Osmanlı Belgelerinde Çanakkkale Muharrebeleri-2

T.C.
BABAKANLIK DEVLET ARVLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn Nu: 73
Osmanl Belgelerinde
ANAKKALE MUHAREBELER
II
ANKARA 2005
Proje Yneticisi Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr
Proje Sorumlular
Do. Dr. Mustafa BUDAK Genel Mdr Yardmcs Dr. nder BAYIR Osmanl Ar ivi Dair e B akan Dr. Ahmet Zeki ZGER Yayn ler i Ko o r d inat r
Yayna Hazrlayanlar
Muzaffer ALBAYRAK Mustafa AKICI Recep UZUNDA Salih KAHRMAN Ylmaz KARACA
ndeks
Seher DLBER
Mizanpaj
Vahdettin ATK
Baskya Hazrlayanlar
Murat ENER Salih DUTOLU
ISBN ISBN
Osmanl Belgelerinde
ANAKKALE MUHAREBELER
II
SUNU
Devlet Arivleri Genel Mdrlnce anakkale Zaferi'nin 90. yldnm erevesinde daha nce ilk cildi yaynlanan Osmanl Belgelerinde anakkale Muharebeleri adl serinin ikinci ve son cildi de tamamlanm bulunmaktadr. Bu cilt, kronolojik olarak Eyll 1915 ile Aralk 1920 tarihleri arasndaki dnemi iine almaktadr. kinci ciltte yer alan belgeler konu bakmndan iki ana blme ayrlmaktadr: Birinci blmde, 4 Eyll 1915 tarihinden Seddlbahir'in tahliye edilip anakkale Muharebeleri'nin sona erdii 9 Ocak 1916 tarihine kadarki olaylar anlatan belgeler bulunmaktadr. Bu belgeler muhteva bakmndan u balklar altnda toplanmaktadr: -Kara, deniz, denizalt ve havada gelien harektlarn anlatld gnlk sava raporlar, -Savata baar gsteren askerlerin tayin, terfi ve taltifleri ile stn hizmetleri grlen birliklerin madalyayla dllendirilmeleri, -Mttefiklerin uluslararas sava hukukuna aykr hareketlerinin protesto edilmesi, -Sava alann ziyaret eden yerli ve yabanc basn mensuplarnn, gazetelerine gnderdikleri haber, yorum ve gzlemleri, -Savaa katlm olan askerlerin "gnlk" ve "hatratlar" ile esir den askerlerin lkelerine gnderdikleri "mektuplar", -Savata esir den askerlerin durumlar hakknda her iki tarafn birbirlerini bilgilendirmesi, esir askerlere mektup, para vb. ulatrlmas, kinci blmde ise, anakkale'nin dmandan tahliye edildii 9 Ocak 1916'dan 14 Aralk 1920'ye kadar gelien olaylar ve anakkale Muharebeleri'nin sonraki yllarda gzlemlenen etki ve sonularyla ilgili belgeler yer almaktadr. Bu belgeler de muhteva asndan u balklarda toplanmaktadr:
-anakkale Muharebeleri'nin sona ermesiyle birlikte dost lkeler, bykelilikler, vilayet ve kazalardan stanbul'a gnderilen tebrik telgraflar, -anakkale Zaferi'nin kazanlmasnda hizmeti grlen subaylarn taltif ve terfii, -Sava esnasnda sava kurallarna aykr hareketlerde bulunmalarndan dolay protesto edilen ngiliz ve Franszlarn sz konusu protestolara verdikleri cevaplar, -Savatan zarar gren ahaliye devlet tarafndan yaplan ayn ve nakd yardmlar, -I. Dnya Sava'nn sona ermesiyle beraber ngiliz ve Franszlarn Gelibolu'da mezarlk tesis etmek iin yaptklar almalar, -Gelibolu Yarmadas'nda akta bulunan Trk ehitlerinin kemiklerinin defni ile ilgili yazmalar. Esere kullanm kolayl asndan belge fotokopileri, fotoraflar ve ayrntl bir indeks de ilve edilmitir. Osmanl Belgelerinde anakkale Muharebeleri II kitabnn ilgililere faydal olmasn diler, eserin hazrlanmas srasnda emei geen Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi Daire Bakanl personeline teekkr ederim.
Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr
VI
NDEKLER
SUNU................................................................................................. NDEKLER..................................................................................... KISALTMALAR ................................................................................. V VII XXXI
I. BLM
BELGELERN TRANSKRPSYONLARI No: Belgenin Konusu Sayfa
Bir Alman gazetecisinin gzlemlerine gre; Mttefik kuvvetlerin Gelibolu'da Osmanl kuvvetlerine kar zor durumda bulunduklar, askerlerin morallerinin bozuk olduu ve btn saldr ve gayretlerine ramen Trklere kar herhangi bir baar elde edemedikleri .............................................................................................. Seddlbahir, Arburnu ve Anafartalar'da Osmanl kuvvetlerince alnan esirlerin ifadelerineden, Mttefiklerin morallerinin son derece bozuk olup askerlerin savamak istemedikleri anlald ...... ngilizlerin gerek resm tebli gerekse yaynladklar kayp listelerinde Yeni Zelanda ve Avustralya askerlerine hi yer vermeden sadece kendi vatandalarnn isimlerini yaynlayarak tm dnyaya anakkale'de yalnzca ngilizlerin kannn dkld hissini vermeye altklar .............................................................................. Mttefiklerin Arburnu ve Anafartalar Ovas'ndaki saldrlarnn pskrtld ve bir tabur kadar askerin Kemikli Liman'na snmak zorunda brakld / Arburnu'nda Mttefik askerleriyle dolu bir mavnann batrld / Mttefiklerin domdom kurunu kulland ve Arburnu'ndaki hastaneyi bombalad .....................
4-1
10
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-2
Mttefiklerin Anafartalar'da ve Kiretepe'de yaptklar saldrlarn pskrtld, Kanlsrt'taki bomba mahallerinin yok edildii / Kemikliler arasnda bir Mttefik kruvazrnn vurulduu / iml Grubu'nda Mttefik uaklarnca Osmanl Ordusu'na ait hastanelerin bombaland / Anafartalar'da esir alnan askerlerin 54. East England Territorial Tmeni'nin 163. Alay'na mensup olduu ....... Marmara'da dolaan Mttefik denizaltlarn, Gebze'de tren yolu kprsn bombalayp yk tayan kayklar batrd / Kiretepe'ye yaplan saldrlarn pskrtlp bir miktar cephane ve esir alnd ........................................................................................... Dil skelesi, stanbul ve Tekfurda civarnda Mttefiklere ait denizaltlar grld / Mttefiklerin Kiretepe ve Aldere'de yaptklar saldrlarn pskrtld .................................................... Anafartalar'daki Mttefik saldrsnn pskrtlerek birka siperin ele geirildii / Seddlbahir'de aralkl olarak karlkl topu ateine devam edildii ......................................................................... Anafartalar Cephesi'nde Mttefiklerin saldrlarnn ar kayplar verdirilerek pskrtld / Seddlbahir aklarnda bir Mttefik uan drld ......................................................................... Marmara Denizi'nde Mttefiklere ait iki denizaltnn grld / Mttefiklerin ahinsrt'ta yeltendii saldrnn sonusuz brakld .................................................................................................. Mttefiklerin 21 Austos 1915'te Anafartalar'daki saldrsnn ar kayplar verdirilerek pskrtlt, ok sayda asker malzeme ele geirildii................................................................................... Mttefiklerin Anafartalar Cephesi'ndeki saldrlarnn ar kayplar verdirilerek sonusuz brakld................................................ zmit Krfezi'nden geen Seyr-i Sefin daresi'ne ait Kalam adl gemiye yanllkla Darca ve Yarmca bataryalarndan ate edildii / Tekfurda nleri ve Gemlik Krfezi'nde Mttefiklere ait denizaltlar grld / Anafartalar Cephesi'nde Mttefiklerin smailolu Tepesi'ne ynelik saldrlarnn pskrtld / Mttefiklerin Anafartalar'daki kuvvetlerini Gney Midland Svari Livs ile glendirdii ...................................................................................
11
4-3
13
4-4
14
4-5
14
4-6
15
4-7
16
4-8
16 17
4-9 4-10
18
VIII
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-11
Mttefiklerin 21 Austos 1915 tarihli Anafartalar saldrsnda ok ar kayplar verdii / Mttefiklerin Kanlsrt, Yeiltepe ve Sngbayr'ndaki saldrlarnn baar ile pskrtld......................... mral Adas ile Kzladalar arasnda Mttefiklere ait denizaltlar grld / Mttefiklerin Arburnu, Kanlsrt, Yeiltepe ve Sngbayr'ndaki saldrlarnn pskrtld / Saros Krfezi'ne gelen Mttefik donanma gemilerinin Bolayr' bombalad .................... Arburnu ve Seddlbahir cephelerinde karlkl ate edildii / Mttefiklerin Seddlbahir'de saldrya yeltenen kuvvetlerinin imha edildii ............................................................................................ Anafartalar ve Arburnu blgelerinde, aralkl olarak karlkl topu ve piyade atei yapld........................................................ Mttefiklerin, Anafartalar blgesinde iki gn boyunca srarla yaptklar saldrlarn ok ar kayplar verdirilerek pskrtld ..... Mttefiklerin Kiretepe ve Azmakdere gneyindeki saldrlarnn ar kayplar verdirilerek pskrtld / Arburnu'nda Mttefiklere ait bir nakliye gemisi ile bir rmorkrn vurulduu ............... Anafartalar Cephesi'nde Mttefiklere ait bir torpidonun vurulduu / Seddlbahir'de Mttefiklerin bomba mevzilerinin tahrip edildii .................................................................................................. Mttefik Donanmasnca Mudanya'nn bombalanmas sonucu birok hasar meydana geldii / Mestantepe'nin kuzeydousundaki Mttefiklerin yapt saldrlarn pskrtld / 7. Tmen Cephesi'nde geri alnan siperlerin Mttefik askerlerden temizlendii / Mttefiklerin Conkbayr ve Kemikli'deki ordughlarnn bombaland / Karanlk Liman'na giren Mttefik torpidolarn Kumkale, Orhaniye ve Yeniehir tabyalarn gzetleyip Akba' bombalad / Mttefiklere ait torpil deme gemilerinin girdii gzlenen Saros Krfezi'ne torpil denmi olabilecei / Mttefiklerin Hellesburnu'nda yeni bir asker karma yeri yapt............................. Seddlbahir'de Mttefiklerin saldrlarnn sonusuz kald / Boaz giriine yaklamaya alan bir Mttefik mayn tarama gemisinin alan atele bulunduu yerden uzaklatrld .....................
19
4-12
20
4-13
20 21 21
4-14 4-15 4-16
22
4-17
23
4-18
24
4-19
25
IX
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-20
Armutlu'nun gneybatsnda Bahr- Sefd adl Osmanl koruma gemisinin bir Mttefik denizaltsn batrd / Anafartalar ve Arburnu'nda karlkl hafif piyade ve topu atelerinin devam ettii / Kerevizdere'de Mttefiklere ait iki topun susturulduu....... Anafartalar ve Azmakdere'de Mttefiklere ait bir makineli tfein tahrip edilip birok asker malzemenin ele geirildii / Altepe ve civarnn Mttefiklerce top ateine tutulduu............................. 4 Eyll 1915 tarihinde ngilizlerin E-7 iaretli denizaltsnn anakkale'de batrlp ve mrettebatnn esir alnd / Mttefiklerin Bykkemikli'de duran nakliye gemisinin vurulduu ve Seddlbahir'deki Mttefik topularnca Altepe'ye ate edildii / Osmanl Anadolu Boaz bataryalarnca lyas Burnu, Morto Liman ve Seddlbahir'deki Mttefik mevzilerin etkili bir ekilde bombaland ............................................................................................. Mttefiklerin karadan ve denizden Anafartalar ve Seddlbahir'deki Osmanl mevzilerini bombalad ........................................... Kemikli Liman civarnda toplanan Mttefik asker birliklerinin Osmanl topularnn baskn ateiyle datld / Seddlbahir'de Mttefiklerin topu mevkii ve ordughna baarl baskn atei yapld .......................................................................................... Azmakdere'nn gneyindeki Mttefik mevzilerin etkili topu atei altna alnd / Mttefiklerin Arburnu'nda boucu gaz ieren bombalar kulland ............................................................................... Seddlbahir'de Mttefiklere ait bir torpidonun alan ate sonucu blgeden uzaklatrld / Mttefiklerin Seddlbahir skelesi ve Morto Liman'ndaki asker birliklerinin etkili atele datld ..... Anafartalar'da Mttefiklere ait birka cephane arabasnn tahrip edildii / Arburnu'nda Mttefik Donanmasnca Osmanl mevzilerine kar yaplan atein etkisiz kald / ngilizlerin srekli Kzlha iaretini suistimal edip seyyar hastanelerin yannda asker eitim yapt ve hasta nakil arabalaryla cepheye asker tad ... Azmakdere'nin gneyindeki Mttefik siperlerine bir tabur mavi apkal asker geldii........................................................................
26
4-21
26
4-22
27 28
4-23 4-24
29
4-25
29
4-26
30
4-27
31 32
4-28
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-29
Anafartalar'n Karakoltepe, Tuzla Gl ve Seddlbahir civarndaki Mttefik birlik ve kararghlarnn etkili ate altna alnd / Sahile yaklamak isteyen Mttefik gemilerin uzaklatrld ........ anakkale'de len bir Avustralyal askerin zerinden kan gnlkten, 25-29 Nisan 1915 tarihlerinde yaplan mcadelelerde Mttefik kuvvetlerin ok sayda kayp verdiklerinin anlald ........... Rumelihisar'nda oturan Sleyman kz Servet'in anakkale'de esir dp Kahire'deki Md Esir Kamp'nda bulunan olu Cemal Efendi'ye harlk gnderdii .................................................... Times gazetesinin 25 Austos 1915'te yaynlanan bamakalesinde; Anafartalar'da yaplan karma harektnn Trk askerlerinin kararl ve iddetli mukavemeti zerine durdurulduu, bu sava hakkndaki ngiliz resm teblilerinin gerekleri yanstmad ve durumun vehameti hakkndaki haberlerin sansr edilip halk yanltc haberlerin yaylmasna msaade edildiinin yazld.......... Bir Alman gazetecinin, Gelibolu sava alannda Mttefikler ile Osmanl kuvvetleri arasnda meydana gelen ve Yzba Hseyin Ali'nin de ehit olduu olaylara ait gzlemleri ............................... 12. Tmen Komutan Yarbay Selahaddin Bey'in 13, Albay Hovik Bey'in de 12. Tmen Kumandanlklarna tayini .............................
32
33
35
35
38 39
10 ngilizlerin Gelibolu sahillerinde kurup asker amala kullandklar anlalan Kzlha bayrakl adr ve barakalarn bulunduklar yerlerden kaldrlmas, aksi takdirde sorumluluk kabul edilmeyecei .................................................................................................. 11 ngiliz Gazeteci Ashmead Bartlett'in 21 Austos 1915'te Anafartalar'da Mttefiklerin yapt ve baarszla urayan hcumu anlatt telgrafnda, Trk askerinin gsterdii kahramanlk ve cesareti vd ..................................................................................... 12 Mttefik denizaltlarn, Marmara'da batrdklar kayklarn sahiplerine verdikleri yazl bir belgede Osmanl askerlerine silahlarn brakarak sava srdrmemelerini teklif ettikleri...........................
40
41
44
XI
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
13 Gelibolu'da 10 Haziran 1915 tarihinden beri kendisinden haber alnamad bildirilen ngiliz Mlzm George Caldern'in, Osmanl Ordusunca esir edildiine dair bir kayda rastlanmad.................. 14 Gazeteci Wanda Zembrzuska'nn Otro ve Denevnik gazeteleri muhabiri sfatyla Gelibolu'ya gitmesine izin verildii / stanbul'da bulunan ve anakkale cephesine gitmesine izin verilen Wanda Zembrzuska'nn seyahat esnasnda ve Gelibolu'daki ordu kararghndaki gzlemlerine gre; Osmanl ordusu kararghnn ok iyi bir ekilde kamufle edildiinden Mttefik kuvvetlerin keif hareketlerinin sonusuz kald, askerlerin morallerinin ok yksek olduu, kararghta asker hareketin planlayclarnn Almanlar, uygulayclarnn ise Trkler olduu, Liman Paa'nn heyetinin ounlukla Alman subaylardan meydana geldii, Trk subaylarn ise bu heyette atae olarak grev yaptklar.......................................... 15 21 Eyll 1915 tarihinde anakkale Merkez Hastanesi'nin Mttefik uaklar tarafndan bombalanmasnn protesto edildii .............. 16 Anafartalar'da yaral olarak ele geirilen Temen William George Stewart Fawkes'in, Trklerin kendisine yiyecek ve su verip sarg yerine gtrdklerini ve ok iyi davrandklarn bildirdii / Karakol Da'na yaplan saldrda esir den er William Cowhaun'un ok kayplar verip savan kendilerine pahalya ml olduunu belirttii............................................................................................... 17 Conkbayr'n Mttefik kuvvetlerden geri alan Piyade 28. Alay'nn sancana kurdela taklarak askerlerine Muharebe Altn ve Gm mtiyaz Madalyas verildii................................................ 18 Harbin balangcndan beri Eceabat ve anakkale'de bulunan hastanelerle hastane olarak kullanlan gemi ve sair mahallere ve Marmara'daki sivil deniz vastalarna ngiliz ve Franszlarca srekli saldrda bulunulduundan durumun Amerika Bykelilii araclyla protesto edilerek devam halinde ayn ekilde mukabelede bulunulacann bildirildii ................................................. 19 Vezneciler'de oturan Geyveli shak Necati'nin anakkale'de Franszlarca esir edilen ve halen Mondros'ta bulunan kardei Geyveli smail olu Sleyman'a mektup ve para gnderdii .......................
XII
45
46 65
66
68
70
75
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
20 anakkale Sava'nda yaral olarak esir edilip Takla Hastanesi'nde tedavi ettirilen ngiliz esir Hellig Hodar'in gzlerinin grmemesinden dolay memleketine gnderildii .............................. 21 Emile Galli adl Fransz gazetecinin Goulois gazetesinde anakkale Cephesi'nde Trklerin direniinin gl olmasnn arkasnda levzm ve iae temini konusunda gsterdikleri gelimelerin de bulunduunu ifade ettii ................................................................. 22-1 22-2 Mttefiklerin Anafartalar ve Arburnu'ndaki mevzileri ile nakliye kollarnn ate altna alnd........................................................... Mttefiklerin Kemikli'nin kuzeydousunda bir iskele yapt, Seddlbahir'e asker dolu on alt nakliye gemisi getirdii ve Seddlbahir ile Yeniehir Burnu arasna mayn hatt dedii .................. Seddlbahir'de karlkl lam faaliyetleri olduu, Mttefiklerin yeni siper kazmalarnn engellendii ve iki bataryasnn susturulduu / Osmanl sahil bataryalarnca lyas Burnu, Tekke Burnu, Seddlbahir ve Hisarlk'taki Mttefik mevzilerin bombaland .... Anafartalar'da Mttefiklerin tahkimat yapmasnn engellendii ve Seddlbahir'deki mevzilerinin bombaland.................................. Marmara Denizi'nde Mttefiklere ait denizaltlar grld / Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn ok miktarda mhimmat ele geirdii / Mttefiklerin Seddlbahir'e asker naklettii.................. Osmanl topularnn Seddlbahir'deki Mttefiklere ait bir bomba mevziini tahrip ettii ....................................................................... Osmanl deniz uaklarnn Kefalos Liman'n bombalad ve Kemikli Liman civarndaki Mttefik mevzilerinin topa tutulduu / Fransz donanma gemileri ile Seddlbahir'deki Mttefik topularn Osmanl sahil bataryalarn bombalad ................................... Arburnu'nda Mttefik mevzilerin bombaland ve Kerevizdere sahiline yaklap bombardman yapan iki Mttefik torpidosunun kar atele kamak zorunda brakld / Deirmenburnu nndeki Osmanl hastane gemisinin bombaland / Mttefiklerin hastane gemilerini asker amala kulland.........................................
76
77 78
78
22-3
79 80
22-4 22-5
81 81
22-6 22-7
82
22-8
83
XIII
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-9
Arburnu ve Kabatepe nlerindeki Mttefik gemi ve rmorkrnn alan ate sonucu mroz'a ekildii / Anadolu bataryalarnca Morto Liman ve Seddlbahir'deki Mttefik birlikleri ile Hisarlk'taki dman topularnn etkili ate altna alnd / Mttefik topularn boucu gaz yayan top mermileri kulland...................
84
22-10 Osmanl topularnn bombardmanyla Anafartalar'daki Mttefik mevzilerinde yangn kt / Seddlbahir'de bulunan Mttefik topularn susturulduu................................................................... 22-11 Anafartalar'daki Osmanl keif kollarnn, Mttefik siperlere yapt saldrda ar kayplar verdirdii / Arburnu'nda Mttefiklerin kereste ykl bir yelkenli gemisinin batrld / Kerevizdere'de on kiilik bir Mttefik keif kolunun imha edildii / Osmanl sahil bataryalarnca Boaz'a yaklaan bir Fransz torpidosunun uzaklatrld / anakkale'deki Asker Merkez Hastanesi'nin Mttefik uaklarca bombaland ............................................................. 22-12 Ykseksrt'ta Mttefiklere ait bir top mevziinin vurulduu / Seddlbahir'de Mttefiklerin kazd bir lamn tahrip edilip lamclarnn imha edildii ........................................................................ 22-13 Conkbayr mevzilerini bombalayan bir Mttefik kruvazrn alan kar atele uzaklatrld / Seddlbahir'de top ve lam savalarna devam edildii ................................................................. 22-14 Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn Mttefiklerden bir miktar cephane elde ettii / Mestantepe gerisindeki Mttefik Ordugh'nn ate altna alnd ve ar kayplar verdirildii / Arburnu'nda Mttefiklere ait lamn tahrip edilip topularnn susturulduu .......... 22-15 Arburnu aklarnda mavnalarla yk boaltan Mttefik nakliye gemilerinin alan atele kamaya zorland / Mttefiklerin Sndere'de ilk defa nakliyatta deve kulland ..................................... 22-16 Osmanl keif kollarnca Anafartalar ve Kerevizdere'de iki Mttefik keif kolunun pusuya drlerek esir edildii ve ok miktarda cephane ele geirildii............................................................ 22-17 Anafartalar'da Mttefik siperlerine yaplan basknlarda ok miktarda cephane elde edildii / Arburnu'nda Mttefik bataryann susturulduu / Seddlbahir'de karlkl atee devam edildii / mroz Adas'nda Mttefiklere ait bir uak hangarnn bombaland...
XIV
85
86
87
87
88
89
89
90
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-18 Osmanl bataryalarnca Kerevizdere aklarnda bir Mttefik torpidonun batrld ve Seddlbahir'deki Osmanl mevzilerine Mttefik uaklarca ate edildii............................................................. 22-19 Anafartalar'da Osmanl topularnn ateiyle Mttefiklerin obs toplarnn susturulduu ve bir makineli tfek mevziinin tahrip edildii / Arburnu'nda aralklarla karlkl top ateine devam edildii ............................................................................................ 22-20 Anafartalar'da Mttefik keif kollarnn Osmanl keif kollarnca siperlerine kadar kovalanp ok miktarda cephanelerine el konulduu................................................................................................. 22-21 Seddlbahir'de Mttefiklere ait bir lamn tahrip edilip iindekilerin imha edildii ........................................................................... 22-22 Seddlbahir'de karlkl topu atlarna devam edildii / anakkale ynnde bir Mttefik kruvazrn vurulduu / Mttefiklerin Seddlbahir skelesi'ndeki ilep ve dubalarna Anadolu bataryalarnca ate alarak byk zarar verildii ......................................... 22-23 Kerevizdere'deki mevzilere yaklap Osmanl mevzilerine ate aan Mttefik torpidonun Anadolu bataryalarnca alan kar ate sonucu Boaz dna kt ..................................................... 22-24 Kiretepe'nin Mttefik deniz ve kara topularnca bombaland / mroz Liman'ndaki Mttefiklere ait nakliye gemilerinden bir ksmnn blgeden ayrld ................................................................. 22-25 Mttefik denizaltlarca atlan torpilin Mudanya skelesi'ne zarar verdii / Anafartalar'da Mttefiklerin tahkimata devam ettii ve Arburnu'na bir mavna asker ve ok miktarda cephane kard / Mttefiklerin iki nakliye gemisinin Seddlbahir'e geldii / Mondros Krfezi'nde Mttefiklere ait 81 nakliye ve 4 sava gemisi bulunduu / Osmanl Anadolu bataryalarnca Kerevizdere, Hisarlk ve Seddlbahir'deki Mttefik mevzilerin topa tutulduu / Mttefik uaklarca Maydos'un bombaland / Mttefiklere ait top, araba ve yk hayvan ykl duba ve geminin Helles Burnu ve Tekke Burnu'ndan gneye doru gittii..........................................
91
91
92 93
93
94
95
95
XV
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-26 Anafartalar'da Mttefik tahkimatn engellendii ve Kemikli Liman'ndaki Mttefik kruvazrn isabet alarak blgeden ayrld / mroz Adas'nda meydana gelen yangnn akama kadar devam ettii ................................................................................................ 22-27 Mttefiklerin Gney Grubu'nda tahkimatla megul olduu ve bir hastane gemisinin Suvla'dan mroz'a hareket ettii / Byk Kemikli'ye yanamak isteyen bir Mttefik vapurun alan atele uzaklatrld / Mttefiklerin Tekke Burnu'nda kurduu Kzlha adr saysnn elliye ulat / Merkeb Adas ve Limni'den Mttefiklere ait iki nakliye gemisinin Tekke Burnu'na geldii, araba ykl dier bir geminin ise Seddlbahir'den Bozcaada'ya gittii ...................... 22-28 Byk Kemikli'ye yanamak isteyen bir Mttefik gemisinin topu ateiyle uzaklatrld / Arburnu'nda karlkl hafif piyade ve topu ateine devam edildii .......................................................... 22-29 Anafartalar'da Mttefik bataryalarn alan topu ateiyle susturulduu / Mttefiklerin Korkudere civarndaki topu mevzilerinin alan topu ateiyle tahrip edildii ................................................ 22-30 Osmanl topularnn Kiretepe'nin kuzeyinde grlen bir Mttefik torpidosunu vurduu / Mttefik Donanmasnca Arburnu ve Maydos'un bombaland / Seddlbahir'de karlkl atee devam edildii ............................................................................................ 22-31 Osmanl topular tarafndan Byk Kemikli'deki Mttefik ordughn topa tutulduu / Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl hafif piyade ve topu ateine devam edildii .......................................... 22-32 Anafartalar ve Seddlbahir'de Osmanl topularnca atlan bombalarn Mttefiklere ar kayplar verdirdii / Arburnu'nda bir Mttefik mitralyz mevziinin tahrip edildii / Mttefiklerin hastane gemilerini asker amala kullanarak suistimal ettii ............... 23 ngilizlerin anakkale Sava'nn balangcndan 21 Austos 1915 tarihine kadar verdikleri zayiat mikdar .......................................... 24 Devenha adl hastane gemisindeki bir doktorun 8-10 Austos 1915 tarihli gnlnde Mttefiklerin Anafartalar ve Arburnu'ndaki saldrlarna yer verildii .................................................................
XVI
96
97
98
99
99
100
101 101
102
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
25 anakkale'de Franszlara esir derek Mondros'a gtrlen 19. Alay erlerinden Gemlikli Kaya olu Mustafa'ya kardei tarafndan gnderilen parann ulatrlmas ..................................................... 26 Seddlbahir'de ehit olan Rza Efendi olu Ali Haydar'n am'daki annesinin, olunun ehadet haberini aldktan sonra Enver Paa'ya gnderdii mektup...................................................................... 27 ngiliz esirlerinden avu Jean Pericl'n Karabiga Hastanesi'nde ld / Mttefik askerlerden lenlere ait raporlarn hem Trke hem de kendi dillerinde dzenlenmesi gerektii............................. 28 anakkale'de ngilizlere esir dp Msr'daki esir kampna gnderilen subaylardan Temen Sadk Efendi ve Astsubay Mehmed Cemal Efendi'ye aileleri tarafndan yazlan mektuplarn ulatrlmas ................................................................................................ 29 Kerevizdere'de ehit dt bildirilen 10. Piyade Alay 3. Taburu subay adaylarndan skdarl lhami Efendi'nin, Korsika'nn Bastia ehrinde aydr esir bulunduu anlaldndan buna benzer olaylarn tekrar yaanmamas iin Mttefiklerin esirlere ait listeleri bir an nce Osmanl makamlarna gndermesinin istendii .................................................................................................. 30 anakkale Savalarna katlp yaralanarak esir den bir ngiliz subaynn, savan safhalar ve Trklerle ilgili gzlemlerine dair anlar .............................................................................................. 31 Bolayr'daki Sleyman Paa Trbesi'nin kasten bombalandna dair verilen notaya ngilizlerin, cami ve trbeleri hibir zaman kasten vurmadklar cevabn verdikleri.......................................... 32 sve Kral'nn annesinin nedimelerinden Madam La Kontes Janna Rosen'in dostlarndan olup Anafartalar Sava'nda yaral olarak esir den Tugeneral Kont de Longford'un hayatta olup olmadnn aratrlmas talebi....................................................... 33 anakkale civarndaki Osmanl hastanelerinin Mttefikler tarafndan bombalanmasnn Amerika Bykelilii vastasyla protesto edilmesi zerine Fransa Hkmeti'nin yapt aklamada uluslararas sava hukukuna riayet edip kastl bir harekette bulunmadklarnn ifade edildii .........................................................
105
106
107
110
111
112
128
130
131
XVII
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
34 anakkale Sava'nda yaral olarak esir alnp tedavi srasnda Anafartalar'daki hastanede len 5. Norfolk Alay 1. Taburu askerlerinden Hatwill, 1. Avustralya Tmeni'nin 9. Taburu askerlerinden olup Kuzey Grubu Ar Mecrhn Hastanesi'nde len Frederick olu Charles Pret ve Tekfurda Hastanesi'nde vefat eden ngiliz esirlerden Edward olu Pel'e ait lm raporlarnn gnderildii ........................................................................................... 35 Etrafnda Hill-i Ahmer bayra bulunan Dokuzuncu Frka Shhiye Bl'nn 16 Temmuz 1915 tarihinde ngiliz ve Fransz uaklar tarafndan bombalanmasnn protesto edildii / Helles Burnu'ndaki Osmanl esirlerine uluslararas hukuka aykr olarak uyguland bildirilen muameleye kar Osmanl Hkmetince yaplan protestonun Fransa Hkmeti tarafndan reddedildii ............. 36 Mariotte Denizalts mrettebatndan Morris Wery ile 4. Wolister Alay'na mensup T. Walhs'un Afyonkarahisar Esir Garnizonu'nda bulunduklar .................................................................................... 37 3. Kolordu Komutan Ferik Esad Paa'nn 1. Ordu Komutanl'na tayin edildii ................................................................................... 38 Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Komutan Mirliv Cevad Paa'nn 14. Kolordu Komutanl'na tayin edildii ............ 39-1 Bir Mttefik denizaltnn Bykekmece aklarnda topa tuttuu yelkenlinin yara almadan dnd / Bir Fransz uann Tuzla Gl dousunda drld / Gelibolu'nun Mttefiklerce deniz ve havadan bombaland................................................................ 39-2 13 Ekim 1915 tarihinde Anafartalar'da bir Mttefik uan Tuzla Gl dousuna drld / Kerevizdere aklarndan Osmanl mevzilerine atee teebbs eden bir torpidonun topularn kar ateleri sonucunda karld.......................................................... 39-3 Anafartalar'da drlen bir uan enkaznn Lalebaba'nn kuzeyine tand / Ykl bir hastane gemisinin Suvla'dan mroz'a gittii / Bombasrt'nda Mttefiklere ait bir mitralyz mevziinin tahrip edildii / 13-14 Ekim 1915 gecesi Osmanl keif kollarnn Mttefik kuvvetler siperlerine bomba atarak kum uvallarn tahrip ettii ...........................................................................................
XVIII
135
138
140 140 141
141
142
143
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-4
Osmanl topularnca alan ate sonucu Mttefiklerin Seddlbahir'deki siperleri ile Tekke Burnu'ndaki ordughnda yangn kt ................................................................................................... 39-5 Anafartalar'da keif kollarnn karlkl atmas ve aralkl topu ateinden baka bir hadise olmad / Kanlsrt'ta Mttefik kuvvetlerin kazmakta olduklar lamn dinamitle patlatld .................. 39-6 Mttefik ve Osmanl keif kollar arasnda arpmalar olduu ve Mttefiklerin asl siperlerine ekilmek zorunda brakld / Seddlbahir ve Arburnu cephelerinde karlkl ate alp bombalar atld ............................................................................................. 39-7 Conkbayr'na ate aan Mttefik kuvvetlere ait bir torpidonun vurularak mroz Adas'na ekilmek zorunda brakld / Anafartalar'da Mttefik siperlere ar zarar verildii / Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl top, tfek ve bomba atlar yapld............ 39-8 Seddlbahir'de iki Mttefik kruvazrn Osmanl mevzilerine etkisiz ate at / Arburnu ve Seddlbahir'de Mttefiklerin bomba mahallinin tahrip edildii ve Morto Liman ile lyas Burnu'nda toplanan Mttefik ktalarn datld................................. 39-9 Mttefiklerin Mestantepe ile Prnartepe arasndaki siper hatlarn glendirip gemi topularnn faaliyetini artrd / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin Osmanl kuvvetlerinin sa tarafna iddetli torpido ve bomba baskn yapt / Seddlbahir'de Mttefiklerin demiryolu (dekovil) hattnn inasna devam ettikleri / Kirte Deresi'nde Mttefiklerin tahkimat yapt / Tekke Burnu ve Seddlbahir'de Mttefiklerin muhtelif miktarda asker ve mhimmat karaya kard ve blgede birok geminin seyir halinde olduu.. 39-10 Keif kollarnn faaliyeti ve aralkl topu atei yapld / Anafartalar'da patlatlan lamn tesiriyle Mttefiklerin kazmakta olduu lamn tahrip edildii..................................................................... 39-11 anakkale Cephesi'nde karlkl ate muharebeleri dnda ciddi bir gelime olmad / ngilizlerin hastane gemileriyle Kzlha bayrakl adrlarn asker amala kullanmaya devam ettikleri....... 39-12 Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn, siperlerini tahkimatla megul bulunan Mttefik kuvvetler zerine bomba taarruzu yaparak tahkimat durdurduklar / Arburnu ve Anafartalar'da karlkl topu atei ald ..........................................................................
144
145
146
146
147
147
149
149
150
XIX
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-13 Anafartalar'da Mttefik kuvvetlere ait bir cephaneliin vurulduu ve yine ayn cephede topu atlar sonucunda tahkimatla uraan Mttefik kuvvetlerin datld / Arburnu ve Seddlbahir cephelerinde Mttefiklerin Osmanl siperlerini uzun sre bombalad ve baz siperlerde toprak kaymas olduu....................................... 39-14 27-28 Ekim 1915'te Anafartalar Cephesi'nde Mttefik kuvvetlere ait bir cephaneliin vurulduu / Kuzey Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin Osmanl siperlerini obs toplaryla bombalamas sonucunda hasar meydana geldii ......................................................... 39-15 30 Ekim 1915 gn Osmanl topusunca anakkale'de Turquoise isimli bir Fransz denizaltsnn batrlarak mrettebatnn esir alnd / Mttefik kuvvetlerin anakkale cephelerinde fazlaca top ve bomba att / Anafartalar'da Osmanl topularnn Mttefiklere ait bir nakliye gemisini yaralad / Arburnu ve Seddlbahir'de bomba ile Mttefik siperlerde yangn kt ve iki bomba mahallinin vurulduu ...................................................................... 39-16 Mttefiklere ait baz siper ve bomba mahallerinin tahrip edildii .. 39-17 anakkale Cephesi'nde karlkl ate muharebesinin devam ettii / Anafartalar'da Mttefiklere ait bir rmorkr ile dubann karaya oturduu / Seddlbahir'de Mttefiklerin kazmakta olduu bir lamn tahrip edildii ............................................................... 39-18 Osmanl topularnn Kanlsrt ve Seddlbahir'de Mttefiklere ait iki makineli tfek mevziini tahrip ettii / Seddlbahir skelesi'ne yanamak isteyen bir nakliye gemisinin Anadolu sahil bataryalar tarafndan uzaklatrld................................................................ 39-19 Akba Liman civarnda karaya oturan Franszlara ait Turquoise isimli denizaltnn topu atei sonucunda sava d braklarak mrettebatnn esir edildii / Mttefiklerin Prnartepe gneyinde byk apl 21 topunun bulunduu / Mttefik kuvvetlerin 29 Ekim 1915'te, Kayackal'nda patlatt lamdan oluan ukurun Osmanl kuvvetlerince igal edildii / Mttefik kuvvetlerin Mestantepe'nin gney eteklerine byk apta yeni bir batarya yerletirdii / atlakdere civarnda grlen Mttefiklere ait bir piyade blne ate almas sonucunda bln Kzlha bayra ektii / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklere ait bomba mahallinin Osmanl topularnca tahrip edildii / Saros Krfezi'ne giren bir monitrn Gelibolu'yu bombalad.................................
XX
151
151
152 153
153
154
155
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-20 Arburnu'nda Mttefiklerin igal ettii bir siperi almak iin karlan keif kolunun iddetli bir atele karlat / Sngbayr'ndaki makineli tfek mevzii ile Yeildere azna yerletirilen topun tahrip edildii / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin top, torpil ve bomba ateine devam ettii ve bir kruvazrn Osmanl tmenlerinden birisinin revir ve shhiye blne etkisiz ate at ....... 39-21 Anafartalar'da Kemikli Liman'da Mttefiklere ait bir torpido ile bir nakliye gemisinin bombaland / Kk Kemikli'de bir Mttefik uann drld / Arburnu'nda karlkl atelerin devam ettii / Seddlbahir'de baskn yapmak isteyen dman bombaclarnn uzaklatrld............................................................... 39-22 Anafartalar'da Osmanl topusunun att mermilerden birinin Mttefiklerin bir topuna isabet edip bir cephanelii yakt / Arburnu'nda atlan bombalardan Mttefik siperlerin etkilendii / Seddlbahir'de Mttefiklerin patlatt bir lamn geri teperek kendi siperlerine zarar verdii .................................................................. 39-23 Mttefiklerin Azmakdere'deki bir toplaryla Mestantepe'deki bomba yerinin tahrip edildii / Sngbayr'ndaki Mttefik siperlerin etkili ekilde top ateine tutulduu / Seddlbahir'de karlkl bomba ve top atlar yapld ............................................................... 39-24 Mttefiklerin Kemikli civarnda bulunan nakliye gemisinin top ateleriyle uzaklatrld ve Seddlbahir'de bir bomba makinesiyle bir siperlerinin yok edildii .................................................... 39-25 ngilizlerin E-20 Denizalts'nn anakkale'de batrlarak mrettebatnn esir alnd / Saros, Kemikli ve Anafartalar'da faaliyet gsteren Mttefik gemilerin top atei ile uzaklatrld / Seddlbahir'de tel rg kurmak isteyen Mttefik askerlere top ateiyle zayiat verdirildii ............................................................................ 39-26 anakkale Cephesi'nde karlkl ate muharebesi olduu / Anadolu bataryalarnn Mttefiklerin Seddlbahir mntkasndaki rmorkr ve dubalarn ate altna ald .................................................. 40 anakkale'de esir edilen Turquoise (Mstecib Onba) adl Fransz denizaltsnn halkn ziyaretine alp biletlerinin sata sunulduu.................................................................................................
157
158
159
160
160
161
162
163
XXI
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
41 25 Mays 1915'te Alman denizalts tarafndan batrlan Triumph Zrhls'nn batn ve Mttefik donanmasnn denizaltlara kar ald tedbirleri anlatan Gazeteci Ashmead Bartlett'in Times gazetesinde kan haberi......................................................................... 42 Cesarettepe'de Mttefiklerin, siperleri nndeki cesetleri yakt / Gney Grubu Cephesi'nde Sartepe aklarnda bulunan bir Mttefik kruvazrn vurulduu / Mttefiklerin eline geen Kirte civarnda baz siperlerin Osmanl askerlerince geri alnd / Mttefiklere ait Tekke Burnu'ndaki ihra iskelesinin bir ksmnn dalgalarn etkisiyle ykld ................................................................ 43 Uluslararas hukuka aykr olarak Mttefikler tarafndan Seddlbahir'deki Behraml revirinin topa tutulmasnn protesto edilmesi . 44 Mttefik denizaltsndan Erdek Liman'ndaki Gelibolu Vapuru ile Safa Rmorkr'ne ate alarak iki kiinin ehit edildii / Anafartalar Grubu Cephesi'nde karlkl olarak etkisiz silah ve topu atlar yapld / Kuzey Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin bir siperinin ele geirilip Ykseksrt'taki tfek mevziinin tahrip edildii / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin etkisiz adet lam patlatt / Alman istihbarat kaynaklarnn "Fransz ve ngiliz donanmasnn anakkale Boaz'na ani bir saldr yapacaklar"n bildirdii .............................................................................................. 45 ngiliz Gazeteci Ellis Ashmead Bartlett'in Londra'da verdii konferansta; anakkale Seferi'nin, yeterli hazrlk yaplmadan balatlmas ve Bulgaristan'n kendi taraflarna ekilememesi sebebiyle baarsz olduunu, sonuta sava kazanacaklarna inandn ve Srbistan' korumakla mkellef olduklarn ifade ettii................... 46 ngilizlerin ilk karma yapt Arburnu'nda stn gayret ve kahramanl grlen 9. Frka'ya bal 27. Piyade Alay'na gm imtiyaz ve harp madalyas ile altn levha verilmesi ............................ 47 Arburnu'ndaki savata stn gayret ve cesareti grlen 19. Frka'ya bal 57. Alay'a gm imtiyaz ve harp madalyas ile altn levha verilmesi.......................................................................................... 48 Anadolu imendifer Hatt'n bombalayan Darcal Vasil olu Yorgi ile asker kaa olarak yakalanan Hristidin olu Foti'nin Asker Ceza Kanunu hkmlerine gre idamlarna karar verildii ............
XXII
163
167 168
169
170
171
173
175
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
49 ngilizlerin Gelibolu'da ve zellikle igal ettikleri Anafartalar'da kurduklar hastane, adr ve barakalar asker amala kullandklar ynnde Osmanl Hkmetince yaplan itiraz reddettikleri .......... 50 Anafartalar Cephesi'nde; topularmzn akta grlen Mttefik asker ve ordughlarn ate altna ald / Mttefik sava gemilerin Kilidlbahir civar ile Aaderesi'ndeki hastaneyi, uaklarn da Babakale'yi bombalad / Mttefiklerin kara ve deniz topularyla atklar atee karlk olarak topularmzn Mestantepe ve Lalebaba gerilerini ate altna ald ..................................................... 51 Osmanl Hkmeti'nin Gelibolu'daki birliklerini ekerek yerine hastaneler kuracandan dolay Mttefiklerin buraya saldrmamas talebine Fransa Hkmeti'nin kar kt ............................. 52 Suvla Krfezi zerinde drlen Mttefiklere ait bir uaktan, denize atlayan mrettebatn kurtarlmas esnasnda Trk topusunun ate amad hususunda Times gazetesinin haberi.................. 53 ngiltere Bahriye Nzr Churchill'in bakanlktan istifa ettii srada Avam Kamaras'nda yapt konumada; anakkale'ye kar dzenlenen harektn mtehasss tarafndan plnlanarak ve kabinedeki dier bakanlarla ordu ve donanma komutanlarnn tasvibi alnarak yapldn ifade ettii / Gazeteci Asmead Bartlett, Churchill'in bu beyanat zerine Times gazetesine gnderdii bir mektupta; anakkale'de uranlan baarszln, harekt plnlayan kiilerin yetersizlii, bunlarn mtehasss kiilerden seilmemesi, Trk ordusunun gc ve anakkale Boaz'nn tahkimat hakknda mtehasss olan kiilere danlmamas, yeterli ve doru istihbarat yaplmamasndan kaynaklandn belirterek eletiride bulunduu............. 54 Amerikal Yzba Granville Fortesque'nn anakkale Sava'na dair yaynlanan kitabnda; ngilizler tarafndan Osmanl Devleti'nin ve Trklerin hi yerine konularak hakaret edilmesi yanlna dld, ngiliz kamuoyunun uydurma ve yalan haberlerle oyaland, anakkale'ye kar dzenlenen seferin daha pln aamasnda iken baarszla mahkum olduu, Almanya'nn Mttefiklerin anakkale ve Balkanlarda cephe amasna yol aarak bu kuvvetlerin bat cephesinde kendi karsna kmasn engelledii gibi hususlara yer verdii ................................................................
176
177
179
182
183
190
XXIII
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
55 Takla Hastanesi'nde tedavi edilip taburcu edilen ma ngiliz askeri ile Kanal Hcumu'nda yaral olarak esir derek Msr'da bulunduu haber alnan Mlzm- Evvel Refik Efendi'nin mbadelesi iin gerekli tahkikatn yaplmas........................................... 56 anakkale Cephesi'nde aralkl olarak top ve bomba atlarna devam edildii / Mttefiklerin Kemikli Liman'nda grnen bir torpidosu ile Arburnu sahiline malzeme karan nakliye gemilerinin alan topu ateleriyle uzaklatrld, Seddlbahir'de karlkl topu atlarnn devam ettii ve Mttefik hcumlarn pskrtld / Anafartalar ve Arburnu'nda karlkl topu piyade ve bomba atlarna devam edildii, Seddlbahir'de Mttefik saldrlarn pskrtld / anakkale'de kan frtna sebebiyle Mttefiklere ait iki iskelenin ykld ve bir istimbot ile dokuz sandaln karaya oturduu, Kanlsrt'ta Mttefiklere ait bir bomba yeri ile bir makineli tfek mevziinin tahrip edildii, Mttefiklerin Kabatepe'deki bomba ve makineli tfek saldrlarnn etkisiz olduu / anakkale Cephesi'nde yer yer karlkl atee devam edildii / anakkale Cephesi'nde aralkl top ve bomba atlar yapld / Seddlbahir'de karlkl bomba atlarna devam edildii / Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn Mttefiklere ait baz siperleri tahrip edip bir miktar malzeme ele geirdii, Mttefiklerin Arburnu'na yaklamaya alan nakliye gemileri ile Boaz'a girmek zere olan bir torpidosunun alan atelerle uzaklatrld / Arburnu ve Anafartalar'da Mttefiklere ait birka bomba ve makineli tfek mevziinin tahrip edildii, Mttefiklerin Kiretepe ynnde yer deitirmek istedii byk apl bir top ile toparlan, yanndaki asker ve hayvanlarla birlikte imha edildii / Seddlbahir'de karlkl iddetli top ve bomba atlarna devam edildii, Mttefiklerin Anafartalar aklarndaki bir monitr ile Arburnu'na yaklamaya alan bir nakliye gemisinin alan atelerle sahilden uzaklatrld / Anafartalar'daki Mttefik askerlerin etkili topu ateleriyle datld / Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl top ve bomba atlarna devam edildii / Osmanl uaklarnn Saros Krfezi'nin kuzeyindeki bir Mttefik torpidosunu bombalad, Mttefiklerin Reit Paa hastane gemisine yaptklar uakla bombalama
XXIV
193
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
giriimlerinin baarsz olduu / Kemikli Liman'ndaki Mttefik nakliye gemilerinin uzaklatrld, Seddlbahir'de karlkl topu atlarna devam edildii, Akba yaknlarnda bir ngiliz uann drld / Kemikli Liman'ndan ate aan Mttefik zrhllarna topu ateiyle karlk verildii, Seddlbahir'de Osmanl mevzilerini bombalayan Mttefik topularnn alan kar atele susturulduu / Kemikli Liman'nda bulunan bir Mttefik nakliye gemisi ile bir zrhlnn vurulduu, Kanlsrt'ta Mttefiklere ait bomba mevzilerinin tahrip edildii / Ece ve Kemikli limanlarnda bulunan Mttefik gemilerin sabit balon yardmyla Osmanl mevzilerini ve Dursun kyndeki hastaneyi bombaladklar, Kanlsrt'ta bir ksm Mttefik siperlerin tahrip edildii / Anafartalar, Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl topu ve bomba atlarna devam edilip Mttefiklerin hcum giriimlerinin sonusuz brakld .................................................................................................. 57 Gazeteci Ashmead Bartlett'in, Times gazetesinde yaynlanan makalesinde; ngiltere'nin anakkale'ye kar giritii harektn baka hibir millet tarafndan yaplamayacan, bu harektn Yakn Dou'da bulunan milletlerin zerinde yapt akisleri, sefere katlan kara ve deniz askerlerinin gsterdikleri azim ve dayankllktan dolay her trl vgy hak ettiklerini yazd ......................... 58 Yalova Hastanesi'nin gerekli iaretleri tamasna ramen Mttefiklerce bombalanmasnn protesto edilmesi................................... 59 Osmanl Ordusu'nun kahramanlk ve mertlii hakknda baz ngiliz subaylarnn beyanatna dair Amerika gazetecilerinden William G. Sheperd tarafndan kaleme alnan ve Gazette de Hollande'da neredilen makalenin tercmesinin gnderildii............................. 60 Mttefik askerlerin sava artlarnn ar olmas sebebiyle, olduka fazla kayp verdikleri, souk havalardan etkilendikleri ve savan ok uzadna dair lkelerine gnderdikleri mektuplar ............. 61 anakkale Sava'nda Mttefiklerin uluslararas hukuka aykr olarak domdom kurunu ve boucu gaz kullanmalarnn Osmanl Hkmetince protesto edilip konuyla ilgili olarak yayn kurulular araclyla dnya kamuoyunun bilgilendirildii ............................
194
206 210
211
212
218
XXV
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
62 Anadolu bataryalar tarafndan ate altna alnan Mttefiklerin Tekke Burnu ile Morto ve Seddlbahir Limanlarndaki tahliye ilemlerinin durdurulduu / Tekke Burnu skelesi ile bir ilebin isabet alp mhimmat ykl iki sandaln batrld / Mttefiklerin Morto Krfezi arkasndan ate eden obs bataryas ile mrozSeddlbahir arasnda bulunan bir kruvazrnn Tekke Burnu'nda bir gemisinin vurulduu / Keif uular yapan Osmanl deniz uaklarnn Mondros Krfezi'ndeki uak hangarlarn bombalad 63 ngiliz Hkmetince Osmanl hastanelerinin bombalanmasna dair asker veya siyas grevlilere herhangi bir emir verilmediinden, Osmanl hkmetince ngiliz yaral ve esirleri hakknda yaplmas dnlen misillemeler uygulamaya konulduu takdirde ngiliz Hkmetince de kar muamelede bulunulacann ihtar edildii ............................................................................................ 64 Manchester Guardian gazetesinin haberinde; bir ngiliz hastane gemisinin Austos 1915'te bulunduu Anzak mntkasnda yaral askerlerin gemiye alnmas, tedavi edilmesi, Limni ve Msr'a sevk edilmelerinin anlatld .................................................................. 65 Seddlbahir'deki dman kuvvetlerinin karlmasyla Gelibolu Yarmadas'nn tamamen dmandan temizlendii......................... 66 Anafartalar'da Osmanl topularnn Mttefik mevzileri ile Kemikli Liman'ndaki gemilerini ate altna ald, Osmanl topularnn Seddlbahir'de bir Mttefik obs bataryasn bombalayp, Kerevizdere'de bir blokhavz ile iki kprsn tahrip ettii / Kemikli Liman'ndaki Mttefik gemilerin alan topu ateiyle ekilmeye mecbur edildii, Arburnu'nda Mttefik lamlarn tahrip edildii / Mttefiklerin Arburnu skelesi'nde yk indiren iki nakliye gemisinin alan top ateiyle uzaklatrld ve bir uaklarnn drld / Anafartalar'da Mttefiklere ait bir cebel topu ve bir makineli tfein tahrip edildii / Seddlbahir'de patlatlan lamn Mttefik mevzilerinde etkili olduu / Anafartalar, Seddlbahir ve Arburnu blgelerinde karlkl bomba ve top atlarna devam edildii / Anafartalar ve Arburnu'nun tm Mttefik askerlerinden temizlenip pek ok malzemenin ele geirildii ve bir Mttefik deniz uann
XXVI
225
229
231 234
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
drlp mrettebatnn esir alnd, Seddlbahir'deki Mttefik saldrlarn pskrtld / Anafartalar ve Arburnu'nda Mttefiklerin beraberinde gtrp tahrip etmeye muvaffak olamad asker eya ve harp malzemesinin toplatlarak saymnn yapld / Osmanl Anadolu Boaz bataryalarnca Morto Liman ile Tekke Burnu'ndaki ihra iskelelerinin bombaland, Mttefiklerin tahliye ettii yerlerde byk miktarda erzak ve asker malzeme ele geirildii / Seddlbahir'de Mttefiklere ait baz siperler ile bomba mahallerinin tahrip edilip bir havan bataryasnn susturulduu, Anafartalar ve Arburnu'nda Mttefiklere ait pek ok malzemenin ele geirildii / Seddlbahir ve Tekke Burnu'ndaki Mttefik ihra iskelelerinin topa tutulup nakliyatn engellendii, Anafartalar ve Arburnu'nda Mttefiklerden sekizi ar, ikisi sahra olmak zere toplam on adet top ile telsiz-telgraf istasyonu ele geirildii / Seddlbahir ve civarndaki Mttefiklere ait bomba mahallerinden birinci ve ikinci hat siperlerinin tahrip edildii / Mttefik uaklarnca Galataky civarnn bombaland, Mttefiklerin Byk Kemikli sahilinde drt, Arburnu'nda bir gemisinin karaya oturduu / Arburnu'nda Mttefik uaklarndan birisinin drld, Mttefiklerin Tekke Burnu ve Seddlbahir ihra iskelelerinin bombaland ve nakliyatnn engellendii / Mttefiklerin patlatt lamlarn Osmanl siperlerinde on metrelik bir tahribat yapt, Osmanl bataryalarna ate aan Yeniehir yaknlarndaki Soufrne Zrhls'nn alan kar atele isabet alarak uzaklamak zorunda kald / Osmanl uaklarnn Seddlbahir'de Mttefiklerin ordughn ve bir nakliye gemisini bombalad, mroz istikametinde keif grevi yapan bir baka uan Swiftsure Zrhls'na bomba att / Seddlbahir'de Mttefiklerin ihra iskelesi civarndaki ambarlarnn bombaland ve Soufrne Zrhls'nn bu atee karlk verdii / Beige Burnu aklarnda grlen bir Mttefik torpidosunun alan atele uzaklamak zorunda brakld, Seddlbahir'de Mttefiklere ait iskele ve ambarlardan birounun tahrip edildii / Arburnu'nda Mttefikler tarafndan gizlenen 400 sandk piyade cephanesi bulunduu / Mttefiklerin Seddlbahir ve Tekke
XXVII
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Burnu iskelelerine alan atele buradaki iki nakliye gemisinin uzaklatrld / Mttefiklere ait bir havan bataryas ile bir sahra bataryasnn susturulduu, Boaz zerinde uan bir Fransz uann drld / Mttefik kuvvetlere ait bir ngiliz uann drld, cephelerde topu ve bomba atlarnn devam ettii / Anadolu bataryalarnn Seddlbahir, Tekke Burnu, Kerevizdere ve Morto Liman'ndaki Mttefik birliklerini bombalad / Mttefiklerin Seddlbahir ve Tekke Burnu'nu tahliye ettikleri, dmann geride brakt pek ok ganimetin ele geirildii / Seddlbahir'in Mttefiklerce tamamen boaltld, dmann kaarken demi olduu maynlarn bir ksmnn imha edildii / Bir Mttefik sava gemisinin Seddlbahir, Tekke Burnu ve Hisarlk taraflarna aralkl olarak ate ettii / Mstecib Onba (Turquoise) Denizalts'nn bir Fransz mhendisi tarafndan batrldna dair Gazette de Lausanne'da kan haberin yalanland / Mttefiklerin tahliye ettikleri Tekke Burnu ve Seddlbahir Iskelelerini sava gemileriyle bombaladklar, Gelibolu'yu tahliye eden ngilizler'den fazla miktarda asker tehizat ve malzeme elegeirildii ve tahliyenin ngilizlerin iddia ettii gibi kendi istekleriyle olmadnn ortaya kt ......... 67 anakkale Zaferi zerine Erzurum Valilii ve Bnyan Kaymakaml ile Beyehir, Sayda, Trablusam ve Karahisar- Sahip Belediye Bakanlklarnca gnderilen tebrik telgraflarndan dolay Sultan V. Mehmed Read'n memnun olduu................................. 68 Yapt stn hizmetlerden dolay 16. Kolordu Komutan Albay Mustafa Kemal Bey'e nc rtbeden Osman Nian verilmesi.. 69 Ocak 1916'da Times gazetesinde yaynlanan bir makalede; Mttefik Ordu Komutan Hamilton'un, Austos 1915'te Suvla'ya yaplan karma ve devamndaki savalara dair verdii rapor yorumlanarak Hamilton'un bu harektta gevek ve dirayetsiz davranp baar iin yakalanan frsat karmasndan dolay eletirildii ...... 70 Mttefiklerin Cenevre Mukavelenmesi'ne aykr olarak Maydos, Akba Tekkesi ve Havuzludere'de bulunan seyyar hastaneleri bombaladklarna dair Osmanl Hkmetince yoplan protestoyu Franszlarn kabul etmedikleri.........................................................
XXVIII
234
254 258
259
264
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
71 Mttefik Donanmas tarafndan Akba'ta bir sahra hastanesinin bombalanmas zerine Osmanl Hkmetince verilen notaya cevaben ngiltere'nin, hastanelerin asker birliklerden uzak yerlere kurulmas gerektiini bildirdii....................................................... 72 ngiliz ve Franszlarn anakkale'de uluslararas hukuk kurallarn hie saydklaryla ilgili olarak Osmanl Hkmeti tarafndan yaplan protestoda belirtilen hususlara dair ngiliz Hkmeti'nin kendini savunma gerekeleri................................................................. 73 ngilizlerin Osmanl halkn Almanlarn aldatmalarna kar uyarmak gayesiyle Gelibolu ve Lapseki zerinde bildiriler attklar ..... 74 Uluslararas hukuka aykr olarak Mttefik denizaltlarn Marmara Denizi'nde irket-i Hayriye vapurlarndan birisine saldrda bulunup Yalova ve Aaderesi'ndeki hastanelerin Mttefik uaklarca bombalandnn Osmanl makamlarnca protesto edilmesi zerine Fransz Hkmetince yaplan aklamalar............................... 75 anakkale Zaferi'nin hatrasna Hill-i Ahmer Cemiyetince Viyana'da imal ettirilecek olan madalyalarda kullanlmak zere gerekli olan bakr ve inkonun ihracna izin verildii................................. 76 Mamuretlaziz Valilii'nde bulunduu esnada anakkale Zaferi hatras olarak zerinde anakkale haritas bulunan ve Mekteb-i Sanayi'de imal ettirilerek Enver Paa ve Mustafa Kemal Paalara hediye edilen adet seccade bedelinin Erzurum Valisi Sabit Efendi'den tahsil edilmesi....................................................................... 77 anakkale'de savatan zarar gren Mslman ahaliye her sene ekmek bedeli olarak verilmekte olan yz bin kuru havalenmenin gnderilmesine izin verildii .................................................... 78 Mrefte nnde dman denizaltlar tarafndan batrlan Nurulbahir Ganbotu'nun mrettebatnn kurtarlmasnda yardm ve gayretleri grlen Mrefte sandalclarndan Barbayani veled-i Paskal'n Tahlisiye Madalyas ile taltifi................................................ 79 Gelibolu'daki ngiliz ve Fransz mezarlklarnn tamir masraflarnn Harbiye btesinden karlanmas ............................................
267
268 271
273
277
278
279
280 281
XXIX
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
80 anakkale Muharebeleri esnasnda Gelibolu civarnda ina edilen asker binalar enkaznn cretsiz olarak Maydos ve evresindeki kyler halkna datlmas ............................................................... 81 Gelibolu'daki Fransz ve ngiliz mezarlklarnn onarmlarnn tamamland ve Seddlbahir'de len ngiliz Subay Doughty Wylie'nin kabrinin bulunduu yerden ei Madam Doughty Wylie'ye bir miktar arsa verilmesinden dolay ngiliz Fevkalde Komiserlii'nin teekkr ................................................................................... 82 Gelibolu'daki sava meydannda akta bulunan ehitlerimize ait kemiklerin defin ileminin, ngiliz llerini defnetmekle grevli komisyon yerine Osmanl Hkmeti memurlarnca yaplmas ve bu konuda gerekli tahsisatn temini.................................................
281
282
285
II. BLM BELGE FOTOKOPLER .......................................................................... EKLER FOTORAFLAR........................................................................................ REFERANSLAR......................................................................................... NDEKS ......................................................................................................
287
643 651 657
KISALTMALAR
bkz. BOA DH. EUM. 3. ube DH. EUM. VRK DH. KMS
XXX
Baknz Babakanlk Osmanl Arivi Dahiliye Emniyet-i Umumiye 3. ube Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odas Dahiliye Kalem-i Mahsus
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
DH. UMVM DUT HR. MA HR. SYS . HB . TAL MV
Dahiliye Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti Dosya Usul rde Tasnifi Hariciye Matbuat Hariciye Siyas rde Harbiye rde Taltifat Meclis-i Vkel Mazbatalar
31
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
I. BLM
BELGELERN TRANSKRPSYONLARI
32
1
anakkale'de bulunan bir Alman gazetesi muhbirinden: Gne kan krmz rengiyle Limni Adas'nn arkasnda henz denize dalm, bize bir ehryn icr edileceini bildiriyor. Btn gn tarrakalaryla ortal inleten topu atei, yava yava kesiliyor. Yalnz tek tk atlan mermiler dalara binlerce aks-i sadlar husle getiriyor ve susmak anndan olmayan mteyakkz bir saray kpei gibi ikide birde yine ortal inletiyor. imdi akam yemei zamandr. Ekmek ve yiyecek ykl uzun ester kfileleri, vadilerden karak avc siperlerine doru geliyorlar. ok zaman durmaya gelmez. Artk karanlk basyor. edd ve asab bir topu atei, btn hatlar zerine tevch edilmeye balad. Bizim Trkler hi de aldrmyor ve hi kimse yerinden bile kmldamyor. Fi'l-hakika dman son haftalar zarfnda pek ok gayret sarf etdi. Fakat asl hayret ve takdir edilecek bir ey varsa o da Trk askerinin cesaret ve ecatidir. ngilizlerin tabiyesi mdhi ve akr bir topu atei amak ve sonra -o da muvaffak olurlarsa- piyadeleriyle ilerlemekden ibaretdir. Dman geen gn len vakti, bir cenhmz zerine ate ad ve btn bataryalardan uuldayarak kan dneler ddkleri yerlerde derin ukurlar husle getirdi. Evvel koyu siyah ve sonra tekrar beyazlanan ziydr bir buhar kyor. Gelibolu zerinden, evet bu mazlum ve madur Gelibolu zerinden demet demet umaya balyor. Yine dne... l-yenkat dne... bir ev irtifnda ykselen yeil duman stunlar, t orada yek-dierine karyor. Pikrit... ve zehir... vzltlar, tarrakalar devam ediyor. Fsla yok. imdi arapnel de ie kard. Ar dnelerin kard mahf sadlar arasnda, o da tiz ve keskin bir sad veriyor. Akama kadar, btn gece ve hatta ertesi gn bylece devam etdi. T ilerideki avc siperlerinde, tfek kabzasn iyice kavram cesur Trk askerleri bulunuyor ve otuz alt saatden beri ar topunun akr ateleri altn-
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
da bekliyor. Mevziini terk etmek, kimsenin hatrndan bile gemedi ve bunlar arasnda bulunan cesur Erkn- Harb Zbiti Kemal Bey'in de. Bu cesur zbit de imdi, haricde Gelibolu'da istirahat-gzn-i ebediyetdir. Onun biricik ihtiyar vlidesine kendisinin "Croix de Fer"i gtrlse... Otuz bin ar dne, bylece zerimizden geip gitdi. Muharebenin ortasnda hatrma gelmidi. Bir tek dnesi bin mark ederse acaba bu muharebede sarf edilenlerin hepsi kaa ml oluyor? Ya bu muharebe dmana telefta kaa ml olmudur? Avrupa ve Asya cihetindeki bataryalar askerlerle dolu olan dman siperlerine kar atee balad ve pek gzde olan topu efrd kumandanlarnn takdirine ve esirlerin itiraflarna gre pek mkemmel ve shhatle endht ediyorlar. Dman, muharebenin ikinci akam nihayet ateini btn hatta tevch etdi. Birka saniye olduka mahf ve mevt bir skt ortal kaplad ve btn snk b-fer nazarlar akam sehbeleri iine dald. Orada dman siperlerinde bir glge beliriyor... bir tane daha br tarafda... bir blk... bir blk daha... Demek, dman taarruz edecek. Bunlar, Fransa'nn boazlanmak iin dar yollad bu ocuklar, Franszlardr. Fakat cesur eyler... Mtemdiyen taarruz tecrbesi yapyorlar. Trk siperlerinde hl bir hareket yok... Ses ve sad da yok... Aman y Rabbi! Siperler bo mu? Hayr! Gs siperi zerinde bir tfek, yavaa uzanyor ve onun stne esmer bir sim mteyakkzne yatyor. te bir tane daha!.. Avc siperi ngehn canlanr gibi oluyor, istind siperlerinden eilerek ileriye doru kouuyorlar. lh sen byksn! te nbet imdi bizim!.. Fransz hatlar yaklayor. Muzaffer olacaklarna eminler... Mdhi bir ate tufandr, boand. Makineli tfekler buraya, bu ecneb yurduna niin geldiklerinden b-haber olan bu ocuklar bimeye balad. Mermi isabet etmeyenler geri kayor. Zulmet-i leyl arasnda medd "Allah Allah" sadlar iitiliyor... Trkler takib ediyor ve onlarn sevgili silahlar sngleridir. Gece karanl, kanla meb sahry kaplad. Biz muzafferiz... Bir yaral, kanl kolunu ve biraz evvel zavall bir Fransz blk kumandanna ait olan ttn dolu bir tabakay gsteriyor ve dman gitdi... "Allah byk" diyerek yava yava vadiye, sarg mahalline doru ilerliyor.
34
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Ertesi gn esirleri getirdiler. Mecrh ser keml-i itina ile esterlere bindirilmidi. Bu askerler, hakikaten rkkat-bah bir kfile tekil ediyordu. Trkler btn mecrhlara bilhassa dmana mensub olan mecrhlara ne kadar efk ve itinakr davranyorlard. Suret-i umumiyede Trk, esna-y hcumda vecde geliyor ve korunmay pek az tanyor. Esirlerin hemen eksersi uzun ve eski mavi ceketler giymi pek gen efrddan mrekkebdi. tinm edilen tfekler ise eski model tek atl tfeklerdi. Esir[ler] arasnda, kendilerine yemek verilmesinden dolay dr- hayret olmu simlar gryorum ve nihayet bunlardan biri, bana sordu: "Ey Efendi! Bizi ne vakit ldrecekler?" "Eh Monsieur! Quand est-ce qu'on nous tue?" "Hayr! ldrlmeyeceksiniz." cevabn verdiim zaman derin bir nefes alarak zbitlerinin Trklerin sery ldrdklerini sylediklerini hikye etdi. Bunlar iinde, vcudunu sefhetle ypratm Parisli bir gen ocuk vard ve bu muhakkak her gece Montmartre'n st katnda bulunarak ve imdi orada Paris gnlerinin mterileriyle birlikde ber-mutd tegann etdikleri vatanperverne arklar sylerdi. "O mort sals[e] bo[u]ches, o mort sals[e] bo[u]ches, Eh Guillaume, fais tes malles..." Paris'de iken askerlik sras buna ve bunun sinninde olanlara gelmidi. Bu, askerlikden kurtulmann aresini pek gzel bildiinden iki gnde bir kk ve karanlk bir otele tanr ve polis geldiinde kendisinin muhafaza edilmesi iin otel kapclarna bahiler verirmi. Bylece, geri epeyce bir zaman geirmi. Fakat bir gn yatakdan erken kalkamad iin yakay ele vermi. Kendisinin on sekiz yandaki btn ehemmiyetiyle gen Parisli bu esef-engz vakay, eytanetkrne tebessm ederek ylece anlatd: "Ce matin l jtais fondu, le soir jtais encore longtemps avec Amelie, vous savez, monsieur et sa fatigue n'est ce pas? Je rentre ce matin et pine couch la porte s'ouvre et une vache entre et me voil". "te o sabah pek b-tbdm! nk akam Amelya ile ge vakte kadar birlikde bulunmuduk. Bilirsiniz ki Msy, bu insan pek yorgun drr de35
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
il mi? Otele ancak sabahleyin avdet edebildim ve henz uyuduum esnada idi ki kap ald, ieri bir polis girdi. Sonra, sonra kendimi burada anakkale'de buldum." te bir Fransz vatanperverinin ksa bir tarihesi! Dier bir esir, ngilizlerle Franszlar arasndaki gerginlikden bahsediyordu. Bunlar oradan ayrlmas memn olan mnferid bir ordughda bulunuyorlarm ve ngilizlerle grmelerine msaade edilmiyormu. Yalnz ara sra bir Fransz, kendilerinde mebzlen mevcud reelden satn almak iin zengin ngiliz dostlarnn yanna habersizce gidebilmi. Fransz ve ngiliz efrdnn emir ve idarelerinde bir ahenk olmasa gerek. Franszlar, ngilizlere pek kzyorlar. nk bunlar Asya cihetindeki Trk bataryalarna en yakn ve topu ateiyle en ziyade dlen bir cenha tabiye edilmiler. htimal bu, Franszlarn Kumkale mevziini ale'l-acele tahliye etdikleri iin Hamilton'un Franszlara bir cezas olsa gerek. te kendisiyle grmekde olduum dier bir kk Fransz. Meer biz, yek-dierimizi tanmakszn birok zamanlar Paris'de beraber bulunmuuz. Garib his ve tesadf, imdi dman olarak kar karya bulunuyoruz. Her ikimizin inlarndan olan kapc, elli yanda bir ihtiyar olduu hlde harbe gitmeye mecbur olmu, ikametghm[n] karsnda kedeki ekmeki lm. Ttn ticarethnesindeki memur Kolonial Alay'yla anakkale Muharebesi'ne itirk ederek bir bacan kaybetmi. Paris'de talebe iken bu adamla ne kadar siyas mbhaseler ederdim. O zaman tam Fas meselesi de kmd ve hibir zaman fikren birleemezdik. Btn mbhast, u sz ile nihayetlenirdi: "Alsace-Lorraine est nous et vous allez nous le rendre, monsieur; croyez-moi monsieur!" "Alsace-Lorraine bizimdir ve bize iade edeceksiniz msy! Bana itimad ediniz, der bir kadeh daha smarla[r]d. imdi, artk o da yatmdr." Parisli kk esir: "Ah Paris! C'est triste maine, tenant ah, c'est triste la guerre! Pourquoi est-ce que nous faisons la guerre, nous Franais?.."
36
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
"Ah Paris! imdi ne kadar mammdur! diyordu. Saat on oldu mu her taraf karanlk ve onca insanlar ise hep telef oldu. Ah, muharebe pek feci ey! Biz Franszlar, niin ve ne maksadla muharebe ediyoruz?" Cevab verdim: "Ben sizler iin bu ide hibir kazan grmyorum." Marsilyal aklaban bir zenci, anlalmaz bir lehe ile Poincar'ye dair tuhaf hikyeler nakletmeye balamd. te bu esnada idi ki mecrhlarn naklinden evvel sarglarn muayene iin bir Trk doktoru geldi ve hastalara ahvl-i shhiyelerini sordu. Zenci hemen kalem, kd istedi ve eer kendilerine bu kadar iyi muamele yapldn memleketine yazacak olursa dierlerinin de iltica edeceini syledi. General Gouraud'nun son muharebelerde en ileri avc siperlerinde bulunurken arapnel ile vurulduu ve geriye nakledilirken de bir kolunun kat edildii haberi geldi. te hakknda hrmet gsterilecek ve kendisiyle keml-i hhile muharebe edilecek bir adam! Darda muharebe yine kzmaya balad ve ale'l-husus uzun menzilli Trk toplar ie kard. htimal karanlkda hamlelerini boaltan, cephane nakleden dman gemilerini mahv ediyorlar ve pekl yapyorlar. Zaten dmann cephanesi yok. 22 Austos sene [1]331 / [4 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1141/101
2
Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2 Numara: 16165
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Dman sers arasnda: Kumandann msaadesiyle ahren Seddlbahir, Arburnu ve Anafartalar'da alnan ser ile grdm. Seddlbahir'de esir edilen Franszlarn ifa37
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
desine nazaran Franszlarn kuvve-i maneviyesi pek muhteldir. Daima askerleri tehlikeye sevk eden zbitlerin kendileri hemen hi hcumlara itirk etmezlermi. Bu sebeble zbitlerine kar itimadlar mnkesirdir. anakkale'de muharebe etmelerinden Franszlar memnun deillermi. Bu sebeble her gn birok yia zuhur edermi. Hatta geen Temmuz evstnda ikinci frkann Fransa'ya avdet edeceine ve yerini ngilizlere terk eyleyeceine dair bir yia devern etmi ise de asl kmam. Askeri buraya bidyeten ehemmiyetsiz bir resm-i geid yapmak iin getirmiler. Bunda muvaffak olamaynca imdi: "Sizin vazifeniz Achibaba (Altepe)'y alncaya kadardr. Ondan sonra artk iiniz bitecek, rahat edeceksiniz." diye tevik ve tec ediyorlarm. Lkin Altepe'nin zabt[nn] mmkn olmayacan grerek pek nevmd bir hlde kalmlar. Anafartalar'da alnan esirler, Suvla Liman ve Tuzla Gl civarna kan ktatn kdkdan sonra yirmi drt saat mtemdiyen ate altnda kaldklarndan ok zyit verdiklerini ve Bud isminde bir esir, krk kiilik bir mfrezeden on bir kii kaldklarn ve tekml zyitn bu nisbetde olduunu syledi. Bir ngiliz esiri suret-i esaretini yle nakletdi: "Trkler bizi bidyetde aldatd. ok teleft vermemize ramen biz ilerlemeye muvaffak olduk zannediyorduk. Fakat elimize geen ilk siperlerden daha ileri gitmek iin vki olan teebbsmz mdhi bir atele karlandn ve taburumuzun kmilen yere serildiini grdmz zaman bidyetdeki ilerlemekliimizin bir muvaffakyet deil, bilakis Trklerin drd bir tuzak olduunu anladk. Trkler evvelce igal etdiimiz kendi siperlerine tekrar geldikleri zaman ancak esir olarak elde etdikleri bizlerden mad taburun mtebk efrdn kmilen maktl olarak buldular. Sizi temin ederim ki, taburumuzdan drt-be kii salam kalmad. Bizi esir aldkdan sonra shhiye nefertnz yaralarmz gzelce sardlar ve bize pek iyi bakdlar. imdi esir olmay muharebeye tercih ediyoruz". Dier biri ilve etdi:
38
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
"Muharebe hepimizi skyor. Esasen gnll olduumuzdan biz imza verdiimiz yerlerde askerlik edecek idik. Fakat bizi buraya sevk etdiler. ngiltere'de az asker kald. Bundan sonra kimse asker olmak istemiyor. Biz esir olduumuza ok memnunuz". Mtekiben hep bir azdan gayet neeli arklar sylemeye baladlar. imdiye kadar vrd eden esirlerden hibir ngiliz ve hatta daha en ve tr grnen Franszlar dahi bu suretle bir memnuniyet eseri gstermemilerdir. Mill Ajans muhbiri lisanndan gazetelerle neretdirilmesini rica ederim. F 26 evval sene [1]333 - F 25 Austos sene [1]331 / [7 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/43
3
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne Harb Matbt Karargh'ndan Mill Ajans'a verilerek dahil ve harice neretdirilmesini rica ederim. ngilizler anakkale vekyiini srf ngiliz ktatnn mes ve fedakrlna hasrediyorlar ve btn cihana orada yalnz ngiliz kan dklyormu zehbn vermek istiyorlar. Gerek tebli-i resmlerinde ve gerekse neretdikleri zyit listelerinde Avustralya ve Yeni Zelanda ktat zyitndan bahsetmemeleri, hele Franszlarn teleftn kelimeler arasnda gizlemeleri ngilizlerin bu fikrini ak bir suretde isbat ediyor.
39
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Halbuki son defa elde edilen Avustralya ve Yeni Zelandal sernn ifadesine nazaran ibu ktata mensub beher tabur imdiye kadar bin be yz ikml efrd alm, yani taburlar tamamyla mahv olarak yeniden teekkl etdikden sonra yine bir nsfn zyi etmidir. Seddlbahir'deki Hind Livs o kadar ok teleft vermi ki yeniden tekil edilemeyecei anlalarak pek cz kalan bakyyesi hatt- harbden ekilmi ve geride amelelie tayin edilmidir. Franszlarn zyit ise o derece mdhi imi ki el-yevm mevcud taburlarnn beheri, kuvvetinin drtde n zyi eden drt-be taburun tevhdinden hsl olmudur. ngilizlerin bu hakikati ketm etmelerinden Franszlarn pek muber olduklarn Fransz sers aka sylyorlar. Avustralya ve Yeni Zelanda esirleri ise bu hlin memleketlerinde mnakat- eddeyi mcib olduunu ebeveynlerinden aldklar mektublardan istidll etdiklerini ve bir esire gelen mektubda: "anakkale'ye gnderdiimiz Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri demir zrh iinde milerdir? imdiye kadar zyit listelerinde bir ey grmyoruz." tarznda izhr- hayret olunduunu beyn ediyorlar. F 28 evval sene [1]333 ve f 26 Austos sene [1]331 / [8 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/58
4-1
ube: 2 3841
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 30 Temmuz leden sonra Arburnu ve imlinde Anafarta Ovas cihetindeki dman, sa cenhmza taarruza kalkmsa da mukabil taarruzlarmzla tard edilmi ve eski mevziin birka yz metre gerisine kadar takib olunmudur. Bu muharebede biri zbit olmak zere bir mikdar esir aldk.
40
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Topularmz 31 Temmuz sabah Anafarta Ovas'nda dmann bir tabur kadar piyadesini messir ate altna alarak ibu taburu perian bir suretde Kemikli Liman'na ilticaya mecbur etmilerdir. Bu esnada liman karsnda duran dman gemileri dahi topu atelerimizin tesiriyle sahilden uzaklamlardr. Arburnu'nda dman iskele mahalleri tarafmzdan bombardman edilmi ve civardaki dman ktatna birok zyit verdirilmi ve asker dolu bir mavna batrlmdr. Seddlbahir'de sol cenhda dmann bomba mevzileri top atelerimizle tahrib olunmudur. Kumkale'de sahil bataryalarmz Boaz civarnda dolaan dman torpidolarn baskn ateleriyle datmlardr. Bugnlerde dman kesretli domdom kurunu istiml ediyor. 31 Temmuz sabah ve akam dman tayyrelerinden Arburnu'nda Hill-i Ahmer iaretli hastahnelerimize yeniden on iki bomba atld. Dokuz neferin yeniden mecrhiyetine sebeb oldu. Bu iki vakay eseflerle naklederiz. 1 Austos [1]331 / [14 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr nmna Erkn- Harb Binba
Edib
BOA, HR. MA, 1139/20
4-2
Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2
anakkale: 30/5, Anafarta Grubu, saat 6, [leden] sonra: Dmann bir alay Anafarta Ovas cihetinde bulunan ktatmzn sa cenh ve merkezine taarruz
41
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
etdi. Mukabil taarruzla tard ve takib etdik. Yz metre ileride bir mevzi igal ederek tahkme baladk. Bir zbit, 9 nefer mecrhan ve 9 nefer slimen esir etdik. iml Grubu: Dmann Arburnu ve atlakdere munsabb cenbundaki iskelesi civarlarna messir topu atei etdik. Dmana birok zyit verdirerek ve bir kayk batrdk. Dmann Kanlsrt'daki bomba mahallini tahrib etdik. Kanlsrt'dan kan bir keif kolumuz dmandan bir torba bomba ald. Cenb Grubu: Sa cenh karsndaki dman domdom kurunu ile siperlerimizdeki kum torbalarn paralad. 31/5, Anafarta Grubu, saat 1.45, [leden] evvel: Dman az bir kuvvetle Kiretepe'ye doru ilerlemek istedi. Pskrtdk. Anafarta Ovas'ndaki bir tabur dman piyadesini messir topu atei altna aldk. Perian bir suretde Kemikli Liman'na doru ricat etdi. Kemikliler arasndaki bir dman kruvazrne 3 obs mermimiz isabet etdi. Yannda bulunan gemilerle beraber ald. iml Grubu: Dman tayyreleri hafif ve ar mecrhn hastahneleri civarna 12 bomba atd. Nakliye katarndan 9 nefer ve 10 hayvan mecrh ve bir hayvan mrd oldu. Saat 5.30, [leden] sonra: Dman obslerle Grub Karargh'n dd. Tesiri olmad. Cenb Grubu: Sol cenh karsnda dman bomba mahallerini tahrib etdik. Anafarta Grubu'ndan alnan esirler 54'nc East England Territorial Frkas'nn 163'nc Livs'na mensubdurlar. Mezkr frkann kmilen Kemikliler arasna karldn sylyorlar. Bu frkadan evvel 53'nc Walls Territorial Frkas ihrac edilmidir. 1 Austos [13]31 / [14 Austos 1915] stihbart ubesi Mdr nmna
Edib
BOA, HR. MA, 1139/22
42
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-3
Marmara Denizi: 2/6'da, leden sonra: ekmeceler anda [tahtelbahirler] iki bo mavnay yakm ve tayfalar sandallaryla sahile kmlardr. 3/6, leden evvel, saat 6: ki tahtelbahir Gebze imendifer kprsne birka mermi atdlar ise de tesiri olmad. Oradaki topumuz mukabele etdi. Tahtelbahirler aldlar. Mezkr kprye taarruzdan evvel bir tahtelbahir Darca nnde odun ykl iki kay bomba ile tahrib etmidir. Her iki tahtelbahir kprye taarruzdan sonra muhtelif istikametlerde kendilerini gstermilerdir. leden sonra bunlardan bir tanesi mral Adas etrafnda ve bir dieri de zmit Krfezi medhali civarnda Yalova ve Adalar arasnda dolayordu. anakkale: 1/6'da Anafartalar Cephesi'nde leden sonra saat 2'de bir arapnelimizin isabeti zerine sbit balon inmeye mecbur olmu ve balon gemisi sahilden uzaklamdr. 2/6'da leden sonra dmann -drt tabur ile Kiretepe'ye yapd taarruz pskrtlmdr. On kinci Frka sa cenhna da bir taarruz yapmak istemi ise de tard edilmi ve keif kollarmz burada mecrh bir yzba, bir mikdar esliha ile iki makineli tfek sehpas ve teferrut itinm etdi. Ayn gnde Arburnu imlinde bir dman torpidosu isabet eden bir mermimizin itili zerine derhal almdr. 1/6'da akama doru sa cenhda dman siperinin iki metre yaknnda itil etdirilen bir lam, dmann bomba mahallini ve tel rglerini ykmdr. Burada dmann btn gece sabaha kadar etdii piyade atei ve bomba endht hibir ziyn vermemidir. 3 Austos [1]331 / [16 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harbiye Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1135/45
43
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-4
Marmara Denizi: 3-4/6 gecesi saat 9: Darca Jandarma Karakolu tahtelbahir grmdr. Bunlardan ikisi Dil skelesi cihetine ve biri stanbul cihetine gitmi. 4/6'da Tekfurda nnde saat 4.45, sabahleyin bir tahtelbahir grlmdr. anakkale: 3/6'da dman On kinci Frka sa cenhna doru ilerlemek istedi ise de pskrtld. Bu cenhdan karlan keif kollarmz dmandan bir makineli tfek itinm etdi. Dmann iki il liv kadar kuvveti ayn [gn] Kiretepe'ye taarruz etdi ise de teleft- klliye verdirilerek tard edildi. Aldereler mntkasndaki ktatmzn sa cenhna kar yaplan ufak bir taarruz da tard olundu. 3/6'da sabahleyin topularmzn atd bir mermi ile nakliye gemilerinden birinde bir itil vuka getirildi. Cenb Grubu'nda, 3/6'da, sol cenhdaki ktatmzn sa cenhna dman evvel topular ile iddetle bir ate am ve mtekiben piyadeleriyle bomba atarak taarruza gemi ise de grd mukabele zerine tekrar siperlerine avdete icbr edildi. 4 Austos [1]331 / [17 Austos 1915]
BOA, HR. MA, 1137/16
4-5
ube: 2 3950
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 4 Austos leden evvel: Dmann Anafarta cihetinde taarruza yeltenen bir blk kadar kuvveti pek suhletle def edilmidir. Dmandan birka siper alnd.
44
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Arburnu mntkasnda bir ey olmad. Seddlbahir'de fslal topu ateleriyle bomba endht devam eyledi. Tarafmzdan dman yaknnda patlatlan lam hufresinden ilerleyen bir keif kolumuz dmandan bir makineli tfek itinm eylemidir. 5 Austos [1]331 / [18 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1139/57
4-6
ube: 2 3998
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafarta cihetinde 5 Austos leden sonra: Bir alay kuvvetinde dman taarruza kym eylemise de birok teleft vererek tamamyla def edilmidir. Arburnu ve Seddlbahir mntkalarnda bir hdise olmad. leden sonra Seddlbahir'de sa cenhmz aklarnda uan dmann bir deniz tayyresi topu atelerimizle zedelenerek denize drld. Badeh tayyre bir torpido tarafndan srklenmidir. 6 Austos [1]331 / [19 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1139/71
45
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-7
Marmara Denizi: 6/6'da iki tahtelbahir zevlde Karaburun ile Ekinlik Ada arasnda beraberce gezdiler. Bilhare biri arka, dieri Gelibolu'ya doru ayrlmlardr. 7/6'da kable'z-zevl saat 6.30'da Marmara Hayrsz Adas nnde birleip yine biri arka dieri garba seyretdi. anakkale: 5/6'da saat 8.30, leden evvel: Anafartalar Grubu'nda dman ahinsrt cihetinden cz bir kuvvetle oradaki frkamzn sol cenhna taarruz teebbsnde bulunmu ise de bu teebbs akm braklm ve bir mecrh esir alnmdr. 6/6'da dman fecirle beraber iki blk kadar bir kuvvet ile Slecik civarndan taarruza kalkm ise de topu atei ve bombalarla bu taarruz kmilen ve teleft- klliye ile tard edildi. iml ve Cenb Grublarnda her gnk hl-i tab! 7 Austos [1]331 / [20 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr nmna Erkn- Harbiye Binbas
Edib
BOA, HR. MA, 1134/42
4-8
ube: 2 4078
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Dman 8 Austos'da karadan ve denizden iddetli bir topu ateini mtekib bir frkadan fazla kuvvet ile Anafartalar Cephesi'ne taarruza bala46
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
m ise de bu taarruz kmilen tard edilmi ve dman pek klliyetli teleft vermidir. 3, 4 ve 7 Austos'daki muharebelerde dmandan kasaturalaryla beraber drt yz mtecviz tfek, bir sandk bomba ve birok edevt itinm olunmudur. Dman Arburnu Cephesi'nde 8 Austos leden sonra taarruza gemek istemi ise de bu teebbs ateimiz altnda derhl erimidir. Seddlbahir'de mhim bir ey olmamdr. 9 Austos [1]331 / [22 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr nmna Erkn- Harb Binba
Edib
BOA, HR. MA, 1140/9
4-9
ube: 2 4110
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Dman 9 Austos'da yine Anafartalar Cephesi'ne taarruz etdi. Ktatmzn bir mukabil taarruzu ile bu taarruz kmilen tard edilmi ve dmana pek ziyade zyit verdirilmidir. 8 Austos'daki taarruzunda dman pek mhim teleft vermidir. Yalnz bir ksm siperlerimiz nnde dmandan be yzden ziyade maktl saylm ve bir zbit ve bir hayli nefer esir alnmdr. Arburnu ve Seddlbahir cihetlerinde yn- ir bir ey olmamdr. 10 Austos [1]331 / [23 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/33
47
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-10
Marmara Denizi: 9/6'da saat 2.30, b. z. [bade'z-zevl]: Bir tahtelbahir Mudanya skelesi'nde bulunan iki vapurla bir istimbota bir torpil atm ise de torpil iskeleye isabet ile iskeleyi ikiye blmdr. 9/6'da saat 5.30, b. z. [bade'z-zevl]: Mudanya cihetinden gelen bir tahtelbahir ile mral Adas'ndaki batarya arasnda birka mermi tet edilmi ise de tahtelbahir hemen dalmdr. 6/6'da ura Feneri aklarnda bir dman tahtelbahiri makinesi sakatlanan bir rmorkr ve arkasndaki mavnay gark etmidir. 9-10/6 gecesi zmit Krfezi'nden fenerlerini sndrerek geen Seyr-i Sefin daresi'nin Kalam Vapuru'na yanllkla Darca ve Yarmca bataryalarndan ate edilmi ise de bir hasar olmamdr. 10/6'da saat 5.30 ve saat 9'da k. z. [kable'z-zevl]: Bir dman tahtelbahiri Tekfurda nnde ve saat 8, k. z. [kable'z-zevl] bir dier tahtelbahir Gemlik Krfezi'ne girerken grlmdr. anakkale: 9/6'da Anafarta Cephesi'nde dman ald takviye ktatyla smailolu Tepesi cihetinden taarruz eylemi ise de bu taarruz atele tevkf ve bir bln icr etdii mukabil taarruz ile dman teleft- klliye vererek pskrtlmdr. 8/6'daki taarruzunda dman pek ziyade zyit vermi ve on bir esir alnmdr. Yalnz bir alay karsnda be yz maktl saylmdr. iml Grubu'nun sa cenhnda 8/6'da leden sonra dmann taarruz teebbs ateimiz altnda erimidir. Bir topumuzun niangh bir mermi isabetiyle krlm48
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dr. Dman Anafartalar'daki kuvvetini Cenb Midland Svari Livs'yla takviye etmidir. Bu liv atlarn Msr'da brakm. Bir zbit ve be nefer esir alnmdr. 10 Austos [1]331 / [23 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr nmna Erkn- Harb Binbas
Edib
BOA, HR. MA, 1135/76
4-11
ube: 2 4139
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 10 Austos'da Anafartalar Cephesi'nde ve Seddlbahir'de yn- kayd bir hdise olmamdr. Dmann Anafartalar'da 8 Austos'daki taarruzunda verdii teleft mikdarnn ehemmiyeti imdi taayyn ediyor. Yalnz merkezde iki alay cephesini tecvz etmeyen siperlerimiz karsnda bini mtecviz maktl sayld. Ganim mikdar henz tayin edilemedi. Arburnu'nda 9 Austos akam dman Kanlsrt karsnda iddetli piyade ve makineli tfek ateini ve bomba endhtn mtekib hcuma kalkd. Edilen iddetli mukabele zerine ksm- azam telef ve mtebksi kamaya muvaffak oldu. 10 Austos sabah da dman ayn teebbs Yeiltepe'de ve Sngbayr'nda tekrar etdi. Dman her iki teebbsde de pek ziyade teleft vererek siperlerine kad. Seddlbahir'de sa cenhmzda 9 Austos'da dmann leden sonra bir gemiden uurtduu balon topumuzun ateiyle inmeye mecbur edildi. 11 Austos [1]331 / [24 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harbiye Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/45
49
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-12
Marmara Denizi: Muhtelif mahallerde iki tahtelbahirin mral Adas'yla Gemlik ve Kzladalar arasnda dolad tarassud edildi. anakkale: 10/6'da Anafartalar ve Seddlbahir Cephesi'nde zikre yn bir ey olmad. 8/6'daki taarruzunda dmann yalnz bir frkamz karsnda bini mtecviz maktl sayld. Alnan ganim mikdar henz tesbit edilemedi. Arburnu'nda: 9/6 akam Kanlsrt'da ve 10/6 sabah Yeiltepe ve Sngbayr'ndaki hcum teebbsleri dmana pek ziyade zyit verdirilerek tard edildi. 10/6'da Seddlbahir'de sa cenhmz anda ykselen balon ateimizle indirildi. 10/6 sabah Saros Krfezi'ne dmann her vakit dolaan 2 ganbotundan mad bir kruvazr ve bir torpil ve bir tayyre gemisi geldi. Bolayr ky ve civarn fsla ile bombardman etdi. 11 Austos [1]331 / [24 Austos 1915] stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/55
4-13
ube: 2 4196
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 12 Austos [1]331'de dman Anafartalar Cephesi'yle Arburnu ve Seddlbahir cephelerinde bazen iddetli ve bazen hafif topu ateiyle pek ok cep50
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
hane sarf etmidir. 11-12 Austos gecesinde dman Seddlbahir Cephesi'nde sabaha kadar ate etmidir. 11-12 Austos'da dman zayf kuvvetleriyle Seddlbahir'de sol cenhmza kar taarruza gemek istemi ise de bu kuvvetlerin kffesi ateimizle mahv edilmidir. 13 Austos [1]331 / [26 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/71
4-14
4221
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 13 Austos'da Anafarta, Arburnu mntkalarnda fslal bir suretde topu ve piyade ateleri tetsinden baka bir hdise olmad. Seddlbahir'de sol cenhda topu atelerimizle dmann bir ksm siperi tahrib olundu. 14 Austos [1]331 / [27 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/87
4-15
ube: 2 4482
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Dman 1314 Austos['da] Anafartalar mntkasnda yapd taarruzlarn 15 Austos'da tekrar etmidir.
51
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Dmann bu son gnlk taarruzlar hssaten muannidne bir suretde cereyn etmi ve neticede kmilen ve zyit- azme ile tard edilmidir. Merkezde baz siperlerimize girmi olan dman kuvvetleri mukabil hcumlarmzla cmlesi sngden geirilmek suretiyle mahv edilmidir. Dman bu iki gn zarfndaki muharebtda on bin maktl vermidir. Zyitmz bi'n-nisbe pek azdr. Tayyrelerimiz dman mevziiyle ordughlarna tesirli bombalar atarak bu muharebta itirk etdiler. 15 Austos [1]331 / [28 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/31
4-16
ube: 2 4239
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasnda sa cenhda Kiretepe ve merkezde Azmakdere cenbunda merkez mevzilerimize kar dman 14 Austos leden sonra, evvel karadaki toplaryla ate ap badeh taarruza kalkmsa da her iki cihetde de bir muvaffakyet elde edemeyerek teleft- klliye ile tard olunmudur. Kiretepe'de hemen bir taburdan fazla kuvveti mahv olmudur. Merkeze kar taarruzlarn defa tekrar etdiler. nde de pek ok teleft vererek ricat etdiler. Topu mermiytmzdan birka dmann bir kruvazryle bir nakliye sefinesine isabet etmidir.
52
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Arburnu mntkasnda 13-14 gecesi sa cenhda ziyadece bomba endht devam eylemi. Bu mntkadaki bataryalarmzn ateleriyle dmann bir nakliye gemisi ve bir rmorkr zedelenmidir. Seddlbahir mntkasnda mutd olan piyade ve topu ateleri tet edilmidir. 15 Austos [1]331 / [28 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr nmna Erkn- Harb Binba
Edib
BOA, HR. MA, 1140/93
4-17
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne
ube: 2 4297
anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasnda dman dn bir hareketde bulunamamdr. Bu mntkada topularmzn endht etdii mermilerin tesiriyle bir dman torpidosunun geri tarafnda bir itil vuka gelmi ve torpido bir istimbot yedeinde ekilerek gtrlmdr. Arburnu'nda yn- kayd bir vaka olmamdr. Seddlbahir mntkasnda 15 Austos akam sol cenhda topu atelerimizle dmann bomba mevzii tahrib edilmidir. 15 Austos [1]331 / [28 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/94
53
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-18
Marmara Denizi: 15/6'da Mudanya'nn tahtelbahir tarafndan bombardmannda polis karakolhnesinin, imendifer yolcu salonunun, Seyr-i Sefin Acentas'nn, gmrk anbarnn, sevkytn tavanlar ksmen harb olmu ve baz anbarlar ve bir ksm iskele baz yerlerinden hasara uramdr. 15/6'da Mudanya'nn nc bombardmanndan evvel bir tarassud sefinesiyle bir tahtelbahir arasnda birka mermi tet edilmi ise de tarafeyn bir zarar grmemidir. anakkale: 14-15/6 gecesi Mestantepe iml-i arksinde dmann icr eyledii taarruz pskrtlmdr. Azmak cenbunda Yedinci Frka Cephesi'nde mukabil taarruzlarmzla istirdd edilen [siper]lerdeki dman efrd hemen kmilen snglenmidir. leri km bir siperde birka mangalk dman kuvveti kalmdr. 14/6'da tayyrelerimiz Conkbayr garbndaki dman ordughlarna bombalar atdlar. Pek byk tesir grld. 15/6'da topumuz Kemikli civarndaki dman ordughlarna muvaffakyetli isabetlerle endht icr etdi. 15/6'da iki dman torpidosu Karanlk Liman'a girip km ve her ikisinin kaptan kulelerinde fazla zbitn olduu hlde Kumkale, Orhaniye, Yeniehir tabyalarn seyr-i hafif ile tarassud eylemidir. 15/6'da leden sonra bir sefine-i harbiye Akba'a endirek 17 mermi atm ve bir nefer mecrh olmudur. Mevki-i Mstahkem raporu: Saros Krfezi'ne torpil vz gemilerin girip kd tarassud edildi. Krfez'e torpil konmu olmas pek muhtemeldir. Tahtelbahirleri kovalamaya mahsus zannolunan biri 10,5'luk, dieri 8,8'lik topa mlik iki motorbot grl54
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
d. Helles Burnu'nda yeni bir ihrac mahalli yaplyor. Seddlbahir skele mevkii sbit bir rhtm ile ihta edilmidir. Kale vaziyeti gayr- mtebeddildir. 16 Austos [1]331 / [29 Austos 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1137/15
4-19
ube: 2 4315
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 18 Austos'da yn- ehemmiyet bir tebeddl olmad. Seddlbahir'de sol cenhda dman topular birok cephane sarfyla siperlerimizi tahribe almsa da bir zarar yapamamdr. Makine ile atd drt bombadan ikisi kendi siperlerine ddnden dman bomba endhtna devam edememidir. 17 Austos'da Boaz medhaline yaklaan bir torpil taharr gemisi Boaz bataryalarmzn ateleriyle geri ekilmeye mecbur edilmi ve Seddlbahir burnu civarnda grnen dier torpil gemileri de atelerimizle datlmdr. bu sahil bataryalarmz ayn zamanda dmann Seddlbahir'de piyade mevzilerini messir bir suretde bombardman etmidir. 19 Austos [1]331 / [1 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/57
55
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-20
ube: 2 4425
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Marmara Denizi'nde: Armutlu'nun garb- cenbsinde Bahr- Sefd ismindeki muhfz vapurumuz bir dman tahtelbahirini top ateiyle batrmdr. Tahtelbahirin mrettebt kurtarlamamdr. anakkale Cephesi'nde: 20 Austos'da Anafartalar mntkasnda ve Arburnu'nda hafif piyade ve topu ateleri tet edilmidir. Sa cenhda talimle megul bir dman taburu messir topu atelerimizle datlmdr. 19-20 Austos'da karlan keif kollarmz dman siperlerine girerek birok tfek ve techzt- harbiye itinm eylemilerdir. Seddlbahir'de merkez ilerisinde hafriyt ikml edilen 90 metrelik bir siper tarafmzdan igal edildi. Sol cenhda Kerevizdere civarnda dmann iki topu iskt edildi. 21 Austos [1]331 / [3 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/90
4-21
ube: 2 4449
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasnda ve Azmakdere cenbunda dmann bir makineli tfei topu atelerimizle tahrib edildi. Bu mntkada keif kollarmz
56
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dman siperlerine muhtelif mahallerde gece basknlar yaparak istihkm edevt, telefon lt ve techzt- saire itinm etmilerdir. Arburnu'nda yn- kayd bir vaka olmamdr. Seddlbahir'de 21 Austos'da iki saat mddetle dmann kara ve gemi toplar Altepe ve civarna ate amsa da bir hasar mcib olmamdr. Sol cenhda tarafmzdan icr edilen atelerin tesiriyle dmann bomba mevziinde infilk vuka getirilmi ve tarafmzdan patlatlan bir lam dmann bomba mahallinde bomba tesirtna kar iml eyledikleri tel kafeslerini ve tel rglerini tahrib eylemidir. 22 Austos [1]331 / [4 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/98
4-22
ube: 2 4474
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: ngilizlerin E-71 iaretli tahtelbahiri 22 Austos'da anakkale'de batrld. zbit ve 25 neferden ibaret olan mrettebt kmilen esir edildi. Anafartalar mntkasnda keif kollarmz muvaffakyetli gece basknlaryla dmandan yine birok ganim ile avdet etmilerdir. 22 Austos'da topularmz Bykkemikli civarnda duran bir dman nakliye gemisinde yangn karmlardr. Arburnu'nda yalnz top ve bomba endht devam etmidir. Seddlbahir'de dman topular bil-tesir fslal suretde Altepe civarna ate etmilerdir.
1
Bu tahtelbahir 1912 senesinde ina olunmu, 810 ton cesmetinde, makinesi 1750 beygir kuvvetinde, srati saatde 16 mildir. 4 aded torpil kovan vardr. 57
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22 Austos'da Anadolu Boaz bataryalarmz dmann lyas Burnu'nda kayklarn, Morto Liman civarnda mahfz mahallerini, Seddlbahir cihetinde bataryalarn ve ordughlarn muvaffakyetle bombardman etdiler ve bu tesir tahtnda mukabeleye teebbs eden dman bataryalar susturulmu ve ordugh mahallerini tahliye ve tebdile icbr edilmidir. Bataryalarmz akamleyin medhale yaklamak isteyen dman torpidolarn geri dnmeye icbr etdiler. Top atelerimiz altnda kalan bir dman vapuru bilhare karanlkda iki rmorkr tarafndan uzaklara ekilmidir. 23 Austos [1]331 / [5 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/8
4-23
ube: 2 4551
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: yn- kayd bir vaka olmad. Dman fslal suretde Anafarta ve Seddlbahir mntkalarnda mevzilerimizi kara ve gemi toplaryla bombardman etmi ve bir tesir yapamamdr. Topularmz Anafartalar'da dman siperleriyle topu mevzilerinde yangn karmlardr. 24 Austos [1]331 / [6 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/24
58
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-24
ube: 2
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasnda 24 Austos leden evvel Kemikli Liman civarnda grnen toplu dman ktat topularmzn baskn ateleri altnda epey teleft vererek datlmdr. Arburnu'nda mhim bir vaka olmad. Seddlbahir'de dman tesirsiz topu atelerine ber-mutd devam eylemidir. Keif kollarmz bu mntkada dmandan otuz sandk piyade cephanesi itinm etdiler. 23 Austos akam Anadolu sahil bataryalarmz Seddlbahir'de dman topularyla ordughlarna ve amele kuvvetlerine muvaffakyetle baskn atei yapmdr. Dmann iddetli mukabelesinden hibir tesir grlmemidir. 24 Austos'da bu bataryalarmzn dman piyade mevzilerine icr eyledii ateler iyi neticeler vermidir. 25 Austos [1]331 / [7 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/42
4-25
ube: 2 4623
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 26 Austos'da Anafartalar mntkasnda Azmakdere cenbundaki dman mevziine kar icr edilen topu atelerimizin tesiriyle dman siperlerinde cephane ve bomba itilleri grlmdr.
59
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Arburnu'nda dman sol cenhmza muhnik gazlar hv bombalar atm ve bir lam patlatmsa da bir zarar yapamamdr. Seddlbahir cihetinde hafif ate tetsinden baka bir hdise olmad. 27 Austos [1]331 / [9 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/67
4-26
ube: 2 5019
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasyla Arburnu mntkasnda yn- kayd bir hdise olmamdr. Seddlbahir'de sa cenhmza ate aan bir dman torpidosunun gvertesinde topularmz tarafndan atlan bir mermi paralanmas zerine torpido derhal ate keserek uzaklamdr. Bu cenhda dman hattna doru tedrcen ileri srlerek hafriyt 27 Austos'da ikml edilen bir sipere ktatmz yerlemidir. Sahil bataryalarmz dn akam medhale takarrb ile sol cenh ktatmza ate aan iki dman torpido muhribini ateleriyle kartm ve dmann Seddlbahir'de iskele mevkiindeki mctemi ktatyla Morto Liman'ndaki ktatn ve piyade mevzilerini messir ate altna alarak bu ktat datmdr. 28 Austos [1]331 / [10 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/73
60
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-27
ube: 2 4684
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasnda sa cenh topularmz dmann cephane arabalarna ate aarak bunlardan birkan tamamyla tahrib etmidir. Sol cenhdaki topularmzn dman siperlerine icr eyledii endht pek messir olmudur. Arburnu'nda dn bir vaka olmad. Seddlbahir'de 27 Austos leden sonra dmann balon tarassudtyla iki kruvazr ve bir torpidosu muhtelif mevzilerimize kar sama ate am ve bir netice kazanamamdr. Dier cephelerde mhim tebeddl yokdur. ngilizler el-n Salb-i Ahmer iaretlerini suistimal etmekde devam ediyorlar. Anafartalar'da Mestantepe civarnda seyyar hastahnelerinin hemen yaknnda askerlerine sng ve muharebe talimi yapdryorlar. Birka gnden beri bu mntkada yn- ehemmiyet bir muharebe olmad hlde hasta arabalar hatt- harbe doru ve mtemdiyen nakliyat yapmakdadr. Mteaddid hastahne gemilerine mlik olduklar hlde btn Kemikli Sahili'nin muhtelif mahallerinde en ziyade asker ihracna msaid mevkilerde birok Salb-i Ahmer bayraklar sallanyor. 29 Austos [1]331 / [11 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/86
61
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4-28
anakkale: 28/6'da Azmak cenbundaki mevzimiz karsndaki dman siperlerine bir tabur kadar mavi apkal asker geldii grld. Bu apkalar talya "Alibeni" apkalarna benziyorsa da hangi millete aid olduu henz anlalamad. 29 Austos [1]331 / [11 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1139/5
4-29
ube: 2 4738
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da Karakoltepe civarndaki bir dman piyade alayyla Tuzla Gl civarndaki dman ordughlar ve Seddlbahir civarnda toplu hareket eden dman piyade blkleri topumuz tarafndan messir suretde ate altna alnm ve toplu ktat datlmdr. Sahile sokulmak isteyen mnferid dman kruvazr ve torpidolar atelerimizle derhal uzakladrld. 31 Austos [1]331 / [13 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/5
62
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
5
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne tdeki rznmenin ve telgrafn Telgraf- Mill Ajans muhbiri lisanndan gazetelerle neretdirilmesini rica ederim: anakkale'de maktl den bir Avustralyal neferin zerinde bulunan rznmede 25, 26, 27 ve 28 Temmuz* gnleri vekyii yle tasvr ediliyor: "25 Nisan [1]915 Pazar Karaya kmak istihzrtna baladk. Kable'z-zevl iki buukda kk filikalar dernuna girdik. Her ey yolunda gidiyordu. Vakt ki kumsalla yz elli yarda kaldk. Trkler edd bir yaylm atei adlar. Aman Allahm! Bu, ne ldrc ve kemirici bir atedi. Btn tepeler sk ve sab'l-mrr allklar ile mestrdu. lk tepeye trmandk, kdk ve zabta muvaffak olduk. Fakat bilir misiniz bu tepenin zabt ne byk bir can ve kan bahsna bize ml oldu? Arkadalarmz her tarafda, orak makinesiyle biilmi baaklar gibi yerlere seriliyor ve onlara yardm iin olsun bir an bile tevakkuf edemiyor idik. Trkler bizi pek kanl bir suretde karlyordu. Fakat buna da tahamml ediyor idik. Yzba Rider'e mlk olduk ve Trkler tarafndan evrildik. Yzba mecrh dd. Ben alt saat sonra B blne iltihak edebildim. Aman y Rabbi! Trkler nasl ate yadryorlard. Mevzilerimizde sebt ediyoruz. Mecrh arkadalarmz hakknda hissetdiklerimizi tarif ve tavsf edecek kelime bulmakdan cizim. Muharebeye devamla galebe almak istiyoruz. Bu, muharebe deil cehennem makinelerinin rol oynad bir zamand. Maahz son derecede bir kuvvet ve ecatle bir hcum yapdk. Msinn ve tecrbe-dde askerler diyorlar ki bu hcum, tarihin ndiren kaydetdii hcumlardandr. Buna pek kolaylkla inanyorum.
*
Temmuz ay sehven yanl yazlmtr. Dorusu Nisan olmaldr. 63
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
26 Nisan 1915 Pazartesi Yeni bir gnn afak vakti geldiine glkle inanyorum. Fakat Trklerin bil-inkt ve mtemd ateleri bunu pek gzel izah ediyor. Trkler bizi saat bombardman etdi. ok asker zyi ediyoruz. Frank Houston boynundan ve omuzundan yaral olduu hlde hastahneye gitdi. Bulunduum [yerde] benimle beraber bulunan gayet gen bir asker vahm bir suretde yaraland. Jok Banks, onun pek mhlik olmadn syledi. Fakat teki arkadalar nerede? Ben de bilmiyorum. Binba Robertson dn mhlik bir suretde yaraland. 27 Nisan 1915 Sal Ne berbat bir gece geirdik. Trkler vakit vakit bize yirmi adm yakladlar, o vakit biz de onlara kurun yamuru yadrdk. Fakat iyi muharib olan Trkler bundan hi ylmyorlard ve daima zerimize hcum ediyorlard. Trklerin makineli toplarnn atei hakikaten ldrc idi. Bize hi rahat yz vermediler. Bugn pek uzun sren bir gn oldu. 28 Nisan [1]915 aramba Buras, arzn zerinde kurulmu bir cehennemdir. Dman, btn gece hcum etdi. Biz de onlar pskrtmeye uradk. Mtekbil hcuma gemek iin ne vakit ikml ve takviye efrd alacak idik? Gn her naslsa geirdik. Mhimmt ulancaya kadar olduumuz yeri muhafaza etmeye mecburuz. Geceleyin ok cephane sarf etdik. 29 [Nisan 1915] Perembe Kable'z-zevl saat de siperden deidirildik. Kumsalla ulamak, hakikaten tehlikeli bir oyundu. Tam manasyla ypranm bir halde idim. Fakat istirahat adrlarnda kendime geldim. Cz-i tmlar arasnda ok boluklar hsl olmudu. Blmz efrd hemen tamamen mahv oldu. Yeniden tekilt yaplacakdr. Frank Himan Pazar gn maktl dd. lnceye kadar pek fedakrne bir suretde muharebe etdi. Kemiklerime kadar siryet eden bir titremeye yakalandm iin bir ay iebilsem kendimi pek mesud ve bah64
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
tiyar addedeceim. adrda istirahatde iken Trklerin edd bir mermi yamuruna yakalandk. Bereket versin ki, suhletle zeminliklere can atabildik". F 3 Zilkade sene [1]333 - F 31 Austos sene [1]331 / [13 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/99
6
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib- i Smsi'ne Marz- criynemdir Mahdmum Cemal Efendi, anakkale'den esir-i harb olarak Msr'da el-Kahire'de Md serthnesi'nde bulunuyor imi. Kendisine harlk olarak yz yirmi kuru mukabilinde bir ngiliz liras gnderiyorum. Mebla- mezbrun gnderilmesini istid ve istirhm eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emr efendimiz hazretlerinindir. F 1 Eyll sene [1]331 / [14 Eyll 1915] Rumelihisar'nda kale iinde 19 numaral hnede skine
Servet bint-i Sleyman
BOA, HR. SYS, 2194/35
7
F 25 Austos sene [1]915 tarihli Times gazetesinin bamakalesi Mister Ashmead Bartlett tarafndan gnderilip bugnk nshamzda derc edilen ve cereyan- ahvli btn incelikleriyle tasvir eden rapor, Gelibo65
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
lu ibh-i Cezresi zerinde muahharan vukua gelen kanl ve bize pek pahalya ml olan muharebt hakknda pek az bir ziy-y hakikat seriyor. Byk mikdarda bulunan ngiliz kuvvetinin Suvla Krfezi'ne yeniden yapm olduu ihrac harekt ve Avustralya-New Zelland kolordularnn Anzak mntkasndaki ileri yryleri hakknda tafsilat its hususunda Mister Ashmead Bartlett'e baz msaadtn bah olduu grlmekdedir. Suvla Koyu'na ihrac olunan kuvvetin karaya ilk ayak basnda pek o kadar edd bir mukavemete marz kalmad ve fakat Tuzla Gl'nn arkasnda bulunan araziden byk bir paray igal etmezden mukaddem Trklerin byk mikdarda ve tedrcen kuv-y muvene alm olduklar rapor mnderectndan anlalmakdadr. bu yeni hattmzn ileri harekt, aalk arazide kazen vukua gelen yangn dolaysyla ve sk allklarn haylletiyle tevakkufa dr oldu. yle bir hl-i tevakkuf tahadds etdi ki, bundan dman da ayn derecede mteessir oldu. Buraya karlan yeni efrdmzn pgh- azmine tevecch eden ileri harektn da akmete dr olmasndan ancak ve ancak bu menhs yangn mesldr. Avustralya ve New Zelland kolordular efrd mentk- mcvirede, son derecede parlak bir cesaret ve besletle harb etmilerdir. Efrd- mezkre birok arazi-i munzamma elde etmekle beraber Suvla Koyu'ndaki kuvve-i askeriyemiz ileride ittisl peyd eylemeye muvaffak olmulardr. Tekml hatt- harbimiz, kazanlm olan mahalde hendek siperleri kazarak kendilerini yerletirmiler ve harekt- askeriye de zhir halde burada hitma ermidir. Trkler tarafndan ibrz olunan mukavemet-i muannidnenin iddetinde umum, mttehid'l-lisn olduklar gibi burada harb eden Trk askerleri Osman Paa ile Plevne'de bahadrne muharebe edenlerin evlad- ecaat-nihddr. Raporun ngiliz efrd ve bilhassa Avustralya Kolordusu tarafndan gsterilen ecaat ve besletden bahseden ksmndan sarf- nazar edecek olursak bu kanl muharebenin neticesine aid pek cz malumt ihtiv etdiini
66
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
grrz. Neticeye ttl hsl etmek zere Matbt Kalemi vastasyla f 20 Austos sene [1]915 tarihinde nerolunan tebli-i resmye atf- nazar etmekliimiz icab eder. Halbuki tebli-i resmde de: "Trkler buradaki ileri harektmz tevkf etdiler." cmle-i muhtasarasndan baka bir ey grlmyor. Beynt- mezkre vaziyet-i hakikiyeyi gsterdii gibi bunu tadil edecek dier bir tebli-i resm de henz nerolunmamdr. anakkale dr'l-harbinden daim ve gnden gne kabarp imekde olan zyit listelerinden baka hibir hakik havdis gelmiyor. Binenaleyh Matbt Kalemi'nin nokta-i nazarna muhalif hikyt muhtev raporlarn bu hafta banda matbt tarafndan nerine neden msaade edildiini anlamakda hayrete dr olduk. Slif'z-zikr raporlar; Trkler, hatt- muvsalalarnn kat ile tehdid olunduklarn ve bunun neticesi olarak vaziyetlerinin pek vahim olduunu ahaliye, efkr- umumiyeye anlatmakla kalmad, belki onlar inandrd bile. Fakat btn bu grltleri tatmin edebilecek bir ifade ne Ashmead Bartlett'in makalesinde ve ne de Matbt Kalemi'nin tebliinde var. Hakikat- hl undan ibaretdir ki Gelibolu ibh-i Cezresi'ndeki vaziyetimiz iyilie doru tahavvl etmekden pek uzakdr. Bundan baka biz unu da anlyoruz ki nokta-i nazarmza vsl olmak iin ne kadar byk fedakrlklar mstelzim olursa olsun her halde azmimizi teyid ve tevsk eylemek icab ediyor. Bu misill hikyelerin neri dmanmz ifal eder fikrini katiyen kabul eyleyemeyiz ve fakat bunlar, elde edilmesi daha pek ok uzakda bulunan netice hakknda ahalimiz arasnda pek mevsimsiz midler uyandrr. Sansrmz, kendisine ibrz edilen raporlarn mevskyet ve shhati hakknda bittab hibir mesliyeti deruhde edemez. Byle olmakla beraber sansr, niin bu yalan beyant tehir etmez veyahud da ahalinin esassz bir suretde tent klnmasna mani olmaz? [15 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1140/61
67
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
8
Harb Matbt Karargh'ndan alnmdr. Hatt- harbde dolaan bir Alman muhabiri tarafndan yazlan: "Gelibolu tepeleri zerinden atla gidiyorum. Etraf samt u skn iinde... Uzaklarda bir mezzin akam ezan okuyor. Vadilerden gelen beyaz ve effaf bir sis, din ve vatan urunda fed-y can eden kahramanlarn necb ve sf ruhlaryla birlikde semya, semt-i cvidna doru ykseliyor. te anakkale kahramanlar bylece ykseliyorlar! O gn pek scakd. Orada, yz metre uzakda ngiliz siperleri bulunuyor ve tfek kabzalarndan kavce kavram yzlerce kahraman askerler, bunlara kar hzr duruyorlar. br tarafda her ey lde-i skn. Yalnz, o menhs tel rg mnialar gne ziysndan parldyor. Yzba Hseyin Ali kendi avc siperleri iinde dolayor. Etraf, o kadar skin, o kadar latif ve rahat ki... Avc hatlar ilerlemeye balad... Taarruz kzyor... "leri, Allah yardm ediyor! Allah verecek. Ali'ye drt, Mehmed ileri! Haydin hep birlikde!.. leri!.. Abdullah dermann kalmad m? Yaralandn m yoksa?.. Dman siperleri ite urada!.. imdi onu alrz... Allah!.. sabet etdi!" brleri daima ilerlemekde... Yeni kitleler geliyor, ne geenler daima oalyor. Kurunlar, yamur gibi yayor, arapneller terek patlyor. "Asker!.. abuk!.. Siper kazn!.. abuk cephane getirin!.. Kurunlar buraya dk!.. Sknetle nian al!.. Daha ileriye... Mniay dolap siperlere girmeli. Haydi ocuklar, hcum!.. Hcum!.." Siperler iine girdik. "Son dmanlar tard ediniz!.. Dur, Mehmed! Ali bana yardma gel!.. Benim karmda da ok var!.. Sabret!.. Geliyorum!.." Gs gse geliniyor. Bir tarafdan yeni askerler sel gibi ilerliyor, daima yeniler geliyor...
68
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
arapneller havada patlyor... Dman burada ylp kayor. "Pekl, brakma!" Dier[i] merakda... "Onlar o kadar ok ki! Zarar yok!.. Sebat et!.. itiyor musun? Sebat!.." "Kaanlara ate edin!.. Ahmed!.. Siperi bir kiilik daha genilet!.. Siz de kaznz, siperler derince olsun. Kum torbalarn br tarafdan koyunuz". "abuk ocuklar, abuk! Vakit yok!.. Dman mukabil taarruza balyor. Cephane buraya!.. Ko! Yoksa kurunla vurulacaksn!.. Ko!.." Dman ate karlyor ve artk yaklaamyor. Askerler kazma, krekle geliyorlar. Siperler derinletirildi ve gerideki safla irtibat tesis olundu. ller yatyor, mecrhlar inliyorlar ve gne artk gurb ediyordu. Yzba Hseyin Ali, zabt edilen dman siperinden ar ar getiriliyor. Bir kurun alnna isabet etmi. Nazarlar, ten ve zafer sevinleriyle lemadr. Orada t memleketin cenb taraflarnda beyaz ve kk bir ehirde onun iin alayan sevgilisi. Onu imdi anl ve ninl grnce kim bilir ne kadar sevinecekdir! Ben Gelibolu tepeleri zerinde atla gidiyorum. Ortalk o kadar skun ve skt iinde ki!.." 3 Eyll sene [1]331 / [16 Eyll 1915]
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/31
9
Harbiye Nezreti Tahrirt Dairesi Tahrirt Kalemi 1199
rde-i Seniyye On kinci Frka Kumandan Kaymakam Selahaddin Bey On nc ve Miralay Hovik Bey On kinci Frka Kumandanlklarna tayin klnmdr.
69
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 9 Zilkade sene 1333 - F 5 Eyll sene 1331 / [18 Eyll 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
BOA, . HB, 1333. Za/16
Sadrazam
Mehmed Said Mehmed Read
10
Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2 Numara: 16881/5052
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki ngilizler, bir mddetden beri Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bilhassa Anafartalar'da taht- igallerine geen sahil ksmnda ksmen Salb-i Ahmer iaretini hmil adrlar ve barakalar tesis etmekdedirler. Bu ksm arazinin gayet dar olmasndan dolay mezkr bina ve adrlarn tamamen yannda asker ictimlar, hareketler vuku bulmakdadr. Bu halde mezkr barakalar dmanlarmza bir himaye ve siper vazifesini gryor demekdir. Binenaleyh bu hl aleyhimize hareket eden dman kuv-y askeriyesine kar atelerimizdeki serbestyi mahv ediyor. Bundan mad elde edilen delil ve emrelere nazaran dman bu binalar esliha ve mhimmt vaz, zbit ve efrd iskn hususlarnda da istiml ediyor. Dmanlarmzn en ilerideki hatlarnn sahilden ancak birka kilometre ieride bulunmasna ve mecrh ve hastalarn nakil iin pek ok hastahne gemileri mevcud olmasna gre bunlarn orada hastahne tesis etmelerine lzum yokdur. Binabern sahildeki hastahnelerin hemen kaldrlmas lzumunun Amerika Sefrethnesi'ne tebliini ve aksi halde mezkr binalarn yanndaki ktata ate edileceinin ve o esnada Salb-i Ahmer iaretini hmil hastahne bi70
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
nalarna bir zarar vki olursa bundan Hkmet-i Osmaniyye'ye hibir mesliyet tevelld edemeyeceinin ilveten inbsn rica eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 11 Zilkade sene [1]333 - F 7 Eyll sene [1]331 / [20 Eyll 1915] Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2413/46
11
Harb Matbt Karargh'ndan: Gelibolu ibh-i Cezresi'nde Anafarta cihetinde 70 ve 112* numaral tepelerin zabt iin Efrenc 20 ve 21 Austos'da ngilizler'in yapdklar mteaddid taarruzlarn kahraman askerlerimiz tarafndan ne suretle def edilmi olduunu ve bu iki gn zarfnda yaplan muharebelerin ne derece iddetli bulunduunu gayet messir ve belne bir lisanla tasvir etmi olan ve ngiltere matbt nmna anakkale'deki ngiliz Karargh'nda bulunan Mister Ashmead Bartlett'in skenderiye'den ahren Londra ceridine gnderdii mufassal telgrafnmesinden aynen: "Austos'un yirmi birinci gn bade'z-zuhr tam saat de ilk top sads tann-endz- fk oldu. okdan beri bu kanl arzda bir det hkmne giren o dehet-nk bombardmanlardan biri bu dakikadan itibaren yarm saat mddetle edden hkmrn oldu. Harb gemilerimiz sahr toplarnn, byk havanlarn inzimm- muvenetiyle yek-heng-i dehet olarak atelerini 70 ve 112 numaral tepelere tevch etdiler. Dman siperleri bir kere daha duman ve toz bulutlar arasnda bouldu, kald. Maamfih Trkler bu tufan- cehenneme kar hibir eser-i inhirf gstermediler. Zira hibir Trk mevkiini terk etmemi, o metnet-i mcesseme tavsfine bi-hakkn lyk olan kav ve ec asker yerinden zerre kadar kmldamam idi.
*
70 numaral tepe, Yusufuktepe; 112 numaral tepe ise smailolutepe'dir. 71
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bombardman esnasnda dman toplar mtemdiyen atelerini arapnel paralaryla mtetevvic olan ikolata Tepesi'yle bu tepenin arka cihetlerine tevch ederek iddetle mukabelede bulundular. Bu srada skt eden obsler allkda bir yangn hsl etdi. Rzgrn tesiriyle tezyd-i kuvvet eden ate iddetle feverna balayarak bir srat-i fevkalde ile daire-i siryetini tevs eyledi ve bylece birok mevzileri alev ynlar altnda, duman bulutlar iinde silip sprd. Saat buukda bir alay ngiliz askeri bu siperlerin ilerisine geerek 70 numaral tepenin eteinde avc tertibt icrsna tevessl eyledi. Bu teebbs btn Trk hatt boyunca dehetli bir tfek ateinin infilkna sebebiyet verdi. Ayn zamanda dier bir alay 70 numaral tepenin cihet-i cenbiyesine doru ilerleyerek bu tepenin eteinde kin muhterik allk mahalline yerlemi idi. Tepenin zirvesinde bulunan siperlere kar ngiliz toplar btn iddetleriyle atelerine devam etdiler. Maamfih Trk piyadesi bu ate-i edde ehemmiyet bile vermedi. Hl Trk askerlerinden bazlar keml-i cesaretle siperlerden meydana karak ilerlemekde olan ngilizlerin vaziyetlerini kefe almak cretinde bulundular. Bu esnada tfek atei kulak zar patlatacak derecede idi. Ben hibir zaman hibir muharebe meydannda sefin-i harbiye bataryalaryla sahr toplarnn, obs infilktnn, tfek mermilerinin bu muharebede hsl etdii azm grltye benzer bir grlt iitmedim. Saat elli gee mezkr iki alay biri garb cihetinden dieri cenbdan olmak zere son bir hcum icr etdiler. Kesif bir dumann, iddetli bir tozun arasnda sngleri parl parl yanmakda olduu halde vsi bir kitle-i azme muhterik alln iinden karak zirvede kin Trk siperlerine kar emvc- dehhe eklinde ilerlemeye balad. Toplarmz birka dakika mddetle endhtlarn tatvl ederek atelerini mtekbil bayrlara tevch etdi ve bu suretle siperler hattn daire-i endht haricinde brakd. Bu srada Trkler zirvelerden zuhur etdiler ve ilerlemekde olan ngiliz huttuna iddetle ate etmeye baladlar. te bu dakika-i dehet-nkde Trklerin ald vaziyeti grmeli idi: Keml-i metnetle siperlerine saplanm olan Trk askerinin bulunduu yerde lmeye azmetmi olduu ynen grnmekde idi.
72
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Askerlerimiz bayrn ksm- kllsini adlar. Lkin iml cihetinde taburumuz mitralyz ateinin, apraz top mermiytnn tesiriyle birdenbire tevakkuf mecburiyetinde kald. Cihet-i cenbiyede askerlerimizden bazlar zirveye vsl olarak siperlere atldlar. Atldlar ama orada Trk sngsnden geirilerek kmilen terk-i hayat etdiler. Bu zaviye-i cenbiyede muharebe-i vka hiss-i nevmd ile mukayyed bir boaz boaza kaydyla tavsf edilecek suretde cereyan etdi. Hibir dmann bu derece ecaat ve cesaret, bu mertebe azim ve metnetle harb etdii hibir yerde grlmemidir. Birka dakika sren bir mddet-i kalle zarfnda tepelerin yed-i zabtmza getiine zhib olduk. Zira askerlerimiz zirvenin alt cihetinde kesretle grlmekde idi. Hl onlar cihet-i cenbiyede kin Trk siperleri hattnn bir ksmn igal bile etmilerdi. te tamam o srada idi ki 112 numaral tepenin arka cihetinde ahz- mevki etmi olan Trk bataryalar 1.200 yardalk bir mesafeden zerimize obs yadrmaya baladlar. Bu ate askerlerimizi orakla biilmi nebatt gibi yerlere serdi ve bir mevt-i muhakkakdan tesadfen kurtulmu olan bakyyet's-suyfu da bayrn eteklerine hafif melcelere ilticaya mecbur eyledi. Askerlerimiz bu noktada mevkilerini ancak birka dakika muhafaza edebildiler. Lkin taarruz artk erimi bitmi idi. Askerlerimiz de biraz zaman evvel terk etmi olduklar siperlerine avdet etdiler. iddetli taarruzumuz bu defa da netice-pezr olamam idi. 70 numaral tepe Trklerle mecrhlarn, maktllerin ellerinde kald". Mister Ashmead Bartlett'in 70 numaral tepe taarruzuna dair olan raporu burada hitm buluyor. Bu raporu kmilen derc eden Times gazetesi buna dair neretdii makale-i mhimmesinde u suretle idare-i kelm etmekdedir: "Sefin-i harbiyemiz ve karaya ihrac edebildiimiz kuvvetli bataryalarmz Trk siperlerini muhafaza edilmez bir hle getirmek iin daima fevkalde sarf- m-hasal gayret etmekdedirler. Onlar dman siperlerini obsleriyle ezmekde hem ilerleyen hattn nnde bir hil-i aten tekil etmekde ve hareket-i vka devam etdike daire-i endht ykselterek Trklerin imdat ktat almalarn tasb etmekde idiler. Maahz etekden itibaren kademeler tekil
73
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ederek ykselen tepeler birok kayalar ve allklarla mestr bir takm hufreler hsl etmekdedir ki bu mevkiler en kuvvetli, en mkemmel mdafaa mevzilerini ihzr etmekdedirler. Zaten bu mevziler cesaret ve ecaatleri, azim ve metnetleriyle lem-uml bir hret-i muhkka kazanm ve bilhassa vaziyet-i tedafiyede bulunduklar takdirde muhafaza-i mevcud hususunda gsterdikleri sebt ve taanndle kendilerini btn dnyaya tantdrm olan Trkler tarafndan mdafaa edilmekde idi. Bundan mad Trkler bu harbdeki muvaffakyetsizliin py- tahtlar olan stanbul'un ziy- ebedsiyle Hill'in sukt- r-verini tazammun edeceini pek iyi bilmekde olduklarndan btn varlklaryla muharebe etmekdedirler". "Mister Ashmead Bartlett bu vaziyet-i mahsusadan mtevellid neticeleri bize birer birer gsterdi. Biz hibir zaman dman nmn tamaya liykat gsteren advlerimize kar keml-i ciddiyetle izhr- hrmet ve riayetden ekinmedik. Hayret-bah- ukl beslet-i cihan-pesendneleriyle lemi kendilerine hayran eden Trklere de bu harbde gsterdikleri byklklerle mterfk olarak ihrzna kesb-i istihkk etdikleri medh seny atf ve ihddan asla geri durmayz". 7 Eyll sene [1]331 / [20 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1143/89
12
Bb- l Dahiliye Nezreti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti
Marmara'da dman tahtelbahirleri tarafndan gark edilen kayk sahiblerine verilen beynnmenin suretidir. Ey askir-i Osmaniyye! Size malum olduu gibi klliyetli mikdarda bulunan ngiliz ve Fransz askerleri sahillerinize kdlar ise de karnza katiyen hibir husmet beslemedikleri gibi sizinle muharebe etmeye mecbur olmakdan dolay ziyadesiyle teessf ediyorlar.
74
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Maamfh ngiltere Devleti kendini erbb- siyasetinizin sizi ellerine teslim etmi olduklar Almanlarn yed-i tasallutundan kurtarmak iin hl-i hzrda icr olunmakda olan aml-i harbiyeyi ittihz etmeye mecbur oldu. Binenaleyh kuv-y mttefikaya mukavemetinizde mdvemet etdikce kuv-y mezkre dahi hl-i hzrda bu tarafa gelen ve hemen yolda bulunan kuv-y imddiyenin muvenetiyle memleketinizin istilsna devam etmek mecburiyetinde bulunacaklardr. Son msdemtda esir alnan zbitn ile arkadalarnz, kendilerine gsterilen hsn-i muameleyi takdir ile her gn beyn- teekkr etmekdedirler. Mecrh olan ngiliz askerlerine verilen tedavi, mecrhlarnza dahi ayn tedavi veriliyor. ecat ve cesaretiniz cihann malumudur. Niin srf Almanya'nn menfaat-i hususiyesi iin icr olunan muharebe-i hzrann mddetini beyhde temdd ediyorsunuz. Artk muharebeye devamdan imtin ederek silahlar teslim eder iseniz kendi evleriniz ve ocuklarnza avdet etmeye muktedir olursunuz ve biz dahi vatanmza avdet ederiz. F 8 Eyll sene [1]331 / [21 Eyll 1915] nc ube Mdr (mza)
BOA, HR. MA, 1145/16
13
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi 1442
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki Gelibolu ibh-i Cezresi'ne gnderilmi olan ngiliz zbitnndan Mlzm George Caldern'in 10 Haziran'dan beri ailesi tarafndan hayat veya memtna dair haber alnamam olduundan bahisle ahvli hakknda istifsr mutazammn Atina Sefret-i Seniyyesi'nden vrid olan 4334 umum numara ve 11 Eyll [1]915 tarihli tahrirt zerine icr klnan tahkikt neticesinde
75
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mmileyhin Ordu-y Osman tarafndan esir edildiine dair bir malumta destres olunamam olmakla sefret-i mezkreye ona gre cevab itsna msaade-i smiye-i dver-i azamlerinin b-dir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 13 Zilkade sene [1]333 - F 9 Eyll sene [1]331 / [22 Eyll 1915] Harbiye Nzr nmna (mza)
**
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Atina Sefiri Galib Kemal Beyefendi Hazretleri'ne Saadetli efendim hazretleri Ailesince hayat ve memtna dair bir haber alnamadndan bahisle ahvli 11 Eyll sene [1]331 tarihli ve umum 4334 numaral tahrirt- vllaryla sual olunan ngiliz zbitnndan Mlzm George Caldern'in Ordu-y Osman tarafndan esir edildiine dair malumta destres olunamad Harbiye Nezret-i Cellesi'nden b-tezkire bildirilmidir. [22 Eyll 1915]
BOA, HR. SYS, 2218/26
14
Bb- l Hariciye Nezreti Matbt- Umumiye Mdriyeti Aded: 126
Karargh- Umum stihbart ubesi Mdriyeti'ne Viyana'da Polonya lisanyla mnteir Viyedenski Courrier Polenski ile Bulgaristan'da mnteir Otro gazetesi muhabire ve muharriresi olup endam
76
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mtensib, gzleri kestane, salar sar renkde ve yirmi be yanda tahmin edilen Madam Wanda Zembrzuska ile isim ve sfat mazrfen irsl klnan kartda muharrer uzun boylu, krpk bykl, otuz be yalarnda bulunan Polonyal Msy, sahne-i harbe azmet etmek istirhmnda bulunduklarndan icr-y icab mtevakkf- rey-i lleridir. F 21 Temmuz sene [1]331 / [3 Austos 1915] (Mhr)
**
Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanlk Vekleti ube: 2 14723
Beinci Ordu Kumandanl'na Otro, Denevnik gazeteleri[ni]n muhabiresi Matmazel Wanda Zembrzuska birka gn iin cephe-i harbi ziyaret etmek istiyor seran cevab verilmesini rica ederim. 4 Austos sene [1]331 / [17 Austos 1915]
Seyfi
**
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Beinci Ordu
Bakumandanlk Vekleti Erkn- Harbiye Riyseti'ne C. 4 Austos sene [1]331 Tel. Muhabire Matmazel Wanda Zembrzuska'nn gelmesinde mahzr olmad marzdur. F 5 Austos sene [1]331 / [18 Austos 1915] Kumandan emriyle Beinci Ordu Erkn- Harbiye Reisi
Kzm
**
77
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Muhbirlere Orduya ltihak Ruhsatnmesi Numara: 38
Ekli Boy: Renk: Sakal: Byk:

Mahall-i tevelld Mahall-i ikmeti Hangi ajans veya gazeteye mensub olduu
Orta Beyaz Pasaport veya tezkire numaras Bildii lisanlar
Bulgar
24
Otro, Denevnik gazeteleri muhbiri
Asmal Wanda Mescid, Protestan Bulgaristan Zembrzuska numara: 31
Franszca, Bulgarca, 47714 Romence, Almanca
Fotoraf ile almet-i frikas ve muktez malumt blda derc edilen Madam Wanda Zembrzuska['nn] hsn-i hl ashbndan olduu ve harb muhabirleri hakkndaki talimtn mnderectna vkf olarak mcebince harekete muvfakat gstermi olduundan Beinci Ordu'ya gazeteci olarak iltihkna bir mahzr olmadn mir ibu tasdiknmenin nsha-i evveliyesi tanzim edilmidir. F 6 Austos sene [1]331 / [19 Austos 1915] (Mhr)
Seyfi
78
Mlhazt
-
Tbiiyeti
Mezhebi
Rtbesi
Sinni
smi
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Muhabir-i mmileyhin gezebilmesine msaade edilen ktatdan ilk gidecei kta Beinci Ordu Karargh ve mevkii Gelibolu olup ibu mevkiden mukaddem baka yere gitdii takdirde mevki-i mezkr kumandanlndan derdest edilerek tahte'l-hfz Karargh- Umum'ye izm lzmdr. F 6 Austos sene [1]331 / [19 Austos 1915] (Mhr)
smet
Muhabir-i mmileyhin ibu iltihak ruhsatnmesi tasdik olunur. F 6 Austos sene [1]331 / [19 Austos 1915] Karargh- Umum Erkn- Harbiye Reisi
V. Bronsart
BOA, DH. EUM. VRK, 25/41
***
Bulgar Matbt Sofya'da kan Otro gazetesinin 2 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan:
Torpido ile anakkale'ye Doru
Nihayet torpido, bu mhlik ve htr-nk sefine zerinde... Torpido, tahtelbahirlerin ihtirz etdii bir tehlike olmakla beraber kendisi de denizin mavi sularnda gizlenen bu kk fakat mhlik let-i harbden mtehdir. Torpido, uzun siyah bir havana sigaras gibi cevvl birer gze benzeyen dairev pencereleri grnr grnmez bir hlde denizin nzn mevceleri ara79
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
snda kayp gitmeye balad. Kk toplarnn tehdidkr, elik azlar ut- ems altnda kzgn bir parlt ile parlyordu. Yverimle rhtma muvsalat etdiimiz zaman torpido bacasndan hafif duman savura savura ilerliyordu. Bu teehhrm belki kadnlma atfolunmak istenir. Fakat buna hibir vechile ben bis olmadm. Sebeb-i teehhr, tbi olduumuz bir takm kuyd ve urtdur. Bazen arkn "yava yava" hlet-i ruhiyesi insan meys edecek dereceye varyor. Fakat ne olursa olsun hsn-i neticeye iktirn eden her ey bence iyidir. Rhtmdan rkib olduumuz motorbotla torpidoyu takibe baladk. Torpido, imdi Marmara'nn g- laciverdsinde mhir bir rakkse gibi daireler, kavisler resmederek kat- mesafe ediyordu. Motorbotdan verilen mteaddid iaretler zerine torpido tevakkuf etdi. Btn nazarlar bana tevecch etmi ve hepsinin mel-i istifhmkrnda u cmle okunuyor: "Bu kadn aramzda, mntka-i harbde ne aryor?" Makine, top, uval, mhimmt dolu sandklarla ml olan gvertede bir harb muhabiresi iin glkle bir yer tedrik olundu. nk muhabir olarak ben yalnz deildim. Benden mad ayr ayr be millete mensub be harb muhabiri daha vard. Yanmda iri, iman, cretkr fakat msterih, biraz evvel denize dp de karlan Boer apkal bir Amerikal, sveli bir kaptan ve bir Alman muhbiri bulunuyordu. Torpido mhimmt dolu nakliye sefinesiyle ileb muhafaza ediyor ve etraflarnda kavisler ve daireler resmederek bir krlang gibi uuyordu. Gurba meyleden gnein ut- zerrni denizin mavi mevcecikleri zerinde latif akisler yaparak parldyordu. imdi ufukda stanbul, Haydarpaa, Kadky kle kle mekkel birer heyl gibi glge hlinde birbirine karyordu. Torpidonun zerinde tenezzh vapurlarnda bulunan yolculara has nee ve etretle glp konuuyorduk. Her an denizin mavi sathn yararak bir
80
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
deniz ylan gibi anszn karmza kmas meml olan ngiliz tahtelbahiri kimsenin aklna gelmiyordu. Hepimiz, torpido hakknda malumt vermekde olan kaptan msterih ve z-huzur dinliyorduk. Kaptan szlerine devam ederken bir aralk her ihtimale kar kpetede arz- hizmete mde bulundurulan tahlsiye simidlerini okayarak: "Evvelsi gn dedi, bu torpido gibi bir torpido gark oldu; mrettebt bir saat yzdkden sonra sahile vsl oldular ve ancak bu suretle tahls-i nefs edebildiler." [dedi.] Kaptann bu szleri hibir vechile aramzda bd-i tela olmad. Vakann mel-i tehdidkrndan terauh eden tehlikeyi hissetmemi gibi idik. Biraz sonra yemek masasna oturduk ve ilk harb gecesi tamn konua konua yedik. Artk gne tamamyla gurb etmi, bakr renkli bir mehtab ufkun kurun bulutlar arasnda laciverdsini kaybetmi, imdi yalnz rkek birer nazar- perian gibi uraya buraya dalm olan yldzlar hafif hafif envr-nisr oluyorlard. Gece ilerledike derinleen sktun amkna torpido terk-i vucd ediyormu gibi aramzdaki sesler eksiliyor, alalyordu. Efrd- bahriye ve berriye, uvallar, kavun, karpuz kmeleri arasna uzanm yatyor; harb muhabirleri de kaputlarna sarlarak birer keye uzanmlard. Bu amk ve kesf sktun arasnda yalnz torpidoyu srmak ister gibi sefinenin bordosuna saldran dalgalar inliyor ve sanki bu inilti de denizin sine-i ketmunda zabt etdii esrrla ztrb- ketmi iitiliyordu. Sonra makine dairesiyle telsiz-telgraf kabinesinden akseden maden tkrtlar, kaptan kprsnden ykselen evmir-i askeriye, denizin maaa-i emvc arasnda kaybolup gidiyordu. Torpido yaydan frlam bir ok sratiyle ve bir yarasa gibi gecenin karanlklarndan perv etmeksizin kat- mesafe ediyordu.
81
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Saat on. Kabineme ekildim. Burada ihtisstm gayr- kbil-i tasvrdir. Dman tahtelbahiri tarafndan grnmek tehlikesine binen kaptann emriyle torpidodaki ziylar kmilen itf edildi. imdi siyah bir heyl gibi hareket eden bu demir mahfaza iinde birok insan bulunduu hlde mevtin, ademin etrafnda dolayor ve belki imdi mevt, onun siyah vcudunu srmak zere dilerini bile gcrdatyor. Kabinemde dalgalarn ve stmde bulunan telsiz-telgraf cihaznn sad-y madensini iitiyorum. lk defa olmak zere bu skn ve tenh iinde kalbimden bir lerze-i hirsn gediini hissetdim ve imdi vlidemin retmi olduu ve benim birok zamandan beri metrk ve mens braktm dualar yatamn zerinde diz kerek okumaya baladm. "Y Rabbi! dedim, bizi grnmeden gelen, grnmeden kalbimize penelerini, trnaklarn uzatan lmden muhafaza et! Sen Kdir-i Mutlaksn!.." Sonra msterh bir uykuya daldm. Meydan- harbe giden gvertedeki askerler de bhesiz ki ayn vech ile dua etmilerdir. "Cenb- Hak, Kdir-i Mutlak'dr. O'nun msaadesi olmadan hibir ey olamaz". imdi skt, karanlk ve mechliyet... Makineler det hareket etmez bir hle geldi. Torpido emtetsiz, grltsz, anakkale merssna doru uuyor, uuyor, uuyordu. Yarn kim bilir nerede uyanacaz? Fakat acaba uyanacak myz? "Allah, Kdir-i Mutlak'dr". 6 Eyll sene [1]331 / [19 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
Sofya'da kan Otro gazetesinin 2 Eyll tarihli nshasnda muhabire-i mahsusasnn anakkale hakknda yazp irsl etdii birinci mektub evvelce muayene edildii suretde aynen mndericdir.
BOA, HR. MA, 1143/72
***
82
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bulgar Matbt Sofya'da kan Otro gazetesinin 2 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan: anakkale'ye seyahat eden muhabiresi Madam Wanda Zembrzuska'nn mektubu:
anakkale'ye Doru
kinci Mektub: Esna-y seyahatimde bir gn Tekfurda'nda kaldk. Balkan Harb-i ahrinde Bulgar askerinin py- istils altnda kalan bu kasabay, ne torpidonun Alman olan kaptan ne de refklerim harb muhabirleri tanmyorlard. Benim de bu hususdaki malumtm, kasabann ismini iitmi olmakdan ibaretdi. Trk zbitlerinden birinin: "Bulgarlar geen Balkan Harbi'nde burada idiler." demesi zerine btn huzzr adem-i itimad ifade eden bir vaziyetle u suli rd etdiler: "Nasl? Buraya kadar geldiler mi?" imdi bu kk kasabay hayretle temya dalmdm. 1912 senesinde Tekfurda'nda bulunan bir dostum tarafndan gnderilip Sofya'da yaz masamn zerinde ap okuduum mektublar hatrlyorum. O mektublar kurumu iek demetleri ihtiv ediyordu. imdi kasabay hayretle tem ederken dnyorum: "Acaba o iekler u kk ehrin hangi bahesinden koparlmd?" Ve byle tahayyltma mstarak olarak Tekfurda'nn dik ve tal yollarndan yryordum. Tekfurda cidden gzel bir kasabadr. Vsi ve latif bir krfez sahilinde kin olan kasaba kademe kademe ve birbiri zerine bina edilmi evleriyle
83
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
amfiteatr eklinde bir beldecikdir. ehrin latif baheleri ve kk kk sayfiyeleri vardr. Fakat Tekfurda'nn hl-i hzrdaki vaziyet-i dil-rubs bir Avrupalnn houna gitmez. Fakat ihtimal ki birka sene sonra bu kasaba bir Avrupaly memnun edecek teferrcgh hline gelecekdir. imdiki halde Tekfurda bir Trk ehrinden ziyade bir Rum kasabasdr. Kasaba, ahab hneler ve arka mahsus dkknlardan mteekkildir. Yollar dar ve taldr. Kasabay doladkdan sonra akama kadar diz kp oturarak bol bol kahve idik, bir tarafdan da Tekfurda'na mahsus olan tatl karpuzlar yedik. Hatta cephe-i harbe gtrmek zere yanmza birok karpuz aldk. Akam st torpido hareket etdi. Sabahleyin saat altda gnein ilk pse-i tulu ile deniz, geceki uykusundan uyanrken torpido, Gelibolu ibh-i Cezresi'nin sahile karb bir noktasnda tevakkuf etdi. Denizle kara arasnda bulunan dar ve kumlu bir yol zerinde sandklar, uvallar, hamallar, mekkr brgrleri, develer karmakark bir halde bulunuyordu. Bu noktada gnein hararetiyle solmu birka adr, tede sahilde bekleyen birka ileple bir-iki sandal manzrumuz oluyordu. teden mevki kumandan: "abuk, abuk!" hitabyla bizi isticle davet ediyordu. Bu davetden hibir ey anlayamamdk. Hayretle kumandann yzne bakyorduk. O zaman kumandan ilve etdi: "Her gn bu vakitlerde alt ile yedi arasnda dman tayyreleri ziyaretimize gelirler. Byle bir zamanda torpido kenarnda veya ak denizde bulunmanz iyi deildir. htifghmz olan tahte'z-zemn koridorlara yakn bulunmak iin isticl ediniz". ngiliz bombalaryla kesb-i murefeyi hi de arzu etmediimiz iin ale'l-acele antalarmz ve sair eyay torpidodan karmaya baladk. Eya-y mezkre mhimmt ile sandklar, adr ve harb yataklarndan ibaretdir. Hepimizde bu kabl eyann mevcudiyeti iktiz ediyordu. Karaya ayak basar basmaz zirveden heyecan-miz bir ses ykseldi: "Tayyre geliyor!.." O noktada elinde uzun bir boru bulunan nbeti bekliyor
84
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ve tehlikenin vrdunu iln eden khinler gibi mhlik tayyrenin takarrbn ihbar ediyordu. Bu nbetinin boru sads her tarafa dald gibi denizin sathnda da akisler yaparak ufuklarda kayboldu. Herkes n- vhidde muhtelif cihetlerinden ihtifghna komaya balad. Birdenbire tedeki faaliyete bir akmet geldi. Vapurlar, sandallar, adrlar, insanlar, brgrler hep birer tarafa gizlendiler. Birka saniye yalnz bama kalmdm. Tayyreyi grmek istiyordum. Fakat anszn kolumdan eken bir el lkaydlma sylenerek beni yeraltna srkledi. Biraz sonra tayyre motorunun sad-y madensi iitilmeye balad. Bir metre arz ve irtifnda fakat tl mechl olan koridorda skp kaldmz srada tayyrenin denize doru tebd etdii hissedildi. Biraz sonra tedeki nakliye sefinelerine, kayalara arpan bir aks-i sad, "bom bom" diye inledi ve btn emtet bundan ibaret kald. Dmann atd be bomba nakliye sefini arasnda onlar hasarzede etmeksizin itil etmidi. Birok zamandan beridir ki ngiliz tayyreleri her gn ale's-sabah altdan yediye kadar, kez akam da ayn saatde buralarda uar ve biraz bomba atp para sarf etdikden sonra ekilir gider. Bombalardan deniz kprr, dalgalanr, fakat nakliye sefini yerlerinden bile kmldamazlar. ngilizler bu teebbslerinde imdiye kadar bir defa muvaffak oldular. O da sahile karb bir noktada duran kk bir nakliye sefinesine isabet eden bombann sefineyi ihrk eylemi olmasndan ibaretdir. Sefine el-n su stnde yan tarafa mil olarak yatyor, imdi mark vapura ait ayna, dolap ve sair eya sahilde kme hlinde duruyor ve u dakikada bu enkaz zerinde oturan bir Alman neferi, elindeki salnmenin yapraklarn skn ile evirip kartryor. kinci bir boru sads tayyrenin avdet etmi olduunu iln ediyordu. Tayyre gidiyor, imdi herkes karanlk ve muhnik yerlerden kyor. Kumandan: "Daha bitmedi, daha bakalar gelecekdir fakat o zamana kadar birer kahve iebiliriz." diye tebessm ediyordu.
85
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Daha kahvelerimizi bitirmemidik ki ikinci bir sad, ikinci bir tayyrenin vrdunu iln etdi. Yeniden bir velvele, bir tela balad, haydi yerlere! Harb cephesine muvsalatmzda pek garib bir suretde istikbl olunduk... Dman tayyresi nc defa olarak zerimizden geerken ben kumandann davet ve hiddetine ramen elimdeki drbn ile onu temya baladm. Byk demir ku sahil zerinde birka kavis resm ile icr-y kefiytdan sonra bomba atmakszn tal bayrn arkasnda nazarlardan nihn oldu. Cephe-i harbe muvsalatmzn ilk annda bomba ile karlandk. Acaba daha sonra ne olacak? Karargh- Umum'den bize iki fayton, husus bir araba, bir de yol arabas gnderildi. Eyamz yol arabasna ykledikden sonra Liman von Sanders Paa'ya takdim olunmak zere hareket etdik. 8 Eyll sene 1331 / [21 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
BOA, HR. MA, 1143/101
***
Bulgar Matbt Sofya'da kan Otro gazetesinin 4 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan: stanbul'da bulunan muhabiresi Madam Wanda Zembrzuska'nn anakkale cephe-i harb[in]e azmeti esnasnda yazd mektublar:
anakkale'ye Doru
nc Mektub: Arabamzla bir mddet kat- mesafe etdikden sonra arabac:"Burada!" diyerek durdu, biz cevab verdik: "Burada m?.. Fakat burada hibir ey yok! Bizi Karargh- Umum'ye gtr". Arabac lkayd ve skin, szn tekrar
86
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
etdi ve mevkiinden inerek yanmzdaki aacn glgesi altnda sard sigarann dumanlarn savurmaya balad. Ne yapalm!.. Biz de arabalardan mtevekkilne indik. Huzur ve selmetle seyahat edilemeye[cek] bu ezmine-i kable't-tarihiyeye ait arabalarda eyamz zerinde oturarak, sallana sallana, gevemi ve incinmi vcudlarmz biraz dinlendirmek zere yle bir kenara ekildik. Lastik tekerlekli arabalar, artk ehirlerin parke caddelerinde kalmd. Tevakkuf etdiimiz mahal am aalaryla muht, vsi bir ova idi. Etraf gunde-i samt u skt!.. Arabacnn "burada" nidsyla ima etdii kararghdan bir eser, bir nine bile grnmyordu. Biraz sonra yanmzdaki allkdan hk elbiseyi lbis tensb-i endama mlik gen bir zbit karak bize beyn- ho-med etdi. Biz de nihayet anlaabilecek bir adam bulmu olmakla zbiti memnunne selmladk. Zbite sorduk ki: "Yzba Efendi, biz Karargh- Umum'ye gitmek istiyoruz!" "Karargh- Umum burasdr." "Neresi?" Zbit bu sulimize cevab olmak zere eliyle vsi bir daire izdi. Biz tekrar sorduk: "Liman Paa nerede?" "Burada." "Nerede?" "Burada." Fakat hakikatde ne bir ey grlyor ne de iitiliyordu. plak ve orak ovann sne-i sknunda yalnz am aalarnn derinden gelen uultusu hissolunuyordu. Zbit, teredddmz karsnda tebessm ederek: "Geliniz..." dedi. Zbiti takibe baladk. imdi o, bir sihirbaz gibi aalara, dallara temas etdike, birdenbire nmzdeki dallar ekiliyor ve reh-gzrmza dar bir bahe yolu alyordu. Byle birka kademe indikden sonra ihtiyar bir amn glgeleri altnda gizlenen vsi bir siper zerinde bulunduk.
87
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Kede bir zakkum, gnee kar duruyor ve gl renkli iekleriyle havay tatr ediyordu. Bu noktada vehleten birka bahe sandalyesi ve zerinde resimli birka gazete ile bir roman bulunan masa nazar- dikkate arpyordu. urada kk talar ile rtlm dar bir yol aa doru imtidd ve bilhare meyillenerek orman iinde kayboluyordu. tede kurumu dere zerine mevz kk kpr, amlar arasndan nm manzr oluyor, am dallarndan yaplm latif bir kk de insan hlyadr glgesine davet ediyordu. Acaba bu bir rya m? Yoksa hakikaten Karargh- Umum mi?.. Kendimi latif bir sayfiyenin czib tarhlarla mzeyyen bahesinde zannediyorum. imdi u mukavves yollardan gen kzlarn billur kahkahas iitilecek; tede Madam La Marquise, masasna brakd roman devam etmek zere alacak!.. Cephe-i harbin birka kilometre tesinde hayalt- irne... Gen kzlar, gzel markizler yerine yeraltndan birka zbit zuhur ediyor ve muhtelif cihetlerden muhtelif sesler aksediyordu: "Ali! Veli! Hac! abuk su getir!" Askerler kouyor, emir neferleri gidip geliyordu. Sabah yoklamasndan avdet eden zbitn, ehre ve elbiselerini pudra gibi istil eden tozdan temizlenmek iin ykanp elbise deitiriyorlard. Biraz sonra hepimiz ale'l-acele bir tuvalet ile elbiselerimizi deitirerek masann etrafna toplandk. Yzleri gneden yanm ehrelerinde hn- ebb dalgalanan genler, en ve tr glp syleiyor, el-hsl her tarafdan kahkaha tufan ykseliyor[du]. Zbitnn, beyaz ceketleri zerine muallak bulunan harb madalyalar, demir Alman salbi, bu glgeli muhitde donuk bir parlt ile parlyor. imdi cephe-i harbde bulunduumuzu unutmuduk. Latif bir sayfiyenin glgeli kameriyesi altnda imi gibi skn ve nee ile tam ediyorduk. A Hac, matbahdan nefis tamlar getiriyordu. Gelibolu mahsult Alman valyezdelerini pek memnun etmiyordu. Fakat hilf- meml olarak Bochum'dan getirilen altn sars biralar neelerini tazeliyor, parlatyordu.
88
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bununla beraber tam hususunda Alman zbitn pek meys ve nevmd deil idiler. Dar vadiler, amlar ile mestr silsile-i cibl gibi menzrn temgh olan dier bir kkde kahvemiz piiyordu. Sofrada mkleme hararetle cereyn ediyor ve tannn kahkahalarn parlak akisleri, Berlin caddelerini hatra getiriyordu. Gsnde demir salb nian bulunan gen mlzm prnee, hikyeler anlatyordu. Ben yine hayalta kapldm. Kendimi ngiliz parknda zannederek yeil tepeler arasndan sayfiyenin beyaz ve latif kulelerini aryordum. Vehleten uzakdan medd bir inilti ile bir top patlad; onu bir [dieri] takib etdi. Evet, buras ne sayfiye ne de ngiliz park... Tahayyl olunan gen kzlardan, gzel markizlerden eser yok; bunlar bu sapa, dar yollarda hibir vakit grnmeyecek... Buras cephe-i harbden birka kilometre uzakda Trk Ordusu'nun karargh- askersi... Top sesleri, latif bezm-i mushabetimizi ihlle balamd. imdi zbitn birer birer vazifelerine itb ediyorlard. Yava yava hepsi gidiyor, ben de dar yollarda aa yukar dolayordum. Ortada telefon telgraf cihazlarnn sad-y madensi bu noktann Erkn- Harbiye Karargh olduunu ma ediyordu. Bu tepelerden bin defa geseydim, bu ihtiyar am aalarnn altnda bin sekiz yz kiiden ibaret bir karargh heyetinin bulunduunu kbil deil hissedemezdim. Btn bu levzm o derece mahretle setr ve ihf olunmudur ki insan nnde adrlardan mad hibir ey gremez. Her tarafda skn ve itidl tamamyla hkm-ferm... Yver ve emir avularnn b-sd grltleri yok. Bu vezifi telefon ve telgraf ebekeleri hakkyla f ediyor. Dman tayyreleri beyhde yere karargh kefe alyorlar. Gnde birka kere her tarafa bombalar atyorlar. Fakat hibir ey elde etmedikleri gibi kk toplarn mukabelesine marz kalyorlar. Bu toplar
89
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mermisiz kurusk gibi dmana bir hande-i istihz ile glp dudak bkyor. Artk hava kararyor, akam oluyordu... imdi adrmn nnde bedr-i tm hlinde amlar arasndan tul eden kameri tem ediyor ve yava yava esen akam rzgrnn ruh-nevz teranesini dinliyordum. Ara sra ordughdan yank ve hazin Trk arklar kulama geliyor; ara sra atlarn kinemesi iitiliyor. Refiklerim adrlar nnde ate yakm kahve piirmekle megul bulunuyorlar. Uzun bir gnn asba verdii yorgunlukdan sonra biskvi ve konserve o kadar leziz oluyor ki!... Biraz sonra her yer skna dald. Ben de adrma ekiliyorum. lk geceyi biraz nho geirdim. nk adrmn kapsn kapatamamdm. Fakat onu takib eden gecelerde ise kapm dallar ve yapraklarla rterek top ve tfek sadsndan zde, rahat rahat uyudum. Yanmda her emrime mde, Ali isminde bir zenci var. afak sker skmez adrma gelir ve emrime intizr eder. Onunla iaretle konuuyoruz. Ali, zeki bir adam olduundan her dediimi keml-i suhletle anlyor. Su getirir, elbisemi sprr, kunduralarm temizler, yazlk kkmn kr- kadm mefrtn tanzim ile brgrle dolamaya kdm zaman beni brgrden indirmek zere keml-i dikkatle avdetime intizr eder. Ali, yemek zamanlarnda ordugh iinde beni arayarak yemein hazr olduunu ihbar eder. Zavall Ali!.. Kim bilir sen Arabistan lleri iin beslediin itiykn ne byk ihtiyacn hissediyorsun. Gnler hissedilmeden geiyor. Ne top sesleri, ne muharebe meydanlarnn rikkat-engz intibt neemizi ihll edemiyor. Burada cephe-i harbden biraz tede kararghda deil, sanki bir sayfiyedeyiz. 9 Eyll sene 1331 / [22 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
BOA, HR. MA, 1144/5
***
90
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bulgar Matbt Sofya'da kan Otro gazetesinin 6 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan: stanbul'da bulunan muhabiresi Madam Wanda Zembrzuska'nn anakkale seyahati ihtisstndan:
Gelibolu'da - Otro Gazetesi
Drdnc Mektub: Liman Paa bizi syedr am aalar altndaki kk nnde kabul etdi. Liman Paa, Karargh- Umum'de nevi ahsna mnhasr olan yegne zatdr. Ale's-sabah saat altda otomobili derin bir uultu ile mevki-i askeriyeye ku sratiyle uup gider. Karargha avdeti, leden sonra veya akam zeri ve bazen de gece yars vuku bulur. Btn umr ve husust bizzat kendisi tedkik ve muayene ile tanzim eder. Bu kadar mkil ve muhtelif uabta mnkasem olan vezif-i askeriyenin kffesinin nzm, bizzat Liman Paa'dr. nk Gelibolu'nun mdafaas stanbul'un mdafaasyla tevemdir. Trkler mrunileyhe kar derin bir hrmet perverde etdikleri gibi maiyyeti bulunan zbitn dahi mrunileyhi bir peder gibi sever ve yn- tebcl bulurlar. imdi karmzda oturan bu 64 yandaki ihtiyarn emirleri bhesiz ki sevile sevile icr ve tatbik olunur. Bu kadar ten-drst ve cevvl bir adamn 64 yanda olduuna hakikaten biraz glkle inanlr. Vakur ve pr-azamet nsyesindeki mavi gzlerde nmyn olan tebessm eserleri bu vakur simya ayn zamanda bir de letfet bah etmekdedir. Her halde beslet ve ecat-i rhiyesi okunur gibidir. Liman Paa'y bundan fazla tavsf ve tarif edemem.
91
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
lk ve son defa olmak zere grdm Liman Paa, htrmda kaldna gre orta boydan biraz uzun ve biraz tknazcadr. Onun ehresinde, Almanlara has olan tebessm ve alim-i dyi her an grrsnz. Her ne kadar Gelibolu'da bulunuyor isek de henz cephe-i harbde deiliz. Bulunduumuz mevkiden biraz tede cereyan eden vekyi Liman Paa'nn emrine mentdur. Binenaleyh cephe-i harbe azmet etmekliim mrunileyhin ltuf ve tfetine vbestedir. Vka bu hususda nil-i msaade olacama phe etmiyorum. Fakat Paa'nn otomobili anszn nmden hareket edince biraz mteessir oldum. Bir mddet sonra Liman Paa'nn yveri gelerek mrunileyhin bizi imdi kabul edeceini syledi. Liman Paa bize tevch-i kelm ile: "Karargh- Umum'ye ho geldiniz, safa geldiniz." dedi. Paann, evmir-i askeriye itsna alm olan blend ve gr sads imdi latif ve nermn idi. Sonra paa bana hitab ederek: "Burada ilk defa olarak kadn gryorum. Siz de siper ve tabiyeleri ziyaret etmek mi istiyorsunuz?" "Evet, Paam." "Korkmuyor musunuz?" te daima marz olduum sual. Halbuki hl-i hzr muharebelerini tem, hibir vechile d-i tehlike deildir. Bu hususda tehlike ancak siperlerde ate edenler ve hcum edenler iin vardr. Birka dakikadan beridir ki aramzda hararetli bir mkleme cereyn ediyordu. Liman Paa'nn akvl ve etvrndan memnuniyeti ve istikbl iin midvr bulunduu istidll olunuyordu. "anakkale'de vaziyet ne merkezdedir?" suretinde vrid olan sualimize ksa ve mcez bir cevab olarak: "Mkemmel dedi, ngilizler beyhde yere ilerlemeye abalyorlar. Fakat yaknda geri dnmeye mecbur olacaklardr. aydan beri vuku bulan gayretlerine ramen el-n bulunduklar yerlerden bir kar bile ilerleyemiyorlar.
92
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Onlar tamamyla mevzilerinden pskrterek denize atmaklmz, beyhde yere kahraman askerlerimizi telef etmek istemediimizden neet ediyor. Dman bulunduu mevkide ciz ve ztrr olarak adm atyor." "Efendiler! Bu dediklerimi imdi bizzat greceksiniz!.." Paa bery- istirahat kk kkne ekildi. Biz de yveri ile cephe-i harbde icr edeceimiz kk seyahatin programn ihzra baladk. Program u suretle tanzim etmi idik: Evvel Miralay Mustafa Kemal Bey'in kumandas altnda Anafartalar Cephesi'ni ziyaret edecekdik. imdi o cepheden mtemd top velveleleri ve akr bir kelbin avave-i hevl-nkine benzeyen mitralyz sads geliyordu. Top muharebesi bir saatden beri devam ediyordu. Kim bilir, belki de imdi ngilizler taarruza gemilerdir! Liman Paa'nn Yveri von Perike bize malumt- tiyeyi veriyordu: Birka hafta evvel yani efrenc Austos'un yedinci gn ngilizler karaya be frka asker ihrac etmilerdi. O tarihden beri bu askerle takviye edilen ktata mtemd taarruzlar etdiriyorlarsa da taarruzt- mezkrenin kffesi akm kalmakdadr. ngilizler, Trklerin yed-i igalinde bulunan tepeleri sonbahar yamurundan evvel zabt etmek istiyorlar. Liman Paa'nn Erkn- Harbiye Heyeti tamamyla Alman zbitnndan mrekkebdir. Ancak Almanya'da ikml-i tahsil ile Almanca'ya vkf Trk zbitn da heyet-i mezkreye atae sfatyla idhl edilmilerdir. Zbitn- mezkre, Alman mer-y askeriyesiyle Almanca bilmeyen Trk zbitn arasnda vsta-i muhvere oluyorlar. Hulsa Gelibolu'daki hareket-i askeriyenin nzm Almanlar, yani ksm- nazaryi Almanlar tertib ediyor, ameliyt ise Trkler f ediyorlar. Gelibolu'da her hatvede Alman zbiti arayanlar yanlyorlar. Alman zbitn, tasavvur olunduundan pek azdr.
93
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Karargh- Umum'deki Alman zbitn aa yukar on kiiden ibaretdir. Bundan mad stanbul ve sair mevkide de baz Alman zbitn daha vardr ki bunlar, ya erkn- harb veya sunf- saire-i askeriye mtehasssnindendir. Bunlarn bir ksm esasen Trkiye'de muallim sfatyla bulunuyordu. Liman ve Goltz Paalar gibi... Dier ksm ise gnll olarak Almanya'dan gelenlerdir ki istedikleri zaman avdet edebilirler. Trkiye'de hizmet eden Alman zbitnnn rtbeleri terfi edilir ve ayn zamanda mstemlektda olduu gibi maadan mad ihtisst da alrlar. Burada Erkn- Harbiye Heyeti'nden mad istihkm, topuda da birka Alman zbiti vardr. Ktat- mezkrede Alman nefert da var. Piyade ktatnda Alman zbitn ve efrd yok ise de donanma ve tayyrede birinci derecede Almanlar f-y vazife ediyorlar. Almanlar hastahnelerde de mevcuddur. Zbitn- mezkre byk rtbeli mer-y askeriyeden olduklar iin dorudan doruya Trk efrdyla temasda bulunmazlar. Nakletdiim vech ile faaliyetin ksm- umumsi Trklere mevddur. Trkler vazifelerini suret-i mkemmelede f ediyorlar. Almanlar gerek Trk zbitnn, gerek efrdn fakat tahsisen efrd son derece medh sen ediyorlar. Trk zbitn, Enver Paa'ya hrmet ve peresti eden gen Trklerden mrekkebdir. Enver Paa onlar iin bir ahsiyet-i fevkaldedir. Alman ve Trk zbitnnn mnasebt ve revbtna dair vrid olacak suale yle cevab verebilirim: Zbitn- mezkre beyninde samimi bir rbta cy-grdir. Von Leibsich'in vefat hdisesi etrafnda devern eden yit Trk zbitn nezdinde bd-i nefret ve teln olmudur. Almanlk ile Trklk dt ve tabyii beynindeki fark ve tezd nazar- dikkate alnd takdirde Karargh- Umum'de Almanlar ile Trklerin ayr
94
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
birer ordugh tekil eylemelerinin sebebi pek kolaylkla anlalr. Onlar mteferrik olmakla daha rahat ve daha serbestdirler. 10 Eyll sene 1331 / [23 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
BOA, HR. MA, 1144/20
15
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir F 8 Eyll sene [1]331'de bir dman tayyresi tarafndan anakkale Merkez Hastahnesi'ne kable'z-zevl saat dokuza yirmi kala be ve bade'z-zevl saat altda bomba at[l]m ve leh'l-hamd hafif bir yaraldan baka zyit olmam ise de kendi haritalarnda bile hastahne-i asker diye gsterilmesine ve her trl iart ve almtn mevcud olmasna ramen insaniyetle gayr- kbil-i telf olan u harekt- hukuk-ikennede devam eylemeleri pek ziyade mcib-i nefret ve istikrh olmakda bulunduundan icab edenler nezdinde teebbstda bulunulmas marz ve msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. 12 Eyll [1]331 / [25 Eyll 1915] Bakumandan Vekili nmna Mstear (mza)
**
95
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Taht- Himaye-i Hazret-i Mlkne'de Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumsi Aded: 2354/383
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Sertabbeti'nden mevrd ve Karargh- Umum Sahr Shhiye Mfetti-i Umumlii'nden muhavvel 8 Eyll [1]331 tarihli iki kta telgrafnmede tarih-i mezkrda kable'z-zevl saat dokuza yirmi kala bir dman tayyresi kendi haritalarnda da hastahne-i asker diye gsterilen Kale Merkez Hastahnesi'ne atd be bombadan biri nizamiye kaps nne ve drd hastahne bahesine dd ve yine yevm-i mezkrda bade'z-zevl saat altda bir dman tayyresinin hastahne civarna tekrar bomba atd ve leh'l-hamd hasart ehemmiyetsiz olup yalnz bir neferin hafif suretde mecrh olduu cihetle ahvl-i marza protesto edilmekdedir. Keyfiyet cemiyetimiz tarafndan Beynelmilel Salb-i Ahmer Komitesi'ne ir edilmi ise de ngiltere Hkmeti bu gibi mesrdtn b-taraf bir sefret vastasyla ve taraf- diplomatikiye ile de izbrn taleb etmekde bulunduundan icabnn icrsna msaade-i smiye-i fahmneleri erzn buyurulmak bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 12 Eyll sene [1]331 / [25 Eyll 1915] Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Reis-i Snsi
Doktor Besim mer
BOA, HR. SYS, 2413/60
16
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne Harb Matbt Karargh'ndan neri rica olunur:
96
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
William George Stewart Fawkes Second Lieutenant
Fifth Battalion Norfolk Regiment 163rd Brigade 54th Divison Mlzm- Sn William George Stewart Fawkes: "12 Austos sene [1]915'de Anafartalar'da Karakol Da eteinde, tekmil livmz avcya yaylm olduu hlde, miralaymz gelerek saat tam drtde ilerlememizi emretdi. Fakat nokta-i nazarmzn ne olduunu sylemedi. Kumandam altnda bulunan takm ile ilerledim. Trk atei o derecede kesf idi ki maiyetimde bulunanlar kmilen mahv ve ihlk edildiler. avu ile ben kaldmlerlememizi syledim. Yz yarda kadar daha ilerledik. avu vuruldu ve dd. Ben yine aldrmayarak yalnz bama yrdm. Otuz yarda yrdkden sonra ben de vuruldum. ok kan zyi etdiimden kendimi g hl ile topladm. Ayakda yrmeye uradm. Bilmem ne kadar bir mesafe yrmm. Dp kaldm. Kendime geldiim zaman semda yldzlar parlyor. Yine kendimden gemiim. Tekrar kendime geldiim zaman zabt etmeye uradm Trk siperinin iinde ve etrafmda efk ve rahm yzl Trk evldlarn grdm. Bana su ve yiyecek verdiler ve omuzlarnda tayarak mdvt- evveliye mevkiine gtrdler. Bu ulvv-i cenbne muamelenin ve bundan buraya gelinceye kadar grdm muamele-i insniyetkrnenin hakikaten medyn- krnym. Bunu burada sylediim gibi vatanma dnmek nasib olursa orada da b-muhb syleyeceime namusumla temin ederim".
**
No: 15665 P. T. William Cowhaun
D Company 6th York Regiment 11nd Division 32nd Brigade Nefer William Cowhaun: "2 Eyll [1]915'de Tuzla civarnda sol cenh mntehmzda Karakol Da'na olan hcumda ben de omuzumda erzak tar iken nasl oldu bilmem
97
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
kendimi Trklerin elinde esir grdm. 7 Austos [1]915'de ibh-i cezre zerinde Suvla kurbunda karaya kdk. Benim vazifem lleri gmmekdi. Karaya ayak bastmzdan yarm saat sonra Miralay Chaiman' grdm. ok zyit verdik ve bu harb bize pek pahalya ml oldu". F 13 Eyll sene [1]331 / [26 Eyll 1915] Karargh- Umum kinci ube Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/55
17
Marz- ker-i kemneleridir ki Gelibolu dr'l-harbinde dman istilsna dr olan Conkbayr'n ibrz- meser-i fevkalde-i beslet-kr eyleyerek istirdda muvaffak olmu olan Piyade Yirmi Sekizinci Alay'n sancana "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ve tilf Devletleri arasnda Gelibolu'da vuka gelen muharebede Piyade Yirmi Sekizinci Alay'nn yz otuz senesi Ramazan- erfi'nin yirmi yedinci gn dman tarafndan igal edilen iml Grubu'nun sa cenhndaki Conkbayr'na yetiip yn- takdir bir cesaretle taarruz ederek mezkr mevzii istirdd suretiyle ihrz eyledii muzafferiyetin htrasdr" ibresini hv bir kurdele talki ve mezkr alay nmna Muharebe Altn ve Gm mtiyaz Madalyalar Nizamnmesi'nin dokuzuncu maddesinin frka-i mzeyyelesi mcebince mezkr madalyalardan birer ktasnn its bi't-tensib irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla icabnn icr ve neticesinin
98
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
emir ve inb buyurulmas merhn- irde-i aliyye-i fahmneleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 17 Zilkade sene [1]333 ve f 13 Eyll sene [1]331 / [26 Eyll 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
**
rde-i Seniyye Gelibolu dr'l-harbinde dman istilsna dr olan Conkbayr'n ibrz- meser-i fevkalde-i beslet-kr eyleyerek istirdda muvaffak olmu olan Piyade Yirmi Sekizinci Alay'n sancana "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ve tilf Devletleri arasnda Gelibolu'da vuka gelen muharebede Piyade Yirmi Sekizinci Alay'n yz otuz senesi Ramazan- erfi'nin yirmi yedinci gn dman tarafndan igal edilen iml Grubu'nun sa cenhndaki Conkbayr'na yetiip yn- takdir bir cesaretle taarruz ederek mezkr mevzii istirdd suretiyle ihrz eyledii muzafferiyetin hatrasdr" ibresini hv bir kurdele talkine msaade olunmas ve mezkr alay nmna Altn ve Gm mtiyz Madalyas'ndan birer ktas it klnmdr. bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 29 Zilkade sene [1]333 - F 15 Eyll sene [1]331 / [28 Eyll 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
BOA, . TAL, 1333. Za/5
Sadrazam
99
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
18
Bahr- Sefd Mevki-i Mstahkem Sertabbeti'nden mevrd telgrafnme suretidir. ehr-i hlin on ikinci Pazar gn bade'z-zevl saat alt buukda harbin bidyetinden beri hastahne ittihz olunan ve her iki tarafnda Hill-i Ahmer sanca bulunan Halilpaa iftlii Hastahnesi'ne alt dman tayyresi gelerek on ikiyi mtecviz bomba atm, karantina ve memurn dairesini tahrib ve hastagndan alt ehid ve on iki mecrh olduu, bir hayvan mrd ve hark vuka gelerek on iki saat devam etmi ise de eya ve sairece bir ziyanmz olmad, hastagn hemen Bergos'da bulunan ihtiyt hastahnemize nakletdirildii, dn akam da iki bomba yine hastahne-i mezkr civarna da atm ise de vukt olmad. F 14 Temmuz sene [1]331 / [27 Temmuz 1915]
**
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir Beinci Ordu mntkasnda dman tayyreleri tarafndan her trl iart ve almeti hiz hastahnelere tecvz edildii ve Fransa ve ngiltere hkmetlerinin Amerika Sefreti vastasyla celb ve nazar- dikkatlerine msaade buyurulmas 6 Temmuz sene [1]331 tarih ve 3135 numaral tezkire-i ciz ile arz ve ir klnm idi. Ahren daha feci bir hdiseye sebebiyet veren dman
100
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
tecvztn mir telgrafnme sureti rabten takdim klnd. Marzt- sbka vechile sefret-i mrunileyh nezdinde teyid-i keyfiyet buyurulmasna tekrar msaade-i fahmnelerini istirhm ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 17 Ramazan sene [1]333 ve f 17 Temmuz sene [1]331 / [30 Temmuz 1915] Bakumandan Vekili
Enver
**
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir ngilizlerin hukuk- beyne'l-milele vuku bulan ti'z-zikr birka tecvzlerini arz ederim: 1- 21 Nisan 1331'de katiyen bir maksad- asker olmad halde vesit-i mdafaadan mahrum Gelibolu Kasabas topa tutularak birok kadn ve ocuklarn telef olmasna sebebiyet verilmidir. 2- Tayyreler vastasyla Maydos mntkas haricinde bulunan hastahne bombardman neticesinde ate almdr. Hastahnede bulunan on mecrh yanm ve anakkale sahas dahilinde bulunan dier mevkiinde bylece yaklaca hakknda beynnmeler atlmdr. 3- 29 Nisan'da Bandrma'dan hamle almakda olan esliha ile gayr- mcehhez Osmanl ttihad Vapuru evvelce haber verilmeksizin torpil endhtyla tecvze uramdr. Mermi, hedefe isabet etmeyip rhtm duvarna tesadf etmidir. 4- Mays['n] beinci gn Bandrma'dan stanbul'a gelmekde olan ve silahla gayr- mcehhez bulunan Doan tccar vapuruna hibir haber verilmek101
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
sizin bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan torpil endhtyla taarruz olunmudur. Mezkr vapurda ilerinde birok kadn ve ocuk olmak zere 700 yolcu vard, mermi boa gitmidir. 5- 9 Mays'da defn-i emvt iin gnderilen mkleme memurlar esir edilmidir. On be gn sonra ancak Amerika Sefreti vastasyla icr etdiimiz teebbs neticesinde iade edilmidir. 6- 10 Mays'da silahla mcehhez olmayan stanbul nm Alman vapuru Boazii'nde bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan evvelce malumt verilmeksizin torpil endhtyla tecvze uram ve isabet vki olmusa da vapur batmamdr. Hasar azdr. Her vapur da Osmanl ordu donanmasyla hibir mnasebeti hiz deildir. 7- 18 Mays'da, silahla mcehhez olmayan Madelayna Rigmersi nm vapur, Mudanya'da bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan torpil endhtyla taarruza uram ve isabet vki olmudur. Mezkr vapur stanbul iin emtia yklenmi olup dernunda ne asker ve ne de malzeme-i harbiye yok idi. Vapur karaya oturmudur. 8- 19 Mays'da, dernunda yzlerce mecrh bulunan ve kendisinin hastahne gemisi olduuna ber-mceb-i talimt iaret olmak zere beyaz zemin zerinde Salb-i Ahmer iaretini hmil olan Willy Rick Mercy Vapuru silahla gayr- mcehhez olduu hlde Ayastefanos civarnda bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan evvelce hi malumt verilmeksizin taarruz edilmidir. 9- 18 Haziran'da Arburnu'nda ufak sefin-i harbiyesi bir hastahne gemisi arkasnda siper alm ve hasta gemilerinden dahi asker ve malzeme-i harbiye ihrac etmidir ve 17 Haziran'da Seddlbahir ile Tekke Burnu arasnda Salb-i Ahmer otomobili istikf maksadnda istihdm edilmek suretiyle suistimal edilmidir. 10- 29 Haziran'da Soandere civarnda kezlik seyyar hastahneler tayyreler vastasyla bombardman edilmi, alt hastann telef olmasna ve drt hastann da mecrhiyetine sebebiyet vermidir. 11- 3 Temmuz'da Seddlbahir civarnda hastahne gemilerinden asker ihrac etmidir.
102
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
12- 4 Temmuz'da Arburnu'nun arknda shhiye blnn bulunduu mahalle tayyrelerle bombardman etmidir. 13- 12 Temmuz'da, Deirmenburnu istihkm arkasna tesadf eden Aaderesi civarndaki hastahneye mteaddid defalar bomba atmdr. 12 Temmuz Pazar gn bade'z-zevl alt rddelerinde alt dman tayyresi Kale-i Sultaniye'nin iki saat ark- imlsinde zufya tahsis edilmi olan Halilpaa iftlii'ndeki mevcudu iki yz tecvz eden hastahneyi de mteaddid bombalarla bombardman eylemi ve neticede glkle itf edilebilen byk bir yangn ihdsyla bomba infilkndan hastagndan yedi neferin ehadetine ve on iki neferin mecrhiyetine ve haricden o civarda bulunan bir kadnn dahi mecrhiyetine bis olmudur. 14- 13 Temmuz'da Mudanya skelesi'nde Biga ismindeki yolcu sefinesine bil-haber bir tahtelbehir tecvz etmidir. Vapur karaya oturmudur. 15- 13 Temmuz'da bir mavnay ekmekde olan Hali Vapuru'na bir tahtelbahir iindekilerin tahlsine zaman brakmakszn tecvz etmidir. Halbuki gerek bu vapur ve gerekse rmorkr maksd- askeriye iin kullanlmyordu. 16- 18 Temmuz'da Kumkale civarnda Ezine'de bir hastahne tayyre bombalaryla ksmen tahrib olunmudur. 17- 22 Temmuz'da Aadere civarndaki yukarda bahsolunan yarallar Merkez Hastahnesi'ne tayyreler vastasyla bombalar atlmdr. Halbuki mezkr hastahneyi ihta eden tepelerin her tarafnda Hill-i Ahmer flamalar merkz bulunuyordu*. Atlan bombalardan birisinin zarf zerinde: "Bunu kirli yzlerinizin ve ihtiyat erzknzn zerine atyoruz" ifadesi muharrer bulunuyordu. Bununla beraber o civarlarda katiyen ve ktbeten erzk bulunmuyordu. 18- Marmara havzasnda ahaliye aid olup maietlerini temin iin gelip giden btn yelkenli merkib-i bahriye kh bombalar ve kh mermiyt ile gark ve bir takm bre aileleri derin bir sefalete marz brakyorlar.
*
Atlan bombalar drt yaralnn telefini ve on drdnn ar suretde mecrhiyetini mcib olmudur. 103
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
19- Marmara'da ileyen yolcu vapurlar hibir maksad- askerde kullanlmad halde daim suretde taciz ve taarruza dr oldular. ngiltere Hkmeti hukuk- beyne'l-milele ve merhamet ve efkat ve insaniyet esastna mugyir olan mteaddid tecvzta kar tarafmzdan hibir suretle mukabele edilmemidir. Ancak bu tecvztn devam hlinde mukabele-i bi'l-misl kaidesine tebaiyyet edilecei maalesef zarur olacakdr. Hkmet-i Osmaniyye Marmara Denizi'nde mecrh nakleden gemilerimiz dernunda Amerika Salb-i Ahmeri'nden birka zatn bulundurulmasn teklif ederek hukuk- mevzaya tamamyla riayetkr olduunu fiilen de isbat etmi oldu. Binenaleyh keyfiyetin gazetelerle ner iln edilmek zere sefrt- seniyyeye irn istirhm ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'lemrindir. F 28 Temmuz sene [1]331 / [10 Austos 1915] Bakumandan Vekili
Enver
**
Hulsa: Galata kyndeki hastahnemize dmann bomba atdna dair
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir 27 Temmuz [1]331 tarih ve 3762 numaral tezkire-i cizye zeyldir: 27 Temmuz [1]331'de bir dman tayyresi Galata kyndeki hastahnemize bomba atd. Bir ehid ve nefer mecrh oldu. Bu hdisenin de marz- tezkire-i ciznin maddeleri meynna idhalini istirhm eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 31 Temmuz sene [1]331 / [13 Austos 1915] Bakumandan Vekili
**
104
Enver
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Mhimme Kalemi Kayd Numaras: 75
Hulsa: anakkale'de ngilizlerle Franszlarn harekt- tecvzkrnelerinden dolay protesto
Bakumandanlk Veklet-i Cellesi'ne 20 Austos sene [1]331 tarihli ve 70715/1521 numaral tezkire-i senverye zeyldir: anakkale'de ngilizlerle Franszlar tarafndan vki olan baz harekt- tecvzkrneye kar protestoyu hv olarak 11 ve 12 Temmuz sene [1]915 tarihlerinde taraf- llerinden Amerika sefirine gnderilmi olan iki mektubun muhteviyt ngiltere ve Fransa hkmetlerine tebli olunduu ve mevdd- mtek-anhnn b-esas olduuna ve mufassal bir raporun irsl olunacana dair Fransa Hkmeti'nden cevab alnd sefret-i mrunileyhdan b-takrr ir olunmudur, efendim. 19 Eyll sene [1]331 / [2 Ekim 1915]
BOA, HR. SYS, 2099/9
19
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ciznemdir nc Frka'ya mensub Otuz Birinci Alay'n nc Tabur'un Birinci Bl efrdndan iken geen ehr-i Nisan zarfnda anakkale Muharebesi'nde Fransz eline esir derek el-yevm Limni Adas'nda Mondros karyesinde mukm bulunduunu haber aldm biraderim Geyveli smail olu Sleyman'n ihtiyacnn tehvni zmnnda tedrik eylediim bir aded lira-y Osma105
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
n ile bir kta mektubun merkma irsl ve sli esbbnn istikmli hususuna msaade-i aliyye-i nezret-penhleri yn buyurulmak bbnda emr u irde efendim hazretlerinindir. F 21 Eyll sene [1]331 / [4 Ekim 1915] Vezneciler'de Kuyucu Murad Paa Medresesi'nde Geyveli
shak Necati
BOA, HR. SYS, 2194/50
20
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilip Takla Hastahnesi'nde taht- tedavide bulundurulan ngiliz sersndan 3164 numaraya mukayyed Hellig Hodar'in iki gz ryetden mahrum bulunmasna binen Amerika Sefreti'nin iltims zerine merkmun memleketine iadesi tasvb edilerek sefret-i mezkreden izm edilecek memura teslim edilmesi zmnnda Merkez Kumandanl'na tebligt icr edilmi olduundan muktezs f edilmek zere Amerika Sefreti'ne tefhm-i keyfiyet buyurulmas merhn- rey-i sm-i dver-i azamleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 25 Zilkade sene [1]333 ve f 21 Eyll sene [1]331 / [4 Ekim 1915] Harbiye Nzr nmna (mza)
BOA, HR. SYS, 2218/35
106
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
21
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Harb Matbt Karargh lisanndan gazetelerle neretdirilmesini rica ederim: Franszlarn Trk Ordusu hakkndaki takdirt: stanbul'dan firar eden Emile Galli isminde bir muharrir Goulois gazetesinde anakkale mdafaas hakknda bir silsile-i makalt nerediyor. Mmileyh, Trk tekilt- askeriyesinden, Mttefikne kar gsterilen sebat ve mukavemetden bahsederek bu sebat ve mukavemetdeki esrr Franszlara bildirmek istiyor. Mezkr makaltn en mhim ve nazar- dikkati clib aksm, levzm ve ieden bhis olanlardr. Muharrir diyor ki: "Trkiye'de vaktiyle deta mehul olan Levzmt- Umumiye Tekilt o kadar mazhar- tekml olmudur ki bugn model ittihzna sezdr. Balkan Muharebesi esnsnda Trklerin fi'l-hakika askerleri yok deildi. Fakat askere ekmek verilmiyor ve cephaneleri noksan kalyor idi. Bugn ise anakkale'deki askerin hibir eksii yokdur. Ekmek askerin bulunduu mahalde tabh ediliyor. Un pek ziyade mebzldr. ibh-i cezrenin pek ok nuktnda matbahlar tesis ve bu suretle askere muntazaman scak yemek verilmesi temin edilmidir. Birinci hat siperlerinde bulunan efrda kahve bile veriliyor. stanbul'a gelen bi'l-cmle mecrhn be bir ehre arz ediyorlar. Bunlarn shh ve mkemmel bir suretde ie ve tedavi edildikleri yek nazarda anlalyor. te Trklerin anakkale'de etin ve l-yetezelzel mukavemeti esbbndan birisi ie hidemtnn fevkalde intizam ve mkemmeliyetidir". F 25 Zilkade sene [1]333 - F 22 Eyll sene [1]331 / [5 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/67
107
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-1
ube: 2 5161
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da ve Arburnu'nda 30-31 Austos gecesi keif kollarmz muhtelif mahallerde dman siperlerine muvaffakyetli basknlar yapmlardr. 31 Austos'da toplu hedef gsteren dman ktat ile araba ve mekkr kollar topularmzn messir ateleriyle teleft verdirilerek datlmdr. Arburnu'nda Ykseksrt'da dmann bir top mevziiyle muhkem yaplm iki tarassud mahalli tahrib edilmidir. Seddlbahir'de leden evvel merkezdeki mevzilerimizden bir ksmna kar dman topular yarm saat kadar tesirsiz ate amdr. 1 Eyll [1]331 / [14 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/12
22-2
anakkale: Anafartalar Grubu Cephesi'nde 1/7'de Kemikli iml-i arksinde ve Laletepe garbnda dmann bir iskele yapmakda olduu grld. iml Grubu Cephesi'nde mhim bir vaka olmad.
108
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Cenb Grubu Cephesi'nde 31/6 gn Seddlbahir'e drd kk olmak zere dolu on alt nakliye gemisi geldi. Bu gelen ktatla cephe ktat takviye mi yoksa tebdl mi ediliyor? Netice anlalamad. 1/7'de dman bu cepheye kar topu ateine devam etdi. Hasart pek czdir. Dmann 31/6'da denize atd 3 sra f drt sra oldu. 1/7'de dman birka amandra daha atd ve bir istimbot bu sralar muayene etdi. 1/7'de bir dman tahtelbahiri Burgas skelesi'ne bir torpil atd. Torpil patlamad. Sahile kd. Boazlar Kumandanl 31/6'da Seddlbahir'le Yeniehir Burnu arasnda dman tarafndan tesis olunan sralarn bir torpil hatt olduunu bildiriyor. torpil gemisi bu hatt tesis etmidir. Bu hattn geilecek mahalli grne nazaran Seddlbahir civarnda imi. 2 Eyll [1]331 / [15 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1139/30
22-3
ube: 2 4810
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Vaziyetde tebeddl yokdur. Anafartalar'da 1 Eyll gecesi keif kollarmz cretli basknlaryla perakende dman kuvvetlerini taciz ve firara mecbur eylemilerdir. Seddlbahir'de sa cenhda dman lamna kar tarafmzdan kazlan lam patlatlarak dman lam tahrib edilmidir ve dman lamclar itlf edilmidir. Sol cenhda zikzak siperler ina etmekde olan dman efrd tarafmzdan atlan bombalarn tesiriyle telefta uratlarak siper inas men edilmidir. Bu cenhda iki dman bataryas topu atelerimizle iskt olundu.
109
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
31 Austos'da Boaz sahil bataryalarmz lyas Burnu civarndaki dman ktatn, Tekke Burnu'ndaki iskeleyi, Seddlbahir'i ve bundan baka piyadelerimize ate aan Hisarlk'daki dman bataryalarn messir bir suretde ate altna almdr. Bu atelerin dman ktalar zerine iyi tesir yapd tarassud edildi. Hisarlk'daki dman bataryas atei kesdi. 1 Eyll['de] bu bataryalarmz, Seddlbahir skelesi civarndaki mctemi dman topularn ateleriyle datmdr. 2 Eyll [1]331 / [15 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/26
22-4
ube: 2 4848
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Vaziyetde tebeddl olmad. Anafartalar'da sa cenhmz karsnda dmann yapmakda olduu tahkimt atelerimizle men edildi. Hisarlk Burnu'na yaklamak isteyen dman torpidosu topu atelerimizle karld. Sahil bataryalarmz dmann torpil gemileriyle Seddlbahir mntkasnda mhim grnen dman hedeflerini muvaffakyetle topa tutmudur. 3 Eyll [13]31 / [16 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/35
110
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-5
Marmara Denizi: 3/7'de dman tahtelbahirlerinden birisi Marmara Denizi arknda dieri garbnda grld. anakkale: Anafartalar Grubu Cephesi'nde, 2-3[/7] gecesi keif kollarmz dmandan seksen kum torbas, be tfek, bir kangal tel, drt krek, drt kazma, ii dolu bir cephane ve bir bomba sand itinm etdiler. iml Grubu Cephesi'nde 2/7'de Arburnu'na yanaan bir hastahne gemisinden mavna ile arabalar karld. Cenb Grubu Cephesi'nde, 3/7'de sol cenh karsndaki bir dman bomba mahallini topu ateiyle tahrib etdik. 2/7'de imlden gelen asker dolu iki nakliye sefinesi Seddlbahir'e asker ihrac etdi. 3/7'de bir torpil taharr gemisi evvelce denize atlan amandralar arasna a gerdi. 3/7'de dmann kbil-i sevki balonu mroz zerinde bir saat kadar tayern etdi. 4 Eyll [1]331 / [17 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/5
22-6
ube: 2 4877
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Vaziyet tebeddl etmemidir. Muhtelif istikametlerde karlan keif kollarmz dman frsat bulduka taciz ederek her basknda ganim ile avdet ediyorlar.
111
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Siper yapmaya alan ve ara sra toplu hedef gsteren dman ktat messir topu atelerimizle teleft vererek datlmakdadr. Seddlbahir'de sol cenhda 3 Eyll leden evvel topularmz dmann bir bomba mevziinde byk bir itil vuka getirdiler. Dman bu itilden sonra bu mevziden bomba endhtna devam edememidir. 4 Eyll [13]31 / [17 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/45
22-7
ube: 2 4971
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Deniz tayyrelerimiz mroz Adas'nda Kefalos Liman'na taarruz etdiler. Byk bir dman vapuruna tam bir isabet vki olmu ve akabinde gemide bir alev zuhuruyla beraber su stnunun ykseldii grlmdr. Anafartalar'da 5 Eyll gecesi keif kollarmz dman keif kollarn tard ederek dman siperlerine muvaffakyetle bomba atmlar ve bir mikdar tfek ve edevt- harbiye itinm eylemilerdir. 5 Eyll['de] Kemikli Liman civarndaki dman ordughlarna topularmz tarafndan icr edilen ate pek ziyade messir olmudur. Arburnu'nda bir vaka olmad. Seddlbahir'de merkez mevzilerimize ate aan dman topusu mukabil kesf topu atelerimizle iskt edilmidir. Bu mntkada dahi keif kollarmz Kerevizdere civarndaki dman siperlerine takarrble tesirli bombalar atdlar.
112
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Sahil bataryalarmz 5 Eyll leden evvel Seddlbahir'de dman ordughyla piyade ve topu mevzilerine ate adlar. Byk apl bir dman bataryasnn hemen yaknnda iddetli bir infilk mtekib hastahne arabalarnn ale'l-acele batarya civarna yldklar grlmdr. leden sonra Patri sisteminde bir Fransz sefine-i harbiyesiyle Seddlbahir'de dman kara bataryas, sahil bataryalarmza bir saate yakn ate etmiler ve neticede hibir zarar yapamamlardr. 6 Eyll [1]331 / [19 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/70
22-8
ube: 2 5017
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da 6 Eyll['de] sa cenhmz karsnda tahkimtla megul dman ktat topu atelerimizle datlmdr. Arburnu'nda sol cenhdan icr edilen topu atelerimizle dmann bomba mevzileri ve piyade siperlerinin birok aksm tahrib edilmi ve bu sra siperlerini terk ile firar eden dman efrd piyade atelerimizle telefta dr edilmidir. Seddlbahir'de sa ve sol cenhda tahkimtla uraan dman efrd topu atelerimiz altnda ameliyt tatile mecbur edilmidir. Dman topularnn sol cenhmz binlerce mermi sarfyla yapd ate basknlarndan hemen hibir zyit olmamdr.
113
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
6 Eyll['de] Kerevizdere munsabb yaknna yaklaarak mevzilerimize ate aan iki dman torpidosu atelerimizle karlmdr. Dman Seddlbahir'den ve Mavroya Adalar'ndan atele mukabele etmise de bir ey yapamamdr. Bir dman tayyresi Deirmenburnu nndeki hastahne gemimize 4 aded bomba atmdr. Dman hastahne gemilerini asker sevki ve direklerinde rsd bulundurmak suretiyle suistimal etmekdedir. 7 Eyll [1]331 / [20 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/86
22-9
5806
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar mntkasnda bir hdise olmamdr. Arburnu'nda: Arburnu arkndaki iki dman topuna 6 Eyll'de icr edilen endhtda her iki topa da birer tam isabet vki olmu ve kaan dman efrd messir topu ateiyle telefta dr edilmidir. Ayn gnde Arburnu civarnda duran gemiye bir mermi isabet etdirilerek gemide yangn zuhur etmi ve Kabatepe aklarnda mavnalarla hamle ihrac eden bir rmorkre bir isabet vki olmasyla her ikisi mroz Adas'na ekilmidir. Seddlbahir mntkasnda dahi tebeddl olmamdr. 17 Eyll['de] Anadolu bataryalarmz, Morto Liman'yla Seddlbahir'deki dman ktatn, Hisarlk'daki dman topusunu messir suretde topa tutmudur.
114
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Dman byk apl toplaryla da muhnik gaz nereden dneler istiml etmekdedir. 8 Eyll [1]331/ [21 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/102
22-10
ube: 2 5118
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 8 Eyll'de Anafartalar'da topu atelerimizin tesiriyle sol cenhmz karsndaki dman siperlerinde ve ordughlarnda zuhur eden yangn iki saat devam etmidir. Arburnu'nda 7-8 gecesi sol cenhmzda dman tarafndan atlan lam pek cz bir hasar yapm ve derhal tamir edilmidir. Seddlbahir'de 8 Eyll leden evvel dman topular sol cenhmza kar bir mddet iddetli ate am ve bu sra bomba endht icr eylemi ise de topularmzn mukabeleleriyle dman topusu iskt edilmidir. 9 Eyll [1]331 / [22 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/6
115
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-11
5171
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da keif kollarmz dman siperlerine bombalaryla taarruz ederek dmana teleft verdirmiler ve bir mikdar tfek cephane itinm etmilerdir. 19 Eyll'de Byk Kemikli civarndaki dman ordughna icr edilen topu atelerimizin ordughda epey zyit mcib olduu tarassud edilmidir. Arburnu'nda sa cenh topularmz dmann siperleriyle zemnliklerinden bir ksmn ve iki tarassud mahallini tahrib etdiler ve kereste ykl byk bir yelken gemisini batrdlar. 8-9 Eyll gecesi bu cenhda tarafmzdan patlatlan bir lam dmann mukabil bir lam[n] keltmidir. Seddlbahir'de 8 Eyll'de sol cenhda Kerevizdere civarnda bir zbit ile dokuz neferden mrekkeb bir dman keif kolunun kffesi itlf edilmidir. Topularmz bu cenh karsnda bir dman bataryasn ateleriyle iskt etdiler. Hisarlk Burnu'na yaklaan bir torpidosunu kardlar. Sahil bataryalarmz Boaz'a takarrb eden bir Fransz torpidosunu ate altnda tard etdiler ve Seddlbahir'de Morto Krfezi'ndeki dman ktatn ve Hisarlk'daki dman topusunu messir bir suretde bombardman etdiler. Bir dman tayyresi 8 Eyll'de anakkale'de teden beri mevkii ve iaretleriyle hastahne olduu malum olan Asker Merkez Hastahnesi'ne bomba atmsa da bir hasar yapamamdr. 10 Eyll sene [1]331 / [23 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/22
116
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-12
5222
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da topularmzn messir ateleriyle dman siperlerinden bir ksm yeniden tahrib edildi. Arburnu'nda Ykseksrt'da bulunan bir dman topu atelerimizle sakatland. Seddlbahir'de sa cenhmz ilerisinde tarafmzdan patlatlan bir lamn tesiriyle dmann bir ksm siperi ve bombalara kar gerilen tel kafesleri tahrib olundu. Ayrca bize kar dmann kazmakda olduu bir lam da bu srada tahrib olunmu ve dman lamclar kmilen itlf edilmidir. 11 Eyll sene [1]331 / [24 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/31
22-13
5460
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Vaziyet gayr- mtebeddildir. Keif kollarmz mtearrzne hareketleriyle dmandan silah ve techzt- harbiye itinmnda devam ediyorlar. Bir dman kruvazr Arburnu mntkasnda Conkbayr'ndaki mevzilerimize tesirsiz ate eder iken topularmzn mukabelesiyle bir mermi tam bordasna isabet etmi ve kruvazr uzaklamdr. Seddlbahir'de bir mddet top dellosu devam etmi, dman
117
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
bataryalarndan birka iskt edilmi ve sol cenhda dman siperlerinden bir ksm tahrib edilmidir. Sa cenhda karlkl lam msdemesinde dman lam ibtal edilerek lamclar telef edilmidir. 11 Eyll [1331] / [24 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/15
22-14
5806
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da sa cenhdan karlan keif kollarmz dmandan krk tfek ve bir mikdar cephane itinm etdiler. 12 Eyll'de topularmz Mestantepe gerisinde dman ordughlarn ate altna alm ve pek ok zyit verdirmidir. Arburnu'nda sa cenh ilerimizde patlatdmz bir lamla dmann yapd lam tahrib edilmidir. Topularmz sol cenhda dmann bomba mevzilerini ate altna alm ve bu esnada mukabele eden dman topular iskt edilmidir. Arburnu aklarnda yk karan nakliye gemisi topu atelerimizle karlmdr. Seddlbahir'de 11 [Eyll] akam dmann sol cenhda atd birok bombalardan hibiri siperlerimize dmemi ve bilakis bir ksmnn kendi siperlerinde patlad grlmdr. 13 Eyll [1331] / [26 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/49
118
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-15
Beinci Ordu, Ordu Kumandanl, 12/7/[13]31: Anafartalar Cephesi'nde mhim bir vaka olmad. iml Grubu Cephesi'nde 11-12/7'de sa cenhmz ilerisinde patlatdmz bir lamla dmann yapd bir lam tahrib etdik. Arburnu aklarnda mavnalarla hamle ihrac eden nakliye gemisini topu ateimizle kardk. Cenb Grubu Cephesi'nde 12/7'de sa cenhda Sndere cenbunda dmann icr eyledii hafriytdan siperlerini ilerletmek istedii anlald. Sndere'de ilk defa olarak, nakliyt icr eden 7 kadar devesi grld. 13 Eyll [1]331 / [26 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/78
22-16
5370
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Vaziyetde bir tebeddl olmamdr. Muhtelif istikametlerde karlan keif kollarmz biri Anafartalar'da dieri Kerevizdere civarnda dolaan iki dman keif kolunu pusuya drerek
119
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
esir etmiler ve ayrca dman siperlerine icr eyledikleri basknlar neticesinde bir hayli tfek, cephane, telefon ve istihkm lt itinm eylemilerdir. 14 Eyll [1331] / [27 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/69
22-17
5417
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 13-14 Eyll gecesi keif kollarmz Anafartalar mntkasnda dman siperlerine bombalaryla baskn yapp elliden fazla tfek, kasatura ve drbn itinm etmilerdir. Arburnu'nda sa cenh bataryalarmz dmann bataryasn ateleriyle iskt ve bunlardan bir topu tahrib etmilerdir. Seddlbahir'de 14 Eyll leden sonra btn cephede piyade atei ve sol cenhda top ve bomba endht tet edilmidir. Merkezde krk-elli neferlik dman kuvveti hcuma yeltenmilerse de siperlerinden on adm ayrlr ayrlmaz atelerimizin altnda ksm- azam telef ve mtebksi yine siperlerine firar etmidir. Bir tayyremiz 14 Eyll sabah mroz Adas'nda dmann tayyre hangarna bir bomba isabet etdirmidir. 15 Eyll [1331] / [28 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/74
120
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-18
5452
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: yn- kayd bir tebeddl olmamdr. 14 Eyll akam Kerevizdere hizlarnda grnen bir dman torpidosu sahil bataryalarmzn ateleriyle batrlm ve Seddlbahir civarndaki dman mevzileri bu bataryalarmzn messir ateleriyle bombardman edilmidir. 14-15 Eyll gecesi muhtelif istikametlere karlan keif kollarmz bir dman keif kolunu pusuda bastrarak bir ksmn telef ve esir etmi ve dier tesadf etdikleri dman keif kollarn da firara mecbur ederek bir hayli silah ve techzt itinm etmilerdir. Seddlbahir'de 15 Eyll'de dmann muhtelif tayyreleri mevzilerimize bir mddet ate am ise de topularmzn edd mukabelesi neticesinde skta mecbur edilmidir. 16 Eyll [1331] / [29 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/83
22-19
5500
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 16 Eyll leden evvel Anafartalar'da dman kara ve gemi toplaryla mevzilerimize neticesiz bir ate am ise de topularmz mukabele ve dmann obs toplarn ate altna alarak bunlar iskt ve bir makineli tfek mev121
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ziini tahrib etmidir. Arburnu'nda fslal top atei tet edilmidir. Seddlbahir'de sa cenhda dman tarafndan patlatlan bir lam hibir hasar yapmamdr. 17 Eyll [1331] / [30 Eyll 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/92
22-20
5530
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 16-17 Eyll gecesi keif kollarmz Anafartalar'da dman keif kollarn siperlerine kadar tard ve takib ederek yirmi tfek, kasatura ve sair techzt- harbiye itinm etmilerdir. Arburnu'nda sol cenh topularmz Kanlsrt civarndaki dman siperlerini ve mahll-i mahfzalarn tahrib etmidir. Seddlbahir'de 16 Eyll akam sa cenhdan patlatdmz bir lam tesiriyle dman siperlerinin bir ksm yklmdr. 16-17 gecesi sol cenhdan karlan bir keif kolumuz dman siperleri nndeki kum torbalarn tahrib ve tel rglerini skp getirmilerdir. 18 Eyll [1331] / [1 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/2
122
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-21
5605
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Keif kollar msdemesiyle mutd olan piyade ve topu ateinden baka bir hdise olmamdr. 11 Eyll'de Seddlbahir'de sa cenhmz ilerisinde tarafmzdan patlatlan bir lam[la] dmann mukabil lam tahrib olunarak iindekiler itlf edilmidir. 20 Eyll [1331] / [3 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/26
22-22
5633
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da ve Arburnu'nda mhim bir hdise olmamdr. 20 Eyll'de Seddlbahir'de sol cenhmza kar dman topular bine yakn mermi sarf etmelerine mukabil bir ey kazanamamlardr. Topularmzn iddetli mukabeleleri neticesinde dman bataryalar ate kesmilerdir. Bu cenhda tarafmzdan patlatlan bir lam dmana hayli teleft verdirmidir.
123
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
leden sonra anakkale istikametine ate aan bir kruvazre topularmz iki mermi isabet etdirerek kruvazrn arkasn ykmlardr. 20 Eyll'de Anadolu sahil bataryalarmz Seddlbahir skelesi'nde dmann ilep ve dubalarna ate aarak byk zyit verdirmidir. Dman bu atelerimize neticesiz mukabele etmidir. 21 Eyll [1331] / [4 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/37
22-23
5678
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Mevzi ate muharebesinden baka yn- kayd tebeddl olmamdr. torpido Kerevizdere munsabb civarna yaklap sol cenhmza ate etmilerse de Anadolu bataryalarmzn mukabelesi neticesinde bir torpidoda itil husle gelmi ve yanarak dier torpidolarla beraber Boaz haricine ekilmidir. 22 Eyll [1331] / [5 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/50
124
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-24
Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti Numara: 328
anakkale, Beinci Ordu: 23/7/[1]331: Cephelerin vaziyetinde bir tebeddl olmad. 23/7 saat 4 leden sonra dman deniz ve kara toplaryla Kiretepe'yi yirmi be dakika kadar bombardman etdi. Bir dman torpidosuna bir mermimiz isabet etdi. 23/7 akam mroz Liman'nda bulunan on nakliye gemisinden bir ksmnn fayrap [fire up] etdii grld. 24 Eyll [1]331 / [7 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/31
22-25
Marmara Denizi: 23/7'de bir dman tahtelbahiri Mudanya skelesi'nde bulunan Edremid Vapuru'yla irketin 40 numaral vapuruna bir torpil atd. Torpil iskeleye arpd. skele cz hasarzede oldu. 22/7'de bir dman tahtelbahiri Karacabey'in Yeniky skelesi'ne ve o civardaki bir kaya on yedi mermi atd. anakkale, Beinci Ordu: 24/7/[13]31 Anafartalar Cephesi'nde: 23-24/7'de dmann tahkimtla megul olduu grld. 24/7'de Suvla Liman'ndaki bir kruvazre bir top mermimiz isabet etdi. iml Grubu Cephesi'nde: 24/7'de dman Arburnu'na bir mavna asker kard.
125
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Cenb Grubu Cephesi'nde ber-mutd topu dellosu oldu. 24/7 saat 3 sonrada mroz'da iki yangn zuhur ve akama kadar devam etdi. 23/7'de iki nakliye gemisi Merkeb Adalar arasndan ve bir byk nakliye gemisi mroz civarndan Seddlbahir'e geldi. 24/7'de dman Kemikli ve Arburnu'na birok mikdarda cephane sandklar kard. On Yedinci Kolordu, 24/7/[13]31: 24/7'de bir dman tayyresi Kean civarndaki hastahne yaknnda bulunan cephane sandklar zerine iki bomba atd. Bir hasar olmad. Liman Paa, 5/10/[19]15: Tayyrelerimiz nz civarnda dumanlar kan iki sefine grdler. Mo[n]dros Krfezi'nde 81 nakliye vapuru ve drt harb sefinesi vardr. Adadaki adrl ordugh eskisi gibi. Boazlar Umum Kumandanl, 5/10/[19]15: Anadolu bataryalar Kerevizdere ve Hisarlk', Seddlbahir'den Morto Krfezi'ne ilerleyen bir piyade kuvvetini, Seddlbahir'deki ihrac iskelesini, Kerevizdere'deki mevzilerimize ate etmek isteyen bir torpidoyu ate altna ald. Dman mukabele etdi. Bir dman tayyresi Maydos civarna 3 bomba atd. Btn gn dmann arabalar, toplar, brgrleri, askerleri Seddlbahir caddesi zerinden rhtm vapuruna doru gidip geliyor. 22/7'de Helles Burnu'ndan 3 duba, Tekke Burnu'ndan 3 vapur cenba doru gitdi. Grne nazaran toplar, arabalar, brgrler vard. 25 Eyll [1]331 / [8 Ekim 1915]
BOA, HR. MA, 1142/45
22-26
5794
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da keif kollarmz tahkimtla megul dman efrdna bombalaryla taarruz ederek tahkimta mni olmulardr.
126
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
24 Eyll'de topularmzn endht etdii mermilerden birisinin Kemikli Liman'nda bir kruvazre isabet etmesiyle kruvazr limandan firar etmidir. 24 [Eyll] leden sonra: mroz Adas'nda zuhur eden yangn akama kadar devam etmidir. Arburnu'nda ehemmiyetsiz piyade atei ve bomba endht tet edilmidir. Seddlbahir'de: Sol cenh topularmz dmann bomba mahallini messir ateleriyle tahrib etmilerdir. 25 Eyll [1331] / [8 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/9
22-27
anakkale, Beinci Ordu: 26/7[13]31 Cenb Grubu Cephesi'nde: 24-25/7'de dman tahkimtla megul oluyordu. Atele taciz etdik. 25/7'de dolu bir hastahne gemisi Suvla'dan mroz'a hareket etdi. Byk Kemikli'ye yanamak isteyen byk bir vapuru topu ateiyle uzakladrdk. iml Grubu Cephesi'nde mhim bir vaka olmad. Cenb Grubu Cephesi'nde: Dmann Tekke Burnu'na kurduu Salb-i Ahmer adrlarnn adedi elliye bli oldu. 25/7 akam ykl bir nakliye gemisi Merkeb Adas'ndan, ykl dier bir byk nakliye gemisi de Limni'den Tekke Burnu'na geldi. Hamlesi arabadan ibret olan bir nakliye gemisi arkasnda bir duba olduu halde Seddlbahir'den Bozcaada'ya gitdi.
127
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
24-25 gecesi dmann patlatd lamlardan hsl olan ukurlar igal ve tahkim etdik. leden evvel bir nakliye gemisi arkasnda byk bir yelken gemisi olduu halde Tekke Koyu'ndan Adalar Denizi'ne gitdi. leden sonra bir nakliye gemisi Adalar Denizi'nden Tekke Burnu'na geldi. 26 Eyll [1]331 / [9 Ekim 1915]
BOA, HR. MA, 1142/57
22-28
5826
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da 25 Eyll'de Byk Kemikli'ye yanamak isteyen byk bir dman vapurunu topu ateimizle uzaklamaya mecbur etdik. Arburnu'nda 25 Eyll'de hafif piyade ve topu ateiyle bomba endht tet edildi. Seddlbahir'de 24/25 gecesi bataryalarmz dmann projektrlerini ate altna alarak sndrdler. Sa cenhmz ilerisinde dmann patlatd lamlardan hsl olan ukurlar igal ve dman aleyhine tahkim etdik. 25 Eyll'de Seddlbahir civarnda grlen dman ktatn topu ateimizle zyit- klliyeye dr etdik. 26 Eyll [1331] / [9 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/15
128
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-29
5864
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da 26 Eyll'de sol cenhmza ate aan dman bataryalar mukabil topu atelerimizle iskt edilmidir. Arburnu'nda dmann kazmakta olduu bir lam tarafmzdan muvaffakyetle patlatlan lamn tesiriyle ibtal edilmidir. Dmann Korkudere civarndaki topu mevzii messir topu atelerimizle tahrib edilmi ve bu mevzii dman tahliyeye mecbur edilmidir. Seddlbahir'de 25/26 Eyll gecesi sol cenhdan karlan keif kollarmz dman siperlerine bomba taarruzu icr etmiler ve bir mikdar ganim ile avdet etmilerdir. 27 Eyll [1331] / [10 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/36
22-30
6354
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da 27 Eyll'de topularmz Kiretepe iml ksmnda grlen dman torpidosuna bir mermi isabet etdirmeleriyle bir zrhl ve ayrca bir torpido on dakika kadar bil-tesir bataryalarmza ate amlardr.
129
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
leden sonra dman siperi altnda tarafmzdan patlatlan lamn tesiriyle siperdeki dman efrdnn birou telef ve mtebksi siperden firar etmidir. Arburnu'nda bir dman torpidosu sa cenhmza ve bir kruvazr ile bir monitor Maydos istikmetine bir mddet neticesiz ate am ve badeh ekilmilerdir. Seddlbahir'de: Mevzilerimize kar dman ber-mutd binden fazla mermi sarf etmi ise de hibir zarar yapamam ve topularmzn mukabelesiyle dman bataryalar ve bomba mahalleri ate altna alnarak dman atei iskt edilmidir. 27 Eyll [1331] / [10 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/37
22-31
5932
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Byk Kemikli civarnda dman ordugh topularmz tarafndan ate altna alnarak hayli teleft verdirilmidir. Arburnu'nda ve Seddlbahir'de hafif piyade ve topu ateleri ile bomba endht tet edilmidir. 29 Eyll [1331] / [12 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/61
130
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-32
5976
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da tarafmzdan endht edilen top bombalar dmana mhim zyit verdirmidir. Arburnu'nda dmann bir mitralyz mevzii topu atelerimizle tahrib edilmidir. Dmann bir torpidosu ile bir ksm bataryalar tarafndan topularmza kar adklar ate tesirsiz kalmdr. Seddlbahir'de sa cenhda 28/29 Eyll gecesi keif kollarmz dman siperlerine bomba baskn yaparak ziyade zyit husle getirmilerdir. 29 Eyll'de sol cenh ilerisinde tarafmzdan patlatlan lam dman siperinden byk bir ksmn tahrib etmidir. Epey mddetdir mhim bir muharebe olmad halde bugnlerde dman hastahne gemilerinde grnen faaliyet dmann teden beri bu gemileri asker, cephane naklinde suistiml etmekde olduunu vzhan isbat etmidir. 30 Eyll [1331] / [13 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/77
23
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Zrdeki havdisin gazeteler ile neri mercdur: ngiliz Bahr- Sefd Kuvve-i Seferiyesi'nin anakkale dr'l-harektnn balad tarihden f 21 Austos sene [1]915 tarihine kadar olan zyit Harbiye Nezreti msternn parlamentodaki beyntna nazaran:
131
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Zbitn Maktl Mecrh Kayp Yekn 1.130 2.371 373 3.874
Efrd 16.478 59.257 8.021 83.756
Yekn- umum 87.630'dan ibret bulunduu f 17 Eyll sene [1]331 tarihli Times gazetesinde gsterilmidir. F 4 Zilhicce sene [1]333 / F 30 Eyll sene [1]331 / [13 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/82
24
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne 22 Eyll sene [1]915 tarihli Times gazetesinden: Bir Doktorun Rznmesi Anzak'da Muharebe - Bir Hastahne Gemisinin Yapd 8-10 Austos sene [1]915 muharebesinde sahilden bir buuk mil akda demirli bulunan Devenha ismindeki hastahne gemisinde bulunan bir doktor tarafndan tdeki notlar yazlmdr: 8 Austos, saat 3.30 (b. z.): Mdhi bir muharebe devam etmekde. Altepe'nin sana bomba ve mermi yamuru yamakda. Ar sahr toplar ile hcum edilmekdedir.
132
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Saat 9.05 (b. z.): Monitorlardan ve sefin-i harbiyeden atlan on iki pusluk mermiler, yedi-sekiz mil uzakda duran gemileri sarsmakda. Mehtabsz, lkin yldzl bir gece var. Saat 9.20 (b. z.): Bir rmorkr, yedeinde iki sandal mecrhla dolu olduu halde geldi. Bu akam yedide olan muharebede, kolundan vurulmu olan bir zbitle grdm. 301 rakml tepenin bugn bizim asker tarafndan zabtedildiini fakat Trklerin mukabil taarruzlarna dayanlmayacan syledi. Bu gece, Avustralyallar tarafndan yeni toplar himayesinde byk ve dehetli hcum yaplacakdr. Saat 10.30 (b. z.): Tekmil ahvl pek mahf. Tepenin etrafna devaml tfek ve saylmaz top ve bombalar mdhi suretde lm samakda. Byk bombalar ac tarrkalar ile infilk etmekde ve neretdikleri ziylar etraf tenvr etmekde. Bu ziylar arasnda bir torpidonun veya bir torpil taharr gemisinin ekl-i siyahsi grnmekde. En byk meakkat, yarallara bakmakda. Saat 1 (k. z.): Pek byk arapneller sol tarafda ayn mevki zerinde patlamakda. Sanki semada byk bir ta eklinde mdhi bir kitle-i ziy etrafa kvlcmlar samakda. Her mermi infilkyla birok dumanlar, talar, ziylar saarak hedefini bulmakdadr. Bu byk mermilerden 1.5 dakika fsla ile yirmi kadar atld. Btn gece tfek ve top endht devam etmekde. Biz vazifemizi kable'z-zevl buukda bitirdik ve istirahat iin kamaramza ekildik. 9 Austos, saat 7.45 (k. z.): Torpil taharr gemileri, arasnda Hindliler de bulunan birok mecrhlarla dolu olduu halde geldi. Gemiye aborda olarak, mecrhlar vapura alnmakda. Saat 8.30 (k. z.): Yryen ve yaras hafif olanlar, mroz'da Salib-i Ahmer almet-i frikas olmadndan dolay sahne-i harbe sokulamayan dier gemilerde tedavi edilmek zere torpil taharr gemileriyle sevk edilmekde. Saat 11 (k. z.): ki byk monitor ve bir zrhl sahilden hemen 10-12 mil akda mroz hizalarnda durup arma endht yapmakdadrlar. Dierleri Helles Burnu hizalarnda ve olduka uzakda.
133
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Ara sra Trk mermileri bizim gerimize dyor. Fakat ekseriyetle ilerlemekde olan efrdmzn zerlerinde patlyor. Takib-i Hava Anzak'n biraz anda duran bir gemide, dman tayyresinin geldiine almet olan bir flamay, ayn zamanda iki tayyrenin zerimizden pek yksek olarak gediini grdm. Biri Alman tayyresi, dieri onu takib eden bir ngiliz tayyresi idi. Herkes yarallara bakmakla megul. Saat 2.00 (b. z.): Sahilde vapur iskelesi yannda bulunan elbise deposu, sevk edilecek mecrhlarla dolu. Fazla olarak dahilde oyuk bir mahalde Salib-i Ahmer bayra temevvc etmekde. Takrben 60 kii denizde yzmekle ve birbirleriyle su atmakla elenmekdedirler. Saat 3.00 (b. z.): gemi, yarallar alabilecek msaid bir mevkie gitmek zere hareket etdik. Drdnc gemi bu sabah dolu olduu halde hareket etmi idi. Saat 5.30 (b. z.): gemi de serp mecrhla dolu. Yaras hafif olanlar karlmadka hibir adam almak kbil deil. Saat 6.00 (b. z.): Torpil taharr gemisi bordamza gelerek yarallar alyor. Topumuz sol cenhmzda sahile amd bir vaziyetde birka mil ileride. Tekmil ateimiz, son gece Trkler tarafndan mdhi bombalar ve hcumlar ile zabt edilen tepenin -ki biz bu muharebeye hidiz- zerine mteveccih. Fakat yine tepe maatteessf Trkler elinde. Saat 6.30 (b. z.): Pek ok mecrhlar mroz'a sevk edilmek zere taharr gemilerine verilmekde. Saat 10.30 (b. z.): Alt mecrh dolu sandal, gemimizin mecrhla dolu olmas mnasebetiyle Dongola Hastahne Gemisi'ne gnderildi. Saat 10.30 (b. z.): Dongola'nn dolu olmasndan dolay alamad bir ksm mecrh tekrar gemiye geldi. Ayn zamanda sahilden de dier bir kfile daha geldi ve kendileri iin gidecek bir yer olmad ve sahilde pek ok mecrhun iskele zerinde yatmakda bulunuduunu sylyorlar. Bunlar gverte134
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ye istif eder tarzda aldk. Kendilerine ay vesaire vererek istirahatlarn temine aldk. Onlar gverteye kar kmaz yatmak ve uyumak istiyorlard. Bazlar iki gece uyumamlar ve mtemdiyen harb etmilerdi. Bizim gemide pek ok mecrh vard. Son gece nsfu'l-leylden drt saat sonraya kadar alm idik. Bu sabah da saat bee kadar aldk. Kadnlar ve nbetiler sabaha kadar istirahat etmemilerdi. Saat 2.00 (k. z.): Benim bugn olan iim, krlm bir kolu sarmak ve heyecanl ve messir seyl'd-dem ameliyesini yapmakla kald. Saat 2.45 (k. z.): Hak edilmi uykuya gitdim. 10 Austos, saat 4.15 (k. z.): Bir buuk saat istirahatdan sonra muhtac- ameliyt mecrh bir zbitle hemen altmlk bir papaza hemen ameliyt yapmak zere arldm. Mondros'a hareket etmek zere emir aldk. Geceleyin be mecrh daha ld. tanesi de, kendilerini getiren sandaln -yedekle sahile ekildii zaman defnedilmek zere- ierisinde yatyorlard. F 7 Zilhicce sene [1]333 - F 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1148/14
25
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ciznemdir kerlerinin birderi olup On Dokuzuncu Alay'nn Yedinci Taburu'nun nc Bl'nn On Yedinci Mangas'nda ve anakkale'de askerlik eden Gemlik Kazas'ndan Mustafa bn-i Kaya Bey muharebe esnasnda bun135
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dan drt-be ay mukaddem Franszlar tarafndan esir edilerek Limni Adas'na sevk edilip el-yevm mezkr adada bulunduu vrd eden mektubundan anlalm olduundan birderim nefer-i merkm Limni'nin Mondros Kasabas'nda sefl ve sergerdn bulunmakda olduu ve tehvn-i zaruriyetine medr olmak zere bir aded lira-y Osman gndereceimden ltfen vestat- celleri buyurulmak hususunda muktez mumelenin emir ve fsna msaade-i aliyye-i Nezret-penhleri erzn ve yn buyurulmak bbnda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 5 Tern-i Evvel sene [1]331 / [18 Ekim 1915] Bahriye Nezreti kinci Dairesi'nde mstahdem nefertdan Gemlikli
smail bin Kaya Bey
BOA, HR. SYS, 2194/60
26
anakkale'de ... Alay'n Birinci Tabur Drdnc Blk Kumandan Ali Haydar bin Rza Efendi'nin am'da[ki] vlidesi Mnire Hanm, bakumandan vekili paa hazretlerinin imzasyla kendisine gnderilen kartdan olunun ehdet haberini alnca bakumandan vekili paa hazretlerine tdeki cevab takdim eylemidir: Bismillhirrahmnirrahm ve bih nestan nn fetahn leke fethan mbn* Nasrun minallhi ve fethun karb ve beiri'l-mminn** (Y Muhammed!)
* **
Fetih/1. Saff/13.
136
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Muzaffer Ordu-y Osmn Bakumandan Vekil-i ln Enver Paa hazretlerine Devletli efendim hazretleri 26 Temmuz sene 1331 tarihinde anakkale sahne-i harbinde Seddlbahir Kanlsrt nm mevkiinde ihrz- mertebe-i ehdet eden ... Alay'n Birinci Tabur Drdnc Bl Kumandan mahdmum Ali Haydar Efendi bin Rza Efendi hakknda irsl buyurulan tebr-nme-i safneleri vsl- dest-i tazm oldu. Bir ehid vlidesi olmaklmdan ve mahdumumla beraber millet-i necbemizin intikamn alacak olan aile-i hakiksi anl ordumuzun tevl-i muvaffakytndan dolay samm-i vicdanmla mesrr ve mftehir olduumu arz ve tel-i vatan urunda say ve ikdm cihan hayretde brakan asker evld ve kardalarmza tezyd-i muvaffakyt duasn yd ile bi'l-cmle maiyyet-i celleleri hakkndaki teveccht- samme-i hazret-i kumandanlerine kar medyn bulunduumuz ihtirmt- tazmkrneyi huzur- sm-i cenb- safnelerine arz eylerim, fermn. F 9 Terin-i Evvel sene 1331 / [22 Ekim 1915] Merhum Ali Haydar Efendi'nin Vlidesi
Mnire
BOA, HR. MA, 1147/67
27
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki ngiliz sersndan avu Jean Pericl'n Karabiga Hastahnesi'nde ve 12 Austos sene [1]331 tarihinde iltihb- peritondan vefat vuku bulmu ve ol bbdaki ihbariye varakas leffen huzur- sm-i fahmnelerine arz u takdim klnm olmakla varaka-i mezkrenin ngiltere Hkmeti'ne sli hususuna
137
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
msaade-i smiye-i dver-i azamlerinin yn buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 7 Zilhicce sene [1]333 - F 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim 1915] Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
**
Harbiye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Makam- ciznin 10 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1890 numaral tezkiresine zeyldir. Karabiga Hastahnesi'nde vefat eden ngiliz sersndan avu Jean Pericl'a aid olup Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi ifadesiyle vrid olan 3 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1609 numaral tezkire-i aliyyeleri ile irsl buyurulan ihbar varakas 1 Tern-i Evvel sene [1]331 tarih ve 1857 numaral tezkire-i ciz mnderect dairesinde tanzim ve ikmal etdirilmek zere iade klnd. Emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. **
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi ifadesiyle vrid-i dest-i tekrm olan f 1 Tern-i Evvel sene [1]331 tarih ve 72584-1857 numaral tezkire-i smiye-i fahmnelerinin arza-i cevabiyesidir. Mecrhan anakkale dr'l-harbinde esir edilip Tekfurda ve Cenb Grubu sevk-i mecrhn hastahnelerinde taht- tedavide iken vefat eden ngiliz efrdndan Edward olu
138
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Felkat ve Jean Polmice'e aid iki aded ihbariye varakasnn muhteviyt Latin hurftyla tekrar yazdrld. Esasen her bir memur- shh mezkr varakalarn zrindeki talimat ahkmn fya mecbur ise de ser-y ecnebiye kendi lisanlarndan madsn bilmedikleri veya sylemedikleri cihetle bi't-tabi hastahneler memurniyle iyice anlaamamakda ve binenaleyh zerlerinde hviyet markas bulunmayanlarn orduya nisbeti isim ve memleketleri hakkndaki malumt ibu ihbariye varakalarnda gene mnhasr kalmakdadr. Maamfh ser nezdinde mutlaka hviyet markas taharrsi ile muhteviytnn aynen ir bu kere de icab edenlere tammen ir olunmu ancak ngilizce'nin diktesiyle lektr arasnda fark kll olmak ve Latin hurftndan bu bbda edilecek istifade de mahdd bulunmak ile beraber muameltmzn yalnz kendi lisanmz iinde mdevverindeki suhlet ve hikmet mstan-i izah ve aksi hl daha ziyade mcib-i teevv ve ilk bulunmu olmasna binen ihbarnmelerin hastahnelerce veya sair mahallerce yine Trke olarak iml ve takdimi ve fakat dier hkmetlerden memleketimize vrid olan bu kabl yabanc evraka rabt edilen birer Trke suret gibi Nezret-i Celleleri Tercme Kalemince de ibu varakalarn gidecei memleketin lisanyla birer suretinin rabt ve irsli temin-i maksada daha ziyade hdim grlmekde ise de ol vechile muktezsnn f buyurulmas ment- rey ve msaade-i smiye-i dver-i azamleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 13 Zilhicce sene [1]333 - F 9 Tern-i Evvel sene [1]331 / [22 Ekim 1915] Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
**
Hulsa: ngiliz sersndan birine aid varaka
Harbiye Nezret-i Cellesi'ne Makam- ciznin 10 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1890 numaral tezkiresine zeyldir:
139
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Karabiga Hastahnesi'nde vefat eden ngiliz sersndan avu Jean Pericl'a aid olup Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi ifadesiyle vrid olan 3 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1609 numaral tezkire-i aliyyeleri ile irsl buyurulan ihbar varakas 1 Tern-i Evvel sene [1]331 tarih ve 1857 numaral tezkire-i senver mnderect dairesinde tanzim ve ikmal etdirilmek zere iade klnd, efendim. 11 Tern-i Evvel sene [1]331/ [24 Ekim 1915]
BOA, HR. SYS, 2218/43
28
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ciznemdir Esir-i harb olarak Msru'l-Kahire'de Hill-i Ahmer Hastahnesi'nde ser-y Osmaniyye meynnda bulunan mahdmum Mlzm- Sn Sadk Efendi'ye irsl edilmek zere takdim etdiim mektubun irsli zmnnda lzm gelenlere evmir-i lzme it buyurulmasn rica ederim, efendim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 12 Tern-i Evvel sene [1]331 / [25 Ekim 1915] Vlidesi
Fatma Sabiha
**
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- bendeleridir F 19 Nisan sene [1]331 tarihinde mecrh olarak anakkale'de ngilizler tarafndan esir edilen ve hl-i hzrda Msr'da Miadi'de ser kararghnda bulunan olum Kk Zbit Mehmed Cemal Efendi'ye istidma merbt
140
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mektubumun irsline dellet buyurulmasn istirhm eylerim, efendim. Ol babda emr u irde efendimindir. F 12 Tern-i Evvel sene [1]331 / [25 Ekim 1915] Pederi
Sleyman
BOA, HR. SYS, 2194/65
29
Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti 7/13835
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki Onuncu Piyade Alay'nn nc Taburu'nun kinci Bl zbit nmzedi olarak mstahdem bulunan skdarl lhami Efendi ibn-i Arif'in 30 Haziran sene [1]331 tarihinde Kerevizdere'de ihrz- rtbe-i ehdet eyledii kinci Kolordu Kumandanl'ndan mevrd 11 Temmuz sene [1]331 tarihli tahrirtda ir klnm olmasyla mmileyh hakknda suret-i ir vechile muamele-i mukteziye f klnm idi. Halbuki ahren mmileyhden ailesine irsl olunan mektub ve kartpostaldan kendisinin ber-hayat olduu ve Fransa'da Korsika'nn Bastia ehrinde esreten mevkf bulunduu anlalmakda ve Ordu-y Osman tarafndan esir edilen ngiliz ve Franszlarn esmsini mbeyyin listelerin tesyr hakknda son derece isticl edildii halde esreti ay tecvz eden mmileyhin keyfiyet-i esretinin imdiye kadar bildirilmemi olmas yn- muhaze grlmekde olduundan ser listelerinin bir an evvel isbli zmnnda teebbst- lzmede bulunulmas hususuna msaade-i smiye-i fahmnelerinin b-dir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
141
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
F 16 Zilhicce sene [1]333 ve f 12 Tern-i Evvel sene [1]331 / [25 Ekim 1915] Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
BOA, HR. SYS, 2194/67
30
Mecrh Bir ngiliz Zbitinin Htrt

anakkale'de Grdklerim
mroz Adas, Bahr- Sefd heyet-i seferiyesinin ss'l-harekesi olup burada bulunan birok mhim mebnden sarf- nazar edecek olursak Trk ser-y harbiyesine mahsus karargh, istirahat kararghn ve Hind Livs'na mahsus depoyu tadd edebiliriz. Sahib-i rznme ile sekiz Hind zbitini muayyen bir gnn akamnda bu adaya karan sik, ite bu depolardr. Bizleri buraya getiren vapur, Limni Adas'ndan alm olduu arkadalarmz ... kumsallna karmak zere hareket etdi. Vrdumuzu ihbar etdik, bizleri semt-i maksda uladrc vapurun ertesi gne kadar mevcud olmadn anlaynca mektub vermek zere sahr postasna kadar yle bir gezinti yaparak gitdik ve badeh istirahat kararghna kendimizi yerledirdik. Burada, hl-i nekhetde bulunan birka zbit ile nefert ve adedleri milyonlara varan sinek ordular bulunuyordu. Akam yemeinde yanmda oturan bedbn tavrl bir doktora sineklerin vcudundan ve izclarndan bahsetdiim zaman derhal: "Siz ortalkdaki sinekleri ok zannediyorsunuz deil mi? Oraya, semt-i maksdunuza varnca grrsnz. Ben oradan geliyorum." dedi.
142
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Kendisinin geldii ve bizim gideceimiz sahile dair malumt vermesini rica etmemiz zerine: "Ne olacak! iddet-i harret, taaffn, susuzluk, mermi yamuru, avc atei ve canavarlk! te gideceiniz sahil!" diyerek eki bir suratla kapdan dar frlad. Ertesi sabah, zifir karanlkda Gurkha hizmetilerimiz tarafndan uyandrlarak pl prtmz toplamaya ve ayrmaya baladk. Srtmzda ve antalarmzda tanabilecek eyalarmz birlikde alarak ve dierlerini de lzum olunca urayp almak zere depoya brakdk. Bir gnlk erzakmz beraberimizde alarak ufak bir vapura rkib olduk. Bu, bir sene evvel kimsenin bilmedii bir balk gemisi idi. Fakat imdi dnyann en byk donanmasna torpil taharr hizmetini grerek vazife-i vataniyesini kadrince yapmakla mftehir idi. saat srecek olan seyahatimizi itmm iin, sbk balk ve lhik torpil taharr gemisi olan vapurumuz sarf- makderet etmekde iken koca reisi, yamal bacay, makine dairesiyle iskelelerdeki mermi tahribtn gstererek: "Trklerin ne vakit ate edeceklerini bilemezsiniz." dedi. Fakat bugn onlar -Trkler- baka bir ile megul idiler. Bir-iki kruvazrmzle monitorlarmz, rsdlk vazifesini gren balon inesiyle Trk mevzilerini muntazaman topa tutuyor, gayr- mer siperlerden tfek atei teat ediliyor ve arada srada Maksim toplarnn dat... dat... dat diye sesleri iitiliyordu. Trkler, biz bakarken, sahile bir iki mermi savurdular; fakat hibir tesiri yokdu. Vapurumuz sahile yarm mil mesafede durdu ve biz de ufak bir istimbotla karaya karak vrdumuzu erkn- harb zbitlerinden birine ihbar etdik. ktmz mahal grlmeye ynd. Leb-i deryadan mrtefi kayalklara kadar olan saha her nevi malzeme-i gdiye ile hnca hnc dolu, kayalklarn zeri kurutmak iin iplere dizi ile aslan eyalar gibi insanlar ile meml, sahile doru uzanan vadiler ise ark arlar gibi dizilmi insan srsyle leb-leb dolu idi. Vrdumuzu ihbar etdikden sonra Hind askeri ile bir arada bulunan Avustralya-New Zelland Kolordu Karargh'na kadar yol gstermek
Nepal askeri. 143
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
zere bize bir rehber verdiler. Rehberimiz, bizi yoracak derecede hzl yryordu. Bir aylk deniz mekk- seferiyesini tatmak, sivilceler kartacak derecede olan iddet-i harrete marz kalmak, kum deryas zerinde srtda ar antalar olduu halde yrmek ve bundan baka olarak bir de zahire, mhimmt ve cephane ynlarn tayan katr arabalarnn kaldrd toz bulutlar arasndan gemek! te bunlarn cmlesi bize hayliden hayliye zahmet veriyordu. Bilhassa deniz kenarndan geerken, denize srklenip batrlacak olan katr lelerini grdmz zaman bedbn doktorun dediklerini hatrladk. Kayalklar ve sahil hitma erip de dz zemin ve funda ve allklar ile bezenmi tepecikler grnmeye balaynca yedi kadem derinliindeki muvsala hendekleri grnd. Sahile doru bir zviye-i kime eklinde uzayan bir vadinin aznda Trkler ile bizim aramzda ak bir saha vard. Tam ite buraya "En yakn irtibat yollarna gemekde isticl gsteriniz. Buras Trk avclar ile dolu, tehlikeli bir mahaldir" ihtar yaftas aslmd. Acele etdik ve Trk avclarnn bizi avlamak hususundaki gayretleri boa gitdi. Mnkalt siperlerine girdiimiz zaman bunlarn inas iin ne kadar emek sarf edildiini anladk. Bu siperler, mevkiin imtiddnca millerce uzanm yedi kadem derinliinde ve baz yerlerde drt kadem geniliinde idi. Buraya, teneffs olunacak hava bile nfuz etmiyordu. Hava-y muht, kmr maden kuyularnda olduu derecede scakd. Bazlar yryerek geen ve bazlar da teskere zerinde geirilen yarallara vakit vakit tesadf ediyorduk. nsan bazen de, birka gn sonra ngiltere'de nerolunan maktln listesinde ismi grnecek olan bir bre silah arkadann zerine basyordu. Kurunlar bamzn zerinden yanmzdan slk alarak arasra, geiyorlard. Mnkale siperi, kumlu bir amfiteatrda nihayet buldu ki bunun arkasnda deniz ve nnde ise nsf daire eklinde evirilmi alak tepecikler bulunuyordu. te burada rehberimiz, yar yola geldiimizi syledi. Avustralya-New Zelland Kolordu Karargh, karaya ilk ayak basdmz mahallin kk mikysda bir numunesiydi. Burada malzeme ve mhimmt kmeleri, sra ile dizilmi su varil ve mancanalar etrafa yaylm bir halde olduu gibi uzaklarda yatan hastahne gemilerine naklolunmak iin
144
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
kzgn gnein altnda sabr ve skit tabur tabur yatan yarallar vard. Bu zavall arkadalar Salb-i Ahmer hastahne gemisindeki nimet-i istirahata kavuuncaya kadar hakikaten ok eziyet ekiyorlar. Fakat hibirinden en ufak bir kelime-i ikyeti bile iitmezsiniz. Geldiimizi haber verince kahvalt etmek iin birazck beklememizi pek nazikne ve misafirperverne bir suretde teklif etdiler. Nimet-i gayr- mterakkabe olarak ieceimiz bir fincan scak aya kavuacamz bir srada bil-teehhur ve ifte-i vakit mensub olduumuz livda isbt- vcud etmemizi sar apkal bir ahsn beyn etmesi zerine btn bina-y midlerimiz ykld. Bu ifadeye aptalca inandk, kahvalt etmeksizin antalarmz srtladk ve yeni bir rehberin refakatinde olarak yola revn olduk. Yol, eskisi gibi yeknesak ve mtemd olduu ve bazen henz ikml olunmam siperler dahilinden gedii iin pek ziyade skntl idi. Gzerghmzda daima ayn manzara tekrar ediyordu. Yaral kfileleri, s kazlm ukurlarn iine doldurulmu olduu iin kollar ve bacaklar darda kalm ecsd- mteaffine, ve'l-hasl hi iin mahv olmu insan ynlar. Nihayet'l-emr uzun bir yryden sonra, telefon merkezlerinden haber getirip gtren emir avularyla Hind askerlerine ve teskereci efrda tesadf etmeye baladk. Biraz sonra rehberimiz: "te sizin livnn karargh!" diyerek kar dadaki iki delii gsterdi. Karargh, azametli ve muhteem bir bina olmayp bayrn zerinde kazlarak vcuda getirilmi ve ikiye taksim olunmu bir zeminlikden ibaret olup bunun bir ksm generale ve dier ksm da erkn- harbiye heyetine tahsis klnmd. Generalin hatt- harbde bir mevkide olduunu ve epey bir mddet daha gelmeyeceini anladk. Sabahleyin yiyemediimize mteessif kaldmz kahvalty yapmak iin hazrlandk, bulak suyu gibi bir ay maa'l-kerhe idik, erzak- mutde-i yevmden olan peksimeti mal bulmu marib gibi yedik. Diyorlar ki burada erzak fevkalde iyidir. Erzak- yevmiye bir libre peksimet, ufak bir teneke souk sr eti, bir teneke ox [sr] et suyu ve ay ile ekerden ibaretdir. General, vakt-i muayyeninde geldi ve cmlemizi muhtelif alaylara tayin etdi. Ben Gurkhas Hind Alay'na ddm.
145
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Rehberlerimiz nmzde olduu hlde hepimiz cz-i tmlarmza iltihak etmek zere yola kdk. Gurkhas Alay'na mensub olanlarn gidecei ksa idi, fakat dman bir tarafdan kuyulara ve dier tarafdan da kararghmz ile siperler arasndaki ak meydana hkim bulunmak ve buralar Trk avclar ile dolu bulunmak hasebiyle bu ksa yol tehlikeli olmu. Buradan tek sra geilmesi ve aradaki fslann pek ak olmas ve son bir sratle yrnmesi emr-i yevm muktezeytndan idi. Bu yoldan o gn geenlerin en tlihlisi biz olmak zere hibirimiz incilmeden gedik. nk yolda hk elbiseli silah arkadalarmzdan birkann cesedi yatmakda olduunu rey'l-ayn mhede eyledik. Avc efrdnn, mevziimize yakn mnferid ukurlarda bulunmas insana pek garib gelirse de ufak meelikler ve fundalklar ile rtlm olan dalar, dere ve bayrlar ile de ayrlm olduundan bir delikde saklanm olan avc neferine yetecek yemek, iecek su ve atacak kurun verildii takdirde kbet-i ahvline kavuuncaya kadar orada gnlerce yaayabilir. Alaymza mlk olduumuz zaman bunlar, ilk saff- harbde bir hafta mddet arpp zyit- azmeye dr olmalarndan mtevellid yorgunluu karmak zere istirahat hlinde bulduk. Zbitnn bakyyet's-syfu tarafndan hsn-i kabule mazhar olarak zbitn lokantasnda sr eti, peksimet, reel ve su olmadndan dolay rom denilen iki ile kartrlm teksf olunmu st ile tam etdik. Biraz sonra hareket hazrlnda bulunmaklmz ve vadideki birinci hat siperlerini takviye etmek zere arkamzdaki mrtefi bir tepe zerindeki mevkii igal etmekliimiz iin emir telakk etdik. gal edeceimiz mevkiin geceleyin tahkm edilmesi de cmle-i evmirden idi. nk hibir amele takmnn gndzn i gremedii bugne kadar cereyan eden vekyiden anlalyordu. Gndzn alan amele takmnn Trkler tarafndan kefolunmas kadar onlar iin bir musibet dnya yznde bulunamazd. Bunlarn hepsinden fazla olarak emrolunan mevkii igal etmek iin ak iki meydanl gemek icab ediyordu, buradan ancak byk bir dikkat ve basiret ile gemek sayesinde dman bataryalarnn ateinden yakanz kurtarm olursanz nihayet'l-emr en mhlik ve khir Trk avclarndan biri, takib et146
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mekde olduumuz yolun banda karmza dikildi. Her halde bu musibet eytan ile uramak icab ediyordu. Gurkhalar avc efrdn bulmakda son derecede sahib-i maharet olduklar gibi bunlar ile uramakda da byk bir zevk duyduklar iin tfek ve "kokru" denilen bak ile msellah be Gurkha neferi Trk avcsn, gizlendii delikden bulup karmak zere sevk olundu. Hareketimizi bir dereceye kadar rtecek karanln kmesini bekler iken anakkale'de vukua gelen muharebenin suret-i cereyan ve ahvli hakknda epey mhim ve fideli malumt edindik. Trkler'in serya ve yarallara kar etdikleri muamele hakknda herkesin nokta-i nazar ve efkr muhtelif idi ise de merdne muharebe etmekde olduklar ve hakikaten kahraman vasfna lyk bulunduklar hakknda umumca ittihd- efkr var idi. Esir olanlarn afv u safh ile muamele grmeyip ldrld ve yarallarn kldan geirildii hikyelerinin hepsi esassz bir takm tasntdan ibaret olduuna hepimiz kni olmuduk. Akam karanl knce hareket etdik; hareketimiz Trkler'in her akam karanlnda muntazaman ve hep bir azdan ayn nakarat2 armalar anna msdif idi. Ben zannediyorum ki Trkler'in her akam tekrar eden bu cmlesi bizim "Meys'l-kalb miyiz? Hayr!" zemzememize mterdifdir. Trk zemzemesi, bazen top ve tfek sesleri arasnda kaybolur gider ve bazen hi iitmemezlie ve anlamamazla geliriz, bazen de bizim tarafdan bir nmyile mukabele grrler. Maahz ne olursa olsun sarf edilen zaman mukayese edecek olursak Trkler'e pek cz bir ziyan yapm olduumuzu anlarz. Birok kurun sarf ederiz de buna mukabil en asgar bir tesir vcuda gelmi olur. Alaymz tek sra ilerleyerek ilk ak meydanla bil-kaza ve vukut vsl oldu. bu meydanlkdaki kuyularn mevcudiyetini ve akam karanlnda ngiliz askerlerinin su almak iin buraya toplandklarn dman bildii iin tek sra ve aralklar ak olmak zere sratle mar etdik. Tek sra gitmek dmann nadiren nazar- dikkatini celb edip ate amasn mcib olursa da susam olan efrdmz takm takm su bana kouarak orada bir grup
2
Akam yoklamasndan sonra "Padiahm ok yaa!" zemzeme-i duaiyesini murad ediyor. 147
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
vcuda getirdiklerinden bunlar gren dman ate ad. lk mermi Gurkhas Alay'ndan Hindli bir zbitin ba zerinde patlad cihetle biz kendisini para para olmu zannediyorduk. Fakat ortalkdan toz, duman kalknca, mmileyhin deli gibi koduunu ve ber-hayat bulunduunu grnce cmlemiz hayretlere mstarak olduk. Rh- mestrlardan yryerek ve iviccl yollardan geerek bir mil kadar ilerledikden sonra Trk avc efrdnn kesretle hl-i faaliyetde bulunduklar ak bir mahalle vsl olduk. Burada, yrye balamazdan evvel karm olduumuz be kiilik posta avdet ederek Trk avcsnn ldrlm olduu havdisini verdi. Biraz sonra, igal edeceimiz mevkiin hemen altna tesadf eden bir dereye vsl olduk ve tamamyla karanlk kmesini beklemek zere burada durduk. Dere bizi dman ateinden masn klyordu. Gece olunca dere iinde kendimize bir melce bulduk. Etrafdaki taaffn hakikaten tahammlsz idi. gal edecek olduumuz arazinin etraf ve cevnibini muayene edecek kadar karanln kmesiyle bulunduum yerden kalkmaklm aman ne kadar hals ve reh-bahd. Fakat bu sevincim de ok srmedi, tepeciklerdeki ve ilerideki bayrlarda icr-y harekt eden takib kollarmz Trkler'in khir arapnel ateine marz kalmlard. ller gibi smit ve skit olarak Trk atei altnda yerlere kapanm olan efrdmzn zerine basarak veya yanlarndan geerek yolumuzu bulmaya urayor ve ilerliyorduk. Amele taburu efrdmzn ilk ii Trk mermilerinin hedefi olan efrdmzn ecsdn kaldrp gmmek oldu. Maahz buralarda el-hlet hzih birok Trk ve Avustralya efrdnn bulunamayp kalm olan cesedleri yatyordu. te bu ecsd- mtefessiha ve mteaffineden kan pis kokular ile fesda uram havay teneffs ede ede, ller arasnda iki gn yemek yedik, gezdik, uyuduk ve i grdk. imize baladk ve sratle ilerliyor idik. Ancak arapnelin zerimizde patlamasyla btn amele efrd yerlere yatyor ve bylece iimize sekte rz oluyordu. Bu akam burada bir i yapmakda olduumuza dair Trkler'e bir phe rz olmudu. nk arada srada arapneller zerimizde patlayp duruyordu. Fakat mesafeyi iyi takdir edemeyen Trkler, arapnelleri ile bize pek cz
148
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
hasar rs ediyorlard. Kezlik iyi tfek atei de adlar ve bize baz zyit da verdirdiler. lenler meynnda bir Hindli zbit de bulunuyordu. Kendisiyle iimize dair ayakda mzkere ederken birdenbire yere dd, ksrd, yuvarland ve ld gitdi. Kalbghndan bir Trk kurunu yemidi. Saat onda zbitn iin yemek ihzr edildi ve ngiliz zbitlerinden mrekkeb ufack bir grup, llerden mmkn olduu kadar uzak bir siperde tama arldk. Scak yemek verilecei mevd iken inkisr- hayle uradk. nk matbahda yaklan ate ne kadar bir ihtimam ile dmann nazarndan saklanm ise de mmkn olamadndan dmann iddetli ateine marz kald iin ate itf edilmi ve bizler de yine o mahd peksimet, souk sr eti ve rom kark teksf olunmu st ile kiff- nefs etmek mecburiyetinde kaldk. Devriye gezen efrdmzn bizim hat ile Trk hatt arasnda yakalam olduu beyaz bir adam getirmesiyle tammzn cereyan sekteye uramd. Merkmu getiren Hindli zbitin fikri bunun bir Alman ve ayn zamanda hafiye olduu merkezinde idi. Esn-y isticvbda merkmun an-asl Avustralyal olup buraya taburuyla beraber mahz llerin zerindeki elbise ve eya-y mriyeyi soyup almak zere gelmi olduunu ve karanlkda yolunu kaybetmi bulunduunu anladk. Ateini apkalarmzn iinde saklamak suretiyle bir-iki sigara itikden sonra geceki iimize devam etmek zere zbitler ayrldk. afak skmeden evvel ameliytmz itmm ve zerlerini -mahza nazar- dikkati celb etmesin diye- allklar ve dallar ile setr ve gayet akgz birka nbetiyi de emin ve mahfz bir mahalle brakarak yine o mteaffin, pis dereye avdet eyledik. Mevcudiyetimiz, dmann topusuna malum olmadan hemen kendimizi siperler iine atdk. Aydnlk olmadan oradan ekildiimize det kermetce i yapmz diyeceim geliyor. nk gndz olur olmaz Trk arapnelleri oray taramaya balad. Dmann bu hareketinden anlyorduk ki bizim orada aldmz dman ya bilerek veyahud da bu hususda bheye derek oralar dp duruyordu. Bunun zerine br dereye ekilmek mecburiyetinde kaldk ki onun uurumlu srtlar bizim iin daha iyi siper ve melce tekil ediyordu.
149
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Yeni mevkiimiz hakikaten pek gzel ve siperlerimizin altnda kin bir mahaldi. Ksa ve mahfz bir yoldan cz bir mesfe kat etmekle siperlerimizin iinde kendimizi bulduk. Vadinin mnhat olan ksmnn ucunda bir kuyu vard. Kuyuya varmak iin arazi bi'n-nisbe msaid olmakla beraber kokmu cesedlerden mnteir ryiha-i kerhe de ok o kadar yok idi. Ayn zamanda burann pek bhir mahzrlar vard. Kuyularn civar daima Trk topularnn atei altnda tutulduu muhakkak olduundan n bunlar iin kuyular, en gzel ve sbit birer hedef tekil ederler. Siperlerimizin Trk siperlerine yakn bulunmas Trkler iin bir fide tazammun etmiyordu. nk ara yerdeki arazi sab'l-mrr sert kayalklardan mteekkildi. Bundan baka olarak da vadinin alt taraf Sih ile Avustralyallar'n kararghna mnteh yol olduundan burada Trk avc efrd hi phe yok ki hl-i faaliyetde idiler. Bir ngiliz taburunun kuyu bana gelip de adr kurduu zaman birinci ihtimalin isabeti tahakkuk etdi. Yeni gelenlerin yakdklar atein dumanlar dman tarafndan grnr grnmez Trk mermileri de birbiri ardnca yamaya balad. Taburun olduu tarafa den mermileri bittab onlara aid olup rs- hasar ediyordu. Fakat bunlar yaknmzda infilk etmeye baladklar zaman pek de rza gsterilecek ho bir keyfiyet deildi ve her halde bizleri taciz edip duruyordu. Hususuyla btn bunlara arapneller ile bunlarn samakda olduklar demir paralar ilve edilecek olursa kahvalt listesinde pek nho bir fazlalk husle geliyordu. Esna-y istirahatde pek sk bir teyakkuz ve intibhda bulunulmas emrolundu. Fakat anakkale'de istirahatn manas bsbtn bakadr. Dman ateinin pek khirne bir suretde etraf yalad bir zamanda ngiliz zbitlerinin idaresinde olarak amele takmnn ie kp hatt- muvsalay temin etmesi hususunda telefonla mteaddid defalar emir aldk. Btn gece dman atei altnda olarak alaylar arasndaki hatt- muvsala ve muhaberenin temini ve kazlacak birok siperlerin mevcud bulunduu akla getirilince verilmi olan istirhatn manas pek vzh bir suretde anlalm olur. Gelibolu ibh-i Ceziresi'nde bulunan alaylar siperlere girip de orada vazife grmek srasn keml-i tehlkle icr ederlerse de siperler dernundaki sknet ve istirahat ancak ve ancak Trkler tarafndan ihll olunursa da aksi tlie ba150
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
kn ki Trkler de, detleri olan mukabil taarruzu terk etdikleri cihetle etrafda l skneti hkm-ferm olmaya balad. Bugnn bi'l-cmle rahatszlklarna ilveten bir de susuzluk beliyyesi bagsterdi, yle bir beliyye ki ne iecek ve ne de husust- saire iin kullanacak katre su bulunmad gibi son derecede bir iddet-i harret de hkm sryordu. Trkler'in akam yoklamasndan sonraki zemzeme-i duaiyeleri yini hilf- mutd pek uzun bir mddet devam etdii cihetle bu akam iimize mutaddan pek ge olarak baladk. Nihayet'l-emr ie baladk. Elimizin altnda bulunan pamuk gibi yumuak toprak tedrcen sert kayala mnkalib oluyordu. Btn gece Trkler tarafndan mebzlen tfek atei ald. Biz de hisse-i musbemizi aldk. Bundan baka olarak arapnel ve makineli top mermileri de mebzlen grnyordu. Saat on bire doru nmzdeki ovadan tfek ateleriyle kark top sesleri duyulmaya balad gibi heyecanl barmalardan da ileri karakollarmza hcum vki olduunu anladk. Zhir-i hle nazaran Trk bombaclar, ileri karakollarmzn gafletinden bi'l-istifade yanlarna kadar sokulmular ve bunu da bir hcum takib eylemidi. Grltler, ziyadeleip dehet peyd etmeye balad. Karki dada bulunan dmann ad atei, tepeleri kocaman bir ate bcei bulutu hlinde ale'd-devam alp kapanr gibi uzaklardan gryor idik. Dmann makineli toplar ile byk toplarnn vakit vakit buna itirkleri grlyordu. Bu vakann zuhuru annda ii tatil etmi ve efrdmza sng taktrarak siperler dernuna sokmu ve her bir ihtimale kar hazrlanm idik. Fakat bilhare anlald ki dmann bu hcumu hakik bir hcum olmayp ya bir nmyiden veyahud da ileri hatda bulunan efrdmzn kuvvetini anlamak iin tertib olunmu bir plndan ibaretdi. Bu grlt henz hitma ermezden epey bir mddet evvel iimize baladk. Baz kere yanmza den kurunlarn mikdarna nazaran ancak pek cz bir zyit ile iin iinden syrldk. Yukarda tafsl olunan ahvl gece ve gndz takub edip duruyordu. Mevkiimiz tam zamannda tahkim olunmudu. Bir kerecik olsun esvbmz karmadan ve birka defa uyandrlmadan uyku uyumak bile nasib olamayan
151
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ve fakat adna istirahat zaman dediimiz zaman, artk hitma ermidi. Yeknesak ve yek-henk olan siper hayatna bir kere daha girmek zere hazrlanmaya baladk. Bundan sonraki hareketimiz bir gece yrynden ibaret oldu ki bundaki maksad bizim liv ile ... nci Frka'nn livs beyninde hatt- vasl peyd etmekdi. Bu yry birok kaza ve hdise vuku bulmakszn gzern eyledi. Ancak karaya yeni karlan ve frkaya aid bulunan nakliye takmlar, dmdrmz bir mddet-i muvakkate iin bizden ayrmd. Bunlarn be-tekrar bize mlk olmalar iin epey bir zaman gedi. Epey bir mddet yrdkden sonra kendimizi, Trkler ile bizim ileri karakollarmzn bir ksm arasnda kzan bir muharebenin iinde bulunca burunlarmz deve dikenleri arasna sokarcasna yere yatarak sanki "buradayz" diye bararak bamzn stnden geen Trk kurun saana altnda bekliyor idik. Bu vaka ber-taraf olup da semt-i maksda vsl olduumuz zaman zifir karanlk idi. Fakat afan skmesine de pek az bir vakit vard. Efrdmz iin bir mahal intihb vazifesi muharrir-i cizin hissesine dmd. yice bilinmelidir ki ortalk aarmaya balad zaman mestr mahallerde bulunmayacak olursanz arapnel kahvalts etmekliiniz muhakkakdr. Alaymzda her ey yolunda cereyan ediyordu. Binenaleyh ortalk henz aydnlanmaya balad bir zamanda Gurkhalar ile birlikde olarak dallar ile mestr ukurlarda -tayyreler tarafndan kolayca kefolunmayalm korkusuyla- bulunuyorduk. Nbeti efrdndan mad bi'l-cmle efrd derin bir uykuya dalmlar ve horlayp duruyorlard. ngiliz zbitn azald cihetle etrafdan su aramak ii de bir erkn- harb zbitiyle birlikde yine bu muharrir-i cizin hissesine isabet etmidi. Arkadalar ile birlikde, anakkale'deki istirahatn manasn konuurken Trkler'in bir hafta kadar hcum etmeyecekleri ve bu zaman zarfnda istirahat edebileceimizi mir beret haberleri geldi. nmzde ancak sk bir tarassud vazifesinden baka bir hafta iinde yaplacak baka bir i yok gibi idi. Fakat insann anakkale'de hibir eye inanmayaca geliyor. Su aramak ii uzun srd ise de muvaffakyetle de neticelendi. Sabah rzgr pek latif bir suretde vezn oluyordu. Deniz gayet rh-nvz olup ak152
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
am st mkemmel bir suretde deniz banyosu midleri pek canl idi. Etrafda kular tatl tatl tyor, kelebekler uuuyor, sevimli kr iekleri am bulunuyordu ve hibir tarafda l kokusundan bir nine bile yokdu. Bu, hakikaten cennetden kma ve gayr- muntazr bir nimet-i uzm idi. Fakat i fide ki Cennet-i Adn'a ylanlar frce-yb- duhl olmudu. nmzdeki ovada bulunan sk aalklarn altlar Trk avc efrd ile leb-leb dolu idi. Bunlarn maksad- aslsi ancak ve ancak ngiliz zbitnn hedef dneleri edip diyr- hirete yollamakd. Trk avclar o kadar abuk ate etdiler ve o derece yaknmza ddler ki glkle canmz kurtarp adrlarmza geldiimiz zaman kararghmzn Trkler tarafndan tamamen taayyn etmi olduunu ve kafesden kaan gvercini avclarn bekledii gibi bizim de Trk avc efrd tarafndan o suretle gzetilmekde bulunduumuzu pekl anladk. Maahz Trkler'in sarf etmi olduklar cephaneye nazaran zyitmzn mikdar pek cz idi. Lkin yanmzdaki adrda bulunan miralayn, general ile konuurken apanszn vurulup diyr- ademe gitdiini burada zikrden gemeyeceim. Taburumuz efrdnn en msinni bulunan birisi de elinde sigara bkmekde iken parmaklar Trk avc kurununun uuruna kurban gitdi. Kahvaltdan sonra yapacak bir i olmadndan birka mektub yazp bitirdikden sonra uyku ekmeye hazrlanrken zeminlikdeki kararghdan gelen miralayn sesi hakikaten istirahat edeceime beni kni(!) etdi. Telefon ile telakk etdiim emrin hulsas u idi: "Bir ngiliz zbitinin kumandasnda olarak bir kef takm kefe karak dmann tam nmzde bulunan mevzi-i hakiksi tamamyla tayin edilecek ve onlarn dikkatleri celb edilerek kendi zerlerine ate tevch olunacakdr". Dman topular kuyulara mtemdiyen ate ediyor ve avclar da hl-i faaliyetde bulunuyordu. in en tatls ite burada idi. Miralayn: "Ne vakit hareket edebilirsin, arkada?" sualine bittab: "Derhal efendim!"den baka ne cevab verilebilirdi? Be dakika sonra keif kolu ile ileriye atldk ve srnerek siperden sipere, mevziden mevzie vararak dmann dernunda bulunduu ormanla doru ilerliyorduk. Gurkha keflar pek mehurdur. Bunlar sagru'l-csse
153
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ve evik olmalar hasebiyle glkle grlebiliyordu. Fakat tavl'l-kme ngilizler iin i byle mi ya? Bundan fazla olarak da atlan kurunlarn stnzden, altnzdan ve yannzdan gediini hissedersiniz. Avcnn ne demek olduunu derhal takdir edersiniz. Maahz atlan kurunlardan hibirinin isabet etmediini insan grnce cesarete gelerek ie balamak hususunda kendisinde bir arzu tevelld ediyor. Biraz sonra kendimizi ormanlkda bulduk ve buraya kadar olan vekyiin perdesi de burada kapand. Ormanlk dmann devriye dairesi dahiline tesadf etdii iin burada ok dikkat ve basretli bulunmak icab ediyordu. Binenaleyh aralarmzdaki aklk biraz fazlaca olmak zere ilerliyor ve verilen emre tebaan reh-gzrmzda bulunan vrn kulbeleri, kuyular ve saireyi not ediyor idik. Bu vechile ilerlemekde iken karki dada bulunan dmann harekt ynen grnyordu. nmzde, gitdike yukarya doru hafif bir suretde meyl peyda eden ak bir saha, vrn bir hne ve kendisini siper ittihz edebileceimiz byk gvdeli bir aa vard. te bu aacn altndan, nmzde bulunan tepe ile dman siperlerinin grneceine hi phe yokdu. Yanmda bir Gurkha olduu halde ikimiz bir hamlede bu aacn altna girdik. Buradan dmann harektn drbn ile tedkik ediyor ve her bir hlini not eyliyorduk. Gurkhalardan biri bir hareketle dmann nazar- dikkatini celb etdi. Bu ana kadar ortalkda hayatdan hibir eser yok ve her taraf skin ve smit idi. Derhal etrafdaki aalar kurun seslerinden slk almaya balayarak canlandlar. Telakk olunan emre tebaiyetle dmana ate adrmaya muvaffak olduumuzu anladk. Gurkhalardan birinin tfeini srtladn grmeye vakit kalmadan btn dnyann olanca arlyla sol bacamn zerine ykldn hissetdim ve arka st yuvarlandm. Sol bacamn kalem kemii hurda-ha olmu ve baldrm paralanmd. Kan olanca iddetiyle akyordu. Pekl, emre itaatle dmann mevkiini tayin etmi, ateini zerimize celb eylemi idik, fakat yaplacak yegne bir i kalmd. O da kararghda generale haber yollamakd. Halbuki iin en zoru da bu idi. Olduum yerden cz bir kmldamaklm kurun saanana tutulmaklma sebebiyet verdi,
154
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
imdi dier bacam da yaralanmd. Emirberim olan Gurkha neferine, dier efrd bulup cmleten birlikde karargha gitmelerini ve ihbartda bulunmalarn emretdim. Yerde yatm kalm olan tlii ve bann yazs her ne ise ona behemahl kavuacakd, fakat yaral bir ngiliz zbitini brakp gitmek Gurkha itikadt aleyhine olduu iin beni brakmak istemedi, nihayet o da bir kurunla yanma yuvarland. Duyduum kurun seslerinden anlyordum ki cesur ve fakat domuzuna inat herifler Trk siperleri iinde muharebe ediyorlard. Barmak artk para etmiyordu, atein kesilmesiyle biraz mide der gibi oldum. Orada ne kadar yatm olduumu bilemiyorum, ekilen ztrb ile zyi edilen kan insan aldatyor. Diz kapamn zerine kk bir ipekli mendil balamdm ki bununla kann akp gitmesine bir dereceye kadar mni oldum. Fakat pek ziyade rahatszlk hissediyordum. te bu zamanda her tarafdan askerin gelmekde olduunu otlarn hrtsndan anladm. Bamdaki byk kenarl Gurkha apkasn kararak etrafa bakdm, tfeklerini sopa gibi kullanarak gelenler phesiz Trklerdi. Bunlar iri csseli, tralar uzam Trk neferleri olup pek o kadar kana susam gibi grnmyorlard. in en tatls snglerinin takl olmamas idi. Bu, phesiz benim iin pek iyi idi. nk kurunla vurulmak souk demir ile snglenmekden her halde iyidir. Ba ucuma gelen, tfei elinde bir Trk'n: "Esir olmak ister misin?" suali, eller yukar emrinden baka bir ey deildi. Revolverimi atarak emre itaat etdim. Kim olduumu sordular, ngiliz zbiti olduumu sylemek, cevab- kf tekil etdi. Ayaa kalkp yrmekliim emrini verdiler, fakat yryemeyeceimi kendilerine anlatdm. Zor ile ayaa kaldrdlar ise de yine yere ddm. Nihayet'l-emr yar tayarak ve yar srkleyerek beni gtrmeye baladlar, fakat nzik ve insaniyetli bir Trk yzbasnn siperden teskere getirilmesi emrini vermesiyle tevakkuf etdiler. Susadm anlayan zbit, bu ihtiyacm da tatmin eyledi. Tecrbe-i ahsiyeme ve bakalarndan iittiklerime nazaran Trk, mtehevvir olmadka pek merhametli ve efkatli bir insandr. Tuhaf deil mi? Beni esir eden Trk neferi de baldrndan yaral olduu iin altmdaki odada yatyordu. Arada bir, merkmla haberleiyorduk. Biraz sonra mdvt- evveliye mevkiinde bulunarak burada ilk defa olmak zere yaramza
155
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
bakld. Bir galon kadar su idim. Burada dahi istintk edilerek cevablarm telefon ile Karargh- Umum'ye bildirildi. Her ne hl ise birok yedek teskerecilerin tadklar teskere ile yola dzldk, bundan da yolun uzunca olacan istidll etdim. Her yerde askere tesadf ediyordum. Fakat hibirisinin nsiyesinde dmanlk almeti belirmiyordu. Nihayet Karargh- Umum'ye geldiim zaman pek ziyadesiyle hsn-i kabule mazhar oldum. Askirimizin mikdarna ve nerelerde bulunduklarna dair sorulan suallerin hepsine birden adem-i malumt beyn ediim Trklerce her ne kadar memnuniyeti clib deil ise de yine hibirinden sertlik ve hunet alimi bile grmedim. Bilakis hep ayn tarzda muamele-i nzikne grdm. Su isteyince Trk kahvesi getirdiler. Sigara verdiler ve sonra da ay ikram etdiler. Erkn- harb zbitlerinin biroklar ile Franszca konuarak btn Franszcam sarf edip tketdim. Bilhare yemee davet olundumsa da rahatszlmdan bahisle kabulde mazr olduumu syledim. Kumandanla grdm zaman dr olduum hle beyn- teessf ederek burada kendisinin misafiri olduumu beyn ve araba ile ilk nce sahr hastahnesine ve badeh sahile inip oradan Hill-i Ahmer vapuruyla stanbul'a izm edileceimi syledi. Araba seyahatindeki mhedt kapal geeceim, yazmayacam. Gelibolu ibh-i Cezresi'nde yollar pek mahdd ve inili yokulu olup burada yryen drt tekerlekli ve ii saman deli arabalarda krk bir bacak ve paralanm bir baldr ile seyahat etmenin ne derecelerde zahmet-engiz olduunu dnnz. Fakat unu iyice biliniz ki bu hl, binlerce yiit Trk yavrusu yarallarnn bil-ikyet ve l-tazallum katland bir hldir. Bu zavall ve b-reler son derecede muztarib olduklar zaman azlarndan ancak "Allah" lafz iitilir ve ancak O'ndan sabr ve kuvvet istine ederler. Trk sahr hastahnelerinde gze arpan en byk meziyet, ehliyet ve kifyetdir. Bu hssa-i mmeyyizeyi Allah bilir amm geen drt senelik ac bir tecrbe tevld etmidir. Drt gnlk gayr- kbil-i ictinb rahatszlkdan sonra kendimi istirahatbah bir yatakda ve yaral Trk zbitleri ile dolu bir kouda buldum. Burada da efkat ve nezket dairesinde muamele grdm. Hakik centilmenlik nokta-i
156
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
nazarndan bir Trk zbitinin kabna varacak insanlar pek ndir gryorum. Fransz ve ngilizlere kar hibir hrs ve kin beslemiyorlar. "Muharebe etmek iin emir aldk, onun iin harb ediyoruz." diyorlar. Fakat ey talyanlar! Siz anakkale'ye ayak basacak olursanz hliniz pek yaman olacakdr. Hastahnede yaplan baz tadilt hasebiyle, burada yegne bulunan ben ngiliz zbiti, imdi yalnz bama igal etmekde olduum odaya naklolundum. Yanmdaki odada hl-i nekhetde bulunan bir Fransz avuu var Akdemce New Yorklu imi. Muharebeden sonra New York'a avdet emeliyle yaayp duruyor. ok zaman evvel kaybetmi olduu kardei gibi bana muamele ediyor. Bundan baka olarak, aya paralanm New Zelland svari efrdndan biriyle bir sng hcumunda vcudunun birok yerlerinden yaralanm bir Fransz daha var. stirahatmz pek iyi, Hill-i Ahmer Heyeti mstahdemninden pek ziyade ltufkrne ve mfikne muamele grmekdeyiz. Trk'n ne dereceye kadar muharib olduu bittab sorulacakdr. Almanlar ile muharebe etmi olan silne verilecek cevab udur: Trk, birinci snf bir muharibdir. Fransa ve anakkale dr'l-harblerinin her ikisinde de bulunmu olanlardan hibir kimseye rast gelmedim ki Trkler'in, Almanlar'dan daha cesur bir muharib ve daha kahraman bir hasm olduuna kni bulunmasn. Almanlar, adeden pek mtefevvik olmadka kendileri o kadar tehlikeli ve muhtaral deildirler. Trk, sabr, cefakr, hibir eyden ylmaz, mhir bir nianc ve gayet iyi bir arha muharebesi yapcdr. Bu saydklarm Trk'n muhariblik evsf- mmeyyizesinin en gzideleri olup umum bunda mttefekun aleyhdir. Tfek, bomba ve makineli tfek ile Trk askeri dnyann en mkemmel askeriyle b-muhb boy l[]ebilir. stanbul'a ok yaral geliyor, ayn zamanda cephe-i harbe sevk olunacak yeni efrd da sel gibi akyor. Bunlar memleket trklerini ararak, vatan arklarn okuyarak pr-nee ve etret sokaklardan geiyorlar. Son.
**
157
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Merbt htrtn Harb Matbt Karargh lisanndan gazetelerle neri mercdur. F 18 Zilhicce sene [1]333 - F 14 Tern-i Evvel sene [1]331 / [27 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1148/28
31
Bb- l Nezret-i Hariciye Tercme Mdriyeti
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 29 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 799 numaral takrr-i ifhnin tercmesidir. Sefret, Sleyman Paa'nn trbesinde husle getirilen hasarta dair Nezret-i Celle-i Hariciye'nin geen Mays'n tarihli ve 96 numaral mzekkire-i ifhyesine ngiltere Hkmeti tarafndan ita olunan ti'z-zikr cevab Nezret-i Celle-i Hariciye'ye ir eyler: Londra'daki Amerika Sefreti'ne 30 Austos sene [1]915 tarihinde irsl olunan ngiltere notasnda Agamemnon nm ngiliz sefinesinin kk bir cmi-i erf kurbunda vki Sleyman Paa'nn trbesini kasden bombardman etmi olduuna dair memurn-i Osmaniyye tarafndan vuku bulan ithmn klliyen b-asl u esas olduu bildiriliyor. ark Bahr- Sefd Filosu kumandan visamiral tarafndan geen Nisan'n on birinde vuku bulan ira nazaran Agamemnon nm ngiliz sefinesinin, mesfenin yedi ile sekiz bin yarda arasnda bulunmasndan ve evvelce karyenin en aa mahallesinde d-i phe bir takm harekt mhede edilmesinden dolay Bolayr karyesi zerine takrben
158
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
yirmi kadar on iki poundluk mermi endht eylemidir. Bolayr'da mhede edilen yegne cmi-i erf karyenin sa cihetindeki ksmnda kin bulunduundan cmi-i erf-i mezkr zerine endht etmemek iin bilhassa dikkat ve itina olunmudur. Visamiral De Robeck, Lahey Konferans'nn on birinci mukvelenmesiyle muayyen hibir almet mhede edilmediini ilveten beyn etmekde ve el-yevm eslihann fevkalde menzilli bulunmasna nazaran bu gibi almtn gayet uzakdan bi's-suhle mhede olunabilmesi iin kf derecede byk olmas lzm geldii hakknda nazar- dikkati celb eylemekdedir. 21 Terin-i Evvel sene 1331 / [3 Kasm 1915]
**
Hulsa: Bolayr'da Sleyman Paa Trbesi'nin tahribi
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne Makam- cizye kinci ube ifadesiyle vrid olan 7 Nisan sene [1]331 tarihli ve 799 numaral tezkire-i aliyyelerine cevabdr: ngilizlerin Agamemnon Zrhls tarafndan geen Mart'n yirmi dokuzunda icr edilen bombardmanla Bolayr karyesindeki Sleyman Paa merhumun bir kk mescid ittislinde bulunan trbesinin tahrib edilmesinden dolay sfer-y Osmaniyye ile Dersadet'deki sfer-y ecnebiyeye tebligt- lzme icr klnm idi. Trbe-i mezkrenin kasden topa tutulduuna dair olan ithmn klliyen b-esas olduu hakknda baz ifadt hv ngiltere Hkmeti'nin cevabn mir olarak Amerika Sefreti'nden cevaben alnan 19 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli ve 799 numaral takrrin tercmesi leffen tesyr edildi. Emr u fermn. 22 Tern-i Evvel sene [1]331 / [4 Kasm 1915]
BOA, HR. SYS, 2099/11
159
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
32
Stockholm Sefret-i Seniyyesi Aded: 3442/180
Kont de Longford'un ber-hayat olup olmadna dair
Sadrazam ve Hariciye Nzr fehmetli devletli Said Halim Paa Hazretleri'ne Marz- ker-i kemneleridir Hametli sve Kral hazretlerinin vlide-i mteveffiyesi dame d'honneurlerinden Madam La Kontes Janna Rosen'in ehibbsndan olup 21 Austos'da Anafarta Muharebesi'nde mecrh dd ve efrd- hneden ikisi tarafndan kaldrlarak geri alnd, ktas efrd tarafndan bildirilmi olan Major Gnral Kont de Longford'un (Earl of Longford) ber-hayt olup olmadnn ve ber-hayt olduu takdirde, mmkn ise el-yevm nerede bulunduunun ltfen ir mrunileyh Kontes Rosen tarafndan istirhm edilmekde olmakla ol bbda ve her halde emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 21 Tern-i Evvel sene [1]915 [21 Ekim 1915] Stockholm Sefiri
Mustafa ekib
**
Harbiye Nezreti'ne Hametli sve Kral hazretlerinin mtevefft vlidesinin dame d'honneurlerinden Kontes Janna Rosen'in ehibbsndan olup Austos'un yirmi birinde Anafartalar Muharebesi'nde mecrh dd ve efrd- hneden ikisi tarafndan kaldrlarak geri alnd ktas efrd tarafndan bildirilmi olan
160
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Major Gnral Kont de Longford'un (Earl of Longford) ber-hayat olup olmadnn ve takdir-i evvelde nerede bulunduunun ir mrunileyh Kontes Rosen tarafndan istirhm edilmekde olduu Stockholm Sefret-i Seniyyesi'nden bildirilmidir. Malumt- matlbenin istihsl ve inbsna himem-i aliyye-i Nezret- penhleri derkr buyurulmak bbnda. 22 Tern-i Evvel sene [1]331/ [4 Kasm 1915]
BOA, HR. MA, 2219/6
33
Bb- l Nezret-i Hariciye Tercme Mdriyeti Numara
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 20 Terin-i Evvel sene 1915 tarihli Amerika Sefreti'nden vrid olan 754 numaral takrr-i ifhye merbt ve ark Frka-i Seferiyesi Kumandan- Muvakkati General Bailloud tarafndan Fransa Harbiye Nezreti'ne mersl 15 Austos sene [1]915 tarihli tahrirtn tercmesidir. 1 Austos 1915 tarihli tahrirtnza cevab olmak zere husust- tiyeyi ir eylerim: 1- Hibir Fransz sefinesi bir hcum esnasnda bir hastahne sefinesini kendisine siper ittihz eylememidir. Bilakis hastahne sefinimiz mecrhnin nakli hususunca tahadds eden bi'l-cmle mkilta ramen Helles Burnu aklarndan pek uzakda ve nakliye sefinimizin merslar mntkas haricinde lenger-endz bulunmakdadrlar. 2- Hastahne sefini askir ve mhimmt naklinde asla istiml edilmemi ve hatta sefin-i mezkrenin kuvvet-i bedeniyesi yolunda tek bir muhrib bile irkb eylemeleri suret-i katiyede men edilmidir.
161
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
3- Dermiyn olunan nc ikyet ise Hkmet-i Osmaniyye tarafndan vuku bulan mesrdta nasl bir kymet atf ve isnd edilmesi lzm geleceini gstermektedir. Fransz askirinin Salb-i Ahmer iaretini hv otomobili 10 Temmuz tarihinde bery- istikf istiml eylemi olmalarna maddeten imkn yokdu. Zira tarih-i mezkrda askirimiz ibh-i cezrede bu nev hibir arabaya mlik deiller idi. Zaten yollarn hli otomobillerin nc hattaki siperlere kadar bile vsl olmalarna msaid olmadna nazaran nasl olup da vazife-i istikfda istiml olunabildikleri anlalamaz. Havuzludere'de bir seyyar hastahnenin tayyreler tarafndan bombardman edilmesine gelince; bir takm Fransz tayyrelerinin ir edilen 11 Temmuz tarihinde mrru'l-beyn deredeki kararghlara bombalar atdklar doru ise de mezkr kararghlarda nizmen icab eden b-taraflk almt ikr bir suretde grlmyordu. Birka gn sonra svari mfrezesi kumandan olan yzba mevki-i mezkrda beyaz bayraklar temevvc eylediini mhede etmesiyle orasnn artk bombardman edilmemesini emreylemidir. Bir de uras der-p edilmelidir ki seyyar hastahnelerinin bayraklarn tefrk etmek tayyreler iin mkil olduu cihetle b-taraflk almtnn yerde byk iaretlerle ire klnmasn ihtar eylerim. Cenevre ve Lahey Mukavelenmeleri ahkmna fart- riyetimize bir delil olmak zere vaka-y ahreyi zikr ve ityn eylerim. Temmuz'un otuz birinci gn tayyrelerimiz tarafndan takib olunan bir dman deniz tayyresi Erenky'nn alt tarafnda bu kabil tayyreler iin bize bir melce gibi grnen byk bir binann yanna indiinden topularmz bu binaya ate amlar ve biraz sonra Trkler mezkr binann stne Hill-i Ahmer bayra ekmeleriyle b-taraflk bayrann bu gibi ahvlde teehhr-i kedesi her gne phe ve tereddde mahal vermi olduu halde yine topularmz derhal ate kesmilerdir. 18 Tern-i Evvel sene [1]331 / [31 Ekim 1915]
**
162
No:
Belgenin Konusu
Sayfa

Hulsa: ngiliz ve Franszlarn anakkale'de baz harekt- tecvzkrneleri
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne Makam- ciznin 22 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1767 numaral tezkiresine zeyldir. anakkale'de ngiliz ve Franszlar tarafndan kavid-i harbiye ve insaniyeye mugyir olarak vki olan baz harekt- tecvzkrneye itiraz sadedinde taraf- llerinden Amerika sefirine gnderilmi olan iki mektub ngiltere ve Fransa Hkmetlerine tebli olunmasna mebn mevdd- mtek-bihnn b-esas olduu iddiasn mutazammn olarak ark Frka-i Seferiyesi Muvakkat Kumandan General Bailloud tarafndan Fransa Harbiye Nezreti'ne gnderilip Amerika Sefreti'nden bu kere tevd olunan 15 Austos sene [1]915 tarihli tahrirtn tercmesi leffen irsl olundu. Emr u fermn. 19 Tern-i Evvel sene [1]331 / [1 Kasm 1915]
**
Bb- l Nezret-i Hariciye Tercme Mdriyeti Numara
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 29 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 795 numaral muhtraya melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden Paris'deki Amerika Sefreti'ne mersl takrr suretinin tercmesidir. anakkale kurbunda Halilpaa iftlii Hastahnesi'ne be Fransz tayyresi tarafndan Temmuz'un yirmi beinde icr edilen bombardmana dair Hkmet-i Osmaniyye tarafndan vuku bulan bir teebbsden bhis, geen Temmuz'un otuz biri tarihli takrr-i sefirneleri ahz olundu. Harbiye Nezreti tarafndan ark Heyet-i Seferiyesi kumandan bulunan generalden bu bbda
163
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
vki olan istizaha cevaben mmileyh kumandan mrru'z-zikr bombardmann anak[kale] ile Bozbey arasnda kin tayyre parkna kar tevch edilmi olduunu bildirmidir. Hkmet-i Osmaniyye tarafndan beyn olunduu vechile taarruz olunan noktaya olduka karb bulunan Halilpaa iftlii zerine bombardman esnasnda baz mermiler dm olmas mmkndr. Zira mezkr iftliin zerinde takrben 2.700 metre irtifdan icr-y hareket eden tayyreciler tarafndan kbil-i ryet hibir Hill-i Ahmer iareti bulunmuyordu. Bu irtifda rsd ancak kf derecede ebd hiz olan ufku ve muayyen iaretleri keml-i vuzh ile mhede edebilip kl ve mteharrik olan almt -hususuyla bu almt kk ebdda sancaklardan ibaret bulunursa- tefrk etmek rsd iin hemen hemen gayr- mmkndr. Binenaleyh General Bailloud'nun fikir ve mtlaasna tevfkan seyyar hastahnelerle hastahnelerin tayyrecilerce mhede olunabilecek kbil-i ryet Hill-i Ahmer almtn hiz olmalar iin Hkmet-i Osmaniyye nezdinde srar eylemenizi zt- sefirnelerinden rica eylerim. Bundan mad seyyar hastahnelerle hastahneleri askerin mtehaid bulunduu mahallerden, mhimmt depolarndan, anbarlardan, messest- askeriyeden muhsm tarafn bi-hakkn muhcemt ve taarruzunu celb edebilecek bir ehemmiyet-i mahsusa-i askeriyeyi hiz bulunan bi'l-cmle nuktdan kf derecede bud ve mesfede tesis ederek mezkr seyyr hastahne ve hastahnelerin masniyetini taht- temine almak iktiz eder. Fi'l-vki Osmanl seyyar hastahnelerin[in] ale'l-ekser mevki-i askeriyenin veyahud messest- mhimmenin hemen kurbunda tesis edilmi olduklar mhede edilmidir. Bir de Hkmet-i Osmaniyyece mechl olamayaca vechile Fransz seyyar hastahne ve hastahneleri klle yevm Anadolu sahilindeki Osmanl bataryalarnn ateine marz bulunuyorlar. Bundan dolaydr ki General Gouraud, Helles Burnu'ndaki hastahneden karken ar suretde mecrh olmudur. F 22 Tern-i Evvel sene 1331 / [4 Kasm 1915]
**
164
No:
Belgenin Konusu
Sayfa

Hulsa: Halilpaa iftlii Hastahnesi bombardman
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne anakkale kurbunda Halilpaa iftlii Hastahnesi'ne, geen Efrenc Temmuz'da Fransz tayyresi tarafndan icr olunan ve nezret-i celleleri cnibinden sefrete ir edilmi olan bombardman hakknda Fransa Hkmeti tarafndan Paris'deki Amerika sefirine irsl olunduu beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden tevd klnan takrrin tercmesi leffen irsl edildi. Bunun bir suretinin taraf- l-i safnelerine sl edildii sefretin cmle-i irtndandr. Emr u fermn. 24 Terin-i Evvel sene [1]331 / [6 Kasm 1915]
BOA, HR. SYS, 2099/10
34
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki Beinci Norfolk Alay'nn Birinci Taburu'nun kinci Bl efrdndan Hatwill'in 10 Austos [1]331 tarihinde Anafarta'da vefat etdiine dair On kinci Shhiye Bl Sertabbeti'nden vrd eden ihbarnme merkmun mensub olduu hkmete li-ecli'l-sl huzur- sm-i fahmnelerine leffen arz u takdim klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F Zilhicce sene [1]333 - F 27 Eyll sene [1]331 / [10 Ekim 1915] Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
**
165
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilen ngiliz Ordusu'na mensub Birinci Frka'nn Dokuzuncu Taburu efrdndan Avustralyal Frederick Pret olu Charles Pret'in nc Kolordu iml Grubu Ar Mecrhn Hastahnesi'nde vefat etdiini mbeyyin bir kta ihbariye varakas leffen huzur- sm-i fahmnelerine arz u takdim klnm olmakla varaka-i mezkrenin ngiltere Harbiye Nezreti'ne sli vesilinin istikml buyurulmas ment- rey ve msaade-i sm-i dver-i azamleridir. F 27 Zilkade sene [1]333 - F 27 Eyll sene [1]331 / [10 Ekim 1915] Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
**
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kayd Numaras: 998-999
Hulsa: ngiliz sersna aid ihbar varakalar
Harbiye Nezret-i Cellesi'ne anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilip nc Kolordu iml Grubu Ar Mecrhn Hastahnesi'nde taht- tedavide iken vefat eden Avustralyal Frederick Pret olu Charles Pret'e ve 10 Austos sene [1]331 tarihinde Anafarta'da vefat eden Beinci Norfolk Alay'nn Birinci Taburu'nun kinci Bl efrdndan Hatwill'e aid olan ve ngiltere Harbiye Nezreti'ne gnderilmek zere Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi ifadesiyle v166
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
rid olan 27 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1536 ve 1579 numaral tezkire-i aliyyeleri ile irsl buyurulan iki kta ihbar varakas 1 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1857 numaral tezkire-i senver mnderect dairesinde tanzim ve ikml etdirilmek zere iade klnd, efendim. 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim 1915]
BOA, HR. SYS, 2218/36
***
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilerek hastahnede taht- tedavide iken vefat eden Avustralyal Frederick Pret olu Charles Pret ile 10 Austos sene [1]331 tarihinde Anafarta'da vefat vuku bulan Beinci Norfolk Alay'nn Birinci Taburu'nun kinci Bl efrdndan Hatwill'e aid olup f 10 Terin-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 72774/1890 numaral tezkire-i devletleriyle mnderect li-ecli'l-ikml iade buyurulan iki ve Tekfurda Hastahnesi'nde vefat eden ngiliz sersndan Edward olu Pel'e ait bir ki ceman aded ihbariye varakas f 8 Tern-i Evvel 1331 tarihli ve 1624 numaral tezkire-i ciz mfdna nazaran muktezsnn f buyurulmas zmnnda leffen huzur- l-i nezret-penhlerine takdim klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 30 Zilhicce sene [1]333 ve 26 Terin-i Evvel sene [1]331 / [8 Kasm 1915] Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
BOA, HR. SYS, 2219/10
167
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
35
Hulsa: ngiltere ve Fransa Hkmetlerinin nazar- dikkatleri celb olunmak zere Amerika Sefreti'ne tebli-i keyfiyet buyurulmasna dair
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir 2 Temmuz sene [1]331 tarihli Havuzludere'deki hafif mecrhn hastahnelerine ve 3 Temmuz sene [1]331 tarihiyle de On Dokuzuncu Frka Shhiye Bl'ne etrafndaki tepelere merkz mteaddid Hill-i Ahmer bayraklarnn mevcudiyetine ramen dman tayyreleri tarafndan bombalar atlarak drt ehid ile sekiz mecrh vuka geldii Beinci Ordu Shhiye Riyseti'nden mevrd 3 Temmuz sene [1]331 tarihli telgrafnmede beyn olunmaktadr. Hukuk- beyne'l-milele ve muhedt- mnakideye muhlif olan u hlin tekerrr imdiye kadar Osmanl Ordusu tarafndan dman mecrhnine kar gsterilen msaadtn refini icab etdirecek bir halde olmakla ngiltere ve Fransa Hkmetlerinin nazar- dikkatleri celb olunmak zere Amerika Sefreti'ne tebli-i keyfiyet buyurulmasna msaade-i fahmneleri mstercdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 6 Ramazan sene [1]333 ve f 6 Temmuz sene [1]331 / [19 Temmuz 1915] Bakumandan Vekili
Enver
**
168
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bb- l Hariciye Nezreti Tercme Mdriyeti
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 9 Tern-i Sn sene [1]915 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 851 numaral takrr-i ifhye merbt ve Fransa Hariciye Nezreti tarafndan Paris'deki Amerika Sefreti'ne 19 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihiyle mersl takrr-i ifhnin tercmesidir. Amerika Sefreti Seddlbahir'deki Osmanl sersnn mukavelt- dveliye ahkm hilfna olarak harekt- askeriyeye mteallik ameliytda cebren istihdm edildiklerinin ve bu keyfiyet rehn-i sbt olduu takdirde Fransz sersnn dahi Gelibolu ibh-i Cezresi'ndeki turuk- askeriyenin inatnda istihdm mukarrer bulunduunun cnib-i Hkmet-i Osmaniyye'den bildirilmi olduunu 1 ve 18 Eyll sene [1]915 tarihli takrr-i ifhleriyle Hariciye Nezreti'ne ir eylemidir. Hariciye Nezreti ark Frka-i Seferiyesi kumandan tarafndan ita olunan malumta nazaran Helles Burnu'ndaki Osmanl sersnn Fransa'da bulunan Alman sersnn tbi olduklar erit dairesinde yani ameliyat- tezyniye ve ordugh kurmak ileriyle hdemt- tanzfiye ve su tamak angaryalarnda istihdm edildiklerini ve bazlarna da limandaki sefinden eya ihrac etdirilmekde ve posta paketleri balatdrlmakda olup fsna mecbur tutulduklar ilerin hadd-i itidali tecvz etmediini ve fazla bir kuvvet sarf iktiz edecek olur ise bunun muayyen olan mikdardan fazla tayint it ve ttn tevz olunduunu ve bundan baka haklarnda vki olan muamele pek vsi bir fikr-i insaniyet-perverneye muvfk olup ser-y mmileyhimin bundan dolay izhr- memnuniyet eylediklerini ve u halde Hkmet-i Osmaniyyece serd edilen ahvl muvfk- hakikat olmadn ve mracaat edilecei makam- tehdidde beyn olunan tedbir-i mtekbile arkdaki Fransz memurn-i askeriyesinin tavr ve hareketlerine nazaran asla muhikk olamayacan Amerika Sefreti'ne ir eder ve vatandalarmza kar mukabele bi'l-misl suretiyle ittihz olunacak her gne tedbre Fransa Hkmeti tarafndan derhal ayn muamele ile mukabele olunacan ilveten ityn eyler. 9 Tern-i Sn sene [1]915 / [9 Kasm 1915]
BOA, HR. SYS, 2411/32
169
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
36
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi ifadesiyle eref-mevrd f 22 Tern-i Evvel sene [1]331 ve 73287/1991 numaral tezkire-i devletleri cevabdr: Amerika Sefreti takrrinde zikrolunan ve Mariotte Tahtelbahiri mrettebtndan bulunan Morris Wery nm ahsla Drdnc Wolister Alay'na mensub T. Walsh nm ngiliz neferinin Afyonkarahisar ser Garnizonluu'nda bulunduu lede't-tahkik anlalm olduu marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 2 Muharrem sene [1]334 ve f 28 Tern-i Evvel sene [1]331 / [10 Kasm 1915] Menzil Mfetti-i Umumsi Mirliv
Klotz
BOA, HR. SYS, 2219/12
37
rde-i Seniyye nc Kolordu Kumandan Ferik Esad Paa'nn 29 Eyll [1]331 tarihinden itibaren Birinci Ordu Kumandanl'na memuriyeti icr klnmdr. bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
170
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
F 3 Muharrem sene 1334 - F 29 Tern-i Evvel sene 1331 / [11 Kasm 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
BOA, . HB, 1334. M/10
Sadrazam
38
rde-i Seniyye Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Kumandan Mirliv Cevad Paa 26 Eyll sene [1]331 tarihinden itibaren On Drdnc Kolordu Kumandanl'na tayin klnmdr. bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 3 Muharrem sene 1334 - F 29 Tern-i Evvel sene 1331 / [11 Kasm 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
BOA, . HB, 1334. M/12
Sadrazam
39-1
Marmara Denizi: Bandrma Liman Riyseti, 29/7/[13]31: 27/7'de bir tahtelbahir Bykekmece aklarndaki bir yelkenliye be top ve birka el tfek atd. Yelkenli slimen avdet etdi.
171
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
anakkale: Beinci Ordu 1/8/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 30/7 saat 8 evvelde arkasnda byk bir sal bal olan bir nakliye gemisi Suvla Liman'na girdi. Mtekiben sal zerine Salb-i Ahmer bayra ekdi ve nazardan kayboldu. Saat 3.50 sonrada makineli tfek atyla bir Fransz tayyresini Tuzla Gl arkna drdk ve topu ateiyle tayyreyi paraladk. iml Grubu Cephesi'nde 30/7'de dman topusu btn cepheye fslalarla ate etdi. leden sonra kuvveti mechul bir dman ktas Cebeltepesi'nden sahile doru gitdi. Cenb Grubu Cephesi'nde mhim bir vaka olmad. Gelibolu liman reisi, 29/7/[13]31: Bir dman tayyresi 29/7'de Gelibolu'ya bir bomba atd. Ayn gn bir dman sefinesi Saros'dan arma endhtyla Gelibolu'yu topa tutdu. Mhim bir hasar olmad. B. A. [Boazlar Umum] Kumandanl, 12/10/[19]15: 28/7'de hamlesi mechul bir ileb ve iki duba Seddlbahir'den cenba doru gitdi. Kbil-i sevk balon uzun mddet vapur filosu zerinde manevra yaparak cenba doru gitdi, avdeti grlemedi. 1 Terin-i Evvel [1]331 / [14 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/20
39-2
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 30 Eyll Anafartalar'da bir dman tayyresi atelerimizle sakatlanarak Tuzla Gl arkna drlm ve bir topu ateiyle tayyre tahrib edilmidir.
172
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Arburnu'nda: Dman btn mevzilerimize tesirsiz ve fslal olarak bir mddet ate amdr. Seddlbahir'de bir dman torpidosu Kerevizdere munsabb andan sol cenhmza ate amaya teebbs etmi ise de topu atelerimizle torpido Boaz haricine karlmdr. 1 Terin-i Evvel [1331] / [14 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/36
39-3
anakkale: Beinci Ordu Kumandanl'ndan, 29/7/[13]31: Cenb Grubu'ndaki dman kuvveti sol cenh karsnda Kanldere'ye kadar iki Fransz ve Kanldere'den itibaren sa cenhmz karsnda Lancashire ve Elli kinci Lowland Frkalarndan ibaret iki ngiliz frkasdr. Anafartalar Grubu Cephesi, 29/7/[13]31: On kinci Frka'dan atlan top bombalar dman siperlerinde tahribt- azme husle getirmilerdir. leden sonra bir de ykl bir hastahne gemisi Suvla'dan mroz istikmetine hareket etmidir. 30/7/[13]31'de tahrib edilen dman tayyresinin aksm- mtebkiyesi 1/8/[13]31 sabah Lalebaba'nn imline naklolundu. leden sonra saat 5.30'da ykl bir hastahne gemisi Suvla'dan mroz'a gitdi. iml Grubu Cephesi, 29/7/[13]31: Dmann Bombasrt'na yerledirdii mitralyz mevzii topularmzn atei ile tahrib olunmudur. 30/1 gecesi bir torpido muhtelif zamanlarda ber-mutd sa ve sol cenhlara fslal ate ad. Arburnu-Kemikliler arasnda nakliyt devam etmidir. 1/8/[13]31'de hafif piyade ve fslal topu atei devam etmi ve bomba endht etmidir. Dmann Merkeztepe'den Krmzsrt'a doru Gedikdere'ye inmek zere yol kazmakda olduu grlmdr.
173
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Cenb Grubu Cephesi, 29/7/[13]31: Zevlde sol cenh ilerisinde evvelce tarafmzdan patlatlan lam mahallinde, bir infilk husle getirilmi ve dman siperlerinden on metrelik ksm harab olmudur. leden sonra saat 2.45'de dmann byk bir monitoru tayyre tarassuduyla Gelibolu'yu bombardmana balayarak on mermi atm, hasar mcib olmamdr. 30/7/[13]31 sonra saat 7.30'da Tekke Burnu'ndaki dman ordughnda bir saat kadar devam eden bir yangn grlmdr. leden sonra saat 7'de dman Sndere cenbundaki siperlerimize bir ate baskn yapd. Birok bomba atd. 30/1 gecesi sol cenhdan karlan keif kollarmz dman siperlerine bomba atd, kum uvallarn tahrib etdi. Dman yirmi drt saat zarfnda 920 top mermisi 95 torpil ve 40 bomba atmdr. 1/8/[13]31'de sa cenhmzdan toplar ile atdmz bombalardan dman siperlerinin gerisinde yangn husle gelmidir. leden evvel klliyetli askeri hmil monitor Tekke Burnu'na gelmidir. Marmara Denizi: Lapseki Liman'nda bulunan irket-i Hayriye vapuruna dman tahtelbahiri tesirsiz iki torpido atd. Torpidonun biri sahilde infilk etdi. 2 Terin-i Evvel [1]331 / [15 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/39
39-4
6456
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Mhim bir hdise olmad. Anafarta ve Arburnu mntkalarnda fslal top ve tfek ve bomba endht tet edilmidir.
174
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Seddlbahir'de: Sa cenhmz[dan] endht edilen top bombalarmz dman siperlerinde yangn karmdr. Sol cenhmza ate aan dman bataryalar topularmzn mukabelesiyle susdurulmudur. Tekke Burnu'nda dman ordughnda yangn zuhur etmi ve bir saat devam etmidir. 2 Terin-i Evvel [1331] / [15 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/2
39-5
6504
Tebli-i Resmi
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da keif kollar msdemesiyle fslal topu atei tetsinden baka hdise olmamdr. Arburnu'nda dman, kara toplaryla bir torpidosu mevzilerimize bir mddet neticesiz ate am ve tarafmzdan mukabele grmesiyle ate kesmeye mecbur edilmi ve Kanlsrt'da dmann kazmakda olduu bir lam dinamitle tahrib edilmidir. Seddlbahir'de 3 Tern-i Evvel'de yirmi drt saat zarfnda dman tarafndan sarf edilen bini mtecviz top mermisi tamamyla tesirsiz kalmdr. 5 Terin-i Evvel [1331] / [18 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/44
175
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-6
6526
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 4-5 Tern-i Evvel gecesi keif kollarmz dmann kuvvetli keif kollaryla msdeme ederek bunlar hatt- asl siperlerine kadar tard etmi ve dmana ehemmiyetlice teleft verdirmidir. Arburnu ve Seddlbahir mntkalarnda her iki tarafa mevzi ate ve bomba muharebesi yaplmdr. 6 Terin-i Evvel [1331] / [19 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/55
39-7
6624
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Topularmz Anafartalar'da dman siperlerinde mhim tahribt husle getirmilerdir. Conkbayr civarna ate aan bir dman torpidosuna mukabil endhtmzda bir mermi isabet ederek kesf bir duman ve itil grlm ve civardan yetien torpidolarn muvenetiyle ibu yaralanan torpido mroz Adas'na ekilmidir. Arburnu'nda ve Seddlbahir'de fslal top, tfek ve bomba endht tet edilmidir. 10 Terin-i Evvel [1331] / [23 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/75
176
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-8
6978
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Bazen hafif ve bazen iddetli mevzi ate muharebesinden baka yn- kayd bir hdise olmamdr. ki dman kruvazr Seddlbahir mntkasnda atee itirk etmi ve muhtelif istikametlere tesirsiz ate amdr. Topularmz Arburnu'nda ve Seddlbahir'de dmann bomba mahallini tahrib etmidir. Morto Liman ile lyas Burnu'nda grnen toplu dman ktat Boaz bataryalarmzn ateleriyle datlmdr. 11 Terin-i Evvel [1331] / [24 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/81
39-9
Marmara Denizi: orlu Jandarma Blk Kumandanl 10/8/[13]31: Yeniiftlik karsnda 10/8 saat 1 sonrada 3 dman tahtelbahiri grld. Boazlar Umum Kumandanl 23/10/[19]15: Bir tahtelbahir 9/8 saat 4 evvelde Hora civarnda bir ganbotumuza iki torpil atd, torpiller boa gitdi. Armudlu Jandarma Blk Kumandanl 11/8/[13]31: Bir tahtelbahir saat 11/8'de Armudlu civarna birka top atd.
177
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
anakkale: Beinci Ordu 10 ve 11/8/[13]31: Anafartalar Cephesi'nde, dman Mestantepe ile Prnartepe arasndaki ikinci hat siperlerini ihtimamla tanzim ve takviye ediyor. Dman son gnlerde bu cephede ar topu ateini kesdi. Buna mukabil gemi topusunun faaliyeti artd. 11/8'de mhim bir vaka olmad. iml Grubu Cephesi'nde, mhim bir vaka olmad. Cenb Grubu Cephesi'nde, 10/8 saat 5.30 sonrada dman sa cenhmza iddetli bir torpido ve bomba baskn yapd. Bir saat kadar devam etdi. Hasart czdir. Merkeze iddetli topu atei ad. Tesiri olmad. Kirte Deresi'nde dman efrdnn kereste tad ve tahkimt yapd grld. 11/8'de sa cenha bir saat kadar makineli tfek atei icr etdiler. Dman Seddlbahir civarndaki dekovil hattnn inasna devam ediyor. mroz medhalinde bulunan bi'l-cmle sefin 10/8'de beyaz bayrak ekdiler ve akama kadar indirmediler. 9/[8'de] saat 8 sonrada Anadolu bataryalarmzn atd bir mermi bir dman yelkenlisine isabet etdi. Liman Paa, 23/10/[19]15: smail[olu]tepe karsndaki dmann, kara topusunun bir ksmn alp gtrd zannolunuyor. Boaz Umum Kumandanl 23/10/[19]15: mroz'un ark sahili nnde 10/8'de sekiz vapur ile birok kk gemiler demir atm duruyorlard. ibh-i cezreden gidip gelenler: Beinci Ordu 10/8/[13]31: 9/8'de nakliye vapuru ile 2.000 kadar dman askeri Tekke Burnu'ndan, ykl bir duba Seddlbahir'den, 10/8'de 500 askeri hmil bir nakliye gemisi Seddlbahir'den Bozcaada istikmetinde gitdi. Yeniehir tarassud zbiti 18/10/[19]15: hrac iskelesinden (Cenb Grubu ihrac iskelesi olacak) 27/7'den 5/8'e kadar 1.350 asker, 400 brgr, 12 top, 16 toparlak, 12 cephane arabas veya toparlak, 35 cephane arabas, 23 araba gitmidir. Boazlar Umum Kumandanl 23-24/10/[19]15: 9/8'de Cenb Grubu'na muhtelif zamanlarda ve muhtelif cesmetde yedi vapur geldi. 80-100 askeri hmil bir ilep gitdi. 10/8'de Cenb Grubu'na ve Saros Krfezi'ne birer
178
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
vapur geldi. Cenb Grubu'ndan iki vapur, Saros Krfezi'nden bir vapur ve bir hastahne gemisi gitdi. 12-13 Terin-i Evvel [1]331 / [26 Ekim 1915]
BOA, HR. MA, 1148/12
39-10
6763
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Keif kollar msdemesiyle fslal topu atei icr edilmi ve bilhassa Seddlbahir'de sol cenhmzda bu ate ziyadece tet edilmidir. Anafartalar'da tarafmzdan patlatlan lam tesiriyle dmann kazmakda olduu lam tahrib ve ibtal edilmidir. 13 Terin-i Evvel [1331] / [26 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1148/18
39-11
6856
Tebli-i Resm
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 13 ve 14 Tern-i Evvel'de ber-mutd mevzi ate muharebeleri devam etmidir. Arburnu ve Seddlbahir'de atee itirk eden iki dman monitoru topularmzn mukabil ateleriyle sahilden tebd edilmidir. Epey mddetdir anakkale Cephesi'nde her iki taraf iin tesirsiz mevzi ate muharebelerinden baka ciddi bir muharebe olmad halde dman
179
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
hastahne gemilerini hastahne adrlaryla messestn her trl nakliyat ve maksd- askeriyesine siper ittihz etmeye hl devam etmektedir. 14 Tern-i Evvel'de Kk Kemikli'de Salb-i Ahmer iaretini hv hastahne adrlar nnde talim yapan ngilizlerin talimi mtekib ibu adrlara girdikleri pek ikr olarak grlmdr. 14 Terin-i Evvel [1331] / [27 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/61
39-12
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da keif kollarmz dman siperlerine yaklaarak tahkmtla megul dman efrdndan bir ksmn bomba taarruzlaryla itlf ederek tahkmt men etmiler ve dmann baz siperlerinden tel rglerini skp getirmilerdir. Gerek burada ve gerek Arburnu'nda dmann gemi ve kara topularyla topularmz arasnda bir mddet ate tet edilmi ve Arburnu skelesi civarnda grnen dman nakliye kollar bu topu atelerimizle datlmdr. Seddlbahir'de dman sol cenh siperlerimize yedi yze yakn topu mermisi ve bomba endht etmi, bir tesir yapamamdr. 14 Tern-i Evvel [1331] / [27 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/62
180
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-13
6879
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da: Bomba toplarmzn endhtyla dman cephaneliine bir bomba isabet ederek cephanelik ate alm ve on be dakika devam etmidir. Topularmz messir ateleriyle tahkmtla megul dman efrdn datmdr. Bu atelerimize kar dman topusunun mukabelesi semeresiz kalmdr. Arburnu'nda: 15 Terin-i Evvel gecesi dman sa cenh siperlerimize sabaha kadar bomba endhtna devam etmi ve 16 Tern-i Evvel'de topular bil-tesir muhtelif istikmetlere ate amdr. Seddlbahir'de: Top, bomba ve torpil endht icr edilmidir. Yalnz sol cenhmza kar dman bine yakn mermi sarf etdii halde siperlerimizin baz ksmnda ehemmiyetsiz toprak yntsndan baka zarar yapamamdr. 16 Tern-i Evvel [1331] / [29 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/59
39-14
anakkale: Beinci Ordu, 15/8/[13]31: Anafartalar Cephesi'nde 14-15/8'de dmann bir cephaneliini bomba ile itil etdirdik.
181
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
iml Grubu Cephesi'nde: 14-15/8'de dman sa cenhmza hilf- mutad sabaha kadar bomba atd. 15/8'de dman cepheyi eksersi obs olmak zere topu atei altna ald. Baz siperlerimiz ve tam isabetle bir makineli tfeimiz hasarzede oldu. Cenb Grubu Cephesi'nde: 14-15/8'de dmann bir bombas bir mahfz mahallimize isabet ederek tahrib etdi. Liman Paa, 28/10/[19]15: 15/8 sabah Tekke Burnu'ndaki ihrac iskelesinde birok otomobiller bulunuyordu. Bunlar muhakkak asker naklediyorlar. 14/8'de yaplan bir ate baskn neticesinde Kiretepe'de yeni bir dman sahr bataryas kefedildi. 17 Terin-i Evvel [1]331 / [30 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/4
39-15
6912
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Bugn "Turquoise" ismindeki Fransz tahtelbahiri anakkale'de topularmz tarafndan batrld. ki zbitle yirmi drt neferden ibaret olan mrettebt esir edildi. Cephenin her mntkasnda dman gerek top gerek bomba endhtnda ziyadece faaliyet gstermi ve tarafmzdan messir bir suretde mukabele grmdr. Dmann bu atelerine birka sefin-i harbiye dahi itirk etmidir. Anafartalar'da topularmz bir dman nakliye gemisinin ba tarafna bir mermi isabet etdirmeleriyle nakliye gemisi kesf duman iinde sahilden ekilmidir.
182
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Arburnu'nda bomba endhtmzdan bir dman siperinde yangn zuhur etmi, iki saat devam etmidir. Seddlbahir'de sa cenh ve merkez karsnda dmann iki bomba mahalli topularmz tarafndan tahrib edilmidir. 17 Terin-i Evvel [1331] / [30 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/60
39-16
6929
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Mevzi ate muharebesi dn dahi devam etmidir. Topularmz dman siperleriyle bomba mahallerinden bazlarn messir mukabeleleriyle tahrib etmilerdir. 18 Tern-i Evvel [1331] / [31 Ekim 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/58
39-17
7019
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde dn dahi mevzi ate muharebesi devam etmidir. Dmann Kemikli Liman aklarnda bir zrhls, Arburnu'nda bir torpidosu kara atelerine tesirsiz suretde itirk etmidir.
183
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Anafartalar garbnda frtna hasebiyle karaya oturan bir rmorkr ile duba topu atelerimizle daha ziyade hasara uratlmdr. Seddlbahir'de, sol cenhda dmann kazmakda olduu bir lam tarafmzdan krletilmidir. 20 Tern-i Evvel [1331] / [2 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/47
39-18
7057
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Mevzi ate devam etmi ve ziyadece topu atei tet edilmidir. Arburnu'nda bir torpido ve Seddlbahir'de iki kruvazr atee itirk etmidir. Topularmz Arburnu'nda, Kanlsrt'da ve Seddlbahir'de sa cenhmz karsnda dmann iki makineli tfek mevziini tahrib etmilerdir. Seddlbahir skelesi'ne yanamak isteyen bir dman nakliye gemisi Anadolu sahil bataryalarmzn ateleriyle men u def edilmidir. 21 Tern-i Evvel [1331] / [3 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/49
184
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-19
Marmara Denizi: Boazlar Umum Kumandanl, 30-31/10/[19]15: 16/8/ saat 2.30 sonrada Bandrma Liman'nda bulunan Leros Vapuru'na bir tahtelbahir torpil atd, boa gitdi. 17/8'de Turquoise namndaki bir Fransz tahtelbahiri Akba Liman civarnda karaya vurdu. zerine ate edilerek harbden haric klnd. 24 neferiyle 2 zbiti esir edildi. Tahtelbahir yzdrlecekdir. anakkale: Beinci Ordu, 17-21-22/8/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 16/8'de dmann icr etdii endhtdan Prnartepe cenbunda byk apl 21 topu bulunduunu anladk. 16/8'de dmann bir nakliye gemisinin ba tarafna bir mermimiz isabet etdi. Gemi sahilden uzaklad. 16/8'de dmann Kayack Al'nda patlatd lamdan hasl olan hufreyi igal ve bomba endht mahalli olarak tanzim etdik. 18/8'de 6. Frka sol cenh karsndaki dman siperlerinde n parlak, siyah apkal bir takm efrd grld. Dman Mestantepe cenb eteklerine 12'lik veya daha byk apda tahmin edilen yeni bir batarya yerledirdi. 18-19/8'de frtna hasebiyle dmann yandan arkl bir rmorkr ile dubas karaya oturdu. Topularmz bunlar ate altna aldlar ve isabetler grld. Dman Mestantepe'deki ikinci siperlerini takviye ediyor. 21/8'de Suvla Liman'nda bulunan dman sefinine ar toplarmzla ate etdik. Bir zrhlya ve bir nakliye gemisine bir mermimiz isabet etdi. Nakliye gemisinin ba tarafnda yangn zuhur etdi. atlakdere civarnda grlen bir dman piyade bln ate altna aldk. Mezkr blk derhal Salb-i Ahmer bayra ekdi. iml Grubu Cephesi'nde: 15-16/8'de atdmz bombalar dman siperlerinin birisinde yangn husle getirdi. 17/8'de topularmzn ateiyle Mahmuztepe'de yangn zuhur etdi. Dmann atlakdere'de bulunan hayvant
185
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ahrlarn topu ateiyle tahrib etdik. Krmzsrt ile Sivritepe arasnda dmann yeni bir top mevziini kefetdik. Topu ateiyle dmann Kanlsrt'daki bir bomba mahallini tahrib etdik. 18-19/8'de mhim bir vaka olmad. 20/8'de Kanlsrt'daki dman siperlerinin baz aksmn ve bir makineli tfek mevziini topu ateiyle tahrib etdik. Dman ahinsrt'n mnteh-y garbsindeki siperlerini Sazldere['ye] kar tel rg mevnii ina ederek takviye etdi ve mezkr srtn imlinde yeniden hafriyata balad. 21/8'de bir torpidonun atei Kanlsrt'daki siperlerimizin baz aksmn hasara uratd. Cenb Grubu Cephesi'nde: 16/8'de sa cenhmz karsndaki dman bomba mahallerinden birisini, tahaffuz kafeslerini ve merkez karsndaki dier bir bomba mahallini topu ateiyle tahrib etdik. Dman da sa cenhmzdaki bir bomba mahallimizi ve tel rgleriyle birlikde bir ksm siperlerimizi tahrib etdi ve bir lammz kertdi. 17/8'de bir dman kruvazrnn atd mermilerden birisi Sartepe'de bulunan mantelli toplarmzdan birisinin tekerlekleriyle baz aksmn tahrib etdi. 18/8'de gurub zaman sol cenhmzdan davul, trampet ve alg sadlar iitildi. 18 ve 20/8'de topu ateiyle sa cenhmz karsnda iki dman bomba mahallini tahrib etdik, dman kazd lamlar iinde muhnik gaz nereden bombalar istiml ediyor. Sa cenhmzdaki sahilde talyan bandral bir torpido tarassud vazifesi f ediyor. 21/8'de bir dman mermisi 15'lik bir havan topumuza isabet ve topun baz aksmyla bir edevt sandn tahrib etdi. Dman Cenb Grubu cephemize be gnde 6.000'e karb top mermisi, 618 bomba ve 391 torpil endht etdi. Baz siperlerimizin hasarzede olmasndan mad bir tahribt yapamad. 20/8'de Bozcaada istikametinden gelen nakliye gemisi Seddlbahir iskelesine yanamak istedi ise de Anadolu bataryalarmzn ateiyle muvaffak olamad. Geri mntkas: 16/8'de drt torpido himayesinde bulunan bir monitor Saros Krfezi'ne geldi ve narl Liman karsndan Gelibolu'yu bombardman etdi. 20/8'de iki zbit ile on be neferi hmil bir kaymz Kilidlbahir'den Kale-i Sultaniye'ye geerken Aaderesi nnde bir torpile arparak batd. ibh-i cezreden gidip gelenler: Her grubda vapurlarn gidip gelmesi devam ediyor.
186
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Dman hakknda malumt: imdiye kadar Franszlarn ark Ecnebi Alay'nda hizmet etmi ve ahren terhis olunmu bir Yunanl'ya atfen, Almanya ataemiliteri, 28/10/[19]15: Cenb Grubu karsnda el-yevm 4.000 Fransz ile 6.000 ngiliz vardr. Limni ve mroz Adalarnda ihtiyat olarak 25.000 ngiliz bulunuyor. ibh-i cezrede ceman 400 aded 7.5 santimlik top vardr. Cephenin zafn rtmek iin pek ok cephane sarf ediyorlar. ibh-i cezredeki gnll ktat lavedilmidir. Adalar Denizi: Beinci Ordu 17-21/8/[13]31: 17/8 saat 9.45 evvelde vasat cesmetde ve dolu 9 aded nakliye gemisi Dedeaa istikametinde gitmidir. Saat 1.30 sonra da bir dman tayyre sefinesi mroz istikametinden Semadirek nne geldi ve biri Dedeaa, biri Meri Vadisi ve de Kean istikametinde olmak zere be tayyre uurdu. 17/8'de mroz Adas'nda yarm saat kadar devam eden bir yangn grld. Dman mroz'daki hangarn kaldrm yerinde yalnz iskelesi kalmdr. 19-22 Terin-i Evvel [1]331 / [4 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/107
39-20
anakkale: Beinci Ordu, 23/8/[13]31, Anafartalar Cephesi'nde: 23/8'de dmann Kk Kemikli'deki cephane deposunu topu ateiyle igal ettirdik. iml Grubu Cephesi'nde: Dmann 22/8'de sol cenhmz ilerisinde Yeilsrt'da yeniden ina ve igal etdii iki mangalk siperi igal maksadyla
187
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
22-23/8'de kardmz bir keif kolumuz iddetli piyade ve makineli tfek ateine marz kald ve mezkr dman siperinin 150 metre nnde bir hat tesis ve igal eyledi. 23/8'de dmann Sngbayr'ndaki bir makineli tfek mevzii ve Yeildere azna yeniden yerletirdii bir topu, topu ateiyle tahrib etdik. Cenb Grubu Cephesi'nde: Dman ber-mutd top, torpil ve bomba endhtna devam etdi. 23/8'de bir kruvazr, frkalarmzdan birisinin reviri ile shhiye bln ate altna ald. Bir tesiri olmad. ibh-i cezrede: Dman nakliye gemilerinin gidip gelmeleri ber-devam. 25 Terin-i Evvel [1]331 / [7 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1149/64
39-21
7193
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne Anafartalar'da Kemikli Liman'da karaya oturan bir dman torpidosu ile o civarda bir nakliye gemisi topularmz tarafndan ate altna alnarak her ikisinde tam isabetler grlm ve nakliye gemisi duman iinde uzaklamdr. 24 Terin-i Evvel'de leden sonra bir dman tayyresi atelerimizle sakatlanarak Kk Kemikli civarnda denize drlm ve mtekiben topu atelerimizle mezkr tayyre daha ziyade tahrib edilmidir. Tayyre enkaznn bilhare dman tarafndan sahilde hastahne adrlar civarna ekildii grlmdr. Bu mntkada dman zrhls ile bir torpidosu ber-mutd ate muharebesine tesirsiz bir suretde itirk etmidir. Arburnu'nda ate tetsi ve sol cenhda ziyadece bomba endht devam etmidir. Seddlbahir'de dman, merkezden ate baskn yapp mtekiben bombaclarn mevzilerimize srmeye teebbs etmi ise de atelerimizle cm188
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
lesi tard edilmidir. Bu mntkada ate muharebesi ber-mutd devam etmi ve dman sol cenhmza yirmi drt saat zarfnda bin be yz mermi endht etmesine mukabil tesirli bir netice istihsline muvaffak olamamdr. 25 Terin-i Evvel [1331] / [7 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/53
39-22
7234
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde Anafartalar'da topularmzn endht etdii mermiytdan biri Prnartepe'deki dman bataryasnn bir topuna isabet etmi ve bir cephaneliini de itil etdirmidir. Bu mntkada ber-mutd piyade ve topu atei ve bomba endht icr edilmidir. Arburnu'nda tarafmzdan bi'l-mukabele endht edilen bombalar dman siperlerinde mhim tesirt yapmdr. Seddlbahir'de sol cenhmzda ziyadece topu endht icr edilmi ve dmann bu cenhda patlatd bir lamn geri pskrerek kendi siperlerinde hasar yapd grlmdr. 26 Terin-i Evvel [1331] / [8 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/48
189
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
39-23
7256
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Ber-mutd ate muharebeleri devam etmidir. Anafartalar'da topularmz dmann Azmakdere kurbundaki byk bir topunu ve Mestantepe imlindeki bomba mahallini tahrib etmilerdir. Arburnu'nda Sngbayr'nda piyade ve iddetli bomba muharebeleri olmu ve topularmz buradaki dman siperlerini messir suretde ate altna almlardr. Seddlbahir'de dman topular sol cenh siperlerimize ate ederek cz hasar k eylemilerdir. Topularmz dmann akda alan efrdyla bomba mahallerini messir suretde ate altna almlardr. Cephede hafif piyade, ziyadece topu ve bomba endht olmu ve dmann iki monitoru ile bir torpidosu tesirsiz bir suretde atee itirk etmidir. 27 Terin-i Evvel [1331] / [9 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/54
39-24
7288
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Umumiyetle ate muharebesinden baka yn- kayd mhim hadise olmamdr.
190
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Kemikli Liman'nda bulunan nakliye gemisi, topu atelerimizle sahilden tebd edilmidir. Seddlbahir'de dmann bir bomba makinesi tahrib edilmi ve sol cenhda tarafmzdan patlatlan bir lam ile dmann bir takarrb siperi ber-hev edilmidir. 28 Terin-i Evvel [1331] / [10 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/52
39-25
7366
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne Donanma-y Hmynca ittihz edilen tedbr-i ciddiye-i tahaffuziye sayesinde E-20 ngiliz tahtelbahiri 22 Tern-i Evvel'de anakkale'de batrlmdr. Mrettebtdan iki zbitle alt nefer esir alnmdr. ngilizlerin en yeni tahtelbahirlerinden olan E-20, bir-iki ay evvel anakkale'de grlmd. 61 metre uzunluunda, 800 ton hacminde idi. Deniz stnde 19 ve deniz altnda 14 mil sratde olup 8 torpil kovan ile 7,67 santimetrelik 2 aded seri ateli topu ve 30 kiilik mrettebt bulunuyordu. Saros Krfezi sahiline ate amak isteyen dman kruvazrlerinin bu teebbsleri topularmzn ateleriyle ate keserek uzaklamaya mecbur edilmilerdir. Anafartalar ve Kemikli Liman'nda grnen dman sefini topu atelerimizin tesiriyle limandan uzakladrlmdr. 28 Tern-i Evvel'de ateimizle, karaya oturan bir dman torpidosu tamamen batmdr. Arburnu'nda Kanl Srt'da dmann bomba mahalli tahrib edilmi. Seddlbahir'de sol ce191
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
nhmz karsnda tel rg kurmakla megul dman efrdna topularmz epey zyit verdirmilerdir. Ber-mutd olan kara atelerine Anafartalar'da ve Seddlbahir'de dmann bir kruvazryle bir monitoru bil-tesir [itirk etmidir]. F 30 Tern-i Evvel [1331] / [12 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/51
39-26
7385
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 29 ve 30 Tern-i Evvel'de mevzi ate muharebesi fslal olarak devam etmidir. Topularmzn muvaffakyetli mukabeleleri dman mevziinde tesirtn gstermidir. Dmann iki torpidosu Anafartalar'da, bir kruvazrle bir torpidosu Arburnu'nda kara atelerine neticesiz itirk etmidir. Anadolu sahil bataryalarmz Seddlbahir civarnda ve Morto Liman kurbundaki dman ktatyla rmorkr ve dubalarna muvaffakyetle ate amdr. 31 Tern-i Evvel [1331] / [13 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/50
192
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
40
Asker Ailelerine Yardmc Hanmlar Heyeti'ne anakkale'de mrettebtyla beraber esir edilerek Mstecib Onba tesmiye edilen sbk Turquoise Fransz Tahtelbahiri'nin nmzdeki Cuma ve Cumartesi gnleri kadnlara ve mtekiben Pazar ve Pazartesi gnleri erkeklere ziyaret etdirilecekdir. Heyet tarafndan tertib ve ihzr olunan birer liralk dhliye biletleri esmsi tde muharrer mevkide frht edilmekde bulunmudur: stanbul'da: Selanik Bonmaresi, Erturul, Karaka, Mustafa aml, Ordu Pazar, Binbir eit. Kadky'nde: Muteber byk maazalarda. Beyolu: Tokatlyan, Pigmalyon, Karlman, Petring, Atein, Spiegel, Mayer, Pazar- Alman, Olion, Weinberg. 4 Tern-i Sn sene [1]331 / [17 Kasm 1915]
BOA, HR. MA, 1150/59
41
Triumph Zrhls'nn suret-i gark
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne 2.11.[1]915 tarihli Times gazetesinden Ashmed Bartlett'den:

anakkale'de Tahtelbahir Heyecan ve Firar
Mays'n 22'nci gn idi ki tahtelbahirlerin anakkale civarnda mevcudiyeti aibe-i hayali hakikate inklb etdirdi. Bu zamanda Swiftshure Zrhls'nda bulunuyordum ve 22 Mays bade'z-zevl saat 1.30'da le yemeini
193
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
henz bitirmidik. Tavan Adalar'ndan doru gelen bir periskop bir torpido muhribi ile Prince George Zrhls tarafndan grld. Prince George Zrhls tahtelbahiri batrmak iin iki salvo ate etdi. Tehlike pek yakn idi. nk tekmil zrhllar, nakliyeler ve torpido muhribleri demirli idiler. Vazifeleri donanmay muhafaza etmek olan torpido muhribleri derhal sratlerini artrmak ve bu kitle-i sefini muhafaza etmek iin siyah dumanlar salvermek suretiyle iddetle "fayrap" [fire up] etdiler ve etrafa saldrrcasna seyirler yapmaya baladlar. Bunlar tahtelbahirin ilk grnd nokta civarnda sratli seyirler yaparak tahtelbahirle msademe etmek veya onun suyun zerine karaca periskobunu grerek mevkiini kefetmek istiyorlard. Tekmil sefin-i harbiye ve nakliye sratle "fayrap" [fire up] ederek demirlerini aldlar ve her biri bir tarafa datldlar. Tahtelbahir o gn tekrar gzkmedi ve tekmil korkular u suretle teskin edildi. Biz demir mevkiine gelip demirlediimiz zaman torpido muhribleri donanma etrafnda bir kordon tekil etmek zere mtemdiyen seyrediyorlard. Bu geceyi sahilde bulunmas lzumu derkr olan sefinden mads selmetle geirmek iin muhtelif mevkilere dald. Yalnz Swiftshure Zrhls ile birka eski zrhl Helles Burnu hizasnda eski mevkilerinde demirli olarak kaldlar. Canopus, Vengeance, Albion Avustralya askerinin bulunduu Kabatepe sahilinde demirlemeyerek aa yukar seyretmek zere karakol vazifesini f etdiler.
Albion Zrhls Karada
Tahtelbahirin ilk etdii korkunun ilk tesiri Albion Zrhls'nda gzkd. Ertesi sabah kable'z-zevl saat 4'de Kabatepe'nin cenbunda sisden dolay [karaya] oturmu idi. Fecir olur olmaz Trk bataryalar mezkr gemi zerine mdhi bir ate adlar. Teekkr olunur ki Trkler byk toplar getirip mezkr zrhly demeyeceklerdi. Trk zrhllarndan biri, -ihtimal ki Barbaros Zrhls- Boaz'dan birka tane arma 11 pusluk hedefe isabet edemeyen mermi atd ise de bizim gemilerimizin arma endht ile Barbaros Zrhls uzaklamaya icbr edildi. Albion Zrhls hakknda bd-i havf hirs rapor194
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
lar gelmeye balad. Hava iyiden iyi alnca Albion Zrhls'n sahilde ve dman arapnellerinin mtemdiyen patlamakda olduunu grebildik. Bu gemiye yardma giden sefin arasnda silahsz Triad yat da vard. Buna, alan atelerden birka tane isabet etmidi. Bu yat bu erit altnda dier torpido muhribleri gibi pek byk cesaret ve fedakrlk gstermi idi. Saat 4.30'da Canopus Zrhls bu harb-i hzr tarihinin fihrist-i vekyiinde n-mesbk bir htra-i ecat brakacak bir tarzda hareket etdi. Bu zrhl Albion Zrhls'na takarrb ederek ondan bir tel halat ald ve bu mthi dman atei altnda onu ekmeye teebbs etdi. Lkin halat pek abuk kesildi. Maamfih daha kuvvetli iki halat daha ald ve Albion mrettebtnn k tarafa toplanmas emredildi. Bu suretle geminin ba tarafnn kalkmas temin edildi. Bu zamanda Albion Zrhls ba taraf taretindeki toplar ve baa mteveccih 6 pusluk toplar ile Trk mevzii zerine ate ad. Bu suretle geminin kum zerinde hareket etmesi ve toplarn sadmesiyle geminin biraz kalkmas imkn temin edilecekdi. Akbet saat 10, k. z. [kable'z-zevl]de sebat ve ikdam ile Canopus Zrhls'nn ekmesi galip geldi ve biz bu zamanda iki zrhlnn derin sulara pek az zararla ktn grmek kanaatine sahib idik. Albion Zrhls'na iki yz kadar arapnel isabet etmidi. Fakat onun sert ve kaln zrh karsnda pek az bir tesir yapmd. Sefine mrettebtndan lenler pek azd. Swiftshure Zrhls'nda mrettebtn pek ziyade keskin nazarl olmas temin edildii gibi periskobu ilk grene de bir mkft- mahsusa verilecei de ihss edilmidi. htiyar gemiciler bu mtemd tarassudt f ederken yoruluyorlard ve korkuyorlard. Maamfih "active service" [muvazzaf] olan kk zbitn bu hususda daha ziyade mteyakkz bulunurlar. Eer siz de elli yanda bir peder veya bir byk peder gibi ihtiyar olaydnz geminin anszn ber-heva olmas ve gece veya gndz bir souk su banyosu yapmak ihtimali taht- tesirinde daima tarassudda bulunmakla bittab yorulursunuz. 25 Mays sabah saat 8'de ben geminin salonunda iken anszn geminin 14 fundluk topunun birbirini mtekib sadsn iitdim ve tekmil efrdn derhl mevkilerine kotuunu grdm. Gverteye ktm zaman 300 metre ileride ve iskele tarafmzda periskop grmek korkusuna marz kaldm. Bizim
195
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
evik ve faal toplarmz der-akab onun zerine bir saniye fevt etmeksizin ate adlar ve tahtelbahir dalarak gzden kayboldu. Acaba niin tahtelbahir bize ve yanmzda bulunan Agamemnon ile Majestic Zrhllarnn 300 metre yaknnda bulunduu halde torpido atarak orada bir felaket ihdas etmedi? Bittab bu hadise-i mahfe her tarafa bildirildi ve torpidolar onu imek gibi takibe baladlar. Biraz sonra Kabatepe sahilinde grld rapor edildi. Saat 10.30 k.z. [kable'z-zevl]de Vangeance Zrhls Kabatepe hizalarnda aa ve yukar dolarken bir tahtelbahir grd ve zerine endht etdii halde isabet etdiremediini rapor etdi (ite ikinci ve tlili bir firar!) ve Tavan Adalar civarnda iki tahtelbahirin daha grnd rivayetleri deverna balad. Biz le yemeinde iken iaret memuru gelerek: "Afvedersiniz, msaadenizle syleyeceim, Triumph Zrhls batyor." Herkes gverteye hcum etdi ve havadisin doru olduu anlald. Triumph Zrhls demirli idi ve gayet ar sratle Kabatepe sahili nnde aa ve yukar seyredecek bir halde idi. ki torpido yedii zaman torpido alar suda idi. Maamfih hibir tesir yapmad. Torpidolar ya alar delmi veya altndan gemi idi. Biz gverteye ktmz zaman zrhly birka dakika zarfnda tamamyla devrilmek vaziyetinde bulmuduk. Bu zamanda mezkr tahtelbahirin o civarda henz mevcud bulunmas ihtimaline binaen hibir sefine-i harbiye onun muavenetine itb etmemidi. Torpidoyu yedii zaman yaknnda bir torpido muhribi ve bir byk sandal bulunuyor idi ki mezkr geminin suda yzdklerini grdmz zavall mrettebt bunlar tarafndan kurtarlmd. Civarmzda Helles Burnu aklarnda bulunan tekmil torpido muhribleri ufku dumanlar ile karartarak son sratle denize aldlar. Swiftshure'un gvertesinden bu hakikaten facial bir manzara tekil ediyordu. Amiral ile dier zbitn gverteye ktlar ve grup hlinde durarak drt mil kadar akda vurulmu bu gemiye meysiyetle baktlar. Bu grup yedi dakika kadar lmle uraan Triumph'un felketine sknet-i katiye ile bakt ve anszn gayr- mer bir kuvvete kar harb etmekden yorulduunu ima eder tarzda sekizinci dakika nihayetinde gemi alt-st oldu ve krmz boyal karinas suyun zerine kd. Yarm saat kadar bunun bu halde yzdn ve ngehn birdenbire dalgalar ve sitim du196
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
manlar arasnda batp kaybolduunu grdk. Amiral drbnn kapayp kendi kamarasna gitmek zere iken: "Triumph batd." sada-y teessrn sarf etdi ve gvertede bulunan zbitn grubu bu vaka hakkndaki ihtisastn yazmak zere kamaralarna dald. F 4 Tern-i Sn sene 1331 / [17 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/35
42
anakkale: Beinci Ordu, 3-4 ve 4/9/[13]31, Anafartalar Cephesi'nde: 3-4/9'da keif kollarmz silahyla beraber bir dman neferi esir etdiler. iml Grubu Cephesi'nde: Dman 3-4/9'da Cesarettepe'deki siperleri nne yal paavralar atarak oradaki nalar yakd. Cenb Grubu Cephesi'nde: 2/9'da Sartepe aklarndan endht etmekde olan kruvazrlerden birisine 3 obs mermimiz isabet etdi. Kruvazrler uzaklad. Dman 3/9 sabah cephenin merkezine, Kirte cenbdaki srtlara 2/9'da patlatd lam hufrelerinden ilerleyerek tekrar taarruz ve ceman bir blklk kadar siperlerimizi igal etdi. Mezkr siperlerin bir ksmn mukabil taarruzla istirdd etdik. 65 metrelik bir ksm o gn dmann yed-i igalinde idi. 3-4/9'da bir ksm siper daha istirdd etdik. El-yevm dmann elinde kk bir ksm kalmdr. Tekke Burnu'ndaki ihrac kprsnn bir ksm dalgalar197
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dan ykld. El-yevm Cenb Grubu karsnda dmann iki Fransz ve iki ngiliz frkas vardr Trakya dr'l-harbi, Beinci Ordu, 3-4/9/[13]31: ki dman tayyresi 3/9'da nz zerinden Bulgaristan dahiline doru udu. 4 ve 5 Tern-i Sn [1]331 / [18 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/71
43
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Dmanlarmz hukuk- beyne'l-milele mugyir fil ve hareketlerine bir zamme olmak zere Tern-i Evvel'in yirmi altnc gn bade'z-zevl Seddlbahir'de Behraml revirini topa tutarak iki neferin ehdetiyle drt neferin mecrhiyetine ve iki hayvann telefine ve hed kabristannn tamamyla harbiyetine sebebiyet vermilerdir. ngilizlerin almet-i frikay hmil bulunan mahall-i mezkra kar vuku bulan bu tecvzlerinin Amerika Sefrethnesi nezdinde iddetle protesto edilmesi rica olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 7 Tern-i Sn sene [1]331 / [20 Kasm 1915] Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2099/12
198
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
44
Marmara Denizi: Erdek Liman reisi: 9/12'de dman tahtelbahiri tarafndan Erdek Liman'nda ate altna alnan sefinden Gelibolu Vapuru'ndan iki kii ehid ve Safa Rmorkr'nden iki kii hafifce mecrh olup Gelibolu Vapuru tahls edildi. anakkale Cephesi: Beinci Ordu: 9/12/[13]31'de Anafartalar Grubu Cephesi'nde [dman] kara topusu ve birka dman zrhls ile monitorlar mevzilerimize bir mddet tesirsiz ate etdiler. Topularmzn mukabelesinden bir mermi isabetiyle bir dman monitoru sahilden uzaklad. 9/13'de dman topusu ve bir monitoru Azmak iml ve cenbundaki mevzilerimize ve gerilerine tesirsiz endht etdi. Topularmz akda grlen dman efrdyla nakliye kollarn messir ate altna ald. Hayli telefta uratd. iml Grubu Cephesi: 9/12 sabah dmann iki mangalk bir ileri siperi bir baskn ile zabt ve igal edildi. skeleye takarrb etmek isteyen bir nakliye Sefinesi, Palamutluk Bataryas'ndan atlan bir merminin isabetiyle sahilden sratle ald. 9/13'de topularmz, Ykseksrt'daki dmann tfek mevziini ksmen tahrib etdi. Cenb Grubu Cephesi: 9/12, dman sa ve sol cenhmz ilerisinde tesirsiz 3 aded lam patlatd. kisi geri pskrd. 9/13, sol cenhda topularmzn endhtyla dmann baz siperleri ve bomba mahalli tahrib edildi. Alman Hariciye Nezreti'nden stanbul Sefreti'ne mevrd 24/11/[1]915 tarihli telgrafnmede Bern Alman Sefreti'ne atfen "ngiliz ve Fransz filolarnn pek yakn bir zamanda anakkale Boaz'na ngehn bir darbe indirmek
199
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
tasavvurunda bulunduklar" hakknda Paris'de bir yia devern etdii Bern Sefreti'ne atfen bildirilmidir. 15 Tern-i Sn [1]331 / [28 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
45
29 Tern-i Sn sene 1915 tarihli Daily Mail'den (Paris temsili): Geen aramba gn (27 car) Londra'da Queens Hall'de Mister Ellis Ashmead Bartlett tarafndan verilen konferansda mmileyh demidir ki: "anakkale Boaz'nda metin bir suretde yerlemi bulunuyoruz. Fakat mevki-i hzrmzdan daha ileri gidebileceimizi zannetmem. imdiki halde Srbiye meselesi muvcehesinde bulunuyoruz. Bu memlekete kar taahhdmz u srada f edemeyeceiz. Lkin nihayet'l-emr kendisini korumak vazifesiyle mkellefiz. Bu sene dmann Bulgaristan tarkyla ilerlemesine mani olmakdan bahsetmek b-manadr. Selanik'e asker karmakla Srbistan' kurtarm olmayz. Kendimizi hissiyta kaptrmayarak hakikat olduu gibi grmek zaman geldi. Harb hususunda bedbn deilim. Nihayet'n-nihaye harbi kazanacamz, hatta suret-i katiyede kazanacamz mid etmekdeyim. Fakat hl-i hzrda yanl bir yol takib ediyoruz. Bir muvaffakyet-i azme istihsli zmnnda kuvvetlerimizi doru bir mecraya sevk etmeliyiz. ark-i Karb'e mteveccihen Roma'dan mrrum esnasnda Osmanl hizmet-i diplomasiyesinde bulunan iki dostum Bahr- Sefid Boaz'nn ilk bombardmanna dair aldklar tebligt gsterdiler. Buna nazaran halkn fazla tela etdii ve fakat inayet-i Hak'la yalnz iki mhim topun zedelendii anlalyordu. Bunu ngiliz amiraline hikye etdiim zaman: "Taaccb etdim, ben yalnz bir top tahrib edebildik sanyordum!" cevabn verdi".
200
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Konferansn bakyyesinde Ashmead Bartlett anakkale Seferi'nin gayr- kfi istihzart ve kuvvetlerle yapldn ve geen Temmuz'da Bulgaristan' elde etmek mmkn iken ngiltere Hkmeti'nin ihmal eylediini ve Suvla Krfezi teebbstnda Osmanllarn galebesi zerine Bulgaristan ataemiliterinin Kral Ferdinand'a artk dier cihetin, yani Osmanl ve mttefiklerinin galebe edeceklerini arz eylediini ilve etmekdedir. 29 Tern-i Sn sene 1915 / [29 Kasm 1915]
BOA, HR. MA, 1151/81
46
Harbiye Nezreti Numara: 1373/1100
Hulsa: Yirmi Yedinci Piyade Alay'nn sancana ihsn buyurulacak kurdele ve madalya hakknda
Marz- ker-i kemneleridir ki Dokuzuncu Frka'ya mensub Yirmi Yedinci Piyade Alay ibu harb-i ahrde dmanmz olan tilf Devletleri'nin anakkale'de Arburnu'na ilk defa olarak ihrac yapdklar 12 Nisan sene [1]331 gn ale's-sabah Maydos Kasabas'ndan ser bir yry icrsyla yetiip karlad ngiliz kuvvetlerinin zerine bil-perv atlarak ilerlemesini tevkf ve Kanlsrt'da dmann ele geirmi olduu ser ateli cebel toplarmz sng hcumuyla slimen bi'l-istirdd dman- merkm aleyhine istiml eylemek suretiyle fevkalde ecat ve yararlk gstermi mrr'l-arz ilk anakkale muharebe-i berriyesinden bu ana kadar yedi ay bil-fsla hibir kta ile tebdl olunmakszn hatt- harbde dmanla pek yakn mesfede temasda kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr eylemi olduundan mezkr alay nmna sancana zeri sar srma ile ileme "Devlet-i Osmaniyye ile tilf Devletleri harbinde Yirmi Yedinci Piyade Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene [1]331 gn anakkale'de Arburnu'na vuku bulan ilk ihrac hareketinde karaya km d201
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
man kuvvetlerinin ilerlemesine, yevm-i mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesiyle mni olmak ve dmann ele geirmi olduu ser ateli topumuzu slimen bi'l-istirdd dman- merkm aleyhine istiml ve aylarca dman- merkm karsnda hatt- harbde ve hl-i temsda kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln hatrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda nsf yeil ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay hv altn ve gm imtiyz ve harb madalyalarnn ihsn buyurulmasna msaade-i seniyye-i hazret-i hilfet-penhnin istihsl ve mezbr kurdele ve madalyalarn seran ihzr iin icab edenlere evmir-i seniyye-i cenb- Sadret-penhlerinin yn buyurulmas msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 13 Muharrem sene [1]334 ve f 8 Tern-i Sn sene [1]331 / [21 Kasm 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
**
Bb- l Daire-i Sadret-i Uzm med-i Divan- Hmyn 1877
rde-i Seniyye Harb-i ahrde dmanmz olan tilf Devletleri'ne kar kahramanne ve fedakrne savlet etmi olan Dokuzuncu Frka'ya mensub Yirmi Yedinci Piyade Alay nmna sancana zeri sar srma ile ileme "Devlet-i Osmaniyye ile tilf Devletleri harbinde Yirmi Yedinci Piyade Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene 1331 gn anakkale'de Arburnu'na vuku bulan ilk ihrac hareketinde karaya km dman kuvvetlerinin ilerlemesine, yevm-i mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesi ile mni olmak ve dmann ele geirmi olduu ser ateli topumuzu slimen bi'l-istirdd
202
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dman- merkm aleyhine istiml ve aylarca dman- merkm karsnda hatt- harbde ve hl-i temasda kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln htrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda nsf yeil ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay muhtev altn ve gm imtiyz ve harb madalyalar it olunmudur. Bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 22 Muharrem sene 1334 - F 17 Tern-i Sn sene 1331 / [30 Kasm 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
BOA, . HB, 1334. M/117
Sadrazam Mehmed Said
Mehmed Read
47
Harbiye Nezreti Numara: 1373/1101
Hulsa: Elli Yedinci Piyade Alay'nn sancana ihsn buyurulacak kurdele ve madalya hakknda
Marz- ker-i kemneleridir ki On Dokuzuncu Frka'ya mensub Elli Yedinci Piyade Alay ibu harb-i ahrde dmanmz olan tilf Devletleri'nin anakkale'de Arburnu'na ilk defa olarak ihrac yapdklar 12 Nisan sene [1]331 gn Bigal'dan ser bir yryle hareket ve Kocaimen tepelerinden aarak Arburnu'na yetiip Yirmi Yedinci Alay'n sa cenhn takviye ile dman zerine atlarak onu tevkf eylemek ve dmann maksad- aslsi olan Kocaimen tepelerini ele geirmesine mni olmak suretiyle fevkalde ecat ve yararlk gstermi ve mrr'larz ilk anakkale muharebe-i berriyesinden bu ana kadar yedi ay bil-fsla
203
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
hatt- harbde dmanla hl-i temasda kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr eylemi olduundan mezkr alay nmna sancana zeri sar srma ile ileme "Devlet-i Osmaniyye ile tilf Devletleri harbinde Elli Yedinci Piyde Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene [1]331 gn anakkale'de Arburnu'na vuku bulan ilk ihracda karaya km dman kuvvetlerinin ilerlemesine ve Kocaimen tepelerinin dman eline gemesine yevm-i mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesiyle mni olmak ve aylarca dman- merkm karsnda hatt- harbde kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln hatrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda nsf yeil ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay hv altn ve gm imtiyz ve harb madalyalarnn ihsn buyurulmasna msaade-i seniyye-i hazret-i hilfet-penhnin istihsl ve mezbr kurdele ve madalyalarn seran ihzr iin icab edenlere evmir-i seniyye-i cenb- Sadret-penhlerinin yn buyurulmas msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 12 Muharrem sene [1]334 ve f 8 Tern-i Sn sene [1]331/ [21 Kasm 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
**
Bb- l Daire-i Sadret-i Uzm med-i Divan- Hmyn 1876
rde-i Seniyye On Dokuzuncu Frka'ya mensub olup anakkale'de fevkalde ecat ve yararlk gstermi olan Elli Yedinci Piyade Alay nmna sancana zeri sar srma ileme "Devlet-i Osmaniye ile tilf Devletleri harbinde Elli Yedinci Piyade Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene 1331 gn anakkale'204
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
de Arburnu'na vuku bulan ilk ihracda karaya km dman kuvvetlerinin ilerlemesine ve Kocaimen tepelerinin dman eline gemesine yevm-i mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesiyle mni olmak ve aylarca dman- merkm karsnda hatt- harbde kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln hatrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda nsf yeil ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay muhtev altn ve gm imtiyz ve harb madalyalar it olunmudur. Bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 22 Muharrem sene 1334 - F 17 Tern-i Sn sene 1331 / [30 Kasm 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr Enver
BOA, . HB, 1334. M/118
Sadrazam
48
rde-i Seniyye Dman tahtelbahirlerinde bulunarak dmana klavuzluk etmekle beraber Anadolu imendifer Hatt'n bomba ile tahrib eyledii bi'l-muhakeme sabit olan Darca'nn Analispi Mahallesi'nde sakin Balk Yorgi veled-i Vasil'in esrr- askeriyeyi if ve hiyanet-i harbiye ve casusluk hakkndaki kanunun on drdnc maddesinin yedinci fkrasna ve kta-i askeriyesinden firar ederek hl-i firarda iken merkm Yorgi'nin hnesinin esna-y taharrsinde derdest edilen Darca'nn Engina Mahallesi'nde mukm Hampato Fabrikas atecisi Foti veled-i Hristidi'nin de Asker Ceza Kanunu'na mzeyyel 24 Temmuz
205
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
sene [1]330 tarihli kanunun ikinci maddesine tevfkan idamlarna dair Dersadet Divan- Harb-i rfsi'nden verilen karar tasdik edilmidir. bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 23 Muharrem sene 1334 - F 18 Tern-i Sn 1331 / [1 Aralk 1915] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr Enver
BOA, . HB, 1334. M/95
Sadrazam
49
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kayd Numaras: 9483/1295
ngilizlerin Gelibolu ve Anafartalar'da tesis etdikleri hastahne adrlar
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne kinci ube'nin 16881 numarasn muhtev 7 Eyll [1]331 tarihli tezkire-i aliyyeleri cevabdr: ngilizlerin Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bilhassa Anafartalar'da taht- igallerine geen sahil ksmnda ksmen Salb-i Ahmer iaretini hmil adrlar ve barakalar tesisi ve elde edilen delil ve emrelere nazaran dmann bombalar, esliha ve mhimmt vaz, zbit ve efrd iskn hususlarnda da istiml etdikleri cihetle sahildeki hastahnelerin hemen kaldrlmas ve aksi hlde yanndaki ktata ate edilecei ve o esnada Salb-i Ahmer iaretini hmil hastahne binalarna bir zarar vki olur ise bundan Hkmet-i Osmaniyye'ye hibir mesliyet tevelld edemeyecei hakknda Amerika Sefreti'ne tebligt icr klnm idi.
206
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bu kere cevaben alnan takrrde ngiltere Hkmeti'nin bu hususdaki cevabnn hulsasn hv bir telgrafnme alnp bundan ngiltere Hariciye Nezreti icr etdirdii tahkikt neticesinden bu mddeiytn tamamyla esassz olduu tebeyyn eyledii ve Gelibolu'da sahilde tesis olunan hastahneler muvakkat istasyonlar hizmeti f eden adrlardan ibaret olup hastahne gemilerine irkb olunabilmelerine intizren mecrhn ve hastagn seran toplamak maksadyla tesis edildikleri mezkr istasyonlarn maksd- gayr- mera iin istiml olunmadklar hususunda Hkmet-i Seniyye'nin temin edilmi olduu beyn klnd ir edilmekdedir. Emr u fermn. 18 Tern-i Sn sene [1]331 / [1 Aralk 1915]
BOA, HR. SYS, 2415/75
50
anakkale Cephesi: Beinci Ordu, 17/9/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 16-17/9'da bir keif kolumuz dman tel rglerinden otuz metrelik bir ksm kesip getirdi. 17/9'da dman kara ve gemi toplaryla bil-tesir bir mddet muhtelif istikmetlere ate etdi. Topularmz bi'l-mukalebe akda grlen dman efrdn, ordughn ve cephane arabalarn ate altna alarak ibu arabalar tahrib etdi. iml Grubu Cephesi'nde: 16-17/9'da top, makineli tfek, bomba ve piyade atei tet edildi. Dman Kanlsrt'da evvelce topularmz tarafndan tahrib edilen siperlerini tamire teebbs etdi ise de atelerimizle men olundu. 17/9'da bir dman kruvazr sol cenhmza ate am ise de topularmzn mukabelesiyle sahilden uzaklad.
207
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Cenb Grubu Cephesi'nde: 16/9'da dman sa cenh ve merkezimize topu ve bomba ve sol cenhmza da havan ve torpil endht icr eyledi. Cz hasar mcib oldu. leden sonra Agamemnon sisteminde bir dman gemisi Kilidlbahir civarn bombardman etdi. Aaderesi'ndeki hastahnelerimizi de ate altna alarak drt neferimiz ehid, yirmi neferimiz mecrh oldu. Ar mecrhn hastahnesinin Hill-i Ahmer bayra yand. Zbitna mahsus byk hasta adr harab oldu. Kilidlbahir'de hne harab oldu. 17/9'da bir ganbot Babakale'yi bombardman etdi. 17/9/[13]31: Bir muharebe tayyremiz, Kabatepe civarnda dman tayyresine muvaffakyetle ate ederek mroz istikmetinde aa inmeye mecbur eyledi. 18 Tern-i Sn [1]331 / [1 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
anakkale Cephesi: Beinci Ordu, 18-19/9/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 18/9'da dman kara topusu iki zrhl ve bir kruvazr fsla ile muhtelif nukta ate etdi. Topularmz, Lalebaba ve Mestantepe gerilerindeki ve akdaki mctemi efrd ve [iskelelerini] ate altna alarak datd. Azmak cenbundaki siperlerde bir makineli tfek mevzii tahrib edildi. iml Grubu Cephesi'nde: 17-18/9'da srekli bomba tet edildi. 18/9'da dman kara ve gemi topusuyla sa cenha fazlaca ate etdi. Bir bomba topumuz harb oldu.
208
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Cenb Grubu Cephesi'nde: 17/9'da dman merkezimize topu, makineli tfek ve bomba endht icr eyledi. Cz hasar mcib oldu. Topularmz dmann bomba mahallerini ksmen tahrib ve Sndere skelesi'nde hasart k eyledi. 18/9'da dman sa cenhmza pek ok bomba atarak bir mikdar hasara sebebiyet verdi. Sar ve mavi tepelere ate eden bir dman kruvazr, topularmzn atd mermilerden ikisi ba ve biri gvertesine isabet etmesi zerine ate keserek sahilden uzaklad. 18/9'da Saros Krfezi'nde bir dman torpidosu brice'nin 3 kilometre garbnda karaya oturdu. Bir tayyremiz torpidoya drt bomba atd, isabet etdiremedi. Civardaki topumuz tarafndan tahribine teebbs edildi. 20 Tern-i Sn [1]331 / [3 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
51
Bb- l Nezret-i Hariciye Tercme Mdriyeti Numara: 1
Hariciye Nezret-i Celilesi'ne 27 Tern-i Sn sene [1]915 tarihli Amerika Sefreti'nden vrid olan 935 numaral takrr-i ifhye melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden 27 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihiyle Amerika'nn Paris Sefreti'ne mersl takrr-i ifhnin tercmesidir. Sefret, Gelibolu'daki emkin-i hastahne olarak istiml edilecei cihetle ehr-i mezkrda mevcud bi'l-cmle kuv-y berriye ve bahriyenin geri alnacana Hkmet-i Osmaniyyece karar verildii ve binenaleyh berr ve
209
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
bahr kuv-y Mttefika tarafndan Gelibolu'ya taarruz ve tecavz vuku bulmamas talebine dair Hkmet-i Osmaniyye'nin bir teblii 26 Austos sene [1]915 tarihinde Hariciye Nezreti'ne ir eylemi idi. Hkmet-i cumhriye teklif-i vk daima muttasf olduu fikr-i insaniyet-perverne ve hissiyt- nsfet-krne dairesinde tedkik etmi ve fakat taleb-i mezkrun isfn gayr- mmkn grmdr. Bi'l-cmle kuv-y muharibenin Gelibolu'dan geriye alnmasna Alman-Osmanl memurn-i askeriyesi tarafndan fi'l-hl karar verilmi olduu kabul edilse bile ti'z-zikr mlhazt ve mtlatn nazar- itibara alnmamas yine kbil olamaz. Ordular cephesine mtecviz bulunan Gelibolu gibi bi'n-nisbe mhim bir ehrin hv olduu bi'l-cmle emkin ile mebn-i sairenin ilerinden hibiri mevcudiyet ve emniyeti harekt- askeriye ile dorudan doruya ve sk bir suretde mnasebetdr olan gerek erkn- harbiye ve gerek aklm tarafndan igal ve maaza ve depo makamnda veya husust- saire iin istiml edilmeksizin faaliyet-i mecmasyla hastahne hline ifr edileceini kabul etmek mkildr. Gelibolu ehrinde mhimmt depolar mevcud olmad kuv-y Mttefika'ya ihbar olunmu ve ehr-i mezkrdaki mhim deirmenlerin ibh-i cezrede rm-sz askiri iesine kll medr olduu derkr bulunmudur. Hkmet-i Osmaniyye tarafndan dermeyn edilen taleb kabul edildii takdirde bu keyfiyet nakliyt- shhiyeden ksm- azamnn tark- ihtilta doru sevkinden Hkmet-i Osmaniyye'yi vreste brakmakla beraber turuk- muvsalay kd ve vesit-i nakliyeyi istimle salih bir hle ifr edecek ve bu vechile Osmanl-Alman ordusunun harektn vsi bir suretde teshl eyleyecekdir. Cephe-i harbden ekilen birok mecrhnin Dersadet'e nakillerine ve ahali ile efrd- ceddenin bunlar grmelerine meydan verilmemesine Hkmet-i Osmaniyyece atfolunan ehemmiyete hkmt- Mttefikaca itirk olunmuyor. Bir de Gelibolu ehri gibi birok sivil ahalinin mecma olan bir mahallin taarruzdan masniyetini taleb etmek saha-i muhsamtda dier muharib iin asla emniyet-bah olmakszn yalnz birisinin tamamen lehine olarak bsbtn husus bir mahiyet-i ceddeyi hiz bir nev mntka-i b-taraf tesisi demek olacana ve bu kabl bir arazinin b-tarafl tasdk eylemek dahi bir mukavele-i mahsusadan mnbais olabile210
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ceine binen Fransa Hkmeti byle bir mukavelenme akdiyle buna arta muallak bir b-taraflk derci maksadyla muhasm hkmetlerle ahvl-i hzrada icr edilecek mzakertn bitmi olmayaca ve bir netice-i haseneye sl edilemeyecei zan ve itikdndadr. Binenaleyh Hkmet-i Osmaniyye Gelibolu'da gzle grnecek ve emkin-i saireden derece-i kifyede tefrik olunacak suretde tesis eylemi olduu hastahnelerin Fransz Ordusu tarafndan imdiye kadar olduu gibi taarruzdan masn bulundurulacandan emin olabilir. 18 Tern-i Sn sene 1331 / [1 Aralk 1915]
**
Hulsa: Gelibolu'da tesis olunan hastahneler
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne Makam- ciznin 9 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1689 numaral tezkiresine zeyldir: Gelibolu'daki askirin mahall-i mezkrdan karlarak kasabann mevcud hne ve asker barakalarndan bi'l-istifde hastahneler tesis olunduundan dman sfn-i harbiye ve tayyreleri ile kasabann topa tutulmakdan vikyesi iin dvel-i muhasama nezdinde teebbst- mukteziye icrsna dair sebk eden tebligtmza mebn bu hususda Fransa Hkmeti'nden Paris'deki Amerika Sefreti'ne gnderildii beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden tebli olunan cevab takrrin tercmesi leffen tesyr klnd. Emr u fermn. 21 Tern-i Sn sene [1]331 / [4 Aralk 1915]
BOA, HR. SYS, 2415/78
211
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
52
7 Knn- Evvel sene [1]915 tarihli Times gazetesinden:
Suvla Krfezi Yaknnda Bir Sergzet
Hindistan Heyet-i Shhiyesi zbitnndan birinin mektubundan mstahrec olup Gelibolu ibh-i Cezresi'nde iki tayyrecinin clib-i dikkat sergzetini hkdir: 6 Tern-i Sn sabah Suvla Krfezi'nin altndaki kumsallkda bulunan hastahne adrlarnn karsnda mecrh almak zere demirli iken mheyyic vekyie ahid olduk. ift sathl bir ngiliz tayyresi zerimizden geerek Trk mevkii zerinden bilhassa kendisine mteveccih arapnel yamuru arasnda beyaz ve kaba tyl bir mevhm eklinde grnerek umudu. Hemen saat bire gelmeden biz tayyrenin keskin bir "volplane deporta" yaparak -Trkesinde zemine szlerek- sratle sahil ile aramza denize dmekde olduunu fark etdik. Tayyrenin iinde bulunan iki kii denize atlamd. Sahilden bize mecrh nakleden istimbotlara memur ihtiyat zbitnndan Yzba Roberts der-akab orada bulunan bir istimbota atlayarak ve makine dairesine son srati vermesini ihtar ederek istimbotu srat-i azme ile kazazede tayyreye kar sevk etmeye balad. Ayn zamanda dier bir istimbot dahi mahall-i vakaya sratle hareket etmeye baladysa da maa't-teessf slkda karaya oturduundan devam- seyri kbil olamad ve mrettebt da bi'l-mecburiye istimbotu terk etdi. Yzba Roberts denize atlayarak istimbotdan uzatlan kancalar tutamayacak derecede mkilt ve b-tb iinde bulunan bir tayyrecinin muavenetine itb etdi. Bu zamanda dman tepelerden mezkr mevkie toplarn tevcih etmi idi ve bu top atei arasnda bunlar kurtarmaya muvaffak olan istimbot bizim gemiye yanad. Tayyreciler haftalarca nil olamadklar scak bir hamam yapdlar, elbiselerini deitirdiler, iyi bir le tam etmek ltfuna mazhar oldular. Tayyreciler makinelerinde evvelce bozukluk olduunu fakat havada birdenbire durmasnn esbbn bilmediklerini sylyorlard. phesizdir ki Almanlar atdklar arapnellerin bir rub mil kadar
212
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
yaknnda patladndan dolay tayyrenin sukt etdiini iln edeceklerdir. Bu cesur yzba kurtarlan iki zbiti bizim dikkat ve himayemize der-akab tevdi etdikden sonra geminin bordasndan alarak evvelce karaya gitmi olan ve etrafna dman arapnelleri den istimbotu ekmek iin uramaya gitdi. Bu ise hemen gayr- mmkn olduundan yzba ile en ve d efrd arapnel yamuru arasnda bir zarar grmeksizin bizim gemiye avdet etdiler. Biz bunlar mtezyid bir alkla istikbl etmek isterdik. Fakat her nedense biraz muber ve mnfail olan donanmay daha ziyade gcendirmemek iin bu kahramanlara aldrmamak cihetini tercih etdik. Gece karanlk basd zaman bu tayyre ile karaya gitmi olan istimbot kurtarld. Maamfih Trklerin lehine olmakla beraber u da sylenilmelidir ki Trkler her ne kadar yz yarda kadar civarmza mermi drdlerse bile bir defa olsun bizim gemiyi hedef ederek ate etmediler. Yalnz bir-iki arapnel sahne-i harbin hemen civarnda bulunan hastahne adrlar zerinde patlad. [7 Aralk 1915]
BOA, HR. MA, 1152/62
53
Harp Matbt Karargh'ndan: ngiltere Bahriye Nzr- sbk Churchill mevki-i memuriyetinden esna-y infislinde Avam Kamaras'nda rd etdii uzun bir nutukda anakkale teebbsne ne suretle karar verildiine dair ifat- tiyede bulunmudur: "anakkale Boaz'n zorlamak zere ittihaz edilen plnn, plnlarn en mkemmeli olduunu iddia etmem ve bu suretle her eyden evvel uhdeme terettb eden mesliyet-i azmeden teberr etmek istemem. Yalnz Gelibolu ibh-i Cezresi'ne edilen sevkytn yle telala ve icleten li'l-vakt ihtiyar edilmi deil, bahriye ve berriye mtehasssn-i mers tarafndan tertib olunmu bir pln zerine icr olunduunu sylemekle iktif ederim.
213
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Geen sene Knn- Evvel'de Avrupa'nn cenb- ark ksmnda vaziyet-i siyasiyemiz muattal bir halde idi. talya ile mzakertmz hibir eser-i terakk gstermiyordu. Byle bir zamanda Rusya Hkmeti, Trkler tarafndan Kafkasya'da edilen tazyiktn tahffi iin Bahr- Sefid'de bir hareket yapp yapamayacamz soruyordu. Binenaleyh byle bir hareket-i harbiye icrs hususunda mer ve erkn- bahriyenin nazar- mahsus- dikkatlerini celb etdim. Cmlesi Trklere kar yaplacak hcumda kuv-y berriye ve bahriyenin mtereken hareket etmesini tensb ve tasdik etdiler ve Gelibolu ibh-i Cezresi'ni zaptetmek iin mikdar- kfi askir-i berriye istediler. ngiltere Harbiye Nezreti: "Elde asker bulunsayd daha baka mahallere sevk edilirdi." cevabn verdi. Bunu mtekib anakkale Boaz'n abluka eden Amiral Carden'e: "Yalnz donanma ile anakkale Boaz'n zorlamak mnasib bir hareket midir?" diye sordum. Buna cevaben Amiral; "Boazlardan donanma hcumuyla gemek kbil olamayacan, yalnz daim harekt- harbiye-i bahriye ile mevaki-i mdafaann tahribi[nin] mmkn olabileceini" syledi. Amiral Jackson dahi ayn suretle idare-i kelm etdi. kisi de ayr ayr mevki ve memuriyetlerde bulunan bu iki byk zbitin fikirlerinin birbirine mutbk dmesi bana amk suretde tesir etdi. urasn da ilve etmek isterim ki, btn kuva-y bahriye bakumandan bulunan Lord Fisher dahi Trklere hcum tarafdr[] idi. Fakat o hibir fikr-i tenkid beyn etmedi. Ayn 28'inde Bavekil Msy Asquith ve Bahriye Bakumandan Lord Fisher ile mzakertmzda lord, anakkale Boaz'na kar bahren hcumu tamamyla tensb etdi. Verilen bu karar Fransa Hkmeti'nin nazar- tedkik ve tasvbine arz edildi. Fransa erkn- harbiyesi bu projeyi "muvafk- basiret ve ihtiyat" diye tavsf etdi". Churchill bu sevkyat ve icrata Lord Fisher ve Wilson'un da hazr bulunduu bir meclis-i askerde karar verildiini ilve etdikden sonra anakkale birinci safha-i harbinden bahsederek nutkuna u suretle devam eyledi: "Amiral Carden, bir netice-i katiye istihsli iin emir ald. Amiral, ngiltere Bahriye Nezreti'nin bu emrini tamamyla tasvb ederek 5 Mart hcu214
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
muna karar verdi. Fakat amiral 4 Mart'ta hastaland. Kendisine halef olan Amiral De Robeck de Bahriye Nezreti'nin bu plnn kabul ve tasvb etdi. Ben, saklamam ki yalnz donanmann hcumuna tarafdr idim. Lord Fisher bu fikrime muhalif idi ve diyordu ki: "Lzm gelen teebbst ile ve her fedakrl ihtiyar ederek behemehl stanbul'u zaptedin". F 26 Tern-i Sn sene 1331
BOA, HR. MA, 1150/35
***
Times 24 Tern-i Sn 1915 Mister Ellis Ashmead Bartlett'in Times gazetesine gnderdii mektub:
Mister Churchill'in Mdafaas ve Baz Tenkidt
Efendim, Anlalyor ki anakkale Seferi meselesi hakkndaki ifat imdi bir devre-i heyecan-mze dahil olmakla bir asabiyet-i edde ile mevz- bahis ve mnakat olmakdadr. te bunun iindir ki ben dahi Mister Churchill'in rd eyledii nutuk ile meydan- aleniyete kan anakkale Seferi meselesinin baz nukt hakknda mtalatda bulunarak bu muzlim noktalar enzr- mmede mmkn olduu kadar tenvr eylemek istiyorum. Zira madem ki hkmet artk her eyi taht- intizama alarak bizleri hemen bir felket ve musibete kadar sevk eyleyen mazideki hatalar tashih ve bunlarn istikblde dahi tekerrrn men etmeye karar- kati vermidir; bavekilin, Sir Edward Carson ve Mister Churchill'in rd eyledikleri noktalardan sonra Gelibolu ibh-i Cezresi'ne bilhare asker ihracn icab etdiren harekt- bahriye hakknda baz hakyk setre artk mahal kalmamdr, zannederim. fat- ahre esnasnda meydana kan mhim nokta vardr ki muvaffakyetsizliimizin esbb- mstakille ve esasiyesinin ksm- azamn bu noktada aramak lzmdr:
215
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bu nukt- selseden birinci ve en mhimi bidayet-i harbden imdiye kadar bir erkn- harb heyetimizin mevcud bulunmamasdr. Zira byle bir heyeti tekil edecek ve malumt ve kuv-y dimyelerinden istifade olunacak zbitnn ksm- azam bidyet-i muhasamtdan beri meydan- harbe sevk olunmulardr. Sniyen; Lord Kitchener Harbiye nzr tayin olunduu ve res-i kra geldii vakit hi olmazsa zamannda olsun byle bir heyet tekili hakknda hibir gna teebbstda bulunmamdr ki bunun netice-i tabiiyesi olarak hkmet harbe ait bi'l-cmle umrun ryetini Lord Kitchener'a tahml eylemeye mecbur olmudur ve mmileyh dahi hatta Byk Napolyon'un daha byklerinin bile iktidar haricinde olan bu vazife-i fevka'l-beeri bittab lyk vechile f eylememidir. Slisen; mukaddem "Mdafaa-i liye Komitesi" muahharan tebdil-i tm ile el-yevm "Meclis-i Harb" diye tanlan heyet, harbin sevk'l-ceye aid olan btn umr ve aksmn yalnz bana deruhde eylemidir. Muktedir ve mahsus bir erkn- harb heyeti delletine mracaat olunacak yerde birka noktada yalnz Lord Kitchener'n reyiyle hareket olunmu ve birok husustda ise harekt- harbiyemiz muamelt ve umr- siyasiyede belki de pek mahir ve fakat gerek nazar ve amel nikat- nazardan fenn-i harb, cidden cahil olan bir takm mlkiye memurlar tarafndan idare olunmudur. Daha garibi bu meclis-i harbi tekil eden bu sivil azlardan her biri meclisin harb plnlarn umr- harbe vukufuyla pek de nmdar olmayan baz zbitn- askeriyeye mracatla tanzim etdirmek suretiyle harekt- harbiyeyi sevk ve idare eylemek cretinde bulunmulardr. Burada yalnz anakkale Seferi'nden bahsetmek ister isem de imdiye kadar icr eylediimiz harekt- harbiyenin mahiyet-i muzlimesini tenvr eyleyen Mister Churchill'in nutkunda bir nokta-i mhimmeyi de mesktn-anh brakmak istemem. te Anvers Seferi'nin esas hakknda Mister Churchill'in sarf eyledii szlerin ayn:
216
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
"Anvers'e bir kuvve-i tahlisiye-i askeriye izm fikri benden sdr olmamdr. Bu fikri veren Lord Kitchener ile Fransa Hkmeti'dir. Anvers Seferi tasavvuru hemen mevki-i file vaz olundukdan yani kuv-y azme-i askeriye yola karldkdan sonra bana mracaat olunmudur. Tern-i Evvel'in 2'nci gecesi Lord Kitchener'n hanesindeki bir ictimaa davet olunmudum ki burada Sir Edward Grey ve sairlerini hazr buldum". Mister Churchill'in beynt meynnda bldaki yn- dikkat fkart, 2 Tern-i Sn'de Mister Asquith['in] bizlere Kamara'da gerek Anvers ve gerek anakkale Seferleri hakkndaki mesliyetin btn kabine heyetine rci olduu hakkndaki beyntna tamamyla mbyindir. Mister Churchill'e veya maiyyetindeki memurne ve hatta kabine heyetinin ksm- azamna bile Anvers Seferi hakknda mracaat olunmadndan sbk Bahriye nzr ancak bu sefer hakkndaki tasavvur mevki-i file vaz olundukdan sonra husus- mezkra kesb-i vukf edebilmidir. Bu Anvers Seferi hakknda kabine heyetinin reyine mracaat olunmam ise acaba anakkale Seferi hakknda bu heyetin mtlaalar ne derecelere kadar alnm olduunu sualde kendimizi salhiyetdr ve hakl bulmakdayz. Gelibolu'ya asker ihracndan mukaddem anakkale'de icr edilen harekt- askeriye-i bahriye hakknda bir fikr-i sahih peyda edenler memuln hilfnda olarak birka kiiye mnhasr gibidir. Bavekil ile Mister Churchill'in: "anakkale'deki harekt- bahriye mtehassslarnn tanzim etdikleri pln mucebince icr olunmudur" hakkndaki beyntn kabul ile beraber, bu mtehassslarn kabiliyet-i ihtisasiyelerini tenkide girimeksizin ben yalnz unu demek isterim ki bu gibi mtehassslarn nazariyeleri tatbikta elverili olduu bir zamanda kymeti haiz olabilir. Acaba bu nazariyt ve esast ne gibi eylerden ibaretdir? Anlalan bunlar Bahriye Nezreti evrak mahzeninde kilitlenip hfz olunmaktadr. Fakat anakkale'ye kadar seyahatle oradaki vekyiin cereyann mahede eyleyenler bu nazariytn maatteessf pek b-sd olduunu grerek mteessif olmulardr. Esasen bu seferde anlalmas lzm gelen nukt ber-vech-i ti idi:
217
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
1-Bidyet-i harbden beri Almanlarn dellet ve nezretiyle anakkale'de ne gibi tahkmt icr ve ne mikdar yeni toplar vaz etmiler idi? 2-Torpido muhribleriyle torpilleri toplamaya mahsus sefine kar istiml olunmak zere Trkler ne kadar seyyar toplara mlik idiler? 3-Baz istihkmtda istihdam olunan Alman topularnn mikdar ne idi? 4-Boazlar mdafaa iin deniz ve karada sabit torpido kovanlar vaz hususunda Trkler ne gibi teebbstda bulunmular idi? 5-Boazlara vaz olunan torpillerin bulunduu nukt nereleri idi? te bizler bldaki nukt- mhimme hakknda hibir gna malumt- hakikiyeye mlik deil idik. Sfn-i harbiyemizin Boazlardan bi'l-mrr stanbul'a kadar vslleri hlinde Trkler akd-i sulh red eylemeleri farz olunmu olsayd hkmetimiz ne gibi bir hatt- hareket takib eyleyecek ve sfn-i harbiyemiz stanbul'da ne yapabileceklerdi? Garibdir ki bu nokta hi kimsenin hatrna gelmemi gibi imdiye kadar hibir suretle mevz- bahis olmamdr. Sfn-i harbiyemiz stanbul nnde mtemdiyen demirleyip kalmayacaklar cihetle bunlarn be-tekrar Boazlardan geerek avdet keyfiyeti vardr ki bunun ehemmiyetini dahi imdiye kadar hi dnen olmamdr. Daha garibi mtehasssn, sfn-i harbiye atelerinin kara istihkmt zerindeki tesirtnn ehemmiyetden r olaca fikrini akca izhr eyledikleri halde bu hakikti setr ve ihtif iin hkmet kemal-i yes ile kaamak yollar aramaya kalkmdr. Bu mesele hakknda tehlf-i efkr mevcud olmasna ramen yalnz Sir A. Wilson bu bbda serd edilen mtlatn en dorusunu beyn eylemi ve "haric istihkmlar tahrib pek mkildr. Hele vaziyetin vehameti asl Boazlara girilince anlalyor." demidir. Kim bilir belki de Trkleri herkesden ziyade tanyan ve Trk menabi-i kuvvetine vukuflaryla marf olan iki mtehasssn anakkale Seferi hakknda mtlaalar da alnmam olsa gerekdir. Bunlardan biri kable'l-harb Osmanl filosu kumandanlnda bulunan Amiral Limpus ve dieri Balkan Muharebesi esnasnda Dersadet'deki
218
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
sefaretimiz ataemiliteri olan Miralay Terel'dir. Trk ordular hakknda tetebbut- hususiyede bulunan ve Balkan Harbi esnasndaki malubiyetlerinin esbbn tedkik eyleyen Miralay Terel bu malubiyetin o esnada Trk ordularnn adem-i intizam ve s-i idaresinden ileri geldii ve yoksa Trk askerlerinin fezil-i harbiyelerinin zerre kadar deimemi ve Trklerin daima eci ve cengver bir millet olduklarn defatle ve pek ikr bir suretde sylemi idi. Burada unu da ilveten sylemek isterim ki malumt ve ihtisastndan istifade olunmas lzm gelen Miralay Terel ancak askirimiz Eyll aynda, yani ilerleyemeyecek bir hle geldikden sonra istihbart ubesini idare eylemek vazifesiyle Gelibolu'ya gnderilmidir! te bu teebbs-i mhimme, Trklerin kuv-y tedafiyesi hakknda pek az ve daha dorusu hibir gna malumtmz olmakszn giridik. Bu cretimize sebeb Anvers'i den 15 inlik hovitzerler gibi Queen Elisabeth'in, donanmamzn 12 inlik toplarna olan emniyet [ve] itimadmz ve bunlarn muvaffakyetine okasna olan kanaat ve itikadmzdr. Halbuki unu da teemml eylemekliimiz lzm idi ki kl bir meyl ile endht olunan hovitzer mermileri ayn bir hedefi birer yardalk bir fark ile defatle dp tahrib edebiliyor. Halbuki ufk bir seyir ile hareket eden sfn-i harbiyedeki toplarn bir seyr-i ufk ile hareket eyleyen mermileri bir hovitzer gllesi gibi bir hedefe kolaylkla isabet edemez. Bu gibi sfn- harbiye toplaryla k- hasar eyleyebilmek iin ya istihkm civarnda byk hufreler aarak istihkmt tahrib veya dorudan doruya isabet-i mermi ile toplar iskt eylemek lzmdr. Halbuki aknt, dalgalar ve hatta en hafif bir rzgrn vezn olmasyla bile daima mteharrik bir halde bulunan bir sefineden tayin-i istikamet ve hedefe bir mermi isabeti hemen gayr- mmkn ve bir tesadfe tbi derecede mkildr. te donanmamzn adem-i muvaffakyeti esbbndan birisi de budur! 26 Tern-i Sn 1331 / [9 Aralk 1915]
BOA, HR. MA, 1151/52
219
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
54
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Zrdeki makalenin Harp Matbt Karargh lisanndan matbt- mahalliye ile neri mercdur. Amerika sbk Reis-i Cumhuru Wilson'un yaveri olup Hkmet-i Seniyye'nin msaadesiyle anakkale dar'l-harbini gezmi olan Yzba Granwille Fortesque tarafndan dar'l-harekt- mezkreye ait olmak zere yazlan ve ngiliz sansr tarafndan Londra'da nerine msaade edilen kitabdan mehz baz paralar: Atina, Roma ve Amsterdam'dan dzme muzafferiyetler iln etmek, Trkiye'de ihtilalt- dahiliye zuhr etdiini etrafa ia eylemek, tekmlt- ictimaiyyeye mazhar olmu ve kendi kuvvetine itimad eylemi bir millete kar hakaret olduu gibi o milletin vukf ve diryetine kar da pek elm bir istihzy mutazammndr. Ahvl ve erit-i hzrann hakikatine kar bu ana kadar kesif bir karanlk iinde braklan ve mid-bah bir takm kzib haberler ile oyalanan ngiliz milleti imdi de birdenbire mcib-i heyecan bir fedakrln icrsna davet ediliyor. Laf gzf ve avutmak ile ahaliyi kandrmak hususunu bir alet-i siyas makamnda kullanmakda daha byk bir tehlike ve hatar- azm mndemicdir. Yalanlar ia eyleyerek ahaliyi ifal eylemek, ehliyetsizliin ve iktidarszln setri iin kullanlm bir kalkan deil de nedir? anakkale'den Karadeniz'e doru geip buray bir ngiliz kanal hline sokmak plnn tertib eden kafalardaki kbet-endlik fikrinin mefkdiyeti hakikaten dehet-verdir. Plnn mrettibleri ya ciddi bir malumtszlk hasebiyle hakyk- vukuta adem-i ttldan ni bu vechile hareket etmilerdir
220
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
veyahud bu ana kadar malum olan bi'l-cmle kavid-i askeriye ve bahriyeye kat suretde tecavzle ie kym eylemilerdir. Maahz ben, kk- snye gre hareket edilmi olduuna kniim. Binenaleyh anakkale'yi gidip grmeden evvel ben, Boaz'n en dar yerindeki kalelerin nnden geecek olan bir harp gemisinin kaderi[nin] mahv olmakdan ibaret bulunduuna emin idim. anakkale'deki ahvl-i askeriye ve bahriyeyi bery- tedkik gelmi olan Amerika ordusundan Yzba Williams ile Morton, salif'z-zikr meseleyi dr u drz benimle mnakaa etdikden sonra ayn kanaat ve neticeye vardlar. anakkale'ye kar yalnz bahren hcum eylemek plnn tertib edenlerin, meseleyi bi-hakkn tedkik edenlerde mahfz bulunmas icab eden malumta ibtinen hareket etmesi l-bd olduunu idrak eylemeleri lzm gelirdi. Eer hakikat- hl yazdm gibi ise plnn mrettibleri yanl bir yola sapmdr ki ngiliz milletinin gayet elm bir suretde ifal olunduu cihet de bu noktadadr. Mttefikn donanmasnn mretteb plna taban vki olan hcumlar iflas- muhakkak mahiyetinde tecell etdi. anakkale geidinin almas hususunda yegane tark, kalelerin karadan zabtndan ibaretdi. Karadan hcum icrs tecrbe edilmeli veyahud harekt- harbiye tamamen terk olunmal idi. Bu, pek vzh bir keyfiyetdi. Harekt- askeriyede muvaffakyetin yegne en byk unsuru olan dman gafleten bastrmak frsat dahi elden karlmd. Gelibolu ibh-i Cezresi'ni, bir meiyyet-i askeriye yaparcasna zabt edivermeyi teklif eyleyen ngiliz kumandannn, Boaz'n emr-i mdafaasnn terakkiyt- hzraya gre tadil klnm olduundan gafil bulunduu tahakkuk eyledi. Mttefikn erkn- harbiyesinin en byk noksanlarndan biri de ellerinde bulunan haritalarn derece-i kfiyede malumt ihtiva etmemesi tekil ediyordu. Gelibolu ibh-i Cezresi'nin, Trk Erkn- Harbiye-i Umumiyesince tertib edilmi, byk mikyasda bir haritasn elde etmek saadetine mazhar oluncaya kadar Mttefikler, zulmet iinde alyorlard. Cz bir malumt-
221
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
askeriyesi olan bir adam, haritasz bir memleket dahilinde harekt- harbiyede bulunmakln ne kadar vehmet-engz olduunu derhl takdir eder. Balkan buhran tam vaktinde vukua gelmidir. anakkale dr'l-harektnn terk edilip tahliye edilmesi ihtiyac- asker suretinde medr- mazeret diye gsterilebilir. anakkale plnnn mrettibleri, srf kendi belhetlerinden mtevellid ithmtdan bu vechile tahls-i nefs edebilirler. ngiliz nfuz ve haysiyetinin arkda urayaca darbe pek sarh bir suretde kendi kendini izah ediyor. Vukua gelmi olan asker, mal, siyas iflas ile bu uurda heder edilmi bulunan 100 bin kii artk tarihin sayfalarna gemi bulunacakdr. anakkale'deki vaziyetin kffesine ait hakyka, Almanya Erkn- Harbiye-i Umumiyesi'nin vkf bulunduu suret-i muhakkakada kabul olunabilir. Almanya Erkn- Harbiye-i Umumiyesi pekla biliyordu ki, Bahr- Sefid Kuvve-i Seferiyesi ya hib ve hsir geri ekilmeye veyahud orada gmlmeye mahkmdur. Eer geri ekilecek olursa, kuvve-i mezkre garb cephe-i harbine avdet eyleyecekdir. Bu mntkada ise Almanlarn el-hlet hzih elleri dolu olarak bulunmakdadr. Almanya, mkemmel suretde tensk edilmi olan bu ordunun Sir John French'i takviye etmesine son derecede mani olmak mecburiyetindedir. Mttefikn asl cephe-i harbden tebd etdikleri zaman Almanya Erkn- Harbiye-i Umumiyesi, kendi aralarnda u suali rd eylediler: "Acaba bu manevra muvaffakyetle bir kere daha yapdrabilir mi?" Bu sualin cevabn, Bulgaristan Kral Ferdinand, deerli bir suretde verdi ve tecrbe de yapld. Almanlarn Srbistan akn ile takib eyledikleri gaye-i hedeflerden biri de anakkale dr'l-harektnda mtehaid ngiliz kuv-y azmesini hareketsiz brakmakd. Almanya, Srbistan'a hcum etmekle ngiliz kuv-y azmesini anakkale'den Balkan saha-i harbine ekerek kuvve-i mezkrenin hedef-i aslye kar masrf bulunacak olan fevidini ve yararln bu suretle mahv ve ifn eylemeyi mid eyliyor.
222
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Eer bu harb, neticesiz bir suretde hitma erecekse o da Almanya'nn, Fransa ve Flandr'da tepelenmesiyle kbil olabilecekdir. Her ne vakit bu mntkaya yklenmek iin taze kuvvetler getirilse, uzaklara gnderilmi Alman kuvvetleri, okundan km bir yay kuvvetiyle derhl buraya itbn olurlar. Fakat Alman Erkn- Harbiyesi, hasmlarnn kuvvet ve tkat- askeriyelerini dier meydin-i harbde mahv ve harab eyleyecek olursa Fransa ve Belika'nn Alman istilas altnda kaybedilmi bulunan paralar asla ve asla istirdd olunamayacakdr. 26 Tern-i Sn [1]331 / [9 Aralk 1915] stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/35
55
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir Takla Hastahnesi'nde tedavi olunarak Amerika Sefrethnesi'nin vuku bulan iltimsna binen karlan ve memleketine izm edilen ma ngiliz neferine mukabil Sekizinci stihkm Taburu yveri olup Kanal Hcumu'nda mecrhan ngilizlerin eline den ve sol aya hemen muattal kalacak bir hlde drt defa ameliyt yapld haber alnan Mlzm Refk Efendi'nin terhisi hakknda Amerika Sefrethnesi nezdinde teebbstda bulunulmas msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim 1915] Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2218/45
***
223
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 1 Tern-i sn sene [1]331 tarih ve 73673/2062 numaral tezkire-i devletleri cevabdr: Takla Hastahnesi'nde tedavide iken terhis edilen ma ngiliz neferiyle mbadelesi arzu edilen Mlzm- Evvel Refik Efendi'den f 2 Temmuz sene [1]915 tarihinde Sekizinci Kolordu Kumandanl'na bir mektub gelmi ve mektub zarfnn zerinde Msr Hill-i Ahmer Cemiyeti Hastahnesi'nin mhr grlm olmakla bundan mmileyhin mecrhan esir olarak Msr'da olduu istidll edilmidir. Meselenin tafsliyle alnacak cevabn inbsna msaade buyurulmas mercdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'lemrindir. F 30 Tern-i Sn sene [1]331 / [13 Aralk 1915] Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2219/35
56
7455
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Ber-mutd fslal top ve bomba endhtna devam edilmidir. 2 Tern-i Sn [1331] / [15 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
224
No:
Belgenin Konusu
Sayfa Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Bir ve iki Tern-i Sn'de Anafartalar'da ve Arburnu'nda karlkl ate devam etmidir. Kemikli Liman'nda grnen dmann bir torpidosuyla Arburnu sahiline malzeme ihracna alan sefin-i nakliyesi topu atelerimizle sahilden uzaklamaya mecbur edilmidir. Seddlbahir'e 1 Tern-i Sn'de dman topular sol cenhmza sekiz bin kadar mermi, torpil ve bomba endht etmise de mukabilinde neticeli bir hasar olmamdr. 2 Tern-i Sn'de sa cenhmza bin bomba endht etmi ve leden sonra gemi toplaryla beraber kara toplaryla merkezdeki ileri hatlarmza kar bir mddet ate ap bu srada iki lam patlatm ve akabinde saat bee kadar devam etmek zere tekrar bombardmana balam ve bu srada merkezde bir alaymzn sol cenhna icr eyledii hcum pek shletle def edilmi ve dier bir alaymzn cephesine teebbs etdii iki hcumu ileri siperlerimize kadar srmse de gerek civar siperlerimizin yan atlar ve gerek mukabil taarruzlarmz neticesinde dman zyit- klliye vererek kmilen bu ileri hatlardan eski mevzilerine tard u def edilmidir. 3 Tern-i Sn [1331] / [16 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8154
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da ve Arburnu'nda karlkl topu piyade ve bomba endhtlar fslal olarak devam eylemidir.
225
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Seddlbahir'de dman f 3 Tern-i Sn sene [1]331 sabah bir gn evvel iki alaymzn cephesine icr eyledii taarruzu tekrar etmi ise de muvaffakyetle tard olunmudur. 4 Tern-i Sn [1331] / [17 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
7556
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da karlkl yalnz topu muharebesi olmu ve birka dman zrhls atee itirk etmidir. Be Tern-i Sn gecesi zuhur eden frtna ve yamurdan dmann iki iskelesi yklm, bir istimbot ile dokuz byk sandal karaya oturmudur. Arburnu'nda piyade ve topu ve bomba endht devam etmidir. Topularmz burada Kanlsrt'da dmann bir bomba mahalli ile bir makineli tfek mevziini tahrib etmidir. Kabatepe'deki mevzilerimize kar dmann kara ve gemi toplaryla icr eyledii endhtdan bir hasar olmamdr. Seddlbahir'de piyade ve bomba endht tet edilmi ve dman bilhassa merkezdeki siperlerimize devaml olarak bomba endht etmidir. 6 Tern-i Sn [1]331 / [19 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
226
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
7539
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Mutd vechile mevzi ate devam etmi. Seddlbahir'de merkezde iddetli bomba endht tet edilmidir. 6 Tern-i Sn [1331] / [19 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
7735
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Karlkl top ve Seddlbahir mntkasnda ziyadece bomba endht devam etmidir. 8 Tern-i Sn [1331] / [21 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
7780
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde fslal top ve bomba endht icr edilmidir. Anafartalar mntkasnda sa cenhdan karlan keif kollarmz dmann
227
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
yeniden tesisine alt bir ksm siperini tahrib ve be yz kadar kum torbas ve tel rgs itinm etmidir. Arburnu sahiline takarrbe alan dman nakliye sefini atlarmzla uzakladrlmdr. 8 Tern-i Sn sabah Boaz'dan ieri girmeye teebbs eden bir dman torpidosu topu ateiyle harice def edilmidir. 9 Tern-i Sn sene [1]331 / [22 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
7855
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde fslal top ve bomba muharebesinden baka yn- kayd hdise olmamdr. 11 Tern-i Sn [1331] / [24 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8358
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Top, bomba muharebt olmudur. Topularmz dmann Arburnu ve Anafartalar'da birka bomba ve makineli tfek mevzilerini tahrib etmiler. Arburnu skelesi civarndaki dman efrdndan hayli teleft verdirmilerdir.
228
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Anafartalar'da dmann Kiretepe istikmetine tebdl etmek istedii byk apl bir topu ve toparla messir bir suretde ate altna alarak efrd ve hayvnt kmilen itlf edilmidir. 12 Tern-i Sn [1331] / [25 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
7900
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Ber-mutd mevzi atlar icr edilmi ve bilhassa Seddlbahir'de edd ve mtemd top ve pek ziyade bomba muharebesi devam etmidir. Anafartalar'da birka dman zrhls ile monitorlar tesirsiz bir mddet mevzilerimize ate amlar ve bir dman monitoru topularmzn mukabelesinden bir mermi isabetle sahilden uzaklamdr. Arburnu'nda 12 Tern-i Sn sabah bir baskn ile dmandan byk bir ksm siper zabt edilmidir. Arburnu skelesi'ne takarrbe alan bir dman nakliye gemisine topularmz bir mermi isabet etdirmeleriyle gemi sahilden ekilmi ve iskele civarndaki dman efrd bu atelerimizle datlmdr. Seddlbahir'de dman sa ve sol cenhmz ilerisinde tesirsiz lam patlatmasyla ikisi geri dmana doru pskrmdr. 13 Tern-i Sn [1331] / [26 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
229
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
8452
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da topularmz akda grnen dman efrdn messir ateleriyle datmlardr. Dman topusu hi mukabele etmemidir. Arburnu'nda: Top ve bomba endht karlkl devam etmi ve bilhassa sa cenhda dman fazlaca bomba kullanmdr. Burada bir torpidosu tesirsiz kara atelerine itirk etmidir. Seddlbahir'de: Sa cenhda fazlaca bomba endht tet edilmi, sol cenhda dman bin kadar top mermisi ve bomba, kara torpili sarf etmesine mukabil mhim bir zarar olmamdr. 16 Tern-i Sn [1331] / [29 Kasm 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8538
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Fslal top ve baz mahallerde srekli bomba muharebesi olmudur. Dman iki zrhls ile Anafartalar'da birer kruvazryle Arburnu ve Seddlbahir mntkalarnda kara atelerine bir mddet itirk etmidir. Topularmz dmann kara toplarna muvaffakyetle mukabele ederek edd ateleriyle bir ksm dman siperlerine ve akda[ki] efrdna mhim zarar ve tesir yapm. Anafartalar'da bir makineli tfek mevziini Arburnu'nda bomba mahallerinden birkan tahrib etmi ve Seddlbahir sahilinden ate aan dman kruva230
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
zrnn ba tarafna iki, gvertesine bir mermi yaptrarak kruvazre ate kestirip uzakladrmdr. Saros Krfezi'nin iml sahilinde brice Burnu'nun 3 kilometre garbnda karaya oturan bir dman torpidosuna tayyremiz bombalar ile taarruz etmidir. Renk ve ekli ve byk kutrda iaretleriyle dmanca da hastahne vapuru olarak tannan Reid Paa Vapuru zerine 18 Tern-i Sn'de dman tayyresi bombalar atmsa da bir zarar olmamdr. 19 Tern-i Sn [1]331 / [2 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8343
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Dman kara ve gemi toplaryla Anafartalar mntkasnda muhtelif istikmetlere ate etmi ve topularmzn mukabelesiyle mctemi dman efrd datlm ve Kemikli Liman'ndaki nakliye gemileri limandan tard edilmidir. Arburnu'nda: Sa cenhda iddetli bomba endht icr edilmi ve bir dman kruvazr bu cenh ve bir zrhl, bir monitor, bir torpido ve bir duba muhtelif istikmetlere bir mddet ate amdr. Topularmz bi'l-mukabele dman siperlerinden bir ksmn tahrib etmi ve iki mermi isabetiyle dman monitoru uzakladrlmdr. Seddlbahir'de: Top, bomba endht devam etmi ve dman sol cenhmza fazlaca kara topuyla endht etmi ve bir monitor sa cenhmza ate amdr. Topularmz edd ateleriyle dmann baz bomba mahallerini ve batarya mevzilerini tahrib etmidir. 25 Tern-i Sn leden evvel bir ngiliz tayyresi topularmzn endhtyla zedelenerek alevler iinde Akba
231
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
civarnda yere dm ve tayyre ile tayyreciler kmilen muhterik bir hlde bulunmudur. 26 Tern-i Sn [1]331 / [9 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8371
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Kemikli Liman'ndaki dman zrhllar mevzilerimize bir mddet ate amlardr. Topularmzn mukabelesiyle dman siperlerinde ve topu mevzilerinde messir neticeler elde edilmi ve Kemikli skelesi'ne isabet eden iki mermi orada teleftl karklk vcuda getirmidir. Bu mntkada 25-26 Tern-i Sn'de dman tarafndan patlatlan be lamdan tamamyla kendi siperleri stnde patlam ve tesirsiz mesfede patlayan dierlerinin bize be-on yaral ve ehidden baka tesiri olmamdr. Arburnu'nda: Ziyadece bomba ve top muharebesi olmudur. Dman bu mntkada dahi kara torpili istiml etmekdedir. Bir dman kruvazr fslal suretde mevzilerimize ate am ve top menziline giren dier bir kruvazr atelerimizin tesiriyle uzaklamaya mecbur olmudur. Seddlbahir'de dmann bomba ve torpil endht topu atelerimizle men edilmi ve topular iskt edilmidir. Burada iki kruvazr mevzilerimizi bil-tesir bombardman etmidir. 27 Tern-i Sn [1331] / [10 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
232
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
8192
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Karadan ve denizden dmann mutd olan ateleri topularmzn edd mukabeleleriyle tesirsiz [braklmdr]. Kemikli Liman'nda bulunan bir nakliye sefinesine mermi isabetiyle gemi karaya oturmu ve bir torpido bu tesir ile limandan ekilmidir. Arburnu'nda Kanlsrt'da dmann makineli tfei tahrib edilmidir. Seddlbahir'de sa cenhda 19-20 Tern-i [Sn'de] iddetli bomba muharebesi olmu ve merkez ile sol cenha dman pek ok torpil atmdr. Topularmz Saros Krfezi'nde Kavak kprs istikmetine ate aan dman zrhlsnn ba tarafna ve ortasna drt mermi isabet etdirmeleriyle zrhl ate kesip uzaklamdr. Bu krfezdeki adalara yaklamak isteyen bir torpido dahi buradan karlmdr. Bu cephede tayyrelerimiz son gnlerde parlak muvaffakyetler elde etmiler. Mlzm- Evvel Ali Rza Efendi ve Orhan Efendi'nin rakb bulunduu harb tayyrelerimizden biri Seddlbahir mntkasnda dman tayyrelerinden birini iskta muvaffak olmu ve [karaya oturan] bir torpidonun tahlsine gelen bir kruvazr zerine hcum edip bomba atm ve kruvazr uzaklamaya mecbur eylemidir. Badeh bu harb tayyremiz kruvazr ve torpido muhribinin iki gvertesi zerinde bulunanlara mitralyz ile ate am ve bu esnada dman tayyresi tarafndan dr- hcum olmakla onu da ateleri altnda der-akab iskta muvaffak olmudur. Ayn tayyre 19 Tern-i Sn'de mevzilerimize ate aan bir monitor zerine hcum etmi ve grlebilecek suretde muvaffakyetle bomba [atarak] monitoru ate kesmeye mecbur eylemidir. 27 Tern-i Sn [1]331 / [10 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
233
No:
Belgenin Konusu
Sayfa Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da ber-mutd topu muharebesi devam etmidir. Topularmzn endhtyla Kemikli Liman'nda bir dman nakliye gemisine iki mermi ve bir zrhlya mermi isabet etdirilmidir. Arburnu'nda iddetli bomba endht icr edilmi ve dmann kruvazryle bir zrhl dubas ve kara toplar bir saat fslasz mevzilerimize ate amlarsa da bir neferimizin ehdetinden ve ufak bir-iki siperimizin tahribinden baka bir tesir yapamamdr. Topularmzn mukabelesiyle bir kruvazre iki mermi isabet etmi, bir kruvazr uzaklara ekilmi ve Kanlsrt'da dmann bomba mevzileri tahrib edilmidir. Seddlbahir'de 26-27 Tern-i Sn gecesi dmann torpil ve bomba endht topu atelerimizle men edilmi ve bu tesirle bomba mevzilerinden birka tahrib edilmidir. 27 Tern-i Sn'de btn mevzilerimize bomba ve topu endhtlar icr edilmidir ve tarafmzdan atele mukabele olunmu ve sol cenh karsnda baz dman bataryalar iskt edilmidir. 28 Tern-i Sn [1331] / [11 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8414
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Ece Liman imlinden bir monitor ile bir torpido ve Kemikli Liman'nda birka zrhl balon tarassudtyla mevzilerimize ve Dursun kyndeki hastahnemize ate am ve bu tesir ile hastahnede yedi nefer ehid ve bir nefer mecrh olmudur.
234
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Arburnu'nda: Sa cenhda 27-28 Tern-i Sn gecesi bomba muharebesi olmu ve 28'de topularmz Kanlsrt'da dman siperlerinden bir ksmn tahrib etmidir. Seddlbahir'de sa ve sol cenhda dmann bomba endht topularmzn mukabelesiyle tesirsiz braklm ve dman siperlerinden bir ksm ve baz bomba mahalleri tahrib edilmidir. Lakin dman kruvazrnn Altepe ve civarna icr eyledikleri atelerden bir tesir olmamdr. 29 Tern-i Sn [1331] / [12 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8462
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da dman zrhllar balon tarassudtyla bir mddet mevzilerimize ate adlar. Topularmz bi'l-mukabele dman siperlerine ve bataryalarna messir suretde ate etmilerdir. Arburnu'nda: Ziyadece bomba ve fslal topu endht icr edilmidir. Seddlbahir'de: 28-29 Tern-i Sn gecesi dman sol cenhmza ziyadece bomba endht etmi ve 29'da bu cenha bir saat mddet her nev bomba ve kara torpili ve piyade topusunun btn iddetiyle ate baskn icrsndan sonra hcuma teebbs etmi ise de topularmzn edd mukabeleleriyle dmann bu hcumu tamamyla akm braklm ve hayli teleft verdirilerek yine siperlerine ricat etdirilmidir. 30 Tern-i Sn [1]331 / [13 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/35
235
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
57
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Zrdeki makalenin behemehal gazeteler ile neri mercdur. F 26 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli Times gazetesinden:
anakkale'deki Mkilt - ark Efkr- Umumiyesine Olan Tesirt Emsli Grlmemi Hadista Kar ecne Mcadele
Ashmead Bartlett: ngiliz rkndan baka bir rkn anakkale Seferi'ni kabul ve iltizm edebileceini tasavvur edemediim gibi bu seferin ibtidsndan beri msdif olduumuz bunca mevni ve mkilta kar da inad ve srarda bulunucu baka bir millet de bulunacan tahayyl eylemem. Boaz', yalnz donanma ile forsalamak zere f 18 Mart sene [1]915'de yapm olduumuz harekt- bahriyeyi, ark- Karb'in en basit zihinli bir milleti bile bizim deliliimizin bir numunesi diye kabul eyledi. Mahiyeti gayr- malum bir dman muvcehesinde donanmadan karaya asker ihrac etmek ve istihkmlar ile tel mnialardan vcuda getirilmi muhkem mevkii hcum- cebr ile zabt ve igal eylemek derece-i idrak ve basiretimizi anlamaya kfi olduu gibi zabt edebileceimizi farz etmi olduumuz mahalleri, adeden fik bir dman karsnda, elde tutmak iktidarn kendimizde grmekliimiz ark- Karb'de bizlere tevecch eylemi bulunan birok milletler muvcehesinde ne kadar budalacasna bir usul-i harb takib etmekde olduumuzu meydana karmdr. yle garib tabiatl bir milletiz ki daima byk projeleri taakkul ve izn eder ve askerlerimizin ancak ecaatlerine gvenerek ve fakat cz bir mddetcik olsun mlhazada bile bulunmayarak ve bize neye ml olacan anlamayarak bu projelerin arkasndan keml-i istiml ile koarz. Milletimiz, y236
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
le bir takm ahvl ve eriti tedkike altrlmdr ki bunlarn hibiri kavliytdan filiyta intikl eyleyememidir. Bunlar yle ar ilerdir ki, umr- hariciye ile mteveggl bir erkn- harb heyetinin senelerce urap badeh atlaca bahr veya berr harektdan ibaretdir. Bizim usul-i harbimiz ise, nevan-m amatrvr bir usul-i harb idare eylemekden baka bir ey deilse de bunu iyice tedkik ve muayene edecek olursak, Avrupa ktasnda kabul edilen usule nazaran birok fevidinin bulunduunu ve birok da yanllklarnn zhir olduunu grrz. Avrupa ktasnda bulunan hkmt- askeriye erkn- harbiye heyetlerinin pln, ellerinde tutmakda olduklar baltann kr tarafyla iddetli bir hamle havale edip muhalefetin belini krmak esas zerine ibtin eyler. Bu plnn tatbiktn[n], mteaddid defalar Almanlar tarafndan yapldn grdk. Fakat u da bilinmelidir ki ilk darbe mahkm- iflas olursa, arkada bunu takviye eyleyecek dier bir kuvvet mevcud kalmyor. Bizim erkn- harbiye heyetinin pln ise, baltann gayet keskin tarafn kullanarak hamlede bulunmak olduundan dmanmzn, darbemizden mteessir olduunu anlamak imknn haricinde gibi grnyor. Bizim bu pln dairesinde hareket etmekliimizin sebebi, darbeyi vuracamz anda elimizde baltann kr tarafnn hazr bulunmayndan mnbais ve ilk darbenin arkasnda ale't-tedrc cem-i kuv yapmaklmzdan mtevelliddir. anakkale Seferi buna gzel bir misaldir. anakkale'ye kar olan ilk hamlemizde baltann ince az lzumundan fazla keskin olmu bulunacak ki iki ngiliz ve bir Fransz zrhlsn anakkale'nin amk- b-nihyesine gmdmz gibi biroklarn da hasara uratp brakdk. Dr olduumuz bu bozgunluk ark- Karb akvmnn nazarnda ibtidlar bizim iin byk bir darbe hlinde temerkz etdi. te bu tarih-i memdan itibarendir ki anakkale Seferi'nin, akmet mezarna gmlp kald fikri meydana kd. lk defa olarak karaya asker ihrac etmekliimiz zerine ark- Karb'de zhir olan bu bedbnne efkr ale't-tedrc takdir ve tahsine mnkalib oldu ve artk kendimizi gstermeklik zamannn hull eylemi bulunduu kanaatini tevld eyledi.
237
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Ordu ile donanmann demir yrekli insanlarn bile sabrn tketecei, emsli n-mesbk mkilt karsnda kaldn kimse inkr edemez. Kendimizi gayr- kbil-i teshr mevkiler karsnda bulduk. Dmann gece ve gndz ve fakat gayet gizli ve musanna ileri harekt vki olduu halde bizim harektmz dmann gz nnde akda icr olunuyordu. Dman toplar ihrac mevkilerimiz ile sefin-i harbiyemizi mtemdiyen hrpalyor ve piyade efrd ise gece ve gndz, hatt- mdafaamz izc ediyordu. Donanma, sahile karlan her bir askerin, erzakn ve mhimmtn en ufak bir ksmndan bile mesl olduu gibi ordunun cenhlarn himaye vazifesiyle de mkellef idi. Byle bir kuvve-i seferiyede amiral olmay kim arzu eder? Amiral olacak ztn mesliyeti gayet ar olmakla beraber taht- kumandasndaki filonun cz-i tamlarnda bulunan ehs kendi akbetinden ziyade kontrol edebilir mi? Fransz ordusunun sa cenhn muhafaza eyleyecek bir sefine-i harbiyeye ihtiyac vard. Bu vazifeyi Fransz filosu ile mtereken icr etdik. Goliath Zrhls, bu muhtaral vazifeyi f ederken Mays'n 13. gn sabahleyin zifiri karanlkda kere torpidoland ve dakikada gark ve n-bd olup gitdi. Byle bir vaka-i messifenin be-tekrar adem-i vukuuna meydan vermemek zere icab eden takayydt ittihz edildi. Esn-y leylde kendisini korumas iin ordunun sa cenhna tebligt- mukteziye f edildi ve sfn-i harbiye dahi bu nokta-i mhlikeden ekildi. Amirallerimiz de birka gn iin istirahat-nin oldular. Dman tahtelbahirlerinin anakkale sularna vsl olduu haber-i mdhiinin etrafda yi olmas zamanna kadar filomuz, msterihne bir hayat geiriyordu. Bu habere ilk nce itimad olunmad. Fakat her bir tedbir-i ihtiyat de icr edilmekden hli kalnmad. Filonun medr- iftihar ve Trklerin eytan olan Queen Elisabeth Zrhls yazn bir latif gnnde, uzaklarda bulunan gayr- malum bir limana yolland. Zrhlnn mfrakatn son derece bir esefle karladk ise de emin bir mahalle ilticas zaruretini de derhl takdir etdik. Kymet-i harbiyece iyi bir halde bulunan sefin dahi birer birer ekilip
238
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
gitdiler. Amiralimiz, kendi forsunu, kymet-i harbiyesi daha az olan kk sefinden birine muttasl ekip deitiriyordu. Tahtelbahir olan tehlike ve muhatarann derece-i vehameti lykyla takdir olununca, aralarnda birok tarih isimleri tayan kymet-i harbiyesi yksek sfn-i harbiye, sahilden tebd edildi. Burada kalmalar icab eden sefin ise kendilerine tevdi edilmi bulunan vazifeyi tahtelbahir tehlikesine kar ayn katiyet ve soukkanllk dairesinde f ederek ark- Karb'deki b-taraflarn nazar- istihsn ve hayretini celb etmekden hl kalmad. Donanmann maneviyt, bagsteren tehlike ne mahiyetde olursa olsun asla deimemidir. Bu bbda ikme edebileceim en byk ahid, gen bir gemici tarafndan gnderilip sansr tarafndan istinsh klnm olan zrdeki mektubdur: "Valideciim! Mermiler etrafnza dd, tahtelbahirler cevnib-i erbaanzda dolad ve her an bir torpile arpmak tehlikesi mevcud bulunduu zaman bilir misiniz buras ne derecede gayr- kbil-i tahammldr? Ben ibtidlar biraz havf eder gibi oldum. Fakat geen Pazar gn esn-y vaazda papazn syledii u szleri hatrladm: "Mihnet ve muhtara zamannda semaya baknz!" Anneciim! Bomba atc o musibet tayyrelerden biri var m diye ben de semaya baktm". anakkale nndeki harekt- bahriyenin btn mezhim ve mkilt, mehlik ve muhtart, donanmann yalnz gen unsurunun d- gayretine dmekle kalmayp harbin zuhuruyla beraber buralara kadar srklenip getirilen muavin filoda alan ihtiyarlara da mil bulunmakdadr. Muavin filoyu tekil eyleyen sefin eski ve mrettebt da mtekaidn-i bahriyeden ibaretdir. Bu mrettebtn iinde sinleri krk sekiz ile elli alt arasnda tahallf eyleyen nice aile pederleri ve byk pederleri bulunmakdadr. Bu zavalllar denizde mihen mekk iinde geen bir sinn sle vsl oldukdan sonra kendi yurtlarnda oturup oluk ocuklar ve ahfdlaryla megul ve tatl bir hayat geirecekleri ve hkmetin kendilerine salam olduu az bir tekd maana kanaatle mreffehen yaamaya uraacaklar yerde gayet btl ve
239
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
fena dnlm bir fikre taban buralara kadar srklenmidir. Byle fena ve btl bir fikir de phesizdir ki ngiltere'den baka bir memleketde c-y kabul gremez. F 6 Safer sene [1]334 - F 1 Knn- Evvel sene [1]331 / [14 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62
58
Taht- Himaye-i Hazret-i Mlknede Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumsi Aded: 3568/568
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Sahr Shhiye Mfetti-i Umumlii'nden telefonla vuku bulan istihbara nazaran Kont Hohberg'in taht- idaresinde bulunan Yalova Hastahnesi'ni dn leden sonra bir tayyre delletiyle dman denizden top ateine almdr. Bombardman neticesinde hastahnece tahribtdan gayr Beinci Ordu Shhiye Reisi Muvini Rgb Bey'in hastabakclk vazifesini f eden refkas hanmla iki nefer maatteessf ehid olmudur. Hastahnenin Hill-i Ahmer sancandan mad tayyreler tarafndan grlebilecek tarzda suret-i mahsusada mevz ufk ve vsi Hill-i Ahmer iaretini de hv olduu nazar- itibara alnacak olursa bu hl-i messifin tesadfe hamli kbil deildir. Amerika Sefreti vstasyla ngiliz ve Fransz Hkmetleri nezdinde kavid-i beyne'l-milel ve en ibtid hissiyt- insaniyetkrneye mugayir ve ara sra tekerrr etmekde bulunan bu ahvlin edden protesto edilmesi hususunun
240
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
lzm gelenlere emir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i men leh'lemrindir. F 5 Knn- Evvel [1]331 / [18 Aralk 1915] Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Reis-i Snsi
Doktor Besim mer
59
16 Aralk 1915 tarihli Gazette de Hollande'da yaynlanan "Trk Centilmenlii" makalesi: ngiliz Subaynn Dman Methi Trkler centilmence muharebe ediyorlar. Bu, Gelibolu ve anakkale muharebeleri hakknda bir eyler bilen her ngiliz subaynn ve askerinin mahede etdii eydir. United Press'in Yakndou muhabiri Mr. Shepherd yle yazyor: Bir ngiliz subay diyor ki: "Bir gn farknda olmayarak bataryalarmzdan birini bir hastahnenin ok yaknna yerletirmitik. Bunu ilk fark eden Trkler oldu ve bize helyograf ile u sinyali verdiler: "Bataryalarnz oradan ekmezseniz, hastahnenin yaknlarna ate amak durumunda kalacaz". Dier bir subay ise diyor ki: Bir gn onlarn enteresan bir ey yaptklarn grdm. lleri gmmek iin yaplan bir atekes esnasnda Trkler bize helyograf ile u Franszca mesaj gnderdiler: "Btn askerlere sayglar! Btn siyaslere ise mahcubiyet yakr!" Bir defasnda da bir Trk mermisi bizim bir shhiye subaynn bacana isabet etmiti. Subay, Trk ve ngiliz siperlerinin nnde yere yklmt. Trkler hemen bize onu kenara karmamz iin frsat tandlar ve akabinde bize helyograf ile mesaj gnderip "kendi taraflarndaki ahmaklardan birinin yanllkla bir asker yerine bir salk grevlisini hedef aldn" syleyerek zr dilediler. **
241
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4540/207
Osmanl Ordusunun harekt- necbnesi hakknda baz ngiliz zbitnnn beyntna dair
Hariciye Nzr devletli Halil Beyefendi hazretlerine Devletli efendim hazretleri Osmanl Ordusu'nun boazlarda ibrz ettii b-misil ecat ve kahramanla zammeten en kk vekyide bile izhr edegeldii meser-i insaniyet, medeniyet ve merdnegye kar beyn- itiyk ve takdirden men-i nefs edemeyen ngiliz zbitnnn baz ifadt- mhimmesini hv Amerika gazetecilerinden Msy William G. Shepherd tarafndan yazlp Hollanda'da mnteir Neuve Rotterdamsche Courant gazetesinin 15 Knn- Evvel sene [1]915 tarihli nshasnda aynen ve Gazette de Hollande'da "The Gentlemanly Turk" sernmesi tahtnda melen derc ve nakledilen makale-i mahsusa clib-i nazar- dikkat grlm olmakla tercmesi nsha olarak takdim-i huzur- smleri klnmdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 18 Knn- Evvel sene 1915 / [18 Aralk 1915] Lahey Sefiri (mza)
BOA, HR. SYS, 2416/37
60
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Zrdeki mektublarn Harb Matbt Karargh lisanndan gazeteler ile neri mercdur. 8/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan bir ngiliz neferinden gnderilen mektubdan:
242
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
"Burada bu siperler iinde harb ederek stanbul'u zabt etmek hakikaten pek g bir eydir. Buna kni olduk".
*
10/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan George tarafndan gnderilen mektubdan: "Bugnlerde burada pek ziyade sknet var, zannediyorum ki Trkler her suretle ikml-i tedrikt ediyorlar ve gitdikce edecekler de".
*
11/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan John Fed tarafndan gnderilen mektubdan: "Eer Bulgar askerleri bizim ile beraber harbe itirk ederse bu muharebeyi kdan evvel ikml ederiz. Fakat ne hayal deil mi?!"
*
13/9/[1]915 tarihiyle Arburnu'ndan gnderilen mektubdan: "Burada yamurlar gitdikce artmakda. Souk iddetini gstermekde. Siperler iinde barnmak pek mkil. Buradan vurulup da ayrlmak kadar gzel bir ey yokdur ve ben de bunu temenni ediyorum. nk yamur altnda, amurlar arasnda uyumak ve barnmak pek mkildr".
*
Ayn tarihle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde ngiliz efrdndan Whitny tarafndan gnderilen mektubdan: "Bizim iin en iyi ey Trkler'in bize atede biraz fsla vermesidir. Trkler, gece ve gndz mtemdiyen atede ber-devamdrlar".
*
243
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
14/9/[1]915 tarihiyle Arburnu'ndan R. C. tarafndan gnderilen mektubdan: "Arzu ediyoruz ki harb yakn bir zamanda hitm bulsun. Mevsim gitdikce tahavvl etmekdedir. Tekmil erzak ve cephanemizi sratle sarf etmeye tarafdarz".
*
15/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan Collia Radgar tarafndan gnderilen mektubdan: "Buradan meznen memleketlerine dnen efrd, mterkim maalarn tamamyla alamyor. Yetmi lira matlbu olan bir askere ikinci defa memleketine gidecei zaman mtebksi verilmek zere imdi 3, 5, 8 lira kadar veriyorlar".
*
14/10/[1]915 tarihiyle Ancos tarafndan gnderilen mektubdan: "Kitchener'in buraya geleceini iitdiinizi zannediyorum. Kitchener buraya geldi. Bize rd etdii nutukda, yekdierimizi sevmemizi ve burada sebat etmemizi syledi. Bana kalrsa, yalnz yekdierimizi sevmenin iyi bir fikir olduuna kniim. Burada askerlik Sydney'de olduu gibi olmuyor. Ar zyit listeleri, kn takarrb, erkn- askeriyeyi ikaz ediyor mu?!"
*
Ayn tarihle Mayi Kept tarafndan gnderilen mektubdan: "arapnellerin etrafmzda patlayn grmek hakikaten hayret-ver oluyor. Onlar tekmil etrafmza dyor. Askerler ancak geceleyin yekdierine gidiyor ve gryor. Bizim Uncle' dn gece grdm. Dmann, onlarn bulunduu sahada byk zararlar yapdn syledi".
*
244
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
26/10/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nden gnderilen bir mektubdan: "Bindiimiz vapuru terk edip de sahile kdmz zaman dier bir vapurun torpillediini rendik. Leh'l-hamd biz selmetle sahile vsl olmuduk; bundan pek memnunum".
*
9/11/[1]915 tarihiyle ngiliz efrdndan Pepo tarafndan Arburnu'ndan gnderilen mektubdan: "Beni daima izc eden ey dizanteridir. Bundan kurtulamyorum. Bu hastalk herkesi zayf dryor. Herkes bu hastala az ok tutuluyor. Ben eminim ki Lonsom aml'na olan hcumda zabt etmi olduumuz bir siperde bu hastala tutuldum".
*
12/11/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan Lancy tarafndan gnderilen mektubdan: "19 Mays'da yaplan Lonsom aml hcumu hakikaten dehet-verdir. Bu hcumdan bizim Altnc Takviye Ktatmz tamamen mahv olmu idi".
*
Ayn tarihle Ekat tarafndan gnderilen mektubdan: "Burada siperlerde daha baka suretle hareket mecburiyetindeyiz. Liverpool'de grdm talimlerin burada suret-i tatbiki mmkn deildir. Siperlerde daha baka suretle durmak lzmdr. Burada harb etmek oradaki talim ile olamyor".
*
13/11/[1]915 tarihiyle Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan:
245
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
"Burada zerimizden mdhi sadlar hsl ederek geen mermilere, mitralyz ve tfeklerin kurunlarna o kadar atf- ehemmiyet etmiyoruz. Bunlarla det lfet peyd etdik. Bazen unutuyoruz. Mdhi sad bizi ikaz eder. Endie-i mevt ile dr- helecn oluyoruz".
*
14/11/[1]915 tarihiyle ngiliz efrdndan Asro tarafndan Arburnu'ndan gnderilen mektubdan: "Knn- Evvelden sonra siperlerin pek ziyade souk olacan hissediyorum. Burada havalar souk ve yamurlu. Gitdikce siperler de mdhi bir hl alyor. Gzel havalarda siperler iinde o kadar mkilt yokdur. Bakalm kbetimiz ne olacak?"
*
Ayn tarihle Michael tarafndan gnderilen mektubdan: "Ben zannediyorum ki bu, uzun mddet devam edecek bir i deildir. Her tarafdan yaan muhtelif mermiler bunu bize ikr olarak gsteriyor".
*
15/11/[1]915 tarihiyle ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan: "Biz yeni bir makineli top zbiti aldk. nk bizim topu zbitimiz esir olmu idi. Bu zbit son gelen takviye ktatyla gelmi idi. Ben bu zbite itimad edemiyorum. Biraz sersem gzkyor. Biz hattn dier bir mevkiine sevk edileceiz zannediyorum. Efrdn bazlar Msr'da kendilerine giymek iin orap almlard. Fakat maatteessf ibh-i cezrede ayaklarna bile giymeye vakit bulamadlar".
*
15/11/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan:
246
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
"Yanmzda Fonon taburu var idi ve bir hafta mddetle ecsd defni ile itigal etdik. Bombalar pek fena geliyor. Ben bir lam ierisinde idim. Hayatmn son noktalarn geirdiime kni oluyorum".
*
15/11/[1]915 tarihli Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan Peyo tarafndan gnderilen mektubdan: "arapnel vadisindeki hcum pek dehetli olmu idi. Arkadalarmdan birounu kaybetdim. Piyade livsndan 60 zbiti mezara gmdk. Emoral ile Radman, her ikisi de maktl dd".
*
15/l1/[1]915 tarihiyle Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan: "Yeni memleketimizden artk sahne-i harbe hareket ediyor[uz]. Limni'den Arburnu aklarna geceleyin vsl olduk. Maamfih sahil ara sra geceleri elektrik zysyla tenvr ediliyor ve ayn zamanda toplarn ar ve mdhi sadlar iitiliyordu. Burada grdm siperler hakikaten mahf ve hayretver idi. Msr'da katiyen byle siper grmemi idik".
*
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan: "Msr ile anakkale arasndaki tark- bahr pek tehlikelidir. nk ara yerdeki Adalar Denizi'ne dklm olan adacklarn ara yerine tahtelbahirler saklanabilir. Esn-y seyr u seferde cankurtaran ceketleri giydik. skenderiye'den Limni'ye kadar byle geldik. Yalnz geceleri ceketleri karp yanmza koyuyor idik. Tahtelbahirler atd torpil ile geminin batmas arasnda pek cz bir zaman geiyor. Bizden birka saat sonra skenderiye'den kalkan bir vapur tahtelbahir hcumuna marz kalmdr. Biz pek tlili imiiz".
*
247
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan: "Her ey sknetde. Fakat yarn gece keif karakolu vazifesini deruhde edeceim. Geceleyin cepheden hareketle bomba endht ile megul olacam. Fakat hepsinin en ziyade tesirlisi soukdur".
*
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan: "Avustralya ve New Zellandllar ilk ihrac edildikleri gn kendilerine pek pahalya ml olmu idi. lk teleft listesini okuduunuz zaman bunun iddetini greceksiniz ve ahbablarnzn isimlerini de orada bulacaksnz". F 14 Safer sene [1]334 - F 9 Knn- Evvel sene [1]331 / [22 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62
61
ki kta domdom mermisi fotoraf melffdur.
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir anakkale cephe-i harbinde dmanlarmzn istiml etmekde olduklar domdom kurunlarndan iki adedi mazrfen takdim olunmudur. bu kur248
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
unlarn Amerika Sefreti'ne aynen ire suretiyle protesto edilmesi ve bi'l-cmle sefretlere keyfiyet tamm edilerek mahall gazetelere dmanlarmzn hukuk- harbe ve kavid-i insaniyeye ne derece riyetkr olduklarna dair ner ve beyntda bulunmalarn ve netice-i teebbst- fahmnelerinin inbsn istirhm eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 24 Austos sene [1]331 / [6 Eyll 1915] Bakumandan Vekili
Enver
**
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kayt Numaras: 845
Hulsa: Dmanlarmzn harekt- hunharnesi
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne 24 Austos sene [1]331 tarihli ve 4374 numaral tezkire-i aliyyelerine cevabdr: anakkale cephe-i harbinde dmanlarmzn istiml etmekde olduklar domdom kurunlarnn Amerika Sefreti'ne aynen ire suretiyle protesto edilmesi ve bi'l-cmle sefretlere keyfiyet bildirilerek onlarn bulunduklar yerlerdeki neriyt- lzme icrs esbb istikml olunacakdr. Ancak slif'zzikr tezkire ile irsl buyurulan fotoraflardan gerek sefrt- Osmaniyyeye gerek sefrt- ecnebiyeye de irsl edildii hlde dmanlarmzn harekt- hunharneleri hakknda daha ziyade fikr-i itminn husln bis olacandan bunlardan otuz-krk adedinin kartonsuz olarak seran nezret-i senverye tesyr buyurulmas mtemenndr, efendim. Melff tezkiredeki iaret-i aliyye mcebince evrakca matbt kararghna da malumt it edilecek. 29 Austos sene [1]331 / [11 Eyll 1915]
**
249
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kayd Numaras: 887
Hulsa: Dmanlarmzn anakkale cephe-i harbinde kullandklar domdom kurunlar
Bakumandanlk Vekleti'ne 1 Eyll [1]331 tarihli ve 71215/1611 numaral tezkire-i senverye zeyldir: anakkale cephe-i harbinde dmanlarmzn istiml etmekde olduklar domdom kurunlar Amerika sefrine bir memur- husus vstasyla aynen ire ve karben fotoraflerinin irsl olunaca beyn edildi. Sefir-i mrunileyh mezkr kurunlar itina ile tedkik ve sefret ataemiliterine ire etmi ve bu bbdaki notamz ald anda muamele-i lzmeye tevessl edeceini de vaad etmidir. Binen al-zlik taleb olunan fotoraflerin bir an evvel icab icr olunmak zere msraaten tesyr buyurulmas mtemenndr. Mevz- bahs olan kurunlar mazrfen iade klnd, efendim. 9 Eyll sene [1]331 / [22 Eyll 1915]
**
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir 10 Eyll sene [1]331 tarih ve 71552-1696 numaral tezkire-i fahmneleri cevabdr: Dmanlarmzn anakkale cephe-i harbinde istiml etmekde olduklar domdom kurunlarn mir muhtelif zamanlarda alnan fotoraflardan
250
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
krk be kta melffen takdim klnm olmakla b-taraf memlikdeki sferya neretdirilmek zere birer nshann irsli ve Amerika Sefreti nezdinde de teebbst- lzmede bulunulmas ment- rey-i hidvneleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 14 Eyll sene [1]331 / [27 Eyll 1915] Bakumandan Vekili
Enver
**
Bb- l Hariciye Nezreti stire Odas Aded: 36751
Fransa Hkmeti'nin mukavelt ve kavid-i hukuk- dvele mugayir olarak icr eyledii harekta kar vki olan itirazt her daim ceffe'l-kalem red ve inkr ve muhnik gazlarn adem-i istimline dair 1899 tarihli Lahey Beynnmesi'ne dahi vaz- imza eyledii hlde bu kere Paris'den alnan malumta atfen 20 Tern-i Sn sene [1]915 tarihiyle Berlin'den kede olunup Ajans de Constantinople tarafndan tebli olunan bir telgrafnmede Msy Clemenceau'nun taht- riysetinde inikd eden Meclis-i Ayn- Harbiye Encmeni tarafndan badem Fransz ordularnda bil-kayd u art muhnik gaz istimlinin ittifk- r ile tecvz olunduu bildirilmekde olmakla tasvb-i l-i cenb- Nezret-penhlerine iktirn etdii hlde msveddesi melff mzekkire-i umumiyenin muhnik gazlar ve domdom kurunlar istimlinden ni protestoyu hv olarak yazlan mzekkire-i umumiyeden sonuncusunun tarih ve numaras vaz olundukdan sonra tebyz ve sefrt- ecnebiyeye tesyr irde-i aliyye-i safnelerine vbestedir. F 12 Tern-i Sn sene [1]331 / [25 Kasm 1915] Bbl Hukuk Mviri (mza) Bbl Hukuk Mviri (mza)
**
251
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
252
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
253
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Merminin Tarift
ekil-1 Endht edilmezden evvel piyade domdom mermisi ekil-2 Merminin ucunda dairen m-dr entilen ksm ekil-3 Endht edildikden sonra merminin u tarafndan ayrlan ksm ekil-4 Endht mtekib (ekil-3) ayrldkdan sonra merminin u tarafnda bir ksm- mcef kalyor. Mermi hedefe isabetinde bu mcef ksmda mahsur kalan hava ile birlikde vcuda giriyor. Dahil-i bedende tazyk edilip kalm olan havann inbist- tesiriyle mdhi bir yara ayor.
**
254
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4556/217
Domdom kurunlarna dair
Hariciye Nzr Devletli Halil Beyefendi Hazretleri'ne Devletli efendim hazretleri Makam- smlerinin 25 Tern-i Evvel sene 1915 tarih ve 72858/272 numaral tahrirt zerine dmanlarmz tarafndan domdom kurunlar istiml edilmekde olduu 20 Tern-i Sn tarihli takrr-i ifh ile Hollanda Hariciye Nezreti'ne bildirilmi ve bilhare matbt vstasyla da iln etdirilmidir. Matbt ile neretdirilen fkray hv bir kta gazete maktu nsha tercmesiyle beraber leffen huzur- smlerine takdim klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 27 Knn- Evvel sene 1915 / [27 Aralk 1915] Lahey Sefiri (mza)
62
Matbt Karargh'na 28 Tern-i Sn'den 9 Knn- Evvel'e kadar Anadolu Boaz bataryalarmzn faaliyetine dair rapordur: anakkale: 28/9/[1]331: Bataryamz geceleyin Morto Liman'yla Tekke Burnu civarndaki ordugh ate altna ald. Dman tesirsiz mukabelede bulundu. Saat 2.30 sonra da topumuz Tekke Burnu'ndaki ordugh, iskeleyi, araba parkn, insan kitlelerini ate altn ald. sabet ve insanca teleft vuku bulduu grld. Dman iki batarya ve bir monitor ile mukabele etdi ise de bir tesir k edemedi.
255
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
29/9/[13]31: Seddlbahir Limanyla skelesi ve orada yk tahliye edilen vapurlar, barakalar, Morto Liman'nda mctemi ktat, Tekke Burnu civarndaki cephane deposu ve bir vapur, ntepe bataryalar tarafndan leden evvel ve sonra ziyade tesirli ate altna alnmdr. Yk tahliye edilen vapurda, Seddlbahir Liman'ndaki kayklarda, irkb edilen efrd zerinde, Seddlbahir Tekke Burnu skelelerinin her ikisinde, bizzat Seddlbahir Ordugh'nda ve orada mevcud barakalarda isabetler tarassud edilmidir. Seddlbahir Liman'ndaki tahliye ameliyt inkta uramdr. Dman mukabeleten ate etmise de bir tesir yapmamdr. 30/9/[13]31: Dn leden sonra ntepe'ye ate eden bir monitoru bataryamz ate altna ald. Dman muvaffakyetsiz bir suretde mukabelede bulundu. Bataryamz Tekke Burnu'ndaki cephane koluna saatde birka mermi atyor ve iyi tesir yapyor. Topumuz lyas Burnu ile Erturul'a ate amdr. Ayn batarya saat 5 sonrada yine iyi neticeli ate etdi. 1/10/[13]31: ntepe bataryas Seddlbahir civarndaki ordugha ate etmi, dman mukabelede bulunmu ise de zarar verememidir. Topumuz muhtelif zamanlarda Tekke Burnu istikmetine ate am, iskeleye, araba parkna, kayklara mteaddid isabetler grlmdr. Oradaki ameliyt tatil edilmidir. Bataryamz malzeme ve efrd ykl bir kay neticeli ate altna almdr. 2/10/[13]31: ntepe bataryas Seddlbahir civarndaki ordugh ate altna alm ve dman neticesiz mukabelede bulunmudur. Topumuz Tekke Burnu'na ate etmi ve iskelede, araba parknda, kayklarda mteaddid isabetler grlmdr. Orada ameliyt tatil edilmidir. Malzeme ve efrd ykl bir kay neticeli ate altna almdr. Bir tayyremiz Seddlbahir ordugh zerine 4 adet bomba atd. Dier bir tayyre mroz Liman'ndaki gemilere 6 aded bomba atd ve dier nc bir tayyremiz de mroz tayyre istasyonuna 4 aded bomba atd. 3/10/[13]31: Topumuz Tekke Burnu Liman'n ate altna alarak tahliye ameliytna mni oldu.
256
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
4/10/[13]31: Topularmz kable'z-zevl dman siperlerini ve bade'zzevl Morto Liman'ndaki ihrac iskelesini dmdr. Bade'z-zevl Tekke Burnu'ndaki kayklara ve ihrac edilen toplara ve ktata 57 aded mermi atm, 21 aded mermi iskeleye ve ktata ve ordugha isabet etmi ve iskele byk hasara uramdr. Bir kayk batm ve iki mermi cephaneye isabet etmidir. 5/10/[13]31: Bade'z-zevl, saat 2.15'de topumuz Seddlbahir'de ordugh ile liman topa tutmu, be isabet grlm ve bir kayk hasarzede olmu ve ihrac harekt mnkat olmudur. Topumuz bade'z-zevl, saat 3.15'de Tekke Burnu'ndaki ihracta ate am ve 6 aded mermiden 3 aded mermi iskeleye, sandallara ve ictim mahalline isabet etmi, efrd kam, hasta otomobilleri icr-y file balamdr. 6/10/[13]31: Topumuz Tekke Burnu'na ate ederek 2 aded sandal batrm ve bir ilebe mermi isabet etdirmidir. 8/10/[13]31: Topumuz Tekke Burnu'na ate ederek mevdd- harbiyeyi hmil iki sandal batrd. Dman ordughnda mhimmt deposu ber-hev edildi. 9/10/[13]31: 7-8/10 gecesi bataryalarmz, Seddlbahir Liman'nda iki vapuru topa tutdu. Bir isabet grld. Vapurlar uzaklad. 14 Knn- Evvel 1331 / [27 Aralk 1915]
**
Anadolu Boaz bataryalarmzn 10 Knn- Evvel'den 15 Knn- Evvel [1]331'e kadar olan faaliyetine dair rapordur. anakkale: 10/10/[13]31: 9/10'da bade'z-zevl Seddlbahir ordughn ate altna ald. 6 barakaya isabet grld. Topumuz ykl bir sandala ate etdi, isabet grld.
257
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
11/10/[13]31: 10/10'da kable'z-zevl, saat 8.30'da Seddlbahir ihrac iskelesine 8 mermi atd. Mermilerin hepsi iskele ve barakalara isabet etdi. Bade'z-zevl, saat 4'de bataryamz Tekke Burnu'nda bulunan ykl 2 sandala ate etdi, ikisini de batrd. hract mnkat oldu. 12/10/[13]31: hrac iskelesine ate etdi, ihract kesildi. Bade'z-zevl saat 1'de atele iki sandal batrd. Eskihisarlk'a ve Seddlbahir'e ate etdiler ve dmann mctemi efrdna gzel isabetler vki oldu. Bade'z-zevl saat 3.30'da bir deniz tayyremiz bir torpido muhribine bir bomba atd. Bataryamz Morto Krfezi arkasndan ate eden obs bataryasna ate ederek 15 mermi isabet etdi. 13/10/[13]31: 10/12'de bataryamz muhtelif zamanlarda Tekke Burnu'na ate etdi. Dman efrdna birok isabetler vki oldu, bir sandal batrd. Bade'z-zevl saat 4.15'de Tekke Burnu deresi hizasnda hasara uratlan tayyreyi topa tutdu, bir isabet vki oldu. Bir deniz tayyremiz mroz ile Seddlbahir arasnda Highflayer sisteminde bir kruvazre bomba atd, bombalar kruvazrn k tarafna isabet etmekle kruvazr derhl tevakkuf etdi. 14/10/[13]31: 13/10'da bataryamz muhtelif zamanlarda Seddlbahir'deki eya ihractna ate etdi, birok isabetler grld. Byk bir hangara 2 mermi isabet etdirilerek hangar tahrib edildi. Deniz tayyrelerimizden biri Seddlbahir'deki adrl ordugha muvaffakyetle 4 bomba atd. 15/10/[13]31: 14/10'da bataryamz Tekke Burnu'nda duran vasat cesmetdeki vapurlarla gayet ykl 2 byk sandala ate etdi. Vapura bir mermi isabet etdi, sandallarn biri batd. ki gnden beri pek ok yaral vapurlara irkb olunmakdadr. Bade'z-zevl, deniz tayyrelerimizden biri Mo[n]dros ile Mavro Adalar'nda istikf yapd. Mo[n]dros Krfezi'nde hangarlara muvaffakyetle bomba atd. Yangnn balad grld. 15 Knn- Evvel 1331 / [28 Aralk 1915]
BOA, HR. MA, 1152/62
258
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
63
Hariciye Tercme Mdriyeti Numara: 1
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 24 Knn- Evvel sene [1]915 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 1026 numaral takrr-i ifhye melff ve ngiltere Hariciye Nezreti'nden Londra'daki Amerika Sefreti'ne mrsel 26 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli ve 15 numaral nota suretinin tercmesidir ngiliz ve Fransz kuvsnn gya hukuk- dvel ahkm hilfnda vuku bulan harektna kar protestoyu muhtev ve Trkiye'deki Mttefikn ser ve mecrhnine kar ciddi bir tehdidi mutazammn olarak Hkmet-i Osmaniyye tarafndan 29 Mays ve 22 Temmuz sene [1]915 tarihlerinde Amerika'nn Dersadet sefirine it edilen iki kta mzekkire-i ifhyenin suretlerini mbelli 6 Tern-i Evvel tarihli takrr-i sefirneleri ahz olundu. Hkmet-i Osmaniyye'nin slif'z-zikr iki mzekkiresi esasna mstenid olmak zere mukaddem zt- sefirneleri tarafndan vuku bulan irtda buna dair hibir telgrafnme hulsasna tesadf edemedim. Hkmet-i Kraliye'ye Osmanl hastahnelerine ate edilmesi hakknda Hkmet-i Osmaniyye'nin eline gemi bir ordu emirnmesi mevcud olduu ve beyne'l-milel Salb-i Ahmer Cemiyeti vstasyla Hill-i Ahmer Cemiyeti tarafndan bildirilmi ve hkmet de ayn vsta ile bu isnadt reddetmidir. Fi'l-hakika Osmanl memurni tarafndan grld iddia edilen byle bir emir, ngiliz memurni tarafndan it olunmad gibi it olunmas ihtimali de yokdur. Geen ayn on sekizinde it etdiim takdirde bast u izah eylemi olduum vecihle Gelibolu'daki ngiliz hastahneleri mteaddid defalar Osmanl kuv-y askeriyesi tarafndan icr edilen bombardmandan mteessir oldu. Bu gibi vekyie mni olmak kbil olmad cihetle Hkmet-i Kraliye bunun bir kaza neticesi olduunu takdir eyler. Gerek Osmanl hastahnelerinde ve gerek bu gibi hastagn ve mecrhnin bulunduklar mevkide ngiliz kuvvetleri tarafndan icr edilen tahribt, mezkr kuvvetlerin arzu ve maksad hilfnda vu259
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
kua geldii hakknda Hkmet-i Kraliye tarafndan verilen ciddi teminta Hkmet-i Osmaniyyece de itimad edilecei mid olunur. Maahz Hkmet-i Osmaniyye tarafndan it ve ahren vrd eden 29 Mays ve 22 Temmuz tarihli iki kta mzekkire-i ifhyede bildirildii vechile Osmanl Harbiye nzr ile vkel-y sairesi ve mer-y askeriyesi tarafndan icr edilecek olan mugayir-i insaniyet tehdidt mevki-i file sl edilirse hkmet-i kraliyenin de inde'l-icab bil-tereddd mukabele-i lzmede bulunacan zt- sefirneleri vestatyla ihtar etmeyi vazifeden addeder ve mlhazt- slifenin Hkmet-i Osmaniyye'ye tebli ve irn zt- sefirnelerinden taleb ve rica eylerim. 20 Knn- Evvel sene 1331 / [2 Ocak 1916]
**
Maydos Kasabas'nn ve baz hastahnelerin topa tutulduu
Bakumandanlk Veklet-i Cellesi'ne Yedinci ube'nin 2167 ve 2708 numaralarn muhtev 18 Mays ve 8 Temmuz sene [1]331 tarihli iki tezkire-i aliyyeleri cevabdr: ngilizler'in anakkale muharebt esnasnda kavid ve taahhdt- dveliye hilfna Maydos Kasabas'n ve o meynda Hill-i Ahmer bayran ekmi olan hastahneyi topa tutmalarndan ve dman tayyrelerinin Hill-i Ahmer iareti bulunan hastahne adrlarn bomba atarak tahrib etmelerinden ve Havuzludere'deki hastahnelere ve On Dokuzuncu Shhiye Bl'ne dman tayyrelerinin bombalar atmalarndan dolay evvel ve hir Amerika Sefreti'ne tebligt- lzme icr klnm idi. Usul vechile ngiltere Hkmeti'ne bildirilen tebligt- mezkreye cevaben ngiltere Hariciye Nezreti'nden 26 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihinde Londra'daki Amerika Sefreti'ne it
260
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
olunduu beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden b-takrr tevd klnan notann tercmesi matviyyen tesyr edildi. Emr u fermn. 23 Knn- Evvel sene [1]331 / [5 Ocak 1916]
BOA, HR. SYS, 2416/49
64
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Manchester Guardian gazetesinin 17 Knn- Evvel sene [1]915 tarihli nshasndan:
Anzak Aklarnda Bir Hastahne Gemisinde
Limni'ye muvsalat etdiimiz zaman bizim geminin muvakkaten yerli bir hastahne gemisi olarak kullanlacan emretdiler. Bizim vazifemiz bir tarafdan az yaral olup da on-onbe gn zarfnda vazifesine iade edilebilecek efrd- mecrhay balk gemileri vastasyla karaya sevk etmek ve bunlarn yerine Gelibolu ibh-i Ceziresi'nden asl hastahne gemisiyle gelecek mecrhlar alarak tedavi etmekdir. Gnde 100-150 kadar hafif yarallar geminin sancak tarafndan gnderirken iskele tarafndan da iki yz kadar yaraly gemiye bery- tedavi almak gayr- mutad bir ey deildir. Byle bir mdhi hcumu idme etdirmek mahf bir megaledir. Bu ii biz bir ay kadar icr ve bu zaman zarfnda 500 kadar hastay da skenderiye'ye sevk etdik. imdi size biraz hasta koular hakknda izaht vereyim: Gemi biz gelinceye kadar nakliyt ilerinde kullanlm, Gelibolu ibh-i Ceziresi'ne haftalarca asker mekkre tamakla tavzf edilmi olduundan fena halde kirlenmi idi. Biz 350 yaraly istib edecek suretde tertibt yapdk. Tavlunda zerleri fanilalar ile rtlm minderler koymak suretiyle yataklar tekil etdik. Buradaki kou ar yarallar ve hastalar iindi. Mtebk yz kadar hafif
261
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
yarallar iin ayn tertibt gvertede yapdk. Bu i pek ziyade ar idi. nk hastabakcmz yalnz be kii ile tabib ve yirmi kadar shhiye efrdndan ibaret idi. Biz ekseriyetle kable'z-zevl saat 7.30'dan bade'z-zevl 11.10'a kadar megul oluyorduk. Yalnz esn-y tamda istirahat etmek frsatn bulabiliyorduk. skenderiye'ye vsl olduumuz zaman gemi umum hastahne sefinine mahsus alamt ve iaretle telvn edildi. Dahilen yaplan i ise geminin yalnz boyanmas ve zemin zerine serilmi olan minderlerine aadan yatak mevkileri yaplmasndan ibaret kald. Maamfih bu tadilt her halde zemin zerine serilmi adi minder yataklardan daha iyi idi. Tekmil mekkyla beraber biz bu nakliye husustndan mtelezziz ve memnun idik. Tekrar mahall-i matlbumuza avdet iin hareket edinceye kadar bizim be arkadamz sahilde bir hafta almak zere gnderilmi idi. Bu sefer gideceimiz yer, Bahr- Sefid'in gzel sularna nzr fakat henz ikml edilmemi bir sahne-i harb, greceimiz i ise ana hastahne vazifesi idi. Maamfih biz bu vazife iin de pek fena bir suretde ihzr edilmi idik. Tekmil ihtiyactmz, yalnz aadan yaplm olan hasta yataklar mstesna olmak zere temin edilmemi idi. Biz ale'l-acele bir yatak dairesi tekil ederek bo bir ila sandndan elbise dolab, konserve ve st tenekelerinden hastalar iin fincan ve yz ykamak iin lavmanalar yapm idik. Gemiye geldiimiz zaman evvela Limnos'a [Limni] ve oradan da ibh-i cezreye gitmek zere emir alm idik. F 7 Austos'da takriben Anzak'daki kumsallkdan 1,5 mil uzak olmak zere demirledik. Ar toplarn mdhi sadlarn iitiyorduk. Bizim ilk hasta kafilemiz 10 b.z. [bade'z-zevl]'de gemiye geldi ve biz de bunlar yataklarna ancak nsfu'l-leylde tevzi edebildik. Ertesi sabah fecirle beraber karadan ve denizden icr edilen mdhi bombardmann korkun sadlaryla uyandk ve gemide bulunan gzel drbnlerle askerlerimizin dman mrettebtndan tahaffuz iin zaman zaman gizlendiklerini ve dmana hcum etdiklerini; dmana rs etdikler zarar ve hasarn derecesini anlamak iin sratle her tarafa bakmakda olduklarn grdk. Biraz sonra teskerecilerin mecrh efrd kumsallkda bulunan sahr hastahnelerine nakletmekde olduklarn da mahede etdik. Orada mdvt-
262
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
evveliye icr edildikden sonra mavnalar ve mayn taharr gemileriyle bordamza getirildiler. Zavalllar havann fenalndan hasl olan dalgalardan gemiye gelinceye kadar pek ziyade mteessir ve muzdarib oldular. Bu ahvli onlar asla hatrlamyorlard. Onlar izc edilmeksizin sde bir suretde saatlerce uyuyabilecek bir yatak ihzr edildiini zannediyor. Yaras hafif olanlar iskeleden yrmekle, ar yarallar ise vin vastasyla gemiye alnyor, bu suretle gemiden gemiye veriliyor ve der-akab anbarlardaki hastalar mevkiine sevk edilerek hastabakclarn muvenetine terk ediliyor. Bu iki gn zarfnda fena zamanlar geirdik. Bazlar vurulduundan -drt saat sonra byk kafileler eklinde geliyordu. Hafif yarallar mdvt- evveliyeden sonra mroz'a ve oradan da Mondros'a sevk ediliyor. Orada skenderiye ve Malta'da olduu gibi sahr hastahnelerine yatrlyor. Hastal muhtac- tedkik olan efrd bizim ile gemide kalyor. Krk sekiz saat zarfnda geceli gndzl almak ve hastalar gemiye almak ve gemidekileri vermek artyla 1.200 kadar yaral elimizden gedi. 8 Austos'da bade'z-zevl yedide tekmil gemidekiler bize pek yakn bulunan ve cephane hamlesiyle sahile doru gitmek isteyen bir kk geminin dman tarafndan grlerek ate edildiinden zavall gemi, bu mermi yamuru altnda bir devir icr ederek bil-hasar ate sahasndan kd[n] grnceye kadar helecan iinde kald. Tekmil dman mermileri onun ve bizim etrafmza mtemdiyen dmekde idi. Onun bil-hasar firarndan mtevellid heyecan ile needr olduk. 9'uncu gn akam alt yz hasta alarak Malta'ya mteveccihen hareket etdik. Gemide bize muvenet-i lzmeyi temin etmek ve yarallar gramofon alarak elendirmek suretiyle gemi zbitn bize kar pek ziyade hayr-hhne hareket etdiler. Malta'ya muvsalat edince rhtmda hazr bulunan Salb-i Ahmer otomobilleri ve trenleri mecrhlar alarak muhtelif hastahnelere getirdi. F 25 Knn- Evvel sene [1]331 / [7 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62
263
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
65
Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti
Umum Telgraf Seddlbahir'deki dman da bi-mennih Tel bu sabah kmilen tard olunmu ve bu suretle Gelibolu ibh-i Cezresi dmann levs-i vcudundan kmilen tathr edilmidir. Ordumuzun bu anl muzafferiyetinden dolay stanbul'da olduu gibi her tarafda icr-y ehryin ve umum mektibin bir gn tatil edilmesi tammen tebli olunur. 27 Knn- Evvel sene [1]331 / [9 Ocak 1916]
BOA, DH. KMS, 36/18
66
8497
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Topularmz Anafartalar'da dman mevziini ve Kemikli Liman'ndaki gemilerini messir bir suretde ate altna almdr. Bu tesir ile limanda barnamayan dman gemileri harice ekilmilerdir. Arburnu'nda: Ziyadece bomba ve fslal topu endht icr edilmidir. Seddlbahir'de: 29-30 Tern-i Sn gecesi sa ve sol cenhmza kar bomba ve kara torpili endht edilmi ve topumuz tarafndan ate altna alnan dmann bir obs bataryasnn cephaneliine isabet eden bir mermi ile ate almdr. 30 Tern-i Sn'de dman merkezde siperlerimize ziyadece bomba endht etmi ve topularmz messir suretde dmann bomba mahallerini ate altna alm ve Kerevizdere'de bir blockhausela iki kprsn tahrib etmidir. 1 Knn- Evvel [1]331 / [14 Aralk 1915]
**
264
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
8544
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Mevzi her cins ate muharebesi bilhassa bomba ve torpil endht devam etmidir. Kemikli Liman'nda barnmak isteyen dman gemileri topu atelerimizle limandan karlmdr. Arburnu'nda sa cenhda tarafmzdan patlatlan iki lamn tesiriyle dmann mukabil lamlar keltilmidir. Bir dman kruvazr bu mntkada mevzilerimize tesirsiz bir mddet ate ap ekilmidir. Seddlbahir'de topularmz sa cenhmza ate iin yaklaan bir kruvazrn bir torpidosunu messir ateleriyle sahilden uzaklamaya mecbur etmiler ve dmann baz bataryalarn iskt eylemilerdir. 2 Knn- Evvel [1331] / [15 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8584
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Geen gnlere nisbeten ate muharebesi ve bilhassa bomba endht hafif gemidir. Yalnz Seddlbahir'de merkezimize kar dman bin kadar bomba atmsa da mhim tesir gstermemidir. 2 Knn- Evvel gecesi Arburnu skelesi'ne yanap yk karan iki nakliye gemisi top ateimizle iskeleden aa karlm ve Seddlbahir'de sa cenhmza ate aan bir kruvazr topularmzn drt mermi isabetinden
265
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
uzaa ekilmidir. Bir dman tayyresi, tayyare topumuzun endhtyla denize drlmdr. 3 Knn- Evvel [1331] / [16 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8611
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da ve Arburnu'nda fslal yalnz topu muharebesi olmudur. Topularmzn mukabelesiyle Anafartalar'da dmann bir cebel topusu iskt ve bir makineli tfei tahrib edilmi ve ordughlarnda yangn karlmdr. Seddlbahir'de 2 Knn- Evvel'de sol cenhmz tarafndan patlatlan bir lam tesirini gstermi, dman her nev silhyla mevzilerimize ate amaya balamsa da topularmzn edd mukabelesiyle ateini devam etdirememi ve topularmzn ateiyle Sndere munsabb civarnda duran bir nakliye gemisi karlmdr. 4 Knn- Evvel [1331] / [17 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8693
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar'da ve Arburnu'nda tarafeynce fslal top ve bomba endht icr edilmidir.
266
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Topularmzn endhtyla 4-5 Knn- Evvel gecesi Arburnu skelesi civarnda zuhur eden yangnn sabaha kadar devam etdii grlmdr. Seddlbahir'de merkez ve sol cenh siperlerimize dman ber-mutd pek ok bomba ve kara torpili endht etmidir. Topularmz gerek bomba ve torpil mahallerine ve gerek tesirsiz atee balayan dman topularna messir ate aarak onlar iskt ve bir ksm siperlerini tahrib etmidir. Bir kruvazr ile bir monitor muhtelif istikmetlere bir mddet tesirsiz ate ap ekilmidir. 6 Knn- Evvel [1]331 / [19 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9072
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 5-6 Knn- Evvel gecesi ve 6 Knn- Evvel sabah Anafartalar'da ve Arburnu'nda dman mevzilerine kar edd topu atelerimizle balayan taarruz hazrln tevkf iin dmann leden sonra Seddlbahir'de btn kuvvetiyle icr eyledii taarruzu akm kalmasyla imlde gitdikce terakk eden taarruzumuzdan kurtulamayacan anlayan dman, kuvvetinin bir ksmn 6-7 Knn- Evvel gecesi pek telala vapurlara bindirmeye balam ve bu hareket ortal uzun mddet istil eden kesf sislere ramen ktatmzn takibinden kurtulmamd. Bugn son alnan raporda: Anafartalar'da ve Arburnu'nda artk hibir dman neferi braklmad ve bu mntkalarda ktatmzn kmilen sahile kadar ilerleyerek dmandan birok ganim ve cephane, adr, top elde ey267
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ledii ve dmann bir deniz tayyresi atelerimizle denize drlerek pilot ve rsdnn esir alnd bildirilmidir. 6 Knn- Evvel leden sonra Seddlbahir'de dman taarruzu u suretle cereyn etmidir: Dman evvel karadan her cins edd ateleriyle ve denizden monitor ve kruvazrleriyle mevzilerimize bir mddet ate am ve badeh sa cenhmzdan balayarak merkez ve sol cenhmza btn kuvvetiyle taarruz etmi ise de bu taarruzlar kendisine byk telefta ml olarak tamamyla akm braklm ve yine eski mevzilerine tard edilmidir. 7 Knn- Evvel [1]331 / [20 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8763
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: Anafartalar ve Arburnu'nda dmann karmaya muvaffak olamad her eid malzeme-i harbiye ve eya-y askeriye peyderpey toplanmakda olduundan mikdar henz tesbit edilememidir ve ganim meynnda Arburnu'nda iki ar top ile bir sahr inayder topu, tfek, cephane ve bilhassa piyade ve makineli tfek cephanesi birok ester, cephane arabalar, ii erzakla dolu adrlar, istihkm ve telefon lt bulunmakdadr. Dman sefini dn akama kadar muhtelif mevzilerine ve ordughlarna iddetli ate aarak terk etdikleri bu ganimin tahribine almsa da muvaffak olamamdr. Seddlbahir'de sa ve sol cenhlarda mhim bir hdise olmamdr. Yalnz merkezde dman her defasnda adem-i muvaffakyetle neticelenen taarruzlarn vakit vakit tekrar etmekdedir. 8 Knn- Evvel [1]331 / [21 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
268
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
8782
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Seddlbahir'de fslal topu atei, bomba ve torpil endht devam etmidir. Anadolu Boaz bataryalarmz Morto Limann ve Tekke Burnu'nda ihrac iskelelerini messir suretde bombardman etmidir. Morto Liman'nda iki sandal ve Tekke skelesi'nde cephane ykl iki mavna batrlm, bir ilebe tam isabet vki olmudur. Dmann ekildii mntkalardan yalnz birinde bir kolorduyu gnlerce idare edecek muhtelif cinsde erzak ve bir milyonu mtecviz kum torbas, bine yakn adr ve bin be yz battaniye, 400 hasta teskeresi, 1.000 sandk konserve, elli varil benzin, Aldere civarnda bir obs topu ile yere gmlm birok obs mermisi, 300 kilometre telefon teli, 180 kilometre mevni-i feriye teli bulunmudur. Tfek ve cephane ve melbst ve techizt- sairenin mikdar henz takarrr etmemidir. 9 Knn- Evvel [1331] / [22 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9820
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Saros adalarna takarrb etmek isteyen be torpido ve bir kruvazr, topularmzn endht eyledii mermilerden birinin kruvazre isabetiyle uzaklamlardr. Seddlbahir'de 9 Knn- Evvel'de sa cenhmzda devaml topu atei icr edilmidir. Topularmzn endhtyla baz dman siperleri ve bomba
269
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mahalleri tahrib olmu ve mermi isabetiyle dmann havan bataryas iskt edilmidir. Anafarta ve Arburnu'nda henz hesab edilmeyen ganaim meynnda mteaddid kara torpili atan letler kpr kurmak iin pek ok dubalar ile dekovil vagonlar peyderpey taharr mfrezelerimiz tarafndan meydana karlmakdadr. 10 Knn- Evvel [1331] / [23 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
8940
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Fslal topu piyade ve bomba endht devam etmidir. Topularmzn ateleriyle dmann bataryas iskt edilmi ve tahkmtla megul dman efrdna epey tesirt yaplm ve bir ksm siperleri tahrib edilmidir. 9 Knn- Evvel'de bir torpido Arburnu civarna tesirsiz birka mermi atp ekilmidir. Boaz bataryalarmzdan birka dn Seddlbahir'de Tekke Burnu'nda ihrac iskeleleriye civarndaki barakalar ve sandallar messir topa tutarak nakliyt men etmi ve yedi barakay tahrib etmidir ve ykl iki sandal batrmdr. Bugne kadar Anafartalar ve Arburnu'nda dmandan itinm edilen torpillerin adedi ona bli olmudur. Bunlardan sekizi ar top ve ikisi sahr topudur. Ahren telsiz-telgraf istasyonu dahi ele geirilmi ve 8 Knn- Evvel'de karaya oturan mteaddid vapurlarn iinde kbil-i istiml ne varsa alnarak badeh vapurlar tahrib olunmudur. 11 Knn- Evvel [1331] / [24 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
270
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
8995
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 11 Knn- Evvel gecesi Arburnu skelesi'ne ate aan bir torpido topu atelerimizle uzakladrlmdr. Seddlbahir'de dman ber-mutd ziyadece bomba ve torpil endht etmidir. Topularmz messir ateleriyle dmann birka bomba makinesini tahrib etmi, birinci ve ikinci hat siperlerinde mhim hasar yapmdr. Muhtelif zamanlarda Altepe ve civarn bombardman eden bir dman kruvazrne topularmz drt mermi isabet etdirmilerdir. Boaz bataryalarmz Seddlbahir'de ihrac iskelelerini Morto Liman'nda ictim mahallerini ve Kerevizdere civarnda dman siperlerini Eskihisarlk garbndaki ihtiyt kollarn ve bir obs bataryasn messir bir suretde top ateine alarak epey tahribt husle getirmi ve Morto Liman'nda ykl bir sandal batrmdr. 12 Knn- Evvel'de bir deniz tayyremiz Bozcaada, Mavro Ada ve Seddlbahir'de dman sevhili zerinde uarak muvaffakyetli keif yapm, Seddlbahir cenbunda bir torpidoya bomba drmdr. 13 Knn- Evvel [1]331 / [26 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9050
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale: 13 Knn- Evvel'de bir kruvazr Anafarta ve Arburnu'nda terk etdikleri mevzilere birka mermi atp ekilmidir.
271
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Seddlbahir'de dman sa cenhmza ziyade bomba ve topu atei ve sol cenhmza fslasz makineli bomba ve torpil endht ve makineli tfek atei icr eylemi topularmzn mukabelesiyle dman topular iskt ve bir ksm siperleri tahrib edilmidir. 12 Knn- Evvel'de dman tayyreleri Galataky civarna on be bomba atmsa da hibir tesir ve hasar olmamdr. Byk Kemikli sahilinde karaya oturan dman nakliye gemileri be bin ton hacminde, drt aded olup ayrca bir vapur daha Arburnu'nda karaya oturmu ve btn eyas tarafmzdan itinm olunmudur. 14 Knn- Evvel [1331] / [27 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9067
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Arburnu stnde uan dman tayyresinden biri topu atelerimizle sakatlanarak akda denize dm ve enkaz iki gemi tarafndan mroz istikmetine ekilmidir. Seddlbahir'de her cins ate bomba ve torpil endht mutd zere devam etmidir. ki kruvazr ile iki monitor ve sekiz torpido himayesinde Agamemnon sisteminde bir zrhl fsla ile mevzilerimize bir mddet ate amlardr. Topularmzn mukabelesiyle zrhl ve kruvazrler zerine iki mermi isabet etdirilmidir. 14 Knn- Evvel leden sonra Merkeb Adas civarndan bir monitor fslal olarak Boaz'n Anadolu sahil ksmna seksen kadar mermi atmdr. Boaz Anadolu bataryalarmz muhtelif zamanlarda Tekke Burnu ve Seddlbahir iskelelerini ate altna alarak dman nakliytn men ve taciz etmi ve Tekke Burnu'nda bir sandal batrm ve byk bir hangar iki mer272
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
mi isabetiyle tahrib etmidir. Deniz tayyrelerimizden biri geceleyin Seddlbahir adrl ordughna muvaffakyetli drt bomba drmdr. 15 Knn- Evvel [1331] / [28 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9148
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: 16 Knn- Evvel'de bir zrhl ve bir torpido Anafartalar mntkasnda birka mermi atp ekilmidir. Arburnu'na yaklamak isteyen bir torpido, topu atelerimizle karlmdr. 15/16 [gecesi] ve 16 Knn- Evvel'de sa ve sol cenhmzda iddetli bomba ve torpil endht devam etmidir. 16 Knn- Evvel'de tayyre tarassudtyla iki harb gemisi merkez siperlerimizi bir mddet bombardman etmi badeh dman lam patlatmdr. Lamlardan biri geri pskrp tesirsiz kalmdr. Dier ikisi siperlerimizden on metrelik bir mahalli tahrib etdiinden ibu siper enkaz dman tarafnda kalmdr. 15 Knn- Evvel'de Yeniehir garbnda demirleyen Soufrne Zrhls Anadolu Boaz bataryalarmzdan birine ate aarken bataryalarmz mukabeleye balam ve be mermiden ikisi zrhlya isabet etmesiyle zrhl kesf duman ve alev iinde derhal demir alp uzaklamdr. 15 Knn- Evvel ve 15/16 [gecesi] ve 16 Knn- Evvel'de Boaz bataryalarmz Seddlbahir ve Tekke Burnu civarn, iskele mahallerini, depo ve anbarlarn messir suretde ate altna almdr. 16 Knn- Evvel sabah deniz tayyrelerimizden biri Seddlbahir'de dman ordughna bomba drerek orada yangn karmdr. Anafarta ve Arburnu mntkalarnda imdiye kadar toplanp hesab edilen ganim mikdardr: Muhtelif apda on top, 1.400 tfek, 60 makineli
273
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
tfek namlusu, 8 bomba endht makinesi, 42 toparlak, 21 cephane arabas, 6.400 muhtelif topu cephanesi, dkm hlinde 650 bin piyade cephanesi, 7.055 aded bomba, [13] makineli tfek sehpas, 2.476 elik siper mazgal, 2.200 muhtelif vsatde adr, 6.500 kazma-krek, 550 teskere, 6.200 elbise ve kaput, 3.000 kat amar, 15.515 sandk konserve, 280 muhtelif byklkde araba. Ayrca erzak ve konserve mikdar bunlardan haricdir. Daha birounun kayd ve tescili hitm bulmamdr. 17 Knn- Evvel [1331] / [30 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9170
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Seddlbahir'de 16/17 Knn- Evvel gecesi bazen iddetli olmak zere sabaha kadar piyade atei ve bomba endht devam etmidir. 17 Knn- Evvel leden sonra sa cenh ve merkezde ve ksmen sol cenhda iddetli topu, piyade ve bomba muharebesi olmu ve dmann iki kruvazrle bir monitor kara topu atelerine itirk etmidir. Topularmz dman siperlerinde ve Seddlbahir'deki ordughlarnda mhim tahribt yapmlardr. 17/18 Knn- Evvel [gecesi] ve 18 sabah Boaz bataryalarmz Seddlbahir skelesi'ni ve Tekke Burnu'nu messir suretde topa tutmudur. Bir tayyremiz Seddlbahir'de dmann adrl ordughna ve bir nakliye sefinesine isabetli bombalar drmdr. mroz istikmetinde keif yapan dier bir tayyremiz Swiftshure Zrhls'na bombalaryla taarruz etmidir. 18 Knn- Evvel [1]331 / [31 Aralk 1915] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
274
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
9353
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Seddlbahir'de 17/18 Knn- Evvel gecesi sa cenhda ziyadece bomba muharebesi yaplm ve merkezde sabaha kadar iddetli topu ve bomba endht devam etmidir. 18 Knn- Evvel leden sonra sa cenhda tarafmzdan iki lam patlatlm ve bunu mtekib iki kruvazrn itirkiyle dmann kara topular bir mddet merkez siperlerimize ate am ve tarafmzdan iddetle mukabele olunmudur. Seddlbahir'de ihrac iskelesi ve civarndaki anbarlar Boaz bataryalarmz tarafndan ate altna alnmdr. Soufrne Zrhls be torpido himayesinde ve tayyre tarassudtyla bu bataryalarmza mukabelede bulunmusa da hibir tesir yapamamdr. Bir deniz tayyremiz dmann rasadla megul tayyresine taarruz etmi ve onu rasaddan men ederek firara mecbur etmidir. 19 Knn- Evvel [1]331 / [1 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9229
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Seddlbahir'de top ve bomba muharebesi devam etmidir. Dmann bir kruvazryle bir monitoru az bir mddet atee itirk eylemi ve topularmzn ateleri tesiriyle uzaa ekilmeye mecbur edilmidir. Bir monitor Boaz bataryalarmza bir saat neticesiz ate amdr. Topularmz Beige Burnu anda grlen bir torpidoyu ate altna almlar ve kaptan kprsne isabet eden bir mermi tesiriyle torpidoyu karmlardr. Bir deniz tayy275
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
remiz Seddlbahir dman ordughlarna bomba drmdr. Boaz bataryalarmz Seddlbahir'de dmann iskele ve ambarlarn messir ate altna almlar ve ambarlarndan birounu tahrib etmilerdir. 20 Knn- Evvel [1]331 / [2 Ocak 1916]
Seyfi
**
9258
Tebli-i Resm
anakkale Cephesi'nde: Sa ve sol cenhda iddetli bomba ve umumiyetle cephede fslal topu muharebesi olmudur. Dmann bir torpidosu ile bir kruvazr ve bir monitoru mevzilerimize fslal endht edip ekilmidir. Tayyrelerimiz dman mevzileri zerinde 600 metre yksekde uarak muvaffakyetli keifle avdet etmilerdir. Arburnu'nda dman tarafndan gizlenmi drt yz sandk piyade cephanesi bulunmudur. 21 Knn- Evvel [1]331 / [3 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9283
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 20/21 Knn- Evvel gecesi bir torpido Arburnu cihetlerine birka mermi atp ekilmidir. Seddlbahir'de topularmz sabaha kadar dman mevziini ve Tekke Burnu ile Seddlbahir arasndaki ordughlarn ate altna almlardr. Geceleyin bir kruvazr ve 21 Knn- Evvel'de iki kruvazr mev276
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
zilerimize tesirsiz bir mddet ate am ve kruvazrlerden birine topularmz iki mermi isabet etdirmilerdir. 21 Knn- Evvel leden sonra dman topular merkez ve sol cenhmza ate baskn yapmak istemilerse de topularmzn iddetli mukabeleleriyle dman topusu iskt ve siperlerinden mhim aksm tahrib ve nakliyt men edilmidir. leden evvel sahil bataryalarmz fslal ateleriyle Seddlbahir ve Tekke Burnu iskelelerini ate altna almlar ve iki nakliye gemisini iskeleden karmlardr. Bu atelerimizin tesiriyle iskele civarnda yangn zuhur ederek btn gn devam etmidir. 22 Knn- Evvel [1]331 / [4 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9348
Tebli-i Resm
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne anakkale Cephesi'nde: Sa cenh ile merkezde bazen iddetli olarak yalnz topu muharebesi devam etmidir. Dmann bir kruvazr ile bir monitoru Altepe civarn bir mddet bombardman edip ekilmilerdir. Topularmz dmann bir havan bataryasyla bir sahr bataryasn skta mecbur etmi ve Seddlbahir ordughn messir suretde dmdr. Anadolu bataryalarmz muhtelif zamanlarda Seddlbahir ve Tekke Burnu'nda ihrac iskelelerini bombardman etmidir. Mlzm- Evvel Boddege idaresindeki bir deniz tayyremiz Boaz stnde uan bir Fransz tayyresine taarruz ederek ateleriyle onu sakatlam ve Akba karsnda Anadolu yakasna drmdr. Tayyrenin hasar pek cz olup az bir tamir ile kbil-i istimldir. Tayyreci Fransz maktlen bulunmudur.
277
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Anafartalar mntkasnda dmann terk etdii iki yz sandk piyade cephanesi, yz otuz aded dekovil arabas ile topraa gmlm salam bir mitralyz elde edilmidir. 24 Knn- Evvel [1]331 / [6 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9493
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Dnk teblide yere drld bildirilen tayyreden baka, dmann ikinci bir tayyresi de yine Mlzm- Evvel Boddege idaresindeki tayyremizin taarruzu neticesinde yanarak yere dmdr. Birinci Carman sisteminde 942 numaral Fransz tayyresi 24 Knn- Evvel, kable'z-zevl Nara Burnu'nun arkna, dieri ngiliz Carman sisteminde Rumeli cihetinde Yalova arkna dmdr. Evvelkinin rsd yokdu. Maktl pilotun ismi Batist le Kont olduu anlalmdr. Ayn gnde tayyre filomuz tarafndan Seddlbahir'de dman mevziine ve mroz'daki tayyre kararghna muvaffakyetli mteaddid bombalar atlmdr. 24 Knn- Evvel'de sa cenhmzda fazlaca cephede hafif bomba endht ve ehemmiyetsiz piyade atei devam etmidir. Dman kara topusu iki monitorla iki kruvazrn itirkiyle sabahdan akama kadar ksmen iddetli olarak mevzilerimize ate am ve topularmz edd mukabeleleriyle kruvazrlerden birini uzakladrm ve dman siperlerinden bazlarn tahrib ve bir ksm topusunu iskt eylemidir. 24 Knn- Evvel'de, leden evvel ve sonra drt monitor, alt torpido himayesinde bir kruvazr muhtelif saatlerde Boaz'n Anadolu sahilini ve baz bataryalarmz devaml bir suretde bombardman etmilerse de bir tesir yapamamlardr.
278
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
23 Knn- Evvel gecesi Boaz bataryalarmz muhtelif zamanlarda Seddlbahir ile Tekke Burnu'nda ihrac iskelelerini bombardman etmidir. Dman bil-tesir mukabelede bulunmudur. 24 Knn- Evvel'de tekrar edilen bombardman tesiriyle Tekke Burnu'nda yangn zuhur etmi ve iskele ile sandallara mteaddid isabetler grlmdr. Seddlbahir skelesi'ne icr edilen ateler dahi gzel neticeler vermidir. 25 Knn- Evvel [1]331 / [7 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9373
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 24/25 Knn- Evvel gecesi sa ve sol cenhlarmza fazlaca bomba endht tet edilmidir. 25 Knn- Evvel'de leden evvel saat on birden leden sonra e kadar topularmz sa cenhmz karsndaki dman siperlerini fslal fakat iddetli bir suretde ate altna alarak mhim tahribt k eylemidir. Merkezde topu ve bomba endhtlarmzla dmann baz siperleri ve bomba mahalleri tahrib olunmudur. Sol cenhmzda hafif ate tet edilmidir. Dmann kara topular ile iki kruvazr bir monitor ve drt torpidosu bi'l-mukabele topularmz ve siperlerimiz gerilerini iddetle fakat tesirsiz bombardman etmilerdir. leden sonra saat 2'de Tekke Burnu'ndaki dman ordughnda atelerimiz tesiriyle yangn zuhur etmidir. Boaz bataryalarmz 24/25 Knn- Evvel gecesi Seddlbahir ordughlar ve 25 Knn- Evvel leden sonra da Tekke Burnu civarndaki dman bataryasn messir suretde ate altna alm279
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dr. Dman Seddlbahir'deki bataryas ve Tekke Burnu aklarndaki bir zrhl ve bir monitoruyla bil-tesir mukabelede bulunmudur. 26 Knn- Evvel'de Anadolu bataryalarmz Seddlbahir ve Tekke Burnu limanlarn, toplu dman ktat ile Kerevizdere Vadisi'ni ve Morto Liman'n muvaffakyetle bombardman etmidir. 26 Knn- Evvel [1]331 / [8 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9411
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale Cephesi'nde: nyet-i Hak'la Seddlbahir'den dahi dman tard edildi. gnden beri ihzr edilip dn leden sonra tarafmzdan taarruzla balayan muharebenin cereynna dair henz tafsiltl rapor alnamad. imdilik malum olan Seddlbahir ve Tekke Burnu'nda harbden evvel yaplan bi'l-cmle siperler tarafmzdan igal edildi. Merkezden ilerleyen ktatmz dmandan dokuz top itinm etdi. Dmann adrl byk ordughlar, adr ve eyalaryla birlikde elimize gedi. Topularmz askerle dolu bir dman nakliye gemisini batrdlar. Pek kesr olan ganimin tadd henz mmkn olamad. Dman zyit pek ok tahmin olunuyor. Bir harb tayyremiz ift sathl Carman sisteminde bir dman tayyresine taarruz ederek tayyreyi alevler iinde Seddlbahir yaknnda yere drmdr. Dmanlarmz bizi kalbghmzdan vurmak iin hemen bir senedir bu cephe-i harbde her vstaya mracaat etdikleri halde Hakk'a istind eden ordumuzun bi-hakkn tarihe geecek kadar ecat ve savletleri karsnda madd ve manev birok teleft ve zyit vermekden baka bir netice elde edememi ve btn bu midleri krlarak karmzdan firara mecbur edilmilerdir. Orada
280
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
vazife-i mukaddeselerini f yolunda ehid olanlar tebcl ve kalan gazileri takdir ederiz. 27 Knn- Evvel sene [1]331 / [9 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9566
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Seddlbahir'de dmann enkazndan terk etdii l-yuad ganiminden meydanda serilmi birok ecsdndan baka tek bir neferi kalmamdr. Dmann takibi esnasnda, teslim olmakdan imtin ile iskelelere doru firar eyleyen dman bakyyesi itlf edilmidir. Sol cenhda Kerevizdere mntkasnda dman tarafndan tertib edilen pek ok mil bizzat lamlara tesadf edilmi ve istihkm efrdmz tarafndan yalnz mahdd bir mntkada doksan lam imh edilmidir. 28 Knn- Evvel [1]331 / [10 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
9482
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne anakkale'de bir dman harb sefinesi 27-28 Knn- Evvel gecesi sabaha kadar mroz cihetinden Seddlbahir, Tekke Burnu ve Hisarlk cihetlerine fslal ate etmidir. 28 Knn- Evvel'de birka torpido muhribiyle bir
281
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
kruvazr fslal olarak Seddlbahir'i bombardman etmi, Boaz bataryamzn mukabelesiyle ekilmeye mecbur edilmidir. 29 Knn- Evvel [1331] / [11 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
**
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne tdeki tekzibin Mill Ajans'la haricde neri rica olunur: Mstecib Onba (Turquoise) Tahtelbahiri'nin, seyir tecrbesi icr edildii esnada, bir Fransz mhendisi tarafndan gark edildii 21 Knn- Evvel 1915 tarihli Gazette de Lausanne'da grlmdr. Mezkr tahtelbahirin seyir tecrbesi esnasnda hkmt- mttefika mensubn-i bahriyesinden baka hibir kimse mevcud bulunmad gibi el-yevm icab eden baz tamirt ile itigl klnmakdadr. Mstecib Onba'nn sevk ve idaresi hususunda ehliyet ve iktidar sahibi mrettebt mevcuddur. Gazette de Lausanne'n neriyt srf tezvrtdan ibaret bulunmakla tekzib klnr. F 30 Knn- Evvel sene [1]331 / [12 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr Erkn- Harb Binbas
Seyfi
**
282
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
9637
Tebli-i Resm
Matbt Mdriyet-i Umumyesi'ne anakkale Cephesi'nde: 30 Knn- Evvel'de Boaz aklarnda bulunan bir kruvazr ile dokuz torpido ve bir monitor muhtelif saatlerde Tekke Burnu ve Seddlbahir iskelelerine ate etmekdedir. Ayrca bir monitor Kilidlbahir istikmetini bil-muvaffakyet bombardman etmekde iken bir deniz tayyremiz ibu monitora bomba ile hcum ederek onu ate kesip uzaklamaya mecbur etmidir. F 30 Knn- Evvel leden sonra Mlzm- Evvel Boddege idaresindeki harb tayyresi dmann beinci Carman sistemindeki tayyresine atele taarruz ederek Seddlbahir civarnda karaya drmdr. Tayyrenin pilotu maktl ve rsd mecrh bulunmudur. Tayyre az bir tamir ile istiml olunacakdr. Bunu mtekib dier bir tayyremiz Saroz Krfezi zerinden gelmekde olan bir ngiliz tayyresine taarruz ederek tayyreyi kartm ve arkasndan takib ederek onu mroz Adas'nda yere inmeye mecbur etmidir. ngilizler tebli-i resmlerinde hl Anafartalar ve Arburnu'ndan kendi ihtiyrlar dahilinde olarak keml-i sknetle ekildiklerini iln ediyorlar. tde mblaasz ve belki henz noksan olarak gsterilen ganim mikdar ve acele firarn tesiriyle tahribe vakit bulamadklar tekmil mefrt ve tertibtyla al hlih terk edilmi ordughlarn vaziyeti bu ekilmenin ihtiyar ve sknetle olmadna pek ak bir delildir. Anafartalar ve Arburnu'ndan imdiye kadar ktat tarafndan cem ve tadd edilen esliha, cephane, eya-y saireden en mhim olanlarnn mikdar udur: 10 top, 2.000 tfek ve bu kadar kasatura, 60 makineli tfek namlusu, 8.750 top mermisi, 500 sandk piyade cephanesi, 13 bomba topu ve makinesi, 45.000 bomba, 160 toparlak ve cephane arabas, 61 dekovil arabas, iki kilometre maa-teferrut ray, 80 tombaz, 67 mavna ve duba, 2.850 muhtelif adr, 850 hasta teskeresi, 13 helyosta, 300 kilometre telefon kablosu, 120 teneke benzin, 250 teneke gaz, 5.800 battaniye, 3.400 kat elbise, 3.100 kaput ki ceman
283
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
6.500 elbise ve kaput ve yirmi bin sandk konserve ve be bin uval erzak, 12.500 muhtelif kazma ve krek. Bunlar yalnz toplanm olanlardr. Hssaten yenebilecek, kesilebilecek ve saklanabilecek aksm rakamlar bol hesab ile misli olarak kabul olunabilir. Su depolar ve byk mesaiye ihtiyac gsteren su tasfiye kazan ve makineleri ve daha sair birok eyler bu meyna dahil edilmemidir. 31 Knn- Evvel [1]331 / [13 Ocak 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62
67
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Erzurum
Mbeyn-i Hmyn Bakitbet-i Cellesi'ne Ordu-y Hmyn'un anakkale'deki muzafferiyt- katiye-i ahresi mnasebetiyle de bakumandan- akdesimiz Padiahmz efendimiz hazretlerine btn Erzurum memurn ve ahalisi kullaryla ref-i tebrikta msraat ve muvaffakyt- mtevliye ile ahd-i cell-i hmynlarnn millet-i Osmaniyye iin bir devr-i saadet ve selmet olmas daavtn prye-i lisn- memlkiyet eylediimi atebe-i seniyye-i mlkneye arz ve ibln istirhm ederim. Fermn. 28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916] Erzurum Valisi
Tahsin
**
284
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Bnyan
Mbeyn-i Hmyn- Mlkne Bakitbet-i Cellesi'ne Gelibolu ibh-i Cezresi'nin levs-i vcud- dmandan kmilen tathri hayr- beret-eseri Bnyan'a vsl olur olmaz sevgili Padiahmz efendimiz hazretlerinin bi'l-cmle tebaa-i sadka-i mlkneleri ser-mest-i srr- dn olarak mektib talebesiyle beraber bugn daire-i hkmet nnde bi'l-ictim hissiyt- krn-gyt- ubdiyet-krnelerinin maattebrik bakumandan- akdesimiz Halife-i z-nmz efendimiz hazretlerinin atebe-i felek-mertebe-i hmynlarna arzn rica ve bu vesile-i celle ile de her an vird-i zebnmz olan duay yd ederek mr ve afiyet-i ehinhlerini tekrar eylemekde olduumuz marzdur. Fermn. 28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916] Bnyan Kaymakam Mdafaa-i Milliye Reisi
Faik
**
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Beyehir
Mbeyn-i Hmyn Bakitbeti Vstasyla Hk-i Py- hne'ye Muzaffer ordumuzun anakkale nndeki dman tathr ve tedmr etdiini mbeir telgraf zerine Beyehir'de de mutantan enlikler icr ve devam- mr afiyet-i Hilfet-penhleri muzaffer ordumuzun temd-i muzafferiyetleri duas tekrar ref-i brgh- ehadiyyet klnm olduu marzdur. 30 Knn- Evvel sene [1]331 / [12 Ocak 1916] Belediye Reisi
Hamdi
**
285
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Sayda
Dersadet'de Huzur- Uly-y Hazret-i Hilfet-penh'ye Ruhniyet-i Nebeviyye-i Peygamber ve huls- pk- hazret-i Hilfetpenhleri ile anl ordu-y hmynlarnn muzafferiyet-i katiye-i hayrneleri btn milleti gark-i srr ve ibtihc ederek bunun gibi daha nice muzafferiyt- mtevlye niliyet ve bi-mennih tel an-karb cy- Osmaniyye'nin Msr'a muzafferen duhl dua-y hlisnesi ref-i brgh- ehadiyyet klnd takdim-i ubdiyet-i diynemize terdfen hk-i py- Hilfet-penhye arz olunur. 28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916] Sayda Belediye Reisi
Misbah
**
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Trablus
Dersadet'de Atebe-i Uly-y Hazret-i Hilfet-penhye Cenb- hayra'n-nsrn, Halife-i r-y zemn emiri'l-mminn efendimiz hazretlerini mazhar- feth-i mbn buyursun. min. Seddlbahir'de dahi dmann tard ve tenkli hususundaki sevgili ordumuzun muvaffakyet-i azmesinden dolay tebaa-i sadka nmna arz- tebrike ictisr ve u muzafferiyet-i kbrnn dier sahalarda da hsn-i tecellsiyle ordumuzun bir kat daha kesb-i eref-i n etmesi duasn tekrar eyleriz. Fermn. 28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916] Trablusam Nakib'l-eraf Kaymakam
Abdlfettah
Trablusam Mfts
Abdlhamid Kirm
Belediye Reisi Osman
**
286
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Karahisar
Atebe-i Uly-y Hilfet-penh'ye ecat ve besleti kalb-i hmynlarndan alan kahraman ordu ve donanmalarnn makam- Hilfet ve Saltanat ile beytimizin din ve imanla yourulmu elikden kaplarna bir seneden beri hain ve kirli ayaklaryla kirletmek insaniyet ve medeniyet[den] mahrm dmanlarn vcud- habsetlerinden kmilen tathr eyledikleri tebrt Karahisar- Sahib ahali-i sadka ve muta kullarna emslsiz bir evk ve srr bah eylemi olduundan hkmet meydannda ictim edilerek zt- melek-sft- tcdr- azamlerinin ve kahraman ordu ve donanmalarnn dier serhadlerde dahi ayn suretle mazhar olmalar ve devam- mr [] afiyet-i hazret-i Hilfet-penhleri ediye-i mefrzasn ref-i brgh- ehadiyyet eyledikleri marzt- tebrikt- meserret-krne ve tazmnelerine terdfen hk-i py- muall-y ehinhlerine arz ve takdim eyledikleri marzdur. Ferman. 29 Knn- Evvel sene [1]331 / [11 Ocak 1916] Belediye Reisi Halil Ktib-i Mesl
Doktor Besim Zhd
**
Bb- l Daire-i Sadret Umr- Mhimme Kalemi Umum: 329515 Husus: 951
Mahzziyet-i seniyye tebliine dair
Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Bi-lutfih tel anakkale ve havalisinin dmandan kmilen tathrine muvaffakyet hsl olmasndan dolay hk-i py- evket-ihtiva-y cenb-
287
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Padiahye arz- tebrikt hv Erzurum Vilayetiyle Bnyan Kaymakaml'ndan ve Beyehir ve Sayda ve Trablusam ve Karahisar Belediye Riysetlerinden kede olunan telgrafnmeler manzr- l buyurularak icab edenlere emsli vechile mahzziyet-i seniyye-i cenb- tcdrnin teblii emr u fermn- hmyn- cenb- ehriyr iktiz-y lsinden olduu Mbeyn-i Hmyn- Mlkne Bakitbet-i Aliyyesi'nden inb ve slif'z-zikr telgrafnmeler leffen taraf- devletlerine isr klnm olmakla icr-y icab siyknda tezkire-i senver terkm olundu, efendim. 11 Reblevvel [1]334 ve 4 Knn- Sn [1]331 / [17 Ocak 1916] Sadret-i Uzm nmna Mstear
Emin
BOA, DH. KMS, 36/30
68
Harbiye Nezreti Mumelt- Ztiye Mdriyeti 2/5804
Marz- ker-i kemneleridir ki On Altnc Kolordu Kumandan Miralay Mustafa Kemal Bey'in hidemt- hasenesine binen tebdlen nc rtbeden Osman Nian- lsiyle ve Irak Grubu Kumandan Miralay Halil Bey'in muharebtdaki yararlna binen Muharebe Gm Liyakat ve mtiyaz Madalyalaryla taltiflerinin icrsna dair nshateyn irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla iktizsnn fsyla neticesinin emir ve inb buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 24 Reblevvel sene [1]334 ve f 17 Knn- Sn sene [1]331 / [30 Ocak 1916] Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr
Enver
**
288
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Harbiye Nezreti Mumelt- Ztiye Mdriyeti 2405
rde-i Seniyye On Altnc Kolordu Kumandan Miralay Mustafa Kemal Bey'in hidemt- hasenesine binen tebdlen nc rtbeden Osman Nin- lsiyle ve Irak Grubu Kumandan Miralay Halil Bey'in muharebtdaki yararlna binen Muharebe Gm Liyakat ve mtiyz Madalyalaryla taltifleri icr klnmdr. bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur. F 26 Reblevvel sene 1334 - F 19 Knn- Sn sene 1331 / [1 ubat 1916] Bakumandan Vekili ve Sadrazam Harbiye Nzr Mehmed Read Mehmed Said
Enver
BOA, . TAL, 1334. Ra/39
69
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne Zrdeki makalenin Harb Matbt Karargh lisanndan olarak cerid-i mahalliye ile neretdirilmesi mercdur. 11 Knn- Sn sene [1]916 tarihli Times gazetesinin bamakalesi:
Sir Ian Hamilton'un Raporu Hakknda Bir Mtlaa
anakkale Harekt- Harbiyesi hakknda Hamilton'un son raporu da bugn nerolundu. Raporun muhtev olduu malumtdan ksm- azamnn
289
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
enzr- millete ay evvel konmas elzem idi. Maahz dm olduumuz girve-i fecann bir vesikas olan slif'z-zikr rapor btn imparatorluk dahilinde byk bir ehemmiyet ve lm ve ekdr ile mterfk bir gururla okunacakdr. Rapor, Haziran nihayetinden Hamilton'un geri arld 16 Tern-i Evvel tarihine kadar cereyan eden vukut hkdir. Kezlik Austos ibtidlarnda Anzak mntkasndan Sarbayr'a kar yaplan hcumdan ve ayn zamanda Suvla Krfezi'ne yaplan yeni ihrac ameliyesinin mahkm- akmet oluundan da bahseder. Raporun, zemin ve zamann msaadesi derecesinde bir lisan- muhlesatla yazlm olduu veyahud milletin intizr etdii bir derecede silk-i tahrire ekilmi bulunduu anlalmakdadr ve fi'l-hakika da pek vzh ve parlak ve dr-endine bir tarzda yazlmdr. Rapor bir mdafaanmeden ziyade cereyan- vukut- hk olup baz noktalarda Hamilton'un, kez ittihz eylemi olduu tavr ve hareketi izah etmi olmas burada devern eylemi bulunan it- kzibeyi kknden kal ve kam eylemidir. yle ki; 6 Austos'da muhtelif byk hcumlarn icr olunduu bir zamanda niin mroz Adas'nda bulunduunu izah ediyor ve kezlik 8 Austos bade'z-zevlinde dorudan doruya Suvla'ya giderek dier harekt- harbiye sahalarndan niin b-haber bulunmu olduunu da tamamyla bildiriyor. Binenaleyh kendisi hakknda yaplm olan tenkidta gzel bir cevab vermi oluyor. Harekt- harbiye ile dorudan doruya alkadr olmayan iki meseleye dair de pek vzh beynt raporda gze arpmakda olup bunlardan birincisi heyet-i seferiyenin en ruhlu bir muharebesi olan ve Mays'n 6, 7 ve 8'inci gnleri devam eden Kirte'nin ikinci muharebesidir. Bu muharebeye dair Hamilton kendi kumandasndaki kuvve-i askeriyenin Narrows'a ulamak zere lzumu derecesinde kuvvetli bulunmadn beyn ediyor. Mrunileyh, 10 Mays'da kuv-y imdadiye taleb etdi ve bunu 17 Mays'da tekid eyledi ve bu metlibini de Karadeniz tarafndan Ruslarn hibir imdadda bulunmadklarna ibtin etdirdi. Bu zamanda ngiltere'deki vaziyet-i siyasiye-i dahiliye itibaryla Hamilton'un metlibi hi kimsenin nazar- dikkatini celb etmiyor ve imdad hakkndaki istirhamna kulak verecek mstakil bir erkn- harbiye heye290
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ti bulunmuyordu. En nihayet Haziran ierisinde icab eden kuvve-i imdadiyenin gnderilecei hakknda Hamilton'a vaadde bulunuldu ve azdan aza pek kymetdr olan bir aylk vakit heba olup gitdi ve anakkale dar'l-harbinde ilerin fenalanmasna sebebiyet verildi. kincisi dahi 16 Austos Muharebesi'nden bhis olup bunda General Birdwood, Sarbayr Tepesi'ni zabt eylemekden midini kestii bir halde Suvla Koyu'ndan yaplacak olan ileri harekt da pek gze arpacak suretde fena idare edilmidi. Sir Ian Hamilton zayit- vahimeye urad ve zr-i idaresinde bulunan ngiliz kuvveti ancak elli drt bin mikdarnda idi. Suff- harbiyede alan boluklarn behemehal doldurulmas ve bunun iin de 50 bin askere ihtiyac bulunduuna dair telgraf kede etdi. Yani Hamilton, Narrows'u ancak zabt eyleyebilmek zere acilen 100 bin asker taleb etdi. Hamilton, kanaatinde ister yanl ve ister doru olsun o an iin mevz- bahis olamaz. Ancak malum olan bir ey var idiyse, o da Hamilton tarafndan taleb edilen kuvve-i imdadiyenin reddolunmas ve bu andan itibaren ngiltere'de hkmet tarafndan anakkale Heyet-i Seferiyesi hakknda daimi bir tezelzl-i efkrn balamasdr. Bu kararszlk devam edip durdu ve ancak iki ay sonra tahliye keyfiyeti ilk nce Hamilton'a bildirildi. ibh-i cezreyi bilfil tahliye etmek meselesi, Hamilton'un kuvve-i imdadiye taleb etdii ve fakat cevabsz brakld 16 Austos tarihinden itibaren drt mh sonra icr edildi. Bu uzun mddet zarfnda ise hkmet kararszlk iinde pyn olup gitdi. 2 Tern-i Sn tarihinde parlamentoda beyntda bulunmu olan Sir Edward Carson, henz bu mesele hakknda bir fikir verilememi olduunu sylemekle parman yaraya dokundurmu oldu. Binenaleyh anakkale Heyet-i Seferiyesi'nin tli ve mukaddert, 16 Austos'da reddedilen kuvve-i imdadiye zerine ebed bir suretde mahkm- mevt ve fena oldu. Bu zamanda Varova, on gn evvel skt etmi ve Avusturya-Alman kuvvetleri de Tuna Nehri'ni daha gememi bulunuyordu. Kuvve-i mezkre Tuna Nehri'nden iki mh sonra mrr etmidir. Hkmet, anakkale'ye asker gndermemeye karar vermi ve maceraperestne harekt terk eylemeye azmetmi bulunsa idi tam vaktinde Srbistan'a muvenet edebilecek bir mevkide bulunabilirdi.
291
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
bu raporda tafsilen bildirilen muharebeler, ilk defa olmak zere bir noktay tavzh eylemidir. Austos ibtidlarnda yaplan bu hn-n mcadelelerden maksad ve gaye, Anzak mntkasndan hcumla Sarbayr Tepelerine hkim olmakd. Suvla'ya asker ihrac derece-i tliyede kalan bir hareketdi veyahud Sir Ian Hamilton'un kendi tarifi vechile bu, Sarbayr hareketini setr edici mtemmim bir hareketdi. Esasen gzetilen nokta Anzak mntkas haricinde gerilmi olan emberi krmak, Sarbayr Tepesi'ni zabt etmek, Maydos Kasabas'na yryp buray teshr eylemek ve Altepe etrafna tahad etmi olan Trk Ordusu'nun hatt- ricat ve muvsalasn bu vechile kat etmekden ibaretdi. Anzak mntkasndan yaplan hcum Avustralya, New Zelland, Hind ve yeni ordunun cz-i tmlar tarafndan icr edildi. Bu hcum, raporda da pek canl ve gzel bir suretde tasvr olunduu zere, Hommervr bir sr msraalara mnkalib oldu. Fakat ok gemeden tahakkuk etdii Anzak mntkasndan indirilecek olan byk darbe tedrcen mahkm- fena oluyordu ve nk Suvla ihract pek fena bir suretde balamd. Akmetin esbb- asliyesi hi phesizdir ki mevzi ve bi-nefsih vki olup gece karanlnda yanl bir yol zerinde yrmek de buna dahildi. Anzak'dan ilerleyen askerler bir mddet iin Conk Bayr'nn mnhat srtlarnda kendilerini yerletirdiler. Altnc Gurkhas Taburu ile Altnc South Lancashire Taburu srtn tepesine kadar kp oradan Narrows Geidi'ni, Maydos Kasabas'n ve Boaz'n Anadolu sahilini vlihne temaa etdiler. Pek muhk ve doru bir keyfiyetdir ki General Sir William Birdwood Suvla Krfezi'nden gelmesine intizr etdii kuvve-i imdadiyeye n-ekbne bakd ve durdu, fakat gelmedi ve u da hatrda tutulmaldr ki mrunileyhin maiyyetindeki cesur efrd ksmen bozulmudu. Bunlar, Sarbayr Tepesi'ni asla elde edememilerdi. Suvla'dan Anafarta Vadisi'ni takiben yaplacak olan seri bir yry hareketi belki vaziyet-i vahmeyi deidirebilirdi. Fakat biz her halde bunun sebebini imdilik bilemiyoruz ve mesele de ylece ya ak kalacak veyahud da mtehassslar beyninde efkr ve mtalat- mtezdde menba olacakdr. Suvla Krfezi ihract, birok noktalarda vehametle doludur. Yeni ve hi tecrbe edilmemi askerlere niin istind etmi olduunu ve bunlar niin
292
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Helles'de harb ve darb grm asker ile deidirmediini Sir Ian Hamilton pek gzel bir suretde tarif ve izah ediyor. Kezlik asker susuzlukdan mkiltda kalm olduu muheztna da cevab- kfi veriyor ve diyor ki su tevzit iin icab eden her bir vesit ve tedrik-i lzme evvelce ihzr edilmi ise de karaya hn-i ihracda hatal bir suretde tatbik edilmidir. Suvla Krfezi'nde dr olduumuz akmet-i muhakkakann esbb- asliyesi, ne askerin acemiliindendir ve ne de su fikdnndandr ve ancak frka kumandanlaryla baz kolordu kumandanlarnn iktidar ve liyakatsizlikleridir. Bunlar ie pek fena baladlar ve ellerinde bulunan derhal kaybetdiler ve mkilt ziyadeleince hl-i atletde kaldlar. Mhlik hatalardan birinin atlet olduunu Hamilton bildirmekle beraber "kuvvetli ve pek kestirme bir idarenin de acilen mevki-i tatbike konamadn" iln ediyor. Bu ithamtn balcas her ne kadar General Stopford'a tevecch ederse de dierleri hakknda yapm olduu pek hain ve keskin muhezelerin bir ksmndan da Hamilton'un yakay pek syramayaca ikrdr. Cereyan eden vukutn Hamilton tarafndan meydana konulmas derece-i kfiyede vzhdr. Hamilton, 8 Austos zevlinden sonra Suvla Krfezi'ne gitdi ve orada hibir eyin yaplmam olduunu res'l-ayn grd. Ertesi gn sabah iin dier bir hcum daha tertib edilmidi. Hamilton, der-akab hcum edilmesini emretdi ve fakat bir takm azr- vhiye karsnda kald. Hamilton kabul ve itiraf ediyor ki eer 11. Frka o gece saat 10'da veyahud hi olmazsa nsf'lleylden drt saat sonra hcum etmi olsayd matlb olan tepeler zabt edilebilir ve harekt- harbiyenin safhas tebeddl eylemi bulunurdu. Hamilton, kolordu ve frka kumandanlarnn neler yapmas icab etdiini gayr- kbil-i itiraz bir suretde meydana koyuyor da bunlarn vcud-pezr olmas iin mntic-i muvaffakyet hibir teebbstda bulunmuyor. Birok mtalat serd etdiini ve efrdn istirahat etmi, etimesini yemi ve hatta sulanm olduunu Hamilton meydana koyuyor ve fakat btn bunlar kuvvede kalp saha-i filiyta semere-bah hibir ey kmyor. Tarih, frsat bu derece karan bir kumandann bir mislini daha bize gstermiyor. Suvla'daki bozgunlua sebebiyet veren hatalar dnp msebbiblerini tahte edenlerin hepsi dnp dolap u sual
293
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
zerinde tevakkuf edeceklerdir: Suvla'da bulunan ve takib olunacak en doru yolu bilen Hamilton, byle bir mhlik anda niin mutavat- teslimiyetkrnede bulundu kald? Sir Ian Hamilton, 8 Austos akam Suvla Kfezi'nde bulunuyor ve ne yaplmak icab edeceini biliyordu ve fakat yaplacak eyi yapmad! F 26 Rebilevvel sene [1]334 - F 19 Knn- Sn sene [1]331 / [1 ubat 1916] Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62
70
Hariciye Tercme Mdriyeti
Fransa Harbiye Nezreti'ne f 12 Knn- Evvel sene [1]915 tarihiyle anakkale Kuvve-i Seferiyesi Kumandan Ferik Brolard tarafndan irsl olunan mektubun suret-i melffesi tercmesidir. Cenevre Mukvelenmesi ahkmnn gya ihll edildiini mutazammn olan Amerika Sefreti'nin bir takrrinden bhis 3 numaral tahrirta cevabdr: Maydos bombardmanna dair f 16 Austos sene [1915] tarihinde zten bir rapor irsl edilmi ve mahall-i mezkrun askir ve malzeme-i harbiyenin mahall-i tahd ve mrru olmas hasebiyle bi'd-defat bombardman edilmi olduu mrru'z-zikr raporda izah olunmu idi. ayed bir hastahne veyahud bir seyyr hastahne mermiyt isabetiyle dr- hasar olmu ise bu ahvl-i hzrada bunlarn mevkileri tayin ve tefrk olunamamasndan dolay srf kazaen vuku bulmudur. Sair esbb- ikyete gelince; Tayyre daresi tarafndan it olunan malumt- mufassaladan:
294
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Evvel: F 30 Temmuz sene [1915] tarihinde hibir Fransz tayyresinin Ezine mntkasn bombardman etmemi olduu, Sniyen: F 16 ve 17 Temmuz sene [1915] tarihlerinde filonun yalnz nz, Ezine Havuzludere kararghlaryla Maydos'dan Soandere'ye kadar olan yol zerinde ve Erenky'n cenbundaki kafileleri bombardman etdii istintc olunmudur ki bu cihet Osmanl notasnda mnderic tarifta asla tevfuk etmemekdedir. Memurn-i Osmaniyye'nin ellerine gemi olan Mttefiklerin bir emirnmesinde seyyar hastahnelerle hastahneler zerlerine ate edilmesinin tavsiye edilmi olduuna dair mrru'z-zikr notada mnderic ifadenin hakkate mugyir olduunu beyna hcet yokdur. Bilakis bombardmanlar icr olunduu srada messest- shhiyeye rs- hasar edilmekden fevkalde ihtirz edilmesi zmnnda donanma ile topu ve tayyre idareleri kumandanlarna en kat vesyda bulunulmu ve nif'l-beyn f 16 Austos sene [1915] tarihli raporda Cenevre Mukvelenmesiyle tayin olunan bayraa kuvve-i seferiye askiri tarafndan ne dereceye kadar riyet edilmi olduunu ire eden bir vaka zikredilmekde bulunmudur. Bundan baka f 10 Knn- Evvel sene [1915] tarihinde ngiliz cephe-i harbinden alnm olan bir esir yeniden vaz ve tayin edilmi olan toplarn etrafna Hill-i Ahmer'e aid birka adrn rekz edilmi olduunu ifade etmidir. Eer bu ifade muvafk- hakkat ise hasmlarn Cenevre Mukvelenme ahkmn ihll etmekle ithamda bu derecelerde tehlk gsteren Trklerin b-taraflk alimini bizzat suistiml etmekden asla ekinmemekde olduklarn ire ve isbat eder. Hatm-i kelm etmezden evvel bir diree rekz edilmi olan bayraklarn 2.000 metre irtifdan gemekde olan tayyreciler tarafndan tefrk ve mhede olunamamasna binen seyyar hastahneleri himayesi pek mevhm ve hayali bir ey olduu keyfiyetini bir kere daha tebyn eylemeyi lzmeden addederim. Bu hususda ancak messir olabilecek bir ey varsa o da yere yaylm Hill-i Ahmer iaretini hv beyaz uhalar gibi ufk almt istimlinden ibretdir. F 12 Knn- Evvel sene [1]915 / [12Aralk 1915]
**
295
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 4 ubat sene [1]916 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 1175 numaral takrr-i ifhye melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden Paris'deki Amerika Sefreti'ne mrsel f 7 Knn- Sn sene [1]916 tarihli notann tercmesidir. Ezine mntkasnda Maydos, Akba Tekkesi ve Havuzludere'de kin seyyar hastahnelere kar geen Temmuz aynda icr edildii merv olan bombardmanlardan dolay cnib-i Hkmet-i Seniyye'den yeniden vuku bulan protestolar Amerika Sefreti'nin f 4 ve 13 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli notalaryla Fransa Hariciye Nezreti'ne tebli ve ir olunmu idi. bu takrr mnderectndan haberdr edilmi olan anakkale kuvve-i seferiyesi kumandan tarafndan bu kere mrru'z-zikr takrre cevaben it olunan sureti melff mektubda mnderic beynt, Hkmet-i Osmaniye'nin mddeiytn hie tenzl etmekdedir. 30 Knn- Sn sene 1331 / [12 ubat 1916]
**
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Veklet-i Cellesi'ne 28 Knn- Evvel sene [1]331 tarihli ve 2596 numaral tezkire-i cizye zeyldir: Dmanlarmzn anakkale muharebt esnasnda kavid ve taahhdt- dveliye hilfna Maydos Kasabas'n ve o meynda Hill- Ahmer bayran ekmi olan hastahneyi topa tutmalarndan dman tayyrelerinin Hill-i Ahmer iart bulunan hastahne adrlarn bomba atarak tahrib etmelerinden ve Havuzludere'deki hastahnelere ve 19. Shhiye Bl'ne dman tayyrelerinin bomba atmalarndan dolay evvel ve hir Amerika Sefreti'ne sebk eden tebligtmza cevaben Fransa Hkmeti'nin bu bbdaki cevabn
296
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
hv olduu beynyla Amerika Sefreti'nden zeylen vrid olan takrr ile tevd klnan notann ve melffunun tercmeleri dahi matviyyen tesyr edildi. Emr u fermn. 1 ubat sene [1]331 / [14 ubat 1916]
BOA, HR. SYS, 2417/63
71
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 24 ubat sene 1916 tarihiyle Dersadet Amerika Sefreti'nden vrid olan 1289 numaral takrr-i ifhye melff ve ngiltere Hariciye Nezreti'nden f 16 Knn- Evvel sene 1915 tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne mrsel notann suret-i tercmesidir. 17 ve 30 Austos tarihlerinde Mttefikn Donanmas tarafndan Akba'da bir sahr hastahnesinin topa tutulmu olduundan dolay ikyeti mutazammn ve 12 Eyll 1915 tarihiyle mverrah bulunan Bbl'nin bir mzekkire-i ifhyesi sureti taraf- sefirnelerinden 1 Tern-i Sn tarihli bir takrrle tebli edilmidi. Bu vkann 28 ve 30 Austos tarihlerinde Akba Liman'nda bulunan merkib-i bahriye ile Osmanl asker depolarna tevch olunan bombardman neticesi olarak vuku bulmu olduunu cevaben zt- sefirnelerine ir eylerim. Bu ate ibh-i cezre arznca ve arlmak suretiyle icr olunmu olduundan hedef ittihz olunmayan nuktn bu mermilerin isabetinden vikyesi bittab mmkn olamamdr. Maamfih, eer bu mnasebetle hastahnelere ve mecrhn-i askeriyeye mermi isabet eylemi ise bir kaza neticesi olarak vuku bulan bu vakadan dolay Hkmet-i Kraliye pek ziyade beyn- teessf ile beraber bu gibi vukt- messifenin vukuna meydan verilmemek iin Hill-i Ahmer messestnn ss'l-harekt- askeriyeden mmkn olduu kadar uzak ve mnasib bir mesafede bulundurulmas mtlaasn bu mnasebetle dermeyn eyler. 17 ubat 1331 / [1 Mart 1916] **
297
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hill-i Ahmer Cemiyeti Riyset-i Sniyesi'ne 17 Austos sene [1]331 tarihinde dman gemileri Akba nakliyt hastahnesini bombardman etdiklerine dair 2080/358 numaral ve 18 Austos sene [1]331 tarihli tezkire-i behiyyeleri zerine buradaki sefrt- ecnebiyeye ve Amerika Sefreti'ne tebligt- lzme icr klnm idi. Tebligt- vkamza cevaben ngiltere Hariciye Nezreti'nden 16 Knn- Evvel sene [1]915 tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne irsl olunduu beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden b-takrr tevd klnan notann suret-i mtercemesi matviyyen tesyr edildi. rde. 20 ubat sene [1]331 / [4 Mart 1916]
72
Hulsa: anakkale'de ngiliz ve Fransz kuvvetleri tarafndan vuka getirilen hdista ngiltere Hkmeti'nin cevab
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 28 Nisan sene [1]916 tarihli Amerika Sefreti'nden vrid olan 1405 numaral takrr-i ifhye melff ve ngiltere Hariciye Nezreti'nden f 10 Nisan sene [1]916 tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne mrsel notann tercmesidir. anakkale'de ngiliz ve Fransz kuvvetleri tarafndan gya kavnn-i harbiyeyi muhill olarak vuku bulan yirmi hdiseyi zikir ve tadd eden Bbl'nin mzekkire-i ifhye suretini mbelli bulunan sefretin f 25 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli notasna cevabdr:
298
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hdisat- mezkrenin eksersi hakknda vaktiyle cnib-i Bbl'den ayr ayr ikyt serd edilmi ve gerek ngiltere ve gerek Fransa Hkmetlerince kendi askerlerinin gayr- kanun ve insaniyet-ikenne efl ve harektna dair olan bu isndt red ve cerh olunmu idi. Mrru'z-zikr mzekkire-i ifhyenin vuslnden beri keml-i itina ile icr olunan tahkikt neticesinde bu isndtn ale'l-umum esassz olduu ve eksersinin dikkatsizlik eseri olarak vuka geldii tebeyyn etmidir. Binenaleyh ngiltere Hkmeti, Bblce bir beyyine-i msbiteye mstenid olmayan ve ksm- azam zten red ve cerh olunan bu gibi esassz isndtn nerolunmasndan dolay izhr- hayretden kendisini men edemez. ngiltere Hkmeti ngiliz askirine kar vaki olan bu isndtn b-asl u esas olduunun tahkikt- amka neticesinde tebeyyn etmi olmasndan dolay izhr- memnuniyet etmekle beraber Hkmet-i Osmaniyye'nin mzekkire-i ifhyesinde serd olunan isndta ayr ayr cevab vermeyip yalnz memurn-i Osmaniyye'nin inzr- dikkatinden dr kald anlalan husust hakknda baz mtlat- umumiye dermeyn etmek arzusundadr. anakkale'de hareket eden ngiliz tayyrelerine hastahne ve saire gibi kavnn-i harbiyece masn't-taarruz bulunan messest gsterir bayrak ve sair iaretler civarnda mermi atmamak hususuna pek ziyade dikkat ve ihtimm etmeleri hakknda gayet sarh talimt verilmidi. Hatta birok defalar hukuk- harbiye nokta-i nazarndan taarruz- havaye hedef olabilecek olan erzak nakliye kollar ile sair tayyrelerin hn-i takarrblerinde Hill-i Ahmer bayran kede etmi bir mahal civarnda durmakda olduklarndan bu bayra suistiml etdikleri mehd olmakla beraber yine bunlara taarruz olunmam idi. Bundan mad birok defalar asker kararghlaryla top mevzileri Hill-i Ahmer bayran hv mahal yaknnda grnmdr. Halbuki bunlarn mezkr bayra hmil olan mahalden l-ekal sekiz yz yarda uzak bir mesafede bulunmalar iktiza eder idi. F 30 Tern-i Sn sene [1]915 tarihinde Kilya Liman'nda karaya erzak ve mhimmt ihrac eden byk bir asker nakliye sefinesi bir hastahne gemisinin tamamen yaknnda bulunmakda idi. ngiliz tayyreleri mezkr nakliye sefinesine mermi endaht etmekde tamamen hakl olduklar halde hastahne
299
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
gemisinin tebd etdii ertesi gnne kadar bomba atmakdan ictinb etdiler. Bu suretde mezkr nakliye sefinesi karaya klliyetli mhimmt- harbiye ihrac etmeye muvaffak olmudur. ngiliz tahtelbahirleri hakknda ale'l-umum vuku bulan isnadta gelince; Hill veya Salb-i Ahmer bayrak veya iaretini hv hibir gemi sefin-i mezkre tarafndan dr- taarruz olmad suret-i katiyede beyn olunabilir. Birok defa ngiliz tahtelbahirleri hastahne gemilerine takarrb etmilerdir. Fakat bu yalnz sefin-i mezkrenin tehisi iin vuku bulmu bir ey olup mzekkire-i ifhyede 8 numara ile zikrolunan isndt tamamen esasszdr. Marmara Denizi'nde dmann vesit-i nakliyesinin imhs hususunda ngiliz tahtelbahirleri tarafndan kavid-i insaniyeye fevkalde riyet gsterilmidir. Hkmet-i Osmaniyye Fransz-ngiliz ktatna kar ikyt mnsebetiyle mkerreren p-i nazar- dikkatine vaz olunan bir keyfiyeti yani anakkale ibh-i Cezresi'ndeki harektn vuku bulduu erit dahilinde masn kalmas lzm gelen hastahne ve saire gibi messesta tesadf hasartn vukundan tamamen ictinb edilmek adm'l-imkn olmas keyfiyeti ferm oluyor gibi grnyor. ngiltere Hkmeti kuv-y Osmaniyye tarafndan ngiliz hastahneleri ile etibb ve mecrhnine rs olunan hasarlar hakknda birok misaller zikir ve ityn edebilirdi. Fakat bu hdistn kasd bir garaza mstenid olmayp bir eser-i kaza olduuna inanmak istediinden bunu yapmakdan sarf- nazar eylemidir. ngiltere Hkmeti kuv-y Osmaniyyenin ale'l-umum hareket-i mstakmnesi dolaysyla -ki bunu memnuniyetle teslm etmekdedir- bir tesadf neticesi olmayan hadist zikir ve beyn etmekden sarf- nazar etmekdedir. Bu cmleden olarak ser-y Osmaniyyeden biri zerinde bulunan bir ruznmede nakil ve tasvr olunduuna gre, Osmanl zbitn mecrhni cem ve maktlleri defnetmek zere akdolunan bir mtrekede, teskere nakledenlere mahsus ve Hill-i Ahmer iretini hmil elbiseler iktis ederek ngiliz huttu hakknda kefiyt icr etmilerdir. ngiltere Hkmeti kendi tarafndan ittihz olunan bu vaziyete kar Hkmet-i Osmaniyye'nin ngiliz kuvvetleri tarafndan Osmanl hastahnelerine aleb-i ihtimalde tesadfen k olunan hasart suikasda atfederek ngiliz kuv-y askeriyesi300
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ne kar asl u esasdan r bir takm isndt ve ithmatda bulunmasndan dolay izhr- hayretden kendisini men edemez. ngiltere Hkmeti bu notann bir suretinin Bbl'ye teblii esbbnn istikmlini rica eder. 27 Nisan sene 1332 / [10 Mays 1916]
**
Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne 20 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1759 numaral tezkireye zeyldir: ngilizlerin hukuk- beyne'l-milele vuku bulan tecvzlerine dair olan 28 Temmuz sene [1]331 tarih ve 3762 numaral tezkire-i devletleri zerine iktiz eden sefrt- Osmaniyye ve ecnebiyeye tebligt- lzme icr klnm idi. Bu kere 10 Nisan sene [1]916 tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne tevd olunduu beynyla Amerika Sefreti'nden ba-takrr cevab irsl klnan ngiltere Hkmeti'nin cevab suret-i tercmesi leffen tesyr klnd. Emr u fermn. 3 Mays sene [1]332 / [16 Mays 1916]
73
Kale-i Sultaniye Mutasarrfl Tahrirat Mdriyeti
Haziran'n drdnc Cumartesi gn bade'z-zevl ikiyi krk be gee Lapseki Kasabas zerinde ceveln ve tayarn eden bir dman tayyresi tarafndan atlan beynnamelerden birinin suretidir. "Osmanllar! Ne kadar vakit daha Almanlarn plnlarn dinleyeceksiniz? Yemeklerinizi kendi memleketinin ihtiyact iin alp ocuklarnz a
301
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
brakyorlar. Size top ve fiek gnderiyorlar ve muharebe ediniz [diye] baryorlar. Bunun maksad genlerinizin vefatndan sonra kolaylkla vatannz igal etmekdir. Almanlar daima yalan sylyorlar. Fakat bu son vakitlerde yalanlar ok ziyadeleti. Sebebi de budur ki ok malubiyet ekdiler. Almanya'nn iml tarafnda denizde ngiliz Donanmas zerine ok bir galebe kazandklarn naklediyor. Halbuki dorusu Almanlar bu deniz muharebesin[d]e tdeki ziyanlar oldu. Goeben Dretnotu['ndan] daha byk ve daha cesm toplar ile hv olan iki adet dretnotundan mad bir Berhslod kruvazrn de daha kuvvetli adet kruvazr, bir adet eski kruvazr, on iki adet torpidogeer ve birka tahtelbahir sefineleri Almanlar tarafndan kaybolunmudur. ngilizlerin ziyanna gelince Goeben'e benzer bir gemi ve iki aded eski kruvazrle adet hafif kruvazrler ve sekiz adet torpidogeeri kaybolundu. Bu muharebenin hitmnda Alman Donanmas, batmam olan gemilerini mahvdan kurtarmak iin mmkn srat iltica merkezi olan limanna avdet etmeye mecbur olunmudur. Bu son byk deniz muharebe[si] hakknda Almanlar tarafndan nerolunan ilmt kmilen yalandr. Moskof-Neme hududunda bu son gnler esnasnda muharebe ne ekil olduunu dinleyiniz. Neme hatt Moskoflar tarafndan doksan dokuz mil geri pskrtld gibi imdiye kadar yz bin adet esir alnm ise de Nemelilerin bir hafta zarfnda umum ziynt iki yz bin kiiye tecavz eder birok adet top fiek ve mhimmt- harbiye Moskoflarn ellerine geip kaan Neme ordusu takip olunu[yo]r.
**
Kale-i Sultaniye Mutasarrfl Tahrirat Mdriyeti Husus: 179
Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Haziran'n drdnc dnk Cumartesi gn bade'z-zevl ikiyi krk be gee Lapseki Kasabas zerinde bir dman tayyresi ceveln ve tayarn ederek bir zarf iinde on beynnme atmdr. anakkale Grup Kumandanl302
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
'na tevdi klnan bu beynnmelerden birinin sureti bery- malumt leffen takdim olunmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. Biga, f 5 Haziran sene [1]332 / [18 Haziran 1916] Kale-i Sultaniye Mutasarrf
Fuad
BOA, DH. EUM. 3. b, 14/24
74
Nezret-i Umr- Bahriye Birinci Daire ube: 5 Umum: 40541 Husus: 123
Hulsa: Hukuk- umumiye-i dvelye mugyir olarak dman sefin-i harbiyesi tarafndan sefin ve merkibe vuku bulan tecavzta dair
Devletli efendim hazretleri 22 Tern-i Sn sene [1]331 tarihinde Marmara'da Kemer civarnda bir dman tahtelbahiri tarafndan evvelce hibir suretle ihbar vuku bulmakszn irket-i Hayriye'nin 40 numaral vapuruna bi'l-hcum ilk top ateiyle kazan tahrib edilmi ve o esnada mrettebtndan bir ateci muhterikan ve ehiden ve sandal ile Karabiga'ya iki kii ile km olan arkcbas da ald yaradan ehiden vefat etmidir ve ikinci, nc mermi ile aksm- sairesi dahi tahrib edildikden sonra sefineye rampa ederek bir ksm mrettebtn da esir etmi ve yirmi drt saat sonra serbest brakm ise de imdi muhterik olan bir nefer tahtelbahir dernunda ehiden vefat etmidir. 28 Tern-i Sn sene [1]331 tarihinde Marmara'da zmit Krfezi'nde Eskihisar kurbunda bir dman tahtelbahirinin nyet-i Br rmorkryle bir yelken gemisi ve bir mavnaya hibir suretle ihtar vki olmakszn anszn top ateiyle taarruz eylemesi rmorkrn ktibiyle bir tayfasnn mecrhiyetine
303
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
ve iki atecinin ehdetiyle mavnada bulunan bir askerin gaybbetine sebeb olmudur. 4 Knn- Evvel sene [1]331 tarihinde Fransa'nn Lato Trevil ismindeki kruvazr Lazkiye civarnda sahilde balklk ile itigl eden kk bir kaya on mermi atp rahnedr etmidir. Blda 1, 2'de arz edildii vechile dmann harekt- hasmneye tasaddsi gayr- hukukdir. nk dman sefin-i harbiyesiyle korsan sefini evvelen iaret-i mahsusa veyahud suver-i saire ile bi't-tevkf mrettebt ve yolcular serbest veya esir etmek artyla hasma aid sefin ve merkibi muayene, gark, tahrib veyahud zabt ve tevkf hakkn hizdirler. 3'deki marzta gelince; bilhassa sevhilde balklk ile medr- maietini temin edebilecek olan ufak merkibin tecavz ve taarruzdan masniyeti hakknda delil-i hukukiye mevcud olmakla sayd- sahil sanat, tamamen sde ve zarardan r ve servet-i milliye zerinde husle getirebilecei fazlalk ise ehemmiyetce pek cz ve gayet mahdd ve her trl fide-i askeriye temininden pek uzak ve bu bbda hukukun bahetdii mufiyet ise tamdr. Mahz galeyn- hissiytla kavid ve anant- harbiye usul-i mrtn unutan ve her yerde Baralong Hadisesi'ni yd ve hadise-i mezkreyi tanzr etmek isteyen dmanlarmz hukuk- dvelin en briz ve hayli mevddn ihmal edercesine birer hakkat-i bedhiye olan ahvl-i mesrde eklinde tecavzt- ahd-ikennede bulunmakla mukarrert- dveliye ve vecib-i insaniyet ve medeniyet hilfnda hareket etmekdedirler. Mevdd- marfe hakknda teebbst- lzmede bulunulmas rey-i l-i safnelerine mentdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. Bahriye Nzr Vekili nmna Erkn- Harbiye Reisi (mza)
**
304
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Beinci Ordu Kumandanl'ndan f 4 Knn- Evvel sene [1]331 tarihiyle mevrd telgrafnmede yevm-i mezkrda leden sonra Kont Hohenburg'un Yalova civarnda taht- idaresinde bulunan ve yirmi metre byklnde ufk bir salb ile pek ikr suretde iaret ve ire edilmi olan hastahneyi ngilizlerin tayyre tarassudu inesiyle bombardman etdikleri ve bu bombardmandan Doktor Binba Rgb Bey'in hastabakcs hareminin ehid ve iki kiinin de ar mecrh olduu bildirilmekdedir. ngilizlerin hukuk-ikenne olan bu muamelesinin Amerika Sefreti vastasyla protesto edilmesine msaade buyurulmasn istirhm ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 13 Knn- Evvel sene [1]331 / [26 Aralk 1915] Bakumandan Vekili
Enver
**
Hulsa: Aadere Hastahnesi'nin bombardmanna dair
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 14 Haziran sene [1]916 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 1560 numaral takrr-i ifhye melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden 23 Nisan sene [1]916 tarihli Paris'deki Amerika Sefreti'ne mrsel notann tercmesidir. Amerika Sefreti, Hkmet-i Osmaniyye'nin hastahneler ile tccar veya balk sefininin bombardman edildiine dair olan protestonmesinin bir suretini f 1 Nisan [1]916 tarihli notasyla Hariciye Nezreti'ne tebli eylemidir. Bu keyfiyet kendisinden istilm edilmi olan Bahriye Nezreti Aa305
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
dere ve Yalova Hastahnelerinin bombardman edildiine ve Tern-i Sn-i Rum'nin yirmi ikinci ve yirmi sekizinci gnlerinde tahtelbahirler tarafndan Marmara Denizi'nde sefine hcum olunduuna dair dermeyn edilen ilk drt vuktn Fransz sefinine atf u isnd olunamayacan ve sefin-i mezkreden hibirinin mezkr tarihlerde bu havalide harekt- mmsileye itirk eylemediklerini ve Bahriye Nezreti'ne gnderilen raporlarda harekt- vkann Mttefik sefin-i harbiyeye isndn zannetdirebilecek bir gne vukt zikrolunmadn ir eylemekdedir. Hkmet-i Osmaniyye tarafndan Lato Trevil Kruvazr'nn Knn- Evvel-i Rum'nin drdnc gn Lazkiye civarnda kk bir balk kayna on iki kadar mermi endht ederek kay dr- hasar eyledii de iddia olunmakdadr ki bu iddia min klli'l-vch mugyir-i hakikatdir. Halbuki mezkr kruvazr memur edildii bir vazifeden dolay btn Knn- Evvel ay zarfnda sevhil-i Osmaniyye'de harekt- harbiye sahasndan bad bulunmudur. Binenaleyh Hariciye Nezreti Hkmet-i Osmaniyye'nin ale'l-husus mrr'l-beyn Lato Trevil Kruvazr'ne isnd eyledii vukut hakknda vuku bulan protestosunun kasd bir mhiyeti hiz olduunu Amerika Sefreti'ne ir ile iktif eyler. arkda bulunan sefinimizin tavr ve hareketleri Hkmet-i Osmaniyye'nin muharebeyi ale'l-umum kabul edilmi olan usul ve kavid hilfna olarak icr etmekde olduumuzu dermeyn etmesine ve tamamen b-asl u esas bir takm vukut serd ityn eylemesine asla msaid deildir. 6 Haziran sene 1332 / [19 Haziran 1916]
**
Hulsa: Dman tahtelbahirlerinin tecavzt
Bahriye Nezreti Vekleti'ne Dman tahtelbahirlerinin tevrh-i muhtelifede Marmara'da Kemer civarnda Talhisar kurbunda vki olan tecavztna ve 4 Knn- Evvel sene
306
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
[1]331'de Fransa'nn Lato Trevil Kruvazr'nn Lazkiye civarnda balklk ile itigal eden kk bir kaya on mermi atdna dair olan Birinci Daire'nin 123 numarasn muhtev 6 Knn- Evvel sene [1]331 tarihli tezkire-i aliyye-i Nezret-penhleri ve Aadere ve Kilidlbahir ve Yalova'daki hastahnelere vuku bulan bombardman hakknda Ordu-y Hmyn Bakumandanl Veklet-i Cellesi'nin irt zerine ngiltere ve Fransa Hkmetleri nezdinde teebbst icrs iin Amerika Sefreti'ne tebligt- lzmede bulunulmu idi. Fransa sefininin bu gibi harektda bulunmadna dair baz ifadt ve tafsilt hv olarak Fransa Hkmeti'nin bu bbda it eyledii nota sefretden tevd olunmasna mebn bunun tercmesi leffen tesyr klnd. Emr u fermn. 7 Haziran sene 1332 / [20 Haziran 1916]
BOA, HR. SYS, 2100/10
75
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahsus Zabtnme
Hulsa-i Meli anakkale'nin dmandan tathri hatras olarak Hill-i Ahmer Cemiyetince bi't-tertib Viyana'da imli mukarrer olan madalyalara sarf olunmak zere ihrac taleb edilen bin be yz kilo bakr ile yz kilo inkonun imrrnda cihet-i askeriyece mahzr olmadndan bahisle istzn mutazammn Ticaret ve Ziraat Nezreti'nin 18 Mart sene [1]333 tarihli ve 10 numaral tezkiresi okundu. Karar Mezkr'l-mikdar bakr ile inkonun imrrnda bes grlemediinin devir-i mteallikaya teblii tensb edildi. 26 Mart sene [1]333 / [26 Mart 1917] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 207/44
307
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
76
Bb- l Dahiliye Nezreti Umr- Mahalliye-i Vilyt Mdriyeti Umum: 6836 Husus: 13
Erzurum Valisi Sabit Beyefendi Hazretlerine Atfetli efendim hazretleri Mamuretlaziz Valilii'nde bulunduklar srada taraf- llerinden mahall Mekteb-i Sanayi'ine iml etdirilen ve zerlerinde anakkale haritas menk bulunan aded halnn esmn henz tesviye buyurulmam olduu bi't-tahkik Muhasebe-i Hususiye Mdriyeti'nden ifade olunduu Mamuretlaziz Vilayeti'nden bu kere bildirilmi olmakla f-y muktezs ve nezrete malumt itas siyknda tezkire-i hulsver terkm olundu, efendim. F 2 Nisan sene [1]334 / [2 Nisan 1918] Dahiliye Nzr nmna Mstear
Mustafa Abdlhlk
*
Geen sene Sivas Valisi Muammer Beyefendi anakkale muzafferiytn tebrik iin stanbul'a bir heyet gndermek teebbsnde bulunmu ve bu heyete civar vilayetlerin itirkini de arzu buyurarak Mamuretlaziz Vilayeti'ne de bir telgraf yazm idi. Biz de gnderilecek heyet ile takdim edilmek iin bir htra olmak zere harita ve ekl-i sairesini de Mamuretlaziz'de tertib ederek henz yeni admz Sanayi Mektebi'nde seccade balatdk. Ustalarn azlndan seccadelerin imli uzad ve Sivas heyeti de fazla intizr edemeyerek hareket etdiinden ve esbb- saireden dolay Mamuretlaziz heyetinin gnderilmesi de tehir edildi. Seccadenin birisi ikml edildii srada Enver Paa hazretleri merkez-i vilayeti terf buyurduundan mezkr
308
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
seccade ile "ve yensurakallhu nasran azz*" yet-i kermesi yazl bir levhay vilayet beled reisi vilyet sekenesi nmna mrunileyhe takdim etdi. Bilhare seccadelerin ikisi de ikml edildi. O srada dier vilayetlerce yapld gibi Bitlis Vilayeti'nin ve Mu Sanca'nn istirddn tebriken bir tuhfe-i niz olmak zere yine sekene-i vilayet nmna ordu ve kolordu kumandanlarna baz hediyeler takdim olunduu gibi mezkr bir ift seccade de anakkale'de hdemt- fevkaldesi mekr olan Mustafa Kemal Paa hazretlerine takdim edildi. erefi byk, kymeti pek kk olan ve btn vilayetin malumt tahtnda bulunan bu takaddme-i niz vilayet meclis-i umumsi kabul etmiyorsa bunlarn bedelini bendeniz maa'l-iftihar takdime mde bulunduumun arzyla huzur- l-i nezret-penhye takdim. F 4 Nisan sene [1]334 / [4 Nisan 1918] Erzurum Valisi
Sabit
BOA, DH. UMVM, 78/6
77
Hulsa-i Meli Maliye Nezreti'nin 10 Cumde'l-hire sene 1336 - 31 Mart sene 1334 tarih ve 15 rakaml tezkiresi okundu. Karar Mezkr tezkirede muharrer olduu zere harekat- harbiyeden dolay muhtc- muvenet bir hle gelen anakkale Livs ahalisinden bazlar iin
*
Fetih/3. 309
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
her sene ekmeklik karl olarak verilmekde olan yz bin kuruluk havalenmenin bu sene de irsli mahallinden ir edilmesine ve harekt- mezbreden n ayn- muvenet olan baz slm ailelerine temin-i maietleri zmnnda geen sene masrf- gayr- melhza tertibinden elli bin kuruluk tahsist verilmi olmasna binen bu defa istenilen yz bin kuruun da tertib-i mezbrdan tesviyesi mnasib grndnun cevaben nezret-i mrunileyhya ir tezekkr klnd. 8 Nisan sene [1]334 / [8 Nisan 1918] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 211/167
78
Nezret-i Umr- Bahriye Numara: 985
rde-i Seniyye Dman tahtelbahiri tarafndan Mrefte nnde torpillenerek gark edilen Nurulbahir Ganbotu'ndan denize den zbitn ve efrd- bahriye-i hnenin emr-i tahlslerinde hidemt- cansiprne ve insaniyetkrnesi sebk etmi olan Mrefte sandalclarndan Barbayani veled-i Paskal'n bir kta Tahlisiye Madalyasyla icr-y taltifi tensb edilmidir. bu irde-i seniyyenin icrsna Bahriye nzr memurdur. F 5 Ramazan sene 1336 - F 14 Haziran sene 1334 / [14 Haziran 1918] Bahriye Nzr
Ahmed Cemal
BOA, DUT, 43-2/81
Sadrazam
310
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
79
Hulsa-i Meli Gelibolu'daki ngiliz ve Fransz mezarlklarnn masrf- tamiriyesi iin yz yirmi beinci inaat ve tamirt tertibinden tanzim edilen seksen drt bin kuruluk havalenmenin Divan- Muhasebtca tamirt- mezkrenin hidemt- harbiye ve askeriyeden madd olmad beynyla vize edilmediinden bahisle bir karar ittihz lzumuna dair Maliye Nezreti'nin 2 Tern-i Sn sene 1335 tarihli ve 272 numaral tezkiresi okundu. Karar Mezkr mezarlklarn harb seneleri icabtndan olan tamirt iin sarf edilecek mebliin ber-mceb-i ir Harbiye btesinin yz yirmi beinci tamirt ve inaat faslndan fs mnasib grndnn Divan- Muhasebt Riyseti'ne teblii ve nezret-i mrunileyhya malumt its tezekkr klnd. 14 Rebilevvel sene 1338 - 8 Knn- Evvel sene 1335 / [8 Aralk 1919] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 217/157
80
Hulsa-i Meli Harb esnasnda Gelibolu civarnda ina edilip Mtreke'nin akdiyle vcuduna lzum kalmayan baz mebn-i askeriyeden mtehassl enkazn esna-y harbde mnhedim olan Maydos ve sair karyeler ahalisince ina etdirilecek me311
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
skine li-ecli't-tahsis usulen takdir olunacak bedel mukabilinde bteye rd kayd ve Air ve Muhacirn Mdriyeti btesinin yz sekseninci faslnn drdnc iskn masrf tertibinden gayr- ez istiml mevcud iki yz on bin lira tahsstdan mahsb edilmek zere Muhacirn daresi vastasyla hkmet-i mahalliyece gsterilecek mahallere tevz ve its istznna dair Maliye Nezreti'nin 31 Knn- Evvel sene 1335 tarihli tezkire-i cevabiyesi okundu. Karar r- vki mnasib grldnden mezkr enkazn btede rd ve masraf vechile mumele-i mahsbiyesi bi'l-f suret-i muharrere dairesinde efrd- ahaliye bil-bedel tevz ve its zmnnda Dahiliye ve Maliye Nezretlerine tebligt icrs tezekkr klnd. 25 Rebilhir sene 1338 - 17 Knn- Sn sene 1336 / [17 Ocak 1920] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 218/22
81
Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi Kalem Numaras: 11139
Harbiye Nezret-i Cellesi'ne Seddlbahir'de vefat eden Doughty Wylie nmndaki ngiliz zbitin kabrinin haremine terki hakknda eref-sdr olan irde-i seniyye-i hazret-i Padiahnin Sadr- sbk Ferid Paa hazretleri tarafndan mmileyhya tebli edildii tahkik klnmakla bu hususda Daire-i Umr- Askeriyece mevcud malumtn srat-i mmkine ile taraf- cizye irna himem-i aliyye-i Nezretpenhleri yn buyurulmak bbnda emr u fermn. 17 Knn- Sn sene [1]336 / [17 Ocak 1920]
**
312
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi Umum: 346215 Husus: 59
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri 9 ubat sene [1]336 tarihli ve 58 numaral tezkire-i aliyyelerine cevabdr: Seddlbahir'de vefat eden Doughty Wylie nmndaki ngiliz zbitine aid kabrin zevcesine terki hakknda ifhen irde-i seniyye-i cenb- Padiah eref-snh ve sudr buyurulmu olduu anlald beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F 28 Cumdell sene [1]338 - F 19 ubat sene [1]336 / [19 ubat 1920] Sadrazam
Ali Rza
**
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi ube: 2 Numara: 1226
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne Devletli efendim hazretleri Muhtelif harekt- harbiyeye ve bombardmanlara marz kalarak baz hasarta dr olan Gelibolu Cezresi'ndeki Fransz ve ngiliz kabristan nezret-i cizce gnderilen inaat mfrezesi vastasyla tamamen tamir ve hl-i sbkna irc olunmu ve kabristann mkemmel bir halde teslim edildii Gelibolu Fransz Mektebi mdrnn iki kta makbuzundan anlalm olmakla evvelce birok muamelt mcib olmu olan bu meselenin hitma erdiinin icab edenlere ibl ment- rey-i devletleridir.
313
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Nezret-i cizce General Franchet D'Esprey cenblarna da ilm- keyfiyet olunmudur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 28 Cemziyelhir sene 1338 - F 20 Mart sene 1336 / [20 Mart 1920] Harbiye Nzr
Fevzi
**
Bb- l Dahiliye Nezreti dare-i Umumiye-i Dahiliye Mdriyeti Umum: 22260 Husus: 424
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ngiliz asker kaymakam rtbesini hiz bir ztn 3 Nisan sene [1]336 tarihinde makam- livya mracaatla Harb-i Umum esnasnda Seddlbahir'de maktl olan ngiliz askiri iin kabristan inasna msaade-i seniyye-i hazret-i Padiahyi mutazammn fermn- hmyn istihsl edilmi ve inaata memur olanlara teshlt- lzme ire ve muvenet f olunmas hakknda makam- livya da emir verilmi olduunu ve Dersadet'deki ngiliz mmessil-i siyassinin bu hususda nezret-i celle-i fahmnelerinde iltimsda bulunduunu ve kendisinin bu kabristann heyet-i inaiyesi riysetine memur edildiini beyn etdii ve Seddlbahir'in Gelibolu Livs dahilinde bulunduu cevabna mukabil fermn- hmynun teblii ile beraber bu bbda lzm gelenlere evmir-i mukteziye its iin tavassut ricasnda bulunduu Kale-i Sultaniye Mutasarrfl'ndan ir edilmi ve geri makam- nezret-i celle-i fahmnelerinden evvelce alnm olan 2 Mart sene [1]336 tarihli ve 20869/168 numaral tezkirede Seddlbahir'de vefat eden Doughty Wylie nmndaki ngiliz zbitine aid kabrin zevcesine terki hakknda ifhen irde-i seniyye-i hazret-i Padiah eref-snh buyurulduu izbr ve keyfiyet Edirne Vilyet-i aliyyesine tebli klnm ise de Seddlbahir'de ngiliz askiri iin kabristan inas
314
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
hakknda msaade-i seniyyeyi mutazammn fermn- hmyn istihsl edildiine dair nezret-i cizce malumt olmadndan olunacak muamelenin emir ve inb buyurulmas ment- rey-i sm-i fahmneleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 21 Receb sene [1]338 ve f 12 Nisan sene [1]336 / [12 Nisan 1920] Dahiliye Nzr
Reid
**
Bb- l Hariciye Nezreti Tercme Odas Aded: 18293/299
ngiliz Fevkalde Komiserlii'nden vrid olan 27 Mays sene 1920 tarihli ve 1925 numaral takrrin tercmesidir. Madam Doughty Wylie'ye Seddlbahir'de bir kta arsa verildiine dair 17 Mays tarihli mzekkire-i sm-i fahmnelerine cevaben bu bbda zt- sm-i Sadret-penhleri tarafndan ittihz buyurulan tedbrden dolay arz- teekkr eder ve mrru'z-zikr mzekkire-i smiye-i fahmnelerinin bir kta nshasnn li-ecli'l-malmt Madam Doughty Wylie'ye irsl edildiini beyn eylerim.
82
Hulsa-i Meli Gelibolu ibh-i Cezresi'ndeki harb meydanlarnda bulunan hed beky-y izmnn suret-i definleri hakknda Hkmet-i Seniyyece henz bir tedbir ittihz olunmamas, bu hususun oradaki ngiliz emvtn defne memur
315
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
komisyonca hsn-i fsna itiraz olunmayaca zannn tevld eylediine dair ngiltere Fevkalde Komiserlii'nden zeylen verilen takrr tercmesinin leffi ile istzn mutazammn Hariciye Nezreti'nden vrid olan 6 Knn- Evvel sene 1336 tarihli ve 323 numaral tezkire ve merbtu okundu. Karar hed-i mrunileyhim beky-y izmnn Hkmet-i Seniyye memurni tarafndan defnetdirilmesi evfak ve bu bbda sarf muktez mebli iin karlk bulunmad takdirde tahsist- lzme ahz tab olduundan ona gre f-y mukteziytnn Harbiye Nezreti'ne havalesi ve Hariciye Nezreti'ne malumt its tezekkr klnd. 3 Rebilhir sene 1339 - 14 Knn- Evvel [1]336 / [14 Aralk 1920] (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 220/263
316
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
R EF ER A N S LA R
317
BABAKANLIK OSMANLI ARV (BOA) Dahiliye Emniyet-i Umumiye 3. ube

DH. EUM. 3. b, 14/24
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odas

DH. EUM. VRK, 25/41 DH. EUM. VRK, 25/52 DH. EUM. VRK, 25/50
Dahiliye Kalem-i Mahsus

DH. KMS, 36/18 DH. KMS, 36/30
Dahiliye Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti

DH. UMVM, 78/6
Dosya Usul rde Tasnifi

DUT, 43-2/81
Hariciye Matbuat
HR. MA, 1134/42 HR. MA, 1135/76 HR. MA, 1137/16 HR. MA, 1139/20 HR. MA, 1139/30 HR. MA, 1139/71 HR. MA, 1140/33 HR. MA, 1140/55 HR. MA, 1140/71 HR. MA, 1140/87 HR. MA, 1140/94 HR. MA, 1141/31 HR. MA, 1141/90 HR. MA, 1141/99 HR. MA, 1141/107 HR. MA, 1142/24 HR. MA, 1142/42 HR. MA, 1142/45 HR. MA, 1142/58 HR. MA, 1142/73 HR. MA, 1143/5 HR. MA, 1143/20 HR. MA, 1135/45 HR. MA, 1137/15 HR. MA, 1139/5 HR. MA, 1139/22 HR. MA, 1139/57 HR. MA, 1140/9 HR. MA, 1140/45 HR. MA, 1140/61 HR. MA, 1140/78 HR. MA, 1140/93 HR. MA, 1141/5 HR. MA, 1141/57 HR. MA, 1141/98 HR. MA, 1141/101 HR. MA, 1142/8 HR. MA, 1142/31 HR. MA, 1142/43 HR. MA, 1142/57 HR. MA, 1142/67 HR. MA, 1142/86 HR. MA, 1143/12 HR. MA, 1143/26
No: HR. MA, 1143/31 HR. MA, 1143/39 HR. MA, 1143/70 HR. MA, 1143/86 HR. MA, 1143/101 HR. MA, 1144/5 HR. MA, 1144/20 HR. MA, 1144/31 HR. MA, 1144/55 HR. MA, 1144/74 HR. MA, 1144/92 HR. MA, 1145/15 HR. MA, 1145/26 HR. MA, 1145/50 HR. MA, 1146/9 HR. MA, 1146/36 HR. MA, 1146/61 HR. MA, 1146/82 HR. MA, 1147/4 HR. MA, 1147/67 HR. MA, 1147/81 HR. MA, 1148/14 HR. MA, 1148/28 HR. MA, 1150/35 HR. MA, 1150/71 HR. MA, 1151/81 HR. MA, 1155/36 HR. MA, 1155/47 HR. MA, 1155/49 HR. MA, 1155/51 HR. MA, 1155/53 HR. MA, 1155/58 HR. MA, 1155/60 HR. MA, 1155/62
Belgenin Konusu HR. MA, 1143/35 HR. MA, 1143/45 HR. MA, 1143/72 HR. MA, 1143/89 HR. MA, 1143/102 HR. MA, 1144/6 HR. MA, 1144/22 HR. MA, 1144/49 HR. MA, 1144/69 HR. MA, 1144/83 HR. MA, 1145/2 HR. MA, 1145/16 HR. MA, 1145/37 HR. MA, 1145/67 HR. MA, 1146/15 HR. MA, 1146/37 HR. MA, 1146/77 HR. MA, 1147/2 HR. MA, 1147/55 HR. MA, 1147/75 HR. MA, 1148/12 HR. MA, 1148/18 HR. MA, 1149/64 HR. MA, 1150/59 HR. MA, 1151/52 HR. MA, 1152/62 HR. MA, 1155/44 HR. MA, 1155/48 HR. MA, 1155/50 HR. MA, 1155/52 HR. MA, 1155/54 HR. MA, 1155/59 HR. MA, 1155/61 HR. MA, 2219/6
Sayfa
Hariciye Siyas
HR. SYS, 2099/9 HR. SYS, 2099/11 HR. SYS, 2100/1 HR. SYS, 2100/9 HR. SYS, 2182/2 HR. SYS, 2194/50 HR. SYS, 2194/65 HR. SYS, 2218/26 HR. SYS, 2218/36 320 HR. SYS, 2099/10 HR. SYS, 2099/12 HR. SYS, 2100/6 HR. SYS, 2100/10 HR. SYS, 2194/35 HR. SYS, 2194/60 HR. SYS, 2194/67 HR. SYS, 2218/35 HR. SYS, 2218/43
No: HR. SYS, 2218/45 HR. SYS, 2219/12 HR. SYS, 2411/32 HR. SYS, 2413/60 HR. SYS, 2415/78 HR. SYS, 2416/49 HR. SYS, 2634/5
Belgenin Konusu HR. SYS, 2219/10 HR. SYS, 2219/35 HR. SYS, 2413/46 HR. SYS, 2415/75 HR. SYS, 2416/37 HR. SYS, 2417/63
Sayfa
rde Harbiye
. HB, 1333. Za/16 . HB, 1334. M/12 . HB, 1334. M/117 . HB, 1334. M/10 . HB, 1334. M/95 . HB, 1334. M/118
rde Taltifat
. TAL, 1333. Za/5 . TAL, 1334. Ra/39
Meclis-i Vkel Mazbatalar

MV, 207/44 MV, 217/157 MV, 220/263 MV, 211/167 MV, 218/22
321
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
N D E K S
322
NDEKS
A
Abdlfettah, Trablusam Nakib'l-eraf Kaymakam 256 Abdlhamid Kirm, Trablusam Mfts 256 Achibaba bkz. Altepe Adalar 13 Denizi 98, 157, 217 Afyonkarahisar ser Garnizonluu 140 Agamemnon, ngiliz Zrhls 128, 129, 166, sisteminde zrhl 178, 242 Aaderesi 73, 156, 178, 276, 277 Aldere 14, 239 Ahmed Cemal, Bahriye Nzr 280 Ajans de Constantinople 221 Akba 24, 201, 247, 267 Liman 155, 267 nakliyt hastahnesi 268 Tekkesi 266 Albion Zrhls, ngiliz 164, 165 Altepe 8, 27, 102, 205, 241, 247, 262 Ali, Muhabir Wanda Zembrzuska'nn hizmetinde olan zenci 60 Ali Haydar bin Rza Efendi, anakkale'de Birinci Tabur Drdnc Blk Kumandan 106, 107 Ali Rza, Sadrazam 283 Ali Rza Efendi, Mlzm- Evvel 203 Alman/lar 3, 45, 53, 38, 50, 55, 62, 63, 64, 119, 127, 180, 182, 188, 192, 193, 207, 271, 272 Donanmas 272 Hariciye Nezreti 169 tayyresi 104
No: topular 188 sers 139 zbitn 59, 63, 64 Almanca 63 Almanya 45, 63, 64, 192, 193, 272 ataemiliteri 157
Belgenin Konusu
Sayfa
Erkn- Harbiye-i Umumiyesi 192, 193 Alsace-Lorraine 6 Altnc Gurkhas Taburu 262 Altnc South Lancashire Taburu 262 Amerika/llar 50 Salb-i Ahmeri 74 Sefreti 40, 70, 72, 76, 128, 129, 131, 133, 135, 138, 139, 140, 168, 176, 179, 193, 210, 219, 221, 229, 230, 264, 266, 267, 268, 271, 275, 276, 277 sefiri 75, 220, 229 Sefreti, Londra 128, 229, 230, 267, 268, 271 Sefreti, Paris 133, 139, 181, 266, 275 sefiri, Paris 135 Amsterdam 190 Anadolu bataryalar 84, 94, 96, 148, 156, 247, 250 Boaz bataryalar 28, 225, 227, 239, 243 sahil bataryalar 29, 94, 154, 162 imendifer Hatt 175 Anafarta/lar 7, 8, 10, 11, 12, 14, 15, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 40, 41, 67, 78, 79, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 96, 98, 99, 101, 130, 135, 136, 137, 142, 144, 145, 146, 149, 150, 151, 152, 154, 158, 159, 160, 161, 162, 176, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 204, 205, 234, 236, 237, 238, 240, 241, 243, 248, 253, 262 Cephesi 13, 16, 17, 18, 19, 20, 63, 89, 95, 148, 151, 157, 167 Grubu 11, 12, 16, 78, 81, 142, 143, 155, 169, 177, 178 326
No: Ancos, ngiliz efrdndan 214 Anvers Seferi 186, 187, 189
Belgenin Konusu
Sayfa
Anzak 36, 102, 104, 231, 232, 260, 262 Arburnu 7, 10, 11, 12, 13, 15, 17, 19, 20, 21, 23, 26, 27, 29, 30, 31, 72, 73, 78, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 92, 93, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 143, 144, 145, 146, 147, 149, 150, 151, 153, 154, 158, 159, 160, 161, 162, 171, 172, 173, 174, 175, 195, 196, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 213, 214, 215, 216, 217, 234, 235, 236, 237, 238, 240, 241, 242, 243, 246, 253 Cephesi 17 skelesi 150, 198, 199, 235, 237, 241 Armudlu 26, 147 Jandarma Blk Kumandanl 147 Asker Ceza Kanunu 175 Asquith, ngiliz Bavekili 184, 185, 187 Asro, Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan 216 Air ve Muhacirn Mdriyeti btesi 282 Atina 190 Sefret-i Seniyyesi 45 Avam Kamaras 183 Avrupa 184, 207 Avustralya/llar 103, 119, 120, 218, 262 askeri 10, 164 efrd 33, 118 esirleri 10 ktat 9 Kolordusu 36, 113, 114 Avusturya -Alman kuvvetleri 261 Ayastefanos 72 Azmak 24, 22, 26, 29, 32, 160, 169, 178
327
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
B
Babakale 178 Bb- l 267, 268, 269, 271 Bahr- Sefd 184, 232 heyet-i seferiyesi 112 Kuvve-i Seferiyesi 192 , muhafz vapuru 26 Bahr- Sefd Boaz 170 Mevki-i Mstahkem Sertabbeti 66, 70 Bahriye Nezreti 185, 275, 276 Bailloud, General, ark Frka-i Seferiyesi Kumandan- Muvakkati 131, 133, 134, 139 Balk Yorgi veled-i Vasil, Darca'nn Analispi Mahallesi'nde sakin 175 Balkan 192 Muharebesi 53, 77, 188, 189 Bandrma 71 Liman Riyseti 141 Liman 155 Banks, Jok, Mttefik askeri 34 Baralong Hadisesi 274 Barbaros Zrhls 164 Barbayani veled-i Paskal, Mrefte sandalclarndan 280 Bartlett, Ellis Ashmead, ngiliz parlamenter ve gazeteci 35, 36, 37, 41, 43, 44, 163, 170, 171, 185, 206 Bastia, Korsika'da 111 Bakumandanlk Vekleti 75, 220, 230 Batist le Kont, Fransz pilot 248 Behraml reviri 168 Belika 193 Bergos 70 Berhslod Kruvazr 272 328
No: Berlin 221 Bern Alman Sefreti 169, 170
Belgenin Konusu
Sayfa
Besim mer, Doktor, Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Reis-i Snsi 66, 211 Besim Zhd, Doktor 257 Beige Burnu 245 Beinci Norfolk Alay 135 Beinci Ordu 48, 49, 70, 89, 95, 97, 142, 148, 151, 155, 157, 167, 168, 169, 177, 178 Kumandanl 47, 143, 275 Shhiye Riyseti 138 Beyolu 163 Beyehir 255, 258 Biga sefinesi 73 Bigal 173 Birdwood, William, General 261, 262 Birinci Ordu Kumandanl 140 Bitlis Vilyeti 279 Boddege, Mlzm- Evvel 247, 248, 253 Boaz 11, 86, 94, 143, 164, 188, 191, 198, 206, 242, 247, 248, 253, 262 bataryalar 25, 147, 240, 241, 242, 244, 245, 246, 249, 252 medhali 25 sahil bataryalar 80 Umum Kumandanl 79, 96, 142, 147, 148, 155 Boazii 72 Bolayr karyesi 20, 128, 129 Bombasrt 143 Bozbey 134 Bozcaada 97, 148, 156, 241 Brolard, Ferik, anakkale Kuvve-i Seferiyesi Kumandan 264 Bronsart, V., Karargh- Umum Erkn- Harbiye Reisi 49
329
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Bud, Anafartalar'da ele geen esirlerden 8 Bulgar 48 askeri 53, 213 Matbt 49, 53, 56, 61 Bulgaristan 46, 168, 170, 171 Burgas skelesi 79 Bnyan 255 Kaymakaml 258 Byk Kemikli 27, 86, 97, 98, 100, 242 Bykekmece 141
C
Caldern, George, Mlzm, ngiliz zbitnndan 45, 46 Canopus Zrhls 164, 165 Carden, Amiral, anakkale Boaz'n abluka eden 184 Carman sistemindeki tayyre 250, 253 Carson, Edward, ngiliz siyaset adam 185, 261 Cebeltepesi 142 Cemal Efendi, anakkale'de esir den 35 Cenevre Mukvelenmesi 132, 264, 265 Cenb Grubu (Seddlbahir'de) 12, 14, 16, 79, 81, 89, 96, 97, 108, 142, 143, 144, 148, 149, 152, 156, 157, 158, 167, 168, 169, 178, 179 Cenb Midland Svari Livs 19 Cesarettepe 167 Cevad Paa, Mirliv, Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Kumandan, On Drdnc Kolordu Kumandanl'na tayini 141 Chaiman, Miralay 68 Charles Pret, Frederick Pret olu, Avustralyal, Ar Mecrhn Hastahnesi'nde vefat eden 136, 137
330
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Churchill, ngiltere sbk Bahriye Nzr 183, 184, 185, 186, 187 Clemenceau 221 Conkbayr 24, 68, 69, 87, 146, 262 Cowhaun, William, Karakol Da hcumunda esir den 67
anakkale 3, 6, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 16, 18, 20, 24, 27, 33, 35, 37, 38, 49, 52, 53, 56, 61, 62, 71, 73, 75, 76, 77, 78, 81, 86, 94, 95, 97, 101, 105, 106, 107, 108, 110, 112, 117, 120, 122, 127, 133, 134, 135, 136, 137, 142, 143, 148, 151, 152, 155, 156, 157, 161, 163, 167, 171, 172, 173, 174, 183, 184, 185, 187, 188, 190, 191, 192, 206, 207, 208, 209, 211, 217, 218, 219, 220, 225, 227, 230, 241, 251, 254, 255, 257, 259, 261, 266, 268, 269, 277, 278, 279 Asker Merkez Hastahnesi 86 Boaz 169, 170, 183, 184 Cephesi 10, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 56, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 98, 99, 100, 101, 142, 144, 145, 146, 147, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 159, 160, 162, 169, 177, 178, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 249, 250, 253 Grup Kumandanl 273 Heyet-i Seferiyesi 261 Merkez Hastahnesi 65 Mutasarrfl 284 Seferi 171, 185, 186, 187, 188, 206, 207 ibh-i Cezresi 270 atlakdere 12, 155 ekmeceler 13 narl Liman 156 ikolata Tepesi 42 orlu Jandarma Blk Kumandanl 147 ura Feneri 18
331
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
D
Dahiliye Nezreti 257, 272, 282 Daily Mail 170 Darca 13, 175 bataryalar 18 Jandarma Karakolu 14 De Longford, Kont, Anafartalar muharebesinde mecrh den 130, 131 De Robeck, Visamiral, ark Bahr- Sefd Filosu Kumandan 128, 129, 185 Dedeaa 157 Deirmenburnu 84 istihkm 73 Denevnik 47, 48 Dersadet 129, 135, 180, 188, 256, 284 Amerika Sefreti 181, 231, 267, 268 Divan- Harb-i rfsi 176 D'Esprey, Franchet, General 284 Devenha, hastahne gemisi 102 Dil skelesi 14 Divan- Muhasebt Riyseti 281 Doan tccar vapuru 71 Dokuzuncu Frka 171, 172 Donanma-y Hmyn 161 Dongola Hastahne Gemisi 104 Doughty Wylie, ngiliz zbit 282, 283, 284 Madam 285 Drdnc Wolister Alay 140 Dursun ky 204 Dman [Mttefikler] bataryalar 28, 43, 79, 80, 83, 86, 88, 90, 93, 99, 100, 101, 145, 159, 204, 205, 235, 240, 249 332
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
bomba mevzii 23, 27, 82, 83, 88, 97, 179, 196, 204 gemileri 7, 11, 235, 268 hastahne gemileri 84, 101, 150 keif kollar 82, 86, 89, 91, 92 kruvazr 12, 20, 22, 31, 32, 87, 94, 95, 97, 100, 147, 156, 158, 161, 162, 167, 177, 179, 201, 202, 204, 205, 235, 239, 241, 244, 246, 247, 248, 249, 252 lam 79, 87, 88 nakliye gemisi 14, 23, 27, 79, 88, 89, 95, 96, 97, 152, 154, 155, 156, 157,158, 161, 198, 199, 204, 235, 236, 242, 247, 250 nakliye sefinesi 22, 50, 55, 81, 169, 203, 244 ordugh 32, 82, 83, 88, 100, 144, 145, 246 sahra bataryas 152 sefini 43, 155, 161, 238, 273, 274 sefinesi 142, 251 siperleri 4, 13, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 78, 82, 85, 86, 87, 88, 90, 92, 99, 100, 101, 143, 144, 145, 146, 150, 153, 155, 156, 158, 159, 160, 167, 200, 201, 202, 205, 239, 241, 244, 249 tahtelbahirleri 18, 26, 44, 52, 79, 81, 95, 141, 144, 147, 169, 175, 273, 208, 276, 280 tayyreleri 11, 12, 54, 56, 65, 66, 70, 73, 74, 84, 86, 96, 138, 142, 143, 158, 168, 178, 201, 203, 230, 236, 242, 266, 271, 272 topular 14, 25, 27, 29, 78, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 88, 93, 142, 151, 160, 169, 178, 195, 200, 242, 247 torpidolar 11, 13, 23, 24, 28, 30, 31, 32, 80, 84, 86, 91, 95, 99, 100, 101, 143, 146, 158, 161, 179, 195, 198, 201, 239 sers 7 zrhllar 99, 158, 169, 196, 199, 200, 202, 203, 205
E
E-20 ngiliz tahtelbahiri 161 E-7 ngiliz tahtelbahiri 27
333
No: Ece Liman 204
Belgenin Konusu
Sayfa
Edib, Karargh- Umum stihbart ubesi'nden Erkn- Harb Binbas 11, 12, 16, 17, 19, 23 Edirne 284 Edremid Vapuru 95 Ekat, ngiliz efrdndan 215 Ekinlik Ada 16 Elli Drdnc East England Territorial Frkas 12 Elli kinci Lowland Frkas 143 Elli nc Walls Territorial Frkas 12 Elli Yedinci Piyade Alay 173, 174 Emin, Mstear 258 Emoral, Piyade livsndan 217 Enver Paa, Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr 40, 41, 64, 69, 71, 74, 107, 138, 141, 168, 172, 173, 174, 175, 176, 193, 194, 219, 221, 258, 259, 275, 278 Erdek Liman 169 Erenky 132, 265 Erkn- Harbiye Heyeti 63, 64 Karargh 59 Riyseti 47 Erturul 226 Erzurum 254, 258 Esad Paa, Ferik, nc Kolordu Kumandan, Birinci Kolordu Kumandanl'na memuriyeti 140 Eskihisar, zmit'te 273 Eskihisarlk, anakkale'de 228, 241 Ezine 73, 265, 266 Havuzludere kararghlar 265
334
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
F
Fahreddin, Harbiye Nzr Vekili 108, 109, 112, 135, 136, 137 Faik, Bnyan Kaymakam Mdafaa-i Milliye Reisi 255 Fatma Sabiha, esir olarak Msr'da bulunan Sadk Efendi'nin validesi 110 Fawkes, William George Stewart, Mlzm- Sn 67 Fed, John, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 213 Felkat, Edward olu, ngiliz efrdndan 109 Ferdinand, Bulgaristan Kral 171, 192 Ferid Paa, eski Sadrazam 282 Fevzi, Harbiye Nzr 284 Fisher, Lord, ngiliz Bahriye Bakumandan 184, 185 Flandr 193 Fortesque, Granville, Yzba 190 Foti veled-i Hristidi, Darca'nn Engina Mahallesi'nde mukm Hampato Fabrikas atecisi 175 Fransa 4, 8, 111, 127, 133, 138, 139, 193, 269, 274, 277 erkn- harbiyesi 184 Harbiye Nezreti 131, 133, 264 Hariciye Nezreti 133, 139, 179, 266, 275 Hkmeti 70, 75, 135, 139, 181, 184, 187, 221, 266, 277 Fransz/lar 4, 6, 7, 8, 9, 10, 44, 75, 77, 83, 106, 111, 127, 131, 132, 133, 134, 143, 157, 168, 169, 181, 208, 210, 221, 229, 247, 268, 270, 276, 277 hastahne sefini 131 mezarlklar 281, 283 mhendis 252 tayyreleri 132, 133, 135, 142, 247, 248, 265 torpidosu 86 sers 7, 10, 139 zrhls 207 French, John, ngiliz General 192 335
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Fuad, Kale-i Sultaniye Mutasarrf 273
G
Galataky 74, 242 Galib Kemal Bey, Atina Sefiri 46 Galli, Emile, Fransz muhabir 77 Gazette de Hollande 211, 212 Gazette de Lausanne 252 Gebze imendifer kprs 13 Gedikdere 143 Gelibolu 3, 4, 16, 38, 39, 49, 61, 62, 63, 68, 69, 71, 142, 144, 156, 176, 177, 179, 180, 181, 187, 189, 211, 229, 281, 283, 284 ibh-i Cezresi 36, 37, 40, 41, 45, 54, 77, 120, 126, 139, 148, 156, 157, 158, 176, 180, 182, 183, 184, 185, 191, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 231, 232, 234, 255, 261, 285 Vapuru 169 Gemlik 20 Krfezi 18 George, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 213 Goeben Dretnotu 272 Goliath Zrhls, ngiliz 208 Goltz Paa 64 Goulois gazetesi 77 Gouraud, General 7, 134 Grey, Edward, ngiliz Dileri Bakan 187 Gurkha, Nepal askeri 113, 115, 116, 117, 118, 122, 123, 124, 125
H
Hali Vapuru 73 Halil Bey, Hariciye Nzr 212, 225 336
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Halil Bey, Miralay, Irak Grubu Kumandan 258, 259 Halil, Karahisar- Sahib Belediye Reisi 257 Halilpaa iftlii, Lapseki'de 73, 134 Hastahnesi 70, 133, 135 Hamdi, Beyehir Belediye Reisi 255 Hamilton, Ian, General 6, 259, 260, 261, 262, 263, 264 Harb Matbt Karargh 9, 38, 41, 66, 77, 128, 183, 190, 212, 259 Harbiye Nezreti 46, 108, 109, 136, 281, 282, 286 Hariciye Nezreti 35, 40, 45, 65, 66, 70, 71, 74, 75, 76, 105, 107, 108, 110, 111, 128, 131, 133, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 168, 179, 180, 193, 194, 210, 218, 220, 229, 266, 267, 268, 275, 276, 283, 284, 286 Hatwill, Beinci Norfolk Alay'ndan olup Anafarta'da vefat eden 135, 136, 137 Havuzludere 132, 138, 230, 266 Haydarpaa 50 Helles Burnu 25, 96, 103, 131, 134, 139, 164, 166, 263 Highflayer sisteminde kruvazr 228 Hill-i Ahmer 11, 127, 134, 210, 230, 265, 266, 267, 270 bayra 132, 138, 178, 266, 269 Cemiyeti 229, 268, 277 flamalar 70, 73 Hastahnesi, Msru'l-Kahire'de 110 vapuru 126 Himan, Frank, Mttefik askeri 34 Hind/liler 103, 262 askeri 113, 115 Livs 10, 112 zbiti 112, 118, 119 Hindistan Heyet-i Shhiyesi zbitn 182 Hisarlk 80, 84, 86, 96, 251 337
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Hodar, Hellig, ngiliz sersndan 76 Hohenburg, Kont, Yalova Hastahnesi idarecisi 210, 275 Hollanda 212 Hariciye Nezreti 225 Hora 147 Houston, Frank, Mttefik askeri 34 Hovik Bey, Miralay, On kinci Frka Kumandanl'na tayini 39 Hseyin Ali, Yzba 38, 39
brice 179 Burnu 201 htiyt hastahnesi, Bergos'ta 70 kinci Kolordu Kumandanl 111 lhami Efendi bn-i Arif, skdarl, Onuncu Piyade Alay'ndan 111 lyas Burnu 28, 80, 147, 226 mral Adas 13, 18, 20 mroz 81, 82, 84, 90, 96, 97, 103, 104, 112, 143, 146, 148, 157, 178, 226, 228, 233, 242, 244, 248, 251, 253, 260 Liman 95, 226 nyet-i Br rmorkr 273 ngiliz/ler 3, 6, 8, 9, 10, 31, 36, 38, 40, 41, 42, 44, 45, 55, 62, 63, 71, 75, 110, 111, 117, 120, 124, 127, 129, 133, 136, 143, 150, 157, 161, 168, 169, 170, 171, 176, 190, 191, 192, 193, 194, 206, 207, 210, 211, 212, 215, 229, 230, 253, 261, 265, 268, 269, 270, 271, 272, 275, 284, 285 Bahr- Sefd Kuvve-i Seferiyesi zyit 101 Donanmas 272 Fevkalde Komiserlii 285 hastahneleri 229, 270 mezarlklar 281, 283
338
No: tahtelbahirleri 51, 72, 270
Belgenin Konusu
Sayfa
tayyreleri 55, 104, 182, 201, 253, 269 sers 8, 109 zbitn 119, 120, 112, 122, 123, 125, 127, 212 ngiltere 9, 45, 114, 128, 133, 138, 210, 260, 261, 269, 277 Bahriye Nezreti 184, 187 Fevkalde Komiserlii 286 Harbiye Nezreti 136, 184 Hariciye Nezreti 177, 229, 230, 267, 268 Hkmeti 66, 70, 74, 75, 107, 129, 171, 177, 230, 268, 269, 270, 271 nz 96, 168, 265 ntepe 226 shak Necati, Geyveli, Vezneciler'de Kuyucu Murat Paa Medresesi'nde 76 skenderiye 41, 217, 231, 232, 233 smail bin Kaya Bey, Gemlikli, Bahriye Nezreti kinci Dairesi'nde mstahdem nefertdan 106 smail olu Sleyman, Geyveli, Franszlara esir den 75 smailolu Tepesi 18, 148 smet, Kaymakam, stihbrt ubesi'nden 49 stanbul 14, 44, 50, 56, 61, 64, 71, 72, 77, 126, 127, 163, 169, 185, 188, 213, 234, 278 vapuru, Alman 72 talya 32, 184 talyan/lar 127 bandral bir torpido 156 tilf Devletleri 68, 69, 171, 172, 174 zmit Krfezi 13, 18, 273
J
Jackson, ngiliz Amiral 184
K
339
No: Kabatepe 84, 164, 166, 178, 196 Kadky 50, 163 Kafkasya 184 Kahire 110 Kalam Vapuru 18
Belgenin Konusu
Sayfa
Kale Merkez Hastahnesi, bkz. anakkale Merkez Hastahnesi 66 Kale-i Sultaniye, bkz. anakkale Kamara 187 Kanldere 143 Kanlsrt 12, 19, 20, 92, 107, 145, 154, 156, 161, 171, 177, 196, 203, 204, 205 Karabiga 273 Hastahnesi 107, 108, 110 Karaburun 16 Karacabey 95 Karadeniz 190, 260 Karahisar- Sahib 257, 258 Karakol Da 67 Karakoltepe 32 Karanlk Liman 24 Karargh- Umum 56, 57, 58, 61, 62, 64, 126 stihbart ubesi Mdriyeti 46 Sahra Shhiye Mfetti-i Umumlii 66 Kavak kprs 203 Kayack Al 155 Kzm, Beinci Ordu Erkn- Harbiye Reisi 47 Kefalos Liman 82 Kemal Bey, Erkn- Harb Zbiti 4 Kemer 273, 276 Kemikli 24, 96 340
No: skelesi 202
Belgenin Konusu
Sayfa
Liman 11, 12, 29, 78, 82, 97, 153, 158, 161, 195, 201, 202, 203, 204, 234, 235 Sahili 31 Kept, Mayi, ngiliz efrdndan 214 Kerevizdere 26, 82, 84, 86, 89, 91, 94, 96, 111, 143, 234, 241, 251 Vadisi 250 Kean 96, 157 Keif kollar 12, 13, 14, 15, 26, 27, 29, 78, 79, 81, 82, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 96, 99, 101, 144, 145, 146, 149, 150, 158, 167, 177, 197 Krmzsrt 143, 156 Kzladalar 20 Kilidlbahir 156, 178, 253, 277 Kilya Liman 269 Kiretepe 12, 13, 14, 22, 95, 99, 152, 199 Kirte 167, 260 Deresi 148 Kitchener, Lord, ngiltere Harbiye Nzr 186, 187, 214 Klotz, Mirliv, Menzil Mfetti-i Umumsi 140 Kocaimen tepeleri 173, 174, 175 Kolonial Alay 6 Korkudere 99 Kumkale 6, 11, 24, 73 Kuv-y Mttefika 180 Kk Kemikli 150, 157, 158
L
Lahey Beynnmesi 221 Konferans 129 Mukavelenmeleri 132
341
No: Sefiri 212, 225 Lalebaba 143, 178 Laletepe garb 78 Lancashire Frkas 143
Belgenin Konusu
Sayfa
Lancy, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 215 Lapseki Kasabas 271, 272 Liman 144 Lato Trevil Kruvazr, Fransz 274, 276, 277 Lazkiye 274, 276, 277 Leibsich, von 64 Leros Vapuru 155 Levzmt- Umumiye Tekilt 77 Liman Paa bkz. Sanders Paa Limni 3, 75, 97, 106, 112, 157, 217, 231, 232 Limnos, bkz. Limni Limpus, Amiral, Osmanl filosu kumandan 188 Londra 170, 190 ceridi 41 Lonsom aml 215
M
Mbeyn-i Hmyn Bakitbeti 254, 255, 258 Madelayna Rigmersi Vapuru 72 Mahmuztepe 155 Majestic Zrhllar 166 Maliye Nezreti 279, 281, 282 Malta 233 Mamuretlaziz 278 Manchester Guardian gazetesi 231 Mariotte Tahtelbahiri 140 342
No: Marmara 44, 50, 273, 276
Belgenin Konusu
Sayfa
Denizi 13, 14, 16, 18, 20, 24, 26, 74, 81, 95, 141, 144, 147, 155, 169, 270, 276 havzas 73 Hayrsz Adas 16 Matbt Kalemi 37 Karargh 225 Mavro Adalar 84, 228, 241 Maydos 71, 96, 100, 171, 230, 262, 264, 265, 266, 281 Mehmed Cemal Efendi, Kk Zbit, ngilizler tarafndan esir edilen 110 Mehmed Read, V., Osmanl Sultan 40, 69, 141, 173, 175, 176, 259, 280 Mehmed Said, Sadrazam 40, 69, 141, 173, 175, 176, 259, 280 Meri Vadisi 157 Merkeb Adas 96, 97, 242 Merkeztepe 143 Mestantepe 24, 31, 88, 148, 155, 160, 178 Msr 19, 35, 110, 194, 216, 217, 256 Hill-i Ahmer Cemiyeti Hastahnesi 194 Miadi, Msr'da 110 serthnesi 35 Michael, ngiliz efrdndan 216 Mill Ajans 9, 252 Misbah, Sayda Belediye Reisi 256 Mondros 75, 105, 106, 228, 233 Krfezi 96, 228 Montmarter, Paris 5 Morto Krfezi 86, 96, 228 Liman 28, 30, 84, 147, 162, 225, 226, 227, 239, 241, 250 343
No: Morton, Amerika ordusundan 191 Moskoflar 272
Belgenin Konusu
Sayfa
Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi 108, 110, 136 Muammer Beyefendi, Sivas Valisi 278 Mudanya 18, 24, 72 skelesi 18, 73, 95 Muhacirn daresi 282 Muharebe Altn ve Gm mtiyaz Madalyalar Nizamnmesi 68 Muharebe Gm Liyakat ve mtiyaz madalyalar 258, 259 Muhbirlere Orduya ltihak Ruhsatnmesi 48 Muhnik gazlar 30, 85, 156, 221 Mustafa Abdlhlk, Mstear 278 Mustafa bn-i Kaya Bey, Gemlik Kazas'ndan, Franszlara esir den 105 Mustafa Kemal (Atatrk), Miralay, On Altnc Kolordu Kumandan 63, 258, 259, 279 Mustafa aml, stanbul'da 163 Mustafa ekib, Stockholm Sefiri 130 Mu Sanca 279 Mnire Hanm, anakkale'de ehit olan Ali Haydar Efendi'nin vlidesi 106, 107 Mrefte 280 Mstecib Onba (Turquoise) Tahtelbahiri 152, 155, 163, 252 Mttefikn bkz. Mttefik/ler Mttefik/ler 77, 191, 192, 265, 276 donanmas 191, 267 erkn- harbiyesi 191 ser ve mecrhni 229
N
Nara Burnu 248 Narrows 260, 261
344
No: Geidi 262 Neme hatt 272 ordusu 272
Belgenin Konusu
Sayfa
Neuve Rotterdamsche Courant gazetesi 212 New Zelland/llar 218, 262 Kolordusu 36, 113, 114 svari efrd 127 Nurulbahir Ganbotu 280
O
On Dokuzuncu Alay 105 On Dokuzuncu Frka 173, 174 On Dokuzuncu Shhiye Bl 138, 230, 266 On Drdnc Kolordu Kumandanl 141 On kinci Frka 13, 14, 143 On kinci Shhiye Bl Sertabbeti 135 On Yedinci Kolordu 96 Onuncu Piyade Alay 111 Ordu-y Hmyn 254 Bakumandanl Vekleti 129, 133, 135, 176, 181, 219, 266, 271, 277 Orhan Efendi, Mlzm- Evvel 203 Orhaniye 24 Osman Paa, Gazi 36 Osman, Trablusam Belediye Reisi 256 Osman Nin 258, 259 Osmanl/lar 171, 265, 271 asker depolar 267 bataryalar 3, 4, 23, 28, 29, 80, 90, 98, 99, 134, 201, 226, 228 Harbiye nzr 230 hastahneleri 229, 270 345
No: Hill-i Ahmer Cemiyeti 211 ttihad Vapuru 71 kuv-y askeriyesi 229 ordu donanmas 72 Ordusu 138, 212
Belgenin Konusu
Sayfa
seyyar hastahneleri 72, 132, 134, 265 sers 139 zbitn 270 Alman ordusu 180 Otro 46, 47, 48, 49, 52, 53, 56, 61 Otuz Birinci Alay 75
P
Palamutluk Bataryas 169 Paris 5, 6, 170, 221 Pel, Edward olu, Tekfurda Hastahnesi'nde vefat eden, ngiliz sersndan 137 Pepo, Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan 215 Pericl, Jean, avu, ngiliz sersndan 107, 108 Perike, von, Liman Paa'nn yveri 63 Peyo, Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan 217 Prnartepe 148, 155, 159 Piyade Yirmi Sekizinci Alay 68, 69 Plevne 36 Poincar 7 Polmice, Jean, ngiliz efrdndan 109 Prince George Zrhls 164
Q
Queen Elisabeth Zrhls 18, 208 Queens Hall, Londra'da 170 346
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
R
Radgar, Collia, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 214 Radman, Piyade livsndan 217 Rgb Bey, Beinci Ordu Shhiye Reisi Muvini 210, 275 Refk Efendi, Mlzm, Sekizinci stihkm Taburu yveri 193, 194 Reid, Dahiliye Nzr 285 Reid Paa Vapuru 201 Rider, Yzba 33 Roberts, Yzba, ihtiyat zbitnndan 182 Robertson, Binba 34 Roma 170, 190 Rosen, Janna, Kontes 130, 131 Rum kasabas 54 Rus/lar 260 Rusya Hkmeti 184
S
Sabit Bey, Erzurum Valisi 278, 279 Sadk Efendi, Mlzm- Sn, ngilizler tarafndan esir edilen 110 Safa Rmorkr 169 Sahra hastahneleri 126, 233, 267 Sahr Shhiye Mfetti-i Umumlii 210 Said Halim Paa, Sadrazam ve Hariciye Nzr 130 Salib-i Ahmer bayra 31, 104, 142, 155 Cemiyeti 229 adrlar 97 hastahne gemisi 115 iareti 31, 40, 41, 72, 103, 132, 150, 176, 233, 270 Komitesi 66 Sanders, Liman von, Mir, Beinci Ordu Kumandan 56, 57, 61, 62, 63, 64, 96, 148, 152 347
No: Sarbayr 260, 262 Tepesi 261, 262 Sartepe 156, 167 Saros 142 adalar 239
Belgenin Konusu
Sayfa
Krfezi 20, 24, 148, 149, 156, 161, 179, 201, 203, 253 Sayda 256, 258 Sazldere 156 Seddlbahir 7, 10, 11, 15, 17, 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 72, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 107, 139, 142, 143, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 153, 154, 156, 158, 159, 160, 161, 162, 168, 195, 196, 197, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 226, 227, 228, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 256, 282, 283, 284, 285 Cephesi 20, 21 ihrac iskelesi 228 skelesi 80, 154, 242, 244 Liman 226, 227 Ordugh 226, 227 Sekizinci Kolordu Kumandanl 194 Selahaddin Bey, On kinci Frka Kumandan, On nc Frka Kumandanl'na tayini 39 Selanik 170 Semadirek 157 Servet bint-i Sleyman, Rumelihisar'nda oturan 35 Seyfi, Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr 9, 10, 13, 15, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 35, 39, 47, 48, 68, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 105, 128, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 167, 168, 170, 178, 179, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 210, 218, 233, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 254, 264 Seyr-i Sefin 348
No: Acentas 24 daresi 18
Belgenin Konusu
Sayfa
Shepherd, William, G., United Press'in Yakndou muhabiri 211, 212 Sndere 89, 144, 236 skelesi 179 Srbistan 170, 192, 261 Sih 120 Sivritepe 156 Sofya 49, 52, 53, 56, 61 Soandere 72, 265 Soufrne Zrhls 243, 245 Spiegel, Beyolu'nda 163 Stockholm Sefret-i Seniyyesi 130, 131 Stopford, General 263 Suvla 68, 97, 143, 260, 262, 263, 264 Koyu 36, 261 Krfezi 36, 171, 182, 260, 262, 263, 264 Liman 8, 95, 142, 155 Slecik 16 Sleyman, Msr'da esir olarak tutulan Mehmed Cemal Efendi'nin babas 111 Sleyman Paa Trbesi 128, 129 Sngbayr 19, 20, 158, 160 Swiftshure Zrhls 163, 164, 165, 166, 244
ahinsrt 16, 156 am 106 ark Ecnebi Alay 157 ibh-i cezre, bkz. Gelibolu ibh-i Cezresi iml Grubu (Arburnu) 12, 16, 18, 68, 69 349
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Cephesi 78, 81, 89, 95, 97, 142, 143, 148, 152, 155, 157, 167, 169, 177, 178 irket-i Hayriye 273 vapuru 144
T
Tahlisiye Madalyas 280 Tahsin, Erzurum Valisi 254 Takla Hastahnesi 76, 193, 194 Talhisar 276 Tavan Adalar 164, 166 Tekfurda 14, 18, 53, 54, 108 Hastahnesi 137 Tekke Burnu 72, 80, 96, 97, 98, 144, 145, 148, 152, 167, 225, 226, 227, 228, 239, 240, 242, 243, 244, 246, 247, 249, 250, 251, 253 Terel, Miralay, ngiltere'nin Dersadet ataemiliteri 189 Ticaret ve Ziraat Nezreti 277 Times 35, 43, 102, 163, 182, 185, 206, 259 Trablusam 256, 258 Trakya dr'l-harbi 168 Triad yat 165 Triumph Zrhls, ngiliz 163, 166, 167 Tuna Nehri 261 Turquoise, bkz. Mstecib Onba Tuzla 67 Gl 8, 32, 36, 142 Trk/ler 3, 4, 5, 7, 8, 33, 34, 35, 36, 37, 41, 42, 43, 44, 54, 59, 61, 63, 64, 68, 77, 103, 104, 113, 114, 116, 117, 118, 120, 121, 122, 123, 125, 126, 127, 132, 164, 182, 183, 184, 188, 189, 208, 211, 213, 262, 265 Erkn- Harbiye-i Umumiyesi 191 siperleri 4, 42, 43, 67, 120, 125 350
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
zbitn 53, 63, 64, 126, 127 Trkiye 64, 77, 190, 229
U
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi 108, 140 United Press 211
nc Frka 75 nc Kolordu iml Grubu Ar Mecrhn Hastahnesi 136 ser-y Osmaniyye 110, 112, 270
V
Vangeance Zrhls 166 Varova 261 Vengeance 164 Viyana 46, 277 Viyedenski Courrier Polenski 46
W
Walsh, T., Drdnc Wolister Alay'na mensub ngiliz nefer 140 Wery, Morris, Mariotte Tahtelbahiri mrettebtndan 140 Whitny, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 213 Williams, Yzba, Amerika ordusundan 191 Willy Rick Mercy Vapuru 72 Wilson, Amerika sbk Reis-i Cumhuru 184, 188, 190
Y
Yalova 13, 248, 275, 277 Hastahnesi 210, 276
351
No: Yarmca bataryalar 18 Yedinci Frka Cephesi 24 Yeni Zelanda askerleri 10
Belgenin Konusu
Sayfa
esirleri 10 ktat 9 Yeniiftlik 147 Yeniky skelesi 95 Yeniehir 243 Burnu 79 tabyalar 24 tarassud zbiti 148 Yeildere 158 Yeilsrt 157 Yeiltepe 19, 20 Yirmi Yedinci Piyade Alay 171, 172, 173 Yunanl 157 Ykseksrt 78, 87, 169
352
No:
Belgenin Konusu
Sayfa
Z
Zembrzuska, Wanda, Madam, Otro, Denevre gazeteleri muhbiresi 47, 48, 52, 53, 56, 60, 61, 65
353

Osmanlı Belgelerinde Çanakkkale Muharrebeleri-2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osmanlı Belgelerinde Çanakkkale Muharrebeleri-2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr

4-14 4-15 4-16

140 140 141

643 651 657

DH. UMVM DUT HR. MA HR. SYS . HB . TAL MV

Temmuz ay sehven yanl yazlmtr. Dorusu Nisan olmaldr. 63

70 numaral tepe, Yusufuktepe; 112 numaral tepe ise smailolutepe'dir. 71

Muhbirlere Orduya ltihak Ruhsatnmesi Numara: 38

Ekli Boy: Renk: Sakal: Byk:

Orta Beyaz Pasaport veya tezkire numaras Bildii lisanlar

Otro, Denevnik gazeteleri muhbiri

Asmal Wanda Mescid, Protestan Bulgaristan Zembrzuska numara: 31

Franszca, Bulgarca, 47714 Romence, Almanca

Bb- l Hariciye Nezreti Matbt- Umumiye Mdriyeti Aded: 161

Bb- l Hariciye Nezreti Matbt- Umumiye Mdriyeti Aded: 163

William George Stewart Fawkes Second Lieutenant

Zbitn Maktl Mecrh Kayp Yekn 1.130 2.371 373 3.874

Efrd 16.478 59.257 8.021 83.756

Mecrh Bir ngiliz Zbitinin Htrt

Nepal askeri. 143

Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2 Numara: 16201

Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi

Bb- l Hariciye Nezreti Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi

Harbiye Nezreti Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi 1536

Bb- l Hariciye Nezreti Tercme Mdriyeti

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne 2.11.[1]915 tarihli Times gazetesinden Ashmed Bartlett'den:

Albion Zrhls Karada

Sadrazam Mehmed Said

Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2 Numara: 20435/8479

Sayfa Tebli-i Resm

Sayfa Tebli-i Resm

Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Bnyan

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Sayda

Belediye Reisi Osman

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Telgraf daresi Mahreci: Karahisar

Harbiye Nezreti Mumelt- Ztiye Mdriyeti 2405

Bb- l Nezret-i Hariciye Tercme Mdriyeti

Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti ube: 2 Numara: 9007

Bb- l Sadret-i Uzm Mektub Kalemi Umum: 346215 Husus: 59

BABAKANLIK OSMANLI ARV (BOA) Dahiliye Emniyet-i Umumiye 3. ube

Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odas

Dahiliye Kalem-i Mahsus

Dahiliye Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti

Dosya Usul rde Tasnifi

Meclis-i Vkel Mazbatalar

No: Berlin 221 Bern Alman Sefreti 169, 170

No: Ece Liman 204

Fuad, Kale-i Sultaniye Mutasarrf 273

No: tahtelbahirleri 51, 72, 270

No: skelesi 202

No: Marmara 44, 50, 273, 276

No: Morton, Amerika ordusundan 191 Moskoflar 272

No: Geidi 262 Neme hatt 272 ordusu 272

No: Acentas 24 daresi 18

No: Yarmca bataryalar 18 Yedinci Frka Cephesi 24 Yeni Zelanda askerleri 10

You might also like