Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

61

YNETSEL GLLK VE ETKLLK: KAVRAMSAL BR ALIMA Selen DOAN(*) Faruk AHN(**)

zet: Organizasyonlarn evreye uyum salamalar, gerek duraan gerekse karmak ve deiken evre artlarna uygun ynetsel tepkiler vermelerine baldr. Etkili ynetim iin hem ynetsel beceriler hem de ynetsel yetenekler gerekli olduundan, ikisi arasnda ayrm yapmak nem arz etmektedir. Ynetsel beceriler rutin ve programlanm iler iin gerekliyken, ynetsel yetenekler rutin olmayan ve programlanmam iler iindir. Ynetsel ilerin en nemli unsurlar, yetenek kullanmn gerektiren rutin olmayan ve programlanmam ilerle ilgilidir. Ynetsel iler iin gerekli olan yeteneklere sahip olma, ynetsel gllk olarak kavramsallatrlmaktadr (Kanungo ve Misra, 1992). Ynetsel gllk, ynetsel ilerin gerektirdii uygun tepkiyi kolaylatran belirli duygusal, zihinsel ve davransal yetenekler setidir. Yetenekler, baarl bir yneticinin repertuvarnn temel ve nemli bileenleridir. Bu almann amac, ynetsel gllk kavramna ve bu kavramn organizasyonlar iin nemine dikkat ekmektir. Anahtar Kelimeler: Ynetici, beceri, yetenek, ynetsel gllk, etkililik. Abstract: Organizational adaptation to the environment requires appropriate managerial responses to both the stable and complex and changing aspects of the environment. Because both managerial skills and competencies are needed for effective management, it is important to differentiate competencies from skills. Managerial skills are required to meet routine demands of managerial jobs whereas competencies are required to meet nonroutine, non-programmable job demands. The most significant elements of managerial job have to do with non-routine tasks that demand utilization of competencies. The possession of the competencies that are needed for managerial jobs has been conceptualized as managerial resourcefulness (Kanungo and Misra, 1992). Managerial resourcefulness is a set of affective, intellectual and action-oriented generic competencies that enables adaptive responses to the demands of the managerial jobs. Competencies are basic, critical components of a successful managers repertoire. The aim of this study was to attract attentions on the conceptual framework of managerial resourcefulness and its importance for organizations. Key Words: Manager, skill, competency, managerial resourcefulness, effectiveness.

I. Giri Gnmzde yneticiler, kreselleme, hzl teknolojik gelimeler, azalan kaynaklar ve artan maliyetlerin var olduu karmak i evresinde almaktadrlar. Yneticiler, sorunlarn zm, nedenlerin aratrlmas, kaynaklarn en rasyonel ve bilimsel olarak kullanlmas, alanlarn
(*)

(**)

Prof. Dr. Nide niversiitesi BF letme Blm Dr. Milli Savunma Bakanl

62

Selen DOAN, Faruk AHN

motivasyonlarnn salanmas, belirlenen hedeflere ulama bakmndan sorumluluk sahibi kiilerdir. Bunun yannda, yalnz sorunlar ortaya kt zaman bunlarn organizasyon amalarna uygun olarak zm ile deil, ayn zamanda amalara uygun olmayan sorunlarla organizasyonun kar karya getirilmemesi bakmndan da yneticilerin sorumluluk tamas ve bunlarla baedebilecek zelliklerin kazandrlmas nemlidir. Farkl yaklamlar ierisinde farkl metodlar kullanlarak yaplan birok aratrma sonular gstermektedir ki; yneticiler planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol faaliyetlerinden daha fazlasn yapmaktadrlar. lgili alana bakldnda, ynetsel ileri inceleyen aratrmalarn temelde farkl yaklamla konuyu ele aldklar grlmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1314). Bu yaklamlardan birincisi, ynetsel ileri klasik yaklamla aklamaya almaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1314). Buna gre, klasik ynetim fonksiyonlar (Fayol, 2005) ve buna benzer bir ekilde ileri srlen ynetsel beceriler (Katz, 1955: 33-42) yneticinin ne i yaptn ortaya koymaktadr. kinci yaklam ise gzlemleme yaklamdr (Kanungo ve Misra, 1992: 1315). Adndan da anlalaca zere, bu yaklamda gzlemleme, gnlklerin incelenmesi, kaytlarn tutulmas gibi metotlar kullanlarak yneticinin ne i yapt anlalmaya allmtr (Stewart, 1975: 82; Mintzberg, 1975: 49-61; Kotter, 1982: 60-75). Gzlemleme yaklamyla yaplan bu almalar, planlama ve kaynaklarn koordinasyonunu gerektiren karar verme, bilgi paylama, atmay ynetme, deiimi ynetme ve sosyal ilikiler a gibi noktalarda birlemektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1316). Son olarak, zihinsel yaklamla yneticinin yapt iler aklanmaya allmtr (Kanungo ve Misra, 1992: 1316). Bu gruptaki aratrmalar, ynetsel ilerde zihinsel faaliyetler ile zek konusunda nemle durmaktadr (Boyatzis, 1982: 34; Klemp ve McClelland, 1986: 47; Whitley, 1989: 220). Ynetsel ilerle ilgili yaplm almalarda beceri (skill) ve yetenek (competency) kavramlaryla ilgili hem kavramsal hem de pratik olarak farkl deerlendirmelerin bulunduu belirtilmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1317). Ynetsel iler, rutin ve nceden planlanm ileri kapsad gibi, planlanmam ve rutin olmayan karmak ileri de kapsamaktadr. Bu nedenle, beceri kavramnn rutin ve nceden planlanm ynetsel iler iin gerekli olduu belirtilmekte ve yneticilerin yaptklar ilerle ilgili sahip olduklar yatknlklarna ait zelliklerin btn eklinde tanmlanmaktadr. Ynetsel yeteneklerin ise; karmak, nceden planlanmam ve rutin olmayan iler iin gerekli olduu belirtilmekte ve ynetsel ilerde duygusal, bilisel ve davransal zellikleri sergileme yetenekleri olarak ifade edilmesi gerektii belirtilmektedir (Kanungo ve Menon, 2004: 130; 2005: 41; Kanungo ve Misra 1992: 1320). Burada, ngilizce competency szcnn yerli literatrde yetkinlik olarak da kullanldn belirtmekte yarar vardr. Ancak, yetkinlik kavram; bireyin ynetsel ilerde st dzey performansn salayan motiv, zellik, beceri, kendini alglay ve sosyal rol gibi zellikleridir (Boyatzis, 1982:

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

63

21). Kanungo ve Misra (1992) ynetsel yeteneklerin (managerial competency), ynetsel ilerde gerekli olan duygusal, bilisel ve davransal zellikleri sergileme yeteneklerini (ability) ifade etmesi gerektiini belirtmilerdir. Bu nedenlerle, ngilizce managerial competencies szcklerinin bu almada Trke karl olarak ynetsel yetenekler kullanlmtr. Organizasyonlar evrelerine uyum salamak iin yaplarnda ve ynetim srelerinde bazen eitli deiikliklere giderken, yneticiler karlatklar glklerle organizasyonun dier alanlarndan daha fazla baetmek durumunda kalmaktadrlar. Glklerle baedebilme insann en temel yeteneklerinden biridir. Bilisel-davran terapi alannda nemli bir yeri olan gllk (resourcefulness) kavram; bireyin z-denetim davranlaryla ortaya kan evreye uyum salama yetenekleri uzerinde durmaktadr (Meichenbaum, 1977; Rosenbaum, 1983). Benzer sekilde, Kanungo ve Misra (1992), bir yneticinin alma yaamnda karlaabilecei her trl glkle baetmesine ve bylelikle evreye baaryla uymasna yardmc olan duygusal, zihinsel ve davransal yetenekler repertuvarn ynetsel gllk (managerial resourcefulness) olarak tanmlamtr. Yerli literatrde yeni olan bu kavramn Trkeye evrilmesinde; Kanungo ve Misrann (1992) bilisel-davran terapi alanndaki gllk (resourcefulness) kavramndan esinlenerek bu kavram ne srmesi ve ngilizce resourcefulness szcnn Trke karl olarak gllk szcnn psikoloji ve eitim bilimlerinde sklkla kullanlmas gz nne alnmtr. Bu nedenle, ngilizce managerial resourcefulness szcklerinin Trke karl olarak ynetsel gllk kullanlmtr. Bu almada, ynetsel gllk kavram ve bu kavram oluturan duygusal, zihinsel ve davransal gllk bileenleri altnda yer alan yetenekler aklanmaktadr. Ayrca, ynetsel glln etkili ynetim ve liderlik bileeni olarak organizasyonlar iin nemine deinilmitir. Ynetsel gllk kavram hakknda yerli literatrde almalarn bulunmamas nedeniyle, bu almann ilgili alana nemli katk salayaca dnlmektedir. II. Ynetsel Gllk Kavram Bir organizasyonda yneticilerin yz yze kaldklar eitli sorunlarla, bireysel yaamlarnda karlatklar sorunlar arasnda benzerlikler vardr (Kanungo ve Misra, 1992: 1323). Bireysel yaamda temel uyma davranlar; basklara, sorunlara ve glklere neden olan deien evrenin yaratt durumlarla ilikilidir. Bu sorunlara ve glklere kar bireyin sergiledii tepki veya uyum davranlar; duygular yaamay, bilgiyi bilisel sre ierisinde ilemeyi (planlama, karar verme, problem zme gibi) ve belirlenen seenekler arasnda bir seim yapma gibi faaliyetleri iermektedir. Bireyin yaamndaki baar, kendi duygusal tepkisini kontrol ederek evreye nasl uyum saladna, problem zmesine, seenekler arasnda doru seimi yapmasna ve bu seimini dikkatle ve gayretle yerine getirmesine baldr. Organizasyonlar iin de durum

64

Selen DOAN, Faruk AHN

ayndr. Bir ynetici, organizasyonun i ve d evresinden kaynaklanan basklar, sorunlar ve glklerle baedebilmek iin benzer davranlar sergilemektedir. evreye uyma davranlarnda baarl olabilmek, birtakm yetenekleri gerektirmektedir. Yetenekler, bir yneticinin sahip olduu isel kaynaklar olarak tanmlanabilir. Yeteneklerini, bulunduu organizasyonda karlaabilecei bask, sorun ve glklerle mcadelede etkili bir ekilde kullanabilen ve bunlarla baedebilen yneticiler, ynetsel gllk dzeyi yksek yneticilerdir (Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). Yetenekler, bu nedenle ynetsel gllk kavramnn esasn oluturmaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1323; Kanungo ve Menon, 2004: 131; 2005: 42). Her ne kadar ynetsel iler arasnda teknik ve rutin iler olsa da ve bu iler iin birtakm becerilere gereksinim olsa da, bilisel ve zihinsel yetenekler olmakszn sadece becerilerle baar elde etmek gtr. Bu yetenekler sayesinde ynetici sahip olduu becerilerinin hangilerini ne zaman ve nasl kullanacana karar verebilmektedir. Kanungo ve Misra (1992), bilisel-davran terapi alannda nemli bir yeri olan gllk kavramndan esinlenerek; bireyin z-denetim davranlaryla ortaya kan evreye uyum salama yeteneinin edinilmi yetenekler repertuvar olduuna dikkat ekmektedir. Meichenbaum (1977) ve Rosenbaum (1983), renilmi gllk kavramn bireyin, yaam boyunca renmi olduu, hedefe ynelik davranlarn engelleyen dnce, duygu, ac gibi etkenleri denetim altna almasn mmkn klan yetenekler olarak tanmlanmaktadr. Bireyin; duygusal ve fizyolojik tepkileriyle baetmek iin kiisel kaynaklarndan ve bililerinden yararlanmas, planlama, problemi tanmlama, seenekleri deerlendirme ve sonular tahmin etme gibi problem zme stratejilerini kullanmas, anlk doyumu erteleyebilme yetenei ve isel olaylarn kontrol edebileceine dair genel bir inanca sahip olmas gibi davranlar renilmi gllk kavram iine girmektedir. Bu sayede birey sadece evresine uyum salamada baarl olmamakta, ayn zamanda azim ve kararlln da glendirmektedir. Benzer ekilde, ynetsel glln bileenleri olarak yneticinin sahip olduu yetenekler, ynetsel iler zerinde z-dzenleme ve z-denetim salayabildii, renilmi ve zamanla edinilmi yetenekleri simgelemektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1324). Yneticiler renme ya da sosyalleme gemii asnda farkl olduklarndan, ynetsel gllkleri asndan da farkllklar olabilecektir (Kanungo ve Menon, 2004: 133). Bu durum, yneticilerin ileri zerinde engel tekil edebilecek duygusal tepkilerini, bilisel dncelerini ve inanlarn, beklentilerini kontrol edebilme, dzenleme arzularnda ya da yeteneklerinde farkllk yaratacaktr. Ynetsel gllk kavram, yneticinin organizasyonun belirlenen ama ve hedefleri dorultusunda her trl ynetsel iine engel tekil edebilecek duygusal tepkilerini, bilisel dncelerini ve inanlarn, beklentilerini, davranlarn kontrol edebilme ve dzenlemesiyle evreye baarl uyum

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

65

salamada edinilmi yetenekler repertuvar olarak tanmlanabilir (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004, 2005). alanlarn kiilik zelliklerinin organizasyonlarn etklilii iin nemli olduklar varsaylmaktadr (Chatman, 1989: 337). Kiilii tantc temel zellik mevcuttur (Gney, 2006: 192). Bunlar sosyal, zihinsel ve bedensel zelliklerdir. Bu zellikler tek tek kiilii ifade etmemektedir. Ancak hepsinin oluturduu btnlk kiilik olarak deerlendirilir. Kiiliin bu temel zelliklerine uyumlu olarak Kanungo ve Misra (1992: 1324) ynetsel glln bileen altnda toplanan yeteneklerden olutuunu belirtmitir. Bunlar; duygusal gllk, zihinsel gllk ve davransal gllktr. Tablo 1de ynetsel gll oluturan temel bileen ve bunlara ait yetenekler gsterilmektedir. Ynetsel gllk dzeyi yksek olan yneticiler, ynetsel rollerini ve ilevlerini yerine getirirken duygularn, dncelerini ve davranlarn denetleme ve dzenleme yetenei gsterebilmektedirler (Kanungo ve Menon, 2004: 133; 2005: 42). Tablo 1: Ynetsel Glln Bileenleri
Bileenler Duygusal Gllk Yetenekler (a) Duygusal kontrol (b) Sakin olma (c) Doyumu erteleme (d) Proaktif olma (a) Problem zme (b) z-Dnm (a) e ynelik davran tarz (b) nsan ynelik davran tarz

Zihinsel Gllk

Davransal Gllk

Kaynak: Kanungo ve Misra, 1992: 1325.

A. Duygusal Gllk Duygusal gllk; bir yneticinin kendi duygusal tepkilerini, ynetsel ilerini yerine getirmesinde engel olmasndan daha ok yardmc olmas amacyla, bili ve kendi kendini eitimle baarl bir ekilde dzenleme yeteneini ifade etmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1324). Duygusal gllk bileeni altnda drt yetenek yer almaktadr. Bunlar; duygusal kontrol, sakin olma, doyumu erteleme ve proaktif olmadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1324; Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). 1.Duygusal Kontrol Bireysel yaamda olduu gibi alma yaamnda da aniden ortaya kan ve ne olduunu anlamadan balayp biten duygusal tepkileri anlamak, olumsuz sonularn ngrmek, bunlar kontrol edebilme yetenei gelitirmek mutluluk ve baar iin olduka nemlidir. Duygular tanyabilmenin bir iareti, drtleri aabilmek ve duygulara karlk verebilmek iin kendi kendine

66

Selen DOAN, Faruk AHN

rehberlik etmektir (Cooper ve Sawaf, 1997: 40). Bu nedenle, yneticilerin zellikle ngrlemeyen evre unsurlarndan ve dier nedenlerden kaynaklanan stresli durumlarda basit duygusal tepkilerini kontrol edebilme ve z-dzenleme yetenekleri nem arz etmektedir. Stresli ortamlarda yneticiler farkl duygusal tepkiler gsterebilmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1324). Bu duygusal tepkiler, yneticinin problem zme ve karar verme gibi yetenekleri nedeniyle deiiklik gsterebilmektedir. Bu duygusal tepkiler; agresif (saldrganlk) ve regresif (kendini geri ekme) eilimlerinde olabildii gibi, iten ayrlma ve heyecan eklinde de ortaya kabilmektedir (Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). Duygusal kontrol belirli bir hiyarerik dzen ierisinde birtakm yetenekleri gerektirmektedir. Drt seviyeli hiyerari srecine gre yetenek; en dk seviyesinde, duyguyu alglamak, deerlendirmek ve ifade etmektir (Salovey ve Mayer, 1990: 186). kinci seviyedeki yetenek ise duygular kullanabilmektir. nc olarak ele alnan yetenek, duyguyu anlamak ve muhakeme etmektir. Daha sonraki yetenek ise, duygular kontrol edebilmektir. Ksaca; duygusal kontrol, duygularn gerek bireysel yaamda gerekse alma yaamnda bireye engel olmasndan daha ok yardmc olmasn salayacak yetenei ifade etmektedir. 2.Sakin Olma Duygusal gllk bileeni altnda yer alan ikinci yetenek, sakin olmak ve bu sayede glklerle karlaldnda problemleri zmeye hazr halde bulunmak yeteneidir (Kanungo ve Misra, 1992: 1326). Duygular kontrol etme yetenei, bir sonraki yetenek olan sakin olmay ve bu duygular ynetmeyi salamaktadr. Yneticinin bulunduu evrede yer alan frsatlar ve tehditleri deerlendirebilmesi iin duygusal adan bir dengede olmas, daha objektif ve ihtirasl olmayan bir bak asyla konuya yaklamas gerekmektedir. Bu yaklam tarz yneticinin karlat durumlara gerekli ve uygun tepkiyi vermesini de salayabilmektedir. Ynetici, bu tepkileri sadece evresel basklar duygusal sakinlik ierisinde deerlendirmesi ve problemleri bu ekilde karlamasyla gsterebilmektedir. Sakin olmak ve bu sayede glklerle karlaldnda problemleri zmeye hazr halde bulunmak; duygular kontrol etme ve duygular ynetme yeteneiyle mmkn gzkmektedir (Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). 3.Anlk Doyumu Erteleme Duygusal gllk bileeni altnda yer alan nc yetenek anlk doyumu ertelemeyle ilgilidir (Kanungo ve Misra, 1992: 1326). Gelecekte elde edilecek sonular iin anlk doyumu erteleme ve ertelenen bu sonular iin dayanma yetenei, z-dzenleme srecinin nemli bir yann oluturmaktadr. Duygular, drty eyleme dkmenin yolunu atklarndan duygusal zdzenlemenin kaynadrlar. Anlk doyumu erteleme, bireyin drtlerinden kaynaklanan anlk tepkilerini veya davranlarn bastrmay, gelecekte elde

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

67

edilecek daha iyi sonular iin dayanmay ve bylelikle daha iyi sonulara ulamay kolaylatran yetenektir (Rosenbaum ve Smira, 1986: 357). Doyumu erteleme, hem bilisel hem de duygusal bir sre olarak temel insan yeteneidir (Metcalfe ve Mischel, 1999: 3-19). nsanlar sosyalleme sreciyle birlikte, anlk drtlerini ve bylelikle olumsuz sonulara neden olabilecek davranlarn kontrol etmeyi renmektedirler. Uzun dnemli bir sonucu ya da ertelenmi bir doyumu beklemek gelimi bir bilincin ve psikolojik olgunluun gstergesidir. Anlk doyumu ertelemek ve z-denetim becerileri kullanarak drt kontroln salamak, bireysel yaamn olduu kadar rgtsel yaamn da kalitesini artrmaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1326). Ynetsel performans asndan konuya bakldnda, uzun dnemli zaman perspektifinin zellikle planlama, koordinasyon, atma ynetimi ve deiim ynetimi gibi ynetsel konular iin nemli bir zellik olduu grlmektedir (Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). 4. Proaktif Olma Duygusal gllk bileeni altnda yer alan drdnc ve sonuncu yetenek, gerek bireysel yaamdaki gerekse organizasyon yaamndaki zorluklar karlamada yksek proaktif davranlar sergilemek, bireyin stlendii rollere istek ve ballk gstermektir (Kanungo ve Misra, 1992: 1326). Proaktif ve reaktif kavramlar ynetimde iki farkl yaklam ifade etmek iin sklkla kullanlmaktadr. Reaktif yneticiler pasif davranrlar, onlarn amalar bir tutkudan daha ok zorunluluktan dolay vardr. Dier taraftan, proaktif davranlar, yneticinin organizasyonda mevcut artlar durumu iyiletirmek veya yeni bir ortam yaratmak iin inisiyatif almas, ortama pasif bir ekilde adapte olmak yerine statkoyu sorgulamas, sorumluluk duygusu ierisinde kendiliinden harekete gemesi, sorunlarn tekrar yaanmamas iin gelecek zaman odakl dnmesi ya da allmn dnda problemlerin stesinden gelme yetenek ve davranlarn kapsamaktadr (Parker vd., 2006: 637). Ksaca, duygusal gllk; bir yneticinin, duygusal tepkileri ynetsel ileri yerine getirmesinde engel olmasndan daha ok yardmc olmas amacyla bili ve kendi kendini eitimle baarl bir ekilde dzenleme; bylelikle sakin olma ve glklerle karlaldnda problemleri zmeye hazr halde bulunma; gelecekte elde edilecek sonular iin anlk doyumu erteleme ve ertelenen bu sonular iin dayanma; zorluklar karlamada yksek proaktif davranlar sergileme, stlendii rollere istek ve ballk gsterme yeteneklerini ifade etmektedir (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004; 2005).

68

Selen DOAN, Faruk AHN

B. Zihinsel Gllk Ynetsel gll oluturan bileenlerden ikincisi zihinsel gllktr. Baarl ve etkili bir ynetim iin zihinsel gllk altnda toplanan iki yetenek vardr (Kanungo ve Misra, 1992: 1326; Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42): Bunlardan ilki problem zme, dieri de z-yeterlilik inancn nasl kuvvetlendireceine dair z-dnmdr. 1. Problem zme Genel olarak, problem zme, kiiyi zme gtrecek bilgilerin kazanlmas ve bu bilgileri kullanma hazr olacak ekilde birletirerek bir sorunun zmne uygulayabilme yetenei olarak tanmlanabilmektedir (Gelbal, 1991; Robertson, 2001). Problem zme bir hedefe ulamaya alrken karlalan glklerin zmn bulma srecidir. DZurilla ve Goldfried (1971: 108), problem zmeyi problemli bir durumla baetmek iin tepki seenekleri oluturma ve bu seeneklerden en etkili olaca dnlen birini semeyi ieren bilisel ve davransal bir sre olarak tanmlamaktadr. Heppner ve Krauskopf (1987: 375) ise problem zmeyi, bireyin gerek yaamda i ve d arzularnn ya da glklerinin uyumu iin davransal tepkilerde bulunma gibi bilisel ve duygusal ilemleri bir hedefe yneltme olarak tanmlamlardr. Ksaca, problem zme, karlalan engeli amann en etkili ve en iyi yoludur. Problem zme, herhangi bir problemi zme kavuturmak iin bilinli olarak belirli srelerin takip edildii bilisel ve davransal bir sre olarak da tanmlanabilir. Problem zme, problemin birey tarafndan anlalmasyla balayan, eitli zm alternatiflerinin retilmesi ve deerlendirilmesi ile devam eden, daha sonra retilen bu alternatifleri belirlenen kriterlere gre nemlilik sras belirleyerek tm olaslklarn gzden geirilmesi, bilinen yollarn veya yeni zm yollarnn denenmesi ve en uygun zme mantk araclyla karar verilmesi gibi ilemlerin srasyla gerekletirilmesini gerektiren kapsaml bir sretir. Problem zme srecinin aamalar her zaman sz konusu aamalar izleyerek gereklemeyebilir. Bazen srete birey, olay veya durumdan kaynaklanabilen glkler yaayabilir. Problem zme ve karar verme birbirleriyle yakndan ilikili ve birbirini tamamlayan iki kavramdr. Karar verme, bir problemin zmne ilikin olas yollardan en uygun olann seilmesi olarak tanmlanabilir. Karar vermenin yneticinin esas iinin olduu belirtilmektedir (Koel, 2003: 76). Benzer ekilde, Mintzberg (1975), yneticilerin faaliyetlerinin kiileraras, bilgi verici ve karar verici olarak adlandrd temel davrann biri veya birden fazlas iinde yer alabilen on rolden olutuunu gstermitir. Karar verme ile problem zme aamalar hemen hemen ayn aamalar izlemektedir. Problemin tanmlanmas aamasnda; yneticilerin farkndalk dzeyi yksek, ilgili ve duyarl davranarak problemleri analitik bir yaklamla incelemeli ve problemi tanmlamaldr. Bir dier aama olan problemleri irdeleme/ncelik belirleme aamasnda ynetici, eletirel ve analitik yaklamla problemi irdelemeli,

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

69

analojik dnmeyle belleinde yazl benzer bilgi ve zmlerden yararlanmal, bylelikle arzu edilen amalara ve problem zmeye ynelik irdeleme ve ncelik belirleme ilemlerinde etkili olmaldr. Alternatifleri belirleme ve deerlendirme aamasnda ynetici, analitik ve sentezci dnme yaklamlaryla alternatifleri belirlemeli ve deerlendirmelidir. Ynetsel problemlerin baaryla stesinden gelebilmek, konuya geni bir bak asyla yaklamay gerektirmektedir. Bu aama, bir seim ilemi yaplaca ya da karar verilecei iin yneticilerin baarl olmalar asndan byk nem tamaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1327). 2. z-Dnm Zihinsel gll oluturan bir dier yetenek z-yeterlilik (selfefficacy) inancn nasl kuvvetlendireceine dair z-dnmdr (selfreflection) (Kanungo ve Misra, 2003: 1328; Kanungo ve Menon, 2004: 132). Sosyal Bili Kuram ierisinde nemli yere sahip olan z-yeterlilik kavram genel olarak bireylerin yaamlarndaki olaylarn stesinden gelebilecek kapasiteye sahip olduklar yolundaki inan eklinde tanmlanmaktadr (Bandura, 1977: 212). z-yeterlilik bireylerin yaamlarndaki olaylar zerinde denetim elde etmek iin gereken motivasyon, bilisel kaynaklar ve yeteneklere olan inanlaryla ilgilidir. Eer bireyler davranlaryla arzu edilen sonular elde edemeyeceine inanrsa, herhangi bir glk ya da problem karsnda kendilerini harekete geirebilecek drtnn kuvvetli olmad sylenebilir. nsan motivasyonunu, duygularn ve davranlarn etkileyen unsurlar arasnda bireylerin kendi yeterliliklerini deerlendirmesi kadar nemli ve yaygn bir dnce yoktur (Bandura, 1989: 59). Bir birey olarak ynetici baarl olabilmek iin, gereken yeteneklere sahip olmaldr. Fakat, ayn zamanda, olaylarn kontrol iin gereken yeteneklere aktarlabilen inanlar da bulundurmaldr. Ynetsel ilerde baarl olmak iin gerekli olan z-yeterlilik inanc z-dnm ile kuvvetlendirilebilmektedir (Kanungo ve Misra, 2003: 1328). Sosyal Bili Kuramna gre, bireyler isel drtlerle ya da evresel unsurlarla harekete geen ve tepki veren organizmalar olarak deil; tam tersi, kendi kendini programlayabilen, proaktif, z-dnm ve z-dzenleme yetenekleri olan organizmalar olarak grlmektedir (Bandura, 1986: 18). Bireyin kendi dncelerinin ve davranlarnn yeterliliini irdeleme, Sosyal Bili Kuramnda nemli bir yeri olan temel insan yeteneidir. Bu yetenekle bireyler, kendi bilisel, duygusal ve davransal faaliyetlerini incelemekte, anlamakta ve deerlendirmektedir. Tecrbelerini ve bildiklerini gzden geiren birey, kendisi ve evresi hakknda kapsaml bilgi edinebilmektedir (Bandura, 1989: 58). Etkili faaliyetlerde bulunabilme, bireyin doru ve yanl dncelerinde ayrm yapabilmesiyle mmkndr. z-dnm yeteneiyle bireyler sadece bilgi edinmemekte, ayn zamanda kendi dncelerini gzlemleyerek, onlar dorultusunda hareket ederek ya da dncelerinin sonularn nceden kestirerek kendi yeterliliklerini snamakta ve gerektiinde

70

Selen DOAN, Faruk AHN

deiiklik yoluna gitmektedir (Bandura, 1986: 21). Benzer ekilde, yneticiler z-dnm yeteneiyle eitli ilerde bireysel yeterliliklerine olan inanlarn dzenlemektedirler. z-dnm, gemi tecrbelere dayanarak ilerde neler yaplmas ve neler yaplmamas konusunda bir geribesleme salamaktadr. Bu durum, bireyin z-yeterlilik inancn kuvvetlendirmektedir (Rosenbaum, 1983). Deiken durumlarda bu yetenek nem kazanmaktadr. Yneticilerin zdnm yetenei konusundaki eksiklikleri, geribildirim srecini iletememelerine ve tecrbeyle edinilmi bilgiyi yeni durumlarda kullanamayarak davransal katla neden olabilmektedir (Kanungo ve Misra, 2003: 1328). Bu da evreye uyma konusunda uygun olmayan davranlarn ortaya kmas anlamndadr. Ksaca, zihinsel gllk; bir yneticinin alma yaamnda etkili ve verimli olmasn salayan problem zme ve z-yeterlilik inancn nasl kuvvetlendireceine dair z-dnm yeteneklerini kapsamaktadr. (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004; 2005). C. Davransal Gllk Ynetsel gll oluturan bileenlerden sonuncusu davransal gllktr. Davransal gllk bileeni altnda ie ynelik ve insana ynelik olmak zere iki davran tarz mevcuttur (Kanungo ve Misra, 1992: 1328; Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). Bireysel farkllklar nedeniyle davran tarzlar ortaya kmaktadr. Bireylerin davran tarzlar bilisel tarzlaryla ilgilidir. Davran tarzlar, bireyin yapsal bir zellii olmakla birlikte; ne bir kiilik zellii, ne mizacn bir yan ne de bir yetenektir. Bireylerin davran tarzlar; davrana ynelik bir eilimi ifade eder, belirli bir dereceye kadar retilebilir ve iki ynldr (Frese vd., 1987: 1183). Davran tarzlar, bilisel olarak, belirli bir durumda nasl davranlacana dair bir eilimi ifade ettiinden dolay gllk kavramnn bir bileeni olarak dnlmelidir (Kanungo ve Misra, 1992: 1328). Davransal gllk bileeni, ie ynelik ve insana ynelik davran tarzyla aklanmaktadr. 1. e Ynelik Davran Tarz e ynelik davran tarz birbirini takip eden eitli srelerden olumaktadr. Ynetsel ilerde baarl olmak iin ie ynelik davran tarz hedef belirleme, planlama, uygulama sreleri ile geribildirimi kapsamaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1328). Her bir sre yneticinin davran tarznn bir bileeni olarak grlebilir ve bu sreler zamann etkili kullanm, ilgili olma (takipilik) ve ayrntlara dikkat etme unsurlaryla tanmlanabilmektedir (Frese vd., 1987: 1183). Hedef belirleme, bir planlama srecidir. Hedef belirleyerek, birey ne baarmak istediine karar vermekte ve bu hedeflere adm adm ulamaya almaktadr. Hedef belirleyerek birey nceliklerini belirlemekte, hemen sahip olduu kaynaklar organize etmekte, kararlar vermektedir. Plan ise, bugnden

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

71

gelecekte nereye ulalmak istendiinin ve nelerin gerekletirilmek istendiinin kararlatrlmasdr. Bu tanma gre, plan bir kararlar toplamdr. Karar vermek ile plan yapmak bir anlamda ayn eydir. Aradaki tek fark, planlarn birden fazla karar iermesi, bir kararlar toplam olmasdr (Koel, 2003: 123). Plan gelecek ile ilgili bir olgudur. Her plan gelecekle ilgili belirlemeler ve dzenlemeler iermektedir (Geylan, 2005: 87). Planlama ise deiimin ve dinamizmin etken olduu evrede, ama ve gelecee dnk hedefler ile bunlara ulama yollarn, seeneklerini de gzeterek belirleme srecidir. Hedef belirleme ve gerekli planlama sreci sonrasnda birey harekete geer. Arzu ettii sonuca ulamak iin tm abalarn hedefe ynlendirir. Bu sre ierisinde geribildirimin (feedback) nemli bir yeri vardr. Hedef ve geribildirim arasnda karlkl bir iliki vardr. Her birinin yokluu bir dierinin etkisizliine neden olabilmektedir. Yaplan birok aratrma, geribildirimin hedefe ulama srecinde salanmas gerektiini ve bylelikle performansta art salanabileceini gstermitir (Stinson, 2000: 54). Ksaca; ie ynelik davran tarz hedef belirleme, planlama, uygulama ve geribildirim gibi ynetsel ilerde zamann etkili kullanm, ilgili olma (takipilik) ve ayrntlara dikkat etme unsurlarn barndran yneticinin ie ynelik davran eilimidir (Kanungo ve Misra, 1992: 1328). 2. nsana Ynelik Davran Tarz Yneticiler sadece ie ynelik deil, insana ynelik davran tarzna da sahip olmaldrlar (Kanungo ve Misra, 1992: 1328). e ynelik davran tarznn esasn i olutururken, insana ynelik davran tarznn esasn insan oluturmaktadr. nsana ynelik davran tarz, organizasyonun dier alanlarn tutum ve davranlarn, inanlarn, beklentilerini ve ihtiyalarn anlamak iin kiisel duyarlla sahip olmay, baka bir deyile empatik davranmay gerektirmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1328; Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). Yneticiler bu alanda baarl olabilmek iin aktif dinleme becerilerini gelitirmeli ve geribeslemeyi kullanabilmelidirler. Bununla birlikte bakalarnn onayn, saygnln kazanmak onlara kar destekleyici olmakla mmkndr. Yneticilerin, alanlar etkilemede kullanabilecekleri bir dier unsur da, sosyal ve sembolik unsurlarn kullanmdr (Klemp ve McClelland, 1986: 41). Bu da, benzeim (referent) ve uzmanlk (expertise) gcnn kullanmyla ilgili yetenein gelitirilmesini gerektirmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1329). Yneticilerin sahip olduklar g kaynaklar konusunda yaplan aratrmalarda, en dikkati eken g kaynaklar uzmanlk ve benzeim g kaynaklar olmutur. Hersey vd. (1996: 412) uzmanlk ve benzeim g kaynaklarnn alanlarn performanslarn artrdn ve i doyumlarn srekli olarak olumlu ynde etkilediini sylemektedir. Aratrmaclar, benzeim gcyle birlikte yneticinin uzmanlk gcne sahip olmas gerektiini ve bylelikle karizmatik olabileceini savunmaktadrlar (Kudisch vd., 1995: 178). nsana ynelik davran tarznda, nemle vurgulanan davranlardan biri de,

72

Selen DOAN, Faruk AHN

yneticilerin alanlara kar destek olmas ve onlara kar ilgili olmasdr (Kanungo ve Misra, 1992: 1328). Yneticilerin bu tr davranlar, alma yaamnda etkililik ve verimliliin nemli bir yann oluturmaktadr (Sarros vd., 2002: 15). Yneticiler bu davranlaryla, alanlarn desteklemeye ynelik ve onlar gelitirmeye ynelik olmak zere iki temel davran sergileyebilmektedirler (Rafferty ve Griffin, 2006: 39). Yneticilerin alanlarn desteklemeye ve onlar gelitirmeye ynelik davranlar; onlar dinleme, onlarla etkili iletiim kurma, onlarn ihtiyalarnn nasl karlanacan anlamakla mmkndr. Bu nedenlerle empati, alma yaamnda nemli bir kavram haline gelmitir. letiim kurma becerisi ve empati karlkl etkileim ierisindedir (Goleman, 1998: 172). Empati, psikolojide farkl yaklamlarla ele alnan bir kavramdr. Empati, bir kiilik zellii ya da genel yetenek (bakalarnn duygularn anlayabilme, karsndakinin yerine kendini koyabilme), belirli durumlardan kaynaklanan bilisel ve duygusal bir durum (bakasnn dnyasn sanki kendininmi gibi hissetme, onun gibi davranma), birok sreten oluan bir duygulanm durumu olarak grlmtr (Duan ve Hill, 1996: 262). alma yaamnda da empati, yneticilerin kendilerini alanlarn yerine koyup dnmelerini ve onlarn neler hissettiklerini anlayabilmeyi ve bylelikle onlarla etkili iletiim kurmay salamaktadr (Goleman, 1998: 171). Ksaca, insana ynelik davran tarznda, ynetimin odak noktasn insan oluturmaldr. nsan ynelik davran tarznda ynetici alanlarna kar empatik davranmay, onlara kar destekleyici ve onlar gelitirici olmal, benzeim ve uzmanlk g kaynaklarn etkili kullanmaldr. III. Ynetsel Gllk ve Ynetsel Etkililik Ynetsel gllk kavram, ilk defa Kanungo ve Misra (1992) tarafndan ne srlm ve bu konuda snrl sayda (Kanungo ve Menon, 2004; 2005) aratrma yaplmtr. Oysaki, organizasyonlarn gerek duraan gerekse deiken evreye uyum salamalar ve bylelikle varlklarn srdrebilmeleri, uygun tepki gstermelerine baldr (Kanungo ve Misra, 1992: 1329). Bu durum, aslnda, ynetsel iler arasnda rutin olmayan, programlanmam ve karmak ilerle baedebilmenin ve bunlarn stesinden gelebilmenin nemli olduunu ortaya koymaktadr. Ynetsel gllk dzeyi yksek ynetici ise; rutin olmayan, programlanmam ve karmak ynetsel ilerle etkili bir ekilde baetmesini salayan duygusal, zihinsel ve davransal yeteneklere sahip kiilerdir (Kanungo ve Menon, 2004: 149). Ynetsel gllk kavramnn alma yaamndaki nemini gsteren bir aratrmada, ynetsel glln psikolojik glendirmeyle pozitif ynde ve renilmi aresizlikle negatif ynde anlaml ilikisinin olduu bulunmutur (Kanungo ve Menon, 2004: 144). Bir dier aratrmaya gre, ynetsel glln z-yeterlilik, psikolojik glendirme ve alglanan kontrol ile pozitif ynde anlaml ilikisinin olduu; renilmi aresizlikle negatif ynde anlaml

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

73

ilikisinin olduu bulunmutur. Bununla birlikte, ynetsel gllk ile ie adanmlk ve i doyumu arasnda dk dzeyde olsa da pozitif ynl bir ilikinin var olduu ortaya konmutur. Ayn almada, yneticilerin bireysel baar dzeylerine katklar asndan ynetsel glln, yan, eitim dzeyinin ve hizmet srelerinin etkileri incelenmitir. Sonuta, ynetsel glln dier unsurlar arasnda en fazla baarya katkda bulunan unsur olduu bulunmutur (Kanungo ve Menon, 2005: 51). Bu sonular, ynetsel gllk ve bu kavram oluturan temel bileenler altndaki yeteneklerin etkili ynetim ve liderlik iin gerekli olduunu gstermektedir (Kanungo ve Menon, 2005, 2005). Ynetsel glln organizasyonlar iin nemini anlamann bir yolu da, bu kavram oluturan temel bileenler altndaki yetenekler konusunda yaplan almalar gzden geirmektir. A. Duygusal Gllk ve Ynetsel Etkililik Baarl yneticilerin en nemli zelliklerinden biri duygular kontrol etme yeteneidir. Bu yetenek, son zamanlarda psikoloji ve sosyal bilimlerde aratrmalarn ilgi oda olan duygusal zek kavram ierisinde tanmlanan yeteneklerden biridir. Gerek yetenek tabanl duygusal zek modeline (Mayer vd., 1990: 772-781; Salovey ve Mayer, 1990: 185-211), gerekse karma duygusal zek modeline (Goleman, 1995) gre duygular kontrol etmek duygusal zek dzeyi yksek bireylerin zelliklerindendir. Duygusal zek, bireysel yetenekler arasnda nemli bir unsur olduu iin, etkili ynetim ve liderlik becerileri arasnda vazgeilmez bir yetenek olarak gsterilmektedir (George, 2000: 1039). Yaplan birok aratrma sonucu duygusal yeteneklerin etkili ynetim ve liderlik davranlarna katkda bulunduunu ortaya koymaktadr (Kerr vd., 2006: 268). Benzer ekilde, duygusal gllk bileeni altnda yer alan duygusal kontrol yetenei, bir ynetici iin zellikle olumsuz duygularla baetmek asndan byk nem tamaktadr. zellikle, alma yaamnda kzgnlk, korku, kayg, znt, depresyon gibi olumsuz duygularla baedebilmek ynetsel etkililik asndan nemlidir. Her gl duygunun kkeninde harekete geirici bir drt vardr; bu drtlerin ynetimi duygusal zeknn temel talarndan biri olarak grlmektedir (Goleman, 1995; Mayer vd., 1990; Salovey ve Mayer, 1990). Duygularn ynetimi; problem zmede, karar vermede ve eyleme gemede duygusal bilgiyi kullanarak daha olumlu sonular elde etmeyi ve bireyselynetsel performans artrmay salamaktadr. Duygular kontrol etme yetenei yksek olan yneticiler tutkulu olabilirler, fakat ayn zamanda duygularnn zdenetimini yapabilmekte, sakin olabilmekte, kuvvetli duygular yaarken bile zihinsel aklklarn koruyabilmektedirler. Tam tersi olarak, duygularn ynetimi konusunda yetenekli olmayanlar; telal, kaygl, kontrol kaybeden, duygularnn acsn bakalarndan karan yneticiler olarak grlmektedir. Bu durum, onlar duygusal krle yneltmekte, igdsel davranmalarna neden

74

Selen DOAN, Faruk AHN

olmaktadr. Bu nedenle, duygusal gllk bileeni altnda yer alan yeteneklerden biri olan sakin olma, bireysel ve ynetsel performans asndan nemli bir yetenektir (Caruso ve Salovey, 2004: 62; Goleman, 1995: 185). Duygusal gllk bileeni altnda yer alan dier bir yetenek doyumu erteleme yeteneidir. Bireyler, anlk doyumla ilgili olarak duygu ve davranlarnn nasl kontrol edilebileceini, drtler ile anlk tepkilerin stesinden nasl gelinebileceini bilmeleri gerekmektedir. Anlk tepkilerle baetmek ve z-denetim becerileri ya da iradeyi (willpower) kullanarak baarlmas bir o kadar g olan drt kontroln salamak, bireysel yaamn olduu kadar rgtsel yaamn da kalitesini artrmaktadr. rade kavram, bireyin drtlerinden kaynaklanan anlk tepkilerini bastrarak arzu edilmeyen sonularn domasn engelleyen ve arzu edilen sonulara ulamay kolaylatran yetenektir (Metcalfe ve Mischel, 1999: 3). Bu yetenek, bilisel ve duygusal srelerin etkileimiyle meydana kmaktadr. rade sayesinde birey, drt kontroln salayarak anlk doyumu erteleyebilmekte ve daha iyi daha olumlu sonulara ulaabilmektedir. Doyumu erteleme konusu sklkla irade kavram ile ilikilendirilmitir. nk, doyumu erteleme iradenin deiik bir formudur. Doyumu erteleme konusunda yaplan almalar, bireylerin zdzenleme yetenekleri arasndaki farkllklar ortaya karmas asndan sosyal ve bilisel uyma davranlarnn da belirleyicisi olmutur. Ynetsel performans asndan konuya bakldnda, uzun dnemli zaman perspektifinin zellikle planlama, koordinasyon, atma ynetimi ve deiim ynetimi gibi ynetsel konular iin nemli bir zellik olduu grlmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1326). Duygusal gllk bileeni altnda yer alan son yetenek ise, gerek bireysel yaamdaki gerekse organizasyon yaamndaki zorluklar karlamada yksek proaktif davranlar, bireyin stlendii rollere istek ve ballk gstermektir istek ve ballk gstermektir (Kanungo ve Misra, 1992: 1326). Baarl yneticiler, proaktif olmak durumundadrlar ve yaamda stlenmek iin setikleri farkl rollere ballk gstermeleri gerekmektedir. Yneticiler, bulunduklar evrede ortaya kabilecek her frsat nceden sezmeye ve bu frsatlar deerlendirmeye hazr olmaldrlar. Kotter (1999: 148), yneticilerin ncelikle kendi ileri iin gndem oluturduklarn (planlar yapmakta), daha sonra oluturduklar bu gndemi gerekletirebilmek iin gerekli olan kaynaklarla balantlar (network) kurduklarn sylemektedir. Etkili yneticilerin ynetime yaklam tarzlarnda proaktif davranarak, belirlenen hedef ve amalara ynelik ksa, orta ve uzun dnemli planlar oluturduklarn sylemektedir. Ynetsel fonksiyonlar, roller ve davranlar konusunda yaplan aratrmalar, proaktif birey olarak yneticilerin kontrol dndaki faktrleri ve sreci ynetebileceine dair inanlar olduunu ve z-gvenlerinin yksek olduunu, risk almaktan ekinmediklerini, kendileriyle bark olduklarn, problemle/gereklikle yzlemekten ve onlarla baetmekten ekinmediklerini gstermektedir. Proaktif davranlar olumlu bireysel ve organizasyonel sonular

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

75

elde edilmesini salamaktadr (Parker vd., 2006: 636). Druckern belirttii gibi, yneticilerin ilk ve en nemli grevi kendi enerjilerinin farknda olmak ve evredekilerin enerjilerini verimli bir biimde harcamalarna yardmc olmaktr (Cooper ve Sawaf, 1997: 21). Sonu olarak, duygusal gllk dzeyi yksek bir ynetici; duygusal tepkileri, ynetsel ileri yerine getirmesinde engel olmasndan daha ok yardmc olmas amacyla bili ve kendi kendini eitimle baarl bir ekilde dzenleyebilen; bylelikle sakin olan ve glklerle karlaldnda problemleri zmeye hazr halde bulunan; gelecekte elde edilecek sonular iin anlk doyumu erteleme ve ertelenen bu sonular iin dayanma yetenei olan; zorluklar karlamada yksek proaktif davranlar sergileyen, stlendii rollere istek ve ballk gsteren kiidir (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004; 2005). B. Zihinsel Gllk ve Ynetsel Etkililik Baarl bir ynetim iin zihinsel gllk altnda toplanan yeteneklerden biri problem zme, dieri de z-yeterlilik inancn nasl kuvvetlendireceine dair z-dnmdr (Kanungo ve Misra, 1992: 1326; Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). Deien ve farkllaan durum ve artlarn yaratt ortamda beliren problemler ve sorunlar, organizasyon alanlar ve zellikle yneticiler iin nemli bir ilgi haline gelmi bulunmaktadr. Problem zme, etkili ynetimin ve liderliin en nemli yeteneklerinden biri olarak gsterilmektedir (Bass, 1981: 412-413). Doru tehis edilen ve zamannda doru ara ve yntemler kullanlarak zlen problemler, organizasyonlar asndan baary ve rekabet avantajn getirmekte iken, problem zmede baarszlk ise organizasyonlar ve ynetimi zor durumda brakmaktadr. Problemler, genellikle belirsizlik, doruluk ve gerekliinden emin olunmayan durumlardan, glk ieren sorular ve ilikilerden olumaktadr. Ksaca belirtmek gerekirse, iinde bulunulan duruma ve problemi alglayan kiiye, hatta problemin eidine ve karmaklna gre deiik tanmlamalar olan problem kavram, bir aksakl ve rahatszlk oluturan bir durumu iaret etmektedir. Dolaysyla problemin, bir engellenme ve atma durumunu ierdii ve zihinsel faaliyetleri ortaya karmada bir ara olduu sylenebilir. Marshall-Mies vd. (2000: 137) alma yaamnn karmak ilikiler andan olutuunu ve ynetimde etkililii ve verimlilii artran temel zelliklerden birinin de problem zme yetenei olduunu belirtmektedir. Zihinsel gllk bileeni altnda yer alan bir dier yetenek z-yeterlilik inancn nasl kuvvetlendireceine dair z-dnmdr. Dk z-yeterlilik inancna sahip bireyler kendileri iin birer tehdit olarak grdkleri g ilerden saknrlar. Belirledikleri amalar gerekletirmek iin istekleri ve ballklar dktr. Glkler karsnda ylmadan nasl baarl olacaklarn dneceklerine, iten ie byttkleri phelerine yenilmektedirler.

76

Selen DOAN, Faruk AHN

Glklerle karlatklarnda; engellere, baarsz olmann getirecei sonulara ve bireysel yetersizliklere takl kalmaktadrlar. Baarszlk onlarn inanlarn yitirmesine neden olmaktadr; nk onlar kendi yetersizliklerine bu baarszl kant olarak sunmaktadrlar. Ne zaman bir g durumla karlarlarsa gsterdikleri abalar azaltmaya ya da tamamen pes etmeye balarlar. Baarszlktan sonra tekrar kendini toparlayp baarma azmi ierisine girmezler. Yksek z-yeterlilik inancna sahip bireyler ise, g durumlar birer tehdit olarak grmektense stesinden gelinmesi ve onlardan bir ey renilmesi gereken durumlar olarak grmektedir. Kendileri iin ama belirlemekte, bu amac gerekletirecek yollar bulmakta ve bu srece sk bir ballk gstermektedirler. Glklerle karlatnda glklerin kendisi ya da olumsuz dncelerden daha ok, bu glkleri yenip nasl baarl olacaklarna odaklanmaktadrlar. Baarszlk durumunda, bilgi ya da beceri eksiklii, yanl strateji, yetersiz aba gibi dzeltilebilir nedensel yklemeler yapmaktadrlar. Glkler karsnda abasn artrarak, herhangi bir aksilikte ksa srede kendini toparlayabilmektedirler. Tm bunlar, bireyin motivasyonunun artmasn ve geriliminin azalmasn salamaktadr (Bandura, 1986: 393-394). alma yaamnda bireylerin z-yeterlilik inanlarnn performansa ynelik olumlu katklarn gsteren birok aratrma mevcuttur. ou motivasyon kuramndan te, Sosyal Bili Kuramnn ilgili alana kazandrd z-yeterlilik kavram, davranlar harekete geiren gl bir mekanizma olarak tanmlanmtr. Stajkovic ve Luthans (1998: 240-261)n yaptklar aratrma, yneticilerin belirli bir ie ynelik z-yeterlilik inanlarnn, o durumla ilgili en nemli performans belirleyicisi olduunu gstermitir. Ksaca, zihinsel gllk dzeyi yksek bir ynetici; karlat problemlerde zme gtrecek bilgileri kazanma ve bu bilgileri kullanma hazr olacak ekilde birletirerek problem zmne uygulayabilme yetenei olan; z-yeterlilik inancn nasl kuvvetlendireceine dair z-dnm yeteneini kullanan kiidir (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004; 2005). C. Davransal Gllk ve Ynetsel Etkililik Davransal gllk bileeni altnda ie ynelik ve insana ynelik davran tarz bulunmaktadr (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004; 2005). e ynelik davran tarz birbirini takip eden eitli srelerden olumaktadr. Ynetsel ilerde baarl olmak iin ie ynelik davran tarz hedef belirleme, planlama, uygulama sreleri ile geribildirimi kapsamakta ve bu sreler zamann etkili kullanm, ilgili olma (takipilik) ve ayrntlara dikkat etme unsurlaryla tanmlanabilmektedir (Kanungo ve Misra, 1992: 1328). Planlama performans zerinde byk etki yaratmaktadr; sadece bireyin faaliyetleri takip etmesini salamamakta, ayn zamanda renme, motivasyon ve takm almas gibi performansn dier olumlu yanlarna da katkda

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

77

bulunmaktadr (Mumford vd., 2001: 213). Psikoloji alannda planlama, bireyin isel bir uyum abas ve deien d dnyaya kar gsterilen esnek tepkileri olarak tanmlanmaktadr. Ynetim srecinin balangc olan planlamann, yaplan aratrmalar sonucunda ynetsel faaliyetler arasnda nemli bir yere sahip olduu belirtilmektedir (Carrol ve Gillen, 1987: 38-51). Benzer ekilde, hedefe ynelik abalarn baarya ulamas iin temel gerekliliin iyi bir planlama olduu sylenmektedir (Frese vd., 2007: 1481). Belirlenen hedeflere ulamada baar elde etmek iin bireylerin hedefe ne kadar ulatklarn grebilmeleri asndan geribildirime ihtiya duyulmaktadr (Locke ve Latham, 2002: 708). Bireyler bu srete ne aamada olduklarn bilmezlerse, hedefe ulamak iin harcamalar gereken abay dzenlemekte ya da izlemekte olduklar plan gzden geirmekte glk ekebilirler. Geribildirim sonucu hedefe ulamada geri kaldn hisseden bireyler abalarn artrmakta ya da yeni planlar denemektedirler (Matsui vd., 1983). Hedef belirleme tek bana yeterli olmamaktadr. Bununla birlikte geribildirimin hedefle beraber deerlendirilmesi gerekmektedir. Hedef belirleme srecinde geribildirimle performansn artrarak hedefe ulaan birey, kendine daha yksek hedefler de belirleyebilmektedir. Bu durum da, isel motivasyonla aklanmaktadr (Bandura, 1989: 38). Sadece hedefler belirleme ve planlar yaparak harekete geme, arzu edilen sonular vermeyebilir. Geribildirimin olmad bir srete hedefe gidilip gidilmediini, gidiliyorsa planlanan ekilde yol alnp alnmadn kestirmek zordur. Hedef belirlemede, geribildirim performansa ve baarya olumlu ynde katkda bulunmaktadr. nsan ynelik davran tarznda ynetici alanlarna kar empatik davranmakta, onlara kar destekleyici ve onlar gelitirici olmakta, benzeim ve uzmanlk g kaynaklarn etkili kullanmaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1328; Kanungo ve Menon, 2004: 132; 2005: 42). Empati kavramnn etkili ynetim ve liderlikte nemli bir yeri vardr. Yaplan bir almada grup yelerinin lideri belirlemede nem verdikleri kriterlerden birinin bakalarnn ruh hallerini anlama ve nemseme olduu grlmtr (Bell ve Hal, 1954: 156157). Bir baka aratrmada (Lahiff, 1976: 22), yneticilerin sahip olduklar empatik iletiim becerilerinin alanlar iin bir motivasyon kayna olduu bulunmutur. Duygularla dnce arasnda kuvvetli bir ba olduunu belirten Caruso ve Salovey (2004: 100), duygusal zek dzeyi yksek olan yneticilerin ruh hallerini duruma gre uyumlatrarak yaratc dnce, problem zme, empati ve vizyon gibi performans olumlu ynde etkileyen zelliklere dntrdklerini belirtmektedir. Empati, kendinin ve bakalarnn duygularn anlama, ifade etme yeteneiyle aklanrken, ayn zamanda bir sosyal yeterlilik ya da kiileraras yetenek olarak gsterilmektedir (Doan ve ahin, 2007: 237). Bir aratrmada, liderlik zellikleri arasnda empatinin nemli bir yeri olduu vurgulanmtr (Kellett vd., 2002: 524). Kendi kendini yneten takmlarda liderlik sorununu inceleyen bir baka aratrmada (Wolff vd., 2002: 506), empatinin, liderin takmn ve dier yelerin duygularn ve ihtiyalarn

78

Selen DOAN, Faruk AHN

anlamasna ve yapc davranlarna yol at belirtilmektedir. Ksaca, yneticilerin alanlarn ruh hallerinin farknda olmasyla ve anlamasyla elde ettikleri bu duygusal bilgiyi sosyal ilikiler a olan organizasyon yararna olacak ekilde kullanabilmesi empatik davranmakla ve iyi iletiim kurmakla mmkndr. Yneticilerin alanlarn desteklemeye ve onlar gelitirmeye ynelik davranlarnn i doyumu, duygusal ballk, z-yeterlilik inancnn geliimi gibi birok olumlu sonular vardr (Lowe ve Galen, 1996: 385-425). Bu davranlar ile ynetici, alanlarn hepsine eit davranarak tmnn kiisel geliimleri iin aba sarf etmektedir. Bireyleraras farkllklar da bu yolla tespit eden ynetici, ayn zamanda organizasyon yararna olacak ekilde her alan daha iyi ynlendirebilmektedir. Ynetici, bu davranlar sergilerken alanlarna kar st, amir, ynetici pozisyonunda deil, daha ok bir mentor, bir danman gibi davranmaktadr. Etkili bir ynetim iin ynetici, konumundan kaynaklanan gcn alanlarna kar olumsuz bir faktr ya da bir tehdit unsuru olarak n plana kartmamaktadr. Uzmanlk gc, bireye katt g ynnden dier g kaynaklarndan farkllamaktadr. Uzman bireyler, kendi becerileri ve yetenekleri ile bilgiye ulaabileceini ya da sahip olduunu bakalarna gsterdikleri zaman doal bir otorite kazanmaktadrlar. Bu g kayna, bilisel, teknik, politik ve organizasyonel boyutlaryla bireye bakalarn kontrol etme imkn tanmaktadr (Reed, 1996: 575). Uzmanlk gcne sahip bireyler, bakalarnn kolaylkla taklit edemeyecei, ulaamayaca bilgi ve becerilere sahip olarak, soysa-teknik problemlere zm getirmektedirler. Bilisel esasa dayal uzmanlk bilgisinin beceri ve yetenek olarak daha geni sosyal yaam alanlarnda kullanlabilmesi bu gcn nemini daha da artrmaktadr. Dier taraftan, benzeim ya da karizmatik g kaynana sahip bireyler, bakalarn sadece mantk, muhakeme ve problem zme yeteneiyle nitelendirilen uzmanlk gcyle deil, duygularn kullanmyla da etkileyebilmektedir. Bir bireyde, bakalarnn beendii, ekici bulduu zellikler varsa ve bundan dolay bakalar ona balanmsa veya benzemeye alp o kii ile btnleiyorsa, sz konusu bireyin tad g benzeim gcdr (Yukl, 1989: 32). Benzeim gc, son zamanlarda liderlik almalarnda sklkla n planda olan dntrc liderlik yaklamnn da nemli bir bileenini oluturmaktadr (Bass, 1999: 11). Ksaca, bir ynetici hem ie ynelik davran hem de insana ynelik davran tarz sergileyerek ynetsel etkililiini artrabilmektedir. IV. Sonu ve Deerlendirme Bu almada, ynetsel gllk kavram ve bu kavram oluturan duygusal, zihinsel ve davransal gllk bileenleri altnda yer alan yetenekler aklanmtr. Ayrca, ynetsel glln etkili ynetim ve liderlik bileeni olarak organizasyonlar iin nemine deinilmitir. Gnmz i dnyasnda yneticiler, sadece, planlama, rgtleme, yneltme, koordinasyon ve kontrol faaliyetlerini yapmamakta, ayn zamanda

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

79

organizasyonun i ve d evresinden kaynaklanan basklar, sorunlar ve glklerle baetmek durumundadrlar. Bu adan, ynetsel iler iin gerekli olan beceri ve yetenek konusunda ayrm yapmak nem arz etmektedir. Beceriler gzlemlenebilir ak davranlar sergileme eilimi olarak, yetenekler ise ynetsel ilerde bilisel ve davransal zellikleri sergileme kapasitesi olarak tanmlanabilir (Kanungo ve Misra, 1992: 1319; Kanungo ve Menon, 2004: 131; 2005:42). Ynetsel iler arasnda planlanm ve rutin iler iin beceriler gerekli iken, dier karmak iler iin yetenekler gereklidir (Kanungo ve Menon, 2004: 130; 2005: 41). Bir yneticinin organizasyonun i ve d evresinden kaynaklanan basklar, sorunlar ve glklerle etkili bir ekilde baedebilmesi, duyguyu kontrol ederek evresine nasl uyum saladna, problem zmesine, seenekler arasnda doru seimi yapmasna ve bu seimini dikkatle ve gayretle yerine getirmesine baldr (Kanungo ve Misra, 1992; Kanungo ve Menon, 2004; 2005). evrenin gerektirdii davranlar sergileyerek baaryla uyum salamak, birtakm yetenekleri gerektirmektedir. Yetenekler, ynetsel gllk kavramnn esasn oluturmaktadr (Kanungo ve Misra, 1992: 1323; Kanungo ve Menon, 2004: 131; 2005: 42). Her ne kadar ynetsel iler arasnda teknik ve rutin iler olsa da ve bu iler iin becerilere gereksinim olsa da, yetenekler olmakszn sadece becerilerle baar elde etmek gtr. Kanungo ve Misra (1992), bilisel-davran terapi alannda nemli bir yeri olan gllk kavramndan esinlenerek; ynetsel gllk kavramn, yneticinin organizasyonun belirlenen ama ve hedefleri dorultusunda ynetsel iine engel tekil edebilecek duygusal tepkilerini, bilisel dncelerini ve inanlarn, beklentilerini, davranlarn kontrol edebilme ve dzenlemesiyle evreye baarl uyum salamada edinilmi yetenekler repertuvar olarak tanmlamaktadr. Ynetsel gllk, bir yneticinin alma yaamnda karlaabilecei her trl glkle baetmesine ve bylelikle evreye uymasna yardmc olan duygusal, zihinsel ve davransal yetenekleri kapsamaktadr (Kanungo ve Menon, 2004; 2005). Ynetsel gllk kavram ynetsel etkililik iin nemlidir, nk ynetsel gllk dzeyi yksek ynetici; rutin olmayan, programlanmam ve karmak ynetsel ilerle etkili bir ekilde baetmesini salayan duygusal, zihinsel ve davransal yeteneklere sahip kiilerdir (Kanungo ve Menon, 2004: 149). Bu nedenle, ynetsel gllk ve bu kavram oluturan temel bileenler altndaki yeteneklerin etkili ynetim ve liderlik iin gerekli olduu ifade edilmektedir (Kanungo ve Menon, 2005: 40). Ynetsel gllk kavram, Kanungo ve Misra (1992) tarafndan ortaya atlm ve daha sonra Kanungo ve Menon (2004, 2005) tarafndan ynetsel gllk lei gelitirme almalar yaplmtr. Benzer ekilde, ahinin (2009) ynetsel gllk kavramnn llmesine ynelik almalar bulunmaktadr. lgili alanda ynetsel gllk kavram hakknda yaplm almalarn azl eletiri konusu olabilir. Oysaki, ynetsel gll oluturan temel bileenler altnda yer alan yetenekler, ynetim ve liderlik almalarnda sklkla aratrlan konular arasndadr. Ynetsel gllk kavram, kiilii

80

Selen DOAN, Faruk AHN

tantc temel zellik olan sosyal, zihinsel ve bedensel zelliklere paralel olarak duygusal, zihinsel ve davransal gllk bileeni altnda yer alan yetenekleri kapsamaktadr. Kiilii oluturan bu temel zellikleri tek tek ele almak btn kiilii ifade etme asndan g ise, ayn durum yetenekler asndan da geerlidir. Son zamanlarda baz aratrmaclar (Campbell, 2007: 138) btncl bir yaklama ve btn oluturan unsurlarn dikkate alnmasna vurgu yapmaktadrlar. Benzer ekilde, Covey (2005: 2728); bir bireyin beden, zihin, kalp ve ruh olmak zere drt boyutu olduunu belirtmekte ve 8inci alkanlk olarak btn insan paradigmasn aklayarak bireyi oluturan drt temel boyuta karlk denk gelen fiziksel, zihinsel, duygusal ve ruhsal olmak zere drt temel kapasitenin doutan var olduunu belirtmektedir. Bu nedenle; duygusal, zihinsel ve davransal gllk bileenleri altnda yetenekleri ele alan ynetsel gllk kavram, btncl bir yaklamla ynetici ve lider davranlarn ele almakta ve etkili ynetim ve liderlik davranlaryla ilikilendirmektedir. Ynetsel glln etkili ynetim ve liderlik davranlar asndan nemini anlamann bir yolu da baarsz yneticilerin ortak zelliklerine ve davranlarna bakmak olabilir. Lombardo ve Eichinger (1989: 1) ile Lombardo vd. (1988: 202), baarl ve baarsz st dzey yneticiler zerinde kapsaml aratrmalar yaparak hangi zelliklerin ve davranlarn yneticileri baarszla srklediini aratrmlardr. Aratrma sonucunda baarsz yneticilerin ortak zelliklerinin; bask, stres, sinirlilik gibi gergin ortamlarda duygusal kontrollerini yitirdikleri ve soukkanl davranamadklar; kiileraras ilikilerde zayf olduklar; alanlarna kar anlayl, duyarl ve onlar nemseyen tarzda davranmadklar; hatalarn gizleyerek veya bakalarn sulayarak sorumluluktan katklar; sorunlarla yzlemekten daha ok kamaya altklar; sorunlar zmek iin gerekli bilgi, beceri ve yetenekten yoksun olduklar grlmtr. Yneticileri baarszla gtren zellikleri ve davranlar ortaya koyan bu almalar, aslnda, ynetsel gllk kavramn oluturan duygusal, zihinsel ve davransal gllk bileenleri altnda yer alan yeteneklerin etkili ynetim ve liderlik davranlar asndan nemini ortaya koymaktadr. Sonu olarak, ynetsel gllk kavram bir yneticinin alma yaamnda karlaabilecei her trl glkle baetmesine ve bylelikle evreye baaryla uymasn salayan duygusal, zihinsel ve davransal yetenekler repertuvardr. Ynetsel gllk etkili ynetim ve liderlik davranlar iin gereklidir, nk karmak ve dinamik i evresinde organizasyonlarn var olmas ve varln srdrmesi ynetsel gllk kavram bileenleri altnda yer alan yeteneklere bal grnmektedir. Kaynaklar Bandura, Albert (1977), Self-Efficacy: Toward Unifying Theory of Behavioral Change, Psychological Review, 84(2), ss.191-215.

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

81

Bandura, Albert (1986), Social Foundations of Thougts and Action: A Social Cognitive Theory, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ. Bandura, Albert (1989), Self-regulation of Motivation and Action Through Internal Standards and Goal Systems, . L. A. PERVN (Ed.), Goal Concepts in Personality and Social Psychology, Erlbaum, Hillsdale, NJ, ss. 1985. Bass, Bernard M. (1981), Bass & Stogdills Handbook of Leadership: Theory, Research, and Managerial Applications, 3. Ed., The Free Press, New York. Bass, Bernard M. (1999), Two Decades of Research and Development in Transformational Leadership, European Journal of Work & Organizational Psychology, 8(1), ss. 9-32. Bell, Graham B. ve Harry E. HAL Jr. (1954), The Relationship Between Leadership And Empathy, The Journal of Abnormal and Social Psychology, 49(1), ss. 156-157. Boyatzis, Richard E. (1982), The Competent Manager: A Model for Effective Performance, John Wiley & Sons, New York. Campbell, C. R. (2007), On the Journey toward Wholeness in Leader Theories, Leadership & Organization Development Journal, 28(2), 137-153. Carrol, Stephen J. ve Dennis J. Gillen (1987), Are the Classical Management Functions Useful in Describing Managerial Work, Acedemy of Management Review, 12(1), ss.38-51. Caruso, David R. ve Peter Salovey (2004), The Emotionally Intelligent Manager: How to Develop and Use The Four Key Emotional Skills of Leadership, Jossey-Bass, San Francisco, CA. Chatman, Jennifer A. (1989), Improving Interactional Organizational Research: A Model of Person-Organization Fit, Academy of Management Review, 14(3), ss.333-349. Cooper, Robert K. ve Ayman Sawaf (1997), Liderlikte Duygusal Zek, ev. Zelal Bedriye Ayman ve Banu Sancar, nc Basm, Sistem Yaynclk, stanbul. Covey, Stephen R. (2005), 8inci Alkanlk: Btnle Doru, ev. Sezer Soner ve alayan Erenda, Sistem Yaynclk, stanbul. Doan, Selen ve Faruk ahin (2007), Duygusal Zek: Tarihsel Geliimi ve rgtler in nemine Kavramsal Bir Bak, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 16(1), ss.231-252. Dzurilla, Thomas J. ve Marvin R. Goldfried (1971), Problem Solving And Behavior Modification, Journal of Abnormal Psychology, 78(1), ss. 107-126. Duan, Changming ve Clara E. Hll (1996), The current state of empathy research, Journal of Counseling Psychology, Vol. 43(3), July, ss. 261274.

82

Selen DOAN, Faruk AHN

Eren, Erol (1989), Ynetim Psikolojisi, Geniletilmi nc Bask, letme ktisad Enstits Yayn No: 105, stanbul. Fayol, Henri (2005), Genel ve Endstriyel Ynetim General and Industrial Administration , ev.: M.Asm alkolu, Adres Yaynlar, Ankara. Frese, Michael, Judith Stewart ve Bettina Hannover (1987), Goal Orientation and Planfulness: Action Styles as Personality Concepts, Journal of Personality and Social Psychology, 52(6), ss. 1182- 1194. Frese Michael, Stefanie I. Krauss, Nina Keith, Susanne Escher, Rafal Grabarkiewicz, Siv Tonje Luneng, Constanze Heers, Jens Unger ve Christian Friedrich (2007), Business Owners Action Planning and Its Relationship to Business Success in Three African Countries, Journal of Applied Psychology, 92(6), ss. 14811498. Gelbal, Selahattin (1991), Problem zme, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 6, ss. 167-173. George, Jennifer M. (2000), Emotions and Leadership: The Role of Emotional Intelligence, Human Relations, 53(8), ss. 1027-1055. Geylan, Ramazan (2005), Ynetim Organizasyon, Akretim Fakltesi Yayn No:774, Eskiehir. Goleman, Daniel (1995), Duygusal Zek, ev. Banu Sekin Yksel, Yirmi Dokuzuncu Basm, Varlk Yaynlar Say:852, stanbul. Goleman, Daniel (1998), banda Duygusal Zek, ev. Handan Balkara, nc Basm, Varlk Yaynlar Say:580, stanbul. Gney, Salih (2006), Davran Bilimleri, Gzden Geirilmi 3.Bask, Nobel Yayn Datm, Ankara. Heppner, P. Paul ve Charles J. Krauskopf (1987), An Information Processing Apporach to Personal Problem Solving, The Counseling Psychologist, 15, ss. 371-447. Hersey, Paul, Kenneth H. Blanchard ve Dewey E. Johnson (1996), Management of Organizational Behavior: Utilizing Human Resources, Prentice-Hall, New Jersey. Katz, Robert L. (1955), Skills of an Effective Administrator, Harvard Business Review, January-February, ss. 33-42. Kanungo, Rabindra N. ve Sasi Misra (1992), Managerial Resourcefulness: A Reconceptualization of Management Skills, Human Relations, 45(2), ss.1311-1332. Kanungo, Rabindra N. ve Sanjay T. Menon (2004), Managerial Resourcefulness: The Construct and Its Measurement, The Journal of Entrepreneurship, 13(2), ss. 129-152. Kanungo, Rabindra N. ve Sanjay T. Menon (2005), Managerial Resourcefulness: Measuring a Critical Component of Leadership Effectiveness, The Journal of Entrepreneurship, 14(1), ss. 39-55.

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

83

Kellett, Janet B., Ronald H. Humphrey ve Randall G. Sleeth (2002), Empathy and Complex Task Performance: Two Routes to Leadership, Leadership Quarterly, 13(5), ss. 523-544. Kerr, Robert, John Garvin, Norma Heaton ve Emily Boyle (2006), Emotional Intelligence and Leadership Effectiveness, Leadership & Organization Development Journal, 27(4), ss. 265-279. Klemp, George O. ve David C. Mcclelland (1986), What Characterizes Intelligent Functioning Among Senior Managers, Robert J. Sternberg and Richard K. Wagner (Ed.), Practical Intelligence: Nature and Origins of Competence in the Everyday World, Cambridge University Press, New York, ss. 31-50. Koel, Tamer (2003), letme Yneticilii, Geniletilmi 9. Bas, Beta Bas.Yay.Da.A.., stanbul. Kotter, John P. (1982), The General Manager, Free Press, New York. Kotter, John P. (1999), "What Effective General Managers Really Do, Harvard Business Review, 77(2), ss.145-159. Kudisch Jeffrey D., Mark L. Poteet, Gregory H. Dobbins, Michael C. Rush ve Joyce E. A. Russell (1995), Expert Power, Referent Power, and Charisma: Toward The Resolution of A Theoretical Debate, Journal of Business and Psychology, 10(2), ss. 177-195. Lahiff, James M. (1976), Motivators, Hygiene Factors, and Empathic Communication, The Journal of Business Communication, 13(3), ss. 15-23. Locke, Edwin A. ve Gary P. Latham (2002), Building a Practically Useful Theory of Goal Setting and Task Motivation: A 35-Year Odyssey, American Psychologist, 57(9), ss. 705-717. Lombardo, Michael M. ve Robert W. Eichinger (1989), Preventing Derailment: What to Do Before It's Too Late (Technical Report Series No. 138g), Center for Creative Leadership Press. Lombardo, Michael M., Marian N. Ruderma ve Cynthia D. Mccauley (1988), Explanations of Success and Derailment in Upper-Level Management Positions, Journal of Business and Psychology, 2(3), ss.199-216. Lowe, Kevin B. ve Kroeck K. Galen (1996), Effectiveness Correlates Of Transformational And Transactional Leadership: A Meta-Analytic Review Of The MLQ Literature, Leadership Quarterly, 7(3), ss. 385425. Marshall-Mies, Joanne C., Edwin A. Fleishman, Jennifer A. Martin, Stephen J. Zaccaro, Wayne A. Baughman ve Michael L. Mcgee (2000), Development And Evaluation Of Cognitive And Metacognitive Measures For Predicting Leadership Potential, Leadership Quarterly, 11(1), ss. 135-153.

84

Selen DOAN, Faruk AHN

Matsui, Tamao, Akinori Okada ve Osamu noshita (1983), Mechanism of Feedback Affecting Task Performance, Organizational Behavior & Human Performance, 31(1), ss.114-122. Mayer, John D., Maria Dipaolo ve Peter Salovey (1990), Perceiving Affective Content in Ambiguous Visual Stimuli: A Component of Emotional Intelligence, Journal of Personality Assessment, 54(3&4), ss. 772-781. Meichenbaum, Donald (1977), Cognitive-Behavior Modification: An Integrative Approach, Plenum Press, New York. Metcalfe, Janet ve Walter Mischel (1999), A Hot/Cool-System Analysis of Delay of Gratification: Dynamics of Willpower, Psychological Review, 106(1), ss. 3-19. Mintzberg, Henry (1975), The Manager's Job: Folklore and Fact, Harvard Business Review, 55(4), ss. 49-61. Mumford Michael D., Rosemary A. Schultz ve Judy R. Van Doorn (2001), Performance in Planning: Processes, Requirements, and Errors, Review of General Psychology, 5(3), ss. 213-240. Parker, Sharon K., Helen M. Williams ve Nick Turner (2006), Modeling the Antecedents of Proactive Behavior at Work, Journal of Applied Psychology, 91(3), ss. 636652. Rafferty, Alannah E. ve Mark A. Griffin (2006), Refining Individualized Consideration: Distinguishing Developmental Leadership and Supportive Leadership, Journal of Occupational & Organizational Psychology, 79(1), ss. 37-61. Reed, Michael I. (1996), Expert Power and Control in Late Modernity: An Empirical Review and Theoretical Synthesis, Organization Studies, 17(4), ss. 573-597. Robertson, S. Ian (2001), Problem Solving, 1. Ed., Psychology Press, Philadelphia. Rosenbaum, Michael (1983), Learned Resourfulness as a Behavioral Repertoire for the Self-Regulation of Internal Events: Issues and Speculations, . Michael Rosenbaum, Cyril M. Franks and Yoram Jaffe (Ed.), Perspectives On Behavior Therapy In The Eighties, Springer Publishing Company, New York, ss. 54-74. Rosenbaum, Michael ve Karin Ben-Ari Smira (1986), Cognitive and personality factors in the delay of gratification of hemodialysis patients, Journal Of Personality And Social Psychology, 51(2), ss. 357364. Salovey, Peter ve John D. Mayer (1990), Emotional Intelligence, Imagination, Cognition and Personality, 9, ss. 185-211. Sarros, James C., Judy Gray ve Iain L. Densten (2002), Leadership and Its Impact On Organizational Culture, International Journal of Business Studies, 10(2), ss. 1-26.

Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Say: 2, 2011

85

ahin, Faruk (2009), Ynetsel Gllk: Etkili Liderlik ve Ynetim Bileeni Olarak Kavramsallatrlmas ve llebilmesine likin Bir Aratrma, Yaymlanmam Doktora Tezi, Nide niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Nide. Stajkovic, Alexander D. ve Fred Luthans (1998), Self-efficacy and WorkRelated Performance: A Meta-Analysis, Psychological Bulletin, 124(2), ss. 240-261. Stewart, Rosemary (1975), Management Education and Our Knowledge of Managers' Jobs, International Studies of Management & Organization, 5(2), ss.73-89. Stinson, James Burton (2000), The Effect of Task Uncertainty on Performance in a Goal Setting Environment, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Houston, Houston. Whitley, Richard (1989), On The Nature of Managerial Tasks And Skills: Their Distinguishing Characteristics and Organization, Journal of Management Studies, 26(3), ss. 209-224. Wolff, Steven B., Anthony T. Pescosolido ve Vanessa Urch Druskat (2002), Emotional Intelligence as the Basis of Leadership Emergence in SelfManaging Teams, Leadership Quarterly, 13(5), ss. 505-522. Yukl, Gary A. (1989), Leadership in Organizations, 2nd Edition, Prentice Hall, New Jersey.