letme Fakltesi Dergisi, Cilt 9, Say 2, 2008, 227-255

STRATEJ K B R KARAR: GEM ALIM-SATIMI ZAMANLAMASI

Tevfik ARSLAN* ZET
Yatrm kararlar, iletmeler asndan stratejik neme sahip kararlardr.Deniz tamacl sektrnde alan iletmelerin yatrm kararlar arasnda gemi alm-satm kararlar ilk sralarda yer almaktadr. Deniz tamaclndan elde edilen kazanlar, gemi arz-talep deiimleri, dnya ekonomik durumu ve beklenmeyen byk deiim ve krizlere bal olarak srekli dalgal bir seyir izlemektedir. Bu almada, dnya deniz tamaclnda nemli yer tutan kuru dkme yk tamaclnn son 10 yllk geliimi incelenmekte ve bu balamda Trkiyedeki kurumsallam bir deniz tamacl iletmesinin yakn zamanda filosuna katt kuru dkme yk gemisiyle ilgili finansal analiz ve yatrm karar stratejik ynetim asndan, kararn aln ve zamanlanmas ynnden irdelenmektedir. Anahtar Szckler: Kuru Dkme Yk Gemileri, Gemi Alm-satm Kararlar,

Stratejik Ynetim, Yatrm Kararlarnn Finansal Analizi

A STRATEGIC DECISION: TIMING SHIP PURCHASE AND SALE ABSTRACT
Investment decisions are of the strategic significance from the point of business management. For those establishments involved in shipping industry, the ship purchase and sales decisions are considered to be the foremost decisions. The profits gained through shipping activities steadily flactuate, depending upon the changes in supply and demands for ships, world economic situations, and encountering unexpected changes and crises. In this research, the recent ten years of dry bulk cargo shipping, which takes a considerable place in world shipping activities is analyzed. In connection with this analysis; the research also scrutinizes the financial analysis and investment decision of one of the well-institutionalized shipping companies in Turkey in terms of strategic management related decision making procedure and timing of decision, particularly related with dry bulk carriers recently involved in the companys fleet. Keywords: Dry Bulk Carriers, Ship Purchase-Sale Decisions, Strategic

Management, Financial Analysis on Investment Decisions

Dokuz Eyll niversitesi, Deniz tarslan@deu.edu.tr

letmecilii ve Ynetimi Yksekokulu, E-posta:

Tevfik Arslan

G R Dnya ticaretinin byk bir ksm deniz yoluyla gereklemektedir. Deniz yoluyla tanan ykler, enerji, tarm, madenler ve metal endstri rnleri, orman rnleri, endstriyel ve kimyasal ykler ve mamul maddeler olmak zere snflandrlrlar. Kuru dkme ykler deniz yoluyla tanan yklerin %24,65ini olutururlar (UNCTAD, 2007: 4). Deniz ticaretinden elde edilen kazan, tayclarn yaptklar hizmet karlnda aldklar tama creti navlun yoluyla olur. Navlunlar, dnya gayrisafi yurtii hslas (GSYH), gemi arz-talep dengesi, petrol fiyatlarndaki deiimler ve dier beklenmedik olaand olaylara bal olarak byk deiimler gsterir. Navlun deiim dngs, birbiri pei sra gelen sreleri kapsar. Dngnn dibe eritii durumda; rnlerin tanmalar iin gemi talebi azalr, dnya deniz ticaret filosundaki i bulamayan, yk bekleyen gemilerin saylar artar, navlunlar der, gemiler tasarruf amacyla intikal seyirlerini dk hzla yaparlar. Gemiler iletme giderlerine eit veya altnda gelirlerle altrldklarndan, nakit durumlar iyi olmayan firmalar g durumda kalrlar ve nakit salamak zere gemilerini sata karrlar. Gemi fiyatlar zellikle yal gemilerde hurda fiyatna der. Hurdaya ayrlan gemiler artar. Dngnn iyileme srecinde, deniz tamaclndaki arz-talep denge durumundadr, navlunlar artmaya balar ve kazanlar iletme giderlerinin zerine kar, navlunlarn artmasyla birlikte hurdaya ayrlan gemi says azalr. Durumun pozitif anlamda daha da gelimesiyle navlunlarn ykselecei veya tekrar dk navlun dnemine dnlecei konusunda deiik ngrlerde bulunulur, piyasaya belirsizlik durumu hkim olur. Dngnn tepe noktasnda deniz tamaclndaki arz-talep dengesi, talep ynnde bozulur, navlunlar iletme giderlerinin iki, misli artar, piyasada dolaan nakit bollar, gemiler intikal seyirlerini yksek sratler kullanarak yaparlar. Tersanelere verilen yeni gemi ina siparileri nceleri yava daha sonralar ivmelenerek artar, bankalar ve kredi veren dier kurulular tarafndan verilen krediler art gsterir. Az kullanlm 4-5 yandaki gemilerin fiyatlar, yeni ina gemilerin fiyatlarn geer. Dngnn k srecinde, deniz tamaclndaki arz-talep dengesi arz ynnde bozulmutur, bunun yannda dnya ekonomisinin iyi ynde gidiini bozacak olaylarn ortaya kmas k srecini hzlandrr, navlunlar dmeye balar, yksek fiyatlarla alnm gemiler, yeteri kadar kazan getirmemeye balar (Scarsi, 2007: 578; Stopford, 1997: 43). Tvedte (2003) gre, deniz tamaclna olan talep annda karlanabilseydi, blgesel tonaj eksiklikleri, yakt fiyatlar ve dier maliyet

228

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

deikenleri ihmal edilmek artyla navlunlar sabit kalrd. Artan talep karsnda, yeni gemi ina sresinin uzun olmas ve tersane kapasitelerinin talebi zamannda karlayamamas navlun fiyatlarnn ykselmesine sebep olmaktadr. Gemi arznn talebi at durumlarda ise, gemi sahiplerinin kapasite fazlas gemilerini devre d brakma konusundaki isteksizlikleri, navlunlarn normal seviyelerine ykselmesini geciktirmektedir (Tvedt, 2003: 330). Deniz tamacl sektrnde yatrmclarn kazanlarnn yalnz gemi iletmeciliiyle elde edilemeyecei ve esas varlk kazancnn doru zamanlarda gemi alm-satm ilemlerinin gerekletirilmesiyle salanaca dnlr (Kavussanos ve Alizadeh, 2002b: 325). rnein 1986 Austos aynda 2500000 Amerika Birleik Devletleri (ABD) dolarna alnan 1977 yapm 53521 dwt. luk bir dkme yk gemisi, yl altrldktan sonra, 1989 ylnn Mays aynda 10800000 ABD dolarna satlabilmitir (Thanopoulou, 2002: 632). Stopford da deniz tamacl sektrne yaplan yatrmlarn geri dnnn yllk %10 orannda olduunu ve deniz tamacl sektrnn riskli bir sektr olduunu belirtmektedir (Stopford, 1997: 75). Deniz tamacl piyasasndaki oyuncular sadece armatrlerden ibaret deildir. Varlklarn deerlendirmek (asset play) isteyen spekltrler de, ikinci el gemi alm-satm piyasasna girerler. Bu durum pazardaki likiditeyi arttrr ve kaynaklarn daha iyi dalmn salar. Speklatrler pazar hakkndaki doru bilgilerden faydalanarak aklc davran iinde olmazlarsa gemi fiyatlarndaki dalgalandrmay arttrr, bu durum elde edilecek kazanc arttrmakla beraber, riski de beraberinde getirir (Strandenes, 2002: 191). Klasik yatrm kararlarnda, skonto edilmi nakit ak analizi, Net bugnk deer analizi gibi eitli analizler kullanlmaktadr. Deniz tamacl piyasasnda ise, yllk kazanlarn srekli deimesi nedeniyle Etkin Piyasa Hipotezi (Efficient Market Hypothesis) in kullanlamayaca ynnde dnceler olup, gelecekteki gemi fiyatlar ve navlunlarn tahminlenmesine ynelik eitli modeller oluturulmutur. (Bendall ve Stent, 2003; Engelen, Meersman ve De Voorde, 2006; Kavussanos, 2002; Kavussanos ve Alizadeh, 2002a, 2002b; Kavussanos ve Nomikos, 2003; Tvedt, 2003). Yaplan almann amac, 2007 yl yazndan bu yana ortalkta dolaan ekonomik kriz sylentilerinin younlat bir srete, kurumsallam bir deniz tamacl iletmesinin ald stratejik yatrm kararnn rnek olay zerinden incelenmesi yntemiyle belirsizlik ortamlarnda karar alma srecinin irdelenmesi konusunda yaplan

229

Tevfik Arslan

almalara bilimsel olarak katkda bulunmaktr. almann ilk blmnde son on yllk sre ierisinde dnya deniz ticaretindeki gelimeler incelenmitir. Takip eden blmde dnya kuru dkme yk tamacl ile ilgili kavramlar verilerek bu tamaclk tr ayrntlaryla ele alnmtr. Daha sonraki blmde denizcilik iletmelerinde stratejik ynetim ve karar alma sreleri zerinde durulmu, rnek olay blmnde ise, kurumsallam bir deniz tamacl irketinin verdii yatrm kararnn Net Bugnk deer (NBD) ve Kazan Oran ( KO) yntemiyle finansal analizi yaplarak ktlar yorumlanmtr. 1996-2007 YILLARI ARASI DNYA EKONOM S VE DEN Z T CARET 1996-2007 yllar arasnda, dnya yurtii haslalarnda (GSYH), en byk bymeler 2000 (%4,1), 2004 (%3,9) ve 2006 (%3,9) yllarnda, en kk bymeler ise, 2001 (%1,3), 2002 (%1,8) de gereklemitir. ekil 1de, 2000 yl sabit fiyatlarna gre (Amerikan Dolar) 1996-2007 yllar arasndaki dnya GSYHnn yllk deiimi grlmektedir (UNCTAD, 1997-2007; Dnya Bankas, 2008). Ayn yllar arasnda, deniz yoluyla tanan yk miktar 1996da 4758 milyon ton iken, 2006da 7416 milyon tona ykselmitir. Ayn sre ierisinde dnya deniz ticaret filosunun tonaj 758,2 milyon dwt. dan, 1042,3 milyon dwta kmtr (UNCTAD, 19972007). DNYA DEN Z T CARET F LOSU VER ML L , ARZ VE TALEP Deniz tamaclnda, filo verimi, her gemi dwtu iin tanan yk miktar ve yine her gemi dwtu iin gerekletirilen ton-mil ile llr. Birinci ltte, toplam tanan yk miktar, dnya deniz ticaret filosu toplam tonajna blnr. Bu oran kldke, atl durumdaki gemi tonajnn artt bir dier deyile, dnya deniz ticaret filosunun tonajnn tanacak yk miktarndan daha hzl artt anlalr. kinci lt, toplam tanan yk miktarnn, bu ykleri tamak iin kat edilen mil ile arpmnn, dnya deniz ticaret filosu toplam tonajna blmyle elde edilir. Bu orann ykselmesi, verimin arttn, gemilerin limanlarda daha az kalp, alma srelerinin byk bir ksmn seyir halinde geirdiklerini gsterir. Bu durum ayn zamanda yklerin uzak mesafelerden tanmasyla gemi gereksiniminin arttnn da bir iaretidir. Son yllarda her dwt. iin ton-mil kk dalgalanmalar gsterse de, son yirmi ylda bu ltn %50 artt grlmektedir (UNCTAD,2007: 4950). Tablo1de 1998-2006 yllar arasnda, 18000 dwt. ve zerindeki kuru

230

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas Alm

dkme yk gemilerinin her dwt iin tanan yk miktar ve her dwt. iin ton-mil verimlilik deerleri gsterilmitir. mil
8 7 6

Yzde Byme

5 4 3 2 1 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2007

Yllar

ekil 1: Dnya GSYHnn 1996-2007 Yllar Arasndaki Deiimi 1996

Kaynak: United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). (1997-2007). (1997 007). Review of Maritime Transport, New York- Geneva; Dnya Bankas (2008), Dnya York GSMH Byme Oranlar, ndirilme Tarihi 16 ubat 2008, WWW:Web: http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTDECPROSPECTS/EXT GBLPROSPECTS/0,,contentMDK:21539434~menuPK:612511~pagePK:2904583~p GBLPROSPECTS/0,,contentMDK:21539434~menuPK:612511~pagePK:2904583~p iPK:2904598~theSitePK:612501,00.html.

Tablo 1: Kuru Dkme Yk Gemilerinin 1998-2008 Yllar 1998 2008 Arasndaki Verimlilii
Yllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ton/dwt 4,4 4,5 4,6 4,7 4,6 4,9 5,1 5,1 5,1 Ton-mil/dwt 23,2 23,3 23,9 23,9 23,5 24,8 26,2 25,5 25,4

Kaynak: United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). (1997-2007). (1997 2007). Review of Maritime Transport, New York- Geneva. York

231

Tevfik Arslan

KURU DKME YK GEM LER VE DNYA KURU DKME YK TAIMACILII Bu gnk anlamyla, kuru dkme yk gemileri, 1950li yllarn sonlarnda grlmeye baladlar ve tahl, madenler gibi yklerin byk parseller halinde tanmasnda nemli rol oynadlar (Stopford, 1997: 131). Dkme yklerin kayclk zellikleri nedeniyle (ambarlarnn kbik ve ambar stlerinde ambar azlarna doru konikleen meyilli yaplaryla dier gemi tiplerine kyasla basit ve deiik yap zellii tarlar) , bu gemilere yklenen dkme ykn ek bir almaya gerek gstermeden ambar iinde eit ve dzgn datlabilmesi salanabilmitir (Stopford, 1997: 402). Sv dkme yk tamacl da eklendiinde, dkme ykler dnya deniz tamaclnda tanan yklerin 2/3n oluturmakta olup, dzenli hat tamaclnn tersine, dkme yk gemileri genellikle dnyann her yerinde yk arayan ve dnya deniz ticaret filosunun 3/4'nn alma ekli olan tramp tamaclk trn tercih ederler. Bu gemilerde, tm gemide genellikle tek cins yk tanr (Kavussanos, 2002: 665). Kuru dkme yk tamaclnn zellikleri (Alizadeh ve Nomikos, 2002: 232-234, Nomikos ve Alizadeh, 2002: 693); Pazara giri ve k, gemi satn alacak veya kiralayacak bedelin bulunmas artyla kolaydr. Dkme yk tamacl pazarnn eitli dallar arasnda hareket etme olana vardr. Birka alc ve satcnn fiyatlar ve pazara giri ve k kontrol ettii dzenli hat tamaclnn tersine, dkme yk tamaclnda tam rekabet koullar geerlidir. Sunulan hizmet ve kalitesi homojen olup, dzenli hat tamaclndaki farkllama olana dkme yk tamacl pazarnda yoktur. Pazarda bilgi yaylm etkin olup, Baltic Exchange, Lloyds Maritime Information Services, Lloyds Registers of Shipping gibi kurulularla, eitli kiralama ve broker firmalarnn salad bilgilere herkes kolayca eriebilir. Gemi ve gemi servisleri hareketli olduundan, pazardaki birka oyuncunun, eitli blge ve rotalardaki tam rekabeti bozucu etkisine dkme yk tamacl pazarnda rastlanmaz.

leride aklanaca zere, kuru dkme yk gemileri iin tonajlar gz nnde bulundurularak, Baltic Exchange tarafndan, deiik snflandrmalar yaplmsa da genel olarak snflandrlmalar aada olduu gibidir (UNCTAD, 2007: xiii);

232

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

Cape-size 80000 dwt ve zeri, Panamax 5000079999 dwt Handymax 3500049999 dwt Handy-size 2000034999 dwt

Tonaj olarak kk gemilerde tanan ykn birim tama maliyeti, lek ekonomisi nedeniyle daha yksektir. Bununla beraber, kk gemiler; draftlarnn az olmas nedeniyle s limanlara yanaabilmeleri, kolayca bir pazardan dierine geebilmeleri, kriz durumunda navlunlarndaki dalgalanmalarnn daha az olular nedeniyle, varlklarn deerlendiren oyuncular tarafndan tercih edilirler (Kavussanos, 2002: 667). Kuru Dkme Yk Gemilerinin letilme Trleri Gemilerin altrlmalarnda karlalan maliyetleri; letme maliyeti, Sefer maliyeti, Sermaye maliyeti olarak snflandrmak mmkndr. Bu maliyetlerin yzde oranlar 1993 yl iin 10 yandaki Capsize kuru dkme yk gemisinde, Stopford tarafndan srasyla; %26, %35 ve %39 olarak hesaplanmtr (Stopford, 1997: 160). letme maliyeti ierisinde, alanlarn cretleri, yedek para ve yalama ya, gemi bakm ve onarm, sigorta primleri ve dier idari masraflar yer almaktadr. Sefer maliyeti ise, harcanan yakt creti ve liman (yklemeboaltma, pilotaj, terminal creti) masraflarndan olumaktadr. Sermaye maliyeti, iletmenin faiz ve bor geri demelerinin oluturduu maliyettir. Kuru dkme yk gemileri, belirli miktardaki ykn, belirli rotada, tayc ile tatan arasnda anlamaya varlan sre ve fiyatla tanmas konusunda anlamalarn yasallatran navlun szlemesi dnda, tamalarn spot piyasada, trip veya seferlik kiralama (trip charter, voyage charter) veya sreli kiralama (time charter) olarak gerekletirirler (Stopford, 1997: 82). Seferlik kiralamada, kirac gemiyi, iki veya daha ok liman arasnda bir sefer iin kiralar ve navlun her ton yk iin ABD dolar olarak saptanr. Bu kiralamada, armatr, iletme maliyeti, sefer maliyeti ve sermaye maliyetini stlenir. Trip kiralamada iki liman arasnda, tek seferlik szleme yaplr. Navlun gn bana ABD dolar olarak tesbit edilir. Bu tip kiralamada, kirac sefer maliyetini stlenir. Sreli kiralamada ise(time charter) kirac gemiyi belli bir sre iin kiralayarak kendi namna altrr. Bu tip szlemelerde kira creti, gn bana ABD dolar olarak saptanr ve kirac bu szlemede de sefer maliyetlerini der. Sreli kiralamada gemi sahibi belirli bir geliri dzgn olarak elde edecei iin, sreli kiralama navlunu, spot piyasa navlunlarndan dktr. Riskten

233

Tevfik Arslan

kanan armatrler gemilerini sreli kiralayarak altrmay tercih ederler (Kavussanos ve Alizadeh, 2002a: 268). Deniz tamacl sektrnde, arztalep dngsnn tahminlenmesi, gemileri ucuza alp, fiyatlar artnca satmak, navlunlarn srekli artt durumlarda spot piyasada almak, dngnn tepe noktaya eritii hissedildiinde gemileri sreli kiralamaya balamak nem kazanmaktadr (Scarsi, 2007: 589). Baltic Exchange 1774 ylnda Londrada tccarlarn ve gemi sahibi kaptanlarn buluup dnyann eitli blgelerine tanacak mallar iin navlun pazarl yaptklar bir kahvehane olan yer, zaman ierisinde kurumsallam ve gnmzde denizcilik sektrnn deiik alanlarndan ortaklar ve yeleri olan limited irketi haline gelmitir. irket ortaklarna ve yelerine gnlk olarak dkme yk piyasasnn navlun bilgilerini yaymlar, ortaklarnn ve yelerinin ticari anlamazlklarnn zmnde danmanlk yapar ve deniz tamacl hukuksal erevesi hakknda yaynlar yapar (Baltic Exchange, 2008). Baltic Exchangenin kuru dkme yk piyasas iin yaymlad endeks bilgilerinin kronolojik sralamas aada olduu gibidir; 4 Ocak 1985, deiik tonajlardaki (14000-120000dwt) kuru dkme yk gemilerinin, 13 ayr rotadaki deien arlkl ortalamalarn gsteren Kuru Dkme Yk Navlun (BFI) endeksinin yaymlanmas, 15 Ekim 1996, 43000 dwt.luk Handysize gemileri iin drt ayr rotadaki deien arlkl ortalamalar gsteren endeksin (BHI) yaymlanmas, 1 Kasm 1999, BFI yerine geecek, Capsize, Panamax ve Handysize gemilerin eit arlkl ortalamalarnn yer ald ve geriye dnk (1985) bilgileri de kapsayan Kuru Dkme Yk (BDI) endeksinin yaymlanmas, 4 Eyll 2000, 45496 dwt.luk, kuru dkme yk gemileri iin 6 deiik rotadaki deien arlkl sreli kiralama ortalamalarn gsteren Baltic Exchange Handymax endeksin (BHMI) yaymlanmaya balamas ve BHIin yaymlanmasnn durdurulmas. 1 Haziran 2005, 52454 dwt.luk kuru dkme yk gemileri iin 5 deiik rotadaki deien arlkl ortalamalar gsteren Baltic Exchange Supramax (BSI) endeksinin yaymlanmaya balanmas, 3 Ocak 2006 BHMIin yaymlanmasnn durdurulmas,

234

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

23 Mays 2006, Handysize gemileri iin (28000 dwt), 6 deiik rotada deien arlkl ortalamalarn gsteren yeni Baltic Exchange Handysize (BHSI) endeksin yaymlanmaya balanmas.

1985-2008 Aras Kuru Dkme Yk Piyasas 1999 ylnda BFI yerine, geriye dnk kapsaml olarak yaymlanan Baltic Exchange Kuru Yk Endeksine (BDI) bakldnda, 1985 ylnda 1000 olan endeksin, 1985-2003 arasnda sadece bir kez, 1995 ylnda 2000in zerine kt grlmektedir. 1995 ylnda navlun Fiyatlarnn artmas, yeni gemi ina saysn arttrm, gemi arz, kuru dkme yk tanmasna olan talebin zerine ktndan piyasa tekrar durgunlam, bu durum 2000 ylna kadar devam etmitir. 2000 ylnda kuru dkme yk piyasasnda grlen canlanma 11 Eyll kiz Kuleler saldrs sonunda, tekrar snmlemitir. 2003 ylnn sonlarna doru, zellikle inin demir cevheri ithalatnda art, kuru dkme yk piyasasn canlandrm ve endeks 2000in zerine karak, 2008 balarna kadar dalgalanmalara karn yksek dzeyini korumutur (Tsolakis, 2005: 8-9). Kuru dkme yk tamaclnda 2003 ylnda balayan ve devam eden bymede, in ve dier Gneydou Asya lkelerinin temel endstri hammaddelerine olan talep artlar rol oynamaktadr. zellikle inin hammadde gereksiniminin, tketici taleplerine bal olmayp, 2008 dnya olimpiyatlar ve 2010 ylnda anghayda alacak olan dnya Expo fuarnnn altyap yatrmlaryla ilgili olduu belirtilmektedir. Yine inin ekonomik byme ve kalknma hamlesi, Japonya ve Kuzey Korenin kalknma hamlesiyle kyaslandnda, inin 30 yllk bir kalknma srecinin henz 10. ylnda bulunduu vurgulanmaktadr. in demir cevheri ihtiyacn Brezilyadan karlamaktadr. Bu durumda artan ton-mil, gereksinim duyulan gemi miktarn da arttrmaktadr. 2007 UNCTAD raporuna gre, dnya kuru dkme yk filosunda 20 ve zeri yalarda bulunan gemilerin oran %31,3 dr. Dnya tersaneleri, kuru dkme yk gemileri gibi yaps basit, az kr getiren gemilerden daha ok, ileri teknoloji ieren, LNG, LPG ve kimyasal tankerlerin siparilerine ncelik vermektedir. Bu durumlar gz nnde bulundurulduunda, kuru dkme yk gemileri navlunlarnn 2007-2008 senelerinde de yksek olaca ngrlmektedir (Bornozis, 2006: 5-7; UNCTAD, 2007: 27). ekil 2de, Baltk Kuru Dkme Yk endeksinin 1985-2008 yllar arasnda seyri grlmektedir.

235

Tevfik Arslan

12

10

8 Baltic Exchance Endeks ( x 1.000 )

ekil 2: Baltk Exchange Kuru Dkme Yk Endeksinin 1985-2008 Yllar Arasndaki Deiimi
Kaynak: Baltic Exchange (2008), Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com.

1996-2008 Aras Kuru Dkme Yk Piyasas Son on ylda kuru dkme yk piyasasndaki gelimeleri irdelemek iin, bu sre iinde, kuru dkme yk gemilerinin tonaj analizi, senelik kullanm fazlas gemi tonaj, deniz yoluyla tanan kuru dkme yk miktarlarndaki deimeler, ortalama sreli kiralama gnlk navlunlar ve gemi alm-satm fiyatlarnn incelenmesi gerekmektedir. 1996-2006 Aras Kuru Dkme Yk Gemilerinin Tonaj Analizi 1996 ylnda, 257,2 milyon dwt. olan 10000 dwtnun zerindeki kuru dkme yk gemilerinin tonaj, 2006 ylnda 361,8 milyon dwta ulamtr. 1995 ylnda BDI de grlen yukar ynde kprdanmann arkasndan, 1996 ylnda kullanm fazlas kuru dkme yk gemilerinin tonajlarnn 17,2 milyon dwta kmas ve bu kapasite fazlasnn 2000 ylna kadar azalarak 3,8 milyon dwta dmesinin ardndan endekste

236

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

yukar ynl ikinci kprdanmann balamas, gemi arz, talebiyle endeksin hareketi arasndaki ilikiyi ortaya koymas bakmndan ilgintir (UNCTAD, 1997-2007). Tablo 2de, dnya kuru dkme yk filosunun 1996-2006 yllar arasndaki tonaj deiimleriyle yllk kapasite fazlas gemi tonajlar gsterilmektedir. Tablo 2: Kuru Dkme Yk Gemilerinin 1996-2006 Yllar Arasndaki Tonaj Deiimleri (Milyon ton)
Yllar Kuru Yk Gemilerinin Tonajlar 257,2 260,9 257,1 245,7 247,7 255,3 258,8 297,5 325,1 340 361.8 Yllk Kapasite Fazlas Tonaj 17,2 10,3 5,8 7,9 3,8 2,9 2,2 3,6 2,1 2,0 3,4

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Kaynak: United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). (1997-2007). Review of Maritime Transport, New York- Geneva, UNCTAD, 1997-2007

1996-2006 Yllar Arasnda Tanan Kuru Dkme Yk Miktar Kuru yk denildiinde, kuru dkme yk, konteyner, ro-ro ve genel yk gemileriyle tanan, yani sv olarak tanan petrol rnleri, kimyasal rnler ve svlatrlm petrol ve doal gaz dndaki tm kuru ykler anlalmaktadr. Kuru dkme yk gemileriyle, rulo, ubuk ve levha salar ile hurda demir de tanabilmekle beraber kuru dkme yk gemisi denildiinde tanan ana endstriyel maddeler olarak, demir cevheri, kmr, tahl, boksit, almina ve kaya fosfat akla gelmektedir. 1970 ylnda deniz yoluyla tanan be ana kuru dkme yk miktar 448 milyon ton iken bu miktar, 2006 ylnda 1828 milyon tona ykselmitir. Bu durum, bu rnlerin ana mterilerinin Rostowun ekonomik kalknmann be safhas tanmna uygun olarak, ar endstri geliimini tamamlayan ve ileri teknoloji rnleri retimine ve hizmet sektrne ynelen batdan, kalknma hamlelerinin balarnda olan Uzakdou ve Gneydou Asya lkeleri olduklarn gstermektedir (Stopford, 1997: 240-241). ekil 3de

237

Tevfik Arslan

deniz yoluyla tanan be dkme kuru ykn, 1996 2006 yllar arasnda 1996-2006 tanma miktarlar grlmektedir. grlme
2000 1750 1500 1250

Milyon Ton

1000 750 500 250 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Yllar

ekil 3: Kuru Dkme Yk Gemileriyle Tanan Yklerin 199619962006 Yllar Arasndaki Deiimleri
Kaynak: United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). (1997-2007). (1997 2007). Review of Maritime Transport, New York- Geneva, UNCTAD, 1996-2007 York

1997-2008 Yllar Arasnda Kuru Dkme Yk Gemilerinin Navlunlar Aratrmaya konu olan irketin yatrm yapt gemilerinin tonajlar; 56023, 50072 ve 48457 dwt.dur. Bu bakmdan Baltic Exchangeden elde dwt. dur. edilebilen verilerden faydalanrken, 1997 ylnn Ocak ayndan, 2000 ylnn Austos ayna kadar, 15 Ekim 1996 tarihinde yaymlanmaya balanan, 43000 dwt.luk Handysize gemileri iin drt ayr rotadaki deien arlkl luk ortalamalar gsteren gnlk ortalama navlunlardan, 2000 ylnn Eyll ayndan, Haziran 2005 tarihine kadar, 4 Eyll 2000 tarihinde 2005 yaymlanmaya balayan, 45496 dwt. luk, kuru dkme yk gemileri iin 6 dwt.luk, deiik rotadaki deien arlkl sreli kiralama ortalamalarn gsteren Baltic Exchange Handymax gemilerinin gnlk ortalama navlunlardan, Temmuz 2005 tarihinden, ubat 2008 tarihine kadar da 1 Haziran 2005 mmuz tarihinde yaymlanmaya balanlan, 52454 dwt.luk kuru dkme yk dwt. luk gemileri iin 5 deiik rotadaki deien arlkl ortalamalar gsteren Baltic Exchange Supramax gemilerinin gnlk ortalama navlunlarndan faydalanlmtr.

238

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

Yllk navlun deerleri bulunurken, 12 ayn, aylk navlun deerlerinin ortalamalar alnmtr. On yllk gnlk navlun (kira) deerlerine bakldnda en dk gnlk navlun deerinin, 1999 ylnda 6704,83 ABD dolar, en yksek deerin de 2007 ylnda 46258,5 ABD dolar olduu grlmektedir. Tablo 3te, 1997-2008 yllar arasnda gnlk ortalama navlun deerlerinin deiimi grlmektedir. Tablo 3: 43000-52454 dwtluk Kuru Dkme Yk Gemilerinin 1997-2008 Yllar Arasndaki, Ortalama Gnlk Kiralar (ABD Dolar)
Yllar 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (Oc.-b.) Gnlk Kira 8495,75 6883,83 6704,83 9192,91 8402,75 7889,08 14409,75 27902,33 21562,16 22090,33 46258,5 49009,831

Kaynak: Baltic Exchange (2008), Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com

Ortalama gnlk gemi navlunlar ile, endeks arasndaki ilikinin canlandrlabilmesi amacyla ekil 4te 2000-2005 yllar arasndaki Baltic Exchange Handymax endeksi verilmitir. Ayn amala sunulan ekil 5te, Baltic Exchange Supramax endeksin 2005-2008 yllar arasndaki seyri grlmektedir. Daha nce belirtildii gibi gemi sahipleri navlunlarn yksek olduu dnemlerde gemilerini spot piyasada (trip charter), navlunlar dk olduunda da sreli kiralamada (time charter) altrmay tercih ederler. ekil 6da, 2000-2007 yllar arasnda gemilerin spot piyasada gnlk kiralama cretleri grlmektedir.

239

Tevfik Arslan
45 40 35 30 Endeks ( x 100 ) Endeks ( x 1.000 ) .. 25 20 15 10 5 0

ekil 4: Baltk Exchange Handymax Endeksinin 2000-2005 Yllar Arasndaki Deiimi

Kaynak: Baltic Exchange (2008), Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com 8 7 6 5 4 3 2 1 0

2005

2006

2007

ekil 5: Baltk Exchange Supramax Endeksinin 2005-2008 Yllar Arasndaki Deiimi

Kaynak: Baltic Exchange (2008), Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com

240

2008

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

1997-2008 Yllar Arasnda Kuru Dkme Yk Ikinci El Ve Hurda Gemi Fiyatlar Navlunlarn yksek olduu dnemlerde tersanelere gemi smarlanmas durumunda, geminin ina edilip hizmete girmesi iin geen sre en azndan 1-1,5 yl olmaktadr. Bu sre ierisinde navlunlarda olacak byk deiimler, yatrmn krlln tehlikeye drebileceinden, ykselen piyasalarda gen ikinci el gemilere rabet artmaktadr. almada incelenen ikinci el gemi fiyatlar, 1996 ylndan 2003 sonuna kadar, 45000 dwtluk be yanda kuru dkme yk gemilerinin UNCTAD senelik raporlarnda yaymlanan ylsonu deerleridir. 2004 senesinin Eyll ayndan itibaren Baltic Exchange be yanda 52000 dwt.luk kuru dkme yk gemilerinin fiyatlarn yaymlamaya balamtr. Eyll 2004 tarihinden, ubat 2008 tarihine kadar verilen yllk gemi fiyatlar 12 ayn ortalamalardr. Tablo 4te 1996-2008 yllar arasndaki be yandaki ikinci el gemi fiyatlar grlmektedir. Baltic Exchange tarafndan gemilerin hurda fiyatlar 1 Temmuz 2004 tarihinden bu yana yaymlanmaktadr. Hurda fiyatlar, Uzakdou ve Dou Avrupa gemi bozum tesislerine gre deimektedir. Tablo 5te, 2004-2008 aras hurda gemi fiyatlar ortalamalar verilmitir. DEN ZC L K LETMELER NDE STRATEJ K YNET M dnyasnda Stratejik Ynetim almalarnn 1950li yllarda balad hususunda genel bir mutabakat bulunmaktadr (Barca, 2005: 9). Strateji; letmelere belirli bir yn vermek ve pazardaki rekabet stnln devam ettirmek zere, devaml i ve d evre analizi yaplarak evreye uyumun salanabilmesi amacyla gerekli faaliyet planlarnn hazrlanmas, ve bunlar uygulamak zere ara ve kaynaklarn temin edilmesi sreci olarak tanmlanmaktadr (Diner, 2004: 21). Bu balamda stratejik ynetim: etkili stratejiler gelitirmek, bunlar uygulamak ve sonularn kontrol ederek gerekli dzeltmeleri yapmak zere gerekletirilen faaliyetler toplam olarak tarif edilmektedir (Diner, 2004: 35). Stratejik ynetim ile ilgili almalar iki ayr okul evresinde yaplmaktadr. Bu okullardan birincisi, stratejinin ieriiyle ilgili okullar, dieri ise stratejinin sreciyle ilgili okullardr. erik okullarnda ekonomik yaklam ne karken, sre okullarnda, sosyoloji, psikoloji, rgt kuramlar, siyaset bilimi n plana kmaktadr. erik okullar iki dala ayrlmaktadr: Planlama okulu ve renme okulu.

241

Tevfik Arslan

80

1.000 ABD Dolar .

70 60 50 40 30 20 10 0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ekil 6: 2000-2005 Yllar Arasndaki Handymax, 2005-2008 Yllar Arasndaki Supramax Kuru Dkme Yk Gemilerinin Spot Gnlk Navlunlar Deiimleri
Kaynak: Platou Economic Research, (2008). Trip Charter Rates for Bulk Carriers. ndirilme Tarihi: 17 Nisan 2008, WWW:Web: http://platoufinans.no/ loadfileservlet/loadfiledb?id=1207566200320PUBLISHER&key =1207566209304.

Planlama okulu: Planlama okulunun yaklam, gemi olaylarn analiz edilmesi ile nceden hazrlanm ve gelecee ait ngrler getirebilen uzun vadeli stratejik planlarn kullanlmasdr. Bu okulun nemli temsilcileri, Alfred Chandler ve Peter Druckerdr. renme okulu: renme okulu yaklam, nceden hazrlanm ve kesinletirilmi stratejik plana gereksinim olmad, stratejik planlarn bir sre ierisinde ekil kazanacadr. Bu dncenin nemli temsilcisi Henry Mintzbergdir (Barca, 2005: 23-25). Stratejik ynetim aamalar; misyon ve vizyonun oluturulmas, i ve d evre analizi, strateji gelitirilmesi, stratejinin uygulanmas, yaratlan deerin deerlendirilmesi ve uygulamalarn kontrolyle sistemin aksayan ynlerini dzeltmek zere geri bildirim elde edilmesidir. Stratejinin uygulama ayanda yneticilerin etmeni gz nnde bulundurmalar zorunluluu bulunmaktadr, bunlar; finansal kararlar, yatrm kararlar ve iletim (operation) kararlardr. Gnmzn yeniliki rgtlerinde, Mintzbergin renme okulu yaklam arlk

242

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

kazanmakta, balangta anahatlaryla saptanm iletme stratejilerinin, uygulamada grlen gerekletirilemeyecek ksmlar elenmekte, evre faktrnn yaratt, frsat ve tehditler, finansal, yatrm ve iletim kararlar balamnda deerlendirilerek oluturulan acil stratejiler, kararlatrlm stratejiye eklenerek, gerekletirilmi stratejiler elde edilmektedir. letmelerde stratejik ynetimin gerekletirilmesi iin hazrlanan stratejik planlar, uzun vadeli olup, plann hazrlanmas ve uygulanmas ynnden iletme st ynetimi sorumludur. (Diner, 2004: 315; Porth, 2002: 3-15). Tablo 4: kinci El Kuru Dkme Yk Gemi Fiyatlarnn 1996-2008 Yllar Arasndaki Deiimleri
Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (Ocak-ubat) Gemi Tonaj Dwt. 45 000 45 000 45 000 45 000 45 000 45 000 45 000 45 000 52 000 52 000 52 000 52 000 52 000 Gemi Fiyat (Milyon ABD Dolar) 19 18 13 16 15 12 15 21 28,5 31,5 32 55,3 70,8

Kaynak: United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). (1997-2007). Review of Maritime Transport, New York- Geneva; Baltic Exchange (2008), Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com.

Stratejik Ynetimde Yatrmlarn Finansal Deerlendirilmesi Stratejik ynetimde yatrm kararlar alnmadan nce, iletmenin i ve d evre analizinin yaplmas, yaplacak yatrm iin salanacak sermayenin maliyeti, yatrmn krll, yatrm sermayesinin bu gnk deeriyle, gelecekte elde edilecek kazancn kyaslanmas gibi eitli ltlerin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Yatrm ncesi kullanlan finansal ltler (Akg, 1998: 331; Porth, 2002, 156-181): Sermayenin yaklak krll, Geri deme sresi,

243

Tevfik Arslan

karllk oran, Net bugnk deer yntemi, Fayda maliyet oran, Yllk edeer gider yntemidir.

Yatrmlarn finansal deerlendirmelerinde en ok kullanlan yntemlerin, krllk oran ve net bugnk deer yntemi olmalar nedeniyle, almann hacmi dnlerek, rnek uygulamadaki yatrmn finansal analizinde belirtilen iki analiz yntemiyle yetinilmitir. Tablo 5: Kuru Dkme Yk Gemilerinin Hurda Fiyatlarnn 20042008 Yllar Arasndaki Deiimleri
Yllar 2004 2005 2006 2007 2008 (Oc.b.) ABD Dolar/Ton 347,26 334,69 297,91 356,38 400,19

Kaynak : Baltic Exchange (2008), Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com.

Karar Verme Sreleri Kararlarnn Alnmas

ve

Stratejik

Ynetimde

Yatrm

Karar verme konusunda eitli tanmlar bulunmaktadr. Bunlardan bazlar: Bir amaca ulamak iin izlenecek yollarn belirlenmesi, hedefe ulatracak aralarn tespit edilmesi iin yaplan bedensel ve zihinsel faaliyetler srecidir (Eren, 2003: 185). Dier bir tanm: belirlenmi seenekler arasnda en ussal olannn seilmesidir (Can, 2005: 309). Bir kararn temel unsurlar, eitli seenekler arasnda seme eyleminin gerekletirilmesi, kararn ussal olma zorunluluu ve alnan kararn bir amacnn olmasdr. Karar trleri arasnda ayrm yaplmas gerektiinde, Simonun programlanabilir kararlar ve programlanamayan kararlar ayrm ne kmaktadr. Programlanabilir kararlarda, alnacak kararla ilgili bilgiler, gerekli norm ve kurallar belli olduundan karar verme ilemi programlanabilir, alnan kararlar rutin kararlardr. Programlanabilir kararlar, iletmelerde orta ve alt dzeydeki yneticiler alabilir. Programlanamayan kararlarda ise alnacak kararla ilgili evre bilgileri belirsizlik veya ksmi belirsizlik durumunu tar. Karar alma sreci daha zor ve etindir. Bu tr kararlar iletmelerin st dzey

244

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

yneticileri tarafndan alnr ve alnan kararlarda yneylem analizleri, senaryo teknikleri gibi eitli bilimsel yntemler kullanlr. Alnacak kararla ilgili bilgilerin elde edilebilirlik durumuna gre karar ortamnn snflandrlmas yapldndaysa, belirlilik, risklilik, belirsizlik ve mulaklk durumlar grlmektedir (Can, 2005: 309-310; Eren, 2003: 187; Nas, 2006: 62). Karar alma srecinin belli bal zellikleri (Eren, 2003: 185-186); Karar alma sreci stresli bir sretir, alnacak karar ile ilgili, belirsizlik veya ksmi belirsizlik durumu grldnden, karar alclar stres altnda alrlar, Alnan kararlar ussal ve ekonomik olma zorundadr, Karar verecek olanlarn kararla ilgili bilgili ve donanml olmalar gerekmektedir, Karar alclar, karar alma ve uygulama konusunda bamsz olmaldr, Karar verme sreci, bilgilerin toplanmasn ve uzmanlar tarafndan bu bilgilerin ilenmesini gerektirdiinden masrafl bir itir, Karar verme, sorunlarn stesinden gelme amacyla yapldndan, uygun zamanda yaplmal, karar verme srecinin de bir program olmaldr. Karar vermede gecikme veya aceleci davranma bir takm yanllklar dourabilir, eklinde zetlenebilir. Karar verme srecinde ise (Can, 2005: 314-316); Karar verilecek durumun anlalmas, Problem veya sorunun saptanmas, Karar seeneklerinin oluturulmas Seenekler arasndan en uygununun seilmesi Kararn uygulanmas Karar sonularnn deerlendirilmesi aamalar grlmektedir. Karar verme modelleri; klasik karar verme modeli ve ynetsel karar verme modeli olarak iki grup altnda toplanabilir. Klasik karar verme modelinde, verilecek karara ait bilgiler ak, izlenecek kurallar ve normlar belirlidir. Ynetsel karar modelindeyse, belirsizlik ve ksmi belirsizlik durumu hkim olup, uzmanlk, eriilebilen bilgilerin bilimsel analizi, st yneticilerin deneyim ve sezgileri n plana kmaktadr (Eren, 2003: 188-189). letmelerde kararlar hiyerarik dzeyde snflandrldnda; Kurumsal kararlar, Stratejik kararlar, Ynetsel kararlar, letimsel kararlar, hiyerarisi grlmektedir.

245

Tevfik Arslan

Stratejik kararlar, iletmelerin yeni yatrmlar yapma, rn eitlendirme, yeni bir pazara girme gibi konularda verdii hayati nemde kararlardr. Stratejik kararlar, st dzey yneticileri tarafndan genellikle grup karar olarak verilirler, karar ortamnda bilgilere ulama bakmndan ksmi belirsizlik bulunur, kararlar merkezidirler, bu kararlar programlanamayan kararlar olup tekrarlanamazlar (Eren, 2003: 191194). RNEK UYGULAMA almann bu blmnde gemilerinin byk ounluunu kuru dkme yk gemilerinin oluturduu, kurumsallam bir deniz tamacl iletmesinin, gemi alm karar rnek olarak incelenmitir. 2008 Ocak ay ortalarnda iletme, ikinci el be yanda supramax snfna giren 52455 dwt. ve 24200 net tonluk bir kuru dkme yk gemisini 72 milyon ABD, dolar fiyatla satn alarak filosuna katmtr. letme gemi fiyatnn 15 milyon dolarn kendi z kaynaklarndan demi, kalan 57 milyon dolar iin banka kredisi kullanmtr. Kredi be yl vadeli, libor +1,2 faizle alnm olup, ana para ve faiz demeleri ayda bir yaplmak zere anlalmtr. letme satn ald gemi iin 20 yllk bir kullanm sresi ngrmekte ve yapt yatrmn deerlendirilmesini 10 yl zerinden hesaplamaktadr. Geminin 10 yl sonraki deeri normal amortisman yntemi kullanlarak 36 milyon ABD dolar olarak saptanmtr. letme gemisini, navlunlarn yksek olduu srece seferlik (trip charter) ve daha sonra duruma gre sreli kiralama (time charter) altnda altrmay dnmektedir. letme gemi TUGSe (Trk Uluslararas Gemi Sicili) kaytl olduundan net ton bana senelik vergi demekte ve personeli iin dedii cretler gelir vergisi ve fonlardan muaf tutulmaktadr (Resmi Gazete. 2000, 24088). letme gnlk iletme maliyetini 6000 dolar olarak ngrm olup, filosunun verimlilik orann 2007 yl iin her ne kadar %99,6=363 gn olarak hesaplamsa da gelecek yllarda, piyasann durgunlamas durumunda bu orann tutturulamamas olasl gz nnde bulundurularak almada, geminin faal olduu sre 355 gn olarak alnmtr. letme senelere gre gnlk navlun gelirlerinden, 2008, 2009 ve 2010 yllarna ait navlun deerleri iin, aidat deyerek yesi olduu Baltic Exchange verilerinden faydalanm, dier seneler iin kendi ngrd deerleri kullanmtr. Gelecek 10 yl iin ngrlen gnlk trip charter navlunlar Tablo 6 da verilmitir.

246

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

Tablo 6: 2008-2018 Yllar Aras ngrlen Trip Charter Deerleri

Yllar 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Gnlk Kira ABD Dolar 60000 45000 37000 27000 25000 23000 22000 22000 21000 21000

letme yatrmnn krlln NBD (net bugnk deer) ve KO (i krllk oran) yntemleriyle deerlendirirken, 10 yllk gelir-gider durumunu gsteren, nakit ak tablosu hazrlam, daha sonra yatrmn zsermaye ve toplam yatrm tutar olarak NBD ve KOn hesaplamtr. letme tarafndan hazrlanan nakit ak tablosunda, anapara ve faiz demeleri, er aylk dnemlerde, bilgisayar programndan yararlanarak hesaplanm olup, almada tablolarn basitletirilmesi amacyla faiz ve anapara demeleri yllk olarak hesaplanmtr. Nakit ak tablosunda iletmenin zsermayesinden harcad 15 milyon dolarn frsat maliyeti de tabloya dhil edilmitir. Yine almay basitletirmek iin, ABD dolarndaki yllk enflasyonun, iletme gelir ve giderlerini ayn oranda etkiledii ngrlerek iletmenin de yapm olduu gibi hesaplamaya dhil edilmemitir. letmenin yatrmn yapt 15 Ocak 2008 tarihinde 12 aylk kredilerde kullanlan libor deeri ABD dolar iin %3,47375 iken, Amerikan Merkez Bankasnn faiz indirimleri nedeniyle bu deer 9 Mays 2008 tarihinde %2,8725e dmtr (BBA, 2008). Yine hesaplarn basitletirilmesi iin ve gelecek yllarda kredi maliyetinin artmas olasl gz nne alnarak kredi maliyeti, libor +1,2 =%4,67 olarak kredi borcunun geri deme sresi olan be yl iin sabit olarak kabul edilmitir. zsermayeden denen 15 milyon ABD dolar iin frsat maliyetinin hesaplanmasndaki faiz oran, Amerikan dolar iin 10 Mays 2008 itibariyle, 100 bin dolarn zerindeki hesaplar iin yllk, %2,5 ise de ( Bankas, 2008a), 10 yllk sre iin bu faiz %3,5 olarak alnmtr. letmenin yatrmnn deerlendirilmesi iin hazrlanan 10 yllk nakit ak tablosu Tablo 7de verilmitir.

247

Tevfik Arslan

Net Bugnk Deer ve Deerlendirilmesi

Krllk Oran Yntemiyle Yatrmn

letmeler yapacaklar yatrmlar deerlendirirlerken, yatrm iin dedikleri bedelle, saptadklar zaman sresi ierisinde yatrmdan salanan gelirin nceden belirledikleri bir iskonto oran ile bugnk deere indirgenmi deerini kyaslarlar. skonto edilmi gelirlerin toplam yaplan yatrm tutarndan bykse, yatrm projesi kabul edilir. Kabul edilecek iskonto oran yatrmn sermaye maliyetinden dk olmamaldr (Akg, 1998: 354-357). Toplam yatrm tutarna ait NBD ve KO hesaplamalar yaplrken iletme, yatrm tutar, yatrm iin yaplan dier harcamalar ve yatrmn faal olduu srece iletme maliyetiyle, frsat maliyetini hesaba dhil etmekte, ancak yatrmn bir ksmn veya tamamn kredi kullanarak gerekletirmise, bor geri demelerini ve faizlerini hesaba katmamaktadr (Keown, Martin ve Petty, 2002: 310-323; Akg, 1998: 327). Sadece zsermaye krll NBD ve KO yntemiyle hesaplanrken, zsermayeden harcanan bedele karlk, bor geri demeleri ve faizleri hesaba katlmaktadr. Toplam Yatrmnn Krllnn NBD ve KO Yntemiyle Deerlendirilmesi Toplam yatrmn NBD yntemiyle deerlendirilmesinde, faiz ve bor demelerinin Tablo 7de grlen deerlerinin tablodan kartlmas gerekmektedir. Bu amala Tablo 8 hazrlanmtr. Toplam yatrm iin NBD forml u ekildedir (Akg, 1998: 355):
10

NBD=P-C =

(1 + k ) + (1 + k )
1 1

A1

A2

+K+

A10

(1 + k )

10

(1 + k )10

-C

Formlde yazlan sembollerin anlamlar aadaki gibidir; P: Yatrmn belirlenmi sre ierisindeki yine belirlenmi iskonto oran zerinden bugnk deeri, A: Yatrmn salad net nakit girileri, n: Yatrmn olurluluunun aratrld sre, K: Yatrmn olurluluunun hesapland sre sonundaki kalnt deeri, C: Yatrmn tesis dnemindeki nakit k.

248

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

almada incelenen yatrmda toplam yatrm iin, iskonto deeri olarak %8 kabul edildiinde, NBDi Tablo 9da gsterildii ekilde hesaplanacaktr. Yaplan hesaplamadan da grld zere %8 iskonto oranyla NBD, toplam yatrm tutarndan byk kmaktadr. Yatrmn KO ise, balangta yaplan yatrmla, belirlenen sre ierisindeki projenin salad nakit giriini eit klan iskonto orandr. NBD de iskonto oran deerlendirici tarafndan belirlenirken KO iskonto oran deerlendirici tarafndan hesaplanarak yatrmn yeterli krllkta olup olmadna baklr. almada deerlendirilen yatrmn, tm yatrm iin i krllk oran yatrmn deerlendirildii 10 yl iin snama yanlma yntemiyle %9,13 olarak bulunmutur. Bu durumda yatrm kabul edilecektir. zsermaye Yatrmnn Deerlendirilmesi NBD ve KO Yntemiyle

letmenin zsermayeden yatrm iin ayrd mebla 15000000 ABD dolardr. Yatrmn NBD ve KO yntemiyle deerlendirilmesinde, Tablo 7de verilen nakit ak tablosundan yararlanlmaktadr. Tablo 7ye bakldnda, bor ve faiz demeleri hesaba katldnda, baz yllarda iletmenin net nakit aknn eksi, baz yllarda ise art deerler ald grlmektedir. Bu bakmdan tek bir i krllk oran hesaplanmas olanakszdr (Akg, 1998: 350). Bu nedenle toplam yatrmn i krllk oran hesaplanmamtr. Tablo 10da iletmenin yapt zsermaye yatrmnn %12 iskonto oranyla NBD deerlendirmesi grlmektedir. Tabloda grld zere %12 iskonto oran ile NBD yntemiyle zsermaye yatrm krl gzkmektedir. RNEK OLAYIN DEERLEND R LMES rnek olayn, stratejik ynetim ve karar verme sreleri ynnden analizi yapldnda aada belirtilen hususlar ne kmaktadr. letmenin tarihesi ve rgt yaps: ncelenen iletme uzun bir gemii bulunan kurumsallam bir finans kuruluunun yan kuruluudur. Finans kuruluu, portfynde bulunan ve hisselerinin byk bir ksmna sahip olduu fabrikann retiminde kulland hammaddeyi temin etmek maksadyla deniz tamacl iletmesini kurmutur. Daha sonraki yllarda fabrika ortakln portfynden kartan finansal kurulu deniz tamacl

249

Tevfik Arslan

iletmesini bnyesinde tutmutur. Finans kuruluunda ve bals deniz tamacl iletmesinde patron olarak nitelendirilecek kimse bulunmamaktadr. Finans kuruluunda uzun ve kkl bir gemiin oluturduu rgt kltr bals deniz tamacl iletmesinde de yaanmaktadr. Finans kuruluu, deniz tamacl iletmesinin alanlarnn uzmanlna gvenmekte, ynetsel ve yatrm kararlar finans kuruluundan bamsz olarak alnlabilmektedir. letmenin stratejisi: letme, fazla risk almadan her yl belirli oranlarda istikrarl byme stratejisini semitir. Daha nce elinde bulundurduu kabotaj tamaclnda kulland petrol rnleri tankerlerini elden kartm, supramax snf kuru dkme yk gemilerine ynelmitir. letme pazara ayn ve benzeri hizmetleri sunmakta ve faaliyetlerini eitlendirmemektedir. letmenin stratejisi, stratejik ynetim literatrndeki, durgun byme ve durumunu koruma stratejisine uymaktadr (Diner, 2004: 221). Yatrm karar sreci ve yatrmn gerekletirilmesini salayan etkenler: Yatrm karar ncesi d evre, dnya deniz tamaclnn son durumu incelenmi, gerekli finansal analiz yaplmtr: Yatrm karar, iletme genel mdr, genel mdr yardmcs, ticaret mdr ve finans mdrnn ortak almalar sonucunda verilmitir. letmenin 2007 yaznda Amerika Birleik Devletlerinde balayan durgunluun dnya apnda yaylmas olaslna karn yatrm karar almasna etki eden nedenler: in, Hindistan ve Uzakdouda kuru dkme yke olan talebin devam edecei, Dnya kuru dkme yk filosunun %31,3 nn 20 ya ve zerinde olmas, 2012 ylna kadar kuru dkme yk gemilerine olan talebin, arzdan daha yksek seviyede seyredecek olmas, Yaplan gemi alm yatrmnn finansal analizinde en ktmser yaklamn kullanlarak, 2018 ylnda gnlk spot navlunlarn 20000 ABD dolar olarak hesaplanmas. Amerikan dolar olarak alnan kredilerin libor faizlerinin kresel durgunluu daha da arttrmamak amacyla dk tutulaca varsaymdr.

250

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

251

Tevfik Arslan

Tablo

9:

Toplam Yatrmnn Krllnn NBD Deerlendirilmesi (ABD dolar)

Yatrm NBD faktr 1.000 0,926 0,857 0,794 0,735 0,680 0,630 0,583 0,540 0,500 0,463 0,463 P>C 18560800 13217425 10358407 6788723 6058350 5327265 4950441 4927853 4549476 4525279 36000000 Net Nakit Girii NBD

Yntemiyle

Yllar

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kalnt Deeri Toplam P-C

72034200

72034200 17187301 11327333 8224575 4989711 4119678 3356177 2886107 2661040 2274738 2095204 16668000 75789864 3755664

Tablo 10: zsermaye Yatrmnn Krllnn NBD Yntemiyle Deerlendirilmesi (ABD dolar)
Yllar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kalnt Deeri Toplam P-C P>C Yatrm 15034200 NBD faktr 1.000 0,893 0,797 0,711 0,635 0,567 0,506 0,452 0,404 0,360 0,322 0,322 +4498900 -312095 -2638733 -5676037 -5874030 +5327265 +4950411 +4927853 +4549746 +4525279 +36000000 Net Nakit Girii NBD -15034200 +4017517 -248739 -1876139 -3604283 -3330575 +2695596 +2237585 +1990852 +1637908 +1457139 +11592000 16568861 1534661

SONU Bu almada, kr oranlar dk ve riskli bir sektr olan deniz tamaclnda yaplacak olan yatrm kararlarnn nemi zerinde

252

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

durulmutur. Gemi tonaj arz-talep dengesi, dnya ekonomisinin durumu ve dnya sahnesinde grnen olaanst durumlardan etkilenen navlunlarn, gemi iletme maliyetlerini karlayamayacak dzeylere dmesine sklkla rastlanmaktadr. Gelecee ait belirsizlikler gemi alm yatrmlarnda normatif, kurallar ortaya konmu Klasik Karar Modelinin kullanlmasna olanak vermemekte, yneticilerin deneyim ve sezgilerinin nemli rol oynad, snrl karar ltleriyle yetinilen Ynetsel Karar Modeli nin kullanlmas zorunlu olmaktadr (Eren, 2003: 188-189). Speklatif amalarla, deniz tamaclnn durgunlat navlun ve gemi fiyatlarnn dibe vurduu dnemlerde yaplan gemi almlar da beklenen ekonomik iyilemenin geciktii dnemlerde alm kararlarn verenleri zarara uratabilmektedir. Kurumsallam iletmeler, esas ilerinin armatrlk olduunun bilincini tayarak, aklc, sezgisel karar modellerinden faydalanarak ve finansal analiz yntemlerini kullanarak, navlun ve gemi fiyatlarnn yksek olduu dnemlerde de, yatrm kararlar alabilmektedirler. Bu almann, dnyada kresel bir durgunluk ve finansal kriz olaslnn olduu bir dnemde yaplan ve sonular gelecek yllarda alnacak bir yatrm kararn incelemesi ynnden literatre katkda bulunaca dnlmektedir. KAYNAKA Akg . (1998). Finansal Ynetim. 7.Bask. stanbul: Avcol Basm Yayn. Alizadeh, A.H. & Nomikos, N.K. (2002). The Dry Bulk Shipping Market. Edd. Costas TH. Grammenos. The Handbook of Maritime Economics and Business (ss. 227-250). London: Informa Professional. Baltic Exchange (2008). Kuru Dkme Yk Tamacl ile lgili eitli Deerler. ndirilme Tarihi: (almadaki bilgiler, 15 ubat-03 Mart 2008 tarihleri arasnda Baltic Exchangee deneme yesi olarak kayt olunarak alnmtr). WWW:Web:http://www.balticexchange.com. Barca, M. (2005). Stratejik Ynetim Dncesinin Evrimi: Bilimsel Bir Disiplinin Oluum Hikayesi. Ynetim Aratrmalar Dergisi, 1(1), 738. BBA, British Bankers Association (2008). Libor Deerleri, Londra, ndirilme Tarihi: 11 Mays 2008, WWW:Web: http://www.bba.org.uk/bba/jsp/polopoly .jsp?d=141&a=11948. Bendall, H. & Stent, A.F. (2003). Investment Strategies in Market Uncertainty. Maritime Policy and Management, 30(4), 293-303.

253

Tevfik Arslan

Borzonis, N. (2006), Dry Bulk Shipping: The Engine of Global Trade, A Review of the Dry Bulk Sector. ndirilme Tarihi: 17 Nisan 2008, WWW:Web: http://www.capitallink.com/press/BarronsArticleOct192006.pdf, Can, H. (2005). Organizasyon ve Ynetim, 7. Bask. Ankara: Siyasal Kitabevi. Diner, . (2004). Stratejik Ynetim ve letme Politikas, 7. Bask. stanbul: Beta A.. Dnya Bankas (2008). Dnya GSMH Byme Oranlar. ndirilme Tarihi 16 ubat 2008, WWW:Web: http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC /EXTDECPROSPECTS/EXTGBLPROSPECTS/0,,contentMDK:2153943 4~menuPK:612511~pagePK:2904583~piPK:2904598~theSitePK:6 12501,00.html. Engelen, S., Meersman, H. & De Voorde, E.V. (2006). Using System Dynamics in Maritime Economics: an Endogenous Decision Model for Shipowners in the Dry Bulk Sector. Maritime Policy and Management, 33(2), 141-158. Eren, E. (2003). Ynetim ve Organizasyon (ada ve Kresel Yaklamlar), 6. Bask. stanbul: Beta Basm Datm A.. Bankas Amerikan Dolar Yllk Vadeli Mevduat Faiz Oranlar (2008a). ndirilme Tarihi: 10 Mays 2008. WWW:Web: http://www.isbank com.tr. Kavussanos, M.G. & Alizadeh, A.H. (2002b). Efficient Pricing of Ships in the Dry Bulk Sector of the Shipping Industry. Maritime Policy and Management, 29(3), 303-330. Kavussanos, M.G. & Alizadeh, A.H.( 2002a). The Expectations Hypothesis of the Term Structure and Risk Premiums in Dry Bulk Shipping Freight Markets. Journal of Transport Economics and Policy, 35(2), 267-304. Kavussanos, M.G. & Nomikos, N.K. (2003). Price Discovery, Causality and Forecasting in the Freight Futures Market. Review of Derivatives Research, 6, 203-230. Kavussanos, M.G. (2002). Business Risk Measurement and Management in the Cargo Carrying Sector of the Shipping Industry. In C.T.H. Grammenos (Ed.), The Handbook of Maritime Economics and Business (ss. 661-692). London: Informa Professional. Keown, J.A., Martin, J.D. & Petty, W.J. (2002). Financial Management Principles and Applications, 9th Edt. New Jersey: Pearson Education Inc. Nas, S. (2006). Gemi Operasyonlarnn Ynetiminde Kaptann Bireysel Karar Verme Sreci Analizi ve Btnleik Bir Model Uygulamas, zmir, Dokuz Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi.

254

Stratejik Bir Karar: Gemi Alm-Satm Zamanlamas

Nomikos, N.K & Alizadeh, A.H (2002). Risk Management in the Shipping Industry: Theory and Practice. In C.T.H. Grammenos (Ed), The Handbook of Maritime Economics and Business (ss. 693-730). London: Informa Professional. Platou Economic Research, (2008). Trip Charter Rates for Bulk Carriers. ndirilme Tarihi: 17 Nisan 2008, WWW:Web: http://platoufinans.no/loadfile servlet/loadfiledb?id=1207566200320PUBLISHER&key=120756620 9304. Porth, J.S. (2003). Strategic Management: A Cross-Functional Approach. New Jersey: Pearson Education Inc. RG, Resmi Gazete (2000). 24088, Trk Uluslararas Gemi Sicil Ynetmelii. Scarsi, R. (2007). The Bulk Shipping Business: Market Cycles and Shipowners Biases. Maritime Policy and Management, 34(6), 577590. Stopford, M. (1997). Maritime Economics. 2nd Edt. Cornwall: TJ International Ltd. Strandenes, S.P. (2002). Economics of the Markets for Ships. In C.T.H. Grammenos (Ed.), The Handbook of Maritime Economics and Bussiness (ss. 186-202). London, Informa Professional. Thanopoulou, H. (2002). Investing in Ships: An Essay on Constrains, Risk and Attitudes. In C.T.H. Grammenos (Ed.), The Handbook of Maritime Economics and Business (ss. 623-641). London: Informa Professional. Tsolakis, S. (2005), Econometric Analysis of Bulk Shipping Markets: Implications for Investment Strategies and Financial DecisionMaking. Roterdam: Erasmus niversitesi Doktora Tezi. Tvedt, J. (2003). Shipping Market Models and the Specification of Freight Rate Processes. Maritime Economics & Logistics, 5, 327-346. United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). (19972007). Review of Maritime Transport, New York- Geneva.

255