki grnmnn iyi olmasnn alc zerinde olumlu etkiler uyandrd bilinmektedir. Ortama gre seilmi gzel bir kyafet, kaynan kendisine duyduu gvenin ve hedef kitleyi oluturan bireylere kar duyduu saygnn gstergesi olarak deerlendirilmektedir. Tm bunlarn sonucunda insann anlam ykleyebildii her eyin, iletiim amal kullanlabildii grlmektedir. Konuma dili bir baka deyile szl iletiimin yannda yazl dil, ayrca gnmzde eitli almalarn gerekletirildii ve zerinde nemle durulan yz ifadeleri, mimikler, jestler, mesafeler gibi elerin oluturduu szsz mesajlar, iletiimde kullanlan kodlar ifade etmektedir. Gnlk yaamda bavurulan simgesel kodlar iinde szsz olanlarn, anlam yaratma ve paylamada ou kez bilincinde olmakszn, bununla birlikte srekli kullanld gereiyle karlalmaktadr. Yukarda belirtilen tm unsurlar, kiilerin bakalarna mesaj iletmelerinde son derece nem tamakta, dolaysyla szl ve szsz iletiimin bir btnlk iersinde deerlendirilmesi gerekmektedir. KLERARASI LETM SRECNDE LETMSZLK nsanlarn en temel zellii iletiim kurmaktr. Bununla birlikte ou zaman kiilerin iletiim kurduklarn dndkleri halde iletiimsizliin iinde olduklarn alglayamayabildikleri gereiyle karlalmaktadr. letiimsizliin temelinde ou zaman evresel olduu kadar kiisel etkenlerin yatt grlmekte ve bu etkenlerin fazla sayda olduu ortaya kmaktadr. rnein, kiilerin yaadklar duygularn sorumluluunu birbirlerine yklemeleri, bakalarn yeterince dinlememeleri, kendi grlerini tek gerek olarak deerlendirmeleri, karlarndakilerin sylediklerinin ieriinden ok nasl kiiler olduklar zerine odaklanmalar gibi eitli sebeplerle iletiimsizlii yaamalarnn kanlmaz olduu grlmektedir. LETMSZLK KAVRAMI letiim, konuan bireyin (gnderici) sahip olduu gd, gereksinim, alg ve tutumlarnn oluturduu duygu, dnce veya bilgilerin her trl yolla dinleyici (alc) bireye veya bireylere aktarlmas srecidir. Eer iletiim etkili ise, bir kimseden dier

11

kimseye iletilen dnce ve duygular bozulmadan, dier kii tarafndan olduu gibi anlalmaktadr. Burada anlamlarn yaratlmas, ortaklatrlmas ve paylalmas sreci vurgulanmaktadr. Etkili iletiimin amac iletmek istediimizi karmzdakine amaladmz biimde iletebilmek, isteneni elde etmek ve beklenen tepkiyi uyandrmak olarak deerlendirildiinde, yaam boyu srdrlen iletiimde baar orannn yksek olmad gereiyle karlalmaktadr. Kiilerin ou kez, Ne istediimi anlatamadm; dndm iletemedim ya da yanl anlaldm,diye yakndklarna sklkla ahit olunmaktadr. letiim kurmann gln, iletiim srecini de aklayan u szler ok gzel anlatmaktadr: "Sylediimi sandn anladna inanyorum; ancak duyduunun benim demek istediimin olmadn kavradndan kukuluyum". Gerekten de kiinin karsndakine ya da karsndakilere kendisini tam anlamyla ifade edebilmesi ve tam anlamyla anlalabilmesinde birtakm engellerin ortaya kt, dolaysyla etkili bir iletiim iinde olunamad grlmektedir. letiimde karlalan engeller bir anlamda kiilerin duygusal zelliklerinden, kstllklarndan, bir anlamda da iletiim srecinin yeterince bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. Bakalarnn duygu ve dncelerini onlarla zdeleerek grme duyarlln kazanmak, kukusuz iletiimin etkinliini salama asndan ok nemlidir. Bireylere belirli bir topluluun alglama ve davran biimlerini, kltrel zdelii kazandran kltr, iletiim biimlerinin bir toplam olarak deerlendirilmektedir. Toplumlar ile kltrlerin gerekte iletiim araclnda varolup geliebildikleri; paylalan deneyimlerle, belirli bir konuma oturduklar gzlenmektedir. Paylalmayan deneyimler ya da alkanlklar ise yeterli dzeyde empati kurmay salayamayaca iin deiik kltr ya da topluluktan kiilerle etkili bir iletiim kurma olaslnn yoksunluu ortaya kmaktadr. Bunun yannda, bugn dnyada kiileri kendi toplumlarna ya da kltrlerine bile yabanc yapabilecek ltte bir deiim hz ve karmakl yaanmaktadr. letiim, bir anlamda farkllklarn ve benzerliklerin paylam olarak deerlendirilebilmektedir. Kendini ifade etmenin, iletiim kurmak anlamna gelmedii, yalnzca iletiime giden basit bir adm oluturduu grlmektedir. Gerek iletiim ise, kiinin kendisini ifade etmesi, sylediklerinin duyulduuna dair kar taraftan teyit almas, kardaki kiinin sylediklerini dinlemesi, onu gayet iyi duyduunu teyit etmesi ve anlam dnyalarnn uyumas olarak ifade edilen ve birbirini izleyen aamalar kapsayan bir sretir. Olduka basit grnen bu ardk aamalarn, aslnda iinde pek ok tuzak barndrd ortaya kmaktadr. Kii aslnda karsndakinin sylediklerine deil, kendi duyduuna, yani kar tarafn sylediini dnd eye ya da onun szlerinin kendinde yaratt ve tamamen kiisel olan etkiye, bir baka deyile sylenenlerin yansmasna tepki vermektedir. ou zaman sylenmek istenilenlerle kar tarafn duyduu arasnda son derece byk fark ortaya kmakta ve bu durumun karlkl olduu gzlemlenmektedir. Burada unutulmamas gereken nokta, kiinin karsndakini onaylamak ya da dncelerinin doru olduunu kabul etmek zorunluluunda olmaddr. Bu aamada kar tarafn bak asn grmek ve bu bak asnn ona ait olduunu kabul etmek son derece nemlidir.

12

Yaplan aratrmalar, insanlarn birbirlerini anlayp sevebilmeleri iin salkl iletiimin gerekli olduunu ortaya koymaktadr. Bununla birlikte, yaanan mutsuzluun ve sevgisizliin ilk nedeni olarak salksz iletiim ileri srlmektedir. nsanlarn mutluluk duygusunu yaayabilmeleri iin ilgi ve sevginin gerekli olduu, ancak bu ilgi ve sevgi iin de insanlarn birbirlerini anlamalar, etkili bir biimde dinlemeleri, kendilerini bakalarna anlatmalarnn da kanlmaz olduu grlmektedir. Dolaysyla salkl anlama, dinleme ve anlatma iin kiilerarasnda verimli ve salkl bir iletiim srecinin gereklemesi gerekmektedir. Baarszln nedenleri konusunda yaplan aratrmalarn sonularna gre, duygusal hayatlarnda veya i yaamlarnda baarszla uram kiilerin yzde 80i, bakalaryla iyi ilikiler kuramamaktadr. Bu kiilerin en belirgin zellikleri iletiim konusundaki yetersizlikleridir. Yine bu aratrmalarn sonularna gre, i yaamndaki baarda entelektel birikim ve i konusundaki beceri ile tecrbenin paynn yzde 25 iken, nitelikli insan ilikileri kurmann paynn ise yzde 75 olduu ortaya kmaktadr. Amerikan Purdue niversitesindeki aratrmaclar, be yl boyunca izledikleri, mhendislik diplomas alm rencileri; eitimleri boyunca en yksek notlar alan renciler (A), eitimleri boyunca en dk notlar alan renciler (B), insan ilikileri konusunda en baarl olduklar dnlen renciler (C) olarak kategoriye ayrmlardr. Bu kategoriden hangisinin i yaamnda daha fazla para kazand deerlendirildiinde, A ve B kategorileri karlatrldnda yllk gelirlerinde kayda deer bir farkn olmad; A ve C kategorileri karlatrldnda, C kategorisinin yllk gelirinin A kategorisine gre ortalama yzde 15 fazla olduu; B ve C kategorileri karlatrldnda ise, C kategorisinin yllk gelirinin B kategorisine gre ortalama yzde 35 fazla olduu ortaya kmaktadr. Bu aratrmann ortaya koyduu sonular, nitelikli ilikiler kurmann nemini bir kez daha gzler nne sermektedir. Buna karn, eitli nedenlere bal olarak, iletiim srecinde sorunlarla karlald ve iletiimsizliin tm boyutlaryla yaand grlmektedir. Bu balamda, kiilerin, her ne kadar birok noktada birbirlerine benzemelerine karn, aslnda birbirlerinden farkl olduklar ve bu farkllklarn da iletiimsizliin ana kaynan oluturduu gzlenmektedir. Kiilerin yaamda en zor zlen, zmede en zorlandklar sorunlar dierleriyle olan iletiim, anlama, anlatma sorunlardr. letiim sorunlarnn ypratc, mutsuz edici, strese sokan, uykusuz brakan bir etkide bulunduu ortaya kmaktadr. evredeki kiilere bakldnda onlarn hepsi; farkl davranrlar, farkl dnrler, farkl yaarlar, farkl kararlar alrlar, farkl iletiim kurarlar, farkl alglarlar, farkl anlatrlar, farkl anlarlar, farkl duygular vardr ve farkl tepkiler verirler. Bu noktada yaamda baary ve mutluluu bu kadar ak ve net biimde etkileyen iletiim, kiinin ne anlatt deil, nasl anlatt ve kardakinin ne anlad olarak deerlendirilmektedir. Bu ifadeden hareketle, salkl ve verimli bir iletiim srecinin gzkt kadar basit olmad gereiyle karlalmaktadr. Bu noktada birlikte yaanlan, karlalan insanlarla salkl iletiim kurmak giderek nem kazanan bir beceri olarak deerlendirilmektedir. verenlerin elemanlarnda en fazla tercih ettikleri zellik konusunda yaplan bir aratrmada, ankete katlan kiilerden %84'nn en st sraya iyi ilikiler kurmay koyduu grlmektedir. Dolaysyla iyi ilikiler kurmann, eitim ve deneyimden daha nce yer

13

almas, zerinde dnlmeye deer bir gerektir. Toplumsal bir varlk olan insan, srekli iletiim iindedir. Birok sorunun kaynanda, kiilik, karakter, kltr vb. farkllklar yatmaktadr. Bu kadar deiik zelliklere sahip insanlarla istenildii dzeyde salkl iliki kurabilmek ise pek kolay grnmemektedir. Bu balamda, fiziksel, cinsel, psikolojik ve ruhsal sorunlarn ounun kkeninde kiinin kendisiyle ve bakalaryla olan iletiimsizlii yatmaktadr. letiimin tarihi insanlk tarihi kadar eski olsa da artk iletiimin her zamankinden daha nemli hale geldii grlmektedir. nsanolunun nkleer savalar, salgn hastalklar kadar byk bir korkusunun daha olduu, bunun da yalnz kalma korkusu olduu ifade edilmektedir. Yalnzl douran sebep ise iletiimsizliktir. letiimsizlii sadece kardaki insanlarla konuamamak, grememek olarak deerlendirmemek gerekmektedir. Bazen kiinin karlkl grt, konutuunu dnd insanlarla da iletiimsizlik yaamas kanlmaz olmaktadr. Bir baka deyile, iletiim sadece karlkl eylemsizlik olarak deerlendirilmemelidir; bazen karlkl negatif eylemler de iletiimsizliktir. 2000li yllarda dnya siyasetinin, insan ilikilerinin en byk travmasnn iletiimsizlik olduu sylenebilmektedir. Gvercinle haber salma, dumanla mesajlamalarn, yerini uydu balantlarna ve internet haberlemelerine brakt gnmzde, iletiimsizlik problemi modern insann sorunu olarak dikkat ekmektedir. Kentlemeyle doru orantl olarak artan iletiimsizlik sorunu karsnda, insanlarn her zamankinden daha ok psikolojik sorunlar yaad gereiyle karlalmaktadr. Kentlemenin iletiim eklini deitirmesi iletiimin bir bilim haline gelmesinde rol oynamtr. nk kentli nfusla beraber i dnyasnda alan insan says artm, i dnyas platformunda ise ok zel bir iletiime gerek duyulmutur. Bir dier taraftan hzl bir yaam tarzna yani fast food bir tarza giren insanlarn azalan iletiimlerini dzenlemek gerei ortaya kmtr. Bu dorultuda, insanlarla anlaabilmeyi renmenin temel bir konu olduu grlmektedir. Birok frsatn hsranla biten bir sona gitmesinin nedenlerinin en banda ilikilerdeki baarszlk yer almaktadr. Projeler genellikle teknik yetenek ve bilgi eksikliinden tr baarsz olmamaktadr. ou zaman kiilerin i arkadalar, patronlar, mterileri veya alanlaryla arasndaki ilikilerdeki baarszlktan kaynaklanmaktadr. Buna bal olarak baarnn ana kaynan oluturan iletiime gereken nemin verilmedii ortaya kmakta, amzn en byk hastal iletiimsizliin, insann olduu her ortamda eitli nedenlerle yaanabildii grlmektedir. Birbirini anlamayan, dolaysyla iletiim srecinin temel amacn oluturan anlamann salanamad kiilerin arasndaki uzaklklarn, yeryzndeki tm uzaklklardan ok daha fazla olduu gzlenmektedir. letiim anda kiilerarasndaki iletiim srecinde, kiilerin dierlerini anlamaktan te konumaktan ok tarttklar, yargladklar, konumay bir atma ve yarma haline dntrdkleri grlmekte, buna bal olarak da birbirleriyle salkl iletiim kuramamann huzursuzluunu yaadklar gzlenmektedir. Bu noktada, insan ilikilerinde sklkla gzlemlenen iletiimsizlik kavramnn genel erevesini ortaya koymak son derece nemlidir. letiimsizlik kavram grlt ve iletiim kmesi kavramlarnn bir tamamlaycsdr. Bu kavramlarla gelen tanmlama, iletiimi tek tarafl amal

14

fonksiyonellik iinde ele alr ve ama gereklemeyince bunu kme veya iletiimsizlikle anlamlandrr. Bu bak asndan, kendi fiziksel ve sosyal varln srdrmek zorunda olan insan iin iletiimsizliin sz konusu olmad, iletiimsizliin insan denen biyolojik yapnn hastalanmas veya lm anlamna geldii, nk iletiim olmakszn toplumun oluamayaca ifade edilmektedir. letiimsizlik, insanlar arasndaki ilikide iletiimin kmesinin deil, sadece iletiimin tarznn deimesi eklinde deerlendirilmektedir. Buna bal olarak, iletiimin nicel ve nitel olarak deimesi k deil, deiimi ortaya koymaktadr. Bu yaklam dorultusunda, kiilerarasnda yaanan ksme, kavga veya tartma iletiim kmesini veya iletiimsizlii anlatmamakta, ksknlk, kavga veya tartma tarznda bir iletiimi ifade etmektedir. Dolaysyla uyumayan ama, beklenti ve rtmeyen istekler ve duygular, yanl anlamalar ortaya karmakta, bu tr bir iletiim tarzn beraberinde getirmektedir. Dolaysyla iletiim srecinde ortaya kan problemlerle, iletiimsizlikle insann olduu her yerde karlamak mmkndr. likileri yok sayan ey iletiimsizlik olarak ifade edilmektedir. letiim kurmamak dnyadan ve yaamdan kopmann bir gstergesidir. Kendinden kopmak ve habersiz yaamak ise insann psikolojik olarak lm anlamna gelmektedir. Psikolojik olarak yaamdan kopan insann ise, isteksiz ve dengesiz bir yaam srecei sylenebilmektedir. Buna karn, kiinin kendisiyle ve bakalaryla kurduu iletiimi salkl hale getirme konusunda ok fazla aba harcamayarak genellikle kolay yolu setii, bu anlamda duygularn bastrd ya da duygusal patlamalar yaad ortaya kmaktadr. Bunun yannda iletiim kopukluklarnn fikir ayrlklarna bal olduu, nk iletiimde n planda olann fikirler olduu dnlmekte, bununla birlikte arka planda kalan, dikkati ekmeyen duygularn iletiim problemlerinin asl kaynan oluturduu gzlemlenmektedir. Bu anlamda, kiilerin yaadklar duygularn sorumluluunu birbirlerine ykledikleri gereiyle karlalmaktadr. Sradan bir konuyu tartrken bile kiinin bir anda tepkisel biri haline gelebilmesinin sebebini fke, aresizlik, umutsuzluk ya da kzgnlk gibi bir duygunun iine girmesi oluturmaktadr. Bu durumda iletiim atmasna doru srklenmesi neredeyse kanlmaz olmaktadr. Kiinin duygularn salkl bir ekilde nasl ifade edeceini, daha da nemlisi duygularn nasl yneteceini bilmemesi durumunda, dier kiilerle yaad her trl ilikide iletiim problemlerinin ortaya kmas son derece muhtemeldir. Kiinin karsndakinin bir sznden ya da davranndan tahrik olup tepkisel davranabildii ve iletiim srecinin yara almasna neden olabildii grlmekte, buna bal olarak yaanan iletiimsizlik, mutsuz, doyumsuz, yzeysel bir yaamn kaplarn amaktadr. Kiinin kendi ihtiyalarn, duygularn, beklentilerini drste tanmlayabildii lde; kendi i dnyasyla gerekten ilikide olduu lde salkl iletiim kurabildii, bununla birlikte sadece ne istediini bilmesinin de yeterli olmad, ne istediini bakalarna net bir ekilde anlatabilmesinin de gereklilii zerinde durulmaktadr. Kiinin dierlerini anlamasnn temelinde ncelikle kendisini anlayabilmesi yatmakta, bunu gerekletirebildii lde kendisini net bir biimde anlatabilmektedir. letiimin, sadece teknik olmad, iletiimi doal ve etkili hale getiren, scak ve

15

samimi klann, iletiimde anlay ve doru anlalmay salayann ruh olduu grlmektedir. Bu nedenle salkl iletiim kurabilmek iin, iletiimin ruhunu anlamak son derece nemlidir. Kiinin sadece anlad bir eye anlam verebildii, anlamad bir eyin boluunu ise kendisinin verdii anlamlarla doldurmaya alt, buna bal olarak da yanl anlalmalarn ve birtakm sorunlarn ortaya kt grlmektedir. Kiinin ruhsal zenginlii ya da fakirliinin, kendisini tanmasyla ve duygularyla ne kadar bark olduuyla llebilmesi mmkn grnmektedir. Duygular kiinin i dnyasnn pusulalar olarak nitelendirilmektedir. Kiinin duygularndan kopuk olduu lde, kendisine yabanclat gzlemlenmektedir. Pek ok kiinin duygularndan korktuu grlmekte, kiminin eitli durumlarda korkularn bastrd, kzgnln ifade etmekten sululuk duyduu, kiminin ise sevgisini, zntsn ya da neesini gsteremedii ortaya kmaktadr. Kii, kendisine bakalarnn anlatt eyleri, kendisini tanma kapasitesi iinde anlamaktadr. Duyularyla karsndakini alglayan kiinin beyni, bu bilgileri ilemden geirmekte ve karsndakiyle ilgili belli alglamalar oluturmaktadr. Bu alglamalarn ounun da, kendisinin bilinaltna ittii ocukluk deneyimleriyle balantl olduu ifade edilmektedir. Beyinden gelen mesaj sonucunda kiinin bedeni etkilenmekte, dier kiiyle ilikisinde kendisini rahat ya da gergin hissetme durumunda olmaktadr. letiim evreden ve kltrden byk lde etkilenmektedir. Kiinin ruhsal durumu, tutumu, kltrel alt yaps ve gemii hem gnderdii mesaj hem de ald mesaj byk lde etkilemektedir. Tm bu faktrler alnan mesajn yorumlanmasnda ve ona yant vermede etkili olmaktadr. KLERARASINDA LETMSZLE YOL AAN NEDENLER Doru mesajn alcya ulamasndaki baarszlk u iki nedenden birine ya da ikisine birden baldr: - letenin mesaj uygun bir ekilde gndermeyi baaramamas. - Alann mesaj doru yorumlamay baaramamas. evresel Nedenler evrenin, iletiim srecini etkileyen btn koullar ierdii ve bu koullarn, iletiimi bozma zellii tadndan son derece nemli olduu grlmektedir. Bu noktada evreden gelen farkl uyaranlarn kiileraras iletiim srecinde etkili olduu gzlenmektedir. Bu uyaranlar arasnda sosyal, ekonomik, politik, kltrel iklim, inili kl deiim ve dnmler, gelir seviyesi, i kayplar, ailenin dalmas, savalar, teknoloji ve medya yer almakta, tm bu evresel uyaranlar iletiim srecinde birtakm aksaklklarn ortaya kmasna neden olabilmektedir. letiimi bozan en nemli evre koulunun ise grlt olduu ifade edilmektedir. Bu balamda evre koullar sadece fiziksel artlarla snrl deildir, sosyal ortamlar da bir evre koulu olarak deerlendirilmektedir. inde gizli de olsa hata pay tamayan doal ya da insan yaps iletiim sisteminin olmad dnldnde, her trl elektronik sinyal, yazlan ya da konuulan szcklerin tmnn mutlaka ilerinde amalanan anlama u ya da bu lde de olsa belli bir engel oluturabilecek bir yap tadklar ortaya kmaktadr. Dolaysyla eitli fiziksel grltler, psikolojik (nyarglar, zihnin kark olmas gibi) ve nro-fizyolojik grltlerin (ba ars, iitme problemleri gibi) iletiim srecinin salkl bir ekilde srdrlmesini son derece olumsuz etkiledii sylenebilmektedir.

16

letiimin gerekletii ve iinde iletiimi etkileyen elerin bulunduu iletiim ortamnn doal ve fiziksel koullarnn (koullarn elverisiz olduu grltl, stresli, kokulu, scak, souk, dar, geni, aydnlk-karanlk ortamlar, eitli szsz mesajlar veren eyalarn yerletirilme dzeni vb.), iletiim srecini etkiledii ifade edilmektedir. Bu etki hem iletiim birimleri, hem de kanal zerinde grlebilmektedir. Szgelimi iyi aydnlatlmayan bir odada konuan iki kii birbirlerinin jest ve mimiklerini kolayca gremediklerinden, fiziksel grlt ieren bir grme kanal yoluyla iletiim kurmak zorunda kalmakta, karlkl konuma srasnda dardan bir kiinin yersiz ve zamansz araya girmesi de grme ve iitme kanalnda toplumsal bir grlt yaratmaktadr. letiime katlanlarn birbirlerine olan yaknlklarnn ve iletiim konusunun iletiim ortamnda belirgin bir rol oynad ifade edilmektedir. rnein kiinin ok samimi olduu bir kii ile konumasnda setii szcklerle, hi tanmad biriyle yapt konumada setii szcklerin ayn olmad, bunun yannda ev ortamnda konuurken herhangi bir resmi dairede davrand gibi davranmad gzlenmektedir. Dolaysyla iletiim ortamnn kiileraras iletiim zerinde nemli bir rol oynad ortaya kmaktadr. Burada iletiimin bir dier boyutu olan teknolojik ynn de gz ard etmemek gerekmektedir. Gnmzde kitle iletiim aralarnn (televizyon, radyo, faks, bilgisayar, uydu yaynlar vs.) mesajlar da iletiim biimlerini byk boyutlarda etkilemektedir. Bu aralar sayesinde dnyadaki geliim, deiim ve dnmlerden, retilen bilgilerden annda haberdar olunabilmektedir. nternet eriimi yoluyla dnyann farkl blgelerindeki insanlar etkileime gemekte, mesaj ak dorudan kiilerarasnda yz yze iletiim eklinde olmayp sanal bir ortamda gerekleebilmektedir. letiimin bu yn, kiileraras ilikilerde birebir etkileimi bir anlamda ortadan kaldrp kiiyi sanal bir alemde tutsaklatrrken, bir yandan da kiinin annda evrensel mesajlara ulamasn kolaylatrmakta ve farkl kltrleri, farkl yaam biimlerini tanmaya olanak vermekte, toplumlar birbirine yaknlatrmakta, evrensel duyarllklar bir arada alglamaya frsat salamaktadr. Kiinin yaam evrenini geniletmekte, kapal yaplar sorgulamasnda arac olmaktadr. zellikle amz insannn, bir yandan kentleme, sanayileme ve teknolojik gelimelerin getirdii hzl deiim iinde yalnzla ve yabanclamaya dt, te yandan gnlk yaamnda bakalaryla iliki kurma ve srdrmenin kaygsn duyduu gzlenmektedir. Bylece zm g bir ikilem iinde bulunan gnmz insan, stelik bilmeden yapt davran ve eylemlerle daha karmak sorunlar, elikiler, srtmeler yaratabilmektedir. Bu durumda hem insann kendi i dnyasnda denge ve dzen bozulmakta, hem de kiileraras ilikide zlme, duygu ve dnce alveriinde bozulma, ortak deer, inan, ama ve kavramlarda kargaa, hatta atma olmaktadr. lgisizlik, geim sknts, gelecek endiesi ve isiz kalma korkusunun yaratt gvensizlie bal olarak ou kiinin yaamn karamsarlk ve umutsuzluk iinde srdrd ve bu nedenle kiileraras ilikilerde kaygdan, kzgnlktan, fkeden kaynaklanan iletilerle balant kurulduu grlmektedir. Bylece birbirlerini anlamayan, yeterince dinleyemeyen, dolaysyla iletiimsizlii youn olarak yaayan kiilerin says arttka, bu durumun toplumun dengesini, dzenini olumsuz biimde etkiledii ortaya kmaktadr. Kiisel Nedenler

17

letiimsizliin evresel nedenler yannda, pek ok kiisel nedene bal olarak gerekletii grlmektedir. Bu balamda kiinin iletiim tarz ile varolma tarz/ varolma dzeyi arasnda karlkl etkileim sz konusu olmaktadr. Kurduu iletiimin nitelii kiinin nasl bir insan olacan belirlerken, nasl bir insan olduu ise kuraca iletiimi belirlemektedir. Konuurken, tartrken, bir fikri savunurken ya da bir fikre hcum ederken grlen bir kiinin hemen arkasnda onun hayatn anlatan bir filmin gsterilmesi, insanlarn konuurlarken vcutlarnda bir uzvun onlarn evrelerini, korkularn, arkadalarn, ocuklarn, hastalklarn v.b. birikimlerini (btn bir gemilerini) gsteren bir perde grevinde olmas durumunda, bugn birbirini anlamayan, anlamlandramayan dolays ile anlaamayan insanlarn saysnn azalabilmesi olaslnn olduu ifade edilmektedir. Bu noktada kiilerin birbirlerini dinlerken ayn anda birka dakika iinde birbirlerinin hayatlarn seyrederek karsndaki kiilerin hangi etkiler altnda olutuunu grmelerinin, anlam dnyalarnn uyuamamas konusundaki nedenlerle ilgili nemli ipularn verebilecei tartlmaktadr. Tm bunlarn nda gerek iletiim, bir ilikinin farkl noktalarnda, eitli dzeylerde kiinin kendisini ifade edebildiinde, syledikleri duyulduunda ve onun da karsndakini duyduunda ortaya kan paylam olarak deerlendirilebilmektedir. Gnlk yaamda kiilerin hi ekinmeden kendilerini ifade etmeleri, hissettiklerini ve dndklerini dile getirmekten korkmalar yakn ilikilerin ounda rastlanan bir durumdur. Ayrca kullanlan kelimelere ok fazla sorumluluk yklenmekte, buna karn onlarn herkes iin farkl gerekleri ifade ettii grlmektedir. Kiinin hissettikleri ve syledikleri, sylemek istedikleri ve azndan kanlar arasnda birtakm farkllklar sz konusu olmaktadr. Bunun yan sra, sylediklerinin ve karsndakinin duyduklarnn da birbirlerinden byk lde farkl olduu gereiyle karlalmaktadr. Kardakinin duyduklar kendi alglama biimi ve referanslar dorultusundadr. Buna bal olarak kii, ou durumda onun ne anladn veya ne duyduunu bile bilememektedir. Bunun yan sra, her szel ifadede; - Kiinin dnd veya hissettii ey ve syleyebilecei ey arasnda, - Syledii ey ve karsndaki kiilerin, kelimelerinin barndrd eitli anlamlar arasnda kendilerini en ok etkileyen, duygulandran ya da korkutanlara ayrcalk tanyarak, duyduklar ve anladklar ey arasnda, - Karsndakinin duyduunu dnd ey ve karsndakinin, kendisinin onun duyduunu dndn sand ey arasnda anlamazlklarn, arpklklarn ya da yanl anlamalarn ortaya kma riskinin olduka fazla olduu ifade edilmektedir. Bunun sonucunda, hissedilenler, dnlenler ve kelimeler arasndaki bu kanlmaz farklln kiilerarasndaki mesafenin azaltlmas konusunda gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. letiimi daha verimli klmak iin aba harcamadan nce, btn szel ifadelerin bu tip bir eksiklik barndrdnn bilincine varmak son derece nemlidir. Bir baka ekilde deerlendirilecek olursa, iletiim kurmak iin yaplan her giriimin tabiatnda birtakm yanl anlamalarn olmas kanlmaz olmaktadr. Bunlar yle ifade etmek mmkndr: - Kardakinin duyduu, kiinin syledii ey deildir. - Kii kardakinin sylediklerine deil, kendi duyduuna yant vermektedir.

18

- Olaylar, olgular ve sylenenleri kendi filtrelerinden geirmekte, kendi hassasiyetiyle yorumlamakta ve badatrmaktadr. Bununla birlikte kardaki kiinin hassasiyetinin, ifrelerinin ya da deer yarglarnn her zaman gz nnde bulundurulmas nem tamaktadr. - Kii bakalaryla uzlamaya kalkmadan nce, kendisiyle (korkular, arzular, snrlaryla) uzlamay ihmal etmektedir. - Kardaki kiiye kendi inanlarn kabul ettirmeye almaktadr. - Kardaki kiiyi, bak asnn ne kadar salam olduuna ikna etmeye almaktadr. - Kardakini deitirmek istemektedir. Bunlarn yannda yarglar, yanstmalar, kyaslamalar, beklentilerden oluan birtakm etkenlerin iletiimsizlik srecini dourduu grlmektedir. Genel anlamda deerlendirildiinde ise, iletiimsizlii ortaya karan yaygn hatalar yle sralamak mmkndr: - Zihin okuma, kiinin karsndakinin ne dndn bildiini dnmesi, - Kiinin, karsndakinden kendisinin ne dndn bilmesini beklemesi, - letiim srecinde aksayan birtakm noktalar ortaya ktnda, yanl bir ey yokmu gibi hareket etmesi, - Kiinin bir sorunu uzun bir sre grmezlikten gelmesi durumunda, o sorunun ortadan kalkaca dncesine sahip olmas, - Kiinin kendisine ya da dier kiiye kar drst olmamas. Kiilerarasnda iletiimsizliin yaanmasna yol aan bu kiisel nedenleri ise u balklar altnda deerlendirmek mmkndr: Kiisel Farkllklar Kiisel farkllklarn iletiimsizlii ortaya karan en temel nedenlerden birini oluturduu grlmektedir. nsanlar arasndaki srtmeler, genellikle kiiler arasndaki farkllklardan kaynaklanmaktr. Hemen her ortamda bakalar ile iyi iliki kurma becerisinin baarnn ok nemli bir faktr haline geldii gnmzde, bu becerinin de insan karakterlerini tanmaktan getii ifade edilmektedir. nsanlarn yalar, cinsiyetleri, kiilik zellikleri, eitim ve kltr seviyeleri, gemiteki tecrbeleri insanlar arasndaki balca kiisel farkllklar oluturmaktadr. Bu tr kiisel farkllklar, salkl bir iletiim srecinin yaanmasnda en byk engellerden biri olarak deerlendirilmektedir. letiim srecinde mesaj gnderen kiinin, fikir, inan, duygu, heyecan, deer ve tutumlarn, dier kii iin anlaml olan szckler ya da baka ifade biimleri halinde kodlayarak karsndakine ilettii, kardakinin de bu mesaj aldnda, ses ve jestleri kendisi iin anlaml olan ve onun fikir inan, duygu, heyecan, deer ve tutumlarn temsil eden szcklere ya da baka ifade biimlerine dntrd, yani bunlar deifre ettii ya da yorumlad grlmektedir. Mesajn yaps, iletiim srecindeki ilk karmak noktay oluturmaktadr. Her mesajn bir ierii (ilettii ey) ve bir ifadesi (ileti tarz) bulunmaktadr. Enformasyonu (ierii) iletmek iin, ou zaman szcklerden yararlanlmaktadr. Ama bazen de, kiinin ses tonu, konuma tarz ve vurgular niyetini ifade etmekte ya da mesajnn ieriini gizlemektedir. Kiilerin bazen farknda olmadan, enformasyonu anlaml seslerle dile getirdikleri grlmektedir. Bylece ierii olan bir mesaj ilettiklerini sandklar, oysa

19

ses tonlar ya da konuma tarzlarnn bu ierii gizleyen bir baka mesaj ilettii gzlenmektedir. Dolaysyla bu anlaml sesleri kendi kullan tarzlar ya da mesaj alann bunlar yorumlay, ieriin aktarlmasnn nnde engel oluturmaktadr. Bu da kastedilenden farkl bir mesajn iletilmesine neden olmakta ve iletiim srecinde ciddi sorunlara yol amaktadr. letiim srecinde kiilerin inan, nyarg, duygu, heyecan, deer ve tutumlarnn oluturduu eitli almas g engelleri, ocukluun erken dnemlerinden itibaren edindikleri deneyimlerin dourup besledii ortaya kmaktadr. Btn kodlayclar (szckler, sesler ve jestler) bu filtrelerden gemekte, yani kiisel gemii bazen kiinin ifadelerine farknda olmad anlamlar katmaktadr. Dolaysyla kiinin kendisinin bir enformasyon iletirken ve sylenenleri yorumlarken, kiisel gemiinin etkisi altnda olduu gereiyle karlalmaktadr. Sonuta, iletiim srecinde szle ya da baka trl gnderilen mesajn, kiinin gndermek istedii deil, kardakinin ald mesaj olduu grlmektedir. Kiinin syledikleri bir yana, nemli olan, dier kiinin bunu nasl yorumladdr. Buna bal olarak mesajn yorumu konusunda gnderici ile alc arasnda gr birliine varlp anlam konsenss salanmad takdirde, etkili bir iletiimden sz edilemeyecei ifade edilmektedir. Ne var ki bu, bazen ok fazla aba gerektirmektedir. Mesajn doru ya da geerli olup almad zerine anlamaya varmak zorunlu deilse de, insanlar birbirlerinin ne kastettiini anlamadklar srece, iletiimde bulunmuyorlar demektir. Filtreler konsenssn nnde engel oluturmakta ve byle olduu lde de, kiilerin iletiim sorunlaryla karlamasna yol amaktadr. Ayn aile iinde yetimi iki kiinin bile durumlar birbirinden farkl grd, farkl deerlendirdii gereinden hareketle, aslnda belki de ayn aileden, hatta ayn olan hibir eyden sz edilmesinin mmkn olmad ifade edilmektedir. nk, iki kiinin filtrelerini oluturan deneyimler hibir zaman birbirinin ayn olmamaktadr. Kiinin zaman ve yer asndan konumu da filtrelerini etkilemekte, yaad yer ve dnem, deerlerini, dnyaya bak tarzn ve durumlar alglayn belirlemektedir. Ayn ekilde, aile iindeki konumu -tek ocuk mu, kk karde mi vb. olduu- da filtrelerin oluumunda byk bir rol oynamaktadr. Ayn ailede yetien insanlar bile farkl filtrelere sahip olduuna gre, deiik aile kltrlerinde ya da baka evrelerden gelen insanlar sz konusu olduundan, iletiim srecinin salkl ilemesinde pek ok engelle karlalmas kanlmaz olmaktadr. Filtreler, ayn lkenin deiik blgelerinde yetimi insanlar iin dilin de farkllamasna neden olmakta, baz szcklerin anlam, blgeden blgeye kk farkllklar gsterebilmektedir. Jestlerin de aile kltrne ve blgeye gre farkllklar gsterdii gzlenmektedir. Dolaysyla bu durum mesaj gnderenin kastettii eylerle mesaj alann yorumunun birbirinden farkl olmasna neden olmaktadr. Kiisel farkllklar iinde deerlendirilen yan da kiileraras iletiim srecini ynlendirici bir etkide bulunduu sylenebilmektedir. Ayn yataki iki kiinin anlamas ve farkl yalardaki iki insann anlamas kyaslandnda, ayn yatakilerin daha abuk anlatklar gzlenmekte, benzer ekilde yksek renimli bir kii ile hi okumam bir kiinin ayn evi paylatklar dnldnde, arada iletiim asndan byk uurumlar yaand grlmektedir. Cinsiyetin de iletiim srelerini belirleyici bir rol oynad grlmektedir.

20

Erkek ve kadnlarn beyin yaplarnn farkl olduu ve bu farklln iletiim tarzna dorudan yansd bilinmektedir. Yaplan aratrmalara gre, erkeklerde szel ve grsel verilerin alannn birbirleriyle, kadnlarnkine gre daha az balantl olduu, kadnlarn ise szel ve grsel alanlar koordine etme, dolaysyla grsel ve szl ifadeye dayal bilgileri btnletirme asndan daha yetenekli olduu aklanmaktadr. Bu da, erkekler bir btn iinde ancak belli bir alan zerinde younlarlarken, kadnlarn btn bir tabloyu gz nnde tutabildikleri anlamna gelmektedir. Erkeklerde saldrganlk davrann yneten merkezlerin daha aktif olduu, kadnlarda ise duygusal merkezlerin belirleyici rol oynad belirtilmektedir. Buna bal olarak bu zellikler, erkekleri iletiim srasnda daha kavgac ve rekabeti klarken, kadnlarn ibirliine daha yatkn olmalarna yol amaktadr Cinsiyet ayn zamanda sylenenlerin farkl biimlerde kavranmas zerinde de etkili olmaktadr. Btnyle cinsel kimlikle balantl olan bu karakteristik zelliklerin yol at farkllklar, erkeklerin ve kadnlarn birbirinin mesajlarn nasl alp, nasl deerlendirdiklerini nemli lde belirlemektedir. Mesajlarn alglanmasnda rol oynayan, dolaysyla iletiim srecini ynlendiren bir dier unsur da dindir. Toplumdaki gruplarn ortak mal olan dinin, insanlarn moral yaaylarna etki eden tavr ve hareketlerin biimlendirilmesinde etki edebildii, buna bal olarak dinsel deerlerin kiilerin sosyal yaamna ynelik emir ve yasaklar koymak suretiyle onlarn tutum ve davranlarn etkileyebildii ifade edilmektedir. Kiinin mensubu olduu dinin mesaj oluumunda ve alglanmasnda byk rol oynad sylenebilmektedir. Kiinin dine bak as ile, karsndakinin dini alglay biimi arasnda paralellik olmas, mesajn etkinliini artran bir faktr olarak deerlendirilmektedir. Kiileraras iletiimde rol oynayan bir dier etmen de, kiilerin eitim seviyesi ve sosyal statdr. Kiinin eitim seviyesi ykseldike, daha fazla eyi bilme ve daha geni kapsaml dnme imkan da artmakta; bylece daha kolay ve salkl akl ve mantk yrtebilen kiinin olaylar daha iyi deerlendirebilecei gzlenmektedir. Dolaysyla kiinin kendisini ifade edebilmesi ve karsndakinden gelen mesajlarn alglanmas ve yorumlanmasnda eitim seviyesinin belirleyici olduu sylenebilmektedir. Ayn ekilde bireyin sosyal stats de mesajn alglanmas ve benimsenmesi ya da benimsenmemesi konularnda etkili olabilmektedir. Bu noktada iinde bulunduu aile yeleri, akraba ve komularyla i ve meslek gruplar ierisindeki yeri nem kazanmaktadr. Tm bunlarn sonucunda kiisel farkllklarn, kiilerin anlam dnyalarn da farkllatrd grlmekte, dolaysyla iletiim srecinde sorunlarla karlalmaktadr. Alglama Farkllklar Kiilerin dnyay alglay tarzlarnn, dncelerini oluturup biimlendirmelerini de belirleyen etmen olduu grlmektedir. Alglarn, kiinin doduu andan itibaren balayan temel renme sreleri zerinde biimlenerek, tutum ve davranlarn, hal ve tavrlarn, motivasyonlarn ve ilgilerini ierdii ifade edilmektedir. Alglanan eylerin, dncelerin retili biimlerini de bilgilerin toplanmas, durum ve koullarn yorumlanmas ve tavr ve tutum aamalarnda etkiledii belirtilmektedir. Buna bal olarak, insanlarn ayn durum ve koullarla kar karya kalsalar da, ok nadir olarak ayn bilgileri topladklar, ayn bilgiyi kullanan insanlarn, kendi kiisel

21

deerlendirmelerine gre, o bilgiyi hemen hemen tamamen birbirlerinden farkl biimlerde yorumladklar ve bir durumu yorumlarken, aslnda sz konusu durumla ilgisi bulunmayan olaylar, olgular ve etmenleri, onunla ilgiliymi gibi grebildikleri dile getirilmektedir. Kiilerin izlenimlerine, daha nceki deneyimlerine ve beklentilerine gre farkl ve kendine zg dnceler retmeleri dorultusunda, bilgilerin nyargl bir biimde toplanp deerlendirilmesi olaslnn yksek olmas, sonuta iletiim srecini kanlmaz olarak etkilemektedir. Alglama farkllklarnn, kiilerin benzer olgulara farkl tepkiler vermesi sonucunu dourduu grlmekte, bu farkllklarn, kiilerin kiisel zelliklerinden, farkl deer yarglarndan, ihtiyalarndan ve gemi deneyimlerinden kaynakland ifade edilmektedir. Sonu olarak belirli kiilerden gelen mesajlar, alglamadaki farkllklar yznden ya hi alglanamamakta ya da yanl alglanmaktadr. Baka bir deyile bu tr durumlarda kiiler duyduklarn deil, duymak istediklerini alglamaktadr. Buna gre kii, kendi ihtiyalarn karlayan ve inanlar ile uyum ierisinde olan mesajlar duymaya daha ok meyilli olmakta ve mevcut inanlaryla elien ya da kendisine korkutucu gelen mesajlar da reddetme ya da tahrif etmeye eilimli bulunmaktadr. Mesaj gnderen kii asndan alglama farkll da, karsndaki alcnn olaylar kendisi gibi algladn varsaymasyla ortaya kmaktadr. Bu husus, pek ok iletiim sorununun temelinde yer alan nedenlerden birini oluturmaktadr. Farkl bak alarna sahip kiiler, bunun farkna varmadklarnda, ou zaman ortak anlama dzeyine ulaamamaktadrlar. Bir letiimsizlik Nedeni Olarak Duygular Kiileraras iletiim srecinde duygularn son derece nemli olduu grlmektedir. Duygular insanolunun yaamn srdrmek iin vardr. nsan, yaamyla ilgili olumlu ya da olumsuz durumlar duygular araclyla fark eder ve evresine kar taknaca tutumu belirler. Mesaj alma annda, kiinin o anki duygular, hissettikleri, mesaj anlama ve yorumlamasna dorudan etki etmektedir. Kii, ayn mesaj kzgn ve sakin olduu zamanlarda farkl yorumlayabilmektedir. Bunun yannda ayn olayn ardndan birbirinden ok farkl duygularn yaanmas sz konusu olmaktadr. Kiinin her eylemi nce duygularnn szgecinden gemekte, bir eylem hakknda hissettikleri, daima ne yaptn ve ne derecede iyi yaptn belirlemekte veya etkilemektedir. letiimsizliin en byk nedenlerinden birini, duygusal yanlglarn ve yaanan duygularn sorumluluunu, kiilerin birbirine yklemesinin oluturduu gzlenmektedir. Davranlarn ve duygularn nedenlerini, kiinin kendi dnda oluan olaylarda, bakalarnn davranlarnda aramas, kendi duygu ve davranlarnn kendi kontrolnde olmad anlamn ortaya karmaktadr. Genelde insan ilikilerinde ve zelde iletiim srecinde bu yanlgnn iletiimsizliin kvlcmlarn oluturan nemli bir etken olduu grlmektedir. Duygular hep insann zayf yannn simgesi sayld iin duygularn gc hibir zaman bilinememitir. Bununla birlikte bu bilgisizliin insanlara ok pahalya mal olduu ifade edilmektedir. Duygular tanmamak, duygular anlamamak, duygular dzenleyebilmek, sonuta da duygular ynetememek byk hatalarla denen bir yanl

22

olagelmitir. Duygularn ynetiminin neminin sonradan anlald grlmekte ve artk bilinmektedir ki, duygularn ynetemeyen insan akln da ynetememektedir. Zeka dzeyinin yksekliine ve ok almaya ramen, duygusal olgunluktan yoksun olduklar iin yaamda baar salayamam, sosyal uyumlarn gerekletirememi kiiler bizi, kiiliin bu ok nemli heyecansal boyutu zerinde dndrmektedir. Kiinin karsndaki kii hakknda kesin yarglara sahip olmas durumunda, ald mesaj yorumlay tarz, bu yargnn etkisi altnda kalmaktadr. Ayn ekilde kiinin verdii herhangi bir mesajn, kardakilerin kendisi hakkndaki grlerinin etkisi altnda kald grlmektedir. Bunun yannda, dierlerinden daha fazla ilgisini ynlendirdii eyle dorudan ilintili olan ve kendisine nemli gelen bilgileri toplamaya eilimli olurken, bunun aksine teki bilgileri ya grmezden gelmekte ya da fark etmemektedir. Duygularn anlam transferinin gereklemesinde olumlu veya olumsuz rol oynad grlmektedir. Bundan dolay da insanlarn duygularnn elverili olmad durumlarda, iletiim engellenmektedir. Bu tr durumlarda, iletiimsizliin yaanmamas iin yaplmas gerekenin, kiinin duygularna hakimiyet kazanana kadar iletiim kurmay ertelemesi olduu ifade edilmektedir. Sonu olarak, kiilerin iinde bulunduklar duygusal durum, onlarn iletiim srecinde mesaj alma ve vermeleri zerinde ynlendirici bir etkide bulunmaktadr. Kiileraras Alg Bireyin d dnyadaki nesnelere ilikin olarak gerekleen alglamalar ele alndnda, alglama sorununu bir sosyal alglama olarak deerlendirmek gerekmektedir. Bireyin iinde bulunduu sosyal ortama ve kendi psikolojik alanna bal olarak, alglamann somut duyumsal bir bilgilenme olmann tesinde sosyal bir olgu haline geldii grlmektedir. Alg, kiileraras iletiimin ayrlmaz bir parasdr. letiim srasnda kiilerin ok karmak algsal yaantlar geirdii, kendi davranlarn, karsndaki kiinin davranlarn alglad ve kendilerinin nasl alglandn alglamaya alt gzlenmektedir. Bu srete yanl alglamalarn ortaya kt ve bunlarn da iletiimde sorunlara yol at ifade edilmektedir. Alglamann, szl ve szsz iletiim asndan nemli bir ileve sahip olduu grlmektedir. Kiilerin, karlarndaki kiiden kendilerine ynelen, yz ve beden hareketleri, ses tonu gibi uyarclar anlamlandrarak, yorumlayarak sosyal evreye uyum salamaya altklar ifade edilmektedir. Kiilerin sosyal evre iinde birbirlerini alglamalar konusundaki almalar sosyal alg, sosyal bili en ok da kii algs ad altnda srdrlmektedir. nsanlarn birbirlerine ve belli gruplara kar oluturacaklar tutumlarda ve sergileyebilecekleri iletiim atmalarnda kii algs nemli bir rol oynamaktadr. nsanlarn birbirleriyle ne tr iletiimler kuracaklarn, birbirleriyle nasl geineceklerini yordamada (tahmin etmede) ilk adm, onlarn birbirlerini nasl algladklarn belirlemek olmaldr. Etkileim iinde olunan baka bireylerin alglanmas, o kiinin duygusal ve cokusal durumu, o andaki mizac gibi, iliki annda geerli olan durumlara ait bilisel etkenlerle (alglama, yorumlama) bantldr; kii karsndakinin kiiliini bu etkenlere bakarak tanmaya almaktadr. Bakasn alglamak, onu, kltrel adan bir anlam tayan belirli kategorilere yerletirmek ve bylece stat ve roln kavramak anlamna da

23

gelebilmektedir. Dolaysyla bakalarnn alglanmasnda, psikolojik ve sosyolojik birtakm kavramsal erevelerin nceden var olduu kabul edilebilmektedir. Bu psikososyolojik erevelerin, her durumda gerek sz konusu toplumun kltrne, gerekse bireyin deneyimlerine ve sosyallemesine bal olduu ortaya konmaktadr. Yani bireye herhangi bir kiilik zellii atfedildiinde, onunla balantl baka kiilik zelliklerinin de o bireyde bulunduu, otomatik olarak varsaylmaktadr. Atfedilen bu zellikler birbiriyle balantlandrldnda, o bireyin adeta zihinsel bir resmi izilmektedir. Kiinin belirli bir kii zerindeki deerlendirmesinin, bir yandan yaad deneyimlerde yer alm kiiler arasnda bilinli ya da bilinsiz olarak yapt ok sayda karlatrma ve kyaslamalara, te yandan da, sz konusu kii ile o zamana kadar tanm olduu baz kimseler arasnda varsayd benzetme ve armlara dayandnn da gz nne alnmas gerekmektedir. Sosyal alglamada, dier kiinin yalnzca merkezi, nemli zelliklerinin farknda olunmas sz konusu olabilmektedir. Dierlerini alglamada, sadece Sherlock Holmesun yakalayabilecei, kk detaylar atlamak muhtemeldir. rnein, birinin aksannn derhal fark ediliyor olmasna karn, sol elle ya da sa elle yaz yazmas haftalarca gzden karlabilmektedir. Byk miktarda dardan gelen uyarm olduunda, herhangi bir eyle megul olmak zordur. rnein, radyo akken retmenin sylediklerini duymak ya da retmen konuurken radyoyu duymak zordur. Ar derecede uyarc ayn zamanda ortaya ktnda, ar duyumsal yklenme yaanmaktadr. Bu durumun tersinde ise, az miktarda duyum, duyumsal kstlamay ortaya karmaktadr. Duyumlar kodlanp ksa dnemli hafzadan uzun dnemli hafzaya getiinde, benzer faktrler, olaylar ya da deneyimlerle birlikte depolanmaktadr. Bu transfer boyunca, duyumun benzersizlii kaybolmakta ve uzun dnemli hafzada nceden var olan dier imajlara daha benzer duruma gelmektedir. Bu sre kategoriletirme olarak ifade edilmektedir. Kategoriletirme sreci, kiinin eitli biimlerde sosyal deneyimlerini etkileyebilmektedir. rnein, bazen kimin yaptna bakmakszn bir davrana belirli bir anlam verilmektedir. Gerekte phesiz davran yapmann nedeni deimektedir. Kategoriletirme, kiinin bir davran bir grubun nitelii olarak deerlendirmesini etkileyebilmektedir. Kiilerarasnda iletiimin niteliini etkileyen izlenim oluturmay u alt balklar altnda incelemek mmkndr: Stereotipletirme Gndelik yaamda kiilerin ilerinde, eylemlerinde, brndkleri rollerde ve statlerinde grld, buna bal olarak da onlarn ilk nce toplumsal bir kimlikle algland ortaya kmaktadr. Btn bunlar kiinin ilk anda, herhangi bir eylemine ilikin toplumsal tanmyla oluturulan belirli bir kategori ierisinde alglanmasna yol amaktadr. Kiiler, bir kez toplumsal ilikiler iindeki kategorilere konulduktan sonra (meslek, toplumsal stat, giyim-kuam, fiziksel grnt), artk o kiiler hakknda baz dncelere sahip olunmaya balanmaktadr. rnein, bir gen niversite rencileri kategorisine yerletikten sonra, dierleri iin artk belirli zellikleri olan bir kiidir. Genel anlamda zihinlerdeki niversite rencisi grnts neyse, o gen de artk o ynde bir belirlenmeye sahip olmakta ve onun btn davranlar bu nyargyla

24

alglanmaktadr. Bylece btn retmenler, btn renciler, btn memurlar, btn kadnlar gibi gndermelerle kiiler stereotipletirilmekte, belirli alg kategorileri iinde grlmeye balanmaktadr. nsan zihninin, alglad bilgiyi snflama ve adlandrma ihtiyac, doal olarak bu bilginin genellenmesine ve basitletirilmesine neden olmaktadr. nsanlarn bu biimde snflanarak genel kategorilere oturtulmas sonucunda ortaya kan kalplar stereotip olarak adlandrlmaktadr. Kadn-erkek, zenci-beyaz, yal-gen, Trk-yabanc, asker-sivil gibi kalplar bunun rnekleridir. Genellemeler bireysel farkllklar alglamaya engel olabilecei iin, nyarglara yol aarak kiileraras iletiimi etkilemekte ve byk lde iletiimsizliin yaanmasna neden olmaktadr. Genellikle bir grubu tanmlamak iin kullanlan zelliklerin, karlalan her ye iin gerekten doru olup olmad konusunda herhangi bir aratrma yaplmad grlmektedir. Bu tr hkmler ilikilere zarar verebilmektedir. Stereotipletirmeden dolay, muhtemelen bir ilikiyi oluturmann bile mmkn olmad ifade edilmektedir. nsanlar snflara ayrmann, onlar alglama ve onlara kar davran biimlerinde son derece nemli olduu ortaya kmaktadr. nsanlar blmlere ayrmak (zenci/beyaz, erkek/kadn, konukan/sessiz, yal/gen), bir lde kiinin karmak dnyaya bak asn kolaylatrmada ve dnyay anlamada ilk adm oluturmaktadr. Kiinin belirli zellikleri belirli kategorilerle ilikilendiren inanlar, aileler, medya ve arkadalar gibi dolayl kaynaklardan gelmektedir. Kiinin belirli bir gruba yerletirdii kiilerin tipik rneiyle dorudan deneyimi, bakalaryla ilgili inanlar iin dier nemli bir kaynak oluturmaktadr. Onlarn birkayla iliki kurduktan sonra, bireylerin tm kategoriler iin kiilik zellikleriyle ilgili sonular karlmaktadr. Bu tr sonular ounlukla yalnzca snrl dzeydeki ilikiden sonra gelimektedir. Bununla birlikte, grubun pek ok yesiyle nemli lde iletiimde bulunduktan sonra da oluturulabilmektedir. Tektipletirme ya da stereotipletirme, ortak bir kltrel zellik, yaam tarz ve eylem iinde bulunan kiilerin, bu ortak zelliklerin kiilerin kafasnda uyandrd armlarla birletirerek oluturduu imgeler araclyla alglanmas olarak ifade edilmektedir. Bu tr ortaklaa zelliklere sahip olan kiiler, daha sonra tek tek bireyler halinde de grlse, tektipletirme srecindeki yarglar, tm deerlendirmelere temel oluturmaktadr. Btn bir kategori, o anda gzlenen bireyin gerek durumu ne olursa olsun, onun deerlendirilmesi iin bir szge oluturmakta, bu szge iinde, toplumsal olarak belirli zelliklere sahip kiilerin yerletirildii kategoriler, bu zellikler hakknda daha nce yaanan deneyimlerle oluan deer yarglar, kiinin ve karsndakinin o andaki durumu ve kar, eylemin nitelii ve btn bir toplumsal yap bulunmaktadr. Kiilerin alglanmasnda ortaya kan bu normlar, kiileraras ilikileri belirleyen bir ilev stlenmektedir. Kiinin nyargsz davrandn dnmesine karn, evresindeki ilikilerin tmn (nesnelere ya da znelere ynelik) bu stereotipletirme sreci iinde oluturduu grlmektedir. Stereotipletirme, nyargl deerlendirme yoluyla kiileri belirli baz kmeler iine yerletirerek grmektedir. Alglama srecinde ou kez toplumsal olarak oluturulan normlarn szgeci iinde belirlenen bir ilemdir. Genellikle toplumsal adan olumsuz deerlendirmeleri iermektedir. Sosyal psikoloji kavram olarak da, bireysel deerlendirmenin ve toplumsal ilikilerin zenginlii ve eitlilii yerine, tek yanlln, ben merkezciliini ve zayfln belirten bir nitelemedir.

25

Anlama Srecini Olumsuz Etkileyen Nedenler nsanlar anlamann sze dktkleri kelimelerin tesine geebilmek ve satr aralarn yorumlamak olarak deerlendirildii grlmektedir. letiim srecinin dinlemeden sonraki aamasn oluturan anlama, konuulan konuyla ilgili farkl dncelerin her birinin oturduklar mantklarn kendi ilerinde tutarl olduklar varsaymn ve dncelerin birbirlerinden farkllklarn temel almaktadr. Kiinin kendisini anlamadan, karsndaki kiinin kendisini nasl deerlendirebileceini bilmeden bakalarn anlayabilmesi olas deildir. Bu noktada ncelikle kiinin kendini tanmas, isel iletiiminin salkl olmasnn bakalarnn dnyalarn anlamlandrmada son derece nemli olduu grlmektedir. letiim srecinde anlamay engelleyen eitli nedenler sz konusu olmaktadr. Bunlar yle ifade etmek mmkndr: A Sadakati Ve Ben Bilirimcilik Kardaki kiiyi anlamay olumsuz etkileyen, dolaysyla iletiimsizlie neden olan a sadakatinde, kiinin kendi gereini, tek gereklik olarak alglad grlmektedir. Kiinin dnceleri, nyarglar, egolar, korkular, arzular ve baka duygularyla birlikte; gereklii nasl algladnn bir aynasdr. A sadakati ve ben bilirimcilik, kiinin tmyle kendi i iletilerinin mantksal dngs iinde kalmas ve bu dngy bir kale gibi savunmas olarak deerlendirilmektedir. Kendi bak alarna son derece sadk olan bu kiiler, anlamaktan ok grlerinin dierlerince anlalmas ve kabul edilmesi iin aba harcamaktadr. nsanlarn dncelerini deitirmeye almak, bir meseleyi zmenin en g yollarndan biri olarak deerlendirilmektedir. Dierleri, o kiinin dncesini kabul etmek iin kendi dncelerini bir tarafa brakmak zorundadrlar. Bu, insanlarn, genelde yaptklarnn tersidir. ounlukla, kiilerin, yanldklarn itiraf etmektense, gerekleri kendi nyarglarn dorulayacak ekilde yorumlamay tercih ettikleri grlmektedir. Kiinin meseleyi zmenin, olaylar bakalarnn kiinin kendi asndan grmeleri gerektii inancn tamas, insanlarn gr ayrlklar karsnda nasl davrandklarn aklamaktadr. Herkes, kendisinin hakl olduuna inanmakta; ardndan, karsndakini pes ettirmeyi dnerek, kendi bak asn dayatp, meselenin kendi istedii ekilde zlmesi iin uramaktadr. nsanlarn, ne olursa olsun, kendi mantklarnn doru olduunu dndkleri sylenebilmektedir. Kii konuma srasnda kendisini hakl olmann ve kazanmann cazibesine kaptrmakta, bu noktadan sonra onun iin, hakl olmak, karsndakinin ne hissettiinden ok daha nemli hale gelmektedir. Bu durumda kazanmann, hakl olmann, artk ilikinin niteliinden ok daha fazla nem kazand gzlenmektedir. yle ki, artk konumann nitelii ve kiinin karsndakinden bir eyler renebilme ansnn bile nemini yitirdii, karlalan durumun, kiilere, birbirlerinden bir eyler renip, birbirlerine zevk ve deer verebilme, ilikilerini derinletirme ans tanrken, birdenbire bir yar ve atmaya dnt ortaya kmaktadr. Gnlk yaamda da bu dorultuda kiilerin birbirlerine bazen, hatta, ou zaman nesnelere davrand gibi davrand ve bylece eitli sosyal ortamlarda iletiimsizliin youn olarak yaand grlmektedir. Dierlerinin duygularn ve dncelerini kontrol etme ve yarglamaya almaktan vazgemenin, onlarn dorularn grp

26

kabullenmeyi renmenin sevgi ve huzur dolu bir dnyaya kavuabilmek iin ok nemli bir adm olduu vurgulanmaktadr Tm bunlarn nda kendi bak alarna son derece sadk olan kiilerin karlarndakilere u tr geribildirimlerde bulunduklar sylenebilmektedir: Manta Brnme Kiinin karsndakini dinledikten sonra manta brnerek geribildirimde bulunmas, karsndakinin hatalarn ortaya koymakta, davranlarna belli snrlamalar getirerek olmas ya da olmamas gerekenleri vurgulamaktadr. Aktarlan byle bir mesaj, kardaki kiide savunucu tutumlarn harekete gemesine, kiinin yetersizlik duygular yaamasna neden olmaktadr. Buna bal olarak etkili dinlemenin gereklemedii ve iletiimde kopukluklarn yaand grlmektedir. Ahlak Dersi Verme Sylenenler karsnda ahlak dersi ieren yantlar oluturulmas sonucunda iletiim sreci, dorularn ve yanllarn kar karya geldii, son derece derin tartmalarn yaand bir iletiimsizlik ortamna dnebilmektedir. Bu durum, kiide yine kendi bak asn savunucu tutumlar yaratmakta, zorunluluk ya da sululuk duygular yaamasna yol amaktadr. t Verme, zm nerme Gnlk yaamda kiilerin yaadklarn, duygu ve dncelerini aktarma amalarnn farkl nedenlerden kaynakland grlmektedir. Kii, kar tarafn kendisini anlamasn beklerken, kar tarafn anlatlanlara ilikin getirdii zm nerileri ve verdii tler, kiiyi sorun zme becerisinden yoksun, aciz bir duruma getirmektedir. Anlalma istei duyan kiinin, birtakm tlerle kar karya kald grlmektedir. Bu durumun da kiide, sorunlar karsnda sklkla zm isteyen bir bamllk yaratt ya da kendi bak asna balanarak direnme oluturduu ifade edilmektedir. Yarglama, Sulama, Eletirme Colorado niversitesinden O.J.Harvey, kullanlan dil ile iddet arasndaki ilikiyi aratrrken, dnyadaki bir ok lkenin edebiyatndan rasgele rnekler alm, insanlar snflandran ve yarglayan kelimelerin skln bir izelgeye dkmtr. Bulgular, bu tr kelimelerin kullanm skl ile iddete bavurma arasnda yksek bir korelasyon olduunu gstermektedir. nsanlar iyi ya da kt diye ayran ve ktlerin cezalandrlmay hak ettiine inanan kltrlere oranla, insanlarn ihtiyalarn n planda tutan kltrlerde ok daha az iddet kullanlmas artc deildir. Dolaysyla kardaki kiiyi yarglayc, sulayc ve eletiren bir nitelik tayan mesajlarn ksa ve uzun vadede iletiimsizliin yaanmasna neden olduu belirtilmektedir. Hi kimse eletiriyi sevmez. En iyi sonucu insanlar savunmaya itmesi, en kts de saldrya sebep olmasdr. Buna bal olarak bu tr mesajlar alan kiiler, yetersizlik ve kar koyma duygularn youn bir biimde yaamaktadr. Birini dinlerken kiinin verdii ilk tepki, derhal yaplan isel bir deerlendirme olma eilimindedir: Syledikleri normal, garip, yanl, doru, gzel, adil, vs. Bu ekilde kardakinin fikirlerini ve hareketlerini kendi referanslarna gre snflandrmaktadr. Ama bakalarn bu ekilde kuralc yntemlerle deerlendirmek ve onlara nyarglarla yaklamak, iletiimsizliin arln hissettirmesine neden olmaktadr. Bakalarn anlamann kiinin kendi deer yarglarn ve kiisel inanlarn bir kenara koyduunda mmkn olabilecei ifade edilmektedir.

27

Tan Koyma Baz kiilerin iletiim kurduklar dier kiilere bir anlamda psikologca bir tavrla yaklaarak, olaylarn nedenleriyle ilgili birtakm tehislerde bulunduklar, tan koyduklar gzlemlenmektedir. Kiinin ifade ettiklerine, karsndaki tarafndan tan konulmas, kendisine inanlmad ya da iletiimsizlii ortaya karan en nemli nedenlerden birini oluturan yanl anlald duygularn yaamasyla sonulanmaktadr. Kiiletirme letiim srecinde anlamay engelleyen etkenlerden birini oluturan kiiletirme, kiinin gelen mesaj anlamlandrma srecinde kiiliine ynelik bir anlam arama abasn ortaya koymaktadr. Belirli bir konu ya da olayla ilgili farkl bak alar ve farkl grler ifade edilmekte, dolaysyla her eyden nce bu farkl grlerin anlalmas esas amac oluturmakta, ancak burada kendisine yneltilen mesaj kiiletirmek, kiileri, bir kiilik savann ortasnda brakmaktadr. Konuma srasnda kardakinin kiiliiyle ilgili varlan yarglarn yanstlmas, kiinin kar saldrya gemesine ve karlkl kiilik yaktrmalarnn ortaya kmasna neden olmaktadr. Bylece tartlan konu bir kenara braklmakta, tamamen bir kiilik sava yaanmaktadr. Bununla birlikte, iletiim srecinde kiilerin birbirlerine bilinli olarak kiilikleriyle ilgili deerler ilettikleri gereiyle karlalmaktadr. Ancak iletiimsizlik sorununun yaanmamas iin burada nemli olann, kiilikle ilgili deerlendirmelerin gz nne alnmayp, gelen mesajn ana noktalarn zmseyebilmek olduu grlmektedir. Kardaki kiinin, mesajnn znde ne aktarmaya alt zerinde odaklanlmas gerekmektedir. Buna bal olarak iletiimde bir anlamda kiiliksiz davranabilmenin nemi belirtilmektedir. Salkl bir iletiim ortamnn oluturulmas, kiilik deerlendirmelerinden arndrlm, karlkl benlerin sava ya da yar halinde olmad, buna karn farkl bak alarnn aktarld ve kyasland bir dzenin salanmasyla mmkn hale gelmektedir. Zihin Okuma Zihin okuma yanstma olarak tanmlanan bir sretir. Kiinin karsndakilerin kendisi gibi hissedecekleri inancyla dnerek ya da sezgi ile kardaki kiinin bir hareketini anlamlandrp dndklerine, hissettiklerine ve yapp yapmayaca eylere dair sonular kartmaktr. Bakalarn yeterince dikkatli gzlemleme, dinlemek, anlamak ve hissetmek yerine, kiinin nyarg ve kendi retileriyle yola karak kararlar almas, sonulara ulamas da irrasyonel bir dnce biimini oluturmakta ve bu durum da iletiim kopukluklarna neden olmaktadr. Zihin okuma, sahip olunduu varsaylan ben deerini, srekli olarak bakalarnn szl ya da szsz davranlarna bakarak tartp bimek ve tahmin etmeyi iermektedir. Zihin okuyucular iyi senaristtirler. Ufack bir hareketten yola karak, kimin ne dndn, ne hissettiini, ne yapacan, yapmayacan kafalarnda karara balamaktadr. Bir zihin okuyucu sezgiden, belli belirsiz tahminden, bir iki gemi deneyimden kaynaklanan varsaymlar zerine koca bir senaryo oluturabilmektedir. Bu konuyla ilgili gnlk yaamda sklkla gzlemlenen bir rnek, kafas eitli dncelerle dolu birinin, bir ortamda karlat dier tand kiiyi grmemesine bal olarak o kii tarafndan benimle konumak istemiyor zihin okumas yaplmasdr. Eer, baz alkanlklar ve zellikler konusunda nyarglysa, herkesin kendisi gibi

28

dndn sanmaktadr. Zihin okuyuculuk, baz yarglara ok abuk varp, bunlarn bakalar iin geerli olup olmadn test etmeye gerek duymamaktr. letiimsizlii Ortaya karan Gereki Olmayan rrasyonel Dnce Biimleri nsan ilikilerinin herhangi bir zaman diliminde yaanan mutluluk dzeyi ya da gerginlik ve ortaya kan sonular rastlantsal olmamaktadr. likilerin sonucunu belirleyenin, taraflarn yaplm ve yaplmam davranlar olduu ifade edilmektedir. Dolaysyla bu durum, iliki srecinde yer alan her kiinin, o ilikiden sorumlu olduunu gstermekte ve ilikinin olumasndaki etkilerinin nemini vurgulamaktadr. letiim srecinde grnenleri bir tarafa brakarak, grnmeyen olaslklara ya da belirsizliklere odaklanmak, iletiim kopukluklarnn gndeme gelmesine zemin hazrlayan belirli dnce biimlerini aa vurmaktadr. zellikle meli, mall konuan, kendi tercihlerini tek doruymu gibi sunan ve birtakm kutuplam dncelere ve kalp yarglara sahip olan kiilerin, en dikkat ekici zelliklerinin olaslkl dnme alkanlndan yoksun olmalar olduu ortaya kmaktadr. Ar genellemelerde bulunma, olaylara ve insanlara kar ya hep ya hi tarz yaklama, kekeci dnme, bakalarnn fikirlerini deitirme gayreti iinde olma, sahip olduu kurallarn asla deimeyeceini dnme, hi etkisi olmad halde olaylardan kendisini sorumlu tutma ya da zerine alnma bu kalplam dnceler arasnda yer almaktadr. Filtreleme Filtreleme, toptanc benlik anlaynn en dolaysz ifadesi olarak deerlendirilmektedir. Filtrelemede temel aksaklk; belirli bir btn, bireyi, olay, bir tek eye dayal olarak, dier eleri ya saf d ederek ya da onlara seici bir krlk gelitirerek deerlendirmesindedir. Szgelimi eletirilere duyarl bir alana, patronunun bir gn, genelde yapt iten memnun olduunu, ancak u an yapt ii biraz daha hzl tamamlamasn rica ettii dnldnde, o kiinin bu yaklama, patronun kendisini yava olarak grd anlamn verdii gzlenmektedir. alan, bu olayda toptanc bir benlik anlayna sahip olarak hareket etmekte ve patronun kendisini yava bir personel olarak grdn ve ben deerini yitirdiini dnp kendisini kertmektedir. Bylece bu rnekteki kii patronun, hzl bir tempoda alma isteini, bireysel deerini kltc bir eylem olarak yorumlayp filtrelediinden, patronunun iine ynelttii vgy, filtreleme iinde gz ard etmektedir. nk patron alanndan ikayet etmemi, sadece 'ii hzl yapmasn' istemitir. Bu ekilde btnn tek bir parasn alp deerlendirme yapmak btn grmeyi engellemekte ve krlk meydana getirmektedir. Ar Genelleme Filtrelemede, bir btne bakp, onun bir veya birka esine, ayrntsna veya parasna taklarak, o btn hakknda bir deer biilmesine karn, filtrelemenin tam tersi olan bu dnce biiminde, olayn btn gzler nnde deilken bile, tek bir zellik veya eden bir btne genelleme yaplmas sz konusu olmaktadr. Ar genellemede tek bir zellik, btnn tamamn oluturmaktadr. Bu kiilerin konumalarnda, 'sk sk, her zaman, asla, daima, hi kimse, herkes, kesinlikle' kelimelerini yaygn bir biimde kullandklar grlmektedir. Ar genellemede bir zellik, performans ya da davran hakknda verilecek hkm -btnn dier niteliklerini grmeden- btn hakknda bir hkm olarak kabul edilmektedir.

29

Kiinin bir arkadann kendisiyle sinemaya gelmemesi durumunda 'Beni sevmiyor' diye dnmesi, ar genelleme yapmas demektir. Oysa arkada sinemaya gitmeyi sadece kendi nedenlerine bal olarak istememitir. Ayn ekilde bir kii tek bir hata yaptnda o kii hep hatal davranr' anlamlarnn verilmesi, ar genelleme rnekleridir. Gnlk yaamda kiileraras ilikilerde, ar genelleme yoluyla ok sayda etiketlemeler yapld gereiyle karlalmaktadr. Ayenin yzne baklmaz, Engin deerli bir insandr, Uur ie yaramaz, Beceriksiz biriyim ifadeleri, toptanc etiketlerdir. Bunlar her insan ilikisinde duymak olasdr. Kiinin toptanc benlik anlayn gelitirmesi durumunda, bu etiketleri hem kendine hem de bakalarna rahatlkla uygulayabildii grlmektedir. Bu inancn mantna gre, bakalarnn yneltebilecekleri ar genellemelerden kanlmas gerekmektedir. nk, hata yapmann, evrenin gznden dmeye neden olduu, bir zayflk iareti olduu, kiiyi aptal gibi gsterdii ve hatann gizlenmesi gerektiine inanlmaktadr. Yine bu anlay dorultusunda, bakalarnn belirli davran ve szlerinden hareketle onlar hakknda ar genellemelerde bulunulmaktadr. Bu noktada kii bencil, saldrgan veya kaba davranmsa, onun bencil saldrgan veya kaba olduuna, birisinin bir eksii veya hatas yzne vurulduunda, bunun kiiyi ondan bir basamak yukarya karttna inanlmaktadr. Tm bunlarn yannda, iletiimsizlik ortam yaratan bu irrasyonel dnce biiminin baz kiilerin, dierlerinden daha iyi olduklar etiketlemesini yaptrd grlmektedir. Etiketleme Kiilerin toplumdaki ilikileri incelendiinde, en sk kullanlan deer yarglarnn banda, herkesin birbiri iin kulland etiketlerin geldii grlmektedir. Bir kii ile ilgili bilgi istendiinde veya kiinin kendi hafzasnda o kii hakknda bir deerlendirme yapmak gerektiinde, otomatik olarak bu etiketler devreye girmektedir. Etiketlerin doruluu aratrlmamakta, bu deerlendirme ve etiketleme ileminin bir kez, hayatn bir dneminde, belirli bir zamanda yaplm olmas nemli olmaktadr. Deerlendirmenin yanll, aslszl hatta tam tersinin ispat edilmesine karlk kolaylkla deitirilmesi mmkn olmamaktadr. te nyarg, bu bak asnn bir dier ad olarak ifade edilmektedir. Dnyann pek ok yerinde yaanan kaosun, atmalarn, huzursuzluklarn, iletiimsizliklerin, zmszlklerin arkasnda yatan balca nedenlerden birinin gereksiz, kastl ve olumsuz nyarglar olduu sylenebilmektedir. Bu konuda nl bilgin Einstein, bir nyargy yok etmenin atomu paralamaktan daha zor olduunu belirterek, kiileraras ilikilerde nyarglarn ortadan kaldrlmasnn bir anlamda imkanszl zerinde odaklanlmaktadr. nyarglar, kiinin yaama objektif gzlerle bakabilmesini engelleyen en nemli etkenlerden biri olarak kabul edilmektedir. letiimsizlii gndeme getiren etiketleme, kiinin bir olayda hata yapan birini ya da kendisini hemen ar genellemeden yola karak etiketlemesi olarak deerlendirilmektedir. rnein, matematikte bir problemi zemeyen bir ocua 'Sen aptalsn, matematie kafan almyor', iki akam eve ge gelen eine 'Zaten hep ge gelirsin' genellemesi ile 'Sorumsuzun birisin' etiketlemesi gibi. Etiketlemede, yaplann deeri, kiilik deeri olarak grlmektedir. Ali bey, baarl bir konuma yapmtr, Ali bey baarl bir konumacdr. Dar aldr, nk gz, bir btnn baz paralarn filtreler, dierlerini grmez: Aye, be snava girmi

30

ve baarl olmutur; sonuncusunda baarsz olmutur ve bir tek bunu filtreleyip kendini baarsz ilan etmitir. Bu rneklerin dnda etiketlemede olguyla inanc ya da sany kartran bir dil ortaya kmakta, belirli bir konuda kazanlm yetenek ya da bilginin belirli bir zaman kesiti iinde alnan lm, kiiliin bir lm olarak kabullenilmektedir. Kutuplam Dnce nsan ilikilerinin, yaamlarnda esnek davranmay becerebilen kiilerle daha tutarl ve ilevsel bir model oluturduu grlmektedir. Bu tr kiilerin evreleriyle kurduklar iletiimde ok daha uyumlu ve rahat davrandklar ortaya kmaktadr. Buna karn iletiimsizliin temel nedenlerinden birini oluturan kutuplam dncelere sahip olmada, kiinin kendisini ve dier kiileri iyi ya da kt, aptal ya da akll gibi tamamen iki ayr uta ve kutupta kabul etmesi sz konusudur. Siyah beyazn ortasndaki griler yaamlarnda bulunmamaktadr. Kiinin baz alanlarda iyi, bazlarnda da baarsz olmas doaldr. Kiileri iki ayr u arasnda deerlendirmeye tabi tutmak, irrasyonel dnce biimi olarak nitelendirilmektedir. Davran esnekliinden yoksun olan byle bir iletiim, krc diyaloglarla sonulanabilmektedir. Kiileraras ilikilerin eitlilik ve deikenlik gstermesinden dolay, iletiim srecindeki olaylarla ilgili deerlendirmelerin farkl farkl olmas beklenmektedir. Bununla birlikte baz kiilerin, olaylara ya hep, ya hi gibi bir dnce tarzyla yaklatklar grlmektedir. Bir iin kendilerinin gsterdii ekilde yaplmas ya da hi yaplmamas, dier kiilerin ya iyi ya da kt olarak alglanmas, kendilerine kar hi hata yaplmamas gibi birtakm kat tutumlara sahip olmak, olaylara geni adan bakabilmeyi engellemektedir. Bu dnce biiminin kulland dilde, insanlar baarl ve baarsz olarak iki kutup arasnda gidip gelmektedir. Kiinin baarl davranp baarl birisi olarak, bundan dolay da bakalarnn sevgi ve takdirini kazanm olmas gibi yanlgl bir inana mahkum edildiyse, btn abasnn br kutup olan baarsz, takdir edilmeyen, sevilmeyen birisi olmamaya yneldii gzlenmektedir. Baarsz davranp, baarsz biri olduu yanlgsna kendisini kaptrmas durumunda ise, tm abas, bakalarnn sevgi ve takdirini elde edeceine inand baarl, sevilen ve takdir edilen birisi olmaya ynelecektir. te bu kutuplar aras yolculuun faturas da kaygdr. Buna paralel olarak, iletiim srecinin salkl bir ekilde srdrlmesini salayan, olaylar farkl alardan ve olaslkl dnme tarzlar yerine, bu sreci nemli lde zarara uratan kutuplam dncelere sahip kiilerle iletiimde sorunlarla karlald gzlemlenmektedir. nsanolu doas gerei, yaamna belirli bir anlam kazandrma eilimi duymaktadr. Dier kiiler tarafndan nasl algland, kimlerce sevilip sevilmedii, kimlere gven duyup duyamayaca, i yaamndaki gelecei gibi belirsizlik tayan pek ok konuyla megul olmaktadr. Sorulan bu sorulara anlaml yantlar bulabilme abas yaam boyu srmektedir. Buna bal olarak kiilerin, yaadklar ilikilerde belirsizlik yaratabileceini dndkleri seeneklerden mmkn olduunca uzak durarak, sahip olduklar kutuplam dncelerle yaam biraz daha belirgin hale getirme abas iinde olduklar grlmektedir. Bylece yaama bak alar farkllaarak, yaam zihinlerde resmedildii ekliyle srdrme eilimi arlk kazanmaktadr. Zihinlerdeki bu

31

varsaymsal belirginlii korumak zere, dnyay kendi eksenleri etrafnda dnmeye zorlama yanlna dtkleri grlmektedir. Kukusuz yaam, belirsizlikler ve olaslklar karsnda belirli seenekler karsnda kararlar vererek ilerleme becerisidir. Bunu tam anlamyla baarabilmek iin, kiileri dar kalplara sokacak dnce biimlerinden uzak durmak, olaylar, durumlar, ilikileri tm boyutlaryla deerlendirip geni alarla dnmek gerekmektedir. Temelde Tercih Olan Davran Seeneklerinin Dncelerde Yasalatrlmas Sosyal yaamda kar karya kalnan eitli olaylar, birbirine baml olarak, baka herhangi bir seenek olmakszn ortaya kmaktadr. Szgelimi insanlarn ne imdi ne de baka bir zaman oksijensiz yaamlarn srdrebilmeleri mmkn deildir, ya da yere bir nesne atld zaman yerekiminden dolay mutlaka dmektedir. Dolaysyla tm bu ve benzeri olaylarn baka ekillerde ortaya kmas ya da farkl seeneklerin olmas gibi bir durum sz konusu olmamaktadr. Bununla birlikte gnlk yaamda karlalan olaylar, kiiler tarafndan ou durumda bir zorunlulukmu gibi alglanmakta, bu durum da kiilerarasnda iletiimsizlik srecinin yaanmasna neden olmaktadr. Olaylarn kiilerin kendi bak alarna gre olmas gerektii, bunun dnda dier seeneklerin yanl olduu gibi inanlara paralel olarak, kiiler bir anlamda zel anayasalarn oluturmakta ve onun dorultusunda hareket etmektedirler. Bylece gerekte tm renklerin varolduu bir dnya, sadece siyah ve beyazlardan oluan bir grnme sahip olmaktadr. Buna bal olarak kiileraras ilikilerde, temelde pek ok seenei bulunan davran ya da eilimler, kiilerin dnce yaplarnda yasalara dntrlmektedir. Bu aksak dnce tarznn zerine oturduu manta gre belirsizlik, olaslk, seeneklilik yaamsal bir olgu deildir. Her ey ak bireysel yasalara baldr. Hem kii, hem de bakalar iin nerede ne yaplmas ve yaplmamas gerektii kurallarn denetimindedir. Kullanlan dilde dikkat etmeli, yapmal, benimsemeli, yerine getirmeli gibi -meli ve -mallardan oluan ifadeler arlk kazanmaktadr. Yorumlarmz, olaylara bak alarmz, olaylarla ilgili inanlarmz, olaylara verdiimiz anlamlar, bizim zihinsel bahemizde yer alan nemli olaylardr. Dolaysyla belli bir olayla ilgili farkl bak alarnn, farkl anlamlandrmalarn olabilirliinin ou durumda gz ard edildii ve bunun yerine kiileraras iletiim srecinde seeneksizlik mantna, -meli'lere, -mal'lara, olamazlara, mmkn deillere kapanp kalnd, her eyin bu snrlar erevesinde deerlendirildii ortaya kmaktadr. Bireysel tercihleri, bakalarn da balamas gereken yasalar olarak grmenin kiiye kazandrd becerinin, fkelenmek olduu dile getirilmektedir. -Meli -mal 'larn bireye aile ve toplum tarafndan retildii ifade edilmektedir. Bu dnce yapsnda her eyin kanunlara baland, kiinin kendisinin ve bakalarnn nasl olacann tanmland grlmektedir. Bunlar gereklemediinde kii, benlik saygsn kaybedebilmektedir. Drst olmalym, mkemmel olmalym (renci, evlat, e vs.), her eyi nceden grebilmeliyim, hata yapmamalym, acele etmeliyim, hep mutlu olmalym, kendimi sevdirmeliyim, adil olmalym gibi eitli ifadelerden oluan meli mallarla davranmann yaratcl yok ettii ve dier kiilerin bireyin meli mal'larna uymadnda sert tartmalarn kabildii gzlenmektedir. Bu dnce mantnda, kiileraras ilikilerde bir mahkeme sz konusu olmaktadr. Kii kendini, bu mahkemenin hem yargc, hem avukat, hem de savcs olarak

32

grmektedir. nsanlarn nasl davranmalar gerektii konusunda kesin yargldr. Bu dnce yapsna sahip kiilerin, bakalarnn bak alarna nem vermedikleri ortaya kmaktadr. Bu mantkla yaayan kiinin kendini, bir adalet olduu kadar bir doruluk ant olarak da grd ve kiileraras ilikilerde neyin doru neyin yanl olduunu ok iyi bildii inancn tad gzlenmektedir. Dierlerinin bu dorulara uymamas durumunda onlara kar fke yaanmakta, nk bu kiilie bir saygszlk olarak yorumlanmakta veya hie sayma anlamnda deerlendirilmektedir. Bireysel yasalarn doruluunu ve dolaysyla benlik deerini korumak amacyla srekli olarak grlerin, dnya hakkndaki dncelerin ve davranlarn doruluunun ispat iin aba harcand grlmektedir. Byle bir dnce yapsna sahip olmak, dnyann nasl olmas gerektii ile ilgili belli ablonlarn olmasn da gerektirmektedir. Kiilerin yaadklar ilikilerde farkllklarn ve seeneklerin olduu gereini gz ard eden, dnyay tek renkli grp dier kiilerin de bu renge uygun davranmalarn bekleme gibi bir durum, sonuta iletiimsizlie yol amaktadr. Empatide Baarszlk Bir insann dier insan ile kurduu iletiimde "derinlik" boyutu iletiimin kalitesi asndan nem tamaktadr. letiimde ilikilere derinlik veren ise "empati kurma becerisi"dir. Toplumsal yaam ierisinde insanlarn birbirlerine kar gelitirecekleri empati, kurulan iletiimin kalitesini arttracak, atmalar azaltacak, insanlar arasndaki dayanmay ykseltecektir. Empatinin insan ilikilerinde ilevsel bir yn bulunmaktadr. Empati insanlar arasnda yakn ilikilerin gelitirilebilmesi iin anahtar bir role sahiptir. Empati insanlarn birbirlerine yaklamalarn ve dostluk gelitirmelerini olanakl salar. Empati, bir insann kendisini dier insann yerine koymas ve onun yaantsn onun gz ile girebilmeyi gerektiren bir yaklam ierir. Empati kuran kii, empati kurduunda sanki dier kii imi gibi olay yaama eilimindedir. Empati kuran kii, kendi benliini ve kendi deerlerini bir yana brakarak tm abas ile dier insan anlamaya alr. Empati kurmak yetenek, istek ve itenlik gerektiren bir davrantr. ngilizce'de empatiyi ifade etmek iin, olaylara kardaki kiinin ayakkablarn giyerek bakmann gerektiinin savunan bir deyi bulunmaktadr. Kltrlerde bulunan bu tr motifler, o kltrdeki insanlarn empati kurmaya en azndan bir yaknlk tadklar anlamna gelebilir. Bir insann davranlarn anlayabilmek iin o insann perspektifinden olaylara bakmak gerekir. Bir kltr anlayabilmek iin ise o kltrn referanslarn kullanmak gerekir. Bu yapldnda anlamsz ve tuhaf gzken davranlar normal grnr ve anlalr hale gelir. EMPAT KURMA LE YARDIM ETME DAVRANIININ LKS

33

Yaplan aratrmalara gre, yardma ihtiyac olan kiilere, bu kiilere empati kuranlar, kurmayanlara oranla daha fazla yardmda bulunmaktadr. Bu sonu, bakalar ile empati kuranlarn onlara yardm etme ihtimallerinin arttn gstermektedir. Bu durumun nasl gerekletii konusunda balca iki kurumsal aklama vardr. Bunlardan birincisine gre, sknt iinde bulunan kii ile empati kuran kii, karsndakinin durumunu anlad iin sknt duyar ve bu sknty gidermek yani kendini rahatlatmak iin o kiiye yardmda bulunur. kinci aklama ise skntda bulunan kii ile empati kurarak onun durumundan haberdar olan kii, diergam bir davranta bulunarak, skntdaki kiiyi rahatlatmak amacyla ona yardm eder. Yukardaki aklamalarn birincisine gre, yardm davrannn temelinde egoist bir gd, ikincisine gre ise diergam bir gd bulunmaktadr. Yardm davrannn temelinde egoistik bir gd m yoksa diergam bir gd m bulunduu konusunu akla kavuturmak amacyla eitli aratrmalar yaplmakta ve kuramsal dzeyde tartmalar srdrlmektedir. Eer empatik yardm davrannn temelinde iki gd birlikte yer alyorsa bunlardan birincisi kiinin ruh saln korumaya ikincisi de toplumsal deerleri srdrmeye yarad ifade edilebilir. GNLK YAAMDA EMPATNN NEM VE EMPAT LE LG DEKENLER Terapi/ danma ortamlarnn yan sra gnlk yaamn hemen her kesiminde empatik anlay, insanlar birbirine yaklatrma iletiimi kolaylatrma zelliine sahiptir. nsanlar kendileri ile empati kurulduunda anlaldklarn ve kendilerine nem verildiklerini hissederler. Dier insanlar tarafndan anlalmak kiiyi rahatlatr ve kendisini daha rahat hissetmesini salar. Aratrmalara gre empati kurma becerisi ile ibirlii arasnda iliki vardr. Empatinin kiiler aras iletiimi kolaylatrd bilindii iin, empatik becerileri arttrmak amacyla eitli meslek mensuplarna empati eitimi verilmektedir. rnein hekimlere, hekim adaylarna, ticaret ile uraanlara, sat elemanlarna, retmenlere, yneticilere, sosyal almaclara (social workers), psikiyatristlere, psikologlara ve danmanlara empati becerilerini arttrmak amacyla empati eitimi verilmektedir. Empati hemire-hasta ilikilerinde nemli bir rol oynamaktadr. Empati kurabilme yeteneine sahip olan kiiler, empati kuramayanlara gre arkadalk ilikileri gelitirmede daha baarl olurlar, dier insanlarla iyi geinirler, daha az kavga ederler ve daha fazla paylarlar. Empati kurmayan insanlar dier insanlarn duygularna nem vermezler.) Ayrca empati gelitirmek agresif davranlarn azalmasn salar.

34

Yaplan aratrmalara gre, kayg, depresyon, ocuklar ihmal ve istismar etme ve saldrganlk ile empati kurma arasnda negatif bir iliki vardr. Yani kaygl ve depresyon dzeyleri yksek olanlarn muhtemelen ilgileri kendilerine ynelik olduu iin baka insanlarn i dnyasna ilgi gstermeleri ihtimali dktr. Yine, ocuklara kt davranan ya da genelde saldrgan olan kiilerin, evrelerindeki insanlarla empati kurma ihtimalleri dktr. Aratrmalara gre empatinin kendini ama, toplumsallama, sosyal duyarllk ve topluma uyum ile pozitif ilikisi vardr. Yani dier insanlara duygu ve dncelerini iyi ifade edebilen, topluma uyumlu ve sosyal duyarll yksek olan kiiler ayn zamanda empati kurma becerisine de sahiptirler. Empati kiinin kendi perspektifinden kmas ile balar. Empati kiinin kendi kiisel deerlerini bir kenara brakarak, tamamen dierinin beklentilerini gerekletirmesi anlamna gelmemektedir. Empati kuran kii karsndaki insan kendi dncelerine gre yarglamay bir kenara brakarak dier insann duygu ve dncelerini anlamaya alr. Empati kuran kii karsndaki kiiyi bir birey olarak grr ve onu bir btn olarak kabul eder. Empati kuramamann en temel iletiimsizlik nedenlerinden birini oluturduu gereiyle karlalmaktadr. Kiileraras iletiimde empati, bir insann kendisini karsndaki insann yerine koyarak, onun duygularn ve dncelerini doru olarak anlamas olarak deerlendirilmektedir. Empati ya da baka bir deyile duygu sezisi psikolojik bir terim olarak insann dier insanlarn gerekliini, nasl algladklar ve yorumladklarn, bu gereklie ilikin kendi grlerinden vazgemeksizin anlama yetisi olarak tanmlanmaktadr. Empati, iletiimde bulunan kiinin sylediklerinin deerlendirmesini yapmadan sorununu ve neler hissettiini anlamaya ynelik bir abadr. Herhangi bir olay, kavram ya da durumla ilgili olarak kiinin kendisini bakalarnn yerine koyup onlar gibi deerlendirilmesi, bakalarnn gzyle bakabilme yeteneidir. Empati, dierlerinin nasl davranacaklar konusunda tahminde bulunabilmek iin, dierlerinin isel yaantlarna ve kiiliklerine kiinin kendisini yanstt sreci ifade etmektedir. Dierlerinin isel yaantlarn kii kendi tutum ve eilimleriyle karlatrarak anlamaktadr. Bu balamda empati tanmlamalarnn iki grupta topland grlmektedir. Bunlardan birincisi, dier insanlarn duygularnn, dncelerinin ve amalarnn farknda olmadr. Empatiye ilikin bu bilisel bak as rol alma, dier insanlarn duygu durumunu tanma, sosyal bili gibi balklar altnda toplanan ok saydaki aratrmalarna dayanmaktadr. kinci grup tanmlamalarda ise empati, dier insanlarn duygularn imgeleme yoluyla anlamak ve benzer duygusal tepkileri vermektir. Bu iki anlayn birbiri iine gemi durumda olduu ve bir bakasnn duygusal durumunu imgeleme yoluyla anlama becerisinin, o kiinin duygusal durumunu bilisel olarak anlayabilmeye bal olduu ifade edilmektedir. Empati kuracak kiinin, kendisini karsndakinin yerine koymas, orada bir

35

mddet kalp olaylara onun bak asyla bakmas gerekmektedir. Her insann, dnyaya kendi bak asyla bakt grlmektedir. nsann en kolay anlayabilecei kiinin kendisi olduunun ifade edilmesine bal olarak, bir baka insan anlamann en kolay yolunun, kendini onun yerine koymak olduu ortaya kmaktadr. Kendisini, karsndaki insann iinde bulunduu atmosferde dnen ve o atmosferi btn ayrntlaryla hissetmeye alan kii, nce dier insann iinde bulunduu psikolojik ortam, sonra da o insann duygularn ve sorunlarn anlayabilme imkann elde etmi olmaktadr. Teknolojinin, insanlarn duygu dnyalar zerinde bile egemenlik kurduu modern alarn insanlarnn, adalaryla aralarndaki sorunlarn ou, kendilerini dier insanlarn yerine koyamamaktan, onlarn iinde bulunduu atmosferi anlayamamaktan kaynaklanmaktadr. nsanlarn, dier insanlarn yaadklarna hep kendi bulunduklar noktalardan, kendi dnyalarndan bakmalar sonucunda, onlar anlayamamalar iin yeterli bir neden aa kmaktadr. nk kardaki kii bir baka noktada durmakta, bir baka dnyada yaamaktadr. Kii, bakalarnn yaadklarna ve dier insanlarla ilgili durumlara hep kendi bulunduu noktadan baktnda btn durumlar ve gelimeleri kendi deneyimlerine ve ltlerine gre deerlendirmekte, srekli kendi karlarn n planda tutarak dnmekte ve davranmaktadr. Bir bakma, bakt yerde de byk lde kendi dnyasndaki grntleri grmektedir. Bu da zamanla anlamay ve bar olanaksz hale getirmektedir. nsanlarn, dier insanlarn iinde yaad dnyalara yine onlarn gzyle bakmay renmedike evrensel barn da hep bir topya olarak kalaca ifade edilmektedir. Empati, iletiimde bulunulan kiiye anlayla ve zenle yaklamay ngrmektedir. Empatiye dayal bir iletiimin kurulmas durumunda kiilerin gdlenimlerini ve gemi deneyimlerini, o anki duygu ve tutumlarn, gelecek iin umutlarn ve beklentilerini daha iyi anlayacak ortamn yaratlm olduu ifade edilmektedir. Kiinin bu anlamda duygu-sezisel yetilerini arttrmas baarl iletiimci olmann n koullarndan biri olarak deerlendirilmektedir. amzn ekonomi, ulam, kitle iletiimi, teknoloji, popler kltr ve yaam biimi asndan hzl dnm ve deiimlere tanklk ettii sylenebilmektedir. Gemi alardan farkl olarak, znellii oluturan anlam ve yaantlar dnme uramaktadr. Empati yoksulluu benmerkezli sylemin n plana kmasyla kendini gstermektedir. Tm bunlarn sonucunda evresel etkenlerin dnda, sralanan kiisel nedenlerin pek ok problemin ana kaynan oluturan iletiimsizliin youn olarak yaanmasnda belirleyici olduu grlmektedir. DNLEME BECERLER inde dier kiiye kar saygy, onu kabul etmeyi, ona deer vermeyi, empatiyi, alglamay, algladklarn yanstarak snamay, ayrntlarn farkna varmay barndran etkin dinleme, salkl bir iletiim srecinin balangc olarak deerlendirilmektedir. Dolaysyla kardaki kiiyi ve onun d evreyi nasl algladn anlayabilmek iin dinlemek byk nem tamaktadr. Dinleme davrannn kardaki kiiye kabul edildiini gsteren temel bir davran olarak nitelendirildii grlmekte, dinlemenin iletiimin yeterliliini arttrd ve iletiimin bakalarnn ihtiyalar dorultusunda ynlendirilebilmesini salad ortaya kmaktadr.

36

letiim srecinde etkin dinlemenin tad byk neme karn, genel anlamda deerlendirildiinde kiilerin bakalarn eitli kiisel ve evresel nedenlere bal olarak dinlemedikleri ya da yzeysel dinledikleri gereiyle karlalmaktadr. Buna bal olarak kiiler arasnda salkl bir iletiim srecinin deil, iletiimsizliin yaand gzlenmektedir. DNLEMENN NEM Konfysn bir sz dinlemenin nemini gzler nne sermektedir. Dinlemek ve sonra fikirler arasnda seim yapmay bilmek, ite bu Bilginin ilk admdri. letiim becerileri arasnda olduka nemli bir konumda bulunan dinleme becerisi, kiiler arasnda iletiim srecinin balamasnda n plana kmaktadr. letiimi balatan sre olan dinleme olaynn gerekleebilmesi iin ncelikle beynin, evreden gelen uyarclar be temel duyusuyla (duyma, grme, dokunma, tad alma ve koklama) alglamas gerekmektedir. Oluturulan mesajlar da ayn ekilde kar tarafa bu duyular yardmyla gnderilmektedir. Ancak insan beyni o kadar ok uyarcyla kar karya kalmaktadr ki, ilevlerini salkl bir biimde srdrebilmek iin, gelen uyarclardan bazlarn elemekte, deitirmekte ve bylece seici alglama sreci ortaya kmaktadr. Beynin ar zorlanmasn engelleyen bu deerlendirme, hangi bilgilerin nemli ya da ncelikli olup olmad ltne gre yaplmaktadr. Buna bal olarak kiilerin, iletiim srecinde daha baskn olan duyu kanallarn kullandklar grlmektedir. Baz kiilerin grsel kanalla alglama yapmaya daha yatkn olduklar gzlemlenirken, bazlarnn iitsel, bazlarnn da kinestetik (dokunsal) kanalla alglama yapma konusunda ok daha baskn olduu sonucu ortaya kmaktadr. Beynin seici alglama zelliine bal olarak, iinde bulunulan durum ve koullarda, pek ok uyarc yan uyarc olarak deerlendirilmektedir. ki kiinin karlkl konutuu bir iletiim srecinde, kiilerin bulunduklar ortamdaki dardan gelen trafik grlts, insan sesleri, televizyon ya da radyonun sesi gibi ok eitli uyarclar, geri planda, bir anlamda sahne gerisinde sadece belli belirsiz bir grnt ya da uultu olarak alglanmaktadr. fade edilen tm bu etkenlerin yan uyarc konumunda kalmalar, iletiimin verimli ve salkl bir biimde srdrlebilmesi iin temel kouldur. nk bu iki kiinin tm alglamas, birbirlerinin karlkl olarak ortaya koyduklar mesajlara ynelik olmak durumundadr. Byle olmad takdirde, bir baka deyile kardaki kii geri plana atlp, gzler televizyon ekranna evrildiinde ya da dardaki kalabaln grltsne kulak verildiinde, buna bal olarak konuulan kiinin syledikleri yan uyarc durumuna gemekte, yalnzca bir uultu olarak duyulabilmektedir. letiim srecinde tm uyarclarn geri plana atlarak kardaki kiiye ve onun sylediklerine odaklanlmas ve tm enerjinin gelen mesaja yneltilmesi son derece nem tamaktadr. Bunun aksi durumunda, beyin mesaj sadece bir uultu ya da flulam bir grnt olarak alglamaktadr. Bu durumun sonucu olarak da, kiiler arasnda hissedilir bir iletiimsizlik sorunu yaanmaktadr. Kiilerin bir araya gelerek birbirlerini etkili bir biimde dinleme ve anlamaya odaklanmadklar zaman, yaanmas gereken diyalog sreci, karlkl sraya geerek monologlar ortaya koyma srecine dnmektedir. Her kii olay ya da durumu kendi asndan ifade ederek, kendi gr ve dncelerini n plana alarak bu srece

37

katlmaktadr.Bylece kiiler arasnda salkl bir diyalog gelimesi gerekirken, bir anlamda sarlar diyalounun yaand gzlemlenmektedir. Dnce yaps, olaylara bak as, yorumlar, hayaller, inanlar ve beklentilerden oluan bilisel bir i dnyann varlndan dolay, beynin d uyarclar alglad gibi, kendi i dnyasnda rettii bilisel uyarclar da alglamas sz konusu olmaktadr.Buna bal olarak kiinin kendisiyle kurduu iletiim, bir baka deyile kiiii iletiim, evreyle kurulan ilikilerin temelini oluturmaktadr. iletiim, d iletiimi etkileyip ynlendirmektedir. Kardakinin gnderdii mesajla nce kendi iinde konuan kii, daha sonra bu srete dnce dnyasnn, yapt yorumlarn biimlendirdii mesajn, yine kardakine aktarmaktadr. Bu balamda, iki kii arasndaki bir iletiim srecinde, i ve d iletiim sz konusu olmaktadr. Gnmzde hemen herkesin yaad sorunlarn zn oluturan iletiimsizliin temelinde, duyma ve dinleme ilevinin sadece kiinin kendi i iletilerine odaklanmas, bir konuda kendisinin bu konuyla ilgili olarak ne dnd ve ne hissettiinin n plana alnmas, dolaysyla yorumlara, bak alarna, inanlara vs. gelitirilmi ar balln, evreyle kurulan iletiime glge drerek , etkinliini azaltmas ve silmesi yer almaktadr. Bir duruma baka bir kiinin bak asndan bakma konusunda isteksiz davranmak, empatik dinlemenin en yaygn hatalarndan birini oluturmaktadr. Kiinin kendi gemiine, tutumlarna ve d olaylar alglama biimine kilitlenmi olmasna bal olarak dnyay kendi bak asndan grmesi sz konusu olmaktadr. ou ykc atmalarn, bir duruma dier kiinin ynnden bakma yetersizlii ya da isteksizliinden kaynakland ifade edilmektedir. Kiilerin dinlemeye kar direnme sergilemelerinin bilinaltndan kaynakland grlmektedir. Dinlemeye zaman ayramayacak kadar megul olunmas, edinilecek bilginin potansiyel deerinin nemsenecek lde yksek olmadnn dnlmesi gibi eitli nedenler ortaya atlmaktadr.Dinleme pek ok kii tarafndan edilgen bir zellik olarak alglanmaktadr.Sessiz bir yapya sahip olmann otomatikman, kiileri iyi bir dinleyici yaptn bekleme yanlgsna ou zaman dlmektedir. Oysa ki etkili dinleme sessiz bir ekilde durmaktan farkl bir eylemdir. Etkili iletiimde konuan ve dinleyenden hangisinin daha fazla sorumluluu olduu konusunu aydnlatmaya alan bir aratrmada, almaya katlanlarn byk bir blmnn, konuann sorumluluunun daha ok olduunu ifade ettikleri grlmektedir. Konuyu, balam ve dier deikenleri konumac seerken, dinleyici pasif kabul edilmektedir. Bununla birlikte etkili dinlemenin gereklemesi, yksek dzeyde konsantrasyon gerektirmektedir. Konumacnn ifade edecei ok deerli eyler olmasna karn, karsndakiyle zayf iletiim kurmas, dinleyicinin tm sorumluluu konumacya yklemesi durumunda yaanacak iletiim kopukluuna bir zemin hazrlayacaktr. Dolaysyla, ortaya kan bu olumsuzluu engelleyebilmek ve mesaj anlalr klabilmek iin dinleyici ya da konumac olarak, salkl ve verimli bir iletiim kurabilmenin en az yzde 51 sorumluluunu yklenebilmek son derece nemlidir. Kiiler eitli konulardaki duygu ve dncelerini ortaya koyabilmek iin uygun frsatlar aramaktadr. Kendilerini doru ifade edebilmek iin, onlar gerekten dinleyenlere gereksinim duyduu gereiyle karlalmaktadr. yi dinleyicilerin, byle

38

bir gereksinimi tam anlamyla karlayabilecek zelliklere sahip olduklar grlmektedir.Buna karn, gnlk yaamda pek ok kiinin dinleme yetenei konusunda izginin olduka altnda kaldklar gerei n plana kmaktadr. Dier iletiim becerilerini gelitirmeye nem verilirken, dinleme konusunda byk bir ihmalkarlk yaand ortaya kmaktadr. Etkili iletiimde bu kadar nemli bir konumda bulunan dinlemenin yeterince gereklemesini engelleyen pek ok durum sz konusu olmaktadr. Bunlar yle ifade etmek mmkndr: lgi Dzeyi Dinleyicinin konuyu skc bulmasndan dolay ilgi duymamasndan kaynaklanan, dikkatini vermemesi sonucunda etkili dinleme gereklememektedir. Dikkati Datan Etkenler Bunlar i grltler ve d kaynakl grltler olarak iki balk altnda incelemek mmkndr. grlt faktr, sylenenlerin salkl bir ekilde duyulmasn engellemektedir. Kiinin fiziksel olarak yorgun, a, m ya da farkl ekillerde rahatsz bir durum ierisinde olmas, bulunulan ortamn koullar( scak, souk, nemli ya da kuru), gemite zme kavumam bir sorun zerinde dnlyor olmas, korku, kayg ve benliin kark olmasnn dinleyicinin kavrama gcn azaltmas durumlar, dinlemenin yeterli dzeyde olumasn engellemektedir. Ayrca iletiimin verimliliini etkileyen yoldan geen birinin ayak sesleri, havalandrma, televizyon sesi ve dier sesler ve bir numaral dikkat datc olarak telefon da d kaynakl grltler arsnda yer almaktadr. Herhangi bir grlt nedeniyle sohbet kesildii zaman, sohbetin son dakikalar eer yinelenmezse unutulma tehlikesiyle kar karya kalmaktadr.Szn yarda kesilmesinden sonra her iki tarafn da konuya yeniden younlamalar ve iletiim srecini yeniden dzenlemeleri iin belli bir sreye gereksinim duyduklar grlmektedir. Tm bunlarn yannda mesajlarn, kullanlan dildeki szckler gibi dz ve yan anlamlarnn bulunmasndan dolay, dinlemenin verimliliinin etkilendii ortaya kmaktadr. rnein, yank l tavuk ile kzarm tavuk szckleri karlatrldnda oluan imajlarn ok farkl olmas kanlmaz olmaktadr. sel Sylei Dakikada ortalama 200 kelime konuabilen bir kiiyi dinlerken, zihnin bundan daha hzl konumalar rahatlkla alglayabildii, buna bal olarak da dinlerken ayn zamanda dinleyen kiinin isel syleiye dalmasnn da mmkn olduu grlmektedir.Bylece kii, planlarna, yapmas gereken ilere,ksaca kendisi iin nem tayan konulara ynelmektedir.Ancak dinleme srecinde isel syleiye girilmesi, mesajn yeterince anlalmasn gletirmektedir. Mesajn Sunulu Biimi Dinleme olaynn gerekleebilmesi, mesajn sunulu biimiyle de paralellik gstermektedir.Aktarlan eyler, uygunsuz bir dille bir baka deyile son derece karmak ya da son derece basit bir ekilde sunulmakta ya da uygunsuz bir hzla yani gereinden hzl ya da yava iletilmektedir. Konuann monoton bir ses tonu kullanarak kendisini dinleyenlerle etkileime girmedii durumlar, byk bir dinleme engeli oluturmaktadr. Beden Dilinin Yanl Kullanlmas

39

Konuan kiinin syledikleriyle uyum salamayan yz ifadeleri ya da konuyla olduka ilgisiz olan hareketleri, rahatsz hatta daha ileri boyutta yalan syledii grntsn veren beden dili kullanm,konu ne kadar ilgi ekici olursa olsun etkili dinlemeyi salayamamaktadr. Savunma Mekanizmalar Kiiler baz durumlarda, duymak istemeyecekleri eylere maruz kalabilmektedir. Bu gibi durumlarda dinlememek, konuulan konuyu duymak istememekten kaynaklanan bir savunma mekanizmas olarak kullanlabilmektedir. Zayf notlarla dolu bir karne getirdii iin babas tarafndan azarlanan bir renci, azar iitmekten holanmamakta ve babasnn szlerini duymamak amacyla dinlememeye balamaktadr. Yetersiz Gz Temas Konuann dinleyiciye kar yeterli gz temas kurma konusunda hassas davranmamas, dinleyiciyi konudan uzaklatrmakta ve iletiimden derece derece kopmasna neden olmaktadr. Dinleme Yerine Konumann n Plana Alnmas letiim becerilerini gelitirme konusu, daha ikna edici olabilme ya da toplum iinde konuma becerisini arttrma olarak, pek ok kii tarafndan deerlendirilmektedir. Oysa ki iletiim kurmann temelini oluturan etkili dinleme, ou durumda gz ard edilmektedir. Kardaki kiinin grlerini dile getirmesine yeterli zaman vermek yerine, gnlk yaamda kurulan ilikilerde konumaya ar deer verildii ortaya kmaktadr. Bununla birlikte, sosyal ortamlarda aranan ve baarl olarak nitelendirilen kiilerin, konuma ve dinleme arasnda salkl bir denge kurduklar grlmektedir. ki kulaa ve bir aza sahip olan kiinin, bu orantdan hareketle konutuunun iki kat dnmesi son derece nemlidir.Bu durumun gzel bir rnei Amerikan tarihinin en etkili liderlerinden ve en iyi iliki kuran insanlarndan biri olarak gsterilen eski Bakan Abraham Lincolndr. Lincoln yle der: Birisiyle ilikimde bir sonu almaya hazrlanyorsam, zamanmn te birini kendi syleyeceklerimi, te ikisini onun syleyeceklerini dnerek geiririmii. Konumaya ok fazla nem verilmesi, kiinin aslnda kendisine saklamak istedii birtakm srlarn aa kmasna da neden olabilmektedir. Gereinden fazla konumak, belli bir konuda kiinin bilgi seviyesini, dnce ve bilgisinin nerede bittiini ortaya karmaktadr. Buna bal olarak, zor bir durumla karlalmamas asndan, kardaki kiinin konuulan konu hakkndaki dnce ve grlerini dile getirmesine uygun bir ortam yaratlmas gerekmektedir. Bir Konuda Odaklanamamak Dakikada ortalama 180 szck konuabilen kii, 300-500 szck dinleyebilmektedir. Hatta dinleme kapasitesinin baz kaynaklara gre, dakikada bin kelimeden fazla olduuiii ifade edilmektedir. Ortaya kan bu eitsizlik gerginlik yaratmakta ve iletiim boluunun olumasna neden olmaktadr. Bu durumda pek ok kii bu boluu d kurarak, yapmalar gereken ve kendileri iin nemli olan eyleri dnerek doldurmaya almaktadr. Tm bunlara karn iyi bir dinleyici olmann temel koulu, tamamen kardaki kiiye odaklanlmas, tm dikkatin o kii zerinde toplanabilmesidir. Konuan kiinin

40

sylediklerini dinlerken, yz ifadesindeki deiiklikleri izlemek ve beden dilini gzlemlemek, dinlenenlerin yorumlanmasnda yol gsterici olmaktadr. Kiileri Klieletirmek Klieletirme, etkili dinlemenin nndeki en byk engellerden bir tanesini oluturmaktadr. Pek ok kiinin gnlk yaamda klieletirme yanlna saplandklar grlmektedir. Bu durum kiileri birey olarak deil, bir grubun yeleri olarak kat ve dar kalplar iinde deerlendirme anlamna geldiinden, dinleyenlerin bekledikleri eylerin dnda farkl eyler duymalarn engellemektedir. rnein mterisine satt ayn rn bir baka dkkanda daha ucuza bulabileceini syleyen satc ya da yeterince iyi hizmet veremediini belirterek bahi kabul edemeyeceini syleyen garsondan bu tr szlerin duyulmas, genelde olaand bir durum olarak alglanmakta ve kardaki kiileri hayrete drmektedir. Konuma dilinde kullanlan tipik gen, aptal sarn gibi ifadeler, belli bir gruba dahil edilen kiilerin sylediklerinin gerekten dinlenmediini ortaya karmaktadr. Kendisiyle Megul Olmak Burada tamamen kendine odaklanma, kendinden baka kimseyle ilgilenmeme durumu sz konusu olmaktadr. Kiiler karlkl olarak kendi bak alarn dile getirerek, diyalog kurma srecinden uzaklamaktadr.Ancak byle bir durumda kiinin kendine verdii zarar, karsndakine verdiinden ok daha fazla olmaktadr. Kiisel Duygu Ykn Tamak Sylenenlerin yeterince duyulmasn ve anlalmasn engelleyen duygusal filtrelere hemen herkesin sahip olduu grlmektedir.Kiiler aras iletiim srecinde bu filtrelerden szlen mesajlar deerlendirmeye alnmaktadr. zellikle gemite yaanan ar duygusal deneyimler, zihnin zme kavumam sorunlarla megul olmas, kiiyi savunmasz durumda brakan eitli konular, mesajn ana noktalarnn alglanmasn engellemektedir. Bundan dolay iyi bir dinleyici olma yeteneini gelitirme srecinde, ncelikle zihnin megul olduu sorunlarn mmkn olduu lde zlmesi gerekmektedir. Honutsuz, znt ve d krkln belirten ses tonlarnn verdii mesajlar anmak kolaydr, ne var ki hafif bir endie, korku ya da aknlk, eer ok iyi dinlemiyorsanz, dikkatinizden kaabilir iv. KA ET DNLEYC BULUNMAKTADIR? Etkisiz olarak kabul edilen dinleme trleri; yetersiz, kalplam, yzeysel, grnte, seerek, duyguya saplanarak, savunucu, tuzak kurucu, olarak belirtilmektedir. Etkisiz dinleme kapsamnda ele alnan dinleme trlerinden grnte dinlemede; kiinin dinliyor gibi grnmesine karn, i dnyasnn baka bir yerde olduu ya da aklnda kardaki kiinin sylediinden daha nemli bir konu olduu grlmektedir. Bir dier dinleyici trn oluturan seerek dinleyenler ise, kardakinin sylediklerinden sadece ilgilendiklerini dinlemekte, dier sylenenleri dinlememektedir. Dikkatlerini ekecek bir szck ya da ifade ortaya kncaya kadar "grnrde dinleyici" olarak kalmakta, daha sonra ilgilendikleri blm dinlemeye balamaktadrlar. rnein snfta retmenini dinlemeyen rencilerin, retmenin birden son yazldan sadece tek kiinin iyi not aldn sylemesi zerine gerek dinleyici konumuna getikleri grlmektedir. Duyguya saplanm dinleyicilerin, srekli bir duygusal tonu tamak istedikleri ortaya kmaktadr. Duyduklar her eyden bir hzn karmak isteyenler olabilecei

41

gibi, her sylenenden bir espri karmaya alanlar da olabilmektedir. Savunucu dinleyiciler, her ne duyarlarsa syleneni kendilerine ynelmi bir saldr olarak alglamakta ve hemen savunmaya gemektedir. Tuzak kurucu dinleyiciler, hi ses karmadan dinlemekte, nk dinledikleri bilgiden yararlanarak, kardaki kiiyi zor duruma sokacak frsatlar yakalamaya almaktadr. Yzeysel dinleyenlerin ise, kardaki kiinin kulland kelimelerin yzeyinde kaldklar ve asl anlama ulaamadklar ifade edilmektedirv. Y BR DNLEYC OLMAK N NEML PULARI Konumacya Bakmak Yunan filozofu Zeno yle der: Tanr bize iki kulak ama sadece bir az vermitir ki daha ok iitip daha az konuabilelim vi(19). Bu sz dinlemenin nemini bir kez daha gzler nne sermektedir. Konuan kiinin zerinde sanki sahne klar varmasna, sylediklerinin dinlemeye deer olduuna karar verip, tm dikkatimizi o kiide younlatrmak gerekmektedir. Hayat kalitemizi belirleyenin dikkatimizin dzeyi olduu sylenirvii . Dikkatin konumac zerinde toplanabilmesi iin uygun bir zaman ve mekan belirlemek ok nemlidir. Baz durumlarda dinleyen kiinin konsantrasyonunu blp yanl anlama riskine yol amaktansa, nemli bir konumay ertelemek iletiimin verimlilii asndan daha yararl olmaktadr. Kimsenin Szn Kesmemek Dikkatin konuan kiide toplanmas ayn zamanda dinleyiciyi de araya girmekten alkoymaktadr. Kiinin sylediklerini bitirmesine izin vermek, dolaysyla sz kesmemek gerekmektedir. Szn kesilmesi ya da tamamlanmas sadece gerginlie ve dikkatin dalmasna neden olmaktadr. Yaplan aratrmalarda sylenenlere yeterince deer vermemek, kardaki kiileri dnceleriyle etkilemeye almak ve szn bitirilmesini bekleyemeyecek kadar heyecanlanmak, n plana kan sz kesme nedenleri arasnda yer almaktadr. Konumacya konsantre olmak, dinleyiciyi alc konumuna getirerek konumacnn sylediklerini sonuna kadar dinleyecek sreyi bu konumda geirmek anlamna gelmektedir. Bylece en karmak szlerin bile mant anlalr olmaya balamaktadr. Mesaj Duymak Yerine Anlamaya almak Amerikadaki eitli niversitelerde yaplan almalar, insanlarn duyduklarnn sadece yzde ellisini, dinledikten hemen sonra aktarabildiini ortaya koymaktadr. Zaman getike hatrlama becerisi dmektedir. Ertesi gn aklda kalan ksm sadece yzde 25 dzeyinde olmaktadr. Bu eilimle baa kmann yollarndan birisi, sylenenleri hatrlamak yerine anlamay hedeflemenizdir.Bakalarn dinlerken anlama becerisini ykseltmek iin beyin-kalp balantsyla dinlemek, mesaja ve mesajn arkasndaki mesaja kulak vermek, hem ierie hem duygulara kulak vermek, kiilerin syledikleri ve sylemediklerini duymak, empatiyle ve benimseyerek dinlemek, korktuklar ve onlar inciten blmleri dinlemek ve en nemlisi de sizi dinlemelerini istediiniz gibi dinlemek gerekmektedirviii.Kiinin anlama becerisinin gelimesi, etkili bir dinleyici konumuna gelmesinin nndeki pek ok engeli ortadan kaldrmaktadr. Konumann Amacn Belirlemek Konuan kiinin o andaki ihtiyacn anlamak, etkili dinleyici olmann bir parasdr. Kiilerin rahatlamak, fkesini karmak, ikna etmek, haberdar etmek,

42

anlalmak vb. nedenlerle konutuklar grlmektedir. Anlamak, renmek, paylamak, merak gidermek gibi dinlemenin de pek ok nedeni sz konusudur.stelik ou durumda dinleyicinin dndnden farkl nedenlerle, konumac mesajn ortaya koymaktadr. Yetersiz dinlemeye bal olarak, etkileimde bulunulan insann o andaki ihtiyac dikkate alnmamaktadr. Bazen tartlan probleme bir zm bulmak, problemi sonuca balamak istenebilmekte, bazen ise kardaki kiiden neri ya da zm istenmeyip, problem sadece paylamak iin anlatlmaktadr.Konuan kiinin konuma amacn anlamak, sylenenlerin uygun bir temele oturtulabilmesi asndan nem tamaktadr. Etkin dinlemede konuan kii huzurlu ve gvenli bir ortam bulduu iin, kafasndaki dnceleri saklamadan ortaya koyabilmektedir. Kendi sorunlarn ve davran nedenlerini anlayarak davran deiimine gidebilmektedirix . Duygular Gzden Geirmek Sesin tonu, perdesi ve iddeti dnlenlerin ve hissedilenlerin en gl ileticileri olarak yorumlanmaktadr. Bilinalt ve duygusal gereksinimler mesaj etkileyebilmektedir. Kiilerin belirli durumlara tepki gstermelerine neden olan duygusal ykler tadklar grlmektedir. Baka birini dinlerken hassaslalyorsa duygularn gzden geirilmesi gerekmektedir. Belli Aralklarla zetlemek Dinlenen eyler hakknda yorum yapmak ve yorumlar kiiselletirmek, etkili dinleme iin nemli bir admdr. Sylenenlerin anlaml yorumlanmas, konumacnn dinlendiini bilmesine ve daha fazla bilgi vermesine olanak tanmaktadr. Dinleyicinin konuan kiinin sylediklerini bitirdiinde baka konulara gemeden nce mesajn ana dncelerini ve belli bal noktalar kendi szleriyle zetlemesi, doru mesaj alp almadn kontrol edebilmesi asndan son derece nemlidir. Aklayc Sorular Sormak En iyi liderler, soru sorarak ve dinleyerek ne zaman ve nasl deiiklik yapacaklarn renirlerx. Konuma srasnda dinleyicilerin dtkleri en byk yanllardan biri, konuyu hi ya da yeterince anlamamalarna karn, anlyormu gibi davranmalardr. Bir yanl anlamalar zincirini srdrp gitmektense soru sormak, dinleyici olarak doru hatta kalmaya yardmc olmaktadr. Ancak soru sorarken, her konuda ok fazla ve yzeysel sorular yneltmek yerine anlalamayan noktalarda konunun derinliine inen sorular sormak ok daha yararldr. Konumacya bakan, anlamaya odaklanan, yargya varmay dnmeyen, karsndakinin sylediklerini toparlayan kiilere gvenildii ve onlara daha fazla bilgi verildii grlmektedir.Bunun yannda iyi soru sorma becerisinin de gelitirilmesi gereklidir. Hzl Dnme Avantajn Kullanmak yi bir dinleyicinin, konuan kiiden onda yedi orannda daha hzl dnd gereinin stnlne sahip olduu grlmektedir. Konumacnn sylediklerini ilemek- deerlendirmek, incelemek, merak etmek ve zetlemek iin bu hzl dnme avantajn kullanmaktadr. Mesajn nemli ana hatlarn sezebilme gcne sahip olmaktadr. Kavramsal ve szel ieriin olduu kadar duygusal ierik ve tutumun da neminin gzard edilmemesi gerekmektedir. Not Almak

43

nl yazar Shakespeare yakaland dinlememe hastalnn, not tutmama hastal olduunu belirtmektedir. Genelde telefonun yannda kat ve kalem bulundurulmas, i toplantlarnda yneticilerin ve alanlarn not katlaryla hazr bulunmalar, rencilerin derslerde not tutmalar, dinlenen eyleri hatrlama becerisinin zaman getike zayflamas problemine kar bavurulan bir zm yoludur. Not tutma, kii asndan el yazs abukluunun konuann hzyla boy lt gergin bir yar durumu ortaya karmaktadr. Not tutmann en nemli nedeni, insanlarn nemli zelliklerinden birini oluturan hafzay arttrmaya duyulan gereksinimdir. Uzmanlarca 20 saniyeden yukar olduu belirtilen uzun sreli hafzann, not tutmayla byk lde arttrlabildii grlmektedir. Not tutma becerisinin kazanlmas, dinleyicinin, mesajn ana noktalarn zihnine ilemesinde duyularnn ounu harekete geirmektedir. Ezbere Karar Vermekten Kanmak Gn iinde ayn kiilerle ayn ya da benzer konular zerinde pek ok defa konuulmas, dinleyicileri, kardaki kiilerin sylediklerinin nasl sonulanacan tahmin etme hatasna drmekte ve bu sebeple sylenenler dinlenmemektedir. Durumun kiiler arasnda yaanmas muhtemel bir iletiimsizlie dnmemesi iin, konumann banda ani bir yargya varmaktan kanlmas gerekmektedir. Yarglamalardan Kanmak Kiilerin farkl yapdaki konuma hzlar, aksanlar, kullandklar kelimeler, d grnleri dinleyicinin dikkatini bu zelliklere vererek mesaj tam olarak almasn engellemektedir. Konuann ve dinleyenin gemii, eitimi, varsaymlar, nyarglar, inan sistemleri gnderilen ve alnan szcklere zihinsel sreler koymaktadr. Dolaysyla bu tr nyarglarn ve engellerin stesinden gelme, dinleyicinin her eyi duymak istedii gibi deil, olduu gibi duymasn salayacaktr. Albert Einstein, Princeton niversitesi kampusne ders vermek iin geldiinde, rencileri onun lastik ayakkabl, ksa pantolonlu ve orapsz olduunu fark ettiler. Kt dinleyiciler tm ders boyunca kkr kkr gldler ve mesaj kardlar. Etkili dinleyiciler onun d grn zerinde durmadlar ve anlattklarnn ieriiyle bilgilerini arttrdlar . Buna bal olarak kardaki kiiyi dinlerken alay eden, kmseyen, kk dren, ktleyen mimikler, jestler ya da szckler kullanmamak gerekmektedir. Naslsnz?gibi gnlk konumada sk kullanlan hatr sormada bile alayc bir glmseme ya da kltc bir ses tonu alglayan alc, buna ya batan savma bir iyiyim yant vermekte ya da sert ve ters bir ses tonuyla ortaya koyduu kelimelerle tepki gstermektedir . Baarnn srr, karnzdakinin bak asn fark edebilme ve olaylar kendinizin olduu kadar onun gznden de grebilme yetisinde yatar. Her Zaman Dinlemeyi n Plana Almak Etkili bir dinleyici olma yeteneini gelitirirken dikkat edilmesi gereken belki de en nemli nokta, kiinin, kariyeri ne olursa olsun ya da ne kadar megul olursa olsun dierlerini dinleme konusunda titiz davranmasdr. Bu durum, iletiim kopukluklarnn en aza indirgenmesine ya da tamamen ortadan kaldrlmasna olanak sunmaktadr. Her tr fikri dinlemeye ak olmak, baary da beraberinde getirmektedir.

44

ii

iii

iv

vi

vii

viii ix