______________________Milli Kitabxana_____________________

______________________Milli Kitabxana_____________________

M RZ

L KB R SAB R

HOPHOPNAM
K C LDD II C LD

RQ-Q RB BAKI-2004

______________________Milli Kitabxana_____________________
Bu kitab M. .Sabir. Hophopnam . cildd (II-III cildl r, Bak, Az rbaycan Elml r Akademiyas N riyyat, 1962, 1965) n rl ri sasnda, lav l rl t kmill diril r k t krar n r hazrlanmdr T rtib ed ni, izahlarn v l tin m llifi: M mm d M mm dov filologiya elml ri doktoru, professor

894.361 - dc 21 AZE Mirz l kb r Sabir. Hophopnam . ki cildd . II cild. Bak, rqQ rb, 2004, 384 s h.
Mirz l kb r Sabir sr Az rbaycan d biyyatnn byk simalar arasnda f rql n n grk mli s n tkardr. O, h qiqi alq airi, yeni Az rbaycan erinin yaradcsdr. Onun eirl ri yarandqlar zamann n doru b dii s n dl ri, srin vv linin salnam sidir. srin n f si il n f s alan air urlar, vicdanlar h r k t g tir n q l miyl h yatn ictimai f zadlarn ab gst r n etirazl, t ssbke bir d biyyatn gz l nmun l rini yaratmdr. V t nda air yolunu insanlara m h bb ti namin semi Sabirin s rl ri insane l yaq tini alaldan h r bir ey qar mbariz d ovarlanm silah idi v indi d z k s rini itirm midir. B dii dnc nin vs t v d rinliyi, m hz satirada ifad olunan ictimai amal v vicdann lviliyi v bllurluu il Sabir btnlkd milli poeziyann simvoludur, v t nda tipinin, milli qrur v b ri vicdan t c ssm olan s n t v s n tkar tipinin yeni t zahr, h qiqi davamdr. Vaqif sad liyi, Mirz C lil demokratizmi, Fzuli psiologizmi, Nizami epizmi hams Sabird zvi v hd t t kil edir. Byk airin btn s rl rini hat ed n bu ikicildliyin ikinci cildind 1911-ci ild yazd satirik eirl rl yana, m llifin ictimai-siyasi v f ls fi lirikas, nvh v m rsiy l ri, q z ll ri, m kt b uaqlar n q l m alnm rqi, m nzum hekay v t msill ri, t rcm l ri, hekay v felyetonlar, d bi-publisist m qal l ri, mbir yazlar v m ktublar toplanmdr. Kitabda alq r ssam zim zimzad nin illstrasiyalarndan istifad edilmidir.

ISBN 9952-418-27-X RQ-Q RB, 2004

______________________Milli Kitabxana_____________________

______________________Milli Kitabxana_____________________

SAT RALAR

______________________Milli Kitabxana_____________________

______________________Milli Kitabxana_____________________

1911
SUAL Eyb ik n s gr n fsini ym k, c ba, eylislam zn bunca n t qdir ediyor? CAVAB Molladr nki, o z grdy ryal rini Baqadan sormayr, ancaq z t bir ediyor. [L N T S N , EY C HL, N BIDAD EDIYORSAN!] L n t s n , ey c hl, n bidad ediyorsan! H r gn yeni min m l n t icad ediyorsan! S rm q ed r k Habil Qabil1 h r katn, Qardalar qardalara c llad ediyorsan! Nak sl r imdad il 2, bik sl r bidad Bir gr kim yardm, kim bidad ediyorsan?! [QAFIL YAAMAQDANSA GZ L KARDIR LM K] Qafil yaamaqdansa gz l kardr lm k, H r nd ki, q fl tl 1 d i ardr lm k; Z nciri-c hal td bu alaq yaaydan, Cahil, s n dar zr s zavardr lm k!

______________________Milli Kitabxana_____________________
M MD L DEY R K : Nasirlmlk1, s n boyl gmanm yo idi Ki, bu tezlikd qohumluq odunu s rd ed s n; M n desd n srn m Berlin didarn n, Qapna z tutam mmid il , s n t rd ed s n2... NAS RLMLK BAKIDAN RANA AZ M OLDUQDA M nc , ran b s zm ediyor Nasiri-mlk, Gz nnd grr m nki budur ran; Var ik n parlaman ir bu q d r qasiri-mlk Bir n f r Nasiri-mlkn n olur imkan?! MB RSS LT N Y
1

Yapdn hiyl ni h r gnk q zetd oudum, Arnda yen grdm ki, yazlm: Sonu var. N b rdir, dey sordum, dedi mbir ki, h l Birini gst rir m, ibu r q md n onu var!.. [ CDADINA KD , P D RIN MTL Q UNUTDU] cdadna kdi, p d rin mtl q unutdu, M busl ri m clis il at tutdu, Bir m rt b zlm eyl di ki, M md li mirza, Zkhak 1 d , ingiz 2 d min r hm t outdu. MHAV R Qafqaz hli il rzind n emal eyl di? M kt b h r yerd onlar hmm t ibzal eyl di! M rh ba! S d m rh ba!.. B s bu az mdd td m kt bl r qapand ya n d n? H p ocuqlar dvreyi-t hsili ikmal eyl di!.. M rh ba! S d m rh ba!..

______________________Milli Kitabxana_____________________
[M LL T N N HALI P R AN OLA] Mill tinin hal p rian ola, H r bir ii nifr t ayan ola, Cahil ola, v hiy nadan ola, Q m yem , s br et, bu da, yahu, ke r! Daireyi- ql d bd n k nar, mri ms lman ed daim iar, Olmaya bir kims d namus ar, Q m yem , tab et, bu da, yahu, ke r! H r iimiz m s r li, glm li Olsa bizim, pozma kefin, ay d li, H r nel s K lb C f r, K lb li, Q m yem , tab et, bu da, yahu, ke r! Vaizimiz syl y minb rd g r, Biri- l m, mczi- qqlq m r, Z f ri-cind n s n vers b r, Sakit lal ol, bu da, yahu, ke r! M rsiy an gnd a minb r , lqi soya, dm y sla yer , Tab el , dz boyl yaman gnl r , ncim , s br et, bu da, yahu, ke r! Oru, camir dolua m scid , Z ng vura, toy ala, asey ged , Ba-qulan qanna q ltan ed , Dinm , danma, bu da yahu, ke r! Tst basa m scidi glan ola, Tab el m k arici-imkan ola, M rsiy miz kizb ola, bhtan ola, ncim , qatda, bu da, yahu, ke r!

______________________Milli Kitabxana_____________________
ak r1 ola m rsiy ani-s hih, Qvli q l t, feli t mam n q bih, V deyi-c nn t ver lq s rih, Dinm , danma, bu da, yahu, ke r! B zzazmz2 baa ala z rb ti, K ndin t rib el y mill ti, mr s vab dd ed bu bid ti, Q m yem , s br et, bu da, yahu, ke r! M scidin oru gir aikar, Sirq t ed km , qalo, h r n var, Payi-br hn qalasan zinhar, Dinm , danma, bu da, yahu, ke r!.. MAB R M md li: Sevgili sultan babam, syl , s nin haln1 n dir? M n ki, bir u madmazel eqind ld n getmi m! hrd n hr g zib2, Avropan uramam, t qz ram olmad, h r drl ilhah etmi m! H mid: M md li, artq maranqozluq m raqm qalmam, K rki, miar yb baqa ev gnd rmi m! lk d t k-t k v ba var, derl r, ondan qomuam an m daru yb bir aptek dnd rmi m!

10

______________________Milli Kitabxana_____________________

11

______________________Milli Kitabxana_____________________

12

______________________Milli Kitabxana_____________________

ABBAS AA1 DEY R K : Can verib mill t , ali, b di nam alrz, N ziyan eyl yiriz, can veririz, kam2 alrz. Q tlimiz yvm biz sanma msib t gndr, Biz o gn h zr ti-h qd n yeni3 bayram alrz. Qan deyil n imiz stnd qzl t k qzaran, sg ranz ki, hn r gst rib, nam alrz. DREPER1 DEY R K : Elm olduu yerd olamaz din d yan t, Din m s l si c hl t qazas deyilmi? T bid olunan m clisi-urayi-dv ld n Avropann rbabi-k nisas deyilmi? hm d Midh t2 deyir ki: Dinsizlik il k sb olunan bir m d niyy t, nsanln olduqca b layas deyilmi? M hdi-m d niyy t ki, deriz mlki-fir ng , V hiyy tin n qorulu s hras deyilmi?3

13

______________________Milli Kitabxana_____________________
AVROPADA M MD L N N EQBAZLII M md li R hm et m n , can madmazel! Knlm olub qan, madmazel! Birba desd n g lmi m Ardnca, canan madmazel! Gr hali-biaramm, Dil biskundur, g l m n ! Eqim fzundur, g l m n ! Madmazel R dd ol, a zalim M md li! ahi-m zalim M md li! Artq h yasz grm y Yodur m calim, M md li! Get, get ki, zlmnd n v t n D ryayi-undur, g lm n m! Boynun youndur, g lm n m! M md li M n z yerimd ah idim, ahi-f l k rgah idim, nim, c lalm var idi, Ar n zillllah idim; randa o yerd yen nim m sundur, g l m n ! Eqim fzundur, g l m n ! Madmazel S n bir d ni m rduds n, H r nd n m truds n, Bir mst bid ddads n1,

14

______________________Milli Kitabxana_____________________
Bir mst qil N mruds n2, Min d f onlardan d i Zlmn fzundur, g lm n m! Boynun youndur, g lm n m! M md li Z nn etm , ran s rb s r Olmu m niml kin v r; lyvm randa yen Var nk rim min-min n f r; Onlar btn grgi- c l, Mill t qoyundur, g l m n ! Eqim fzundur, g l m n ! Madmazel Doru bu, lakin hli-kar Az olsa da randa var; M nc , bu ain niyy tin Etm z isab t zinhar; nki s nin haln cnun, sin z bundur, g lm n m! B tin nigundur, g lm n m! Fikrin d dundur, g lm n m! Karn oyundur, g lm n m! Sz mt s r, bir d f qan: Boynun youndur, g lm n m!..

15

______________________Milli Kitabxana_____________________
YUU Heyv r 1, ey mdiri- hli-fsun, Bir yuu grm m, de, eyr olsun! Grr m m n dn n gec yuuda Yen d sakin olmuam Bakuda. Bakud , leyk lap uzaqlarda, G zir m bir para soqaqlarda; O soqaqlar ki, ruzi-fitr td n Ari idi btn n zaf td n; ndi, s d m rh ba, s fal nmi, Nuri-fanus il ziyal nmi; Yo ik n sabiq n gedi-g lii, ndi bir baqa r ng albdr ii; Qaplardan , giri vardr, Bunda, lb tt ki, bir i vardr... Grr m bunda b zi yan, H psinin var n cab ti, an; Qapn birb bir dyr, danr, B zisil h l t z tanr. Sz alr, pul verir, rica ediyor, Ayrla-ayrla dua ediyor; B zin it hayi-m d verir, B zin baqa-baqa v d verir... st dim anlayam n idir bu, N aldr bu, n veridir bu?

16

______________________Milli Kitabxana_____________________
M ni s basd f rti-heyr td n, Heyf, oyandm o abi-rah td n! ndi, ey Heyv r , varnsa hn r, Syl t birini bilirs n g r?! O soqaqlar, o sl r, yahu, Kimdir aya, n dir, n idir bu? AY CAN!.. Mftinin r yi il k fi-vcuhi-nisvan rd cayiz imi, hkm ediyormu Quran; Mslim vr t bamaqda da yomu hrm t, vr tin l-z vr t ki, deyilmi, ay can!.. P s yazq zadeyi-Neman1 n deyirdi, c ba? Ya ona l n ed n olan n deyirdi, c ba? H z rati-l mad p s o cnb n idi?..2 O zaman cml ms lman n deyirdi, c ba? N deyirdi kinin, G nc nin imanllar, Tiflisin bir para m zh bi d liqanllar, Clfann, Navann, Ordubadn hampalar, Baknn zorbalar, L nk rann canllar? imdi, yahu, bu thaf il r vicdan n deyir? ql n hkm ediyor, ya buna irfan n deyir? H r Qurana verir ist diyi m nan, A, ou, bunlara gr h zr ti-Quran n deyir? N deyir? B llidir rbabna, m n bilm yir m, Bir para molla kimi hiyl v f n3 bilm yir m, Dem z Allah iki m nal sz qullarna, Bu q d r anlamam, baqa s n bilm yir m.

17

______________________Milli Kitabxana_____________________
[EL K R NAMIMI M N L N T L ] El kir namm1 min l n t il , M n eli yad edir m r hm t il ; N elin l n tinin bir k s ri, N m nim r hm timin bir s ri; M n n mst vcibi-l n m, zira, N d el r hm t , qfran s za! T BR Z MB R N Mbirss lt n y kk ed c ks nmi yen ?! Diplomatlqda bu il ald kusil bel ! Ba nec bir yek T brizi m h rr mlikd Ald min tm n cml nfusil bel ! Hank m bl l bu svday bitirdi, c ba? Fq rayi-v t nin odlu flusil bel ! S n h l ncm n zasn v sf eyl , yazq, ncm n odan ayaqland rusil bel ... Grm yirs nmi ki, azad edilir fitn il r, Tutulur mn man hli susil bel . N ki, randa tr nm kd idi M md linin S lt n t t tin z n hs clusil bel ; ndi T brizd d n t ed n onlard, Bu h rifin d o fkari-nhusil bel . M nc , t qdir s zadr, kii eytandan alb, Kamil yr ndiyi elmil , drusil bel . ainin boynuna h p vizri, v bal v t nin Mslimi, g bri, n saras, m cusil bel .

18

______________________Milli Kitabxana_____________________
E D R Z K : O z mandan ki, R him an1 yetiib T briz , H zr ti am s h r did olunur, bus edilir; nqilabi ad c br n talr ehrar , H r nasl hiyl il olsa da m hbus edilir. MEN KOV1 DEY R K : M kt b dm n olan b z mq dd s (?) l ma Ostroumova yazmaz da t kkr n n? Kii oq ndd m kt bl ri balatd btn... Bir rizanam y bunlarda t zzr n n? ZRA L N STEFASI zrail rz ed r k syl di: Ey r bbi- nam... Bir t bib, it , bu il qullarn qrd t mam. M n edinc h l bir lm li bimar h lak, O alr lm m li min n f rin cann pak. Verdiyin canlar min-min ki, bu zalm alacaq, De grm, qul dey , yahu, s n b s kim qalacaq? Qoy alm cann bari, qoparm m h rini, Yosa, billah, qracaq qullarnn ks rini. Bu t m nnam q bul eyl m z olsan2 hala, K r m et, ta m limd n ver yim istefa. Baqa bir idm t n sb n m ni ql minn tdar, zrail olma ver ibu t bib zinhar.

19

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ALADIQCA K QEYR TS Z OLUR] Aladqca kii qeyr tsiz olur, Nec ki, alad ran oldu. O zaman ki, bezikib ah qad, Mrt cel r d i pnhan oldu; Parlaman parlad zas il , Dedik, ran yen ran oldu; M clis ir m nayi-mill t Nami-milliyy t ayan oldu; Dz lib il rin skik-g r yi, Mill tin d rdin d rman oldu. Leyk biz ibu t m nnad ik n, Ba ki, randa n d stan oldu!.. H r yet n kedi c ma t bana, H r t n silsil cnban oldu; Yetdi bir m rt b y sur ti-kar, Parlaman q hv i dkkan oldu; il n ay, yeyil n yal plov, kil n hoqqav q lyan oldu. Parlamandr, balam, ar burada Kim dand, n sz nvan oldu? Hans bir m s l d n b hs edilib, Hasili mill t elan oldu? Yo, f ndim, yanl z nn etm , Sanma i layiqi-vicdan oldu;

20

______________________Milli Kitabxana_____________________
Doru, g ri fqi- randan msi-m rut dir an oldu; Y ni mill t ii mill t lin Verilib, m s l asan oldu; imdi z il rini icray D sti-mill td bir imkan oldu? Leyk bildinmi bzrgani-v t n Bel 1 i grd ki ayan oldu?! rmanb i gr c k yerd , yazq, Vay, d d m, vay! dey giryan oldu; Gzll r baladlar alamaa, Kurl r d ona ndan oldu. yatb qald arada l t k, N ona meyl, n iman oldu. sl m tl b unuduldu, lakin F ri-kari ham cuyan oldu. Grd meydan adamdan ali H r bir zm itaban oldu. H r k s ancaq bacarb ald l q b, Daili-zmreyi- rkan oldu; Drtlb sodu zn parlamana, Parlaman m cm i-irfan (?) oldu. Pah, n odur btn randa l q b, Kimi b y oldu, kimi an oldu... d meydana ml qq b kiil r, B t v rl r ham yan oldu.

21

______________________Milli Kitabxana_____________________
nec oldu, onu alma b r, Bayaq rz etdim, o nisyan oldu... Bir dey n olmad, ey an rab, M ml k t ak il yeksan oldu! Siz h l aiqi-eydayi-l q b, Bu da mi layiqi-insan oldu?! L q b i grm z, f ndim, kiinin Ad ya Sam N riman2 oldu. Kiid n ist nil n idir, i, Kim ki, i yapd, o zian oldu! De gr k, imdi mq dd s v t nin Hans bir mkl asan oldu? Ancaq i grd l q b fabrikas, Btn il r ona qurban oldu. ndi qandnsa iin ng lini, Dem ran niy viran oldu?!

22

______________________Milli Kitabxana_____________________
[O DA DEM EY F LAN!] S RV T SAMANLIYAM,

o da dem s rv t samanlyam, ey filan! Boldu pulum, bir ne milyanlyam, bir utan! Mht r m m, mt b r m, anlyam, dur, dayan! M h diy m, kablayyam, hacyam, nacyam, Dinliy m, imanlyam, rkanlyam, H m li Quranlyam. S nd dey k din d var, iman da var, film s l, Ev dolusu nem ti- lvan da var, bib d l, z-kl c , s rv t saman da var, o gz l, Ev-eik, eyvan, mt ddid otaq, t mt raq, Yal plov, dadl fisincan da var, rb ti-reyhan da var. Qonuda lakin ne 1 ryan da var, q, boran... Giry d var, nal v fan da var, nimcan... S n ki, ri tis n, ey bin va, ql h ya! rd ar n , bir ehsan da var, H qqi-ms lman da var... ndi get insaf el , A ban, ver yel , M zh b iman szn Vird el m bir bel !..

23

______________________Milli Kitabxana_____________________
DRD D LL QIRMANC Zaqafqaziya mftisi Hseyn f ndi c nablar deyir ki: K fi-v ch etm k deyil vr tl r r n h ram, t Quran, it asar, it m fhumi-k lam! q1 q zet si mdir si dic anm c nablar deyir ki: Mslim vr tl ri m stur olmaq ist riz, t sz, it m l, it mvafiq bir m ram! ama camei md rrisi bdlalq f ndi c nablar deyir ki: Mslim vr t f q t l, z aar ind ss lat, t ayat, it bar, it shabi-kiram! Molla N sr ddin d deyir ki: Mfti oyl , bd... boyl , h m dic oyl 2 de , t oyl , it boyl , it oyl , v ss lam!..
*

[BTN AVROPADA K MYAB K N, AMMA BAKIDA] Btn Avropada k myab ik n, amma Bakda N s b bd ns bu il oldu1 firavan yubiley. Gnd rilsin zakaz indi Bakya irvandan, Orada nki satlmaqdadr rzan yubiley.

Deyir

24

______________________Milli Kitabxana_____________________
M MD L DEY R K : Rusiyy diplomasyasna baladm mid, Z nn eyl dim ki, d rdim bundan d va olur; Umdum ki, ah ed r m ni ranma yen , Gec-tez nasl olursa da kamm r va olur; ass n z rd vard Potsdam1 grm si, Bundan min idim ki, m n etina olur; Lakin m nim bu fikrl rim am imi btn... Sz yo, m bb tin ii bo lya olur. Rusiyy sanki ahlma olmad riza, Almanya diplomasyas ay d riza olur; T rk eyl dim bu atir Rusiyy mlkn, Artq Frankfurtda2 iim cab ca olur... RD B L HAKIM R DLMLK ey S di1 deyir ki: Ey qolomaq, lsizl r o eyl m azar, Z nn etm ki, daim bel qzn qala bazar... Min zlm atr lq dilazarlndan, Yeydir s n lm k bu c handarlndan!.. [MOLLA R SZAD N N... VAY, YEN MAB DI VAR!] Molla r szad nin...1 vay, yen mab di var! Yazdnn yo sonu, n n mab di var; Gnd an q zt nin birc si bo kem yir, Bir gec lik m tl bin bir s n mab di var!..

25

______________________Milli Kitabxana_____________________
QVALE H K MANE z S da qarein bezar ay d, bn Bonyad g r yazar ay d. sbe la r miyan be kar ay d, Ruze meydan n gave p rvari. C f ra! z Dada to ar m b r, Z hleye lq zinhar m b r, Ba frumaye ruzgar m b r, K z neye burya k r n ori. T r c m s i: H kiman shb tl r Oudu kim S dan zar oldu, bni-Bnyad g lib yazar oldu. Arq at meydana yarar oldu, apmaq olmaz vuru gn cam. Ey C f r! S n Dadadan ar etm , ncidib alq biq rar etm ; Ala g l znl yar etm , n k r verm z o h sir qam. T BR ZD N MOLLA N SR DD N KAIZLARIN MF TT N GND R L N

Ey mf tti, yollanan kazlar atarma o, Hkmi-t fti el y n as get t fti ql; Qorma, yavrum, Molla N sr ddin min ain deyil, aini-mill t olan hkkamd n t vi ql!

26

______________________Milli Kitabxana_____________________

27

______________________Milli Kitabxana_____________________

28

______________________Milli Kitabxana_____________________
BALACA S HN V qta ki, m rut b ri ran k ndil rinin qulana yetidi, bir n f r qoca kini kinin iind s cd y ylb dedi: S d kr ki, oldu nur-baran M rut il bu aki- ran! R n yetiib binayi-zlm , Yer qalmad k dudayi-zlm ; Zlmn, sit min ra snd, ran yen bir behit dnd; Hakiml rin itiyar bitdi, Dehqanlarn iztirar bitdi; Bundan sora r ncb r dylm z, Nah q yer bin va sylm z; Salmaz bizi mlk dar r nc , Qurmaz biz bir daha k nc ... Yazq bu erl ri our-oumaz nagah divan m murlarndan1 bir n f r f rra hazr olub, kininin, hl yalnn gz nnd qollarn balayb, at qabanda piyada, ayaq il onu rbabn qapsna g tirdi. rbabn gzl ri qzarm, lind bir t limi dar b, kinini grdkd dedi: Ha... k ti, bir ay keir ki, irm n td, n r l rd qalmsan s n? M hsulu btn zn gtrdn, rbab n pike g tirdin? Bostandak meyv cat d rdin, Aya, de gr k, biz n verdin? N buda, n arpa atd s nd n, N lobya, noud, n pala, rz n; Lazm s n indi min qub t, Ta ibr t ala btn r iyy t! Biar rz etdi: kini boynu iynind , tamam b d ni s - s , qora-qora ba endirib

29

______________________Milli Kitabxana_____________________
Allaha q s m ki, m n f qir m, K-klf t lind d stgir m, tfali-s ir pasiban m, Avareyi- kl rb nan m; M lumi-c nabnzdr, rbab, Bu il quraq oldu, tapmadq ab; kdikl rimin t mami yand, F ryadlarm gy dayand; Vallah, zmz d qalmq ac, Bir para quru lavaa mhtac... rbab k tid n bu szl ri eidinc az kprm, gzl ri h d q d n m bir hal td qqrr: Uaqlar, falaqqa, ubuq hazr edin, od yandrn, i qzdrn! Bu snad drd n f r zalm ll rind allaq, biar k tinin ayaqlarn mhk m balayb, falaqqaya salb, dym y baladlar2. rbab Vur, vur ki, g tirm yibdir arpa! kini nsan dz m z bu arpa-arpa! rbab Vur, vur ki, bir az da m stkam m! kini Canm ar, urma, bid vam m! rbab Vur, vur ki, n ya verib, n qayma!

30

______________________Milli Kitabxana_____________________
kini Vurma ki, deyil in kl rim sa! rbab Vur, vur ki, bunu qudurtdu m clis! kini Vurma, m ni hakim etdi mflis! rbab M rut bunu rab edibdir! kini Zlmn m ni dilk bab edibdir! rbab Hrriyy t edib bu umu gmrah! kini F ryad yeti, amandr, Allah! la l n tllah l l-qvmzzalimin. MH RR RL R T lim dair odlu yazlm m qal l r, Z nn etm , mlt hib olaraq lqi yamayr... Yo, yo, c ma t anlam elmin m ziyy tin, Amma n ar , daldak m lun buramayr!..

31

______________________Milli Kitabxana_____________________
VAQ EYI-YUB LEYKARAN Girdim yerim bamda qayu, Grdm gec bir q rib uyu: Bir hrd y m ki, cml d hri G zs n, bulamazsan oyl hri; L zz tli suyu, gz l havas, Var behc ti, zvq, h m s fas; hli btn hli-f zl insaf, H p mmini-pak, mslimi-saf; hri-fz la, diyari-irfan, Mmin yata, q dim irvan. lqiss , g zib bu hri yekca, H r bir yerin eyl dim tamaa; G zdikc adam grnmr, ancaq Bir s mtd vard bir yncaq. V qta ki, bu izdiham grdm, M n d o yer qoub yyrdm; Badm ki, zim bir c ma t, Eyz n r fa, v t, h qiq t! Lakin n ndr ibu hval? Sordum, birisi dedi bu minval: Rahi-m d niyy ti tey etdik, Bir si- ziz yubley etdik. hs n, dedim, n gz lc bir ey, aqani1 nm ibu yubley?

32

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ya seyyidi-paki-Zlfqari2 Yad etdiz o airi-diyari? Yosa M likov H s nb yi3-pir lyvm olunur v t nd t qdir? kdikl ri dan l r gy rdi, B h, b h, nec dadl meyv verdi! Yaud, de grm, mdiri-K kl4 nsizad S idi-m qul Etdikl ri ictihad nisb t Mill td n alr bu gnd qiym t? Yainki o Seyyidi- zimi5 ad etdiz o airi-n dimi? Yosa Q niyev M cidi6 t bcil Etm k s b binc dir bu t kil?7 M hmudb yov ol H bibi8 yosa, Alqladz ol dibi yosa? Yaud, de grm, mdiri-R hb r9 M hmudb y mi bu etinal r? Lal ol, dedi, Zlfqar kimdir?! aqaniyi-namdar kimdir?! Kimdir M likov H s nb yi-pir? Mill t onu odan etdi t kfir! Kimdir, n idir o nsizad ? H p dinimizi verirdi bad ! Ya Seyyid zim kimdir, olan? Bir air idi yazrd h dyan!

33

______________________Milli Kitabxana_____________________
M hmud H bib, ya M cidin km adn o p lidin!10 mrnd bel niyaz11 qlmaz, Bunlar d n maz qlmaz12. Yubleydir bu, h ba deyildir, Var qiym ti, k mb ha deyildir; H r elmi ufaq m llim sla Layiq olamaz bu feyz , illa. Layiq bel yubley ziyad lhafiz f ndi eyzad 13. bu sz syl yib d t krar, st rdi ed bir az da gftar. Dinm , dedim, oldu qiss m fhum, Rumi ki, dedin, q ziyy m lum14... ........................ D rp rd olan rmuzu qandm, Bu halda abd n oyandm. Grdm bu rbaiyi mk rr r T bim ediyor d mad m zb r: Qanun q vaidi-t bi t Qoymu bu c handa boyl ad t: nsandak c hld n ziyad H qsizl r ed rl r istifad .

34

______________________Milli Kitabxana_____________________
[EY PULLULARIN S FASI, NOVRUZ!] Ey pullularn s fas, novruz! Tacirl rin ainas, novruz! Bir mill t eyd ik n, n d n b s Oldun fq ra zas, novruz?! BAYRAM THF S Ey tk n mollalarn kamna rb t, novruz! niyalarla quran m clisi-ir t, novruz! S nd h r k s sevinir, b s niy ancaq fq ra kir vladn grdkd cal t, novruz?! [OYL B R T RCM K M, RUH -EKSP R GRC K] Oyl bir t rcm kim, ruhi-ekspir1 grc k Alad ruhi-Otelloyla2 b rab r zn . A, mt rcim! dey bir odlu tfrc k atd, bh siz, dd o da t rcm karn gzn . [ H D B LLAH L YYL Z M]

h d billahi liyyl zim, Sahibi-iman m, a irvanllar! Yo yeni bir din y qinim m nim, Khn ms lman m, a irvanllar! i y m, mma n bu kald n, Snniy m, mma n bu msald n. Sufiy m, mma n bu bdald n, H q sev n insan m, a irvanllar! mm ti-m rhum v m fur il , mrd y m ta ti-m zbur il , Kfrm hkm eyl m yin zur il , Qaili-Quran m, a irvanllar!

35

______________________Milli Kitabxana_____________________
[H MDL LLAH K , BU GN B T V R OLDU BAIMIZ] H mdlillah ki, bu gn b t v r oldu bamz, G ldi novruz, dem k, artd bir il d yamz, Btn qvam gr g ri o azdr yamz, Bavcud-in ikidir bir s n d il bamz: Biri novruz, biri mahi-m h rr mdir, mu! Birisi mayeyi-ir t, birisi q mdir, mu! Bu s b bd n bir ili biz d iki pay ed rik: Bir pay on bir, ikinci pay bir ay ed rik, On bir ay nal kib, alayb a-vay ed rik, Bir ay l bl bi-kimi yeyib, oqay, ed rik; nki bu eyd biz islamd z mdir, mu! iveyi-m zh bi-Z rdt1, s ri-C mdir2, mu! Bu bir ayda geyinib sallanarq behc t il , lli- lli olaraq ev g z rik ir t il , Gir rik h r ev , h r m nzil c miyy t il , rik ay, yey rik hil-noulu l zz t il , o da ev sahibinin i-gc d rh mdir, mu! Eydd borc el m k d bi ms ll mdir, mu! Tapd v qta ki, r b lek ri trak z f r, Dini-abaimizi eyl di h p zir z b r, Biz d atdq btn adatmz, birc m g r Bu mbar k gn t qdis il bu an q d r Saladq, nki biz islam o lz mdir, mu! B rik st olan rbab m g r k mdir, mu?! Leyk bu eydimizin birc qsuru yen var: ..................................

36

______________________Milli Kitabxana_____________________

Satirik Paralar
[TUTDUM ORUCU R M ZANDA] Tutdum orucu ir m zanda, Qald iki gzz rim qazanda, Mollam da dyr yaz yazanda... [BABAM SNN , N N M , DR K M N]

Babam snni, n n m i , dr k m n, N farsam m n, n hind m m n, tr k m n! Muanda mbe , m scidd kb r, T favt yo... h qiq td zir k m n!.. [H M DANDA QONAIMDAN B R ALDIM, KEY EY] H m danda qonamdan b r aldm, key ey, Hans m luq sizin hrd bi k odur? Dedi: Az is d bu hrd sayir m luq, Leyk d bba il s bba il e k odur.

37

______________________Milli Kitabxana_____________________
[TANRI H R YERD PULU B R R Y S T VER R] Tanr h r yerd pulu bir r yi s t ver r, M rif t mft di n, kasibi-b db t ver r. Hac Rst m miy yeddi oul, cml q ni, Leyk baqqal C biy yeddi qz sft ver r. Yek saqqal kiiy il uzunu gnd plov, Leyk abdal Kosaya h ft d bir kft ver r... [MOLLA, S MAVARINDAN D RDA, H ZAR D RDA] Molla, s mavarndan d rda, h zar d rda! Bir ist k n indi, bir ist kan f rda!..

38

______________________Milli Kitabxana_____________________

39

______________________Milli Kitabxana_____________________

40

______________________Milli Kitabxana_____________________
[M N LLLLAH-E SR M, PED R M ON AZ R] M n lilllah-e1 sr m, ped r m on Az r2, S f r z Babil-e irvan3 kon m inaallah. G re u d ft r-e ar-e m ra pare nemud, * V sl ba t be dor fan kon m inaallah . T r c m s i: lilllahi- sr m m n, atam yurdumda Az rdir, am Babill irvandan g r k cr tl inallah. g ri erimi yrtb, q z bl odda yandrd, Bu gvh rl r saan t bim tik r qdr tl inallah . [MS - RAB SEYY D SAQ VER B DED ]

msi- rab Seyyid saqi verib dedi: Sabir f qirdir, yet r ancaq z kat ona1. [ER B R GVH R -YEKDANEY -Z Q YM TD R] er bir gvh ri-yekdaneyi-ziqiym tdir, Salmaram v sfi-dru il onu qiym td n. Dey r m h cv, szm doru, k lamim irin, hli-zvq ver r m n bu o rb td n.

Farscadan eirl ri blf z Hseyn (H sr t) t rcm etmidir.

41

______________________Milli Kitabxana_____________________
[S N P R -C HAND D S N, EY SEYY DI-S RKAR] S n piri-c handid s n, ey Seyyidi-s rkar, M nd n k lin, eyl gil n pir il r ftar! Olmaz s n qism t d i bu dvl ti-didar, Bundan sora hicrimd ciy rqan olacaqsan! Aiq m n bir m n kimi ziyba g r k olsun, Mail gl bir blbli-eyda g r k olsun, S nd bu i s br kiba g r k olsun, Amma, bilir m, s br evi v ran olacaqsan! [SAB R -EYDA K , T RK - HR - RVAN EYL D ] Sabiri-eyda ki, t rki- hri-irvan eyl di, Blbl b nz rdi kim, meyli-glstan eyl di; Min yz bird hicr td n sora meymun ili1, Airi- vvald zmi-orasan eyl di...

42

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ YZ ON DOQQUZ D B D H ZAR] yz on doqquz idi b d h zar, S neyi-hicr ti-r suli-kbar; Mahi-ziq d nin harind , O gnn nimeyi-n harind ; Bir gn idi ki, osrovi-av r Brci-D lv ir tutmu idi m q rr. G ri q f sli idi, leyk h va Rv n saf idi f r h fza; Nuri-uridd n c han prnur, Al m olmudu r ki-vadiyi-Tur1. Q c fasn gr n knll r ad, R nci-s rmad n oldular azad. lq eym n q mi-brud td n, Q lbl rd f r h bu hal td n. Hadisati-z man d n nagah, sdi bir idd t il badi-siyah. Dd bir zg hal bu al m, Nap did oldu n yyiri- z m; B hri-simab t k z min z man Cnb g ldi, qopdu bir tufan; Etdi bir nv z lz l dili-ak, Az qalrd ki, sin l r ola ak; D kktl- rz zahir oldu haman, Tarmar oldu itteyi-irvan; Bel f ryad kdi kureyi-ak, Sanki torpaa dd nh flak. Ham bu hal valeh m ftun, Nag han hadis oldu bir yann; Tutdu dnyan od rar l ri, Yad dkkanlar, imar l ri. N reyi-tndbad, hidd ti-nar, L rzii- rz, s dmeyi- hcar. Mac ra q mli mac ra st n, Nazil oldu b la b la st n. Allah, Allah, n dir bu tufanlar?!

43

______________________Milli Kitabxana_____________________
Az qalr v hmd n a canlar. Oldu guya d mid n feyi-sur2, Mac rayi-qiyam t etdi zhur. hli-irvan hayim heyran, hli-m h r t k oldu s rg rdan; Q lbl r doldu rb v h td n, Qay ti-idd ti-m hab td n; Olmad kims kims d n mbir, Aikar oldu sirri-yvmi-y firr; H r k s z n fsini kirdi k nar, Ata vladd n edirdi k nar. Qalmad b rq rar bir an , Cml m mur oldu v ran ; Ani-vahidd itteyi-irvan Oldu, s d heyf, ak il yeksan. I ki mind n ziyad hli-diyar Topraq altnda can verib naar. Yer aram tapd z lz l d n, l lan... o m rh l d n3, Atalar yadin db vlad, Mehri-f rz nd il kib f ryad; Atalar fikrin qalb4 f rz nd, Oldu vci-s may nal bl nd. rda tfal iztirab il Atasn atarr itab il ; Qarb bir-bir s ir k bir, Ham dill rd k lmeyi-t kbir; Piri-K nan kimi ham giryan, H r bir Yusif atarr heyran5; Tapmayb q lbi-zarinin s m rin, Kimd n alsn c vaninin b rin. Mt s r in ki, oldu airi-ruz, Zlm ti- b edib zhur bruz; O gec bir q rib al m idi: bi-y s idi, leyleyi-q m idi; Ku l rd ham; n nar n nur, Qarb bir-bir nas zkur.

44

______________________Milli Kitabxana_____________________
H r t r fd quruldu bir mat m, H r m nd kildi n leyi-q m. R nci-s rmav qsseyi- mlak, H r d qiq t z lzl eyl r ak. Tifll r idd ti-brud td n Alar zar-zar v h td n; H r t r f vay oul s dasind n, Q mli vr tl rin n vasind n Eid nl r yanb k bab oldu, Dili-s ngi siyah ab oldu. lq r z, sbh t k ham giryan, Ta ki, ruzi-c did oldu yan, Taz l ndi dbar d rd l m, Doldu dnyay iveyi-mat m; Kuhk n t k ham kib f ryad, Sanki irinin atarr F rhad6. Aldlar cml ll r ti , Yo knll rd zg ndi : Atadr, atarr oul b d nin, Anadr, seyr edir b la m nin; Baclar n in atarr qarda, El yir s ng ak iind t la; Atarr h r k s z l nl rini, arr ruhsiz b d nl rini; Par -par o s rvi-zibal r, zilib qam ti-dilaral r; Gl kimi cisml r ham biruh, zilib ba, b d n olub m cruh. Mrd l r cismi r hgzarl r Tklb gu v k narl r ; Kimi t sil edir oul b d nin, Kimi hazr edir ana k f nin. Nimcan cisml r n hal td n, K sr ti-idd ti-c rah td n, S dmeyi-s ngd n batbd s si, Qdr ti yo v leyk var n f si. Bir ne n l r olub m fqud,

45

______________________Milli Kitabxana_____________________
Heyf kim, hasil olmayb m qsud. Bip d r qzlarn n vasind n, a Hseyn, va Hseyn s dasind n, Qan olurdu knl o hal td n, Sanki bir an idi qiyam td n. Dd afaq nal v fqan, R hm ql, ey udayi-kvn m kan! N t am n f r n cam , lq dvar olub bu h ngam . Q hti-nan oldu b dt rin b la, Allah, Allah, n dir bu d rd d va?! *** M likov7, o H s n b yi-zian, O mini- zaneyi-ehsan, Elm f hm k malil n mmtaz, Sineyi-safi k nzi-lli-raz; Hn ri f zldir, d b kari, qli pakiz , hcc t iqrari. D i alic nab komitetl r, O dal tm ab komitetl r, Himm t m rh m tl ri ayan, R hmi-bimnt hal ri payan. Bar kallah ki, saf sin l ri, lh q elm d b zin l ri; amili-hal olub ifad l ri, M rh mi-d rd dil irad l ri; Grmk ltfi-bin hay l rin, Ey uda, ql bl nd pay l rin! lq o grm bu c nabl ri, Hifz ql s n bu mst tabl ri! Biz o kiv r vilay tl r Etdil r ltfl r, inay tl r. m nayi- liyyeyi-dvl t, R sayi-m zahib mill t, l mayi-izami-dinp rv r,

46

______________________Milli Kitabxana_____________________
Fq rayi-q yuri-h r kiv r, hli-Qafqaz gst rib qeyr t, hli-Rusiyy eyl di himm t. Leyk bu Badikub snafi, ah tccar, ah llafi Etdil r mbt lal rin dilad, Ed h q bu b l dl ri abad! Zvceyi-an, o banuyi-ezaz, Sakini-kiv ri-Vladqafqaz, br t k himm ti tkb baran, Seyl t k qeyr ti edib c r yan, Gah adr eyl yib b rat biz , Gah pul etdi iltifat biz ; M rh ba, qeyr t etdi m rdan Sakinani-diyari-irvan ! Ey uda, ltfini inay t ql, ani-ldaiyan r hm t ql! Sabira, ey siri-qeydi-b la! erdir g ri iveyi- ra, Leyk gftard n duadi q r z, erd n eyni mdd adi q r z...

47

______________________Milli Kitabxana_____________________
[KR L LLAH K , AF TAB -S N] kr lillah ki, afitabi-s n rqi-m nad n oldu hr nma; d bir gn ki, t l tind n ed M riq m rib hli k sbi-ziya; Oldu bir nur sate lame, Ola rv n bu nur il dnya. O ki, d rgahi-h qq ill r il Gec -gndz ed rdik istida, hs nlv ch il my ss r olub, kr kim, amil oldu ltfi-uda. sticab t tapb dual rimiz, hri-Tiflisd olub b rpa Bir q zetan kim, ifad l ri H r m mmay gst rir m na. Bir q zetan kim, m talibin H r m malikd mt ri peyda, rqi-Rus1 il intiab tapb, Ta ver gn kimi c han ziya. rqi-Rusun yegan mmtazi B hri-elm d b M h mm d aa2; M tl bi dilrba, q riblf hm, Szl ri ruhb zvq fza. K limat mfid mst hs n, H r kat h mi sidq s fa. Biz g r kdir t y mmn n bu gnn3 Mislini ild eyd ed k icra. Var midim ki, t ri-iqbal vci-m qsudd tuta m na;

48

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ola bidar talei-m sud, Aa minb d dideyi- hla; Ola k sbi-lum s yi-b li, Qla t hsili-elm sbh m sa. ndi bir srdir ki, elm g r k! Dolub alati-elml n dnya. Hans bir elmdir ki, t hsili Biz sr h r c olub, aya? Mehriban padahi-adilimiz Ed h q s lt n td kami-r va; H r m malikd , h r vilay td Qay ti-r hm ltfd n h qqa; D yib k sbi-elm b sti-b sit Uqolalar ab, qoyub molla Ki, bizim t k d ni r iyy tl r, H r bir elmd olaq dana4. Ah kim, abi-q fl t il bizim mri-prmay miz5 keibdi f na. Dolub elm il sah ti-al m, Biz yo b hr elmd n sla. R mz h l-y st vi md ll ldir, Bir deyil si-kurl n bina. K sbi-elm s b b f rah mdir, Sabira, bir z man ayl, yatma! Ql dual r ki, rqi-Rusmuzun T l tind n ola6 c han beyza.

49

______________________Milli Kitabxana_____________________
MS LMAN V ERM N V T NDALARIMIZA srimiz ahi ed rk n ittifaq ittihad, Cml miz mniyy t i r almaq1 ist rk n murad, Beynimizd yo ik n bir gun sbabi-t zad, Bu v t n vladin ariz olub bz inad, Mslimanla erm nil r beynin dd f sad, Yomu bir sahibhiday t, yomu bir hli-r ad?! Ey s ndanan, bu gnl r bir hiday t v qtidir! lf t nsiyy t dair itab t v qtidir! ki yolda, iki qonu bir v t nd h mdiyar, srl rc mr edib, slh ir bulmuk n q rar, Fitneyi-iblisi-m lun2 oldu nag h aikar... Gr c hal td n n kl dd v zi-ruzigar! Q tl qar t bimar hr q ry 3 tarimar... l man, bu fitn y ar ql, ey p rv rdigar! Ey s ndanan, bu gnl r bir hiday t v qtidir! lf t nsiyy t dair itab t v qtidir! Fitn l r kim, fa olur, bilm m n hal td n tr r, ql bav r eyl m z kim, ad miyy td n tr r, Mslimiyy td n v yaud erm niyy td n tr r, bh yodur, c hld n, yainki q fl td n tr r, Bu msib tl r btn bz dav td n tr r, Bu dav t mtl qa hali-z lal td n tr r;
Ey s ndanan, bu gnl r bir hiday t v qtidir! lf t nsiyy t dair itab t v qtidir! H qqi lq bildirib d fi-z lal t etm li, Gn kimi taban edib, pamali-zlm t etm li, Nab ca bu il rin d find 4 qeyr t etm li, atiri-mb rrd n r fi-kdur t etm li, ar sazi-slh olub d fi-sum t etm li, Sabira, beyn lmil l t dbiri-lf t etm li! Ey s ndanan, bu gnl r bir hiday t v qtidir! lf t nsiyy t dair itab t v qtidir!

50

______________________Milli Kitabxana_____________________
MD FRS T VAR K N B R GR ST QBAL N! Qlma, ey mnim, t cahd k sr ti- mval n, Etm s rf vqatn c miyy ti- sqal n, Dm istecala n fsin gst r n amal n, K ndi fikrind almaq ancaq istiqlal n! Getdi ld n mill tin, fikrin n dir msal n? imdi frs t var ik n bir i gr istiqbal n! Nag han b r ks olur halnca2 t qdiri-q za, Huyar ol, vd t etm z s rgz ti-ma-m za! Bin val r g rd nind f qrd n z ncir ba, Mbt lal r ahi-cansuzind min t sir ba, Yatma rah t, mill tind naleyi- bgir ba, Dnki d rvii bu gn mnim ed n t qdir ba3, Dnki mnim bir g da olmu, gz a, tofir ba, Ql c han bir n z r, m rub olan t mir ba, P rniyan naiml ri olmu h maui-trab, * Ya b ni-ad m l du lilmvto v bnu lil rab . Bilm z m4 t ksiri-mikn td n n l rdir niyy tin? Sirri t mini-t yy is odur mikn tin, G r yb, h sr t qoyub getm ks , bodur z hm tin, Bari, ey qafil, bu gn ld var ik n frs tin, Bir binayi-eyr bani ola, ucalsn himm tin! Ta bu himm t say sind eyr atsn mill tin! Var ik n bu mill ti-islamd min ehtiyac, Heyf kim, himm t ed n yodur ki, qlsn bir ilac...

T r c m s i: H r bina viran olur, h r k s olur, ar lr.

51

______________________Milli Kitabxana_____________________
Eyqizu, ya m r l-islam, q fl t ta b key? Ey ir t b st rind istirah t ta b key? Nvmi- tva ir mst r q udar t ta b key? Al mi-islamd bunca tal t ta b key?5 Bu t d nni, bu t n zzl, bu k sal t ta b key? Getdi izz t6, batd mill t7, f rq zill t ta b key? Yetdil r s rm nzil yar, ya qvm, rr hil! * Eyqizu v st cilu, ya hl -islam, dd il! Feyzi-t hsil m g r qabil deyil vladmz?! Ya m g r yo iktisabi-elm istedadmz?! Talibi-t hsil ik n klliyy t n fradmz Hank m kt bd n n d rs8 alsn bu gn hfadmz? Yomu bir zihimm t olsun baisi-iradmz? lm daris, niya, sizd ndi istimdadmz! Sizd n lh q q lbi-mill t, ruhi-mm t ad olur! Bin va Sabirl rin ancaq ii f ryad olur...

T r c m s i: Yatmayn, bir s y edin, ey hli-islam, l man!

52

______________________Milli Kitabxana_____________________
SZ Ey sz, nola ders m s n uridi-s mavat, S nd n alyor nur ziyayi h m z rrat. Bir nuri-h qiq ts n, edib h q s ni nazil Kim, b ed s n gl ni-nasut fyuzat. G h lvhd m stur, q l md n g hi cari, G h rd misbah, g hi f rd mikat. Sbhi- z lid n zn etdikd t c lli, M hv oldu c han bry n dudeyi-zlmat. Olmu btn rbabi-n z r aiqi-hsnn, T nviri-yun eyl yir rbabi-k malat. Bir mohibeyi-ltfi-udas n ki, h qiq t, nsanlar edir zatn il f r mbahat. S rk l ri h p ta t m cbur ediyorsan, T siri-nfuzunla rir sanki c madat. Ey bariqeyi-fikr, ya l meyi-vicdan! Ey eyi-q lb, ya nuri- yalat! Nvi-b r t rbiy b olduun n G r dens s zadr s n mmul- d biyyat. S ns n fs hayi- r bi eyl din ilzam zhar b la tl , ya nuri-hidayat. Mmtaz el din nvi-b ni-ad mi lh q, nsan s nin il edib ehrazi-m qamat. Vicdan dili-Sabir n r eyl fyuzin, Ta kim, bit knlnd r yahini-k malat.

53

______________________Milli Kitabxana_____________________
[Q R N -M F R T QIL, YA LAH ] Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin1 v fal padahi!.. Bu hali-zari-m hruman mizl , M lali-n fsi-m hmuman mizl , lusi-q lbi-m suman mizl , Sana rz eyl riz biz, ya ilahi, Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi!.. dav nda, k rima, kirdigara, Onil r hm tinl ql mdara, Olurk n fvt, edib islami ihya, S ad t rtb sin ald k mahi, Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi!.. Mq dd s fikri, pak qli, z kasi, V t n vladnn oldu b qasi, Verib ran qanuni- sasi, Btn rann oldu qibl gahi; Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi!.. Hmayi-ruhini ldaiyan et, O zati- qd si c nn tm kan et, Mbar k q brini r ki-cinan et, Ayrma r hm tind n s n bu ahi, Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi!..

54

______________________Milli Kitabxana_____________________
Onun qanuni-pakin payidar et, V li hdin msavat itiyar et, R iyy tdust, hurriyy tar et, r fl nsin bu yolda izz cahi, Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi!.. hi- ran M h mm d2 ahi- z m, Uzun mr eyl sin ol zati- kr m, Ola qanuni- dl il mn zz m muri-dvl ti, mlki, sipahi, Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi!.. ABDULLA CVD T N ARINI T M S c b, k fi-niqab etm zmi yarm ruyi-ziybad n, Ziyal ndirm z afaq frui-al marad n? N v qt ol sbhi-safm ayrlr b s leyli-y ldad n? Yolunda bin h qiq t verdiyim bir anl ryad n Qalan pianiyi-mrmd bir nabud kvk bdir. Hma p rvaz olub umaqda ik n vi- lad n, Alb s yyad oun nag h yldm ak balad n, Sevinsin, syl , s yyadm ki, m n gz yumdum yad n... T n ffrl r, t r hhml r, t ttrl rl dnyad n Gzarim z mdari-v sl bir hicri-mkvk bdir.

55

______________________Milli Kitabxana_____________________
NVHEY -M LL Vah sr ta!.. ki b rh m oldu tifaqi-mill t! Milliyy t ictimain pozdu nifaqi-mill t! mn r fah r f t t bdil olub f sad , Mehr v fav lf t t yir olub inad , Quranmz olurk n dai bir ittihad ri- rif sald min infiraq mill t! T bli balad n pey mb ri-nikun m, mri-r sal tind ancaq g tirdi islam, Bir dini, bir udan islama qld elam, Ta bir tifaq dair olsun vifaq-mill t! shabi-pak oldu idm tgzari-islam, Dutdu c han ceyi-zliqtidari-islam, nki t m ddn idi md ar-islam. Qavzand vci- r taqi-r vaqi-mill t! N r etdil r ar-islam h r diyar , Bilittifaq olundu idm t bu intiar , Bilm m kim etdi air islam par -par , alq oldu firq -firq , dnd m zaqi-mill t! Kim idm t etdi, ey dil, islam , ittihad ? Kim kedi ba candan bu m sl ki-v fad ? M zlumi-K rb lan gr, d ti-Neyn vad , iy t barn etdi b zli-tifaqi-mill t! Sabir! Hseyn peyr v olmaq g r k v illa, M n mslim m dem kl , yetm z sbut d va, Ba, gr n vqil ba verdi zizi-Z hra, Olsa, nolur bu yolda h m itiyaqi-mill t!..

56

______________________Milli Kitabxana_____________________
T H SSR st nilir ittifaq, Gst rilir infiraq. Olsayd s fa zmreyi-irfan arasnda, Qalsayd v fad n s r yan arasnda, Dursayd s daq t b y il an arasnda, Qalmazd k d r z rr c insan arasnda! Dai b uvv t olur ik n biz Quran, mr eyl r ik n birliy pey mb ri-zian, Tapmazsan iki mtt fiqrr y ms lman Qafqazda olan bir ne milyan arasnda! Dinm z c ba m niyi-Qurani bil nl r, slam bel t friq d ar gr nl r, Aya, oumazlar n n dini bl nl r, (Kanu iy n) r mzini Quran arasnda! Ar bu n t friq t llfdr, ey mm t?! ld n gediyor, dinl m yirsizmi bu mill t?! Ta key bu t llf, bu t f rrq, bu dav t Bir din, bir islam bir iman arasnda?! Vab st ms lmanlaradr qeyr ti-islam, Etsin d g r k mslm olan idm ti-islam, fsus ki, bihimm t olub mill ti-islam Dnyad olan mt lif dyan arasnda! Bir ildir olur zlml tarac ms lman, traf b l dl rd qalr ac ms lman, Aya, n r vadr ola mhtac ms lman Gn rizqin bir boyl ms lman arasnda?!

57

______________________Milli Kitabxana_____________________
slammz etm liyiz boyl mi ihya?! manmz qlmalyz boyl mi ifa?! slam o deyilmi ki, ciy rgueyi-Z hra Ba verdi yolunda susuz, al qan arasnda! Biz mill t lazmm deyil bu t b iyy t? Biz mm t vacibmi deyil qeyr ti-mill t? Ey vay ki, qeyr t ouyur bizl r l n t, Milliyy t idm t ed n insan arasnda!

58

______________________Milli Kitabxana_____________________
EYD -MVLUD -N B Fzulid n t zmin H mdlillah ki, biz amil olub ltfi-uda, Bu mbar k gn d rk etm y mr etdi v fa, Eydi-mvludi-n bid n gzmz tapd ziya, Qln, ey mm ti-m rhum bu gn v cd s fa, r q t min f l kil-b hc ti msn v biha, * M l l-al m nur n v srur n v b ha . Al m zahir olub m rh m ti-aliqi-kll, Aikar oldu bu gn batini-Qurani-mdill, Doldu afaq s fa, oldu c han gl ni-gl, Mlki-dnyay q d m basd o hadiyyi-sbl. d bir gn ki, ziyasnda t mamiyyi-rsul, Oldu m hv yl ki, urid aind Sha. hreyi-hur iqland c malin gr , Taqi-k sra ylb taqi-hilalin gr , Qzarb r ngi- f q arizi-alin gr , B z nib c nn ti-firdvs visalin gr , Rtbeyi-hikm ti-meraci-k malin gr Hk ma firqeyi-dun, f ls f c mi-sf ha. Bu gnn meym n tind n alb babi-n im, Bu gnn hrm tin balanb dvabi-c him, Bu gnn m s d tind n salb d hr n sim, B z nib drri-nbvv tl bu gn beyti-h rim. Oldu bazari-c han rvn qi bir drri-yetim Ki, deil iki c han hasili ol drr b ha. Sabira! Tk f r hind n zn ki-t rin, Snsa bazar nolur kin nisb t gh rin, Asitani- hi-B thay nisar eyl s rin. idql tut t gin h zr ti-eyrlb rin. Ey Fzuli, r hi- rini tut ol rahib rin, Bu t riqil z lal td n zn eyl r ha.

T r c m s i: Gz llik f l yind n parlaqlq v gn dodu, al mi gz llik,

59

______________________Milli Kitabxana_____________________
T RANEY -A RAN Sluki airin eyn n s fa deyil d , n dir? V t np r st bu m sl k r va deyil d , n dir? Nasl da sr gr m zh r olmasn air?! Fad lvheyi-giytinma deyil d , n dir? yal m s d t etilayi- hli-v t n, ar mill t mehr v fa deyil d , n dir? S riri-s lt n ti-a ran malikinin Livayi-himm ti izz tga deyil d , n dir? B leyk caiz culuqla v sfgu air u m sl kind yavuncu g da deyil d , n dir? Pula sitayi ed n airin bu q hb liyi, N hay t, qb h olan bir da deyil d , n dir? Dri- zineyi- hli-k mal ik n ar, z f b hasna satmaq c fa deyil d , n dir? M dih gul rin ar abrular t k Nisari-aki-d ri- niya deyil d , n dir? T m llqat yaqmaz t bi ti-air Bu iv m sl ki- hli-riya deyil d , n dir? Riyan t rk ed lim zahidi-riyakar , Dr nglik biz nisb t ta deyil d , n dir? T b sbsatl hasil olan be-on gnlk mrd n is bir lm k s za deyil d , n dir? Qulami-himm t olan airi-q z lann1 Z ban, nitqi h qaiq da deyil d , n dir?

60

______________________Milli Kitabxana_____________________
Dem m ki, air olub h cvi-nas a dilini, min h cv, k mali- za deyil d , n dir? Q r zl bir k s ithami-l vkaran Z hi q bah ti- ql z ka deyil d , n dir? Dem m ki, fasidi v sf et, sakn f sadndan! Yaman ya dem k nas za deyil d , n dir? V leyk cadeyi-insafd n k nar olma Ki, rahi- dl sirati-hda deyil d , n dir? Rizayi-h qqi gz t, get r hi-h qiq tl , Bu yolda g ls b la, h q riza deyil d , n dir? li, ik nceyi- hli-diyar ol Sabir, B layi-hbbi-v t n lilv la deyil d , n dir?

61

______________________Milli Kitabxana_____________________
LT HAB -T SSRATIMDAN YEN B R LEY -C HANSUZUM l man, ey ahi-Y srib m df n M kki v t n, Ya n biyyrr hm , ey m hbubi-r bbi-zlmin n, ri-pakind h ram olmaqda ik n sui-z nn, mm tin salim deyil bu isl ti-m zmum d n, Tiri-sui-z nn salehl r nian olmaqdadr! Gl knll r qn l r t k bar qan olmaqdadr! N eyi-sidq s fad n hli-dil olmaqda m st, Sa ri-ilas olur s ngi-m lam td n ik st, Etm d n t hqiqi-m tl b lq olub zahirp r st, Cahil nadan bl nd aqil huyar p st, Tiri-sui-z nn salehl r nian olmaqdadr! Gl knll r qn l r t k bar qan olmaqdadr! stiqam t birl s rv etdikd meyli-etidal, Tieyi- rratdan t lis n bulmaz1 m cal, Bir f ra t bulmu ik n q lb olur cayi-m lal, Gnd min taz b lay urayr hli-k mal, Tiri-sui-z nn salehl r nian olmaqdadr! Gl knll r qn l r t k bar qan olmaqdadr! Ey b sa mslim ki, itham il t kfir eyl nir, Ey b sa ali, gmani-b dl t hqir eyl nir, Sidq kizb , mehr bz kin t bir eyl nir, Mt s r sidq s daq t hli t kdir eyl nir, Tiri-sui-z nn salehl r nian olmaqdadr! Gl knll r qn l r t k bar qan olmaqdadr!

62

______________________Milli Kitabxana_____________________
D sti-q lb-ik n c sur payi-himm t k mq rar, Kari-batil hkmf rma, emi-h qbin prumar, B t tir , yar sad , r k c, el hiyl kar, sr nam rd, hl bielm, mr mkil, elm ar, Tiri-sui-z nn salehl r nian olmaqdadr! Gl knll r qn l r t k bar qan olmaqdadr! Ya n biyy l-mslimin, ey h q-t ala r hm ti, o f nadr mrimiz, d rk eyl hali-mm ti, Getdi izz t, batd vk t, tutdu zill t mill ti, l man, smm l man (ya m n ileyk hac ti), Tiri-sui-z nn salehl r nian olmaqdadr! Gl knll r qn l r t k bar qan olmaqdadr!

63

______________________Milli Kitabxana_____________________
K BA Yar getdikc t h ssr dili-eydad durar, mr vardqca h v s aiqi-risvad durar! Seyli-t n oyl t m vvcl alb dvr b rim B nz r m bir qocaman da ki, d ryad durar! Dys d canm minl rc m lam t l p si, Zvr qi-himm tim vv lki t m nnad durar! Bistun1 sin sin d ys d min ti , yen Cvr t mkin ed r k durduu m vad durar! N qdi-can is b hayi-t l bi-yar, it , Can b k f aiqi-sadiq bel svdad durar! N q m, uratsa da bir gn m ni ifnay z man, M n ged rs ms m ramim yen dnyad durar! Durmuam pi p si-t nd , Sabir, nec kim, O lifl r ki, p s pii- t nad durar!2

64

______________________Milli Kitabxana_____________________
NN Udun, ey ruhi-prftuhi-H s n! Uuun iztirari-t nd nmi? Qoca blbl, niy savuldun1 s n? Ya s fa bulmadn m nd nmi? Ey h qiqi mcahidi-islam! N ri-irfanda etdiyinc d vam S ni alam yad yosa vam? Gediin k sr ti-mih nd nmi? Yosa kdikc tomi-sidq s fa S ni t kdir edirmi hli-c fa? Gzl dikc bu yolda rti-v fa, Grm din yardm hli-f nd nmi? Ey kini2, m zariatnda Bulmadnsa s m r h yatnda, t h nga meyi-m matnda Bu t n bbt deyil H s nd nmi? Leyk mill t f q t sifatn n, Mt z kkir nuti-zatn n, s fa, bir bina simatn n Yadigar olmasn da s nd nmi? H s nim, imdi ql behit ram, Onda Seyyid zim syl s lam: Key m hin airi-b dik lam Bir b r tutmasan v t nd nmi? r fa m sk ni olan irvan Ch la abgahidir lan3; Bizi ifal ed n bu nkt h man K ndimizd n deyil, z m nd nmi?

65

______________________Milli Kitabxana_____________________
NVH rseyi-al min yen v zi b lali grs nir! Yosa s bati-al min hiyni-z vali grs nir! Ayineyi-c handa bir sur ti-q m nmal nir, V qeyi-Nuhdur1 m g r kim yen ibtidal nir? Yosa sinini-al min gnl ri intihal nir, Ya ki, m hi-m h rr min taz hilali grs nir! Ey fq, olma mnc li rseyi-faciat n, Etm yan hilaln mat mi-kainat n, Tii-c fay k sm bu t n l ri F rat2 n, N hri-F rat ba, nec mai-zlali grs nir! Ay alan s bahi-q m, am ol, alma bir z man! Y srib M kk s rv rin salma b lay l man! G ri Iraq c lb edir miri-hicazi kufiyan, Leyk bu yolda onlarn zg yali grs nir! km , dur, ey q tari-q m! Gr ucalan n val ri, km diyari-qrb t bu v t n ainal ri, Dz deyil hli-kuf nin hdl ri, v fal ri, hd ik ndir aqib t, g ri v fali grs nir! Giryeyi-zarim etm di al mi q rqi- ki-t r, Cani-c han tutmad at , odlanan ciy r, Bala f an bari, ey blbli-t bi-nvh g r, S nl b lali Sabirin ba b lali grs nir!

66

______________________Milli Kitabxana_____________________
[NK VCUD -AL M B R NEM T -UDADIR] nki vcudi-alim1 bir nem ti-udadr, Nem t ki, getdi ld n, qan alamaq r vadr! hli-h qin vam nisb t deyil v fat, Bil, alimin h yat t bdil olur m mat, Batind h m msib t ular mk vv nat, Ancaq grr o gz kim, m nzuri ibtiladr! T rk eyl dikd alim bu ariy ts rani, Olduqda did l rd n qaib deyil d fani, Mlki-b qad eyl r bir seyri-cavidani, asani-b zmi-h ql h maneyi-b qadr! Ancaq biz alarq z hali-fikarmzn, Zahir olan b lay hli-diyarmzn, mmidgah itirmi ytami-zarmzn, Nem t ki, getdi ld n, f ryadmz s zadr! Ey alimi-h qiqi, qaldqca ad s nd n, Olmazm zikri-eyrin dill rd yad s nd n, n yadigar qald bir ittihad s nd n, smin M cid olurk n m cdin d b rm ladr! Sabir msib tind dildadeyi-b ladr!

67

______________________Milli Kitabxana_____________________
[EY MS B TZ D D NDALARIM, ETD KC N Z R] Ey msib tz d dindalarm, etdikc n z r, Grr m m n sizi bir baqa msib td bu gn! Aman Allah, bu n hal t, bu n tufani-b la, Tapram sizl ri bir v rteyi-heyr td bu gn! c ba, bir yeni af tmi yetib, ya n n Bulunursuz bel bir hali-f lak td bu gn?! Barsz n s b bd n bel heyran-heyran, Nig ransz niy bu beyti-ibad td 1 bu gn?! N z ri-heyr tiniz m scid g h minb rdir, Atarrsz kimi mehrabi-imam td bu gn?! s fa, sineyi-mehrab da ak etm dimi Grb n boyl yara sineyi-mm td bu gn? Siz deyilsiz f q t ol alimi-paki arayan, Ab auunu krsiyyi-itab t d bu gn! Ba, nasl m scid bir hzn qonur, guya kim Tapmayr yarn bir boyl c ma t d bu gn! kilib gyl r zikr etdiyi t hlili d i, D nib torpaa s ccadeyi-ta t d bu gn! Hardasan, ey p d ri-m n viyi- hli-v t n? V t n vlad yanr at i-firq td bu gn! b di hicrin tabav ri-q m bulmaz idik, Etm s ydi l fin cilv niyab td bu gn!

68

______________________Milli Kitabxana_____________________
Must fa hrm ti-zi nin ya r bbi-m cid, Ruhunu eyl duagu biz c nn td bu gn! Mtt hid olmada tvfiqini ql mm t b , Hissi-milliyy t oyandr dili-mill td bu gn! Yaat al md m h bb tl , vv tl bizi, Nec kim, mr ediriz eyni-vv td bu gn! Onun vladna, ivanin ver cri-c zil, Sabir et iy t barn bu msib td bu gn!

69

______________________Milli Kitabxana_____________________
R HGZAR -M LUQATDA B R MHTAC -M SAR F Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq! Bir lqm nan n gz giryan olan ocuq! kil abrusu da rizan olan ocuq! M tlubi nan, qazand hirman olan ocuq! nsan kimi bilins idi q dr qiym tin, Am olurdu m kt bi-milli c ma tin, D rk etm k ist mir h l bu feyzi mill tin, Qalsn nihan v dieyi-fitri-m har tin; Ey ehtiami-mill ti talan olan ocuq! Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq! Ey gvh ri-fitad -b gil, qal nihan h nuz, S rrafi-q drdan deyil islamyan h nuz, M ul urd abdr rbabi-an h nuz, Var ortalqda shb ti-d vayi-nan h nuz, Yo gvh ri-s ad t ahan olan ocuq! Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq! H qli deyil o kim s n der : var q bah tin; M nc q bah t is olur hali mill tin... Ets ydi t rbiy t s ni hli-vilay tin, Sailliy qalrmd h rgiz d r b tin?! Basz qalb ayaqlara ftan olan ocuq! Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq! Ey n leyi-v t n, s f olsun bu halna Kim, b i-t rbiy t ed nin yo nihalna! Bilm m n l r g lir u qaranlq yalna... Badqca yal balna yandm m lalna! Ey vadiyi-s fal ti puyan olan ocuq! Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq!
*

Deyir

70

______________________Milli Kitabxana_____________________
Olsun s f o mill t kim, bi yaldr, Yaud yal k ndin t ksiri-maldr; Yavrum, quzum, yatanlar aylmaz, m haldr, Ancaq m nimki nal , s ninki saldr... Ey m n kimi t n ffr ayan olan ocuq! Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq!

71

______________________Milli Kitabxana_____________________
N YAZIM? air m, nki v zif m budur ar yazm, Grdym nik b di eyl yim izhar, yazm, Gn parlaq, gnz a, gec ni tar yazm, Pisi pis1, yrini yri, dz h mvar yazm, Niy b s boyl b r ldirs n, a qare, gzn? Yosa bu ayin d yri grrs n zn?! er m ul ed r k atiri-q mmayilimi, Qoyuram q n rim kazimi, ernilimi, G lir m yazmaa bir k lm , tutursan limi, Qoruram, ya n n, nki k sirs n dilimi! Ey c b, m n ki, s daq t yolunu azmayram, H l grdkl rimin drdd birin yazmayram! H l m n drdd birin yazmayram, karna ba, stm 2 gnd syrs n bu q d r, arna ba, zn insaf el , fkarna, tvarna ba, st mirs n3 yazam? z eybli kirdarna ba! Kii, s n eybini qan, m nl b s c ng el m ! zn, h m m ni bu bar d dilt ng el m ! Grr rbabi-q l m qayeyi-amalnz, M nd n artq yaza bilm kd ik n halnz, Yazmr onlar d i on drdd bir falnz, znzsz olara yazd ran hvalnz... Yosa bu eybd n al md mb rradr olar, Boyl alaq yazdan min k r ladr olar! Nec m n drdd birin yazmaa eym n4 deyil m5, Qorur on drdd birin yazmaa h m hli-q l m; S n g r sz ver s n: Qorma, ql hvali r q m, V zi-haln yazlarsa zili-zil b mi b m, El bir hal d rs n ki, tkn biz-biz olar, ynin geym y ey tapmasan, astar z olar!..

72

______________________Milli Kitabxana_____________________
S TTARANA Hali-m czubim grb, qare, dem divan dir, N reyi-urid mi z nn etm bir fsan dir, air m, t bim d niz, eri-t rim drdan dir, B hc tim, eyim, srurim, v cdim hraran dir, ncizabim cr ti-m rdaneyi-m rdan dir, Af rinim himm ti-valayi-S ttaran dir1. Ta ki, mill t m cm in Tehranda v ran etdil r, Trkl r S ttaran il hd peyman etdil r, Zlm istibdad qar nifr t elan etdil r, Mill t , milliyy t can n qdi qurban etdil r, Ayeyi-zibhi- zim itlaq ol qurban dir, Af rinim himm ti-valayi-S ttaran dir. H q m d dkar oldu Az rbaycan trakna, Ali-Qacarn2 protest etdil r Zhhakna3, Ol hidann s lam olsun r vani-pakna Kim, tklm qanlar T briz Tehran akna, Onlarn c nn t deyildir m nzili, aya, n dir? Af rinim himm ti-valayi-S ttaran dir. t S ttaran, baz, bir nv iqdamat edib, Bir v zir ah yo, dnyan yeks r mat edib, rzi-islam, v t n namusunu yz qat edib, Hrm ti-heysiyy ti-milliyy tin isbat edib, ndi dnyann t v cch nqt si ran dir, Af rinim himm ti-valayi-S ttaran dir. t S ttaran, baz4, ran ihya eyl di, Trklk, ranllq t klifin ifa eyl di, Bir r ad t, bir hn r gst rdi, d va eyl di, Dvl tin bir eynini5 dnyad risva eyl di, Qamayb p rvan t k oddan, dem p rvan dir, Af rinim himm ti-valayi-S ttaran dir.

73

______________________Milli Kitabxana_____________________
Af rin t briziyan, etdiz c b hd v fa! Dust dm n l alb eyl r siz s d m rh ba! o yaa, dvl tli S ttaran, f ndim, o yaa! C nn ti- lad pey mb r siz eyl r dua, n bu idm tl r btn islam dir, insan dir, Af rinim himm ti-valayi-S ttaran dir.

74

______________________Milli Kitabxana_____________________
[YAADIQCA RAB RVANDA] Yaadqca rab irvanda Bir s fa grm dim o v randa. Yaadqca zab dd t nim, M n zindan k sildi z v t nim. b d n olmadm o bq d ad, Hasili-mrm oldu h p b rbad. Bulmadm onda bir mvafiq yar, Yar sandqlarm btn yar... Dust z nn etdiyim btn dm n, Bunca dm n, f q t yazq bir m n. Bir b d n min c fay tab ed m z, st l ndikc s yol ged m z. Zalim etdikc bin val r zur, Bin va qamaa olur m cbur. Aqib t iqtidarmz getdi, Sabir ik n, t h mmlm bitdi. Gv nib hl olmadan fair, Bakya eyl dim s f r air. air ik n v t nd n1 ayrldm, Blbl ik n m nd n ayrldm, imdi qrb t yolun alb n z r , Oldum amad , baladm s f r . H q m d d qld, qeydimi adm, Bam icz il alb qadm.

75

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ta bulundum Bak diyarnda, Bir blk hli-dil civarnda. H mdlillah ki, ney k r verdi, Arizu n limiz s m r verdi. hs n llah gz l-gz l insan, Lvh llah btn-btn irfan. Cml si bir yal il m rbut, Cml si ittifaq il m zbut. Qamusu hli-zvq hli-s fa, H pisi hli-hal hli-v fa. ass bu m cm in dilarami Zati ali, liqulu nami. B ti m sud, sinni-sali c van, R yi p ran , hey ti zian. Hsni-siyr tl sur t malik, Pak2 niyy tl izz t malik. Fikri parlaq, yal mst hs n, Boyl ali c nab min hs n! Dustdur mnl , man t il , Nec kim, ziddidir yan t il . Yarar namin min des l r, H r iind min af rin des l r. Kim min olmasa man td , Olamaz bu m qami-izz td .

76

______________________Milli Kitabxana_____________________
Safi-dil olmaynca bir insan, Ona insan des k olur bhtan. M nc insan min olan kiidir, Quru insanlq h r k sin iidir. Ey m nim pak r kli h mv t nim, S nl knlm srur atd m nim! air m, nki h r k si tanram, Ltf edirs n mana, bunu qanram. Yo ik n s nl bir r faq timiz, N r d ndir bu rtb hrm timiz?! Bu f q t hsni-niyy tind ndir, Bu s nin z n cab tind ndir. Gn arsa, iq saar h r yan, Bulut afaq yadrar baran. H nz lin b hri z hr olur amma, Bid bib hr , n ld urma. Mt s r, yadan yaman g lm z, Yadan bir k s ziyan g lm z. Yalq ets h r nasl insan, Q drini anlayan ed r kran. M nd yo ltfn v z bir kar, Hn ri airin olur ar. air ltf olursa, ya azar, Pisi pis, yan da ya yazar.

77

______________________Milli Kitabxana_____________________
S ni ya grnc pis yazamam, M n d b m sl kimd yol azamam. Deyir m, h q s ni sevindirsin! l ti-ltf il geyindirsin! Ta ki, var mr mehrl mahn, S n atsn n is dilahn. mr edib b t il , s ad t il , Yaa minl rc ey ir t il ! H md min atirin sev n bir yar, H mq min bir ay zl sad nigar. M clisin ey zvq il dolsun, Dm nin, hasidin z lil olsun! Sabirin erd duas budur, H zr ti-h qd n iltimas budur: mr edib daima s fa bulasan, H r z man, h r d qiq ad olasan!

78

______________________Milli Kitabxana_____________________
QVAL -HIK M YY D N MQT B S B R M NZUM Knl, ol talibi-hikm t, o hikm t kim, h qiq tdir, H qiqi hikm t ancaq hsni-siyr td n ibar tdir. H kimi-kamil olmaqn deyildir o bilik lazm, F q t iqnai-n fs mqt dir olmaq kifay tdir. Z lal t hli h r eyi k c anlar, k c1 d hkm eyl r, O k s kim, doru yolu f hm ed r hli-f zil tdir. Olur al md sin himm ti miqdari-fikrinc , N himm t gzl nir ondan ki, fkar q bah tdir? P d rl mad rin n shind n sla t lkam olma, S ni t kdir t zir2 ets d , bir dadl rb tdir. Douda ayrlrk n mt lif sur tl r insan, M matnda onu yeksan qlan aki-n dam tdir. C nabi-h q o b hri-big rani-m rh m tdir kim, Ona mlh q olan insan r fyabi-s ad tdir.

79

______________________Milli Kitabxana_____________________
T BA T S rmayeyi-irfan nasl k sb ed r insan? T hsili-lum il olur rtbeyi-irfan! Elm is olur hank m kandan biz vasil? M kt bd kitab il olur s yl hasil! nvai-ktb buldu n m rk zd t zayid? Ol m tb d n al m b etdi f vayid! K f oldu kimin sayeyi-s yind bu s n t? Gst rdi Hutenberq1 bu s n td m har t! Kafi olub icras n s rv ti-bari? M fluk olub icray varnca bu iari! Yetdi nec b s mvqei-ikmal bu s n t? Etdi iki s rv tli z vat il rak t! irk tl m g r boyl c mkl olur asan? irk td dir icrayi- m l, n fi-firavan! Ets k n olur biz d bel irk t iqdam? Sus, syl biz t friq yi, ta ed k ncam!..

80

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ DRAKDIR MS B T M YZAN, V T, V T] drakdir msib t miyzan, v t, v t, draksizl rin ola bilm z msib ti; drakinin m ratibin baldr f q t H r bir k sin tutulduu nduh mhn ti. [D RD M OLDUR K , M N AR Z OLAN D RDL R N] D rdim oldur ki, m n ariz olan d rdl rin Etm yir bir gec -gndzd biri m nd s bat; M n ol m rt b d d rd hcum eyl r ki, Bir d qiq bel qalmaz biri sabit, heyhat!.. [B R ZMD S BAT ED M Z HL -EHT YAC] Bir zmd s bat ed m z hli-ehtiyac, Pul qarsnda aciz olur f qr m sk n t; Lakin u ehtiyac yarsa yar o kim, S rmayeyi-h yati ola elm m rif t. [EY D LB RI-HRR YY T, OLANDAN B R AIQ] Ey dilb ri-hrriyy t, olandan b ri aiq Knlm s n , arpmadadr ruz b il ! Derl rs g r ibu s b bd n m n fasiq, P k mft ir m m n d bu ali l q b il !

81

______________________Milli Kitabxana_____________________
B NZ TM Svdayi-m v dd td n ali grnr balar; Bigan bilir yeks r Qardalar qardalar. Gzl r d i qan sasn, Bitsin salan yalar; Alar biz torpaqlar, Dalar, d r l r, dalar... Zinhar, ed lim idm t nsanla, yoldalar! Qeyr t, a v t ndalar! Himm t, a v t ndalar!..

82

______________________Milli Kitabxana_____________________
RUHUM!.. Ruhum, ey ahbazi-lviyy t, Himm tim t k f zad p rvaz et! U! U! vci-s mad p rvaz et! T ngnayi-b d nd var iff t. Aiyani-b d nd etm 1 q rar, Yanma s n d m nim kimi nar ! Bulamazsan m lalim ar ! Slrsan, l tifs n, zinhar! Bola bu cismi, cism m n deyil m; Sana mkl olursa hicranm M n s nin, s n m nim dil canm, M n s nin k ndin m, b d n deyil m! Hara gets n s ninl m n d varam, u b d nd f q t siriz, zar, lm yiml sevinm sin yar, Al m olduqca m n d i duraram! Bir s fa bulmadq bu al md , Baqa bir al m varb ged lim; Bir ovuc aki ak t rk ed lim M df ni-umi-ali ad md ! M n ged rs m, var olsun amalm! Yaasn hriyari-hrriyy t!2 Yaasn hriyari-hrriyy t! M n ged rs m, var olsun amalm!..

83

______________________Milli Kitabxana_____________________
T RB Y mm tin r hnmas t rbiy dir, Mill tin pivas t rbiy dir. T rbiy tl keir muri-c han, H r iin ibtidas t rbiy dir. Valideynin, t bii, vlada N z ri-etinas t rbiy dir; nki vlad nem ti-h qdir, kri-h qqin das t rbiy dir. Nec kim, bir dibi-mmtazn D rsi-hikm t das t rbiy dir. Cahilin d zavall vlada iveyi-nar vas t rbiy dir; yr dir tifl sui- laq, Qaliba, mdd as t rbiy dir. T rbiy t elmsiz deyil m qbul Ki, onun mqt zas t rbiy dir. [D HR B R MDD T OLDU M NZ L M Z] D hr bir mdd t oldu m nzilimiz, Onda h ll olmaz oldu mkilimiz; Yaadqca oald dm nimiz, N ed k, doru syl di dilimiz!..

84

______________________Milli Kitabxana_____________________
ANALAR B Z Y G r olsa nisad elm irfan, vlad ed r o yolda1 iman. ksi olaraq bu mdd ann, Olmaz is elmi bir anann vlad atar haman c hal t, N ql olur onda, n f ras t. Bit rbiy likl tifli-m sum Arda olur s fil m um; Saridir nki ibu hal t, H mcinsin eyl y r siray t. Gzl ns g r k hquqi-nisvan, Ta kamil ola vsuqi-nisvan. Elm il olur hsuli-izz t, Elm il olur nfuzi-mill t. Elm arr btn vam l-elm f riz tn k lam. ANALAR B Z Y B z k, b z k ki, deyirl r, c vahirat deyil, C vahirat bu gn ziyn ti-h yat deyil. N d n c vahir f r eyl sin g r k nisvan? C mad f r is ayani-mm hat deyil. H qiqi valid nin n r fli bir b z yi d bli, uslu ocuqdur, t c mmlat deyil. O mad rin ki, yo vlad hsni-t rbiy si1, S zayi-m kr m ti-nami-validat deyil. H yata layiq olan ziyn t elm gvh ridir Ki, boyl bir dirilik qabili-m mat deyil.

85

______________________Milli Kitabxana_____________________
N TQ TAB Ey natiqeyi-b di p rdaz! Vey shb ti-dilfiribin ecaz! Ey m hbiti-feyzi-asimani, Miftahi- zineyi-m ani! S n m z ni-hikm t idin air, S n m n i-himm t idin air! Bir tutiyi-ob yan idin s n, Bir drci-dr rf an idin s n; flaki-s n sitar siydin, Glzari-v t n h zar siydin; Ddn niy b s bu hal lhal? Bilm m n s b bd n olmusan lal? Ey blblm, ol t ran p rdaz, Ql bai-b d nd n m aaz! F ryad el bir d m aiqan , Syl dili-zar nat van : Key qn , al ki, imdi dnya Glzari-t m ddn oldu yekca! G l dir bu p rdeyi- fad n, At p rd ni m zh ri-udad n; S n al mi- kb ri-udas n, S n ayineyi-c hannmas n; Mahiyy tini h qir sanma, Azad l ri sir sanma;

86

______________________Milli Kitabxana_____________________
S nd yaradb b dii- flak ql hn r ur idrak; Al md n var var s nd , S rmayeyi-etibar s nd ; Dur, dur ki, tk ndi leyli-zlm t, hrar ald sbhi-dvl t! Aiql ri itiyaa dd, H r k s aylb qabaa dd. Onlar ki, s ninl dir masir H r elm fnun oldu mahir. H V S H v s svq eyl r insan h yat , tal t c lb ed r si m mat ; H v s isal ed r zat s fay , tal t mbt la eyl r b lay ; H v s pirayeyi- ql hn rdir, tal t mayeyi-icz k d rdir; H v sd n n t eyl r h p f ar t, tal td n tr r min-min cal t; H v s s hras mniyy tf zadr, tal t t ngnas bir tadr; H v s birl t r qqiyat d rkar, tal td n m l m nkus idbar.

87

______________________Milli Kitabxana_____________________
[T RK ED R K M K , KR -NEM T -NAS] T rk ed r kim ki, kri-nem ti-nas, Etm yir vaqe n uday sipas; akirani-v saili-nem t Olur lb tt naili-nem t. Artq etdikc kr ifasn, Hasil eyl r knl t m nnasn. k ri-krd h lav t var, krd izdiyadi-nem t var. Nem ti-nas kr ed n lh q, H zr ti-h qq kr edib mtl q. nd h qd ndir, nki klli- sas, H qq racedir kri-nem ti-nas. kr s rmayeyi-ibad tdir, kr p rvaneyi-ita tdir. Ey uda, f zlin rica ed r m, M n nasl krini da ed r m Ki, d qiq -d qiq , anb an, Sabir nem tin olur ayan.

88

______________________Milli Kitabxana_____________________
[NOLA RBAB -K MAL EYL Y T HS N M N K M] Nola rbabi-k mal eyl y t hsin m n kim, F l ki-n zmd bir t ri-r an m m n. aki-payimdi ver n dideyi-urid ziya Ki, Hseyn nk rim, al m sultan m m n. Dvr ed r baim h r gnd hmayi-dvl t Ki, za gl nin blbli-nalan m m n. Mdd il r gzn ari-miylan m g r, N z ri-paki- hibbad glstan m m n. G ri pr hq ri-nas m bu h qar tl , v li Zakiri-ali- bay m, hi-dvran m m n. Sabir m, s br iarmd, qana t tacim, N fsim pad h m, sahibi-f rman m m n. Tapmam f qrd bir at mi-istina kim, Dey r m t ti-q na td Sleyman m1 m n.

89

______________________Milli Kitabxana_____________________
[YARAN, M G R K , MAH - ZA BT DA OLUR] Yaran, m g r ki, mahi- za ibtida olur, H r yanda, h r m kanda bsati- za olur. Q m artrr msib ti-vladi-Fatim , Ari m lal bais uzun mac ra olur. Kkrdi- hm r adlana layiqdi gz ya, H r q tr sind min s ri-kimya olur. mma h disi-ali-kisa r fi-q m edir, Zira ki, nuri-mehr il zlm tz da olur. H r b zmd ki, zikri-h disi-kisa ola, C nn t g r deyils o b zm r va olur. Bir m clisi- rifdi kim, ak d rg hi hbabi-as gzl rin tutiya olur. Qddu-siyani-al mi bala nzul ed r, D rgahi-h qq r hm t n mlt ca olur. Bir b zmi-pakdr ki, g lir hcc ti-uda, Bir yerd kim, imam ola, hac t r va olur. Q ml r olur z dud , gn hl r balanr, Bir b zmd ki, midh ti-ali- ba olur. S l vat zikr edin ki, rui-k lam edim, M dhi- liy ali- li ibtida olur.

90

______________________Milli Kitabxana_____________________
[N G RD D K Z C L POT M M DE] N g rd d k z c l pot m mide, Ke m d r du-e ud r nc-e H mide1. T r c m s i: g r c l lind yilm s ydi q ddim, H mid nin z hm tin iynimd m n k rdim. [ ST R M LM YI M N, LEYK QAIR M ND N C L] st r m1 lm yi m n, leyk qar m nd n c l, Gr n b db t m, c ld n d g r k naz k m. [AR Z -Q ML R L ND N R Y M M D ] Arizi-q ml r1 lind n r yim imi idi, Z nn ed rdim ed c kdir ona2 ar ciy rim3; B ti-m nhusim ba4, m n bu t m nnad ik n Balad im y indi z qar ciy rim. [M N B D KED HR -IRVANDA] M n b d kedi hri-irvanda, M r zim idd t etdi h r yanda; Bir t r fd n t v rrmi-ciy rim, Bir t r fd n r kd ki k d rim.

91

______________________Milli Kitabxana_____________________
[RAH M BED H D, RU BERAH AM D Rah m bed hid, ru berah am d m, B r d rg h-e h zr t-e ilah am d m; Bithfe n yam d m, n d st m alist, Ba d st-e pr z h me qonah am d m... T r c m s i: Yol verin, tapmam yolu, g lmi m, Olub bu d rgahn qulu, g lmi m. Thf siz g lm dim, lim bo deyil, ll rim gnahla dolu g lmi m. M]

92

______________________Milli Kitabxana_____________________

Q Z LL R

93

______________________Milli Kitabxana_____________________

94

______________________Milli Kitabxana_____________________
[QOYMA G L , SAQ YA, ZAH D MEYAN Y ] Qoyma g l , saqiya, zahidi meyan y , Dnm y meyan miz m scidi-viran y . Urma gireh zlfn , eyl h z r, ey s n m! Oamasn kld s bheyi-s ddan y . Hirz il , fsun il olmaz ilaci-cnun, Eq sznd n s va sz dem divan y . Badeyi-t l ir bu n eyi-irin n dir? Yosa qoyub1 dilb rim l b l bi-peyman y ?2 imdi ki, zdn lin zlfi-p riand n, Bari g l izhar ql d rdi-dilin an y . mi d yamaqdadr at i-sevdayi-eq, leyi-p rtvfruz asm p rvan y ?3 Sabir o c nn trn g ndmi-aln grb, Az qalb Ad m4 kimi aldana bir dan y .

95

______________________Milli Kitabxana_____________________
[H R S R -MUYD M N A Q -NALANIN VAR] H r s ri-muyd min aiqi-nalann var, M g r, ey u ki, bir cismd min cann var? Leyliy Qeys1 olur aiq, s n min-min Leyli, Atarrsan yen bir aiq, c b qann var! ahiin t rki-dil can idi, m n h m etdim, Syl , ey yar, grm imdi n f rmann var? Eyd- zhad qoyun k sm , boyun qurban, Aiqi-zar kimi k sm y qurbann var. Suzi-binaleyi-p rvan ni gr, ey blbl, S hni-glzard ancaq s nin fann var. H r m r z ar sini eyl m k asand, t bib, M r zi-eq n t dbir, n d rmann var? Sabira, q rq ed r air s ni bu seyli-b la, Olma qafil bel kim, dideyi-giryann var.

96

______________________Milli Kitabxana_____________________
[V RAN MA D M N G NC TAPILMAZ] Viran maid m n g nc taplmaz, Bir g nc bu v ran d bir nc taplmaz. Pistani-s n m t k iki limu l kem z, Bir b bi-dilb r kimi parinc taplmaz. R tutmaa d rgahna bir ah bulunmaz, F rzini-ir d seyrin tr nc taplmaz. Bu bad bir nvgli-biar grnm z, Bu b zmd bir dilb ri-binc taplmaz. Bu aneyi- d rd iki k b atlmaz, Bu t teyi-heyr td e p nc taplmaz. T rsad p riruy gz l odu v lakin S n1 t k gz l, ey dilb ri-Grg nc, taplmaz. irin sz il sald o ahuni k m nd , Sabir kimi bir rindi-s ns nc taplmaz.

97

______________________Milli Kitabxana_____________________
[M FTUN -S R -ZLFN QLLAB G R KM Z] M ftuni-s ri-zlfn qllab g r km z, R ncuri-l bi-l lin innab g r km z. Mehrab scud etm r m, ey qibleyi-m qsud, Qan gr n s cdeyi-mehrab g r km z. A zlfn, divan l ri bir yer yma, Bu firq y c miyy ti- sbab g r km z. Yatma mi-zlfnd nigarn bel rah t, Aiql r , ey st knl, ab g r km z. M n n eyi-l li-l bi-canan il m st m, Saqi, m n minb d meyi-nab g r km z. Hicrind r vadr ciy rim qan tklsn, emind n aan q treyi-unab g r km z. Sirab el yib l li-l bin Sabiri, ey u, T bdari-q mi-eqin q ndab g r km z.

98

______________________Milli Kitabxana_____________________
[KUY N UNABEY -EM ML N MNAK EYL R M] Kuyini unabeyi-emiml n mnak eyl r m, Kipriyiml asitann g rdini pak eyl r m. Ta ki, grdm sa ri-s hbad ksi-sur tin, mrl rdir kim, c handa1 idm ti-tak eyl r m. Eqini asan bilirdim, kdi i risvala, imdi risvayi-c han oldum, n d n bak eyl r m? Boynuma saldm o ziyba t l tin zlfi-k cin. Trf caduy m, fsuni-mari-Zhhak eyl r m. V sl mmid olsa, hicrind bu ari2 nsr, ki-emim seylinin mvcnd aak eyl r m. Urma an zlfn , narah t etm knlm, Zlfn d ydikc an knlm ak eyl r m. Sabira, torpaa sald say r na dilb rim, G r m l k olsam da, labd s cdeyi-ak eyl r m.

99

______________________Milli Kitabxana_____________________
[G R ST S N K , F TNEY -AL M OYANMASIN] G r ist s n ki, fitneyi-al m oyanmasn, Dvri-q m rd qr bi-zlfn dolanmasn1, Gst r m nd n rgis h r am gzl rin, Ta sbh olunca abi- d md n oyanmasn. Yo m nd tab v slin , gst rm ruyini, P rvan mi grs , n mmknd yanmasn. Kuyin r qib m sk n olub, g lm r m d i, N grm sin gzm v n knlm bulanmasn. Sirri-d hanini dem na hl zahid , Qoy bi b r qalb bel srari qanmasn. Canm ar anda tin glzard , Eyl tin t ra, qoy mrm uzanmasn. Derl r, n vidi-v sl verib yar Sabir , am olmasn, bu m tl b h rgiz inanmasn.

100

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ ST S N KNLM K M ZLFN P R AN OLMASIN] st s n knlm kimi zlfn p rian olmasn, Ol q d r cvr et m n ah etm k imkan olmasn! D rdi-eqin q sdi-can etdis , m n h m akir m, st r m cismimd d rd olsun, d i can olmasn! Qoyma yar eyl sin kuyind cvlan, ey p ri! hrim nl r1 maliki-mlki-Sleyman olmasn! At in ruyind fi t k yatb geysul rin, Trf cadudur ki, mar at d suzan olmasn! Derl r, aiqk nigarm q tlim amad dir, Allah, Allah, bir s b b ql kim, peiman olmasn! Mbt layi-d rdi-eq m, l gtr m nd n, t bib! Eyl bir t dbir kim, bu d rd d rman olmasn! Sabira, mmidi-v sl il q mi-hicran dz, Hans bir mkldi kim, s br il asan olmasn?!

101

______________________Milli Kitabxana_____________________
[EY D L, AMANDI, S RR N B GAN B LM S N!] Ey dil, amand, sirrini bigan bilm sin! Ah st zlfi-yard yat, an bilm sin! Ddn yali-daneyi-al itiyaqin , Ey mri-r f, tizp r ol, dan bilm sin! Ey yar, can f dayi-qdumi-mbar kin, Ah st ql ram ki, h man bilm sin! Qeyr t h lak ed r m ni, ama c malini, Gst rm m ruyini, p rvan bilm sin! Bir l hz b zmi-yard dilad m, ey knl, Aram tut, bu m tl bi bigan bilm sin! Ey ahi-s rd, urma n f s zlfi-yar s n, Bir d m q rar tut, dili-divan bilm sin! Zahid ed rs eqd t kfir Sabiri, Zahir gzil K b ni btan bilm sin!

102

______________________Milli Kitabxana_____________________
[EY U, YEN H MD M OLUB KAK L ZLFN] Ey u, yen h md m olub kakil zlfn, T hris edir ol kafiri seydi-dil zlfn! Din dilimi qar t edib, eyl m z insaf, imdi n t m nna il eyl r gil zlfn? H r l hz urur sin m min navki-dilduz, Mjgann il yosa d yib dil-dil zlfn? Heyr td y m, aya ki, n dir fitneyi-Harut1, Ey u, m g r sehr ouyub Babil zlfn? T nha s f r etm , g l apar canm, mma Bu sirri nihan sala, m bada bil zlfn. Aldatd knl mrn ol daneyi-aln, Dami-r hi- ql oldu o prsilsil zlfn. Sabir kimi q rq oldu gzm yain cismim, Tutmub limi km di bir sahil zlfn.

103

______________________Milli Kitabxana_____________________
[OSROV -HSNN, S N M S N TAC ] Z Z M,

osrovi-hsnn, zizim, s n imis n taci, ubl r cml s nin d rg hinin mhtaci. Qabi-qvseyn qan, leyl tl-isra zlfn, Tapmsan m rt beyi-hsnd s n meraci. Tklb zlfi-siy h arizi-aln zr , K b y l r bi mane olur hccaci. Zairi-kuyin m, ey m h, qoy pm alind n, H c ri pm y n lq dem zl r haci. K c nigah il 1 d l r barmz mjgann, Bu o atma kim yr tdi s n qyaci? Gec -gndz s ri-kuyind szldar Sabir, Neyl sin, qovma qapndan, k silib illaci. [Q M ND R -ARMD N KE N F RYAD AHIM VAR] Q mind ri-armd n ke n f ryad ahim var, nanmrsan g r sa1 kimi adil gvahim var. Gedim m n hans k b , k beyi-kuyind n fz ldir, Tutub yz hans mehrab , qan t k qibl gahim var. Bab bruyi-canan , edirs n s cd mehrab , Get, ey zahid, s nin ilasna o itibahim var. limd cami-bad tutmuam meyan l r kncin, Gn hd n z rr bakim yo, l bin t k zrahim var. Bamda taci-mhn t, padahi-kiv ri-eq m, Qabamda kib s f d rd q ml rd n sipahim var. B lake Sabir m, s brim tk nmi hicri-ruyind n, Gzm yain r hm eyl , tutalm o gnahim var.

104

______________________Milli Kitabxana_____________________

105

______________________Milli Kitabxana_____________________

106

______________________Milli Kitabxana_____________________
M KT B RQ S M kt b, m kt b, n dilgas n, C nn t, c nn t des m s zas n. ad m, ad m t f rrcnd n1, lh q, lh q, gz l binas n! trin, trin gli-cinandr, Feyzin, feyzin h yati-candr, Qn n, qn n s fayi-vicdan, Nurun, nurun ziyaf andr! Tahir, zahir hn rl rin var, Bahir, zahir s m rl rin var, D rya-d rya t m vvcnd Parlaq-parlaq gh rl rin var! D ft r-d ft r b rl rin var, R hb r-r hb r s rl rin var, Migin-migin q l ml rind Ahu-ahu n z rl rin var! Himm t, himm t s ninl ali, aki-v t n s ninl hali, S ns n, s ns n mum nasn Nitqi, fikri, dili, m qali! Gl n-gl n l taf tin var, Rv n-rv n s ad tin var, Vazeh-vazeh b yanlarnda irin-irin hekay tin var! Olsun, olsun s ninl ohal, Yetsin, yetsin k mal tfal, Grsn, grsn p s rl rind Sabir-Sabir p d rl r iqbal!

107

______________________Milli Kitabxana_____________________
M KT B T R B M nim bam, baharm! Fikri ziyal olum! M kt b zaman g ldi, Dur, ey v fal olum! Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm! Gn d, sbh ald, Qaranlqlar qald, P nc r d n gn dd, Otaqlara sald. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm! Oul, oul, amandr, o yulamaq yamandr. o yulamaq eytandan, Tez durmaq Allahdandr. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm! N sih t al, n sih t, Ql k sbi-elm qeyr t! Elmsizlik b las Mkl olur, h qiq t. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm! M kt bd var raf t, D ft rd var l taf t. Cari olur q l md n irin-irin hekay t. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm!

108

______________________Milli Kitabxana_____________________
Allah olsun s diqin, M kt b s nin fiqin; Dur m kt b get, olum, D ft r s nin r fiqin. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm! M llimin k lamn Al, sala ehtiramn; H qd n ed r t m nna M kt binin d vamn. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm! Elm yr n, imt han ver, z f zlini nian ver; Q drin bil elm f zlin, Elmin yolunda can ver. Ey gzm, ey canm! Get m kt b , cavanm!

109

______________________Milli Kitabxana_____________________
ELM T R B

Elmin izz ti payidar olur, C hlin nikb ti canikar olur; H r k s elm our, b tiyar olur, Mill t elm il b rq rar olur. Ouyun, zizl r, oumaq z mandr! Oumaq h r ad min d bi niandr! Elm il s rf raz olmasaq biz, Cml d n biniyaz olmasaq biz, Bizd f r mbahat olurmu? Qeyril rl msavat olurmu? H r bir taif bir s yaq il atd izz t ittifaq il , Ddk zill t biz nifaq il , M kt b amal itiyaq il . Ouyun, zizl r, oumaq z mandr! Oumaq h r ad min d bi niandr! Sidq il l- l atmasaq biz, Q fl ti bir t r f atmasaq biz, Bizd h rgiz s ad t olurmu? S bq t etm kd qdr t olurmu? slamiyy t iftiarmz Snni-i lik oldu karmz, Getdi nimiz, etibarmz, Varm rtb miz, iqtidarmz? Ouyun, zizl r, oumaq z mandr! Oumaq h r ad min d bi niandr! Doru bir ittihad etm s k biz, Birliy etiqad etm s k biz, Bizd rti-vv t olurmu? Dini-islam idm t olurmu?

110

______________________Milli Kitabxana_____________________
UAQ V BUZ D rs ged n bir uaq d buz st qoaq; Srd bird n-bir , Dd z st yer . Drd uaq, neyl di? Buza bel syl di: S n n yamansan, a buz! Adam yansan, a buz! Az qalb mrn s nin, Yaz g l r, artar q min: riyib suya dn rs n, Ab aya ged rs n!

111

______________________Milli Kitabxana_____________________
YAZ GNL R G l, g l, a yaz gnl ri! lin ziz gnl ri! Dada rit qarlar, Bada rit qarlar: aylar dab sel olsun, Tallar tel-tel olsun. Aaclar asn i k, Yarpa l k-l k.

112

______________________Milli Kitabxana_____________________
AACLARIN B HS Alma, pald, am aac hal il Eyl dil r b hs bu minval il : Balad t rif pald qam tin, yd zn, zorbaln, hal tin; Yetm z olur, syl di, dalar m n , Layiq olur f r ed balar m n ; Az qala bam yetiir1 gyl r , a budam klg salb h r yer ; ss kl k, qopsa da tufan, yen ym y sla gc atmaz m n ; Canlcadr, zorbacadr baldrm, Sndra bilm z m ni he ildrm! Alma aac ona verdi c vab: Eyl m t rif zn, ey c nab! Zorbad h r nd ki, q ddin s nin, Yo m n tay olmaa h ddin s nin; S nd bit r bir ne vecsiz qoza, Ancaq o da qism t olur donquza. M nd , v li, ya, gz l alma var, R ngini h r kim gr heyran qalar! Dadl, l taf tli, m lah tlidir, Sapla inc , z l zz tlidir! am aac bildi bu keyfiyy ti, Syl di: B sdir, buran shb ti!

113

______________________Milli Kitabxana_____________________
Bo danqdan n ar, ay balam? Q gn siz lpaq olursuz tamam; Leyk m nim qda d i yaz kimi, Yal olur paltarm atlas kimi; Lazim m ev tikdir n insanlara, H m dir y m, h m qap eyvanlara; Q sobada lq m ni yandrar, M nf tim lq m nim o d y r.

114

______________________Milli Kitabxana_____________________
CT d gn , doldu c han nur il , Ct srr tarlada ct ur il . Atlar, kzl r kotana gc verir, Gah yryr, gah ylr, gah durur. Ct batb qan-t r , yer umlayr, umlad tarlasn1 tumlayr. Olsa da artq n q d r z hm ti l m y var o q d r qeyr ti. nki bilir rah t ziyy td dir, ad yaamaq s yd , qeyr td dir. ndi g ri ona z hm t olar, Qda yali, z rah t bular: C m ed c k tarlasnn hasilin, B sl y c k ail sin, h m elin.

115

______________________Milli Kitabxana_____________________
QARA V TLK Pendir aznda bir qara qara Uaraq qondu bir uca budaa. Tlk grc k yava-yava g ldi, Endirib ba d bl , mb ldi. Bir zaman h sr t il qara sar Altdan-altdan martd ba yuar; Dedi: hs n s n , o qara aa! N n zak tl qonmusan budaa! B z din s n bu gn bizim m ni, ad qldn bu g lm yinl m ni. N gz ls n, n oliqas n s n. Yeri var syl s m hmas n s n. Tkl rindir ip k kimi parlaq, B dn z rd n vcudun olsun iraq! Bu y qindir ki, var sevimli s sin, Ou, versin m n s fa n f sin! Boyl szd n f r hl nib qara Azn ad ta ki, etsin a, a ed rk n h nuz birc k r Pendiri dimdiyind n endi yer . Tlk fvr n havada qapd, yedi, Qaraya t n il boyl dedi: Olmasayd c handa sarsaqlar, Ac qalard, y qin ki, yaltaqlar-.

116

______________________Milli Kitabxana_____________________
M KT B UAQLARINA THF Doar insan ata ocanda1, B sl n r valid qucanda. Ata h r gn ged r i , alar, N q d r z hm t olsa da, alar. Sev m z k ndi istirah tini, Arar vladnn s ad tini. l y r, cismi qan-t r boyanar, H r nasl olsa da, r k qazanar. Ana vlada v qf ed r zn Yumamaz, yummasa uaq gzn; Sbh t k bin va k r z hm t, K ndi vladna ver r rah t; Layla-layla dey k r keiyin, Min m h bb tl yell y r beiyin. Ah, bizl r ocuq ik n n q d r Vermiik valideyn r nc k d r. imdi biz onlar v z ed lim, Onlarn ahiinc yol ged lim. Soralm2 h r zaman rizal rini, Alalm eyirli dual rini. Payi altndadr behit anann Bu h disi- rifdir, inann! Biz lazmsa h qq qul olalm, Valideyn mti oul olalm.

117

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ataya hrm t etm y n ocuun, Anaya idm t etm y n ocuun N olur k ndi n fsin eyri, N d ondan v fa gr r qeyri! bh siz, srd n k nar olamaz, ki dnyad b tiyar olamaz.

118

______________________Milli Kitabxana_____________________
M KT B AG RDL R N THF Ey uaqlar, uaqlq yyami, G l n yyamn ondadr kami. Kim ki, qeyr tl z hm t alar, K sbi-irfan ruz b alar, Z hm ti mayeyi-s ad t olar, Yaadqca h mi rah t olar. Kim ki, t nb lliy m h bb t ed r, Daim yl nc l rl lf t ed r, Keirir v qtini c hal t il , Btn mr ke r s fal t il . t , vlad, siz bu hal grn, Bu iki vazeh ehtimal grn; V qtd n daim istifad edin, Elm t hsilini irad edin; aln, biniyaz olun, aln! Elm il s rf raz1 olun, aln! G l c k gnl rin s ad tini Qazann f zl f r izz tini. Sizd dir mill tin mid gz, Hal il syl yir siz bu sz. Dinl yin yanl s dal rini!.. Eidin at in n val rini!.. Ouyun, mill tin nicat olun! Ta b d baisi-h yat olun!

119

______________________Milli Kitabxana_____________________
T B B L ST Bir t bib gedib d bir bimar Dedi: M d md ar bir ey var; Bir d va ver, mana lac eyl , lr m, areyi-mizac eyl . Tutdu n bzin t bib onun d rhal: N yemis n? dey edinc sual, Dedi: Yanm r k yedim, doktur, Yediyim bir lav ey yodur. Baa qald t bib onun szn , st di bir d va tk gzn . st : M d mdir aryan, a gzm, Yosa m fhumunuz deyilmi szm? Dedi doktor ona ki: Ey hm q, Eybli olmasa gzn mtl q, Yanm tm k yem z idin sla, Bu s b bl yarar tkls d va.

120

______________________Milli Kitabxana_____________________
QOCA BABAN Bir taqm g nc yol k narndan Ke r k bir ban civarndan, Grdl r yz yanda bir baban l yir bada s y il h r an; Titr y -titr y li, bir d Alma rd kl ri k r yerd . Gl r k etdil r sual: A qoca, Yz yanda n dir bu hal, a qoca? Dedi: Yer umlayb c fa k r m, Torpaa alma rd yi k r m. Dedil r: Bunda bir s lahn yo, S n bu gn var is n, s bahn yo. ndi kdikl rin n v qt ar? Bu nca s ni z man yar... Rah t ol, km bo yer z hm t, Olamaz meyv si s n qism t! Dedi: kmil r, almz, yemiiz, eyrl yad edib dua demiiz; k riz biz daha yey nl r n, hli-eyr dua dey nl r n.

121

______________________Milli Kitabxana_____________________
QARINCA Grdl r bir qarnca bir m l i Dayr qarsnda sr t il ; Dedil r: Mur ba ki, bunca yk Qaldrr bir z if qvv t il . Dedi: Sus, qvv ti-b d nl deyil, k r m qvv ti-h miyy t il . Ey oul, murd n gtr ibr t, Get ar id il qeyr t il ! Ufacq il ri hn r sanma, Boyl il r ke r shul t il . Hn r oldur ki, bir byk m li Ed s n h ll min sub t il . Kiil r himm ti da qoparr, Kii ol, da qopar h miyy t il ! ass , icrayi- mri-mill td Pikam ol k mali-cr t il ! V t n urunda, mill t eqind B zli-can et lusi-niyy t il ! apar, ba ged rs qoy getsin... Ad qalr, b s deyilmi, mill t il ?!

122

______________________Milli Kitabxana_____________________
MOLLA N SR DD N N YORANI Gec yatmaq zaman atm idi, Molla N sr ddin evd yatm idi. Nag han ku d n ucald s da, Vurharay dd, qopdu bir qova. Molla, iynind yoran, d rhal Ku y d mzt rib- hval. Grd bir yanda bir ar d st , Sanki minmi adamlar st-st . st di d st y t r f getsin, Bu yncaq n dir, sual etsin. bu snad bir n f r t rrar Yoran qapd nag h, etdi f rar. Molla bu qiss d n p rianhal Evin dnc k vr t etdi sual: De grm, ku d n var, a kii? Bu n d vadr, anladnm ii? Dedi: Yoran n imi bu t la, Aldlar yoran1, k sildi s va.

123

______________________Milli Kitabxana_____________________
UAQ V PUL Ku d n bir ocuq yyrd ev , Bir bumajnik bulub dedi bu nev : Ana, g l, g l ki, dvl t atdq, Pullu olduq, s ad t atdq! Dedi atun ki: Syl , ey f rz nd, Noldu kim, olduq indi dvl tm nd? Gr yim, ver, n dir, n dir bu, oul? Dedi: Buldum bunu ii dolu pul; Yol ged n bir qoca kii nagah Drb kedi, olmad agah. Grm d n kims m n qoub aldm, Tez qab k ndimi ev saldm. Anas olunun cinay tini Gr r k1 zahir etdi nifr tini; Dedi: Olum, n s rd imi qann Ki, buna raz oldu vicdann? Tifli-m sum ik n gnah etdin, K ndi vicdann t bah etdin. Niy verdin f nay doruluu, rtikab eyl din bu oruluu? Hi z nn etm m, zg nin mali Bizi z ngin qlb, ed ali. Yo, yo, olum, inan ki, ar oluruz! rz li- hli-ruzigar oluruz!

124

______________________Milli Kitabxana_____________________
ain olsaq g r bu dnyad , rz namusumuz ged r bad ; Gzmz mnt hayi-zill td n Baamaz kims y cal td n; G ri pul o f r hf zadr, oul, Leyk namus p k b hadr, oul!

125

______________________Milli Kitabxana_____________________
SK ND R V F Q R Gn nnd bir aciz mzt r Yol k narnda tutmu idi m q r. Ona bir o mi k daram idi, Yazn hal ti qarm idi. z m tl ke rk n sk nd r1, Onu grc k t r hhm etdi m g r: Ey f qir, ehtiyacn gst r, st m nd n n atirin ist r! D rdini syl ta d va ed yim, N is hac tin r va ed yim! Padahim, s n rica ed rim: Bu mi kl rd n itika ed rim; Hkm ql, ta uub da getsinl r, M ni bir l hz rah t etsinl r. Pah, adam, hac t ist d bari Ki, ona hkmmz ola cari. b da yo bu id imkanm, Deyil onlar mtiyi-f rmanm. Padahim, bu czin il c b M n ders n ki, hac t eyl t l b? Halbuki o n hifdir bunlar, H r sinifd n z ifdir bunlar.

126

______________________Milli Kitabxana_____________________
Yo ik n s nd bir ufaq qdr t, M n nasl s nd n ist yim hac t? Ey oul, hac ti uday dil , D rdini zati-kibriyay dil . Cml nin d rdinin d vas odur, Acizin, qadirin udas odur.

127

______________________Milli Kitabxana_____________________
AZARLI K ND st olmudu bir n f r dehqan, Gec -gndz edirdi ah f an. G ldi h msay si yad tin , Qonuluq h qqinin r ay tin ; Dedi: H msay , var n y meylin, N yey rs n, n ist yir knlin? Dedi: zb s ki, hal tim yodur, Yem y hi r b tim yodur. Dedi: Meylin olurmu aluy , T mi meyo, qzl g valuy ? Dedi dehqan: c b, c b, yey r m, S n min d f o sa ol dey r m. Dedi: Qdr, h nuz, h msay , Meyv f sli deyil, dayan yay . Dedi dehqan: N inki yay q d r, B lk sa qalmaram bir ay q d r. M ni tezd n c l t ri bry r, Yay olunca smkl rim ry r. bu t msil m zh riz biz d , st dehqan b nz riz biz d ; niya grc k ehtiyacmz Gst rir bizl r ilacmz; Syl yirl r ki, var h miyy timiz, Qoymarz pu ola c ma timiz.

128

______________________Milli Kitabxana_____________________
H r k s z r yini deyir m qul, Ta ki, shb t olur, ylsn pul, D rmiyan eyl dikd pul szn H r k s id n k nar edir zn. Syl yir, v qt yo bu t kil , Bu ii salayaq g l n il ...

129

______________________Milli Kitabxana_____________________
CAMUU V SEL Bir kii salayrd bir camu, Su qatrd sd , edirdi fru. Yad idd tl bir ya nagah, Kiinin v zi-hali oldu t bah. Tutdu dnyan sell rin cui, D r-z man ald, getdi camui. Kii alar gz il qld f an; Syl di olu: Alama, baba can! nki su sdl r tfeyl oldu, Qatdn su yld seyl oldu. ndi camuunu apard is , Bana m h ri qopard is , Syl m kim, f l k q zasdr ol, Tutduun il rin c zasdr ol.

130

______________________Milli Kitabxana_____________________
MOLLA N SR DD N V ORU Mollann brkn alb oru, Yyrb qad bir baa doru. Bamad orusu ged r n r y , z ancaq yyrd m qb r y . Mollan grdl r durur orada, Dedil r: Durmusan nein burada? Dedi: Bir oru brkm ald, Qad getdi, bam aq qald. Dedil r: Oru qad, getdi baa, Burada bo oturma, dur ayaa, Baa doru get, eyl m ehmal, Orunu tap o yerd , brkn al. N m lazm, dedi ki, ba haradr, Orunun aqib t yeri buradr.

131

______________________Milli Kitabxana_____________________
RM K V P K QURDU

Bir rm k zn yb1 durdu, Dedi f r il : Ey ip k qurdu, N k sal tl i grrs n s n? Niy bunca ar hrrs n s n? G l m nim s n timd sr timi Grb, iqrar ql m har timi... girc k tamamn hrr m, Az zamanda nec o i grr m. Bad, gld ona ip k qurdu, S rz ni etdi, t n l r vurdu; Dedi: B rf rz olsa h r yerd Touyursan byk, kiik p rd . De gr k2, onlarn n dir s m ri? B lk d h r k s atr z r ri!.. Leyk m nd yo is d sr t, Yapdm id var ar qiym t. Al m faid verir karm, H r k s ist r ola ridarm!

132

______________________Milli Kitabxana_____________________
ARTIQ ALIB, SK K SATAN TAC R Bir n f r tacir z dkannda Olunu salayrd yannda. El yirdi q rib dad stad: Satdnda k m, aldnda ziyad. M kr t zvir idi onun h r ii, Dz deyildi btn al-verii. Atann ln olub adi, Grdyn yr nirdi vladi. Bir gn z d rdinin ilac n, Getdi tacir bir ehtiyac n. Olu grd ki, v qti-frs tdir: D li soysam, dedi, q nim tdir. li d l ir , gzl ri nig ran, Atas bir t r fd n oldu yan. Daralb bsbtn c han gzn , Vurdu bir silli olunun zn . Grd bir pir, eyli t crb kar, Dedi: Etm b s buna azar. kdiyin dan nin budur s m ri, S nd n z eyl yib h min hn ri. Lvhi-safnda tifli-m sumun, Mn ksdirs batini-umun; kdiyin n qdir bu n qi- ta, Verm isnadn oluna b da1.

133

______________________Milli Kitabxana_____________________
T rbiy t mst h qqdir, vlad P d rind n n grs , eyl r yad. ah mri-q bih, ah c mil, Ed r vlad cml sin t hsil. Saleh ol, saleh olsun vladn! Taleh ol, taleh olsun vladn!

134

______________________Milli Kitabxana_____________________
YALANI OBAN Bir oban bir gn etdi dada haray: Canavar var, dedi, g lin, ey vay! hli-q ry yyrd da t r f , Getm sin ta qoyun, quzu t l f . Bunlar mzt rib grnc oban Glm y balayb dedi: Yaran, Siz bunu sanmayn h qiq tdir, Damam g ldi, bir z raf tdir! Bin val r qaytd; leyk oban Yen bir gn da zr qld f an: Canavar var! dey bard yen , Q ry hlin km k ard yen . K ndil r etdil r dbar hcum, Yen oldu yalanl m lum. Dorudan bir zaman b zmi-ikar Qoyuna g ldi bir ne canavar. H ri dad eyl di oban, yahu! Eid nl r dedi: yalandr bu! Bu s b bd n h ray getm dil r, Ona he etina da etm dil r. Canavarlar yedi btn qoyunu, t , olum, yalanlq oyunu!

135

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ba, yalan tannd nki oban, Doru derk n sz grnd yalan. H rgiz, olum, yalan dem ki, uda Dust tutmaz yalann b da! H m d lq ir hrm tin olmaz, zz tin, q dr qiym tin olmaz. Evi yand yalannn, derl r, Ona bir kims etm di bav r.

136

______________________Milli Kitabxana_____________________

T RCM L R

137

______________________Milli Kitabxana_____________________

138

______________________Milli Kitabxana_____________________
AHNAM D N T RCM Tus v Giv p hl vanlarn ovlaqdan bir gz l qz g tirm l ri1 v Keykavusun o qz atunlua gtrm yi Bel n ql edir mbidi-huyar Ki, Tus etdi bir sbh zmi-ikar; Olub Giv Gud rz ona h minan D i bir ne irdil p hl van, l stnd hbazi-ahinikar, ikar itl ri seyd n biq rar. Srb at Deuy d tin yetdil r, O yerd firavan ikar etdil r. O s hra idi trkl h mcivar, Qurulmudu rgahl r bimar. Baanda g lirdi gz b rm la, Uzaqda c b c ng li-bas fa. Qabaqca r van Tus Givi-c van, G lir dalda h m bir ne p hl van. Srb at, olub varidi-mrzar; T f rrc edirdi iki namdar; B rab rd cilv edib nag han, M l k hr li bir qz oldu yan; Gz l qz, v li, misli al md yo, Bu qa, gz b ni-nvi-ad md yo. Ona syl di Tus: Key glzar, N d n bi ir tutubsan q rar? C vab n dedi naz nin: Key svar, Atamdan c fa grm m bimar. Ke n b olub m sti-cami- rab, G lirk n m ni grc k etdi itab, kib q tlim tii-z hr abgun Ki, etsin m ni q rqi-d ryayi-un; M bada m ni ldr bignah G tirdim2 bu lv t m kan p nah. Nijadn sual eyl di p hl van,

139

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ona ubhr etdi bir-bir b yan: Ki, var nisb t nil rf tim, Firidun 3 m nsubdir nisb tim. Dedi Tus: Key r ki-tab nd mah, Piyad nec eyl din q ti-rah?! Piyad deyildim, dedi, ey c van, Yoruldu atm, boladm m n, inan. Var idi m nim bi d d4 gvh rim, Glb ndi-mina v taci-z rim. M ni yolda bir qoruya saldlar, limd n n yim var is aldlar. Aylsa atam m stlikd n h man, M ni tapmaa hkm ed r bigman. Ed r ayrlqdan f an mad rim, Dayanmaz, g l r mehriban mad rim. Dandqca ol lb ti-nu- nd Iki p hl van oldular payb nd; Dedi Tus Giv : M n at apmam, Bu nazl nigar c b tapmam! Dedi Tus Giv: Ey sip hdari-ah, M g r mtt fiq etm dik q ti-rah? g r p hl vanlqda s n f rds n, H qiq t sl , g r c vanm rds n? Db gftguy iki s rf raz, T rrzl ri kdi tul diraz; O h dd yetidi iin sur ti Ki, q tl eyl sinl r o m ht l ti. Bu hal grb namv rl r yan Miyan olub g ldi bir p hl van, Dedi: Verm yin r y ur r , T r hhm edin bu m l km nz r ; Bu ziyba nigar mlazim olun, Varn, idm ti-ah azim olun; N f rman ed rs hi-hkmdar, O f rman m hkum olun zinhar! Grb c ngcul r bu r yi s vab, H man etdil r barigah itab.

140

______________________Milli Kitabxana_____________________
Kavus grd o mahin zn, Db itiyaq , itirdi zn; Sip hbudl r syl di padah: Gz l faid verdi bu r nci-rah; Maral is , ahu is bu ikar, Bel seyd olur layiqi- hriyar. Dnb eyl di ubhr itab: Ki, ey arizind n cil afitab! Gz ldir zn, safdr t l tin, N bir dudman yet r nisb tin? Dedi naz nin: Hissi-diladiy m, Firidun G riv z vladiy m; H m frasiyab yet r nisb tim, Var vladi-Tur il cinsiyy tim. Dedi padah: Ey m hi-asiman, S n m rh ba, b tin imi c van! Y qin tapmasaydn hzurumda ca Nijadn, c maln olurdu f na; S nin layiqin q sri- hdir mdam, K nizin ola mahrul r t mam. T farl r et tacl , t tl , S ni b sl r m m n gz l b tl . Dedi ubhr: Ey hi-tacdar, Hzurunda olsam g r k b tiyar! Giranmay on at d i tacgah H r iki sp hdar gnd rdi ah. H man d m edib ubhri r van H r maneyi-ey h, d rz man Yaradrd m at l r ziv ri, B z ndirdil r ol m l km nz ri; Geyindirdil r ynin f rd-f rd i z rb ft tl s, i dibayi-z rd; Olub z rnian tacl s rf raz, bistan qoydu q d m yari-naz; Keib t ti-ac5 zr tutdu q rar, C vahir olundu bu ey nisar...

141

______________________Milli Kitabxana_____________________
Siyavuun anadan olma v Rst min ona Zabilistanda t rbiy verm yi Bir ol q dr dvr etm di ruzigar Ki, glzar ad etdi rr m b har. Yetib air doqquz ay ad ona, uda verdi bir tifli-nvzad ona. b r verdil r ah mvludd n Ki, ad ol bu mvludi-m sudd n. c b saft l t, c b nikru, M g r gz grbdr bel ruy mu? Olub ah Kavus m srur ad, Siyavu qoydu o mvlud ad. Edib h zr ti-h qq kr sipas, T l b qld bir mahir ncminas. Mn ccim z elmind huyar idi, Rmuzi-ncum b rdar idi. Bab talein grd aft dir, Bu mvludun iqbal o ft dir. Hzuri- h rzi-hal eyl di, hi bu b r prm lal eyl di. Ziyad mk dd r olub hriyar, Bu hal il ta kedi bir ruzigar. V li, bir gn etdi T h mt n vrud, Hzuri- h n hd qld drud: Ki, ey fs rin ri-piray si, Bu tiflin m n olsam g r k day si, Gzm nuru t k atirin ist r m, G r k m n ona t rbiy t gst r m. h is t f kkr edib bir z man, Bu mr riza verdi q lbi h man. Qoub Rst mi-Zal hzad sin, R van etdi ol s rvi-azad sin. T h mt n b rab r Siyav l Vrud etdil r Zabil R l 6. Gz l bir glstanda layiq beah

142

______________________Milli Kitabxana_____________________
Siyav b etdi aramgah. Mh yya qlb Rst mi-namdar, O hzad m qind aazi-kar. z l yr dib iveyi-gir b nd, Svariy tir k man k m nd; Verib sonra t lim b zmi-niat, Mey m clis iveyi-inbisat; N b rd ir mahir at oynatma, ikarind ahuy o atma, M hab tl grzi-giran vurma, M tan tl qalan kib durma. B z ndi Siyavu h r adabl , B li, gl t rav tl nir abl . Bel irdil oldu ol namv r, B rab r ona qalmad bir n f r. Keib bir z man oldu bir p hl van, ikarind verm zdi ir aman. Dedi Rst m bir gn: Ey pilt n, Varmdr t m nnayi- zmi-v t n! M ni d hrd biniyaz eyl din, Verib t rbiy t s rf raz eyl din; Hzurunda k sb eyl dim o hn r, M ni c lb edir indi vqi-p d r. Nolur grs h, rcm nd olduum, S nin t rbiy nl bl nd olduum! Mnasib grb bu sz p hl van, Firistad l r etdi h r su d van Ki, olsun mh yya sasi-s f r, Siyav layiq libasi-s f r, D i sb ti s nan sip r, Z r sim t t klah k m r. b r birl 7 aldrd trafd n Mlukan l tl r rafd n, Syav i t rif namla, B z ndirdi ezaz ikraml 8; Y min y sarind s f-s f sipah Edirdi bu cah c lal nigah.

143

______________________Milli Kitabxana_____________________
Gedirdi onunla T h mt n b h m Ki, hzad y yetm sin bir l m. C han hli bu ey dilad olub, Q m qss d n cml azad olub, Ham ey ir t iar etdil r, Z r sim nb r nisar etdil r. Siyav Rst m firavan sipah, M nazil srb, etdil r teyyi-rah. Rst min Siyavuu rana g tirm yi Olub ta ki, Kavus-Key ba b r, Buyurdu, ald livayi-z f r. Gtrd sipahi-giran Giv Tus, alnd ney nay eypur kus. Bsati-t r b cml saz etdil r. R van oldular, pivaz etdil r. Iki fvc edib bir-birin did bus, Dyld iki s mtd n t bl kus. Bu didar il adman oldular. D ri-q sri ah r van oldular. P r starl r m cm ri-udl 9, N vaz nd l r ngl , udl . S r frazl r mnt z m s fb s f, Sip hdarl r mnt zir h r t r f; O hzad y ahrah adlar, ram eyl dikc gh r sadlar. Grb t tin stnd Gavi-s ri, Dir nd urid t k fs ri Db s cd y qld vv l n maz, O, m budin etdi raz niyaz. Sora m hz ri-ah etdi s lam, Sip hbud olub ad, f r nd kam, Alb barna basd hzad sin, Bl nd etdi h s rvi-ftad sin. Sual eyl di cml halatn,

144

______________________Milli Kitabxana_____________________
B yan etdi Rst m k malatn. Niim n ona verdi firuz t t, Mr ss nian mlukan r t; Grb olunu cml d n s rf raz, Db s cd y etdi kr niyaz: Ki, ey sanei-nur nar, af rin, Ola snn s d h zar af rin! M ni s rbl ndi-c han eyl din, M yy d qlb hkmran eyl din; S ad t-q rin etdin ezazl , sus n bu f rz ndi-mmtazl . Bu hal grb m clis yanlar Qoun b yl ri, dvl t rkanlar Deyib m rh bal r o m hm nz r , Sipas etdil r h zr ti-dav r . Bu c n bab iftiar etdil r, Z r sim gvh r nisar etdil r. P s ol d m buyurdu hi-nikpey, idivi-c handar, Kavusi-Key: G r k lek r etsin srur niat, Srur niat alsn bsat! Bzrgani-Iran qurub d stgah, B z ndi tilal tl q sri-ah. N bir q sri-ah oldu arast , N t nha sipah oldu arast . B z ndi btn hr bazar ba, Aaclar olub h r biri ilraq; yan oldu h r s mtd n min srur, H r ev oldu bir m clisi-ey sur. Bu minval h r h ft , h r sbh am Srur niat eyl di as am. Tamam oldu bir h ft , mr etdi ah, S faralq etdi dbar sipah. Ald d ri-g nc babi-k r m, Gh r sad eyz n s habi-k r m: Z r sim mhr klah k m r,

145

______________________Milli Kitabxana_____________________
mud sinan d ng sip r; Tila kis -kis , gh r ovc-ovc, d m d st -d st , h m fovc-fovc, Dr l l yaqut z r keyl-keyl, Sturani-tazin s b eyl-eyl, Libas qumai-z ri d st-d st, z tirmeyi-prb ha b st-b st Edib b , verdi r vac oluna, M g r verm di t t tac oluna; Deyildi s zavari- fs r h nuz, C van idi ol mahm nz r h nuz. zdiyad V li, etdi fq tl bir d m nigah, Bel syl di oluna padah: Ki, ey nayibim, yadigarm, oul! Glm, gl nim, nb harm, oul! Dem s rbl nd m ki, hzad y m, sar t n dir, m n ki, azad y m; Mh yyadrr t t tacm m nim, N dir kims d n ehtiyacm m nim?! S n , qaliba, elm olur ehtiyac, Tapar elml mlk dvl t r vac. Dem irsi- bdir m n taci-z r, S n irsdir b lk elmi-p d r. Z rin tacna eyl m iftiar, Hn r birl ol tac minn tgzar. d b iktisabnda o aiq ol, Vcudunla t ti-z r layiq ol; R iyy tn vaz ol, dal tiar, R iyy tl dvl t olur b rq rar. Dem , eyl r m tac s nd n diri, V li, ql t kamld s yi-b li. S ninin bu taci- hi b sl r m, H man s rbl nd olman ist r m!10

146

______________________Milli Kitabxana_____________________
T rcm Bu minval il yeddi il h r z man Edirdi Siyav i ah imt han. H r id onu grd huyardr, D i tac , t t s zavardr. Qurub b zmi-ir t hi- rcm nd, Siyav i tac il qld bl nd. M ram atb grd m nzurini, Yazb p rniyan zr m nurini. Kuhistan b etdi ltf n ona Ki, olsun o m vay f rmanr va. Sudab nin Siyavua aiq olma Bu hvald n kedi bir ruzigar Ki, ad idi h r hald hriyar. Oturmudu bir gn Siyav ah Ki, Sudab varid olub nab gah Siyav i grc k, olub maili, Yanb nari-eq , ald dili, Vcudu dnb bir tirazi-n , s r etdi guya ki, at y . Nihani ona gnd rib adimin: Siyav get syl , key m hc bin, T ccb ki, bir l hz , aya, n y ram eyl m zs n h r man y ? G lib eli peyamin etdi b yan, Bu szd n b raft oldu c van, Dedi: M rd olur m rdl h mk lam, H r man nisvan iindir m qam. Firistad d n yetm di kari-eq, Giran oldu Sudab y bari-eq; z etdi bgir q sdi-m ram, B ri-ahi-Iran qld ram; Hzurind rz etdi: Key hriyar, S nin mislini grm yib ruzigar,

147

______________________Milli Kitabxana_____________________
Cahan f r ed r hd peyv ndin , sus n bu f rz ndi-dilb ndin ; Nolur s rf raz ets ah rl rin, H r man d grs mad rl rin; bistan gnd r o m ht l ti Ki, var bizd didarnn h sr ti; F raqind t r-em unindiliz Ki, didarna cml miz mailiz; P r sti qlb z rnisar eyl riz, Vrudil biz iftiar eyl riz. Dedi h: Varmdr s n etimad, Sevirs n onu yz anadan ziyad. Siyav i h d rhzur eyl di, Ona mehriban-mehriban syl di: Sev r h r gr n hli-vicdan s ni, Gz l lq edib pak y zdan s ni; sus n qohumluq qan cu ed r, S ni grs h r k s d rau ed r; b s sanmaq olmaz r gi-nisb ti, R gi-nisb t icab ed r lf ti; H rimi-h r m ir var ah rin M h bb tli Sudab t k mad rin. bistan get, bir d m ol h mniin, Grb eyl sinl r s n af rin! Siyavu bu szd n edib itibah, Onu ir l ndirdi gftari-ah, M bad inki h bir gman eyl yir, Bu szl m ni imt han eyl yir Ki nazik yal idi cir z ban, Q vi ql biynadil b dgman. N z rd n keirdi dili-razini, Bu mrin s r ncam aazini: g r ud ged rs m bistan m n, min olmaram m kri-Sudab d n. Bu m tl bd seyri- yal eyl di, h boyl bir rzi-hal eyl di: Ki, ey mht m hi-al m rac,

148

______________________Milli Kitabxana_____________________
M n ltf edib vermis n t t tac. O gnd n ki, bu aftabi-bl nd Sab torpaa nur, edib rcm nd H l grm yib dideyi-ruzigar S nin t k q vi ql bir tacdar. N mislin var ndaz v cahl , N man ndin ayin il , rahl ; M ni gnd r aqill r iclasna, C hanbinl rin b zm urasna; M n niz v tird n syl g l, K m ndi- dugird n syl g l; Sl shb ti-t t adabi-bar, D i b zmi-rud mey meygsar; N f zl m ni svq ed r q sri-ah, Z nan shb ti ql dir s ddi-rah. Dedi h Siyav : ad ol, oul! K malnca dnyad yad ol, oul! P s ndid dir cml hal tl rin, M ni valeh etdi bu shb tl rin. N f rman ed rs m, dri-gu ql, N ndi n olsa, f ramu ql. bistanda vardr s nin ah rin Sudab bir mehriban mad rin. Siyavu dedi: n olur bamdad, G lib eyl r m mrin inqiyad. N f rmayiin olsa, m n same m, M n h r n hkm eyl s n tabe m. Var idi v fa yollu bir m rdi-pir, Ad Hiyrbd, si-rv nz mir. murati-al md n agah idi, mini-h r maneyi-ah idi. Ona syl di h ki: Ey huyar, Olur ta ki, gn qeybd n akar. H rim Siyav l ol r van, Ita t ql ets n hkm ol c van. Sl sakinani-h r man y Ki, ezaz olunsun o f rzan y ;

149

______________________Milli Kitabxana_____________________
De Sudab y eyl sin z r nisar, Glab gl mik nb r nisar. Mbar k qdumunda ah rl ri Nisar eyl sinl r c vahirl ri. gn d, m hv oldu zlmati- b Siyavu g lib idm t ba d b, Edib ah krni o g rd nfiraz, Db torpaa pd aki-niyaz. Ona padiah iltifat eyl di, S miman o nkt l r syl di. V b d ist dib Hiyrbd m hz r , Ne sz dedi ol v fap rv r . B rab r Siyav l d rz man Onu qld dvl ts ray r van. V lakin o hzadeyi-nikbin Deyildi bu getm kd q lb n min. F raz oldu n p rdeyi-izz naz H rim hli etdi btn pivaz; bistan dolub trl , ban il , bir gl mik reyhan il ; ram eyl dikc q d m-b r-q d m Salard yaqut l l dir m. Salnmd b zm ir dibaci-in, Tklmd h r yanda drri-s min; alnmaqda nay ney sazl r, T r nnmd yeks r oavazl r; Knll rd didard n min srur, Ayaqda mey, ld q d h, bada ur. bistan dem bir behiti-b rin, Gz ll r nmay ndeyi-huri-eyn. Siyavu olub daili-b zmi-naz, N grd ki, bir t ti-z rrin tiraz Olub l l firuz il nigar, B z kl nmi lmas il ahvar; O t t zr Sudabeyi-m hc bin Oturmu huri-behiti-b rin; Banda onun fs ri-s rv ri,

150

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ayan p r trf geysul ri. t rk n s rap rd d n ol c van Onu grd Sudab nag h yan; Db iztirab , itirdi zn, Enib t td n, ak qoydu zn; Durub basd auuna can kimi, Qucub iyl di d st reyhan kimi; znd n, gznd n pb vqd n, Doya bilm yirdi bel zvqd n; Edib h zr ti-h qq kr s na, Deyirdi ki: Bu s n t m rh ba! S nin t k o ahn ki, f rz ndi yo, R vadr des m hi peyv ndi yo. Siyavu bilib, qand bu lf ti Ki, Sudab nin ud n dir niyy ti. Dayanmaqszn td ol nvc van, Grb etdi ah rl rin adman; Ona etdi ah rl ri af rin, Niim ng hi oldu t ti-z rin. Olub onlara bir zaman diln vaz, Yen eyl di vd t ol s rfiraz. H rimil r oldu btn v sfgu: Ki, hs n Siyav i-f rh ngcu! N r na gz ldir, n ziyba c van! Sz cani-ruh z ruhi-can. H r man d n d ol nvc van, Hzuri- h g ldi, qld b yan: Ki, grdm h r maneyi-dvl tin, S zavari-t qdir olan vk tin, C laln hani- c md n ziyad, Firidun Hu ng C md n ziyad; Ola paydar izz tin b tl , zayinl , vr ng il , t tl ! Bu gftard n ad olub hriyar, B z ndirdi eyvan n nvb har; Mey sa r b rb t sazl , O gn ey nu etdil r nazl .

151

______________________Milli Kitabxana_____________________
Bl nd oldu n leyleyi-nilfam, bistan Key-Kavus etdi ram. Edib r yi-Sudab d n f hsi-hal, K mali-Siyavud n etdi sual. B yan etdi Sudab : Key hriyar, H l grm yib dideyi-ruzigar Siyavu t k bir gz l nvc van, K mal d bl f ridi-c han! Dedi padiah: Ets tale m d d, g r yets rd bu ziyba v l d, G r km z ki, yetsin ona b d n z r, Edilsin g r k b dn z rd n h z r! C vabnda Sudab rz b yan Edib syl di: Ey hi-kamran! Balsa g r r yi-azadim Onu eyl r m v sl z vladim ; Ona verr m z qzlarmdan birin V cah td n huri-ldi-b rin, Ver r trf f rz ndi-dilb nd ona Ki, olsun v cah td man nd ona; Deyil az h r m ir dt rl rim, F l k t k fruzandr t rl rim, M l ksur t glr m hc bin, Dri-b hri-Key-Ari Key-P in. Dedi h: Bu m tl b m rammcadr, M rammcadr, nki kammcadr. Siyavu g lib m hz r nimi- b, Sitayi edib pd aki- d b. O b zm ir bigan l rd n n han, Ona etdi h m hr man yan: Var olum, s miman bir niyy tim, Bu niyy t olub mayeyi-behc tim; Adn al m ir ola paydar Ki, s nd n qala bir gz l yadigar; Nec s n m ni etmis n adkam, S ni h m ed nayibin zind nam. Bel tapmam t rind n nian,

152

______________________Milli Kitabxana_____________________
Nec kim deyib mbidi-nikdan Ki, olsun v cah td man nd ona, Ver r trf f rz ndi-dilb nd ona, V ya ani-Key-Ari ql nigah, B y n bir p riruy huriyy cah; S rap rdeyi-Key-Pein n z r Edib d q bul eyl bir simb r Ki, s nd n qalr trf bir yadigar, C han ir ol h m olur hriyar. Siyavu dedi ah : Bir b nd y m, N f rman ed rs n s r fk nd y m; R vadr kimi r yin ets p s nd Ki, ahan r yindrr sudm nd. V li, bils Sudab verm z riza, Bu mr onu eyl m aina. M n is m onu ba b r etm z m, bistanin bir d i getm z m! Bu gftard n nd nak oldu ah, Dedi: Etm Sudab d n itibah Ki, Sudab o mehribandr s n , O bir mad ri-canf andr s n , S zadr ola mrd n ba b r...11

153

______________________Milli Kitabxana_____________________
T RCMEY -QVL L-MFT Q m etm z m, denils , M h mm d saaldm, Yosa yld n in mat m quranlar? Lakin s lahi-dini-mbink n irad miz, Qormaqdayam ki, yetsin maim ziyanlar. o arizu ki, lq arayr nailiyy tin, Heyfa ki, mzm hill ed c k mvtim onlar. Ya r b, mq dd r al mi- rvah ric tim Etdins , airis h yatn bu anlar, Bir mridi-r id il islam eyr ver, T nviri-rah ed bi-mzlim z manlar. [GRDM NE D ST TAZ GLL R] Grdm ne d st taz gll r, Balanm idi giyah il n t r; Dedim: N olur giyahi-naiz Ta yl gl s find ziz. Ot alayaraq dedi: Otur s n, Shb t el yim, q mim gtr s n. Alil r ed rmi t rki-shb t, Halonki olarda var s av t. ER T RCM S Taprma sirrini m g r hli-k r ml r , hli-k r m yannda qalr sirr d r fa. M nc , yanmda1 sirr mq ff l bir evd kim, Zaye olub anatar, ev bal mtl qa.

154

______________________Milli Kitabxana_____________________
L FFAZLIQ M clis q zet sind n t rcm Biz iranllarn damarlarmzda ri atb, beyinl rimizin p rd sini bry n l ffazlq st liyi s b binc , bu gn haman l ffazlqdan baqa bir eyi d rk v anlayamyoruz. H r bir iin iqtibasnda ancaq l fz qane olub da, onun m nasna b d n bir iz aparamyoruz. L ql q lisan etmi olduumuz l ffazlq laqqrtlarn h r gn bir kl qoyub, h r m clisd bir r ng il gurulduyoruz. Bu kibi szl ri danmaqla zmz ohal da ediyoruz. V oyl dd ediyoruz ki, daha t r qqi yoluna z tutub1 qabaa doru drd ayaa2 aparaqlyoruz. Heyhat3, ancaq vv lki m nzild , b lk d geriy dnyoruz. Bir v qt gryoruz ki, m ml k timizin, mill timizin istiqlaln bizd n alyorlar, bizl r n q yyumlar meydana yor. Bu aralq biz bir az aylmaq istiyoruz. H qqimizi tanmaq istiyoruz. M rut yapyoruz; btn il rin m nalar m nzuri olduundan h pimiz bir r mst bid oluyoruz. Btn h vasmz c m, btn qvv l rimizi meydana aryoruz ki, btn biziml mhavir ed c k bir sin bir k lm szmz r dd etm y iqtidar ola bilm z4. H r k sin biz sitayi etm sini arzu ediyoruz. Onu istiyoruz ki, h r k s vcudumuzu mq dd s, fyuzati-r bbaniy m zh r, lum v fnunil dnniy m n bilsinl r. Mst bidl ri i bana almayalm dey aldmzda, onlar padah d rbarnn kargzarlar ediyoruz. Mill tin v m ml k tin h r drl il rini onlara t slim ediyoruz. Otuz yandan skik v kil olmasn g r k dey qanun v z etdiyimizd , 2223 yanda v kill r intiab ediyoruz. N n, c ba? Zira v kil z otuz yandayam, diyor. Bu halda bir s onun ilafn isbat etm k ist r is d , q bul olunmaz. M nim bu iradm bir sin yana deyil v yan azlna deyil! 2223 yanda olanlarda lli yallardan daha aqil v alimraq s ola bil r. F q t, m nim m qsudim qanunun ehtiramn hifz etm kdir. I ya vv ld n iqdam etm m li, yaud iqdam olunan ii canf anlq il baa g tirm li. L ffazlq is ancaq mill t v m ml k tin viranlna s b b olmu oluyor.

155

______________________Milli Kitabxana_____________________
Kabin t kil etdiyimiz sur td r isl-vz rayi ks riyy t ara il intiab v q bul, sair v zirl ri onun t hti-s dar t v itiyarna verib, kabin yi cismi-vahid hkmnd grm k n onun m nasna m l ed c yimiz yerd , kabin fradnn h r f rdin m sus m yy n bir partiyasn, yeddi n f r zadan iki n f rinin arasnda boyl ittifaqn olmadn gryoruz. It buna gr dir ki, dvl t v m ml k timizin z fi gnd n-gn artyor v aricil r d ona mdail etm y c ri v c sur oluyor. Dvl tin pula ehtiyac olduqda vilay tl rd n m clis v Iran-e nou q zet sin , daha bilm m n r l r uzun, uca itabat v lqabat il gnd ril n teleqramlarda: filank s aa yani-m ml k td n m hur bir m clisi-ali t rtib edib qqlq m rl r gst r r k ian nvan il yz min tm n5 para toplam v bir krur para d i ian d ft rin qeyd etdirmidir. Sair vilay tl rd n, t kind n d i r ng-rvn qli olub g lm kd olan teleqramlarda: Irann mhyisi olan filan zati-ali h zr t M sihin mczatn yad edib, vilay tin btn yan v raf v m adimi-izam v k s beyi-girami (?) c m ed r k istiqrazi-millinin mh ss nat v lzumunu iara, istiqrazi-aric nin n pay d v im olmas h qqind Shban Vaili6 heyr td buraacaq v ll rin qalibibiruhlarna can ver c k d r c d irad etdiyi odlu nitqi il btn hzzarn kiprikl rind n aan r kl rinin odlu, qanl yalarn tkm kl haman qzdrd t nur d ran n bir tm k yapd. bu id etdiyi sas il film clis bir krura q d r para toplanm, trafa kdiyi t viq teleqramlarna d i m tlub cavablar almaa nail oldu (ii gr nd bykl r lazmnca gr rl r). Q zet l r d i h r gn filani c nablarnn h s b v n s bini t rifl b rab r kemi v g l c kd ki qulluqlarn da raportlara lav ediyorlar. Bir v qt hesab edib gryoruz ki, q rz v ian nvan il ran n otuz-qr krur para toplanmdr. Amma biz bunu t hqiq etdikd ortada bir dinar da olsun bel grm yib, ancaq bunu gryoruz ki, Ryterin teleqram b rl ri Avropa q zet l rind Iran dvl tinin para t hsili susunda h r v sil d n m yus olaraq yen rus v ingilis mt v ssil olduunu iar ediyor. M ml k timiz n bir qvv t kili m qamna g ldiyimizd bsbtn Iran mill tini t hti-t lim alb, h tta l ma v tccarn d i iyinl rin tf ng verib meydanlarda onlara d va m qi t lim ediyoruz; ms ls l toplar, m dud tf ngl r itira ediyoruz, m kt bl r ayoruz, s rbazlarmza m sus milli lam tl r v r ngl r il libaslar

156

______________________Milli Kitabxana_____________________
t rtib etm k n d rin-d rin mlahizatda bulunuyoruz. st diyimiz kimi h r eyi t yin ediyoruz. Halbuki rus v osmanl qounu hanki s rh dd n ist yor is Irana dail olub r hli-iqam t d yor, qttatt riql r yollara sahib olub b nd rl r muratna v hind s rbazlarna r sid lik ediyorlar. Darab Mirz ne n f r bis rpalarn banda Z ncan mhasir ediyor. Boyl bis rpalar tutmaq n zmzd o q d r h miyy t olmuyor ki, onlar tutub da h bs ed k, ta ki t lisl ri bar sind rus bizd n iltimas etsin; b r ks, onlar tutmaa rus qaza gediyor. Hququmuza nisb t bir t cavz mahid etdiyimiz halda, zat n yaltaqlq il t rbiy olunduumuz n, kii olub v kiil r kimi hququmuzu hifz etm k v zin sair mill tl r istias ed r k liyas liyas s dalarmzla al m hlinin qulaqlarn d ng ediyoruz, z limiz il zmz q yyumlar tikiyoruz. H qqimizd olan t cavzl rin d fin qaldmzda, l ffazlqda m har titamm miz olduu v chl h cvguluqdan, bir d istias d n baqa bir i bacarmyoruz. nki yr ndiyimiz d ancaq bunlardan ibar tdir. M ml k timizd bir qvveyi-nizamiyy t sisi n mill t v dvl ti cidd n t rib v t hris ed c k yerd azlarmz balyoruz. Sonra Y ma7 v nv ril r8 arnn m zmunlarn m qal l rimiz yerl dirib h cv , sy d vam ediyoruz. Bir t r fd n acizliyimizi etiraf ed r k zmz q yyumlar tikdiyimiz halda, o biri t r fd n d mt cavizl rin q z bl rini9 mvcib olacaq bol-bol fhl r veriyoruz. aricd ki q zet l r eybculuumuza qalaraq ta v nqsanlarmz meydana ard bir zamanda, bundan mt n bbeh olub nqsanlarmz dz ltm k fikrin dm k v zind , qvveyi-q z biyy mizi mt il edib onlara t r f drt f ryadlar etm y balayoruz ki, ayr, bizd b d n eyb v nqsan bulunmaz! Btn nqsandan ari, btn qsurdan mb rrayz. Siz yalansnz, siz yalan diyorsunuz! v t, l fzd n mt ssir olub, l fzl d t lafi ediyoruz. z yanmzda yal, yumaq szl r syl m kl irad t v m h bb td n d m vurub btn bigan l ri dost, btn mill tl ri zmz aina dd ediyoruz. zmzd n touduumuz bu szl r mnt zir d oluyoruz ki, onlar v qti-icabnda bizd n tr h r drl f dakarlqdan kinm y c kl r. Biz h r daim boyl bikr fikirl r il m qs dl rimiz nail oluyoruz! Zira, bu l ffazlq bizl r t kil rd n yadigar qalm bir hn rdir ki, sabiq hk ma v fz lamz onil , y ni ild bir-iki d n inad etdikl ri10 q sid l ri il b z z vatdan sil alaraq tamam ild zl rini,

157

______________________Milli Kitabxana_____________________
evl rini idar edirl r idi. Bir s v ya bir dvl t m hz ri nd nvan il bizi t mcid ed r k bir ni urduu halda ondan dilo v ad olub aqaninin t mam q saidini onun t rifind ouyoruz. Biz he v qtd l ffazlq dair sind n k nara myoruz; l fzd n baqa bir ey d bilmiyoruz11. Q zet l rd ziddimiz yazlan birc szd n mt ssir olduumuz halda, fel n h qqimizd icra olunan min drl12 ihan t v iff t halmza boyl t sir etmiyor. t haman l ffazlq s m r sidir ki, o z m td olan ran bu gnk viranlq halna qoyub, vladi-K yan g rd nk anlarn boyl z lil v ar ediyoruz.

158

______________________Milli Kitabxana_____________________

HEKAY V FELYETONLAR

159

______________________Milli Kitabxana_____________________

160

______________________Milli Kitabxana_____________________
MEYDANA IKIYOR... Mahmud m n vi bir t rbiy nin, bir t rbiyeyi-diniyy nin auihimay sind bym, h yati-ictimaiyy d ki t liyi-udkamid n z rr q d r n sib dar olmam idi. O, h yatn kynn gz l dalar, me l ri, m nl ri, sular arasnda bytm; m i tin, zvqn, susil al mi-c didin, sri-t r qqinin t kamlnd n b ri yo idi... O, Allahn yolunda s bheyi-bihdudunu km kd n baqa bir m leyi-maddiyy bilm zdi... nsaniyy tin m ml k tind taz ad, taz s das h nuz eidilm y balad v qt Mahmud istiraqi-amui iind t c lliyati-t biiyy sinin ari-mt s vvif sil d mgzar idi... Gz l dalar, gz l m nl r, gz l sular, bunlar h r t bi tin v saiti-ilhamdr. H r ruh z n sibeyi- radn onlardan alr... Mahmud da t bind ki ilhamati-mt aliyy sini o kimi eyl r m club gryordu... V t nin yeni-yeni szl rini eitdikc , mill tin nvmi- miqini grdkc fitr tind m rkuz olan hissi-at in iniala balad. vv ld n v t n, mill t qays yadna g lm zk n, indi v t n, mill t f ryadlarn yyuq aryordu... F q t, e sud? N bu f ryad eid k c ma t, n d bu hissiyyat anlayacaq mill t vard!.. Bu hissiyyati-t s vvfn, t s vvf deyil, hissiyyati-t ssb v c hal tin iind yaayamamaq imkan ba gst rdi. Zlam iind nur bp r -t bani-b riyy t n n biinsaf dm ndir. Mahmud da oyl oldu... z viddas, z qr bas, z ail si onun smi-can oldular... O da z ciy rpar l rini bu uurda, elm, hrriyy t, insaniyy t, m d niyy t urunda f da etdi... Itirab etdi... z mhiti-ictimaisind birc m sd ri-irfan v m d niyy t bildiyi /...../ y g ldi... Oh, artq orada rahat idi, m srur idi, m sud idi... Onu zn qar t kfir, t lin etmiyorlar... Onun hrriyy ti-fikriyy sin , asari-q l miyy sin c br il mqabil etmiyorlard... H rgah ki, onun h rind ki r fahi-m i ti yodu, f q t s yi-q l mi il , namuslu, qeyr tli adil d biyyati-milliyy si arasnda bir mvqei-mmtaz k sb etmidi... O, yazyor, alyor, b riyy t m rh m t, fq t gst riyordu. Bulunduu yerd bir fkari-c did darlirfannda ial etdiyi mvqei-t drisi onun gzarii-h yatna adim olacaqd. ndi hrr, asud bir fikr malik. Mst rih!..

161

______________________Milli Kitabxana_____________________
** * P r stikar bulunduu h yati-m tbuata da bir k r dail olsa, artq muran olsa da, ed c yi bu idm tl zvqi-m n visini t tmin, vicdannn q l yann t skin ed c kdi. Oyl d oldu. Yandan tand bir q zet nin zayi-amil si srasna girdi. M tb nin p rian v q sv t ngiz h yatn daha bilm y n bu adam n az cr ti-idm tl f uran aliyordu. Ruhum bu s yd n m hzuzdur. Gc olsa da, d vam ed c y m; nki qayeyi- m lim mill tim idm tdir! deyordu. O, zayi-m tbuatn s yyan n h psin hrm t, m h bb t gst r rdi, onlar mslihiinsaniyy t bil rdi... Onlar, qid si vamiriilahi olan M nim indimd n byk ehsan, beynlb r t minis lah v s ad t adim olanlarn qulluudur! f rmann icraya mv kk l bil rdi. F q t, heyhat!.. T sadf onu oyl aldatd ki, btn qeyzi-q lbisi bir anda mdhi bir qvveyi-md r kimi patlad... Q zet nin mdiri lq n adi, t b n d ni, vicdann m nf ti- siyy si urunda paymal etmi bir satakar idi... O, he bir v qt inanmyordu ki, boyl bir vicdan, boyl adi bir l am t m tbuatimilliyy sinin bir zvi-mhmmnd bulunsun; lakin g r kdi ki, bu h qiq ti layiqil yr nsin. P r stikar olduu bu s haifi-m tbuata boyl alaq v m rrib bir mikrobun n sur tl yapdn yr nm k istiyordu. Bir gn v zif sil m uldu... Mr ttibl rd n birinin kvayimt z lliman sini eitdi. T siri artd, riqq ti-eriyy si h y cana g ldi. Taziyaneyi-at bar olan ameyic vvalndan qeyri-itiyari bir qa misra tkld... P k ac idi. z d alad... Daha mt y qqiz, daha maraql bir sur td t dqiqi-mhit balad... Oh, p k b rbad, p k m lun bir h yat!.. H r k s ondan nifr t ediyor... s n m rufu olan h r k s onu m nfur, l im, adi biliyor... F q t, heyhat! Bir v r qeyim tbu nin sahibi, fkari-mumiyy nin s n tanmad bu hreyisiyahi-eyt n t hala ortada dolanyor, yaayor... Mahmud daha ziyad t dqiqatda bulundu... Oh, iin iin girdikc , ml vv s bu adam insaniyy t, maarif, v t n dm ni imi! Bir v sileyi-ittifaq v ittihadn p riani v izmehlalna da s b b oluyuor...

162

______________________Milli Kitabxana_____________________
O, dartt hsilin t kaml arasnda oynad rollar il inqirazna da badi olmu... Btn hey ti-t limiyy onu t lin etmi. Daha, daha... v t o, h tta yeni oyanan v bu yenilik urunda balar ver n, qanlar tk n bir mill tin fradi-m sum si arasna da itilaf salyor v bulanq suda balq ovlayacaq; artq h r t r fd n zn qar evril n nzari-istikrahn nnd f sad il t mini-m i t ed c k... Mmkn olursa yaad m ml k tin qanuni-istibdadna mraci t ed r k k ndisind n ma da btn m tbuati-mvcud nin d s ddin alacaqm! Heyhat! heyhat! Bir q zet mdiri... boyl bir d ni, boyl binamus olsun?! Mahmud bir drl fikrin bu hal sdramiyordu v m tbuat iind boyl bir lvnin fkarimumiyy yi, mill ti aldadaraq l k l diyin t h mml ed miyordu. N hay t, iin meydani-sbut v l niyy t mas, v t, bu r zil m luqun, bu mzr b r parasnn yo olmas g r kdi... Mahmud zat n b riyy tin ridayi-din arasnda aciz, s fil, biidrak m luqlar hiyl v riya il ifal ed n abai-istibdadn h psini t lin ed r k kilmidi. imdi d qeyr ti-v t niyy , h miyy ti-milliyy nin krsiyi-itab ti, s hifeyi-t blii mht r m bir vasiteyi- rad olan q zet nin d p rdeyi-nifaq v iqaq olmaq zr istemal edildiyini grnc , bsbtn cahanda ayani-etimad bir ey olmadna qail olacaqdr. F q t, mrnn d ikisini bir mayi-c hl iind keirdiyi halda vairi- yyamnda yalna aiq olduu m d niyy tin nvari-feyzafeyzind n bin sib olmaq bir intiharim n vid n baqa bir ey deyildi. T h mml ed bilm di. D runind bir hzni-yetiman dodu. V ch n m rar ti-q lbiyy si grlm y n bu adamn gzl rind imdi snk, yorun bir leyi-nifr t fqryordu. nsanlarda bu hal nadir n grnr; lakin bu kimi layimiv chiyy oyl d rin srari-ruhiyy nin t rcman olur ki, bunu m hsusati-madiyy il t bli v ifad qeyriqabildir. Bu kimi infialati-m n viyy snasnda arzu edil n h r ey s mimidir, h qiqidir. Ad t n icab t q buli-ind llah mh qq q olan lusi-niyy t, it o haln vcudu dem kdir. u v zui-ruh boyl bir h y cann sabi t hrik etm sind n baqa bir ey deyildir.

163

______________________Milli Kitabxana_____________________
** * dar ni t rk etm y q rar verdi. Bu q rarn d h ti o anda vcudunu sarstd... Dimanda bir itilali-zehni hsul g tirdi. M i tin fsi deyil, iaeyi- yal... kiik, m sum, birc cik yadgari-h yatnin n teyi-istiqbal gznn nnd t c ssm ediyordu. Boynu bkld. B d ni donmu bir cism kimi t rliyordu. v t, oradan alaca icr tin gnd lik hiss si mdirin ancaq bir ay s rfin t qabl etdiyi halda, bu q na ti-sabiran yi istehqar n k ndisin edil n mamileyi-biur d boyun bkm y m cbur idi. air, h yatn boyl m hlk bir z rb sin imdiy q d r daha t sadf etm midi. Bu t sadf onun q lbind bir etimad oyandrd. Bu etimad, zn zlm, etisaf r va gr nin mq rr r izmehlal idi. Bu hissi-q bl lvqu ruhuna t s llib oldu. Gzl rind hsuli- m ld n mt v llid bir leyi-intiqam parlad, yen snd. V t nind ml vv s d olsa, bir czi m tbuatn m hvi srurunu sndrd. Baqa bir idar y intisab q rar verdiyi v qt mt r ddid idi; q bulu m kuk idi. Mraci t etdi. Namid bir ric t, bir v sileyi-q hr daha d. n ziyad m zh ri- mn v etimad olduu s cayayi-m qbul d yeni bir hakimiyy ti-mt bbid arzusu istimam ediyordu. birari-d runi getdikc t zayd ediyor. H r gn b lk yzl rc beyt syl y c k q d r iti olduu q riheyi-ibdai imdi t llmati-d runiyy sini t fsir ed c k bir k lm bulmaqdan aciz idi. ldrm kimi sokaa d. Btn sokaqlarda bir v lv leyi-m i tin hay huyi mat ti-beynini sarstd. Gryor, m cm i- nam olan mahal, bir s mayi-mzi altnda elektrikl nurlanm bir svri- ban halnda grnyor idi. Musiqi bandosunun v qur v mh qqir ah ngi-ruhn vaz t bdili-hissiyyatna yardm etdi. z mvqei il mhitind ki bu c ma ti- bistan mqayis y balad. H r k sin znd bir s ri-srur var; glyorlar, oynuyorlar, qouyorlar... Ainalar, hibbal r bir-birini ibtisami-m v dd tkaran l ril salamlayor. T k, birc t k z fikirlidir. Artq onun s mayi-ilhamatnda bir tlui-mht m domuyor; afaqi-h yat m i tin qara bulutlar altnda grnm z olmudu.

164

______________________Milli Kitabxana_____________________
Geni Mill t bann mnt z m iyaban altnda daln-daln g ziyordu. H r biri bir r svdayi-m rurun hakimi dd edil n qadnlarn nzari-dilp ziri onu c zb ed miyordu. K ndi-k ndin , t svirihal mvafiq bir k lm bulamadna p k mt ssir idi. Ban hicra bir gu sin getdiyind n b ri yodu. Bir lin umuzuna tounduunu uyqudan aylrcasna bir t halkl hiss etdi. H zr t! Bu p riani- fkar n ? Dnyay grmyorsan ki!.. dey n r fiqini, boaznda tlan bouq bir s da il salamlad. Arqada demidi ki: S ninki ii bitirdi. Artq q zet imyor... c b! Nen? Nen olacaq, artq btn heysiyy ti-ml vv s sini h r k s tanyor. Zat n ...d n para da he k s atdramyor ki... Artq indiy q d r btn bu bin va mill tin mq dd ratna, talein bir pis l k salan fali-ml vv s meydana kyor... v daha bu qoyun srsn b nz y n insanlarn heyvaniyy ti b di qalmayacaq ki! lb t: Zaliml r bir gn dedir r qdr ti-mvla: Tallahi l q d as r k llah leyna. HAMISIN TAPA B LIR M, B R N TAPA B LM R M Bir bel m s l vardr ki, doru danann papann qula yrtq olur. M n bu bar d o fikirl ir m ki, c ba, doru danann papann qula niy g r k1 yrtq olsun? Fikirl ir m, fikirl ir m... arda y qin edir m ki, hel g r k bel d olsun. M s l n, gtr k ki, M h mm d C f r aa v fat edir, bir q d r pulu, mlk, mal v ne n f r uaqlar da qalr. T bih n, Hac Molla Feyzi mi, bu imann Allah kamil el mi kii, h r nv olur is uaqlara q yyum olub v h r itiyar da y di-t s rrfn keirir. Sz g lii, uaqlarn anasna nam hr m olmasn dey , nikah da oudur. B li, ms lman olan adam g r k bel d olsun... V s irl rin pulundun o rc olmamaqdan tr nk rl ri-zadlar

165

______________________Milli Kitabxana_____________________
da azad edir. Ancaq uaqlar nk rl rin idm tl rin d rhd ed bilirl r, el m s l r d yaramaz; nki Hac mi apalaqlyar. Qald ki, mlk, mal v pul onlar da icar y v mamil y verib il dir. B li, v qt o v qt olur ki, uaqlar byyrl r, indi g r k Hac mi uaqlara hesab versin. Hesab is barmaq hesabndan balanr, yannda yatr, pala batr, el qabil bir ey qalmayr ki, Hac mi uaqlara versin. Burasn ist yir m r bc deyim ki, baa d n olmasn: dem li ki, Hac mi b ll t edib h zmi-rabed n trm olur. H , imdi dey c ks n ki, bu szl rinin yuarda dediyin2 misal il n mnasib ti var? Yo, zizim, bir dayan, qoy szm ayaa kimi deyim, gr mnasib ti var, yainki yodur. V qta ki, i bu m qam yetiir, c ma t arasnda bu sz danlr, m s l n, bir q zet mbiri d bu szl ri eidir, gtrb q zet y yazdrr. H r nd Hac mi oyl israf adam deyil ki, ild be-on manat verib bir q zet y abun olsun v yainki gnd bir ah verib bir nmr alb ousun. Ancaq qonudan alb ouduu mft q zet d nagah grr ki, bu hvalat yazlb, hel onda kiinin ac tutub, iki lli bir qapaz mbirin bana oyl ilidirir ki, yazn papann qula n dir ki, z qula da yrtq olur. Odur ki, deyir m, hel bel d g r k olsun... Amma burada yen bir az fikirl ir m; fikirl ir m ki, Hac mi mbirin bana qapaz nen ilidirdi? Tapram ki, Hac minin el diyi m lin yazdna gr ... Fikirl ir m ki, mbir bu szl ri yalandan yazb imi, yosa dorudan? Tapram ki, dorudan yazb imi. Fikirl ir m ki, bu m l ya m l [deyil] imi, h tta Hac minin g mminliyin d yaraan m l deyil imi. Fikirl ir m ki, p s Hac mi qapaz z bana ilidirm yib mbirin bana nen ilidirdi v halonki bu m li il y n Hac mi z imi, mbirin t qsiri n imi? c ba, buralarn h ri fikirl ir m, tapa bilmir m ki, tapa bilm y c y m. Deyir m, gr s n diqq t edim, bunu tapa bil c y mmi? Tapa bils m3 d Hac mini baa sala bil c y mmi? Amma, heyhat!.. ndi h r k s bunu tapa bils v Hac mini d baa sala bils , buyursun, bu i m nim iim deyil!..

166

______________________Milli Kitabxana_____________________
RVANDA MHM H VAD S irvandan agent teleqrafnn verdiyi s hih b rl r gr (inannz ha!..) amann yzd n dosan doqquzu (o bir dan sind d bh m var!..) aada yazlan fikr dbl r: Bu ar v qtl rd Molla N sr ddin eyimiz , pivalarmzn lap zorbalarna satamaa balamdr. Daha dorusu, lap-lap-lap h qiq t szl ri bip rva syl m y c sar t etmidir. Bu kil c k d rd, fv olunacaq tamdr a?.. Kii la m zh b , din l apard... ey qalmad1, m ayi qalmad, molla qalmad, alim qalmad, an qalmad, b y qalmad, sova qalmad, s h ng qalmad, n bilim, dib ng qalmad, hamn l sald. Kii lap ipl m olub, iynin-zadn qapr. Fars demik n: lac-e vaqe pi z vqu bay d k rd . Buna bir lac etm k h r bir ms lmann borcudur. las , mht r m Molla mimizin h qqind b d h r k t dbl r. irvann elektrik kompaniyasnn telefonla verdiyi arki b rl r artq d r c d t ssfldr. Kompaniyann verdiyi b r budur: Mollap r stl r, eyil r, bizim z ngi demik n ...p r stl r hamlqla Peterburqa v kil gnd rm k ist yirl r. z d bu v kil zg mill td n olacaq Ivandan, Quruvandan biri... Bu adam lap getsin hkum t dair l rin ikay t ... Burdan bir haiy alm. Peterburq sz g l nd , and olsun r k yaradan Allaha, lap bizim kii g lir durur gzmn qabanda. Bizim kii deyir m ey!.. Anladnm, ad ?.. Qah-qah-qah!.. Yen bilm din? A evin tikilsin, sz aa bilmir m, qoruram lap doru dansam Brhani-t r qqi2 kimi B hlul3 mini d amallar baykot ed l r. Yen durumusan, ad ? Pa atonnan, yerimiy s n! Syl m mi m n l bi S n baa d l bl bi, Sr il ri m rk bi. H , m n deyir m ki: Ab d r kuzeyi-ma, t n l ban mig rdim .
*

T r c m s i: Hadis ba verm zd n vv l qars alnmaldr. T r c m s i: Su s h ngimizd , biz susuz g zirik.

167

______________________Milli Kitabxana_____________________
Allaha kr, m g r zmzd bel v kill r azdr? ndi ki, paytata deputat, v kil4 gnd rm k lazmdr, kii d , s n Allah, b ri ba a, eyrin zg l r ver rmi?.. Mht r m oucularmz, fv edin! Bir haiy d maq ist yir m. H , n dey c kdim grm? H , deputat dedim, ama deputat (...) dd yadma. S n l s n, barman salb erm ninin (bir sz ounmad t rtibi) lap gzn ardasan. Vurasan bana, gz bub ed tkl yer , dey s n, a canm, deyirsiniz ki, siz ms lmanlarda diplomat alm deputat yodur. eyr, eyr, byk s hv edirsiniz! H , g r k baaydn rada5, ouyaydn bizim deputatn mdafi sini! Onda: Onda get s hvin ql istifar, Gnd min d f den n: ya q ffar. S n l s n, s n el deputatlar gst r r m ki, h l oruz s si eitm yib, lotu-lotuyana, he arratbazardan kem yib... H , szmz harda qald. H , onu6 deyirdim: indi ki, a qardalar, piri-mht r m Molla N sr ddin mid n (yaasn!..) ikay t Peterburqa deputat gnd rirsiniz, bu deputat zmzd ola-ola ad, san, an zg l r niy qazansn? Halbuki mollalar da deyir ki, sileyi-r hm lazmdr. vv l evin ii, sonra bayr. V bir d Peterburq kimi yerd v btn dnyada dem sinl r ki, bel mhm m s l ni d kii zg l r usburd olarm?.. Q zet d n ikay t etm y mhm m s l dedim. Bu szm glrs n, ey qare? H qiq ti bils n alarsan. S n bir nmun gst rim, ba. Qaragruhlarn l mdar, eytan fikirlil rin sip hsalar olan Orenburqda an Dnya v m i t, daha dorusu D ni v v h t c rideyi- bis v q bih si deyir: lqi qudurdan q zet l rdir; l ma v eyl ri sy n q zet l rdir; arvadlar insan c rg sin salmaq ist y n q zet l rdir; arvadlara hquq gst r n q zet l rdir; ms lmanlar dinsiz ed n q zet l rdir; ham b rab r olsun dey n yen q zet l rdir. lhasil, btn fitn v f sadn m nb yi q zet l rdir. Bu b db t c rid q zet l rin, dibl rin m hv olman ist yir. ndi, ey mht r m qare, qara zll rin q zet l rd n ikay t etm si mhm m s l deyil d n dir?.. Indi bilir m day glmrs n.

168

______________________Milli Kitabxana_____________________
midsiz bir halda, boynun iynind durmusan, d rin-d rin fikirl r , qaranlq yalata q rq olmusan. sl m qsudumuza ke k. Tkld qald, yer yo7. Ah, irvan hlinin vicdan t k viran zar olmu v t n! Ruhsuz irvaniyana san m zar olmu v t n!..8 YAD GAR Mht r m Molla N sr ddin f ndi! Acizan ahi edir m ki, bu ne k lm y jurnalnzda yer ver siniz. M rhum H s nb yin v fat mnasib tinc lazm idi ki, btn Qafqazda olan h rl rd n biz amallarn stmz 1 s r-s lam ti teleqramlar kil ydi... nki o m rhum bizim z amalmz idi, obizim z adammz idi; daha dorusu, o bizim m n vi atamz idi. Amma Qafqaz hli bu bar d s hv etdil r, gtrb Bakya teleqram el dil r, n bilim rada yazdlar... Bainh m biz yen z v zif mizi ifa etm kd qsurluq etm dik, o m rhumu yadmzdan armadq, dem k, onun bizd olan h qqini da etdik. Q rar qoyduq ki, onun ancaq mht r m yalna birc teleqram edib s r-s lam ti ver k. H tta bu susda o dandq da, h l d danrq, yen d danacayq; nki o m rhumu yadmzdan arda bilm rik! rt teleqram vurmaqda deyil: h r m tl bin stnd g r k danq olsun, danlar, danlar2, arda i bir yerd q rar tutar; nec ki, el bel d oldu, y ni teleqram mvquf edib, m rhumun yadigarna h rimizd olan3 uqolalarn birind t k birc n f r4 yetim uaq outmaq fikrin ddk; dem k ki, msadimeyi- fkardan bariqeyih qiq t parlatdq! Af rin biz ! M rh ba biz ! O idi ki, bu susda gtr-qoy el dik, gtrdk qoyduq, qoyduq gtrdk, qoyduq gtrdk, gtrdk qoyduq, birc rda qalmd ki, i lap dz lsin, nagah v qtsiz oruz kimi bir o rib t k s bir bu

169

______________________Milli Kitabxana_____________________
yandan bannad, s brin s sin diskinib yuudan ayldm, bir bu t r f , bir o t r f n z r saldm, grdm ki, ham orhaornan yatb. Tez kaz-q l mi gtrb, bu ne k lm ni siz yazb, dbar bam atdm yasda v getdim yuuya. H r nd ev isti, yoran-d k qaln, yuu irin, he bir d oyanmaa midim yodur; amma yen v siyy t yngllkdr, budur s n deyir m, ana: hyana, oyandm, mab dini d yazaram, yo, g r oyana bilm dim, n bir eybi varm: yar baqi, shb t baqi, o dnyada grb z bani- rz ed r m5.

170

______________________Milli Kitabxana_____________________

M QAL L R V MXB R YAZILARI

171

______________________Milli Kitabxana_____________________

172

______________________Milli Kitabxana_____________________
V FAT B R Alimi-amil v zahidi-fazilimiz c nab ey li aayi-irvani amada zilhicc tlh ram aynn 28-d p nc nb gn darl-qbay rihl t etdi. D fn gnnd tamam ms lman v erm ni v chudlar da ehtiram n dkanlarn balamdlar. Aalar, f ndil r, aundlar, t mam n l mayi-ms lman v yan- raf v tccar m rhumun tabuti- rifini iyinl rind aparmaqla sairl rin macal vermiyordular. Sahibi-m ns bl rd n bir o z vati-giram, naalnik, pristavlar v amada sakin olan erm nil r z keil ril n mtt fiq t yii-c naz y hazr olmudular. M scidin s hnind ms lmanlar bir yerd namaz qldlar. Q bristanda m rasimi-d fnd n fari olduqda erm ni Qriqoryan taif sinin keii bu m zmun il camaata itab n buyurdu: Camaat, siz alayrsnz ki, c nab ey aa v fat edib v bizl ri yetim qoyubdur. Halbuki bu m rhum zahird cism n v fat etmis d , ruh n behitd olub, Allah-t ala hzurunda diridir. Siz alamayn, qoyun alasn o yetim uaqlar ki, bu m rhum onlara ata olub; qoyun alasn o dul vr tl r ki, bu m rhum onlara k fil olubdur. Biz h mi Allahdan ist yirik ki, onun ruhunu z r hm tin q rq etsin, amin! Ondan sonra erm ni Lteryan taif sinin keii bu m zmunda bir nitq syl dil r: Camaat, bir bel alimin v fat bizim n bir byk msib tdir; ondan tr ki, bu kimi nem ti Allah-t ala bu gn limizd n alb; biz g r k alyaq z hvalmza, hans ki, bizim msib tl rimizin c h tinc ki, bu nv nem tl r bizim limizd n alnr. Allah-t ala h zr tl ri boyl -boyl msib tl ril bizl ri mt n bbeh ediyor, ayltmaq istiyor ki, ta z m siyy tl rimizd n tvb edib, onun t r fin qaydaq. M s la, z lz l , yainki bir ild n b ri Qafqazda bu q d r nah q tkl n qanlar v bunun kimi hadis l r hams z n fsimizin b lasdr ki, biz kirik. Lazmdr ki, hamlq il z gnahlarmzdan tvb edib, Allah-t ala t r fin qaydaq; ta Allah-t ala biz m rh m t buyurduu nem tl ri limizd n almasn v duagu olaq ki, bu m rhumun ruhunu behiti- lad z mq rr bl ril n h mm clis el sin, amin! Bu camaat o m rhumun zasnda lazmnca t ziy darlq m rasimini b rpa edib, z v zifeyi-mlisan l rini k mali-himm t il ifa etdil r. Allah-t ala h zr tl ri bu m rhum r hm t v sair l mamzn mrl rin b r k t versin, amin!

173

______________________Milli Kitabxana_____________________
SLAM YY T N NSAN YY TP RV RL Y Bir ild n ziyad v qtd n b ri Qafqazda erm ni-ms lman davasndan nai bu q d r qanl hadis l rin sli m bd i-n tin n z riiman il baldqda vquuna boyl bir maddi s b b v bir milli mv ccid olmad kimi, n ticeyi-m um sind n ill rd n b ri qarda kimi mair t ed n iki qonu nvb nv sar tl r v gun b gun msib tl r dar olmaqlarndan ma da c hal t qurbanlar olmaqla b rab r b riyy t al min nfus c h tinc byk bir nqsan yetirm kl ri d i mahid olmaqdadr. M tt ssf, ziz v t nimizin sevgili vladlar bir-birin r va grdkl ri bir hman sui-q sdd n dolay darlmsalim t olan Qafqazn h r gu si bir meydani-mharib y dnm sind n q lbl rimiz yanb, r kl rimiz paraland is d , h md olsun, bu an kimi ama h ri v traf d hat boyl -boyl hadis l rin hdusundan eym n qald. Ancaq bu gun ittifaqlarn d mi-vquunun s b bi bizim l malarn islamiyy t v insaniyy tp rv ran m saiyi-c mil l ri idi ki, halini bir h y canl hadis eitm kl p rianhal grdkl rind durbinlik v m al ndilik edib, m vaizi-mslihan v n sayehimfiqan l ri say sind h r iki t r fi q dim mehribanlq m qamnda salamaa mv ff q oldular. V h min asayi v msalim t zr yekdig rimiz il gz ran etm yimiz s b bin dir ki, bu ar gnl rd t mirin ru etdiyimiz Camii- rif n erm ni Meys ri k ndinin da m d nl rind n aldmz dalardan yz altm rrad bikiray Camii- rif g tirm y M dr s k nd erm nil ri q zav tp nahmz Hac bdlm cid f ndid n d f at il ilhah v israr il t v qqe etdikl rind n m zun olub, bu gnl rd da g tirm kd dirl r. H r halda mum Qafqazda skun t ed n v t ndalarmz z r rd n v qeyri bir n tic si olmuyan bu b rad rklik dav tin unudub, g l c kd ob tlik say sind yaamaqdan tr slh v msalim t zr dolanmaqlarn d rgahi-udadan n s miml-q lb istida ediriz.

174

______________________Milli Kitabxana_____________________
[QAB STAN MAHALININ PR STAVI...] Qabstan mahalnn pristav nao olduuna gr naalnik Fyodorov c nablar h rin birinci ast pristav Vahabb y R himb yovu Qabstana gnd rdi. amada olan ay dkanlarn vv l aamdan balanmana naalnik hkm etdi. ** * yulun 12-ci gec sind m hur Asu il h mcivar Hacqasml k ndind Usuf li srafil olu z h y tind t t z rind yatm halda ne n f r b d fkar g lib bann altnda olan nc rin v yannda olan tf ngin v h y tind n bir ba dy v bir ba cam gtrb getdikl rind b rdar olub s s ed rk n km y g l n qonular canil r il atb ancaq bir ba cam saldra bilirl r. ** * amaya naalnik t yin olunmu kapitan Fyodorov c nablar vrudunun ikinci gn islam l malarnn didin m rr f oldular. Bu c nabn t rifi il ad olan biz ama hli m rh m ti-r iyy tp rv ran si say sind min b d farilbal gz ran etm yimiz min oluruq.

175

______________________Milli Kitabxana_____________________
[BU GN QAFQAZ YA M ML K T ND ...] Bu gn Qafqaziya m ml k tind viran zar bir vilay t v f lak tm dar bir camaat var is , o da ama h ri v ama hlidir des m, h qiq t zr demi oluram, z nn edir m. Beinci ildir ki, bizim h rimiz z lz l d n viran olubdur. Bu is mum Rusiya hlin , b lk d tamam dnyay m lum olsa g r kdir. g ri arnc olaraq 92-ci ild hadis olan z lz l c h tind n amada bir d f viranlq tr ndi is d , amma, eyr, dey bil riz ki, bu hal kimi h r gnd viranlq imtidad etm kd dir. Boyl ki, z lz l d n sonra ama susunda mq rr r olunmu s r ncama gr daili- h ri genil ndirm kd n tr i risind n h rin aricl rin , y ni aaa v yuar t r fl rin bir ne yz ev krlm idi. Qafqazdan v tamam Rusiyadan h rimiz gnd rilmi ian pullarndan krl n evl rin h r birisin iki yz lli manat verilmi idi. Z lz l kimi byk bir s d m s b bd n m n c m-l-cihat var yo olan bir si boyl az m bl il nec bir mnasib ev t mir ed bil c yi b dihidir. O idi ki, h r k s bir mh qq r evi tikib tamam etm mi, pul tamam olduqdan, q rz etm y m cbur olub, ald q rzi d m sr f etdikd n sonra f q t hasarsz bir ev tik bilmidil r. h rin aaa t r find bina olunan evl rin yeri v suyu qay td namnasib olduundan hli qda soyuun m qq tind n, yayda c h nn m kimi z ban k n istinin s b bind n naolayb, az v qtd bir olar t l f olduqdan sonra baqil ri canlar boazlarna ylm halda evl rin uurub h r km y m cbur oldular. Yuar t r f is yerl ri mnasib olmaa gr bir q d r dayandlar is d , h rd nbazardan, al-verid n k nar olduqlar n, hans ki, bir tay kmr , iki batman una bir abbas hammallq verm y qdr tl ri atmadqlarndan v gndzl r h r g lib dadistad edib, aamlar evl rin qaytdqlarnda qardan, yadan, palqdan t ng g ldikl ri n onlar d i labd olub h r km li oldular. Kb d h r v z il olur-olsun dey bir evciy z bina etdikl rind bir yandan divann m mani ti qorusundan ki, g r k tez tikib baa versin, bir yandan d i kis boluq s b bd n mhk m bir binagzarla mqt dir olmadqlar n biar l rin tamam ciddil ri v s yl ri ancaq adi bir ev olsun g r k h min bir namt b r ev dz ld bilirl r.

176

______________________Milli Kitabxana_____________________
Boyl olduu ndr ki, ke n gn, y ni mahi-hazirin 17-ci gn Padar n v si Aa K rim adl bir n f r Q l bazar m h ll sind taz tikdirdiyi ev ki, h nuz tamam deyil, nagah ylb z vr ti v sd m r bir ua v h msay si olan H mid M di hm d olunun vr ti evin i risind qalb t l f oldular. t bin valarn hal tl ri nec m ssir v nec m ll m imi; be ild n b ri narahat evl rd , hasarsz h y tl rd z hm t, ziyy t k n ism tli h mir l rimiz indi qohumqr bas arasnda h r i risind olmaqla sevinc k olub, aui- fq tind b sl diyi nuridid sini k ndisi il b rab r nagah boyl bir qorulu, vahim li lm halnda grdkd etdikl ri qsqanc v h yal f ryadlar eid nin v gr nin r yini paralamaqda imi. Fvr n km y g l n yzl rc ms lman qardalar bin valar ilas etm yi bacarmadqlarndan nec t ssf il alamaqda imil r! Bin va h mir l rimiz! Siz bu ne d qiq z hm td n sonra hid olduunuz n znz, nuri-did nizi b di rah tliy yetirdiniz is , sizin bu f lak tli hal tiniz dindalarnza, qr balarnza, l lsus ail niz byk nisgil oldu. V t ndalar! Banz, boyl dir bizim gz ranmz! amaya ian olunan n qdiyy pullarn miqdar alt yz min manatdan ziyad imi. Of, bilm m n l r... H r halda midvarz ki, t z varid olmu naalnikimiz kapitan Fyodorov c nablar bizim d rdl rimiz qalacaqdr.

177

______________________Milli Kitabxana_____________________
[QARABA DAVASI Q T SUSUNDA...] Qaraba davas q ti susunda ama l mas v hli t r fl rind n s rdar Voronsov-Dakov1 c nablarnn hzuri- rifl rin edil n teleqraflara cavab olaraq Badkub qubernatoru t r find n g lmi teleqram Cm m scidd v Hac M h mm d Rza m scidind c m olmu camaat arasnda l ma hzurunda naalnik Fyodorov c nablar oudular: Qarabada dava q t v slh icra olunubdur. H r halda ama l malarnn camaat msalim t d v t etm l rin t m nna edir m. ama tccari-mt b ranndan ne n f r zatigiram Qarabada m cruh v sar tdid olan ms lman qardalarmzn eyirl rin ian d ft ri ablar, b q dr be yz manat h l likd c m olub v yen olmaqdadr. V yen h min susda h rimizin q yr tli v r hmdil cavanlar V zirovun Yadan dq, yamura ddk komediyasn hkum t izni il avqust aynn nd Salamovlarn evind oynayacaqlar. Mill t pir fti n emdatmz olan ziyal cavanlarmzn msaln d i ziyad si il grm kd gzl rimizin iqlanmasn d rgahih diyy td n n s miml-q lb rica v t m nna ediriz. B li, ama hli z mill ti-n cibeyi-islamiyy l rin qar r kl rind b sl dikl ri m h bb ti-qeyr tm ndan l ri t h yycnd n Qaraba facieyi-m ssif sind n sar tl r dar olan sevgili qardalarn dm nl rin zaliman v bir hman sui-q sdl rind n mdafi y mqt dir olmadqlarndan yaralanm r kl rin m rh m olaraq bir yanda ian d ft ri amaqla v bir t r fd teatr m clisi b rpa etm kl b rgi-s bz m nz l sind olan h diyyeyi-mh qq ran l r c m etm kd olmaqla t s lliyab ola bilirl r is d , amma qalaapovlarn2 m sus n ms lmanlara etdiyi yaddanmaz olan bir hman v animansuzan h r k tind n ancaq d rgahi- h diyy t aki olub, dvl tin dal t qanununa ona c za verilm sin midvar olmaqla t s lliyab ola bilirl r.

178

______________________Milli Kitabxana_____________________
[AVQUSTUN 3-d SALAMOVLARIN EV ND ...] Avqustun 3-d Salamovlarn evind Qarabada ar v qtd erm nims lman qrnnda yaralanm ms lmanlarn m nf tin mdirim sul uitel licabbar Oruc liyev c nablar sair ziyal cavanlar il mtt fiq V zirovun drd p rd li Yadan dq, yamura ddk komediyasn s hneyi-tamaaya qoydular. Spektakl arlacaq otaq v si v geni zaldan ibar t idis d , izdiham v q l b likd n insane ad t n yerind n h r k t ed bilm yirdi. Tamaalarn boyl c m olduqlarnda ancaq ian etm k n md m qs dl ri v saf-sadiq niyy tl ri olduu h r k sin nasiyeyi- hvalndan mahid olunurdu. an m tlub v chil olmu idis d , spektakl d i mnt z m bir sur td t rtib olunmu v z il hzur arlb, k mali-l yaq t il oynanld. C braylb yov c nablar (Hac Q nb r) hans ki, z dvl ti(ni) la d r c d d rk etdiyind n h r kati-s k natnda v dayi-k limat v b yanatnda ziyad m har t gst rib, c ma ti qah-qah il gldrrd. C nab M h mm dov (Aiq V li) aqlar t rzind gz lc saz alb, o avaz il oumanda v m lah tli oynamanda c ma ti valeh ediyordu. Aalarb y Hseynb yov ( r f) zn s hneyi-tamaada asud salamaqla m ssir dediyi ibr tamiz szl ri tamaalar m bhut etmidi. Mstafayev (C bi) z rolunu n hay t d r c d zb rl midi. Dannda, h r k tind bir hiyl kar nk ri mc ss m ediyordu. vr tl r rollarn c nab S f r liyev (Dilb r anm), Kazm Abdullayev (Yet r), smaylov (Cavahir anm) qay td gz l oynadlar. M sus n smaylov z s sini v iveyi-h r katn vr tl r iv sin artq d r c d b nz dirdi. Hseynb y Hseynb yov (Hac S lman), Qulam Abdullayev (mayor udaverdi b y), M di N c f Sadqov (Molla S fi), ir lib yov (Mahmud), lib y Nazir Hseynb yov (bamaq Imamqulu) h r biri z rolunda beh qqi mnasibi-m qam idil r. Cabbar Hseynov (Qd kirv ) erm ni l hc sil danmaqla b rab r m stlik hal ti s r v simasndan tklrd. H minin sfliyorun s si o q d r eidilmiyordu. Antrakt v qtind muzik v zurnalar alrdlar. M clisin n hay t d r c d t bii bir hal t gst rm yind n tamaalar ziyad m hzuz olub, alqlar il t hsin etm kd idil r. Gr-

179

______________________Milli Kitabxana_____________________
nrd ki, mnt zim v mr ttib c nablar z v zif l rind lazmnca s y edib, qeyr t gst rmil r. Vsul olan m bl in v zi-m aricind n sonra t miz lbaqi 318 manat 68 q pik pulu Oruc liyev v ir lib y c nab i hrin pota vasit sil doktor K rimb y Mehmandarovun stn gnd ribl r. ** * Bu v qt kimi Qafqaz m kt bl rind mnt z m bir proqram olmadndan agirdan t lim edil n elmi-hal v elmi-tarid n bir fayda hasil olmad n h min mrimhmm nizam v intizam dair sin salmaq mnasib ti il Bak m katibinin komissiyas t r find n ibu avqust aynn on beind n arna q d r mumi bir m clisim v r t q rar olunduu kimi, bu bar d h r bir h r susi bir m clisd n tr d i mraci t olunubmu. zon cml lan z v t ni amada sakin olan, Qorid darlm llimin ms lman b sinin inspektoru Sultan M cid Q nizad 1 c nablarna da rcu olunub, bu susda bir m ramnam t rtibi ahi etmidil r. Buna gr marileyh d i amada olan m lliml ri bir ne gn mt aqib n z m nzilin d v t edib, t rtib etdikl ri m ramnam ni v ifadeyi-m ramnam ni Bak m katib komissiyasna gnd rdil r.

180

______________________Milli Kitabxana_____________________
[AMAI TCCARI-MT B RANIND N...] ama tccari-mt b ranind n M di bdl li Abdullayev, M di S fd r Qurbanov, Aa N c f Y hyayev, K rb lay Kazm Gl hm dov c nablar Qarabada arnc qrnda yaralanan ms lmanlar n m saiyi-mill tp r stan l ri say sind zeyld m rqum olan t fsil zr topladqlar min yetmi (1070) manat m bl i h min avqust aynn s kkizinci gnnd zineyi-dvl t tvdi n Qarabag h rind doktor K rimb y Mehmandarov c nablarnn t r fialil rin 2623511048 nmr li q bz il b rab r gnd rdil r. H min susda f zailm ab Mir Mehdi aa h zr tl ri cm moiz sind m faddi* rifeyi-ayeyi-vafi-hidayeyi (inn m l-mminun iv tun) ila. m zmununa mtabiq ifadati-r iq v b yanati-d qiq da ed r k, mm ti-m rhum ni bir-birin ian v himay etm klikd d i d t rib v t hris edib, bu m li-eyrin v bu mbar k iin ncam s b bin c ma t qar rizam ndlik v m mnuniyy tin izhar etm kl b rab r Qaraba sit mdid l rin ian ver n ms lman qardalara duayi-eyir verib, moiz sin itam yetirdi.

T r c m s i: Mminl r bir-biril qardadrlar.

181

______________________Milli Kitabxana_____________________
[H MD OLSUN, O GND N K ...] H md olsun, o gnd n ki, naalnik Fyodorov c nablar amaya varid olubdur, h rin abadanlna can dil il aye olmaqdadr. Boyl ki, vilay timizin t mirat ks riyy t n t t -almandan yaplm olduuna n z r n pi z v qt yanq mdafi sin t dbirl r ittiaz etm kd dir ki, g r mmkn olursa, rastabazarn iind n ar (qanav) s r ncam etdirsin ki, h m vqat aar su cari olsun, tainki yanq ittifaqnda kara g lsin. Bu mmkn olmasa, h rin hiss sind , y ni yuar t r find , orta meydanda, bir d aa meydanda su anbarlar tikdirsin. H minin h rin qibl t r fi aricind ik st olmu Hac aa R him b y krps, m hur be gzl krp ki, tamam elatn v k ril rin n h miyy tli yoludur, haman krpn t mir etdirsin. B d stur z lz l d n b ri k l rd r hgzarlarda tklb qalm olan da-torpaqlarn c h tin ki, fayton, rrad il y bilm yir v b zi k l rd n yanlq v qtind h tta insan da ad t n bur etm y acizdir, ona bina n q ti sur td elan edibdir ki, qvv sind n g l n mlk darlar z hiss sind olan da-torpaqlar atdrsnlar v k nin d m sin ddrsnl r. Qvv si yetm y n mlk darlara h r m sus olan on iki min manata q d r puldan, yainki amaya z lz l v qtind olunmu ian d n qalan iyirmi min manata q d r puldan km klik olunsun. C nab Fyodorov z v zif sin lazmnca ifa etm kd olduundan gec l r saat ikid , d v gnzl r o tezd n v asud liy m sus olan v qtl rd piyada v t k t fti etm kd olub, h rin h r t r find grnr. H minin polisa amill ri gec l r sbh kimi k v bazarlar nizam il mhafiz edirl r. midvar ola bil riz ki, bu c nabn t htiidar sind hlimiz is ad v h rimiz is abad olacaqdr. ** * ama miravoy sudyas Q.M.neyder c nablar Tiflis h rinin nc atdelin t yin olub, bu gnl rd amadan ged sidir. Bu c nabn h qiq td tutduu bit r fan liyind n v dal tkaran fvr n etdiyi q ti-teyyl rind n hlimiz h r halda raz qaldqlar n ms lman mt isl ri z evl rind mt ddid ziyaf tl r verdik-

182

______________________Milli Kitabxana_____________________
l rind n ma da h min avqust aynn on birinci gnnd ms lman tccar v inovnikl ri t r fl rind n h r klubunun banda d i bir byk ziyaf ti-vida verildi. Erm ni nc balarndan ziyaf td gzl nm kd olan asdan m g r ne n f r g lmi idil r. O gn hazirun ey ir t m ul olub aam saat altda muzika il b rab r m rqumi sakin olduu evin gtrb, qapda bir q d r muzika alnandan sonar pb-grb qaytdlar. h rimizd bu c nabn v zin daili-Rusiyadan ernov c nablarnn t yin olunmas syl nir. ** * Senati-ali divananasnn q ti-teyyin gr pameik Sultan b y T rlanb yovun amann rqi-imalnda vaqe olan z movrusi torpaq mlkn lb itiyarna verm y t yin olan inciner Caybanok nd malaqanlar mane olub, malif t gst ribl r. ncinerin ikay tin gr naalnik malaqanlara qar dal t qanununa dair etdiyi n sih tl ri say sind m rqumlar bir nv il sakit edib. Bu susda caniini-Qafqaza teleqraf olunubdur. N s r ncam olacan gst r c kdir.

183

______________________Milli Kitabxana_____________________
[H MD OLSUN, AMAIDA BUGNK...] H md olsun, amada bugnk maarifdust babalar g l c kd v t nin v vladiv t nin t r qqi v t alisin ancaq oumaqda mahid etdikl rind n amann 2-ci astnda vaqe D r m h ll ad il m hur olan bir qit araba yeri z rcl ri il rusi v ms lmani m dr s binagzarlndan tr qubernatordan riz vasit sil t v qqe etmidil r. Bu ar gnl rd iznin mv ff q olduqlar n haman yerin n qeyimsv dd sin qubernator divananasna gnd ribl r. V bu susda ian d ft ri alb. lanlqda min (3000) manata q d r c m olunan pul Aa N c f Y hyayevin t hti-mhafiz sind dir. naallah, m dr s nin t sdiq b ri yetidikd t mirin ru olunmaqla b rab r kafi q d rinc para ian sin m tlubi-v ch il qeyr t gst rilm sin midvar oluruz. ** * ama tccari-mt b ranind n Hac Aa li sk nd rov c nablar Qaraba yarallar eyrin amada alm ian d ft rin sair tacirl r il b rab r verdiyi iyirmi be manatdan ma da h min avqust aynn onuncu gnnd z kiseyi-ftvv tind n yz lli (150) manat Qarabada yaralanm ms lmanlardan tr doktor K rimb y Mehmandarov t r fi-alil rin gnd ribdir. Allah-t ala h zr tl ri mill tdust v islamp r stl rimizin msaln ziyad etm kl b rab r mrl rin b r k t versin, amin.

184

______________________Milli Kitabxana_____________________
[KRD M R MAHALINDA QARASAQQALLI K ND ND N...] Krd mir mahalnda Qarasaqqall k ndind n bir n f r s Krd mir hlind n n f ri t hrik edib z qonusunun evin ourlua gedirl r. an sahibi b rdar olub is k ndi oru d i z evin qab, p rd n zn baa atark n bada sanclm payalarn birin keib, h man hal t il lb qalar. Sbh m lum olur ki, h yal oru tutduu m lin q bah ti- cal tin gr zn ilas etdirm y s sin ara bilm yibmi. ** * Pirh s nli obas t r fl rind otlacaq alb qoyun salamaqla t yy ed n Gyl r qoyunularna ourlua ged n pirh s nli S lman srd n bir r s qoyun gtrb aparmaa baladqda qoyun sahibi t r find n tf ng gll si il ldrlr. Eitdiyimiz gr , m qtul bir r id cavan imi. Heyf olsun ki, r ad tin boyl cinay tl r 1 s rf etm kl b rab r cann d i manatlq bir qoyuna qurban edibdir. udaya, n v qt kimi k ndi qardalarmz manatlara, be manatlara girami canlarn qurban ed c kl r?

185

______________________Milli Kitabxana_____________________
[27 AVQUST, BAKI...] 27 avqust, Bak. Qubernatorun t rifin darlziyaf b rab rind hazr olan yan, raf v sairin mnt zir durmudular ki, qubernator varid oldu. Deputat Abdullayevd n duz-r k q bul etdi v haziruna t vaz edib buyurdular: t d n b ri slh zr dolanmaqda olan sra iki qonu, y ni erm ni v ms lmanlar il grm kd o ad oluram. Abdullayev dedi ki, siz msalim dost v slhp rv r c nablar ziyar t etm kl m rr f olduumuz kimi, t r qqi etm kl b rab r ob tlik zr yaamamza min oluruq. Qubernator camaata itab n: h rinizd realni uqol t kili izni n popeitel yazdm t s vvri-s vab dediyim c h tin sizl ri t bir el yir m. Bu bar d hazrlarsnz t klifi eyl di. Bu m tl b sabiq dvl t dumas zv Mirz M h mm dt qi liyev boyl tm verdi: Bu susda siz c nablara ziyad sinc t kkri-acizan ediriz v bu mq dd s v zif nin icrasnda d i gmanca hazr olmuuq. dadi realni m kt bi m s l sini qurtardqda, qubernator: Seminariya bar sind d i riz veribsiniz, onun rci odur, hd sind n g l bil rmisiniz? deyib sordu. liyev bu susda: z aramzda daha dir m sl h t ed c yik, deyib, tmi-k lam eyl di. Sonra qubernator hazirun udahafiz edib, darlziyaf y dail oldular. 28 avqust. C nab qubernator saat doqquzdan riz il ri q bul etdi. B d h r klubunun banda h r t r find n k id olunmu ali bir m clisi-ziyaf t t riff rma oldular. H man gn saat drdd faytona yl ib, h ri t fti ed r k m nzilin qaytdlar. ** * Avqustun 27-ci gec si h r susunda olan zasedaniyadan m clis iniqadind n: Z lz l v qtind amaya olunmu ian pullarndan ke n fevral ayna q d r iyirmi min manat mt caviz pul komitetd qalr imi. O

186

______________________Milli Kitabxana_____________________
v qtd n hal-hazr c n lalam olan b z azarana (balnitsa) kimi yerl r rc v komitet czal rin donluq verilm kd olub. lanlqda hazrda qalan puldan g l n fevral ayna q d r (balnitsa) azarana rci ki, h r ayda yz manata q d r olmu ola, h min puldan d f edilir ki, fevraldan sonra azarana da zin rci il dolansn. V h minin min manat da h rin aa hiss sind su olmamana gr azaranann suyundan bir hiss aparlb, m zkur yerd bir bulaq dz ltm kd n tr v z olunur ki, g r min manatdan ziyad rc olur is , c ma t zl ri s rf etsinl r. ndi t miz lbaqi pul ki, yeddi min iki yz manat qalr, haman puldan Hacaa R him krps t mir olunmaa q rar qoyulur. V n q d r haman puldan artq qalr is , m kt bi- dadi (realni) uqolun eyrin qalsn. V komitet d i movquf olunur. ** * 29 avqustda Bak qubernatoru Rusiyadan g lmi mhacirl rin yerl rin dair m s l l r susunda Qzmeydan adl malaqan k ndin t riff rma oldular. Sabah M dr s adl erm ni k ndin t rif aparacaqlar.

187

______________________Milli Kitabxana_____________________
M TBUAT qvami-mt lif nin t r qqi v t d nnisinin m tbuatl n nisb timst qimi vardr. Boyl ki, bu gn qsayi-al md olan mil li-mt lif nin hval t dqiq olunduqda m tbuatda t r qqisi o olan bir mill tin m d niyy td d i t r qqisi o nisb tl ndir v bil ks, m tbuatda t r qqisi olmayan mill tin t m ddn al mind n geri qalma naqabiliinkar bir h qiq tdir. B s bu sur td l- h mm f l h mm babndan m tbuata h miyy t verib, vv l bila vv l onun pir ftin almalyz, fkar v hissiyyatimilliyy mizi oyatmaqda v saili-mt ddid l r ittiaz etm liyiz. Amma i faid : K riman-ra be d st nd r dir m nist, * Dir mdaran-e al m-ra k r m nist . Al mi-m tbuatn nizam v b qasna, s bat v davamna yardm firq d n lav deyil: vv linci, ruhani; 2-ci, r fa; 3-c, s rmay daran. 1-ci is bir d f d olur is bu t r f gueyi-emil boyl bir n z ri-etina etmiyorlar v etm k d ist miyorlar. 2-ci is ancaq cn bi m tbuatna alud olduqlarndan islam m tbuatna idm t deyil, ms lman n riyyatna qeyr t deyil, h tta ild alt-yeddi manat verib abun qeyd olmaq nvanil bir-ikic ms lman q zet sinin yaamasna km k etmiyorlar. Bundan q tin z r h tta islam dilind danma v yazma zl rin k sri- n hesab edirl r. 3-c is kis dust olduqlarndan, Mill t nec tarac olur-olsun, n iim var?! deyib d , ancaq k ndi eyirl ri ner d olur is md n z rl ri oradadr. Ona gr dir ki, bu gn qvayi-milliyy mizi z f v k sal t istila edib, kalbdiruhaniyy mizi t rk etm y m cbur olan ruhi-m n vi H yat kimi bir c rideyiyovmiyy mizin lvida, lvida! naleyicangdazn eid n gnl r qaldq1, eidib d r gimilliyy , niislamiyy , qeyr ti-insaniyy miz sla bir s r d etm di; bir czi hadis m sab sind ounub bir h miyy t verilm mi vaz keinildi.

T r c m s i: K ram t sahibi olmu dir msiz, Dir m sahibl ri olmu k r msiz.

188

______________________Milli Kitabxana_____________________
H mana h l biz tal t, b tal t, k sal tl rd novmiita mbt lal ri kimi bir hal ticmud v mudda mst r q qalmlar imiiz. s fa, qafqazl ms lmanlarnn iki gr n gznn biri qapand, iki eid n qulaqlarnn biri tutuldu. Bu ar biz yetm zmi ki, bir milyondan skik qonumuz s kkiz-on q zet , jurnal salama bacara bilsinl r, yeddi milyona q d r biz himm tsiz Qafqaz ms lmanlar bildir iki ruznam y 2 malik olduumuzda, bu il ed bilm diyimiz b s deyil, birin d itirib oturduq. Guya bu drri-adab v bu gvh ri-k myab bizim zineyi-mmiyy mizd n m fqud olmuyubmu. Hala H yatn, rseyi-vcud q d m qoyduu iki il tamam deyil idi, bu q d r azca mr etdiyi kifay ed rdimi? T r qqinin n hay tin atdqm c ba? Yosa, t r qqiyim kus ad t etm k ist yirik? Ey qeyr td n d m vuran ms lmanlar! Bir t s vvr ediniz, gznz qonularmz biz z bani-hal il bu misray itab ed rl r: ak t bes r t r qqiyi-m kus k rdei . Qeyr t, ms lmanlar, qeyr t! Bu n ng v ar mt h mmil olmaq olarm? B h r bunca msamih edib H yat limizd n artdq is d , bu gn al mi-islamiyy meydani-r qab td t k v yalqz qalb sin sip r olan rada q drnas olub, h r n f rimiz b q drlvs km klik etm liyik ki, udan k rd , h rgah rada bir s d tounur is , biz Qafqaz ms lmanlar bir boyl mv ff qiyy t b da bir daha nail bilm y c yimiz b dihidir. Morad-e ma n sih t bud goftim, H val b r oda k rdim-o r ftim . hal td bir m ola
*

T r c m s i: nkiaf eyl mis n, ay yazq, ancaq geriy . T r c m s i: N sih tdi muradm alqa, etdim, H val eyl dim Allaha, getdim.

189

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ H R M ZD REALNI UQOLA T K L ND N...] h rimizd realni uqola t kilind n tr popeitel c nablar teleqraf n boyl ittila yazmdr: Yz iyirmi n f r mt lliml r n h l likd ev kiray edilm kl b rab r, uqolaya lazm olan may htac hazr edilsin ki, oktyabrn vv lind n inspektor Leontiyevin t hti-n zar tind d rs ru olunsun. Bu susda mahi-hazirin 22-sind ama yanlar m clisi-intiabd hazr olub, uqoladan tr ev kiray etm y v may htac hazrlamaa atiy zzikr ne z vati-girami intiab etmil rdir. Mnt bl r: Abdullayev, Y hyayev, Veyisov, Dolyov, Ter-Avanesov c nablardr. t d n b ri arzusunda olduumuz realni uqolann iznin v ruin mv ff qiyy timizd n ma da nq rib zamanda rusi v ms lmani uqola t kilin d i nailiyy timiz mtm in olduumuz n c ma timizin, l lsus m arifm ndanlarmzn fvq lad m s r tl rind n nai nec bir h miyy tli mrin icrasna himm t edilib, qeyr t gst rilm kd dir. Cml sind n olaraq ms lmanlar ittifaq namnda bir kitabana v basmaana irk ti fikri-alisin dml rdir. bu kitabanann binagzarlar inciner Ziv r b y H midb yov v M di Sultan Mustafayev c nablardr. C ma timiz bu irk t ziyad sinc r b t gst rirl r. min oluruz ki, bu ziyal fikrin n ticeyi-m hsulu olan ittifaq irk tinin qvv d n fel g lm yin bir an daha vv l mbair olub istehsalna lazmnca alacaqlar. Nec ki, bu susda qubernatora riz verib icaz d ist mil rdir. g ri imdiki halda boyl binagzarlqlar ayani-t qdir is d , lakin midvar oluruz ki, mill t pir ftin v sileyin cat olan ruhanil rimiz, r falarmz, s rmay darlarmz ancaq bunlara q na t etm yib, h r c h tl n gerid qalm c ma timizi v m arifsizlikd n arab zar dn n v t nimizi cidd n r fl ndir c k olan m rt beyi- qs lk mal d i isal etdirib, istiqbalmz1 n daha parlaq v sil l r ittiaz2 etm kl b rab r h m vlad v hfadlarmzn b tiyaran yaamaqlarna s b b v h m zl rinin dnyada hr t v qbada izz t qazanmaqlarna sai olacaqlar.

190

______________________Milli Kitabxana_____________________
QEYR T Bu gn al mi-m tbuati-islamd n r olunan q zet l rin hans bir nmr sidir ki, onda islamiyy tin t d nnisind n b hs edilib t r qqi v t alisin mill ti-islam t rib v t hris olunmasn? Z nni-acizan m gr bunca t rib v t hrisd n murad islamn ancaq islamiyy t il b rab r ed c k olduu t r qqisidir ki, onun say sind h r c h tl qeyr ti-islam v namusi-mill t mlahiz olunsun; n inki daireyi-islamdan aric t r qqidir ki, onil n irziislam mhafiz v n qeyr ti-mill t mlahiz oluna bil r. H r halda adn t r qqiyi-islam qoyduumuz u v zifeyi-mq dd s ni m tlub bir sur td ncam iridirm kd n tr ari-islamiyy mizin intiarna qeyr t v qeyr timilliyy mizin izdiyadna himm t etm liyiz, tainki ismi il ms mmas dz olub h qiq td t r qqiyi-islam olmu olsun v illa ksi sur td edil n t r qqiy islam t r qqisi denilm kd n ma da, t d nni d deyil, h tta islamiyy tin v qeyr ti-islamiyy tin nist nabd olmana akar bir s b b olduu h qiq td n k nar deyil, z nn ediyorum. P s boyl olan sur td ri ti- rrayi-M h mm di gst rdiyi vamiri z v n vahini * t rk edib h disi- rif iza l m y urrl-r cul f huv m nkus l-q lb m zmununca qeyr tsizlikd n m nkus q lb olmaa t n zzl etm yib, irsi-islami mhafiz etm kl b rab r elmiislami t hsil edib, z minind d i lumi-dny viyy v lsin yi cn biyy ni z etm liyiz ki, h m dnya c h tinc v h m air t c h tinc t r qqi edib, m sud v b tiyar olaq.

T r c m s i: Kii ki, qrurlanmad, dem k, q lbi snqdr.

191

______________________Milli Kitabxana_____________________
[AMAININ Q RBIND VAQE...] amann q rbind vaqe Ciyanlu k nd malaqanlar amal Sultan b y T rlanb yovun iki yz desatin q d r ar kdar adl yerin q sb v z bt etdikl rin v mlaki-divanan sinin q ti-teyyin gr m zkur yeri kmrt p edib, Sultan b yin itiyarna verm y m mur olub g l n inciner t rrz edib h d l dikl rin v naalnik Fyodorov c nablarnn mslihan n sih tin q bul etm dikl rin sabiqd H yat nmr l rinin birind 1 ittila vermidik. kimci d f olaraq senat divanan sinin q ti-teyyin gr sentyabrn 27-sind naalnik, agent, inciner h man yeri Sultan b yin itiyarna verm kd n tr oraya getdikl rind yen malaqanlar etiraz edib malif t gst rirl r. Naalnik c nablar: Padiahn qanununa malif t etm yin! dey etdiyi n sih tl rin c vab n zmz, vr tl rimizi lm ver c yiz, yerd n l km y c yiz kimi szl r deyirl r. Ona gr sentyabrn 29-nda naalnik mestni komanda n f ratndan yz n f r saldat, iki n f r afitser, lli n f r kazak gtrb inciner il b rab r h man yer azim olurlar. Malaqanlar vzai boyl grdkl rind bir n f r d olur is boyl yerin stn g lmir. nciner yeri asanlq il kmrt p edib Sultan b yin itiyarna verib h r qaydrlar. ** * Qarasu qlanda Padar elind n Nuru v il vurub Nurunu ldrbdr. dris yer stnd sz g lirl r. Idris tf ng

192

______________________Milli Kitabxana_____________________
[AMAI REALNI UQOLASINA INSPEKTOR...] ama realn uqolasna inspektor t yin olub g l n Leontiyev c nablar oktyabrn altsnda amaya varid oldu. h r uqolasnda ouyan mt lliml rin atalarn v sairini ayn s kkizind d v t edib, atiy z zikr f q rat b yan etdikd n sonra cml h r hlin d i bildirm kd n tr n r etdirdiyi h min elamnam ni eyni sur td yazrq: 1) Oktyabrn onundan on bein kimi balanr realn uqolaya q bul olmaqdan tr imtahanlar yarmnc, birinci v ikinci klaslara; 2) mtahan olunacaq h r uqolasnda h r gn saat ikid n sonra; 3) riz l ri gnd rm k olar oktyabrn on bein kimi h r uqolasna pot il v ya verm k olar inspektorun zn ; 4) T yin olunmu v qtd g lm y n uaqlar d i imtahan olunar d rs ru olunandan sonra; 5) D rs g l n uaqlar zl ri il b rab r g tirm lidirl r: q l m, kaz v ernil; 6) Uaqlarn bykl ri il danmaqdan tr v qt t yin olunub h r gn sbh saat ondan on ikiy q d r oktyabrn on bein d k h r uqolasnda, ondan sonra realn uqolada Mustafab yovun evind (inspektor Leontiyev). Oktyabrn 15-ci gnnd realni uqolann r sm-gad olacaqdr. Bu gn kimi yetmi n f r mt lliml r riz veribl r. Lakin amada sakin olan ms lmanlar h r mill td n bir on, b lk d ziyad olduqlar halda uqolaya riz ver n ms lman mt lliml rinin d dl ri sairind n o skik oldu v halonki h rin borcudur ki, h r ild drd min manat realni uqolaya pul versin. H min pul t qsim olunduqda min manatdan ziyad sini ms lmanlar ver sidirl r. Buna gr v h m ms lman nfusunun ziyad tin gr lazm idi ki, ms lman mt lliml ri d f sairind n daha ziyad olayd. Amma, eyr, ziyad deyil, h tta msavi d deyil, p k azdr. H r halda arzu ediriz ki, bugnk babalar boyl qiym tli zamanlar qafilan fvt etm yib, vladi-v t nin t lim v t rbiy sini m nzurda tutmaqla g l c kd b tiyaran yaamalarna indiki haldan s y v t lada olub b zli-himm t ed ydil r.

193

______________________Milli Kitabxana_____________________
[OKTYABRIN ONUNDA QOUNLU MAHALINDA...] Oktyabrn onunda Qounlu mahalnda Pirh s nli c ma tinin Donqara adl otlacanda olan qoyunlarna Grjivan k nd erm nil rind n1 Tertet olu deyil n bir n f r ourlua gedir. tl r duyuub hrdkl rind n qoyunda olan oban H s n li B dir olu aylaraq qaralt t r f hcum edir. Erm ni Tertet olu is macal verm yib h man d qiq tf ng il vurub bin va oban H s n lini ldrr. ** * radn 246-c nmr sind b r verdiyimiz Pirh s nli H s n li B dir olun grjivanl erm ni Tertet olu ldrdynd n nai oktyabrn 24-d Grjivan yzbasndan naalnik boyl bir raport g lmidir: Krd mir ar aparan grjivanl rrad i erm nil r2 Pirh s nli qabandan ke rk n pirh s nlil r tklb rrad il ri dyb, arlarn adb v bir n f ri d nc r il m cruh edibdil r. Buna gr naalnik z byk km kisi olan Afanasyevskini v Qounlu mahalnn pristav olan Yusif b y Sultanovu o t r f gnd rdi.

194

______________________Milli Kitabxana_____________________
[NOYABRIN DRDND KRD M R L ASU...] Noyabrn drdnd Krd mir il Asu arasnda olan Nazr ayndan fayton il kem kd olan ama sakinl ri M h di Aahseyn M h di Q dir olun, K rb lay Nuru K rb lay Zeynal olun v iki qarda Hac Mikayl olanlarn sel aparbdr. K rb lay Nurunun yannda min manat pulu var imi. Z lz l hadis sind n varlar yo olub amada zl rin bir k sb yolu tapa bilm dikl ri n qrb t vilay tl rd k malim qq t v m rar t il be q pik qara pul c mav rlik ed n v ziz bayram gnl rind sevgili vladlarn sevindirm y g l n zavall msafirl rimiz! min olunuz, siz ne d qiq z hm td n sonra b di rah tliy yetib bir daha dnya z hm ti grm zsiniz. Amma il uzunu yollarnz gzl y n qvam v ir niz v vladnza sizin bu msib tiniz o ar olacaqdr! Allah olara s br versin! t , sair h rl r kimi, bizim vaqon yolumuz olmadndan q tin z r amadan h r bir vilay t getm k ist diyimizd ancaq t k h man osa yoluna mhtac olduumuz halda amadan Krd mir , Krd mird n amaya zim t ed n msafirl rimiz bu aydan keinc y q d r canlarndan namid olurlar. O gnd n ki, bu ayn krps dalb, h r ild bizl rd n yzl rc can v minl rc mal t l f etm kd dir. c ba, n n hkum t msamih ed r k krpn t mir etm sin? M g r biz Rusiya r iyy ti deyilik v yaud zl rimiz bu susda lazm olan yerin riz l r gnd rib d rdimizi syl mirik? M g r biz amallar hd etmiik ki, he v qt z d rdimizi arayb d rmanmz tapmyaq? H r halda istida edirik ki, ba bil nl rimiz bu bar d bir binagzarlq edib, lazm olan yerin riz verm kl krpn iad etdirsinl r. ** * Noyabrn birind , gec vv l aamdan1 Novruz K rb lay ziz olunun evin oru g lib vv l-ar malik olduu bir qazan v bir d st yoran-d yin aparbdr2. Insaf da dinin yarsdr. Oru ol, insafn ld n verm demil r, oru qarda!

195

______________________Milli Kitabxana_____________________
** * Ne gn bundan qd m uradnik K rim b y M h mm dov ama naalniki Fyodorov t r find n t yin olunub bir d st kazak il Qabstan mahaln t fti etm y getdikl rind z q za Sibiriyadan odan qab g lmi v qaaqlnda p k bimrvv t v biinsaf olan l ng bizli m hur qaaq Mamaya rast g ldikl rind bir q d r atmadan sonra m rqumu aciz edib, tutub h r g tirdil r. Noyabrn nd h bs alnd. [BU L AMAI HL ...] Bu il ama hli realni uqolaya ver c k olduu drd min manat pul susunda noyabrn yeddisind qira tanada olan erm ni-ms lman ictimaind o-o mzakir d n sonra boyl q rardad olundu ki, min yz manat ms lmanlar v yeddi yz manat erm nil r versinl r. H r iki t r f buna raz qaldlar. H min ictimada Nazr aynn krpszlynd n mzakir edilib d f at il mal v can t l f etdiyi n z r alnb, bu susda s rdari kr m Voronsov-Dakov c nablarna teleqraf n riz verib, krpn t mir etdirm k istidasn etdil r.

196

______________________Milli Kitabxana_____________________
[QAB STAN MAHALINDA R BAHVERD L ...] Qabstan mahalnda r bahverdili obasnda kamil itiyar edib sakin olan ran hli Qulamhseyn malakan M r z si k ndind dkanlq ed n amal smayl Hac Sultan olunun m nzilind h min noyabrn on beind qonaq varid olub qalr. ain qonaq gec nin bir v qtind m zkur smayl r tabda yatd halda beybud il on bir yerd n z mdar edib ldrr. Yannda olan alt yz manata q d r pulu, bir q d r tl s al v iki gm k m ri gtrb gedir. Bu gn drd gndr ki, Qabstan pristav t r find n qatil atarlr is d , taplmybdr. t zavall smayln d f at il m nzilind qonaq qalb, ayn iib, r yin yeyib, rahat yatan zalm qonaq n d r c d n m kb h ram v n pay d s ngdil imi. [NOYABRIN 18-d AMAILI MALAQAN...] Noyabrn 18-d amal malaqan Quriinqovun dkannn b rab rind satdq man kotanna balanm n qaraanal bir n f r z ngin malaqann at nasl is hrk r k kotan gtrb qadnda nagah ama nc bazad l rind n mill tdust l kb r b y Aurov c nablarna tounub, biar ni ba st yer alr. M rqumu bihu bir hal td evin aparrlar. Haman gec v fat edir. R hm tllah ileyh.

197

______________________Milli Kitabxana_____________________
L BBEYK CAB T Sevgili, yegan radmzn 272-ci nmr sind mum ms lmanlara! s rlvh li m qal yi1 ouduqda airi-h cvgu r fin2 u qit si atirim g ldi: Ey v t n, ver lini bir saym, limizd n gediyorsun, adiyo! emi- fq tl baldqca sana M ni m hzun3 ediyorsun, adiyo! Qay ti-t h ssrmd n n yapacam arb s rasim h mv t nl rim olan ama hlin t v cchmd n grdm? Btn h r hli mt ssir olub, mumi bir p rianhallq il r fiqim S hh tin4 u beytl ri il mt r nnm olmaq ist yirl r: Ey v t n, getm ki, ld n ged riz! Bil riz f rz s nin idm tini! N qdi-can eqin isar ed riz, st riz v zi-f lah hey tini! t rada dadr slik m qamnda l uzatmaa mayil olan h mv t nl rimd n taz il n abun olmaa iki yz q d r z vati-giram k mali-r b t il amad dirl r. Ancaq rad idar sind abun d ft rinin h l likd almyb v almas dibi-mcahidimiz Aayev c nablarnn Qafqaza msafir tind n sonraya qaldna5 gr halhazrda abun ola bilm yirl r. midvarz ki, inaallah, tamam Qafqaz ms lmanlar v sairin himm t edib, l- l verib radn d vam v b qasna ifayi-himm t ed c kl r v bu m nb ifeyzin qapanmasna mill t namin raz olmayacaqlar. t , hamya m lum olduu kimi, biz ama hli ks r biladiQafqazdan f qir v k mt vana olduumuz halda, az da olur is bu q d rcik rada idm t6 ed c yik. Biz nisb t n h r vilay t km k ed r is rad qapanmaz gman edir m. Milliyy ti yad eyl yin, ey mm ti-naci! P k t hlk li st dir islam m zaci!

198

______________________Milli Kitabxana_____________________
[NE GN BUNDAN QD M BAKIDAN...] Ne gn bundan qd m Bakdan ama sakini Setrak Yeanov deputat Abdullayev boyl bir kaz yazmd ki, amaya d mir yol kilm k susunda burada bir n f r m n t klif edir ki, ama hli on drd min manat verm y mt hhid olsalar, bu babda onlar n v sat t ed r m; boyl ki, m bl i-m zkurun nisfin d mir yol alat yerin z rin tkldkd v nisfin qatar h r k t ed nd versinl r. D f at il bu kimi kazlar amaya g lm kd olub arda bin tic olduuna gr , bu kaza etina edilm yib, cavab verm yi lazm bilm midil r. t noyabrn iyirmisind h min susda ama naalniki Fyodorov c nablar Bakdan Nadojin t r find n gnd rilmi v zeyld eyn n t rcm si d rc olunmu h min teleqram ald. T rcm : D mir yol susunda Yeanov deputat Abdullayev yazd kaza h nuz cavab yodur. Peterburqdan s rmay darlar t r find n sual olunub v m n d Yeanovun kaznda gst ril n pulu dakmr iind z hd m gtrr m. amadan ahi etdiyim ancaq bir v kal tnam dir ki, onil itiyar alam. Sakin m Bakda Metropol mehmananasnda. Nadojin. Buna gr Fyodorov c nablar ama r isl ri il m v r t etdikd n sonra boyl cavab verdil r: ama hli v kal t verm y hazrdrlar. Ancaq zn g l s n ki, bu ususda bir mzakir olunsun. tar: H min Nadojin amada ng aran k ndind yavuq v qtl rd taplm olan dakmr m d nini icar ed n s olsa g r k.

199

______________________Milli Kitabxana_____________________
T KKR Bu il tamam Qafqaziyada ll cat bahal iqlimgir olduu kimi, amada d i son d r c d hkmf rmadr. Boyl ki, amamz zat n bir kasb vilay t olub, hli ks riyy tl f qir-fq ra v bit vana olduqlarndan n hay t sr t il gz ran etm kd dirl r. t z dindalarn bu f lak td gr bilm y n r uf, mehriban tacirl rimizd n on be n f r zati-giram bu susda m clisi-mavir d bulunub, q rardad etdikl ri zr film clis be min manat toplayb, bdl h d Isk nd rovu kassir t yin etmil r. H l likd be vaqon buda Bakdan v vaqon un Rusiyadan alnb; m ramlar is ll cat amaya varid olan qiym t , b lk d putda bir ah, iki ah ksiyin satdrb, f qir v fq ralara km k etm kdir. Tacirl rimizin bu himm tl rin izhari-t kkr edib, msalnn ziyad olmasn d rgahi-h qd n n s mimlq lb istirca ediriz.

200

______________________Milli Kitabxana_____________________
[DEKABRIN 31-ci GN...] Dekabrn 31-ci gn rad vasit si il rizvancaygah Mz ff r ddin ah h zr tl rinin v fat b ri h rimizd mnt ir oldu. l mayi- z m v yani-vilay t h rin m rk zind vaqe Hac M h mm d Rza cami- rifind binayi- zadarlq b rpa etdirib, q rar verdikl ri zr avu v natiq qara l ml r il svar k v m h llat dolanb bu q m fza b ri hli- h r yetirdil r. Sabah gn, y ni yanvarn birind ama ms lmanlar mtt fiq n dkanlarn amayb, n s miml-q lb m clisi- zay hazr oldular. Camii- rif ar qiym tli allar il m fru olunub, bir t r fd d i mt ddid s nd lil r qoyulmudur. Baniyani-m clisi- za, silsileyi-c lileyi-l ma qap t r find k mali-inkisari-n fs il yl midil r. hli-m clis glab v ay verilirdi. Qarel r f rd n b d f rd gz l l hnl r il ranla m ul idil r. cn bil rd n s rs lam tiy g l nl r h r naalniki Fyodorov c nablar sair polisiya m l cat il , h r h kimi Melikov, erm ni keil ri bir o c ma ti il hak za, rus keii v sair sahibi-m ns bl r d st -d st g lib, h r k s bir nitq syl yib, s rs lam ti verir idil r. C vab n q zav tp nahmz Hac bdlm cid f ndi h zr tl ri v f zailm ab Aa Mir Mehdi aa c nablar h r biri z nvb sind mnasib bir nitq syl yir idil r. maml m scid m kt binin mt lliml ri z m lliml ri Mir Bar il b rab r m scid dail olub, .Sabir Tahirzad nin m fur Mz ff r ddin ah v fat mnasib tinc ina etdiyi: Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi! srudini bir s s il ara kimi oudular. Bu tfali-m suml rin l hnim hzunan l ri hazruni b ay t mt ssir etdi. Srud tamam olduqda .Sabir Tahirzad l mad n m zun olub, minb r z rind m ktub n ah h zr tl rinin v fat mnasib tinc hrriyy t aid bir nitq oudu.

201

______________________Milli Kitabxana_____________________
B d n rvz an Hac Molla bdls lam tmi-Quran edib, fatih anlqdan sonra minb r b, ahi-m rhumun v fatna mnasib zikri-msib t edib, m clis itam verildi. H min m clisd atiy zzikr teleqram Tehrana s dri- z m hzurlarna ama ms lmanlar t r find n gnd rildi. Teleqramn t rcm si: Tehran, s dri- z m! Biz, ama ms lmanlar byk m scid c m olub, m rhum ahn ruhuna dualar edib, sizin c nabnzdan k mali-ehtiram il t v qqe edirik ki, lah zr ti-ah nahiz min qdumin bizim artq d r c d olan fsuslarmz yetir siniz. Mz ff r ddin ahn v fat susunda, hans ki, z m ml k tin konstitusiya idar l rin z m olan r hm tl rini m rh m t etm kl zn b di zind lik k sb etdi. ama ms lmanlar. ** * Dekabrn 31-ci gec sind h r klubunda taz il bayramnn istiqbal n t rtib olunmu muzikal msamir ni ran ahnn v fat b rin gr naalnik Fyodorov c nablar mvquf etdirdi.

202

______________________Milli Kitabxana_____________________
[YANVARIN 24-d GEC SA T...] Yanvarn 24-d gec sa t on iki rad l rind hm d Soltan s d olu z otaqlarnda hli-m h ll d n ne n f r il kitabanla m ul olduu halda, k t r find olan akukadan alan tapana il sol cinann altndan gll l nib dal t r fd n b; h tta gll divara da giribdir. Polis m murlar b d fkarn izini bir q d r apara bilibs d , k b rk palqlq olduuna gr bir yana ara bilm yibdirl r. Bu kimi m tl bl r drst diqq t edil nd m lum olur ki, lqin c hal tind n v h miyy tsiz il rd n nai v hikaran bir eydir. Lazm idi ki, bu gun il rin pib ndliyin h r m h ll nin r isl ri v asaqqallar bir lac ed ydil r. Nec ki, bakllar n d r c d z hm tl r kib v n q d r f dal r verib sudlar v akrujnoylar b rab rind , v kill r qaplarnda boyunlar iyinl rind ar v z lilan durub, pullarn m sr f edib, t ng g l nd n sonra arayb tapdqlar n faydal ar h m n Hiday t m clisinin t kilin mv ff q olublar v Baknn qan d ryasna dn n k v bazarlarn darl man d r c sin yetiribl r. fsus ki, bizim c ma t boyl bir h miyy tli i k metinalq etdil r v edirl r d . o gz l olard ki, c ma timiz v r salarmz Hiday t m clisinin byk faydalarn * n z rd tutub mnadiyanimill tin qumu, qumu, ya yyh l-qafilun s dal rin hali s mi-etibar ed ydil r. Ya r b, in arzu m ra e o st, To b in arzu m ra ber san .

T r c m s i: Durun, durun, ey qafill r! Ya r b, bu arzu m nim n n odur, s n m ni bu arzuya atdr.

203

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ H R M ZD RK TL R, ZAVODLAR...] h rimizd irk tl r, zavodlar, byk-byk fabrikl r olmayb, h tta d mir yollarndan da uzaqda qald halda yen ticar t qismind n al, palas, ip k, ll cat v h r drl mt ddid maazalar, s naye qismind n d i rbafan l r, r ngsazan l r, d bbaan l r v sairl rin mvcudiyy tl rini n z r alb mlahiz edilir is , zn gr byk bir ticar t m rk zi dd oluna bilir, z nn edir m. Heyfa ki, ticar t m rk zi denilm y ayan olan h rimizin indiki muri-mamilat z fi-qvveyi-iqtisadiyy sind n dolay bir heyk limq vva, bir b d ni-biruh m sab sind h r k tsiz duruyor. c ba, ruhsuz b d nd n n fayda hasil ola bilir? Oyl is h r b d nin mayeyizind ganl ruh olduu kimi, h r ticar tin d baisipir fti v s b bi-t r qqisi, z nniacizan m gr , q ll n (obestvenn kredit) istiqrazi-mumi olaraq bir bankdr; v t, cml y m lum olduu zr bankdr; nec ki, ks r m ml k tl rd olan btn ticar tl r bu gn banklar mavin ti il k sbi-etila ediyorlar. imdi baalm fvq zzikr banklar kiml rin t hti-himay l rind t kil olunur? lb tt , bu kimi mrl r niya himm tl ri say sind vcud g lm si b dihidir. Ona gr marileyhim h z ratnn n z ri-diqq tl rini mum hli-v t n v sus n zl rin d i m nf tb a olan bel mhm bir mrin lzumiyy tin c lb edib v t av nu bil-b rri ayeyi- rif sin ita t n z v t ndalarna mavin td bulunmaqlarn t m nna ediriz.

204

______________________Milli Kitabxana_____________________
Z MAN N ST Y R? AMMA B Z...

Y qin ki, s rlvh nin bu ark iki k lm l ri zamana d mi-mtabiq timizi eyham ediyor. c ba, boyl mi? B li! Mqt zayi-z man , mqt zayi-hal d mi-mvafiq timiz zh r min - msdir. Bel is bu mdd an isbata, izaha almaq lzumsuz qalyor; daha bu mdd adan danmaa, yazmaa ehtiyac qalmyor. Bel deyilmi? Amma bizim mill timiz gerid qaldndan bu susda n q d r danlr is , n q d r yazlr is yen azdr. Bina n- leyh m n d bu bar d z bil c yimi, anlayacam mill tim idm t bilib d yazmaqdan geri durmuyorum v h r k si d bu yola arram. n sz, ii mill t deyib il m z, b lk mill ti t kil ed n fradi-mill t deyib il d r. Odur ki, m n d bir f rd olduum n b q dri-qvv z bildiyimi yazram. M lumdur ki, fradi-insan balca sinf t qsim olunur. Birinci sinfi uaqlar, ikinci sinfi c vanlar, nc sinfi qocalardr. Mlahiz buyurulsun, bu sinif insanlarn hans birisi mill t , milliyy t km k ed bilir? Hans birisi t r qqiy , s ad t s b b ola bilir? lb tt , akardr ki, birinci sinif insanlarn dnyav mafihadan h l b rl ri yodur. Oyl is daha km k qeyrim nzurdur. Bil ks onlara km k. nc sinif insanlar is mrl rinin ar v qtl ri olduuyn, h v sl ri getdikc ksildiyiin, h r bir id yorulduqlar n onlardan da km k ahi etm k olmaz. Anlald ki, mill tin pir ftin , s ad tin bais olan ikinci sinif c vanlardr. Amma hans c vanlar? Buras byk sualdr. Cavabna iczimi etiraf il bunu dey bil r m ki, o c vanlar rahi-nicata, t riqi-s ad t d lil, hadi ola bilir ki, oumu olalar, ali m dr s l rd t hsili-elm, t hsili-k malat etmi olalar. Ana dill rind n, dini mrl rind n ziyad sinc d olmasa, kafi q d r b rdar olmu olalar1. Heyf ki, m tt ssf bunu syl y bil r m ki, mill timizin avam c vanlar oodur. Mill td n, milliyy td n bi b r olanlar daha odur. N t ssfl bir hal! Bundan daha byk t ssf olunacaq burasdr ki, oumu c vanlarmz d i ks riyy t il ana dilind n, qaidi-diniyy l rind n lazmnca b rdar ola bilm yibl r. c ba, bu t qsir kimd dir, oumularmzdam? eyr! eyr! T qsir bizim m kt bsizliyi-

205

______________________Milli Kitabxana_____________________
mizd dir. Zira, suli-c did zr t kil olunmu mnt z m m kt bl rimiz olmu olseydi, m katibi- tiqin mr zayeedici sulundan qorub, h l ana dili bilm y n, qaididiniyy sind n b rdar olmayan vladlarmz, midi-istiqlalmz olan vladlarmz arici m kt bl r verilib2, ilminskil r t lif ed n risal l r mt qid olmaz idil r. Ey vah, n q mli hal t, n yaman r zal t, aman Allah, bu girdablar bizi bour, biz h l qafil dururuq. Bu c hal t bizi odlara yandrr, biz h l bi b r qalrq. Halbuki daha o z manlar kedi, m d niyy t, hrriyy t z man g ldi. H r bir d rdin, ill tin ar sin bamaq z man yetidi. c ba, bizim d rdimizin ar si * varm? B li! B li! f ndim, liklli min f r cn v liklli dain d van . Bilirmis n ar miz n dir? B li, ar miz, n byk ar siz m kt bdir. M kt b, yen m kt b! Hel is h r h rd , bacardqca h r k ndd itiyaq il , ittifaq il m kt b amal, m kt biislamiyy amal; islamn o m sum balalarn saf q lbl rini islamiyy t nuri il t nvir etdikd n sonra cn bi dill rini d n q d r ounur-ounsun, outmal; vladi-v t ni t r qqiy , m d niyy t isal etm li, islamiyy t il b rab r t r qqiy isal etm li; cn bi t r qqisin islamiyy t r qqisi dem k olmaz; islam z t r qqi etm li3, bununn d almal! Amma kiml r almal? Ziyal c vanlar! nki islam mill tind m kt bi pul amaz, pullular da amaz, n tvr olsa da oumu, ziyal c vanlar aarlar. Zira, pullularmz ks riyy tl avam olduqlar n m kt bin faid sini, m nf tini, eyrini4 k malnca dnm zl r. Dnm dikl ri ndr ki, bu yolda s rfi-himm t edib pul da rcl m zl r. Amma oumu, qeyr tli c vanlar o avam niyan m arif yoluna t viq, t rib edib d m kt b adra bil rl r. P h, p h, n byk v zif , n ali m qs d! Ey mill timizin ziyal c vanlar, bils niz ki, siz dnyalar q d ri olan bir v zif altnda yaayrsnz! Budur, v t ni- zizimizin gl, r yahin bitir n torpaqlar qardalarmzn m sum qanlar il , elmsiz, t rbiy siz c vanlarmzn v hikaran , zaliman h r k tl rind n at olduun grrsnz! Bu h r k tl r elmsizlikd n, c hal td n nai deyilmidir? fradi-mill tiislam c mi n rifahi-hallar n, istiqbalda s ad tl ri n siz alic nablara gz dikm yibl rmi? H rgah siz bu anl v zif nizi layiqinc

T r c m s i: H r bir q min sonu v h r bir d rdin d rman vardr.

206

______________________Milli Kitabxana_____________________
yerin yetirs niz, y qin ki, y qin ediniz ki5, z nciri- sar td , qeydic hal td boulub qalm mill tdalarnz q rq olduqlar v rteyih lak td n sahili-nicata arda bil rsiniz. M kt b adrn, m kt bl r adrn, ta ki, n tic sind o biz dey n oumu, byk oumu, ana dilind qaidi-diniyy sind n b rdar olan c vanlar sah arayimeydani-t r qqi olsunlar. Bir d t qazayi-z man mlahiz edib d i grm li! Bilirmisiniz z man n ist yir? Amma biz...

207

______________________Milli Kitabxana_____________________
[M RHUML-M FUR HACI M C D F ND ...] M rhuml-m fur Hac M cid f ndi h zr tl rinin v fatndan sonra amada vaqe olan m rasimi-t ziy darlqlar susunda b zi m lumat: T ziy darln 2-ci gnnd ki, tamam dkan-bazarlar bal v lq tamam n h r bir hal ti-y s v k d rd Hac f ndi h zr tl rinin imar ti olan k d durmudular v imar tin tamam otaqlar zadarlar il malamal idi. ranlar, qarel r, tamam lhani-hicaz il n ayati-k rim l r t lav t etdil r. Saat 10 rad l rind ama realn m kt binin yuar sinif agirdl rind n bir-bir hey ti-as m lliml ri Mirz Abbasqulu Mehdizad c nablarnn t hti-n zar tind g ldil r. M llim f ndinin qabaqca yazb tfali-m kt b t lim etdiyi itab nvh l r ounur. vv l ouyan Aa H s n Gl hm dov c nablardr: Aman Allah, n f lak t! F l k bizi n vatsz, gzl nilm y n msib t dar etdi! N ar ki, irad ti-ilahiyy lay t yy rdir. Biz daima vamiri-ilahiyy y inqiyad etm y m mur olduumuz kimi, daid v m saibi-ruzigar qarsnda aciz qalb, t h mml etm y m cburuz. Dnyada rah t v s ad tin fqdanin inanmalyz. Bunu da bilm liyiz ki, ibtilal rimiz s b b h yatmza irtikab etdiyimiz talarn olmasdr. Boyl olduunda g liniz gnahlarmzdan tvb ed lim v t l bi-m fir t edib bu msib td b rab r alyalm. (Burada Aa Hseyn N z rov c nablar bir m rsiy ouyur). masnm nh s may naleyi- fanmz? Getdi ld n nem ti-h qdadeyi-ruhanimiz. Yetdi dvri- rd n bir nag han mat m biz , Yz veribdir, ey c ma t, bir tk nm z q m biz . Alamaq lazm olub h r sa t h r d m biz , n batbdr k tiyi-mill t, qopub tufanmz. Getdi ol k s kim, olurdu daima q marmz, B s kim olsun d i min b d istizharmz.

208

______________________Milli Kitabxana_____________________
Yanmasnm at i-ah il q lbi-zarmz, Yaqmasnm gyl ri ahi-dili-suzanmz. Burada 2-ci natiq Q z nf r M h rr mov c nablar itab ouyur: Aalar, f ndil r! K d rl riniz h r t r fd n edil n itirak siz mvcibi-t sliy t ola bil r. Q d rin q lbimiz ad bu d rin yaraya t v kkl il mqabil etm k n t ssfati-mumiyy d n hiss dar olarq. M rhum Hac f ndi h zr tl rinin f zail v k malati-biintihasn dn rk n v onun qoyduu asari-eyriyy l ri n z r alrk n gz yalarmz yaralarmza bir m rh m kimi t sir ed c k. M lumdur ki, mm Qafqaz ms lmanlar bu msib td biz il rikdir v bizim il b rab r mat m tutacaqlar. (Burada yen m rsiy ouyan mdavim t ediyor). Ol mq dd s v zi kim, ya ol mbar k szl ri atir ddkc , h r d m aladrsa sizl ri, Daidar etm kliyil an deyilmi bizl ri, Q lbi-m suman mizl dideyi-giryanmz. T sliy t verm kliy yodursa istedadmz, T ziy t tutmaqda bar qoy deyilsin admz; H zr ti-Hac f ndi m n vi ustadmz, Mst fiz eyl r sizi, lb tt , ey yanmz. Burada 3-c natiq danr. Aababa Sadqov c nablardr: Biz, m kt b agirdl ri atalarmz il bir msib td rik olduumuzu z bani-hal il deyil, b lk z bani-m qal b yan etm y c sar t edirdik. F q t burada bir dey c yim var, budur ki, bu c nabn lviyy ti-rtb sin s b b n imi? M lum ki, alim olmadr; y ni onun elmidir ki, onu bu q d r ziz v mht r m etmi idi. P s lazm budur ki, elmin n olduunu dnm li v onun n asan yollar aramal v onun mh ssill rin mmkn olan q d r yardm etm li, ta c ma timizin gz iqlansn v bu qiyl qalmzn m s ll ri mill timizin arasnda ziyad olsun. (Yen m rsiy ouyan mdavim t edir).

209

______________________Milli Kitabxana_____________________
Tapmq hazrda lh md ol vcudi-qaibi, Ism r smi Mustafa olduqda vardr naibi, Il r seyq l ver r lb tt fikri-saibi, D rdimiz odursa, vardr kr kim, d rmanmz. Ltf qlsn h zr ti-aliq siz cri-c zil, M rh m t qlsn btn vladna mri-t vil, an dani-pak versin ol uda s bri-c mil, Grm sin artq msib t bir daha irvanmz. 4-c natiq lilllah hm dov c nablar itab ouyur: Bizim o h qiqi m n vi atamz dindaran v mst firan v m h bb ti-ilahiyy il b rdar olduu halda gzl rini qapad. O c nabn h yati-dindaran si naili-fran olduuna brhandr. Bina n leyh d rgahi-h zr ti- h diyy td n m s l t edirdik ki, o c nabn d r cati-aliy l rin mt ali edib cml miz s bri-c mil v cri-c zil ta buyursun. V s mim q lbd n hammz n tofiq ist r m v bir sureyi-fatih il k lamm tm ed r m. Burada ham f ndi c nablar agirdani bir nitq il alqlad. B d agirdan mraci t etdil r.

210

______________________Milli Kitabxana_____________________
[AMAI UYEZD BAKI QUBERNIYASININ...] ama uyezdi Bak quberniyasnn sair nahiy l rin nisb t n abh va v mlkiyy t c h tin mst id v m hsulav r bir yer olduundan m hsulatnn firavanlq zr yetidiyi ayani-t qdirdir. Bununla bel , ne ill rd n b ri z m nf ti- siyy l rin fq rayikasib nin aclnda tapan k mfrs t mht kirl rin bu nainsafan ticar tl rind n nai rm n v qtind alvar iyirmi manata satlan budann qiym ti bir ay kem mi qr manat, b lk d artq bir m z nn k sb edib v durur. h rli olsun, k ndli olsun, h r h ft azuq almaqdan tr h ft gnl rind z hm t il qazanb v q na t il ydqlar pulu, bir lin daarcazn alb, r k paralayan bir haliiztirarda llaflar dkanlarnn qabanda v qapan kncl rind boyun-boyuna atb durmaqlarn n z ri-diqq t alan qeyr tm ndani-v t nin h miyy ti-fq rap rv ran l ri cnb g lib bir ovniyy irk ti t kil etm k t bbsnd bulunmaqla iyirmi n f rd n ibar t z vati-giram s kkiz min manatdan artq bir s rmay c ml yib h rin znd v trafnda olan anbarlardan v sair h rl rd n artq qiym t tal aldrb alvarda s kkizdoqquz manat z r rin h ft d bir d f olaraq cm gnnd s kkiz yz putdan1 artq satmaqla fq rayi-kasibin km klik etm kd dil r. irk ti-ovniyy nin mht r m zvl ri bu ii zl rin m sus mq dd s bir v zif bildikl rind n icrasnda h r cr z h matdan yorulmaqszn s mimi2 bir f aliyy td olurlar. Bunlarn bu t bbsi-dap s ndan l ri say sind h rimizin k mt vana kasblar, dul v yetimdar vr tl ri bir nv il qn taq tf rsa olan m qq tind n ilas olub, zl rin bahara yetirib v gzl rini rm nin tez g lm yin dikibl r. ndi ikinci ildir ki, h min irk ti-ovniyy h r ild oktyabr ayndan balayb iyul aynn arna kimi d vam edir. Ke n il irk tin sl s rmay si sahibl rin t slim olunduqda h r s hm altm manat z r r aid olmudu. Bu il is daha ziyad olaca z nn olunur. M n qalr is irk tiovniyy y t kkrati-s miman min rzi b dind 3 b rv chi-ati bir itarda bulunmaq ist yir m. Bel ki, h min s rmay ni eyni il salayb rm n v qtind ki, a-

211

______________________Milli Kitabxana_____________________
mada h r ild budann alvar iyirmid n balayb iyirmi be manatdan ziyad qiym t olmur, bu qiym tl r buda c m edilib payz v q f sill rind h r putun alt abbasya satarlar is h m fq ra ucuz qiym t tal alm olurlar v h m sl s rmay m nf tb rdar olur. Z nnimc , bu q rar il mdavim td bulunurlar is bir ne ild n sonra sl s rmay t mamiyy t zr sahibl rin aid olub da bir mayeyit v kkl d i fq rann ehtiyacatn r f etm kd n tr ld olar. Buraya q d r yazdqlarm v t nimizin fq rayi-kasib sinin ehtiyacati-cismaniyy si r fin dair olub, md m qs dim is bundan daha h mm v bundan daha4 lz m olan vladi-v t nin bilklliyy ehtiyacati-ruhaniyy l rin aid bir ne k lm mht r m v t ndalarma rz etm kd n ibar t olacaqdr. g ri bizim h rd m kt bin v fayidati-m kt bin n olduun bilm y nl r odur is , h tta suli-c did zr 5 t drisin adndan bel qoranlar daha ziyad dirl r is d , h md olsun, bu kimi t bbsatn sri-hazrmzda n d r c d lz m v vc b olduunu bil n qeyr tli v himm tli r samz az deyildir. Ancaq bu aralq b z n rbabi-q r zl r, y ni kis dustlar, udp r stl r, m kt b alr is kis l rind n pul alnr, qorusundan sulic did ni vamnnasn n z rl rin bir mri-q bih v bir m li-nam ru kimi gst rirl r. Odur ki, il yarm bundan qd m t bbsnd olduumuz m kt bi-milliyy miz bu hala kimi lacp zir oluna bilm yir. H r v qt iqdamat olunur is insafa yaramayan bir ayi buralb6, z kis l rini mhafiz etm k n vladi-v t ni, elm v t rbiy aclar olan vladiv t ni acndan ldrb m hv v nabud etm k ist yirl r. Bu da insafm?.. ndi m nim kis dustlara dey c k bir szm yodur. Qoy onlar bu l am t il mhafiz etdikl ri kis l rin q brl rin aparsnlar. Qoy onlar mill t vlad deyil, z vladlarn da outmasnlar. M nim bir t v qq m, bir ahiim var is islamiyy t q dri, insaniyy t rtb si, milliyy t ni, m arif d r c si tanyan qeyr tm ndani-v t nimizd ndir. Ona gr d k mali-inkisar il c nablarndan rica edirik ki, bundan artq vladiv t nin f lak tin v zl rinin m suliyy t altnda qalmalarna raz olmuyub, bu mq dd s v zif ni ncam g tirm kd b zli-himm t buyursunlar ki, inaallah ind llah v ind lr sul7, crl ri zaye olmaz y qin edir m.

212

______________________Milli Kitabxana_____________________
[Q DIMA AMAI H R N N...] Q dima ama h rinin m susiyyatndan olan Miraur bula ki, sabiq n firavan suyu il h rin bir o hiss sini dolandrrm, asari-eyri zaye olmaa qoymayan z vatiyarn d mi-vcudundanm1, ya n d nmi, bilm m, f q t m r n g l -g l ksilib czi bir sur td qald halnda d i c ma t pirvl rinin msam h karlqlarndan bilistifad bir zat h min suyu zn m sus bilir imi. ama uyezdinin naalniki Fyodorov c nablar h rimiz hakim t yin olunan gnd n bu hal 2 q d r h rimizin pir fti n bir o iqdamatda olduu kimi, bu d f d i m zkur bulan t sisin n z r alb qubernatordan hasil etdiyi izn mvcibinc , h rin m susi pulundan min manata q d r rc etm kl b rab r suyun m nb yind n bulaa q d r arab olmu yollarn, azm v q sb olunmu sular c m edib bula3 vv lki yerind taz d n t mir etdirib v bulan n hay t d r c d nah mvar olub nd kl r t kil etmi olan k sin dz ldib, nq rib da il d i d d c kdir. Hali-hazrda bulan sabiqd ki miqdar suyu olmaqla bel c ma ti sirab etm kd dir. Lakin bu firavanlqda suyun aya h rin sair hiss l rind ziyad sinc lazm olduu halda, heyfl r olsun ki, btn-btn irkab kr b ndl rind n tklb h d r getm kd dir. M lumdur ki, z lz l hadis sind n sonra ama t miratnn o hiss si aac v t t d n qayrlbdr, bu is h r halda yanqlara urayaca b dihidir. Nec ki, bu bir-iki ild n b ri ne yanqlar ittifaq dbdr ki, d mi-alati-itfaiyy c h tinc sndrm k mmkn olmayb, ali imar tl r v dkanlar yanb t l f olubdurlar. Bina n- leyh, naalnik c nablar bu mlahizat n z ri-diqq t alb da bel bir niyy tim rh m tkaran d olubdur ki, m zkur bulan ayan d mir turbalar il mst qim n rast bazar i risind n apartdrb h r korpusda bir m hf z d n lav , yuar v aa meydanlarda hovuzlar t kil etdirsin. V z lz l v qtind ian komitetd n4 qalm alati-itfaiyy ki, btn h rin maldr v bu halda amann yuar hiss sind salanr, onun d i nisfini aada salamaqdan t ri meydanlarn birind itfaan qaytdrsn, tainki yanq ittifaqatnda kara g lsin. V bu susda z fkarn d f at il c ma t m lum edib, icras rcin d i onlardan himm t ist midir. C ma t q bul etmil rs d ,

213

______________________Milli Kitabxana_____________________
eitdiyimiz gr , b zi mlk darlar bel bir h miyy tli i r y verm k ist m yirl r. c ba, g r bu sz doru is z hi msam h karlq deyilmi? miniz ki, mlk dar h z rat bu azca rci verm kd imtina gst rm yib, h m z mlkl rin v h m kiray niinl rin maln yanq at ind n mhafiz ed rl r. Zira, fvqd rz olunan kimi, indiki t miratmzn h r halda yanqdan n d r c d qorusu olduu m lumdur. udan k rd , bir b db tlik z ver r is , sonra peimanlq fayda verm z. lac-e * vaqe pi z vqu bay d k rd! [BU AIR V QTL RD AMAIDAN...] Bu ar v qtl rd amadan yazlm b z m qal l r bir para imzalar il m h lli q zet l r gnd rilib d d rc olunub-olunmad gz arpr. Yahu! Bel nam qulan h r k tl r n d r c d insan heyr t burar; nki o imzalar il ms mma olan as b d n amada bel yodur. l lsus K rb lay Hseyn N c fov ismli amada bir zat olmad kimi, yazd bhtandan1 d i bir s r olsun eitm miik v grm miik. He v qt ama l mas ittifaq v ittihada b r ks bir h r k td bulunmuyublar. B lk d onlar h r halda ittifaq v ittihad t r fdarlardrlar. K rb lay Hseyn N c fov p rd sinin dalnda gizl n n vcudimbar ki z vicdanna and verib, islamiyy tin buralarna tounmamasn rica edib d , minb d amaya dair gnd ril n m qal l r v m ktublara ziyad diqq t olunub, ass siyy t v ittihad tounan m qal l rin mh rrirl rin k malnca tanmam d rcin msaid buyurmamaqlarn q zet l rimiz mdirl rind n acizan istirham edirik.

T r c m s i: Hadis z verm zd n vv l qars alnmaldr.

214

______________________Milli Kitabxana_____________________
[PADAR K R L R AMAI UYEZD N N...] Padar k ril ri ama uyezdinin elat arasnda h r c h tc n s rv tli bir taif olduqlarndanm, ya n d nmi, bilmir m, f q t, yaylaqda olsun, qlaqda olsun, qaliba, mcadil , mqatil d olub, ass k etdikl ri z manda aralarnda olan q tl qar tl r vquunda h r d f eitdiyimiz kimi, bu d f d i t fsili-zeyl zr aye olmu bir b ri eitdik. Padar r sasndan olub v bildir z lind z tf ngi almaqla m qtul olan Ibad namn olu Aalar h min may aynn yeddinci gnnd nam v m vaisi il b rab r sakin olduqlar binalarndan h r k t edib yaylaa zim t ed rk n Kduri dz denil n yerd gec l yib qalr. Bu b ri yen Padar r sasndan Saday namn oullar eitdikl rind , m zkurun kn orada salatmaq v z kl rini qabaa salmaq q sdi il haman yer azim olmaq ist dikl rind atalar olan Saday vladnn bu gediind n bir hadis tr nm sin dey , onlara mane olub, haman gec z rakib n Aalarn kn g lib d orada tvqif etm yi marileyh t klif edir. Aalar is q bul etm yib, il ri davaya, atmaya mnc rr olduqda Saday m qtul v bir o qoyunlar t l f olur. Budur bizim Padar r isl rinin ittiaz1 etdikl ri m sl ki-c hal tkaran !.. Ah!.. ah!.. V t ni- zizimin zavall vlad c hal t qurbanlar olmaqdadrlar, olduqca da halaldan, haramdan qazanlm pullar imanl ahidl rin, insafl v kill rin, daha kiml r v kiml rin cibl rin doldurulub abruyi-islamiyy miz d i cn bil r qaplarnda tklm kd dir... nsaf... Bundan da bet r olurmu zill t?! Qardalarm, eyl yin bir ibr t!

215

______________________Milli Kitabxana_____________________
[V SA T -M LUM L EMAL -F KR...]

V saiti-m lum il emali-fikr say sind itira olunmu d mir yollar v paraodlar kreyi- rzd vaqe olan btn m ml k tl ri, h rl ri, h tta b z q ry l ri biri-birin r bt v v sl etdiyi bir srd , b db t ama, bilcml l taf ti-zahir v batin d n m hrum olduu kimi, bilklliyy lk l rd n d ayrlb srd n geri qalm bir quzuya b nz yir ki, s hrayi-nisyan atlb qalmdr. Bel dirmi? Yo! yo! Quzu is onda bir m l m k hissi, bir d ana m h bb ti vardr. ama bunlardan d i m hrumdur. B lk d qanqren (mvtizvi) olmu bir zv bihdir ki, t bibl r t cvizi il k silib atlmdr? S yyaleyi-m d niyy ti b d ni-al md cari etm kd ruq m nzil sind olan d mir yollarn h rimizd n k sildiyi ndr ki, bu gnd n sevgili v t nimiz bsbtn ruhsuz, hissiz bel qalmdr. amadan Krd mir mvq fin q d r yetmi iki verstlik m saf d olan birc osa yolumuz var is , onun d i drdd n bir hiss si da v t p l r olduundan ma da, Asu denil n byk bir q s b nin yannda idd ti-seylan il c r yan edib yolumuzu k s n bir n hr vardr ki, ne ill rd n b ri krpsz qald c h tin haliy v msafirin mal n v nfus n h r ild ziyad sinc sar t yetirm kd dir. Mdd tl rc qrb td qalb v t n h sr ti k n zavall msafirl rimiz hinivd tl rind h min n hrd n keinc y q d r v t nl rin g l bil c kl rin mtm in ola bilm yirl r. Vatil bu n hr qurban olanlar d i az olmuyubdur. Hasili-k lam, btn qit ati- mseyi- rzi istirah t v mniyy t il g zm k mmkn olduu bu sri-hazrda Krd mird n amaya, amadan Krd mir zim t ed c k olan msafirl r bu n hrd n min ola bilm yirl r. Zira, bu n hrd qoru yalnz sel c h tin deyil, b lk d bu seyliruann iind yuvarlanmaqla g lm kd olan dalarn c h tin dir ki, insan deyil, fil d tounur is h lak ed sidir. Hans tacir v msafirdir ki, bu n hrd n az v ya o z r rdid olmuyublar? Hans ildir ki, hali mal n v nfus n bu n hr qurbanlar verm yibl r? Nili-mbar k h r s n misirlil rd n bir qurban almaqla q na t1 edirmi is d , bu nambar k n hr ild bizd n yzl rc qurbanlar alr da qane olmur.

216

______________________Milli Kitabxana_____________________
Misirlil ri ild bir qurban verm d n mst ni ed n h zr ti-m r2 r ziy llah nh idi. Lakin bizl ri ild yzl rc qurban verm d n t lisi-griban etm y h zr tl rin ne -ne peyr vil rin ehtiyacmz olduu halda, s f n bir n f r d olsun tapa bil c yikmi? Y ni Asu c ma tind n olsun, ama hlind n3 olsun, el z vati-mht r m taplacaqdrm ki, bu susda lazm olan yerin riz verib h min n hrin z rind bir krp t mir etdirm yi hkum td n ahi etsinl r? Heyhat! H l t ccb burasdr ki, bu n hrd n hans birimiz z r rdid oluruq is , q zad n bel varm, dey t s lli alb da sakit otururuq4. Canm, q zad n t qsir? Q d rd n gnah?! T qsir v gnah is bizim deyil d , kimindir? N hrin z rind krp olur, krpd n d s lam t keilir. Bunu bildikd n sonra, alamayan uaa m m verm zl r, dey bir h qiq tin meydanda olduun dnb d bu susda bir t dbir etm yimiz lazm deyilmi? Ah! M n bu szl ri kiml r deyir m, yaud kiml r eid c k? Ey ama hli!5 Ey eitdikc msamih ed n v t ndalar! Qormayn! Bu d f siz m kt bi-milli an demir m ki, insafa yaramayan ayi l rl vladi-v t n t kfir oluna. M n bu d f siz 6 Asu aynn z rind krp t miri n hkum t riz verin, dey rica edir m. ** * Bu gn mayn 12-ci gn h rimiz pot vrudu gn olduu halda Asu aynda sularn damasndan t ir edib g lm di. ** * Mayn onunda irvan yaylaqlarnda kl k v ovun il b rab r yaan7 idd tli qarlardan k ril r bir o z r r isab t edibdir. Uzaq yaylaqlardan h l lik b rimz yodur is d , h rin t qrib n on be verstliyind olan Krd mi, Aval v Naaraana yaylaqlarnda at, in k v ulaq t l fatndan lav , t min n iki yz q d r qoyun h lak olubdur.

217

______________________Milli Kitabxana_____________________
[BAHARDAN K AY YARIM KE R...] Bahardan iki ay yarm keir is d , bu il ama v trafna qaliba yamaqda olan yamurlarn c h tin iki gn d olur is mt aqib gn z grm yib, bir o havay ziyar t ed bilm miik. H l q libasndan a bilm diyimizd n q ti-n z r, b z n qoca kiil r dkanlarnda manqal qoyub at qzndqlar d i gz arpr. Bundan qiyas olunsun ki, qn m qq tind n ilas olub yaza maqla sevinc k olan fq rayi-kasibin n d r c d f lak t il gz ran etm kd dirl r... ........................... ................................ Gz t z in1 h rimizin rq, q rb v c nub c h tl rind olan Pirs id, Rus, Zoalabad aylarnn bu ar gnl rd ab-damas haliy v k ril r h r gn minl rc z r r yetirm kd dir. Gn kem z ki, bu aylarn birinin yaud nn d haliy yetirdiyi z r rl rd n bir b r eidilm sin. ll rd n b ri bel b rl ri eitm kl qulaqlarmz dolan biz c ma td d i bu kimi mhm vquata h miyy t verm yib, sakit oturmaq ad t deyil, t bi t olub getmidir. n g r kli bir m s l d n tr b z n bir mzakir d oluruq is d , n tic ye-kar h m n bin tic likd n ma da bir ey olub qalr da; nec ki, sabiqd eidirdik ki, z lz l v qtind sair h rl rd n ian nvanil ylb gnd ril n pullardan bir m bl ayrlb ki, onunla Zoalabad aynn z rind m rhum Hac Aa R him b yin binak rd si olub bu gn ik st -b st qalan krp t mir olunsun. Olundumu?.. Hans ki, bu krp yalnz ama hlinin deyil, b lk d mum k ril rimizin v btn hlid hatmzn b d nind ruh m nz l sind kimi lazm li t k birc yolumuzdur. g r h min ik st -b st dediyimiz krp idd tl hcumav r olan bu ilki sell rd n s lam t qala bilm z is , mvati-mslimini d fn n q bristana ayn selind n ke bilm diyimizd n ed c yik, bilmir m... Bu f q rat yazmaqdan md m qs dim ama uyezdind olan aylarn b zisinin bu ar gnl rd haliy yetirdiyi sar ti rz etm kdir. H r t r fd n o b rl r eidirik is d inandmz bunlardr: Girdman ay bir ne qaramal apardndan ma da, lahc Hac Teymur namn d i evin aparbdr.

218

______________________Milli Kitabxana_____________________
Asu aynn n hay t d r c d c r yan ed n idd tli selind n t l f olan heyvanatdan baqa z r rdid olan balar n q d r is , biz yeti n b r gr Aa Isa b y, M di H mid, lilllah v M di hm din balardr v bir d Davar badr ki, onu sel bitt mam aparbdr. Mayn 19-cu gn ama tccari-mt b ranndan M di M h mm dsadq Gl hm dov Krd mird n amaya g lirk n Asu aynn k narna varid olur, ayda artq sel olduuna gr kem yib, ayn q rb t r find olan M cid k ndind mirab M di bdl zizin evind gec l yib qalr, sbh suyun q ll n bir arn azaldn mlahiz etm kl rin gr faytonusu olan M h mm d namn faytonunda yl ib aya dail olurlar. Az getm mi sel faytonu evirir. M di M h mm dsadq is z il b rab r g tirdiyi qanovuz tayndan l kib, faytonun iind n r; b r k t versin ki, faytonu su evirdikc , yuvarladqca fayton z rind zn mhafiz etm y mqt dir ola bilir. Bu snada Asu yzbas h miyy tli livs t v m zkur M di bdl ziz rakib n zn yetirib marileyhi v faytonunu ilas edir. Qanovuz tayn sel bir q d r apardqdan sonra2 onu d i tutarlar. amadan v mabaqi yas ab ged r v ged n eyl rd n bu v qt q d r bir b r yodur v faytonu yarm t l f halda ardrlar.

219

______________________Milli Kitabxana_____________________
CM S rlvh mizd olan Cm k lm si bu gn q d r h r k s m lum imi kimi saylr idis d , lakin bu m lumiyy t s thi v zahiri olub sil h qiq ti v mahiyy ti bu gnn cm ad il t smiyy sinin v chi nam lum bir halda qalrd. Bu ar ill rd q zet v jurnallarn al mi-islamda mnt ir olmasndan ms lmanlar da fi l cml d olur is bu t q za p s ndid olub bir para mrl r girim k v ariislam olan b zi eyl rin hyasna t bbs olunduqda cm gnl ri dkan v bazarlar balamaq ad ti d i onlarn srasna kedi. H r n q d r dkanlar balamaq cm gnl ri grl c k m ll rin mq ddim si olub yava-yava sil m tl bl r girim k midi- b sl olur idis d , lakin bizl r bu mq ddim il kifay tl nib sil m tl bi bsbtn atird n artm olduq. Dem k ist yir m ki, q bul-l islami rfiyy d denilib yyamis ad td cm ad il t smiy olunan bu yvmi-mbar ki ancaq iki ild n b ri tanya bilmiik is d , bu da kemid olduu kimi, gen s thi bir sur td olub bilklliyy zahiriyy td n mamdr. Sami b y m rhum Qamusi Trkisind yazr: Cm h ft nin altmc gn ki, c ma t il qlnr bir namazi-m susi olub, c ma ti-msliminin c m olduu gn olmaqla byl t smiy olunmudur: Cm gn Cm namaz. B li, cm gn!? Cm namaz!? Yo, yo, canm! Bu bizc byl degil. Cm gnnd hava o olur is diltvr av, qr av, seyr siyah t, kef, itilat, saz nd , n vaz nd , zurnaqaval, tapanabazlq... Hava o olmaz is b za dkanlarn bir qapsn ab, bir qapsn aral qoymaqla gizligizli vru etm k, yaud labal bo-bouna g zm k v h rz darlq etm k, u u u u u. Ms lmanlarn m hz ictima v ibad tl ri n v z olunan bel mbar k gn p rianlq v syanlq il ncama yetirm k. Bizc , cm bunlardan ibar tdir. Degilmi? h rimizd gz lc qira tanamz olduu halda hlimiz t r find n boykot olunmu kimi olduu n h l sair gnl ri demir m, h tta cm gnnd d i iki n f r adam oraya getmir. Gman olunmasn ki, qira tan ni guya boykot ed nl r m scid gediyorlar. eyr!

220

______________________Milli Kitabxana_____________________
eyr! g r byl olmu olsayd, bizim bu m qal ni yazmaa itiyarmz ola bilm zdi. hli-snn t v l-cml il c miyy y m sus Cameyi rbafmzda h l ah da bilir ki, r f s n mm nz rdir m s li meydanda olduu halda cm namaznda qr- lli n f r hazr olmuyorlar. ( zancaranda v Z ncamanda). Biz amallar n air timizi t hsil n m scidl rimiz c m oluruq ki, q ll n c ma t il bir yerd iki rk t namaz qlmaq feyzini d rk ed k. Kim n bilsin, b lk d minaz m hl si hli d i h min mlahiz il m scidl rin pinamaz gtrmrl r. V n dnyamz pir fti n bir ictima miz olur ki, minl r bali olan ehtiyacatmzn lam hal birin mzakir y qoyub bir t dbir ataraq. bad t ki etmirik ictima miz is d f q t seyd n t kil olunan ictima l rdir ki, o da h r halda min gn iftiraqlara s b b olur. ass , cavanlarmzn ictima seyriyy l ri, b li, cavanlarmzn ictima eyriyy l ri! M n q tiyy n seyr gedilm sin, demir m. Baharn l t f tit bi yi olduundan h r k sc m tlub v bilat bii insann q lbi ona m czub olduun bilmiy nl rd n m. Bahar m fr hruh insaniyy t v m hr khiss ad miyy t olduu n seyrin insaniyy t ruhu v ad miyy t hissi il getm li. V irfaq izharndan d i: B rq der t n s bz d r n z r huyar * H r f r q d ft rist m rif t k rdkar beyti-rfanm zaqmzn mtali etm lidir, n inki bizim anlarmz kimi ki, ks riyy seyrl ri qumar, rab v aama kimi tapana atmaqdan ibar tdir. H l onlardan sual etm lidir ki, canm, bo-bo havaya bu tapana atmaqdan n h zz alrsnz? Yo! Yo! Bu suallar onlardan etm y haql ola bilm rik. Zira biz onlar t rbiy etm dik, m kt bd outmadq, onlarn s ad tin , laqna, hasil-k lam, onlarn islamiyy tin bel idm t qlmadq. Ata olub da onlarn bar sind atalq h qqin ifa etm dik. B hrar onlar aq oluruq. Biz bu suallar zl rimiz verm liyik ki, neyn vladmz haqqnda bunca c falar

T r c m s i: Aacn yal yarpa gz iq verir, D ft rin h r v r qind n m rif t yks lir.

221

______________________Milli Kitabxana_____________________
r va grrk? V n s b b onlarn zaye olmasna raz oluruq? V yen onlar n m kt bi-milli ab t lim etdirmirik? V halonki m kt bi-milli b d ni-mill td ruh m sab sind olan bir zvi- rifdir ki, onsuz btn zvl rin m hkum-f na olmas b dihidir, ona gr d dbar v s hhar olaraq h rimiz l ma, r sa v tccarndan rica edirik ki, v t ni- zizimizin lam hal indiki m sum balalarna t r hhm edib d iki ild n b ri t kil niyy tind olduumuz m kt bimilliyy miz susunda nq rib bir binagzarlqla bu mbar k sas t sis etsinl r. Yaasn vladi-v t n tlasna, insaniyy t v islamiyy t hyasna, m arif v m kt b icrasna b zl-himm t v s rfi-h miyy t ed n z vati-mht r m ! MH RR RAT Fikrimc : 137-ci nmr nizd H fteyi- d bi nvan altnda n r etdirdiyimiz m qaleyimfid yi1 ouduq. imdi g l c k h fteyi- d bi n bir sual irad ediyoruz ila... m faidin g linc , q zet nizin f q t Bak h ri n olmayb, Qafqazmzn mahalib id sin muli olduu m lumunuzdur. Bina n- leyh bir h ft mdd tind uzaq vilay tl r il mrasilat n zaman kifay t ed m y c yind n, bu mdd tin on be gn olmasn mq rr r ets niz, daha mnasib olur z nnimi arayi-msib niz rz ediyorum.

222

______________________Milli Kitabxana_____________________
AQANI Ulularmzdan eitdiyim irvan aqanlarndan, aqani-k bir M nuhr1 olsa g r k, bir gn erk n ova getdiyi snad amann imal-q rbisind , n yavq bir m h ld vaqe M lh m k ndi k narndan ke rk n, pivaz n k nd hlind n bir kims nin g ldiyini grm diyi halda ancaq prt ymaqla m ul grdy bir ua yanna arb demi ki: Olum, sizin k ndd n byk kimdir? mi, bizim k ndd n byk gamudur. Olum, m n oyl byk dem dim. Bunu dem k ist dim ki, sizing k ndd adam qabana an kimdir? mi, bizim k ndd adam qabana an itdir! Yo, canm, y ni asaqqal adam kimdir? mi, adam ist s n m n, saqqal ist rs n bilm m. ah gl r k: Olum, syl baaym, s n burada n yaprsan? mi, m n burada r-p toplayram! Olum, p m lum, r n dir, c ba? mi, p ayaqda duran, r is yer ylm prt dem kdir! Uan bu szl ri aqann ouna ged r, bir qzl arr: Al, olum! N dir o? Bir qzldr, s n balyram. Sa ol, mi! M n ist m m! N y ? st m m, nki anam m ni r-p ymaa gnd rmi, bu qzl gst rs m sorar ki, ner d n buldun? bh l nir d , sonra s n acqlanar. Olum, m n irvann ah aqanam. Anana syl ki, qzl m n aqan verdi. Uaq t zim ed r: ahm, oyl is he alamam, nki padah adama ehsan ed r, bir qzl verm z ki!.. o... o versin g r k! Anam da dey r ki, g r k s n padah o versin, s n bu pulun qalann n yapdn?

223

______________________Milli Kitabxana_____________________
Kiik bir uaqda bu byk istedad gr n aqan uan oursa, bh siz, g l c kd byk fazil bir s olacana min olduu c h tl , uan atasn ehzar etdirib onun ouma m sarifin k fil2 olacan v d il uan bir alim zatn t hti-t rbiy sin verilm sini vz ray mr ed r. v t, oumaq b r k ti say sind dir ki, m lh mli dlgar li kiinin olu irvan ahlarnn s rmayeyi-t far olan aqan l q bini onlardan almaa k sbi-l yaq t edib. aqani irvani kimi bir hr ti- b diy nail olur ki, bu gn btn d ba, ra v fz la indind ayani-t qdir olmaqla biz irvanllar, ass biz irvan airl ri onunla t far etm kd haql qalyoruz. It , oumann b etdiyi fayda budur!

224

______________________Milli Kitabxana_____________________

M KTUBLAR

225

______________________Milli Kitabxana_____________________

226

______________________Milli Kitabxana_____________________
I Mdir f ndim! M tbuat al min q d mgzar olan mht r m B hlul jurnalmz m n s mimlq lb t brik, d vam v b qasn h qd n t m nna ediyorum. M lfuf nizd bar, ar v mt ri t m nnasnda bulunduunuzdan dolay rz edir m -drd ay olur ki, dkan ab k sbkara m ul olduumdan, idar l r m lum olduu kimi, barn visliyi bilklliyy t rk etm y m cbur m. V k za mt ri aramaa daha k sr ti-m ailimd n v qtim qalmad n c nablarnzdan mnf il m. Ancaq h yati-milliyy miz dair er yazmaq il mavin tinizd bulunmaqda olacam, yazdm erl ri imzasz d rc etm niz rtil v d ediyorum. l kb r Sabir Tahirzad irvani B d- tt hrir. f ndim! nsafsz adamlar az deyildir; b sa ola bil r ki, bir sin, ya bir mrin leyhind m nim qid min b r ksi olan q r zi- siyy , ahii-n fsaniyy l r say sind m ktublar yazlsn, sizi inandrmaqdan tr m nim adm il imzalyb gnd rilsin, siz d aldanasnz. Ona gr lazm g tirir ki, vv l n, m nim iveyi ttim diqq t buyurub tanyasnz v saniy n, minb d siz gnd r c k olduum kazda imza qoymuyub, v zind sizin pota nmr nizi yazacaam (248). II Fi 17 yanvar 1908 amadan

Qorid maarifp rv r Sultan M cid Q nizad hzurl rin ! B d- ss lam, himm tz d p rv ran l ri say sind yazdqlar m ktubi-ali r sideyid sti-minn tdarmz oldu tar: k ndi al-veriim dair rusca danmaq, imza etm k v paketl r nvan yazmaq kimi eyl r mqt dir m. Rusca q l m alnm yazlar layiqinc ouya bilmir ms d , ap olunan kitablar bir ndaz y q d r ouram. V qt msaid ed r is mtaliatda, mkalimatda bulunduumca, mri-

227

______________________Milli Kitabxana_____________________
m kafi d r c d rusca yazmaa, oumaa v danmaa mv ff q ola bil c yim b dihi olsa g r k. Metrik had tnam si hazrdr is d , ama i qazisi uyezdni olduundan qanun mvcibinc attestat had tnam si Bakda qubernski qazid n alnmaldr. Ona d i mv ff q olmam vasit il olur is Bakda o z vat tapa bil r m... M ktubumun z rind olan paketin rusca yazs k ndi ttimdir. Baqi ilas v m h bb t, f ndim. H qiqi dostum Firidunb y1 c nablarna mlisan salam edir m. Mlisiniz l kb r Sabir Tahirzad ama. B d- tt hrir: Bu gnd n etibar n naalnik riz verib laq had tnam si almaa mbadir t etdim. had tnam ni alandan sonra Bakya imt handan tr getm liy m. arem intizar il c vabnza mnt zir m. .S. III Fi 27 yanvar 1908. amadan.

Qorid dusti-dirin v b rad ri-s daq tayinim Sultan M cid hzuri rifl rin ! M ktubi-m v dd tslubunuzu ikinci d f olaraq d sti-kran aldm. H qqiacizan md ibzal buyurduqlar t v cchati-alil rin qar t kkrd n aciz m. mum bnayi-v t n urunda b sl dikl ri hissiyyati-mill tp rv ran l ri rzi-t kkr mvcib ik n acizl ri k minin q l mi-ik st r q mi o t kkratn ifasndan aciz olduu t biidir. Asari-naizan m c h tin t viq v t hris babind n tvsif v t mcidimd yazdqlar b yanati-alil rin izhari-itminan ed r k d ba v rayi- srimizin r hleyi-t drisind feyzi-ifad l ri il mst fiz olmaa o mtaq m. Hissiyyati-s daq tp rv ran l ri il acizl rini m arif idm t v m lliml r srasna c lb etm y iqdam buyurduqlar d v tnam l ri bir s mimi m h bb td n n t etdiyin d rk edir m. Yosa o rtbeyizmay d mi-l yaq timi k ndim gz lc hiss edir m.

228

______________________Milli Kitabxana_____________________
B li! Didey-e pak in enin bin d, * Naz nin comle naz nin bin d . Bari imdilik lazm olan had tnam l ri hazrlamam. Bir ne gnd n sonra Bakya getm k yalnda varam. H qiq t n siz buyuran kimi sabun v czlaq tiyannn qrandan qurtarb, bir ne d qiq mrmd insan kimi asud n f s kib, ehtiramati-mvhibeyivicdaniyy mi sevgili mill timin t r qqi v t alisi yolunda rseyi-hud qoymaqlm bargahi-h zr ti-qaziyl-hacatd n mst m ndan niyaz edir m. H l lik imt han m s l l ri il dolamaqdayam. Bu q b yi kedikd n sonra v qtim msaid etdikc rusca yr nm y s y ed c y m. Baqi ilas v m h bb t. li Sabir Tahirzad irvani IV F zil tli Sultan M cid Q nizad hzuri- rifl rin ! tar: M nim imt hanm susunda Bak qubernski m clisin t yin etdiyi gn ki, h min aprelin 11-ci gn idi, Bakda olub camii- rifd imt han verdim. Attestatm is nq rib eylislam idar sind n g l sidir. Aprelin s kkizind Tiflisd idim. o ist rdim ki, oradan idm tl riniz g lib, sizi v qaiban dost dutduum Firidunb y c nablarn ziyar t ed m. B tin d mimsaid tind n, v qtin t ngliyind n Bakya qaytmaa m cbur oldum. Ona gr d o t ssf edir m. Marileyh c nablarna mtaqan s lam edir, feyzi-ziyar tin nail olmam d rgahih qd n niyaz edir m. Baqi ilas v m h bb t. amadan l kb r Sabir Tahirzad 23 aprel 1908

T r c m s i: Pak gr r pak gr n n z r hamn, Naz nin-naz nin gr r hamn.

229

______________________Milli Kitabxana_____________________
V Maarifp rv ri-mht r m Sultan M cid Q nizad hzuri-alil rin ! Rf tli b y f ndim! Sabiqd m h lli q zet l r vasit sil n r olunan m ns biniz d n zliniz b rihznav rini h r n q d r q zet idar l ri t kzib edirl r idis d , bilklliyy mniyy tiq lb hasil olmuyord. Bina n leyh bu b ri-kdur t ngiz amada olan dostlarnz n bir mayeyi-alam, bir m bd i- kdar olmudu. Bunu mt aqib dusti-h qiqimiz Mahmudb y1 c nablarna v nuriemi M h mm dt qi2 b rad rimiz t r fi-alil rind n irsal buyurulan m ktublara o szl rin sassz olduunu yazm olduunuzu bilmidik. Bilmidik is d , yen rah t olamuyorduq. Ta ki, q zet l rd t bdili-m ns b b rim s rr tb al rini oumaqla mafvqlh dd m mnun olduq. Bu m ns bi-alil rin t brik il zati- diban l rinin yvm nf yvm n t rfii-rtb etm kl ri il mill t idm td paydar v b rq rar olmalarn c nab h qd n n s mimlq lb niyaz edir m. Acizl rin g linc , bu v qt q d r aremi-intizar il yolunuzu gzl y nl rin n birincisi m n idim. Zira zati-f zil tm abl ri il m vasil tmizi arzu edirdim. H m d k ndi fkari-m sus mi ifahi olaraq rz ed c kdim. N ed yim ki, aman d mi-t rifinizl bu m qs dim mv ff q olamadm3. imdi msaid ed r is niz burada olsun k ndi halmdan bir q d r yazmaq ist yir m. vv l n, amann hal siz m lumdur. Siz d bilirsiniz ki, bura m nim kimil r n bir zindani-f lak tmuldur. Odur ki, getdikc m i tim t n zzl ediyor. v t, bu t n zzl m n d sevir m; nki itiyaq v m h bb tim elm v m arif dir. Boyl olduu ndr ki, be ay olur ki, m dari-m i tim olan dkancazm frut edib, sulit drisin m li olaraq qanun v q vaidin t hsil n f zil tm ab bdlalq f ndinin m kt bin getm kl b rab r, m kt b lazm olan lum d k sbi-b l diyy t etmi m. Hala iki aydan ziyad dir ki, o m kt bd uaqlara t lim edir m. H m d t limimi t qdir ediyorlar.

230

______________________Milli Kitabxana_____________________
imdi c ba n ediyim? Bir yer yo ki, oraya t yin olunub da v zif mi icra ed yim. ki ay bundan mq dd m Taz h yatda4 Bakdak S ad t m kt bin iki n f r m llimin lzumi babind bir elan5 var idi. Bu elan gr r k m n d oraya bir riz verdim. Bu an q d r bir b rim yo. Bilmir m nasl oldu? Bunlara o q d r mniyy tim yodur. Yalnz midim siz dir ki, t hri-idar nizd v ya baqa yerl rd m hlul bir yer bulunar is orasn acizl ri n qazanmaa alacaqsnz. H r halda mvqei ddkd b nd l rini f ramui-atir etm yib, m mnun ed c yiniz min m. Baqi ilas v m h bb t. li Sabir Tahirzad ama 17 avqust 1908 VI Sultan M cid hzuri- rifl rin ! Dav rim, f ndim! Ke d st-e tene migir d b r abi? * odav ndane f zl a r s vabi! Ke n s n z h mv t nl rim idm t etm y himm t baladm. Lakin bu idm tl r qar onlardan mkafat v zin aldm mcazatlara da p k aladm... Daha taq tim, taq v s brim baa g libdir. Yusif1 kimi ivan lind sir qalmam. Birisi silli il zm urur; aui-m h bb t ab o birisi t r f yn ldikd yumuruun bama zolluyur; ondan rug rdan olub baqasna mt v cceh olduqda dmd n it liyir, azma urur; ona dal evir nd dig ri dalmdan urur, az st ylram... Halm f na, gz ranm bir q mli faci m nzil sind dir...

T r c m s i: T n l r l tutar kim bir qaq su il ? F zil t hli, ar s vab hmm t eyl !

231

______________________Milli Kitabxana_____________________
Bir daha amada qalmaa tab t vanm qalmybdr. Bir n f r h vadar v q marm yodur. Yen siz midvar olub da d rds r verm y c sar t edir m. Baz am d m be d rg he to ilticakonan, * G r hac t m r va n koni ru koca kon m? Acizan istida edir m bundan artq m nim burada katorqa c zasna m hkum olub qalmama raz olmuyasnz. Ltf v m rh m t linizi m nim t r fim uzadb, bu c h nn md n m ni ilas ed siniz. Baqi ilas v m h bb t. l kb r Sabir Tahirzad irvani. 21 nmr li Z nbur m cmu sinin2 pota qutusunda R hm ql, Sabir! nvanl bir beyt3 var idi. amallar m ni z nn etdil r v halonki m n deyil m. O d i m nd n tr t sirb i-sui-z nn oldu... T v kkl b uda! VII M ktubi-m susi Mht r m f ndim! ki h ft bundan qabaq susi m ktubumla b rab r ke nl rind radda ap olunmu erl rimd n bir dan gnd rmidim. V ke n h ft S m dovlara1 yazdm susi bir m ktub il b rab r M md linin2 h qqind yeni dediyim bir eri d i gnd rmidim ki, siz yetirsinl r. mmid ki, vsul olmudurlar. Budur, bu gn d bir er gnd riyorum. f ndim! Yava-yava dir lir m. midvaram ki, o er yazam. Baqi m h bb t. Dostunuz .Sabir Tahirzad irvani. 16 yanvar. 25 m h rr m.

T r c m s i: G ldim hzuruna, s n m n bir rica edim, R dd eyl s n, de, onda qapndan hara gedim?

232

______________________Milli Kitabxana_____________________
VIII Ruhum, canm, rifzad ! Bu gn bir h ft d ir Tiflisd y m. ama hlind n bir namnasib yoldam d i var idi ki, onun iin Tiflisd sur t verm y aramzda olan qohumluq m ni m cbur etmidi. ini bitiririk. imdi gndr ki z d getdi. Faiq f ndi1 m ni artq ddym m nzild qoymayb ev , y ni Mirz C lil b rad rimgil g tirdi. gndr Mirz gild y m. Sidqizad d n2 v m dumunuz bdl zizd n ziyad sinc razyam. B rad r! Sentyabrn birind n bu gn q d r st y m. ay Bakda doktorlar qapsnda, iki ay da amada moqtorlar qapsnda t zyii-h yat etdim. D rdim lac bulamadm. Ar la lac olub, malic n Tiflis g lmi m. Gr yim burada saala bil c kmiy m?! Doktor Rudnikovdan dava yeyir m. st liyim qara ciy rimin bym sind n n t etmi. amada ik n Mirz C lild n m ktub almdm. Yazmd ki, fevraln on bein q d r Tiflis ged c yik. H l bu v qt q d r g lm yibl r. V Faiq f ndi iki gndr ki, k nd getdi. Sizi arzu ediyorum. Tiflis soyuqdur, pein qrandan ayrlmayram. Siz d krsd n a bilm zsiniz z nn ediyorum. P s nasl gr c yiz, salq olsun. Faiq f ndi ged rk n m n syl di ki, rifzad y m ktub yazdqda m nd n dua yaz v zimn n itar et ki, onun m ktubuna cavab yazmaz is m qiyam tmi qopar? Baqi afiy t v s lam tlik zr yaamanz niyaz ed r k tmik lam ediyorum. Qaraladm s tirl rd n halm siz m lum olar z nn ediyorum. .Sabir Tahirzad irvani Fevral 6, ruzi-yek nb , 1911 Cavab yazasnz rica ediyorum. Arizi-q ml r lind n ki, bam imi idi, Z nn ed rdim ona b lk ed ar ciy rim; B ti-m nhusimi gr, m n bu t m nnad ik n Balad im y imdi z qar ciy rim. .S.

233

______________________Milli Kitabxana_____________________
IX Qardam S hh t! Malic d n tr Tiflis g ldikd n sonra s n m ktub yazmamam; zira ki, halm msaid olmaybdr. Mirz C lil v H mid anm c nablarndan o razyam. Bilmirs n m n n q d r ehtiram edirl r! Bu ne mdd td t mam m aricimi v z h matm mt h mmil olmular. M ni mehmanana ya st anada yatmaa raz olmadlar, z evl rind m nzil vermil r. las , bilmir m n dil il t kkr edim, r bbi-t ala h zr tl ri v z versin. Bu q d r bil ki, z evimd n artq m n p r starti edirl r. Doktorlar c m edib, konsultasiya yapdlar; doktorlarn b zisi operasiya, y ni m liyyati-c rrahiyy icra etm k lazm bildi. M n t klif etdil r ki, ciy rind ki ill t k malnca biz m lum v m s deyildir; raz olsan m liyyyatic rrahiyy yaparq; ciy rl rind n k sm k lazm is , k s rik, yo, lazm deyils , yen k sdiyimiz yeri tikib, lac ed rik. Dedim: Balysnz, doktor f ndil r! M nim qarnm portmanat, kis deyil ki, ist diyiniz kimi ab, qapayasnz. B lk k sdiniz, sonar m l g lm di?! M nim bu szm h kiml rin o ouna getdi, gldl r. V buradak hibba da doktorlarn q ti sz verm diyin gr m liyyat icrasna raz olmadlar. H l lik daili malic il mdara edir m. Doktor Kasparyans m n malic edir. Mvla gr lim neyl r. Neyl rs , gz l eyl r. Baqi ilas v irad t. Qardan .Sabir. 15 iyun 1911.

234

______________________Milli Kitabxana_____________________
X Qardam S hh t! M ktubun yetidi. Evd n, uaqlardan bir ndaz y c n nig ranlm r f oldu. Qald ki, m nim hvalm, sabiqd s n m ktub yazdm halda indiki haldan min d f yaraq idi; zm z b db tliyim bais oldum. Dorusu, Mirz C lil v H mid anm c nablarnn h dd n artq iltifatlarndan cal t kdiyim gr aldm ki, b lk bir az tez s hh t tapm; daha da st liyim idd t el di. Boyl ki, burada bir n f r Qand mirov adl doktor var, Iran konsulunun m susi h kimidir, Rusiyada v Yevropada t hsil etmidir, osmanl trkc sil d gz lc danr, getdim onun yanna. M ni mayin etdi, sorudu ki, kimd n lac edirs n. Dedim: Doktor Kasparyansdan. Dedi: Kasparyans eyi bir doktordur, lakin bir q d r itiyarlam. Dorusu, onun bu ibar si ay td m nim ouma getdi. Trkl r m h bb timin k sr tind n yal etdim ki, bu adamn dan yalnz m n lacdr. Ondan lac ist dim. M n bir h b v bir im d rman yazd. Dedi ki: Bu h bd n gec l r yatan v qtd iki dan atarsan, o im d rmandan da iki sa td bir r k qa i rs n. Bir az v qtd btnbtn s hh tyab olarsan, imanlaarsan. V t nin gedib, q zet l rd m ni m dh ed rs n. Bu adamn yazd davalar Mirz C lil c nablarna m sl h t etm mi, aldm. nki bilirdim ona m sl h t ets ydim, raz olmayacaqd. H kim iki h b demidis , m n gec bir dan h b atdm. O q d r m ni ishala apard ki, daha taq tim qalmamdr. cal timd n hvalat Mirz C lil c nablarna dem y utanram. Yen d doktor Kasparyansa ricu etmi ms d , lakin h yatmdan bilklliyy q ti-mid m. Ar n f sl rim olduun d rk edib d , bu m ktubla s n hvalm b r verir m. Bir q d r bab t olar is m amaya qaydacaam. M nd n Mahmudb y s lam et. Mehdib y Hacnski1 c nablarna ayr m ktub yazmaq fikrind y m. Lakin lim daha q l m tutmayr. hli-

235

______________________Milli Kitabxana_____________________
yalm siz , sizi d Allaha taprram. lrs m, q m etm r m; nki bilir m siz m nim asarm t b etdir rsiniz. Baqi v ss lam. Qardan .Sabir 27 iyun 1911 XI [M ktubdan bir para] ...Dnyad n, h yatimd n bizar m. B rad r, y qin et ki, r n m sul olmaseydim, zm m smum ed rdim. Bir d f dnyann zabind n ilas olurdum. Lakin n etm li, t rbiyeyi-ibtidaiyy nin t sirind nmi, dindarlqdanmdr ki, buna vicdan n raz olamyoram. N q d r cism n narah t...

236

______________________Milli Kitabxana_____________________
ZAH V RHL R zahlarda Hophopnam nin 1912-ci il ap birinci n r, 1914-c il ap ikinci n r, 1922-ci il ap nc n r, 1934-c ild buralan Btn s rl r drdnc n r, Hophopnam nin 1948-ci il ap beinci n r 1954-c il ap is altnc n r dey qeyd olunur. SAT RALAR 1911 SUAL (Eyb ik n s gr n fsini ym k, c ba) (S h.7) lk d f Gn q zetind (2 yanvar 1911, 1) imzasz ap olunmudur. Yalnz son n r dail edilmidir. [L N T S N , EY C HL, N BIDAD ED YORSAN!] (S h.7) lk d f Gn q zetind (4 yanvar 1911, 3) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Habil v Qabil Din tariind Ad m pey mb rin oullar saylr. Qabil pallndan v qsqanclqdan z qarda Habili ldrmdr. Bu qan tarid ilk cinay t saylr. erd h min fsan vi hadis y iar olunur. 2 Drdnc n rd il v zin : el . [QAF L YAAMAQDANSA GZ L KARDIR LM K] (S h.7) lk d f Gn q zetind (10 yanvar 1911, 8), az sonra is H t randa an Brhani-t r qqi q zetind (21 yanvar 1911, 131) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Son iki n rd q fl tl v zin : q fl td .

237

______________________Milli Kitabxana_____________________
M MD L DEY R K (Nasirlmlk, s n boyl gmanm yo idi) (S h.8) lk d f Gn q zetind (13 yanvar 1911, 11) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Nasirlmlk Iranda Qacar slal sinin son hkmdar, az yal hm d ahn hakimiyy ti dvrnd (19091925) naibss lt n olmudur. 2 M h mm d li ah tatdan salndqdan sonra Odessaya, oradan da Berlin gedir. Berlind Nasirlmlk il grm k ist dikd , Nasirlmlk onu r dd edir. H min hvalata iar olunur. NAS RLMLK BAKIDAN RANA AZ M OLDUQDA (M nc , rana b s zm ediyor Nasiri-mlk) (S h.8) lk d f Gn q zetind (14 yanvar 1911, 12) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. MB RSS LT N Y (Yapdn hiyl ni h r gnk q zetd oudum) (S h.8) lk d f Gn q zetind (14 yanvar 1911, 12) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. kinci, nc v drdnc n rd T briz hakimi Mbirss lt n y ad il verilmidir. 1 Mbirss lt n T briz hakimi, m rut urundak mbariz nin leyhdarlarndan biri idi. [ CDADINA KD , P D R N MTL Q UNUTDU] (S h.8) lk d f Gn q zetind (17 yanvar 1911, 14) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir.

238

______________________Milli Kitabxana_____________________
Q zetd taziyan d n vv l airin bel bir qeydi vardr: randa m clisim busan topa tutulan v qt demidim. 1 Zhhak Q dim Irann fsan vi padahlarndandr. Guya iyinl rin iki ilan yapm imi, bu ilanlar ona zab verm sin dey bunlara gnd iki uan beynini yedir rmi. Tarid n zalm padahlardan biri kimi m hurdur. 2 Cingizan (11551227) Monqol an v s rk rd si idi. 1206-c ild aqan elan edilmidi. Onun hakimiyy ti dvrnd (12061227) Monqol dvl ti t kil olunmudur. Qonu dvl tl rin feodal danqlndan istifad ed r k imali in , rqi Trkstan, ar zm dvl ti v baqa lk l r bir sra ial yrl r etmidir. 1220-ci ild ingizann svari d st l ri rana, sonra is Az rbaycana soulmu, T briz, Maraa, G nc , ama v s. h rl ri apb talamd. MHAB R ( Qafqaz hli il rzind n emal eyl di?) (S h.8) lk d f Gn q zetind (18 yanvar 1911, 15) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. [M LL T N N HAL P R AN OLA] (S h.9) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (18 yanvar 1911, 3) (.....)imzas il ap olunmudur. Bu satira air liqulu Q mksarn 1959-cu ild Az rn r t r find n buralm Seilmi s rl rin salnmdr. Hophopnam y ilk d f dail edil n bu er n n Q mksarn yo, m hz Sabirindir? vv l n, ona gr ki, (.....) imzas 19101911-ci ill rd Molla N sr ddin jurnalnda yalnz Sabirin il tdiyi gizli imza idi v bu imza il an satiralarn 24- Hophopnam nin Abbas S hh t t r find n hazrlanm ilk n rl rind n balayaraq Sabir klliyyatnn btn sonrak aplarna dail edilmidir. liqulu Q mksarn is bu imza il n r olunmu baqa bir s ri elm al min m lum deyildir. Ikincisi, 1911-ci ilin mart aynda st liyinin idd tl nm si il laq dar olaraq Sabir Molla N sr ddind n ayrld zaman h min imza da alq airi il birlikd jurnaln s hif l rini t rk etmidir. liqulu Q mksar is yaayrd, Sabirin v fatndan sonra o, bir satirik air kimi daha qzn f aliyy t gst rir, bir mdd t h tta Molla N sr ddinin redaktorlarndan biri olur. H min imza liqulu Q mksarn olmu olsayd, jurnaln s hif l rind n tamamil mazd. N hay t, s rin dili, slubu il alq airinin satirik ifad t rzi arasndak s laq d bu erin m hz Sabir q -

239

______________________Milli Kitabxana_____________________
l min m sus olduunu bir daha t sdiq edir. O da maraqldr ki, son vatlara q d r t dqiqatlar h min eird n ad t n liqulu Q mksarn Sabiran erl rind n biri kimi danm v bu er z rind byk airin S br el satirasnn aydn t sirini qeyd etmil r. 1 ak r alq c nn t v di il sakit etm y alan yar air, yar ruhani bir adam idi. 2 Jurnalda bu szn z rin lam ti qoyulub, M di M h mm d K l nt rov dey izah verilmidir. MAB R (M md li: Sevgili sultan babam, syl , s nin haln n dir?) (S h.10) ran ah M h mm d li il Trkiy sultan II bdlh midin shb ti klind yazlan bu satira ilk d f Molla N sr ddin jurnalnda (18 yanvar 1911, 3) imzasz ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. kinci n rd s rlvh siz, nc v drdnc n rl rd is M md li v H mid ad il verilmidir. 1 Btn n rl rd haln v zin : fikrin. 2 Jurnalda g zib v zin : btn. ABBAS AA DEY R K (Can verib mill t , ali, b di nam alrz) (S h.13) lk d f Gn q zetind (19 yanvar 1911, 16) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Abbas aa T briz mcahidl rind n idi. Irann ba naziri Mirz l sg r an (Atab y z mi) ldrmdr. 2 Drdnc n rd kam v zin : can. 3 Drdnc n rd yeni v zin : iki. DREPER DEY R K (Elm olduu yerd olamaz din d yan t) (S h.13) lk d f Yeni h qiq t q zetind (23 yanvar 1911, 2) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir.

240

______________________Milli Kitabxana_____________________
Dreper, Con Uilyam (18111882) Amerikan kimyas v fizioloqudur. Avropann qli inkiafnn tarii (18671870), Din v elm arasndak mnaqi nin tarii (1874) v bir sra baqa s rl ri il geni hr t qazanmdr. 2 hm d Midh t (18451913) M hur trk yazsdr. Bir sra tarii v m i t romanlarnn, hekay v oerkl rin m llifidir. Avropa d biyyatndan olu t rcm l r etmidir. aceyi- vv l (Birinci m llim) l q bi il m hurdur. 3 Bu b nd son iki n rd verilm midir. AVROPADA M MD L N N EQBAZLII (M md li: R hm et m n , can madmazel!) (S h.14) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (25 yanvar 1911, 4) imzasz ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. nc v drdnc n rl rd G l m n ! G lm n m!.. ad il verilmidir. M h mm d li ah tatdan salndqdan sonra Odessada yaayrd. Bir aktrisaya vurulmu, ondan r dd cavab alm, lakin dalnca Avropaya q d r getmidi. Gn d (29 noyabr 1910) cap edil n Bizim M h mm d li eqbazlq edirmi balql yazda kemi Iran ah M h mm d li Mirz nin bana g l n mac ralar haqda deyilirdi. ...M h mm d li Mirz nin Odessadan Avropaya getm si siyas til ri narahat edib. Odur ki, Tehran hkum ti onun dalnca adam salb, yr nib ki, kemi ah 19 yal bir irlandiyal r qqas y b nd olub. R qqas onu r dd edib, Avstriyaya Vyanaya gedib. M h mm d li Mirz qza orda da evl nm yi t klif edib. Qz yen r dd cavab verib. ndi ah onu h rb h r izl yir. Sabirin bir ne satirasnda M h mm d li Mirz nin m n vi, siyasi eyb c rlikl ri, milli yan t v etinaszl t nqid edilmidi. H min b rin t siri il q l m alb Molla N sr ddin jurnalna gnd rdiyi Arvopada M md linin eqbazl satirasnda kemi Iran ahnn m n vi kasbl v laqi dknly h m onun z dili, h m d adi bir kii kimi bel d y rsizliyi r qqas madmazelin dili il ifad olunurdu: M md li R hm et m n , can madmazel! .................................................
1

241

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 ddad Y m nin q dim hkmdarlarndandr. fsan y gr , Hut pey mb rin dvrnd yaam, lakin onun pey mb rliyini t sdiq etm yib kafir qalm v z t r fdarlar il birlikd guya C brailin seyh si (rts) il m hv olmudur. 2 N mrud Q dim Babil h rini tikdirmi bir hkmdardr. T min n 4600 il bundan vv l yaamdr. manszl, Ibrahim lil pey mb ri oda atb yandrmaq ist m si il m hurdur. Q dim dnyann n zalm hkmdarlarndan biri saylr.

YUU (Heyv r , ey mdiri- hli-fsun) (S h.16) lk d f Yeni h qiq t q zetind (28 yanvar 1911, 7) Palanduz s hif sinin 4-c nmr sind Niz dar imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. Sabirin Palanduz s hif si n v onun mdirin itab n amadan yazb gnd rdiyi: Heyv r , ey mdiri- hli-fsun misras il balanan Yuu adl satiras t kc z m llifinin ar sul-idar sin at aan, duma sekil rind ki qanunsuzluu, hiyl v rv torluu rsvay ed n m zmunca dolun satiralarndan biri olmaqla qalmayb, eyni zamanda, Niz dar il q l m dostu m zh k s hif sinin mdiri Heyv r arasndak d bi laq l rin arakteri v istiqam ti bar sind d az-o m yy n t s vvr dourur. Satira m zmunca biri-dig rini davam etdirib tamamlayan iki hiss d n ibar tdir. Yuu ad altnda verilmi birinci hiss d Niz dar z q l m dostu Heyv r y mraci t ed r k ondan grdy yuunu yozmasn ahi edir. air yuusunda grr ki, yen Bak h rind dir. h rin m rk zd n uzaq k l rind byk bir canlanma var. vv ll r gedi-g li n olduunu bilm y n, zlm t gec l rin t rkind tal t yuusuna dalan tozlupalql k l r indi tamam baqa bir r ng boyanm, ia q rq olmudur. mrnd bu t r fl r aya d ym mi yanlar, an-hr t sahibl ri indi qaplar bir-bir dyr, ev sahibl ri il tan olub, onlarn b zisin pul t klif edir, b zisin yal v dl r verir... Yuudan q fil oyanan air bu hadis nin mahiyy tini, al-veriin s b bini bilm k ist yir v Heyv r y mraci tl deyir: ndi, ey Heyv r , varnsa hn r, Syl t birini bilirs n g r?! O soqaqlar, o sl r, yahu, Kimdir aya, n dir, n idir bu?

242

______________________Milli Kitabxana_____________________
s rin sas m qs di, satirann ideya m zmunu bunun ardnca g l n v hadis nin m ntiqi davam olan ikinci hiss d alr. T bir ad altnda ged n h min hiss Heyv r nin dilind n Niz dara mraci t klind yazlmdr. Heyv r dostunun yuusunu bel yozur: Niz dara, edib yuun t sir, Gu ver, m n edim onu t bir: Grdyndr Bak qlasnlar Ki, t mizl tdil r ku -bazar; Gec l r g t edib yrlar s s, Arif bir iar olmu b s!.. Yuu satirasnn dig r ks-s das Palanduzun el h min nmr sind an Qlasnlq m s l si felyetonundan g lir. Palanduz satira m clisinin bayraqdarnn Niz darn yeri yaman grnrm ki, onun s ri m clis dail olan kimi, airin q l mdalarna ilham v mvzu vermidir. Qlasnlq m s l si felyetonunda da duma sekil rinin eyb c rlikl rinin dig r alarlar alr. H min felyetonun ideya-b dii d y rini v oucular n maraql olacan n z r alb, burada btvlkd verm yi lazm bilirik: A kii, h rd nbir m nim fikrim bel g lir ki, n oldu qlasnla zm sala bilm dim. N q d r bu bar d fikir edir m, yallaram, bu bar d he bir t dbir qura bilmir m. O idi ki, bir gn bir nimda qlasnn yanladm. Dedim, ana, iyirmi ildir ki, s n bizim dum oq ribd qlasnlq edirs n. Birc m n de grm ki, nec edim ki, m n d bu c naz ni dumaya birt h r salm. Bu sz nimda qlasn m nd n eid n kimi dedi: Ad , st-bandan Quba meydannda khn paltar satana oayrsan. Bu aznan da gr n fikirl r dbs n. Bir d , balam, s n bu az il orada n danacaqsan? A kii, m g r bizim qlasnlar danmaq n oraya seilibl r? Onlar mill tin heyk ll ridir dumada oturublar. Allah el m mik n, bunlarn haqqnda bir ey deyils , o saat durub cavab ver rl r. Yosa ki, n lazmdr bo yer laqqldamaq. Bir d , ey qlasn, b s n d n alt il bundan qabaq m kt bl rd sprg ilik ed n bizim N st anmn olu bu h v s db? Sabah, biri gn ona ar yeiyi qoyulacaqdr. Ona he bir sz dey n yodur. Hel bir gzn m ni grr. Dedi ki, s n uzun danma, onun m r-ibn As kimi bir t r fdar var. Bu sz o c nabdan eid n kimi dedim: Haqqn var, M di. S n dey ndir ki, s n dey n!!. Q r z n ban ardm, m n burada shb ti d yidirdim. Dedim ki, ana, indi ki bu qlasnlq m n my ss r olmad, he olmasa, m n qlasnln sif tl rini bir-bir degil n.

243

______________________Milli Kitabxana_____________________
Olum, vv la budur ki, qlasn oldun, byk-byk adamlarla tan olarsan. Bu bir. Kartokada da yazarsan: M s l: Lal irvani, yank neft makleri, flank s qlasn Baknski dum. H r yer getdin lst cibind n bul ni ardb pridstavit eyl rs n. Bir d grdn ki, s ni bir yer t yin etdil r. Onda ki lap vur-atlasn. Bunlardan lav , qarda olu, qlasn olduqda, ksiz, evin bir on d f ucuz qiym t edil c kdir. ndi ki, olum, s n qlasnlq h v sind s n, ikic d d yol rg dim. vv la, g l n seki n bir az stbauv qvraqla, bir az da pul sazla. R td n d bir ne kis dy yazdr. ndi arifs n m s l ni baa d. Vallah, qoruram... Qvv t fq ras! Balta Bizovi Niz darov. Grndy kimi, Yuu eri il mvzu v ideyaca zvi v hd t t kil ed n felyeton imzalanark n Sabirin istifad etdiyi gizli imza, familiya yerind il nmidir. mzadan sonra is bel bir qeyd verilmidir: H r k s bizim imzamza etiraz ets , t v qq edirik q zet mizi diqq tl ousun. 1 Heyv r Gn v Yeni h qiq t q zetl rind ki Palanduz adl h ft lik m zh k s hif sinin mdiri t r find n il dil n gizli imza idi. 2 Niz dar M. .Sabirin Gn v Yeni h qiq t q zetl rind ki Palanduz s hif sind istifad etdiyi gizli imzadr. AY CAN!.. (Mftinin r yi il k fi-vcuhi-nisvan) (S h.17) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (29 yanvar 1911, 5) imzasz ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. kinci, beinci v altnc n l rd s rlvh siz, nc v drdnc n rl rd is ki m na ad il verilmidir. Bu satirann material m r Faiq Nemanzad nin Molla N sr ddin jurnalnda (25 yanvar 1911, 4) ap olunmu T kkr adl m qal sind n gtrlmdr. H min m qal ni aada eyni il veririk: ndiki islam l mas arasnda mnazi li, kkli b hsl rd n biri d hicab m s l sidir. Bu oyl h miyy tli bir m s l dir ki, h yati-ictimaiyy v m d niyy miz h r zaman bunun t hti-t sirind bulunmu v lan da bulunmaqdadr. Bu m s l nin bir k r q t olunub qurtulmasn, h r sahibi-m arif kimi, m n d arzu ed rdim. Lakin bunun n c sar tli, elmli, nfuzlu bir fazilin vcudu

244

______________________Milli Kitabxana_____________________
lazmdr. H r nd bir o mollalar t klikd s trin ri olmadn, m arif v t r qqimiz z r r vurduunu syl yirdi, amma he k s meydana b akar dem y c sar t ed miyordu. H md olsun ki, Qafqaz mftisi Hseyn f ndi h zr tl ri S dann 10, 11, 12, 13-c nmr l rind ki aliman n riyyat il s trin ri olmadn, y ni ms lman arvadlarnn z aq g z bil c kl rini mhk m v ri d lill r il isbat v b yan edib, m qami-f tvap nahid n bu tin m s l y n hay t verdi. Bu mnasib tl mfti f ndi h zr tl rin t r qqiyi-milliyy miz namin rzi-t kkr el rim. 1 Molla N sr ddin jurnalnn m kda m r Faiq Nemanzad n z rd tutulur. 2 Jurnalda v ikinci n rd o cnb n idi v zin : o n cnb idi. 3 nc v drdnc n rl rd f n v zin : f nd. [EL K R NAM M M N L N T L ] (S h.18) M h mm d li ahn dilind n yazlm bu taziyan ilk d f Molla N sr ddin jurnalnda (29 yanvar 1911, 5) (.....) imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Son iki n rd namm v zin : namn. T BR Z MB R N (Mbirss lt n y kk ed c ks nmi yen ?!) (S h.18) lk d f Yeni h qiq t q zetind (30 yanvar 1911, 8) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. Son iki n rd Yek taziyan ad il verilmidir. E D R Z K (O z mandan ki, R him an yetiib T briz ) (S h.19) lk d f Yeni h qiq t q zetind (1 fevral 1911, 10) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir.

245

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 R him an rann iri feodallarndan biri idi. 1905-ci il inqilab dvrnd T briz z hm tkel ri syan bayra qaldrd vat M h mm d li ahn gst riin sas n ksinqilablara km k n byk bir atl qvv si il T briz g lmi, k ndl ri qar t etmi, bir o adam inqilab ad il tutub h bs atmdr. Bu taziyan o mnasib tl yazlmdr.

MEN KOV DEY R K (M kt b dm n olan b z mq dd s (?) l ma) (S h.19) lk d f Yeni h qiq t q zetind (2 fevral 1911, 11) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Menikov Peterburqda an mrt ce Novoye vremya q zetinin (18681917) f al mh rrirl rind n biri idi. ZRA L N STEFASI ( zrail rz ed r k syl di: Ey r bbi- nam...) (S h.19) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (7 fevral 1911, 6) (.....) imzasil ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Ikinci n rd olsan v zin : olsun. [ALADIQCA K QEYR TS Z OLUR] (S h.20) lk d f Yeni h qiq t q zetind (9 fevral 1911, 16) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. Son drd n rd Iran niy viran oldu? ad il verilmidir. 1 Bel sz q zetd n bir, ikinci n rd is bir klind getmidir. 2 Sam v N riman Firdovsinin ahnam dastannn q hr manlarndandr. [O DA DEM S RV T SAMANL YAM, EY F LAN!] (S h.23)
lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (12 fevral 1911, 7) (.....) imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. nc v drdnc n rl rd Bir utan! ad il verilmidir. 1 Ikinci v nc n rl rd ne v zin : nec .

246

______________________Milli Kitabxana_____________________
DRD D LL QIRMANC (K fi-v ch etm k deyil vr tl r r n h ram) (S h.24) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (12 fevral 1911, 7) imzasz ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. nc v drdnc n rl rd Drd m na ad il verilmidir. 1 q 1911-1912-ci ill rd Bakda an t rbiyeyi- tfala, d biyyata, t bab t v evdarla dair h ft lik qadn jurnal idi. lk nmr si 1911-ci ilin 22 yanvarnda buralmdr. Redaktoru dic anm lib yova, nairi is Mustafa b y lib yov idi. M llifl rinin ou qadnlardan ibar t olan bu jurnalda H.Cavid, M.Hadi, .Mznib, R. f ndiyev v baqalar kimi air v yazlar da f al itirak etmil r. 2 Drdnc n rd oyl v zin : syl [BTN AVROPADA K MYAB K N, AMMA BAKIDA] (S h.24) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (12 fevral 1911, 7) (.....) imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. Bu taziyan o zamanlar amada m llimlik ed n Hafiz f ndi eyzad n keiril n yubiley mnasib ti il yazlmdr. 1 nc v drdnc n rl rd oldu v zin : kedi. M MD L DEY R K (Rusiyy diplomasyasna baladm mid) (S h.25) lk d f Yeni h qiq t q zetind (13 fevral 1911, 19) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Potsdam Almaniyann Berlin yanlnda, yallq iind ki h rl rind n biridir. Bir o beyn lalq grl r burada olmudur. Son iki n rd bu h rin ad s hv olaraq Rottsdam getmidir. 2 Frankfurt Almaniyann c nub-q rbind byk h rdir.

247

______________________Milli Kitabxana_____________________
RD B L HAK M R DLMLK (Ey qolomaq, lsizl r o eyl m azar) (S h.25) lk d f Yeni h qiq t q zetind (17 fevral 1911, 22) Mt rcim .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Mslihiddin S diyi-irazi (1184-1291) rqin dahi klassikl rind n biri, byk fars airi, m hur Bustan (1257) v Glstann (1258) m llifidir. [MOLLA R SZAD NIN... VAY, YEN MAB DI VAR!] (S h.25) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (23 fevral 1911, 8) (.....) imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. 1 Molla M h mm dta r szad Zaqafqaziya ruhani idar sinin zv idi. O zamank m tbuatda dini moiz l rd n ibar t uzun-uzad m qal l r ap etdir r, arnda is h mi mab di var szl rini yazard. QVALE H K MANE ( z S da qarein bezar ay d) (S h.26) 1911-ci ild Molla N sr ddin jurnalnda (23 fevral 1911, 8) imzasz ap olunmudur. S.M.Q nizad v .Mznibin atir l rin sas n Sabir klliyatna ilk d f dail edilir. 19091911-ci ill rd Haimb y V zirov n r etdiyi S da q zeti s hif l rind Molla N sr ddin jurnalna v M. .Sabir qar q r zl dolu hcumlar edirdi. Onun s sin s s ver n mh rrirl rd n biri d m llim v yaz C f r Bnyadzad idi. C.Bnyadzad h r gn S da q zetind uzunuzad, bo, yekn s q, m qal l r yazr, mill t ld n getdi dey barrd. Bu satira onlara cavab olaraq yazlmdr.

248

______________________Milli Kitabxana_____________________
T BR ZD N MOLLA N SR DD N GND R L N KAIZLARIN MF TT N (Ey mf tti, yollanan kazlar atarma o) (S h.26) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (23 fevral 1911, 8) (.....) imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. BALACA S HN (S d kr ki, oldu nur-baran) (S h.29) lk d f Yeni h qiq t q zetind (27 fevral 1911, 30) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. kinci n rd Balaca felyeton ad il verilmidir. Q zetd s rlvh d n sonra N simi-imal q zet sind n m al n t rcm qeydi vardr. 1 Son drd n rd m murlarndan v zin : t r find n. 2 Son drd n rd baladlar v zin : balayrlar. MH RR RL R (T lim dair odlu yazlm m qal l r) (S h.31) lk d f Yeni h qiq t q zetind (1 mart 1911, 32) .S. imzas il olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. VAQ EY -YUB LEYKARAN (Girdim yerim bamda qayu) (S h.32) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (9 mart 1911, 10) Gz yuulu imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. ap

249

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 aqani irvani (1120-1199) II srd yaayb yaratm byk Az rbaycan airidir. ama h rinin yanlnda olan M lh m k ndind doulmudur. 2 Zlfqar irvani (1190-?) amada doulmu Az rbaycan airl rind n biridir. IV srin vv ll rind T brizd v fat eimi v m hur Srab q bristannda basdrlmdr. 3 H s nb y M likov Z rdabi (1837-1907) I- srl r Az rbaycan m d niyy tinin grk mli nmay nd l rind n biri, milli teatr v m tbuatn banisi, jurnalist, darvinist alim v byk ictimai adim idi. N r etdiyi kini q zeti (18751877) il Az rbaycan m tbuatnn sasn qoymudur. T biiyyat v k nd t s rrfatna, maarif, dil, d biyyat, inc s n t, teatr v elmin bir sra baqa sah l rin dair onlarca s rl rin m llifidir. 4 K kl 1883-c ilin yanvarndan Tiflisd n r balayan jurnal idi. 1884-c ilin mart ayndan q zet evrilmidi. Redaktoru Ziya q zetinin mdiri S id nsizad nin qarda C lal nsizad idi. K kl z trafna qabaqcl ziyallardan ibar t d bi qvv l r toplamd. sas n kini q zetinin yolu il ged n K kln s hif l rind dil, d biyyat, inc s n t, elm, maarif m s l l rin dair m qal l r, b dii s rl r, rus, Avropa v rq d biyyatndan t rcm l r ap olunmudur. 5 Seyid zim irvani (1835-1888) I sr Az rbaycan erinin grk mli simalarndan biridir. Maarifi eirl ri v satiralar il dvrnn realist s n tkar kimi tannm, aiqan -lirik q z ll rind is Fzuli n n l rini davam etdirmidir. amada doulmu v orada da yaayb yaratmdr. 6 Sultan M cid Q nizad (18661938) Maarifp rv r yaz v pedaqoq idi. amada doulmu v ilk t hsilini d orada almdr. 1887-ci ild Tiflisd Aleksandr m lliml r institutunu bitirmidir. mrnn o hiss sini m llimliy , m kt b-maarif adimliyin h sr etmi, bir sra elmi-metodik v d bi-b dii s rl r yazmdr. 7 Bu beyt son iki n rd verilmidir. 8 H bibb y Mahmudb yov (1864-1928) Tannm m llim v ictimai adim idi. amada doulmu v ilk t hsilini d orada almdr. 1883-1887-ci ill rd Tiflisd Aleksandr m lliml r institutunda oumudur. mrnn 40 ild n artn alq maarifin h sr etmi, ibtidai m kt b m llimliyind n balam m kt b direktoru v maarif orqanlarnda bir sra m sul v zif l rd almdr. 9 R hb r 1906-1907-ci ill rd Bakda n r olunan, mumiyy tl , Qafqazn, Rusiyann, susil ms lmanlarn m i tind n, d biyyatdan, sulit lim v t rbiy d n b hs ed n jurnal idi. Ilk nmr si sentyabrn 24-d mdr. Redaktor v nairi m llim Mahmudb y Mahmudb yov idi. Jurnalda Bak m lliml ri il yana F.K rli, M. .Sabir, A.S hh t, R. f ndizad ,

250

______________________Milli Kitabxana_____________________
S.M.Q nizad v baqalar kimi grk mli yaz v ictimai adiml r f al itirak etmil r. 10 Jurnalda v ikinci n rd p lid sznn v zin nqt l r qoyulmu, bu sz ilk d f nc n rd b rpa edilmidir. 11 kinci, nc v drdnc n rl rd bel niyaz v zin : he n maz. 12 Arnc iki beyt son iki n rd verilm midir. 13 Hafiz f ndi eyzad Yar din t bliats, f ndi, yar m llim tipli bir adam idi. amada m kt b ab m llimlik edirdi. kinci n rd bu misra verilm mi, yerin nqt l r qoyulmu, nc v drdnc n rl rd is lhafiz f ndi v zin : llamayi-d hr. 14 Bu misra Fzulinin Leyli v M cnun poemasndandr. [EY PULLULARIN S FASI, NOVRUZ!] (S h.35) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (9 mart 1911, 10) (.....)imzas il ap olunmudur. Birinci v drdnc n rl rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. BAYRAM THF S (Ey tk n mollalarn kamna rb t, novruz!) (S h.35) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (9 mart 1911, 10) (.....)imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. [OYL BIR T RCM KIM, RUHI-EKSPIR GRC K] (S h.35) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (9 mart 1911, 10) (.....) imzas il ap olunmudur. Yalnz ikinci, beinci v altnc n rl r dail edilmidir. Bu taziyan Hamb y V zirov t r find n ekspirin Otello s rinin q liz, savadsz bir dild az rbaycancaya t rcm si il laq dar yazlmdr. 1 Vilyam ekspir (15641616) Dahi ingilis airi, dnya d biyyatnda dramaturgiyann klassik ustalarndan biri, m hur Hamlet, Maqbet,Otello, Kral Lir v bir o baqa s rl rin m llifidir. 2 Otello V.ekspirin m hur Otello faci sinin q hr mandr.

251

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ H D B LLAH L YYL Z M]

(S h.35) Bu s rin ilk b ndi airin lmnd n sonra M lumat q zetind (29 iyul, 1911, 25) M rhum .Sabirin arnc gnl rind dediyi k lamlarndan qeydi il ap olunmudur. Btnlkd is ilk d f Yeni rad q zetind (6 sentyabr 1911, 7) airin v fat mnasib ti il A.S hh tin ap etdirdiyi Sabir adl m qal sin dail edilmidir. air A.S hh t Hophopnam y mq ddim sind bu erin yazlma tariini bel izah edir: ...Bundan sonra Sabirin h v si il hr ti getdikc artr, gz l-gz l n zml r inad edib q zet l r gnd rir v tutduu m sl kind h mshb ti olduu k mminl rin v riyakar mollanmal rin hvaliruhiyy l rin k malnca vaqif olduu n onlarn fal v maln o irin m zmunlar il , z rif kinay l r il z mm v t qbih balayr. O q d r kemir ki, qara camaatn l n t v thm tl rin nian olur. Bununla bel k malim tan t il z zmind s bat edib, sevgili mill tind n grdy za v c fad n, ya kimi stn yaan t kfir v t hqirl rd n sla geri getm yib, z m sl kind davam edir v mlayiman dill rl chhal firq sini bu nv anlatmaa alr: h d billahi liyyl zim ............................................ [H MDLILLAH KI, BU GN B T V R OLDU BAIMIZ] (S h.36) lk d f Hophopnam nin 1914-c il n rind ap olunmudur. Sonrak n rl rin hamsna Iar t-msib t ad il dail edilmidir. A.S hh t s ri apa hazrlayark n bel bir qeyd vermidir: Bu eri m rhum st olduu zaman mrnn ar alarnda yazdndan yarmq qalmdr. 1 Z rdt Az rbaycanllarn q dim pey mb ri, at p r stliyin banisidir. Novruz bayramnn sas Z rdtn pey mb rliyi v C midi-C min padahl dvrnd qoyulmudur. 2 C m (C midi-C m) Irann v Midiyann fsan vi padahlarndandr.

252

______________________Milli Kitabxana_____________________
SAT R K PARALAR [TUTDUM ORUCU R M ZANDA] (S h.37) Bu eir Sabirin ilk, m lum satirik paralarndandr. lk d f 1912-ci ild A.S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Btn n rl rin mq ddim sin dail edilmidir. A.S hh t erin n mnasib tl yazldn bel izah edir: 8 yanda m kt b gedib ouduunu, yazmaa h v sinin olduundan mollas t r find n af rin v zin dyldn uaq dili il bu s yaq n zm etmidir v r sm- tti d boyl c imi: Tutdum orucu ir m zanda ........................................ [BABAM SNN , N N M (S h.37) Bu para S.M.Q nzad nin atir l ri ( d biyyat q zeti, 16 iyul 1936, 18) sasnda ap olunur. atir d deyildiyin gr , eri Sabir 1875-ci ild S. .irvaninin suli-c did m kt bind ouyark n yazmdr. [H M DANDA QONAIMDAN B R ALDIM, KEY EY] (S h.37) I srin arlarnda deyilmi bu satirik para ilk d f 1912-ci ild A.S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Drdnc n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. A.S hh t bu erin yazlmas tariini bel izah edir: ...Bir ne v qt amada qaldqdan sonra K rb la ziyar tin azim olur. t bati-aliyatda bir o nvh v dbeytl r yazm, o cml d n H m danda dediyi bir rbaisi budur: H m danda qonamdan b r aldm, key ey ........................................................................... , DR K M N]

253

______________________Milli Kitabxana_____________________
[TANRI H R YERD PULU BIR R YI S T VER R] (S h.38) Yazlma tarii d qiq m lum olmayan bu para S.M.Q nizad nin Sabir haqqndak atir l ri sasnda kitaba dail edilir. M tn professor C f r ndann sr Az rbaycan d biyyat tarii kitab (1955) zr verilir. [MOLLA, S MAVARINDAN D RDA, H ZAR D RDA] (S h.38) Bu beyt Molla N sr ddin jurnal m kdalarnn atir l ri (Revolyusiya v kultura jurnal, 1937, 1) sasnda kitaba dail edilir. atir l rd deyildiyin gr , Molla N sr ddin redaksiyasnda ay masasnn banda oturan o olarm. Redaksiyadak samavar is balaca imi. H r bir st kan i nd n sonra samavara yenid n su tkl r v od salnarm. 1911-ci ild malic n Tiflis ged n Sabir bir d f redaksiyada ay i rk n h min beyti demidir. MT L F E RL R [M N L LLLAH-E SR M, PED R M ON AZ R] (S h.41) XIX srin arlarnda yazlm bu para Sabirin ilk, m lum q l m t crb l rind ndir. lk d f 1912-ci ild Abbas S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Son n rd n baqa, btn qalan n rl rin mq ddim sin dail edilmidir. A. S hh t erin n mnasib tl yazldn bel izah edir: Bir-iki il m kt b (Seyid zim irvaninin amada ad m kt b n z rd tutulur t rtibinin qeydi) d vam etdikd n sonra czi farsca, trkc ouyub yr ndiyin atas iktifa etmi, bir daha m kt b getm y riza verm yib, z il b rab r dkana aparr. Sabir is istedadi-fitrisi mocibinc dkanda olduu halda yen kitab t v qira t m ul olur. Al-verid n ziyad ouyubyazmaa h v snak olduundan atas dilt ng olub, onu m z mm t edirmi, h tta bir d f er kitabn da rm. Bu is Sabirin t bin nagvara g lib amadan qamaa ms mm m olub boyl bir q sid yazm: M n lilllah-e sr m, ped r m on Az r ....................................................................

254

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 lilllah brahim lil pey mb rin l q bl rind ndir, Allahn dostu dem kdir. Dini satir gr , Qurban bayramnn sasn qoymudur. 2 Az r brahim lil pey mb rin atasdr. Dini r vay t gr , pey mb rlik iddiasna d n olunun n k skin leyhdarlarndan biri olmudur. 3 Burada m yy n tarii fsan n z rd tutulur. Dini satir gr , Babil h rinin sasn qoyan v hkmranlq ed n N mrud btp r st imi. Guya Ibrahim lil pey mb r btp r stlik leyhin t bliat apard n N mrud onu oda atb yandrmaq ist midir. eird h min hadis y iar edilir.

[MS - RAB SEYY D SAQ VER B DED ] (S h.41) I srin arlarna aid olan bu beyt Sabirin b dah t n dediyi ilk eir paralarndandr. Ilk d f 1912-ci ild A. S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. A. S hh t bu beytin n mnasib tl deyildiyini bel izah edir: ...N m ki danma, u, z rif v hazrcavabl s b bind n az zamanda l ma v yann yannda m ruf v m hur olur v mumin m h bb tini c lb edir. sus n ustad m rhum Hac Seyid zimin m nzuri-n z ri olur. Bir v qt Seyid il b rab r s f rd n g lmi bir n f r sin grn gedirl r. Msafir amadanndan on d n lumu arb, iki d n sin Seyid , bir d n sin Sabir verib, buna mnasib Sabird n b dah t n bir er ist r. Sabir bir az fikird n sonra deyir: msi- rab Seyyid saqi verib dedi: Sabir f qirdir, yet r ancaq z kat ona. M rhum Seyid d : Seyyiddir ustad m n n zm n srd , Mhtaci-istifad d dir kainat ona beytin deyib, h man er iltihaqn Sabir t klif edir. 1 Ms lmanlar h r il z qazanclarndan ms v z kat ad il iki qisim dini vergi verm li idil r. ms qazancn bed bir, z kat is onda bir hiss si olurdu. ms seyidl r , z kat is yosullara, f qirl r veril rdi. On lumunun ikisi ms, y ni bed biri, birisi z kat, y ni onda biri olur. eird h min hadis y iar edilir.

255

______________________Milli Kitabxana_____________________
[ER B R GVH R -YEKDANEY -Z Q YM TD R] (S h.41) airin g nclik ill rind q l m ald bu eir ilk d f 1912-ci ild A.S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Drdnc n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. A.S hh t bu erin yazlma tari sind n danark n gst rir: Zat n q sid deyib b z yan t rif etm y he mail olmamdr. Q sid yazmaqda d miiqtidarn gst r n as dediyi bu idi: Puldan tr yalan m dih l r yazmaqda iqtidarm yo is d , doru h cv yazmaqda o hn rliy m, dey bu qit il iftiar ed rdi: er bir gvh ri-yekdaneyi-ziqiym tdir ............................................................. [S N P R -C HAND D S N, EY SEYY D -S RKAR] (S h.42) XIX srin arlarnda q l m alnm bu eir ilk d f 1912-ci ild A.S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. A. S hh tin dediyin gr , bu eir Seyid zim irvaninin: Ey m h, bilir m fitneyi-dvran olacaqsan, Ey qa hilalm, m hi-taban olacaqsan beyti il balanan q z lin cavab yazlmdr. [SAB R -EYDA K , T RK - HR - RVAN EYL D ] (S h.42) XIX srin 80-ci ill rind airin orasan s yah ti vat dediyi bu eir ilk d f 1912-ci ild A.S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. 1 Hicri tari gr , ill rin h r biri brcl rl laq dar olaraq guya m yy n bir heyvan (sian, kz, p l ng, dovan, balq, ilan, at, qoyun, meymun,

256

______________________Milli Kitabxana_____________________
qu, it v donuz) stnd t hvil olur. Meymun ili dedikd air h min hadis ni n z rd tutur. [ YZ ON DOQQUZ D B D H ZAR] (S h.43) 1902-ci ild amada vaqe olan z z l mnasib til yazlm bu m nzum ilk d f 1948-ci ild ap olunmudur. Yalnz son iki n r dail edilmidir. Hophopnam nin 1948-ci il apnn t rtibisi H. S m dzad nin yazdna gr , bu eri Bak m lliml rind n iral Rzab yli yolda z atasnn arivind n tapmdr. Rzab ylinin atas lisoltan o zaman F rqan d m hk m dilmanc v zif sind il yirmi. Z lz l zaman amada yaayan Mir Murtuza adl bir qohumu amann v ziyy ti haqqnda F rqan y , lisoltana yazd m ktuba bu eri d lav etmidir. lyazmasnda eird n vv l bel bir qeyd vardr: ama t z lzlatnn susunda ama ralarndan Sabir t lls Aa M di l kb r Tahirovun ari-irin t ran l rind n bir h diyyeyi-acizan v t kkran sidir. 1 Tur fsan vi dadr. Guya Musa pey mb r h min dan stn b, Allahla danarm. air irvann z m tini Tur dana b nz dir. Tur dann irvana qibt etdiyini gst rir. 2 N feyi-sur dedikd , air m yy n dini- fsan vi hadis y iar edir. Guya qiyam t gn Israfil z surunu (eypurunu) alacaq v qiyam t b rpa olacaqm. 3 lyazmasnda bu misra dzgn yazlmadndan m na v v zn pozulmudur. 4 Son n rd qalb v zin : qalib. 5 Bu beytd m yy n dini- fsan vi hadis n z rd tutulur. Guya Y qub pey mb r z ist kli olu Yusifi itirdikd n sonra h mi onu atarar, gz ya tk rmi. Piri-K nan Y qub pey mb r iar dir. Qardalarnn yan ti n tic sind Yusif K nandan Misir aparlmdr. 6 rqd geni yaylm osrov v irin hvalatna iar olunur. 7 M likov, H s nb y Z rdabi (18371907) Az rbaycan m d niyy tinin grk mli nmay nd l rind n biri, milli teatr v m tbuatn banisi, jurnalist, darvinist alim v byk ictimai adim idi. N r etdiyi kini q zeti (18751877) il Az rbaycan m tbuatnn sasn qoymudur. T biiyyat v k nd t s rrfatna, maarif, dil, d biyyat, inc s n t, teatr v elmin bir sra baqa sah l rin dair olu s rl rin m llifidir.

257

______________________Milli Kitabxana_____________________
[KR L LLAH K , AF TAB -S N] (S h.48) lk d f rqi-Rus q zetind (27 iyun 1903, 37) l kb r Tahirov imzas il ap olunmudur. Yalnz son n r dail edilmidir. Drdnc n rd d biyyat ad il verilmidir. Bu m nzum Sabirin ilk m lum m tbu eridir. Q zetd eird n vv l redaksiyann bel bir qeydi vardr: amal li zimov b rad rimizin idar miz gnd rdiyi eyirahan m ktubunun l ffind ki Sabir t llsl bir airin k lamdr. 1 rqi-Rus 19031905-ci ill rd Tiflisd Az rbaycan dilind c miyy t il rin v d biyyata dair n r olunan q zet idi. lk nmr si martn 30-da buralan bu q zetin s hif l rind r smi hkum t b rl rind n lav , ictimai-siyasi v m d ni h yatn bir o c h tl rini iqlandran m qal , felyeton, hekay , pyes v s. ap olunmudur. Q zetd C.M mm dquluzad , m r Faiq, F.K rli, A.S hh t, M. .Sabir, M.S.Ordubadi, R. f ndiyev v bir sra baqa yaz v ictimai adiml r itirak etmil r. 2 M h mm daa ahtatl (18481930) rqi-Rus q zetinin nair v redaktoru, grk mli jurnalist v ictimai adim idi. Navann ahtat k ndind doulmu, uzun mdd t Peterburq, Moskva, Paris, stanbul v baqa h rl rd yaam, r b, fars, alman, fransz, ingilis dill rini yr nmidi. Onlarca d bi-elmi s rl rin m llifi kimi tannmdr. 3 Q zetd bu gnn v zin : bu gn. 4 Arnc drd beyt son iki n rd verilm midir. 5 Drdnc n rd mri-prmay miz ifad si v zin : mrmz, may miz. 6 Ola sz drdnc n rd olan, son iki n rd is olar klind getmidir. MS LMAN V ERM N V T NDALARIMIZA ( srimiz ahi ed rk n ittifaq ittihad) (S h.50) lk d f H yat q zetind (1 iyul 1905, 19) M. l kb r Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Son drd n rd Beyn lmil l ad il verilmidir. eri ap n H yat q zeti redaksiyasna gnd r n Sabir s rin arnda bel bir qeyd vermidir: H yat q zetinin 10-cu nmr sind maarifdost

258

______________________Milli Kitabxana_____________________
M.H s n Tahirov h zr tl rinin ruh fza m qal sinin vairind oudum: h min h r birimiz u q zet ni ouyub istiqbalmz n i grm liyiz k limatieyirahan sin peyr vi olaraq t qazayi-z man mizc b r ks ittifaq d n ramin v mslimin ziddiyy tinin islahnda fvq zzikr bir ne qit nin t nzimini ns b v lz m grdm. Baqa d f l r d h m hvali-mum dair m tl bl ri z qabiliyy tim q d rinc n zm etm y mtaq m. V bel d mati-ak ran l ri v t n qardalarmzn yolunda zmz vacib biliriz. g r t viq babind n t b ed c k olursanz m mnun qalrz. Mirz H s n Tahirov (18871939) kid doulmu, vv lc molla yannda oumu, sonra suli-c did m kt bind t hsil almdr. G nc yalarndan h rin m d ni h yatnda f al itirak etmi, ki teatrnn t kilatlarndan v h v skar aktyorlarndan biri olmudur. Yeni tipli m kt bi bitirdikd n sonra o, m llimliy balam, pedaqoji f aliyy tini uzun mdd t davam etdirmidir. Mirz H s n 1902-ci ild kid qz m kt bi am, 1910-cu il q d r bu m kt bi idar etmidir. 1905-ci ild n sonra Az rbaycan dilind q zet v jurnallar n r baladqda o, dvri m tbuatda yandan itirak etmidir. Molla N sr ddin jurnalndak D rdim nd imzas da M.H.Tahirova m susdur. Masirl rinin dedikl rin gr , o, C.M mm dquluzad v M. .Sabirl dostluq etmi, onlarla m ktublamdr. M. H s n Tahirov H yat q zetinin ki zr mbiri idi. Onun Maarifimiz bahar adl m qal si H yat q zetinin n ri mnasib til yazlm v q zetin 1905-ci il 17 iyun tarili 10-cu nmr sind ap olunmudur. H min m qal bu szl rl qurtarrd: H r birimiz u q zet ni ouyub istiqbalmz n i grm liyiz. u q zet bizim n o i gr c k. H r m s l miz onda h ll olunacaq. Daha o m qam tvsif v t rif hac t grm yiriz. nvan olan H yat k lm sind n h r ey b lli olur. H yat dediyimizd bahar t s vvr olunacaqdr. It maarifimizin bahar bundan ibar tdir. qardalarm! H yat q zeti redaksiyasnn Sabirin eri haqqnda bel bir qeydi vardr: erinizd trkc y malif b zi lfaz v cml l rl b rab r q vaidi- ruz d i mayir b z misralar v k za mt ddid imal l r rast g ldiyimizd n t shih lzum grdk. Zat n q zet mizin h r ns si banda t shih susunda mutar bulunduumuz elan olunmudur. erin lyazmas itib-batdndan redaksiyann hans lfaz v cml l ri, ruz v zninin qayda-qanunlar il uyumayan hans misralar d yidirdiyini v nec t shih etdiyini m yy nl dirm k mmkn deyil. Ms lman v erm ni v t ndalarmza erinin yaranmas tari sind n danark n elmi h qiq t namin bir fakt qeyd etm liyik. H yat q zetind slh v min-amanla ar ruhlu ilk eri q zetin ba mh rriri

259

______________________Milli Kitabxana_____________________
lib y Hseynzad d rc etdirmidir (7 iyun 1905). M zmunu v istiqam ti etibaril m llifin sonrak s rl rind n seil n h min eird deyilirdi: P nc l m k mqt za bu nar va halat il , Kem sin yyammz bihud bir heyhat il , C hli- lqi eyl y k b rbad radat il , Bai-mlki eyl y k abad radat il , Dvri-islahatdr, slh s lah yyamdr! Arkadalar, slh edin, slh etm nin h ngamdr! Arkadalar, slh edin ta ki sevinsin kainat, Slh iind s n t elm hn r bulsun nicat, Slh il qabil ik n anl dir an ahiyat, mm t lazm deyil boyl r fsiz bir m mat: Dvri-islahatdr, slh s lah yyamdr! Arkadalar, slh edin, slh etm nin h ngamdr! Daima feyz rifah eyl r t v lld slhd n, H r t r fd bir vifaq daimi mmkn ik n, Bir nifaq ir v t n layiqmi olsun nal z n, Ba n syl r al m qar btn hli-s n: Dvri-islahatdr, slh s lah yyamdr! Arkadalar, slh edin, slh etm nin h ngamdr! arizmin mill tilik siyas ti leyhin evrilmi m hur erini q l m alark n Sabirin bu s rd n b ri olmam deyildi. Yuarda bir parasn misal g tirdiyimiz m ktuba sas n dem k olar ki, air H yat q zetini diqq tl izl mi, onun s hif l rind ap olunan materiallar mtali etmidir. H min s rl Sabir eri arasndak s sl m , ist r mvzu, ideya m zmunu, ist rs v zn, ah ng laq si d , grnr, buradan ir li g lmidir. alq airi haqqnda ilk r yi, m tbu sz d burjua mh rriri lib y Hseynzad syl midir. Ms lman v erm ni v t ndalarmza erinin n rind n drd gn sonra H yat q zetind d rc etdirdiyi (5 iyul 1905) m qal l rinin birind lib y Hseynzad Sabirin poetik istedadna yks k qiym t vermi, dostluq v beyn lmil lilik ideyasn t r nnm ed n bu m hur eird n ayrca b hs etmidir. M qal m llifi slh v vifaq dair vqav r m nzum l r vcud g tir nl rin srasnda Sabirin adn birinci kmi, erm ni ziyallarnn, yaz v mh rrirl rinin diqq tini Sabir erinin ideya m zmununa c lb ed r k yazmdr:

260

______________________Milli Kitabxana_____________________
-drd gn mq dd m q zet mizin stunlarnda deyilmi idi ki, nvr sid gan ramzdan l kb r Sabir bu bz v dav tin v bu nifan v bunlardan ir li g l n n hb v qar tin, q tl v qitaln bir c hl v q fl t, bir z lal t n tic si olduunu lq bildirm k n f ryad edib duruyordu. Erm ni q zet l ri v q zet mh rrirl ri buna diqq t etdil rmi? Erm ni s ndanlar l kb r Sabirin m nzum sind n q rat olub t krar ed n: Ey s ndanan, bu gnl r bir hiday t v qtidir, lf t nsiyy t dair itab t v qtidir beyti-m nadarndan ibr t alb, o yolda q l m oynatdlarm? Bir er v ya bir m qal yazdlarm? Yazdlarsa bildirsinl r, biz onlar t rcm edib, slh v vifaqi m y lannn ikit r fli olduunu c ma timiz byk bir m mnuniyy t v m s rr tl bildirm y hazrq. 1 Son iki n rd almaq v zin : olmaq. 2 Fitneyi-iblisi-m lun dedikd , air ar hkum tini v onun Qafqazda yeritdiyi fitn kar milli qrn siyas tini n z rd tutur. 3 Drdnc n rd q ry v zin : dnya. 4 Son iki n rd d find v zin : d fin . MD FRS T VAR K N B R GR STIQBAL N! (Qlma, ey mnim, t cahd k sr ti- mval n) (S h.51) lk d f R hb r jurnalnda (24 sentyabr 1906, 1) imzasz ap olunmudur. Yalnz son n r dail edilmidir. H r n rd stiqbal n ad il verilmidir. 1 H r n rd frs t v zin : vs t. 2 H r n rd halnca v zin : fikrinc . 3 Bu misra h r n rd bel getmidir: Dnk d rvii bu gn gr mnimi-t qdir ba. 4 H r n rd bilm z m v zin : bilmir m. 5 Bu misra he bir n rd verilm midir. 6 H r n rd izz t v zin : mill t. 7 H r n rd mill t v zin : izz t. 8 H r n hrd d rs v zin : t hsil.

261

______________________Milli Kitabxana_____________________
SZ (Ey sz, nola ders m s n uridi-s mavat) (S h.53) lk d f Fyuzat jurnalnda (18 dekabr 1906, 5) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz son drd n r dail edilmidir. [Q R N -M F R T QIL, YA LAH ] (S h.54) Mz ff r ddin ahn v fat mnasib ti il yazlm bu eir ilk d f rad q zetind (11 yanvar 1907, 8) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Dua ad il yalnz ikinci n r dail edilmidir. Mz ff r ddin ahn v fat mnasib til q l m alnm v h min gnl rd t ziy m clisind ounmu eir gcl t sir dourmudur. 1907-ci ilin yanvarnda ap olunmu bir m qal bu c h td n diqq t layiqdir ( rad q zeti, 11 yanvar 1907, 8). Mz ff r ddin ahn v fat il laq dar amada t kil olunmu t ziy m clisinin geni t svirini ver n h min m qal d ouyuruq: maml m scid m kt binin mt lliml ri z m lliml ri Mir Bar il b rab r m scid dail olub, .Sabir Tahirzad nin m fur Mz ff r ddin ah v fat mnasib tinc ina etdiyi: Q rini-m fir t ql, ya ilahi, Mz ff rdin v fal padahi srudunu bir s s il ara kimi oudular. Bu tfali-m suml rin l hni-m hzunan l ri hazruni b ay t mt ssir etdi. Srud tamam olduqda .Sabir Tahirzad l mad n m zun olub, minb r z rind m ktub n ah h zr tl rinin v fat mnasib tinc hrriyy t aid bir nitq oudu. st r lirik, ist rs satirik eirl rind azadlq v istiqbal motivl rini dn dn t r nnm ed n byk air, grnr, Mz ff r ddin ahn v fat mnasib til syl diyi h min nitqind d eyni motivl ri n plana kmidir. T ssf ki, airin hrriyy t aid ouduu bu yazl nitqinin m tni biz g lib atmamdr. 1 Mz ff rr ddin ah (18531906) 18961906-c ill rd Iran ah olmudur. Onun ahl dvrnd arici imperialistl r Iran yarmmst ml k -

262

______________________Milli Kitabxana_____________________
y evirmil r. srin vv ll rind genil n n alq h r katnn gcl t zyiqi altnda Mz ff r ddin ah 1906-c ilin avqustunda konstitusiya verilm si v milli m clisin arlmas haqqnda f rman verm k m cburiyy tind qald. 1906-c ilin dekabrnda konstitusiyann birinci hiss sini imzalad. 2 M h mm d li Mirz (18721925) 19071909-cu ill rd ran ah olmudur. Atas Mz ff r ddin ahn v fatndan sonra tata m v qsa mdd tli ahl dvrnd iri torpaq sahibl rinin, feodallarn m nafeyini mdafi ed r k inqilab leyhin qzn mbariz aparmdr. Mz ff r ddin ahn verdiyi konstitusiyan geri alm, milli m clis qar mbariz ni davam etdirib, 1908-ci ilin iyun aynda m clisi qovmudur. M. .Sabir az sonra M h mm d li ah leyhin q ti mbariz y balam, onu M md li, M d li, M nd li v sair adlarla z satirasnn sas h d fl rind n birin evirmidir. ABDULLA CVD T N AR N T M S ( c b, k fi-niqab etm zmi yarm ruyi-ziybad n) (S h.55) lk d f Fyuzat jurnalnda (12 yanvar 1907, 7) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz nc, beinci v altnc n rl r dail edilmidir. nc n rd T mis ad il verilmidir. Bu eir trk airi Abdulla Cvd tin 1906-c ild Fyuzat jurnalnn 26 noyabr tarili 3-c nmr sind ap olunmu bir qit sind n t misdir. H min qit bel dir: Yolunda bin h qiq t verdiyim bir anl ryad n Qalan pianiyi-mrd bir nabud kvk bdir; T n ffrl r, t r hhml r, t ttrl rl dnyad n Gzarim z mdari-v sl bir hicri-mkvk bdir. NVHEY -M LL (Vah sr ta!.. ki, b rh m oldu tifaqi-mill t!) (S h.56) lk d f rad q zetind (15 fevral 1907, 26) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. nc v drdnc n rl r dail edilmidir.

263

______________________Milli Kitabxana_____________________
T H SSR (Olsayd s fa zmreyi-irfan arasnda) (S h.57) lk d f rad q zetind (22 fevral 1907, 31), sonra is Peterburqda an lf t q zetind (8 mart 1907, 63) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Ikinci, nc v drdnc n rl r dail edilmidir. lf t q zetind M. .Sabirin erind n vv l d biyyat al mi adl bir m qal verilmidir. Redaktor t r find n yazlm h min m qal nin bir yerind deyilirdi: Qafqaz zat n air yatadr. Orada p k byk airl r yetimidir. Hazrda bir o t bi ti-eriyy sahibl ri bulunduu rad v Fyuzat kimi m h lli c rid l rd d rc edilmi erl rind n grlr... Biz g r k Qafqaz, g r k Qazanda zhur ed n yeni airl rimizin s rl rini qeyri q zet l rd grdkc n ql edib, lf t oucularn d i l zz tyab el m kd n k ndimizi alamyoruz. Bu d f rad r fiqimizd n T h ssr ismli eri n ql etdik... M qs dimiz qarel rimizi h r eyd n hiss dar etm kdir. g r yeni air qardalarmz asari- liyy l rini dorudan-doruya idar miz gnd r rl rs , m lm mnuniyy d rc ed riz. EYD -MVLUD -N B (H mdlillah ki, biz amil olub ltfi-uda) (S h.59) lk d f Taz h yat q zetind (13 aprel 1907, 18) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Ikinci, nc v drdnc n rl r dail edilmidir. Bu eir Fzulinin: r q t min f l kil-b hc ti msn v biha, M l l-al m nur n v srur n v b ha beyti il balanan q z lind n t zmindir. T RANEY -A RAN (Sluki airin eyn n s fa deyil d , n dir?) (S h.60) lk d f Taz h yat q zetind (6 iyun 1907, 47) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir.

264

______________________Milli Kitabxana_____________________
Q zetd eird n sonra .S.T. zad imzas il bel bir Itar verilmidir: i d , Bakda, rd bild air t llsdalarmza olduqca t kkr ed c yiz. F q t, t isd n tr bacardqca v b hri-er msaid etdikc y q d r sil admzdan olan li k lm si il b rab r t llsmz olan Sabir k lm sin bir misraya yerl dirm k s yind olmaa m cburuz. O zaman Bak q zetl rind Sabir imzas il eir yazan o olduundan byk air bel bir qeydi verm yi lazm v vacib bilmidir. 1 Bu misra q zetd v ikinci n rd bel getmidir: Qulami-himm t ol, airiq z lanm. LTIHABI-T SSRATIMDAN YEN BIR LEYI-C HANSUZUM ( l man, ey ahi-Y srib m df n M kki v t n) (S h.62) lk d f Taz h yat q zetind (3 avqust 1907, 89) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Ikinci, nc v drdnc n rl r dail edilmidir. nc v drdnc n rl rd T ssratm ad il verilmidir. 1 Drdnc n rd bulmaz v zin : olmaz. K BA (Yar getdikc t h ssr dili-eydad durar) (S h.64) lk d f Taz h yat q zetind (16 avqust 1907, 98) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn qalan n rl r dail edilmidir. Q zetd erin sonunda M. .Sabirin bel bir qeydi var: Bu q z lin m qt im zmunun aqani irvaninin: inan istad m pio p s -t n Ki, istad lifhayi- t na beytind n iqtibas etdiyimizi acizan itar edirik. Son n rd da ad olan Bistun sz bsbtn klind verildiyind n beytin m nas v m zmunu t hrif edilmidir. 2 r b lifbasnda t na sz bel yazlr: ( ) Bu szn kk t n h r iki t r fd n lifl hat olunmudur. Beytd buna iar edilir.
1

265

______________________Milli Kitabxana_____________________
NN (Udun, ey ruhi-prftuhi-H s n!) (S h.65) H s nb y Z rdabinin v fat mnasib ti il yazlm bu eir ilk d f rad q zetind (19 yanvar 1908, 9) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Q zetd v ikinci n rd savuldun szn saqnb bir t r f kilm k dey izah verilmidir. 2 H s nb y Z rdabinin n r etdiyi kini q zetin (18751877) iar olunur. 3 Ch la abgahidir lan misras v zin q zetd : Bir daha domaz oldu hli-lisan misras verilmidir. NVH ( rseyi-al min yen v zi b lali grs nir!) (S h.66) lk d f Taz h yat q zetind (30 yanvar 1908, 25) l kb r Tahirzad ama imzas il ap olunmudur. kinci, nc v drdnc n rl r dail edilmidir. 1 Nuh dini fsan y gr , pey mb rl rd n biridir. Nuh tufan haqqndak satird tufandan sonrak insanln ilk nmay nd si kimi gst rilmidir. 2 F rat raqda ay addr. [NK VCUD -AL M B R NEM T -UDADIR] (S h.67) lk d f Taz h yat q zetind (29 fevral 1908, 49) amadan yazlm mbir m ktubunun i risind ap olunmudur. Bu v bundan sonrak eir amal quberniya qazs Hac bdlm cid f ndi f ndizad nin v fat mnasib ti il yazlmdr. Hac M cid f ndi 1908-ci il fevraln 21d v fat etmidir. Mat m m rasimini geni t svir ed n mbir, m ktubunun bir yerind yazr: Minl rc hazirun f ndi h zr tl rin iqtida ed r k namaza ru olundu.

266

______________________Milli Kitabxana_____________________
Namaz itam bulduqda s fl r pozulmaqszn c ma t k mali-aramiyy t il durub, ptbamda nvh oumaa amad duran, m hur oavazlar Aa lil v Seyfullahn ouyacaq olduqlar nvh ni gzl yirdil r. Bu snada marileyhl r h mah ng olaraq .Sabir Tahirzad c nablar, f ndi m rhumun v fat mnasib tinc inad etdiyi atiy zzikr nvh ni ouyub haziruni alatdlar... nki bu cr alim bir nem ti-udadr ........................................................... 1 Q zetd vcudi-alim ifad si v zin : bu cr alim. [EY MS B TZ D D NDALARIM, ETD KC N Z R] (S h.68) lk d f rad q zetind (8 mart 1908, 29) A. S hh tin Hac M cid f ndinin v fatna dair yazd m qal nin i risind ap olunmudur. kinci, nc v drdnc n rl r dail edilmidir. Hac M cid f ndinin v fatna dair yazd v h min gnl rd t ziy m clisl rind ounub, Taz h yat v rad q zetl rind (29 fevral, 8 mart 1908) d rc edilmi: Ey msib tz d dindalarm, etdikc n z r, Grr m m n sizi bir baqa msib td bu gn! nki vcudi-alim bir nem ti-udadr, Nem t ki, getdi ld n qan alamaq r vandr! beytl ri il balanan nvh l rind Sabir dnyagr v dini adiml rin mnasib tind ki m hdudiyy tl laq dar olaraq quberniya qazsn alimih qiqi, p d ri-m n viyi- hliv t n dey q l m verir, onun v fatn alq n byk itki sayrd. Mat m m rasiminin t svirin h sr etdiyi publisist m qal sind is Sabir deyirdi: Aman Allah, n f lak t! F l k bizi n vatsz, gzl nilm y n msib t dar etdi... M rhum Hac f ndi h zr tl rinin f zail v k malatibiintihasn dn rk n v onun qoyduu asari-eyriyy l ri n z r alrk n gz yalarmz yaralarmza bir m lh m kimi t sir ed c k. M lumdur ki, mum Qafqaz ms lmanlar bu msib td biz il rikdir v bizim il b rab r mat m tutacaqlar ( rad q zeti, 8 mart 1908).

267

______________________Milli Kitabxana_____________________
nqilab satirikin din adiml rin mnasib t m s l sind arad k ardcl, prinsipial mvqe tutmamas, b z n dini t sir qaplaraq ruhanil r gz t getm si C lil M mm dquluzad kimi qabaqcl s n tkar t ssfl ndirib narahat etm y bilm zdi. M hz buna gr dir ki, Sabirin yuarda adlar kil n s rl rinin n rind n bir ne gn sonra dib Molla N sr ddin jurnalnda T ssf adl bir felyetonla etmidir (1908, 13). ndiy q d r ist r C lil M mm dquluzad , ist rs Sabir t dqiqatlarnn diqq tind n k narda qalm h min felyetonda yaz q l m dostunun m qal sind ki bir beyti misal g tir r k zn m sus k skin satira dili il deyirdi: Ey vay, islamn dir yi yld, gyl r tkld, m l kl rin f ryad v f an ri- layi titr tdi. Fani dnyann ziyn ti getdi. C mi ms lmann t kc olan midgah zaval buldu. D i bu gnd n sonra dnya ms lmanlara zindan olacaq, d i bu gnd n sonra ama h rind ki mt n zzim sulic did m dr s l ri qapanacaq, llid n artq mdd risl ri, iki mind n ziyad t l b si dalacaq... ama uyezdind alan c miyy ti-eyriyy l r, yetimanalar viran olacaq... k ndl rd alan c mi suli-c did milli m kt bl ri qapanacaq. Ms lmanlar n hkum td n minbir z hm tl alnan c mi milli itiyarat ld n acaq. Ms lmanlarn uca v hrm tli balar aa d c k. ndiki ms lmanlarn geri qalman v s lamat yollarn gst r n ali s rl r, taz kitablar yarda qalacaq... las , gec -gndz alb p dnm yi il l g tiril n m rif t binal ri, t r qqi s rl ri, ittihad c miyy tl ri basz qalacaq. Ey vah: masnm nh s may naleyi- fanmz? n batbdr k tiyi-mill t, qopub tufanmz! Ey vah, bu il c mi ms lmanlar n msib t ilidir; h qiq t, bu 1908-ci il c mi dnya n b la v f lak t ilidir. nqilabi-satirik eirl ri il geni oucu ktl l rinin q lbin yol tapan alq airinin rda burjua m tbuatnda ap etdirdiyi dini m zmunlu s rl ri C lil M mm dquluzad ni btn mr boyu dndrm, bu felyetondan sonra da dib d f l rl h min m s l y qaytmdr. 1929-cu ild Sabir bar sind yazd atiratnda da, air liqulu Q mksara h sr etdiyi m qal sind d byk s n tkar bu mvzuya tounmudur. liqulu Q mksarn h yat v f aliyy tind n b hs ed rk n dediyi: Molla N sr ddind itirak ed n airl r c rg sind Cv lla yoldamz fikir aql v dini mvhumata qar idd tli t nqid v lar il h tta Sabiri d qabaqlamd, szl ri d dibin m hz h min dnc l ri il bal idi. airin dini mahiyy t dayan eirl rinin Hophopnam nin 1922-ci il n rin dail edildiyini grdkd C lil M mm dquluzad d rind n t ssfl nmi, Sabir bar sind ki atiratnda ill rd n b ri onu narahat ed n bu m s l y dair z dnc l rini bel yekunladrmdr:

268

______________________Milli Kitabxana_____________________
Sabir bu t lls altnda bizim airimiz deyil; Sabir eyni s br v t h mml sahibi, dindar bir airin t llsdr ki, dnyann cvr v c fasna, insanlarn gnah v m siy tin mt h mmil olub, ya dnyann intizarnda qalr ki, bu da iman v etiqad hlinin qism tidir. Biz, nec ki, rz olunub, Mirz l kb r Sabir t llsl air bilmirdik. Onun n d Hophopnam kitabnda Sabirin Sabir t lls altnda yazlarnn d rcini gr nd ona fsus etdik ki, Da q lbli insanlar neyl rdin, ilahi kimi bir m nzum yl (s hif 174) Hac M cid f ndizad nin v fat mnasib ti il Sabirin o yanql v mt ssir q sid si d rc olunub (313-c s hif ). Onun n m n h m v qt Sabir l fzini bir yanda gr nd v eid nd bel bir yalata cumuram: n n dnya bel qurulubdur ki, gn l k siz olmur v qzl gl tikansz bitmir. V b lk h min dnya qanununun t sirind ndir ki, Hop-hop kimi n qiym tli v nadir bir airimizin glarlnn iin dindarlq sarmaqlar da g lib qarayd g r k. Grndy zr , Sabirin dini grl r liberal mnasib ti C.M mm dquluzad t r find n t nqidl qarlanmdr. Dem k, mollan sr ddinil rin r hb ri v atas saylan C lil M mm dquluzad Sabiri dahi air kimi qiym tl ndirib onun s n tin p r sti etm kl b rab r, onun t ri s hvl rin d laqeyd qalmamdr, sevdiyinin nqsanlarna gz yummamdr (M mm d C f r). 1 Drdnc n rd beyti-ibad td v zin : beyti-imam td . R HGZARI-M LUQATDA BIR MHTACI-M SARIF (Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq!) (S h.70) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (9 mart 1908, 10) imzasz ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. nc n rd Mhtacim sarif, drdnc n rd is Mhtaci-m arif ad il verilmidir. Bu eir M h mm d Hadinin 1908-ci ild Taz h yat q zetinin 10 v 11 mart tarili 32 v 33-c nmr l rind ap olunmu R hgzari-m tbuatda bir kufeyi-m arif adl s rin n zir dir. H min s rin ilk b ndi bel dir: Ey iktisabi-elm itaban olan ocuq! Ey talibi-kufeyi-irfan olan ocuq! Bir t rzi-dilrubal uraman olan ocuq! Aui-m kt bi- d b can atan ocuq! Ey kainati-izz t sultan olan ocuq! Ey c nn ti-s ad t rizvan olan ocuq!..

269

______________________Milli Kitabxana_____________________
N YAZIM? (air m, nki v zif m budur ar yazm) (S h.72) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (13 oktyabr 1908, 41) bun sr eybani imzas il ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. 1 Pisi pis ifad si v zin ikinci n rd : k ci k c, nc v drdnc n rl rd is : b di b d. 2 Ilk drd n rd stm v zin : zm . 3 Btn n rl rd ist mirs n v zin : ist m zs n. 4 Son n rd eym n v zin : qadir. 5 Eym n deyil m ifad si ikinci v nc n rl rd verilm mi, bunun v zin sonrak misrann h m hli-q l m szl ri t krar ap olunmudur. S TTARANA (Hali-m czubim grb, qare, dem divan dir) (S h.73) lk d f Molla N sr ddin jurnalnda (20 oktyabr 1908, 42) M czub imzas il ap olunmudur. Drdnc n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Jurnalda, birinci v ikinci n rl rd ana ad il verilmidir. 1908-ci ilin oktyabrnda S ttarann r hb rlik etdiyi f dai d st l ri ah qounlarn darmadan etdi v R him ann quldur d st sini T brizd n qovub artd. ksinqilabi qvv l r z rind alnan bu mhm tarii q l b mnasib til oktyabrn 6-da C lil M mm dquluzad S ttarann igidliyi haqqnda jurnalda h cmc kiik, c mi iki- cml d n ibar t, m na v m zmununa s hif l r h sr edilm y layiq bir yaz ap etdirmidir. Yaa ad altnda d rc etdiyi h min yazda dib deyirdi: nsan h ddind n artq bir ey sevin nd o v qt dili tutulan kimi olar v vv l v qt bilm z ki, n desin v n dansn. ahn nam rd qounlarnn baslman eidib ancaq bunu dey bil rik: Yaa, S ttaran! Oktyabrn 20-d is jurnalda Sabirin S ttarana h sr edilmi m hur eri ap olundu. nqilab s rk rd si v alq q hr mannn nin qoduu bu erind Sabir sanki Molla N sr ddin mh rririnin sevincini, adln q lb n blr, m sl k dostunun ycam kild dediyi Yaa, S ttaran! szl rinin m na v m zmununu poetik boyalarla, coqun, h rar tli bir dill ab

270

______________________Milli Kitabxana_____________________
s ciyy l ndirm yi air-v t nda kimi zn borc bilir, buna k skin daili ehtiyac hiss edirdi. nqilabi satiralar ustas kimi tannan Sabir S ttarana erini ciddi, lirik planda yazmdr. s rin mvzusuna v ideya m zmununa uyun olaraq burada alq airi z adndan edir. Inqilabi mbariz l r tariin parlaq s hif l r yazan S ttaran haqqnda h rar tl danr, onun idm tl rini bir-bir sayb alqlayr. eird lirik t svirin, alq nidalarnn n plana kem si, t sdiq v t r nnmn sas susiyy t t kil etm si d buradan ir li g lir. 1 S ttaran (?1914) c sur alq q hr man, C nubi Az rbaycandak inqilabi h r katn r hb ri idi. Qaracada rayonunda k ndli ail sind doulmudur. Uzun mdd t Zaqafqaziyann s naye m rk zl rind alm, f hl h r katnda itirak etmi, sosial-demokrat Hmm t t kilatnn zv olmudur. 19051911-ci ill rin Iran inqilab dvrnd ah hakimiyy ti v yerli feodallara qar, konstitusiyann b rpas urunda mbariz l r r hb rlik etmidir. eir ap olunark n ar senzuras S ttar adnn n rin icaz verm mi, ona gr d h m jurnalda, h m d Hophopnam nin inqilabdan vv lki n rl rind adn yerin nqt l r qoyulmudur. Bel likl , S ttar ad ilk d f Hophopnam nin 1922-ci apnda m tn dail edilmidir. 2 Qacaril r 1794-1925-ci ill rd randa hakimiyy t srm slal nin addr. Bu slal y m nsub olan ahlarn (Aa M h mm d ah, N sr ddin ah, Mz ff r ddin ah, M h mm d li ah v b.) hakimiyy ti dvrnd randa ictimai-iqtisadi mnasib tl r sah sind v siyasi quruluda orta sr feodal qaydalar salanm v ran arici kapitalistl rin yarmmst ml k sin evrilmidir. 3 Zhhak q dim rann fsan vi padahlarndandr. Guya iyirl rin iki ilan yapm imi; bu ilanlar ona zab verm sin dey bunlara gnd iki uan beynini yedir rmi. Tarid n zalm padahlardan biri kimi m hurdur. 4 Bu sz birinci, ikinci v nc n rl rd m tnd n dmdr. 5 air burada Eynddvl y iar edir. Eynddvl T briz hcum ed n v S ttaranla vuruan ah qounlar s rk rd sinin l q bi idi. [YAADIQCA RAB RVANDA] (S h.75) 1910-cu ilin yanvar aynda yazlm bu eir ilk d f Revolyusiya v kultura jurnalnda (1939, 5) lyazmasna sas n .Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Yalnz son iki n r dail edilmidir. Jurnalda s r aadak qeydl n r olunmudur: Sabirin burada d rc etdiyimiz eri ilk d f n r olunur. Sabirin olu M mm ds lim Tahirzad t r find n ld edilib redaksiyamza verilmi bu er Sabir Bakda olduu

271

______________________Milli Kitabxana_____________________
zamanlar yazlmdr. er, Bakya g l rk n yazya hrm t v yardm etmi adamlara, susil Sabirin h mv t ni liqulu adl bir adama mraci tl yazlm olsa da, yaznn t rcmeyi-halnn b zi c h tl rini aydnladrd v susil amada keirdiyi ar gnl rin t svirini verdiyi n byk d bi qiym t malikdir. erin imlasna v dilin tounulmamdr. 1 Jurnalda v t nd n v zin : v t nimd n. 2 Jurnalda pak v zin : ta ki. QVAL -H K M YY D N MQT B S B R M NZUM (Knl, ol talibi-hikm t, o hikm t kim, h qiq tdir) (S h.79) lk d f S da q zetind (7 fevral 1910, 31) Balaan m kt bi m lliml rind n .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. nc n rd qvali-hik miyy , drdnc n rd is Hikm tli szl r ad il verilmidir. 1 Son n rd k c v zin : gec. 2 Son n rd t zir v zin : t sir. T BA T ( S rmayeyi-irfan nasl k sb ed r insan?) (S h.80) lk d f S da q zetind (3 iyun 1910, 127) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Hutenberq, Iohann (14001468) alman itirasdr. 1440-ci ilin ortalarnda kitab apnn Avropa sulunu yaratmdr. [ DRAKDIR MS B T M YZAN, V T, V T] (S h.81) lk d f Gn q zetind (12 oktyabr 1910, 39) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Drdnc n rd s hv n Mill t deyir ki ad il getmidir.

272

______________________Milli Kitabxana_____________________
[D RD M OLDUR K , M N AR Z OLAN D RDL R N] (S h.81) lk d f Gn q zetind (13 oktyabr 1910, 40) .S. imzas il olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. [B R ZMD S BAT ED M Z HL -EHT YAC] (S h.81) lk d f Gn q zetind (14 oktyabr 1910, 41) .S. imzas il olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. [EY D LB R -HRR YY T, OLANDAN B R AIQ] (S h.81) lk d f Gn q zetind (15 dekabr 1910, 92) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. B NZ TM (Svdayi-m v dd td n) (S h.82) lk d f Gn q zetind (19 dekabr 1910, 95) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. RUHUM!.. (Ruhum, ey ahbazi-lviyy t) (S h.83) lk d f Yeni fyuzat jurnalnda (28 dekabr 1910, 11) .Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Bir t r fd n st liyinin getdikc idd tl nm si, dig r t r fd n d haqsz hcumlarla laq dar olaraq air b z n k d rli anlar da keirirdi. Bel ap ap

273

______________________Milli Kitabxana_____________________
anlarda q l m ald s rl r h zin, lirik notlarla yana, b zi bioqrafik c h tl r d dail olurdu. Sabir sanki z h yat yoluna bir d n z r salr, yalnz v t n v alq namin yazbyaratmas il t s lli taprd. Ruhum!.. erind ki: lm yiml sevinm sin yar, Al m olduqca m n d i duraram! misralar m hz h min q na tin m hsulu idi, airin hval-ruhiyy sini, g l c y b sl diyi d rin inam o ya ks etdirirdi. T sadfi deyil ki, bu misralar ap ed n m tbuat orqan da Sabir erind ki bioqrafik c h ti sezmi, redaksiya adndan veril n bir qeydd h min misralarn m zmunu rh olunmudur. Jurnalda eird n sonra redaksiyann bel bir qeydi var: Sabir, byklyn n byk sif ti s brdir. It s n d bu sif tl mvsum v mvsufsan. zizim, s ni incid nl r h mpa olmamaq n sabir ol, s n lm ! S n lrs n, lmnl sevin c k q d r bin sib insaniyy t t s vvr ed m m. A Sabir!.. Sana da yar olacaq q d r t d nniyi- laq mi ddn?.. F l k h r drl sbabi-c fasn toplasn, g lsin, Dn rs k, alaz mill t yolunda bir zim td n! Son n rd Jurnalda v misradak hrriyy qoyulmudur. Bu dail edilmidir.
2 1

etm v zin : tutma. Hophopnam nin 1914-c il n rind bu v bundan sonra g l n t sznn apna ar senzuras icaz verm diyind n v zin nqt l r sz yalnz Hophopnam nin inqilabdan sonrak n rl rind m tn T RB Y (mm tin r hnmas t rbiy dir) (S h.84)

lk d f Gn q zetind (29 dekabr 1910, 104) .S. imzas il olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. [D HR B R MDD T OLDU M NZ L M Z] (S h.84)

ap

lk d f Gn q zetind (16 yanvar 1911, 13) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir.

274

______________________Milli Kitabxana_____________________
ANALAR B Z Y (G r olsa nisad elm irfan) (S h.85) lk d f Gn q zetind (20 yanvar 1911, 17) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. nc v drdnc n rl rd Elmli v elmsiz ana ad il verilmidir. 1 Son n rd o yolda v zin : bu yolda. ANALAR B Z Y (B z k, b z k ki, deyirl r, c vahirat deyil) (S h.85) lk d f Yeni h olunmudur. Birinci n 1 Bu misra ikinci bel bir qeyd vardr: mmkn olmad. qiq t q zetind (25 yanvar 1911, 4) .S. imzas il ap rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. v nc n rl rd verilm midir. nc n rd is bu bar d Bu beytin birinci misras ld ki ns d yo idi v bulunmas N TQ ITAB (Ey natiqeyi-b di p rdaz!) (S h.86) lk d f Yeni h qiq t q zetind (28 yanvar 1911, 7) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. H V S (H v s svq eyl r insan h yat ) (S h.87) lk d f Yeni h qiq t q zetind (16 fevral 1911, 21) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir.

275

______________________Milli Kitabxana_____________________
[T RK ED R KIM KI, KRI-NEM TI-NAS] (S h.88) lk d f Hophopnam nin 1914-c il n rind ap olunmu, sonra is yalnz nc n r dail edilmidir. [NOLA RBAB -K MAL EYL Y T HS N M N K M] (S h.89) lk d f Hophopnam nin 1922-ci il n rind ap olunmudur. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir. Kitabda eird n vv l bel bir qeyd vardr: M rhum Sabirin d sti- ttil yazlm sil ns si Sabir kitabanasnda m hfuzdur. 1 Sleyman r vay t gr , h m pey mb r, h m d q na tcilliyi say sind byk var-dvl t sahibi bir padah olmudur. [YARAN, M G R K , MAH - ZA BT DA OLUR] (S h.90) lk d f Hophopnam nin 1922-ci il n rind ap olunmudur. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir. Kitabda eird n vv l bel bir qeyd vardr: Sabirin d sti- ttil yazlm sil ns si Sabir kitabanasnda m hfuzdur. [N G RD D K Z C L POT M OM DE] (S h.91) Bu beyt Sultan M cid Q nizad nin d biyyat q zetind (31 oktyabr 1936, 26) ap olunmu atir l ri sasnda kitaba dail edilir. atir m llifi beytin n mnasib tl deyildiyini bel izah edir: 1911-ci il iyul aynda m n Bakdaydm. Orada qaldm bir ne gn rzind , Sabiri yolamaa tez-tez gedirdim. Tbilisid keirdiyi malic d n sorduqda, H mid anmdan razlqlar syl yib, mr olursa onun cal tind n ma arzu edirdi: N g rd d k z c l pot m omid .................................................... 276 1 H mid anm (18731955) Az rbaycann ilk maarifp rv r qadnlarndan biri, C lil M mm dquluzad nin h yat yolda idi. Sovet dvrnd Az rbaycan Yazlar Ittifaqnn zv olmu, rus d biyyatndan t rcm l r

276

______________________Milli Kitabxana_____________________
etmi, C. M mm dquluzad haqqnda mf ss l atirat yazmdr. [ ST R M LM Y M N, LEYK QAIR M ND N C L] (S h.91) lk d f M lumat q zetind (4 iyul 1911, 3) H.I.Qasmovun atir si i risind , 1912-ci ild A. S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. A.S hh t beytin n mnasib tl deyildiyini bel izah edir: ...M r zi etdikc idd t edir. Daha Bakda qala bilm yib, amaya qaydr v oradan Tiflis malic n gedir. Molla N sr ddin jurnalnn hey ti-t hririyy si maddi c h td n o mavin t edirs d , heyfa ki, malic si faid b olmayb, bilair amaya qaydr v daha m r zin z hm tind n ilas olmaqn lm k arzu edib bu eri deyir: st r m lm yi m n, leyk qar m nd n c l ....................................................................
1

Q zetd ist r m v zin : razyam. [AR Z -Q ML R L ND N R Y M M D ] (S h.91)

lk d f M lumat q zetind (29 iyul 1911, 25) .Sabir imzas il ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. Q zetd eir M rhum Sabirin arnc gnl rind dediyi k lamlarndan qeydi il verilmidir. 1 Q zetd arizi q ml r ifad si v zin : arizi d rdl r. 2 Q zetd ona v zin : buna. 3 airin Qurban li rifzad y yazd m ktubunda bu beyt bel dir: Arizi q ml r lind n ki, bam imi idi, Z nn ed rdim ona b lk ed ar ciy rim.
4

M ktubda b ti-m nhusim ba v zin : b ti-m nhusimi gr.

277

______________________Milli Kitabxana_____________________
[M N B D KED HR - RVANDA] (S h.91) lk d f M lumat q zetind (10 avqust 1911, 35) .Sabir imzas il ap olunmudur. Sabir klliyatna ilk d f dail edilir. Q zetd eird n vv l airi-m rhum Sabirin arnc k lamlarndan biri qeydi vardr. [RAH M BED H D, RU BERAH AM D (S h.92) lk d f M lumat q zetind (21 iyul 1911, 18) li F hminin airin v fat mnasib ti il yazd V qeyi-dilsuz adl m qal nin i risind ap olunmudur. Ilk drd n rin mq ddim sin dail edilmidir. A. S hh tin yazdna gr , air bu rbaini ar n f sl rind demidir. Q Z LL R [QOYMA G L , SAQIYA, ZAHIDI MEYAN Y ] (S h.95) lk d f Fyuzat jurnalnda (31 aprel 1907, 15) .Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 kinci, nc v drdnc n rl rd yosa qoyub ifad si v zin : qoydu m g r. 2 kinci, nc v drdnc n rl rd bu beyt il sonrak beytin yeri d yiik getmidir. 3 imdi ki, zdn lin zlfi-p riand n v mi d yamaqdadr at isevdayi-eq misralar il balanan beytl r ikinci, nc v drdnc n rl rd bel verilmidir: nki zld lin zlfi-p riand n, D rdini bari syl , st knl, an y . Aiqi m uq il yandrr eq at i, ass m ssirdi bu m il p rvan y . M]

278

______________________Milli Kitabxana_____________________
4 Ad m dini fsan y gr , arvad H vva il birlikd qr gn c nn td yaayan, guya Allahn mrini pozub qadaan olunmu meyv ni yediyi n c nn td n qovulan, insanln ilk nmay nd sidir.

[H R S R -MUYD MIN AIQI-NALANIN VAR] (S h.96) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. 1 Leyli v Qeys rqd geni yaylm aiqan Leyli v M cnun fsan sinin q hr manlardr. [V RAN MAID M N G NC TAPILMAZ] (S h.97) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. 1 lk n rd s n v zin : m n. [M FTUN -S RI-ZLFN QLLAB G R KM Z] (S h.98) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. [KUY N UNABEY -EM ML N MNAK EYL R M] (S h.99) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. 1 lk n rd c handa v zin : c han. 2 Drd m nasnda olan c har sznn fifl dirilmi klidir. [G R ST S N K , F TNEY -AL M OYANMASIN] (S h.100) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir.

279

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 Bu misradak t bihin m nas budur: guya ay (q m r) qr b brcnd olanda zn klg dr. air gz lin zn aya, san (zlfn) is qr b b nz dir.

[ ST S N KNLM K M ZLFN P R AN OLMASIN] (S h.101) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. 1 hrim n z rdtilikd r allah v divl r padah saylr. hrim nl r sz eird b dah, fitn v f sad tr d n adamlar m nasnda il nmidir. [EY D L, AMANDI, S RR N B GAN B LM S N!] (S h.102) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. [EY U, YEN H MD M OLUB KAKIL ZLFN] (S h.103) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. 1 Harut dini r vay t gr , m l k imi, guya qadna m h bb t b sl diyin gr c nn td n qovulmu v il diyi gnahn mqabilind Babil qll sind ki bir quyuda baaa aslmdr. [OSROVI-HSNN, ZIZIM, S N IMIS N TACI] (S h.104) lk d f 1914-c ild Hophopnam d ap olunmudur. Btn sonrak n rl r dail edilmidir. 1 Son iki n rd k c nikahil v zin : k c nigaril .

280

______________________Milli Kitabxana_____________________
[Q MIND RI-ARMD N KE N F RYAD AHIM VAR] (S h.104) lk d f Qurtulu jurnalnda (1 oktyabr 1915, 1) M rhum Sabirin t b olunmam bir q z li ad altnda d rc edilmidir. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. 1 sa r vay t gr , pey mb rl rd n biri v ristian dininin banisidir. Guya miladi tariin ilk ilind F l stind dnyaya g lmidir. UAQLARA H DIYY M KT B RQISI (M kt b, m kt b, n dilgas n) (S h.107) lk d f D bistan jurnalnda (20 dekabr 1906, 17) .Sabir Tahirzad ama imzas il ap olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Btn n rl rd t f rrcnd n v zin : t f rrcnd . M KT B T RIB (M nim bam, baharm!) (S h.108) lk d f Milli n m l r m cmu sind (1907) .Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. ELM T RIB (Elmin izz ti payidar olur) (S h.110) lk d f Taz h yat q zetind (31 avqust 1907, 109) amadan yazlm bir mbir m ktubunun i risind ap olunmudur. Yalnz nc v beinci n rl r dail edilmidir.

281

______________________Milli Kitabxana_____________________
erin yazlma tari sini v Sabirin amadak teatr tamaalar il laq sini aydnladrmaq n h miyy tli olan Teatr n dir? adl h min mbir m ktubunu aada eyni il veririk: dibi-m hur, airi-m ruf Kamal Namiq h zr tl ri demi ki, teatr bir ayineyigeytinmadr ki, orada h r k s z eybini grr. B li, teatr bir ayineyi-ibr t, bir binayi-eyir, bir m h lli-t y qqz olduunu ham t sdiq ediyor. Qafqaz ms lmanlar da t sdiq ediyor. Amma indi, ne -ne ill rd n b ri t rtib olunmu komediyalarmz, faci l rimiz, Tiflis, Bak mst sna olduu halda, indi meydana r. d ndr ki, bu az zaman iind teatr grm h r bir k sd bir oyanqlq, bir huyarlq hiss olunmaqdadr. Daha o zlm ti-c hal t, q fl t al ml ri kedi. O qara p rd li mazi b getdi. Indi g l c yimizi dnb vladi-mill tin b tiyaran yaamas n lazmi t dabir t bbs zaman g ldi. ndi sbabi-s ad ti d rd st edib d m kt bl rimizi daha islah, teatrlarmz daha rvn qli meydanit maaya v z etm k v qti g ldi. Odur ki, mrmzd grm diyimiz m li komediyalar, faci l ri iki ild n b ri nadirl-vqu olaraq -drd d f grdk. C ma timizin d i mt n sseh, mt n bbeh olduqlar aikar hiss olunur. l lsus h min avqust aynn 17-sind Salamovlarn evind yetim uaqlarn m nf ti n mht r m N c fb y V zirovun Msib ti-F r ddin facieyi- l miitimallar ziyal cavanlarmz t r find n oynanld. Ziyad ibr tamiz bir faci olduunu h r k s grb d mt ssir olduqlar b diheyim lum olurdu. Oynayanlar is b hadiran h r biri z rolunda byk bir m har t gst rir idi. nki cml ni heyr t g tir c k d r c d hazr olmu idil r. lav olaraq h r p rd nin arasnda m kt b uaqlar m hur air irvani Sabir f ndinin mt lif ah ngd olan mt ddid t raneyi-milliyy l rini h mavaz olub ouyurdular. H qiq td o uaqlar azndan eidil n, m arif , t r qqiy , milliyy t dair olan byat cml ni t r nnmeyi-t q g tirir idi. Nmun olmaq n bu pr m na arn bir qismini yazram, budur: Elmin izz ti payidar olur. C hlin nikb ti canikar olur ............................................. Bel -bel eyl ri grdkc , lh mdlillah, c ma timizin d i teatra r b ti getdikc k sbi-qvv t etm kd dir. Daha teatra ged n kafirdir qvli-nam ruini f ramu edib, t riqi-nicat vasil olmaqdadrlar. Burasna t kkr olunar. T ssf olunacaq bir eybimiz var is , o da biletl ri aa m rt b d olanlarn ilafi-qaid yuar m rt b d oturmalar idi. Oyl is bir sz ziyal cavanlara, bir sz d fradi-c ma t k staan rz ed c y m. S hv edir is m, balasnlar. Vallah, caygir olmasn t m nna edir m.

282

______________________Milli Kitabxana_____________________
Ey ziyal cavanlar! Bu yolda s y v ictihadnz daha da artrn! Drd ayda bir olmuyub, ayda, lam hal , iki ayda bir d f meydana mal! nqiraz , izmehlal z evirmi avam c ma ti ihyad h zr t sa olmal! Qoyun sizi t kfir, t kzib etsinl r, nki t kzib olunmaq nbiya sif tidir. lk lamu y crrl k lami, ikinci bir sz daha dey c y m. Bilet qiym tl rin ucuz etm li ki, h r k s g l bilib d ibr t alsn. md m tl b pul olmuyub, b lk avam c ma tin daha da h v sini artrmaq v teatrlarda n tvr r ftar etm k qaid sini yr tm k olsun. Yaayn, cavanlar! Yaayn da, mill t adna, v t n adna idm td qsurluq etm yin! Ke lim c ma t : Ey b z niyalar, km k etm kd t kahl, t kasl edirsiniz, daha etm yin! nki na r i grmrsnz, b lk dml rin lind n yaprsnz, ataszlar atal edirsiniz, lml ri dirildirsiniz. Hans ki, mill tin obatl pir fti bir t r fd n d siz c nablara vab st dir. Bir t r fd n deyir m, eyr, b lk bu mrin rkni- z mi olub da t riqi-nicat vasil olmaq siz il qaimdir. Qald ki, avam c ma tl r dey c yim budur ki, oyun v qtind h r k s z yerind oturub, ibr t alsnlar. Burada erm nil rin s liq li teatrlar yadma dd. atirl r k lal g lm sin dey qareini-kiram hzurin rzd n ictinab ediyorum. UAQ V BUZ (D rs ged n bir uaq) (S h.111) lk d f Birinci il d rsliyind (1907) M nzumeyi-Sabir imzas il olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. YAZ GNL RI (G l, g l, a yaz gnl ri!) (S h.112) lk d f Birinci il d rsliyind (1907) M nzumeyi-Sabir imzas il olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. ap ap

283

______________________Milli Kitabxana_____________________
AACLARIN B HS (Alma, pald, am aac hal il ) (S h.113) lk d f kinci il d rsliyind (1908) Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Son n rd yetiir v zin : yeti . CT (d gn , doldu c han nur il ) (S h.115) lk d f Yeni m kt b nc il d rsliyind (1909) .Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Btn n rl rd tarlasn v zin : tarlalar. QARA V TLK (Pendir aznda bir qara qara) (S h.116) lk d f Yeni m kt b nc il d rsliyind (1909) .Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 erin sonunda (Krlovdan t rcm ) qeydi verilmidir. M KT B UAQLARINA THF (Doar insan ata ocanda) (S h.117) lk d f S da q zetind (14 fevral 1910, 37) Balaan m kt bi m lliml rind n .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. nc v drdnc n rl rd Ata v ana hrm ti ad il verilmidir.

284

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 st r q zetd , ist rs ikinci, nc v otanda. 2 Ikinci n rd soralm v zin : sev lim.

drdnc n rl rd

ocanda

v zin :

M KT B AGIRDL R N THF (Ey uaqlar, uaqlq yyami) (S h.119) lk d f S da q zetind (25 fevral 1910, 46) Balaan m kt bi m lliml rind n .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Ikinci, nc v drdnc n rl rd s rlvh siz verilmidir. 1 S rf raz sz v zin q zetd : s zavar, drdnc n rd is : s r fraz. T B B L ST (Bir t bib gedib d bir bimar) (S h.120) lk d f H qiq t q zetind (18 iyun 1910, 138) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Q zetd s rlvh nin altnda bel bir qeyd vardr: H fteyi- d bi n. 1910-cu ilin iyun aynda Sabir H qiq t q zetind etm y baladqdan sonra q zetin b di-b dii s viyy sini yks ltm k n m yy n t dbirl r h yata keirilir. airin itirak etdiyi gnd n 13 iyun tarili 133-c nmr d n etibar n q zetd H fteyi-f nni v H fteyi- d bi ad altnda susi gu l r ayrlr. Nvb ti nmr l rin birind ba mh rrir H fteyi d bi adl m qal sind h min gu l rin m zmun v istiqam tini s ciyy l ndir r k yazrd: H r h ft , bazar gn H fteyi-f nni v p nc nb gn H fteyi d bi insanlar altnda bir qismi-m sus ayoruz. H fteyi-f nnid dnyada yeni-yeni k f olunan s rl rd n, istatisqalardan, q raibi-h vaiyy d n hasili f nnin n z ri-k fin isab t etmi olan hvaldan b hs edil c kdir. H fteyi d bid is bir h ft iind n r olunan asarid biyy il yeni n r olunmu kitablar v teatrlar haqqnda b yani-mtali olunaca kibi, bir h ft iind h fteyi- d bimiz irsal olunan erl rd n birinciliyi qazanan t brik n

285

______________________Milli Kitabxana_____________________
h fteyi- d biy idal edil c kdir. B h ft l r aricd n gnd ril n s rl r d m lm mnuniyy q bul olunur... (17 iyun 1910, 137). H fteyi- d bi n qoyulan suallar da o aydn v maraql olurdu: Ouduunuz erl r iind n ziyad t qdir etdiyiniz misra hans misradr? Ouduunuz ar iind n o ounuza g l n bir beyti gnd riniz! Eitdiyiniz z rbi-m s ll r iind n ziyad ounuza g l n hansdr? (17, 25 iyun, 15 iyul 1910, 137, 149, 161). Msabiq d mkafata layiq yerl ri tutan m llifl rin sedikl ri eir paralar, atalar sz v m s ll r onlarn z imzalar il q zetd mnt z m sur td d rc edilirdi. d f birinci yeri tutan m llif is q zetin alt aylq abun si h diyy verilirdi. Bundan baqa, d bi h ft n yeni yazlm, orijinal erl r d gnd rilirdi. Bu eirl rd g nc n slin t lim v t rbiy si m s l l ri balca yer tutur, n cib laqi sif tl r, v t np rv rlik, humanizm, m y m h bb t kimi b ri ideyalar t bli v t r nnm olunurdu. M. .Sabir ist r d bi, ist rs elmi msabiq nin n f al itiraks olmudur. airin T bib il st , Qarnca v bir sra baqa s rl ri H fteyi- d bi n yazlm, msabiq d birinci yeri tutaraq mkafata layiq grlmdr. QOCA BABAN (Bir taqm g nc yol k narndan) (S h.121) lk d f H qiq t q zetind (21 iyun 1910, 140) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. QARINCA (Grdl r bir qarnca bir m l i) (S h.122) lk d f H qiq t q zetind (23 iyun 1910, 142) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir.

286

______________________Milli Kitabxana_____________________
MOLLA N SR DD N N YORANI (Gec yatmaq zaman atm idi) (S h.123) lk d f Gn q zetind (23 noyabr 1910, 75) .S. imzas il olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Btn n rl rd aldlar yoran ifad si v zin : yoran qapdlar. UAQ V PUL (Ku d n bir ocuq yyrd ev ) (S h.124) lk d f Yeni fyuzat jurnalnda (23 noyabr 1910, 6) .Sabir imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Gr r k sz jurnalda gr k klind getmidir. SK ND R V F QIR (Gn nnd bir aciz mzt r) (S h.126) lk d f Gn q zetind (20 dekabr 1910, 96) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 sk nd r (y.e. . 356323) q dim dnyann m hur s rk rd si v dvl t adimi idi. 336-c ild n etibar n Makedoniya hkmdar olmudur. On il davam ed n ial mharib l r n tic sind Hind ayndan Dunay ayna q d r geni razini hat ed n qdr tli dvl t yaratmdr. AZARLI K ND ( st olmudu bir n f r dehqan) (S h.128) lk d f Gn q zetind (21 dekabr 1910, 97) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. ap

287

______________________Milli Kitabxana_____________________
CAMUU V SEL (Bir kii salayrd bir camu) (S h.130) Ilk d f Gn q zetind (26 dekabr 1910, 101) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Btn n rl rd Camu v sel ad il getmidir. MOLLA N SR DDIN V ORU (Mollann brkn alb oru) (S h.131) lk d f Gn q zetind (2 yanvar 1911, 1) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. RM K V P K QURDU

(Bir rm k zn yb durdu) (S h.132) lk d f Gn q zetind (10 yanvar 1911, 8) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Btn n rl rd yb v zin : kib. 2 Son iki n rd gr k v zin : grm. ARTIQ ALIB, SK K SATAN TAC R (Bir n f r tacir z dkannda) (S h.133) lk d f Yeni h qiq t q zetind (3 fevral 1911, 96) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci v ikinci n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 Son iki beyt he bir n rd verilm midir.

288

______________________Milli Kitabxana_____________________
YALANI OBAN (Bir oban bir gn etdi dada haray) (S h.135) lk d f Yeni h qiq t q zetind (11 fevral 1911, 18) .S. imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. T RCM L R AHNAM D N T RCM (Bel n ql edir mbidi-huyar) (S h.139) lk d f R hb r jurnalnda (31 oktyabr, 1, 23 dekabr 1906; 17, 30 yanvar 1907, 2, 3, 4, 5, 6) Sabir v Sabir Tahirzad imzalar il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Son drd n rd Firdovsinin ahnam sind n ad il verilmidir. 1 Drdnc n rd g tirm l ri v zin : gtrm l ri. 2 Drdnc n rd g tirdim v zin : gtrdm. 3 Firidun Irann q dim v fsan vi ahlarndan biri, Pidadil r slal sinin altnc padah C midin n v sidir. 4 Son n rd bi d d v zin : bir d d. 5 Son n rd t ti-ac ifad si t ti-tac klind getdiyind n misrann m nas t hrif olunmudur. 6 T h mt n fsan vi p hlivan Rst mi-Zaln l q bi; Zabil Iran h rl rind n biri; R Rst mi-Zaln m hur atnn addr. 7 Btn n rl rd b r birl v zin : b rl rl . 8 Son drd n rd ezaz ikraml v zin : ezam ikraml . 9 Drdnc n rd m cm ri-udl ifad si v zin : m cm ri-sudl . 10 zdiyad ad altnda veril n para Sabir t r find n dastana lav edilmidir. 11 kinci n rd t rcm nin sonunda bel bir qeyd vardr: Ibu m nzum d i natamam qalmdr.

289

______________________Milli Kitabxana_____________________
T RCMEY -QVL L-MFT (Q m etm z m, denils , M h mm d saaldm) (S h.154) lk d f Fyuzat jurnalnda (16 iyul 1907, 22) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz nc v beinci n rl r dail edilmidir. Fyuzat jurnalnn 1907-ci il 23 iyun tarili 20-ci nmr sind ap olunmu Qvl lmfti heynl-ehtizar adl yazda deyilirdi: Diyari-Misriyy mftiyi-sabiqi l mayi- hir ey M h mm d bd m rhumun v fatndan bir qa sa t mq dd m alaya-alaya syl mi olduu bir qa beyti-dilsuzdur ki, m ali al mi-islamn hvali-hazir sin dairdir. Biz bu byati-mnif yi t rcm il qareini-giram mst fid etm k ist rdik. Lakin lisanic lili r biy bizd n ziyad vaqif olan aliml rimizin himm tin mraci tl onlardan t rcm sini rica etm yi ula grdk. midimiz prk maldr ki, l mayigiram g l c k ns y q d r bu erin t rcm sini biz gnd rm kl mum bir idm ti-mft ir da ed rl r. Bu yazdan sonra jurnal ey M h mm d bd nin r b dilind ki erini ap etmidir. Sabir h min eri t rcm edib, jurnala gnd rmidir. [GRDM NE D ST TAZ GLL R] (S h.154) M. .Sabirin rq d biyyatndan ilk, m lum t rcm sidir. airin m kt bd ouduu ill rd edilmi bu t rcm ilk d f 1912-ci ild A.S hh tin Hophopnam y yazd mq ddim d ap olunmudur. Btn n rl r dail edilmidir. A.S hh t erin t rcm tari sini bel izah edir: On iki sinn yetidikd m rhum Hac Seyid zimin m kt bin dail olmu. Seyid onda hissiairan grdy n d rs verdiyi m nzum farsi hekay l rin trkc m nzum t rcm sini Sabird n ist rmi. O cml d n Glstanda: Did m gli-taz nd d st B r gnb di z giyah b st hekay sini trkc y boyl n zm n t rcm etmidir: Grdm ne d st taz gll r .................................................

290

______________________Milli Kitabxana_____________________
ER T RCM S (Taprma sirrini m g r hli-k r ml r ) (S h.154) lk d f Fyuzat jurnalnda (8 sentyabr 1907, 26) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Yalnz nc, drdnc v beinci n rl r dail edilmidir. Drdnc v beinci n rl rd r bc bir qit nin t rcm si ad il verilmidir. Jurnal 25-ci nmr sind ki (15 avqust 1907) M tlubumuz adl mraci tind deyirdi: Diyari-Misriyy mftisi ey M h mm d bd m rhumun erini n sr n v n zm n t rcm il idar miz irsal buyuran shabihimm t t kkr edir v Imam li k r mllahi-v ch h zr tl rinin ariatisinin d t rcm v irsaln rbabi-himm t v iqtidardan rica ediriz. Sabir h min eri d t rcm etmi v t rcm d n vv l Fyuzat jurnalnda erin r bc si t krar ap olunmudur. r bc si bel dir: La tvd issirr illa ind zi k r min, V ssirr ind kiraminnasi m ktumn, V ssirr indi fibeytin l hu l qn Q d za miftah hu v lbeyt m tumn.
1

Drdnc v beinci n rl rd yanmda v zin : yannda. L FFAZLIQ (M lis q zet sind n t rcm ) (S h.155)

lk d f H qiq t q zetind (2, 4 iyul 1910, 150, 151) .Sabir imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda tutub v zin : qoyub. 2 Drd ayaa ifad si kitabda drd ayaq klind verilmidir. 3 Heyhat sz kitabda s hv n h yat klind getmidir. 4 Kitabda ola bilm z ifad si v zin : olmasn. 5 Kitabda yz min tm n v zin : yz bir tm n. 6 Shban Vail VIII srd lif Harun rr id zamannda yaam, dil v slubunun gz lliyi, z nginliyi say sind hr t qazanan m hur r b natiqi

291

______________________Milli Kitabxana_____________________
olmudur. . Saminin yazdna gr , f sah t v b la td ismi z rbi-m s l hkmn kemidir. Shban Vailin ad m nb d n dzgn ounmadna gr Hophopnam nin 1948-ci n rind sban v iblisi klind getmidir. 7 Y ma (17821860) grk mli fars airi, satirik v lirik s rl r m llifidir. 8 nv ri XII srd yaam fars airidir. Sultan S nc rin saray airl rind n biri olmudur. Q sid l r ustas kimi tannmdr. 9 Q z bl rini sz kitabda q zetl rini klind getdiyind n cml nin m na v m zmunu tamam t hrif olunmudur. 10 nad etdikl ri ifad si kitabda m tnd n dmdr. 11 Sonuncu cml kitabda verilm midir. 12 Kitabda min drl v zin : bir drl. HEKAY V FELYETONLAR MEYDANA IKIYOR... (S h.161) Hekay ilk d f H qiq t q zetind (1718 iyun 1910, 137138) B ha S id imzas il ap olunmudur. Birinci n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. Hekay nin Sabir t r find n yazlb-yazlmamas haqqnda son ill rd m tbuatda mbahis v mzakir getmidir. (Bu susda t fsilat il ba: M.M mm dov. Sabir v m tbuat. Bak, Elm n riyyat, 1974, s h. 150161). HAMISIN TAPA B L R M, B R N TAPA B LM R M (S h.165) lk d f B hlul jurnalnda (14 iyul 1907, 5) Acizl ri qldyan imzas il ap olunmudur. Birinci v altnc n rl rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. nc, drdnc v beinci n rl rd Tapmaca ad il verilmidir. 1 Drdnc v beinci n rl rd g r k v zin : gr . 2 Btn n rl rd dediyin v zin : deyil n. 3 Drdnc v beinci n rl rd bils m v zin : bilm s m.

292

______________________Milli Kitabxana_____________________
RVANDA MHM H VAD S (S h.167) lk d f B hlul jurnalnda (7 oktyabr 1907, 7) Labali imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Bu ifad kitabda m tnd n dmdr. 2 Brhani-t r qqi 1906-1911-ci ill rd H t randa m yy n fasil l rl n r olunan gnd lik q zet idi. lk nmr si 1906-c il iyul aynn 8-d mdr. Nairi v redaktoru Mustafa Ltfi Ismaylov irvanski idi. Q zetd yerli m llifl rl yana, N riman N rimanov da itirak etmi, elmi v f nni mvzularda bir sra m qal l r (Tibb v islam v s.) d rc etdirmidir. Burada habel M. .Sabir, M.Hadi v baqalarnn da b zi s rl ri ap olunmudur. 3 B hlul 1907-ci ild Bakda Molla N sr ddinin t siri il n r balayan, ayda iki d f an m zh k s yanda siyasi, f nni, d bi, iqtisadi v ictimai jurnal idi. Ilk nmr si may aynn 19-da, son 9-cu nmr si is noyabrn 4-d mdr. Redaktoru bolevik l sg r liyev idi. Jurnalda M. .Sabir, .Q mksar, S.Hseyn, H.I.Qasmov v baqalar f al itirak etmil r. 4 Bu sz kitabda m tnd n dmdr. 5 rad 1906-1908-ci ill rd Bakda n r olunan gnd lik ictimaisiyasi q zet idi. Ilk nmr si 1905-ci il dekabrn 17-d , son nmr si is 1908-ci il iyun aynn 25-d mdr. Redaktoru hm db y Aayev (bir mdd t mv qq ti redaktoru Hamb y V zirov olmudur), nairi is sab y Aurb yov (sonralar B irb y Aurb yovla birlikd ) idi. Q zetd burjua mh rrirl rind n lav , N.N rimanov, M. .Sabir, S.M. f ndiyev, .Hacb yov, A.S hh t, F.K rli, .Q mksar, S.M.Q nizad , R. f ndizad v baqalar itirak etmil r. 6 Kitabda onu v zin : m n 7 Son iki cml kitabda verilm midir. 8 Jurnalda felyetonun arnda H l var szl ri yazlmsa da, nvb ti nmr l rd mab di ap olunmamdr. YAD GAR (S h.169) H s nb y Z rdabinin v fat il laq dar yazlm bu felyeton ilk d f Molla N sr ddin jurnalnda (13 yanvar 1908, 2) Mlisiniz Malula imzas il ap olunmudur. Altnc n rd n baqa, btn n rl r dail edilmidir. 1 nc, drdnc v beinci n rl rd stmz v zin : stn .

293

______________________Milli Kitabxana_____________________
Birinci n rd n baqa, btn n rl rd danlar,danlaz v zin : danarlar. nc, drdnc v beinci n rl rd olan v zin : uyezdni. 4 Bu sz btn n rl rd m tnd n dmdr. 5 nc, drdnc v beinci n rl rd z bani- rz ed r m ifad si v zin : z bani-t fsil n rz ed r m.
3 2

M QAL L R V MBIR YAZILARI M. .Sabir H yat, rad v Taz h yat q zetl rinin ama zr susi mbiri olmu, h min q zetl rd mnt z m sur td etmidir. airin mbirliyin dair q zetl rd m yy n m lumat da vardr. rad q zetind be-alt n f r agirdin imzas il amadan gnd rilib d rc olunmu bir m ktubun sonunda redaksiyann verdiyi qeyd bu c h td n diqq ti c lb edir. ama m kt bind t lim v t rbiy m s l l ri il laq dar q zetd ap olunmu soruya agirdl rin cavabn d rc etdikd n sonra redaksiya bildirirdi ki: Bu cavabn m zmununa mtabiq bir cavab da susi mbirimiz .Sabir c nablarndan g lmidi (5 fevral 1907, 18). airin publisist m qal l ri v mbir m ktublar q zetl rd aq imza il , amadan, ama b rl ri, ama mbirimizd n v s. bu kimi mumi balqlar altnda ap olunurdu. Bu yazlarla lap ilk, t ri tanlq gst rir ki, Sabir amada c r yan ed n adi, kiik hvalatlardan balam mhm ictimai-siyasi v m d ni hadis l r q d r, h r eyi diqq tl izl mi, ciddi sur td saf-rk etmi, oucularnn fikrini h mi dzgn istiqam tl ndirm y almdr. Sabirin H yat, rad v Taz h yat q zetl rind ki publisist f aliyy ti t kc ama hvalatlar il m hdudlamr. Yaz habel o zaman btn ictimaiyy ti dndr n 1905-ci il inqilab v ziyallarn qarsnda duran v zif l r haqqnda, arizmin milli qrn siyas tini ifa v beyn lmil lilik ideyalarn t bli ed n, alq ktl l rini birliy , qardala aran publicist s rl r d yazb ap etdirmidir. Bundan baqa, byk airin m tbuat, teatr, m kt b, g nc n slin t lim-t rbiy si v s. mvzularda da bir sra m qal l ri vardr. Sabirin m qal l ri bizi mt f kkir airin dnyagr il , inqilabi-demokratik ideyalar il yandan tan edir. Alovlu v t np rv r v mbariz publisist q l minin m hsulu olan bu m qal l rd zamann, 19051907-ci ill r inqilab dvrnn mhm t l bl rind n, v t nin, mill tin byk ictimai-siyasi d rdl rind n b hs olunur; alqn k skin maddi v m n vi ehtiyaclarndan, yosullarn ar gz ranndan, m kt bsizlikd n r k yans il danlr: varllarn, mht kirl rin tfeyli h yat, m i td ki tal t, bayalq, oru-

294

______________________Milli Kitabxana_____________________
yrilik t nqid at in tutulur... M llif sad h qiq tl rd n b hs asa da, ilk bada adi grn n h min m s l l ri yks k, prinsipial s viyy y qaldrr, k skin n tic l r arrd. Odur ki, Sabirin m qal l ri v mbir m ktublar h m dolun m zmun, qabaqcl, mt r qqi ideya, h m d hadis l r f al mnasib t nqteyi-n z rind n diqq ti c lb edir. V FAT B R (S h.173) lk d f rad q zetind (18 fevral 1906, 49) M. il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. l kb r Sabir irvani imzas

SLAM YY T N NSAN YY TP RV RL Y (S h.174)

lk d f H yat q zetind (18 iyul 1906, 157) M. Sabir imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. [QABISTAN MAHALININ PRISTAVI...] (S h.175) lk d f H yat q zetind (18 iyul 1906, 157) M. Sabir imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir . [BU GN QAFQAZIYA M ML K TIND ...] (S h.176) lk d f H yat q zetind (24 iyul 1906, 162) M. .S. imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. [QARABA DAVASI Q T SUSUNDA...] (S h.178) lk d f H yat q zetind (6 avqust 1906, 173) M. .S. imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. 295
*

__________
Bu mbir yazsn, h minin Cm adl m qal ni Alan Bayramolu ap etdirmidir ( d biyyat q zeti, 28 may 2004, 21).
*

295

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 Voronsov-Dakov (18371916) arizmin dvl t adiml rind n biri, 19051915-ci ill rd Qafqaz caniini olmudur. Qafqazdak f aliyy tini yerli burjuaziyaya istinad ed r k inqilabi h r kat bomaa doru yn ltmidir. 2 Qoloapov o zaman ua h rinin general-qubernatoru idi. Milli qrn vat fitn karlq etmidir.

[AVQUSTUN 3-D SALAMOVLARIN EVIND ...] (S h.179) lk d f H yat q zetind (10 avqust 1906, 177) M. .S. imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. 1 Sultan M cid Q nizad (18661938) maarifp rv r yaz v pedaqoq idi. amada doulmu v ilk t hsilini d orada almdr. 1887-ci ild Tiflisd Aleksandr m lliml r institutunu bitirmidir. mrnn o hiss sini m llimliy , maarifin t r qqisin h sr etmi, bir sra elmi-metodik v d bib dii s rl r yazmdr. [AMAI TCCARI-MT B RANIND N...] (S h.181) lk d f H yat q zetind (13 avqust 1906, 179) M. .S. imzas il olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. [H MD OLSUN, O GND N K ...] (S h.182)
lk d f H yat q zetind (17 avqust 1906, 183) M. .S. imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. [H MD OLSUN, AMAIDA BUGNK...] (S h.184) lk d f H yat q zetind (24 avqust 1906, 189) M. .S. imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. [KRD M R MAHALINDA QARASAQQALLI K ND ND N...] (S h.185) lk d f H yat q zetind (31 avqust 1906, 192) Sabir imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda cinay tl r v zin : cinay t .

ap

296

______________________Milli Kitabxana_____________________
[27 AVQUST, BAKI...] (S h.186) lk d f H yat q zetind (3 sentyabr 1906, 194) Sabir imzas il olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. M TBUAT (S h.188) lk d f rad q zetind (26 sentyabr 1906, 226) Sabir imzas il ap olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. 1 H yat q zetinin balanmasna iar olunur. Son nmr si 1906-c il sentyabrn 3-d buralmdr. H yat balanandan sonra v zin Fyuzat jurnal (19061907) n r balamdr. 2 H yat v rad q zetl ri n z rd tutulur. [ H R M ZD REALNI UQOLA T K L ND N...] (S h.190) lk d f rad q zetind (9 oktyabr 1906, 237) Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda istiqbalmz v zin : istiqlalmz. 2 Kitabda ittiaz v zin : intiab. QEYR T (S h.191) lk d f rad q zetind (13 oktyabr 1906, 241) Sabir imzas il olunmudur. Sabir klliyyatna ilk d f dail edilir. [AMAININ Q RB ND VAQE...] (S h.192) lk d f rad q zetind (13 oktyabr 1906, 241) Sabir imzas il ap olunmudur. Klliyata ilk d f dail edilir. 1 H min m qal 1906-c ild H yatn 17 avqust tarili 183-c nmr sind d rc olunmudur. ap ap

297

______________________Milli Kitabxana_____________________
[AMAI REALNI UQOLASINA NSPEKTOR...] (S h.193) lk d f rad q zetind (16 oktyabr 1906, 243) Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyata ilk d f dail edilir. [OKTYABRIN ONUNDA QOUNLU MAHALINDA...] (S h.194) lk d f rad q zetind (19, 31 oktyabr 1906, 246, 254) Sabir v S. imzalar il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda erm nil rind n v zin : sakini. 2 Kitabda rrad i erm nil r v zin : r b il r. [NOYABRIN DRDND KRD M R L ASU...] (S h.195) lk d f rad q zetind (12 noyabr 1906, 262) Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Arnc iki sz kitabda verilm midir. 2 Kitabda aparbdr v zin : aparblar. [BU L AMAI HL ...] (S h.196) lk d f rad q zetind (17 noyabr 1906, 266) Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. [QABISTAN MAHALINDA R BAHVERDILI...] (S h.197) lk d f rad q zetind (24 noyabr 1906, 271) Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir.

298

______________________Milli Kitabxana_____________________
[NOYABRIN 18-D AMAILI MALAQAN...] (S h.197) lk d f rad q zetind (26 noyabr 1906, 272) Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. L BBEYK CAB T (S h.198) lk d f rad q zetind (5 dekabr 1906, 278) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 rad q zeti balanmaq t hlk si qarsnda qald vat redactor hm db y Aayev q zetin m kdalar adndan mum ms lmanlara! mraci t klind yazd bir m qal il etmidir. Q zetin 1906-c il 26 noyabr tarili 272-ci nmr sind d rc olunmu h min mraci t bel balanrd: rad fvt el yir! Bu szl ri dem k, yazmaq, ap edib al min, yar v yarn nzarna atmaq n d r c d ar olduunu h r bir sahibi-zvq v b sir t, h r bir rbabiqeyr t v namus, h r bir mill t v v t n dostu asanlqla dn bilir... Sabir h min m qal ni n z rd tutur. 2 r f, M h mm d f ndi (18451912) M. .Sabirl bir vatda yaam grk mli trk satirik airidir. 3 Kitabda m hzun v zin : m hrum. 4 Abbas S hh t (18741918) M. .Sabirin masiri v q l m dostu, grk mli air v mt rcim idi. Rus v Q rb airl rind n t rcm edib, M rib gn l ri ad il ap etdirdiyi (1912) eirl ri toplusu m hurdur. 5 v almas... ifad sind n buraya q d r olan para kitabda verilm midir. 6 Kitabda idm t v zin : km k. [NE GN BUNDAN QD M BAKIDAN...] (S h.199) lk d f rad q zetind (19 dekabr 1906, 288) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir.

299

______________________Milli Kitabxana_____________________
T KKR (S h.200) lk d f rad q zetind (21 dekabr 1906, 290) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. [DEKABRIN 31-ci GN...] (S h.201) Mz ff r ddin ahn v fat mnasib ti il yazlm bu m qal ilk d f q zetind (11 yanvar 1907, 8) .S.T.-zad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. [YANVARIN 24-d GEC SA T...] (S h.203) lk d f rad q zetind (12 fevral 1907, 23) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. [ H R M ZD RK TL R, ZAVODLAR...] (S h.204) lk d f rad q zetind (15 iyun 1907, 112) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. Z MAN N ST Y R? AMMA B Z... (S h.205) lk d f Taz h yat q zetind (19 sentyabr 1907, 124) .Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Z man n ist yir? ad il yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Bu cml kitabda m tnd n dmdr. 2 Kitabda verilib v zin : verib. 3 M kt bi-islamiyy ifad sind n buraya q d r olan hiss kitabda verilm midir. 4 Bu sz kitabda m tnd n dmdr. 5 Y qin ediniz ki ifad si kitabda getm midir. rad

300

______________________Milli Kitabxana_____________________
[M RHUML-M FUR HACI M CID F NDI...] (S h.208) lk d f rad q zetind (8 mart 1908, 29) li Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. [AMAI UYEZDI BAKI QUBERNIYASININ...] (S h.211) lk d f Taz h yat q zetind (6 may 1908, 101) l kb r Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda s kkiz yz putdan v zin : yz putdan. 2 Kitabda bu sz m tnd n dmdr. 3 rzi b dind szl ri kitabda verilm midir. 4 Sonuncu iki sz kitabda getm midir. 5 Q zetd zr sz orada klind getmidir. 6 Bu sz kitabda m tnd n dmdr. 7 Sonuncu iki sz kitabda verilm midir. [Q D MA AMAI H R N N...] (S h.213) lk d f Taz h yat q zetind (8 may 1908, 103) Sabir Tahirzad irvani imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Z vati- yarn d mi-vcudundanm ifad si kitabda bel getmidir: z vatn d mi-vcudumu. 2 Kitabda bu hal v zin : bu an . 3 Bu sz kitabda m tnd n dmdr. 4 Kitabda komitetd n v zin : komitetinin. [BU AIR V QTL RD AMAIDAN...] (S h.214) lk d f Taz h yat q zetind (8 may 1908, 103) .S.T.-zad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir.

301

______________________Milli Kitabxana_____________________
1 K rb lay Hseyn N c fov imzas il amadan gnd rilmi Mt s r bir itar adl m qal Taz h yat q zetinin 1908-ci il 27 aprel tarili 94-c nmr sind d rc edilmidir. H min yazn aada eyni il veririk: Ay ms lman qardalar! Hac M cid f ndi m rhum al mi-islam byk-byk idm tl r etm kl cml ms lmann hd sin v z olunmayacaq minn tl r qoymudur. Canlar il , dill ri il bu dair d f dakarlqlar edibdir. Bu c h tl rd n m lazl-mminin v m lc l-mslimin olubdur. Biz, i l r o m rhumun m sl ki daima ittihad olman bilir idik; y ni cml mizi bir gz il grrd. Ona bina n indiki ama ul mamzdan t v qqe edirik o m rhumun m sl ki il getsinl r; y ni qarda dey k, can eid k. Bu bar d amal ms lman qardalarmzdan ziyad minn timiz var.

[PADAR K R L R AMAI UYEZD N N...] (S h.215) lk d f Taz h yat q zetind (15 may 1908, 109) li Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda ittiaz v zin : iftiar. [V SAITI-M LUM IL EMALI-FIKR...] (S h.216) lk d f Taz h yat q zetind (20 may 1908, 113) .S.T.-zad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Kitabda q na t v zin : kifay t. 2 m r bub krd n sonra ilaf t tatnda yl n ikinci lif dir. Onun hakimiyy ti dvrnd (634644) r bl r qonu lk l r , o cml d n rana basqn etmi v bu basqn Az rbaycan da t hlk altna almd. Girdman hkmdar Cavanir bada olmaqla alban d st l ri bir ne il r bl r qar m rdlikl mbariz aparmlar. 3 Kitabda hlind n v zin : halisind n. 4 Kitabda otururuq v zin : oluruq. 5 Ey ama hli szl ri kitabda getm midir. 6 Kitabda siz v zin : sizd n. 7 Bu sz kitabda m tnd n dmdr.

302

______________________Milli Kitabxana_____________________
[BAHARDAN K AY YARIM KE R...] (S h.218) lk d f Taz h yat q zetind (27 may 1908, 119) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 Gz t z in ifad si kitabda verilm midir. 2 Bu sz kitabda m tnd n dmdr. CM (S h.220) lk d f Taz h yat q zetind 2 iyun 1908, 119) .Sabir Tahirzad ama imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. MH RR RAT (S h.222) lk d f H qiq t q zetind (21 iyun 1910, 140) .Sabir Tahirzad imzas il ap olunmudur. Klliyyata ilk d f dail edilir. 1 H qiq t q zetinin 1910-cu il 17 iyun tarili 137-ci nmr sind ba mh rrir H fteyi- d bi v H fteyi-f nni adl bir m qal il etmidi. Q zetd H fteyi- d bi ad altnda ayrlm gu l rin m qs d v v zif l rini izah ed n, Sabirin m qal si il bal olan h min yazda deyilirdi: ...h r h ft bazar gn H fteyi-f nni v p nc nb gn H fteyi- d bi nvanlar altnda bir qismi-m sus ayoruz. H fteyi-f nnid dnyada yeniyeni k f olunan s rl rd n, istatisqalardan, raibi-h vaiyy d n hasili f nn n z ri-k fin isab t etmi olan hvaldan b hs edil c kdir. H fteyi- d bid is bir h ft iind n r olunan asarid biyy il yeni n r olunmu kitablar v teatrlar h qqind b yani-mtali olunaca kibi, bir h ft iind H fteyi d bi miz irsal olunan erl rd n birinciliyi qazanan t brik n H fteyi d bi y idal edil c kdir. Bu h ft l r aricd n gnd ril n s rl r d m lm mnuniyy q bul olunur. imdi g l c k h ft ki H fteyi- d bi n bir sual irad ediyoruz: Ouduunuz erl r iind n ziyad t qdir etdiyiniz misra hank misradr? Bunu yazb gnd r nl rin iind birinciliyi qazanann z imzas v intiab el diyi misra t qdir n H fteyi- d biy idal olunacaqdr.

303

______________________Milli Kitabxana_____________________
H qiq t q zetinin bu maraql t dbiri Sabirin yandan itirak il h yata keirilirdi. alq airi d bi h ft nin elan olunan mdd ti il razlamam v h min vatn uzadlmas bar sind ayrca t klif d vermidi. Sabir z fikrind tamamil haql idi. Q zetin h yata keirdiyi m d ni t dbird h m razi, h m d sayca daha geni oucu ktl sinin itirakn t min etm k m qs dil vatnda ir li srlm all v faydal t klif idi. Msabiq nin mv ff qiyy tl n tic l nm si bir o c h td n d alq airinin m sl h tin m l edilib-edilm m sind n asl olacaqd. T sadfi deyil ki, Sabirin bu maraql v m li arakter dayan t klifi ist r redaksiya, ist rs d bi ictimaiyy t t r find n d rhal b y nilmi v id sas alnmdr. Q zetd bilavasit bu m s l y dair ap olunmu m lumatda ouyuruq: Bundan sonra uzaq yerl r v qt qazandrmaq n h fteyi- d bi komissiyas on be gnd bir d f ictima ed c kdir. Y ni on be gn z rfind gnd ril n cavablar gngnn q zet mizd d rc olunub, on beinci gn komissiya t r find n birinci, ikinci, nc d r c ni qazanan cavablar seil c kdir (28 iyun 1910, 146). alq airinin t klifi b y nildikd n sonra msabiq nin hat dair si, t dbirin miqyas daha da genil ndi. T kc Bak v onun traf k ndl rind n deyil, Zaqafqaziya v Orta Asiyann mt lif gu l rind n bu msabiq d f al itirak etm y meyl v maraq gst r n oucularn, m llifl rin say gngnd n artd. H fteyi- d bi rubrikas altnda h yata keiril n h min t dbir ist r bir sra orijinal s rl rin meydana mas, ist rs alq d biyyat nmun l rinin, atalar sz v m s ll rin toplanmas v n ri iind h miyy tli rol oynad. AQAN (Ulularmzdan eitdiyim) (S h.223) lk d f H qiq t q zetind (6 iyul 1910, 153) .Sabir imzas il ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. 1 M nuhr S lcuq dvl tinin squtundan sonra hakimiyy t bana ke n K sranil r slal sin m nsub irvanahlardan biridir. Onun hakimiyy ti dvrnd (11201149) irvan dvl ti eyli gcl nmi v Az rbaycann istiqlaliyy ti runda mbariz nin m rk zin evrilmidir. 2 Kitabda k fil v zin : v kil.

304

______________________Milli Kitabxana_____________________
M KTUBLAR M. .Sabir z dvrnd masirl ri v q l m dostlar olan C lil M mm dquluzad , Abbas S hh t, Firidunb y K rli, Sultan M cid Q nizad , lisg nd r C f rzad v baqalar il mnt z m m ktublam, fikir mbadil si etmidir. d biyyat, m tbuat, m kt b, maarif m s l l rin dair byk airin bir sra q zet v jurnal redaktorlar, mh rrirl ri il ( l sg r liyev, Mehdib y Hacinski v b.) yazd da m lumdur. Lakin bu m ktublarn ou biz g lib atmamdr. Grk mli t nqidi v d biyyatnas F. K rli M. .Sabirin v fat mnasib ti il M lumat q zetind (3 avqut 1911, 29) ap etdirdiyi m qal sind airin t rcmeyi-hal v s rl ri haqqnda ouculara geni m lumat ver c yini v d etdikd n sonra deyirdi: Onun m nd bir o n zm n v n sr n yazlm m ktubat var ki, cml si m nim m h lliiqam tim olan Qori h rind qalbdr... M. .Sabirin m ktublarndan az bir hiss si qalmdr. Sz yo, g l c k t dqiqat v atarlar airin ld olmayan m ktublarnn m yy n hiss sini meydana aracaqdr. Sabirin m lum m ktublarnn bir ne si ilk d f Hophopnam nin vv lki aplarna (1914, 1922) dail edilmi, b zisi d indiy q d r he bir kitabna salnmamdr. airin h yatn, d bi-ictimai v pedaqoji f aliyy tini yr nm k n son d r c byk h miyy ti olan h min m ktublar bu n r dail edilir. I MD R F ND M! (S h.227) 1907-ci ilin maynda n r balayan B hlul jurnalnn redaktoru l sg r liyevin nvanna yazlmdr. Sonralar ld edilmi bu m ktub Revolyusiya v kultura jurnalnda (1937, 1) ap olunmudur. Yalnz beinci n r dail edilmidir. II QOR D MAAR FP RV R SULTAN M C D Q N ZAD HZURL R N ! (S h.227) S.M.Q nizad nin si arivind salanan lyazmas sasnda ilk d f 1922-ci ild Hophopnam d ap olunmudur. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir.

305

______________________Milli Kitabxana_____________________
Hophopnam nin 1922-ci il n rind S.M.Q nizad nin nvanna yazlm bu v bundan sonrak m ktublar bel bir qeydl verilmidir: M rhum Sabir z d sti- ttil S.M.Q nizad y yazd be tora m ktub zeyld d rc olunur. Bu m ktublarn n ti boyl dir: Q nizad m rhum Sabir Qori h rind n kaz yazb Zaqafqaziya darlm llimininin trk b sin m llimlik v zif sin d v t etmimi. Bu susda mrasil t balandqda m rhum Sabir m llimlik v zif sin hazrlamaq t r dddnd bulunaraq Q nizad y atid ki m ktublar yazr. N hay t, Q nizad nin v sat ti il Bak N ri-m arif c miyy tinin t hri-idar sind bulunan Balaana zkur ibtidai m kt bind m llimlik v zif sin nail olur. 1 Firidunb y K rli (18631920) grk mli Az rbaycan d biyyatnas v t nqidisidir. Uzun mdd t Qori seminariyasnda m llimlik ed n K rli Mirz C lil v Sabirin dostu, m sl kda idi. Onlarca d bi-t nqidi v publisist m qal nin, Az rbaycan d biyyat tariin dair sanball elmi s rin m llifi kimi tannmdr. III QORID DUSTI-DIRIN V B RAD RI-S DAQ T AYINIM SULTAN M CID HZURI- RIFL RIN ! (S h.228) lk d f 1922-ci ild Hophopnam d ap olunmudur. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir. IV F ZIL TLI SULTAN M CID Q NIZAD HZURI- RIFL RIN ! (S h.229) lk d f 1922-ci ild Hophopnam d ap olunmudur. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir. V MAARIFP RV RI-MHT R M SULTAN M CID Q NIZAD HZURI-ALIL RIN ! (S h.230) Bu m ktubun bir hiss si 1922-ci ild Hophopnam d d rc edilmidir. M ktubu Sabirin Respublika lyazmalar Institutunda salanan avtoqraf

306

______________________Milli Kitabxana_____________________
sasnda btv kild ilk d f Az rbaycan jurnalnda (1962, 3) ap etdirmiik. 1 Mahmudb y Mahmudb yov (18631923) M. .Sabirin masiri v yan dostu, grk mli m llim olmudur. Qori seminariyasn bitirdikd n sonar uzun mdd t rayon m kt bl rind v Bakda d rs demi, uaqlara m sus R hb r jurnaln (19061907) n r etmi, milli m kt bl r n bir sra d rslikl r v d rs v saitl ri yazmdr. Hophopnam nin n rind yandan itirak etmidir. 2 M h mm dt qi amann maarifp rv r ziyallarndan biri, M. .Sabirin dostu idi. 3 Sabiqd m h lli q zet l r... ifad sind n buraya q d r olan hiss Sabir killiyyatna ilk d f dail edilir. 4 Taz h yat 19071908-ci ill rd Bakda gnd lik n r olunan d bi, siyasi, f nni, iqtisadi v ictimai q zet idi. Ilk nmr si 1907-ci il aprelin 1-d , son 230-cu nmr si is 1908-ci il oktyabr aynn 7-d mdr. Q zetin n ri Hac Zeynalabdin Tayev, redaktoru is Hamb y V zirov idi. Q zetd M.Hadi, S.Hseyn, M. .Sabir, .Mznib, M.S.Ordubadi, H. .Qasmov v baqalar itirak etmil r. Taz h yat balandqdan sonra onun yerin ttifaq q zeti (19081909) n r balamdr. 5 H min elan Taz h yat q zetinin 1908-ci il 18 iyun tarili nmr sind d rc edilmidir. VI SULTAN M C D HZUR - R FL R N ! (S h.231) lk d f 1922-ci ild Hophopnam d ap olunmudur. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir. 1 Yusif dini r vay t gr , Y qub pey mb rin kiik oludur. Fvq lad gz lliyi il seil n Yusifi guya atas o biri oullarndan o ist rmi. Buna pallq ed n qardalar Yusifi aldadb l aparm, o ziyy t ver nd n sonra onu quyuya salmlar. M ktubda Sabir h myerlil rind n grdy zlm Yusifin qardalarndan grdy zlml mqayis edir. 2 Z nbur 1909-1910-cu ill rd Bakda Molla N sr ddinin t siri il n r edil n h ft lik satira jurnal idi. Ilk nmr si 1909-cu il martn 13-d mdr. Nairi h kim v yaz bdlalq Aundov, redaktoru vv lc Rzab y S limanov, sonra zim zimzad v n hay t, knyaz Murtuzab y Palavandov olmudur. Jurnalda M. .Sabir, .N zmi, A.S hh t, .Mznib v baqalar f al itirak etmil r.

307

______________________Milli Kitabxana_____________________
3 Z nbur jurnalnn 1909-cu il 31 iyul tarili 21-ci nmr sind ap olunmu h min beyt budur: R hm ql, Sabir, bu q dri zm ern ban; Zaye etm gzl rin, g r pak edirs n qan.

VII M KTUB -M SUS (S h.232) Molla N sr ddin jurnal redaktorunun nvanna yazlan bu m ktubu Respublika lyazmalar nstitutunda C.M mm dquluzad nin arivind salanan avtoqraf sasnda Az rbaycan jurnalnda (1962, 3) ap etdirmiik. Klliyyata ilk d f dail edilir. 1 Hac bdrr him S m dov (18411921) amann maarifp rv r tacirl rind n biri idi. C. M mm dquluzad onu m hur v mht r m tacirl rimizd n biri kimi qiym tl ndirmidir. M. .Sabir il Molla N sr ddin jurnal arasndak igzar laq l rd m yy n rol oynamdr. 2 M h mm d li ah n z rd tutulur. VIII RUHUM, CANIM, R FZAD ! (S h.233) Molla N sr ddin jurnalnn f al m kdalarndan olan Qurban li rifzad y yazlm bu m ktubun orijinal professor ziz rifin si arivind dir. M ktub klliyyata ilk d f dail edilir. 1 m r Faiq Nemanzad (18721937) inqilabdan vv lki Az rbaycan dvri m tbuatnda f al itirak ed n, Molla N sr ddin jurnalnn n ri tariind susi idm ti olan mh rrirl rd n biridir. 2 M mm d li Sidqi (18881956) M. .Sabiri s n tanyan ziyallardan biri, maarifp rv r m llim v air M mm dta Sidqinin oludur. 1910-cu ilin noyabrndan 1911-ci ilin martna kimi Molla N sr ddin jurnalnn mv qq ti redaktoru olmu, inqilabdan sonra sovet m tbuatnda f al il midir.

308

______________________Milli Kitabxana_____________________
IX QARDAIM S HH T! (S h.234) lk d f 1914-ci ild Hophopnam d ap olunmudur. Sonralar yalnz nc n r dail edilmidir. Bu v bundan sonrak m ktub Hophopnam nin 1914-c il n rind : M rhum Sabir f ndinin nao olduu halda Tiflisd n r fiqi S hh t yazd arnc m ktublar qeydi il verilmidir. X QARDIIM S HH T! (S h.235) lk d f 1914-ci ild Hophopnam d ap olunmudur. Sonralar yalnz nc n r dail edilmidir. 1 Mehdib y Hacnski (18791941) XX sr Az rbaycan m tbuatnda mh rrir kimi itirak ed n, Hophopnam nin n ri tariind m yy n idm ti olan ziyallardan biridir. XI [M KTUBDAN B R PARA] (S h.236) lk d f 1912-ci ild Hophopnam nin titul s hif sind : Milli airimiz m rhum Sabirin bir r fiqin z ttil yazd ikay tnam sind n bir n bz qeydi il verilmidir. Sonrak n rl rin he birin dail edilm midir. Hophopnam nin 1922-ci il n rinin titul s hif sind is m ktubdan para bel bir qeydl verilmidir: Sabir Tahirzad z d sti- ttil yolda Abbas S hh t yazd m ktubdan.

309

______________________Milli Kitabxana_____________________
L T A A b a atalar, ata-baba. A b a d i abadanlq, abad etm . A b d a r parlaq, parlayan. A b k i- u r balaca, or su. z r d nizi n z rd tutulur. A c fil smy; t t i-a c fil smynd n qayrlm t t. A d a b d bl r, t rbiy , laq. A d a t ad tl r. A d i ad t ed n, alm. A f a q fql r, al m, dnya. A f t b la, msib t, m c. gz l. A f i t a b Gn . A f i y t cansal. A a z balama; a a z i-k l a m sz balama. A h n d mir. A t a a n a ama dalarnda danalarn yeyib bydy bir bitki. A l n sil, ail ; a l i- b a pey mb rin ail si (M h mm d, li, Fatim , H s n v Hseyn). A l a m l ml r, d rdl r; m a y e y i-a l a m m ll r m nb yi. A l a t al tl r, v sait. A l m i-m n a m n vi dnya, ruhani al m. A l u sar gaval. A l u d bulam, giriftar. A m a c h d f, nian . A m a d hazr. A m i l tacirin inand v iini aparan adam. A m i r r is, mr ed n. A r i t mizlik; uzaq. A r i y mv qq ti, qaytarmaq rti il alnan ey. A r i z yanaq; a r i z i-a l alyanaq. A r i z o l m a q z verm k, ba verm k. A r i z i baa g l n, z ver n; a r i z i-q m l r gnn, zamann q ml ri, d rdl ri. A s a r s rl r; hadis l r. A s i m a n i gyl r m sus olan ey, o t miz v d y rli. A s i t a n saray qaps, saray yolu. A s u d y a l arayn olan. A i q k aiq ldr n. A i y a n yuva, m sk n. A f t vurun, aiq. A t b a r od yadran, yandrb-yaan; t a z i y a n e y i-a t b a r

310

______________________Milli Kitabxana_____________________
k skin h cv. A t i n d m od n f sli, yandrc. A v a n anlar, d qiq l r. A y a t Quran ay l ri. A y i n dini nmayi, dini ad t, ibad t. A z i m zm ed n, bir m qs dl bir yer ged n. B B a b t cr, cr , nv, drl. B a b u n obanyast, mollaba, yaud akirpik gl bundan sin ni yumaltmaq n im d rman hazrlanr. B a d kl k, yel, rzgar. B a d p a kl k sr ti il ged n. B a f a i d faydal, eyirli. B a h i r parlaq, gz l; h r k s m lum. B a k qoru, ovf, t hlk . B a l qanad, qol. B a l a yuar; bir eyin yuars, st, yks kliyi. B a l p r qol-qanad. B a n u h r m anm arvad, aa arvad. B a r yk, arlq; b a r i-m h n t q m yk. B a r a n ya, yama; n u r-b a r a n iq ya, m c. azadlq elan. B a r g a h saray, padahn evi. B a r i, b a r Allah, uda; b a r i u d a y a, b a r u d a y a ey byk Allah. B a r i q im k. B a t i n i- u m pis r k. B a v r (etm k) inanmaq, etibar etm k, gman etm k. B a-v c u d i n k i buna gr dir ki, bel olduu ndr ki. B a z i oyuncaq, yl nc vasit si. B e h c t a v r sevinc g tir n, kef aan, zvq ver n. B e y t ev. B e y t l m a l dvl t zin si; v r s siz l nl rin mal-mlk v bu cr mumi mal-dvl ti salayan idar . B b r b i y a n, y a u d b b r qaplandan byk yrtc heyvandr, Hindistanda v Afrikada olur. B d a y e b di l r, gz l eyl r, gz llikl r. B d f k a r sui-q sdi, cinay tkar. B d s t u r t limata gr . B d i p r d a z b dii szl r yaradan, gz l fikirl r syl y n. B d i h dnlm d n, d rhal syl nil n gz l sz. B d i h i akar, bh siz, aydn. B d i i- f l a k gyl ri yaradan.

311

______________________Milli Kitabxana_____________________
d i-k l a m b dii sz ustas, gz l s rl r yaradcs. z m m qs dl , niyy tl ; b z m i- i k a r ovlamaq q sdi il . h a i m heyvanlar, drdayaqllar. h r hasil, m hsul; pay, hiss ; d niz, d rya. q a daimilik, b dilik; m l k i-b q a daimi al m. l udma, sr tl yem . l d h r, q s b . l i l qarn q biz ed n d rman. l i y y a t b lalar, msib tl r. l l t uddum. n d balama, azadln alma. n i n v z nvnd n olan, h mcins. r1 bar, meyv , yemi. r2 o zaman az rbaycanca ynlk v yerlik hal kilil rinin m nasn verir. B r3 kks, sin ; d v r b r traf, yan-yr . B r d u iyin , iyin st , iyin km . B r k s ksin , t rsin . B r f r z tutaq ki. B r g yarpaq; b r g i-s b z gy yarpaq. B r h m o l d u pozuldu, dald. B r i n yks k, la. B r q r a r q rarl, davaml. B r m l a akar, grn n. B s a o, eyli, artq. B s k i o q d r, o q d r ki. B s i r t grm v anlama qabiliyy ti; b s i r t g z h qiq ti gr n gz. B s t p nah aparlan yer, snacaq, tounulmaz yer; Iranda canil rin m suliyy td n, h bs v c zadan qab gizl ndikl ri ilas evi, m kan. B s t r yataq, yoran-d k. B a t sevinc, adlq; gl rzllk. B i d a d zlm, amanszlq. B i d a r (olmaq) ayq olmaq, b rdar olmaq, yatmamaq, oyanmaq. B i d t din, ri t ad, ri t leyhin i, sz. B i h i m m t qeyr tsiz, s ysiz, qaysz. B i h u d bo, b s; faydasz. B i a r tikansz. B i u d zn itirmi, znd n getmi, huunu itirmi. B i l c m l btn, ham, c mi. B i l e y r eyrl ; b i l e y r v s s l a m t eyir v salamatlqla. B i l i n t i a b sem kl . B i l i s t i n a d istinad etm kl , syk nm kl B i l i z a f t artqlamas il , daha o. B B B B B B B B B B B B B B

312

______________________Milli Kitabxana_____________________
B i l m r r bsbtn, tamamil , dibind n. B i l m s r r t adlqla, sevincl . B i l m u m mumiyy tl . B i m h a b a kinm d n, qorusuz, alb-abalamadan. B i s k u n sakin olmayan, rahatsz. B i t t m a m hams, btn, tamamil . B i v dul. B i y ind v Hindistanda bit n ldrc z h rli bitkidir. B i z z i y a d t artqlamas il . B u (y) iy, qou. B u u q yarm. B u a r n d a z balanan, bu ver n. B u m yurd, yer, torpaq, mlk. B u s e d i l m k plm k. B z kin, dav t, dm nlik. B l pallq, h s d. B l h a bl hl r, amaqlar. B r r a n k skin, k sici, iti (qlnc). B t l a n haqszlq, batil v bo, bihud lik. C C a d yol, byk yol, prospekt. C a h m ns b, yks k rtb , byk mvqe. C a h i l i y y t cahillik, nadanlq, avamlq. C a i z icaz verilmi, rs t verilmi. C a i z c u l u q airin birin t qdim etdiyi eir mqabilind pul v ya ey ist m si. C a l i b c lb ed n. C a m q d h, piyal ; c a m i-C m fsan vi C mid padahn q d hi. C a m paltar, geyim. C a n g d a z zabverici, r k yandrc. C a n s i p r zn qurban ed n, cann f da ed n; aiq, m ftun. C a n s u z r k yandran. C a n i k a r can ovlayan, can alan. C a r i aan, amaqda olan. C a v i d a n b di, daimi. C a y (c a) yer, m kan; s a y i-m l a l q m-qss yeri. C a y g i r yerin d n, t sir balayan. C e y czq, h dd. C e y ordu, qoun. C b b a r zalm; s u l t a n i-c b b a r zalm padah. C d d baba, atann v anann atas. C d l kim , didim , qova.

313

______________________Milli Kitabxana_____________________
d i d, yeni; t r z i-c d i d yeni sul, yeni t dris sulu. d v a r Hindyovan (z h r qar d rman kimi il dil n bir bitki) h a n d a r dnyaya sahib olan, byk hkmdar. h a n d a r l q dnya tutma, mal-dvl t yma. h a n d i d dnyagrm, t crb li. h a n g i r a n dnyan f th ed nl r yaraan t rzd . h a n n m a dnyan gst r n; a y i n e y i-c h a n n m a h r yeri gst r n gzg. C h i m c h nn m. C i m bayram, adyanalq, t nt n . C l a l f z a c lal artran, daha da c lall, hrm tli ed n. C l i l byk, c lall, yks k, z ngin; l i s a n i-c l i l i r b r bin z ngin dili. C l i l c lall, byk. C m a d cansz cisim, ey. C m a d a t cansz cisiml r, qaz v mayel rd n baqa cansz eyl r. C m a v r l i k e t m yma, yb toplama. C m i l gz l. C m i l c i h a t h r t r fd n; h r c h td n. C m i y y t toplama, c m etm , yma; c m i y y t- s q a l m ll fat, ev eyl ri toplama. C n a b t qsl lazm olan napaklq. C n g c u h rbi, mharib t r fdar. C n g l me . C n n t m k a n yeri c nn td olan, c nn tlik. C n n t r o gz l zl, dilb r yanaql. C r a h t yarallq, yara. C r a i d c rid l r, q zetl r, jurnallar. C r y a n e t m ama, sel, su an. C r i cr tli, qoaq. C r i d q zet; c r i d e y i- v m i y y gnd lik q zet. C v a l o f al. C v a n b t ob t, ii uurlu olan. C v a n m r d k r mli, s av tli; alic nab. C i b d u s t pulp r st, rv tor. C i b i l l i t bii, yaradlda olan ass . C i d a mizraq, sng. C i d a l mharib , qova, vuruma. C i d d alb-abalama, c hd v s y etm . C i n a n c nn t, behit. C i s m a n i maddi; e t i y a c a t i-c i s m a n i y y maddi ehtiyaclar. C i v a r qonu, yan yer. C i y r g u a ziz bala, ist kli vlad. C o v q d st , qrup; c o v q y a p d n d st , qrup dz ltdin. C C C C C C C

314

______________________Milli Kitabxana_____________________
C v f i; boluq. C u d s av t, liaqlq. C u l f a toucu. C u i b a r coan, coub qaynayan, coub daan. C u r u coma, qaynama, oqun h r k t. C u y aar su, ar, ay. C u y a n o l m a q atarmaq. C h l a cahill r, nadanlar. C h h a l cahill r, nadanlar, fanatikl r. C m l ham, hams. C m u d donma, h r k tsizlik. C n b h r k t, t rp ni. C r m 1. cinay t, gnah; 2. planet, ulduz, gy cismi; c r m i- r z Yer kr si. C s t c ld, tez t rp n n, sr tl h r k t ed n. a k e t m k yarmaq, yrtmaq. a k o l m a q yrtlmaq, yarlmaq. a k r nk r. a k r a n nk rl r. a r ( h a r) drd; a r ( h a r) n s r drd nsr: su, od, torpaq, hava. a r m drd gzl , o maraqla. a r s a z ar ed n; a r s a z i s l h o l m a q bara yol tapmaq. e m gz. e m a n gzl r; n u r i- e m a n m gzl rimin i. e m i-q e y r t qeyr t gz; namus, m rdlik. e t drdd bir; azacq. r k balaca kitab kimi d ft r, d rs d ft ri. r kainat, f l k; gy; dnya, z man ; b t, tale. r i c hr yir n; b ri, uul. r i- a r m gyn drdnc t b q si. r i-f l k dvran, z man nin gedii. i d t rtib; i d e t d i y i dz ltdiyi, t rtib etdiyi. i n g n qara qz. i r z b a n gz l danan, iti dilli. h r z, sima; h r e y i-s i y a h qara z; alaq adam. h r t r a zn qrdran, b-saqqal qoymayan, m c. mmin olmayan. u el ki; u K a v u s g r d el ki Kavus grd... u b aac, ubuq. o zaman ki, el ki.

315

______________________Milli Kitabxana_____________________
D D a d km k, yardm, dal t, h qiq t. D a d a n a q dadanan, l km y n. D a d a h birinin hququnu mdafi ed n, dal t t l b ed n. D a d r s km ki, dada atan. D a d s i t d alver. D a i r dvr ed n, dolanan; d a i r m u r i d v l t hkum t il ri dvr etm kd , getm kd dir. D a m tor, t l . D a m a d kr k n. D a n a bilici, alim. D a r ev, bina, m ssis ; m kan, yer. D a r i- f a st ana, malic ana. D a r u dava, d rman. D a r l c n u n d liana, d lil r evi. D a r l m a n t hlk siz yer. D a r l i r f a n elm v m d niyy t evi; ali m kt b. D a r l m s a l i m t salamatlq yeri. D a r l t h s i l t hsil alnan yer, m kt b, institut. D a r l q b a air t, o dnya. D a r l z i y a f qonaqlq evi. D a r z z f r z f r evi, qalibiyy t evi. D a v r dal tli hakim, hkmdar; Allah. D f a t i l d f l rl . D h a t k ndl r. D h n az; q n d h a n qn azl, gz l. D h r dnya, al m; dvr, sr. D h y e k onda bir. D a l t bir i qarma, mdail etm . D l girm , girim , qarma, mdail etm . D l i-k l a m sz , shb t qarmaq. D k k t paralanma, yarlma, qrlma; d k k t l- r z yer znn z lz l d n yarlmas, paralanmas. D q l biclik, hiyl , k l kbazlq, frldaq. D l a l t aparma, yol gst rm , b l dilik etm . D l v dola, vedr ; Gn sistemind ki on iki brcd n biri. D l i l yol gst r n, r hb r. D m g z a r vat keir n. D m i d alnm, frlm. D m s a z dost, yan yolda, h md m; uyun. D n i alaq, z lil. D r qap. D r a u qucaqlama.

316

______________________Milli Kitabxana_____________________
D r b n d e t m k balamaq, aradan gtrm k, yo etm k. D r c i b e t m k cib qoymaq, cibd gizl tm k. D r d a d rd olsun! D r d s t e t m k ld etm k, l almaq. D r c a t d r c l r, rtb l r; d r c a y i-a l i y yks k d r c l r. D r k uurumun dibi; c h nn min n d rin yeri. D r g a h (d r g h) ev, saray qapsnn qaba. D r g u q l m a q yadda salamaq, atrlamaq. D r h q i q t h qiq t n, dorudan da. D r h m qarq, dolaq. D r i-g n c zin qaps. D r i-q s r saray qaps. D r k a r id , akar, gz qabanda. D r m i y a n e t m k ortaya qoymaq, araya km k. D r-z a m a n z vatnda. D s t l. D s t g i r sir. D t l, s hra, biyaban. D v a hquq mdafi si n m hk m ii; mharib , vuruma, dava. D v a n yyrm kd , qamaqda olan, yyr n, qaan. D y a n t dindarlq, dini t l bl r dzgn riay t. D i d o l u n m a q grn gedilm k. D i d a r z, sif t. D i d gz; d i d e y i- h l a ala gzl r; d i d e y i- u d b i n ancaq zn sev n, eqoist. D i d n m gzyal. D i d u b u s grb pm k. D i k k s ki, skamya. D i l a r a r k b z y n, knl oayan, gz l dilb r. D i l a r a m r k sakit ed n, f r h ver n. D i l a z a r q lb incid n, r k sndran. D i l d a r yar, sevgili, cavan. D i l d a d aiq, vurun, mbt la; r yini, q lbini h sr etmi olan. D i l f i r i b knl aldadan; o gz l. D i l g a knl aan. D i l i-z a r inl y n q lb. D i l k b a b q lbi yanm, o zab kmi, o zlm grm. D i l n v a z knl oayan. D i l p z i r r kalan, cazib li. D i l r b a r k k n, cazib li, gz l. D i l s u z q lbi yanan; r k yandran; v a q i e y i-d i l s u z r k yandran, f lak tli hadis . D i l a d sevin n, q lbi ad. D i n a r qzl pul.

317

______________________Milli Kitabxana_____________________
D i r a z uzun. D i r n b parlaq. D i r m gm pul. D i r i e t m k sirg m k, qymamaq. D i r i n khn , q dim; d u s t i-d i r i n khn dost. D i r bayra, aric , diar. D i v a n s r d li; vurun, m ftun. D v l t s r a (y) hkum t saray, dvl t binas. D v r e y i-t h s i l t hsil ill ri. D v r i-q z a tale, q za-q d r, b t. D u d his, tst; m c. c hal t. D u d m a n an dan, slal ; byk ail , n sil. D u m (d u m a) ar Rusiyasnda qanunverici, yaud inzibati v zif dayan nmay nd l r m clisi. D u n alaq. D u r b i n uzaqgr n. D a r a n dar olanlar, giriftar olanlar. D e m iki gz; n u r i-d e m i m iki gzmn i, D n i m iki yarm, ikiy paralanm. D r r i- d n d n incisi. ( d n Y m nd bir h rin addr, drl ri il m hurdur). D v l dvl tl r, hkum tl r. E E c a z mcz . E h m a l e y l m k etinaszlq, h miyy t verm m k. E h t i k a r tal v ya baqa m hsulu salayb sonra baha qiym t satma. E l a m m lum etm , bildirm . E k i s a l e k t bi tli. E t i d a l orta hal, mt dillik. E t i l a yks li, t r qqi, ir lil yi. E t i n a o diqq t, h miyy t verm ; n z r i-e t i n a o fikir verib alma. E y (eyi) ya, daha ya. E y b c u eyib ataran. E y d bayram. E y m n arayn. E y n gz. E y t a m yetiml r. Ez a z zizl m , hrm t etm .

318

______________________Milli Kitabxana_____________________
b a ruhanil rin, mmin adamlarn geydikl ri uzun st geyimi. b a-q b a ruhanil rin geydikl ri uzun paltarlar. b a b i l da qaranquu. b c d ba: s f s. b d qul. b d a l sufizm t riq tl rind n biri; d rvit bi t adam. b d a sla; he vat, q tiyy n. b v e y n atalar, ata-baba. b n a oullar. b r bulud. b r i-s i y h qara bulud. c a m i r qaragruh, avam alq. c m fars. c i b t ccbl, q rib . c r a m cisiml r, kainatda olan kr l r, ulduzlar. c s a m cisiml r. d d sayma. d b i s t a n d b yeri, elm, bilik yeri. d l dal t, h qiq t t r fdar olma; b rab rlik. d n a o d ni, n alaq, r zil. f k a r fikirl r, niyy tl r. f s u n ba: fsun. f s r d arab olmu, solmu. l b oluq, ks riyy t. n i y a dvl tlil r. h b a b dostlar. h f a d n v l r, vlad, n sil. h k a m hkml r, mrl r; qvv t, nfuz. h l alq. h l i-d i y a r bir lk d yaayanlar, bir v t n hli. h l i-n z r baan, gr n, gz yetir n. h l i-z a h i r dnya adam, ancaq grdyn inanan v bununla da yaayan. h m z n qvv tli, n mhk m. h m z i-q a t o ita t, o ibad t. h r a r hrriyy til r, hrriyy tp rv rl r. h z a n hznl r, q ml r, k d rl r. b a r b rl r. v a n qardalar. z (etm k) almaq, ld etm k, m nims m k. k b r byk, d st ba. k l yem k. k v a n kvnl r, varlqlar; dnya. q d s n mq dd s, n qiym tli.

319

______________________Milli Kitabxana_____________________
q l i-s l i m salam al, drst, doru, dn n ba. q s a (y) uzaqda olan, n uzaq; q s a y i- r q Uzaq rq. q v a l qvll r, szl r. q v a l i-h k i m a n aliman , filosofan szl r. q v a m qvml r, tayfalar, mill tl r. l a i q laq l r, rabit l r. l a m a n amandr, km k edin! l a m a t lam tl r, nianlar. l a n indi. l m bayraq. l f i r a q ayrlq, ittihadn ksi. l h q h qiq td , dorusu. l h z r h z r olsun, uzaq olsun. l q a b l q bl r, mt lif titul adlar. l q i s s las , qisas. l m i n n t l i l l a h kr Allaha. l y v m bu gn, indi. l z m o lazml, z ruri. m d n q sd n, bil -bil , q r zl . m i q d rin. m n minlik, araynlq, rahatlq, qorusuzluq. o vat aman sz il birlikd il nir. m n i y y t f z a minlik artran. m r i. m r d h l b-saqqal mam g nc. m r i-m a m i t ii, dolanacaq vasit si. m s a l misll r, b nz rl r. n a m alq, camaat. n a r nar. n c a m son, ar, aqib t. n c m a n m clis, ura; konqres; c miyy t. n d u h q m, qss . n f a s n f sl r; dua kimi bir ey ouyub frm . n h a r n hrl r, aylar. n i s dost, yolda. n k h t nikahlayram. n q r i b yanda, tezlikl . n v a nvl r, nvb nv. n z a r n z rl r. r b a b hl, sahib, bir iin v ya eyin hli, pe kar. r b a b i-h v s h v slil r. r r ardc aac, da s rvi (gz ll rin boy-buununa t beh edilir). r z t bii olmayan, mv qq ti, keici hal. r k a n hkum tin ba adamlar, nazirl r, yan.

320

______________________Milli Kitabxana_____________________
r k a n rknl r, ba zvl r; r k a n i-d v l t dvl t balar r k a n l dal bal olan, qvv tli, mhk m, dayaql. r r a d araba, top arabas. r s pasl d mir dyl rk n tkl n rk qrnt. r s meydan; vuru meydan; dnya; bo geni sah . r i-m l l a dini etiqada gr gyn doqquzuncu t b q si. r v a h ruhlar. r z1. mdd t; i l r z i n d . 2. bildirm , syl m , ikay t etm ; gst rm . r z a n ucuz. r z n dar. s b a b s b bl r. s f acma, t ssf etm . s h a b sahibl r, aalar, bykl r; s h a b i-g i r a m k ram tli, r fli bykl r. s i r i-q e y d i-f q r yosulluq z ncirinin siri. s k r a n sg rl r, dyl r. s k i n a s kaz pul. s q a l ar eyl r, arlq. s n a f s n tkarlar, pe il r. s r i-h a l bu sr, bu dvr, indiki z man . s v a b paltarlar, geyiml r. s f t ssf ki, heyf ki. s n a f s n tkarlar, pe sahibl ri. s r a r sirl r, gizli szl r; s r a r i-r u h i y y r k sirrl ri. h d b i l l a h i l i y y l z i m Allahn byklyn , z m tin had t edir m. a s sl r; abrl, hrm tli adamlar. y a eyl r. k gz ya; k i-b a t sevinc yalar. k a l kill r, sur tl r. r a f raf tli, hrm tli adamlar. r a r rirl r, f sadlar, yaramaz adamlar. t a b t ziyar tgahlar; t b a t i-a l i y a t imamlarn m qb r l ri olan yerl r. t f dnd rm , baqa t r f dnm , evirm . t f a l uaqlar. t r a k trkl r. t v a r hal, da, h r k t t rzi; t h r-thr. v a m n n a s avam camaat. y a ey (itab). y a i burjua v feodal hkum tl rind m ml k tin mt b r, varl adamlar. y a l ail , arvad-uaq, klf t. y a n c miyy tin v ya mill tin bykl ri.

321

______________________Milli Kitabxana_____________________
y y a m i-s l f kemi zamanlar, ata-babalar dvr. y y a r k l kbaz, aldadc. y y a r l i k yyarlq, aldadclq, hiyl g rlik; ourluq. y y a ey-ir t saibi, s ro. z ...d n; z i s l a m islamdan. z a ziyy t, c fa, cvr. z m i y y t byklk. z m q ti niyy t, bir m qs dl yola dm . z v a y sabur bitkisind n hazrlanan ac d rman, aloye. F F a c i a t faci l r. F a i q stn. F a i r f r ed n. F a q ehtiyac, z rur t, yosulluq. F a n i pu, sonu olmayan, ryb yo olan ey. F a n u s f n r. F a s i d f sad tr d n, fitn kar. F a s i q pis il r sahibi; claf. F a y i d a t faydalar. F a z i l f zil tli. F e l n id , m ld . F e y z yalq; nem t, b r k t. F e y z a b a d feyz v b r k t yurdu, nem t ehsan lk si. F e y z a f e y z o t r qqi, sr tl , ir lil yi. F e y z i-t h s i l t hsil, ir lil m , t r qqi etm . F a r t iftiar. F u r a n iftiarla, yn r k. F q r a t f q r l r; epizodlar. F l a h qurtulu, nicat. F l a k t m l f lak tli, b la v msib t yeri. F n n hiyl , k l k, f nd. F r sas olmayan, mhm olmayan, ikinci d r c li; f r i-k a r az h miyy tli i. F r a h m yma, toplama, m nims m . F r a m u unutma, yaddan arma. F r a r qama, gizli qoyub qama. F r d t k, yegan , misilsiz; f r d i-c h a n dnyada t k olan. F r d a sabah. F r d n b d f r d t k-t k, bir-birinin dalnca. F r h b i z f r hl ndir n, olandran. F r h f z a f r h artran, sevinc g tir n. F r h n g i z f r hverici, sevindirici.

322

______________________Milli Kitabxana_____________________
F r h f z a o f r hverici, o sevindirici. F r n d ob t, uurlu, mbar k. F r n d k a m ob t. F r m a n r v a hakim, hkmran. F r r a r i l i k tez qaa bilm . F r r a icra hkum t, m hk m q rarnn icras. F r s u d skimi, solmu, pozulmu. F r yer, yer st; d m , s rm . F r t artqlq, oluq, h dd n ziyad lik; f r t i-q e y r t l artq F r y a d r s f ryada atan, km y g l n. F r z a n all, mdrik. F r z i n ahmat oyununda v zir. F s a d i y y u n f sadlar, araqardranlar. F s s a d qan alan, qan k n, c rrah, d ll k (h c m ti). F t t a n fitn i, f sad salan. F v a y i d faydalar. F z a i l m a b f zil tl r, gz l sif tl r sahibi. F z i l t m rif t, hn r, laq gz lliyi. F z i l t m a b f zil tl r sahibi. F z l kamal, m rif t. F i k a r yaral, d rdli; h a l i-f i k a r i m i z msib timiz. F i l f v r d rhal, o saat. F i l m s l misal n, tutaq ki. F i l k f i l l-h r a m s nin iin haramdr. F i r d v s baa, c nn t baas. F i r n g Avropa; avropal; m l k i-f i r n g Avropa torpa. F i r i s t a d gnd ril n, eli. F i r q d st , qrup. F i r q t ayrlq. F i r u z e y i- e m gzn firuz si, m c. mavi gzl r. F i s k pis i, laqszlq. F i t a d dm, f i t a d -b k i l torpaa dm. F i t r t yaradlm; r u z i-f i t r t d n yaradlan gnd n. F i t r i t bii; v d i e y i-f i t r i t bi tin verdiyi ey, qabiliyy t, m har t. F h sy, d bd n k nar h r k t, laqa zidd il r. F v c blk. F v q yuar, st. F v q z z i k r yuarda deyil n. F v t m hv olma, yo olma. F u a d r k, q lb, knl. F u l a d polad. F c c a r laqsz, t rbiy siz, c miyy t zidd i sahibl ri. F q d a n (f i q d a n) yoluq, olmama. F q r a p r v r a n kasblarn qaysna qalma.

323

______________________Milli Kitabxana_____________________
F l u s rda mis pul. F n u n f nl r. F r u t e t m satma. F r u q iq, l , nur. F r u m a y alaq, nacins; z a t i-f r u m a y alaq, nacins adam. F r u satma; sat. F r u z a n parlayan. F s h a f sih dananlar, bir dild slubiyyat qaydalarna uyun dananlar. F s u n cadu, sehr; hiyl . F s u n k a r cadug r; hiyl g r. F t v v t com rdlik, s av t; m rdlik, igidlik. F y u z (f y u z a t) feyzl r, b r k tl r, m n vi zvql r. F z l a fazil adamlar. F z u n o, artq. G G a v-s r ba kz bana b nz r sa; hkmdarlara m sus ikibuynuzlu, yaud ikidili sa. G b r at p r st, Z rdt dilind n olan. G l u b n d boyunba, h mayil. G n c zin , d fin . G n d m buda G r g r, h rgah. G r d toz. G r d n f r a z m rur, mt k bbir. G r d n k a n he k s tabe olmayanlar, boyun ym y nl r. G r m isti. G r m a b hamam. G i r a m i d y rli, qiym tli, ziz. G i r a n l q bahalq. G i r a n m a y qiym tli, ziz. G i r e h dyn. G i r m tutaq ki. G i r i b a n yaa. G i r i m naz, iv , qa-gz il iar l r. G i r i z a n qam, getmi, yo olmu. G i r b n d tutub-balama; gl m ; i v e y i-g i r b n d gl qaydas. G i r y alay. G i y a h ot. G i y t i n m a dnyan gst r n; arici al mi znd ks ed n. G f t g u danq. G u n nv, cr, eid.

324

______________________Milli Kitabxana_____________________
G u qulaq; g u e y l m k dinl m k. G u e y i- e m gz ucu. G f t a r danq, danma, sz, mbahis . G h r gvh r, mirvari. G l z a r glyanaql, gz l, dilb r, sevimli. G m n a m ad batm, yaddan m, unudulmu. G m r a h azn, dz yoldan sarpm. G r g qurd, canavar; g r g a n qurdlar, canavarlar. G r g i- c l c l qurdu, qatl, qani n. G v a h ahid. G v a r a oa g l n, r y yatan; boazdan asanlqla ke n. G z r kem , keib getm . Gz t z i n bundan ke k; bu bir yana qalsn. a y son, ar, n hay t, son maqs d; a y e y i-a m a l m ll rin n hay ti, sonuncusu, n mhm. b b buaq; b b i-d i l b r gz lin bua r a i b q rib eyl r. r r a parlaq. z a yem k. i f r a n fv, gnahl balama; n a i l i-q f r a n gunahlar balanan. i n a q nilik, z nginlik; i n a h l i dvl tlil r, s rv tlil r. r a b qara. r r a n baran, haytran, n r vuran. H H a d i doru yol gst r n. H a d i s o l m a q ba verm k. H a d i s a t hadis l r, hvalatlar. H a i z sahib olma, malik olma. H a k z habel , h minin. H a l d rd, k d r, mklat. H a l a indi, bu gn, bu saat. H a l t i-t h s i l t hsil zaman. H a l i anlalan; sevil n. H a l i y a indi, bu saat. H a l o n k i (v h a l o n k i) halbuki, slind . H a m i y a n hamil r, himay ed nl r. H a s i d pal. H a s i l m hsul, kil n eyd n bit n. H a t i f qeybd n g l n s s.

325

______________________Milli Kitabxana_____________________
H a y m mat, heyran qalan. H a z a k f r bu kfrdr, bu kafirlikdir. H a z i r a n hazr olanlar, indikil r, hal-hazrda yaayanlar. H e y t e l m i astronomiya. H e y t i-t h r i r i y y m tbuat orqannn redaksiyas. H e y k l cind n, h mzaddan v b dn z rd n qorumaq n uaqlarn boynuna aslan dual, muncuqlu asq. H b a bo ey; b s, bihud . H b b d n, d n ; b i r h b b s i m gm d n si; n kiik gm pul. H b b i-s l a t i n bitki, d rman bitkisi, kin otu. H b i b dost. H c c M kk y gedib K b ni ziyar t etm . H c r da; K b divarnda olan m hur qara da. H c v g u h cv yazan, h cv dey n. H d i s M h mm din v ya imamlarn il ri v dedikl ri haqqnda r vay t. H k i m filosof, alim; h k i m i-k a m i l kamala yetimi, tam inkiaf etmi alim. H q a i q d a h qiq ti, h qiq t syl y n. H q b i n h qiq ti gr n, haqq gr n. H q d a d Allahn verdiyi; n e m t i-h q d a d e y i-r u h a n i m i z haqqn biz vermi olduu m n vi nem t. H q q a h qiq t n, dorudan da. H q q l f q r a kasblarn, farlarn haqq, pay. H q q l- m l i haqq, z hm t haqq. H q g u doru dey n, h qiq t syl y n. H l a k t h lak olma. H l a v t irinlik. H l i l toumlarndan d rman hazrlanan bitki. H l h l urra-urra, hoydu-hoydu. H m a u bir-birini qucaqlam. H m a q t amaqlq, bl hlik. H m a n a akar, aydn, m lum; sanki, el bil ki. H m a y i l boyundan aslan dua; iyind n arma. H m c i v a r qonu. H m d m dost, yan yolda; h m d m i-r a z sirda. H m d l l i l a h Allaha kr. H m f k a r bir fikird , bir r yd , fikirda. H m l Quzu birc, gn in il mdd tind dvr etdiyi 12 brcd n biri. H m i y y t qeyr t, r f v namusu mhafiz v mdafi etm kd c hd gst rm . H m i y a n birg ged n, svari yolda. H m y a n cib, pulqab; qay quraq klind olan qzl pul kis si. H m n i i n o l m a q bir yerd oturmaq, h mshb t olmaq. H m r v i h mh r k t, bir cr t rp n n.

326

______________________Milli Kitabxana_____________________
H m s r h yat yolda, arvad, h m s r i-m z l m u m zlm olunan yazq arvad. H m s i n n yad, yadda. H m i r bac. H m v a r h mi , h r zaman, daima. H m z a d avamlarn inamnca, uaq doulanda onunla b rab r doulan cin; o h r vat uaa ziyan vurmaa alr. H m z b a n dilbir; h mshb t. H m z l it iyar, ac iyar. H n k zarafat. H n g a m vat, zaman. H n g a m zaman, bir hadis nin ba verdiyi vat. H n u z h l , h l lik. H r c a y i avara, s rg rdan, veyl. H r c gnah, q bah t. H r k a t il r, h r k tl r. H r i m h r m evi. H r i m i h r manada yaayan, h r m hli. H r g i z he vat. H s b adamn d y ri, z q dr-qiym ti; h s b v n s b z v ata-babalar. H s b l a h i arzusu zr ist diyi kimi. H s r t k a n h sr t k nl r, h sr td qalanlar. H m qulluqular; ahn v baqa bykl rin trafnda, idm tind olanlar. H r qiyam t; r z i- u r i i-h r e y l r m qiyam t qopararam. H v a m h rat, srn n heyvancqlar. H v a d i s hadis l r, vaqi l r. H v s n a k h v sli. H v v z r b lifbasnda olan iki hd n birinin ad: ha-yi-h vv z. H z a r min; b d h z a r min (ild n) sonra. H z a r blbl. H z n hzn, q m, k d r. H z r qoru, kinm . H z r a t h zr tl r, mht r ml r; h z r a t i- l m a l ma h zr tl ri. H z m i-r a b e d n t r m k m nims m k. H y a h a (y) gurultu, m r k , uca s sl r. H i d a y t doru yolu atarma, doru yola girm , doru yol. H i c a b p rd , utanma. H i c a z r bistan yarmadasnn imali-q rbi; ms lmanlarn ziyar tgah. M kk v M din h rl rinin olduu lk . H i c a z i hicazl, r bistanl; hac. H i k a y t hekay l r, nallar. H i k m t 1. fizika; f ls f . 2. gizli sirr, anlalmaz, bilinm z s b b. H i k m t d a o m nal, h kiman , filosofan .

327

______________________Milli Kitabxana_____________________
H i k m i y y hikm t , f ls f y m nsub. H i l a l aypara. H i l m yumaqlq, q lbi inc lik. H i m a r i y y u n (himar e k) e klik, heyvaelq yolu il ged nl r, amaqlar. H i m m himm tl r, s y, qeyr t, ictimai faydal id f al alma. H i m m t qeyr t, s y. H i r m a n idd tli arzu, tamah. H i n vat, zaman, saat, d qiq ; h i n i-z v a l zail olma, yo olma, ld n getm vat. H i r s idd tli arzu, tamah. H i r z tilsim. H i s s d a r pay alan; bir id itirak ed n. H i y l hiyl l r. H i y l t hiyl , m kr. H i y n vat, zaman; h i y n i-z v a l m hv olmaq vat. H o q q a khn m dr s l rd , mollaanalarda quru mr kk b ll si. H c c t d lil, sbut, ahid. H k m f r m a hkm ed n, hkm sr n; hakim. H u k m k Allah armaq, ya Allah! dem k. H u y a r huu znd olan, ayq. H u r 1. c nn t qzlar, huril r; 2. Gn . H u t Balq brc, gn in il mdd tind dvr etdiyi 12 brcd n biri. H b b sevgi, m h bb t. H d a h qiq t yolu, doru yol. H d u s ba verm . H c c a c haclar. H c c ounan hecalara ayrma, hcc l m , qira tin mollaana sulu. H c c t (h c c t) sbut, d lil. H c r otaq; h c r e y i-t h t l t r a b torpaq altnda olan otaq, padval ota. H c u m a v r hcumedici, idd tl ab g l n. H k m a h kiml r, filosoflar, aliml r. H m a (y) c nn t quu, dvl t quu. H m a y u n ahan , mbar k, n a m i h m a y u n mbar k ad. H n r m n d hn rli, bacarql, m har tli. H r r azad, s rb st. H r r i y y t a r hrriyy t sev n. H r u f a t h rfl r, lifba. H s n i-s i y y t laq gz lliyi, q lb t mizliyi. H s n q b h gz llik-irkinlik, ya-yaman. H t t i r b lifbasnda olan iki hd n birinin ad: hayi-htti. H z n a v r q m g tir n; b r i-h z n a v r k d rli b r. H z n i y e t i m a n yetiml r m sus q m, qss .

328

______________________Milli Kitabxana_____________________
H z u r bir yerd hazr olma, var olma; n, qabaq; rahatlq, asud lik. H z z a r hazr olanlar, m clisd olan adamlar. a b yuu; a b i-q f l t q fl t yuusu; a b i-s a d i q doru yuu. a b g a h yataq yeri. a c aa, seyid; m llim, md rris. a h ist r. a h a n t l bkar, ist yib ataran. a h r bac. a h i i-n f s n i y y si arzular; b dahlqlar. a k torpaq; mlk, dvl t. a k d a n yer, dnya, rz. a l i bo. a l i s susi mlak. a m q l m, yaz al ti. a m t m tamahda amlq ed n, yersiz tamaha d n. a m u (etm k) sakit etm k, susdurmaq; sndrm k. a n ev; a n e y i-v i r a n dalm, arabaya dnm ev; a n e y i Z n b u r Z nbur jurnalnn idar si. a n d a n byk v sil ail , n sil; a n d a n i-p a k t miz, hrm tli ail . a n r a b evi dalm, b db t. a n m a n r a b evi, ail si dalm, b db t. a n s u z ev yandran, ev dadan. a n i- l d a i y a n evl ri c nn t olan an. a n i m a n s u z a n evl ri araba qoyucu, ev dadc. a r 1. h qir, z lil. 2. tikan; a r i-m i l a n tikanl kol. a r i c b l d h rd n arlm, qovulmu. a r i c i-i m k a n mmkn olmayan, imkansz; dzlm z. a s alis, t miz, saf. a s a n aslar, bykl r, sem sl r. a s s m sus, yalnz birin aid olan, susi. a s s susil , l lsus; h e y t i- a s s susi hey t. a s a m ham, btn alq. a t m zk, mhr, mhrl zk. a t i m b n tic li, sonu eyirli. a t u n qadn, anm. a a k r-p. a v r rq. e y l svari, svaril r, atllar; il, sr. a z i n zin i, zin dar; z i n i-n i y r a n c h nn m qarovulusu. b a i s bis il r, pis, yaramaz h r k tl r. d m idm til r, qulluqular.

329

______________________Milli Kitabxana_____________________
d n g o. f a gizlilik. f f a s i f t bayqua b nz y n, iqdan qoran, i sevm y n, elm v m d niyy t dm ni. f i gizli. l t td n salma, padahlqdan arma. l f vlad, atann yerini tutan. l t rv t. l q l l a h Allah b nd l ri, camaat. m yri, bkk. m s be; q t a t i- m s be qit . n d n a k gl n, sevin n. r e k, uzunqulaq. r g a h byk adamlarn adr. r i d alma, satn alma. s a r t ziyan, itki. s a r t d i d ziyan grm. s m dm n, ya. t r n a k qorulu, atal. t m bitirm , sona atdrma. t m i bitki, d rman bitkisi, gl tmi. t m i-k l a m sz bitirm . t m i-Q ur a n Quran oumaq, Quran ouyub bitirm k. t t i- a m bim mi, formalamam tt, k msavad adamn tti, yazs. z a y i n zin l r. z a n zin . z f gild n qayrlm qab-qacaq. s t r, ya. i d a r t t nb llik, kahallq. i d m a t itm tl r. i d i v ( d i v) hakim, hkmdar. i d m t g z a r qulluqu, idm t ed n. i c l t cal t km , cillik, utanma. i l q t yaradlm, yaradlma, v a s i t e y i- i l q t i yaranmasna, doulmasna vasit , s b b. i r s a z bulandran, adran. i s a l isl tl r, t bi t, asiyy t. i t a b nitq, camaata itab olunan szl r. i t a b t natiqlik, alqa mraci t. i t t m ml k t, lk , yer; i t t e y i- i r v a n irvan lk si. i y z; i y t b a r z v n sli. i z l a n km ksiz, adamsz qalma, b db tliy dar olma, qara gn dm . o s r o v ah, hkmdar; o s r o v i- a v r rqin ah; Gn ; o s r o v i - h s n gz llik sultan, gz ll r padah.

330

______________________Milli Kitabxana_____________________
o b y a n irin dilli. o l i q a gz l sif tli, zl. o n i a n gz l grnl, q ng. v f qoru. u b ya. u b e h r gz l, gz lzl (qz). u b r u gz l zl, gz l imal. u d z, m hz. u d a n k r d Allah el m mi. u d a p s n d a n Allaha o ged n. u d k a m i inad, inadkarlq, zbanalq. u d s r zbana, z bildiyini ed n. u n qan; q r q i-d r y a y i- u n qan d nizin batmaq v ya batrmaq. u n a b, u n a b i-t r qanl su; qanl gz ya. u n a r qani n, v hi. u n i n qanl, qana bulam. u n i n d i l d rdli, h sr tli, r yi qanl. u n i n c i y r ciy ri qana dnm, m c. aiq, vurulmu. u r a m sallana-sallana g zm , naz il yerim . u r a m a n naz il sallanaraq yry n; dilb r, sevgili. u r d yen , yem k; u r d a b yeyib yatmaq. u r i d Gn . f t yatm; qaranlq. l d c nn t; l d i b r i n behit. l q n laqca. l d a i y a n yeri, m sk ni c nn t olan. l d z a r c nn t; m c. gz ll r lk si. l u s t mizlik, saflq; l u s i-q l b t miz r klik. m s bed bir. m u d snk, snklk. r a m nazv da il yerim . r r m ad, sevincli. r s n d raz salma, qane etm ; onud etm . r u c zhur etm , b grnm . r u a n bartl, gurlayc. s r ziyan. s u m t dm nlik; d f i- s u m t dm nliyi aradan qaldrmaq. k quru. k qulluqunun yem ksiz, paltarsz, ancaq quru muzdu; k mminlik t m nnasz, z rcin mminlik etm . u alaq knlllk, t vaz. t n ind h rdir; gz l qadnlar, la miki v gz l gzl ceyranlar il m hur olmudur. z u t vaz, tabelik, ita t.

331

______________________Milli Kitabxana_____________________

a d qaytarma; t krar etm ; dalm, yo olmu bir eyi yenid n dz ltm . a n km k, yardm. b a q bul etm m , narazlq. b a r t 1. ibar li szl r. 2. k lam, atalar sz. b q a b dil dirm , daimi etm . b t i d a l n m k mbt la olma, dar olma. b t i s a m t b ssm, gl. b z a l sirg m m , ist nil n q d r s rf etm . d b a r b db tlik, taleyin dnkly. d r a k d rk etm , anlama. c a b lazm olma, vacib olma; v q t i-c a b n d a lazm olan vatda. c a b t bir yer d v ti q bul edib g lm . c r a y i- m l i grm k. c t i m a c miyy t, qorma, ehtiyat etm . c t i h a d s y v qeyr t. c t i n a b kinm , p hriz etm . f a d a t ifad l r, i f a d a t i-r i q n fis, b dii parlaq ifad l r. f h a m anlama; i f h a m e t m k anlatmaq, baa salmaq. f n a yo etm , m hv etm . f r i f s i y r ifrit sif tind olan, ifrit b nz y n (ifrit cinl rin o z r rli v qorunc bir cinsi saylr). f t a d dgn, ylm, biar . f a l aldatma, azdrma, yoldan artma. v a azdrma, yoldan artma. h a n t bir ey haqqnda bh yaratma, t r ddd salma. h y a diriltm , anlandrma. l a s s mimiyy t, q r zsiz m h bb t, saf v d rin hrm t. t a r atrlatma; i t a r d a b u l u n m a q syl m k, bildirm k. t i l a l qarqlq, pozunluq; i t i l a l i-z e h n i fikir qarql. t i r a a t itiralar, icadlar. v a n dostlar, m sl kdalar; qardalar. k m a l tamamlama, bitirm , bir baa atdrma, mk mm l kl salma. k r a h iyr nm , nifr t. k r a h r s a n iyr nc, m nfur, nifr t oyadan. k r a m hrm t, zizl nm , ehtiram. k s i r orta srl rd yalan kimya il m ul olanlarn fvq lad bir qvv v t sir malik olduunu z nn etdikl ri yali bir cisim. k t i s a d k sb etm , qazanma; i k t i s a b i-i z z t i-n a me t d i byk hrm t v ad qazand. q b a l taleyin glm si, b tin almas; ya b t. q d a m (etm k) m qs d atmaa almaq, it diyini ld etm y s y etm k.

332

______________________Milli Kitabxana_____________________
q t i d a r qvv t, gc, qdr t. q t i z a zalm olma, z ruri olma, t l b olunma. q t i z h a r yardm v himay n ahi. l a yks ltm , ucaltma. l h a h imamlq; i m a m dini r hb r. l l a m g r ki, ...d n baqa, ...d n zg . l l t st lik, azar. l t i h a d alovlanma, alb yanma. l t i h a q qoma, lav etm . ma n diqq tl bama, h miyy t verib diqq t etm . m a n o l m a q balmaq, h miyy t verilm k, diqq t edilm k. m d a d km k, yardm. m h a m hv, m hv etm . m r a n abadanlq, t r qqi, rifah. m r a r i-h y a t yaama, mr keirm . m t i d a d e t m k uzanmaq, davam etm k. m t i n a n minn tdarlq, t kkr. n a n cilov, yy n. n a y t km k, yardm. n b i s a t sevinm , adlanma. n d s s l a t namaz stnd , namaz qlark n. n d i r a z dalma, aradan ma. n c i z a b c zb olunma; urunluq. n f a q rc, rcl m , s rf etm . n f i a l aclq, iztirab. n f i r a t ayrlq, t friq . n i q a b rabit , birl m , n k i s a r q lbi snqlq, ruh dknly. n q i l a b i y y u n inqilablar. n q i y a d ita t, boyun ym , tabe olma. n s a n a r adamyey n, yrtc. n t i f a sndrm , yangn l v etm . n t i h a son, son d r c , sonad k; q r u r i-i n t i h a s n d a n artq d r c d qrunundan, quduanlndan. n t i a b t a p m a q seilm k, seilib ayrlmaq. n t i s a b m nsub olma. n t i a r yayma, h r k s bildirm , azlara salma. n a vcuda g tirm , tikm , yaratma. r a d g tirm , n ql etm , syl m . r a d t arzu, ist k, razlq. r a n i n i j a d sli-n s bi iranl olan. r f a n bilik, m rif t. r s a l risal sznn alq dilind t l ffz; elm , f nn v dini m s l l r aid kitaba.

333

______________________Milli Kitabxana_____________________
r t i h a l lm , dnyadan km . r t i k a b pis i grm , gnah il m . r a d doru yolu gst rm , doru yola aparma, yn ltm . I r z h ya, namus, qeyr t. s a b t m qs d , h d f doru getm , z yerin dm . s a l iridirm , atdrma, v sl etm . s a r qurban etm , f da etm . s l a m y a n ms lmanlar. s m t namus, h yallq, qadnlq p rd si. s m r s m ad-san. s t i d a ahi. s t a d dayanm, yerind mhk m durmu. s t i c a b t duann q bul olunmas. s t i c a l bir iin tez olmasn ist m , t l sm . s t i a s yalvar. s t i n a ehtiyacszlq, q na t, he k s v he ey ehtiyac olmamaq. s t i r a r gnahn balanmasn ist m , tvb etm . s t i r a t bir eyin iin batb q rq olma; dalnlq. s t i h q a r n h dar tl , hrm tsizlikl . s t i k r a h nifr t, ikrah etm , iyr nm . s t i q l a l azadlq, mst qillik. s t i m d a d km k ist m k. s t i r c a ist yib rca etm , r kd n ist m . s t i r h a m ahi, rca. s t i m a m e t m k iyini almaq, duymaq, anlamaq. a n ruhani. a r n syl y r k, b r ver r k; yazl sur td bildir r k. t i b a h bh . t i k a ikay t. t f a i y y yann sndrm y m sus; a l a t i-i t f a i y y yann sondrm al tl ri. t h a m thm t, m z mm t, t dsirl ndirm . t l a q ad, ad verilm , adlandrlma. t t i l a m lumat, b r. t t i f a q a t t sadfl r, ittifaqlar. t t i h a d birlik, ittifaq. t t i a z e t m k bir eyi v ya bir ii seib q bul etm k. ym a iar il bildirm , anlatma. z a ziyy t verm , incitm . za n ita t etm , boyun ym , r kd n tabe olma; f ras t. z d i y a d artrma, oaltma. z l a l azdrma, dru yoldan artma, pis yola salma. z t i r a r ehtiyac, z rur t, arsizlik. z z r f, izz t.

334

______________________Milli Kitabxana_____________________
z z t zizlik. J J a l k a n eh kmi; ya, gz ya, alar. K K a h i l art rp n n, qaysz, f rsiz. K a l a s rmay , dvl t, z nginlik; k a l a y i-s n sz zin sinin sahibi. K a l b d q lib; b d n, q f s. K a m r a n m qs din catan, ob t, b tiyar. K a n m d n, m d n yeri. K a r i, h r k t, m l. K a r g r f hl , ii. K e y ki ey. K e y f m a y a ne kefi it yir; zbanalq. K e y l-k e y l anaq-anaq. K e y s u (g e y s u) sa. K b n rd z ri. K b M kk h rind ms lmanlarn ziyar t yeri olan m hur bina. K b i r byk; yal. K c m d a r t rs dn n, n hs. K f a l t zamin olma, m suliyy tini hd sin alma. K h v a r beik; k h v a r e y i-n a z uaqlarn zizl nib, oanb yatdqlar beik. K l a l qss , q m, snt. K l i m a t szl r, k lm l r, ifad l r. K m a l a t kamallar, m rif tl r, elm v hn r; r b a b i-k m a l a t elm, hn r sabibl ri. K m a l i-y s (il ) byk q m, k d r iind . K m a h i haqqil , haqq olan kimi. K m b h a ucuz, d y rsiz. K m i n aciz, h qir. K m q r a r z if, qoraq. K m y a b aztaplan, qiym tli. K n d i z; k n d i m zm . K n i s a kils ; r b a b i-k n i s a kils sabibl ri, ruhanil r. K n z zin , d fin ; k n z i-l l -r a z sirr incil rinin zin si. K r a h t iyr nclik, m nfurluq. K r m sillik, alic nablq, s av t; h l i-k r m k r m sahibi. K r m k a r a n ltf v k r ml , s av t v com rdlikl . K r i m a ey k ram tli, byk Allah!

335

______________________Milli Kitabxana_____________________
K r r f r r hcum-dn, ir li-geri, alma-verm ; hiyl . K s b qazanma, ld etm . K s b i-k a r il m , il yib qazanma; i-pe . K s r a Q dim v orta sr Iran hkmdarlarnn mumi ad; osrov. K s r t oluq; k s r t i- m v a l mal-dvl t oluu. K s r i- n alalma, alaqlq. K f ama; k f i-v c u h i-n i s v a n qadnlarn zn amas. K t i g mi. K t i b a n g mii, g mi sahibi. K v a k i b ulduzlar. K y a n keyl r; q dim Iran ahlarnn mumi ad. K z a habel , h minin. K i b r i y a byklk, z m t, c lal. K i f a y qabiliyy t, bacarq. K i n v r dav tli, dm n, intiqam almaq ist y n. K i r a m alic nab, com rd olanlar. K i s d u s t cib dostu, pul dostu. K i t z a r tarla, z mi. K i v r vilay t, lk , h r, m ml k t. K i z b yalan. K s t a n a srtqcasna, h yaszcasna. K v k b ulduz. K v n varlq, al m; k v n m k a n yer-gy, kainat. K v s r dini etiqada gr c nn t suyu. K u (y) k nd, m nt q , yaay yeri; h r k u d b i z z i y a d t h r k ndd , h r yerd oluqla. K u b k i bu k ndd n o k nd , h r yeri, h r yer . K u f i y a n kuf lil r, Kif camaat. K u h k n da yaran; F rhad. K u r kor. K u s byk baraban. K d u r t m hzunluq, qss , q m. K f r a n kfrl r; nankorluq, nakrlk. K f f a r kafirl r. K f r i y m ba: iy m. K h s a r dalq, dalar. K l a h papaq. K l l btn, c mi, h r ey; a l i q i-k l l h r eyi yaradan. K l l i- s a s h r eyin binas, kk, sli. K l l i y y t n ham, hamlqla. K n-f y k u n alt-st, darmadan. K r n i ba ym , ba endirib salam verm . K r u r be yz min. K t b kitablar.

336

______________________Milli Kitabxana_____________________
Q Q a b i l i- r z rz olunmaa, syl nm y layiq. Q a ne . Q a i b (etm k) itirm k. Q a i l dey n, razln bildir n, etiraf ed n. Q a l sz, danq. Q a l i b a o ehtimal ki; o ola bilsin ki. Q a l i y m u qarasal; salarna mk v nb r srtlm gz l. Q a r e i n oucular; q a r e i n i-k i r a m hrm tli ousular. Q a s i b q sb ed n. Q a s i r qsurlu; bacarqsz. Q a s t i n mehmanana; g u e y i-q a s t i n mehmanana nmr si. Q a y t bir iin, bir haln son d r c si; q a y t i-t h s s r son d r c h sr t kib t ssf etm . Q a y t d o, son d r c , lap. Q e y d ip, z ncir; b n d l i k q e y d i n q r b qulluq z ncirini qrb, azad olub. Q e y r t m n d a n qeyr t sahibl ri. Q b l l v q u bir iin ba verm sind n qabaq; h i s s i-q b l l v q u hadis ba verm d n qabaq onun duyulmas. Q b z p nc , ovuc; nc r, qlnc kimi silahlarn d st si. Q d m g z a r q d m qoyan, giri n, i balayan. Q d r tale, b t, q za-q d r; d v r i-q d r b tin, taleyin gedii. Q d r d a n q birbil n, qiym t bil n. Q f a qafa, ba, k ll . Q f f a l iling r; k l kbaz, adam aldadan. Q f f a r fv ed n, gnahdan ke n (Allah). Q h r k d r; m hv olma, midin rua mas. Q h t qt-q h tlk. Q l b i k n q lb qran, r k sndran. Q n d a b rb t. Q n m qoyun. Q n i dvl tli. Q r i b l f h m m nal, ala gir n; t sir ed n. Q r i h istedad. Q r i n yan; q r i n i-m f i r t fv olunmaa, gnahlarndan keilm y layiq. Q r q i- u n daha batm, qanda boulan, m hv edil n. Q r y byk k nd, kiik h r. Q s b qapma, zorla almaq, z bt etm . Q s d niyy t, ist k, arzu, m qs d. Q s m and. Q s i r qsa, m hdud; q l i-q s i r dar dnc .

337

______________________Milli Kitabxana_____________________
Q s v t n g i z q m g tir n, cansc. Q t k sm , qrma; q t i-r a h yol k sm ; q t i- l a i q laq l ri k sm k. Q t a r i-f i n g patronda. Q t i-t e y y q rar, t bdir, s r ncam. Q v i q l o all, d rin dn n. Q v i v k t qvv tli v vk tli. Q y u r qeyr tli, namuslu. Q l m a n c nn t olanlar. Q i n a s rv t, dvl t; r b a b i-q i n a dvl tlil r. Q i s s hvalat, hekay . Q i t a t qit l r, yerin qit l ri. Q i y a m qalma, t bbs. Q l a s n nmay nd , deputat. Q v l sz, v d . Q v s e y n qvsl r, yaylar; m c: qalar. Q u f r a v a t salar dala-dala qvrmlamaq (kk franszca qaufrerd n alnmdr, rusca qofrirovat) Q u l l a b haramzada, adam aldadan, satakarlq. Q u l i-b i y a b a n qulyaban. Q u r b a n g a h qurban k sil n yer. Q b a r toz; d rd; tutqunluq, qaranlq. Q b h pis i, irkin h r k t, b d m l. Q d d u s i y a n mq dd sl r. Q d u m q d m, addmlar, g lm . Q f r a n fv, r hm t, m rh m t. Q r u n srl r, zamanlar, q rin l r. Q s l ln dini qaydalarla yuma; murdarlqdan sonra yuyunma. Q t t a i-t r i q yol k s nl r, quldurlar. Q v a qvv l r; q v a y i-m i l l i y y milli qvv l r. Q v v e y i-n i z a m i y y h rbi qvv ; milis d st si. Q y u d a t qeydl r; balar, b ndl r, z ncirl r. L L a q l azndan, n az, he olmasa. L a f sz; bo shb t. L a-f v a l l a h yo vallah, vallah bel deyil, Allaha and olsun yo. L a f i-d h a n m l kem yib, yalnz dild qalan szl r. L a h v l v l a q v v t i l l a v b i l l a hAllahdan baqa he kimd qvv t v qdr t yodur. L a l e y i-n m a n lal glnn nvl rind n, qzl lal . L a l g u n lal r ngind , qan r ngind . L a l r lal zl, al yanaql.

338

______________________Milli Kitabxana_____________________
L a m e parlaq. L a m z h b m zh bsiz, dinsiz. L a n yuva. L a n t a r a n sy, nalayq, d bsiz szl r. L a le, c md k. L a y s l u n soruulmaz, sual edilm z, m sul olmayan. L a y t y y r d yiilm z. L e y k lakin, amma. L e y l gec . L e y l gec ; l e y l t l-i s r a merac gec si. L b r i z qraqlarna q d r dolu (kasa v s). L c a c t t rslik, inadkarlq, k slik. L v bo sz, c f ngiyat; g v z , boboaz, naqqal. L v k a r a n b s, bo, m nasz, yanl. L i m alaq, r zil. L i n m lum. L h i gz l v ah ngdar s s, o avaz. L h v, l h v l b oyun, yl nc , faydasz i. L q l q leyl k (qu) L l yaqut, qrmz qiym tli da; l l i-Y m n Y m n yaqutu, la yaqut. L m iq, parlt, l ; l m e y i-v i c d a n sz. L n e t m k l n tl nm k, l n t oumaq. L r z i titr m , t rp nm ; l r z i i- r z z lz l . L y a q l yaq t, yararlq. L z z t f z a o l zz tli. L z z t y a b l zz t aparan, zvq alan. L i l c b t ccb olsun, c ba. L i l v l a dostluq atirin . L i s a n dil. L i s a n l e y b qeybd n g l n s s; m hur air Hafiz irazinin l q bi. L b t oyuncaq, kukla; m c. gz l, q ng. L b t i s t a n oyuncaqlar, kuklalar, gz ll r lk si, yurdu; l b t i s t a n i-t a t a r tatar gz ll rinin h ri. L i v a bayraq; l i v a y i-z f r q l b bayra. L l inci, drr; l l i-t r t z inci. L v h i-s a f t miz beyin, saf q lb. L v n r ng, boya; b niz, adam. L h u m tl r, tli yem kl r M M a su; m a i-z l a l t miz, duru su. M a b a q i qalan, bir eyd n qalan hiss .

339

______________________Milli Kitabxana_____________________
M a b e y n ara, aralq, iki eyin, yaud iki sin aras. M a d r i-n a l a n alayan, inl y n ana. M a d a baqa, savay. M a m l k btn mal-mlk, n ki var. M a h ay. M a h i- z a mat m ay. M a h l i q a z, sif ti ay kimi (gz l). M a h m n z r (m hm nz r) z aya b nz r. M a h r u ayzl, gz l. M a f v q l h d d h dd n ziyad , son d r c . M a l a m a l dopdolu. M a m z kemid olan il r, kemi eyl r. M a n n d b nz r, misl, tay. M a r ilan. M a r f a m fr , yoran-d k ykl n n byk uval. M a s v a ( sli: masiya) Allahn adlarndan biri. M a mlk-ma; mal-dvl t. M a y e y i-t v k k l sonradan lazm olacaq maya. M a z i kemi; tari, tarii. M e h r Gn , m h bb t, sevgi. M e h r a b m scidin ba t r find namaz qlmaq n yarmqbb klind yer. M e h r i m a n sevgi il , mehribancasna. M e y k s a r rab sev n, ey-ir t yolda. M e y m n t ob tlik, uur. M a d i n m d nl r. M a l niyy t, m qs d, m na. M a l n d i l i k uzaqgr nlik, ehtiyatkarlq, t dbirlilik. M a n i m nalar. M a r i f m n d a n maarifp rv rl r. M a m i t, dolanacaq. M b a d i n k i olmaya ki, bel olsun ki. M b d balanc. M b h u t heyran. M b u d ibad t olunan, Tanr, Allah. M b u s alq nmay nd si, deputat. M c a z i qeyri-h qiqi, dz olmayan, grndy kimi deyil. M c d an, r f, byklk. M c i d an-hr t sahibi. M c m c m olunan yer, yncaq yeri, toplama m h lli; m c m i-i s r a m ms lmanlarn yncaq yeri. M c m r iind tirli madd l r yandrlan qab. M c r u h yaral. M c u s Z rdt dinind olan alq; z rdtil rin kahini, maq.

340

______________________Milli Kitabxana_____________________
M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M c z u b c zb olunmu, vurulmu, aiq, divan . d a r i s m dr s l r, m kt bl r. d f n q biristan, m zar. d l t f r dal tp r st, dal t t r fdar. d i h g u m ns b sahibin yaltaqlanb m dh, t rif yazan (air). d u d saylm, say m lum. l m m n i n i y y m mnuniyy tl . f a i d m zmunlar, mnd ric l r, m nalar. f h u m anlay, m na; m f h u m o l m a q anlalmaq, aydn olmaq. f q u d o l m a q itm k, yo olmaq. f l u k b db tliy dm, msib t kmi. f r d nmi. f s d fitn , f sad, intriqa. f z u l aada olan, alaqda duran, fazil olmayan. g s ibin; m g s i-n h l ar. r i b gnbatan, q rb. f u r m rhum, r hm t getmi; btn gnahlar balanm. h a b t heyb tli, z m tli grn, t s. h a s i n b-saqqal. h b i t enil n yer; gyd n dl n yer. h b u b sevgili, sevil n. h c b i n ay alnl, gz l. h d beik; m c. v t n, yurd. h l bir eyin yeri, vat, qaydas. h l l i-i q a m t bir adamn yaad yer. h f z mhafiz yeri, anbar. h f i l m clis, c miyy t, yncaq yeri. h f u z hifz olunmu. h i n byk, mht r m. h i n-t a b a n parlaq, l saan ay. h l u l adamsz, yiy siz, bo.

M h m u m a n qayl; qss li; n f s i-m h m u m a n q mqss y batm. M h s u s a t hiss olunan, duyulan eyl r. M h s u l a v r o m hsul ver n (torpaq). M h r qiyam t, vay; q o p a r m m h r i n i ldrm. M h t l t ay zl, gz l. M h z r hazr olmaq yeri, hzur yeri; m h z r i- a h ahn hzuru. M h z u z zz alan, zvq alan. M d u m oul, hrm tli bir adamn olu. M r u b araba, dalm. M z n zin ; m z n i-h i k m t elm v f ls f zin si. M k a t i b m kt bl r.

341

______________________Milli Kitabxana_____________________
k u s bir eyin ksi. q a l sz, syl m , nitq, danq. q a m yer, m kan, rtb . q b r q biristanlq. q r r q rargah, m h l. q s u d m qs dl r, arzular. q s u m qism t, qism t olan. q t erin son beyti. q t u l q tl edilmi, ldrlm. q t u l n ldrlm olaraq. l a m t t n , thm t, m z mm t. l a z snacaq yeri, p nah aparlan yer; m l a z l-m m i n i n mminl rin p nah apardqlar yer. M l c snacaq yer, p nah aparlan yer.M l b oyun yeri. M l yirtk . M l k m n z r m l k b nz r, gz l. M l k e h t i a m m l kl r kimi d bd b si, t nt n si olan. M l n t l n tl m ; l n t layiq i. M l f u f bal m ktub; z rf, paket. M l u l d rdi olan, st liyi olan; m l u l y o m u i l l t st nin bir azar yomu? M l u m l r m hur, byk, adl adamlar. M m a l i k m ml k tl r, lk l r. M m a t lm. M m u r tikinti, abadanlq. M n a l mal-mlk, var-dvl t. M n a m yuu, rya. M n a z i l m nzill r; m n a z i l s r m k m nzild n m nzil km k. M n f a srgn yeri. M nf t b a eyir ver n, m nf t ver n. M n h u s n hs, b d, uursuz; b t i-m n h u s uursuz tale. M n i m na. M n k f r kim kafir is ... (Quranda d f l rl t krar olunan ifad dir). M n k u s s rnign, t rsin dnm; m n k u s -q l b o l m a q ksin evrilm k, t rsin dnm k. M n u r f rman, birin yks k rtb verilm si haqqnda ahn f rman. M n z l d r c , m rt b . M n z u r n z r alnan, n z rd tutulan. M n z u r i-n z r o l m a q birinin diqq tini zn c lb etm k, birini o maraqlandrmaq. M r a n q o z dlg r. M r a r t aclq; m r a r t i-q l b i y y ruhi aclq, iztirab. M r a t i b m rt b l r, rtb l r, yks k v zif l r. M M M M M M M M M M M M

342

______________________Milli Kitabxana_____________________
M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M r b u t bal. r d u d r dd edilmi, qovulmu. r z a r m n, m nlik. r h u m l-m f u r Allahn p hm tin nail olmu. r i z bir eyin rz olunduu, ba verdiyi yer; m qam; m r i z i-t u f a n tufan m qam. r k b minik heyvan; at, e k. r k u z sanclm, talm. r q u m yazlm; ad kilmi. r u f m lum, tan; bilin n, tannan; hr tli. s a aam. sab d r c . s a h t yerl r, razi, yerin s thi; e l m i-m s a h t h nd s . s a i s yl r, z hm tl r. s a i l m s l l r, mvzular. s a r i f rcl r, ehtiyac n rcl n n m bl . s d r bir eyin d, ba verdiyi yer, m nb ; m s d r i i r f a n elm v m d niyy t oca. s d u d bal, balanm, s dd kilib qapanm. s d t ob tlik, s ad t. s l t rca, ahi. s r c n b a n masqara ed n, oyunbaz. s i y t gnah. s k n t miskinlik, farlq, kasiblq. s m u m e t m k z h rl m k. s n d m qam, mvqe,byk m ns b. s n u i sni, teniki yolla edil n. s r u r ad, sevincli, f r hli. s t a n r v i s ro kimi yerim , s ro gedii. s t k a m arzuya atmaqla m st, ad olma. s t u r yazlm, gst rilmi olan. s t u r rtl, adral. s u m gnahsz. s u m a n gnahszcasna; q l b i-m s u m a n t miz r k. s u n salanlan, mhafiz olunan, qorunan. a y i eyl r. r c miyy t, alq ktl si, insanlar. k u k bh li, qeyri-m lum. r i q gndoar, rq. r b t bi t, ad t, asiyy t, laq. r u qanuni, ri t uyun. r u t ahn hququnu m hdud ed n konstitusiyal dvl t, qurulu. r u t p n a h m rut quruluuna snma, m rut iliy tabe olma. a t qadn b z kisi; g lini b z y n qadn.

343

______________________Milli Kitabxana_____________________
u m b db t, talesiz. u m i y y t uursuzluq; m nhusluq, m umluq. y yeri, yr. t a l i b m tl bl r. t l u b t l b olunan, gzl nil n. v a yer, m h l, m sk n. v a i z mviz l r, n sih tl r. v a r i s miraslar; miras sahibl ri. v a i mal-qara, qoqu heyvanlar, sd, t ver n heyvanlar. v d d t m h bb t, sevgi, s mimi, yan dostluq. v d d t k a r a n m h bb t v dostluqla. z a q dadma, l zz t duyma; hvali-ruhiyy ; m z a q i-m i l l t mill tin zvq, ruhu. M z a l i m zlml r, haqszlqlar, dal tsizlikl r. M z b l zibillik. M z b u t z bt olunmu, mhk ml nmi. M z l l t alaqlq, etibarszlq, h rar t. M z h r bir eyin v ya hadis nin zahir olduu, grndy yer v ya adam; layiq; nail. M z k u r zikr olunan, deyil n. M z m u m eyibli, danlaql, pis, m z mm tli. M zr kin, tarla. M zr c a t kilmi yerl r v eyl r. M i d h t m dh, t rif, ym . M i f t a h aar. M i h n mhn tl r, ziyy tl r, b lalar. M i q d a r q dr-qiym t, hrm t. M i q d a r i-f i k r al d r c si, ur s viyy si. M i k n t gc, bacarq, qdr t. M i l l mill tl r, alqlar. M i n b d bundan sonra, ind n bel , g l c kd . M i n h e y s i-z k a t z kat c h tind n, z kat zr . M i n n t g z a r minn t qoyan. M i r mir, hakim. M i s y o n e r mst ml k v qeyri-mst qil lk l rd ristian dinini yaymaq n hkum t t r find n gnd ril n ruhani agent. M i k a t raq n ev divarnda olan taa. M i z a c s hh t v st lik hal; a r e y i-m i z a c saalmaq, ya olmaq ar si. M i z a h zarafat, gldrm , yl nm . M i z a n t r zi, qapan. M o z a l a n e k mil yi, gigovun. M b i d z rdt dininin bas. M h l i k t hlk li, h lakedici. M M M M M M M M M M M M

344

______________________Milli Kitabxana_____________________
M h n t z d ba b lal, msib tli. M h t a c i-m s a r i f km k edilm li adam. M t b r a n mt b rl r. M t q i d etiqad ed n, inanan. M v c dala, l p . M v c i b bir i , h r k t s b b olan. M v h i b vergi; h diyy , ehsan. M v h u m bo yal, yalan t s vvr. M v q e y i-t d r i s d rs deyil n yer. M v q u f tutulmu, salanm; m q u f i-m l a l q m-qss y batm. M v l a aa, byk, mq dd s bilin n s. M v l u d doulmu, dnyaya g lmi uaq; doum, doulan; m v l u d in b i pey mb rin anadan olan gn. M v r u s miras qalm. M v s u f v sf edilmi, t rif edilmi. M v s m isiml nmi, adlandrlm. M v t i- z m i b d n zvl rind n birind toumalarn crm si (qanqrena). M u, m u y tk, sa, zlf. M u m y a y snq smkl ri bitidirm k n srtm d rman. M u s t a f a M h mm d (pey mb r). M a m i l r ftar, laq . M a m i l e y i-b i u r ursuz laq , kobud r ftar. M a i r t dostluqla balama. M a v i n t km k, yardm; m kdalq. M b a h a t iftiar, f r, ynm . M b a i r idar ed n; m b a i r o l m a q idar etm k, idar etm y girim k. M b r r a t miz, pak. M c a z halal, ri t uyun; h l i-m c a z halal t r fdar. M c s s m e t m k olduu kimi gst rm k, canlandrmaq. M c t h i d Qurandan m nalar v qanunlar ara bil n; i l rin alimi. M d a r e ya r ftar, dostluqla yola getm , o laq . M d a v i m t davam etm , iin arasn k sm m . M d d a ist nil n, iddia edil n ey. M d r toplanm, bir yer ylm. M d l l l d lill rl sbut edil n ey. M d r r i s m llim, d rs ver n. M d i l l sbut ed n, d lill rl isbat ed n. M d d b d bli, t rbiy li. M r n son zamanlarda, ar vatlarda. M m m m mmam li, banda mmam . M m m r yaayan, h yatda olan, mr sr n. M s s i f t ssf etdir n, k d r g tir n.

345

______________________Milli Kitabxana_____________________
M y y d qvv t v m tan t sahibi. M z z z zizl nmi, izz tli, o hrm tli. M f t t i n fitn kar, araqzdran, uulu. M f i d faydal. M f s i d fitn kar, f sad tr d n. M f t i r f r ed n, gv n n. M f t i fitva ver n, ri t m s l l rini h ll ed n. M b e mn, y ni at p r stin olu; meyana agirdi. M i y l a n d v tikan, tikanl kol nv. M h a l o tin, mmkn olmayan ey. M h a v i r shb t, danq, danma. M h q q r alaq, pis. M h q q r a n d y rsiz, rda, czi; h d i y y e y i-m h q q r a n kiik, layiqsiz h diyy . M h q q i r t hqiredici. M h r r r a t yazlar, m ktublar, m qal l r. M h s s i l t hsil alan, elm yr nm y alan. M h y y a q l m a q hazrlamaq. M h l i k h lakedici, ldrc. M a b i r b rl m , m ktublama. M a l i f zidd, ks, b dah. M b i r b rdar olan, bil n. M r r i b arab ed n, dadc. M l i s s mimi dost, s daq tli dost. M l i s a n s daq tli, s mimi; r kd n g l n. M j k a n kirpikl r. M k a l i m a t mkalim l r, danqlar. M k r r m k ram tli, mht r m, ziz; zati-mk rr m mht r m, ziz s. M k r r r t krarla, t krar-t krar. M k v k b ulduzlu. M q a t i l lb ldrm , birini qrma. M q d d m qabaq, vv l. M q d d r tale. M q f f a qafiy li. M q l l i d t qlid ed n, birisinin t bliatna inanb onun dalnca ged n, onu yamslayan. M q r r b yan, dost. M q r r r q rara alnm, m yy n edilmi. M q y y d (el m k) balamaq, azadln almaq. M q t b s iqtibas olunmu. M q t d i r bacarql. M l a q a t grm , laq balama, salam leyk etm . M l a h i z a t mlahiz l r.

346

______________________Milli Kitabxana_____________________
M l a z i m o l m a q birind n ayrlmamaq, h mi yannda olmaq. M l q q b l q bli; l q bi, titulu olan. M l v v s murdar; bulaq; irkin il r sahibi. M l h q bitimi, qoulmu. M l h i d Allahsz, Allaha inanmayan, dinsiz. M l t c a o l m a q p nah aparmaq, sinmaq. M l u k a n aha layiq. M m t a z seil n; imtiyazl. M m t n qadaan edilmi, latmaz, mmkn olmayan ey. M n a f a t uymamazlq, ziddiyy t, maliflik. M n a f i q ain, satqn, ikizl. M n a z i mbahis , kim . M n c l i parlaq, iql. M n c r r o l m a bir iin bir n tic y atmas, bir hadis nin sona yetm si. M n k i s ks olunmu. M n z z m nizaml. M n f i l cal t, slb utanma; mt ssir. M n i f uca, yks k, ali. M ni m alq yedirib iir n, nam v ehsan ver n. M n s i f insaf sahibi, dal t t r fdar. M n t h a son d r c . M n t b seilmi. M n t i r o l m a q yaylmaq, h r yanda m lum olmaq. M n t z m intizaml, dzgn, z yolunda. M r a a t riay t etm , bama, gzl m M r d l. M r s s c vahiratla b z dilmi. M r t t b t rtib edilmi, dzlm. M r qu; m r i-s h r s h r quu, oruz. M r a n qular. M r i d bir eyin agirdi. M r t k i b pis, yaramaz i ed n, c zaya layiq h r k t ed n. M s a d i m toqquma. M s a f i r t s f r. M s a f i r i n yolular, s f r ed nl r. M s a i d t yardm, icaz , imkan; d m i m s a i d t imkanszlq, iznsizlik. M s a l i m d u s t slh v salamatlq t r fdar. M s a m i h etinaszlq, diqq tsizlik. M s a m i r konsert. M s a v a t b rab rlik. M s l i m t salamatlq, barq. M s l l a yay quraq keib uzun mdd t ya yamadqda ruhanil rin bal il s hraya, l nmayi maq, Allahdan ya ist m k

347

______________________Milli Kitabxana_____________________
m rasimi. M s l l m mbahis siz, ham t r find n q bul v etiraf edil n. M s l s l bir-birin bal, sra il , bir-birinin dalnca. M s m m a adlanan; i s m i i l m s m m a s bir eyin ad il z. M s m m i m q rar ver n, bir iin icrasn q ti h ll ed n. M s h f s hif l rd n m l g lmi kitab; Quran. M s i b t z a (y) msib t douran, f lak t g tir n. M s l i h islah ed n, yala alan, slh ist y n. M s l i m ms lman. M s l i m i n ms lmanlar. M s l i m i y y t ms lmanlq. M s t f i d yalq ist y n, eyirah. M s t f i z feyz alan, feyziyab olan. M s t f i r a n gnahlarnn balanmasn Allahdan rica ed r k, tvb ed r k. M s t n i ehtiyac olmayan, varna qane olan. M s t r q q rq olmu. M s t h q q h qqi, layiq. M s t h s n b y nil n, gz l. M s t i d istedadl, qabil. M s t q b l g l c k. M s t m n d a n biar l r, zavalllar, yosullar. M s t t a b yalq ist y n, eyirah. M s t v c i b layiq, mst h q. M a r i l e h h min adam; adi kil n, gst ril n, iar edil n adam. M f i q a n mehribancasna. M t a q vql, h v sli, bir eyi b rk ist y n, arzu ed n. M t a q a n byk h v sl . M t h i b bh ed n, inanmayan. M t i l e t m alovlandrma, qzdrma. M t a l i a t mtali l r. M t a q i b t qib ed n, arasndan g l n. M t a q i b n dalbadal, ara k sm d n. M t a l i yks k, ali. M t c a v i z t cavzkar. Mt d d i d bir sra, bir ne . M t n b b e h oyanma, v ziyy ti anlama, b rdar olma, ibr t alma. M t n c m ( sli: mt nc n) tavada qzardlm, qovrulmu; qzartma, bozartma. M t n s s e h n sih t q bul ed n. M t r n n i m o l m a q oumaq, t r nnm etm k. M t s v v i f sufiyan ; a r i-m t s v v i f sufiyan eirl r. M t v c c i h z tutan, birin t r f ged n. M t v l l i d ba vermi, hasil olmu.

348

______________________Milli Kitabxana_____________________
M t v s s i l bir vasit tapb yanlaan. M t z a i d artma, oalma; artq, o. M t z l l i m a n zlm v t hqird n ikay t ed r k. M t y q q i z oyaq, gz aq. M t m i n arayn. M t t f i q n birg . M t t f i q r r y h mfikir, bir i haqqnda r yl ri bir olan. M t t h i d lbir. M v a s i l t bir-birin atma, grb qovuma. M v c c i d icad ed n. M v k k l v kil edilmi. M z f f r k Mz ff ri ldr n, y ni Mz ff r ddin ahn verdiyi m rutiyy ti m hv ed n. M z v v i r hiyl g r, satakar, yalan. M z i ziyal, iql. M z i l l azdrc, pis yola aparc, badan aran. M z t r ar siz, z rur td olan.. M z t r i b iztirabl; m z t r i b- h v a l q m-k d r iind , hal p rian. N N a b t miz, saf; m e y i-n a b saf, t miz rab. N a b c a yersiz, lzumsuz. N a b g a h vatsz, gsl nilm d n. N a b k a r yaramaz, uluqu. N a b u r alsz, ursuz, qanmaz. N a b u d taplmaz, yo olan. N a c i nicat ver n, f lak td n ilas ed n. N a q a b i l qeyri-mmkn. N a i z d y rsiz, h miyy tsiz, h qir. N a i z a n d y rsiz olan; a s a r i-n a i z a n a z if yazlm s rl r. N a d i r n h rd nbir, seyr k, nadir hallarda. N a d i r l-v q u seyr k ba ver n, az t sadf edil n. N a f i z nfuzlu, sz ke n, hrm tli. N a g v a r a o olmayan, ac. N a i m yatan, yuuda olan. N a k s claf, alaq. N a m ad; n a m i-v a l i d a t analq ad. N a m d a r ba: namv r. N a m q u l a n alszcasna. N a m r u ri t zidd; m l i-n a m r u ri tin qadaan etdiyi i. N a m b a r k uursuz. N a m v r adl-sanl, hr tli. N a n r k.

349

______________________Milli Kitabxana_____________________
N a p d i d grnm z. N a r od, alov. N a r v a nalayq, yaramaz; i v e y i-n a r v a nalayiq h r k t. N a s alq, el. N a s z a yaramaz, nalayiq. N a s i r km ki, yardm ed n. N a s i y aln, z; n a s i y e y i- h v a l znn grn, sima. N a s l nec , n cr. N a s u t insanlq, insanlar al mi. N a r ri td n k nar. N a i n t ed n. N a t v a n gcsz, z if, qvv tsiz. N a t i q nitq qvv si, danq qabiliyy ti. N a v k (n a v k) o; n a v k i-d i l d u z q lb gir n (kirpik). N a y (ney) zurna. N a y i b km ki, mavin. N a z i l yuardan en n, g l n. N e y qam. N e y i s t a n qamlq. N b r d h rb, mharib , vuru. N b i pey mb r; n b i y y l-m s l i m i n ms lmanlarn pey mb ri; n b i y -r r h m M h mm d pey mb r. N b z az hiss , bir para. N d a m t pemanlq. N d i m dost, yan yolda, h mshb t. N z n fis, gz l. N i m bolluq, nem t iind yaama. N q z pozma, l v etm (mqavil ni v s.) N q sur t; n q i- t a yanl h r k t. N m k duz. N m k b h r a m nankor, yala yamanlq ed n. N m k i duzlu; n m k i d a n i m a q irin danmaq. N m n a k n mli, rtub tli. N n g ar, h ya; eyb, b dnamlq. N r g i s i- h l a gz, gz l ala gzl r. N s a y e h n sih tl r; n s a y e h i-m f i q a n fq t v mehribanlq n sih tl ri. N s a r a ristian, Isa dini t r fdar. N s b n qoyaraq, t yin ed r k. N s b soy, ata-baba, m n , n slin sli. N s q t rtib, qayda, t rz. N s i b qism t, payna d n. N s i b d a r pay alan, bir eyd n hiss alan. N f r a t n f rl r, sg rl r.

350

______________________Milli Kitabxana_____________________
N f frm ; n f e y i-s u r borunun frlb alnmas. N c a s t murdarlq. N c c a r dlg r. N f s i- m m a r insan pisliy yn ld n hv t, gcl ehtiras. N f i-f i r a v a n bol qazanc, o m nf t. N h a r gndz. N h l ar. N h v sintaksis. N sap, iplik. N l urma aac. N l nal. N l e y n ruhanil rin geydikl ri bamaq. N t ba verm , meydana g lm . N v a h i qadaan olan eyl r v il r, ri t zidd h r k tl r. N v i d mutuluq, mjd , ad b r. N y y i r nurlu, parlaq; n y y i r i- z m gn . N z a f t t mizlik. N z r g a h balan yer, tamaa edil n yer. N z a r bama, n z r etm , tamaa etm . N z m intizam, nizan, qayda. N i m nem tl r, gz l yem kl r. N i f a s yeni doan arvaddan qanama. N i f r i n nifr t, l n t verm k; v q f i-n i f r i n e d r m l n t ver r m, l n t oumaa s rf ed r m. N i g a h ba, n z r. N i g h b a n gz ti, qarovulu. N i g u n ba aa, t rsin dnm; b t i-n i g u n b db t. N i h a l fidan, aac. N i h a n qizli. N i j a d lil-n s b, n sil. N i k ya; n i k -b d ya-yaman. N i k b t (n kb t) b db tlik, iqbalszlq, f lak t. N i k m a l ya m nal, ya m zmunlu. N i k p e y ob t, iqball. N i k r u gz l zl, osif t. N i k u ya, o, oag l n. N i k u n a m ad eyrl kil n, yalqla deyil n. N i l f a m tnd mavi. N i m c a n yarmcan. N i m yarm, yar; n i m e y i-n h a r gnorta. N i m i z hrm t n yilm , yarmqalma, t zim. N i m b gec yars. N i s a qadn. N i s a r tkm , tklm , sama, salma.

351

______________________Milli Kitabxana_____________________
N i s b t laq , m nsubiyy t. N i s f yar, yarm; n i s f i yars. N i s t yo, n i s t v n a b u d o l m a q yo olmaq. N i s v a n qadn, qz; m k t b i-n i s v a n qzlar m kt bi. N i s y a n unutma, unudulma. N i v u r m a q sancmaq, incitm k. N i a t (n a t) sevinc, adlq. N i i m n (n i i m n g) oturacaq yer. N i y a b t naiblik, mavinlik. N i y a y i t rif, eyir-dua, m dh. N i y a z rica, dua, ita t. N i y r a n odlar, c h nn m. N i z a r z if, gcsz, arq; c i s m i-n i z a r z if b d n. N i z d a r a ey niz dar! N h doqquz. N v yeni, t z . N v g l t z gl, yeni alm gl. N v m yuu; n v m i- i t a v y a y v m i- t v a q yuusu, uzun yatmaq, m c. c hal t v q fl t yuusu. N v r s t yeniyetm , g nc. N v s a t yeniyetm , yeni m. N v p r v r humanist, insan hququnu mdafi ed n. N v z a d yeni doulmu. N u r i- e m gzn i. N u r i-d i d uaq, vlad; gz i. N u r l y u n gzl r i, ziz, sevimli. N u n d irin gll (gz l qz). N b v v t pey mb rlik. N c u m ulduzlar. N h u s uursuzluqlar. N k t inc m nal sz, ifad d olan r mzi m na. N m a y a n grn n, gz qabanda olan. N m u d a r aydn, aq, akar, gz qabanda. N z u l e t m k enm k, yuardan, gyd n g lm k. O O n o; o n k i o i, o adam ki. O n v r s t Universitet. O s m a n i osmanl, osmanl trk; a i r i-o s m a n i osmanl-trk airi. v b a qara camaat, avamlar, s fill r, avaralar, orular.

352

______________________Milli Kitabxana_____________________
v c n yks k nqt ; v c i-f z a gyn nginlikl ri. v d t e t m k qaytmaq, geriy dnm k. v h a m a t vhamlar; v h a m v hml r; v h m qoru; sassz t hlk ; yanl, bh li fikir, mvhumat. v q a t vatlar; h m v q a t h mi , h r vat. v n i y a km k, yardm. v r a d t krarlarla syl n n h r hans bir dua, Quran ay si. v r n g tat, tat-tac. v t a n v t nl r. v z a v ziyy t, hal. P P a, p a y ayaq. P a y a n son, n hay t. P a k i z t miz, s liq li, d y rli. Pakiz d a t miz t bi tli, inc dal. P a k n s b m n c t miz, namuslu. P a r l a m a n konstitusiyal dvl tl rd qanunverici nmay nd l r m clisi, parlament. P a s i b a n gz ti, qarovulu. P a s l y a n srgn. P a y b n d aya bal, bir ey balanb qalmaq. P a y d a r o davam ed n, mhk m. P a y d r c , m rt b , rtb ; p a y b p a y d r c d n-d r c y , yks l -yks l . P e y a p a r m a q t qib etm k; izi il getm k. P e y a m b r, mraci t. P e y k r z, sif t, b niz, b d n. P e y r v o l m a q arasnca getm k, izl m k. P e y r v i birinin arasnca ged n, yolunu izl y n. P e y v n d ballq, rabit ; sevgi. P d r ata. P d r a n atalar. P d r a n ataya layiq, ataya m sus, atalq. P k o. P k e y o ya, bast . P l i d murdar, bulaq. P n d yd, n sih t. P r qanad, l l k. P r s t a r idm ti; p r sti ed n. P r s t a r i qaykelik, hrm t, km k. P r a dava, vuruma, qova. P r i r u y p ri zl.

353

______________________Milli Kitabxana_____________________
P r i z a d p rid n dogulmu, gz l. P r n i y a n ip k, quma; p r n i y a n n a i m l r i ip k atlas iind yatanlar. P r p u c qrb m hv etm , sndrma, yo etm . P r t v nur, iq, parlaqlq, a. P r t v f r u z iqsaan. P s ara, dal. P s n d i d b y nil n. P s r orul. P s t alaq; alaldlm, gzd n dm. P i l t n filb d nli, o gcl, iri gvd li. P i r qoca; p i r c a v a n qocalar v g ncl r, ham. P i r a n qocalar kimi, qocalara yaraan. P i r a y zin t, rvn q, b z k, ziyn tli. P i r i-K n a n K nandan olan qoca Y qub peyg mb r. P i r u z firuz , qiym tli da. P i s t a n m m , mc k. P i n, qabaq; pi p s i-t n t n l r arasnda. P i a n i aln. P i b n d l i k qaban tutma, qarsn alma, imkan verm m . P i z v q t i ba verm d n qabaq; z vatnda. P i g a h n t r f, qabaq t r f. P i k a m qabaqcl, t bbskar. P i r f t qabaa getm , t r qqi. P i r v r hb r, qabaqda ged n. P i v a ba, r is, qabaqda ged n. P u y a n yyr n, sr tl ged n. P r dolu. P r b h a bahal. P r f t u h m n vi nem tl rl , ltfl r v m rh m tl rl dolu. P r m a r s ro, s rs m. P r k m a l tam msb t, mk mm l; sarslmaz. P r m a y h miyy tli, lazml, qiym tli. P r m n a o m nal, m zmunlu. P r m h n mhn tl , d rd-q ml dolu (r k). P r n u r nur dolu, o iql. P r s i l s i l z ncirl rl dolu, o z ncirli. R R a d (r a d d ) t qribi, t min n. R a c e qaydan; mraci t olunan. R a k i b n svari olaraq, atl olaraq. R a h yol.

354

______________________Milli Kitabxana_____________________
R a h i yolu, ged n. R a h n m u n yol gst r n, r hb r, b l di. R a z sirr R a z i q rizq ver n, ruzi ver n. R a z n i y a z dua v rica etm , r hm v km k ist m . R b b Allah. R b b i-m c i d Allahn adlarndan v sif tl rind n biri; byk olan Allah. R b t balama, laq l ndirm . R f qaldrma, aradan arma; l v etm ; r f i-k d u r t q mqss ni datmaq. R f a h o gz ran, bolluq. R f a q t yoldalq, dostluq. R f t ltf, m rh m t. R m n qar, ks. R h (r a h) yol. R h a qurtulu, ilas olma. R h g z a r keid yolu, yol st. R h l yol yk; r h l i-i q a m t yolda bir yerd uzun vat yl m . R h l khn m kt bd stn kitab-d ft r qoyulan dar v alaq miz. R h m g s t r r hm yayan, o m rh m tli. R h n m a n yol gst r n. R n z r r, ziyan l l. R a n parlaq, parldayan. R t pal-paltar. R t a b yoran-d k. R i y y t n v a z r iyy tp r st, r iyy ti sev n. R i y y i t d u s t alqa dost olan. R k damar; qeyr t. R q m q l m a q yazmaq. R m z iar . R n a gz l, l tif. R n c ziyy t, z hm t. R n c b r kini; z hm tke; k ndli. R n c i-r a h yol ziyy ti. R n c u r st , z if, d rdli. R n g hiyl , m kr, aldatma. R n g i n anlalmaz, tin; mt lif; parlaq. R s a l t r sulluq, pey mb rlik. R s i d yetimi. R s i d l i k t fti, yolama. R a d h qiqi yol, dz yol; h l i-r a d alq doru yola yn ld nl r. R a d i y y u n doru yol gst r nl r, h qiq t yoluna aparanlar. R i d m rd, bacarql.

355

______________________Milli Kitabxana_____________________
R i q n fis, gz l, z rif. R k qibt , pallq. R u f m rh m tli, mehriban. R v a q st rtl, qaba aq yer; ardaq. R v a n ruh; r v a n i-p a k t miz ruh. R v a n e t m k yola salmaq. R y a h i n reyhanlar; tirli bitkil r. R y t bayraq, l m. R i d a rt; p rd . R i h l t lm , dnyadan km . R i k a b z ngi. R i q q t inc q lblik, h ssaslq. R i s a l kitaba. R i s m a n sap, ip. R i saqqal. R i i k i, b r n g l saqqal ki, h naya-r ng qald, i frqdr. R i t ip, ba; m c. rabit R i y a z i, e l m i-r i y a z i riyaziyyat. R i z a razlq, b y nilm . R i z a m n d l i k razlq. R i z a n o l a n tkl n, aan. R i z q azuq . R i z v a n c nn t qarovulusu. R i z v a n c a y g a h yeri c nn t olan, behitli. R b d h t, qoru. R v n q parlaqlq, gz llik; r v n q i-k a r iin yal, m qs d uyunluu. R v n iq, iql, aydn. R v n d i l q lbi iql, parlaq, istedadl. R v n z m i r elmi, bilikli. R y t grn, tamaa edilm li t r f, sima. R u, r u y z. R u b r u z-z , zb z. R u d simli musiqi al ti; b z m i-r u d rud alnan m clis. R u g r d a n z dnd r n. R u m y a n (rusca rumyana sznd n) nlik. R u z gndz; r u z i- b gec -gndz; r u z i- z l d n z l gnd n. R u z d a r oructutan. R u z i g a r mdd t, bir q d r vat. R u z n a m q zet. R b b ir , b zi meyv l rin qaynanm ir si; r b b i-b i y a n biyan ir si. R b h tlk. R b u b i y y t Allah, luhiyy t.

356

______________________Milli Kitabxana_____________________
R s a r isl r. R f t byklk, yks klik. R k n sas zv, dayaq. R s u l Pey mb r. R u s r isl r, balar. S S a b i q n kemid . S a b i r a n s brli adamlara m sus; q n a t i-s a b i r a n s birli adamlarn etdiyi q na t. S a b i t q d m m tan tli, mhk m, dnm z. S a d i r o l m a q zahir olmaq, maq, arlmaq. S a f t l t t miz zl, gz l zl. S a r q d h, piyal . S a h a r a meydan b z y n, ziyn t ver n. S a h t meydan, sah . S a i s y ed n, alan. S a i b doru, s hv etm y n, m qs d uyun. S a i l dil ni qadn. S a m a n s rv t, dvl t, z nginlik, mal-mlk; t rtib, nizam. S a m e qulaq asan, eid n. S a n e yaradan. S a n i y n ikinci. S a r i siray t ed n, nfuz ed n. S a r i y siray t edici, birind n birin keici. S a sa, zlf; b a l a r s a d balarna sa qoyandrlar; m c. dinsizdirl r, azndrlar. S a t e yks lib grn n, qalb meydana an. S a z i uyunluq, uyma. S e y d ov. S e y f qlnc. S e y f l l m a aliml rin ustas, l mann bas. S e y l a n an, ant; i d d t i-s e y l a n o gcl an. S e y l i-t n t n seli. S e y r i-s m a gyn h r k ti, f l k, q za-q d r; s e y r i- y a l yala qalma. S a d t q r i n b tiyar, ob t. S b a h t gz llik, s b a h t l i gz l, gy k. S b a t mhk mlik, m tan t. S b b a boyaq. S b h t sbih. S b q t kem , tm , o biril ri geri qoyaraq qabaqda getm . S b u r s br ed n, arla dz n.

357

______________________Milli Kitabxana_____________________
S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S c a y a s ciyy l r, arakter. c c a d stnd namaz qlmaq n kiik ala, rtk. d yz. d a q t p r v r a n s daq tli, s mimi. d d balama, qapama, mane , ng l; s d d i-r a h yolun qapanmas. d d a n yz d n d n (muncuqdan) ibar t. d m (s d m ) z rb , vurulma, arplma; gzl nm d n g l n b la. d i q dost, doru v h qiqi dost. d r i- z m ba v zir. f a saflq, s mimiyy t; t mizlik. f a h t i a r s fihlikd m hur olan, s fah t dkn. f a n i a n s fag tirici, zvqverici. f i l a n s filc sin . f a r a s fd dzlm (qoun haqqnda). f a r a l q h rbi nmayi. f h lk , vilay t; t r f, z. f i l a n s filc sin . i r kiik, rda uaq; s i r k b i r byk-kiik. h a b bulud. h a y i f s hif l r. h b a rab, bad ; s a r i-s h b a bad il dolu q d h. h h t y a b o l m a q saalmaq. h i h doru. h m pay, hiss , qism t, n sib, b hr . h n h y t, meydan, ortalq. h n balaca s hn . h v i y y a t s hvl r. a s av t. t b rk, qat. k n a t sakit durma. q r c h nn m. l a h yalq, slh, salamatlq. l a h i y y u n s lah t r fdarlar; s l a h doruluq, t mizlik; slh, o h yat. l a t namaz. l b zorlama, qapb alma, qar t etm . l f ata-baba, cdad. l i b a; d v a y i-S l i b S lib mharib si. m a v a t s malar, gyl r. m n yas m n gl. m r meyv , m hsul, fayda. m i-e t i b a r etibar edib dinl m . m i m q l b s mimiyy tl , sidq il . m i n bahal; d r r i-s m i n o qiym tli inci. m r i m k kk lm k.

358

______________________Milli Kitabxana_____________________
S n a dua-s na, dua etm , yala danma; ac bitkid n d rman. S n a a n t rifl y n, m dh ed n. S n a i-m k i, s nam rm ki ( slind : s nai-M kki) yarpandan il tm d rman hazrlanan v mt lif cinsl ri olan bitki. S n il; s n e y i h i c r t hicr t ili; hicri tari. S n g da. S n g d i l dar kli, r hmsiz, insafsz. S n g i n da, dadan olan; mhk m, sarslmaz. S p l n g yaltaqcasna canf anlq ed n; nk r. S r ba. Srn n, oyan-buyana, qaan, m c. yaltaq. S r a 1. ev, m nzil, yaay yeri. 2. yer, rz, torpaq, s mann mqabili. S r a p a badan ayaa, kknd n, btn. S r a p r d badan-baa, btn. S r b a z sg r. S r b s r badan-baa; badan-ayaa; bsbtn. S r b l n d ba uca. S r d soyuq; a h i-s r d soyuq ah; s r d e t m k soyutmaq. S r d a d ban vermi, zn qurban etmi. S r f k n d ba yilmi; tabe. S r f r a z (s r f r a z) ba uca, yks k. S r n c a m bir iin sonu, baa g lm si. S r n c a m a a z bir iin vv li v ar. S r g (olmaq) bym k, boy atmaq; m hur olmaq. S r g t l i k dolama, uzun-uzun g zm . S r i h doru. S r i r t t. S r k a r ba, r is, i banda olan. S r k ba qaldran, ita tsiz. S r m a soyuq; q. S r m a y e y i-i r f a n elm, s n t v m d niyy t atma vasit si. S r m a y d a r a n dvl t sahibl ri. S r m n z i l m nzil ba, gedil n yolun sonu; m qs d. S r m q e t m k sas gtrm k, nmun kimi q bul etm k. S r m h r r i r ba redaktor. S r n i g n ba st evrilmi, devrilmi, yer vurulmu. S r r i t e y i-t d b i r t dbir ipinin ucu (m c). S r r i t ipin ucu. S r s f r sfr nin yuar ba; sfr st. S r t i b polkovnik. S r s a m a n var, mal-mlk. S r v s rv aac; b dii d biyyatda, sus n eird m cazi olaraq ucaboylu, boylu-buunlu gz ll ri bildirir. S r v q t (olmaq) burada: ayq olmaq, aldanmamaq. S r v r ba, r is.

359

______________________Milli Kitabxana_____________________
S r v r i s rv rlik, byklk. S r v i- r a m nazl-nazl g z n; gz l, dilb r. S r v i-z i y b a m c. gz l b d n. S r v q d (d) boy-buun, s rv boylu, s rv kimi boy. S r z n i qnama, t n . S t r rtnm , adralanma. S t v t idd tli hcum, qvv tli sray. S v a baqa. S y y a d ovu. S y y a l an, c r yan. S y y a n n b rab r, eyni d r c d . S y t l a alb ll m . S z a layiq, yaraan. S z a v a r layiqli. S i b y a n kiik olanlar, oul uaqlar. S i c c i l guya c h nn m odu il bimi palqdan da nv. S i d q doru, dzgn, h qiq t. S i l a l s llin c mi; s l l s b t, anta; dil ni antas. S i f a t sif tl r, susiyy tl r. S i l bir s r, eir n alnan mkafat, h diyy . S i l s i l z ncir; bir-birin bal, bir srada dzl n; s i l s i l e y i-m k i-t r gz l, uzun qara salar. S i l s i l c n b a n km y aran, hay-ky qoparan. S i m gm, gm pul. S i m b d n gm b d nli, b d ni gm kimi a olan. S i m b r a sin li; gz l, dilb r. S i m -z r qzl-gm. S i m t n b d ni gm kimi a (gz l). S i n a n mizraq, niz . S i n s i p r kksn g r n. S i n i n ill r. S i n n i-s a l yal, ya. S i p a h ordu. S i p a r Qurann otuz cznd n h r birisi. S i p h b d s rk rd , general. S i p h d a r s rk rd . S i p h s a l a r ba komandan. S i p r qalan. S i r a s kr. S i r a t yol; s i r a t i-h d a doruluq yolu, haqq yolu. S i r t laq, yaay t rzi. S i r i k gzya; s i r i k i-a l qanl gz yalar. S i r q t ourluq. Sirq ti-eir ed n q ti-z ban lazmdr zg nin erini ourlayann dilini k sm li.

360

______________________Milli Kitabxana_____________________
S i t a r ulduz. S i y a h (s i y h) qara. S i y r siyr tl r, asiyy t. S i y y m a h l ; susil , birinci nvb d . S i y r t asiyy t, t bi t. S o f i (v ya sufi) sufizm t r fdar; dindar, zahid. S o q a q k . S o v q bazar, meydan. S v g n d and, and im . S v q (etm k) yn ltm k, gnd rm k, srm k; t hrik etm k, saldrmaq. S v m oruc. Svm hcr ; ibad tgah, zahidl rin yaay yeri. S v r kz brc, gn in il mdd tind dvr etdiyi 12 brcd n biri. S u t r f, c h t, s mt, yan. S u a l dil nm , dil nilik; d s t i-s u a l n dil n n lin, dil ni lin. S u d fayda, eyir. S u d m n d eyirli. S u f i t s vvf m nsub adam. S u r adlq; ziyaf t; toy. S u r a beik, d lik. S u r t gz llik; zahir t r f, gz grn n t r f, m nann ksi. S u r t n m a t svir edici, sur t gst rici, canlandrc. S u z yanma. S u z a n yanar, yandran; a h i d i l i s u z a n yanan q lbin ah. S u z i yanma, yalma, zab; byk ac t sir. S a l dil nm , dil nilik. S b h a n k hs n s n , af rin s n , alq s n . S b l yollar; h a d i y i-s b l doru yol gst r n. S c u d s cd . S f h a s fihl r. S h a ulduz ad. S h u l t asanlq. S n sz. S n d a n ya danan. S n d a n a n szbil nl r, all adamlar. S n s n c dz, gz l sz syl y n. S n v r natiq, dilav r; uzundilli. S k u n durma, sakin olma. S l u k bir ictimai t b q y dail olma; m sl k sahibi olma. S m m sonra; v s m m sonra da, yen d . S n s n t; s r. S r qrmz, al. S r u d n m , rqi. S r u r adlq, f r h, sevinc.

361

______________________Milli Kitabxana_____________________
S r u r a b a d sevinc, adlq yeri, keyf-zvq m kan. S t u r a n at, d v ; minik v yk heyvanlar. S u b t tinlik. S v r sur tl r, kill r, r sml r. a d a b sulu, t z , t rav tli. S a d i adlq. a h b a z ahin, qzl qu; m c. q hr man, igid adam. a h i n i k a r ahin ovlayan. a h r a h byk, geni yol. a i q vq v h v s ed n, b rk ist y n. a k i ikay ti. a k i r kr ed n, raz olan. a k i r a n kr ed nl r. a m aam. a m i l o l m a q aid olmaq, hat etm k. a y a n layiq, d y r. a y g a n layiq. a y s t layiq, yaraan. e d r n rdin alt anas. e y d a d li; a i q i- e y d a d li aiq. e y i d b a z arvadbaz. e y t n t eytanlq, hiyl , f sad, fitn karlq. b gec ; b i-y s q m gec si. b a h t b nz yi, oarlq. b a n gec y m nsub. b i-e h s a n eyrat gec si (aam). b i h b nz y n, oayan. b i s t a n gec g zintisi; c m a t i- b i s t a n gec g zintisin m adamlar; h r manalar. b p r t b a n yarasa t bi tlil r. d a i d idd tli. a l aqqal. k i b a s br ed n; s brlilik. k v a ikay t. k v i y y a t ikay tl r. q q l-q m r ay iki yer blm k (M h mm d pey mb rin gst rdiyi mcz l rd ndir). m a t t zg nin b db tliyin sevinm , b dahlq. m n d f r qatar, d mir yolu. m s gn . m i r qlnc.

362

______________________Milli Kitabxana_____________________
n hr t, hrm t. n i pis, murdar, bis; laqa tounan; i t i r a a t i- n i z r rli (din zidd) itiralar. r a k t riklik, rik olma. r a r qlcmlar. r a r qlcm. r a r t f sadlq. r ri t, islam qanunlar. r a f d a r r f sahibi, hrm tli. r r qlcm. r f y a b r fli. f q q t fq t, mehribanlq, ata-ana duyusu kimi t miz, s mimi sevgi. f i q fq tli. h a n ahlar. h b a z qzl qu. h d bal. h i d a n hidl r. h i d hid olmu, m hv olmu qadn v ya qz. h i r hr t qazanm, m hur. S h l a ala; tnd mavi; d i d e y i- h l a ala gz, ala gzl r. h r i y a r ah, hkmdar; h r i a r i-h r i y y t azadlq padah. s i y y bir adamn n fsin , z si arzularna aid olan. r n ri t il , ri t qanunu zr . r i ri t uyun. r i f r fli, o hrm tli. r m utanma; h ya etm , eyib bilm . t r n c ahmat. t v a qsa m sus. v v a l r b q m ri aylarnn onuncusu, vval ay. i a r lam t, nian, f rql ndirici c h t. i k n c zab. i k s t -b s t snm, istifad y yaramayan. i k s t r q m ik st tti il yazan; qrq yazan, ya yaza bilm y n. i q a t ittifaqsz, ayrlq; itilaf. i r d i l aslan r kli. i r i j y a n comu, q z bl nmi aslan. i r i n m z a q (etm k) daman l zz t g tirm k, zvq verm k. i r k oallahllq, btp r stlik; kfr. i r v a n i y a n irvanllar. i t a q. i t a b t l sm . i t a b a n yyr n, sr tl ged n. i v e y i-k f f a r kffarn t rzi-h r k tl ri, asiyy tl ri. Ba: kffar.

363

______________________Milli Kitabxana_____________________
i v e y i-m a t m ya havas, mat m hal. i y m iym l r, asiyy tl r, t bi tl r; k f r i y m l r kafir asiyy tlil r. o h r r, arvad olan. h r m hur, azlarda g z n; h r e y i-b a z a r hamya m lum olan. u m uursuz, n hs, m um. u r qova, m r k , gurultu-patlt. u r i d mbt la, aiq, m ftun. u r i d s r p rian hall; m c. aiq, m ftun, mbt la. u r i qarqlq, syan, tyan, anama. u r r m r k , qova. r a airl r. l s n t, pe , i. h u d gzl grn n al m, dnya; r s e y i- h u d dnya meydan. k r a n minn tdarlq, t kkr edisi. k u f i k. k u h byklk, lal, z m t, vk t. r b im . T T a b, t a b -t v a n qvv t, taq t. T a b a v r dzml, tab g tir n. T a b a n e t m k iqlandrmaq. T a b i y y t t b lik; tabelik. T a b k e y (takey) n vata q d r? T a b n d parlaq, iq saan. T a c d a r tac sahibi, ah. T a c g a h aha m sus, sarayda olan. T a c i r a n tacirl r. T a b d h mi , daima. T a t ita t; ibad t, p hrizkarlq. T a t g h ita t yeri. T a i syan, tyan ed n. T a h i r pak, t miz. T a k t n k, meyn . T a q gcd n dm ; qbb , gnb z. T a q -t a q top-top (quma). T a q t g d a z taq td n salan, z n. T a q t f r s a gcd n salan, taq ti tk d n, zc. T a q m qrup, d st . T a l e h pis, eyibli. T a m m tamam, btv, tam. T a r qaranlq, qara.

364

______________________Milli Kitabxana_____________________
T a z p r s t a n yenilik t r fdarlar. T a z i n s b r b cinsi (minik v yk heyvanlar). T e y keib getm . T e y r qu. T e y y i-r a h yollar kem , m saf l r ama. T a l a (t a l i) yks li, t r qqi. T a m yem k. T a r f bir-birini tanma, qarlql tanlq. T b a t aplq ii. T b a h e t m k pu etm k, m hv etm k. T b a r n sil. T b d a r qzdrmal. T b d i l d yim . T b d i l i-h i s s i y y a t hvali-ruhiyy nin d yim si; t b d i l i m ns b v zif nin d yiilm si. T b c i l hrm tl ndirm , byk gst rm . T b i y y t tabe olma, arasnca getm ; t b lik. T b s b s a t yaltaqcasna yalvar, alalma. T b r balta. T b l t bil. T b n t bi tc . T b i r bulandrma, buarlandrma. T b i d uzaqladrma, r dd etm , r dd edilm ; srgn. T b r i z i y a n t brizlil r. T b i r mutuluqlama, mjd verm . T c a h d hd etm , alma. T c d i d t z l m , bir m s l haqqnda yenid n danma. T c l l a parlama, aydn v zahir olma; n u r i-t c l l a zahir olma, grnm i; h q q i n n u r i-t c l l a s h qiq tin i. T c m m l a t b z k-dz k. T c r b k a r t crb li. T c v i z icar verm , m sl h t bilm . T d a b i r t bdirl r. T d a d bir-bir, sayaraq. T d b i h pisl m k, q bah tli etm k. T d n n i geriy getm . T d i b d bli etm , d b v t rbiy yr tm . T l l m a t q ml r, l ml r. T r r z satama, tounma. T q aiq olma. T y y m i t, h yat. T z z r tinlik km . T f a r iftiar, ynm . T f k k r a t dnc l r, fikirl r.

365

______________________Milli Kitabxana_____________________
T f r r c g zib f r nl nm , adlqla seyr ma. T f r r q paralanma, ayr dm . T f r i h f r hl ndirm . T f r i q ayrma, pozma. T f r i q ayrlq, ittifaqszlq. T f s i l zn izah, t fsilat. T f s i r izah, ab anlatma, rh etm . T a f l q fl t, b rsizlik, bilm zlik. T l l cidd-c hd etm , s y, qeyr t gst rm , t vi, v lv l salma. T s i l e t m yumaq, qsl verm k, pak etm k. T y i r d yim , baqa kl salma. T h a r t t mizlik, paklq. T hdidh d l m . T h m m l s br, dzm . T h s s r h sr t km . T h y y c h y canlanma, ua g lm . T h l i l la ilah illa Allah dem k. T h r i r yazma, yazmaq. T h r i r l r m ktublar, yazlar. T h r i s h v s g tirm , irnikdirm . T h s i l ld etm , qazanma; T h s i n alqlama, hs n dem . T h t alt; t h t i-h i m a y birinin himay si altnda olma; t h t l t r a b torpan alt. T h v i l d yidirm , bir kild n baqa kl salma. T h v i l d a r kassir, zin dar. T a l k h v s, arzu; rpnma. T l l f ilaf olma, zidd getm , birinin arzusuna ks h r k t etm , malif olma. T t t r atrlama, yada salma. T l i s ilas etm , qurtarma. T m i s bel m , bir airin s rinin h r beytin misra artrb b ndl ri be misral etm . T r i b datma, araba qoyma. T k a h l t nb llik; sstlk, qeydsizlik. T k a s l t nb llik, k sal t. T k b i r Allah kb r dem k. T k d i r pisl nm , pisl m . T k f i r kafir adlandrma, dinsizlikd t qsirl ndirm . T k i d a t t kidl r, t k i d israr (etm ), bir ii, bir t klifi t krarla qvv tl ndirm . T k r i m hrm t etm , bytm , byk yerin qoyma. T k s i r artrma, oaltma. T q a z a t l b, irar, t kid; inadl, icbari t l b.

366

______________________Milli Kitabxana_____________________
T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T q a b l mqabil durma, qar-qarya g lm ; b rab r olma. q b i r n qiym tl ndir r k, b y n r k. q b i r i-q z a q za-q d r, tale, baa g l nl r. q d i s e t m k mq dd s saymaq, yks k qiym tl ndirm k. q l i d izl m ; yamslama. q r i r ifad , b yan; szl r; v dl r. q s i m blm , hiss l r ayrma. q v a Allah qorusu, mminlik. l a f i v z alma, bir ziyann m yy n qarln alma; d m , d nm l a v t (t i l a v t) Quran ouma, Quran gz l s sl ouma. l t z, sif t, camal. l ac. l i aclq. l k a m m yus, k d rli, ovqat t l. li n l n tl m . l l qalaq. l l q t t laq verir m (arvad) boayram. l v i n r ngl m , boyama. m a m i btn, hams; t m a m i y y i-r s l btn pey mb rl r. m c i d bytm . m d d n m d nil m , m d ni olma; t r qqi. m l l q a t yaltaqlqlar. m v v c dalalanma, l p l nm . n b d n, vcud. n b b t gy rm , bitm . n f f r nifr t etm , iyr nm . n f i r nifr t etdirm , iyr nc etm . n g dar, tin keil n yer, yol; az, kiik, m hdud. n g n a y (t n g n a ) darlq, darsqallq; sntl, dar yer. n n a z h r k sl dostlaan, oynayan, yl n n. n v i r iqlandrma, nurlandrma; t n v i r i-u y u n e t m k elmini, biliyini artrmaq. n z i m a t nizam-intizam, qanun-qayda; ilahat. r t z , t rav tli. r a n e y i- s i l a n sill r, alic nablar n m si. r d e t m k uzaqladrmaq, r dd etm k, qovmaq. r c i h (etm k) stn tutmaq, daha ya sanmaq. r e m gzyal. r h h m r hm, acma. r k l n adamn eyl ri, miras mal. r f i yks ltm , ucaltma. r i b r b tl ndirm , h v sl ndirm . r i q yol. r r a r oru, cibgir.

367

______________________Milli Kitabxana_____________________
T r s a ristian. T r v i c r vac verm , i salma. T r z i- m u r i-s l f ata-baba yolu. T s a h b yiy l nm , sahib olma. T s l l i y a b t s lli tapan, d rdi yngll n. T s n n n snnil m , snni olma, snnilik. T s i r z bt etm , tutma. T s k i n sakit etm , dayandrma; t s k i n i-n f s n fsini, ehtirasn yatrtma. T s l i y t t s lli; m v i b i-t s l i y t t s lli almaa s b b, vasit . T s n i f s r yazma, kitab t rtib etm . T s t i r p rd l m , stn rtm . T b i h n misal n. T y y i l m , i olma, i lik. T i s st liyin nvn dzgn m yy n etm , diaqnoz. T r i f r fl ndirm , hrm t etm . T r i f f r m a o l m a q bir yer t rif g tirm k. T y i yola salma. T t m i n t min. T t h i r t mizl m , paklama. T v a n g r varl, z ngin. T v c c h z evirm , meyl v maraqla bama. T v i l uzun; m r i-t v i l uzun mr. T y q q z oyanma, b rdar olma; ibr t gzn ama. T y m m n n ob tlik v uur sayaraq. T y i n v zif , rol. T z a d ziddiyy t, dm nilik, kim . T z a y d artma, oalma. T z l z l titr m , t rp nm . T z l z l a t z lz l l r. T z i b zab verm . T z i r m z mm t, thm t. T z k a r zikr olunma, danlma, dil alnma. T z m i n bir airin baqa bir aird n eird sitat g tirm si. T z y i zay etm , pu etm . T z v i r hiyl . T i f a q ittifaq, birlik, sazi. T i qlnc. T i l a qzl. T i l a l a t qzl-gm, qzl-gmd n qayrlm eyl r. T i l i s m a t tilsiml , cadu, sehr kimi yalan il rl bir adamn iini mkl salmaq yallar. T i m s a l b nz r, oar. T i r o. T i r a z nizam-qaydada, ya, b z kli.

368

______________________Milli Kitabxana_____________________
T i r qat qaranlq; b t i-t i r a talesizlik. T i r z n oatan. T i y n t t bi t, asiyy t. T i z p r tez qanadlanan, iti uan. T o f i r f rd, t favt; oaltma, artrma. T h r yuyunmaq, t mizlik grm k. T m a r acgzlkl yey n. T v f i q yardm, km k; Allahn km yi; mv ff qiyy t. T v h i d t klik, birlik, Allahn birliyin inanma. T v q i f dayandrlma, dayandrma, h bs etm . T v s n at. T v s i f t rif. T u h a f q rib . T u l uzun. T c c a r tacirl r. T f e y l o l m a q dalnca dm k, qoulmaq, birl m k. T f u l i y y it uaqlq. T h f q rib , glnc, grlm mi ey. T h m thm tl r, m z mm tl r, t n l r. T l u gn in domas. T m n Iran pulu on riyal (1930-cu ild n b ri il nmir). T n d b a d idd tli kl k; n r e y i-t n d b a d idd tli kl yin uultusu. T r a b torpaq. T r k trk sznn l hc d ki ifad kli. T r f t z , ntiq ey; q rib ; t r f d i l b r nadir gz l. U U d simli al al ti; Hindistanda bit n v yananda o iy ver n aac. U f a q kiik, balaca. U l a stn, daha stn, daha layiq, daha ya; u l a g r m k bir eyi baqasndan stn tutmaq. b u r e t m k kem k, keib getm k (sudan, krpd n v s.). c r t z hm t haqq. d b a dibl r. f t a d yilmi. v v t qardalq, dostluq, s mimiyy t. q a b qaraqu, qartal. q b a air t. q d dyn; tin m s l , dolaq i. q u b t zab. l m a aliml r, elm il m ul olanlar; ilahiyyat aliml ri, ruhanil r.

369

______________________Milli Kitabxana_____________________
l u m elml r, f nl r; t h s i l i- l u m elml ri yr nm . m n a bykl r, nazirl r, r isl r. m r a mirl r, hakiml r, yanlar. m m ana; m m i- a q a n ah anas. m m h a t analar. m m t dindalar, bir dind birl nl r. m m t i m r h u m M h mm d mm ti, ms lmanlar. m u r il r, m u r a t il r; m u r a t i-a l m dnyann il ri. n a s arvadlar. r f a arifl r, bilikli adamlar. r f ad t, qanun-qayda. r f a n d n. r u q damarlar. s r tinlik, mkllk. s r t tinlik. a q aiql r. y u n eynl r, gzl r; t n v i r i- y u n gzl r iq samaq, m c. elm, bilik qazanmaq. z a r yanaq, z; g l z a r gl kimi gz l yanaq; gz l z. z m abr, hrm t. z m a byk, ali. V V a b s t bal; bir eyd n asl olma. V a c i b l i z a n ita t edilm si vacib olan. V a c i b t t a ita t edilm si vacib olan. V a h s r t a ey vah!.. V a q e n h qiq t n, dorudan. V a l a yks k, ali; aq, akar; bh siz. V a l i d ata. V a l i d ana. V a z e h aydn, aq, akar; bh siz. V e y v ey. V b a l gnah, m suliyy t; vicdan l k si. V c a h t gz llik. V c a h t l i gz l zl. V c h m bl , pul, v z, s b b. V h m i- y a l t sassz, yanl yallar. V k a l t v killik, baqasnn iini grm v zif si. V q (qoyan) ciddi h miyy t ver n, yks k qiym tl ndir n. V q f (el m k) qurban etm k, balamaq. V q u r vqarl.

370

______________________Milli Kitabxana_____________________
l d oul. l i amma, lakin. r t uurum; burulan, girdab, t rli yer. s a i l v sil l r, vasit l r; s b bl r; v s a i l i-m t d d i d bir sra vasit l r. V s a i t vasit l r; v s a i t i-i l h a m ilham m nb l ri. V s a t t vasit ilik. V s f t rif. V s f g u t rifl y n, t rif dey n; m dhi air. V s h n zd , zd n, zahird . V s i vs tli, geni. V s i l vasit . V z hal, v ziyy t. V z-m d a r h yat t rzi; h r k t yolu. V z a r t v zirlik; v z a r t i-m i l l i y y milli nazirlik. V i f a q h mr ylik, h mfikir olma, dostluq. V i q a y mdafi , mhafiz . V i r d daim deyil n, t krar edil n szl r, ifad l r. V i z r gnah. V c u h zl r; k f i-v c u h i-n i s v a n qadnlarn adrasn atma. V k l a v kill r, mdafi il r. V s l t aiqin m uq atmas. V s u d i-q a y i b yo olmu, aradan m insan, qeyb olmu. V s u q inanma, etibar etm . V z r a v zirl r. Y Y a h u ay Allah! Y a l boyun; y a l b a l boy-buun, qam t. Y a r a gc, qvv t, qdr t. Y a r a n dostlar, analar. Y e d i c i l yerind az ab a dey nl rin bas. Y e k b a r birba, bird f lik. Y e k d a n bir eyin btv iri d n si. Y e k s a n b rab r, hamar, dz, bir. Y d l; y d i-t s r r f itiyar. Y f i r r qama, qama. Y m a qar t, talan. Y buz. Y l d a (y lda gec si) ilin n uzun gec si, dekabrn iyirmi biril iyirmi ikisi arasndak gec . Y m i n sa t r f. Y s midsizlik; yas. Y s a r sol t r f. V V V V

371

______________________Milli Kitabxana_____________________
Y s r i b M din h rinin q dim ad; a h i-Y s r i b M h mm d pey mb r. Y z d a n yaradan, Allah.Y v m gn. Y o v m n-f y v m n gn-gnd n. Y o v u n c u (y a v u n c u) yaltaq, h dyan danan, yava. Z Z a d oul; z a d e y i-N e m a n Neman olu, Nemanzad . Z a i d o, artq, ziyad . Z a i l pozulmu, yo olmu. Z a l i m a n zalmlar, r hmsizl r. Z a r inl y n, alayan. Z a y e zay, t l f, m hv. Z e y arici grn, qiyaf , mt lif ictimai t b q l rin zn m sus geyimi. Z e y b q civ . Z e y f qonaq. Z e y f k m k qonaq etm k. Z b a n dil. Z b u n z if, gzsz, qvv d n dm. Z c r cvr, t zyiq, zorlama, c br; a m i r i n z c r i hkum t adamnn zlm. Z f z iflik, gcszlk. Z k a t ri t gr bir adamn mal-dvl tinin h r il yosullara verilm li olan qrda bir hiss si. Z k a v t z kilik, qabiliyy t, istedad. Z m m m z mm t, thm t, t nqid. Z n arvad, qadn. Z n b u r e k ars. Z r d sar, solun. Z r f a n qzl saan. Z r n i g a r qzl su il nalanm, z r nal. Z v a l yo olma, m hv olma. Z v c a t arvadlar. Z v i a n an v r f sahibi, adl-sanl. Z i b a q ng, yaraql, b z kli; z i b a-s n m gz l. Z i b s eyli, o q d r, o. Z i k r Allah v pey mb rl rin adlarn t krar-t krar syl m Z i l l klg . Z i n t i-t n b d nin, vcudun b z yi, yara. Z i n h a r aman, ehtiyatl ol, kin. Z i r z b r alt-st. Z i a n anl. Z i r f r f sahibi.

372

______________________Milli Kitabxana_____________________
Z h d zahidlik, h yatn ibad tl keirm . Z h r c b i n parlaq alnl, gz l zl. Z v c r. Z v r q qayq, balaca g mi. Z v r q n i i n qayqda oturan. Z k u r kiil r, olanlar. Z v v a r ziyar til r.

373

______________________Milli Kitabxana_____________________
MND R CAT SAT RALAR 1911

Sual (Eyb ik n s gr n fsini ym k, c ba) . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 [L n t s n , ey c hl, n bidad ediyorsan!] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .7 [Qafil yaamaqdansa gz l kardr lm k] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...7 M md li deyir ki (Nasirlmlk, s n boyl gmanm yo idi) . . . . . . . ... .8 Nasirlmlk Bakdan rana zim olduqda (M nc , Iran b s zm ediyor Nasiri-mlk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Mbirss lt n y (Yapdn hiyl ni h r gnk q zetd oudum) . . . . . .8 [ cdadna kdi, p d rin mtl q unutdu] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .8 Mhabir ( Qafqaz hli il rzind n emal eyl di?) . . . . . . . . . . . .8 [Mill tinin hal p rian ola] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...9 Mabir (M md li: Sevgili sultan babam, syl , s nin haln n dir?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .10 Abbas aa deyir ki (Can verib mill t , ali, b di nam alrz) . . . . . . . .13 Dreper deyir ki (Elm olduu yerd olamaz din d yan t) . . . . . . . . . . ... .13 Avropada M md linin eqbazl (M md li: R hm et m n , can madmazel!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .14 Yuu (Heyv r , ey mdiri- hli-fsun) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .16 Ay can!.. (Mftinin r yi il k fi-vcuhi-nisvan) . . . . . . . . . . . . . . . . ... .17 [El kir namm min l n t il ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..18 T briz mbirin (Mbirss lt n y kk ed c ks nmi yen ?!) . . . . . .18 Eidiriz ki (O z mandan ki, R him an yetiib T briz ) . . . . . . . . . . . . ..19 Menikov deyir ki (M kt b dm n olan b z mq dd s (?) l ma) . . .19 zrailin istefas ( zrail rz ed r k syl di: Ey r bbi- nam...) . . . . . 19 [Aladqca kii qeyr tsiz olur] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..20 [o da dem s rv t samanlyam, ey filan!] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..23 Drd dilli qrmanc (K fi-v ch etm k deyil vr tl r r n h ram) . . ...24 [Btn Avropada k myab ik n, amma Bakda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 M md li deyir ki (Rusiyy diplomasyasna baladm mid) . . . . . . . . . .25 rd bil hakimi R idlmlk (Ey qolomaq, lsizl r o eyl m azar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 [Molla r szad nin... vay, yen mab di var!] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..25 qvale h kimane ( z S da qarein bezar ay d) . . . . . . . . . . . . . . . . . ...26 T brizd n Molla N sr ddin gnd ril n kazlarn mf ttiin (Ey mf tti, yollanan kazlar atarma o) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..26

374

______________________Milli Kitabxana_____________________
Balaca s hn (S d kr ki, oldu nur-baran) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..29 Mh rrirl r (T lim dair odlu yazlm m qal l r) . . . . . . . . . . . . . . ....31 Vaqieyi-yubileykaran (Girdim yerim bamda qay) . . . . . . . . . . . ... .32
[Ey pullularn s fas, novruz!] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....35 Bayram thf si (Ey tk n mollalarn kamna rb t, novruz!) . . . . . . . ..35 [Oyl bir t rcm kim, ruhi-ekspir grc k] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 [ h d billahi liyyl zim] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............ .35 [H mdlillah ki, bu gn b t v r oldu bamz] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Satirik paralar [Tutdum orucu ir m zanda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....37 [Babam snni, n n m i , dr k m n] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .37 [H m danda qonamdan b r aldm, key ey] . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .37 [Tanr h r yerd pulu bir r yi s t ver r] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....38 [Molla, s mavarndan d rda, h zar d rda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....38 MT L F EIRL R [M n lilllah-e sr m, ped r m on Az r] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 [msi- rab Seyyid saqi verib dedi] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... ... ....41 [er bir gvh ri-yekdaneyi-ziqiym tdir] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 [S n piri-c handid s n, ey Seyyidi-s rkar] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... 42 [Sabiri-eyda ki, t rki- hri-irvan eyl di] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 [ yz on doqquz idi b d h zar] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ....43 [kr lillah ki, afitabi-s n] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Ms lman v erm ni v t ndalarmza ( srimiz ahi ed rk n ittifaq ittihad) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 imdi frs t var ik n bir i gr istiqbal n! (Qlma, ey mnim, t cahd k sr ti- mval n) . . . . . . . . . . . . . . . . . .....51 Sz (Ey sz, nola ders m s n uridi-s mavat) . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 [Q rini-m fir t ql, ya ilahi] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .54 Abdulla Cvd tin arn t mis ( c b, k fi-niqab etm zmi yarm ruyi-ziybad n) . . . . . . . . . . . . . . . ... . .55 Nvheyi-milli (Vah sr ta!.. ki b rh m oldu tifaqi-mill t) . . . . . . . . . . .56 T h ssr (Olsayd s fa zmreyi-irfan arasnda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Eydi-mvludi-N bi (H mdlillah ki, biz amil olub ltfi-uda)... . . . .59 T raneyi-airan (Sluki airin eyn n s fa deyil d , n dir?) . . . . . . . .. .60 Iltihabi-t ssratmdan yen bir leyi-c hansuzum ( l man, ey ahi-Y srib m df n M kki v t n) . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... .62 kibai (Yar getdikc t h ssr dili-eydad durar) . . . . . . . . . . . . . . . . .64 nin (Udun, ey ruhi-prftuhi-H s n!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . ...65

375

______________________Milli Kitabxana_____________________
Nvh ( rseyi-al min yen v zi b lali grs nir!) . . . . . . . . . . . . . . . . .66 [nki vcudi-alim bir nem ti-udadr] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .. .67 [Ey msib tz d dindalarm, etdikc n z r] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .68 R hgzari-m luqatda bir mhtaci-m sarif (Ey d rb d r g zib r yi qan olan ocuq!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 N yazm? (air m, nki v zif m budur ar yazm) . . . . . . . . . . . . . .72 S ttarana (Hali-m czubim grb, qare, dem divan dir) . . . . . . . . . .. .73 [Yaadqca rab irvanda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 qvali-hik miyy d n mqt bis bir m nzum (Knl, ol talibi-hikm t, o hikm t kim, h qiq tdir) . . . . . . . . . . . . . . .79 T ba t ( S rmayeyi-irfan nasl k sb ed r insan?) . . . . . . . . . . . . . . . ...80 [Idrakdir msib t miyzan, v t, v t] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .81 [D rdim oldur ki, m n ariz olan d rdl rin] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .81 [Bir zmd s bat ed m z hli-ehtiyac] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .81 [Ey dilb ri-hrriyy t, olandan b ri aiq] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 B nz tm (Svdayi-m v dd td n) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . .82 Ruhum! (Ruhum, ey ahbazi-lviyy t) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 T rbiy (mm tin r hnmas t rbiy dir) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .84 [D hr bir mdd t oldu m nzilimiz] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84 Analar b z yi (G r olsa nisad elm irfan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 Analar b z yi (B z k, b z k ki, deyirl r, c vahirat deyil) . . . . . . . . . . .85 Nitq itab (Ey natiqeyi-b di p rdaz!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .86 H v s (H v s svq eyl r insan h yat ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 [T rk ed r kim ki, kri-nem ti-nas] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 [Nola rbabi-k mal eyl y t hsin m n kim] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 [Yaran, m g r ki, mahi- za ibtida olur] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 [N g rd d k z c l pot m mide] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... .91 [Ist r m lm yi m n, leyk qar m nd n c l] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 [Arizi-q ml r lind n r yim imi idi] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .91 [M n b d kedi hri-irvanda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 [Rah m bed hid, ru berah am d m] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .92 Q Z LL R [Qoyma g l , saqiya, zahidi meyan y ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .95 [H r s ri-muyd min aiqi-nalann var] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..96 [Viran maid m n g nc taplmaz] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .97 [M ftuni-s ri-zlfn qllab g r km z] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .98 [Kuyini unabeyi-emiml n mnak eyl r m] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . .99 [G r ist s n ki, fitneyi-al m oyanmasn] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 [Ist s n knlm kimi zlfn p rian olmasn] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....101 [Ey dil, amand, sirrini bigan bilm sin!] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 [Ey u, yen h md m olub kakil zlfn] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103 [osrovi-hsnn, zizim, s n imis n taci] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....104

376

______________________Milli Kitabxana_____________________
[Q mind ri-armd n ke n f ryad ahim var] . . . . . . . . . . . . . . . . .104 UAQLARA H D YY M kt b rqisi (M kt b, m kt b, n dilgas n) . . . . . . . . . . . . . .. . . .107 M kt b t rib (M nim bam, baharm!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . ..108 Elm t rib (Elmin izz ti payidar olur) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 Uaq v buz (D rs ged n bir uaq) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..111 Yaz gnl ri (G l, g l, a yaz gnl ri!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112 Aaclarn b hsi (Alma, pald, am aac hal il ) . . . . . . . . . . . . . . . . . .113 Ct (d gn , doldu c han nur il ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . .115 Qara v tlk (Pendir aznda bir qara qara) . . . . . . . . . . . . . . . . .. ..116 M kt b uaqlarna thf (Doar insan ata ocanda) . . . . . . . . . . . . ...... .117 M kt b agirdl rin thf (Ey uaqlar, uaqlq yyami) . . . . . . . . . . ...119 T bib il st (Bir t bib gedib d bir bimar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120 Qoca baban (Bir taqm g nc yol k narndan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .121 Qarnca (Grdl r bir qarnca bir m l i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122 Molla N sr ddinin yoran (Gec yatmaq zaman atm idi) . . . . . .. .123 Uaq v pul (Ku d n bir ocuq yyrd ev ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124 Isk nd r v f qir (Gn nnd bir aciz mzt r) . . . . . . . . . . . . . . . .. .126 Azarl k ndi ( st olmudu bir n f r dehqan) . . . . . . . . . . . . . . . . . .128 Camuu v sel (Bir kii salayrd bir camu) . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... .130 Molla N sr ddin v oru (Mollann brkn alb oru) . . . . . . . . . . .131 rm k v ip k qurdu (Bir rm k zn yb durdu) . . . . . . . . . . .132 Artq alb, skik satan tacir (Bir n f r tacir z dkannda) . . . . . . . . .. .133 Yalan oban (Bir oban bir gn etdi dada haray) . . . . . . . . . . . . .. ..135 T RCM L R ahnam d n t rcm (Bel n ql edir mbidi-huyar) . . . . . . . .. . . .139 T rcmeyi-qvl l-mfti (Q m etm z m, denils , M h mm d saaldm) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . ... .154 [Grdm ne d st taz gll r] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .154 er t rcm si (Taprma sirrini m g r hli-k r ml r ) . . . . . . . . . . .. .154 L ffazlq (M clis q zet sind n t rcm ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 HEKAY V FELYETONLAR Meydana kyor... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . .161 Hamsn tapa bilir m, birin tapa bilmir m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 irvanda mhm h vadis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .167 Yadigar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .169 M QAL L R V MB R YAZILARI

377

______________________Milli Kitabxana_____________________
V fat b ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . .173 slamiyy tin insaniyy tp rv rliyi... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174 [Qabstan mahalnn pristav] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175 [Bu gn Qafqaziya m ml k tind ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .176 [Qaraba davas q ti susunda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. .178 [Avqustun 3-d Salamovlarn evind ] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179 [ama tccari-mt b ranind n] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 [H md olsun, o gnd n ki] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....182 [H md olsun, amada bugnk] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .184 [Krd mir mahalnda Qarasaqqall k ndind n] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....185 [27 avqust, Bak] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186 M tbuat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .188 [ h rimizd realni uqola t kilind n] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .190 Qeyr t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .191 [amann q rbind vaqe] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..192 [ama realni uqolasna inspektor] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..193 [Oktyabrn onunda Qounlu mahalnda] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194 [Noyabrn drdnd Krd mir il Asu] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...195 [Bu il ama hli] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .196 [Qabstan mahalnda r bahverdili] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .197 [Noyabrn 18-d amal malaqan] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .197 L bbeyk icab t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. .198 [Ne gn bundan qd m Bakdan] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199 T kkr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .200 [Dekabrn 31-ci gn] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .201 [Yanvarn 24-d gec sa t] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203 [ h rimizd irk tl r, zavodlar] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... .204 Z man n ist yir? Amma biz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205 [M rhuml-m fur Hac M cid f ndi] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .208 [ama uyezdi Bak quberniyasnn] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .211 [Q dima ama h rinin] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213 [Bu ar v qtl rd amadan] . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .214 [Padar k ril ri ama uyezdinin] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .215 [V saiti-m lum il emali-fikr] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .216 [Bahardan iki ay yarm keir] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . ... .218 Cm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .220 Mh rr rat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...222 aqani (Ulularmzdan eitdiyim) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .223 M KTUBLAR Mdir f ndim! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . .227 Qorid maarifp rv r Sultan M cid Q nizad hzurl rin ! . . . . . . . . . . .. ....227 Qorid dusti-dirin v b rad ri-s daq tayinim

378

______________________Milli Kitabxana_____________________
Sultan M cid hzuri- rifl rin ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....228 F zil tli Sultan M cid Q nizad hzuri- rifl rin ! . . . . . . . . . . . . . . .... . .229 Maarifp rv ri-mht r m Sultan M cid Q nizad hzuri-alil rin ! . . .. .230 Sultan M cid hzuri- rifl rin ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231 M ktubi-m susi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....232 Ruhum, canm, rifzad ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .233 Qardam S hh t! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .234 Qardam S hh t! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............. .... .235 [M ktubdan bir para] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............... .236 zah v rhl r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............. .237 L t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......... . ... .310

379

______________________Milli Kitabxana_____________________

Burala m sul: Teniki redaktor: T rtibat-r ssam: Kompyuter s hif l yicisi: Korrektor:

ziz Gl liyev Rv n Aayev N rgiz liyeva R ad H midov P rinaz S m dova

Ylmaa verilmidir 19.05.2004. apa imzalanmdr 17.12.2004. Format 6090 1/16. Fiziki ap v r qi 24. Ofset ap sulu. Tiraj 25000. Sifari 212.

Kitab PROMAT m tb sind ap olunmudur.

380