Bir Yıldız Dalıcı Eğitim Kitabı

HAZIRLAYAN: TSSF
BASIM YER: SANER MATBAACILIK TEL. :0212 674 10 53
TRKYE SUALTI SPORLARI FEDERASYONU TARAFINDAN 2000 ADET BASTIRILMITIR. TEMMUZ 2007
TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi
NDEKLER 1T1 1T2 1T3 1T4 1T5 1T6 1T7 1T8 1T9 1T10 1T11 1T12 DAR DERS ..................................................................................... TEMEL DONANIM............................................................................. TEMEL DALI ARETLER............................................................. 4 8 16
BASIN VE HACM LKLER........................................................... 19 BAIMSIZ ALETL DALI DONANIMI.............................................. FZK FZYOLOJ................................................................................ YZERLK EKPMANLARI........................................................... ..... DALI ELBSELER VE YARDIMCI MALZEMELER......................... MALZEMELERN BAKIMI VE SAKLANMASI................................... KENDN VE BAKASINI KURTARMA.............................................. GVENL DALI KURALLARI........................................................... DALI BLGES SEM VE KORUMA............................................. 28 34 46 50 56 59 67 76
1T-EK1 DEKOMPRESYON TABLOLARI......................................................... 79
1T1 DAR DERS Giri Deerli sualt sever ve doa dostu adaymz; TSSF/CMAS bir yldz dalc kursuna ho geldiniz. Sizler bu kursun teorik ve pratik eitimlerinin ardndan byl bir dnyann, yani sualt dnyasnn kaplarn aralayacak, vazgeemeyeceiniz bir aktivitenin bilinli ve sertifikal bir takipisi olacaksnz. Bu eitimlerinizde size sadece sualtnda emniyetli ve salkl dallar yapmanz deil, ayn zamanda evreye saygl birer dalc olarak denizlerimizin altnda yatan kltrel ve tabii varlklarmza nasl sahip kacanz da retilecektir. TSSF _ CMAS Katlm olduunuz bu kurs sonunda alacanz dalc kimliinin dnyada ve lkemizde geerliliini salayan iki kurum CMAS ve TSSFdir. Bunlardan uluslar aras olan CMAS (Confederation Mondial des Activites Subaquatique), yani Dnya Sualt Aktiviteleri Konfederasyonu ye lke federasyonlar ve kurulularnn sualt aktiviteleri ile ilgili uymas gereken minimum standartlar ve eitim programlarn belirleyen en st dzey uluslar aras kurumdur. lkemizde federasyonumuz tarafndan verilen dalc diploma ve kimlik kartlarnn tm dnyada geerli olmalarn salayan da ulusal federasyonumuzun bu konfederasyon ile olan szlemesidir. CMAS, Trkiye Sualt Sporlar Federasyonuna (TSSF) kendi standartlarn Trkiyede uygulatma ve denetleme yetkisinin yan sra, daha st dzeyde eitim standartlarn da belirleyebilme hakkn vermitir. Ulusal federasyonumuz bnyesindeki spor dallarnn her biri iin ayr ayr hizmet verecek ok eitli kurullar oluturulmutur. Kurullarnda hizmet veren tecrbeli yeler ile gerek dal gerekse sualt ile ilgili dier dallar iin gerekli standart eitim almalarnn yan sra, denetleme ve dzenleme grevlerini de yerine getirir. 1 Yldz Dalc Eitim Program TSSF Bir yldz dalc eitim program teorik ve pratik eitimler balklar altnda toplanr. Teorik eitimler dalcnn dal ile ilgili teorik bilgi kazanmasn, pratik eitimlerde bu bilgileri pratik uygulamalara aktarabilmesini amalar. Teorik eitimler 12 dersten ve eitmenin tercihine braklm ek bir dersten oluur. Pratik sualt almalarnzda ise sizlere dal eitimleriniz esnasnda sualtnda kullanlacak haberleme iaretleri, malzemeyi nasl kuanacanz, suya giri teknikleri, sualtna alalma teknikleri, nefes alrken nelere dikkat edeceiniz, yzerlilik dengeleyici donanmlarnz nasl kullanacanz, nefes almanz salayan reglatr aznzdan nasl karp tekrar alabileceiniz, arkadanz ile havanz nasl paylaabileceiniz, maskenize su girdiinde nasl boaltabileceiniz ve sualtnda nasl karp takabileceiniz, paletinizi nasl daha doru kullanabileceiniz, sualt ve su stnde bamsz aletli dal donanmnz ve arlk kemerinizi nasl karp tekrar kuanabileceiniz, basit ilkyardm ve kurtarma becerileri ve dal teknesinde nelere dikkat edeceinizin yan sra ayn zamanda da sualtnda evreyi ve kendinizi kollama ile ilgili kapsaml almalar yaptrlacaktr. Pratik sualt becerileri sizlere s su almalar ve toplam 5 deniz dal ile retilecektir.
Katlm artlar 1 yldz eitim programna katlmak iin yzme bilmek, en az ilkokul mezunu olmak ve 14 yan doldurmu olmak gerekir. 18 yan doldurmam adaylar iin veli izin belgesi alnacaktr (bu yaznn bir rnei federasyonumuz web sitesinde yer almaktadr). Aletli dal yapmanzda saknca olmadna dair salk bildirim formu tarafnzdan doldurularak (18 yandan kk adaylarda veli tarafndan doldurulacaktr) eitim dosyanza konacaktr (bu belgenin bir rnei federasyonumuz web sitesinde yer almaktadr). Gerekli hallerde doktor raporu istenecektir. Dala Engel Salk Durumlar Birok sportif aktivitede olduu gibi sualt aktivitesini de gerekletirebilmek iin bir takm salk n koullarnn salanm olmas gerekir. Her ne kadar dalc olabilme n koullarndan biri salk bildirim formunu doldurmanz ve gerekli durumlarda doktor tarafndan verilecek dal yapabilir eklinde bir salk raporu almanz olsa da bizlerin dal hayatmz boyunca sualt ile yakndan ilgili rahatszlklar biliyor ve bunlarla ilgili gerekli nlemleri alabiliyor olmamz gerekir. Doktor kontrollerine gerek duyulacak ve/veya dala engel olabilecek rahatszlklara rnek olarak, kalp krizi, kalp rahatszlklar, yksek tansiyon, epilepsi, astm ve dier akcier rahatszlklar, kulak ve sins hastalklar, hamilelik, eker hastal, panik atak rnek verilebilir. Bunlardan baka halen yan etkileri bulunan bir ila tedavisi altnda bulunmak, son be yl ierisinde uyuturucu veya alkolizme bal tedavi grm olmak da dala engel olabilecek rahatszlklardr. Bu ve benzeri rahatszlklarn kesin olarak dala engel olaca dnlmemelidir. Bu tip rahatszlklara sahip dalc adaylar iin son karar verecek olan uzman doktor olmaldr. Belge Sistemi TSSF/CMAS temel eitim dizgesi 6 belge seviyesinden oluur. Bunlarda ilk n oluturan 1 yldz, 2 yldz ve 3 yldz dalc belgelerini, eitmen seviyesi belgeleri olan 1 yldz, 2 yldz ve 3 yldz eitmen dalc belgeleri izler. Bunlarn yannda uzmanlk belgeleri de vardr. Aday dalc, 1 yldz dalc eitimini baar ile tamamlayarak 1 yldz dalc kimlii almaya hak kazandnda alaca geici belge, duvar diplomas ve kimlikle, TSSF yeterliliini tasdik ettirmi olur. Geici sertifika, duvar diplomas ve kimlik kartnzn yan sra federasyonca bastrlan ve set halinde kullanma sunulan bir dal kayt defteri ile dalc tantm defterine de sahip olursunuz. Dal kayt defterleri gerekletireceiniz dallar birok zellii ile kayt altna almanz salar. Dalc tantm defteriniz de dal hayatnz boyunca greceiniz her seviyedeki dalc kursu ile uzmanlk kurslar ile ilgili kaytlar, ayrca salk vizelerini gsteren blmleri ve kiisel bilgilerinizi de bir araya getirmeyi salar. Belge Yeterlilii Eitimi baar ile tamamlayarak bir yldz dalc kimlii almaya hak kazanan dalc, dal ile ilgili teorik konularda bilgilenmi, dal donanmlarnn hepsini uygun olarak kuanp karabilen, bunlar sualtnda doru olarak kullanp dalabilen ve
yannda en az yldz dalc ya da bir dal eitmeni ile ak deniz dallar yapmaya hazr dalc haline gelmi olur. Bir yldz dalcnn dal derinlii snr ise 18 metredir. Gece dal yapamaz. Daha ileri seviyelerde alacanz eitimlerde belgelendirme dizgesi ise; ki yldz dalc: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim ve belge alm olmaldr. Ak deniz dal deneyimi olan dalc ve yannda en az iki yldz dalc ile birlikte en ok 30 metre derinlie kadar dal yapabilen dalcdr. 18 yandan kkler ancak yanlarnda bir yldz dalc ile 24 mt.ye kadar dal yapabilir. Dal eitmeni eliinde eitim amacyla en ok 42 metre derinlie kadar dal yapabilir. Gece dal yapabilir. yldz dalc: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim ve belge alm olmaldr. Her dzeyde dalclara sualtnda nderlik yapabilecek beceri ve deneyimi olan dalcdr. nderlik yapt dalclarn gvenli dal kurallarna uygun dal yapmalarn salamakla ykmldr. Sualt kurtarma ve ilkyardm konularnda gerekli eitimi almtr ve uygulayabilir. Grevli olduu durumlarda dalla ilgili kural d davranlarda bulunanlar uyarmaya ve gerekirse daltan alkoymaya yetkilidir. nderliini yapt dalclarn gvenliinden birinci derecede sorumludur. En ok 30 metre derinlie kadar dal yapabilir, yaptrabilir. Dal eitmeni eliinde ve eitim amacyla en ok 42 metreye kadar dal yapabilir. Bir yldz dal eitmeni: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim almal ve Federasyonun dzenledii eitmen snavnda baarl olmaldr. Federasyondan yetki belgesi alm bir dal kuruluunda kaytl olmak koulu ile bir yldz ve iki yldz dalc eitimlerini vermeye, snavlarn yapmaya, deerlendirmeye, baarl olanlarn bilgi kayt formlarn imzalamaya yetkilidir. rencilere Federasyon eitim dizgesine uygun eitimi en iyi biimde vermekle ykmldr. Havuzda ve denizde 5 metreye kadar tantm dal yaptrabilir. ki yldz dal eitmeni: Federasyona bal bir dal kuruluundan eitim almal ve Federasyonun dzenledii eitmen snavnda baarl olmaldr. Bir yldz dal eitmenin yetkilerine ek olarak, bir dal kuruluu kurabilir. yldz dalc eitimlerini vermeye, snavlarn yapmaya, deerlendirmeye ve baarl olanlarn bilgi kayt formlarn imzalamaya yetkilidir. Uzman dalc eitmeni eitimine katlabilir, belge aldklarnda uzman dalc eitimi verebilir. Federasyonca dzenlenen rehber dalc eitimlerinde grev alabilir. Federasyon adna dal kurulularn denetlemek zere grevlendirilebilir. yldz dal eitmeni: Federasyonun dzenledii eitime katlarak belge alm olmaldr. ki yldz eitmenin yetkilerine ek olarak, Federasyondan yetki belgesi alm bir dal kuruluunda kaytl olmak koulu ile bir yldz ve iki yldz dal eitmeni eitimlerini verir. Eitim sonunda dal kuruluu adna rencilerin adlarn snava girebilmeleri iin Federasyona bildirir. Snavda baarl olanlarn bilgi kayt formlarn dzenler. Federasyonca dzenlenen yldz eitmen eitimlerinde grev alabilir. 6
Uzman dalc: Federasyonun eitim dizgesinde yer alan ve uzmanlk gerektiren konuda yetkili dal kurulularnca yaplan eitimi baarm ve uzman dalc belgesi olan dalcdr. Rehber dalc: Federasyonun dzenledii rehber dalc eitimine katlarak belge alm olmaldr. En az yldz dalc belgesi olup Federasyonun rehber dalc eitimini baar ile bitirmi dalclardr. Yetkili bir dal kuruluuna kaytl olarak karasularmzda dal yapabilmeleri iin yabanc uyruklu dalclara, teknede ya da kyda dal kuruluu adna nderlik ve gzetmenlik yapar. Uzman dalc eitmeni: En az iki yldz dal eitmeni belgesi olup Federasyonun uzman dalc eitmeni belgesini alm olan dalclardr. Uzman dalc eitmeninin yetki ve sorumluluklar Federasyonca hazrlanan ynerge ile belirlenir.
1T2 TEMEL DONANIM Giri Dal donanm ierisinde yer alan maske, palet ve soluma borusundan (norkel) temel donanm veya ABC donanm olarak adlandrlr. Bunlar ile birlikte zellikle donanml dalta kullanlan arlk kemerleri ve arlklarda dersimizin konusunu oluturacaktr. Bu teorik ders ile aday dalc temel dal donanmn tanyacak ve kullanm ile ilgili gerekli teorik bilgileri renecektir. Maske Neden Maske Kullanmalyz? Maske, su ortam ile dalcnn gzleri arasnda bir hava boluu oluturarak sualtnda dalcnn net grn salayan dal malzemesidir. Maskelerin en belirgin zellikleri burnu da kapatan bir hava boluuna sahip olmalardr. Bu zellikleri dolaysyla yzc gzlklerinden ayrlrlar. Maskelerin burun ksmlar kapal olduundan, dalc inilen derinlikle birlikte artan d basnc maske iinde dengeleyebilir ve maske iine giren suyu da boaltabilir. Eer dal yzc gzl ile gerekletirilmek istenirseniz eitleme yapamaz, ieri giren suyu boaltamaz ve ciddi gz rahatszlklarnn meydana gelmesine sebep olabilirsiniz. retildikleri Malzemeler Gnmzde maskeler silikon plastik ve s altnda sktrlm cam malzemelerden retilir. Renkli silikon ya da effaf silikon seenekleri mevcut olan maskeleri, tek ya da ift caml olarak, birbirinden farkl modelleriyle piyasada bulabilmek mmkndr. Maske Seerken Uygun maske, dalcnn yzne uyan ve gerekletirecei dal faaliyetine en iyi ekilde hizmet verebilecek zellikte olandr. rnein serbest dalta dk i hacimli maskeleri tercih etmek, donanml dallarda ise geni al gr salayabilecek yapda maskeleri tercih etmek uygun olacaktr. Almay dndnz maskenin ncelikle yznze uygun olup olmadna bakmanz gerekir. Bunun iin maskeyi yznze yerletirip burundan hava ekerek, maskenin kaylarn takmadan yznzde durup durmadn kontrol etmelisiniz. Eer setiiniz maske bu ekilde yznzde duruyorsa, yznze uyum salayacak ve sualtna kontrolsz su giriine engel olabilecektir.
Dk i hacimli effaf silikonlu maske 8

Dk i hacimli effaf silikonlu maske
Geni gr al effaf silikonlu maske
Geni gr al siyah silikonlu maske Geni gr al tek caml effaf Silikonlu maske Maskeyi Kullanrken Maskeyi yzmze taktktan sonra kaylar mmkn olduunca rahat biimde ayarlamal, ne ok sk ne de ok bol brakmalyz. Eer ok sklacak olursa, yz klcallarna bask yaparak dolam ve ayn zamanda da gz blgesindeki dokuyu gererek gr snrlam oluruz. Yine ok gerilmi kaylar belirli noktalarda silikon yapnn gerilmesini ve baz noktalarda da gevemesini salayarak maske iine su giriine sebep olabilecektir. Kaylar ok gevetecek olursak da maskemiz yzmzden rahatlkla kabilecek ve hatta uzaklap kaybolabilecektir. Maske kaylarnn amac su giriini engellemek deil, herhangi bir darbe ya da etki sonucu yzmzden uzaklaarak kaybolmasn engellemektir. Maske camlarnn i yzeyi, dalcnn nefes vermesi annda burundan gelen nemli hava nedeni ile buulanabilir. Bunu engellemek iin zel kimyasallar kullanlyorsa da maskeyi takmadan nce, maske camnn i tarafn tkrkle svayp bir sre sonra su ile alkalamakta faydal olacaktr. Numaral Maske Camlar Dalclarda var olabilecek gz bozukluklar iin maskelerin camlarn numaral camlarla deitirebilme ans vardr. Bunun iin maskeyi satn aldnz dkkana gz bozukluunuzu gsterir bir raporla giderek, size uygun numaral cama sahip maskeyi sipari edebilirsiniz. Piyasadaki ou maske reticisi bu hizmeti salamaktadr.
Maske camnn numaral cam ile deitirilmesi Paletler Sualtnda hareket edebilmek iin bacaklardan g alnr ve paletler sayesinde hareket gerekletirilir. Sualtnda hareket yorucudur, kollar kullanarak hareket etmek ise dalcnn ok abuk tkenmesine sebep olur. Bu yzden hareket el ve kollar kullanmadan sadece bacaklar kullanlarak paletler yardm ile salanr. Ak m, Kapal m? Paletleri ak ve kapal trdekiler olmak zere iki balk altnda toplamak mmkndr. Bunlardan ak paletler daha ok donanml dallarda kullanlrken, kapal paletler ise daha ok serbest dal ve yzeyde norkel ile yzmede kullanlr. Ak paletlerin patik ile giyilmesi gerekirken, kapal paletler plak ayaa ya da neopren orap zerine giyilebilir. Ak paletler ardr ve yksek basn altnda dayanmn korur zelliktedir; bu zellikleri ile de donanml daln ykn kaldrabilirler. Ayn zamanda ak paletler patik ile giyildiklerinden souk sularda s yaltm iin avantaj salar. Kapal paletler ise daha hafiftir ve ounlukla daha yumuak malzemelerden retilir. Bu tip paletler daha ok yzeyde kullanma uygundur. Ak paletler ardr ve yzeyde kullanldklarnda dalcy zorlar. Her iki tr paletin de bu zellikleri ile deerlendirilip, gerekletirilecek faaliyete uygun olann seilmesi en dorusu olacaktr. Bunlar dnda zellikle serbest dallarda kullanlmak zere dizayn edilmi geni ve ok uzun palal off-set tabir edilen paletler de vardr. Ancak bu paletler aletli dallarda dalcy yoracandan hareket serbestliini kstlayacandan ve kramplara neden olabileceinden kullanlmazlar. Palet Kullanrken ncelikle doru paleti semekle balayan palet kullanm, suya girerken kuanma, suda doru palet vurma ve dal biterken paleti karma ile devam eder. Gerekletirilecek daln derinlii, daln amac ve suyun scakl palet seimini etkileyecek faktrleri oluturur. Derinlik fazla deilse, eitim dal iin dalnyor, dal fazla efor gerektirmiyorsa ve su scakl yeterince yksek ise kapal palet tercih edilebilir. Ancak, dal derinlii fazlaysa, belirli bir mesafenin almas gerekiyorsa, ksacas dal efor gerektiriyorsa ve su souk ise ak palet tercih edilmelidir. Kapal paletlerin ayamzda ayakkab rahatl salamasna dikkat edilmelidir. Paletler ayaklarmz skmamal ve gevek de kalmamaldr. Paletlerin palalar (yzme hareketini gerekletirmenizi salayan ksmlar) yeterince geni ve uzun olmaldr. Ak paletlerin kay ksmlar ok sklmamal, ancak ok da gevek braklmamaldr. Onlarn da ayakkab rahatln salamas istenir. Ak paletler, tokalar karlp taklarak deil, kaylar gevetilip sklatrlarak giyilip 10
karlmaldr. Bylelikle tokalarn karlmas ile kaybolmas ihtimali de ortadan kalkm olur.
Geni ve uzun palal kapal palet Dal sresince paletten maksimum performans salayabilmek iin doru hareketle palet vuruyor olmanz gerekir. Bunun iin ayaklar kaladan hareket ettirilmeli, bileklerden hafife krlmal, ancak hareket ettirilmeden gergin tutulmaldr. zellikle ilk hareketlerde ou dalc aday hareketi diz kapaklarndan baca krarak gerekletirir ve bu yzden de az mesafe giderek ok fazla yorulup, srekli dengelerini kaybederler. Bu tip problemleri yaamamak iin doru hareketin uygulanabiliyor olmas arttr. Dal bittikten sonra platforma brakacanz en son malzemenin palet olmasna dikkat etmelisiniz. Ak deniz eitimlerinde herhangi bir problem yaamamak iin bunu alkanlk haline getirmenizde fayda vardr.
Ak palet Soluma Borusu (norkel) Nedir? En basit sualt solunum ekipman olan soluma borusu, gerek eitim dallar gerekse de sportif dallar iin bulundurulmas gerekli temel donanmdr. Yzeyde kafanz sudan dar karmadan, yatay pozisyonda rahat bir ekilde solunuma devam ederek denge yzerlii salayabilmemizi salayan soluma borusu, acil durumlarda da suni solunum iin kullanlabilir. Birok modelini bulabileceiniz soluma borular ne ekilde tasarlanrsa tasarlansn, temelde dalcya ihtiya
11
duyabilecei havay en rahat ekilde salayp, solunumla dar atlan havay da en uygun ve ksa yoldan dar atabilecek yapda olmaldr. Egzoz valfli soluma borularnn en byk avantaj solunumda dar atlan havann yardm ile ierisindeki suyun rahatlkla uzaklatrlmasn salyorsa da ilkyardm amacyla kullanlamayacak olmalar bir dezavantaj saylabilir.
Soluma borusu modelleri. En soldaki valfsiz effaf silikon mapsl soluma borusu, ortadaki ve sadaki soluma borular da egzoz valfli effaf silikon azlkl modellerdir. Soluma Borusu Seerken Soluma borusu L ya da J eklinde veya krkl olabilir. Soluma borusu seiminde dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, soluma borusunun size salkl solunum yaptrabilmesi iin gerekli zelliklere sahip olmasdr. Soluma borusunun su stnde kullanm esnasnda iine su girmemesi ve l boluun az olmas iin, boyu 4045 cm, ap ise 23 cm olmaldr. Eer soluma borusu uygun ap ve boyda deil ise solunumda dengesizliklere sebep olabilir. Yine boru ksmnda mmkn olduunca kvrm ve sert dnler olmamasna dikkat edilmelidir; bylelikle l hava boluklar yznden geri soluyacanz kirli hava miktar da daha az olacaktr. Btn bunlarn yan sra norkelin size kullanm rahatl ve bakm kolayl salayacak materyallerden retiliyor olmasna da dikkat edilmesinde fayda vardr. Soluma Borusu Kullanm Donanml ve serbest dalta, yzeyde ilerlerken veya beklerken soluma borusundan solunuma geilmelidir. Byle bir uygulama dalcnn nefes almak iin daha az enerji tketmesine ve reglatrden solunum yapmad iin tpteki havasn bouna harcamamasna yardmc olur. Donanml dallarda yzeye gelindikten sonra reglatrden solunum borusu ile solunuma, dala balanmadan hemen nce de soluma borusundan reglatrle solunuma geilir. Bu uygulamann rahat bir ekilde gerekletirilmesi iin de soluma borusunun doru biimde kuanlmas gerekir. Reglatr ikinci kademesi sa taraftan dalcya ular ve bu yzden de soluma borusunun sola alnmas gerekir. Soluma borusu maske kaynn d tarafna gelecek ekilde, bir toka ile tutturulur. Bylelikle kay gerginlemeden soluma borusu da maske kayna balanm olur.
12
Soluma borusunun maske kayna tutturulmas Arlk Sistemleri Dalc, donanmlar ile birlikte su ierisinde yzer durumdadr. Dal elbisesi ve kullanlan ekipmanlar yzerlii arttrarak dalcnn su ierisine batn engeller; dolaysyla herhangi bir arlk sistemi kullanmakszn batar duruma ulap dala balamak neredeyse imkansz hale gelir. Arlk sistemleri kemer ya da denge yelei zerine yklenen arlklar olmak zere iki farkl sistemde gelitirilmitir. Bunlardan arlk kemerleri standart 5 cm eninde naylon rme ya da kauuk olup cepli ve sade kemer olarak iki tipte kuatlr. Sade kemerlerin zerinde kalp kurun arlk geirilirken, cepli olanlara ise ileri kurun bilye dolu olan poet arlklar yerletirilir. Yine denge yeleinin ierisine yerletirilen arlk sistemlerinde de bu kurun bilye torbalar kullanlr. Her ne trde olursa olsun tm sistemlerin birer acil tahliye mekanizmasna sahip olma zorunluluu vardr. Denge yeleklerine entegre edilmi sistemlerde ekme halkalarndan faydalanlarak tahliye edilen arlk, kemerli sistemlerde ise, kemer tokasnn dalc tarafndan almas ile hzl bir ekilde tahliye edilmi olur.
Arlk kemeri ve kemere kurun arln taklmas
13
Arlk kemeri (sade)
Arlk kemeri (cepli)
Bamsz Aletli Dal Birimleri SCUBA (Self Contained Underwater Breathing Apparatus), yani bamsz aletli dal donanm; denge yelei, dal tp ve reglatrden oluur, bunun yannda arlk sistemi, maske, palet, norkel, dal elbisesi ve birok yardmc aksesuar da bu donanmn ayrlmaz paralar olarak kullanlmaktadr. Donanml dalc ise bu sistemi gerekli teorik ve pratik eitimi alarak kullanabilmeyi renmi kiidir. Eitim Sresince Kullanlacak Malzemeler Bir yldz dalc eitim program sresince sizler bamsz aletli dal malzemelerinin tamamn grp tanyacak, onlar ile ilgili gerekli teorik bilgileri alacak ve daha sonra da pratik dallarda bu ekipmanlar kullanacaksnz. Ayrca bu eitimlerde dal gvenliiniz iin amandralar, gvenlik iaretleri, sualtnda ve yzeyde ses ile dikkat ekmenizi salayacak ddkler ve yaz tahtas gibi eitim amal yardmc malzemeler kullanacaksnz. Nefes Tutma ve Skmalar Donanml dal bir takm gvenlik kurallarnn uygulanmas kayd ile olduka gvenli bir hal alr. Bu kurallarn en nemlilerinden birisi de k sresince nefes tutmamaktr. Donanml dalc basnl hava solur ve yukar k sresince ortam basncndaki azalma sonucu solunan hava da genleir. te bu mekanizma ile genleen havann da dalcnn vcudundan atlmas gerekir ki genlemeden dolay herhangi bir problem oluturmasn. Dalta meydana gelen en byk sorunlar hava boluklarnda genleen ya da skan hava dolaysyla meydana gelir. Teorik derslerimiz ierisinde sizleri bu konularda daha geni bir ekilde aydnlatacaz. te bu yzden de daln altn kurallarndan biri k sresince nefes tutmamaktr. Tecrbeli dalclarda dahi rastlanabilecek, dal aktivitesinde en sk karlalan skma ise kulakta meydana gelir. Orta kulak yapsndaki hava boluu ini ve k Eitim sresince kullanlacak ekipmanlar; denge yelei (sol st ke), dal tp Srecinde eitlenmeyecek olursa, genleir ya da skr. Bunu engellemenin en basit yolu ise ini sresince srekli olarak eitleme tekniklerini kullanp orta kulan i basncn ortam basncna eitlemektir. k srecinde ise genleen hava yolunu bularak tahliye olur; eer herhangi bir anatomik problem veya rahatszlk yoksa dalcnn bu srece mdahale etmesine gerek kalmaz.
14
Eitim sresince kullanlacak ekipmanlar; denge yelei (sol st ke), dal tp (st orta), dal elbisesi (sa taraf), reglatr (sol alt ke).
Kulak eitleme teknikleri zerine sizlere 1T4 Basn Hacim likileri blmnde bilgi verilecektir.
15
1T3 TEMEL DALI ARETLER Giri Ne yazk ki sualtnda iletiim kurabilmenin en kolay yolu, su zerinde olduu gibi konumak deildir. Sualtnda konuarak anlamak, zellemi bir takm donanmlara sahip olmakszn mmkn deildir. Dalclar gvenliklerini salamak, dal plann eksiksiz gerekletirebilmek iin iletiime gereksinim duyarlar; ite bunun iin dal sresince anlam her dilde ayn olan, zellemi bir takm el ve vcut iaretleri kullanlr. Donanml dal, idaresi ve koordinasyonu ile gvenlik kazanr. Bunlar salamann yolu da haberlemeden geer. Sualtnda sesimizi kullanamyor olsak da iaretleri kullanarak daln idaresi ve gvenliimiz ile ilgili temel iletiimi kurabilmeyi salam oluruz. Dal iaretlerini doru ve anlalr bir ekilde kullanmak ise en az onlarn anlamlarn biliyor olmak kadar nemlidir.
CMAS Zorunlu dal iaretleri 16

Cmas Uluslararas Dal aretleri CMAS uluslararas dal iaretleri, btn dalclar tarafndan bilinmesi zorunlu dal iaretlerinden oluur. Bu zorunlu iaretlerin yan sra baz zellemi dal teknikleri iin de bir takm dal iaretleri kullanlabilir. CMAS uluslararas dal iaretleri, zorunlu ve zorunlu olmayanlar olarak iki gurupta toplanabilir. Bunlardan dalta kullanlacak iaretler zorunlu, eitimlerde kullanlacak iaretler ise zorunlu olmayan dal iaretlerini belirtir. Dal aretlerinin Kullanmnda Dikkat Edilmesi Gerekenler 1. Dalclar arasnda iaretler yoruma ak braklmayacak ekilde net olarak, iaretin gsterilecei kiinin dikkati ekilerek kullanlmaldr. 2. Farkl sistemlerde eitim grm bir dalc grubu ya da dal ei ile gerekletirilecek dalta bir takm zellemi dal iaretleri kullanlabilir. Kullanmay dndnz zel iaretleri dal ncesi brifinginde muhakkak belirtip, anlamlarnn dier dalclar tarafndan anlalm olmasna dikkat etmeniz gerekir. 3. Sualtnda herhangi bir nedenle alglamada glk ya da bilin kayb grlebilir. Bu durumun hzla anlalabilmesi amacyla tm dalclarn iaretlere yant verme zorunluluu vardr. Bu iaretlere yant alnamad durumlarda, dalcnn bir sorunu olduu yorumlanmal ve buna gre giriimde bulunulmaldr.
CMAS Zorunlu dal iaretleri
CMAS Gece dal iaretleri
17
CMAS Tamamlayc dal iaretleri
CMAS Tamamlayc dal iaretleri
18
1T4 BASIN HACM LKLER Giri Uaa bindiinizde ya da araba ile ykselti geilirken kulanzda bir basn deiiklii hissedersiniz. Bazlarnz havuz ya da denizde dibe dalarken de kulanda bu rahatszl hissetmitir. Bu durum, basn deiikliinin vcuttaki en belirgin rneklerinden biridir. Basn, hacimle ilikisine bal olarak dalcnn vcudundaki genleebilir ve genleemez hava boluklar zerinde, ini ve k evresinde bir takm etkiler gsterir. Bunlarn anlalabilmesi ve problemlerin ortaya kmasnn nlenebilmesi iin, dalclar tarafndan ncelikle basn/hacim ilikisinin iyi kavranm olmas gerekir. te bu nedenle sualt fizii, daln temel konularndan biridir ve her dalc tarafndan iyi bilinmelidir. Atmosferik, Hidrostatik ve Mutlak Basn Sualt fiziksel ortam, karadaki fiziksel ortamdan basn, s, k, ses gibi fiziksel parametrelerin deiiklik gstermesiyle ayrlr. Basn, sualt ortamnn karasal ortama kyasla en ok deiim gsteren zelliklerinden biridir. Sualtndaki yaam, yksek basn ortamnda (hiperbarik) yaam olarak da deerlendirilebilir. Basn, birim alana etkiyen kuvvet olarak tanmlanr. ounlukla santimetrekareye etki eden kilogram cinsinden kuvvet (kg/cm2) olarak ifade edilir ve ksaca bar ya da atm olarak yazlr. Yeryz, eitli gazlarn karmndan oluan bir hava tabakas ile evrilidir ve bu karm atmosfer olarak adlandrlr. Atmosferin dnya yzeyinde herhangi bir noktaya uygulad kuvvete ise atmosferik basn denilir. Atmosferin deniz seviyesinde uygulad basn 1 bar olarak kabul edilir ve 1 atmosfer basn (1 atm) olarak da gsterilebilir.
Atmosferik ve hidrostatik basn
19
Su, havaya oranla birim hacimce olduka youndur ve dolaysyla ardr. te bu zellii dolaysyla 10 metrelik su stunun tabanna etkiyen basn, atmosferik katmann oluturduu stunun tabanna etkiyen basn kadardr. Suyun sebep olduu basnca hidrostatik basn ( su basnc) denir. Hidrostatik basn her 10 metrelik tuzlu su blou iin yaklak 1 atmlik basn art gsterir. Svlar, zerlerine etkiyen gaz ya da sv basncn her yne ayn oranda ilettiklerinden, derinlik artt srece, su ierisinde basnta da srekli bir art gzlenir. Her 10 metrelik blok, kendi zerine etkiyen basnc ve kendisinin sahip olduu basnc bir alt bloa doru iletir. Su yzeyindeki atmosferik basn, svlarn basnc iletmeleri dolaysyla su ortamna etkir. Buna bal olarak; 10 metre derinlikte basn, sadece hidrostatik basn deil, ayn zamanda atmosferik basncn da etkisindedir. Sualtna zel bu durum, farkl bir basn birimi kullanlarak ifade edilir. Buna gre atmosferik basn ve hidrostatik basncn toplam mutlak basnc verir. Deniz ortamnda, 20 metre derinlikteki basn hesaplanmak istendiinde bulunmas gereken deer mutlak basn cinsinden olacaktr; 20 metrelik su stunu; 20 mt. / 10 mt. = 2 bar basnca sahiptir; 20 metrelik su stununun zerine etkiyen atmosferik basnta 1 atm olduuna gre; Hidrostatik Basn + Atmosferik Basn = Mutlak Basn olacandan, 20 metredeki mutlak basn, 2+1=3 bar olarak bulunur. Derinlik artyla birlikte basnta giderek artar. Ancak mutlak basn, artan derinlie paralel olarak ayn oranda dzenli bir art gstermez. lk 10 metrede mutlak basn 2 kat artarken, 10 ila 20 metre aralnda bu oran 1/3e der. Ksacas basntaki art dorusal (lineer) deildir. Bu zel durum, zellikle s sularda (ilk 10 metrede) yksek oranda basn deiimi olduunun da gstergesidir. te bu zel durum dolaysyla s sulardaki kontrolsz ve/veya hzl kn neden olduu basn deiimi, dalcnn vcudunda baz problemlerin ortaya kmasna neden olabilir. Genel kannn aksine, dalta bir takm rahatszlklarn (dekompresyon hastal, ar genleme olgular ve eitli baro travmalar) meydana gelmesinde dal derinliinin s olmas riski azaltmaz. Basn ve Hacim likisi (Boyle Kanunu) Gazlar sktrlabilir olduklarndan, kapladklar hacim, ortam basnc ile ters orantl olarak deiecektir. Boyle gaz kanunu, gazlarn basnlarnn dtke hacimlerinin arttn; basnlarnn arttka da hacimlerinin dtn aklar. Yksek basn altnda gaz moleklleri birbirine yaklar, younluklar artar ve molekller aras uzaklk snrlandndan toplam gaz hacmi azalr. Basn hacim ilikisinin forml; V1*P1 = V2*P2 dir. Formlde yer alan V1 ilk hacmi, P1 ilk basnc, V2 son hacmi ve P2 de son basnc ifade eder. Formlden yararlanlarak basit bir rnekle, 1 atm basn altnda 6 litre akcier hacmi olan dalcnn, 2 bar altndaki akcier hacmi hesaplanmak istenirse; (6)*(1) = (V2)*(2) gibi bir denklem ve bu denklemden de V2 = 3 litre sonuu bulunacaktr. Boyle gaz kanunun her dalg tarafndan olduka iyi anlalmas gerekir. Bu kanun ve sualtndaki etkileri zellikle fizyolojik problemlerin oluumundaki mekanik etkenlerin anlalabilmesinde nemli rol oynar. Bu kanun sayesinde, vcutta bulunan hava boluklarndaki skmalar (baro travmalar), hzl k srasnda akcierlerin ar genlemesi ve gaz kabarcklarnn oluumu aklanabilir; ayrca 20
lk 10 metredeki basn hacim deiimleri tpteki havann sualtnda yaklak olarak ne kadar kullanlabilecei de hesaplanabilir. Bir balonu model olarak alacak olursak, sualtnda basncn hacim zerindeki etkilerini olduka basit bir ekilde aklayabiliriz. Yzeyde 10 lt hacme sahip olduunu bildiimiz bir balonu rnek alalm; balonu 10 m tuzlu su derinliine indirdiimizde hacminin %50 orannda azaldn grrz. Boyle gaz kanunda kullandmz formlle de bu sonuca varabiliriz. rnekte P1 = 1 atm, V1 = 10 lt, P2 = 2 bar olarak alndnda; aradmz deer olan ikinci hacme (V2) denklemin zmlenmesi ile ulalr. V2 formlde yerine konulduunda, son hacim iin 5 lt deeri bulunacaktr. Basn Altnda Gazlar ve Havann Kompozisyonu Gazlar maddenin elle tutulamayan halidir. Sualtnda solunum iin kullanlan gazlarn davranlarnn ve zelliklerinin bilinmesi dalc iin hayati nem tar. Normal artlar altnda havada bulunan gazlarn atmosferdeki miktarlar sabittir ve deimez; sadece atmosferik karmda yer alan su buharnn miktar deikendir. Ancak zel amal dallar iin, solunum gaz ierisinde oksijen ile birlikte kullanlan gazlarn birinin veya daha fazlasnn ksmi basnc deitirilerek ya da baka gazlar bu karma eklenerek zel gaz karmlar hazrlanabilir.
21
Atmosferik karmn byk bir blm nitrojen oluturur (%78), bunu ikinci olarak oksijen (%21), daha sonra da eser miktarda yer alan dier gazlar takip eder ve bunlarn toplamda miktar %1 kadardr. Basn altnda gazlarn yzde miktarlar deimez, ancak ksmi basnlar artar ve toplam hacimdeki arta bal olarak, karmda bulunan her bir gazn da hacmi karmdaki yzdesi orannda artm olur. Havann gaz kompozisyonu te gazlarn bu zellikleri dolaysyla, dalc zerinde ksmi basnlarndaki deiime bal olarak bir takm etkileri ortaya kmaktadr. rnein nitrojen gaznn ksmi basncndaki art dekompresyon mekanizmasn tetikleyebilecei gibi, yksek deerlere ulatnda derinlik sarholuu etkisini de yaratabilmektedir. Benzer ekilde oksijenin ksmi basncnda meydana gelen artta zehirleyici etki yaratabilmektedir. Sportif dallarda bu etkilerin grlmesi riskini ortadan kaldrmak iin kurallarla dal snrlar net olarak izilmitir. te bu gibi tehlikelerin olumamas iin kurallara harfiyen uyulmas ok nemlidir.
Vcut Hava Boluklarnda Deien Basncn Etkileri Vcudumuzda esnek ve esnek olmayan fizyolojik boluklar vardr ve biz dalclarn bunlara ek olarak bir de maske ii boluu bulunur. Fizyolojik boluklarmz ; orta kulak, akcier, sinsler, sindirim sistemi olarak sralanabilir. Bu
22
dokularn dnda kalan ksmn ise sv ve sktrlamaz katlardan olutuu kabul edilir. Dalc inie getii andan kulaklarnda bir dolgunluk hissetmeye balar; dolgunluk hissi artan basnla beraber kulak zarnn ieri doru kmesinden dolay oluur ve eitlenmedii takdirde ar olumasna sebep olabilir. Dalclar kulak eitleme tekniklerinden birini kullanarak bu dolgunluu gidermelidir. Kulak eitleme hareketi henz dolgunluk hissedilmeden yaplmaya balanmal ve ini devam ettii srece, yani basn art sresince devam ettirilmeli ve sklkla tekrarlanmaldr. Dalclar tecrbeleri ve teknii ne denli gelimi olursa olsun, bu tip kulak skmalarn dal hayatlarnda muhakkak yaarlar. Tecrbeden ayr tutulmas gereken bir takm fizyolojik rahatszlklar eitleme hareketinin yaplamayna sebep olabilir. Bunlarn en banda st solunum yolu tkanklna sebep olabilecek grip, nezle benzeri rahatszlklar bulunur. Byle rahatszlklarn yaand dnemlerde, her ne teknik kullanlrsa kullanlsn kulak eitlemesi yaplamayabilir ve dolaysyla kulak dokusunda skma (baro travma) yaanabilir. Kafatasndaki hava boluklar olan sinsler de ise hava dolam, st solunum yollar salkl olduu srece kendiliinden gereklemektedir. Bu sebeple sinslerin dal sresince eitlenmesine gerek duyulmaz. Ancak yine st solunum yollarndaki rahatszlklara bal olarak bu dokularn da eitlenmesinde problemler oluabilir ve buna bal sins dokusu skmas (sins baro travmas) yaanabilir. Skma Problemleri Dal esnasnda skmalar, yukarda grld gibi dalcnn hava boluklarnn ortam basnc ile eitlenemedii durumlarda yaanr. Dokularda ortam basncna bal olarak meydana gelen skmalara ayn zamanda ini barotravmalar da denilmektedir. Skma problemlerinin belki de en ok grleni, kulak baro travmas olarak da bilinen orta kulak iindeki hava skmalardr. Kulak zar, d kula orta kulak boluundan ayrr. Kulak zar esnektir ve basn deiikliklerine son derece duyarldr. Dalc kulaklarn eitleyemedii durumlarda ortam basnc ile i basn arasnda bir dengesizlik yaratm olur; ite bu durumda skma meydana gelir. Orta kulak dokusu staki kanallar ile az boluuna alr, ancak bu kanallarn aza alan blmleri normalde kapal durumdadr. Eer dalc kulak eitleme tekniklerinden herhangi birini kullanarak bu kanallar aarsa, orta kulakta eitleme gereklemi olur. Kulak Eitleme Tekniklerinden Bazlar: VALSALVA TEKN (MANEVRASI) : 1700lerde yaam olan Antonio Valsalva, orta kulan alma mekanizmasndan haberdar olan ve (ok eski tarihlerden beri dalglar nedenini ya da sonucunu bilmeden birtakm hareketlerle kulaklarn eitlemitir) ilk orta kulak eitleme tekniini gelitiren kiidir. Bu teknikte burun delikleri ve az kapatlr; ene gergin tutulur ve hava dar karlmamak kaydyla burundan soluk verme hareketine benzer ekilde zorlanr; bylelikle hava orta kulaa yollanm olur. Bu teknik btn dalclarn(zellikle de dalc adaylarnn) uygulayabilecei kolaylktadr. FREENZEL TEKN: Az ve burun kapal iken az tabanndaki adaleleri kasarak genizdeki havay staki (Eustachi) borusu yoluyla orta kulaa yollamak. Eksik orta kulak basncn tamamlamak iin kullanlr.
23
EDMONS TEKN: Valsalva ya da Frenzel manevralarn yaparken alt eneyi ne doru kartmak. Manevralarn etkisini arttrr. TOYNBEE TEKN: Az ve burun kapal iken yutkunmak. Fazla orta kulak basncn azaltr. Dalglar sklkla Valsalva Manevrasn kullanrlar. Ancak bu teknik ar zorlamal bir tekniktir. Alalmada kullanlabilecek en iyi teknik Frenzel Manevras ya da buna ek olabilecek Edmons Tekniidir. Eer ini srasnda kulaklarmz eitlemekte ge kalp, zorlanr veya eitleme yapamazsak, bir iki metre ykselmeli ve eitlemeyi yeniden denemeliyiz. Eer bunun tersine derinlik artarken zorla eitleme yapmaya alrsak, ciddi kulak barotravmalarnn olumasna sebep olabiliriz. Uygun ekilde ykselerek tekrar denemelerde dahi eitleme yaplamyorsa, dal kesmek ve bir sonraki dala kadar olas problemleri eitmenle deerlendirilmeli, gerekli grlecek olursa uzman doktora bavurulmaldr. Sinsler kafatasnda bulunan kk hava boluklardr. Sinslerde meydana gelen skma ise tamamen genize bal noktalardaki tkanklklar sonucu meydana gelir. Sins dokularn eitlemek aba gerektirmez; zaten onlar dolama aktr ve salkl olduklar srece de basn deiikliklerine uyum salarlar. Eer st solunum yollarnda grip vb. bir rahatszlk varsa, byk ihtimalle bu kanallar da kapanacaktr. te byle bir durumda dalla birlikte sinslerde skma kanlmazdr. Sinsler, dokularnn iindeki hava boluunu d basnca eitleyemeyerek skr (vakum etkisi) ve doku travmas (baro travma) yaar. Dalc, yz blgesinde ve zellikle aln etrafnda, bu ekilde dala devam edemeyecek kadar iddetli bir ar hisseder. Sinsler yzn aln ve yanak kemiklerine yakn blgelerindedir. Eer dalc dal srecinde, zellikle aln blgesinde iddetli ar hissediyorsa, byk olaslkla sins skmas (sins baro travmas) yayor demektir. Kulak ve sinslere ek olarak, dalcnn sahip olduu ekstra hava boluklarndan biri olan maske ii hava boluunda da skma meydana gelebilir. Eer dalc bu bolua, ortam basncndaki arta bal olarak hava eklemeyecek olursa, d ortam ile maske ii basnta bir dengesizlik meydana gelerek skma gerekleir. Maske 24
skmas da dolayl olarak doku travmasna sebep olur. Maske sktka evre yz dokularn ieri doru ekmeye balar. Skmann iddetine bal olarak gzleri dahi etkileyebilecek ciddiyette doku travmas oluabilir. Maske skmasn engelleyebilmek iin, dal sresince maske ierisine, kulak eitleme hareketini yaptktan sonra bir miktar burundan hava gndermek yeterli olacaktr. Bylelikle maskenin i basnc da giderek artan d basnca eitlenmi olacaktr.
Maske haricinde, bir takm aksesuarlarn yanl kuanlmas ya da kullanmna bal hatal kullanmlar dolaysyla da skmalar meydana gelebilir. rnein dalc kulak tkac kullanmaya allacak olursa, orta kulak basnc dengelenebilecek, ancak kulak zar ile kulak tkac arasnda kalan kk hava boluu eitlenemeyeceinden, burada skma meydana gelecektir. Dalta kesinlikle kulak yolunu tkayc herhangi bir aksesuarn kullanlmamas gerekir. Ayrca kulak yolunu neopren dal elbisesinin bal da tkayabilir. Bunun iin dal ncesi baln iine su almakta fayda vardr. Yine kulak yolunda olumu olabilecek kulak kiri de (buon) d kulakta skmaya sebebiyet verebilir. Bu tip problemleri yaamamak iin rutin salk kontrollerini gerekletirmek gerekir.
25
GENLEME PROBLEMLER k esnasnda genlemeler, dalcnn hava boluklarnn ortam basnc ile eitlenemedii durumlarda yaanr. Dokularda genlemeye bal olarak meydana gelen travmalara da genleme barotravmalar denir. En nemli genleme problemi akcierlerde meydana gelir. Akcier barotravmalar olduka ciddi dal rahatszlklarnn esas nedenidir ve dalclarn bu konuda bilgilendirilmesi gerekir. kn altn kural asla nefes tutma dr. Dalc k esansnda nefesini tutuyorsa ya da solunum yollarnda hava hapis olmasna neden olacak bir rahatszla sahipse, akcier baro travmasn yaama ihtimali bulunur. Genleen hava akcierlerden dolam sistemine girerek beyine kadar ulap geri dn mmkn olmayacak hasarlar oluturabilir. Bu konularda daha geni bilgi 2 yldz dalc eitimi dizgesinde verilmektedir. k srecinde genleme kulak dokusunda da meydana gelebilmektedir. Eer dalc souk suda ise ya da st solunum yollarn aabilmek iin dal ncesi ila alm ise, daln ilerleyen dneminde st solunum yollarnda tkanmalar grlebilir. ka geildikten sonra kulak dokusundan atlamayan hava genleerek, basnca bal doku travmasna (baro travmaya) sebep olabilir. Bu tip problemleri nleyebilmek iin, dal yaplrken st solunum yollarnn salkl olmasna zen gstermek gerekir. Kulak dokusundakine benzer bir ekilde sins dokusunda da k srecinde genlemeye bal doku travmalar meydana gelebilmektedir. Dal srecinde tkanan hava yollar, kla birlikte genleen havann tahliyesini zorlatrarak baro travmaya sebep olabilir. Bunlarn yan sra kta mide baro travmas olarak da bilinen sindirim sistemi baro travmas yaanabilir. Mide baro travmas ba aa pozisyonda ini yaparken havann yutulmas ve daha sonra da yutulan havann kta genlemesiyle gerekleir. ok ender de olsa ciddi problemler oluturabildii grlmtr. Yzerlik Faktrleri ve Ayarlamalar Suyun ve ierisinde bulunan cismin younluu, cismin su ierisindeki yzerliini belirler. Yunan bilgini Arkimedese (Arimed) gre; bir sv zerinde yzen ya da iine batm herhangi bir cisim, tard svnn (yer deitirmeye zorlad) arlna eit kuvvetle, sv tarafndan yzeye doru kaldrlr. Suya braklan cisim, tard svdan daha arsa batar; eer cismin arl tard svnn arlna eitse su ktlesinin herhangi bir seviyesinde (bu seviye sv ile cismin younluk oranlarna bal olarak deiim gsterebilir) yzer. Batan cismin hacmi, cismin ne kadar su ile yer deitireceini ve suyun 3 younluu da cisme uygulanacak yzdrme kuvvetini belirleyecektir. rnein 0,1m hacmindeki cisim deniz suyuna brakldnda, deniz suyu tarafndan cisme yaklak olarak 100 kg lk bir yzdrme kuvveti etkir. Eer ayn cisim tatl suya braklrsa, su tarafndan cisme etkiyecek kuvvet tam olarak 100 kg olacaktr; nk tatl suyun younluu 1000 kg/m3, tuzlu suyunki ise bu deerin biraz daha zerindedir. Bu rnekteki cismin batp batmayacan belirleyecek bir dier faktr de cismin arldr; eer 0,1 m3 lk hacme sahip olan cismin arl 100 kg ya da daha azsa cisim yzecek, 100 kg dan daha fazla ise batacaktr.
26
Yzerlik durumlar Ntr yzerlik ifadesi cismin k ya da ini eiliminde olmadan, herhangi bir kuvvet tarafndan zorlanmadn belirtir. Cismin konumunun sabitlenmi olmas, onun su iinde doal yzerlilie sahip olduunu gsterir. Pozitif yzerlikse cismin su iinde yzeye doru hareketli olduunu ya da yzeyde durduunu ifade eder. Negatif yzerlikse cismin dibe doru batma eiliminde ya da dipte olduunu ifade etmektedir. nsan vcudunun younluu suyunkine olduka yakndr. Vcudumuzun byk bir blmnn svlardan olutuu dnlecek olursa, bu olduka doal bir sonutur. nsann yzerlilii vcuttaki ya ve doku miktarna gre deiim gsterir. nsan vcudundaki ya dokusu, olduka dk oranda sv ierir; dolaysyla ya dokusu kendine e hacimdeki kas dokusuna ya da herhangi bir doku trne oranla daha hafiftir. Kilolu insanlarn, zayflara oranla yzerlikleri daha fazladr. Kadnlar, erkeklere oranla daha yksek oranda ya dokuya sahip olduklarndan, su zerinde daha rahat kalabilir. Donanml dalclar iin yzerlii etkileyen tek faktr ya-kas oran deildir. Bunun dnda, dalcnn kulland neopren elbisenin kalnl, dal tpnn alam, daln gerekletirildii suyun tuzluluk oran ve dier yzerlik etkileyici dal malzemeleri gibi bir takm faktrlerin de deerlendirilmesi gerekir. rnein neopren dal elbiselerinin yzerlii olduka fazladr ve arlk kullanmakszn dal elbisesi ile negatif yzerlik salayabilmek neredeyse imkanszdr. Dal tpnn alam da yzerlii etkiler, elik dal tplerinin hacimlerine gre arlklar, alminyum dal tplerine kyasla daha fazladr ve bu zellikleriyle daha negatif yzerlik sahibi olduu sylenebilir. Bunlarn yan sra dalnacak yerin tuzluluk oran da yzerlik durumunu etkileyecektir. Tuzlu suyun kaldrma kuvveti tatl suyunkinden daha fazladr. te bu yzden havuzda gerekletirilen dallarda, deniz dallarndakinden daha az arlk kullanarak batabilmek mmkn olur. Dalcnn btn bu etkileri deerlendirip yeni malzeme ve yeni blge dallar iin uygun yzerlii salamada basit bir test yapmas gerekir. Bunun iin, dalnacak ekipmanlar kuanldktan sonra, denge yelei bo durumdayken, normal bir nefes alndnda su seviyesinin maske zerinde, gz seviyesinde olmas, nefes verirken de batmaya balanmas gerekir. Bu duruma ulalncaya kadar arlk ekleyip ya da karp yzerlik testi tekrarlanmaldr. Bu duruma ulaldnda ise, o dal noktas ve o ekipmanlar iin ideal arlnz bulmusunuz demektir.
27
1T5 BAIMSIZ ALETL DALI DONANIMI Giri SCUBA (Self Contained Underwater Breathing Apparatus), yaklak Trke karlyla bamsz aletli dal ( BAD ) donanmdr. Scuba terimi uluslararasdr ve dal sporuyla ilgilenen herkes, anadili ne olursa olsun bu terimin ne anlama geldiini olduka iyi bilir. Bu derste bamsz aletli dal donanm (BAD) ile ilgili olarak dal tpleri, reglatr ve onun zerinde yer alan gstergeler ile dier yardmc malzemeleri inceleyeceiz. BAD donanmnn tamamlaycs olan yzerlik dengeleyicilerini ise ayr bir ders olarak greceiz. BAD Donanmnn Tanm Gnmzde dal srasnda kullanlan temel dal malzemeleri; sualtnda gr salayan bir maske; hareket etmemizi salayan bir palet; s yaltmn salayan bir dal elbisesi, uygun yzerlii salayan bir denge yelei ve arlk sistemi olarak ksaca sralandrlabilir. Bunlarn dnda kalan aksesuarlar ise deikendir ve birok paradan meydan gelir. Bunlar dnda, daln ayrlmaz elemanlar olan Bamsz Aletli Dal donanm ise basnl hava ile dolu bir dal tp ve tpteki basnl havay nce ara basnca ve sonra da ortam basncna indirerek solumamz salayan bir reglatrden oluur.
Sportif amal dallarn ok byk bir blm basnl hava tpleri ile gerekletirilir. BAD donanm ierisinde kullanlan hava kayna bamszdr. Bylelikle dalcnn su iinde snrsz hareket zgrl salanm olur. Snrsz hareket zgrl, beraberinde snrl bir hava kaynan gerektirir. Dallarn sresi, dalcnn performansna ve dalnan derinlie bal olarak deiim gsterir. Dalta kullanlan hava, BAD donanmna bal olan basnl tpn, bir sktrc (kompresr) ile dolumu srasnda eitli filtreler kullanlarak elde edilir. Dal tp kompresr ile doldurulur ve dolumu iin normal hava karm kullanlr. Dal boyunca soluduumuz hava, atmosfer karmndaki soluduumuz havadan pek de 28
farkl deildir (yani biz dalclar, dalta saf oksijen ile dolu tp kullanmayz). Dallarda kullanlan hava karm kuru hava olarak da bilinir. BAD donanmnn salad havay atmosferik havadan ayran iki zellik vardr ki bunlardan birincisi, kompresr filtreleriyle havann neminin alnyor olmas, ikincisi ise dalnan derinlie bal olarak artan basn sonucunda solunan havann basncnn artyor olmasdr. Solunan normal hava karmna bal olarak, bu derinliin altnda bir takm fizyolojik rahatszlklar oluabileceinden BAD donanm ile yaplan sportif dallar 30 metre ile snrlandrlr. Sportif dal iin maksimum derinlik 30 metre ise de derin dal eitimi amacyla eitmen eliinde maksimum 42 metreye dal yaplabilir. Dal Tpleri, Dolumu ve Bakm Dal tpleri, dalcya bamsz hava salamak iin kullanlan kaynaklardr ve bamsz aletli dal donanmnn bamszln salayan en nemli paradr. Dal tplerini alamlarna gre inceleyecek olursak, elik ve alminyum tpler olmak zere iki grupta toplamamz gerekir. Amalarna gre piyasada 0,5 5 10 12 15 18 litrelik tpler bulunurken sportif dallarda genellikle 10 12 15 ve 18 litrelik tpler kullanlr. Dal tpleri hacimleri, kullanm basnlar gibi zellikleri ile anlrlar. 200 BAR kullanm basncna sahip olan 15ltlik bir tpn iindeki hava miktar 200x15 = 3000 litredir. Yzeyde bu kadar hava, yaklak bir telefon kulbesi kadar hacmi kaplar. te bu hava basnl hale getirildiinde bize bamszlk salayacak olan kk bir hacmin iine yerletirilmi olur. Dal tpleri ve vanalar kullanm iin ayrlmaz bir btn oluturur. Dal tplerinin tek kl ya da ift kl farkl modellerde vanalar mevcuttur. Bir takm teknik ihtiyalara cevap verebilmesi iin vana sistemleri zelletiriliyor olsa da sportif dallar iin, standart vanalara sahip dal tpleri kullanlabilir. Tp vanalar, klarna gre temelde DIN kl vanalar ve INT kl vanalar olarak ikiye ayrlr. Tp vanalar ileri teknoloji ile basn altnda alacak ekilde retilir. ok kk bir g harcanarak tpn iindeki yksek basnl hava ak kapatlp alabilir. Vanalarn kullanmndaki en nemli nokta ise, kesinlikle ok sklmamasdr. Eer vanalar ok sklacak olursa, ilerindeki mekanizmaya da zarar verilmi olunur. Vanalar sadece parmak gcyle skmak yeterlidir. Dal tplerinin karakteristik zellikleri boyun blmlerine kaznm iaret ve sembollerle ifade edilir.
29
Bunlardan hidrostatik test basnc tarihi olan ise kanuni dzenlemede yer alan sreler iinde yeniden kaznarak tpe eklenir. TRK STANDARTLARI ENSTTSNN TS 7450/KASIM 1994 YILINDA YAYIMLANAN PERYODK MUAYENE, DENEY, BAKIM VE TAMR KURALLARINA uygun olarak tplerin retim tarihlerinden sonra her 5 (be) ylda bir hidrostatik teste tabii tutulmas gerekir.
Dal tpleri ve vanalar Dal tplerinde alminyum olanlarnn ilk bakta ayrt edilmelerini salayan en byk zellikleri tabanlarnn dz olmasdr; bunun aksine elik tplerin taban yuvarlaktr ve ayakta durmalarn salamak iin plastik tabanlk kullanlmas gerekir. Alminyum tplerin gzle ayrt edilemeyen zelliklerinden en nemlisi ise eper kalnldr. E hacme sahip alminyum ve elik tplerden alminyum olan tpn eperi daha kalndr. Bu zellikleri ile alminyum tplerin d yzeyleri e i hacimli elik tplerinkinden fazladr ve dolaysyla suda daha pozitif yzerlie sahiptirler. elik malzeme daha yksek dayanma sahiptir ve bu zelliiyle e i hacimli alminyum tplere kyasla daha ince epere sahiptir, ancak metal zellii dolaysyla daha ardr. te bu zellikleri ile elik tpler alminyum tplere kyasla daha batar (negatif yzer) durumludur. Ancak bu avantajlarnn yan sra elik tplerin bakm da alminyum tplere kyasla zordur. Her ne kadar kompresr filtrelerince havann nemi alnyor olsa da bir miktar nem tpe geebilir ve byle bir durumda elik tplerde korozyon, alminyum olanlara kyasla ok daha hzl ve geni alanda meydana gelir. Alminyum tplerin dezavantaj ise, dal srasnda iindeki havann azalmas ile birlikte yzerliinin de artmasdr. Bu problem dal srsnda kemere ya da semer kayna eklenecek olan fazladan 1 kilogramlk arlk ile zlebilir. Dal tplerinin gne altnda ve scaa maruz braklmamasna, kullanm dndaki zamanlarda devrilmeyecek ekilde, korunakl bir blgede sabitlenerek ya da yerde yatk ekilde muhafaza edilmesine, dal ncesinde vanann ve conta sistemlerinin gzle kontrolnn yaplmasna dikkat edilmesi gerekir. Dal tp seerken boyun ksmndaki semboller ve numaralara bakarak incelemenin yaplmas ve tpn kullanm basnc, litresi, hidrostatik test basnc tarihi gibi deerlerinin okunmas ve deerlendirmenin bunlara gre yaplmas gerekir. Dal
30
tpnn d yzeyinin przsz ve bakml olmas, vanas ile birleen noktada korozyonun ilerlememi olmasna dikkat edilmesi gerekir. Dal tplerinin kullanm basnc zerinde doldurulmamasna dikkat etmek gerekir. Byle doldurulan tplerin iaretlenerek ayrlp, hidrostatik test basncna gnderilmesi gerekir. Dal tplerinin yzeyinin zarar grmemesine, varsa boya dokularnn korunmasna dikkat etmek gerekir. Dal sonras tatl su ile durulanmas ve vanann kuru hale gelmi olmasna dikkat edilmesinde fayda vardr. Tpler sezon d saklama iin 50 BAR basnla doldurularak serin ve kuru bir yere alnmaldr. Reglatrn levi ve Bakm Reglatrler, dal tplerindeki yksek basnl havay nce ara basn (ortam basnc + 810 BAR) ve daha sonra da ortam basnc seviyesine indirgeyerek dalclarn hava ihtiyalarn karlayan cihazlardr. Tek ve iki kademeli olmak zere kademelerine, ift ve tek hortumlu olmak zere de hortumlarna gre tanmlanr. Piyasadaki reglatrlerin byk bir blm iki kademeli ve tek hortumludur. En basit reglatr, tpe taklan ksm (birinci kademe), solunumun gerekletirildii ksm (ikinci kademe) ve arasnda yer alan hortumdan oluur. Ayrca birinci kademeye, tp hava gstergesi ve bunlar birbirine balayan yksek basn hortumu (ki bu gsterge, iinde derinlik gstergesi ve pusulann da bulunduu bir konsol zerinde olabilir), ikinci bir solunum kayna (ahtapot) ve denge yelei hortumu da balanr. Reglatrleri tpe balanma ekillerine gre INT ve DIN olmak zere iki ayr guruba ayrlr. Birinci kademe tp basncn ara basnca indirger ve havay yapsndaki kanallardan (terminal) ikinci kademelere datr. Birinci kademe kanallarndan sadece bir tanesi tpteki havay herhangi bir ileme sokmadan direkt olarak yksek basn stergesine gtrr. Bu kanaln knda, dier kanallarla kartrlmasn engellemek iin bir iaret bulunur (HP). Kimi reglatrlerde yksek basnc ayn zamanda farkl bir apta az aklna da sahiptir. Bylelikle dier klarla kartrlmas ihtimali ortadan kaldrlm olur. Yksek basn k tpteki havay yksek basn hortumu ile yksek basn gstergesine tar ve bylelikle tp iindeki havann dal sresince izlenmesini salar. Bu sistemden farkl olarak kimi dal bilgisayarlarnn yksek basn kna taklan kablosuz verici adaptrleri sayesinde, tpteki hava basnc seviyesi kablosuz olarak dal bilgisayar ekranna aktarlabilmektedir.
Reglatr birinci kademeleri. Soldan saa 1 ve 2. reglatrler INT, 3 ve 4. reglatrler DIN standartlarndadr. Gnmzde sk olarak kullanlan tek hortumlu ift kademeli reglatrlerde birinci kademe diyaframl veya piston sistemli olmak zere iki tiptir. Tp ierisindeki basn birinci kademe indirgeme valfnda ara basnca indirgenir ve terminalden
31
ikinci kademeye gnderilir. Reglatrn ikinci kademesindeki hava boluu, d ortamdan elastiki bir diyafram ile ayrlmtr. Dalc nefes aldnda, buradaki hava boluunda basn dengesizlii meydana gelir. Basn deiimi diyafram almaya zorlayarak ikinci kademedeki alak basn ak valfnn almasn ve bylelikle de dalcnn ortam basncnda hava ile solunum yapmasn salar. Tersi trdeki basn deiimi (nefes almama yada nefes verme durumunda) alak basn valfnn tekrar kapanmasn salar ve bylelikle dalc nefes almak istemediinde birinci kademeden gnderilen hava kesilmi olur. Bu mekanizmaya sahip olan reglatrler, demand sistemli olarak adlandrlr (demand ing: istem, istek; istemli reglatr de denilebilir).
kinci kademe zerinde bir de serbest tahliye dmesi bulunur. Bu dme dal ncesi reglatrn alp almadn kontrol etmede ve daltan sonra da reglatrle tp valf arasndaki basnl havay tahliye etmede kullanlr. Bu tahliye valfinin en nemli grevi reglatrn ikinci kademesi su altnda azmzdan karsa, azmza tekrar alrken iinde bulunan suyun tahliyesini salamaktr. Birinci kademe zerinde yer alan hava k terminallerinden yksek basnl hava kna (HP), sualt yksek basn gstergesi (SPG) monte edilir. Alak basn hava k terminallerine (LP) ise ikinci kademe, denge yelei hortumu ve yedek hava kayna (ahtapot) balanr.
Reglatr ikinci kademeleri. En sada yer alan ikinci kademe, yedek hava kayna (ahtapot). kinci kademedeki k basnc yaklak olarak dalcnn cierlerindeki hava basnc ile ayndr. Tek hortumlu reglatrlerde solunum, ift hortumlu reglatrlere kyasla daha kolay ve rahattr. Tek hortumlu reglatrlerdeki kademeler arasndaki 32
hortum ince apl ve salamdr. Bu zellik sayesinde sudaki srtnme azaltlm olur. Souk sulara yaplan dallarda birinci kademenin donma ihtimali yksektir; ancak reglatrlerin souk sularda donmasn, kirli sularda da tkanmasn nleyen adaptrler bu tip istenmeyen sorunlar ortadan kaldrr. Baz reglatrlerde ikinci kademelerde hava ayar valflar bulunur. Bu valflar havann ok veya az gelmesini salar. ki kademeli reglatrlerin dezavantajlar ise kabarcklarn zaman zaman gr engellemeleri ve solunumu salayan ikinci kademelerinin azda uzun sre tanmasnn yorucu oluudur. Reglatrler her daltan sonra tatl suyla ykanmaldr. Bu ykamada basnl su kullanlmaz. Ancak ykamadan nce toz kapann yerinde ve kuru olup olmad kontrol edilmeli, toz kapa su almayacak ekilde kapatlmaldr. Ykama srasnda ikinci kademe zerindeki serbest ak dmesine baslmamaldr. Birinci kademeye girebilecek birka damla su ciddi problemlere yol aabilir. Ykama ileminden sonra Reglatr, aslarak veya serin ve kuru bir yerde saklanmaldr. Basn Gstergeleri ve Dier Yardmc Malzemeler Basn gstergesi trleri, tp basncnn sualtnda izlenebildii yksek basn gstergesi (SPG = Submersible Pressure Gauge), derinlik gstergesi (DG = Deep Gauge) ve karada kullanlan basn gstergesi (PG = Pressure Gauge) olarak ana balkta toplanabilir. Dal gstergeleri mekanik ve elektronik olarak iki sistemde retilmitir. Mekanik gstergelerde bir kadran zerinde hareket eden ibrenin gsterdii veriler okunur. Elektronik gstergelerde ise veriler elektronik olarak ekranda grnr. Mekanik gstergeler olduka gvenilir ve dorudur. Burdon mekanizmal gstergeler, kapiler gstergeler ve diyafram sistemli gstergeler mekanik gstergeler snfnda yer alr. Elektronik gstergeler ise daha iyi lm yapan, fakat bakm ihmal edildiinde hata yapma riski tayan, pahal malzemelerdir. Basn gstergeleri. 1. l konsol (derinlik, yksek basn ve pusula); 2. kili konsol (derinlik ve yksek basn); 3. Tekli konsol (yksek basn); 4. Tpteki basnc lmek iin kullanlan yksek basn gstergesi (karada kullanlr); 5. Tpteki basnc lmek iin kullanlan Din sistemli yksek basn gstergesi
33
1T6 FZK FZYOLOJ Giri Sualtnn fiziksel artlar ve insan fizyolojisi zerindeki etkileri karasal ortamdan tamamen farkldr. Dalcnn vcudunda meydana gelen fizyolojik deiimleri ve bir takm rahatszlklar aklayabilmek iin, sualt fiziinin insan fizyolojisi zerine olan etkilerinin iyi bilinmesi gerekir. Fizyolojik etkiler fiziksel deiimlerden kaynaklanr, dolaysyla dal fizyolojisi, dal hastalklar ve dal tablolar konularn anlayabilmek iin ncelikli olarak sualt fizii konusunda yeterli bilgiye sahip olmak gerekir. Sualtnda cisimleri olduundan neden daha byk grdmzn, neden daha hzl bir ekilde s kaybettiimizin, neden konuamadmzn, sualtnda niye daha fazla kalamadmzn ve soluduumuz havann neden sorunlar yarattnn cevaplar dal fizii ve onunla ilikili olan dal fizyolojisi konularnda akla kavumaktadr. SU ve ISI Deniz suyu scakl ne kadar yksek olursa olsun, ilk girite insanda rperti hissi yaratr. Bunun sebebi vcut snn direkt olarak suya geiidir. Buradaki s aktarm, scak bir bardaa dokunduumuzda elimize geen sya benzerdir. Bu tip s aktarmna sl iletim (kondksiyon = temasla s aktarm) ad verilir. Oysa hava ortamndaki s iletimi hava hareketleri (konveksiyon) ve ma (radyasyon) ile gerekleir. Bunlara rnek olarak gnein bizi stmas, ya da scak bir bardaa elin yaklatrlmas ile snma durumlar rnek verilebilir. Buradan da anlalaca gibi temas ile s iletimi, dier iletim ekillerinden ok daha yksek oranda s alveriinin gereklemesini salamaktadr. Suyun temasla s iletimi zellii, hava ortamndakinden ok daha hzl ve yksek oranda s transferine olanak salar (su ortamndaki s iletimi hava ortamna oranla yaklak 25 kat daha hzl gerekleir). Dolaysyla ayn scakla sahip olan hava ve su ortamndan, hava ortamnda bulunan kii mezken, suda bulunan titrer hatta vcudu normal fonksiyonlarn yerine getiremez hale gelebilir. Sualtnda sya bal en nemli problemler vcut ssnn dmesi eklinde kendini gsterir. nsanlarda vcut ss sabittir ve yaklak olarak 36,5C dir. Titreme, vcut ssnn yaklak 1C dmesi ile balar. Suya giren kiinin vcut yzeyi ssnda hzl bir d gzlenir. Vcudun i ssndaki (core temperature) d, yzey ssna oranla daha yavatr. Birka fizyolojik mekanizma vcut ii ssndaki dn hzn yavalatr. Beyindeki s merkezi, deri yzeyine yakn blgedeki kan akn azaltarak yzeyden s kaybn azaltmaya alr. Bu evrede kan, vcutta daha ok hayati organlar etrafnda toplanr. Bylelikle dolam mmkn olduunca azaltlarak, metabolik faaliyet sonucu elde edilen enerji ile stlan kann scaklnn dmemesi salanmaya allr. Bu tip fizyolojik tepkiler belirli oranda s kaybn engellese de zellikle kafa blgesine doru hareket eden kan aknda bir kstlama gereklemez. Beyin, oksijen ihtiyac yksek olan hayati bir organdr; o nedenle de beyin dokusana kan aknda bir azalma sz konusu olamaz. Bu nedenle vcuttaki s kaybnn %50si, beyne hareket eden kann yzeye yakn olarak getii boyun blgesinde meydana gelir. Dalclar bu s kaybn en aza indirgemek iin dal elbiseleri, balk, patik ve eldiven kullanrlar. Bu konuyla ilgili olarak 1T8 dersinde daha detayl bilgi verilecektir. 34
Donanml dalclarda s kayb su ile temasn yan sra, solunum yoluyla da gerekleir. Kuru hava solunumu yapan dalc, vcut ssnn %25ni solunum yoluyla kaybeder. Tpten solunan hava nemi alnm ve souk zellikte olduundan, akcierler tarafndan stlmaya allr; dolaysyla metabolik enerji bir lde akcierlerdeki s kaybnn ortadan kaldrlmas iine ynlendirilmi olur. Belirli bir orann stndeki (veya ar) titreme, scuba dalcnn azln (maps) dileri arasnda tutmasna dahi engel olabilir. Souk etkisi dalcnn zihnini daltan uzaklatrp souk hissine doru ynlendirir. Bylelikle dalcnn dikkati dalr ve hata yapma olasl artm olur. SU ve IIK In sualtndaki hareketleri, hava ortamndakinden daha farkldr. Bu nedenle de zellikle tecrbesiz dalclar, sualtnda objelerin kendilerine olan uzaklklar ve boyutlar hakknda yanlabiliriler. In sualtnda yaylmas, suyun bulanklna, sudaki yaylma hzna, su scaklna, gnein konumuna, meteorolojik artlara bal olarak deiiklik gsterebilir. Btn bu faktrler dalcnn sualtndaki grn etkileyecektir. Gne nlarnn ancak %20si ortalama olarak 10 metre derinlie kadar yaylabilir; ancak suda yksek konsantrasyonda asl partikl bulunuyorsa, n bu derinlie dahi yaylmasnda azalma meydana gelir. Asl halde bulunan partikllerin su iinde meydana getirdii younlua bulanklk denir. Bu partikller planktondan oluan organik bir yapda olabilecekleri gibi inorganik (amur vb.) kkenli de olabilir. Su ierisindeki bulanklk byle doal nedenlerle oluabilecei gibi, doal olmayan birtakm nedenlerle de (sanayi atklar, evsel atklar vb.) oluabilir; hatta bu tip kirlenmelerde su berrak olduunda bile doal glgeler olumayabilir, yapay renklenmeler grlebilir. Ik nlar younluu farkl bir ortama geerken hzn deitirir; bu nedenle de gei yapt ortamda, gelmi olduu ortamdakinden farkl bir dorultuya gidecek ekilde krlmaya urar. In havadaki hz ile daha youn ortam olan sudaki hzlar farkldr. Bu farkn yaratt deiim dolaysyla k suda krlr.Yzeyden su ierisinde baktmzda, n nlar su ierisindeki bir nesneden yansyarak hava ortamnda gzmze ular. Su ile hava arasnda gei yapan nlarn krlmas sonucunda da biz baktmz nesnenin boyutlar ve yeri hakknda yanltc gre sahip oluruz. Dalc, hava dolu maskesinin camndan su ortamna baktnda da ayn durum sz konusu olur. In suda krlmas, (a) asyla Yzeyden yansyan n, kendisinden daha kk deerdeki (b) asyla krlmaya urayarak su ortamna geer. Az youn ortamdan
35
ok youn ortama geite a>b, ok youn ortamdan az youn ortama geite ise b>a olur. nk su iindeki nesneden yansyan nlarn su ortamndaki yksek hz, dalc balnn veya maskesinin ierisindeki hava ortamnda gzmzn alk olduu atmosferik ortamdaki hzna ular ve dolaysyla krlr. Meydana gelen krlma nedeniyle dalc bakt bir nesnenin st ksmn daha yksek, alt ksmn ise daha alak grr. Bu nedenle de nesnenin bykl ve uzakl hakknda kolaylkla yanlabilir. In su iindeki hz havadakinden orannda daha hzldr; dolaysyla suyun iine bakan gzn yanlma oran da tr. Dolaysyla dalc, sualtnda 80 cm uzaklktaki bir nesneyi, bu uzakln yani; 2x3/4 = 60 cm uzaklktaym gibi alglayacaktr. Yzeyden bakldnda s olduu dnlen bir dip mesafe, tahmin edilenden daha derin olabilir. In krlmas sonucu derinlik tahminin yaplmas zorlar. Dardan suya bakan gzn yanlmasnn asl nedeni ise sualtnda ztln ve parlakln azalmasdr. Dier bir faktr ise hava ortamndaki n hz ile su ortamndaki n hzlar arasndaki farktr. leri derecede bulank sularda nesneler arasndaki uzaklk daha iyi tahmin edilebilmektedir.
In su iinde krlmas ve objelerin olduundan daha farkl grnmesi Suyun yzeyine gelen nlarn tm su tarafndan sourulmaz, bir blm de yzeyde yansr. Yansma miktar su yzeyinin dz, alkantl veya dalgal oluuna bal olarak deiir. Dorudan veya dolayl olarak yansmayla, su yzeyine gelen nn yansma yzdesi, gnein gkyzndeki durumuna bal olarak deiir. rnein gnein en yksek olduu zaman bile direkt gne nn yansma as sabit olmayp dalgalarn eimine bal olarak deiir. Hatta gne nlarnn deniz yzeyine belirli bir ayla geldii zamanlarda bile dalgalarn arka yzeylerinden yansma gereklemektedir. Sourma ilemi grlebilir spektrumun krmz ucundaki dalga boyunun filtre edilmesi ile balar. Dalc, dal srasnda krmz rengin ok abuk kaybolduunu gzlemler. Krmzy, turuncu ve sar renklerin 36
kaybolmas izler. Bu sebeple derinlik arttka krmz, turuncu ve sar nesneler grileir; nk bu renklerin dalga boylar gze ulaamadan su tarafndan sourulmu olur.
eitli dalga boyundaki nlarn suda inebildii derinlikler. Sualt ve Ses Ses ve k benzer fiziki zellikler gsterirler. Ses de k gibi dalgalardan oluur ve dalgalar halinde yaylr. Ik dalgalar elektromanyetik enerjinin rndr. Ses dalgalar ise akustik enerjinin rndr. Nesnenin dorudan hareketinde, mevcut ortamdaki dalga biimleri ya da hareketin dalgas meydana gelir ve ses ortaya kar. Bu dalga eitli reseptr mekanizmalarla temasta bulunarak beyine kadar ular. Bunlar; titreim yapan bir nesne, titreimi nakleden bir ortam (hava, su) ve ses dalgalarn alp beynin bunlar alglanmas iin sinirsel iletilere eviren kulaklardr. Ses, su iinde veya dier gazlar ierisinde, hava ierisindeki gibi hareket etmez. Youn ortamlarda moleklden molekle daha hzl iletilir. Olduka youn olan su mkemmel bir ses iletkenidir. Havada 364m/sn hzla iletilen ses, 15C scaklkta tatl su ierisinde yaklak olarak 1410 metre hzla iletilirken, yine ayn scaklktaki deniz suyu ierisinde saniyede yaklak 1550 metre hzla iletilir. Bu hz havadan yaklak drt kat daha fazladr. Ses dalgalarnn su ierisinde bu kadar yksek bir hzla yaylabilmesi, onlarn ok uzaklardan duyulabilmesini salar. rnein bir geminin kard ses sualtnda yaklak 15Nm (deniz mili) uzaklktan alglanabilir. Ses dalgalar kulak zarlarna ulap titreimleri iletir ve beyin iki kulak arasnda, titreimlerin ulam hzndaki ok kk zaman farkn analiz ederek sesin kaynan ve ynn alglar. Fakat havaya gre daha youn ortam olan su, havadan drt kat daha iyi bir iletken olduundan, ses titreimlerinin iki kulamza da neredeyse ayn anda ulamasna neden olur. Dolaysyla beynimiz hzdan tr iki kulaa da neredeyse ayn anda ulaan titreimlerin arasndaki zaman farkn alglayamaz; bu sebepten dalclar sualtnda sesin kaynan belirlemekte glk eker. Younluklar farkl ortamlarn arasnda gei yapan ses sourulur. Bu nedenle suyun dndaki bir kaynan yaratt ses dalc tarafndan duyulmaz. Hava ve su ierisinde kolaylkla iletilen ses, havadan suya gei yaparken %99,99 orannda
37
sourulur. Sualtnda younluklar farkl termik hatlar da sesi sourur. Sualtndaki bir ses kaynandan gelen ses dalgalar, younluklar birbirinden farkl olan iki su ktlesi arasnda gei yaparken sourulur; iki ortam arasndaki sourulma oran su ktlelerinin scaklk farkna baldr. Fizyoloji Bu derste ilenecek fizyoloji konular temel yaam destek sistemi, solunum sistemi, metabolik ileyi, akcierlerdeki gaz alverii, gazlarn alveriindeki rolleri, tkenme, boulma, hipoksi ve hipotermiden olumaktadr. Temel Yaam Destek Sistemi nsan vcudu metabolik faaliyetlerini srdrmek iin mkemmel mekanizmalarla donatlmtr. Yaamsal faaliyetlerimiz bu mekanizmalarn kusursuzca almasna ihtiya duyar. Bunlardan kan dolam ve solunum sistemi temel yaam destek sistemimizi olutururlar. Kalp damar sistemi kan kullanarak metabolik faaliyetin sreklilii iin gaz, sv ve partikl transferini salayan mekanizmay altrr. Solunum sistemi ise hcreler tarafndan tketilen oksijenin havadan alnmasn ve metabolik faaliyet sonucu aa kan karbondioksitin de dar atlmasn salayan karmak sistemi oluturur. Bu iki sistem temel yaam destek sistemini oluturmaktadr. Bunlardan birinde meydana gelecek sorun, dier sistemi ve tm yaamsal faaliyeti dorudan etkileyecektir. Metabolik Faaliyet Canlnn yaamn devam ettirmek, gelimek ve dier fonksiyonlarn yerine getirmek iin enerji salamas gerekir. Gerekli olan enerji gda maddelerinin oksidasyonu ile salanr. Herhangi bir maddenin yan gibi, oksidasyon ileminin de yakta ve oksijene ihtiyac vardr. Oksidasyon sonucunda karbon dioksit, su ve s aa kar. Gdann oksidasyonuna metabolizma denir. Oksijenin alnp, karbondioksitin atlmasna ise solunum denir. Besin + O2 = Enerji + CO2 Vcutta depolanan besin, i organlarn almas, kas hareketlerinin salanmas, duyu ve sinir sisteminin alabilmesi iin belirli oranda yaklarak metabolik enerjiye evrilir. Depolanan besinin yakm srasnda oksijen tketilirken, bir yandan da karbon dioksit retilir. Besinin yaklnda grev alan oksijen, akcierlerden dokulara dolam sistemiyle tanrken yine bu metabolik faaliyet sonucu aa kan karbondioksit de ayn yoldan ulat akcierler kanal ile vcuttan atlr.
Dolam Sistemi: Dolam sistemi, kan dokulara ve akcierlere tayan, dolaysyla metabolik faaliyetin srekliliini salayan bir yapdr. Bu sistem sayesinde dokularda gerekleen oksidasyon iin gerekli olan oksijen salanr ve dokuda oksidasyon sonras oluan karbondioksit de ortamdan uzaklatrlm olur. Dolam sistemi iki 38
byk dolam ana sahiptir. Bunlardan biri akcier dolam (pulmonar dolam), dieri ise byk dolam ya da sistemik dolam olarak adlandrlr. Kan, metabolik faaliyette kullandmz gazlar, dokular ve akcierler arasnda tayan sv yapdaki dokudur. Yapsnda bulunan alyuvarlar (hemoglobin) sayesinde gazla reaksiyona girer ve olduka yksek miktarlarda gaz tayabilme yetenei kazanr. Kan, akcier ve sistemik dolamdaki hareketini kalp ve damarlarn yardmyla salar.
Kalp damar sistemi Kann hareketliliini (dokularla akcierler arasndaki dolamn) salayan kalp, dolam sisteminin ana parasdr. Damarlar, kalp sayesinde akkanlk kazanan kan tamakla grevli dolam yollarn meydana getirir. Kalbin atmlar nabz olarak adlandrlr. Yetikin bir insanda dinlenme annda 6070 olarak llen nabz, yksek eforda 180 e kadar kabilir. Solunum Sistemi Bir szge gibi alan akcierler soluduumuz havadaki gazlar bnyesindeki en kk yaplarnda, yani alveollerde kan ile buluturup, ihtiya duyulan gaz alveriinin gereklemesini salarlar. te bu denli hayati nemi olan bu yaplarn binlercesi bir araya gelip alveol keseciklerini, onlar da bir araya gelerek daha byk
39
kese yaplarn oluturur. Bu yapsal zellii ile akcier yaps gaz alverii iin olduka geni bir yzey alan yaratm olur ki bu alan yetikin bireyin akcierinde 2 yaklak olarak 25 m dir. Solunum, diyaframn hareketi ile balar. Beyindeki solunum merkezi diyafram kasnn kaslmasn salayarak akcierlerin genlemesini ve dolaysyla da i basnlarnn dmesini salar. Azalan i basn, d basnla dengesiz duruma geldiinden, dardan ieri doru hava ak salanm olur. Bu mekanizma sayesinde akcierlere ulaan hava bron ve broniyol yaplar (hava yollar) ile alveollere gelir ve burada kan ile gaz alveriini gerekletirir. Bu ksa srecin sonunda diyafram kas tekrar geveyerek eski halini alr ve bu sefer de i basncn ykselmesini salam olur. Hava, yksek basnl akcierlerden dar doru aka balar ve bir solunum devri daha tamamlanm olur. Normal solunum hz dinlenirken dakikada 1214 iken, bu hz egzersizle birlikte dakikada 35e kadar kabilir.
Akcier ve alveollerin anatomisi
Akcier ve alveollerin anatomisi
Yetikin bir insanda toplam akcier kapasitesi 6 litre kadardr, bunun 1,5 litrelik ksm soluk alma verme srasnda akcierlerde kalr. Buna REZDEL KAPASTE denir. Soluma srasnda alp verdiimiz maksimum hava ise 4,5 litredir ve buna VTAL KAPASTE denir. Dinlenme srasnda solurken sadece 0,5 litrelik havay alp veririz. Buna da TDAL KAPASTE denir. Bu miktar egzersiz yaparken vital kapasiteye kadar kabilmektedir. Nefes tutarak byk derinliklere yaplan dallarda artan basncn etkisi, teorik olarak toplam akcier kapasitesini 6 litreden rezidel kapasiteye kadar drr (1,5 litre). Eer akcierler bu hacimden daha fazla skacak olursa problemlerin oluabilecei dnlmektedir. Her ne kadar 40
teorik olarak byleyse de pratikte bu basn farkllklarnda dahi dalclar hibir sorun yaamakszn serbest dal gereletirebilmektedir. Bu durum, gllenme olarak da bilinen fizyolojik bir mekanizmann akcierleri koruyucu etkisi olarak aklanmaktadr. Donanml dalta solunum mekanizmas bir takm etkiler altna girer. Bunlardan en nemlisi ise l hava boluklardr. Soluk borusu ve az iinde de bir miktar l hava boluu vardr. Dal sistemleri ne denli gelimi olursa olsun bir miktar l hava boluuna sahiptir ve bu hacim dal srasnda artan basnca bal olarak artar. rnein reglatrn ikinci kademesi bir miktar hava boluuna sahiptir ve bu hacmin iine dolacak hava miktar da inilen derinlikle birlikte artar. Nefes verirken bir miktar hava l hava boluklarnda taklr. Her nefes almzda ncelikle bu havay alr ve daha sonra temiz havay iimize ekmeye balarz. Karada solunuma devam edildii srece sz ettiimiz l hava boluunun solunuma ciddi bir etkisi olmayabilir; ancak sualtnda ve fazladan l hava boluuna sahip reglatrden hava ekerken bu oran giderek artar ve risk tekil edebilir hale gelir. Bu etkinin en aza indirilebilmesi ise derin nefes almakla mmkn olur. Sualtnda solunumu karadan biraz daha farkl olarak gerekletirmek, yani daha derin ve yava nefes alp, ayn ekilde de nefes vermemek gerekir. Havann yaklak %78ini Nitrojen (N2) oluturur. Dolaysyla nitrojen de solunum srasnda dolam sistemine oksijen ile birlikte alnr, ancak metabolizmada bir rol oynamaz. Gnlk yaamda varl ihmal edilebilir. Bu gazn daltaki nemli etkileri ise daha sonraki derslerde grlecektir. Oksijen gaznn metabolizmamz iin ne kadar gerekli bir gaz olduu bellidir, ancak belli koullar altnda zehirli etki de yapabilmektedir. Normalde bir bar basncndaki havay soluruz ve bunun yaklak % 21i oksijen gazdr. Vcudumuz bu gazn ksmi basncndaki art bir seviyeye kadar kaldrabilir, ancak bu art ok fazla ise vcut toleransn aacak ve zehirlenme balayacaktr. Neden ve nasl olduu tam olarak anlalamasa da merkezi sinir sistemindeki ani (akut) etkisi ve akcierlerin stndeki kalc (kronik) etkisi ok nemli ve lmcl olabilmektedir. Sportif dal limitlerinde normal hava ile yaplan dallarda bu tehlike sz konusu deildir. Metabolizma ileyiinde oksijen tketimi ve karbondioksit retimi bir denge iindedir. Bu dengenin bozulmas vcutta problemlere sebep olabilir. Nefes tutarak yaplan dallar srasnda vcut dokularnda oksijen kullanlrken karbondioksit retilir. Ancak bu srete dardan vcuda oksijen alnmaz ve karbondioksit verilmez. Vcut bir sre buna dayanabilir. Fakat karbondioksit dzeyi nefes alma istei dourduunda tekrar yzeye dnlmelidir. Eer soluk alma istei dikkate alnmazsa oksijen seviyesi kritik oranda debilir, bu da su altnda bilinsizlie yol aarak boulmaya dahi sebep olabilir. Dal srasnda tpteki havann daha uzun sre kullanlabilmesi iin nefes atlayarak yani derin ama daha az sklkta yaplacak soluma bu riski oluturacaktr. Nitrojen Narkozu; lk defa 150 yl kadar nce yksek basnl havann alkol gibi narkozik etki yapt gzlenmitir. O gnden bu yana nitrojen narkozu ya da derinlik sarholuu
41
olarak bilinen bu etkinin, nitrojen gaznn artan ksmi basnc etkisi ile olutuu kesinlemitir. Bu eitimi tamamladktan sonra alacanz dalc kimlikleri, sizlerin en fazla 18 metreye kadar dal yapmanza msaade etmektedir. Yzeyi terk edip dala geen bir dalc artan nitrojen basncnn etkisi altna girmee balar. Bu etki kendisini yaklak 30 metrelerden itibaren youn olarak hissettiri. Derinlik arttka nitrojen narkozunun etkisi de artar. Daha derine doru dala devam edilirse yaamsal tehlike oluabilir. Her ne kadar nitrojenin narkozik etkisi bnyeden bnyeye deise de sonu olarak 30 metreden sonra tm dalclarda grlebilir. Bu durumda yaplmas gereken; narkozik etkinin artmasna izin vermeyerek dibe inmeyi kesmek ve dala daha s sularda devam etmektir. nk basncn azalmas ile narkozik etki de ortadan kalkacaktr. Eer belirtiler ortadan kalkmam ise dal emniyetli bir ekilde terk edilmelidir. ki narkotik maddenin bir arada alnmas ile oluan etkiler her ikisinin tek tek alnmas ile oluandan ok daha fazla olabilir. Eer alkol ya da uyuturucu etkisi olan ilalar alnarak dal yaplrsa dozaj az bile olsa narkozik etki ile birleince tahmin edilebileceinden daha ciddi sonular doabilir. Dekompresyon Hastal Henry kanununa gre gazlarn sv iindeki znlrl ksmi basnlaryla doru orantldr. Basn arttka nitrojen gaznn ksmi basnc da artacandan, soluduumuz havadaki nitrojen miktar da artacaktr. Ksm basn etkisindeki deiimde olduu gibi, etki sresinin artyla birlikte de kan ve dokularda znen nitrojen gaz miktar artacaktr. Dekompresyon hastal, kanda znm halde bulunan nitrojenin, ortam basncndaki ani d ile birlikte gaz kabarcklar haline dnmesi ile oluur. Su altnda kalnan sreye ve inilen derinlie bal olarak ortaya kabilen bu hastalktan korunmak iin dal tablolarnda yer alan "Sfr Deko Limitleri" ne uygun dallar planlanmaldr. Tkenme Dal kondisyon isteyen ve yksek miktarda enerji harcanan bir faaliyettir. Yeterli fiziksel zelliklere sahip olmayan dalc ok abuk yorulacak, kendisi iin ve gurubundaki dier dalclar iin problemler karabilecektir. Yorgunluk, tanmlanmas hissedilmesinden daha zor bir semptomdur. Yorgunluk, insann fiziksel ya da zihinsel durumunun iyi olmad, kendini her bakmdan gsz hissettii durum olarak ifade edilir. te byle bir durum sualtnda ortaya karsa olduka tehlikeli sonular doabilir. Byle bir durumda olduunu hisseden dalcnn dal eine ve liderine haber vermesi ve kendini tekrar iyi hissedene kadar da dal durdurarak dinlenmesi ve gerekiyorsa emniyetli bir ekilde dal sonlandrmas gerekir.
42
Sualtnda normal hzla palet rpmakla karada komak eit miktarda enerji tkettirmektedir. Byle bir hareket kaslarda harcanan oksijeni arttracandan, soluma hz da artacaktr. Kaslar ksa srelerle yetersiz oksijen seviyelerinde bile fonksiyonlarn yerine getirebilirler. Ancak byk bir efor harcadktan sonra kaslar dinlenemeyecek olursa vcutta yorgunluk ortaya kacaktr. Dalc denge sorunu yaadnda eer ellerini ve vcudunu daha fazla kullanyorsa, souk su ve/veya aknt da dalcy tkenmeye srkleyebilir. Sualtnda gereksiz efor sarf edilmemesi gerekir. Kondisyonunuz nedenli iyi olursa olsun sualtnda ar efordan saknmalsnz. nk sualtnda ar enerji tketme sonucunda ar solunuma (hiperventilasyon) balanmas kanlmazdr. Ar solunum yapan dalcnn nce hareketlerini durdurmas ve solunumunu dzenlemesi beklenmeli, daha sonra gvenli bir ekilde dalna son verilmelidir. Sualtnda ar solunum geri dn olmayan bir geliime sahiptir ve tkenme ile kendini gsterip baylma ile sonulanabilir. Daltan nce zihinsel olarak yorgun olan dalclar (dal blgesine gelmek iin uzun bir yolculuk yapan veya dier zihinsel endieleri olan vb.) dal srasnda byk bir olaslkla yorgunluktan dolay zor durumda kalacaklardr. Dal ncesi dinamik ve salam olmak, iyi dinlenmi ve bir takm endielerden arnm olmak gerekir. Eer kafanzda bir takm sorunlarla birlikte suya giriyorsanz, dalnza kendinizi veremeyeceinizden dolay bir takm problemlerle karlamanz kanlmaz olacaktr.
43
Boulma Sualtnda boulma ou zaman bilin kayb sonras yaanr. Tkenme blmnde de sz edildii gibi ar solumaya sebep olabilecek yorgunluk ya da souktan etkilenmi bir dalc iin yaamsal tehlike sz konusudur. Sualtnda bilin kayb boulmaya neden olacaktr. Boulmay tetikleyebilen baka bir mekanizma da su yutmaktr. Boulmakta olan kazazede yuttuu suyu doal refleksle akciere girmesini nleyip mideye gnderecektir. Kiide oksijen yetersizlii ve bilin kayb sonrasnda su akcierlere de girmeye balar ve boulma gerekleir. Bu durumdaki dalcnn bata boaz yollarndaki larenks dokusu spastik kaslmayla boaz yolunu kapayabilir ve bu yzden de dalc geici bir sreyle nefessiz kalabilir. Bilin kayb arttka su akcierlere dolacaktr. Bu evreden sonraki birka dakika iinde lmle sonulanabilecek ciddi etkiler ortaya kacaktr. Kii akcierlerine su girmeden nce ok ya da soluksuzluktan (asfiksia) da lebilir. Eer kazazedeye balangta hzl bir mdahale yaplrsa hayata geri dnme ans olduka yksek olacaktr. Hipoksi Vcuttaki dokularn yeterince oksijen alamamas durumudur. Kan dokusundaki alyuvarlarn oksijene balanma becerisini etkileyen herhangi bir durum sonucu hipoksi oluabilir. rnein solunum havasndaki oksijenin azl, vcut dokularndaki oksijenin de azalmasna sebep olacaktr. Solunum havasnda karbonmonoksitin olduu durumlarda da hipoksiye bal baylma ve boulma grlebilir. Karbonmonoksit alyuvarlara balanarak oksijenin tanma miktarn snrlar. Dal tplerinin dolumu srasnda benzin motorlu kompresrlerle dolum yaplrken filtrelerin konumlandrlmasna ok dikkat edilmesi gerekir. Eer motorun egzoz k ile kompresrn hava giri filtresi ayn tarafa bakyor ya da rzgar hareketiyle egzoz gaz hava filtresine ulayorsa, dal tplerine doldurulan hava karmna karbonmonoksit gaz karr ve bu tple solunum yapan dalc da sualtnda baylp boulma riski ile karlar. Bu tip sorunlarn olumamas ii, solunum havasnn temizlii konusunda gerekli titizlii gstermek gerekir. Ar ve yzeysel solunum da l hava boluklarndaki karbondioksite zengin ve oksijence fakir havann srekli olarak youn miktarda dokulara tanmasna sebep olacandan hipoksiye neden olabilir. Byle bir problemle karlamamak iin sualtnda doru solunum tekniini, yani derin ve yava solunumu srdrmek gerekir. Bunlar dnda solunumun istemli ( dalta nefes tutma) ya da istemsiz (ok, boulma) durmas, anemi, (kanszlk kanda oksijen transferinin zayf olmas) ve ciddi kanamalardan sonra (oksijen transferi iin yeterli kan olmamas) da hipoksinin ortaya kmasna neden olur. Hipoksinin ardndan Anoksi oluur ki bu da o dokuda oksijenin kalmamas anlamna gelir ve ksa srede o dokunun lmne sebebiyet verir. Hipotermi Hipotermi, scakkanl canllarda vcut ssnn, fizyolojik etkinliklerin azald bir srecin eiinde ar derecede dmesidir. Vcut arlnn cilt yzeyine oran, snn tutulma sresini etkiler. nsanlar belirli oranda ya dokuya sahiptir. Vcudumuzda giderek artan ya doku oranna cilt yzeyindeki art paralel deildir; yani daha kilolu insanlar daha fazla ya dokuya sahiptir ve izafi olarak da cilt yzeyi alanlar daha azdr. Dolaysyla kilolu insanlar, vcutlarndaki sy ok daha iyi tutarken, zayf olanlar ise arlklarna oranla daha fazla yzeye sahip olduklarndan 44
daha abuk s kaybeder. Su iinde s kayb, hava ortamndakine oranla yaklak 25 kat daha hzl ekilde olur. Dalc, 27o C lik suda yaltm zellii bulunan bir o kyafet kullanmyorsa, karadaki 6 C lik hava etkisini yaar. Bu etkinin en nemli sebebi suyun yksek s iletkenliine sahip olmasdr. Vcutta herhangi bir s o kaybnn yaanmamas iin su ortamnda snn 3335 C kadar olmas gerekir. Yaltc elbise kullanan dalc, souk etkinsini ancak ksa bir sreliine vcudundan uzaklatrm olur. Dal elbiseleri srekli s yaltm salayamazlar. Vcut meye baladnda beyindeki scaklk kontrol merkezi, merkezi snn korunmas iin dolam sisteminde bir takm deiiklikler yapar. lk nce uzuvlara giden kan akn, damarlarn daraltlmasna bal olarak azaltr. Bylelikle deriden kan yoluyla kaybedilen s miktar azaltlm olur; uzun sre soua maruz kalnrsa, bu fizyolojik tepkiye bal olarak ayak ve el parmaklarnda uyuma meydana gelir. Eer damarlarda meydana gelen daralma, normal vcut scaklnn olumas iin yeterli olmazsa, vcut o blgeleri stabilmek iin ikincil bir sistemi devreye sokar ve kaslar istem d titremelerle o blgedeki sy artramaya alr. Bu hareket sonucu kaslarn aktivitesi ve metabolizmann hzlanmasyla vcutta bir miktar s retimi gerekleir. Vcut, snn normal seviyede tutulabilmesi iin fizyolojik bir sava verir; titremenin balamas bu savan kaybedileceinin ilk habercisidir. Eer dalc titreme evresinde sudan karlmazsa vcut soua kar uyum salayabilecei limitlerin zerine kar. Oksijene en ok ihtiya duyan organlardan biri beyindir; bu sebepten fizyolojik mekanizma beyine giden kan miktarn azaltamaz. te bu yzden vcudun ssn en youn ekilde kaybettii yer de kann beyine tanrken deri yzeyine en yakn olarak getii boyun blgesidir. Dalta elbise, balk, eldiven ve patik kullanlmas s kaybn azaltacaktr. 3635 oC 35 34.5 34 33 32 30 28 25 Metabolizma ve soluk alp vermede hzlanma, ciddi souk duyusu, el ve ayak parmaklarnda ac hissi Metabolizmada yavalama Soluk alp vermede yavalama Kalp atm hznda yavalama, kan basncnda dme Bilin kaybnn balamas, zihinsel bulanklk, iletiimde glkler, ar titreme sonucu adale kaslmalar Acya duyarszlama Bilin kayb, gzbebeklerinde genileme, refleks kayb, kardiyak aritmi balangc, soluk alp vermede dzensizlik Soluk almama, damarlarda kaslmalar lm
45
1T7 YZERLK EKPMANLARI Giri Bu derste dal sresince uygun yzerlikte rahata hareket edebilmek iin kullanlan denge yeleini tanyacak; uygun denge yeleklerini; hzl kn tehlikeleri ve kontroll k; yzerliin ayarlamas ve tavsiye edilen yntemleri; denge yeleini iirme yntemlerini; denge yeleini hazrlama, giyme ve kullanm ile ilgili olarak dikkat edilmesi gerekenleri inceleyeceiz. Denge Yeleinin Kullanm B.C. (Buoyancy Compensator: Yzerlik dengeleyici) olarak da bilinen denge yelei, su yzeyinde rahat yzmeyi, dinlenmeyi, gvenlii ve sualtnda da rahatlkla denge durumunda kalabilmeyi salar. Teoride ntr (denge durumu) yzerlii salayan bir dalc, su yzeyinde denge yelei kullanmadan da sadece soluk borusu (norkel) kullanarak yatay pozisyonda dinlenebilir ve yzebilir. Ancak bu konumda dier dalclarla yzeyde gz temasnda olabilmek ya da konumak mmkn deildir. Dalc iin su yzeyindeki ideal konum ba darda ve yzeyde oturur pozisyondur. Ancak bu konumun salanabilmesi iin vcuda ilave bir yzerlik kazandrmak gerekir. Denge yelei, su yzeyinde donanml dalc iin ideal olan oturma pozisyonunu salar. Ayrca hatal arlk seimi sonucu ortaya kan batar durumu da (negatif yzerlii) engeller. Dalc hatal arlk seimi yznden daha fazla enerji harcayarak su yzeyinde kalmaya almaz ya da iletiim kurabilmek iin konum deitirmeye alp enerjisini harcamaz. Dalclarn sualtnda alalp ykselmesi srasnda slak tip neopren elbiseler hacim deitirir. Bu sebeple dalcnn dengesi iin gerekli olan yzerlilik srekli olarak deiim durumu gsterecektir. Denge yelekleri sualtnda meydana gelen bu deiimi yeniden denge durumunda getirmeyi salayan nemli dal iirilerek ya da malzemeleridir. boaltlarak dal elbisesinin hacmindeki deiim sonucu meydana gelen yzerlik dengesizliini engellemek mmkndr. Derinlere inildike artan basn neopren elbisenin yzerliini de azaltr ve dalcnn daha hzl bir ekilde batmasna sebep olur. te byle bir problemle karlamamak iin denge yeleine hava eklemek yeterlidir. Tam tersine yzeye kta neopren elbisenin ve denge yeleinin yzerlii giderek artar ve bu etkiyi ortadan kaldrmak iin kontroll bir ekilde denge yeleinin havasnn boaltlmas gerekir. Denge yeleinin tpe dk basn hortumu ile bal bulunan iirme hortumunun iirme dmesine yarm olarak basldnda denge yeleini daha dk bir hzla iirmek mmkndr. Baz dk basnl iiriciler ikinci 46
kademeden alternatif bir hava kaynana balanabilir. Dk basnl iiriciler donanml dal iin zorunlu bir aygttr. Byle bir donanma sahip olmak, hem dalcnn sualtnda denge yeleini azndan hava vererek iirmek iin reglatrn azndan karma gereksinimini ortadan kaldrr hem de denge yelei kontrolln daha iyi yapmasn salar. Kontroll k Uygulamas klar denge yeleinin iirerek deil, aksine yavaa boaltarak gerekletirmek gerekir. k palet gc ile ve k hzna uyularak gerekletirilmelidir. k sresince denge yeleindeki hava da azalan ortam basnc sonucu genleir ve dalcnn yzerliini arttrmaya balar. te bu yzden de genleen havann yavaa boaltlmas gerekir. Eer belirli bir derinlikte havann tamam boaltlacak olursa da yzerlik negatif hale geleceinden paletle k gerekletirilemeyecek kadar gleebilir. k srasnda bir elin boaltma dmesinde olmas ve iirme hortumundaki dmenin de ban stnde yer alyor olmas gerekir. Ayrca denge yeleklerinin iirme hortumu iinde yer alan bir mekanizma ile hortum ekilerek de boatma valfi alarak denge yelei iindeki hava boaltlabilir. Bunun dnda da denge yeleinin zerinde acil durumlarda hzl tahliyesini salayacak tahliye valfleri bulunabilir. Bunlarn denge yeleini kullanacak dalc tarafndan dal ncesinde gerekli kontrollerinin yaplmas gerekir. Yzerlik Ayarlamalar Denge yelekleri sualtnda yzerlii salamak iin en uygun ve gelimi dal malzemeleridir. Sualtnda saladklar bu rahatlktan faydalanabilmek iin onlarn doru olarak kullanlmas gerekir. Doldurma ve boaltma ilemlerinin yavaa yaplmas gerekir. Doldurma ve boaltma ilemleri srasnda mmkn olduunca hareketsiz kalarak denge yeleindeki deiimin yzerlii nasl etkiledii kontrol edilmelidir. Doldurulan ya da boaltlan havann ayn saniye ierisinde yzerlie etkilemeyecei, tepkinin gecikmeli gelecei bilinmelidir. Sabit derinlikte dengeyi bir kere bulduktan sonra, yzerlikte deiim olmakszn dal devam ettirebilmek mmkn olsa da derinliin deitii dal profilleri iin yzerliin srekli olarak ayarlanmas gerekir. Eer derinlik artyorsa ortam basnc artarak denge yeleinizdeki hava hacmi klecek ve dolaysyla yzerliiniz azalacak demektir. Bunun tam tersi durumda ise kla birlikte yzerlik artacaktr. te basncn bu etkisi dolaysyla ini ve k sresince denge yeleinin srekli olarak kontrol altnda tutulmas gerekir. klarda genleen havay boaltarak yzeye hzlanarak k engellemek, inilerde de denge yeleini doldurarak dibe hzl inii engellemek gerekir. Kontrolsz k dal sporu ile ilgili en tehlikeli rahatszlklarndan temelinde yatan sebeplerden biridir. Buna engel olabilmek iin her dalcnn denge yelei kullanm ile yzerlik kontrollne hkim olmay renmesi gerekir. Eer dalc havay boaltmay unutursa, ykseldike genleen hava onu giderek hzlanan ekilde yzeye tar ve eer cierlerdeki havay yeterince hzl bir ekilde boaltamaz ise ciddi dal rahatszlklarnn olumasna sebep olabilir. Bu tip sorunlar yaamamak iin dalcnn k sresince boaltma dmesini bann stnde, yzeye doru tutarak yava yava boaltmaya devam etmesi ve normal nefes almaya devam ederek k sadece palet gcn kullanarak
47
gerekletirmesi gerekir. k iin ideal yzerlik, palet vurma brakld anda kn durmas eklinde zetlenebilir.
Denge yelei iiricileri
Denge yelei modelleri Denge Yeleini iirme Teknikleri Denge yelekleri otomatik ya da azdan iirilebilir ekilde tasarlanmtr. iirme hortumun zerinde bulunan iiricinin bir alak basn girii, bir de azla 48
iirme girii bulunur. Azla iirme, boaltma dmesine baslyken gerekletirilmeli ve iirme bittii anda dme de braklmaldr. Boaltma dmesi de iirme dmesine yakndr. Bu dmeler kartrlmamas iin retici firmalar tarafndan farkl renkte ve alarda kullanlabilecek ekilde tasarlanmaktadr. Dikkat Edilmesi Gerekenler Denge yeleinin giyildikten sonra ne ok bol kalmas ne de ok sk olmas istenir. Eer yelek ok bolsa srekli hareket ederek dalcy rahatsz edecek, ok sk ise de iirildii zaman dalcy sktracaktr. Yelein bir miktar pay braklarak, boluk da kalmayacak ekilde kuanlmas gerekir. Denge yelekleri tp sabitleyicisi ile birlikte kullanlmak zere tasarlanmtr. Tp denge yeleine sabitlemek iin de bu sabitleyicinin kaylar kullanlr. Tp kaylar suya girince slanr ve genileyebilir, dolaysyla tuttuklar tpn de kayp dmesine yol aabilirler. Bu yzden tecrbeli dalclar tp kemerini tpe balamadan nce suyun iinde slatr. Bylelikle kemerin geveme problemi ortadan kalkar. Gnmzde kullanlan denge yeleklerinde tp sabitleyici kaylar bu durum gz nnde bulundurularak tek veya ift olarak retilmektedir. Denge yelei kuatldktan sonra fonksiyonlarn yerine getirip getirmedii kontrol edilmelidir. Bazen denge yeleinde otomatik iirici ile alak basn hortumu tam temasta bulunmadndan almayabilir. Bu tip problemleri yaamamak iin son kez balant yeri kontrol edilip otomatik iiricinin alp almad kontrol edilmelidir. Arlk sistemi denge yeleinin zerinde olabilir. Bu tip yeleklerin arlk sistemlerinin nasl tahliye edildiinin de kullanacak dalc tarafndan iyi biliniyor olmas gerekir. Dal ncesinde bu kontrollerin de yaplm olmas olduka nemlidir. Denge yeleinin doldurma ve boaltma dmeleri ile boatma valflerinin alp almad kontrol edilmeli ve bunlarn yerlerinin el atnca bulunacak ekilde biliniyor olmas gerekir. Denge yeleklerinin zerinde yaz tahtas, ahtapot, ddk, dal ba, pusula, dal bilgisayar ve yksek basn gstergesi gibi malzemelerin tutturulabilmesi iin aparatlar ve cepler bulunur. Btn bu malzemelerin, kullanacak dalc tarafndan denge yelei zerine tutturulmas gerekir. Bu malzemelerden yedek hava kayna olan ahtapotun gs geni ierisinde bir noktada, rahatlkla ulalp kullanlacak bir ekilde kullanma hazr halde bulundurulmas olduka nemlidir.
49
1T8 DALI ELBSELER ve YARDIMCI MALZEMELER Giri Bu derste, scak sularda dahi yaltm amac ile dal elbiselerinin neden kullanlmas gerektii; elbiselerin deniz yaamndan koruyucu zelliklerinin olabilecei; dal elbiseleri ile kullanlacak aksesuarlar; farkl tipteki dal elbiselerinin avantaj ve dezavantajlarn; slak ve kuru dal elbiselerini; dal elbisesi trleri ve uygun dal elbisesinin seimi; giyinme ve dikkat edilmesi gerekenleri inceleyeceiz. Bunlarn yan sra yardmc dal malzemelerinden saat, pusula, yksek basn gstergesi, dal bilgisayar, sualt feneri, dal ba, amandra, dal antas ve yaz tahtas hakknda da tantc bilgilendirme yapacaz. Neden Dal Elbisesi Suyun sl kararllnn ve s iletiminin havaya oranla ne kadar fazla olduunu fizik dersinde grmtk. Bu bilgiler nda dalclarn da su scakl ne kadar yksek olursa olsun belirli bir srecin sonucunda s kaybedeceini rahatlkla syleyebiliriz. te bu yzden biz dalclar ne denli scak sulara dalarsak dalalm muhakkak s yaltm iin dal elbiseleri kullanrz. Dal elbiselerinin s yaltm zellikleri birbirlerinden farkl olabilir. Daha scak sularda s yaltm daha dk elbiseleri kullanabilirken, souk sularda elbiselerin yaltmnn daha iyi olmasna dikkat etmeli yiz. Kutuplara doru gidildike ancak kuru elbise ile gerekletirilen sportif dal, ekvatorda ise daha ince neopren slak elbiselere yerini brakr. Trkiyenin de yer ald lman kuakta ise ounlukla neopren slak dal elbiseleri tercih edilir. Islak neopren elbiselerin s yaltmn etkileyen en nemli zellikleri ise retildikleri neopren kuman kalnldr. 3 mm, 5 mm ve 7mm neopren kalnlklarnda bulabileceiniz slak tip neopren dal elbiselerinin kalnl arttka s yaltm zellii de artac aktr. Ancak neopren kuman kalnlnn artmas hareketi snrlayarak bir anlamda sualtndaki hareket rahatln kstlamaktadr. Is yaltmn etkileyen bir dier faktr de elbisenin sahip olduu fermuarlar ile paralardr. Islak tip neopren dal elbisesi ne kadar az paradan oluuyor ve ne kadar az fermuara sahip olursa yaltm zellii de o denli yksek olacaktr. Dal Elbisesi Trleri Ve zellikleri Dal elbiselerini kuru ve slak tip olmak zere iki grupta toplanabilir. Islak tip elbisel er ise kendi iinde yar kuru ve slak olarak ikiye ayrlr. Bunlardan slak tip olanla rn tamam iine su alrken, kuru tip olanlar ise su giriine engel olurlar. Islak kuru elbiseler ise su geirmez tip e lbiseler neopren kumatan retilirken, n aylonlardan, sertletirilmi kauuktan ve sktrlm neoprenden retilir. Kuru el biselerin bilek ve boyun ksm su geirimini engelleyen lastikten ve fermuarlar da s u giriini engelleyen zel yapda retilmektedir. Kuru elbiseler su geirmez zellikte olmasna ramen, sktrlm neoprenden yaplanlar hari, slak tip n eopren elbiselerde olduu gibi herhangi bir yaltm zelliine sahip deildir ya da b u zellikleri olduka snrldr. Yaltmn salanmas iin kuru tip elbisenin iine ya ltm salayc bir ilik giyilmesi gerekir. Kuru elbiselerin sktrlm neoprenden ya planlar hari, yzerlik zellii yoktur. Ayrca kuru tip elbiselerin artan d basnca bal olarak eitlenmesi iin iirme ve boaltma gibi zel valf sistemleri vardr. Yar 50
kuru elbiseler ise neoprenden yaplmalarna karn kol ve bilekleri su geirmez malzemeden yaplarak ierideki scak suyun (elbisenin iine dardan giren ve vcut tarafndan stlan su) sirklasyonunu azaltarak daha iyi bir yaltm salar.
Islak tip neopren elbise
Kuru tip sktrlm neopren elbise. Soldan saa 2.resimde kuru tip elbisenin doldurma valf; 3.resimde de kuru tip elbisenin su geirmez fermuar sistemi grlmektedir. Avantaj ve Dezavantajlar Islak tip dal elbiseleri hareket ve rahatlk salarken, kuru tip dal elbiseleri de i kyafetleri ile kullandnda s yaltmn st dzeyde salar. Islak tip elbiselerin kuanm ve kullanm olduka kolaydr, ancak yine de llerinin dalcya tam olmas gerekir ki yaltm st dzeyde salayabilsin. Bunun tersine kuru tip elbiselerin kuanm ve kullanm teknik ve teorik yeterlilik ister; zaten bu zellikleriyle de genellikle teknik dallar iin tercih edilirler. Suyun scakl ne kadar
51
yksek olursa olsun, kuru tip elbiseler zellikle biyolojik ve kimyasal bulac zellikli sulardaki aratrma ve benzeri profesyonel dallar iin zellikle tercih edilir. Islak tip elbiseler ile bu tip dallar gerekletirmek ise mmkn deildir. Dal Elbisesi Aksesuarlar Dal elbisesinin nemli aksesuarlar balk, patik ve eldivendir. Bunlar vcudun gvde dnda kalan ksmlarn souk suyun etkisinden korur. Balk ve patik, zellikle 18 dereceden souk sularda mutlaka kullanlmas nerilen aksesuarlardr. Bu nemli paralarn da elbise kadar rahat olmas ve kaplad blgeyi ikinci bir deri gibi sarmas gerekir. Tabanlar kauuk kapl trde olan patikler, zemine baslmas gereken yerlerde ayaklar talardan, delici, kesici veya zararl deniz canllarndan koruyacaktr. Su iinde ellerin derisi yumuadndan sert ve sivri cisimler kolayca elde yara aabilmektedir. Bu bakmdan dalta eldiven kullanmak yararldr. Eldiven kalnl, tipi ve ekli tamamen yaplacak dala bal olarak deiecektir. Balk seiminde dikkat edilecek en nemli konu, baln elbise yakasnn altna, boaz skmayacak ekilde oturmasdr. Eer boyun blgesinde su dolam meydana gelecek olursa, dalc yksek oranda s kaybetmeye balayacaktr; nk vcut ssndaki kaybn neredeyse %50si boyun blgesindendir.
Dal elbisesi aksesuarlar. Soldan saa 1. resimde eldiven, 2. resimde tabanl patik ve 3. resimde neopren balk.
Yardmc Malzemeler Yardmc malzemeleri dal bilgisayar, dal saati ve sualt pusulas gibi gstergeler ve yardmc aksesuarlar da yaz tahtas, dal amandras, kaldrma balonu, dal ba, sualt fenerleri ve ikaz-uyar malzemeleri olarak ksaca sralamak mmkndr.
52
Dal bilgisayarlar
Sualt pusulalar
amandralar dalc gvenlii ve seyir gvenlii amacyla kullanlan dal malzemeleridir. Bir dal noktasnn yerini belirleyen sabit amandralarn yan sra, bir dal grubunun yerini belirleyen hareketli amandralar ve yzeydeki dalcnn yerini iaretleyen, yzey belirleyici amandralar mevcuttur. Dal gruplarnn, gerek dal blgesinin gerekse de dalclarn gvenliini salamak amacyla hareketli ve sabit dal amandralarn kullanmas gerekir.
53
Sualt fenerleri gece dallarnda, sualt ekimlerinde ve gerekli grlen gndz dallarnda kullanlr. Gece dallarnda iki tr fener kullanlmaldr. Bunlardan biri gl bir fener, dieri ise acil durumlarda kullanlacak kk bir destek feneri olmaldr. Gl sualt fenerleri yzeyde kullanlmamaldr. Herhangi bir nedenle fener bozulduunda, yedek bir k kaynana sahip olunmas gerekir. Su st almalar iin kk destek feneri veya fla feneri tercih edilmelidir. Sualt feneri kullanldktan sonra ykanmal, kurumadan ii almamaldr. Fenerin tekrar monte edilmesinden nce, rt grevi yapan halka contalar (O-ring) temizlenmeli ve yalanmaldr. Sualt fenerlerinin iinde arjl olmayan piller bekletilmemelidir; ayrca pil kmelerinin de kartrlmamas ve yeni pillerle eski pillerin bir arada kullanlmamasna dikkat edilmelidir. Sualt fenerleri Dal aksesuarlarn eitlendirmek mmkndr. Bunlar ile ilgili seimlerin doru yaplabilmesi iin gerekletirilecek dal uygulamasnn detaylar hakknda tecrbe sahibi olmak gerekir. Bu sayede dalc hangi malzemelere ihtiyac olduunu belirleyebilecektir. rnein derin dallar iin sualt fenerlerine ihtiya olabilir ya da ak denizde dalgal bir gnde yzey belirleyici amandras kullanmakla dal gvenlii salanacaktr. Bu ve benzeri uygulamalar tecrbeli dalclarn doru seimleri ile eitlendirmek mmkndr. Bir dal ba kullanarak dal ortamndaki aparizlerin yaratabilecei gvenlik sorununu ortadan kaldrabilirsiniz. Eitim dallarnda rahatlkla iletiim kurabilmek ve hatrlatmalarda bulunabilmek iin yaz tahtas kullanmanz gerekir. Dal gvenlii ve rahatl iin eitlendirilmi olan bu malzemelerin kullanlmadan nce, bu aksesuarlarn zellikleri hakknda detayl bilgi edinmeyi ve kullanm klavuzlarn muhakkak okumay unutmamanz gerekir. Dalc ba; kesme, kazma, ses karma, lme vb. ilerde kullanlan bir alettir. Hibir zaman silah olarak dnlmemelidir. Ban bir tarafnn hafif trtll olmas sualtnda ip ve benzeri cisimleri kesmede kolaylk salar. Dal ba bir plastik klf iinde sol bacan i ksmna (diz kapa ile ayak bilei arasna) veya apariz oluturmayacak ve kolaylkla ulalabilecek bir baka yere balanmaldr.
54
Dal baklar
Yaz tahtalar
Basnl sualt ddkleri
55
1T9 MALZEMELERN BAKIMI ve SAKLANMASI Giri Dal gvenliinin en nemli unsuru, standartlara uygun ve alr dal malzemeleri ile dalmaktr. Dal malzemelerinin temizlii, periyodik bakmlar ve testleri kesinlikle ihmal edilmemelidir. Aksi halde dalta, bir dal malzemesinin kusuruna bal olarak ortaya karak problemlerle karlalabilir. te bu nedenle malzemelerin bakm ve saklanmas olduka nemlidir. Dal ncesi ve Sonras Genel Temizlik Denizde ya da klorlu havuz suyunda kullanlan dal malzemelerinin tatl suyla durulanmas gerekir; nk tuz metalleri andrr ve korozyona neden olur. Havuzlarda artma amal kullanlan klor ve dier kimyasal maddeler dal malzemelerindeki metal ve plastik paralarn anmasna neden olur. Reglatrlerde kullanlan yalarn ok abuk yok olmasna yol aar. Dal malzemelerinin kum ve benzeri partikllerden de arndrlmas gerekir. Tuz ve dier kimyasal maddeler gne ile birleerek ok daha byk zararlara sebep olabilir; bu yzden tatl su ile durulamadan sonra dal malzemeleri gvenli, kuru ve glge bir yere alnmaldr. Dal ncesinde malzemelerle ilgili bakm ilerinin tamamlanm olmas gerekir. Mmknse bu tip bakm ve temizliklerin her zaman, daln hemen sonrasnda bekletilmeden yaplmas ve bir sonraki dal iin gerekli hazrlklarn tamamlanm olmas idealdir. abuk Ypranan Dal Malzemeleri ve Bakm Dal elbiseleri, maskeler, neopren ve plastik aksesuarlar abuk ypranr, bu yzden de bakmlar zen gerektirir. Dal maskeleri gne altnda brakldnda sahip olduklar silikon yzey hzl bir ekilde ypranmaya balar ve belirli bir sre sonra maskenin kullanlamaz hale gelmesine sebep olur. Maskelerin dal sonras tatl suyla ykanp kurutulmas ve glge bir yerde saklanmas gerekir. Eer maske tatl suyla ykanmaz ise cam yzeyinde zamanla yosunlanma grlebilir. Kurutulmadan kapal bir yere konduunda da kflenme oluabilir. Maskenin, havalandrmas olan bir yerde tutulmas gerekir. Dal elbiseleri gne ve tuzlu/klorlu suya olduka hassastr. Eer dal sonras durulanmadan gne altnda braklrsa neopren dokusunda bozulmalar meydana geldir ve ksa zamanda elbisenin s yaltm zellii giderek azalr. Ayn zamanda rengi soluklar ve neopren yaps zayfladndan rahatlkla yrtlabilecek hale gelir. Dal elbiselerinin durulandktan sonra katlanmadan askya aslp glge bir yerde kurutulmas gerekir. Neopren elbiselerin katlanan yerleri zamanla bozulur ve ypranr. Denge yeleklerinin dal sonras i ve d blmleri tatl su ile ykanp durulanmaldr. Denge yeleinin boaltma dmesine basarak iirme hortumundan ieri su doldurulduktan sonra yelek iirilmeli ve alkalanp su ayn ekilde boaltlmaldr. Bu ilemi bir ka kere yapmakta fayda vardr. Bu ilemden sonra kurumas iin bir miktar iirip yine glge bir yere braklmaldr. Denge yeleklerindeki metal paralarn da korozyona kar temizlenmesi gerekir.
56
Dallarda kullanlan dier neopren ve plastik malzemelerin de maske ve dal elbisesinde olduu gibi bakm yaplarak bir sonraki dala kadar gvenli, kuru ve glge bir yerde saklanmas gerekir. Korozyon nleyici Uygulamalar Metal aksamn her daltan sonra tatl suyla temizlenip hzlca kurutulmas ve rutubetten mmkn olduunca arndrlm bir yerde saklanmas gerekir. Genellikle kaplama yzeyli metallerde korozyon ancak kaplama zarar grdkten sonra olumaya balar. Bunun iin de kaplama yzeylerinin izilmemesine ve gerektii zaman bakmlarnn yaplmasna zen gstermek gerekir. rnein reglatr ve basnlerleri kullandktan sonra kesinlikle durulamak gerekir. Ykama srasnda asla reglatrn tahliye valfine baslmamal ve toz kapann takl olduundan emin olunmaldr. Reglatr tpten ayrdktan sonra hemen toz kapa taklmaldr. Bu ilem, ykama ve saklama srasnda suyun ve tozun ieri girmesini engelleyerek, hassas paralarn paslanma ya da anma ile zarar grmesini ve verim dkln engeller. Dzenli Test ve Servis Uygulamalar Dal malzemeleri olduka hassastr ve bu hassasiyetlerini koruyabilmeleri iin de periyodik bakm ve testlere ihtiya duyarlar. rnein reglatrnzn filtresini dzenli olarak kontrol etmeniz gerekir. Filtrede pislik olumusa, tpn iinde paslanma balam olabilir. Filtre yeermi ise, tpn iine nemli hava dolduruluyor demektir. Pislikten tkanm bir filtre hava akn etkileyeceinden, reglatrn verimini de drecektir. Basn gstergeleri olduka hassas ve kolaylkla zarar grebilecek dal malzemeleridir. Gstergeler yksek basn hortumunun ucunda sallandndan bir yere arpabilir; bunu engellemek iin mutlaka lastik bir klfla veya konsol iinde korunmal ve denge yelei zerine tutturulmaldrlar. Sualt basn gstergesinin kesinlikle doru lm yaptndan emin olabilmek iin periyodik olarak test edilmesi gerekir. Kompresrler de dzenli kontrol gerektiren malzemelerdir. nk bunlar soluduumuz havay salarlar ve herhangi bir problemde dalclarn kirli hava solumasna yol aarak ok ciddi sorunlar oluturabilirler. Kompresr filtrelerinin dzenli olarak yenilenmesi gerekir. Tplere dolumu yaplan havann da oksijen analizr kullanarak test edilmesi mmkndr. Eer kompresrn filtreleri zamannda deimiyorsa, bu hem solunan havann kirlenmesine hem de tpe giden havann nemlenmesine sebep olur. Nemlenen hava tpn iinde korozyon oluturur ki bu da ok ciddi gvenlik sorunlarna sebep olabilir. inde korozyonun gerekletii elik tplerde solunan havadaki oksijen orann da decei bilinmelidir. elik almn iinde demir vardr ve korozyonla demir oksitlenerek yapsn deitirir. Yaps deien demir yksek basn altnda oksijen atomlar ile balanarak solunum havasndaki oksijen miktarn azaltacaktr. Bu sebeplerden tr dal tpleri ve kompresrlerinin periyodik olarak bakma ve testlere tabi tutulmas arttr. Sezon D Saklama Dal malzemelerinin korozyon, anma, ypranma ve zarar grmeden saklanmas iin bir takm kurallara uyulmas gerekir. Her ne tr malzeme olursa olsun tam olarak kurumadan kaldrlmamas gerekir. nk ortamda nem varsa,
57
elbiseler ile denge yeleklerinde korozyon geliecek ve mikrobik faaliyet olacaktr. Her trl dal malzemesinin temizlii ve bakm yapldktan sonra depoya kaldrlmas gerekir. Sezon ncesi de ayn ekilde malzemelerin temizlik ve kontrol ilemleri yaplarak yeniden kullanma hazr hale getirilmesi gerekir. Tpler gz ile muayene iin vanalarndan ayrlmal ve i kontrolleri yaplmaldr. Eer korozyon oluuyorsa i temizlii yaplmal, ii kazma yolu ile temizlenen tpler teste gnderilmeli ve kurutma ileminden sonra vanalar taklarak 50 BAR hava baslmaldr. Tpler kullanm basncnda saklanmamaldr. bakma gerek duyulmayacak dahi olunsa sezon sonunda vanalarn sklmesinde fayda vardr. Boyun ksmnda conta deiimi ve gerekli temizlik yapldktan sonra vana geri taklmaldr. Bu sayede iki farkl metalin birletii vana ile tp arasndaki galvanizasyon da engellemi olur. Her trl dal malzemesinin kuru, havalandrmal ve gne nlarndan direkt olarak etkilenmeyecek bir yerde saklanmas gerekir. Nemin her tr korozyon ve mikrobik faaliyeti tetikleyecei unutulmamaldr.
58
1T10 KENDN ve BAKASINI KURTARMA Giri Kazalarn nlenmesinin en iyi yolu iyi bir dal eitimi ile teorik ve pratik bilgiye sahip olmaktr. Kazalarn olumasn engellemek iin ncelikle doru planlama arttr. Eer kaza gereklemise acil durum prosedrlerini uygulamak gerekir. Btn bu uygulamalarn organizasyonu iin planlama arttr. Belirtileri erken tehis etmek, ayn zamanda erken nlem alabilmek demektir. Kurtarcnn doru hareketi yapabilmesi iin belirtileri analiz edip doru ve hzl karar vermesini salayacak bilgilere sahip olmas da nemlidir. lkyardm tekniklerini su yzeyinde ve karada uygulayabilmek de alnacak en nemli nlemlerden biridir. Sorumlu dalclarn sahip olduklar ilkyardm tekniklerini, alacaklar ilkyardm kurslar ile pekitirerek srekli taze tutmalar gerekir. Federasyonumuz branlar ierisinde yer alan cankurtarma eitim dizgesi iinde bu eitim verilmektedir. Doru Planlama Kazalarn olumamas iin alnacak ilk nlem tedbirdir. Doru planlama ise alnan tedbirlerin nasl uygulanmas gerektiini gsterir. Planlama dal ncesini, srecini ve sonrasn iine almaldr. Dal aktivitesi sresince soru iareti kalmayacak ekilde planlamann uygulanmas ve ynetilmesi de dal liderinin grevidir. Dal grubun bilgi ve tecrbesi planlanan dala uygun olmaldr. Dal blgesini iyi bilen, ilkyardm mdahalesi konusunda yetimi bir dal lideri de alnan gvenlik nemlerini arttracaktr. Dal grubuna keyif verici bir plan hazrlanm olmas gerekir. Bunun iin de dalclarn tecrbeleri ve istekleri iyi deerlendirilmelidir gerekir. Dal liderleri, akllarda soru brakmayacak bir brifing yapabilmeli ve dalclara yeterli tecrbe ve bilgiye sahip olduunu gsterebilmelidir. Daln Planlanmas ve Ynetimi Daln iyi planlanmas ve ynetilmesi kazalarn nlenebilmesi asndan ok nemlidir. Dalta izlenmesi gereken bir plan olmaldr. Dalta deneyimli, nitelikli, deiik dal tip ve durumlarn ve dal yaplacak blgeyi iyi bilen, ayn zamanda etkili bir ekilde yardm edebilme yetisine sahip bir dalc liderlik yapmaldr. Dal, grup yeleri iinde deneyimi ve kapasitesi en az olan yeye gre planlanmaldr. Herkes tarafndan bilinen dal yntemleri kullanlmaldr. Dal, elenceli ve zevkli olmaldr. Aksi takdirde srdrlmemesi gerekir.
Belirtiler ve nlemler Dal liderlerinin kazaya sebep olabilecek btn sorunlar alglayp zebilecek tecrbe ve yetenee sahip olmas gerekir. rnein hatal ekipman ile dala balamak, gvenlik kurallarn uygulamamak, dalcnn psikolojik ve/veya fiziksel olarak hazr olmamas gibi durumlar fark edebilmeli ve sorunu zebilmelidir. Eer dalc psikolojik olarak dala hazr deilse, dal sresince herhangi bir problemle
59
karlama ihtimali ok daha yksek olur. Bu yzden de dal liderinin bu durumu anlayabilmesi gerekir. Dal liderinin gruptaki tm dalclarla iletiim kurmas bu tip sorunlar nlemede faydal olur. Dur ve Kontroln Kazan! Dal srasnda kurallara nem vermeyen davranlar sorunlara yol aar. Eer her ey planland ve beklendii ekilde gitmiyorsa ya da kendinizi rahatsz, soluksuz, hasta hissediyorsanz, durun ve kontrolnz kazann. Yapacanz en iyi ey, durumu dal eine ve lidere iaretle bildirmektir. Daha sonra da soukkanllnz koruyarak sorunu zmeye almalsnz. Bu srete dal liderinin iaretlerine ve isteklerine cevap vermeniz gerekir. Problem ortadan kalkm ve dal devam etmek istiyorsanz, dal srdrn. Eer istemiyorsanz, dal ei ve lider gzetiminde dal kesin, yzeye kn. Einizin / liderinizin daln engellediiniz iin zlmeyin; unutmayn ki gvenlik her zaman nce gelir. Bu t, btn dalclar iin geerlidir. Brve dereceleri ne olursa olsun dalclar nce durup kendi kontroln kazanmal ve durumu gzden geirmeli, sonra her ey yolundaysa dal srdrmelidir.
Doru Hareket lkyardm mdahalesi iin admn kesinlikle unutulmamas gerekir. Bunlar DUR, PLANLA ve UYGULAdr. lkyardm ancak kurtarcnn kendi gvenliini salamasyla srdrlebilir. Bunun iin de ncelikle kurtarcnn harekete gemeden nce durmas ve durumu deerlendirmesi gerekir. Bu srete kurtarc kendine zarar verebilecek herhangi bir tehlikenin olup olmadn belirler. Eer kurtarc kendi gvenliini salayabiliyorsa, ikinci aama olan planlamaya geer. lkyardm planl bir ekilde gerekletirildii srece sonu verir. Yardm arma, kazazedenin durumunu deerlendirip doru mdahaleyi belirleme bu srete gerekleir. Son aamada ise ilkyardm uygulamasna geilir. Kendine Yardm ve Kendini Kurtarma Teknikleri Dalc kendi gvenliini salamak iin ncelikli olarak btn kurallara uymaldr. Dalcnn fizyolojik yeterliliini deerlendirmesi gerekir ve eer kendini yeterli grmyorsa daln ertelemelidir. Unutulmaldr ki dal aktivitesi keyif almak iin yaplr ve ancak salkl hissettiiniz srece daltan keyif alabilirsiniz. Dal einizle kontrolleri (buddy check) yapmanz gerekir. Bylelikle dal malzemelerinden kaynaklanacak problemleri nlemi olurusunuz. Suya, doru noktadan ve verilen talimatlara uygun olarak giri yaptktan sonra yzerliin salanmas gerekir. Son olarak arlk kontrol yapldktan sonra kararlatrlan noktada dal iin beklemeye balamak gerekir. Dal liderinin ve/veya einin iareti alnmadan dala geilmemelidir. Kramplar dal arkadanza haber verin. Aya diz kapandan krmadan palet ucunu elinizle gvdenize doru ekerek krampn almasn salayabilirsiniz. Eer ayaklarnza srekli kramp giriyorsa, bunun fizyolojik bir soruna ya da yanl palet vurmaya bal olarak olutuunu bilmelisiniz. Dal srecinde rahatsz olduunuzu, 60
soluksuz kaldnz hissediyorsanz bunu dal einize ve liderinize iaret ile gstermeniz gerekir. Sualtnda fiziksel olarak zorlayc her trl aktiviteden kanmak gerekir. Sualtnda soluksuz kalacak kadar sk solunum yapmaya baladysanz, bu durumu dal lideri ve einize bildirip, mmkn olduunca derin ve yava solumaya almalsnz. Dal einin kaybedildii durumlarda, brifingde kararlatrld gibi hareket etmek; ncelikle bir yldz dalc olarak beraber daldnz dal liderine haber vermek, onun kontrolnde bir miktar ykselerek bir dakika kadar kendi etrafnda dnerek aradktan sonra en ksa srede yzeye dnmek gerekir. Dal einin kaybedilip, hava kaynann da bittii durumlarda ise, acil durum k tekniini uygulamanz gerekir. Yukarda anlatlan tekniklerinin tamam aslnda birer tedbir ve uygulamadan ibarettir. Bu tedbirleri alarak dal gvenliinize siz de yardmc olmu olursunuz. Sualtnda sizi fiziksel olarak zorlayacak her trl aktiviteden kanmakla, dal limitlerinizi amamakla ve dal tecrbenizin yetmeyecei dallar gerekletirmemekle en nemli gvenlik nlemlerini alacanz unutmaynz. Acil Durum k Teknikleri Bir dalcnn tpnn iindeki hava aniden bitmeyecektir. Tpnzdeki hava seviyesini srekli olarak kontrol etmelisiniz. Sualtnn gzelliklerine dalp bu kontrolleri yapmay unutan, havasnn tkendiini ancak nefes almaya alt anda fark edecektir. Eer herhangi bir nedenle sualtnda havasz kalnrsa, dal eiyle birlikte alternatif hava kayna kullanarak ya da hava paylaarak ka geilmelidir. Bu konuda pratik almalarmz srasnda sizlere gerekli eitim verilecektir. Bu gibi acil durum klarn sralayacak olursak; 1. Hava paylaarak acil k 2. Alternatif hava kayna ile acil k 3. Kontroll acil k 4. Yzerlikli acil k HAVA PAYLAARAK ACL IKI: Gnmzde alternatif hava kayna zorunlu dal malzemelerinden biridir. Fakat yinede olmad hallerde ya da kullanlamad durumlarda hava paylam tekniinin dalclar tarafndan uygulanabiliyor olmas gerekir. Bu teknikle bir reglatrn ikinci kademesinden paylaml soluyarak yzeye k gerekletirir. Bu uygulamada havasz kalan dalc, iareti dal eine verir ve daha sonra hava paylamn hava kaynana sahip olan dalc balatr. Eer dal eleri birbirlerine yaknsa bu teknik rahatlkla uygulanabilir. Ancak bu teknik iin her iki dalcnn da yeterli tecrbe ve bilgide olmas gerekir. Havas biten dalc tela iinde olacandan iareti verip havay paylama talebinde bulunmada glk ekebilir. Dal ei havas biten dalcya uzaksa, acil durumu yaayan dalc kontrolsz ekilde yzeye harekete balayabilir. Eer dal ei uzakta ise bu teknik uygulanmamaldr, nk soluksuz kalan dalcnn panik olmadan dal einin dikkatini ekip havay paylaabilmesi iin sadece birka saniyesi vardr ve byle bir durumda paniklemeden eine yaklama ans kalmayabilir. Bu uygulamada havay salayan dalc hzlca havas biten dalcya yaklap derin bir nefes alr. Bu arada dalclar birbirlerinin denge yelei asklarndan skca yakalar. Verici, reglatrn ikinci kademesini kontrol edebilmek iin skca tutmaldr. Hibir ekilde vericinin hava kaynan brakmamas gerekir. lk nefeste
61
alc sakinleene kadar solumal (34 nefes) daha sonra ise verici ile alcnn soluma saylar eitlenmelidir. Alc ve verici nefes alp kademeyi kardklarnda, azlarndan bir miktar hava kabarc karmaya devam etmelidir. Asla nefes tutma! kural daima geerlidir. nk hava paylam k srasnda yaplr ve akcierlerdeki hava da k sresinde genleir. ALTERNATF HAVA KAYNAI LE ACL IKI: Alternatif hava kaynaklar, pony tp veya ahtapot olabilir. Gnmzde ahtapot kullanm zorunludur. Bunun dnda bir baka alternatif hava kayna daha bulundurmak ise gvenlii artracaktr. Alternatif hava kaynaklar ile gerekletirilen acil k, dier tekniklere kyasla en gvenli olandr. Bu uygulamada havasz kalan dalc, einin dikkatini ekerek ona havam bitti iareti yapar. Eer dalc einin dikkatini ekemiyorsa ve bamsz alternatif hava kaynana sahipse onu kullanmaya balar. Eer byle bir olanak yoksa havasz kalan bir dalc dal einin ahtapotu kullanmaya ynelecektir. Vericiye iaret ulatrldktan sonra, hzl bir ekilde ahtapot kullanlarak solunumuna balanr. Dalclar birbirlerini skca denge yeleklerinin asklarndan tutarak ka balar. Byle bir durumda grup liderinin de durumdan haberdar edilmesi gerekir. KONTROLL ACL IKI: Kendi kendine yetme yntemi olarak da bilinir. Olduka zor bir uygulamadr, sakin ve kontroll olmay gerektirir. Bu yntem doru uygulanmad takdirde, eitim amac dndaki gerek uygulamalarda akcierlerde zedelenme ve kta dekompresyon hastal riski tar. Bu yntem ancak su yzeyinin size einizden daha yakn olduu durumlarda ve einizin yzeye k srasnda size yardm edebilmesi ihtimalinin zayf olduu durumlarda uygulanabilir. Bu uygulamada dalc yukar doru yzmeye balar. Yukar karken hava yolunu aacak ekilde kafa yukar kaldrlmal ve yava yava nefes verilmelidir. Arlk kemerinin atlmas art yzerlik salayacandan kontrolsz ka sebep olur ve bu yzden arlk kemeri kesinlikle atlmamaldr. Dalc hava yolunu ak tutmaya dikkat etmelidir ve srekli olarak akcierlerinden hava k salamaldr. Kontroll acil kta reglatr azdan karlmamaldr. nk reglatrler k srasnda azalan ortam basnc yznden bir miktar havann solunabilmesine izin verebilir. Dalc, yzeye yaklatka artan bir hzla nefes vermeye dikkat ederek, k hzn drmelidir. Son metrelerde eller yukar kaldrlmal ve yzey kontrol yaplmaldr. Yzeye varldnda denge yelei azla iirilmeli ve daha sonra PROBLEM VAR iareti verilmelidir. Kontroll acil k srasnda dzgn palet vurmaya dikkat edilmelidir. Denge yelei kontroll olarak boaltlmal ve hzl k bu sayede engellenmelidir. Korku, endie duygular genellikle hzlca palet vurmaya neden olur ve bu yzden de k srasnda akcierlerde kalan hava hzla tketilir. YZERLKL ACL IKI: Bu yntemde akcierlerin zarar grme riski ok yksektir. Ayrca dekompresyon hastal riski de tar. Genellikle daha derin sularda ve dal einden ayrlma durumlarnda, bamsz alternatif hava kaynann da olmad hallerde uygulanabilir. Uygulamada arlk kemeri atlr, ba, solunum yollarn amak iin yzeye doru evrilir ve srekli nefes verilir. k hz, eer denge yeleinde hava varsa boaltlarak kontrol edilmeye allmaldr. Yzeye yaklarken ortam basnc giderek der ve dolaysyla akcierde genleme riski artar. Hava boaltma ve nefes verme hz yzeye yaklatka artrlmaldr. Bu srete yzeye paralel hale 62
gelinmeli, eller ve ayaklar yanlara alarak srtnme arttrlmal ve bylelikle son metrelerin daha yava klmas salanmaldr. Yzeyde denge yelei az yoluyla iirilmeli ve daha sonra PROBLEM VAR iareti verilmelidir. Akcierlerin zarar grmesi riski nedeniyle, yzerlikli acil k teknikleri denenmemelidir, nasl yaplmas gerektii bilinmeli, ancak pratik olarak uygulanmamaldr. Suni Solunum Uygulamalar Bilin kayb, solunum yolu tkankl ve boulmaya bal olarak suda solunum durabilir. Su altnda solunumun devam etmedii, gs kafesi ve karn blgesindeki hareketsizlikten, ikinci kademedeki egzozdan kabarck knn kesilmesiyle ve yzde blgesel morarmalarla anlalabilir. Yzeyde solunum kontrol iin BAK, DNLE ve HSSET teknii uygulanr. lkyardmc kazazedenin azna kulan yaklatrr ve kafasn gsne doru evirir. Bylelikle gzleriyle gs kafesindeki hareketi kontrol ederken, kula ile nefes sesini ve yanayla da nefes scakln kontrol etmi olur. Suni solunum uygulanrken hzl olunmaldr. Hava yolu almal ve su giriine kesinlikle engel olunmaldr. Mmknse cep maskesi ya da soluma borusu ile suni solunum gerekletirilmelidir. Suni solunum, kazazedenin en yakn platformdan be dakika daha uzakta olduu noktalarda vakit kaybetmeden balatlmaldr. Eer tekne veya kyya yakn konumda ve kazazedeyi hzlca platforma alma ans varsa, suda herhangi bir ilemle vakit kaybetmemek gerekir. Su ierisinde suni solunum uygulanrken nabz almaya almamak gerekir. nk nabz yok olsa dahi su ierisinde kalp masaj yaplamayacaktr. Suni Solunum Uygulamas 1. Kazazede nce sesli ve fiziki olarak uyarlmaldr. 2. Kazazedenin ve kurtarcnn maskeleri karlmal, arlk kemerleri atlmal ve kazazedenin denge yelei gevetilmelidir. 3. Kazazedeyi yz yukar gelecek ekilde srt st yatrn ve ban geriye atn. Bu hareket kazazedenin dilinin, solunum yolunu tkamasn engelleyecektir. 4. Kazazedenin azn aarak aznda ya da boaznda solunum yolunu tkayan bir ey olup olmadn kontrol edin. Eer herhangi bir ey varsa temizleyin. 5. Bir elinizle kazazedenin burnunu kapal tutarken, dier elinizin tersiyle de kazazedenin ban geride tutun. 6. 7. 8. 9. Derin bir nefes alarak aznz kazazedenin azna (varsa cep maskesi veya soluma borusu ile) yerletirin. Kazazedenin akcierlerine hava gidip itiini gzleyerek iki derin nefes verin. Nefes almak iin ayrldnzda, gs kafesinin iniiyle kazazedenin soluk veriini dinleyin-izleyin. Eer bu geeklemiyorsa, tekrar hava yolunda bir tkanma olup olmadn kontrol edin. Hava yolunu ak tutmay srdrerek suni solunuma devam edin ve iki dolu nefes daha verin.
63
Maske kullanarak suda suni solunum uygulamas Suni solunum yntemi burundan da uygulanabilir. ene yukar doru ekilerek kazazedenin az kapanr ve solunum yollarnn ak bir pozisyon almas salanr. Kazazedede soluk alma istei balarsa, bu normal soluk almay salamak iin yeterli olabilir. Kazazede normal soluk alp verene kadar suni solunum yntemi yaklak olarak dakikada 12-14 kere uygulanmaldr. Suda olduu iin yzerlilik kontrolnn zorlaacandan ve zaman iyi kullanmak asndan sadece su stnde tama pozisyonunda iken 5 saniyede bir solunum vermek gerekir (5x1). Yntemi etkili bir ekilde yapmak ise hzdan daha nemlidir. Sayarak suni solunum uygulamas yapn, bylelikle dzenli olarak solunum salayabilirsiniz. Yaraly Suda Tama, Tekne veya Karaya karma Yaral tp vanasndan, eneden veya koltuk altndan tutularak ekilebilir. Bu ilem daha ok ortam artlarna ve ilkyardm uygulamasna gre deiiklik gsterebilir. Tama her ne ekilde yaplyor olursa olsun, nemli olan kazazedenin aznn ve burnunun sudan korunmasdr. Tama sresinde suni solunum yaplabilir. Bu srete azdan aza, azdan buruna, cep maskesi ile veya soluma borusu ile suni solunum uygulamas yaplabilir. Suni solunum srasnda verilen aralarda kazazedenin zerindeki paralar teker teker karmak gerekir. Tanmaya devam eden dalc bir yandan suni solunuma devam ederken bir yandan da kazazedenin zerindeki ekipmanlar skebilir. Bu ekilde devam eden tama ii platformun yannda sonlanm olur. Kazazede platforma sadece zerindeki elbise ile ekilmelidir. Kazazedeyi kumsal gibi bir yere karyorsak, ideal tama yntemi srt yere gelecek biimde kollarmz koltuk altlarndan sokup tek bileinden iki elle tutmak gerekir (ranteks tutuu). Bu tututa dikkat edilecek nemli konu tek bilei saran ellerin baparmaklarnn ie deil da doru olmasdr. Uzun mesafeli tama ve ekmeler iin tavsiye edilmez.
64
Kayalk bir blgede kazazedeyi srtlanp, itfaiyeci tamas denilen teknikle tama yaplr. tfaiyeci tamasnda bir kol kazazedenin bacaklarnn arasndan, dier kol da kazazedenin koluna dolanp bileinden tutularak kaldrlr. Ykseke bir iskeleye ya da tekneye karmak iin, kazazedenin srt tekneye ya da iskeleye dnkken yukardaki iki kii bileklerinden tutup eker. Alak bir iskeleye bot ya da sandala karrken, kazazedenin ellerini st ste gelecek ekilde mmkn olduunca ileri koyup, tek elimiz onun ellerinin stnde olacak ekilde nce kendimizi yukar ekeriz. Tavsiye edilen bu aamadan sonra kazazedenin iki kolundan tutup biraz yukar kaldrdktan sonra ba suya girmeyecek kadar tekrar suya braklmal ve suyun kaldrma gc ile birlikte kala hizasna kadar platforma ekip yatrmaktr. Kazazedeyi karaya veya tekneye kardktan sonra standart ilkyardm teknikleriyle nefes alp almad, nabznn atp atmad kontrol edilir ve gerekiyorsa suni teneffs ve kalp masaj yaplr.
65
Yardm arma Bir yldz dalclar, dal ancak deneyimli ve en az 3 yldz olan bir dal lideriyle yapabilirler. Bunun yan sra, dal ortamnda herhangi bir olayda dal liderine yardm edecek baka deneyimli dalclar da bulunmaldr. Bir kaza durumunda kazazede hemen yzeye karlmal ve suni solunum gereksin ya da gerekmesin yardm arlmaldr. Yzeye ktnzda bararak ya da ddk alarak dikkat ekmeli ve PROBLEM VAR iareti vermelidir. Yardm gelene kadar yardm istemeyi srdrmelidir. Sesini duyurmak iin barmal ve sakn bundan ekinmemelidir.
66
1T11 GVENL DALI KURALLARI Giri Dal ancak kurallarna uyulduu srece gvenli bir aktivitedir. Dal kurallar esnetilemez zelliktedir. Kurallarn ihlali telafisi olmayan problemleri dourabilir. te bu nedenlerden dolay dal, ancak kurallarna uyulduu srece keyifli ve gvenli bir aktivite olur. Bu derste gvenli dal iin gerekli uygulamalar grecek, dal liderinin direktiflerine uyarak ve kendi adnza almanz gereken nlemleri renerek gvenli dal iin gerekli teorik eitimi alm olacaksnz. Ak Deniz Dallarnn daresi Havuz ve benzeri korunakl blgelerde balayan dal eitimi ak deniz dal ile tamamlanr. Ak deniz ortam kendine zg fiziksel zelliklere sahiptir ve zel bir takm uygulamalar gerektirir. ou zaman dalc sonsuzluk kavramn hissettii, bambaka trde balklar grebildii, deiik dip yaplarn gzledii bu ortama ilk girite fazlasyla etkilenir. Dal tecrbesi arttka aknln yerini hayranlk alr ve dalc sorularna cevap bulmaya balar. Ak deniz dal korunakl ortamlarda yaplan dallara benzemez. Kurallarna uyulmadan yaplan deniz dallar istenmeyen durumlar yaratabilir. Bu nedenle dal emniyet kurallarna zen gsterilmesi byk nem tar. Ak deniz dallarnda hava artlar, tekne idaresi ve kullanm, yzey dalgalarnn varl ve su akntlar gibi birok yeni deikenin de deerlendirilmesi gerekir. Dal Lideri ve Daltaki Rol Dal lideri, dal amiri tarafndan en az 3 yldz dalclar arasndan ve genellikle grubu oluturan dalclarn arasndaki en tecrbeli dalc olarak belirlenir. Dal ncesi daln planlanmas, sualtnda dal grubunun kontrol, sevk ve idaresi, daln plana uygun gerekletirilmesi gibi uygulamalar dal lideri tarafndan srdrlr. Dal lideri karar verme ve uygulatma idaresine sahip olan dalcdr. lkyardm ve mdahalesi konusunda yetkindir ve dal blgesini iyi tanyor olmaldr. Dal Planlamas, Problemlerin Tanmlanmas ve zm Dallar, dalc liderinin kontrolnde, dal grubunun bir araya gelerek yapaca plan ile uygulama kazanmaldr. Dal plan gurubun en zayf dalcsna gre yaplmaldr. Dalclarn fikirleri ve dnceleri deerlendirilmelidir. Dal planlamas ile ilgili problemlerin deerlendirilmesi ve bunlarn zlmesi iin aadaki sorularn cevaplarn kendinize ve gerekirse dal liderinize sorun. Dal plannda dikkat edilecek noktalar: Dal amacnn belirlenmesi Dal ncesi donanmn listelenmesi ve kontrol. Dal elerinin kurallara uygun olarak, kiilerin seviyelerine gre tespiti. Sualtnda izlenecek rotann izilmesi. Derinlik ve srenin belirlenmesi. Acil durumda yaplacaklarn tekrar.
67
Dalcnn, dal plannda dikkat edecei noktalar: Liderlik: Dal liderinizi tanyor ve gveniyor musunuz? Dal lideri dal blgesini tanyor mu? Ama: Bu tip bir dal yapmak istiyor musunuz? Eitiminize, niteliklerinize ve tecrbelenmenize yardmc olacak m? lginizi ekiyor mu? Blge ve koullar: Blgeden ve koullardan memnun musunuz? Donanm: Yapacanz dala uygun donanma sahip misiniz? Dikkat: Psikolojik ve/veya fiziksel olarak hazr deilseniz dalmayn. Dal esnasnda durumunuzda herhangi bir deiiklik olursa dal liderinize ve/veya dal einize haber vererek dal iptalden ekinmeyin. Asla yardm istemekten ekinmeyin. Kendi gcnz, beceriniz ve donanmnz zorlamayn. Yukarda yer alanlar ve dal ncesi brifinginde dal liderinin size sunaca planda yer alan her tr konu ile ilgili olarak aklnza taklan sorular olduunda, bunu dal liderinize muhakkak sorun. Kendisinden gerekli aklamalar isteyin ve eer sizin iin uygun olmadn dnyorsanz bunu dal liderine aktarn. Dal Ei Sistemi ve Dal Gvenliinin Esaslar Dal asla tek bana gerekletirilmeyen bir aktivitedir. Kendi gvenliiniz iin yalnz dalmayn. Dal ei sizin, sizin de dal einizin gvenliinden sorumlu olduunu unutmayn. Kaza istatistiklerinin yalnz daln ne kadar riskli olduunu gsterdiini de unutmayn. Eli dal, paylamann ve gvenliin bir araya geldii ve asla sorumluluun sadece kar tarafta olmad bir gvenlik sistemidir. Eli dallarda da bir lider olmas gerektiini asla unutmayn. Dal Ei Sisteminde; Dal amacn planlama: Dal amac, ortak ilgi alanlarna uygun olmaldr, Girik noktalarn, izlenecek yolu, derinlik snrn, dal sresi kararlatrlmaldr, Kimin lider olup son sz syleyecei kararlatrlmaldr, zel ya da acil durumda iler ktye giderse ne yaplaca kararlatrlmaldr, Dal sresince, donanmn kuanlmasnda ve karlmasnda yardmlamaldr, Dal ncesi, dal einin donanmnn kontrol (buddy-check), dalla ilgili iaret ve konular gzden geirilmelidir, Suda ve su dnda yardmlamaldr, 68
Dal boyunca bir arada hareket edilmeli, derinlik, zaman ve hava tketimi birlikte kontrol edilmelidir.
Dal ncesi Hazrlklar, Malzeme Kontrol Ve Brifing Dal ncesi ilk olarak dal plan hazrlanarak dal arkadalar ve gruplar belirlenir. Malzemelerin hazrlanmasndan sonra dal brifingi verilir ve daha sonra giyilen dal donanmlar ile e kontrol yaplp suya giri yaplr. Dal Malzemelerinin Hazrlanmas ve Giyili Sras; Dal tpndeki hava miktar kontrol edilmeli, Bamsz alternatif hava kayna varsa hava miktar ve alabildii kontrol edilmeli, Denge yelei dal tpne balanmal, Reglatr tpe monte edilmeli ve tpn vanas sonuna kadar alp bir tur geriye evrilmeli, Dal elbisesi giyilmeli ve varsa dal ba uygun ekilde balanmal, Arlk kemeri taklmal ve arln vcudun iki yanna eit dalmasna dikkat edilmeli, Denge yelei giyilmeli, Maske, solunum borusu, palet, eldivenler ve dier malzemeler alnmal, E kontrol iin dal arkada beklenmelidir. Brifingde Uyulmas Gerekenler; 1. Tanma: Grubu oluturan yeler birbirleri ile tanr (daha nceden tanmayabilirler). Lider bu tanma esnasnda onlar hakknda fikir sahibi olur (dal tecrbeleri, en son ne zaman dal yaptklar vs.). Daha sonra lider kendisini tantr ve grup ihtiya duyarsa lidere sorularn sorar. 2. Gvenlik: Dalnacak blge, dal yeri hakknda bilgi, dip yaps, aknt yaps, dalgalar, sualtndaki canllar ve acil durum prosedr hakknda bilgi verilir. 3. Tekrar: Bu ksmda dal planna gre ne yaplaca gzden geirilir. zlenecek yol, grevler, sre, derinlik vb. ile ilgili bir son dakika hatrlatmas yaplr. 4. Donanm: Dalla ilgili, eer kullanlacaksa zellemi dal malzemelerinin kullanm ile ilgili hatrlatmalar yaplr. 5. Disiplin: Dal lideri duruma gre talimatlar vermek, dal ve grubu kontrol etmek, ynlendirmek ve iaretlere yant vermekle grevli olduu; dier dalclarn da liderin verecei kararlar uygulayacaklar unutulmamaldr. 6. aretler: Kontrol ve kabul etme iaretleri yannda, dal srasnda yaplan i ve greve gre gerekli zel iaretlerin de kullanlmas ile ilgili bilgiler verilebilir. Bunlarn dal eleri ve gruptaki her dalc tarafndan biliniyor olmas gerekir. Brifing genellikle dal liderleri tarafndan yaplr ve dalclarn kafasnda hi bir soru iareti
69
kalmamas amalanr. Eer dalclarn bir sorular varsa onu grupla paylamalar ve hi bir anlamazln kalmamas salanmaldr. E Kontrolnde (Buddy Check) Baklmas ve Kontrol Edilmesi Gerekenler; Tm donanmn tam olduu ve dzgn giyildii kontrol edilmeli Tpn vanasnn yeterli kadar ak olduu kontrol edilmeli, Reglatrn ilevleri kontrol edilmeli, Basn ve derinlik gstergeleri kontrol edilmeli, Denge yeleinin tpe balan kontrol edilmeli, Denge yeleine bal olan alak basn iirme hortumunun bal ve alr olduu kontrol edilmeli, Denge yeleinin doldurma ve boaltma valflarnn yerleri, saylar ve alabildii kontrol edilmeli, Arlk kemerinin pozisyonu ve kolayca karlabilirlii kontrol edilmeli, Aletli dal donanmnn abuk karlabilirlii, doru giyildii ve alabildii kontrol edilmeli, Malzemelerin pozisyonlar, alternatif hava kaynann yeri ve alabildii kontrol edilmeli, Suya girdikten sonra da yzerliin doru ayarlanm olduunu kontrol edilmelidir. E kontrolnde birinci ama dalclarn birbirlerinin malzemelerini kullanmasn ve zelliklerini renmesini salamak (eer kullanmak zorunda kalrlarsa), ikinci ama ise gzden kam veya yanl giyilmi/taklm bir parann olup olmadn kontrol etmektir. Daln Evreleri Dal e kontrol ile balayp, suya giri, yzeyde hareket, dibe ini, sualtnda hareket, yzeye k, yzey kontrol, yzeyde hareket ve suyun terk edilmesi ile noktalanr. Yzerlik Kontrol: Her dalcnn doru arl seebilmesi iin yzerlik kontrol testini yapmas gerekir. Daha nceki teorik derslerde anlatld gibi bu test tm donanm giyildikten sonra su ierisinde yaplr. Ntr yzerlik durumu iin doru arl bulmak, gerekletirilecek dalta daha az enerji harcayp sknt yaayacanz ve daltan daha ok keyif alacanz anlamna da gelir. Yzerlik Testi in Tam donanm ve dolu tple suya girilmeli, Denge yeleindeki hava boaltlmal, Yzeyde, normal bir nefes alp tutarak hareketsiz kalnabilmelidir. Bu esnada su seviyesi gz hizasndaysa uygun arlk alnm demektir. Daha sonra nefes verildiinde batmaya balanmaldr. Eer yukardaki koullar salanamyorsa; rnein nefes tutulurken dahi dalc batyorsa arlk karmal ya da nefes verildikten sonra hala yzeyde duruyorsa arlk eklenmelidir. Yzeyde ntr yzerlik belirlendikten sonra arlk kemerine 2 70
kilogram fazla arlk takmak, tpteki (alminyum tpler iin) havann harcanmas ile ortaya kan denge kaybn engelleyecektir. Tatl su ile tuzlu su arasnda younluk fark olduunu unutmamak gerekir. Ayn donanmla tatl suda, tuzlu suya oranla daha az arlk kullanarak denge durumuna ulalacaktr. Suya Giri Suya giri teknii, dal noktasnn zelliklerine gre belirlenmelidir. rnein ky noktasnda gerekletirilen bir dalta suya, sahilden yryerek giri yaplrken, ak denizde tekenden suya giriler iin platformdan atlama teknikleri kullanlr. Suya giri yaplan yerin ayn zamanda rahatlkla klabilecek zelliklere sahip olmasna dikkat edilmelidir. rnein dalgal bir noktadan suya giri tehlikeli olacaktr. Ayn ekilde kayalk noktalarda da tehlike yaanabilir. Karadan Suya Giri Btn donanm karada giyilmeli, yalnz paletler su kenarnda veya duruma gre su iinde taklmal, dal arkadalar da birbirine yardm etmelidir. Giri blgesinin serbest olduundan ve dal arkadann da hazr olduundan emin olunmaldr. Dala geene kadar yzerken soluma borusundan solunuma devam edilmelidir. Suya girerken denge yeleinde bir miktar hava bulundurulmaldr. Suya yan yan veya geri geri yryerek girilmeli ve suda yrrken dal ei ile temasta bulunulmaldr. Bir an nce dalp harekete balanmal ve her ey kontrol altna alnnca dal eine TAMAM iareti verilmelidir. Dalgal denize karadan giri ancak gerekli olduunda yaplmaldr. Suya ok dikkatli bir ekilde girilmelidir. Suda geri geri hareket ederken omzun zerinden geriye baklmaldr. Dalgalara kar ilerlerken iki dalga arasndaki boluklardan faydalanmak gerekir. Mmkn olduunca abuk suya dalarak dalgalarn altna yzmek gerekir. Ky dalgalarnn etkisinden kurtulunca dal arkada kontrol edilmeli ve gerekirse yzeye klmaldr. Eer gerekiyorsa dala devam etmeden yzeyde birka dakika dinlenmeli, ancak bu arada yzey dalgalarna dikkat edilmelidir. Tekneden Suya Giri Platformu olmayan kk tekne ve botlarda srt st yuvarlanarak suya giri yaplrken, platformu olan byk teknelerde atlanarak suya girilir. Platformdan atlarken, etrafa apariz olabilecek ikinci kademe hortumlar ve dier malzemeler bir araya getirilerek kollarn arasna alnmaldr. Atlay ve suya giri esnasnda maske yzden ayrlmamas iin elle yze hafife bastracak ekilde tutulmaldr. Eller maskeyi tutarken, avu ii de reglatrn ikinci kademesini azdan kmamas iin tutuyor olmaldr. Her iki teknikte de suya giriten sonra eer bir problem yoksa yzeyden tekneye TAMAM iaretini vermeyi unutmamak gerekir. YZEYDE HAREKET: Dal grubu ve arkadana uyum salayarak bir arada hareket edilmelidir. Ara sra evreye baklmal, ne ynde ilerlendii ve dorultunun zerinde herhangi bir tehlikenin olup olmad kontrol edilmelidir.
71
DBE N: ni, grubun tamam hazrland ve TAMAM iaretinin dal lideri tarafndan verildii zaman balatlmaldr. ni teknii, inilecek noktann zelliklerine, dal grubunun tecrbesine ve suyun fiziksel zelliklerine gre belirlenir. Dibe nerken Dal noktasna gelindikten sonra grup bir araya gelir ve karlkl tamam iareti verilir. Daha sonra norkeller karlp reglatrler taklr, saat ve dier yardmc malzemeler ayarlanr. Dal lideri sahildeki veya bottaki dal amirine tamam, ekibindeki dalclara da aa iareti verir. Dalclar da buna karlk verir (iaretler net ve anlalr verilmelidir). Denge yeleindeki hava yeterli miktarda boaltlr. Nefes vererek yzerlik azaltlr ve daha nce kararlatrlan ekilde, ayakst veya ba aaya dala balanlr. ni sresince kulaklar ve maske srekli eitlenir. Dal eleri iaretleri rahata grebilecekleri ve bir problem halinde mdahale edebilecekleri kadar birbirine yakn olmal ve birbirlerini kontrol etmelidir. Dibe ulaldnda karlkl tamam iareti verildikten sonra ntr yzerlik ayarlanr ve uygun bir hzla dala devam edilir. ni srasnda mmknse klavuz ip (dibe giden halat, zincir, apa ipi) kullanmak gerekir. zellikle dal tecrbesinin yetersiz olduu guruplarda ve grn kstl olduu sularda ayakst dal daha uygun olacaktr. Ayn zamanda ayaklar aada dal, dalclarn birbirlerini rahat grebilmesini, kulak eitlemenin daha rahat yaplmasn, dalcnn gr alann daha rahat kontrol edebilmesini ve ini boyunca referanslarn kontrol edilmesi asndan da faydal olabilir. SUALTINDA HAREKET: Dal gurubunun mmkn olduunca bir arada kalmas gerekir. Bu dal gvenlii asndan nemlidir. Eer gruptan ayr kalrsanz sizi kimse gremeyeceinden, her hangi bir problemde yardmc da olamayabilir. Bunun iin mmkn olduunca bir arada kalmaya zen gsterip dal liderinizi grebileceiniz mesafede, dal einizle beraber grubu takip etmelisiniz. Unutmayn, herhangi bir problemde haber vereceiniz kii nce dal einiz ve dal liderinizdir, ona kendinizi gsterebilecek kadar yakn kalmanz nemlidir. Gurup ilerlerken en hzl olan yerine en yava olan referans almaldr. Eer en yava gidene ayak uydurulacak olunursa kimse geri kalmayacaktr. Eer en hzlya ayak uydurmaya allrsa gurup hzlca dalacaktr. Sualtnda Hareket Srasnda Pozisyonunuzu daha nce dal lideri ile kararlatrdnz ekilde ayarlayn. Dal arkadanzla yan yana yzmek en iyisidir. Bir arada kalmaya zen gsterin. Aranzdaki mesafe birbirinizi grebildiiniz kadar ya da maksimum 5 metre olmaldr. Dal einizi kontrol edin, belirli aralklarla tamam iareti verin. Tecrbe kazandka ve ayn ele dalma says arttka iaretlerinizin says da azalacaktr. Dalclarn birbirlerine baklar bile her eyin yolunda olup olmadn anlamalarna yetecektir. Dzenli olarak derinlii, zaman ve havanz kontrol edin. Eer btn dalclar kendisinin ve einin havasn kontrol ederse havasz kalma ihtimali ortadan kalkar. 72
Einizin sizi acele ettirmesine izin vermeyin. Grebileceiniz eylere yakndan bakn, sualt hayatn ve ilginizi ekenleri inceleyin, ayrntlara nem verin. Doal ortama zarar vermeyin ve hi bir yere veya canlya dokunmayn. Daltan keyif almaya zen gsterin. YZEYE IKI: Yzeye k iaretini alan tecrbesiz dalclar genellikle balarn yukar evirip bolukta palet rpmay tercih ederler. Ancak dalclar referanslar takip etmediklerinden olduklar yerde kalabilirler. Bu tip problemleri yaamamak iin referanslar srekli olarak kontrol etmek ve k hzn mmkn olduunca sabit tutmak gerekir. kta en nemli referans dal lideridir. kta dal lideri ile ayn hzda klmaldr. kta nemli bir referansta diptir. Dipten uzaklamaya baladnz anda kyorsunuz demektir. Eer gr snrlysa ve dip artk grlmyorsa kabarcklar takip etmeniz ve kk kabarcklarn altnda kalmamanz gerekir. Yzeye yaklarken banz kaldrp yzeyde sizi neyin beklediini kontrol etmeniz gerekir. k hznda en nemli referanslar dal bilgisayar, derinlik gstergesi ve kabarcklardr. Kullandnz sportif dal tablosundaki k hzn uygulamaya zen gstermelisiniz. Bunun iin dal bilgisayar ya da dal saati ile derinlik gstergesi takip edilmelidir. Eer bunlardan her hangi birine sahip deilseniz kk kabarcklardan daha hzl olmayacak ve onlarn da altnda kalmayacak ekilde k yapmanz gerekir. k srasnda denge yelei yerine paletler kullanmal ve genleen hava denge yeleinden bolatlarak kontrolsz k engellenmelidir. kn altn kural olan asla nefes tutma kuralna dikkatlice uyulmaldr. Yzeye k Srasnda Dal sresi bittiinde veya guruptan herhangi bir dalcnn havas rezerv seviyesine indiinde (50 BAR) ka balanr. Hava kaynandaki azalmay fark eden dalc rezervdeyim iaretini vererek havasnn azaldn belirtir. nce dal lideri yukar iaretini verir, dier dalclar da buna tamam veya yukar iaretini vererek cevap verirler. k srasnda dal arkadalar birbirlerine yakn durmal ve kk hava kabarcklarn gemeyecek bir hzda yukarya doru palet vurmaldr. k srasnda denge (ntr) yzerlilii koruyabilmek iin denge yeleinden kontroll biimde hava boaltlmaldr. Hava tutmayarak normal biimde solumaya devam edilmelidir. Bylece akcierlerin zarar grme riski de nlenmi olur. k srasnda yukarya baklmal, bir kol ba yukarsnda tutulup yavaa dnlerek olas engel ve tehlikeler gzlenmelidir. Dalclarn yzleri birbirlerine dnk ekilde yukarya kmalarnda yarar vardr; bylelikle her biri dierinin gr alannn dnda kalan blgedeki olas engel ve tehlikeleri grebilecektir. Grn snrl olduu durumlarda dalclarn b irbirlerini tutmalar tavsiye edilir. Ani klarda yzeyde tam bir daire izilmeli, gelen her hangi bir tekne olup olmad kontrol edilmeli ve tehlike annda tekrar dalmak iin hazr bulunulmaldr. YZEY KONTROL: Yzeye ulaldnda eer her ey yolunda deilse dalclar skntdaki arkadalarna yardm etmek iin vakit kaybetmemeli, herhangi bir tehlik e annda yzeyden sahile veya tekneye PROBLEM VAR iareti verilmelidir.
73
Eer her ey yolunda ise yzeyden dal amirine TAMAM iareti verilmelidir. Daha sonra denge yelei iirilmeli ve soluma borusuyla yzmeye geilmelidir. YZEYDE HAREKET ve SUYU TERK: Dal sonunda dalclar m ya da yorgun olabilirler. Bu yzden sudan k anndaki glkler karabilir. Yzeyde her eyden nce denge yeleinin dolu olmasna nem verilmelidir. Yeterli yzerlik birok sorunun da zlmesine yardmc olacaktr. Karaya kta k genellikle giriin tersidir. Su bel seviyesine gelinceye dek yzmeli daha sonra paletler karlarak sahile yrmelidir. Kynn dalgal olduu blgede dalgalar arasndan en gvenli yol belirlenmeli, vcut su stne kncaya dek yan yana yzmeli bundan sonra el ve dizlerin zerinde emekleyerek ya da yaplabiliyorsa yryerek karaya kmaldr. Dalgada durmak dengenizin bozulmasna sebep olabilir. Tekneye kta Byk teknelerde platforma dal ei ile birlikte yaklalarak k merdiveni tutulmaldr. nce serbest aksesuarlar (fener, iaret balonu vs.) ve arlk kemeri, daha sonra da paletler verilmelidir. Bylece merdivenden tekneye kmak kolaylar. k srasnda, merdivenin altnda beklememelidir. Denge yeleine bal olan tp sarsnt ile kayn gevemesi sonucunda aaya kayabilir. Tekneye ktktan sonra k yeri hzlca boaltlmal, arkadan gelene yer almaldr. Kk tekneye karken, nce yardm ipine tutunmal, srasyla arlk ve aletli dal donanm tekneye verilmeli, daha sonra tekneye paletlerin de yardmyla klmaldr. Acil Durum Uygulamalar Daltan salkl dnlmesini engelleyen evresel, insan kaynakl ya da mekanik unsurlardan oluan ve can gvenliini tehlikeye atacak her durum acil durum uygulamalarn gerektirir. Acil durum alarmn herhangi bir dalc verebilir. Acil durumun onaylamas ve uygulamas dal amiri ve/veya lideri tarafndan yaplr. Dal ile ilgili olaylarda uygulamalar dal amiri tarafndan gerekletirilir. Dal amiri bu grevi yerine getiremeyecei durumlar iin yetkiyi devredecei kiiyi nceden belirler. Acil Durumda Yaplmas Gereken lemler 1) Durum deerlendirmesi 2) Grev dalmnn yaplmas Haberleme lk yardm Arama Kurtarma ve Nakil Gvenlik Gzc Raportr-Fotoraf Teknik Ekip
74
3) Grevlendirilen kiiler eldeki imkanlar deerlendirir, kendi grevleri ile ilgili ncelikleri tespit edip, i listesini hazrlar ve uygular. 4) Olaan aktivitelerin tmnn durdurulmas Dallarn durdurulmas Dala devam eden gruplarn geri arlmas Sudaki insanlarn tekneye kontroll alnmas 5) Grup btnlnn salanmas ve yoklama yaplmas 6) Olay yerinin iaretlenmesi (amandra, GPS ve benzeri) 7) Gerekiyorsa kazazedenin gruptan nce nakledilmesi 8) Olay yeri terk edilerek gvenli ortama gei/dnn yaplmas 9) Acil durum raporunun aadaki maddeleri ierecek ekilde hazrlanmas Olay mevkii, tarihi ve saati Hava durumu Olay tr ve olu ekli Bir dal kazas ise belirtiler ve yaplan mdahaleler (saati not edilmeli) Tekne/teknelerin ad, ilgili kiiler ve yetkileri Olaya karan tm ekipmanlarn o anki durumu (dokunulmadan saklanmaldr) Dal profili Uygulanan acil durum plannn belirtilmesi Haberleme kaytlar Grg ahitlerinin ifadeleri ve imzalar, adres ve telefon numaralar Adli merciye teslim edilmesi gerekecek tm ekipmann listelenmesi ve imza karl teslim edilmesi Kaptan ile dal amirinin ifadeleri ve imzalar Uluslar aras Dal Bayraklar Uluslar aras kod bayraklarndan ALFA denizde dalcm var, ar yolla geiniz anlamna gelir. Bu bayrak uluslar aras geerlilie sahiptir ve denizde kullanlmak zorundadr. Amerikada geerli olan ve birok dal malzemesi zerinde de yer alan ikinci bir bayrak daha vardr ve dalc bayra olarak anlr. Yaygn kullanma sahiptir ve neredeyse her dalc tarafndan ne anlama geldii iyi bilinir. Eer dal tekneden yaplyorsa Alfa bayrann dal teknesinde bulundurulmas ve dal sresince de ekili durmas gerekir. Bu kanuni bir zorunluluktur. Ayn zamanda teknenin sualt operasyonu yaptn gsterir. Sualt operasyonlarnda ayrca gece veya gndz seyir alametlerinin de kullanlyor olmas gerekir. Eer karadan yaplyorsa, dal blgesine alfa bayrakl bir amandra ile iaretleme yaplmaldr. Her ne trde olursa olsun, grup dallarnda hareketli amandra kullanlmas tavsiye edilir.
Uluslararas ALFA dal bayra
Genel kullanmda yer etmi olan dalc bayra 75
1T12 DALI BLGES SEM ve KORUMA Giri lkemiz, dal yaplacak alanlarnn gerek saysal gerekse de eitlilii ynnden olduka zengindir. Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz ile taraf evreleyen kylarmzla, adalarla dolu denizlerimizle ve drt bir yanndaki tatl sularmzla bize olduka fazla sayda dal blgesi sunar. Trkiyede sportif dal iin en elverili sular Akdeniz ve Egededir. Gney ve Bat denizlerimizin temizlii, sularn scakl, bitki ve hayvanlarn canll ile sualtna girmeyi bal bana bir zevke dntrr. Grn net ve yksek olduu, doal yapsnn ve canllnn eitlilie sahip olan kylarmz, Saroz Krfezinden balayarak skenderuna kadar tm Ege ve Akdenizde dal aktivitesi iin idealdir. Bunun yannda Marmara Denizi olsun, Karadeniz olsun, i sular olsun dalclara farkl grsel lezzetler sunar. Herhangi bir dal blgesi sahip olduu dip yaps, su hareketleri, hava artlar, sualt canll ve eitlilii ile dier blgelerden farkllar. Dnyada yaps birbirinden farkl binlerce dal blgesi vardr. Dal blgesi seilirken ne gibi zelliklerin arand, nelere dikkat edilmesi gerektii bilinmeli ve gruptaki dalclarn tecrbesinin bunlar iin ne denli yeterli olduu da dnlmelidir. rnein abuk derinleen ve hava artlar genellikle sert olan, su hareketlerinin youn olduu dal blgeleri 1 yldz dalclara uygun olmayacaktr. Dal gvenlii iin doru gruba doru dal blgesi seebilmek olduka nemlidir. Dal, ancak bizlerin sualtnda birer misafir olduumuzu ve o gzellikleri koruyarak bu aktiviteyi srdrebileceimizi anlayabildiimiz srece devam edecektir. Doal varlklarmz korumamz ve korunmas iin duyarll oluturmamz gerekir. Eer bunlara dikkat etmezsek dal yapabileceimiz bir blge de kalmayacaktr. Dal Blgesi Nasl Seilmelidir Dal blgesi dalclarn tecrbesine ve gerekletirilmek istenen aktiviteye gre belirlenmelidir. Dal blgesinde gvenli kumluk alanlarn olmas tercih edilir. Bylelikle daln ini ve k evreleri bu noktadan gerekletirilebilir. zellikle tecrbesiz dalclarn ak denizde, derinliin daha fazla olduu noktalara direkt iniinden kanlmal, eer baka ans yoksa bu iniler klavuz halat kullanlarak yaplmaldr. Sualtnda geni kayalk alanlarn bulunuyor olmas tr eitliliinin youn olacan gsterir. zellikle deniz ayrlar ile kayalk blgelerin birletii noktalar gerek bitki gerekse de hayvanlar asndan zengindir. Dal blgesini seerken su hareketleri gz nnde bulundurulmal, mm knse bunlarn youn olmad noktalar tercih edilmelidir. Eer ak denizde kayalk dip yaps ile yzey arasnda derinlik artyorsa, bu fiziksel alanda su hareketleri daha da etkili hale gelecektir. Kayalk blgeler, su hareketlerine diren uygulayarak birer glge alan yaratacaktr. Bu tip blgelerin tercih edilmesinde fayda vardr. Dal blgesine ulam ve haberleme olanaklarnn da deerlendirilmesi gerekir. Ayrca herhangi bir acil durumda kazazedenin tanmas ve ulatrlaca en yakn tp merkezi ile basn odasnn uzakl da deerlendirilmelidir. Btn bu sorulara verilen uygun cevaplar sonucunda belirlenecek dal blgesinin hava ve deniz artlarnn da deerlendirmeye alnmas ve dal 76
organizasyonun gerekletirildii tarihler iin meteorolojiden bilgi alnmas gerekir. Bu bilgiler nda yaplan son deerlendirme ile en uygun dal blgesi seilmi olur. Sualtndaki Yaam ve Canllar Tanma Deniz yaam bir btndr. Bu btnl su, canl organizmalar ve dierleri oluturur. Bitki ve hayvanlar asndan en zengin grnt, gne nlarnn kolay ulaabildii yerlerdir. Bu durum dikkate alndnda, yzeyle 20 metre arasnda yaplacak dallarn canll gzlemlemek iin ideal olaca anlalacaktr. Sualt canllarnn birou deniz dibindeki kayalarda ve kovuk ilerinde yaar. Bu noktalara bakmaktan ve aratrmaktan korkmayn. Ancak iini grmediiniz kovuklara da elinizi sokmamanz gerekir. Kaya ve kovuklar aratrmak iin fener kullanmak en ideal zmdr. Sualt canllar arasnda insana zarar verebilecek pek az hayvan ve bitki vardr. zellikle zararl diye niteleyeceimiz hayvanlar, eer rahatsz edilmezlerse tehlikesizdirler. Ancak biz onlar rahatsz ettiimizde kendilerini korumak iin bize zarar verebilirler. Sularmzda tehlikeli ve zehirli olabilecek bitki ve dikenli hayvanlarn says olduka azdr. Baz zehirli denizanalarna, alglere, denizkestanelerine, iskorpit ve trakonya tr balklara kesinlikle dokunulmamaldr. Sualtnda, ii bo kabuk dahi olsa hibir cisim ya da canlya dokunmamak gerekir. Eer o blgede ilk dalnz gerekletiriyorsanz, ncelikle saknlmas gereken konularda bilgi edinmeye aln. Dalnz, o blgeyi size en iyi tantacak olan dal rehberi ile birlikte yapn. Deniz Yaam ve evrenin Korunmas Trkiyenin baz yrelerinde dalclarn varl ve takn hareketleri, maalesef yrenin sakinleri ve denizle uraanlaryla bir srtmenin ortaya kmasna neden olmutur. Bunda, baz dalclarn yaptklar sporun ve kullandklar donanmn nitelii ile dikkat eker hale geldiklerinden, bunu evrelerine stnlk gstergesi gibi grmeleri etkendir. Unutulmamas gereken nokta ise oraya tekrar geleceimiz ve o insanlarla tekrar karlaacamzdr. Mtevaz davranlar, selam vermeler ve kk sohbetler onlarla aramzda bir dostluun olumasn ve karlkl yardmlamay yaratacaktr. Dal blgesini terk etmeden nce evre temizliini yapmamz gerekir. Bu uygulama sayesinde, oraya daha sonra geleceklerin (siz de olabilirsiniz) bir plkle karlamasn engellemi oluruz. Dalclarn zel ilgi alanlar ne olursa olsun, hibirinin aklndan karmamas gereken nokta, denizlerin korunmaya ihtiya duyduu gerei olmaldr. Deniz sonsuz bir kaynak deildir ve deniz yaamna zarar vermemek iin akla uygun her trl nlem dikkatlice alnmaldr. Sualtnda hibir cisim ya da canlya dokunmamak gerekir. i bo, cansz bir kabuun bile bir canlya ev olabilecei unutulmamaldr. Popler sahil blgelerimizde yaplan ar ve dikkatsiz dallarn, var olan trlerin hzla azalmasna yol atn anlayabilmek iin dalc olmaya gerek yoktur. Korumacl bir yaam biimi ekline dntrmeli ve bunu gelecek kuak dalclara da anlatabilmeliyiz. Zaten, ancak bu sayede dala devam edebiliriz.
77
Daln Nedeni ve Yaplmak stenenler Dal eitli amalar iin gerekletirilebilir. leri seviye eitimler size bu konuda daha geni fikir verecektir. rnein iki yldz dalc eitim programnda navigasyon dal, derin dal gibi zel dal tekniklerinin eitimleri de verilir. Daln bir baka amac da sualtnda bilimsel amal gzlemler olabilir. Su yzeyinden den bir cismi bulmak ve kartmak iin arama kurtarma dallar yaplr. Btn bu dallar zel eitim gerektirir ve ancak yeterli teorik bilgiye sahip olduktan sonra gvenli bir ekilde gerekletirilebilir.
78
1T-EK1 DEKOMPRESYON TABLOLARI Giri Sportif dekompresyonsuz dal tablolar dal aktivitesinin olmazsa olmazdr. Halk arasnda vurgun olarak bilinen dekompresyon hastalnn llebilir iki parametresini, yani sre ile derinlii temel alan tablolar, dalcya gvenli derinlik ve onlara ait srelerini hesaplamay amalar. Birok firma ve kurulua ait dal tablosu mevcuttur. Tablolarn temel ald fizyolojik parametreler ve lm teknikleri farkl lamakla birlikte, aslnda uygulamalar neredeyse ayndr. Tablolar, muhakkak kulla nma talimatlarna harfiyen uyularak kullanlmaldr. Dal planland srece gvenlidir ve dal tablolar planlamann olmazsa olmazlardr. Deko mpresyonsuz Dal Tablolar D ekompresyon hastal, dal sresince vcuttaki dokularda biriken nitrojenin k la birlikte vcudumuzda kabarck hale gelmesi sonucu meydana gelir. Eer dalc basnl havay belirli sreden daha fazla solursa, vcut dokularnda genle erek kabarck oluturabilecek miktarlarda nitrojen biriktirmi olur. Deko mpresyon hastalnn tek nedeni dal derinlii ve sresi deildir, ancak bunla r sadece llebilir olanlardr. te bu yzden de dal tablolar llebilir iki parametre zerinden dekompresyonlu ve dekompresyonsuz dal sreleri hesaplar. Dal tablolar plastik zerine baslr ve sualtnda rahatlkla hesaplamalarn, okumalarn yaplmasna izin verir zelliktedir. Dal profillerini de zerinde tayan yaz tahta lar ve dal tablolarnn birlikte kullanlmas, zellikle sualtnda her hangi bir nedenle meydana gelen dip ve sre deiimlerinin kolaylkla hesaplanabilmesini salayacaktr. Nitrojenin kan ve vcut dokularnda birikmesi belli bir zaman alr. Ayn ekilde, yeniden kandan ve vcut dokularndan dar atlmas da zaman alacaktr. Yzeye kldnda vcut, dokularndaki nitrojeni atmay srdrr. kinci bir dalta dalcnn dokularnda ve kannda bir miktar artk nitrojen bulunacaktr. Yani dalcnn dokularndaki nitrojen dzeyi, ilk daln balangcnda olduundan farkl olacaktr. Sportif dal tablolar sadece gvenli limitlerin kullanlmasna izin verir; dekompresyonsuz dal limitlerini belirler. Sportif dal, dekompresyonlu olarak planlanamaz. Dalclarn ya, kilo ve dier fizyolojik zelliklerinin de dekompresyon hastalnn oluum mekanizmasnda nemli rol oynad dnlr. Gn getike sportif dal yaygnlamakta ve farkl ya gruplar ile farkl fizyolojik yapl dalclar tarafndan da gerekletirilir hale gelmektedir. te tm bu sebepleri yznden daln gvenli klnabilmesi iin dekompresyonsuz dal limitlerinde gerekletirilmesi gerekir. Dekompresyonlu dallar detayl teorik bilgi gerektirir ve herhangi bir sorun olutuunda acil basn odas uygulamas arttr. Ancak sportif dallarn yapld her noktada bu ilemlerin yaplamayaca da dnlecek olursa, byle dallarn planlanmamas gerektii anlalacaktr. Sportif dal, dekompresyonsuz dal limitlerinin planlanarak dalnmas demektir. Derinlik ve sre olarak snrlanmtr. Sportif dalta bekleme yapmakszn sadece k hzna uyarak (dakikada 10 metre) yzeye direkt k yaplr. Ancak bu zelliklerine ramen sportif dallarda gvenlik amac ile 3 metrelerde 5 dakikalk gvenlik duraklamalar yaplr. Bu daln son 5 dakikasn 3 metre civarnda derinlikte geirilerek tamamlanr.
79
Tanmlamalar Dal tablolarnn hesaplama yntemleri ve yaklamlar farkl olabilmekle birlikte, kullandklar tanmlar ayndr. Herhangi bir tabloyu kullanabilmek iin ncelikli olarak bu tanmlarn anlamlarnn iyi bilinmesi gerekir. Tanmlamalar sralayacak olursak; SPORTF DALI TABLOSU: Dekompresyonsuz dal limitlerini hesaplayan tablolardr ve bizim gibi sportif dalclarn bu tablolar kullanmas gerekir. Daln nemli kurallarndan biri de dekompresyonsuz dal limitlerine uymaktr. GVENLK DURAI: Gvenlik amacyla daln k srecinde belirli bir derinlikte geirilen belirli sreyi ifade eder. Gvenlik dura uygulamas ayn zamanda kn kontroll yaplmasna da yardmc olur. IKI HIZI: Her tablonun kendine ait bir k hz limiti vardr. k hz uygulamas ile vcudumuzda biriken ar nitrojeninani basn deiimi ile kabarca dnmesini engellemi ve ayrca soluduumuz havann genlemeden akcierlerden kmasn salam oluruz. k hz metre/dakika olarak ifade edilir. DALI HIZI: ni sresince uyulmas gereken ini hzdr ve metre/dakika olarak belirtilir. ARDIIK DALI: Sportif dal tablolarna bal olarak deimekle birlikte, belirli bir sre ierisinde gerekletirilen ikinci ve onu takip eden dallarn tmn birden ifade eder. BASAMAKLI DALI: Dal sresince derinliin giderek azaltlarak her basamakta belirli srelerin geirildii dal plann ifade eder. YKSEK RTFA DALII: 700 metreden daha yksekte olan ykselti tatl sularnda yaplan dallar ifade eder. Yksek irtifada d basn azalr ve dekompresyonsuz dal limitleri ile k hz deerleri deiir. zel tablolar kullanlr. DEKOMRESYONSUZ DALI: Dalcnn herhangi bir bekleme yapmakszn, sadece k hzna uyarak direkt olarak yzeye dnebildii dal trn ifade eder. DEKOMRESYONSUZ DALI LMTLER: Dalcnn bulunduu derinlikte kalabilecei maksimum dekompresyon dura gerektirmeyen dal sresini ifade eder. DALI SONU GRUBU HARF: Dalcnn yzeye dndkten sonra sahip olduu nitrojenin hesaplanmas ile oluan, tablo tarafndan tanmlanm gruptur. Dalcnn 80
grubu, fazladan sahip olduu nitojen miktarna gre belirlenir ve bir sonraki dal iin hesaplamalarda bu grup harfi kullanlr. YZEY BEKLEME ZAMANI : Yzeyde beklenen sre boyunca vcuttan nitrojen atm devam eder. Birden fazla dal yapacak dalc, gerekletirecei tekrar dal iin yzey bekleme grubunu hesaplayarak yeni dal da buna gre planlamak zorundadr. Yzeyde geirilen zamandaki arta bal olarak vcudumuzda biriken dal sonras fazla nitrojen de giderek azalacaktr. PLANLANAN DERNLK : Teorik olarak hesaplanan maksimum derinlii ifade eder. GEREK DERNLK : Gerekletirilen maksimum derinlii ifade eder. ARTIK NTROJEN ZAMANI : Her daltan sonra kana ve dokulara geen nitrojen, olmas gerektiinden daha fazlasyla vcudumuzda kalr ve bu miktar yzeyde geirdiimiz sreyle orantl olarak azalmaya balar. te her daltan sonra vcudumuzda kalan bu miktardaki nitrojene bal olarak ikinci dal zamanna ilave edilen sreye artk nitrojen zaman denir. DP SRES : daln balad andan en derin noktay terk edene kadar geen sreyi anlatr. DALI SRES: O dal iin dala balanan andan daln bittii ana kadar aada geirilen sreyi ifade eder. TOPLAM DP SRES : Bir nceki daltan kalan artk nitrojen zaman ile bulunduumuz daln gerek dip zaman toplanarak elde edilen sreyi ifade eder.
Tablolarn Kullanm ok farkl hesaplama tekniklerine sahip onlarca dal tablosunun birden kullanm tekniini anlatabilmek mmkn deildir. Ancak bu deiikliklerine ramen dal tablolarnn tamamnda uyulmas gereken bir takm kurallar vardr. GENEL KURAL ve UYGULAMALAR: Dal planlamas yaplrken dekompresyonsuz dal limitlerine uyulmaldr. Eer planlanan derinlik ve srelerin tam karl bulunamyorsa, bu deerlerin birer st deeri iin dal tablosundan planlama yaplr; bylelikle dal planlamasnn gvenlii ve doruluu salanm olur. Dal plannda uyulmas gereken ve tablolarda bulunamayan birok llemez parametre de dekompresyon hastal mekanizmasnda rol oynar ve bu yzden hibir dal tablosu uygulatt dal planlarna bal olarak dekompresyon hastalnn olumayaca garantisini veremez.
81
Tekrarl dal planlarnda, dallar derinden sa doru planlamaldr. Yani ilk dal en derin, son daln da en s olacak ekilde planlanmas gerekir. Dallarda ini ve k hzlarna uyulmas gerekir. Tekrarl dallarda artk nitrojen zaman ile ilgili hesaplamalara dikkat etmek gerekir. Hi bir zaman dal profili derin, s ve derin olarak planlanmamaldr. nilen maksimum derinlik, ayn zamanda tablo hesaplamasnda alnacak derinlik deerini belirtir. Hesaplamada yer alan dal sresi ise daln balad andan gvenlik durana gelinene kadar geen sreyi belirtir.
DALI SONRASI UU: Dallardan sonra az da olsa vcudumuzda normalden daha yksek miktarda nitrojen kalr. Bu miktar ancak yzeyde geirilecek belirli bir srede atabiliriz. Bu sre iin de kullanlacak dal tablosuna baklmas gerekir. Uu belirli bir ykseklikte yaplr, ticari uularda kabin basnc 0,75 atmosfer deerine sabitlenir. Her ne kadar bu deer vcutta kalan nitrojenin daha da genleip hastalk oluturmasna yeterli olmayabilirse de yolculuk srasnda kabin basncnn dmeyeceini garanti etmek mmkn deildir. te btn bu sebeplerden dolay dal sonras uu iin belirli bir sre daha deniz seviyesinde beklemelidir. Bu sre de dalta kullandnz dal tablosunda yer almaktadr. Ykseklie kmann tek yolunun umak olmayaca dnlecek olursa, dal sonrasnda da yryleri, da geilen kara yolculuklar ve yama parat gib i aktivitelerin de deerlendirilmeye alnmas gerekir. DALI NCES ve SONRASI LA KULLANIMI: Dekompresyon mekanizmas tam olarak zlebilmi deildir. Fizyolojik birok mekanizmann dekompresyon hastalnn oluumunda rol oynad dnlr. te bu yzden dal ncesi ve sonrasnda ila kullanm, kullanlacak ilacn yarataca etkiye bal olarak belirli riskler tayabilir. DALI NCES ve SONRASI SIVI TKETM: Dekompresyon hastalnn gerekleme riskinin vcutta azalan sv miktar ile birlikte artt grlmtr. Bu yzden de dal ncesi ve sonrasnda sv tketimine dikkat edilmesi gerekir. rnein dal ncesi alkol almak, bol ay ve kahve tketmek vcuttan sv atmn tetikler. Bu yzden dal ncesinde bol su tketmek ve gazsz, alkolsz ve kafeinsiz svlar tercih etmek gerekir. Ayn ekilde dal sonrasnda da sv tketimine dikkat edilmesi gerekecektir. DALI NCES ve SONRASI AKTVTELER: Dal ncesi ve sonrasnda youn spor, hem vcuttan sv atmn hem de metabolik faaliyeti arttrc etkiye sebep olur. Dal sonras aktivite ise vcuttaki znm nitrojenin aktif hale gelmesine sebep olabilir. Hesaplama TSSF - CMAS Eitim programnda dallarn dekompresyonsuz limitleri iin yaplacak hesaplamalarda, Dr.Max Hann tarafndan gelitirilen 0-700metre irtifa iin hazrlanan DECO2000 tablosu kullanlacaktr. Tablonun yan sra hesaplamalarda kullanlmak zere dal profillerini de oluturmak ve kurmak gerekir. Dal profili, dal ile ilgili zaman ve derinlik bilgilerinin tamamn zerine kayt edebildiiniz izelgelerdir. Ayn zamanda bu izelgeler tekrarl dallar iin yaplacak hesaplarda kullanlan yzey bekleme srelerinin de kayt edilmesini salarlar. 82
Hesaplar sonucu bulunan deerler dal profiline yazlr ve bylelikle plan hatasz bir ekilde yaplm olur. ncelikle inilmek istenilen derinlik ve aada geirilmek istenen srenin belirlenmesi gerekir ve ardndan sportif dal tablosundan bu deerlerin uygulanp uygulanamayaca grlr. Eer tablo bu profile cevap veriyorsa, gvenli sreler ve hesaplamalar yaplmaya balanr. DECO2000: Plastik bir kart zerine baslan tablonun iki yzeyinde de birer tablo bulunur. n yzde dal sonu grup harflerinin hesapland, arka yzde de tekrar dal iin yzey bekleme srelerinin gruplar ve tekrar dallara gemeden nceki artk nitrojen srelerinin hesapland blmler yer alr. Ayn zamanda arka yzde, dal sonras uular iin minimum bekleme sreleri ve hesaplamalar yer alr.
Deco2000 (0700 metre ykselti) dal tablosu n ve arka yz

83
TEK DALI HESAPLAMASI: Dal tablosunun n yz ile arka tarafnn st ksmnda yer alan blmler ile tek dal sresi hesaplanabilir, ayrca dal sonras grup harfi de bulunabilir. Gn iinde tek dal yapacak dahi olsanz, dal sonras grup harfi belirlemeniz gerekir. Bylelikle uu ncesi yzey bekleme srenizi renmi olursunuz, ayrca her hangi bir nedenle tekrar dal yapacak olursanz grup harfinizi hatrlamak ve tekrar hesaplamak iin vakit kaybetmemi olursunuz.
Dal sonras grup harfinin belirlendii blmn tantm
Dal sonu grup harfi ve yzey bekleme zaman ile tekrar daln maksimum dip zamannn belirlendii blmn tantm Eer 16 metreye 30 dakikalk bir dal planlamak istersek; ncelikle tablodaki maksimum dekompresyonsuz dal sresini kontrol etmemiz gerekir. Tabloya baktmzda 16 metreyi bulamayz; byle bir durumda derinlii bir st deere tamamlayarak 18 metreyi seeriz. 18 metre iin verilen maksimum dekompresyonsuz dal sresi 45 dakika kacaktr. Bu deere bal olarak 30 dakikalk bir dal planlayabileceimizi grm oluruz; profil iin hesaplamaya devam edebiliriz. Dal sresinin karln tabloda bulamayacamzdan, gvenlik kuralna uyarak bir st sreyi alrz. Bu uygulama ile sremizi 35 dakika olarak bulmu oluruz. Planladmz dal sonrasnda dal sonu grup harfimizi de, 35 dakika satrn takip ederek bulacamz harf ile belirleriz; 35 dakikay takip ettiimizde de E dal sonu grup harfine ularz.
84
. Tek dal hesaplamalarnn anlatm Hesaplamasn bitirdiimiz 16 metreye 30 dakika daln profile geirmek istersek;
Tek dal hesaplarnn dal profiline aktarm TEKRARLI DALI HESAPLAMASI: Dal tablosunun arka yznde yer alan yzey bekleme sreleri ve bir sonraki dal iin artk nitrojen zamanlar yer alr. Bu tablolarn kullanm ile tekrarl dal hesaplar yaplabilir. Tekrarl dallarda uyulmas gereken en nemli kurallardan biri, dallarn derinliklerinin giderek azalmas gereidir. Gnn ilk dal en derine ve daha sonraki dallarnn da daha sa doru planlanmas gerekir. rnein ilk dal 23 metreye yaplyorsa, bunu takip eden ikinci dal 18 ve nc dalta 15 metreye yaplabilir. Yine ayn rnek iin ikinci dal 15 metreye planlanrsa, nc dal 16 metreye planlanmamaldr. Eer 20 metreye 20 dakikalk bir dal ve yzeyde 2 saat 10 dakika geirdikten sonra 15 metreye 20 dakikalk bir dal planlamak istersek; ncelikle ilk dal iin tablodaki maksimum dekompresyonsuz dal sresini kontrol etmemiz gerekir. Tabloya baktmzda 20 metreyi bulamayz; byle bir durumda derinlii bir st deere tamamlayarak 21 metreyi seeriz. 21 metre iin verilen maksimum dekompresyonsuz dal sresi 31 dakika kacaktr. Bu deere bal olarak 20 dakikalk bir dal planlayabileceimizi grm oluruz; profil iin hesaplamaya devam ederiz. Planladmz dal sresinin karln tabloda
85
bulamayacamzdan, gvenlik kuralna uyarak bir st sreyi, yani 21 dakikay alrz. Daha sonra dal sonu grup harfimiz iin satr takip ederek karmz kan harfi, yani Dyi alrz. Tekrarl dal hesaplamas iin ilk olarak yzey beklemesi grup harfi belirlenmelidir. Bunun iin dal tablosunun arka tarafndaki yzey bekleme tablosuna bakp, ncelikli olarak son dal sonu grup harfimizi buluruz. Dal sonu grup harfimizin satrn takip ederek, yzeyde geirdiimiz zaman araln belirleriz. Zaman aralnn sa tarafndan aa inen oku takip ederek indiimiz stunla, bir sonraki dalmzn planlanan derinlik satrn aktrarak artk nitrojen zamanmz, yani 16 dakikay bulmu oluruz.
Tekrarl dal hesaplamalarnn anlatm Bulduumuz artk nitrojen zaman, bundan sonraki dal zamanmza ekleyerek hesaplamaya devam etmemiz gerekir. Bylelikle vcudumuzda dallarn toplamnda birikmi olan nitrojen miktarn gvenli seviyede tutmu oluruz. Hesaplamaya ikinci dal iin devam edecek olursak; dal tablomuzun n yzne dnp, yeniden dal sonu grup harflerine bakmamz gerekir. kinci dalmz 15 metreye 20 dakika planlanmasna karn, bizim bu sreye artk nitrojeni de ekleyerek (16 dakika) dal planlamamz gerekecektir. Byle bir durumda ncelikli olarak ikinci dalmzn dekompresyonsuz dal limitlerinde gerekleebilme 86
durumunu kontrol etmemiz gerekir. Bunun iin de 15 metrenin maksimum dekompresyonsuz dal sresini bularak, 20+16=36 dakikalk sremizi karlatrmamz gerekir. Tabloya baktmzda bu deerin 15 metre iin 72 dakika olduunu grrz. Bu durumda ikinci dal gvenle yapabileceimiz anlalm olur. Hesaplamaya devam ederek, hakiki dip zaman olan 20 dakika ile 16 dakikalk artk nitrojen zamann toplar ve sonucunda toplam dip zamanz olan 36 dakika deerini buluruz. kinci dal iin dal sonu grup harfini bulmak zere, 36 dakika satrn dal sonu grup harfi stunu ile aktrp E harfine ularz. Bu ilem tekrarland srece nc, drdnc ve daha sonraki dallar da hesaplayabilmek mmkn olacaktr.
Tekrarl dal hesaplamalarnn anlatm Hesaplamasn bitirdiimiz tekrarl dal, dal profiline geirecek olursak;
Tekrarl dal hesaplarnn dal profiline aktarm

87
DALICI DERS NOTLARI: ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 88
DALICI DERS NOTLARI: ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ...................................................................................................................................
89
DALICI DERS NOTLARI: ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................... 90
DALICI DERS NOTLARI: ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ...................................................................................................................................
91
DALICI DERS NOTLARI: ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................
93
94
95

Bir Yıldız Dalıcı Eğitim Kitabı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bir Yıldız Dalıcı Eğitim Kitabı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HAZIRLAYAN: TSSF

BASIM YER: SANER MATBAACILIK TEL. :0212 674 10 53

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

1T-EK1 DEKOMPRESYON TABLOLARI......................................................... 79

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Dk i hacimli effaf silikonlu maske 8

Dk i hacimli effaf silikonlu maske

Geni gr al effaf silikonlu maske

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Arlk kemeri ve kemere kurun arln taklmas

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Arlk kemeri (sade)

Arlk kemeri (cepli)

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

CMAS Zorunlu dal iaretleri 16

CMAS Zorunlu dal iaretleri

CMAS Gece dal iaretleri

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

CMAS Tamamlayc dal iaretleri

CMAS Tamamlayc dal iaretleri

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Atmosferik ve hidrostatik basn

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Akcier ve alveollerin anatomisi

Akcier ve alveollerin anatomisi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Denge yelei iiricileri

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Islak tip neopren elbise

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Basnl sualt ddkleri

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

Uluslararas ALFA dal bayra

Genel kullanmda yer etmi olan dalc bayra 75

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi

TSSF / CMAS Bir Yldz Dalc Eitimi