Termoplastik Polimerler

Genel olarak plastik adyla da anlan termoplastikler, stld zaman eriyebilen ve yeniden ekillendirilebilen polimerlerdir. Bir kere eritildikten sonra enjeksiyon kalplama ve ekstrzyon gibi yaygn kullanlan tekniklerle hemen hemen her trl ekilde kalplanabilirler. retimde ya da kalplama esnasnda eriyik halden soutulan termoplastik polimerler kolaylkla kristal yapy kuramazlar. nk polimer zincirinin oka kvrlan ve bzlen yapsn, dzenli bir yapya sokup, polimerin kristal oluturmas iin yksek enerjiye ihtiya vardr. Termoplastikleri oluturan kristalleebilen zincirler ise tam anlamyla mkemmel bir kristal yap kuramaz. Bunun yerine hem amorf hem de kristal yapy barndran yar-kristaller olutururlar. Yar-kristalin iindeki amorf yap elastikiyet salarken, kristal yap da mukavemeti ve bklmezlii salar. Yar-kristal yapnn iindeki kristalleen zincirler erime noktas (Te) ile tanmlanrken; amorf termoplastikler, ya da termoplastiklerin amorf ksmlar ise cams gei scakl (Tg) ismi verilen, cams (sert) davrantan kauuumsu (yumuak) davrana gei scakl ile tanmlanrlar. Erime noktasnn zerine kldnda, polimerde bulunan kristal yapnn hepsi erimi olur ve sadece amorf yap kalr. Termoplastikler her iki tip yapy gsterebilmelerine ramen, birok termoplastik polimer kristalleemez ve sadece amorf yapya sahiptir. Her termoplastik polimerin kendine zg bir cams gei scakl vardr. Eer bnyesinde kristal yapy da bulunduran bir termoplastik ise, Tgye ek olarak geni bir erime scakl aral vardr. Kk molekllerin aksine, tek bir molekl arlnda bulunmayan (yani polidispers olan) polimerler, tek bir scaklkta erimezler. Byk ounlukla, ema 1de verilen grafikte grnd gibi, geni bir erime erisine sahip olurlar.

ema 1 Erime noktasnn tek bir noktada olmamas, aksine geni bir alana yaylmas, polimer kristallerinin farkl kristal kusurlarna ya da deiik kristal birim hcrelerine sahip olduklarn gsterebilecei gibi; farkl byklklerde kristaller oluturduunu da gsteriyor olabilir. Sebebin ne olduunu kesin anlayabilmek iin X-Ray analizi gibi yntemlere (SAXS, WAXS, XRD) bavurulur. Sebep ne olursa olsun, polidispers polimerlerin deiik kristaller oluturduu ve bu sebeple geni bir erime erisi gsterdii bir gerektir. Termoplastik polimerlerin zincirleri dorusal ya da dallanm yapda bulunurlar; zincirler arasnda apraz ba kesinlikle grlmez (ema 2). Mor-tesi (UV) gibi d etkenlerin verdii enerji sonucu zincirler aras apraz balanma mmkn olsa bile (r. polietilen), byle bir fiziksel deiime

urayan polimer artk termoplastik olarak anlamaz. nk termoplastik polimer, tanm gerei, eriyebilen ve yeniden ekillendirilebilen bir polimerdir; polimerin iinde oluan apraz kovalent balar ise, termosetlerde olduu gibi, polimerlerin erimesini engeller.

ema 2 Termoplastik polimerlerde, termoset polimerlerin zincirlerini birbirine balayan kuvvetli kovalent balar bulunmasa da, termoplastik polimer zincirlerini bir arada tutan, polar etkileimler, Hidrojenbalar, London kuvvetleri ve hatta aromatik gruplarn st-ste istiflenmesi (r. polistiren) gibi zincir-ii ve zincirler-aras etkileimler vardr. Bunlara ek olarak, termoplastik polimer zincirlerini bir arada tutan zincirler-aras ve zincir-ii bklmeler ve dolamalar (entanglement) vardr. Bu zincir dolamlar ve bklmelerinin, zellikle mekanik tepki olmak zere, termoplastik polimerlerin fiziksel zelliklerinde byk etkisi vardr. Termoplastiklerin elastomerlerden fark mekanik zelliklerinde sakldr. Eer bir elastomerik malzeme gerilme kuvvetine maruz kalrsa (iki yana ekilirse), malzeme uzar ve zerindeki yk kalktnda da hzla ilk andaki konumuna geri dner (buna elastikiyet ya da srama (bouncing) denir). Termoplastikleri ektiimizde ise malzeme belli bir noktaya kadar elastikiyetini korur ve daha sonra kalc ekil bozukluuna (deformasyona) ya da krlmaya urar. Fakat unu da unutmamak gerekir ki, elastomerler ekildiinde hemen uzamaya balamalarna ramen, termoplastiklerin uzamasn salamak iin ok yksek kuvvetler uygulamak gerekir. Yani,termoplastik polimerlerin deformasyona kar direnleri elastomerlerden fazladr diyebiliriz.
ekme Mukavemeti (Mpa) Elastik Modl (Mpa) Elastomer (doal kauuk) Termoplastik (YYPE) 15 37 10 800

Termoplastikleri, termoplastik yapan bir dier zellikleri de demin bahsettiimiz yk altnda kalc deformasyona uramalardr. Bylece, termoplastikleri uygulanan kuvvet sayesinde kalc deformasyona uratarak ekillendirmek mmkn olur (r. termoform yntemi).

Termoplastiklerin daha nce belirttiimiz yar kristal yaplar, ilerindeki amorf blgeler sayesinde belirli bir scaklkta sert bir plastikten, yumuak bir plastie dnmelerini salar (cams gei scakl). Bu sl gei, plastiin kullanm alann da belirleyen bir etkendir. Mesela, cep telefonlarnn kasalar cams gei scakl (Tg) oda scaklnn ok zerinde bir polimerden retilirken; elektrik kablolar Tgsi oda scaklnn altnda bir plastikten retilir ve bylece yumuaktr. Cams gei scaklnn bu etkisi sadece kullanm alannda deil, retim srasnda da nemli bir faktrdr. Bazen bir termoplastie daha kolay ekil verebilmek ya da ekil verme ilemini daha dk bir scaklkta yapp enerjiden tasarruf etmek iin, polimere plastikletirici katk maddeleri eklenir (plasticizer). Termoplastik polimerler sentezlendikten sonra kk granller (pellet ya da toz olarak) halinde torbalanarak piyasaya srlr. Alc bu granlleri deiik retim teknikleriyle eritip kalplayarak, ya da lif haline getirmek iin ekerek, ekillendirir. Plastik bardaklar, poetler, ambalajlar ve oyuncaklar termoplastiklerin ska kullanldklar alanlardr. Bir kere kullanlan ve atlan termoplastikler yeniden eritilip ilenerek, tekrar tekrar kullanlabilirler. PMMA ya da polikarbonatgibi sadece amorf yapda olan termoplastikler zellikle saydamln nemli olduu uygulamalarda tercih edilirler. Amorf termoplastikler genellikle kimyasallara kar dk diren gsterirler ve kimyasal ortamlardaki evresel faktrlerden dolay atlamaya balarlar (environmental stress cracking). Yar-kristal termoplastikler ise zclere ve dier kimyasallara kar daha direnlidirler. Ancak, kristallerin n dalga boyundan byk olmas sebebiyle opaktrlar. Bu sebeple optik uygulamarda tercih edilmezler. Termoplastik grubuna giren polimerlere rnek olarak polietilen, polipropilen, polistiren,poli(vinil klorr), ve polikarbonat verilebilir. Bu snftaki polimerlerin kullanm alanlar genitir ve zellikle farkl mhendislik uygulamalarnda sklkla tercih edilirler. Balca termoplastikler ve onlarn cams gei ve erime scaklklar aadaki tabloda verilmitir.
Polimer Polietilen Polipropilen Poli(metil metakrilat) Polistiren Poli(eter eter ketone) Poli (laktik asit) Poli(vinil klorr) Cams Gei Scakl (C) -70 - -60 -20 - +5 85 - 110 70 - 100 145 50 - 80 75 - 105 Erime Scakl (C) 105 - 130 160 130 - 140 240* 340 170 - 180 100 - 260

* Polistireni kristal yapda grmek mmkndr. Detayl bilgi iin tklayn. Bu yaznn kaynaka gsterilmeden baka bir sitede ya da basl yaynda yaymlanmas yasaktr. Ltfen metni ve resimleri alnt yaparken PolimerNedir.com sitesinden alnt yaptnz belirtiniz.