EL-MNKIZ MN-EDDALL LCML AVM AL LML-KELM TUHFET-L-ERB F REDD- AL EHL- SALB RHUL-BEYN TEFSRNDEN SEMELER TUHFET-L UK

NDEKLER

I El-Mnkz min-eddall (mm- Muhammed Gazl).......................3 Safsataya itibr ve ilmleri red ediim ........................................................7 Hakkati arayanlarn ksmlar......................................................................9 Kelm ilminin gyesi ve z ....................................................................10 Felsefenin gyesi ....................................................................................11 Felsefecilerin snflar ve kfr zere bulunmalar. Dehriyyn, tabiyyn, ilhiyyn ................................................................................12 Felsefenin ksmlar ..................................................................................13 1 Riyziyye ........................................................................................13 2 Mantk ............................................................................................14 3 Tabat ilmleri ..................................................................................15 4 lhiyyt ..........................................................................................16 5 Siysiyt.........................................................................................16 6 Ahlk ..............................................................................................16 Talmiyye mezhebi [gulat- nn bir kolu] ve zararlar ...........................19 Tesavvuf ehlinin yolu...............................................................................25 Nbvvetin hakkati ve btn insanlarn ona muhtc olmas ....................30 Ders vermei terk etdikden sonra, tekrr ders vermee balamamn sebebi .................................................................................32 mm- Gazl [Ksa hl tercemesi] ..........................................................42 II lcm-l avm an ilm-il kelm (mm- Muhammed Gazl)..........43 Birinci Blm Mtebih haberler hakknda selefin itikd ........................................44 Birinci vazfe: Takds ...........................................................................45 kinci vazfe: mn ve tasdk.................................................................48 nc vazfe: Aczini itirf .................................................................49 Drdnc vazfe: Skt .......................................................................50 Beinci vazfe: msk...........................................................................51 I Tefsr yolu ile tasarrufda bulunmak................................................51 II Tevl yolu ile tasarrufda bulunmak ...............................................53 III (Tasrif). Kelimenin yapsn bozarak tasarrufda bulunmak ............60 IV (Tefr). Teferruata girmek yolu ile tasarrufda bulunmak ................60 V (Cem). Toplama yolu ile tasarrufda bulunmak..............................60 VI (Tefrk). Ayrma yolu ile tasarruf ...................................................61 Altnc vazfe: Keff [Benzetmek tehlkesinden saknmak] .....................62 Yedinci vazfe: Teslm [Marifet ehline ve aklamalarna teslim olmak] ...67

kinci Blm Selef itikdnn isbt ..........................................................................69 A) Akl dell .......................................................................................69 a- cml dell ................................................................................69 b- Tafsl dell ................................................................................71 B) Nakl burhnlar .............................................................................72 nc Blm Birinci Fasl: Peygamberimiz tebhe yol aacak kelimeleri niin kulland .......................................................................................76 kinci Fasl: Mtebh lafzlar hakkndaki sl ve cevblar hakknda tavsiyenin fidesi..................................................................83 nc Fasl: mn kadmdir, sz hakknda........................................85 Drdnc Fasl: Avmn inceleme ve aradrmas. mn kat tasdkdir. Bu tasdk alt mertebedir ......................................................88 Beinci Fasl: nsann sedeti kesin itikda baldr ............................91 III Tuhfet-l-erb f redd-i al ehl-i salb (Abdllah bin Abdllah Tercmn)....94 Birinci Fasl Mslimn oluum ve Tunus hkmdrnn yanndaki ilerim ................95 kinci Fasl Tunus Bei Ebl Abbs Ahmed ve olu Ebl Frs Abdlazzin hkmetleri zemnndaki durumum .....................................................99 Tunus sultn Ebl Fris Abdlazzden baz htrlar........................101 nc Fasl Hristiyanln reddi ve Muhammed aleyhisselmn Peygamberliinin Tevrt ve ncl gibi dier Peygamberlerin kitblarndaki delller ile isbt edilmesi...............................................103 Birinci ksm: Drt ncli yazanlar ve uydurduklar yalanlar hakkndadr ....................................................................................104 kinci ksm: Hristiyanlarn din ve itikdlarnda mevcd olan ayrlklar ve onlarn frkalar hakkndadr ..........................................108 nc ksm: Hristiyanlarn bozuk kideleri hakkndadr ................111 Birinci kide: Vaftz olmak ............................................................111 kinci kide: Teslse (lemeye) mn ...........................................112 nc kide: Oul uknumunun, hazret-i Meryemin karnnda s aleyhisselm ile cesedlendiine inanmak .................115 Drdnc kide: Mukarrebt kurbanna mn (-i Rabbn) .......117 Beinci kide: Papaza gnh kartmak .......................................119 Drdnc ksm: Hristiyanlarn inan ve eratlarnn tenkdi ...........120 Beinci ksm: s aleyhisselmn lh olmayp, mahlk, bir insan ve bir peygamber olduunu aklamakdadr......................123 Altnc ksm: Drt ncli yazanlarn, aralarndaki ayrlklar ve yalanlar hakkndadr.......................................................................127 Yedinci ksm: Papazlarn s aleyhisselm hakknda uydurduklar yalanlar ve bu hussda kendilerini yalanc duruma drdkleri hakkndadr........................................132 Sekizinci ksm: Hristiyanlarn mslimnlar aybladklar meseleler hakkndadr....................................................................136

Dokuzuncu ksm: Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn nbvvetinin Tevrt ve Zebr ve nclde bulunan yetlerle ve dah nce gelmi Peygamberlerce sbit olduu hakkndadr ..........139 Seyyid-l Kevneyn hazretlerinin Peygamberliinin ilh Kitblarda isbt ......................................................................142 IV Rh-ul-Beyn Tefsrinden Semeler (sml Hakk Bursav)....144 l-i mrn sresi, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117.ci yet-i Kermeleri ....144 Nis sresi, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 171, 172, 173, 174, 175.ci yet-i kermeleri ............171 Mide sresi, 17, 18, 19, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 110, 111, 116, 117, 118, 119, 120.ci yet-i kermeleri ..................................................204 Tevbe sresi, 30, 31, 32, 33.c yet-i kermeleri ...................................226 V Tuhfet-l-Uk (Seyyid brhm Fash Badd) ..........................230

EL-MNKIZ MN-EDDALL
(Huccet-l slm mm- Muhammed Gazl) kuddise sirruh

Bismillhirrahmnirrahm Her kitbn ve maklenin banda, kendisine hamd ile balanan Allah telya hamd ederim. Rislet ve nbvvet shibi Muhammed Mustafya sallallah aleyhi ve sellem, line ve eshbna rdvnullahi tel aleyhim ecman salt ve selm olsun! Ey din kardeim! Benden ilmlerin gyesini ve srlarn, mezheblerin insan helke gtrenlerini ve zelliklerini aklamam istedin. Birbirine zt olan eidli frkalarn ve yollarn arasndan hakk bulup, ortaya karmak iin ekdiim skntlar, takldden kurtulup, doru itikda nasl uladm bildirmemi istedin. nce kelm ilminden fidelendiim noktalar, ikinci olarak hakkate ulamakda, sdece masm kabl etdikleri immlarn takld etmeyi kf gren ehl-i talmin (smliyye, btniyye frkasnn) yollarn nasl bulduumu soruyorsun. nc olarak da, hakr ve haff grdm felsefecilerin yollarn soruyorsun. Netce olarak tesavvuf yolunu beenip, kabl etdiimi, tesavvuf ehlinin szlerini ve hllerini incelediimde, rendiim hakkatlerin bende brakd intiblar soruyorsun. Yine Baddda pekok talebeye ders verip, ilmi yaymakda iken, bundan niin vazgediimi, uzun bir aradan sonra Nibura dnp, tekrr ilm retmee balamamn sebebini aklamam istedin. Bunlar sormakdaki sammiyyetine inanarak, arznu yerine getirmek iin cevbn yazyorum. Bu hussda Allah teldan yardm diler, ona tevekkl ederim. Muvaffak etmesi iin d ederim. Ona snarak derim ki: Allah tel sizi doru yolda bulunmaa, muvaffak etsin. Hakkate boyun emenizi kolayladrsn. nsanlarn, eidli din ve milletlerde bulunuu ve bir mmetin eidli frkalara ayrlmas, bir ok insann iinde boulduu derin bir denizdir. ok az insan bu denizde boulmakdan kurtulmudur. Her frka, kendinin doru yolda olduunu zan eder. [Mminn sresi 53.c] yet-i kermesinde melen: (Her frka kendi din ve 5

mezhebine gveniyor, hak olduuna inanyor) buyuruldu. Btn szleri hakkat olan ve Peygamberlerin en stn olan Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, kendi mmetinin de frkalara ayrlacan bildirmi ve (mmetim yetmi frkaya ayrlacakdr. Bunlardan yalnz bir frkas kurtulacak) buyurmudur. Peygamber efendimizin haber verdii gibi oldu. [Eshb- kirm, kurtulan frkann kimler olduunu sorunca, Peygamber efendimiz, (Cehennemden kurtulan frka, benim ve eshbmn gitdii yolda gidenlerdir) buyurdu. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem buyurduu gibi oldu.] Genliimin ilk yllarndan yan yirmi yamdan nceki blg ama yakn bir zemndan beri ki, hep bu derin denizin dalgalaryla mcdele ediyordum. Cesretle derinliklerine dalyordum. Her drl karmak meselelerle urayordum. Btn glkleri yenmeye alyor, her uuruma atlyordum. Her frkann itikdn inceliyor, mezhebine id srlar ortaya karmaya urayordum. Hangisinin hak, hangisinin btl, hangisinin Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem snnetine uygun ve hangisinin bidat zerine kurulmu olduunu renmeye alyordum. imdi elli yam gemi bulunuyorum. Btnliin btn gizliliklerine varncaya kadar inceledim. Zhiriyyeye mensb olanlarn tutduu yolun neden ibret olduunu aradrdm. Her felsefecinin felsefesinin i yzn aradrdm. Her kelmcnn szn ve mcdelesinin netcesini anlamak iin gayret etdim. Bir tesavvuf ehlinin kalb temizliine nasl uladnn srrn anlamaya aldm. Bir bidin ok ibdet etmesinin ona ne saladn aradrdm. Allah telya inanmayan bir zndkn, bu inkra cret etmesinin sebebini inceledim. Genliimin ilk yllarndan beri, hakkatleri kavramaya ok arzlu olmam, yaratlmdan gelen bir detimdir. Bu benim elimde deildir. Allah telnn bana ihsn etdii bir hldir. Bu syede, itikdda takldden kurtuldum. ocukluumda rf ve dete dayanan akdeden syrldm. nki, hristiyan ocuklarnn hristiyan, yehd ocuklarnn yehd, mslimn ocuklarnn da mslimn olduunu grdm. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir hads-i erfde, (Btn ocuklar mslimnla uygun ve elverili olarak dnyya gelir. Bunlar, sonra analar, babalar hristiyan, yehd ve mecs yapar) buyurdu. Asl yaratln hakkatn ve anneyi, babay, hocay takld etmekle elde edilen akdelerin, inanlarn essn aradrmay istedim. Bu takld ile inanmann balangc telkn ile idi. Telkn ile balayan bu takldleri birbirinden ayrmak iin, iime bir arz dd. Hlbuki bunlarn hangisinin hak, hangisinin btl olduu hussunda ihtilflar vard. Bunu nasl yapabilirim diye dndm. Dedim ki, benim asl arzm, ilerin hakkatini bilmekdir. O hlde, nce ilmin hakkatini bilmem lzmdr. yleyse ilmin hakkati nedir? Nihyet ilmin hakkati bana yle zhir oldu. Yakni salayan ilm yle bir ilmdir ki, onunla bilinen eyler akca anlalr. Asl bhe kalmaz. 6

O ilmde yanllk ve hat bulunmaz. Kalb byle bir ihtimle imkn bulamaz. Hatdan emn olmak iin, ilm yle kuvvetli olmaldr ki, birisi bu ilmin btl olduunu iddi etse, davsnn doruluunu isbt iin ta altn, denei ylan hline getirse, bu durum o ilme shib olan kimseyi asl bheye drmez. Ben on saysnn saysndan byk olduunu bildiim hlde, birisi says on saysndan bykdr. Bu szme inanman iin, denei ylan hline getireceim dese, bunu yapsa, ben de grsem, bu sebeble bilgimde bir bhe meydna gelmez. Ancak o kimsenin bu ii nasl yapdna aarm. Dah sonra anladm ki, bu eklde kesin olarak bilmediim ilme gvenilmez. ek ve bhe bulunan ilm, kesin ilm (ilm-i yakn) deildir. SAFSATAYA TBR VE LMLER RED EDM Sonra bilgilerimi inceledim. Kendimde duyu organlarmla elde etdiim, delle muhtc olmayan ak bilgilerden (on says saysndan bykdr gibi) baka gvenilecek kesin bilgi bulamadm. mdsizlie ddm. Kendi kendime dedim ki: Duyu organlaryla anlalan ve ak olan bilgilerden baka mkilleri zecek baka bir vsta kalmad. O hlde nce bu bilgileri inceleyip, salamlk derecelerini anlamalym. Bylece duyu organlarna gvenim, ak bilinen bilgilerde yanlmakdan emn oluum ve taklde dayanan eski bilgilerime gvenim gibi midir. Yoksa pekok kimsenin bhe gtren ve isbt gerekdiren bilgileri gibi midir. Bunlarn hangisi olduunu salam bir eklde renmem gerekirdi. Bu sebeble, duyu organlaryla bilinen ve zarriyt, yan akca bilinen bilgiler zerinde gyet cidd bir eklde dnmeye baladm. Kendimi bu bilgiler hussunda bheye drmenin mmkin olup, olmayacan aradrdm. Duyu organlar ile elde etdiim bilgiler hakknda bhelerim artp, bunlarla da hat yapmann mmkin olduu kanatine vardm. Devml artan bhelerim zerine, kendi kendime dedim ki: Duyu organlarnn en kuvvetlisi gzdr. Gz, glgenin durduuna, hi hareket etmediine hkm verir. Hlbuki bir mddet tecrbeden sonra, glgenin hareket etdii anlalr. Glgenin hareketi fark edilecek eklde olmayp, yava yavadr. yle ki, hareketsiz kald hibir an yokdur. Yine gz, yldzlar bir altn lira byklnde grr. Hlbuki astronomi ve hendese ilmleri ile, o yldzn, zerinde yaadmz dnydan dah byk olduu anlalr. Gz yanld gibi, dier duyu organlar da yanlr. Duyu organlarnn kendi bilgilerine gre verdikleri hkmlerin yanl olduunu, akl, savunmaya imkn brakmayacak eklde gsterir. Bunun zerine, artk duyu organlarna da gvenim sarsld. Son derece ak olan akl ilmlerden baka bir eye gvenim kalmad. On says, saysndan bykdr. Bir ey hem var, hem yok ve bir ey hem hdis, yan sonradan var olan, hem de kadm, balangc olmayan olamaz. Her akln tereddtsz kabl edecei husslarda olduu gibi, akl ilmlere gvenilir, dedim. 7

Buna cevb olarak mahsst, yan duyu organlar dedi ki: Akl ilmlere nasl gvenebilirsin. Hlbuki bundan nce duyu organlarna gveniyordun. Akl hkimi geldi, bizim yanlabileceimizi syleyip, bizi yalanlad. Eer akl olmasayd, sen devml olarak ve srrla bizi tasdk edecekdin. imdi muhtemeldir ki, akln da tesinde bir baka hkim vardr. O ortaya karsa, akln duyu organlarn yalanlad gibi, o da akln yanldn syler. Akln yanldn syleyecek byle bir hkimi bilmemen, onun yok olduunu gstermez. Bu cevb karsnda nefsim duraklad. Sonra, verdii bheyi kuvvetlendirmek iin, yle dedi: Grmez misin ki, uykuda iken, ryda baz eyleri gryorsun. Bir takm hlleri hayl ediyorsun. Onlarn hakkat olduunu kabl ediyorsun. Uykuda iken, ryda grdklerin hakknda bir bheye dmyorsun. Fekat uyannca, ryda inandn eylerin hibirinin asl olmadn anlyorsun. O hlde, akln ile anlayp, inandn bilgilerin, sdece iinde bulunduun hl sebebiyle sana doru gibi gelmi olmadn nereden biliyorsun. Mmkindir ki, sende baka hl meydna gelir de, ryda grdn uyannca kabl etmediin gibi, aklnla anladn eylerin de asl olmayan bir takm hayller olduunun farkna varrsn. Yhud da, sana gelecek olan bu hl, tesavvuf ehlinin hli gibi olabilir. Zr, tesavvuf ehli, Biz istigrak hlinde [manev hllere dalnca], duyu organlarnn tesrinden kurtulup, akl ile anlalamyan hlleri mhede ederiz (grrz), demilerdir. Belki bu hl lm hli de olabilir. Zr, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (nsanlar uykudadrlar, lnce uyanrlar) buyurdu. Kesin olarak bellidir ki, dny hayt, hrete nisbetle bir uyku gibidir. nsan ld zemn, dnyda gremedii bir takm eyler ona zhir olur. O hlde iken ona yle hitb edilir: (Bu gnden gafletde idin. imdi senden perdeni adk, artk bugn gzn keskindir.) (Kaf sresi, 22.ci yet-i kermesinin meli.) Bu vesveseler kalbimde yer etdi. Bundan kurtulmak iin, bir re aradm. Fekat, mmkin olmad. nki bu vesveseleri ancak dell ile giderebilirdim. Dell de ancak apak anlalan bilgiler olabilirdi. Bu bilgiler, salam olmaynca, onlara gvenilmeyince, dell olarak kabl edilemezdi. Bu hlden kurtulmak mmkin olmad. ki ay kadar devm etdi. Safsata yoluna kaplmdm. Fekat bundan kimseye bahsetmiyordum. Nihyet Allah tel, beni bu hlden kurtard. Eski hlime dndm. Zarriyytn, yan delle muhtc olmayan ak bilgilerin gvenilirliine emn oldum. Bu hle, delller vstasyla ulamadm. Bu, Allah telnn kalbime ihsn etdii bir nr ile oldu. Bu nr, pekok ilmin kaynadr. Hakkate ulamann sdece delller ile olduunu zan edenler, Allah telnn geni rahmetini daraltm olurlar. yet-i kermede melen buyuruldu ki: (Allah, kimi hidyete erdirmek dilerse, onun gsn islma aar, gnlne genilik verir...) (Enm sresi 25). Bu yet-i kermede geen ama ve geniletme mansndaki erh kelimesinden murdn 8

ne olduu Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem sorulunca: (O, Allah telnn kalbe aktd bir nrdur) buyurdu. Bunun almeti nedir diye sorulunca da: (Fn olan dnydan yz evirip, ebed vatan olan hrete ynelmekdir) buyurdu. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir baka hads-i erfinde, bu nr ile alkal olarak yle buyurdu: (Allah tel kullarn karanlk iinde yaratd. Sonra da onlarn zerine kendi nrundan serpdi.) Yan Allah tel, insanlar ve cinleri, tabiatlarn, zulmetli nefs-i emmrenin holanlmayacak hlleri altnda yaratd. Sonra, zerlerine marifet ve hidyet nru yayd. te hakkatlere kavumay bu nrdan aramak lzmdr. Bu nr, zemn zemn, Allah telnn kereminden fkrr. Buna kavumak iin, dikkatli olmak lzmdr. Nitekim, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Haytnzn baz gnlerinde Rabbinizin lutflar zuhr eder, onlara kavumak iin, dikkatli ve uyank olun) buyurdu. Bunlar anlatmakdan maksad, hakkat aramakda ok gayretli olmann, hatt aradrlmas cb etmiyen eylere varncaya kadar uzanan cidd bir almann lzmunu gstermekdir. bhesiz ki, ok olan eyleri aradrmak cb etmez. nki onlar, hzrdr. Apak olan eyler aradrlnca, onlar kaybolur, gizlenir. Bir kimse, aradrlmas cb etmiyen eyleri aradrd diye, aradrlmas cb eden eyleri aradrmakda kusr etmekle sulanamaz. HAKKATI ARAYANLARIN KISMLARI Allah tel, lutf ve keremi ile, beni hakkat olmad hlde hakkat gibi grnen eylere itibr etmek hastalndan kurtard. Bylece, hakkati arayanlarn drt ksma ayrldn grdm. 1 Kelm limleri: Bunlar, rey, yan dnerek elde edilen hkm ve istidll, yan dell ile anlamaya shib olduklarn iddi ederler. 2 Btnler: Bunlar, hakkatin masm bir immn talmi ile, yan bildirmesi ile renilebileceini, hakkat ondan anladklarn iddi edenlerdir. 3 Felsefeciler: Bunlar, mantk ve burhn, yan kesin dell shibi olduklarn iddi ederler. 4 Sfler: Bunlar, tesavvuf ehli olup, Allah telnn seilmi kullar, kef ve mhede shibi olduklarn sylemilerdir. Kendi kendime dedim ki, hakk arayanlar, bu drt grubun dnda olamazlar. Bu mesleklerin erbb, hakkat arama yolundadrlar. Eer, hakkat bu drt snf mensblarnn dnda ise, hakkate ulama mdi kalmaz. Takldi terk etdikden sonra, tekrr taklde dnmeye md ve imkn yokdur. nki, takldin artlarndan birisi de, takldcinin takldci olduu9

nu bilmemesidir. (Takldci olduunun farknda bulunmamasdr.) Takldci olan kimse, takldci olduunu bilirse, onun takld barda krlr. Geride kalan paralar, atede eritilip, baka bir kalba dklmedikce, tekrr bardak hline getirilemez. Bahsi geen drt gurubun dncelerini ve zelliklerini dikkatle aradrmaya baladm. lk nce, kelm ilmini, sonra felsefe yolunu, dah sonra btnlerin talmtn, en sonunda da tesavvuf ehlinin yolunu inceledim. KELM LMNN GYES VE Z nce kelm ilmi tahsline balayp, bu ilmi essl bir eklde rendim. Bu ilmde mtehasss olan limlerin kitblarn inceledim. Bu ilme dir yazmak istediim kitblar yazdm. Grdm ki, kelm ilmi, kendi gyesini yerine getirmek bakmndan kf geliyordu. Fekat benim maksadm yerine getirmiyordu. nki bu ilmin gyesi, Ehl-i snnet itikdn muhfaza etmek, bidat ehlinin bunu bozmasndan korumakdr. Allah tel, Reslu Muhammed aleyhisselm vstasyla doru itikd bildirdi. Kurn- kermde ve Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem hads-i erflerinde bildirildii gibi, kullarn dny ve hret sedetini salayacakdr. Dah sonra, eytn bidat ehline, snnete muhlif birtakm vesveseler verdi. Onlar da bu vesveseleri yaydlar. Neredeyse mslimnlarn doru itikdn bozacaklard. Allah tel, kelm limlerini yaratd. Onlar, Ehl-i snnete muhlif olan bidat ehlinin bozuk inanlarn gyet gzel bir eklde ortaya karp, rten, bir lim zmresi oldular. te kelm ilmi ve kelm limleri byle meydna geldi. Kelm limlerinden bir ksm, Allah telnn kendilerine ihsn etdii hizmetin kymetini bildiler. Ehl-i snnet itikdn iyi mdfea etdiler. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem bildirdii bu itikd korudular. Tam bir gayretle bidatlere mni oldular. Ancak, bu vazfeyi yaparken, hasmlar tarafndan ileri srlen baz mukaddemta (prensiblere) dayanarak cevb vermilerdir. Bunu benimsemelerinin sebebi; y takldden dolay, yhud da icm-i mmet vey Kurn- kerme ve hads-i erflere uygunluundan dolaydr. Hasmlarnn ileri srdkleri dncelerde birbirine ters den eyleri meydna karmak, kabl etdikleri esslarn ortaya kard yanl sonularla onlar susdurmak gibi eylerle megl oldular. Akca anlalan delle ihtiyc olmayan szlerden baka szleri kabl etmeyenler iin, bu usln fidesi pek azdr. Bu sebeble kelm ilmi, beni kf derecede tatmn etmedi. ikyetci olduum derdime re olmad. Evet, kelm ilmi ortaya kdkdan sonra, bu ilmle megl olanlar oalnca, bir mddet sonra, bir tarafdan snnet-i seniyyenin mdfeasn yaparken, bir tarafdan da eynn hakkatlerini anlatmaa zendiler. Cevherden, arazdan ve bunlarn hkmlerinden bahs etmee baladlar. Fekat, bu konu kelm ilminin gyesi olmadndan, kelm ilmi asl gye 10

sinden uzak kald. Bu sebeble insanlar arasnda itikddaki ihtilflardan doan aknlk karanln ortadan kaldramad. Benden bakas iin, byle bir gye gereklemi olabilir. Hatt insanlardan bir ksmnda byle bir gyenin gereklemi olduundan bhe etmem. Fekat, bunun isbta muhtc ve ak bilgilerden olmayan baz noktalarda takld ile kark olduu da meydndadr. Ben burada kendi hlimden bahs ediyorum. Gyem, kelm ilminden if bulanlar knamak ve onlara itirz deildir. if veren ilclar, hastaln farkllna gre deiir. Nice ilclar vardr ki, bir hastaya fideli olurken, dier bir hastaya zararl olur. FELSEFENN GYES Felsefenin gyesi nedir, ktlenen ve ktlenmeyen ksmlar hangisidir. Felsefeciler hangi szleri ile kfre der, hangi szleriyle kfre dmezler. Hangi szlerinde bidat ehlinden saylrlar, hangilerinde saylmazlar. Kendi btl szlerini kabl etdirebilmek iin, hak ehlinin szlerinden kendi szlerine kardrdklar szler nelerdir. Bu szlerden halk nasl nefret etmidir. Hakkatlerin sarraf olanlar, felsefecilerin szleri iine kardrdklar hlis gerei yanl ve kark olandan nasl ayrt etmilerdir? Bu husslar aklayacam. Kelm ilmini rendikden sonra, felsefe bilgilerini incelemeye baladm. yice anladm ki, bir ilmdeki fesad ve bozukluu, ancak o ilmi derinlemesine inceleyen kimse anlayabilir. O ilme yle vkf olmal ki, o ilmin en liminin ilmine eid hle gelmeli. Hatt onu da gemelidir. O ilmin ehlinin ulaamad derinlikleri ve tehlkeleri tesbt edebilmelidir. Ancak o zemn o ilmin bozuk olduuna dir iddisnn doru olduu ortaya kar. slm limlerinden, felsefeyi derinlemesine incelemek iin, gayret sarf edenini grmedim. Kelm limlerinin kitblarnda felsefecilerin szlerini rtmek iin yazlm olan szlerde tenkuz ve ehemmiyyetsiz ifdeler vard. Bunlarla ilmlerin inceliklerine vkf olduklarn iddi edenler yle dursun, avmdan bir kimsenin dah ikns dnlemez. Nihyet anladm ki, bir yolun hakkatn tam anlamadan onu red etmek, karanla ta atmak gibidir. Bu sebeble, hibir hocadan yardm taleb etmeden, felsefeye id kitblar incelemek sretiyle, cidd bir almaya sarldm. Dn ilmlerde kitb yazmak ve ders vermekden geri kalan vaktleri, felsefeyi incelemeye ayrdm. Hlbuki, o sralarda Baddda yz talebeye ders veriyordum. Bo vaktlerimdeki almalarmla Allah tel beni iki seneden az bir zemn iinde, felsefe bilgilerinin nihyetine uladrd. Bu bilgileri inceleyip, anladkdan sonra, bir seneye yakn zerinde dnmeye devm etdim. Tekrr tekrr inceleyip, derinliklerini ve tehlkelerini aradrdm. Sonunda, felsefedeki hakk ve hayl olan ynlere, karklklara, aldatmalara hibir bhe kalmayacak eklde vkf oldum. imdi felsefenin ve felsefecilerin hikyesini benden dinle: Onlar bir 11

ka snf, bilgilerini de birka ksm hlinde buldum. Onlarn eskileri ile sonrakileri arasnda, hakkate uzak ve yakn olmak bakmndan byk farkllklar bulunmakla berber, hepsi de kfr ve ilhd damgasn tarlar. FELSEFECLERN SINIFLARI VE KFR ZERE BULUNMALARI Felsefeciler, frkalarnn eidi ok olmasna ramen, ksma ayrlrlar. 1 Dehriyyn, 2 Tabiyyn, 3 lhiyyn. Dehriyyn: Felsefecilerin en eski gurubudur. Kint idre eden kudret ve ilm shibi bir yaratcnn varln, yan Allah tely inkr etmilerdir. lemin bir yaratc tarafndan deil de, teden beri kendiliinden mevcd olduunu, canlnn menden, mennin de canldan meydna geldiini, bylece ebed olarak devm edeceini iddi etmilerdir. Bu ksm felsefeciler zndkdrlar. Tabiyyn (Tabatclar): Bunlar ekseriyyetle tabat leminden, hayvanlarn ve bitkilerin alacak hllerinden bahs ederler. Canllarn organlarn inceleyen anatomi ilmiyle ok megl olurlar. Canllarn yaratlnda, Allah telnn kudretini ve esiz hikmetini grerek, aknlklarn gizleyemezler. Hereyin gye ve maksadna hkim, hikmet ve kudret shibi olan Allah telya inanmak mecbriyyetinde kalrlar. Anatomi ilmiyle canllarn organlarnn hayrete dren fidelerini inceleyen herkes, hayvanlarn yaplarn byle yaratan Allah telnn insan vcdunu dah mkemmel yaratd hakknda kesin bilgiye shib olur. Bu ksm felsefeciler, dah ok tabatla alkal aradrma yapdklar iin, hayvn kuvvetlerin dzgn ve mkemmel olmasnda, mzcn uygunluk iinde olmasnn byk tesri bulunduuna kanat getirdiler. Bylece insandaki idrk ve akl kuvvetinin, insann mzcna [tabatna, yapsna] bal olduunu zan etdiler. Mzcn (tabatn, yapsnn) bozulmasyla onun da yok olacan kabl etdiler. Yok olan ey, bir dah var olamaz dediler. Bu sebeble bunlar, nefs lr, bir dah dnmez fikrine shib oldular ve hret yokdur, dediler. Cenneti, Cehennemi, kymeti ve hesb inkr etdiler. bdet iin sevb, gnhdan dolay azb olacan kabl etmediler. Gemsiz, ba bo kaldlar. Hayvanlar gibi ehvetlere daldlar. Bunlar da zndkdrlar. nki, mnn asl, Allah telya ve hrete inanmakdr. Her ne kadar Allah telnn varlna ve satlarna inandlarsa da, hreti inkr etdiler. lhiyyn: Bunlar dah sonra gelmi olan felsefecilerdir. Bunlardan biri de Efltnun hocas olan Sokratdr. Efltn ise, Aristonun hocasdr. Aristo, mantk ilmini tertb ederek, felsefe bilgilerini zetleyip, kolayca is 12

tifde edilir hle getirmidir. lhiyyn ksmnda olan felsefeciler, dehriyyn ve tabiyyn snfndan olan felsefecileri red etdiler. Onlarn bozuk fikrlerini, bakalarna sz brakmayacak eklde ortaya koymulardr. Allah tel onlar birbiriyle arpdrd. Kurn- kermde, Ahzb sresi 25.ci yet-i kermesinde, melen, (Allah, muhrebe ykn mminlerden kaldrd...) buyurulduu gibi, mminlerin onlar red etmek iin uramasna lzm kalmad. Sonra Aristo, Efltnun, Sokratn ve dah nce yaam olan ilhiyyn felsefecilerinin grlerini iddetle red etdi. Onlarn hepsinden uzaklap, ayr bir yol tutdu. Buna ramen, onlarn kfr ve bidat olan baz fikrlerini kabl etdi. Kendini bu eid dncelerden kurtaramad. Bu sebeble hem bunlar, hem bni Sn, Frb ve bakalar gibi, onlara uyan kimseleri tekfir etmek vcib oldu. unu da ilve edelim ki, Aristonun ilmini hibir felesof, bni Sn ve Frb kadar bize tam nakletmee muvaffak olamamdr. Dierlerinin naklleri hep kark ve hatldr. Okuyanlar anlayamaz ve zihnleri karr. Anlalmayan bir ey nasl red vey kabl edilebilir? bni Snnn ve Frbnin nakllerine gre, Aristonun bizce malm olan btn felsefesi ksma ayrlr. Bir ksm kfr, bir ksm bidatdir. Bir ksmnn da inkr asl cb etmez. imdi bunlar aklayalm: FELSEFENN KISMLARI Felsef bilgiler, ulamak istediimiz maksada gre alt ksmdr: Riyziyye, mantk, tabiyye, ilhiyye, siysiyye, ahlk. 1 RYZYYE Riyziyye, matematik, geometri ve astronomi ilmlerinden ibretdir. Bunlarn hibirinin ne msbet ne de menf ynden, dn meselelerle bir alkas yokdur. Bunlar, akl delller ile isbt edilen eylerdir. Anlalp renildikden sonra, inkra yer kalmaz. Fekat bu ilmlerden iki mahzrlu durum ortaya kmdr. Birinci musbet, bu ilmlerle uraan kimse, bunlarda grd incelikleri ve dellleri hayretle karlar. Bu sebeble felsefecilere kar takdr hissi uyanr. Felsefecilerin btn ilmleri ak ve kuvvetli delle dayanmak bakmndan bu ilmler gibidir zan eder. Sonra, felsefecilerin Allah tely inkr etdiklerini, kfrlerini, maneviyta kymet vermediklerini, sadan soldan iitir ve srf onlar takld etmek sebebiyle kfir olur. Kendi kendine, din hak birey olsayd, matematik ilminde bu kadar ilm shibi olan byk insanlarca malm olurdu, onlara gizli kalmazd der. Onlarn inkrn iitince, dni inkr etmenin doru olduuna kanat getirir. Baka hibir dayana olmad hlde, sdece byle bir dnce ile doru yoldan km nice kimseler grdm. Onlar takld ile, doru yoldan ayrlan bir kim 13

seye: Bir ilmde mhir olan kimsenin dier ilmlerde de mhir olmas cb etmez. Fkh ve kelm ilmlerini iyi bilen bir kimsenin, tp ilminde de mtehasss olmas cb etmez. Dier tarafdan, akl ilmleri bilmeyen bir kimsenin, nahv ilmlerini de bilmedii iddi edilemez. Her ilmin erbb vardr ve o ilmde ilerlemidir. Dierlerini gemidir. Bunlar bazan baka ilmlerde chil durumuna derler. Eskilerin matematie id szleri delle dayanr. Fekat ilhiyyta dir szleri tahmne dayanr. Bunu ancak onunla megl olup, tecribe eden anlar diyerek aklanlsa,, bunu anlamaz ve kabl etmez. Nefsinin ar basmas, kendini akll gstermekden holanmas ve tenbellik arzlar gibi hller, o kimseyi btn ilmlerde felsefecilere iyi gzle bakmaya ve bunda srr etmeye sevk eder. Bu durum ise, byk bir felketdir. Bu sebeble, bu ilmlerle fazla megl olanlar men etmek lzmdr. Her ne kadar bu ilmlerin din ile alkas yoksa da, felsefecilerin ilmlerinin balangc olduu iin, felsefecilerin uursuzluu ve ktl, o kimselere de bular. Bununla fazla megl olanlar arasnda dinden kmayan, takv geminden syrlmayan, yan takvdan uzaklamyan pek az kimse vardr. kinci musbet, islm dninde samm olan kimseler sebebiyle domudur. Bunlar, felsefecilere id btn ilmleri red etmeyi dne hizmet saydlar. Bylece, onlarn btn ilmlerini red edip, chil olduklarn iddi etdiler. Hatt onlarn gne ve ay tutulmas ile alkal szlerini kabl etmediler. Bu iddilarn dne muhlif olduunu sylediler. Chillere yakan bu iddilar, gnein ve ayn tutulmasn kesin delllerle bilen kimse iitince, kendi dellinde bheye dmez. Fekat islm dninin kat dellleri tanmadn, chillik zerine kurulduunu zan eder ve felsefeye kar sevgisi artar. slmiyyetden yz evirir. Bu ilmleri red etmekle, islmiyyete hizmet yapdklarn zan edenlerin, din aleyhinde iledikleri cinyet ok bykdr. slmiyyetde bu ilmler hakknda msbet ve menf birey bildirilmemidir. Bu ilmlerde de dn meselelere dokunacak birey yokdur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurmudur: (Ay ve gne, Allah telnn varln ve birliini gsteren iki mahlkudur. Kimsenin lmesi ve kalmasyla tutulmazlar. Onlar grnce, Allah htrlaynz.) Bu hads-i erfde gnein ve ayn hareket etdiklerini ve bu hareketleri srasnda yanyana vey kar karya geldiklerini bildiren hesba dayal astronomi ilmini red eden hibir hkm yokdur. Bu hads-i erfin sonu olarak gsterilen, Ancak, Allah bir eye tecell etdii zemn, o ey ona ba eer cmlesi muteber hads kitblarnda yokdur. te riyziyye ilminin hikmeti ve mahzru budur. 2 MANTIK Bu ilmde de, ne msbet, ne de menf ynden din ile alkas olan bir ey yokdur. Mantk ilmi, delllerin, kyslarn, burhnn, yan kesin dellin, mukaddimelerinin artlarn ve bu mukaddimelerin nasl birledirileceini, hadd-i sahh denilen doru tarflerin artlarn ve bunlarn na 14

sl birledirileceini inceler. Bu ilm, (tesavvur) ve (tasdik) olmak zere ikiye ayrlr. Tesavvur, tarf yoluyla, tasdik kesin dell yoluyla bilinir. Bunlarda inkr edilmesi cb eden bir ey yokdur. Bunlar, kelm limlerinin ve ilm ehlinin dell ile alkal syledikleri eyler cinsindendir. Aralarndaki fark, ibrelerde, stlhlarda ve ifde tarzlarnda grlr. Bir de mantk limleri dah geni snflandrmalara ve tarflere fazla nem vermiler ve bunlar geni olarak anlatmlardr. Mantkclarn szleri ile alkal bir misl verelim. Onlar derler ki: Her (a)nn (b) olduu isbt edilirse, baz (b)nin de (a) olmas cb eder. Yan her insann hayvan olduu isbt edilirse, bundan baz hayvann da insan olduu mans kar. Bunu yle ifde ederler: Mucbe-i klliyenin aksi mucbe-i cziyyedir. Bu szlerin, dnin esslaryla ne alkas vardr ki, red edilsin. Red edilirse, mantkclar, red edenin aklnda, hatt dninde kusr olduu zannna kaplrlar. nki o kimse, bu reddiyle dnin byle eyleri inkr zerine kurulduu grntsn vermidir. Evet, felsefecilerin mantk ilminde bir takm hakszlklar grlmekdedir. Onlar burhn dedikleri kesin delller iin, bir takm artlar koymulardr. O dell bu artlar taynca, kesinlik ifde etdii anlalr. Fekat dn meseleleri incelerken, bu artlara tam uymamlar, ok msmahkr davranmlardr. Mantk ilmini inceleyip, onu beenen, onu ak ve kat bir ilm bilen kimse, felsefenin kfre varan meselelerinin de ak ve kesin delllere dayandn zan eder. Dn ilmlerde iyi yetimeden, felsefecilerin yanl fikrlerini kabl ederek, kfre der. Bu durum da mantk ilminin yol ad bir musbetdir. 3 TABAT LMLER Bu ilm de, lemdeki varlklardan, yan gklerden ve gklerdeki yldzlardan, yerdeki su, hava, ate, toprak, basit cismlerden, hayvan, bitki ve madenler gibi birleik cismlerden, bunlarn deime, birleme, bir hlden bir hle geme sebeblerinden bahs eder. Bu durum bir tabbin insan vcdunun ve uzvlarnn ve mzcnn deime sebeblerini aradrmasna benzer. Din, tb ilmini inkr etmedii gibi, tabat ilmlerini de red etmez. Ancak, (Tehft-l felsife) kitbmda akladm baz meseleler vardr ki, tabat ilminin bu belli birka meselesini red etmek, dnin cbdr. Bu meseleler dnda dne uymad grlen meseleler iyi incelendiinde, anlatdm meselelere dhil olduu anlalr. Hepsinde ess olan nokta udur: Tabat, Allah telnn emrindedir. Kendiliinden birey yapamaz. Onu yaratan yapdrr. Gne, ay, yldzlar ve dier ey, Allah telnn emrine tbidirler. Hibiri kendiliinden bir i yapacak hlde deildir.

15

4 LHYYT Felsefecilerin enok yanldklar meseleler, bu shdadr. Mantk ilminde burhn, yan kesin dell iin kabl etdikleri artlara uymadlar. Bu sebeble, felsefeciler arasnda bu shda, pekok ayrlklar kd. bni Sn ve Frbnin nakl etdiklerine gre, ilhiyyt mevzlarnda Aristo kendi ekoln islm mezheblerine yakladrmdr. Fekat felsefeciler, ilhiyyt bahsinde yirmi hussda hat etmilerdir. Bunlardan nde kfre dmler, onyedisinde de bidat ehli olmulardr. Bu yirmi meseledeki yanl dncelerini ykmak iin, (Tehft-lfelsife) kitbn yazdm. Kfre ddkleri meselede btn mslimnlara muhlefet etmilerdir. Bunlar: Birincisi: nsanlar ldkden sonra cesedleri tekrr dirilmez. Mkfat ve cez grecek olanlar sdece rhlardr. Azblar rhlara olup, bedenlere deildir. Rhun azb duyacan sylemelerinde isbet etmilerdir. nki, rhlar da bedenler gibi azb grecekdir. Fekat, cesedlerin tekrr dirileceini inkrla hat etmilerdir. Bu szleriyle islmiyyete inanmam oldular ve kfre ddler. kincisi: Allah tel, klliyt bilir, cziyyt bilmez, dediler. Bu da apak kfrdr. Allah tel, Kurn- kermde melen yle buyurdu: (... Ne yerde ne gkde zerre arlnca hibir ey, Rabbinizden gizli kalmaz...) (Yns sresi: 61.ci yet-i kermesi) Hakkat budur. ncs: Felsefeciler, lem ezel ve ebeddir diye inanmlardr. (lemin sonradan yaratldna ve sonunun geleceine inanmamlardr.) Mslimnlardan hibiri, bu meseleyi bu eklde kabl etmemidir. Felsefeciler, bu meselelerin dnda, mesel Allah telnn sfatlarn inkr etmekde ve Allah zt ile bilir, ayrca bir ilm sfat yokdur gibi ve benzeri iddilarda bulundular. Bu sebeble, yollar, mutezle mezhebine yakndr. Bu gibi szlerden dolay, mutezlenin tekfri lzm gelmez. (Faysalut-tefrka beyn-el-islm vez-zendka) adndaki kitbmda kendi mezhebine muhlif olanlar, hemen tekfr edenlerin yanl dndklerini gsteren zhlar yazdm. 5 SYSYT Felsefecilerin bu konudaki btn szleri, dny ilerine id, devlet adamlarna hitb eden fideli hikmetlerden ibretdir. Bu hikmetleri, Peygamberlere indirilen kitblardan ve gemide yaayan vellerin szlerinden almlardr. 6 AHLK Felsefecilerin ahlk ilmi shsndaki btn szleri; nefsin sfatlarn, ahlkn aklamak, bu sfatlarn ve huylarn eidlerini anlatmak, kt olanlarn dzeltilmesi iin, cb eden tedbrleri almak ve mchedede 16

bulunmak eklinde zetlenebilir. Bu bilgileri, tesavvuf ehlinin szlerinden almlardr. Tesavvuf ehli, kulluk vazfesini tam yapan, Allah tely zikre devm eden, nefsin isteklerine muhlefet etmesini bilen, dnyya dkn olmayan, Allah telya kavuduran yolda ilerleyen kimselerdir. Onlar, nefsleriyle mcdelelerinde, nefsin ahlk, ayp ve kusrlar kendilerine malm olur. Bunlar kitblarnda yazmlardr. Felsefeciler de bu bilgileri alp, kendi szlerine kardrmlardr. Gyeleri, szlerini hoa gidecek bir ekle sokarak, btl fikrlerini kabl etdirmekdir. O devrde, hatt btn asrlarda, Allah adamlarndan bir cemat bulunmudur. Allah tel dnyy onlarsz brakmaz. Onlar, yeryznn manev bykleri, evtd, temel direkleridirler. Onlarn bereketiyle yeryznde yaayanlara rahmet yaar. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir hads-i erfde yle buyurdu: (Onlarn (evliynn) yz suyu hurmetine yamur yaar, rzk ihsn edilir. Eshb- kehf bunlardan bir cemat idi.) Kurn- kermde bildirildii zere, tesavvuf ehli, Evliy ztlar, nceki mmetler arasnda da vard. Felsefecilerin, Peygamberlere aleyhimsselm ve Evliyya id szleri alp, kendi kitblarna yazmalarndan dolay iki fet meydna geldi. Birincisi, o szleri kabl edenlerle, ikincisi de red edenlerle alkaldr. O szleri red edenler ile alkal fenlk bykdr. nki, chil kimseler, felsefecilerin, Peygamberlerden ve Evliydan alarak kendi bozuk szleri arasna kardrdklar doru szleri de terk etmek, okumamak cb eder. Onlar anlatanlara itirz etmek lzmdr, dediler. O szleri ilk defa felsefecilerden iitdikleri iin, zaf akllarna btl olduu dncesi yerledi. nki, onlar syleyen felsefeciler olup, szleri btl kimselerdir. Buna bir misl verelim: Bir kimse, hristiyan birinden Allahdan baka ilh yokdur. s aleyhisselm Allahn resldr szn iitir ve kabl etmez. Bu hristiyan szdr der. Dnmez ki, hristiyan bu sz ile mi kfir oluyor. Yoksa, Muhammed aleyhisselmn Peygamberliini inkr etdii iin mi mslimn deildir. Bunu dnmez. Peygamber efendimizi inkrndan dolay ise, kfr cb etdiren bu sz kabl edilmez. Fekat, kfr gerekdirmeyen dier szleri doru ise red etmek cb etmez. Hak olan ve btl olan szleri birbirinden ayrmadan hepsini red etmek, akl zaf olanlarn detidir. Byle kimseler, hakk kii ile tanrlar, kiiyi hak ile deil. Akll olan kimse, bu hussda hazret-i Alnin radyallah anh u szne uyar: Hakk kii ile bilemezsin. nce hakk bil, sonra hak ehlini tanrsn. O hlde akll kimse, nce doruyu tanr, sonra sylenen sze bakar. O sz hak ise, kabl eder. O sz syleyen, ister bozuk dnceli, ister doru dnceli olsun. Hatt akll kimse, doru olan sapk dncelilerin szleri arasndan alp, karmaya alr. nki bilir ki, altnn kd yer toprakdr. Bir sarrafn kendi bilgisine gveni olduu mddetce, hlis altn kalp [sahte] paradan ayrmasnn hibir zarar dnlemez. Kalpazanla al-veride ancak kyl (sarraf olmayan) zarar grr. Sarrafa bir zarar gelmez. Deniz kysnda dolamak, yzme bilmeyenlere yasaklanr, mahretli yzclere deil. Bunun gibi, ylana elini sr 17

mekden ocuklar men edilir, cambazlar deil. mrme yemn ederim ki, insanlarn ou hakk btldan, doruyu yanldan ayrd etmek hussunda kendilerini ok akll ve mahretli sanrlar. Bu sebeble mmkin olduu kadar onlar sapklarn kitblarn okumakdan men etmek, kapy kapatmak vcib olmudur. nki bunlar, anlatdm bu zarardan kendilerini korumu olsalar bile, ilerde anlatacam ikinci fetden kurtulamazlar. lmlerin mhiyyetini iyi kavrayacak derecede yetimemi, kalb gzleri mezheblerin yksek gyelerini anlayacak eklde almam baz kimseler (zmreler), din ilmlerinin ince srlarna dir yazdm kitblarn baz ksmlarna itirz etdiler. Onlarn eski felsefecilerin szlerinden alnm olduunu iddi etdiler. Hlbuki, onlarn bir ksm, kendi fikrlerimizdir. Arkadan gelen dah nce geenin ayak izine basar sznde anlatld gibi, bizim htrmza gelen bir sz, nce bakasnn da htrna gelebilir. Felsefecilerin kitblarnda da ayn szler bulunabilir. tirz edilen o szlerin bazs, din kitblarnda, birounun mans da tesavvuf kitblarnda vardr. Kabl edelim ki, bu szler sdece felsefecilerin kitblarnda vardr. Bundan ne kar? Eer o szler akla uygun ve kesin delller ile isbt edilmise, Kitb ve snnete muhlif deilse, o szlerin red edilmesi lzm gelmez. Eer bu kapy aarsak, bir hakkati dah nce btl ehlinin htrna gelmi diye red etmee kalkrsak, birok hakkati red etmemiz gerekir. Hatt Kurn- kerm yetlerinden, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem hads-i erflerinden, selef-i slihnin nakllerinden, tesavvuf ehlinin ve hkemnn szlerinden pekok eyleri kabl etmeyip, terk etmemiz gerekir. Zr, (hvnssaf) adl kitbn shibi bu saydklarmz kitbna yazmdr. Bunlar kendi davsna dell gstermi. Bylece, kalbleri kendi btl fikrlerine ekmee almdr. Byle dnmek, btl ehlinin, hakkatleri kitblarnda kendi szlerine kardrarak, elimizden almalarna sebeb olur. lim olan bir kimsenin en aa derecesi, chil halkdan farkl olmakdr. Bal hacamt iesinde grse bile, baldan tiksinmez. Bilir ki, hacamt iesi bal bozmaz. Nefsin ondan tiksinmesi, chillikden ileri gelmekdedir. Aslnda ie, pis kan iin yaplmdr. Chil zan eder ki, kan, iede bulunduu iin pis olmudur. Bilmez ki, kan, kendinde bulunan bir sfatdan dolay pisdir. Balda bu sfat bulunmadna gre, sdece o ienin iinde olmas, pis olmasna sebeb olmaz. Bu btl bir vehmedir. Halkn ounda bu durum hkimdir. Bir sz, kendilerinin iyi bildii bir kimseden nakl ederek sylesen, o sz btl da olsa hemen kabl ederler. Deersiz ve kt bildikleri bir kimseden doru bir sz nakl etsen red ederler. Hakk dim kiiyle lerler. Kiiyi hakla lmezler. Bu durum, byk bir dalletdir. Buraya kadar anlatdm ksm, felsefecilerin kitblarn okumay red edenlerin fetidir. kinci fet ise, felsefecilerin kitblarn okuyup, onlarn kendilerine id bozuk szlerini kabl etmekden doan fetdir. Felsefe ile alkal, (h 18

vnussaf) ve benzeri gibi kitblar okuyan kimse, o kitblarda Peygamberin sallallah aleyhi ve sellem hads-i erflerinden alnm hikmetleri ve tesavvuf ehlinin szlerini grr. Bu sebeble, ekseriy o kitblar beenir ve kabl eder. Onlara sevgi duyar. Okuduu ve beendii szlerden dolay iyi zanda bulunmas sebebiyle, onlarn arasna kardrlm olan btl fikrleri de kabl eder. te bu, btl fikrleri bir eid telkn demekdir. Bu zarardan dolay, o kitblar okumay men etmek lzmdr. nki onlar okumakda byk tehlke vardr. Yzmeyi iyi bilmeyenleri deniz kenrnda dolamakdan sakndrmak cb etdii gibi, halk da bu kitblar okumakdan sakndrmak cb eder. ocuklar ylanlara dokunmakdan men etmek lzm olduu gibi, halk da felsefecilerin btl fikrlerle dolu szlerini dinlemekden sakndrmak lzm olur. Efsnlu kimse, cambaz, kk ocuunun ben de babam gibi yaparm diyerek, kendisini takld edeceini anlarsa, onun yannda ylanla oynamamaldr. Bylece ocuu ylanla oynamakdan sakndrmak cb eder. Hakk bir lime byle davranmak yakr. Sanatnda mhir olan bir efsnlunun ylan tutup, zehrle panzehri ayrarak, zehri yok etdikden sonra, panzehri ihtiyc olanlara vermemesi doru olmaz. Bunun gibi, bir sarrafn kalpazann torbasna elini daldrarak, kalp paralar bir tarafa brakp, hlis altn kardnda, ihtiyc olanlar o altnlar kabl etmezlerse, arz etdikleri fideden mahrm kalrlar. Bu chillikdir. nki sahte para ile altnn ayn torbada birlikde bulunmas, altn sahte hle sokmaz. Sahte paray da altn yapmaz. Bunun gibi, hak ile btln bir ilmin iinde kark olarak zikr edilmesi, btl hak yapmaz. te felsefecilerin tehlkeleri ve zararlar hakknda sylemek ve yazmak istediklerimiz bu kadardr. TALMYYE MEZHEB VE ZARARLARI [Talmiyye mezhebi, gulat- dan smliyye frkasnn bir koludur.] Felsefe bilgilerini renip, sakat taraflarn ortaya koyarak, tenkdini yapdkdan sonra, anladm ki, bu ilm de maksad lykyle hsl edemez. Akl da tek bana istenen her eyi aklamaya kf olmayp, meselelerin zerinden perdeyi kaldracak gde deildir. O sralarda talmiyye mezhebi ortaya kmd. Bu frkann mensblar: Biz hereyin mansn, hakk retmekle vazfeli masm (gnhsz) bir immdan rendik diye iddi etdikleri ve byle inandklar halk arasnda yayld. Bu sebeble onlarn kitblarnda yazl olan eyleri iyice incelemek iin, yazdklar kitblarn okumay arz etdim. Tam bu srada hilfet makmndan, talmiyye mezhebinin asln ortaya karacak bir kitb yazmam iin kesin bir emr geldi. Bu emri ihml edemezdim. Bu emr, kalbimden geen arzyu tevk edici ayr bir sebeb oldu. Onlarn kitblarn aramaya, szlerini toplamaya baladm. Eski talmiyye mensblarndan iitilmi szlere pek uygun olmayan, zemnn talmiyyecileri tarafndan ortaya atlm baz szleri iitmidim. Bu szleri de topladm ve 19

iyice inceledim. Sonra salam bir eklde tertbe sokdum. Hepsinin cevbn verdim. O derece aldm ki, Ehl-i snnetden bazlar, onlarn delllerini inceleyip, anlatmakda ok fazla gayret gstermemi doru bulmad ve bana yle dedi: Bu alman onlarn lehinedir. Senin bu incelemelerin ve tertbin olmasayd, onlar bu gibi karklk ve bhelerden dolay mezheblerini savunmakdan ciz kalrlard. Bu sz, bir ynden dorudur. Ahmed bin Hanbel radyallah anh Hris-i Muhsibye kuddise sirruh, mutezle mezhebine cevb vermek iin yazd bir eser sebebiyle iyi yapmadn sylemidi. Hris-i Muhsib kuddise sirruh yle demidi: Bidati red etmek farzdr. Ahmed bin Hanbel radyallah anh: Evet yledir. Fekat sen nce bheleri anlatdn, sonra bunlara cevb verdin. Okuyanlarn zihni, bhelere taklp, verdiin cevba iltift etmemesi vey verdiin cevblar tam mansyla anlayamamalar mmkindir, dedi. Ahmed bin Hanbelin radyallah anh syledii dorudur. Ancak bahs edilen bhe yaylmamsa ve mehr olmamsa byledir. Fekat bhe yaylmsa, ona cevb vermek mutlak lzmdr. Cevb vermek iin de nce bheyi anlatmak gerekir. Evet, onlarn nem vermedikleri bhelere fazla nem vermemelidir. Ben de yle yapdm. Bu bheleri dah nce talmiyye mezhebine katlp, onlarn yolunu benimsemi olan, sonra da onlar terk edip, bana gelip gitmeye balayan bir kimseden dinledim. Bana dedi ki: Talmiyye mensblar, mezheblerini anlamadan kendilerine reddiye yazanlarla alay ediyorlar. Sonra onlarn delllerini bana nakl etdi. Asl delllerinden habersiz olduumu zan etmelerine gnlm rz olmad. itip, anlamam demelerini de kabllenemedim. Bu sebeble onlarn bhelerini ak bir eklde ortaya koydum. Sonra kesin delller ile bunlarn btl olduunu ve fesadn akladm. Ksacas, mezheblerinin bir asl ve dayana ve szlerinin de bir kymeti ve tutar taraf yokdur. Bu bidat yolu, bu kadar zaf olmasna ramen, chil dostlarmzn kt yardmlaryla bu derece yaylmdr. Yoksa hret bulmazd. Fekat, iddetli teassub, hakk savunanlar iddilarnn esslar zerinde mnkaay uzatmaya ve her sylediklerini red etmeye kadar gtrd. Talme, renmeye ve muallime, retene ihtiyc vardr. Herkes muallim olamaz, mutlak masm bir muallim (imm) lzmdr gibi iddilarn red etdiler. renmeye ve bir retene ihtiyc vardr, diye ne srdkleri dell yannda, bunu red edenlerin delli zaf kald. Baz kimseler buna aldanarak, onlarn mezhebini kuvvetli, kar kanlarnkini zaf zan etdiler. Hlbuki bu dnce, hakk savunann zafliinden ve savunmay usl ile yapmay bilmediinden ileri gelmidir. Bunu anlayamadlar. Dorusu udur ki, bir muallime ihtiyc vardr ve bu muallimin (immn) masm olmas gerekir. Bunu itirf etmek lzmdr. Fekat bizim masm muallimimiz Muhammed aleyhisselmdr. Onlar 20

derlerse ki, Muhammed aleyhisselm veft etmidir. Biz de, sizin immnz da gibdir deriz. Onlar derlerse ki, mmmz insanlar doru yola davet edecek rehberler yetidirdi ve her tarafa gnderdi. Bu rehberler bir ite ihtilfa derlerse vey mkil bir mesele ile karlarlarsa, kendisine mrceat etmelerini beklemekdedir. Biz de yle deriz: Bizim immmz da rehberler yetidirdi ve her tarafa gnderdi. retmedik bir ey brakmad. Allah tel Kurn- kermde melen: (Bugn sizin iin dninizi kemle erdirdim, zerinizdeki nimetimi temmladm...) (Mide sresi: 3.ci yet-i kermesi) buyurdu. Herey retildikden sonra, muallimin veft etmesi zarar vermez. Nasl ki (sizce) kaybolmas zarar vermiyor. Aklanmas cb eden bir mesele kald. Bu rehberler, iitmedikleri husslarda nasl hkm verecekler? Nass ile mi (yet-i kerme ve hads-i erf ile mi). Bu mmkin deildir. nki onu iitmemiler ki, onunla hkm versinler. (O huss iin nass yokdur.) Yoksa ictihd ve rey ile mi hkm verecekler? Aradaki ihtilf da buradadr. Deriz ki, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem tarafndan Yemene gnderilen hazret-i Muzn radyallah anh yapd gibi yaparlar. Mesele hakknda nass varsa o nass ile, yoksa ictihd ile hkmederler. Nitekim talmiyye frkasnn dleri [propagandaclar] arkn en uzak yerlerine gidip, immlarndan uzak kalnca, byle yaparlar. nki onlarn, dim nass ile hkm vermeleri imknszdr. Nasslar mahdddur. Sonu gelmeyen hdiselerin temmn gstermez. Sonra her meseleyi sormak iin, uzun mesfeleri katederek immn bulunduu yere gelip, tekrr yerine dnmesine de imkn yokdur. Bu zemna kadar o meseleyi soran kimse veft etmi olabilir. Bu durumda, oraya gidip gelmek bir ie yaramaz. Bir kimse kblenin hangi tarafda olduundan bheye dse, kendi ictihd ile hangi tarafda olduuna hkmeder ve o tarafa doru nemz klar. Baka re yokdur. nki, kbleyi renmek iin immn bulunduu memlekete gitse, nemz vakti geer. Bu durumda kendi ictihd ile kbleden baka bir tarafa ynelmi olsa da, nemz ciz olur. ctihdnda hat edene bir, isbet edene ise iki sevb verilir. ctihd ile alkal btn meselelerde hkm byledir. Fakre zekt vermek de byledir. nsan ok kerre zengin olduu hlde, maln bildirmeyen kimseyi fakr zan eder ve ona zekt verir. Veren kimse hat etmi olsa da, bundan dolay sorumlu tutulamaz. nki insan, kendi zannna gre hareket etmekle ykmldr. Bu noktada talmiyyeci derse ki: O kimsenin muhlifinin zann da kendi zann gibi ayn kuvvetdedir. Deriz ki: nsan kendi zannna uymakla memrdur. Kblenin hangi tarafda olduunda bheye den kimse, kendisine bakas muhlefet etmi olsa da kendi zannna uyar. Buna kar, amelde mukallid olan kimseler, imm- Eb Hanfeye ve imm- fiye radyallah anhm ve dier mctehidlere uyuyor der ise; Cevb olarak deriz ki: Kblenin hangi tarafda olduu hussunda b 21

heye den kimse, ictihdlar birbirine uymayan deiik ictihd shibleri arasnda kalsa, ne yapar. Kbleyi tayn hussunda onlar arasnda hangisinin reyi dah doru olduuna dir kanat getirirse, onun ictihdna uyar. Yine kendi ictihd ile amel etmi demekdir. Mezhebler hakknda da hkm byledir. Halkn ictihda bavurmas [bir mctehidin ictihdna uymas] zarretdir. Peygamberler aleyhimsselm ve immlar bile ilmlerine ramen, bazan yanlrlar. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem (Biz zhire gre hkmederiz. Kalblerdeki srlar Allah tel bilir) buyurdu. Yan ben, hidlerin sznden bana hsl olan zann- glibe gre hkmederim. Bazan hidler hat ederler, buyurdu. ctihda tbi byle meselelerde Peygamberler dah yanlabilir. O hlde yanlmamak bizden nasl beklenebilir. Burada talmiyyecilerin iki sorusu vardr. Birisi udur: ctihd, ictihda tbi meselelerde doru olabilir. Fekat, itikda id esslarda doru olmaz. nki itikd husslarda yanlan mazr deildir. O hlde byle meselelerde ne yaplr? Bu soruya cevb olarak derim ki: tikd esslar, Kurn- kermde ve hads-i erflerde bildirilmidir. Geriye kalan tafsltdaki ihtilfl mevzlarda hakkat kstas- mustakm ile, doru mznla anlalr. Kstas- mustakm dediim eyleri Allah tel Kurn- kermde bildirdi. Bunlar be essdr. Bunlar (Kstas- mustakm) adndaki kitbmda anlatdm. Talmiyyeci dese ki: Hasmlarn, gsterdiin bu llerde sana muhlefet ediyorlar. Derim ki: Bu ller anlaldkdan sonra, onlara muhlefet etmek mmkin deildir. Aklayaym: Talmiyyeciler muhlefet edemezler. nki onu Kurn- kermden aldm ve ondan rendim. Mantk ilminin ehli de kar kamaz. nki benim gsterdiim l, onlarn mantk ilminde gsterdikleri artlara uygundur. Kelm limleri de kar kamaz. Zr kelm ilminin meselelerini isbt eden delller ile alkal olarak sylediklerine uygundur. lm-i kelm meselelerinde hakkat bu llerle ortaya kar. Bu szme kar talmiyyeci mdem elinde byle salam bir l var, niin halk arasndaki ihtilf ortadan kaldrmyorsun dese. Derim ki: Beni dinlerlerse, aralarndaki anlamazl kaldrrm. Bunu kaldrmann yolunu (Kstas- mustakm) kitbnda bildirdim. Bu kitb dikkatle okuduun zemn, bildirdiim re, yolunun hak olduunu ve halk ona uyduu takdrde, aralarndaki ihtilfn kesin olarak kalkacan anlarsn. Fekat halkdan herkes ona kulak vermedi. Sdece bir ksm dinledi. Aralarndaki ihtilf ortadan kaldrdm. Senin mmn, yan talmiyyenin imm, halk kendisini dinlemedii hlde, aralarndaki ihtilf kaldrmak istiyor. Peki imdiye kadar niin kaldramad. Hazret-i Al radyallah anh immlarn resi olduu hlde neden bu ihtilf ortadan kaldramad, niin? Bir de senin immn btn halk zorla kendini dinlemeye mecbr edebileceini iddi ediyor. O hlde bugne kadar niin zorla szn dinletemedi. Bu ii hangi zemna b 22

rakd. Sizin immnzn halk kendi tarafna armas, ihtilf ve muhlifleri oaltmakdan baka bir netce vermedi. Halk arasndaki ihtilfn, kan dkmeye, ehrleri ykmaa, ocuklar yetm brakmaya, yol kesmeye, mallar yama etmeye sebeb olmasndan korkuluyordu. te sizin ihtilf ortadan kaldrmanzn netcesi. Dnyda yle hdiselerin meydna gelmesine sebeb oldunuz ki, benzeri grlmemidir. [Yan ihtilf kaldramamlardr.] Talmiyyeci yine dese ki: Halk arasnda ihtilf kaldracan iddi ediyorsun. Birbirine uymayan mezhebler ve zt grler arasnda arm bir kimse, niin senin szn dinleyip de, hasmnn iddisn kabl etmesin. Sana muhlefet eden pekok hasmn vardr. Seninle onlar arasnda ne fark var? te bu da onlarn ikinci slidir. Buna cevb olarak derim ki: Bu sl hereyden nce senin aleyhine dner. nki, o arm kimseyi, kendi mezhebine davet etdiin zemn, o sana, senin, muhliflerinden dah stn olduunu nereden bileyim. nki limlerin ou sana muhlifdir dese, ne cevb vereceini merk ediyorum. Benim immn hakknda nass (yet ve hads) vardr m diyeceksin? Peygamber efendimizden sallallah aleyhi ve sellem senin immn hakknda nass iitmemidir. Bunu ancak senin iddi etdiini iitiyor. Bu iddin nasl kabl edebilir. Hlbuki, btn ilm ehli, senin yalanc olduun hussunda ittifk etmilerdir. Diyelim ki, o kimse, senin nass ile alkal iddin kabl etdi. Nbvvet var m, yok mu meselesinde bhe iinde olup, sana yle derse: Farzedelim ki, senin immn bana hazret-i snn aleyhisselm mucizesi ile szn isbta kalksn. Doru yolda olduuma dell olarak baban diriltirim dese ve diriltse, dirilen babam da bu imm hakldr dese, onun doru sylediini nereden bileyim? nki, hazret-i s, bu mucizeyi gsterince, halkn hepsi onun doru sylediini kabl etmedi. Bu mesele ile alkal yle g sller sorabilir ki, akl dellden baka birey ile cevb verilemez. Akl delllere ise, sence itimd edilmez. Mucizenin dorulua iret etdiini de, sihr ile mucizeyi birbirinden ayrabilenler, farkn anlayanlar ve bir de Allah telnn kullarn yanl yola drmeyeceine inananlar bilir. Allah tel kullarn yanl yola sevkeder mi sli ve buna cevb vermenin gl mehrdur. Sen bu sllere nasl cevb vereceksin? Hlbuki senin kendisine uyulmasn iddi etdiin imm, uymak hussunda, muhliflerinden dah uygun deildir. Bu itirzlar zerine, ehl-i talm, inkr etmekde olduu akl delllere bavuracakdr. O zemn da hasm dah ak delllerle cevb verir. Grlyor ki, ikinci slleri yle bir tarzda aleyhlerine dnd ki, talmiyye tifesinin eskileri ve yenileri hep bir araya toplansa, buna cevb vermee gleri yetmez. Onlarn bu ikinci sllerinin ortala fesad yaymasna sebeb, ilmle 23

ri zaf olan bir takm kimselerdir. nki onlar, talmiyye frkas mensblaryla yapdklar mnzaralarda, onlarn sllerini tekrr onlarn zerine evirme yerine, cevb vermee kalkdlar. Bu durum ise, sz uzatmak demekdir. O zemn maksad arz edildii gibi abuk anlatlamaz. Bu sebeble hasm cevb vermekden ciz brakmaya yaramaz. Bir kimse, yle sylese: Sli aleyhlerine evirerek onlar susdurma yolu anlald. Fekat sllerine cevb da verilebilir mi? Evet, derim. Mezheblerin ve itikdlarn arasnda arp kalm olan kimse, ben aknm deyip de, ard meseleyi belirtmezse, ona yle denir: Sen bir hasta gibisin. Hastalnn ne olduunu sylemeden, sdece bana ilc veriniz diyorsun. Byle hastaya denir ki, dnyda her hastal tedv eden tek ilc yokdur. Belli ilclar belli hastalklar iin verilir. Ba ars, ishl ve sire gibi hastalklarn ilc vardr. arm kalm olan kimse iin de durum byledir. Hangi meselede ardn bildirmelidir. O zemn yukarda bahsetdiim be salam l ile inceleyerek, hakkati kendisine anlatrm. O lleri kim tam mans ile anlarsa, doru olduklarn kabl eder. Onlarla ld her meselede kendisine kanat hsl olur. Hem lnn, hem de ldnn doru olduunu anlar. Nitekim hesb ilmini renen bir talebe, hesbn kendisini rendii gibi, hocann da doru sylediini renmi olur. Bu bilgileri (El-Ksts) kitbnda yirmi sahfe kadar tutan szlerle akladm. Dikkatle okunup, dnlsn. imdi maksadm, talmiyye mezhebinin bozuk olduunu anlatmak deildir. Onlarn mezhebinin fesdn nce (El-Mustahzir) kitbmda, sonra bana Baddda anlatlan onlarn bir szlerine cevb olarak yazdm (Huccet-l-hak) kitbmda yazdm. nc olarak da, Hemednda bana anlatlan bir szlerine cevb olarak yazdm oniki blmlk (Mufassal-l-hilf) adndaki kitbda, drdnc defa Ts ehrinde bana bildirilen bir takm rk fikrlerine cevb olarak, blm blm ayrlm eklde yazdm (Kitb-d-derc)de bildirdim. Beinci defa ise ilmlerin llerini gsteren ve bu lleri iyi anlayanlarn masm bir imma uymaya ihtiyc olmayacan anlatan (El-Ksts-l-mustakm) kitbn yazdm. Burada maksadm unu anlatmakdr: Bu talmiyye mezhebinden, insanlar karanlk fikr ve dncelerden kurtaracak bir if beklenemez. Bilkis bunlar, imm tesbti hussunda dell gstermekden de cizdirler. Uzun zemn onlar denedik. Talme ve masm imma ihtiyc bulunduu hakkndaki iddilarn hakl gibi grdk. ddi etdikleri gibi masm immn onlarn syledikleri zt olduunu kabl eder gibi grndk. Sonra da bu masm immdan ne rendiniz diye sorduk. Bir takm mkil meseleleri onlara anlatdm. Bunlar zmek yle dursun, anlayamadlar bile. Kendi cizliklerini grnce, ii gib imma havle etdiler. Gidip ondan sormak lzmdr dediler. Ne garbdir ki, bunlar masm imm aramak ve onu bularak kurtulua ermek dncesiyle mrlerini boa har 24

cadlar ve ondan hibir ey renemediler. Bunlar pislie bulam bir insan gibi, ykanmak iin su arayarak yorulur. Suyu bulunca da kullanmaz. Yine pislie bulam hlde kalr. Bunlardan bazlar, masm immdan rendii baz bilgileri olduunu iddi eder. rendim dedii eylerin hlss Pisagorun bozuk felsefesinden ibretdir. Pisagor ise, en eski felsefecilerden biridir. Ekol felsefe ekollerinin en ktsdr. Aristo onu ok zaf bularak rezl ve red etmidir. (hvn-s-saf) kitbnda anlatlanlar bu felsefedir. Felsefenin de en mansz ksmdr. Hayret edilir ki, baz kimseler mrleri boyunca ilm tahsli iin yorulurlar. Byle rk ve bozuk bilgilerle kanat ederler. Sonra da ilmin en yksek derecesine ykseldiklerini zan ederler. Bunlar da tecribe etdik. lerini de dlarn da inceledik. Maksadlar, chil halk ve zaf aklllar masm bir imma ve hereyi onun retmesine ihtiyc olduuna inandrmakdr. Byle birine (muallime) ihtiyc yokdur diyenlere kar, kuvvetli szlerle mcdele etmekdir. Birisi kp, muallime, yan masm imma ihtiyc vardr diyerek, onlardan birine uyar gibi grnse ve masm imamdan rendiklerini anlat, onun retdiklerinden bizi de fidelendir dese, arp kalr. Mdem szm kabl etdin, masm imm kendin ara, benim maksadm yalnz bunu kabl etdirmekdir, cevbn verir. nki, iyi bilir ki, baka cevblar vermeye kalksa rezl olacakdr. En ufak kark bir meseleyi dah zmekden ciz kalacakdr. Hatt zmek bir tarafa, o meseleyi anlamakdan da ciz kalacakdr. te talmiyye mezhebi mensblarnn hakk hlleri budur. Tecribe et, onlardan nefret edersin. Biz tecribe etdik ve onlardan el ekdik. TESAVVUF EHLNN YOLU Yukarda bahsi geen ilmleri inceledikden sonra, btn dikkat ve gayretimle tesavvuf yolunu incelemeye baladm. unu anladm ki, tesavvuf yolu, ilm ve amel ile temmlanyor. Tesavvuf ehlinin ilminin z nefse id olan mnileri gemek, nefsi kt huylardan ve fen vasflardan temizlemekdir. Kalbden Allah teldan baka hereyin dncesini atmak ve kalbi Allah telnn zikriyle sslemekdir. Tesavvufun bu ilm yn, bana amel ynnden dah kolay geldi. Bu sebeble nce tesavvuf ehlinden Eb Tlib Mekknin (Kt-l-kulb) adl kitbn, Hris-i Muhsibnin kitblarn, Cneyd-i Baddnin, imm- iblnin, Byezd-i Bistmnin radyallah anhm ve dier byk sflerden nakl edilen szlerin bulunduu kitblar okuyup, incelemek sretiyle, bu ilmi tahsle baladm. Bu ztlarn ilmle anlatdklar maksadlarnn zne vkf oldum. Tesavvuf yolunun iitmekle ve renmekle elde edilebilecek ynn tahsl etdim. Anladm ki, tesavvuf ehlinin bu byklerinin kavumak istedikleri gye, renmekle deil, tadmak, yaamak, sfatlar ve hli deidirmekle ele geer. Shhatin, tokluun sebeblerini, artlarn renmek ayr, shhatli ve tok olmak ayr eydir. Aralarnda ok byk fark vardr. Bunun gibi, serholuk mideden dimga ykselen buhrn, dimg sarmasndan ortaya 25

kan bir hldir eklindeki tarfini bilmekle, serho olmak arasnda da byk fark vardr. Fekat, serho olan serholuu tarf edemez. Serholuun ne olduunu bilmez. Akl banda olan bir kimse ise, serholuu tarf eder, alkal eylerini bilir. Hlbuki, kendisinde serholuk hli yokdur, serho deildir. Hasta olan doktor, shhatin tarfini, artlarn ve ilclarn bilir. Hlbuki, o nda shhatini kaybetmidir. te bunun gibi, zhdn, dnydan yz evirmenin hakkatini, artlarn, sebeblerini bilmekle, zhid olarak yaamak arasnda fark vardr. yice anladm ki, tesavvuf ehli gzel hllere shib ve kuru szlerden uzakdrlar. Tesavvufda ilm yoluyla renilmesi mmkin olan eyleri tahsl etdim. Benim iin, iitmekle ve renmekle elde edilemeyen ancak, tatmakla, yaamakla, o yolun ehli olmakla kavuulandan baka bir ey kalmamd. Dn ve akl ilmleri iyice kavramak iin, lykyla rendiim ilm dallar ve ykseldiim meslekler, bana, Allah telya, Peygamberlie ve hret gnne, bhe gtrmez, salam bir mn kazandrmd. mnn esslar belli bir dell ile deil, bilkis saysz sebeblerle, karnelerle ve tecribelerle kalbime iyice yerlemidi. unu iyice anladm ki, hretde sedete kavumak iin, takv zere yaamak, harmlardan saknmak, nefsi hev ve hevesinden men etmek tek redir. Bu iin ba da, bir gurr ve aldan yeri olan dnydan uzaklap, hrete balanmak, btn varl ile temmen Allah telya ynelmek, kalbin dnydan alkasn kesmekdir. Bu ise, ancak, maldan, makmdan, yksek gyelere ulamaya engel olan eylerden uzak durmakla mmkin olur. Sonra, kendi vaziyyetimi tedkk etdim. Grdm ki, dny meglelerine dalmm. Bu megleler beni temmen sarm hldedir. Yapdm ileri dndm. En gzel iim, ders vermek ve talebe yetidirmekdi. Bu ide de hrete pek fidesi olmayan, mhim olmyan bir takm ilmlerle megl olduumu grdm. Ders vermekdeki niyyetimi aradrdm. Onun da Allah rzs iin olmadn, n ve hret kazanmak, makm ve mevki shibi olmak arzsundan ileri geldiini anladm. Uurumun kenrnda olduumu, hlimi dzeltmezsem atee yuvarlanacama kanat getirdim. Bir mddet devml bunu dndm. Henz irdeme hkim durumda idim. Birgn Badddan ayrlp gitmee ve o hllerden kurtulmaa kesin karr verirdim. Ertesi gn bu kararmdan vazgeerdim. Karrsz bir hlde idim. Bir sabh hret arzsu kuvvet bulsa, akam dny arzlar bir ordu gibi zerime saldrp, o arzyu mutlaka datyordu. Dny arzlar bir zincir gibi, beni makm ve mevkiye doru srklyordu. mn mndsi de yle sesleniyordu: (G zemn geldi. mrn bitmek zeredir. nnde uzun hret yolculuu vardr. imdiye kadar rendiin ilm ve yapdn amel hep riydr, gsteridir. imdi hrete hzrlanmazsan, ne zemn hzrlanacaksn. Dny alkalarn imdi kesmezsen, ne zemn keseceksin.) O zemn iimdeki nceki arz yeniden uyanrd. Badddan ayrlp gitmek karrm kuvvetlenirdi. Bu sefer eytn y 26

le vesvese verirdi: Bu hlin bir hastalkdr. Sakn itibr etme. nki, abuk geecek bir hldir. Eer ona uyarak u nda bulunduun mevkiyi ve kimsenin bozamayaca muntazam hayt terk edersen, bir gn nefsin tekrr dnmek ister. Fekat bir dah ele gemez. Hicr drtyzseksensekiz senesi Receb ayndan itibren, alt ay kadar dny arzlar ile hret arzlar arasnda karrsz kaldm. Sonra, artk i ihtiyr olmakdan kp, zarr bir hle dnd. nki, Allah tel dilime bir kilit vurdu. Ders veremeyecek sretde baland. Talebelerimi memnn etmek iin, birgn olsun ders vermeye kendimi zorladm. Fekat dilim bir kelime dah syleyemedi. Buna gcm yetmiyordu. Sonra dilimdeki tutukluk kalbime bir hzn verdi. Bu znt sebebiyle midemde hazm kuvveti kalmad. Yimekden, imekden kesildim. Boazmdan su gemiyordu. Bir lokmay hazm edemiyordum. Bu yzden bedenim zafledi. Doktorlar bana ilcn fide vereceinden mdi kesdiler. Bu durum, kalbe id bir hldir. Ondan da mzca, yan tabatna siryet etmidir. Kalbde meydna gelen bu byk znt gitmedikce, ilcla iyiledirmeye imkn yokdur, dediler. ciz kaldm, irdemin temmen elden kdn grnce, resiz kalan kimsenin yalvarmas gibi, Allah telya sndm. resiz kalanlarn dsn geri evirmeyen Allah tel dm kabl buyurdu. Bana makm, mevki, mal, ile, evld ve dost gibi eylere gnl balamakdan kurtulmay ihsn etdi. mda ikmet etmeye karr verdim. Halfenin ve beni sevenlerin bu arzmu renmelerini istemiyordum. Mekkeye gidecek gibi grndm. Bir dah dnmemek zere Badddan ayrlacam latf, uygun hlelerle belli etmemeye aldm. Btn Irk limleri gitmemem iin, tenkdde bulundular. Onlarn arasnda, hereyden yz evirmemin dn bir sebebden olduunu kabl edecek bir kimse yokdu. Onlar benim bulunduum mevkinin, dnin en yksek mevkii olduunu zan ediyorlard. Bilgileri ancak bu kadarna yetiyordu. Sonra halk, gitmemin sebebi hakknda bir takm tahmnler arasnda ard kald. Irkdan uzak olanlar ise, bu gidiimin memleketi idre eden devlet adamlarnn arzlarndan ileri geldiini zan ediyorlard. Devlet adamlarna yakn olanlar da, onlarn beni brakmamak iin ne kadar uradklarn, yapdm knadklarn, benim de onlardan yz evirdiimi, szlerine kulak asmadm gryorlard. Bu, Allahdan gelmi bir idir. limlere ve ehl-i islma nazar dedi. Bunun baka bir sebebi olamaz diyorlard. Malmdan, bana ve ocuklarmn nafakasna yetecek kadarn ayrdm. Geri kalann temmen datdm. Irk mal mslimnlara vakf olduu iin, byle ilere ayrlmas cizdir. Dnyda, bir limin ocuklar iin ayraca bu maldan dah iyi bir mal grmedim. Nihyet, Badddan ayrlp, ma gitdim. mda iki seneye yakn ikmet etdim. Bu zemn iinde, tesavvuf kitblarndan rendiim gibi, nefsimi fen hllerden temizlemek, ahlkm gzelledirmek, Allah tely zikr etmek, kalbimi tas 27

fiye etmekle megl oldum. nsanlardan uzak durup, zemnm riyzetle ve ibdetle geirdim. mdaki Emev cminde bir mddet itikfa girdim. Cminin minresine kar, kapy kilitlerdim ve btn gn orada kalrdm. Sonra Kudse gitdim. Beyt-i mukaddese girdim. Her gn Sahrtullaha (Peygamberlerin ve Evliynn ibdet mahalli olmakla mehr yer) girer, kaplar zerime kilitlerdim. Kuds ve hazret-i brhm Hallullah aleyhisselm ziyretden sonra, hac farizsn yerine getirmek, Mekke-i mkerremenin ve Medne-i mnevverenin bereketlerine kavumak, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem kabr-i erfini ziyretle ereflenmek arzsu kalbime dd. Hicza gidip, bu arzma kavudum. Dah sonra, ocuklarmn daveti ve iimdeki arz, beni vatanma ekdi. Hi dnme dncesinde olmadm hlde, dndm. Yine insanlardan uzak yaamay terch etdim. Yalnz kalmaa, Allah tely zikr etmee ve ondan baka hereyi kalbimden karmaa ok hrsl idim. Zemnn hdiseleri, oluk-ocuk derdi, geim sknts, huzrumu bozuyor, yalnzlkdan duyduum tad bozuyordu. Bu tad ancak arasra duyuyordum. Bununla berber, o hle kavumakdan mdimi kesmedim. On sene kadar byle devm etdim. Yalnzlklarm srasnda bana o kadar ey malm oldu ki, onlar temmen anlatmak mmkin deildir. Fidelenmek iin birazndan bahsedeyim. Kesin bir eklde anladm ki, tesavvuf ehli, Allah telnn yolunda olan kimselerdir. Onlarn hlleri, hllerin en iyisidir. Yollar, yollarn en dorusudur. Ahlklar ahlklarn en temizidir. Dnin essna vkf olan limlerin ilmi, hkemnn hikmeti, onlarn hllerinden ve ahlklarndan bir ksmn deidirmek, dah iyi bir hle getirmek iin bir araya gelse, buna imkn bulamazlar. Dah iyisini ortaya koyamazlar. Onlarn zhiren ve btnen btn hl ve hareketleri, nbvvet kandilinin ndan alnmdr. Yeryznde ise, nbvvet ndan baka aydnlanacak bir nr yokdur. Hsl bir tarkat, bir yol ki, ilk art olan temizlik, kalbden msivy, yan Allah teldan baka hereyi karmakdr. Bunun anahtar, kalbin dim Allah tely anmakla megl olmasdr. Bu hl, nemzdaki iftith tekbri mesbesindedir. Netcesi, temmen Allah telnn varlnda yok olmakdr. Byle bir yol hakknda baka ne sylenebilir. Allah telnn varlnda yok olmann son mertebe saylmas, balangda istek ve irde ile yaplabilen hllere gredir. Yoksa aslnda o fen makm, tarkatn balangcdr. Ondan nceki hller, bu yolun yolcular iin, sokak kaps ile evin asl kaps arasndaki avlu durumundadr. Tarkatn balangcndan itibren kefler, mhedeler balar. Hatt yle olur ki, slikler (tarkat yolcular) uyankken melekleri, Peygamberlerin aleyhimsselm rhniyyetlerini grrler. Szlerini iitirler ve onlardan 28

pekok fideler elde ederler. Dah sonra onlarn rhniyyetlerini ve sretlerini grmekden yle yksek derecelere ykselme hli hsl olur ki, bunu szle anlatmak mmkin deildir. Kim o hli anlatmak isterse, sznde saknlmas imknsz ak hatlar olur. Hls i, Allah telya o kadar yaklamak derecesine varr ki, bir zmre Allah ile birlediini, bir zmre Allaha vsl olduunu tehayyl eder. Bunun temm hatdr. Niin hat olduunu (El-Maksad-l-aks) kitbmzda akladk. Kendisinde bu hl meydna gelen kimse: Aklma getirmediim ey oldu, Asln sorma, iyi zanda bulun. Mansnda olan beyte uyarak, fazla bir ey sylememelidir. Netce olarak, tesavvuf ehlinin yolunda ilerleyip, bu yola zevk ile vkf olmayanlar, nbvvetin hakkatini anlayamazlar. Sdece ismini bilirler. Evliydan hsl olan kermetler, Peygamberlerden ilk zemnlarda hsl olan hllerdir. Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, Peygamberlii bildirilmeden nce, Hra dana ekilip, insanlardan uzak kalarak, Allah telya ibdet etdii sradaki hli byle idi. Hatt arablar, Muhammed sallallah aleyhi ve sellem, Rabbine k oldu, dediler. Bu yle bir hldir ki, ne olduunu o yolda ilerlemi olanlar, onu zevk ile, tadarak anlarlar. Bu zevki tatmayanlar, tesavvuf ehlinin sohbetinde bulunarak, tecribe ede ede ve iite, iite hllerin almeti ve delleti ile anlarlar. te tesavvuf ehli ile birlikde bulunanlar, onlardan bu yakni istifde ederler. Onlar yle kimselerdir ki, sohbetlerinde bulunanlar,dalletde kalmaz. Sohbetlerinde bulunma erefinden mahrm kalanlar, (hy- ulmid-dn) kitbmzn Acib-l-kalb ksmnda bahsetdiimiz gibi, akl delllerle bunun mmkin olduunu yaknen anlarlar. Bu hlleri, akl delllerle incelemek ilmdir. O hller ile hllenmek ise zevkdir, tatmakdr. Hsn-i zan ve tecribe ile kabl etmek mndr. te bu, ilm, hl (zevk) ve inanmak olmak zere derecedir. Allah tel, Kurn- kermde Mcdele sresi 11.ci yet-i kermesinde melen, (Allah sizden mn edenleri ve kendilerine ilm verilenleri derecelere ykseltir...) buyurdu. Bu dereceye kavuanlarn dnda kalan bir takm chil kimseler vardr ki, bu hlleri inkr ederler. Byle szlere aarlar ve alay ederler. Bunlar ne hezeynlar yapyorlar derler. Bunlar hakknda Allah tel, Peygamber efendimize sallallah aleyhi ve sellem melen yle buyurdu: (O mnfklardan seni dinlemeye gelen de var. Hatt Senin yanndan kdklar zemn, (Eshb- kirmdan) kendilerine ilm verilmi olanlara yle derler: O biraz nce ne syledi? (Bylece alay ederler). Bunlar yle kimselerdir ki, Allah kalblerini mhrlemidir de, hep hevlarna uymulardr. (Muhammed sresi: 16.ci yet-i kermesi.) Tesavvuf ehlinin yolunda ilerlemem syesinde muttali olduum husslardan biri de, nbvvetin hakkati ve hussiyyeti bana ikr oldu. N 29

bvvetin essna dir burada malmt vermek lzmdr. Buna ok ihtiyc vardr. NBVVETN HAKKAT VE BTN NSANLARIN ONA MUHTC OLMASI u bilinmelidir ki, insan dnyya ilk geldiinde, bilgisiz, Allah telnn yaratd btn lemlerden habersiz olarak yaratlmdr. lemler okdur. Saylarn Allah teldan baka kimse bilmez. Nitekim, Kurn- kermde [Mddesir sresi 31.ci yetinde] melen: Allahn ordularnn saysn Ondan baka kimse bilmez) buyurdu. nsan, idrki syesinde lemden haberdr olur. drklerden herbiri de, insan onunla bir lemi anlasn diye yaratlmdr. lemlerden maksadmz, varlklarn eidleridir. nsanda en nce dokunma duyusu yaratlr. Bu duyu ile souu, sca, nemi, kuruyu, yumua, katy ve benzerlerini idrk eder. Bu duyu, renkleri ve sesleri katiyyen anlayamaz. Bunlar, dokunma duyusuna gre yok demekdir. Sonra insanda grme duyusu yaratlr. Bununla da renkleri, eklleri anlar. Grme duyusuna id lem, duyu ile anlalabilen lemlerin en geniidir. Dah sonra insanda, iitme duyusu yaratlr. Bununla sesleri, nameleri iitir. Nihyet insanda zevk, tatma duyusu yaratlr. Bylece duyu leminin idrk vstalar olan duyu organlar temmlanr. Yedi yana yaklad zemn, temyz gc, yan nesneleri birbirinden ayrma gc yaratlr. Bu a, insan varlnn baka bir duruma girdii adr. nsan bu ada, duyu organlaryla anlalamayan eyleri de anlar. nsan, dah sonra baka bir duruma ykselir. Kendisinde akl yaratlr. nsan akl ile, lzmlu, mmkin ve imknsz olanlar ayrr. Akl, temyz ve his kuvvetlerinin, duyu organlarnn anlayamad eyleri anlar. Allah tel baz sedii kullarnda, akldan sonra, baka bir kuvvet dah yaratr. Bununla, akln bilemedii, bulamad eyler ve ilerde olacak eyler anlalr. Buna nbvvet yan Peygamberlik kuvveti denir. Temyiz kuvveti, akl ile anlalan eyleri anlayamad iin, bunlara inanmyor. Akl da, Peygamberlik kuvveti ile anlalan eyleri anlayamad iin, bunlarn var olduklarna inanmyor, inkr ediyor. Anlamadn inkr etmek, anlamamann, bilmemenin ifdesi oluyor. Bunun gibi kr olarak dnyya gelen kimse, renkleri, eklleri hi iitmese bunlar bilmez. Varlklarna inanmaz. Allah tel, nbvvet kuvvetinin de bulunduunu kullarna bildirmek iin, bu kuvvetin benzeri olarak, insanlarda ryy yaratd. nsan ilerde olacak eyi, akca vey lem-i misldeki ekli ile baz ryda grmekdedir. Ryy bilmeyen birine, insan l gibi baygn hle gelip, dnce ve btn hisleri gidince, akln ermedii gayba id eyleri gryor denilse inanmaz. Byle eyin olamayacan isbta kalkarak, insan etrafn his kuvvetleri ile anlyor. Bu kuvvetler bozulursa, birey idrk edemiyor. Hele hi ilemedikleri, feal olmadklar zemn hibir eyi anlyamaz der. Byle bozuk mantk yrtr. Akl ile bilinen eyleri his kuvvet 30

leri anlyamadklar gibi, nbvvet kuvveti ile bilinen eyleri akl anlyamyor. Peygamberlik kuvvetinin bulunduunda bhesi olanlar, bunun mmkin olmasnda vey mmkin ise de, vki olmasnda bhe ediyorlar. Bunun mevcd ve vki olmas, mmkin olduunu gstermekdedir. Bunun mevcd olduunu da, Peygamberlerin akln ermedii bilgileri haber vermeleri gstermekdedir. Akl ile, hesb ile, tecribe ile anlalamyan bu bilgiler, ancak Allah telnn ilhm etmesi ile, yan Peygamberlik kuvveti ile anlalmdr. Peygamberlik kuvvetinin bundan baka zellikleri de vardr. Bir zelliin benzeri olan ry, insanlarda bulunduu iin, biz de, misl olarak bunu bildirdik. Baka zellikleri, tesavvuf yolunda alanlarda zevk yolu ile hsl olur. Peygamberde bulunup, sende bulunmyan bir zellii asl anlyamazsn. Anlyamaynca, onu nasl tasdk edebilirsin? nki tasdk, anladkdan sonra mmkindir. O zellik sende tesavvuf yolunun balangcnda hsl olur. Hsl olan bu zelliin mikdr nisbetinde bir eid zevke kavuursun. Bu zevke kys ederek, benzeri sende hsl olmam hlleri tasdk edersin. te tek bana bu zellik, nbvvete mn etmen iin sana kfdir. Bir ahsn Peygamber olup olmadnda bhesi olan kimse, onun yaayn grmeli vey yaayn bildiren haberleri, insfla incelemelidir. Tb vey fkh ilmini iyi bilen kimse, tp vey fkh liminin haytn bildiren haberleri incelemekle onun hakknda malmt shibi olur. Mesel, imm- finin fkh limi vey Calinosun tabb olup olmadn anlamak iin, bu ilmleri iyi renmek, sonra bunlarn bu ilmler zerindeki kitblarn incelemek lzmdr. Bunun gibi, Peygamberlik zerinde malmt edinen ve sonra Kurn- kermi ve hads-i erfleri inceleyen kimse, Muhammed aleyhisselmn Peygamber olduunu ve Peygamberlik derecelerinin en stnde bulunduunu iyi anlar. Hele Onun szlerinin kalbi temizlemekde olan tesrlerini renince ve hele Onun bildirdiklerini yaparak kendi kalb gz alnca, Onun Peygamber olduuna mn, yakn hlini alr. Onun, (Bildiklerine uygun hareket edene, Allah tel bilmediklerini bildirir.) ve (Zlime yardm eden, ondan zarar grr.) ve (Sabhlar, yalnz Allah telnn rzsn kazanma dnen kimseyi, Allah tel, dny ve hret arzlarna kavudurur) hads-i erflerinin doru olduunu bin, iki bin, hatt binlerce defa tecribe edersen, sende kesin bir ilm hsl olur. Bylece ilmin ve mnn kuvvetlenir. Nbvvet hakknda yakn elde etmek ve mnn zevk, yan grm gibi olmas, tesavvuf yolunda almakla olur. Bu yolda ilerlemee gayret et. Yoksa denein ejderh olmas, ayn ikiye blnmesi mucizelerine bakmak kf gelmez. Sdece bu mucizelere bakp da, saylamyacak kadar ok olan almetleri gz nnde tutmazsan, bu mucizeleri sihr ve hayl sayarsn. Baz kimseleri dallete, baz kimseleri de hidyete kavu 31

duran Allah tel tarafndan bir nev ibtil, dallete drme zan edersin. nki, Allah tel [Kurn- kermde, Ftr sresi, 8.ci yetinde] melen, (Allah, diledii kimseyi dallete, dilediini de hidyete erdirir) buyurdu. Mucizelerle alkal olarak sana baz sller sorulabilir. O zemn, mucizenin nbvvete iret etdii hussundaki inancnn dayana sdece ok dzgn ve tesrli szlerden ibret kalrsa, bunun tersini iddi eden birisinin, dah tesrli szleri ile bheye debilirsin. Bylece, mnn sarslr. Mucizeler, senin nazarnda Peygamberlii bildiren birok delllerden biri olsun. Bylece, sende, Peygamberlik hakknda sdece bir delle deil, pek ok delle dayanan ve reddi mmkin olmayan kesin ilm, mn hsl olur. Mesel, bir kimseye yalan sylemeleri mmkin olmayan bir cemat, bir ey sylediinde, o kimsede kesin bir ilm hsl olur. Fekat o kimse, sdece belli bir ahsn bildirmesiyle kesin ilmi, bilgiyi elde edemez. Geri ona hsl olan bu yakn, yan kesin inanma, bunu haber veren cematin dnda olamayaca gibi, ayr ayr ferdleri de belli deildir. te, kuvvetli ve ilme dayanan mn budur. Zevkle, tadarak elde edilen mn ise, gzle grmek, elle tutmak gibidir. Bu ise, sdece tesavvuf yolunda ele geer. Nbvvetin hakkatine dir verdiimiz bu malmt, maksadmz anlatmaa kfdir. Bu meseleleri aklamaya neden ihtiyc olduunu ileride beyn edeceim. DERS VERMEY TERK ETDKDEN SONRA, TEKRR DERS VERMEE BALAMAMIN SEBEB On seneye yakn uzlet ve halvet hlinde, yan insanlardan uzak, yalnz yaadm. Bu zemn iinde sayamyacam birok sebeblerden dolay, bazan zevkle, tadarak, bazen akl dell ile, bazan da mnmla anladm ki, insan, beden ve kalbden yaratlmdr. Kalbden maksadm, llerde ve hayvanlarda da bulunan yrek deil. Allah tely tanmaya mahss rhun hakkatidir. Bedenin bir shhat hli vardr ki, sedeti ona baldr. Bir de hastalk hli vardr ki, helk olmasna sebebdir. Kalbin de shhat ve hastalk hli vardr. nsanlar iin, [ura sresi, 89.cu yetinde melen], (Ancak selm ve pk bir kalb ile Allahn huzruna varanlar kurtulur) buyurulmudur. Kalbin hastal da vardr ki, insann dnyda ve hretde ebed helkine sebeb olur. Allah tel Kurn- kermde [Bekara sresi, 10.cu yetinde] melen, (Kalblerinde hastalk vardr) buyurdu. Allah tely tanmamak ldrc zehrdir. Nefsin arzlarna uyarak, Allah telnn emrlerini yapmamak, kalbi ldren bir hastalkdr. Allah telya itat ise, kalbi diriltir. Nefsin arzlarna muhlefet ederek tatde bulunmak, kalbin hastalna if veren ilcdr. Beden hastaln gidermek, ilclarla tedvye bal olduu gibi, kalb hastalnn tedvsi de bir takm ilclarla mmkindir. Bedenin tedvsi iin kullanlan ilclarn tesrleri, akl ile kavranamayan zelliklerdendir. Nbv 32

vete mahss zelliklerle varlklarn zelliklerini anlayan ve Peygamberlerden gelen bilgilere shib olan tabbleri takld etmek lzm olur. Bunun gibi, bana zarr bir ilm olarak malm oldu ki, Peygamberler tarafndan mikdrlar belli edilen ibdet ilclarnn da tesrleri, akl ile idrk olunamaz. Bunlar akl ile anlamaya uramamaldr. Nbvvet nru ile idrk eden Peygamberleri takld etmek, emrlerine uymak lzmdr. lclar, eidleri ve mikdrlar baka baka olan, eidli maddelerden yaplr. Bir ksm maddeler, dierlerinin iki kat olur. Bu sebebsiz deildir. zelliklerine gre, byle olmas cb eder. Kalb hastalklarnn ilc olan ibdetler de, byle mikdr ve eidi deiik olan hareketlerden ibretdir. Secde, rknun iki katdr. Sabh nemz, ikindi nemznn yars kadardr. Byle olmasnda ilh bir sr vardr. Bu sr, ancak nbvvet nruyla anlalabilen bir zellik cinsindendir. bdetlerin bu durumlar iin, akl yoluyla hikmet ve sebeb arayanlar vey bu zelliklerin ilh bir srra dayanmadn, tesdfen bir ey olduunu zan edenler, ahmaklklarn ve chilliklerini ortaya koymulardr. lclarda onlar meydna getiren bir takm temel maddeler vardr. Bunlar, temel unsrlar saylr. Bir de ilclar hzrlarken, baz husslar gz nnde tutulur. Bunlar da ilclarn temel maddelerinin tesrini gstermesi iin, yardmc maddelerdir. Bunlarn da herbirinin ayr bir yeri vardr. Bunun gibi, snnetler ve nfileler asl rknleri (farzlar) temmlaycdr. Hls, Peygamberler, kalb hastalklarnn tabbleridir. Akln fidesi ve ii, bize Peygamberleri tasdk ve ehdet etdirmekdir. Nbvvet nruyla idrk edilen srlar anlamakdan ciz olduumuzu itirf etdirmekdir. Bizi elimizden tutup, krleri rehberlerine, arp kalm olan hastalar efkatli tabbe teslm eder gibi, nbvvete teslm etmesidir. te akln yapaca i, bu kadardr. Bundan tesine geemez, karamaz. Ancak tabbin kendisine sylediini bize haber verir. Bu meseleler; halk arasndan uzaklap, yalnz yaadm mddet iinde det gzle grr gibi kesin ve zarr bir tarzda anladm meselelerdir. Dier tarafdan, nbvvetin var olup olmad ve mhiyeti hussunda, Peygamberlerin bildirdii hkmlerle amel etmekde, insanlarn itikdnn zaflediini grdm. Bu durumun, halk arasnda yaygn hlde olduuna hid oldum. Halkdaki gevekliin ve mn zafliinin sebeblerini aradrdm ve buldum. Bunlar drt sebebdir: Birincisi: Felsefe bilgileri ile megl olanlardan kaynaklanan sebebdir. kincisi: Tesavvuf yoluna mensb olanlara dayanan sebebdir. ncs: Talm iddisna (smliyyeye) mensb olanlara dayanan sebebdir. Drdncs: Halk arasnda lim diye tannm kimselere dayanan sebebdir. 33

Bir mddet de halkn durumunu aradrdm. Dnin emrlerini yerine getirmekde kusr edenlere, bunun sebeblerini sordum. Niin bhe etdiklerini, itikdlarn ve kalblerindeki dncelerini aradrdm. Byle kimselere: Niin dnin emrlerini yapmyorsun? Eer hrete inanyorsan ve hzrlanmyorsan, onu dny karlnda satyorsan, bu hl ahmaklkdr. nki sen, ikiyi bire karlk deimezsin. Nasl oluyor da, ebed hret haytn, bu geici dnyya karlk deiiyorsun. Eer hrete inanmyorsan, mnn yok demekdir. mna kavumak iin derhl tedbr al, nefsine hkim ol. inde sakl olan kfrn sebebini aradr. Geri sen kalbinde sakl olan kfr akca sylemiyorsun. Sdece, kendini mn shibi ve dne bal gibi gstermekle, kfrn aa vurmamak fidesizdir, diyordum. Bazs buna yle cevb veriyordu: Dnin emrlerini yerine getirmek hussunda limlerin bizden dah ok dikkat etmeleri lzmdr. Fazletli diye hret bulanlardan falan kimse, nemz klmyor. Falan kimse, erb iiyor. Falan, vakf ve yetm mal yiyor. Falanca da harmlardan saknmyor. Bir dieri de rvet alyor ve sire. Dier bir ahs da yle dedi: Baz kimseler, tesavvuf ilmine ve hllerine vkf olduunu syleyerek, tesavvufdan dem vuruyor. bdet etmeye hcet brakmayan bir makma ykseldiini sylyor! nc bir kimse ise, hereyi mubh ve hall gren bir mezhebin, yan ibh ehlinin yoluna sapmdr. Onlarn bhelerinden bir bheye saplanm, dnin emrlerini yerine getirmiyor. Bunlar, tesavvuf yolundan uzak sapk kimselerdir. Drdnc bir kimse de, talmiyye ehliyle karlam, diyor ki: Hakk bulmak gdr. Ona varan yol kapaldr. Bu konuda ok ihtilf vardr. Mezheblerden biri dierinden dah doru gzkmyor. Akl delller ise, birbirini rtyor. Bu dellleri ortaya atanlarn grlerine gvenilmez. Talmiyye mezhebine davet edenler de, delllerinde zorlayc olup, ellerinde dell olmadan hkm veriyorlar. Bu durumda niin bheli olan eyleri yapmakla megl olaym. Beinci kimse de diyordu ki: Ben dnin emrlerini bakasn takld ederek niin yapaym. Ben aydn insanm. Felsefe ilmini okudum ve Peygamberliin hakkatini idrk etdim. Onun hakkati, hikmetlere ve maslahata, fidelere dayanyor. bdetlerden maksad, halkn chil ksmn zabtetmek, onlar, birbirini ldrmekden, ekimekden ve nefsn arzlardan alkoymakdr. Ben chil halkdan biri deilim ki, dnin emrleri altna gireyim. Ben hikmet shibiyim ve hikmete uyarm. Hakkati hikmetle grrm. Bu hussda taklde, Peygambere tbi olmaa ihtiycm yokdur. te, ilhiyyn felsefecilerinin kitblarn okuyanlar vey bni Sn ve Frbnin kitblarndan bunlar renen kimselerin inanclar byledir. Byle kimseler, islmiyyeti kendilerine ss vstas yaparlar. Onlar ou kerre Kurn- ke 34

rm okurken, cemate gidip, nemz klarken ve szde dni ok medh etdiklerini grrsn. Fekat, erb ierler ve dnin harm dedii eyleri yapmakdan saknmazlar. Bunlardan birine, Peygamberlie inanmyorsan, niin nemz klyorsun diye sylenilse, bedenimin idman iin der ve bu halkn bir detidir. Halkn yapd gibi yapyor gzkmek, malm, oluk ocuumu korumaya vesle oluyor diye cevb verir. Bunlardan bir ksmna da, din gerek, nbvvet hakdr, denip, o hlde niin iki iiyorsun diye sorulunca, u cevb verir. ki, insanlar arasnda kin ve dmanla sebeb olduu iin yasaklanmdr. Ben ilmim ve hikmetimle, aydn olmam syesinde bu tehlkelerden korunurum. ki imekden maksadm, zekm keskinledirmekdir, cevbn verir. bni Sn, yazd ahdnmede, Allah telya ahdlerde bulunmu, dnin emrlerini yerine getireceini, ibdetlerde kusr etmeyeceini, erb zevk iin deil, tedv iin ieceini sylemidir. te felsefecilerden mn shibi olduunu iddi edenin mn bu kadardr. Bir ksm insanlar, bu felsefecilere aldanmdr. Felsefecilere itirz edenlerin itirzlarnn zaflii, yan bu itirz yaparken farknda olmadan hendese, mantk ve benzeri gibi kendilerine lzm olan ilmleri de red etmeleri, itirzlarn zafletmidir. Bu durum ise, halkn felsefecilere aldanmasn artdrmdr. Bu hussa dah nce iret etmidik. Bu gibi sebeblerle halkn mnnn bu derece zaflediini grnce, bu bheleri ortadan kaldrmak iin, kendimi hzrlanm bir hlde buldum. Bu adamlar rezl etmek, benim iin bir yudum su imekden dah kolay oldu. nki, felsefecilerin, talmiyyenin, lim geinenlerin ve tesavvuf ehlinin ilmlerini tam mansyla renmidim. Kalbime dodu ki, byle bir zemnda bunu yapmak, benim iin kanlmaz, ihmle gelmez zarr bir idir. Kendi kendime; yalnz yaamak, halk arasna karmamak ne ie yarar? Hlbuki hastalk, salgn hlini alm, bunu tedv edecek tabbler de hastalanm, halk sapklkdan helk olmak zeredir diyordum. Yine bu bely gidermek, bu karanl ortadan kaldrmak iin, baka ne zemn imkn bulabilirsin? Zemn, fetret zemn, devr, btl devridir. Halk sapd btl yoldan doru yola arsan, bu devrdeki insanlarn hepsi sana dman kesilir. Onlara nasl kar koyabilirsin ve onlarla nasl ba edebilirsin? Bu ancak dnine bal ve gl bir hkmdrn yardm ile olabilir diyordum. Bir ara hakk dell ile aklamakdan ciz olduumu rhsat kabl ederek, uzlete, insanlardan uzak kalmaa devm etmee karr verdim. Allah tel takdriyle, zemnn sultnnn kalbinde bir arz uyandrd. Onun bu arzsunda dardan baka bir tesr yokdu. Halkn iine dd bu fetret devrini kaldrmam iin, Nibura gitmememi kesin bir emrle bildirdi. Emr o derece kesin idi ki, muhlefetde srr etseydim, sultnn kalbini krm olurdum. Bu hizmeti yapmakdan kendimi mazr grmemin zaf bir sebebe dayandnn farkna vardm. Tenbellik, istirhat, nefsi azz tutmak, halkdan gelecek olan skntlardan korunmak gi 35

bi sebeblerle, halkdan uzak yaamak lyk deildi. nsanlarn cefsnn gl, nefse rhsat veslesi olamazd. Allah tel, [Kurn- kermde, Ankebt sresinin, bir, iki ve nc yet-i kermelerinde] melen, (Elf, lm, mm. nsanlar, imtihndan geirilmeden, sdece, mn etdik, demeleriyle braklvereceklerini mi sandlar? Biz onlardan ncekileri de imtihndan geirmiizdir. Elbette Allah, dorular ortaya karacak, yalanclar da mutlaka ortaya koyacakdr) buyurdu. Allah tel yine Reslne sallallah aleyhi ve sellem [Kurn- kermde, Enam sresi otuzdrdnc yetinde] melen, (Muhakkak ki, senden nceki Peygamberleri de yalanladlar. Onlar yalanlamalara kar sabretdiler ve yardmmz, kendilerine yetiinceye kadar skntlara katlandlar. Allahn hkmlerini hibir g deidiremez. Muhakkak ki, Peygamberlerin haberlerinden bazs sana geldi) buyurdu. Allah tel yine [Kurn- kermde, Yasn sresinin ilk onbir yet-i kermesinde] melen, (Yasn. Hikmetlerle dolu Kurna yemn ederim ki, sen Peygamberlerdensin. Dosdoru yoldasn. Kurn, Azz ve Rahm olan Allah tarafndan indirilmidir. Onunla atalar uyarlm azgn bir kavmi uyarasn diye gnderildin. Onlardan ou, azbmza mstehak oldu. Onlar mn etmezler. Biz onlarn boyunlarna ene kemiklerine dayanacak eklde birer demir halka geirdik. Balar kalkk duruyor, aa bakamyorlar. nlerinde bir set, arkalarnda bir set yaratdk. Onlar her tarafdan evirdik. nlerini, arkalarn gremiyorlar. Onlar uyarsan da, uyarmasan da birdir. mn etmezler. Sen ancak, Kurna uyan ve grmedii hlde Allahdan korkan kimseleri uyarabilirsin. Onlar marifet ve Cennetle mjdele) buyurdu. Halkn arasna dnme hussunda kalb gz ak ve mhede erbbndan, yan tesavvuf ehli byklerden birok kimse ile istirede bulundum. Hepsi artk uzleti terk edip, insanlarn arasna dnmek cb etdiini szbirlii ile sylediler. Tesavvuf ehlinden baz slih kimseler tarafndan grlen ve dilden dile dolaan rylar da insanlarn arasna dnmemi, halk akna eviren sapklklara cevb vermek iin harekete gememi iret ediyor ve kuvvetlendiriyordu. Bu rylar, Allah telnn bu asrn yan hicr beinci asrn banda, takdr buyurduu bir hayrn doru itikda, yan Ehl-i snnete dnmenin balangc olduunu gsteriyordu. Allah tel, her asrn banda dni yeniden dirilteceini vad buyurdu. Btn bu ehdetlerden dolay kalbimde mdim kuvvetlendi. Hsn-i zannm glib geldi. Hicr drtyzdoksandokuz senesi Zilkde aynda bu mhim vazfeyi, yan tecdd iini yerine getirmek iin Nibra hareket etmem nasb oldu. Badddan ayrlm drtyzseksensekiz senesinin Zilkde aynda idi. Demek ki, insanlardan ayr, uzlet hlinde yaamam, onbir seneyi doldurmudu. Nibra gitmek zere yola kmam Allah telnn takdr buyurduu bir hareket idi. Bu, Allah telnn yle hikmetler dolu tak 36

drlerindendir ki, insanlardan uzak yaadm esnda kalbimden hi gememi idi. Nitekim Badddan ayrlmak ve iinde bulunduum makm, mevkii, mal, mlk ve evldlarm terk etmek de asl htrmdan gememidi. Kalbleri ve hlleri deidiren Allah teldr. Bir hads-i erfde: (Mminin kalbi, Rahmnn kudret elinin iki parma arasndadr) buyuruldu. yi biliyorum ki, ilmi yaymaya, talebelere ders vermeye dndm. Fekat bu dn, grnd gibi deil, baka, ok baka bir dndr. Eski hlime dnmedim. nki dnmek eski hle girmekdir. Ben eskiden insana mevki kazandran ilmi yayyordum. Szlerimle ve hllerimle o ilme davet ediyordum. imdi ise, insana makm ve mevkii terk etdiren, rtbeden uzaklamay reten ilme davet ediyorum. Niyyetim ve arzm budur. Bu hlimi Allah tel biliyor. Ben kendi nefsimi ve bakalarn slh etmek istiyorum. Murdma erecekmiyim yoksa, mahrm mu kalacam, bilemiyorum. Fekat, kesin ve grm gibi bir inan ile inanyorum ki, bir hlin deimesi, bir ii yapmak kuvveti, ancak Allah telnn yardm ile ve muvaffak etmesiyledir. Yine inanyorum ki, ben birey yapmadm. Allah tel bana bu ii yapmay ihsn etdi. Allah teldan dileim, nce beni, sonra da benim vstamla bakalarn slh eylesin. Hak olan eyin hak olduunu gstersin ve ona uymay nasb eylesin. Btl olan eyin de btl olduunu gstersin ve ondan saknmay nasb eylesin! imdi, yukarda bahsetdiimiz, mnn zaflemesine sebeb olan eyleri anlatacam. Sedete kavuduran ve helke sebeb olan hllerden kurtaran yolu gstereceim. Ehl-i talmden (nn bir kolu olan smllerden) iitdikleri szler sebebiyle ne yapacaklarn aranlarn resini (El-Kstas-l-mstakm) adndaki kitbmzda anlatdk. Burada tekrr ederek sz uzatmaya lzm yokdur. bh ehlinin, yan hereyi mubh ve serbest grenlerin ortaya atd yanl dnceleri ve onlarn bhelerini yedi ksma ayrdk ve onlar da (Kimy-i sedet) kitbmzda akladk. Felsefe yolunu benimseyip, itikdlarn bozanlar ve Peygamberlii inkr edenler iin, nbvvetin hakkatini ve varlnn zarr olduunu zh etdik. lclarn, yldzlarn ve bunlar gibi eylerin zelliklerini bildiren ilmlerin varl dolaysyla, Peygamberliin hak olduuna dell getirmemizin sebebi, bu ilm dallarnn felsefecilerin bahsetdii ilmlerden olmasdr. Biz, astronomi, tp, tabat, sihr, tlsm gibi ilm dallarnda lim olana nbvvet hakknda dell gsterirken, herkesin kendi ilmini alkadar eden delller gsteririz. Fekat, nbvveti dili ile kabl etdim deyip, dnin bildirdii meseleleri hikmetle zha alan kimse, muhakkak ki nbvvete inanmayan bir kfirdir. O sdece bakalarnn kendisini takb etdii bir hkime inanmdr. Bu durumun nbvvete inanmakla hibir alkas yokdur. Nbvvete inanmak, akln tesinde bir lemin varln kabl etmekdir ki, orada akln idrk edemeyecei baz eyleri idrk eden bir gz 37

alr. Kulak, renkleri, gz, sesleri idrk edemedii gibi, btn duyu organlar da, akln kavrad eyleri idrk edemez. Akl da, kendi tesinde manev gzn (kalb gznn) idrk etdii eyleri anlyamaz. Felsefeciler byle bir eyi kabl etmiyorsa da, biz bunun mmkin olduunu ve var olduunu yukarda kesin delller ile akladk. Eer bunu kabl ederse, o zemn akl tarafndan anlama ihtimli bulunmayan ve yalanlanan, imknsz olduuna hkmedilen bir takm huss hakkatlerin bulunduunu isbt etmi olur. Mesel bir dank, yan yarm gram afyon, ldrc bir zehrdir. nki ar derecede soutucu zellii olduundan, damarda kan dondurur. Tabat ilmine shib olduunu iddi eden birisi, birleik cismler, soukluu, su ve toprak unsruyla kazanr zan eder. nki drt unsrdan souk olan, su ve toprakdr. Ama u bir gerekdir ki, yzlerce litre toprak ve su bir araya gelse insan vcdunu soutmada yarm gram afyonun soutduu derecede soutmaz. Bu hussda tecribesi bulunmayan bir tabatcya bahsedilse, imknsz olduunu syler. Dell olarak da afyon bitkisinde hav ve ate unsrlarnn da bulunduunu, bu unsrlarn onun soutucu zelliini artdrmayacan syler. Eer afyonun sdece su ve toprakdan meydna geldiini kabl etsek, bu derece ar soukluk ortaya kmaz. Hlbuki hava ve ate gibi iki scak unsrun eklenmesiyle, kesinlikle bu kadar soukluk olmamas cb eder der. Bu akl bir delldir. Felsefecilerin tabat ve ilhiyt konularnda kesin dell olarak kabl etdikleri eylerin ou bu trdendir. nki onlar, varlklar grdkleri ve anladklarna gre deerlendirirler. Grdklerine ve anladklarna uymayan hdiselerin imknsz olduuna hkmederler. Sdk rylar herkesce kabl edilmemi olsayd, bir kimse kp, duyu organlarm skinledii, durgun olduu zemn (uykuda, ryda) gaybdan haberdr olurum, diye sylese, hakkatleri akllaryla lmeye alm olanlar, o kimsenin szlerini inkr ederlerdi. Felsefecilerden birine yle sylenilse: Kk bir dne bir ehre atlnca, ehrin temmn yok etsin. Sonra da kendi kendini yok etsin. Byle bir ey mmkin mi? Felsefeci, byle bir ey imknszdr, bu gibi eyler hurfedir, der. Hlbuki sylediimiz ey atein durumudur. Ate, hem baka eyleri, hem de kendini yakar yok eder. Atei grmeyen kimse, bunu inkr eder. hrete id eylerin ou, buna benzer. O tabatcya deriz ki, afyonda soutma bakmndan yle bir zellik vardr ki, o zellik tabat ilmiyle llmez. Akla uygun hllere kys olunamyor demek mecbriyyetinde kaldn. O hlde dnin koymu olduu hkmlerde de, kalbleri tedv ve tasfiye etmek hussunda akl yoluyla anlalamyan, ancak nbvvet gz ile grlebilen baz zelliklerin bulunabileceini neden mmkin grmyorsun? Felsefeciler bundan dah acib bir takm zellikleri kabl edip, kendi kitblarna yazmlardr. O zelliklerden biri de doum srasnda zor 38

luk eken bir kadna, kolay doum yapmas iin tavsiye edilen aadaki ekldir. Bu ekller, su dememi iki bez parasna izilip, yazlr. Doum yapacak kadn bunlara bakar ve ayaklarnn 3 5 7 Cim He Ze altna kor. O zemn ocuk derhl doar. Felsefeciler bu8 1 6 Ha Elif Vav nun mmkin olduunu kabl etmiler ve Acib-l-havs kitbnda yazmlardr. Bu ekl, dokuz hneli bir ekldir. O hnelere belli rakamlar yazlr. Her srada bulunan rakamlar enine, boyuna ve apraz olarak toplanrsa toplam hep onbe kar. 4 9 2 Dal T Be Bunu kabl eden kimsenin akl, sabh nemznn farznn iki, lenin drt, akamn rekat olmasnn, felsefe gzyle, aklla anlalamyacak birtakm zelliklerden dolay olduunu neden kabl etmiyor? Bunun hikmeti, bu vaktlerin ayr ayr olmasndadr. Bu zellikler, ancak nbvvet nruyla idrk olunur. Ne garbdir ki, bu vaktlerin birbirinden ayr olmasnn astronomi ilmine gre, mneccimlerin ifdesiyle sylesek, vaktler arasndaki farkll anlayacaklardr. Mesel, gnein gn ortasnda veyhud dou srasnda vey bat durumunda olmasna gre tlih hakknda hkm deiik olmuyor mu? Hatt mneccimler, yldzlarn hareketine bakarak, mrlerin ksa ve uzun olmasn, ecelin nasl vki olacan tesbt etmiyorlar m? Hlbuki, gnein gn ortasnda olmasyla, domakda vey batmakda olmas arasnda fark yokdur. Bunu tasdk etmesi, yalancln belki yz defa tecribe etdii mneccimin azndan duymu olmasndan dolaydr. O mneccimi dim tasdikden geri dnmez. Hatt mneccim dese ki: Gne, gn ortasnda iken falan yldz onun hizsna gelse, tlih de falan burcda olsa, o srada yeni bir elbise giysen, elbise iinde ldrlrsn. Buna inanr ve iddetli soukdan eziyyet ekse, mneccimin yalann da birok defalar grm olsa bile, o denilen zemnda yeni elbise giymez. Akl byle eyleri kabl eden, bunlarn, baz Peygamberlerin mucizesi olarak renilmi zellikler olduunu itirf etmeye mecbr kalan bir kimse, nasl olur da mucizeleri apak ve yalan syledii asl iitilmemi olan sdk bir Peygamberin szlerinde, bunlara benzer eyleri inkr edebiliyor? Bir felsefeci, nemz rekatlerinin saysnda, hacda eytn talamakda akl talarn atmakda, hac rknlerinin saysnda ve dinde emredilen ibdetlerde bu gibi zelliklerin bulunabileceini inkr ediyorsa, biz bu zelliklerle, ilclarn ve yldzlarn zellikleri arasnda asl fark gremiyoruz. Felsefeci, ben yldzlara ve tbba id sylenen zelliklerden bir ksmn tecribe etdim. Bazlarn hakkate uygun buldum ve tasdk etdim. O 39

zelliklere olmayacak bir ey gzyle bakmak ve onlar red etmek hissi iimden kalkd. Fekat senin dediklerini tecribe etmedim. Mmkindir desem bile, hakkat olduunu nereden bileyim derse, yle cevb veririm: Sdece kendi tecribe etdiklerinle kalma. Tecribe edenlerin anlatdklarn iitdin, onlara uy. Evliynn szlerini dinle. Onlar tecribe etdiler. Dnin bildirdii her eyde hakk mhede etdiler. Onlarn yolundan yr. Sen de onlarn grdklerinin bazsn akca grerek, idrk edersin. unu da ilve edeyim ki, her ne kadar bu hussda tecriben yoksa da, tasdk etmek ve uymak lzm olduunu akln kabl etmelidir. Farzedelim ki, bir adam ergenlik ana ulam, akl banda, fekat henz tecribe shibi deil. Bu adam, hastaland. Tp ilminde mhir, ok efkatli bir babas var. Onun tpdaki hretini akl erdiinden beri iitiyor. Babas ona bir ilc hzrlayp, bu senin hastalna iyi gelir, seni bu hastalkdan kurtarr, demi. O hastann akl neye hkm etmelidir? lc, ac ve fen kokulu olsa bile, imeli mi? Yoksa babasn yalanlayp, tecribe etmediim bu ilcn hastalm iyiledireceini aklm kabl etmiyor mu demelidir? Byle yaparsa, ona ahmak diyeceine bhem yokdur. te bunun gibi, ibdetlerin zelliklerini kablde tereddt edersen, basret shibleri seni de ahmak sayarlar. Eer, Peygamberin aleyhisselm efkatini ve manev tedv saylan ibdetlerin zelliklerine vkf olduunu nasl bileyim der isen, derim ki: Babann efkatini nasl bildin? Bu madd olarak hissedilen bir ey deildir. Fekat babann hllerini ve sana kar davranlarn grerek bildin. Bu hl ve hareketler, sende zarr bir bilgi meydna getirdi. Bunda asl bhem yokdur. Bir kimse, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem szlerine, kitblarda bildirildii zere, insanlara doru yolu nasl gsterdiine, gyet yumuaklkla, nezket ve iyilikle onlarn ahlkn gzelledirmeye, dargn kimselerin aralarn bulmaa, dny ve hret sedetine kavuduracak eylere davet etmek hussundaki yksek gayretine bakarsa, o yce Peygamberin sallallah aleyhi ve sellem mmetine kar efkatinin, bir babann ocuuna olan efkatinden kat kat fazla olduunu kesin bir eklde grp ve anlar. Yine Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem akca grlen ndir hllerine ve Kurn- kermde Onun lisanyla haber verilen ve hads-i erflerinde hr zemnda zuhr edecei bildirilen gayba id eylerin bildirdii gibi kdna bakarsa, kesin olarak anlar ki, O, akln tesinde bulunan bir duruma ulamdr. Onda manev bir gz almdr ki, onunla ancak Allah telya kavumu kimselerin idrk edebilecei gayb ve akln eremeyecei eyleri gryor. te Peygamberin sallallah aleyhi ve sellem doruluunu tasdk eden zarr ilme kavumann yolu budur. Tecribe et, Kurn- kermin yetlerini iyi dn. Hads-i erfleri iyi mtlaa et, incele, bunu ak olarak anlarsn, grm gibi inanrsn. Bu kadar sz, felsefecileri yola getirmek iin kfdir. Bu zemnda buna ok ihtiyc olduu iin anlatdk. 40

mn zafleten drdnc sebebe gelince, bu limlerin ilmleriyle amel etmemeleri, kt hlleri sebebiyle halkn tesr altnda kalp, mnlarna zaf gelmi olmasdr. Bu hastalk ise drl tedv edilir. Birinci tedv ekli: Halka yle demelisin. Harm yidiini iddi etdiin limin, harmn harm olduunu bilmesi, senin, ikinin, fizin hatt gbetin, yalann, kovuculuun harm klnn bilmen gibidir. Sen bunlarn harm olduunu bildiin hlde ilersin. Bunlar yapman harm olduuna inanmamandan dolay deil, nefsinin hevsna, arzlarna uyduundan dolaydr. te limin nefsinin arzlar da senin arzlarn gibidir. Onu da nefsi malb etmidir. Onun senden fark, birok meseleyi bilmesi, ilm shibi olmasdr. Onu, iledii gnhlardan dolay, dah fazla tenkid etmek uygun dmez. Tbba inanan pekok kimse vardr ki, tabb kendisine yasaklad hlde, meyve yimekden ve souk su imekden kendisini alamaz. O kimsenin bu davran, tp ilmine inanmadndan deildir. te, limlerin hatlar da byle telakk edilmelidir. kinci tedv ekli: Chil kimselere yle demelidir: lim, ilminin hretde kendisine efatci olacan kabl ediyor. Zan ediyor ki, ilmi onu kurtaracakdr. Bu sebeble ilmine gvenip, amellerde gevek davranyor. Belki de ilmi aleyhine bir dell olacakdr. Fekat o lehine olacana gveniyor. Bu da mmkindir. O, ilmine gveniyor, ameli terk ediyor. Ya sen ey chil, ona bakp, ameli terk edersen, ilmin de olmadna gre, kt amelin sebebiyle helk olursun. Sana efat edecek bir eyin de yokdur. nc tedv ekli: En doru tedv ekli budur. Hakk lim ancak yanlarak gnh iler. Gnh ilemekde asl srr etmez. Hakk ilm, gnhn ldrc zehr olduunu, hretin dnydan iyi olduunu bildirir. Bunu bilen bir kimse, iyilii brakp, ktle ynelmez. lmin bu meziyyeti insanlarn ounun megl olduu eidli ilmlerle elde edilmez. Bunun iin, o tip ilmler, shibini gnh ilemekde cretkr olmaya srekler. Fekat hakk ilm ise, shibinde Allah korkusunu uyandrr ve artdrr. Bu korku onunla gnh arasnda perde olur. Ancak, yanlarak gnh olan baz hareketlerde bulunabilir. nsanlar bu gibi hatlardan kurtulamaz. Bu hl, mnn zafliini gstermez. Mmin byle hatlara debilir. Fekat tevbe eder ve gnh ilemekde srr etmez. Felsefecilerin ve talmiyyecilerin yollarnn ktl ve zararlar ve onlara kar karken uslszlk yapanlarn zararlar hakknda bildirmek istediklerim bu kadardr. Allah teldan dileimiz, bizi sedii hakka ve hidyete erdirdii kullarndan eylesin. Hi unutmamak zere zikrini kalbimize yerledirsin. Nefsinin errinden koruduu, yalnz kendisine ibdet eden, hs ve ihlsl kullarndan eylesin!

41

MM-I GAZL
Bu (El-mnkz) kitbn ve bundan sonraki (lcm-l avm an ilm-il kelm) kitbn imm- Muhammed Gazl rahmetullahi aleyh yazmdr. slmn en byk limlerindendir. 450 [m. 1058] senesinde tevelld, 505 [m. 1111] senesinde veft etmidir. fi mezhebinde mctehd idi. O kadar ok kitb yazmdr ki, mrne blnce, bir gne onsekiz sahfe dmekdedir. Kitblar ok kymetlidir. slm felesofu olmayp, byk bir Ehl-i snnet limidir. slmiyyetde felsefe olmad gibi, islm felesofu da yokdur. mm- Gazl hazretlerinin mridi, silsile-i aliyyenin byklerinden Eb Al Frmid hazretleridir. Evliylk mertebelerine onun sohbetleri ile kavumudur. mm- Gazlnin yaad devr, islm leminde, siys ve fikr karklklarn hkm srd bir devr idi. Badddaki Abbs halfesinin hkimiyyeti zaflemee yz tutmudu. Byk Seluk Devletinin snrlar ise geniliyor, nfzu artyordu. mm- Gazl, bu devletin hkmdrlar, Alparslan, Melikh ve Sultn Sencer zemnnda yaad. Hassan Sabbh ve adamlar, sapk yollar olan smliyye frkasnn fikrlerini yaymaya alyorlard. Msrda da Ftim devleti kmee balam, Endls slm Devleti gerilemee yz tutmu idi. Mslimnlar mukaddes topraklardan atmak iin hzrlanan Hal seferleri, bu zemn [m. 1096] balamd. Bu siys karklklarn yannda, fikr ve dncelerde de karklklar balamd. ve d dmanlar, her zemn olduu gibi, mslimnlarn itikdn bozmaa alm, bir yandan Yunan feylesoflarnn bozuk fikrleri terceme edilip, islm inanlarna kardrlmaa uralm, bir yandan da Btn ve Mutezli itikdlar yaylmaya allmdr. te bu srada Ehl-i Snnet itikdn mdfea eden islm limlerinin banda, imm- Gazl hazretleri geliyordu. O, bir yandan talebeler yetidirmee alrken, bir yandan da, Ehl-i snnet d frkalara ve felsefecilere cevblar yazmdr. (El-mnkz) kitbnda, kendilerini akll, ilm adam, hi yanlmaz zan eden dinsizlere cevb vermekdedir. (lcm-l avm an ilm-il kelm) kitbnda da, Ehl-i snnet itikdna gre inanmann ehemiyyetini, mtebhatdan man karmann tehlkelerini, kelm ilmi ile uramann zararlarn aklamakdadr. Eserlerinin says (1000)e ulad (Mevdat-l ulm) kitbnda yazldr. hy-l-ulm, Kimy-i Sedet kitblar ile Cevhir-l Kurn tefsri mehrdur. 42

LCM-L AVM AN LM-L KELM

(Kelm lminin Tehlkesinden Halkn Muhfazas) (Huccet-l slm mm- Muhammed Gazl) kuddise sirruh

Bismillhirrahmnirrahm Btn kullarna ism ve sfatlar ile tecell eden, Onu tanmak isteyen tliblerin akllar, kibriys, azameti sahrasnda aran, fikr ve dnce kanatlar, Onun izzetinin shasna ulaamayan, hakkatinin ne olduu, akllarn, fehmlerin idrkinden l olan; Evliy ve havssnn kalblerini dolduran, rhlarn muhabbetinin atei ile yandran, azamet nrlarnn parltlar iinde hayretlere daldran, Ceml-i ilhyi medh ve sen etmekden dilleri tutulan, ancak Allah telnn onlara, mahlktn en hayrls, Resl Muhammed Mustafnn sallallah aleyhi ve al eshbih ve tretihi ve sellem dili ile iitdirdii ve bildirdii ism ve sfatlar ile medh ve sen edilebilen Allah telya hamd olsun. Allah tel sana doru yolu gstersin. Dalletde, sapk yolda olan haeviyye frkasndaki baya ve chil kimselerin, Allah tel ve sfatlar hakknda, tebhe, mahlklara benzetmee gtren mtebih haberlerden soruyorsun. [mm- Gazl rahimehullah bir ahsn mtebih haberler hakkndaki sline, o ahsa hitben bu risleyi yazarak cevb vermilerdir.] Allah tel ve sfatlar, sret (yz), yed (el), kadem (ayak), nzl (inme), intikl, Ar zerinde oturmak ve karar klmak ve benzeri eylerden muhakkak mnezzehdir. O sapklar, bunlar, haberlerin zhirinden ve sretinden almlar, Selef-i slihnin de bu itikd zere olduklarn sylemilerdir. Selef-i slihnin itikdn aklama, haberlerden, yan yet-i kerme ve hads-i erflerden nelere itikd edilmesinin vcib olduunu beyn etmei, hakkn meydna kmas iin zerindeki perdeyi kaldrma, bahs edilmesi lzm olan ile, bahsi lzm olmayan ve onlara dalmakdan el ekmek lzm gelen mevzular birbirinden ayrma irde etdim. Allah telya yaknlama mmdi ile ak olan hakk, dorulukdan ayrlmadan, bir taraf tutmadan, mezheb taassubu gstermeden, senin isteine icbet edi 43

yorum. Gzetilmee en lyk olan, hak olandr. Muhfaza edilmee en lyk olan da, sdk [doruluk] ve insfl olmakdr. Allah teldan hakk, doruyu gstermek ve bu konuda muvaffak olmam iin yardmn diliyorum. O kendisine hakk olarak d edenin dsn kabl eder. Bu kitb blm olarak hzrladm. Birinci blm, tebhe, mahlklara benzetmee gtren haberlerde, selef-i slihnin mezhebinin hakkati beynndadr. kinci blm, hak olan Selef-i slihn mezhebi zerine getirilen delller bildirilmekde ve bu mezhebe muhlif olanlarn bidat shibi olduklar aklanmakdadr. nc blm, bu mevzda farkl ve fideli fasllar ihtiv etmekdedir.

BRNC BLM
Mtebih Haberler Hakknda Selefin tikd: Basret ehli yannda bhesiz en ak hak mezheb, Selefin mezhebidir. Yan Eshb- kirm ve tbinin mezhebidir. te imdi bu mezhebi ve delllerini aklyarak diyorum ki, bizce hak olan Selef mezhebinin hakkati, avmdan olan, yan islm itikdn iyice bilmiyen bir kimseye, Allah telnn zt ve sfatlar hakknda mtebih bir haber vey sz ulanca, onun zerine yedi ey vcib olur: 1 Takds, 2 Tasdk, 3 Aczini itirf etmek, 4 Skt, 5 Keff (el ekmek, ekinmek), 6 msk, 7 Marifet ehline teslm olmak. 1 Takds: Allah tely cism olmakdan ve cisme benzer eylerden tenzh etmekdir. 2 Tasdk: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem buyurduklarna inanmakdr. Btn bildirdikleri hakdr, dorudur. Buyurduklarnda sdkdr. Hak Onun dedii ve murd etdii yndedir. 3 Aczini itirf etmek: Avmn, mtebih bir haberde Allah telnn ve Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem murdn bilmenin ve anlamann, gc dnda olduunu ikrr etmekdir. Zten bu avmn nndan deildir, vazfesi de deildir. 4 Skt: Tebhe gtren haberlerin mansndan avmn sl sor 44

mamas, o mevzua dalmamas, ondan sl etmenin bidat olduunu bilmesidir. O mevzua dalmasnda dni iin tehlke vardr. Farknda olmadan kfre debilir. 5 msk: Tebh uyandran lafzlarda tasarruf etmemek [hkm vermemek], baka bir dile evirmemek, onda ziyde ve noksanlk yapmamak, cem ve tefrk [birledirme ve ayrma] yapmamakdr. Belki sylenen lafz, rd, irb, tasrfi ve sgas nasl bildirilmise, o eklde sylemelidir. 6 Keff: Avmn, mtebih szlerin manlarn irdelemekden gnln ve zihnini men etmek ve tefekkr etmemekdir. 7 Teslm: Marifet ehline teslm olmakdr. Kendisine cizlii dolaysyla gizli olan mtebihlerin, Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem, Peygamberlere aleyhimsselm, sddklara ve vellere gizli kalmadna itikd etmekdir. Selef-i slihn, yukardaki yedi maddeyi avmn herbiri zerine vazfe olarak vcib klnmasn itikd etmilerdir. Selefin bu yedi vazfenin herhangi birine muhlefeti dnlemez. imdi bu vazfeleri teker teker aklayalm: BRNC VAZFE: TAKDS (Allah tel dem aleyhisselmn amurunu eliyle yourdu) ve (Mminin kalbi Rahmnn iki parma arasndadr) hads-i erflerinde geen el (yed) ve parmak (usbu) kelimeleri tebhe gtren, mtebih lafzlardr. El kelimesi duyulduunda iki man akla gelir. Bunlardan biri et, kemik, sinir ve damarlardan mteekkil uzva konulmu ismdir. Et, kemik, sinir ve damarlar huss sfatlar olan huss cismlerdir. Cism, uzunluu, genilii ve derinlii olan [bolukda yer kaplayan maddenin ekl alm hli olan] eylerdir. Bulunduu meknda baka birinin bulunmasna mni olur. Kendisi yerinden ayrlmadkca oraya bakas giremez. Bazan bu el lafz, asl cism ile alkal olmayan bir manya da gelebilir. Mesel, lke Emrin elindedir denildiinde, emrin eli kesik olsa bile lkenin emrin hkm ve idresi altnda olduu anlalr. Avm olsun, havs olsun hads-i erfde bildirilen elin et, kan ve kemikden mteekkil olan uzv olmadn dnmelidir. nki, Allah tel hakknda byle dnmek muhaldir, mmkin deildir. Zr Allah tel, cism olan eylerle vasflandrlmakdan mnezzehdir. Allah tely uzvlardan meydna gelmi bir cism olarak dnen, puta tapm olur. nki her cism mahlkdur. Mahlka ibdet etmek kfrdr. Puta tapmak kfrdr. nki put, mahlkdur ve cismdir. Cisme tapan da halef ve selef immlarnn icm ile kfir olur. Bu kendisine taplan cism, ister sert ve kat dalar gibi kesf olsun, ister hava ve su gibi latf olsun, ister yeryz gibi karanlk, ister gne, ay ve yldzlar gibi parlak olsun, ister hava gibi renksiz ve 45

effaf olsun, ister Ar, Krs ve gk kadar byk olsun, ister zerre ve toz gibi kk olsun, ister ta gibi cansz olsun, ister insan gibi canl olsun, her hl- krda putdur. Cismin gzellii, cemli, azameti, kkl, katl, kalc olmas onu put olmakdan karmaz. Allah tel cism deildir, eli ve parma cism deildir diyen kimse, Onu uzviyyetden, et ve sinirden nefy etmi olur. Bylece hdis olmann cb etdirdii eylerden Rabbini tenzh etmi olur. Ondan sonra, Allah telnn eline ve parmana dir Kurn- kerm vey hads-i erfde geen kelimenin, cism olmayan vey cismlere has olan sfatlardan baka, Allah telnn nna lyk bir mans olduuna inanmak lzmdr. Bu many anlyamyan, hakkatini kavryamyan iin mkellefiyet yokdur. nki bu manlar bilmekle asl mkellef tutulmamdr. Bunlarn hakk mansn vey tevlini bilmesi zerine vcib deildir. Vcib olan, ileride gelecei gibi, mtebih kelimeler zerinde derin dncelere dalmamakdr. kinci misl: Hads-i erflerde bildirilen sret lafzdr. (Allah tel demi kendi sretinde yaratd) ve (Ben Rabbimi en gzel sretde grdm) hads-i erflerindeki sret lafz, mterek ismdir. Bazan et ve kemikden meydna gelmi, herbiri huss yapda olan gz, burun, az, yanak gibi cismlerin zel bir eklde dzenlenmesinden hsl olan heyete verilen ismdir. Bazan de sret lafz kullanlnca, cism olmayan, cismde heyet ve cismlerde tertb olmyan ey murd olunur. Mesel, Meselenin sretini bildi ve benzeri szlerdeki sret lafzlar byledir. Her mmin bilmelidir ki, sret lafz, Allah tel iin yukardaki birinci mandaki gibi et ve kemikden meydna gelmi burun, az ve yanakdan mteekkil dnlemez. nki bunlarn hepsi cismdir ve cismlerdeki heyetdir. Cismlerin ve heyetlerin yaratcs, bunlara benzemekden ve sfatlarndan mnezzehdir. Bunu yaknen byle bilen mmindir. Eer htrna, bu kelimeden kasd edilen man bu deilse, acab istenen man nedir, diye gelirse, bu durumda bilmelidir ki, bu mevzda aradrma yapmak emr olunmam, bu mevza dalmamak emr olunmudur. nki bu mevz, tkatinin stndedir. Fekat o kimseye lzm olan, sret lafz ile, cism ve cisme has sfat olmayan ve Allah telnn azamet ve celline lyk olan bir mannn murd buyurulduunu itikd etmesidir. nc misl: Bir kimsenin kulana nzl (inme) kelimesi alnnca, bunun mterek ism olduunu bilmelidir. (Allah tel her gece dny semsna iner) hads-i erfindeki inme (nzl), mtebih bir kelimedir. nsann htrna cismin inmesi gelebilir. Bazan nzl cismler iin kullanlr. O zemn nzl kelimesinin cisme ihtiyc vardr. Birincisi, skinine mekn olan yksek cismdir. kincisi, yine skinine mekn olan alak cismdir. ncs, aadan yukarya ve yukardan aaya intikl eden cismdir. Aadan yukarya kmaa sud, urc vey raky denir. 46

Yksekden alaa inmee de nzl ve hbt denir. Bazan da nzl lafz cismden baka manda kullanlr. O zemn cismin hareketi ve intiklini dnmee ihtiyc kalmaz. Nitekim Allah tel, Zmer sresi, altnc yetinde melen, (Sizin iin [byk ba] hayvanlardan sekiz ift indirdi) buyurmudur. Deve, sr gibi hayvanlarn gkden intikl ederek nzl etmeleri grlmemidir. Bunlarn rahmlerde yaratld bilinmekdedir. O hlde bu inzlde bhesiz baka bir man vardr. mm- fi radyallah anh da, Msra gitdiimde, Msr halk szm anlamadlar. Ben de indim, sonra dah indim, sonra dah da indim buyurmudur. mm- fi bu inme ile, vcdnn aaya indiini kasd etmemilerdir. [Halkn seviyesine indiklerini sylemilerdir.] O hlde her mmin, Allah tel hakknda nzl, birinci manda olduu gibi, bir ahsn cesedi ile yukardan aaya intikli olmadn kesin bilmelidir. nki ahs ve cesed cismdir. Allah tel ise cism deildir. Eer bu man kasd edilmiyor ise, hangi man kasd ediliyor, diye htrna bir dnce gelirse, ona deriz ki: Semdan devenin indirilmesini anlamakda ciz olan sen, Allah telnn dny semsna nzln anlamakda dah da cizsin. Bu konu seni ilgilendirmez. bdetin ile vey mesleinle megl ol. Dilini tut. Her ne kadar hakkatini ve nasl olduunu bilmesen de arab lgatinde nzl kelimesinin, Allah telnn azamet ve celline yakr bir mansnn ciz olduunu bilmelisin. Drdnc misl: Kurn- kermdeki fevk [st] lafzdr. Enam sresi, onsekizinci yet-i kermesinde melen, (O kullarnn fevknde yegne tasarruf shibidir) ve Nahl sresi, ellinci yet-i kermesinde melen, (Fevklerinde olan Rablerinden korkarlar) buyurulmudur. Bu yet-i kermelerde geen fevk kelimesini avmdan birisi duyduu zemn, fevk kelimesinin iki manda kullanlan mterek bir ism olduunu bilmelidir. Birinci mans, yukarda olan bir cismin aada olan bir cisme nisbeti gibidir. Yan yukarda olan aadakinin bann zerinde olmasdr. kinci manda fevk, rtbe iin kullanlr. Bu manda, ilm ilmden stndr denildii gibi, Halfe sultnn fevkndedir ve Sultn vezrin fevkndedir denir. Birinci man, bir cismin dier bir cisme nisbetini gerekdirir. kinci manda ise, cisme ihtiyc yokdur. O hlde mmin, kesin olarak bilmelidir ki, birinci man, istenen man deildir. Allah tel hakknda muhldir. nki birinci man, cismin vey cismlerin sfatlarnn cb etdirdiklerindendir. O hlde fevk kelimesinin birinci mansnn Allah tel hakknda nefy edileceini bilen kimsenin, bu kelimenin niin ve ne manda kullanldn bilmese de, zerine herhangi bir mesliyyet yklenmez ve bu 47

mevza dalp aradrmasna lzm yokdur. Zikr etdiimiz mtebih lafzlarn zerine zikr etmediklerimiz kys edilebilir. KNC VAZFE: MN VE TASDK Mtebih lafzlarda irde olunan mannn, Allah telnn azamet ve celline yakr bir man kasd edildiini kesin olarak bilmek ve Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem Allah tely bu lafzlarla vasf etmesinde sdk olduunu bilmek ve inanmakdr. Reslullahn buyurduklarnn doru, haber verdiklerinin hak olduunu bhe etmeden kalben tasdk etmeli, yan muhakkat, eksiz ve bhesiz inandk ve tasdk etdik, demelidir. Hakkatine vkf olmasam da, Allah tel kendisini ne ile vasf etmi vey Resl Onu nasl vasf etmi ise, Allah tel [kendisinin ve Reslnn] vasf etdikleri gibidir. rde etdikleri man ve syledikleri vech zere hakdr, demelidir. Sl: Tasdk ancak tasavvurdan sonra, mn ise, ancak anladkdan sonra olur. Mtebih lafzlarn manlarn anlamyan kimse, bu lafzlar syliyenin sdk olduuna nasl inanr? Cevb: leri icml, yan ksa ve toplu hlde olarak tasdk etmek muhal deildir. Her akl shibi, bu mtebih lafzlardan manlar murd edildiini ve her ismin bir msemms kasd edildiini bilir. O hlde haber verilen eyin haber verildii zere doru olduuna itikd etmek mmkindir. Bu icml yolu ile makldr. Bu lafzlardan mufassal deil, mcmel ileri anlamak ve tasdk etmek mmkindir. Evde canl vardr denildiinde, bu sze, insan mdr, at mdr vey baka bir canl mdr bilmeden, evde bir canlnn olduunu tasdk etmek mmkindir. Hatt Evde bir ey vardr denildiinde, o eyin ne olduunu bilmese de, evdeki eyin varln tasdk etmek mmkindir. Bunun gibi, mel-i erfi (Rahmn Ara istiv etmidir) olan, Th sresi beinci yet-i kermesini duyan kimse, istiv lafzndan, mcmel olarak Ara zel bir nisbet irde edildiini anlar. Bu nisbetin Ar zerine istikrr, mahlklarna dn, Ar- al ile ittihd [birleme], Ar istl etme [hkm altna alma] vey nisbete dellet eden baka bir manya geldiini bilmeden de, istivdan murdn Ara zel bir nisbetin olduunu tasdk etmesi mmkindir. Sl: Halka anlamad eklde hitb etmenin fidesi nedir? Cevb: Bu hitbdan maksad, ehli olan kimselere anlatmakdr. Onlar da Evliy ve rsih ilmli limlerdir. Bunlar kasd edilen many anlamlardr. Akll olanlara hitb eden kimsenin, ocuklarn anlyabilecei szlerle hitb etmesi art deildir. Avmn riflere nisbeti, ocuklarn blig olanlara nisbeti gibidir. ocuklarn, anlamad eyleri bliglerden sormas, bliglerin de ocuklara, Bu sizin iiniz deil, bunlar zerinde durmaynz, baka szler zerinde durunuz, demeleri lzmdr. Avmdan olan chiller bir ey sorarlarsa, onlara mel-i erfi (Ehl-i zikre [yan limlere] sorunuz) olan Nahl sresi krknc yet-i kermesini sylemelidir. 48

Eer anlama kbiliyyetinde iseler, onlara anlatlr. Aksi takdrde onlara, mel-i erfi, (Size az bir bilgi verilmidir) olan sr sresi, seksenbeinci yet-i kermesi ile, mel-i erfi, (Size aklannca, hounuza gitmeyecek olan eyleri sormaynz) olan Mide sresi, yzbirinci yet-i kermesini sylemelidir. Bu slin manlar bunlardr. Bunlara mn etmek vcibdir. Keyfiyyeti, nasl olduu sizin iin mechldr. Bu mtebih lafzlardan sl etmek bidatdir. mm- Mlik rahmetullahi aleyh, stiv malmdur. Keyfiyyeti mechldr. Ona inanmak vcibdir buyurmudur. O hlde zihnde tafslt olmayan mcmel eylere mn etmek mmkindir. Allah tel hakknda muhal olanlar nefy ederek tenzh etmek tafsltl olmaldr. nki nefy edilenler cism ve cismin cblardr. Burada cismden maksadmz, eni, boyu ve derinlii olan, kuvvetli ise, bulunduu yere gemei taleb edene mni olan, zaf ise, kendisini yerinden karmak isteyen itici bir kuvvet ile kendi yerinden ayrlan bir eydir. ok ak olmakla berber cismi aklamamz, avmn bir ksmnn belki cism ile ne murd edildiini anlayamazlar diye dndmz iindir. NC VAZFE: ACZN TRF Mtebih szlerin manlarnn knhne ve hakkatine vkf olmayan, bu manlarn tevlini ve murd olunan many bilmeyen kimsenin aczini ikrr etmesi vcib olur. nki mtebiht tasdk etmek vcibdir. Hlbuki kendisi murd olunan many anlamakdan cizdir. Bildiini, anladn iddi ederse yalan sylemi olur. mm- Mlikin rahimehullah, keyfiyyeti mechldr sznn mans da budur. Yan (istiv) kelimesi ile murd olunan eyin ne olduu kesin olarak belirtilmemidir. Rsih ilmli limler ve Evliydan rif olanlar iin keyfiyyet malmdur. Bunlar, marifetde avmn snrn ap, mtebiht anlama meydnnda dnp doladlar. Marifet sahrsnda nice yollar kat etdiler. Buna ramen onlarn da mtebihtdan henz ulaamadklar ksmlar kalmdr. Hatt kendilerine kef olan marifetler ok az, gizli kalan marifetler ok fazla olup, aralarnda nisbet bile kurulamaz. Yan gizli ve rtl marifetlerin okluuna izfetle, kef olunan marifetlerin mikdr ok azdr. Seyyid-l Enbiy sallallah aleyhi ve sellem, gizli, rtl marifetlerin okluuna izfeten, (Seni medh ve sen etmee kalksam sayamam. Sen kendini sen etdiin gibisin) buyurmudur. Kef olunan marifetlerin azlna izfeten de Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Allah tely en iyi tanyannz, Ondan en ok korkannzdr. Allah tely en iyi tanyannz benim) buyurmudur. Kavuulacak mertebelerin, hllerin en sonuna gelenler de bu yolun sonunda, onlarn acz ve kusr iinde kalmalar zarr olduundan, sddklarn efendisi Eb Bekr radyallah anh, anlamakdan ciz olduunu bilmek, anlamakdr vey anlayamadn anlamak, anlamakdr bu 49

yurmudur. Mtebih manlarn hakkatlerinin evvellerinin avma nisbeti, sonlarnn havssa nisbeti gibidir. [Eb Bekrin radyallah anh sznden havssn aczini itirf etdii grlmekdedir.] Bu durumda avmn aczini itirf etmesi nasl vcib olmaz? DRDNC VAZFE: SKT Mtebiht hakknda sl sormakdan skt etmek, yan sl sormamakdr. Bu vazfe btn avm zerine vcibdir. nki sl etmekle, gcnn yetmedii, aklnn ermedii ie atlm ve ehli olmad bir mevzua dalm olur. Eer avm slini bir chile sorarsa, onun verecei cevb, avmn cehlini artdrr. Belki de onu, farkna varmadan kfre gtrr. Eer avm slini rif bir kimseye sorarsa, rif ona anlatmakdan ciz kalr. Nitekim bir baba, mektebe yeni balayan ocuuna, mektebe gitmenin fidelerini anlatmakdan ciz kalr. Kuyumcu da sanatnn inceliklerini mesleinde mhir olan bir marangoza anlatmakdan cizdir. Marangoz, kuyumculuun inceliklerini anlamakdan cizdir. nki o, mrn marangozluu renmekle ve yapmakla geirdii iin, marangozluun inceliklerini bilir. Bunun gibi kuyumcu da mrn, kuyumculuu renmekle ve yapmakla geirmidir. nceleri o meslei bilmiyordu. Dny ileri ve marifetullah kablinden olmayan eylerle megl olanlar umr-u ilhiyye marifetlerinden cizdirler. Sanatdan yz evirenler de hi bir sanat yapamazlar. St ocuunun et ve ekmek ile beslenmesinden ciz olmas, ftratndaki kusrdandr. Ekmek ve etin olmamasndan ve gd olmakdan eksik olduklar iin de deildir. Fekat [st ocuu gibi] bnyesi zaf olanlarn tabati et ve ekmek ile, kuvvetli gdlar ile beslenmee msid deildir. Onun iin bir kimse, zaf olan ocua et ve ekmek yidirirse vey yimesine imkn salarsa, o ocuu helk etmi olur. Bunun gibi, avmdan olan bir kimse, bu mtebiht manlarn sorarsa, onu zecr etmek, mni olmak ve halfe merin radyallah anh mtebih yetlerden soranlara yapd gibi, kam ile dmek lzmdr. Nitekim Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir ka kiinin kader meselesine dalp, tartdklarn grd. Bu konuda kendisine bir sl sorduklarnda, (Siz bununla m emr edildiniz. Sizden ncekiler ok sl sormakla helk oldular) buyurdular. Bunun iin derim ki: Vzlarn krsler zerinde halkn mtebihtdan olan sllerine, tevle dalarak, aklayarak cevb vermeleri harmdr. Onlara vcib olan, selef-i slihnin zikr etdii ve bizim bildirdiimizin dna kmamakdr. Bu da, tenzhde mblaa etmek, tebhi nefy etmek, Allah telnn cismden ve cismin sfatlarndan mnezzeh olduunu sylemekdir. Bu mevzda diledii kadar mblaa edebilir. Hatt kalbinize gelen her eyi, iinize gelen her dnceyi, htrnza gelen her tasavvuru Allah tel yaratmdr. Bunlarn hepsinden ve benzerlerinden mnezzehdir demelidir. Haberlerde cisme ve cismin sfatlarna id hibir man kasd edilmediini, murd olunan eyin hakkatini kavramak eh 50

liyyetine shib olmadklarn, bunlardan sl etmee, irdeleme yapmaa yetkili olmadklarn beyn etmesi, bu gibi fidesiz eylerle deil, takv ile megl olmalarn tavsiye etmesi lzmdr. Allah telnn kendilerine bunu [mtebiht bilmei] emr etmediini, Onun emr etdiklerini yapp, men etdiklerinden kanmalar cb etdiini sylemelidir. te siz, bunlardan men edildiniz. Bunlardan birey sl etmeyiniz. Bu konuda her ne zemn bir ey iitirseniz skt ediniz, mutlaka, bize ilmden az verildi. Mtebiht, bize verilen az ilm ile zlecek meselelerden deildir demeleri gerekdiini sylemesi lzmdr. BENC VAZFE: MSK yet-i kerme ve hads-i erflerde vrid olan mtebih lafzlarda tasarruf yapmakdan, mdhele etmekden kendini alkoymakdr. Halkn tebhe gtren lafzlarda sessiz kalmas, bu kelimeleri olduu gibi brakmas vcibdir. Bu lafzlarda tasarruf etmekden kendini tutmak, alt ynden lzmdr. Bu alt ey unlardr: Tefsr, tevl, tasrf, tefr, cem, tefrk. I Tefsr yolu ile tasarrufda bulunmak: Arab lisannda bir lafz, baka bir dilde bu lafzn yerini tutan bir kelime ile deidirmek vey mansn farsa vey trke olarak sylemekdir. Mtebih lafzlar vrid olduu eklde aynen sylemelidir. nki arabde bulunan lafzlara mutbk olan bir lafz frisde bulunmaz. Bulunsa bile istire ynnden arab deti ile fars deti birbirine uymaz. Arabde birka manya gelen mterek kelimeler vardr. Dier dillerde byle deildir. Tefsr iin birinci misl: stiv lafzdr. Arablarn kullandklar istiv lafznn mansna tam mutbk olan ve bu many uyandran umll bir kelime farslarda yokdur. Nitekim istivnn karl olarak frisde (rst beistd) ifdesi kullanlr. Bu ifdede iki kelime vardr. Birinci kelime olan rst, eri ve bkk tasavvur edilen bir eydeki diklik ve doruluu ifde eder. Beistd ise, hareket ve sarslma tasavvur edilen eylerdeki skn ve sebt beyn eder. (Rst beistd)n ifde etdii, ir ve iret etdii manlar, istiv lafznn iret etdii manlardan dah akdr. Dellet ve irda [bildirmede] farkl olduklar iin (rst beistd) kelimesi, (istiv)nn misli [onun gibisi, benzeri] olamaz. Bir kelimeyi ancak en gizli ve en ince, az birey de olsa hibir ynden muhlefeti, yan uygunsuzluu olmayan, tam benzeri ve mrdifi, yan e anlamls olan bir kelime ile deidirmek cizdir. Tefsr iin ikinci misl: Arab lisannda (Usbu) yan parmak nimet mansnda istire olunur. Falan kimsenin zerimde parma vardr demek, nimeti vardr demekdir. Fris dilinde parmaa engt denir. Fekat bu istireyi acemler det edinmemilerdir. Mecz ve istireye arablar, acemlerden dah geni yer vermilerdir. Hatt bu konuda arablarn genilii ile acemlerin donukluu arasnda nisbet bile yokdur. Mster man, arab dilinde gzelleir, acem dilinde ise kulan ona meyl etme 51

yecei, kalbin de nefret edecei eklde irkinleir. ki kelime arasnda farkllk olduunda, birinin yerine dierini almak, benzeri ile deidirerek tefsr etmek olmayp, muhlifi ile deidirerek tefsr etmek olur. Hlbuki bir kelimeyi ancak misli, yan benzeri ile deidirmek cizdir. Tefsr iin nc misl: (Ayn), gz kelimesidir. Bu kelimeyi tefsr etmek isteyen, manlarnn en a ile frisde karl (em)dir der. (Ayn) kelimesi arabde, bilinen grme uzvu ile birlikde, su kayna, altn ve gm manlarnda da kullanlan bir mterek ismdir. em lafz ise sdece gren uzv mansna gelip, dier manlarla ortakl yokdur. (Cenb) yan yan ve (vech) yan yz kelimeleri de bunun gibidir. Bunun iin mtebih kelimelerin deidirilmesine kar kyor, arab olarak geldii eklde braklmasn lzmlu gryoruz. Sl: Ayn ile em arasndaki farklln btn lafzlarda olduunu iddi etmek doru deildir. Zr ekmek mansna gelen arab (hubz) ve fris (nn) kelimeleri arasnda ve et mansna gelen arab (lahm) ve fris (gt) kelimeleri arasnda da fark yokdur. Baz lafzlarn manlarnda farkllk var denirse, bunlar deidirmei men etmeli, benzer olanlara mni olunmamaldr. Cevb: Gerekden bu farkllk btn kelimelerde deil, bazlarndadr. Arab (yed) el kelimesi ile fris (dest) el kelimesi her iki lgatde, itirkde, istirede ve dier ilerde msv olabilir. Ancak i, bir kelimeyi dieri ile deidirmenin ciz olup olmadna gelince, bu iki kelime arasndaki ayrm anlyabilmek, aralarndaki farkllklarn inceliklerine vkf olmak herkes iin kolay ve ak deildir. Hatt bu konuda mkiller oalr. ki kelimedeki farkllk ve benzerlik mahalleri birbirinden ayrlamaz olur. Bu durumda nmzde iki durum vardr. Y mtebih lafz baka lafz ile deidirmede kapy kapatarak ihtiytl davranacaz ki, bu deidirmee, tebdle zarret ve ihtiyc da yokdur. Vey kapy aacaz. Halk oraya sreceiz. O zemn herkes istedii gibi bir lafz dieri ile deidirerek tehlkeye decekdir. Acab bu iki yoldan hangisi dah ihtiytl, dah salamdr? stelik konumuz Allah telnn zt ve sfatlardr. Bana gre bu iin ok tehlkeli bir i olduunu kabl ve ikrr etmeyen hibir akll ve dindr kimse yokdur. Tehlke, Allah telnn sfatlarnda tebdl ve tefsr yapmakdadr. Bundan kanmak lzmdr. Nasl kanlmasn ki, erat, boanm olan kadna, rahminin bereti ve nesebin karmamas iin, velyet ve verset hkm ve nesebin terettb iin ihtiyten iddet beklemei vcib klmdr. Bununla berber limler, boanm olan ksr kadnn, detden kesilmi kadnn, bla ermemi nikhl kz ocuunun ve mazle kadnn [ocuu olmamas iin hep azl olunmu kadnn] da iddet beklemesi vcibdir dediler. nki rahmin iinde olan ancak mblaa ile gibleri bilen Allah azmn bilir. Nitekim Allah tel, Lokman sresi otuzdrdnc yet-i kermesinde melen, (Rahimlerde olan O bilir) buyurmakdadr. 52

Eer biz iddet konusunda tafslta girerek akl yrtme kapsn aarsak [ksr kadn, detden kesilen kadn, bla ermemi nikhl kz ve mazle kadnn, boandklar zemn ocuklar olamayaca iin iddet beklemeleri cb etmez sonucu kar. Bu ise doru deildir. Allah telnn sfatlar ve mtebih kelimelerde deidirme, tefsr ve tevl yolunu aarsak] o zemn tehlkeli bir ie girmi oluruz. Hmile kalmadklar hlde yukardaki drt kadnn iddet beklemesinin vcib olduunu kabl etmek, kabl etmeyerek tehlkeli bir ie girmekden dah kolaydr. Bu kadna, iddetin vcib olmas nasl er bir hkm ise, arab lafzlarn tebdlinin de harm olduu ictihd ile sbit olan er hkmdr. Burada terch olunan yol, dah nce gedii gibi, arab lafzlarn deidirilmesine kapal olan birinci yoldur. Allah tel ve sfatlar hakknda vrid olan haberlerde ve Kurn- kermdeki lafzlardan murd olunan manlarda ihtiytl davranmak, elbette ki iddetdeki ihtiytdan ve fukeh- kirmn bu kablden olan ihtiytlarndan dah mhim ve evldr. II Tevl yolu ile tasarrufda bulunmak: Bir kelimenin zhir mansn bir tarafa brakp, onun baka bir mansn beyn etmekdir. Bu da ya avmn kendisinden vki olur. Vey avm ile berber rifden vki olur. Vey rifin kendisi ile Rabbi arasnda kendisinden vki olmak zere yerdedir: 1. Avmn tevli: Avmdan birinin [mnin] kendi kendine uraarak yapd tevl olup harmdr. Yzmeyi iyi bilmeyen birinin denize dalmas gibidir. Bunun harmlnda bhe yokdur. Marifetullah denizi, su denizinden dah derin ve dah tehlkelidir. Bu denizde helk olana, ondan sonra hayt yokdur. Dny denizinde helk olann ancak fn hayt izle olur. Bu denizde helk olann ebed hayt zil olur. ki helk arasnda ne byk fark vardr. 2. Avm ile lim arasndaki tevl: Bu da birinci gibi yasak ve tehlkelidir. Bunun misli, ok iyi yzen ve denize dalp kabilen birinin, yzmekden ciz, kalbi ve bedeni hasta olan birisini yanna alarak denize almas gibidir. Bu da harmdr. nki bu hareket acemi ve hasta adam helk olmak tehlkesi ile kar karya getirir. Belki kyya yakn yerlerde onu koruyabilir. Ama dalgal yerlerde muhfaza edemez. Eer ona, shile yakn yerlerde kalmasn emr etse, itat etmez. Ona, dalgalarn arpmas esnsnda ve yutmak iin azlarn am timshlarla karlad zemn skin olmasn emr etse de o, bedeni ve kalbi rhatsz olduu, tkatinde kusr olduu [gc az olduu] iin, dalgcn skin ol emrini istenildii eklde yerine getiremez. Bu misl, limin avma, zhirin hilfnda tasarruf etme ve tevl yapma kapsn amasna en uygun misldir. Edb, nahv limi, muhaddis, mfessir, fakh, mtekellim, dah do 53

rusu marifetullah derysnda yzmesini bilmeyen btn limler avmdr. Marifetullah derysnda yzme renmek iin mrlerini harcayanlar, yzlerini dnydan ve ehvetlerden evirenler, maldan, mevkiden, halkdan ve dier lezzetlerden yz evirenler, ilmde ve amelde Allah tel iin muhlis olanlar, tat yapmakda ve mnkert terk etmekde eratin huddu ve dbn gzeterek amel edenler, Allah teldan baka her eyi kalblerinden karanlar, Allah telnn muhabbeti yannda dnyy, hreti ve Firdevs-i aly bile bir tarafa atanlar avm deildir, marifet denizinin hakk dalglardr. Bununla berber onlar da byk tehlkededir. Onda dokuzu helk olur. Sakl inci ve gizli hazneye ancak biri kavuur. Nitekim Allah tel Enbiy sresi, yzbirinci yet-i kermesinde melen, (Bunlar, Allah tel tarafndan kendilerine en gzel bir kbet takdr ve ihsn edilmi olanlardr. Bu sebeble fevz- necta kavumulardr) ve Neml sresi, yetmidrdnc yet-i kermesinde melen, (Rabbin hakkaten onlarn gizlediini de, aa vurduklarn da bilir) buyurmudur. 3. Arifin tevli: rifin kendi kendine, kalbinin srrnda, kendisi ve Rabbi arasnda yapd tevldir. Bu da vech iledir: 3) Mesel istiv ve fevk kelimelerinden murdn ne olduunun iine domas, ya kat vey bheli vey zann- glib ile olur. Kat ise, ona itikd etmesi lzmdr. bheli ise, ondan saknmas lzmdr. Allah telnn ve Reslnn kendi kelmlarnda murd budur diyerek, aralarnda terch yapamad murz bulunan bheli man ile hkm etmemelidir. Ona vcib olan bheli durumda tevakkuf etmesidir. Tevl zann- glib ile olursa, zannn tealluk etdii iki ey vardr. Birisi, iine doan o man Allah tel hakknda ciz midir, muhal midir? kincisi kat olarak ciz olduunu bilir, ancak murd olan bu mudur, deil midir tereddd vardr. Birinciye misl, fevk lafznn tevli, Sultn vezrin fevkndedir kavline benzer bir manev ykseklik eklinde ise, Allah tel iin bu mannn sbit olduunda bhe etmeyiz. Ancak biz mel-i erfi (nki onlar fevklerindeki Rablerinden korkarlar) olan, Nahl sresi ellinci yet-i kermesindeki (fevk) kelimesinde tereddd edebiliriz. Acab fevk kelimesi ile manev ykseklik mi irde edildi, yoksa Allah telnn celline yakr baka bir man m irde edildi. Bu man, Allah tel iin muhl olan meknda ykseklik olmayp, cism ve cismde sfat da deildir. kinciye misl, Ar zerine istiv lafznn tevlindedir. stiv lafz ile Ara mahss bir nisbet irde olunmudur. Allah tel, Ar vstasyla gkden yere btn lemde tasarruf eder, ileri idre eder. Zr Arda ihds edilmedikce, lemde hi bir sret yaratmaz. Nitekim ressam vey ktib, kd zerine bir resm vey yaz yazacaklar zemn, nce zihnlerinde yapacaklar iin plnn yaparlar, sonra kda dkerler. Mhendis de ayn eklde binnn eklini, zihninde canlandrmadan veremez. Kalb de, le 54

mi olan bedeninin ilerini dima, zihn vstasyla idre eder. Arn Allah telya nisbetinin isbt ciz midir, deil midir diye belki tereddd ederiz. Y nefsinde bulunan vcbiyyeti ile vey hilf Allah telya muhl olmamakla berber onunla snnetini ve detini icr etmesidir. Nitekim detini yle icr etmekdedir ki, insann kalbinin idresi dimasz mmkin deildir. Geri Allah telnn kudretinde kalbi dimasz idre etmesi vardr. Eer bunu ezelde irde etseydi ve ilmi ona tealluk etseydi, kalbe dima olmadan idre etmee verirdi. Ancak ezelde takdr etmedii iin bu mmkin deildir. Bu, kudretinde olan bir kusrdan deildir. Ezelde irde etdii ve ezel ilminin ihtasnda olduu iin aksi mmkin deildir. Bunun iin Ahzb sresi, altmikinci yet-i kermesinde melen, (Allahn kannunu deidirmee asl imkn bulamazsn) buyurulmudur. Ezelde irde olunan ey deimez. rde olunan eyin meydna gelmesi vcibdir. Ztnda muhl olmasa da, irde olunann tersi muhldir. Ama (muhlin ligayrih), yan baka sebeble muhldir. O da ilm-i ezelnin cehle gitmesi, ezel irdenin yerine getirilmemesidir. O hlde Arn Allah telya nisbetini, Arn vstas ile memleketin idresinin sbit olmas, aklen ciz ise de, acab vki midir? te burada tedkk edenler tereddde der. Belki de bunun vki olduunu zan eder. Bu, bizzat mannn Allah tel hakknda ciz olup olmadn zan etmee misldir. Birincisi, Allah tel hakknda sahh ve ciz olup, fekat bu mannn lafzdan kasd edilip edilmedii hakkndaki zandr. ki zan arasnda iki fark vardr. Lkin iki zandan herbiri, eer kalbe doar, gsde yerleirse, kalbden onu istei ile def edemez ve zan etmemesi mmkin olmaz. nki zannn, defi mmkin olmayan zarr sebebleri vardr. Nitekim Bekara sresi, ikiyzseksenaltnc yet-i kermesinde melen, (Allah her ahsa ancak gc yetdii kadar mesliyyet ykler) buyurulmudur. Ama onun zerine iki vazfe vardr. Birincisi, onda yanllk ihtimli olmadn dnp, kat bir eklde kalbinin ona mutmain olmasna mni olmasdr. kincisi, istivdan murd byledir, fevkden murd yledir diye kesin hkmler vermemelidir. nki, o zemn bilmedii ey hakknda hkm vermi olur. Hlbuki Allah tel sr sresi, otuzaltnc yet-i kermesinde melen, (Hakknda bilgin bulunmayan eyin ardna dme) buyurmakdadr. Ancak, zan ediyorum ki, bu byledir demelidir. O zemn kendinden ve vicdnndan verdii haberde sdk olur. Syledii sz ile Allah telnn sfat ve murd zerine hkm etmi olmaz. Ancak kendinden hkm vermi, iindeki kanatini haber vermi olur. Sl: Bu zan shibi limin, zannn halka anlatmas, onlarla konumas, iindekileri dkmesi, zann kat olarak doru ise ciz midir? Cevb: O zann hakknda konumas, anlatmas drt vech ile olur. 55

Kendi kendine vey kendisi gibi aradrc ve basret shibi olan birisi ile vey sdece marifetullah taleb eden, zeks ve ftrat ile basret ehli olmaa istidd olan ile vey avm ile. Eer zann kati ise kendisi buna inanr ve basretde dengi olana anlatr vey sdece marifetullah dnen, marifeti almaa msid, mezheb taassbundan, dnyya meylden ve ehvetlerden arnm, marifetlerle vnmekden uzak duran, avm ile bulunduu zemn marifetini anlatarak gsteri yapmakdan ekinen zek ve kbiliyyetli kimselere anlatr. Bu sfatlarla muttasf olanlarla konumakda bir beis yokdur. nki marifete susam olan ftnet shibi zek kimse, baka gye iin deil, sdece marifet iin kalbine mtebih szlerin zhirinden mkiller gelir. Bu mkiller onu, zhir mannn muktezsndan iddetle kama arzsunda olduu iin, bozuk tevllere gtrr. [Bunun iin marifete susam zek kimselere rifin kat tevllerini anlatmas iyi olur. Bykler ne gzel sylemilerdir]: lmi ehlinden men etmek, ehli olmayana vermek gibi zulmdr. Avm ile byle meseleleri konumamak lzmdr. Avm, yukarda bildirilen iyi vasflarla muttasf olmayan kimsedir. Hatt buna misl, dah nce gedii gibi st ocuuna, bnyesinin kaldramad kuvvetli yemekleri vermek gibidir. rifin tevli (maznn) zanl, zan ile olursa, o tevli, kendi kendine iyice dnmesi, tartmas zarr olur. Zan olsun, ek olsun, kat olsun, zihni hep o tevl ile megl olur. Ondan kurtulamaz, ona mni olunamaz. bhesiz bunlar avma anlatmamaldr. Maktdan men olunmas, bir derece maznn ve mekk tevller hakknda avm ile konumamas dah evldr. Ama marifetde kendi derecesinde olana vey o bilgileri kabl etmee istidd olana anlatlmasnn ciz olup olmamasnda tereddd vardr. Cizdir denilebilir. O zemn tevli doru olsa da, ben yle zan ediyorum demekden ileri gitmemelidir. Mni de olunabilir. nki Allah telnn sfatlar hakknda ve Kelm- ilhdeki murdn zan ile tasarrufunda serbest ise de, o zannn anlatma terk edebilir. Bunda tehlke vardr. rifin tevlini aklamasnn mubh olmas, nass, icm vey nass zere kys ile bilinir. Bu mtebih lafzlarn tevli ile alkal nass, icm ve kys vrid olmamdr. Hatt sr sresi, otuzaltnc yet-i cellesinde melen, (Bilmediin eyin arkasna dme) buyurulmudur. Sl: rifin zan ile yapd tevlini, avmdan olmayan msid kimselere aklamas, aadaki dell ile ciz olmaz m? 1. Sdk olan birinin doru bildiklerini aklamas mubhdr. Hi kimse doru bildii zann iin cez grmez. O zannn aklamakdadr. 2. Kurn- kermi tefsr edenlerin szleri zan ve tahmn iledir. nki btn syledikleri Peygamber Efendimizden duyulmu deildir. ctihd edilerek karlmdr. Dolaysyla szler oalm, hatt birbirini nakz edenler de olmudur. 56

3. Tek bir Sahbden nakl olunan, tevtr etmeyen, sahh hads kitblarnda bulunmayan, dil kimselerden dil kimselere nakl olunan mtebih haberlerin nakli zerine, tbinin icm vardr. Tbin bu rivyeti, dil kimsenin sznn, ancak zan olarak alnaca iin ciz grmlerdir. Cevb: 1. Mubh olmas, szn doru olmasndadr. Onun zararndan korkulmaz. Ancak bu zanlarn yaylmas, zarardan hl deildir. nki onu iitenin ii ona snabilir. Onu kat olarak doru itikd edebilir. O zemn Allah telnn sfatlarnda ilmi olmadan hkm etmi olur. Bu da tehlkelidir. nsanlar, grnen manlardan kanrlar. Kendilerini rhatlatan bir man duyduklarnda, zann olsa da, ii ona snp, ona kesin itikd eder. Ama belki de yanldr. O zemn Allah telnn sfatlar hakknda yanl ve btl dnm olur. Vey bir yet-i kermede Allah telnn murd olmayan bir manya inanm olur. 2. Mfessirlerin zan ile olan szleri, istiv, fevk gibi Allah telnn sfatlar ile alkal olursa kabl etmeyiz. Ancak o aklamalar fkh hkmlerinde, Peygamberlerin hllerini anlatan hikyelerde, kfirlerin hikyelerinde, vaz, mesel anlatmada ve yanllk tehlkesi byk olmayan yerlerde yaplabilir. 3. limler, bu konuda Kurn- kermde vrid olmayan vey Reslullahdan ilmi ifde eden bir tevtr ile gelmeyen hads-i erflerin dnda bir eye gvenmenin ciz olmadn sylemilerdir. Bir Sahbnin bildirdii haber ise, kabl edilmez. Tevle meyl edenlerin yapdklar tevl ile ve sdece rivyet zerinde duranlarn rivyetiyle megl olmayacaz. nki o zemn zan edilene (maznn)a itimd edip, onunla hkm vermi oluruz. Zikr etdikleri [dinden ve akldan] uzak deildir, ama Selefin bir araya getirdii zhir bilgilere muhlifdir. Selef-i slihn bu haberleri dil kimselerden alp, kabl etmiler, onlar rivyet etmiler ve inceliyerek sahh olduklarn aklamlardr. Buna iki eklde cevb verilebilir: 1. Tbin, adli, yan z sz doru, dil kimseleri, bilhassa Allah telnn sfatlar hakknda, yalanla ithm etmenin ciz olmadn, edille-i eryyeden biliyorlard. Eb Bekr-i Sddk radyallah anh bir haber rivyet etdiinde, Ben Reslullahdan yle duydum dediinde, bu sz red etmek, onu tekzb etmek, ona hads uydurma ve yanlma nisbet etmek demekdir. Eb Bekr radyallah anh dedi ki, Reslullah buyurdu ... ve Enes radyallah anh dedi ki, Reslullah buyurdu ... eklindeki rivyetleri tbin [hads olarak] kabl etdi. Tebe-i tbin de byle rivyetleri kabl etdiler. dil ve mttek olan Eshb- kirmn, Tbinin edille-i eryye ile sbit grdkleri rivyetlerini ithm etmee yol yokdur. O hlde bir ztn kendi zanlarnn ithm olmamas nereden v 57

cib klnd ve o zanlarn bu dillerin nakllerinin seviyesine nasl vardrld ki, baz zanlar gnhdr. Nitekim ri sallallah aleyhi ve sellem (dil olanlardan size gelen haberlere inannz, kabl ediniz, nakl ediniz ve ortaya karnz) buyurursa, bundan kendi dnce ve zanlarnz, iinize doan manlar kabl edip, meydna karnz ve rivyet ediniz mans karlamaz. Bunlar (nass), ilh ve nebev kannlar mansnda deildir. Bunun iin deriz ki, dil olmayann bu cinsden rivyetlerinden yz evirmek ve rivyet etmemek lzmdr. Bu mevzudaki ihtiyt, vaz ve meseller ve benzerlerindeki ihtiytdan dah ok olmaldr. 2. Bu haberleri Eshb- kirm aleyhimrrdvn yaknen Reslullahdan sallallah aleyhi ve sellem iitmiler ve kendilerinde yakn hsl oldukdan sonra, Tbine nakl etmilerdir. Onlar da bunu kabl edip, rivyet etmilerdir. Reslullah aleyhisselm byle buyurdu, demediler. Falan Sahb Reslullahn yle buyurduunu haber verdi dediler. Rivyetlerinde doru idiler. Tbin, rivyet etdikleri hads-i erflerde geen kelimeleri aynen almlar, sonra gelen riflerin, her kelimenin hakk mansndan baka vehm etdirdii mans da olaca, hads-i erfin baz fideleri olacan dnerek rivyetlerinde hi bir eyi ihml etmediler. Allah tel hakknda Sahblerin Reslullahdan rivyet etdii haberler zann deildir. Mesel, (Her gece Allah tel, dny semsna nzl edip, d eden yok mu, kabl edeyim, istigfr eden yok mu, magfiret edeyim) hads-i erfini bir Sahb rivyet etmidir. Bu hads-i erf, geceyi ihy etmee son derece tevk iin bildirilmidir. bdetlerin en fazletlisi olan teheccdde d etmekde byk tesri vardr. Bu hads-i erf terk edilse idi, bu byk fide ibtl edilmi olurdu. Bu hads-i erfin ihml edilmesine yol yokdur. Bu hads-i erfde ancak ocuun ve ocuk gibi olan avmn nzl lafzndan, cismdeki inmeyi htrlatan tehlkeli man karmas vardr. Bir basret ehli iin, nzln bilinen eklinden Allah telnn mnezzeh ve mukaddes olduunu avmn kalbine yerledirmekden kolay ne vardr. Mesel, avma yle der: Allah telnn dny semsna nzlnden gye, nidsn bize iitdirmek ise ki, bize iitdirmedi. O hlde nzlnden fide nedir? Arda vey yksek semlarda olduunda da bize nid edebilirdi. Bu kadar anlatmakla avm, zhirdeki nzln btl olduunu anlar. Hatt baka bir misl olarak yle sylenebilir: arkda olan birinin garbdaki birine nid edip, sesini iitdirmek iin garba doru bir ka adm ilerleyip, onun iitmeyeceini bile bile armaya koyulur. Bir ka adm atmas, btl bir hareket ve akl olmyann yapaca bir idir. Akll bir kimsenin kalbinde byle bir ey nasl yerleir? Bu kadar anlatmakla da her m [avmdan biri] nzln eklini nefy edip, kalbinde yakn hsl eder. Nasl yakn hsl olmaz ki, Allah telnn cism olmas mmkin deildir. ntikl olmadan nzl muhl olduu gibi, cism olmayan eyin intikli de muhldir. O hlde bu gibi 58

haberlerin nakl edilmesinde byk fideler vardr. Zarar ise azdr. dil kimselerden nakl yolu ile gelen bu haberlerle, insann iine doan zanlar anlatmak msv tutulabilir mi? Bu anlatlanlar, zan ile yaplan tevlin bakalarna anlatlmasnn mubh klnmas vey men olunmas hussundaki ictihdlardr. Burada bir nc vechi zikr etmek de mmkindir. O da sl edenin ve dinliyenin hllerinin karnelerine bakmakdr. Eer onlara bir menfeat salayaca grlyor ise, zan ile yapd tevlini aklar. Yok eer onlara bir zarar vereceini kesdirirse, terk eder. Bu ikisinden birini zan etmesi, anlatmann mubh olmasnda ilm gibidir. Bir ok kimseler vardr ki, bu manlar bilmee gnlden istekleri olmaz. Zihnlerinde zhir manlar sebebi ile bhe ve tereddd hsl olmaz. O zemn bu kimselere tevlden bahs etmek zihnlerini kardrr. Yine bir ok kimseler vardr ki, zhir manlardan bhe ve tereddde kaplr. Hatt nerede ise Resl aleyhisselm hakknda itikdn ktledirir ve bu manlar ifde eden hads-i erfleri inkr eder. Bunun gibilerine zan edilen ihtiml anlatlr, hatt yalnz lafzn dellet etdii ihtiml aklanrsa, ona fidesi dokunur. Bunu aklamakda bir beis yokdur. nki bu konuma bakas iin zararl olsa da, onun hastal iin bir ilcdr. Ancak bu konuulanlarn minberlerden, krslerden konuulmas uygun deildir. nki dinleyenlerin ou bu konulardan habersiz ve bunlar dnmyor iken, ilerinde skin olan istek ve kanatler harekete getirilmi olur. Selef-i slihnin zemn, kalblerin skn zemn olduu iin, selef tevlden mblaal eklde kanmlard. Dinleyenlerin gnlnde skin olan isteklerini uyandrmakdan ve kalbleri tev etmekden korkarlard. Selef-i slihn, kendilerine muhlefet edenleri, fitne kard ve hi lzm yok iken ek ve bhe uyandrd iin, gnha girmi sayarlard. Ama imdi, islm lkelerinin bir ksmnda bu fikrler yaylmakdadr. Kalblerden btl vehmleri yok etmek mdi ile bu konuda aklama yapan mazrdur. Bu beldelerde byle konuanlar knamak dah azdr. Sl: Makt [kat] tevl ile maznn [zanl] tevli ayrdnz. Tevlin shhatli olmas iin kat tevl ne ile hsl olur? Cevb: ki eyle hsl olur. Biri, yaplan tevlin mansnn, Allah tel iin sbtu makt olmasdr. Mertebe cihetinden fevkyyetde [stde] olmak byledir. kincisi, lafzn iki eye ihtimli varsa, biri iptl olup, dierinin kalmasdr. Mesel, mel-i erfi, (O, kullarnn fevknde her drl tasarrufa shibdir) olan Enm sresinin onsekizinci yet-i kermesindeki fevk kelimesi, arab lisannda iki manda vaz olunmudur. Birincisi meknn, ikincisi rtbenin stn olmasdr. Burada tenzh ynnden meknn st mans btldr. Rtbe bakmndan stn olmak mans bk kalr. Nitekim, Efendi kulun fevkndedir, Koca, hanmn fevkndedir, Sultn, vezrin 59

fevkndedir denildii gibi, yet-i kermede, (Allah, kullarnn fevkndedir) buyurulmudur. Bunlarn hepsinde rtbe bakmndan stde olmak mans alnmakdadr. Bylece fevk lafz iin man katlemi, makt olmu olur. Arab lisannda fevk lafz, ancak bu iki manda kullanlr. Semya ve Ara olan istiv lafz, fevk kelimesinde olduu gibi, mefhm ve man itibr ile, lgatde iki manya mnhasr deildir. stiv lafz manya dellet etse, Allah tel hakknda biri btl olup, iki man ciz olabilir. Bu iki ciz olan mannn birini vermek, zan ve ihtiml ile olur. Bu anlatlanlar, tevlden el ekmek hakkndaki incelemenin temmdr. III. (Tasrif). Kelimenin yapsn bozarak tasarrufda bulunmak: Mtebih kelimenin yapsn ve mansn deidirmekden imsk etmek lzmdr. Kurn- kermde, (stev alel ar) yet-i cellesindeki istev kelimesini (mstevin) vey (yestev) gibi deidirerek okumamak lzmdr. nki man deiebilir. (Mstevin alel ar) ifdesi, Rad sresi, ikinci yet-i kermesindeki (Allah, grmekde olduunuz gkleri direksiz olarak ykseltdi, sonra Ar zerine istiv etdi) buyurulan, (stev alel Ar) ifdesinden, istikrr ynnden dah akdr. Bekara sresi, yirmidokuzuncu yet-i kermesi, (O, yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratd. Sonra semya istiv etdi)de onun gibidir. nki bu yet-i kermeler, mahlkt yaratdkdan sonra semya istiv etdii vey Ar vstas ile mlk ve melektu idre etdii anlalmakdadr. Tasrfdeki, kelimenin yapsndaki deiiklik, dellet ve ihtimllerin de deimesine sebeb olur. Mtebih kelimeye bir harf bile olsa ziyde etmekden kanmak lzm geldii gibi, kelimenin tasrfini, yapsn da deidirmemek lzmdr. nki tasrfin altnda ziyde ve noksanlk vardr. IV. (Tefri). Teferruta girmek yolu ile tasarrufda bulunmak: Mtebih kelimede kys yapmakdan, teferrutna girmekden, ksmlara ayrmakdan saknmak lzmdr. Mesel yed (el) lafz geince, elin ksmlarndan olan el ayas, bilek ve kolu da berber dnmek, bunlar elin cblarndan saymak ciz deildir. Parmak denildiinde parmak ucu [boum vey trnaklar] htra getirmek asl ciz deildir. Her ne kadar mehr olan el, et, cism ve damardan ayr tutulmasa da, bunlarn zikr edilmesi ciz deildir. Bundan dah sonra akla geleni, ziyde etmekdir. Mesel el deyince, aya da dnmek, glmek vey gz deyince az var bilmek, iitme ve grme deyince, gzn ve kulan varln dnmekdir. Bunlarn hepsi muhaldir, yalandr ve ziydelikdir. Mebbihe ve haeviyye frkalarndan olan baz ahmaklar bu cesreti gsterdikleri iin bunlar bildirdik. V. (Cem). Toplama yolu ile tasarrufda bulunmak: Farkl haberleri bir araya toplamakdr. Bu haberleri bir araya toplayp ban isbt iin bir bb, elin isbt iin bir bb ve benzeri bblar hlinde bir kitb hzrlayan ve bu kitbn adn (Sfatlar kitb) koyan bir musannif, tevfk-i ilhden uzakdr. nki bu haberler, Reslullahdan sallallah aleyhi ve sellem ayr ayr vaktlerde, iitenlere doru manlar anlatan, eidli ka 60

rnelere dayanan farkl kelimelerdir. nsann yaratlmas zerine bir misl verildiinde, el, ayak, ba, ... gibi farkl uzvlar zihnde tebh uyandran ve zhir kuvvetlendiren byk karneler hlinde kulakda bir araya geldiinde, zihnde insan ekli canlandrlr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem acab niin hakkatin hilfn vehm etdirecek eklde sylemidir diye bir sl akla gelebilir. Hatt bu dnce gitdikce byr. Bir kelime, ihtimle yol aar. Sonra ayn cinsden ikinci, nc, drdnc kelimeler arka arkaya bir araya gelir ve btnne izfetle ihtimli kat kat artar. Bunun iin iki, kiinin haber vermesiyle hsl olan zan, bir kiinin haber vermesiyle hsl olmaz. Hatt tevtr haberle hsl olan kat ilm, bir kiinin haberiyle hsl olmaz. Yine tek kiinin haberi ile hsl olmayan, tevtrn ictim ile kat ilmden hsl olur. Btn bunlar, haber verenlerin ok ve toplu olmasnn netcesidir. nki insanda vicdn kanat hsl eden ihtiml, her (adl) kimsenin szne ve netceye tesr eden karnelerin kuvvetine baldr. htiml kesilir vey zaflerse bu netce domaz. Bunun iin (cemi mteferrikt), paralarn toplanmas ciz deildir. VI. (Tefrk). Ayrma yolu ile tasarruf: Toplu hlde zikr edilenleri birbirinden ayrmakdr. Ayrlm olanlar toplanmad gibi, toplanm olanlarn aras da ayrlmaz. Bir kelimeden evvel geen vey ona eklenen her kelimenin ess kelimenin mansnn anlalmasnda bir tesri vardr ve ess kelimedeki zaf many kuvvetlendirir. Birbirinden ayrld takdrde, dellete der. Enm sresi, onsekizinci yet-i kermesinde melen, (O kullarnn fevknde her drl tasarrufa shibdir) buyurulmudur ki, buna misldir. Bir kimsenin O fevkdir demesinde bir beis yokdur. nki khirin fevkden nce zikr edilmesi, khir ile makhrun fevkyyet zerine fevkn delletini gsterir. O da rtbe fevkyyetidir. Khir lafz fevka delletdir. Hatt, O kullarndan bakas zerine khirdir demek, (fevka gayrihi) ciz deildir. (Fevka ibdihi) yan kullarnn fevknde demek lzmdr. Allah telnn vasfnda, kullarnn fevkndedir diye zikr etmek, efendilik stnl ihtimlini kuvvetlendirir. Zr Zeyd Amrn fevkndedir demek, aralarnda stnlk mansndaki farkll aklamadan nce sylemek yerinde olur. Efendilik-klelik, tasarrufda glib olma, saltant yolu ile nfz kullanma, babalk ve zevciyyet gibi stnlklerden, brak avm, limler bile gfildir. O hlde cem, tefrk, tevl, tefsr ve eidli tagyrlerde tasarrufda bulunmak, avma nasl braklr? Bunun iin, Selef-i slihn bu inceliklerde ok titiz davrandlar. Vrid olan haberleri, vrid olduu eklde, ayn lafz zere iktisr edip, dondurdular. Hak da dedikleri gibidir. Dorusu da onlarn grddr. htiyt edilmesi lzm gelen konularn en nemlisi, Allah telnn zt ve sfatlarnda tasarrufdur. Dilin tutulmas ve konuulmamasna en ok lyk olan, tehlkesi byk olan eylerdir. Kfrden byk hangi tehlke vardr. [Yan en byk tehlke kfrdr.] 61

ALTINCI VAZFE: KEFF Allah telnn sfatlarndan insanlara benzetme tehlkesi olanlar (el, ayak, yz, istiv, fevk, ...) hakknda konumamakdan baka, zerinde dnmekden keff etmek, kendini alkoymakdr. Dili sl sormakdan, bu mevzuda tasarruf etmekden tutmak vcib olduu gibi, btn, kalbi de bu mevzu ile megl olmakdan geri ekmek vcibdir. Bu, vazfelerin en ar ve en iddetlisidir. Ayn zemnda vcibdir. ciz, ktrm kimsenin, her ne kadar tabati denize dalp, inci ve cevherleri karma istei olsa da, bunlara kavumakdan ciz olduunu bilmekle berber, cevherlerin gzelliine kaplmadan, aczine bakmal, tehlkelerini gz nnde tutarak denize dalmamaldr. Ayrca o cevherleri kam bilmeli, ancak dny maetindeki genilik ve bolluu karacan, hlbuki bu cevherler olmadan da yaanacan dnmelidir. Yok eer cevherlere kavuaym derken boulur vey timshlara lokma olursa, asl olan haytn kaybetmi olur. Sl: Bir kimse, kalbini bu dnceden geri ekemiyor ve kendisini, bu konuya muttali olmakdan, incelemekden alkoyamyorsa, bunun yolu nedir? Cevb: Bunun yolu, kendisini Allah telya ibdetle, nemzla, Kurn- kerm okumakla ve zikr ile megl etmekdir. Bunlar yapamazsa, lgat, nahv, hat, tb, fkh gibi, bu konularla mnsebeti olmayan ilmler ile megl olmaldr. Bunlar da yapamazsa, iftcilik, dokumaclk gibi bir sanat vey meslek ile megl olmaldr. Hatt oyun ve elence ile megl olmaldr. Bunlarn hepsi, o usuz, bucaksz, derin, tehlkesi ve zarar byk denize dalmakdan hayrldr. Avmn beden ile alkal bir gnh ile megl olmas, belki de marifetullaha id bir konuya dalmakdan dah az zararl olur. nki gnh ilemenin sonu nihyet fsk olur. Hlbuki bu konulara dalmann sonu irkdir. Elbette Allah tel irki afv etmez. Ama irkden bakasn diledii kimse iin afv eder. Sl: Avmdan biri, dn itikdlarda nefsini ancak delllerle teskn ediyorsa, dellleri bildirmek ciz midir? Eer ciz ise, o zemn bu konuda dnmee ve incelemee ruhsat verilmi olur. Bu durumda m, yan lim olmyan ile lim arasnda ne fark vardr? Cevb: Allah tely tanmasna, birliine, Reslullahn sdkna ve hret gnne id olmak zere drt konudaki dellleri dinlemesine izn verilir. Ancak iki artla: 1. Kurn- kermdeki delllerden baka dell getirmemek, 2. Ancak grnen, zhir manlar zerinde durmak, mcdele etmemek, sath olarak tefekkr etmek. ok geni ve derin tefekkr etmemek. Bu bahsde ok derinliklere girmemek. Avmn drt konuda Kurn- kermden dell dinlemesine izn veril 62

midi. Bu drt konuya id Kurn- kermdeki delller: 1 Allah tely tanmak hakkndaki delller: a) Yns sresi, otuzbirinci yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (Ey habbim, de ki: Sizlere gkden ve yerden kim rzk veriyor? Vey gzlere ve kulaklara [onlar yaratmaa] kim kdir olabilir? lden diriyi kim karyor, diriden ly kim karyor? [Yaratma] iini kim idre ediyor? [Onlara bu slleri sorduunda btn bunlar] Allah [yapyor] diyecekler) buyurulmakdadr. b) Kaf sresi, altnc yet-i kermeden onuncu yet-i kermesine kadar. Bu yet-i kermelerde melen, (stlerindeki ge bakmazlar m ki, onu nasl bin etmi ve nasl donatmz? Onda hi bir atlak yokdur. [Gk ykseltilmi ve yldzlarla donatlmdr.] Yeryzn dedik ve ona sbit dalar koyduk. Orada gnl aan her trden [bitkiler] yetidirdik. Allaha ynelen her kula gnl gzn amak ve ibret vermek iin [btn bunlar yapdk]. Gkden bereketli bir su indirdik. Onunla baeler ve biilecek dneler bitirdik. [Yamurla baeleri ve ekinleri yetidirdik.] Kula rzk olmas iin birbirine girmi kme kme tomurcuklar olan uzun boylu hurma aalar yetidirdik) buyurulmakdadr. c) Abese sresi, yirmidrdnc yet-i kermeden otuzbirinci yet-i kermesine kadar. Bu yet-i kermelerde melen, (nsan, ald besinlere bir baksn! Biz suyu [gkden] bol bol nasl boaltdk. Sonra topra bir yarla nasl yardk. Kendinize ve hayvanlarnza bir besin ve fide olmas iin [yeryznde] ekinler, zm balar, yoncalar, zeytinler, hurmalar, iri ve sk aal baeler, meyveler ve ayrlar bitirdik) buyurulmakdadr. d) Nebe sresi, altnc yet-i kermeden onaltnc yet-i kermeye kadar olan yet-i kermeler. Bu yet-i kermelerde melen, (Yeryzn beik, dalar direk klmadk m? Sizleri ift ift yaratdk. Uykunuzu bir dinlenme kldk. Geceyi rt olarak, gndz [maetinizi temn etmeniz iin] kazanma zemn yapdk. stnzde yedi kat salam gkyz bin etdik. [Oraya] parlak kandiller asdk. Size tohumlar, bitkiler, aalar sarma dola olmu balar ve baeler yetidirmek iin st ste ylp skan bulutlardan arl arl akan sular indirdik) buyurulmakdadr. (Cevhir-l Kurn) kitbmzda buna benzer beyze yakn yet-i kerme topladk. nsanlar, yaratc olan Allah telnn cell ve azametini kelmclarn sz ile deil, yukardaki yet-i kermelerin delleti ile bilmeleri lzm gelir. Kelmclar yle diyorlar: Sfatlar hdisdir. Yan sonradan yaratlmdr. Cevherler de hdis olan sfatlardan hl olmadklar iin, onlar da hdisdir. Sonra hdis bir ihds ediciye muhtcdr. Bu taksmt, mukaddimeler ve bunlarn resm delllerle isbt, avmn kalblerini kardrmakdadr. Ama Kurn- kermde, mans, maksad kolayca anlalan zhir de 63

lller onlar ikn etdirir, nefslerini skin klar ve kalblerinde kat itikdlar yerledirir. 2 Allah telnn birliine delller: Avmn ikn olaca Kurn- kermdeki delller unlardr: a) Enbiy sresi, yirmiikinci yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (Eer gkde ve yerde ilhlar olsayd, yer ile gk [bunlarn nizm] kesinlikle bozulurdu) buyurulmakdadr. Zr bir iin idresi iin iki vey dah fazla idrecinin olmas, o iin bozulmasna sebebdir. b) sr sresi, krkikinci yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (De ki: Eer dedikleri gibi Onunla [yan Allah tel ile] birlikde baka ilhlar da olsayd, o takdrde bu ilhlar, Arn shibi olan Allaha ulamak iin reler arayacaklard) buyurulmakdadr. c) Mminn sresi, doksanbirinci yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (Allah evld edinmemidir. Onunla berber hibir ilh da yokdur. Eer olsayd, her ilh kendi yaratdn sevk- idre eder. Bir gn mutlaka onlardan biri dierine galebe alard) buyurulmakdadr. 3 Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem sdk ile alkal delller: a) sr sresi, seksensekizinci yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (De ki: And olsun, bu Kurnn bir benzerini ortaya koymak zere insanlar ve cinnler bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini ortaya getiremezler) buyurulmakdadr. b) Yns sresi, otuzsekizinci yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (... Onun benzeri bir sre getirin) buyurulmakdadr. c) Hd sresi, onnc yet-i kermesi. Bu yet-i kermede melen, (Yoksa, Onu [Kurn] kendisi uydurdumu diyorlar? De ki: Eer doru [syliyor] iseniz, Allahdan baka arabildiklerinizi [yardma] arn da, siz de onun gibi uydurulmu on sre getirin) buyurulmakdadr. 4 hret gn ile alkal delller: a) Yasn sresinin yetmisekiz ve yetmidokuzuncu yet-i kermelerinde melen, buyuruldu ki: (u rm, un olmu kemikleri kim diriltecek, diyor. Sen de ona de ki: Yine onlar evvelce yaratm olan diriltecekdir). b) Kymet sresinin otuzaltnc yet-i kermeden krkikinci yet-i kermeye kadar olan yet-i kermelerde melen buyuruldu ki: (nsan kendisini babo braklm m sanyor? O dah nce ileri frlatlan bir para menden deil midir? Sonra kan phts oldu. te insan bundan yaratd ve azsn dzenledi. Ondan erkek, dii iftler yaratd. Bunlar yapann ly diriltmee gc yetmez mi?) 64

c) Hac sresi, beinci ve altnc yet-i kermeleri. Bu yet-i kermelerde melen buyuruldu ki: (Ey insanlar! Eer yeniden dirilmekden bhede iseniz, unu bilin ki, biz sizi toprakdan, sonra nutfeden, sonra phtlam kandan, sonra hilkati belli belirsiz bir lokma et parasndan yaratdk. Sonra [kudretimizi] akca gsterelim diye dilediimizi bir sreye kadar rahmlerde bekletiriz; sonra sizi bir bebek olarak dar karrz. Sonra gl anza ulamanz iin [sizi bytrz]. inizden kimi veft eder, yine iinizden kimi de mrn en verimsiz ana kadar gtrlr; t ki her eyi bilen bir kimse oldukdan sonra bir ey bilmez hle gelsin. Sen, yeryzn de kupkuru ve l bir hlde grrsn; fekat biz, zerine yamur indirdiimizde o, kprdanr, kabarr ve her eidden i ac bitkiler verir.) ve (nki; Allah, hakkn t kendisidir. O, lleri diriltir; yine O, her eye hakkyla kdirdir). Kurn- kermde buna benzer yet-i kermeler okdur. Bunun zerine ziyde etmee lzm yokdur. Sl: Mtekellimnin [kelmclarn] itimd etdikleri, dayandklar ve nasl dellet etdiini akladklar delller de ite bunlardr. Kelmclarn delllerinin avma aklanmasna mni olunuyor da, Kurn- kermdeki delllerin aklanmasna mni olunmamasnn sebebi nedir? Hlbuki bu delllerin her biri akl ile bulunacak, dikkatli dnerek idrk olunacak eylerdir. Eer avma inceleme, dnme kaps alacaksa, artsz olarak alsn vey nazar ve istidll yolu badan kapatlsn, onlar da delllere dayanmadan takldcilik ile mkellef tutulsun, denilirse: Cevb: Delller, avmn gcnn dnda olan tedkk ve tefekkre ihtiyc olmasna ve ak olup rey shibinin ilk bakda hemen anlamasna gre ikiye ayrlr. Btn insanlar ak olan dellleri kolayca anlarlar ve bunlarda tehlke yokdur. Tedkke ihtiyc olanlar ise, avmn kapasitesi dndadr. Kurn- kermdeki delller gd gibidir. Bu delllerden herkes fidelenir. Mtekellimnin [kelmclarn] dellleri ise, ilc gibidir. Baz insanlar fide grr, ounluu zarar grr. Dah dorusu Kurn- kermin dellleri su gibi olup, st ocuu da, kuvvetli insanlar da fidelenir. Dier delller ise, kuvvetli kimselere bazan fide veren yemek gibidir. Bununla baz insanlar hastalanabilirler. Bu yemekden st ocuklar hi fidelenemezler. Bunun iin diyoruz ki, Kurn- kermin delllerini, sdece ak kelm gibi dinlemeli, sath olarak mnzara mstesn, tartmaya girmemeli, incelemeye, aradrma yapmaa lzm grmemelidir. Herkes tarafndan akca bilinmekdedir ki, bir eyi ilk defa yapan, onu tekrr bir dah yapabilir. Nitekim Rm sresinin, yirmiyedinci yet-i kermesinde melen, (nce mahlkunu yaratp, [lmden] sonra bunu [yaratma] tekrarlayan Odur ki, bu Onun iin pek kolaydr) buyurulmakdadr. Bir evde iki idreci olursa dzen bozulur. Nerede kald ki, btn lem iki idrecinin elinde bozulmasn. 65

Yaratan yaratdklarn bilir. Nitekim Mlk sresinin, ondrdnc yet-i kermesinde melen, (Hi yaratan bilmez mi? O, en ince ileri grp, bilmekdedir ve her iden haberdrdr) buyurulmakdadr. Kurn- kermin dellleri avma, her canl eyi yaratd su mesbesindedir. Ama kelmclarn dellleri avmn zihninde istifhm brakan, aradrma gerekdiren, bhe ve tereddde sevk eden eylerdir. Sonra bunlar hl etmekle megl olurlar. Bu da bidatdir. Zarar, halkn ounda grlmekdedir. Saknlmas lzm olan bunlardr. nsanlarn, kelmclarn szleriyle zarara ddkleri grlmekde ve tecribe ile sbit olmakdadr. Kelmclarn szlerinin yaylmad Eshb- kirm asr olan birinci asrdan sonra, kelm sanat yaylmaa balad. Kelmclarn delllerini ortaya koydukdan sonra erlerin yaylmas, insanlarn grd zararn dellidir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem ve Eshb- kirm aleyhimrrdvn taksmt ve tedkktda, huccet bulmakda, mtekellimlerin gitdii yoldan gitmediler. Bu cizlikden deildi. Bu yol fideli bir yol olsa idi, bu mevzu zerinde feriz meselelerinden dah ok durup, delller kayd ederlerdi. Sl: Eshb- kirm zemnnda byle bir ilme ihtiyc az olduundan, bu ilmle megl olmakdan kendilerini alkoydular. nki bidatler, onlardan sonra zuhr edince, sonra gelen limlerde bu ihtiyc byd. Kelm ilmi bidat hastalarna mahss bir ilcdr. Eshb- kirm zemnnda bidat hastal az olduundan, bu ilc bulmakda Eshb- kirmn yardmlar az olmudur. Cevb: ki cihetden cevb verilir. Birincisi, feriz [mrs taksmi] meselelerinde, sdece vki olan mrs hkmlerini aklamakla kalmayp, dny durdukca ihtiyc duyulacak, vki olabilecek btn meseleleri vaz edip, zmler getirdiler. leride vki olmas mmkin olan meseleleri vki olmadan nce tasnf ve tertb etdiler. Bu meselelere dalmakda zarar olmadn ve hdiselerin meydna gelmesinden nce hkmn beyn etmekde bir zarar olmadn grdler. Bidatlerin yok edilmesine gayret gstermek ve nefslerden silmek dah nemlidir. Kelm ilmini kendilerine sanat edinmediler. nki ona dalmakla gelecek zarar, fidesinden dah okdur. Eer onlar bu ilmden sakndrmasalard, ona dalmann yasak olduunu anlatmasalard, onlardan sonra gelenlerden bu ie dalanlar ok olurdu. kinci cevb: Eshb- kirmn, yehd ve hristiyanlara kar, Muhammed aleyhisselmn Peygamberliinin isbtnda ve ldkden sonra dirilmenin isbtnda, inkr edenlere kar dell getirmee ihtiyclar vard. Akidin temel kideleri olan Kurn- kermin dellleri zerine bir kide ziyde etmediler. Bunlarla ikn olan kabl etdiler, ikn olmayanlar Kurn- kermin delllerinin yaylmasndan sonra, kl ve mzrak ile adleti saladlar. 66

Akl mikyslarn vaznda ve mukaddimelerin tertbinde mcdele yollarnn kayd edilmesi ve o yollarn ve programlarn almasnda tehlkeye girmediler. Bunlarn hepsinin fitne eseri ve karklk kayna olduunu bildikleri iin, Kurn- kermin dellleriyle ikn olmayanlar, ancak kl ve mzrak ile ikn edilebilir, dediler. Allah telnn beynndan sonra beyn m olur? Biz insf ederek, hastaln artmas ile ilca ihtiycn da artacan inkr etmiyoruz. Asr- sedetden sonra uzun yllar gemi olmasnn, problemlerin meydna gelmesinde tesri vardr diyoruz. Tedv iin iki yol vardr: Birinci yol: Dell ve aklamalara dalmakdr. Bu yolla bir kii slh olurken, iki kii de ifsd olur. Islh olanlar akll kimselerdir. fsd olan da eblehler, ahmaklardr. Zek, akll kimselerin az, ahmaklarn ok olduu meydndadr. Bunun iin ok olanlara yardm etmek evldr. kinci yol: Selef-i slihnin yoludur. tikda id ince ve mtebih meselelerde skt etmek, yorum yapmakdan el ekmek ve gerekdiinde krbac, sopa ve klca bavurmakdr. Buna az kimse kni olmasa da ounluk bu yol ile ikn olur. Bu yol ile ikn olmann almeti udur: Savalarda kfir kle vey criye esr alnnca, kl glgesi altnda mslimn olduklar grlmekdedir. Bada kerh grdkleri bu teslmiyyet hli, zemnla, istiyerek kabl etme hlini alr. Balangda ek, bhe ve riy ile kabl eder grndkleri mslimnlklar, mtedeyyin kimseleri grerek, onlarla nsiyet kurarak, Allah telnn kelmn iiterek, slihlerin yzn grerek ve haberlerini duyarak, kat itikd hlini alr. Onlarn tabatlerine uygun bu cins mnsebetler, mcdele ederek, dell getirerek yaplan mnsebetden dah tesrlidir. ki ilcdan biri, bir kavme mnsib, dier kavme mnsib deil ise, says ok olan kavme en fidelisinin terch edilmesi vcib olur. Kullarnn srlarna vkf, btnlarn en doru ve en slih eklde kat olarak bilen, habr ve basr olan Allah tel tarafndan kendisine vahy olunan, kefler verilen, Rh-l kuds [Cebrl aleyhisselm] ile kuvvetlendirilmi, kalblerin birinci tabbi olan Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem musrlarnn yolunda yrmek, muhakkak ki en evldr. YEDNC VAZFE: TESLM Marifet ehline ve aklamalarna teslm olmakdr. Avmn, mtebih szlerin i ve d manlarnn kendisine kapal, drlm olduuna inanmas vcibdir. Ancak bu manlarn Reslullahdan sallallah aleyhi ve sellem, Eb Bekr-i Sddkdan, Eshb- kirmn aleyhimrrdvn byklerinden, vellerden ve rsih ilmli limlerden gizli kalmadna inanmas lzmdr. Bunun sebebi, avmn kendi cizlii ve marifetinde kusrlu olmasdr. Kendisini bakas ile kys etmesi uygun deildir. Melekler demircilerle kys edilmez. Kocakarlarn knlarnda bulunmayan eyle 67

rin, Pdihlarn haznelerinde de olmamas lzm gelmez. Madenler, altn, gm ve dier cevherler olarak farkl farkl olduklar gibi, insanlar da farkl farkl yaratlmlardr. ekl, renk, zellik, nefset bakmndan altn ve gm ile dier madenlerin arasnda byk farkllk vardr. nsanlarn kalbleri de bunun gibi, marifet cevherlerinin madenidir. Bir ksm nbvvet, vilyet, ilm, marifetullah madenidir. Bir ksm da hayvn ehvetler ve eytn ahlklar madenidir. Hatt insanlar farkl meslek ve sanat dallarnda almalarna ramen, birisinin gsterdii el becerisi ve sanatndaki mahretini bir bakas, mrn o ii renmee ve yapmaa harcasa bile, mhir olann, deil sanatndaki ustalk hline, balangcndaki durumuna bile ulaamaz. (Marifetullah), Allah tely tanmak konusunda da insanlar birbirinden farkldr. Bunu bir misl ile aklayalm: Bir ksm insanlar korkak ve ciz olup, denizin dalgalarnn arpmalarna kydan bile bakamazlar. Bir ksm da bunu yapar ama, denizin ayakda durabilecei s yerlerine bile giremezler. Bir ksm da s yerde durur ama, yzmesine gvenmedii iin, ayan yerden kesmei gze alamaz. Bir ksm da yzmeyi bilmesine ramen kyya yakn yerlerde yzp, tehlikeli ve boulma ihtimli olan yerlere alamaz. Bir ksm tehlikeli yerlere alabildii hlde, denizin dibindeki kymetli eyleri ve cevherleri almak iin denize dalamaz. Marifet denizi ve insanlarn bu marifet denizine girmedeki farkllklar da aynen bu misldeki gibidir. Sl: rifler, Allah tely mkemmel eklde tanyp, kendilerine gizli bir nokta kalmamak sretiyle ihta edebilirler mi, denilirse: Cevb: Hyr, buna imkn yokdur. Biz bunu kat delllerle (El maksad-ul aks f men esm-illhil hsn) ismli kitbmzda aklamdk ki, Allah telnn zt ve sfatlarnn knhn, hakkatini, mahlktn marifetleri ne kadar geni ve ilmleri ne kadar derin ve ok olursa olsun, bilemezler, ancak kendisi bilir. Mahlktn bu ilmi, Allah telnn ilmi yannda pek azdr. Nitekim sr sresi, seksenbeinci yet-i kermesinde melen, (Size ancak az bir ilm verilmidir) buyurulmakdadr. Fekat bilinmesi gerekir ki, Allah tel, varlkda olan hereyi kaplamdr. Zr varlkda olan Allah tel ve Onun filleridir. Her ey Allah telnn huzrundadr. Nitekim bir ordughda en yksek kumndanndan en kk rtbelisi beki ve nbetciye kadar hepsi, sultnn maiyyetinde ve emre hzr durumdadrlar. lh huzrun anlalabilmesi iin, sultnlk dvnn misl veriyorum. Nasl ki, sultnn, lkesinde bir sery ve bu seryn avlusunda geni bir meydn ve o meydnn bir atabesi [umm girii] vardr. Sultnn tebaas burada toplanr. Dah ileri gidemezler ve meydnn dier taraflarna geemezler. Sonra lkenin havssna, atabeyi geme ve meydna girip, pdiha yaknlk ve uzakln derecelerine gre makmlarna uygun yerlerde oturma ve gezme izni verilir. Sultnn huss seryna ancak vezr girebilir. Sultn o vezre memleketin gizli ilerinden istediini anlatr. 68

Kendisinde kalmasn uygun grd bilgileri vezre vermez. Bu mislden, kullarn, Allah telnn dvnnda yaknlk ve uzaklkda farkl derecelerde olduklar anlalmakdadr. Meydnn sonundaki atabe [umm giri] denilen yer, btn avmn duraca yerdir. Buray gemee izn yokdur. Snr geenler azarlanr ve men olunurlar. rifler ise, atabeyi geip, meydna girerler. Bunlar her ne kadar atabede bulunan avmdan mevki olarak ileride iseler de, uzaklk ve yaknlk derecelerine gre farkl mevkileri olup, farkl shalarda dolarlar. Fekat kuds makm- ilh, riflerin eriemiyecei ve bakann gzlerinin ulaamyaca derecede yksekdir. Hatt kk byk o yksek makma hi kimse bir an bile bakamaz. Ancak hayret ve dehetden gz hi bir ey grmeden, ciz ve bitkin olarak bakma brakr ve kapanr. te avma vcib olan, etrfl ve mufassal eklde ihta edemiyecei marifetullah, Rabbn huzru, dvn misli ile bu kadarck olsun bilmek ve ksaca mn etmekdir. Hls, bana sormu olduun mtebih haberler hakknda avmn yapaca yedi vazfe, buraya kadar anlatdklarmzdr. Bunlar da selef mezhebinin hakkatidir. imdi de bu selef mezhebinin hak olduunu gsteren dellleri getirelim.

KNC BLM
SELEF TKDININ SBTI: Selef mezhebinin hak olmas hussunda akl ve nakl olmak zere iki drl dell vardr. A AKL DELL: Bu da iki nevdir. cml ve tafsl. a) cml dell: Her selm akl shibinin kabl etdii zere, selef mezhebinin hak olmas drt ess zere meydna kar. Birinci ess: hretde kullarn en iyi kbete erimeleri iin hllerinin slhn en iyi bilen Reslullahdr sallallah aleyhi ve sellem. nki hretde fide ve zarar verecek eyleri, tabbin bildii gibi tecribe ile bilmee imkn yokdur. Zr tecrib ilmler, tekrr tekrr gzlenerek kazanlr. hretden dnyya kim kp geldi de, o lemde grd ve anlad fideli ve zararl eyleri bize haber verdi? Bunlar akl ile anlalamaz. nki akllar, hret lemini idrkden cizdir. Akll olanlarn hepsi, akln, ldkden sonras iin yol gsteremediini, gnhlarn nasl bir zarar, tatlerin ne eklde fide vereceini anlyamadn, bilhssa eratlerde v 69

rid olan snrl ve tafsltl haberleri anlyamadn, itirf etmilerdir. Akl sebeblerle bilinmesi mmkin olmayan hdiseleri, mzde ve istikblde olacak gayb ileri, ancak akln tesindeki bir kuvvet olan nbvvet nru ile idrk olunduunu btn akl shibleri ikrr etmilerdir. Bizden nce gemi olan mmetler ve hikmet shibleri bunda mttefikdirler. Nerede kald ki, ilmlerini nbvvet nrundan alan ve bu kaynakdan baka her kayna kusrlu gren vel ve rsih ilmli limler ikrr etmesin. kinci ess: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem kullarn dnyda ve hretdeki salh iin kendisine vahy olunan her eyi bildirmi, hi birini saklamam, halkdan gizli, kapal brakmamdr. nki kendisi bunun iin gnderilmi ve bunun iin lemlere rahmet olmudur. Halka teblgde hibir thmet altnda kalmamdr. Hl ve haytnn btn karneleri bu hakkati bildirmekde ve insanda zarr bir bilgi hsl etmekdedir. Bu karneler: 1 Halkn ahvlini slha olan hrs, 2 Halk dny ve hret sedetine ird etmekdeki ak, 3 Halk Cennete ve Allah telnn rzsna yakladran eylerden hi birini terk etmeden, onlara yol gstermesi, bunlar emr etmesi ve tevkde bulunmas, 4 Cehenneme gtrecek ve Allah telnn gadabna sebeb olacak eylerden sakndrmas ve onlar bu ileri yapmakdan nehy etmesidir. Btn bunlara ilm ve amelde riyet edilir. nc ess: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem szlerini en iyi anlayan, hakkatine ve inceliklerine en iyi vkf olan, iindeki srlar en iyi idrk eden, vahyi ve tenzli mhede eden, musr olan, sohbetinde bulunan, hatt gece-gndz ondan ayrlmayan, szlerinin manlarn anlamak, o szlerle amel etmek ve kendilerinden sonrakilere nakl etmek iin ve szlerini dinlemek, anlamak, hfz etmek ve yaymak iin kollarn svayan Eshb- kirmdr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Eshbn, szlerini dinlemee, anlamaa, ezberleyip yaymaa tevk etmidir. Bu hussda, (Benim szm iitip kavrayan, iitdii gibi ed eden kimseyi Allah tel nimetlendirsin) buyurmudur. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem Eshbndan dnin emrlerini gizlemekle ithm eden birinin olduunu bir bilseydim. H! Nbvvet makm bundan mnezzehdir. Vey Eshb- kirm Reslullahn kelmn anlamamakla ve maksadn idrk etmemekle ithm olunur mu? Ve anladkdan sonra onu gizlemekle ve sr olarak tutmakla ithm olunur mu? Vey onlar, Reslullahn emr ve nehylerini anlayp, mkellef olduklarn bildikleri hlde, kibr sebebiyle Ona muhlefet ve amel ynnden Reslullaha ind etmekle ithm olunurlar m? Bu ithmlar akll bir kimsenin 70

aklnn alamayaca eylerdir. Drdnc ess: Eshb- kirm aleyhimrrdvn kendi zemnlarnda, mrlerinin sonuna kadar halk bu gibi ilerde [mtebih szlerde] aradrma, inceleme yapmaa, tevle, tefsre kalkmalarna izn vermediler. Hatt bu mevzulara dalanlar, bu gibi eylerden sl soranlar, dah sonra anlatrm diyenleri azarlamlardr. Eshb- kirm, mtebih szler hakknda konuma, aradrma, dn hkmlerin anlalmasnda yardmc olacan dnselerdi, elbette gece-gndz kendilerini bu ie verirlerdi. ilelerini, ocuklarn da tevk ederlerdi. Bu mevzudaki esslar tess edip, kannlarn aklamak iin, feriz ve mrs taksmi ile alkal konularda koyduklar kidelerin hzrlanmasnda kollar sadklarndan dah fazla kollarn sarlar, yan ok alrlard. Kesin olarak bilmeliyiz ki, bu drt essdan anlald zere, hak olan, Eshb- kirm ve tbinin radyallah anhm ecman dedikleri, doru olan yine onlarn gr ve fikrleridir. zellikle Reslullah sallallah aleyhi ve sellem onlar medh etmekdedir: (nsanlarn en hayrls benim zemnmda bulunanlardr. Sonra bunlarn arkasndan gelenler, sonra bunlarn arkasndan gelenlerdir) ve (mmetim yetmi ksr frkaya ayrlacakdr. lerinden biri kurtulacakdr) buyurmudur. Onlar kimlerdir? diye sorduklarnda, (Ehl-i snnet vel-cemat) buyurmulardr. Ehl-i snnet ve cemat nedir, diye sorduklarnda, (imdi Benim ve Eshbmn yolunda olanlardr) buyurmulardr. b) Tafsl Dell: Dah nce, hak olan selefin mezhebidir demidik. Mtebih haberlerin zhir manlarnda avm yedi vazfe ile vazfelendiren selef mezhebidir. Her vazfenin hak olduuna dell olan burhnn da birlikde zikr etmidik. Keki bilseydim muhalefet eden [bu yedi szden] hangi szmze muhlefet ediyor? Avmn zerine vcib olan, Allah tely tebhden ve cismlere benzetmekden mnezzeh klmakdr eklinde olan birinci szmze mi? Vey avm zerine vcib olan, Peygamber efendimizin murd etdii manda kavl-i erflerine mn edip, tasdk etmekdir eklindeki ikinci szmze mi? Vey avm zerine vcib olan, mtebih manlarn hakkatini idrkden aczini itirf etmekdir eklindeki nc szmze mi? Vey avm zerine vcib olan, mtebiht hakknda sl sormakdan ve tkatinin tesinde olan eylere dalmamakdr eklindeki drdnc szmze mi? 71

Vey avm zerine vcib olan, zhir manlar, ziyde, noksan, cem ve tefrk yaparak deidirmekden dilini tutmakdr, eklindeki beinci szmze mi? Vey avm zerine vcib olan, kalbini Allah telnn zikrinden ve aczi ile birlikde Allah tely dnmekden geri durmakdr, ekinmekdir eklindeki altnc szmze mi? Zr onlara, Hlk deil, mahlklar dnnz denilmidi. Vey avm zerine vcib olan, Peygamberler, veller, rsih ilmli limler gibi marifet ehline teslm olmakdr, eklindeki yedinci szmze mi? Bunlar yle ilerdir ki, beynlar burhnlardr. Hi bir temyz ehli onu inkr edemez. Nerede kald ki, limler ve akl shibleri onu inkr etsinler. nki bunlar akl delllerdir. B NAKL BURHNLAR: Selef mezhebinin hak olduu delller ile sbitdir. Bunun aksi bidatdir. Bidat de ktlenmidir, sapklkdr. Avmn tevli ve limlerin avm ile birlikde tevle dalmalar irkin bidatdir ve sapklkdr. Bidatin tersi yan tevl yapmakdan ekinmek (keff) de medh edilmi bir snnetdir. (Snnet-i mahmdedir) Burada ess vardr: 1 Mtebih haberlerin man ve hakkatn aradrmak, sorudurmak bidatdir. 2 Her bidat mezmmdur, irkindir. 3 Bidat kt ise, tersi, eskiden beri yerlemi, beenilen snnetdir. Bu essdan herhangi bir ey hakknda tartmak, mnkaa etmek mmkin deildir. Bunun kabl, selef mezhebinin hak olduunu gsterir. Sl: Bidati irkin kabl etmeyen vey aradrma ve sorudurmay bidat kabl etmeyen kimseye nasl cevb verirsiniz? Yukardaki esslardan ncs, ak olduu iin, tartma yaplmaz ise de, birinci ve ikinci esslarda mnkaa mmkindir. Cevb: Bidatin irkin olduu hakkndaki birinci ess zerine dell, btn mmetin bidatin kt olduunda, bidat shibini zecr etmekde ve bidat shibi olarak tannan kimseyi ayblamakda mttefik olmalardr. Bu, eratde, zanna mahl olmadan, zarr olarak bilinmekdedir. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem bidati ktlemesi, tevtr ile bildirilmidir. Bu haberler her ne kadar ayr ayr tek bana bir ahsa isnd olunsa da, toplam itibr ile insanda kat bir kanat hsl edecek kuvvetdedir. Mesel, hazret-i Alnin radyallah anh ecati, Htem-i tnin c 72

merdlii, Reslullahn ie vlidemizi sevmesi ve bunun benzerleri bir kiinin haber vermesiyledir. Ancak bunlarn tek bana verdii haberler, tevtr hkmne dhil olmasa da, oklukda bir dereceye ulad ki, nakl edenlerin hi birine yalan isnd mmkin deildir. Bu haberlerin bir araya getirilmesi hlinde kat bir bilgi ifde eder. Byle hads-i erflere bir ka misl verelim: 1 (Benden sonra benim ve rid halfelerimin yolunda gidiniz. Bu yolu az dilerinizle bir eyi tutar gibi tutunuz. Sonradan karlm eylerden uzak kalnz. nki sonradan ihds edilen her ey bidatdir. Her bidat dalletdir. Dallete den de Cehennemdedir). 2 (Bana ve Eshbma uyunuz! Bidat karmaynz. Sizden ncekiler dinde bidat ihds etdikleri, Peygamberlerinin snnetlerini terk edip, kendi grlerine uyduklar iin helk olmulardr. Bu sebeble hem kendileri doru yoldan sapmlar, hem de bakalarn sapdrmlardr). 3 (Bir bidat shibinin lm ile islma feth [kaps] alr). 4 (Bidat shibine sayg gsteren, islm dnini ykmaa yardm etmi olur). 5 (Allah rzs iin bir bidat shibinden yz evirenin kalbini Allah tel emniyyet ve mn ile doldurur. Bir bidat shibini azarlayan Allah tel yz derece ykseltir. Bir bidat shibine selm veren, onu gler yzle karlayan, Muhammed aleyhissalt vesselma nzil olan kmsemi olur). 6 (Allah tel bidat shibinin orucunu, nemzn, zektn, haccn, umresini, cihdn, sarf ve adlini kabl etmez. Okun yaydan kd ve kln hamurdan kd gibi, kolayca islmdan kar). Bu ve benzeri ok sayda hads-i erf, bidatin kt olduuna zarr bir ilm hsl eder. Sl: Bidatin kt olduunu bu aklamalarla kabl etdik. Fekat ikinci essda bildirilen, her bidat ktdr szne dell nedir? nki bidat, sonradan ortaya kan her eyden ibretdir. O hlde imm- fi radyallah anh niin Tervhi cematle klmak bidatdir, ama bidat-i hasenedir demidir? Fakhlerin, fkhn teferrutna dalmalar ve teferrut hakknda mnzara yapmalar, ayrca mcdele ve ilzm fenninden olan nakz, kesr, vaz ve terkbin fesd ve benzerlerini ortaya karmalar, btn bunlar bidat deil midir? Sahbe-i kirmdan bunun gibi eyler bildirilmemidir. Bunlar, irkin bidatlerin snnet-i mesreyi kaldrmadna delldir. Elbette bunlarn sbit olan snneti kaldrdn kabl etmeyiz, ama bunlar sonradan ihds edilmiler, ortaya karlmlardr. 73

Eshb- kirm ve tbin gibi bu mmetin evvel gelenleri, ya dha mhim ilerle megl olduklarndan vey birinci asrda kalbleri ek ve teredddlerden selmetde olup, ihtiyc duymadklarndan, sonradan ihds edilen bu konulara dalmadlar. Sonradan ortaya kan ahs gr ve bidatleri iptl etmek, bu davda olanlar susdurmak iin, sonra gelen limler bu konuya dalma ihtiyc duymulardr. Cevb: Mezmm olan bidatin kadm olan bir snneti kaldrmadna dir syledikleriniz dorudur. Fekat, sonradan karlanlar, Reslullah snnetinden ve Eshbn tutduklar yoldan farkl olduklar iin bidatdir. Zr Eshb- kirmn snneti bu konulara dalmaa mni olmak, sl soran azarlamak ve bu meselelerden sl kapsn aan iddetle tedb ve men etmekdi. Avm, aralarnda yi ve mtevtir olmayan eylerde, mkillere drmekden ekinirlerdi. Tbinden eser nakl edenlerce, Sahbeden tevtr ile nakl edilen mnferid haberler shhat bulmudur. Selefin hl ve hareketleri, ek ve bhenin yol bulmad delllerdir. Nitekim onlarn feriz meselelerine dalmalar, fkh vakalar hakkndaki meveretleri, tevtr hlini almdr. bhenin yol bulmad mnferid haberlerin toplanmasyla bir ilm hsl oldu. Nitekim hazret-i mer radyallah anh iki mtebih yetin mansn soran bir kimseye kamsn kaldrmdr. Yine hazret-i mer radyallah anh halfe iken, Kurn- kerm mahlk mudur, deil midir diye soran bir kimseyi, teaccb ederek elinden tutup, ilm kaps olan hazret-i Alye radyallah anh gtrd ve y Ebel Hasen! Dinle bak! Bu adam ne diyor, dedi. Hazret-i Al, ne diyor, ey Emr-el-mminn! dedi. Adam, kendisine Kurn- kermin mahlk olup olmadn sordum, dedi. Hazret-i Alnin radyallah anh bu soruya ok can skld. Ban edi, dnceye dald. Sonra ban kaldrd ve: hr zemnda bu szden ok konuulacakdr. Eer ben senin gibi bunun vlsi olmu olsaydm, elbette boynunu vururdum, dedi. Bu hdiseyi Ahmed bin Hanbel rahimehullah Eb Hreyreden radyallah anh rivyet etmidir. Bu sz, hazret-i Alnin, hazret-i mer ve Eb Hreyrenin radyallah anhm yannda iken syledii szdr. Bu sle ne hazret-i mer, ne hazret-i Al ve ne de bu haberin ulad her hangi bir Sahb hi bir cevb vermemilerdir. Hazret-i Al radyallah anh bu slin dn bir mesele ve Allah telnn kelmndaki hkmleri renmek, bilmek olmadn anlamdr. Sli sorann, emr ve yasaklara id hkmlerin dellleri ondan alnan, Resl aleyhisselmn sdkna dellet eden mucize olan Kurn- kermin sfatn bilmei istemediini bilmidir. Bu sli sorana Al radyallah anh bu kadar iddet gsterdiini aklyalm: Hazret-i Alnin radyallah anh firsetine, ileri grl olmasna bir bak ki, bu slin ileride fitneye yol aacan nceden anlad. Kurn- kermin mahlk olup olmama meselesinin fitne zemn olan hr zemnda 74

yaylacan, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem iret buyurmalarndan anlamd. Bunun iin, hazret-i Al radyallah anh, Ben vl olsaydm onun boynunu vururdum eklinde iddetli bir ifde kullanmdr. Vahye ve Kurn- kermin indiriliine hid olup, dnin srlarna ve hakkatine muttali olan ve haklarnda Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem, (Ben Peygamber olarak gnderilmemi olsaydm, mer Peygamber olarak gnderilirdi) ve (Ben ilmin ehriyim, Al kapsdr) buyurduu ztlar bu gibi sl soranlar azarlad. Sonra gelen kelm ve mcdele dknleri, haklarnda (Uhud da kadar altn sadaka verseler de, onlardan birinin bir md sadaka sevbna, hatt yarsna ulaamazlar) buyurulan Eshb- kirmn, Hak ve doru olan, byle slleri kabl edip gerekli cevb vermeleri ve mnkaa kapsn amalar gerekirdi. Soran hakl idi. Hazret-i mer ve Al radyallah anhm btl zere idiler demekdedirler. Heyht, demircileri meleklerle kysa kalkan, kelm ve mcdele dknlerini hulef-i ridne ve selef-i slihne terch edenler, tahslden [ilmden] ne kadar uzak, dinden ne kadar mahrm kimselerdir. Bylece bu bidatin, selefin snnetine muhlif olduu kat olarak ortaya kmakdadr. Fakhlerin fkhn teferrut ve tafsiltna dalmalar gibi deildir. Bu konuya dalanlar men etdikleri grlmemidir. Hatt feriz meseleleri zerinde dikkatle durmulardr. Fkhn derinliklerine dalmann ciz olduunu anladk. Fekat mcdele ilmindeki bidatler tahsl ehli yannda kt bidatdir. Bunun ktln (hy-l lm) kitbmzn (akid) ksmnda bildirdik. Sonra gelen limlerin mnzara ve mnkaalarndan maksad, eri erfin kaynaklarndan aradrp almaa yardm ise ve ahkm bilmek, anlamak ise, bu selefin snnetine uygundur. Zr onlar feriz ile alkal dede meselesinde; ana, zevc ve babann mrsnda ve benzeri fkh meselelerinde meveret ve mnzara etdikleri nakl edilmidir. [Dede ile ana-baba bir vey baba bir kardein bir arada olmas hlinde hisseleri nass olarak aklanmamdr. Hatt bni Mesd radyallah anh, Mkillerinizi bizden sorun, fekat dede meselesini sormayn buyurmudur. mer bin Hattb radyallah anh, Dede ile kardein bir arada olmas hlinde, mrs iin hkm vermekde en cesr olannz, Cehenneme kar en cesretli olannzdr buyurmudur. Al bin Eb Tlib radyallah anh, Cehenneme girmek kimi sevindirirse, dede ile karde arasnda [mrs iin] hkm versin buyurmudur. Eb Bekr, Abdllah bin Abbs, Abdllah bin mer ve Eshb- kirmn aleyhimrrdvn bir ksm, kardeler, dede ile birlikde olunca, mrs alamaz demilerdir. mm- azamn ictihd da byledir. Eshb- kirmn ve tbinin ou ve hakknda (Ferizi en iyi bileniniz Zeyddir) buyurulan Zeyd bin Sbit radyallah anh da, Kardeler dede ile birlikde olunca, mrs alrlar. Ancak dede, maln de birinden vey muhsemeden hangisi ok ise onu alr buyurmulardr. mm- Mlik, imm- fi, imm- Ahmed bin Hanbel ile Eb Ysf ve imm- Muhammedin ictihdlar da byledir. 75

Mesel, dede ile bir karde kalm ise, dede de birini alp, karde de ikisini almaz. Muhseme yaplarak yar yarya bllr. Dede ile iki karde olunca, dedenin de birini almas ile muhseme [blme] ayn olacandan, her biri de bir alr. Dede ile birlikde vey dah fazla karde varsa, dede de bir alp, gerisini kardeler aralarnda blrler. Anne, baba, zevc bir arada olduunda, Eshb- kirm arasnda mrs hussunda iki gr vardr. 1. Abdllah bin Abbs radyallah anhm, anne btn maldan de bir alr demidir. Zevc maln yarsn, baba da kalan aldna gre, taksmt yle olur. Baba 1 Anne (Sls) 2 Zevc (nsf) 3 Mesele 6

2. Zeyd bin Sbit radyallah anhm, zevc mrsn yarsn, anne geri kalann de birini, baba da kalan alr diye ictihd etmidir. Buna gre taksmt yle olur: Baba 2 Anne (Sls) 1 Zevc (nsf) 3 Mesele 6

Eshb- kirmn ounun gr de byle olup, fetv da bunun zerine verilmidir.] Evet, eer maksadlar doru olmak zere, tenbh iin, lafz ve ibre retmelerinin bir zarar yokdur. Hatt bu ibreleri alp, kullanmalar mubhdr. Eer mnzaradan maksadlar kt olup, bildirmek deil, susdurmak ve yol gstermek deil de, malb etmek iin ise, snnet-i mesrenin hilfna bir bidatdir.

NC BLM
Mtebih szler hakknda eidli ve fideli be fasl: BRNC FASL: Sl: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem baka bir kelime kullanma imkn var iken, murd olunmayan baka bir many da akla getiren (vehm etdiren) kelimeler kullanmas nedendir? Bu kelimelerin tebhe [benzetmee] yol aacan, halk yanl yola gtrp, Allah telnn zt ve sfatlar hakknda onlar btl itikda sevk edeceini bilmiyor mu idi? H, nbvvet makm bu bilgilerden gizli kalamaz. Vey Peygamber efendimiz biliyordu da, chillerin bilmemelerine, sapklarn saptmalarna nem vermedi mi? Bu ihtiml dah uzak ve dah irkindir. nki Peygamberimiz her eyi aklayc olarak gnderilmidir. Gizleyici, kapal brakc olarak gnderilmemidir. te bu teredddler, kapal ve anlalmas zor olan eyler 76

kalblerde mkiller meydna getirir, hatt halk baz kt itikdlara eker. Mesel bu kt inanl kimseler derler ki: Eer Peygamber olsayd, Allah tely hakk ile bilir, tanrd. Onu tand takdrde de Onun zt ve sfatlar hakknda, muhl olan eylerle vasflandrmazd. Bir dier tife de kelimenin zhirine, grnen mansna meyl etdiler. Eer hak ve doru olmasayd, Peygamber efendimiz byle sylemez, baka manya gelmeyen kelime kullanrd vey vehmi izle edecek karneler kullanrd. imdi bu byk mkilin zm yolu nedir? Cevb: Bu mkiller basret ehli tarafndan zlmdr. Bu bir ka manya gelen mtebih kelimeleri Peygamber efendimiz bir defada bir araya toplayp zikr etmemidir. Bunlar toplayan Mebbihe frkasdr. [Hlk mahlka benzeten, sapk itikdl bir frkadr.] Bir araya getirilen toplu hldeki, vehme ve telbse gtren lafzlarn fehmler zerindeki tesri, farkl zemnlarda sylenen hd, tek sahbnin bildirdii haberlerden dah tesrli olduunu beyn etmidik. Ancak, Reslullah efendimiz bu lafzlar btn mrnde ve ayr ayr zemnlarda sylemidir. Kurn- kermde ve mtevtir haberlerde olan mtebih lafzlar ok az saydadr. Hatt onlara sahh haberlerdeki mtebih lafzlar da eklense say yine azdr. Ancak itimda yn olmayan z ve zaf haberlerin oalmasyla mtebih kelimeler oalmdr. Sonra mtevtir hads-i erfler dil kimseler tarafndan nakl edilmi ise, bunlardaki mtebih lafzlar bir ka kelimedir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu kelimeleri, tebh uyandrma giderecek olan karne ve iretlerle kullanmdr. Bunu, meclis-i erflerinde hzr olup, mhede edenler idrk etmilerdir. Bu lafzlar karnesiz nakl edilmi olsayd, vehm ortaya kard. Vehm ve ihtimllerin giderilmesinde en byk karne, dah nceden bilindii gibi, zhir manlar kablden, Allah tely takds ve tenzh etmekdir. Her kim Allah tely tanmakda bu marifete shib olursa, bu marifet onun rhunda en kuvvetli bir gd olur. Bu marifet syesinde, Allah telnn sfatlarna id her duyduunu Ona lyk eklde anlar. O marifet ile hi bir bhe kalmyacak eklde vehmler giderilir. Buna dir be misl verelim: Birinci misl: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Kbeye (Beytullah), Allahn evi adn vermidir. ocuklar ve ocuk derecesinde olanlar, Kbeyi Allah telnn meskeni ve kalacak yeri olarak bilirler. Allah tely gkde bilen ve Ar zerinde karr kldna inanan avm, Kbenin Allah telnn meskeni olmadna hi bhe etmeden inanrlar. Eer avma Peygamber efendimizin, Kbenin Allah telnn meskeni olduuna vehm ve hayl etdiren (Kbetullah) lafzn sylemesinin sebebi sorulursa, hepsi birden bu vehm ancak ocuklar ve ahmaklar hakkndadr. Kulana, Allah Ar zerinde karr klmakdadr diye tekrr tekrr gelen (Beytullah) lafzn duyduunda, beytden murdn, mes 77

keni ve barna olmadnda hi bhesi olmaz. Hatt ak olarak bilir ki, beytin Allah telya izfesi, beytin ereflendirilmesi vey Rabbine ve shibine beytin muzf olmas, vaz olunduundan baka bir manya gelmekdedir. Avmn, Allah telnn Ar zerinde olduuna itikd, kat ilm ifde eden bir karne deil midir? Bununla Kbenin Allahn evi olduu, ama barna olmad irde edilmekdedir. Kbenin Allahn evi ve barna olduu, dah nceden hi bir bilgiye ve inanca shib olmayanlar hakknda dnlr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu lafzlarla, takds ilmine vkf olan ve tebhi nefy eden, Allah tely cismden ve cismin arzlarndan tenzh eden bir cemate yan, Eshb- kirma hitb etmilerdir. Bu hitbda hi bhe brakmyacak eklde, vehmi giderecek kat karneler vardr. Bu kelimenin tevlinde bazlarnn teredddde kalmalar ciz ise de, karne ile murd tayn etmek, Allah telnn celline lyk olacak eklde lafzn ihtimlleri cmlesindendir. kinci misl: Bir fakhin kelmnda geen (sret) kelimesi, bir ocuun vey mnin, yan avmdan birinin yannda sylense, Bu meselenin sreti byledir vey Bu hdisenin sreti byledir denilse, o ocuk vey meselenin mansn bilmeyen m, mesele denilen eyin bir sret olduunu ve sretin de kendi bildii ve evresinde grd gibi, az, burnu ve gz olan bir eyi hayl eder. Fekat, meselenin hakkatini ve onun huss olarak tertblenmi bilgilerden ibret olduunu bilen kimse, meselede cismlerin eklleri gibi, gz, burnu, az olduunu dnebilir mi? Hyr. Meselenin cism olmakdan ve cismin sfatlarndan mnezzeh olduunu bilmesi ona kfdir. Bunun gibi, ilhdan da cismiyyeti nefy etmek ve cism olmakdan mnezzeh bilmek, (Allah, demi kendi sretinde yaratd) hads-i erfini iitenin kalbinde (sret) kelimesinin mansn anlamasnda bir karne olur. Allah tely cism olmakdan mnezzeh bilen bir rif, meselenin sreti szndeki sreti, cismn sret olarak dnenlere teaccb etdii gibi, Allah telya cismn sret nisbet edenlere de teaccb eder. nc misl: Bir kimse bir ocuun yannda, Badd halfenin elindedir dese, ocuk Badd halfenin parmaklar arasnda, sanki Badd ta ile topra ile avucunun iine alm sanr. Bunun gibi, Badd lafzndan murdn ne olduunu bilmeyen bir chil de byle dnr. Ama Baddn byk bir ehr olduunu bilen kimsenin aklna byle bir ey gelir mi? Badd, halfenin elindedir diyene itirz edip, niin byle dedin, byle dediini duyan, Baddn halfenin parmaklar arasnda olduuna inanr. Bylece o kimseyi hakkatin hilfna ve cehle srklemi olursun. Hatt ona Ey temiz kalbli zt! Senin byle sylemen ancak, Baddn hakkatini bilmeyeni cehle gtrr denir. Badd bilen bir kimse, bu szdeki (el) kelimesi ile, avu ve parmaklar ihtiv eden malm uzv kasd edilmediini, ayrca bir karneye ihtiyc olmadan baka bir mans olduunu anlar. 78

Haberlerde bildirilen, vehm veren mtebih lafzlarda vehmlerin giderilmesi iin bir karne yeterlidir. O da cism ve cism cinsinden olmayan Allah tely tanmakdr, yan marifetullahdr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Resl olarak gnderildii ilk yllarda mtebih lafzlar kullanmadan nce aklamalarna marifetullah ile balamdr. Drdnc misl: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem hanmlar iin, (Bana en abuk kavuannz, eli en uzun olannzdr) buyurmudur. Bunun zerine hanmlardan bir ksm ellerini birbiri zerine koyup, lmee baladlar. Peygamber efendimiz eli uzun olmakdan maksadnn, uzv olan elin uzun olmas deil, cmerdlikde ileri gitmek olduunu beyn edince hakkat anladlar. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu hads-i erfi bir karne ile zikr etmilerdir. (Tl-l yed), el uzunluu ibresi ile cmerdlii irde etmilerdir. Bu sz karnesiz nakl edilseydi, vehme, bheye yol aard. Peygamber efendimizin syledii bir mtebih lafzn, baz chiller tarafndan anlalmamas, Peygamberimize itirz eklinde, bu sz niin syledin demee, kimin hakk vardr. Ancak Peygamberimiz meclisde hzr olanlarn anlaylarna gre, sehveti anlatmak iin karneli olarak o lafz sylemidir. Peygamber efendimizin kavl-i erflerini nakl eden, duyduu sz karnesiz olarak olduu gibi nakl eder. Vey o karneyi nakli mmkin olmad iin, nakl etmez. Vey nakl eden, kendisinin duyduunu anlad gibi, herkesin de anlayacan zan ederek nakline ihtiyc duymaz. ou zemn da kendi anlamasnn da karne ile olduunun farknda olmaz. Bunun iin nakl eden, sdece lafz nakl eder. Bu gibi sebeblerle lafzlar karnesiz kalnca anlalmas zor olur. Takdsin bilinmesi, tek bana karne olarak vehmi gidermekde kf gelebilir. Ama ou zemn bununla, murdn ne olduunu tayn etmek mmkin deildir. te bu incelikleri dim dikkate almak, uyank olmak lzmdr. Beinci misl: Bir kimse bir ocuun vey onun derecesinde olan ve meclislerdeki rf ve detleri, db bilmeyen kimsenin yannda, Filn bir toplantya girdi ve filnn fevknde [stnde] oturdu dese, chil, grgs kt olan kimse, o adam, tekinin ba zerinde vey bann stndeki bir mekna oturduunu zan eder. Meclis dbn bilen, ba keye yakn yerlerin en yksek mertebe olduunu ve fevk kelimesinin mertebe bakmndan ykseklik olduunu bildii iin, meclise giren kimsenin ba kede oturann ba stnde deil de yannda, ona yakn oturduunu hemen anlar. ocuklarn ve ona yakn derecede olanlarn, meclis dbn bilenlere itirzlar btldr, asl ve ess yokdur. Bunun mislleri okdur. Bu misllerden kesin olarak anlalmakdadr ki, bu ak lafzlarn manlar, karne olmaynca baka manlara evrilir. Bu karneler sebkat eden ve karneli marifete rc eder. Bunun gibi vehme gtren zhir manlar, bu karneler sebebiyle vehme yol aan eylerden kurtulur. Karneler ok ve eidlidir. Bazlar bilgi ve marifetlerdir. Bu karnelerden biri, insanlarn puta tapmalarnn emr olunmadk 79

larn bilmeleridir. Herhangi bir cisme tapan puta tapm olur. Bu cism ister kk, ister byk, ister irkin, ister gzel, ister aa, ister yksek, ister yeryznde, ister Arda olsun ayndr. Allah tely cismiyyetden ve cismin cblarndan nefy etmek herkesin malmudur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu tenzhi mblaa ile bildirmidir. Nitekim Kurn- kermde r sresi, onbirinci yet-i kermesinde melen, (Onun benzeri hi bir ey yokdur), hls sresinde ve Bekara sresi, yirmiikinci yet-i cellesinde melen, (Allah telya ortaklar komaynz) buyurulmakda ve dah saysz szler ve nice kat karnelerle Allah telnn cism olmakdan mnezzeh olduunu, hi bir bheye mahl kalmayacak eklde bildirmidir. Bu aklamalar, et ve kemikden olan elin Allah tel hakknda muhl olduunu bilmelerine kf gelmidir. Dier zhiri lafzlar da, eer cisme tlak olunursa, ancak cismiyyete ve cismiyyetin sfatlarna dellet etmesi byledir. Eer mtebih kelimeler, cism olmayan bir eye tlk olunursa, kelimenin zhiri mans deil, Allah tel hakknda ciz olan baka bir man murd edildii zarr olarak bilinmelidir. ou zemn bu man teayyn eder. Bazan de teayyn etmez. Ancak karne ile anlalr. Bu karneler bhe ve mkilleri giderici eylerdendir. Sl: Nass olan lafzlar, zhirinde vehm olmayan, mans ak olan, ocuklarn ve avmn da anlyaca eklde neden sylenmemidir, denilirse: Cevb: nki, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem insanlarla arab lgat ile konumudur. Arab lgatinde bu manlar tek bana ifde eden kelime yokdur. Lgatde mtebihtn nasslar olup da, lgatin kurucusu Peygamberimiz, bu manlar bilmedii hlde, bu nasslar nasl vaz eder. Ancak onlar yle manlardr ki, nr- nbvvet vey uzun aradrmalar sonunda, akl nru ile edinilen manlardr. Bu da o ilerin hepsinde olmayp, bazlarnda olur. Mtebih lafzlarn yerine baka ibreler konulmadndan, lgatda zarret olarak istire yoluna gidilmidir. Her konuan iin o yola gidilmidir. Nitekim biz Bu meselenin sreti byledir demekden kendimizi alamyoruz. Yine Bu meselenin sreti, dierinin hilfnadr diyoruz. Bu sret kelimesi de cismn sret lafzndan msterdr. Fekat lgatin kurucusu meselenin heyetine ve tertbi hussunda bir nass kelime koymamdr. Bunun sebebi, y meseleyi anlamamdr vey anlamdr ama zihnine getirememidir. Vey getirmidir ama istireye gvendii iin, onun iin huss ve ayrca bir nass kelime koymamdr. Vey her man iin zel bir lafz koymakdan ciz olduunu anlamdr. nki manlar nihyetsizdir. Lgate konulacak kelimeler ise belli saydadr. Bunun iin manlardan sonsuz sayda karlksz kalr. Bunun iin bu manlara vaz eden tarafndan mster ismler bulunmas lzm gelir. Kurucu da baz manlara mster ism bulmakla yetindi. Dier lgatlerde arab lgatinden dah ok eksiklik vardr. Bu ve benzeri eksiklikler, herhangi bir dil ile konuan iin onu istire yapmaa mecbr klar. Nitekim biz de zarret olmasa da, karnelere dayanarak istireyi ciz klyoruz. 80

Biz Zeyd Amrn fevknde oturdu demekle, Zeyd Amrn hemen yannda ve bakeye yakn oturdu demek arasnda fark grmyoruz. Yhud da Badd halfenin idresi altndadr demekle, Badd halfenin elindedir demek arasnda bir fark grmyoruz. Bu, aklllar arasndaki konumalarda geerlidir. ocuklar ve chiller ile konuurken mtebih lafzlarn korunmas imkn dhilinde deildir. Bundan saknmakla megl olmak, kelmda rekket, aklda zaflik ve lafzda arlk meydna getirir. Sl: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Allah lafz ile ne murd olunduunu niin aklamam ve bu maksadn perdesini amamdr? Niin Allah telnn var olduunu, cism, cevher, araz olmadn, lemin dhilinde ve hricinde olmadn, ona bitiik ve ayr olmadn, bir meknda, herhangi bir cihetde olmadn, hatt btn cihetlerin Ondan hl olduunu sylememidir. Bir kavme gre hak olan da bu tarfdir. Kelm limleri en fash olarak byle aklamlardr. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem ibrelerinde bir kusru, hakk ortaya karmasnda bir geveklii, bilgilerinde bir eksiklii muhakkak ki yokdu, denilirse: Cevb: Her kim bu sorular doru bulursa, mazrdur. Eer Resl-i ekrem onlara o eklde bir tarf ve sfatlarn zikr etmi olsayd, insanlar onu kabl etmez, inkra kalkrlard. Byle bir varln mevcdiyyeti muhldir derler, tatle, yan Allah telnn sfatlarn inkr eden mtekellim ve felsefecilerin mezhebine derlerdi. Allah tely tenzhde mblaa etmekde bir hayr yokdur. Bilkis pek az kimse mstesn, oklarn sfatlarn inkrna gtrr. lemlere rahmet olsun diye insanlarn hret sedetine erimeleri iin, dne davetci olarak gnderilen Peygamber, ounluun helkine sebeb olacak szleri nasl syleyebilir? Hatt Peygamberimiz insanlarla akllarnn alaca eklde konuma emr buyurmudur. Bir hads-i erflerinde, (nsanlar ile anlyamyacaklar tarzda konumak, bazlar iin fitne olur) buyurmulardr. Sl: Tenzhde mblaa etmek ile baz kimseler iin tatl korkusu varsa, vehme gtren mtebih lafzlar kullanmak ile de baz kimseler iin tebh korkusu olmaz m? Cevb: Bunlarn arasnda iki ynden fark vardr: a) Tatl, ok kimseler hakkndadr. Tebhe gidenlerin says ise azdr. Yaplacak ilerde iki zararn en haffi, kanlacak ilerde iki zararn dah umm olann dikkate almak evldr. b) Tebhin ilc, tatlin ilcndan dah kolaydr. Zr bu zevhirle berber, mel-i erfi, (Onun gibi hi bir ey yokdur) olan, r sresinin onbirinci yet-i kermesini zikr etmek ve Allah tel bir cism deildir, cismlerin benzeri deildir demek yeterlidir. Ama yukarda bildirildii gibi, tenzhde mblaa etmekden hsl olan, yan Allah telnn sfatlarn inkr eden tatlcinin itikdna bu sfatlarn varln yerledirmek cidden zordur. Ancak binde biri kabl eder. Hele arab milletinin mmleri asl kabl etmez. 81

Sl: lhiyyetin asln insanlarn kalblerine yerledirmek iin, vazfeli olan Peygamberlerin ifdelerini anlamakdan ciz olup, doru itikdn hilfna vehme kaplmalar, mesel Allah tel Ar zerinde karr klmdr. O gkdedir ve mekn olarak kullarnn zerindedir gibi inanmalar, Peygamberler iin bir zr olur mu? Cevb: yle dnmekden ve sdk olan bir Peygamberin Allah tely, sfatlarndan baka bir sfatla vasflandrmakdan, byle yanl itikdlar halka inandrmakdan Allah telya snrz. Sylenenleri halkn anlayp anlamamas kendilerindeki kusrdandr. Peygamberler, halkn anlyamyaca bilgileri onlara sylemez, onlardan sakl tutar. Bu bilgileri anlyabilenlere anlatr. Bununla halkn acz ve kusruna ilc olur. Bilhssa Allah telnn sfatlar hakknda kasd olarak hakkatin hilfna, halka anlatmakda zarret yokdur. Evet, lafzlarn mster olarak kullanlmasnda zarret vardr. Belki anlay kt olanlar yanl anlayabilirler. Bu da lgatdeki kusr ve muhverenin cblarndandr. Fekat kasden hakkatin hilfn anlatarak halk cehlete srklemek, ister bir maslahat dnlsn, ister dnlmesin, muhldir. Sl: Tebh ehli, mtebih lafzlarn neye dayandn bilmiyor ve lafzlarn zhirine bakarak cehlete srklendikleri biliniyordu. Her ne zemn Peygamberimiz mcmel, rtl lafzlar getirdiinde, o lafz ile cehlete gtrme kasd olunsun vey olunmasn, tebh ehli buna rz olurlard. Her ne kadar cehlete gtrme hsl olsa da, ehl-i tebh onu bilir ve ona rzdr. Cevb: Ehl-i tebhin cehlinin Peygamber efendimizin lafzlar sebebi ile hsl olduunu kabl etmeyiz. Bu cehlet, takds ve tenzh marifetini kazanmakdaki ve tenzhi, nazar, yan lafzn zhirine kaplmak zerine takdm etmemekdeki kusrlarndan meydna gelmekdedir. Eer bu marifeti nceden kesb edip, lafzn zhirine nazar zerine takdm etmi olsalard, muhakkak ki hatya ve chillie dmezlerdi. Nitekim takds ilmi olan kimse, meselenin sreti szn duyduu zemn, mansn anlamakda zorluk ekmez. Tebh ehli zerine vcib olan, bu takds ilmini tahsl etmeleridir. Sonra bu konuda bir bheleri olursa limlere mrcet etmeleridir. Dah sonra kendisini tevl yapmakdan alkoymalardr. limler, takdsi onlara bildirdiklerinde, kendilerini takds ile ykml klarlar. Bu takdsi yapmadklar zemn, chil kalm olurlar. Dnin kurucusu Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, insanlarn tabatlerindeki tenbellii, kusru, fuzl ilere, zerlerine lzm olmayan eylere dalmak husslarn biliyordu. Buna ve cehletden kurtulmak iin ilm tahsline almamalarna rz deildi. Fekat Allah telnn taksmindeki kaz ve kadere rz idi. Nitekim Allah tel Hd sresi, yzondokuzuncu yet-i kermesinde melen, (Rabbin and olsun ki, Cehennemi insanlar ve cinlerle toptan dolduracam eklindeki sz yerini buldu) ve Hd sresi, yzonsekizinci yet-i cellesinde melen, (Rabbin dileseydi btn insanlar bir tek millet yapmd) ve Yns sresi, doksandokuzuncu ve yznc yet-i cellelerinde melen, (Eer Rabbin 82

dileseydi yeryzndekilerin hepsi elbette mn ederlerdi. O hlde sen inanmalar iin insanlar zorluyor musun? Allahn izni olmadan hi kimse inanamaz) ve Hd sresi, yzonsekizinci ve yzondokuzuncu yet-i kermelerinde melen, (Fekat onlar ihtilfa dmee devm ederler. Ancak Rabbin rahmetine kavuanlar mstesndr. Zten Rabbin onlar bunun iin [rahmet etmek iin] yaratd) buyurmakdadr. te insanlarn yaratlmasnda kahr-i ilh budur. Allah telnn deimeyen detini deidirmee Peygamberlerin de kudreti yokdur. KNC FASL: Sl: Mtebih lafzlardan sl sormamak ve sorulanlara cevb vermemek hakkndaki tavsiyenizin fidesi nedir? Bu ihtilflar birok ehrde, beldelerde yaylmdr. Mteassb frkalar ortaya kmdr. Bu meselelerden size bir ey sorulursa nasl cevb verirsiniz? Cevb: Bu konuda sl soranlara imm- Mlikin radyallah anh istiv hakknda, Allahn Ar zerinde istivs malmdur. Nasl olduu mechldr. Ona inanmamz lzmdr dediini syleriz. Avmn soraca sllere, fitne yolunu kapamak iin, ayn eklde cevb veririz. Sl: Eer, (istiv), (fevk), (el) ve (parmak)dan sorulursa, nasl cevb verilir? Cevb: Bu konuda hak, doru olan Allah telnn ve Reslnn sallallah aleyhi ve sellem buyurduklardr. Allah tel Th sresi beinci yet-i kermesinde melen, (Rahmn Ar zerine istiv etdi) buyurmu ve doru sylemidir. Kat olarak bilinmelidir ki, istiv, cisme mahss olan oturma ve karr klma deildir. stiv kelimesi ile Allah telnn murdnn ne olduunu bilmeyiz ve bilmekle de mkellef deiliz. Allah tel, Enm sresi, onsekizinci yet-i kermesinde melen, (O kullarnn fevknde yegne kudret ve tasarruf shibidir) buyurmudur. Bu da dorudur. Burada mekn olarak fevkyyet, stde olmak muhldir. nki, O mekndan nce vard, imdi de dah nce olduu gibi vardr. Fevk ile ne murd etdiini biz bilmeyiz. Ey sl soran, bu many bilmek senin de bizim de zerimize lzm deildir. Allah telnn (el)i ve (parmak)lar vardr dememiz de mutlak ciz deildir. Ancak Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem buyurduklar eklde sylememiz lzmdr. Dah nce gedii gibi, ziyde, noksan, cem, tefrk, tevl ve tafsl yapmadan syleriz. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem, (dem aleyhisselmn hamurunu eli ile yourdu) ve (Mminin kalbi, Rahmnn parmaklarndan ikisi arasndadr) buyurmalar hakdr, dorudur. Bunlara inanrz. Ziyde ve noksan etmeyiz. Rivyet edildii gibi nakl ederiz. Et ve sinirden meydna gelmi bir azy kat olarak red ederiz. Sl: Kurn- kerm kadm midir, mahlk mudur? denilirse: Cevb: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem, (Kurn, Allah 83

telnn kelmdr. Mahlk deildir) hads-i erfine gre, Kurn- kermin mahlk olmadn syleriz. Sl: Kurn- kermin harfleri kadm midir, deil midir? Cevb: Eshb- kirm aleyhimrrdvn bu meseleyi hi ele almadlar. Bu konuya dalmak bidatdir. Bu konu hakknda sl sormaynz. Haeviyye frkasnn glib olduu, Kurn- kermin harfleri kadmdir diyene kfir dedikleri bir beldede, onlarn arasna den ve cevb vermek iin skdrlan bir kimse, Eer harfden maksadn Kurn- kermin kendisi ise, Kurn- kerm kadmdir. Eer maksadn Kurn- kermden bakas ve Allah telnn sfatlar ise, Allah teldan ve sfatlarndan baka her ey mukdesdir, yan sonradan yaratlmdr der ve baka bir ey eklemez. nki avma bu meselenin hakkatini anlatmak ok zordur. Sl: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem, (Kurn- kermden bir harf okuyana ... sevb vardr) buyurmas ile, harflerin Kurn- kermden olduunu ve Kurn- kermin mahlk olmadn beyn buyurmulardr. Bundan harflerin kadm olmas lzm gelmez mi? Cevb: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem, (Kurn- kerm mahlk deildir) buyurmasna bir ey eklemeyiz. Bu bir meseledir. Harflerin Kurnda olmas ayr bir meseledir. Harflerin kadm olmas da nc bir meseledir. Bunun zerine baka bir ey ilve etmeyiz. yledir de diyemeyiz. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem buyurduklarna bir ey eklemee hakkmz yokdur. Sl: Yukarda geen iki meseleden nc mesele lzm gelmez mi, diye zam ederlerse, Cevb: Bu kys ve tefrdir. Biz dah nceden kys ve tefra, yan ksmlara ayrmaa yol olmadn, hatt tefrk yapmadan, vrid olduu zere kalmasnn lzm geldiini beyn etmidik. Sl: Kurn- kermin arabsi kadmdir. nki hads-i erfde, (Kurn- kerm kadmdir) buyurulmu ve Ysf sresi, ikinci yet-i kermesinde melen, (Biz onu arab bir Kurn olarak indirdik) buyurulmudur. O hlde arab lisan da kadm olmaz m, denilirse: Cevb: Kurn- kermin arab olmas hakdr, dorudur. Zr Kurn- kermde, arab olduu bildirilmekdedir. Kurn- kermin kadm olduu da hakdr. Bunu Reslullah sallallah aleyhi ve sellem beyn etmidir. Kurn- kermin arabsinin kadm olmas da nc bir meseledir. Kurn- kermin arabsinin kadm olmas hakknda bir ey vrid olmamdr. Kadmlii hakknda sz lzm gelmez. Bu sebeble avm ve haeviyye frkas bu hussda tasarruf etmekden alkonulur ve kysdan ve onun cblar olan szlerden men olunur. Hatt onlara tazyki dah da artdrrz. Kurn- kerm kelmullahdr ve mahlk deildir demek, Kurn- kermin kadm olduunu kasd etmedikce, Kurn- kerm kadmdir demesine ruhsat verilmez. nki mahlk deildir ile kadm szleri arasnda fark vardr. Zr, Filnn kelm mahlk deildir demek, vaz olun 84

mu deildir demekdir. Bazan mahlk, halk edilmi (muhtelak) mansna gelir. Gayr-i mahlk sz bu manya gelirse de, kadm mansna gelmez. O hlde aralarnda fark vardr. Biz Kurn- kermin kadm olduuna inanrz. Sdece bu lafz ile deil. nki bu lafz tahrf, tebdl, tayr, tasrf olunmamal, hatt Allah telnn murd olduu man zere hakdr eklinde itikd edilmesi lzmdr. Kurn- kermi, kasd olarak hi bir nass nakl etmeden mahlkdur diyen kimse bidat ilemi ve kendiliinden bir eyler ilve yapm, Selef-i slihnin yolundan ayrlm olur. NC FASL: Sl: Bilinen meselelerden biri olan mn kadmdir sz hakknda ne dersiniz? Cevb: Eer iin dizgini elimizde olsayd, sl soran, bu fidesi olmayan zaf szden men ederdik ve bu bidatdir derdik. Bulunduumuz yerde onlar gl ise deriz ki: mndan maksadnz nedir? Eer maksadn, halkn bilgisi ve sfatlar hakknda ise, halkn btn sfatlar mahlkdur. Eer maksadn Kurn- kermden bir ey vey Allah telnn sfatlarndan ise, bil ki, Allah telnn btn sfatlar kadmdir. Eer maksadn ne halkn sfat ne de Hlkn sfat ise, o zemn bu anlalr ve tasavvur edilir eklde deildir. Zt, kendisi anlalamyan, tasavvur edilemiyen bir eyin kadm ve hdis olmasna nasl hkm verilir? Asl olan sl soran zecr edip, cevb vermemekdir. Selef-i slihn mezhebinin en saf maksad da budur. Zarret olmadan bu yoldan ayrlmamak lzmdr. Zor durumda olann tutaca yol, zikr etdiimizdir. Eer, karmzdaki zek, hakkatleri anlayabilecek biri ise, meselenin rtsn kaldrp, Kurn- kerm hakkndaki mkillerinden kurtarrz ve yle deriz: Bil ki, varlkda her eyin drt mertebesi vardr: 1 Zhirdeki varl, 2 Zihndeki varl, 3 Lisandaki varl, 4 Kda yazlm varl. Atei misl alalm. Atein ocakda bir varl vardr. Bir de zihnde ve haylde varl vardr. Yan atein kendisini ve hakkatini bilmekdeki varl vardr. Bir de lisandaki varl vardr ki, ate lafz atee dellet eden bir kelimedir. Bir de kd zerine yazlm eklden ibret bir varl vardr. Yakma, atee mahss bir sfat olduu gibi, kadmlik Kurn- kermin ve Allah telnn kelmnn sfatdr. Yakc ate, ocakda olandr. Zihndeki, lisandaki ve kd zerindeki deildir. Yakclk kdda ve dilde olsayd, onlar yakard. Eer bize, ate yakcdr denirse, evet deriz. 85

Eer bize, ate kelimesi yakcdr denirse, hyr deriz. Eer bize, atein harfleri yakcdr denirse, hyr deriz. Eer bize, ate kelimesinin kd zerinde yazl harfleri yakcdr denirse, buna da hyr deriz. Eer bize, ate kelimesiyle sylenen ve yazlan yakcdr denirse, evet deriz. nki bu kelime ile sylenen ve yazlandan maksad ocakdakidir. Ocakdaki de yakcdr. Allah telnn kelm kdem, yan kadmlik ile vasflandrld gibi, ate de yakmak ile vasflandrlmakdadr. Kurn- kerm diye ismlendirdiimiz eyin varl drt mertebe zeredir: 1 Allah telnn zt ile kim olan asl varldr. Ocakdaki atein varl gibidir. Nitekim Nahl sresi, altmnc yet-i kermesinde melen, (En yce sfatlar Allaha iddir) buyurulmudur. cizlere anlatmak iin bu gibi mislleri vermek lzmdr. Kdem, kadmlik bu varln huss bir vasfdr. 2 Lisanmzla sylemeden nce, renme esnsnda zihnimizde olan ilm varldr. 3 Seslerimizle meydna gelen lisanmzdaki varldr. 4 Kdlar zerine yazlan varldr. Sl: Kurn- kermi nutk etmeden nce, onun ilminden zihnlerimizde olan nedir, diye sorulursa: Cevb: lmimiz sfatmzdr. O da mahlkdur, yan sonradan yaratlmdr. lmimizle bilinen ey, yan Kurn- kerm kadmdir. Nitekim atei bilmemiz atein sretini haylimizde canlandrdmz yakc deildir. Fekat ilmimizle malm olan ey yakcdr. Sl: Kurn- kerm okurken sesimizden, dilimizin hareketinden ve nutkumuzdan sorulursa, Cevb: Bunlar lisanmzn sfatdr. Lisanmz hdisdir. Lisann sfat yaratldkdan sonra olur. Her hdisden sonra meydna gelenler elbette hdisdir. Lkin bu hdis olan seslerimizle nutkumuz, zikr etdiimiz, kret ve tilvet etdiklerimiz kadmdir. Nitekim atein harflerini lisanmzla zikr ederiz. Bu harflerle zikr edilen ey yakcdr. Seslerimiz ve seslerimizin paralar, yan heceler yakc deildir. Sl: Ate sznn harfleri atein kendisinden ibret deil midir, denirse: Cevb: Eer sylediin gibi olursa, atein harfleri yakc olur. Kurn- kermin harfleri eer okunann kendisi ise, o zemn kadm olur. Bunun gibi, atein kd zerine yazlm ekli de yakc olur. nki yazlan atein kendisi olur. Atein sreti olan ekller yakc deildir. nki kdn zerinde yakmadan ve yaklmadan durmakdadr. te varlkdaki bu drt dereceyi avm ayramamakdadr. Avm bunlar tafs 86

lat ile anlayamaz. Hele bunlar teker teker hi ayramazlar. Bunun iin meselenin iine dalmyoruz. Yoksa, ilerin hakkatini ve tafslatnn knhn bilmediimizden deildir. Elbette ate ocakda olduu zemn yakc, snc ve parlayc olarak vasf olunur. Lisanda da, fris, trkce ve arab olarak vey az harfli, ok harfli diye vasf olunur. Hlbuki atein ocakdaki varl, tke, fris ve arab diye ksmlara ayrlamaz. Lisanda olan ate de snme ve parlama eklinde vasf olunamaz. Kda yazldnda krmz, yeil ve siyh diye vasflandrld gibi, muhakkak, sls, rika vey nesh kalemle yazlmdr denir. Lisandaki ate kelimesinin bunlarla vasflandrlmasna imkn yokdur. Ate ismi, ocakda olana, kalbde [zihnde], lisanda ve kdda olanlara verilen mterek bir ismdir. Ocakda olana verilen ism hakkidir. Zihnde olan, hakk deil ilmdir. Ama atein hakksini anlatan sret mansna gelir. Nitekim aynadaki grntlerine, hakk olmadklar hlde insan ve ate denir. Fekat insan ve hakk atei htrlatan sret mansna gelir. Lisandaki ate kelimesi ate ile ismlendirilir. Bu da zihnde mevcd olan atee dellet eden nc mandr. Yan, hakkatde olan birinci, zihnde olan ikinci mandr. Lisanda olan, stlhlara gre deiir. Hakk ve zihnde olan ate kelimelerinde deiiklik olmaz. Kd zerinde olana, drdnc man olarak ate denir. Bu da, lisanda olana, stlh ile dellet eden ekllerdir. Kurn- kerm ve atein, hatt her eyin ismi, bu drt ide yan, man, varlk ortakl anlald. Haberlerde, (Kurn mminin kalbindedir), (Kurn mushafdadr), (Kurn okuyucunun lisanndadr), (Kurn zt-i ilhnin sfatdr) eklinde gelmi olan szlerin hepsi dorudur. Hepsinin mans bulunduklar mertebelere gre anlatlmdr. Zek kimselerce bunlarda bir tenkuz yokdur. Bu zek kimseler, murd olunan hakkati ihta etmekle hepsini tasdk etmilerdir. Bunlar yle ak ve ince ilerdir ki, zek ve anlayl kimselere gre bundan dah ak bir ey yokdur. Ahmak ve anlay kt olanlara gre, bundan dah ince ve kapal bir ey yokdur. Bunlar bu gibi ilmlere dalmakdan men etmek lzmdr. Bunlara, Kurn- kerm mahlk deildir de ve sus. Bunun zerine ziyde ve noksanlk yapma. Bu konuyu aradrma ve inceleme demelidir. Zek kimseleri, bu mkillerin skntlarndan derhl kurtarp, rhatlandrmak lzm gelir. Ayrca bunlara, avm ile bu mevzular konumamalar, avma tkatlarnn stnde olan bir mkellefiyyet yklememeleri tavsiye olunur. Mtebihtn zhir manlarnda mkil yerlerin, bheli ve teredddl szlerin hepsi avmn, ilm ve idrki az, zek ve kbiliyyeti kt olanlarnn yannda rtldr. Ama basret erbb iin ak hakkatlerdir. Selefin byklerinin bu hakkatleri bilmekden ciz olduklarn zan etmek doru deildir. Geri onlar mtebih ve istireli szleri, kitblara yazmamlardr. Ama onlar bildiler, avmn da bunlar anlamakdan ciz olduklarn anlayp, kendileri skt edip, avm da skt etdirmilerdir. Hak olan, doru olan da budur. Selefin byklerinden maksa 87

dm, makm ve hret bakmndan deil, manlara dalmak ve srlara muttali olmak bakmndandr. Selefin bykleri, avma gre deiir. Avm, halkn arasnda ilmi ile hret yapm kimselerin byk olduuna inanrlar. Bu da dellete dme sebeblerinden bir bakasdr. DRDNC FASL: Sl: Avm, aradrma ve incelemeden men edilirse, delli bilmez. Delli bilmeyen dellet olunan tanmada chil kalr. Hlbuki Allah tel btn kullarna: 1 Kendisini tanmalarn, Ona mn edip, varln tasdk etmei, 2 Bakasna benzetme ve sonradan yaratlma almetlerinden mnezzeh klma, 3 Vahdniyyetini, bir olduunu bilmei, 4 lm, kudret, istediini yapmak gibi sfatlarn bilmei emr buyurmudur. O hlde dellleri bilmek zarr deil, matlbdur, yan istenilir. Her ilm matlbdur. lm ancak delllerin a ile dellleri incelemekle, matlba dellet etdii vechi anlamakla ve netcenin nasl olacan dnmekle ele geirilir. Bu da ancak, delllerin artlarn, mukaddimelerin nasl tertb edildiini ve netcelerin nasl elde edildiini bilmekle temm olur. Bu da yava yava insan akl ilmlerde dikkatli incelemee, kelm ilmini renmee ve aradrma temmlamaa gtrr. Avm zerine vcib olan, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem getirdiklerini tasdk etmekdir. Bu tasdki zarr deildir. nki Peygamber dier insanlar gibi bir insandr. Onu yalanc Peygamberlik iddisnda bulunanlardan ayracak dell lzmdr. O da ancak mucizeyi ok dikkatli incelemekle, mucizenin hakkatini ve artlarn bilmek ve dier Peygamberlerin Peygamberlik delllerini incelemekle mmkindir. Bu da kelm ilminin zdr. Cevb: Halk zerine vcib olan,yukarda saylan eylere mn etmekdir. mn da onda hi tereddd olmayacak ve shibinin hatya dme ihtimlini akla getirmeyecek eklde kat olarak tasdk etmekden ibretdir. Bu kat tasdk, alt mertebede hsl olur. 1. Tasdkin en yksek mertebesidir: Derece derece, kelime kelime usl ve mukaddimeleri yazl olan en salam ve artlarna uygun delller ile, bhe ve tereddde ve hi bir ihtimle yer brakmayacak eklde elde edilir. Bu da istenilenin en sonudur. Tasdkde bu mertebeye erimi her asrda ancak bir iki kiiye rastlanr. Bazan de hi bulunmaz. Eer kurtulu bu derece marifetle snrlandrlsayd, kurtulma imkn azalr ve kurtulanlar az olurdu. 2. Vehme gtren, takdr dellleri ile hsl olan tasdk: Byk limler arasnda mehr, inkr irkin, insanlarn onlar hakknda mnkaa etmekden nefret etdikleri bir takm husslara dayal veh 88

m, takdri delllerle hsl olur. Bu cins delller, baz kimselerde, baz husslarda, hilfna imkn verdirmeyen kat bir tasdk hsl eder. 3. Hitbet dellleri ile hsl olan tasdk: Cemiyyetde cereyn eden muhvere, mnzara ve ilm konumalarda ileri srlen delller ve isbtlardan hsl olur. Bu da ak fikrli ve anlayl insanlarn ounda tasdki ifde eder. i teassub ile dolu olan, delllerin cb etdirdii eylerin aksine tam inanm olanlar, dell ve isbtlar lyk ile takb edemiyenler, aksi tezi savunanlarn szlerine kaplarak bhe ve tereddde denler, mcdelecilerin szlerinin tesri ile hayretde kalanlar, bu konumalardan istifde edemezler. Kurn- kermin ekser dellleri bu cinsdendir, yan hitb delllerdir. Tasdkini gerekdiren ak delllerden biri, bir yerin iki idrecisi olursa, dzen bozulur szdr. Nitekim Enbiy sresi, yirmiikinci yet-i kermesinde melen, (Eer yerde ve gkde Allahdan baka ilhlar bulunsayd, yer ve gk [bunlarn nizm] kesinlikle bozulup gitmidi) buyurulmudur. imdi, kafas mcdelecilerin tartmalar ile karmam, ftrat aynen kalm her kalb shibi, bu dell ile hemen Allah telnn birliini kat eklde tasdk eder. Fekat bir mcdelecinin ona, lemi, iki ilhn uyuarak, aralarnda ihtilf olmadan idre etmeleri mmkindir diyerek, karsndakine bu kadarn iitdirmesi, onun tasdkini bulandrr. Sonra bu meselenin zlmesi ve zihninden karp atmas zorlar. ek ve bhe onu kaplar, bunu zerinden atmak zor olur. ok ak bilinmekdedir ki, yaratmaa kdir olan, ideye, yan ldkden sonra diriltmee dah da kdirdir. Nitekim Yasn sresi, yetmidokuzuncu yet-i kermesinde melen, (De ki, onlar ilk defa yaratm olan diriltir) buyurulmudur. Bunu iiten her zek vey gab olan avm, hemen tasdke koar ve der ki: Evet, diriltmek, yaratmakdan dah zor deildir, hatt dah kolaydr. [Bylece Allah telnn, ldrdkden sonra dirilteceini tasdk etmi olur.] Fekat onun, cevb vermekde zorluk ekecei bir sl karsnda zihni karp tasdki sarslabilir. Tasdki ifde eden, her eyi iine alan tam ve kat dell, artk sle mahal kalmayncaya kadar bu mevzu ile alkal btn sl ve cevblarn temmland zemndaki delldir. Tasdk bundan nce hsl olur. 4. itmekle hsl olan tasdk: Halkn ok medh etmesi sebebi ile doruluuna inand, hsn-i itikd edilen kimseden iitmekle hsl olan tasdkdir. nki herkes, doruluuna inand babasna, stdna vey fazleti ile hret bulmu bir zta tam inanr, itimd eder. Bunlardan birinin, bir kimsenin lmesi, bir gib kimsenin gelmesi gibi, verdii habere hi aradrmadan inanp tasdk eder. Kalbinde tasdkden baka hi bir eye yer yokdur. Bu tasdkde dayana, haberi verene hsn-i itikddr. Doruluk, vera ve takv ile tecribe edilmi birisi, Eb Bekr radyallah anh gibidir. Eb Bekr radyallah anh, Reslullah sallallah aleyhi ve selle yle buyurdu dediin 89

de, ona niceleri kat eklde inanr, dediini mutlaka kabl eder. Bunda, hsn-i itikdndan baka dayana yokdur. Bunun gibi sdk, takv ve vera ile mehr olan zt, bir mye, yan avmdan birisine, Bil ki, lemin yaratcs birdir. O lim ve kdirdir. Muhammed aleyhisselm Peygamber olarak gndermidir dediinde, hemen o m, hi bhe etmeden inanr. ocuklarn, babalarna ve hocalarna itikdlar da byledir. Onlardan itikd edilecek eyleri iitdiklerinde, hi bir huccet ve delle lzm kalmadan tasdk edip, bu inanlarn devm etdirirler. 5. htiml ve karnelere dayanan tasdk: nsan bir eyi, karne ve ireti ile birlikde duyduunda, o haberin doruluuna kalbin inanmasndan hsl olan tasdkdir. Bu haber muhakkk, aradrc limlerce kat bir kanat hsl etmez. Ama avmn kalbinde salam bir itikd brakr. Mesel avmdan biri vlnin hastaln tevtr ile yan bir ok kimseden duydukdan birka gn sonra vlnin konandan barma ve alamalar duysa, o srada vlnin hizmetcilerinden biri, vlnin ldn haber verse, avmdan olan buna hemen kat sretde inanr ve tedbrini ona gre alr. Hizmetcinin yanl iitmi olacan vey feryd ve fignn hastann baylmasndan vey hastalnn iddetinden vey baka sebeblerden olabileceini asl htrna getirmez. Vlnin ldne kalbinde salam bir inan hsl olur. Nice arb, kaba tabatl bedevler, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem gler yzne, tatl szne, latf emiline ve gzel ahlkna bakp, derhl mn etmilerdir. Hi bhe kardrmadan kesin olarak tasdk etmilerdir. Peygamberliini isbt eden bir mucize ve mucizeye dellet eden bir dell istememilerdir. 6. Arz ve tabatine uyan haberlere dayanan tasdk: Bir kimse tabatine ve ahlkna uyan bir sz duyduunda, hemen onu tasdk etmesidir. Bu tasdki, sdece haberin tabatine muvfk geldii iindir. Sz syleyene hsn-i itikd olduundan vey haberin doruluuna hid olacak bir karne ve iret bulunduundan deildir. Srf tabatine, arzsuna uygun olmasndandr. Mesel, dman olduu birisinin lmesini, ldrlmesini ve iinden karlmasn iddetle arz eden bir kimse, bunlardan birisine id bir haber duyduunda, ok az da olsa hi bir tepki gstermeden hemen tasdk eder ve git gide bu, o kimsede kat bir inan hlini alr. Eer byle bir haber, bir dostu hakknda olsa vey arz ve isteine muhlif olsayd, duraklar, inanmak istemez, temmiyle red ve inkr ederdi. Bu tasdk, tasdklerin en zafi, en aa derecesidir. nki ncekiler bir delle dayanmakda, zaf de olsa, bir karneye vey haber veren hakknda hsn-i itikda, iyi inanca vey buna benzer delllere istind etmekdedirler. Bunlar sdece avmn, haklarnda dell mumelesi yapdklar, dell zan etdikleri emreler, belirti ve iretlerdir. Tasdkin mertebeleri bylece anlaldkdan sonra bilinmelidir ki, avmn mn bu saylan sebeblere dayanmakdadr. Onlar hakknda bu sebeblerin en yksek derecelisi, Kurn- kermin dellleri ve kalbi tasdk etmee 90

gtren benzeri delllerdir. Bir mnin [avmdan birinin] Kurn- kermin delllerinden ileriye geirilmemesi ve iindeki, kalbleri teskn eden, avm tasdk ve itminna eken ak manl yet-i kermelerden uzakladrlmamas lzmdr. Bunlarn tesindekiler, avmn anlayamayaca delllerdir. nsanlarn ou ocuk iken mn etmekdedirler. Bunlarn tasdklerinin sebebi, babalarn ve hocalarn takld etmekdir. Bunlara iyi zanda bulunduklar, onlar dah ok medh- sen etdikleri ve bakalarnn da onlar vdkleri iindir. Bunlara muhlif olanlar iddetle red ederler. Onlara kendileri gibi inanmyanlarn eidli bel ve musbetlere uradklarn bildiren hikyeler nakl ederler. Mesel filan yehd kabrinde kpek ekline evrilmi ve falan rfiz domuz ekline girmi gibi szler nakl ederler. Bu gibi hikyeler, rylar ve hller, ocuklarn rhlarnda, bunlardan nefret, zddna da meyl hsl eder. Hatt kalblerinden btn bheleri skp karr. ocuklukda renilen, ta stne kazlan yaz gibidir. ocuk bu inanla byr. Rhunda kuvvet bulur. Bla eridii zemn bu kat inan onda devm eder ve iinde hi bir bhe karmam salam bir tasdke varr. Hristiyan, yehd, mecs ve mslimn ocuklarnn hepsi, hak olsun, btl olsun, kat olarak babalarnn inan ve itikdlar zere yetiirler. Onlar para para etseler de asl itikdlarndan dnmezler. Hakk olsun, ekl olsun, inanlarnn aleyhine hi bir delli kabl etmezler. slmiyyeti bilmeyen mrik kle ve criyeler mslimnlarn esretine ddklerinde, mslimnlarla bir mddet berber kalnca, mslimnlarn islmiyyete sk ballklarn grdklerinde, onlarla berber islmiyyete meyl edip, onlarn itikd gibi inanp ve onlarn ahlk ile ahlklanrlar. Bunlarn hepsi sdece takld ve tbi olduklar kimselere benzemenin netcesidir. Zr tebh, insan tabatinin yaratlnda vardr. Bilhssa ocuklarda ve genlerde dah fazladr. Bylece anlalmakdadr ki, kesin tasdk aradrmaa ve delller aramaa bal deildir. BENC FASL: Takdr itirz: Belki sen, yukardaki sebeblerden dolay avmn kalbinde kesin tasdk hsl olacan inkr etmem diyebilirsin. Lkin tasdk, bir eyin marifeti, bilinmesi deildir. Hlbuki insanlar itikd ile deil, hakk marifet ile mkellefdirler. tikd cehl cinsindendir. Onunla hak ile btl ayrd edilemez. Cevb: Bu fikrde olmak yanldr. Dorusu, insanlarn sedeti hakkn hakkatine muvfk eklde kalblerinde nak olunmas iin, bir eye olduu gibi kesin olarak itikd etmesindedir. ld zemn perdeler kalkdnda, ileri inandklar gibi grdklerinde zell olmazlar. Rezl ve rsv olmak, utanacak duruma dmek atei ile yanmadklar gibi, ikinci olarak Cehennem atei ile de yanmazlar. 91

Hak bilinen bir eyin sreti kalbinde nak olunca, kendisine fide verecek hi bir sebebe bakmaz. Bu dell hakk midir, ekl midir, kendisine kanat veren bir ey midir, delli syleyen ahsa hsn-i zann mdr vey sebebsiz, sdece takld netcesindeki kabl mdr? Hangisi olduuna bakmaz. Matlb olan fideli dell deil, fidedir. O da olduu gibi Hakkn bulunduu hldeki hakkatidir. Allah telnn zt, sfatlar, kitblar, Peygamberleri ve hret gn hakkndaki inancnn hak olduuna ve hakkatin inand hl zere bulunduuna kat olarak itikd eden saddir. Bu inan kelm ilminde yazl delllerden birine dayanmasa da Allah tel katnda makbldr. nki Allah tel kullarn mutlak inanmak ile mkellef tutmudur. Bu da Reslullahdan sallallah aleyhi ve sellem tevtr ile gelen haberlerden kat olarak bilinmekdedir. Nitekim bedev arablara Peygamber efendimiz islm arz eder, onlar kabl edip, hayvanlarn ve develerini gtmee dnerlerdi. Peygamberimiz bunlara mucize hakknda tefekkr etmei, mucize hakkndaki dellleri, lemin hdis olmasn, Sniin, yan yokdan var edenin isbtn, vahdniyyetinin dellleri ve dier sfatlar hakknda dnmelerini emr buyurmamdr. Arablarn avmndan ouna bunlar teklf edilseydi, bunlar anlayamaz, uzun mddet gese bile, idrk edemezlerdi. Nitekim onlardan biri Peygamberimize yemn verdirerek, Allah seni Peygamber olarak m gnderdi, deyince, Peygamberimiz de, (Vallhi, Allah beni Resl olarak gnderdi) buyurunca, bu yemne inanarak mn edip, oradan ayrld. Baka biri de Peygamberimizin yanna gelip bakdnda, Vallhi bu yzn shibi yalanc olamaz demidir. Buna benzer saysz misller vardr. Bylece Peygamberimizin kendi asrndaki bir harbde ve sahblerinin zemnnda, ou kelm dellini bilmeyen binlerce kii mslimn olmudur. Dellleri anlamak istiyenlerin sanatlarn terk etme ihtiycn duymalar ve bir muallimden uzun mddet [delller hakknda] ders grmeleri lzm gelirdi. Hlbuki byle bir rivyet nakl edilmemidir. O hlde zarr olarak bilinmesi gerekir ki, Allah tel nasl hsl olursa olsun, mn ve kesin tasdk ile halk mkellef klmdr. Evet, rifin mukallidden stn olduu inkr edilemez. Lkin rif mmin olduu gibi, mukallid de mmindir. Sl: Mmin takldci, kendisi ile yehd takldci arasn ne ile ayrr? Cevb: Mmin mukallid takldi bilmez ve kendisinin mukallid olduunu da bilmez. Kendisinin hak zere olduuna inanr ve itikdnda hi bhesi olmaz. Kendisinin hak zere, hasmnn btl inanda olduunu kat olarak bildii iin, kendisiyle hasmnn arasndaki farklar tesbt etmee lzm grmez. Kendisini hasmndan farkl grmesinin sebebi, kuvvetli olmasalar da baz karnelerin ve zhir delllerin mukallidlere mahss olduunu grmesidir. Yehd de kendisi iin ayn eklde dnrse, sylemesi hak yolda olan mukallidin itikdn bozamaz, kardramaz. Nitekim, aradrc bir limin kendini yehdden dell ile stn sanmas, aradrc mtekellim bir yehdnin de kendisini dell ile stn grmesi ile ara 92

drc rifin inancnda bir bhe uyandrmad gibi, takldine bal bir mukallidde de bhe uyandramaz. Btl zere olan yehd, karlkl konumalar esnsnda, mukallidin itikdnda herhangi bir bhe uyandrmamasnda, mukallidin mn ona kfdir. Kendi takldi ile yehdnin takldi arasndaki fark aklamakda zorland iin zlen, kederlenen avmdan biri hi grlm mdr? Bu dnce avmn htrna bile gelmez. Htrlarna gelse ve ifhen sylense, syleyene glerler ve bu ne hezeyndr? Hak ile btl arasnda msvt m var ki, fark aramaya ihtiyc duyup da yehdnin btl zere, benim hak zere olduunu beyn edeyim. Ben buna yakn ile inanyorum. Bu hussda herhangi bir bhem yokdur. Bu durumda ben nasl fark ararm. Aradaki fark, aradrmakszn kesin olarak bellidir derler. Zten yakn shibi mukallidin hli de budur. Kendine gre mezhebini kat olarak doru bilen, hakkatde btl zere olan yehd iin bile bu fark arama problemi sz konusu deildir. Nerede kald ki, Allah tel katnda da hak olan mmin mukallid iin sz konusu olsun. Bu aklamalarla anlalmakdadr ki, mslimn mukallidlerin itikdlar kat ve salamdr. erat de onlar bundan bakas ile mkellef klmamdr. Sl: Farz edelim ki, avmdan mcdeleci ve indc biri takldi kabl etmiyor, Kurn- kermin dellleri onu ikn etmiyor ve yukarda geen hakk btldan ayrc ak ve kymetli szler de onu ikn etmiyorsa buna ne yapmaldr? Cevb: Bir kii yaratlnn asl slim olmyan ve ftrat shhatli bulunmayan tabati bozulmu bir hastadr. Onun hl ve hareketlerine baklr. Tabatinde mcdele ve ind glib ise, onunla mcdele etmez ve eer mn esslarndan birini inkr ediyorsa, bakalarna zarar vermemesini salarz. Eer onda, firsetle rd ve kabl sezersek, ak szlerle ve delllerin yardm ile ona sz geirebilirsek, gcmz nisbetinde onu tedv eder ve ac, tatl szlerle, uygun delller ile hastalkdan kurtarrz. Hulsa: Allah telnn emr etdii gibi en gzel eklde onunla mcdeleye gayret sarf ederiz. Ama hasta rhlu kimselere uygulanan bu kadar ruhsat, herkes ile kelm kapsn amaa dell deildir. nki ilclar, hastalar iin kullanlr, onlarn da says azdr. Hastalara zarret hkm ile uygulanan tedvden, shhatli kimselerin korunmas lzmdr. Asl ftrat salam olan kimse, mcdelesiz ve dellsiz mn kabl etmee hzrdr. Shhatlilerin ilc kullanmasnn zarar, hastalarn ilc kullanma ihml etmelerinin zararndan dah az deildir. Allah tel Reslne Nahl sresi, yzyirmibeinci yet-i cellesinde melen, ([Ey Reslm] sen Rabbin yoluna hikmet ve gzel tle ar ve onlarla en gzel eklde mcdele et) buyurduu gibi, her ey yerli yerine konmaldr. Bir cemat hak yola hikmet ile davet edilir. Dier bir cemat gzel vaz ve szlerle davet edilir. Baka bir cemat de tatl bir mcdele ile davet edilir. Bunlarn ksmlarn (El ksts-l mstakm) kitbnda tafslt ile bildirdik. Burada tekrr ile sz uzatmayalm. 93

TUHFET-L-ERB F REDD- AL EHL- SALB

(Abdllah bin Abdllah Tercmn)

Bismillhirrahmnirrahm Her drl hamd ve kr, Allah telya mahssdur. Btn dlar ve btn iyilikler, Allah telnn Peygamberi olan Muhammed aleyhisselma olsun! Allah tel bana, ok sevdii Peygamberi Muhammed aleyhisselmn dnini seerek, sonsuz ltf ve ikrmda bulundu. slm dninin kat delllerine bakdm ve anladm ki, en kk bir seme, anlama kbiliyyeti olan kimse iin, bu kuvvetli delller, gizli kalacak ve rtlecek eyler deildir. Ancak, kfr ve ind ile urlarn kaybetmi kimseler, bu dellleri gremez. slm limlerinin kitblarn tedkk etdim. Bu kitblar da kfi buldum. Fekat yehdlii ve hristiyanl reddiyyelerinin hemen hemen hepsinde, akl delllere mrceat etmiler, birka mesele hri, nakl delller gstermemilerdir. Akl ve nakl delllerle ve kendi szleri ile red eden sdece bni Hazmdr.[1] Nakl yolu ile gelen dellleri ve sylenenleri mukyese ederek, insf ile hareket etmei kabl etdim. Hristiyanlarn btl fikrlerini, teslse [baba-oul-rh-l kuds lsne] bal esslarn ve akla uymyan bozuk husslar, ncller ile bunlar yazanlar, nakllerindeki kfrlerini aklamay, hazret-i s aleyhisselma iftirlarn, Allah telya yalan isndlarn, ncl hakkndaki yanl nakllerini ve ha [istavroz]lara secde etmelerini ve ibdetlerindeki bozukluklarn, aa karmay itiykla arzluyor idim. Allah tel, bu ksa rislenin yazlmasn bana ilhm ederek, bu arzmu gerekledirdi. Bu rislemde evvel kendi hl tercememi, vatanmdan ayrlm, islm dnini nasl kabl etdiimi anlatdm. Sonra Tunus emri Ebl Abbs Ahmed ve olu Ebl Fris Abdlazzin hkmetleri devrinde meydna gelen hdiseleri, kavumu olduum nimet ve ihsnlar akladm. Son ksmda da hristiyanl red etdim ve Muhammed aleyhisselmn mmetinin fazletlerini isbta dir mevzlar akladm. Bylece meydna gelen
[1] Eb Muhammed Al bin Ahmed bni Hazm 456 (m.1064) de veft etmi, Endlsl felsefeci ve limlerdendir.

94

bu muhtasr esere Tuhfet-l erb f redd-i al Ehl-i salb adn verdim. Bu eser fasldr: Birinci fasl: slmiyyeti kabl ediimi ve Tunus hkmdrnn yanndaki ilerimi aklamakdadr. kinci fasl: 823 hicr senesinde, Tunusun ikinci hkmdr Eb Fris Abdlazzin zemnnda yapdm vazfeleri ve bu hkmdrn gzel ahlkn ve eserlerini aklamakdadr. nc fasl: Hristiyanln reddi ve Muhammed aleyhisselmn Peygamberliinin ilh kitblardaki isbt hakkndadr. nallah tel, bu fasln bitmesiyle bu kitbn maksad meydna km olacakdr. Allah tel sonsuz kudret ve kuvvet shibidir.

BRNC FASL
Mslimn Oluum ve Tunus Hkmdrnn Yanndaki lerim: Biliniz ki, ben [Abdllah bin Tercmn] Mayorka adl lkedenim. [Allah tel, bu lkeyi, mslimnlarn feth etmesini nasb eylesin!] Bu memleket, denizin kenrnda, iki dan arasnda, kck bir vdi ile ortasndan blnm, ticr bir merkezdir. ki tne liman vardr. Limanlarda kymetli mallarla ykl byk gemiler yatar. Bu memleket, Mayorka adas diye tannr. [Mayorka adas, Akdenizde Balear adalarnn by olan adadr.] Ormanlarnda ok mikdrda zeytin ve incir aalar vardr. Her sene Msra, skenderiyyeye yirmi bin fdan ok zeytinya gnderilir. Adada, yzyirmiyi aan muhkem kala vardr. Babam, Mayorka ehlisindendir. Ben ilenin tek ocuu idim. Alt yama girdiimde, beni bir papaza teslm etdi. Bu papazdan ncli okudum. ki sene iinde nclin yardan ounu ezberledim. Alt sene, nclin lgatlar ile ve mantk ilmi renmekle uradm. Dah sonra, Laride ehrine gitdim. Hristiyanlar arasnda bu ehr, ilm ehri saylrd. Bu ehr, bir nehr ile ortadan ikiye blnmd. Topra altnla kark ise de, herkesin bildii zere, geliri masraflarn korumadndan, terk edilmidi. Bu ehrin meyveleri okdur. iftilerin bir eftliyi drt paraya ayrp, gnede kurutduklarn, kaba ve havucu kurutup, kn gece vaktinden slatarak, ertesi gn tze gibi piirdiklerini grdm. Hristiyanlardan ilm renmek arz edenler, burada toplanrlard. Talebelerin saylar bin, binbeyz kiiye kadar ykseldii olurdu. Bu talebe topluluuna yalnz ders okutan papaz karrd. Memleketin en ok yetien bitkisi safrandr. Ben bu memleketde alt sene tp ve ilm-i ncm [yldzlar ile alkal ilm] okudum. Sonra drt sene kadar da, ncl ve ncl lgatlar okutdum. Sonra, Nebuniye ehrine gitdim. Buras byk bir ehrdir. Binlar tula ile yaplmdr. nki ta oca yokdur. Her tulacnn kendisine mahss ireti, nin vardr. Tulalarn gzellii ve iyi piip pimedii 95

memrlar tarafndan kontrol edilir. Bir tula eer dalr ve paralanrsa, tulay yapandan paras alnd gibi, ayrca cez da verilir. Bu ehrde, her sene ilm tahsli iin, iki binden ok talebe toplanr. lm tahslinde bulunanlar, hkmdr vey ehzde bile olsa, belli olsun diye sdece rhnlere id elbise giyerler. Bunlara da ancak ders aldklar papaz karr vey hkm eder. Ben bu memlekete vardmda, Nikola Mertil isminde, hristiyanlarca byk tannan ihtiyr bir papazn kilisesine yerledim. Bu papaz hristiyanlar arasnda ilm ve dindrlk ynnden yksek bir mertebede bulunmakda idi ve zemnnn en sekin papaz idi. Hkmdrlar tarafndan kendisine mrceat edilir, hediyye ve ikrmlarda bulunulur, onun hediyyeleri kabl, hediyyeyi verenlerce eref kabl edilirdi. Onun varl uur sayldndan, btn hristiyanlarca kendisine ok rabet edilirdi. Hristiyan dnine id sl ve kideleri bu papazdan okudum. Devml hizmetinde bulundum. Kendisine ok yakn olmaa ihtimm gsterdim. O da beni herkese en yakn talebesi olarak takdm etdi. O derece yakn oldum ki, evinin ve kilerinin anahtarlarn bana teslm etdi. Evinde yalnzca, arasra girdii bir odas vard. O odann anahtarn vermedi. Buraya eidli yrelerden kendisine hediyye olarak gelen ey ve mallar koyuyor olmalyd. Bylece on sene tahsle gayret etdim. Onun hizmetine btn gcmle haytm vakf ederek, smsk sarldm. Bir gn hastaland. Ders okutmaa kamad. Derse gelenler arasnda, bir takm meseleler mzkereye baland. Mevz, Allah telnn hazret-i sya indirmi olduu, (Senden sonra bir Peygamber gelir, ism-i erfi Paraklitdir) melindeki ilh hkme geldi. Bu hussda, orada hzr bulunanlar arasnda pekok mnkaa oldu. Fekat mesele, hlledilemedi. Dalp gitdiler. Ben de Nikola Mertilin evine geldim. Bana, bugn aranzda ne gibi mevzlar grld, diye sordu. Ben de, Paraklit isminde ihtilf olundu diyerek, oradakilerin sylediklerini syledim. Sen ne cevb verdin diye sordu. Ben de, bir ncl erhindeki bir cevb sylediimi arz etdim. Bunun zerine dedi ki: Sen mevzya yaklamsn. Dierlerinden de yaklaanlar ve hat edenler olmu. Fekat doru olan bunlardan hi biri deildir. Bu yce ismi ancak, ilmen ok ykselmi olan ilm shibleri bilir. Sizin ise ilmden nasbiniz ok azdr. Bunun zerine, ben kalkp std Nikola Mertilin ayaklarna kapandm ve dedim ki: Biliyorsunuz ki, ben uzak bir lkeden buraya geldim. On senedir hizmetinizdeyim. Rznz kazanmaa gayret sarf etdim. Sizden saysz derecede ilm edindim. imdi siz kymetli stdmdan, bu mubrek ismi de aklyarak, ihsnnz temmlamanz arz ederim efendim. Papaz Nikola Mertil bu szleri duyunca, alamaa balad ve dedi ki: Evldm, Allah hakk iin bana olan hizmetin, sevgin, balln sebebi ile, seni ok severim. Bu mubrek ismi renmekde, bilmekde saysz fideler vardr. Fekat korkarm ki, gizliyemez de sylersin, sonra h 96

ristiyanlar seni o anda ldrrler. Ondan bu szleri iitince, merkm ve heyecnm dah da artd. Allah, ncl ve Mesh hakk iin, bana syliyeceiniz gizli bilgilerin hibirini if etmem dedim. Ona byle temint verdikden sonra dedi ki: Evldm! Sen yanma ilk geldiin vakt, memleketinin mslimn memleketlerine yakn olup olmadn, mslimnlarla kavga edip etmediinizi, onlara dmanln olup olmadn sl etmidim. O sli islmiyyet ile aranzdaki ayrlk derecesini anlamak iin sormudum. Bilmelisin ki, Paraklit ismi, mslimnlarn Peygamberi Muhammed aleyhisselmn mubrek ismidir. Kendisine Danyl aleyhisselmn bildirdii drdnc kitb nzil olacakdr. Bu kitb Kurn- kerm olup, O byk Peygambere gnderileceini, dninin hak din olduunu, milletinin de nclde de ismi geen en stn millet olduunu Danyl aleyhisselm haber vermidir. std Nikola Mertilin bu aklamas zerine, hristiyanlk hussunda ne buyursunuz diye sordum. Bunun zerine gyet cidd bir tavr gsterdi ve dedi ki: Evldm! Eer hristiyanlar s aleyhisselmn dni zere olsalar, Allahn dni olan hak din zerine bulunmu olurlard. nki, s aleyhisselmn ve btn Peygamberlerin dinleri, Allahn dnidir. yle ise, kurtulu nasl olur diye sordum. Mslimn olmakla dedi. Mslimn olan kurtulur mu, dedim. Mslimn olan, dny ve hretde kurtulur dedi. Bunun zerine, akll olan kimse, en kymetli, en hayrl olan ey ne ise, kendisi iin onu seer. Siz, islm dninin yksekliini ve fazletini bildiiniz hlde niin mslimn olmadnz. Buna bir engel mi vardr, dedim. Bana dedi ki: Olum, Allah tel, islm dninin stnln ve Onun Peygamberinin erefini anlamay bana kk yalarda deil, yalandkdan sonra nasb etdi. Bu mevzda bizim ileri sreceimiz bir zr yokdur. Belki ilh hccet, dell zerimizde durmakdadr. Eer, Allah tel hazretleri bana, kk yada iken hidyet buyurmu olsa idi, hereyi terk eder, hak dne [islmiyyete] akca girerdim. Dny sevgisi, her gnhn ba ve temelidir. Hristiyanlar yannda mlik olduum itibr ve izzeti, mallarmn ve nfzumun okluunu sen de biliyorsun. Hristiyanlar, bende mslimnla biraz meyil ve rabet grecek olsalar, beni yaatmazlar. Derhl ldrrler. Ellerinden kurtulup, islm memleketlerine iltic etdiimi dnnz. Mslimnlara, islm dnini kabl etdim ve size iltic etdim desem, hak dne girip, kazanmsn. Allah telnn azbndan nefsini kurtarm olduun bir dne girmekle bizi minnet altna koyduunu mu sanyorsun, diyeceklerdir. Onlarn dilini bilmem. Onlar benim hakkm bilmezler. Doksan yanda bir ihtiyr olarak, yanlarnda kalp, alkdan lrm. Ben Allaha kr, s aleyhisselma gnderilmi olan, dnin btn hakkatlerine inanyorum ve Allah tel bunu biliyor. Bunun zerine, ben islm diyrna gidip ve islm dnine girmek istesem, bana yardm eder ve yol gsterir misiniz, dedim. Nikola Mertil bana dedi ki: Eer kurtulmak istiyorsan ve akln da var 97

sa, hi durma ve git. Dny ve hret sedeti senindir. Fekat olum, aramzdaki bu konumalara kimse vkf deildir, kimse iitmemidir. Bu konuduklarmz ok gizli tutmalsn. Eer bu mevzda birey hissetdirecek olursan, hristiyanlar seni derhl ldrrler, benim seni kurtarmaa gcm yetmez. Zr ben cnm kurtarmak iin inkr ederim, szlerim senin aleyhine kabl edilmi olur. Senin benim aleyhime syliyecein szler ise, doru olarak kabl edilmez. Bu mevzda birey sezdirecek olursan, senin kanndan ben mesl deilim. Ben de ona, byle bireyden Allah telya snrm diyerek, kendisine temint verdim. Yol ihtiyclarm grp, Nikola Mertil ile vedladm. Bana hayr d etdi. Yol harl yapmam iin de hediyye olarak elli altn verdi. Oradan deniz yolu ile memleketim olan Mayorkaya geldim. Alt ay orada kaldm. Sonra Sicilyaya gitdim. Mslimn lkelerine gidecek bir gemi iin be ay orada bekledim. Tunusa gidecek bir gemi geldi. Ona binip, akam zeri hareket etdik. Allah telnn yardm ile, ertesi gn le vakti Tunus limanna vardk. Benim geldiimi iiten oradaki hristiyanlar toplandlar. Beni evlerine gtrdler. Drt ay kadar mddetle onlarn yanlarnda misfir kaldm. Hristiyanlara, hkmet diresinde hristiyan lisnn bilen bir kimse olup, olmadn sordum. Doktor Ysf et-tabbin hristiyan lisnn bildiini sylediler. Doktor Ysf, o srada Tunus bei olan Ebl Abbs Ahmedin[1] huss doktoru idi. Bu duruma fazlas ile sevinip, hemen doktorun evini sordum. Beni doktorun evine gtrdler. Durumu doktora anlatp, mslimn olmak istediimi syledim. Bu hayrl iin kendisi aracl ile olacana ok sevindi. Atna binip, beni hkmet diresine gtrp, Ebl Abbs Ahmedin huzruna kard. Ebl Abbs Ahmed, nce benim ka yanda olduumu sordu. Otuzbe yanda olduumu syledim. Sonra, ho geldiniz, ok gzel, mslimn olunuz. Allah tel mubrek eylesin, dedi. Ben tercmnlk eden doktora dedim ki: Ltfen efendimize syleyiniz. Bir kimse, dnini terk edecek olursa, onun hakknda ok dedikodular olur. Kendisinden ric ederim, burada bulunan hristiyanlarn ileri gelenlerini arp, benim hlimi onlardan sorsun. Hakkmda ne trl hidlik edecekleri dinlensin. Ondan sonra mslimn olaym. Bu ricm Ebl Abbs Ahmede bildirdi. Abl Abbs Ahmed dedi ki: Sen, sahbe-i kirmdan Abdllah ibni Selmn mna geldii srada, Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmdan taleb etdikleri gibi, bir talebde bulundun. Ricm kabl ederek, Tunusda bulunan baz hristiyan tccrlara ve ileri gelenlere haber gnderdiler. Beni de topladklar bu meclise yakn bir odaya koydular. ardklar hristiyan ileri gelenlerine ve tccrlara Ebl Abbs Ahmed sordu: Bu
[1] Ahmed bin Yahy, Tunusda Ben Hafs hkmdrdr. 796 [m. 1393] de veft etmidir.

98

gemi ile gelen yeni papaz hakknda neler dnrsnz. Onlar dediler ki: Dnimizin byk bir limidir. Byklerimiz, ilmde ondan yksek derecede bir kimse olmadn sylerler ve tasdk ederler. Bunun zerine Ebl Abbs Ahmed, eer o papaz mslimn olursa ne dersiniz, dedi. Hepsi birden, Allah korusun, bu adam hibir zemn bu ii yapmaz, dediler. Ebl Abbs Ahmed onlardan bu sz iitince, beni artd. Ben de yanlarna varp, hepsinin yannda Kelime-i ehdet getirdim. Hepsi nne bakp, hayret ve dehet iinde kalp: Bu adama bu ii yapdran, evlenmek arzsudur. nki hristiyanlkda papaz evlenemez, dediler. ok zntl ve elemli olarak gitdiler. Sonra, Ebl Abbs Ahmed bana gnde bir eyrek altn ma balad. Beni misfirhneye yerledirdiler. Muhammed Saffarn kzyla da evlendirdiler. Evlendiim gn de yz altn ve bir kat elbise hediyye etdiler. Bu para ile dn yapdm. Bu evlilikden bir olum dnyya geldi. Uurlu olsun diye, ona Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn ismini verdim.

KNC FASL
Tunus bei Ebl Abbs Ahmed ve olu Ebl Fris Abdlazzin[1] hkmetleri zemnndaki durumum: Mslimn oldukdan be ay sonra, Tunus bei Ebl Abbs Ahmed bana liman reslii memriyyeti verdi. Bundan maksadlar, bu hizmet srasnda hristiyanlar ile mslimnlar arasnda meydna gelecek hdiselere dir, elimden pekok tercemeler geeceinden, arab lisnn ok abuk renmem idi. Hakkaten yle oldu. Bir yl geince, arabyi rendim. Mehdiye ehrine giderek, Fransz ve Ceneviz donanmas tarafndan gelen mektblar terceme etmee baladm. Sonra, Ebl Abbs Ahmed be ile, Kabis kalasna gitdik. Orada da hazneler mdri oldum. Sonra, Kafsa kalasna vardk. Burada, Ebl Abbs Ahmed be hastalanp, 796 [m. 1393] senesi abn aynn nc gn veft etdi. Ebl Abbs Ahmed bein lmnden sonra, yerine olu Ebl Fris Abdlazz gedi. Babasnn ahsma gsterdii tevecch ve vermi olduu mertebe ve tahssta ilve olarak, beni misfirhne idresi ile de vazfelendirdi. Bu sultn zemnnda, liman resi ve mtercim olduum srada, bir gn mslimn mallarn tayan bir gemi gelip, limanda demirledi. Onun ardndan Sicilyadan iki gemi dah geldi. Bu iki geminin mrettebt, mslimnlara id olan gemiyi zapt etdiler. Gemideki ey ve mallar yama etdiler. Geminin iindeki mslimnlar, canlarn zor kurtardlar. Ebl Fris Abdlazz bu hdiseyi duyunca, divnn bakan ve zlarna, Halkul-Vad denilen yere kmalarn syledi. Mslimnlarn mallarnn bedel demek sreti ile kurtulmas iin, hristiyanlarla pazarlk yapmalarn emr
[1] Abdlazz el-hafs, Tunus ktbhnesinin kurucusudur. 837 [m. 1433]de veft etdi.

99

eyledi. Onlar bu emr zerine, Halkul-Vad denilen yere gidip, miyyetlerinde bulunan tercmn gemiye gnderdiler. Tercmn, gemideki hristiyanlarla anlamaya ald. Fekat ok yksekden konuduklar iin, muvaffak olamad. Sonrada anlald ki, bu gemilerin biri ile Sicilya hristiyanlar arasnda htr saylan bir papaz da gelmi. Bu papaz, benim talebelik arkadam olup, vakti ile birbirimizi karde gibi sevdiimiz bir papaz idi.[1] Benim mslimn olduumu iitmi. Bu hl kendisine ok g gelip, ok zlm ve beni tekrr hristiyan dnine dndrmek iin, bu gemi ile buraya kadar gelmi. Gemiye giden tercmn ile karlanca, ona adn nedir diye sormu, o da Al demi. Ona, ey Al! Bu mektbu divnda liman resi olan Abdllaha ver. te sana bir altn veriyorum. Cevbn getirdiinde bir altn dah veririm, demi. Tercmn Al, mektbu alp, Halkul-Vad denilen yere geri gelir. Vaziyyeti bildirir ve papaz ile arasnda geen konumay nakl eder. Divn bakan mektbu alp, Cenevizli bir tccra terceme etdirdikden sonra, asl ile berber, Ebl Fris Abdlazze gnderir. Ebl Fris Abdlazz mektbu okudukdan sonra, bir adamn gndererek, beni artd. Yanlarna girdiimde dedi ki: Ey Abdllah, bu mektb deniz tesinden gelmidir. Oku bakalm ne yazmlar, anlyalm. Ben de okudum ve glmeye baladm. Bana, ne glyorsun, dedi. Dedim ki: Allah tel size zaferler versin. Bu mektb bana eskiden dostum olan bir papazdan gelmidir. Hemen terceme edelim diyerek, kenra oturdum. Arab tercemesini yapp kendilerine verdim. Tercememi eline alp, okudukdan sonra, kardei smle dedi ki: Allah telya yemn ederim ki, aynen terceme yapm, hibir sz atlamam. Ben de, bunu
[1] Bu papaz Nikolann kssas, ismi Kayri rhib olan yunanl bir kimsenin kssasna kargann kargaya benzemesi kadar benzerdi. Bu zt imdiki Atinada bymd. Hikmet ilmlerinde hret shibi idi. Mderris olarak hreti yurt iinde ve dnda yaylm idi. Hatt fazlet shibi seyyh hc Saf el-Habn kendisini ziyrete gelmidir. Bir gn bu zt ders verirken, sz, yeryznde yaylm olan dinlere geldi. Bu zt, talebelerine dedi ki: slm dni, dinler iinde en a ve akl- selmin en uygun grp, kabl edecei bir dindir. Bunu duyan bir gen talebe kendi kendine, ben elbette mslimnm. Onlarn memleketine dneyim dedi. Zr bu ocuun babas stanbulun mslimn ehlisinden idi. Annesi yunanl bir criye idi. Bu criye olu ile birlikde kocasndan kam, Atinaya gelmi, tekrr hristiyan olmudu. Bu i, sultn II. Mahmd zemnnda olmudu. Bu ocuk kfr diyrndan kd ve islm diyrna girdi. Dr-l hilfet olan stanbula vsl olunca, babasnn ismi htrnda olduundan, onu buldu. Allah tel bu bulumay myesser kld. Zr bu gen trke lisann babasnn isminden ve hartetden baka hi bilmiyordu. ok sevindiler ve o ocuk bugn devlet-i aliyyenin byklerinden (ileri gelenlerinden) biridir. Yunanllar rhib Kayrnin szlerini ve yayd fikrleri duyunca, onu habs etdiler. Onlarn zulm ve cebri sonucu habsde veft etdi. Bu kssalar (rk ok ekicidir), sadaka Raslullah sz ile (Buhr erhi) Kastalande mezkr olan Sahb Suheybin radyallah anh kssasna ok benzemekdedir.

100

nereden anladnz, diye sordum. Cenevizlilerin yapd baka bir tercemeden, dedi. Sonra, ey Abdllah, bu papaza ne cevb vereceksin, dedi. Dedim ki: Benim vereceim cevb, tarafnzdan bilindii gibi, hak olan dne kendi isteimle girdiimi ve mslimn olduumu bildirmek olacakdr. Bana yaz ile bildirmi olduu dier eylerin hi birine, cevb vermek istemem. Bunun zerine, Ebl Fris Abdlazz be dedi ki: Ey Abdllah! Senin tam ve hakk mslimn olduunu renmi oldum. Bu hussda hibir bhemiz yokdur. Fekat, (Harb hledir) hads-i erfine dayanarak, yazacan cevbda mslimnlarn mallarnn geri verilmesi hussunda papazn gemi shibine syleyip, yardm etmesini ve mslimn tccrlarla bir anlamaya varld takdrde, mallarn tartlmasn behne ederek, senin de kantarc ile berber kp, gece vakti gemiye kaacan bildir. Ebl Fris Abdlazzin emr etdii gibi cevb yazp, gnderdim. Papaz mektbumu okuyunca ok sevinmi ki, mallarn geri verilmesi hussundaki taleb etdikleri creti azaltdlar. Sonra tartacak olan adam, birka defa gemiye gidip, geldiyse de, ben gitmedim. Papaz gelmemden mmdini kesince, gemiyi kaldrp, Cehennem olup gitdi. Papazn yollad mektbda unlar yazl idi: Kardein Fransiz Papaz, selmdan sonra sana unlar bildirir: Ben bu beldeye seni bulup, geri gtrmek iin geldim. Bugn Sicilyaya hkim olan ztn yannda yksek bir mertebeye shibim. Tayn yapmak, azl etmek gibi, memleketin btn ileri benim elimdedir. imdi benim szme iyice kulak ver de, Allahn bereketinin bulunduu bu tarafa gel. Mallarn ve dier eylarn elimden kar diye sakn korkma. Ben senin zan etdiinden dah ok tatmn edecek mal ve makma shibim. stediini vermee hzrm. Selm. Tunus Sultn Ebl Fris Abdlazzden Baz Htrlar: Ebl Fris Abdlazz, tebasn Kitb ve snnete uygun olarak adlet ile idre etmidir. lim ve slihlere iltiftda bulunmak ve ikrm etmek, onun gzel ahlkndan ve yksek hasletlerinden idi. Tunus lkesine gelen misfirlere tazm ve hrmet etdii gibi, Ehl-i beyt-i Resle de son derece riyet gsterir, herkese mertebesine gre izzet ve ikrmda bulunurdu. Ebl Fris Abdlazze bu vasfndan dolay, doudan ve batdan pek ok kimse gelirdi. Misfirlerin gerek orada kalmalar, gerekse geri dnleri srasnda, cb eden kolaylklar salanr, bu hussa titizlikle riyet edilirdi. Her sene, Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn doduu geceye hrmeten, Rebiul-evvel aynn onikinci gecesi bir cemiyyet dzenlenirdi. Bu cemiyyetde, glsuyu gibi eylerin datlmasndan baka, 101

divn gelirinden altm dinr verilirdi. Ebl Fris Abdlazzin, mazlm olanlara kar merhamet ve insf pek fazla idi. Her kim olursa olsun, bu hussa ok riyet ederdi. Bunun bu zelliinden dolay, btn memrlar ve miyyeti de ona uyarak zulmden saknrlar, kendilerinden ikyetci bir kimsenin onun huzruna kmamasna son derece dikkat ederlerdi. Hapishnelere sk sk gider, oradakilerin htrlarn sorar, tahliyesi lzm gelenleri brakr, cezya mstehk olanlarn ise cezsn verirdi. Sadaka ve ihsnda bulunmas, halk arasnda ok yaygn idi. htiyc shibi olanlarn adlarn bir deftere yazdrp, fakh Eb Abdllah Muhammed ibni Selm Taberyi, ihtiyclar datmakla vazfelendirmidi. htiyc shiblerine onun vstas ile ihtiyclarn datlmas det olmudur. Her sene, Mekke, Medne ve civrnda bulunan halkn ve hclarn, yol kesicilerden korunmalar iin, arab eyhlerine eidli yardmlarda bulunurdu. Endls halkna da her sene para, silh, at, buday, barut gnderirdi. Veftndan sonra, geriye kalan hslt ile hristiyanlarn elinden mslimn esrlerin kurtarlmas iin, bir mikdr erzyi vakf etmidi. Bu iin bana da, emn bir zt olan Eb Abdllah Muhammed ibni Azzzyi getirmidi. Toplanan hslt ile, bir tarafdan erz satn alnarak, gelirin oaltlmasna allrken, dier tarafdan da Tunus limanna gelen mslimn esrlerin bedelleri devlet haznesinden verilerek, kurtarlmalarn vasyyet etmidi. Hatt Ebl Fris Abdlazz, Tunusda mevcd her vilyetin hristiyan tccrlarna ellerine geen mslimn esrleri alp getirmeleri iin, genler iin altm, ihtiyrlar iin krk-elli dinr ake verileceine dir benim tercmnlm vstas ile bir mukvele yapmd. Bu mukveleden sonra hristiyanlar, bir ok esr getirip, hazneden ake almlard. Bu kitbn yazld trih olan 823 [m. 1420] senesinde bu mukvele devm etmekdedir. Ebl Fris Abdlazzin, bir gzel icrat da udur: Deniz kaps dnda ve baz hristiyanlarn senede oniki bin dinra kirladklar bir hn vard. Bu hn ykdrd. nki burada, iki ierek ve her trl rezleti yaparak, halkn umm huzrunu bozuyorlard. Sdece Allah telnn rzsn kazanmak iin, bu kadar geliri terk etdi. O hnn yerine, iinde nemz klnacak, zikr yaplacak, salevt- erfe getirilecek bir ibdethne ve mret yapdrd. Gelirleri buraya sarf edilmek zere, baz erzyi ve zeytinlii vakf etmi ve karsnda da bir yahne vakf etmi, o yeri mr ve ihy etmidir. Bardo baesi yaknnda, El-Damusdaki ve Cebel-i Hv civrndaki tekkeleri, Bb- Cedd dndaki su depolarn ve Dr- Ebil Cadn yanndaki karakollar, mevcd hamamlar ve mesre yerlerini hep o yapdrmdr. Zeytn cmi iindeki ktbhne ve yoksul mslimnlar iin yapdrlan hastahne yine Ebl Fris Abdlazz devrinde yapdrlmdr. Tunusun btn ar ve pazarlarndan, islmiyyete uygun olmyan eklde elde edilen yirmisekiz bin dinr terk etmidir. Kendisinden nce Tunusda sabun imlt hkmetin inhisrnda olup, halkn sabun iml 102

etmesi yasakd. Habersiz sabun iml edenler, muhtelf para ve hapis cezlarna arpdrlrlard. Ebl Fris Abdlazz bu yasa kaldrarak, bir takm yolsuzluklara son verdi. Memleketindeki kt kimseleri, dier beldelere srd. Sicilya adasna bir donanma gnderdi. Tarkuba ehri zabt edildi, kalas ykld. Trablus, Kabis, Hama, Kafsa, Tuzer, Nefka, Biskra, Kostantiniye ve Bicye beldelerine de asker gndererek, yllardr Afrikada eidli hasrlara sebeb olan ihtillcileri itate getirmidir.

NC FASL
Hristiyanln reddi ve Muhammed aleyhisselmn Peygamberliinin Tevrt ve ncl gibi dier Peygamberlerin kitblarndaki delller ile isbt edilmesi: Bu faslda, hristiyanln bozukluunu, ncl kitbnn hkmleri ile ve drt ayr kii tarafndan yazlan ncllerdeki szlerle ortaya koyacaz. Ayrca, u anda ellerinde bulunan kitblardaki evvelki Peygamberlerden nakl edilen szleri aklyarak, Peygamberimizin nbvvetini bir defa dah isbt edeceiz. Bu fasl dokuz ksma ayrlmdr: Birinci ksm: Drt ncli yazanlar ve uydurduklar yalanlar hakkndadr. kinci ksm: Hristiyanlarn mezheblerine gre ayrlklar ve frka saylar hakkndadr. nc ksm: Hristiyanlk kidelerinin aklanmas ile, onlarn btn kidelerinin yine kendi ncllerinin aklamas ve dellleri ile reddi ve ortadan kaldrlmas hakkndadr. Drdnc ksm: Hristiyanlarn, dn inan ve amellerinin ve dindr olduklar inancnn da yine ncller vstas ile reddi hakkndadr. Beinci ksm: Hristiyanlarca tanr kabl edilen s aleyhisselmn tanr olmayp, bir insan ve Allah tel tarafndan gnderilmi bir Peygamber olduunun nclin nass ile beyn hakkndadr. Altnc ksm: Drt ncli yazanlarn, aralarndaki ayrlklar ve yalanlar hakkndadr. Yedinci ksm: Papazlarn s aleyhisselm hakknda uydurduklar yalanlar ve bu hussda kendilerinin yalanc duruma ddkleri hakkndadr. Sekizinci ksm: Hristiyanlarn mslimnlar aybladklar meseleler hakkndadr. Dokuzuncu ksm: Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn nbvvetinin, Tevrt, Zebr ve nclde bulunan yetlerle ve dah nce gelmi olan Peygamberlerin mjdeleri ile sbit olduu ve getirdii dn hkmlerin Kymete kadar devm hakkndadr. 103

BRNC KISM Drt ncli [Matta, Luka, Markos, Yuhann nclini] Yazanlar ve Uydurduklar Yalanlar Hakkndadr: Bugn s aleyhisselma gnderilmi olan ncl, hibir memleketde yokdur. Hristiyanlarn ellerinde drt drl ncl vardr. Bunlar, Matta, Luka, Markos, Yuhann yazmdr. [Birok nclin eidli hristiyan konsillerinde imhsndan sonra, bu drt ncl braklmdr.] ncli ilk deidiren bunlardr.[1] Filistinli olan Matta, s aleyhisselm yalnz semya kd sene grmdr. Bundan sekiz sene sonra, skenderiyyede ilk ncli yazmdr. Burada, s aleyhisselmn doumu srasnda grlen, alacak eyleri ve yehd pdih, onu ocuk iken ldrmek istediini, hazret-i Meryemin olunu alp, Msra gtrdn yazmakdadr. Mattann anlatdna gre, s aleyhisselm doduunda, Beyt-i Makdise dou tarafdan mecs gelip, Bu gnlerde dnyya gelen, sultn nerededir. Biz memleketimizde, onun yldzn domu grdk ki, bu onun dnyya terf etdiinin dellidir. Biz ona hediyye getirdik dediler. Yehd pdih Herod bu[1] eyh Abdllah be, ncllerin telfi hakknda trh bilgi verirken diyor ki: Birincisi, Mattann trhini, s aleyhisselmn ge karlmasndan y be vey sekiz yhud on sene sonra yazd syleniyor. kincisi, Markosun bu ge karlma hdisesinden yirmiyedi sene sonra trhini yazd sylenmidir. ncs, Luka otuz yl sonra; drdncs, Yuhann ki kendisine Meshin habbi denir. Bunun da krkbe sene sonra vey altm be sene sonra yazmdr diye rivyet edilir. Kiliseler trhinde yazl ve hristiyanlar indinde makbl olan rivyet de budur. eyh Abdllah be diyor ki: Eer bu drt kii Mesh aleyhisselmn elileri ve dninin emnleri olmalar hasebiyle onlara bu kitbn telfini tefvz etdi ve onlara fasl-ul-kitb emr etdi denirse, buna yle cevb veririz: Bu iddi bir ok ynden merdddur (red edilir). Birincisi, bunlardan ikisi olan Markos ve Luka, Meshi asl grmemilerdir. Bunu dah nce de beyn etdik. O hlde onun tarafndan byle bir vazfe ile nasl vazfelendirilmilerdir? kincisi, onlar bunu iddi etmemilerdir. Meshin kendilerine kitb telfini emr etdiini sylememilerdir. Bilkis onlarn herbiri kitbn telf ederken, Meshin baz eshb ve ahbbna bavurmudur. Bu durum, ncllerin erhlerinde ve kiliseler hakknda trih bilgi veren kitblarda yazldr. Luka da kitbnn banda bunu aklamdr. ncs, bu drt kii kitblarna ncl ismini vermemidir. Bilkis (trih) adn vermilerdir. Kitblarnn bandaki szlerinden bu durum aka grlmekdedir. Matta kitbna s Mesh bin Dvd bin brhmin douu demi, sonra hristiyanlar ona muhlefet ederek, yan yalan syliyerek bu kitba ncl demilerdir. Drdncs, eer bunlar Mesh tarafndan vazfelendirilmi olsalard, hepsi bir tek kitb telfi iin toplanrlard. Ve buna ittifkla ncl adn verirlerdi. Kssalarda, haberlerde, birbirlerinden farkl, ihtilfl byle bir ok ncl telf etmezlerdi. Belki bunun banda vey sonunda Lukann da telf sebebini aklad gibi bu ie memr olduklarn bildirirlerdi. Btn bu husslar bunlarn kitb telf iin Mesh tarafndan memr olmadklarn iln etmekdedir.

104

nu iitince, yehdlerin limlerini toplad. Bahs edilen ocuu sordu. Onlar dediler ki: Beni sril Peygamberleri kitblarnda haber vermilerdir ki, Meshin doumu Kudsde Beyt-l Lahmda bu gnlerde olacakdr. Bunun zerine Herod, gelen mecslere, Beyt-l Lahma gidip, yeni doan ocuu aramalarn, bulurlar ise, kendisine de bildirmelerini syledi. Her ne kadar onlara, murdm onunla yakn olmak, kulluk etmek, dedi ise de, aslnda onu ldrmee karr vermidi. mecs, Beyt-l Lahma gidip, hazret-i Meryemi, olu s aleyhisselm kucanda olduu vaziyyetde buldular. Hediyyeleri verdiler. s aleyhisselma secde etdiler. Geceleyin kendilerine bir melek geldi. s aleyhisselmn doduu yeri gizlemelerini, baka bir yoldan geri dnmelerini emr ve iret etdi. Hazret-i Meryeme de, Herodun hle ve sikasd fikrini haber verdi ve s aleyhisselm Msra gtrmesini syledi. Hazret-i Meryem de sylenildii gibi yapd. Mattann anlatd bu hikye ve szler, btldr ve asl yokdur. Hakkatle hibir alkas olamaz. Aslnda byle bir hdise olsayd, Herod s aleyhisselm aramaa kendisi gider vey gvendii bir kimseyi gnderirdi. Dier ncli yazan, Luka, Markos ve Yuhann, kitblarnda byle bir eyden bahs etmemilerdir. Matta, s aleyhisselmn doum zemnn bilmediinden, bunu bilerek ifde etmeyip, belki bu hdiseyi uyduran birisinden iitmi ve iitdiini nakl etmidir. Lukaya gelince, bu zt, hazret-i s zemnna yetimemi ve onu grmemidir. Kendisi, s aleyhisselmn semya karlmasndan sonra, Pavlosun yannda hristiyan olmudur. Bir yehd olan Pavlos da, s aleyhisselm grmemi ve onun zemnna yetimemidir. Pavlos yehd olup, koyu bir hristiyan dman idi. O kadar dman idi ki, bir zemn her nerede bir hristiyan bulunursa, yakalanp, Beyt-i Makdse getirilmesi ve orada habs edilmesi hakknda Kayserlerden emr kartmd. Luka, Havrlerin Kssalar adl kitbnda yle anlatr: Merkum Pavlos birgn bir atl ile dolarken gne gibi bir nra rast gelip, o nrdan bir ses iitmi: Ey Pavlos! Niin bana zarar veriyorsun. Pavlos demi ki: Seni bu zemna kadar hi grmediime gre, nasl olur da sana zarar verebilirim. Bunun zerine nrdan: Benim mmetime olan zararn banadr. Onlardan elini ek. Zr onlar, Hak zeredirler. Onlara tbi ol, kurtulursun, cevbn alm. Pavlos sormu: Bu hussda bana ne emr edersiniz. Nr yle cevb vermi: m ehrine git ve Enniyye adl kimseye sor. Pavlos gidip, o kimseyi arayp, bulmu. s aleyhisselmdan bu iitdiklerini ona bildirmi. Ondan berberce hristiyan dnine girmei istemi. O da bunun bu isteini kabl etmi. Merkumun s aleyhisselma mn belli oldukdan sonra, n ve erefi artmdr. Bu hikyenin asl yokdur ve eytnn bir hlesidir. Demek ki, Pav 105

los Enniyyenin, Luka da Pavlosun elinde hristiyan olmu ve ncli ondan almdr. Hlbuki, bunlarn ikisi de s aleyhisselma yetiememi ve onu grmemilerdir. Grld zere, bu kadar kark ve mansz szler, hristiyanln btl ve yalandan ibret olduuna ak bir delldir. Markos da, s aleyhisselm grmemidir. Hristiyanl kabl s aleyhisselmn semya kndan sonra, havrlerden Petrusun yannda olmudur. ncli Romada yazmdr. Markos dier nclleri yazanlara baz meselelerde muhlefet etmidir. Yuhann, s aleyhisselmn teyzesinin oludur. Hristiyanlarn anlatdklarna gre, s aleyhisselm bunun dn ziyfetinde hzr bulunmu ve suyu erba o zemn dnmdr. s aleyhisselmn da ilk mucizesi bu imi. Yuhann bunu grnce, hanmn terk ederek, din ve seyhatda s aleyhisselma tbi olmudur. Hristiyanlar derler ki, s aleyhisselm, yehdler tarafndan ldrleceini anlad zemn, teyze olu Yuhannya vasiyyet etdi: Ey Yuhann! Annem hakknda Allah teldan kork ki, o senin annendir. Annesine de Yuhann hakknda, o senin olundur. Onun hakknda Allah telnn gazbndan sakn dedi. Onu da annesine vasiyyet etdi. Yuhann, drt ncli yazanlardan drdncsdr. Bu hdiseyi zikr etmemidir. nclini Samon ehrinde yunanca olarak yazmdr. te bu drt ncli tertb edip yazan, bu drt kiidir. Asl ncli tahrf eden bunlardr. Akdan aa yalan sylemekden de ekinmemilerdir. s aleyhisselmn getirdii yalnz bir ncldir. Onda tenkuz, ihtilf ve yalan yokdur ve olamaz. Drt kiinin yazd bu drt nclde, gerek Allah tel ve gerekse Onun Resl s aleyhisselm hakknda, yalan ve iftirlar, birbirinin zdd olan o kadar szler vardr ki, bu huss malm ve mehr olup, hristiyanlar da inkr edecek durumda deildirler. nallah tel bu hussda alkal bahsde kf derecede malmat vereceiz. Matta, kendi nclinin onnc faslnda bildirdii zere, gy s aleyhisselm, Benim cesedim, veftmdan sonra, Yns aleyhisselmn cesedi baln karnnda kald gibi gn gece arzn iinde kalacak demi. Bu hikye Mattann nclinde yazm olduu iftir ve yalanlarn en mehrudur. nki Matta, dier ncl yazanlar ile u hussda mttefikdir ki, s aleyhisselm Cuma gn sat altda veft etmi. Cumartesi gecesinin ilk satinde defn olunmu ve Pazar gn sabhleyin mevtlar arasndan kalkmdr. Bu uydurma hesba gre, s aleyhisselm arzn iinde yalnz bir gn iki gece kalmdr. Mattann yukarda zikr etdii szlere gre ise, s aleyhisselm kendisinin, Yns aleyhisselmn baln karnnda kald gibi, gn gece arzn iinde kalacan haber vermidir. Demek ki, Mattann naklinde yalan ve tenkuz olduu apak meydna kmakdadr. Drt ncli yazanlarn, bu mesele hakknda yalan sylemi olduk 106

larna bhe yokdur. nki, s aleyhisselm kendisinin ldrlp, bir gn iki gece vey gn gece arzn iinde kalacana dir ne kendisi kimseye bir ey sylemi, ne de nclde byle bir ey haber verilmidir. Allah tel, yce Peygamberi Muhammed aleyhisselma Kurn- kermde Nis sresi, yzelliyedinci yet-i kermesinde, bu hakkati apak bildirmekdedir. Bu yet-i kermede melen buyuruluyor ki, (Yehdler, hazret-i sy ne ldrm, ne de armha germilerdir. Lkin grdklerinden biri ona benzetilmidir.) Yine hristiyanlarn yalan ve tenkuzlarndan bir dell de, ncl yazar Markos hazret-i Meshin ller arasndan kalkdn ve havrlerle konuduunu ve hemen o gn semya km olduunu yazmakdadr. Luka ise, Havrlerin Ksslar adl kitbnda buna muhlefet ederek, s aleyhisselmn ller arasndan kalkdkdan tam krk gn sonra, semya kdn yazmakdadr. te bu dell onlarn yalanlarn ve bu maddenin aslnn ve essnn olmadn ortaya koymakdadr. Kendisinden baka ilh olmyan Allah telya yemn ederim ki, s aleyhisselm ne ldrlmdr, ne de defn olunmudur. Ne de defnden bir vey krk gn sonra kabrinden kalkmdr. [Bunlarn hibirinin asl yokdur, bunlar syliyen yalancdr.] Allah telnn laneti, yalanclarn zerine olsun.[1]
[1] eyh Abdllah be diyor ki: Sonra bil ki, bu haberlerden hibiri asl dell olamaz. nki mtevtir olmayp, ahad (mnferd)drlar ve metin olarak farkl farkl kssalardr. Bu da kat bir bilgi deildir. Zr mtevtir olmann art evvel, bunu nakl eden kimselerin saysnn snrl olmamasdr. kinci olarak, byk bir ounluun bunu mhade etmi olup, yine byk bir ounlukdan nakl etmesi cb eder. nc olarak, nakl edenlerin szleri arasnda tenkuz ve ihtilf bulunmamaldr. Drdnc olarak, bunlarn yalana sapacan, akln ciz grmemesidir. Buradaki durum ise byle deildir. nki, bunlarn says snrldr ve bunlar dah nce beyn etdiimiz gibi, hlleri mehl drt kiidir. Zr eer bunlarn hli byle olmasayd, bu kitblarnda ihtilf etmezlerdi ve bunu hangi lisan ve lgat zere telf etdiklerini bilirlerdi. kinci olarak, hristiyanlarn bunlar hakknda Meshi grdler dedii sdece ikisidir ki, bunlar da Matta ve Yuhanndr. Bu da bunlar hakknda syledikleri sz doru olduu takdrdedir. Fekat Markos ve Luka Meshi asl grmemidir. Bilkis bu ikisi eli Pavlos [Bolis] diye ismlendirdikleri ve asl Meshe ulamayp, onunla sohbet etmemi olan ve onu gkle yer arasnda tecell ederek kendisine hitb eder olarak mhade etdiini iddi eden Savel yehdsiyle arkadalk etmilerdir. Yehdnin syledii sz de merdd (reddedilmi) bir szdr. nki, akca yalan olduu bellidir ve bu yehd de Meshin zhiren dmandr. Eer bunlarn bu eklde dier havrlerle buluduunu kabl etsek bile, bunlar kendilerinden bu haberleri nakl etdikleri rvlerin ismlerini beyn etmemilerdir ve de tayn etmemilerdir. Bu da byk bir sahtekrlk olup, her ikisinin ve rivyetlerinin ktlenmesini ve tan edilmesini cb etdirir. yle ise, szleri farkl iki adam olan Matta ve Yuhann ile tevtr nasl sbit olur? nc art temmiyle gayri mevcddur. Zr bunlarn ihtilflar, tenkuzlar ve rivyet ve szlerinin birbirini tekzbi kendi kitblar ile gndz ortasndaki gne gibi akca meydndadr. Tayne ve isbt etmee

107

KNC KISM Hristiyanlarn din ve itikdlarnda mevcd olan ayrlklar ve onlarn frkalar hakkndadr: Hristiyanlar itikdlarnda yetmiiki frkaya ayrlmlardr. Birinci frkann itikdna gre, h s aleyhisselm Allahdr, hlk ve brdir! Yerleri, gkleri yaratmdr. imdi onlara deriz ki: Siz yalanc ve kfir olmu ve ncllerinize muhlefet etmisiniz. Zr Matta nclinin yirmialtnc faslnda yle denilmekdedir: (s aleyhisselm, yehdlerin kendini yakaladklar geceden evvel havrlere, lm kaygsndan dolay, Pek skntdaym, baylacak hldeyim deyip, sonra znts artd, hli deierek yzst kapand. Alayp, yalvararak, lh! Bu lm ksesinin benden sarf ve tahvli mmkinse sarf eyle. Benim dilediim deil, senin ishcet yokdur. Drdnc art, bunlarn yalana rz ve yalan zere ittifk etmelerinin ciz olmaddr. O hlde, akl bu ak emreleri idrk etdikden sonra, bunu nasl tecvz etmez ve akll olan bu d musdemat (terslikleri) mhede edince, buna hkm etmekden nasl istinkf eder (kanr)? Ve nasl byle olmaz ki, bunlar o kitblarda asl mhede etmedikleri ileri yazdlar ve yalan olarak Allah telnn masm olan nebsi s aleyhisselmn aslma ve ldrlmesinin vukuuna hkm etdiler. Hlbuki hayretdir ki, bunlar kendi nefsleri zerine bunun byle olduunu ikrr etmilerdir. Kendi trh kitblarnda yazdklar ve ncllerinde beyn etdikleri gibi, onlardan hibiri Mesh aleyhisselm ile birlikde olmamlard. Bilkis hepsi onun etrfndan kam ve onu salam ve sa olarak yehdlerin eline terk etmilerdi. Onun peinden Petrusdan bakas gitmemidi. O da uzakdan onu takb etmi ve dier ihvn gibi kapda kalmd. Bu eklde onun hakk hline muttali olmadlar. Byle karrdan sonra onun hakknda yehdlerin iftirlarn kitblarna yazdlar. Onun yce nna iftir ederek, yehdlerle onun cisminin asld hussunda ittifk etdiler. Bu i ak yalan ve ikr bir kt iftir deil midir? Bunu tahkk iin, ncllere mrceat ediniz! Matta 21. eshhnda diyor ki: O esnda talebeleri onu terk etdi ve kadlar. Markos 14. eshhnda diyor ki: O esnda talebeleri onu terk etdi ve hepsi kadlar. Bunlar o ikisinin ibrelerinin tam ifdesidir. eyh Abdllah be diyor ki: Eer bizzat onun ller arasndan kalkp grndn ve kendisinin asldn ve katl edildiini bildirdiini syleseler bile, biz bunun yakniyyt ksmndan deil, evhm ve tahayylt cinsinden olduunu syleriz. Neden byle olmasn ki, byle rivyet edenler, kendi hllerinden ikyet etmi, yan onu Meshin gayri bir mcerred rh sandklarn sylemilerdir. Nitekim bu huss Lukann nclinde yazldr. Kalbleri bununla itminn bulmam ve onu kendi cinslerine muhlif bir ey sanmlar. Sonra zan ile onun efendileri ve kurtarclar olduuna hkm etmilerdir. Akl, bunun eytn olmasn uygun grr. Onlara haset ve dmanlk iin grnp, iftirc yehdleri tasdk etdirerek saptdrd anlalr. Eer eytnn bir peygamber ekline brnmee nasl kdir olarak insanlar sapdrd sorulursa, deriz ki: Evet mslimnlar katnda bu i muhldir. Fekat eytnn herhangi dier bir ahsn ekline girip de ben u reslm demesi cizdir. in byle olduuna da hristiyanlarn bhe ve tereddtleri delldir. Mmafih Nasrnn mezhebi bunu red etmez. Bilkis eytnn bu eid ilere girmesine cevz verir. Bu hussu Bolisin (Paulun) Kurunsiye ehlisine yazd ikinci rislesinde 11.ci faslnda syledii szler teyd etmekdedir. Bu da hayret verici birey deildir. Zr eytn Meliketnnra da benzer ekle girmidir.

108

tediin olsun dedi.) Bu hikyeye gre, hazret-i Mesh, bir insandr. lmden korkmakda ve ciz kalmakdadr. Ayrca, lh diyerek, yalvarmaa balamas ile, bir ilh, bir mabdu olduunu ortaya koymu olmakdadr. Hristiyanlar bir tarafdan s aleyhisselmda mahlklara mahss, korku ve hzn gibi bir takm hllerin grldn sylerken; bir tarafdan da, Allah telnn kudretinden bhesi olduunu ilve etmilerdir. nki lm ksesinin benden sarf ve tahvli mmkin ise demek, Allah telnn kudretinden ek ve bhe etmekdir. s aleyhisselm eer, Allah telnn hibir eyden ciz olmadn biliyorsa, mmkin ise demesinin bir mans olamaz. Yok, eer lm ksesinin kendisinden uzaklamasna, Allah telnn kuvvet ve kudreti olmadn biliyorsa, Ona o hussda yalvarmasnn ne mans olur. Allahn Resl, Allah telnn kudret ve kuvvetinden hibir zemn bhe etmez. Doru olan udur ki, s aleyhisselm, Allah telnn hibir eyde ciz kalmayacan, kendilerinden mucize ve hrika olarak ne kd ise, ilh kudret ile meydna gelmi olduunu yaknen bilirdi. Byle sapk itikda saplanan hristiyanlara yine yle denilebilir ki: Siz s aleyhisselm Allah tanmakla, Yuhann nclinin onyedinci faslnda olan beynna da muhlefet etmi olursunuz. nki, bu faslda Mesh aleyhisselmn yzn semya kaldrp, Allah telya yalvararak, Y Rab! Ben, Sana, dm kabl kldndan dolay kr eder ve bunu sana itirf ederim ve bilirim ki, Sen benim dm her zemn kabl buyurursun. Lkin ben Sana u cemat iin niyz ve ricda bulunuyorum ki, onlar beni gnderene mn ederler demekdedir, diye yazldr. Bu ifdeye gre, s aleyhisselm kendisinin Rabbi ve ilh olduunu sylemi, ona d etmi, yalvarm, dsnn kablnden dolay da kr etmidir. in asl byle olunca, siz nasl olur da, s, yerleri, gkleri yaratan Allahdr diyebilirsiniz? Akl- selm shibleri yannda bundan dah irkin bir ey olamaz. Yine Yuhann nclinin beinci faslnda yle yazldr: s, yehd tifesine, Benim szm dinleyen ve beni gnderene mn eden Cennete girer dedi. Yine bu faslda yle denilmekdedir: Yehd tifesi sya, Senin dediklerine kim ehdet eder demi, s aleyhisselm da onlara, Beni gnderen Rab bana hiddir diye cevb vermidir. te bu da, s aleyhisselmn Allah tel tarafndan gnderilmi bir Peygamber olduuna delldir. Kendisini gnderen, mn ederek getirdii ilh emrleri yapanlarn Cennete gireceini bildirmidir. s aleyhisselmn, ilh olduunu iddi eden hristiyanlarn, bu iddilarnn bozuk olduuna bir dell dah gsterelim: Markos, nclinin birinci faslnda yle hikye etmidir: Kuds- e 109

rfde bir mecnn vard. Aznda bir cin konuurdu. s oradan geerken cin bard: Ey s! ster misin ki, bu cesedden beni karasn. Bylece, halk senin Peygamber olduunu bilsin. Ben de senin Allah tarafndan gnderilmi hak Peygamber olduunu bileyim. s da kmas iin emr edince, adam slim olarak kalkm ve hzr bulunanlar hayret etmilerdir. Bu da pek ak olarak gstermekdedir ki, s aleyhisselm insandr ve Peygamberlerden bir Peygamberdir. Hristiyanlarn baka bir frkasnn inanc da yledir: s aleyhisselm, Allahn oludur. Hem ilh, hem insandr. Babas cihetinden ilh, anas cihetinden insandr. Yehdlerin onun insniyyetini, yan mahlk olmak tarafn ldrmesiyle, insan olma cesedi kabre konuldu ve lhiyyeti Cehenneme indi. Oradan dem, Nh, brhm ve dier btn Peygamberleri kard. Onlar, babalar demin, Cennetdeki yasak aadan meyve yimesi hatsndan dolay, Cehennemlik olmulard. Btn Peygamberler, hazret-i Meshin lhiyyet taraf ile yaratl tarafnn birlemesinden sonra, berberce semya kmlardr. Bu inan da kfr ve ahmakln son derecesidir. Bunlara deriz ki: Siz, Allah tel ve Resl olan s aleyhisselm hakknda yalan sylyorsunuz. Sizin bu yalannzn delli, yine kendi kitblarnzdan Markos nclinin onikinci faslnda, yirmidokuz yazl olan fkradr. Markos orada s aleyhisselmn havrlere, Bilin ve itikd edin ki, sizin semv babanz, yan n yce olan Ulu ilhnz birdir ve tekdir demi olduunu nakl etmidir. Onlarn yalanlarna, s aleyhisselmn, kendi ncllerinde olan, bu ehdetinden dah ak bir ehdet olabilir mi, olamaz.[1]
[1] eyh Abdllah be diyor ki: Ne kadar tuhafdr ki, Nasr, Meshden alnarak zikr edilen yukardaki yazlar iitdikden sonra, tevhdi reddedip irki sediler. Ehad ve Samed olan Rabbimizi uknma taksm etdiler. Sonra da bir ksma baba, dier ksma oul ve br ksma da rh-ul-kuds dediler. Sanki byle yapmakla sdece btn Peygamberlere aleyhimsselm muhlefet ve hsseten Meshi aleyhisselm tekzbi irde etdiler. Bu huss, onlarn yalan uyduran felsefecilerin ve putperestlerin tuzana dmesinden ileri gelmidir. Bu felsefeci ve putperestler dni ifst iin hristiyanla girdiler ve nasrya takv shibi grndler. Sanki melikeyi mukarrebn gibi sanlp, onlar doru yoldan sapdrp, kendilerine kle kldlar ve hatt onlar resmler ve heykellere secde etdirdiler. Hakk btllarla deidirip, onlara sundular. Ne byk hle ve sapklklar! Bu hussu hristiyan trhciler de ncllerinde akladlar. Nakli Meshden yaparak Markos 12.ci faslda diyor ki: Kendisine hereyden nce ne vasiyyet ediyorsun diye sorulunca, s aleyhisselm dedi ki: Dinle ey sril, Rabbimiz ilhnzdr. Tek bir ilhdr. Rab olan ilhn btn kalbinle ve btn nefsinle ve btn niyyetinle ve btn kuvvetinle sev! Btn vasiyyetlerin birincisi budur. kincisi ise, bunun gibidir: Akrabn kendin gibi sev! Bu ikisinden dah byk nashat yokdur. Matta kitbndaki rivyetinde 22.ci faslda bu iki vasiyyetde diyor ki, btn melekler ve Peygamberler (zincir halkalar gibi) birbirine baldr.

110

Onlar bu sller karsnda dilsize dnm ve helk yoluna sapmlardr. Hristiyanlarn dier frkalar da hep yalan ve kfr zerine kuruludur. Fekat sz uzayacandan dolay, zhna lzm yokdur. Her drl yardm Allah teldandr. NC KISM Hristiyanlarn bozuk kideleri hakkndadr: Hristiyanlarn ess kideleri be dnedir: 1 Vaftz olmak. 2 Teslse [tirinite] inanmak. 3 Oul uknumunun hazret-i Meryemin karnnda, s aleyhisselmn cesedi ile cesedlendiine inanmak. 4 Kurbana inanmak. 5 Papaza gnh itirf etmek. Hristiyanlarn ileri gelenleri, bu be ess kide zerinde ittifk etmilerdir. lerinden pek az bundan ayrlmlardr. imdi bu kidelerin hepsini birer birer kendi ncllerinin naslaryla reddedeceiz. Birinci Kide: Vaftz Olmak: Bilindii zere ncl yazarlarndan Luka, nclde s aleyhisselmn, Her kim vaftz olursa Cennete girecek, vaftz olmayan kimse ebediyyen Cehennemde kalacakdr dediini nakl etmekdedir. Bunun iin, hristiyanlar vaftz olunmadkca Cennete girmenin imknsz olduuna inanrlar. Onlara soralm ki: brhm, Ms, shak, Yakb ve dier btn Peygamberler aleyhimsselm Cennet ehli deil midirler? Elbette Cennet ehlidirler, diyeceklerdir. Bunlardan vaftz olan olmadna gre, nasl Cennet ehli olabilmilerdir? O zemn yle cevb verirler: Onlarn snnet olmalar, vaftz yerine gemidir. Hazret-i dem, hazret-i Nh ve zrriyyetine ne diyeceksiniz diye sorarsak, katiyyen buna cevb veremezler. Onlar ne snnet, ne de vaftz olmulard. Hlbuki, kendi ncllerinizin aklamas ve limlerinizin ittifk ile bunlar Cennet ehlidirler. Herkes unu iyice bilmelidir ki, bu vaftz usl hristiyanlarn, Allah telya ve Peygamberlere aleyhimsselm iftir olarak ncllerinde uydurduklar eylerdendir. Vaftz yle yaplr: Her kilisede mermerden, yhud kefeki tandan bir havuz vardr. Papaz o havuzu su ile doldurur. zerine nclden biraz bir ey okur. ine hayli mikdrda tuz ve biraz da pelesenk ya atar. Vaftz olacak kimse, eer sonradan hristiyan olmu yal bir kimse ise, onun vaftzine kendi zanlarna gre, Allahn huzrunda ehdet etmek zere, papazla berber baz ileri gelen hristiyanlar toplanr. Havuzun yanna gelirler. Papaz, hristiyan olacak adama: Malm ola ki, hristiyan olmak iin, Allaha den biri olarak inanmak, vaftzsiz Cennete girmenin mmkin olmadna, Rabbimiz s, Allahn olu olup, anas Meryem karnnda etlemi olmakla kendisi hem ilh, hem insan, 111

yan babas cevherinden ilh ve annesi cevherinden insan olduuna, armha gerilip, lp defn olundukdan gn sonra, dirilerek kalkp semya kp, babasnn sa tarafnda oturduuna, kymet gn halk arasnda hkim olacana inanmak ve mn getirmekdir. Sen bunlarn hepsine mn etdin, deil mi, der. Hristiyan olacak ahs Evet deyince, papaz o havuzun suyundan bir avu alr, o adama saar ve, ite ben seni baba, oul ve rh-l-kuds nmna vaftz, yan takds ve tathr etdim, der. Sonra bir mendil ile sad sular siler. Bu sretle vaftz biter. Adam hristiyan olmu olur. ocuklarn vaftzi de yledir: Hristiyan ocuklar doduklarnn sekizinci gn vaftz edilirler. O gn babalar onlar alp, kiliseye gtrr. Papazn nne brakrlar. Papaz ocua, yukarda bahs edilen inanlar ihtiv eden szlerle hitb eder. Anne ve babas da ocuklar adna Evet derler. Bu eklde vaftz yaplan ocuu ana-babas alp giderler. ocuk, hristiyan olmu saylr. te vaftz olmann usl ve ekli bundan ibretdir. Bilmelidir ki, papazlarn kilise havuzlarna senelerce evvel koyduklar hlde, bozulup kokmayan sular vardr. Buna, hristiyanlarn avm takm hayret ederler. Onlar bu hli, papaz ile kilisenin bereket ve kermetinden olduuna inanrlar. Bilmezler ki, suyun bozulup, kokmamas, tuzun okluu ile pelesenk yandandr. Papazlar onu gece yhud halkn grmeyecei bir zemnda yaparlar ki, bu da papazlarn hle ve desselerinden biridir. Ben de chiliyyetim zemnnda bu vaftz yininde bulundum ve bu ii ben de yapdm. Birok adam vaftz etdim. [Abdllah Tercmn.] Allah telya hamd olsun ki, beni hak yola kavudurdu. Hakkati gsterdi. Muhammed aleyhisselmn bereketiyle zulmetden nra kard. kinci Kide: Teslse (lemeye) mn: Hristiyanlarca Cennete girmek, kendilerini bozuk yola ve kfre gtren yol gstericilerinin, yan sapk papazlarnn anlatdklar gibi, ancak teslse mn etmekle mmkindir. yle inanrlar ki, (h) Allah den biridir. s aleyhisselm Allahn olu olup, insanlk ve lhiyyetden ibret iki tabat vardr. O iki tabat tek bir ey olmudur. lhiyyeti yaratlm tam bir insan, insniyyeti de yaratan ve yaratlmam olarak bir ilh olmudur. Bazlar den murd; Allah, s ve Meryemdir, derler. Her iki eklde dnenlerin de kfir olduklarnda bhe yokdur. S 112

dece yalan ve iftirdan ibret olan ve ocuk aklnn bile red edip, kabl etmeyecei byle bir kfr, bir para akl olanlarn, itikd olarak kabl edemiyeceklerinde bhe yokdur. Hristiyanlarn bu itikdlarna gre, s aleyhisselmn zt, Allah, ilmi ve kudreti de Allahn ilmi ve Allahn kudreti olmas lzm gelir ki, bunun btl olduu [ve mmkin olmyaca] hristiyanlarn mukaddes kitblar ile de sbitdir. Markos nclinin onnc faslnda yle yazyor: Havrler, s aleyhisselma sati, yan kymet gnn sorduklarnda: O gn, semda olanlar bile bilmez. Onu yalnz Babadan, yan Allahdan baka kimse bilmez demidir. [s aleyhisselmn byle sylediini Matta da nclinin yirmidrdnc faslnda zikr ediyor.] Bu sz, s aleyhisselmn ilminin meleklerin ilminden de az olduunu, kymet gnn bilmenin ancak Allah telya mahss bulunduunu, Allah tel kendine neyi bildirmi ise, ancak onu bilebileceini kabl etmekden ibretdir. Matta nclinin yirmialtnc faslnda da yle denilmekdedir: s aleyhisselmn, yehdler kendisini ldrmee karr verdiklerinde o gece hli deimi, pek mahzn olmu, elem ekmidir. Hzn ve elem ile mteessr olan kimse, ne ilhdr, ne de ilhn oludur. Hristiyanlarn bu kidelerinden, yan s aleyhisselmn lhiyyet ve insniyyetinden ibret iki taraf olup, ikisi bir ey olmudur, sznden dah kt bir inan olamaz. Bu szn, su ile ate birleip, tek ey olmulardr sznden dah irkin olduunu, her akl- selm shibi teslm eder. Nr ile zulmet, kla karanlk, birbirine zt ve aykr olup, bir yerde bulunmalar imknsz olduu hlde, zt ve sfatlaryla her eyden mstagn, azmet ve byklnde mahlkta benzemekden mnezzeh ve ber olan Allah telnn yaratd varlklardan biriyle birleip, tek ey olmasn akl- selm nasl kabl eder? Acab, s aleyhisselm insn bir varlk olduu zemn, lhiyyeti nerede idi? Hristiyanlar bu sle, s aleyhisselmn insniyyetiyle lhiyyeti birlemi ve birbirine kaynamdr, diyorlar. imdi, kendi zanlarnda, onun cesed ve insniyyeti krbalarla dvlp, bana dikenler giydirildiinde, bu iki kaynaan cihetin arasn kim ayrmdr? Kendisi, armha gerilerek mzraklarla vurulup, yaraland ve bunlarn tesriyle ferydlar iinde rhunu teslm etdii srada [ki yle sapk bir eklde inanyorlar] onun lhiyyeti, insniyyetinden nereye ayrlm ve kaybolmudur? Hlbuki, kendileri derler ki: Onun lhiyyeti, ldrl esnsnda 113

ondan ayrlp, Cehenneme inmi, oradan Peygamberleri karmdr. O vakt insniyyeti, yan bedeni medfn idi. T ki, lhiyyeti ona dnp, kabrden kard. Ondan sonra birlikde semya kdlar. Bunlarn hepsi btldr ve aslsz iddilar ve akl- selmin kabl etmiyecei bir takm kfr szleridir. s aleyhisselmn birleik ve iki tabatdan meydna gelmi tek bir ey olduunu nasl iddi edebilirler ki, kendi ncllerinde, s aleyhisselmn yalnz demiyyet tabat olduuna iret eden paralar vardr. Matta nclinin onnc faslnda yazl olduu zere; s Mesh, iinde doduu memleketinden baka yere gitdii zemn, insanlarn kendisini kk grmeleri zerine: Peygamber ancak kendi ehrinde kmsenir demidir. Bu szle, s aleyhisselm, kendisinin ancak Peygamberlerden biri olduunu belirtmidir. Peygamberlerin ise, insanlk tabatndan baka bir tabatlar yokdur. Bunu, yehdlerin s aleyhisselm aleyhine ayaklandklar srada, havrlerin resi olan emns-Safnn onlara hitben syledii u szler de teyd eder: Ey sril oullar! Szme kulak verin. Mesh bir demdir ki, size Allah tarafndan, kuvvet ve teyd ile ve Allah telnn, onun elinde icr etdii birtakm mucizelerle gelmidir. Lkin siz ona mn etmediniz! Havrlerin Kssalar adl kitbn ikinci faslnda aynen yukarda bildirildii eklde yazldr. Bu kitb ise, hristiyanlar nezdinde ncl gibidir. Artk, bundan dah ok itimda yn hangi haber olur? Hem emns-Safdan dah dil bir hid nasl bulunabilir? Hristiyanlar, onun zikriyle bereket md ederler. stn fazlet ve meziyyet shibi olduuna inanrlar. emns-Saf ise, s aleyhisselmn bir insan ve Allah telnn kendilerini mucizelerle teyd buyurmu olduu, Peygamberler zmresinden, nl bir Peygamber olduuna; hatt s aleyhisselmn elinde vuk bulan mucizelerin de hep kudret-i ilh ile olup, Meshin kudreti ile olmadna ehdet etmidir. Doruluunda bhe olmyan bu sz nerede? Onlarn, lh s, kendi cesedi olan insn s ile birlemi ve etleerek, yaratlmam bir ilh olmudur, sz nerede? Bu eklde inanmak kfrdr, inananlar muhakkak ki, kfir olmulardr. Ey Allahn kullar! Dnn ki eytn, kfr karanl ile bunlarn basretlerini nasl balam ki, akl ve mantk d olan byle bir eye inanmlardr. Kendilerine bu rezl ve kt inanc, uydurup alayan ilk eytnlarna kaplp, uymu ve takld etmilerdir. Onlarn hlinden ve urayacaklar kbetden Allah telya snrz. Luka nclinin son ksmnda yazl olduu ekliyle, s aleyhisselm, kabrden kalkd. Talebelerinden Filyofas ve Luka ile karlad. Onlara, Size ne oldu ki, byle mahzn duruyorsunuz? diye sordu. Talebeler onu tanmadan, Sen herhlde Kuds ehrinde herkesden uzak ve garb kalmsn ve bu gnlerde, szlerinde ve ilerinde, Allah ve insanlar katnda 114

emn ve doru bir zt olan hazret-i Mesh hakknda vuku bulan ilerden haberdr olmamsn, diye cevb verdiler. Bu da, s aleyhisselmn Allah tel katnda doru ve emn bir insan olup, ilh ve oul olmadna, talebelerinin ehdetidir. nc Kide: Oul Uknumunun, Hazret-i Meryemin Karnnda s Aleyhisselm ile Cesedlendiine nanmak: (Allah tel, dem oullarn, babalar dem aleyhisselmn Cennetde yasak aacdan meyve yimesi hatsndan dolay, Cehennemle cezlandrmdr. Sonra Cehennemden karmakla haklarnda efkat ve adlet gstermi, olunu gnderip, Meryemin karnnda snn cesediyle etledirmidir. Bu sretle s aleyhisselm hem ilh, hem insan olmudur. Anas cevherinden insan, babas cevherinden ilhdr. Lkin hazret-i demin ve zrriyyetinin Cehennemden kmalarna kendi cann fed etmesinden baka bir re ve vesle kalmadndan dolay, kendi nefsini fed ederek, btn halk, eytnn elinden kurtarmak iin, kendisini ktil ve helk ile ldrmdr. gn sonra da dirilip, Cehenneme inerek, oradan dem aleyhisselm ve zrriyyeti olan btn Peygamberleri karmdr.) Hristiyanlarn yukardaki paragrafda zikr edildii eklde inanmalar, onlarn ess itikdlardr. Byle itikd ise, kfrdr. Bunlar yoldan karanlar kim ise, hibir delle ve bir Peygamber nakline dayanmadan yapmlardr. Allah telnn Peygamberleri, byle gln, birbirine zd eylerden mnezzehdirler. Ezel hlk olan Allah tel hazretlerinin ete ve kana dnmesi mmkn mdr. Yhud, Onun yerde vey gkde olu bulunmas, mmkn mdr. Ezel ve ebed olan Allah tel yaratlmlara mahss olan hllerden ve sfatlardan mnezzehdir. [O noksan sfatlardan mnezzeh, keml sfatlar ile muttasfdr.] Deime, yenileme, bir hlden baka bir hle geme, bolukda yer tutma yaratlmlarn vasfdr. Bunlar Allah telya nasl isnd edilebilir? Elbette edilemez. O, ei ve benzeri olmyan bir Allahdr. Celli mukaddes, cemli ycedir. Fn olan bir yarata hi hull eder mi? O, lmszdr. Yksek ve kuds zt, [kendi yaratd] bir kadnn karnna girer mi? [lhiyyet sfatlar Allah telya mahssdur.] Hristiyanlara soruyoruz: Siz, s aleyhisselmn ilh olduuna inanrsnz ve bu inanda olmyan hristiyan deildir, dersiniz. Bylece siz, hdis ve mahlk olan, yan sonradan yaratlan insanlardan birini, yaratc ve ezel ilh olarak kabl etdiinizden dolay, muhakkak ki mmkin olmyan bir eye inanm oluyor 115

sunuz ve byk bir iftir zerindesiniz. s aleyhisselm hakknda olan bu inancnz, be noktada toplanr: 1 Siz onu, ya bizzat ezel bir ilh vey ezel ilhn mesken ve mahalli durumunda kabl ediyorsunuz. 2 s aleyhisselm kendi hakknda byle bir ey sylemi midir? Yhud size s aleyhisselmn dnini nakl eden Havrleri ondan byle bir ey nakl etmiler midir? [Byle bir nakl olmad hlde, yalan nakller ile ilh kabl ediyorlar.] 3 Siz onu, elinde meydna gelen bir takm mucizelerden dolay ilh kabl etmisiniz. 4 Onu, semya kd iin ilh kabl ediyorsunuz. 5 Babasz olarak meydna gelmesi hasebiyle, doumu bioloji kannlarna aykr bir hdise olduu iin ilh kabl etmisinizdir. Eer onun doumu, garb ve acb olduundan dolay onu ilhladryorsanz, bu huss dem aleyhisselmn ve meleklerin yaratlndan dah garb ve acb deildir. nki, dem aleyhisselm ana ve babasz yaratlmdr. Melekler de anasz, babasz olduklar gibi, nrn cism olarak yaratldklar hlde, bunlardan hibirine ilh denilmemidir. s aleyhisselmdan meydna gelen birtakm mucizelere bakarak, ilh olduunu savunmak, ok rk bir ipe yapmak demekdir. nki, hazret-i Elyesa aleyhisselm, bir ly haytlarnda, dier bir ly de kendileri veft etdikden sonra diriltmilerdir ki, hret leminde iken yan ldkden sonra l diriltmek, haytda iken ly diriltmekden dah hayret vericidir. lys aleyhisselm da bir ly diriltmi ve bir ihtiyr kadnn un ve yan bereketlendirmidir. Bu ihtiyr kadnn tam yedi sene daarcndan un, iesinden ya eksik olmamdr. Allah teldan yedi sene yamur yadrmamas hakkndaki niyz kabl edilmi ve yedi sene yamur yamamdr. s aleyhisselm, be rei be bin insana yidirmi ise, Ms aleyhisselm da saylar alt yz bini aan kavmi iin Rabbine d etmi ve onlara krk sene bldrcn ve helva yidirmidir. s aleyhisselm, deniz zerinde yrmse, hazret-i Ms aleyhisselm da assn denize vurup yol am, kavmiyle berber karya gemidir. Onlar takb eden Firavn ve askerleri ise boulmulardr. Sonra sril oullarnn her bir kolu iin ayr ayr olmak zere, bir kayadan on iki pnar meydna gelmi ve Msr halkna on drl azb gtrmdr: 1 Elinden assn braknca, korkunc bir ejderh olarak btn sihrbazlarn ylanlarn yutmudur. 2 Sular kokmu ve iinde bulunanlar lmdr. 3 zerlerine kurbaalar musallat olmu, evleri onlarla dolmudur. 116

4 Vcdlarna krkayak denilen zararl bcekler mdr. 5 zerlerine her nevi sinekler gnderilmidir. 6 Btn hayvanlar helk olmudur. 7 Vcdlarnda banlar kmdr. 8 iddetli souklar yznden aalar kurumudur. 9 Btn ehrlerine ekirge yamdr. 10 zerlerine gn gece karanlk kmdr. Eer hristiyanlar tarafndan, s aleyhisselm bizzat ilhdr, nki semya kmdr, denilirse, biz de deriz ki, drs aleyhisselm ve lys aleyhisselm da ilh yapmanz cb eder. nki sizce onlar da semya kmlardr. Ve eer, s aleyhisselm kendisi ilhlk davsnda bulunmudur, diyecek olursanz; irkin bir yalan ve kt bir iftirda bulunmu olursunuz. Kendi ncllerinizde bu sznz red edecek ksmlar vardr. Elinizde olan nclde yazldr ki: s aleyhisselm, size gre haa gerildiinde, Allahm! Allahm! Beni niin terk etdin? demidir. Yine s aleyhisselmn Beni size, Allah gndermidir dedii ve bu sretle kendisinin Peygamberler zmresinden bir insan olduunu ikrr etdii nclde yazldr. Buna dir ncllerinizde mteaddit naslar vardr. Bununla berber s aleyhisselmn haa gerilip de, Allahm! Allahm! diye feryd etdii haberi, hakk nclin naslarndan olmayp, belki kendi ncllerinizin iftirsndan ise de, biz, sizin birbirini naks eden szlerinizi ve yalanlarnz, basret shiblerine bildirmek iin, onunla aleyhinize dell getirdik. Her drl yardm Allah teldandr. Drdnc Kide: Mukarrebt Kurbana mn [-i Rabbn]: Hristiyanlar, papazn mayasz ekmee, baz eyler okumakla, o nda o ekmein s aleyhisselmn bedeni; bir bardak erba bir eyler okuyunca, o nda o erbn da s aleyhisselmn kan olduuna inanrlar. Bu da kfr inanlarndan biridir. Bu hussda hristiyanlarca konulmu sl ve kide yledir: Her kilisede kendilerince byk bir papaz vardr. Her gn ona, kilisenin dier bir papaz, mayasz ekmekle, bir kadeh erb getirir. Byk papazn onlara okumas ile ekmein s aleyhisselmn bedeni, erbn da s aleyhisselmn kan olduuna inanrlar. Hristiyanlar, bu sapk inan, Matta nclinin yirmialtnc bbndan alrlar ki, Matta orada yle hikye eder: s, lmezden evvel, bir gn Havrleri toplam, bir ekmei para 117

lam, her birine birer para vermi ve bunu yiyin, bu benim cesedimdir, demi. Sonra bir bardak erb getirmi. Bunu iiniz, bu benim kanmdr, demidir. Bu hikye Matta nclinde aynen nakl edilir. Fekat, bu ekmek ve erb hikyesi, s aleyhisselmn teyzesi olu olan Yuhannnn nclinde mevcd deildir. te bu da Mattann yalan ve iftirlarn ortaya karan ihtilflarndandr. Hristiyanlarn itikdna gre, O her kilise papaznn yapdrd ekmein her paras, uzunluk, genilik ve derinliiyle s aleyhisselmdr. s aleyhisselmn cesedidir. sterse yzbin paraya blnsn, en kk paras yine s aleyhisselmdr. Onlara denilse ki: s aleyhisselmn mesel uzunluu on, genilii iki, derinlii bir kar idi. Papazn okuduu ekmek ise kar gelmez. Nasl olur ki, uzunluu on, genilii iki ve derinlii bir kar olan bir cesed, kar mikdrnda olan bir eyde olur. Bu, her akl- selm indinde mmkin deildir. Hristiyanlar buna cevb olarak: Ayna dny kadar deildir. Ama insan aynaya baknca, byk binlar, yksek kalalar grebilir. Hlbuki onlar aynadan bin kerre bykdr, derler. Onlara deriz ki: Aynada grlen arazdr, zellikdir, cevher, madde deildir. Siz ise, snn araz ve cevherinin o ekmekde olduuna inanyorsunuz ki, bu aklen mmkin deildir. Bir de siz, s aleyhisselmn ge kp, h Allahn sa tarafnda oturduuna inanrsnz. [Allah tely gkde, meknl biliyorlar. Byle inanmak kfrdr.] imdi acab onun cesedini o ekmee indiren kimdir? Bundan baka, s aleyhisselm bir ademdir, sonradan yaratlmdr. Sizin inancnza gre, ekmein her parasnda snn btn cesedi, o ekmek yz bin paraya ayrlsa da mevcddur. Bu hlde yz bin s olmas ve belki bu huss her kilisede icr edildiinden, kiliselerin adedince ve o ekmekler artdkca ok sayda snn bulunmas lzm gelir. Byle inananlar ve bu yine itirk edenleri, Allah tel lemlere gln, eytnlara maskara etmidir. Allah tel, bize kfdir ve O ne gzel bir vekldir. Ad geen kurbann ne sretle yapld ve bu hussda nasl ibdetlerde bulunulduu hussu da yledir: Bahs edilen ba papazn emriyle, hizmetisi, gyet has ve temiz hamurdan bir ekmek yapar. Onu, bir ie erb ile papaza gtrr. Kilisenin ann alar. Hristiyanlar an sesini iitince, ibdet iin kiliseye toplanrlar. Saf saf olurlar. Papaz, erbn bir ksmn, bir gm kse iine 118

ve has ekmei de, bir mendil iine koyarak saflarn nne geer. Gnein doduu tarafa dnp, ekmei eline alr ve der ki: s Mesh, yehdlerin kendisini yakaladklar gece, mubrek eline ekmek alp, gzlerini semya ve her eye kdir olan Cenb- Hakka kaldrarak, lzm gelen dy yapdkdan sonra, ekmei krp, Havrlere para para verdi. Onlara Yiyin, bu benim cesedimdir dedi. Kilisenin papaz byle syledikden sonra, kendisi, ekmei, hakkaten s aleyhisselmn cesedi bilerek ve s aleyhisselm Allah telnn olu tanyarak, ekmee secde eder. Ve secdede ona yle hitb eder: Sen, yerlerin ve gklerin lh olan ssn! Sen Meryemin karnnda cesedlenen ztsn! Sen, btn lemlerden evvel doan Allahn olusun! Sen, bizi kendin iin eytnlarn elinden kurtaracaksn! Sen, semda pederinin sa tarafnda oturansn! Sana d ederiz ki, beni ve kendi kannla kurtardn mmetini mafiret edesin. Byle syledikden sonra, o ekmei cemat saflarna arz eder. Onlar da secdeye kapanrlar. Ondan sonra papaz eline erb kupasn alp, cemate hitben: Rabbimiz s, lmnden evvel eline bir kse erb alp, onu Havrlere vermi ve iiniz bu benim kanmdr, demidi! diyerek, o erba secde eder. Sonra kalkp, onu cemate arz edince, onlar da secde ederler. Bu iler bitdikden sonra papaz, o ekmei yir ve erb ier. nclden bir eyler okuyarak d eder ve bylece dalrlar. te hristiyanlarn d ve kurubat kurbanlar budur.[1] Beinci Kide: Papaza Gnh kartmak: Hristiyan itikdna gre, papaza gnhlarn ikrr etmedikce, yan sylemedikce, Cennete girmek mmkin deildir. Hatt papazdan bir g[1] eyh Abdllah be diyor ki: Bunlarn akdelerinin btl olduunu isbt iin dell getirmekle megl olmaya lzm yokdur. Bu akdelerin bozukluu ikrdr. Zr hepsi uydurma iler olup, hibir Neb vey Reslden nakl edilmemidir. Hepsi akl ve mantk ddr. s aleyhisselmdan 300 yl sonra papazlar tarafndan uydurulmudur. Tevrt ve dier mukaddes kitblar bunlarn btl ve bozukluuna ehdet etmekdedir. Bu papazlarn dayandklar hibir ey yokdur. Allah telya hangi kitbda uknm isnd edilmidir. Bu bozuk itikd hangi Peygamber haber vermidir. Allah telnn olu olduunu, hangi Resl isbta kalkmdr ve Allah telya rh isnd etmidir ve ekmek yiyip erb imidir. Ne zemn Allah telya papazlarn ds ile kendisi ve olu iin cesed ve kan isnd etmidir. Hangi dnin kitblarnda hazret-i dem aleyhisselmn tevbesi kabl edilmeyip, suu zrriyyetine intikl edip, s aleyhisselm armha gerilmi ve ldrlmdr. H bunlarn hibiri doru deildir. nkr ve dallet ehlinin iftirsdr. Hayl shiblerinin uydurduu eylerdir.

119

nhn saklyan kimsenin, dier inanlar kendine fide vermez. Bunun iin hristiyanlar, her sene perhzleri zemnnda kiliseye giderler. Btn gnhlarn papaza itirf ederler. Dier vaktlerde kimse gidip de papaza gnh itirf etmez. [Bu sl, katoliklie gredir. Ortodokslarda ise, senede drt defa gnh itirf etme vardr.] Hasta yatanda yatanlar, papaz davet etmek sretiyle itirfda bulunurlar. O da onlar afv ve magfiret eder. Hristiyanlar, papazn afv etdii gnhn, Allah katnda da afv edilmi olduuna itikd etmekdedir. Bundan dolaydr ki, Roma ehrinde olan ve kendi zanlarnca, snn yeryznde halfesi bulunan papa, arz etdiine gnhlarn magfiret, Cehennemden kurtarmak ve Cennete sokmak bertn vermekde, bunun karl olarak da, birok para ve mal almakdadr. Papann dier memleketlerdeki kaymakmlar, veklleri olan papazlar da, byle magfiret, Cehennemden karma, Cennete sokma bertlar verirler. O bertlar da yanlarnda saklarlar. ldkleri vakt, o bert kefenlerine koyarlar. O bertla muhakkak Cennete gireceklerine inanrlar. Bu da, papazlarn mal toplamak iin yapdklar hlelerdendir. Onlara sorulsa ki bunu niin yapyorsunuz? Size s aleyhisselm byle bir ey emr etmemi. Onun havrleri, ona asl gnhlarn itirf etmemilerdir. Hlbuki kendi inancnza gre, Allah ve Allahn olu olmak cihetiyle gnhlar balamaya btn rhbanlardan dah ehliyyetli ve hakldr. Bir de, bhe yokdur ki, gnh karan papaz da, sizin gibi bir insandr. Belki onun sizden dah ok gnh vardr. Hussiyle kendi rey ve irdesiyle sizi sapdrm ve kfre vardrmdr. imdi onun gnhn kim karacakdr? Fekat sizler, hakkati gremiyen kr kimselersiniz. Sizin papazlarnz sizden dah krdr. Grmiyen kimseyi, kendi gibi bir kr yedecek olursa, felkete dmek mukadderdir. Siz rhbanlarnzla berber ebediyyen Cehennem ateine deceksiniz. nki sizin kfr ve irkinizle berber gnhlarnzn balanacana dir mdinizi Allah tel Kurn- kerminde, Nis sresi, 116.c yetinde bildirmidir. Bu yet-i kermede melen, (Allah kendisine irk koulma gnhn afv etmez) buyurmudur. Bundan dolay Allah tel sizi afv etmez. Bu sdk haber gereince afvnz imknsz olmudur. Artk papazlarn sizi afv etmesi ile afvnz mmkin deildir. Bu hliniz eytn ve avnesinin elinde maskara olmanza sebebdir. L havle ve l kuvvete ill billhil aliyyil-azm. Kuvvet ve kudret ancak Allah telnndr. Ondan baka kim gnhlar afv edebilir? DRDNC KISM Hristiyanlarn nan ve eratlarnn Tenkdi: Btn hristiyanlar, bugne kadar aada aklyacamz inanlara balanmlar ve onu terk etmemilerdir. Bu inanlarn hepsi btl ve kfrdr. Bir ksm dier bir ksmn yalanlar vey zddn syler. Bu inanlar, 120

onlara tertb edip yazan kendi eski adamlarndan ve Roma ehri ehlisinden emns-Safdr. [Bunun Petrus olduu da sylenilmekdedir.] mn ve amellerinin ess yledir: Bir ilh babaya inanrz ki, her eyin mliki, grlen ve grlmiyen eylerin yaratcsdr. Yine Rab olan Meshe inanrz ki, Allahn oludur. Ve btn yaratlmlarn ilkidir. Btn lemlerden evvel, babasndan domudur. Yaratlm deildir. Babasnn cevherinden hak ilhdr. Onun eliyle btn lemler vcd bulmudur. O her eyin yaratcsdr. Ey insanlar! O, bizim kurtuluumuz iin gkden inmi, Rh-l-kudsden cesedlenip, insan olmu, Meryem ona hmile olmu ve Meryemden domudur. Elemler ve zdrblar ekmi, kral Pilatos zemnnda armha gerilerek ldrlm, kabre konulmu. Peygamberlerin yazd zere, defninin nc gn ller arasnda kalkmdr. [Peygamberler byle asl olmyan bir eyi sylemezler, bu apak bir iftirdr.] Sonra ge km, babasnn sa tarafna oturmudur. Bir kerre dah ller ve diriler arasnda hkm ve kaz etmek zere gelecekdir. nanrz o Rh-l-kudse ki, baba ile ouldan kar. [Dou kiliselerine gre Rh-l-kuds, yalnz babadan kar.] Ve onunla Peygamberler konuurlar, (yan vahy vstas olur). Vaftze mn ederiz ki, gnhlar magfiret eder. lmden sonra bedenlerimizin dirilip, ilelebet yayacana mn ederiz. Bu szlerin birbiri ile olan tenkuz ve ztlklarna gelince: 1 Bir olan babaya inanrz ki, her eyin mliki, grlen ve grlmiyen eylerin yaratcsdr. Yine Rab ve bir olan Meshe inanrz ki, Allahn oludur ve babas cevherinden hak ilhdr, deniliyor. Burada nce Allah telnn birliine ehdet olunup, sonra Meshin Allahn olu, onun da babas cevherinden ilh olduu syleniyor. Bu, Allah telya irk komann ve kfrn en ktsdr. Hi bhe yok ki, Allah tel birdir, orta ve benzeri yokdur. Hristiyanlarn her drl irk, isnd ve kfrlerinden mnezzehdir. 2 nce, Allah her eyin yaratcsdr, denilip, sonra, mn ederiz ki, Mesh, her eyin yaratcsdr, btn lemler onun eliyle vcd bulmudur, deniyor. Allah tel ile berber h baka bir yaratc dah iddi olunuyor ki, bundan dah byk bir ztlk olamaz. 3 Evvel, Allah grlen ve grlmiyen eylerin yaratcsdr, denilmekdedir. Bu szn iine s aleyhisselm da dhildir. nki s aleyhisselm yaratlmlarn ya grlen ksmndandr, ya da grlmiyen ksmndandr. Hl byle iken, Mesh her eyin yaratcsdr, yaratlm deildir demek, apak bir ztlkdr, cehletdir. Hristiyanlarn bu iddilarn, hayvanlar anlyabilselerdi onlar bile, bunu red ve inkr ederlerdi. lh hidyetin kesilmesinden ve eytnn errinden Allah telya snrz. nki, eytn bunlarla, istedii gibi oynam ve Cehenneme srklemidir. 121

4 Mesh, lemlerin yaratlmasndan evvel babasndan domudur ve btn yaratlmlarn ilkidir, deniyor. s aleyhisselm kendisi domadan evvel, eyy nasl yaratabilir? Yhud dodukdan sonra, henz st emen bir ocuun eyy yaratmas mmkin midir? Acab kendisi domadan, cd olunmazdan evvel, yerleri, gkleri ve btn mevcdt kim idre ederdi? s aleyhisselm yaratlmlarn ilki olabilir mi ki, hristiyanlarn zanlarnca btn yaratlmlarn yaratan odur. nki ilki demek, nce vcda gelen demekdir. te, hristiyanlarn inanlar, mnlar hep byle ztlklar ve mmkin olmyan eyler zerine kurulmudur. nki Mesh aleyhisselmn hem ezel, kadm bir yaratc olduuna, hem de Meryemin kendisine hmile olarak onun karnndan domu olduuna inanmakda, btn hristiyanlar ittifk ederler. Byle inanmakla, Allah tel kendilerini, riflerin glnc ve eytnlarn sevinci olmak derekesine drmdr. nsan, mahlk olmak, akl ve fikr shibi olmak itibriyle byle bir itikdda nasl bulunabilir? Bir tarafdan Mesh, babas cevherinden hak ilhdr sylenip, sonra da Gkden inmi ve Meryemin karnnda cesedlenmidir diye syleniyor. Bu szden akca anlalyor ki, s aleyhisselm zten gkde olan bir cevherden cesed imi de, sonra gkden inip, Meryemin karnnda cesedlenmi. Hayret edilecek konu, cism ve cevherin cesedlenmesinde deil, cism ve cevher olmyan Allah telnn cesedlenmi olmasndadr. Cesedlerin, cevherlerin, arazlarn yaratcs olan Allah tel, kendisinin ondan Mesh meydna gelecek bir cevheri olmak, yhud paralanarak Meryemin karnnda kan, bevl ve kazuratiyle karm ve birlemi bir cz bulunmakdan mnezzehdir. Bu kfirlerin Allah telya dir vki cretleri ne byk ve Onun hilmi ve merhameti ise ne okdur. Hamd olsun Allah telya ki, beni [Abdllah Tercmn] hristiyanln bu btl inanlarndan kurtard. Mslimnln, her drl kfrden mnezzeh, yksek prensip ve inanlarna mazhar kld. unu da bildirelim ki, hristiyanlarn mukaddes tandklar kitblarda, bu itikdlar ve hazret-i Mesh hakknda kfr cb etdiren dier btn akdeleri red ve iptl eden hkmler vardr. Luka, havrler kssasnn drdnc bbnda yle sylemekdedir: lemleri, btn mevcdtiyle berber Allah tel yaratmdr. Yerlerin ve gklerin Rabbi Odur. Kendisi, insanlar tarafndan yaplm heykellerde bulunmaz. Eydan hibir eye muhtc deildir. Zr, insanlara ve cesedlere rh veren Odur. Bizim mevcd haytmz Onunladr. nsanlarn iinde bulunduu ve muhtc olduu eyler Ondandr. Lukann bu anlatdklar, ilh kitblarn ve Peygamberlerin sylemi olduklar szlerdir. Bundan anlalyor ki, hristiyanlarn btn inanlar uydurma, kfr, mmkin olmyan ve birbirini tekzb eden eylerden ibretdir. Bunlar ne ilh kitblardan ve ne de byk Peygamberlerden almlardr. Ancak bir takm sapk, kfir kimselerin meydna getirdii btl ve sapk bir yolun peine dmlerdir. 122

Bunlara denilse ki, sizin bykleriniz, u btl itikdlarn, bir Peygamber tarafndan bildirilmediini ve bir ilh kitbda bulunmadn bildii hlde, nasl olur da bunlarn hak ve doru olduunu iddi edersiniz? Btn bu itikdlarnz hak mdr, btl mdr? Eer, bazs hak, bazs btldr! derlerse, biz de deriz ki: Kendi akdelerini, inanlarn kendileri ykm olurlar. nki btl olan bir itikdla Allah telya mn edilmi olmaz ve ibdet edilmez. Eer derlerse ki, hepsi hakdr! O takdrde, Meshin nceden yaratlm ve domu olduunu, onu ve grlp grlmiyen btn eyy Allahn yaratdn itirf etmi; sonra da, Mesh, Allahdr, her eyi yaratandr, demek sretiyle tenkuza dm olurlar ki, byle byk bir tenkuz iinde hibir ey de hak olamaz. Bir de, Mesh babas cevherinden ilhdr, szleri h mmseleti, yan e denklii iktiz eder. Bu hlde acab birine babalk, dierine oulluk kim tahss etmidir? Niin biri baba dieri oul olmu da, aksi olmamdr? Bu hussu kendilerinden sormak cb eder.[1] BENC KISM s aleyhisselmn lh Olmayp, Mahlk, Bir nsan ve Bir Peygamber Olduu Aklanmakdadr: Hristiyanlarn, s Allahdr. Allahn oludur, mahlktn yaratcsdr gibi, kfre varan itikdlarn, eldeki mevcd drt nclin mellifleri de
[1] eyh Abdllah be diyor ki: Bu drt nclde ahkm- eryye ok azdr. Bu kitblarda vazlar, nashatler ve s aleyhisselmn yehdlerle olan muhveresi vardr. nsanlarn ve milletlerin iddetle er hkmlere ihtiyclar vardr. Herhangi bir din, er hkmsz dnlemez. Hristiyan dninin hkmleri mehl iken, bir ahsn bu dne girmesi nasl dnlr? Eer sdece s aleyhisselma mn etmek kfi gelir denilirse, elde bulunan drt ncl onu yalanlar. nki bu drt kitb, her din gibi emr ve yasaklarla emr etmekde. Fekat bu emr ve yasaklarn hibiri bu kitblarda zikr edilmemidir. Eer buna kar denilirse ki, bu er hkmleri babalar ve kannlar tayn eder ve papazlarn ittifken bildirmeleri ile bilinir. O zemn onlara denir ki, papazlarn bildirdiklerinin hibirine itibr edilmez. nki dni kuranlar onlar deildir. Ancak dni kuran, Allah telnn emri ve vahyi ile s aleyhisselmn kendisidir. Nasrnlik dni ve erati, ancak s aleyhisselmn getirdikleridir. Bu papazlarn koyduu kannlara hibir zemn nasrnlik denmez. Byle olsayd, her ahs kendiliinden kalkp, kendi arzlarna gre erat ve kann uydurup, bunu bir Peygambere nisbet eder ve o Peygamberin dni budur, der. Bu szn de ne kadar bozuk olduu meydndadr. Markosun nclinin yedinci faslnda nakl etdikleri bu bozukluun en ak dellidir. s aleyhisselm yehdlere reddiyye olarak, Bana ibdet etmeleri ve insanlara bunu tavsiye etmeleri btldr. Siz Allah telnn emrlerini brakp, insanlarn tavsiyelerine yapyorsunuz ve... demidir. Yukarda anlatlanlardan anlalmakdadr ki, Mesh dni nesh olunmu ise de, bu dne girmek isteyen bir ahs ne kadar gayret gsterse de, bu dnin kitb kaybolduu ve hkmleri mehl olduu iin, bu dne giremez.

123

red ve iptal etmilerdir. yle ki: Matta nclinin birinci bbnda, hazret-i Meshin nesebi, Mesh ibni Dvd ibni brhm, diye yazldr. Bu aklama, Mesh aleyhisselmn, Yehda ibni Yakb ibni shak ibni brhm soyundan olmak zere, Dvd aleyhisselm zrriyyeti kuandan doduunu sylemekdedir. Nesli, dem oullarndan olduu bilinen bir kimse, hi bhesiz sonradan olmadr. Zr, Allah tel kadm ve ezel olup, ne kimseyi dourmu, ne de kimseden domudur. Kendisine benzer kimse yokdur ve kendinden baka ne varsa hepsi hdisdir, yan sonradan olmudur. Bunlar Allah tel yaratmdr. Yine Matta nclinin ondokuzuncu bbnda bildirildii zere, bir gn bir kimse s aleyhisselma, Ey iyi ve hayrl muallim! diye hitb etdiinde, s aleyhisselm ona, Bana niin iyi diyorsun? yi ancak Allahdr demidir. Bu sz, s aleyhisselmn gyet mtevz oluundan, Rabbine, Hlkna olan hurmet ve edebinin okluundandr. Hakkat byle olunca, nasl olur da s aleyhisselm, Allah telya ortak koulabilir? [s aleyhisselm kendisinin mahlk olduunu akca bildirdii hlde, hristiyanlar Ona, ortaklk sfat kondurarak mrik de oluyorlar.] Yuhann nclinin onyedinci bbnda, Mesh, gzlerini semya kaldrp, yegne yaratc olan Allah telya d ile, nsanlara senin biricik yaratc olduunu ve beni Peygamber olarak gnderdiini bilmek vcibdir dedi, diye yazldr. Bu fkra, s aleyhisselmn, kendisinin Allah tarafndan, Onun birliini insanlara teblg etmek zere gnderilmi bir Peygamber olduunu, Allahn bir ve yaratc olup, Ondan baka yaratc olmadn itirf etmesinden ibretdir. s aleyhisselmn ve dier btn Peygamberlerin aleyhimsselm haber verdikleri ey de budur. Eer burada hristiyanlardan biri diyecek olsa; s, kendisinin gnderilmi bir Peygamber olduunu itirf etmi ama, baka bir yerde de ezel ve yaratc olduundan bahs etmidir. Buna kar cevbmz yle olur: Bu, ona iftirdr. s aleyhisselm sylenilenlerden ve kendisine isnd edilenlerden berdir. Siz, iki nas arasndaki fhi tenkuza gz yumuyorsunuz. nki s aleyhisselm kendisinin Allah tel tarafndan yaratlm bir beer olduunu ikrr etmi, yan sylemidir. Doru olan da budur. Hakkat byle iken, O yaratcdr demek, lzmsuz ve fidesiz bir iddidr. Matta nclinin drdnc bbnda yle yazldr: eytn, Meshin kendisine secde etmesi iin davetde bulundu. Ona dnynn memleketlerini ve gzelliklerini gsterip, bana secde et, bunlarn hepsini sana vereyim, dediinde, Mesh ona, her insana Allahdan bakasna ibdet ve secde etmemek yazlmdr, diye cevb verdi. 124

Eer s aleyhisselm ilh olsayd, eytn ona byle sz sylemee cesret edemezdi. Bu szyle hazret-i Mesh, varl vcib olan Allah teldan gayrya secde edilmiyeceini bildirmidir. Btn bu yapdmz istidlller, aradrmalar, hristiyanlara itikdlarnn yanl olduuna dir, kendi ncllerinden dell getirmekden ibretdir. Yoksa gerek s aleyhisselm, gerek dier Peygamberler aleyhimsselm eytnn btn ve gizli vesveselerinden uzak ve msmdurlar. eytnn onu kendisine secde etmek gibi ak bir kfre davet etmesi mmkin deildir. Bu, akdan aa tasallut demekdir. Bunlar, ncl kitblarnn mellifleri uydurmu ve bu hlleri hazret-i Meshe lyk grmlerdir. Yine Yuhann nclinin yirminci bbnn onyedinci fkrasnda, s, havrlere, Ben babama ve babanza, Allahma ve Allahnza giderim dedi, diye yazldr. Babama ve babanza tabrinin mans, o zemnn stlhna gre, Benim ve sizin mlikimiz demekdir. Eer onlar, Allah, snn bu sz cbnca babasdr, diyecek olurlarsa, biz de onlara deriz ki: Bu sretle, Allah sizin de babanz olmak lzm gelir. nki Baba ve babanza demidir. Ondan s aleyhisselm her bheyi ortadan kaldrmak zere, Allahma ve Allahnza diyerek bir aklamada bulunmu ve kendisinin lhiyyet davs etdiini gsterecek bir taraf brakmamdr. Matta nclinin onuncu bbnda, s aleyhisselm, havrlere hitben, Sizi kabl ve v eden, beni kabl ve v etmi olur. Beni kabl eden, beni peygamber olarak gndereni kabl etmi olur dedi, diye yazldr. Yuhann da, nclin beinci bbnda, s aleyhisselm, Ben kendi isteimle amel etmek iin deil, beni gnderenin irde ve isteiyle, amel etmek iin geldim dedi, diye yazldr. Markos da nclinin onbeinci bbnda, s armhda iken, Allahm Allahm! Beni niin terk etdin? diye bard ve dnyda son sz bu oldu, eklinde yazldr. Muhakkak ki bunlar ncl melliflerinin uydurmalardr. Allah tel Peygamberlerini asl terk etmez. Allah telnn onu terk etmesi ve bunun netcesi yehdlerin onu ldrmesi, s aleyhisselmn yksek ahsiyyetini ancak kltr. Fekat bunlar, kendi yazdklar ncllerinin naslar olduundan, biz onlarla, kendi aleyhlerine dell getiriyoruz. Bu naslarda, s aleyhisselm, lhiyyet iddisnda bulunmuyor. Bilkis, ikence esnsnda d ve snacak lh olduunu kendisi ikrr ediyor, syliyor. te, bu ikrr ile hristiyanlarn, s aleyhisselma isndlar ve aslsz szleri, yalanlanm olur. 125

Luka nclinin sonunda yle yazldr: Mesh kabrinden kalkdkdan sonra, havrlerin arasna girdi. Onlar o zemn bir evde toplanp, kapsn kapamlard. Havrler onu aralarnda grdkleri gibi, korkdular. Meleklerden, yhud cinlerden bir rh olduunu zan etdiler. Mesh onlarn bu korku ve tellarn anlaynca, Yh beni tecribe edin ve biliniz ki, rhn varlklarda bende grdnz gibi et ve kemik olmaz dedi. Burada da, s aleyhisselmn et ve kemikden, yan maddeden teekkl etdii ve ilhlkdan uzak olduu sylenmidir. Onlarn s aleyhisselm, ldrlp defn olundukdan sonra tekrr dirildii ve semya kd eklindeki iddilar, bo bir dav olmakdan teye geemez. Fekat, biz kendi ncllerinde bildirildii eklde, s Allah ve Allahn oludur diye vki olan iddilar aleyhine dell getirmekle iktif ediyoruz. imdi bir kimse, Mesh aleyhisselm Allah telnn bir kulu olup, byyerek, olgunluk ana gelince, Allah tel onu Peygamber olarak gndermidir derse, muhakkak o kimse hazret-i Meshin talebelerinin ve havrlerinin szlerine uymudur. Buna muhlefet edenler, zddn syliyenler, ak olarak kfrn iindedirler. [Yan Allah telnn Peygamberlerine ve getirdiklerine inanmam olurlar.] Bu muhlifler, btn akl shibleri yannda son derece kt bir durumdadr. O da Meshin et ve kan olmakla berber, onlarn itikd etdii gibi ezel yaratan olmasna gre, mabd olan Rabbin bir parasnn ezel yaratan, bir parasnn da yaratlm olmasdr. nki Mesh, ncllerinin naslaryla kendinin et ve kan olduunu sylemidir. Et ve kan ise dnyya id bir zellik olup, yiyip imekden meydna gelir. Onlarn Kint yaratan sdr, iddilarna gre, dnyy yaratan ve dolaysyla s aleyhisselm yaratan yine kendisi olur. Zr o da kendisinin mahlku bulunan dnydan bir paradr. Bu ise, iftir olan davlarn en ktsdr. Ve insan haylinde sret bulabilen tasavvurlarn en uzadr. Buna itikd edenler Hakdan yz evirmi, kfr ve sapklk yolunu tutmulardr. Bylece Allah telnn gazbna mstehak olarak, kendilerini felket uurumuna yuvarlamlardr. Yine onlarn inanclarna gre, her eyin yaratcs olan s aleyhisselm, dnynn bir mikdr, bir paras olmak lzm gelir. Bir eyin bir mikdr, ancak onun btn mevcdu oldukdan sonra bulunabilir. O hlde, mevcd ve mkul olmyan ey, hi demekdir. Bu sze gre, dnynn yaratcs yoklukdur, vcd (varlk) deildir ve mehldr. Kuvvetle tahmn ediyorum ki, bu inancn shibi, onlar bilerek dallete, yanl inanca sreklemek kasdiyle uydurmu, hristiyanlar ok kt imknszlklar zerine kurulmu gr ve fikrleri kable msid bulmu ve maskara etmidir. Onlara denilebilir ki: Mesh, birinci nclin bildirdii gibi, trnaklarn, salarn kesmi, vcdu bym ve gelimidir. Eer, onlarn itikdlarna gre, Mesh aleyhisselm ezel yaratan ise, sa ve trnak gibi ey 126

ler de onu meydna getiren paralardandr. Bu paralar kendi btnnden, yan ezel yaratandan ayrlm ve yok olmulardr. Hlbuki yokluk ve mahv olmak, btnn bir parasnda kalmaz, her paraya yaylr. Paras ve btn olan zt, huddlu ve cihetlidir. Kendisine snr ve mekn olacak eylere muhtcdr ve ondan mstagn deildir. Ezel yaratc olan Allah tel hazretleri ise, akl dell ve senetlerin, nakl naslarn ehdeti zere ne cevherdir ve ne arazdr, ne de paralanabilen bir btndr. Kadm ve ezel olan Allah tel paralanma kabl etmez, kendisine hibir ynden noksan ve deiiklik rz olmaz. O, mutlak gandir. Btn mahlkt her hl ve zemnda Ona muhtcdr. Allah tel, r sresi onbirinci yetinde melen, (Yeryznde ve gkde Allah telya benzeyen hibir ey yokdur. Yan hibir ey var olmakda ve btn sfatlarnda Onun gibi deildir. O, her sesi iitir ve her eyi grr) buyuruyor. Yine onlara yle denilebilir: Sizin u ezel yaratc itikd etdiiniz Mesh bir beldede oturuyor ve orada yayor muydu? Onlar bunu inkr edemezler. nki Matta ve Luka nclleri, s aleyhisselmn kral Heredos zemnnda, yehdlere id olan Beyt-l-Lhmde doup, sonra kral Pilatos zemnnda ldrldn aklamlardr. Her kim ki, zemn ve mekn ile kaytldr, zemn onu gemi, mekn onu kuatmdr. Bu hl ve durumda olan zt mahlkdur. Onun bu sretle mahlk olduu sbit olunca, s aleyhisselmn hak lh ve her eyin yaratcs olduuna inananlarn itikdlar bozuk ve btl olur. Kat sretde biliyoruz ki, zemn mahlkdur ve Meshden evvel mevcddur. imdi nasl olur da zemn, yaratcsndan nce mevcd olabilir ve mekn kendi yaratanna muht bulunabilir? Her ne ki, zemn iinde mevcd olmu, zemn ve mekn onu ihta etmidir, o mahlkun t kendisidir. Mesh aleyhisselm yaratlmlarn en ereflilerindendir. nki, kendisi insan olu insandr. Allah tel da, kfirlerin, inanmyanlarn isnd ve iftirlarndan mnezzehdir. Burada Allah telnn yardmyla, benim anlatdm eyler, hristiyanlarn mn ve ahkmlarnn fesd, akdelerinin btl oluu hakkndadr. Allah telya binlerce krler olsun ki, beni bu btl inanlardan kurtard. Hak dni bana nasb etdi. Mslimn olanlar ne bahtiyr insanlardr. Allah tely, her drl ortak ve benzerden tenzh ederler. Hak ve hidyet zeredirler. Gerek Allah tel ve gerekse Peygamberler hakknda en yksek ve mkul itikd zere bulunurlar. ALTINCI KISM Drt ncli yazanlarn, aralarndaki ayrlklar ve yalanlar hakkndadr: Ak olarak bilinmekdedir ki, drt ncli yazan bu drt kii, bir ok husslarda ihtilf etmilerdir. Bu huss, onlarn yalanlarna balca de 127

lldir.[1] Eer hak zerine olsa idiler, hibir eyde ihtilflar olmazd. Allah tel, Muhammed aleyhisselma indirmi olduu Kurn- kermde, Nis sresi seksenikinci yetinde melen, (Bu Kurn- kerm, Allah teldan bakasnn kelm olsayd, iinde birbirine uymyan bozuk eyler elbette ok bulunurdu) buyurmakdadr. Bylece ihtilflarn mevc[1] eyh Hc Abdllah bin hc Destn Mustaf hicr 1276 da stanbulda yazlan kitbnda diyor ki: Eer doru ncl nerede denilirse, kaybolmudur deriz. Kaybolmasayd, hristiyanlarda vey bizde bulunurdu. ki frkada da olmad grlmekdedir. Eer ne zemn ve nasl kayboldu denilirse, ona da deriz ki, muhtemelen s aleyhisselm katl etmee hcm etdikleri esnda, hakk ncli alp, yakdlar vey para para etdiler. Bylece nclin btn dnyya yaylmasna mni oldular. nki hakk ncl yeni nzil olmudu. Havrlerin says az olmakla birlikde, mm idiler. Okuma, yazma bilmezlerdi. Onun iin nclin baka nshlar yokdu. Vey muhtemelen ncl, henz kd zerine yazlmamd. Ona nzil olanla berber yok oldu, gitdi. Eer sorulursa, yukarda zikr edilenlere gre nasrnlerin kitbsz olmalar lzm gelir. Bunlara nasl ehl-i kitb denir? Biz deriz ki: Ehl-i kitb diye ismlendirilmeleri, doru olan nclin deil de, bozuk ncllerin ellerinde olduu mansna gelir. nki kitb lafz yalnz Allah telnn indirdii kitb deil, her kitb iin kullanlr. Nitekim sml Hakk hazretleri (Rh-ul beyn) tefsrinde l-i mrn sresi, doksansekizinci yet-i kermesinde melen, (De ki, ey ehl-i kitb! Allah yapdklarnz grp dururken, niin Allahn yetlerini inkr edersiniz?) buyuruldu ki, burada geen ehl-i kitbn yehd ve nasrnler olduunu aklamdr. nki kitb denildiinde (mnzel), inzl olunan, indirilen olsun olmasn her kitb anlalr. Yehd ve nasrnler, yazlan kitba nisbet olunmulardr. Bu yazlan kitb, ister Rh-ul kuds [Cebrl aleyhisselm] tarafndan getirilmi olsun, ister insanlar tarafndan yazlm olsun. Biz deriz ki, ehl-i kitb diye tesmiye olunmalarnn sebebi, kitblar inkr eden mriklerin hilfna, Allah tel tarafndan nzil olan kitba inandklarn iddi etmelerindendir. eyh Abdllah diyor ki: Nasrnlerin s aleyhisselmdan sonra, ikinci ve nc kuaklarnda, kiliseler arasnda ncllerin yazarlarna nisbeti hussunda ihtilflar, mnkaalar balad. Bazs bu kitblarn onlar tarafndan yazldn iddi etmekde, bazs da onlarn yazmadn iddi etmekdedirler. nki o sralarda krk kitbn zerinde, ncl diye iddi edilen, havrlerin yazd sylenilen kitblar ortaya kd. Bu krk kitbn herbiri, imdiki drt ncl gibi ncl diye ismlendirilirdi. Uzun mnkaa ve mcdelelerden sonra, bu drt ncli seip, dierlerini yakdlar. Bu drt nclin s aleyhisselma nisbet edilmesinde ihtilf olduu gibi, bu drt yazara nisbet edilmesinde de ihtilf vardr. Ayrca bu drt kitbn hangi dil ile telf edildiinde de ihtilf vardr. Her millet kendi lisan ile telf edildiini iddi etmekdedir. Mesel kimisi yunan dili ile, kimisi ibrnce, kimisi srynce, kimisi de ibrn ve sryn karm bir dil ile telf edildiini iddi etmekdedirler. Bununla berber her millet, dierini yalanlamakda ve naks etmekdedir. Birok noktalarda dierleri ile ihtilflar vardr. Bu konu dikkat ve basret ehli aradrmaclar iin ok akdr. Buradan anlalmakdadr ki, mevcd ncller Allah tel tarafndan gnderilmi deildir. Zr Allah telnn kelm, ihtilf ve tenkuzdan mnezzehdir.

128

diyyetini Allah telya iftir iin dell klmdr. nki, Allah tel tarafndan indirilen eyin manlar ihtilfl ve binlar sallantda olamaz. Yalanlarndan bazlarn ortaya koyalm: a Yuhann adndaki mellif nclinin onnc bbnda: s aleyhisselm, yehdler kendisini yakaladklar gece, havrlere: Size katiyyetle unu sylerim ki, sizden biriniz bana hynet edecekdir, dedi. Bunun zerine Yuhann, Efendim size hynet edecek adam kimdir? diye sorduunda, s aleyhisselm ona: O, u kimsedir ki, ben ona ekmei et suyuna batrarak veririm, diyerek ekmei o sretle Yehda Isharyotye verdi ve hakkaten s aleyhisselma hynetde, yehdlere dellet eden o oldu, diye yazmakdadr. Markos nclinin ondrdnc bbnda, s aleyhisselm o soruya cevben, Bana hynet edecek adam, benimle berber ekmeini sahana batrandr dediini beyn etmekdedir. Matta nclinin yirmialtnc bbnda, s aleyhisselma cevben, Benimle berber ekmeini vey elini tepsiye batrandr dedi, demidir. Luka nclinin yirmiikinci bbnda ayn sle cevbnda, s aleyhisselm, Bana hynet edecek kimse, benimle berber akirdlerin iindedir, dedi, demidir. te drt mellif de bu hdiseyi byle temmiyle birbirine aykr olarak hikye etmilerdir ki, bu gyet ak bir ihtilfdr. s aleyhisselmn o sz, birka toplantda tekrr tekrr vki olmu deildir ki, ibrenin muhtelf olabilme imkn bulunsun. Kald ki, onlarn bu ifdeleri man ynnden de bir deildir. u hlde, drt kiinin her biri, s aleyhisselmn szn kendinden uydurma bir ibre ile deidirmidir. Bununla berber, s ekmei et suyuna batrp da, bilhssa Yehda sharyotye vermekle, kendisine hynet edecek kimsenin kim olduunu tayn etmi, artk maksad temmiyle anlalmdr. b Matta nclinin yirminci bbnda, s, Erha memleketinden kdnda, kendisine gzleri grmiyen iki kii: Ey Dvdn olu, bize merhamet et, diye yalvarmlar, o da onlarn gzlerini amdr, diyor. Markos ise nclinin onuncu bbnda, s, ad geen memleketden kdnda, kendisine gzleri grmiyen bir kii: Ey s, bana merhamet et, diye barm, o da onun gzlerini amdr, demidir. Hlbuki, iki nclden anlald zere s aleyhisselm, bahs olunan memleketden yalnz bir defa gemi olduuna gre, bunlardan biri mutlak yalandr. Y Matta, sya gzlerini adrmak emeliyle baran amnn iki olduunu aklamadan yalan sylemidir, yhud Markos, amnn bir olduunu sylemekle yalan semidir. nki kssa birdir. Matta ile 129

Markosun s aleyhisselma yalvaran amnn hazret-i sya, Ey Dvd olu! diye ardn ve onu insan nesline nisbet etdiini sylemelerinde, hristiyanlarn akdelerini tekzb edecek cihet vardr. nki am, ona kendi yazdklar gibi Ey Allah yhud Ey Allahn olu veyhud da Ey yaratlmlarn yaratcs, diye armamdr. Ey Dvdn olu diye armak sretiyle, kendisini bir Peygambere nisbet etmidir. Bu sretle s aleyhisselmn annesi hazret-i Meryemin nesebinin bu temiz unsrdan olduunu m ve iret etmidir. Gerekden hazret-i Meryemin nesebleri yledir. Kendileri snn olu Dvd zrriyyetinden ve brhmin olu, shakn olu, Yakb olu Yehd kolundandr. c Matta nclinin yirmiyedinci bbnda, s aleyhisselm ile berber iki hrsz ldrlmeleri esnsnda, s aleyhisselma fen szler sylyorlard, diye yazmakdadr. Luka ise nclinin otuzdrdnc bbnda, hrszlardan biri hazret-i s ile alay ederek: Eer sen hak Mesh isen hem kendini, hem bizi kurtar, deyince, dieri ona: Sen Allahdan korkmaz msn? Onun bana gelenlerin sana da geldiini bilmiyor musun? Bize olana ben ve sen mstehak isek de, o mstehak deildir. Sonra Meshe: Efendim, melektdn geldiinde beni unutma, deyince, Mesh kendisine: Sana katiyyetle sylerim ki, sen o gn benimle Cennet-l-Firdevsde olursun, dedi, diye yazldr. Bu da, ak bir tenkuzdur. nki Matta o iki hrszn ikisini de Cehennemlik yapmdr. Onun rivyetine gre onlar, s aleyhisselma fen szler sylemilerdir. Luka ise, onlardan birinin Cennete gireceini haber vermidir. Bununla berber, gerek Matta ve gerekse Luka asl kssada, yan hazret-i Meshin ldrlmesi hikyesinde yalan sylemiler, bu sretle kfr semilerdir. Yuhann da, Meshin ldrlmesinde hzr bulunduunu syler. nclin ondokuzuncu bbnda, Mesh ile berber armha gerilen iki hrszdan biri hazret-i snn sanda, dieri sol tarafnda yer almlardr, deyip, hrszlarn hazret-i sya bir ey sylediklerini kaydetmemidir. Bu da tam bir ihtilfdr. d Matta nclinin yirmibirinci bbnda, hazret-i Mesh bir hayvana binmi, Beyt-l-Makdse gelmidir. nki baz Peygamberlerden Sizin sultnnz hayvana binmi olarak gelir, diye rivyet edilmidi, yazldr. Markos nclinin onbirinci bbnda, Mesh bir hayvan yavrusu spa zerinde idi, diyor, hayvana bindiini zikr etmiyor. Luka ise nclinin ondokuzuncu bbnda, Mattann dedii gibi, s hayvan zerinde idi demidir. Yuhann da nclinin onikinci bbnda, Markosun ifdesi vechle, 130

Meshin bir spa zerinde olduunu sylemidir. Birbirine uymyan bu szler, akca yalanlarn gstermekdedir. Bir insan nasl olur da kk bir spa zerine binebilir? e Matta nclinin yirminci bbnda, Zebedin zevcesi Meryem, Meshe gelip: u iki evldmn biri yarn melektda senin sanda ve dieri solunda olalar, dedi, diye yazldr. Markos ise nclinin onuncu bbnda, s aleyhisselmn teyzesinin, yan Zebedin zevcesi Meryemin iki olu olup, ona, Ey Muallim, biz senden isteriz ki, her ne dilersen hakkmzda onu nimet olarak veresin, dediklerinde, s aleyhisselm onlara, Siz ne istersiniz? diye sormu. Cevb olarak, Bizim birimizi melektda sa tarafna, dierimizi sol tarafna oturtmakla nimetlendir, diye hikye etmidir. Luka ile Yuhann ise ncllerinde bu kssya dir hibir ey zikr etmemilerdir. O Yuhann ki, Mesh aleyhisselma hizmet etmi ve veftna kadar ondan ayrlmamdr. Burada dikkat ekici bir nokda dah vardr: Mattann rivyetine gre, Zebedin oullarnn melektda olmalarn, sdan anneleri istemi ve yalvarmdr. Markos, bu istein bizzat kendilerinden geldiini yazar. Dier iki mellif ise, bu kssy asl itibra almamlardr. f Matta nclinin dokuzuncu bbnda, Yuhannnn talebesi Meshe, Biz ve Ferisler niin oruc tutarz da, senin akirdlerin tutmazlar, dediler, diyor. Markos ise, nclinin ikinci bbnda, Ktibler ve Ferisler Meshe, Niin Yuhannnn talebeleri oruc tutarlar da, senin akirdlerin yir ve ierler, diye sordular, demidir. Grlyor ki, Mattaya gre oruclu olan ve sl soranlar, Yuhannnn akirdleridir (talebeleridir). Markosa gre ise soranlar ktibler ve Ferislerdir. Yuhannnn akirdlerinin niin oruc tutup, tutmadklarn sormular, kendilerinin oruc tutup tutmadklarndan bahs etmemilerdir. Bu hussda da birbirine aykr beynatda bulunmulardr. g Matta nclinin nc bbnda: Yahy, ekirge ve bal yir, diye yazldr. Sonra onbirinci bbnda da, s aleyhisselmn yehdlere hitben, Yahy size yimez ve imez olduu hlde geldi, siz ona deli dediniz ve kendini kasd ederek insanolu yir, ier olarak geldi, siz ona bu, karn byk bir adamdr, yiyecek yir, erb ier dediniz, diye yazldr. Bu iki szn birbirini tutmad meydndadr. Bir yandan hazret-i Yahynn yimez imez olduunu, bir yandan da ekirge ve bal yidiini sylemekdedir. Sonra, bu rivyete gre, s aleyhisselm kendisinden bahs ederek, nsanolu yir, su ve erb ier olduunu sylemidir. Bu sz, kendisinin insan olduunu, yiyecek ve iecek ile vcdunu beslemee 131

muhtc bulunduunu, ikrrdan ibretdir. Bu ise, onlarn s aleyhisselma ilhlk isndlarn yalanlamakdadr. Allah tel onlarn kfrlerinden ber ve mnezzehdir. h Yuhann nclinin beinci bbnda, hazret-i Mesh yehdlere, beni gnderen babam, bana ehdet eder. Onu kimse grmemi ve sesini iitmemidir, dediini zikr etmidir. Bu sz, gerekden Meshin szne yakn bulunmudur. Hlbuki, Matta buna, lafz ve man itibriyle akca muhlefet ediyor. nclinin onyedinci bbnda yle yazldr: Mesh, havrlerinden Petrus, akmo ve Yuhann ile berber Tabur dana kdlar. Dan stne oturdular. Bir de grdler ki, Meshin yz gne gibi parlyor. Gzleri kamad ve o nda gkden babann sesini iitdiler. Baba yle diyordu: Bu benim kendim iin sediim olumdur, onu dinleyin ve ona mn edin. Markos da nclinin dokuzuncu bbnda aynen byle sylemidir. Yuhann nclinin ondrdnc bbnda ise, yle yazmakdadr: Mesh, havrlere, Siz benim babam grdnz dedi. Havrlerden Filibos da: Efendim, biz baban nasl grebildik? deyince; Mesh ona cevb olarak: Ey Filibos, ben ok vaktdir sizinle berberim, siz beni bildiniz ya! Kim beni grmse muhakkak babam grmdr dedi. te bu da fhi bir hatdr. nki, Yuhann bir kerre s aleyhisselmn, Beni gnderen, benim Peygamberliimin shhatine ehdet eder, onu kimse grmedi ve sesini asl kimse iitmedi, dediini sylyor. Bir kerre de: Meshin havrlere, Siz benim babam grdnz ve bildiniz. Beni gren babam grm olur dediini, beyn ediyor. Bu szlerin birbirini tutmad akca meydndadr. Mattann Tabur da hikyesindeki sz de byledir: Orada s aleyhisselmn yannda olan kii, babann, yan Allahn szn iitdiler. Allah onlara: Meshi kasd ederek Bu benim sediim olumdur dedi, demidir. Bu ak bir kfrdr. Allah tel, zevce edinmekden mnezzeh iken, s aleyhisselma olum diye nasl hitb eder? Btn bu iftir ve yalanlardan maksad, s aleyhisselmn, lhiyyeti ve Allahn olu olduu hussundaki itikdlarn etrfa yaymak ve rabet kazandrmakdr. Allah telnn n, bu gibi isnd ve iftirlardan mnezzehdir. Byle dallet ve kfr zere olanlara Allah teldan hidyet dileriz. YEDNC KISM Papazlarn s aleyhisselm hakknda uydurduklar yalanlar ve bu hussda kendilerini yalanc duruma drdkleri hakkndadr: Luka nclinin yirmiikinci bbnda, s aleyhisselmn havrlere hitben: eytn sizin mnnzn bozulmasn ister, der. Sonra onlardan 132

Petrusa dnerek: Ben babamdan senin mnnn eytn tarafndan bozulmamasn temenn ederim dediini ve s aleyhisselmn bu sznden birka gn sonra Petrusun s aleyhisselm inkr etdiini ve havrler iinde ondan baka mrted (dinden dnen) bulunmadn, aklamakdadr. unlarn pern hllerine ve ddkleri tenkuzlara bir bakn! s aleyhisselm, havrlerinden birinin mnnn bozulmamas iin d eder de, bu kimse sonra nasl mnkir ve mrted olup, mndan kar? Acab Peygamberler iin haber verdiklerinden vazgemei vey yalan sylemei lyk m gryorlar? Peygamberi medh etmek isterken, ddkleri bu tenkuzlar fark etmiyecek kimse bulunabilir mi? Btn bunlar, hristiyanlarn s aleyhisselm hakknda sonradan uydurduklar yalan ve iftirlardr. unu kati olarak syliyebiliriz ki, s aleyhisselm bu szlerden hi birisini sylememidir. Btn bu noksanlardan Onda yokdur. Yuhann nclinin beinci bbnda: hazret-i Meshin yehdlere, Ben size u hussu kati olarak ifde etmek isterim ki, oul kendisi bir ey yapmaa kdir olamaz. Meer, babann yapdn grm olmas lzm, dediini nakl etmidir. Biz biliyoruz ki, s aleyhisselm yemek yimi ve su imidir. Hlbuki hristiyanlarn babas dedikleri ztdan, yan Allah teldan byle bir eyin vukunu grmemidir. nki, Allah tel, yimek ve imek gibi beer ihtiyclardan mnezzehdir. Dier nclde bu huss kaydedilmemidir. Yuhann nclinin onyedinci bbnda, s aleyhisselmn, veftndan nce, Allah telya, Y Rabb! Biliyorum ki, sen benim dlarm dim kabl edersin. imdi senden niyz ederim ki, benim akirdlerimi dny ve hretde her eyde kurtulua erdiresin demi olduunu kaydetmidir. Btn hristiyan limlerinden tevtren nakl edilen bir habere gre, s aleyhisselmn talebelerinin ou klla ldrlm, bazs da derisinin yzlmesi gibi eidli ikencelerle can vermilerdir. Allah telnn Peygamberi s aleyhisselm Allah teldan, havrlerinin dny ve hretde kurtulua ermelerini niyz ediyor. Onlar, byle elemlere ve irkin lmlere dr oluyor. Ne kadar gln bir iddidr. Bu hussu Yuhann, s aleyhisselm hakknda yalan olarak sylemi, dier ncl shibleri, s aleyhisselmn byle bir ds olduu ile alkal olarak, ncllerinde hibir ey yazmamlardr. Yine Yuhann nclinin onbeinci bbnda, s aleyhisselm, Eer ben onlara benden evvel kimsenin gstermedii mucizeleri gstermemi olsaydm, onlarn bana mnlarnn azlndan dolay gnhlar olmazd dedi, yazldr. s aleyhisselmn byle bir sz sarf etmesi mmkin de 133

ildir. nki kendinden evvel gelen Ms aleyhisselm, ok sayda byk mucizeler gstermidir. Hazret-i Elyesa da ondan evvel gelmidir. Hatt s aleyhisselmn mucizeleri derecesinde mucizeler gstermidir. s aleyhisselmn, ben kendimden evvel kimsenin gsteremedii mucizeleri gsterdim; dedii tasavvur edilemez. Bunu da Yuhann uydurmu ve dier ncli yazanlar ise, byle bir eyden bahs etmemilerdir. Markos nclinin nc bbnda, hazret-i Meshin, Her kim benim iin evi, baeleri, tarlalar vey evld ve akrablarn terk ederse, o kimse dnyda terk etdii eyin yz katn ve hretde Cenneti alr, dediini nakl eder. Matta nclinin ondokuzuncu bbnda, o adam terk etdii eylerin yz katn alr ve Cennet onun olur dedi, deyip, dnyy kayd etmemidir. Luka nclinin onsekizinci bbnda, dnyda terk etdii eylerden ounu ve Cenneti alr, diye kaydetdii hlde; Yuhann bunlardan hibirinden bahs etmemidir. Bu da s aleyhisselm hakknda uydurulan ak bir yalandr. nki pek ok kimseler, s aleyhisselm uruna ve birok ev, bae ve ticrethnelerini terk etmiler ve terk etdikleri eylerin ne yz katna ve ne de ona yakn bir mikdrna shib olamamlardr. Aslnda s aleyhisselm byle bir ey sylememidir. Matta nclinin ondokuzuncu bbnda, Ferisler hazret-i Meshe, nsann karsn kk bir kabahatinden dolay boamas hall olur mu? diye sorduklarnda, hazret-i Mesh onlara, Tevrtda okumadnz m ki, erkei ve diiyi yaratan Allah, nsan, kadn iin anne ve babasn terk eder ve eiyle birleerek ikisi bir vcd olur demidir diye cevb vermidir. Bu da s aleyhisselm ve Tevrt hakknda bir iftirdr. nki bu irkin sz Allah tel sylememidir. Ancak, Peygamberlerin kitblarnda dem aleyhisselmdan baka bir hikye nakl edilmidir. yle ki: Allah tel, hazret-i Havvy dem aleyhisselmn kaburga kemiinden yaratnca, dem aleyhisselm uyanp, onu yannda e klnda grd ve Bunun iin insan, anne ve babasn terk edip, zevcesiyle bir vcd olur dedi. s aleyhisselmn, Mattann bahs etdii sz, Tevrta nisbet etmesi dnlemez. Tevrt ve ncli ezbere bildii gibi, Allah tel tarafndan kendisine bildirileni teblg etmidir. Matta, burada da s aleyhisselma yalan ve iftirda bulunduu gibi, dier ncl shiblerine de muhlefet etmidir.[1]
[1] Bu yanldr. Yanllk da Tevrtn latinceye olan tercemesi ile nasrn dilinin hricinde olan tercemelerdedir. nki bu sz dem aleyhisselmn sz olarak gemidir. Fekat ibrncedir. Ben sril limleri ise, bu sz Tevrta nisbet edilir ve dorudur demilerdir.

134

Yuhann nclinin nc bbnda, s aleyhisselm ge ancak oradan iner kar dedi, eklinde yazmdr. Bu da btl inanlarn bir bakasdr. nki drs ve lys Peygamberlerin ge kdklar Tevrtda yazldr. Hlbuki ad geen iki Peygamber yere gkden inmemi ve ge kncaya kadar yeryznde yaamlardr. nclde s aleyhisselmn da ge kd yazl olup; o da oradan inmemidir. Bizim Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm da, Mirc gecesinde ge km, sonra tekrr yeryzne inmilerdir. te burada da Yuhann, s aleyhisselm hakknda yalan sylemi, dier ncl yazar ise, bunu nakl etmemilerdir. Hristiyanlar, s aleyhisselm bunu sylemi ama, ondan ancak rhlar kasd etmidir, derler. Buna verilecek cevb gyet basitdir: Bu iddi, Tevrt ve ncle akca aykr der. nki bu kitblarda, ge kan Peygamberlerin bizim Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm gibi, rh ve cesedleriyle berber kdklar yazlmdr. Eer s aleyhisselm, o szden, cesedleri lp de, veft zemnnda meleklerin alp ge kard insan rhlarn kasd etmidir, derlerse, bunun cevb da gyet ksadr: Bu bir ihtimldir ve dell ile hkmden der. Hlbuki lafzlarda asl olan ummlik ve hakkatdir. Meer ki, delllerle hilf isbt edilmi olsun. Kfirlerin rhlar ge kmayp; en aa tabakalara iner. Matta nclinin yirmibirinci bbnda, s aleyhisselm, havrlerle giderken ackd. Yolun kenrnda bir incir aac grd. Aaca doru ynelip, zerinde yemi bulamaynca, aaca bedd etdi. Aa derhl kurudu, der. Markos da, nclinin onbirinci bbnda bu haberi hikye edip ve zerine bir de o zemnn incirin meyve verdii vakt olmadn ilve etmidir. Byle vaktsiz incir toplamay, deil s aleyhisselm, ocuklar ve deller bile yapmaz. Bir de aacn herhangi bir kimsenin mal olup olmad hussu, akca bilinmiyor. s aleyhisselm, baka bir kimseye id olan aa iin bedd etmez ve onun kurumasna sebebiyyet vermez. Onu bu gibi kklklerden tenzh ederiz. Eer aacn meyvesinden herkesin yimesi mubh idi ise, o hlde bile halkn fidelendii bir aacn kurumas iin, s aleyhisselmn bedd edecei yine dnlemez. Btn Peygamberler aleyhimsselm menfeat ve maslahat iin gnderilmidir. Mahlkta zarar ve fesadlk vermek iin gnderilmemilerdir. Matta ve Markosun yalanlarn burada da meydna karm olduk. 135

SEKZNC KISM Hristiyanlarn mslimnlar aybladklar meseleler hakkndadr: Hristiyanlar, mslimnlar baz bakmlardan tenkd ederler. Bunlar birer birer sralyalm: 1 Ummiyyetle slih mslimnlar evlendikleri hlde, hristiyanlarn rhban snf evlenmezler. Onlara yle denilebilir: Siz, kendi dninizce, Dvd aleyhisselmn Peygamberliine ve saltant shibi olduuna inanrsnz. Nebnin derecesi, velnin derecesinden dah yksek olduu malmdur. Tevrtda zikr edildiine gre, Dvd aleyhisselm yz kadnla evlenmi ve bunlardan kz ve erkek olmak zere, elliyi akn evld olmudur. Sleymn aleyhisselm da Tevrtda zikr edildii gibi, bin kadn ile evlenmidir. Siz Tevrtn Allah telnn kitb olduuna inanrsnz. Dier btn Peygamberler de evlenmiler. Yalnz s aleyhisselm ve Yahy aleyhisselm evlenmemilerdir. Ey hristiyanlar! Tevrtda, Yiyecek ve ieceine muktedr olabildiin kadar kadnla evlenmek hall olur gibi szler varken, niin Allah telnn mer kld doru yoldan gitmeyip de; teden beri vel tandnz Pavlosun szne inanp, yaprsnz. O, size bir adam bir kadnla evlensin, eer o ald kadn lrse, e kadar bir bakasn alsn. Papazlar yalnz bkire bir kadn alabilir, eer lecek olursa tekrr evlenmeleri harm olur. Bir dah evlenmesin, diye emr etmidir. [Pavlos yehd olup, hristiyanlarn dinlerini bozmak iin ok uram ve muvaffak da olmudur.] Kolaylkla anlalaca zere, hristiyanlarn evlenmek hussundaki inanlar da btldr. slm dnine tbi olan slih kullar ayblamalar hibir sebebe dayanmaz. nki, hristiyan limleri onun hall olduunu ve kitblarda ak bir eklde zh edildiini gyet iyi bilirler. Allah tel, mslimnlara, her drl iddet ve meakkatden uzak, sde ve mkemmel bir din vermidir. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem de, (Nikh ediniz, yan evleniniz, ocuk yetidiriniz. Kymet gn baka mmetlere kar sizin okluunuzla vneceim) hads-i erfi ile mminleri evlenmee tevk etmidir. Mminler bu emre uymakla sevb kazanrlar. 2 Hristiyanlarn mslimnlar aybladklar dier bir huss da snnet olmakdr. Hlbuki kendi ncllerinin nakl etdiine gre, s aleyhisselm snnetli idi. Htn gn en byk bayramlarndandr. Peygamberlerin ilerine hrmet edilmesi cb eder. brhm aleyhisselm ve dier btn Peygamberlerin snnet olmalar iin, Allah telnn emr buyurduu Tevrtda yazldr. Hristiyan itikd da byledir. Bunun zerine kalkp da, btn Peygamberlerin mer kldklar bir eyi ayblamaa almak, Al 136

lah telya ve Reslne inanmamak demekdir. 3 Aybladklar bir dier huss da, mminlerin Cennetde yimeleri ve imeleridir. Matta, nclinin yirmialtnc bbnda: s aleyhisselm, yehdler tarafndan yakaland gece, yemek yirken havrlere, Ben artk bundan sonra erb ancak Cennetde ieceim dedi, demidir. Markos da, nclinin ondrdnc bbnda byle sylemidir. Luka ise nclinin yirmiikinci bbnda, s aleyhisselmn havrlere, Siz benimle Cennetde bir sofra zerinde yiyip ieceksiniz dediini nakl etmidir. (Hristiyan din adamlar pek gzel bilirler ki, dem aleyhisselm Cennetde yasak aadan yimidir. Ve bu onun Cennetden yere inmesine sebeb olmudur. stelik bu huss Tevrt ve nclde akca yazldr.) Ama onlarn inkr damar bir drl yumuamaz. Mantklar yle alr: Yime ve ime netcesinde pislikler meydna gelecekdir. Cennet ise byle eylerden mnezzehdir. Bilmezler ki, Muhammed aleyhisselm (Cennet ehlinin yiyip idikleri eyler misk kokulu ter olur kar) buyurmudur. Ve yine orada, tkrme ve smkrmenin, kk ve byk abdestin olmadn haber vermidir. Cennet ehli, her istediine kavuacak ve gnller hakk huzr ve sedeti ancak orada bulabileceklerdir. Allah telnn gnderdii kitblar ve Peygamberler, nefsin arz edip lezzet bulaca her eyin, Cennetde bulunduunu bildirmilerdir. Hristiyanlar ise, ldkden sonra insann nimetlenip, lezzet duymas cesedle deil, rh ile olur, diye itikd ederler. Byle akla ve nakle aykr itikddan Allah telya snrz. Bu itikd dinsizlik frkasna gtrr. 4 Hristiyanlar mslimnlarn, Cennetde kkler, rmaklar, ykutlar ve btn gzellikler toplanmdr eklindeki tertemiz inanlarn da beenmezler. Onlara demelidir ki: Sizin Nevvrl-Kudsiyyn dediiniz kitbnzda (Yuhann) ksssnda yle yazldr: Bir gn ipek elbiseler giymi, atl iki delikanlya rast geldi. Onlar Cehennemle korkutdu. T ki, onlar n ve hretlerini terk ederek ona inandlar. Yuhann da onlarn mallarn kendi hizmetilerine datd. Bir mddet sonra hizmetiler, yanlarndan muazzam bir saltantla geerken, onlar mahzn oldular. Dny nimetlerinin ellerinden kdna pimn olarak, bu i kendilerine pek ar gelmee balaynca, Yuhann onlara, elinizden kan dny nimetlerinden dolay esef mi ediyorsunuz, der. Onlar da, evet, tahamml edemedik, derler. Bu defa Yuhann, yleyse gidin, bana dere talar getirin, der. Gidip getirdiklerinde, talar elbisesiyle rtm ve meydna kardnda hepsi pek kymetli ykut olmudur. Arkasndan onlara yle demi: Aln bunlar arya gtrp satn. Parasyla eski ihtiml haytnzdan dah iyisini yaarsnz. Fekat Cennet size harm oldu. nki ondan olacak nasbinizi bu fn dnyda aldnz. Onlar byle konuup dururken, teden bir grub insan bir cenze ge 137

tirdiler. Yuhanndan ly diriltmesini istediler. O da lye, Allahn izniyle kalk, dedi. O da kalkd. Ve dirilen adama, u iki gence kaybetmi olduklar Cennet nimetlerini syle, dedi. O da onlara, sizin iin Cennetde drl renklerde ykut talaryla yaplm bir bin vard ki, uzunluu u kadard, demi. Ve o iki gen bu szleri iitince, pimn olup, her eyden vazgeerek tekrr s aleyhisselm dni zere Yuhannya tbi olmular ve ylece lp gitmilerdir. Yine ad geen kitbda, Flaryan ki sizce mukaddes saylan slihlerdendir. Kendisine her gn melekler altn tabaklar iinde ve zerleri drl ieklerle ve ipek mendillerle donatlm Cennet tamlar getirirdi, diye yazldr. Artk bu gibi nimetlerin, Cennetde bulunmad ve yinilip iilmedii nasl inkr edilebilir? Resllerin kitblarndan nakl edilenlerin doruluuna btn selm akl shibleri inanr ve tereddt etmeden kabl eder. Yine ad geen kitbn Seneton ksssnda yazldr ki: Flaryan adl slih kimseye, melekler, her gn akam-sabh Cennet tamndan, kendi yiyecei kadar, birka drl yemek getirirlerdi. Hatt bir gn kendisine Pavlos adnda byk bir zt gelince, melekler her gn getirdiklerinin birka kat ve ipek mendillerle rtlm altn kaplar iinde Cennet tam getirdiler, diye yazldr. Buna benzer dah birok misller vermek her an mmkin ise de, biz ii uzatmamak iin burada kesiyoruz. 5 Hristiyanlarn, mslimnlar aybladklar noktalardan bir dieri de udur: Mslimnlarn brhm, Slih, Sleymn aleyhimsselm gibi Peygamber ismlerini kendilerine ad olarak semeleridir. Cevbmz gyet mkul ve sammdir: Biz teberrken Peygamber adlarn alyoruz. Onlar da insandr. Siz kendiniz Cibrl, Mikil, Mihil gibi melek adlarn almakda niin bir mahzr grmyorsunuz? Onlara bundan dah kesin cevb verilemez.[1]
[1] Birok nasrn yannda ve franszlarn kitblarnn eksersinde, s aleyhisselmdan evvelki zemnda kadnlar zillet iinde ve hakret grr ve kle mumelesi yaplr durumda olduklar yazldr. Nasrn dninin kurulmas ile bu i deidi. Kadnlar izzet ve ikrm edilir oldular ve hrriyyetlerini kazandlar. Baz franszlarn szlerine gre, kadnlarn Meryem radyallah anh vlidemize ibdet edip, tapnmalar, bu sebebdendir. irkden Allah telya snrz. Bu szleri iki ynden doru deildir. 1. Bu szn doru olmadnn delli, btn Peygamberlerin kitblarnda ve Ben srilin trh kitblarnda ve Roma trhinde ve gemi devletlerin trhlerinde kadnn izzet ve ikrm menzlesinde olduunu zikr etmekdedirler. 2. s aleyhisselmn erati, kadnlarn hlinde hibir eyi deidirmedi. Ancak Petrus yan emn ve Polus adndaki iki havr kadnlara, kocalarna itat etmelerini emr etdiler. Kadnlarn kiliselerde sz almalarn ve ba ak olarak kilisede bulunmalarn men etdiler. Frenk kadnlarnn mahremi olmayan erkeklerle serbestce konumalar kmil bir ihsn deildir. Bu det nasrn dninden gelmi deil, frenk lkelerinin ouna hkm eden, Roma devletine glib gelen eski Nems kableleri detlerindendir. Bunlarda ms-

138

DOKUZUNCU KISM Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn nbvvetinin, Tevrt ve Zebr ve nclde bulunan yetlerle ve dah nce gelmi Peygamberlerce sbit olduu hakkndadr: Peygamberimiz Muhammed Mustafnn sallallah tel aleyhi ve sellem, Peygamber olarak gelecei, btn semv kitblarda beyn edilmidir. Btn Peygamberler tarafndan mjdelenmidir. Tevrt be kitb zerine olup, bir seferde toplanmdr. Tevrtn birinci kitbnn onaltnc bbnda, Hcer, brhm aleyhisselmn zevcesi Sreden kad gece bir melek grp kendisine: Ey Hcer, ne istiyorsun ve nereden geldin, diye sormu, o da, Sreden kadm, cevbn vermi. Melek de ona, Sen Sreye dn ve ona itat et. nki Allah tel senin zrriyyetini oaltacakdr. Pek ksa bir zemn sonra hmile olup, sml adnda bir ocuk douracaksn. Allah tel seni sevmidir. Olun herkes tarafndan takdr edilecek ve hreti dnynn ok yerine yaylacakdr, dedi, diye yazldr.
limnlarda olduu gibi ba rtmek ve kadn-erkek arasnda konumamak ubdiyyet deildir. Ancak ktlklerden syrlmakdr ve insanlardan gnh def etmekdir. Hlbuki s aleyhisselmn sz, Matta nclinin beinci faslnda, (her hangi bir erkek bir kadna ehvetle bakarsa, kalben onunla zin yapm olur) eklindedir. O hlde yukarda geen szleri bo szlerdir. Teemml ile nazar gerekdiren kitblarn kfr ve inkrdr. Nasrnlerin mslimnlar aybladklar bir nokta da zebh [hayvan kesme] meselesidir. Nasrnler, hayvann boulmas ile kesilmesi arasnda ne fark vardr, demekdedirler. stiyerek kesmek ile mecbr kalarak kesmek hussunu limlerin tafslatl anlatmalarna ok glerler. Hlbuki boularak ldrlen hayvann etini yimek, mslimnlara harm olduu gibi, onlara da harmdr. Bu mevzu nclde Havrler kssas onbeince faslnda 28-29. satrlarnda yazldr. nki hristiyanlar arasnda Ms aleyhisselma uyalm m, uymayalm m, tartmas yapld. Bunun zerine havrler ve nasrnlerin ilkleri arasnda bu hussda bir meclis kuruldu. Bu meclise birinci meveret meclisi ad verildi. Bu meclis Yakbun nashat zere Antakya ve dier memleketlerde bulunan hristiyanlar iin evrak yazd. Bu evrakda bu tenbh bulunuyordu. s aleyhisselm, Cebrl aleyhisselm grd. Havrler, biz de sizin zerinize gereinden fazla yk yklemei istemeyiz, dediler. Bu da, putlar iin kurban kesmemek, kan imemek, boulmu hayvann etini yimemek, zindan saknmak lzmdr. Bunlar yapmakla kendinizi korumu oldunuz ve en iyisini yapdnz. fiyetle kalnz, dedi. Nasrdan birisi derse ki, boulmu hayvann etini yimek ve kan imek fili, putlara kurban kesmek ve zin etmenin yannda ok kk kalr? Kan imek ile zin nasl bir arada yasaklanr? Tevrtn birinci kitbnn dokuzuncu fasl, 4,5,6 nc satrlarnda yle buyuruluyor: Allah tel, Nh aleyhisselma buyurdu ki: nsanlara kan imek harm klnd. Zr kan haytdr. Adam ldrmek harm klnmdr. Ktilin cezs da ldrlmekdir. nsanlarn harmn kn, byn ayrmalar ciz deildir. Bu bykdr, u kkdr demeleri ciz deildir. Byk harmdan kanp, kk harm nemsememek ciz deildir.

139

Bilindii gibi sml aleyhisselm ve onun zrriyyeti dnynn birok yerlerine yaylmamdr. Binenaleyh ad geen sz, sml aleyhisselmn en byk zrriyyeti hakkndadr. O da Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmdr. slm dni dnynn birok yerlerine yaylm, dou ve batda hkm srm ve srmekdedir. Bu hussu yehd limleri gyet iyi bilirler. Fekat halka aklamakdan dim ekinirler. Yine Tevrtn beinci kitbnn onsekizinci bbnda, Allah tel Ms aleyhisselma, Ben srile syle ki: Ben onlara hr zemnda kendi kardeleri evldndan, senin gibi bir Peygamber gndereceim dedi, diye yazldr. Ms aleyhisselmdan sonra ise, gnderilen Peygamberlerin hepsi Ben srildendir. Bunlarn sonuncusu s aleyhisselmdr. Bu vaziyyete gre, onlarn kardeleri evldndan hr zemnda Peygamber olacak zt, Muhammed aleyhisselmdan bakas deildir. nki Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem, sml aleyhisselmn zrriyyetindendir. sml aleyhisselm ise, brhm aleyhisselmn olu ve shak aleyhisselmn kardeidir. shak aleyhisselm da Ben srildendir. Eer bu mjde Ben srilden bir Peygamber hakknda olsayd, onlarn kardeleri evldndan denmemesi cb ederdi. Ben sril Peygamberleri arasnda Ms aleyhisselmdan sonra, Ona benzer bir Peygamber gelmedii hussunda yehdler ittifk etmidir. Burada benzerlikden maksad, huss bir erat ortaya koymas ve mmetlerin ona tbi olmasdr. Bu da Muhammed aleyhisselmn sfat ve ndr. nki kendisi sml aleyhisselmn zrriyyetinden ve Arab milletindendir. Btn eratleri ortadan kaldran bir erat getirmi ve mmetler ona tbi olmudur. Bu ynden Ms aleyhisselm gibidir. Hatt Ms aleyhisselmdan ve dier btn Peygamberlerden dah fazletlidir.[1] Yine Tevrtn beinci kitbnn otuznc bbnda, Allah tel Tr-i Sndan gelip, bize Sarden dodu ve Frn dalarndan grnd, diye yazldr.[2] Frn dalarndan maksad, Mekke ve Hicz blgesidir.
[1] Eer nasr, bu sz Tevrtndr ve Muhammed aleyhisselm deil, s aleyhisselm gsterir derlerse, bu szleri onlarn s aleyhisselm hakkndaki lhiyyet iddilarn red eder. Zr Ms aleyhisselmn s aleyhisselma benzemesi vey zdd, s aleyhisselmn lhiyyetini yok eder. Bu da bu szn s aleyhisselm deil, Muhammed aleyhisselm gsterdiini isbt eder. nki onlar s aleyhisselmn h ilh olduuna inanmakdadrlar. Eer o sdr derlerse, kendi papazlar indinde ve bizim indimizde kfirdirler. Eer Muhammeddir derlerse, papazlar indinde yine kfir olurlar. Ama hakkatde mnlar sbit olur. Her hlde, o Muhammeddir sallallah aleyhi ve sellem, demekden baka releri yokdur. [2] Ehl-i kitbn ittifk ile bu sz Hiczdr. Bunun iin onlarn indinde sml ve Hacer Frn halkndan idiler. Bunlar Mekke-i Mkkeremede idiler. Rab telnn oradan zuhru, Rislet-i Muhammediyyenin btn insanlar iin zuhrudur. Bundan sonraki, yannda sa tarafndan zuhr eden rabler vard sz, Eshb- kirm kasd etmekdedir. Bu huss yukarda zikr edilenlerin hepsini kuvvetlendiren ak delldir. Gne gibi ikr olduundan, kasdn ne olduu akca tesbt edilmidir ve bunu aklamaa lzm kalmamdr.

140

nki, Frn, topraklar aralarnda paylaan, Amlika meliklerinden, hissesine Hicz blgesi isbet eden kimsenin addr. Hicz blgesi bu adamn hissesine dm ve oralara onun ad verilmidir. Tevrtdaki, Allah tel Tr-i Sndan geldi, sznden maksad, Allah telnn Ms aleyhisselma olan vahyi sebebiyle tevhd dninin Tr-i Sndan grnmesidir. (Sarden dodu) szndeki Sarden maksad ise, s aleyhisselmn dninin grnd bir dadr. Bu da mda bulunmakdadr. Frn dalarndan grnd demenin mans da, islm dninin Peygamberimiz Muhammed aleyhisselma Mekke ve Hiczda vahy buyurulmu olmasdr. Kudslerin ve bayraklar berberinde ve onun sandadr szndeki Kudslerin ifde etdii man, vel ve slih kullardr ki, bununla Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem sahbesi kasd edilmekdedir. nki onunla berber ve sa tarafnda bulunan, ondan asl ayrlmyan yalnz sahbelerdir. Allah tel onlardan rz olsun! Peygamberimizin nbvvetine id en kuvvetli delllerden biri de, drt ncl shibinin, s aleyhisselmn ge k nnda havrlere, ben babam ve babanza, Allahma ve Allahnza gidiyorum. Size benden sonra PARAKLT adnda bir Peygamber geleceini mjdelerim, demi olduunda, ittifk etmeleridir. Bu mubrek ad yunancadr. Arapa tam karl ise, AHMEDdir. Nitekim Allah tel Kurn- kerminde, Sf sresi altnc yet-i kermesinde melen, s aleyhisselmn (Benden sonra bir Peygamber gelecekdir. Onun ismi Ahmeddir. Onu size mjdeleyiciyim) dediini, haber vermekdedir. Ltince olan nclde PARAKLTOSdur. Benim [Abdllah- Tercmnn] islmiyyeti kabl ediime bu ad sebeb olmudur. Yuhann nclinin ondrdnc bbnda, s aleyhisselm, Paraklit o ztdr ki, babam onu hr zemnda yollayacak ve o size her eyi retecekdir dedi, yazar ki, Paraklitden maksad bizim Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmdr. nsanlara her eyi, Allah telnn Kurn- kermde kendisine vahy etdii zere reten Odur. Allah tel, Enam sresi yirmisekizinci yetinde melen, (Biz kitbmz olan Kurn- kermde hibir eyden noksan brakmadk. Yan her eyi bildirdik) buyurduu zere, Kurn- kermde hibir ey eksik deildir. Hazret-i Meshden sonra bu sfatda Muhammed aleyhisselmdan baka bir Peygamber kmadndan, bu haber ancak Ona id olabilir. Yuhann nclinin onaltnc bbnda, s aleyhisselm, Babamn benden sonra gnderecei Paraklit, kendiliinden bir ey sylemez. Size dim doruyu syler. Gelecee id hdiseleri haber verir dedi, demidir.[1] Bu da mtevtir bir haberle sbitdir ki, ancak Peygamberimizin
[1] ngilizce kitbda Paraklit sznn ingilizceye Tesell olarak terceme edildii yazldr. Mans, yardmc demekdir. Bu ise, Paraklit olan yunanca kelimeden farkldr. Yunanca olan kelime, Ahmed mansna gelmekdedir. Arab yazllarda ingilizce olan kelimenin sonu Te, yunanca olan kelimenin sonu

141

vasfdr. Allah tel, Necm sresi nc yet-i kermesinde melen, (Peygamberimin bildirdii Kurn- kerm, onun istedii, onun kendiliinden syledii kelm deildir. Ona melek vstasyla sylenilen, melekden iitdii vahydir) buyurarak bu hussa ehdet etmidir. Gelecee id vermi olduu haberler geni bir mevz tekl eder ki, bu mevz ile alkal birok eser yaynlanmdr. Kd ydn (Kitb-if) kitbnda ad geen mevza dir, akl shiblerine ibret verici noktalar vardr. SEYYD-L-KEVNEYN HAZRETLERNN PEYGAMBERLNN LH KTBLARDA SBTI Peygamberimiz Muhammed aleyhisselmn Peygamberlii, evvelki Peygamberlerin kitblaryla da sbit olmudur. Dvd aleyhisselmn getirdii Zebrun yetmiikinci bbnda, Denizlerden denizlere, nehrler boyunca yerlerin paralanmas ve nihyetlenmesine kadar mlik olacak. Kendisine Yemen ve Cezir melikleri hediyyeler getirecek. Pdihlar onun nnde eilecekler. Her vaktde ona rahmet okunacak. Her gn kendisine bereketle d olunacak. Nru Medneden parlyacak. Mubrek ad ebediyyete kadar dillerden dmiyecek. Onun ad gnein mevcdiyyetinden nce vard. Elde olan Zebrlarda Onun ad, gne durdukca etrfa yaylacak, yazldr. Apak grld gibi, btn bunlar Muhammed aleyhisselmn sfatdr. Bu sfatlarn, Peygamberimiz Muhammed aleyhisselma id olmadn iddi edenler, bu hviyyeti hiz baka bir n ve eref shibi arayp, bulmaa mecbrdurlar. Aksi takdrde iddilar yersiz ve mesnetsizdir. Herhangi bir Peygambere id olabileceini ileri srenler ise, o Peygamberlere ancak iftir etmi olurlar. Yehd limleri bu sfatlarn Muhammed aleyhisselmn zt sfatlarndan olduunu gyet iyi bilirler. Fekat bitmiyen kfrlerinden dolay dim saklarlar. Habakuk Peygamberin kitbnn nc bbnda, hr zemnda Rab, kbleden; Kuds ve Frn dalarndan gelir diye yazldr. Rab kelimesinden maksad vahy, Kuds kelimesinden maksad Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm, Frn dalar ile de Hicz lkesi kasd edilmekdedir. M (Mh) Peygamberin kitbnn drdnc bbnda, hr zemnda bir mmet meydna gelecek. bdet etmek iin mubrek bir da seise Ta olup, fark sdece bir harfdedir. Bu ingilizce kelime sdece Yuhannnn rislelerinin ikinci faslndadr. Orada da tesell olarak deil, f (if veren) vey ef (efet edici) olarak terceme edilmidir. Bu kssada Er-rh-ul-kuds deil, s aleyhisselm ibresi vardr. Bunun iin, nclleri ve havrlerin rislelerini terceme edenlerin, bunun mansn ak olarak bilmedikleri malmdur. Orada zikr edilen satr yledir: Ey evldlarm! Size bunu yazyorum ki, hat etmiyesiniz. Eer sizden biriniz hat ederse, bizim iin babann yannda bir efetci vardr, s el-mesh el-dil.

142

ecekler. Oraya her iklimden insanlar gelir. Onlar yalnz bir tek Allaha ibdet eder, Ona asl ortak komazlar, diye bildirilmidir. Yukarda anlatlan mubrek da; Arafat da, bir mmet, Muhammed aleyhisselm mmeti ve her iklimden gelenler ise, haclarn orada toplanmasdr. Eiya Peygamberin kitbnn krkikinci faslnda yle yazldr: Allah tel, hr zemnda en sekin kulunu Peygamber olarak gnderecek. Ona Rh-l Emni, yan Cebrl aleyhisselm gnderip, ilh dnini retecek. O da Cebrl aleyhisselmn retdii eklde insanlara doru yolu bildirecekdir. O bir nrdur ki, halk zulmetden ve gafletden kurtaracakdr. Allah telnn bana vukundan evvel bildirdii eyi size haber verdim demidir. Ey hristiyan cmis! Allah tel size merhamet ve insf versin. Bu anlatlan sfatlarn Peygamberimiz Muhammed aleyhisselma id olduu apak bellidir. Allah telnn Onu hr zemnda kendine sevgili, dost ve stn sfatlar olan bir Peygamber olmak zere gnderdii ve Cebrl aleyhisselm gnderip, Kurn- kermi vahy etdii, islm dnini retdii ztdr. Kendine gnderilenleri aynen teblg etmidir. Bu da Eiya Peygamberin anlatd O Rh-l Emn kendine retdii eyleri insanlara bildirir sznn mansdr. nsanlar arasnda hak ve adlet ile hkm ederdi. Her neyi emr etmi vey nehy etmise, akl shibleri ve ilm erbb, btn bu emrlerin doruluunda ittifk etmiler ve kimse onu rtememidir. Ancak ind ve kibrinden eytnn tuzana denler kfr ve inkr etmidir. Karanlklardan aydnla karan nr ise, Kurn- kermdir ki, Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem inzl olunmudur. Eiya Peygamberin szleri, Muhammed aleyhisselmn nbvvetinin sbitlii, varl hakknda en ak ve kuvvetli delllerdendir. Eer bu hussda gemi Peygamberlerin btn szlerini yazmak isteseydik kitb ok uzard. Bununla berber, btn Peygamberler aleyhimsselm tarafndan, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem hakknda sylenilen szlerin, verilen mjdelerin temmn ihtiv edecek mstakl bir kitb yazma Allah teldan dilerim. Allah tel bize kfdir. O ne gzel bir vekldir. Kuvvet ve kudret Onundur. Allah telnn salt ve selm Muhammed aleyhisselma ve onun Eshbna rdvnullahi tel aleyhim ecman olsun. Hamd ve krler, lemlerin shibi ve yaratcs olan Allah telya mahssdur.

143

RH-UL-BEYN TEFSRNDEN SEMELER

(sml Hakk Bursev) kuddise sirruh
l-i mrn sresi, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, Nis sresi, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 171, 172, 173, 174, 175, Mide sresi, 17, 18, 19, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 110, 111, 116, 117, 118, 119, 120, Tevbe sresi, 30, 31, 32, 33.c yetlerinin tefsrleri.

L- MRN SRES
l-i mrn sresi, 98.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (De ki: Ey ehl-i kitb! Allahn yetlerini niin inkr ediyorsunuz. Hlbuki Allah tel sizin yapdklarnza hiddir.)

AIKLAMA: (De ki: Ey ehl-i kitb)! Ehl-i kitb, yehd ve hristiyanlardr. Kitb, yalnz Allah tel tarafndan indirilene denmez. ster Cebrl aleyhisselm tarafndan getirilmi olsun, ister kendileri tarafndan hzrlanm olsun, yazdklar kitblara nisbetle onlara ehl-i kitb denildi. (Allah tel sizin yapdklarnz grd hlde, niin Allahn yetlerini inkr ediyorsunuz.) Burada, hibir sebeb yok iken, Allahn yetlerini inkr etdiklerinden dolay, ehl-i kitb knanmakda ve kfrden temmen kanmay cb etdiren delller ortaya konmakdadr. Allah telnn yetlerinden maksad, hac[1] ve dier konularla ilgili yetler de dhil olmak zere, Kurn- kermin yetleri ve Tevrt ve nclde Muhammed aleyhisselmn Peygamberliini gsteren delllerdir. (Hlbuki Allah tel sizin yapdklarnza hiddir, grmekdedir.) yet-i kermenin mans yledir: Allah telnn yetlerini niin in[1] Allah tel, nceki yetde Kbenin fazletlerini ve onu hac etmenin farz olduunu beyn buyurmu, Ehl-i kitb da islmiyyetin hakk din ve doru yol olduunu bildikleri hlde, Allah tel onlara, Allahn yetlerini niin inkr ediyorsunuz, buyurmudur.

144

kr ediyorsunuz. Hlbuki Allah tel sizin btn yapdklarnza son derece muttaldir ve buna gre cezlandracakdr. bhesiz grmesi, yapacanz hereyin nn kesmekde, sebeblerini temmen ortadan kaldrmakdadr.
l-i mrn sresi, 99.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (De ki: Ey ehl-i kitb! (Hak dnin slm olduunu) grp bildiiniz hlde, niin Allahn yolunu eri gstermee alarak mn edenleri Allahn yolundan eviriyorsunuz. Allah tel, yapdklarnzdan habersiz deildir.)

AIKLAMA: De ki: Ey ehl-i kitb! Siz islm dninin, Allah telnn gsterdii doru yol olduuna, onun etrfnda hibir sapklk bhesi bulunmadna, insanlar ondan dndrmenin bozgunculuk ve dallet olduuna, hid olduunuz, bunu grp bildiiniz hlde, niin, en doru yol olan Allahn yolunu, eri gstermee alarak, Ms aleyhisselmn eratnn nesh olmadn sylemek ve Muhammed aleyhisselmn Tevrt ve nclde bildirilen sfatlarn deidirmek sretiyle, insanlarn zihnlerini kardrarak, mn edenleri Allah yolundan, ebed sedete uladran hak dninden eviriyorsunuz. Hak din, tevhd ve islm dnidir. Ehl-i kitb, mminleri bheye dryorlard. slm dninden dndrmek iin, hle yapyorlar. slmiyyete girmek isteyenlere var gleriyle mni oluyorlard. Onlara, Muhammed aleyhisselmn sfatlarnn kendi kitblarnda bulunmadn ve byle bir mjdenin de gemediini sylyorlard. Allah tel yapdklarnzdan, yan insanlar Onun yolundan evirmenizden ve Peygamberi Muhammed aleyhisselmn lehine ehdetde bulunmay gizlediinizden, habersiz deildir.
Allah tel, mminleri kendi yolundan dndrmeye aldklar iin, ehl-i kitb tehdd etdikden sonra, l-i mrn sresi, 100.c yet-i kermesinde mminleri onlara itat etmekden men ederek, yle buyurdu: (Ey mn edenler! Kendilerine kitb verilenlerden bir guruba itat ederseniz, mn etmenizden sonra sizi evirip, kfir yaparlar.)

AIKLAMA: krime radyallah anh buyurdu ki: Bu yet-i kerme as bin Kays adnda bir yehd hakknda nzil oldu. Bu ahs, Evs ve Hazrec kablelerinin bir araya gelip, toplanm olduklarn grd. Aralarndaki sevgi ve muhabbet, onu kzdrd. slmiyyetin bereketiyle chiliyye devrinde aralarnda bulunan ayrlklar ve dmanlklar yok olmudu. as bin Kays adndaki bu yehd, dah evvel bu iki kable arasnda meydna gelen ve Evs kablesinin zaferiyle sona eren Buas harbine id irleri okumas iin bir genci onlarn yanna gnderdi. Gen oraya gidip, o irleri okudu. Bunun 145

zerine Evs ve Hazrec kableleri arasnda yeniden niz ve ihtilf meydna geldi. Bu durum Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem haber verildi. Peygamber efendimiz, muhcirlerden bir cemati yanna alp, oraya terf etdi. Ey mslimnlar! Ben, aranzda iken, chiliyye devrine id ileri mi yaparsnz? Hlbuki Allah tel sizi islmla ereflendirdi. Chiliyyet iini yok edip, aranzda lfet ve muhabbet nimetini verdi. Bu ne hldir? deyip, l-i mrn sresi 100.c yet-i kermesini okudu. Aralarndaki niz ve ihtilf sona erdi ve bu hlin, dmann bir hlesi ve eytnn vesvesesi olduunu bildiler. Silhlarn brakp, istigfr etdiler. Sonra birbirlerine sarlp, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem ile birlikde oradan ayrldlar. l-i mrn sresi, 101.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Size Allah telnn yetleri okunurken ve Onun Resl de aranzda iken, nasl kfir olursunuz? Kim Allahn dnine smsk sarlrsa, o doru yola kavudurulur.)

AIKLAMA: Yan, mucize olan Kurn- kerm, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem dilinden size taptze okunduu ve Reslullah aranzda olup, sizi kz etdii, nashatde bulunduu ve bhelerinizi giderdii hlde, nasl kfir olursunuz? Btn bunlara ramen, mndan ayrlp, kfre dnmek, son derece alacak bir eydir. Kim, Allah telnn, Peygamberinin dilinden yetleriyle aklad dnine smsk sarlrsa, maksada kavudurulur. Bil ki, burada hitb zhiren ehl-i kitba, manen dnini dnyya karlk satan ve ilmleriyle amel etmeyen ulem-i s, yan kt limleredir. nki onlar, Kurn- kermin getirdii zhd, vera ve takvy yan, harmlardan, bhelilerden ve bheli olmak korkusu ile mubhlarn oundan saknma, nefsi arz ve isteklerinden, fnyi bk olana terch etmekden sakndrmay, Allah teldan bakasndan yz evirip, Ona ynelmeyi ve maksada kavumak iin hereyini fed etmeyi inkr ederler. Hlbuki, Allah tel onlarn yapdklarn bilmekdedir. Hayr ve er ilerindeki niyyetlerinden haberdrdr. Buna gre, onlara karlk verecekdir. Bunlar, dnyya dkn ve nefslerinin arz ve isteklerine tbi olmalar sebebiyle, hsn-i zanla kendilerine tbi olan, amellerini ve hllerini ahkm- islmiyyeye ve tarkate uygun sanan mminleri, Allah telnn dninden ve Peygamberlerin davet etdii hak yoldan evirirler. Btl yolda gitdikleri iin, hak yolda erilik ararlar. Allah tel, mn etdikden sonra, onlarn hllerine ve isteklerine uyarak, hidyet yolundan dnmemeleri iin, mminlere nashatde bulunarak yle buyurdu: (Ey mn edenler! Eer kendilerine kitb verilenlerden bir guruba itat ederseniz, mn etdikden sonra, sizi evirip, kfir yaparlar) ve (Bundan nce, hem kendileri sapm, hem ok kimseyi sapdrm ve doru yoldan (islmiyyetden) sapm bir kavmin hevlarna (sapklklarna) uymayn.) [Mide sresi, 77.ci yet-i kermesi.] 146

Byklerden biri yle buyurdu: En hayrl ilm, berberinde Allah korkusu bulunan ilmdir. nki Allah korkusu, Hakkn sfatlarn bilmekle hsl olur. Allah telnn istedii ilm, Allah korkusunu hsl eden ilmdir. Bu korkunun almeti ise, Allah telnn emrine uymakdr. Kendisiyle birlikde, dnyya rabet, dny ehline temelluk (ar tevz), btn himmet ve gayretini dnylk kazanmak, onu toplamak ve birikdirmek, onun okluu ile vnmek, tl-i emel ve hreti unutmak bulunursa, byle bir ilmin shibi, Peygamberlere vris olmakdan ne kadar uzakdr! nki, mrs kalan ey, mrs brakann vasfiyle vrise geer. Byle ilm adamlarnn durumu muma benzer. Bakasn aydnlatr. Fekat kendini yakar. retirler herkese dnyy terk etmeyi, mal ve gm toplarlar hlbuki kendileri. Bir lim ki, kendisi amel etmez szyle, ne kadar anlatsa da, tesr etmez kimseye. lim o kimsedir ki, asl yapmaz fenlk, halka anlatdn, hi etmez yapmamazlk. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (nsanlara yle bir zemn gelir ki, islmn yalnz ismi, Kurn- kermin resmi kalr. Kalbler hidyetden mahrm olur. Mescidler, insanlarn bedenleriyle mamr olur. O gn semnn glgeledii kimselerin en ktleri, onlarn limleridir. Fitne onlardan kar ve yine onlara dner.) Fudayl bin yd rahmetullahi aleyh yle der: Bize uladna gre, kymet gnnde hesb, putperestlerden nce fsk limler ile, fsk hfzlardan balayacakdr. Akll kimse, onlarn hllerinin grnne aldanmamaldr. Bilkis onlarn itikdlarnn zafliine ve kalblerinin bozukluuna bakmaldr. Onlarn bu hllerinden ok ibret almaldr. Onlarn hl ve hareketlerinden saknmal, iyilerin yolundan gitmeli, masivdan alkay kesip, Allah telnn dnine smsk sarlmal, hakk tevhde yapmaldr. Ancak byle yaparsa, doru yola kavuur. Vahdetde fen ile kendini temmen Allah telya verenin yolu, Allah telnn rz olduu yol olur. Onu bu yoldan kimse eviremez. Hibir ey ona zarar veremez. Dmann hlesi ve ktl onu sapdramaz. nki, kim Allah tel ile berber olursa, Allah tel da onunla berber olur, onu korur, onun yardmcs olur. Allah telnn dnine bu eklde herkes yapamaz. Fekat, Allah tel kulunu murdna kavudurmaya kdirdir. Kulun talebi, istemesi doru olursa, Allah tel onu elbette taleb etdii eyden mahrm etmez. Ona istediini verir. steyen ve bunun iin alan isteine kavuur. Bir kapy srrla alan, ieri girer. Allah tel bizi ve sizi her an eytnn ve nefs-i emmrenin, yan ktl emr eden nefsin hlesinden korusun. Herkesin kendisinden yardm istedii ey Allahm! Bu dm kabl eyle! 147

 l-i mrn sresi, 102.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ey mn edenler! Allah teldan nasl korkmak lzmsa, yle korkun. Ve ancak mslimnlar olarak can verin.)

AIKLAMA: (Korkun) lafz, yet-i kermede ttik edin eklinde gemekdedir. ttik, iftil veznindedir. Saknmakda arl ifde eder. Yan btn gcnzle saknn (korkun) demekdir. Bu da, emrleri yerine getirip, harmlardan saknmada byk gayret gstermekle olur. (Gcnzn yetdii kadar Allahdan korkun) yet-i kermesinin mans da byledir. Yan: Saknmakda o kadar ileri gidin ki, bu hussda yapabileceiniz hibir eyi brakmayn demekdir. (Ancak mslimnlar olarak can verin.) Kendinizi yalnz Allah telya id klnz. Nefslerinizde bakasn Allah telya ortak yapmayn. Ancak lafz, Hibir hl zere can vermeyin. Ancak islm zere bulunduunuz hlde can verin demekdir. Bundan murd (slm zere devm edin) demekdir.
l-i mrn sresi, 103.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Hepiniz birlikde Allahn ipine smsk sarln, paralanmayn. Allahn zerinizdeki nimetlerini htrlayn. Hani siz birbirinize dman iken O, kalblerinizi birledirdi. Ve Onun nimeti syesinde kardeler oldunuz. Yine siz, bir ate ukurunun tam kenrnda iken oradan da sizi O kurtard. te Allah tel, doru yolu bulmanz iin, size yetlerini byle aklyor.)

AIKLAMA: (Hepiniz birlikde Allahn ipine smsk sarln.) Bu yet-i kermedeki ipden murd, islm dni vey Kurn- kermdir. Bu ikisinden herbiri, helkdan kurtulup, maksada ulamaya sebeb olmakda ipe benzemekdedir. nki, zor bir yola giren kimse, orada her an ayaklarnn kaymasndan korkar. ki ucu, yolun iki tarafna balanm bir ipe tutunduunda korkmaz. Ebed sedet ve Allah telnn rzsna giden yol da byledir. Kaygandr. O yoldan sapdran eyler okdur. O yolda insanlarn ounun aya kaymdr. te kim Kurn- azmnn ve islm dninin emrlerine smsk sarlrsa, doru yola kavuur, Cehennem ateine gtren sapklkdan kurtulur. Ehl-i kitb gibi aranzda ihtilfa derek, hakdan ayrlp, (Paralanmayn, Allah telnn zerinizdeki nimetlerini htrlayn. Hani (chiliyye devrinde) siz) birbirinize dman idiniz. Aranzda kin, dmanlk ve birbirini takb eden muhrebeler vard. Denilir ki, bunlar Evs ve Hazrec kableleridir. Bunlarn atalar olan Evs ve Hazrec ana-baba bir kardedir. Zemnla ocuklar arasnda dmanlk ve kzma meydna geldi. Aralarndaki muhrebeler yzyirmi yl srd. 148

Nihyet sizi, mslimn olmaya muvaffak klarak, kalbleriniz arasnda lfet, yan yaknlk ve scaklk meydna getirdi. Onun bu lfet nimeti syesinde birbirinizi seven, Allah iin bir araya gelen, birbirinize acyan, birbirinize nashat eden, hak szde birleen kardeler oldunuz. Yine siz dah nce kfr ve inkrnzdan dolay, bir ate ukurunun tam kenrnda iken, o hlde lm sizi yakalasayd, Cehennem ateine derdiniz. te, kfrnz yznden atee dmek zereyken, mslimn olmakla ereflendirmek sretiyle (oradan) ukura dmekden (sizi O kurtard.) (te Allah tel, doru yolu bulmanz), hidyet zere devm etmeniz ve onda kuvvetlenmeniz (iin) ak bir eklde (size yetlerini), delllerini (byle aklyor). Bu yet-i kermede u hussa iret vardr: Allah telnn dnine smsk sarlanlar iki ksmdr: 1 Ehl-i sret: Bunlar sebeblere balanrlar. nki onlarn merebi amellerdir. 2 Ehl-i man: Onlarn sebeblerle alkas yokdur. Onlarn merebi, hllerdir. Bu yzden Allah tel bunlara, Allah telya smsk sarln. O sizin mevlnzdr (yan maksdunuzdur) buyurdu. [Hl shibi olanlar da, dnin emr ve yasaklarna uyarlar. Sebeblere yaprlar. Sebeblere deil, Allah telya gvenirler.] Sebeblere balananlara ise: (Hepiniz birlikde Allah telnn ipine smsk sarlnz) buyurdu. Burada (ip)den murd, Allah telya ulamaya vsta olan hereydir. Allah telnn ipine smsk sarlan, iyi ameller ve yaknlk vstalaryla, Ona yaklaandr. Smsk sarlmak bulununca, ayrlmak olmaz. Smsk sarlmamak ise, zhiren ve btnen paralanmaya gtrr. Zhiren ayrlmak, cematden ayrlmakla olur. Btnen ayrlmakdan, mmetin birbirinden ayrlmasna sebeb olan muhtelf sapk inanlar meydna gelir. Nitekim Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (mmetim yetmi frkaya ayrlacak. Onlardan Cehennemden kurtulan yalnz biridir.) Eshb- kirm: Y Reslallah! O Cehennemden kurtulan frka hangisidir dediler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Onlar, benim ve eshbmn yolu zere bulunanlardr) buyurdu. Bil ki, Allah tel mminlere, nce takvy, ikinci olarak hak olan dnine smsk sarlmay, nc olarak da, nimetlerini htrlamay emr etdi. nki, insann filleri y korkudan vey rabetden dolay meydna gelir. Korku, rabetden nce gelir. Zr zararn giderilmesi, fidenin celbinden ncedir. Ktlklerin giderilmesinin, gzel huylarla ve iyi ilerle sslenmekden nce gelmesi gibi. Bu sebeble Allah tel nce, (Allah teldan nasl korkulmas lzmsa, yle korkun) buyurarak, azbndan korkutdu. Sonra bunu Allah telnn ipine smsk sarln emrine sebeb kld. Sonra da, Allah telnn zerinizdeki nimetini htrlayn bu 149

yurarak, Allah telnn ipine, yan dnine yapmaya tevk buyurdu. O hlde akll kimsenin, Allah telnn emrine itat ve hkmne boyun emesi, Onun ipine smsk sarlmas, dinde ayrla dmemesi, Allah teldan hakkyla korkmas cb eder. u sz ne gzel sylenmidir: Mttek olanlarda, drt almet vardr ki, dnin emrlerine kesin uymakdr ilki. kincisi, fakr ve muhtclara vermekdir, ve kanatkr olup, ahde vef etmekdir. Bu irde bildirilenler, eyh Nasrbdnin u sznn mansdr: Mtteknin almeti drtdr: 1 Huddu (snr) gzetmek. Allah telnn emrlerine uyup, yasaklarndan saknmak. 2 Gc yetdii kadar vermek. 3 Ahde vef, sznde durmak. 4 Mevcdla (elindeki ile) kanat etmek. Kueyr rahmetullahi aleyh yle buyurdu: Hakkyla korkmak, kendiliinden, ziyde ve noksan yapmadan, emr edildii gibi korkmakdr. Hakkyla korkmak, nce zelleden sonra, lzmsuz eylerden saknmak, sonra her kk hatdan, sonra her drl illetden arnmakdr. Takv ile vasflandkdan sonra, takvsn grmekden, yan takv shibiyim diye kendisini beenmekden saknnca, Allah teldan hakkyla korkmu olur. Kendisinde varlk (benlik) eserinden herhangi bir ey kalan kimse, gizli irkle, irk komu olur. Mhedenin hakkatine ulaamaz. Hep huzr istiyorsan ey Hfz, etme gaflet, arzna kavuunca, dnyy brak, terk et. Eb Medyen rahmetullahi aleyh yle buyurdu: Maksad, hrler ve kkler olan ile, maksad perdelerin kalkmas ve devml huzr, yan Allah tel ile berber olmak olan arasnda ok fark vardr. Ona, ilh cezbelerle, doru bir eklde ynelen, Rabbn sfatlarn tecellsi ve tevfk kanadyla uan kimseye ne mutlu. Sehl rahmetullahi aleyh de yle buyurdu: Kul iin yalnz Mevls vardr. Kulun en gzel hli, gnh ilediinde Ona dnmesidir. Gnh ilediinde, Y Rabb! Gnhm setr eyle, rt der. Setr edince, Y Rabb! Tevbemi kabl eyle der. Tevbesini kabl edince, Y Rabb, beni iyi amel yapmaya muvaffak kl der. yi amel yapnca, Y Rabb! Amelimi ihlsla yapmam iin beni muvaffak eyle der. Amelini ihlsla yapnca, Y Rabb! Amellerimi kabl eyle diye d eder. O hlde, akll kimsenin, bu salam ipe yapmas lzmdr.
l-i mrn sresi, 104.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Sizden hayra aran, iyilii emr edip, ktlkden men eden bir topluluk bulunsun. te onlar, kurtulua erenlerdir.)

150

AIKLAMA: (Hayr)dan murd, dn ve dnyev iyiliin bulunduu eylerdir. Hayra davet umm olup, yaplacak ve saknlacak eylere daveti de iine alr. Bununla berber, emr-i marf ve nehy-i mnkerin ayrca zikr edilmesi, fazletini beyn iindir. yilik, yet-i kermede marf diye gemekdedir. Marf, dnin ve akln beendii eye denir. Bu da muvfakt, yan Allah telnn emrlerine uymakdr. Ktlk de yet-i kermede mnker diye zikr edilmidir. Mnker, dnin ve akln irkin grd eydir. Bu da muhlefet, yan Allah telnn emrlerine muhlefet etmek, uymamakdr. te onlar, yan bu kmil sfatlara shib olanlar, tam olarak felha, kurtulua erenlerdir. yet-i kermede, sizden bir topluluk, buyurulmas, hayra davetin, emr-i marf ve nehy-i mnkerin, farz- kifye olduunu gstermekdedir. Herkesin yapmas, farz deildir. Mslimnlardan bir ksm yapnca, dierlerinden mesliyyet kalkar. Kimse yapmazsa, btn mminler gnhkr olur. Yine burada u huss da bildirilmekdedir. Hayra davet, emr-i marf ve nehy-i mnker, byk ve mhm ilerdendir. Byle ileri, bunlarn nasl yaplacan ve dnin hkmlerini bilen limler yapar. Bunlar bilmiyen, bazan iyilikden men eder. Ktl emr eder. Bazan kendi mezhebinde o eyin hkmn bilir. Fekat, arkadann mezhebindeki hkm bilmez. Bazan yumuak olunacak yerde, sertlik gsterir. Sert olunacak yerde yumuak davranr. Men etmek, fide vermiyen vey men edilmeleri ktlkde srr etmelerine sebeb olan kimseleri de men eder. Ekiy, celldlar ve benzerlerini ktlkden men etmek byledir. Baz limler de bu yet-i kermeye (Hayra davet eden bir mmet olunuz) mansn vermidir. Byle buyurulmas, bu davetin, emr-i marf ve nehy-i mnkerin farz- ayn olduunu gstermez. nki cihd, umma hitb ile bildirilmi olmakla berber, farz- kifyedir. Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem minberde iken, nsanlarn en hayrls kimdir? diye soruldu. (En ok iyilii emr eden, en ok ktlkden men eden, Allah teldan en ok korkan, en ok sla-i rahm yapanlardr) buyurdu. Yine Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Kim iyilii emr eder, ktlkden men ederse, o yeryznde Allah telnn, Reslnn sallallah aleyhi ve sellem ve kitbnn halfesidir.) Huzeyfe radyallah anh yle buyurdu: yle bir zemn gelecek ki, insanlara merkeb lei, iyilii emr eden ve ktl nehy eden bir mminden dah sevimli olacakdr. 151

Sfyn- Sevr radyallah anh buyurdu ki: Bir kimse, komular arasnda seviliyorsa, arkadalarnn yannda medh olunuyorsa, onun mudhin, dinde gevek olduunu bil. Nitekim Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurmudur: (Allah telnn yasaklarnda geveklik yapan ve o yasaklar iliyen kimselerin durumu, bir gemide bulunan kimselerin hline benzer. Onlar gemi zerinde kur ekdiler. Buna gre, bazs geminin alt ksmnda, bazs st katnda yer ald. Alt katdakiler, su almak iin st kata uradlar. Bundan, stdekiler rhatsz oldular. Bunun zerine altdakilerden biri balta alp, geminin tabann delmeye balad. stdekiler gelip, sana ne oluyor dediler. O da, benden rhatsz oldunuz. Oysa bana mutlak su lzmdr. Eer stdekiler onun elini tutar, ona mni olurlarsa, hem onu, hem kendilerini kurtarm olurlar. Eer onu kendi hline brakrlarsa, hem onu, hem de kendilerini helk ederler.) Yine Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (nsanlar bir ktlk grp, onu deidirmezlerse, Allah telnn umm azbnn gelmesi yakn olur.) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Kymet gn mmetimden bir ksm insanlar, gleri yetdii hlde gnh ileyenlere kar mdheneleri (geveklikleri) ve onlara engel olmamalar sebebiyle kabrlerinden kalkp, Allah telnn huzrunda maymn ve domuz sretinde har olunacaklardr.) O hlde, mdhenenin yok olmas iin, kendini sabra aldrmal, halk ile alkay azaltmal ve onlardan bir ey beklememelidir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (inde, amelleri Peygamberlerin amelleri gibi onsekiz bin kiinin bulunduu bir memleket halk azba urad.) Eshb- kirm: Y Reslallah! Nasl? dediler. Buyurdu ki: (Onlar Allah iin kzmaz, iyilii emr etmez, ktlkden men etmezlerdi.) Emr edilen ey vcib ise, onu emr etmek vcib, mendub ise, mendub olur. Ktlklerin hepsinden men etmek vcibdir. nki, btn ktlkler, irkin olduklarndan, hepsini terk etmek, vcibdir. Bir eyin vcib olmas, nakl ve akl delllerle bilinir. Baz limler, yalnz nakl delllerle bilinir, dedi. Men olunan eyi bildikden sonra, men etmenin art: 1 Men olunan eyin meydna gelmemi olmas. nki meydna gelen eyi men etmek deil, onu ktlemek ve bir dah yapmakdan men etmek yerinde olur. 2 Ktln (gnhn) meydna geleceine dir kuvvetli zannn bulunmas. Mesel, bir ikicinin, iki malzemelerini hzrlayp, iki imeye hzrlandn grmek gibi. 152

3 Men etdiinde, kendisine byk bir zararn geleceine dir kuvvetli zannn bulunmamas. Byle bir durumda, o ktlkden men etmeye nasl balanr denirse, yle derim: nce ie kolaydan balanr. Yumuak sylenir. Fide vermezse, tedrcen sertlie doru gidilir. nki maksad, ktlkden men etmekdir. Nitekim Allah tel, nce (Onlarn arasn slh edin), sonra (Onlarla harb edin) [Hucurt sresi, 9.cu yet-i kermesi] buyurdu. Gc yeten ve artlarna hiz olan her mslimn, emr-i marf yapar. limler, nemz terk eden birini grenin, onu bundan men etmesinin vcib olduunda, szbirlii etmilerdir. nki, nemz terketmenin irkinlii herkesce malmdur. Harb ile ktle mni olmak, devlet bakan ve onun vazfelendirdiklerinin vazfesidir. nki onlar, siyseti, idre etmeyi dah iyi bilir ve bunun iin imknlar da vardr. Nasl bir kimseye emr-i marf ve nehy-i mnker yaplr diye soracak olursan, derim ki: Mkellef olan herkese yaplr. ocuk ve deliler gibi, mkellef olmayanlar, bakalarna zarar verirlerse, men olunurlar. ocuklar, almamalar iin, harmlardan men edilir. Almalar iin de, nemzla emr olunurlar. Gnhkr kimsenin de, kendi yapd ktlkden bakasn men etmesi vcibdir. nki, hem kendisinin bu ktl terk etmesi ve bakasna da mni olmas vcibdir. Birini terk etmekle dierinin vcib olmas dmez. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Allah tel bu dni fcirlerle de kuvvetlendirir). (nsanlara iyilii emr ediyor, kendinizi unutuyor musunuz) [ElBekara: 44] yet-i kermesindeki knama, insanlara iyilii emr etmekden dolay deil, kendilerini unutduklar iindir. Selef-i slihnden, Yapmasanz da hayr emr ediniz diye nakl edilmidir. Sahbeden radyallah tel anhm biri de: Bir kimse grd bir ktle engel olmaya gc yetmiyorsa, defa: Allahm! Bu bir gnhdr desin. Bunu yapnca, zerine deni yapm olur buyurdu. Elinden gelmiyorsa ktle mni olmak, elsiz ve ayaksz da uygun deil, oturmak. Elinle ve dilinle mni olmaa eer, Gcn yetmiyorsa, Allaha yalvar, ey yiit er. Yan, dili ve eliyle ktl deidirmee gc yetmezse, onu kalbiyle inkr etsin, knasn. nki yiitler, yiitliklerini himmetle gsterirler. Def etmeye gleri yetmediinde, onu def etmesi iin Allah telya yalvarrlar. 153

Bu yet-i kermede, szle deil, fil ile, hayra davet eden mmetin, emr-i marf ve nehy-i mnker yapanlar olduuna iret vardr. Bunlar, iyilii emr etdikleri hlde, kendileri yapmayanlar hakkndaki tehddden kurtulan kimselerdir. smenin radyallah tel anh Reslullahdan iitdim diye buyurduu hads-i erf bunu gstermekdedir. Hads-i erfde buyuruluyor ki: (Kymet gn bir adam getirilip, atee atlr. Atede barsaklar dar kar. Bu hlde merkebin deirmende dnd gibi dner. Bunun zerine Cehennem ehli onun yanna toplanr. Ey falanca: Sana ne oldu byle. Sen (dnyda iken) bize iyilii emr edip, ktlkden sakndrmazmydn derler. O ise, size iyilii emr eder, fekat kendim yapmazdm der.) Aslnda iyilie davet edenler, tesavvuf bykleridir. nki Allah tely tanmayan, iyilii de bilmez ve tanmaz. Mutlak hayr, marifetullah ve Allah telya kavumak demek olan mutlak kemldir. Bu da beer olarak Reslullahda sallallah aleyhi ve sellem bulunur. Hayr- izf, hayr- mutlaka vsta olan hayrdr. O hlde, yet-i kermede, kendisine davet edilen hayr, y hakdr, yhud ona gtren yoldur. Marf (iyilik), Hakka yakladran hereydir. Mnker (ktlk) ise, Hakdan uzakladran hereydir. Tevhd ve istikmet ehli olmayan, davet makmna ehl deildir. stikmet ehli olmayan, muvahhid olsa da, bazan aslnda mnker olan, fekat marf zan etdii bir eyi de emr edebilir. Bazan da gerekden marf olan, fekat mnker zan etdii bir eyden men edebilir. Cem makmna kavuup, Hak ile megl olmas sebebiyle, halkdan haberi olmayan, ou defa harm hall, hall harm sayan kimseler byledir. Bunlara ehl-i hicb, perdeli denir. Mutlak felh, yan kurtulu ehli ise, kendilerinde hicb, perde bulunmyan kimselerdir. Onlar Allah telnn yeryzndeki halfeleridir. Allah tel, bizi de sizi de bu hllerin hakkatini bilmeye kavudursun. Bizi, kendisine kavumakla ereflendirsin. l-i mrn sresi, 105.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Siz kendilerine apak delller geldikden sonra, paralanp, ayrla den yehd ve hristiyanlar gibi olmayn. te onlar iin pek byk bir azb vardr.)

AIKLAMA: Siz kendilerine hakk beyn eden, zerinde szbirlii etmeyi gerekdiren, apak delller geldikden sonra paralananlar, frkalara ayrlan yehd ve hristiyanlar gibi olmayn. Yehd ve hristiyan cemiyyetlerinden her biri birok frkalara ayrlmlard. Onlar, birtakm aslsz eyler uyduruyorlar. Kitblarndaki ha 154

kkati bildiren yetleri gizliyorlar, bast dny menfeati karlnda tahrf ediyorlar, onlar deidiriyorlard. Fahreddn Rz rahmetullahi aleyh yle buyurmakdadr. Yehd ve hristiyanlarn limlerinden herbiri, bir beldede res olup, bedenen birbirlerinden ayrldlar. Sonra herbiri kendisinin hak, dierlerinin btl olduunu iddi ederek, aralarnda ihtilfa ddler. Ben de derim ki, insfl dnecek olursanz, gnmzdeki limlerin ou, ayn duruma dmlerdir. Allah teldan bizi afv etmesini ve bize merhamet etmesini dileriz. Fahreddn Rznin rahmetullahi aleyh sz burada temm oldu. te onlara, paralanmalar sebebiyle hretde hi kesilmeyen, devml byk bir azb vardr. Allah tel, bu mmete iyilii emr etmeyi ve ktlkden sakndrmay emr etdi. Bu emri yerine getirmek, emr-i marfu yapann, zlimlere ve azgnlara kar bu vazfeyi uygulayabilecek gce shib olmasyla mmkindir. Bu g de, yalnz din ve hak ehli arasnda lfet ve muhabbet olmasyla gerekleir. Bundan dolay Allah tel, bu emri yerine getirmekden ciz kalmamalar iin, bu mmeti paralanmakdan ve ayrla dmekden sakndrd. O hlde, mminlerin bir rese uymadan ve bir szde birlemeden, kendi nefslerinin arz ve isteklerine gre hareket etmemeleri gerekir. Bilkis, onlarn itikdlarn, hllerini ve grlerini, hret hussundaki szlerini birlediren, basretle Allah telya davet eden, Reslullah efendimiz, onun halfeleri ve onlardan sonra gelen limler gibi bir resleri olmaldr. Aksi takdrde, terk edilmi, dank, srden ayrlan kurdun eline den koyunlar gibi eytna av olurlar. Bu sebeble emr-l-mminn Al radyallah anh, ister slih, yan iyi, ister fsk, yan kt olsun, insanlarn banda bir idreci olmas lzmdr, buyurmudur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, iki ve dah fazla kimseyi bir yere gnderirken, ilerinin dzenli olmas iin, mutlak birini dierine emr tayn eder ve brne ona itat etmesini emr ederdi. Yoksa aralarnda ayrlk meydna gelir, din ve dny ileri karr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Kim cematden bir kar ayrlrsa, Cenneti gremez) ve yine (Allah tel cematle berberdir. eytn tek kiiyle berberdir. ki kiiden ise uzakdr.) nsann cemiyyeti, yan derli toplu hli, kalbin riyseti ve akln ona itati ile kontrol altna alnmad zemn bozulduu, danklk meydna geldii, bunun da dny ve hretde zarara sebeb olduu malmdur. (te bu benim doru yolumdur. Ona tbi olun. Baka yollara 155

tbi olmayn. Yoksa bunlar, sizi Onun yolundan ayrr) melindeki Enm sresinin 153.c yet-i kermesi inince, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, bir izgi izdi. (Bu, insan Allah telnn rzsna kavuduran doru yoldur) buyurdu. Sonra, o izginin sana ve soluna izgiler izdi. Bunlar da, eytnlarn sapdrd yollardr. Herbirinin zerinde ona aran bir eytn vardr) buyurdu. Akll kimseye, tevhd yoluna girmesi, onun cb olan eyleri yapmas ve haklarn gzetmesi, eytnn yollarndan ve ona girmeye sebeb olan eylerden saknmas gerekir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (nsanlarla L ilhe illallah deyinceye kadar, harb etmekle emr olundum. Onlar onu syleyince, kanlarn, mallarn, benden korumu olurlar. Onlarn hesb Allah telya itdir.) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Onlarn hesb, Allah telya itdir) buyurmakla, onlarn L ilhe illallah szn ona inanarak m sylediklerini bilmediini ifde etmek istemidir. Mrik, Allah telnn var olduuna inanyor. Fekat bir olduuna inanmyor. Muattla frkasnda olanlar ise, Allah telnn varlna da inanmyor. Mrik, dnyda Allah telnn birliine inanmad. Mrik, muattla frkasnda olanlar ve Cehennemliklerle berber, hesb yerinden Cehenneme gider. Mnfklar byle deildir. Onlar, Cenneti ve iindeki nimetleri grr ve onu arzlarlar. Onlarn Cennetden nasbleri bu kadardr. Sonra Cehenneme dndrlrler. Bu da Allah telnn adletindendir. Bylece amellerine gre mumele edilmi oldular. Burada, erat, doru yoldur. Nemzn her rekatinde, (Bizi doru yola ilet) diyoruz. O doru yol, klcdan keskin ve kldan incedir. Onun ortaya kmas, anlalmas, ilm ve kef ile olur. Hazret-i Al radyallah anh buyurdu ki: Perde kalksa, yaknim artmaz. Salam olan erate ve Kurn- mbne yapana, bu doru yola kavuana, ac azba sebeb olan paralanmakdan kurtulana, hretde hesb ve srat kprsnden gemek yokdur. Bilkis o, Peygamberler ve vellerle berber, ebed nimetde olur. Yasaklar iliyerek, dnyda eratden ayrlann, hretde aya kayar. nki, dnyda hakk grmekden mahrm olup, kr olan, hak ile arasnda perde olup, ona kavuamyann durumu da hretde Allah korusun, ayn olur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Srat kprs zerinde aya kayanlar okdur. Onlarn ou da kadnlardr.) ve (Cehennemi grdm. Cehennem ehlinin ou kadnlar idi. nki onlar, ok lanet ederler. Kocalarna nankrlk ederler. nki, onlardan birine mr boyu iyilik etsen, sonra senden houna gitmiyen en ufak bir ey grse, senden hi iyilik grmedim der.) Bak, onlarn ayaklar hretde kprden nasl kayar. Bunun sebebi, dnyda iken onlarn itikd ve amel bakmndan, erat yolundan kaymalardr. Mevln Abdrrahmn Cm rahmetullahi aleyh ne gzel buyurmudur. 156

Hem akl, hem dni noksandr kadnlarn, iyi dah olsalar, itimd etme sakn. Bu aklamaya vkf olunca, ey zell kul! Peygamberlere ve kmillere tbi olmaya al. Yakne ermi bir mrid-i kmilin eteine yap. md edilir ki, Allah telnn izniyle o senin dankln giderir. Toparlanman salar. Bilinmiyen yolda bir rehber lzmdr. Yoksa helk olursun. Allah tel bizi ve sizi muhlefet ve ayrla dmekden muhfaza buyursun. Bizi, seilmilerden olan Selef-i slihnin yolunda bulundursun. Son nefesimize kadar bizi bu yolda dim klsn. Bizi fazlet ve keml ehli ile berber har eylesin!
l-i mrn sresi, 106.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, ((Ey mminler!) Nice yzlerin aard ve nice yzlerin karard gn (htrlayn). Yzleri kararanlara: mn etdikden sonra kfir mi oldunuz? yleyse, kfrnz sebebiyle azb tadn (denilir).)

AIKLAMA: (Nice yzlerin aard ve nice yzlerin karard gn) htrlayn. Yan, ey mminler! ok yzlerin beyz ve ok yzlerin siyh olaca gn htrlayn. Yzn beyz olmas, zerinde sevinden hsl olan gzelliin grlmesinden, yzn kararmas ise, yzdeki korkulu hlden kinyedir. Murdna kavuan kimseye, yz beyzlad, yan sevindi denir. Bana, houna gitmeyen bir i gelene, rengi ve yz deidi denir. Bu takdrde yet-i kermenin mans udur: Mmin kymet gn, dah nce dnyda iken yapd amellerin yanna gider. Bunlar iyilik ise, Allah telnn nimetleri ve fadl ile sevinir. Kfir de, irkin amelleri grnce, ok zlr ve gaml olur. Baz limler de yzn siyh ve beyz olmas hakk mandadr. Hakkaten yzler siyhlar ve beyzlar. Ehl-i hak, yzlerinin beyzl, sahfelerini sa elle almas, vcdlarnn parlakl, onlarn nlerinde ve salarnda nrun komas ile belli olur. Ehl-i btl da bunlarn tam zddyla belli olur. Bu beyzlk ve siyhln yzlerde gerekden grlmesindeki hikmet, sadin (Cennetlik olann), kavmi tarafndan sedet ehlinden olduunun bilinmesine sevinmesidir. Nitekim Allah tel, bu hussu yle haber vermekdedir ki, Yasn sresi 27.ci yetinde melen, (Keke kavmim, Rabbimin beni magfiret etdiini ve ikrm olunanlardan kldn bilseydi) buyuruldu. aknin ise, kendisinde bunlarn aksinin ortaya kmasna zlmesidir. (Yzleri kararanlara gelince, onlara, mn etdikden sonra inkr m etdiniz) denilir. Buradaki soru, onlarn hllerini knamak, onlarn bu hllerinin alacak ve hayret edilecek bir ey olduunu belirtmekdir. Onlarn ehl-i kitb olduu akdr. mn etdikden sonra, kfir olmalarndan mak 157

sad, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem bsetinden, Peygamberliinin bildirilmesinden nce Ona mn etdikleri hlde, Peygamber olarak gelince, ona mn etmeyip, kfir olmalardr. Yhud maksad, btn kfirlerdir. nki misak gnnde tevhdi (Allah telnn birliini) ikrr etmelerinden sonra kfir oldular. Onlara, (yleyse, Kurn- kermi ve Muhammed aleyhisselm nkr etdiiniz iin azb tadn,) denilecekdir.
l-i mrn sresi, 107.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Yzleri aaranlara gelince, onlar Allah telnn rahmetindedirler. Onlar orada ebed kalacaklardr.) Yan, Cennet ve ebed nimetler iinde olacaklardr. Cennetden ve ebed nimetlerden rahmet diye bahs edilmesi, mminin btn mrn Allah telya tatle geirse bile, oraya ancak Allah telnn rahmetiyle girebileceine dikkat ekmek iindir. (Onlar orada ebed kalacaklardr.) Cennetden kmayacak ve lmeyeceklerdir.

mrn sresi, 108.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (te bunlar, Allahn yetleridir. Onlar sana hak olarak okuyoruz. Allah, hibir kimseye zulm etmek istemez.) AIKLAMA: (te bunlar), yan mminlerin nimetde ve kfirlerin azbda olduklarn bildiren yetler, (Allahn yetleridir). Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Onlar Sana, Cebrl aleyhisselm vstasyla, (hak olarak) ve adletle (okuyoruz). Bu yetlerin hkmnde, iyilerin sevbnn azaltlmas vey ktlerin cezsnn fazlaladrlmas vey susuz olarak azb verilmesi sretiyle zulm ibesi yokdur. Bilkis btn bunlar, vad ve vad (tehdd) gereince, amelleri ile neye lyk iseler, onlara tam olarak verilecekdir. Allah tel hibir eklde hibir kimseye, hibir mahlkuna, zulm etmek istemez. Zulm, bakasnn mlknde tasarrufda bulunmakdr. Hlbuki Allah tel, kendi mlknde tasarrufda bulunmakdadr. Yhud zulm, bireyi konulmas gereken yerden baka bir yere koymakdr. Bu, bazan, hak shibine hakkn vermemekle, bazan men edilen ve yaplmamas cb eden eyi yapmakla olur. Btn bunlar, Allah tel hakknda dnlemez. O hlde Allah tel hakknda zulm tesavvur edilemez. nki, Onda hi kimsenin hakk yokdur ki, onu vermemekle zulm etmi olsun. Hibir eyden men edilemez ki, onu yapdnda zulm etmi olsun. Bilkis O mutlak mlik ve btn ileri, yalnz hikmet ve adletdir.
l-i mrn sresi, 109.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Gklerde ve yerde ne varsa Allahndr.) Onlarn (ileri Allah telya dndrlr.)

l-i

AIKLAMA: (Gklerde ve yerde ne varsa Allah telnndr.) Gklerde ve yer 158

de bulunan saysz mahlkt ve bunlarn hkimiyyeti ve tasarrufu, yaratlmas, ldrlmesi, mkfatlandrlmas ve cezlandrlmas, asl orta olmakszn, yalnz Allah telya iddir. Onlarn ileri, Allahn hkmne, kazsna dndrlr. Yan sdece Allah telya dndrlr. Bakasna deil. Allah tel, kullarndan vadde bulunduklarn mkfatlandrr ve tehdd etdiklerine ise, azb eder. Buna asl kimse mdhele edemez. Mni olamaz. Bu yet-i kermede, kymet gnnde yzleri beyz olanlarn, dnyda kalbleri mn nru ile, yan Allah telnn emrlerine uymann nru ile nrlananlar, o gn yzleri siyh olanlarn ise, dnyda, kalbleri kfr ve Allah telnn emrlerine muhlefetle kalbleri kararanlar olduuna iret vardr. nki har esnsnda yzler, kalblerinin renginde olur. Nitekim Allah tel: (Kalblerde olanlar aa karlaca gn) buyurmudur. Altn suyuna batm maden atee atlr, altn mdr, bakr m? O zemn anlalr. (Yzleri siyh olanlara, mn etdikden sonra kfir mi oldunuz) denilir. Bunlar, erbb- taleb olup, Allah telya giden yolda yrrken, nefs sahrasnda kalp, onun sapdrmasna kaplan ve geriye dnenlerdir. (yleyse kfrnz, yan hakk btl ile rtmeniz, btl yznden hakdan yz evirmeniz sebebiyle azb tadn). Dnyda ayrlk ve kavuamama ateiyle azbda idiniz. Fekat, siz bunun acsn tadmyordunuz. nki, insanlar uykudadr. Uyuyan uyanmadkca, yara acsn duymaz. lnce uyanrlar, Allah teldan yz evirme ve Ona kavuamama yaralarnn acsn tadarlar. (Yzleri beyz olanlar), dnyda (Allahn rahmetindedirler). Cemiyyet (kalbin dank olmamas) ve vifak meallah (Allah telnn emrlerine ve rzsna uygunluk) hli ierisindedirler. (Onlar hretde de ebediyyen bu rahmet iindedirler.) nki, insan nasl yaarsa yle lr. Nasil lrse, yle har olunur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Her kul ld hl zere diriltilir.) (Serho olarak len, melekl-mevti serho olarak grr. Mnker ve nekiri de serho olarak grr. Kymet gnnde de o kimse, serho olarak diriltilip, Cehennemin ortasnda sekran adnda bir hendee (ukura) gnderilecek. O hendekde suyu kan olarak akan bir eme vardr. Bu serhoun yiyecei ve iecei yalnz odur.) Yine hads-i erfde yle buyuruldu: (Cebrl aleyhisselm bana: Mslimn lrken, kabrinde ve oradan (diriltilip) karken, L ilhe illallah mubrek sznn ona arkada olacan haber verip, (yle dedi): Ey Muhammed! Onlar kabrlerinden (kp) balarndan topra silkelerken, onlar bir grseydin, biri L ilhe illallah vel-hamd 159

lillah der, yz aarr, dieri, yzleri kararm olarak, Yazk bana! Allah telya ibdetde kusr etmiim der.) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (l iin feryd, chiliyyet detindendir. Feryd eden kadn, lmeden evvel tevbe etmezse, kymet gnnde zerinde katrandan elbiseler bulunduu hlde diriltilecekdir. Sonra bu elbiseler zerine ate alevinden bir zrh giydirilecek.) Kurn- kermde Bekara sresi 275.ci yetinde melen yle buyurulmakdadr: (Fiz yiyenler, kendisini eytn arpm olan nasl kalkarsa, mezrlarndan yle kalkarlar.) Btn tevl ehli buyurdu ki: Onlarn hepsi, deli gibi diriltilirler. Bu, kendilerine cez olmas ve maher ehlinin yannda onlar sevimsiz yapmak iindir. Allah tel bunu, fiz yiyenlerin almeti kld. Allah tel o fizi onlarn karnlarnda oaltr. Bu onlar arladrr. Kabrlerinden kdklarnda karnlar byk ve ar olduu iin dp, kalkarlar. Allah teldan dnyda ve hretde gnhlarmz ve kusrlarmz rtmesini dileriz. yi ilere muvaffak klan yalnz Allah teldr. mrn sresi, 110.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Siz, insanlar iin ortaya karlm en hayrl bir mmetsiniz. yilii emr eder, ktlkden men edersiniz. Allah telya inanrsnz. Eer ehl-i kitb da inansayd, elbette bu kendileri iin dah hayrl olurdu. Onlardan bir ksm mminlerdir. Fekat onlarn ou fskdr. [Kfrde ileri gitmiler, hak yoldan kmlardr.]) AIKLAMA: (Siz insanlar iin, onlarn fide ve menfeat iin ortaya karlm en hayrl bir mmetsiniz. yilii emr eder, ktlkden men edersiniz.) Onlarn en hayrl mmet olmalarnn sebebi, bu gzel hasletleridir. Yan, iyilii emr etmeleri ve ktlkden men etmeleridir. (Allah telya, Peygamber, kitb, hesb ve cez gibi inanlmas gereken hereye mn edersiniz). (Kitb ehli sizin inandnz gibi mn etseydi, muhakkak bu kendileri iin reslikden, halk kendilerine tbi klmakdan dah hayrl olurdu). mn etmeleri sebebiyle vad olunduklar, biri, kendi kitblarna, dieri Kurn- kerme mn etmeleri olmak zere iki ecre kavumakla berber, riysetleri ve dnyev lezzetlerden fidelenmeleri de artacakd. Abdllah ibni Selm ve arkadalar gibi. (Onlardan bir ksm, dny ve hret sedetine kavuan mminlerdir. Fekat onlarn ou fskdrlar.) nkrlarnda diretirler ve dinden kmlardr. mrn sresi, 111.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Onlar size eziyyetden baka asl bir zarar veremezler. Sizinle savaa 160
l-i l-i

girecek olsalar, size arkalarn dnp kaarlar. Sonra kendilerine yardm da edilmez.) AIKLAMA: (Onlar size eziyyetden baka asl bir zarar veremezler.) Onlarn, size eziyyet vermekden baka, hibir zararlar dokunmaz. Dil uzatmak ve tehdd etmek gibi verdikleri skntlar ise dikkate almaya ve aldr etmeye demez. Sizinle savaa girecek olsalar, size arkalarn dnp kaarlar. yet onlar sizinle savaa girseler, ldrme ve esr alma gibi size hibir zarar veremeden, hezmete uram olarak gerisin geri dnp giderler. Sonra kendilerine, hi kimse tarafndan yardm da edilmez. Sizin ldrme ve esr ve ganmet almanza hi kimse mni olamaz. Bu yet-i kermede, onlardan mn edenleri dinlerinde sebt gstermee tevk vardr. nki ehl-i kitb, mminlerle alay ederek, ktleyerek, dalletde olduklarn syleyerek ve tehdd ederek, onlara eziyyet ediyorlard. Yine yet-i kermede, onlarn szle eziyyetlerini filiyyta dndremiyecekleri mjdelenmekde, mminlerin onlara glib gelecekleri, onlardan intikm alnaca, onlarn kbetlerinin kendi hllerine braklmak ve yardm edilmemek ve zillet olaca, dolaysyla kollar kanadlar krlp, ayaa kalkacak g ve kuvvetleri kalmyaca vad edilmekdedir. Nitekim, Ben Kureyz, Kaynuka, Ndir ve Hayber yehdlerinin durumlar byle oldu. mrn sresi, 112.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, ((Yehdler) Nerede bulunurlarsa bulunsunlar, Allah telnn ipine ve mminlerin emnna snmadkca, kendilerine zillet damgas vurulmudur. Onlar Allah telnn gazbna uram ve kendilerine miskinlik (fakrlik) damgas vurulmudur. Bu onlarn, Allahn yetlerini inkr etmeleri ve Peygamberleri haksz yere ldrmelerinden dolaydr. Bunun sebebi, isyn etmeleri ve haddi amalaryd.) AIKLAMA: Dr-l-islmda Nerede ve ne zemn bulunurlarsa bulunsunlar, Allahn ipine ve mminlerin emnna snmadkca, kendilerine zillet damgas vurulmudur. Kubbenin, zerine konduu eyi kaplad gibi, zillet de bunlar kaplamdr. Allah telnn ipine ve mminlerin emnna snanlar mstesndr. Fahreddn Rz rahmetullahi aleyh yle buyurmakdadr: Zimmnin emn iki eklde olur: 1 Hakknda nass (yet-i kerme ve hads-i erf) bulunan emn. Bu, zimmnin cizye vermeyi kabl edip, eliyle vermesiyle olur. 161
l-i

2 Devlet bakannn reyine braklan emndr. Devlet bakan emn bazan bedva, bazan yksek, bazan da dk bir bedelle verebilir. Birinci emna Allahn ipi, ikincisine de mminlerin ipi denir. Her iki emn da mslimnlarn eliyle olur. Onlar hak etdikleri hlde, Allah telnn gazbna uradlar. Onlara miskinlik, yan fakrlik damgas vuruldu. Fakrlik, onlar her tarafdan sarmdr. Ummiyyetle yehdler ya gerekden fakrdirler. Yhud zengin olsalar da, kendilerini fakr gstermekdedirler. (Bu, yan onlara zllet ve miskinlik damgasnn vurulmas ve Allah telnn gazbna uramalar onlarn Allah telnn yetlerini inkr etmelerindendir.) nki, Onlar, Tevrtda Muhammed aleyhisselmn Peygamberliini bildiren Allahn yetlerini srekli inkr ve tahrf ediyorlar ve Kurn- kermin yetlerini inkr ediyorlard. Kendi itikdlarna gre de, Peygamberleri haksz yere ldrmelerinden dolaydr. Sonradan gelen yehdler, her ne kadar Peygamberleri ldrmek, onlardan meydna gelmese de, atalarnn yapd o irkin ilere rz gsteriyor, bunu tasvb ediyorlar, ellerinden gelse kendileri de ldrmek istiyorlard. Bylece onlar, sanki bizzat ldrm gibi oldular. Bu sebeble kendilerine Peygamberleri ldrmek fili isnd edildi. Bunlarn kfrleri ve Peygamberleri ldrmelerinin sebebi, isyn etmeleri ve haddi amalaryd. Allah telnn koyduu snrlar tecvz etmeleriydi. nki, kk gnhlarda srr, yan devm etmek, byk gnhlara gtrr. Byk gnhlara devm, kfre sebeb olur. bhesiz gnhlara dalp devm edenin kalbinde bu gnhlarn zulmetleri peyderpey artar. Ayrca kalbindeki mn nru gitdikce zafler. Bu hl, kalbindeki mn nru snnceye kadar devm eder. Nihyet kfr zulmeti meydna geldi. Bundan Allah telya snrz. Mutaffifn sresinin 14.c yet-i kermesinde melen, (Hayr (Hakkat yle deil), bilkis onlarn kazanmakda olduklar) iledikleri, gnhlar onlarn kalblerini karartmdr buyuruldu ki, bu hussa iret etmekdedir. Bu, isynlar sebebiyle idi buyurulmas, sebebini bildirmekdedir. Yan, fakrlik damgasnn vurulmasnn sebebi, Allah telnn yetlerini inkr etmeleri ve Peygamberleri ldrmeleri, bunlarn sebebi de isyn etmeleri ve haddi amalardr. Kk gnha devm, byk gnha sebeb olur. Byk gnha devm da kfre gtrr. Bunun gibi, tesavvuf bykleri yle buyurmakdadr: Edebi terk eden, snnetleri terk eder, snnetleri terk eden farzlar terk eder. Farzlar terk eden erat hakr grr. erati hakr gren, kfre der. 162

O hlde mmin, gnhlarn sebeb olduu bu tehlkeli durumdan korkarak, kendine gnh kapsn amamaldr. Hatt eratin mubh kld eylerden bir ksmn da terk etmelidir. te bu, takvnn kemlidir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Bir mslimn, tehlkeli olan eyin korkusundan dolay, tehlkesiz eyden saknmadkca, mttek olamaz!) Yine hads-i erfde buyuruldu ki: (Hall bellidir. Harm da bellidir. Bu ikisinin arasnda bheli eyler vardr. bhelilerden saknan, rzn ve dnini korumu olur. bhelilere den, harma der. Tpk koru etrfnda hayvan otlatan oban gibidir. Her an o hayvan koruya girebilir.) Reslullah sallallah aleyhi ve sellem harmlara dmek korkusuyla, bhelilerden sakndrmd. Bu, harma giden yolu kapatmak iindir. rif, Allah telnn emrine muhlefeti kastetdii zemn, kalben Allah teldan hay eder. Niyyet etdii o eyden saknr, Rabbine ibdete var gcyle alr. Cneyd-i Badd kuddise sirruh yle buyurdu: riflerin banda ibdet, sultnlarn bandaki tclar gibidir. Cneyd-i Badd hazretlerinin elinde bir tesbh grdler. Ona, Bu kadar erefli ve yksek olduun hlde eline tesbh mi alyorsun denildi. Buyurdu ki: Biz kavuduklarmza bununla kavuduk. Onu asl terk etmeyiz. eyh Eb Tlib kuddise sirruh yle buyurdu: Virdlere devm etmek, mminlerin ahlkndandr ve bidlerin yoludur. Buna devm etmek, mn kuvvetlendirir ve yakn mertebesinin almetidir. eyh Ebl Hasen buyurdu ki: Hocamdan, hakkat ehlinin virdini sordum. Nefsin arzlarn brakp, Mevly sevmekdir. Muhabbet, Ondan bakasnn sevgisine mnidir buyurdu. Yine buyurdu ki: Vird, nefsi her zemn hak ile megl edip, btldan men etmekdir. Kul her zemn virdlere ve tatlere devm etsin. Gnhlardan kansn. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir gn eshbna yle buyurdu: (Allah teldan hakkyle hay ediniz.) Eshb- kirm: Y Reslallah! Elhamdlillah, Allah teldan hay ediyoruz dediler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem: (Ben onu kastetmiyorum. Allah teldan hakkyle hay eden, ba ve ondakileri, karn ve iindekileri harmdan korusun. lm ve rmeyi htrlasn. hreti isteyen, dny znetini, ssn terk eder. Kim bunu yaparsa, Allah teldan hakkyle hay etmi olur) buyurdu. Brak sen tatini ehvetperest kiinin, nki onun yn deiir her an iin. 163

Meyhdan biri yle buyurdu: Bir kimse ikiyz sene yaayp da, u drt eyi bilmezse, Cehenneme ondan lyk kimse yokdur. Bunlar: 1 Gizlide ve akda Allah tely bilmek. Verenin de, mni olann da yalnz Allah tel olduunu, Ondan bakasnn veremiyeceini ve engel olamyacan bilmek. 2 Allah telnn, sdece kendi rzs iin yaplan ileri kabl edeceini, byle olmayanlar kabl etmiyeceini bilmek. 3 Kendini tanmas. Allah telnn takdr etdiinden, hibirini geri eviremiyecek kadar nefsinin zaf olduunu bilmek. 4 Allah telnn ve kendinin dmanlarn bilmek. Onlarla bilerek savap, onlar yenmek. Marifet, riflerin silhdr. Hakk marifete shib olan, ak ve gizli dmanlarna glib gelir. Nefs, dmann t kendisidir. Onun errinden saknmal, her an zikr, fikr ve slih amel yaparak onunla muhrebe etmelidir. Allah tel hepimizi ktlklerden korusun. mrn sresi, 113.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Hepsi bir deildir. Ehl-i kitb iinde dosdoru (ve dil) bir topluluk vardr ki, gece satlerinde secde ederek, Allah telnn yetlerini okurlar.) AIKLAMA: Ehl-i kitbn hepsi kt ve irkin eylerde bir deildir. Hepsi bir deildirden murd, hepsinin zikr edilen bu irkin ve kt eyleri yapmadklardr. Yoksa, bunlar hepsi yapyor, fekat, bu kt ve irkin eyleri yapmakda mertebeleri farkldr, demek deildir. Ehl-i kitb iinde dosdoru ve dil bir topluluk vardr ki, gece satlerinde yet-i kerme, onlarn hepsinin bir olmadklarn aklamakdadr. Buradaki szn temm, Onlar iinde kt bir topluluk vardr demeyi gerekdirmekdedir. Yan byle bir man ortaya kmakdadr. nki iki zd eyden birinin zikr edilmesi, dierinin anlalmas iin yeterlidir. yet-i kermede bahs edilen topluluk, Abdllah bin Selm ve arkadalar gibi mslimn olanlardr. Bu yet-i kerme, yehd din adamlarnn, bunlar hakknda, Muhammede aleyhisselm yalnz bizim ktlerimiz mn etdi. Onlar bizim iyilerimiz olsayd, atalarnn dnini terk etmezlerdi szleri zerine indi. Yhud akam nemzndan sonra, oniki rekat olarak klnan evvbin nemzn klanlar hakknda nzil olmudur. Onlar gece satlerinde secdeye kapanarak Allahn yetlerini, yan Kurn- kermi okurlar. Secde ederkenden murd, nemz klmakdr. nki secdede kret yokdur. Kurn- kerm okunmaz. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Dikkat ediniz. Rk ve secdede iken Kurn- kerm okumakdan men edildim.) Nemzn rknleri arasnda yalnz secdenin zikr edilmesi, o hu ve 164
l-i

hudya tam dellet etdii iindir. Onlarn nemzlarndan murd, teheccd nemzdr. nki bu, onlarn medhini dah ok ifde etmekdedir. Bu nemzda onlara Kurn- kerm okuma imkn domakdadr. Zr farz nemzlarda kret, immn vazfesidir. yet-i kermedeki nemzn tek olarak klnan farz nemz olduunu sylemek, medh makmna mnidir. Zr farz nemz yalnz klmakla medh olunmaz.
l-i mrn sresi, 114.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Onlar, eratn bildirdii eklde, Allaha ve hret gnne mn ederler.) Bu yet-i kermede dolayl olarak, yehdlerin Allah telya ve hret gnne mnlarnn mn etmek olmad bildirilmekdedir. nki onlar, zeyr aleyhisselm Allah telnn olu, diyorlar, kitblarn ve peygamberlerin bir ksmn inkr ediyorlar. hret gnn, hakk durumunun aksine, yanl olarak vasf ediyorlard. [Allaha ve hret gnne eratin bildirdii eklde mn edenler, mslimnlardr. Mslimnlardan da Ehl-i snnet olanlardr.]

(yilii emr eder, ktlkden men ederler.) Bu yet-i kermede de dolayl olarak yehdlerin ihtisbda (emr-i marfda)ki mdheneleri, geveklikleri, hatt, bu emrin aksini yapp, insanlar doru yoldan sapdrdklar ve onlar Allah telnn yolundan alkoyduklar, ksaca ktl emr edip, iyilikden men etdikleri bildirilmekdedir. (Ve hayr ilere kouurlar). Hayr ilere koumann mans, hayr ilere son derecede rabet etmekdir. nki, bir ie rabet eden, ona btn gcyle sarlr ve onu yerine getirmeye koar. Hemen yapmay, gecikdirmeye terch eder. Yan, ister kendisi, ister bakalar iin olsun, hayr ilere son derece rabet etmekle berber, gecikdirmeden hemen yaparlar. Bu yet-i kermede dolayl olarak yehdlerin hayr gecikdirdikleri, ardan aldklar, erde ise acele etdikleri bildirilmekdedir. te onlar, kendilerinde bulunan bu sfatlarla vasf edilen kimseler, slihlerdendir. Onlarn Allah tel katnda hlleri iyidir. Onlar, Onun rzsna ve medhine mstehk kimselerdir. [Bunlar da hakk mslimnlardr.] mrn sresi, 115.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Onlarn yapdklar hibir hayr, zyi edilmiyecek, sevb elbette eksiltilmeyecekdir. Allah tel, takv shiblerini ok iyi bilendir.) AIKLAMA: (Allah tel takv shiblerini ok iyi bilendir.) Burada, takv shiblerine bol sevb verilecei mjdelenmekdedir. Yine takvnn, hayrn ve gzel amelin kayna olduu ve Allah telnn katnda, kurtulua erenlerin, kazananlarn onlar olduklar da ifde edilmekdedir. (Onlarn yapdklar hibir hayr) ifdesinde, u hussa iret olunmakdadr: Onlar kendilerini Allah telya yakladracak herhangi bir hayr ileseler, Allah tel, onlarn kendisine yaklamasndan dah ok onlara yaklar. Nitekim Allah tel hads-i kudsde yle buyurdu: (Kim ba 165
l-i

na bir kar yaklarsa, ben ona bir kula yaklarm.) ve (Beni zikr edenlerin celsiyim, bana kr edenlerin ensiyim. Bana itat edene, feyz verir ve ona ynelirim.) Allah tel takv shiblerini, onlarla, kendisi arasnda perde olan eylerden saknanlar ok iyi bilendir ve onlara, perdenin kalkmas kadar tecell eder. Eb Bekr el-Kettn yle buyurdu: Rymda dah gzelini grmediim bir gen grdm. Ona: Sen kimsin dedim. Takvym dedi. Nerede kalyorsun dedim. Hznl, zntl kalblerde, olurum dedi. Sonra, son derece irkin ve simsiyh bir kadn peyd oldu. Ona Sen kimsin dedim. Glmek dedi. Nerede kalyorsun dedim. Sevinli ve kendini beenen kalblerde dedi. Sonra uyandm, mecbr kalmadkca glmemeye karr verdim. Slikin (Allah yoluna girenin), takv ipine yapmas, onunla dost olmas gerekir. md edilir ki, Allah tel takvy kabrde ve harde ona arkada yapar. Takv, slihlerin detidir. Onlar, haytda kaldklar mddetce, hayr ilere koarlar. eyh Ebl-Hasen rahmetullahi aleyh yle buyurdu: Kulun Allah teldan istedii eylerin en hayrls, din hayrlardr. nki, din hayrlarnda hret hayrlar vardr. hret hayrlar iinde dny hayrlar vardr. Dny hayrlar iinde, Evliynn zelliklerinin meydna kmas vardr. Evliynn zellikleri drt eydir: 1 Kulluk. 2 Allah telnn ahlkyle ahlklanmak. Mesel Allah tel Gafrdur, ok afv edicidir. Rahmdir. ok merhametlidir. Settrdr, kusrlar ve ayblar ok rtcdr. Evliy da Allah telnn kullarn ok afv edici, ok merhametli ve bakalarnn ayblarn ve kusrlarn ok rtcdr. 3 Olmu ve olacak eylere, Allah telnn izniyle vkf olmak. 4 Hergn yetmi kerre istigfr etmek. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Kalbimde [envr- ilhiyyenin gelmesine mni olan] perde hsl oluyor. Gnde yetmi kerre istigfr ediyorum.) Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem istigfr, ayrld makmn, ykseldii makmdan eksiklii sebebiyledir. nki bu istigfr, insan olmann gerekdirdii eylerdendir. stigfrn sebebi, iki hldeki kulluk arasnda bulunan fark bildirmekdir. nki, Reslullahda sallallah aleyhi ve sellem ismet sfat bulunduu iin, hibir eklde noksanlk, kusr ve hibir hlde kendisinde geveklik meydna gelmez. Slihlerin iyilikleri, mukarrebler iin gnh saylr. O hlde insan, bir nn zyi etmemesi iin, nefsine hkim olmal, onu zikrle ve krle megl etmelidir. Kendinde herhangi bir kusr grdn 166

de, onu istigfr ederek yok etmelidir. Allah tely zikr etmek mnn almeti, nifkdan kurtulu, eytna kar bir kala, ateden koruyucudur. Allah tel, Yahy bin Zekeriyyy aleyhimesselm sril oullarna Peygamber olarak gnderince, onlara be eyi emr etmesini ve herbirine bir misl vermesini emr etdi. 1 Allah telya hibir eyi ortak komamalarn, Ona ibdet etmelerini emr etdi. Onlara irk ile alkal yle bir misl verdi: Bir kimse, malyla bir kle satn alr. Onu bir eve yerledirir. Evlendirir. Mal verip, ticret yapmasn syler. Bu, ticretden kendine yetecek kadar yimesini, kalan kr efendisine vermesini ister. Fekat kle, krn fazlasn, efendisinin dmanna vermeye balar. Efendisine ise cz bir ey verir. Bu klenin yapdklarn hanginiz beeneceksiniz. 2 Nemz klmalarn emr etdi. Nemzla ilgili de yle bir misl verdi. Bir kimse, bir pdihn huzruna girmek iin izn ister. Pdih ona izn verir. O da huzra kar. Pdih onu dinlemek ve ihtiycn gidermek iin ona ynelir. O ise, saa sola bakar. htiycnn giderilmesine aldr etmez. Bunun zerine pdih ondan yz evirip, ihtiycn gidermez. 3 Onlara oruc tutmay emr edip, orucla ilgili de yle bir misl verdi. Oruclunun hli, harb elbisesini giyip, silhn kuanan, dmann kendisine ulaamad, silhnn tesr edemedii kimseye benzer. 4 Onlara sadaka vermeyi emr etdi. Sadaka veren iin u misli verdi. Sadaka verenin hli, dmann esr ald kimseye benzer. Bu esr, kendisini belli bir fiyt karlnda satn alr. Bu paray demek iin o memleketde almaya balar. Az ok ne kazanrsa onlara verir. Nihyet serbest braklarak, klelikden kurtulur. 5 Onlara Allah tely zikr etmelerini emr etdi. Zikr iin bir misl verdi. Zikr, kalalar bulunan ve yaknlarnda dmanlar bulunan, kalalarna girip, kapsn kapatan ve dmandan korunan bir kavme benzer. Sonra Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allah telnn Yahy aleyhisselma emr etdii bu be eyi ben de size emr ediyorum. Ayrca Allah telnn bana emr etdii baka be eyi de emr ediyorum. Cemate sarln. Toplulukdan ayrlmayn. Dinleyin. tat edin. Hicret edin ve cihd edin. Kul her zemn hayr ve hasenta kosun. Bu ancak, irde ve mchede erbbna kolay gelir. Hayr gelmez mayas bozuk kimseden, Olur mu terzi ksn kedi ve kpeklerden. Temizlemek mmkindir, aynann paslarn, Grdnz m hi tadan ayna yapldn. Stden gl almaa uramayn, hi olmaz. Zenciyi, scak suya koysan da beyzlamaz. 167

 l-i mrn sresi, 116.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (bhesiz, kfir olanlara, mallar da, evldlar da Allah telya kar hibir fide vermiyecekdir. te onlar, Cehennemliklerdir. Onlar orada ebed olarak kalacaklardr.)

AIKLAMA: Bu yet-i kerme, btn kfirleri red etmek iin nzil olmudur. Onlar, Biz mal ve evld bakmndan dah ouz. Bize azb edilmez diyerek, mallaryla ve ocuklaryla vnyorlard. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem iin, O hak zere olsayd, Rabbi onu fakrlikde ve skntda brakmazd diyorlard. yet-i kermede yalnz mal ve evldn zikr edilmesinin sebebi, insan bazan mal vererek, bazan ocuklarndan yardm istiyerek kendini korur. Canszlarn en fidelisi mal, canllarn ise, evlddr. te kfirlerin, hretde mal ve evldndan fidelenememesi, onun, baka eylerden elbette fidelenemiyeceini gsterir. (te onlar Cehennemlikdirler.) Onlar devml olarak Cehennem ehlidirler ve oradan ayrlmazlar. (Onlar orada ebed olarak kalacaklardr.) Allah tel, kfirlerin mallarnn kendilerine fide vermiyeceini bildirdi. Ancak onlar bazan mallarn hayr ilerde harcyorlar. Bundan, onlar bu yapdklarndan fidelenebilirler mi diye bir sl akla geliyor. Allah tel, yukardaki yet-i kerme ile, bu bheyi gidermekdedir. Bununla her ne kadar, Allah telnn rzsn kasd etseler de, bu harcamalardan dolay bir fide (sevb) kazanamyacaklarn beyn etdi ve yle buyurdu: mrn sresi, 117.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Onlarn dny haytnda yapmakda olduklar infklarn (harcamalarn) durumu, kendilerine zulm etmi olan bir kavmin, ekinlerini vurup, mahv eden kavurucu bir rzgrn durumuna benzer. Onlara Allah tel zulm etmedi. Fekat onlar, kendilerine zulm ediyorlar.) AIKLAMA: Kfirler, vnmek, hret, insanlar arasnda iyi anlmak, mslimnlara dmanlk iin dny haytnda harcamalar yapmakdadr. (Bedr ve Uhud muhrebelerinde, mslimnlara dmanlk iin, kfirlere ok mal harcadklar gibi.) Bu hl, kfr ve gnhlar ile kendilerine zulm edib, Allah telnn gazbna urayan bir kavmin ekinlerine isbet eden ve cez olarak onu mahv eden ve hibir iz ve eser brakmayan kavurucu bir rzgrn durumuna benzer. Kfirlerin, kfrleri ve gnh ilemeleri sebebiyle kendilerine zulm edib, gazba uramalarnn sebebi, gazbla olan helkin, ok iddetli olduunu bildirmek iindir. Kfirlerin harcadklar mallarn, kendilerine hibir eklde fidesi kalmamas ve temmen zyi olup, elden kmas hussunda, kavurucu 168
l-i

rzgrn isbet edip, hi fidelenilmiyecek hle gelen ekinlerine benzetilmidir. Belgatda buna tebh-i belg denir. Harcadklar mallarn zyi olmasyla, Onlara Allah tel zulm etmedi. Fekat onlar, kendilerine zulm ediyorlar. nki onlar, gereksiz yerlere harcyarak, mallarn zyi etdiler. Bil ki, kfirlerin harcamas, ya dny menfeati iin, yhud hret fidesi iindir. Dny menfeati iin olursa, deil kfir iin, mslimn iin de hretde onun asl bir eseri, izi, yan fidesi kalmaz. Kfirlerin harcamalar, hret menfeati iin de olabilir. Mesel, onlar mallarn, kprler, zaflere, yetmlere ve dullara iyilik gibi hayrlara harcam ve bunlardan birok hayr beklemi olabilirler. Fekat, kfir olduklar iin, hretde, kfrlerinin, o hayrlar yok etdiini grrler. Bunlar, ekin ekip, ondan ok fideler bekleyen, fekat birden kavurucu souk bir rzgrn isbet edip, ekinlerini yakd, geriye znt ve kederden baka bir ey kalmyan kimseye benzer. Bu durum, kfirlerin mallarn hayrda harcadklar zemn byledir. Reslullaha eziyyet etmek, mminleri ldrmek ve yurtlarn tahrb etmek gibi, hayr zan etdikleri, fekat gnh olan yerlere yapdklar harcamalara gelince, birinci hakknda sylediklerimiz bunun hakknda ok dah iddetlidir. Byle olduunu Furkn sresi 23.c yet-i kermesi de bildirmekdedir. yet-i kermede melen buyuruldu ki, (Biz onlarn, yan kfirlerin kfr hlinde yapdklar iyi ilere kast edib, salm zerre hline getiririz, ibtl ederiz.) Slih bir kimseyi memleketinden srmek vey onu ldrmek yhud eziyyet etmek iin, kt maksadl kimselerin yapdklar harcamalar da, bu ksma girer. Bunlardan Allah telya snrz. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Kul kymet gn drt sle cevb vermedikce hesbdan kurtulamyacakdr. mrn nerede harcadndan, bedenini nerede ypratdndan, ilmiyle nasl amel etdiinden, maln nereden kazanp, nereye harcadndan.) Akll kimse, maln hayra harcamakda ve amelinde ihlsl olmakda acele etsin. Hads-i erfde: (Kymet gn mhrl sahfeler getirilir. Allah telnn huzruna konur. Allah tel meleklere: Bunu atn, bunu kabl edin buyurur. Melekler: Y Rabb! zzetin hakk iin, biz onda hayrdan bakasn grmedik derler. Allah tel: Bu benden bakas iindi. (Benim iin yaplmamd). Bugn benim rzm iin yaplan ameli kabl ederim buyurur) buyuruldu. Ey gen, alyorsun mdem Zeydin evinde, cretini o verir, sakn Amrdan bekleme. Elbisesi altnda bars hastal var, klenin yz gzel olsa da neye yarar. 169

Hikye: Mansr bin Ammr rahmetullahi aleyh yle anlatr: Beni seven, ball olan, skntl ve rhatlk gnlerimde beni ziyret eden bir din kardeim vard. ok ibdet eder, teheccd nemz klar, alard. Onu bir mddet gremedim. Dah sonra onun, hastalanp, zaf ddn rendim. Evine gidip, kapsn aldm. ocuu kapy ad. eri girdiimde, onu evin ortasnda, yatanda yatar bir hlde buldum. Yz kararm, gzleri morarm ve dudaklar imidi. Ona: Kardeim! Kelimei tevhdi, yan L ilhe illallah ok syle, dedim. Gzlerini ap, gz ucuyla bana bakd. Bu szm birka defa tekrrladm. Her seferinde gznn ucuyla bana bakd. Sonunda: Eer kelime-i tevhdi sylemezsen, seni ne ykarm, ne kefenlerim ve ne de nemzn klarm, deyince, bana: Ey kardeim Mansr! Kelime-i tevhd ile aramda bir perde var dedi. Ben, L havle ve l kuvvete ill billahilaliyyil-azm! syleyip, peki o nemzlarn, o teheccdlerin, oruclarn nerede kald, dedim. Ey kardeim! Onlar Allah iin deildi. Falanca byle byle yapyor desinler diye yapardm. Fekat, yalnz iken, kaplar kapatr, perdeleri indirir ve Rabbime kar gnh ilerdim, dedi. Mehr olmak istiyorsan bu lemde eer ki, zhirini sslemen kfdir elbette ki. yleyse akll kimse, zerinde bulunduu hllerinde niyyeti doru deilse, mallarnn ve evldnn okluuna aldanmasn. hreti, hatt Mevly, masivya terch edenler, fakrlii zenginlikden stn tutanlar, zilleti, izzetden dah lezzetli bulup, mallarn ve canlarn Allah yolunda sarf edenler nerede? Yemn ederim ki, byle kimseler, ender bulunan, saylar ok az kimselerdir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Kabre girene kadar, oklukla vnmek sizi oyalad) melindeki Teksr sresinin 1 ve 2.ci yet-i kermelerini okudu ve yle buyurdu: (nsanolu malm, der. Hlbuki senin maln, ancak yiyip yok etdiin, yhud giyip eskitdiin vey sadaka olarak verip, gnderdiindir.) Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Ey ie! Bana kavumay istersen, dnydan sdece bir binicinin [hayvan zerinde yolculuk yapann] az kadaryla yetin. Sakn zenginlerle oturma. (Elbiseyi) yama yapmadan eskitme.) Baka bir hads-i erfde de: (Allahm! Kim beni severse, ona iffet ver. Onu yetecek kadar rzkla rzklandr. Bana buz edenin, maln ve evldn oalt.) Ey kul! in hakkatine vkf oldun. Maln kimseye fide vermiyeceini, kurtarmyacan grdn. yleyse, kanate ve dnyl azaltmaya sarl. Mal ve mevki shiblerine aldanma. 170

NS SRES
Nis sresi, 44 ve 45.ci yet-i kermelerinde buyuruluyor ki, (Kendilerine kitbdan nasb verilenlere, yan yehdlere bakmaz msn. Dalleti, sapkl alyorlar. Ey mminler! Sizin de yoldan sapmanz istiyorlar. Allah, dmanlarnz dah iyi bilendir.)

Bu yet-i kermelerde u hussa iret vardr. Kitbn ilminden, yan bildirdiklerinden zhiren bir eye kavuan, fekat esrrndan ve hakkatlarndan nasblenemeyen kimseler, dalleti, yan dinde geveklii, hevya uymay satn alp, dni dnyya kar satarlar. Onlar, dnyya dkn olduklarndan, mal ve makma tamhlarndan, riyset ve hsn-i kable [mevki ve makma] muhabbetlerinden dolay, Allah telnn dninde geveklik yapan kt din adamlardr. Ve ey takv ehli! Peygamberlerin vrisleri ve insanlar arasnda hakkn tlibleri! Onlar size hased etdikleri iin, hak yoldan sapmanz istiyorlar. Nashat etmek ve sevgi gstermek behnesiyle sizi knyorlar ve size eziyyetde bulunuyorlar. Allah, dmanlarnz, sizden dah iyi bilendir. Allahdan bakasn istemeye ve Ondan bakasnn hakkna riyete tevk ederek, hak yolu kesen, sizi ondan dndren ve Allah telnn hak yolundan alkoyan nashatlarn kabl etmeyin. Allah telnn size emr etdiklerine uyun. Bil ki, hem dallete den, hem de dallete dren kimsenin hlinden dah kt ve irkin bir hl gremezsin. Dallete dme ve drme, ekseriy insanlarn elindekilere gz diken, dolaysyla dinde geveklik yapan limlerde olur. Dinde geveklii yok etmenin yolu, insanlarn elindekilere tam ortadan kaldrmakdr. Rivyet olunduuna gre, meyhdan birinin kedisi vard. Civrda bulunan bir kasabdan her gn biraz et alrd. Bir gn kasabda uygun olmayan bir hl grd. nce, girip kediyi kard. Sonra tekrr ieri girip, o uygunsuz durumdan dolay onu uyard. Bunun zerine kasab ona: Bugnden sonra kedin iin sana bir ey vermiyeceim dedi. Bu zt da ona: Ben kediyi kardkdan ve senden bir istek ve arzm kalmadkdan sonra, sdece Allah rzs iin sana nashatda bulundum dedi. Bu olay, una benzer: nsanlar tarafndan sevilmeyi isteyene, nashat etmek nasb olmaz. O hlde, akll kimsenin nefsini kt ve irkin huylardan temizlemesi lzmdr. sresi, 46.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Yehdlerden bir ksm, kelimeleri, yerlerinden tahrf ederler. Dillerini eip, bkerek, dne saldrarak, Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem, iitdik, kar geldik. Dinle, iitmez olas, rin derler. Eer onlar iitdik, itat etdik, dinle ve bizi gzet deselerdi, bhesiz kendileri iin da 171
Nis

h hayrl ve dah doru olurdu. Allah tel, kfrleri yznden onlar lanetlemidir. Artk onlar, pek az mstesn, mn etmezler.) AIKLAMA: Yehdlerden bir ksm, kelimeleri, Allah telnn koyduu yerlerinden tahrf ederler, deidirirler. Tahrf iki ksmdr: 1 Kelimeyi btl, yan aslsz, yanl bir eklde tevl ederek, ona kasd edilmeyen many vermekdir. Zemnmzdaki ehl-i bidat da kendi mezheblerine uymayan yet-i kermeleri, byle yanl aklyorlar. 2 Bir kelimeyi yerinden kaldrp, yerine baka bir kelime koymakdr. Yehdler, Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem Tevrtdaki sfatlarn byle tahrf etmilerdi. Mesel, beyz buday renkli, orta boylu mansndaki esmer reba kelimesini, koyu esmer, uzun boylu mansna olan dem tuvl kelimesi ile deidirdiler. Yine, recm kelimesi yerine had kelimesini koydular. Dillerini eip bkerek, Onlarn byle dillerini eerek sylemeleri, y sz kendi ifde etdii mansndan seb etme ve dil uzatma mansna evirmek iindir. Nitekim, holanmadn hibir sz duymayasn yerine, iitmez olas, dediler. Yine Bize bak mansndaki Unzurn yerine, obanmz mansndaki rinya benzeyen rin dediler. Yhud, dillerini eip, bkmeleri, kelime oyunu yaparak, d ve hurmet ediyormu grnp, dil uzatmak ve hakret etmek iindir. Dne alayl bir eklde saldrarak, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem gerek huzr- sedetlerinde ve gerekse gybnda bozuk arz ve isteklerine uymayan her emrine szle ve lisan- hlle itdik, srf ind ve muhlefet olsun diye senin emrine kar geldik, iit, iitmez olas, rin, derler. itmez olas sznn iki mans vardr: 1 Medh iindir. Holanmyaca bir sz iitmeyesin, demekdir. 2 Ktlemek iindir. Sar olasn, lesin de iitmeyesin, demekdir. Eer onlarn ds kabl olsayd, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem iitmezdi. Onlar sanki, Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem dlarnn kabl olmas temennsi ile bunu sylyorlard. Onlar bu sz medh mansyla sylyormu gibi gsteriyorlard. Fekat, ilerinden bedd mansn kasdediyorlard. Byle sylemekle de rhatlyorlard. Rin lafznn da iki mans vardr: 1 Hayr ve iyilik iindir. Bizi gzet, bize bak ve szmze kulak ver, dinle, seninle konualm mansnadr. 2 Ktlemek iindir. Muhtab ahmaklkla, ktlemek iin kullan 172

lr. Vey yehdler aralarnda birbirini seb etmek iin, bizim obanmz mansna gelen rin derlerdi. Mslimnlarn Peygamber efendimize bizi gzet mansnda rin demesini frsat bilerek, kelime oyunu ile rin kelimesine benziyecek eklde azlarn bkerek rin dediler. Onlar bunu hurmet ve sayg gsteriyormu gibi sylerlerdi. Fekat niyyetleri dil uzatmak ve hakret etmekdi. Sl: Onlar, ak olarak, (itdik ve isyn etdik) dedikden sonra, niin byle (rin) diye iki manl bir sz sylediler. Cevb: Btn kfirler, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem inkr ediyor ve kar geliyorlard. Ancak, Reslullahdan ekiniyor ve mslimnlarn kendilerine zarar vermesinden korkuyorlard. Bundan dolay Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem mubrek yzne kar inkr ve isynda bulunuyorlar. Fekat dil uzatamyorlar ve bedd edemiyorlard. Eer onlar, Allah telnn emrlerinden ve yasaklarndan bir eyi iitdiklerinde, iitdik ve isyn etdik yerine, itdik ve itat etdik ve dinle iitmez olas yerine, iitmez olas ifdesini ilve etmeden yalnz dinle ve bizi gzet anlamndaki rin yerine bize bak ve bizi gzet mansnda olan Unzurn deselerdi, szlerinin altnda er ve fesad gizlemeselerdi, bhesiz kendileri iin dah hayrl ve dah doru olurdu. Sl: Onlarn sylediklerinde hayr olmad hlde, niin dah hayrl olurdu, buyuruldu. Cevb: Sylediklerinin hayrl olmas, onlarn zannna gredir. Yoksa, gerekden hayr olduundan deil. te onlarn zann byle olduundan, hitb da onlarn bu zannna gre oldu. (Allah m dah hayrldr, yoksa, sizin ortak koduklarnz m?) melindeki Neml sresinin 59.cu yet-i kermesinde de ayn durum vardr. Fekat, Allah tel kfrleri sebebiyle onlar lanetlemidir. Yan onlar byle syleyip, kfrlerine devm edince, kfrleri sebebiyle Allah tel onlara yardm etmedi, kendi hllerine brakd. Onlar hidyetden uzak kld. Onlara bunu nasb etmedi. Artk onlar, az mstesn, mn etmezler. Yan, Allah tel, mstesn olan az bir guruba lanet etmedi ve onlara mn kaps kapanmad. Bundan sonra yehd limlerinden Abdllah bin Selm, Kab ve benzerlerinden radyallah tel anhm ecman meydna gelen az bir topluluk mn etdi. Bu yet-i kermeye yle de man verilmidir: (Onlar az mn ederler.) nki onlar, Ms aleyhisselma mn etdiler. Fekat Muhammed aleyhisselm inkr etdiler. 173

yet-i kermede u hussa iret vardr: Bu mmetin kt limleri, Allah telnn koyduu kelimeleri yerlerinden deidirirler. Bunu Ehl-i kitb gibi, szle deil, bilfil yaparlar. Dny ve znetini, hevya tbi olmay terk etmek, hreti dnyya terch etmek, insanlarn deil, Allah telnn rzsn aramak hussunda Cenb- Hakkn emrlerine, szle iitdik, fille kar geldik, diyorlar. nki onlarn bu ilerle uzakdan ve yakndan alkalar olmaz. Bunlarn yanndan dah gemezler. Kermet ehlini inkr ederler. Drl szlerle, onlar alaya alrlar. te az mstesn, samm olarak onlar mn etmezler. nki onlar, nefslerinin arzlarna uyarlar, irde, hakk talebde doruluk, amelde ihls, dny ve sslerini terk etme, hatt Allah telnn rzsn kazanmak iin varln infk etmenin netcelerinden olan hakk mnla mn etmezler. Attr kuddise sirruh yle buyurdu: Sen bu sahte konumaya aldanma aman sakn, Chillikle kendini pdih yapmyasn. Eer btn lemin okusan da ilmini, Ak olmadan, grmezsin hibir fidesini. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Allah telnn rzsn kazanmak maksad olmadan, srf dny menfeati iin ilm renen kimse, Cennet kokusunu duymaz.) eyh Hasen Al zil kuddise sirruh buyuruyor ki: Fideli ilm, Allah telya tate yardmc olan, Allahdan korkmay emr eden, Allah telnn koyduu snrlarda durmay salyan ilmdir. Bu ilm, mrifetullahdr. Allah tely tanmak ilmidir. eyh Ebl Hasen kuddise sirruh buyurdu ki: lmler, dnar ve dirhem (para) gibidir. Allah tel dilerse, seni onlardan fidelendirir. Dilerse, onlarla sana zarar verir. lmle berber Allah korkusu bulunursa, sana ondan ecr, sevb ve ondan fidelenme hsl olur. Yoksa, onun gnh ve azb sanadr. Senin aleyhinde hccet olur. Allahdan korkmann almeti, dnyy ve halk terk etmek, nefsle ve eytnla muhrebe etmekdir. eyh Sdi yle buyurdu: Sen ilmin sebebiyle iftihr ediyorsun, bu sebeble, herkesden ben stnm diyorsun. Hlbuki bu, gurr ve kibrdir ki, essen, btn aalardan aasn sen. lm aacna, amelden baka meyve tanmam, zr amelsiz ilm, meyvesiz aacdr tam. lm, bilgi, insanlk, yiitlik ve edebdir, yoksa kt olan da, insan sretindedir. Marifet derysnn gemisi ibdetdir, yan hevay- nefsi temmen terk etmekdir. 174

Hi ilmsiz amelin fidesi olmaz sana, gz de srf grmek iin verilmidir insana.
Nis sresi, 47.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ey kendilerine kitb verilenler! Birtakm yzleri silip, dmdz ederek, arkalarna evirmeden yhud eshb- sebti lanetlediimiz gibi lanetlemeden nce, berberinizdeki kitb tasdk etmek zere indirdiimize mn edin. Allah telnn emri mutlak olacakdr.)

AIKLAMA: Ey kendilerine kitb, yan Tevrt verilenler! Birtakm yzleri silip, dmdz yaparak arkalarna evirmeden, yan yzdeki, gz, ka, burnu ve az yok edip, yz ban arkas gibi dmdz yapmadan nce, mn edin. Bu, ibni Abbsn radyallah anh verdii mandr. nki, bni Abbs bu yet-i kermeyi, Yzleri, devenin ve binek hayvanlarnn trnann dzl gibi yaparz diye aklamdr. Vey yet-i kermenin mans yledir: Yzleri zerindeki gz, ka, burnu ve az yok edip, dmdz yapdkdan sonra, yz arkaya, arkay ne evirmeden mn edin. Bu manya gre, biri dierinden hemen sonra olmak zere, iki azbla tehdd vardr. Biri, yzdeki az, burun gibi eserleri yok edip, dmdz yapmak, dieri de, bu hliyle yz arkaya, arkay da ne evirmekdir. Yhud eshb- sebti, yan Cumartesi ehlini, yan yehdleri lanet etdiimiz, onlar maymnlara ve domuzlara evirdiimiz gibi, onlara lanet etmeden, bu evirme ile onlar zell ve rezl etmeden nce, berberinizdeki kitb, yan Tevrt tasdk etmek zere indirdiimize, yan Kurn- kerme mn ediniz. Bu tehddin meydna gelmesi, mnn bulunup bulunmamasna baldr. Eer onlarda mn olursa, bu tehdd meydna gelmez. Yoksa, meydna gelir. Bu yet-i kerme inince, onlardan bir ksm mn etdi ve bu tehdd onlar iin olmad. Kurn- kermin Tevrt tasdk etmesinin mans, onun kendilerine, vasf edildii gibi inmesidir. Yhud, kssalar, vadler, tevhde davet, insanlar arasnda adlet, gnhlardan, irkin ve kt eylerden men etmek konusunda Tevrta uygunluudur. Fekat, asrlara gre mmetlerin durumlarnn farkll sebebiyle eratdeki ayrlk, grnde olup, hakkatda aralarnda ayrlk yokdur. Bilkis, muvfakatn, uygunluun t kendisidir. nki, herbiri asrna, zemnna gre hakdr. eratlerindeki farkllk hikmete binendir. Hatt nceki erat, gecikseydi, sonrakine uygun inerdi. Sonraki erat, nce gelseydi, kesin olarak ncekine uygun olurdu. Bundan dolay, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Eer Ms aleyhisselm haytda olsayd, mutlak bana uyard.) Allahn emri, yan azb mutlak olacakdr. Bu yet-i kerme 175

onlar iin iddetli bir tehdddir. Yan, Allah telnn tehddinin, gemi mmetlerde kesin olarak gereklediini biliyorsunuz. yleyse, bu tehddden saknnz. Kfrden tevbe ve istigfr ederek, mna ve ikrra dnnz, demekdir. Bil ki, mesh, yan insan sretinden karlp, baka sretlere evrilme, bu mmetde de olmudur. Nitekim Eb Alkame yle dedi: Byk bir kfilede bulunuyordum. Birini kendimize emr tayn etdik. Onun emriyle hareket ediyor, onun emriyle konaklyorduk. Nihyet bir yere konmuduk. Emr olan ahs, hazret-i Eb Bekr ve hazret-i mere radyallah anhm dil uzatyordu. Bu hussda ona sylenmesi cb eden szleri syledik. Fekat szmz kabl etmedi. Sabh olup, ykmz ykleyip, hayvanlar hzrlaynca, onun mndsi hi seslenmedi. Bunun zerine, ne oldu, ne yapyor diye bakmak iin yanna gitdik. Bir de ne grelim, bada kurmu, bir rtyle ayan rtm. rty ayaklarndan kaldrdk. Bir de bakdk ki, ayaklar domuz ayaklar gibi olmu. Bineini hzrladk. Onu bindirdik. Fekat o, bineinden atlayp, iki aya zerine durdu. defa domuzlar gibi bard. Domuz srsne karp, hibirimizin tanmyaca eklde hnzr oldu. (Ravdat-l-Ulem) kitbnda da byle yazldr. Yine nakl edildiine gre, hads rvlerinden birisi, nemzda, immdan nce ban kaldran vey koyan bir mslimn hakknda buyurulan sahh bir hads-i erfin mansnn gerekleeceini inkr etdii iin, ba merkeb bana dnmdr. Hads-i erfin hlss udur: (mmdan evvel ban kaldran vey koyan bir kii, bann merkeb ba gibi olmasndan nasl korkmaz.) [(evhid-n nbvve) kitbnda, hads limi bni Mende-i sfehn, bu hads-i erfi nakl ederken, mda bulunan hads limlerinden birisinin yanna hads-i erf dinlemee gidip, onu bu eklde grdn nakl etmekdedir.] te bunlar sretin (eklin) deimesidir. Mannn deimesi dah iddetli ve dah etindir. nki mesel dnyda gz kr olann hretde grr olmas mmkindir. Fekat, dnyda kalb gz kr olan, hretde de kr, hatt dah kt olur. Dnyda rezl olmak, hretde rezl olmakdan haffdir. O hlde, slike lzmdr ki, Allah telya dnen yznn, dnyya ve nefsin arzlarna dnmemesi ve insn sfatlarnn, yrtc hayvan ve eytn sfatlara dnmemesi iin ok almaldr. eyh Sdi rahmetullahi aleyh yle buyurdu: Senin dostun manev eyler olmamasndan, dolay zgnm ve korkudaym her zemn. nki sen madd olan eyleri istiyorsun, onlardan bakasna dnp de bakmyorsun. Hayvan derekesini amaya eyle gayret, zr parlamadkca ayna demirdir elbet. 176

Nasl seher kuundan gfilse uyuyanlar, insanlk leminden habersizdir hayvanlar. Fahreddn Rz radyallah anh bu yet-i kermenin tefsrinde yle buyurdu: Buradaki iin mhiyyeti, anlatlmak istenen udur: nsan ilk yaradlnda, bu grnen leme almdr. Sonra tefekkr ve kulluk yaparken sanki, bu grnen lemden, man lemine yolculuk yapmakdadr. nnde man lemi, arkasnda madde lemi vardr. Allah telnn yardmndan mahrm ve kendi hline braklm kimsenin yz, nndeki man leminden, arkasndaki madde lemine evrilir. Nitekim Allah tel onlar vasf ederken yle buyurmakdadr: (Balarn nlerine emi) (Secde sresi, 12.ci yet-i kerme.). Man lemine dndkden sonra, tekrr madde lemine dnmekden, hayrdan sonra erre dnmekden Allah telya snrz. Abdllah bin Mezzin yle buyurmakdadr: Kbe-i muazzamay tavf ediyordum. Bu esnda Kbenin perdesine yapm, yalnz, y Rabb! Beni dnydan mslimn olarak kar diyen birini grdm. Ona, niin dah baka eyler de istemiyorsun, dedim. Eer hikyemi bilseydin, beni bu hussda mazr grrdn, dedi. Bandan neler gedi diye sordum. Dedi ki: ki kardeim vard. By mezzindi. Krk sene Allah rzs iin mezzinlik yapd. lm ona gelince, mushaf istedi. Onunla bereketleneceini zan etdik. O ise, Kurn- kermi eline ald. Yanndakileri, Kurn- kermin iindekilerden ber (uzak) olduuna hid tutdu. Sonra hristiyan olup, bu hl zere ld ve defn edildi. Sonra bu vazfeyi dier kardeim stlendi. Otuz sene mezzinlik yapd. Ona da lm gelince, o da dieri gibi yapd. Hristiyanlk dni zere ld. Ben de onlar gibi olmakdan korkuyorum. Bundan dolay, Allah telya dnimi korumas iin yalvaryorum. Ona: len iki kardeinin dnyda iken detleri, devml yapdklar ne idi diye sordum. Devml kadnlarn mahrem yerlerini gzlerler, ergenlik ana gelmemi tysz ocuklara bakarlard. te bunlar, red, lanet ve sret deimesinin almetlerinden, belirtilerindendir. Allah teldan bizi, nefsimizi tezkiyeye ve onu slh etmeye muvaffak klmasn dileriz. Y Rabb! Ftma evldnn muhabbeti hurmetine, sonumuzun mnla olmasn bize nasb eyle.
Nis sresi, 48.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (bhesiz Allah tel kendisine ortak koulmasn, magfiret etmez. Bundan bakasn diledii kimse iin afv eder. Kim Allah telya ortak koarsa, muhakkak pek byk bir gnh ileyerek iftir etmi olur.)

AIKLAMA: bhesiz Allah tel kendisine ortak koulmasn magfiret etmez. Kfirin, mn edip, tevbe etmeden kfrn afv etmez. nki, e 177

ratin gelmesinden maksad, kfr kapsn kapatmakdr. mn etmeden afv edilmenin ciz olmas, kfr kapsn amaya gtrr. Ve yine, kfr ve gnhlarn zulmetini (karanln) ancak mn nru rter. mn olmyann kfr ve gnhlarndan hibirey afv olmaz. Bundan bakasn, Allah telya kar ilenen gnhlardan, irkden baka byk, kk btn gnhlar kendi ltfu ve ihsn ile tevbe etmeden diledii kimse iin magfiret eder. eyhimiz, seyyid-i sn yle buyurdu: Bu yet-i kermeye cmiulKurn (Btn Kurnn mansn ihtiv eden) denir. yet-i kermede, irkden baka gnhlar magfiret etmei diledii kimselerden murd, Allah telya irk komakdan saknan mminlerdir. Bunlar irk komadklar iin, Allah tel onlarn irkden baka kk ve byk gnhlarn afv eder. Mriklerin, irkden baka gnhlarn da afv etmez. nki onlar, Allah telya ortak komakdadrlar. Onlarn irk komalar magfiret olunmad gibi, irkden baka gnhlar da afv olmaz. Mminlerin durumu onlarnki gibi deildir. Allah tel, onlar irkden muhfaza ederek, onun azbndan koruduu gibi, onlar magfiret etmek sretiyle irkden baka kk ve byk gnhlarn azbndan da korur. Kim Allah telya ortak koarsa, muhakkak pek byk bir gnh ile iftir etmi olur. Yan, bykl takdr edilemiyen, dier btn gnhlar, ilenen bu gnh yannda kk kalmakdadr ki, byle bir gnh iliyerek, Allah telya iftir eden kimse, asl afv edilmez, magfiret olunmaz. Bu yet-i kerme, bu mmet iin, gnein zerine doup batd hayrlarn en bydr. nki irkden baka gnhlarn afv edilmesi, Allah telnn dilemesine bal olduunu bildirmekdedir. Kerm olan Allah telnn dilemesine bal olan vad, bilhssa Muhammed aleyhisselmn mmetinden hlis mminler iin muhakkak gerekleir. Allah tel, onlar hakknda, Zmer sresi 53.c yetinde melen, (Allah onlar iin btn gnhlar magfiret eder) buyurdu. Rivyet edildiine gre, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem amcas hazret-i Hamzay ehd eden Vah, Reslullaha mektb yazp, mslimn olmak istediini, fekat Kurn- kermde sana inen, (Onlar, Allah tel ile birlikde baka bir ilha tapmazlar. Hakdan baka Allah telnn harm kld nefsi ldrmezler. Bunlar, zin etmezler.) yeti, mslimn olmama mni oluyor. nki ben, bu n de yapdm. Benim iin tevbe var mdr, dedi. Bunun zerine u yet-i kerme indi. (mn edip, tevbe eden ve slih ameller iliyenlerin gnhlarn sevblara eviririm. Allah tel gnhlar afv edici, acycdr.) [Furkan sresi 70.ci yet-i kerme.] Hazret-i Vah, bunun zerine, yet-i kermede slih amel ilemek art kouluyor. Slih amel yapp yapamyacam bilemiyorum, diye tekrr mektb yazd. Bunun zerine, (Allah tel, diledii kulla 178

rnn, irkden baka hereyini afv eder.) melindeki yet-i kerme nzil oldu. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu yet-i kermeyi Vahye radyallah anh gnderdi. O da tekrr, yet-i kermede, Bundan bakasn diledii iin afv eder buyuruluyor. Hlbuki ben, Allah telnn beni afv etmeyi dileyip, dilemiyeceini bilmiyorum diye, Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem bir mektb yazd. Bunun zerine, (Ey kendilerine zulm eden kullarm! Allahn rahmetinden mmdinizi kesmeyiniz! Allah tel btn gnhlar afv eder. O, gafrdur, rahmdir.) melindeki yet-i kerme geldi. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bu yet-i kermeyi Vahye radyallah anh gnderdi. Vah takld o art grmeyince, Medne-i mnevvereye gelip, mslimn oldu. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Allah telya hibir eyi ortak komadan len Cennete girer.) Ebl Abbs reyh, lm hastalndayken, rysnda kymetin kopduunu grd. Allah tel, limler nerede diye sordu. Onlar gelince, Bildiklerinizle neler yapdnz diye sordu. Biz, Y Rabb! Biz kusr etdik. Kt eyler yapdk dedik. Sanki Allah tel, verilen cevb beenmeyip, baka bir cevb istedi. Bunun zerine ben, Y Rabb! Sahfemde hi irk yok. Sen, irkden baka gnhlar afv edeceini vad etdin dedim. O zemn Allah tel, Gidiniz, Sizi afv etdim buyurdu. reyh bundan gece sonra veft etdi. Allah telnn onlar afv etmesi, Allah tel hakkndaki hsn-i zanlarndan dolaydr. Bil ki, irkin de, magfiretin de mertebeleri vardr. irkin mertebesi vardr: 1 irk-i cel (ak irk). 2 irk-i haf (gizli irk). 3 irk-i ahf (dah gizli irk). Magfiretin de byle mertebeleri vardr. irk-i cel, madd, gzle grnen eyleri Allah telya ortak komakla olur. Bu, avmn irki olup, Allah teldan baka eylere tapmakdr. Putlar, yldzlar ve dah baka eylere tapmak gibi. Bu irk, tevhd olmadan afv olmaz. Tevhd ise, gizlide ve akda, her hlkrda, Allah telnn Rab olduuna inanarak, Ona kulluunu izhr etmekdir, gstermekdir. irk-i haf, sfatlarla olur. Bu irk, havasda, st tabakadakilerde bulunur. Bu, ibdet ederken, dny, hev ve Allah teldan bakasna ynelmek sretiyle, kulluun lekelenmesidir. Bu ise, ancak vahdniyyetle afv olunur. Vahdniyyet, bdet yaparken, baka eylere ynelmeden, onu yalnz Allah telya id klmakdr. irk-i ahf, bu ise ehas, yan en st tabakada olanlarda bulunur. Bu da, ayr, Allah teldan bakasn ve kendi benliini grmekdir. Yalnz vahdetle afv olunur. Vahdet, nstiyyenin, yan insann maddesinin, lahutiyyetin, yan mansnn beks iinde yok olmasdr. nki, Allah tel, irk mertebeleriyle kendisine ortak koulmasn, magfiret mertebe 179

leriyle afv etmez. irkden bakasn, magfiret olunmay isteyip, irk mertebelerinden istigfr edeni, magfiret mertebeleriyle afv eder. irk mertebeleriyle Allah telya ortak koan kimse, byk bir gnh iliyerek Allah telya iftir etmi olur. Yan, kendisiyle Allah tel arasna, Allah teldan baka eyleri ve enniyyetini, benliini meydna karmak sretiyle bir perde kor. Nitekim: Senin varln, hibir gnh, onunla mukyese edilmeyecek derecede byk bir gnhdr, denilmidir.
Nis sresi, 49.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Kendilerini temize karanlara bakmaz msn. Hyr, yalnz Allah tel dilediini temize karr. Onlar, hurma ekirdeindeki ince iplik kadar zulme uramazlar.)

AIKLAMA: Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Biz Allah telnn ocuklaryz ve sevdikleriyiz. Biz kk ocuklar gibiyiz. Bize gnh yokdur diyerek, Kendilerini gnhlardan temize karanlara bakmaz msn. Hlbuki onlar, hakkatde kendilerini temize karmadlar. Bunlara bak da, kfr ve byk bir gnh zere olmalarna ramen, Allah katnda temiz olduklarn iddi etmelerine ve hllerine taaccb ve hayret et. Burada lafz umm olup, nefsini temize karan ve kendini ok takv ve tat shibi olmakla ve Allah telya yaknlkla vasflandranlar da iine almakdadr. Burada kii, amelini beenmekden sakndrlmdr. Onlar, yalan sylemeleri sebebiyle kendilerini temize karamaz. Hyr, yalnz Allah tel, lyk olan rz olduu mmin kullarndan, dilediini temize karr. nki, Allah tel, insann iinde bulunan gzel ve irkin hllerini bilir. Bundan dolay, Allah tel onlar, yan yehdleri, kendilerinde bulunan irkin sfatlarla vasflamdr. Onlar bu irkin ileri yznden azba urarlar. Fekat bu azbda, hurma ekirdeindeki ince iplik kadar en ufak bir zulme, hakszla uramazlar. Zulm, azba urayacak olana, hakkndan fazla azb etmek, mkft grecek olann da mkftn eksiltmekdir.
Nis sresi, 153.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ehl-i kitb senden, kendilerine gkden bir kitb indirmeni isterler. Onlar Msdan aleyhisselm dah byn istemiler ve Allah akdan bize gster demilerdi. Zulmleri sebebiyle onlar yldrm arpd. Yine onlar, kendilerine ak mucizeler geldikden sonra, buzay ilh edindiler. Biz bunu afv etdik ve Msya aleyhisselm (onlar zerine) apak bir hkimiyyet verdik.)

AIKLAMA: Ehl-i kitb senden, kendilerine gkden bir kitb indirmeni isterler. Bu yet-i kerme, yehd din adamlar hakknda inmidir. Onlar, Peygamber efendimize sallallah aleyhi ve sellem, hakk ve doru 180

Peygamber isen, bize Ms aleyhisselmn getirdii gibi, gkden toplu olarak bir kitb getir, dediler. Baz limlere gre, onlar Ms aleyhisselma Tevrtn indii gibi, levhlar zerine semv yazyla yazl, bir kitb getir, demilerdir. Onlar Msdan aleyhisselm bundan dah byn istediler. Yan, ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Onlarn senden istediklerini byk gryorsan, onlar Ms aleyhisselmdan dah byn istediler. Her ne kadar kendileri deil de, onlarn atalar byle bir istekde bulundu ise de, onlar, her yapdklar ve terk etdiklerinde atalarna tbi olduklarndan, bu istek, onlara isnd olundu. Yan bu huss, onlarda derin bir eklde yerlemi olup, sana teklf etdikleri ilk cehletleri deildir. Onlar Ms aleyhisselma, Bize Allah tely apak gster, dediler. Byle diyenler, Allah tel, Ms aleyhisselmla Tr danda konuurken, orada bulunanlar, yehdlerin ileri gelenlerinden yetmi kiidir. Bu konuma srasnda, dnyda gzleriyle idrk edecekleri, kavryacaklar bir eklde Allah tely kendilerine gstermesini istediler. Bunun zerine zulmleri, inadlar, imknsz olan bir eyi istemeleri sebebiyle onlar yldrm arpd. Onlar gkden inen bir ate yakd. Onlarn hlleri ve vaziyyetleri, Allah tely grmeye msid deildi. Bu, Allah telnn mutlak olarak grlemiyeceini cb etdirmez. (Tevlt- Necmiyye)de yle denilmekdedir: Onlar, bize Allah tely akca gster dediler. Onlar grmeyi, tazm, sayg ve mnn gerekdirdii tarzda istemediler. Allah tely grmek istemeleri Ms aleyhisselm, (Y Rabb! Bana (kendini) gster, Seni greyim.) dediinde, onda olduu gibi, Allah telya olan itiyklarndan vey ayrlk acsndan dolay da deildi. (Asl beni gremezsin) buyurulduunda, Ms aleyhisselmn baylarak yere dmesi, kavminin uursuzluundan, onlarn byle bir eyi istemekde gsterdikleri edebsizlikden ve Peygamberlerine verilmiyen bir eyi istemelerinden dolaydr. Onlar, ak olduklar iin, Peygamberlerinin hlinden ibret almadlar. Hlbuki sad, bakasnn hlinden ibret alan kimsedir. Zulmleri yan lyk olmadklar, hak etmedikleri bir nimeti ve fazleti tama etmeleri sebebiyle, onlar yldrm arpd. Kfir olarak yaratlan kimse, Allah tely akca grse de, Ona mn etmez. mn nru serpilirken, bundan kendisine isbet etdii iin, mmin olarak yaratlan kimse, Peygamberi aleyhisselm, grmeden, kitbn okumadan mucizesiz ve dellsiz inanr. Nitekim, Eb Bekr-i Sddk radyallah anh, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Peygamber olarak gnderildim, buyurunca, hemen tasdk etmi ve Veysel Karn de rahmetullahi aleyh, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem ve mucizesini grme 181

den mn etmidi. Onlar, kendilerine ak delller, Firavna gsterilen as, beyz el, denizin ikiye ayrlmas ve benzeri mcizeler, geldikden sonra, buzay ilh edindiler. Ona tapdlar. Burada delllerden murd, Tevrt deildir. Henz o zemn Tevrt inmemidi. Buzay ilh edinmeleri, onlarn atalarnn iledii ikinci cinyetdir. Cinyetlerinin ve gnhlarnn byklne ramen, tevbe etmelerinden sonra, Biz bunu afv etdik. Mstehak olduklar hlde, kklerini kazyp, onlar yok etmedik. Denildi ki: yet-i kermede (Biz bunu afv etdik) buyurulmas, yehdleri tevbeye davetdir. Sanki, o cinyet iliyenler tevbe etdiler. Biz de onlar afv etdik. Siz de tevbe edin. Sizi de afv edelim, buyurulmudur. Bu yet-i kerme, Allah telnn rahmetinin ve magfiretinin geni olduunu, nimetinin kmil olduunu, Onun afv ve magfiretinin her cinyet ve gnhdan byk olduunu gstermekde ve mdsizlik red edilmekdedir. Msya, onlara kar apak hkimiyyet verdik. Zr Allah tel gnhlarndan tevbe olarak onlara kendilerini ldrmelerini emr etdi. Bunun zerine onlar, kl darbeleri altnda avlularna sndlar. Bu ne muazzam bir hkmrnlk! sresi, 154.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, ((Dni kable) sz vermeleri iin, Tr dan zerlerine kaldrdk. Ve onlara (kr iin) secde ederek balarnz eerek, kapdan girin, dedik. Cumartesi gn (balk avlayarak) haddi amayn, dedik. Onlardan salam bir sz aldk.) Rivyet edildiine gre, Ms aleyhisselm, onlara Tevrt getirdiinde, iindeki hkmleri ar bulduklarndan, bu hkmleri kabl etmek istemediler. Bunun zerine Allah tel, Cebrl aleyhisselma Tr dan onlarn zerine kaldrmasn emr etdi. Cebrl aleyhisselm Tr dan onlar zerine getirdi. Tr da onlar glgeledi. Onlar dninin hkmlerini kabl edince, Tr da zerlerinden kaldrld. Tr zerlerindeyken, Msnn aleyhisselm diliyle Onlara, Thden karlmalarna kr iin, secde ederek, balarnz eerek kapdan, kasabann kapsndan girin, dedik. Onlar ise oraya srnerek girdiler ve kendilerine syleneni deidirdiler. Rivyete gre, onlar, Ms aleyhisselm zemnnda buraya girdiler. Bu rivyete gre, bahs edilen kap, Eriha kasabasnn kapsdr. Dier bir rivyete gre, yehdler, Ms aleyhisselm zemnnda Beyt-i Makdse girmediler. Bu rivyete gre, girdikleri kap, kendisine doru nemz 182
Nis

kldklar kubbenin kapsdr. Yine yehdlere, Dvd aleyhisselmn diliyle, Cumartesi gn balk avlyarak haddi amayn, dedik. Cumartesi gn onlarn ibdet gnyd. Onlardan bir ksm, haddi ap, balk avladlar. Onlardan emr olunduklar eye uymak zere salam bir sz aldk. Onlarn sz itdik, itat etdik demeleridir. Baz limler ise, yle dedi: Onlar, yet dinden dnersek, Allah tel bize diledii azbla azb etsin, diye sz verdiler. sresi, 155.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Verdikleri sz bozmalar, Allah telnn yetlerini inkr etmeleri, haksz yere Peygamberleri ldrmeleri ve kalblerimiz perdelidir demeleri sebebiyle, (onlar lanetledik, sretlerini deidirdik ve baka cezlar verdik. Onlarn kfrleri ve hakkn onlarn kalblerine ulamamas, kalblerinin yaradldan perdeli olduundan dolay) deildir. Bilkis Allah tel, onlarn kalblerini kfrleri sebebiyle mhrlemidir. Artk pek az mstesn, onlar mn etmezler.) AIKLAMA: Onlar verdikleri bu sz bozmalar, Allahn yetlerini, yan Kurn- kerm vey kendi kitblarndaki yetleri inkr etmeleri, Zekeriyy ve Yahy aleyhimesselm gibi Peygamberleri haksz yere ldrmeleri, kalblerimiz perdelidir, Muhammed aleyhisselmn getirdikleri, kalblerimize ulamyor, kalblerimiz Onun dediklerini anlamyor. Yhud kalblerimiz ilmle doludur. Bizim bakasndan bir ey renmeye ihtiycmz yokdur, demeleri sebebiyle biz onlara yapdmz yapdk, cezlandrdk. Lanetledik, sretlerini deidirdik ve baka cezlar verdik. Onlarn kfrleri ve hakkn onlarn kalblerine ulamamas, kalblerinin yaradldan perdeli olduundan deildir. Bilkis i bunun aksinedir. Allah tel onlarn kalblerini kfrleri sebebiyle mhrlemidir. Artk onlar, Abdllah bin Selm ve arkadalar gibi, pek az mstesn mn etmezler. Vey yet-i kermenin mans yledir: (Onlar az mn ederler. Bu mnlar az olduu iin, itibr edilmez.) Onlarn az mnlarnn mans, Peygamberlerin aleyhimsselm ve kitblarn bir ksmna inanp, dierlerine inanmamalardr. Yhud yet-i kermenin mans udur: (Onlar muteber olmayan mnla mn etmilerdir. Onun iin onlara mmin denilmez. Onlar gerek kfirlerdir.) Grld gibi, ahdi, verdii sz bozmak, Allah telnn gazbna sebeb olmudur. O hlde mmin, bel ve musbetden kurtulmas iin, verdii szn hkmlerini yerine getirmesi gerekir. bni mer radyallah anhm yle buyurdu: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yanmza gelip, yle buyurdu: (Ey Muhcirler topluluu! Be ey var ki, size ulamasndan Allah telya snyorum. 183
Nis

Siz bunlarla imtihn olunacaksnz: 1 Bir cemiyyetde fuh akca yayldnda, taun ve ncekilerde grlmiyen aclar ve hastalklar ortaya kar. 2 l ve tarty eksik yapdklarnda, ktlk ve geim darl olur ve idrecinin zulmne marz kalrlar. 3 Mallarnn zektn vermediklerinde yamur yamaz. Hayvanlar olmasayd, yamur yamazd. 4 Allah telya ve Reslne verdikleri sz bozduklarnda, Allah tel onlara, kendilerinin dndan bir dman musallat eder. Ellerindekinin bir ksmn alr. 5 Sultnlar, Allah telnn kitbyla hkmetmezse, Allah tel onlarn arasna korku salar.) (Mesnev)de yle buyuruldu: Gitme vefszlarn hi ltfu tarafna, O kpr vran oldu, bir hayr gelmez sana. Kulluun cbdr ahd ve misk bozmak, Takv ehli bir kii bunlar korur ancak. O kimse ki vef toprana bir yudum sad, Ondan nimet av nasl kaacakd. sresi, 156.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Yine kfrlerinden ve hazret-i Meryeme byk bir iftir etmelerinden.) sresi, 157.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ve Biz Allahn Peygamberi Meshi, Meryem olu sy ldrdk demeleri yznden (onlar cezlandrdk). Hlbuki onlar, s aleyhisselm ne ldrdler ve ne de asdlar. Fekat (ldrlen) onlara s aleyhisselm gibi gsterildi. Onun hakknda ihtilfa denler, tam bir bhe ve tereddd iindedirler. Bu hussda zanna uymak dnda hibir bilgileri yokdur. Onu (ldrdklerini), s aleyhisselm olduunu bilerek ldrmediler.) AIKLAMA: Yine kfrlerinden, s aleyhisselm inkrlarndan ve hazret-i Meryeme byk bir iftir atmalarndan, ona zin isnd etmelerinden, Biz Allahn Peygamberi Meshi, Meryem olu sy ldrdk demeleri yznden onlar cezlandrdk. Yehdler, s aleyhisselma dman idiler. Onu ldrmek istiyorlard. Ona Allahn Peygamberi demeleri, onunla alay etmek iindi. Reslullaha da: Ey kendisine zikr indirilen! Sen mutlak delisin denilmidi. te onlarn (Biz Allahn Peygamberi Meshi, Meryem olu sy ldr 184
Nis Nis

dk) demelerinin, iledikleri dier sular arasnda zikr edilmesi, hem bu szlerinin yalan olduunu, hem de Allah telnn Peygamberinin ldrlmesine sevindiklerini ve onunla alay etdiklerini ifde etmek iindir. (Hlbuki onlar, s aleyhisselm ne ldrdler ve ne de asdlar. Fekat ldrlen, onlara s aleyhisselm gibi gsterildi.) s aleyhisselm ile arasnda benzerlik hsl oldu. Rivyet edildiine gre, yehdlerden bir gurub s aleyhisselma: O sihrbaz, sihrbaz bir kadnn oludur. O zn, zin eden bir kadnn oludur diyerek, ona ve annesine iftir etdiler. s aleyhisselm bunu iitince, yle d etdi: Allahm! Sen benim Rabbimsin! Sen beni Ol emrinle yaratdn. Ben onlara kendiliimden gelmedim. Allahm! Bana ve anneme dil uzatanlara lanet eyle. Allah tel onun bu dsn kabl etdi. Ona ve annesine dil uzatanlar maymn ve domuz sretine evirdi. Onlarn resi olan Yehda bunu grnce, kendisine de bedd edeceinden korkdu. Btn yehdler, s aleyhisselm ldrmekde ittifk etdiler. Bunun zerine Allah tel, Cebrl aleyhisselm gnderdi. Onu semya kaldracan haber verdi. s aleyhisselm Eshbna: Benim eklime sokularak, ldrlp, aslmay ve Cennete girmeyi hanginiz ister dedi. Onlardan birisi, ben isterim dedi. Bunun zerine Allah tel onu s aleyhisselmn sretine sokdu, ona benzetdi. Yehdler tarafndan ldrlp, asld. Baka bir rivyete gre, s aleyhisselma kar mnfklk yapan biri vard. Yehdler, s aleyhisselm ldrmek istediklerinde, Size onu gstereyim diye, s aleyhisselmn bulunduu eve girdi. O srada s aleyhisselm semya kaldrld. O mnfk ise, Allah tel tarafndan s aleyhisselma benzetildi. Onlar ieri girdiler ve s aleyhisselm sanarak onu ldrdler. Baka bir rivyete gre ise, yehd olan Tatyanus, s aleyhisselmn bulunduu eve girdi. Fekat onu bulamad. Allah tel onu s aleyhisselma benzetdi. Bu ahs, evden knca, onu s aleyhisselm zan edip, yakaladlar. ldrp, asdlar. Byle hrikulde hdiselerin nbvvet devrinde meydna gelmesi mmkindir. Birok kelm limi yle dediler: Yehdler, s aleyhisselm ldrmeyi kasd edince, Allah tel, s aleyhisselm ge kaldrd. Yehdlerin ileri gelenleri, halk arasnda fitne kmasndan, yan dinlerinden dnp, s aleyhisselmn getirdiklerine inanmalarndan korkdular. Birini yakalayp, ldrdler ve asdlar. O, s aleyhisselmdr diye insanlar aldatdlar. nki s aleyhisselm halk arasna az kdndan, insanlar onu sdece ismen tanyorlard. Bu zhla, Bir insann dier insana benzetildii sylenirse, bu, 185

safsata kapsn aar. Mesel Zeydi grdmzde, o Zeyd olmayabilir, belki o baka bir ahs olup, Zeyde benzetilmi olabilir, demek mmkin olur. Bu durumda talaka, nikha ve mlke gvenilmez itirz giderilmi olur. Onun hakknda, yan s aleyhisselmn durumu hakknda ayrla denler, kesin bir ek, bhe ve tereddd iindedirler. Bu hdise meydna gelince, yehdler aralarnda ihtilfa ddler. Bazlar dediler ki, ldrlen s aleyhisselm ise, bizim arkadamz nerede. ldrlen arkadamz ise, s aleyhisselm nerede? Bazlar da, yz s aleyhisselmn yz, bedeni, arkadamzn bedenidir dediler. nki, Allah tel, onun yalnz yzn s aleyhisselmn yzne benzetmidi. Cesedini deil. s aleyhisselmdan, Allah telnn kendisini ge kaldracan iitenler, onun ge kaldrldn sylediler. Baz tefsr limleri, s aleyhisselm hakknda ayrla denlerin hristiyanlar olduunu sylemilerdir. Hristiyanlardan bir ksm: s aleyhisselm ldrlmedi ve aslmad. Bilkis Allah tel onu ge kaldrd, dediler. Bazlar da, yehdler onu ldrd dediler. Nestrler de, Meshin bedeni asld. Manen, rhen aslmad, dediler. Hkemnn pek ou, Nestrlerin sylediklerine yakn sylemekde ve nsann bedenden ibret olmadn, insann bu bedende latf bir cism vey kendi ztnda mcerred rhn bir cevher olduunu, bunun da bedeni idre etdiini, ldrmenin bedende meydna geldiini, gerekde s aleyhisselmdan ibret olan rhun ldrlmediini sylemekdedirler. Sl: Her insan byledir. Bu niin s aleyhisselma mahss olsun. Cevben deriz ki: s aleyhisselmn nefsi, kuds, ulv, semv, ilh nrlarla parlam, meleklerin rhlarna ok yakndr. Nefs byle olunca, katl ve bedeni tahrb etmek sebebiyle, pek ac duymaz. Sonra rh, bedenin zulmetinden ayrlnca, ge ve cell leminin nrlarna varr. Orada sevin ve mutluluu byk olur. Bu hller, herkese olmaz. dem aleyhisselmn yaratldndan kymete kadar yalnz az kimseye nasb olur. Hristiyanlardan Melknler: s aleyhisselmn rhu ldrlmedi ve aslmad, fekat hissetdi, dediler. Hristiyanlarn Yakbler kolu ise, ldrme ve asmann, iki cevherden meydna gelen Meshde olduunu sylerler. Bu hussda zanna uymak dnda hibir bilgileri yokdur. Onu l 186

drdklerini, kesin s aleyhisselm olduunu bilerek ldrmediler. Nitekim onlar da yalnz Biz Meshi ldrdk diye iddida bulunmakdadrlar.
Nis sresi, 158.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Bilkis Allah tel onu kendine kaldrmdr. Allah tel Azzdir, Hakmdir.)

AIKLAMA: Bilkis Allah tel onu kendine ykseltmidir. Burada, s aleyhisselmn ldrld red edilmekde ve ge kaldrld bildirilmekdedir. Hasen-i Basr rahmetullahi aleyh bu yet-i kermeyi yle aklamakdadr: Allah telnn ikrm ve ihsn mahalli ve meleklerin mekn olan ve Allah teldan baka hi kimsenin hkmnn geerli olmad ge kaldrdk. s aleyhisselmn ge kaldrlmas, Allah telnn huzruna kaldrlmasdr. nki, Allah tel, onun hakknda, dier kullarn hkmnn geerliliini kaldrd. (Evinden kp, Allah telya hicret eder) melindeki yet-i kerme de buna benzemekdedir. Hlbuki hicret, Medne-i mnevvereye idi. (Ben Rabbime gidiyorum) yet-i kermesi de byledir. Yan, Rabbime ibdet etmekden hi kimsenin alkoyamyaca bir yere gideceim demekdir. s aleyhisselmn ge kaldrlmasndaki hikmet udur: Allah tel, meleklerin onunla bereketlenmesi iin, onlarn onunla berber olmalarn diledi. nki s aleyhisselm Kelimetullah, yan Allah telnn kelimesi idi. Ol emriyle olmudu. Rhullah idi. Nitekim melekler de, btn insanlarn babas, dem aleyhisselm ile berber olmalarnn bereketiyle, ondan eynn ismlerini ve ilm renmilerdi. yet-i kermede bildirildii gibi, Allah katnda s aleyhisselmn hli, dem aleyhisselmn hli gibidir. Denildi ki, s aleyhisselm ge kaldrld. nki, onun dnyya gelmesi, evlilik yoluyla olmad gibi, k da lmle olmamdr. Bilkis, o dnyya Allah telnn kudretiyle geldii gibi, yine Onun izzet ve azmetiyle dnydan kmdr. Allah tel azzdir. Diledii eylerde malb olmaz. Onun dilediinin olmasna kimse mni olamaz. Allah telnn azz olmas, kudretinin kmil olmasdr. nki, s aleyhisselmn gklere karlmas, insanlarn gcne gre mmkin olmasa da, Allah telnn kudretine nisbetle kolaydr. Kimse buna mni olamaz. O Hakmdir. Btn ilerinde hikmet shibidir. s aleyhisselmn ge kaldrlmasnda da hikmeti vardr. Allah tel, s aleyhisselm ge kaldrd. Onu nrn kld. Yi 187

me ime arzsundan kesdi. Meleklerle berber udu. O da onlarla birlikde arn evresindedir. Bu sebeble hem ins, hem melek, hem gk, hem de yer ehlindendir. Vehb bin Mnebbih buyurdu ki: s aleyhisselma otuz yanda Peygamberlii bildirildi. Allah tel otuz yanda onu ge kaldrd. Peygamberlik vazfesi sene srd. Sl: Allah tel, s aleyhisselm ge kaldrdkdan sonra, niin tekrr yeryzne indirmedi. Cevb: Allah tel, kymet almetlerinden ve vilyet-i mmenin kendisiyle son bulmas iin, onu yeryzne indirmeyi gecikdirdi. Ondan sonra hibir Vel gelmiyecek. Allah tel, Muhammed aleyhisselmn dneminin, kymetini ve erefini ykseltmek iin, bu dnemi, onun erati zere olan erat shibi bir Peygamberle sona erdirecek. O, Muhammed aleyhisselmn erat ile amel edecek. Yehdler ve hristiyanlar da bu erate inanacak, s aleyhisselmla nbvvet ahdini, bu mmete yenileyecek. Hazret-i Mehd ve Eshb- Kehf ona yardmc olacak, evlenecek ve ocuklar olacak. Muhammed aleyhisselmn mmetinden olacak. Onun mmetinin Evliysnn ve vilyet bakmndan Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem vrislerinin sonuncusu olacak. mm- Syt, (Drr-i Mensr) adndaki tefsrinde, Kehf sresini tefsr ederken, bni hinden yle nakl eder: Peygamberlerden drt dnesi haytdadr. kisi gkdedir. Bunlar, s ve drs aleyhimesselmdr. Dier ikisi ise, yeryzndedir. Bunlar da Hdr ve lys aleyhimesselmdr. Hdr aleyhisselm denizde, lys aleyhisselm karadadr. mm- Sehav rahimehullah buyurdu ki, (Kardeim Hdr haytda olsayd, beni ziyret ederdi.) sz, Hdr aleyhisselmn haytda olmadn syleyen selef-i slihnden birisinin szdr. Bil ki, akl- evvelden olan ervh- muhmenin hepsi bir safdr. Allah tel tarafndan meydna getirilmidir. Bazs, bazsnn vstasyla meydna gelmemidir. (Ben rhlarn babasym. Ben Allahn nrundanm. Mminler, benim nrumun feyzidir) hads-i erfi de, buna iret etmekdedir. lk safdaki rhlar arasnda rh- evvel ve akl- evvele en yakn olan s aleyhisselmn rhudur. Bu incelikden dolay, s aleyhisselm, ge kaldrlmakla, mirc hussunda Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem ortak oldu. Zemn, onun zemnna yakn oldu. O hlde, s aleyhisselmn rhu, ism-i azamn tecellghdr. Cem makmnda hibir ismin ve hibir rhun vstas olmadan, Allah teldan gelmekdedir. Verset-i evveliyye ile ism-i cmi-i ilhnin tecellghdr. Peygamber efendimiz ise, asleten, dorudan, ism-i cmi-i ilhnin tecellighdr. (erh-i fss)da byle yazldr. Sonra bil ki, yehdlerden bir topluluk, hazret-i Meryeme zin etdi 188

diye iftirda bulundu. Baka bir topluluk, onu tazmde haddi ad ve Onun olu, Allah telnn oludur dediler. Her iki topluluk da dallete ddler. Denilir ki, hazret-i Meryem, Allah telnn veliyye bir kulu idi. Onun yznden iki gurub ak, yan Cehennemlik oldu. Biri ifrt edenler, yan haddi aanlar, dieri tefrt edenler, yan ithmda bulunanlardr. Dier vellerin durumu da byledir. Hurmeti terk ve eziyyet ederek inkr edenler ak olduu gibi, hak etmedikleri eylerin onlarda bulunduuna inanarak, ar tazim edenler de ak olurlar. Byklerin pek ou byle sylemilerdir. (Tevlt- Necmiye) de byle bildirmidir. (Mesnev)de yle buyurulmakdadr: Velyi, snrnda tut, hem de kork Allahdan, oklar yoldan sapd, bunda arlkdan. Ge oluyor, insanlar ne vakt uyanacak, Bu ifrat ve tefriti ne zemn anlayacak. Bu beden duvarnn altnda, ya hazne, ya da ylan, ejderh yuvas vardr yine.
Nis sresi, 159.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ehl-i kitbdan herbiri, lmnden evvel and olsun ona muhakkak mn edecekdir. O, kymet gnnde onlarn aleyhine hidlik edecekdir.)

AIKLAMA: Ehl-i kitbdan her biri, yan yehd ve hristiyanlardan herbiri, lmeden nce and olsun ona, yan s aleyhisselma mutlaka mn edecekdir. Yan, yehd hrete irtihli yaklap, lm ona gelince, melekler onun yzne ve arkasna vurur. s aleyhisselm, sana Peygamber olarak geldi. Sen ise, onu yalanladn, der. O kimse, teklf vakti kesildii iin, mnnn fide vermedii o vaktde mn eder. Yine melek, hristiyana, s aleyhisselm sana, Allahn kulu ve Resl olarak geldi. Sen ise, onun hakknda Allah ve Allahn olu diye iddi etdin. Bunun zerine o da, mnnn fide vermedii, o vaktde Allahn kulu olduuna mn eder. limler yle buyurdular: Bir yehd ve kitb ehli, ister yanarak, ister boularak yhud yksekden derek vey zerine duvar yklarak vey onu yrtc bir hayvan paralyarak yhud herhangi bir sretde olsun, s aleyhisselma mn etmeden lmez. Hatt ibni Abbsa radyallah anhm, evinden dp lse de byle midir, diye sorulduunda: Havada derken mn eder buyurdu. Yine denildi ki: Onlardan birinin vurulup, ba gvdesinden ayrlsa, ne olur diye sorulduunda, Diliyle yine mn eder cevbn verdi. 189

Bu yet-i kermede, onlarn mn etmelerinin fide vermedii zemndan nce, mnda acele etmeye tevk vardr. Ayrca burada bir eid tehdd de vardr. Baz limler bu yet-i kermeye yle man vermilerdir: s aleyhisselm gkden indiinde mevcd kitb ehlinden herbiri, s aleyhisselma muhakkak mn eder. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: Ben s aleyhisselma dah lykm. nki, benimle onun arasnda bir Peygamber yokdur. Onun size dil bir hkem olmas yakndr. Onu grdnzde tanyn. Orta boylu, krmzya alan beyzdr. Islaklk dokunmam olsa da, sanki bandan su damlar. Domuzu ldrr. kiyi dker. Ha krar. Kayay giderir. Allah tel onun zemnnda, mslimnlar mstesn, dier btn milletleri yok edinceye ve yalnz lemlerin Rabbi olan Allah telya mn edilip, ibdet yaplncaya kadar, islmiyyet iin harb eder. Allah tel, onun zemnnda, kr, yalanc ve sapk olan deccal helk eder. Nihyet, ehl-i kitbdan herbiri s aleyhisselm inince ona mn eder. Onun zemnnda huzr ve gven olur. yle ki, develerle aslanlar, srlarla kaplanlar, koyunlarla kurtlar bir arada otlar. Kk ocuklar, ylanlarla oynar. Fekat birbirlerine zarar vermezler. s aleyhisselm, yeryznde krk sene kalr. Sonra veft eder. Mslimnlar, nemzn klp, defn ederler. Baka bir hads-i erfde de yle buyurulur: (bhesiz Mesh gelecekdir. Ona ulaanlar, benden selm sylesin.) O, yan s aleyhisselm, onlarn, yan ehl-i kitbn aleyhine hidlik edecekdir. Yehdler hakknda yalanladklarna, hristiyanlar hakknda da kendisine Allahn olu dediklerine dir hidlik yapacakdr.
Nis sresi, 160 ve 161.ci yet-i kermelerinde buyuruluyor ki, (Yehdlerin byk zulm, ok kimseyi Allah yolundan evirmeleri, men etdikleri hlde fiz almalar, btl (harm yollar) ile insanlarn mallarn yimeleri yznden, (dah nce) kendilerine hall klnm (bir ksm) temiz ve ho eyleri onlara harm kldk. Ve onlardan kfir olanlara ac bir azb hzrladk.)

AIKLAMA: Yehdlerin byk zulm, yan yehdlerden meydna gelen ve benzeri grlmeyen byk bir zulm, ok kimseyi Allah yolundan, Allah telnn dni olan islmiyyetden evirmeleri, men edildikleri hlde, fiz almalar, fiz bize harm klnd gibi, onlara da harm klnmd. Btl, rvet ve dier harm yollar ile insanlarn mallarn yimeleri yznden, onlarn iddi etdikleri gibi, baka bir sebebden dolay deil, dah nce kendilerine ve onlardan ncekilere hall klnm bir ksm te 190

miz ve ho eyleri, onlara, cez olarak harm kldk. Onlar, bu zikr edilen gnhlardan birini iledikce, deve eti, st ve i ya gibi, dah nce onlara ve kendilerinden ncekilere hall klnm olan temiz ve ho eylerden bir ksm cez olarak onlara harm klnd. (Tevlt- necmiyye)de yle ho bir incelik gemekdedir: Allah tel yehdler iin, (Hall ve temiz eyleri harm kldk) buyururken, biz mslimnlar iin: (Temiz ve ho eyleri hall klar) buyurdu. Yine Allah telnn hall ve temiz olarak verdii rzkdan yiyiniz buyurdu. Gnhlarmz sebebiyle bize hibir eyi harm klmad. Allah tel bu yet-i kermede, harm klmak ile ac azb bir araya zikr etdiinden, temiz ve ho eylerin harm klnmasndan bizi emn kld gibi, hretde de ackl azbdan emn klmasn dileriz. ret ehli buyurdu ki: Gnh ilemek, mubhlarn harm klnmasn cb etdirir. Ben derim ki, mubhlar kullanmakda arya kamak da mnctdan mahrm olmaya sebeb olur. Tevlt- necmiyyenin sz burada sona erdi. eyh Sad rahmetullahi aleyh yle buyurdu: Gnlnn her istediinin peine koma, bedene imkn vermek, gnl nrunu sndrr. Ve onlardan kfir olanlara, tevbe etmeyip, kfrde srr edenlere, elemi kalblere ulaan ok ac bir azb hzrladk. Onlar dnyda hall ve temiz eylerin harm klnmas cezsn tatdklar gibi, hretde de elemi kalblere ulaan ac bir azb tadacaklar.
Nis sresi, 162.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Fekat onlardan, ilmde rsih (derinlemi) olanlar ve mminler sana indirilene ve senden nce indirilene mn ederler. (Onlar) nemz dosdoru klanlar, zekt verenler, Allaha ve hret gnne inananlardr. te onlara byk mkft vereceiz.)

AIKLAMA: Fekat onlardan ilmde rsih, yan derinlemi olanlar, Abdllah bin Selm ve arkadalar gibi tevbe edenlerdir. Onlara, ilmde rsih olanlar, buyurulmas, onlarn ilme devm etmeleri ve kendilerini temmen ona verdikleri, bhelerin onlar sarsamamas ve sapdramamas sebebiyledir. Ehl-i kitbn dnda, muhcir ve ensrdan meydna gelen mminler, sana indirilene ve senden nce indirilene mn ederler. (Tevlt- necmiyye)de bu yet-i kermeyi aklarken, yle buyurulmakdadr: Abdllah bin Selm radyallah anh, Tevrt limiydi. Tevrtda Peygamber efendimizin sfatlarn okumudu. lmde rsih idi, derinlemidi. Kret ilminin yannda, mrifet ilmini de biliyordu. Reslullahn yzn grdm zemn, yalanc birinin yz olmadn anla 191

dm deyip, mn etdi. Dier yehd din adamlar, Tevrtda Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem sfatn okumu olsalar da, ilmde rsih olmadklarndan, Reslullah grnce tanmadlar ve onu inkr etdiler. Tevlt- necmiyyenin yazs burada sona erdi. erfler hakknda ne gzel sylenmi: Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem evld iin bir nin yapdlar, Hlbuki nin mehr olmyann ndr. Asl yzlerindeki nbvvet nru, Kyfetlerindeki yeil eride ihtiyc brakmaz. Onlar, nemz dosdoru klanlar, zekt verenler, Allah telya ve hret gnne inananlardr. yet-i kermede, Peygamberlere ve kitblara mn nce zikr edildi. nki, yetde Peygamberlere ve kitblara inananlar murddr. te onlara byk bir mkft vereceiz. Yan, mn edip, yalnz Allah iin slih amel yapdklarndan dolay onlara Cennetde bol sevb vereceiz. Be vakt nemz klmak, en fazletli amellerdendir. Hads-i erfde yle buyuruldu: Nerede ve ne zemn olursa olsun, sizden birisi, be vakt nemz klmaya devm ederse, kymetde srat nce geenler zmresinin evvelinde parlyan imek gibi geer. Yz ayn ondrd gibi (parlak) olur. Nemzlara devm etdii her gece ve gndz iin ona bir ehd sevb vardr. sresi, 171.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ey ehl-i kitb! Dninizde ar gitmeyin. Allah tel hakknda hakdan bakasn sylemeyin. Mesh, Meryem olu s, ancak Allahn resl, Meryeme uladrd kelimesi ve Allahdan (Allah tel tarafndan gelen) bir rhdur. Artk, Allah telya ve Peygamberlerine mn edin ve Allah dr demeyin. Sizin iin hayrl olmak zere bundan vazgein. Allah tel ancak bir tek lhdr. O, ocuu olmakdan mnezzehdir. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur. Allah tel vekl olarak yeter.) AILAMA: Ey ehl-i kitb! Burada hitb, yalnz hristiyanlaradr. s aleyhisselmn nn ykseltmekde ar giderek, Onun ilhln iddi ederek, dninizde haddi amayn. Bil ki, dinde ve mezhebde haddi amak ho grlmemidir. Nitekim, bu mmetden ok kimse, kendi mezheblerinde taknlk yapdlar. frkasndan, Gult- i, Emr-l-mminn Al bin Eb Tlib radyallah tel anh hakknda ileri giderek, onun ilh olduunu iddi etdiler. Yine, yetmiiki sapk frkadan Mutezile frkas da Allah tely tenzh ediyoruz derken, ar gidip, Onun sfatlarn inkr etdiler. Mebbihe frkas da, Allah telnn sfatlarnn bulunduunu syliyoruz derken, arya kap, 192
Nis

Allah tely cisme benzetdiler. Allah tel zlimlerin sylediklerinden mnezzehdir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem kendi hakknda ar gidilmesine mni olmak iin, yle buyurdu: (Hristiyanlar, Meryem olu s hakknda arla dd gibi, siz de benim hakkmda arla kamayn.) Yan hristiyanlarn s aleyhisselm medh ederken, ar gidip, dallete derek, o Allah telnn oludur, dedikleri gibi, siz de beni medhde arla kamayn. (Benim iin Allah telnn kulu ve Resldr deyin.) Bu hads-i erfde ve Ettehyytde kul lafznn Reslden nce zikr edilmesi, yehd ve hristiyanlar red etmek iindir. nki yehdler, zeyr aleyhisselm iin Allahn olu, hristiyanlar da, s aleyhisselm Allah telnn oludur, dediler. Biz mslimnlar ise, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem iin, o Allah telnn kulu ve Resldr, deriz. Arlk, asbiyyet sebebiyle olur. Asabiyyet nefsin kt sfatlarndandr. Nefs, yalnz ktl ve btl emr eder. Brak sen tatini ehvetperest kiinin, nki onun yn deiir her an iin. Allah tel hakknda hakdan bakasn sylemeyin. Yan, hull, birleme, e ve ocuk edinme gibi, Onun hakknda imknsz olan sfatlarla Allah tely vasflamayn. Bilkis Onu btn bunlardan tenzh edin, uzak tutun. Mesh, Meryem olu s, ancak Allah telnn Resldr. Meryeme uladrd kelimesi, Allah teldan, yan Onun tarafndan gelen bir rhdur. (Mesh) lafz, Sddk ve Frk gibi gzel lakblardandr. Asl brnice Meha olup, mubrek mansndadr. s kelimesi de kelimesinden arapcaladrlmdr. yet-i kermede Meryem olu diye zikr edilmesi, s aleyhisselmn Allah telnn olu olduu iddilarn red etmek iindir. Meryem, bide yan ibdet eden kadn mansnadr. smine uygun olarak ibdet eden bir kadn olmas mdiyle ona bu ism verilmidir. s aleyhisselm, Meryem olu s diye annesine nisbet edildii iin, kymet gnnde insanlar annelerine nisbet edilerek arlr. Defnden sonra telkn yaplmasn bildiren hads-i erf de bunu gstermekdedir. nki, telknde Ey falanca kadnn olu falan denir. nsanlarn bu eklde annelerine nisbet edilmesinde, Allah telnn kullarn setr etmesi vardr. s aleyhisselma Onun kelimesi buyurulmas, babasz, yalnz Allah telnn ol emriyle yaratld iindir. Her ne kadar btn varlklar 193

Allah telnn ol emri ile olduysa da, onlarnki vstalarla olmudur. Mesel, ol emrinin babalarn yaratlmasna tealluku, ocuklarn yaratlmasna teallukundan ncedir. s aleyhisselmn, hazret-i Meryeme intiklinde, ol emri, onun iin bir baba yaratlmasna tealluk etmeden, dorudan s aleyhisselmn yaratlmasna tealluk edince, s aleyhisselm meydna geldi, yaratld. te, s aleyhisselm, vstasz, dorudan Allah telnn ol emri ve kelimesiyle yaratld iin ona, Allah telnn hazret-i Meryeme uladrd kelimesi denildi. bhesiz Allah telnn nezdinde s aleyhisselmn yaratlma hussundaki durumu, dem aleyhisselmn durumu gibidir. Allah tel onu, yan dem aleyhisselmn cismini toprakdan yaratd. Sonra rhunu cismine, yan bedenine gnderdiinde ona ol dedi ve oluverdi. melindeki l-i mrn sresi, 59.cu yet-i kermesi de bunu gstermekdedir. s aleyhisselmn, yaratlma hussunda dem aleyhisselma benzetilmesi, o da babasz, ol emriyle (kelimesiyle) yaratld iindir. Hazret-i s, Cebrl aleyhisselmn, hazret-i Meryeme frmesiyle hsl olmudur. s aleyhisselm iin, (Ondan bir rhdur) buyurulmas, Allah tel tarafndan bir rhdur mansndadr. Yoksa hristiyanlarn iddi etdikleri gibi, Allah teldan bir paradr mansnda deildir. nki, Allah tel hakknda paralara ayrlma ve blnme muhldir, imknszdr. Rivyet edildiine gre, Hrn Redin hristiyan bir doktoru vard. ok yakklyd. Gyet edebli ve sultnlarn yannda olmaya lyk zelliklere shibdi. Hrn Red onun mslimn olmasn ok arz ediyordu. Fekat o bir drl kabl etmiyordu. Hrn Red bir gn, yet mslimn olursa, her istediini yerine getireceini vad etdi. O yine mslimn olmak istemedi. Ona, niin mslimn olmuyorsun? diye sordu. Doktor, Sizin kitbnzda s aleyhisselmn Allah teldan bir para olduuna, dolaysyle hristiyanlkda kalmama sebeb olan bir dell var dedi. Hrn Red, o dellin ne olduunu sordu. O da (Meryeme uladrd kelimesi ve Ondan bir rhdur) melindeki yet-i kermeyi okudu. Bununla, s aleyhisselmn Allahn bir paras olduunu anlatmak istiyordu. Hrn Redin buna can skld ve limleri toplad. Fekat onlarn arasnda doktora cevb verebilecek kimse kmamd. Nihyet ona, Horasandan bir hac kfilesinin geldii, ilerinde Al bin Hseyn Vkd adnda bir limin bulunduu, onun Kurn- kerm ilmlerini ok iyi bildiini haber verdiler. Hrn Red onu davet etdi ve hristiyan doktorla bir araya getirdi. Doktor ayn eyi o lime sordu. O lim yle dedi: Ey mminlerin emri! Allah tel, ilm-i ezelsi ile, bu habsin, bu sli senin meclisinde bana soracan bilmekdedir. Allah telnn kitbnda mutlak bunun cevb vardr. Fekat u nda htrma gelmiyor. Allah telya yemn ederim ki, bu slin cevbn buluncaya kadar yimeyeceim ve imiyeceim. nallah bunun cevbn bulacam. Sonra karanlk bir eve girip, kapsn kapatd. Kurn- kermi okumaya koyuldu. Csiye sresindeki, (O, gklerde ve 194

yerde kendisinden olan hereyi size boyun edirmidir.) melindeki 13.c yet-i kermeye gelince, btn gcyle bararak, Kapy an, cevb buldum dedi. Kapy adlar. Gen doktoru arp, Hrn Redin huzrunda bu yet-i kermeyi ona okudu. Ondan bir rhdur yet-i kermesinin mans, s aleyhisselmn Allah teldan bir paradr, demek olsayd, Gklerde ve yerde olan hereyin de Ondan bir para olmas gerekirdi. Bu cevb zerine doktor, iddisndan vaz geip, mslimn oldu. Hrn Red bu duruma ok sevinip, o lime pek ok ikrm ve ihsnda bulundu. Al bin Hseyn Vkid memleketi olan Merve dnnce, (Kitb-n-nezir Fil-Kurn) adnda ok kymetli bir eser yazd. Denildi ki, (Ondan rhdur)un mans, dier rh shibleri gibi, Allah tel tarafndan bir rh shibidir, demekdir. Ancak, Allah telnn onun rhunu (Ondan bir rhdur) diye kendisine nisbet etmesi, s aleyhisselmn erefini ve stnln gstermek iindir. Baz limler de, rhdan murdn, Cebrl aleyhisselmn hazret-i Meryeme fledii hava olduunu sylemidir. Bu hava, hazret-i Meryemin karnna girmi ve Allah telnn izniyle hmile kalmdr. te bu hava, bir ad da rh olan Cebrl aleyhisselmdan kd iin, Allah tel ona rh buyurdu. Allah tel, Ondan -yan Allahdan- bir rhdur diye, Cebrl aleyhisselmn frmesini kendisine nisbet etdi. nki Onun flemesi, Allah telnn izniyle olmudur. Ubey bin Kab radyallah tel anh yle buyurdu: Allah tel misk (sz almak) iin, rhlar dem aleyhisselmn belinden kard. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? diye sordu. Hepsi Evet dedi. Sonra onlar, dem aleyhisselmn beline ide etdi. Fekat s aleyhisselmn rhunu, onu yaratmay diledii vakte kadar kendi nezdinde tutdu. Sonra bu rhu hazret-i Meryeme gnderdi. O rh, hazret-i Meryeme intikl etdi. Ondan s aleyhisselm oldu. Denildi ki, hazret-i s, hazret-i Meryemde Cebrl aleyhisselmn flemesinden yaratlmdr. Sdece birinden deil. Muhakkik limlere gre en doru olan budur. Yine, s aleyhisselmn Cebrl aleyhisselmn fledii esnda doduu da sylenmidir. Baz limler de s aleyhisselm, sekiz aydan sonra tam vaktinin dolmasyla domudur, demekdedir. En doru olan birincisidir. (Tevlt- necmiyye)de yle denilmekdedir: Rhun dier eylere stnl, s aleyhisselm gibi, onun da bir vsta olmadan ol emriyle yaratlmasndandr. s aleyhisselm da, rh gibi ol emriyle yaratlnca, ona da rh denmidir. Yine, rh l cismlere frlnce, onlar diriltdii gibi, s aleyhisselm da Allah telnn izniyle, lleri diriltiyor, anadan doma krleri 195

ve abralar iyilediriyor, ku eklinde yapd amura frdnde, o amurdan yapd sret ku oluyordu. Bil ki, Allah telnn kelimesinden olan bu rhn istidt, insann yaratlnda yerledirilmi ve Allah telnn ol emriyle yaratlmdr. Allah tel bu cevheri yan bu rhn istidd s aleyhisselmda, onun bu cevheri, meydna karmak iin, bir uramas ve gayreti olmadan, kaynandan karmdr. nki s aleyhisselmn rhu, bizim rhlarmz gibi, babalarn sulblerine ve analarn rahmlerine yerledirmedi. Onun cevheri kendi cisminin menbanda zuhr etdi. Bir babann beeriyyeti ile gizlemedi. Hlbuki bizim cevherimiz, dem aleyhisselma kadar, babalarmzn beeriyyeti ile cismimizin madeninde gizlidir. s aleyhisselmn rh cevherinin nrlarnn zuhrundan dolay, Allah tel onun ocukluunun balangcnda, onda eidli mucizeler izhr etdi. Biz ise, bu rh cevheri cismn madenden karmak iin, bu ilmin std olan, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem emrlerine ve yasaklarna uyarak, baba ve annelerimizin beer olmalarndan kaynaklanan beer sfatlar bedenimizden atmaya muhtcz. Nitekim Allah tel, Har sresi 7.ci yetinde, (Reslullahn size emr etdiklerini yapn, nehy etdiklerinden saknn) buyurmudur. Rh cevheri, beeriyyet madeninden kurtulan kimse, kendi vaktinin ss olur. Allah tel onun nefesleriyle, l kalbleri diriltir. Sar kulaklar ve kr gzleri onunla aar. mmeti arasnda bir Peygamber aleyhisselm ne ise, o da kavmi arasnda yledir. (Mesnev)de yle buyurulmakdadr: s aleyhisselm konudu beikdeyken, bizim primiz oldu, hem dah bymeden. Pr, akl pr olandr ey gen bunu iyi bil, yoksa prlik, badaki beyzlk deildir. Prinden bakasna gvenme hibir zemn, Zr Hak teldr ona yardmc olan. Prin elini tut ki, sana hikmet syliye, bilir, haberdr olur, o, Allahn izniyle. Bil ki, fleyen Cibrl aleyhisselm olunca, s aleyhisselmn rhnler sretinde olmas gerekirdi denirse, cevb olarak yle deriz: Cebrl aleyhisselm, hazret-i Meryeme insan sretinde grnd. Annesi, insand. Bundan dolay s aleyhisselm insan sretinde olup, rhnler sretinde olmad. Yine Cebrl aleyhisselm fleme srasnda insan sretine girdi. Zr insan sreti en kmil sretdir. Bu sebeble Cebrl aleyhisselm, Reslullaha geldiinde, Dhyenin radyallah anh sretinde gelirdi. 196

Berberlik zemnnda, annenin grd ve hayl etdii sretin ocuun sretinde byk bir tesri vardr. Hatt nakl edildiine gre, bir kadn, bir ocuk dourdu. Yz insan yz, bedeni yland. Sebebi sorulduunda, kadn berberlik srasnda bir ylan grdn syledi. Yine iitildi ki, kbt bir kadnn, drt gzl, iki aya ay aya gibi, bir ocuu oldu. nki berberlik srasnda orada bulunan iki ayya bakmd. Allah telnn, bedenleri diledii eklde yaratmasnda srlar vardr. O hereye kdirdir. (Hallir-rmz) kitbnda da byle bildirilmekdedir. Allaha, ilhln Ona mahss olduuna ve btn Peygamberlerine mn edin. Onlar Peygamberlikle vasflandrnz. Bir ksmn ilhlkla vasflandrarak, Peygamberlik vasflarndan karmayn. Yan s aleyhisselm, Allah telnn Peygamberlerindendir. Dier Peygamberlere mn etdiiniz gibi, ona mn edin. Onu ilh yapmayn. lh (Allah, Mesh ve Meryem) olmak zere dr demeyin. Bu yet-i kermenin mansnn byle olduunu, (Allah teldan baka, beni ve vlidemi ilh edinin diye sen mi syledin) melindeki yet-i kerme gstermekdedir. Eer hristiyanlarn Allah, uknumdur. Baba uknumu, oul uknumu ve Rh-l kuds uknumu dedikleri doru ise, yet-i kermenin mans, Allah dr, demeyindir. Onlar baba uknumu ile, zt, yhud, varl, ikinci ile ilmi, nc ile hayt kasd etmekdedirler. Sizin iin hayrl olmak zere, bu szden, yan teslsden vazgein. Yhud yet-i kermenin mans, teslsi sylemekden vazgeip, sizin iin hayrl olana gelin demekdir. Allah tel ancak bir tek ilhdr. O tek bir ztdr. lhlk Ona mahssdur. Her drl oklukdan mnezzehdir. O, ocuu olmakdan mnezzehdir. Yan, Onu, ocuu olmakdan tenzh ederim. Vey Onu ocuu olmakdan tenzh ediniz. Allah telnn ocuu olduu takdrde, Onun bir benzerinin bulunduu, dolaysyla onun fn olduu akla gelir. nki, ocuk shibi olmak, neslini yok olmakdan korumak iindir. Bundan dolay, melekler ve Cennetde bulunanlar ocuk shibi olmazlar. Ebed kalmak iin yaratlanlar benzerleri olmakla berber, ocuklar olmaynca, ezel olan ve benzeri olmakdan mnezzeh olan Allah telnn ocuk edinmesi elbette olmaz. (Mesnev)de yle buyurulmakdadr: Hak tel domad, dourmad, hem dah, babas ve ocuu yokdur, Onun vallhi. (Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur.) Bu yet-i kerme, Allah telnn, ocuu olmakdan mnezzeh olduunun sebebini bildirmekde ve bu huss tekid edilmekdedir. Yan, gklerde ve yerde ne var 197

sa Onundur. Hepsini yaratan, onlara mlik olan ve onlardan tasarruf shibi olan Odur. s aleyhisselm da dhil olmak zere hibir ey Onun mlknden kamaz. s aleyhisselmn Onun ocuu olduu nasl htra gelir? bni eyh Havasinde yle demekdedir: Allah tel, ocuk shibi olmakdan kendini tenzh etdii her yerde, gklerde ve yerde bulunan hereyi, yalnz kendisinin yaratdn ve mlk olduunu zikr eder. Bununla, btl ehlinin, Allahn olu dedikleri s aleyhisselmn da, gklerde ve yerde bulunanlar arasnda olduundan, onlar gibi onun da Allah telnn mahlku ve tasarrufu altnda olduuna iret edilmidir. yleyse, yaratan ile yaratd [Hlk ile mahlk], mlik ile, mlik olunan ey arasnda benzerlik dnlemez. Hl byleyken, s aleyhisselmn, Allah telnn ocuu olduu ve Allah telnn zevcesinin bulunduu nasl dnlebilir? (Vekl olarak Allah tel yeter.) Herkes ilerini ona havle eder. O lemlerden mstagndir. Onun hibir eye ihtiyc yokdur. Allah tel hakknda ocuk edinmek nasl dnlebilir? nki, ocuk edinmek, muhtc ve ciz kimselere id bir zellikdir. Bunlar, ilerini idrede, kendilerinden sonra gelip, yerlerine geecek ve kendilerine yardmc olacak kimselere muhtcdrlar. yet-i kerme, tevhde dellet etmekdedir. Varlna hiddir ne varsa u haytda, ancak Hak teldr, tek ilh kintda. Ehl-i tevhdin maksad, en yksek maksaddr. Cennetlerin tesindedir. Onlarn maksad, Allah telnn rzsdr. Hibir nimet onlarn zevkine denk olmaz. Hikye olundu ki: Sukker baba denilen bir vel, bazan gnlerce, istigrak hlinde kalyordu. Hatt onun ldn zan edip, cenze hzrl yapyorlard. Bir gn kendine gelip, hanmn boamay ve ocuklarn terk etmeyi istedi ve: Melekt leminde rhlarla birlikde Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem meclisinde idim. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem (Sizin ilhnz, tek bir ilhdr) (Bekara: 163) melindeki yet-i kermeyi tefsr ediyor, tevhdin mertebelerini anlatyordu. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem bir krs zerinde bulunuyordu. Krsnin ayaklar drt mertebeye gre olan drt nrdand. Bunlar tabat mertebesinde siyh nr, nefs mertebesinde krmz nr, rh mertebesinde yeil nr, sr mertebesinde beyz nrdan idiler. Arda benim hakkmda: Skker babay gnderin. nki ocuklar alyorlar denildi. Bundan dolay onlarn hepsini terk etmek istiyorum, dedi. ocuklar ona yalvarp, bir dah byle yapmyacaklarna (alamyacaklarna) yemn etdiler. O da onlar terk etmekden vaz gedi. Ona, Skker baba denilmesi, istiyen herkese eker vermesiydi. Hatt onu denemek iin, hamam 198

da ondan eker istediler. Ayayla hamamn bir mermerine vurup, aln dedi. Bir de bakdlar ki, o mermer eker olmu. Orada bulunanlar onun evliy bir zt olduunu anlayp, hakknda bheleri kalmad. ftde hazretleri buyurdu ki: Melekt lemi yukarda deildir. Bilkis, mlk ve melekt burada yannzdadr. nki, Allah tel zemndan, mekndan, gitmekden ve geri dnmekden mnezzehdir. Her nerede olsanz, sizinle berberdir. Slikin yle bir mertebesi vardr ki, o mertebede Allah telya bakar. Bu mertebeye, miyyet mertebesi denir. Sonra tam fen mertebesine ulap, varl ortadan kalknca, buna cem makm denir. Bu makmda slik, Allah teldan baka hibir eyi grmez. Kendisini nr kaplyann karanl grmedii gibi olur. Nitekim, gnee bakan da bakasn grmez. Burada anlatlan, Allah tely grmenin, ba gzyle ve cismleri grmek gibi olmaddr. Bilkis Peygamberlerin salevtullahi aleyhim ecman ve kmil evliynn ve limlerin bildirdikleri gibi olur. Muvahhid (ehl-i tevhd) gerekden muvahhid ise, tevhd, onu, melekt, cebert ve lhut lemine kavudurur. Yan muvahhid ikilikden, varla, cism ve rhlara ballkdan kurtulur. te o esnda, (Ancak Allah tek bir ilh)dr melindeki yet-i kermenin srrna erer. Allahm! Bizi kavuanlardan eyle! sresi, 172.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Mesh de, mukarreb melekler de, Allah telnn kulu olmakdan asl kanmazlar. Kim Allaha ibdetden kanr ve kibrlenirse, Allah tel onlarn hepsini (kymet gn) huzruna toplyacakdr.) AIKLAMA: Mesh de, mukarreb melekler de, Allah telnn kulu olmakdan kanmazlar. nki, Allah telya kul olmak, iftihr olunacak bir erefdir. Bilkis, Allah teldan bakasna kul olmakdan kanlr. Ondan bakasna kullukda zillet vardr. Rivyet olunduuna gre, hristiyan olan Necrn heyeti Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem huzruna geldiklerinde, Niin bizim shibimizi ayblyorsun dediler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem onlara, Shibiniz kim diye sordu. s aleyhisselmdr dediler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Onun hakknda ne dedim buyurdu. Onun Allahn kulu olduunu sylyorsun dediler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, Onun Allah telya kul olmas r ve ayb deildir buyurdu. Onlar, Hyr, onun iin rdr (ayb ve kusrdur), dediler. Bunun zerine bu yet-i kerme nzil oldu. [Necrndan gelen heyet ile alkal olarak, (Sedet-i Ebediyye) 369.cu sahfeye baknz!] yet-i kermede zikr edilen melekler, arn etrfndaki melekler olup, Cebrl, Mikil ve srfil ve onlarn mertebelerinde olan Kerbiyyn melekleridir. 199
Nis

Kim Allaha ibdetden, yan Ona tatden, kanr ve kibrlenirse, Allah tel kymet gn onlarn hepsini, yan kanan, kibrleneni, ikrr ve itat edenleri huzruna toplyacak ve amellerine gre mumele edecekdir. Nis sresi, 173.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (mn edip, slih amel ileyenlere Allah tel mkftlarn tam olarak verecek, hem de fadl ve kereminden fazlasn da ihsn edecekdir. (Allah telya ibdetden) kanan ve kibrlenenlere gelince, Allah, onlar ac bir azbla cezlandracakdr. Onlar kendileri iin Allah teldan baka ne bir dost, ne de bir yardmc bulamazlar.)

AIKLAMA: mn edip, amel-i slih yapanlara, Allah tel, hibir ey eksiltmeden mkftlarn, yan amellerinin sevbn tam olarak verecekdir. Onlara fadl ve kereminden, hak etdikleri mkftdan kat kat fazlasn verecek, Cennetde hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii, hi kimsenin htrna ve hayline gelmiyen nimetleri ihsn edecekdir. Allah telya ibdetden kanan ve kibrlenenlere gelince, bu kanmalar ve kibrlenmeleri sebebiyle, onlara anlatlamyacak derecede ac bir azbla, azb edecekdir. Onlar kendileri iin, Allahdan baka ilerini yapacak ve menfeatlerini salyacak ne bir dost, ne de onlar Allah telnn azbndan kurtaracak bir yardmc bulamazlar. (Tevlt- necmiyye) kitbnda, (Mukarreb melekler de, kanmazlar) yet-i kermesini tefsr ederken, yle buyurulmakdadr: Allah tel bu yet-i kermede, melekleri, s aleyhisselmdan stn olduklar iin zikr etmedi. Onlar burada zikr etmesi, hristiyanlarn Mesh Allah telnn oludur dedikleri gibi, bir ksm kfirlerin (Melekler, Allahn kzlardr) dedikleri iin zikr etdi. Nitekim baka bir yet-i kermede, (Erkek sizin de, dii Onun mu? O takdrde bu insfszca bir taksmdir.) (Necm: 21-22) buyurdu. Bilkis Allah tel erkei nce zikr etmekle, meleklerden stn tutdu. nki, s aleyhisselm oul olarak, melekler ise kz olarak kendisine nisbet edilmilerdir. Sonra, erkek kadndan stn ve ondan nde bir mevkie shibdir. Nitekim Allah tel Nis sresi, 11.ci yetinde, (Erkee, iki kadnn pay mikdr vardr) buyuruyor. Allah tel burada erkei diiden ne alp, ona iki, kadna bir pay tayn etmidir. Erkein kadna stnl olduu gibi, Meshin de meleklere stnl vardr. Hatt meleklerden stnl, erkein kadnlara stnlnden dah bykdr. Cbirin radyallah anh bildirdii sahh hads-i erf bunu gstermekdedir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Allah tel dem ve zrriyyetini yaratnca, melekler: Y Rabb! Onlar, yir, ier, evlenir, biner yaratdn. yleyse dnyy onlara, hreti bize ver. dediler. Allah tel buyurdu ki: Yed-i kudretimle yaratp, kendisine rh verdiimi, ol dememle oluveren gibi yapmam. kisini bir tutmam.) 200

Ben derim ki: s aleyhisselmn meleklerden stnln gsteren delllerden biri de, anne tarafndan dem aleyhisselmn zrriyyetinden olduu iin, dem aleyhisselmda bulunan eref ile Allah telnn ol emriyle yaratldndan, [melekler de yle yaratlmdr] melekler iin olan eref de kendisinde toplanmdr. O hlde, s aleyhisselm, dem aleyhisselmda bulunan erefe de shib olduu iin, meleklerde bulunmayan bir stnle de shibdir. Bunu iyi anla. (Tevlt) kitbnn sz burada temm oldu. Bil ki, Allah telya ibdetden en byk kanma, irk ve Onu tevhdden yz evirmekdir. Nitekim amellerin asl, tevhd ve mndr. Kibr ise, gnhlarn en byklerindendir. Bu sebeble kibr baz hads-i erflerde mnn zdd olarak bildirilmidir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Kalbinde hardal dnesi arlnca kibr bulunan Cennete giremez. Kalbinde zerre arlnca mn olan Cehenneme girmez.) Sad irz kuddise sirruh buyurdu ki: Sendeki ehvet ve hrs, sonra hased ve kibr, sanki damarnda kan, bedende can gibidir. Hepsi sana dmandr, kuvvetlenirse bunlar, senin hkmnden kp, sana ba kaldrrlar. Hikye olunduuna gre, bir kd (hkim), bir gn Byezd-i Bistm hazretlerinin huzruna gelerek, Senin bildiini biz de biliyoruz. Fekat bizim szmz insanlara tesr etmiyor dedi. Bunun zerine, Byezd-i Bistm hazretleri ona yle dedi: Bir mikdr ceviz al. Bir kaba koyarak onu boynuna as. Memleketde dolaarak yksek sesle: Kim bana tokat atarsa, ona bir ceviz vereceim diye bar ve ceviz bitinceye kadar byle yap. Bunu yaparsan, sznn, nashatnn tesr etdiini grrsn. Kd, Estagfirullah dedi. Byezd-i Bistm hazretleri: Gnh iledin. nki, seni nefsindeki kibrden kurtaracak eyler syliyorum. Sen ise bundan dolay estagfirullah diyorsun dedi. ey Sad hazretleri yine yle buyurdu: Kimin ucb ve kibr, kalbinde varsa eer, hakk ve hakkati sanma ki kabl eder. Halk bkknlk gsterir, bylelerin ilminden, sklrlar hem onun t ve nashatinden. Gkden yamur yasa da bir tan zerine, onda bitki nmna hibir ey bitmez yine. Akll kimsenin mtevzi olmas gerekir. Ykseklik tevzudadr. Tevzu ise, en fazletli ibdetlerdendir. 201

 Nis sresi, 174.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ey insanlar! bhesiz size Rabbinizden bir burhn geldi. Ve size apak bir nr indirdik.)

AIKLAMA: Allah tel btn mkelleflere hitben yle buyurdu: (Ey insanlar! bhesiz size Rabbinizden burhn mucizeler geldi). Ve size Reslullah sallallah aleyhi ve sellem vstasyla apak bir nr, yan Kurn- kermi indirdik. Yan, size, akl ve nakl delller geldi. Sizin iin hi bir zr ve behne kalmamdr. Burhn, maksad isbt iin getirilen delle denir. Kurn- kerme nr denilmesi, mn nrunun kalblere gelmesine sebeb olduundan ve cismler, aydnlkla grld gibi, dnin hkmleri de Kurn- kerm vstasyla bilindiinden dolaydr.
Nis sresi, 175.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Allah telya mn edip, Ona smsk sarlanlara (nefse tbi olmakdan ve eytnn aldatmasndan Ona snanlara) gelince, Allah tel onlar kendi katndan bir rahmet ve fadla (ltfa) koyacak, onlar kendine giden doru bir yola kavuduracakdr.)

AIKLAMA: Kendilerine gelen burhn (dell) gereince, Allah telya mn edip, Ona smsk sarlanlara, nefs-i emmreye uymakdan ve eytnn aldatmalarndan, Ona snanlara gelince, Allah onlar kendi katndan bir rahmete, mn ve amelleri karlnda, vcib bir hakk demek iin deil, rahmetiyle takdr etdii bir sevba ve buna ilveten gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii, kimsenin akl ve hayl edemedii fadla ltfa koyacak, onlar kendine giden doru bir yola kavuduracakdr. Bu yol, dnyda islm dnidir ve hretde, Cennet yoludur. Allah tel her Peygambere, mmetine gstermesi iin bir dell (mucize) verdi. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem ise, kendisini de dell yapmdr. Dier Peygamberlerin dellleri, kendilerinin dnda idi. Ms aleyhisselmn delli, assnda ve oniki pnrn fkrd tada idi. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem bizzat kendisi, dell idi. Onun gzleri delldi. O buyurdu ki: (Benden nce rk ve secdeye gitmeyin. Zr ben sizi nden grdm gibi, arkamdan da grrm.) Grmesinin delli, (Gz grdnden sapmad ve onu amad) melindeki Necm sresi 17.ci yet-i kermesidir. Burnunun delli, (Ben Rahmnn nefesini Yemen tarafndan almakdaym) hads-i erfidir. 202

Dilinin mucizesi, (O kendinden birey sylemez. Onun syledii ancak Allah telnn vahyidir) yet-i kermesidir. Onun sallallah aleyhi ve sellem tkr de delldir. Cbir radyallah anh yle anlatr: Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Hendek gazsnda, (Ben gelinceye kadar hamurunuzu ekmek yapmayn. Tencerelerinizi ocakdan indirmeyin) buyurdu. Nihyet terf etdiklerinde hamura mubrek aznn suyundan koydu. Hamur bereketlendi. Sonra tencereye de mubrek aznn suyundan koydu. O da bereketlendi. Cbir radyallah anh Allah telya yemn ederek yle dedi: Bin kiiydiler. Hepsi yiyip gitmesine ramen, tenceremiz hi birey eksilmeden kaynyor, hamurumuzda da hibir azalma olmadan ekmek yaplyordu. Mubrek tkrnn mucize olduunun dier bir delli udur. Hayber muhrebesinde Alnin kerremallah vecheh gz aryordu. Peygamber efendimiz onun gzne mubrek tkrn srd. Allah telnn izniyle gz iyiledi. Mubrek elinin mucize olmasnn delli, (Atdnda sen atmadn. Lkin Allah tel atd) melindeki Enfl sresi 17.ci yet-i kermesi ve elinde talarn tesbh etmesidir. Attr rahmetullahi aleyh yle buyurdu: O, zerreleri bile ard, etdi davet, talar, onun avucunda sylyordu ehdet. Mubrek parmann mucizesi, parmayla aya iret etdiinde, ikiye blnmesidir. Hatt Hira da, ikisinin arasnda grld. O iret edince, ay blnd ikiye, batmken, kd gne, onun fermn ile. Parmaklar arasnn mucizesi: Parmaklar arasndan su kp, byk bir kalabaln ondan kanncaya kadar imesi ve ihtiyclar olan suyu da berberlerinde gtrmeleridir. Mubrek gsnn mucizesi: Nemz klarken mubrek gsnden kaynayan tencerenin fokurtusuna benziyen bir ses iitilmesidir. Kalbinin burhn, iki gz uyuduu hlde mubrek kalbi uyumazd. Allah tel, buyurdu ki: (Onun grdn kalb yalana karmad ve Biz senin gsn geniletmedik mi?) ve (Cebrl aleyhisselm, senin kalbine Kurn- kermi indirdi.) Byle delller, mucizeler okdur. Bunlarn en byklerinden biri, mirc hdisesidir. Hatt Kabe kavseyni geip, Ev edn makmna kavumudur. Yan Allah telya ok yakn olmudur. te bu da temmen Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem mubrek ztna mahss bir mucizedir. Ondan nce hibir Peygambere bunun benzeri verilmemidir. 203

O, dah nce mm olup, okuma, yazma bilmezdi. Vahy geldikden sonra, arablarn ve acemlerin en fashi oldu. Bundan dah kuvvetli, dah ak dell olabilir mi? Allah tel onu bu mmete, bir ikrm ve ihsn olarak verdi. Kim takld ile deil de, Allah telnn nruyla, hakk bir mnla mn ederse, inyet-i ilh onu ekip, sfatlar lemine gtrr. nki, rahmeti ve fadl Allah telnn sfatdr. Byle bir kulunu, Kurn- kermin nru ile ve Kurn- kermin ahlk ile yan onda bildirilen ahlk ile ahlklanmas sebebiyle kendine kavudurur. Slik, nefs-i emmreye uymakdan ve eytnn aldatmalarndan Allah telya snmakla, doru yola tbi olduundan, Allah telya kavuur. bhesiz kul, Kurn- kerme ve snnet-i seniyyeye uyarsa, bildirilen emrlere tbi olursa, Allah telnn fadlna kavuur ve btn ilerini Allah telya havle etme mertebesine kavuur. Bundan dolay Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurdu: (Allahm! Bir an ve ondan dah az olsun, beni bana brakma.) Byklerden biri yle buyurdu. Mridin mezhebi yokdur. Yan, btn mezheblerdeki en ar kavle yapr. fi ise, burnu kanadnda ve kan aldrnca abdest alr. nki, her ne kadar kendi mezhebinde kan abdesti bozmasa da, hanefde bozduundan, ona da uymu olmak iin abdest alr. Hanefde olsa, nikh ile almas ciz olan kadna eli deince abdest alr. [Hlbuki, abdesti bozulmamdr. Fekat dier mezhebe de uymas takvdr.] Kalbi nrlandrmak, yalnz zikr, ibdet ve marifet nrlaryla hsl olur. Hlis ibdet, keml zere yaplnca, kalbin nrlanmasna yardmc olur. Snnet-i seniyyeye uymak, ehvetin ve kt huylarn fenln gidererek kalbi parlatr. Tevhd, sedete gtren amellerin en stndr. Hads-i erfde buyuruldu ki: (Devml Allahn zikri ile dilleri slak olanlar, glerek Cennete girerler.) Yine bir hads-i erfde yle buyuruldu. (L ilhe illallah ehline, kabrlerinde ve nerlerinde yalnzlk yokdur. Sanki ben onlar sayh srasnda, kendilerinden topra silkelerken, Bizden hzn gideren Allah telya hamd olsun. bhesiz Rabbimiz ok magfiret edici ve ok nimetler verendir dediklerini gryorum.)

MDE SRES
Mide sresi, 17.ci yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (bhesiz Allah, Meryemin olu Meshdir diyenler, and olsun, kfir olmulardr. De ki, eer, Allah tel, Meryemin olu Meshi, annesini ve yeryznde bulunanlarn hepsini helk etmek (ldrmek, yok etmek) isterse, (Onun irde ve kudretinden) kim bir eye engel olabilir? Gklerin, yerin ve aralarndaki her eyin mlk (hkimiyyet ve te-

204

sarrufu) Allah telnndr. O, dilediini yaratr. Allah tel her eye kdirdir.) AIKLAMA: (bhesiz Allah, Meryemin olu Meshdir, bakas deil, diyenler, and olsun kfir olmudur). Bu yet-i kerme Necran hristiyanlar hakknda nzil olmudur (inmidir). Bunlar hristiyanlarn Yakbiyye kolundan olup, Allah telnn, belli bir insann bedenine vey rhuna hull edebileceini (girebileceini) syliyorlard. Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Onlar susdurmak iin, De ki, eer bu durum sizin iddi etdiiniz gibiyse, Allah tel, Meryem olu Meshi, annesini ve yeryznde bulunanlarn hepsini helk etmek isterse, Ondan, Onun kudretinden ve irdesinden, kim bir eye engel olabilir? Hi kimse engel olamaz. Bu yet-i kerme onlarn iddilarnn bozukluuna dell getirilmidir. yle ki, dier varlklar gibi, hazret-i s da sonradan yaratlmdr. Onlar gibi o da lecekdir. O hlde byle olan birinin ilh olmas dnlemez. Kendisinin ve bakasnn lmesine mni olamayan nasl ilh olur? yet-i kermede helk etmekden maksad, gazb etdii iin deil, mutlak ldrmek, yok etmekdir. s aleyhisselmn annesi hazret-i Meryem veft etdii hlde, helk farzedilenler arasnda zikr edilmesi, onlar kuvvetli bir eklde susdurmak ve many dah ok tekid iindir. Bu da, hazret-i Meryemin hlinin, helki farzedilen dierlerinin hline rnek yaplmak sretiyle ifde edilmidir. Sanki yle buyurulmudur: (De ki, Allah, Meryem olu Meshi, annesini ve yeryznde bulunanlarn hepsini helk etmek isterse, Ondan bir eye kim mni olabilir? Hlbuki Allah tel Onun annesini veft etdirmidir. Ona hi kimse mni olabildi mi? te ondan bakasnn hli de byledir. Onlar da helk etmek isterse, Ona kimse mni olamaz. Gklerin, yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn mlk, hkimiyyeti, tasarrufu, Allah telnndr. Yalnz gklerle yer arasndakiler deil, gklerde bulunan melekler, yerin ve denizin derinliklerindekiler de Onun mlkdr. yet-i kerme, varlklarn bir ksm olan yeryzndekilerin, Allah telnn mlk olduuna iret etdikden sonra, peinden hereyin tasarrufu ve hkmrnlnn Onun kudreti altnda olduunu kesin olarak belirtmekdedir. Yan, btn varlklarda mutlak hkmrnlk ve tasarrufun; var etmenin, yok etmenin, diriltmenin ve ldrmenin Allah telya mahss olduu, ne ortak ne de mstakil olarak Ondan bakasna id olmad ifde edilmekdedir. te, yet-i kermede nce, Allah teldan bakasnn ilh olam 205

yaca beyn edildi. Sonra, lhiyyetin, yan ilhln Allah telya mahss olduu ortaya kondu. O dilediini yaratr. O diledii eklde yaratr. Bazan yarataca eyi, onun bir asl olmadan yaratr. Gkleri ve yeri yaratmas byledir. Onlar dorudan yokdan var etmidir. Bazan bir asldan yaratmdr. Gklerin ve yerin arasnda bulunanlar yaratmas gibi. Bunlardan bazsn ayn cinsden olmyan asldan yaratr. dem aleyhisselmn ve bir ok canllarn yaratlmas byledir. Bazsn ayn cinsden olan asldan yaratr. Bu asl ya yalnz erkek olur. Hazret-i Havvann, dem aleyhisselmn sol kaburga kemiinden yaratlmas gibi. Yhud yalnz dii olur. Hazret-i snn hazret-i Meryemden yaratlmas gibi. Vey hem dii hem de erkein ikisinden yaratlr. Dier insanlarn, anne ve babadan meydna gelmesi byledir. Allah tel, herhangi bir mahlk arada vsta olmadan da yaratmdr. Btn varlklarn yaratlmas gibi. Bazan da arada baka bir varlk vsta olur. Kuun, s aleyhisselmn elinde, onun mucizesi olarak yaratlmas gibi. Yine, s aleyhisselmn lleri diriltmesi, anadan doma kr, baras hastasn ve bakalarn iyiledirmesi, hepsi Allah telya nisbet edilir. Yan Allah tel yaratd denir. Bunlar kendi elinde meydna gelen kimseye nisbet edilmez. O yaratd denmez. (Allah tel her eye kdirdir.) Bu yet-i kerme, nceki yet-i kermelerdeki manlar tekid etmekdedir. (Mesnev)de yle buyurulmakdadr: Hep onun eteine yap ki ey kahramn! nki O mnezzehdir zemndan ve mekndan. s Peygamber gibi hi yokdur ge kan, yokdur hem Krn gibi, yerin dibine batan. Y Rabb! Yksekleri istiyorum Senden hep, nki en aay, eblehler eder taleb. Ubde bin Smitden radyallah anh rivyet edilen bir hads-i erfde, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem yle buyurmakdadr: (Allah teldan baka ilh olmadna, Onun tek ilh ve orta bulunmadna, Muhammed aleyhisselmn Onun kulu ve Resl olduuna, s aleyhisselmn Onun kulu ve Resl ve Onun hazret-i Meryeme uladrd kelimesi ve Ondan bir rh olduuna, Cennetin ve Cehennemin hak olduuna ehdet edeni, inanan, (kfr ve irkden baka) hangi amel zere bulunursa bulunsun, Allah tel onu Cennete koyacakdr.) Hris el-Earnin rivyet etdii hads-i erfde de yle buyurulmakdadr: 206

bhesiz Allah tel Zekeriyy aleyhisselmn olu Yahy aleyhisselma be eyle amel etmesini, sril oullarna da onlarla amel etmelerini emr etmesini vahy etdi. Yahy aleyhisselm bunlar sriloullarna haber vermekde gecikince, s aleyhisselm ona gelip: Allah tel sana bu be eyle amel etmeni ve sril oullarna da onlarla amel etmelerini emr etmeni bildirmidi. Bunlar, ya sen onlara bildir. Ya ben bildireyim dedi. Yahy aleyhisselm: Ey kardeim! (Bunu) sen yapma. Benden nce bunlar sylersen, yere batrlarak (helk) edilmekden vey azba uramakdan korkarm dedi. Sonra, sril oullarn Beyt-i makdise toplad. Cmiin her taraf temmen doldu. Onlara yle dedi: Allah tel bana be eyi vahy etdi. Bunlarla amel etmemi ve sril oullarna da amel etmelerini emr etmemi bildirdi. Birincisi: Allah telya ortak komaynz. Allah telya ortak koann hli, u kimseye benzer. Bu ahs, hlis mal olan altn vey gmyle bir kle satn alr. Onu bir eve yerledirir. al, kazandn bana getir, der. Kle almaya balar. Fekat kazandn efendisine deil, bakasna verir. Hanginiz klesinin byle olmasna rz gsterir. te Allah tel sizi yaratd ve rzklandrd. yleyse Ona hibir eyi ortak komayn. kincisi: Nemz klarken (saa-sola) bakmayn. nki, Allah tel kulu nemz klarken yzn kbleden evirmedii mddetce, onun yzne nazar eder, bakar. ncs: Oruc tutunuz. Oruc tutan, bir cemiyyetin iinde kendisinde misk kesesi bulunan kimseye benzer. Herkes onun kokusundan fidelenmek ister. Oruc ise, Allah telann katnda misk kokusundan dah hodur. Drdncs: Sadaka veriniz. Sadaka verenin hli, dmann esr ald bir kimseye benzer. Onun elini boynuna balamlar. Boynunu vurmak iin onu yakladrrlar. Bu srada kendini kurtarmak iin, fidye versem kabl eder misiniz, demeye balar. Sonra az ok eline geeni verir ve kendini kurtarr. Beincisi: Allah tely ok zikr ediniz. Allah tely ok zikr eden, niden dman saldrsna urayan ve bu esnda rastlad salam bir kalaya kendini atan kimseye benzer. te kul da, en byk dman olan eytndan Allah tely zikr etmekle kurtulur. (Mesnev)de yle buyurulmakdadr: Hakk zikr etmek pkdr, gelince de pk olan, necset, eysn toplar gider o zemn. Kaar birbirlerinden zr zt olan eyler, sabh gne dounca karanlk sona erer. 207

Hak telnn ismi, bir az ile zikr edilse yet, ne kt az kalr ve ne de o necset. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdu ki: (Ben de size Allah telnn bana emr etdii be eyi emr ediyorum. (Bunlar): Dinlemek, tat, cihd, hicret ve cemat. Cematden bir kar ayrlan boynundan islm halkasn karm olur. Tevbe etmesi mstesn.)
Mide sresi, 18.ci yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (Yehdler ve hristiyanlar: Biz Allahn oullar ve sevdikleriyiz dediler. De ki: yleyse gnhlarnzdan dolay size niin azb ediyor? Bilkis siz Onun yaratdklarndan bir beersiniz. O, dilediini magfiret eder, dilediine azb eder. Gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin mlk (hkimiyyeti ve tasarrufu) Allahndr. Dn ancak Onadr.)

AIKLAMA: (Yehdler ve hristiyanlar, Biz Allahn oullar ve sevdikleriyiz dediler.) Yan yehdler, biz Allahn olu zeyr aleyhisselmn taraftrlaryz dediler. Hristiyanlar da, Biz Allahn olu Meshin taraftrlaryz dediler. Nitekim, sultnn akrablar da nrlerken, Biz sultnlarz derler. Yhud yet-i kermenin meli yledir: Oullar, babalar iin hangi mertebede ise, biz de Allah katnda yleyiz. Bizim Allah telya yaknlmz, olun babasna yaknl gibidir. Bizim Onu sevmemiz, ocuun babasn sevmesi gibidir. Allah telnn bize gazb, bir kimsenin ocuuna kzmas gibidir. Baba bir vakt ocuuna kzarsa, baka bir vaktde, ondan rz olur. Hlsa, onlar kendilerinin Allah telnn katnda, bakalarna gre, fazlet ve meziyyetlerinin olduunu iddi ediyorlard. te onlarn bu iddilar red edilip, Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem yle denildi: Onlar dellle susdurmak iin, (De ki: yleyse Allah tel gnhlarnzdan dolay size niin azb ediyor?) Eer iddinz doruysa, dnyda ldrlmek, esrlik ve sret deiiklii ile, hretde, sizin de itirf etdiiniz gibi buzaya tapdnz gnler saysnca, Allah tel size niin azb edecek. , sizin iddi etdiiniz gibi olsayd, yapdklarnz yapmaz ve bu iler banza gelmezdi. Siz iddi etdiiniz gibi deilsiniz. (Bilkis Allah telnn yaratdndan bir insansnz.) Sizin bakalarna stnlnz yokdur. Allah tel, yaratdklarndan, dilediini magfiret eder. Bunlar Allah telya ve Peygamberlerine mn edenlerdir. Dilediine azb eder). Bunlar da Allah tely ve Peygamberlerini inkr edenlerdir. (Gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin mlk, hkimiyyet ve tasarrufu, Allah telnndr). Bunlarn hepsi, Allah telnn mlkdr. Onun yaratdklardr. Onlarda diledii gibi tasarruf eder. Dilerse, yok eder, ldrr, mkft verir ve azb eder. Onlar o zan etdikleri eyleri na 208

sl iddi ederler. hretde, Dn ancak Onadr. Ne tek ve ne de ortak olarak bakasna deildir. yi, kt herkese ameline uygun karln verecekdir. Ona kimse engel olamaz. Seviyorum demekle, sevmek olmaz. Sevmenin almetleri vardr. ir ne gzel sylemi: Ey kii, sen Allah seviyorum diyorsun, hem de gnh ileyip, hep s oluyorsun. Sevgin doru olsayd, ederdin Ona tat, seven hep sevdiine eder kesin itat. Allah tel, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem getirdii erate, yan farzlara, hall ve harma, snnetlere aykr en ufak bir ey yapan sevmez. O yalnz emrine itat edeni ve yasaklardan kanan sever. nsanlar arasndaki stnlk, sret bakmndan deil, ilm, amel ve Allah telya yaknlk bakmndandr. Sad kuddise sirruh buyurdu ki: Yolun doru olmas gerek, dimdik boy deil, nki kfir de sret bakmndan bizim gibidir. nsanlar arasndaki fark, hretde ortaya kar. nki hret, cez ve mkft yeridir. Hlini ve sonunu dnp, vakt gemeden zhd ve tate rabet eden kimseye ne mutlu. (Mesnev)de yle buyuruldu: Eer meylini semya (ykseklere) doru grrsen, Hm kuu gibi sana ok devletler (nasbler) alr. Eer sfl eylere meyl varsa sende yet, bunun iin durmadan ala, inle feryd et. nki akl banda olanlar, nce alar, chillerse, sonradan balarn vururlar. yleyse gr sonunu sen iin t bandan, ki, kymet gnnde olmyasn hi pimn. Hikye: Bir adam, altnlarn tartmak iin bir kuyumcuya gelip, terz istedi. Kuyumcu, git benim eleim yok, dedi. Adam, benimli alay etme. Bana terzyi ver, dedi. Kuyumcu bu defa, benim sprgem yok, dedi. Bunun zerine o ahs, ey kuyumcu! Senden terz istiyorum. Sen bana gln eylerle cevb veriyorsun, dedi. Kuyumcu, byle sylememin sebebi, senin eli titreyen yal biri olmandr. Elin titredii iin, altnlar tartarken, elinden dalp, topraa der. Onlar toprakdan ayklaman iin elee ve sprgeye ihtiycn olur. te iin sonunu dndmden byle syledim, dedi. Badan iin sonunu grdm ben tam olarak, sen artk baka yere git yleyse, vesselm. 209

Bil ki, Allah telnn sevdikleri, Onun Evliysdr. Onlarn dereceleri ve mertebeleri farkldr. Bir ksm avm, bir ksm havas ve bir ksm ise ehasdr. Herbirinin muhabbetde belli bir mertebesi vardr. Bir kimse, Marf-i Kerhyi kuddise sirruh rysnda arn altnda grd. Allah tel meleklerine, bu kimdir, buyurdu. Melekler, y Rabb! Sen bilirsin, dediler. Allah tel, bu Marf-i Kerhdir. Bana olan muhabbetinden, sevgisinden dolay kendinden gedi. O yalnz bana kavumaya lykdr, buyurdu. Muhabbetin kemli, ancak nefsi tezkiye etdikden sonra hsl olur. nki nefs, Allah telnn gadabna urarsa, kendisi hakknda rahmet tam olmaz. O nefsin shibi, nefsinin arz ve istekleriyle perdeli olarak sever. Allahm! Bizi, Seni ok seven ve sevgisi doru olanlardan eyle! sresi, 19.cu yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (Ey ehl-i kitb! (Kymet gn) bize, mjdeleyici ve korkutucu gelmedi dememeniz iin, Peygamberlerin aras kesildii bir zemnda, size (dnin hkmlerini) aklayan Peygamberimiz (Muhammed aleyhisselm) geldi. (Artk kusrunuz iin mzeret beyn etmeyin.) nki size mjdeleyici ve korkutucu gelmidir. Allah tel hereye kdirdir.) AIKLAMA: Ey ehl-i kitb! nceki eratlerin izleri yok olmu, haberleri kesilmidi, diye dnin hkmlerine uymadaki tefrtinize, yan kusrlarnza, mzeret beyn ederek, kymet gn, bize Cennetle mjdeleyici ve Cehennem ile korkutucu kimse gelmedi, dememeniz iin, Peygamberlerin aras kesildii, vahy gelmedii, dnin hkmlerinin aklanmasna ok ihtiy duyulduu bir zemnda, size vad ve vadle yan tehddle dnin hkmlerini aklayan Peygamberimiz Muhammed aleyhisselm geldi. Bir eyin hareketinin durmasna ve ncekinden dah az olmasna fetret denir. Dnin hkmleriyle amel etmeye sevk eden, tevk eden eyler zafledii iin, Peygamberler arasnda geen srelere de fetret devrleri denilmidir. Peygamberler, s aleyhisselmn ge kaldrlmasna kadar ard arda geldiler. Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem ise, Peygamberlerin gelmesinin kesilmesinden sonra gnderildi. Artk bize mjdeleyici ve korkutucu kimse gelmedi diye dnin emrlerine riyetdeki kusrunuza mzeret beyn etmeyin. nki size, mkemmel bir mjdeleyici ve mkemmel bir korkutucu geldi. Bu yet-i kermede Allah tel, vahyin izlerinin kesildiini ve insanlarn vahye en muhtc olduklar bir zemnda, Reslullah Peygamber olarak gndermekle, onlara olan nimetini bildirmekdedir. (Allah tel hereye kdirdir.) Allah tel ard arda Peygamber gndermeye kdirdir. Ms aleyhisselm ile s aleyhisselm arasnda yap 210
Mide

d gibi. kisinin arasnda bin yediyz sene vardr ve bu mddet ierisinde bin peygamber gelmidir. Yine Allah tel fetretden sonra da Peygamber gndermeye kdirdir. Peygamber efendimiz ile s aleyhimesselm arasnda Kelbnin rivyetine gre, drt Peygamber gelmidir. sril oullarndan, biri Arablardan olup, bu Hlid bin Sinndr aleyhimsselm. Baz limlere gre, s aleyhisselm ile Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem arasnda hi Peygamber gelmemidir. Bu rivyet iki bakmdan uygundur. 1 yet-i kermedeki fetret lafzndaki tenvn, tefhm iindir. Bu, fetretin bykln ifde etmekdedir. 2 Yine bu yet-i kermede Allah tel, byle bir fetretden sonra, Peygamber gnderdiini bildirerek, minnetde bulunmakdadr. Zr vahyin uzun sre kesilmesi dolaysyla insanlarn ok ihtiyc duyduu bir dnemde, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Peygamber olarak gndermidir. Bylece kymet gnnde, bizi gafletden uyandracak kimse gelmedi, diye mzeret beyn edemiyeceklerdir. Ayrca burada, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem gnderilmesinin byk bir nimet olduunu bilmeleri ve bunu byk bir rahmet kaps saymalar istenmekdedir. (rd) kitbnda da byle yazldr. Hads-i erfde buyuruldu ki: (Meryem olu sya ben herkesden dah lykm. Zr benimle onun arasnda bir Peygamber yokdur.) bn Melik dedi ki: Bu hads-i erf ile, havrlerin, s aleyhisselmdan sonra Peygamber olduklarn syliyenlerin szlerinin doru olmad ortaya kmakdadr. Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem, (Benimle onun arasnda Peygamber yokdur), buyurmasnn mans, insanlar Allah telya ve Onun dnine davet eden bir Peygamber yokdur, demekdir. Hlid bin Sinna gelince, o Peygamber olduunu sylemedi. Yalnz kabr leminden haber verdi. Hlid bin Sinnn kssas yledir: O, kavmiyle birlikde Adende yayordu. Bir maaradan byk bir ate kp, ekinleri ve srleri yok etdi. Bunun zerine kavmi kendisine mrceat etdi. Hlid bin Sinn, atee, kd maaraya sratli dnnceye kadar, assyla vurdu. Sonra kendi ocuklarna, o atei sndrmek iin peinden maaraya gireceini, tam gnden sonra kendisini armalarn tenbh etdi. nki, gnden nce arrlarsa, kacan, fekat leceini syledi. gn sabr ederlerse, slimen kacan bildirdi. Kendisi maaraya girdi. ki gn geince eytn onlara glib gelip, aldatd. gn beklemeye sabr edemediler. ldn zan edip, onu ardlar. Hlid bin Sinn, onlarn armalar yznden ba aryarak kd. Szn, tavsiye 211

sini tutmadklar iin, leceini syledi. Kendini defn etdikden sonra, krk gn beklemelerini emr etdi. nki, nlerinde kuyruu kesik bir merkeb bulunan bir srnn geleceini, onlar kabri hizsna gelip, durunca kabrini kazmalarn, zr, kabrden kp, onlara grd kabr (berzh) leminin hllerini haber vereceini syledi. Onlar krk gn beklediler. Bahs edilen sr, nlerinde kuyruu kesik bir merkeb olduu hlde geldi. Merkeb kabrin hizsnda durdu. Kavminden mmin olanlar kabrini amak istediler. Fekat Hlid bin Sinnn ocuklar, insanlar bizi ayblyarak, kendilerine kabri kazlmn ocuklar der diye, kabrin kazlmasn kabl etmediler. Chiliyyet taassubu onlar buna sevk etdi. Onu ve vasiyyetini zyi etdiler. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem Peygamber olarak gnderildiinde, Hlid bin Sinnn kz huzr- sedete geldi. Peygamber efendimiz ona: (Kavmi tarafndan zyi edilen Peygamberin kz, hogeldin) buyurdu. Hlid bin Sinnn, kabrinin kazlmasn emr etmesinin sebebi, kendisinden sorulduunda, berzhdaki hkmn dny haytna benzediini haber vermekdi. Bunu bildirmekle, btn Peygamberlerin aleyhimsselm, haber verdikleri eylerin doruluunun bilinmesiydi. Hlid aleyhisselmn maksad, kabr hlleri ve berzh lemindeki makmlarla alkal, Peygamberlerin aleyhimsselm bildirdiklerine herkesin mn etmesi ve bu sretle herkes iin rahmet olmakd. nki, teblgle emr olunmadndan, kendisinin resl olmadn ve gelmesi yakn olan Reslullah efendimizin lemlere rahmet olarak gnderileceini biliyordu. te, kabr hllerinden haber verip, bunu insanlara teblg etmekle, Peygamber efendimizin risletindeki bu rahmetden byk bir paya kavumay ve rislet makmndan da nasblenmeyi istiyordu. Kavmi, Hlid bin Sinn aleyhisselm kabr hllerini haber vermek hussundaki murdna kavudurmadklar iin, Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem (Kavmi onu, yan vasiyyetini zyi etdi) buyurdu. (Fss) ve erhlerinde de byle yazldr. limler, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem Fil ylnda, Mekke-i mkerremede, Rebiul-evvel aynda Pazartesi gecesi dnyy terf etdiini szbirlii ile bildirmilerdir. lem, Peygamber efendimizin terfi ile ereflendiinde, kalbler nrland. Allah tel onun vstasyla doru yolu gsterdi. Onu gren, grd. Kr olan kr olarak, kfr ve sapklk zere kald. Allah tel ehl-i kitba hitb ederken, Peygamber efendimizi kendisine nisbet edip, Reslmz buyurdu. Onlara nisbet etmedi. nki onlar, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem Peygamberliinden istifde etmediler. Allah tel bu mmete hitb edip, Reslullahn geldiinden haber verirken, kendisine nisbet ederek, Bizim Peygamberimiz buyurmad. Kendilerinin iinden olduunu haber vererek, yle buyurdu: (And olsun ki, size kendinizden bir Peygamber geldi.) nki 212

onlar, mn ederek Reslullahn Peygamberliinden fidelendiler. (Tevlt- Necmiyye)de de byle yazldr. Mmine, Reslullahn snnetine uymas, vad ve vaidleri, yan tehddleri dnmesi cb eder. nki, kendilerine, hi mzeret kalmyacak eklde mjdeleyici ve korkutucu bir Peygamber gelmidir. Rivyet edildiine gre, Cbeyr bin Mutim radyallah anh yle anlatr: Reslullah ile berber Cuhfede idik. Reslullah sallallah aleyhi ve sellelm yle buyurdu: (Allah teldan baka hibir ilh olmadna, Onun bir olduuna ve orta bulunmadna ve benim Allah telnn Resl olduuma, Kurn- kermin Allah telnn katndan geldiine ehdet etmiyor musunuz?) Biz: Evet, ehdet ediyoruz dedik. Bunun zerine: (Size mjdeler olsun. Bu Kurn- kermin bir taraf Allah telnn yed-i kudretinde, bir taraf da sizin elinizdedir. Ona smsk sarlnz. bhesiz siz, Ondan sonra asl ebediyyen helk olmaz ve dallete dmezsiniz) buyurdu. Mide sresi, 72.ci yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (bhesiz Allah, Meryem olu Meshdir diyenler, elbette kfir oldular. Hlbuki Mesh: Ey sriloullar! Rabbim ve Rabbiniz olan Allah telya ibdet edin. Kim Allaha ortak koarsa, muhakkak Allah ona Cenneti harm klar. Onun (ebed olarak) yeri Cehennemdir. Zlimlerin hibir yardmcs yokdur demidi.)

AIKLAMA: (bhesiz Allah, Meryem olu Meshdir diyenler, elbette kfir oldular.) Bu yet-i kerme Necran hristiyanlar hakknda inmidir. Bunlar, Seyyid, kb ve berberindekiler olup, hristiyanlarn Yakbiyye koludurlar. Bunlar h Allah telnn s aleyhisselmn ztna hull etdiini, yan girdiini ve onun zt ile birlediini sylemekdedirler. Allah tel byle olmakdan mnezzehdir. (Hlbuki Mesh (s aleyhisselm) onlara hitb ederek dedi ki: Ey sriloullar! Rabbim ve Rabbiniz olan Allah telya ibdet edin.) Ben de sizin gibi, Allah tel tarafndan yaratlan bir kulum. yleyse, beni ve sizi yaratana ibdet edin. Allah telya ibdet etmekde vey sfatlarnda ve fillerinde herhangi bir eyi, kim Allah telya ortak koarsa, muhakkak Allah tel ona Cenneti harm klar. O Cennete asl giremez. nki, oras, muvahhidlerin, Allah telnn birliine inananlarn yeridir. Onun, yan Allah telya ortak koann ebed olarak yeri, Cehennemdir. nki oras mrikler iin hzrlanmdr. (Zlimlerin, irk komak sretiyle, kendilerine zulm edenlerin, hibir yardmcs yokdur.) Allah telya kar gelerek vey efat yoluyla onlar ateden hi kimse kurtaramaz. s aleyhisselmn sz burada temm oldu.
Sonra Allah tel hristiyanlardan Nastrlerin ve Melknlerin dediklerini nakl ederek Mide sresi 72.ci yet-i kermesinde melen yle buyurdu:

213

(bhesiz Allah ilhdan biridir diyenler elbette kfir olmulardr. Hlbuki, bir tek ilhdan baka hibir ilh yokdur. Eer bu sylediklerinden vazgemezlerse, onlardan kfir olanlara and olsun ok ac bir azb dokunacakdr.) AIKLAMA: bhesiz Allah ilhdan biridir, yan de ilhdr. Bunlar, Allah tel, s aleyhisselm ve hazret-i Meryemdir diyenler, elbette kfir olmulardr. Hlbuki, bir tek ilhdan baka hibir ilh yokdur. Yan bir olmakla muttasf, orta olmakdan mnezzeh olan bir ilhdan baka, varl vcib ve ibdete mstehak olan hibir zt yokdur. Eer bu sylediklerinden Yakbler, Allah, s aleyhisselmdr, Melkn ve Nastrler ise, Allah ilhdan biridir szlerinden vazgemezlerse, Allah telnn bir olduuna inanmazlarsa, Onlardan kfir olanlara and olsun, elemi kalblere ulaan ok ac bir azb dokunacakdr, buyurulmudur. Mide sresi, 74.c yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (Hl Allah telya tevbe edip, afv ve magfiret dilemiyecekler mi? Hlbuki, Allah tel ok magfiret edici ve ok merhametlidir.)

AIKLAMA: Hl, o bozuk inanlarnda ve btl szlerinde srr edip, Allah telya tevbe ederek, yan irki brakp, Onun birliine inanarak, Allah tely, nisbet etdikleri hull ve ittihddan tenzh ederek, Ondan afv ve magfiret dilemiyecekler mi? Bu yet-i kerme insanlar onlarn kfrdeki srrlarna amaya ve hayret etmeye davet etmekde ve onlar tevbeye tevk etmekdedir. Hlbuki, Allah tel ok magfiret edicidir. stigfr edip, afv edilmelerini istediklerinde, onlar afv eder ve ok merhametli olup, fadl ve kereminden verir.
Mide sresi, 75.ci yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (Meryem olu Mesh ancak bir Peygamberdir. Ondan nce bir ok Peygamberler (gelip) gedi. Annesi ok doru bir kadndr. Her ikisi de yemek yirlerdi. Bak! Onlara, yetleri (dellleri) nasl aklyoruz. Sonra bak, (Hakdan) nasl dndrlyorlar?)

AIKLAMA: Meryem olu Mesh ancak bir Peygamberdir. Ondan nce bir ok Peygamberler (gelip) gedi. nceki Peygamberler gibi o da, Peygamberlikden teye asl geemez. Allah tel, nceki Peygamberlere verdii gibi, ona da mucizeler vermidir. Eer Allah tel onun eliyle lleri diriltmise, Ms aleyhisselmn eliyle de asy diriltmi, koan bir ylan yapmdr. Bu, ondan dah alacak bir eydir. Eer onu babasz ya 214

ratmsa, ondan dah garb ve alacak bir ey olarak, dem aleyhisselm da anasz ve babasz yaratmdr. Btn bunlar Allah teldandr. Allah telnn filleri, Ms ve s aleyhimesselmda zuhr etmidir. Onun annesi ok doru bir kadndr. Yan, s aleyhisselmn annesi de, insanlar ile muamelesinde doru szl ve hlk (yaradan) ile muamelesinde hlleri ve ileri doru olan, kendilerinden kulluk ve itatkrlklarn yalanlayacak hibir ey meydna gelmeyen dier kadnlar gibidir. (Her ikisi de yemek yirlerdi.) Dier canllarn yimee muhtc olmas gibi, s aleyhisselm ve annesi de muhtcdr. Ancak yemek yimekle ayakda kalabilen nasl ilh olur? Bak, Onlarn, s aleyhisselm ve hazret-i Meryem hakkndaki szlerinin btl olduunu sar dalara bile iitdirecek eklde haykran bu muthi yetleri, onlara nasl aklyoruz. Sonra bak, O yetlere kulak vermekden ve onlar dnmekden nasl dndrlyorlar? Bu iki cmle, taaccb ifde etmekdedir. kincideki sonra kelimesi bu iki taaccb arasndaki fark gstermek iindir. Birinci cmledeki taaccb, bizim, yetleri aklamamz kendi bbnda esiz ve herkesin hayrn kalaca ekildedir, mansnda, ikincideki taaccb, bu yetleri kabl etdirecek kuvvetli sebebler bulunmasna ramen, onlarn bunlardan yz evirmeleri ise dah alacak ve dah garb bir eydir, mansndadr. sresi, 76.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (De ki, Allahdan baka, size hibir zarar ve fide vermee gc yetmiyen eye mi tapyorsunuz. Hlbuki, iiten ve bilen yalnz Allah teldr.) AIKLAMA: Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Hristiyanlar ve Allahdan bakasn ilh edinerek, onlarn yolunda gidenleri susdurmak iin, (De ki: Allahdan baka size hibir zarar ve fide vermee gc yetmiyen eye mi, yan s aleyhisselma m tapyorsunuz?) s aleyhisselma her ne kadar Allah tel tarafndan zarar ve fide verme gc verilmise de, o bu gce kendiliinden shib olmayp, Allah telnn vermesiyle bu gce shibdir. Bununla berber, Allah telnn verdii bel ve musbetler gibi zarar, verdii bolluk ve shhat gibi, fide veremez. Hlbuki, onlarn szlerini iiten ve inanlarn bilen yalnz Allah teldr. Onlarn szlerinin ve inanlarnn karln verecekdir. Hayr ise, mkftlandracak, er ise, azb edecekdir. sresi, 77.ci yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (De ki, Ey ehl-i kitb! Dninizde haksz yere haddi amayn. Dah (Res 215
Mide Mide

lullahn gelmesinden) nce sapm, biroklarn sapdrm, (Reslullah sallallah aleyhi ve sellem geldikden sonra) doru yoldan (islm dninden) sapm bir kavmin hevlarna (sapklklarna) uymayn.) AIKLAMA: De ki: Ey ehl-i kitb! Dninizde haksz yere, yan haksz olarak haddi amayn. Hristiyanlarn iddi etdii eklde s aleyhisselm ilhlk mertebesine ykseltmeyin. Yhud, yehdlerin iddi etdikleri gibi alaltp, gayr-i mer olduunu syleyip, iftir etmeyin. Dah nce, yan Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem bsetinden nce, kendi eratlarnda sapm, kendi bidat ve dalletlerine uyan, biroklarn sapdrm ve Reslullah sallallah aleyhi ve sellem geldikden sonra Onu, hased, taknlk ve yalanlamalar sebebiyle, doru yoldan yan islm dninden sapan bir kavmin, atalarnzn ve din adamlarnzn hevlarna, sapklklarna uymayn. eyh Necmeddn rahmetullahi aleyh[1] buyurdu ki: Hristiyanlar [kendi akllarna gre] hak yola girmek, Peygamberlerin durumlarna akl gzyle bakmak isteyince, bhe vdlerinde, helk llerinde arp kaldlar. Allah tel, insan akl ile idrk edilmekden mnezzehdir. te hristiyanlarn izinde yryenlerin durumu da budur. Hristiyanlar, s aleyhisselm medhde arya gitdiler. nki, onun durumuna akl gzyle bakdlar. Babasz, yalnz anneden doduunu grnce, onlarn akl, babasz ocuun olamyacana ve byle birisinin Allahn olu olmas gerekdiine hkm etdi. Buna dell olarak, s aleyhisselmn amurdan kuun benzerini yapdn, anadan doma kr ve abra iyiledirdiini, lleri diriltdiini ve insanlarn evlerinde yidiklerini ve sakladklarn haber verdiini, bunlarn ise, Allah telnn sfatlarndan olduunu, eer s aleyhisselm Allahn olu olmasayd, bunlar yapamazd, dediler. Yine onlarn bazs, Mesh, kendini insanlk sfatlarndan temizleyince, Hakkn lhtiyeti, onun nstiyyetine (bedenine) hull etdi (girdi). Bu sretle o (h) Allah oldu, dedi. Allah tel, zlimlerin sylediklerinden mnezzehdir. Sonra bil ki, mmet-i Muhammed, Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem uygun olarak ilh cezbelerle hak yola girince, onlardan vsl ve visl delllerini getirmek mkellefiyyeti dd. ibl rahmetullahi aleyh kitblarn su ile ykadndaki hli budur. O kitblara yle diyordu: Siz ne gzel delllersiniz. Fekat medlle (Hakka) kavudukdan sonra, dellle uramam muhaldir.
[1] Ahmed Necmeddn el-Kbrev v.618 [m. 1221].

216

(Mesnev)de yle buyurmakdadr: Ge kmsn, artk merdivene ne gerek, Ayna sf ve parlak olunca, Onu cillamak cehletdir (abesdir), Sultnn huzruna kabl edilmi olann, Nme ve eli aramas cehletdir. Kavm (ehl-i tesavvuf), Allah telnn katnda yksek derecelere kavudukdan sonra, ceml sfatlarnn nrlaryla, dier mahlklar arasnda, Hakkn emnetini yalnz insann tadn grdler. Bu emnet, Peygamberler vstasyla gelen lhiyyet feyzinin nrudur. Onlar, bu kemli kabl etmekde ahsen-i takvime mahss klnmlardr. Bu sebeble, onlara, s aleyhisselma hlkyyet ve muhabbet feyzinin verildii malm oldu. Byle olunca, amurdan kuun benzerini yapyor, ona flyor, o da Allah telnn izniyle ku oluyor. Anadan doma krleri, abra iyilediriyor. Yine Allah telnn izniyle lleri diriltiyordu. Yan grnde yapan o, fekat yaratan Allah teldr. Bu una benzer: Gnein nlarn kable elverili olan mahrt bir cam kresi, gnein karsna konulduunda, gne nlarn alr ve hizsna konan pamuu yakar. Yakma iinin kayna zhiren, nlar alan camdr. Fekat yakclk sfatnn kayna gerekde gnein kendisidir. Kre, gne nlarn, almaya elverili olmas sebebiyle bu nlar ald ve gnein sfatlar onda grld. Hlbuki gne onun ierisine girmedi. nallah bunu anlar, fidelenirsin. Peygamberlerin mucize, Evliynn byklerinin de kermet konusundaki durumlar da byledir. Ancak aradaki fark, Peygamberler bu hussda mstakildirler. Evliy ise, onlara tbidir. mm- Gazl rahmetullahi aleyh, Byezd-i Bistm hazretlerinin Ylann derisinden syrld gibi, nefsimden syrldm. Bir de bakdm ki, ben oyum szn yle aklad. Nefsinin arz, istek ve dncelerinden kurtulan kimsede, Allah teldan bakasna yer kalmaz. Onun tek dncesi Allah tel olur. Kalbde sdece Allah telnn cell ve cemli yerleince, o kimse sanki o olur. Fekat hakkatde o deildir. Yine onun Ben kendimi tenzh ederim. Benim nm ne ycedir szne gelince, o, kuds sfatndan kavuduu payn mkemmelliini grnce, Sbhn dedi. nsanlarn ekseryetine nisbetle durumunun bykln grnce, m azame an: Benim nm ne ycedir dedi. O bundan, halka gre nnn bykln kasd etmekdedir. Yoksa, Allah telya nisbetle nnn bykln kasd etmemekdedir. Sofiyyeden birisinin [Hallc- Mensrun] Enel hak, ben Hakkm sz de yukardaki gibi tevl edilir. Nitekim ir de yle demekdedir: Ben sevdiim kimseyim. Sevdiim kimse de ben. irin bu sz tevl edilir. nki, ir bu szyle, onun gerekden o olduunu kasd etmeyip, sanki o imi mansn kasd etmekdedir. Zr, kendini dnmek btn 217

benliini nasl kaplamsa, sevdiini dnmek de temmen onu kaplamdr. te bu durum mecz olarak, birleme, bir olmak olarak kabl edilir. Ebl Ksm Crcn hazretleri buyurdu ki: Allah telnn doksandokuz ism-i erfi, henz slkde olan kavumam kimse iin sfat olur. Sl: Vsln mans nedir. Cevb: Slkun mans, ahlk, amelleri ve bilgileri slh etmek, dzeltmekdir. Bu da zhir ve btn [bedeni ve kalbi, rhu] mamr etmee almakdr. Kul btn bunlarda Rabbiyle deil, kendisiyle megldr. Ancak o, vuslata hzrlk iin btnn temizlemekle urar. Vuslat, ancak hakkn kendisine zhir olmas ve ona dalmasdr. Kendi marifetine bakdnda, yalnz Allah tely tanr. Himmetine bakdnda, btn maksadnn o olduunu ve btn benliinin Allah telya yneldiini grr. Bu hussda, zhirini, ibdetle, btnn ahlkn dzeltmek ile mamr etmee bakmaz. Btn bunlar, temizlik olup, iin badr. Nihyet ise, nefsinden temmen syrlmasyla, yalnz ona ynelmesiyle sanki o olur. te gerek vuslat budur. [Byezd-i Bistmnin, Sbhn sz ve Hallc- Mensrun Enel-Hak sz, kendisini tenzh deil, Allah tely tenzhdir. mm- Rabbn hazretlerinin (Mektbt) kitbnda ok geni malmt vardr.] (Mesnev)de yle buyurmakdadr: Kayna yoklukdadr Hakkn haznesinin, var olmayan, varlkdan ne anlasn, ne bilsin? Testi suyu, nehre karr ise, eer, o su, onda yok olup, nehr suyuna dner. sresi, 110.cu yet-i kermesinde melen buyuruluyor ki, (Ey mminler! Allah telnn, Meryem olu sya yle diyecei zemn, kymet gnn htrlayn: Ey Meryem olu s! Sana ve vlidene olan nimetimi htrla. Hani seni rhul-kuds (Cebrl aleyhisselm) ile desteklemidim. Sen beikde iken de, yetikin iken de insanlarla konuuyordun. Sana kitb, hikmeti, Tevrt ve ncli retmidim. znimle amurdan ku sretinin benzerini yapyordun, ona flyordun. znimle ku oluyordu. Anadan doma kr ve abra, benim iznimle iyilediriyordun. lleri iznimle (diriltip, kabrlerinden) karyordun. Hani sriloullarnn seni (ldrmelerine) mni olmudum. Kendilerine ak mucizeler getirdiin zemn, onlardan kfir olanlar, bu apak sihrden baka bir ey deildir demilerdi.) AIKLAMA: Ey mminler! Allah telnn, Meryem olu sya, yle diyecei zemn, yan kymet gnn htrlayn. Ey Meryem olu s! Sana ve vlidene olan nimetimi htrla. Allah telnn o gn s aleyhisselma nimetlerini htrlamasn emr etmesinden maksad, kr etmesini tek 218
Mide

lf etmek deildir. nki krn zemn, dny haytdr. O da gemidir. Bundan maksad, bu nimetlerin kfirlere kar huccet (dell) olmas iindir. Zr, Allah tel onun eliyle ok mucizeler gsterdi. Bir ksm onu yalanlayp, sihrbaz, dediler. Bir ksm da taknlk edip, onu ilh edindiler. te bir ksmnn yalanlayp, bir ksmnn ilh edinmesi, kymet gn onlar iin pimnlk ve nedmet olacakdr. yet-i kermede s aleyhisselmn annesinin zikr edilmesindeki fide, insanlarn onun hakknda da uygun olmayan eyleri konuduklarndandr. Allah tel s aleyhisselma verdii nimetleri tek tek sayarak yle buyurdu: (Sana ve vlidene olan nimetimi htrla. Hani seni rhulkuds ile desteklemidim.) Burada rhdan murd, Cebrl aleyhisselmdr. Kuds, pk ve temiz demekdir. Cebrl aleyhisselm, hep pk ve tertemiz olmakla medh iin, rh kelimesi, kuds kelimesine izfe edilmidir. Bylece Cebrle rhul-kuds denmidir. (Sen beikde ve yetikin iken insanlarla konuuyordun.) Bu, Allah telnn s aleyhisselm desteklediini aklamakdadr. Yan Sen, ocuk iken de, yetikin iken de ayn eklde konuuyordun. ocuk iken, konumas ile, yetikin iken ki konumas arasnda fark yokdu. Her ikisinde de konumas, Peygamberlerin ve hikmet ehlinin kemline ve olgunluuna uygundu. nki o beikde yhud annesinin kucanda yle konudu: (bhesiz ben Allah telnn kuluyum. O bana kitb verdi. Beni Peygamber kld. Nerede olsam beni mubrek kld. Haytda bulunduum mddetce bana nemz klma, zekt vermei emr etdi.) (Meryem sresi, 30.cu yet-i kermesi.) s aleyhisselm yetikin iken vahy ile konuuyordu. s aleyhisselmn ocuk iken ve yetikin iken de ayn tarzda, ayn zellikde, aralarnda fark olmadan konumas, Onun byk bir mucizesidir. Ne ondan nce, ne de sonra bu mucize hibir Peygambere verilmedi. Ondan meydna gelen her mucize, kendisi hakknda nimet olduu gibi, annesi hakknda da nimetdir. Zr bu mucize, annesinin, ithm edildii eyden ber, uzak olduunu gstermekdedir. Hazret-i Meryemin hmilelii dier kadnlarda olduu gibi, erkek tarafndan deildi. Allah telnn kudreti ve ol emriyle oldu. Nitekim Allah tel, Tahrm sresi 12.ci yet-i kermesinde, (Nmsunu salam bir eklde koruyan mrn kz Meryemi de), bir misl olarak getirdi. (Biz ona rhumuzdan fledik) buyurdu. Bu, hazret-i Meryeme mahss olan bir nimetdir. Ayn eklde s aleyhisselmn domas ve yaratlmas erkein nutfesinden deildi. Ancak onun yaratlmas ve domas Allah telnn hazret-i Meryeme uladrd ol emriyle ve kendi tarafndan verdii bir rhla oldu. Bu da hazret-i sya mahss bir nimetdir. Erkeklerde yetikin, otuz yan geen ve salarna beyzlk karan kimsedir. 219

Baz limler, s aleyhisselmn yetikin yandaki konumasndan maksadn, hr zemnda gkden indikden sonra, insanlarla konumas olduunu sylemilerdir. Bu sz, s aleyhisselmn yetikin olmadan nce ge kaldrldn syliyen limlere gredir. Buna gre yet-i kermede yetikin iken buyurulmas, onun hr zemnda ineceine delldir. Rivyet edildiine gre, s aleyhisselm otuz yandayken, Allah tel tarafndan Peygamber olarak gnderildi. Peygamberlii otuz ay srd. Sonra Allah tel onu ge kaldrd. Yine bu yada inecekdir. (Sana ve vlidene olan nimetimi htrla. Hani, sana kitb, hikmeti, Tevrt ve ncli retmidim.) yet-i kermede Kitbdan murd, btn semv kitblardr. Tevrt ve nclin ayrca zikr edilmesi, onlarn erefini ve kymetini gstermek iindir. Hikmetden maksad ise, bu semv kitblarn manlarn ve esrrn bilmek ve anlamakdr. Baz limler de hikmetin bu kitblar bilip, onlarla amel etmek ve bylece nefsi kemle erdirmek olduunu sylemilerdir. znimle, kolayladrmamla, amurdan ku sretinin benzerini yapyordun. ine fryordun. Benim iznimle ku oluyordu. Yaratmak, hakkatde Allah telya mahssdur. Fekat, s aleyhisselm sebeblere yapdndan, onun eliyle meydna geliyordu. Nitekim hazret-i s da Cebrl aleyhisselmn frmesiyle oldu. Cebrl aleyhisselm fledi. Yaratan ise, Allah teldr. Yehdler, s aleyhisselma inadlarndan dolay, eer szn doru ise bize, yarasa yap ve ona rh ver, dediler. s aleyhisselm amur ald. Ondan yarasa yapp, fledi. Bir de bakdlar ki, havada uuyor! Onlar bunu grnce glerek, bu sihrdir, dediler. Onlarn, s aleyhisselmdan yarasa yapmasn istemeleri, bunun dier mahlkt arasnda en garb ve alacak bir yaratk olduundan idi. Onun alacak hllerinden birisi, onun kan ve etden meydna gelmesi, tysz umas, yumurtlamayp, memeli olmas ve ondan st kmasdr. Gndz ve gece grmez. Bir gnde yalnz iki sat grr. Gne batdkdan sonra bir sat, bir de fecrden sonra ortalk aarmadan evvel bir sat grr. nsan gibi gler. Kadnlar gibi hayz grr. (Anadan doma kr ve abra iznimle iyilediriyordun.) Abrada, cildde beyzlk meydna gelir. Cilde ine batrldnda ondan kan kmaz. Abra ve anadan doma krlk tedv edilemediinden ve doktorlar iyiledirmekden ciz kaldklarndan, yet-i kermede yalnz bu ikisi zikr edildi. (Mesnev)de yle buyuruldu: Gnl ehlinin sofras, derghdr s Nebnin, ey dnyya sarlanlar! Dikkat edin, dikkat edin. Her eid insan burada toplanrlar, kr, felcli, topal ile delak ehli olanlar. 220

Vakt ki s Neb, virdini bitirince, dar kard o, gzel halli hemence. Sonra Hak telya dda bulunurdu, cmlenin ne murd varsa hsl olurdu. Bir nice fetleri grdn ve geirdin sen, bykler himmetiyle hals oldun hepsinden. Sen ka def ddn de bellarn iine, Onlarn dsyla ayaa kalkdn yine. (Hani lleri benim iznimle diriltip, kabrlerinden diri olarak karyordun.) Denildi ki, s aleyhisselm, Nh aleyhisselmn olu Sam, iki adam ve bir criyeyi kabrlerinden diri olarak kard. Bunun tafslt l-i mrn sresinde gedi. Kelb yle dedi: s aleyhisselm lleri Y Hayy, y Kayym okuyarak diriltirdi. Muhakkk limlere gre Y Hayy, y Kayym ism-i azmdr. (Kendilerine ak mucizeler getirdiin zemn, sriloullarn senden def etmidim. Yan, yehdlerin seni ldrmelerine mni olmudum. Onlardan kfir olanlar, bu apak sihrden baka bir ey deildir demilerdi.) Kfr hastal zere kalmlar, hakm-i hzk- ilhnin, yan Allah tel tarafndan Peygamberin elinde mn ilcyla tedv olmamlard. ibl rahmetullahi aleyh bir gn hastalanmd. Vezr Al bin s durumu bir mektbla halfeye bildirdi. Halfe, onu tedv etmek zere, mtehasss bir tabb gnderdi. Fekat tabb, tedvye muvaffak olamad. ibliye rahmetullahi aleyh dedi ki, Allaha yemn ederim ki, vcdumdan bir et parasyla iyileeceini bilseydim, bu bana hi zor gelmezdi. ibl, benim ilcm baka bir eydir, dedi. Doktor, o ey nedir, dedi. ibl, Benim tedvim, znnr kesip, atman ile olur, cevbn verdi. Bunun zerine tabb, Ehed en l ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve reslh diyerek mslimn oldu. Durumu renen halfe, alad ve Biz tabbi hastaya gndermidik. Meer hastay tabbe gndermiiz dedi. Yfi rahmetullahi aleyh yle buyurdu: te bu tabb-i hzkdr. Onun hikmeti, hastalklar gideren hikmetdir. Bu hussda derim ki: Eer hasta olursa, kalb tabbinin bedeni, kim tedv edecek, o zemn bu tabbi? De ki, onlar shibdir, lednn ilmlere, kalbler de if bulur, hikmet-i ilhiyle. Her mrid-i kmil kendi zemnnn ssdr. 221

Eer dersen ki, gerek tabb, Allah telnn Evliysdr. Tabbin vazfesi, hasta edip, ldrmek deil, tedv edip, iyiledirmekdir. yleyse, brhm Havvs hazretleri, bir lde elbiselerini almak isteyen birisinin iki gzne parma ile iret edip, iki gzn kard ve gzleri yere dd. Bunu niin yapd? Derim ki: nki brhm Havvs hazretleri, bu hrszn, cez grdkden sonra tevbe edeceini bildiinden, cezy dah uygun grd ve kr olmas iin bedd etdi. Hlbuki brhm Edhem hazretleri kendine vuran ahsn tevbesinin cez ile olmayacan bildii iin, kereminden ona Cennete kavumas iin, d etdi. Ds ile o zlim iin, bereket ve hayr hsl oldu. Tevbe ederek ve zr dileyerek ona geldi. brhm Edhem hazretleri ona: zr dilenmee muhtc olan bam Belhde brakdm cevbn verdi. Peygamberler aleyhimsselm maksada ve vaziyyete gre mutlak d ederlerdi. Btn dlar, Allah telnn izniyle idi. nki onlarn dlarna asl benlikleri karmazd. Dillerinden, hakdan ve hikmetden bakas kmazd. Evliy da bu hussda onlara tbidirler. Fekat insanlar bunu bilmezler. (Mesnev)de yle buyuruldu: Btna baklrsa, nasl iddi shibi olunur? dav da, shibi de, o makmda yok olur. Zeyd ld szcnde, Zeyd zneyse de fekat, zne deildir, nki kalmad onda hayt. Dil bilgisine gre, dnnce, znedir, nesnedir, hakkatde, lm ise, znedir. sresi, 111.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Hani havrlere: Bana ve Reslme mn edin diye, ilhm etmidim. Onlar: mn etdik. Mslimnlar olduumuza hid ol demilerdi.) AIKLAMA: Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! O vakti htrla ki, havrlere, bana, yan tek ilh ve rab olduuma ve Reslme, yan reslmn Peygamberliine mn edin, s aleyhisselm kendi mertebesinden ne alaltn, ne de ykseltin diye, Peygamberlerimin diliyle onlara emr etmidim, yhud onlarn kalblerine ilhm etmidim. Onlar, mn etdik, mslimnlar mnmzda hlis olduumuza hid ol, demilerdi.
Mide sresi, 116.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Allah telnn: Ey Meryem olu s! Beni ve vlidemi, Allahdan baka iki ilh edinin diye, sen mi syledin, buyurduu vakti insanlara anlat. O dedi ki: Sbhneke, (Seni tenzh ederim. Hakkm olmayan bir sz sylemem bana yakmaz. Eer onu sylemisem, Sen onu elbette bilirsin. Sen benim iimde Mide

222

olan da bilirsin. Fekat ben senin ztnda olan bilmem. Sen gaybleri ok iyi bilensin.) AIKLAMA: Ey Muhammed sallallah aleyhi ve sellem! Allah telnn kfirleri knamak, azarlamak ve s aleyhisselmn hidler huzrunda, Allah telnn kulu olduunu ve onlara, Allah telya ibdeti emr etdiini ikrr ile, onlar rezl ve rsvay etmek iin, hretde s aleyhisselma: Ey Meryem olu s! Beni ve vlidemi, Allahdan baka iki ilh edinin, diye sen mi dedin buyurduu vakti insanlara anlat. Burada, O ikisini ilh edinmekden maksad, o ikisini Allah telya ortak komak sretiyle ilh edinmekdir. Nitekim, Bekara sresi, 165.ci yetinde, (nsanlardan bazlar Allah teldan bakasn Allaha denk ilhlar edinirler) buyurulmakdadr. Yoksa onlardan hibiri, Allah telnn ilhln inkr ederek, hazret-i s ile hazret-i Meryemin ilh olduunu sylememi, fekat o ikisini Allah telya ortak komulardr. (Tevlt- necmiyye)de yle denilmekdedir: stifhamdan sonra nefy, isbtdr. Yan, olumsuz soru cmlesi, olumludur. Mesel, Ben sizin Rabbiniz deil miyim cmlesinin mans, Ben sizin Rabbinizim, demekdir. Olumlu soru cmlesinin mans ise olumsuzdur. Mesel, Allah tel ile berber, bir ilh var mdr?n mans, Allah tel ile berber hibir ilh yokdur demekdir. te buna gre Beni ve vlidemi, Allahdan baka ilh edinin, diye sen mi dedin yet-i kermesinin mans, Allahdan baka beni ve vlidemi ilh edinin, demedin. Fekat onlar chilliklerinden, seni tazmde ve medhde arya kadlar olur. Bu yzden Peygamber efendimiz sallallah aleyhi ve sellem: (Hristiyanlarn Meryem olu hakknda arya kadklar gibi, siz de beni medhde ileri gitmeyin) buyurdu. Tevltn yazs burada temm oldu. Sl: Allah tel, s aleyhisselmn byle sylemediini bildii hlde, byle bir slin sebebi nedir? Cevb: Bu sl, s aleyhisselmn kavmini knamak ve syledikleri szn ar ve tehlikeli olduunu ifde etmek iindir. Eb Ravk yle dedi: s aleyhisselm bu hitb iitince, btn mafsallar, yan eklem yerleri titredi. Vcdundaki her kln dibinden kan geldi. Bu hitb zhiren s aleyhisselma ise de, gerekde mmetinedir. nki, Allah telnn det-i ilhiyyesi, kymet gnnde kfirlerle konumamak ve onlara bakmamakdr. Allah tel, s aleyhisselma byle hitb edince, onun cevb ne oldu diye sorulur ise, yle denir: O dedi ki: Sbhneke. Seni tenzh ederim. Sbhneke, bir tesbhdir. Yan byle bir sz sylemekden yhud Senin hakknda byle bir szn sylenmesinden Seni tenzh ederim, demekdir. Hakkm olmyan bir sz sylemem bana yakmaz. Eer onu sy 223

lemisem, Sen onu elbette bilirsin. nki, bu sz, ancak onu bende ol emrinle yaratmanla syliyebilirim. Bundan dolay byle bir sz sylemisem, kesinlikle Sen onu bilirsin. Sen benim iimde olan da bilirsin. Sen benim ikr olan eylerimi bildiin gibi, iimde gizlediklerimi de bilirsin. Fekat ben Senin ztnda olan, yan gizlediin bilgileri bilmem. nsann bilgileri nefsinde gizlidir. Yan bu bilgilerin sretleri insann nefsinde ekllenmidir. Allah telnn bildikleri byle deildir. Bu bilgiler, her zemn mevcd olup, kesintiye uramazlar. (bhesiz Sen, gayblar, olmu ve olacak her eyi ok iyi bilensin.)
Mide sresi, 117.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Ben onlara, sdece bana emr etdiini syledim. Rabbim ve Rabbiniz olan Allah telya ibdet edin dedim. lerinde bulunduum mddetce onlarn zerine murkb (gzetleyici) idim. Beni aralarndan alp, ge kaldrnca, artk onlar murkabe eden yalnz Sen oldun. Sen hereyi bilen ve grensin.)

AIKLAMA: Ben onlara sdece bana emr etdiklerini syledim. Ben onlara sdece, Senin bana emr etdiklerini emr etdim. s aleyhisselmn emr etdim yerine syledim demesi, edebe riyet ve sznn nceki yetde geen ... sen mi syledin ifdesine uygun olmas iindir. Rabbim ve Rabbiniz olan Allah telya ibdet edin, dedim. Bu cmle emr etdiinin ne olduunu aklamakdadr. lerinde bulunduum mddetce onlarn zerine murkb idim. Onlarn hllerini gzetliyor, senin emrine gre amel etmeye davet ediyor, muhlefet etmekden men ediyordum. Yhud, onlarn kfr ve mn gibi hllerini gzlyordum. Sen beni aralarndan alp, ge kaldrnca, artk onlar murkabe eden, onlarn amellerini gzetleyen, yalnz Sensin. Bakas deil. Korumak istediklerini, Peygamberler gndererek ve kitblar indirerek, dellleri gsterip ve bu delllere dikkatlerini ekip, emrlerine muhlefet etmelerine mni oldun. Dalletde olanlardan yardmn kesip, kendi hllerine brakdn. Onlar da dediklerini dediler. (Sen hereyi bilen ve grensin.)
Mide sresi, 118.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Eer onlara azb edersen, bhesiz onlar Senin kullarndr. Eer onlar magfiret edersen, bhesiz Sen Azzsin (mkftlandrmaya ve cezlandrmaa kdirsin). Hakmsin, yan mkftlandrman ve azb etmende hikmet shibisin).)

AIKLAMA: Eer sen onlara azb edersen, bhesiz onlar senin kullarndr. Yan sen kullarna azb edersin. Mlkn mutlak shibi, mlknde dile 224

dii gibi tasarrufda bulunur. Ona kimse itirz edemez. Burada, onlarn Allah teldan bakasna tapdklar iin azb hak etdiklerine dikkat ekilmekdedir. Eer onlar magfiret edersen, Sen bundan ciz deilsin, bhesiz sen Azzsin, mkftlandrmaa ve cezlandrmaa kdirsin. Hakmsin, mkftlandrman ve cezlandrman bir hikmetden ve doru bir hkmden dolaydr. Her gnhkr afv etmek ho ve gzel bir eydir. Azb edersen, adletinden, afv edersen, lutf ve keremindendir. Rivyet edildiine gre, bu yet-i kerme nzil olduunda, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem o geceyi bu yet-i kerme ile ihy etdi. Nemzda ayakda, otururken ve secdede iken hep bu yeti okudu. Sonra mmetim! mmetim! Y Rabb! deyip alad. Cebrl aleyhisselm gelerek: Allah tel sana selm ediyor. Seni mmetin hakknda rz edeceini, zmiyeceini, bildiriyor dedi.
Mide sresi, 119.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Allah tel yle buyurur: Bu, dorulara, doruluklarnn fide verecei gndr. Onlara altndan (nnden) rmaklar akan Cennetler vardr. Onlar orada ebed olarak kalacaklardr. Allah tel onlardan rz olmu, onlar da Allahdan rz olmulardr. Bu, en byk kurtuludur.)

AIKLAMA: s aleyhisselmn cevbndan sonra Allah tel yle buyurur: Bu kymet gn, dorulara doruluklarnn fide verecei gndr. Buradaki dorulukdan maksad, dnydaki dorulukdur. nki, fide veren doruluk, teklf, yan emr edilen vaktdeki dorulukdur. Bu da dnydaki doruluk olmakdadr. Kymet gn, sulunun, suunu itirf edip, doru sylemesi ona fide vermez. Burada murd, hereyde doru syliyen deildir. Bilkis, burada murd, byk ksm sadedinde bulunduumuz tevhd ve ona bal olan ahkm gibi din ilerinde, doru syliyenlerdir. Buna gre, yet-i kermedeki dorulardan murd, doru syliyen ve doruya davet eden Peygamberlerle, onlar tasdk eden, itikd ve amel bakmndan onlara inanan ve tbi olan, mminlerdir. Onlar iin altlarndan (nnden) nehrler akan Cennetler vardr. Onlar orada ebed kalacaklardr. Sanki onlar iin hangi fide vardr, denildi. Cevben: Onlar iin, ebed kurtulu olan, devml nimet ve ebed sevb ve mkft vardr, denildi. Allah tel, tatleri sebebiyle onlardan rz olmu, onlar da, Onun fadl ve keremine kavuduklar iin, Allah teldan rz olmulardr. Rdvn yan Allah telnn rzs, Cennetlere ilve olarak en byk maksad olan bir feyzdir. Bu Allah telnn rzsna kavumak, byk bir kurtuludur. Kurtulu mansna olan fevzin hakkati, murda nil olmak demekdir. Fev 225

zin, yan kurtuluun bykl, ona sebeb olan ve en byk maksad olan Allah telnn rzsnn byklnden dolaydr.
Mide sresi, 120.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Gklerin, yerin ve ikisinde bulunan her eyin mlk, hkimiyyet ve tasarrufu, Allah telnndr. O hereye kdirdir.)

AIKLAMA: Gklerin, yerin ve ikisinde bulunanlarn mlk, hkimiyyeti ve tasarrufu, Allah telnndr. Bu yet-i kerme, hakk akca ortaya koymakda, hristiyanlarn yalanlarna, hazret-i s ve annesi hakkndaki iddilarnn bozukluuna dikkati ekmekdedir. Yan gkler, yer ve ikisinde bulunanlar, akll olan ve olmyan varlklar da Allah telnndr. Onlarda diledii gibi tasarrufda bulunur. Yokdan var eder. Yok eder. ldrr, diriltir, emr eder, men eder. Hi kimse Ona karamaz. O hereye kdirdir. Kudreti sonsuzdur. cizlikden ve gszlkden mnezzehdir. O ycedir.

TEVBE SRES
sresi, 30.cu yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Yehdler: zeyr aleyhisselm Allahn oludur, dediler. Hristiyanlar da, Mesh (s) aleyhisselm Allahn oludur, dediler. Bu, onlarn (sdece) azlaryla syledikleri szlerdir. (Onlarn bu szleri) kendilerinden nceki kfirlerin szlerine benziyor. Allah, onlar helk eylesin. Hakdan btla nasl dndrlyorlar.) AIKLAMA: Yehdler, zeyr aleyhisselm Allahn oludur, dediler. zeyr bin erhiya, Yakb aleyhisselmn neslindendir. Lvnin torunlarndan olup, ondrt baba ile Hrn aleyhisselma ular. zeyr aleyhisselm Allah telnn oludur, sz, nceki yehdlerin szdr. Sonra bu sz kesildi, sylenmez oldu. te Allah tel, onlarn dah nce yaygn olan bu itikdlarn nakl etdi. Yehdlerin byle bir sz sylediklerini inkr etmelerine itibr edilmez. Bahr kitbnda yle denilmekdedir: Bir cemiyyetin bir ksmnda zem edilmei, yan ktlenmei vey medhi cb etdirecek bir ey meydna geldiinde, bu cemiyyetin hepsi zem ve medh olunur. Bundan dolay (zeyr Allah telnn oludur) diyenler, yehdlerin bir ksm olduu hlde, yet-i kermede yehdler diye zikr edildi. Rivyete gre, Buhtunnasr, sril oullarna glib gelince, onlarn limlerini ldrd. Aralarnda Tevrt bilen kimse kalmad. zeyr aleyhisselm kk olduundan onu ldrmedi. Onu sril oullarndan ald esrlerle birlikde Bbile gtrd. zeyr aleyhisselm Bbilden kurtulunca, bir merke 226
Tevbe

be binip, oradan ayrld. Nihyet Dicle nehri kysndaki Herakl kilisesine kondu. Ky dolad. Fekat kimseyi gremedi. Oradaki aalarn hepsi meyveliydi. Onlardan yidi. zmlerinden skp, suyunu idi. Artan meyveyi bir sepete, artan meyve suyunu da deri bir kab iine koydu. Ky halknn helk olduunu ve kyn tahrb edildiini grnce, kendi kendine, lmlerinden sonra Allah tel bunlar nasl diriltecek, dedi. Bunu, ldkden sonra dirilmede bhesi olduundan sylemedi. Hayretinden dolay syledi. Bunun zerine Allah tel ona uyku verdi ve rhunu ald. Yz sene l olarak kald. Merkebini de ldrd. nciri ve zm suyu da yanndayd. Allah tel onu gzlerden saklad. Kimse onu gremedi. Yz sene sonra Allah tel onu ve merkebini diriltdi. Merkebine binip, mahallesine geldi. nsanlar onu, o, insanlar ve evlerini tanyamad. ilesini ve kavmini aradrd. Yzonsekiz yandaki olunu buldu. Torunlar da yalanmlard. Onlarn yannda yzyirmi yanda am ve ktrm yal bir kadn grd. Bu kadn onlarn criyesi idi. zeyr aleyhisselm oradan ayrldnda yirmi yandayd. Onlara, ben zeyrim. Allah tel benim rhumu ald. Yz sene sonra beni tekrr diriltdi, dedi. Yal kadn, zeyr, ds makbl birisiydi. Hastaya, musbete urama, fiyete kavumas iin d ederdi. Sen de gzmn grmesi iin Allah telya d et ki, seni greyim. zeyr isen seni tanrm, dedi. zeyr aleyhisselm Allah telya yalvard. Elini gzne srd. Gz grd. Elini tutdu. Ona, Allahn izniyle kalk, dedi. Ayaklar iyileip, shhatine kavumu olarak ayaa kalkd. zeyr aleyhisselma bakp, senin zeyr olduuna ehdet ederim, dedi. zeyr aleyhisselmn olu da, babamn iki omuzu arasnda hill gibi bir ben vard, dedi. Bunun zerine zeyr aleyhisselm iki omuzunu ad. Beni grnce, onun zeyr aleyhisselm olduunu anladlar. Sdd ve Kelb dediler ki: zeyr aleyhisselm kavmine dnnce, Buhtunnasr, Tevrt yakmd. Hibir tarafda, Allah tely tantacak bir ey kalmamd. zeyr aleyhisselm Tevrt iin alad. Bunun zerine iinde su bulunan bir kab ile melek geldi. Ondan iirince, Tevrt ezberinde oluverdi. sril oullarna: Ey kavmim! Allah tel Tevrt yenilemem iin beni size gnderdi, dedi. Onlar da Tevrt bize yazdr, dediler. O da ezberden okuyarak yazdrd. lerinden biri, babam dedi ki: Dedem, Tevrtn bir kp iine konup falanca zm bana gmldn anlatmd, dedi. Birlikde gitdiler. Onu kardlar. Hazret-i zeyrin bir harf brakmadan, Tevrt aynen yazdrdn grdler. Bunun zerine onlar, Allah tel Tevrt bir kiinin kalbine koyduysa, o mutlak Onun oludur, dediler. Onun iin nceki yehdler, zeyr, Allahn oludur dediler. Hristiyanlarn bir ksm da Mesh, yan s aleyhisselm Allahn oludur dediler. Byle sylemelerinin sebebi, babasz bir ocuun olmasn muhal grmeleri, yhud anadan doma krleri ve baras hastaln iyiledirmek ve lleri diriltmek gibi s aleyhisselmn yapd bu ileri ancak ilh olann yapabileceini dnmeleridir. Bu yehd ve hristiyanlarn syledii bu byk ve ar sz, sdece, azlaryla, dilleriyle syledikleri szlerdir. Bu szleri iin hibir dell yokdur. Onlar bunu yal 227

nz azlaryla sylyorlar. Bu szleri manszdr. Haddd rahmetullahi aleyh buyurdu ki: Onlar bu szlerinde, lafzdan manya geemediler. Zr onlarn bu hussda hibir dellleri yokdur. nki, onlar da Allah telnn zevce edinmediini kabl ediyorlar. Bu durumda nasl ocuu olduunu sylerler. Onlarn bu szleri, kfr olmakda ve irkinlikde, kendilerinden nce kfir olanlarn szne benziyor. Bunlar, Melekler yhud Lt ve Uzza Allah telnn kzlardr diyen mriklerdir. Allah tel onlarn hepsini helk eylesin. Btla gitmeye hibir sebeb olmad hlde, Hakdan btla Nasl dndrlyorlar.
Tevbe sresi, 31.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, ((Yehdler) Allah brakp, limlerini (hahamlarn, hristiyanlar da) rhiplerini ve Meryem olu Meshi rabler edindiler. Hlbuki onlar, ancak bir tek ilha (Allah telya) ibdet etmekle emr olundular. Ondan baka hibir ilh yokdur. O bunlarn ortak komalarndan mnezzehdir.)

AIKLAMA: Yehdler, Allah tely brakp, limlerini, hahamlarn, hristiyanlar da, rhiplerini ve Meryem olu Meshi rabler edindiler. Yan, yehdler, limlerine, hristiyanlar ise, limlerine ve bidlerine, emr etdikleri husslarda, klelerin efendilerine itat etmeleri gibi itat etdiler. Allah telnn harm kldn hall, hall kldn harm kldlar. Hads-i erfde: (Hall harm klan, harm hall klan gibidir) buyuruldu. Yan, hall harm klann cezs, harm hall klann cezs gibidir. Bu tam kfrdr. Mesel, stn harm olduuna inanan, raknn hall olduuna inanan gibidir. Koyun etinin harm olduuna inanan, domuz etinin hall olduuna inanan gibidir. Yehdler limlerini, hristiyanlar bidlerini ilh deil, ilh gibi edindiler. Onlara son derece itatkr oldular. Hristiyanlar, s aleyhisselm Allahn oludur dedikden sonra, onu ibdet edilen rab edindiler. Allah tel bundan mnezzehdir. Hlbuki O kfirler, Tevrtda ve nclde n yce, bir tek ilha, yan Allah telya ibdet etmekle, Onun emrine itat etmek, bakasnn Onun emrine muhlif olan emrine uymamakla emr olundular. nki, Ondan bakasna itat etmek, Ona ibdeti bozar. Btn semv kitblar bu hussda ittifk etmilerdir. Allah telnn Peygamberine ve Allah telnn itati emr etdiklerine itat etmek ise, hakkatde Allah telya itat etmekdir. Ondan baka hibir ilh yokdur, yan ibdet ve tatde O, bunlarn ortak komalarndan mnezzehdir.
Tevbe sresi, 32.ci yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Allah telnn nrunu azlaryla sndrmek istiyorlar. Fekat kfirler holanmasa da, Allah tel nrunu mutlak temmlamak istiyor.)

AIKLAMA: Ehl-i kitb, Allah telnn nrunu, yan Kurn- kermi, azla 228

ryla doruluuna dell bulunmyan, btl, aslsz szleriyle sndrmek istiyorlar. Kurn- kermin bildirdii tevhdi, Allah tely ortaklardan ve ocuklar bulunmakdan tenzh etmek inancn ve hall ve harm konusu da dhil, Kurn- kermin getirdii ahkm yalanlamak istiyorlar. Kfirler holanmasalar da, kelime-i tevhdi ycelterek, onu her tarafa yayarak, islm dnini azz klarak her hlkrda nrunu mutlak temmlamak istiyor. ir: Kim Allahn yakd leyi fliyerek, sndrmeyi isterse, kendisi yanar elbet. sresi, 33.c yet-i kermesinde buyuruluyor ki, (Mrikler holanmasa da, Allah tel dnini btn dinlere stn klmak iin Peygamberini hidyet ve hak dinle gnderendir.) AIKLAMA: Mrikler holanmasa da, nrunu ve dnini temmlamay murd eder. Allah tel Resln btn dinlere, o dinlerin mensblarna stn klmak iin, mtteklere hidyet olan Kurn- kerm ve Hak din olan islm dni ile gnderendir. Bu yet-i kermeye yle de man verilmidir: Allah tel ilh hikmeti gerei Hak din ile dier btn dinleri nesh ederek, onu dierlerine stn klmak iin, Resln hidyet olan Kurn- kerm ve hak din ile gnderendir. bni eyh rahmetullahi aleyh yle dedi: Hak dnin dier dinlere glib gelmesi ve stnl, srekli artacak ve s aleyhisselmn inmesiyle temmlanacakdr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, s aleyhisselmn inmesinden bahs ederken yle buyurdu: (s aleyhisselm zemnnda islm dni dnda btn dinler yok olacakdr.) Baz limler, islmiyyetin kuvvetlenmesinin, hazret-i Mehd geldii vaktde olacan sylemekdedirler. nki o zemn insanlar, y mslimn olacak vey harac verecekdir. Hads-i erfde buyuruldu ki: (Durum gitdikce iddetli olacak, dny srtn dnecek, insanlar cimrileecek. Kymet ancak ktler zerine kopacak. s aleyhisselm, hazret-i Mehd ile berber olacak.) Hazret-i s inip, hazret-i Mehd ile berber olup, ona yardm edecekdir. Mehd rahmetullahi aleyh Peygamber efendimizin ehli beytinden olacakdr. O dil bir immdr. Peygamber deildir. s aleyhisselm ile hazret-i Mehd arasnda fark udur: Hazret-i s Peygamberdir. Hazret-i Mehd ise, Peygamber deildir. s aleyhisselm vilyet-i mutlakann sonuncusu, hazret-i Mehd ise, hilfet-i mutlakann sonuncusudur. Her ikisi de dinlerin en hayrls ve Allah telnn en ok sevdii islm dnine hizmet edeceklerdir. 229
Tevbe

TUHFET-L-UK
(klara Hediyye)
Ben ksa grmle, bu kymetli risleyi inceledim. inde hakkaten temiz kalblere srr veren, can kula ile iitmek isteyenlerin anlayaca, kable yn konular kabl edecei, kalbin inci gibi dizilmi bilgilere balandn ve bu bilgileri ancak, doru yoldan sapm olanlarn kabl etmiyeceini grdm. Mellifinin almalarna Allah tel en iyi karlklar versin. Onu ve bizi en geni lutf ve ihsn ile feyzlere kavudursun! Ben fakr umm merif meclisi azlarndan Hayderizde Seyyid brhm Fash Badd. Veft trihi 1299 [m.1882].

Bismillhirrahmnirrahm Zt ve sfatlarnn benzeri olmyan, izzet ve cell shibi olan Allah telya hamd olsun. Kulu, Resl ve habbi ve seilmi olan, Muhammed aleyhisselma, hayr ve hidyet shibi olan line ve Eshbna salt ve selm olsun! Tasavvuf byklerinin kaddesallah esrrehm ve nefean biulmihim yolunda, tarkatin en byk esslarndan olan, rbtann isbt hakknda Mecma denilmee lyk bir risle yazdm. Snnet-i nebeviyyede rbtann varln gsteren er dellleri ksaca aklayp, btn srlara ve hakkatine girmedim. nki bu konu slk ve zevk ile anlalr. Bu fakrin ise buna tkti yokdur. Nasl tkti olsun ki, bu da tarkat yolunda ilerleyen gnl sultnlarnn srlarndandr. Ama ne sultnlar, ne sultnlar! Allah teldan beni, hatya dmekden, ayak kaymasndan muhfaza etmesini niyz ederim. Allah telnn tevfki ile derim ki, rbta hakknda ak delllerden biri, Ahzb sresi, ellialtnc yet-i kermesidir. Allah tel bu yet-i kermede melen, (Allah ve melekleri Peygambere ok salt ederler. Ey mminler! Siz de Ona salt edin ve tam bir teslmiyyetle selm verin) buyurmudur. (Hakyk) adl tefsr kitbnda eyh, rif-i billh Eb Abdrrahmn Slem kaddesallah rhehu diyor ki: Mansr bin Abdllahdan iitdim. Dedi ki, Ebl Ksm Bezzzdan iitdim. O dedi ki, Msrda bni At rahmetullahi aleyhim dedi ki: Salt, Allahdan (vuslat), meleklerden (Rifat), mmetden (mtbeat ve muhabbet)dir. Vstnin rahmetulla 230

hi aleyh, kalbinde verdiin salt iin yer brakmadan vakrla salt ver dedii rivyet edilmidir. Abdlvhid Seyyrden Vstnin szn sordum ve sanki bana iyi gelmiyor dedim. O da Ona verdiin salt iin kalbinde yer ayrma. Verdiin salt ile, Onun hakkndan biraz olsun yerine getirdim diye bir zanna kaplma. nki sen salt vermekle ancak kendi hakkn yerine getirmi olursun. Zr Onun hakk, btn mmetin verdii saltlar toplamndan dah bykdr. Nitekim yukardaki yet-i kermede (Elbette Allah ve Melekleri Peygambere ok salt ederler) buyurulmakdadr. O hlde Onun zerine senin getirdiin salt, kendi nefsine rahmeti celb etmekdedir. Seyyrnin sz burada temm oldu. Kd yd rahmetullahi aleyh (if) kitb, ikinci ksm, drdnc bbnda, Eb Bekr Kueyrden nakl ederek, (Peygamberden aa mertebede olanlara Allahdan salt, rahmetdir) demidir. rih ihb bunu aklarken, Allah teldan salt edilene rahmet istemekdir, demidir. Peygamberimiz ise rahmet eidlerinin en stn ile rahmet olunmudur. Salt ile d olunmasna ihtiyc yokdur. (Peygamberimiz zten Allah tel katnda merref ve ziydesiyle mkerremdir). (if) ve erhinin sz temm oldu. Lednn ilmlerin ve ilh marifetlerin kayna olan Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem rhundan, ister haytda olsun, ister veftndan sonra olsun, iktibsnda feyz almak, Peygamberimiz ile feyz almak isteyen arasndaki rhn mnsebetin hsl olmasna baldr. nki bu rhn mnsebet, islmiyyetin zhirine ve ahkm ilmine bal olan eylerin hilfna olarak, feyz alan ile veren arasnda hsl olmas lzm gelen rhn ilerdir. er hkmler, Peygamberimizin zhirdeki szleri ve ilerinden sdece grme ve iitme ile alnr. Rhn ilere ihtiyc yokdur. Bu rhn mnsebet ancak, Peygamberimize tevecch, Onun nbvvet nruna kmil bir muhabbetle ballk, Onun sallallah aleyhi ve sellem retmesiyle insan tabatini yumuatan ve incelten er riyzet ve mchedelerin yardm ve Ona tam bir ittib ile hsl olur. Allah tel kullarna, bu rhn mnsebetin hsl olmas iin, Peygamberimizin rhniyyetinden feyz ve yardm alarak olgunlamalar, Ona tevecch edip, kalblerini Ona balamalarna vesle olmas iin, salt ve selm emr etdi. Kullarn bu dlar Peygamberimizin istifdesi iin deildir. Zr O, bhesiz Rahmn tecelllere mazhar ve Rabbn marifetlerin nrlarna muttali, Enbiy ve evliynn ilm kaynadr. Allah telnn saltna mazhar olduu iin, mmetin saltndan, dsndan mstagndir ve biraz nce gedii gibi, immlarn szlerinden anlald zere, Peygamberimiz, rahmet eidlerinin en stn ile rahmet olunmudur. Salt ve selmn meriyyetinin srr da budur. Kalb huzru ve kmil muhabbet ile, mansnn idrkinde olarak, kime salt ve selm getirdiini dnerek salt ve selm getirmek, muhakkak Ona tevecch, Onu tasavvuru ve kalbini Ona balama cb etdirir. Bu da, her selm zevk ve mstekm akl shibince akdr. Ancak ahmak, gfil, ne 231

dediini bilmeyen, hangi meydnda doladn idrk edemeyen, gnln Reslullaha vermeyen kimselerin salt ve selm, uyuyan kimsenin hezeyn, ar hastann sayklamas gibi olup, bizim onlara szmz yokdur. Yukarda bildirildii gibi, kalb huzru ve muhabbetle salt ve selm getiren kimsenin, tevecch ve tasavvur yapmas lzmdr. Bu ikisi tahakkuk edince, rbta da tahakkuk eder ve hsl olur. nki rbta da tevecch ve tasavvurdan ibretdir. Rbtann vcdu ve sbtu yukardaki yet-i kermenin [Ahzb, 56] delleti ile snnet-i nebeviyyede sbit olup, mmet de rbta iin salt ve selm ile emr edilmidir. Eshb- kirm rdvnullahi tel aleyhim ecman Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem kerm olan ahsn, hilye-i erfesini devml mhede etmeleri, lugat ve kelmn mansn bilmeleri ile berber, onlarn gzlerinin nru olan Peygamber efendimizin cemlini mtlea etmemeleri, kalblerinde hzr bulundurmamalar, Ondan gfil olarak salt ve selm getirmeleri dnlebilir mi? Yemn olsun ki, bu imknszdr. O hlde bhesiz, tartmasz rbtann snnet-i nebeviyyede mevcd olmas isbtlanm olur. En dorusunu Allah tel bilir. Nazar ehli, tasavvursuz taleb muhldir dediler. nki nefs [rh] mehle ynelmi olur ki, bu da mmkin deildir. O hlde tasavvur etmeden taleb etmek mmkin deildir. Bu kys Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem saltda ve Ona muhabbetde de geerlidir. Zr salt ve muhabbetde, taleb mansnn olduunu aklamaya gerek yokdur. Herhangibir vechle bu tasavvurun tevli mmkindir denirse, biz deriz ki, iddia edilen eyin isbtnda bu kadar kfdir. Burada sz, tasavvurun kendisindedir. Bir ynden de olsa bu tevl, asl ryet ile ereflenmemi kimselerde muhakkak bulunur. Eshb- kirm iin akca grld gibi bu tevle ihtiyc yokdur. (Delil-l hayrt) kitbnn erhinin balangcnda Fs rahimehullah, Ahzb sresi ellialtnc yet-i kermesini tahkk ederken diyor ki: Saltn asl inhn (eilmek) ve ntf (meyl etmek)dir. Saleveynden alnmdr. Saleveyn de srtda, kuyruk sokumunun iki yanndan uyluklara kadar giden iki damar ve rk ve secdede hareket eden iki kemikdir. Bunun iin mushafda salt kelimesi vav ile yazlr demilerdir. Sehl rahimehullah salt kelimesi saleveynden alnmdr dedi. Sonra (ona salt etdi) demek (ona rahmet ve teattuf ile eildi, meyl etdi) demekdir, denildi. Mblaa ile sylenmek istendiinde rahmeti salt ve hunuvv ile ismlendirmilerdir. (Sallallah al Muhammedin) demek, (rahimallah Muhammeden) demekden hunuvv ve atf ynnden dah rakk ve dah belgdir. (Tefsr-i Medrik) shibi, Ahzb sresi krknc yet-i kermesini tefsr ederken yukardaki aklama teyd etmekde ve yle demekdedir: Nemz klann rk ve secdelerde eilmesi, bakasna taattuf, inhin ve refet etmesine benzetilebilir. Bir hastay ziyret edenin hastaya 232

intf, merhameti ve bir annenin ocuuna hunuvv, efkati de byledir. Salt kelimesi o kadar ok kullanld ki, rahmet ve refetin yerini ald. Nitekim (sallallah aleyke), Allah sana salt etsin demek, (Terahhame aleyke ve tereefe), yan Allah sana rahmet ve refet etsin demekdir. Medrik tefsri shibinin sz burada temm oldu. Bu konu zerinde teemml eden, dnen iin yukarda geen ibreler tam ve en ak delllerdir. (Delil-l hayrt) erhinde Fs rahimehullah diyor ki: Rbta hussunda en ak dell olarak, (nsanlardan bana en yakn olan, bana salt ok okuyandr) hads-i erfi vrid olmudur. Yan salt ok okuyan, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimizin efatine, yardmna, refetine en ok lyk olur. Allah tel en iyi bilendir. Peygamberimiz ok salt okuyan, kendisine yakn olduu iin elinden tutup Cennete gtrecekdir. Nitekim Al bin Muvaffak radyallah anh haclarndan birinde, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem ryda grp, kendisine (te bunlar, senin yapdn iyiliklerdir. Mkft olarak kymet gn Mevkfde elini tutarak, herkes hesb derdinde iken, seni Cennete sokarm) buyurmudur. [Al bin Muvaffak, Irk meyhndan Znnn ile sohbet etmi bir veldir. Yetmidrt kerre hac etmidir. Baz haclarn Peygamberimiz iin yapp sevbn ona hediyye etmidir. Reslullah ryda grp, kendisine (te bunlar senin yapdn ihsn ve iyiliklerdir ...) buyurmudur.] Peygamberimize ok salt getirmek Onu ok sevmei gsterir. nki bir eyi ok seven onu ok zikr eder. (Kii sevdii ile berberdir) hads-i erfdir. ok sevmesi, ona mtbeatnn kuvvetine delldir. (Seven, sevdiine itat eder.) Salt, muhabbet ve mtbeat ok olann rhu, Peygamberimizin rhuna yakn olup, aralarnda tanma, lfet, ballk ve mnsebet hsl olur. Kymet gn nrunu Onun nrundan alp, yardm grmee insanlar arasnda en ok hakk olur. eyh Eb Abdllah Shil radyallah anh (Buye-ts slik) kitbnda diyor ki: Peygamberimize salt okuyarak elde edilen en byk meyve, en kymetli fide, (Efendimizin kerm sretinin intbdr), yan rhunda yer edip, sbit eklde devml kalmasdr. Bu da Peygamberimize devml salt ile elde edilir. Salt getirirken ihlsla, artlarn ve edeblerini yerine getirerek, mansn dnerek yaplmaldr ki, Peygamberimizin sevgisi, btnna sdk ve hlis eklde yerlesin. Salt okuyan ile Peygamberimizin arasnda kurb ve saf mahallinde, sevgisinin kalbinde yerledii kadar lfet meydna gelir. O hlde (Kii sevdii ile berberdir). Sevgi, mahbba ittib, uyma cb etdirir. ttib da visle, kavumaa yol aar. Nitekim Allah tel, Nis sresi, altmdokuzuncu yeti kermesinde melen, (Kim Allaha ve Resle itat ederse, ite onlar, Allahn kendilerine ihsnlarda bulunduu Peygamberler, sddklar, ehdler ve slih kiilerle berberdir. Bunlar ne gzel arkadadr!) buyurmudur. Rhlar bir topluluun ferdleridir. Birbirleriyle tananlar lfetde, dierleri ihtilfdadr. Delil erhinin ibresi burada temm oldu. 233

Rbtann snnet-i nebeviyyede bulunmasnn delllerinden biri, nemz klann teehhdde (Esselm aleyke eyyhennebiyy ve rahmetullahi ve berekth) demesidir. Bu sz syleyen, mansn bilirse, (aleyke)deki kf harfinin hzr olana hitb iin vaz olunduunu, (eyyh) kelimesinin hzr olana nid iin olduunu bilirse, kime hitb ve kime nid olunduunu bilirse, kime selm verdiini, kimin iin rahmet ve bereket dilediini bilirse, Peygamberimizi zihninde hzr bulundurmama, haylinde tasavvur etmemei akl nasl ciz grr. Bu, akll, mtedeyyin ve insfl kimse iin imknsz gibidir. O zemn da rbta gnei muhakkak doar ve parlak nrlar kalblerin ufkunda parldar. Huccet-l islm imm- Muhammed Gazl kuddise sirruhul l (hy-l ulm) kitb, nemzn srlar blmnde diyor ki: Teehhde otururken gyet edebli otur. Bil ki, seni Allah telya yakladran essalevt vettayyibt), yan temiz ahlk, gzellikler Allah iindir. (El mlk lillh) demek de, bunun gibi tehyyt mansna gelir. (Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem kerm olan ahsn kalbinde hzr tut) ve Esselm aleyke eyyhennebiyy ve rahmetullahi ve berekth de ve senin selmnn Ona uladna ve Onun da dah kmil eklde sana cevb verdiine mmdin tam olsun. Sonra kendine ve Allah telnn slih kullarna selm verirsin... (hy-l-ulm)dan alnan ksm burada temm oldu. (Avrif-l merif) kitbnn shibi eyh, rif-i billh, ihbddn Eb Nasr mer Shreverd kuddise sirruh, otuzyedinci bbnda tehyyt dbn anlatrken diyor ki: Peygamberimizi tehyyt esnsnda kalb gznde canlandrarak selm verir. Sonra slih kullar zerine selm verir...) eyh Tcddn Ebl Abbs Ahmed bin Atullah skender, nefslerin slh konusunda yazd mehr rislesi (Tc-l ars) da diyor ki: Nemza baladn zemn, Allah telya mnct etmekde ve Esselm aleyke eyyhennebyy ve rahmetullahi ve berekth demekle Resl ile konumakdasn. Arab lugatinde hzr olmayan kimseye eyyh denmez. Ancak hzr olana eyyh denir. Eer denilirse ki, tehyytdaki tefekkr, Ftiha sresindeki (yyke nabd ve iyyke nestan), yan yalnz sana ibdet eder, yalnz senden yardm isteriz yet-i kermesini okurken, (ke) hitb zamirinin mansn da dnmek gerekir. Biz deriz ki, evet lzm gelir. Hatt zikr esnsnda ve Kurn- kerm okurken de byledir. Fekat Reslullah sallallah aleyhi ve sellem zorlamay ve mblaa etmei nehy edip, nimetlerini tefekkr etmei emr etmidir. Nitekim hads-i erfde, (Allah telnn nimetlerini tefekkr ediniz, Ztn dnmeyiniz) buyurulmudur. Zr Allah tel hakknda tefekkr, Onu tasavvur ve tehayyle sevk eder ki, Allah tel bunlardan ve kalbe gelen her eyden mnezzehdir. Nitekim r sresi, onbirinci yet-i kermesinde melen, (Onun benzeri hi bir ey yokdur. O, iitendir ve grendir) buyurulmakdadr. Zikr eden kimsede bu tefekkr glib geldii zemn, gnln, Onun vekli ve halfesine [Peygamberimize] e 234

virir. O zemn Allah telnn zt hakknda bozuk tasavvurlardan emn olur. Bu, rbtann fideleri cmlesindendir. Rbtann dier byk fideleri de vardr. Ancak bunlar zevk ve vicdn ile bilinir. Allah telnn nimetlerini, yer ve gkleri yaratmasn tefekkr etmenin ciz ve tevk edilmi olduu yukardaki hads-i erfde bildirildii gibi, l-i mrn sresi, yzdoksanbirinci yet-i kermesinde de bildirilmekdedir. Bu yet-i kermede melen, (Ayakda, otururken, yanlar yere yatarken Allah zikr edenler, yer ve gklerin yaratlnda tefekkr edenler ...) buyurulmudur. Buna gre, Allah telnn yaratdklarnn en stn, nimetlerinin en ereflisi ve en by, Allah telnn Onun vstasyla bize doru yolu gsterdii, Onunla bize tevhdi ve tenzhi retdii, bylece bizi irkden ve iddetli azbdan kurtard Resl ve habbi Muhammed aleyhisselm, halfelerini ve herbiri dinde birer hidyet yldz olan kmil etbn [Eshbn] tefekkr etmek [rbta etmek] nasl ciz olmaz? L havle ve l kuvvete ill billhil aliyyil azm. Rbtann snnet ve tevk edilmi [mesnn ve mergb] olmasna delllerden biri de, (Delil-i hayrt)n balangcndaki u rivyetdir: Reslullaha sallallah aleyhi ve sellem, Y Reslallah! l-i Muhammedden kimleri sevmekle, onlara iyilik ve ikrmla emr olunduk? diye soruldu. (Bana mn eden, ihls shibi olan saf ve vef ehlini) buyurdular. Y Reslallah! Bunlarn almeti nedir? diye soruldu. (Benim sevgimi, sevdii her eyden dah stn tutan ve Allah telnn zikrinden sonra btn benim zikrimle megl olanlardr), dier bir rivyetde (Devml beni zikr edip, ok salt okuyanlardr) buyurdular. Yine Reslullahdan sallallah aleyhi ve sellem, Y Reslallah! Baz mminleri hu iinde gryoruz. Bazlar da hu iinde bulunmuyorlar, sebebi nedir? diye sorulduunda, (mnnda halvet [tatllk] bulan kimsede hu olur. Bu halveti bulamyanda hu olmaz) buyurdular. Y Reslallah! O halvet ne ile bulunur vey ne ile ona kavuulur ve kazanlr, diye sorulduunda, (Allah tely sdk ile sevmekle) buyurdular. Y Reslallah! Allah telnn sevgisi ne ile bulunur vey ne ile kazanlr, diye sorulduunda, (Resln sevmekle. O hlde, Allahn ve Reslnn rzsn bu iki sevgide arayn) buyurdular. Baknz, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem kendi sevgisinin Allah telnn sevgisine ve bu sevginin kazanlmasna vesle ve sebeb olduunu nasl aklad. Nitekim Allah tel Mide sresi, otuzbeinci yeti kermesinde melen, (Allaha [yaklamak iin] vesle araynz. Onun yolunda cihd ediniz) buyurmakdadr. Bu kerm olan Mahbbun sevgisinden dah yksek, dah fazletli vesle olur mu? Enes bin Mlikden radyallah anh rivyet edilen bir hads-i erfde, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Sizden biriniz beni, kendisinden, malndan, ocuundan, babasndan ve btn insanlardan dah ok sevmedikce, mn kmil olmaz) buyurmudur. Bu hads-i erflerde, Peygamberimize rbta ve 235

tevecchn, mesnn ve mergb olmasna ak iretler, hatt ak delller vardr. nki bu mertebeye varan ak ve kmil muhabbet, kalbin zarr olarak mahbba tevecchn cb etdirir. O zemn seven, mahbbu zihninde canlandrp, ona btn varl ile tevecch eder. Ondan bir an gfil olmayp, hi unutmaz. Bylece muhabbete tevk olur. Bu da bhesiz tevecch ve rbtaya tevkdir. Nitekim Peygamber efendimizin (Btn benim zikrimle megl olan) buyurmas buna, ak delldir. Kmil bir muhabbetle tevecch ve tasavvurun lzmu iin Allah tel, l-i mrn sresi otuzbirinci yet-i kermesinde melen (Ey Reslm! De ki, eer Allah seviyorsanz, bana tbi olunuz ki, Allah tel da sizi sevsin) buyurmudur. yet-i kermede (Eer Allah severseniz, Allah da sizi sever) buyurulmam, Allah sevme art, Peygamberimize uymaa balanmdr. Allah tel, Peygamberimize uyma, kendisi ile mminler arasnda vsta klmdr. nki Allah tel tasavvur ve tahayylden mnezzehdir. Peygamber efendimiz Allah telnn nibidir, veklidir. Allah tel Feth sresi, onuncu yet-i kermesinde melen, (Muhakkak ki, sana bat edenler, ancak Allaha bat etmi olurlar. Allahn eli [kudreti] onlarn ellerinin [kudretlerinin] stndedir) buyurmudur. Allah tel batde Peygamberimizi kendisine nib, vekl kld gibi, yukarda gedii zere muhabbetde de kendisine nib, vekl klmdr. (Mesnevi)nin balangcnda Mevln kuddise sirruh diyor ki: Hak tel mnezzehdir, zemndan ve mekndan, Bunun iin Peygamberler, vekldir Hak teldan. Yukardaki aklamalar muhabbetle tevecche iretdir. Muhabbetsiz, hatt buz, advet ve inkr ile tevecchn hi bir fidesi olmaz. Peygamberimizin rhu ile feyz alann rhunu biribirine yakladran ak ve muhabbetin hilfna uzaklama ve nefreti artdrr. Birbirine yaklaan rhlar arasnda karlkl lfet, tanma ve mnsebet hsl olur. Rbta yapann rhunda, Peygamber efendimizden gelen ilh marifetleri ve feyzi kabl etmee istidd hsl olur. Melzm olan muhabbet nce zikr edildi. Melzmun lzm da, merm en belg ve muhtevs en geni eklde ifde eden tevecchdr. Denildi ki, tevecche, muhabbet ile iret edilmesi, mtebiht kablinden olup, vakt ve zemnn hkmne gre, dallet ve irk ehlinin tanlarn, dil uzatmalarn def etmek, gidermek iindir. nki Peygamberimizin asr islmiyyetin balangcnda, chiliyyet asrna yakn ve mmet arasnda mnfklarn ok olmasndan idi. Eer akca kendisine tevecch emr etmi olsayd, irk ve nifk ehli, iin hakkatini bilmedikleri, kr, sar ve dilsiz olduklar iin, Peygamberimizi lhiyyet davsnda bulunuyor, insanlar kendisine tapdryor diye thmet altnda brakacaklar iin, yerleri Cehennem olurdu. H, Peygamberimiz bu davda bulunmaz. Bunun olmayacana dir imm Zeynelbidn Al bin Hseyn bin Al kerremallah vecheh 236

ve radyallah anhm ecman aadaki iri sylemidir: Ben elbette saklarm ilmimin cevherini, T ki bir chil grp, yaymasn fitnesini. Ebl Hasen bu ide benim nme gedi, Hasene ve Hseyne vasyyetler etmidi. Nice ilm cevheri vardr ki, syler isem, bana elbet derler ki, puta tapyorsun sen. Mslimnlar o anda kanm hall bilir, yapdklar en irkin eyleri gzel grr. Bu beytler Huccet-l islm imm Gazlnin kuddise sirruh, (Minhc-l-bidn) kitbnn balangcnda vardr. Muhyiddn Arab kuddise sirruh da (Ftht-i Mekkiyye) kitbnn otuzuncu bbnda, bu beytlerden sonra, irde geen puta tapmann, rbtaya iret olduunu bildirmidir. Bununla berber, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem, halfelerinin islmiyyet iyice yerledikden, tevhdde ayaklarn iyice yere basmasndan, gn ortasndaki gnein akl gibi iyice ortaya kmasndan sonra, rbtay akl shiblerinin hi bhe etmeden aklayacaklarn nceden biliyordu. Hl byle iken, aklamaya lzm kalmadan zrr olarak muhabbet ve akn hkm ile matlb hsl oldu. nki Eshb- kirmn Peygamberimiz ile olan hlleri aadaki beytde bildirilen hlden dah az deildi. Ey temenn edilen matlb, beni benden megl etdin, Beni sana yakladrdn, hatt beni sen zan etdim. Bu aklamalar (if) kitb ikinci bb, ikinci ksmda da bildirilmidir. yle ki, Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem birisi gelip, Y Reslallah! Seni malmdan ve ilemden dah ok seviyorum. Seni hep htrlarm. Sabr edemeyip geldim, seni greyim. Y Reslallah! Ben yle dnyorum. Ben ve sen lnce, sen elbette Cennete girip, Peygamberlerin yksek makmlarnda olursun. Eer ben Cennete girersem seni gremem dedi. Bunun zerine Allah tel, Nis sresi altmdokuzuncu yet-i kermesini indirdi. Melen yle buyurulmakda idi. (Allaha ve Reslne itat edenler, onlar Allahn kendilerine ihsnlarda bulunduu Peygamberler, sddklar, ehdler ve slih kiilerle berberdir. Bunlar ne gzel arkadadr.) Peygamber efendimiz o kiiyi arp, bu yet-i kermeyi okudu. Dier bir rivyetde, bir kii Peygamberimize gz krpmadan bakyordu. (Neyin var) buyurdular. Babam, annem sana fed olsun y Reslallah! Sana bakmakla zevk alyorum, devml bakmak istiyorum. Kymet gn Allah tel Seni fadl- ihsn ile ykseklere karacak, dedi. Bunun zerine yukardaki yet-i kerme nzil oldu. Bu hlde olana bu konuda fazla aklama yapmaa ve uyarmaa ihtiyc olur mu? Eshb- kirmn hepsinin hli byle idi. Hatt hepsinde kal 237

b, rh berberlik muhabbeti hsl oldu. Bu da hakkatde sohbetin srr olup, Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem, (Beni seven Cennetde benimle berberdir) hads-i erfi ile buna iret buyurmudur. Onunla sohbet ve mnn tadn tatdlar, mhede baesine girdiler. slmiyyetin kymetini onunla bildiler. Tbin, mctehid immlarn, selefi slihnin de Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem veftndan sonra, Peygamber Efendimiz ile hlleri byle idi. Hepsi Ona k ve bal olarak mteveccih idiler. Kalbleri, kmil bir muhabbetle, sabh-akam Onun cemlini ve emil-i erfesini mtlea ederek, yksek rhniyyetinden yardm ve feyz alrd. Onlarn hllerine bir para muttali olmak istersen, (if) kitb, ikinci bb, ikinci ksmna mrceat etmelisin. md edilir ki, bhe hastalna (if) kitbnda if bulursun. Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem veftndan sonra, mmetinin de Onunla hlleri yle olmas lzm gelir ki, o bykler gibi sedete kavusunlar. (Delil) kitbnda bildirilen haberde, Peygamberimize sallallah aleyhi ve sellem, y Reslallah! Senden gib olan ve Senin veftndan sonra Sana salt getirenlerin yannda hli nedir, diye sordular. (Benim muhabbet ehlimin saltn duyarm ve onlar tanrm. Onlardan bakalarnn salt bana arz olunur) buyurdular. (if) kitbnda Eb Hreyreden radyallah anh rivyet edilen hads-i erfde, Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Bana bir kimse selm verdiinde, Allah tel, onun selmna cevb vermem iin rhumu bana ide eder) buyurmudur. Bu ikisine benzer haberler okdur. Basret ehli isen bundan ibret alrsn. (Delil) kitbndan alnan ksm burada temm oldu. Yukardaki aklamalardan, Eshb- kirmn hepsinde, Peygamberimizi ok sevmeleri ve Ona tam uymalar sebebiyle rbta hsl olduu anlalmakdadr. Bunun gibi hulef-i ridn ve eimme-i mridnin sohbetleri sebebi ile tbin ve tebe-i tbinde de rbta hsl oldu. Zemn ilerleyip, dnyev megliyyetler ile halkn kalbleri buland. Tam ihls ile muhabbetde azmetler gevedi. Bu sebebi ile rbtay aklamaa, halk rbta hakknda uyarmaa ihtiyc hsl oldu. rd shibi halfeler, slikleri zorla, onlardan feyz almalar iin, rbtada kalblerini toplamak, rhlarn onlarn rhlar ile alamak, onlarla lfet etmek iin emr verdiler. Sonra bu dn, rhn muhabbete (Rbta) ismi verildi. nki, muhakkak ak ve muhabbet, sevenin kalbini mahbba balar, onunla mukayyed olur. Bylece ikisi arasnda rhn irtibt hsl olur. Rbta yapanlar, Peygamberimize muhabbetle intisb edip, feyz aldklar iin, Rbtaya (Nisbet) de denilmidir. Her bir kavme mahss stlh olduu gibi, nisbet de rbta yerine yi olmu, yaygnlamdr. Rbta, rbta yapanlarn en huss vasflarndan, tarkatlerinin en byk rknlerinden ve ilerinin ess olduundan, halk arasnda onlara mrbtlar [rbta yapanlar] diye ism verilmi ve byle mehr olmulardr. Gnmze kadar Arab lkelerinde bu ismle tesmiye edildiinde, mukarreb s 238

fler ve rif veller kaddesallah esrrehm kasd edilmekdedir. Bylece, bunlarn tarkatleri ak ve muhabbet yolu diye tesmiye edildi. nki bunlarda iin ess ve tarkatda ana direk bildiin gibi, Allah rzsndan baka bir maksad olmayan, her eyi Allah iin yapan, Allah yolunda ilerlemenin [slkun] srlarna vkf olan, kendisi vsl olmu, bakalarn da yetidiren bir dn refka dn muhabbetdir. (Merk-ul envr) kitbnda rivyet edilen hads-i kudsde byle bir muhabbet hakknda Allah tel (Nerede benim Cellim iin birbirlerini sevenler! Glgemden baka hi bir glgenin olmad gnde onlar glgelendireyim) buyurmakdadr. (Avrif-l merif) kitb, ellinc bbnda, Abdllah ibni Mesddan radyallah anh rivyetle Reslullah sallallah aleyhi ve sellem buyurdular ki: (Allah iin birbirini sevenler, zerinde yetmi bin oda bulunan krmz ykutdan bir direk zerinde Cennet ehline nzr olarak dururlar. Bunlarn yzleri, gnein dny ehline k vermesi gibi Cennet ehlini aydnlatrlar. Cennet ehli, haydi gidelim. Allah iin birbirlerini sevenleri grelim derler. Yanlarna geldiklerinde, onlarn yzlerinin parlakl, gnein dny ehlini aydnlatd gibi, Cennet ehlini aydnlatr. zerlerinde yeil sndsden elbiseleri vardr. Alnlarnda, Bunlar Allah iin birbirini sevenlerdir yazldr). Ubde bin Smitin radyallah anh rivyetiyle bildirilen hads-i kudsde Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem buyurdular ki: (Allah tel buyurdu ki, benim iin birbirlerini sevenlere, benim iin birbirlerini ziyret edenlere, benim iin para, mal sarf edenlere, benim iin arkadalk yapanlara, benim muhabbetim hak olmudur). (Avrif) kitbnn yazs burada temm oldu. Ebssd efendi tefsrinde, mel-i erfi, (Dikkat ediniz! Allahn vel kullar iin korku ve hzn yokdur) olan Yns sresi altmikinci yet-i kermesini aklarken, mer bin Hattbn radyallah anh, bildirdii Reslullahn sallallah aleyhi ve sellem u hads-i erfini rivyet etmidir: (Allahn kullarndan yle kullar vardr ki, Peygamber deildirler, ehd de deildirler. Ama Peygamberler ve ehdler, bunlarn Allah tel katndaki yerlerine gbta ederler.) Y Reslallah! Bunlar kimlerdir, amelleri nedir? md ederiz ki, onlar severiz. Bize haber verir misiniz, dediler. Buyurdular ki: (Onlar, aralarnda akrablk olmad, birbirleriyle mal alverii yapmadklar hlde, sdece Allah rzs iin birbirlerini seven kimselerdir. Allaha yemn ederim ki, onlarn yzleri elbette nrdur ve nrdan minberler zerindedirler. nsanlar korkduklar zemn, onlar korkmazlar. Herkesin hznl olduu zemanda, onlar iin znt yokdur.) Bu konuda baka ok haberler vardr. Bunlar bildirirsek, uzun olur. steyen bu mevz ile alkal yerleri tetkk edebilir. Yukarda bildirilen Allah iin muhabbet ihtiyr ve akldir. Akll kimse, menfeatinin ve selmetinin bir eyde olduuna yakn ile inand zemn, hastann ac ilc isteyerek imesi gibi, tabatna aykr olsa da, aklnn hkm ile kendisi iin o eyi ihtiyr eder. Baba, oul arasnda olan 239

vey beenilen eylere, gzel sretlere bakarak, hsl olan nefslerin meyl-i tab ile olan muhabbeti ayrdr. nki bu muhabbet cibilldir, yaradlda vardr ve zdrrdir, zarrdir. Allah telnn fadl ile bazen, rhn berberlik hsl oldukdan sonra, mahbbun kemltna mhede etdii ve huss, mahrem srlarna vkf olduu zemn, ihtiyr muhabbet, zdrr muhabbete evrilir. Rbta, her ne kadar asleten Reslullah sallallah aleyhi ve sellem iin olsa da, kullar ird ve slk [Allah yolunda ilerleme] ile memr olan kmil eyhlere ve rif vellere de rbta yapmann ciz olmasnda bhe yokdur. nki onlar, Muhammed aleyhisselmn vrisleri, veklleri, tbileri ve yaknlardr. Yukarda geen hads-i erfde iret edildii gibi, onlar sevmekle, onlara iyilik ve ikrm etmekle emr olunduk. Peygamber efendimize salt ve selm getirmek ciz olduu gibi, buna tbi olarak onlara da rbta ciz olur. Zr rbta, Peygamberlik hussiyyetlerinden deildir. Davetin ve terbiye ve irdn temmlanmasnn cblarndandr. Onlar rbtada ve rbtann cb etdirdiklerinde, Kymete kadar veklleri ve tbileri olduklar iin, Peygamberimiz ile ortakdrlar. Nasl olmasn ki, grmez misin Allah tel, Ysf sresi, yzsekizinci yet-i kermesinde melen, (Ey Reslm de ki: te bu, benim yolumdur. Ben Allaha aryorum. Ben ve bana uyanlar aydnlk bir yol zerindeyiz) buyurmudur. O hlde baknz, onlar davetde nasl ortak etdi ve Peygamberimiz ile kendi aralarndaki rbtay nasl ummledirdi. Ahzb sresi yirmibirinci yet-i kermesinde melen, (Reslullahda sizin iin en mkemmel bir rnek vardr) buyuruldu. Bu yet-i kermeye uyarak, Onlar, davet ve irdda, Efendilerinin yapd gibi yapmalar lzmdr. Onlar Peygamberimize uymakda insanlar arasnda en ok hakk olanlardr. Yine dn! Nis sresi ellidokuzuncu yet-i kermesinde melen, (Ey mn edenler! Allaha, Reslne ve sizden olan emr shiblerine itat edin) buyuruldu. Bu yet-i kerme ile onlara itat, zerimize nasl vcib klnd. Bu bykler, o yksek makma lyk olmasalar, onlardan dah lyk kim olabilir? Bilhssa Reslullah sallallah aleyhi ve sellem onlar, (Nefsim kudretinde olan Allah telya yemn ederim ki, isterseniz sizin iin elbette yemn ederim ki, Allahn kullar arasnda Allaha en sevgili kullar, Allah kullarna ve kullar Allaha sevdirenlerdir. Onlar yeryznde nashat ederek gezerler) hads-i erfi ile sen etmidir. Bu hads-i erfde Allaha davet ve mehat rtbesi zikr edilmekdedir. mm Shreverd (Avrif) kitbnda, onuncu bbda, tehyytda onlar zerine, Esselm aleyn ve al ibdillhisslihn diyerek selm verilmekdedir, demekdedir. Onlarn dnin direi ve mslimnlarn bykleri rdvnullahi aleyhim ecman olduklarnda bhe yokdur. Rbtann, Peygamber efendimizden bakasna da yaplmasnn ciz olduu ve Allah telya yakladranlardan biri olduuna evliynn seyyidi, seilmilerin senedi Al bin Eb Tlib kerremallah vecheh 240

iin, Peygamber efendimizin sallallah aleyhi ve sellem, (Alnin yzne bakmak ibdetdir) hads-i erfi iretdir. Bu hadsi, hads immlar rivyet etdi. (if) erhinde de Aliyyl kr nakl etdi. Dier bir hads-i erfde, (limin yzne bakmak ibdetdir) buyurulmudur. Zeynddn Havf kuddise sirruh vasyyetlerinde, Cneydiyyenin sekiz artn sayp aklarken diyor ki: (Yedincisi, kalbini eyhe tam bir itikd ile balamak ve tam bir teslmiyyet ve muhabbetle ondan yardm beklemekdir. Slikin itikd yle olmal ki, benim feyz alma hlimi Allah tel tayn etmidir. Btn dny eyhlerle dolu olsa bile benim feyzim, bakasyla deil, ancak kendi eyhim vstas iledir. Slikin kalbinde baka bir eyhe meyli var ise, btn Allah telya hi almaz. nsanlar iin cihetler [ynler] vardr. nsann bedeni ve rhu vardr. Allah tel cihetlerden mnezzehdir. Allah telnn hikmeti, cihetli olan insann cihetsiz olan feyyz- hakk olan Allah teldan feyz almasn iktiz etdi. Allah tel eidli maddelerden teekkl eden insann bedenine bir tek cihet tayn etdi. Bylece insann tayn edilen bu tek ynden Allah telya tevecch gerekleir. Bu yn de cismler ve bedenler leminde (Kbe)dir. Allah tel ilh sfatlarn nrlarnn indii yer olan insan rhu iin de bir cihet tayn etdi ki, o cihetden Allah telya tevecch edilir. Bu cihet de rhlar leminde Peygamberimizin sallallah aleyhi ve sellem rhniyyetidir. Kbeye ynelmeden nasl nemz kabl olmuyor ise, Allah telya tevecch de, Reslne tbi olmadan, Ona teslm olmadan, kalbini Onun nbvvetine balamadan olmaz. Zr, Peygamberimiz, tevecch eden ile Allah tel arasnda vstadr. Dier Peygamberler aleyhimssalt vesselm hepsi hak zere Allahn Peygamberleri olmalarna ramen, vsta olmazlar. Fekat, Allah teldan feyz almak, ancak Muhammed aleyhisselma kalben irtibt ile hsl olur. Bedenin belli bir cihete, rhun da belli bir cihete tevecch ile Allah teldan feyz alma kbiliyyeti hsl olur. Buradan, feyz veren ile alann, feyz alma ile alkal husslarda mnsebetin olmasnn art olduu anlalmakdadr. (Bir kavmin eyhi, bir mmetin Peygamberi gibidir) hads-i erfi, (Knz-d dekik) gibi baz kymetli kitblarda vardr. Mrdin eyhine kalbini balyarak tevecch etmesi lzmdr. Btn vellerin hidyete ermi ve hidyete erdiren olduklarn bildii ve hepsine d etdii hlde, kendisine feyzin sdece kendi eyhi vstas ile geldiini bilmelidir. Feyz almas ve huss yardm ancak eyhinin rhniyyeti ile hsl olur. eyhinden istimdd, yardm istemesi, Peygamber efendimizden istimdd bilmelidir. nki kendi eyhi, onun eyhine, onun eyhi, onun eyhine, ... baldr ve yardm alcdr. Bylece Peygamber efendimize vsl olur. Hakkatde mrd, Peygamber efendimizden, O da Allah teldan istimdd eder. Nitekim Feth sresi, yirminc yet-i kermesinde melen, (Al 241

lahn teden beri sregelen kannu budur. Allahn kannunda asl bir deiiklik bulamazsn) buyurulmudur. O hlde kalb ile eyhe balanmak, feyz almakda byk bir asldr. Hatt asllarn asldr. Bunun iin meyh, bykler kaddesallah ervhahm bu art gzetmekde ok gayret gstermilerdir. Hatt Necmeddn-i kbr kuddise sirruh diyor ki: eyhin, mrdin kalbine nisbeti, ayna yapmnda, ustann letlere nisbeti gibidir. Nitekim eki, rs, krk, kmr, ate ve dier letlerin hepsi bir araya toplansa, usta olmaynca ayna yaplamaz. Cneydiyyenin yedi art da halvet iin bunun gibidir. Kalb aynas eyh ile kalb ballk olmadan, yalnz halvet ile parlamaz. Biz bunu tecribe etdik. Necmeddn-i kbrnn kuddise sirruh dedii gibi bulduk. Mrdlerin ounun feyz ve terakkden kesilmesi, mrdin kalbinin eyhe teslmiyyet, izn, sdk muhabbet ve tam bir itikd ile balanmamasndandr. eyhe itirz etmek, feyz kapsn kapatr. Bunun iin Meyh, mrdin, eyhin huzrunda l ykaycnn elindeki l gibi olmas tarkatn edeblerindendir, dediler. lnn ykaycsna bir itirz olabilir mi? Bu uzvu tekinden nce ykadn diyebilir mi? Ykayc, istedii gibi ly evirip, hareket etdirir. mm Shreverd, (Avrif) kitbnn ellibirinci bbnda diyor ki: Duydum ki, Abdlkdir-i Geylnye bir fakr (yan mrd) ziyretci olarak gelince, kapy biraz aralar, msfeha eder, hl htr sorup, onunla oturmadan halvetine dnerdi. Ama fakrler (mrdler) zmresinden olmayan bir ziyretci gelince, onu karlar, berber otururdu. Bu hl mrdlerin bir ksmnn kalbinde bir itirz uyandrd. Mrdlerin kalblerine gelen bu hatray eyh sezince buyurdu ki: Bizim mrd ile, fakr ile rbtamz kalbdir. nki o bizim ehlimizdir, yabanc deildir. Kalblerin uyumas ile iktif ederiz. Zhirdeki bu kadar grmeye kanat getiririz. Fakrlerin dndakilerle normal zhir detleri uygularz. Bu detlerin hakkn vermeyince, bu yabanclar kzp, edebe uymayan davranlar gsterebilir. Molla Cm kuddise sirruh bu hussu, eserlerinin birok yerinde zikr etmi, bilhssa (Rubiyyt erhi)nde rbtann lzmunu tenbh edip, tafsltda bulunmudur. Mehr (Tevecch-i hcegn) rislesinde, Bundan dah yakn bir yol yokdur demidir. Mevln Celleddn kuddise sirruh (Mesnev)nin 751.ci beytinde diyor ki: Kmillerin sevgisini, tut cnnn ortasnda, Gnln olsun sdece, gnl ho olanlarda. Bunun gibi, ikinci cildin banda da rbtaya id birok beyti vardr. Bunlardan ikisi: [74 ve 75.ci beytler.] Sevgilimin haylini brhm aleyhisselm gibi bil, Sreti, maddesi put, mans put krc. 242

Rabbime kr olsun ki, o zuhr edince, Onun hayli cn fidelendirdi. Ve yine beinci cild Tvs kssasnda, [707.ci beytinde diyor ki]: Ben Allahn ltfunu vstasz isterim, Zr rbta halk, helk etmidir derim. Bil ki, bu beytdeki rbtadan maksad, zhir sebebler ve yabanc vstalardr. Bunlar, ay grmei engelleyen kesf bir bulut gibi, tlib ile matlb arasnda bir perde olur. Bu huss, bizim mevzmuza dell olmaz. O vstalar ve tealluklar, aadaki szlerle istisn etdii maksdumuz olan rbtaya iret etmek iin bu szlerle ifde etmidir. Nitekim Mesnevnin 708, 709, 710.cu beytlerinde diyor ki: Bir bulut ki tabati ay gibi olur ise, Artk o ay yzne bir perde tekl etmez. Onda sret grnr, vasfnda yokluk vardr, Neb ve vellerin cismleri gibidir. Byle bir bulut ise nra perdelik etmez, Etse de fidelidir, maneviyt ynnden. Bu beytlerde zikr edilen istisnlar matlb iin hiddir. nki bu makmda szn meli sanki diyor ki, btn vstalar ve rbtalar, tlib ile matlb arasnda perdedir. Ancak Peygamberler ve fen ve bek makmna varm, Allah telnn rz olduu ahlk ile ahlklanm vellerin rbtas byle deildir. Bu rbta, yukardaki beytlerde akland zere, perdeleri kaldrr, teallukt ve sebebleri keser. En dorusunu Allah tel bilir. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem efendimizin enfs mucizesinin kymete kadar bk ve devml oluunu ve kmil olan hulef-i ridnin rdvnullahi tel aleyhim ecman kermetinin, evliynn ve slihlerin kalblerinde her an yenilendiini tasrh ederek, (Mesnev)nin altnc cildinde [1321.ci beytden 1329.cu beyte kadar] buyuruyor ki: Mucizeler ve gizli olan btn kermetler, Pk prlerin feyzinden gnllere aks eder. Onlarn dernunda yzlerce kymet kopar, En aa olannda, serho olur komular. O iyi bahtl kimse, Allah celsi olur, Bir mubrek kimsenin sohbetinde bulunur. Cansz maddelere de mucize tesr eder, As ylan, deniz yol ve iki para oldu kamer. Eer cna tesri vstasz olursa, Onda hsl olur, gizli gizli rbta. 243

Canszlara yaplan tesrler geicidir, Gizli olan rh iin, bu tesr dimdir. te bylece gnl canszdan tesr alr, Hamur heyls olmyan ekmek ne hodur. Meshin eksilmiyen o sofras ne hodur, Meryemin basz-baesiz yetien meyvesi ne hodur. Kmil olann cnndan mucizeler zuhr eder, Tlibin btnna bunlar hayt verirler. Bunun gibi, eyh Erefzde (Mzekkinnfs) adl kitbnn birka yerinde, rbta zerinde ok durmudur. Yine eyh, rif, kitblar tasnf etmi olan Muhammed Hdim rahimehullah nakibend tarkati hakknda yazd rislesinde ve ondan baka saysz byk ztlar kaddesallah esrrehm rbta konusunda kitblar yazmlardr. Eer denilirse, Peygamber efendimizi hi grmeyen, onu nasl tasavvur edebilir ve kalbinde nasl hzr edebilir. Deriz ki, sahh hads kitblarnda ve bir ok limin bu konuda en ak eklde yazl kitblardan Peygamberimizin emil-i erfesini ve hilye-i mnfesini mtlea ederek tasavvur edebilir. Sli soran eer Peygamberimizin kabrini dah nce ziyretle ereflenmi ise, kendisini Ravd-i mutahherada farz edip, ziyretle megl grrse, bu hl birinciden dah kolay olur. Bu konuda en nemli edeb, Peygamberimizi hakk sretinde, ikre grmek iin srrla d etmekden saknmakdr. Mmkin olduu kadar, icmlen mlhaza ile kalbde hzr tutmakla birlikde, kalbini, Peygamber Efendimize kmil bir muhabbetle balamaldr. Rhn mnsebetin elde edilmesinde bu kadar kfidir. Bu edebe riyet edilmezse hlin teevvnden, istigrkn galebesinden korkulur. Bundan saknmaldr. Muhammed aleyhisselma tam muhabbet ve ittib ile istidd hsl olup, hl ve makm ykselerek, Onun yksek rhniyyeti tecell edince, merm hsl olmu demekdir. [Mide sresi 54.c yetinde melen] (Bu Allah telnn fadlndandr. Dilediine verir) buyuruldu. O nimet verici ve ikrm edicidir. Buradan anlalmakdadr ki, ird ile memr olan, Allah telnn ve Reslnn halfesi ve vekli, haytda olan bir mrid-i kmile intisba ihtiyc vardr. Peygamber efendimize sallallah aleyhi ve sellem rbta her ne kadar mmkin ise de, bunun zor olaca ikrdr. Bilhssa bu yola yeni girenlerin Peygamberimizin kerm olan ahsn temmiyle kalblerinde hzr bulundurmaa ve hilye-i erfesini kemliyle zihnlerinde tasavvur etmee hem iktidrlar az, hem de azmetleri zafdir. Bunlarn vaz ve nashate, tarkatin dier zhir dbn sz ile, terbiye ve btn ykselmei hl ile retilmelerine ihtiyclar vardr. Bunlarn hepsinin beer hicb hkm ve det hasebiyle, Peygamber efendimizden alma 244

lar zor, hatt imknszdr. Dolaysyla Allah tel, kendisine slk eden istiddl kullarna kolaylk olmas iin, yeryznde halfeler ve mrid vekller nasb eldi. rifler tasnf etdikleri kitblarda, lemin halfelerden ve mrid vekllerden, Allahn izniyle Kymete kadar din shas mamr, erati Muhammediyye bk kaldkca bo kalmyacakdr. Fekat bu yolun tlibleri, halfe ve mridlere, yerlerinin uzakl vey onlar tanyamama sebebiyle ulaamayabilir. O zemn, aadaki artlar gzeterek Peygamber efendimizin rhniyyetine, bildirildii eklde tevecch edebilir: 1 Allah telya btn gnhlarndan bir dah hi dnmemek zere azm ederek, sdk ve nash tevbe etmek. 2 Akdesini tashh etdikden sonra, Ehl-i snnet ve cemat mezhebi zere, itikd, amel, fil ve sz ile erat-i mutahharaya azmetle yapmak. 3 Gc yetdii kadar takv zere olmak. nki takv, bu tarkatin asl ve essdr. Rbtann zuhru ve parlaklna sebebdir. Takvy gzetmekle rbta zuhr eder. Takvda bozulma olursa, rbta kaybolur. Demek ki rbta, hakkatde takvnn mzn ve Allah telnn rzsnn hsl olmas iin miyrdr. Bu esslar yerine getirerek kendisinde yerledii ve tam kabllendii zemn, Peygamber efendimizin sallallah tel aleyhi ve sellem mukaddes rhniyyetine yalvararak ve Ondan efat dileyerek, Allah telnn rzsn kazanmak iin tevecch eder. Bunu yaparken, Kurn- kermi devml olmak zere her gn bir hizbden az olmamak zere mmkin olduu kadar cehr olarak hu ve tazm ile okur. Fazla okumakda snr yokdur. Kurn- kerm okuma imkn olmayan, Kurnn z ve zeti ve zikrlerin en efdli ve en by olan Kelime-i tevhde devm eder. Her gn Allah telnn myesser kld kadar cehr [vey haf] olarak sa tarafdan nefy edip, sol tarafda isbt ederek, Peygamber efendimizin telkn etdii eklde, amcasnn olu ve halfesi, Ftma-i Betln zevcinin radyallah anhm verdii habere gre, Kelime-i tevhdi okur. yzden az olmamaldr. Fazlasnda snr yokdur. mm Shreverd rahimehullah (Avrif) kitbnn yirmiyedinci bbnda diyor ki: Slik, zikr mertebelerinin en yksei olan zikr-iz zt mertebesine, Kelime-i tevhde devm ederek ulad gibi, sdece Kurn- kermi ok okuyarak ve dil ile kalbini birledirerek de ulaabilir. (Avrif) kitbnn son bbnda diyor ki: Bu yolun balangcnda olann, Kurn- kermi okumasn bilmesi lzmdr. Temmn vey mmkn olduu kadarn ezberlemesi de iyi olur. Allah telnn zikri, Kurn kerm okumakdan efdldir, diyene kulak verilmez. nki slik nemzda ve nemz dnda okuduu Kurn- azmnda, Allah telnn tevfki ile btn temenn etdiklerini bulur. (Avrif)de dah sonra bu konuda geni aklamalar vardr. steyen mrceat edebilir. 245

Her gn ikindi nemzndan sonra yz kere, (Estagfirullah el-azm), hemen sonra yz kere, (Allahmme salli al seyyidin Muhammedin ve al lihi ve sahbihi ve sellim) okur. Kurn- kerm okumakda ve zikr etmekde bildirildii kadarla iktif etmelidir. Byklerden menkl vey mesr olarak gelse bile, bildirilenlerden baka eidli vird ve dlar asl ciz deildir. nki hlinin karklna ve slkun tertbine aykr olur. Yemekleri deti olan mikdrdan azar azar azaltmaldr. nki alk, rhun gds ve Melektun kaplarnn anahtardr. ok yemek ve tokluk da bu kaplarn kepengi ve kilididir. Sahrda ve iftrda az yimee zen gstererek, haftada en az iki, gn oru tutmaldr. Dvd aleyhisselmn orucu gibi tutmak en iyisidir. Hads-i erfde vrid olduu gibi, (Allaha en sevgili oruc, Dvd aleyhisselmn orucudur. O bir gn oruc tutar, bir gn tutmazd. Allaha en segili nemz, Dvd aleyhisselmn nemzdr. O gecenin yarsn uyur, de birinde kim olur [ibdet eder], altda birinde yine uyurdu) buyurulmudur. Geceleri, teheccd nemz ve Kurn- kerm okumakla ihy etmekden gfil olmamaldr. rak, dh ve evvbn nemzlarn da unutmamaldr. Eer fazla konuma terk edip, halkdan ayr tek bana vey uzletde olursa, onun iin her ynden gzel olup, mermn temmlaycsdr. Yalnzlk, sddklarn maksad ve sliklerin gz nrudur. nki kalbleri bulanklkdan temizler. Yalnzln aksi, insann hlini, vaktini bulandrr. Ebdl ve evtd, kavuduklarna yalnzlkla kavumulardr. Kalbe gelen vesvese ve hatraya iltift etmemeli, onlarla megl olmamaldr. Kalbini rbta tarafna evirmelidir. Bylece Allah telnn inyeti ile bunlar kalbden giderilir. Rbtann fidelerinden biri de budur. Sonra bu amellere, geveklik gstermeden ve sklmadan devm etmelidir. Allah teldan ihsn ve nimetlere kavuma kaps alncaya kadar, acz ve iftikr ile bekler vey bu hl zere veft eder. Nitekim Allah tel Hicr sresi, doksandokuzuncu yet-i kermesinde melen, (Sana yakn [lm] gelinceye kadar Rabbine ibdet et) ve Zriyt sresi, ellialtnc yet-i kermesinde melen, (Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk etsinler diye yaratdm) buyurmudur. Bu artlar ve edebleri aynen uygulayarak, Abdlkdir-i Geyln, Mevln Celleddn-i Rm, Mevln Hlid-i Badd kaddesallah ervhahm ve dier veller gibi ird ile mehr olan evliydan bir velnin rhniyyetine tevecch ciz olur dediler. Bunlardan birini seip, imkn nisbetinde rendii vasflarn zihninde tasavvur edip, rhniyyetine tevecch eder. zellikle zikr ve Kurn- kerm okumas srasnda, kendini velnin huzrunda farz edip, vel ona bakyormu gibi tehayyl eder. Eer velnin kabrinin yannda ise, ziyretine devm eder. Ftiha ve hls srelerini ve Peygamber efendimize salt ve selm okuyup, sevbn ona hediyye ederek, Allah telnn rzsn kazanmak iin, o velden ird ve imdd ister. Bu yolla ikisi arasnda rhn mnsebet hsl olup, matlba kavuulur. 246

Rhniyyet ile terbiye gren, yetien kimseye, veys bin mir-i Karnye radyallah anh nisbeten (veys) denir. nki O, Peygamber efendimizin zemnnda yaad ama gremedi. Haytnda ve veftndan sonra rhniyyeti ile terbiye grd. Eb Yezd Bistm, Ebl Hasen Harkn, eyh Attr, sml Tillov, eyh Ahmed Nmk- Cm ve dier bir ok evliy bu yoldan yetidi. Bu veys veller, Tabakt ve Menkb kitblarn yazanlar tarafndan bildirilmidir. Kaddesallah esrrehm. veys olma meselesi teyemmme benzemekdedir. Abdestsiz olan, nemz klmak istediinde su bulamazsa, teyemmm eder. Su buluncaya kadar bu teyemmmle nemzn klar. bdet ve nemzn terk etmez. Sdk bir tlib de, Evliyullahn yolunda slk etmek isteyip, diri olarak kmil bir mrid bulamazsa, bu yolda alma, mchede etmei brakmaz. Veft etmi bir velnin rhniyyetinden imdd ve feyz taleb eder. Kendisine o velden imdd, ird geleceine, zerine feyzin akacana hi bhesi olmamaldr. nki evliynn dny haytnda olduu gibi berzh, kabr haytnda da tasarruflar devm eder. Hatt dnydakinden dah kuvvetlidir. Nitekim Allah tel Yns sresi, altmdrdnc yeti kermesinde melen, (Onlar iin dny haytnda da, hretde de mjde vardr. Allahn szlerinde asl deime yokdur. [O verdii sz mutlaka yerine getirir.] te bu, byk kurtuluun kendisidir) buyurmudur. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem de, (Mminler lmez. Ancak bir yerden dier bir yere intikl ederler) buyurmudur. Molla Cm kuddise sirruh da (Bahristan) kitbnda u beyti sylemidir: Beden klcn kn, rh da klc gibidir, leri klc yapar, kn ide tesrsizdir. Sonra Allah tel bu slikin iini kolayladrp, diri olan bir mridi kmile uladrrsa, o zemn slik, btn ilerinde o mrid-i kmile teslm olur. Onun dediklerini yapp, verdii hkmlere hi muhlefet etmez. Mridin tarfi, vasflar ve almetleri tasavvuf kitblarnda tafsiltl olarak bildirilmidir. Bilhssa (Mzekkin-nfs) kitbnda aklanmdr. steyen bu kitblara mrceat edebilir. Allah tel en doruyu bilir. htr: Mrid bulmadan nce ne yapmak lzm geldii eyh-i ekberin (Ftht- Mekkiyye) kitbnda, Mrdin, eyh bulmadan nce kendisine vazfe kabl etdii amelleri ellinc bbda anlatmakdadr. Bunun gibi eyh Erefzde kuddise sirruh (Mzekkin-nfs) kitbnn son on yapranda Halvete nasl girilir, rbtann fideleri ve zikrin fazletleri konularn anlatdkdan sonra, aynen yle demekdedir: Bu dediklerim ol vaktdir kim, mrid-i kmile eli erimeye, bu dediklerim gibi megl ola. Sonra rhn sohbete iret edip, Peygamber efendimizin (Mminler lmezler ...) hads-i erfinin buyurulmas sebebini zikr etmekdedir. Bunun gibi, eyh sml Hakk kuddise sirruh da bu mevzyu bir ok kitbnda, bilhssa (Tuhfe-tl vesmiyye) kitbnn sonlarnda, soh 247

betin ksmlarn beyn ederken bildirmidir. Bu mesele zerinde dah fazla bilgi almak isteyenler, bu kitblara mrceat etsinler. Tevfke erdiren Allah teldr. Hfz rz kuddise sirruh bir beytinde diyor ki: Kim k oldu da yr onun hline bakmad, Tabb var ama derd yok, hoca ok ama, tlib kalmad. Keml Hacned kuddise sirruh kasdesinde diyor ki: Mrdler pre tlibdir, hlbuki prler meydnda, Yazklar o susama, lr dery yannda. Deme gnl ehli gitdi, ak diyr bo kald, Cihn emslerle doludur, Mevln gibi tlib, nerde kald. Fide: Fahreddn-i Rz (Metlib-i liye) kitbnda diyor ki: Byk meliklerden biri bana mevt ve kabr ziyreti ile fidelenmenin nasl olduu hakknda aklama yapmam istedi. O melik Muhammed bin Sm bin Hseyn Gr [Sultn Gyseddn] idi. Bu zt, gzel ahlkl, beenilen yolda, limleri ok seven, din ve akl ehli ile oturmaya rabet eden bir melik idi. Bu konuda ona bir risle yazdm. Burada birka mukaddime zerine bin edilen rislenin zetini zikr edelim. Birinci mukaddime: nsan rhunun bedenden ayrldkdan sonra bk kaldna dell getirdik. kinci mukaddime: Bedenden ayrlan bu rhlar, bedene bal olan rhlardan, baz ynlerden dah kuvvetlidir. Baz ynlerden de bedene bal olan rhlar, ayrlan rhlardan dah kuvvetlidir. Bedenden ayrlan rhlardan rtler kalkar. Ona gayb lemi ve hret menzillerinin srlar kef olunur, alr. Bedene tealluk hlinde iken delllerle anlad ilmleri, imdi zarr olarak anlar. Rh bedende iken, toz duman altndayd. Beden zil oldukdan sonra, bu rhlarda parldama, k verme, ortaya kma grlr. Bylece bedenden ayrlan bu rhlarda, bu yol ile bir nev keml grlr. Bedene bal olan rhlar, bedenden ayrlanlardan dier bir ynden dah kuvvetlidir. Bu rhlarda kesb ve taleb letleri bkdir. Bu rhlar, birbirine eklenen fikrler, birbirini takb eden grler vstas ile her gn yeni ilmler, ilve aradrmalardan istifde ederler. Bu hl bedenden ayrlan rhlarda elde edilemez. nc mukaddime: Rhlarn bedene tealluku, ball, iddetli bir ak ve tam bir muhabbete benzer ekldedir. Bu sebeble dnyda elde edilmesi istenen her ey, bedenin hayra ve rhata kavumas iin istenir. Bu sbit olunca, insan lp, rhu bedenden ayrlnca, rhun bedene olan ak bk kalr ve o ak kaybolmaz. Rhun bedene olan iddetli meyli ve ekicilii devm eder. Bilhssa yukarda desteklediimiz gr zere, nfsu ntka, cziyytn idrkindedir ve ldkden sonra da bu idrkde kalr. Bu mukaddimeler bilindikden sonra, bir kimse, rhu kuvvetli, cev 248

heri kmil, tesri iddetli bir insann kabrine gidip, orada bir mikdr kalrsa, rhu o trbenin tesri altnda kalr. Ziyretcinin rhu o trbeye mteallik, bal olur. Meyyitin rhunun trbeye balln da biliyorsun. O zemn sa olan ziyretcinin rhu ile meyyitin rhu arasnda, iki rhun o trbede bir araya gelmeleri sebebiyle mlkat hsl olur. Ziyretci ve meyyitin rhlar ular birbirine aks eden karlkl parlak iki aynaya benzerler. Bu diri ziyretcinin rhuna gelen, Allahn kazsna rz ve Allah iin tezelllden hsl stn ahlk, burhnl marifetler, uraarak kazanlm ilmler ve bunlarla birlikde bir nr, meyyitin rhuna aks eder. Meyyitin rhunda hsl olan yksek ilmler, kmil, kuvvetli eserlerden hsl olan her eyden bir nr, ziyretcinin rhuna aks eder. Bu yol ile bu ziyret, ziyretcinin ve ziyret edilenin rhlarna byk menfeat ve byk bir sevin hsl olmasna sebeb olur. Bu da kabr ziyretinin mer olmasnn asl sebebidir. Kabr ziyretinin meriyyetinde bildirdiimizden baka, dah ince, dah hakl dier sebeblerin, srlarn olaca gzden uzak tutulmamaldr. Hakkatler hussunda ilmin temm ancak Allah tel katndadr. (Metlib-l liye) kitbnn sz burada temm oldu. Bu konuda artlarn en by ve en nemli ey, niyyeti ihls ile yapmak ve Allah telnn rzsn kazanmaa hasr etmekdir. Baka bir ey deildir. bdeti ihls ile yapmak, dindeki farzlarn cmlesindendir. Nitekim Allah tel Beyyine sresi, beinci yet-i kermesinde melen, (Ancak Allah telya dinde muhlis olarak ibdet etmeleri iin emr olundular) ve Zmer sresi, nc yet-i kermesinde melen, (Dikkat et, hlis din Allahndr) buyurmudur. Peygamber efendimiz de (Ameller niyyetlere gredir. Her kii niyyetine gredir. Allah tel ve Reslne hicret edenin [ona niyyet edenin], hicreti Allah ve Reslne olur. Niyyeti dnylk ise vey bir kadnla evlenmek ise, onun hicreti [niyyeti], hicret etdii eye olur) buyurmudur. Bu yolda bulunan kimsenin, bu yola balad zemn, niyyetini dzeltmesi, o amelleri srf Allah rzs iin yapmas ve kalbi msivdan kurtarmas lzmdr. Sonra dili ve kalbi ile (lh ente maksd ve rdke matlbi), yan lh! Sen benim maksdumsun ve rzn da matlbumdur demelidir. Buna baka bir sz kardrmamaldr. Kulluk vazfelerinin edsndan ve Allah telnn rzsndan baka, dnyev ve uhrev isteklerden bir istei kalbinde bulundurmamaldr. Kendisi iin kef, kermet ve gayb ile alkal eyleri bilmek gibi bir maksad olmamaldr. Kendi kasd hricinde bunlardan bir ey zuhr ederse, ona iltift ve itibr etmemeli ve onunla megl olmamaldr. Hatt bunun, ihls hussunda bir fitne ve imtihn olmas korkusu ile, byle eylerden Allah telya snmaldr. Slik o zuhr eden eylerle megl olup, ona meyl ederse, bu yolda terakk ve ilerleme kaps yzne kapanr. Hatt kendisi farknda olmadan tarkatden red edilmesine ve hsrna uramasna sebeb olur. Bundan iddetle saknmas lzmdr. 249

(Avrif) kitbnn son bbnda imm Shreverd, Cneyd-i Baddden naklen diyor ki: Engellerin, mnilerin ou, mrdin bu yolun balangcnda yapd fesddan ileri gelir. O hlde mrd, bu yolda slkun balangcnda niyyetini salam yapmasna ihtiyc vardr. Niyyetin salaml ise, nefsinin arzlarndan vazgemesi ve onun houna giden her eyi terk etmesidir. Bylece, Allah rzs iin hlis olarak bu yola koyulmu olur. Kms shibi (Besir) kitbnn mukaddimesinde ihls anlatrken diyor ki: mm Eb Hmid Gazl kuddise sirruh (Allah rzs iin krk sabh ihls zere olan kimsenin kalbinden diline hikmet pnrlar zuhr eder) hads-i erfi mcibince, kalbinde hikmet pnrlarnn zhir olmas mdi ile krk gn halvete girdi. Fekat hlinde hibir deiiklik olmad. Bu arada rysnda ona, Sen ihls ile, Allah rzsn deil, hikmeti taleb etdin denildi. Bunun gibi mrd, amellerini ileri srerek, bir iin olmasn vey olmamasn istememelidir. Kendisine olsun, bakasna olsun bir menfeate kavumak vey bir zarardan kurtulmak iin d etmemelidir. leri Allah telya smarlamal, diledii gibi tasarruf etmesi iin Ona brakmaldr. nki O, ilm ve hikmet shibidir. Kullarnn ihtiyclarn bilir ve hikmeti ve irdesi mcibince tedbr eder. Nitekim Allah tel Talk sresi, nc yet-i kermesinde melen, (Kim Allaha gvenirse, O kendisine yeter) ve Arf sresi, yzdoksanaltnc yet-i kermesinde melen, (Allah slihlere vellik eder) buyurmudur. Lbb tefsrinde [Hzin tefsri] beyy bin Kabden radyallah anh rivyet edilmidir. brhm aleyhisselm eli kolu bal olarak atee atlrken, L ilhe ill ente, sbhneke, lekel hamd ve lekel mlk, l erke leke yan, Senden baka lh yokdur. Seni tenzh ederim. Hamd sanadr. Mlk senindir. Ortan yokdur dedi. Sonra onu mancnk ile atee atdklarnda Cebril aleyhisselm ona gelip, Y brhm! Bir istein var m? dedi. brhm aleyhisselm, Var ama sana deil dedi. Cebril aleyhisselm, Rabbinden iste dedi. brhm aleyhisselm, O hlimi biliyor. O bana kfdir dedi. Hads-i kudsde Allah tel, (Beni zikr etmesi, benden istemekden alkoyan kimseye, isteyenden dah ok veririm) buyurmudur. sml Hakk rahimehullah (Rh-ul beyn) tefsrinde, mel-i erfi (Elilerimizden senden nce gnderdiklerimize sor) olan Zuhrf sresi krkbeinci yet-i kermesini aklarken diyor ki: Baz bykler dedi ki, dinde hlis, muhlis bir tlib olmak iin, Mevly, dny ve hret menfeati iin, zhir ve btn menfeati iin, ilm, irfndan pay almak iin, zevk ve vicdn iin, hd ve yn iin isteme, menfeat beklemeksizin iste. Bunda dah baka ok fideler vardr. Arz eden tefsrden bakabilir! Hlsa, slike vcib olan, ileri Allah telya smarlamak ve Ona 250

teslm etmek, niyyet ve kalbde Allah teldan bakasna yer vermemek, bakasnn deil, Allah telnn rzsn kazanmakdr. Nitekim Allah tel, Kehf sresi, yzonuncu yet-i kermesinde melen, (Her kim Rabbine kavumay mid ediyorsa, slih amel ilesin ve Rabbine ibdetde hi bir eyi ortak komasn) buyurmudur. Eer denilirse, Peygamberlerden aleyhimsselm ve evliynn byklerinden de d sdr olmudur. Ddan nasl men olunur. Deriz ki, evet, ancak onlar d etme ve etmeme zemnn y vahy ile, y iret ve ilhm ile bilirlerdi. Mevldan izn olmadkca d etmezlerdi. Allah telnn murd, onlardan d etmek olduunu anlasalard, d edilen eyin hsl olmasna vey olmamasna kalbi balamakszn ubdiyyetle ve Efendilerinin emrine imtislen d ederlerdi. Eer Allah telnn murdnn sabr, skt ve iin Ona smarlanmas olduunu anlasalard, bel ateinde yansalar bile skt eder ve ii Mevlya teslm ederlerdi. Burada sz bu yolun banda olup, yksek mertebelere henz ulamam olan mrdler iindir. Bunlarn hlleri, o byklerin hlleri ile kys edilmez. Bu meselenin incelenmesi uzun sz ister. Bu risle ona msid deildir. lerini Allah telya smarlayan mrdin, zhir sebeblere teebbs etmesinde, beer ilerin grlmesinde azlarn ve hiss kuvvetlerini kullanmasnda bir engel yokdur. Bir menfeatin celbi ve bir mazarratn defi iin, er snrlar gzeterek veslelere bavurabilir. Bu esnda Allah telnn zikrinden ve ibdetlerinden sabrszlk gstermeden ve hlinden Allah telya ikyet etmeden yapar ve vesleler onu ibdet ve zikrden alkoymaz. Nitekim Allah tel Mnfkn sresi, dokuzuncu yet-i cellesinde melen, (Ey mn edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah zikr etmekden alkoymasn. Kim bunu yaparsa, ite onlar ziyna urayanlardr) buyurmudur. Allah tel bu organlar bouna yaratmad. Onlar kulluk vazfelerini yapmak, beer ilerin grlmesi iin yaratd. Kul da onlar, Allah telnn krn ed etmekde gayret gstererek Efendisinin koyduu kannlar erevesinde yerinde kullanr. Hakkatde verenin ve mni olann ve muvaffakiyyetin Allah telnn kudretinde olduunu bilir. Kula, mesel fakrlik vey hastalk isbet ederse, onlarn giderilmesi iin, zhir sebeblere bavurur. Bir sanat vey ticretle megl olur ve doktora mrceat eder. lclar kullanr. Allah telya ikyet ve sabrszlk gstermeden sabr eder. Allah tel Bekara sresi, yzellibe ve yzellialtnc yet-i kermelerinde melen, (Andolsun ki, sizi biraz korku, alk, mallardan, canlardan ve rnlerden biraz azalma ile imtihn eder, deneriz. [Ey Peygamber] Sen sabrl davrananlar mjdele. te o sabr edenler, kendilerine bir bel geldii zemn Biz Allah iin varz ve biz sonunda Ona dneceiz derler) buyurmudur. Allah tel d ile emr etmedii gibi, skntlarn giderilmesi iin sebeblere yapma da men etmemi, bunlara sabr edenleri de mjdele 251

midir. Bunun gibi bir dman silhla saldrda bulunursa, buna silhla mukbele edilir. errinin ve hlesinin define zhir veslelerle aba sarf eder. Ama Allah telnn ismlerini ve yetleri kullanarak ona bed d etmez. Bunda, mlhidler zmresine girmek ve Allah telnn ismlerini uygun olmayan yerde kullanmak vardr. Nitekim Allah tel, Arf sresi, yzsekseninci yet-i kermesinde melen, (Allahn ismleri hakknda ilhd edenleri [eri yola gidenleri] brakn) buyurmudur. Mrd, bana gelen musbete sabr edip, ii Allah telya brakr. Mminin vasflar hakknda Allah tel r sresi, otuzdokuzuncu yet-i cellesinde melen, (Bir zulm ve saldrya uradklar zemn, birbirlerine yardm ederler) buyurmudur. Yan kendilerine zulm edenlerden intikm alrlar. Yine Allah tel r sresi, krknc yet-i cellesinde melen, (Bir ktln cezs, ona denk bir ktlkdr. Kim afv eder ve bar salarsa, mkft Allaha iddir. Elbette O zlimleri sevmez) buyurmudur. Bunlarn hepsi zhir iler iindir. Btn ilere gelince, eer hllerinde bir nkbz, sknt vey amellerinde bir geveklik meydna gelirse, bast, ferhlk hlinin gelmesi ve amelleri yapmakda kolaylk olmas iin hemen dya sarlmaz. Ona lzm olan, kendisinden bir gnh sdr oldu mu, erate aykr bir i yapd m, takvda bir geveklik oldu mu ki, bu cezya urad. Bunun aradrmasn yapar ve kendini hesba eker. Bir hat yapdn anlarsa, hemen Allah telya tevbe eder. erat-i mutahharaya uygun olarak amellerini, davranlarn dzeltmeye kalkar. Eer o sknt ve geveklik hli zerinden kalkarsa, Allah telnn bu nimetine ve ihsnna kr eder. Aksi takdrde bu iin srr zlnceye kadar vey imtihn mddetinin son bulmasna kadar sabr eder ve kulluk vazfelerini ikyet ve sabrszlk gstermeden yerine getirir. Nitekim Allah tel r sresi, otuzuncu yet-i cellesinde melen, (Banza gelen her musbet kendi ellerinizle iledikleriniz yzndendir. [Bununla berber] Allah ounu afv eder) buyurmudur. Bakalarn buna kys et. Bu iler, slkun inceliklerindendir. Tafslt sz ile anlalmaz. Ancak kul devml rbta yapmakla birlikde, mchedesinde tam bir ihls ve istikmet zere olunca, Allah tel ona kendisine kar yaplmas gereken, bu yoldaki db ve incelikleri tantr. Nitekim Allah tel Ankebt sresi, altmdokuzuncu yet-i kermesinde melen, (Ama bizim urumuzda cihd edenleri elbette kendi yollarmza eridireceiz. Hi bhe yok ki, Allah, iyi davrananlarla berberdir) ve Bekara sresi, ikiyzseksenikinci yet-i kermesinde melen, (Allahdan korkun, Allah size retir) buyurmudur. O hlde kul, istidd kadar pay alr. Reslullah sallallah aleyhi ve sellem, (Rabbim beni en gzel edeble edeblendirdi. Sonra bana en yksek ahlk emr etdi ve bana [Ey Reslm] Sen afv [kolaylk yolunu] tut. yilii emr et ve chillerden yz evir) [Arf sresi, 199.cu yeti] dedi) buyurdu. Bu risle iin hl ve mekl [sz ve hl] bu kadarn iktiz etdi. Szmz burada bitdi. i Melkil allm olan Allah telya havle etdik. Vesselm. 252