YKSEK GERLM G KESCLERNN SEM

Do. Dr. zcan Kalenderli 2005-2006 Gz Yaryl Kesiciler Hakknda Bilgi Kesicilerin Anma Deerleri Anma Deerlerin Bulunmas Powerworld Simlasyon 040020254 Murat Doru 040010022 Uur Bar 040020177 H. erif al 040010275 Sleyman avuolu

1. KESCLER ve TRLER HAKKINDA GENEL BLGLER: Genel olarak 6 eit kesici tr vardr: HAVALI KESCLER: Haval kesiciler hata annda ark kesme ortam olarak atmosfer basncndaki havay kullanan kesici tipidir. Haval kesici g sistemi hatasnda gc hzl ve otomatik olarak keser. Ayn zamanda alak gerilim gcn iletme, izole etme ve datma grevlerinde de kullanlrlar. Haval kesicilerin pek ok eidi vardr. Bunlar 630Aden 5000 Ae kadar olabilir. Haval kesicilerde temel ark sndrme ilkesi arkn direncinin artrlmasdr. Bunun iin ark boynuzlar , ark dilimleyicileri, mknatsl sigorta bobinleri bulunur. a. Ark boynuzlar : arkn boyu uzatlarak direnci artrlr ve sndrlr. b. Magnetik fleme : Ark iletken bir yap olduundan magnetik alanla yn deitirilebilir. Bylece magnetik kuvvet arkn boyunu uzatr, ssn drr ve sndrr . c. Sndrme hcreleri : Ark kendinden daha souk olan hcre duvarlar arasnda ilerleyerek sour ve sner. d. Metal Engel Koyma: Souk metal elektrotlar ark seri bal kk ark paralarna blerek soutur ve sndrr. Hava flemeli kesiciler bugn 150 kV a kadar kabilmektedir. Hava flemeli kesiciler ilk bulunan kesicilerdir. Gnmzde nadiren kullanlrlar. BASINLI HAVALI KESCLER: Basnl haval kesicilerde yksek basnl hava kontaklar arasnda oluan arka flemeli memeleri yardmyla belirli bir basnla uygulanr. yonize olmu gazlar kontaklardan bu yksek basnl hava yardmyla uzaklatrlr. Arkn snmesiyle sndrme odas yksek basnl hava ile dolar ve bu sayede arkn tekrar tutumas engellenmi olur. Bu olay gerekletiren basnl haval kesiciler karmak yapda oluturulmutur. Bu kesiciler ama olay srasnda meydana gelen arkn zerine basnl hava fleyerek sndrrler. Aniden soumaya balayan ark yksek basnl havann iyonlamay engellemesiyle bir sre sonra sner. Yksek basn salamak iin kompresre ve hava tankna

datm iinse borulara ihtiya vardr. Bu kesiciler 11kV ve 1100 kV arasnda kullanlmaktadr. Gnmzde yksek gerilimde SF6 sklkla kullanld iin basnl haval kesiciler sadece 245kV ve st iin kullanlr. Haval kesicide kapama yaylar kesicinin n tarafnda bulunan iletme kolunun aa doru itilmesiyle sktrlr. Kesici elle kapatlmas kk kapama kaldracna basmak suretiyle yaplabilir. Bu kesicilerin kapanmasnda genelde yay dzenei kullanlr. Kapama olay selenoid, yayn mekanik olarak elle kapatlmas ve haval kaynaklarla salanr. YALI KESCLER lk yksek gerilim g kesicileri yal kesici olarak yaplmlardr. Uzun yllar yksek gerilim tesislerinde en ok bu kesiciler kullanlm ve bu vesile ile enerji naklinin gelimesinde nemli bir yer almlardr. Genel olarak Avrupada, zellikle Almanyada daha 1930 ile 1940 yllar arasnda bu kesicilerin yerini baka sndrme yntemleri ile alan kesiciler almtr. Dou memleketlerde, balca ABD, ngiltere ve Sovyetler Birliinde bugn hala yal kesiciler yaplmaktadr. Yal kesici yaps basit bir kesicidir. Kullanm ve bakm da basittir. Doldurulmas iin ok miktarda ya gereksinimi bir sakncasdr. Buna ek olarak kazann yalanma ve ama esnasndaki yksek basn dolaysyla ar zorlanp patlamas gelir. Byle yal kesici patlamalar sonunda tesis tamamen tahrip olabilir. Kazandan akan ya dolays ile yangn kabilir. Bunun anlam transformatr istasyonunun tmnn devreden kmas ve bylece enerjinin kesilmesi demektir Yal kesici, iinde kesici kontaklarnn bulunduu ya doldurulmu bir elik kaptan ibarettir. Ya bir yandan yaltm, dier yandan da ark sndrmeyi temin eder. Kk kesicilerde her kutup beraberce bir kazan iine, byk kesicilerde ise her kutup ayr bir kazan iine yerletirilmitir. Kontaklar alnca bu alma aralklarnda ark meydana gelir. Bu arkn hasl ettii yksek scaklk (4000 ila 8000K) ark evresindeki ya olduka ksa bir zamanda buharlatrr ve onu kimyasal olarak paralar. Bu paralanmann esas rn olarak hidrojen aa kar. Ya buharlatrma iin gerekli enerjiyi ark vermi ve bu yzden ark soumu olup bunun sonucu da ark gerilimi ykseldiinden artk ark sndrlebilir. Buna ek olarak akmn sfrdan geii esnasnda kontaklar arasnda deiyonizasyon meydana gelir. Bunu oluturan nedenler iyonize olmam gaz ve ya paracklarnn bu blgeye akdr. Ak basn mnasebetlerine dayanarak akmn sfrdan geii srasnda hasl olur, nk bu anda hi yeni gaz retilemez. Kazan tipi yal kesicilerde basn, dorudan doruya ama aralna yneltilmeyip her yana doru daldndan sndrme etkisi maksimum deerine ulamaz. Sndrme iddetini arttrmak amac ile ya kazanlar iine ek olarak sndrme odacklar konur. Kontaklar bu odacklarn iine yerletirilirler. Bu odacklar iindeki ya ok ksa bir zamanda buhar ve gaz haline getii iin bu olay bir patlama eklinde olur. Bu sebepten literatrde sndrme odacklarna patlama odacklar denir. Balama-zme ubuu balangta sndrme odacn deliini kapal tutar, bylece nce odack iindeki basn ykselir. Balama-zme ubuu odacn deliini aar amaz odack iindeki yksek basnl gaz sratle ya dolu kazan iine akmaya balar ve bu esnada ark esasl bir ekilde soutur. Akmn sfrdan geii esnasnda ortam iyonlardan yeterli derecede arndrlr.

AZ YALI KESCLER Yal kesicilerdeki sndrme odac rneinin gsterdii gibi arkn sndrlmesi iin az bir miktar yaa ihtiya vardr. Kazandaki geri kalan ya yalnzca yaltma yaltma yaramaktadr. Bu yzden yan sadece sndrmede kullanld bir kesici gelitirilmitir. Kutuplar aras ve kutuplarla toprak aras yaltm dier yaltkanlar zerinden almaktadrlar. Bu kesiciye az yal kesici denmektedir. Az yal kesicilerin ounda sndrme sistemi akma bal olarak alr. Sndrme sistemi akma bal olmadan alan az yal kesiciler de vardr. Bir pompa vastas ile baslan ya ark enlemesine geerken akm sfr olduu anda ark iyonlarndan arndrr. Bu kesicide yal kesiciden farkl olarak sadece sndrme odasnda ya bulunur. Kutuplar aras ve kutuplarla toprak aras yaltm baka yaltkanlarla salanr. Ark ile buharlaan gazn yksek basnta hcrenin dna akmasyla ark hzla sour ve sndrme ilemi tamamlanr. Az yal kesiciler alak ve orta gerilim kademesinde kullanlr. Ama kapama ilemi motor yay kurma mekanizmasyla yaplr. Kurma motoru AC veya DC gerilimle alabilir. Ama ilemi ise bir mandal ile yayn boaltlmasyla gerekleir. Sndrme sistemi akma bal olarak alan az yal kesiciler ok eitlidirler. a) VEB Sachsenwerk Dresden Niedersedlitzin Yal Kesicisi 1960 ylna kadar bu fabrikada orta gerilimde kullanlan az yal kesiciler imal ediliyordu. Kesicinin ama gc 100 ila 600 MVA arasnda idi. Sndrme odac bir blme ksm ile basn ve boalma ksmlar olmak zere iki ksma ayrlmtr. Bu blme ksmnda iki k kanal vardr. Devreyi ama kapama ubuu enlemesine iki delii bulunan bir boru parasndan ibarettir. Devreyi ama kapama ubuu lale biimindeki kontaktan ayrldktan sonra oluan ark kendi evresindeki ya ayrtrr. Bu suretle meydana gelen gaz kabarcnn basnc, ama kapama ubuunun yan deliklerinden biri blmedeki alt k kanalna eriinceye kadar ykselir. Tam bu anda boalma odacna giden yol serbest olup bu yoldan akan gaz beraberinde ark da ama kapama ubuunun iine doru eker, ark soutur ve akmn sfrdan gemesi srasnda ama kapama araln iyonlardan arndrr. Eer ark tekrar tutuursa her iki yan delik iki k kanal hizasna gelinceye kadar ayn olay yeniden ortaya kar. Boru biimindeki ama-kapama ubuu iindeki bir piston kk ark akmlarnda kusursuz sndrmeyi temin eder. Bir yay vastasyla aa doru itilen piston her iki yan delii kapar. Sndrme basncn yeter derecede ykselticek kadar ya ayrtktan sonra bu piston geri itilerek ak yolu serbest braklr. Ama gc yksek kesicilerin sndrme odacklar da ayn prensibe gre alrlar. Yalnz bunlarn basn odac ksmna diferansiyel piston yerletirilmi olup kendisi basn yarmyla hareket eder. Bu esnada ark zerine bir memeden souk ya fkrtlr. b) VEB Muskau Kesici Fabrikasnn Az Yal Kesicisi 1960dan beri Muskaudaki VEB kesici fabrikasnda SCI diye adlandrlan tipte az yal kesici yaplmaktadr. Bu kesicilerin ayrc zellii de sndrme odacklarnn nispeten basit yapsdr. Epoksit reine kullanm ile boyutlar da kltlmtr. SCI tipi yal kesiciler ama kapama ubuu hareket ederken birbiri ardna sralanm olan odacklarn girilerini serbest brakr. Arkn ayrtrarak oluturduu gaz bu odacklara akar. Bu srada ark hem boylamasna hem de enlemesine flenerek soutulmu ve akmn sfrdan geii esnasnda da ama kapama aral iyonlardan arndrlm olur.

SF6l KESCLER: Gnmzde yaygn olarak kullanlmakta olan gaz yaltml kesiciler, 1950-1960 yllar arasnda ya ve basn kombinasyonu olarak gerekletirildi. 1960l yllarda Fransada yaplan aratrmalarda bazen SF6 gaz bazen de basnl hava kullanld. Aratrmalarn sonuncunun imalatlar tatmin etmesi zerine bugn ok geni kullanm alanna sahip olan SF6 gazl kesicileri domu oldu. SF6 ak ad slfr heksaflorid olan bir gazdr. SF6, 18.yy. balarnda Pariste Moissanve Lebeu tarafndan ilk defa flor gaz iinde kkrdn yaklmas ile elde edilmitir. 1937de Cooper SF6 gaznn yaltkan olarak kullanlmas konusunda aratrmalar yapm ve SF6nn yaltm gaz olarak kullanlabileceini saptamtr. 1938de Alman Panent Grosse elektrik arkn sndrmek amacyla SF6 gazn kulland. Sanayilemesi 1948de Amerikada balad ve SF6 gazl ilk g alteri 1960da burada retildi. 1966da ise ilk gaz yaltlm alt tesisi yapld. 1970den itibaren SF6 gerek orta gerilimde gerek ise yksek gerilim g kesicilerinde ya ve basnl havann yerini ald. SF6 gaz, delinme dayanmnn havann 2 ila 3 kat olmas, kimyasal kararll, sl iletkenliinin iyi olmas, alev almamas ve ark sndrme karakteristiinin iyi olmas nedeniyle birok kullanm alanna girdi ve gnmzde orta ve yksek gerilim enerji sistemlerinde, gaz yaltml kablo, gazl ayrc, yk ayrcs, kesici, alt dolab ve genel olarak transformatr istasyonlarnda olduka geni bir uygulama alan buldu. Bu kesicide kesme hcresi, yksek basnl silindir biimli bir kap ve biri sabit dieri hareketli iki kontaktan oluur. Kesme ortam 1.5- 6 bar basnl SF6 gazdr. Kesicinin gerilim dayanm basnl havallara gre daha yksektir. SF6 Gazl kesicide arza veya yk akmn kesilmesi, ama esnasnda sktrlan gazn ark zerine pskrtlmesi ile gerekleir. Bylece ark soutulur, kontaklar aras ortam iletkenliini kaybedip yaltkan olur ve ark sner. SF6 gaz ama scaklnda ortama kkrt ve flor iyonlar ve elektronlar verir. Bu srada ok elektronegatif olan flor iyonlar ortamdaki elektronlar yakalayarak ark akmn snrlar. SF6 nn sya ok abuk datmasndan dolay scaklk hzla der. Ark sour ve sner. Kesme esnasnda oluan ark rnleri ise, zel bir malzeme kullanlarak zararsz hale getirilir ve bylece SF6 gaz pratik olarak kesicinin mr boyunca temiz kalr. Kesici ierisindeki gazn basnc 1.5 bar (mutlak 2.5 bar)dr. Her kutbun arka tarafnda bulunan basn boaltma kapaklar, kutbun ierisinde oluabilecek tehlikeli bir basn ykselmesini etkisiz hale getirir. Basn boaltma kapaklar maksimum 8 bar basnta aarak bir arza vukuunda kutbun dalmasn nler. Ark kesme ilemi gerekletikten sonra SF6 gaz alak basn blmesinden emilir, szlr, sktrlr ve tekrar yksek basn ksmnda depolanr. Ama konumunda kesme aralndaki SF6 gaznn basnc 3 bardr. Gerilim dayanm basnl haval kesicilerinkinden yksektir. Seri bal drt kesme aral bulunan bir SF6l kesicinin 220KVtaki ama gc 15GVA kadardr. SF6l kesicilerin gaz sarfiyat her ama iin sistemin trne gre 30 ila 300 ldir. Bu kesiciler yaltm snflarna gre gaz yaltml ve hava yaltml olarak ikiye ayrlr. Gaz yaltml kesiciler 36kV tan 800kV a hava yaltml kesiciler ise 72.5 kV tan 420 kV a kadar kullanlmaktadr. SF6l kesiciler hzl kesme sresi sayesinde arzalar hemen nleyebilmeleri ve hzl kesme zamanna bal olarak bakm saysnn az olmas, generatrleri iletim ve g sistemlerine direkt olarak balamada kritik ama ve kapama olaylarnda dier kesicilere gre daha dayankl olmalar, gerilim dmnn azl ve senkronizasyon salama asndan en uygun kesici olmalar balca tercih nedenleridir.

VAKUMLU KESCLER Bugnk eilim SF6 kesicisi olduu halde gelecein kesicisi vakumlu kesici olacaktr. ABD, ngiltere, Almanya, Japonya ve Hollandadaki gelimeler, hem teknik hem ekonomik adan elverili vakumlu kesicilerin yapmna olanak vermitir. Vakumlu kesicilerde ilk nemli aratrma 1926 ile 1931 yllar arasnda California Teknoloji Enstits tarafndan yaplmtr. Bu aratrma sonunda birka laboratuar yaplm, ancak o gnn teknolojisi pratik ve ekonomik bir kesici gelitirmeyi salayamad iin almalara son verilmitir. 1950li yllara gelindiinde vakuma ilgi tekrar balam ve aratrmalar tekrar yaplmaya balanmtr. Bunun sonucunda 1960l yllarda, o zamana kadar kullanlan yal kesicilerden daha uzun mrl ve gvenilir olan vakumlu kesiciler imal edilmitir. Vakumlu kesiciler, yapmlarnda kullanlan malzemeler asndan doa dostudur. Canllar iin zararszdr ve yangn tehlikesi iermez. Bu nedenle SF6 gazl kesicinin kullanmnn minimuma indirgenmeye alld yerlerde en ok tercih edilen kesici tipidir. Doaya zarar vermemelerinin yannda, devre kesme karakteristiinin iyi olmas, gvenli olmas, bakm maliyetinin dk olmas, kompakt boyutlar nedeniyle, kk hacim ve dk kesici allar olmas nedeniyle gnmzde olduka fazla tercih edilmektedirler. Bugn 100kA e kadar ksa devre akm kesebilen anahtarlama elemanlar mevcuttur. Bu nedenle vakum teknolojisinin yeterince gelitii sylenebilir ve kesici kapasitelerini arttrmaktan ok maliyeti daha dk, daha ucuz, daha gvenilir ve bakm olduka az kesicilerin gelitirilmesi amalanmaktadr. Bu kesicide kesme hcresi yksek vakumlu silindir biimli seramik bir kap ile bunun iinde iki elektrodan oluur. Bunlar kesicinin kontaklardr. Elektrotlardan biri sabit dieri hareketlidir. Hareket, kesme hcresi dnda bulunan bir tahrik mekanizmasnca salanr. Hareketli kontak kolu madeni bir kre bal olarak hareket eder. Madeni krn bir ucu kontak koluna, dier ucu seramik silindire tesbit edilmitir. Hcre iinde bulunan yaltlm madeni bir silindir ve youma ekran olarak ilev grr. Kabn iinde 10^-6 ile 10^-10 torr basncnda vakum bulunur Kontaklar birbirinden ayrlrken oluan ark zerinden geen akm ilk akm sfrna kadar akar. Bu akm sfrnda ark sner ve maden buhar elektrotlar ile youma ekran zerinde youur. Ark blgesi dnda yksek vakum bulunduundan maden buhar sratle o blgeye doru yayldndan ortam abucak yaltkan duruma geer. 10 kAden kk akmlarla ark boalmas birka ark zerinden gerekleerek ark btn kontak yzeyine yaylm olarak oluur. Kontak yzeyi sl bakmdan az zorlanr. 10kAden byk akmlarda ise ark kendi magnetik alannn oluturduu basn etkisi ile ince bir silindir biimini alr ve arkn elektrot zerindeki k noktasnda akm younluu ok ykselir. Bunun sonucu kontak malzemesi daha ok buharlaaca iin akm sfrnda arkn snmemesi beklenebilir. Bunu nlemek iin kontaklara zel bir biim verilerek akm yolu deitirilir ve oluacak magnetik alan etkisi ile ark elektrot evresinde dner. Bylece kontak yzeyinde sadece bir noktann ar snmasnn nne geilmi olur. Akm sfrna yakn deerlerde bu dner ark yaylm ark biimine geer. Bu yntemle kesicinin kesme yetenei ykseltilmi, kontaklarn az anmas ve kesme aralnn sratle yaltkan duruma gemesi salanm olur.Paschen erisinde kesici 10^-9 ile 10^-4 mbar basn aralnda almaldr. Bu aralkta kontaklar arasnn delinme gerilimi sabit kalmaktadr. 10^-2 mbar civarnda delinme gerilimi minimum deerini alr. Vakumun dmesi vakum hcrelerine atmosferden srekli olarak molekller, zellikle de hidrojen moleklleri szmas sonucu ortaya kar. Vakum hcresinin basnc 10^-4mbarn stne karsa kesme aralnda arpma iyonizasyonu balayacandan delinme gerilimi deeri der ve kesme hcresinin elektriksel mr bitmi olur.

Kesicinin mekanik mr, vakum hcresi iin 30000, tahrik mekanizmas iin 50000 ile 60000 ama-kapamadr. Kesici anma akmnda 20000, anma ksa devre akmnda ise 100ama yapabilmektedir. Kontak malzemesi olarak termik emisyonu olan madenler, yeterli maden buhar verdikleri iin, arkn varln srdrebilmesi bakmndan iyi artlar olutururlar. Bu tr kontaklar ile elde edilen kopma akm deerleri, arzu edilecei zere, kktr. Buna karlk, yksek buhar basnc verdiklerinden, arkn snmesi zorlar ve tekrar tutuma tehlikesi ortaya kar. Gelimeler sonucu bugn sinterlenmi Cr-Cu kontaklar ile kopma akm 1 A mertebelerine kadar drlebilmitir. Toz haline getirilmi bakr-krom karmna yksek basn uygulanarak elde edilen sinter malzemesinden, vakumda bakrn ergime scakl altnda kuru sinterleme yntemiyle kontak malzemesi imal edilir. Vakumlu kesicide ark sndrme maddesi bulunmaz. Bu kesici ok yksek gerilim kademelerinde kullanlmazlar. zellikle dk gerilim kademelerinde (7.5kV-12kV) SF6 ya gre kullanm kolay olmasna ramen pahal olduundan tercih edilmezler. 2. KESC TRLERNN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI Tam Yal Kesiciler Avantajlar : Tam yal kesicilerin yaps basittir. Kullanm da kolaydr. Dezavantajlar : Tam yal kesicilerde ya deitirmek ok pahal bir ilem olmaktadr. rnein 230kVluk bir kesiciye toplam 50000 litre ya gerekmektedir. Kulland ya miktarndan da anlalabilecei gibi tam yal kesicilerin boyutlar ok byktr. Kazan yalandka mukavemeti azalr ve yksek basn oluturan ama ilemi esnasnda patlama riski dourur. Bnyesindeki yan da dar kmasyla bu kesiciler hem can hem mal gvenlii iin tehlike arz ederler. Az Yal Kesiciler Avantajlar : Boyutlar tam yallara nazaran kktr ve daha az yer kaplarlar. Bu nedenle fiyatlar daha ucuzdur. Montajlar kolaydr ve kullanmlar basittir. Daha az ya kullanrlar. Yaltm testi iin zel cihazlara gereksinimleri yoktur. Dezavantajlar : Ark sndrme ilemini karlayan ya miktar az olduundan daha sk deitirmek gerekir. Baz trlerinde ya karma grlebilir ve bu olay ciddi yangn tehlikeleri oluturabilirler. Bu yzden yanc atlayc ortamlarnda uygun deildirler. Bir baka dezavantajlar da endktif ve kapasitif akmlar kesmede pek baarl olamaylardr. Haval G Kesicileri Avantajlar : Fiyatlar ucuzdur ve sistemleri ok basittir. Az bakm gerektirmeleri de baka bir avantajdr. Bakm yapmadan ayn kesiciyle ok sayda ama kapama yapmak mmkn olur.

Dezavantajlar: Bu kesiciler artk ok eskide kalm modellerdir ve artk uygulamadan kalkmtr. Basit yaplar alanlar iin ve yangn riskine kar tehlike arz eder. Yksek gerilim ve yksek g seviyelerinde uygun deildirler. Doru akm uygulamalarnda kesmeyi zorlatran yaplar vardr. Basnl Haval G Kesicileri Avantajlar : Basnl haval kesiciler ok hzl ama yapabilirler. Bunun sebebi havann sndrme hcresine hareketinin ihmal edilebilecek srede gerekleebilmesidir. Bu sayede ark sadece bir evrimde sndrlebilmektedir. Kapama da ok hzl gerekleebilmektedir. Sndrme hcresinde basncn, valf hareketiyle hemen dmesi sonucu kontaklar yay basncyla ok hzl ekilde kapanrlar. Bu tr kesicilerin montajlar ve bakmlar kolaydr. Yaplan deneyler basnl haval g kesicilerinin ok yksek gerilime uygunluunu ortaya koymutur. Dezavantajlar : Kompresr, hava tank ve boru tesisat gibi ek elemanlara ihtiyalar vardr. Bu kesicilerin maliyetleri de ok yksek olmaktadr. SF6 G Kesicileri Avantajlar : SF6 gaznda sl iletkenlik fazladr. Bunun yannda arktaki elektrik alan iddeti daha kktr. Bu sayede ark enerjisi der ve sya dnen enerji azaldndan kontaklar daha az anr. SF6 gaznn bir baka avantaj ise ark akm sfra gelmeden nce ortamdaki snma neticesinde (basn da bu yzden artnca) SF6 gaznda iletkenliin dier gazlara nazaran daha hzl azalmasdr. Ayrca kesme ilemi ardndan SF6 gaz daha yksek gerilimlere dayanr hale gelir ki bu da nemli bir avantajdr. Kontaklar arasna az miktarda gaz verilerek elektron yakalama ilkesiyle sndrme yaplabilir. Bu da kesiciye dk akmlar da , ksa devre akmlarn da yaklak verimlilikle kesebilmeyi salar. Bu kesicilerde kaza riski ok dktr. Dier bir avantaj ise iletmelerinin basit olmasdr. Dezavantajlar : Bu kesicilerin fiyatlar yksektir. Bu, nemli bir dezavantaj tekil eder. Dier bir dezavantaj ise kesicinin iinde yksek scaklklarda gerekleen reaksiyonlardr ki neticede zehirli gazlar ortaya kar. Bu gazlarn hibir ekilde darya kmamalar gerekmektedir. Bu gazlarn atmosfere salnmalar da doamz iin tehlike ierir. Bu yzden kesici gvdesindeki herhangi bir olas sznt ciddi bir problemdir. SF6 gaznn sebep olduu dier bir problemse bu gazn dk basn ve scaklk seviyelerinde kolay svlamasdr. Bu zellik, hususiyetle yksek yerlerde (souk yerlerde) ve souk iklimlerde problem tekil edebilir. Dk scaklk i basnc da drecek, dk basn ve dk scaklk etkisiyle svlaan gaz ierideki basncn daha da dmesini getirecektir. Bu da kesicinin ilevini byk lde kaybetmesi demektir. Kimi uygulamalarda kesici gvdesinin stlmas yoluna gidilerek problem zlmeye allmsa da bu ek maliyet ve yer anlamna geldiinden bir dezavantaj oluturur.

Vakumlu Kesiciler: Avantajlar : SF6 gazl kesicilerden daha ekonomiktir. ok iyi seviyede ,verimli kesme ilemi yapabilirler. Ortamn vakum olmasndan dolay dielektrik dayanmlar dier kesicilerden ok stndr. Neredeyse hi bakma ihtiyalar yoktur. Baz modellerinde 10 yllk kullanm ardndan baz aksamlar yalamak gerekmektedir ki bu sfr bakm maksimum kullanm anlamna gelir. Bnyesinde hibir ark sndrme veya soutma maddesi yoktur. Bunun sebebi ama olay esnasnda kontak yzeyinde oluan plazma yapsndaki metal buhar sayesinde arkn sfrdan geinceye kadar devam etmesi ve bu anda birbirinden uzaklamakta olan kontaklar arasnda tekrar ykselen dielektrik dayanmn arkn kendiliinden snmesini salamasdr. Metal buhar ise mikro saniyeler mertebesinde srede kontaklara geri dner. Vakumlu g kesicilerinin gvenilirlikleri ok yksektir. Bu kesicilerin bir dier nemli avantaj ise her trl akm kesme kabiliyetlerinin olmasdr. rnein 90o ye varan alardaki endktif akmlar dahi kesebilirler. Dezavantajlar : Vakumlu kesiciler gnmzde henz alak gerilim seviyelerinde uygun olabilecek fiyat seviyelerini yakalayamamlardr. Bu kesicilerin ok yksek gerilim seviyelerinde de uygulamalar henz grnmemektedir. 3. YKSEK GERLM G KESCLERNN ANMA DEERLER Kumanda elemanlar ve yardmc donanmlar dahil edilen btn kesiciler iin belirtilmesi gereken anma deerler unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Anma gerilimi Anma yaltm dzeyi Anma frekans Anma akm Ksa devre anma kesme akm Toparlanma geici gerilimin anma deeri Ksa devre anma kapama akm

Yukardaki anma deerlerden baka zel durumlarda verilmesi gereken deerler de bulunmaktadr: a. Anma gerilimi 52 kV ve daha yksek, anma kesme akm 12,5 kA.den byk olan kutuplu kesiciler iin ksa hat arzasndaki anma deerleri b. Anma gerilimi 72,5 kV ve daha yksek olan, hava hatlarn kapatmak ve amak zere retilmi 3 kutuplu kesiciler iin bota hat kesme akm c. Ama-kapama dzenlerinin olmas halinde bu dzenlerin anma besleme frekans d. Eer kesicide basnl gaz kullanlyorsa, ama-kapama ilemleri iin gereken gaz anma besleme basnc Bu anma deerlerin dnda talep edildii takdirde verilmesi gereken anma deerler de unlardr: I. Bota kablo anma kesme akm II. Kondansatrler iin anma kesme akm III. Endktif akm anma kesme deeri

IV. Faz uyumsuzluunda anma kesme akm V. Yardmc devreler anma besleme gerilimi VI. Yardmc devreler anma besleme frekans 3.1. Anma Gerilimi:

Kesiciye ait anma gerilimi, kesicinin kullanlaca ebekenin en yksek geriliminin en st snrlarn belirler. kutuplu bir kesicinin anma gerilimi 50 Hz frekansnda aadaki standart deerlerden seilmelidir: Un < 72,5 kV ve =72,5 kV olan kesiciler iin: 3,6-7,2-12-17,5-24-36-52-72,5 kV Un > 72,5 kV olan kesiciler iin: 100-123-145-170-245-300-362-420-525-765 kV 3.1.1. Gerilim Snflarna gre Devre Kesicilerinin Snflandrmas:

Aslnda yksek gerilim kesicilerinin snflandrlmasnda balang noktas olarak kesicinin kullanlaca devredeki anma gerilim deeri en mantkl seenektir. Bu seenek yksek gerilim kesicilerini 2ye ayrr: 1. 2. 1000 volta kadar olan gerilim deerlerinde kullanlan dk gerilim devre kesicileri 1000 volt veya daha zeri gerilim deerlerinde kullanlan yksek gerilim devre kesicileri

Bu gruplar, rnein yksek gerilim kesicileri alt gruplara ayrlmaya devam ederler, rnein 123 kV ve zeri gerilim deerlerine veya 75kV ve daha alt gerilim deerlerine sahip olanlar alt gruplar olarak ayrlr. Bu u anda da geerli olan uluslararas bir ayrm standardlar ( ANSI C37.06 [3] ve International Electrotechnical Commision [IEC] 62271-100 ( IEC 60056) [4]) kapsamndadr. 3.2. Anma Yaltm Dzeyi:

20 C scaklk, % 65 bal nem ve 1013 mbar hava basnc altnda kesicinin anma yaltm dzeyi aadaki tablolardan seilmelidir.

Anma gerilimi < 72,5 kV ve =72,5 kV olan kesiciler iin: Anma Gerilimi (efektif deer) [kV] 3,6 7,2 12 17,5 24 36 52 72,5 Anma Dayanma gerilimi (ef. deer) [kV] 10 20 28 38 50 70 95 140

Anma gerilimi 100kV ile 245kV arasnda olan kesiciler iin: Anma Gerilimi (efektif deer) [kV] 100 123 145 170 245 Anma Dayanma gerilimi (ef. deer) [kV] 150 185 185 230 230 275 275 325 360 395 460

3.3.

Anma Frekans:

Kesicinin anma frekans, kesicinin kullanlaca ebekenin frekansdr. Kesicinin dier anma deerleri anma frekansna baldr ve frekansa gre seilmelidir. fazl kesicilerin anma frekans 50 Hz olmaldr. 3.4. Srekli letme Anma Akm:

Kesicinin srekli iletme anma akm, kesicinin zarar grmeden ve eitli blmlerinin ar snmakszn, srekli olarak tayabildii anma frekansndaki akmn efektif deeridir. Srekli iletme anma akm, aadaki standard deerlerden seilmelidir: 400-630-800-1250-1600-2000-2500-3150-4000-5000-6300 A

3.5.

Ksa Devre Anma Kesme Akm:

Kesicinin ksa devre anma kesme akm, ebeke frekansl toparlanma gerilimi kesicinin anma gerilimine ve geici rejim toparlanma gerilimine eit olan bir devrede, kesicinin bu koullarda kesebildii en byk ksa devre akmdr. Ksa devre anma kesme akm u deerlerle belirlenir: a) Akmn alternatif bileeninin efektif deeri b) Akmn doru akm bileen yzdesi Standard bir kesici aadaki zellikleri salamaldr: a) Kesici, ksa devre anma kesme akmn anma geriliminden daha dk gerilimlerde de kesebilmelidir. b) Anma geriliminden daha yksek gerilimlerde hi bir kesme akm garanti edilmez. Ksa devre anma kesme akm alternatif akm bileeninin efektif deeri 6,3-8-10-12,5-16-20-25-31,5-40-50-63-80-100 kA deerlerinden seilmelidir. 3.6. Anma Ksa Devre Kapama Akm:

Kesicinin anma ksa devre kapama akm, kesicinin anma gerilimine karlk gelen ksa devre akmdr. Anma ksa devre kapama akmnn deeri, anma ksa devre kesme akm alternatif akm bileenin efektif deerinin 2,5 kat olmaldr. 3.7. Anma Ksa Devre Sresi: daha yukar

Kesici kapal durumda iken anma ksa devre kesme akmna eit bir akm geirebildii sredir. Standard sre 1 saniyedir. Eer 1 saniyeden deerkullanlacaksa 3 saniye deeri kullanlabilir. 3.8. Anma lemler Dizisi:

Kesicilerde anma ilemler dizisi 2 farkl ekilde yaplabilmektedir. a) A - t - KA t - KA b) KA t KA Burada A ama ilemini, KA ise kapama ilemini ve hemen ardndan gelen ama ilemini, t de hzl otomatik yeniden kapama dzeni bulunmayan kesicilerde 3 dakikadr. t hzl otomatik yeniden kapama dzeni bulunmayan kesicilerde 15 saniye olmaktadr. 3.9. Bota Hat Anma Kesme Akm:

Bota hat anma kesme akm, kesicinin anma geriliminde, en byk manevra ar gerilimlerini amadan kesebildii bota hat en byk kesme akmdr. Bota hat anma kesme akm, sadece 72,5 kV ve st fazl hava hatlarn ap kapamak iin verilmelidir. Standart deerler aadadr:

Bo Hat Anma Kesme Akm Standart Deerleri: Anma Gerilimi (efektif deer) [kV] 72,5 100 123 145 170 245 300 362 420 525 3.10. Bota Kablo Anma Kesme Akm: Bota kablo anma kesme akm, anma gerilimde kesicinin en byk manevra ar gerilimlerini amadan kesebldii bota kablo en byk kesme akmdr. Bu anma deerin belirtilme zorunluluu yoktur. Anma gerilimi 24 kV.un altnda olan kesicilerde bu anma deerinin verilmesi gereksizdir. 3.11. Kondansatr Anma Kesme Akm: Anma Dayanma Gerilimi (ef. deer) [kV] 10 20 31,5 50 63 125 200 315 400 500

Kesicinin anma geriliminde ve bu standartlarda verilen kullanma ve iletme koullar altnda en byk manevra ar gerilimlerini amadan kesebildii en byk kesme akmdr. Yalnz bana kullanlan kondansatr bataryas anma kesme akmnn belirlenmesi zorunlu deildir. 52 kV anma deerine kadar kesici anma deerleri koordinasyon izelgesi aada verilmitir. 4. Arza Koullar Altnda Kesicilerin Anma Deerlerinin Belirlenmesi ve

Bunlara Gre Kesici Seimi

Kesicilerin anma deerleri normal alma koullarna gre seildii gibi ayn zamanda ebekedeki herhangi bir arza halinde oluan koullara da dayanacak ekilde seilmelidir. Arza hallerinde ar gerilim, akm, scaklk vb. altnda kalan kesicilerin anma deerleri de bu koullara uygun ekilde olmaldr. Normal alma koullar iin seilmesi veya belirlenmesi gereken anma deerleri u ekildedir: Anma Gerilimi Kesicinin bulunduu ebeke noktasnda oluabilecek en yksek gerilim deerinden byk olmaldr. Yaltm Koordinasyonu Yaltm koordinasyonu kesici evresinde olaabilecek atlamalara ve delinmelere dayankl olacak ekilde seilir. Bunun iin arza akm ve gerilimi deerlerinden yararlanlr. Anma Frekans

ebekenin frekans deeri dier anma deerlerini deitirdiinde kesicinin anma frekans da bu dikkate alnarak seilmelidir. Anma Srekli alma Akm ebekenin normal almas esnasndaki tm akmlara istenilen srelerde dayanacak ekilde seilmelidir. En Dk alma Scakl Kesicinin kullanld ortamn minimum scaklk deerlerine gre seilir. Standartlar aadaki gibidir: Bina ii (dahili) kesicilerde: -5 ve -20 derece Bina d (harici) kesicilerde: -25 ve -50 derece Ykseklik Normal iletme koullarnda kesicinin kullanlaca ykselti 1000 metreyi gememelidir. Kesicilerin arza halindeki anma deerleri ve karakteristikleri u ekilde tanmlanmtr. Anma ksa devre kesme akm Anma ksa devre kapama akm Ksa devre anma sresi Anma geici toparlanma gerilimi lk kutup katsays Faz uyumsuzluu karakteristikleri Anma Ksa Devre Kesme Akm: Kesicinin herhangi bir ksa devre arzas halinde anma geriliminde kesebilecei en yksek akm deerini tanmlayan bileendir. Bu akm deeri ebekenin trne ve bu ebekede olas en yksek akm aktabilecek arzaya gre seilmelidir. Ksa devre halindeki arza akmnn iki bileeni vardr. Bunlar ksa devre akmnn alternatif akm bileeni ve doru akm bileenidir. Bu deerlerin seilmesinde alternatif akmn efektif deeri ve doru akm bileeninin yzde deeri gz nne alnr. Anma ksa devre akmnn alternatif akm bileeninin efektif deeri iin ebekenin gcne ve oluabilecek maksimum arza akmna gre aadaki standart deerlerden biri seilebilir. 6,3 kA 8 kA 10 kA 12,5 kA 16 kA 20 kA 25 kA 31,5 kA 40 kA 50 kA 63 kA 80 kA
100 kA

Anma ksa devre kesme akmnn doru akm bileeninin yzde deerinin seimi iin ise kesicinin ama sresi gz nnde bulundurulur. Kesicinin en ksa ama sresine karlk gelen bir doru akm yzde bileeni verilen standart deerler arasndan seilmelidir.

Bunlarn yan sra bu durumda seilecek kesici u zelliklere de sahip olmaldr: 1) Kesici anma geriliminden daha dk deerlerde de anma ksa devre kesme akmn kesebilmeli. 2) Anma geriliminden yksek deerlerde ise retici anma ksa deve kesme akmnn kesilmesi garanti edemez. Anma Ksa Devre Kapama Akm: Kesicinin anma gerilimine karlk gelen ksa devre akmdr. Kesicinin ksa devre koullar altndaki anma ksa devre kapama akm arza akmnn tepe deerinden byk olmak zorundadr. Normalde kesicinin anma ksa devre kapama akm, anma ksa devre kesme akmnn alternatif akm bileeninin efektif deerinin 2.5 katndan byk olarak seilir. Ksa devre anma sresi: Kesicinin anma ksa devre kesme akmn geirebilme kapasitesinin sresini tanmlayan byklktr. G kesicisinin ksa devre anma sresi korunan ykn veya ebekenin hassaslk derecesine gre seilmelidir. Standart olarak bu deer 1 saniye civarndadr fakat daha uzun sreli bir zaman deeri istendiinde 3 saniye olarak seilebilir. Ksa devre sresinin ksa devre anma sresinden byk olmas koulunda akm ile zaman arasnda I2t = sbt. likisi bulunmaldr.

5. RNEK UYGULAMA: POWERWORLD SMULASYONU almamz boyunca ele aldmz sistemimizde 5 adet bara, 3 adet generatr ve 4 adet yk modellenmitir. Birim deer ile allmakla beraber temel gerilim deeri 138 kV ve temel akm deeri de 418.37 Adir. Generatrlerin gleri, ykn ektii gler ve hattn gc ekil zerinde rahatlkla grlebilmektedir.

Baralara gre dalm yk durumlar ver paylamlarda ekilde gorulmektedir.

Bu durumda elimizdeki mevcut deerler g ak listesi olarak aadaki gibi elde edilmitir.

Kesici seimi iin sistemde meydana gelecek bir arzada oluacak ksa devre akmnn bilinmesi nemlidir. Bu nedenle, bizde burada sistemin herhangi bir noktasnda arza meydana getirerek oluacak ksa devre akmn hesapladk. 1 numaral bara ile 2 numaral bara arasndaki hattn ortasnda 3 faz arzas olduunu varsayarsak yaplan hesaplardan ksa devre akmn buluruz.

Arzay hattn ortasndaym gibi gsterip analiz yaptmzda grld gibi arza akm 3131 A kmtr ve yk as da 46 grlmtr.

Ortam scakl: Yl boyunca minimum scaklk -5C, maksimum scakln +32C olduu varsaylrsa, bina d kesici iin -25C veya -50C, maksimum +30C veya +40C deerlerinden bir tanesi seilmelidir. Anma gerilimi: 144 kV Anma frekans: 50 Hz Anma dayanma gerilimi: 230kV veya 275kV Srekli iletme anma akm: Temel akm 418,37A olduu iin standart deerlerden 630A seilir. Ksa devre anma kesme akm: Ksa devre akm 3131 A olduu iin standart deerlerden 6,3kA seilir. Bulunan anma ksa devre kapama akm: Bunun deeri ksa devre anma kesme akmnn 2,5 kat olduu iin 15,75kA olarak hesaplanr.

Bu sefer 1 numaral bara ile 3 numaral bara arasndaki hattn ortasnda faz-faz arzas olduunu varsayarsak yaplan hesaplardan ksa devre akmn buluruz.

Arzay gene hattn ortasndaym gibi gsterip analiz yaptmzda grld gibi arza akm 1978.5 A kmtr ve yk as da -142 grlmtr.

Ortam scakl: Aynen bina d kesici iin -25C veya -50C, maksimum +30C veya +40C deerlerinden bir tanesi seilmelidir. Anma gerilimi: 145kV Anma frekans: 50Hz Anma dayanma gerilimi: 230kV veya 275kV Srekli iletme anma akm: Temel akm 418,37A olduu iin standart deerlerden 630A seilir. Ksa devre anma kesme akm: Ksa devre akm 1978,5 A olduu iin standart deerlerden 6,3kA seilir. Bulunan anma ksa devre kapama akm: Bunun deeri ksa devre anma kesme akmnn 2,5 kat olduu iin 15,75kA olarak hesaplanr.