T.C.

SAKARYA NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES

MAKNE MHENDSL BLM

TASARIM DEV
DRT ZAMANLI ALTI SLNDRL
DZEL MOTORU TASARIMI

DANIMAN
Do. Dr. Halit YAAR

HAZIRLAYAN
Bura BAYKU - Gkhan ERAHN - brahim Cihan YURTMAN
G.0801.06140 - G.0801.06040 - G.0801.06076

ARALIK 2011

T.C.
SAKARYA NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES

MAKNE MHENDSL BLM

TASARIM DEV
DRT ZAMANLI ALTI SLNDRL
DZEL MOTORU TASARIMI

DANIMAN
Do. Dr. Halit YAAR

HAZIRLAYAN
Bura BAYKU - Gkhan ERAHN - brahim Cihan YURTMAN
G.0801.06140 - G.0801.06040 - G.0801.06076

nsz
ten yanmal motorlar, yaktn motor iinde yanma odas ad verilen snrl bir alan
iinde yaklmas ile oluan basncn, piston denen paray hareket ettirmesi ile oluan makinedir.
Bu motorlara iten yanmal motor adnn verilmesinin sebebi, yanma olaynn motor
ierisinde gereklemesindendir.Dtan yanmal motorlar da ise darda yanma
gerekletiinden bunlara dtan yanmal motorlar denilmitir. ten yanmal motorlarda yanma
odasnn motorun iine tanmasyla birlikte olduka kompakt motorlar retilebilmitir ve
otomobillerin olumas salanmtr. Yaktlarn yanmas ile oluan s enerjisini mekanik enerjiye
eviren makinelere motor denir.
Enerji verimi, tketilen yaktn kimyasal enerjisinin retilen mekanik enerjiye oran
olarak tanmlanr ise, modern turbo arjl motorlarn yaklak verimi %20 dir. ten yanma
termodinamik olaynn teorik maksimum verimi %35 olduu gz nne alnrsa, geri kalan %15
lik enerji kayb yaktn sktrlmasnda, pistonlarn srtnmesinde ve dier ilemlerine
gerekletirilmesine harcanr.
Bu almada; drt zamanl dizel motorlarda tasarmn nasl yaplaca anlatlmtr. Esas
alnan parametreler ile motorun verimi arasndaki ilikiler aklanm, ergonomi - verimlilik aras
ilikiler detaylandrlmtr.
Bu almann yaplmas esnasnda desteklerini esirgemeyen sayn hocamz ayn
zamanda tez danmanmz Do. Dr. Halit YAARa, ailelerimize, arkadalarmza ve son olarak
bize piyasa bilgisi konusunda desteklerini esirgemeyen Varkut Motor Yenileme alanlarna
teekkrlerimizi bir bor biliriz.

indekiler
1.

MOTOR KARAKTERSTKLER.......................................................................... 1

1.1.

Motor Tipi.............................................................................................................. 1

1.2.

Motor Gc ........................................................................................................... 1

1.3.

Devir Says ............................................................................................................ 1

1.4.

Silindir Says ......................................................................................................... 1

1.5.

Silindir ap........................................................................................................... 1

1.6.

Strok/ap Oran .................................................................................................... 1

1.7.

Ortalama Efektif Basn ........................................................................................ 1

1.8.

Ortalama Piston Hz ............................................................................................. 1

1.9.

Strok Hacminin Litresi Bana G ...................................................................... 1

2.

MOTOR ANA BOYUTLARININ HESABI ............................................................. 3

2.1.
2.1.1.

Kriterlerin Tespiti ................................................................................................. 3

Strok ve Strok - ap Orannn Tespiti .............................................................. 3

2.1.1.1.

Strok Tespiti ................................................................................................... 3

2.1.1.2.

Silindir ap Tespiti ....................................................................................... 3

2.1.2.

Ortalama Efektif Basn Tespiti ........................................................................ 4

2.1.3.

Efektif G Strok Hacmi Orannn Tespiti .................................................... 6

2.1.4.

Efektif G Tespiti ............................................................................................. 6

2.2.
2.2.1.

Boyutlandrma ....................................................................................................... 8
Pistonun Boyutlandrlmas ............................................................................... 8

2.2.1.1.

Piston Uzunluu(L) ........................................................................................ 8

2.2.1.2.

Piston Yz Et Kalnl(h) ............................................................................ 9

2.2.1.3. Piston Yz Et Kalnlnn Mekanik Zorlanmalara Gre Kontrol ................. 9

2.2.1.3.

Perno Mesafesi(LP) ........................................................................................10

2.2.1.4.

Perno Yuvalar(Yataklar) Aras Mesafe(a) .................................................10

2.2.1.5.

Piston Etek Uzunluu(Le) .............................................................................10

2.2.1.6.

Piston Soutulmas ........................................................................................10

2.2.2.

Segman Boyutlandrlmas................................................................................11

2.2.2.1.

Birinci Segman - Piston Yzeyi Aras Uzaklk(S1) .......................................11

2.2.2.2.

Segman Ykseklii(h) ...................................................................................11

2.2.2.3.

Segman Genilii(a) ......................................................................................11

2.2.2.4.

Segman Says(k+y) .......................................................................................11

ii

2.2.2.5.

Segman Yuvalar(Yataklar) Aras Mesafe(S2) ............................................12

2.2.2.6.

Segmanlarn Mukavemet Hesab ..................................................................12

2.2.3.

Perno Boyutlandrlmas ...................................................................................13

2.2.3.1.

Perno D ve ap, Uzunluu ve Perno Gzleri Aras Mesafe .................13

2.2.3.2.

Perno Mukavemet Hesab .............................................................................14

2.2.4.

Biyel Boyutlandrlmas ....................................................................................15

2.2.4.1.

Biyel Boyu(L) ................................................................................................15

2.2.4.2.

Biyel Kk Ba ...........................................................................................15

2.2.4.3.

Biyel Byk Ba ...........................................................................................15

2.2.4.4.

Bur Kalnl(t) ............................................................................................15

2.2.4.5.

Biyel Kk Bann Mukavemet Hesab .....................................................16

2.2.5.

Krank Mili Boyutlandrlmas ..........................................................................16

2.2.5.1.

Silindirler Aras Mesafe(LS) .........................................................................16

2.2.5.2.

Kol Muylusu ap(dk) ...................................................................................17

2.2.5.3.

Kol Muylusu Uzunluu(lk) ............................................................................17

2.2.5.4.

Ana Muylusu ap(da) ..................................................................................17

2.2.5.5.

Ana Yatak Muylusu Uzunluu(la) ................................................................17

2.2.5.6.

Krank Kollar Boyutlandrlmas .................................................................18

2.2.5.7.

Krank Mili Mukavemet Hesab ....................................................................18

3.

TASARIMIN MODELLENMES ...........................................................................21

3.1.
3.1.1.

Teknik Resimlerin izilmesi ................................................................................21

Motorun Teknik Resimlerinin Modellenmesi ..................................................21

3.1.1.1.

Piston Teknik Resminin izilmesi ................................................................22

3.1.1.2.

Perno Teknik Resminin izilmesi ................................................................23

3.1.1.3.

Segman Teknik Resminin izilmesi .............................................................24

3.1.1.4.

Biyel Kolu Teknik Resminin izilmesi .........................................................25

3.1.1.5.

Krank Mili Teknik Resminin izilmesi .......................................................26

3.1.1.6.

Silindir Kapa Teknik Resminin izilmesi .................................................27

3.1.2.
3.1.2.1.
3.2.
3.2.1.
3.2.1.1.

Radyatr Teknik Resminin Modellenmesi .......................................................28

Radyatr Teknik Resminin izilmesi...........................................................29
lenmi Grnmlerin ( Render) Elde Edilmesi ................................................30
Motorun lenmi Grnmleri

.......................................................................31

Pistonun lenmi Hali ..................................................................................31

iii

3.2.1.2.

Biyel Kolunun lenmi Hali .........................................................................32

3.2.1.3.

Krank Milinin lenmi Hali .........................................................................33

3.2.1.4.

Krank - Piston - Biyel Kolu Montajnn lenmi Hali .................................34

3.2.1.5.

Motor Montajnn lenmi Hali ...................................................................35

3.2.2.
3.2.2.1.
4.

Radyatrn lenmi Grnm .....................................................................36

Radyatrn lenmi Hali .............................................................................36

TASARIMIN ANALZ EDLMES ........................................................................38

Piston Analizinin Yaplmas .................................................................................38

4.1.
4.1.1.

Model Bilgisi .....................................................................................................38

4.1.2.

Malzeme zellikleri ..........................................................................................39

4.1.3.

Mesh Bilgisi .......................................................................................................39

4.1.4.

Sonular ............................................................................................................40
Biyel Kolunun Analiz Edilmesi ............................................................................41

4.2.
4.2.1.

Model Bilgisi .....................................................................................................41

4.2.2.

Malzeme zellikleri ..........................................................................................41

4.2.3.

Mesh Bilgisi .......................................................................................................42

4.2.4.

Sonular ............................................................................................................43

5.

KAYNAKLAR..........................................................................................................44

iv

1. MOTOR KARAKTERSTKLER
Motor karakteristikleri seimi Tablo. 1. e gre yaplmtr.

1.1.

Motor Tipi

Kamyon Motoru Avrupa Tipi, 4z, Dizel, Su Soutmal, Sral

1.2.

Motor Gc

Pe = 140 Kw

1.3.

Devir Says

n = 2500 dev/dak

1.4.

Silindir Says

z=6

1.5.

Silindir ap

D = 100 - 140 mm

1.6.

Strok/ap Oran

= 1,0742 1,20

1.7.

Ortalama Efektif Basn

Pme = 6 7,5 bar

1.8.

Ortalama Piston Hz

cm = 10 - 12 m/s

1.9.

Strok Hacminin Litresi Bana G

Pe/VH = 14 - 22 kW/lt

2. MOTOR ANA BOYUTLARININ HESABI

2.1.

Kriterlerin Tespiti

Strok ve strok-ap orannn alt-st snrlarnn, ortalama efektif basncn,

efektif g - strok hacmi orannn son olaraktan efektif gcn tespiti yaplr. Bu
tespitler yaplrken her basamakta seilen arala gre elemeler yaplr. Her admda
seilen aralk referans alnarak kalan seeneklere gre tekrar hesap yaplr. Hesaplar
yaplrken; uzunluklar (m), basn (bar), hz (m/s), g (kw) ve hacimde (lt)
alnmtr.
2.1.1. Strok ve Strok - ap Orannn Tespiti
H .n
30.Cm
H
30
n

C m.

H snr

30.10
0,15 m
2000

H snr

H
D

30.12
0,12 m

3000
ALT SINIR

ST SINIR

snr

H st 0,15

1, 0742

Dst 0,14

snr

ALT SINIR

2.1.1.1.

H alt 0,12

1, 20
Dalt 0,10
ALT SINIR

Strok Tespiti

30.Cm
n

H11

30.(Cm )1 30.(10,000)

H 12 H13 H14 0,120 m

n
2500

H 21

30.(Cm )2 30.(10, 667)

H 22 H 23 H 24 0,128 m
n
2500

H 31

30.(Cm )3 30.(11, 334)

H 32 H 33 H 34 0,136 m
n
2500

H 41

30.(Cm )1 30.(12,000)

H 42 H 43 H 44 0,144 m
n
2500

2.1.1.2.

Silindir ap Tespiti

H
H
D
D

D11

H11
0,12

0,112 m
1 1,07142

D12

H12
0,12

0,1076 m
2 1,11428

D13

H13
0,12

0,1037 m
3 1,15714

D14

H14
0,12

0,1000 m
4 1, 20000

D21

H 21
0,128

0,1195 m
1 1,07142

D22

H 22
0,128

0,1149 m
2 1,11428

D23

H 23
0,128

0,1106 m
3 1,15714

D24

H 24
0,128

0,1067 m
4 1,20000

D31

H 31
0,136

0,1269 m
1 1,07142

D32

H 32
0,136

0,1220 m
2 1,11428

D33

H 33
0,136

0,1175 m
3 1,15714

D34

H 34
0,136

0,1133 m
4 1,20000

D41

H 41
0,144

0,1344 m
1 1,07142

D42

H 42
0,144

0,1292 m
2 1,11428

D43

H 43
0,144

0,1244 m
3 1,15714

D44

H 44
0,144

0,1200 m
4 1,20000

2.1.2. Ortalama Efektif Basn Tespiti

Pe .4
120000
.
D2 .
H .z. n
kW

Pme 120000

Pe
VH .n

.D
.H .z
4

Pme11 120000.

Pme

Pa
(105 Pa 1bar )

m2

d /d

140.4
Pme11 9, 47 bar
.(0,112)2 .0,12.6.2500

Pme12 120000.

140.4
Pme 21 10, 26 bar
.(0,1076)2 .0,12.6.2500

Pme13 120000.

140.4
Pme13 11, 05 bar
.(0,1037)2 .0,12.6.2500

Pme14 120000.

140.4
Pme14 11,88 bar
.(0,1000)2 .0,12.6.2500

Pme 21 120000.

140.4
Pme11 7,80 bar
.(0,1195)2 .0,128.6.2500

Pme 22 120000.

140.4
Pme 22 8, 43 bar
.(0,1149) 2 .0,128.6.2500

Pme 23 120000.

140.4
Pme 23 9,10 bar
.(0,1106)2 .0,128.6.2500

Pme 24 120000.

140.4
Pme 24 9, 78 bar
.(0,1067) 2 .0,128.6.2500

Pme31 120000.

140.4
Pme 31 6, 51bar
.(0,1269)2 .0,136.6.2500

Pme32 120000.

140.4
Pme 32 7, 04 bar
.(0,122)2 .0,136.6.2500

Pme33 120000.

140.4
Pme33 7,59 bar
.(0,1175)2 .0,136.6.2500

Pme34 120000.

140.4
Pme 33 8,16 bar
.(0,1133)2 .0,136.6.2500

Pme 41 120000.

140.4
Pme 41 5, 48 bar
.(0,1344)2 .0,144.6.2500

Pme 42 120000.

140.4
Pme 42 5,93 bar
.(0,1292) 2 .0,144.6.2500

Pme 43 120000.

140.4
Pme 43 6, 40 bar
.(0,112)2 .0,144.6.2500

Pme 44 120000.

140.4
Pme 44 6,87 bar
.(0,1200)2 .0,144.6.2500

Bu

Pme31 , Pme 32 , Pme 43 , Pme 44

deerlerden

haricindekiler

6 Pme 7, 5 aralnda

olmadklar iin uygun deildirler.

2.1.3. Efektif G Strok Hacmi Orannn Tespiti

MPa m
/ sn

Pe
P .C
me m
VH
4.
H

kW / lt

Pe
P .C
P
(0, 651).(11,334)
me31 m3
e 13,56 kW / lt
VH 31
4.H 31
4.(0,136)
VH 31
Pe
P .C
P
(0, 704).(11,334)
me32 m3
e 14, 66 kW / lt
VH 32
4.H 32
4.(0,136)
VH 31
Pe
P .C
(0,640).(12,000)
P
me 43 m 4
e 13,33 kW / lt
VH 43
4.H 43
4.(0,144)
VH 31
Pe
P .C
(0,687).(12,000)
P
me 44 m 4
e 14,31 kW / lt
VH 44
4.H 44
4.(0,144)
VH 31
Bu deerlerden

Pe
Pe
P
,
haricindekiler 14 e 22 aralnda olmadklar iin
VH 32 VH 44
VH

uygun deildirler.
2.1.4. Efektif G Tespiti
Vh

D2
Pe Pme .VH .n.i
Pe P
.(

.
H . z ). n .i
me

4
m
d / sn

kW
kPa

i 2 (4 zamanl motorlar iin

m2

(0,122) 2
2500 1
Pe 32 704 .
.(0,136).6 .
. Pe32 139,904 kW
4

60 2
Pe 44

(0,120)2
2500 1
687 .
.(0,144).6 .
. Pe 44 139,856 kW
4

60 2

Bu iki deerden Pe 32 139,904 kW tasarm yaplan 140 kW lk motora en yakn olan

deerdir.

Cm /

1 1.07142

Cm1 10.000 m / s

H11 0.12 m
D11 0.112 m
pme 11 9.47 bar

H 21 0.128 m

Cm2 10.667 m / s D 0.1195 m

21

pme 21 7.8 bar

2 1.11428
H12 0.12 m
D12 0.1076 m
pme12 10.26 bar

3 1.15714
H13 0.12 m
D13 0.1037 m
pme13 11.05 bar

4 1.20000
H14 0.12 m
D14 0.1m
pme14 11.88 bar

H 22 0.128 m

H 23 0.128 m

H 24 0.128 m

D22 0.1149 m

D23 0.1106 m

D24 0.1067 m

pme 22 8.43 bar

pme 23 9.1bar

pme 24 9.78 bar

H 32 0.136 m

Cm1 11.334 m / s

H 31 0.136 m

D32 0.122 m

D31 0.1269 m

pme 32 7.04 bar

H 33 0.136 m

H 34 0.136 m

pme 31 6.51bar

Pe
kW
14.66
VH 32
lt

D33 0.1175 m

D34 0.1133 m

pme 33 7.59 bar

pme 34 8.16 bar

Pe
kW
13.56
VH 31
lt

Pe32 139.904 kw
H 44 0.144 m

H 41 0.144 m
Cm1 12.000 m / s D 0.1344 m
41

pme 41 5.48 bar

H 43 0.144 m

D44 0.12 m

H 42 0.144 m

D43 0.1244 m

pme 44 6.87 bar

D42 0.1292 m

pme 43 6.40 bar

pme 42 5.93 bar

Pe
kW
13.33
VH 43
lt

Pe
kW
14.31
VH 44
lt

Pe44 139.856 kw

Tablo. 2. Ana boyut hesab iin Cm / ye gre H , D, pme , Pe deerleri tablosu

: Ortalama efektif basn aralna uymayanlar
: Efektif g - Hacmi aralna uymayanlar
: Efektif g olarak uymayanlar
: Seimi yaplan motor boyutlar
Buna gre tasarm yaplacak motorun deerleri aadaki gibidir.

H 0,136 m 136 mm

Pme 7,04 bar 704 kPa

D 0,122 m 122 mm

Cm 11,334 m / s

2.2.

Boyutlandrma

2.2.1. Pistonun Boyutlandrlmas

Pistonun ana boyutlandrlmas Tablo. 3. e gre yaplmtr.
Benzin Motoru
Pistonun
Ana
Boyutlar

Dizel Motoru

2
Zamanl

4
Zamanl

Piston ap (DP) [mm]

35 - 70

70 - 100

90 - 200

200 - 350

350 - 500

Piston Uzunluk ap Oran (L/DP)

0.8 - 1.2

0.8 - 1.3

0.8 - 1.2

1.16 - 1.54

1.5 - 1.8

Perno Yeri Sktrma Ykseklii

(lp/DP)

0.5 - 0.7

0.7 - 1.0

1.0

4 Zamanl

0.39 - 0.59 0.55 - 0.85

0.25 - 0.30 0.28 - 0.36 0.32 - 0.42 0.37 - 0.42

Perno D ap (dp/DP)

0.4 - 0.45

Piston Yz Et Kalnl (h/DP)

0.07 - 0.08 0.07 - 0.08 0.13 - 0.18 0.14 - 0.20 0.15 - 0.20

Perno Yataklar Aras Mesafe(a/DP)

0.25 - 0.40 0.30 - 0.40 0.32 - 0.42 0.36 - 0.42 0.38 - 0.42
0.65 - 1.0

Piston Etek Uzunluu(LP/DP)

1.Segman - Piston Yzeyi Uzakl
(s1/DP)
1.Segman Ykseklii [mm]

0.68 - 0.74 0.62 - 0.70

0.8 - 1.2

1.0 - 1.2

0.04 - 0.10 0.06 - 0.12 0.10 - 0.18 0.15 - 0.22 0.18 - 0.22
1.5 - 2.0

1.5 - 2.5

1.5 - 3.5

4-6

6 - 10

Tablo. 3. Pistona Ait statistiki Boyut Deerleri

2.2.1.1.

Piston Uzunluu(L)

Piston uzunluk-ap oran

L
tablodan;
Dp

L
= <0,8-1,2> aralndadr. Bu aralkta 1,2 mm olarak seildi.
Dp

L
L
1,2
1,2 L 146,4 mm
Dp
122

2.2.1.2.

Piston Yz Et Kalnl(h)

Piston uzunluk-ap oran

h
tablodan;
Dp

h
= <0,13-0,18> aralndadr. Bu aralkta 0,15 mm olarak seildi.
Dp
h
h
0,15
0,15 h 18 mm
Dp
122

2.2.1.3. Piston Yz Et Kalnlnn Mekanik Zorlanmalara Gre Kontrol

Bu kontrol yaplabilmesi iin Pmaxa ihtiya
vardr. Aadaki kabullere gre;
P1 1,5 bar

16

T1 300 0 K

k 1,4

P2
P2
k
1,4
16
1,5
P1
P2 Pmax 70 bar

D p D0 122 mm ve Di 100 mm alnd.

Piston tablas yarap r

Di 100

r 50 mm bulunur.
2
2

= <200-300> aralndadr. Bu aralkta 200 MPa olarak seildi.

Pmax = 70 bar = 7000000 Pa = 7000 kPa = 7 MPa

hem r

0,5. Pmax
0,5.7
50
hem 6,61 mm

200

h>hem olduu iin emniyetlidir.

2.2.1.3.

Perno Mesafesi(LP)

Lp
= <0,55-0,85> aralndadr. Bu aralkta 0,80 mm olarak seildi.
Dp
Lp
L
0,80 p 0,80 Lp 98 mm
Dp
122
2.2.1.4.

Perno Yuvalar(Yataklar) Aras Mesafe(a)

a
= <0,32-0,42> aralndadr. Bu aralkta 0,37 mm olarak seildi.
Dp
a
a
0,37
0,37 a 45 mm
Dp
122

2.2.1.5.

Piston Etek Uzunluu(Le)

Bu uzunluk pistonun ya segman ile alt ucu arasndaki mesafedir.

Le
= <0,62-0,70> aralndadr. Bu aralkta 0,66 mm olarak seildi.
Dp
Le
L
0,66 e 0,66 Le 80 mm
Dp
122

2.2.1.6.

Piston Soutulmas

Bu hesap birim cm2 deki gcn hesaplanmas ile bulunur. Alan hesabnda toplam
piston alan alnr. G te motorun efektif gcdr. Bu orandan kan deerin 0,2 ve
0,3 deerleri arasnda olmas durumunda soutmaya gerek yoktur.
Pe

Ap ,t

140
kW
olduundan bu tasarmda soutmaya gerek yoktur.
0,2
2
(12,2)
cm 2
.
.6
4

10

2.2.2. Segman Boyutlandrlmas

Dizel motorlarn efektif gleri daha yksektir. Dier yandan buji sistemi olduu iin
kendiliinden yksek basn ile tutuma sz konusudur. Bunun iinde yksek
basnlar ile allmaktadr. Bu yzden dizel motorlarda segman malzemesi olarak
alaml elik kullanld.
2.2.2.1.

Birinci Segman - Piston Yzeyi Aras Uzaklk(S1)

S1
= <0,10-0,18> aralndadr. Bu aralkta 0,14 mm olarak seildi.
Dp
S1
S
0,14 1 0,14 S1 17 mm
Dp
122

2.2.2.2.

Segman Ykseklii(h)

Dizel motorlarda
Kompresyon segman <3-4> mm
Ya segman

<5,5-6> mm aralndadr.

Kompresyon segman 4 mm, ya segman 6 mm seildi.

2.2.2.3.

Segman Genilii(a)

Dizel motorlarda
Kompresyon segmannda <4-9,5> mm
Ya segmannda

<9-11> mm aralndadr.

Kompresyon segman genilii 5 mm, ya segman genilii 10 mm seildi.

2.2.2.4.

Segman Says(k+y)

Dizel motorlarda
D < 130 mm iin 3k+y
k: Kompresyon segman
y: Ya segman
Segman says = 3.4+1.6 = 18

11

2.2.2.5.

Segman Yuvalar(Yataklar) Aras Mesafe(S2)

S2
= 0,065 mm olarak seildi.
Dp
S2
S
0,065 2 0,065 S2 8 mm
Dp
122

2.2.2.6.

Segmanlarn Mukavemet Hesab

Ortalama radyal basn hesab yaplr.

m
.E
D
Port
3 forml ile bulunur.
D
7,07. 1
a

D:Silindir ap (mm)
a:Radyal segman kalnl (mm)
Port:Ortalama radyal basn (MPa)

D
=<21,4-25,4> aras bir deerdir.
a
m:Segman az akl (mm), genelde silindir apnn %10-15i kadardr.
E:Segman malzemesinin elastisite modldr. <96000-100000> MPa aras bir
deerdir.
Bu tasarm seilen deerler aadaki gibidir.

D 122 mm a 5 mm D / a 122 / 5 24, 4

12,5
m 122.
m 15,25 mm
100
E 98000 MPa

15,25
.98000
Port 122
Port 0,14 MPa
3
7,07. 24,4 1

12

2.2.3. Perno Boyutlandrlmas

Pernonun ok zor koullar altnda altndan krom-nikel alaml sementasyon
elikleri kullanld.
Perno boyutlandrlmas Tablo. 4. e gre yaplmtr.

Silindir
ap
D
[mm]
39
46
55
67
75
82
87
91
96
103
111

Benzin Motorlar
Perno
dn
[mm]

di
[mm]

l
[mm]

10
12
15
18
20
22
24
25
26
28
30

5
7
8
11
12
14
15
16
17
18
19

32
38
46
58
66
72
76
80
84
92
100

Silindir
ap
D
[mm]
84
89
91
97
102
108
116
122
127
134
141

Dizel Motorlar
Perno
dn
[mm]

di
[mm]

l
[mm]

Ar
Doldurmal
di [mm]

32
35
36
38
40
42
45
41
50
52
55

17
19
19
20
21
22
23
25
26
27
28

66
70
72
76
80
86
92
98
102
108
114

16
18
18
19
20
21
22
24
25
26
27

Tablo. 4. Perno Boyutlar

2.2.3.1.

Perno D ve ap, Uzunluu ve Perno Gzleri Aras Mesafe

Yaplan tasarmda silindir ap 122 mm dir. Buna gre;

da = 41 mm (Perno d ap)
di = 25 mm (Perno i ap)
Lp = 98 mm (Perno uzunluu)
Perno gzleri aras mesafe(bb):
bb 25 ( D 70).

25
25
25 (122 70).
50
50

bb 51 mm
Biyel kk bann eni(b):
b = bb 5 = 51 5

b 46 mm
13

2.2.3.2.

Perno Mukavemet Hesab

I - Yzey basnc kontrol(F):

F Pmax . .

D2
(0,122)2
70.102. .
F 81,82 kN
4
4

II - Perno ile biyel arasndaki ya filminin yrtlmamas iin buradaki basn 50

MPadan kk olmaldr. Buna gre;
F
50 MPa b 0,4 0,5 . D p olmaldr. Bu tasarmda b 0, 45 alnd.
d a .b
81,82.103
50 MPa olmaldr. 36,34 50
41.54,9

da

olduu iin emniyetlidir.

III - Pernonun d apnn gaz kuvvetine gre de mukavemeti
kontrol edilmelidir. llendirme ekil. 1. deki gibidir.

t :Perno yuvasna gelen yzey basnc

<40-60> MPa aras bir deeri vardr. Tasarmda 50 MPa
seildi.
c:Perno yuvasnn genilii (mm)

2.c L-a 2c=98-45 c=26,5 mm

da

Fgaz
2.26,5.50

81,82.103
d a 30,87 41
2.26,5.50

olduu iin emniyetlidir.

ekil. 1. Pernoya Etki

Eden Kuvvetler

IV Eilme zorlanmasna gre kontrol:

e ,em = 300 MPa alnmtr.

di 4 d a 4

F .d a
81,82.103.41
4 414
0,8. e ,em
0,8.300

d i 40,95 41
olduu iin emniyetlidir.

14

2.2.4. Biyel Boyutlandrlmas

Tasarmda kullanlan biyel kolu paral ve dz ekildedir. Bu tarzda kollar sra
motorlar ve V motorlarda kullanlr. Biyel byk ba dorudan doruya krank
muylusuna baldr.
2.2.4.1.

Biyel Boyu(L)

H
r

2.L L

r:Krank milinin yarap, H:Strok uzunluu

: Yksek devirli dizel motorlarda

1
alnmas uygundur.
4,5

H
r 68 mm
2
H
r
1
1

68. L 306 mm
2.L L
4,5
L
r

2.2.4.2.

Biyel Kk Ba

R0
= <1,20-1,30> aralndadr. Bu aralkta 1,25 mm olarak seildi.
r

lenmi biyelde

R0
1,25 R0 68.1, 25 R0 85 mm
r
2.2.4.3.

Biyel Byk Ba

Dizel motorlarda;
dk = <0,56-0,72>.D ve lk = <0,40-0,60>.D aralndadr. Bu aralkta dknn
katsays 0,64 ve lknn katsays 0,50 olarak seildi.
d k 0,64.122 78 mm (biyel byk bai ap)
lk 0,50.122 61 mm (biyel byk bauzunluu )
2.2.4.4.

Bur Kalnl(t)

Burcun et kalnl perno apnn yaklak olarak

1
si kadardr.
12

t = <0,080-0,085>.dd aralndadr. Bu aralkta ddnin katsays 0,080 alnd.dd perno

d apdr.

t 0,080.41 t 3,3 mm

15

2.2.4.5.

Biyel Kk Bann Mukavemet Hesab

Biyel kk bann mukavemet hesab yaplrken biyel kk bana etki eden

maksimum kuvveti bulmak gerekir.
mh : Biyel ktlesinin %25i ile perno, piston ve segmanlarn toplam ktlesidir.

lemler yaplrken mh = 2,5 kg alnd.

2. .n
60

r : Krank milinin yarap

Fh mh .r0 . 2 (1 )
.2500
Fh (2,5).(0,068).

30

. 1

4,5

Fh 14,24 kN

s : Biyel kk bann et kalnl

b : Biyel byk bann genilii
bb : Perno gzleri aras mesafe

em = 20 MPa alnd.
b bb 5 b 46 mm

em

Fh
Fh
14, 24.103
s

s 7,7 mm
2.s.b
2. em .b
2.20.46

2.2.5. Krank Mili Boyutlandrlmas

2.2.5.1. Silindirler Aras Mesafe(LS)
Silindirler aras mesafe bulunurken Tablo. 5. den faydalanlr.
Motor
Cinsi
Gmleksiz Sra Motor
Gmlekli Sra Motor
V Motoru
ki Zamanl

Benzin
(LS/D)
1.20 - 1.24
1.20 - 1.28
1.33

Dizel
(LS/D)
1.25 - 1.30
1.47 - 1.55
1.40 - 1.70

Tablo. 5. Silindirler Aras Uzaklk

Ls
= <1,25-1,30> aralndadr. Bu aralkta 1,26 olarak seildi.
D
Ls
L
1,26 s 1,26 Ls 153 mm
D
122
16

2.2.5.2.

Kol Muylusu ap(dk)

Kol muylusu ap bulunurken Tablo. 6. dan faydalanlr.

Motor Cinsi

dk/D

lk/D

Benzin Motoru
Dizel Motoru

0.60 - 0.70
0.56 - 0.72

0.45 - 0.65
0.60 - 0.70

Tablo. 6. Krank Muylusunun Boyutlar

dk
= <0,56-0,72> aralndadr. Bu aralkta 0,64 olarak seildi.
D
dk
d
0,64 k 0,64 d k 78 mm
D
122

2.2.5.3.

Kol Muylusu Uzunluu(lk)

Kol muylusu uzunluu bulunurken Tablo 6den faydalanlr.

lk
= <0,60-0,70> aralndadr. Bu aralkta 0,65 olarak seildi.
D
lk
l
0,65 k 0,65 lk 79,3 mm
D
122

2.2.5.4.

Ana Muylusu ap(da)

Ana muylusu ap bulunurken Tablo.7. den faydalanlr.

Motor Cinsi

da/D

la/D

Benzin Motoru
Dizel Motoru

0.63 - 0.75
0.70 - 0.75 - 0.90

0.45 - 0.50
0.40 - 0.60

Tablo. 7. Ana yatak boyutlar

da
= <0,69-0,76> aralndadr. Bu aralkta 0,725 olarak seildi.
D
da
d
0,725 a 0,725 d a 88 mm
D
122

2.2.5.5.

Ana Yatak Muylusu Uzunluu(la)

Ana yatak muylusu uzunluu bulunurken Tablo 7 den faydalanlr.

la
= <0,40-0,60> aralndadr. Bu aralkta 0,60 olarak seildi.
D

17

la
l
0,60 a 0,60 la 53 mm
D
122

2.2.5.6.

Krank Kollar Boyutlandrlmas

Genilik = <1,0-1,2>.D aralndadr. Bu aralkta 1,1 olarak seildi.

b = 1,1.122 = 134 mm
Kalnlk = 0,24.D = 0,24.122 = 30 mm
Gei = 0,08.D = 0,08.122 = 10 mm
2.2.5.7.

Krank Mili Mukavemet Hesab

Krank mili, istatistik deerlere gre boyutlandrldktan sonra, nce eilme ve

burulma zorlanmasna gre kontrol edilir. Gereinde motorun cinsine gre yataklarn
kayma yzeylerindeki basnca gre de kontrol yaplr. Eer motor yksek dnme
sayl ise titreim zorlanmas olur, buna gre de kontrol yaplmaldr. Krank mili,
eilme ve burulma gerilmelerinin etkisi altndadr. Ancak her iki gerilmenin
maksimumu ayn anda olmaz. Hesaplarda emniyet bakmndan her ikisinin de
maksimum deeri, krank miline ayn anda etki ediyormu gibi dnlr. Bunun
etkisi gerek hesapla gerekse deneysel olarak kontrol edilir.
Kuvvet Hesab:
Pmax = 70 bar

Fmax

.D 2
.(0,122) 2
.Pmax
.70.102 Fmax 81,82 kN
4
4

Bu kuvvet iki bileene ayrlr. Piston st l noktadan yaklak 350 sonra da bu

vaziyette;

Ft 0,4.Fmax 0, 4.81,82 Ft 32,73 kN

18

Fr Kuvveti Krankta ken

Ft = 0 , Fr = - Fmax
ekme Gerilmesi:

Fr
b.h

Eilme Gerilmesi:

Fr .e
b.h 2
6

top z b
b:134 mm bulunmutu.(Genilik)
h:30 mm bulunmutu.(Kalnlk)
Lk:55 mm bulunmutu.(Kol muylusu uzunluu)

Lk
e 27,5 mm
2
F
81,82.103
z r
z 20 MPa
b.h
134.30
F .e (81,82.103 ).27,5
b r 2
b 111 MPa
b.h
134.30
6
6
e

max top z b top 20 111 top 131 MPa

Ft Kuvveti Krankta ken
Eilme Gerilmesi

Ft .e
h.b 2
6

19

Kayma Gerilmesi:

Ft

2
.b.h
3

Burkulma Gerilmesi:
Ft .e
F .e
t 6,7 t
2
2
.h.b 2
.b.h 2
9
9

t 0,1

Max1

Max2

(32,73.103 ).1
b 0,36 MPa
30.134 2
6

32,73.103
12,21 MPa
2
.134.30
3

t 0,1

t 6,7

(32,73.103 ).27,5
t 0,1 7,52 MPa
2
2
.30.134
9
(32,73.103 ).27,5
t 6,7 33,58 MPa
2
.134.302
9

max top b t 0,1 t 6,7 0,36 12,21 7,52 33,58

max 53,67 MPa

20

3. TASARIMIN MODELLENMES
3.1.

Teknik Resimlerin izilmesi

3.1.1. Motorun Teknik Resimlerinin Modellenmesi

Teknik resim, mhendisler arasndaki iletiimi en kolay ve en doru ekilde
salamas asndan byk neme sahip teknik bir alfabedir.
Temelde dorular ve erilerin eitli ekillerde bir araya gelmesiyle oluan teknik
resim, yaplmas istenen konstrksiyon ve tasarmn kt zerinde tanmlanmas
sanatdr.
Teknik resim, tasarmdan retime, pazarlamadan kullanma kadar bir rnn
bandan geen her aamada ilgili kiilere yol gsterir.
Teknik resim, rnn malzemesini, nasl imal edileceini, boyutlarn,
toleranslarn, yzey kalitesini, sertlik deerlerini, sl ilemini vb. tm imalat
yntemlerini daha sonrasnda rnn montajn, tanmasn ve hatta kullanmn
belirli kurallar ve standartlar erevesinde anlatr.
Daha nceleri eitli takmlarn (cvata, somun ve sembol ablonlar, aydnger
kad, iletki(minkale), gnyeler, kurun kalemler, silgiler, resim ktlar, ini
mrekkebi, resim masas, resim tahtas, cetvel, daire ablonu, pistoleler (yay
cetvelleri), yaz ablonlar, rapido takm, T cetveli (85 veya 100 cm), pergel takm
vs.) yardmyla el ile izilen teknik resimler, gelien teknolojiye ayak uydurmu ve
gnmzde byk bir oranda bilgisayarlarda CAD (Computer-Aided Design)
programlar yardmyla izilmektedir.

21

3.1.1.1.

Piston Teknik Resminin izilmesi

Resim. 1. Piston Teknik Resmi

22

3.1.1.2.

Perno Teknik Resminin izilmesi

Resim. 2. Perno Teknik Resmi

23

3.1.1.3.

Segman Teknik Resminin izilmesi

Resim. 3. Segman Teknik Resmi

24

3.1.1.4.

Biyel Kolu Teknik Resminin izilmesi

Resim. 4. Biyel Kolu Teknik Resmi

25

3.1.1.5.

Krank Mili Teknik Resminin izilmesi

Resim. 5. Krank Mili Teknik Resmi

26

3.1.1.6.

Silindir Kapa Teknik Resminin izilmesi

Resim. 6. Silindir Kapa Teknik Resmi

27

3.1.2. Radyatr Teknik Resminin Modellenmesi

Radyatr, s eanjrlerinin baz tipleri iin kullanlan genel bir terimdir.
Radyatrler otomobil, binalar ve elektronikte kullanlrlar.
ten yanmal bir motorla alan otomobillerde, radyatr soutma svsnn
pompaland silindir ve motor blou boyunca dolaan soutma kanallar ile
balantldr. Bu sv genelde etilen glikol (antifriz) ile kartrlm sudur.
Akkan, radyatrden motora kapal bir sistem iinde hareket eder, bu
hareketi esnasnda motor paralar zerindeki sy radyatre tar. Radyatr,
genelde aracn n tarafndaki zgaral blme monte edilmitir. Souk hava bu
zgaralardan geerek radyatr soutur.

28

3.1.2.1.

Radyatr Teknik Resminin izilmesi

Resim. 7. Radyatr Teknik Resmi

29

3.2.

lenmi Grnmlerin ( Render) Elde Edilmesi

Render, (bilgisayarda) izilmi olan modeli veya modelleri bilgisayar tarafndan

ilemektir. Grntnn ham halinin, bilgisayar tarafndan ilenmesi de denebilir. Bu
ilemi gerekletirmek iin eitli bilgisayar yazlmlarna ihtiya duyulur.
Render ilemi, mimarlk, bilgisayar oyunlar, simlatrler, sinema ve televizyon
gibi sektrlerde arlkla kullanlr. Bunlarn dnda bilgisayarla tasarm yaplan
btn sektrlerde gerekletirilen bir ilemdir.
Render ilemi, bilgisayarn ilemcisine ok fazla yk bindirdiinden uzun
srebilir ve yksek performansl bir bilgisayara gerek duyulabilir. Kullanlan ilemci
hz ve adeti render sresini etkiler. Baz yardmc programlar ile birden fazla
bilgisayarn ortak almas salanabilmektedir.

30

3.2.1. Motorun lenmi Grnmleri

3.2.1.1.

Pistonun lenmi Hali

Resim. 8. Pistonun Render Grnts

31

3.2.1.2.

Biyel Kolunun lenmi Hali

Resim. 9. Biyel Kolunun Render Grnts

32

3.2.1.3.

Krank Milinin lenmi Hali

Resim. 10. Krank Milinin Render Grnts

33

3.2.1.4.

Krank - Piston - Biyel Kolu Montajnn lenmi Hali

Resim. 11. Krank - Piston - Biyel Kolu Montajnn Render Grnts(Al)

Resim. 12. Krank - Piston - Biyel Kolu Montajnn Render Grnts(Dik)

34

3.2.1.5.

Motor Montajnn lenmi Hali

Resim. 12. Motor Montajnn Render Grnts(Normal)

Resim. 12. Motor Montajnn Render Grnts(effaf)

35

3.2.2. Radyatrn lenmi Grnm

3.2.2.1. Radyatrn lenmi Hali

Resim. 13. Radyatrn Render Grnts(nden)

36

Resim. 14. Radyatrn Render Grnts(zometrik)

37

4. TASARIMIN ANALZ EDLMES

Bir malzeme zerine bir yk uygulandnda, deforme olur. Eer malzeme
ideal elastik bir malzeme ise, yk kaldrldnda deformasyon yok olur. Elastik
deformasyon uygulanan yk ile doru orantl ve gecikmeksizin olur. Fakat baz
malzemelerde, rnein polimerlerde, deformasyon dorusal deildir ve gecikmeli
gerekleir. Elastik davrann ztt yapkan davrantr. Yapkanlk svlarn bir
davran biimidir. deal yapkan bir malzemede deformasyon hz yk ile doru
orantldr. deal yapkan bir malzemede orant sabit, gerinim zamana bamldr.
Polimer gibi baz malzemeler, hem elastik hem de yapkanlk davran gsterirler
ve bu tr malzemenler viskoelastik malzemeler olarak adlandrlr.

4.1.

Piston Analizinin Yaplmas

4.1.1. Model Bilgisi

Ktle:1,58 kg
Hacim: 590 cm3
Younluk: 2,71 gr / cm3
Arlk: 15,8 N
Uygulanan Kuvvet: 81,9 kN

Resim. 15. Piston Model Bilgisi

38

4.1.2. Malzeme zellikleri

Model Tipi: Dorusal Elastik zotropik

6061 - ALAIMLI ALMNYUM

MEKANK ZELLKLER
Temper
-

Akma
Mukavemeti
(MPa)
min - max

ekme
Mukavemeti
MPa)
min - max

Uzama
(%50)
min max

Sertlik
(brinel)
min - max

0
T4
T6

55
110-140
240-270

125
180-235
260-310

26
16-21
8..12

40-30
65
90-95

Tablo. 8. 6061 Alaml Alminyum Mekanik zellikleri

Varsaylan Hata Kriteri: Max von Mises Stres
Akma Mukavemeti: 5,51 Pa
Gerilme Mukavemeti: 1,24 Pa
4.1.3. Mesh Bilgisi
Tip:
Son Kullanlan

Kat
Standart

Geii gster:

Kapal

Otomatik balon ekle

Kapal

Orta Noktalar

4 Noktalar

Boyut

8.37683 mm

Tolerans

0.418841 mm

Mesh

Yksek

Toplam hcreler

18965

Toplam:

11039

Maksimum En boy oran

6.1565

En-Boy oran < 3 olan elemanlarn %

97

En-Boy oran > 10 olan elemanlarn %

ekli bozulmu elemanlarn (Jakoben) %

Tablo. 9. Pistonun Mesh Bilgisi

39

Resim. 16. Pistonun Mesh Yaplm Hali

4.1.4. Sonular
sim

Tip

Stress

Max von Mises Stres

Minimum
578463 N/m^2
Dm: 16187

Maksimum
2.68364e+008 N/m^2
Dm: 15932

Tablo. 10. Pistonun Analiz Sonular

Resim. 17. Pistonun Analiz Edilmi Hali

40

4.2.

Biyel Kolunun Analiz Edilmesi

4.2.1. Model Bilgisi

Ktle: 2 kg
Hacim: 279 cm3
Younluk: 7,20 gr / cm3
Arlk: 20 N
Uygulanan Kuvvet: 81,9 kN

Resim. 18. Biyel Kolu Model Bilgisi

4.2.2. Malzeme zellikleri
Model Tipi: Dorusal Elastik zotropik
Gri Dkme Demir zellikleri
Elastisite Modl
Rupture
ekme
Basn
Dayankllk Brinell
(GPa)
ASTM
Kayma
Snr
Dayanm Dayanm
Sertlik
Numaras
Modl
(MPa)
(MPa)
(MPa)
H_b
(MPa) Gerginlik Burulma
20

152

572

179

66,2-96,5

26,9-38,6

68,9

156

Tablo. 11. Gri Dkme Demirin Mekanik zellikleri

41

Varsaylan Hata Kriteri: Mohr - Coulomb Stres

Gerilme Mukavemeti: 1,51 Pa
4.2.3. Mesh Bilgisi
Tip:

Kat

Son Kullanlan

Erilik tabanl a

Orta Noktalar

4 Noktalar

Maksimum eleman boyutu

0 mm

Minimum boluk boyutu

0 mm

Mesh

Yksek

Toplam hcreler

14785

Toplam:

8657

Maksimum En boy oran

3.8289

En-Boy oran < 3 olan elemanlarn %

99.5

En-Boy oran > 10 olan elemanlarn %

ekli bozulmu elemanlarn (Jakoben) % 0

Tablo. 12. Biyel Kolunun Mesh Bilgisi

Resim. 19. Biyel Kolunun Mesh Yaplm Hali

42

4.2.4. Sonular
sim

Tip

Stress

Max von Mises Stres

Min
0.718914 N/mm^2 (MPa)
Dm: 10407

Maks
96.5061 N/mm^2 (MPa)
Dm: 14340

Tablo. 13. Biyel Kolunun Analiz Sonular

Resim. 20. Biyel Kolunun Analiz Edilmi Hali

43

5. KAYNAKLAR
[1] YAAR, H. Motor Konstrksiyonu Ders Notlar , Sakarya niversitesi
[2] EVK, . Motor Tasarm Ders Notlar , Sakarya niversitesi
[3] http://tr.wikipedia.org/
[4] Solidworks Tutorial, Dassault Systemes

44