Prmbajtja e ktij publikimi sht prgjegjsi ekskluzive e Gragjanske iniciative, dhe n asnj mnyr nuk pasqyron pikpapmjet e BE-s

PRMBAJTJA
PARATHNJE ................................................................................................................................................5 PSE SHT E RNDSISHME? ..................................................................................................................7 DREJTSIA SHOQRORE, NEVOJAT DHE T DREJTAT..................................................................11 KA SHT PRFAQSIMI PUBLIK (ADVOCACY)? ........................................................................ 15 AKTERT DHE AKTIVITETET N PERFAQSIMIN PUBLIK .........................................................21 PRFAQSIMI PUBLIK DHE NOCIONET E AFRTA ............................................................ 25

DINAMIKA E PROCESIT T PRFAQSIMIT PUBLIK .................................................................... 27 PJESMARRJA E QYTETARVE N PROESIN E KRIJIMIT T POLITIKAVE ..........................31 MEKANIZMAT E PJESMARRRJES S QYTETARVE N REPUBLIKN E SERBIS .............. 35

Qeveria e Republiks s Serbis .......................................................................................................35 Kuvendi Popullor i Republiks s Serbis....................................................................................... 37 Vetadministrimi lokal ........................................................................................................................39 Mnyrat e pjesmarrjes s drejprdrejt t qytetarve ...............................................................42
STRATEGJIA E PRFAQSIMIT PUBLIK ............................................................................................ 45 HAPAT N PROCESIN E PLANIFIKIMIT T PRFAQSIMIT PUBLIK ....................................... 47 I - PROBLEMI/TEMA E PRFAQSIMIT PUBLIK ..............................................................................51 II - QLLIMI DHE DETYRAT .................................................................................................................. 57 III - PUBLIKU QLLIMOR ...................................................................................................................... 63 IV - ZHVILLIMI I MESAZHIT ............................................................................................................... 73 V - KANALET E KOMUNIKIMIT ........................................................................................................... 79 VI - NDRTIMI I PRKRAHJES ............................................................................................................. 99 VII - GRUMBULLIMI I MJETEVE ..................................................................................................... 111 VIII - SI T HARTOHET PLANI I APLIKIMIT T PRFAQSIMIT PUBLIK ............................ 115

Literatura: ........................................................................................................................................... 118

PARATHNJE
Pran jush sht Doracaku pr prfaqsimin publik, i cili ka lind si pjes e projektit njvjear forcimi i kapaciteteve t organizatave t shoqris civile pr pjesmarrje n formsimin, zbatimin dhe prcjelljen e politikave publike. Kt projekt Gragjanske inicijative (Inisiativat Qytetare) e lluan n dhjetor t vitit 2008 n bashkpunim me Qendrn Evropiane pr t Drjetn Joprotabile t Budapestit ECNL, e me mbshtetjen nanciare t Bashkimit Evropian. Qllimi i ktij projekti sht q t kontriboj n pjesmarrjen e shtuar t organizatave t shoqris civile (OSHC), t cilat prfaqsojn interesat e grupeve jo mjaft t prfaqsuara n formsimin, zbatimin dhe prcjelljen e politikave publike, sidomos t atyreve t cilat kan ndikim n statusin e ktyre grupeve. N prputhje me kt, jan zhvilluar aktivitete t llojllojshme pr t iu mundsuar ktyre OSHC prfaqsimin m ekas publik n proceset e politikave publike dhe pr t krijuar mjedisin m t volitshm pr pjesmarrjen e qyetarve/reve n proceset e marrjeve t vendimeve publike. Kto aktivitete kan prfshir: hartimin e hartave t nevojave t OSHC t grupeve jo mjaft t prfaqsuara, katr seminare triditore pr prfaqsimin publik t dizajnuara n baz t nevojave t prcaktuara, shtypjen e broshurave dhe mbajtjen e konferencs pr pjesmarrjen e qytetarve n proceset e politikave publike, hartimin e rekomandimeve pr zhvillimin e mekanizmave pr pjesmarrjen e qytetarve n proceset e politikave publike, t paraqitura n tryezn e rrumbullakt dhe t drguara t gjith marrsve relevant t vendimeve, si dhe n hartimin e Strategjis s prfaqsimit publik t ASHC n sfern e formsimit, zbatimit dhe prcjelljes s politikave publike (m tepr pr projektin n sajtin e Gragjanske Inicijative, www.gradjanske.org). Gragjanske Inicijative deri m tani kan marr pjes n hartimin e dy doracakve pr prfaqsimin publik. Njri ka t bj me prmirsimin e pozits s OSHC n bashksin lokale (2006), e tjetri n prfaqsimin e t drejtave t pakicave n Evropn Juglindore (n kuadr t Programit Regjional DIANET, 2007). Ky doracak dallohet prej atyre t mparshm, sepse sht fokusuar n prfaqsimin publik t OSHC t grupeve jo mjaft t prfaqsuara. Gjithashtu, edhepse prfaqsimi publik, n kuptim t gjer, duhet ti mundsoj qytetarve/reve dhe grupeve t interesit, q n publik dhe para organeve t pushtetit t artikulojn dhe mbrojn interesat e prgjithshme, ashtu edhe in5

tereat e tyre partikulare n procesin e hartimit dhe t aplikimit t politikave publike, ky doracak do t merret para s gjithash me prfaqsimin publik n kontekst t realizimit t drejtsis sociale, respektivisht t interesit t prgjithshm Prvoja na ka msuar se ata t cilt dshirojn t ndikojn n zhvillimet shoqrore, duhet t msojn sa m shum pr metodat e provuara t prfaqsimit/t avokimit n mnyr q ti mundsohet qytetarve/reve dhe grupeve t interesit q n publik dhe para organeve t pushtetit t artikulojn dhe mbrojn interesat e prgjithshme n procesin e hartimit dhe t aplikimit t politikave publike. Zhvillimi i shkathtsis s prfaqsimit publik krkon koh e mundim, dije e kompetenc, e ndonjher edhe guxim q t ndalet para prfaqsuesve t pushtetit, t grupeve t mdha njerzish apo mediave. Ekziston spektri i tr i teknikave t cilat mund t ndihmojn n zhvillimin e kapaciteteve pr prfaqsimin publik t temave me interes t prgjithshm ose partikular. Prandaj detyra e ktij doracaku sht q sa m mir t sqaroj nocionin e prfaqsimit publik dhe t iu ndihmoj njerzve t bhen prfaqsues t sukseshm. Krahas botimit n gjuhn serbe, doracaku sht prkthyer edhe n gjuhn shqipe, hungareze e rome. T gjitha botimet gjenden n sajtin e Gragjanske inicijative. I falnderohemi Radojka Pavlloviqit (Koordinatores s Programit Rom Ballkanik n Gragjanske Iniciajtive, trenere e Ekipit TRI), Jovanka Qoroviqit (trenere e Ekipit TRI), t cilat e kan prgatitur tekstin e Doracakut, t bazuar n botimet e deritashme t Gragjanske Iniciajtive, n literaturn n disponimim, n prvojat nga trajnimi, si dhe nga puna e drejtprdrejt me grupet jo mjaft t prfaqsuara. Mirnjohje t veant Dr. Dragan Goluboviqit, ECNL, Budapest, n kontributin profesional n hartimin e doracakut, sidomos n sqarimin e denicionit dhe t nocioneve t prfaqsimit publik e t lobimit. Dr. Ivana Glliksman e Dubravka Vellat kan merit pr realizimin e sukseshm t tr projektit, pjes e t cilit sht edhe ky doracak, prandaj me kt rast i falenderojm n prkushtim. Milenko Dereta, Gragjanske Inicijative, Beograd Nilda Bullain, Qendra Evropiane pr t Drejtn Joprotabile, Budapest Beograd, Nntor 2009. 6

PSE SHT E RNDSISHME?

Tr decenien, pas koniktit gjat shprbrjes s Ish Jugosllavis, Serbia ende sht vendi i kontrasteve t mdha, t reformave t ngadalsuara demokratike, pa prioritetet e harmonizuara nacionale dhe me skenn ende jo mjaft t prolizuar politike. Krahas shtresimit socio - ekonomik n tranzicion, jan prezent edhe plasaritjet tjera shoqrore, t dukshme n raportet qendra periferia, mandej ato historiko etnike, si dhe ato n mes t orientimit politik nacionalist dhe civil. Gjat procesit t tranzicionit dhe t privatizmit, sht br ndarja e re e pushtetit shoqror, e cila sot sht koncentruar n rratht e ngusht t partive politike dhe t tajkunve. Duke zgjidhur problemet e shumta t shoqris postkoniktuoze, pushteti ekzekutiv dhe ligjvns e ka ln pas dore prgjegjsin e vet ndaj qytetarve, kshtuq shtjet e rndsishme i ka zgjidhur shum larg syve t publikut, e shpesh edhe jasht institucioneve t sistemit. Edhepse jan t dukshme lvizjet e rndsishme pozitive, koniktet e interesave t ndryshm partiak pengojn n mnyr konstante prpjekjet individuale e kolektive t qytetarve pr realizimin e pozits s subjektit aktiv politik. Nga ana tjetr, prshkak t mungess s kulturs politike, prvojave e t njohurive, shumica e qytetarve dhe e qytetareve mbetet pasive dhe aktivizohet vetm n proceset zgjedhore, duke bazuar shpesh vendimin e vet n principin e zgjedhjes s t keqes m t vogl. Zgjedhjet e lira dhe pjesmarrja jo e drejtprdrejt e qytetarve nprmjet prfaqsuesve t zgjedhur t pushtetitm nuk jan m t mjaftueshme pr realizimin e demokracis dhe t sundimit t s drejts. Forcimi i demokracis participuese konsiston n forcimin e ndikimit t sektorit civil n hapsirn publike e politike, n armimin dhe zhvillimin e praktiks s pjesmarrjes direkte n proceset e vendosjes nprmjet konsultimeve, diskutimeve publike, inisiativave t qytetarve, prfaqsimit publik, fushatave dhe referendumit. Demokracija participuese realizohet edhe me pjesmarrje n punn e trupave qeveritare e parlamentare, me kusht q t ekzistojn procedurat dhe mekanizmat e mir, si jan: pozicionet qart t denuara t prgjegjsis (t fuqis), autorizimet precize t do trupi strukturor, mnyra e zgjedhjes s prfaqsuesve t shoqris civile n kto trupa, rregullat e prcaktuara t vendosjes, rregullat e harmonizimit t dallimeve n qndrime e mendime, transparenca, qasja n t gjitha informatat dhe kanalet e hapura t komunikimit. 7

Problemet m t shpeshta me t cilat ballafaqohen organizatat e shoqris civile gjat kyjes aktive n procesin ligjvns jan:mosekzistimi i informatave me koh pr prgatitjen dhe hartimin e ligjeve; mosshpallja me koh e projekteve t ligjeve; diskutimet e rralla kualitative publike pr propozimet dhe pa kritere t prcaktuara pr zbatimin e tyre; ekzistimi i kornizs minimale juridike pr bashkpunim; miratimi i numrit t madh t ligjeve me procedur urgjente; sjellja e rolit t parlamentit n makin votuese; mosbesueshmria dhe mungesa e informatave pr prmbajtjen denitive t ligjit i cili drgohet n miratim. Edhe pas miratimit t ligjeve, krijohet nj sr vshtirsish n aplikimin e tyre prshkak t miratimit t ngadalshm t akteve nnligjore ose t mos-harmonizimit me ligjet tjera apo me Kushtetut. Kshtu mbetet ngecje n drejtim t realizimit t shoqris s rregulluar dhe t drejt, m s shpeshti formal, ndrsa n jetn e prditshme shum pak ndryshohet. Pasojat m t rnda t zhvillimit t till t ngadalshm i psojn pjestart e grupeve t prjashtuara sociale si jan: femrat, fmijt, romt, t rinjt, t moshuarit, personat me invaliditet... Bashksia shumic dhe marrsit e vendimeve i lan pas dore interesat e ktyre grupeve, e ato vet nuk kan ndikim edhe/ose kapacitete t mjaftueshme q ti imponojn. Pr pozitn e grupeve t prjashtuara sociale n Serbi rndomt itet vetm ather kur t reagohet n disa ngjarje t jashtzakonshme ose nn presionin e bashksis ndrkombtare dhe shum shpesh reduktohet n krkesn e zgjidhjes n situatn e dhn. Edhepse korniza juridike garanton t drejtat individuale e kolektive t barabarta pr t gjith, n praktik realizimi i tyre shum shpesh deformohet. Kanali i vetm funksional pr paraqitjen e interesave t grupeve jo mjaft t prfaqsuara n Serbi sht sektori civil, por edhe ktu ekzistojn vshtirsi t cilat e zvoglojn mundsin e participimit kualitativ dhe t llimit t inisiativave nga vet baza. Pengesat e vrejtura n ann e organizatave t shoqris civile (OSHC) jan: resurset e kuzuara njerzore e materiale pr pjesmarrje kualitative n procesin e hartimit t ligjeve dhe t politikave publike; zhvillimi i pamjaftueshm i rrjeteve dhe i platformave t cilat do t merreshin n mnyr sistematike me prfaqsim te bartsit e politikave publike; nj pjes e organizatave nuk e njeh nevojn pr bashkpunim me institucionet shtetrore; moskuptimi i rndsis s ligjeve dhe t instrumenteve tjera t politikave publike pr rregullimin e shtjeve t cilat jan t rndsishme pr veprimin e shoqris civile.

Nga ana tjetr, bashksia ndrkombtare, donatort t cilve u jan grupet e margjinalizuara n fokus, ndajn mjaft mjete pr prmirsimin e pozits s tyre, por analizat e shumta tregojn se rezultatet e arritura jan shum larg m se modeste nga ato q jan pritur. Politika shumvjeare e mnjanimit t principeve t diskriminimit pozitv (aksionet armative) n rastet e shumta vetm se e ka shtuar pabarazin. Prndryshe, principi i mundsive t njejta nuk mund t aplikohet me sukses n grupet t cilat n start jan t pabarabarta (jo t njejta). Prpos ksaj, n terren shum shpesh takohet qasja e veprimit PR, e jo ME pjestart e grupeve t margjinalizuara, prandaj zri autentik i pjess drmuese t qytetarve dhe qytetareve t Serbis mbetet i padgjueshm, ose n rastin m t mir sht i artikuluar interesave t atyre q kan m shum fuqi shoqrore.

10

DREJTSIA SHOQRORE, NEVOJAT DHE T DREJTAT

Drejtshmria si parim i organizimit t marrdhnieve shoqrore shikohet n aftsin e bashksis q t mundsoj mirqenien pr t gjith antart e vet, duke reduktuar dallimet ekonomike dhe polarizimin shoqror n masn m t vogl t mundshme. Ajo prputhet me drejtshmrin e ligjeve q i miraton shteti, por edhe at e tejkalon sepse sht e orientuar n vendosjen e rregullimit n t cilin marrin pjes aktive t gjith aktert shoqror. Kjo ka t bj me marrdhniet e prfaqsuesve t zgjedhur politik dhe t qytetarve ndaj t mirs s prgjithshme, pavarsisht se a sht fjala pr detyrimet e tyre apo t drejtat e tyre. Krkesa dhe krijimi i ndryshimeve brenda ndonj shoqrie nuk sht vetm kusht i prparimit t mtejshm t saj por edhe e ekzistencs s saj. Shoqrija m e drejt nnkupton se interesat e grupeve t margjinalizuara, si jan njerzit me fuqin e dobt ekonomike e edhe me ndikimin m t dobt politik, t jen n mnyr sa m t barabart t trajtuar dhe t prfaqsuar n t gjitha aspektet e jets s prbashkt. N kt sfer, me decenie ka mbizotruar qasja e bazuar n nevojat, ka ka nnkuptuar promocionin e mirbrjes dhe t vnies s dialogut n mes t ndihmsve dhe t grupeve t prjashtuara sociale, por mosprllja e dimensionit politik dhe t prgjegjsis s shtetit e ka ngadalsuar procesin e vendosjes s drejtsis shoqrore. Mungesat e vrejtura t ksaj qasjeje jan:
Ruajtja e imazhit t t prjashtuarve social si marrs t ndihms nga njerzit

qllim mir;
Mungesa e detyrimeve t qarqeve politike dhe t akterve tjer me ndikim ndaj

grupeve t margjinalizuara, sepse zgjidhja e problemit sht bazuar n mentalitetin ejani t ndihmojm ata, t cilve ndihma ju duhet kur ne mundemi;
Individt qllim mir dhe qeveria kan plotsuar nevojat e njerzve n pozit t

pavolitshme vetm kur kan pasur mjete disponuese;

Intervenimet n pjesn m t madhe kan qen n mikro nivel;

11

 Ka shkaktuar frustaracion sepse ka trhequr njerzit nga pjesmarrja n qarqet e

larta t krijimit t politiks. Pas gjysm shekullit t insistimeve t shteteve n zhvillim, Kombet e Bashkuara, m 4 dhjetor 1986 kan zgjeruar rrethin e t drejtave t njeriut me miratimin e Deklarats mbi t drejtn pr zhvillim (Rezoluta 41/128). E drejta n zhvillim sht parashtruar si grumbull i t drejtave t njeriut, t cilat duhet patjetr t plotsohen. Pr t vlejn principet q kan t bjn me setin e prgjithshm t t drejtave t njeriut, e t cilat i dallojn nga t drejtat tjera , si jan t drejtat e tuara (t drejtat civile dhe ato t kontraktuara). Kto principe jan: Universaliteti T gjitha qeniet njerzore linden t lira dhe jan t barabarta n dinjitet dhe n t drejtat; Mosdiskriminimi dhe barazia T gjitha t drejtat dhe lirit e shpallura n kt Deklarat i takojn t gjithve, pa dallim n pikpamje t racs, ngjyrs, gjinis, prkastsis fetare, politike ose t mendimit tjetr; Pandashmria Asnj e drejt nuk sht m e rndsishme se tjetra. Vendosja e prioriteteve nuk nnkupton mohimin nga t drejtat tjera; Varshmria e lidhshmria reciproke T gjitha t drejtat njerzore jan t lidhura n mes veti, varen njera prej tjetrs, dhe ndikojn njera n tjetrn. E drejta n arsim ndikon n t drejtn pr pun, e e drejta n pun ndikon n t drejtn n shndetin e mir dhe anasjelltas; Pjesmarrja dokush ka t drejt q n trsi lirshm t kontriboj, t merr pjes dhe t gzoj n zhvillimin politik, ekonomik, social e kulturor t bashksis s vet; Sundimi i t s drejts T drejtat duhet patjetr t jen t mbrojtura me kornizn e fort legjislative dhe me sistemin e pavarur gjyqsor, me ka sigurohet drejtshmria e ligjit dhe aplikimi i barabart mbi t gjith; Prgjegjsia T gjith njerzit kan t drejta dhe quhen barts t t drejtave. Ata t cilt jan t obligueshm t nxjerrin dhe t sigurojn kto t drejta quhen barts t 12

detyrimeve. Bartsit m t shpesht t detyrimeve jan shtetet dha ata jan prgjegjs pr mbrojtjen e t drejtave njeriut dhe qasjen n kto t drejta. Prgjegjsia zbatohet ashtuq shteti si barts kryesor t detyrave:
Pranon prgjegjsin pr ndikimin q ka n jetrat e njerzve, bashkpunon ashtu q jep informata, ndrmerr pun transparente dhe ndgjon

pikpanjet e njerzve,
n mnyr aktive reagon n kto pikpamje

Vendosja e t s drejts n zhvillim n kornizn e t drejtave njeriut ka qen baz dhe drejtues pr zhvillimin e qasjes s bazuar n t drejtat n prfaqsimin e temave q i prkasin drejtsis sociale. Me kt sht vendosur korniza e re n t ciln vendin qendror kan principet pjesmarrjet dhe prgjegjsit. Kjo, pr t gjith q jan kyur n dhnien e ndihmave zhvillimore ka nnkuptuar se marrja e tyre me politik sht vendosur si form legjitime e veprimtaris. Me vendosjen e ksaj qasjeje, edhe vet bashksit e njerzve t margjinalizuar kan lluar t shqyrtojn problemet e tyre si t drejta t pa plotsuara, respektivisht nevojat jan shndrruar n t drejta. Me rndsi sht t theksohet se qasja e bazuar n nevojat e potencon se po merremi me grupe t caktuara t njerzve dhe na orienton n mendim pr rastet e izoluara, ndrkaq qasja e bazuar n t drejtat llon me t drejtat universale t pranuara dhe na sjell deri te bashksit t cilat nuk i gzojn kto t drejta. Nga pikpamja e Deklarats dhe t principeve krejt shihet qart, kuptueshm e logjike, por n jetn reale nuk sht leht t vendosen sistemet, t cilt do t sigurojn t drejtat e barabarta pr t gjith dhe t vendoset drejtsia shoqrore. Vijon shembulli pr t menduar.
Arsimtarja ka sjellur tortn me okollad n or dhe iu ka thn mxnsve Ejani q ta ndajm drejtsisht. Si mendoni q do t jet m e drejt? Qe se far propzimesh mori ajo Po kjo sht shum e thjesht. T pranishm jemi dhjet, ka do t thot se donjerit nga nga nj e dhjeta e torts. Por n mes nesh jan katr t cilt gjat pushimit kan ngrn drek. Mendoj se ne gjasht,

13

t cilt nuk kemi ngrn drek duhet t marrim m tepr prej tyre, sepse jemi m tepr t uritur. Jo, mu e kundrta. Ne kemi ngrn drek edhe prandaj shum m tepr na ka anda desertin se sa juve. Mendoj se ne pes meshkujt duhet t marrim m tepr, sepse nuk dijm ta bjm torten, ndrsa vajzat dijn. Mnyra e vetme q ta ham sht nse dikush na jep. Nuk sht aspak fer q na t t dhjetit ta ndajm sepse njeri fare nuk ka ardh n shkoll. Duhet edhe pr t ta lm nj pjes. Un jam alergjik n okollad e nuk sht fer q dika t merrni e un asgj. Nuk duhet asgj t ndajm paraprakisht. Ju jep secilit nga nj lug e mandej kush sa ka sukses t grabit. M s miri do t ishte t trheqim nga kapela emrin e njerit. Kend ta trheqim ai do ta merr tortn. . M s miri do t ishte q t votohet kush merr m shum vota e fiton tortn. Secili prej ktyre propozimeve sht i drejt. I pari, n mnyr t barabart iu jep pjes t gjithve q jan prezent. I dyti dhe i treti prpiqen ta barazojn ndarjen momentale me ndarjen e mparshme si dhe ta barazojn prfitimin nga pjesa e torts. I katrti thot se duhet ndihmuar ata q jan t paaft, ndrsa i pesti se nuk sht fer q vetm t pranishmit ta ndajn tortn. I gjashti krkon kompensim nga se nuk ka mundsi t merr pjes n ndarje. I shtati angazhohet pr principin e pozitave t barabarta startuese. I teti angazhohet pr mnyrn statistike t ndarjes, ndrsa i nnti pr mnyrn demokratike. Secili prej ktyre propozimeve sht i drejt n mnyrn e vet. E kur jan njerzit t kundrshtuar e t gjith jan t drejt, ather me vet konceptin dika nuk sht n rregull.

14

KA SHT PRFAQSIMI PUBLIK1 (ADVOCACY)?

Grupe t shumta t qytetarve t organizuara formale e joformale punojn n prmirsimin e kualitetit t jets n bashksi n t ciln jetojn, prfaqsojn interesat e publikut dhe krijojn ndryshime t prhershme shoqrore, pa marr parasysh se a sht qllimi prmirsimi i kushteve t jets pr njerzit me t ardhurat e vogla, pengimi i ndotjes s mjedisi, krijimi i mundsive t njjta pr femrat, ndrtimi i sistemit m t mir shkollor apo dhnia e fjals grupeve me t drejtat e shkelura n shoqri. Pavarsisht prej asaj se a dshirojm t ndryshojm dispozitat e ligjit i cili (nuk) shtjellon probleme t caktuara shoqrore apo t marrim pjes n krijimin e planit urbanistik e hapsinor pr rregullimin e mjedisit jetsor, apo ndoshta prpiqemi ta ndryshojm planin e programin shkollor, njohurit dhe shkathtsit nga sfera e prfaqsimit publik na ndihmojn t realizojm qllimet tona nprmjet kyjes ekase n proceset e vendosjes n nivelin lokal,regjional, nacional e ndrkombtar. Terminet kryesisht t shfrytzuara pr prfaqsimin publik dallohen prej vendit n vend, bile edhe kur dy vende e shfrytzojn gjuhn e njjt. N Meksik mund t ndgjohet shprehja defensa pblica, ndrsa n Guatemaln fqinje shfrytzohet terminik incidencia. N disa gjuh ekzston hamendja n mes t fjalve abogaca (spanjollisht) e advocacia (portugalisht). N vendet e gjuhve romane theksojn se termini, i cili n gjuhn angleze shkruhet avdvocacy, sht shum afr i lidhur me avokatt dhe mbrojtjen juridike. T gjitha kto fjal i ndan rrnja e prbashkt voc ose vox, q do t thot vot. N kt kontekst, ad-voc-acy do t thot ti jipet vota grupit ose popullats, e cila sht tradicionalisht pa vota. Nga kjo del se t prfaqsoj do t thot t as n emr t dikujt n mnyr q t tejkalohen problemet e prbashkt dhe t prgjithshm shoqror. Hulumtimet tregojn se jan tri gjra t domosdoshme pr tu ndrruar politika, qndrimet dhe programet: njohja e probelemit, gjetja e ygjidhjes dhe prfaqsimi piblik. Derisa denimi i problemit dhe hulumtimi i zgjidhjeve t mundshme gjat koh shfrytzohen pr promovimin e ndryshimeve, nevoja pr aksione sistematike
1 Njsoj shfrytzohet edhe termi avokimi publik

15

t prfaqsimit publikkan qen t anashkaluara. Diagrami vijues tregon se procesi i prfaqsimit publik sht vendimtar pr krijimin e ndryshimeve n politika e programe.
JAVNO PRFAQSIMI ZASTUPANJE PUBLIK

Ndrrimi u Promene n olitika e i politikama rograme programima

PRCAKTIMI I UTVRIVANJE PROBLEMEVE PROBLEMA

GJETJA E NALAENJE ZGJIDHJEVE REENJA

Nga kjo mund t nxirret njra nga DEFINICIONET e prfaqsimit: Prfaqsimi publik sht proces shoqror qllimi i s cils sht arritja e ndrrimeve. Ai llon prej grupit t vogl t njerzve t cilt ndajn shqetsimet lidhur me problemet e caktuara dha jan t gatshm ti kushtojn koh, profesionalizmin e tyre dhe resurset disponuese pr t arritur deri te ndrrimet e dshirueshme. Prbhet nga nj sr aktivitetesh t cilat ndrmerren me qllim t ndryshimit t politiks, praktiks dhe qndrimeve. Kto ndryshime mund t bjn me legjislativn, strategjin shtetrore e bile drejtrdrejt edhe me juve Vijojn edhe disa shembuj:

the arias foundation/costa rica:

Prfaqsimi punlik sht proces i cili prfshin serin e aksioneve politike q i realizojn qytetart e organizuar pr t transformuar raportet e fuqis. Qllimi i 16

prfaqsimit publik jan ndryshimet specike politike q i shfrytzon popullata pr t ciln kan t bjn. Kto ndrrime mund t ndodhin n sektorin privat ose publik. Prfaqsimi i sukseshm publik zhvillohet sipas planit strategjik n periudhn e kuptueshme kohore

cedpa/cairo:
Prfaqsimi publik nnkupton t itet zshm, t trhiqet vrejtja e bashksis kah shtja e rndsishme dhe orientimi i bartsve t vendimeve kah zgjidhja. Prfaqsimi publik sht puna me njerzit tjer dhe organizatat n ndryshime

advocates for youth:

Prfaqsimi publik denohet si promocion i ndonj ideje apo ndikimi politik, rrjedhat nanciare dhe n aktivitetet tjera t caktuara politike

interaction/womens advocacy workshop materials

Prfaqsimi publik prbhet prej strategjive t ndryshme, t cilat kan pr qllim ndikimin n bartsit e vendimeve n nivelin lokal, regjional, nacional e ndrkombtar e n veanti: Kush vendos zgjedhjet, emrimi e zgjedhja e bartsve t vendimeve, gjykatsve, ministrave, kshilltarve, drejtorve, t personelit administrativ, etj. ka vendoset politikat, ligjet, prioritetet nacionale, shrbimet, programet, institucionet, buxheti. Si vendoset qasja e qytetarve n informata dhe n vet procesin , volumi i konsultimeve, dhnia e llogaris dhe afrsia e bartsve t vendimeve ndaj qytetarve dhe grupeve tjera t interesuara Nader Tadros, themelues i organizats Peoples Advocacy: Aktivitet i bazuar n njerz dhe i udhhequr nga njerzit. Prfaqsimi publik sht n lidhje me njerzit. Ai ndihmon njerzit t shikojn forcn e tyre dhe ta shfrytzojn pr t marr pjes me sukses n marrjen dhe formsimin e vendimeve publike. Marrja me prfaqsimin publik vetm me shfrytzimin e elits q t as n emr t njerzve n pozit t pavolitshme dhe t t margjinalizuarve, pa marr parasysh se sa t mira jan 17

qllimet e ksaj elite, rezulton n at se t margjinalizuarit dhe njerzit n pozit t pavolitshme ndihen sikurse kan t drejta edhe m t vogla, si dhe edhe m tepr varen prej t tjerve gjat krkimit t t drejtave t tyre. Edhepse edhe angazhimi i fuqishm i qytetarve/qytetareve, sidomos i atyre n pozitn e pavolitshme dhe t t margjinalizuarve, ka pr qllim t tregoj se prfaqsimi publik sht mnyra q ti ndihmohet njerzve pr ta par forcn e tyre dhe t japin kontribut frytdhns n procedurat e marrjes s vendimeve. N tr marrjen ton me prfaqsimin publik, ne duhet t vlersojm se sa do aktivitet e faz mund ta prparojn (ose ta kthejn prapa) ndiesin e forcs s popullit dhe aftsin e tyre q t ndikojn n rregullimin publik.

pjesmarrsit e programit ndretnik gi:

Prfaqsimi publik sht proces i veprimit demokratik t qytetarve dhe t organizatave t tyre, i orientuar n bartsit e vendimeve, q zyrtarisht t miratojn e zbatojn politikn publike, me t ciln do t zgjidhej n mnyr t paanshme shtja e caktuar kontestuese dhe t arrihet ndarja e drejt e pasuris dhe e raportit t forcs n shoqri. Dr. Gollboviq n librin e vet AVOKIMI E LOBIMI N PARLAMENT DHE N ORGANET EKZEKUTIVE: PRVOJAT KRAHASUESE DHE REKOMANDIMET PR SERBIN, Botues: Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim (UNDP), 2009. thekson dallimin n mes t prfaqsimit publik (avokimit) dhe t lobimit: Me lobimin joformal nnkuptohen t ashtuquajturat inisiativa t qytetarve (grassroot initiatives) dhe format e ndryshme t pjesmarrjes s individve dhe t grupeve t interesit n jetn publike (pr shembull artikujt n shtyp, kumtesat dhe materialet tjera t shkruara, pjesmarrja n emisionet televizive, tryezat e rrumbullakta, konferencat, tubimet publike, etj.), qllimi i t cilave sht q me formimin e mendimit t publikut t ndikohet n vendimet e prfaqsuesve t pushtetit. Lobimi joformal n t vrtet sht sinonim pr avokimin publik (public advocacy). Avokimi publik per se nuk sht lnd e regullativs s veant, por, prshkak t rndsis s jashtzakonshme q e ka n shoqrin demokratike, sht inkorporuar n korpusin e t drejtave themelore t njeriut, n veanti t liris s fjals, t drejts n peticion n organet e pushtetit dhe t drejts n tubimin publik. Mirpo, forma t caktuara (sidomos t rejat) t avokimit publik (pjesmarrja e qytetarve dhe t grupeve t interesit n procedurn legjislative, pr shembull) mund t jet lnd e regullativs s veant. 18

Pra, pak sht me rndsi se cilat denicione do ti prdorim, e shum m me rndsi sht q ata t cilt merren me prfaqsim publik t kuptojn vet nocionin, por njherit t prkrahin qndrimin se cilat modikime t denicionit jan t nevojshme, t pranueshme e logjike. Secili prej komentimeve gjithnj sht vetm denicion punues i prfaqsimit publik, i cili, pas do rastit t realizuar n praktik, mund t plotsohet dhe pjesrisht t preformulohet. Nga prvoja e jon deri m tani mund t thojm se prfaqsimi publik sht aksion i orientuar n ndryshimin e politikave, pozicioneve buxhetit ose t programit brenda fardo lloji t institucionit, prej sektorit joprotabil, ministrive, parlamentit, deri te organizatat ndrkombtare. Gjithashtu sht aksion i orientuar n ndryshimin e strukturave dhe t procedurave, gj q kontribon n rindarjen e fuqis brenda nj bashksie. Prbhet prej aksioneve t orientuara e t organizuara t cilat shfrytzojn instrumentet demokratike (zgjedhjet, mobilizimin e masave, mosdgjueshmrin qytetare, lobimin, negociatat, ujdit dhe aksionet gjyqsore) pr t prtuar dhe realizuar politikat t cilat i krijon shoqria n mnyr t ndershme e t drejt. N kuptim t gjer, prfaqsimi tubon grupet dhe individt q dshirojn t ndikojn n krijimin dhe ndryshimin e politikave dhe t sjelljeve t institucioneve t cilat mbi ta kan kan forcn. N t njejtn koh, prfaqsimi sht proces esencial e afatgjat n kuadr t shoqrive demokratik, brenda s cils grupet e qytetarve kan t drejt t ndikojn n institucionet. Kur e nicojm kt proces, duhet ta kemi pasqyrn e qart pr at se intereat e kujt i mbrojm, respektivisht kush jan personat q do t prtojn nga ky prfaqsim. Me pjesmarrjen e njerzve n aksionet e organizuara q i kyin shoqatat e qytetarve, mediat dhe institucionet kompetente pr marrjen e vendimeve, proceset demokratike bhen gjithnj e m t fuqishme. N kt mnyr qytetart krijojn e realizojn t drejtn e tyre q t ndryshojn shoqrin, ashtuq ndryshojn institucionet t cilt i kontrollojn. Procesi i prfaqsimit publik krkon edukim permanent, para s gjithash pr temn dhe shtjet t cilat i inicojm publikisht, por edhe pr metodat e realizimit t ndikimit dhe pr shkathtsit e udhheqjes. Prfaqsimi publik ka pr qllim ta ndryshoj shoqrin dhe pozicionet e fuqis, ta ndryshoj mentalitetin, respektivisht mnyrn 19

e t menduarit. Prfaqsimi sht vegl me t cilin ndikojm n njerzit, ndryshojm pikpamjet e tyre n situata t caktuara dhe krijojm mirkuptimin e ndrsjellt. Ai krkon sakric, durim, kyje, pun ekipore, komunikim e transparenc. Suksesi varet n mas t madhe prej njohjes s mir t procesit t marrjes s vendimeve n t cilt dshirojm t realizojm ndikikim. Me shfrytzimin e rregullave dhe procedurave formale realizojm prparsi t madhe sepse ndryshimet q i kemi arritur do t ken status zyrtar dhe me siguri do t jen m afatgjate. Gjithashtu, n kt mnyr krijojm bazn q proceset e ardhshme t marrjes s vendimevepr shtjet e ngjajshme t jen m transparante pr pjesmarrje dhe ide t reja. Nse procesi formal paraqitet, me rndsi sht t dihet se ndyshimin e njejt mund ta realizojm n nivelet e ndryshme. Gjithmon mund t provojm me praktikn m t vogl prapa sqens, ose madje t krkojm proces alternativ. Puna e mir n prfaqsimin e tems me interes shoqror sht e bazuar edhe n shkathtsin e komunikimit dhe t negociatave. Kto mund ti msojm edhe nprmjet praktiks me durim ti zhvillojm e prmirsojm. elsi i prfaqsimit t mir publik qndron n aftsin q n mnyr t sakt t shprehim interesat dhe mendimet e atyre n emr t s cilve bjm prfaqsimin. T sigurohet etika dhe legjitimiteti, ka jan principet themelore t prfaqsimit, nga ndonjher nuk sht detyr e leht. Hulumtimi i mir konsultimet permanente dhe planikimi me kujdes i mesazheve, t cilat do t ia drgojm publikut, e n marrveshje me ata t drejtat e t cilve jan n pyetje, sht garancion q interesat e tyre do t prfaqsohen n mnyr t drejt.

20

AKTERT DHE AKTIVITETET N PERFAQSIMIN PUBLIK

N do proces t prfaqesimit publik ekzistojn tri kategori kye t akterve:
Shfrytzuesit Grupet shoqrore, t drejtat e t cilave jan anashkaluar ose kan

vshtirsi n qasjen e njrs nga t drejtat.

Prfaqsuesit Grupet formale ose joformale dhe individt t cilve shfrytzuesit

i drejtohen pr shkak t problemeve n realizimin e ndonjrs t drejt.

Bartsit e vendimeve Ata t cilt kan prgjegjsi dhe forc t vendosjes pr

shtjen e inicuar dhe paraqesin publikun qllimor n t cilin prpiqemi t ndikojm. Njkohsisht, disa prej autorve dhe t prfaqsuesve publik me prvoj dallojn tri lloje t aktiviteteve, t cilat s bashku mund t konsiderohen me prfaqsimin publik n kuptim t gjer. N mes tyre ekziston shkalla e lart e prputhjes dhe sht e mundshme q t kryhen njkohsisht. PRFAQSIMI T krkohet marrja e vendimeve politike n emr personal dhe n emr t t tjerve. Prfaqsuesit publik angazhohen t dgjojn pikpamjet e personave t cilt jan t rrezikuar me ndonj shtje shoqrore. Ata m tej mund t shprehin krkesat e ktyre personave, me rast prfaqsojn interesat e tyre. Ky rol, rndomt merret kur personat e prfaqsuar nuk jan n situat q vet t mbrojn interesat e tyre (pr shkak t largsis, pasiguris, barrierave gjuhsore) ose kur numri m i madh i njerzve dshiron t bart mesazhin e caktuar, kshtu zgjedhin zdhnsit, t cilt do t prfaqsojn n emr t tyre. MOBILIZIMI T nxiten t tjert t prkrahet krkesa pr marrjen e vendimeve politike. Kjo sht krijimi i rrethit t gjer t prkrahjes prej atyre q prbjn njerzit e goditur drejtprdrejt me problemin dhe bindja e t tjerve n rndsin e ktyre shtjeve edhe pr ata. Njerzve duhet dhn informata pr ngjarjet t cilat momentalisht jan jasht pamjes s tyre, duke ia hapur syt pr problemet e t tjerve dhe duke i nxitur ti shikojn problemet n mnyr tjetr. Kjo vetdije e re shoqrore mun21

det mandej t orientohet n mnyr shum konstruktive kah arritja e ndryshimeve t gjera n shoqri. Mobilizimi sht i rndsishm sepse numri i madh i njerzve ka edhe fuqin m t madhe dhe me gjas sht se do t vie deri tek ndrrimet nse m shum njerz e folin t njejtn gj. Ndonjher mundemi ta arrijm ndryshimin n shoqri me an t ndryshimit t opinionit publik nprmjet shtimit t vetdijes shoqrore pr shtjen e caktuar, bile edhe n raste kur nuk ndryshohen pushteti dhe sistemi shoqror. Puna n koalicione me grupet tjera t interesuara dhe zhvillimi i fushatave publike paraqesin mnyra ekase t krijimit t bazs s gjer t prkrahjes. FUQIZIMI T aftsohen dhe t trimrohen njerzit q n mnyr t pavarur ta inicojn procesin e marrjes s vendimit. Njra nga prtimet prcjellse t prfaqsimit dhe t mobilizimit sht mundsimi i njerzve t zbulojn mnyra t reja t cilat iu ndihmojn t bhen akter aktiv politik. Shum prej tyre ndihen vetm si vrojtues pasiv t procesit politik apo n rastin m t keq si viktim t sistemit ekzistues politik. Nprmjet prfaqsimit shumica prej tyre llojn t kuptojn se n far mnyre mund t ndikojn njkohsisht edhe n politik e edhe n praktik. Vrejn se si qeverit, pushtetet lokale, madje edhe qndrimet e t njohurve t tyre ngandonjher mund t ndryshohen. Pr shumicn e njerzve kjo paraqet prjetim lirues: ata ndiejn se mund t bhen antar aktiv t shoqris, me rast duke zhvilluar forcat vetanake si dhe personalitetin e vet. Kjo sidomos ka t bj me pjestart e grupeve t margjinalizuara shoqrore (personat me invaliditet, t moshuarit, t varfrit). Pr ata t cilt sipas prvojs mbijetojn n ku t shoqris, shprehja e interesave vetanake dhe krkesa e realizimi i t drejtave vetanake shpesh krkon ndryshimin e shemblltyrs s vet. Duke hudhur mendimin e rrnjosur se paraqesin vetm barr pr shoqrin, ata mund t llojn procesin e zbulimit t vetvetes dhe t shtojn kompetencn e vet. Ndryshimi radikal i mendimit pr vendin dhe rolin vetanak n shoqri i trimron njerzit q ta kundrshtojn rolin tradicional t shtetit, e kshtu t kuptojn detyrimet vetanake por edhe t drejtat brenda shoqris. Shum grupe t cilat merren me prfaqsimin publik, pr kt arsye orientojn aktivitetet e tyre edhe n ndryshimin e vetdijes vetanake, e mandej edhe n pikpamjet e t tjerve. Ndrtimi i aftsive plotsuese dhe forcimi i t tjerve paraqet mnyrn e rndsishme t prkrahjes s procesit t prfaqsimit. 22

Paraqitja skematike e aktiviteteve dhe e akterve n procesin e ndryshimit t politikave

I
sh M fr m ytz ar u r es sit it e v ko en nta di kto m jn ev e

I jes t B ah si kr r r ar e p m it et jn im up to d n gr ak n zo nt ve ili en ko e ob ahj mit i m kr le es r ob su r p pr q p s rfa rt es P tje hj t gjid ez

ve P t r be fa s q e s imi su hf n d es ry h i s t e n ht zu j on es oh ve ur in

I M I Z

F U Q I

Prfaqsuesi prfaqson interesat e shfrytzuesve pr problemin

Prfaqsuesit kontaktojn marrsit e vendimeve

Q S I M I

P U

23

K
I

24

PRFAQSIMI PUBLIK DHE NOCIONET E AFRTA

OJQ-t n mbar botn shfrytzojn shkathtsit dhe teknikn e prfaqsimit publik me vite t tra. Megjithat, prfaqsimi publik przihet shpesh me konceptet tjera t cilat ndajn elementet e ngjajshme. Kto koncepte jan: informimi, arsimimi dhe komunikimi (IAK), marketingu social; marrdhniet me publikun etj. Shumica e njerzve sht e njohur me at se ka jan marrdhniet me publikun (PR) ose fushatat e reklamave t cilat kompanit e mdha private i shfrytzojn pr t shitur prodhimet e tyre. Pr ti kuptuar m qart dallimet i shqyrtojm se ka kan t prbashkt dhe pr ka dallohen. Elementet e prbashkta pr t gjitha kto qasje/koncepte jan: T gjitha jan strategji pr promocionin e ndryshimeve; T gjitha jan m t suksesshm kur jan t planikuara n mnyr sistematike; T gjith prfshijn identikimin e publikut qllimor dhe formulimin e mesazheve ndaj saj Prfaqsimi publik dallohet prej koncepteve/qasjeve tjera sepse gjithmon tenton t ndryshoj politikn ose programin, ndrsa koncepti i fushats informative arsimore dhe komunikative ka pr qllim ngritjen e vetdijes dhe ndryshimin e sjelljeve, n fushatat PR qllimi sht prmirsimi i autoritetit dhe shtimi i shitjes s kompanis, e cila i organizon. Si edhe IAK, prfaqsimi publik krkon mes-hap t ngritjes s vetdijes t publikave kye por ai ktu nuk ndalet. Procesi i prfaqsimit publik sht i suksesshm vetm kur bartsit e vendimeve ndrmarrin akcionin e parashkruar politik. Pr shembull, organizatat e shoqris civile n Serbi kan paraqitur nevojn e miratimit t ligjit t ri pr shoqatat, e cila prfundoi me sukses pas 9 viteve t avokimit (n korrik t vitit 2009 sht miratuar Ligji i ri pr shoqatat). Shpesh theksohet se publiku i prgjithshm mund t jet publiku i fushats s prfaqsimit publik. N shumicn e rasteve vetdija e publikut ngritet pr t br presion n kreatorin e caktuar t politiks. 25

26

DINAMIKA E PROCESIT T PRFAQSIMIT PUBLIK

Prfaqsimi sht proces dinamik i cili prfshin akter t ndrrueshm e t ndryshm, ide, plane dhe politika. Edhe pse ky proces ka shum persona, disa autor dojn ti qasen prfaqsimit publik si proces i cili mund t ndahet n pes faza t cilat vijojn njra nga tjetra: identikimi i problemit, formulimi dhe zgjedhja e zgjidhjes, ndrtimi i vetdijes, veprimi politik, prcjellja dhe vlersimi i prparimit. Fazat m s shpeshti gradualisht zbrazen njra n tjetrn, por disa prej tyre njkohsisht mund t ndodhin. Krahas ksaj, mund t ndodh q procesi t ndalet n njrn prej fazave, apo edhe t kthehet prapa. Me rndsi sht q n kt moment t mos ndalemi, por t orientohemi n analizn e kujdesshme t shkaqeve dhe t planikimit t intervenimeve plotsuese. M von n tekst do t shohim se si fazat mund t paraqiten edhe si hapa n prfaqsimin publik, ka pr punn e prditshme ndoshta sht m leht t prcillet. Faza e par prfshin njohjen e problemit ky, i cili krkon veprim politik. Shum ka tema t cilat krkojn intervenim, por nuk sht e mundur t zgjidhen t gjitha pr njher dhe n t njejtn mnyr. Prandaj sht me rndsi ta hartojm analizn e mir e cila nnkupton: prcaktimi i prioriteteve, lidhjet n mes t shkaqeve dhe pasojave, mundsit e zgjidhjes n ndonj mnyr tjetr, a merret dikush me kto shtje, kush sht kompetent pr kt sfer... Faza e dyt ka t bj me zgjedhjen e zgjidhjes dhe rndomt ekzistojn shum mundsi. Ky sht momenti q s bashku me aktert ky t shqyrtojm t gjitha alternativat. Zgjedhjet duhet t orientohen n at, e cila n momentin e dhn sht m e prshtatshme n aspektin politik, ekonomik dhe shoqror. Ky vlersim sht me shum rndsi por n praktik shfrytzohet rrall. Nse zgjidhjen e formulojm pa konsultime dhe analiza leht mund t humbim rrugn n zonn e banales apo ideales, q m von frenon procesin dhe pa nevoj shpenzon resurse. Faza e tret ka t bj me vendosjen e marrdhnieve me ata t cilt kan ndikim n bartsit e vendimeve, respektivisht t ndrtimit t vullnetit politik pr veprim lidhur me shtjen e inicuar dhe pr zgjidhjen e saj. N kt faz aksionet prfshijn kri27

jimin e rrjetave t prkrahjes, t bartjes s mesazheve, t takimeve me bartsit e vendimeve, t ndryshimit t qndrimeve t publikut. Faza e katrt llon kur problemi sht prcaktuar, rruga kah zgjidhja e prkrahur, e ekziston edhe vullneti politik pr veprim. Gjrat ndonjher ndodhin gati njkohsisht dhe papritmas, kshtu q sht me rndsi ta vrejm dhe n mnyr t drejt ta shfrytzojm dritaren e hapur pr ndonj aksion. Ai shpesh mund t mbyllet shpejt, pa shans q ta hapim prsri, mu ather dhe ashtu si e kemi planikuar n llim. Njohja e mir e procesit t miratimit t vendimit, strategjia solide dhe ardhmria, na shtojn shansin pr intervenimin e suksesshm. Faza e pest sht kryer dhe do t duhej t rezultoj me prgjigjen e kompetentve n krkesat e parashtruara. Ky sht moment i gzimit sepse e kemi prmbyllur me sukses nj ciklus, por ky nuk do t duhej t jet fundi. Prfaqsuesit e mir vlersojn n mnyr sistematike punn e tyre, i mbajn n mend leksionet e msuara dhe n baz t tyre krijojn lvizje t reja. Shansi pr zhvillim dhe prparim qndron n verikimin permanent t rezultatit nprmjet pyetjes: ka dhe sa sht ndryshuar realisht dhe n mnyr t prhershme n jetrat e shfrytzuesve t fundit. Me kt shtje duhet t merremi edhe ne si inicues t procedurs por edhe institucionet t cilat me presionin ton kan zbatuar ndryshimin e politiks. Nse edhe kt pjes t puns e kryejm me sukses gjasat jan t mdha q n rrethanat e reja t krijuara t vrejm nevojn, t hapim temn e re dhe t inicohet ciklusi i ri, i cili poashtu do t jep kontributin e vet n zhvillimin e drejtsis shoqrore.

28

Paraqitja skematike e fazave n procesin e prfaqsimit publik

PROBLEMI I RI

VENDIMI I MIRATUAR VULLNETI POLITIK ZGJIDHJA PROBLEMI Faza 5: Vlersimi i efektit T veprimit politik

PROBLEMET Faza 1: Identifikimi Faza 1: Prcaktimi dhe Analiza e problemit PROBLEMI Zgjidhja A Zgjidhja B

Faza 2: Zgjedhja e zgjidhjes politike

procedurat ZGJIDHJA PROBLEMI

VULLNETI POLITIK ZGJIDHJA PROBLEMI Faza 4: Elementet e ndrlidhura jan Baza pr veprimin politik

VULLNETI POLITIK Faza 3: Ndrtimi i prkrahjes politike

29

30

PJESMARRJA E QYTETARVE N PROESIN E KRIJIMIT T POLITIKAVE

Pjesmarrja e qytetarve (participimi n kuptim t gjer) nnkupton do aktivitet i cili kontribon q nevojat, dshirat dhe vlerat e njerzve t cilt jetojn n nj bashksi t ndikojn n marrjen e vendimeve t organeve t pushtetit. Kjo sht form e komunikimit n mes qytetarve dhe prfaqsuesve t pushtetit, i orientuar q n afat t gjat t prmirsoj sistemin e pushtetit dhe t prparoj jetn e bashksis. Synimi sht q t jet i bazuar n marrdhnie t partnerit dhe t zhvillohet n baz t besimit reciprok. Participimi ton formn e vet t plot dhe efektet vetm kur qytetart kan edhe lirin edhe vetdijen pr nevojn q t tubohen, informohen dhe t bisedojn pr problemet e bashksis s vet, t ofrojn zgjidhjet e mundshme dhe t kyen n marrjen e vendimeve. I takojm dy tipe t participimit:
Pasive kur qytetart vetm marrin pjes n takime ose prezantime pr tu njo-

hur m afr me vendimet apo programet konkrete, ose t realizojn t drejtn e tyre zgjedhore.
Aktive kur qytetart nprmjet formave t ndryshme t bashkimit dhe inicia-

tivave jan n interaksion direkt me prfaqsuesit e pushtetit. N praktik ekzistojn disa nivele t pjesmarrjes s qytetarve, ndrsa i dallojm n baz t asaj se kush llon iniciativn dhe n ciln pjes t procesit t krijimit t politiks lokale ata jan kyur. Shkalla m e ult dhe me mundsi m t vogla pr realizimin e ndikimit sht informimi pas vendimit t miratuar, e m e lart dhe m produktive kur qytetart kyen n vet llimin, q n mnyr grake mund t paraqitet n kt mnyr: INFORMIMI paraqet raportin njkahsh n linjn pushteti qytetari i cili nnkupton se pushteti drgon e qytetart pranojn informata. Pushteti mund t informoj qytetart n mnyr aktive ose pasive duke shfrytzuar kanalet e ndryshme pr drgimin e informatave. N rastin e informimit pasiv prfaqsuesit e pushtetit me krkes t qytetarve japin informata t caktuara. Informimi pasiv sht i lidhur ngusht me ekzistimin e t s drejts n lirin dhe qasjen n informat. Metodat e in31

Paraqitja skematike e nivelit t pjesmarrjes s qytetarve n krijimin e politiks

Shkalla e ndikimit

KONSULTIMI

formimit pasiv jan shum t thjeshta dhe reduktohen n drgimin ose dhnien e dokumentit t krkuar personalisht. Informimi aktiv nnkupton iniciativn e pushtetit lokal t njoftojn qytetart me aktivitetet e tyre dhe me planet e ardhshme. Ekzistojn shum metoda t ndryshme, si jan:
Shtypja e dokumenteve zyrtare (etoret zyrtare dhe format tjera) Shpallja e dokumenteve n fazat prgatitore (prezantimi i propozimeve t

ndryshme dhe t versioneve t dokumenteve)

raportet (paraqitja publike e teksteve t raporteve pr punn tremujore,

gjysmvjetore apo vjetore)

broshurat, udhzimet, postert t cilt i informojn qytetart pr t arriturat e

fundit, me vendimet dhe planet e organeve t pushtetit. KONSULTIMI ose kshillimi sht forma e komunikimit n mes t pushtetit dhe t qytetarve, t cilin e inicon vet pushteti. Gjat krijimit t vendimeve ose politikave t caktuara, bartsit kompetent t organit t pushtetit krkojn paraprakisht komen32

INFORMIMI

PARTNERITETI

DIALOGU

te, mendime dhe informatn kthyese prej qytetarve. Nse informata pr nevojat ose knaqsin e qytetarve arrijn spontanisht (psh. Kutia pr ankesa e lavdrata) ather kjo sht form pasive. Kur prfaqsuesit e pushtetit n mnyr qllimore krkojn prej qytetarve mendimin dhe informatat pr temn konkrete, ather ky sht konsultim aktiv dhe mund t realizohet n disa mnyra: organizimi i ekipeve q do t bisedojn me qytetart formimi i zyreve t dyerve te hapura para miratimit t vendimit denitiv mbajtja e takimeve publike t qytetarve me kshilltart organizimi i fokus grupeve apo anketave hulumtimi i opinionit publik DIALOGU sht komunikim dydrejtimor i bazuar n interesat e dyanshme dhe me qllimet e mundshme unike t pushtetit e t qytetarve, n mnyr q t sigurohet shkmbimi i rregullt i mendimeve. Iniciativn pr dialog mund ta lloj cilado pal qoft. Mund t jet n form t diskutimit t hapur publik n takimet e specializuara, nprmjet diskutimit t rrethit t gjer dhe nuk sht n mnyr t prer i lidhur pr procesin momental t marrjes s vendimit apo t zhvillimit t politiks. Dialogu bashkpunues sht ndrtuar n interesin e prbashkt t t dy palve n raport me politikn e caktuar t zhvillimit. Rndomt ai shpie deri te rekomandimi i prbashkt, strategjia apo korniza ligjore. Zbatohet nprmjet takimeve t rregullta t prbashkta, n t cilat zhvillohet themeli i ndonj politike apo strategjie. Dialogu vlersohet lart n t gjitha hapat e cikluseve t marrjes s vendimeve politike. PARTNERITETI n mes t pushtetit dhe t qytetarve nnkupton prgjegjsin e prbashkt n do hap t procesit, prej formimit t propozimit, nprmjet marrjes s vendimit, e deri te aplikimi i iniciativs politike. Kjo sht forma m e lart e pjesmarrjes n t ciln realizohet bashkpunimi i ngusht, para s gjithash n mes t sektorit publik dhe t sektorit civil, me rast qytetart dhe shoqatat e kyura mbeten t pavarura. Partneriteti mund t ky aktivitete, si jan ndarja e detyrave specike shoqatave t qytetarve, psh: dhnia e disa shrbimeve, pjesmarrja n forume, vendosja e trupave pr miratimin e prbashkt t vendimeve, e mund t ky edhe pjes t resurseve. 33

ka duhet t dijn prfaqsuesit publik?

Njher kur t tohet hapsira publike dhe ia hudh dorzn pushtetit, duhet t jet i vetdijshm pr mundsit e veta dhe t prgatitet pr befasi. Jan t mundshme kthesat e ndryshme t pa parapara, prej dshprimit deri te befasit e kndshme, e njohja e mir e sistemit dhe t planikimit shtojn shansn pr rezultat t mir. E rndsishme sht edhe mnyra e drejtimit ndaj njerzve gjat bindjes pr t prkrahur qndrimet e caktuara. Zhvillimi i shkathtsive oratorike do t ndihmoj n timin e simpative t publikut t gjer, t nxitjes s entuziazmit, timin e prkrahjes prej publikut t kujdesshm dhe t mosbesueshm, krijimi i prkrahjes n mes t shum miqve apo t debatit me kundrshtar. Krahas ksaj duhet njohur edhe: Strukturn Si jan t organizuara institucionet, rrugs s ministrive ose t administratave komunale? Kush sht kompetent pr miratimin e vendimeve t ktilla? Cila sht procedura e miratimit t ktyre vendimeve? Kompetencat Me ligj jan prcaktuar kompetencat e drejtorive komunale e shtetrore, t ministrive. N far mnyre dhe pr ka sht kompetente do njra prej tyre? Lidhjet Ekziston ende ndonj lidhje e cila nuk sht formalisht e paraqitur n mes t niveleve t caktuara t marrjes s vendimit? Si jan t lidhura procedurat e miratimit t vendimit? Fuqia Sa sht fuqia e dikujt pr t vendosur ndonj shtje n rendin e dits dhe t mundsoj diskutimin pr problemin e caktuar? Kuzimet Ku jan kujt e ndikimit t caktuar? Ndikimi N far mnyre personat prgjegjs i nnshtrohen ndikimeve? A mund ti ofrohemi? Mediat a reagojn n qndrimet e publikut t gjer?

34

MEKANIZMAT E PJESMARRRJES S QYTETARVE N REPUBLIKN E SERBIS

Qeveria e Republiks s Serbis
Qeveria e Republiks s Serbis ka rolin vendimtar n procesin e prgatitjes dhe t miratimit t ligjeve dhe t instrumenteve tjera t politikave publike. Prandaj sht me rndsi t veant t ekzistoj nj mekanizm i efektshm pr pjesmarrjen e qytetarve n fazn e hartimit t ligjeve dhe t instrumenteve t politiks publike. Pasi t vij ligji n kuvend, shum pak ka gjasa q qytetart dhe shoqatat e tyre t ndikojn n prmbajtjen e propozim ligjit. Qeveria zbaton ligjet dhe aktet tjera t Kuvendit Popullor, i propozon Kuvendit Popullor ligjet, buxhetin, dhe aktet tjera t prgjithshme e t veanta, mbikqyr kushtetutshmrin dhe ligjshmrin e akteve t prgjithshme, mbikqyr punn e organeve t administrats shtetrore, orienton organet e administrats shtetrore n zbatimin e politiks dhe t ligjeve e t akteve tjera t prgjithshme edhe e harmonizon punn e tyre. Sipas dispozitave t Rregullores s Qeveris s Serbis, Qeveria formon kshilla e komisione si trupa t prhershm dhe t prkohshm t puns (pleqsia, grupi punues, grupi i ekspertve, etj). Kryetari i trupit t prhershm t puns mund t ftoj n mbledhje prfaqsuesit e organeve tjera dhe ekspertt pr shtje t caktuara pr t paraqitur mendimet e tyre. Rregullorja prcakton detyrimin e propozuesit t ligjit q n prgatitjen e ligjit, me t cilin rrnjsisht ndryshon rregullimin e ndonj shtjeje ose rregullon shtjen q n veanti i intereson publikut, t zhvilloj diskutim publik. Mirpo, dispozitat e Rregullores nuk prmbajn kriteret m precize me t cilat prcaktohet se kur ligji i ri ndryshon esencialisht rregullimin e ndonj shtjeje ose rregullon shtjen me interes t veant pr publikun, e as nuk precizon mnyrn (standardet minimale) t zhvillimit t diskutimit publik, gj q hap mundsin e komentimit t ndryshm n aplikimin e dispozitave t Rregullores. Sipas procedurs ekzistuese, ministria e cila sht propozuese e projekt ligjit, projektin ia drgon Sekretariatit Gjeneral t Qeveris, passi q e merr mendimin nga Sekretariati pr Legjislacion, Ministria pr Financa, (nse pr zbatimin e ligjit jan t ne35

Skema e procedurs s miratimit t ligjit n Qeverin e Serbis.

MINISTRIA PRGATIT PROJEKTIN
Diskutimi publik I obligueshm nse me ligj ndryshohet esencialisht regjimi juridik ose rregullohen shtjet me rndsi pr publikun

Sekretarijati pr Legjislacion

Ministria prgatit mendimin n projekt ligj

Ministria e Financave (nse novojiten mjete financiare)

Ministria e Drejtsis (nse parashihen vepra penalea)

Zyrja pr asocim n BE

Pleqsia pr reformn regullatore (analiza e efekteve t ligjeve)

Ministria ia paraqet projektin Sekretariatit Gjeneral t Qeveris

Kshilli Mbykqyrs i propozon Qeveris miratimin e propozim ligjit

Ministrit tjera relevante

QEVERIA MIRATON PROJEKT LIGJIN

Qeveria ia paraqet propozimligjin kuvendit

Propozim ligji dhe amandamentet shqyrtohen n kshilla

Propozimi shqyrtohet n parim n imtsi

KUVENDI E VOTON LIGJIN 36

Shpallja n Fletoren Zyrtare

vojshme mjete nanciare), Ministria e Drejtsis (nse me ligj parashihen vepra penale), Zyrja pr Integrime Evropiane (e cila verikon harmonizimin e ligjit me legjislaturn e BE-s), Pleqsia pr Reformn Regullatore (e cila analizon efektet e aplikimit t ligjit t ri) dhe nga ministrit tjera kompetente. Sekretariati Gjeneral verikon se a i plotson projekti kushtet formalo juridike pr procedurn e mtejshme. Pas ksaj, kshilli kompetent i Qeveris (Kshilli pr Sistemin Juridik e Organe Shtetrore, Kshilli pr Ekonomi e Financa, Kshilli pr Shrbime Publike ose Kshilli pr Marrdhnie me Botn e Jashtme) shqyrton projektim. Kur kshilli kompetent propozon miratimin e projektit, pr t vendoset n mbledhjen e Qeveris.

Kuvendi Popullor i Republiks s Serbis

Rregullorja e Kuvendit Popullor parasheh formimin e kshillave dhe t komisioneve si trupa punues me kompetenca t ndryshme. Sidomos sht i rndsishm roli i kshillave, t cilt formohen me qllim t shqyrtimit t shtjeve nga kompetenca e Kuvendit, propozimi i akteve si edhe shqyrtimi i gjendjes s udhheqjes s politiks, zbatimi i ligjeve, t dispozitave tjera dhe t akteve t Qeveris s Republiks s Serbis. N punn e kshillave, me ftes mund t marrin pjes edhe puntort profesional e shkencor. Me qllim t shqyrtimit t shtjeve t caktuara nga fushveprimi i vet dhe t prgatitjes s propozimeve pr kto shtje, trupi punues mund t formoj grupe punuese n prbrjen e t cilve mund t caktohen edhe puntort shkencor e profesional. Me mbshtetjen e donatorve t huaj (UNDP, OSCE, Kshilli i Evrops), kshillat e caktuar t Kuvendit Popullor e kan zhvilluar praktikn e mir q n mbledhjet, prezantimet ose tryezat e tyre t rrumbullakta t ftojn ekspertt dhe prfaqsuesit e organizatave t shoqris civile. P.sh. Kuvendi Popullor n vitin 2003 ka themeluar Kshillin pr Zvoglimin e Varfris, i cili ka lluar me pun n vitin 2004. Kshilli njehson 15 antar dhe ka pr detyr t kontriboj n hartimin e zgjidhjeve kualitative ligjore q kan t bjn me zvoglimin e varfris. Kshilli shqyrton propozimet e ligjeve nga aspeketi i zbatimit t strategjis pr zvoglimin e varfris dhe mbikqyr procedurn e miratimit dhe t ndarjes s buxhetit lidhur me aplikimin e saj. Poashtu Kshilli jep sygjerime, vrejtje e vlersime lidhur me realizimin e Strategjis dhe lehtson dialogun n mes t trupave qeveritare dhe t organizatave t shoqris civile pr shtjet me rndsi pr zvoglimin e varfris. 37

Paraqitja skematike e procedus n Kuvendin e Republiks s Serbis

Propozim ligjin mund ta paraqet do deputet popullor, Qeveria, Kuvendi, Kuvendi i KA dhe 15000 zgjedhs

Propozim ligji i drgohet deputetve popullor, kshillave kuvendor dhe Qeveris (nse ajo nuk sht propozuese)

KUVENDI POPUILLOR V n rend dite propozim ligjin (m s hert 15 dhe m s voni 60 dit pas paraqitjes s propozimit) T drejt n paraqitjen e amandamentit kan t gjith propozuesit e autorizuar t ligjit

Kshillat Kuvendor shqyrtojn propozim ligjin dhe amandamentet e propozuara

Qeveria shqyrton propozim ligjin (nse ajo vet nuk sht propozuese) dhe amandamentet e propozuara

Kshilli n parim nuk e prkrah propozimin

Kshilli prkrah propozimin n trsi pa ndryshimet me amandamente

Kshilli prkrah propozimin me amandamente

Diskutimi kuvendor n parim zgjat pes or e koha ndahet n mnyr proporcionale n mes t grupeve t deputetve (Leximi i par)

Diskutimi publik n veanti. Shqyrtohen t gjitha nenen e ligjit n t cilin jan paraqitur amandamentet me t cilt propozohet shtimi i neneve t rinj (Leximi i dyt)

Redaktimi teknik i propozim ligjit nga ana e kshillit kompetent kuvendor, pas miratimit t amandamenteve t caktuara n nenet e caktuara t ligjit (Kshilli mund t propozoj amandament n kt faz t procedurs vetm me qllim t redaktimit teknik t propozimit)

Kryetari i Kuvendit Popullor e cakton ditn e votimit. Kuvendi Popullor vendos pr propozim ligjin n trsi.

Kryetari i Republiks e nnshkruan ligjin n afat prej 7 ditsh

Kryetari i Republiks e shfrytzon t drejtn e vetos suspenzive dhe e kthen tekstin

LIGJI hyn n fuqi ditn e tet prej dits s shpalljes n Fletoren Zyrtare

38

Kshilli ka inicuar Forumin e Kuvendit Popullor i cili sht i organizuar n mnyr tematike. Qllimi i Forumit sht q pjesmarrsit n procesin e aplikimit t Strategjis t informohen m mir pr shembujt e praktiks s mir dhe iniciativat pr zgjidhjen e problemeve q jan t njohura n procesin e aplikimit t Strategjis. Organizatat e shoqris civile jan pjesmarrs t prhershm t ktij Forumi. Kur sht fjala pr procedurn e miratimit t ligjeve, pas shqyrtimit n kshillat kuvendor, propozim ligji shqyrtohet n parim edhe n veanti, pas ksaj ligji votohet dhe shpallet n Fletoren Zyrtare.

Vetadministrimi lokal
Qytetart kan interes t veant t marrin pjes n procesin e hartimit dhe aplikimit t politikave, me t cilat rregullohen shtjet me ndikim t drejprdrejt n kualitetin e jets n bashksin lokale. Me vetadministrimin lokal n kuptim t Ligjit pr vetadministrimin lokal, nnkuptohet e drejta e qytetarve t drejtojn me punt publike me interes t drejtprdrejt, t prbashkt dhe t prgjithshm pr popullatn lokale, drejtprdrejt dhe nprmjet prfaqsuesve lirisht t zgjedhur. Me qllim t realizimit t ksaj t drejte, Ligji parasheh detyrimin e organeve t shrbimeve t njsis s vetadministrimit lokal ta informojn publikun pr punn e tyre nprmjet mjeteve t informimit publik dhe n mnyr tjetr adekuate. Krahas ksaj, organet dhe shrbimet e njsis s vetadministrimit lokal jan t detyrueshm q qytetarve n realizimin e t drejtave dhe obligimeve t tyre ti japin shnimet, sqarimet dhe lajmrimet e nevojshme. Vetadministrimi lokal realizohet n komun, qytet dhe n qytetin e Beogradit. N ligj, n mnyr t prer prmendet edhe mundsia e bashkpunimit t organave t vetadministrimit lokal me oraganizatat e shoqris civile (organizatat joqeveritare) n zgjidhjen e shtjeve nga kompetenca e saj. Sipas t njejtit Ligj organet e komuns jan: kuvendi i komuns, kryetari i komuns, kshilli komunal dhe administrata komunale. Organet e njejta, me emra t ndryshm ekzistojn n qytetet (kuvendi i qytetit, prefekti, kshilli i qytetit dhe administrata e qytetit). Ligji ka parapar edhe funksionin e ndihmsit t kryetarit t komuns, ndrsa avokati civil (ombudsman) sht organ fakultativ.

39

Skema e procedurs s miratimit t akteve n kshillin komunal

Njsit organizative t administrats Komunale/t qytetit, institucionet, ndrmarrjet publike dhe organizatat tjera prgatisin material pr Kshillin

Prpunuesi i materialit n pajtim me rregulloren dhe me shtjet konkrete, prgatit material n form t propozimit, me mendimet e nevojshme

Njsit kompetente organizative t administrats Komunale/t qytetit harmonizojn propozim aktet me sistemin juridik n trsi Diskutimi publik Kur Kshilli e parasheh n mnyr diskrecione

Njsit kompetente organizative t administrats Komunale/t qytetit pr financa, kur sht e nevojshme t sigurojn mjete financiare

Avokatura publike Komunale/e qytetit, kur me akt krijohen obligimet kontraktuese t Komuns/Qytetit

Propozimi i drgohet trupave punuese t Kshillit

Shrbimi kompetent verifikon se a sht propozim akti n pajtim me Rregulloren

Procedura e shqyrtimit dhe e vendosjes n mbledhjet e Kshillit

Pas miratimit t propozimit, ai drgohet n kuvend 40

Skema e procedurs s miratimit t akteve n Kuvendin Komunal/t qytetit

Propozim vendimin mund ta paraqesin Kshilli Komunal/I qytetit, do kshilltar i Kuvendit dhe numri i parapar i zgjedhsve

Kuvendi Komunal/I qytetit (propozimin e lshon n rend t dits n afat prej 5 deri n 10 dit prej dits s paraqitjes s propozimit)

Propozim vendimi i drgohet kshilltarve, trupave kompetente t puns dhe Kshillit Komunal/t qytetit nse kshilli nuk sht propozues i vendimit

Pleqsia pr marrdhnie ndrnacionale Nse propozimi ka t bj me barazin nacionale.

Miratimi i vendimit sipas procedurs urgjente ose procedurs s shkurtuar Me arsyetimin e propozuesit

Diskutimi publik Parashihet n mnyr diskrecionale Propozim vendimi dhe arsyetimi mosprkrahja e vendimit, si dhe sugjerimet e dhna n diskutimin publik shpallen n internet (8 dit para diskutimit)

N mbledhjet e Kuvendit marrin pjes propozuesi i vendimit, shumica e kshilltarve, qytetart dhe prfaqsuesit e shoqatave (kur diskutohet pr propozimin i cili ndryshon n mnyr esenciale kushtet e jets)

S pari vendoset pr amandamentet, e mandej pr propozimin n trsi me shumicn e votave t kshilltarve prezent

Aktin e miatuar e vrteton sekretari i Kuvendit, e nnshkruan kryetari i Komuns dhe shpallet n Gazetn 41 zyrtare t Komuns/Qytetit

N qytetet dhe komunat nacionale t prziera, Ligji krkon formimin e pleqsis pr marrdhnie ndrnacionale i cili shqyrton shtjet e realizimit, mbrojtjes dhe t prparimit t barazis nacionale n pajtim me ligjin dhe me statutin. Fushveprimi, prbrja, zgjedhja e antarve dhe mnyra e puns s pleqsis pr marrdhnie ndrnacionale rregullohet me vendimin e kuvendit t njsis s vetadministrimit lokal, e cila miratohet me shumicn e votave prej numrit t prgjithshm t kshilltarve n pajtim me ligjin.

Mnyrat e pjesmarrjes s drejprdrejt t qytetarve

Ekzistojn tri mnyra themelore t pjesmarrjes s drejtprdrejt t qytetarve n punn vetadministrimit lokal: iniciativa qytetare, tubimi i qytetarve dhe referendumi. Iniciativa e qytetarve Qytetart i propozojn kuvendit t njsis s vetadministrimit lokal miratimin e aktit me t cilin do t rregullohet shtja e caktuar nga kompetenca e njsis s vetadministrimit lokal, ndryshimi i statutit ose i akteve tjera t prgjithshme dhe shpallja e referendumit. Me statutin e njsis s vetadministrimit lokal prcaktohet numri i nnshkrimeve t qytetarve i nevojshm pr nismn e plotfuqishm t iniciativs qytetare i cili nuk mundet t jet m i vogl se 5 % i zgjedhsve. Me statut rregullohen edhe shtjet tjera me rndsi pr nismn e iniciativs qytetare. Tubimi i qytetarve konvokohet pr pjesn e territorit t vetadministrimit lokal t prcaktuar me statut. Tubimi i qytetarve diskuton dhe jep propozimin pr shtjet nga kompetenca e organit t njsis s vetadministrimit lokal. Tubimi i qytetarve me shumicn e antarve t pranishm miraton krkesat dhe propozimet edhe ia drgon kuvendit ose organeve dhe shrbimeve t caktuara t njsis s vetadministrimit lokal. Me statutin dhe vendimin e kuvendit t komuns m afr rregullohen shtjet pr t cilat deklarohet tubimi i qytetarve. Referendumi n propozimin t cilin e paraqet m s paku 10 % e zgjedhsve nga numri i prgjithshm i trupit zgjedhor n njsin e vetadministrimit lokal, kuvendi i njsis s vetadministrimit lokal sht i obligueshm t shpall referendum 42

pr shtjet nga kompetenca e tij n mnyrn e prcaktuar me Ligj e statut. Vendimi nprmjet referendumit miratohet nse pr t deklarohet shumica e qytetarve e cila ka vetuar, me kusht q t ken votuar m tepr se gjysma e numrit t prgjithshm t qytetarve. Vendimi i miratuar me referendum sht obligativ, ndrsa kuvendi i njsis s vetadministrimit lokal nuk mund ta shfuqizoj, e as me ndryshime e plotsime ta ndryshoj esencn e saj n peridhn e ardhshme prej nj viti prej dits s miratimit t vendimit. Prve ksaj, kuvendi i njsis s vetadministrimit lokal mund me iniciativ t vet t shpall referendum pr shtjet nga kompetencat e veta.

43

44

STRATEGJIA E PRFAQSIMIT PUBLIK

Fjala strategji prdoret aq shpesh sot saq mund t vijm deri te pika kur nuk jemi krejtsisht t sigurt n kuptimin e saj t sakt. Njra nga gabimet m t shpeshta n zhvillimin e strategjis s prfaqsimit publik sht mosnjohja e dallimit n mes t taktiks dhe strategjis. Prandaj sht e nevojshme t prkuzohen kto nocione. Taktika sht mnyra, procedura, mjeti pr arritjen e qllimit t caktuar. Ekzistojn taktika t ndryshme si jan psh: ndonj aksion specik, peticioni, shkrimi i letrave, mbajtja e tubimeve protestuese e t ngjajshme. Strategjia nnkupton dika shum m tepr. Kjo sht plan i cili na udhheq me shfrytzimin e shkathtsive dhe t taktikave t caktuara, deri te arritja e qllimit qart t parashtruar. Zhvillimi i strategjis sht proces i orientuar kah denimi i vendimeve dhe aksioneve themelore t cilat e formsojn drejtimin e veprimit t ardhshm. Krkon shkalln e gjer t grumbullimit t informatave, hulumtime t alternativave, harmonizime t principeve dhe t intereseva t ndryshme, e theksi sht vn n pasojat e ardhshme t vendimeve t tanishme. Strategjia krkon vetdijen ton pr at ku jemi, ku dshirojm t arrijm dhe si at synojm ta bjm.

1. KU JEMI TASH? analiza e situats momentale

2. KU DSHIROJM T ARRIJM?

planifikimi

vlersimi i t ardhmes

3. ME CILN RRUG T SHKOJM?

45

Duhet ta formsojm ashtu q t ndikoj n aktert themelor t cilt mund t prodhojn dhe t ndikojn n lvizjen e ndryshimeve t dshiruara. Me rndsi sht q strategjia t jet e bazuar n dhnien e propozimeve q jan t orientuara n zgjidhjen e problemeve, e jo vetm n kritikn e gjendjes ekzistuese. Poashtu sht me rndsi t merret parasysh atmosfera e prgjithshme politike, duke prfshir edhe shqyrtimet t lidhura pr fushatn institucionale, por edhe n sigurin personale t pjesmarrsve t fushats.

46

HAPAT N PROCESIN E PLANIFIKIMIT T PRFAQSIMIT PUBLIK

Si u tha m hert, prfaqsimi publik sht proces dinamik, i cili nnkupton faza t caktuara. Kto faza, nga shkaqe praktike, mund t paraqiten edhe si hapa n planikimin e prfaqsimit publik, e q e lehtson planikimin e proesit t trsishm. I - Procesi i prfaqsimit publik llon rndomt me vrejtjen dhe denimin e tems (prkthimi i fjals angleze issue e cila prfshin nocionet: problem, shtje kontestuese, pik kontestuese, lnda e kontestit) lidhur me t ciln mund t promovohet ndryshimi i politiks. Tema duhet t jet e fokusuar, e qart dhe gjersisht e prkrahur nga ana e bazs s grupit t prfaqsimit publik. II - Mandej sht e nevojshme t vendoset qllimi dhe detyra e prfaqsimit publik. Qllimi sht deklarata e prgjithshme pr at se ka dshirohet t arrihet n periudhn afatmesme ose afatgjate, vizioni i ndryshimit ose i rezultatit. Detyrat prshkruajn t arriturat afatshkurtra, t caktuara, t realizueshme, t matshme, t lidhura pr temn, e cila do t kontriboj n realizimin e qllimit. III - Hapi vijues sht t njihet publiku qllimor marrsit ky t vendimeve t cilt kan fuqi e autoritet t zbatojn ndryshimin e dshiruar t politiks pt temn e caktuar, si dhe ata t cilt mund t ndikojn n ta. IV - Mandej duhet t zhvillohet mesazhi i bindshm, i rregulluar sipas interesave t publikut politik. Mesazhi duhet ta denoj problemin n mnyr t argumentuar pr shkak t s cilit sht inicuar prfaqsimi publik, t ofroj zgjidhje dhe t nxit n aksion. V - Pr t arritur mesazhi i prfaqsimit publik deri te publiku qllimor, jan t nevojshm kanalet prkatse t komunikimit. Kjo prfshin: konferenca pr medija, paketn me informatat e shkurtra t rndsishme debatin publik, konferencn pr kreatort e politiks, etj. 47

VI - Hapi vijues sht zgjerimi i bazs s prkrahjes me ndrtimin e aleancave, me antar tjer t shoqris civile: grupe, individ ose organizata q kan mendime t njejta dhe dojn ta mbshtesin temn. VII - Kur sht denuar pse, ka, si dhe me kend llohet procesi i prfaqsimit publik, duhet t planikohet edhe me ka? Grumbullimi i mjeteve nnkupton mobilizimin e t gjitha resurseve disponuese (njohuria, shkathtsia, t hollat, pajisjet, lokalet, materialet, volontert...) t nevojshme pr prkrahje. VIII - Prfundimisht, aplikimi i strategjis s prfaqsimit publik duhet t prpunohet n detaje me hartimin e planit aksional (kush, kur, ku...) IX - Grumbullimi i t dhnave dhe analiza e informatave sht baz e nevojshme pr secilin hap t prmendur n procesin e prfaqsimit publik, prej zgjedhjes s tems s rndsishme, krkimit t zgjidhjes, gjetjes s bashkmendimtarve, hulumtimit t pozitave t publikut politik, grumbullimin e mjeteve, planikimin e aplikimit, prcjelljen e rezultateve dhe versimin e suksesit. Ky sht hap vijues/permanent. X - Mbikqyrja dhe vlersimi i suksesshmris (monitoring & evaluation) zhvillohen gjat tr procesit t prfaqsimit publik. Para ndrmarrjes s fushats s prfaqsimit publik, sht me rndsi t vendoset kush dhe si do ta prcjell planin e aplikimit, t vlersohet suksesshmria ose t maten rezultatet. Duhet t vlersohet realisht far shkalle e ndryshimit mund t pritet n politik, programet ose nansimin, si rezultat i ktyre prpjekjeve? Thn m preciz, ka do t bhet ndryshe pas prfundimit t fushats s prfaqsimit publik. Si do ta dini se situata sht ndryshuar? Edhe njher e theksojm se hapat jan dhn me qllim t kuptimit m t mir t procesit t planikimit t prfaqsimit publik. sht fakt se gjrat m pak ose m shum do ti prcjell nj rrjedh e caktuar, por nuk do t thot se rradhitja e ktill sht e obligueshme. N praktik do t jemi t detyruar edhe ta ndrrojm radhitjen, prandaj sht me rndsi t dihet se ktu asim pr nj struktur eksibile, e cila mundson ndryshimin e shpejt t strategjis nse pr t paraqitet nevoja.

48

Paraqitja skematike e radhitjes s hapave n procesin e prfaqsimit publik

tema/problemi Grumbullimi i t dhnave qllimi dhe detyrat publiku i qllimit zhvillimi i mesazhit kanalet e komunikimit ndrtimi i prkrahjes Grumbullimi i mjeteve plani i aplikimit Mbikqyrja dhe vlersimi

Sado q problemi i vrejtur t jet i madh e urgjent, me rndsi sht q para lvizjes n aksion ta mendojm strategjin e veprimit. M hert kemi prmendur 10 elemente (hapa) kye t procesit t prfaqsimit publik dhe faktin se n praktik dhe n terren radhitja e tyre mund t ndryshoj ndrsa kohzgjatja t shkurtohet ose t zgjatet. Mirpo, adaptimi n rrethanat reale nuk do t duhej t thot se doher e ndryshojm planin nga rrnja, duke reaguar ekskluzivisht sipas principit tani edhe ktu, duke harruar se ka kemi desht t arrijm dhe pr kend. Nse n llim bjm prpjekje dhe e bazojm mir strategjin ton, nuk do t jet e nevojshme t vrapojm si miza pa kok dhe n do moment ta trheqim dik pr dore. Zhvillimi i strategjis s frytshme t prfaqsimit publik prfshin: hulumtimin e gjithmbarshm, qllimet e formuluara, zgjedhjen e taktiks s duhur dhe punn me t tjert.

t hulumtosh nnkupton:
T grumbullohen dhe t prcillen informatat publike T sigurohet qasja n informatat zyrtare

49

 T parashihet hapi vijues i pals tjetr T dihet ku ekzistojn resurset plotsuese

T jesh i informuar mir sht pjesa kye e prfaqsimit publik. sht e nevojshme t grumbullojm sa m shum t dhna pr shtjet q na interesojn, pr t kuptuar saktsisht se ka po ndodh momentalisht dhe cilat alternativa mund t jen t ofruara. Informatat jan gjithkund, n gazeta, n televizion, n web faqet e trupave komunale e shtetrore, n publikimet e statistiks zyrtare, n raportet nga mbledhjet e organeve kompetente t pushtetit, n raportet e organizatave t shoqris civile... Pr qasje n informatat q kan t bjn me problemin, e pjes jan t dokumentacionit zyrtar t trupit prkats, duhet ti drejtohemi drejtoratit t administrats q pr t sht kompetent. Respektimi i procedurave, plotsimi i formularve dhe paraqitja e krkesave zyrtare ndonjher mund t na nervozoj dhe t na nxit q deri te t dhnat e dobishme t vijm n mnyr joformale, por kjo na ngushton hapsirn pr shfrytzimin e mvonshm. Nse kemi repsektuar procedurn e nuk e kemi marr informatn ather mund t thirremi n ligjin pr qasjen n informata dhe kshtu ta shtojm presionin. Kur e kalojm kohn e caktuar duke hulumtuar problemin ton, qndrimin e institucionve kompetente dhe t personave t cilt marrin vendime, si dhe at se ka punojn dhe asin t tjert t cilt merren me shtjen e njejt, do t kemi rast q t parashohim vrejtjet dhe reaksionet e pals kundrshtare. Kjo mund t jet prparsi e rndsishme, sepse argumentimi i prgatitur mir dhe me koh sht shans i shklqyshm q dikend ta prtojm ose ta mbrojm iden.

50

I - PROBLEMI/TEMA E PRFAQSIMIT PUBLIK

Dy hapat e par n procesin e prfaqsimit publik jan zgjedhja e tems dhe zhvillimi i qllimit edhe i detyrave. Kto pjes t procesit prbjn nj nga punt m sduese ekonomike t cilat qndrojn para grupit. Pr ti kryer me sukses kto hapa, nevojitet aftsi t analizimit t ndrlikueshmris s mjedisit dhe t lidhshmris reciproke t problemit, gjetja e zgjidhjes politike pr problemin e zgjedhur, synimin n rezultatin afatgjat dhe gjetja e detyrave afatshkurtra. Kualiteti i angazhimit n kt sfer do t ket ndikim t rndsishm n suksesin e hapave t ardhshm. Kto elemente jan temel i prfaqsimit ekas publik. Pa tema t qarta dhe qllimin e denuar mir, hapat tjer do ta humbin fokusin.

zgjedhja e tems
TEMA e prfaqsimit publik sht problem ose situat e cila krkon zgjidhje politike. Temat mund t jen me rndsi ndrkombtare sikurse: prdorimi i minave t shkelura, kushtet siguruese t puns, shfrytzimi seksual i grave dhe i vajzave... Njerzit n t gjitha meset dshirojn dhe mund t ndikojn n shtjet t cilat i prkasin jets s tyre n sferat m t ndryshme: jobarazia shoqrore, pozita e grupeve pakic, papunsia, shkelja e t drejtave t njerut, rritja e kriminalitetit, korrupsionit, narkomanis, dhuns n familje, mosarritshmria e objekteve dhe lokaleve publike pr personat me invaliditet, shkatrrimi i ambientit jetsor ose lnia pasdore e trashgimis kulturore. Me rndsi sht se zgjedhja e tems nuk bazohet n informatat senzacionale ose t paverikuara. Organizatat joqeveritare duhet t merren me temat q jan n pajtim me misionin e tyre, t pasqyrojn problemet e shfrytzuesve dhe t bashksis n t ciln veprojn. Organizatat dhe grupet, t cilat merren me prfaqsimin publik, ballafaqohen shpesh me shum probleme, e n kuadr t nj problemi mund t ekzistojn nj sr shtjesh. Nuk duhet t thuhet se nj organizat, bile edhe nj koalicion, nuk mund t luftoj njkohsisht pr t gjitha problemet dhe shtjet, por me krijimin e zgjidhjeve graduale, hap pas hapi, qytetart mund t arrijn me sukses deri te ndryshimet e vrteta shoqrore. 51

Prandaj pr llim, propozojm q me qllim t shqyrtimit m t mir t tems t jepni prgjigje n pyetjet: N kend ndikon problemi? Cilat jan pasojat e problemit? A punon ndokush n zgjidhjen e problemit? Cila sht zgjidhja politike e problemit? A sht leht e arritshme apo jo? Prgjigja n kto pyetje nnkupton se posedoni me informatat m t rndsishme. Qysh ktu denoni zgjidhjet politike, t cilat jan shum me rndsi n prfaqsimin publik, sepse pa zgjidhjen politike nuk ka as prfaqsim publik. Duke krkuar zgjidhjen efektive t problemit t vrejtur, ndoshta do t njiheni se ndryshimi mund t arrihet edhe me qasje tjetr, e jo vetm me prfaqsimin publik (ju prkujtojm se pr qasjet e ndryshme sht folur m hert).
Shembull: Dhuna n familje sht problem i prhapur gjersisht me shkaqet e shumfishta: varfria, paragjykimet, tradita, niveli i ult i informimit, ngadalsia e sistemit t jurisprudencs n aplikimin e ligjeve ekzistuese, kompetencat e paqarta n prevencionin e dhuns, koordinimi i keq i institucioneve kompetente n mbrojtjen e viktimave, azhuriteti i pamjaftueshm i shrbimeve t intervenimit, ndjesia e dobt e policve pr problemet e viktimave... Qasjet e mundshme n zvoglimin e dhuns familjare mund t jen: Fushata pr ngitjen e vetdijes nuk sht prfaqsimi publik por IAK Ministria e Drejtsis t aplikoj ligjin ekzistues, i cili merret me dhunn familjare sht prfaqsimi publik sepse prfshin aktivitete t gjera pr arritjen e prgjigjes/veprimit politik Kryeshefi i policis lokale t filloj dhe finansoj trajnin nga sfera e dhuns familjare pr polict sht prfaqsim publik sepse nnkupton vendimin politik t arritshm pr grupet lokale

Shkak i shpesht i vshtirsis n prfaqsimin publik sht mendimi preambicioz pr zgjidhjen e mundshme politike e cila do ta zbut ose eliminoj problemin e vrejtur. Pr t orientuar drejt krkesat tona duhet t hulumtohen shkaqet e problemeve, zgjidhjet ekzistuese ligjore, dekretet dhe vendimet t cilat jan n aplikim. Gati se sht e teprt t thuhet se sa sht e rndsishme t jemi mir t informuar, e q pr ta rritur kt duhet t merremi me Hulumtimin e paraqitur m hert. 52

Kur e denojm temn/problemin qart, me t ciln do t merremi vijon hulumtimi plotsues dhe analiza e thell e problemit. N kt drejtim mund t na ndihmoj modeli i trekndshit analitik, vegln t ciln e zhvilloi Margaret Schuler, pr t ju ndihmuar njerzve t cilt merren me prfaqsimin publik q ti qasen n mnyr strategjike analizs s problemeve me t cilat merren. Kjo vegl konsiderohet njra ndr m t rndsishmet n zhvillimin e fushats s prfaqsimit publik (VeneKlasen & Miller, 2002). Si tregon emri, shtja prpunohet nga kto tri aspekte: 1.Prmbajtjadispozitat; 2. Struktura e aplikimi; 3. Kultura
Paraqitja grafike e modelit t trekndshit analitik
PRMBAJTJA Ka t bj me Kushtetutn, ligjet, politikat, buxhetet, konventat ndrkombtare... STRUKTURA/APLIKIMI Ka t bj me mekanizmat, proceset dhe institucionet t cilat e zbatojn ligjin n sfern e gjyqsis, policis, shkollimit, ministrive e tjera...

KULTURA Merret me vlerat e prbashkta, qndrimet, sjelljen, nivelet e vetdijes pr ligjet dhe qeverin, me historin, ndjenjn pr t drejtn dhe drejtsin

Prmbajtja/dispozitat Gjat ballafaqimit me problemin, s pari sht e nevojshme hulumtimi i dispozitave (ose shtjet t cilat prmenden ktu si Prmbajtje), t cilat kan t bjn me problemin ose shtjen e parashtruar. Prmbajtja mund t prfshij ligjet ekzistuese, vendimet, t drejtn ndrkombtare, ligjin pr vetadministrimin lokal, vendimet e Kuvendit komunal/t qytetit, etj. Konkretisht, mund t verikojm se a ekziston akti i caktuar juridik, a e rregullon mir shtjen lidhur me problemin e zgjedhur, a sht vjetrsuar, a ekzistojn vrima n t.

53

Struktura e aplikimi sigurisht secili prej nesh mund t prmendim shembullin e ligjit, vendimeve ose formave t politiks, t cilat ekzistojn, por nuk aplikohen ose nuk aplikohen n trsi (shembulli i Ligjit pr ndalimin e prdorimit t duhanit, i cili krkon q personave t mitur mos ti shiten cigare, dshmon, se edhe pse n vendin e shitjes ekziston paralajmrimi, rrall kush e respekton). Shkaqet jan t shumta se pse ligjet, vendimet dhe aktet tjera juridike nuk aplikohen pr shembull pr aplikim sht i nevojshm personi i strvitur, ose mjetet e nevojshme t cilat mungojn, ose personat prgjegjs nuk jan t interesuar pr aplikimin e tij. Prandaj sht e nevojshme t hulumtohet se ligjet a aplikohen dhe shkaqet (nj ose m shum) pr shkak t t cilve ato nuk aplikohen. Kultura t veprosh n planin kulturologjik n t cilin diskutohet pr bindjet dhe traditat sht shpesh m e vshtir se sa ndryshimet e ligjeve dhe t politikave. Gjat hulumtimeve duhet t japim prgjigje n pyetjet e rnda: Cili aspekt i kulturs ndikon n at q problemi t mbahet? far sistemi i besimit prkrah statut quo? N far aspekti t kulturs mund t krkohet prkrahja pr ndryshime e cila na sht e nevojshme? Gjat ballafaqimit me problemin, duhet t hulumtohet edhe kush sht drejprdrejt kompetent, n far niveli miratohen vendimet lidhur me temn (administrata shtetrore, pushteti lokal, qeveria, kuvendi, etj), si sht e nevojshme t dihen edhe procedurat (Procedura legjislative n Republikn e Serbis, Procedura e miratimit t Ligjeve n Qeverin e Republiks s Serbis, Procedura e nxjerrjes s akteve n kuvendin komunal/t qytetit, Procedura e miratimit t akteve n kshillin komunal/qytetit) pr t ciln sht br fjal n kreun e mparshm.
Shembulli i problemit mir t zgjedhur dhe t analizuar Nxnsit/set e klass VI t SHF Gjorgje Krstiq nga Zharkova n Beograd, n kuadr t msimit t lnds edukata qytetare, gjat shqyrtimit t njsis t kompanis s vogl lokale kan pasur detyrn fillestare t analizojn problemet q kan t bjn me ta. Prej problemeve t shumta, si problem prioritar e kan zgjedhur problemin e interesimit t madh t nxnsve t shkolls pr daljen n bastore. Ata kan njohur pasojat, t dukshme nprmjet dukuris s hovshme t vonimit masiv n ort e msimit, ka ka ndikuar drejprdrejt n nivelin e interesimit pr msim n prgjithsi, sht shprehur n suksesin n shkoll, si dhe prirjen gjithnj e m t madhe pr bixhoz.

54

Nxnsit kan kryer t gjitha hulumtimet e nevojshme dhe kan ardh deri te konkluzioni se ekziston regulativa ligjore pr hapjen e bastoreve, se gati n t gjitha bastoret kan vn n vende t dukshme paralajmrimin se i ndalohet personave t mitur prezenca, se sht i obligueshm legjitimimi i personave t rinj, mirpo nuk sht parapar se sa larg institucioneve arsimore mund t hapen bastoret. Kan konkluduar se edhe personave t mitur iu sht mundsuar qasja n bastore, se verifikohet rrall mosha e t rinjve q vijn. Pas analizs s mir t problemit ata kan definuar zgjidhjen politike q ka t bj me at se Kuvendi i Komuns s ukarics t merr vendimin pr ndalimin e bastores n afrsi t shkolls. Edhepse m par kishin planifikuar t krkojn ndalimin e puns s bastoreve n largsi prej 1500 metrave prej shlolls, analiza e thellsishme ka treguar se kjo do ti mbyllte bastoret n tr territorin. Kan kuptuar se kjo n momentin e dhn sht e pamundur t pritet edhe se sht e mjaftueshme nse bastoret largohen prej shkolls. Tema ka hasur n interesim shum t madh, s pari n qarqet e shkolls, mandej jan interesuar mediat (televizionet: RTS e FOX, gazetat 24 sata e Blic),e edhe kryetari i Komuns s ukarics, prefekti i Beograsit, Dragan Gjillas si dhe mbrojtsi i qytetarve. Fushata e tye e vogl ka vn n lvizje edhe palt tjera t interesuara dhe ka kontribuar q t miratohet vendimi n nivelin e qytetit se bastoret nuk mund t vendosen/t punojn n largsi m t vogl se 150 metra prej shkolls. Gjithashtu edhe komunat e qytetet tjera kan prkrahur kt iniciativ dhe sipas t gjitha gjasave ajo d t prkrahet edhe n nivelin republikan.

55

56

II - QLLIMI DHE DETYRAT

Prcaktimi i tems dhe denimi i qllimit t prfaqsimit publik jan temel i procesit ekas, sepse pa to, hapat tjer mund ta humbin fokusin. Qllimi i prfaqsimit publik sht rezultat afatgjat, t cilin dshirojm ta arrijm, ky sht vizioni yn i ndryshimit t politiks, programit ose t ndarjes s mjeteve. Deklarata pr qllimin duhet t jet e kuptueshme, e pranueshme dhe q prapa saj t shihet qart KA dshirojm:
far ndryshimi t politiks? Prshkak t cils grup t qyetarve inicohet prfaqsimi publik? Cili sht territori i kompetencs s marrsit t vendimit ose e aplikimit t

politiks?
N far mnyre mund t arrihet ndryshimi?

Qllimi i qart sht zgjidhja konkrete t ciln e ofrojm ose e krkojm nga kreatori i politiks dhe pr t cilin krkojm mbshtetjen e bashkmendimtarve. Suksesi i procesit t iniciuar varet n mas t madhe prej qllimit t parashtruar t vlefshm, t bazuar n analizn e t dhnave t grumbulluara pr shtjen kontestuese dhe t vlersimit t mir se ka konkretisht duhet t ndryshohet pr ta zvogluar ose eliminuar problemin e ndonj grupi t qytetarve n territorin e caktuar. Problemet me t cilat merremi mund t jen jashtzakonisht komplekse. Pr t arritur sukses n prpjekjet tona, qllimi i parashtruar duhet t jep prgjigje n kto pyetje: A mund lidhur me t t tubojm grupe t ndryshme dhe t krijojm koalicionin e suksesshm? A sht qllimi i aritshm? A do t ndikoj me t vrtet n problem? Meq temat dhe problemet e ndryshme shpesh jan t ndrlidhura n mnyr reciproke, ky sht momenti t vlersojm mundsit vetanake dhe t zgjedhim qllimet pr realizimin e t cilve realisht kemi kapacitete. Ata t cilt synojn t prmirsojn t gjitha menjher, m s shpeshti pranojn rrezikun q t mos ndryshojn asgj. sht e 57

rndsishme t orientohemi n qllimet q jan reale, t realizueshme dhe q e vlejn t punojm. Pa marr parasysh se si rezultat denitiv e presim ndryshimin n nivelin e nj shkolle, bashksie t vendit ose e tr shtetit. Suksesi n realizimin e qllimeve m t vogla na jep entuziazm, zhvillon prvoja dhe ndrton autoritet, kshtuq n hapin e ardhshm mund t kalojm edhe n qllime m ambicioze.

formulimi i qllimeve prfshin:

njohja e mir e tems, shtjes kontestuese dhe t rrethanave momentale t kujdeshm n vlersimin e mundsive ndgjimi e respektimi me kujdes i atyre , t cilt direkt i godet problemi vendosja e qllimeve matse pr t mundur ta prcjellim prparimin t kemi kujdes pr arritjen n afatin e kuptueshm kohor

Shembulli i planifikimit preambicioz t qllimit Organizata lokale e grave, nprmjet aktiviteteve projektuese dy vite ka dhn shrbime t suksesshme t SOS telefonit viktimave t dhuns familjare. T prcjellur me fushatn e madhe Shtpia e sigurt, kan nisur iniciativn q edhe komuna e tyre t ndrmerr dika t ngjajshme. Jan angazhuar mjaft dhe kan br presion konstant te t gjith kompetentt t lejojn ndrtimin e objektit pr kt dedikim. sht dshmuar se shpenzimet e parapara i kan tejkaluar bindshm mundsit e buxhetit lokal, mjete plotsuese nuk ka pasur gjasa t sigurohen, ndrsa bashksia aq e vogl ka qen vshtir ta siguroj ruajtjen e fshehtsis s lokakionit t shtpis s sigurt. Edhepse t zhgnjyera me mossuksesin, me rekomandimin dhe prkrahjen e organizats me prvoj nga qyteti tjetr, filluan analizn e kujdesshme. Kan ardh n dijeni se kan disa aleat t mir n Qendrn pr pun sociale dhe n Kshillin Komunal, se ekziston nj lokal i vogl n pronsi t komuns, i cili kishte mbetur i zbrazt. Me aksionin e ri t planifikuar m mir kan pasur sukses n marrjen e vendimit pr ndarjen e ktij lokali pr nevojat e SOS telefonit.

58

N hapin vijues duhet q pr pr secilin qllim t parashtrojm detyra konkrete, t cilat do t na ojn kah ndryshimi i dshiruar i politiks. Pr suksesin n kt pjes t planikimit sht e nevojshme njohja e mir e strukturs s institucioneve qllimore dhe kompetencat e kreatorve t politiks, t cilat merren me temn e zgjedhur. Kjo do t na ndihmoj q n mnyr m precize t hartojm planin binds t komunikimit dhe t vendosim si t ndikojm n procesin e marrjes s vendimit t krkuar. DETYRA e prfaqsimit publik sht e caktuar, afatshkurtr, n planin aksional objektiv e orientuar, e cila kontribon n arritjen e qllimit. Detyra e parashtruar e paqart mund t sjell konfuzion n pjesn e mbetur t procesit t plani kimit. Pr t qen detyra me menuri e parashtruar (fjala angleze SMARTdo t thot i menur) duhet t respektohen kto kritere:
S (specific) specifik matshm arritshm real kufizuar n koh

M (measurable) A (achievable) R (realistic)

T (time-bound)

N detyrn e parashtruar mir t prfaqsimit publik njihet qart trupi politik i cila ka forcn pr ta plotsuar detyrn, si dhe vendimi i dshirueshm politik, respektivisht kto elemente:
Aktert politik ose vendimmarrsit; Akcioni politik ose vendimi; Afati dhe shkalla e ndryshimit;

59

Paraqesim listn e pyetjeve, t cilat mund t na ndihmojn ta verikojm kualitetin, detayrat pt t cilat mendojm. Detyra e qlluar do t prgjigjet pozitivisht n shumicn e pyetjeve dhe nuk sht e domosdoshme n seciln.
A ekzistojn t dhnat kualitative apo kuantitative q tregojn se detyra do ta

prmirsoj situatn?
A sht detyra e arritshme, e edhe me ekzistimin e opozits? A do t toj detyra prkrahjen e shum njerzve? A jan njerzit t interesuar pr

t ndrmarr akcione?
A do t kemi sukses t grumbullojm t holla dhe resurse tjera pr prkrahjen e

realizimit t detyrs?
A mund ti njohim marrsit e vendimeve t qllimit? Cilat jan emrat dhe pozi-

cionet e tyre?
A ka detyra korniz t qart e realiste kohore? A kemi aleancat e duhura me individt ose organizatat kye pr ta realizuar

detyrn?
Si do t ndihmoj detyra n krijimin e aleancave me organizatat, lidert/rat, gru-

pet tjera t interesuara?

Puna n detyr a do tu jap rastin njerzve t msojn dhe t kyen n procesin e

vendosje? Madje edhe nse ideja e par pr detyrn e mundshme plotson vetm 3-4 kritere t prmendura nuk duhet menjhher t refuzohet. Nuk sht rast i rrall q bile prgjigjet negative n kto pyetje t nxisin analizn e gjithmbarshme dhe t na jep shansin t njohim m mir at se n ka duhet m tej ti japim kujdes. Me rndsi sht t dihet se as prfaqsuesit m me prvoj nuk i formulojn qllimet dhe detyrat e fushats s ardhshme t prfaqsimit publik si prej dore. Suksesi i tyre bazohet n at q t ket sa m shum ndryshime n procesin e planikimit sesa t realizimit.

60

Shembulli i qllimit dhe i detyrs s prfaqsimit publik: QLLIMJ: T prmirsohet kualiteti i arsimit n shkollat e fshatrave DETYRAT: Gjat vitit 2010 n t gjitha shkollat fillore n fshatrat e komuns Peqinci t hapet vendi i puns s puntorit social me qllim t prmirsimit t kujdesit pr fmijt me problemet sociale (varfria, fmijt kronik t smuar...)

zgjedhja e taktiks
Krijimi i asaj ka duhet t punojm n kuadr t detyrave individuale sht sd e madhe dhe sht jashtzakonisht pjes e rndsishme e formsimit t strategjis s prfaqsimit publik. Fushatat m t suksesshme t prfaqsimit publik shfrytzojn metodat e llollojshme t puns, e zgjedhja e tyre m tepr varet nga natyra e tems s lluar dhe t situats momentale politike. Aksionet q i planikoni ti zbatoni mund t jen shkrimi i letrave marrsve t vendimit, fushata me an t shkrimit t letrave, shkrimi pr gazetat lokale, organizimi i demonstratave, takimet me marrsit e vendimeve, blog (faqja blog n internet).

61

62

III - PUBLIKU QLLIMOR

si ta zgjerojm rrethin e prkrahjes?
Keni identikuar problemet t cilat krkojn aksion dhe e keni zgjedh ur qllimin e prfaqsimit. Si mund t siguroni prkrahjen, e cila sht e nevojshme pr realizimin e qllimit? Kend duhet bindur pr t ndrmarr aksionin? Kush mund t ju ndihmoj t arrini qllimin? Qasja e cila sht e orientuar kah publiku, bazuar n teknikat e marketingut shoqror jep mundsi t dalloni, analizoni, t arrini deri te personat ky dhe ti motivoni. Kto teknika mund t ndihmojn q t zgjedhni njerzit ky t cilt jan t domosdoshm pr t pasur sukses, m mir sesa t orvateni t veproni n t gjith marrsit e vendimeve dhe t gjith sektort e shoqris. Pr ta kuptuar nivelin e njohuris, qndrimet dhe bindjen t publikut t juaj qllimor, duhet patjetr ta hulumtoni edhe publikun. Pr prfaqsimin e suksesshm publik sht e nevojshme ta njihni dhe t studioni t gjith individt e grupet, t cilt do t mund t prkrahin temn, si edhe ata t cilt do t mund t kundrshtojn. Publiku qllimor sht i caktuar me do detyr dhe mund t jet:
Publiku PRIMAR qllimor - personat ose institucionet t cilt kan autorizimin

e marrsit t vendimit
Publiku SEKONDAR qllimor personat dhe instirucionet t cilt kan ndikim

n marrjen e vendimit Para se dikush t vendos q t kyet n procesin e vendosjes publike dhe t ndikoj n rezultatin e saj, duhet t dij se kush jan pjesmarrsit kryesor t ktij procesi. do situat individuale prfshin persona dhe kompetenca t ndryshm, por n mnyr gjenerale mund ti ndajm n gjasht grupe themelore: Politikant - prfaqsues t zgjedhur n nivelin nacional, regjional, e lokal (deputett e kuvendit, kryetari, prefektt, kryetart e komunave etj). Politikant, si prfaqsues t zgjedhur t popullit duhet t tregojn interes primar t dgjojn dhe plotsojn nevojat dhe t drejtat e zgjedhsve t tyre. Kjo n pjesn m t madhe va63

ret nga njerzit e caktuar si vet politikanve, ashtu edhe zgjedhsve t cilt i kan zgjedhur n pushtet. Funksionart - t punsuar n administratn shtetrore (prej kryetarve t qeverive, nprnjet antarve t qeveris, deri tek npunsit e qarkut) dhe n vetadministrimin lokal (prefektt dhe t punsuarit n kshillin ekzekutiv, respektivisht n qeverin e qytetit). Funksionart duhet t veprojn n kuadr t kujve q jan vendosur me kushtetut dhe ligj. Politikant vendosin kuzime n przierjen e qytetarve n punt publike, kryesisht duke shfrytzuar principin e rrebtsisht t kuzuar t pjesmarrjes. Prandaj funksionart nuk jan t motivuar t dgjojn dhe respektojn interesat e qytetarve kur krijohen koncepcionet dhe programet strategjike kur sht mendimi i qytetarve sidomos i rndsishm. Ky grup duhet ti nnshtrohet m s shumti ndryshimeve, n mnyr q mbylljen e deritashme ndaj qytetarve ta shndrroj n mjedis n t cilin nxitet kontrolli dhe bashkpunimi publik me qytetart. Ekspsertt kryesisht ekspertt e pavarur t cilt e kan t denuar me kontrat marrdhnien me administratn shtetrore ose vetadministratn lokale, edhe pse kto institucione shpesh i kan ekspertt e vet. Natyrisht investitort dhe qytetart gjithashtu mund t angazhojn ekspert. Miti m i madh sht i lidhur mu me kt grup miti pr t vrtetn e Zotit e cila rrjedh nga profesionalizmi i tyre. Ky mit sht nj nga shkaqet pse ekspertt kryesisht mbeten plotsisht t izoluar nga mendimi i qytetarve. Publiku e prbjn qytetart individual, grupet zyrtare e jozyrtre n t cilt ata jan t kyur si dhe organizatat joprotabile q paraqesin interesat e grupeve t caktuara t qytetarve ose interesin e caktuar publik. Qytetart n kuadr t ksaj grupe kan interese dhe mendime shum t ndryshme. Interesat e tyre mund t jen t natyrs private ose t kthyera kah prtimi i prgjithshm; qytetart mund t jen t organizuar n grupe e shoqata ose mund t jen si individ aktiv. Investitort - ndrmarrsit privat aktivitetet investive t t cilve kan ndikim n publik. Rndomt, pr investitort jan me rndsi interesat e tyre personale qart te denuara, s bashku me resurset t cilt iu lejojn q kto interesa ti realizojn. M s shpeshti negociojn me tri grupet e para, e rrall me publikun. Shum t rralla jan 64

situatat n t cilat pr investitort sht m me rndsi se gjithka, prpos interesave vetanake. T tjert- Ky grup i pjesmarrsve ndryshohet pr do problem, pr shkak se do problem ky pjesmarrsit e vet: ndonjher prfaqsojn mediat, ndonjher sindikatat, etj.

si ta prcjellim dinamikn e fuqis?

Pr do detyr t prfaqsimit publik duhet t prcaktohet publiku primar e sekondar politik qllimor dhe t vlersohet niveli momental i prkrahjes s tyre apo i kundrshtimit t zgjidhjes s ofruar. Analiza e hartuar mir e raportit t fuqis mund t jet mbshtets i fort pr zgjedhjen e drejtimit t veprimit n arritjen e ndryshimit t politiks. Nuk duhet harruar se tema t ciln e kemi inicuar mund t jet kontraverze dhe t shkaktoj emocione t fuqishme te njerzit, e ather jan t gatshm t ndajn resurse t konsiderushme pr mbrojtjen e qndrimeve t tyre. Pa marr parasysh se a sht opozita e prmbajtur ose e fort, asaj duhet ti qasemi me respekt. Njohja e mir e opozits do t mundsoj pengimin e prpjekjeve t tyre me prgatitjen me koh pr hedhjen posht t argumenteve. Kujdes edhe m t madh krkon baza e prkrahjes. Sa t jet numri m i madh i personave e i grupeve q punojn n detyrat e shtruara, gjasat pr sukses jan m t mdha. Mund t ndrtohen koalicione me rrjetat tjera ose me grupet formale, t zgjerohet antarsia, t krijohen lidhje me sektorin komercial ose privat edhe/ose t krijohet prkrahja n publik. Nuk guxon t harrohen palt jo t vendosura ose neutrale. Nganjher investimi m i mir i kohs dhe i energjis sht t orientohemi n bindjen e atyre me ndikim e q jan neutral, t na bashkohen dhe prkrahin publikisht pr ndryshimin e krkuar. Ndoshta lista n vijim e burimeve t fuqis mund t jet me dobi pr vlersimin.

llojet dhe burimet e fuqis

Autorizimet formale dalin nga funksioni zyrtar n strukturn e cila ka privilegjin e vendosjes. Fuqin e ktill e posedojn gjykatsit, funksionart e zgjedhur, prindrit, etj.

65

Fuqia e ekspertve - e bazuar n profesionalizmin n ndonj sfer shum specike, ose n posedimin e informatave pr ngjarjet e caktuara. Fuqia e lidhjeve - del nga lidhjet me njerzit tjer t cilt kan fuqi. Fuqia e burimit mundsia e kontrollit mbi burimet e vlers (t hollat, lndt e para, puna, shrbimet). Verzioni negativ i ktij lloji t fuqis sht mundsia q t pengohet shfrytzimi i burimeve t nevojshme, ose fuqia q t tjert t detyrohen t eksploatojn burimet. Fuqia procedurale mundsia q t kontrollohen procedurat dhe proceset t cilt ndikojn n marrjen e vendimeve. E pavarur sht nga fuqia mbi procesin e vendosjes (psh. Fuqia e gjykatsit n komisionin gjyqsor). Fuqia e represionit fuqia q dikend ta vni n situat t pakndshme; fuqia q t impononi sanksione direkte. Fuqia e prvojs del nga supozimi se sht m leht ta mbani gjendjen momentale t gjrave (status quo) sesa ta ndryshoni. Fuqia morale rezultat i presionit t vlerave univerzale t respektuara. Lidhja e afrt me fuqin e konvencionit e cila et ka sht e mir, e ka sht e gabuar. Fuqia personale bazohet n potencialin e kualiteteve personale t cilt i japin prkrahje burimeve t fuqis s njerzve t tjer, duke prfshir vetbesimin, aftsimin e artikulimit t ideve t t tjerve, kuptimin e situats n t ciln gjenden t tjert, kuptimi i asaj ka ndikon n ata, i brengos, etj.

si ta vlersojm publikun qllimor?

N kt faz t planikimit duhet ta krijojm pasqyrn e qart pr marrdhniet ekzistuese dhe disponimit t akterve t ndryshm n bashksi, t cilt jan t rndsishm pr suksesin e fushats. Rndomt nisemi nga fakti se n baz t prvojs e kemi pasqyrn globale pr pozitat e grupeve t ndryshme t interesuara, por duhet t jemi t vetdijshm se ky pasqyrim siprfaqsor nuk sht i mjaftueshm pr planikimin e mir. sht me rndsi q n mnyr sa m precize t caktojm cilt jan 66

njerzit dhe institucionet e sakta t cilat duhet ti dridhim pr tu nisur procesi nga pika e vdekur, e pa bredhje t panevojshme dhe shpenzimet e resurseve. Prsri sht e nevojshme t grumbullohen t dhnat pr t prcaktuar dhe vlersuar mir personat prgjegjs, partnert e mundshm, aleatt, kundrshtart dhe armiqt? Pa analiz t mir do t jet shum vshtir t orientohemi kujt, kur, pr ka dhe si ti ofrohemi pr t siguruar prkrahjen e mjaftushme dhe zvogluar rezistencn pr marrjen e vendimeve politike. Duhet t shikohet drejt spektri i gjer i njerzve, prej atyre q kan pushtetin formal, deri te ata q kan mundsi e kapacitete q n ta t ndikojn (mediat, aleatt, partit opozitare, opinioni, etj). Bazn mund ta gjejm n dokumentet zyrtare, raportet, prvojat e t tjerve, n vshtrimin e aksioneve t ngjajshme m hert, nprmjet biseds me ata q i njohin dhe punojn me ta. Analiza e publikut qllimor m s shpeshti bhet nprmjet tre hapave: 1. Identikimi i t gjith atyre q mund t ndikojn n fushatn ton; 2. Vlersimi i raportit t fuqis dhe t forcs s ndikimit t akterve n sferat e qllimeve tona; 3. Zhvillimi i strategjis t komunikimit me secilin prej tyre. Identikimi i individve, grupeve dhe institucioneve sht faza e par e analizs dhe krkesa e prgjigjes n pyetjet vijuese mund t ndihmoj q ta ngushtojm rrethin. a) N ka e kemi qllimin (legjislacion, administrata)? b) Si duket procesi formal i marrjes se vendimit/ krijimit t politiks? c) N ciln faz t procesit t marrjes s vendimit planikojm t intervenojm? d) Cilat persona dhe/ose institucione jan formalisht t ngarkuara me sfern e tems son? e) Pse mu ata (pr ka jan kompetent dhe ku jan n shkalln e vendosjes)? f) Cilat jan perspektivat, situatat dhe pengesat me t cilat ata ballafaqohen? g) A ekzistojn dhe cilat jan qendrat joformale t cilt mund t realizojn ndikim t madh? 67

h) far ka qen qasja e jon ose raporti i deritashm me seciln prej tyre? Vlersimi i raportit t fuqis dhe ndikimit t akterve t rndsishm n sfern e intervenimit t planikimit ton t ndryshimit ton t politiks sht hapi vijues. Kjo sht sfer mjaft e ndjeshme sepse konkluzionet jan shpesh t natyrs subjektive, i nxjerrim shum shpesh indirekt, e nuk duhet harruar se jan kategori t ndryshueshme dhe matjen duhet koh pas kohe ta prsritim. Vlersimi ka t bj me aktert n bashksi t cilt i kemi njohur n fazn e par dhe i kemi vlersuar si t rndsishm pr marrjen e suksesshme t vendimit t ciln e krkojm. Analiza e raporteve t fuqis mund t bhet n shum mnyra, e ne propozojm t lloni me vlersimin e disa kategorive, pr do publik qllimor n veti.
Vlersimi i publiks qllimor (1 = keq . . . 5 = shklqyeshm):
Niveli i njohjes s organizats ose rrjetit ton Sa jan t njoftuar me temn e avokimit publik Niveli i prputhjes n lidhje me temn q e inicojm Niveli i prkrahjes q na kan dhn m hert Niveli i komunikimit ton me ta Niveli i besueshmris dhe i konsekuencs Niveli i besimit reciprok far interesi ose dobie mund t ket publiku qllimor nga prkrahja e tems? far dmi ose shqetsimi mund t ket publiku qllimor nga prkrahja e tems? Personat t cilat mund t ken ndikim n publikun qllimor 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5

N mbshtetje t analizs s br t ktill mundemi m qart ta shqyrtojm ku, kush gjendet dhe cils kategori i takon. Kjo mundet edhe n mnyr grake t paraqitet.

68

Paraqitja grafike e rrjetit t ndikimit strategjik

HIPOKRIT
Niveli i pajtueshmris sipas vet pyetjes (konsensusi)

Nuk ka besim Qllime t fshehura I paaft pr t menduar Sjelljet e paparashikuara Publikisht pajtohet me ne, por...

ALEAT Besimi reciprok I hapur n mbledhje Mund t flas n vendin ton Pajtohet me qllimet, vizionin, misionin dhe strategjin ton Lufttar i denj i ides

I PAVENDOSUR Nuk ka besim reciprok I preokupuar me vetveten Vshtir merr vendime Niveli i konsensusit nuk sht i qart Gjithmon i paknaqur me informatat e marra

KUNDRSHTAR Besimi reciprok Beson n qllimet tona t mira Pranon interesat tona Nuk pajtohet me qllimet tona Kritik Na ndihmon ta caktojm hapsirn pr prmirsim

ARMIK Nuk ka besim Nuk ka konsensus Prpiqet ta njollos autoritetin ton Negociatat e mhershme shpesh kan dshtuar

HARTA E FUQIS

Niveli i besimit ndaj nesh

69

harta e fuqis
Edhe nj nga teknikat e cila shfrytzohet pr analizn dinamike t fuqis sht hartimi i HARTS S FUQIS. Ajo ndihmon q ti paraqesim vizuelisht rezultatet e analizs s publikut qllimor. ashtu edhe t denojm strategjin e ndikimit n aktert kryesor. Pr secilin akter zgjedhni ndonj simbol, me madhsin e simbolit e ilustroni nivelin e fuqis. N simbol shkruani: emrin, funksionin, emrin e institucionit, emrin e grupit...

Fuqi e izuzetna mo jashtzakonshme

osrednja mo Fuqi mesatare

slaba mo Fuqi e dobt

Bni tabeln n t ciln do t vni simbolet, duke patur parasysh q me pozitn e simbolit n shkall t pasqyroni raportin e akterit (prkrahja, neutral ose opozit) sipas tems tuaj t prfaqsimit publik. Nse akteri e prkrah shum temn, simbolin e tij duhet ta vendosni n fund t skajit t mjat t harts. Nse akteri prfaqson opozitn,
PRKRAHJA 5 4 3 2 1

NEUTRAL
1 2

OPOZIT 3 4 5

70

simbolin duhet vendosur n ann e djatht. Nse dy aktera jan ngusht t lidhur (p.sh. Drejtorja e shkolls dhe Sindikati i msmidhnsve), simbolet munden t prputhen ose t takohen dhe n ate mnyr t paraqesin lidhshmrin e tyre reciproke. Kjo teknik na mundson t shohim edhe raportin e fuqive (a sht numri m i madh i atyre q prkrahin temn ton apo jo. Nse numri m i madh sht opozit, mendohuni a duhet n kt moment t shkohet n prfaqsim publik apo duhet t presim. N baz t harts s fuqis qart shohim publikun qllimor dhe kjo na ndihmon q sipas secils prej tyre t formojm mesazhin. Gjithashtu na ndihmon t dijm k do ta ftojm t na jet prkrahje n kompanin ton, apo m mir thn kush jan partnert tan potencial. Tek brja e strategjis duhet t prcaktohet se a do t ndikojm n ata q jan t pavendosur (t kthehen), apo do t lidhemi m fort pr prkrahje ose do t shkojm tutje dhe t merremi me ata q i kemi opozit (neutralizimi i t kundrshtuarve). Kjo pun krkon shum mund, energji dhe koh prandaj duhet menduar se a do t ndikojm edhe n ata q i kemi opozit t fort, sepse kjo ndonjher mund t jet kundrproduktive. Prfaqsimi publik i suksesshm varet nga shkathtsit e bindjes dhe/ose brjes trysni n kreatort e politiks q t ndrmarrin aksion.Kjo nnkupton analiz sistematke dhe vlersimin e publikut qllimor si baz pr planikimin dhe krijimin e strategjis s komunikimit. Vetm n baz t t dhnave t mbledhura sht e mundur t formohet mesazhi pr masn e publikut dhe t zgjedhet kanali i duhur pr transmetimin e tij. Q ta planikojm kt me sukses duhet t dijm ka sht komunikimi strategjik dhe t kuptojm rndsin e tij. Komunikimi strategjik sht do aktivitet i planikuar i komunikimit q bazohet t arrij njrin nga qllimet e komunikimit si vijon: t informoj, t bind, t motivoj ose t inicoj n aksion. Shum prpjekje t prfaqsimit publik kryesisht drejtohen n nivelin e par informimi. Strategjia e mir e komunikimit nnkupton shum qllime dhe arritje t ndikimt m t madh. Ajo insiston t motivoj publikun t ndjej dika n lidhje me shtjen e inicuar, ta bind q t merr pozicion t caktuar n raport me temn dhe duhet ta shtyej t ndrmarr ndonj aksion.

71

Modeli i komunikimit strategjik

T INICOJ N AKSION

T BIND

T MOTIVOJ

Elementi ky i strategjis s komunikimit sht ta kuptoj mir publikun, ta shqyrtoj thelbin e tems nga prespektiva e saj dhe t njoh ka do t mund ti motivoj t japin prkrahjen. Kjo ndoshta sht sda m e madhe aftsia q t vhesh n lkurn e publikut tuaj dhe t shihni se far dobie ata do t ken prshkak se mbshtetin temn. Mendoni edhe n rreziqet potencial dhe prtimet ose prparsit me t cilat do t prballet publiku qllimor nse bashkon fuqit me juve. Pr parashikimin e mir t faktorve q do t mund t kontribojn n angazhimin e individve dhe grupeve duhet t mblidhen t dhna t mjaftueshme pr ata dhe t bhet analiza.

T INFORMOJ

72

IV - ZHVILLIMI I MESAZHIT
Principi ky i strategjis s komunikimit t prfaqsimit publik sht formimi i mesazhit sipas interesave t publikut qllimor. Mesazhi duhet ti bind t japin mbshtetjen tems s parashtruar. Q mesazhi t arrij me sukses te ata q i dedikohet dhe t arrij efektet e dshirueshme duhet t ket karakteristika t caktuara:
E shkurt, precize, e qart E thjesht dhe e leht pr t mbajtur n mend T shfrytzoj gjuh e matur Q prmbajtja ti prshtatet mnyrs s transmetimit Toni dhe gjuha n pajtim me mesazhim (serioz, qesharak, i gjall...) Kredibiliteti i oratorit, drguesit

Elementet kye n krijimin e mesazhit t mir jan: Prmbajtja ideja qendrore e mesazhit. Cila sht poenta kryesore q me mesazhin tuaj dshironi t transmetoni? Cila sht ideja baz pr t ciln shpresoni q publiku pranon nga mesazhi juaj? Gjuha ka t bj me fjalt t cilt i keni zgjedhur q ta transmetoni mesazhin tuaj. A sht zgjedhja e fjalve e qart, apo mund t ndodh q publiku i ndryshm ta interpretojn ndryshe? A sht gjuha e juaj e prshtatshme pr publikun tuaj qllimor? E qart sht q do t prdorni gjuhn e ndryshme kur doni t plqejn profesort e univerzitetit ose kur komunikoni me nj grup njerzish t rinj. Drguesi/burimi personi q kumton mesazhin. A sht drguesi person q ngjall besim publikut tuaj qllimor? A sht e mundur q si drgues t mesazhit, t kyen prfaqsuesit e bashksis n t cilt do t ndikojn ndryshimet e politiks? P.sh. a mundeni ta ftoni liderin e bashksis q tu bashkohet n takimin me marrsit e vendimeve? 73

Koha dhe vendi kur dhe ku do ta komunikoni mesazhin e juaj t prfaqsimit publik. A sht ndoshta n vijim e sipr fushata zgjedhore pr shkak t s cils kreatort e politiks do t munden m leht ta prkrahin mesazhin e juaj sesa ndryshe? A zhvillohet ndonj ngjarje politike me t cilat mund t ndrlidheni pr t siguruar vmendje m t madhe pr temn tuaj? Disa grupe t prfaqsimit publik ndrlidhin strategjin e tyre t komunikimit me ngjarjet si jan Dita e grave ose dita Botrore e lufts kundr SIDS. Formati/mediat kanalet e komunikimit q shfrytzohen pr bartjen e mesazheve, t cilat jan m t efektshme pr t ardhur deri te publiku juaj. Ato mund t jen:
Takime ball pr ball Pllakatat, ashet TV, radio ose reklamat bilbord Nnshkrimi i peticionit Protestet publike Debatet Kumtesat pr publikun Konferencat pr media Forumet politike etj.

Vendimi denitiv pr zgjedhjen e formatit pr bartjen e mesazhit varet nga disa faktor: mimi, rreziku dhe shikueshmria.

krijimi i mesazhit
Pr t qen t sigurt se esenca e mesazhit do ti bartet publikut edhe/ose marrsve t vendimit n periudhn e kuzuar kohore (emetimi n radio ose TV, citati n shtyp, takimi i shkurtr me publikun qllimor) duhet efektshm t krijohet. Hulumtimet kan treguar se gjat bindjes s njerzve pr ta ndryshuar mendimin pr ndonj shtje, ndikim m t madh kan: 74

 Burimi i besueshm T dhnat bindse Tregimi me prvojn personale t dikujt

N kto parime sht bazuar Mesazhi prej nj minuti i cili prmban katr komponente: 1. DEKLARATA 2. DSHMIA 3. SHEMBULLI 4. FTESA N AKSION
Shembulli i mesazhit prej 1 minuti: deklarata: Dhuna mbi grat sht problem i madh shoqror, i cili te ne gjat tolerohet heshtur, q pr pasoj ka rritjen e dhuns n territorin e komuns son. Duke marrur parasysh se si pjesmarrs indirekt t rrezikuar jan edhe fmijt, ather sht evidente se duhet bashrisht t ndrmarrim masa urgjente me qllim t eleminimit t ksaj dukurie. N Komunn XY numri i viktimave t paraqitura t dhuns rritet, n vitin e kaluar ishin t regjistruar 200 raste t dhuns n familje ndrsa n vitin 2007 jan regjistruar 170 raste N punn e prditshme kemi probleme t mungess s kohs dhe t mundsis q secils viktim ti japim prkrahjen kualitative juridike e psikosociale. Pr shembull, dje ka ardhur viktima e dhuns e cila nuk e ka marr ndihmn adekuate, sepse puntort profesional n dispozicion kan qen t angazhuar n aktivitetet e rregullta dhe nuk kan qen n mundsi q ti japin ndihmn momentale juridike. Ftojm marrsit e vendimeve t KK XY ta mbshtesin hapjen e zyrs pr prkrahjen juridike e psiko-sociale pr viktimat e dhuns n familje.

dshmia:

shembulli:

ftesa:

75

N shembullin e paraqitur sht e qart se mesazhi i sht drguar marrsve t vendimeve n kuvendin e komuns, nj nga mnyrat m t suksesshme ta trheqni vmendjen n shtjet q i prfaqsoni publikisht dhe t siguroni prkrahjen pr qllimet e juaja sht q publikun e juaj ta ndani n grupe dhe t krijoni mesazhe n t cilin secili grup do t prgjigjet. Para s gjithash, duhet t bhet hulumtimi i vogl dhe ta ndani publikun. Duhet pasur parasysh kend dshirojm ta interesojm me kumtesn t ciln e transmetojm. Ata mund t jen: opinioni publik, ligjvnsit dhe politikant tjer, institucionet, administrata shtetrore, biznisment, bashksia specike (fetare, etnike...), mediat, etj. Pr seciln nga kto grupe duhet t prshtasim prmbajtjen e mesazhit dhe mnyrn me t ciln e transmetojm. Gjat krijimit dhe transmetimit t mesazhit duhet patur prasysh tri gjra t rndsishme:
E drgoni mesazhin e njejt me kanalet e ndryshme n periudhn e gjat kohore. Mesazhi nuk mund t absorbohet brenda nats, kshtu q prsritja sht me

rndsi vitale. Prpiquni ta transmetoni mesazhin n mnyra t ndryshme dhe duke shfrytzuar fjal t tjera, n mnyr q mos t jet i lodhshm.
Kujdesuni q mesazhet e juaja ti drgojn n burimet t cilve publiku iu beson

dhe kan autoritet. Ndonjher bartsi i mesazhit sht pr qllimin prfundimtar m i rndsishm sesa prmbajtja e vet mesazhit.
Krijoni mesazhin t cilin publiku e kupton. Shfrytzoni gjuhn e grupit t cilin

e keni pr qllim.
Prezantimet i hartoni t thjesht dhe leht t kuptueshm.

Publiku i gjer Shikuar n prgjithsi, publiku i gjer sht shfrytzuesi prfundimtar i programit t prfaqsimit, prandaj sht e dobishme q t sigurohet prkrahja e tyre. Publiku motivohet m s miri me kumtesat e thjeshta, t qarta, koncize t cilat krkojn aksion. Statistikat jan t dobishme por kujdesuni q numrat t tojn ann njerzore t tregimit ashtu q do t veproni njkohsisht edhe n mendje e edhe n ndjenja. Mos harroni se njerzit para s gjithash dshirojn t dijn se si programi i juaj do t ndikoj drejtprdrejt n ta. 76

Ligjvnsit dhe personat me ndikim Pjesa m e madhe e aktiviteteve t juaja do t orientohet n ligjvnsit (prfaqsuesit e pushtetit, ministrat, antart e parlamentit, prefektt/kryetart e komunave, antart e kshillave komunal, kshilltart, etj) dhe n njerzit t cilt mund n ta t ndikojn. Pr ata duhet prgatitur qasje tjetr. Vetm grumbulli i t dhnave nuk do ti impresionoj. Pr t arritur fjalt e juaja deri te ata, prgatitni prezantimin konciz, t fort dhe binds iu mundsoni q t dhnat e marra qysh n t njejtn koh mund ti shfrytzojn pr fjalimet e tyre politike. Ta keni parasysh se ata i dojn tregimet e tyre t bra me detaje. Me t dhna veproni n mendjen e tyre por qart ia bni me dije se me angazhimin e tyre do t nxjerrin edhe dobi personale. Ata duhet ta kuptojn problemin, por mos e lshoni rastin q ti bindni se si veprimin e tyre do ta vlersojn e shprblejn zgjedhsit ose partnert afarist. Argumentet ekonomike (zvoglimi potencial i buxhetit ose t mirat tjera) poashtu jan t dobishme. Ligjvnsit poashtu dshirojn q ti thoni saktsisht se ka pritni prej tyre t ndrmarrin dhe kush ende ju prkrah. Institucionet e mbrojtjes sociale (qendrat pr pun sociale, qendrat gjerontologjike, shtpit pr fmijt pa kujdesin e prindrve e t ngjajshme.) Ata jan do dit n kontakt me njerzit dhe prej jush nuk dshirojn t dgjojn ndonj tregim t dhembshm. Atyre duhet ti jipen numrat solide, t forta, shum fakte e t dhna t cilt mund ti shfrytzojn pr marrjen e mjeteve nga buxheti. I ndihmoni me propozimin e programeve t reja pr zgjerimin e veprimtaris. Administrata shtetrore Nse dshironi t ndikoni n mnyrn e tyre t interpretimit t ndonj dispozite ose t zbatimit t regullativs s caktuar ligjore, prezantimi i juaj duhet t jet shum kualitativ dhe i prcjellur me pasqyrimin e qart t pasojave t (mos)zbatimit t masave t caktuara. Biznisment Edhe ata, si politikant, m s miri reagojn n t dhnat t cilat jan t lidhura pr sfern e tyre t interesit dhe n ta ndikojn esencialisht. Bashksit, gupet specike (fetare, etnike..) N kt rast t dhnat duhet drejtprdrejt t lidhen pr interesat e tyre specike, tregimet shum t caktuara, prvoja vetanake.

77

Mediat Mediave iu interesojn ato tregime t cilat do ta preokupojn vmendjen e publikut t gjer. Ata dojn q prvojn personale t dikujt ta shfrytzojn si shembull. Ta keni parasysh se gazetart dhe redaktort nuk kan koh pr leximin e tregimeve t gjata. Atyre duhet dhn informata t reja, t shkurtra, t qarta dhe interesante, koncize me esencn e theksuar.

78

V - KANALET E KOMUNIKIMIT
N hapun e mparshm n planikimin e fushats s prfaqsimit publik kemi theksuar se kanalet e komunikimit (formatet ose mediat), t cilat shfrytzohen pr komunikimin e kumtesave, jan shum t rndsishme pr komunikimin e kumtesave t juaja dhe duhet ti zgjedhim ato q jan m efektive pr t ardhur deri tek publiku i juaj. Ato mund t jen:
Fjalimet dhe prezantimet Letrat Takimet ball pr ball Pllakatet, ashet TV, radio ose reklamat bilbord Nnshkrimi i peticionit Protestet publike Debatet Kumtesat pr publikun Konferencat pr media Forumet politike etj.

shkrimi i letrave
Nse vlersojm se marrsit e vendimit nuk jan mjaft t informuar pr temn q e inicojm, ather me siguri do t orientohemi q tu drgojm me an zyrtare letr individuale. Ajo na jep rastin q n mnyr t qart dhe t argumentuar ta paraqesim problemin, pasojat dhe ka propozojm t punohet pr kt shtje. Letra e menduar mir dhe e shkruar n mnyr pedante mund ta trheq vmendjen e tyre plotsuese nse e njohin se jemi angazhuar shum t grumbullojm informata dhe t vejm kontakt me ta. Nse kemi bazn e gjr t prkrahjes, e kreatori i politiks nuk sht mjaft i bindur se shtja t ciln e kemi inicuar sht me rndsi pr numrin e 79

madh t qytetarve, ather taktika m efektive sht q shum njerz menjher t drgojn letra n adresn e njejt.

fjalimet dhe prezantimet

Puna n prgatitjen e fjalimit ose t prezantimit mund t ndahet n 10 hapa.
E denoni qllimin e fjalimit ose t prezantimit se a dshironi ta bindni publikun

q dika t ndrmerr ose dshironi t informoni pr ndonj tem? A dshironi ti inspironi ose ti bindni n dika?
Prcaktojeni publikun qllimor. A dijn dika ata pr temn pr t ciln do t it-

ni? A jan pr t t interesuar? A jan simpatizues t ksaj teme? N kt ju ndihmon analiza e br m par e publikut qllimor dhe harta e fuqis.
Bhuni t sigurt se dini mjaft pr temn pr t ciln do t itni. Caktojeni ka dshironi t dijn, t msojn dhe t mbajn mend njerzit q iu

drejtoheni. E shkruani qllimin e fjalimit tuaj n rreth 25 fjal.

Shkruani tri gjra q dshironi dgjuesit ti mbajn n mend. E ilustroni seciln

me ndonj shembull, tregim apo anekdot t cilat do t krijojn imazhin dhe do t mbeten n kujtim t dgjuesve n publik.
Prkuzojeni prmbajtjen e prezantimit duke shfrytzuar citate, statistikn, shem-

buj dhe informata tjera interesante.

Shkruani fjaln hyrse, deklaratn me t ciln do ta trhiqni vmendjen e publikut. Shkruani fjaln prfundimtare. Synoni me prfundim t fort. Ajo duhet t jet

deklarata n t ciln s bashku i ftoni n aksion, e parashikoni ardhmrin, hartone deklaratn, kthehuni n komentet e juaja hyrse dhe e rezymoni qllimin e juaj themelor, e n kt pjes ju ndihmon kumtesa e prgatitur m par prej 1 minuti.
T dini m tepr pr programin n kuadr t cilit itni. A jeni orator i vetm? Cili

jeni sipas rendit? A do t jeni oratori i par ose i fundit? A do t ket orator panel?
Ta keni parasysh kohn pr pyetje e prgjigje. Sa koh q ju kan ndar dshironi

ta lini pr pyetje e prgjigje? 80

Gjat fjalimit, mos u prpiquni q t paraqitni m tepr se tre mesazhe kryesore. Fjalimi mesatar nuk duhet t jet m i gjat se 20 minuta. Fjalit duhet t jen sa m t shkurtra e t thjeshta. Shikuar n prgjithsi fjalimi juaj nuk guxon t jet m i gjat se 7, maksimalisht 10 faqe t shtypura. E ashtuquajtura rregulla e gishtit thot se 12 rreshta t tekstit duhet t thuhen pr nj minut.

lobimi
Sipas fjalorit Websters Dictionnary, lobimi sht t drejtuarit antarve t parlamentit me qllim q t ndikohet n legjislacion. Sipas avokatit T. Lefebiru, t lobohet nuk do t thot vetm t ndikohet, por para s gjithash t analizohet dhe t kuptohet problemi n mnyr q atyre t cilt vendosin ti sqarohet esenca dhe pasojat. Enciklopedia Britannica e denon lobimin si do prpjekje e grupit ose e individit t ndikoj n vendimin e qeveris. Shprehja ka lindur n prpjekje q t ndikohet n votat e ligjvnsve n shekullin e XIX, m s shpeshti n holl (anglisht lobby) e para dhoms kuvendore n t ciln sht votuar. Kjo prpjkekje mund t jet apel direkt pr ata q marrin vendime n trupin ekzekutiv ose legjislativ. Lobistt mund t jen antart e grupeve t veanta t interesit, profesionistt t gatshm q t prfaqsojn fardo grupe e individ t ktill. N SHBA, Ligji Federal (1946) krkon q lobistt si dhe grupet e individt t cilt ata i reprezentojn, t regjistrohen dhe t japin raport pr kontributet dhe shpenzimet. Sipas Enciklopedis Juridike Savremena administracija Beograd) lobi paraqet organizatn ose grupin shoqror t ciln e formojn personat q nuk jan antar t trupit legjislativ, me qllim q t ndikojn n punn e ligjvnsve. N parim t gjitha denicionet e prmendura kan t bjn me ekzistimin e grupeve t interesit t cilat prpiqen dhe arrijn t ndikojn n marrjen e vendimeve publike ose t vendimeve n prgjithsi. N kuptimin shoqror lobimi paraqet pjes integrale t do legjislacioni demokratik dhe procesit politik. Duhet thn se nuk ekziston mnyra univerzale e prkrahur pr rregullimin e lobimit. Ligjin pr lobim e kan pr shembull, SHBA, Kanada, Hungaria, Lituania, Gjeorgjia, Polonia dhe Maqedonia. 81

Nocionet prfaqsimi publik e lobimi shpesh przihen ose shfrytzohen pr llojin e njejt ose t ngjajshm t aktiviteteve. Disa autor q merren me ndryshimet shoqrore konsiderojn se prfaqsimi publik n vete mund t prmbaj edhe lobimin si aktivitet, kshtu q sipas tyre nuk ka lobim pa prfaqsim publik. N kontekstin ton lobimi mund t denohet n mnyra t ndryshme: si komunikim n mes t njerzve deri tek teknika e prfaqsimit publik respektivisht te arti i bindjes, ndrsa paraqet nj sr aksionesh qllimi i t cilave sht t kryhet ndikim n marrsit e vendimeve. Kjo mund t realizohet n kontaktet direkte (takimet, ball pr ball) ose me an t komunikimit t shkruar. Meq n Serbi Ligji pr lobim ende nuk sht miratuar e n pajtim me kt nuk ekziston korniza juridike e cila do ta rregullonte veprimin e lobistve, udhzimet dhe shembujt q vijojn kan t bjn me at q Dr. Goluboviq e ka denuar si grassroot initiatives (shih komentimin e mparshm tek denicioni i prfaqsimit publik)

ka sht esenciale pr lobimin e suksesshm?

Lobimi mund t jet proces afatgjat i cili krkon shum pun e koh, n llim ndoshta edhe pa rezultate t dukshme. Prfaqsuesi i suksesshm publik duhet t ket: Njohuri pr sistemin n t cilin punon Njohuri pr problemin t cilin e prfaqson publikisht. Sa m shum t msoni dhe m shum njerz t njihni, do t grumbulloni m tepr njohuri e cila do tu ndihmoj gjat situatave t papritura n t cilat gjendeni t paprgatitur. Personat q merren me lobim duhet t dijn ta paraqesin problemin, t planikojn n aspektin strategjik dhe t hartojn informatn kualitative. Gjithashtu duhet t ndrtojn marrdhnie t mira me ata n t cilt problemi direkt ndikon, me marrsit e vendimeve dhe me njerzit e mendimit t ngjajshm. Duhet t identikohen burimet e ndihms t cilat mund t gjenden n situata t caktuara. Nse dshironi t merreni me lobim, duhet ta dini se at nuk mund ta punoni vetm. Pr lobim do t ju duhet prkrahja. Mos harroni at ta krkoni prej familjes, miqve, kolegve t puns, fqinjve, shoqatave dhe klubeve, antar i t cilve jeni, prej organizatave tjera me t cilat punoni, etj. 82

lobimi me shkrim
Lajmrimet, letrat dhe raportet e shkurtra paraqesin instrumente standarde t prfaqsimit. E gjith kjo ju mundson t jepni informata, t paraqitni rastin e juaj dhe t krkoni veprim. Qllimi i cilit do dokument t shkruar me qllim t lobimit sht q mesazhi prkats t bartet n mnyr sa m ekase, n mnyr q ai t mbetet n kujtes. Meqense zyrtart t cilve iu drejtohemi, kryesisht jan njerz shum t punsuar, pa shum koh pr leximin e raporteve detaje, mesazhi juaj duhet t jet i shkurtt dhe i thjesht. Bhuni t matur. Letra duhet t jet n nj faqe, e nse dshironi ta kyni ndonj raport m t gjat, ia bashkangjitni vetm prmbledhjen e tij, jo m gjat se nj faqe.

si ta shkruajm letrn?
Filloni me tregimin e mesazhit tuaj ky Konstatoni se jeni legjitim ktu dhe se far sht lidhja juaj me at q e prfaqsoni Tregoni se n far mnyre personi/institucioni juaj qllimor sht prgjegjs pr

shtjen e dhn E prmblidhni m s shumti n tri pika dhe e arsyetoni seciln me argumente t qarta E prsritni mesazhin e juaj E potenconi se far aksione pritni t ndrmerr personi/institucioni qllimor

lobimi me goj
Lobimi me goj ose lobimi sy m sy paraqet sprov t madhe pr nervat e juaja. Takimet me zyrtart nnkupton takimin n terrenin e tyre dhe me kushtet e tyre. Megjithat, kjo sht mnyra m ekase ta paraqitni problemin. Prezenca e juaj atje do t thot se ju dgjojn dhe nuk mund t ju injorojn sikurse letrat e palexuara. Mnyra m e mir e lobimit personal sht t krkoni takim, me rndsi esenciale sht t prgatitemi mir pr takimet e ktilla. E HARTONI ORARIN. E caktoni kush duhet t takohet me marrsin e vendimeve. E prgatitni prezantimin e shkurtr, e prcaktoni ka dshironi t arrihet me 83

takimin e caktuar. E ushtroni at ka dshironi ta thoni. Pgatitne materialin pr takim. Nse shkoni me grup, e caktoni kush se ka do t paraqet dhe publikisht e shpallni rradhitjen e paraqitjeve. DGJONI ME VMENDJE. Krkoni shenjat e qndrimeve dhe t pikpamjeve n problemin e personave me t cilt bisedoni. Nse keni takim me personin e heshtur, e zgjoni me pyetje. Nse keni pun me personin llafazan, kthehuni n temn pr t ciln jeni marr vesh. T PRGATITENI PR BISED, por mos mendoni se duhet t jeni ekspert. Shumica e prfaqsuesve nuk dijn shum m tepr se ju. Mos e ngulfatni bisedn me detaje t teprta, jepja notn njerzore problemit. Msohuni kur duhet thn nuk e di. I premtoni se m von do ti drgoni informata t cilat momentalisht nuk i keni. Bhuni t hapur pr kontra argumente, por mos u trhiqni prej qndrimit t juaj. Mos u bni grindavec. MOS RRINI SHUM GJAT. E theksoni bisedn n temn tuaj. Nse keni dgjuar mjaft edhe at ka keni dshiruar, i falenderoheni dhe shkoni. Me kt rast mos e hapni temn e re. Nse jeni t dshpruar, e thoni kt n mnyr t sjellshme dhe prshndetnu. Leni hapsir pr ndonj bised t ardhshme. MBANE N MEND SE KTU JENI PR VENDOSJEN E RAPORTEVE. I falenderoheni pr informatat e dobishme edhe nse kjo nuk sht e vrtet. Kujtohuni nuk ka miq e as armiq t prhershm. Ndoshta qysh nesr prap do t ju duhet personi i njejt. HAPI VIJUES pas takimit ia drgoni mesazhin e shkurtr, i falenderoheni. I prmendni edhe konkluzionet dhe obligimet eventuale q jan marr gjat takimit. Mos harroni ti falenderoni edhe personit me t cilin m par keni kontaktuar (sekretari/sekretarja, recepsionisti). Organizatat q synojn t merren me prfaqsimin publik duhet t mendojn pr at se si t ndrtojn raportin me marrsit e vendimeve. N librin e vet Hyrje n prfaqsimin publik, Ritu Sharma propozon pes mnyra pr llimin e ndrtimit t raportit me marrsit e vendimeve:

84

Krijoni pikat e hyrjes- t menduarit kreativ si t arrihet tek takimi me publikun qllimor t cilit dshironi ti drejtoheni. A keni dika t prbashkt q do tu ndihmoj t ndrlidheni? E dikend kend e njihni a ka dika t prbashkt me publikun qllimor? Pr shembull, nse miku juaj shkon n kishn e njejt me marrsin e vendimit, ndoshta do tu ndihmoj q t paraqiteni n kish. E caktoni takimin- takimi me marrsin e vendimit ose me publikun ky qllimor sht vetvetiu hap ky n arritjen e qllimit t prfaqsimit publik. E drgoni ftesn pr takim- mnyra m e shpesht pr caktimin e takimit sht drgimi i letrs n t ciln e theksoni qllimin e juaj t prfaqsimit publik dhe shkaqet pr t cilat dshironi t takoheni. Pas letrs le t vijoj ftesa telefonike. Shpesh do t ju pranoj dikush prej kabinetit e jo vet zyrtari. Kurr mos refuzoni t takoheni me kta njerz dhe t silleni me ta sikurse ndaj marrsit t vendimit. I ftoni n vizit- mnyra tjetr q t takoheni me njerzit dhe i bindni ta shohin organizatn e juaj. N kt mnyr i tregoni se ka punoni dhe pr ka duhet t ju prkrahin. Ftesn ia drgoni nprmjet mikut nse keni mikun ose kolegun i cili e njeh marrsin e vendimit ose njrin prej antarve prej kabinetit t tij, miku le ta drgoj letrn ose t lajmrohet n telefon. Nse ftesn e drgon personi t cilin e njeh marrsi i vendimit dhe i beson, gjasat jan m t mdha q do t takohet me ju dhe do tu kushtoj vmendjen dhe besimin n problemin q duhet ta prpunoni.

si t lobojm?
Si e kemi theksuar m par, kreatort e politiks jan shum shpesh njerz t zn t cilt bombardohen me ide, rekomandime, krkesa, si t mira e poashtu edhe t kqia, edhe at prher. Fakt sht se ka shum njerz, t cilt, si edhe ju prpiqen t bjn ndikim, prandaj duhet t jeni veanrisht t prqndruar dhe t qart gjat komunikimit dhe duhet t jeni t vendosur q t ju dgjojn e kuptojn. Prfaqsimi ekas n pjesn m t madhe varet prej raportit q prfaqsuesit e zhvillojn me marrsit e vendimeve, njerzit me ndikim dhe me auditoriumin ky. 85

Sa t jen lidhjet m t forta, besimi, prkrahja reciproke e kredibiliteti n mes t prfaqsuesit e auditoriumit, prfaqsuesi do t jet m ekas.

prgatitni planin e veprimit

E ndrtoni kornizn e fort pr ndryshimin e propozuar N mnyr precize e prcaktoni politikn e cila krkon ndryshim I drejtoheni organizatave q mendojn si ju me qllim t bashkpunimit dhe prkrahjes s mundshme E formuloni propozimin dhe krkoni takim me personin qllimor

e prgatitni strategjin q ju dhe problemi i juaj t jet i dgjuar

E gjeni personin ky (ta quajm personi A) dhe njerzit t cilt n t ndikojn I gjeni npunsit ky t cilt e plqejn propozimin e juaj dhe e provoni me ta;

krkoni kshill se si m mir t ndikoni n personin A

Prej njerzve me ndikim krkoni kshill se si t ndikoni n personin A I ftoni npunsit me ndikim q ta vizitojn organizatn e juaj, n mnyr q t

njihen me punn tuaj

I shfrytzoni mediat pr krijimin e klims s volitshme pr propozimin e juaj E prgatitni planin rezerv pr rastin q propozimi i juaj refuzohet ta zm du-

ke lutur personin mbi personin A t ndrmjetsoj n mnyr q propozimi prsri t shqyrtohet ose do t pritni q personi A t trhiqet nga ky pozicion dhe t provoni me ndrrimin e tij

procedura n rast se propozimi i juaj sht prkrahur

Propozoni themelimin e komisionit pr shkrimin e projektit n t cilin do t

prfshihet edhe prfaqsuesi i organizats tuaj

I ofroni shrbimet e organizats suaj me qllim t ndihms s npunsit t angaz-

huar pr zbatimin e ndryshimeve 86

 Nse refuzojn ofertat zyrtare, t mbeteni n lidhjen jozyrtare E prsritni procedurn n t gjitha nivelet procedurale deri te realizimi i ndryshi-

mit
Mos harroni ti falenderoheni do kujt q ju ka ndihmuar n ndryshimin e politiks

mediat dhe prfaqsimi publik

Mediat e shkruara si jan gazetat dhe magazinet, si dhe mediat elektronike si jan televizioni e radio, mund t bjn ndikim t rndsishm n shoqri. Ky ndikim ndoshta sht vshtir t matet saktsisht, por sht e sigurt se mediat, prezantojn shtje t shumta dhe sjellin informata t freskta t cilat ndikojn n qndrimet e publikut. Forca e mediave sht e pakontestueshme, sepse ato paraqesin mnyrn jashtzakonisht ekase t komunikimit t mesazheve pr auditoriumin e gjer. Nse shftytzohen me menuri, mediat mund ti vn temat e juaja n rend dite t publikut t gjer dhe t bjn ndikim direkt ose presion n marrsit e vendimeve. Strategjia e juaj duhet t orientohet kah shfrytzimi i mediave pr tu drejtuar publikut t gjer n mnyr q t promovoni krkesat pr ndryshime pozitive. Pr ta punuar kt segment t prfaqsimit publik me sukses, duhet t dini gjerat themelore pr prfaqsim me an t mediave.

si do ti interesoni m leht gazetart dhe redaktort?

Gazetart, rndomt, nuk jan t interesuar pr informata t paprpunuara. Ajo ka i intereson atyre sht lajmi e rrmi. Ekzistimi i koniktit ose i kritiks s dikujt/ pr dika jan gjra t cilat i trheqin m leht. Rrmi i mir duhet t jet human e emocional edhe ta bart mesazhin e fuqishm. Temat e juaja duhet t jen n formn temat e dits sepse informatat e vjetrsuara atyre nuk i nevojiten. Rrmi i juaj duhet t bazohet n fakte e ngjarje, e m pak n mendime. Rrmi ose lajmi duhet ta paraqesin temn n mnyr t thjesht dhe duhet t jen relevante e interesante pr rrethin m t madh t njerzve. Pr t shfrytzuar mediat pr promocionin e problemit n t cilin punoni duhet t shqyrtohen kto aksione: 87

T MSONI PR MEDIAT I drgoni disa ftesa telefonike, e vizitoni bibliotekn, t njoftoheni rndomt kush raporton pr problemin pr t cilin dshironi t itni, t vreni cilat media i kushtojn vmendje m t madhe ktyre shtjeve (TV, radio, shtypi). sht e dobishme t njoftoheni kush prej gazetarve shkruan pr temat q kan t bjn me shtjet q ju dshironi ti paraqitni. TI QASENI MEDIAVE Mediat pranojn brenda dits grumbuj t informatave dhe t propozimeve pr rrmet t cilat njerzit dshirojn ti paraqesin publikut t gjer. Prandaj, nse dshironi q mediat t shkruajn, ose prezantojn dika pr gjerat q ju i prfaqsoni publikisht, informatat t cilat i paraqitni duhet t jen t rndsishme, interesante dhe t reja; duhet t dallohen dhe t meritojn t jen n lajme. T FORMSOHET PROBLEMI EKZISTUES Mnyra n t ciln paraqitet gjja q e prfaqsoni publikisht sht kye pr t qen t sukseshme prpjekjet e m tejme gjat prfaqsimit. Mediat prkrahin koncepte q aludojn n shndet, liri, mendje t shndosh e legjitimitet, ndrsa nuk dojn ekstremizm, devijim, jolegjitimitet. Mnyra n t ciln e paraqitni problemin, n t cilin punoni do ta caktoj se kush do t bashkangjitet prpjekjeve t juaja. Flitni n emr t qytetarve, publikut, bashksis, e jo n emr t atyre q prkrahin aksionin dhe veprimin e juaj. T paraqiteni si ndokush q prfaqson bashksin, e jo grupin e veant shoqror. PRGATITNI MATERIALET PR PROBLEMIN E dobishme sht q t keni komplet material t prgatitur t cilin n do moment mund tu drgoni reporterve. Materialet e marrura nga burimet shtetrore poashtu mund tu ndihmojn. Natyrisht, kto informata duhet t plotsohen me faktet dhe shnimet e grumbulluara, sa her q sht e mundur. TA SHITNI RRFIMIN Nuk duhet t pritni q reportert t vijn te ju. Nse keni informat t rndsishme i ftoni reportert dhe iu ofroni rrmin. I pyetni se a i ftoni n kohn e duhur dhe se a sht m mir q t paraqiteni m von. T paraqiteni dhe t sqaroni se pse sht rrmi apo informata pr t ciln i ftoni, interesante dhe e rndsishme. Nse premtoni se dika do t drgoni, at menjher edhe duhet br. Ky sht momenti i shitjes prandaj t mos jeni modest.

88

T PRGATITNI T REJAT PR SHTYP Mnyra e rndomt e paraqitjes s rrmit t juaj n media sht shtypja e kumtesave pr shtyp. Ky sht dokument i shkurtr q ia drgoni gazetarve t cilt informatat dhe temat e juaja i paraqesin n formn q mediat mund ti shfrytzojn. N rastin ideal duhet q kumtesat e juaja pr shtyp t emetohen ose t shtypen pa problem. Prandaj, kto kumtesa duhet t shkruhen sikur t jet fjala pr rrmin gazetar. Lajmet q i drgoni mediave duhet t jen t shkurtra dhe duhet qart ta pasqyrojn ngjarjen, t arriturat ose prpjekjen. T niseni prej prmbledhjes ngacmuese t rrmit dhe ti ofroni s pari t rejat. Ideale sht, q n dy paragraft e par t prgjigjeni n pyetjet: kush, ka, kur, ku, prshka dhe si. Pjesn m t rndsishme dhe m esenciale t informats duhet ta jepni n llim si baz pr pjesn tjetr t rrmit. N kt mnyr redaktort mund ta shkurtojn lajmin nga fundi e t mos humbet kontrolli pr informatn e dhn. Gjat shikimit t par redaktori lajmin e ktill t strukturuar m leht e vlerson se a sht pr t i interesuar. Prpiquni q informatn, t ciln e plasoni ti jepni dimensionin njerzor, t jepni n ndonj citat dhe t prshkruani prvojn personale. Informatat e gjra, eventualisht, i jepni n pasuse plotsuese, por mos harroni q kumtesa t mos jet m e gjat se nj faqe. Prfundimisht, sigurone q kumtesa t ju prfundoj me detaje pr personin kontaktues e n rast se duhet edhe sqarime plotsuese. Kjo poashtu sht edhe mnyra e mir q t theksohet se ekziston personi me t cilin mund t bhet intervista. Gjat shkrimit t kumtess pr shtyp mos harroni edhe disa gjra t rndsishme: E shnoni datn dhe kontaktin e organizats s juaj menjher nn titullin e lajmit; T shfrytzoni paragran hyrs, t shkruar me shkronjat m t trasha dhe t centruara, i cili rezymon prmbajtjen e novitetit; T bheni t shkurtr; ta hartoni rrmin e sakt t mbshtetur n fakte. E lexoni disa her derisa mos t jet i prkryer. T shfrytzoni foljet aktive t cilt lexuesin e ojn edhe m tej t lexoj. E shtypni duke shfrytzuar spacion e dysht n mes t rreshtave pr ta lehtsuar leximin e lajmit.

89

intervista televizive
Nse gazetart nga ju krkojn intervist, pyetni se ka sht tema e bisedimit, kend e kan kontaktuar m par, far dokumente posedojn, kur do t jet emetimi dhe far roli ju kan caktuar... Pr ju qllimi i intervists nuk sht q vetm t prgjigjeni n pyetjet gazetareske. Ju e keni pr qllim paragatitjen e esencs s problemit me t ciln merreni. Kt kurr mos e harroni! Para intervists i shkruani tri gjra q dshironi ti theksoni. N kto gjra mund t ktheheni kur t doni. E shkruani si do t dukej intervista ideale dhe e ushtroni. Prgatitja e mir e zvoglon tremn e cila sht krejtsisht e mundshme dhe normale n situatn kur prgjigjeni n pyetjet e gazetarit. Natyrisht, kjo varet edhe nga prvoja e juaj n marrdhnie me mediat. Gjithmon shikoni drejt n personin q ju interviston. Mos shikoni dhe mos u brengoseni pr kamern. Me gazetart bisedoni n mnyr spontane e joformale. Gazetart shtrojn pyetje t vshtira dhe ju mund t mos prgjigjeni, por gjithmon e sqaroni pse kt nuk e bni. Nuk mund t thoni thjesht: Pa koment. Nse dika nuk e keni t qart e pyetni gazetarin. Mos pritni q ai t iu shtroj pyetje, ndrmerrni iniciativn dhe e paraqitnbi esencn e qndrimit t juaj n do fjali. E kujtoni se n lajme shpesh shpallet nj fjali e vetme nse ajo nuk e prmban esencn e mesazhit t juaj, rasti ndoshta sht prgjithmon i humbur. N pyetje prgjigjuni shkurt e thjesht. T shfrytzoni krahasimet, i thjeshtsoni dhe kujdesuni q t prgjigjeni m s shumti me dy deri me tri fjali t shkurtra. T jeni pozitiv n theksimin e qndrimit t juaj. Kur jeni prgjegjur n pyetjen, ndaleni t folurit. Nse nuk e dini prgjigjen e pyetjes, thoni: M vjen keq, tani nuk e kam kt informat, por do t m vie mir nse at m von ua drgoj. E kur e thoni kt, mos harroni edhe at ta bni. T jeni gjakftoht madje edhe nse ju duket se pyetjet q ju drgohen jan armiqsisht t orientuara. Edhe n kt rast, mos shfrytzoni zhargon, e as shprehje t koklavitura profesionale. Mos synoni t itni me gazetarin jozyrtarisht , e as me vrejtjen kjo nuk 90

sht pr publikun. Gjithka q ju thoni, ata mund ti shfrytzojn kundr jush. Mos u hidhroni as kur jeni t provokuar dhe mos i gnjeni gazetart. Nse keni gabuar, e pranoni gabimin.

intervista pr gazeta
T njoftoheni me gazetat q jan m t lexuara n bashksin tuaj. Ti kushtoni vmendje mnyrs n t ciln e prezantoni temn q ka t bj me ju. Nse e dini gazetarin q sht i interesuar pr temn t ciln ju e prfaqsoni publikisht, e kontaktoni direkt dhe ia ofroni rrmin. Intervista pr gazeta mund t jet e shkurtr (disa minuta t biseds telefonike ) ose e gjat (nj or e m tepr koh). Forma do t caktohet me afate, me rrmin interesant dhe me rolin e juaj n t. Pr intervistn e gjat gazetari mund t krkoj grumbuj t materialeve interesante. Mund t shfrytzoni shnimet. Duhet t prgatiteni mir, dhe t interesoheni pr gazetn dhe gazetarin me t cilin do t bisedoni. Mos harroni t mbani kontakt me gazetarin q ju ka intervistuar. Ai/ajo mund t jet nj nga personat q n t ardhmen do ti drgoni deklarata pr shtyp dhe informata tjera relevante.

intervista pr radio
Kur ju ftojn nga radio, rndomt dshirojn q komentin e juaj menjher ta marrin. Nse ju nuk dshironi ta jepni, e gjeni ndonj tjetr. E pyetni reporterin pr emrin, numrin e telefonit dhe afatin q e keni dhe e luteni q ti lajmroheni pr disa minuta. T prgatiteni, t mendoni pr tri gjrat q dshironi ti rekomandoni dgjuesit. Kur jepni intervist pr radio, itni me tonin e rndomt, por prmbajtsor. T kujtoheni se n dgjuesit mund t veproni edhe me ngjyrn e zrit. T jeni t shkurtr dhe t qart. N disponim keni vetm disa sekonda, e dgjuesit nuk i intereson analiza e lodhshme. Mos u prgjegjuni kurr t hidhruar e nervoz. T jeni t prmbajtur dhe e thoni qndrimin tuaj ftoht, por qart. 91

Nse e shfrytzoni prkujtuesin n asnj rast mos i lvizni faqet dhe mos bni zhurm. T keni kujdes edhe pr at q mos ta goditni me laps ose me brryla tavolinn.

konferencat pr shtyp
Pr t organizuar konferencn pr shtyp sht e nevojshme shum koh, t holla e energji. Pr kt arsye, para se t vendosni q t organizoni nj konferenc pr shtyp, duhet t mendoni mir a keni t paralajmroni ose t thoni dika vrtet me rndsi. Gjithashtu, gazetart nuk kan koh t shkojn n konferenca pr shtyp t cilat nuk ofrojn lajme t dors s par. Megjithat, nse vendosni t organizoni konferenc pr shtyp, jan t domosdoshme planikimi dhe prgatitjet n detaje. Para s gjithash duhet caktuar vendin q gjendet leht, i prgjigjet qllimit dhe q sht n apektin vizuel atraktiv. Nse i ftoni mediat elektronike duhet t siguroni numrin e mjaftueshm t prizave elektrike dhe ndriimin adekuat. Varsisht prej mediave t ftuara, duhet t vendosni pr kohn m t volitshme t mbajtjes. Pr shkak t afateve gazetareske, mngjeset jan rndomt pjesa m e mir e dits pr konferenca. Nse nuk dshironi q n ditn e zgjedhur pr konferenc t ndodhin ngjarje tjera shum t rndsishme (kremtimi ose festa shtetrore nuk sht koha m e mir ta konvokoni konferencn) verikone me t tjert se a e keni zgjedhur kohn e vrtet pr konferenc. Nse dini pr organizatat dhe institucionet t cilat tradicionalisht planikojn ngjarje t caktuara n datat specike, konferencn e planikoni pr ndonj dit tjetr. Pr t arritur rrmi i juaj n lajme, duhet ti toj t gjitha informatat tjera, t cilat poashtu luftojn t gjenden n lajme. Pasi q me kujdes e keni caktuar vendin, datn dhe kohn, e hartoni listn e mediave q dshironi ti ftoni. Ata t cilt prkrahin punn e juaj duhet poashtu t ftohen, sidomos nse mes tyre ka personalitete t njohura nga jeta publike. Prmbajtjen e konferencs pr shtyp e shndrroni n deklaratn pr shtyp, t ciln mundeni t gjithve tu ofroni. Pas ksaj e vendosni kush do t et. Ai mund t jet nj person ose shume orator. N fund t lihet koh e mjaftueshme pr pyetje .

92

Gjat konferencs mos harroni n detaje teknike. Vendi i konferencs duhet t jet me mjaft hapsir pr paisjet, kamerat, foto aparatt, mikrofont, ndriimi, karrikat. Nse ka nevoj pr prkthyes duhet ti siguroni. Prpiquni t siguroni edhe pije freskuese (kafe, aj, lng). Afr hyrjes t vendoset tavolina pr regjistrimin e pjersmarrsve n t ciln do t ofroni postera, broshura, distinktive (bexhe), etj. Pas konferencs e verikoni listn e mediave prezente. Nse dikush prej t ftuarve nuk ka marr pjes n konferenc, ia drgoni materialet e prgatitura.

triqet e mjeshtris
Nuk duhet n mnyr t prpikt ti prmbaheni pyetjeve gjat dhnies s prgjigjes,

sidomos nse ato jan tendencioze.

Vendosshmrisht e refuzoni do paraqitje t pasakt t gazetarve, por mos i

prsritni fjalt e tyre, prgjigja m e mir sht: Kjo nuk sht e sakt, e sakt sht se ....
Nse gazetari rrshqet n kahje tjera, jasht tems s kontraktuar, mos e prcjellni.

Kthehuni n at pr t ciln dshironi t itni.

Mos e lejoni q gazetari t ju kuzoj pr shembull n pyetjen: A jeni ju pr

zgjedhjen A ose B? Ju lirisht i prgjigjeni Mendoj se C sht zgjedhja m e mir

I thjeshtsoni prgjigjet.

nse jeni t paknaqur pas intervists

Puna me media nuk sht pa rreziqe. Njherit, kur gazetarve ia jepni informatat, mnyra e interpretimit t tyre rndomt del jasht kontrollit tuaj. Shpesh njerzit pas intervists ndihen t paknaqur. Pse gazetari nuk ka thn... ose Pse jan zgjedhur fjalit e mia m t kqiat.... Mund tu ndodh q mesazhi i juaj sht shtrembruar. Prandaj, nse ata pr t cilt ju konsideroni se mund ose dshirojn ti paraqesin gabimisht ku kan kontrollin n disa media, ta keni parasysh se ata nuk do t jen t dobishm pr punn tuaj n prfaqsimin e temave shoqrore. Megjithat nse dmi sht br, para se ta merrni dgjuesen e telefonit, mendoni pr kto shtje: 93

A sht br dmi real apo sht lnduar vetm ego e juaj? A sht dmi i dukshm ose i ndjeshm? A mundet ky dm ta rrezikoj suksesshmrin e fushats? A mund lshimi gazetaresk t shkaktoj sanksione ligjore /reaksioni i oponentve, kritikve, ligjvnsve, politikanve/? Nse keni konkluduar se duhet krkuar prmirsimi, at e bni menjher. T prgatiteni dhe e ftoni gazetarin, redaktorin, botuesin... E keni edhe obsionin e drgimit t letrs s hapur, letrs s lexuesve etj. Mendoni pr t gjitha mundsit pr paraqitjen e verzionit tuaj t sakt.

hapat themelor n planifikimin e prfaqsimit publik me an t mediave:

ta prcjellni punn e mediave; ta hartoni listn e mediave t cilat do ti shfrytzoni, t realizoni marrdhnie; edhe nj her me kujdes t shqyrtoni qllimet tuaja dhe t prcaktoni qllimet

e veanta mediale pr t shtyer qllimet e politiks s prfaqsimit tuaj publik;

e identikoni publikun qllimor, e n pajtim me t e zhvilloni mesazhin q

dshironi ta drgoni;
i caktoni mjetet q do ti shfrytzoni pr t drguar mesazhin; i identikoni pengesat themelore planit tuaj dhe e zhvilloni strategjin e elemini-

mit t tyre; e zbatoni planin

koh pas kohe prsri mendoni, vlersoni a jeni n rrugn e drejt.

si t shkruhet peticioni
Peticioni sht mjet i mir pr realizimin e qllimit i cili ka prkrahje t gjr. Ai mund t interesoj deputetet dhe t ndikoj n at q t vihet n rend dite ose t ndikoj n debatin e lluar m hert n kuvend.
Peticionin e prbn pohimi i cili duhet t jet i qart e konciz Pohimi llon me frazn si sht NE t nnshkruar m posht me kt armojm... Pohimi duhet t jet sa m i shkurtt, por duhet t shpreh edhe shqetsimin tuaj

94

 T lloni prej principeve t prgjithshme dhe shkoni kah pjest precize, duke

prfunduar me krkesn tuaj

Pohimi duhet t jet i shkruar n llim t do faqes s peticionit Duhet t prmbaj numrin e caktuar t nnshkrimeve, e do nnshkrim duhet ta

prcjellin shnimet prkatse (numri i letrnjoftimit, adresa......)

Nse peticionin ia drgoni kuvendit ( Popullor apo komunal) duhet edhe ashtu ta

titulloni ( nuk mund tia drgoni individit deputetit ose kshilltarit)

E shfrytzoni madhsin standarde t letrs Mos ia bashkangjitni ndonj dokument tjetr, e as mos e shtypni n faqen tjetr

t ndonj dokumenti
Peticioni duhet t bj me temn q sht n kompetencn e kuvendit q ia drgoni Peticionin e sillni n ngjarjet n t ciln do t jen njerzit, t cilt do ta prkrahin.

Prcjellja e procesit sht e rndsishme sepse potencon se prapa nnshkrimit ekziston vedosmria. Kjo i trimron nnshkruesit potencial q at ta bjn. Nse vendosni t organizoni nnshkrimin e peticionit duhet t grumbulloni informatat e nevojshme q mund ti merrni n komunn tuaj. Krahas forms s ktill t peticionit, ku qytetart me nnshkrimet e tyre prkrahin krkesn/zgjedhjen e propozuar, sht e mundur q organizata e cila merret me prfaqsimin publik t krkoj prkrahjen dhe nnshkrimet e organizatave tjera.
Aksioni qytetar q e kan inicuar qendra Autonome e grave, qendra hulumtuese e Grave dhe shoqria Viktomologjike s bashku me Zvendsen e mbrojtsit dhe me Mbrojtsin e qytetarit/reve, e q me nnshkrimet e tyre e kan prkrahur m tepr se 60 organizata t shoqris civile ka rezultuar me sukses n trsi jan miratuar dy amandamente t mbrojtsit t qytetarve n ndryshimin dhe plotsimin e Kodit Penal. M e rndsishmja sht rritja e dnimit pr 3 alinet e para pr vepr penale Dhuna n familje. Edhe pse qeveria m par ishte deklaruar negativisht pr amandamentet, megjithat Kuvendi i ka miratuar.

95

si t organizohet tubimi publik

Tubimi publik mund t ndihmoj q t siguroni prkrahjen pr gjjn tuaj, duke edukuar antart tjer t bashksis suaj. Mund ta trheqni vmendjen e mediave dhe t marrsve t vendimeve. Ky sht forum pr interaksione, pr diskutim pr pikpamjet e ndryshme n gjrat dhe mund t jep rastin t parashtroni pyetje publike ndonj npunsi shtetror. Struktura e tubimit mund t jet e shumllojshme. Mund t jet diskutimi pr tryezn e rrumbullakt, takimi n kuvendin e komuns apo debati. Formatin e prcaktoni ju dhe varet prej saj se kush do t merr pjes dhe pr ka do t diskutoni. Hapat pr organizimin e tubimit publik: E caktoni qllimin e mbajtjes s tubimit Kontaktoni grupet tjera t cilt dshirojn t ndihmojn n organizim ose dshirojn t marrin pjes n tubim E zgjedhni vendin publik me qasje adekuate, me numrin e vendeve pr ulje dhe sistemin e zrimit T lajmroni mediat dhe bashkqytetart T prgatitni kumtes pr shtyp n t ciln rezymohet qllimi i tubimit T ftoni prfaqsuesit e vetadministrimit lokal prgjegjs pr temn T ftoni prfaqsuesit e organizatave relevante T ndani obligimet (kush sht prgjegjs pr pritje, kush pr karrika, kush do t et) T prgatitni material informativ sht mir ta organizoni tubimin publik drejtprdrejt para llimit t fushats s prfaqsimit publik, sepse n kt mnyr e informoni publikun, siguroni prkrahjen m t madhe t publikut pr temn e caktuar dhe bni presion n marrsit e vendimeve.
Pr shembull, n kuadr t Programit pr t rinj, t Gragjanske Iniciative n zhvillim e sipr sht fushata haptazi pr lokalet publike e cila sht shembull e shfrytzimit t Ligjit pr qasje n informatat me rndsi publike.

96

N adresn e 160 komunave n Serbi, t rinjt e GI kan drguar krkesn q t drgojn regjistrin e lokaleve publike n dispozicion n kompetencn e tyre. Grupet formale dhe joformale t t rinjve dhe qytetart pr t mundur ti shfrytzojn zyret e vendit, ndrtesat e shtpive t t rinjve dhe t kulturs, sallat dhe magazinat e lna pas dore, parqet ose sheshet pr nevojat e tyre, komunat sht dashur ta theksojn edhe procedurn me t ciln do t realizohej bashkpunimi i ktill. Prgjegjja ka arritur nga 103 komuna, por kryesisht jo e plot, ose duke adresuar n ndonj tjetr. Krahas drgimit t krkess me shkrim komunave t rinjt nga GI organizojn edhe nj sr bisedash publike n temn e lokaleve publike.

si t organizohen demonstratat
Demonstratat mund t jen prpjekje e dukshme efektive pr ndonj gj. Mund ta shtojn vetdijen publike ose prkrahjen publike pr temn e caktuar dhe mund t drgojn mesazhin e qart dhe t fort marrsve t vendimit.

para demonstratave:
Ta lajmroni do organizat e individ q jan t interesuar pr pjesmarrje edhe

ashtu do t sigurohej prezenca e numrit t madh t njerzve T ftoni zyrtart e zgjedhur t cilt mbshtesin temn e juaj T respektoni procedurn ligjore pr lajmrimin e tubimit Nse jeni n procesin e krijimit t marrdhnieve me bartsit e vendimeve, demonstratat q e kan pr qllim t protestojn kundr Qeveris, kryetarit t komuns, t vetadministrimit lokal n prgjithsi, mund t ju largojn prej marrsit t vendimit. Tek ne demonstratat ndrlidhen kryesisht me kt kundr, ndrsa demonstratat ( prkthimi i termit do t ishte paraqitje publike) mund t organizohen edhe me qllim t ngritjes s vetdijes pr ndonj problem. Demonstratat e ktilla madje mund ta prmirsojn raportin ton me marrsit e vendimeve.

gjat demonstratave:
T bartni mbishkrimet me mesazhe t thjeshta, t cilat mund t lexohen n largsi

prej tri metrave T ndani ashe, t cilt e identikojn grupn e juaj dhe sqarojn gjjn tuaj 97

 T caktoni kush do t et pr media, nse ato krkojn intervist T caktoni personin pr inizimin e ngjarjes

pas demonstratave:
T trimroni pjesmarrsit q t asin pr at se pr ka kan marr pjes n de-

monstrata Ciln mnyr do ta shfrytzoni varet prej tems, kontekstit politik, prvojs s juaj. sht e sigurt se sht e nevojshme t shfrytzohen mnyra t shumta pr t bartur mesazhet e juaja dhe pr t br ndikim n marrsit e vendimeve. Konsiderojm se sht e teprt t itet pr at q ata duhet t rangohen. Nuk do t nisemi n demonstrata nse nuk kemi marr prgjigje n letr, ose nuk i kemi shterrur mundsit tjera q t bindim marrsit e vendimeve. Edhe pse demonstratat tek ne kryesisht ndrlidhen pr manifestimin e qndrimeve dhe t krkesave t partive politike, ato mund ti organizojn edhe pjesmarrsit tjer n jetn publike.
E japim nj shembull t grupit joformal i cili gjat tre muajve t vitit 2007 organizoi demonstrata t prditshme pt t ndikuar n udhheqsin komunale q t anuloj vendimin pr mbylljen e Shtpis s kulturs n at qytet. Grupi i ka drguar letra kompetentve n KK, kan drguar raporte nga mbledhjet dhe konkluzionet. Jan prpjekur t japin kumtes n mediat lokale, por numri i vogl sht shpallur ( e edhe ato ishin t cenzuruara ). Pasi q kan anketuar numrin e madh t bashkqytetarve, kan ardhur deri te informatat se e kan prkrahjen e shumics, hapi vijues ka qen nnshkrimi i peticioneve mirpo edhe kjo nuk prfundoi me sukses. Komunikimi mbeti i njanshm, prgjigje t pushtetit nuk ka pasur. Ather vendosin pr organizimin e demonstratave t prditshme. do dit, saktsisht n orn 12 jan tubuar t gjith njerzit q n nj mnyr kan qen t goditur me mbylljen e Shtpis s kulturs. E numri i tyre n mnyr konstante sht rritur. Pas tre muajve udhheqsia komunale ka marr vendimin pr hapjen e Qendrs Kulturore.

sht e sigurt se gjat planikimit t fushats s prfaqsimit publik duhet t parashihen teknika t shumta q do ti shfrytzojm, dhe se nuk mund ti shqyrtojm ndaras, por si nj varg aksionesh q do t na sjellin deri te realizimi i detyrs s parashtruar.

98

VI - NDRTIMI I PRKRAHJES
Puna me njerzit tjer jasht organizats s juaj paraqet teknikn tjetr t rndsishme t prfaqsimit t temave shoqrore. Pr t ngritur vetdijen e publikut pr punn tuaj sht e nevojshme t keni ithtar q i kuptojn qllimet, pikpamjet, idet e juaja dhe prpjekjet e juaja q t sjellni ndryshime porzitive. Ekzistojn mnyra t shumta q t punoni s bashku me njerzit dhe organizatat tjera gjat puns s juaj n prfaqsimin e temave shoqrore, por n esenc mund t dallohen dy mnyra t bashkpunimit: lidhja n rrjet dhe puna n koalicion. LIDHJA N RRJET ju mundson ta zhvilloni rrjetin e kontakteve dhe t aleatve t cilt mund joformalisht t ju ndihmojn n punn tuaj. Kontaktet e mira mund ta ngritin kredibilitetin e ides pr t ciln angazhoheni. Kto kontakte mund t jen organizatat tjera q punojn n problemin e njejt, gazetart, qytetart akademik, personat ky pr sfern n t ciln punoni, njerzit t kyur n formimin e politikave dhe t qndrimeve, etj. Rrjetin e prbjn individt ose grupet e bashkuara n grupin e posa strukturuar siprfaqsor. Rrjetin e karakterizon shkmbimini e informatave dhe/ose e shrbimeve. Rrjeti i kontakteve poashtu ju siguron qarkullimin e prhershm t informatave pr ndodhit e reja q mund ta kursejn kohn dhe mjetet e vlefshme n fazn e hulumtimit. Aleatt mund t ken m shum njohuri se ju dhe t paralajmrojn n rrethanat e ardhshme t volitshme pr brjen e presionit. Natyrisht, duke prcjellur punn e organizatave tjera do ti shmangeni edhe dyshimit t panevojshm t detyrave. Shum kontakte do t krijoni natyrshm gjat aktiviteteve t prditshme. Megjithat duhet t krijoni edhe strategjin me t ciln do t toni simpatin e individve apo t grupeve pr t cilat besoni se mund t jen me rndsi vitale. Gjat zhvillimit t kontakteve duhet pasur parasysh dy gjra kye:
Njerzit duhet t ken shkas pr shkmbimin e informatave me ju. Prpiquni

ti bindni n rndsin e asaj ka punoni q ata do t duhej at ta mbshtesin n mnyr t pashmangshme. 99

 Mos harroni q me kontaktet e juaja t ndihmoni edhe aleatt n t njejtn mnyr

si pritni q ata tu ndihmojn. Mandej mund t pritni q edhe ata ta kthejn shrbimin. KOALICIONI sht lidhje e shum organizatave dhe/ose individve, t cilt/t cilat kan qllimin e njejt dhe i bashkojn forcat e tyre q me veprimin/ ndikimin e prbashkt t zgjedhin problemin e caktuar. Brenda koalicionit do organizat/individ mbajn autonomin e veprimit. Koalicionet nuk jan, e as q mund t shqyrtohen si ift romantik, ato jan m tepr martesa t lidhura me qllim t interesit t prbashkt. SHKMBIMI I NJOHURIVE DHE I SHKATHTSIVE: Grupet ndryshme kan talent, njohuri, shkathtsi t ndryshme. S bashku mund t bjn shum gjra. Koalicionet mund t shtojn n mnyr dramatike rezultatet e puns s juaj n prfaqsim. Ato mundsojn t krijoni mjete t prbashkta pr aksione dhe t shfrytzoni taktika t ndryshme t prfaqsimit. Koalicionet gjithashtu i tregojn grupeve t juaja qllimore se pr temn e juaj sht i interesuar segmenti i gjr i shoqris, kshtu q n kt mnyr i japin pesh lnds s juaj t puns.

si do t jet koalicioni m i suksesshm?

Koalicioni do t punoj m me sukses nse i shmangemi formalizimit t tepru-

ar t strukturs.
T respektoni rregullat dhe procedurat q ekzistojn brenda koalicionit. Vendimet ti merrni si grup dhe proporcionalisht e delegoni prgjegjsin. N

mnyr permanente t shkmbeni informatat.

ana e dobt e koalicionit

Koalicionet mund t paraqesin shpenzimin e madh t kohs. Me to sht e nevojshme t udhhiqet dhe t plotsohen krkesat e mbajtjes s

tyre, si jan udhheqja e proesverbalit, organizimi i takimeve dhe mbajtja e kontakteve me t gjith antart.

100

 Grupet m t afta dhe m t zshme mund t dominojn me koalicionet. Duhet

arritur kompromis dhe harmonizuar pikpamjet e ndryshme.

Nuk guxojm ti shmangemi qllimeve t kaoalicionit sepse ekziston rreziku q

koalicioni me koh vet pr vete t bhet qllim.

Duhet mundsuar q antart e koalicionit t punojn n detyrat q ojn kah

vendosja e qllimeve t koalicionit.

si t zgjedhet tema e drejt pr bashkim?

Duhet t zgjedhet problemi i rndsishm i cili do t motivoj njerzit dhe do ti

nxit n aksionin e prbashkt. T gjith edhe ashtu kan shum pun t veta dhe nuk dshirojn t shpenzojn kohn kot.
Duhet caktuar afati kohor pr aksion edhe at n afatin sa m t shkurtr t arri-

het deri te rezultatet e dukshme,

Duhet n mnyr simbolike t paraqiten qllimet afatgjate t koalicionit, Duhet t ndrtohen lidhjet edhe pr marrdhniet dhe veprimin e ardhshm t

prbashkt.
Duhet trimruar pjesmarrsit e koalicionit q t mbizotrojn shkathtsi t reja. Duhet drejtuar publikut t gjr dhe t prodhohen mesazhe t dukshme.

dinamika e raporteve brenda koalicionit

Koalicionet jan komplekse. Qllimi i prbashkt, dshira pr veprimin e prbashkt por edhe mosmarrveshjet n ndrmarrjen e hapave t caktuara, shum shpesh jan prezente njkohsisht n do koalicion dhe e bjn n mnyr permanente dinamikn.

101

format themelore t qasjes dhe t marrdhnieve n punn e prbashkt

Pjesmarrja demokratike organizatat dshirojn t realizojn interese t prbashkta t popullacionit shfrytzues ose interesat vetanake por jan t gatshme tu lejojn organizatave tjera n koalicion q poashtu t realizojn interesat e tyre. Me pjesmarrjen demokratike t gjitha organizatat kan rastin t realizojn qllimin e tyre dhe t ndrmarrin sasin e barabart t obligimeve gjat aktiviteteve t prbashkta. Organizatat t cilat interesat e tyre i realizojn n kt mnyr do t jen t gatshme q prsri t bashkpunojn ose forms ekzistuese t puns ti japin karakter afatgjat. Dominimi nj organizat ose person udhheq fjaln kryesore n punn e prbashkt. Oganizata ose individi i ktill prpiqet q qndrimet ose prioritetet ti imponoj si prioritete t koalicionit. Organizatat tjera n raste t ktilla ose dalin ose nga shkaqet e caktuara pranojn dominimin. Raportet e ktilla leht njihen para llimit t bashkpunimit dhe mund t riorientohen. Manipulimi nj organizat ose individ manipulon me t tjert, i fsheh informatat dhe fshehurazi promovon interesat vetanake nprmjet koalicioneve. Kjo pamundson komunikimin e plot dhe t hapt n mes t organizatave, vshtir njihet dhe riorientohet, ndrsa besimi i shkatrruar n mes t organizatave sht vshtir prsri t vendoset. Indolenca nj ose shum organizata nuk jan t gatshme n bashkpunim. Kyen n koalicion dhe shfrytzojn rezultatet e prbashkta t puns, por nuk marrin pjes aktive, nuk marrin obligime e as nuk japin kontributin e tyre. Shpesh pajtojn n dominim sepse atyre iu intereson vetm prtimi prfundimtar.

karakteristikat e koalicionit t sukseshm

Koalicionet e suksesshme nuk e humbin fokusin edhe gjat do konikti i cili paraqitet, brenda koalicionit krijohen rezultate. Koalicionet e suksesshme punojn n nj ose m shum shtje t caktuara, shfrytzojn dinamikn dhe tendosjen edhe jan t liruara nga prpjekjet e dominimit. Koalicionet e suksesshme duhet t jen racionale dhe t parashtrojn qllimet q jan t realizueshme. Ata vjn edhe temelet pr fushatn e ardhshme dhe prfshijn opinion e gjr. 102

normat brenda koalicionit: rregullat themelore pr krijimin e unitetit kuptimi

1. do antar i koalicionit duhet t dij se si antart tjer vijn deri tek vendimet dhe t kuptoj pasojat e ktij procesi gjat puns n koalicion 2. T qartsoni lidhshmrin dhe llojllojshmrin q ekzistojn n mes t antarve t koalicionit

normat
1. T prkrahni ndarjet e ndryshme t puns 2. T siguroni informata para se t veproni. N shumicn e rasteve rrmi ka shum an. 3. T spastroni n mes vete pr gjuhn e cila duhet t shfrytzohet me rastin e mospajtimeve. Mund t pajtoheni edhe pa shtrembrimin e motivit dhe vlers s antarve tjer. 4. T dalloni at ka keni punuar si organizat e veant edhe at ka e keni punuar si antar i koalicionit. Kyja n koalicion nuk do t thot se duhet hequr dor nga kualitetet e veanta t do antari t koalicionit. 5. Ti shmangeni shfrytzimit t mediave pr t shpallur mospajtimet brenda koalicionit. Mospajtimet duhet t diskutohen dhe t zgjidhen brenda kolicionit. 6. T ndani suksesin me t gjith. Kur njerzit dhe organizatat punojn me mundim, duhet t jen edhe t shprblyer.

procedurat
1. N vet llimin e puns s koalicionit ti sqaroni si do t merret vendimi. I prmbaheni ktij procesi. Procedurat pr marrjen e vendimit duhet t jen t qarta, t gjithve t njohura, t pranuara nga ana e t gjith antarve dhe t aplikuara.

103

2. Si do t organizohen dhe t udhhiqen takimet e kshillit/pleqsis udhheqse t koalicionit? shtjet q kan t bjn me procedurat, si kjo, mund t shkaktojn konikt, bile edhe nse ekziston vullneti i mir i t gjithve. M s lehti tejkalohen me prcaktimin e rregullave t qarta themelore me t cilat pajtohen antart e koalicionit. 3. T prgatiten qysh prpara procedurat pr zgjidhjen e situatave n t ciln paraqiten ose ekzistojn vazhdimisht mospajtimet e fuqishme. 4. Nn far kushte mund t hapen prsri disa diskutime t prfunduara?
Ktu e paraqesim shembullin e koalicionit t t rinjve t Serbis Lindore e cila sht formuar n vitin 2006 dhe q e ka pasur p qllim miratimin e dokumentit pr politikat e t rinjve n nivelin lokal. Koalicionin e kan formuar OJQ-t t cilat merren me shtjet e t rinjve dhe parlamentet e nxnsve nga 8 qytetet t Serbis Lindore (Zajear, Knjazhevc, Bor, Negotin, Klladov, Majdanpek, Bolevc dhe Sokobanj). Gati se nuk duhet theksuar se t gjitha antaret e koalicionit kan qen t ndryshme sipas madhsis, sipas gjatsis s ekzistimit, prvojs dhe t zhvillueshmris s kapaciteteve. Mirpo, ata kan arritur s pari t vlersojn realisht kapacitetet e tyre e mandej t vendosin norma e procedura t qarta t cilve iu kan prmbajtur tr kohn e zgjatjes s fushats dhe t zgjatjes s koalicionit. Kan arritur q me ndarjen e afisheve, paraqitjet n media, me organizimin e tryezave t rrumbullakta dhe t diskutimeve publike t bjn ndikim n prfaqsuesit e vetadministrimit lokal q n 4 prej 8 qyteteve t miratojn dokumentin e propozuar. Sipas kritereve pr vlersimin e suksesshmris, konsiderojn se kan realizuar me sukses fushatn sepse kt ata e kan pritur. Vazhdime t fushats nuk ka pasur, sepse me miratimin e Strategjis pr t rinjt sht ndryshuar raporti i pushteteve lokale ndaj shtjeve t t rinjve dhe sot n 7 (prej 8) qytete n t cilat sht zhvilluar fushata ekziston zyra pr t rinjt, Ky sht vetm nj nga shembujt q ka mjaft n Serbi. Poashtu, konsiderojm t dobishm ta paraqesim shnimin se n kohn e prgatitjes s ktij doracaku sht hapur Zyra e 100-t pr t rinjt n Krushevc.

104

format e ndryshme t veprimit t prbashkt

Veprimi i prbashkt mund t jet i intenzitetit t ndryshm dhe t quhet me emra t ndryshm. Nse t gjith antart merren vesh pr pun t prbashkta m intenzive, bhet fjal pr BASHKPUNIM. Lidhur me (pa)barazin e lidhjes n mes bashkpuntorve t cilt jan bashkuar prshkak t arritjes s qllimit t caktuar, n parim dallojm: KOOPERIMI sht lidhja e intenzitetit t dobt n t ciln ekzistojn mardhnie joformale t lidhura me marrveshje n afat t shkurtr kmbehen informacionet vetm pr aktivitetet momentale. N kt form t bashkpunimit nuk ekziston ndarja e kompetencave dhe e t hollave. KOORDINIMI sht lidhje e intenzitetit mesatar e cila nnkupton mardhnie dika m formale, plan, ndarje t roleve. Ajo hap rrugt pr komunikim, por secili mban kompetencat e veta. shtja e fuqis mund t jet diskutabile, por mjetet dhe meritat (timet) ndahen. BASHKPUNIMI krkon mardhnie t prhershme dhe ka intenzitet m t fuqishm prej kooperimit dhe koordinimit. Pr t sht e nevojshme t ndrtohet struktur e re, t prcaktohet misioni i prbashkt dhe t premtohet prfshirje e plot. E karakterizon planikimi i gjersishm dhe komunikimi i plot me t gjitha nivelet. Secila pal investon mjetet dhe reputacionin e saj. Shprndarja e fuqis mund t jet e pabarabart, por partnert s bashku investojn dhe ndajn. LIDHJA krkon bashkim dhe lidhje. Kjo sht shoqat ose lidhje e organizatave interesat e t cilve kan karakter t njejt. Lidhjet e fuqishme veprojn si shoqata gjysmzyrtare t organizatave individuale. Lidhjet e forta madje veprojn si shoqata gjysm zyrtare t organizatave individuale. KONFEDERATA sht bashkimi n lidhje lig e disa organizatave edhe at me qllim t arritjes s qllimeve t caktuara. Shkalla e centralizimit sht e vogl, pa nnshtrim t autorizimeve dhe mohimin e pjess s pavarsis. 105

FEDERATA sht bashkim me marrveshje n t cilin secili/a antar/e pjesn e kompetencave t veta n aktivitetet e prbashkta ia dorzon ndonj trupi t mesm t prbashkt. RRJETIN e prbjn individt ose grupet e bashkuar n grupin e posa strukturuar siprfaqsor, me strukturn dhe mardhniet e dobta. PARTNERITETI krkon bashkimin e dy ose m shum grupeve t cilat s bashku investojn nansat dhe mjetet, kurse ndajn timin dhe shpenzimet.

106

Vijon shembulli i Protokolit pr bashkpunim i organizatave t shoqris civile nga Kragujevci2: N mbshtetje t iniciativs s Shoqats s Qytetarve pr Mbshtetjen e Integrimeve Evropiane Evrokontakt n shqyrtimin e nevojs pr forcimin e rndsis dhe t rolit t shoqris civile n jetn shoqrore e publike t bashksis lokale, n procesin e konsultimit tet organizata t shoqris civile nga Krushevci jan pajtuar se n kt drejtim sht e nevojshme t vendoset dhe prparohet bashkpunimi reciprok dhe vendosn ta nnshkruajn

PROTOKOLIN PR BASHKPUNIMIN
E organizatave t shoqris civile nga Krushevci DISPOZITAT E PRGJITHSHME Neni 1. Ky dokument paraqet Protokolin pr bashkpunimin (n tekstin e mtejm Protokoli) e organizatave t shoqris civile nga Krushevci, t cilat jan pajtuar se do t bashkpunojn dhe t merren vesh pr paraqitjen e prbashkt n sferat q jan me interes t prbashkt. Neni 2. Organizatat, nnshkruese t Protokolit, kan punuar bashkrisht n miratimin e ktij dokumenti, me t cilin definohen vlerat, principet dhe qllimet e veprimit t prbashkt, koordinimi i puns, dhe t drejtat e detyrat e ndrsjellta t cilat dalin nga ky bashkpunim. VLERAT DHE PRINCIPET Neni 3. Organizatat, nnshkruese t Protokolit, jan marr vesh se n kuadr t veprimit t tyre do t angazhohen pr kto prioritete t prbashkta: Hyrja e Serbis n Bashkimin Evropian dhe n aplikimin gjithptfshirs t standardeve evropiane;
2 E falendrojm se Evrokontaktin dhe organizatat nga koalicioni, t cilat na lejuan ta publikojm n doracak kt Protokol pr bashkpunim

107

Regjionalizimin dhe decentralizimin e Serbis n t gjitha nivelet; Forcimi i kapaciteteve e prparimi i bashksis lokale si dhe kualiteti m i lart i jets n t; Formimi i vetdijs qytetare dhe t marrdhnieve demolratike n shoqri; Barazia e gjinive; Respektimi i t drejtave t njeriut e minoritare dhe i lirive pa kurrfar dallimi n pikpamje t racs, ngjyrs, gjinis. gjuhs, predikimit fetar, mendimit politik e mendimeve tjera, prejardhjes nacionale e shoqrore, orientimit seksual, pasuris, lindjes dhe t rrethanave tjera; Afirmimi e prparimi i pozits s t rinjve; Luftn kundr varfris; Zhvillimi i kapitalit social dhe prparimi i shrbimeve sociale; Prparimi i pozits s grupeve minoritare dhe t grupeve shumfisht t diskriminuara, i prindrve t vetmuar, prparimi i pozits s romve e romeve dhe t grupeve e minoriteteve tjera etnike e nacionale; Prparimi i pozits s pjestarve/reve dhe t t gjitha grupeve t ndjeshme t ekspozuara diskriminimit; Neni 4. Organizatat e shoqris civile, nnshkruese t Protokolit jan marr vesh q n punn e tyre do t udhhiqen me respektimin e ktyre principeve: Stimulini dhe prparimi i bashkpunimit t ndrsjellt; T partneritetit, solidaritetit dhe t respektimit e t prkrahjes s ndrsjellt; Shkmimi i informatave dhe puna publike; paraqitje t koorinuar dhe t prbashkt n sferat e caktuara ndaj bashksis lokale; t bashkimeve t barabarta e t pavarura; efikasiteti pr prgjegjsin n pun; respektimi dhe shkmbimi i njohurive dhe i prvojave;

108

QLLIMET Neni 5. Organizatat e shoqris civile, nnshkruese t Protokolit, kan pr qllim t japin kontribut n forcimin e rolit dhe t rndsis s sektorit civil n kuadr t bashksis lokale me an t: pjesmarrjes n proceset e vendosjes dhe t zhvillimit t dialogut institucional reciprok n mes t sektorit publik, afarist e joqeveritar n Krushevc; inicimit t krijimit t kornizs institucionale pr bashkpunimin reciprok; vendosjes s bashkpunimit m kualitativ n mes t organizatave t shoqris civile n Krushevc; bashkpunimit me vetadminstrimin lokal n prgatitjen dhe realizimin e dokumenteve strategjike dhe t buxhetit t bashksis lokale; bashkpunimit me vetadminstrimin lokal n organizimin dhe ralizimin e aktiviteteve edukative; bashkpunimit si partner n prgatitjen dhe realizimin e projekteve; organizimit t aktiviteteve t ndryshme (tribuna, tryeza t rrumbullakta, etj.) me qllim t afirmimit t organizatave t shoqris civile dhe t bashkpunimit ndrsektorial; promovimit medial t bashkpunimit ndrsektorial; realizimit t t gjitha aktiviteteve t ndryshme t cilat kontribojn n realizimin e qllimeve pr t cilat sht nnshkruar protokoli. KOORDINIMI I BASHKPUNIMIT Neni 6. Me qllim t koordinimit t bashkpunimit n mes t organizatave nnshkruese t Protokolit do t formohet Forumi i organizatave t shoqris civile t Krushevcit (n tekstin e mtejm: Forumi). Forumin do ta prbjn t gjitha organizatat e shoqris civile, nnshkruese t Protokolit.

109

Mnyra e funksionimit t Forumit dhe raportet reciproke t antareve do t definohet n periudhn e ardhshme me miratimin e aktit themelues dhe t akteve tjera t nevojshme. Forumin do ta prbjn t gjitha organizatat e shoqris civile, nnshkruese t Protokolit. DISPOZITAT KALIMTARE E PRFUNDIMTARE Neni 7. T gjitha mosmarrveshjet dhe kontestet eventuale n mes t nnshkrueseve t protokolit do t zgjidhen n frymn e bashkpunimit t mir afarist. Neni 8. Protokoli hyn n fuqi prej dits s nnshkrimit dhe sht i hapur pr kyje nga ana e t gjitha organizatave tjera t shoqris civile nga Krushevci, t cilat jan t pajtueshme dhe prkrahin dispozitat e Protokolit edhe pr t cilat ekziston pajtueshmria e plot nga ana e nnshkrueseve t Protolit. Kushtet m precize pr pranimin e antareve t reja dhe mnyra e miratimit t vendimit pr pranim, si dhe mnyra e daljes dhe /ose e prjashtimit nga Forumi do t definohet n periudhn e ardhshme me miratimin e akteve themeluese dhe t statutit t Forumit. Neni 9. Protokoli sht hartuar n tet kopje, prej t cilave do nnshkruese e mban nga nj kopje.

110

VII - GRUMBULLIMI I MJETEVE

do veprim krkon mjete. Prfaqsimi i suksesshem publik krkon investime afatgjate t kohs, energjis dhe t mjeteve. Pr t qen t suksesshm n planikimin e grumbullimit t mjeteve t nevojshme sht e nevojshme t prgjigjemi n kto pyetje: ka posedojm deri m tani? Cilat mjete na jan t arritshme? Prfaqsimi i suksesshm publik krkon edhe baza solide: aksionet e realizuara deri m tani, lidhjet ekzistuese, kuadri kualitativ, baza e t dhnave. Pr kt arsye fushata e suksesshme e prfaqsimit ruan me kujdes mjetet me t cilat mund t ndrtohet m tej strategjia. Kjo prfshin punn e mparshme n prfaqsim, lidhjet q jan brr deri m tani, personeli dhe kapacitetet e njerzve tjer, informatat dhe intelegjencn politike. Shkurtimisht asnjher nuk niseni prej llimit, por ndrtoni n at ka deri m tani e keni. Prandaj e hartoni listn e asaj q organizata e juaj ka prej informatave t nevojshme, potencialit njerzor, fondeve nansiare, lidhjeve, legjitimitetit.

ka duhet ende t zhvillohet? cilat jan pikat tona t dobta?

Pasi q t identikohen dhe t grumbullohen mjetet/resurset ekzistuese, hapi i ardhshm sht ti prcaktoni ato t cilat ende nuk i keni. I njoftoni dhe i zhvilloni ato mjete t cilat iu nevoiten n momentin e caktuar, e q deri m tani nuk i keni shfrytzuar. Pr shembull, disa lidhje t reja q duhet t ndrtohen; shfrytzoni analizat e reja, hulumtoni mediat, etj. Ktu caktoni n mnyr konkrete cilat resurse t nevojshme mungojn dhe e prpunoni strategjin se si ato mund t tohen. Si mundeni t grumbulloni mjetet e nevojshme nansiare sht nj nga pyetjet kye n t ciln duhet t prgjigjeni. 111

Pjesmarrs t shumt n seminaret pr prfaqsimin publik t cilat i ka mbajtur Ekipi Tri (Gragjanske Iniciative) kan shtruar pyetje se a mund t sigurohen mjete me shkrimin e propozim projektit. Prgjigja sht pohuese. Megjithat, ajo ka duhet patjetr br sht zhvillimi i strategjis s trsishme t prfaqsimit publik, e vetm ather, kur e shohin se ka dhe sa na duhet, ka kemi, ka nuk kemi, mundemi ta shkruajm propozim projektin, me t cilin do t konkurojm pr ndarjen e mjeteve nansiare pr zbatimin e fushats s prfaqsimit publik. Gjithashtu dshirojm q ti prkujtojm antart e organizatave se n Serbi ekziston fondi BCIF (Fondi Ballkanik pr Iniciativa Lokale) i cili nanson projekte q kan t bjn me fushatn e prfaqsimit publik n nivelin lokal. Ktu e prmendim vetm nj nga shembujt e shumt t fushatave t prfaqsimit publik n nivelin lokal.
FORMIMI I PLEQSIS PR BARAZIN GJINORE N KOMUNN AJETINS Rrethi i Zllatiborit sht organizat nga ajetina e cila ka pr qllim ta prparoj pozitn e femrs, sidomos t femrs n mjediset fshatare. Rrethi i Zllatiborit, me pjesmarrjen n programin e prfaqsimit publik n bashksit lokale, ka realizuar projektin, i cili ka pasur pr qllim formimin e pleqsis pr barazin gjinore nga ana e komuns s ajetins, si parakusht i domosdoshm pr zgjidhjen e pozits s rnd t femrave. Prndryshe edhe pse femrat n ajetin jan me numr m t madh n krahasim me meshkujt, nuk kan fuqi direkte politike t vendosjes. Ato nuk jan kryetare e as sekretare n asnj prej gjithsej 20 bashksive t vendit n komunn e ajetins, ndrsa n vet vetadministrimin lokal meshkujt i kan t gjitha funksionet e rndsishme. Prve ksaj pozita e tyre ekonomike sht jashtzakonisht e rnd, vetm gjasht prqind e femrave n fshat kan n pronsin e tyre t regjistruar pasuri bujqsore, e prej pes personave q krkojn pun katr jan femra. Me organizimin e aksioneve n rrug, t tribunave n bashksit e vendit t qytetit dhe t fshatrave, me paraqitjen mediale dhe aktivitetet tjera, Rrethi i Zllatiborit ka arritur t ndikoj n kshilltart e KK ajetins ta miratojn vendimin pr formimin e pleqsis pr barazin gjinore. Sidomos sht e rndsishme q Rrethi i Zllatiborit ka arritur t siguroj prkrahjen e OJQ-ve tjera si dhe t personaliteteve t dalluara nga ajetina dhe qytetet tjera t cilt s

112

bashku me ta kan marr pjes n aktivitetet, t cilat kan kontribuar n arritjen e qllimit. Me kyjen e organizatave rinore, shoqatave t pensionistve, prfaqsuesve t ministrive t cilat merren me shtjen e barazis gjinore n nivel nacional, si dhe me kyjen aktive t femrave nga ajetina n vet fushat, rrethi i Zllatiborit ka arritur q me nj aksion t prgjithshm qytetar ta arrij qllimin. Pr arritjen e qllimit sidomos ka qen e rndsishme me organizimin e tryezave t rrumbullakta n t cilat femrat nga ajetina kan pasur rast q s bashku me prfaqsuesit e pushtetit lokal t bisedojn pr problemet e tyre dhe t shpalojn rndsin e themelimit t pleqsis pr barazin gjinore. Themelimi i pleqsis pr barazin rinore ka rndsi t madhe pr prmirsimin e pozits s femrave n komunn e ajetins. N kt mnyr qytetaret e komuns s ajetins kan prfituar institucionin i cili do t merret si primare me prmirsimin e pozits s femrave n kt komun. Prve ksaj me realizimin e ktij projekti, Rrethi i Zllatiborit ka arritur tu jep prkrahje femrave dhe ti motivoj q n mnyr t qart t paraqesin problemet e tyre, ka sht hapi i par dhe i domosdoshm n zgjidhjen e tyre. ,,Me realizimin e ktij projekti gjat muajve t kaluar sht kontribuar n ndryshimin e mendimeve pr pozitn e femrave te numri m i madh i banorve t komuns son. N radh t par, marrsit e vendimeve kan treguar gatishmri t bashkpunojn dhe t msojn. Gjithashtu, edhe ne si organizat kemi fituar n mnyr konstante njohuri t reja, si n seminare ashtu edhe gjat realizimit t projektit. sht me rndsi t theksohet se me realizimin e nj ideje t ktill sht e nevojshme t ket shum entuziazm dhe pun, si t ekipit ton ashtu edhe t partnerve tjer n projekt thot Zorica Millosavleviq nga rrethi i Zllatiborit.

Kjo do t thot se n kt hap t planikimit t prfaqsimit publik duhet t identikojm dhe t hartojm planin se si mund t trheqim resurse (t holla, paisje, vollonter, materialet e nevojshme, lokali) pr aplikimin e fushats s prfaqsimit publik.

113

114

VIII - SI T HARTOHET PLANI I APLIKIMIT T PRFAQSIMIT PUBLIK

Pr t realizuar detyrat dhe arritur qllimin e prfaqsimit publik, duhet t vazhdojm me planikim. N kt pjes planikojm aktivitetet konkrete q duhet ti zbatojm n mnyr q ti realizojm detyrat. Plani i aplikimit punohet n raport me detyrn/rat. Aktivitetet duhet t rrjedhin n mnyr kronologjike, duke e rrespektuar rrjedhn logjike. Pr do aktivitet, duhet t identikohen resurset q jan t nevojshm pr t prkrahur aktivitetin. Resurset mund t jen t natyrs materiale, nansiare, njerzore, (p.sh. ekspertiza teknike) ose teknologjike. Pr do aktivitet duhet t prcaktohet kush do t jet prgjegjs q ajo t ndodh. Ktu duhet llogaritur pr ndarjen e puns. E kuptueshme sht se nj person nuk mund t jet prgjegjs pr tr fushatn edhe prandaj duhet prgjegjsia t ndahet. Mandej duhet t caktohet koha, rrespektivisht afati, deri kur duhet t zhvillohen aktivitetet. Ktu sugjerojm kujdesin e veant gjat planikimit, prvojat potencojn se shpesh ndodh q t vij deri te vlersimet joreale t kohs s nevojshme. Mund t na duket se t gjitha mundemi shpejt ti kryejm se sa q sht ajo vrtet e mundshme n situatn reale. Si shembull e prmendim, kemi marr pjes n planikimin kur grupi konsideronte se pr caktimin dhe mbajtjen e takimit me disa prej marrsve t vendimit sht e nevojshme 5 dit. A sht n t vrtet ashtu? Duhet t mendohet edhe pr at se sht e nevojshme t caktohet koha t takohemi edhe n fund t fushats pr t dokumentuar leksionet e msuara? Pr planikimin e aktiviteteve mund ta shfrytzojm kt tabel:

115

Detyra e prfaqsimit publik: Aktivteti Resurset e nevojshme Personat prgjegjs Koha / afati

1.

2.

3.

4.

mbikqyrja e vlersimi
N kt pjes planikoni se si do t grumbulloni, analizoni dhe shfrytzoni informatat prkatse kuantitative e kualitative me qllim t prkrahjes s do hapi t fushats s juaj. Konsiderojm se sht e dobishme t prkujtoheni n at se ka sht mbikqyrja e ka sht vlersimi Mbikqyrja: Procesi i grumbullimit t informatave pr t matur prparimin n realizimin e detyrave tuaja t prfaqsimit publik. Vlersimi: Procesi i grumbullimit dhe i analizimit t infromatave pr t prcaktuar se a jan arritur detyrat e avokimit publik. Si do t dini se e keni arritur qllimin e parashtruar? Si mund ta prmirsoni strategjin? Nse dshironi q t merreni me avokimin e suksesshn publik, duhet n mnyr permanente t krkoni informata kthyese dhe t vlersoni prpjekjet e bra.

116

si mundemi ta vlersojm se a funksionon strategjia?

Sikurse edhe kur udhtojm gjat, koh pas kohe ju duhet ta vrtetoni se a jeni gjithnj n drejtimin e duhur. Ktu sht m e rndsishme t prcaktohet se a e kemi orientuar mesazhin n ann e drejt dhe se a na ndgjojn n mnyr n t ciln ne at e dshirojm. Shum sht me rndsi aftsia e jon e korrektimeve n rrug si dhe eliminimin e t gjitha elementeve t cilat nuk sjellin rezultate t drejta. Nga ndonjher strategjia duhet t revidohet dhe ather duhet prsri t kalojm nprmjet seciln pyetje t prmendur m lart. Shum sht me rndsi t bhen kto prmirsime n mnyr q t lirohemi nga ato elemente t strategjis q nuk kan qen n mnyr praktike t realizueshme. a) far lloji t vlersimit t strategjis, taktiks dhe t prparimit do t shfrytzoni? b) Sa shpesh at do ta shfrytzoni? c) Si do ta matni suksesin e juaj? sht e domosdoshme q n mnyr permanente ta vlersoni strategjin, duke pasur parasysh detyrat dhe taktikn, eksibilitetin e tyre n prshtatjen e nevojave. Indikatort e vendosura t suksesit do t ndihmojn gjat ktij vlersimi. Pyetsorin pr vet-vlersimin e prfaqsimit t juaj publik mund ta gjeni n faqen 53 t doracakut PRFAQSIMI PUBLIK N BASHKSIN LOKALE PR PRMIRSIMIN E POZITS S ORGANIZATAVE JOQEVERITARE, n sajtin e Gragjanske Iniciative, http://gradjanske.org/page/civilSocietyDevelopement / sr/center/publications.html

117

Literatura:
Avokimi publik Ndrtimi i shkathtsive pr lider/re t organizatave joqeveri-

tare, Prmbledhja IX, CEDPA - The Center for Development and Population Activities, Washington, 1999
Avokimi publik, Nader Tadros, Peoples Advocacy Prfaqsimi publik i t drejtave t minoriteteve n Evropn Juglindore, prgaditur

nga Mariana Millosheva-Krushe e Dubravka Vellat, me kontributet e shum autorve, Fondacioni King Buduen me prkrahjen nansiare t BE-s 2007.
Avokimi publik, S. Badviq e D. Alliq, BOSPO, Tuzlla, BeH (prfshin edhe kt

literatur t prmendur n publikacion)

Moving Towards Civil Society, Advocacy Instutute, Washington, DC, 1995 A Media Gudebook for Women, United States Information Agency, 1995 Advocacy for Population and Reproductive Health, Susan B Aradeon, 2000 How and Why to Inuence Public Policy, Centre for Community Change, 1996 Doracak pr t drejtat e njeriut dhe prfaqsimin, Lindsay Judge, Miranda Ka-

zantzis, 1999
Elements of Advocacy, Advocacy Instutute, Washington, DC, 1996 Using the Media to Advance Your Issue, Advocacy Instutute, Washington, DC,

1995
Winning Through Participation, Laura J. Spence, 1996 Shoqria civile dhe demokracia lokale, Qendra pr promovimin e shoqris ci-

vile, 2001.
Prfaqsimi publik n bashksin lokale pr prmirsimin e pozits s organiza-

tave joqeveritare, Gragjanske Inicijative, 2006, prgaditur nga Milenko Dereta, Radmilla Radiq Dudiq dhe Dubravka Vellat 118

 Pjesmarrja e qytetarve dhe e qytetareve n procesin e hartimit dhe t aplikimit

t ligjeve dhe t instrumenteve tjera t politikave publike - Gragjanske Inicijative, me prkrahjen nansiare t BE-s. Prgaditur nga Dragan Golluboviq e Dubravka Vellat, 2009
Advocacy Resourses, Maria van Geest, Canada Komunikimi strategjik - Emagazin 47 - Alleksandra Hristov Avokimi e lobimi n parlament dhe organet e pushtetit ekzekutiv: prvojat kra-

hasuese dhe rekomandimet pr Serbin, Dr Dragan Golluboviq, Botues Programi Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim (UNDP), 2009
Orsolya Lelkes, Ekskluzioni social n Evropn Qendrore Lindore koncepti,

matja dhe politika e intervenimit 2006

Karolna Mikov, Duan Ondruek, Jn Mihlik (PDCS) Avokimi publik dhe

pjesmarrja e publikut n kuadr t ndryshimeve t zhvillimit shoqror (2003)

Byroja pr hulumtimet shoqrore Gjendja e bashksis politike t romve n

Serbi, OSBE, Beograd 2009

Liam Carey i Keith Forrester Qendrat e qytetris: fuqizimi, participimi dhe

partneriteti, CDCC 2000

Raportet pr realizimin e projekteve t cilt i ka prkrahur BCIF (Fondi Ballka-

nik pr Iniciativat Lokale)

Raportet e trenerve dhe e trenereve TIM TRI Gragjanske inicijativa

119

Botues: Gragjanske inicijative, Beograd Pr botuesin: Miljenko Dereta Kopertina: Vallenak Pgatitja e shtypja: Yu TOP agjencia, Novi Sad

122