yakinlik

kalbin kaplarnn sana ak olmasdr; ieri girip konuk olabilirsin. Ama bunu ancak, bastrlm cinselliin rtmedii bir kalple yapabilirsin. inde sapknlklar kaynamayan, doal bir kalple. Aalar kadar doal, ocuklar kadar masum. O zaman yaknlk korkusu olmaz. Yaknlk

indekiler
nsz En ncelikli e y : Yaknln A b c ' s i Olduun Yerden Bala Gerek Ol Kendini Dinle Kendine Gven Bakalaryla Yaknlk: S o n r a k i Admlar Grnr Ol Mahremiyet htiyac likide Olmak Deil, liki Kurmak Gerek Olma Riskini Al Sessizliin Dilini ren Drt T u z a k Tepki Verme Alkanl Gvenlie Saplanmak Glge Boksu Sahte Deerler D n m in A r a l a r Kendini Kabul Et Kendine ncinebilir Olma zni Ver Bencil Ol Bir M e d i t a s y o n T e k n i i Yaknla D o r u S o r u l a r a Yantlar ekici nsanlar Niye Korkutucu Buluyorum? Ben-bilincini Niye Hissediyorum? Nasl Kendim Olarak Kalabilirim? Vermek Nedir ve Almak Nedir? Yaknlk inde Yaamann Gerek Yolu Nedir?

NSZ
Herkes yaknlktan korkuyor; bunun farknda msn, deil misin, o ayr bir konu. Yaknln anlam kendini bir yabancnn nnde aa vurmaktr. Ve hepimiz yabancyz; kimse kimseyi tanmyor. Kendimize bile yabancyz nk kim olduumuzu bilmiyoruz. Yaknlk seni bir yabancyla yan yana getirir. Btn savunmalar brakman gerekir ancak o zaman mmkndr yaknlk. Ve korkuyorsun; eer savunmalar, maskeleri brakrsan kim bilir o yabanc sana ne yapacak? Bin bir trl ey saklyoruz; sadece bakalarndan deil, kendimizden de. nk her trl bask, ekingenlik ve tabuyla hasta dm bir insanlk tarafndan yetitirildik. Korkuyorsun; o yabancyla aranda biraz savunma, biraz mesafe tutmak sana kendini daha gvenli hissettiriyor. Ya senin zaaflarn, krlganln, incinebilirliini sana kar kullanrsa? O insanla

1 -> 59

otuz-krk yl birlikte yaam olsan bile fark etmiyor, yabanclk hi kalkmyor ortadan. Herkes yaknlktan korkuyor. Bu karmak bir sorun, nk herkes yaknlk istiyor. Herkes yaknlk istiyor, aksi halde bu evrende yapayalnzsn; arkadasz, sevgilisiz, gvenip yaralarn aabilecein hi kimse olmadan. Yaralar da actmazlarsa asla iyilemezler. Gizlendike daha tehlikeli olur, kansere dnrler. Yaknlk temel bir ihtiya; herkes onun zlemini ekiyor. Bir taraftan karndaki insann sana yakn olmasn, savunmalar brakmasn, krlganln ve yaralarn gstermesini, maskelerini ve sahte kimliini brakp plak kalmasn istiyorsun. br taraftan da yaknlktan korkuyorsun; yakn olmak istiyorsun ama kendi savunmalarn brakmyorsun. Dostlar, sevgililer arasndaki elikilerden biri bu: Kimse savunmay brakp plak ve iten olmak istemiyor, ama herkes yaknlk istiyor. Eer basklar ve yasaklamalar brakmazsan -ki bunlarn hepsi sana dinlerin, kltrn, toplumun, anne-babann, eitimin armaan- kimseyle yakn olamazsn. Ve adm senin atman gerekiyor. Eer hi bask ve yasan yoksa yaran da yok demektir. Eer basit ve doal bir hayat yaandysa yaknlk korkusu da olmaz. Sadece iki alevin birlemesinden doan harika bir nee duygusu vardr. Bu birleme insana byk bir mutluluk ve doyum verir. Ama ite bu yaknla ulaabilmek iin nce kendi evini batan aa temizlemen gerekiyor. Ancak meditasyonla yaayan bir insan yaknln olmasna izin verebilir. Saklayacak bir eyi yoktur. Bakasnn renmesinden korkabilecei her eyi kendiliinden brakmtr. Sadece sessizlik ve seven bir kalp vardr onda. Kendini her eyinle kabul etmelisin. Kendini her eyinle kabul etmezsen, bakasnn seni kabul etmesini nasl beklersin? Herkes seni sulad bugne kadar ve sen de kendini sulamaktan baka bir ey renmedin. Bunu gizlemeye devam ediyorsun; bakalarna gsterilmesi ho olmaz bunun. Biliyorsun, iinde irkin eyler gizli, kt eyler gizli, hayvanlk gizli. Eer bakn deitirmez ve kendini varoluun iinde bir hayvan olarak kabul etmezsen... ngilizce'deki karl "animal" olan bu hayvan kelimesi kt bir ey deil; "anima" kknden geliyor. Tek anlam var: canl olmak. Canl olan herhangi bir kimse hayvandr. Ama insana hep yle dendi: "Sen hayvan deilsin; hayvanlar senden ok daha aada. Sen insansn." Sahte bir stnlk duygusu aland sana. in gerei, varoluta stnlk ya da aalk yoktur. Varolu iin her ey eittir; aalar, kular, hayvanlar, insanlar. Varoluta her ey olduu gibi kabul edilir, aalama yoktur. Eer kendi cinselliini koulsuz kabul edersen, insann ve dnyadaki her varln krlganln da kabul edersin. Hayat her an kopabilecek bir pamuk ipliidir... Bunu kabul ettiin anda btn sahte egolar brakrsn; Byk skender olmay, Muhammed Ali olmay; anlarsn ki, herkes kendi sradanlnda gzel, herkesin zaaflar var; bu da insan doasnn bir paras, nk insan elikten yaplm deil. ok krlgan bir vcudun var. Hayatn sadece on iki derecelik bir s aralnda srdrebilirsin. Onun altna dtn ya da stne ktn anda ldn demektir. Ve vcudun bunun gibi bin bir tane snrla kuatlm durumda. En temel ihtiyalarndan biri, sana ihtiya duyulmas. Ama kimse unu kabul etmek istemiyor: "htiya duyulmak, sevilmek, kabul edilmek benim temel ihtiyacm." Byle oyunlarla, ikiyzllklerle yayoruz; bu yzden yaknlk korkuya yol ayor. Grndn ey deilsin. Grntn sahte. Bir aziz gibi grnebilirsin ama iinde btn arzular ve zlemleriyle bir insan var. lk adm kendini her eyinle kabul etmek. Btn insanl delirten o geleneklere ramen. Kendini her eyinle kabul ettiin anda yaknlk korkusu da kaybolacak. O zaman saygnln, bykln, egonu, dindarln, azizliini kaybetmen mmkn deil; hepsini kendiliinden braktn nk. Kk bir ocuk gibisin, tamamen masum. Kendini aabilirsin, nk iinde sapknla dnm irkin basklar yok. Hissettiin her eyi gerek ve iten olarak ifade edebilirsin. Ve eer sen yakn olmaya hazrsan, karndakinin yakn olmasna da yol aabilirsin. Senin akln onun ak olmasn kolaylatrr. Senin itenliin, onun itenliine, masumluuna, gvenine, sevgisine, aklna izin verir. Sama fikirlerle kafeslenmi durumdasn ve eer birine yaknlarsan onun tm bu samalklar fark etmesinden korkuyorsun. Ama biz krlgan varlklarz; tm varoluun en krlgan varlklar. nsan

2 -> 59

yavrusu tm hayvan yavrular iinde en krlgan olandr. Dier hayvan yavrular anne-babasz, ailesiz de hayatta kalabilir. Ama insan yavrusu annda lr. Ve bu krlganlk bir sululuk sebebi deildir; bilincin en yksek ifadesidir. Gl krlgandr; ta olmad iin. Ta yerine gl olduu iin insann kendini kt hissetmesine gerek yok. ki insan gerekten yakn olduklarnda, artk yabanc olarak kalmazlar. Dierinin -belki herkesin- de senin gibi zayflklarla dolu olduunu grmek gzel bir deneyimdir. Herhangi bir eyin ifadesi ne kadar yksekse, o kadar krlgandr. Kkler ok gldr ama iek o kadar gl olamaz. Btn gzellii de o kadar gl olmamasndadr. Sabah yapraklarn gnee aar, btn gn rzgrla, yamurla, gnele dans eder, akam olunca da yapraklarn dkmeye balar. O artk yoktur. Gzel ve deerli olan her ey ok anlktr. Ama sen her eyin kalc olmasn istiyorsun. Birini seviyorsun ve sz veriyorsun: "Seni hayatm boyunca seveceim." Aslnda ok iyi biliyorsun ki, yarndan emin olamazsn; sahte bir sz veriyorsun. Btn syleyebilecein u: "u anda sana m ve sana her eyimi veriyorum. Bir sonraki an hakknda hibir ey bilmiyorum. Nasl sz verebilirim? Beni affet." Ama sevgililer her trden yerine getirilemez eye dair birbirine sz verir. Sonra hayal krkl ker, mesafe byr; arkasndan kavga, ekime, sava ve daha mutlu olmas beklenen hayat, bitmez tkenmez bir sefalet haline gelir. Yaknlktan korktuunu fark edersen, byk bir aydnlanma olabilir bu. Eer iine bakar ve btn o utanlar brakp, doan -olmas gerektii gibi d e i l - olduu gibi kabul edersen, bir devrim olabilir. Ben hibir "gereklilik" retmiyorum. Btn gereklilikler insan zihnini hasta ediyor. nsanlar "olmak" halinin gzelliini, doann muhteem bysn kefetmeli. Aalar "On Emir" hakknda hibir ey bilmiyor, kular kutsal kitaplardan haberdar deil. Sadece insan kendine byle sorunlar yaratt. Kendi doan sulayarak blnyorsun, izofren oluyorsun. Ve sadece sradan insanlar deil, Sigmund Freud gibi insanln zihni anlamasna byk katkda bulunmu kiiler de yapyor bunu. O, psikanaliz yntemini kullanmt; bilinaltnda gizli yatan eylerin aa karlmas yntemini. Btn sr burada: Bilinaltnda yatan herhangi bir ey aa karld anda buharlar. nsan temizlenir ve hafifler. Bilinaltndan ne kadar yk aa karsa, bilin de o kadar geliir. Bilinalt alan kldke, bilin alan geniler. Bu ok nemli bir gerek. Dou bunu binlerce yldr biliyordu; ama Batda bunu Sigmund Freud ortaya kard. Douyu ve psikolojisini hi tanmadan. Bu onun kendi bulgusuydu. Ama artc olan u ki, kendine psikanaliz uygulanmas iin hibir zaman hazr hissetmedi kendini. Psikanalizin kurucusuna hibir zaman psikanaliz uygulanmad. Meslektalar srar ettiler: "Bize yntemi rettin ve bize de psikanaliz uyguland. Sana uygulanmasna neden bu kadar kar kyorsun?" "Unutun gitsin." diye cevap verdi. Kendini aa vurmaktan ok korkuyordu. Byk bir dhi olarak tannmt, kendini aa vurmak onu sradan insanlarla ayn yere indirecekti. Ve o da ayn korkular, arzular, basklar tayordu. Kendi ryalar hakknda hi konumazd, sadece bakalarnn ryalarn dinlerdi. Ve arkadalar srar ettiler: "Senin ryalarn bilmek ok ey kazandrabilir bize." Ama o psikanaliz koltuuna uzanp ryalarn anlatmay hi kabul etmedi nk onun ryalar da herkesin ryalar kadar sradand. Korkusu da buydu. Gautam Buda meditasyon yapmaktan hi korkmazd. Onun bulgusu da buydu: zel bir meditasyon yntemi. Ve o psikanalize girmekten de korkmazd, nk meditasyon yapan insan iin yava yava tm ryalar kaybolur. Gn boyunca zihni sessiz kalr; dncelerin trafii olmadan. Geceleri de derin uyur, nk ryalar sadece yaanmam dncelerdir; gndzden kalan yaanmam arzular ve zlemler. Kendilerini en azndan ryalarn iinde tamamlamaya alrlar. Ryasnda karsn gren bir adam ya da kocasn gren bir kadn bulmak zordur. Komunun karsn ya da kocasn grmeleri ok daha sk rastlanan bir durumdur. Kars zaten yanndadr; adam karsyla ilgili bir eyi gizli tutmamaktadr. Ama komunun kars daha gzeldir; o taraftaki imler her zaman daha yeil grnr. Ve elde edilemeyen ey, elde etmek iin byk bir zlem dourur. Gndz yapamaz bunu ama en azndan ryasnda zgrdr; rya grmeyi yasaklayan bir kanun henz kmamtr. Yarn br gn bunu yapmann yolu da bulunabilir, nk insann rya grp grmediini anlamann yntemi bulundu bile. Bir gn ryalar bir ekrana yanstmann yntemi de bulunabilir. Kafana birtakm elektrotlar taklr ve sen uykuda neeyle rya grrken, komunun karsyla seviirken, bir salon dolusu insan bunu seyreder. stelik hepsi de senin bir aziz olduunu falan sanyordu. u kadarn anlayabilirsin: Bir insan uyurken, gz larnn iinde gzleri hareket etmiyorsa rya

3 -> 59

yoktur. Hareket varsa rya da vardr. Bir gn ryan ekrana yanstlabilir. Belli ryalar grmeye de zorlanabilirsin. En azndan imdiye kadar hibir kanun yle bir eyden bahsetmez: "nsan rya grebilir, bu onun doutan hakkdr." Bir Gautam Buda rya grmez. Meditasyon zihnin tesinde bir yntemdir. Gnde yirmi drt saat tam sessizlikte oturur. Bilin glnde rpnt, dnce, rya yoktur. Ama bir Sigmund Freud korkar nk ryasnda ne grdn bilmektedir. Bir hikye duydum: byk Rus romancs -ehov, Gorki ve Tolstoy- bir bankn stnde oturmu, dedikodu yapmaktadr. ok iyi arkadatr. Hepsi de dhidir ve yle iyi romanlar yazmlardr ki bugn bile dnyann en iyileri denen on romann belki yars onlardan kmtr. ehov hayatndaki kadnlar anlatmaktadr, Gorki de ona katlp iki ift lf eder. Ama Tolstoy sessiz kalr. Tolstoy ok Ortodoks, dindar bir Hristiyandr. Mahatma Gandhi'nin Hindistan'da kendi ustas olarak gsterdii adamdan birinin Tolstoy olduunu duymak sana artc gelecektir. Ve bu adam muhtemelen ok eyi bastrmaktadr. Rusya'daki en zengin adamlardan biriydi -soylu bir ailedendi- ama fakir bir dilenci gibi yaard; nk ncil'e gre "Fakirler kutsanmtr ve Tanr'nn Krallna onlar sahip olacaktr." Tolstoy da Tanr'nn Krallndan vazgemeye niyetli deildi. Bu basitlik deil, bu arzu duymamak deil; aksine ok fazla arzu duymak. Fazla agzllk. G iin ok fazla zlem duymak. Bu dnyadaki hayatn ve neesini feda ediyor, nk ok kk bir hayat bu ama sonsuzlukta cennetin ve Tanr'nn Krallnn tadn karacak. yi bir pazarlk; biraz piyango gibi ama ok daha garantili. Tolstoy ok yalnz bir hayat yaamaktadr. Sadece sebze yiyerek. Nerdeyse bir azizdir. Doal olarak ryalar, fikirleri de epeyce irkin eylerdir muhtemelen. ehov ve Gorki sorarlar: "Tolstoy neden sessizsin? Bir ey syle." O da cevap verir: "Kadnlar hakknda tek kelime etmem. Ancak bir ayam ukurda olduu zaman belki bir ey derim. O zaman da diyeceimi deyip mezara atlarm." Konumaktan niye bu kadar korktuunu anlayabilirsin. inde kaynayan bir kazan vard. Tolstoy gibi bir adama yaknlamaya kalkmak pek akllca olmaz... Yaknlk kalbin kaplarnn sana ak olmasdr; ieri girip konuk olabilirsin. Ama bunu ancak, bastrlm cinselliin rtmedii bir kalple yapabilirsin. inde sapknlklar kaynamayan, doal bir kalple. Aalar kadar doal, ocuklar kadar masum. O zaman yaknlk korkusu olmaz. Benim yapmaya altm bu: Bilinaltndaki, zihnindeki ykleri atmana, sradan olmana yardm etmek. O zaman istediin kadar yakn dostun, yakn ilikin olabilir nk hibir korkun olmaz. Herkesin okuyabilecei ak bir kitap olursun. Saklanacak bir ey olmaz. Her sene Montana tepelerine giden bir avc kulb vard. Kimin yemek piireceini belirlemek iin kura ekerlerdi. Ve eer yemekten ikyet eden olursa, o zaman onun a yerine geip yemek piirmesi gerekirdi. Birka gn geip de kimsenin azn amayaca belli olunca, Sanderson bir plan yapt. Biraz geyik pislii buldu ve o akamn yemeine iki avu dolusu dkt. Akam olunca yemee oturuldu, birka lokma yendikten sonra yzler biraz burutu ama kimse sesini karmad. Sonra birden biri sessizlii bozdu: "Bu zmbrtnn tad geyik pisliine benziyor; ama ok iyi!" Bir sr farkl yzn var. inden bir ey dnyorsun, dndan baka ey sylyorsun. Organik bir btn deilsin. Rahatla ve toplumun sende yaratt blnmeyi yok et. inden nasl geliyorsa yle davran; sonular dnmeden. Bu hayat ksa ve herhangi bir ekilde sonular dnmekle harcanmamal. nsan tam olarak, youn olarak, neeyle ve ak bir kitap gibi yaamal; isteyenin okuyabilecei bir kitap. Tarih kitaplarna gemezsin elbette. Ama tarih kitaplarna gesen ne olacak? Hatrlanmak iin uramaya almaktansa, yaa. leceksin. Dnya stnde milyonlarca insan yaad; adlarn bile bilmiyoruz. Basit gerei kabul et: Birka gnlne buradasn ve gideceksin. Bu birka gn ikiyzllkle, korkuyla harcanmak iin deil. Bu gnler kutlanmak iin. Kimse gelecei bilmiyor. Cennet, cehennem, Tanr Olabildiince zengin yaa onu. birer teori. Elinde olan tek ey hayatn.

4 -> 59

Yaknlkla, sevgiyle, kendini insanlara aarak zenginleirsin. Ve eer derin bir sevgiyle, derin dostlukla, derin yaknlkla, bir sr insanla birlikte yaayabilirsen, doru yaadn demektir. Ve bundan sonra nerde olursan o l , sanat rendin artk, orda da mutlu yaayacaksn demektir. Eer basit, sevecen, ak, samimiysen, etrafnda bir cennet oluur. Eer kapalysan, srekli savunma halindeysen, birinin zihnini okuyup ryalarn, sapknlklarn reneceinden korkuyorsan, cehennemde yayorsun demektir. Cehennem senin iinde; cennet de yle. Onlar birtakm corafi blgeler deil, senin ruhsal alanlarn. Kendini temizle. Meditasyon, zihninde biriken samal temizlemekten baka bir ey deildir. Zihin sessizletiinde ve kalp ark sylemeye baladnda -hibir korku olmadan ve muhteem bir cokuyla- yaknla da hazr olacaksn. Yaknlk olmad zaman, burada, yabanclarn arasnda yapayalnzsn. Yaknlk olduunda dostlarn ve seni sevenlerle evrilisin. Yaknlk harika bir deneyim. nsan onu karmamal.

EN NCELKL EY: YAKINLIIN ABC'S

nsanlar meditasyonun, duann, yeni var olma biimlerinin araynda. Ama derin aray ve daha temel olan aray, varolua yeniden kk salabilmek iin olan. ster meditasyon de buna, ister dua, asl nemli olan u: Varolua yeniden nasl kk salnr? Kklerinden sklm aalar haline gedik ve kendimizden baka kimse sorumlu deil bundan; aptalca doaya egemen olma fikrimiz yznden oldu bu. Biz doann bir parasyz; bir para nasl btne egemen olabilir? Dostluk kur onunla, sev, gven ve yava yava o dostluktan, o sevgiden, o gvenden yaknlk doar, yaklarsn. Doa sana yaklar, doa srlarn sana amaya balar. En byk sr da, Tanrsallktr. Ve bu, sadece varoluun gerek dostlarna aklanr.

OLDUUN YERDEN BALA Hayat bir araytr; srekli bir aray, mitsiz bir aray; arayann ne aradn bilmedii bir aray. Aramak iin ok derin bir igd var ama insan ne aradn bilmiyor. Ve yle bir zihin durumu var ki, eline geen ey ne olursa olsun seni tatmin etmiyor. Hayal krkl insann kaderiymi gibi grnyor; nk ulatn ey, ona ulatn anda anlamszlayor. Yeniden aramaya balyorsun. Bir ey elde etsen de etmesen de, aray devam ediyor. Neyin var neyin yok, hi nemli deil nk aray her durumda sryor. Fakirler arayta, zenginler arayta, hastalar arayta, iyiler arayta, gller arayta, gszler arayta, aptallar arayta, bilgeler arayta ve kimse tam olarak ne aradn bilmiyor. Bu arayn ne olduu ve neden orda olduu anlalmal. yle grnyor ki, insann varlnda, insann zihninde bir boluk var. nsan bilincinin yapsnda bir delik, bir kara delik var sanki. ine srekli bir eyler atyorsun ve hepsi kayboluyor. Sanki hibir ey onu dolduramyor, hibir ey doyuma yaklatrmyor. ok ateli bir aray bu. Bu dnyada aryorsun, br dnyada aryorsun. Bazen parada aryorsun, bazen gte, prestijde, bazen Tanr'da, cokuda, sevgide, meditasyonda, duada ama aray devam ediyor. nsan adeta aramaktan hasta olmu durumda. Ama aray imdi ve burada olmana izin vermiyor; nk aray seni srekli baka bir yere ynlendiriyor. Aray bir yanstma, aray bir arzu; ihtiya duyduun eyin baka bir yerde olduu fikri, onun var olduu ama baka bir yerde olduu, imdi burada olmad fikri. Kesinlikle var ama imdi deil, burada deil. Orada, baka bir zamanda asla imdi burada deil. Seni didiklemeye devam ediyor, itip kakmaya devam ediyor. Seni daha da delirtiyor, lgna eviriyor. Ve asla tatmin olmuyor.

5 -> 59

ok yce bir Sufi kadn, Rabia al-Adawia hakknda yle bir hikye anlatldn duydum: Bir akam, gne batarken, ortalkta henz biraz k varken insanlar onu sokakta bir ey ararken bulur. Yal bir kadndr; gzleri zayftr ve zor grmektedir. O yzden de komular yardma gelir ve sorar: "Ne aryorsun?" Rabia cevap verir: "O sorunun hi lzumu yok. Aryorum ite, yardm edebiliyorsanz, edin." nsanlar gler: "Rabia, delirdin mi? Sorunun lzumu yok diyorsun ama ne aradn bilmeden nasl yardm ederiz?" Rabia der ki: "Peki, yle mutlu olacaksanz, inemi aryorum. nemi kaybettim." Yardm etmeye balarlar ama sokak ok byktr, ine de ok kk. O yzden derler ki: "Nerde kaybettiini syle, tam neresi olduunu yoksa ok zor, ilelebet arasak da bulamayz ineni. Nerde kaybettin?" Rabia der ki: "O sorunun da lzumu yok. Aramakla bunun ne alakas var?" Komular durur: "Sen iyice delirmisin!" Rabia cevap verir: "Peki, ille de yle mutlu olacaksanz, evde kaybettim inemi." "O zaman niye burada aryorsun ki?" derler. Sylendiine gre Rabia yle cevap verir: "nk burada k var, ierde hi k yok." Bu hikye ok nemli. Hi kendine ne aradn sordun mu? Hi ne aradn derin bir meditasyon konusu haline getirdin mi? Hayr. Baz belirsiz anlarda, rya anlarnda ne aradna dair kk bir hisse kapldysan bile; hibir zaman kesin deil, tam deil. Henz tanmlamadn onu. Tanmlamaya altnda ne kadar tanmlanrsa, o kadar aramaya gerek olmadn hissedeceksin. Aray ancak belirsizlik durumunda srebilir, bir rya halinde. Netlik olmadnda aramaya devam edersin, iten gelen bir gdye kaplarak, iten gelen bir aceleyle itilerek. unu biliyorsun: Aramaya ihtiyacn var. inden gelen bir ihtiya var. Ama ne aradn bilmiyorsun. Ve ne aradn bilmiyorsan, nasl bulabilirsin? ok belirsiz; sanyorsun ki anahtar parada, prestijde, saygnlkta. Ama sonra saygn, gl insanlara bakyorsun onlar da aryor. ok zengin insanlar gryorsun, hayatlarnn sonuna kadar aramaya devam ediyorlar. O zaman zenginlik de ie yaramyor, g de. Aray, elinde ne olursa olsun devam ediyor. Aray baka bir ey iin olmal. Bu isimler, bu etiketler - p a r a , g, prestij- sadece zihnini tatmin etmek iin. Sadece bir ey aradn hissetmen iin ordalar. Ama o ey hl tarif edilemiyor: Tuhaf bir duygu. Gerek arayan iin -biraz uyanm ve farknda olan i i n - ilk gerekli ey, aray tanmlamak, ne olduunun keskin bir tanmn yapmak, hayal dnyasndan karmak, derin bir uyanklkta onunla karlamak, iine bakmak, onunla yzlemektir. Hemen bir dnm balayacak. Arayn tanmlamaya balarsan, araya olan ilgini kaybetmeye balayacaksn. Ne kadar tanmlarsan, o kadar azalacak. Ne olduunu net olarak bildiin anda, birden yok olacak. O sadece sen dikkatli olmadnda var. Tekrarlanmasna izin ver: Aray sadece uykuda olduun zaman var. Aray sadece uyank olmadnda var, aray sadece farknda olmaman halinde var. Araya farknda olmamak yol ayor. Evet, Rabia hakl, ierde k yok; ierde k olmad, bilin olmad iin, elbette darda aramaya devam ediyorsun nk dars daha net grnyor. Duyularmzn hepsi da dnk. Gzler da alyor, eller, bacaklar da doru hareket ediyor, kulaklar dardaki sesleri dinliyor. Sahip olduun her ey da doru alyor; be duyu da dnk. Aramaya oradan balyorsun; grdn, hissettiin, dokunduun eylerden. Duyularn da evrili ve arayan ise ierde. Bu ikiliin anlalmas gerekiyor. Arayan ierde ama k darda olduundan, arayan hrsl bir ekilde darda tatmin edecek bir ey bulmak amacyla harekete geiyor. Hibir zaman bulunmayacak. Hibir zaman bulunmad. eylerin doas gerei bulunmas mmkn deil nk eer arayan aramyorsan btn arayn anlamsz. Eer kim olduunu anlamazsan arayn bouna nk arayan tanmyorsun. Arayan tanmyorsan doru boyutta, doru ynde aramay nasl

6 -> 59

baarabilirsin? Mmkn deil. Her eyden nce ilk admlar atlmal. Bu iki ey ok nemli: Birincisi, amacnn ne olduunu ok net olarak kendine ifade et. Karanlkta oraya buraya arparak dolamaya devam etme. Amacna odakla dikkatini: Ne aryorsun? nk bazen bir eyi isterken baka bir ey ararsn, bu durumda bulmay baarsan bile tatmin olmazsn. Baarm insanlar hi grdn m? Daha byk bir yenilgiye hi rastlam mydn? "Baar baary getirir" diye bir sz vardr. Kesinlikle yanl. Baar kadar byk bir baarszlk yoktur. O cmleyi aptal insanlar uydurmu olmal. Tekrarlyorum: Baar kadar byk bir baarszlk yoktur. Sylendiine gre Byk skender dnyann hkimi olduu gn odasnn kaplarn kapam ve alamaya balam. Bu gerekten oldu mu bilmem ama eer biraz bile akll idiyse olmu olmal. Komutanlar bundan ok rahatsz olmular: Ne olmutu? skender'in aladn daha nce hi kimse grmemiti. O trden bir adam deildi; byk bir savayd. Onu byk skntlarn iinde grmlerdi; hayatnn tehlikede olduu durumlarda, lmn kapda olduu anlarda ve gznden tek damla ya geldii grlmemiti. Umutsuz bir annda hi grlmemiti. imdi ne olmaktayd peki; baard anda, tam dnyann hakimi olmuken? Kapsn aldlar, ieri girip sordular: "Niye bylesiniz? Niye ocuk gibi alyorsunuz?" Cevap verdi: "Baardm anda, u anda, bunun yenilgi olduunu biliyorum. imdi gryorum ki dnyay ele geirme samalna giritiim anda nerdeysem, imdi de tam olarak oradaym. Ve bunu imdi anladm, nk ele geirecek baka yer kalmad. Yoksa yoluma devam ederdim, daha teleri de fethetmeye kardm. imdi ele geirecek yer kalmad, yapacak bir ey yok ve bir anda kendi zerime dtm." Baaran adam sonunda kendisiyle tek bana kalr ve sonra cehennem azab eker nk btn hayatn boa harcamtr. Aram, aram, elindeki her eyi ortaya dkmtr. imdi baarldr ama kalbi botur, ruhu anlamszdr, huzur yoktur, mutluluk gelmemitir. te ilk bilinecek ey bu: Tam olarak ne aradn. Bu konuda srarlym; nk araynn hedefine gzlerini ne kadar odaklarsan, hedef de o kadar gzden kaybolur. Gzlerin tam olarak sabitlendiinde, aniden, aranacak hibir ey yoktur; o anda gzlerin kendine doru ynelmeye balar. Arayn hibir hedefi olmadnda, btn hedefler kaybolduunda boluk vardr. Dnm, ie dn, o boluun iindedir. Birden kendine bakmaya balarsn. imdi arayacak hibir ey yoktur. Ve bu arayann kim olduunu bilmek iin de yepyeni bir arzu ykselmektedir. Arayacak bir ey olduunda, bu dnyann adamsn. Arayacak bir ey olmadnda; senin iin "Bu arayan kim?" sorusu nemli olduunda, ite o zaman dindar bir adamsn. Ben dnya adamyla din adamn byle tanmlyorum. Eer hl bir ey aryorsan -belki br hayatnda, br kyda, cennette, hi fark etmez- hl dnya adamsn. Eer tm arayn bittiyse ve birden bilinecek tek bir ey olduunu anladysan -"Benim iimdeki arayan kim? Bu aramak isteyen enerji ne? Kimim ben?"orada dnm vardr. Btn deerler birden deiir. e doru hareket etmeye balarsn. O zaman Rabia kendi ruhunun karanlnda kaybolmu bir eyi aramak iin sokan ortasnda oturmaz. e doru girmeye balaynca... nce ok karanlktr; Rabia hakl, ok ok karanlk. nk hayatlar boyu ieriye hi girmedin; gzlerin hep da odaklanmt. Hi fark ettin mi? Bazen sokaktan ieri girdiinde, darda da hava ok gneliyse, evin ii ok karanlk grnr nk gzler dardaki a gre odaklanmt. Ik ok olduunda gzbebekleri klr. Karanlkta gzbebekleri alr; karanlkta daha geni bir mercee ihtiya vardr. Iktayken daha kk bir mercek de i grr. Kamera byle alr, gzler de, kamera insan gz model alnarak icat edilmitir. Dardan ieriye ilk girdiinde ev karanlk grnr. Biraz oturup beklersen karanlk yava yava kaybolur. Daha fazla k var imdi, gzler uyum salad. Hayatlar boyu parlak gnete, darda, dnyada dolatn. O yzden de ieri girmeyi ve gzlerini altrmay unuttun. Meditasyon da sadece bu ite: Grme yeteneinin, gzlerin uyumlu hale gelmesi. Hindistan'da buna nc gz denir. Bu bir yerlerde duran gerek bir gz deil, sadece bir uyum salama, grn tam olarak yeniden ayarlanmas. Yava yava karanlk kaybolur. Hafif bir k seilmeye balar. eri bakmaya devam edersen -bu biraz zaman alr- giderek, yavaa ok gzel bir k hissetmeye balarsn. Gne gibi saldrgan bir k deildir bu, ay na daha ok benzer. Parlamaz, gz kamatrmaz, serindir. Kzgn deildir, efkatlidir, teskin edicidir. Ve yava yava ierdeki a alnca, grrsn ki n kayna sensin. Aranan, arayandr. O

7 -> 59

zaman hazinenin kendi iinde olduunu grrsn; tek sorun onu darda aramand. Onu darda aryordun ve her zaman senin iindeydi. Her zaman burada, senin iinde oldu. Sadece yanl tarafta aryordun, o kadar. Her ey herkes iin olduu kadar, senin iin de ulalr durumda. Ayn Buda iin, Baal-Shem iin, Musa iin, Muhammed iin olduu kadar. Seni bekliyor ama sen yanl yne bakyorsun. Hazine sz konusu olunca, Buda'dan ya da Muhammed'den daha fakir deilsin hayr, Tanr asla yoksul bir adam yaratmad! Bu hibir zaman olmaz; olmaz, nk Tanr seni zenginliinin iinden yaratr. Tanr nasl yoksul bir adam yaratabilir? Sen onun bolluundan akyorsun, sen varoluun parassn. Nasl yoksul olabilirsin? Zenginsin, snrszca zengin; doann kendisi ne kadar zenginse, o kadar zengin. Ama yanl yne bakyorsun. O yzden karyorsun. Ve bu, hayatta baarl olmayacaksn anlamna gelmez; baarabilirsin. Ama yine de yenilmi olacaksn. Seni hibir ey tatmin etmeyecek, nk darda elde edebilecein hibir ey iindeki hazineyle, iindeki kla karlatrlamaz. KENDN BLMEK, SADECE DERN YALNIZLIKTA MMKNDR. Normal koullarda, kendi hakkmzda bildiimiz her ey, bakalarnn grdr. "yisin" derler ve iyi olduumuzu dnrz. "Gzelsin" derler ve gzel olduumuzu dnrz. "Ktsn" ya da "irkinsin" derler... nsanlar hakkmzda ne derse desin biriktirmeye devam ederiz. B u , kimliimiz haline gelir. Bu tamamen sahtedir, nk hi kimse seni tanyamaz, senin kim olduunu senden baka kimse bilemez. Onlar sadece baz ynleri tanrlar ve o ynler ok yzeyseldir. Onlar sadece anlk ruh hallerini tanrlar, senin zne giremezler. Sevgilin bile senin varlnn zne giremez. Orada tamamen yalnzsn ve sadece orada kim olduunu anlayacaksn. nsanlar tm hayatlarn bakalarnn dediklerine inanarak geiriyor; onlara baml kalarak. O yzden insanlar bakalarnn grlerinden bu kadar ok korkuyor. Kt olduunu dnrlerse kt oluyorsun. Seni sularlarsa, kendini sulamaya balyorsun. Gnah iledin derlerse, sulu hissediyorsun. Onlarn grlerine baml olduun iin onlarn fikirlerine uyum salamak zorundasn; yoksa grlerini deitirirler. Bu klelik yaratyor, gizli bir klelik. Eer iyi, deerli, gzel, zeki olarak tannmak istiyorsan, grlerine baml olduun insanlar iin srekli kendinden dn vermek zorundasn. Ve baka bir sorun kyor. nsanlar ok eitli olduklarndan senin zihnini de farkl farkl grlerle doldurmaya devam ediyorlar; elien grlerle. Birinin dedii brne uymuyor; bu yzden de senin iinde byk bir karmaa var. Biri zekisin diyor, br aptalsn diyor. Nasl karar vereceksin? Blnyorsun. Kendinden pheleniyorsun, kim olduundan... Ve karmaa ok byk, nk etrafnda binlerce insan var. Bir sr insanla temas halindesin ve hepsi de senin zihnini kendi gryle besliyor. Aslnda hibiri seni tanmyor -sen bile kendini tanmyorsun- ama btn bu birikinti senin iinde dm oluyor. Bu delirtici bir durum. inde bir sr farkl ses var. Kim olduunu ne zaman sorsan ierden bir sr cevap geliyor. Kimi annenin, kimi babann, kimi bir retmeninin sesi; bunun gibi bir sr ses. Ve hangisinin doru cevap olduuna karar vermek imknsz. Nasl karar vermeli? Kriter ne? Burada insan kayboluyor. Bu, kendini bilmemek. Ama bakalarna baml olduun iin de yalnzlna girmeye korkuyorsun, yalnzlna girdiin anda kendini kaybetmekten ok korkuyorsun. Her eyden nce, zaten kendine sahip deilsin ama bakalarnn syledikleriyle yarattn benliin tmyle geride braklmak zorunda. O yzden ieriye girmek ok, ok korkutucu. Ne kadar derine girersen; kim olduunu o kadar az bilirsin. O yzden, aslnda kendini tanmaya doru ilerlerken, bu gereklemeden nce kendin hakkndaki btn fikirleri brakmak zorunda kalacaksn. Bir boluk olacak, bir eit hilik olacak. Kimliksiz olacaksn. Tamamen kaybolacaksn nk bildiin her ey artk nemsiz ve neyin nemli olduunu da henz bilmiyorsun. Hristiyan mistikler buna "ruhun karanlk gecesi" der. Bunun iinden gemek gerekir ve bir kere geince afak sker. Gne doar ve insan kendini ilk kez olarak tanr. Gnein ilk n ve her ey tamamlanr. Sabah kularnn ilk arklar ve her eye ulalr.

GEREK OL Drst olmak hakiki olmaktr; gerek olmak sahte olmamak, maske kullanmamaktr. Gerek yzn

8 -> 59

her neyse, ne pahasna olursa olsun onu gster. Unutma, bu bakalarnn maskelerini drmen gerekiyor anlamna gelmez; onlar yalanlaryla mutlu iseler bu onlarn karardr. Gidip bakalarn maskelerini drmeye alma nk insanlar genelde byle dnr -gerek olmalym, sahici olmalym derler- asl bahsettikleri ey gidip bakalarn soymak zorunda olduklardr. "Niye kendini saklamaya alyorsun? Bu giysilere gerek yok" derler. Hayr. Ltfen hatrla. Sen kendine kar drst ol. Dnyadaki baka hibir insan slah etmen gerekmiyor. Eer kendin byyebilirsen bu yeterli. Bakalarna retmeye alma, kimseyi dzeltmeye alma, bakalarn deitirmeye alma. Eer sen deiirsen bu mesaj yeterlidir. Gerek olmak kendi zne bal kalmaktr. Nasl gerek kalnr? eyi hatrlamak gerekir. Bir; bakalarnn sana ne olman gerektiine ilikin sylediklerine asla kulak asma. Her zaman ne olmak istediini, kendi i sesini dinle. Yoksa btn hayatn boa gider. Annen mhendis olman ister, baban doktor olman ve sen air olmak istersin. Ne yapmal? Elbette anne hakl nk mhendis olmak ekonomik adan daha akllca. Baba da hakl nk doktor olmak piyasa asndan daha deerli. air olmak? Delirdin mi? ldrdn m? airlerden herkes nefret eder. Kimse istemez onlar. Onlara ihtiya yok, dnya iirsiz de varolabilir; srf iir yok diye sorun kacak falan deil. Dnya mhendisler olmadan var olamaz, dnyann mhendislere ihtiyac var. Eer ihtiya duyuluyorsan deerlisin demektir. htiya duyulmuyorsan deerin de yoktur. Ama sen air olmak istiyorsan air ol. Belki dilenci olursun; gzel. ok zengin olmayabilirsin ama dert etme. nk aksi halde belki byk bir mhendis olursun, ok para kazanabilirsin; ama asla doyuma ulaamazsn. zlemle yaarsn; varln iin iin air olma zlemi eker. Byk bir bilim adamna, Nobel'le dllendirilen bir cerraha sormular: "Nobel dln alnca pek de mutlu grnmediniz. Sorun neydi?" O da demi ki: "Ben her zaman dans olmak istemitim. Aslnda cerrah olmak istememitim. Ama imdi sadece cerrah olmadm, stelik ok da baarl bir cerrah oldum ve bu bir yk. Ben sadece dans olmak istemitim ve imdi, hl ok kt dans ediyorum; bu da bana ac veriyor. Birini dans ederken grnce kendimi berbat hissediyorum, cehennemdeymiim gibi. Bu Nobel dln ne yapacam? Dansn yerine geemez, bana dans veremez." Unutma, i sesine bal kal. Seni tehlikeye yneltebilir; o zaman tehlikeye gir ama i sesine bal kal. Ancak o zaman gnn birinde mutlulukla dans edecein bir duruma gelebilirsin. Her zaman unu gzet: Senin varln her eyden nce gelir. Bakalarnn seni kullanmalarna ve kontrol etmelerine izin verme. Ve onlardan ok var; herkes seni kontrol etmeye ve deitirmeye hazr, sen hi istemediin halde sana yn gstermeye hazr. Herkes sana hayatn iin bir rehber vermeye alyor. Rehber senin iinde, gerek plan sen iinde tayorsun. Gerek olmak kendine sadk kalmaktr. ok tehlikeli bir ey bu, ok az insan bunu yapabilir. Ama bunu kim yaparsa, onu elde eder. Tahmin edemeyecein kadar byk bir gzellik, zarafet, mutluluk elde eder. Herkes hayal krklna uram grnyor nk hibiri i sesini dinlemedi. Bir kzla evlenmek istedin ama Mslmand ve sen bir Hindusun; annenle baban izin vermedi. Toplum kabul etmezdi, tehlikeliydi. Kz yoksuldu, sen zengindin, o yzden zengin bir kzla evlendin, herkes kabul etti; bir tek senin kalbin kabul edemedi. Bu yzden de imdi irkin bir hayatn var. Fahielere gidiyorsun ama onlar bile yardm edemiyor, zaten sen de hayatn para iin sattn, btn hayatn harcadn. Her zaman i sesini dinle, baka bir eyi de dinleme. Etrafnda bin bir trl ayartc var nk her insan bir eyler satyor. Bu dnya bir pazar yeri ve herkes sana bir ey satmaya alyor. Herkes bir satc. ok fazla sayda satcy dinlersen seni delirtirler. Kimseyi dinleme. Sadece gzlerini kapa ve ierdeki sesi dinle. Meditasyon budur: ierdeki sesi dinlemek. lk nce bu var. kinci olarak da -ancak ilkini yaptysan bu ikinci mmkn olur- asla maske kullanma. Kzgnsan kzgn ol. Riskli olabilir bu belki, ama glmseme, nk bu gerek olmaz. Sana hep fkeliysen bile glmsemen retildi, ama o zaman gln sahte olur, bir maske; dudaklarndaki bir hareket, baka bir ey deil. Kalbin fkeyle, zehirle dolu ve dudaklar glmsyor; tmyle sahtelik. Bu durumda baka bir ey de olur; glmsemek istediinde de glmseyemezsin. Btn mekanizman ard nk kzmak istediinde kzmadn, nefret etmek istediinde nefret etmedin. imdi sevmek istiyorsun; bir de fark ettin ki, mekanizma ilemiyor. imdi glmsemek istediinde zorlanyorsun. Aslnda kalbin glle dolu, kahkaha atmak istiyorsun ama glemiyorsun. Kalbinde bir ey bouluyor, boaznda bir ey dmleniyor. Glmseme gelmiyor ve gelse bile, soluk ve l bir gl. Seni mutlu etmiyor, iini baloncuklarla doldurmuyor. Etrafnda ldamyor.

9 -> 59

Kzmak istediinde kz. Kzgn olmak yanl bir ey deil. Glmek istiyorsan gl. Yksek sesle glmek yanl bir ey deil. Yava yava sistemin almaya baladn greceksin. Gerekten altnda greceksin ki, bir sesi var. Tpk iyi alan bir otomobilin sesi gibi. Otomobili seven bir src o anda her eyin iyi gittiini bilir; organik bir btnlk vardr, mekanizma iyi almaktadr. Grebilirsin bunu; ne zaman bir insann mekanizmas iyi alsa evresinde bu sesi hissedebilirsin. Yrrken admlarnda bir dans olur. Konuurken szcklerinde gizli bir iir duyulur. Sana baktnda, gerekten bakar; lk deildir, scakl hissedersin. Dokunduunda gerekten dokunur; enerjisinin sana getiini hissedersin, hayat akmnn yer deitirdiini... nk mekanizmas iyi ilemektedir. Maske kullanma; aksi halde mekanizmada bozukluklar, kilitlenmeler yaratrsn. Bedeninde bir sr dm var. fkesini bastran bir insann enesi kilitlenir. Btn fkesi enesine kadar ykselir ve orada kalr. Elleri irkinleir, bir dansnnkiler gibi zarif hareket etmezler, hayr; nk fke parmaklara gelir ve kilitlenir. Unutma fkenin iki serbest kalma noktas vardr: diler ve parmaklar. Btn fkeli hayvanlar ya srrlar ya da pene atarlar. Parmaklar ve diler fkenin k noktalardr. fkesini fazlasyla bastran insanlarn dilerinde problem ktna ilikin kukularm var. Diler bozuluyor nk orda ok fazla enerji var ve hi serbest kalmyor. Ve fkesini bastran insan daha ok yemek yiyor. fkeli insanlar ok yiyor nk dilerin harekete ihtiyac var. fkeli insanlar daha ok sigara iiyor. fkeli insanlar daha ok konuuyor. Saplantl konumaclar kyor ortaya nk enerjinin serbest kalmas iin enenin harekete ihtiyac var. fkeli insanlarn elleri de yamuluyor, irkinleiyor. Enerji serbest kalsa eller de gzelleirdi. Bir eyi bastrrsan, bedende o duyguyu karlayan bir yer vardr. Alamak istemezsen, gzler parlakln yitirir, nk gz yalar gereklidir; ok canl eylerdir onlar. Ara sra aladn zaman, iyice iine gir, tamamen brak kendini, gzyalar aksn; o zaman gzlerin temizlenir, gzler tazelenir, genleir. O yzden kadnlarn gzleri daha gzeldir, nk onlar hl alayabiliyor. Erkeklerin gzleri gzelliini kaybetti nk erkekler alamaz diye yanl bir fikir var. Kk bir olan aladnda annesi, babas hemen "Ne yapyorsun kz gibi yle?" diye atlyor. Ne samalk. Tanr erkee de kadna da ayn gzya bezlerini vermi. Erkeklerin alamamas gerekseydi gzya bezleri de olmazd: basit matematik. Niye erkeklerde de kadnlarla tpatp ayn gzya bezleri var? Gzlerin alamaya ihtiyac var ve doya doya alamak ok gzel bir ey. Unutma, doya doya alamazsan glemezsin de, nk o da ayn eyin dier kutbudur. Glebilen insanlar alayabilir de; alamayan insanlar glemez. Bazen ocuklarda grmsndr; uzun uzun, yksek sesle glnce alamaya balarlar. kisi birleir. Baz anneler ocuklarna "ok glme, sonra alarsn." der. Bunda doruluk pay vardr nk ikisi ayn enerjidir; sadece farkl kutuplardan kyor. O zaman, ikinci nemli ey: Maske kullanma; ne olursa olsun gerek ol. Ve gerek olmakla ilgili nc ey: Her zaman imdide kal, nk btn sahtelik ya gemiten, ya da gelecekten szar. Gemi gemitir. Artk onu kafana takma ve yk olarak tama. Aksi halde, imdinin gereini yaamana izin vermez. Ve gelecek olan da henz gelmedi. Bouna gelecekle kafan yorma yoksa u ana gelir ve onu mahveder. imdiye sadk kal, o zaman gerek olursun. imdi, burada olmak gerek olmaktr. Gemi yok, gelecek yok; bu an, hepsi bu. Btn sonsuzluk bu anda. Bu eyle gereklie ularsn. O zaman her sylediin gerek olur. Genellikle gerei sylemek iin dikkatli olmak gerektii zannedilir. Ben bunu sylemiyorum. Ben diyorum ki, gereklii yarat, o zaman her sylediin de gerek olur. GEREK MANTIKLI BR EY DELDR. Gerek derken mantkl, rasyonel yntemlerle ulalan bir sonutan bahsetmiyorum. Gerek derken var olmann gerekliinden, olmadn bir eyi zorlamamaktan, ne olursa olsun olduun ey olmaktan, ikiyzl olmamaktan bahsediyorum. Kederliysen kederlisindir. O ann gerei budur, gizleme bunu. Sahte bir glmseme taknma nk o glmseme sende blnme yaratr. kiye blnrsn; bir paran glmser -ve bu kk bir parandr- ama asl byk paran kederli kalr. imdi bir blnme oldu ve bunu tekrar tekrar yapmaya devam edersen... fkeliyken fkeni gstermiyorsun, bunun imajn bozacandan korkuyorsun nk insanlar senin ok efkatli olduunu dnyor, hi fkelenmediini sylyor. Bu onlarn houna gidiyor, senin de egonu okuyor. imdi, fkelenmek senin gzel imajn bozacak; o yzden fkeni bastryorsun.

10 -> 59

ersi kaynyor; ama yzeyde efkatli, iyi, nazik, tatlsn. te blnme hali bu. nsanlar bunu hayat boyu yapyor; sonra da bu blnme tamamen yerleiyor. Yalnzken ve hi rol yapmaya gerek yokken bile rol yapmaya devam ediyorsun artk doal bir ey haline gelmi. nsanlar tuvaletteyken bile gerek deiller, tamamen yalnzken bile sahtelik devam ediyor. Artk bu gerek ya da sahte olma meselesi deil, sadece alkanlk. Hayat boyu bunun pratiini yapmlar ve pratik arttka iki blm arasndaki mesafe daha da byyor. Artk birletirilemez hale gelince de adna izofreni deniyor. Kendi br yarnla temas kuramadn zaman artk nerdeyse iki insan haline geliyorsun: Bu ciddi bir akl hastal. Ama herkes blnm durumda, o yzden de izofrenle normal arasndaki fark sadece bir derece meselesi. Ne olduuna deil, ne kadar olduuna dayal bir fark. Gerek derken, rol yapmamaktan bahsediyorum. Olduun gibi o l ; bir an kederlisin, sadece o an kederlisin. Ve sonraki an mutlusun, artk kederli kalmann bir anlam yok. nk bu da retiliyor; tutarl olmak, tutarl kalmak. Bilirsin, kederlisindir ve sonra birden keder yok olur ama birden de glemezsin o anda, nk insanlar ne der? Delirdin mi? Biraz nce kederliydin, imdi birden glmek ne demek? Ancak delilerle ocuklar yapar bunu, sana yakmaz. Biraz beklemen lazm ki, belli bir durum olsun, yava yava rahatla; tekrar glmeye ancak o zaman balayabilirsin. Yani sadece kederliyken glmser rol yapman yetmiyor, glmek istediin zaman da zgn grnmelisin nk senden tutarl olman bekleniyor. Aslnda her an kendine zgdr ve hibir ann dieriyle tutarl olmas gerekmez. Hayat bir rmaktr, ruh halleri srekli deiir. Tutarl olacam diye uramana gerek yok. Tutarll kafasna takan insan sahte olmak zorunda kalr nk sadece yalanlar tutarl olabilir. Gerek srekli deiir. Gerein kendi elikileri vardr. Bu da onun zenginliidir, bykldr, gzelliidir. Kederliysen kederli ol o zaman; sululuk hissetmeden, iyi ya da kt diye yarglamadan. yi-kt meselesi yok bunda, sadece yle ite. Ve gittii zaman da brak gitsin. Tekrar glmeye baladn zaman, "Biraz nce zgndm, imdi nasl glebiliyorum?" diye sululuk hissetme. Glebilmek iin birinin espri yapmasn, buzlar krmasn bekliyorsan, bu da ikiyzllktr. Mutluysan mutlu ol, rol yapmana gerek yok. Ve unutma, her an atomik bir gerekliktir. Gemie de, gelecee de baml deildir. Her an atomiktir. Birbirlerini dizi halinde izlemiyorlar, izgisel deiller. Her ann kendi oluu var ve sen de o olmalsn, o anda, baka bir ey deil. Gerek bu anlama gelir ite. Gerek hakikattir; gerek itenliktir. Gerek mantksal deildir. Sahici olmann ruhsal durumudur, bir ideale uygunluk deildir. nk eer bir ideal varsa, sahte olursun. Eer Buda olmak gerek olmaktr diye dnyorsan, hibir zaman gerek olamazsn, nk sen Buda deilsin, o zaman Buda olmak iin kendini zorlarsn. Buda gibi oturabilirsin, nerdeyse mermerden bir heykel haline gelebilirsin ama iinde hibir ey deimez. Buda sadece bir duru haline gelir. Eer bir idealin varsa ann gereini yaayamazsn nk ideal hep ordadr ve ideali taklit etmen gerekir. Gerek insann ideali yoktur. Andan ana yaar; anda nasl hissediyorsa yle yaar. Ben insanlarn byle olmalarn istiyorum; gerek, sahici, iten, kendi ruhlarna kar saygl.

KENDN DNLE Her zaman kendi duygularn dinle, etrafa bakmana gerek yok. Zaten insanlara bakarken onlarn tam olarak ne olduunu da gremezsin nk yzleri onlarn gerei deildir; senin yznn senin gerein olmad gibi. D grntleri ilerini yanstmaz, senin d grntnn senin iini yanstmad gibi. Bu toplumun ikiyzlldr; ii, z, gerek yz gstermemek. Gizlemek. Sadece ok yakn ve anlayabilecek birine gstermek. Ama yakn olan kim? Sevgililer bile gerek yzlerini birbirlerine gstermez. nk bilemezler; imdi sevgili olan biraz sonra olmayabilir. Bylece herkes bir ada olur, kapanr. Bakalarna bakma, kendine bak. Ve ne pahasna olursa olsun, iindekinin dar kmasna izin ver. Bastrmaktan daha byk risk olamaz. Bastrrsan btn yaama sevincini kaybedersin. Bastrmaya devam edersen btn hayatn kaybedersin. Zehirdir bu, varln zehirler.

11 -> 59

Kalbini dinle ve orada ne varsa dar kar. Ksa zamanda dar karmakta ustalaacaksn ve bundan mutluluk duyacaksn. Gerek olmay bir kere tandnda bu yle gzel bir eydir ki, sahte olmakla yetinemez olursun. Sahte olmaya devam etmenin sebebi gerein tadn bilmemendir. ocukluun en bandan itibaren gerek bastrlr. ocuk daha gerein ne olduunu tanmadan ona bastrmak retilir. Bilinalt yntemlerle, mekanik yntemlerle, ne yaptn bilmeden bastrmaya devam eder. Kendine kar gerek o l ; baka bir sorumluluun yok. nsan kendi varlna kar sorumludur. Sadece kendi varlna cevap verebilirsin ve Tanr sana niye bakas olmadn sormaz. Musevi mistik Josiah hakknda bir hikye anlatlr. lrken ona niye Tanr'ya dua etmediini sormular, "Musa acaba sana ahitlik yapacak m?" demiler. "Tanr bana neden Musa olmadm sormayacak." diye cevap vermi, "Neden Josiah olmadm soracak." Btn mesele bu: kendin olmak. Bunu zebilirsen br meselelerin hepsi sorun olmaktan kar. O zaman hayat, yaanacak gzel bir gizem haline gelir. zlecek deil; yaanacak ve keyfine varlacak.

KENDNE GVEN Gven ancak nce kendine gvenirsen mmkndr. Bu en temel olan ey nce senin iinde gereklemeli. Eer kendine gvenirsen bana gvenebilirsin, insanlara gvenebilirsin, varolua gvenebilirsin. Eer kendine gvenmezsen, baka hibir gven mmkn deildir. Ve toplum gveni kklerinden yok ediyor. Kendine gvenmene izin vermiyor. Baka gven trlerini retiyor -ana-babaya gven, kiliseye gven, devlete gven, Tanr'ya g v e n - ama zgven yok ediliyor. Ve o zaman gvenin dier biimleri de sahte kalyor; sahte kalmak zorunda. Gvenin dier biimleri plastik iekler gibi kalyor. Gerek ieklerin bymesi iin gereken kklerin yok. Toplum bunu bilerek, kastl olarak yapyor nk kendine gvenen insan toplum iin tehlikelidir. Klelik stne kurulu bir toplum iin tehlikelidir. Kendine gvenen insan zgr insandr. Ne yapaca nceden bilinmez, kendi yolunda yryecektir. Hayat zgrlk olacaktr. Hissettii zaman, sevdii zaman gvenecektir ve onun gveni ok youn ve gerek olacaktr. Onun gveni hayat dolu ve sahici olacaktr. Ve duyduu gven dorultusunda her eyi riske atmaya hazrdr ama sadece hissettii zaman, kalbine dokunduu zaman, zeksna ve sevgisine dokunduu zaman. Yoksa deil. Onu bir eye inanmaya zorlayamazsn. Bu toplum inan stne kurulu. Btn yaps kendi kendini hipnotize etme stne kurulu. Btn yaps insanlar deil, robotlar ve makineler yaratmak stne kurulu. Baml insanlara ihtiyac var. O kadar ki, o yaratt insanlar srekli hkmedilme ihtiyacndalar, kendi diktatrlerini aryorlar, Hitler'lerini, Mussolini'lerini, Stalin'lerini, Mao'larn aryorlar. Bu gzel dnyay hapishaneye evirdik. Bir avu g delisi insan btn insanl srye evirdi. nsann hayatta kalmasna ancak bin bir trl samala gz yummas durumunda izin veriliyor. imdi bir ocua Tanrya inanmasn sylemek samalktr, tmyle samalk. Tanr var olmad iin deil ocuk henz o susuzluu, arzuyu, zlemi hissetmedii iin. ocuk henz gerei, hayatn en yce gereini aratrmaya hazr deil. Henz varoluun gereini aratracak kadar olgun deil. O ak bir gn kendiliinden oluacak ama sadece ocuk hibir inanca zorlanmazsa. Aratrma ve bilme susuzluu olumadan dntrlrse btn hayat boyunca sahte yaayacaktr, yarm yaayacaktr. Evet, Tanr hakknda konuur, nk ona Tanr'nn varolduu sylenmitir. Otoriteyle sylenmitir, ocukluunda ondan gl olan insanlar; anne-babas, din adamlar, retmenler tarafndan. Ona yle sylendi ve o da hayatta kalmak iin kabul etmek zorundayd. Anne-babasna hayr diyemezdi, nk onlar olmadan hayatta kalamazd. Hayr demek riskliydi evet demek zorundayd. Ama bu "evet" gerek olamaz. Nasl gerek olabilir? Politik olarak evet diyor, hayatta kalmak iin. Ona din retmedin, diplomasi rettin, bir politikac yarattn. Gerek bir varlk olma potansiyelini mahvettin. Zehirledin onu. Zek potansiyelini mahvettin nk zek, ancak bilme zlemi ykseldii zaman doar. imdi o zlem asla domayacak nk henz soru ocuun ruhunu ele geirmeden ona cevap verildi. Henz ackmamken, zorla yemek yedirildi. Alk olmadan bu yemek sindirilemez. te bu yzden insanlar,

12 -> 59

iinden sindirilmemi bir hayat geen borular gibi yayorlar. ocuklara kar ok sabrl olmak gerekir, zeklarnn geliimini engellememek, onlar zorla Hristiyan, Hindu, Mslman yapmamak iin ok dikkatli olmak gerekir. Sonsuz bir sabr gerekir. Ve bir gn ocuk kendiliinden merak etmeye baladnda, o mucize olur. O zaman da, onu hazr cevaplarla doldurma. Hazr cevaplar kimseye yardm etmez, hazr cevaplar skc ve samadr. Ona cevaplar vermek yerine onun zeksn keskinletirecek ortamlar yarat. O zaman daha derin sorular sorar; soru varlnn zne iler, soru bir lm-kalm meselesi haline gelir. Ama buna izin verilmiyor. Ana-babalar ok korkuyor, toplum ok korkuyor. ocuklar zgr braklrsa, kim bilir, belki de ana-babalarnn kalplarna girmezler, ayn kurallara uymazlar. Kim bilir zeklar kendiliinden geliirse neler olur? Kontrol altna girmezler o zaman. Bu toplum herkesi kontrole almak, herkesin ruhuna sahip kmak iin giderek daha derin politikalar yaratyor. O yzden ilk yaplan ey gveni paralamak; ocuun kendine olan gvenini paralamak. Onu titrek ve korkak bir hale getirmek zorundalar. Bir kere titremeye balad m, kontrol edilebilir. Kendine gvenirse kontrol edilemez. Kendine gvenirse kendi istediini yapar, kendi yolundan gitmek ister. Bakasnn yap dediini asla yapmak istemez. Kendi yolculuuna kar, bakasnn arzularna gre hareket etmez. Asla takliti olmaz, asla skc ve l bir insan olmaz. yle canl ve hayat dolu olur ki onu kimse kontrol edemez. Gvenini parala o zaman ksrlatrrsn onu. Gcn aldn elinden, artk bundan sonra her zaman ona hkmedecek, emir verecek, onu ynetecek birine muhta olacak. imdi iyi bir asker, iyi bir vatanda, iyi bir milliyeti, iyi bir Hristiyan, iyi bir Mslman, iyi bir Hindu olabilir. Evet, bunlarn hepsi olabilir. Ama gerek bir birey olamaz. Kklere sahip olamaz, hayat boyu kkleri olmadan yaar. Kkleri olamaz ve kkleri olmadan yaamak, sefalet iinde yaamaktr, cehennemde yaamaktr. Tpk aalarn topraa kk salmaya ihtiya duyduu gibi insan da varolua kk salmaya ihtiya duyar. Yoksa zekdan yoksun bir hayat srer. Geenlerde bir hikye okudum: Eskiden beri dost olan cerrah bir tatilde buluur. Deniz kysnda otururken vnmeye balarlar. Birincisi der ki: "Savata iki bacan birden kaybetmi bir adam getirdiler bana. Ona yapay bacaklar taktm ve bir mucize oldu. Adam dnyann en iyi koucularndan biri haline geldi. Byk ihtimalle nmzdeki olimpiyatlarda ampiyon olacak." kincisi konuur: "O bir ey deil. Ben otuzuncu kattan den bir kadna rastladm. Yz tamamen gmt. Harika bir ameliyat yaptm. Geenlerde gazetede okudum ki, kadn dnya gzellik kraliesi semiler." ncs alakgnll bir adamdr. brleri ona dnp sorar: "Sen ne yaptn son zamanlarda?" Adam cevap verir: "nemsiz bir ey, zaten bu konuda konumaya iznim de yok." br ikisi meraklanr. "Ama biz arkadanz, srrn saklarz. Merak etme kimse duymaz." O da cevap verir: "Peki, madem yle, sz veriyorsanz... Adamn biri bana geldi. Trafik kazasnda kafasn kaybetmiti. Ne yapacam ardm. Ne yapaym diye dnmek iin baheye kotum. Karma bir lahana kt. Baka bir ey bulamaynca ben de o lahanay alp kafann yerine taktm. Ve ne oldu bilin bakalm: Adam, Amerika Birleik Devletleri bakan seildi." ocuu mahvetmi olsanz bile, Birleik Devletler bakan seilebilir. Zek sahibi olmadan baarl olmak grlmemi bir ey deildir. Aslnda zek sahibi olup baarl olmak daha zordur, nk zeki insan yaratcdr. Her zaman, zamannn tesindedir. Onu anlamak iin zaman gerekir. Zeki olmayan insan kolayca anlalabilir. Toplumdaki yerleik anlayla uyumludur; toplumun elinde onu yarglayacak deerler ve kriterler bulunur. Ama toplumun bir dhiyi deerlendirebilmesi iin yllar gerekir. Ben zeki olmayan insann baarl, nl olamayacan sylemiyorum. Onun sahte olarak kalacan sylyorum. Ve sefalet de burada: nl olabilirsin; ama sahteysen bir zavall olarak yaarsn. Hayatn sana ne zenginlikler yadrdn asla bilemezsin. Bunu anlayabilecek zekya sahip olmazsn. Varoluun gzelliini asla grmezsin, nk onu tanyacak duyarlln olmaz. evreni saran saf mucizeyi hi grmezsin, nk onu grebilmek iin muhteem bir anlama, hissetme, olma kapasitesine ihtiyacn var. Bu toplum, gce odakl bir toplum. Bu toplum hl ok ilkel ve barbar. Birka insan -siyasetiler, din

13 -> 59

adamlar, akademisyenler- hl milyonlara hkmediyor. Ve bu toplum yle ynetiliyor ki hibir ocuun zeki olmasna izin verilmiyor. Ara sra bir Buda'nn dnyada ortaya kmas tamamen kaza eseri. Krk ylda bir nasl oluyorsa birisi toplumun penelerinden kurtulabiliyor. Krk ylda bir birisi toplum onu zehirlemeden kalabiliyor. Bu toplumun bir eit hatas, bir yanl sonucu olmal. Aksi halde toplum senin kklerini paralamay, kendine gvenini yok etmeyi baarr. Ve bu bir kere yapld m artk kimseye gvenmen mmkn deildir. Bir kere kendini sevme yetenein yok oldu mu artk kimseyi sevmen mmkn deildir. Bu mutlak bir gerek, bunun istisnalar yok. Bakalarn sevmen ancak kendini seviyorsan mmkndr. Ama toplum kendini sevmeyi lanetler. Bunun bencillik olduunu syler, narsistlik olduunu syler. Evet, kendini sevmek, kendine hayran olmana, narsizme dnebilir. Ama yle olmas gerekmez. Ancak kendini aamamas durumunda narsizme dnr ancak kendi kendine saplanp kalrsa o zaman bir eit bencillik haline gelir. Aksi halde kendini sevmek dier btn sevgilerin balangcdr. Kendini seven insandan, er ya da ge, sevgi tamaya balar. Kendine gvenen insan bakasna kar gvensizlik duyamaz. Onu aldatacak olan insanlara kar bile, onu aldatm olan insanlara kar bile. Evet, onlara kar bile gvensizlik duyamaz, nk artk gvenin baka her eyden daha deerli olduunu bilmektedir. Birini aldatabilirsin; ama nasl aldatacaksn? Biraz parasn, ya da baka bir eyini alabilirsin. Ama gvenin gzelliini tanyan bir insan bu kk eylerle oyalanmaz. Seni yine de sevecektir, sana yine de gvenecektir. Ve sonra bir mucize olur: Eer bir insan sana gerekten gveniyorsa onu aldatman imknszdr, nerdeyse imknsz. Her gn senin hayatnda da oluyor bu. Ne zaman birine gvensen, o insann seni aldatmas imknsz hale geliyor. Bir tren istasyonunda otururken, yannda tanmadn bir adam oturmaktadr ve ona dersin ki: "Ltfen bavullarma gz kulak olun. Gidip bilet almam gerekiyor." Ve gidersin. Hi tanmadn bir yabancya gvenmisindir. Ama o yabancnn seni aldatt nerdeyse hi grlmez. Ona gvenmemi olsaydn seni aldatabilirdi. Gvenin iinde byl bir ey vardr. Sen ona gvenmi olduuna gre imdi seni nasl aldatsn? Nasl o kadar aalk olabilir? Eer seni aldatrsa kendini asla affedemez. nsan bilincinde gvenmek ve gvenilmeye dair isel bir nitelik var. Herkes gvenilmekten holanr. Bu, dier insandan gelen saygdr; hele bir yabancya gvenildiinde daha da fazladr. Ona gvenmen iin hibir sebep yok, ama gveniyorsun. Onu yksek bir yere koyuyorsun; ona yle deer veriyorsun ki, o ykseklikten dmesi imknsz hale geliyor. Eer derse, kendini asla affedemez, o sululuu hayat boyunca tamak zorunda kalr. Kendine gvenen insan, bunun gzelliini anlar ve grr ki kendine ne kadar gvenirsen o kadar byrsn; kendini ne kadar brakr ve rahatlarsan o kadar sakinleirsin, o kadar serinkanl, sessiz ve dingin olursun. Bu yle gzeldir ki giderek daha ok insana gvenirsin; nk sen ne kadar gvenirsen, dinginliin o kadar derinleir; sknetin varlnn en derinlerine, zne kadar ular. Ve ne kadar gvenirsen o kadar ykseklere karsn. Gvenebilen insan, er ya da ge, gvenin mantn anlar. Ve bir gn bilinmeyene gvenmeyi denemesi kanlmazdr. Kendine gvenmeyi dene, bu en temel ders, ilk ders. Kendini sevmeye bala. Sen kendini sevmezsen, seni kim sevebilir? Ama unutma, eer sadece kendini seversen sevgin ok yoksul olur. Musevi mistik Hillel, yle demi: "Sen kendi yannda olmazsan, baka kim senin yannda olsun?" Ve ayrca: "Sadece kendi yannda olursan, hayatnn ne anlam olabilir?". ok nemli bir cmle. Unutma: Kendini sev, nk sen kendini sevmezsen baka hi kimse seni sevemez. Kendinden nefret eden bir insan sevemezsin. Ve bu talihsiz dnyada nerdeyse herkes kendinden nefret ediyor, kendini suluyor. Kendini sulayan bir insan nasl sevebilirsin? Sana inanmayacaktr. Kendini o bile sevemiyor, sen buna nasl cesaret edersin ki? Sen onu nasl sevebilirsin? Bir oyun oynadndan, numara evirdiinden phelenir. Sevgi klf altnda onu aldatmaya altndan kukulanr. Tetikte durur, dikkatle izler ve onun phesi senin varln da zehirlemeye balar. Kendinden nefret eden bir adam seviyorsan, onun kendisi hakkndaki grn paralamaya alyorsun demektir. Ve hi kimse kendi hakkndaki grn kolay kolay brakmaz; onun kimliidir bu. Seninle savaacaktr; senin haksz, onun hakl olduunu sana ispatlayacaktr. te her sevgi ilikisinde bu oluyor; her "szde" sevgi ilikisinde diyelim. Her kar-koca arasnda, tm sevgililer arasnda, her kadn-erkek arasnda oluyor bu. Karndaki insann kendi hakkndaki grne nasl kar karsn? Bu onun kimlii, onun egosu; o kendini yle tanyor. Onu elinden alrsan kim olduunu bilemez. ok riskli bir ey bu, fikrini o kadar kolay terk edemez. Sana

14 -> 59

ispatlayacaktr; sevilmeye layk deildir o, ancak nefret edilmeye layktr. Ve ayn ey senin iin de geerli. Sen de kendinden nefret ediyorsun, kimsenin seni sevmesine izin veremiyorsun. Ne zaman biri sana sevgi enerjisiyle gelse bzyorsun, kamak istiyorsun, korkuyorsun. ok iyi biliyorsun ki sen sevilmeye layk deilsin, sadece yzeyde bu kadar iyi, bu kadar gzel grnyorsun; derine inince irkinsin. Ve bu insann seni sevmesine izin verirsen, er ya da ge, senin aslnda kim olduunu anlayacak. Sevgiyle birlikte yaadn bir insandan kendini gizlemeyi ne kadar zaman baarabilirsin? Piyasada gezerken rol yapabilirsin, o kulpte, bu toplulukta rol yapabilirsin; srekli glmseyerek. ok gzel oyun oynayabilir, rol yapabilirsin. Ama bir erkekle ya da kadnla gnde yirmi drt saat yayorsan, srekli glmsemek, glmsemek, glmsemek ok yorucu olur. O zaman glmsemekten yorulursun nk sahtedir. Dudaklarn bir hareketi o ve dudaklar yorulur. Srekli tatl olmaya nasl devam edebilirsin? Skntn ortaya kacaktr. Bylece balay bittii zaman her ey bitmitir. ki taraf da birbirinin gereini tanmtr, birbirinin sahteliini anlamtr, birbirinin dzenbazln anlamtr. nsan yaknlamaktan korkar. Yaknlamak rol yapmay kesmen gerektii anlamna gelir. Ve sen de kim olduunu biliyorsun: Deersiz bir pislik; en bandan beri sana bu sylendi. Annen, baban, retmenlerin, din adamlar, politikaclar, hepsi sana deersiz bir pislik olduunu sylediler. Seni hi kimse kabul etmedi. Kimse sana sevildiini ve sayg duyulduunu sylemedi, ihtiya duyulduunu sylemedi. Bu varoluun seni zleyecei sana hi sylenmedi. Sen olmasan bu varoluun ayn olmayaca, sen olmasan bu varoluta bir boluk olaca hi sylenmedi. Sen olmasan, bu evrenin iirinde, gzelliinde bir eyler eksik kalr. Bir ark, bir nota eksik kalr; bir boluk olur; hi kimse sana bunu sylemedi. Benim buradaki iim de ite bu: Kendine kar iinde yaratlan gvensizlii paralamak, iinde yaratlan btn sululuu yok etmek, onu senden almak ve sana sevildiinin, sayg duyulduunun, varolu tarafndan sevildiinin duygusunu vermek. Tanr seni sevdii iin yaratt. Seni yle ok seviyordu ki seni yaratma arzusuna kar koyamad. Bir ressam resim yaptnda o resmi sevdii iin yapar. Vincent Van Gogh hayat boyunca gnein resmini yapt, gnei o kadar ok seviyordu. Aslnda delirmesine de gne sebep oldu. Bir yl boyunca srekli kzgn gnein altnda durmu ve onun resmini yapmt. Btn hayat gnein evresinde dnyordu. Ve sonunda tatmin olduu gn, her zaman yapmak istedii resmi en sonunda yapt gn -ve bu resmi yapabilmek iin saysz resim yapmt ama onlarla tatmin olmamt- tam olarak tatmin olduu gn, "Evet, her zaman yapmak istediim resim buydu" diyebildii gn, intihar etti. nk o gn yle dedi: "im tamamland. Yapmaya geldiim eyi yaptm. Kaderim gerekleti ve imdi yaamann anlam yok." Btn bir hayat tek bir resme adamak? Gnee lgnca k olmu olmal. O kadar uzun sre bakt ki gnee, gzleri, grebilme yetenei mahvoldu, delirdi. Bir air bir ark besteledii zaman sevdii iin yapar bunu. Tanr resim olarak seni yapt, ark olarak seni syledi, seni dansetti. Tanr seni seviyor! Tanr szcnn senin iin bir anlam yoksa dert etme. Varolu de ona, btnlk de. Varolu seni seviyor, aksi halde burada olmazdn. Varlnn iinde rahatla, sen btnlk iin ok deerlisin. O yzden btnlk senin iinde nefes alyor, onun nabz senin iinde atyor. Bir kere iinde btnln bu muhteem saygsn, sevgisini, gvenini hissetmeye baladn zaman varlnda kk salmaya balayacaksn. Kendine gveneceksin. Ve ancak o zaman bana gvenebilirsin, arkadalarna gvenebilirsin, ocuklarna, kocana, karna gvenebilirsin. Ancak o zaman aalara, hayvanlara, yldzlara, aya gvenebilirsin. O zaman insan basite, gven olarak yaar. Ona ya da buna inanmak meselesi deildir artk bu, sadece gvenirsin. Ve dindarlk basite gvenmektir. Sannyas bu anlama gelir. Sannyas, toplumun yapt her eyi bozmaktr. Din adamlarnn, politikaclarn, anne-babalarn, hkmetlerin bana kar olmas tesadf deil. Btn mant anlayabiliyorum. Onlarn yapt her eyi bozmaya alyorum. Bu kle toplumunun btn kalbn bozmaya alyorum. Ben isyankrlar yaratmaya alyorum ve isyann balang noktas kendine gvendir. Kendine gvenmene yardm edebilirsem sana yardm etmi olurum. Baka bir ey gerekmez; dier btn eyler kendiliinden gelir.

15 -> 59

BAKALARIYLA YAKINLIK: SONRAK ADIMLAR

ki sevgili gerekten birbirlerine ak olduklarnda, birbirlerinden korkmadklarnda, bir ey gizlemediklerinde bu yaknlktr. Dierinin kzacandan ya da incineceinden korkmadan her eyi syleyebildiklerinde... Eer bir sevgili dierinin kzacandan korkuyorsa, o zaman yaknlk yeterince derin deildir. O zaman, bu bir tr anlamadr ve herhangi bir eyle bozulabilir. Ama iki sevgili gerekten saklanacak bir ey olmadn hissettiklerinde ve her ey sylenebildiinde; gven yle bir derinlie ulamtr ki, bir ey sylenmese de dierinin anlayaca bilinir. O zaman, tek olmaya balamlardr.

GRNR OL Hayat bir yolculuktur ve sevgiye ulalmad srece, hibir yere ulamayan bir yolculuk olarak kalr. Srekli daireler izilir ve insann "Ben ulatm. Olmak iin geldiim ey oldum. Tohum ieklerini verdi" dedii mutluluk an hi gelmez. Sevgi hedeftir, hayat da yolculuk. Ve hedefsiz yolculuk nevrotik ve geliigzeldir; yn yoktur. Bir gn kuzeye gidersin, br gn gneye; her ey rastlantsaldr, herhangi bir ey seni herhangi bir yere gtrebilir. Hedef belirli deilse, srklenen bir tahta paras olarak kalrsn. ok uzak bir yldz da olabilir - nemli deil - ama belirli olmal. Uzaksa sorun deil, ama orada olmal. Gzlerin ona odaklanmsa, o zaman on bin kilometrelik bir yolculuk uzun gelmez. Eer doru ynde gidiyorsan en uzun yolculuk bile sorun olmaz. Ama yanl ynde gidiyorsan, ya da hi ynn yoksa, ya da her yne birden gidiyorsan, o zaman hayat dalmaya balar. Nevroz denilen ey budur; enerjinin dalmas, nereye gideceini, ne yapacan, ne olacan bilmemek. Nereye gideceini, neler olduunu bilmemek ierde bir boluk yaratr; bir yara, bir kara delik kalr ve oradan srekli bir korku ykselir. te bu yzden insanlar titreyerek yayor. Bunu gizleyebilir, rtebilir, kimseye gstermeyebilirler ama korku iinde yayorlar. Bu yzden insanlar biriyle yaknlamaktan bu kadar korkuyor; eer ok yaknlamasna izin verirsen dieri senin iindeki kara delii grebilir. Yaknlk kelimesi -ngilizce'deki intimacy - Latince'deki intimumdan geliyor. Anlam isellik, en ierideki z. Eer orada hibir eyin yoksa kimseyle yakn olamazsn. Yaknla izin veremezsin, nk oradaki delii, yaray, dar szan irini grrler. Senin kim olduunu bilmediini grrler, lgn olduunu grrler, nereye gittiini bilmediini grrler. Kendi arkn bile duymadn grrler; hayatnn bir kaos olduunu, bir kozmos olmadn grrler. Yaknlk korkusunun nedeni budur. Sevgililerin arasnda yaknlk olmas bile az rastlanan bir durumdur. Biriyle sadece cinsel ilikide olmak yaknlk deildir. Cinsel orgazm yaknln tm deildir, sadece yzeyidir. Yaknlkta bu olabilir de, olmayabilir de. Yaknlk tamamen baka bir boyuttur. Dierinin senin iine girmesine izin vermektir, seni senin grdn gibi grmesine izin vermek; dierinin seni senin iinden grmesine izin vermek, bir insan varlnn en derin noktasna davet etmek. Modern dnyada yaknlk giderek kayboluyor. Sevgililer bile yakn deil. Dostluk sadece bir kelime artk, giderek kayboluyor. Neden? nk paylaacak bir ey yok. indeki yoksulluu kim gstermek ister? nsanlar rol yapma derdinde: "Ben varlklym, ben oraya ulatm, ne yaptm biliyorum, nereye gittiimi biliyorum." Kimse kendini amaya hazr deil, iindeki karmaay gsterip krlgan grnecek kadar cesur deil.

16 -> 59

Dieri bunu ktye altna alabilir. Senin haline gelebilir. Bu alyor; aksi halde

kullanabilir; korku burada. Senin karmaan gren dieri seni kendi hkm bir sahip aradn, kendi varlnn sahibi olmadn gren dieri senin sahibin yzden de, ierdeki aresizlii kimse grmesin diye herkes kendini korumaya smrlebilirler. Bu dnyada ok fazla smr var.

Hedef sevgidir. Ve hedefin bu ekilde belli olduunda iinde bir zenginlik bymeye balar. indeki yara kaybolur ve bir lotus ieine dnr. Sevginin mucizesi, bys budur. Dnyann en byk simyasal gc sevgidir. Onu nasl kullanacan bilen, adna Tanr denen en yksek zirveye ulaabilir. Onu kullanmasn bilmeyen varoluun karanlk ukurlarnda srnmeye devam eder, hayatn gnele aydnlanan zirvelerine asla ulaamaz.

M A H R E M Y E T HTYACI Varln iki yz vardr: dars ve ierisi. Dars topluma ak olabilir ama ierisi olamaz. eriyi topluma aarsan ruhunu kaybedersin, gerek yzn kaybedersin. O zaman, iinde bir varlk yokmu gibi yaarsn. Hayat bouna ve anlamsz grnr. B u , toplumla ili dl yaayan insanlarda grlr; politikaclarda, aktrlerde. Topluma ait olurlar, i varlklarn tamamen kaybederler. Toplumun onlar hakknda syledikleri dnda kim olduklarn bilmezler. Bakalarnn grlerine bamldrlar, kendi varlklarn tanmazlar. Marilyn Monroe en nl aktrislerden biriydi, intihar etti ve psikanalistler hl nedenini dnyor. Amerika'nn bakan Kennedy bile ona kt, milyonlarca insan ona kt. nsan daha neye sahip olabilirdi diye dnyor. Her eyi vard. Ama topluma aitti ve bunu biliyordu. Yatak odasnda bile Bakan Kennedy'i "Sayn Bakan" diye aryordu; sanki bir adamla deil de bir kurulula seviiyormu gibi. Bu kadn bir kurumdu. Yava yava anlad ki mahrem bir alan kalmamt. Bir keresinde bir takvim iin plak fotoraflar ekilmi ve biri sormu: "Takvim iin poz verirken stnzde bir ey var myd?" O da cevap vermi: "Evet, radyo vard." Ortada, plak; mahrem bir alan yok. Ben unu hissediyorum ki, Marilyn Monroe intihar etti nk kendi kendine yapabilecei tek ey olarak bu kalmt. Her eyi topluma aitti. Tek bana, kendi kendine, tamamen gizlice yapabilecei tek ey buydu artk. Topluma ait kiilikler her zaman intihara yneliyor, nk kim olduklarnn belli belirsiz bir kavray, ancak intihar yoluyla gelebiliyor. Gzel olan her ey ierdedir ve ierisi mahremdir. Kadnlar seviirken hi izledin mi? Her zaman gzlerini kaparlar. Bir bildikleri vardr. Erkek gzleri ak olarak sevimeye devam eder; izleyici olarak kalr. Tamamen kendini brakmaz, tamamen ieri girmez. zleyici olarak kalr, sanki bakas seviiyormu da o televizyonda film seyrediyormu gibi. Ama kadn daha iyisini bilir nk o ierisiyle daha uyumludur. Gzlerini kapar. O durumda akn ok farkl bir kokusu vardr. unu dene: Gece banyodaki musluu a, sonra da a ve kapa. Karanlktayken suyun akn daha net duyarsn, ses daha keskindir. Aydnlkta ses o kadar keskin gelmez. Karanlkta ne olur? Karanlkta gremediin iin dier eyler kaybolur. Ses ve senden baka hibir ey kalmaz. Bu yzden, btn iyi restoranlar keskin ktan kanr. Mumlar yaklr. Mum nda yemek yediinde tat alma duyun daha derindir. Daha iyi yersin ve daha iyi tat alrsn. Koku evreni sarar. ok parlak kta lezzet kaybolur. Gzler her eyi toplumsallatrr. Metafizik'in ilk cmlesinde Aristo der ki, "Grme insann en yksek duyusudur." Bu doru deil; aslnda grme duyusu insana fazla hkmeder oldu. Btn benlii tekeline ald ve dier duyular ortadan kaldrd. Aristo'nun hocas Plato da der ki, "Duyularn bir hiyerarisi vardr; grme en yukarda, dokunma en aada." Tamamen yanlm. Hiyerari yok. Btn duyular ayn dzeyde ve bir hiyerari olmas gerekmiyor. Ama insan, gzler kanalyla yayor. Hayatn yzde sekseni gz merkezli. Byle olmamas gerekiyor, denge yeniden kurulmal. Dokunmalsn, nk dokunuta gzlerin veremeyecei bir ey var. Ama dene; sevdiin adama ya da kadna parlak kta dokunmay dene ve bir de karanlkta dokunmay dene. Karanlkta beden kendini aar, aydnlkta gizlenir. Renoir'n yapt kadn vcudu resimlerini hi grdn m? Onlarda mucizevi bir ey vardr. Bir ok ressam kadn vcudunun resmini yapmtr; ama Renoir'la karlatrlamaz. Fark nerde? Dier ressamlar vcudu gze grnd gibi tuvale

17 -> 59

geirmi. Renoir ise onu ellerin hissettii gibi resme geirmi. O yzden resimlerinde bir scaklk, yaknlk, canllk var. Dokunduun zaman ok yaknda bir eyler olur. Grdn zaman bir eyler uzaktr. Karanlkta, gizlilikte, mahrem bir yerdeyken; ortalkta, piyasada aa kmayan bir ey aa kar. Baka birileri seni grr ve incelerken; iinin derinlerinde bir ey bzr, iek aamaz. Herkes grsn diye ak topraa tohum brakmak gibidir bu: Asla filizlenmez. Topran rahminin derinliklerine, kimsenin grmeyecei derin karanla braklmas gerekir tohumun. O zaman filizlenebilir, byk bir aaca dnebilir. Tpk tohumun topraktaki karanla ve derinlie ihtiya duymas gibi btn derin ve yakn ilikiler de ierde oluur. Mahrem bir alana ihtiya duyarlar, sadece iki kiinin var olduu bir alana. O zaman, bir an gelir ki iki kii bile kalmaz, sadece bir vardr. Birbirleriyle derinden uyumlu iki sevgili; erirler. Sadece bir olur. Birlikte nefes alrlar, birliktedirler, birlik vardr. Eer orda gzlemciler olsayd bu mmkn olmazd. Bakalar izleseydi asla kendilerini brakamazlard. Bakalarnn gzleri buna engel olurdu. Gzel olan, derin olan ne varsa karanlkta olur. nsan ilikilerinin mahremiyete ihtiyac vardr. Gizliliin orda olmak iin kendi nedeni var. Unutma, her zaman hatrla; tamamen topluma ait olursan, hayatta ok aptalca davranrsn. Ceplerini tersine evirmi bir insan gibi olursun. Biimin yle olur: tersine evrilmi cep gibi. Da dnk olmak yanl deil ama unutma; bu, hayatn sadece bir paras. Btn haline gelmemeli. Sonsuza kadar karanlkta dolamaktan sz etmiyorum. In kendi gzellii ve nedeni var. Eer tohum sonsuza kadar karanlkta kalrsa, sabah gneini almak iin yukar kmazsa lr. Filizlenmek iin, glenmek iin, yaamak iin, yeniden domak iin karanla ihtiyac var; sonra dar kmal ve dnyayla, kla, frtnayla, yamurla karlamal. Darnn mcadelesini kabul etmeli. Ama o mcadele ancak ierde derin kkler varsa kabul edilebilir. Katan sz etmiyorum. Gzlerini kapa, ieri gir ve asla kma demiyorum. Sadece diyorum ki ieri gir; ancak o zaman enerjiyle, sevgiyle, efkatle dar kabilirsin. eri gir ki dar ktnda dilenci deil, kral olabilesin. eri gir ki dar ktnda paylaacak bir eyin olsun; ieklerin, yapraklarn. eri gir ki kn zengin olsun, yoksul olmasn. Ve unutma ki ne zaman kendini yorgun hissetsen enerjinin kayna senin iinde. Gzlerini kapa ve ieri gir. Da dnk ilikilerin olsun ama ie dnk ilikilerin de olsun. Elbette da dnk ilikilerin olacak dnyada yayorsun, ilerin var - ama onlar her ey olmasn. Onlarn da rol var ama tamamen gizli ve mahrem, sadece sana ait bir ey olmal. Marilyn Monroe ite buna Baarnn ve hretin en vard; daha fazla hret, vard, gelitirilebilecek bir kendini ldrmekti. sahip deildi. Topluma ait bir kadnd; baarl ama tam bir yenilgi iinde. tepesindeyken kendini ldrd. Niye ldrd anlalamad. Her eyi baar, karizma, gzellik, salk olabileceini hayal edemezdin. Her ey ey kalmamt ve gene de bir ey eksikti. erisi botu. O zaman tek yol

Marilyn Monroe gibi kendini ldrecek kadar cesur olmayabilirsin. ok korkak da olabilirsin ve yava yava ldrrsn kendini; yetmi sene srebilir bu. Bu da kendini ldrmektir. Eer iinde, dardaki hibir eye baml olmayan, sadece sana ait bir ey yoksa - gzlerini kapayp iine girdiinde baka her eyin varln unutabilecein bir dnya - kendini ldrrsn. Hayat ierdeki o kaynaktan kar ve dardaki gkyzne yaylr. Bir denge olmal; ben her zaman dengeden yanaym. O yzden hayat ak bir kitap olmal demiyorum, hayr. Birka blm ak olsun, tamam. Ama birka blm de tamamen kapal, tamamen gizli. Tmyle ak bir kitapsan bir fahie olursun, ortada plak durursun, stnde sadece bir radyo ile. Hayr, bu iine yaramaz. Btn kitabn aksa gecesiz gndz gibi olursun, ksz yaz gibi. Nerde dinleneceksin, nerde merkezini bulacaksn, nereye snacaksn? Dnya fazla geldii zaman nereye gideceksin? Dua iin, meditasyon iin nereye gideceksin? Hayr, yar yarya olmas iyi. Kitabnn yars ak olsun herkese ak, herkes iin - ama dier yars yle gizli olsun ki sadece ok nadir konuklar girebilsin oraya. Tapnann iine birilerinin girmesine nadir olarak izin ver. Byle olmas uygundur. Herkes girip kyorsa artk tapnak, tapnak deildir. Havaalannn bekleme salonu olur belki, ama tapnak olamaz. Sadece ok, ok nadir olarak birinin varlna girmesine izin ver. Sevgi budur.

18 -> 59

Her zaman birileriyle birlikte yaadk. ocuk annesinin rahmini terk ettii andan itibaren, asla yalnz deildir. Anneyle, aileyle, arkadalarla, bakalaryladr. Tandklar, arkadalar, ilikiler emberi bydke byr ve sonunda etrafnda bir kalabalk oluur. Hayat dediimiz ey budur. Ve hayatnda ne kadar ok insan varsa o kadar zengin bir hayatn olduunu dnrsn. eri ynelmeye baladn zaman btn o yzler soluklar, o kalabalk dalr. Herkese hoa kal demek zorunda kalrsn. En yakn dostuna, sevgiline bile hoa kal demen gerekir. Sevgilinin bile seninle olamad bir an gelir. Bu, ana rahmindeyken olduun yere yeniden girdiin andr. O zamanlar kalabalkla tanmamtn, o yzden de hi yalnz hissetmezdin kendini. ocuk ana rahminde son derece mutluydu nk baka trlsn bilmiyordu, her ey keyifti. Dierini hi tanmad iin kendini yalnz hissedemezdi; yle bir fikri yoktu. Bildii tek gereklik oydu. Ama imdi kalabal tanyorsun; ilikileri, ilikilerin btn neesini ve sefilliini; ikisini de. Yeniden ieriye yneldiin zaman dnya yok olmaya balar, bir yank gibi olur. Sonra yank bile silinir ve insan tamamen kaybolur. Ama bu sadece bir yorumdur. Biraz daha gidebilirsen birden kendini bulursun ve kendini ilk defa bulursun. O zaman arrsn: Sen kalabalkta kaybolmutun; imdi kayp deilsin. likilerin ormannda kaybolmutun ve imdi evine geldin. Sonra tekrar dnyaya geri gelebilirsin ama tamamen farkl bir insan olacaksn. liki kuracaksn ama muhta olmayacaksn; seveceksin ama sevgin bir ihtiya olmayacak. Seveceksin ama sahip kmayacaksn; seveceksin ama kskanmayacaksn. Ve sevgi, iinde kskanlk olmad, sahip kma olmad zaman Tanrsaldr. nsanlarla birlikte olacaksn. Aslnda, ancak bundan sonra insanlarla birlikte olabilirsin nk sen varsn, artk insanlarla birlikte olabilirsin. Eskiden yoktun, o yzden de insanlarla birlikte olduun fikri sadece bir yanlsamayd, bir eit hayaldi. Var olmadn durumda nasl iliki kurabilirsin? Var olmadn durumda nasl dieriyle olabilirsin? Kendi yarattmz bir hikyedir o, bir yanlsama. Eer kendi merkezinde deilsen, kim olduunu bilmiyorsan, gerekten iliki kuramazsn. Kendini bilmeden kurulan iliki tmyle bir yanlsamadr. Dieri seninle ilikide olduunu zanneder, sen onunla ilikide olduunu zannedersin; ne sen kendini tanyorsun, ne de o kendini tanyor. O zaman kim kiminle ilikide? Hi kimse yok! Sadece iki glge oyun oynuyor. Ve ikisi de glge olduundan ilikide bir varlk yok. Ben bunu srekli gryorum: nsanlar iliki kuruyor ama ortada bir varlk yok. liki kuruyorlar nk eer iliki kurmazlarsa yalnzla dp kaybolacaklarn sanyorlar. O yzden, dtkleri anda zplayp yeniden ilikiye giriyorlar. Herhangi bir iliki hi iliki olmamasndan daha iyi; dmanlk bile olsa tamam, en azndan insan kendini bota hissetmiyor. te bu yzden bu bolua girmelisin. Cesaretini topla ve ieri gir. ok kederli ve yalnz bile hissetsen endielenecek hibir ey yok; bu bedeli dememiz gerekiyor. Ve bir kere kendi kaynana ulatn zaman her ey tmyle deiecek ve darya bir birey olarak kacaksn. Bana gre bir kii ve bir birey arasndaki fark budur: Kii sahte bir olgudur; birey gerektir. Kii, kiilik maskedir, glgedir; birey varlktr, gerekliktir. Ve sadece bireyler iliki kurabilir, sevebilir; kiiler sadece oyun oynayabilir.

LKDE O L M A K DEL, LK K U R M A K Sevgi, mutlu olduun andaki, varlnn dans ettii andaki bilincinin durumudur. Merkezinden bir titreim, bir k yaylmaya balar; evrende bir nabz atmaya balar. nsanlara ular b u ; kadnlara, erkeklere, kayalara, aalara, yldzlara. Sevgiden bahsettiim zaman bu sevgiden bahsediyorum ben: Bir iliki deil, bir varolu durumu olan sevgiden. Bunu hatrla: Sevgi szcn kullandm zaman bir varolu durumundan sz ediyorum, ilikiden deil. Ama senin sevgi anlayn temel olarak bir ilikiye dayal, sanki hepsi buymu gibi. likiye ihtiya duymann tek sebebi tek bana kalamamandr nk henz meditasyon yapamyorsun. O yzden de gerekten sevebilmeye balamadan nce meditasyon bir zorunluluktur. nsan yalnz olmay, tamamen yalnz olmay ama son derece mutlu olmay baarabilmeli. O zaman sevebilirsin. O zaman sevgin bir ihtiya deil bir paylam olur; bir gereklilik deil. Sevdiin insanlara baml olmazsn. Paylarsn ve paylamak gzeldir. Ama dnyada genellikle olan u: Sevgin yok, sevdiini dndn insann varlnda da sevgi yok

19 -> 59

ve ikiniz de birbirinizden sevgi istiyorsunuz. ki dilenci birbirinden dileniyor. O yzden sevgililer arasnda srekli kavga var, ekime var, atma var; sama sapan eyler yznden, nemsiz, aptalca eyler yznden. Ve atma devam ediyor. atmann temel nedeni u ; koca hakk olan eyi alamadn dnyor, kars da hakk olan eyi alamadn dnyor. Kadn aldatldn dnyor, kocas da aldatldn dnyor. Sevgi nerde? Kimsenin vermeye niyeti yok; herkes alma derdinde. Herkes alma derdinde olduu iin de kimse alamyor ve herkes kendini kayba uram, bo, gergin hissediyor. Temel yok ve sen temel olmadan tapnak yapmaya balamsn. Dalp paralanmas an meselesi. Ve sen de biliyorsun, sevgin ka defa dalp paraland ama yine de ayn eyi tekrar tekrar yapmaya devam ediyorsun. ylesine farknda olmadan yayorsun ki! Kendine ve bakalarna neler yaptnn hi farknda deilsin. Mekanik bir robot gibi ayn kalb tekrarlamaya devam ediyorsun; ayn eyi daha nce de yaptn bile bile. Her seferinde sonucun ne olduunu da biliyorsun. Ta iinde, yine ayn eyin olacana dair bir his var nk her ey ayn. Yine ayn sonuca hazrlanyorsun, ayn paralanmaya. Eer sevginin dalmasndan bir ey renmen mmknse, bu farkndalktr, daha meditatif olmaktr. Ve meditasyon derken, tek banayken de neeli olma yeteneinden bahsediyorum. ok az insan hi sebep yokken mutlu olma yeteneine sahiptir ylesine sessizce ve mutluluk iinde oturma yeteneine! Bakalar bu insana deli diye bakar nk onlara gre mutluluk baka bir insandan gelmelidir. Gzel bir kadnla tanmsan mutlusundur, ho bir adamla tanmsan mutlusundur. Ama odanda sessizce oturmak ve bu kadar mutlu olmak? Delirmi falan olman lazm! nsanlar uyuturucu aldndan, umu olduundan phelenecekler. Evet, meditasyon en sk LSD'dir! indeki duygusal gleri kamlar. inde kilitli duran ihtiam aa kartr. Ve yle keyiflenirsin, varlndan yle bir nee ykselir ki bir ilikide olmaya ihtiyacn kalmaz. Yine de insanlarla iliki kurabilirsin... ve bu da iliki kurmakla iliki halinde olmak arasndaki farktr. liki bir eydir: ona yaprsn. liki kurmak bir ak, bir hareket, bir oluumdur. Bir insanla karlarsn, onu seversin nk verecek bol bol sevgin vardr ve daha ok verdike, daha ok alrsn. Bir kere sevginin bu garip aritmetiini, daha ok verdike daha ok aldn anladn zaman... Bu, d dnyada hkm sren ekonomik kanunlara son derece aykrdr. Bunu bir kere anladn zaman - daha ok sevgi ve nee istiyorsan vermen ve paylaman gerektiini - o zaman basit bir ekilde paylarsn. Ve bir insan neeni onunla paylamana izin verdiinde ona kar kran duyarsn. Ama bu ilikide olmak deildir, rmak gibi bir aktr. Irmak bir aacn yanndan geer, onu selamlar, onu besler, ona su verir... ve devam eder, dansna devam eder. Aaca yapmaz. Ve aa da ona, "Nereye gidiyorsun? Biz evliyiz! Ve beni terk edebilmen iin nce bir boanma olmas lazm; en azndan bir ayrlk dnemi! Nereye gidiyorsun? Ve madem beni terk edecektin, niye etrafmda o kadar gzel dansettin? O zaman beni niye besledin?" Hayr, aa ieklerini kranla rmaa yadrr ve rmak yoluna devam eder. Rzgr gelir ve aacn etrafnda dans eder ve gider. Aa da ona kokusunu verir. Bu iliki kurmaktr. Eer insanlk byr, olgunlarsa, sevgi de byle olacak: Buluan, paylaan, devam eden insanlar; sahip kmadan, hkmetmeye almadan. Aksi halde sevgi bir g gsterisi haline gelir.

G E R E K O L M A RSKN A L Kendini geride tutmaya devam edersen hibir iliki gerekten byyemez. Kurnaz olursan, kendini gvenceye alp korumaya devam edersen sadece kiilikler karlar, gnller yalnz kalmaya devam eder. Bu durumda sadece masken iliki kurar, sen deil. Byle bir ey olduunda ilikide drt kii bulunur, iki deil. ki sahte kii bulumaya devam eder; iki gerek kiinin arasnda dnyalar kadar mesafe kalr. Risk vardr; sen gerek olduun zaman bu ilikinin gereklii, hakikilii anlayabilecek kapasitesinin olup olamayacann, bu ilikinin frtnada ayakta kalabilecek kadar gl olup olamayacann garantisi yoktur. Byle bir risk bulunuyor ve bu yzden insanlar ok, ok korunakl davranyor.

20 -> 59

Sylenmesi gerekenler syleniyor, yaplmas gerekenler yaplyor; sevgi grev gibi bir eye dnyor. Ama gerek a kalmaya devam ediyor, zn beslenemiyor. zn gn getike daha kederli bir hale geliyor. Kiiliin yalanlar z iin, ruh iin ok ar bir yktr. Risk gerekten var; hibir eyin garantisi yok ama ben diyorum ki o riske girmeye deer. En kt ihtimalle iliki bozulur; en kts. Ama ayr ve gerek olmak, sahte ve birlikte olmaktan daha iyidir nk baka trl mutlu olamazsn. Huzur bulamazsn. Aln ve susuzluun devam eder, srnmeye devam edersin, bir mucize olmasn beklersin. Mucizenin olmas iin senin bir ey yapman gerekiyor, o da u: Gerek olmaya bala. likinin belki yeterince gl olmamas ve buna dayanmayabilecei - bazen geree dayanmak zordur - riskine ramen. Ama o zaman bu iliki de srdrlmeye demez demektir. Bu snavdan gemesi gerekir. Gerek iin her riske gir yoksa mutlu olamazsn. Bir sr ey yaparsn ama gerekte sana hibir ey olmaz. Hareket halindesindir ama hibir yere varmazsn. Btne baktnda her ey samadr. Karnn aken nefis yemek hayalleri kurmak gibidir bu. Ama hayal hayaldir, gerek deil. Sahte yemei yiyemezsin. Bazen kendini kandrabilirsin, hayal dnyasnda yaayabilirsin ama rya sana hibir ey veremez. Senden ok ey alr ama karlnda sana bir ey vermez. Sahte bir kiilik kullanarak geirdiin btn zaman boa harcanr; sana asla geri dnmez. O dakikalar gerek olabilirdi, sahici olabilirdi. Tek bir an sahici olmak bile hayat boyu sahte yaamaktan iyidir. O yzden korkma. Akln sana kendini ve dierini kollaman, kendini koruman sylemeye devam edecektir. Milyonlarca insan yle yayor. Freud son gnlerindeyken bir arkadana yazd mektupta, hayat boyunca yapt gzlemlere gre - ve gerekten gzlemlemiti insanlar; baka hi kimse onun kadar srarla ve bilimsel olarak gzlem yapmamtr - u sonucun kanlmaz olduunu sylemi: nsanlar yalansz yaayamyor. Gerek tehlikeli. Yalanlarsa lezzetli ama sahte. Sevgiline tatl samalklar sylemeye devam ediyorsun, o da sana tatl samalklar sylemeye devam ediyor. Ve bu arada hayat elinden kayp gidiyor, herkes lme giderek daha ok yaklayor. lm gelmeden nce, bir eyi unutma: lm gereklemeden nce sevgi yaanmaldr. Aksi halde bouna yaarsn, tm hayatn bo bir l olur. lm gelmeden nce sevgiyi yaadna emin ol. Ama bu, ancak gerekle mmkndr. O yzden gerek ol. Gerek iin her trl riski al ama gerei hibir ey iin riske atma. unun hayatndaki temel kural olmasna izin ver: Kendimi, hayatm riske atmam gerekse de gerei hibir ey iin riske atmayacam. O zaman muhteem bir mutluluk senin olacak, hayal bile edemediin zenginlikler zerine yaacak. Gerek olduunda dier tm eyler mmkn olur. Sahte olduunda - sadece bir rt, boyanm bir ey, bir maske olduunda - hibir ey mmkn olmaz. nk sahtelikte ancak sahtelik mmkndr, gereklikte de ancak gereklik. Sorunu anlayabiliyorum; sevgililerin problemini, derinlerde tadklar korkuyu. likinin gerei kaldracak kadar gl olup olmadndan pheleniyorlar. Ama bunu nceden nasl bilebilirsin? Bu nceden bilinemez. Bunu bilmek iin iine girmek gerekir. Evinin iinde otururken dardaki frtnaya dayanp dayanmayacan nasl bilebilirsin? Frtnaya hi girmedin. Git ve gr! Deneme ve yanlma tek yoldur. Git ve gr; belki yenilgiye urarsn ama yenilginin iinde bile imdi olduundan daha gl olursun. Eer bir deneyimde yenilgiye urarsan, bir daha, bir daha dene ve yava yava frtnann iinden geme deneyimi seni daha, daha ve daha gl yapar. Bir gn gelir insan frtnann iinde olmaktan mutluluk duyar, frtnada dans etmeye balar. O zaman frtna dman deildir artk, o da bir frsattr, var olmak iin lgnca bir frsat. Unutma, var olmak asla kolaylkla olmaz, aksi halde herkesin bana gelirdi. Unutma, var olmak kolaylkla olamaz, aksi halde herkes ona sahip olurdu. Var olmak sadece riske girdiin zaman olur, tehlikeye girdiin zaman. Ve sevgi en byk tehlikedir. Seni btn olarak ister. O zaman korkma, gir iine. Eer iliki geree dayanabilirse bu harika olur. Eer dayanamaz ve lrse, bu da iyidir; nk sahte bir iliki bitmitir ve imdi baka bir ilikiye girmen mmkndr; daha gerek, daha salam, zne daha ok yaklaabilecek bir ilikiye. Ama unutma, sahtelik bir ey kazandrmaz; kazandrrm gibi grnr ama kazandrmaz. Sadece gerek kazandrr ve balangta kazandracakm gibi grnmez. Sanki her eyi yok edecekmi gibi grnr. Eer dardan bakarsan gerek ok tehlikeli grnr, korkun grnr. Ama bu dardan grnen manzaradr. ine girersen, gerek, gzel olan tek eydir. Bir kere onun tadn karmaya

21 -> 59

balaynca daha fazlasn, daha fazlasn istersin nk sana mutluluk verir. Hi grdn m? Yabanclarla birlikteyken gerek olmak daha kolaydr. Trende yolculuk yapan insan yabanclarla konumaya balar, arkadalaryla yapamad eyleri yapmaya balar nk bir yabancyla birlikteyken baka eylerin nemi yoktur. Yarm saat sonra inecein istasyona varp inersin; unutursun ve o da senin dediklerini unutur. Ne sylemi olduunun nemi yoktur. Yabancyla hibir risk yoktur. Yabanclarla konuurken insan daha gerektir, kalbini aar. Ama arkadalarnla, akrabalarnla konuurken - baba, anne, e, karde - bilinaltnda derin bir korku vardr. "Bunu syleme incinebilir. Bunu yapma holanmaz. Byle yapma, baban yal, ok olabilir." nsan kontrol halindedir. Yava yava gerek, varlnn en cra kesine atlr ve sahtelik konusunda ok kurnaz bir hale gelirsin. Dudaklarna yerleen sahte gl taknmaya devam edersin. Hibir anlama gelmeyen iyi eyler sylemeye devam edersin. Sevgilinden ya da babandan sklm durumdasndr ama dersin ki "Seni grdm iin ok mutluyum!" Ve btn varln o anda yle demektedir: " Git bamdan!" Ama sylediklerinle rol yaparsn. Onlar da ayn eyi yapar; kimse ne olduunu fark etmez nk herkes ayn gemidedir. Dindar bir insan bu gemiden kp hayatn riske atan insandr. "Ya gerek olurum, ya da hi olmam. Asla sahte olmayacam" diyen insandr. Risk ne olursa olsun dene, sahtelie devam etme. liki yeterince gl olabilir. Geree dayanabilir. O zaman bu iliki ok gzel olur. Sevdiin insanla bile gerek olamazsan nerede gerek olacaksn? Nerde? Seni sevdiini dndn insanla da gerek olamazsan, onunlayken bile gerei aklamaya korkuyor ve saklanyorsan, tamamen zgr olabilecein bir yeri nerde bulacaksn? Sevginin anlam budur, hi deilse bir insann yannda tamamen plak olabilmek. Seni seviyor, o halde seni yanl anlamaz. Seni seviyor, o zaman korku ortadan kalkabilir. Her eyi aa vurabilirsin. Btn kaplar aabilirsin, dierini ieri davet edebilirsin. Dierinin varoluunu paylaabilirsin. Sevgi paylamaktr, o yzden hi deilse sevgilinle birlikteyken sahte olma. Sana herkesin ortasna k ve gerek ol demiyorum. nk bu, u anda gereksiz sorunlara yol aar. Ama nce sevgilinle bala, sonra ailenle devam et, sonra daha uzandaki insanlarla. Yava yava anlarsn, gerek olmak o kadar gzeldir ki onun uruna her eyi kaybetmeyi gze alabilirsin. Ve sonra istediin yerde yapabilirsin bunu; gerek senin yaam biimin olur. Sevginin abecesi, yani gerek, nce sana ok yakn olanlarla renilmelidir nk onlar anlayabilir.

S E S S Z L N DLN R E N Rasgele iliki kurdun bugne kadar ve biriyle ekil olarak iliki kurduun zaman bin bir trl sama ey syleyebilirsin, nk hibir eyin nemi yoktur, sadece vakit geirmektesindir. Ama birini kendine yakn hissettiinde, yaknlk doduunda, sylediin her kelime nem kazanr. O zaman kelimelerle kolayca oynayamazsn nk her eyin bir nemi vardr. O yzden sessizlik boluklar olur. nsan balangta kendini garip hisseder nk sessizlie alk deildir. Bir eyler sylenmesi gerektiini dnrsn. Dieri ne dnr yoksa? Birine yaknlatnda, sevginin herhangi bir tr doduunda sessizlik gelir ve sylenecek bir ey kalmaz. Aslnda gerekte de sylenecek bir ey yoktur. Hibir ey yoktur. Bir yabancyla sylenecek ok ey vardr; dostlarnla sylenecek hibir ey yoktur. Ve sessizlik ar gelir nk buna alk deilsindir. Sessizliin mziini tanmyorsun. Sadece tek bir iletiim yolu biliyorsun: szel, zihinsel. Kalple iletiim kurmak; sessizlikte, kalpten kalbe iletiim kurmak nedir bilmiyorsun. Sadece orada bulunarak, varln kanalyla iletiim kurmay bilmiyorsun. Byyorsun ve eski iletiim yntemlerin yetmiyor. Szel olmayan yeni iletiim yntemleri gelitirmen gerekiyor. nsan olgunlatka szel olmayan iletiime daha ok ihtiya duyar. Dile ihtiya vardr nk iletiim kurmay bilmiyoruz. Bunu bildiimiz zaman, yava yava dile ihtiyacmz kalmaz. Dil ilkokul dzeyindeki bir iletiim arac. Gerek iletiim arac sessizliktir. O

22 -> 59

yzden yanl bir fikre kaplma yoksa bymeni durdurursun. Dilin kaybolmaya balamas bir eksiklik deildir; bu yanl bir fikirdir. Yeni bir ey var olmaya balad ve eski kalp bunu iine almaya yetmiyor. Sen byyorsun, elbiselerin ksa gelmeye balyor. Bir ey eksilmiyor sana her gn yeni bir ey ekleniyor. Daha ok meditasyon yaptka daha ok seversin ve daha ok iliki kurarsn. Ve sonunda bir an gelir ki o an sadece sessizlik ie yarar. O yzden, bundan sonra biriyle birlikteyken ve szcklerle iletiim kurmadnzda ve sen de kendini garip hissettiinde mutlu ol. Sessiz kal ve o sessizliin iletiim kurmasna izin ver. Sevgi ilikisinde olmadn insanlarla iliki kurmak iin dil gereklidir. Sevgi ilikisinde olduun insanlarla birlikteyken dilsizlik gereklidir. nsan yeniden bir ocuk gibi masumlamal, sessizlemelidir. Hareketler olur yine; bazen glmser, el ele tutuursun, bazen sessizce gz gze kalrsn, hibir ey yapmadan, sadece var olarak. Varlklar buluur, birleir ve sadece ikinizin bildii bir ey gerekleir. Sadece bunu yaayan ikiniz bilirsiniz, baka kimse farkna varmaz; ylesi bir derinlikte olur her ey. Bu sessizliin tadna var; hisset ve tadn kar. Ksa zamanda anlayacaksn ki onun kendi iletiimi var; daha byk, daha yksek, daha derin ve daha iten. Ve bu iletiim kutsaldr, saftr.

DRT TUZAK
nsanlar ok iyi mzikten korkuyor, insanlar ok iyi iirden korkuyor, insanlar derin yaknlktan korkuyor. Ak ilikileri, vur-ka eklinde yaanyor. nsanlar birbirlerinin varhklarna derinlemesine girmiyor, korku var; dierinin varlk havuzu seni yanstacak. O havuzda, dierinin varlnn aynasnda, sen bulunamazsan ayna bosa, hibir ey yanstmyorsa o zaman ne olur?

TEPK VERME ALIKANLII Tepki gemiten kaynaklanr; yant ise imdiden. Gemiin eski kalplarndan tepki verirsin. Biri seni aalar ve birden eski mekanizma almaya balar. Gemite birileri seni aalamt ve sen belli bir ekilde davranmtn; imdi yine ayn ekilde davranyorsun. Bu aalamaya ve bu insana yant vermiyorsun, sadece eski bir alkanl tekrarlyorsun. Bu insana ve bu yeni aalamaya bakmadn - onun kendi zellikleri var - sadece bir robot gibi davranyorsun. inde bir mekanizma var, dmeye basyorsun, "Bu adam beni aalad" diyorsun ve tepki veriyorsun. Gnlerden bir gn: Buda bir aacn altnda rencileriyle oturmaktadr. Bir adam gelir ve yzne tkrr. Buda yzn siler ve adama sorar, "Baka? Baka ne sylemek istiyorsun?" Adam arr, nk bir insann yzne tkrlnce "Baka?" diye sormasn beklememitir. Byle bir deneyimi yoktur. Daha nce insanlar hep aalamtr ve onlar da kzarak tepki vermitir. Ya da korkudan glmsemi ve adama yaranmaya almlardr. Ama Buda ikisini de yapmam; ne fkelenmi, ne de korkmutur. Sadece dz bir ekilde "Baka?" diye sormutur. Tepki vermemitir. Ama Buda'nn rencileri fkelenir, tepki verir. En yakn rencisi Ananda der ki: "Bu ok fazla, buna tahamml edemeyiz. Sen retine devam et, biz de u adama bunu yapamayacan gsterelim. Cezalandrlmas gerekiyor. Yoksa herkes ayn eyi yapmaya balar." Buda konuur: "Sesini kartma. O beni kzdrmad ama siz kzdrdnz. O bir yabanc, buralara yeni gelmi. Benim hakkmda bir eyler duymu olmal; 'Bu adam tanrtanmaz, tehlikeli, insanlar yoldan karp yanltyor' gibi eyler. Benim hakkmda bir fikir edinmi. O bana tkrmedi, kendi fikrine tkrd; beni tanmyor ki, bana nasl tkrm olabilir? Eer dnrseniz, o kendi zihnine

23 -> 59

tkrd. Ben onun bir paras deilim ve gryorum ki bu zavall adamn syleyecek baka bir eyi olmal. nk bu bir ey sylemenin bir yolu; tkrmek bir ey sylemenin bir yolu. Bazen dilin yetmediini hissettiin anlar olur; derin sevgide, youn fkede, nefrette, duada. Dilin yetmedii youn anlar olur. O zaman bir ey yapman gerekir. Derin sevgi duyduunda birine sarlrsn; ne yaparsn orada? Bir ey sylersin. ok fkelendiinde birine vurursun, tkrrsn; bir ey sylyorsundur. Bu adam anlayabiliyorum. Syleyecek baka bir eyi daha olmal. O yzden 'Baka?' diye sordum." Adam daha da ok arr! Ve Buda rencilerine der ki: "Siz beni daha ok kzdrdnz nk siz beni tanyorsunuz, benimle yllarca yaadnz ama yine de tepki veriyorsunuz." aran, kafas karan adam evine dner. Btn gece uyuyamaz. Bir Buda grdkten sonra artk eskisi gibi uyumak zordur, mmkn deildir. Bu deneyim tekrar tekrar aklna gelir. Ne olduunu kendine aklayamaz. Titreme, terleme nbetleri geirir. Byle bir adama hi rastlamamtr; btn zihni, btn kalplar, btn gemii dalr. Ertesi sabah geri dner. Buda'nn ayaklarna kapanr. Buda sorar: "Baka? Bu da szle sylenemeyeni sylemenin baka bir yolu. Ayaklarma dokunduun zaman, szcklere smayan, sradan dille anlatlamayan bir ey sylyorsun." Buda devam eder: "Bak Ananda, bu adam yine burada bir ey sylyor. ok derin duygular olan bir adam bu." Adam Buda'ya bakar: "Dn yaptm ey iin beni affet." Buda cevap verir: "Affetmek mi? Ama ben dn o hareketi yaptn adam deilim ki. Ganj nehri srekli akyor, o hibir zaman ayn Ganj deil. Her adam bir nehirdir. Senin tkrdn adam artk burada deil. Ayn onun gibi grnyorum ama ayn deilim, bu yirmi drt saatte yle ok ey oldu ki! Nehirden ok su akt. O yzden seni affedemem nk sana kzgn deilim. Ve sen de yenilendin. Gryorum ki sen dn gelen adam deilsin; nk o adam kzgnd. O kzgnd ama sen nmde eilip ayama dokunuyorsun, nasl ayn adam olabilirsin? Sen o deilsin, o yzden bunu unutalm. O iki adam; tkren adam ve tkrlen adam artk yok. Yakna gel. Baka eylerden konualm." Bu yanttr. Tepki gemiten kaynaklanr. Eer eski alkanlklarndan, zihninden tepki verirsen yant vermi olmazsn. Yant vermek, tam olarak bu anda, imdi, burada canl olmaktr. Yant gzel bir olgudur, hayattr. Tepki l, irkin, rmtr, bir cesettir. Zamannn yzde doksan dokuzunda tepki veriyorsun ve buna yant diyorsun. Nadiren yant veriyorsun; ama bu ne zaman olsa, biraz kavryorsun. Bu ne zaman olsa, bilinmeyenin kaps alyor. Evine dn ve karna tepkiyle deil, yant vererek bak. nsanlar gryorum; bir kadnla birlikte otuz yl, krk yl yaam ve artk ona bakmay brakm. Biliyor ki o "yal hanm", tandn zannettii yal kadn. Ama bunca zamandr nehir akyor. Bu kadn evlenmi olduu ayn kadn deil. O gemite kalan bir olgu, o kadn artk hibir yerde yok; bu tamamen yeni bir kadn. Her an yeniden douyorsun. Her an lyorsun ve her an douyorsun. Son zamanlarda hi karna, annene, babana, arkadana baktn m? Bakmay braktn; nk sanyorsun ki onlar eskisi gibi, o zaman onlara bakmann anlam da yok. Geri dn ve yeni gzlerle bak, sanki bir yabancya bakyormusun gibi ve o yal kadnn ne kadar deimi olduuna aracaksn. Her gn inanlmaz deiiklikler oluyor. Bu bir ak. Her ey akmaya devam ediyor, hibir ey donmu deil. Ama zihin l bir ey, o donmu bir ey. Donmu zihinden hareket edersen, l bir hayatn olur. Gerekten yaamazsn, oktan mezara girmisindir. Tepki vermeyi brak. Daha ok yanta izin ver. Yant vermek sorumlu olmaktr. Yant vermek karlk vermek, duyarl olmaktr. u ana ve buraya kar duyarl ol.

GVENLE SAPLANMAK Hibir iliki gvenli olamaz. Gvenli olmak, ilikilerin doasnda yoktur ve eer bir iliki gvenliyse btn ekiciliini kaybeder. te bu zihin iin bir problemdir. Bir ilikinin tadna varmak istiyorsan gvensiz olmak zorundadr. Onu tamamen gvenli klarsan tadna varamazsn; bysn, cazibesini

24 -> 59

kaybeder. Ve zihin bununla da, onunla da tatmin olmaz, o yzden de daima eliki ve kaos iindedir. Hem canl, hem de gvenli bir iliki ister ama bu mmkn olmaz nk canl bir insan, canl bir iliki, canl herhangi bir ey, ne olaca belli olmayan bir eydir. Bir sonraki anda ne olaca bilinemez. Bilinemedii iin de imdiki an daha youn olur. Bu an mmkn olduu kadar tam yaamalsn nk sonraki an hibir zaman gelmeyebilir. Sen burada olmayabilirsin, dieri burada olmayabilir. Ya da ikiniz de burada olursunuz ama iliki burada olmaz. Btn olaslklar aktr. Gelecek her zaman aktr; gemise her zaman kapal. Ve ikisinin arasnda imdi; imdinin tek bir an var, daima titreen ve sarslan. Ama hayat byledir. Titreme ve sarslma canl olmann parasdr; duraksama, sis, belirsizlik. Gemi kapaldr. Her ey oldu ve imdi hibir ey deiemez, her ey tamamen kapand. Gelecek tmyle ak, hibir ey bilinmiyor. Ve ikisinin arasnda bu a n ; bir ayak gemite, bir ayak gelecekte. O yzden zihin daima bir ikilik iindedir, blnm durumdadr. Her zaman paral, her zaman izofren. Bunun byle olduunu ve bu konuda bir ey yaplamayacan anlaman gerekiyor. ok gvenli bir iliki istiyorsan l bir insan sevmek zorundasn ama o da houna gitmeyecektir. Bir sevgili bir kocaya dntnde olan budur; koca l bir sevgilidir, kars l bir sevgilidir. Her ey gemiten ibarettir ve artk gelecee gemi karar verir. Aslnda, eer bir esen gelecein de yoktur; gemi kendini tekrarlayacaktr, btn kaplar kapaldr. Hapistesindir, duvarlar iinde. Byledir; srekli gvenlik ararsn ama bulunca da ondan hemen sklrsn. Evli iftlerin yzlerine bak. Gvenlik bulmular - o ok aranan gvenlii - ve imdi her ey banka hesabnda ve devlet ve mahkeme ve kanunlar her eyi gvenceye alm durumda. Ama by, iir tmyle kaybolmu; ak yok artk. Onlar l insanlar; gemii tekrarlayp anlarda yayorlar. Evli iftlerin szlerini dinle. Kadn, kocasnn onu eskisi gibi sevmediini syler, gemi anlardan, balayndan, dier olaylardan sz ederler. Ne samalk. Hl yayorsun. u an bir balay olabilir. u an yaanabilir ama konuarak gemii tekrarlamaya alyorsun. Gvenlik asla tatmin etmez ve gvencesizlikte de korku vardr, ilikinin yok olabilecei korkusu. Ama bu hayatta olmann parasdr. Her ey yok olabilir, hibir ey garanti deildir ve her ey o yzden bu kadar gzeldir. Ve bu yzden hibir an ertelememen gerekir; eer bir insan sevmek istiyorsan, sev o n u ; burada, imdi. nk kimse bir an sonra ne olacan bilemez. Sonraki anda sevgi mmkn olmayabilir ve hayatn boyunca pimanlk duyabilirsin. Sevebilirdin, yaayabilirdin. O zaman insan pimanlkla dolar ve derin bir sululuk duyar, sanki kendini ldrm gibi. Hayatn garantisi yoktur. Kimse hayatn garantisini veremez. Garantisini vermenin yolu yoktur. Ve bunun byle olmas iyidir; yoksa l olurdu. Hayat krlgandr, narindir, daima bilinmeyene akar; gzellii de budur. nsan cesur olmal, macerac olmal. nsan hayatla akabilmek iin kumarbaz olmal. Kumarbaz ol o zaman. Bu an yaa ve tam olarak yaa. Sonraki an geldiinde zaten greceksin. Onunla baa kmak iin orda olacaksn; gemile nasl baa ktysan, gelecekle de baa kacaksn ve daha yetenekli olacaksn nk deneyimlerin olacak. O yzden, mesele dierinin bir sonraki an senin yannda olup olmamas deil. Asl mesele; eer u anda yanndaysa onu sev. Sonraki an dnerek bu an harcama, bu intihar olur. Gelecek stne tek fikrini bile harcama nk o konuda hibir ey yapamazsn, enerjini pe atmak olur bu. Bu insan sev ve onun tarafndan sevil. Benim anlayma gre, eer bu an tam olarak yaayabilirsen, sonraki an bu insann yannda olmas da ok muhtemeldir. Muhtemel diyorum; sz veremem. htimal byktr, nk sonraki an bu ann iinden kar. Ve bu insan sevdiysen, o da mutluysa, iliki de gzel bir deneyim olmusa niye seni braksn? Aslnda, endielenmeye devam edersen bu insan seni terk etmeye zorlarsn. Ve eer bu an pe attysan, sonraki an da bu pten kar; rm olur. te insan kendi kendini byle hakl karr. Kendi kehanetlerini gerekletirmeye byle devam edersin. Dersin ki; "Evet, bandan beri bu ilikinin yrmeyeceini biliyordum. te hakl ktm." O zaman kendini ok iyi hissedersin bir bakma; nk ok akll ve zeki olduun ispatlanmtr. Aslnda aptallk ettin nk hibir eyi nceden anlam falan deildin. Olaylar byle gelimeye sen zorladn nk sana verilen zaman, frsat boa harcadn. O yzden bu insan sev ve gelecei unut. Btn o yarn dnme samaln brak. Sevebiliyorsan sev. Sevemiyorsan, bu insan unut, bakasn bul. Ama zamann harcama. nemli olan bu sevgili mi, o sevgili mi meselesi deil; nemli olan sevgi. Sevgi mutlu eder, insanlar sadece bahanedir. Ama her ey sana bal nk bir insanla ne yapyorsan, baka biriyle de ayn eyi yaparsn.

25 -> 59

Birini mutlu ediyorsan seni niye terk etsin? Ama onu mutsuz ediyorsan da, niye terk etmesin? Eer onu mutsuz ediyorsan, seni terk etmesine ben yol aarm! Ama onu mutlu ediyorsan kimse onun seni terk etmesine yol aamaz bunun yarar olmaz, o zaman senin iin btn dnyayla savaacaktr. O yzden daha mutlu ol. Zamann kullan ve gelecei dnmene gerek yok, bu an yeterli. Bu andan itibaren bu an yaamaya al. Bu an endielenmek iin deil yaamak iin kullan. Biraz ilgi, biraz paylama. Hayat bundan ibaret. HER NSAN RUHSAL BR GVENLK ALANI YARATIR; bu gvenliin kendi hapishanesi olduu gereini fark etmeden, insanlar her trl gvencesizlikle evrilidir. Bu yzden korunma yaratmak doal bir arzudur. Sen iinde yaadn tehlikelere kar daha tetikte olduka bu korunma gittike daha ok byr. Hapishanen gittike klr; o kadar korunmal yaamaya balarsn ki, yaaman imkanszlar. Hayat sadece gvencesizlikte mmkndr. Bunu anlamak ok nemli. Hayat znde gvencesizliktir. Kendini korumaya alrken btn hayatn yok ediyorsun. Korunma lmdr nk sadece mezarnda l yatanlar tam olarak korunma altndadr. Onlara kimse zarar veremez, onlar iin hibir sorun yoktur. Onlar iin artk lm yoktur, her ey gemite kalmtr. Hibir ey olmayacaktr. Bir mezarn gvenliini mi istiyorsun? Bilmeden herkesin yapmaya alt ey bu. Yntemleri farkl ama hedefleri ayn. Parayla, gle, prestijle, topluma uyum salamakla, srye katlmakla, aileye, ulusa ait olmakla ne aryorsun? Belirsiz bir korkuyla evrilisin ve o korkuyla kendi aranda mmkn olduu kadar ok parmaklk yaratyorsun. Ama o parmaklklar senin yaamana engel olacak. Bunu anladn zaman, sannyasn anlamn anlayabilirsin. O, hayat gvencesizlik olarak kabul etmektir, savunmay brakmaktr, hayatn seni ele geirmesine izin vermektir. Tehlikeli bir admdr ama bunu yapabilenler karln fazlasyla alr nk sadece onlar yaar. Dierleri sadece hayatta kalr. Hayatta kalmakla yaamak ayn ey deildir. Hayatta kalmak sadece srnmektir; beikten mezara kadar srnmek, mezarn ne zaman geleceini dnerek. Beikle mezar arasndaki alanda korkulacak ne var? lm kesinlikle olacak ve kaybedecek hibir eyin yok. Hibir eyin olmadan geliyorsun. Korkularn sadece birer yansma. Kaybedecek hibir eyin yok, elindeki her ey bir gn zaten kaybolacak. Eer lm kesin olmasayd o zaman gvenlik yaratma fikrinin bir anlam olabilirdi. Eer lmden kaabiliyor olsaydn o zaman lmle aranda parmaklklar yaratman gerekten doru olurdu. Ama ondan kaamazsn. lm orada; bu bir kere kabul edildiinde lmn btn gc kaybolur, yaplacak bir ey yoktur. Yaplacak bir ey yoksa, niye kafan yoracaksn? Savaa yryen askerlerin titredii bilinen bir gerektir. lerinden bilirler ki akama hepsi dnmeyecektir. Kimin dnp kimin dnmeyeceini kimse bilemez ve dnmeyenlerden biri olmak muhtemeldir. Ama psikologlar yle tuhaf bir ey gzlemlemi: Cepheye ulat anda, askerin korkusu tamamen kayboluyor. Oyun gibi savamaya balyor. lm bir kere kabul edilince acs nerdedir? lmn her an gelebileceini bir kere kabul edince varln tamamen unutuyor. Ordudan ok sayda arkadam oldu; ok neeli, ok rahat adamlar olduklarn grmek tuhaft. Herhangi bir zamanda ar gelebilir - silah bana - ama onlar kat oynar, golf oynar, ier, dans eder. Hayatn keyfini tam karrlar. Bana sk sk gelen bir komutan vard. Ona sordum, "Nerdeyse her gn lme hazrsn; yine de mutlu olmay nasl baaryorsun?" O da dedi ki," Baka yapacak bir ey var m? lm zaten kesin." Bir kere kesinlii, kanlmazl kabul ettin mi, o zaman alayp ikyet etmek, mezara kadar srnmek yerine, niye dans etmeyesin? Beikle mezar arasndaki zaman neden en iyi ekilde geirmeyesin? Her an sanki sonraki an hi gelmeyecekmi gibi btnlkle yaamayasn? Keyifle lebilirsin, nk keyifle yaadn. Ama kendi psikolojisinin alma prensibini anlayabilen ok az insan var. Yaamak yerine korunmaya alyorlar. ark ve dans olabilecek enerji, daha ok para, daha ok g, daha ok hrs, daha ok gvenlik iin harcanyor. Harika bir sevgi iei olabilecek enerji evliliin hapishanesine dnyor. Kanun, toplum dzeni, saygnlk fikri, insanlarn bak asndan evlilik gvenlidir. Herkes bakalarndan korkar, o yzden de insanlar rol yapmaya devam eder. Sevgi kaybolur; senin elinde deildir bu. Bir rzgr gibi gelir, rzgr gibi de gider. Uyank ve farknda olanlar rzgrla dans eder, serinliinin ve kokusunun tadn karrlar. Gidince de zlmezler. Bilinmeyenden gelen bir armaand. Yine gelebilir. Beklerler; yine, yine gelir. Yava yava renirler, sabrla bekleyerek.

26 -> 59

Ama yzyllardr ou insan bunun tam tersini yapmtr. Rzgrn kaabileceinden korkup btn kaplar, pencereleri, atlaklar kapatrlar. Gvenlik iin kurduklar dzendir bu ve adna da evlilik denir. Ama ok arrlar; btn kaplar ve pencereler kapannca, en kk atlaklar bile kapannca, harika serinlikte bir rzgr yerine, l ve bayat bir hava kalr. Herkes bunu hisseder ama ieri kapatld zaman rzgrn gzelliinin yok olduunu fark etmek cesaret ister. Yaayan hibir ey yakalanp hapsedilemez. nsan var olduu srece tam bir kran duyarak, aklkla, her trden deneyimlere izin vererek yaamal. kran duyarak ama yarn korkusu duymadan. Eer bugn gzel bir sabah, gzel bir gn-doumu, ku sesleri, iekler getirdiyse niye yarn dert edesin? Yarn baka bir gn. Belki gndoumu baka renkler getirecek. Belki kularn sesi biraz deiecek, belki yamur bulutlar ve yamurun dans olacak. Ama onun kendi gzellii, kendi armaan var. yi ki her ey deiiyor; hibir gece ayn deil, hibir gn dierini tekrarlamyor. Yeni bir ey hayatn btn heyecan ve cokusu burada, yoksa insan ok sklr. Ve hayatn gvenlikle dolduranlar ok sklyor. Elerinden, ocuklarndan, arkadalarndan sklyorlar. Milyonlarca insann deneyimi can sknts ama bunu gizlemek iin glmsyorlar. Nietzche diyor ki, "Mutlu bir adam olduumu sanmayn. Gzyalarm gizlemek iin glmsyorum. Gzyalarm engellemek iin glmsemekle megulm. Glmsemediim anda gzyalar akn edebilir." nsanlara tamamen yanl tutumlar retiliyor: Gzyalarn gizle, her zaman mesafeni koru, bakalarn uzak tut. ok yakna gelmesinler nk o zaman senin iindeki o sefaleti, can skntsn, fkeyi grrler, hastal grrler. nsanln tm hasta nk hayatn gvencesizliinin dinimiz haline gelmesine izin vermedik. Gvencemiz tanrlarmzda, gvencemiz erdemlerimizde, gvencemiz bilgimizde, gvencemiz ilikilerimizde. Tm hayatlarmz gvence bonolar biriktirerek harcyoruz. Erdemlerimiz, sofuluumuz ldkten sonra gvende olmak iin yarattmz eyler. br dnya iin yarattmz banka hesaplar. Ama bu arada muhteem gzellikte bir hayat elinden kayp gidiyor. Aalar ok gzeldir nk onlar gvencesizlik korkusu bilmez. Vahi hayvanlar ok ihtiamldr nk onlar lmn var olduunu bilmez, gvencesizlii bilmez. iekler gnete de yamurda da dans eder nk akam neler olacan dert etmezler. Yapraklar dklecek ve nasl bilinmeyen bir kaynaktan ortaya ktlarsa, yine ayn bilinmeyen kaynaa doru gzden kaybolacaklar. Ama bu arada, bu grnme ve kaybolma arasnda, ya dans etme, ya da kederlenme frsatlar var. Sahici bir insan gvenlik fikrini tamamen bir yana atar ve tam gvencesizlikte yaamaya balar nk yaamn doas budur. Bunu deitiremezsin. Deitiremediin eyi kabul et ve neeyle kabul et. Bo yere kafan duvara vurma, ylece kapdan ge.

GLGE BOKSU
Chuang Tzu'dan bir hikye: Adamn biri kendi glgesinden ve kendi admlarndan

o kadar rahatszm ki, ikisini de hayatndan karmaya karar vermi. Bunun iin de bir yntem bulmu; onlardan kap kurtulacakm. Ayaa kalkp tabana kuvvet komaya balam. Ama ayan her yere vuruunda, yerde bir adm daha oluyormu ve glgesi de hi zorlanmadan onu takip etmekteymi.

Adam da yeterince hzh komad iin baaramadna karar vermi ve daha hzl komaya balam; hi durmadan komu, komu,

27 -> 59

en sonunda lp yere

ylm.

Bir glgelikte dursa glgesinin kaybolaca, ylece orada otursa admlarnn da olmayaca hi aklna gelmemi. nsan kendi karmaasn, srf kendini reddetmeye, sulamaya, kabul etmemeye devam ettii iin kendisi yaratyor. Bunu da bir dizi karmaa, isel kaos, sefalet izliyor. Niye kendini olduun gibi kabul etmiyorsun? Yanl olan ne? Btn varolu seni olduun gibi kabul ediyor ama sen etmiyorsun. Ulamak istediin bir ideal var. O ideal her zaman gelecekte - yle olmak zorunda - hibir ideal imdide olamaz. Ve gelecek de ortada yok daha domad. Ama o ideal yznden sen gelecekte yayorsun. Bu da sadece bir hayal. O ideal yznden imdi burada yaayamyorsun. O ideal yznden kendini suluyorsun. Btn ideolojiler, btn idealler sulaycdr nk zihninde bir imaj yaratrlar. Ve sen kendini o imajla karlatrmaya devam ettiin srece bir eylerin eksik olduunu dnrsn. Hibir ey eksik deil. Mkemmellik ne kadar mmknse, sen de o kadar mkemmelsin. Bunu anlamaya al nk ancak o zaman Chuang Tzu'nun hikyesini anlayabilirsin. Bu gelmi gemi en gzel hikyelerden biri ve insan zihninin mekanizmasnn ok derinine iniyor. Niye zihninde idealler tamaya devam ediyorsun? Niye olduun gibi yeterli deilsin? Tam u anda niye Tanr gibi deilsin? Sana kim karyor? Yolunu kim engelliyor? Niye tam u ann keyfini karp mutlu olmuyorsun? Engel nerede? Engel idealden kaynaklanyor. Nasl keyifli olabilirsin? yle ok fke var ki iinde, nce o fkenin gitmesi gerekiyor. Nasl mutlu olabilirsin? yle ok seks var ki benliinde, nce onun gitmesi gerekiyor. Nasl bu an kutlayan tanrlar gibi olabilirsin? yle ok agzllk, hrs, fkeyle dolusun ki, nce onlarn gitmesi gerekiyor. O zaman tanrlar gibi olabilirsin. dealler byle yaratlyor ve idealler yznden kendini suluyorsun. Kendini idealle karlatrrsan asla mkemmel olamazsn. Mmkn deil. "Eer" dediin srece mutluluk imknszdr nk "eer" en byk mutsuzluk kaynadr. "Eer bu koullar gerekleirse o zaman mutlu olurum" dediin srece o koullar asla gereklemez. Ayrca, o koullar gereklese bile, o zamana kadar bunu kutlama ve keyfini karma kapasiten yok olur. stelik o koullar gerekleinceye kadar - o da ayet olursa nk aslnda hi gerekleemezler - zihnin yeni idealler retir. te hayatlar boyu yaam byle skaladn. deal yaratyorsun, sonra o ideal olmak istiyorsun. Sonunda da kendini sulu ve deersiz hissediyorsun. Hayal gren zihnin yznden gerekliin lanetli. Seni hayaller rahatsz ediyor. Ben sana tam tersini sylyorum. Hemen u anda tanrlar gibi ol. fke yine olsun, seks yine olsun, hrs yine olsun. Sen yaam kutlamaya bak. O zaman giderek daha ok kutlama hissedeceksin, daha az fke; daha ok mutluluk, daha az hrs; daha ok keyif, daha az seks. O zaman doru yolu buldun demektir. Baka trls olamaz. nsan hayat btnyle kutlayabildii zaman yanl olan her ey kaybolur. Ama yanllarn kaybolmas iin nce birtakm ayarlamalar yapmaya alrsan asla kaybolmazlar. Bu tpk karanlkla savamaya benziyor. Evin tamamen karanlktr ve sen dersin ki "Mumu nasl yakaym? Mumu yakabilmem iin etrafn karanlk olmamas lazm." imdiye kadar senin yaptn ey bu. nce hrsn yok olmas gerektiini, ancak o zaman mutlu olacan sylyorsun. Bu ok sama! Diyorsun ki nce karanlk gitsin, o zaman mum yakabilirim. Sanki karanlk sana engelmi gibi. Karanln varl yoktur. O hibir eydir, maddesizdir. O sadece yokluktur, varlk deildir. O sadece n yokluudur; yak, o zaman karanlk kaybolur. Kutla, mutlu bir alev o l , o zaman yanl olan her ey yok olur. fke, hrs, seks ve benzerlerinin maddesi yoktur. Onlar sadece mutlu, cokulu bir hayatn yokluudur. Keyifsiz olduun iin fkelisin. fkeni birisi yaratmyor; keyfin olmad iin sefalet iindesin. Bu yzden fkelisin. Dierleri sadece bahane. Kutlayamadn iin sevemiyorsun d a ; o yzden seks var. Glgelerle yetinmek bu. Zihnin de diyor ki, "nce bunlar yok et ki, Tanr sana gelsin." Bu insanln en tescilli aptallklarndan biri, en eskisi ve herkes de buna inanm durumda.

28 -> 59

u anda herkesin Tanr olduunu dnmek sana zor geliyor. Ama soruyorum, eksik olan ne? Nedir eksik olan? Hayattasn, nefes alyorsun, bilincin var, baka neye ihtiyacn var? Tam u anda tanrlar gibi ol. "M gibi" hissetsen bile, dert etme. "Tanr gibi olduumu farz ediyorum" desen bile, farz et, sorun deil. "M gibi"yle bala, gerek de arkasndan gelir nk gerekte ylesin. Bir kere Tanr olarak var olmaya balaynca btn sefalet, btn karmaa, btn karanlk kaybolur. Ik ol ve k olman iin gereklemesi gereken hibir koul yok. imdi bu gzel hikyenin iine gireceim: Adamn biri kendi glgesinden ve kendi admlarndan o kadar rahatsz m ki, ikisini de hayatndan karmaya karar vermi. Unutma. Bu adam sensin; bu adam herkesin iinde var. Bugne kadar byle davrandn, bu senin de mantn: Glgeden kamak. Bu adam glgesinden ok rahatszm. Neden? Glgenin nesi yanl? Glgeden niye rahatsz olunsun? nk, belki duymusundur, baz hayalciler der ki tanrlarn glgeleri olmazm. Yrdkleri zaman glge grnmezmi. Bu adam da ite o tanrlar yznden rahatsz. Sylendiine gre cennette gne doarm ve tanrlar da yrrm ama glgeleri olmazm, effafm onlar. Ama ben diyorum ki: Bu sadece bir hayal. Glgesiz bir ey hibir yerde var olmaz, var olamaz. Eer kendisi varsa, glgesi de vardr. Eer yoksa ancak o zaman glgesi yok olabilir. Olmak bir glge yaratmak anlamna gelir. fken, seksin, hrsn; hepsi glge. Ama glge olduklarn unutma. Bir anlamda var, bir anlamda da yoklar; glgenin anlam budur. Glgenin maddesi yoktur. Bir glge sadece bir yokluktur. Ayakta durursun, gne nlar senin zerine der ve sen orda olduun iin birka n geemez. O zaman bir ekil oluur, glgenin ekli. Bu sadece bir yokluktur. Sen gnein yoluna ktn, o yzden glge olutu. Glgenin maddesi yok, maddesi olan sensin. Sen maddeselsin, o yzden glge oluuyor. Eer bir hayalet olsaydn glgen de olmazd. Ve cennetteki melekler de hayaletten baka bir ey deil; sen ve ideologlar tarafndan, ideal yaratan adamlar tarafndan hayal edilen hayaletler. Bu adam rahatsz nk ona ancak glgesi yok olduu zaman Tanr olabileceini sylemiler. Adamn biri kendi glgesinden ve kendi admlarndan o kadar rahatszm ki, ikisini de hayatndan karmaya karar vermi. Sen nelerden rahatsz oluyorsun? Derine inersen kendi admlarnn sesinden baka bir ey bulamayacaksn. Kendi admlarndan neden bu kadar rahatszsn? Senin bir varln var, o zaman biraz ses olmas da normal; insan bunu kabul etmeli. Ama adam duymu ki tanrlarn glgeleri yoktur, admlar da ses karmaz. Bu tanrlar birer hayal rnnden baka bir ey olamaz; onlar sadece zihinde var olabilir. Byle bir cennet hibir yerde var olamaz. Eer bir ey varsa etrafnda ses de oluur. Varolu byledir, bu konuda bir ey yapamazsn. Doa byledir. Bu konuda bir ey yapmaya kalkarsan yanlrsn. Bu konuda bir ey yapmaya alrsan, hayatn boa harcanr ve sonunda hibir yere varmadn hissedersin. Glge olduu yerde durmaktadr, admlar ses karr ve lm kapy almaktadr. lm kapn almadan kendini kabul et ve o zaman bir mucize oluur. Mucize udur ki, kendini kabul edince kendinden kamazsn. u anda her biriniz kendinden kayor. Bana gelsen bile, kendinden kann bir paras olarak geliyorsun. O yzden bana ulaamyorsun; boluk burada. Eer bana kann bir paras olarak geldiysen, bana gelemezsin; nk benim btn abam, kendinden kamamana yardmc olmak. Kendinden kamaya alma; baka biri olamazsn. Senin belli bir kaderin ve bireyselliin var. Tpk her parmak izinin tek ve kendine zg oluu gibi - o parmak izi baka hibirinde olmad ve olmayacak, sadece sana ait - varln iin de ayn ey sz konusu. Tek ve kendine zg bir varln var, karlatrlamaz; daha nce hi olmad, bir daha da hi olmayacak, o sadece sende var. Kutla onu! Tanr herkese zgn bir armaan verdi ve sen onu aalyorsun. Daha iyi bir ey istiyorsun. Varolutan daha bilge olmaya alyorsun, Tao'dan daha bilge olmaya alyorsun, ite o zaman yanlyorsun. Unutma, para hibir zaman btnden daha bilge olamaz ve btnn yapt her ey nihaidir, onu deitiremezsin. Bunu yapmaya alabilir ve hayatn harcayabilirsin ama bir ey elde edemezsin. Btn ok byk; sen sadece atomik bir hcresin. Okyanus ok byk, sen onun iinde bir damlasn. Okyanus tuzlu ve sen tatl olmaya alyorsun; mmkn deil. Ama ego imknsz, zoru,

29 -> 59

olanaksz gerekletirmeye alr. Ve Chuang Tzu diyor ki, "Kolay, dorudur." Niye kolay kabul edemiyorsun? Niye glgeye evet demiyorsun? Evet dediin anda kaybolur; en azndan vcudunda kalsa bile zihninden kaybolur. Ama sorun nerde? Bir glge nasl sorun yaratr? Niye ondan sorun yaratyorsun? u anda olduun ekilde, her eyden sorun yaratyorsun. Bu adam ne yapacan arm, glgesini grmekten rahatsz. Tanr olmak istiyor, glgesiz olmak istiyor. Ama zaten bir Tanr gibisin ve olmadn bir ey olamazsn. Nasl olabilirsin? Sadece olduun ey olabilirsin; btn olu, sadece varlna dorudur, o da zaten vardr. Etrafta dolanp bakalarnn kaplarn alabilirsin ama sadece kendinle saklamba oynamak olur bu. Bakalarnn kapsn daha ne kadar alacan, orda burada ne kadar dolanacan sana bal. Eninde sonunda kendi kapna geleceksin, kendi kapnn her zaman zaten orda olduu anlayna. Onu senden kimse alamaz. Doa, Tao senden alnamaz. Bu adam glgesinden rahatsz olmu. Bulduu yntem de ondan kap kurtulmakm. Bu, herkesin bulduu yntem. Zihnin kt niyetli bir mant varm gibi grnyor. Mesela fkelendin diyelim, ne yaparsn? Zihnin der ki "fkelenme, sz ver kendine." Ne yaparsn? Bastrrsn ve ne kadar ok bastrrsan, fke de varlnn derinine o kadar ok iner. O zaman artk bazen fkeli, bazen fkesiz olmazsn; eer ok fazla bastrdysan srekli fkeli olmaya balarsn. fke senin kanna iler, zehirlemeye balar, btn ilikilerine yaylr. Birine k bile olsan fke ordadr ve sevginde iddet olur. Birine yardm etmek bile istesen, o yardmda zehir olur nk zehir sendedir. Ve btn davranlarn tar onu, onlar seni yanstr. Ve fkeyi tekrar hissettiin zaman zihnin der ki "Yeterince bastrmadn, daha fazla bastr." fke zaten bastrdn iin ordadr ve zihin der ki "Daha ok bastr!" O zaman, daha ok fke olacaktr. Zihninde bask yznden seks vardr ve zihnin der ki, "Daha ok yntemlerini bul ki, yalnz yaayabilesin." Ama yalnz yaamak bastrrsan seks sadece vcuduna ilemekle kalmaz, zihnini de zaman insan tekrar tekrar seksi dnmeye devam eder. O pornografik yayn var. bastr. Bastrmann yeni yollarn, bu ekilde mmkn olmaz. Eer sarar, beyinsel bir hale gelir. O yzden dnyada bu kadar ok

nsanlar plak kadn resimleri grmekten neden bu kadar holanyor? Kadnlarn kendileri yetmez durumda m? Fazlasyla yeter durumdalar! O zaman bu ihtiya ne? Resim, her zaman kadnn gereinden daha seksidir. Gerek kadnn bir vcudu ve glgesi var ve admlar da her zaman orda olacak, ses de olacak. Fotoraf ise bir hayal; tamamen zihinsel, beyinsel ve glgesi yok. Gerek bir kadnn teri olur, vcudunun kokusu olur; fotoraf asla terlemez. Gerek bir kadn fkelenir; resmin fkesi olmaz. Gerek bir kadn yalanr; resim her zaman gen ve taze kalr. Resim sadece zihinseldir. Vcudundaki seksi bastranlar, seksi zihinsel olarak yaar. O zaman zihinleri seksle alr ve bu bir hastalk haline gelir. A hissediyorsan tamam, yemek ye ama srekli yemek dnyorsan, o zaman bu bir saplant, bir hastalktr. A olduunda yemei yemek ve bitirmek doaldr. Ama sen hibir eyi bitirmiyorsun ve her ey zihne vuruyor. Nasrettin Hoca'nn kars hastayd ve hastanede ameliyat oldu. Birka gn nce hastaneden geri geldi, ben de sordum: "Karn nasl? Ameliyat atlatt m?" Nasrettin cevap verdi: "Hayr, hl her gelene anlatyor." Eer bir eyi dnyorsan, hakknda konuuyorsan, o ey hl vardr. Ve imdi daha tehlikelidir nk beden iyileir ama zihin sonsuza kadar durmadan devam edebilir. Beden iyileebilir ama zihin asla iyilemez. Eer vcudundaki al bastrrsan zihnine vurur. Problem dar atlmamtr, ieri itilmitir. Herhangi bir eyi bastrrsan kklere iner. O zaman zihin der ki; "Eer baaramyorsan yanl bir ey var, yeterince abalamyorsun, daha ok abala." Bunun iin de bir yntem bulmu; onlardan kap kurtulacakm. Zihnin iki seenei vardr: Kamak ya da savamak. Ne zaman bir sorun ksa zihin ya kaman ya da savaman syler. Ve ikisi de yanltr. Eer savarsan sorunla ba baa kalrsn. Eer savarsan sorun daima orada kalacaktr. Savarsan blnrsn; nk sorun darda deil, ierde. Mesela; eer fke varsa ve sen savarsan ne olur? Varlnn yars fkelidir ve yars da sava halindedir. Kim kazanabilir? Sadece bouna enerji harcarsn. Kimse kazanamaz. imdi fkeni

30 -> 59

bastrdna inandrabilirsin kendini ama fkenin stnde oturmaktasndr. Ve srekli orda oturmaya devam etmen gerekir; tek bir an bile tatile kamazsn. Bir an bile dalp gitsen btn zaferin kaybolur. O yzden, bir eyleri bastran insanlar srekli o bastrdklar eyin stnde otururlar. Srekli korkarak. Dinlenemezler. Dinlenmek niye bu kadar zor oldu? Niye uyuyamyorsun? Niye kendini brakamyorsun? nk ok ey bastryorsun. Eer geversen hepsinin aa kacandan korkuyorsun. Dindar geinen insanlar hi dinlenemez, gergindirler; gerginliin sebebi de budur. O bastryor ve sen geve diyorsun. Biliyor ki geverse dman ortaya kacak. Zihin der ki, ya sava savamak da bastrmaktr - ya da ka. Ama nereye kaacaksn? Himalayalara da gitsen, fken seninle gelir; o senin glgen. Seks seninle gelir, o senin glgen. Nereye gidersen git glgen seninle gelir. Bunun iin de bir yntem bulmu; onlardan kap kurtulacakm. Ayaa kalkp tabana kuvvet komaya balam. Ama ayan her yere vuruunda, yerde bir adm daha oluyormu ve glgesi de hi zorlanmadan onu takip etmekteymi. armt. ok hzl kouyordu ama glge iin bir zorluk yoktu. Glge kolaylkla takip ediyordu; terlemiyordu bile, nefesi bile hzl deildi. Glge asndan bir zorluk yoktu; nk glgenin maddesellii yoktur, bir glgenin kiilii yoktur. Adam belki de terliyordu, nefes almakta zorluk ekmi olabilir, ancak glge hep bir adm gerisindeydi. Glge seni bu ekilde terk edemez. Ne savamak ne de svmak ie yaramaz. Nereye gideceksin? Nereye gidersen git kendini de gtreceksin ve glgen de orada olacak. Adam da yeterince hzl komad iin baaramadna karar vermi balam, hi durmadan komu, komu, en sonunda lp yere ylm. ve daha hzl komaya

Zihnin mantn anlamak gerekir. Eer anlamazsan onun kurban olursun. Zihnin ksr bir mant vardr; ksr bir dngdr bu, daireseldir. Onu dinlersen, her admn seni bu daireye daha ok sokar. Bu adam tamamen mantkl. Hibir kusur bulamazsn mantnda. Aksayan bir ey yok, Aristo kadar mantkl bir adam. Diyor ki; eer glge onu izliyorsa, demek ki yeterince hzl koamyor. Daha hzl, daha hzl komal; o zaman glgenin de onu izlemeyi baaramayaca bir nokta gelecektir. Ama bu glge senin glgen; baka birisi deil seni izleyen. Eer olsayd, mantk da doru olurdu. Eer bu adam bakas izleseydi o zaman tamamen hakl olurdu. Yeterince hzl komuyordu, o yzden de dieri ona yetiiyordu. Ama adam yanlyordu ve baka biri yoktu. Zihin hibir ie yaramyordu. Bakalar iin zihin, kendin iin meditasyon. Bakalar iin zihin, kendin iin zihinsizlik; Chuang Tzu'nun, Zen'in, Sufi'lerin, Hasid'lerin, btn bilenlerin; Buda'nn, sa'nn, Muhammed'in btn vurguladklar buydu. Bakas iin zihni, kendin iin zihinsizlii kullanmay vurgulamlard. Bu adamn ba dertte nk zihni kendisi iin kulland. Ve zihnin kendine gre bir kalb var: "Daha hzl, daha hzl! Yeterince hzlanrsan bu glge seni izleyemez!" Adam da yeterince hzl komad iin baaramadna karar vermi. Baarszlk zaten komakta olduu iin var. Ama zihin bunu syleyemez, zihne daha nce bu verilmemi. O bir bilgisayar; onu doldurman gerekir, onun mekanizmas budur. Sana yeni bir ey veremez; daha nce neyle doldurduysan sana onu verebilir. Sana yeni bir ey veremez; sadece dn aldklarn verebilir. Ve eer onu dinlemeye baml olduysan, kendine dndn her durumda ban derde girer. Kaynaa doru yneldiin zaman, bu dnm olduunda zorluk ekersin. O zaman zihin yararszdr; sadece yararsz deil, engeldir de; zararldr. O yzden brak onu. Nasrettin Hoca'nn olu bir gn okuldan eve gelmi. Elinde seksoloji konusunda bir kitap varm. Annesi bundan fena halde rahatsz olmu ama Nasrettin Hoca'nn eve gelmesini beklemi. Bir ey yaplmas gerekiyormu, bu okul da fazla ileri gitmi! Nasrettin Hoca gelince kars kitab ona gstermi. Nasrettin olunu bulmak iin st kata km. Onu odasnda hizmeti kz perken bulmu. Nasrettin bunun zerine demi ki, "Olum, ev devini bitirdiin zaman aaya gel." Bu mantkl! Mantn kendi admlar vardr ve her adm bir dieri izler, bunun sonu yoktur. Glgesinden korkan adam zihnini izledi, o yzden de daha hzl, daha hzl kotu, hi durmad ve sonunda dp ld. Durmadan, daha hzl, daha hzl... o zaman bunun sonu ancak lm olur.

31 -> 59

Hayatn henz sana gelmediini hi fark ettin mi? Fark ettin mi ylesi bir hayatn tek bir annn bile henz sana gelmediini? Chuang Tzu'nun ya da Buda'nn bahsettii mutluluu tek bir an bile yaamadn. Ne olacak sana peki? Sana lmden baka hibir ey olmayacak. Ve lme ne kadar yaklarsan, o kadar hzl kouyorsun nk daha hzl koarsan ondan kaacan dnyorsun. Bu hzla nereye gidiyorsun? nsan ve insan zihni her zaman hza dkn oldu; sanki bir yere gidiyormuuz da hza ihtiya varm gibi. O yzden giderek hzlanyoruz. Nereye gidiyorsun? Hzl da gitsen, yava da gitsen sonunda lme varacaksn. Ve herkes doru anda varr, tek bir an bile kaybetmeden. Herkes tam vaktinde varr, kimse ge kalmaz. Baz insanlarn lme vaktinden nce vardklarn duydum, ama ge kalann duymadm. Bazlar doktorlar yznden vaktinden nce varyor... Adam da yeterince hzl komad iin baaramadna karar vermi ve daha hzl komaya balam, hi durmadan komu, komu, en sonunda lp yere ylm. Bir glgelikte dursa glgesinin kaybolaca; ylece orada otursa admlarnn da olmayaca hi aklna gelmemi. ok kolayd, en kolay! Gnein olmad bir glgelie geersen, glge kaybolur nk glgeyi gne yaratr. Gne nlarnn yokluudur o. Bir aacn glgeliinde olsan glgen de olmaz. Bir glgelikte dursa glgesinin kaybolaca, ylece orada otursa admlarnn da olmayaca hi aklna gelmemi. O glgelie sessizlik denir, isel huzur denir. Sakn zihni dinleme. Glgelie ge, gne nlarnn giremeyecei isel huzura. Kenarda duruyorsun, btn sorun bu. D dnyann ndasn, o yzden glge oluuyor. Gzlerini kapadn anda gne orda olmaz. O yzden btn meditasyonlar kapal gzle yaplr; kendi glgeliine giriyorsun. erde gne de yok, glge de. Darda toplum var, her trden glge var. fkenin, cinselliinin, hrsnn toplumun birer paras olduunu hi fark ettin mi? Eer ieri girer ve toplumu darda brakrsan fke nerede kalr? Seks? Ama unutma; balangta, gzlerini kapadn zaman, onlar gerekten kapanmaz. Dardan grntler tarsn ieriye ve ayn toplumun yansmasn bulursun. Ama ieri girmeye, girmeye, girmeye devam edersen eninde sonunda toplum darda kalr. Sen ierdesindir, toplum darda; eperden merkeze getin. Bu merkezde sessizlik var: fke de yok, fkesizlik de; seks de yok, yalnzlk d a ; hrs da yok, hrsszlk d a ; nk hepsi darda. Unutma, zt kutuplar da darda; eer ierdeysen, o da deilsin, bu da. Sadece bir varlksn, saf olarak. Tanr gibi olmak derken bundan bahsediyorum; iinde zt kutuplarn dolamad, savamad ya da kamad saf bir varlk. Sadece, varlk. Glgelie getin. Bir glgelikte dursa glgesinin kaybolaca, ylece orada otursa admlarnn da olmayaca hi aklna gelmemi. Eer oturup hareketsiz dursayd baka adm da olmazd. O kadar kolayd. Ama kolay olan zihin iin zordur nk zihin kamay ya da savamay daha kolay bulur. nk o zaman yapacak bir ey vardr. Eer zihne "Hibir ey yapma" dersen bu en zor eydir. Zihin sorar: "En azndan bana bir mantra ver ki gzler kapalyken om, om...ram, ram diyebileyim. Yapacak bir ey ver; hibir ey yapmadan nasl durabiliriz, bir eyin peinde komadan, kovalamadan?" Zihin harekettir ve varlk kesin hareketsizliktir. Zihin koar, varlk oturur. eper hareket eder, merkez hareket etmez. Bir emberi izle; ember dner ama btn emberin etrafnda dnd merkez durmaktadr; kesinlikle durmakta, hareketsiz. Senin varln sonsuzluk iinde duraandr ve etrafn srekli hareket halindedir. Sufi dervilerinin dnnde, dnme meditasyonunda, semahta bu durum hatrlanmaldr. Bunu yaptn zaman vcudunun eper olmasna izin ver. Beden hareket ediyor ve sen sonsuzluk iinde hareketsizsin. Bir ember ol. Beden ember oldu, eper oldu ve sen merkezsin. Biraz zaman geince fark edeceksin ki beden giderek hzlanyor ama sen ierde hi hareket etmediini hissedebiliyorsun. Ve beden ne kadar hzl dnerse o kadar iyi nk kontrast oluuyor. Aniden beden ve sen ayrsnz. Ama sen srekli bedenle birlikte hareket ediyorsun, o yzden de ayrlk yok. Git ve otur. Sadece hibir ey yapmadan oturmak yeterli. Sadece gzlerini kapa ve otur ve otur ve otur ve her eyin hareketsizlemesine izin ver. Biraz zaman alacak nk hayatlar boyunca hep hareketli oldun. Her trden rahatszl yaratmaya altn. Zaman alacak; ama sadece zaman. Hibir ey yapmana gerek yok; sadece bak ve otur, bak ve otur... Zen insanlar buna Zazen der. Zazen, sadece oturmak demektir, hibir ey yapmadan.

32 -> 59

Chuang Tzu bunu sylyor: Bir glgelikte dursa glgesinin kaybolaca, ylece orada otursa admlarnn da olmayaca hi aklna gelmemi. Savamaya gerek yoktu, kamaya gerek yoktu. Gereken tek ey glgelie gemek ve hareketsiz oturmakt. Ve btn yaam boyunca yaplacak ey de budur. Hibir eyle savama, hibir eyden de kama. zin ver, her ey kendi yolunda gitsin. Sen sadece gzlerini kapa ve hibir gne nnn giremedii merkeze ge. Glge yok; aslnda tanrlarn glgesiz olmas mitinin anlam da bu. Bir yerlerde glgesi olmayan tanrlar yok, ama senin iindeki Tanr glgesiz nk dars oraya giremez. Giremez, oras her zaman glgeliktir. Chuang Tzu o glgeye Tao der, en iindeki zn; tamamen, mutlak biimde en iindeki. O zaman ne yapmal? Birincisi zihni dinleme. O dars iin genel bir aratr ama ierisi iin kesin bir engeldir. Mantk baka insanlar iin iyidir, kendin iin deil. eylerle urarken mantk ve pheye ihtiyacn var. Bilim pheye dayanr, dindarlk gvene. Sadece otur, iindeki doann ii devralacana derin bir ekilde gvenerek. Her zaman ii devralr. Sadece beklemen yeterli, sadece sabra ihtiya var. Zihnin ne derse desin onu dinleme. D dnya iin zihni dinle, ierisi iin dinleme. Basite kenara koy. Onunla savamaya gerek yok nk savarsan seni etkileyebilir. Sadece kenara koy. nan budur. nan zihinle savamak deildir; eer savarsan dmanndan etkilenirsin. Ve unutma, dostlar bile dmanlar kadar etkili deildir. Biriyle srekli savarsan ondan etkilenirsin nk savamak iin onunla ayn teknikleri kullanrsn. Dmanlar eninde sonunda birbirlerine benzerler. Dmana kar ilgisiz ve mesafeli olmak ok zordur, dman seni etkiler. Zihinle savaanlardan byk felsefeciler kar. Zihinsizlikten bahsedebilirler ama syledikleri her ey zihinden gelmektedir. "Zihne kar ol" diyebilirler ama syledikleri her ey zihinden gelmektedir, dmanlklar bile. Dmannla birlikte kalman gerekir ve dmanlar yava yava anlap benzeir. Daima hatrla: Zihinle savama. Yoksa onun artlarna boyun eersin. Zihni ikna etmek istiyorsan tartmak zorundasndr ve btn mesele budur. Zihni ikna etmek istiyorsan kelimeler kullanmak zorunda kalrsn ve btn sorun budur. Sadece kenara koy. Bu kenara koyma hareketi zihne kar deildir, zihnin tesindedir. Basite kenara koymaktr. Tpk dardayken ayakkablarn kullanman ve ieri girince bir kenara kaldrman gibi; hibir sava yok. Ayakkablarna "imdi ieri giriyorum, o yzden sana ihtiyacm yok ve seni kenara kaldryorum" demezsin. Sadece kenara koyarsn onlara ihtiya yoktur. te aynen byle - kolay olan dorudur - sava yoktur. Kolay olan dorudur; aba ve eliki yoktur. Sadece zihni kenara koy, iindeki glgelie gir ve otur. O zaman hibir adm duyulmaz, hibir glge seni izlemez. Tanr gibi olursun. Ve ancak zaten olduun ey olman mmkndr. O yzden, sylyorum, Tanr gibisin, Tanrsn. Daha azna raz olma.

SAHTE DEERLER ok temel bir eyin hatrlanmas gerekiyor: nsan sahte deerler yaratma konusunda ok kurnazdr. Gerek deerler senin tm varln talep eder. Sahte deerler ok ucuzcudur. Gerek gibi grnrler ama onlar senin tm varln talep etmez; sadece yzeysel bir formalite yeter onlara. Mesela; sevginin, gvenin yerine sahte bir deer yarattk; sadakat. Sadk insan sevgiyle sadece yzeysel olarak ilgilidir. Srekli sevgi davranlarnda bulunur ama bunlar bir anlam ifade etmez. Kalbi davranlarnn dnda kalr. Bir kle sadktr ama sence kle olmu biri, insanl aalanm biri, btn gururu ve bykl elinden alnm biri, kendine o kadar zarar vermi olan insan sevebilir mi? Ondan nefret etmektedir, frsat olsa onu ldrecektir! Ama yzeyde sadk kalr: mecburen. Mutlulukla deil, korkuyla. Sevgisinden deil, sahibine sadk olmalsn diye koullanm zihin yznden. Kpein sahibine olan sadakatidir bu.

33 -> 59

Sevginin daha tam bir yanta ihtiyac vardr. Grevden deil, kendi kalp atlarndan kaynaklanr o, kendi mutluluk deneyiminden, onu paylama arzundan. Sadakat irkin bir eydir. Ama binlerce yldr ok sayg duyulan bir deerdir nk toplum insanlar eitli yollarla kleletirdi. Kadn kocasna sadk olmaldr; yle ki Hindistan'da bugne kadar milyonlarca kadn kocasnn lmesiyle birlikte lmtr, cenaze ateine atlayp diri diri yanarak. Bu ylesine sayg duyulan bir eydi ki, bunu yapmayan kadn hayat boyunca lanetlenirdi. Neredeyse toplum d kalrd, kendi ailesinden hizmeti muamelesi grrd. Kocasyla lemedii iin, sadk olmadna karar verilirdi. Aslnda bir de tam tersini dn: Tek bir adam bile karsnn cenaze ateine atlamad! Ve hi kimse "Yani hibir koca karsna sadk deil miydi?" sorusunu sormad. Ama toplum ifte standartldr. Bir standart sahip iin, efendi iindir; dieri de kle iin. Sevgi tehlikeli bir deneyimdir nk senden daha byk olan bir ey tarafndan ele geirilirsin. Sevgi kontrol edilemez, smarlamayla ortaya kmaz. Bir kere yok olduunda da geri getirmenin yolu yoktur. Ancak rol yapabilirsin, ikiyzllk yapabilirsin. Sadakat tmyle baka bir eydir. Senin zihnin tarafndan retilir, seni aan bir ey deildir. Belli bir kltrn eitimidir, herhangi bir eitim gibidir. Rol yapmaya balarsn ve yava yava kendi rolne inanrsn. Sadakat der ki; daima, hayatta ve lmde, kendini birine adamalsn, kalbin bunu istese de istemese de. Psikolojik bir kleletirme yntemidir. Sevgi zgrlk getirir. Sadakat klelik getirir. Grnte benzerler; derinde ise tam zttrlar, tamamen zt. Sadakat rol yapmaktr; onun iin eitildin. Sevgi lgndr; btn gzellii lgnlndadr. Nefis kokulu bir meltem gibi gelir, kalbini doldurur ve birden ln olduu yerde ieklerle dolu bir bahe belirir. Ama nerden geldiini bilmezsin ve onu getirmenin mmkn olmadn da bilmezsin. Kendiliinden gelir ve varolu istedii srece kalr. Ve tpk gnn birinde bir yabanc gibi, konuk gibi nasl geldiyse, baka bir gn de aniden gider. Ona yapmann, onu tutmann yolu yoktur. Toplum bylesi ngrlmez, gvenilmez deneyimlere yaslanamaz. O garantiler, gvenceler ister; o yzden sevgiyi hayattan tmyle ekmi ve yerine evlilii koymutur. Evlilik sadakati tanr, kocaya sadakati nk bu resmi bir eydir ve elindedir... ama sevgiyle karlatrnca hibir eydir; sevgi okyanusunun yannda bir i damlas bile deildir. Ama toplum onunla ok mutludur nk ona gvenilir. Koca sana gvenebilir; yarn da bugn olduun kadar sadk olacana. Sevgiye gvenilemez; en garip olan ey, sevginin en byk gven olmasna ramen ona gvenilemez olmasdr. Sevgi u an iin mutlaktr ama sonraki an ak kalr. Senin iinde de byyebilir; senden dar da buharlaabilir. Koca hayat boyunca klesi olacak bir kadn ister. Sevgiye gvenemez; sevgiye benzer grnen ama insan zihni tarafndan imal edilmi bir ey yaratmaldr. Sadece sevgi ilikisinde deil, baka yaam alanlarnda da sadakate byk sayg duyulmutur. Ama o, zeky yok eder. Askerin milletine sadk olmas gerekir. Hiroima ve Nagazaki'yi bombalayan adam; onu sorumlu tutamazsn nk sadece grevini yapmtr. Emir almtr ve stlerine sadk kalmtr; ordularn eitimi budur. Yllarca seni yle eitirler ki, bakaldrma yetenein nerdeyse hi kalmaz. Senden istenenin tmyle yanl olduunu grsen bile, eitimin yle derine inmitir ki, "Evet efendim, yapacam" dersin. Hiroima ve Nagazaki'yi bombalayan adamn bir makine olduunu dnemiyorum. Onun da bir kalbi vard, senin gibi. Kars, ocuklar vard, yal annesi ve babas da. Sen ne kadar insansan, o da o kadar insand, tek farkla: Emirleri sorgulamadan yerine getirmek iin eitilmiti ve emir verilince, basite yerine getirdi. Onun zihni hakknda tekrar tekrar dndm. Bu bombann iki yz bin kiiyi ldreceini dnmemi olmas mmkn m? "Hayr! ki yz bin insan ldrme emrini yerine getirmektense komutan tarafndan ldrlmek daha iyidir" diyemez miydi? Belki bu fikir hi aklna gelmedi. Ordu sadakat yaratmak zere alr. Kk eylerle balar. nsan merak eder askerlerin senelerce neden resmi geit yapp aptalca emirler uyguladn - sola dn, saa dn, geri dn, ileri mar saatlerce, hibir ama olmadan. Ama gizli bir ama var. Zeks yok ediliyor. Robot haline getiriliyor. "Sola dn" emri verilince zihin nedenini sormasn diye. Birisi sana "sola dn" dese "Bu samalk ne? Niye sola dneyim? Ben saa gidiyorum" dersin. Ama askerin phe duymamas, sormamas gerekir; sadece yerine getirmesi gerekir. Sadakat iin temel koullanma budur. Askerlerin insan gibi deil makine gibi davranacak kadar sadk olmalar, krallar ve komutanlar iin iyidir. ocuun sadk olmas anne-babas iin rahatlktr nk asi bir ocuk problem yaratr.

34 -> 59

Anne-baba haksz, ocuk hakl olabilir ama onlara sadk kalmak zorundadr. Bugne kadar insan byle eitildi. Ben sana sadakati olmayan ama onun yerine zeks, merak, hayr deme yetenei olan yeni insan retiyorum. Bana gre hayr deme yetenein yoksa, evetinin de bir anlam yoktur. Eveti sadece plaktan tekrarlyorsun; baka bir ey yapamazsn, evet demek zorundasn nk iinden hayr ykselmiyor. Eer insanlar daha fazla zek sahibi olmalar iin eitseydik hayat ve uygarlk tmyle farkl olurdu. Savalar olmazd nk insanlar "Neden? Niye masum insanlar ldrelim?" diye sorard. Ama onlar bir lkeye sadk, sen baka bir lkeye sadksn ve iki lkenin politikaclar savayor ve insanlar lme gnderiyor. Politikaclar savamay bu kadar seviyorsa gresinler, insanlar da onlar futbol ma seyreder gibi seyretsin. Ama krallar ve politikaclar, devlet bakanlar ve babakanlar savaa gitmez. Basit insanlar, ldrmekle hi ii olmayanlar, ldrmek ve lmek iin savaa gider. Sadakatleri iin dllendirilirler; insanlk d, aptal, mekanik olduklar iin Victoria nian ya da baka trden bir dl verilir onlara. Sadakat btn bu hastalklarn birleiminden baka bir ey deildir: inan, grev, saygnlk. Hepsi ego iin besindir. Hepsi ruhsal geliime aykrdr ama ortak yatrmlara hizmet eder. Din adamlar inan sistemi hakknda soru sorman istemezler nk verecek cevaplar yoktur. Btn inan sistemleri yle sahtedir ki sorgulandklar anda yklrlar. Sorgulanmadklarnda milyonlarca insan hizada tutan dinler yaratrlar. imdi, papann szn dinleyen milyonlarca insan var ve biri bile "Bakire bir kz nasl ocuk dourabiliyor?" diye sormuyor. Bu kutsalla aykr olur! Milyonlarca kiinin iinden biri bile "sa'nn Tanr'nn tek olu olduuna dair kant var m? Bunu herkes iddia edebilir. sa'nn insanlar sefaletten kurtardna dair kant var m? Kendini bile kurtaramam" demiyor. Byle sorular utandrc olur, o yzden sorulmazlar. Tanr'nn kendisi bile bir hipotezdir, dindar insanlar onu binlerce yldr kantlamaya almaktadr... her trden kant, ama hepsi havada, maddeleri yok, varolutan destek almazlar. Ama kimse soruyu sormaz. Hayatlarnn ilk gnnden itibaren insanlar iine doduklar inan sistemine sadk olmak iin eitiliyor. Din adamlar iin, politikaclar iin seni smrmek kazanl; kocalar iin karlarn smrmek kazanl, anne-babalar iin ocuklarn smrmek kazanl, retmenler iin rencilerini smrmek kazanl. Ortak yatrmlar iin sadakat bir gereklilik. Ama insanln tmn geri zeklla srklyor. Sorgulamaya izin vermiyor. pheye izin vermiyor. nsanlarn zeki olmalarna izin vermiyor. Ve bir eyin yanl olduunu hissettii zaman phelenme, sorgulama, hayr deme yetenei olmayan bir insan, insanln aasna dmtr; insan alt bir hayvan haline gelmitir. Sevgi talep edildii zaman sadakate dnr. Sevgi istenmeden verildii zaman armaandr. O zaman bilincini ykseltir. Senden gven isteniyorsa kleletiriliyorsun demektir. Ama gven senin iinde byyorsa, kalbinin iinde insan tesi bir ey byyor demektir. Fark ok kk ama ok nemli: stendii ya da emredildii zaman sevgi ve gven sahte olur. Kendiliinden ykseldikleri zaman muhteem bir isel deeri vardr. Seni kleletirmezler, kendinin efendisi haline getirirler; nk o senin sevgin, senin gvenindir. Kendi kalbini izliyorsun. Bakasn deil, izlemek zorunda braklmyorsun. Sevgin zgrlnden douyor. Gvenin byklnden douyor ve ikisi de seni daha zengin bir insan haline getirecek. Benim yeni insanlk grm bu. nsanlar sevecek ama sevginin emredilmesine izin vermeyecek. Gvenecekler ama kendilerine gre; kutsal yazlara gre, sosyal yaplara gre, din adamlarna gre, politikaclara gre deil. Hayatn kendi kalbine gre yaamak, onun atn izlemek, tpk sonsuz bir zgrlkle gnein altnda uan kartal gibi, bilinmeyene doru, snr tanmadan... bu emredilemez. Onun kendi mutluluu bu. B u , insann kendi ruhsallnn eseri.

DNM N ARALAR
nsann ayn kald farkna varlmas en zor gereklerden biridir; ne yaparsak yapalm, ayn kalrz.

35 -> 59

"Gelime" yoktur. Btn ego yklr; nk ego gelime sayesinde, gelime fikri sayesinde, bir gn bir yerlere ulama fikri sayesinde yaar. Belki bugn deil yarn, ya da br gn. Dnyada gelime olmad, hayatn sadece kutlama olduu, iinde de ie benzer hibir ey bulunmad gereini bir kere anladn zaman, btn ego oyunu sona erer ve birden bu ana dnersin.

KENDN K A B U L ET Kendini kabul ettiin anda alrsn, incinebilir olursun, alabilir duruma gelirsin. Kendini kabul ettiin anda, gelecee ihtiyacn kalmaz nk herhangi bir eyi gelitirmeye ihtiya yoktur. O zaman her ey iyidir, her ey olduu gibi iyidir. te o deneyimin iinde hayat yeni bir renk alr, yeni bir mzik ykselir. Eer kendini kabul edersen bu her eyi kabul etmenin balangc olur. Kendini reddediyorsan, aslnda evreni reddediyorsun demektir; kendini reddediyorsan varoluu reddediyorsun demektir. Kendini kabul ediyorsan, o zaman varoluu da kabul ettin; o zaman tadn karmaktan, kutlamaktan baka yapacak bir ey yok. ikyet yok artk, ierleme yok; kran duyuyorsun. O zaman yaam iyi, lm de iyi; nee iyi, keder de iyi; sevgilinle olmak iyi, yalnz olmak da iyi. O zaman ne olursa olsun iyi, nk hepsi btnn iinden kyor. Ama yzyllardr kendini kabul etmemeye koullandn. Dnyann btn kltrleri insan zihnini zehirledi, nk hepsi tek bir eye dayanyordu: Kendini gelitir. Hepsi senin iinde bir endie yaratr. Endie, olduun eyle olman gereken ey arasndaki gergin durumdur. Hayatta bir gereklilik olduu srece insan endieli kalmaya mahkumdur. Gerekletirilmesi gereken bir ideal varsa nasl rahat olabilirsin? Nasl evinde hissedebilirsin kendini? Hibir eyi tam olarak yaamak mmkn deil nk zihin srekli gelecein peinde. Ve o gelecek hi gelmiyor, gelemez. Arzunun doas gerei bu mmkn deil. Geldii zaman yeni eyler hayal etmeye balayacaksn, baka eyler arzulamaya balayacaksn. Her zaman daha iyi bir durum hayal edebilirsin. Her zaman endieli, gergin kalabilirsin; insanlar yzyllardr byle yaad. Sadece ok ender olarak, ok nadiren bir insan bu tuzaktan kurtuldu. O insana bir Buda, bir sa denir. Uyanm insan, toplumun tuzandan kayp kabilmi, bunun bir samalk olduunu grebilmi olan insandr. Kendini gelitiremezsin. Ve gelimenin olmadn sylyor deilim, unutma ama sen kendini gelitiremezsin. Kendini gelitirmeyi braktn zaman hayat seni gelitirir. O rahatlkta, o kabullenmede, hayat seni okamaya balar, hayat senin iinden akmaya balar. Ve ierlemediin, ikyet etmediin zaman, byrsn, ieklenirsin. O yzden, unu sylemek istiyorum: Kendini olduun gibi kabul et. Ve bu dnyadaki en zor eydir nk eitimine, kltrne ters dyor. En bandan beri nasl olman gerektii sylendi sana. Kimse sana olduun gibi iyi olduunu sylemedi; hepsi zihnine programlar yerletirdi. Ailen, din adamlar, politikaclar, retmenler tarafndan programlandn; tek ey iin programlandn: Kendini gelitirmeye devam et. Nerde olursan o l , baka bir ey iin ko. Hi dinlenme. lene kadar al. Benim rettiim ey basit: Hayat erteleme. Yarn bekleme, asla gelmez. Bugn yaa! sa havarilerine demi ki, "Tarladaki ieklere bakn. almyor, didinmiyor, rpnmyorlar ama Sleyman'n kendisi bile bu zavall iekler kadar gzel deildi." Zavall iein gzellii neresinde? Mutlak kabullenite. Onun varlnda gelime program yok. O, imdi, burada; rzgrda dans ediyor, gneleniyor, bulutlarla konuuyor, leden sonrann scanda bir uyku ekiyor, kelebeklerle oynayor... tadn karyor, varoluyor, seviyor, seviliyor. Ve sen ak olduun zaman btn varolu senin iine akmaya balar. O zaman aalar sana imdi grndklerinden daha yeildir. O zaman gne sana imdi grndnden daha gnelidir. Her ey baka trldr, renklidir. Aksi halde her ey skc ve durgun ve gridir. Kendini kabul et; dua budur. Kendini kabul et; kran budur. Varlnn iinde rahatla; Tanr byle olman istedi. Baka hibir ekilde olman istemedi. yle olsa seni baka biri yapard. O seni yapt, bakasn deil. Kendini gelitirmeye almak aslnda Tanr'y gelitirmeye almaktr; bu da ok aptalca, bunu yapmaya alrsan giderek daha ok delirirsin. Hibir yere varmazsn, byk bir frsat da karm olursun. zin ver, senin rengin kabullenmek olsun. zin ver, senin karakterin kabullenmek, tam kabullenmek

36 -> 59

olsun. O zaman aracaksn: Hayat her an zerine armaanlarn yadrmaya hazr. Hayat asla cimri deildir, varolu her zaman cmerte verir ama biz onu alamyoruz nk onu almaya deer olduumuzu hissetmiyoruz. O yzden insanlar sefalete sarlyor; programlarna uygun davranyorlar. nsanlar bin bir trl gizli ekilde kendilerini cezalandrmaya devam ediyor. Neden? nk bu programa uygun. Eer olman gerektii gibi deilsen programa uymak zorundasn, kendine sefalet yaratmak zorundasn. O yzden insanlar sefil olduklarnda kendilerini iyi hissediyor. unu sylememe izin ver: nsanlar sefil olduklarnda kendilerini mutlu hisseder; mutlu olduklarnda ise kendilerini ok, ok rahatsz hissederler. Ben binlerce, binlerce insanda bunu gzledim: Sefil olduklarnda, her ey olmas gerektii gibidir. Onu kabul ederler; koullanmalarna uygun bu, zihinlerine uygun. Ne kadar korkun olduklarn bilmektedirler, gnahkr olduklarn. Sana gnah iinde doduun sylendi. Ne aptallk! Ne samalk! nsan gnah iinde domaz, insan masumiyet iinde doar. Hibir zaman ilk gnah olmad, sadece ilk masumiyet oldu. Her ocuk masum doar. Biz ona kendini sulu hissettiririz, deriz ki, "Bu byle olmamal. Byle olmamalsn." Ve ocuk doal ve masumdur. Onu doal ve masum olduu iin cezalandrrz, yapay ve kurnaz olunca da dllendiririz. kiyzl olunca dllendiririz; btn dllerimiz ikiyzl insanlar iindir. Bir insan masumsa onu dllendirmeyiz. Ona dlmz yoktur, saygmz yoktur. Masumlar aalanr, masumlar nerdeyse kanun kaaklaryla e tutulur. Masumlara aptal muamelesi yaplr, kurnazlara zeki muamelesi. kiyzller kabul edilir; ikiyzl adam, ikiyzl topluma uyar. O zaman da btn hayatn kendini daha ok, daha ok cezalandrma gayretinden baka bir ey olmaz. Ve ne yaparsan yap yanltr. O yzden her nee iin kendini cezalandrman gerekir. Nee geldii zaman bile - kendine ramen, hatrlatrm, kendine ramen nee sana geldii zaman bile, Tanr sana hafife bir arpt ve sen bundan kaamadn zaman bile - derhal kendini cezalandrmaya balarsn. Bir ey yanl gitmitir; senin gibi korkun bir insana bu nasl olabilir? Geenlerde bir adam bana sordu, "Osho, sevgiden bahsediyorsun, sevgi vermekten bahsediyorsun. Ama benim birine verecek neyim var ki? Sevgilime verecek neyim var?" Bu herkesin gizli fikri. "Hibir eyim yok." Neyin yok ki? Ama kimse sana btn ieklerin btn gzelliklerine sahip olduunu sylemedi. nk insan bu dnyadaki en harika iektir, en yce varlktr. Hibir ku senin sylediin arky syleyemez; kularn arks sadece grltdr, masumiyetten geldikleri iin yine de gzel olmalarna ramen. Onlardan ok daha gzel arklar syleyebilirsin, ok daha anlaml. Ama soruyorsun: "Neyim var ki?" Aalar yeil, gzel; yldzlar gzel ve rmaklar gzel; ama bir insann yznden daha gzel bir eyi hi grdn m? nsan gzlerinden daha gzel bir eye hi rastladn m? Btn dnyada insan gzlerinden daha narin bir ey yok; hibir gl, hibir lotus iei karlatrlamaz onlarla. Ve ne derinlik! Ama sen bilmek istiyorsun: "Sevgimle verecek neyim var?" Kendini lanetleyerek yaam olmalsn, kendini aalam olmalsn; sululuk duygularnn yk altnda ezilmi olmalsn. Aslnda biri seni sevdii zaman, aryorsun. "Ne, ben mi? Biri beni mi seviyor?" Zihninden u fikir ykseliyor: "Beni tanmad iin, o yzden. Eer beni tanrsa, eer beni olduum gibi grrse, beni asla sevmez." O yzden sevgililer kendilerini birbirlerinden saklamaya balyor. ok ey gizli tutuluyor, srlar almyor nk kalplerini atklar anda sevginin kaybolmaya mahkum olduundan korkuyorlar. Kendilerini sevemediklerine gre, bakasnn kendilerini sevebileceini nasl kabul etsinler? Sevgi kendini sevmekle balar. Bencil olma ama kendinle dolu o l ; bu ikisi farkldr. Narsist olma, kendine saplanp kalma. Ama doal bir ekilde kendini sevmen art, bu temel bir olgu. Ancak o zaman bakasn sevmen mmkn olur. Kabul et kendini, kendini sev, sen Tanr'nn eserisin. Tanr'nn imzas var stnde, zelsin, teksin. Hi kimse hibir zaman senin gibi olmad ve hi kimse hibir zaman senin gibi olmayacak; tek kelimeyle esizsin, benzersizsin. Bunu kabul et, bunu sev ve ite bu kutlamann iinde bakalarnn esizliini de grmeye balayacaksn, bakalarnn benzersiz gzelliini. Sevgi ancak kendini, dierini, dnyay derin bir ekilde kabul ettiin zaman mmkndr. Kabullenmek sevginin iinde byd alan, sevginin iinde at topra yaratr.

37 -> 59

K E N D N E NCNEBLR O L M A ZN V E R Lao Tzu diyor ki: Bir insan, doduunda yumuak ve gszdr; ldnde, sert ve bklmez. Bitkiler canlyken yumuak ve esnektir; ldklerinde sert ve kuru. Bu yzden sertlik ve bklmezlik, lmn yoldalardr, yumuaklk ve narinlik hayatn yoldalar. Bu yzden; bir ordu sertleince sava kaybeder. Bir aa sertleince kesilir. Byk ve gller aaya aittir. Narin ve gszler yukarya. Hayat bir nehirdir, bir aktr, balangc ve sonu olmayan bir srekliliktir. Bir yere gitmez, her zaman oradadr. Bir yerden baka bir yere gitmiyor, daima buradan buraya geliyor. Hayat iin tek zaman imdi ve tek yer buras. Varma abas yok varlacak bir ey yok. Ele geirme abas yok. Koruma abas yok, nk kendisinden saknlacak bir ey yok. Sadece hayat var; tek bana, tamamen tek bana; tek banalnda gzel, tek banalnda ihtiaml. Hayat iki trl yaayabilirsin: Onunla akabilirsin; o zaman sen de ihtiamlsn; bir zarafetin var, iddetsizliin zarafeti; kavgan yok, mcadelen yok. O zaman gzelsin; ocuksu, ieksi, yumuak, narin, rmemi. Eer hayatla akyorsan dindarsn. Lao Tzu iin ya da benim iin dindarln anlam bu. Sradan anlamyla din hayatla ya da Tanr'yla bir mcadeledir. Sradan anlamyla dinde, Tanr hedeftir, hayat da reddedilmesi ve savalmas gereken bir eydir. Hayatn feda edilmesi, Tanr'nn da elde edilmesi gerekir. Bu sradan anlamyla din, din deildir. Sradan anlamyla bu din, sadece sradan, iddet dolu, saldrgan zihnin parasdr. Hayatn tesinde Tanr yoktur; hayat Tanr'dr. Hayat reddedersen, Tanr'y reddedersin; hayat feda edersen, Tanr'y feda edersin. Btn fedakrlklarda sadece Tanr feda edilir. George Gurdjieff'in syledii gibi paradoksal gibi grnyor ama gerek - btn dinler Tanr'ya kardr. Eer hayat Tanr'ysa, o zaman inkr etmek, reddetmek, feda etmek, Tanr'ya kar gelmektir. Ama grne gre Gurdjieff, Lao Tzu'yu tanmyordu. Ya da Lao Tzu'yu tansayd bile ayn eyi sylerdi, nk Lao Tzu allm anlamda dindar deildi. O bir din adam, teolog, vaiz, felsefeci olmaktan ok; bir air, bir mzisyen, bir sanat, bir yaratcyd. O kadar sradand ki, dindar olduunu bile dnmezdin. Ama aslnda dindar olmak o kadar olaand bir ekilde sradan olmaktr ki; para btne kar deildir, para btnle birlikte akar. Dindar olmak aktan ayr olmamaktr. Dindar olmamak; kendi zihnini kazanma, elde etme, bir yere varma mcadelesine adamaktr. Bir hedefin varsa dindar deilsindir. Yarn dnyorsan dini kardn demektir. Dinde yarn yoktur. O yzden sa der ki, "Yarn dnme. Tarladaki ieklere bak, onlar imdi ayor." Var olan her ey imdi var. Canl olan her ey imdi canl. imdi tek zaman, tek sonsuzluk. ki olaslk var. Birincisinde, hayatla mcadele edebilirsin, hayata kar zel hedeflerin olabilir. Ve btn hedefler zeldir, btn hedefler kiiseldir. Hayata kendi kalbn, sana ait bir eyi dayatmaya alyorsun. Hayat seni izlemesi iin srklemeye alyorsun ve sen sadece kk bir parasn, minik, kck ve btn evreni kendinle srklemeye alyorsun. Elbette yenilgin kanlmaz. Zarafetini kaybetmen, sertlemen kanlmaz. Mcadele sertlik yaratr. Sava yle bir dn, o bile gizli bir sertlik getirir sana. Direnmeyi dn, evrende bir kabuk oluur, seni bir koza gibi sarar. Belirli bir hedefin olmas fikrinin kendisi seni bir ada yapar; artk dev hayat ktasnn paras deilsin. Ve hayattan ayr dtn zaman topraktan ayr den bir aa gibisin. Gemite ald besinle biraz daha yaayabilir ama aslnda lmektedir. Aacn kklere ihtiyac var, toprakta olmaya ihtiyac var, onunla birlemeye, onun paras olmaya. Hayat ktasyla birlemeye ihtiyacn var, paras olmaya, iine kk salmaya. Hayatn iine kk saldn zaman yumuaksndr nk korkmazsn. Korku sertlik yaratr. Korku gvenlik fikrini yaratr, kendini koruma fikrini yaratr. Ve hibir ey korku kadar ldrc deildir; nk sadece korku fikriyle bile topraktan ayrlrsn, kklerin ayrlr. O zaman gemite yaarsn; o yzden gemii bu kadar ok dnyorsun. Bu bir tesadf deil. Zihin srekli ya gemii ya da gelecei dnr. Gemii niye bu kadar ok dnyorsun? Giden gitti! Geri getirilemez. Gemi ld! Niye gemii dnyorsun; artk olmayan ve deitiremeyecein eyi? Onu yaayamazsn, iinde olamazsn ama o u an ldrebilir. Ama bunun derine kk salm bir sebebi olmal. Derindeki sebep u ki, btnle sava halindesin. Btnle savarken, yaam nehriyle savarken, kklerin havada. Kk, kapsl gibi bir para oldun, kendi zerine kapandn. Ayrldn, genileyen devasa evrenin bir paras deilsin artk. Hayr, artk onun

38 -> 59

paras deilsin. Gemiten kalan besininle cimrilik iinde yaamak zorundasn, o yzden zihnin gemii dnmeye devam ediyor. Ve bir ekilde savaa hazr olmak iin kendini toparlamak zorundasn; o yzden srekli gelecei dnyorsun. Gelecek sana umut veriyor, gemi sana besin veriyor ve ikisinin ortasnda sonsuzluk var; hayatn ta kendisi ve onu karyorsun. Gemile gelecein ortasnda lyorsun, yaamyorsun. Var olmann bir yolu daha var; aslnda tek yolu bu nk savama yolu, var olma yolu deil. Dier yol nehirle birlikte akmak, onunla ylesine birlikte akmak ki, artk ayr olduunu ve onunla aktn hissetmemek. Hayr, onun paras olmak; sadece paras olmak da deil, iine gmlmek; artk nehir oldun ayrlk yok. Savamadn zaman hayat olursun. Savamadn zaman bydn, sonsuzluk oldun. Douda bu durum; teslimiyet, gven olarak bilinir; shraddha dediimiz ey, hayata gvenmek. Kendi bireysel zihnine deil, btne gvenmek. Paraya deil btne gvenmek. Zihne deil varolua gvenmek. Teslim olduun zaman bir anda yumuarsn; nk sert olmaya ihtiya kalmaz. Savamyorsun, dmanlk yok. Korumaya gerek yok, gvenli olma arzusu yok, zaten hayatla birsin. Ve hayat zaten gvenli! Sadece bireysel egolar gvensiz; onlarn korunmaya ihtiyac var, gvenlie ihtiyac var, zrh giymeye ihtiyac var. Korku iindeler, srekli titreme halinde; bu durumda nasl yaanr? aresizlik ve endieyle yaanr; yaanamaz. Btn nee kaybolur; burada olmann saf neesi ve gerekten saf nee bu. Sebebi yok; sadece yle nk sen varsn, iinden ykseliyor bu nk sen varsn. Sen bir kere aldn m, hayatla akmaya baladn m, iinden hi sebepsiz srekli nee ykselir! Hissetmeye balarsn ki, var olmak, mutlu olmaktr. Bu yzden Hindular buna en yce satchitananda derler; gerek, bilinlilik, mutluluk. Baka bir var olma biimi yok. Eer kendini kt hissediyorsan, bu sadece varlnla temasn yitirdiinin gstergesidir. Kt hissetmenin anlam, topraktaki kklerinin bir ekilde kopmu olmasdr; nehirden ayrlm olmandr; donmu bir kalp oldun, bir buz kp, nehirde akyorsun ama onunla birlikte deilsin. Savayorsun, hatta ters ynde akmaya alyorsun; ego her zaman ters yne akmaya alr nk ne zaman bir zorluk ksa, ego kendini iyi hisseder. Ego her zaman mcadele arar. Savaacak birini bulamaynca, kendini ok kt hissedersin. Savamak iin birine ihtiya vardr. Savatayken iyi hissedersin, varsndr. Ama bu hastalkl, nevrotik bir var olma biimidir. Nehirle savamak nevrozdur. Savarsan sertleirsin. Savarsan kendini l bir duvarla evrelersin. Elbette, kendi varln ldr. Yumuakl, akkanl, zarafeti, narinlii kaybedersin. O zaman sadece srklenirsin, canl deilsin. Lao Tzu teslim olma taraftar. Diyor ki, "Hayata teslim ol. Hayatn seni gtrmesine izin ver, hayat gtrmeye alma. Hayat kontrol etmeye, ynlendirmeye alma; brak hayat seni ynlendirsin, kontrol etsin. Brak hayat seni ele geirsin. Sadece teslim ol, 'Ben yokum' de. Hayata tam g ver ve onunla ol." Bu kolay deil, nk ego der ki "O zaman ben neyim? Teslim olunca ben artk yokum." Ama ego olmadnda, aslnda ilk defa olarak, sen varsn. lk defa olarak sen snrl deilsin, snrszsn. lk defa olarak sen beden deilsin, bedensizsin, sonsuzluksun, o da srekli geniliyor; balangc ve sonu olmakszn. Ama ego bunu bilmez. Ego korkar. "Ne yapyorsun, kendini kaybediyorsun" der, "Kaybolacaksn, bir hi olacaksn." Egoyu dinlersen, ego seni tekrar tekrar nevrotik yola geri gtrr, "birisi" olma yoluna. Ve ne kadar "birisi" olursan senden o kadar hayat kaybolur. Dnyada baarl olan insanlara bak, "birisi" olanlara, "Kim Kimdir?" kitabnda ismi olanlara. Bak onlara, izle onlar. Sahte bir hayatlar olduunu greceksin. Onlar sadece maske, ilerinde bir ey yok, bo insanlar; doldurulmu olabilirler ama canl deiller. Bolar. Dnyada baarl olmu, "birisi" olmu insanlar izle - bakanlar, babakanlar, ok zenginleri dnyada elde edilebilecek her eyi elde etmi insanlar. zle onlar, dokun onlara, bak onlara; lm hissedeceksin. Atan bir yrek bulamazsn orda. Belki kalp hl atyordur ama at mekaniktir. Attaki iir kaybolmutur. Sana bakarlar ama gzleri donuktur; canl olmann lts yoktur orda. Elini skarlar ama ellerinden bir ey aktn hissetmezsin, herhangi bir enerji akm hissetmezsin, seni karlayan bir scaklk bulamazsn. l bir e l ; orada arlk vardr, sevgi yoktur. evrelerine bak; cehennemde yaarlar. Baarmlar, birileri olmular ve imdi evrelerinde sadece cehennem var. Eer birisi olmaya alyorsan, ayn yolun yolcususun. Lao Tzu diyor ki, hi kimse o l , o zaman sonsuz hayat senin iinden akar. "Birisi" olmak hayatn akna engel yaratr. Hi kimse olmak; dev bir boluk, her eye izin verir. O zaman bulutlar,

39 -> 59

yldzlar senin iinden geebilir. Ve hibir ey bozamaz bunu. Ve kaybedecek hibir eyin yoktur nk kaybedilebilecek her eyi zaten sen teslim ettin. Byle bir var olu durumunda insan daima gentir. Beden elbette yalanr ama varln en derinindeki z gen kalr, taze kalr. Asla yalanmaz, asla lmez. Ve Lao Tzu diyor ki, gerekten dindar olmann yolu budur. Tao'yla yz, Tao'yla ak, zel hedefler ve sonular yaratma. Btn daha iyisini bilir; sen sadece onunlasn. Btn seni yaratt, btn senin iinde nefes alyor, btn senin iinde yayor. Niye zahmet ediyorsun? Sorumluluun btnde olmasna izin ver. Sen sadece onun gtrd yere git. Odaklanp plan yapmaya alma ve belli hedefleri isteme; nk o zaman hayal krkl olur, sertleirsin, canl olma frsatn karrsn. Ve esas nokta da bu: Hayata izin verirsen daha ok hayatn olur. Kendine canl olma izni verirsen daha da ok hayatn olur. sa der ki, "Bana gel, sana bolluun, sonsuz hayatn yolunu gstereyim; sel gibi akan, taan hayatn." Ama biz dilenci gibi yayoruz. mparatorlar gibi olabilirdik, baka hi kimse sorumlu deil bundan. Bu sefaletin btn sebebi, kendin olma konusundaki kurnazln, egoya sarlman. imdi sutralar: Bir insan doduunda yumuak ve gszdr. Yeni domu kk bir bebei izle. Etrafnda bir kabuk yoktur. ncinebilir, ak, yumuaktr; saf yaamdr bu. ok uzun srmeyecek, ksa zamanda evresinde kiilikler bymeye balayacak, kafeslenecek; toplum, aile, okul, niversite tarafndan hapsedilecek; ksa zamanda hayat uzak bir olgu haline gelecek. Bir mahkum haline gelecek. inde bir yerde yaam atmaya devam edecek ama kendisi bile onu duymaz olacak. Ama bir bebek doduunda izle onu. Mucize tekrar tekrar oluyor. Hayat sana tekrar tekrar yolu gstermeye devam ediyor, nasl olunacan; hayat sana tekrar tekrar hayatn her gn yenilendiini sylyor. Yal insanlar lyor, yeni kk bebekler douyor. Bunun anlam ne? ok ak ki, hayat yalla inanmyor. Aslnda, hayat ekonomistler tarafndan ynetilseydi bu durum ekonomiye aykr grnrd, savurganlk gibi grnrd. Yal bir adam - eitimli, hayat ve dnya konusunda deneyimli - tam hazr olduu zaman, tam bilge olduuna karar verdii zaman lm o adam alyor ve o adam bilgisiz, birikimsiz, tmyle taze kk bir bebekle deitiriyor. Bir tabula rasa; her ey batan yazlmal. Ekonomistlere sorarsanz onlar bunun aptalca olduunu syler! Tanr nce ekonomistlere danmal. Nedir bu yapt? Bu savurganlk, tam bir savurganlk! Seksen yanda eitimli bir adam lyor ve eitilmemi bir bebek onun yerine geliyor. Bunun tam tersi olmal; ancak o zaman ekonomik olur. Ama hayat ekonomiye inanmaz. Ve inanmamas da ok iyi, yoksa dnya dev bir mezarlk haline gelirdi. O hayata inanr, ekonomiye deil. Eski insanlar yenileriyle, lleri genlerle, sert insanlar yumuak insanlarla deitirmeye devam eder. aret edilen ey ak: Hayat yumuakl sever; nk hayat yumuak bir varln iinden kolayca akar. Bir insan doduunda yumuak ve gszdr. Lao Tzu u konuda da srarc: Hayat gl olmaya inanmaz. Gszln kendi gzellii var nk narin ve yumuak. Bir frtna kopar; byk, gl aalar devrilir. Kk bitkiler sadece eilir; sonra frtna geer, yine glp iek amaya devam ederler. Aslnda frtna onlar tazelemi, tozlarn almtr, o kadar. imdi daha canllar, daha gen, daha taze ve frtna onlar gzelce ykamtr. Ama yal aalar, ok gl olanlar devrildi, nk onlar direndi. Eilemezlerdi; ok egoisttiler. Lao Tzu diyor ki, "Hayat gszleri sever." sa da "Gszler kutsanmtr nk yeryz onlarn olacak. Fakir olanlar kutsanmtr. Gzya dkenler kutsanmtr nk onlar teskin edilecek" derken bunu demek isti yor. Hristiyanlk sa'nn szlerini anlamamaya devam ediyor; nk onun szleri, Lao Tzu'nun dilinde Lao Tzu'yla ilgi kurulmad srece, doru yorumlanamazlar. sa'nn btn retisi "Canl ol gsz ol" dur. O yzden biri sana tokat vurduu zaman br yanan evir der. Biri paltonu aldnda gmleini de ver. Biri seni onunla bir mil yrmeye zorladnda, iki mil yr. O der ki "Gsz ol. Gsz olanlar kutsanr." Gszlkte kutsanm olan ne var? Aslnda genellikle, dnyann szde liderleri, retmenleri "Gl ol" derler durmadan. Ve bu Lao Tzu'yla, bu sa diyor ki, "Gsz ol." Gszln iinde bir ey vardr; sert deildir o. Gl olmak iin insann sert olmas gerekir. Sert olmak iin insann hayata kar olmas gerekir. Gl olmak istiyorsan akntyla savamalsn; ancak o zaman glenirsin. Gl olmann baka yolu yoktur. Gl olmak istiyorsan akntnn ters ynne git. Nehir seni ne kadar zorlarsa, o kadar glenirsin. Gsz olmak iin nehirle birlikte ak; onun gittii

40 -> 59

yere git. Eer nehir "Benimle bir mil git." derse, iki mil git. Nehir paltonu alrsa, gmleini de ver. Nehir sana bir tokat vurursa, br yanan evir. Gszln kendi gzellii var. B u , zarafetin gzellii. B u , iddetsizliin, ahimsa'nn gzellii. Bu, sevginin, balaycln gzellii. elikisizliin gzellii. Ve eer Lao Tzu anlalmazsa, insanlk Lao Tzu'yu hissetmeye balamazsa, insanlk bar iinde yaayamaz. Sana gl olman retilirse savaman kanlmazdr, savalar devam eder. Dnyann btn politik liderleri bar sevdiklerini syler dururlar ve durmadan savaa hazrlanrlar. Barn yannda olduklarn sylerler ve silahlanma devam eder. Bartan bahsedip savaa hazrlanrlar ve hepsi de dierinden korktuu iin savaa hazrlandn syler. Dieri de ayn eyi sylyor! Her ey ok aptalca ve sama grnyor. in, Hindistan'dan korkuyor; Hindistan in'den. Niye gremiyorsun? Rusya Amerika'dan, Amerika Rusya'dan korkuyor. kisi de bartan bahsediyor ve savaa hazrlanmaya devam ediyor. Ve elbette, neye hazrlanyorsan o olur. Bar hakknda sylenenlerin hepsi plk. Bar hakkndaki sylevlerin hepsi souk sava. Aslnda politikaclarn hazrlk iin zamana ihtiyac var; o arada bar hakknda konuuyorlar ki hazrlk iin yeterince zaman olsun. Yzyllardr insanlk sadece iki dnem yaad: Sava dnemi ve savaa hazrlk dnemi. Yaanan iki dnem bu. Tarihin tamam batan sona nevrotik. Elbette byle olacak; nk g yceltiliyor, ego yceltiliyor. Eer sokakta iki yabanc kavga ediyorsa, biri daha gl, dieri gszse; gsz yerdeyse, gl onun tepesine oturmusa kimi takdir edersin? Ele geireni mi takdir edersin? O zaman sen de iddet dolusun, o zaman savan yanndasn. O zaman sava yanlssn; ok tehlikeli ve nevrotiksin. Yoksa gsz olan m takdir edersin? Ama kimse gszleri takdir etmez; kimse gszlerle bir ilgisi olsun istemez; nk derinlerde sen de gl olmak istersin. Gly takdir ettiin zaman dersin ki, "Evet, bu benim idealim; ben de onun gibi olmak istiyorum." Eer g yceltilirse, iddet de yceltilir. G yceltilirse, lm de yceltilir; nk g ldrr. Dierini de ldrr, seni de. G hem katil, hem de intihara srkleyendir. Gszlk; kelimenin kendisi bile aalayc gelir. Ama gszlk nedir? Bir iek gszdr. iein yanndaki ta ok gldr. Ta gibi mi, iek gibi mi olmak istersin? iek gszdr, unutma, ok gsz; kk bir rzgr ve iek gider. Yapraklar topraa der. iek bir mucizedir, iein varoluu mucizedir. O kadar gsz, o kadar yumuak! Mmkn deilmi gibi grnyor, nasl mmkn olabilir? Talar salam grnyor; var olabilirler, var olmak iin bir aritmetikleri var. Ama bir iek? Hi destei yok gibi grnyor; ama yine de iek var oluyor; mucize bu. iek gibi olmak ister misin? Eer sorarsan, derinlerde egon der ki, "Ta gibi ol." Israr etsen bile ne de olsa ta irkin grnr - o zaman ego der ki; "lle de iek olmak istiyorsan, en azndan plastik iek ol. En azndan gl ol! Rzgrlar sana dokunamaz, yamurlar yok edemez ve sonsuza kadar kalabilirsin." Gerek bir iek sabah gelir, bir an gler, kokusunu saar ve gider. Gerek olmayan bir iek, plastik bir iek sonsuza kadar kalabilir. Ama gerek deildir ve gerek olmad iin gldr. Gereklik yumuak ve gszdr. Ve gereklik ne kadar yksekse o kadar yumuaktr. Tanr'y anlayamyorsun nk zihnin talarn mantn anlyor. iein mantn anlamyorsun. Zihnin matematii anlayabiliyor. iei hissedecek estetik duyun yok. Sadece iirsel bir zihin Tanr'nn olabilirliini anlayabilir; nk Tanr, en gsz ve en yumuaktr. O yzden o en yksek, en yce iektir. ieklenir ama ksack bir anda ieklenir. O ksack an, "imdi" olarak bilinir. Ve o kadar kk bir andr ki bu dikkatinin ok youn olmas gerekir. Ancak o zaman onu grebilirsin; yoksa onu karrsn. O srekli ieklenir; her an ieklenir ama gremiyorsun nk zihnin gemi ve gelecekle dolu. Ve imdi, ylesine dar bir olgu ki, gz ap kapayncaya kadar geer. te o dar anda, Tanr ieklenir. O en yksek, en yce. Ama ok gsz, ok yumuak; yle olmak zorunda. O, zirve; tesinde hibir eyin var olmad son kreendo. Ancak yumuakln ve gszln mantn anladn zaman Tanr'y anlayabilirsin. Gl olmaya alyorsan - fatihler, savalar, kavgaclar gibi - o zaman talarla evrili bir dnyada yaarsn, ieklerle deil ve o zaman Tanr ok uzak bir olgudur. Hayatn herhangi bir yerinde Tanr'y grmen mmkn olmaz. Bir insan, doduunda yumuak ve gszdr; ldnde sert ve bklmez. te senin hayatn byle olmal: Yumuak, narin ve gsz kal; sert ve bklmez olmaya alma, nk byle yaparsan lmn gitgide yaknlatrrsn. lm bir gn gelecek; nemli olan bu deil. Asl korku lm deil; asl sorun lm deil. Ama l gibi bir kiilikle canl kalyorsan asl sorun bu.

41 -> 59

lmn kendisi ok yumuaktr; hayattan da yumuak, ok nazik. Hayatn sesini duyabilirsin ama lmn sesini duyamazsn. lm geldiinde yle yumuaktr ki gelmeden bir saniye nce bile geldiini anlamazsn. Ve yle gsz, yle naziktir ki; lm sorun deildir. u anda yaadn lm; sorun bu. Sorun, lmden nceki lm; l bir hayat yaamak, sorun bu. Sert, kapal. Leibniz buna bir isim vermi. Ona monad diyor. Monad; tamamen kapal, penceresiz bir hcre demek. Monad; 'monopol', 'manastr', 'monk' ve 'monogami'yle ayn kkten geliyor; tamamen yalnz olmak anlamna geliyor. Monk, yani kei, yalnz yaayan insan demek; manastr da insanlarn yalnz yaadklar yer. Tamamen kapandn zaman, kapal bir hcrede, manastrdasn. Kendinle ba baa bir maarada yayorsun, bakalarna ulaamyorsun, bakalar da sana ulaamyor. Tamamen kapalsn. te kaskat lm bu. O zaman sefilsin demektir, o zaman sefil olmamann yollarn bulmaya alrsn. Bklmez, sert kalarak sefalet yaratmaya devam edersin; ama bir yandan da sefil olmamann yollarn ararsn. Aslnda nasl sefil olduun olgusunu anlayacak olursan hemen brakabilirsin bunu. Sadece yumuak, akc ol. ocuk gibi ol ve ocukluun safln, yumuakln koru. Onunla temasn kaybetme ve bir gn, elli yl nce sen olan ocuun hl senin iinde yaadn grerek aracaksn. Onunla temas kurmay bilirsen, birden tekrar ocuk olursun. ocuk hi kaybolmaz; nk o senin hayatn, hep orda kalr. ocuk lnce gen olunmaz, sonra da gen lnce yalanlmaz, hayr. Katmanlar st ste birikir ama en derindeki z ayn kalr. Doumundaki bebek halin, hl senin iinde. evresinde ok katman birikti ama o katmanlarn iine girersen, o ocuk senin iinde birden infilak eder. Bu infilaka ben kendinden geme derim. sa der ki, "ocuk gibi olmazsan Tanr'nn krallna giremezsin." Sylemek istedii bu, benim bahsettiim de bu. Sert kabuunun, seni evreleyen duvarlarn, o bir sr katmann iine girersen, birden iini o ocuk kaplar. Dnyaya tekrar bir ocuun masum gzleriyle bakarsn. O zaman Tanr vardr. Tanr ok felsefi bir kavram deildir; o, bir ocuun gznden grlen haliyle bu dnyadr. Ayn dnya; bu iekler, bu aalar, bu gkyz ve sen; ayn dnya ona bir ocuun gzleriyle baknca birden ilahi bir nitelik kazanr. Sadece saf, yumuak, narin bir kalbe ihtiya vardr. Tanr kayp deil, sen kaypsn. Tanr baka bir yerde deil, sen baka bir yerdesin. Bir insan, doduunda yumuak ve gszdr; ldnde sert ve bklmez. Bitkiler canlyken yumuak ve esnektir; ldklerinde sert ve kuru. ren. Hayat birok yoldan retir. Hayat insana nasl olmas gerektiinin yolunu gsterir. Bu yzden yoldalardr. sertlik ve bklmezlik, lmn yoldalardr, yumuaklk ve narinlik hayatn

Daha canl, ok canl olmak istiyorsan, hayatn yoldalarn ara; yumuakl, narinlii. inde kalabalk yaratan her ey seni sertletirir. ylesine yaa ki, her an gemi andan zgrle. u andaki durumun yle: ok odal byk bir evin var ve her odada yap-boz bilmeceleri var. Btn ev yap-boz bilmeceleriyle dolu; masalar, sandalyeler, yataklar, yerler, tavanlar; her yerde yap-boz bilmeceleri ve sen hibirini zememi durumdasn. Birini zmeye alyorsun; bunun zor olduunu hissedip baka birine geiyorsun. Ama ilki hl kafana takl. Sadece bu kadar da deil, stnde almak iin baz paralar da yannda tayorsun. Sonra bir dierini zmeye alyorsun ama yapamyorsun, nk kafan bilmece gibi oldu. Sonra baka bir odaya geiyorsun ve bu ekilde dnp duruyorsun, daireler izerek. zlmemi bilmecelerle dolusun ve yava yava sinirlerin laka oluyor. Hayatn tek bir meselesi bile zlmedi ve etrafn binlerce bilmeceyle dolu. Bunlarn bedeli var: Seni ldryorlar. Gemiinden hibir ey tama; gemi gitti. Her an ondan kurtul, ister zlm, ister zlmemi olsun. Artk hibir ey yaplamaz onunla. Brak onu ve yannda para tama, nk o paralar u anda yaayan yeni problemleri zmene izin vermez. Bu an yaayabildiin kadar tam yaa ve birden anlayacaksn ki eer tam yaarsan o zlmtr. zmeye gerek yok. Hayat zlecek bir problem deil yaanacak bir gizem. Eer onu tam yaarsan, zlmtr. Ve sen onun iinden gzel, zengin, varlnn yeni hazineleri alm olarak ve hibir ey tamadan karsn. O zaman o tazelikle, tamlkla, younlukla yeni bir ana geersin; bylece o dier an da yaanr ve zlr. Asla evrende yaanmam anlar biriktirme; yoksa sertleirsin. Ancak gemiten hibir ey

42 -> 59

tamadn zaman yumuak kalabilirsin. ocuklar neden bu kadar yumuaktr? Onlarn yolu bilgenin yoludur. Bir ocuk fkelendiinde, fkelenir. O anda, Buda'nn fke hakknda syledikleri onun umurunda bile deildir. Mahavira'nn fkeye dair rettikleri umurunda deildir: "fkelenme." ocuk gerekten fkelenir! O kadar youn bir ekilde fkelenir ki, o younluun kendisi bir gzellik olur. Gerekten fkelenen bir ocua bak, btn beden - bu kadar kk bir beden, yumuak, narin - fkeyle nabz gibi atar; gzler krmz, yz krmz; atlar, barr, sanki btn dnyay paralayacakm gibi. Bir enerji patlamas... Ve bir sonraki an, fkesi gider, oynamaya balar. Bir de imdi bak yzne; bu yzn bir an nce o kadar fkeli olduuna inanamazsn. Glcklerle dolu! yle gzel ve mutlu. te hayat byle yaanr. Bir an, iinde ol ama ylesine tam olarak iinde ol ki, baka bir ana hi fazlalk kalmasn. ocuk fke ann yaar; sonra devam eder. Bu dnyada daha iyi bir eitim olabilecekken ocuklara fkelenmemeyi retiyoruz. Onlara fkelenmeyi ama onu tamamay; tam olarak fkelenmeyi reteceiz. fkenin kendisi kt deildir. Ama onu tamak, biriktirmek tehlikelidir. fke parlamalar gzeldir; aslnda gereklidir onlar, hayata bir kvam verirler. Hayat daha tuzlu yaparlar. Yoksa kendini gevek hissedersin, bir kvamn olmaz. yi bir egzersizdir o. Ve insan tam olarak iine girebilir ve tam olarak, izik almadan iinden karsa yanl bir taraf yoktur. Tam olarak fkelenebilen bir insan tam olarak mutlu olabilir, tam olarak sevebilir nk bu, fkeli ya da mutlu ya da sevecen olma meselesi deildir. Btn deneyimlerden rendiin tek ey tam olmaktr. fkelenmene izin verilmezse yarm kalrsn. O an eksik yaarsn ve kalan paralar zihninde takl kalr. O zaman glmsersin ama gln saf deildir, kirlidir; nk iinde fke asldr. Dudaklarn glmser ama zehirlidir onlar; fke hl ordadr, gemi gitmemitir, tam olarak imdi, burada olmak iin zgr deilsindir. Gemi sende bir glge yaratt. Ve bu byle devam ediyor. Kafan karyor. Hayat bir bulant haline geliyor. Bu durumda hibir ey yaayamazsn, sevemezsin, dua edemezsin, meditasyon yapamazsn. nsanlar bana gelip derler ki; "Meditasyon yaptm zaman, birden aklma milyonlarca dnce geliyor. O dnceler baka zaman gelmiyor ama meditasyon yaparken geliyor." Bu niye oluyor? Onlar senin tamamlanmam deneyimlerin. Meditasyon yaparken megul deilsin ve onlar da stne atlyor: "imdi megul deilsin, en azndan bizi z, tamamla bizi, sonumuzu getir. Hibir ey yapmyorsun; meditasyon bir ey yapmak deil, sadece burada oturmak. Bir ey yap! Bu fke burada, sona erdir onu. Bu sevgi burada, tamamla onu. Bu arzu burada, bir ey yap!" Megul olduun zaman o kadar megulsn ki; bu eyler hep evrende ama asla dikkatinin oda deiller. O yzden meditasyon yaparken dikkatini ekmeye alyorlar; "Biz tam deiliz!" Onlar gemiinin hayaletleri. Her an tam yaa. Ve farkndalkla yaa ki gemi sana takl kalmasn. Ve bu zor deil; biraz farkndala ihtiya var, baka bir ey gerekmiyor. Uykuda yaama, robot gibi; biraz daha bilinli ol, o zaman grebilirsin. O zaman bir ocuk gibi yumuak, yeni filizlenen bir bitki gibi esnek olabilirsin. Ve bu nitelik lm anna kadar devam edebilir; esnek kalrsn. Eer esnek, gen, taze kalrsan; lm yine olur ama sana olmaz. Sen hayat iinde tadn iin lm olamaz. Ancak zaten l olan insanlar lebilir. Canl kalm olan insanlar... onlar lmn oluunu izlerler; beden lr, zihin lr, ama kendileri deil. Onlar lmn dnda kalrlar, am olarak. Bu yzden, bir ordu sertleince, sava kaybeder. Lao Tzu samalam gibi grnyor. Diyor ki, bir ordu sert olduun zaman sava kaybeder ve sen de sanyorsun ki, sert olduun zaman kazanrsn. Aa sertleince, kesilir. Byk ve gller aaya aittir. Narin ve gszler yukarya. Kkler serttir, onlar aaya yap budur: Gl insanlar Azizler, bilgeler en yukarda olmamal. Tm dnya alt st aittir. iekler yumuaktr, onlar yukarya aittir. Ve toplum iin doru kkte, yumuak olanlar yukarda. airler, ressamlar yukarda olmal. olmal. Askerler, politikaclar, i adamlar aada olmal; yukarda vaziyette nk sert insanlar yukarda olmaya alyor.

Sanki kkte politikaclar varm gibi grnyor ama onlar aacn tepesi olmaya alyor. iekleri kklere inmeye, yeraltna inmek iin zorlamaya alyorlar. Bir zamanlar dnyada daha ok denge vard. rnein Hindistan'da, Brahminler en yksee aitti. Onlar en yksee yerletirmitik. Brahminler bilgelerdir, Brahma'y tanm olanlardr. Bu bir kast deildir, doutan gelen hibir eyle ilgisi yoktur; ite yeniden domakla ilgilidir. En yceyi tanm olanlar Brahmanlardr. Onlar en yksee aitti, onlar ieklerdi. Krallar, ok gl imparatorlar bile gelip nlerinde eilmek zorundayd. Doru yol buydu; bir kral, ne kadar gl ve byk olursa olsun yine de kraldr. Bu

43 -> 59

dnyann adam hl nevrotiktir, hl hrs ve egonun peindedir, eilmesi gerekir. Gnlerden bir gn: Buda bir ehre gelecektir ve ehrin kral gidip onu almakta biraz tereddtldr. Babakan, ok yal ve bilge bir adam, krala der ki; "Gitmelisin." Kral cevap verir: "Bence buna gerek yok. O bir dilenci. Brak o gelsin! Gidip onu krallmn snrndan almama ne gerek var? Ben bir kralm, o bir dilenci." Yal babakan derhal istifasn yazar. Der ki; "stifam kabul edin; nk eer siz bu kadar dtyseniz ben artk burada kalamam. Unutmayn ki siz bir kralsnz ve o krallklar reddetti. Onun hibir eyi yok. Sizin bir imparatorluunuz var ve onun hibir eyi yok. O en yksee ait. Ve sizin gidip eilmeniz gerekiyor, yoksa istifam kabul edersiniz." Kral gitmek zorunda kalr. Buda'nn nnde eildii zaman, Buda ona der ki; "Gerek yoktu. Buraya gelmeye gnlsz olduunu duydum. Gerek yoktu; nk insan gnlsz olduu zaman, gelse bile, gelmez. Ve sayg zorla olmaz. Ya anlyorsundur ya da anlamyorsundur. Gerek yoktu. Ben seni grmeye kendim gelecektim. Ve ben bir dilenciyim... sen bir imparatorsun." O anda kral gzya dkmeye balar. Meseleyi anlamtr. Douda, Brahmanlar en yksekteydi. Toplumu yaplandrmann doru yolu budur. Bu zamanda btn dnyada politikaclar en yksee kt. O yzden sefalet ve kaos var; byle olmak zorunda. Yukars ok arlat. Sadece iekler olmal orda: bilgeler, airler, mistikler. Politikaclar deil. Byk ve gller aaya aittir. Narin ve gszler yukarya. Lao Tzu diyor ki, eer yukarya ait olmak istiyorsan narin ve gsz ol. ok narin ve gsz ol, imenler gibi; byk aalar gibi gl deil. Lao Tzu ie yaramaz olan her eye derin bir ilgi duyuyor. Ona gre ie yaramaz olmak korunmaktr. e yarar olmak tehlikelidir; nk eer ie yararsan birileri seni kullanr, smrlrsn. Eer glysen orduya katlmaya zorlanrsn. Lao Tzu rencileriyle birlikte bir ehirden gemektedir ve kambur bir adam grr. rencilerine der ki, "u kambura gidin, ne hissettiini sorun; bu ehirde sorunlar yaandn duydum. Kral btn gen ve gl adamlar orduya katlmaya zorluyormu." Kambura gidip sorarlar. Kambur der ki, "Mutluyum! Kamburum yznden beni zorlamadlar. Ben ie yaramazn tekiyim. Bu sayede kurtuldum." renciler geri dnp bunu anlatr. Lao Tzu der ki, "Bunu hatrlayn. e yaramaz olun. Yoksa savata yem olursunuz." Baka bir gn, bir ormann iinden geerken dev bir aaca rastlarlar; bin tane kz arabasnn altnda dinlenebilecei kadar byktr aa. O srada btn orman kesilmektedir, binlerce oduncu almaktadr. Lao Tzu der ki, "Ne olduunu sorun; bu byk aac niye kesmemiler?" renciler gidip sorar. Oduncu der ki, "O aa hi ie yaramaz. Dallar dz deil, eya yaplmaz onlardan; yaktn zaman da o kadar duman karr ki snmak iin kullanamazsn. Yapraklar da ok acdr, hayvanlara yediremezsin. O yzden ie yaramaz. O yzden kesmedik." Lao Tzu glmeye balar ve rencilerine der ki "u aa gibi olun, ie yaramaz olun. O zaman kimse sizi kesemez. u aaca bakn bir kere, srf ie yaramaz olmakla ne kadar bydn grn!" Hayata iki trl baklabilir. Ona faydac gzle bakabilirsin: Bir ey, baka bir ey iin kullanlmaldr; o zaman hayat bir ara olur ve bir sonuca ulalmaldr. Ya da hayat bir keyif olarak grebilirsin, alet olarak deil ve bu an her eydir, hedef yoktur, ama yoktur. Geenlerde bir iir okudum. Bir satr beni derinden etkiledi. "Bir iir anlam tamamaldr; olmaldr." Bunu sevdim. Hayat anlam tamamaldr; hayat, olmaldr! Kendiliinden bir sonu, hibir yere gitmeyen... imdi, burann keyfini karan, kutlayan. Sadece o zaman yumuak olabilirsin. Eer ie yarar olmaya alrsan sertleirsin. Bir ey ele geirmeye alrsan sertleirsin. Savamaya alrsan sertleirsin. Yumuak ve narin ol. Ve hayatn aknn seni gittii yere gtrmesine izin ver. Btnn hedefinin senin de hedefin olmasna izin ver. zel bir hedef arama. Sadece bir para o l ; o zaman, sonsuz bir gzellik ve zarafet olur. Hissetmeye al bu sylediimi. Anlama meselesi deil bu; zihinsel kapasite meselesi deil. Hisset bunu, sylediimi. zmse bunu, sylediimi. Seninle orda olmasna izin ver. Varlnn derinine

44 -> 59

yerlemesine izin ver: Hayat anlam tamamal; hayat, olmal. O zaman birden yumuarsn. Btn sertlik gider, kaybolur, erir. Bebek yeniden kefedilir; yeniden ocuk oldun, ocukluun o effaf gzleri yine senin. Bakarsn, yeillikler tamamen farkldr. Kularn arklar tamamen farkldr. O zaman btnn tmyle baka bir nemi vardr. Anlam yoktur, nemi vardr. Anlam, fayda ile ilgilidir; nem, mutlulukla. Mutlu ol ve yumuayacaksn. Nehirle ak. Nehir ol.

BENCL OL kiyzller dnda hi kimse bencillikten uzak olamaz. Bencil kelimesi ok ktlenen bir eyleri artrr nk btn dinler onu sulamtr. Bencil olmaman ister onlar. Neden peki? Bakalarna yardm etmek iin... Aklma geldi: Bir ocukla annesi konumaktaym ve anne demi ki, "Daima bakalarna yardm etmeyi hatrla." ocuk sormu, "O zaman bakalar ne yapacak?" Doal olarak anne de demi ki, "Onlar da bakalarna yardm edecek." ocuk sylenmi; "Bu tuhaf bir plana benziyor. Kendine yardm etmek dururken, bu ii bakalarna brakp ileri kartrmaya ne gerek var?" Bencillik doaldr. Evet, bir an gelir bencil olmakla paylam da olursun. Taan bir nee hali iinde olduun zaman paylaabilirsin. u anda, sefil insanlar dier sefil insanlara yardm ediyor; krler krlere yol gsteriyor. Nasl yardm edebilirsin? Bu ok tehlikeli bir fikir; yzyllardan beri de devam ediyor. Kk bir okulda retmen ocuklara demi ki, "En azndan haftada bir kere iyi bir ey yapmalsnz." ocuun biri sormu, "Ltfen bize iyi eylerin ne olduuna rnek verin. Neyin iyi olduunu bilmiyoruz." retmen cevap vermi, "Mesela kr bir kadn caddede kardan karya gemek istiyor; gemesine yardm edin. Bu iyidir, bu erdemlidir." Sonraki hafta retmen sormu, "Size sylediim eyi yapan var m?" ocuk elini kaldrm. retmen ban sallam, "Bu iyi deil; nerdeyse btn snf hibir ey yapmam. Ama gene de hi olmazsa nz bir ey yapm." Dnp bir tanesine sormu, "Ne yaptn?" O da cevap vermi; "Tam olarak sylediinizi: Yal bir kadn krd, ben de onun karya gemesine yardm ettim." "Bu ok iyi, Tanr seni kutsayacak." demi retmen. kinciye sormu; "Sen ne yaptn?" O da demi ki "Ayn eyi; yal kr bir kadnn karya gemesine yardm ettim." retmenin kafas karm. Bu kr yal kadnlar da nerden buluyorlarm? Ama byk bir ehirmi bu; iki tane bulmalar mmknm. Bu sefer ncye sormu ve o da demi ki, "Tam olarak onlarn yaptn yaptm: Yal kr bir kadnn karya gemesine yardm ettim." retmen sormu, " tane kr kadn nerden buldunuz?" Onlar da cevap vermi; "Anlamyorsunuz; kr kadn yoktu, tek kr kadn vard. Ve onu karya geirmek de ok zor oldu. Gemek istemedii iin barp arp rpnyordu. Ama iyi bir ey yapmaya ok niyetliydik. nsanlar topland, bize barmaya baladlar, biz de onlara dedik ki, "Merak etmeyin. Biz onu karya geiriyoruz." nsana bakalarna yardm etmesi syleniyor ama kendi ii bo. Bakalarn sevmesi syleniyor - komunu sev, dmann sev - ama kendini sevmesi hi sylenmiyor. Btn dinler dorudan ya da dolayl olarak insana kendinden nefret etmesini sylyor. Kendinden nefret eden bir insan hi kimseyi sevemez; ancak rol yapabilir. Temel olan u ; kendini ylesine tam olarak sev ki, o sevgi senden tasn ve dierlerine ulasn. Paylamaya kar deilim ama fedakrla kesinlikle karym. Paylamann yanndaym ama nce paylaacak bir eyin olmal. O zaman bunu birilerine kar mecburiyet olarak yapmazsn; tam tersine, asl senden bir ey alan insan seni borlu klar. Ona teekkr etmen gerekir nk senin yardmn reddedebilirdi; o sana kar cmertlik yapt. Benim btn srarm u: nsan yle mutlu, yle tatmin olmu, yle dingin olmal ki, o mutluluk

45 -> 59

halinden paylamaya balasn. O kadar ok eyi var ki; bir yamur bulutu gibi, yamaktan baka aresi yok. Dierlerinin susuzluu dinerse, topran susuzluu dinerse, bu ikincil bir ey. Eer insan keyifle, kla, dinginlikle dolu olursa bunu kendiliinden paylar nk paylamak byk bir keyiftir. Birine vermek, almaktan daha keyiflidir. Ama btn yapnn deimesi gerekiyor. nsana fedakr olmas sylenmemeli. Berbat bir durumda; ne yapabilir? Gzleri grmyor; ne yapabilir? Hayatn elinden kard; ne yapabilir? Ancak sahip olduu eyi verebilir. O yzden insanlar, kendileriyle temas eden herkese sefalet, ac, fke, endie veriyor. Fedakrlk bu mu? Hayr, ben herkesin tamamen bencil olmasn istiyorum. Her aa bencildir: Kklerine su getirir, dallarna su getirir, yapraklarna, meyvelerine, ieklerine. Ve at zaman, herkese kokusunu verir; tandklarna, tanmadklarna, yaknlarna, yabanclara. Meyvelerle dolduu zaman paylar, o meyveleri verir. Ama o aalara fedakr olmay retirsen, hepsi lr, tpk insanln ld gibi; sadece yryen cesetler hepsi. Nereye yryorlar? Mezarla, en sonunda mezarlarnda dinlenebilmek iin. Hayat bir dans olmal. Ve herkesin hayat dans olabilir. Mzik olmal - o zaman paylaabilirsin - paylamak zorunda olursun. Sylememe bile gerek yok nk varoluun en temel kurallarndan biri bu: Mutluluunu ne kadar paylarsan o kadar byr. Ama ben bencillii retiyorum.

BR MEDTASYON TEKN
Bu yntem ve pek ok dier yntem, Osho'nun "Srlar Kitab"nda yer almaktadr.

Her insann Bylece,

birincini,

kendi birincin

olarak hisset. her varlk haline gel.

kendinle ilgilenmeyi bir yana brakarak,

Her insann bilincini kendi bilincin olarak hisset. Aslnda zaten byle ama byle hissedilmiyor. Kendi bilincini kendinin olarak hissediyorsun ve bakalarnn bilincini ise hi hissetmiyorsun. En iyi ihtimalle, bakalarnn da bilinli olduunu karyorsun. Sen bilinli olduuna gre, senin gibi baka varlklarn da bilinli olduunu karyorsun. Bu mantksal bir karsama; onlarn bilinli olduunu hissetmiyorsun. Tpk ban ardnda olduu gibi; ba arn hissedersin, onun bilinci vardr sende. Ama bakasnn ba ard zaman onun ba arsn hissedemezsin. Sadece syledii eyin gerek olduunu ve sendeki gibi bir ey olduunu karrsn. Ama onu hissedemezsin. Hissetmek, ancak dierlerinin bilinlerinin bilincine varrsan gelebilir. Yoksa mantksal bir karsama olur. nanrsn, gvenirsin ki dierleri drste konumaktadr ve syledikleri inanmaya deerdir; nk benzer deneyimlere sahipsindir. Bakas hakknda hibir ey bilemeyeceini, bunun mmkn olmadn syleyen mantksal bir ekol de vardr. En fazla bir karsama yaplabilir ama bakas hakknda kesin hibir ey bilinemez. Dierlerinin senin gibi ac ektiini, senin gibi endieleri olduunu nasl bilebilirsin? Dierleri ordadr ama ilerine giremeyiz, sadece yzeylerine dokunabiliriz. varlklar bilinmez kalr. Kendi iimizde kapal kalrz. evremizdeki dnya hissedilmi bir dnya deil; mantksal, rasyonel olarak karsanm bir dnya. Zihin onun orada olduunu syler ama kalbe dokunmamtr o. O yzden bakalarna insanlar yerine nesnelermi gibi davranrz. nsanlarla ilikimiz nesnelerle naslsa yledir. Bir adam karsna sanki bir nesneymi gibi davranr: Ona sahip kar. Kadn da kocasna tpk bir nesneymi gibi sahip kar. Eer dierine insan gibi davransaydk onlara sahip kmaya almazdk; nk sadece nesnelere sahip klabilir. nsan zgrlk demektir. nsan sahiplenilemez. Onu sahiplenmeye alrsan, onu ldrrsn, bir nesneye dnr. Dieriyle ilikimiz, "ben-sen" ilikisi deil; derinlerde "ben-bu" ilikisi. Dieri sadece maniple edilecek, kullanlacak, smrlecek bir ey. O yzden sevgi giderek imkanszlayor; nk sevgi, dierini bir insan olarak, bilinli bir varlk olarak, bir zgrlk olarak, senin kadar deerli bir ey olarak grmektir. Her eye bir nesneymi gibi davranrsan, o zaman sen merkezsindir ve nesneler de sadece kullanlmak iindir. liki faydac bir eye dnr. Nesnelerin kendi ilerinde deerleri yoktur;

46 -> 59

deerleri senin onlar kullanabilmenden gelir; senin iin var olurlar. Evinle byle iliki kurabilirsin; ev senin iin vardr. O bir geretir. Otomobil senin iin vardr ama karn senin iin var olmaz, kocan senin iin var olmaz. nsan kendisi iin vardr; insan olmann anlam budur. Eer onun insan olmasna izin verirsen ve bir ey olmaya indirgemezsen yava yava onu hissetmeye balarsn. Aksi halde hissedemezsin. likin kavramsal, entelektel, zihinden zihne, kafa kafaya bir iliki olarak kalr; ama kalp kalbe olmaz. Bu teknik der ki: Her insann bilincini, kendi biiincin olarak hisset. Bu zor olacak nk nce o insan bir insan olarak hissetmen gerekir, bilinli bir varlk olarak. O bile zordur. sa der ki, "Komunu, kendini sevdiin gibi sev." Bu da ayn ey; ama nce dierinin senin iin bir insan olmas gerek. Kendi adna var olmal, smrlmemeli, maniple edilmemeli, faydalanlmamal; bir ara olmamal, kendi sonucu olmal. ncelikle dieri bir insan olmal; dieri bir 'sen' olmal, senin kadar deerli olmal. Ancak o zaman bu teknik uygulanabilir. Her insann biiincini, kendi bilincin olarak hisset. nce dierinin bilinli olduunu hisset, o zaman bu mmkn olabilir; dierinin de seninle ayn bilince sahip olduunu hissedebilirsin. Gerekten, 'dieri' yok olur, sadece seninle onun arasnda bir bilin akar. Bir bilincin, bir akmn iki kutbuna dnrsnz. Derin sevgide; iki insann, iki olmamas gerekleir. kisinin arasnda bir ey olutu ve iki kutba dntler. kisinin arasnda bir ey akyor. Bu akm orada olduunda mutlusundur. Eer sevgi mutluluk verirse sadece bu yzden mutluluk verir: ki insan, sadece bir an iin egolarn kaybederler. 'Dieri' yok olur ve sadece bir an iin birlik var olur. Bu olduunda kendinden geersin, coarsn, cennettesindir. Sadece bir an ve bu dntrc olabilir. Bu teknik der ki bunu her insanla yapabilirsin. Akta bunu tek insanla yapabilirsin ama meditasyonda bunu her insanla yapmalsn. Yanna kim gelirse gelsin sadece onun iinde eri ve iki yaam deil, akan tek bir yaam olduunuzu hisset. Bir kere nasl yapacan bilince, bunu bir kere yapnca, ok kolaylar. Balangta imknsz grnr nk egolarmza ok saplanm durumdayz. Onu kaybetmek, ak olmak zordur. O yzden balangta fazla korkmadn bir eyle balaman iyi olur. Bir aatan daha az korkarsn, o yzden daha kolay olur. Bir aacn yannda otururken aac hisset ve onunla bir olduunu hisset; iinde bir ak olduunu, bir iletiim olduunu, bir diyalog, bir erime olduunu hisset. Akan bir nehrin yannda otururken ak hisset, nehirle senin bir olduunu hisset. Gkyznn altnda yatarken, gkyznn ve senin bir olduunu hisset. Balangta sadece hayal etmi olacaksn ama yava yava hayal gcn kanalyla geree dokunduunu hissedeceksin. Ve sonra bunu insanlarla dene. Balangta zordur nk korku vardr. nsanlar eylere indirgemi olduun iin birinin sana bu kadar yakn olmasna izin verirsen onun da seni bir eye indirgemesinden korkarsn. Korku budur. O yzden kimse fazla yaknla izin vermez: Her zaman bir boluk braklr ve korunur. ok yaknlk tehlikelidir nk dieri seni bir nesneye dntrebilir, sana sahip kmaya alabilir. Korku budur. Dierlerini nesnelere dntrmeye alyorsun ve dierleri de seni bir nesneye dntrmeye alyor ve kimse bir nesne olmak istemez, kimse bir alet olmak istemez, kimse kullanlmak istemez. Bu en aalayc olgudur; sadece bir ey iin bir alete indirgenmek, kendi iinde deer verilmemek. Ama herkes bunu dener. Bu yzden de derin bir korku vardr ve bu teknie insanlarla balamak zordur. O yzden bir nehirle bala, bir tepeyle, yldzlarla, gkyzyle, aalarla. Bir kere aala bir olduunda ne olduunun duygusunu tanynca; bir kere nehirle bir olduunda ne kadar mutlu olduunu bilince, nasl hibir ey kaybetmeden btn varoluu kazandn anlaynca; o zaman bunu dier insanlarla deneyebilirsin. Ve eer bir aala, bir nehirle bu kadar mutlu oluyorsan bir insanla ne kadar mutlu olacan hayal bile edemezsin; nk bir insan daha yksek bir olgudur, daha gelimi bir varlktr. Bir insanla daha yksek deneyim zirvelerine ulaabilirsin. Bir kayayla bile kendinden geebiliyorsan bir insanla ilahi bir kendinden geme hissedebilirsin. Ama ok korkmadn bir eyle bala, ya da sevdiin bir insanla - bir dost, bir sevgili - korkmadn biriyle, korkusuzca gerekten yakn olabilecein biriyle, seni bir eye dntrmesinden korkmadan kendini kaybedebilecein biriyle. Senin iin byle biri varsa bu teknii dene. Bilinli olarak kendini onda kaybet. Kendini bilinli olarak birinde kaybettiin zaman o insan da kendini sende kaybeder; sen ak olduunda ve dierine aktnda dieri de sana akmaya balar ve derin bir buluma, birleme olur. ki enerji birbirinde erir. Bu durumda ego yoktur, birey yoktur; yalnzca bilinlilik. Ve eer bu bir insanla mmknse btn evrenle de mmkndr. Azizlerin kendinden geme, samadhi dedikleri ey bir insanla evren arasndaki derin aktan baka bir ey deildir. Her insann bilincini kendi bilincin olarak hisset Bylece, kendinle ilgilenmeyi bir yana brakarak her varlk haline gel. Aa ol, nehir o l , karn o l , kocan o l , ocuk ol, anne o l , dost o l ; bu, hayatn her

47 -> 59

annda yaplabilir. Ama balangta zordur. O yzden her gn en azndan bir saat yap bunu. O saatte evrenden ne geerse gesin o ol. Bunun nasl olabildiini merak edeceksin; nasl olabildiini bilmenin baka yolu yok; altrma yapman gerek. Aala otur ve aa olduunu hisset. Ve rzgr esip de btn aa sarslmaya, titremeye balaynca, o sarslma ve titremeyi iinde hisset; gne doup da btn aa canlandnda o canll iinde hisset; yamur yap da aacn uzun srm bekleyii, susuzluu dindiinde, aa tam olarak doyduunda, o doymuluu aala hisset; ite o zaman bir aacn gizli ruh hallerinin, nanslarnn farkna varm olursun. O aac yllardr gryorsun ama ruh hallerini bilmiyorsun. Bazen mutlu, bazen de mutsuz. Bazen kederli, endieli, skntl; bazen ok mutlu, cokulu. Ruh halleri var. Aa canl ve hissediyor. Ve eer onunla bir olursan onu hissedersin. Aa gen mi, yal m; hayatndan memnun mu, mutsuz m u ; varolua k m, deil mi; fkeli mi, kzgn m, ters mi; iddetli mi, efkatli mi hissedersin. Sen her an nasl deiiyorsan aa da deiiyor; eer onunla derin bir ba, bir empati kurabilirsen. Empatinin anlam, onunla gerekten bir olacak kadar derin bir ba kurabilmektir. Aacn ruh halleri senin ruh hallerin olur. Ve sonra bu daha, daha, daha derinletiinde aala konuabilir, iletiim kurabilirsin. Bir kere ruh hallerini tandnda dilini anlamaya balarsn ve aa zihnini seninle paylar. Aclarn ve cokularn paylar. Bu btn evrenle de olabilir. Her gn en azndan bir saat bir eyle empati kurmaya al. Balangta kendine aptal gibi grneceksin. "Nasl bir aptallk yapyorum?" diye soracaksn kendine. Etrafna bakacaksn ve eer biri seni grr ya da ne yaptn anlarsa delirdiini dnecek gibi hissedeceksin. Ama sadece balangta. Bir kere bu empati dnyasna girince; sana btn dnya delirmi grnecek. Gereksiz yere ne ok ey karyorlar. Hayat ne kadar bollukla veriyor ve onlar bunu karyor. Karyorlar nk kapallar: Hayatn ilerine girmesine izin vermiyorlar. Ve ancak sen hayata birok, pek ok yoldan, birok yntemle, pek ok boyuttan girersen, hayat senin iine girebilir. Her gn en azndan bir saat empatiyle yaa. Her dinin balangcnda duann anlam buydu. Duann anlam evrenle ilikili olmak, evrenle derin iletiim halinde olmakt. Dua ederken Tanr'yla konuursun; Tanr, btnlk demektir. Bazen Tanr'ya kzgn olabilirsin, bazen kran duyarsn ama kesin olan tek ey vardr: letiim halindesin. Tanr zihinsel bir kavram deildir; derin, ok yakn bir iliki haline gelmitir. Duann anlam budur. Ama dualarmz kirlendi nk varlklarla nasl iliki kuracamz bilmiyoruz. Ve eer varlklarla iliki kuramyorsan, Varlk'la da iletiim kuramazsn - byk V ile Varlk - mmkn deildir bu. Bir aala iletiim kuramyorsan, btn varolula nasl iletiim kuracaksn? Ve eer aala iletiim kurarken kendini aptal gibi hissediyorsan, Tanryla konuurken daha da aptal hissedersin. Dua halinde bir zihin iin her gn bir saatini ayr ve duan szel bir iliki olmasn. Hissettiin bir ey olsun. Kafanla konumak yerine, hisset onu. Git ve aaca dokun, aaca sarl, aac p; gzlerini kapa ve sanki sevgilinmi gibi aala birlikte ol. Hisset onu. Ve ksa zamanda kendini kenara koymann ne anlama geldiini anlayacaksn, dieri olmann ne anlama geldiini. Her insann bilincini, kendi bllincin olarak hisset. Bylece, kendinle ilgilenmeyi bir yana brakarak, her varlk haline gel.

YAKINLIA DORU SORULARA YANITLAR

nsanlar kendilerini ok bilgili hissettiren sorular sorarlar. Yant almak iin deil, srf bllgilerin i gstermek iin soru sormak isterler. Ama ben lgn bir insanm: Bilginden kaynaklanan sorular asla cevaplamam. Onlar frlatp atarm. Ben sadece senin yaralarn aan sorular yantlarm

48 -> 59

nk yaralarn bir kere ald m iyileme olasln olur. Kendini bir kere aa kardn m dnm yolundasn demektir. Ve gerek yzn gstermediin srece hayatnda deiim yaratmak, bilincinde dnm yaratmak imknszdr.

ekici insan/an

niye

korkutucu

buluyorum?

ekici insanlar bir ok nedenle korkutucudur. nce, bir insan senin iin ne kadar ekiciyse onun esaretine dme olasln o kadar byktr; korku budur. Ele geirileceksin, ekicilik, cazibe, by tarafndan esir edileceksin. ekici insan hem eker, hem korkutur. Gzeldir; onunla iliki kurmak istersin ama onunla iliki kurmak, zgrln yitirmek anlamna gelir. Onunla iliki kurmak artk kendin olmamak anlamna gelir. Ama ekici olduu iin onu brakmak da elinden gelmez; yaprsn. Eilimini tanrsn; bir insan ne kadar ekiciyse ona daha ok yapmak istersin; giderek daha baml olursun. Korku budur. Kimse baml olmak istemez. zgrlk en yksek deerdir. Ak bile zgrlkten daha deerli deildir. zgrlk en yksek deerdir; ak sonra gelir. Ve akla zgrlk arasnda srekli bir eliki vardr. Ak en yksek deer olmaya alr. yle deildir. Ve ak zgrl yok etmeye alr; ancak o zaman en yksek deer olabilir. Ve zgrle k olanlar aktan korkar hale gelir. Ak, ekici bir insana ekilmektir. Ve o insan ne kadar gzelse, o kadar ekim hissedersin; o kadar da korkarsn nk imdi kamann kolay olmayaca bir eyin iine giriyorsun. Sradan bir insandan, kendi halinde bir insandan daha kolay kaabilirsin. Eer o insan irkinse zgrsndr; ok baml olman gerekmez. Nasrettin Hoca ehirdeki en irkin kadnla evlenmi. Kimse buna inanamam. Sormular, "Nasrettin ne oldu sana?" O da cevap vermi: "Bir mant var. Bu, her an kaabileceim tek kadn. Aslnda kamamak zor olur. Bu, ehirdeki gvenebileceim tek kadn. Gzel insanlara gvenilmez. Her an olabilirler nk ok insan onlar ekici bulur. Bu kadna gvenebilirim; bana kar her zaman olacak. Endielenmem gerekmeyecek; aylarca ehirden uzak kalabilirim, korkmama lzum Kadnm benim olarak kalacak." daha k iten yok.

Meseleyi gr: Eer biri irkinse ona sahip kabilirsin. irkin insan sana baml olacaktr. Eer biri gzelse, o gzel insan sana sahip kacaktr. Gzellik gtr, ok byk bir g. irkin insan kle olacaktr, bir hizmeti. irkin insan kendinde olmayan gzelliin yerini doldurmak iin her eyi yapacaktr. irkin kadn gzel kadndan daha iyi bir e olacaktr; mecburen. Sana daha iyi bakacak, daha iyi bir hastabakc olacak; nk biliyor ki gzellik yok ve onun yerine bir ey konmal. Sana kar ok iyi olacak; cann skmayacak, seninle kavga etmeyecek; bunu yapamaz. Gzel insanlar tehlikelidir. Onlar kavga edebilir. te sebepler bunlar. Bana soruyorsun; "ekici insanlar niye korkutucu buluyorum?" yleler. Eer anlamaz ve farknda olmazsan bu korku devam eder. ekim/korku ayn olgunun iki yzdr. Her zaman ok korktuun insana ekim duyarsn. Korku ikincil kalmann korkusudur. Aslnda insanlar imknsz ister. Bir kadn dnyadaki en gzel, en gl adam ister, ancak onun sadece kendisiyle ilgilenmesini ister. imdi bu imknsz bir istektir. En gzel ve en gl insan baka bir sr insanla ilgilenecektir. Baka bir sr insan da onunla ilgilenecektir. Adam dnyadaki en gzel kadna sahip olmak isteyecektir ama onun da kendine ok sadk kalmasn isteyecektir. Bu zor olacaktr; imknsz istemektir bu. Ve unutma: Eer bir kadn sana ok gzel grnyorsa bu senin o kadar gzel olmadn gsterir.

49 -> 59

Ve ayrca korktuunu d a ; bu kadn sana ok gzel grnyorsa, acaba dier tarafta ne oluyor? Sen ona o kadar gzel grnmyor olabilirsin. Korku var: seni brakabilir. Btn bu sorunlar orada. Ama bu sorunlar sadece senin aknn gerekten ak deil bir oyun olmasndan kaynaklanyor. Eer gerekten ak olsa o zaman asla gelecei dnmezsin. O zaman gelecek sorun olmaz. Gerek ak iin yarn yoktur; gerek ak iin zaman yoktur. Eer bir insan seviyorsan, seviyorsundur. Yarn ne olacak; kimin umurunda? Bu an ylesine ok ki, bu an bir sonsuzluk. Yarn ne olacak greceiz... yarn gelince. Ve yarn hi gelmez. Gerek ak, imdiye aittir. Daima hatrla: Bir eyin gerek olmas iin farkndaln paras olmas gerekir, imdinin paras olmas gerekir, meditasyonun paras olmas gerekir. O zaman sorun yoktur! O zaman ekim sorunu yoktur, korku sorunu yoktur. Gerek ak paylar; dierini smrmek deildir, dierine sahip kmak deildir. Sorun sen dierine sahip kmak istediin zaman doar: Dieri de sana sahip kabilir. Ve eer dieri daha glyse, daha ekiciyse; doal olarak sen kle durumuna dersin. Eer dierinin sahibi olmak istiyorsan, "Kle durumuna debilirim" diye korkarsn. Eer dierine sahip kmak istemiyorsan dierinin sana sahip kabileceinden de korkmazsn. Ak asla sahip kmaz. Ak asla sahip kmaz ve aka asla sahip klamaz. Gerek ak seni zgrle gtrr. zgrlk en yksek zirvedir, en yksek deer. Ve ak da zgrle en yakn olandr; aktan sonraki adm zgrlktr. Ak zgrle kar deildir; ak zgrle giden bir basamaktr. te farkndalk sana bunu gsterir; akn zgrle gtren bir basamak olarak kullanlacan. Eer ksan, dierini zgr brakrsn. Ve dierini zgr braktn zaman dierinden zgrleirsin de. Ak bir paylamdr, smr deil. Aslnda ak hibir zaman irkinlik ve gzellik kavramlaryla dnmez. arrsn: Ak hibir zaman irkinlik ve gzellik kavramlaryla dnmez. Ak sadece davranr, yanstr, meditasyon yapar; hibir zaman dnmez. Evet, bazen biriyle uygun dtn olur; birden her ey uyuma kavuur. Bu gzellik, irkinlik meselesi deildir. Bir uyum, ritim meselesidir. Birisi bana, George Gurdjieff'in bir szyle ilgili bir ey sormutu; dnyada her kadna denk den bir erkek olduu, her erkee denk den de bir kadn olduuna dair. Her insan kutupsal bir karlkla domutur. Eer dierini bulursan her ey birden uyuma kavuur. Btn merkezleri uyum iinde alr; bu aktr. Bu ok ender rastlanan bir olgudur. ok ender olarak gerekten uygun den bir ifte rastlarsn. Toplumda o kadar byk tabular, ekinceler var ki, gerek bir e, gerek bir dost bulmak ok enderdir. Dou mitolojisinde bir ykmz var, gzel bir mit; balangta dnya yaratld zaman her ocuk tek bana deil bir ift olarak domu: bir olan, bir kz, birlikte, ayn anadan. kiz, birbirlerine tam uygun; ift byle bir eymi. Her bakmdan birbirlerine uygunlarm. Sonra insan gzden dm; ilk gnah fikrinde olduu gibi ve ceza olarak iftler bir daha ayn anadan domamlar. Ama yine de domular! Gurdjieff hakl; bu benim de tank olduum bir ey. Her insann bir yerlerde ilahi bir ei var. Ama onu bulmak ok zor nk sen beyazsndr ve dier kutbun Mslman olabilir; inli olabilirsin ve dier kutbun Alman olabilir. Daha iyi bir dnyada insanlar arayacak. Ve eer sana uyan gerek insan bulamadysan ac iinde kalrsn. Eer yalnzsan ac ekersin; eer biriyle buluursan, eer dier insan sana uymuyorsa ya da az uyuyorsa yine ac ekersin. imdi bilimsel aratrmalarda u da bulunmu: uyan insanlar var, uymayan insanlar var. Bilimsel ayarlamalar yaplabiliyor imdi; her insan kendi merkezlerini, doum haritasn, ritimlerini aklayabiliyor. imdi tam uygun insan bulmak iin her trl imkn var. Dnya ok kld ve bir kere br insan buldun mu... bu gzellik, irkinlik meselesi deildir. Aslnda gzel insan da yok, irkin insan da yok. irkin insan biriyle uyumlu olabilir; o zaman irkin insan o insan iin gzeldir. Gzellik uyumun bir glgesidir. Aslnda bir insana gzel olduu iin k olmazsn; oluum bunun tam tersidir. Birine k olduun zaman o insan gzel grnr. Gzellik fikrini getiren aktr; tersi olmaz. Ama sana tam uyan birini bulmak nadiren olur. Biri o kadar ansl olduunda, o zaman hayat bir melodiyle yaanr; o zaman iki beden ve tek ruh vardr. Bu gerek bir ifttir. Ve nerde yle bir ifte rastlasan byk bir zarafet ve mzik vardr evrelerinde, byk bir aura, gzel bir k, bir sessizlik. O zaman ak doal olarak meditasyona gtrr. nsanlarn birbirlerini bulmalar iin buluup karmalarna izin verilmeli. nsanlar evlenmek iin acele etmemeli. Acele tehlikelidir; ancak boanmalara, uzun bir sefaletle dolu hayatlara yol aar.

50 -> 59

ocuklarn bulumalarna izin vermeliyiz, teknoloji ncesinin tabularn, korkularn brakmalyz; artk onlara gerek yok. Artk teknoloji sonras bir devirde yayoruz; insan olgunlat ve birok eyi deitirmesi gerekiyor nk birok ey yanl. Onlar eski gnlerde gelitirilmiti - o zaman yle gerekiyordu - ama artk gerekmiyor. Artk insanlar birlikte yaayabilirler, erkek ve kadn; evlenmek iin aceleye gerek yok. Ve eer birok erkek, birok kadn tandysan, sadece o zaman birinin sana uygun olup olmadn anlayabilirsin. Uzun bir burun ya da gzel bir yz meselesi deil bu; birinin yz gzeldir ve ekim duyarsn; ya da gzel gzleri vardr, byk gzleri vardr ve ekim duyarsn; ya da salarnn rengi... ama bu eyler nemli deil! Birlikte yaadnz zaman, iki gn sonra sann rengini grmez olursun, gn sonra burnunun uzunluunu grmezsin, hafta sonra da dierinin grnmn tamamen unutursun. imdi gereklik kendini gsterir. imdi nemli olan ruhsal uyumdur. Bugne kadar evlilik diye bilinen ey irkin bir durum. Din adamlar buna mutlulukla izin verdi; sadece izin de vermediler, onlar icat etti bunu. Ve be bin yldr dnyada varolan bu irkin evlilii din adamlarnn bu kadar desteklemesinin bir nedeni vard. nk insanlar ancak kendilerini berbat hissettiklerinde kiliseye, tapnaa gidiyorlard. Ancak sefil olduklar zaman hayat reddetmeye hazrdlar. nsanlar ancak sefil olduklarnda din adamlarnn eline dyordu! Mutlu bir insanln din adamlaryla hi ii olmaz. Bu ok ak. Salklysan doktora gitmezsin. Psikolojik olarak btnsen psikanaliste gitmezsin. Ruhsal olarak btnsen din adamna gitmezsin. Ve en byk ruhsal uyumsuzluk evlilikle yaratlr. Din adamlar dnyada cehennemi yarattlar. Bu onlarn meslek srr; o zaman elbette insanlar onlara gelip ne yapmal diye soracaklard. Hayat yle berbat ki! Onlar da imdi sana hayattan nasl kurtulacan anlatabilir. Sana tekrar asla domaman iin, doum ve lm emberinden kurtulman iin yapacan ayinleri retebilirler. Hayat cehenneme evirdiler ve sana ondan nasl kurtulacan retiyorlar. Benim yapmaya altm bunun tam tersi: Ben burada, imdi cenneti yaratmak istiyorum ki, bir eyden kurtulmak gerekmesin. Doum ve lmden kurtulmay dnmeye ihtiyacn yok, eski szde dinlere ihtiyacn yok. Daha fazla mzie ihtiya var, daha fazla iire, daha fazla sanata ihtiya var. Elbette daha fazla mistisizme ihtiya var. Daha fazla bilime ihtiya var. O zaman tmyle farkl trde bir din doacak, yeni bir din. Sana anti yaam ideolojiler retmek yerine; hayatn daha dengeli, daha sanatsal, daha duyarl, daha merkezlenmi, topraa kklenmi olarak yaamana yardm edecek bir din. Sana yaamann sanatn, yaamann felsefesini retecek ve elenmeyi retecek bir din. Soruyorsun, "Niye ekici insanlar korkutucu buluyorum?" nk dier kutup iin derinlerinde bir aray var; herkeste olduu gibi. Ve dier kutup olmayan biriyle ilikide olmak istemiyorsun. Ama dier kutbu bulmann birok arkadalk, birok ak ilikisi yaamaktan baka bir yolu yok. Eini gerekten bulmak istiyorsan birok ak ilikisinden gemen gerek. renmenin tek yolu bu. Korkunu brak... Ve eer gzel insanlardan korktuun iin irkin insanlarla birlikte olmaya balarsan o da seni mutlu etmez. Cohenler mobilyal bir daire kiralamtr. Bay Cohen evi bulmu, gerekleri yerine getirmitir ama Bayan Cohen mzldanr: "Ben bu evi sevmedim." "Ne oldu Rachel? Gzel ev ite. Her trl yenilik var: Lavabolar, iyi klandrma, iyi tesisat, scak su. Nesi var?" "Bunlar biliyorum ama banyoda perde yok. Ne zaman banyo yapsam komular beni grecek." "Merak etme Rachel. Eer komular seni grrse onlar perdeyi alr." irkinliin faydalar vardr ama sana mutluluk vermez. Ve eer gzel insanlardan korkarsan aslnda derin, yakn bir ilikiye girmekten korktuunu unutma. Aslnda bir mesafede durmak istiyorsun, mesafe olsun istiyorsun ki gerekirse hemen kaabilesin. Ama bu i byle olmaz; akn srlarn byle renemezsin. Tam bir krlganlkla ieri girmen gerekiyor. Btn zrh ve savunmay brakman gerekiyor. Eer korkutucuysa brak korkutucu olsun, ama gir ieri. Korku kaybolacak. Herhangi bir korkuyu brakmann tek yolu korktuun eyin ta iine girmektir. Biri bana gelip "Karanlktan korkuyorum" derse, ona derim ki "Yapacan tek ey karanlk geceye girip sszlkta bir aacn altna oturmak.

51 -> 59

Titre! Terle, kork, ama orda otur! Titremeye ne kadar devam edebilirsin? Yava yava yatrsn. Kalbin normal atmaya balar... ve birden karanln o kadar da korkutucu olmadn grrsn. Yava yava karanln gzelliini grmeye balarsn. Sadece karanlkta vardr onlar; derinlik, sessizlik, kadife dokunuu; duraanlk, karanlk gecenin mzii, bcekler, uyum. Ve yava yava korku yok olduunda karanln o kadar karanlk olmadn grrsn. Bir ey grebilmeye balarsn; belirsiz, net olmayan. Ama netlik, nesnelere slk verir; belirsizlikse derinlik ve gizem verir. Ik hibir zaman karanlk kadar gizemli olamaz. Ik dz bir yazdr, karanlksa iir. Ik plaktr; o yzden ne kadar ilgili kalabilirsin ki onunla? Ama karanlk perdelidir; perdeyi kaldrabilmen iin ilgini, merakn canl tutar. Karanlktan korkuyorsan gir karanla. Aktan korkuyorsan gir akn iine. Yalnzlktan korkuyorsan Himalayalara git ve yalnz kal. Korkuyu brakabilmenin tek yolu budur. Bazen bir eyi kastl olarak yaparsan byk bir farkndalk getirir. Bir keresinde gen bir adam getirmilerdi bana; bir niversitede hocayd. Sorun kadn gibi yrmesiydi. Ve bir niversitede hoca olup da kadn gibi yryorsan bu sorun yaratabilir. ok utanyordu. Her trl areyi denemiti. Dedim ki, "Bu senin yaptn imknsz; bir erkek kadn gibi yryemez. Mucize gibi bir ey yapyorsun. nk kadn gibi yryebilmek ancak karnnda bir rahim olmasyla mmkndr; oradaki yuvarlaklk yznden kadn farkl yrr. Vcudunun izgileri farkldr. Ama bir adam yle yryemez; eer yryebiliyorsa... Bundan gurur duymalsn! Sen bir mucize yaratyorsun. Gster unu bana." "Nasl yani, mucize mi?" dedi. "urada benim nmde yr ama kadn gibi yr." dedim ona. Denedi ve baaramad. Kadn gibi yryemedi. Ona dedim ki, "te anahtar bu. Okula geri dn. imdiye kadar kadn gibi yrmemeye alyordun. Bundan sonra kastl olarak kadn gibi yrmeye al. Btn sorun kadn gibi yrmemeye almandan kaynaklanm. Saplant olmu bir hipnoz hali. Kendini hipnotize etmisin. Derhal okula dn ve etrafta yr ve mmkn olan her ekilde bir kadn olduunu gster." Denedi ve baaramad; o gnden beri de baaramyor. Eer korkuyorsan unutma ki, ekici insanlardan korkmak, birinin karnna dokunmasndan korkmak, karanlktan korkmak, kadn gibi yrmekten korkmak, undan bundan korkmak fark etmez. Korkunun eritilmesi gerekir nk korku sakatlayc, fel edici bir oluumdur. Ve onu eritmenin tek yolu da iine girmektir. Deneyim zgrletirir. renmek daha iyidir. Korkuyu brakmak daha iyidir. nsanlarla iliki kurmak daha iyidir. Ve aslnda iliki kurmaya balarsan her insanda gzel bir ey olduunu grrsn. Kimse gzellikten yoksun olarak gelmez. Belki gzelliin farkl boyutlar vardr; birinin yz gzeldir, birinin sesi gzeldir; birinin vcudu gzeldir, birinin zihni gzeldir. Kimse gzellikten yoksun olarak gelmez; varolu herkese bir tr gzellik verir. Ne kadar insan varsa o kadar gzellik vardr. Ve bir insann gzelliiyle temas kurmann tek yolu yakn olmaktr, korkuyu brakmak, savunmalar brakmaktr. Ve ok arrsn: Tanr farkl biimlerde ifade bulur, Tanr gzelliktir. Douda Tanr iin farkl kelime var: Satyam: gerek, shivam: en yce iyilik, sundram: en yce gzellik. Ve gzellik en sonda gelir; Tanr gzeldir, Tanr gzelliktir. Nerde bir gzellik grrsen Tanr'nn gzelliinin yansmasdr. Ve eer yansmadan korkuyorsan gereiyle nasl iliki kuracaksn? Yansma, dersi renebilmen iin orada. Bir gn gereiyle iliki kurabilmen iin.

Ben-bilincin i

niye

hissediyorum?

Hayatn hedefi zgrlktr. zgrlk olmadan hayatn anlam yoktur. zgrlk politik, sosyal ya da ekonomik zgrlk anlamna gelmez. zgrlk zamandan, zihinden, arzudan zgr olmaktr. Zihnin var olmad anda evrenle bir olursun; evren kadar snrsz olursun. Gerekle arandaki engel zihindir ve bu engel yznden n ulaamad, neenin giremedii karanlk bir hcrede kapal kalrsn. Sefalet iinde yaarsn nk bu kadar kk, snrl bir alanda yaamak sana uygun deildir. Varln varoluun en yksek kaynana ulamak ister. Varln

52 -> 59

okyanusa karmak ister ve sen bir i tanesi olarak kalrsn. Nasl mutlu olabilirsin? Nasl cokulu olabilirsin? nsan sefalet iinde yayor nk hapsedilmi durumda. Gautam Buda der ki, tanha; arzu, btn sefaletin kaynadr nk zihni arzu yaratr. Arzu gelecei yaratmaktr, kendini gelecee yanstmaktr, yarn buraya getirmektir. Yarn buraya getirince bugn kaybolur - artk onu gremez olursun - yarn, gzlerini karartr. Yarn buraya getirince btn dnlerin ykn tamak zorunda kalrsn; nk yarn ancak dn tarafndan beslenmeye devam ederek burada olabilir. Her arzu gemiten doar ve her arzu gelecee yanstlr. Btn zihnin gemi ve gelecekten oluur. Zihni analiz et, paralara bl, sadece iki ey bulursun: gemi ve gelecek. Bir para bile imdi bulamazsn, tek bir atom bile. Ve imdi tek gerekliktir, tek varolu, var olan tek dans. Sadece zihin tamamen durduunda imdi bulunabilir; gemi seni gc altnda tutmadnda ve gelecek sana sahip kmadnda, anlarla ve hayal gcyle balantn koptuunda. O anda nerdesin? Kimsin? O anda hi kimsesin. Ve hi kimse olduun zaman seni hi kimse incitemez. Yaralanmazsn; nk yaralanmaya hazr olan egodur. Ego nerdeyse yaralanmak iin aranr, o yaralar sayesinde var olur. Onun btn varoluu sefalete ve acya dayanr. Hi kimse olduun zaman ac imknszdr, endie tek kelimeyle inanlmazdr. Hi kimse zaman byk bir sessizlik vardr, bir sknet; iinde hi grlt yoktur. Gemi gitti, kayboldu; grlt yaratacak ne kald? Ve duyulan bu sessizlik ilahidir, kutsaldr. lk kez zihinsizlik alanlarnda hi bitmeyen sonsuz kutlamann farkna varrsn. Varolu ite bundan olduun gelecek olarak o oluur.

nsan dnda btn varolu mutludur. Sadece insan bunun dna dmtr, yoldan kmtr. Sadece insan bunu yapabilir nk insann bilinci var. imdi bilincin iki olana vardr: O senin iinde parlak bir k haline gelebilir; ylesine parlaktr ki gne bile onun yannda soluk grnr. Buda der ki, zihinsizliin iine baktn zaman sadece k grrsn, ilahi ; sanki bin gne ayn anda domu gibi. Tamamen needir; saf, kirlenmemi, kirletilmemi. Sadece mutluluk, masumiyet. nanlmazdr. htiam tarif edilemez, gzellii ifade edilemez, bolluu tketilemez. Aes dhammo sanantano: "en yksek yasa budur". Zihnini bir yana koyabilirsen kozmik oyunun farkna varacaksn. O zaman sadece enerji olursun ve enerji her zaman imdi, buradadr, asla imdiburada'y terk etmez. Bu olanaklarndan birisidir; saf bilin olabilirsin. Dier olanan da, ben-bilincine sahip olmaktr. O zaman dersin. O zaman dnyadan ayr bir varlk olursun. O zaman tanmlanm, iyi tanmlanm bir ada olursun. O zaman snrlanrsn nk btn tanmlar snrlar. O zaman bir hapishane hcresindesindir ve bu hcre karanlktr; tamamen karanlk. Hi k yoktur, hi k olana yoktur. Ve hapishane hcresi seni sakatlar, fel eder. Ben-bilinci esaret haline gelir; esaret ben'dedir. Ve bilin zgrlktr. Kendini brak ve bilinli ol! Btn mesaj bu; btn zamanlarn, gemiin, imdinin ve gelecein btn Budalarnn mesaj bu. Mesajn z ok basit: Kendini, egoyu, zihni brak ve ol. te bu sessizlik annda, kimsin sen? Bir hi kimse, olmayan bir varlk. smin yok, biimin yok. Erkek de deilsin, kadn d a ; Hindu da deilsin, Mslman da. Hibir lkeye, hibir millete, hibir rka ait deilsin. Sen beden deilsin ve sen zihin deilsin. O zaman nesin? Bu sessizlikte senin tadn ne? Olmann tad nasl? Sadece bir huzur, sessizlik... ve o huzurun ve sessizliin iinden byk bir mutluluk kmaya balar, dolmaya balar, hi sebepsiz. O senin doan. Zihni bir yana koyma sanat dindarln btn srrdr; nk zihni bir yana koyduunda varln bin bir renge infilak eder. Bir gkkua, bir lotus, bin bir yaprakl bir lotus olursun. Birden alrsn, o zaman varoluun btn gzellii - ki sonsuzdur - senin olur. O zaman gkteki btn yldzlar senin iindedir. O zaman gkyz bile senin snrn olamaz; artk snrn yoktur. Sessizlik sana erime, karma, gzden kaybolma, buharlama ansn verir. Ve olmadn zaman, olursun; ilk kez olursun. Olmadn zaman, Tanr olur, Nirvana olur, aydnlanma olur. Olmadn zaman her ey bulunur. Olduun zaman, her ey kaybolur. nsan bir ben-bilinci haline geldi - bu yzden yoldan kt - ilk d bu. Btn dinler bir ekilde ilk dten bahseder ama en iyi hikye Hristiyanlk'ta bulunur. lk d insan bilgi aacndan yedii

53 -> 59

iin olmutur. Bilgi aacnn bilgi meyvesini yediin zaman; bu, ben-bilincini yaratr. Ne kadar ok bilirsen o kadar egoist olursun... Akademisyenlerin, hocalarn, maulvilerin egosu buradan gelir. Ego byk bir bilgiyle, metinlerle, dnce sistemleriyle sslenir. Ama bunlar seni masum yapmazlar; sana akln, gvenin, sevginin, oyunun ocuksu niteliini vermezler. Bilgili olduun zaman; gven, sevgi, oyun, hayret, hep birlikte yok olur. Ve bize bilgili olmak retiliyor. Masum olmak retilmiyor, varoluun mucizesini hissetmek retilmiyor. ieklerin ismi retiliyor ama ieklerin etrafnda nasl dans edilir retilmiyor. Dalarn isimleri retiliyor ama dalarla nasl bir olunur retilmiyor, yldzlarla nasl bir olunur retilmiyor, aalarla nasl bir olunur retilmiyor, varolula nasl uyumlu olunur retilmiyor. Uyumsuzken nasl mutlu olabilirsin? Uyumsuzken ac, sefalet, fke iinde olman kanlmazdr. Ancak btnn dansyla birlikte dans ettiin zaman mutlu olabilirsin, dansn bir paras olduun zaman, bu byk orkestrann paras olduun zaman, kendi arkn kendi bana sylemediin zaman. Ancak o zaman, o eriyite insan zgrdr.

Nasl kendim

olarak kalabilirim? nsanlara ok yaklatm zaman hissediyorum.

kendimi kaybettiimi

Herkes olaand olmak istiyor. Egonun aray bu - zel biri olmak - esiz, karlatrlamaz biri olmak. Ve paradoks da burada: Farkl olmaya ne kadar abalarsan o kadar sradan grnrsn; nk herkes olaandlk peindedir. O kadar sradan bir arzudur bu. Eer sradan olursan, bu sradan olma aray olaand olur; nk birinin sadece bir hi kimse olmak istemesine ok az rastlanr, birinin bir boluk olmak istemesine ok az rastlanr. Bu bir ekilde gerekten olaanddr nk kimse onu istemez. Sradan olduunda olaand olursun ve elbette birden, hi aramazken esiz olduunu kefedersin. Aslnda herkes esizdir. Srekli hedefler peinde komay bir an brakabilsen esiz olduunu anlarsn. Bu kefedilecek bir ey deildir; zaten oradadr. Bu zaten byledir: Var olmak esiz olmaktr. Olmann baka bir yolu yoktur. Bir aacn her yapra esizdir, kydaki her akl ta esizdir; olmann baka bir yolu yoktur. Ayn eyden iki tane var olmaz, o yzden de birisi olmaya gerek yoktur. Sen sadece kendin ol ve o anda esizsin, karlatrlamazsn. O yzden bunun bir paradoks olduunu sylyorum: Arayanlar yenilir ve zahmete girmeyenler hemen kazanr. Ama kelimelerle kafan karmasn. Tekrarlamama izin ver: Olaand olma arzusu ok sradandr nk herkeste vardr bu. Ve sradan olacak kadar anlayl olmak ok olaanddr nk ok ender olur bu. Bir Buda, bir Lao T z u , bir sa'da olur bu. Herkesin aklnda esiz olmaya almak var ve btn bu insanlar kesinlikle yenilgiye uruyor. Zaten esizken nasl daha esiz olabilirsin? Esizlik zaten orda; onu kefetmen gerekiyor. Onu icat etmen gerekmiyor; o zaten senin iinde. Onu varolua aman gerekiyor o kadar. Bu esizliin gelitirilmesi gerekmiyor. O senin hazinen. Ezelden beri onu tayorsun. O senin varln, varlnn z. Sadece gzlerini kapayp kendine bakman gerekiyor. Sadece biraz durup dinlenmen ve bakman gerekiyor. Ama yle hzl kouyorsun, baarmak iin yle bir acelen var ki onu karyorsun. Lao Tzu'nun byk rencilerinden biri, Lieh Tzu anlatr; budalann biri elinde bir mumla ate aryormu: "Atein ne olduunu bilseydi pirincini de bir an nce piirebilirdi. Btn gece a kald nk ate aryor ve bulamyordu ve elinde bir mum vard. Mumun olmasa, karanlkta araman nasl mmkn olurdu?" Esizliin peindesin pirincimi piirdim ve Mumu alp aramana atein ne olduunu tutuyordun. ve o senin elinde. Bunu anlayabilirsen pirincini bir an nce piirebilirsin. Ben biliyorum. Gereksiz yere a kalyorsun; pirin orada, mum orada; mum, ate. gerek yok. Eline bir mum alp btn dnyay aryorsan ate bulamazsn nk anlamyorsun. Aksi halde anlam olurdun nk mum nndeydi, elinde

Bazen bu gzlk kullanan insanlara olur. Gzlk gzndedir ama gzln arar. Acelesi vardr,

54 -> 59

aceleyle her yeri arar ve gzln gznde olduunu tmyle unutmutur. nsan panie kaplabilir. Hayatnda byle deneyimler olmutur; arayn yznden yle panie kaplrsn, yle endielenip huzursuz olursun ki grn bulanr, gznn nnde olan eyi gremezsin. Durum bu. Esizlii aramaya ihtiyacn yok; zaten esizsin. Bir eyi daha esiz yapmann yolu yoktur. 'Daha esiz' szckleri samadr. Esiz yeterlidir, 'daha esiz' diye bir ey yoktur. Tpk 'daire' szc gibi. Daireler vardr; 'daha dairesel' diye bir ey yoktur. Samadr bu. Bir daire her zaman mkemmeldir; daha fazlasna ihtiya yoktur. Daireselliin dereceleri olmaz. Daire dairedir; az, ou ie yaramaz. Esizlik esizliktir; az ya da ok olmaz bunda. Zaten esizsin. nsan bunu ancak sradan olmaya hazr olduunda anlar. Paradoks buradadr. Ama eer anlyorsan problem yoktur; paradoks orada ve gzel ve problem yok. Bir paradoks bir problem deildir. Eer anlamyorsan problem gibi grnr; eer anlyorsan gzeldir, gizemlidir. Sradan o l ; olaand olursun. Olaand olmaya al; sradan olursun.

Vermek nedir ve almak nedir? imdi anlyorum ki bunlar kavramaya daha yeni balyorum. Alc olmak bana lm gibi geliyor ve iimdeki her ey otomatik olarak krmz alarm veriyor. mdat! Varolu ok byk grnyor. Derdinin ne olduunu anlayabiliyorum. Hemen hemen herkesin derdi bu. Farkna varman iyi nk bylece durumu deitirmek mmkn olabilir. Talihsiz durumda olanlar ayn soruna sahip olan ama farknda olmadklarnn farknda olmayanlar. nk farknda olmadklar iin dnm olana yok. Sen kendini aa vurma cesareti gsterdin. Buna ok sevindim. Ben herkesin ne kadar irkin grnrse grnsn kendini aa vuracak kadar cesur olmasn istiyorum. Koullanmalar irkin olan gizlemeye devam etmek ve gzel taklidi yapmak ynnde. Bu da izofren bir durum yaratyor: Kendini olmadn ekilde gstermeye devam ediyorsun ve olduun eyi bastrmaya devam ediyorsun. Hayatn srekli bir i sava haline geliyor. Kendinle savayorsun ve kendinle yaptn her sava sana zarar verir. Kimse kazanamaz. Sa elimle sol elim savamaya balasa birinin kazanmas mmkn olur mu? Bazen sa elimin kazanm gibi iyi hissetmesine, bazen de durumu deitirip sol elimin kazanm gibi iyi hissetmesine izin verebilirim. Ama ikisi de tam kazanm olamaz nk ikisi de benim elim. Hemen hemen herkes blnm bir kiilik tayor. Ve en nemlisi kendini sahte blmle zdeletiriyor ve kendi gereini inkr ediyor. Bu durumda ruhsal bir varlk olarak byme umudun olamaz. Soru sahibinin sylediklerini anlamak ok nemli. "Vermek nedir?" diye soruyor. Hi kendine vermenin ne olduunu sordun mu? ocuklarna, karna, kz arkadana, topluma, Rotary kulbne, Lions kulbne zaten ok verdiini dnyorsun; yle ok veriyorsun ki. Ama aslnda vermenin ne olduunu bilmiyorsun. Kendini vermiyorsan hi vermiyorsun demektir. Para verebilirsin ama sen para deilsin. Kendini vermiyorsan - yani sevgi vermiyorsan - vermenin ne olduunu da bilmiyorsun. "...ve almak nedir?" Hemen hemen herkes almann ne olduunu bildiini zanneder. Ama sorunun sahibi sormakta ve kendini aa vurmakta hakl; almann ne olduunu bilmiyor. Tpk sevgi vermiyorsan vermenin ne olduunu bilemeyecein gibi, ayn ey almak iin de geerli: Eer sevgiyi alamyorsan almann ne olduunu bilmiyorsun. Sevilmek istiyorsun ama hi dnmedin: Sevgiyi alabilir misin? Onu almana izin vermeyen yle ok engel var ki. Birincisi kendine saygn yok; o yzden sevgi sana yaklatnda onu almaya yeterli hissetmiyorsun kendini. Ama yle bir karmaa iindesin ki basit bir gerei gremiyorsun: Sen kendini olduun gibi kabul etmediine gre kendini hi sevmedin; bakasnn sevgisini nasl alabilirsin? Onu hak etmediini biliyorsun ama sana doldurulan bu aptalca fikri kabul edip tanmak istemiyorsun; onu

55 -> 59

hak etmediin fikrini. O zaman ne yapyorsun? Basite sevgiyi reddediyorsun. Ve sevgiyi reddetmek iin bahaneler bulman gerekiyor. lk ve en nemli bahane; "Bu sevgi deil, o yzden kabul edemem." Birinin seni sevebileceine inanamyorsun. Sen kendini sevemezken; kendini, gzelliini, zarafetini, ihtiamn gremezken; biri sana "ok gzelsin. Gzlerinde sonsuz bir derinlik, byk bir zarafet gryorum. Kalbinin evrenle uyum iinde atn gryorum" dedii zaman nasl inanabilirsin? Btn bunlara inanamazsn, ok fazla. Sen sulanmaya, cezalandrlmaya altn, reddedilmeye altn. Olduun gibi kabul edilmemeye altn. O yzden kolayca kabul edebildiin eyler ancak bunlar. Sevginin sana ok byk bir etkisi olacak nk onu alabilir hale gelmeden nce byk bir dnm geirmen gerekecek. nce kendini hi sululuk duymadan kabul etmen gerekiyor. Hristiyanlarn ve dier dinlerin sana hep rettii gibi gnahkr deilsin. Btn bunlarn samaln grmyorsun. Gemite, uzak bir yerde, bir Adem Tanr'ya itaat etmemi. Pek byk bir gnah deil bu. Aslnda itaat etmemekte tamamen haklym. Biri gnah ilediyse eer Tanr ilemiti; kendi olunun, kendi kznn bilgi aacnn, sonsuz hayat aacnn meyvesini yemesini yasaklayarak. Nasl bir baba bu? Nasl bir Tanr? Nasl bir sevgi? Sevgi der ki; Tanr Adem ve Havva'ya yle demeliydi: "Bir ey yemeden nce u iki eyi hatrlayn: Bilgelik aacndan istediiniz kadar yiyin ve sonsuz hayat aacndan istediiniz kadar yiyin ki benim bulunduum lmszlk alannda siz de olabilesiniz." Seven herhangi biri iin bu basit bir eydir. Ama Tanr'nn Adem'e bilgi aacndan yemeyi yasaklamas onun cahil kalmasn istedii anlamna geliyor. Belki kskanyor, korkuyor; anlyor ki eer Adem bilge olursa, onun eiti olabilir. Adem'i cahil tutmak istiyor ki bylece aada kalsn. Sonsuz hayat meyvesini yerse o zaman o da Tanr olur. Adem'le Havva'y engelleyen bu Tanr ok kskan, irkin, insanlk d, sevgisiz olmal. Ve btn bunlar gnah deilse o zaman gnah ne olabilir? Ama dinler; Museviler, Hristiyanlar, Mslmanlar sana byle retti ve sen de Adem'in iledii gnah tamaya devam ediyorsun. Yalanlar bu kadar srdrmenin de bir snr vardr. Adem gnah ilemi olsa bile onu sen tayamazsn. Bu dinlere gre sen Tanr tarafndan yaratldn ve tanrsallk tamyorsun da, Adem'le Havva'nn itaatsizliini mi tayorsun? Batnn aalama yntemi bu: gnahkrsn. Dounun yntemi ayn sonuca farkl bir yoldan ulayor. Onlar da diyor ki; her insan ok byk miktarda gnah ve ktlk yk tar, bunlar milyonlarca gemi hayat boyunca birikmitir. Aslnda bir Hristiyan ya da Musevi ya da Mslman buna kyasla ok daha az yk tayor. O sadece Adem ve Havva'nn gnahn tayor. O da epeyce hafiflemi olmal ne de olsa aradan yzyllar gemi. Milyonlarca elden geti; imdiye kadar eser miktarda kalm olmal. Ama Dounun kavram ok daha tehlikeli. Bakasnn gnahn tamyorsun. Her eyden nce bakasnn gnahn tayamazsn. Baban bir su iler; seni hapse gnderemezler. Sradan insan saduyusu bile eer baba su ilediyse onun ac ekmesi gerektiini syler. O su iledi diye olu ya da torunu hapse gnderilemez. Ama Dounun kavram ok daha tehlikeli ve zehirli: Kendi gnahn tayorsun, Adem'le Havva'nnkini deil. Ve kk bir ey de deil; her hayatta daha ok bym! Bu hayattan nce milyonlarca bakasn yaadn, her hayatta ne ok gnah ilemisindir. Hepsi gsnde birikmi duruyor. Ykn Himalayalar kadar byk; altnda eziliyorsun. Bu, senin bykln yok etmek iin, seni insan alt bir varlk haline getirmek iin garip bir strateji. Kendini nasl sevebilirsin ki? Kendinden nefret edebilirsin ama sevemezsin. Seni bakasnn sevebileceini nasl dnebilirsin? En iyisi reddetmek nk er ya da ge sana sevgisini sunan insan senin gereini kefedecek. O da ok irkin: Yalnzca byk, ok byk bir gnah yk. O zaman o insan seni reddedecek. Reddedilmekten kamak iin sevgiyi reddetmek daha iyi. nsanlar bu yzden sevgiyi kabul etmiyor. Onu arzuluyorlar, zlemini ekiyorlar. Ama o an geldiinde ve biri sana sevgi yadrmaya hazr olduunda geri kayorsun. Kamann derin bir psikolojisi var. Korkuyorsun: senin ruhun? Milyonlarca hayatn ktlyle ezilen gnahkr ruhun? Hayr, en iyisi onu gizlemek, en iyisi seni sevmek isteyen insann seni reddedebilecei bir duruma dmemek. Sevgiyi almana izin vermeyen ite bu reddedilme korkusu. Sevgi veremiyorsun nk kimse sana sevgi dolu bir varlk olarak doduunu sylemedi. "Gnahkr dodun!" dediler sana. Sevemiyorsun ve sevgiyi de alamyorsun. Bu, btn byme olanaklarn en

56 -> 59

aza indirdi. Soruyu soran kii diyor ki, "imdi anlyorum ki bunlar kavramaya daha yeni balyorum." anslsn nk dnyada kendi koullanmalarna, eski kuaklarn kendine verdii irkin yklere kar tamamen krlemi milyonlarca insan yayor. O kadar ac veriyor ki tamamen unutmak daha iyi. Ama unutarak onu yok edemezsin. Kanseri unutunca onu ameliyat edemezsin. Onun farkna varmayarak, karanlkta tutarak kendini en byk ve gereksiz riske atyorsun. O bymeye devam edecek; senin onu tanmana ihtiyac var. Er ya da ge btn varln kaplayacak. Ve senden baka kimse bundan sorumlu olmayacak. O yzden, eer kavramaya baladn hissediyorsan sana birka pencere alyor demektir. "Alc olmak bana lm gibi geliyor..." Bunu hi dndn m? Alc olmak sana lm gibi geliyor, bu doru. Alc olmak lm gibi gelir nk alc olmak aalanma gibi grnr. Bir ey almak, zellikle sevgi almak bir dilenci olduun anlamna gelir. Kimse alc tarafta olmak istemez nk bu seni, verenin aasna koyar. "Alc olmak bana lm gibi geliyor ve iimdeki her ey otomatik olarak krmz alarm veriyor." Bu krmz alarm senin iine hep sayg duyduun toplum tarafndan yerletirildi, senin iyiliini ister zannettiin insanlar tarafndan. Sana kastl olarak zarar vermek istediklerini sylemiyorum. Onlara da bakalar zarar vermiti ve kendi ailelerinden, retmenlerinden, byklerinden ne rendilerse sana onu aktaryorlar. Her kuak hastalklarn yeni kuaa geirmeye devam ediyor ve yeni kuak doal olarak gittike daha fazla yk alyor. Sen, btn tarihin batl inanlarnn, baskc kavramlarnn mirasn tayorsun. Krmz alarma geen sana ait bir ey deil. Krmz alarma geen senin koullanmalarn. Ve son cmlen de sadece bunu mantkl hale getirme abas. Bu da herkesin farknda olmas gereken tehlikelerden biri. Mantkl hale sokma. Problemin en dibine git. Ama bahaneler bulma, nk eer bahane bulursan bu kkleri temizleyemezsin. Soru sahibinin son cmlesi bir mantkllatrma. Belki bu isel niteliin farkna varmad. Diyor ki "mdat! Varolu ok byk grnyor." imdi varolu ok byk olduu iin almaktan korktuunu dnyor, varolu ok byk olduu iin vermekten korktuunu dnyor. Kck, bir i damlas kadar olan sevgini okyanusa vermenin ne anlam var? Okyanusun bundan haberi bile olmaz; o yzden vermek anlamsz, almak da anlamsz. Okyanus ok byk, iinde boulursun. O yzden de lm gibi gelir. Ama bu senin mantkl hale sokman. Varolu hakknda hibir ey bilmiyorsun. Kendin hakknda hibir ey bilmiyorsun; ki o varoluun sana en yakn noktas. Kendi varlndan balamazsan asla varoluu tanyamazsn. Balang noktas buras ve her ey balang noktasndan balamaldr. Kendini tanynca varoluunu tanyacaksn. Ama varoluunun tad ve kokusu sana dierlerinin varoluuna biraz daha girme cesareti verecek. Eer kendi varoluun seni bu kadar mutlu ettiyse evreni saran dier gizemlerin iine girmek doal bir zlem olur: nsan gizemleri, hayvanlarn gizemleri, aalarn gizemleri, yldzlarn gizemleri. Ve kendi varoluunu bir kere tanynca artk lmden korkmazsn. lm bir hikyedir; gereklemez, sadece grnr. Dardan grnr. Hi kendi lmn grdn m? Her zaman bakalarn lrken grdn. Ama kendini lrken grdn m? Hi kimse grmedi; aksi halde bu kadar - en alt dzeydeki- hayat bile mmkn olmazd. Gryorsun her gn birileri lyor ama her zaman bakalar, asla sen deil. "anlarn kimin iin aldn hi sorma; onlar senin iin alyor" diyen air bunu senden daha derin anlam. Hristiyan olmal nk bir Hristiyan kynde biri ld zaman herkesi haberdar etmek iin kilise an alnr; iftliklerine, bahelerine, bir yerlere almaya gitmi insanlar haberdar etmek iin. Kilise an hatrlatr onlara: Biri ld. O yzden son vedalarn etmek iin geri gelmeleri gerekir.

57 -> 59

Ama "anlarn kimin iin aldn hi sorma; onlar senin iin alyor." diyen airin grd ey ok nemli. Gerek hayatta asla senin iin almyor. Bir gn alacak ama sen onu duymak iin burada olmayacaksn. Kendini asla lmn eiinde dnmezsin ve aslnda herkes eiktedir. Hep bakalarn lrken grrsn. O yzden de deneyimin znel deil, nesneldir. Dieri aslnda lmemektedir, ev deitirmektedir. Yaam gc yeni bir ekle gemektedir, yeni bir dzleme. Sadece beden hayat enerjisinden yoksun kalr ama zaten beden hibir zaman sahip olmamt ona. Tpk iindeki mumla aydnlanan karanlk bir ev gibi. Dardan baknca bile pencerelerden, kaplardan grebilirsin ama k evin ayrlmaz bir paras deildir. Mum bittii anda ev karanla brnr. Aslnda o her zaman karanlktayd; k olan mumdu. Vcudun zaten l. Onun canl olduu izlenimini veren senin hayat gcn, senin varln; vcudu o aydnlatyor, vcudu o canllkla dolduruyor. nsanlar ld zaman grdn tek ey bir eyin gzden kaybolduu. Onun nereye gittiini bilmiyorsun, bir yere mi gitti yoksa artk hi mi yok bilmiyorsun. O yzden bu lm hikyesi dardan yaratlm durumda. Kendilerini tanm olanlar hi pheleri olmadan sonsuz varlklar olduklarn bilirler. ok defa lmlerdir ama hayattadrlar. lm ve doum sadece ruhun byk yolculuundaki kk blmlerdir. Kendinle temasa geldiin anda lm korkun hemen kaybolacak. Ve bu da kefedilecek tmyle yepyeni bir gkyz aar. Bir kere lmn olmadn bilince btn korku kaybolur. Bilinmeyenin korkusu, karanlk korkusu... ne biimde olursa olsun, btn korkular yok olur. lk defa, gerek bir servenci olmaya adm atarsn. evreni saran eitli gizemlerin iine girmeye balarsn. lk defa varolu senin evin haline gelir. Korkulacak hibir ey yok: O senin annen, sen onun parassn. Seni boamaz, seni yok edemez. Onu daha ok tandka beslendiini daha ok hissedeceksin, onu daha ok tandka kutsandn daha ok hissedeceksin, onu daha ok tandka daha ok var olacaksn. O zaman sevgi verebilirsin nk sevgin vardr. O zaman sevgi alabilirsin nk reddedilmek sz konusu deildir. Sorduun soru herkese yararl olacak. Sana sorun iin ve kendini aa vurma cesaretin iin teekkr ediyorum. Herkesin bu cesarete ihtiyac var nk bu cesaret olmadan dnm olasl iin umut yoktur: Yeni bir dnyaya - yeni bir bilince - en yksek geree ve en yce kutsanmaya giden tek kap olan z varlna.

Yaknlk iinde yaamann gerek yolu nedir? Varoluu tanmak iin varolusal olman gerekir. Sen varolusal deilsin, sen dncelerin iinde yayorsun. Sen gemite, gelecekte yayorsun; asla imdi, burada deil. Ve varolu tam imdi, burada. Sen burada deilsin o yzden bu soru ortaya kyor. Soru varolula bulumadn iin ortaya kyor. Yaadn dnyorsun ama yaamyorsun. Sevdiini dnyorsun ama sevmiyorsun. Sevgiyi sadece dnyorsun, hayat dnyorsun, varoluu dnyorsun ve sorun da dnyor olmanda; dnyor olman bir engel. Btn dnceleri brak ve gr. Tek bir soru bile bulamayacaksn; sadece cevap vardr. O yzden srarla yineliyorum; aray cevap iin deil. Aray sorularn cevaplansn diye deil. Hayr, aray sadece sorularn nasl braklaca ile ilgili, varoluun ve hayatn sorgulamayan bir zihinle nasl grlecei ile ilgili. Shraddha'nn, gvenin anlam bu. Shraddha'nn ya da gvenin en derin boyutu bu: Varolua sorgulamayan bir zihinle bakmak. Sadece bakarsn. Ona nasl baklacana dair hibir fikrin yoktur, herhangi bir biim zorlamazsn, nyargn yoktur - sadece plak gzlerle bakarsn - dncelerle, felsefelerle, dinlerle hi rtlmeden. Varolua kk bir ocuun gzleriyle bakarsn ve sonra birden sadece cevap vardr.

58 -> 59

Varoluta soru yoktur. Sorular senden gelir. Onlar gelmeye devam eder ve istediin kadar cevap biriktirmeye devam edebilirsin. O cevaplarn faydas olmaz. Cevaba ulaman gerekir ve cevaba ulamak iin btn sorular brakman gerekir. Zihinde hi soru olmad zaman gr aktr, algn aktr; algnn kaplar temiz ve aktr ve birden her ey effaflar. En derine kadar gidebilirsin. Nereye baksan bakn en derin ze kadar girer ve orda birden kendini bulursun. Her yerde kendini bulursun. Derin, yeterince derin bakarsan kendini bir tata bulursun. O zaman bakan, gzleyen gzlenen olur; gren grlen olur; bilen bilinen olur. Bir taa, bir aaca, bir adama ya da bir kadna yeterince derin bakarsan, derin bakmaya devam edersen o bak bir dairedir. Senden balar sonra dierinden geer ve sana dner. Her ey effaftr. Hibir ey gizli deildir. In gider, bir daire olur ve sana geri der. Upanishad'larn en byk srlarndan biri budur: Tat TwamasiSwetaketu: "Sen osun" ya da "O sensin." Daire tamdr. imdi kendini adam olan Tanr'yla birdir. imdi arayan arananla birdir. imdi sorgulayann kendisi cevap olur. Varoluta soru yoktur. Onun iinde yeterince yaadm imdiye kadar ve bir tek soruya rastlamadm; tek soru parasna bile. O sadece yaanr. bile

O zaman hayatn kendi gzellii vardr. Zihinde hi phe yoktur, evrende hi phe yoktur, varlnda hi soru yoktur; blnmemisin, tamsn.

59 -> 59