BETON BLEENLER

MENTOLAR BETON KARIIM SUYU

KATKI MADDELER

2.1 AGREGALAR

Betonun mutlak hacminin yaklak % 75ini oluturan agregalar, mineral kkenli ve 100 mmye kadar eitli tane byklklerinde krlmam veya krlm tanelerin yndr.

Agregalar:

Kaynaklarna gre, doal ve yapay olmak zere iki, zgl arlk veya birim arlklarna gre normal, hafif ve ar agregalar olmak zere , Tane byklklerine gre ise ince ve iri agrega olmak zere iki snfa ayrlrlar.

Doal agrega, ta ocaklarndan, nehirlerden, denizlerden, teraslardan ve gllerden elde edilen krlm veya krlmam youn yapl agregadr.

Yapay agrega ise yksek frn crufu gibi sanayi rn olan krlm veya krlmam agregalardr.

Younluu 2000 ile 3000 kg/m3 arasnda olan agregalar Normal agrega, younluu 2000 kg/m3den kk olanlar hafif agrega, younluu 3000 kg/m3 den byk olan agregalarda ar agrega eklinde tanmlanr.

Tane bykl 4 mmden kk olan agregalar ince agrega, tane bykl 4 mmden byk olan agregalar ise iri agrega olarak tanmlanr.

2.1.1. Agregalarn zellikleri

yi bir beton retimi iin agregalarda bulunmas gereken artlar unlardr [1].

1. Tane dalm (granlometrik bileim) TS 706nn gereklerini yerine getirmelidir. Boluksuz bir beton karm elde edilmesine elverili olmaldr. 2. Tane ekli kbik olmaldr. ekilce kusurlu (yass ve uzun) taneler iermemelidir. 3. Tane dayanm, istenen zellikte bir betonun yapm iin yeterli olmaldr. Sert, dayankl ve boluksuz olmaldr. Anmaya dayanml olmaldr. 4. Sk sk donma-zlme etkisinde kalan betonlar iin kullanlan agrega, dona dayankl olmaldr. 5. Kil, silt, mil ve toz gibi beton dayanmn ve aderans olumsuz etkileyen zararl maddeler iermemelidir. 6. Organik kkenli ve hafif maddeler iermemelidir. 7. Beton ve betonarmenin durabilitesini olumsuz ynde etkilememelidir. Agregalar sertlemi betonda zararl hacim artna ve bu nedenle tahribata neden olabilen slfatlar, donat korozyonuna neden olabilecek baz tuzlar ve klorr iermemelidir. 8. Betonda alkali silika reaksiyonuna neden olabilecek aktif silisleri iermemelidir

2.1.1.1. Agregann Fiziksel zellikleri

Agregann Porozitesi : Agrega tanelerinde bir miktar boluk bulunmas doaldr. Agrega tanelerindeki boluk su emme deneyi yaplarak belirlenir. Buna gre kurutulmu iri agrega tanelerinden W arlnda (2-5 kg arasnda) malzeme alnarak 24 saat su iinde braklr. Bir havlu ile tanelerin yzeyinden su alnr ve taneler bylelikle kuru yzey doygun duruma getirilir.

Bu tanelerden W1 arlnda malzeme alnarak etvde kurutulur. Kurutulan malzemenin W0 arl bulunur.

O halde agregann arlka su emme miktar (W1-W0) / W0 ifadesiyle % cinsinden bulunur. Agregann porozitesi (P) ise, agregann gr/cm3 cinsinden zgl arl, W1 ve W0 gr. cinsinden arlklar olduuna gre; P=((W1-W0)/W0)*100 olarak ifade edilir.

ri agrega tanelerinin porozitesinin kk olmas ile bu tanelerin mukavemetinin yksek bir deer almas salanr. Mukavemeti yksek olan taneler kullanlarak retilen betonlarn mekanik mukavemeti de artrlabilir [2].

Agrega - Su Bants: Agregann emdii su miktar tanelerin kkenine, yapsna ve granlometri bileimine baldr. Agrega taneleri arasndaki boluklarda su drt ekilde bulunur [3].

a) Tamamen kuru taneler: Agrega tanelerinde herhangi bir ekilde hi su bulunmamaktadr. b) Kuru yzeyli taneler: Tanelerin iindeki boluun bir ksm su ile doludur, fakat tanenin yzeyi tamamen doludur. c) Kuru yzeyli doygun taneler: Tanelerin boluklarnn su ile dolmas ve yzeyinin tamamen kuru olmas halidir. (YKSD) d) Islak taneler: Agregadaki boluklar su ile dolu olduu gibi yzeyde de su vardr.

ekil 2. Agrega Su Bants

Agregadaki su miktar agregann birim arlna, hatta zgl arlna da etki eder. Birim ve zgl arlk doygun kuru yzey hal iin verilir. Agregada boluklarn fazla olmas agregann donma ve evre etkilerine kar dayanklln azaltr. Agrega su emme yzdesinin limiti kum ve akl iin % 1dir. Su emme yzdesi yksek olan agregann betonda kullanlmas beton dayanmn ve dayanklln azaltr.

Agregalarn birim arl, zgl arl ve kompasitesi ;

Birim Arlk: Belirli bir hacmi dolduran agregann arlna birim arlk denir. Agregay kuru halde iken gevek olarak bir kaba boaltarak bulunan birim arla gevek birim arlk ve yine kuru iken belli sayda ubuk darbesi ile sktrlarak bulunan birim arla ise skk birim arlk denir.

Birim arlktan agrega iindeki boluk miktar hesaplanabildii gibi, zel amalar iin agregann uygun olup olmad da deerlendirilebilir. Ayrca agregann granlometri bileimi ve kusurlu malzemenin varl hakknda fikir vermektedir.

Birim arla etki eden faktrler ;

1. Agregann granlometrisine bal olarak boluk miktar deimektedir. Boluk miktarnn az olmas birim arl arttrr. 2. Kusurlu malzemenin fazla miktarda olmas boluu arttrdndan birim arl drecektir.

3. Agrega V hacmine sahip bir kalba yerletirilirken sarsntya maruz braklrsa ve ubukla ilenirse kab az boluk brakarak doldurur. Bu da birim arln byk bir deer almasdr. 4. Agregann zgl arlnn fazla olmas agrega arlnn byk olduunu gsterir. Dolaysyla birim arlk artar.

Birim arl yksek bir betonun dayanm, dayankll ve tama gc fazladr. Beton agregalarnn birim arl 1300 1850 kg/m3 arasnda deiir.

Agregann skma oran ne kadar yksek olursa basn dayanm ve d etkilere dayanm da o kadar yksek olur.

zgl Arlk : Belli hacim ve scaklktaki bir malzemenin, havadaki arlnn ayn hacim ve scaklktaki damtk suyun havadaki arlna orandr. Bu zellik agrega kkeni hakknda bilgi verir ve beton bileenlerinin hesabnda kullanlr. Betonda kullanlacak agregann zgl arlnn 2,2 2,7 kg/dm3 arasnda olmas istenir.

zgl arlk, agregann uygunluunu belirtir. Dk zgl arlk salam olmayan malzemeyi, yksek zgl arlk ise kaliteli betona uygun agregay tanmlar. zgl arlk beton karm hesabnda, bu hesaplarn dzeltilmesinde ve beton homojenliinin zorunluluu durumlarnda gereklidir. Dk zgl arlk agregann boluklu ve zayf olmasna bir iarettir.

Agregann Kompasitesi : Agregann kompositesi ile birim hacimdeki agregada tanelerin igal ettii hacmin toplam anlalmaktadr. Agregann zgl ve birim arlklar bilinmek suretiyle kompasitesi hesaplanabilir. Agregann birim arl her zaman iin zgl arlktan kktr. Dolaysyla kompasite birden kktr. V toplam hacim, Vd dolu hacim olmak zere, birim arlk, = W/V ve zgl arlk =W/Vd olduuna gre komposite k=/ den Vd/V zgl ve birim arlk cinsinden hesaplanabilir. () birim arlk ve () zgl arlktr. Agregann sktrma ilemine tabi tutulmadan yerletirilmesi sonucunda kompasite 0,40 0,70 arasnda deer alr [2].

Agregann kompasitesinin kk olmas u zararlar meydana getirir ;

1. retilen betonun kompasitesi ve mukavemeti dk olur. 2. Kullanlan imento miktar artar. 3. Betonun maliyeti ykselir. 4. Kusurlu malzeme miktar artar. Bu da ilenebilme zelliine etki yaparak mukavemetin dmesine neden olur. 5. D etkilere kar dayankllk azalr.

2.1.1.2. Agregann Mekanik zellikleri

Agregalarda aranlan en nemli zelliklerinden biri mekanik mukavemetleri ierisinde zellikle basn mukavemetinin yksek olmasdr.

Agregann basn mukavemeti : Basn mukavemetinin malzemenin porozitesi ile yakn ilikisi vardr. Porozitenin kk olmas agrega mukavemetini arttrr. Agregann jeolojik bakmdan durumu bize mekanik mukavemeti ile ilgili kuvvetli fikirler verir. Betonda kullanlacak agregann basn dayanmlarnn en az 600 kgf/cm2 olmas istenir.

Agregann anmaya mukavemeti : Yol ve hava meydanlarndaki beton arpma ve anma etkisi altndadr. Betonun bu etkilere dayanabilmesi iin yapmnda kullanlan iri agregann anmaya ve arpmaya kar byk mukavemete sahip olmas gerekir.

Basn dayanmnn 1000 kgf/cm2 den az olmas halinde, kukulu durumlarda veya yapay agregalarda anmaya dayankllk deneyleri sonularna baklr. Bilyal Tanburla (Los angles anma cihaz) yaplan anmaya dayankllk tayini deneyinde 100 devir sonunda %50den az, darbe ile anmaya dayankllk tayini deneyinde anmaya maruz beton yapmnda kullanlacak agregalar iin %30dan, dier agregalar iin arlka %45en az kayp bulunmu ise, agrega yeterli olarak kabul edilebilir.

Deneyler sonunda saptanan kayplarn bu deerlerden byk olmas halinde sz konusu agrega ile beton yeterlik deneyi yaplmaldr.

Cams agregalar, istler, marnl kiretalar, iri kristalli talar anmaya mukavemet gsteremezler. zgl arl fazla ve sert olan talarn (bazalt) ise anmaya mukavemetleri yksektir. Anmaya kar mukavemetleri yksek olan agregalarn basn mukavemetleri de yksek olur.

Agregann arpmaya dayankll: Betonun arpmaya dayankl olmasnda, kullanlan agregann nemli etkisi vardr. Bu nedenle kullanlmadan nce kontrol edilmelidir. Basn deneyinden pek farkl olmayan arpma deneyinde agrega elik bir silindir iine yerletirilir ve belirli bir mesafeden belirli bir arlk belirli sayda drlmek suretiyle malzeme arpma etkisi altnda tutulur. Elekten elenmek suretiyle arpma etkisi altnda agregann dayankll hakknda fikir edinilebilir [2].

2.1.2. Agregalarn Snflandrlmas

Betonun ana iskeletini oluturan agrega beton hacmi iinde yaklak olarak % 60 80 yer igal eder. Betonda kullanlacak agregalarn baz nemli zelliklere sahip olmas zorunludur.

Agrega suyun etkisi altnda yumuamamal, dalmamal, imentonun bileenleri ile zararl bileikler meydana getirmemeli ve donatnn korozyona kar korunmasna tehlikeye drlmemelidir. Agrega kullanma ekli ve amacna gre, granlometrisi, tane ekli, tane dayanm, anma direnci, donmaya dayankll ve zararl maddeler bakmndan standartlarda ngrlen limitler ierisinde olmaldr.

O halde bu zellikleri salamas asndan agrega eitlerini tanmada fayda vardr. Agregalar genel olarak, elde edili ekillerine, birim arlklarna, boyutlarna, tane ekline, yzey dokusuna, kaynaklarna, jeolojik ve mineralojik yaplarna gre snflandrlabilmektedir[2].

2.1.2.1. Elde Edili ekillerine Gre Agregalar

Doal Agregalar; Akarsu yata, deniz, buzul ve teras agregalar olarak gruplandrlrlar. Bu agrega gruplar iinde en yaygn kullanlan akarsu yatandan elde edilen agregalardr.

a) Dere agregalar : Akarsu yataklarndaki agrega ocaklar en ok rastlanan ve en fazla arzu edilen kaynaklardr. nk;

Taneler genellikle yuvarlaktr. Anma srasnda malzeme iindeki yumuak ve zayf taneler elemine edilir. Srkleme ile meydana gelen anma neticesinde ufalanan tanelerden sadece geriye sert, salam ve dayankl taneler kalr.

Doal agregalardan en iyi malzemeler derelerden elde edilir. Bunlar temiz, dzgn tanelerden oluur. Kompasitesi yksek olduundan beton dayanmna etkileri fazladr.

Baz akarsu yataklarndan karlan malzeme beton agregas olarak o kadar iyi kaliteye sahiptir ki, uygun granlometrik dalm olarak artnamelerde istenen derecelenmeyi tam olarak salar. rnein; Trkiyenin Karadeniz yresindeki akarsularn ounun yataklar, mansaba doru yaklatka bu derecelenmeyi verir.

b) Deniz Agregas : Deniz ve gllerden elde edilen agregalarn iinde tuz bulunduu gibi su canllarnn kabuklar da bulunmaktadr. Bunlar tekdze taneli genellikle ince malzemelerdir. Tuzlarn agrega veya har ierisinde ar miktarda bulunmas atlamaya ve paralanmaya neden olur. Deniz kenarlarndaki midye, istiridye kabuklar baz durumlarda sorunlar karrlar. Bunlar agregann yerlemesini gletirir, dona dayanklln drr, bazen de dk dayanml taneler olutururlar.

Deniz ve gllerden elde edilen agregalar istenmeyen maddelerden arndrldktan sonra beton retiminde kullanlabilirler. Arndrma ilemi ayr bir harcama getirecei iin ekonomik deildir.

c)Teras Agregas : Yama birikintileri dik ve yksek yamalardan kayan ve kopan kaya paralarnn dipte birikmesiyle meydana gelir. Bu tip agregada, derecelenme pek iyi olmaz, agrega eklen keli tane yaps gsterir. Krma ve eleme ilemlerinden sonra beton agregas olarak kullanlabilir.

Rzgarlarn srklemesi sonucunda meydana gelmi birikinti malzemesi ok ince kum tanelerinden olumutur. Normalde rzgarn iddetli andrma etkisiyle az dayankl paralar ayrlm olduundan genellikle kuvartz taneciklerinden olumaktadr.

Betonda tek bana veya tane ap dalmnda ince malzeme eksiklii gsteren agregaya kartrlarak kullanlr. Betonda yalnz bana ince agrega olarak kullanldnda karmdaki yzdesine ok dikkat edilmelidir. Miktarn gerekenden az veya ok oluu, ok kt neticeler verebilir.

Yapay Agregalar : Yapay agregalarn bir dier ad da sanayi rn agregalardr. kinci bir ilem sonucu beton yapmnda kullanlr hale getirilebilir. Bunlar yksek frn curufu, uucu kl veya yksek frn curuf kumu sanayi rn olan krlm veya krlmam youn yapl

agregalardr. Yapsal, fiziksel ve ekilsel deiiklikler gsterir. zel amalar iin ihtiya duyulduklarndan, kullanlma yerleri snrldr.

Genel olarak yapay agregalar gzenekli bir yapya sahip olduklarndan ses ve s yaltm ile hacimleri blme amacyla retilen betonlarda kullanlr. Bu agregalar arasnda krlm kiremit veya tula, rende tala, hzar tala vb. saylabilir. yi kalite tulalarn krklaryla yaplan beton yangna kar dayankl olur [2].

2.1.2.2. Birim Arlklarna Gre Agregalar

Hafif Agregalar : Betonun birim arln azaltmak, betona ses ve s yaltm zellii kazandrmak iin veya atk maddeleri deerlendirmek amacyla kullanlan agregalardr. Genellikle gzenekli bir yapya sahiptirler, su emmeleri ve boluk oranlar yksektir. Basn, arpma ve ama dayanm olduka dktr. Birim arlklar 2000 kg/m3den kk olan agregalardr. Doadan dorudan elde edilebildii gibi dolayl olarak da elde edilmeleri mmkndr. Bu agregalar snger ta (ponza, bims), volkan tfleri, diyatomit, yksek frn curufu, hzar tala, rende tala ve genletirilmi kil, perlit, ist vb. isimler altnda sralanmaktadr. Hafif agrega betonu normal agrega betonundan daha pahalya mal olmaktadr. nk karmn hazrlanmasnda daha fazla imentoya ihtiya duyulmaktadr. Betonun dklmesinde de zel itina gerekmektedir.

Ar Agregalar :Bunlar ar beton elde etmek iin kullanlr. Birim arlklar 3200 kg/m3 den byktr. Genel olarak nkleer santral ve (Stratejik Askeri) zellik tayan inaatlarn betonlarnda kullanlr. Doal ar agregalardan bazlar basit, manyetit, hematit, limonit vb. Yapay ar agregalara ise elik ve demir hurdas gsterilebilir. Ar agregalarla retilen betonlarn kartrlmas, yerletirilmesi ve sktrlmas ayr bir iilik ister [2].

2.1.2.3. Tane Boyutlarna Gre Agregalar

Boyutlarna gre, ince agrega (kum), iri agrega (akl) ve Tvenan (kark) agrega olmak zere snfa ayrmak mmkndr [2].

nce agrega (kum) : nce agrega doal kum, krma kum (ince mcr) veya bunlarn karmndan elde edilen ve 4 mm gz aklkl kare gzl elekten geen agregadr. nce agrega taneleri sert ve salam olmaldr.

ri agrega (akl) : Doal akl, krma ta (iri mcr) veya bunlarn karmndan elde edilen ve 4 mm gz aklkl kare delikli elek zerinde kalan agregadr.

Tvenan (kark) agrega : Doal agrega ocandan dorudan doruya elde edilen elenmemi ince ve iri agrega kullanlmas istenmemektedir.

2.1.2.4.Tane ekline Gre Agregalar

Doal agrega ocandan kan malzemeler genel olarak, yuvarlak, yass, uzun ve keskin kelidirler ve bu ekillerine gre snflandrlr. Ayn zamanda krma agregada keskin keli agrega grubuna girer.

2.1.2.5. Yzey Dokusuna Gre Agregalar

Agregalar yzey dokusuna gre dzgn, granler, przl, kritalli ve petekli olmak zere be grubta snflandrabilir.

2.1.2.6. Jeolojik Orijinlerine Gre Agregalar

Agregalar jeolojik orjinlerine gre, volkanik, tortul ve metamorfik ekilde snflandrlr.

2.1.2.7. Mineralojik Yapsna Gre Agregalar

Agregalar minerolojik yaplarna gre silis mineralli, karbonat mineralli ve mika mineralli olarak genelletirilebilir.

2.1.3. Agrega Granlometrisi

Agrega ynndaki taneler eitli boyutlardadr. Granlometrik bileim, agrega numunesinde boyutlar belirli snrlar arasnda bulunan tanelerin ne miktarda agrega iinde bulunduunu ortaya koyar. Bu da agrega zerinde granlometri deneyi yaplarak bulunur. Agrega granlometrisinin retilen beton zerinde byk etkisi vardr. Granlometri betonun kompasitesini, yourma suyu miktarn, dayanm ve dayanklln byk lde etkiler. Bu nedenle betonda kullanlacak agregalarn, zellii olmayan ilerde kullanlmalarnda dahi granlometrik bileimleri mutlaka belirlenmelidir.

Agrega tane boyutunun ayarlanmasnda; imento kumun boluklarn, kumda akln boluklarn dolduracak ekilde olmaldr. Beton mukavemetini dolayl ekilde etkilerken, ilenebilmeyi dorudan etkilemektedir. Agrega granlometrisi ile beton karm elemanlar ve betonun fiziksel zellikleri arasnda u bantlar mevcuttur [2].

Granlometri bileimi ile su miktar arasndaki bant :Beton retiminde kullanlan yourma suyu miktar mukavemet zerine ok byk etki yapmaktadr. Belli bir deerden sonra su miktar arttka beton mukavemetinde nemli azalmalar grlr. Betona konulan su ncelikle imentonun hidratasyonunu salar, sonra kum ve akl tanelerini slatr ve taze betonun kalba yerletirilmesini kolaylatrr. Agrega tanelerini slatmak iin kullanlan su agregann granlometrik bileimine bal bulunmaktadr.

Agrega tanelerini slatmak iin kullanlan su miktarn tanelerin boyutu ne olursa olsun ayn kalnlkta su filmiyle kapl bulunduunu kabul edilerek hesaplamak doru deildir. Taneler iriletike daha byk kuvvetlerin etkisi altnda bulunmalarndan dolay daha kaln bir su filmiyle evrelenmesi gerekir. Tanelerin boyutuna bal olarak gerekli su miktar BOLOMEY tarafndan u eitlik yardmyla hesaplanabilecei belirtilmektedir.

W = ( N q ) / 3 d1 d 2

Burada;

W Su miktar (kg)

q ki elek arasndaki (d1 ve d2) agrega miktar (kg) d1 ve d2 Alt ve st elek boyutlar (mm) N Kvama bal katsay

Tablo 1. N katsays deerleri lenebilme ok zayf Zayf Orta Yksek Kvam ok sk Sk Plastik ok plastik kme (sn) 0-2,5 2,5-5 5-10 10-17,5 Ve Be (sn) 9-18 4-10 0-4 Yuvarlak T. Keli T. (N) (N) 0,075 0,08-0,09 0,075-0,085 0,085-0,095 0,095-0,105 0,09-0,10 0,10-0,11 0,11-0,12

Not: N iin yukardaki aralkta kalmak artyla agrega iriletike byk deere yakn, agrega inceldike kk deere yakn deerler seilmelidir.

Bu denklem 0,25 mmden kk taneler iin uygulanmaz. Bu agregalarda 0,23 kadar su kullanlmaldr. Bu eitlikle elde edilen su miktar sadece agrega yzeyini slatacak su miktardr. Boluklar dolduracak su bu miktarn iinde deildir. Agrega iin gerekli olan su miktar incelik modlne bal olarak da hesaplanabilir. ncelik Mi Im = 100 eitlii kullanlr. Burada MiElek stnde modl (Im) hesaplanmasnda yml % kalan agregadr. Agrega iin su miktar ise ; E = (n Im) eklinde hesaplanabilir. Burada;

E Su miktar n Bir katsay Agregada kullanlan elek says

Eitlik sonucunda su miktarnn art ortaya kacaktr. O halde incelik modl kldke karma girecek su miktar artacaktr. Bu da gsterir ki gerek BOLEMEY gerek NCELK modlne gre su miktar agrega boyutuyla ters orantldr [2].

Granlometri bileimi ile karmn kompasitesi arasndaki bant;

FERETin yapm olduu aratrmaya gre u sonular karmak mmkndr.

Agregann kompasitesi granlometrik bileimi deitirmektedir. Agregann kompasitesini karmn bir fonksiyonu olarak almak gerekir. Granlometri bileimin niform bir hal almas, dier bir ifade ile karmda ayn apa sahip tanelerin miktarnn fazlalamas kompasitenin azalmasna neden olmaktadr.

Orta kum miktarnn artmas genel olarak kompasiteyi nemli lde azaltmaktadr. Yaplan deneylerde maksimum kompasite karmda orta kum bulunmamas durumunda elde edilmitir. Agregay meydana getiren tanelerin boyutu ne kadar byk ise kompasite o kadar byk deer almaktadr. Agrega kompasitesi zerine etki yapan nemli bir faktr tanelerin eklidir. Yuvarlak taneli karmlarn kompasitesi, keli taneli karmlarn kompasitelerinden byktr [2].

Granlometri bileimi ile ilenebilme zellii arasndaki bant;

Betonda aranlan nemli zelliklerden biride ilenebilme zelliidir. Bu zellie sahip olmasnda, o betonun yapmnda kullanlan agregann granlometri bileiminin rol byktr.

Dk dozajl betonlarda ilenebilmenin salanabilmesi iin 0,25 mmden kk tanelerin bulunmasnda byk yararlar vardr. Yksek dozajl betonlarda ise bu ince agregaya gerek yoktur. Ama betonun ilenebilirliinin salanmasdr. Dk dozajl betonlarda ekonomik bir beton elde edebilmek iin imento hamurunun boluk doldurmada yetersiz kald yerlerde 0,25 mmden kk kum, ta unu, mermer tozu ve uucu kl kullanlmas yoluna gitmekte byk yarar vardr.

Granlometrik bileim bakmndan ilenebilme zelliine etki yapan nemli bir faktr agregann en byk tane boyutu Dnin deeridir. D deerinin artmas ilenebilirlik zelliinin

azalmasna sebep olabilir. lenebilirlik zellii yap artlarna baldr. Bu sebepten dolay Dnin deerleri yap artlar ve yap trleri gz nne alnarak seilmelidir [2].

2.1.3.1. Granlometrinin Belirlenmesi

Bir agrega iindeki tanelerin byklklerine gre ksmlara nasl dald, her ksmda ne oranda malzeme bulunduu deneysel olarak belirli miktardaki agrega eitli eleklerden elenerek belirlenir. Deneylerin yaplabilmesi iin ayrm yapmaya uygun gz aklna sahip elek takmlar gerekir. En byk gz aklna sahip elek en ste gelecek ekilde st ste yerletirilir. Agrega rnei en stteki elee dklerek elendiinde taneler byklklerine gre eitli eleklere taklr kalr. Elek stnde kalan agrega miktar tartlarak toplam agrega miktarna oran hesaplanabilir.

Tane boyutlarna gre yaplan bu snflandrma ve adlandrma u ekilde gsterilebilir.

Tablo 2. Agrega Tane boyutlarna gre snflandrma. Elek st ve Alt Boyutlar 63 mm 31,5mm 31,5 mm 4 mm 4 mm 60 mikron 60 mikron 2 mikron 2 mikron ve alt Malzeme Ad Balast ri agrega nce agrega Silt Kil

Normal beton agregalar 60 mikrondan 31,5 mmye kadar olan taneleri ierir. zel ktle betonlarnda (baraj, yol vb.) daha byk apl tanelerde kullanlmaktadr.

Beton agrega granlometrisinin dzenlenerek snrlandrlmas u amalara yneliktir.

a) Maksimum kompasite salamak Agrega dzenlenmesi sonucunda taneler arasndaki boluklar minimuma indirilerek en yksek doluluk oran salanm olur. Bylece ok kk aptaki boluklar daha az imento hamuru ile doldurmak mmkn olur.

b) En az su miktar ile kalba iyi yerletirilebilecek kvam salamak Agregann zgl yzey alan kldke bu yzeyleri slatmak iin daha az suya ve balamak iinde daha az imento hamuruna ihtiya duyulacaktr.

c) Taze betonda ayrmay nlemek ve yapkanl salamak Ayrmay nlemek iin granlometri ayarlarken, agrega ierisinde yeteri kadar orta ve ince byklkte malzeme kalacak ekilde dzenleme yaplr. Agrega iinde en kk tane boyutu ok byk olursa taneler aras boluklarn boyutu da olduka byk olur. imento harc bu boluklardan geerek ktleden ayrlr.

d) Taze betonun iyi ve kolay yerlemesini salamak

e) Taze betonda terlemenin azalmasn salamak Taze beton kalba yerletirilince ar olan agrega taneleri yava yava dibe oturur. Oturma srasnda karma suyunun bir ksm dengeyi salamak zere yzeye doru hareket ederek betonun yzeyinde ince bir su tabakas meydana getirir.

Terlemeyi nlemek iin granlometri dzenlemesi yaplrken agrega ierisinde yeteri miktarda ince tane kalacak ekilde dzenleme yaplrsa ince taneler yukar doru hareket eden bu suyu yzeylerinde tutarak terlemeyi nlerler. Bu hususlara uyulmad takdirde;

lenebilmeyi salamak iin gerekli olan su miktar artar. Dolaysyla su/imento oran artarak dayanm ve dayankllk ynnden zayf bir beton ortaya kar. Maksimum kompasiteyi salamak gleir ve boluklu bir beton meydana gelir. Bunun sonucunda ekonomik olarak pahal bir retim ortaya kar. Ayrma kolaylar ve kohezyonu zayf bir beton ortaya kar. Terleme dediimiz olay ortaya kar ve sonu olarak zayf geirgenlii ve porozitesi yksek dayanksz bir beton ortaya kar.

2.1.3.2. Granlometri Erileri

Kark agregalarn granlometri erileri srekli ve kesik olmak zere iki gruba ayrlmaktadr.

a) Srekli Granlometri Erileri: Agregann (0)dan belirli bir bykle kadar btn taneleri ieren agregann kmlatif (yml) % geeniyle elde edilen srekli eridir. TS 706da belirtildii gibi ekil 3, ekil 4, ekil 5 ve ekil 6de gsterilen 3 numaral blgeye decek tane dalmlar uygun blge olduu iin kabul edilmelidir. Agrega erisi x eksenine yaknsa kum oran fazla, y eksenine yaknsa akl oran fazladr. Eer eri kegenden kegene doru bir eri oluturuyorsa ince ve iri agrega oran birbirine yakn ve uygun olduu sylenebilir. Genel olarak iri agregann % 50nin stnde, ince agregann ise % 50nin altnda olmas arzu edilir. ekilde grlen A, B, C erileri srekli granlometri snr erileridir [2, 4].

Agrega granlometrisinin A ile C erisi arasnda olmas istenir. A ile B erisi arasndaki 3. blge, B ile C erisi aras 4. blge kullanlabilir blge adn alr. A ile C erisi dndaki 1 ve 5 nolu blgelere den granlometri erilerine sahip alanda ki agregalar kesinlikle beton yapmnda kullanlmamaldr. BS 12 beton dayanm snfna kadar, beton yapmnda doal kark agrega kullanlabilir.

b) Kesik Granlometri Erisi : Orta byklklerdeki taneleri iermeyen kesikli granlometri erileri, alt snr oluturan U erisi ile A erisi arasnda bulunmaldr. Kesikli granlometri elde etmek iin en az iki tane snf kartrlmaldr. Maksimum tane boyutu 32 mmye kadar olan kesikli granlometrili hazr kark agrega BS 25den kk olan betonlar iin kullanlabilir[2, 4].

Agregann en byk tane boyutu TS 802ye gre; en dar kesitin kalp geniliinin 1/5inden, deme derinliinin 1/3nden, donatl betonda en kk donat aralnn 3/4nden kk seilmelidir [5].

100

100

80
71

85

C8
GEEN % 60
57 42 30

57

B8 74 61

A8
36 30 21

30

40
21 11

U8

20

0,25

2
ELEK AIKLII (mm)

ekil 3. Maksimum tane bykl 8,0 mm olan kark agrega granlometri erileri.

100 C16 80 GEEN % 60 40 20 0

43 32 18 8 3 62 88 76

100

42 30

74

B16
56

A16
50

38

U16
30

30 21 12

0,25

16

ELEK AIKLII (mm)

ekil 4. Maksimum tane bykl 16 mm olan kark agrega granlometri erileri.

100
89

100

C32 80 GEEN % 60
42 77 65

80

53 37 30 14 8 30

62

62

B32
47

A32
38

40
28

U32
30

20 0

23

30

15 8 2

0,25

16

32

ELEK AIKLII (mm) ekil 5. Maksimum tane bykl 32 mm olan kark agrega granlometri erileri.

100
90

100

80
70

C63
59 49

80 64

80

GEEN %

60 40 20 0
39 30 24 14 7 2 11

B63
50 46

57

A63
30

38

30

U 63
30

30 19

0,25

16

32

63

ELEK AIKLII (mm)

ekil 6. Maksimum tane bykl 63 mm olan kark agrega granlometri erileri.

2.1.4. Agrega Yzey ekli ve Biimi

Agrega tanelerinin ekli olabildiince yuvarlak (kresel, kbik) olmaldr. Doal agregalar oluumlar gerei d tesirlerin etkisi ile yuvarlaklamlardr. Tanenin en byk boyutunun en kk boyutuna oran 3ten byk olan tanelere ekilce kusurlu taneler denir. ekilce kusurlu taneler (yass veya uzun) oran, 8mm tane byklndeki agrega iinde arlka % 50 den fazla olmamaldr. Kusurlu tanelerin nemli etkisi agrega ynnn boluklu olmas ve bu boluun imento hamuru ile doldurulamamasdr. Sonuta tayc iskeleti salam olmayan bir yap meydana gelir.

Yuvarlak doal agregann yn olarak yerlemesi geometrik yaps gerei daha kolay olup, zgl yzeyi de (krma agregaya gre) daha kk olduundan dolay ilenebilirlik iin az su gerektirir. Krma agregalar keli, kenarl ve yzeyleri przldr. Krma agregalar konkasrlerin ayarszlna bal olarak yass ve ivi tr biimsiz taneler ierirler. Bunun mahsuru ise betonun yerlemesi srasnda ilenebilirliin glemesidir. lenebilirlii salamak iin daha ok su gerekecektir. Kaliteli beton yapmnda kusurlu tanelerin hi bulunmamas arzu edilir.

Dokunun cams, parlak oluu agregann imento ile aderansn byk lde etkiler. Agrega yzeyinde kapiler su emmenin meydana gelmesi aderans kuvvetlendirir [2].

2.1.5. Agregada Bulunabilecek Zararl Madde ve Taneler

Agrega iinde bulunabilen zararl maddelerin bir ksm balayc maddenin ayrmasna veya genilemesine neden olur. Betonun paralanmasna yol aar. Bir ksm da agrega ile imento hamuru arasnda kuvvetli bir aderansn olumasna engel olur ve beton dayanm der. eker vb. maddeler betonun prizini geciktirici etki yapar. Nitrat gibi tuzlar donatnn korozyonuna yol aan olumsuz etkiler meydana getirebilir.

Agregalarda Organik Maddelerin Bulunmas

Organik maddeler zayf asit karakterindedirler. Agrega ierisindeki bitki artklar ve humus gibi baz organik maddeler imentonun hidratasyon reaksiyonuna etki eden organik asitleri ierirler. Bunun yannda agrega ierisinde slfat, klorit, karbonat ve fosfat tuzlar gibi maddelerde deiik formlarda bulunabilirler.

Agregalarda organik madde ierii basit bir asit-baz reaksiyonu ile denetlenir. Dk konsantrasyonlu %3lk NaOH eriyii ile kartrlan agrega, eriyik rengini 24 saat iinde deitirir. Bir sre sonra eriyiin ald renge gre u sonular kartlr.

Tablo 3. NaOH Eriyii le Kartrlan Agrega Kullanm Durumu Eriyik Rengi Organik Madde Agregann Kullanm Renksiz veya ok ak Hi yok veya ok az Kaliteli beton retiminde sar var kullanlabilir. Safran sars Az miktarda var Normal iler iin uygun Belirgin krmz Var nemsiz ilerde kullanlabilir Belirgin kahverengi ok var Kullanlmaz

Organik maddelerin zararl etkisi; organik maddelerin hidrofob (suyu iten) olmas ve imentoda hidrote kristallerin olumasna engel olmas ile meydana gelir. Bu etkiler;

Beton dayanmnn ok fazla dmesine neden olur. Sertlemesine zarar verir ve mukavemetinde azalmalar olur. Agregalarda organik maddelerin fazla miktarda olmas betonun prizini geiktirir. ieklenmeye ve korozyona neden olabilir.

Organik kkenli maddelerin younluu, mineral kkenli agrega tanelerinin younluundan genellikle daha dk olur. Younluu 2.00 kg/dm3 olan svlarda yzdrlerek bulunan taneli organik madde miktar arlka % 0,5 den fazla olmamaldr. Sonular TS 3528/1980 de ngrlen limitlerle karlatrlmaldr [2].

Agregalarda Kil ve Siltin Bulunmas

Ykanabilir maddeler agrega iinde ince halde dalm veya topaklar halinde veya agrega tanelerine yapk olarak bulunabilirler. Bu maddeler genellikle kil, silt ve ok ince ta unudur. TS 3527ye gre 63 mikron (200 nolu) elek stnde ykama metoduyla yaplan test sonucuna gre maksimum aadaki limitler iinde bulunmaldr.

Tablo 4. Agregalarda Kil ve Siltin Bulunma limitleri Agrega tane snf (mm) 0/1, 0/2, 0/4 1/2, 1/4, 2/4 2/8, 4/8 4/16, 4/32, 8/16 Arlka % maksimum 4,00 3,00 2,00 0,50

Bu limitlerin zerindeki kil ve silt bulunan agregalar kesinlikle kullanlmamaldr. TS 3527ye gre 0,05-0,005 mm irilikteki malzeme silt, 0,005 mmden kk malzeme de kil olarak adlandrlrlar. Koloidal yapl kil, silt ve taunu tanelerinin fazla miktarda bulunmas betona u ynlerden zararldr.

ri agrega ve imento hamuru arasndaki aderans zayflatrlar. Agregann zgl yzey miktarn artrrlar. Bunun sonucunda beton iin gerekli karma suyu miktar artar. (su/imento oran byr.) Dolaysyla dayankllk ve dayanm ynnden zayf bir beton elde edilir.

Kil ve siltin nemli zelliklerinden biride su tutma (emme) kabiliyetlerinin olmasdr. Su emme sonucunda hacim genilemesine neden olur ve bzlmelerin meydana getirecei gerilmeler oluur. imento ile reaksiyona girerek aderans nler, hidratasyonu ve prizi geciktirir. Bunun yannda kil, mil ve silt orannn az miktarlar betonun ilenebilirliini ve su geirmezliini arttrrlar. Olumsuz etkileri nedeniyle mmkn olduu kadar az bulunmalar tercih edilir.

Beton agregas ierisinde limitler zerinde ince agrega varsa, agregann ykanarak kullanlmas zorunluluu vardr [2, 3].

Agregalarda Salam Olmayan Maddelerin Bulunmas;

Kmr, fosil, linyit taneleri ve hayvan kabuklar normal agregaya oranla hafif olurlar. Mekanik dayanm ynnden yetersizdirler ve beton iinde bulunmalar istenmez. Kmr varl kkrtn varlna gsterge saylabilir. Kkrt ise beton iin zararl slfat etkisine yol aar.

Tablo 5. Salam olmayan agrega elemanlar ve oranlar Yumuak eleman cinsi Kil topraklar Kmr ve linyit Yumuak taneler akmak ta zin verilen yumuak eleman yzdeleri Kumlarda ri Agregalarda 1,0 0,25 1,0 1,00 5,00 2,00

Hafif maddelerin miktar agrega numunesi younluu 2.0 kg/dm3 olan bir svda yzdrlerek saptanr. Ancak svy hazrlamak iin kullanlan malzeme ok pahaldr, bu yzden gzlemlerle saptanr.

Agregada ar miktarda bulunursa betonun salaml etkiler. Betonun yzeyinde veya yzeye yakn ksmlarda bulunursa betonun yzeyinde kk patlamalara ve lekelerin olumasna neden olurlar. Mukavemetleri ok dktr, su miktarnn azalp oalmas ile hacimlerinde byk deiiklikler olur. Donma zlme olaylarnda kolay paralanrlar ve imento iin zararl maddeleri ierirler [2,3].

Slfatlarn Varl

Slfatlarn agregalar iinde bulunmas bu maddenin imento ile slfo-almnat denilen genileyen bir tuzun olumasna neden olmas bakmndan zararldr. Zamanla byyen kristaller eklinde gelien bu olay sonucu beton paralanabilir. Bu bakmdan slfat (SO 3) miktarnn arlka %1 den fazla olmamasna dikkat edilmelidir. 1 dm3 betonda 1,4 grdan az olacak ekilde slfat bulunmasna izin verilebilir. Barit (BaSO4) rutubetli ortamda yapsn deitirmediinden, beton agregas olarak kullanlabilir.

Agrega- Alkali Reaksiyonu Oluturan Maddeler

Betonlarda isel korozyon denilen bir hasar trdr. Bu olay yava bir ekilde gelierek zararl etkileri beton yapmnda bir iki sene sonra ortaya kmaktadr.

Alkali-agrega reaksiyonun zararl bir etki yapmas baz koullara bal bulunmaktadr.

a)imento iindeki alkali oksit miktar:

imentodaki alkali oksit (Na2O + 0,658 K2O) % 0,6dan byk ve agregadaki alkalilik reaktivitesine duyarl opal, riyolit,tridimit ve riyolit tfleri, dazit ve dazit tfleri, andozit tfleri ve fillatlar gibi mineraller bulunuyorsa alkali agrega reaksiyonu ortaya kar.

b) evre artlar:

Alkali agrega reaksiyonu, scakln yaklak olarak + 10 ile + 60 0C arasnda bulunduu durumlarda ve rutubetli ortamda meydana gelmektedir.evre artlarnn en nemlisi rutubettir.

c) Alkaliye duyarl agrega tanelerinin bulunmas:

Agregalar, reaksiyon yapabilen silisli bileikler ierebilirler. Bu bileikler, beton boluk suyunda znen alkalihidroksitler ile iddetli kimyasal reaksiyona girerler. Berrak, yksek konsantrasyonlu ve yksek vizkositeli alkali silikat zeltisi meydana getirirler. Duyarl agrega bileenleri bu srada yumuar ve znr.

Agregada byle bir zellikten kuku duyulursa TS 3322de n grlen Har ubuu ad verilen deneyler yaplr. Standartlara uygun olarak hazrlanan har ubuklar 6 ay ve 1 yl sreyle sabit bal nemde ve scaklkta tutulur. ubuklarn boy uzamas 6 ayda %0,5 ve 1 ylda %1 den fazla olmamaldr.

Zorunlu olarak kullanlmak zorunda kalnrsa, balaycya bir miktar puzolanik madde ilave edilmelidir. Puzolan alkali-agrega reaksiyonunu azaltr. Reaksiyon sonunda oluan jel ime ve genileme eilimindedir. Betonun hacim sabitliini bozar ve a eklinde sk atlaklar meydana getirerek hasara neden olur.

d)elie zarar veren maddeler:

Donatl betonda kullanlacak agregalarda, donatnn korozyona kar korunmasn tehlikeye sokan, rnein Nitrotlar, Molojenrler (Plorrler hari) gibi tuzlar zararl miktarda bulunmamaldr. n gerilmeleri beton iin kullanlacak agregalarda, suda znen klorrler, klor olarak hesaplandnda arlka % 0,2den fazla bulunmamaldr [2].