Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2004 / 2 : 126-143

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar
D. Ali Arslan
(*)

zet: almann temel amac snf teorisini, temel almlar ile birlikte ele alp incelemektir. Bu ama dorultusunda, uzun yllar snf teorisi asndan sorun oluturan orta snf olgusu ile snf teorisinin sosyal-psikolojik boyutunu oluturan snf bilinci zerinde de duruldu. almada, toplumlarda var olan eitsizlikler ile ilgili olarak bu gne dein ortaya konmu dncelerin genel bir deerlendirilmesi yapld. Bu balamda, zellikle bu alandaki iki temel yaklamdan biri olan snf teorisi (teki yaklam elit teorisidir) zerinde younlald. Marksist snf teorisi ve Weberci snf teorisi dikkatlice incelendiinde, bunlarn birbirlerinden olduka farkl ve sentezi olanaksz iki teori olduun grlr. Bununla birlikte baz dnrler, Weberci dnceyi Marksa bir alternatif olarak deil de, Marksist snf teorisinin bir dzeltmesi ya da tamamlaycs olarak deerlendirirler. Her iki yaklam da snf olgusunu, ekonomi temeli zerinde aklamaya alr. Bununla birlikte Marksist yaklam snf teorisini retim ilikileri zerine ina ederken, Weberci yaklam pazar ilikilerini temel alr. Anahtar Szckler: ktidar, Snf, Snf Teorisi, Marksist Snf Teorisi, Weberci Snf Teorisi, Orta Snflar, Snf Bilinci.

1. Giri Eitsizlik, ister sosyal adan isterse de ekonomik adan olsun, kapitalist toplumlarn bata gelen ortak zelliklerindendir. Bu nedenle, toplumlarn sosyopolitik yaplarn anlamak ve aklamak iin yola kan sosyolog ve siyaset bilimciler de arlkl olarak, temelini eitsizlik kriterinden alan iktidar yaps ve g ilikilerini incelerler. te bu eitsizlik olgusundan hareketle, bilim adamlar uzun yllarn abalarnn bir birikimi ve rn olarak, toplumlarn iktidar yaplarn ve toplumda cereyan eden g ilikilerini anlayp aklamaya ynelik iki ana teorik yaklam ortaya koymutur. Bunlardan bir tanesi snf teorisi, bir dieri ise elit teorisi dir. Snf teo(*)

Yrd. Do. Dr. D. Ali Arslan Gaziosmanpaa niversitesi Eitim Fakltesi retim yesidir.

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 127

risinde ekonomik eitsizliklerden yola klr ve snf farkllamas aklanrken, sahiplik ve kontrol kavramlar kullanlr. Elit teorisinde ise daha ok sosyopolitik eitsizlikler n planda tutulur. ncelikli olarak farkllamay analiz ederek balayan elit teorisyenleri, elit (elite)-halk (public) farkllamas aklarken analizlerinin merkezine iktidar-g (power) ve etki (influence) kavramlarn koyarlar. Bu temel teorik yaklamlarn alt almlar unlardr: 1. Snf Teorileri, Marksist snf teorisi Weberci snf teorisi 2. Elit Teorileri, Plralist teori Elitist teori Demokratik elit teorisi Demo Elit Perspektif emada da ayrnts verilen ve toplumlardaki bu teorik yaklamlardan en popler olan ve uzun yllardan beridir bilim dnyasnda etkin bir ekilde kullanlan snf teorisidir. Bu almada, bylesi bir nitelik tayan snf teorisinin genel bir deerlendirilmesi yaplacak 2. Snf Teorisi Snf teorisinin babas Karl Markstr ve bu teorik erevenin ayrntlar, ounlukla Marxist dnrlerce formle edilmitir. Snf teorisi alannda iki temel yaklam, iki ana dnce okul, bu iki ana yaklamn iinde ise birok ara versiyon ve almlar vardr. Bununla birlikte bu teorilerin hepsinin ortak hedefi, toplumun temel toplumsal dinamikleri olarak varsaydklar toplumsal snflar ve snf olgusunu tanmlamak ve aklamaktr. Snf teorisinin iki alt teorik yaklam: (a) Marxist snf teorisi, (b) Weberci snf teorisi. Aratrmalarn eitsizlikler zerinde younlatran snf teorisyenlerine gre bireyler, ekonomik eitsizlikler temel alndnda en az iki ya da kategoriye ayrlrlar (Evans, 1993). Snf teorisyenlerinin amac, ister Marksist, isterse Weberci olsun, snflar toplumun temel sosyal gleri olarak tanmlamaktr. Bununla birlikte Marxist yaklam, tarih iindeki temel sosyal dinamik olarak grd snf olgusunu aklamada, retim aralar ve retim ilikileri olgularndan hareket eder. Bu anlay kendi iinde iki ana kola ayrlr: (a) Sosyolojik Marxist Snf Analizi Ralph Miliband tarafndan temsil edilir. (b) Yapsalc Marxist Snf Analizinin ncln Nicos Poulantzas (1975) yapar. te yandan, Weberci snf yaklamnn en nde gelen ismi, hi kukusuz Alman sosyolog Max Weberdir. Webere gre snf, ortak market konumlarna sahip birey-

128 D. Ali Arslan

lerin oluturduu, tanmlanabilir sosyal gruplardr. Bu tanmlamada snf olgusu, mlk (sahiplik) ve market konumu temelinde ekillenir. Baz Weberci dnrler ise snf analiz ederken stat, prestij, market ve i konumu, meslek, gelir, eitim gibi olgular esas alrlar. Weber ve Marksn snf konusundaki dnceleri ayrntl olarak incelendiinde, her ikisinde de snfn ekonomik ilikiler temelinde tanmlanmaya alld aka grlr; Marks retim ilikilerini esas alrken, Weber pazar (market) ilikilerini temel alr. Abercombie ve Ury, Marksist ve Weberci snf analizlerini birbirinden tamamen farkl ve sentezleri olanaksz olarak deerlendirir (Arslan, 1997: 35). Hindess ise daha farkl bir tutumla, Weberin snf grlerini Marksn dzeltmesi ve destekisi olarak kabul eder (Hindess, 1987: 48). almann takip eden blmlerinde, burada ok z baz bilgiler verdiimiz snf teorileri konusunda ok daha ayrntl bir ekilde durulacaktr. imdi, ncelikli olarak Marksist snf teorilerine bir gz atalm. 3. Marksist Snf Teorisi Marksist yaklamda snf olgusu iki adan ele alnp tanmlanmaya allr (Hindess, 1987: 21). Bunlardan ilki snf olgusunu, ortak konumlara sahip bireylerin oluturduu toplumsal kategoriler olarak tanmlarken. kincisi ise snflar, kltrel ve siyasi zellikli toplumsal aktrler olarak tanmlar. Bu anlaylardan hareketle snf, retim ilikileri iinde ortak konumlara sahip bireylerin oluturduu, sosyal gereklikler olarak tanmlanr. Konuya bu adan yaklaldnda sosyal snflarn hem sosyal aktrler, hem de atma gruplar olarak algland gereiyle karlalr. Snflarn yeleri ortak kar ve hedeflere sahiptirler. Snf bilincine de sahip olan bu bireyler, ortak snfsal amalarn gerekletirmede, dayanma iinde hareket ederler. Marksist snf teorisinin mimar Karl Marks (1970, 1974) ekonomiyi, toplumdaki dier st yap kurumlarnn temeli olarak grr. Ona gre ekonomi, yalnzca toplumun genel zelliklerini belirlemekle kalmaz, ayn ekilde teki toplumsal kurumlarn genel zelliklerini ve bu kurumlar arasndaki ilikileri de belirler. Bununla birlikte, Poulantzasa gre bu ilikiler, toplumda ki etkin retim biimine gre farkllk gsterebilir. Baz durumlarda, politik ve hukuki yap ya da, toplumsal bilincin formlar durumundaki ideoloji daha fazla neme sahip olabilir ve daha baskn roller oynayabilir. Marksist snf teorisi 2 ana kola ayrld ve bunlarn: (a) ncln Ralph Milibandn yapt Sosyolojik Marksist Snf Analizi (b) ncln Nicos Poulantzasn yapt Yapsalc Marxist Snf Analizi olduu vurgulanm idi. Miliband, kapitalist toplum yaps iinde devlet olgusunu inceler ve aratrmasn devlet elitleri ve ynetici elitler zerine younlatrr. Sper-yapsalcolarak tanmlad Poulantzas, btn her eyi yap olgusu ile aklamaya alyor eklinde eletirir. Milibanda gre, devlet ile snflar arasndaki ilikiler, Poulantzasn yapsal

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 129

belirleyicilik olgusunun aklayamayaca kadar karmak ve ayrntldr. Ne var ki Miliband Poulantzasn sper-yapsalc yaklamn eletirmesine ramen, snflar analiz ederken kendisi de yapsalc yaklam kullanmaktan kurtulamaz (Hindess, 1987: 37). Yapsalclk, bireylerin amal ve bilinli eylemlerinden ok, yap zerinde odaklaan bir yaklamdr. Claude Levi Straussa gre yap, gzlemlenebilir toplumsal ilikilerin rnts olmaktan te, sosyal sistemin gzlemlenmesi mmkn olmayan mantn da ekillendiren temel gerekliktir. Grld gibi Strauss, insan dncesinin yaps zerinde de durur. Marksist yapsalclar ise daha ok, sosyal oluumlarn yaps ile ilgilenirler. Bu dorultuda aratrmalarn, siyasi organizasyonlar, ideolojiler ve pek tabi ki snflarn ve snfsal ilgi-karlarnn temsilcisi olarak grdkleri kltrel formlar zerinde younlatrrlar. Poulantzas, Milibandn fikirlerini ve kendisi hakkndaki eletirileri reddeder. Ona gre, Miliband her eyden nce, kendi teorik mant erevesinde, devletin kapitalist toplum iindeki yerini tanmlamalyd. Fakat bu yaplmamtr. Ayrca, Miliband analizinde insan nesnesini esas almtr. Bireyi teorisinin merkezine koyduu iin de, Marksizmden sapmtr. Hatta bu noktada Marksizmden sapmakla kalmam, Marksizme dman kesilmitir. Marksist dnceye gre, retim ilikileri ve retim aralar esas alndnda, btn toplumlar en az iki sosyal snfa sahiptir. Birincisi, retim aralarna sahip olan ya da bu aralar kontrol altnda tutan ynetici snf tr. kincisi ise retim aralarn elinde ya da kontrolnde bulunduramayan smrlen snf. Etzioninin de vurgulad gibi (1993: 37), Marksa gre, maddi retim aralarn kontrol edenler, aklsal ve zihinsel retim aralarnn kontrollerini de ellerinde tutarlar. Bu sebeple ynetici snf, yalnzca ekonomik adan ynetmez, bunun yan sra ideolojiyi de ekillendirip yaygnlatrr. Marksist yaklama gre, Feodal dnemde temel retim aralar toprak iken, kapitalist dnemde topran yerini mekanik donanm ve finansal kaynaklar almtr. Feodal dnemde, topra kontrolleri altnda bulunduran feodal soylular ynetici snf oluturuyordu. Kapitalist dnemde ise, makineleri ve parasal kaynaklar kontrolnde tutan kapitalistler, bir baka deiik burjuvazi, ynetici snf (Smrc snf) konumunu ellerine geirmilerdir. kinci snf ise Smrlen snftr. Bunlar retim aralarnn ne mlkiyetini ne de kontroln ellerinde bulundururlar. Feodal dnemde temel smrlen snf, topraa bal kleler olarak da adlandrlabilen serfler idi. Kapitalist toplumda ise, i gcn satarak geimini salayan prolaterya smrlen snf konumuna gelmitir. Kapitalist toplumlarda, burjuvazi ve prolateryann yan sra kk burjuvazi, lmpen-prolaterya, kyller (the peasantry), toprak sahipleri (the landlords) gibi teki baz snflarda vardr.

130 D. Ali Arslan

Daha sonra orta snf olarak da adlandrlacak olan yeni kk burjuvazi (the new petty bourgeoisie) ya da profesyoneller snf, Marks tarafndan da fark edilmitir. Fakat o dnemde bu snf yeni yeni toplumsal yapda boy gstermeye balad iin olsa gerek, Marks tarafndan yeterince incelenmemitir. te yandan Marksn zerinde durduu bir baka olgu da devlettir. Ona gre devlet, burjuvazinin bir aracdr: Kapitalist snf koruma, onlarn ilgi ve karlarn maksimize etme grevini yerine getirir. Marks demokrasiyi de, burjuva demokrasisi olarak grr. Ona gre demokrasi, burjuva ynetiminin olduka gelimi bir formu olmaktan te anlam tamaz. te yandan Lenin konuya daha da topik bir adan yaklar: Lenine gre demokrasi, bir snfn iktidarda olduu bir tr diktatrlktr. ktidar elinde bulunduran snf ise, alan snfn karsnda bulunan kapitalist snftr. Kapitalist snfn egemen olduu bu sistem, ii snfnn gerekletirecei bir devrimle ortadan kaldrlacak. Bu durumu mteakiben, proletaryann diktatrlne dayal bir gei dneminin ardndan, gerek demokrasinin hkm srd komnist toplum aamasna ulalacaktr. Bu, bireysel zgrlklerin egemen olaca snfsz toplum dnemi demektir. Bu toplumda devletin ve ynetici snfa yer olmayacaktr. Etzioninin de belirttii gibi (1993: 68-9), Marksist dnrler yneten snf (the ruling class) ile iktidar snfn (the governing class) birbirinden ayrrlar. Onlara gre devlet ynetici snfn hizmetisidir. Gerek karar verici gc elinde bulunduran ynetici snf, onu karlar dorultusunda kullanr. ktidar snf (the governing class) ise yalnzca gnlk allm siyasi ilerle ve rutin idari ilerle urarlar. Devlet, ynetici snfn ilgi ve karlar dorultusunda hizmet eder. nk kapitalistlerle devletin kumanda mevkiinde bulunanlar ortak sosyal zgemie ve ortak mentaliteye sahiptirler. Ayrca, kapitalistler ok gl bir bask grubu yapsna da sahip olduklar iin, ortak karlar dorultusunda devlete bask yapp, onu ynlendirirler. Marksist yaklamn snf anlay ksaca zetlenecek olursa: (1) Bu yaklamda sosyal snflar, retim ilikileri temeli dorultusunda tanmlanr. (2) Snflar, tarihsel sre iindeki temel sosyal gleri oluturur. (3) u iki dinamik kapitalist toplumlarn snfsal yaps ile yakndan ilikilidir: Snf atmas, Kapitalist ekonomik dinamikler snflar ve snf ilikilerini etkiler. (4) nsanlar farknda olsalar da olmasalar da, snflar vardr ve bireyler zerinde etkilidir. Bu snflar, birbirlerinden farkl, hatta birbirleriyle elien ve atan ilgi ve karlara sahiptirler Bu karlar, kapitalizmin ekonomik dinamikleri tarafndan ekillendirilmitir (Hindess, 1987: 49-50). 4. Weberci Snf Teorileri Alman sosyal bilimci Marks Weber snf, ortak pazar konumuna sahip bireylerin oluturduu belirgin sosyal gruplar olarak tanmlar (Giddens, 1974: 4). Webere gre bireylerin snf konumu, pazar (market) konumlar tarafndan belirlenir. Bu te-

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 131

melden hareketle, benzer snf konumlar bireylerde benzer yaam ekilleri, benzer hayat anlaylar, ortak ilgi ve karlar yaratabilir. Amerikan sosyolog Wright ise, snflar arasndaki sosyal ilikilerin snf yapsn oluturduunu vurgular. Bu yap ayn zamanda, snfsal ilgileri belirleyen temel etken rol oynar. Bu ynyle snfsal yap, snflar iindeki sosyal ilikiler kullanlarak da tanmlanabilir (Hindess, 1987: 50). Snf konumu fikri, Weberci yaklam Marksist dnceden ayran temel elerden bata gelenidir. Marksist dnce snf olgusunu retim ilikileri temeline dayandrrken, Weberci anlay snf toplumun ticari yaantsnn ortaya kard bir fenomen olarak alglar. Bununla birlikte, Marksist ve Weberci yaklam arasndaki bu farkllk, kapitalizm ncesi toplumlara ynelik deerlendirmelerde gze arpar. Kapitalist toplumlara ilikin yaplan snf analizlerinde ise her iki yaklamda ortak bir payda da buluur: Yani her iki anlay da snf, kapitalist toplumdaki farkllamay aklayabilecek temel ara olarak grr. Ve yine bu yaklamlar, kapitalist dnemde iilerin ve sermaye sahiplerinin iki farkl snf oluturduu grnde de birleirler. Weberci anlaya gre 3 temel sosyal snf vardr: (a) mlk sahipleri, (b) bilgi ve beceri sahipleri, (c) igc sahipleri. Weberci teori, kaynak konusu zerinde de durur ve maddi kaynaklar, snfsal blmlenmenin ana temeli olarak kabul eder (Etzioni, 1993: 14). Bununla ilikili olarak Weber, sosyal tabakalamann, farkl fakat birbirleriyle de yakndan ve karlkl ilikisi olan esine de zellikle dikkat eker ( ibid: 17): a) Snf: Market (pazar) iindeki konumuna, mal-mlk varlna ya da sosyal yaam anslarna bal olarak 3 ana snf belirler; i. Mal-mlk sahipleri, ii. Mal-mlk sahibi olmayan fakat market konumlar, sahip olduklar bilgi ve beceri tarafndan belirlenen bireylerin oluturduklar snf, iii. Beden gleri pazar ortamnda satabilecekleri tek ey olan bireylerin oluturduklar snf. b) Stat: Bireyleri yaam ekilleri ve tketim alkanlklar temeline dayandrlr. Stat, yaam tarz ya da yaam kalitesine dayal olarak, etkin bir sosyal onur veya prestij istemini de beraberinde getirir. c) Parti: Karar verme srecini ya da g kullanmn etkileme amacna ynelik olarak organize olmu gruplamalar ierir (Hindess, 1987: 39). Temelini farkl gruplarn, siyasi gc elde etmek iin verdii mcadeleden alr. te yandan baz Weberci dnrler de snf stat, prestij, pazar ve i konumu, meslek, gelir, eitim gibi kriterleri kullanarak analiz ederler. Bu dnrlerden bir tanesi Dahrendorftur. Dahrendorf, Marksn snf analizini iddetle eletirerek kendi alternatif teorisini ortaya koymaya alr. Ona gre snflar, yapsal koullarn bir rn olarak ortaya kmtr. Bir kar grubu olma zelliine sahip olan snflar e-

132 D. Ali Arslan

dimleri ile yapsal sosyal deimeler zerinde de olduka etkili olurlar. te yandan yapsal koullar, zorunlu olarak koordine olmu rgt ya da birliktelikler iindeki otorite ve g dalm ile yakndan ilikilidir. Bu balamda snflar, otorite ve g kullanmna katlma ya da katlmama durumuna balantl olarak varlk gsteren ikili kar gruplardr (Hindess, 1987: 44). Dahrendorf, toplumun birbirleriyle atma iindeki snflardan olutuu konusunda ise, Marksistlerle ayn dncededir. Dahrendorf bu dnceden hareketle yapsal atmac bir teori ortaya koymaya alr. Ona gre snf atmasnn temelini, retim aralar ile olan ilikiler deil, otorite ve g kaynaklar oluturur. Bu dorultuda, toplumlarda iki temel snfsal ayrmlama sz konusudur: Bunlardan ilki devlet gcnn kullanmna, ikincisi ise endstriyel retimde kontrol kriterine baldr. Sahiplik ve kontrol olgular sanayi toplumunda olduka farkllamtr: bylesi toplumlarda sahiplik ok saydaki pay sahiplerine dalmken, kontrol ok az saydaki yneticilerin elinde younlamtr. Bu durum ise, sanayi toplumlarnda ynetici snfn, toplumdaki baskn snf konumuna gelmesi sonucunu dourmutur. Bir baka Weberci sosyolog Bell ise bilgi ve beceri konusu zerinde younlar. Belle gre sanayi toplumunda temel kaynak kapital (sermaye), dominant snf ise kapitalisttir. Bununla birlikte, sanayi sonras toplumlarda ise bilgi temel kaynak, bilgi sahipleri snf (knowledge class) ise en etkin toplumsal kesim konumuna gelmitir. Frank Parkinin de Weberci snf analizinde olduka nemli bir yeri vardr. Hindessin (1987: 46) de vurgulad gibi, snf konusundaki grlerini ortaya koyarken Weberin grlerinden hareket etmesi ve zellikle de snfsal farkllamay incelerken retim yerine datm (distribution) kriterini kullanm olmas Onu bu gelenek iinde incelenmesi iin yeterli sebeptir. Toplumdaki eitsizlikleri inceleyerek yola kan Parkin de snf, Marksistler ve Dahrendorf gibi, toplumdaki temel siyasi aktrler olarak tanmlar. Analizinin temelinde, Weberin social closure (sosyal kapatma) kavramn kullanan Parkin, sosyal kapatma srecinde iki temel strateji kullanr: Bunlardan bir tanesi dlama (exclusion), dieri ise gasp etme ya da mahrum brakmak (usurpation)tr. Dlama, grubu, grup dndakilerden (nc ahslardan) ayr ve uzak tutma temeline dayanr. Aristokrasi ve profesyonel meslek yaplanmalar bu stratejiye rnek olarak kullanlabilir (Jarry, 1991: 579) Onun iin toplumsal yap iindeki hi bir eitsizlik trnn ayrcal ya da ncelii yoktur. Mal-mlk, gcn temellerinden ve sosyal kapatma formlarndan yalnzca bir tanesidir. Ayrcalkl konumda bulunan en gl gruplar, alt konumdakileri kendi sahip olduklarndan mahrum brakarak kendi konumlarn korurlar. Weberci gelenei izleyerek snf teorisi zerinde alan bir baka dnr de Anthony Giddenstr. Gnmz ngiliz sosyologlarndan Giddens kendisini Mark-

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 133

sizme sempati duyan bir dnr olarak tanmlasa da, Gubbay Onu Neo-Weberci olarak nitelendirir (Hindess, 1987: 49). Giddens toplumsal snflar, toplumdaki sosyal hareketlilik (social mobility) olanaklar ile ilikilendirir. Toplumsal mobiliteyi etkileyen temel faktrlerin banda mlk sahiplii, uzmanlama, alnan eitimin tr ve nitelii gibi etkenler gelir. Giddense gre 3 temel toplumsal snf vardr: 1. st snf (upper class): Mlk sahipleri snf 2. Orta snf (middle class): Greceli olarak heterojen bir yapya sahiptir. Belirli bir uzmanlama ve eitim seviyesine sahip bireylerin (profesyonellerin) oluturduu snf. 3. i snf (working class): cretli iilerin oluturduu olduka geni kapsaml bir snf. Bu konudaki dncelerine temel olarak sosyal hareketlilik olgusunu kullanan bir baka dr de Goldthorpedur (1987, 1984). Teorik yn ar basan Giddensn analizine oranla daha ampirik bir nitelik tayan Gnmz ngilteresinde Toplumsal Hareketlilik ve Snf Yaps Social Mobility and Class Structure in Modern Britain) isimli almasnda Goldthorpe, toplumsal hareketlilik konusuna byk nem atfeder (Evans, 1993). Ona gre sosyal mobilite ya da toplumsal hareketlilik, yalnzca toplumun ak toplum olma niteliini aklk derecesini etkilemekle kalmaz, siyasi eylemlerde, topluma daha yksek dzeyde bir aklk kazandrabilecek zemini de hazrlar. Snf teorisi konusunda ta bandan beri sylenenler zetlenecek olursa: ster Marxist, isterse Weberci olsun her iki yaklam da snf olgusunu ekonomik temeller zerinde ekillendirir. Fakat, Marksist yaklam retim ilikilerini temel alrken, Weberci yaklam pazar ilikilerini temel kriter olarak kullanr. Weber, Marksn tarih, snf atmalarnn tarihidir fikrini de eletirir. Webere gre, snf atmalar baz durumlarda nemli olabilir. Bununla birlikte, snf atmalarn tarihin dinamosu olarak kabul etmeyi gerektiren bir neden yoktur. Bunun da tesinde snflar, pazar ilikileri iinde ekillenir ve pazar ilikileri snf atmas ile aklanamaz. Snf, ortak eylem trlerinin yalnzca bir tanesidir. Hindessin de vurgulad gibi (1987: 50), snf konusunda ortaya koyduklar ile Marks, genel anlamda bir tarih teorisi ortaya koymay, zel anlamda ise kapitalist toplumun dinamikleri ile ilgili bir teori gelitirmeyi amalar. te yandan Weberci yaklam ise daha ok ayrmlatrc ve tasnif edici bir nitelik tar. Son sz olarak denilebilir ki, Abercombie ve Urry bu iki yaklam birbirleriyle uyumaz ve sentezi olanaksz olarak grr. Hindess (1987: 48) ise Weberi Marksn alternatifi deil, dorulaycs ve destekleyicisi olarak kabul eder. Snf teorileri ile ilgili deerlendirmelere noktay koymadan nce, bu teorilerin nemli bir boyutunu oluturan snf bilinci (class consciousness) konusuna da deinmek gerekir.

134 D. Ali Arslan

5. Snf Bilinci Snf bilinci (Evans, 1992) konusu baz sosyologlarca, snf analizini sosyopsikolojik taraf olarak da kabul edilir. Bu bilinlilik bireylerin kendilerini ve kendisi dndaki insanlar, toplumsal tabakalar hiyerarisi iinde nasl algladklar ve bu hiyerarik yap iinde kendilerini hangi konuma yerletirdii gerei ile yakndan ilikilidir. Toplumlarn iktidar yaps zerinde aratrmalar yapan, bunu yaparken de zellikle st snflar zerinde younlaan baz aratrmaclar, snf birlikteliini ve snf bilincini anlayp tanmlarken daha ok, prestiji yksek zel okullarda eitim grm olmak, sosyal kulp yelii, politika belirlemede aktif rol oynayan gruplarda yer almak gibi baz daha somut faktrlerle ilgilenirler (Domhoff, 1980: 17). Bununla birlikte, snf bilincini lerken bireylerin kendi kendilerini tanmlamas ve kendi kendilerinin snfsal konumunu belirlemesi esasna dayanan yntem, gnmz sosyal bilimcileri tarafndan daha fazla kabul grmektedir. Bu konuda aratrma yapan aratrmaclarn byk ounluu bireylere, genellikle ayn trden sorular yneltirler. rnein Schreiber ve Nygreen (1970), snf bilincini lmek iin grt bireylere, hi kendinizin u sosyal snflardan birinde (st snf, orta snf, ii snf) yer aldn dndnz m? sorusunu yneltmitir. Rinehart ve Okrahu (1974) da yine benzer ekilde, eer yapmak durumunda olsanz, kendinizin ait olduunu dndnz sosyal snf tanmlarken, u kategorilerden (st snf, ortann st, orta, ortann alt ve alt snf) hangisi ile tanmlardnz? sorusunu kullanmtr (Domhoff, 1980: 78). Bununla birlikte, aratrmalardan edinilen deneyimler gstermektedir ki, bu trden teknikler, snf bilincini lmede tek balarna yetersiz kalmaktadr. Bireyin kendi beyanna dayanarak snf bilincini lme tekniinde, yantlayan birey snf ideolojik bir kavram olarak alglayabilir. Bu trden alglama ise bireylerin soruya, gerekten dndkleri ya da algladklar cevab vermesini engelleyici olabilir. Bu durum ise, verilen cevaplarn geerlik ve gvenirliini olumsuz ynde etkiler. Bylesi sakncalar ortadan kaldrmak, en azndan azaltmak iin, snf bilinci aratrlrken yukarda sz edilen tekniklere ek olarak bireylerin hayat grleri, yaam tarzlar ve snfsal balar da dikkate alnr. Snf bilinci, Marksist yaklamn snf analizinde olduka nemli bir yer tutar. zellikle Ortodoks Marksist yaklamda, snf bilincine deinmeden snflarla ilgili konumak mmkn deildir. Bata Anderson olmak zere, baz gnmz Marksistleri, snf bilincini tanmlamada C. Wright Millsin belirlemi olduu temel etkeni kullanrlar. Bu etkenler ylece sralanabilir: 1. Bireyin kendi snfnn ilgi ve karlar ile snfsal kimliinin farknda olmas. 2. Kendi snf ile teki snflar arasndaki kar atmasnn farknda olu.

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 135

3. Snfsal hedefleri ve karlar gerekletirmek iin siyasi mcadele iinde yer almada gnll olmak. (Domhoff, 1980: 81). Snf temelli siyasi eylem Marksistler tarafndan, kapitalist sistemin ekonomik yapsnda kkten ve dorudan deiiklikler meydana getirme amacna ynelik eylemler olarak tanmlanr. Susan Ostrandere (Domhoff, 1980: 81) gre snf bilinci, kapitalist retimin ve kapitalistler ile iiler arasndaki atmann doas ile yakndan ilikili baz belirli yapsal koullar altnda geliir. Snf farkllklarnn ve snf atmalarnn farknda olu, ortak snfsal karlar savunmaya ve gerekletirmeye ynelik ortak siyasi eylemleri zorunlu klar. Bu balamda Ostrander Marksistlerin yaklamn, bilinlilik, anlay, gnlllk gibi olduka sbjektif olgulardan hareket eden grten daha analitik ve ampirik bulur (Domhoff, 1980: 84). Ostrander snf bilincine aklk getirirken, zellikle snf temelli deerler ve davranlar zerinde odaklar. Ona gre anlamak ve davran, farknda olu ve etkinlik, dnce ve eylem, sbjektif ve objektif olgular, snf bilincini anlayp aklamada birbirlerinden ayrlamayacak kadar nemli olgulardr. Ostrander bu konudaki grlerini ortaya koyarken Marksist yaklamn yan sra George Herbert Mead ve Herbert Blumerin sembolik etkileimcilii ile Alfred Schutzun fenomenolojisini de yararlanr. zellikle de fenomenoloji ve sembolik etkileimcilii, Marksist ve Marksist olmayan yaklamlarn bir sentezini ortaya koyma amacna ynelik olarak kullanr. Ona gre anlamak eylemde bulunmak, daha geni bir yaklamla uygulamaya koymak, hayata geirmek demektir. Anlam ve eylem bir madalyonun iki ayr yz olmaktan te, o madalyonun tek ve ayn yzdr (Domhoff, 1980: 92). Bu yaklamla Ostrander, sembolik etkileimcilikten hareketle, sbjektif anlay ile objektif davran anlamaya ve birbirleriyle ilikilendirmeye alr. Bu adan hareketle, snf bilincinin, bireylerin snf temelli davranlarn ve gnlk yaam iindeki edimlerini inceleyerek kolaylkla ortaya konulabileceini belirtir. nk insanlar snfsal tanml ve snf temelli davranlarda bulunurlar. Hatta bunun da tesinde, bylesi bir teori, yalnzca gnlk hayata ynelik etkinlikler gzlemlenip incelenerek ortaya konabilir. Btn bunlar ksaca zetlenecek olursa: snf bilinci, toplumun hiyerarik yaps iindeki snfsal konumun farknda olu ya da potansiyel devrimci eylem gibi yaklamlardan te gnlk hayattaki edimler temel alnarak aklanmaldr 6. Snf Teorisini Ba Ars: Orta Snflar Artan uzmanlama ve i blm, sanayi toplumlarnda birok yeni meslek grubunu da beraberinde getirdi. Btn bu gelimelerin bir sonucu olarak, modern kapitalist toplumun snfsal yaps iinde, insanlar belirli snflara yerletirmek ve snflar arasnda greli hatlar belirlemek olduka olanaksz hale geldi. Yine bu gelimelerle i-

136 D. Ali Arslan

likili olarak, snflar ayrmlatrrken ka tane hat izilip hangi sayda kategori oluturulaca da snf analistleri iin ayr bir sorun olmaya balad. Bunu yaparken kimi analistler (Parkin gibi) ikili kategori kullanrken, bazlar l (Giddens gibi), hatta bazlar da yedili (Goldthorpe 1969, 1987) bir snflandrma kulland. Ne var ki snf teorisyenlerinin en ok ban artan konu orta snflar (King, 1981) olgusu oldu. Snf teorisini inceleyen her iki yaklam da geleneksel orta snflardan haberdard. Hem Marksist yaklam hem de Weberci yaklam kk mlk sahipleri, bamsz esnaf ve zanaatkrlar ile baz profesyonel meslek gruplarndan oluan nam dier kk burjuvaziyi yle ya da byle incelemiler ve bunlar geleneksel orta snf kavramnn ats altnda toplamlard. Burada bir sorun yok gibi grnyordu. Fakat onlar iin asl sorun yeni orta snf olarak tanmlamaya altklar kesimden kaynaklanyordu. Bu yeni yetmeler ne kapital sahipleriydiler, ne de sradan cretli ii durumundaydlar. Fakat bununla birlikte, kapitalist retim sreci iinde hayati roller oynayan bu bireyleri, var olan kategorilere yerletirmek neredeyse imknsz gibi grnyordu. Hali hazrdaki snflardan olduka farkl bir grnm sergileyen bu yeni snfn yeleri akademisyenlerden, kamu grevlileri ve brokratlardan, saylar ve eitleri gn getike artan profesyonel meslek mensuplarndan, yneticilerden ve teki beyaz yakal alanlardan olumaktayd. Her iki snf yaklam da, kendilerini uzun bir sre megul edecek olan bu yeni oluuma bir ad koymaya altlar. imdi bu yaklamlarn, balarn olduka artan bu sorunu nasl bertaraf etmeye altklarna bir gz atalm: 6.1. Marksist Yaklamda Orta Snflar Daha nceki blmlerde de deinildii gibi Marks, kapitalist toplumlardan toplumsal snflar, retim ilikileri temelinden hareketle iki kategori altnda inceler. Birincisi, retim aralarnn sahibi konumunda bulunan kapitalistler. kincisi ise sahiplikten yoksun durumda olan proletarya (Mallett, 1975a; 1975b). Bu anlaytan hareketle baz Marksistler yeni snf, proletaryann bir paras olarak kabul ederken, bir ksm Marksistler de bylesi bir deerlendirmeye kar karlar. Marksistlerin, eski orta snf (Djlas, 1957) aklama da pek sorunlar yok grnyordu. Marks, retim ilikileri temelinde, kk burjuvazinin yaptklarn kk (peti) retim olarak adlandryordu. Kk burjuvazi, kapitalistlere olduka benziyorlard. nk onlar da kapitalistler gibi kendi retim aralarnn sahibi durumunda idiler. Bununla birlikte onlar kapitalistlerden farklydlar: nk onlar, kapitalistler gibi bakalarnn emeini smrerek deil, kendi emeklerini kullanarak retim gerekletiriyorlard. Bu durumda onlar ne kapitalist idiler, ne de ii. Bunlarn dnda ve farkl bir kategori oluturuyorlard. Bu kategorinin ismini koymak da

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 137

zor olmad: kk burjuva. Klasik Marksistler, bata da vurguland gibi, asl sorunu, yeni orta snf olarak adlandrdklar oluumda yaadlar. Burada iki temel sorun ortaya kyordu: 1. Tanmlama: Bu yeni oluumu nasl tanmlayacaklard? 2. Snfsal yap iindeki yeri: Bu yeni oluumu nasl snflandracaklard? Marks bu sorunu i gcn ya da emei, retkenlik kriterinden hareketle iki farkl kategoriye ayrarak zmeyi denedi: 1. Deer reten verimli i gc, 2. Deer retmeyen verimsiz i gc. Bu yaklamn byk nem atfettii art rn, ii snfn oluturan retken snf tarafndan retilmekteydi. Art rn retmeyen kiiler, alan snfn ya da ii snfnn bir yesi olamazd. Ne var ki, ileri sanayi toplumlarn anlayp aklamada bu yntemin yetersizlii btn plakl ile ortadayd. nk bu durumda, gelimi sanayi toplumlarnda olduka nemli bir yer tutan hizmetler (servis) sektrnde alan bireyler hangi kategoriye konulacakt. Analitik Marksistler, bu sorunu amak iin baka bir yol denediler: rnein McLennana gre, retim aralarna dayanan retim ilikileri fikri yalnzca sahiplii (mlkiyeti) deil, rgtsel ve kontrol de kapsamaktayd (Etzioni, 1993: 17). te yandan Poulantzas da snf olgusunu ekonomik, siyasi ve ideolojik etkenlerden hareketle tanmlamaya alt. Yeni snf da, teki alanlar kullanarak kapitalist snf iin retim yapan ve yine kapital sahipleri adna siyasi ve ideolojik grevler gerekletiren bireyler olarak tanmlamay denedi (Hindess, 1987: 56). Gc kapitalistler adna danmanlar ve yneticiler kullanyordu. Bunlar ayn zamanda kapitalist snf ile ii snf arasnda bir kpr grevi icra edip, siyasi ilikilerin kurulmasnda da yardmc oluyorlard (ibid: 62). Ksacas bu bireyler, kk burjuvazinin yeni bir versiyonundan baka bir ey deillerdi. te kk burjuvazinin bu yeni formu ile eski formu birlikte tek bir snf oluturmaktayd. Bir baka Marksist aratrmac Wright (1990) de, ii snfn iki kriterle ayrmlatrarak yeni snf tanmlamaya alr: smr ve sahiplik. Bu ayrmdan hareketle, yeni snfn smrlmeyen bir snf olduu yargsna ular. Bu durumda da, yeni snfn, kapitalist retim ilikileri sreci iinde mlk sahipleri tarafnda yer aldn dnr. 6.2. Weberci Yaklamda Orta Snflar Marksist gelenein dnda kalan snf analistleri ise orta snflar bilmecesini iki yolla zmeye alrlar. Birinci zm yolunda, market durumu ve snf konumu kavramlarnn ikisini bir arada kullanrlar. Bu temelden hareket eden aratrmaclara gre, toplumsal yap iinde herkesin hem bir pazar durumu, hem de snf konumu var-

138 D. Ali Arslan

dr. kinci aamada ise servis (hizmet) snf kavramn devreye sokarlar. Lockwood, Weberin snf konumu kavramn daha anlaml hale getirmek ve beyaz yaka mesleklerini ayrmlatrmak iin, pazar ya da market durumunun fonksiyonlar olarak grd yaam anslar kavramn kullanr: Yaam anslarn etkileyen en nemli faktrlerin banda gelir ve kariyer frsatlar gelmektedir. Bu kariyer hareketlilii frsatlar, alt dzey beyaz yaka mesleklerine sahip olanlar ile ii snfna mensup bireyleri birbirlerinden ayrt etmede olduka etkin bir ilev yerine getirir. Lockwood, bir yandan bamsz karar verebilme frsatlar etkenini ve te yandan da kontrol hiyerarisindeki konum kriterlerini dikkate alarak beyaz yaka mesleklerini iki kategoriye ayrr. Bu kategorilerden ilki bamsz olarak kontrol etme ve karar verebilme yetisine sahip olan bireyleri ierirken, ikincisi bu yetilerden yoksun olan bireyleri kapsar (Hindess, 1987: 69). teki baz Weberci dnrler ise, bu yeni yetme snf analiz ederken Karl Rennern servis snf kavramn kullanrlar. Marksist bir teorisyen olan Karl Renner, kapitalist olmayp yalnzca kapitalistlere hizmet eden beyaz yakallar, servis snf kavram iinde inceler. Sonuta da bunlar, toplumun hiyerarik yaps iinde burjuvazi ile ii snf arasnda bir yere yerletirir. Dahrendorf (1957) da bu yeni orta snf tanmlarken servis snf kavramn kullanr. Bununla birlikte Dahrendorf, Karl Rennern fikirlerinden farkl olarak, otoritenin ilevi zerinde younlar. te yandan Abercombie ve Urry de servis snfn kontrol, planlama ve kapital iin kavramlatrma olgularndan hareketle inceler. Bu incelemelerin sonucunda da bu snf, Goldthorpun da yapt gibi, toplumsal hiyerarik yap iinde daha st bir konuma yerletirir. 7. Snf Teorisinin Genel Bir Deerlendirmesi ve Sonu Snf teorileri ile ilgili buraya kadar anlatlanlarn ksaca toparlayp, snf teorisinin genel bir deerlendirmesi yaplacak olursa: ncelikle, Snflarn Sosyal Aktr Olamayacan vurgulamak gerekir (Etzioni 1993 ve 1997). Baz snf teorisyenleri snflar, sahip olduklar ortak kar ve hedeflere ynelik olarak eylemde bulunan sosyal aktrler olarak grrler. rnein Goldthorpe, ii snfnn eylemlerini, eitlik temeline dayal deiim yaratmaya odaklanm etkinlikler olarak kabul eder. Ona gre bu eylemler bireylerin ortak inan, tutum, alglanm ve duygulanmlarnn bir rndr. Bu trden sylemler gerei yanstmaktan olduka uzaktr. Etzioninin (1993: 35) de ayrntl bir ekilde aklad gibi, snflar sosyal aktr olamazlar ve de ortak kar ve hedefler dorultusunda eylem ortaya koyamazlar. nk zaten snf kavram idealize edilmi bir kavramdr. Formel bir snf yapsndan ve formel bir snf yeliinden sz etmek neredeyse olanakszdr. Ortaya konan hiyerarik yaplanma iindeki snflar arasnda da, kesin ve net snrlar izip snflar birbirlerinden ayrtr-

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 139

mak da mmkn deildir. te yandan, ortak hedeflere ynelik kararlar ortak kararlar alp, eylemleri bu dorultuda ynlendirecek bir mekanizma da zaten yoktur. Bunu da tesinde snflar ok geni, ama ortak kararlar alp, alnan kararlar dorultusunda birlikte eylem sergileyemeyecek lde ok byk kategorilerdir. Snfsal nitelikte olduu iddia edilen kararlar genellikle, snf adna (?) ve bir ka etkin ye, ki bunlar biz elit olarak tanmlyoruz, tarafndan alnr. Geriye kalan ounluun, bu kararlara katlp belirleyici olmak yle dursun, alnan bu kararlardan haberleri bile olmaz. Sonuta, snf temelli eylem realitede karl olmayan, yalnzca teoride var olan bir olgudur, yani bir mittir. Snflar sosyal aktrler olmadklarna, olamayacaklarna gre, Snf Mcadelesi ve Snf atmasndan da sz edilmesi olduka zordur. Snf mcadelesi ya da snf atmas Marksist snf teorisinde nemli bir yer tutar. Hatta Marksist teorisyenler daha da ileri giderek toplumlarn tarihini, snf mcadelelerinin tarihine indirgerler. Snf olgusunu Dahrendorf atma gruplar olarak tanmlarken, Wetherly gelimi batl devletleri snf atmalarnn bir arenas olarak deerlendirir. Marksistler analizlerinin sonunda da, snf mcadelelerinin bir sonucu olarak kapitalist sistemin, ii snf tarafndan ortadan kaldrlacan bir nkestiri olarak ortaya atarlar. Hi kuku yok ki, hem mcadele hem de atma toplumsal gir gerekliktir. Toplumlar, byk savamlarn (iktidar, kar, ... gibi) yaand bir arenadr. Fakat bu atmann ad snf atmas deildir. Hele devrimci snf atmalar, Etzioninin de vurgulad ekilde, gereklikten olduka uzak savlardr. nk sosyal aktrler eylemde ya da mcadelede bulunabilirler. Snflar sosyal aktrler olmadklarna, olamayacaklarna gre, snf mcadelesinden ya da snf atmasndan sz etmek olanak d grnmektedir. Belki snf atmas yerine, elit atmas olgusu nerilebilir (Etzioni, 1993 ve 1997). Snflarn Temsilcisi Olarak Organizasyonlar ve rgtler konusuna gelince: Baz snf teorisyenleri, iveren rgtlerinin, ticaret ve sanayi odalarnn, iveren birliklerinin, ii sendikalarnn ve siyasi partilerin genellikle kapitalist ya da ii snfnn temsilcisi rgtlenmeler olduklarn iddia ederler. Bu temelden yola kan Hindess (Etzioni, 1993: 39), snflar sosyal aktr olmasa bile yukarda sz edilen trden rgtlenmelerin birer sosyal aktr konumunda olduklarn dnr. Olaya bu adan yaklaldnda ise bu organizasyonlarn ortak kararlar formle edecek ve ortak karlara ynelik eylemleri hayata geirebilecek mekanizmalara sahip olduunu syler. Bu argman teorik adan kabul edilebilir gibi grnse de, toplumsal hayatta gzlemlenen gerekler, iin pek de yle iddia edildii gibi olmadn gstermektedir. Michels (1967)in oligarinin tun kanunlar (the iron law of oligarchy) ilkesi, yukardaki trden organizasyonlarnda snflarn temsilcisi olamayacan ok net bir ekilde aklamaktadr. Organize durumda olduklar iin, i veren birlikleri ya da i-

140 D. Ali Arslan

i sendikalar dahi, snflarn temsilcisi rgtlenmeler olarak kabul edilemez. nk bu trden rgtlenmelerde bile oligarik ve hiyerarik bir yaplanma vardr. Kararlar ve eylemler genellikle, o rgtlenme iinde en st konumlar igal eden ok az saydaki bireylerce kararlatrlmaktadr. Kimi zaman karar verici ve eylemleri ynlendirici durumundaki bu bireylerin ya da liderleri karlar, organizasyonun yelerinin genel karlarndan ok daha farkl olabilmektedir. te yandan ne snf iinde snf oluturan bireyler arasnda, ne de snflar arasnda eitlikten bahsetmek olanakszdr. zellikle de mlkiyet ve kontrol kriterleri dikkate alndnda, snflar arasnda eitlikten hi bahsedilemez. Hatta belli bir snfn yeleri, sahiplik kriteri esas alndnda benzer grnmler sergileseler dahi, kontrol lt iin iine katldnda yeler arasndaki farkllklar btn plakl ile ortaya kar. Hemen her sosyal snf da baz yeler daha gl, daha etkin ve etkili iken, baz yeler onlarn gerisinde kalr. te bu dier yelere gre daha gl, aktif ve etkin konumdaki bireyler elitler ya da alt elitler olarak adlandrlrlar. Konuya bu adan yaklaldnda st snf, orta snf hatta alt snf da dahil olmak zere, hemen her sosyal snf iinde elitlerin ve alt elitlerin olabilecei aka grlr. Reformist eylemlerde ya da kanl ayaklanmalarda sergilenen eylemler de snf temelli eylemler ya da atmalar olarak tanmlanmaya allr. Oysa bu tr eylemler de yine, elit ve alt elit olarak tanmlanan, snflarn en etkin, en gl ve en aktif bireylerince belirlenip organize edilir. Tarihe eletirel bir gzle bakldnda, nemli reform hareketlerinin ve devrimlerin, daha az ayrcalkl toplum kesimlerinin elitlerinin nderliinde, toplumun en ayrcalkl kesimlerinin elitlerine ynelik olarak gerekletirilmi olduu aka grlr. 1848 ayaklanmalar, 1789 Fransz Devrimi ve 1923 Kemalist Trk Devrimi bu trden toplumsal ve siyasi olaylarn en arpc rneklerini oluturur. Tabi ki, bu trden hareketlerde halkn yeri ve nemi yadsnmyor. Fakat atlacak admlarn eklinin, niteliinin ve eyleme geirili zamannn belirlenmesi, yani olaylarn formle edilmesi, uygulanmas ve koordine edilip yn verilmesinde, elit ya da elitlerin rol ve etkinlii gzden uzak tutulmamaldr. Hal byle olunca, bu trden eylemler de snf eylemleri olarak deil, elit eylemleri ya da atmas olarak tanmlanmaldr. Elitler ve onlarn alt elitleri, eylemlerini belli bir snfn adna yaptklarn syleseler de, sonuta onlar da edimlerini teki snflarn elitlerine kar gerekletirir durumdadrlar. Etzioninin (1993: 46) de vurgulad gibi, bu gne kadar gerekletirile gelmi eitlik, adalet ve zgrlk yolundaki her trl mcadelelerde snflarn deil, elitlerin pay vardr. Gelecekte de daha demokratik bir demokrasi ortam, eer baarlabilecekse, bu yine elitlerin nclnde ve liderliinde gerekletirilebilecektir. Hal byle olunca, snflarn eylemleri ya da snf atmas yerine, elitlerin eylemleri ve

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 141

elit atmas deerlendirmesi, daha yerinde bir deerlendirme gibi grnmektedir. Toplumsal hayatta gerekleen mcadele ve atma sreci iinde halk, elitlere oranla son derece az aktif olsa da, elitlerin atma srecinde halkn hayati nemde bir yeri ve nemi vardr. Eer elitler yaptklar mcadelede daha gl olmak ve savamlarn baarya ulatrmak istiyorlarsa, mutlak surette halkn desteine ihtiya duyacaklardr (Etzioni, 1993: 47). Halk ve halkn desteini yanna almadan, deil baarya ulamak, o mcadeleyi srdrmek bile ok zordur. Bu destek oy verme, greve katlm, gsteriler, kitlesel eylemler gibi olduka farkl ekillerde gerekleebilir. Bununla birlikte, bu savam ya da atma srecine etkin bir ekilde katlm zaman, enerji, motivasyon gibi kaynaklara byk oranlarda sahip olmay gerektirir. Bireyler bylesi kaynaklara byk oranlar da sahip olduklarnda da, zaten halkn bir yesi olmaktan km ve elit ya da alt elit konumuna ulam olurlar.

The Theories on Inequality: Class Theory Abstract: This study aims to analyze class theory and its major expansions. In addition, the problems and dilemmas of class theory are discussed. Social inequality, either socially or economically, is one of the most common features of capitalist societies. Some people or some social groups have more money, more prestige, more privilege and more influence on the decision making process. Two main strategies have been used for analyzing and explaining inequalities. The first and most popular strategy is class theory which stresses ownership and control to explain class differentiation. It concentrates on the inequalities based mainly on the ownership or non-ownership of economic resources. Class theory was fathered by Karl Marx and especially developed by Marxist writers. Class analysts focus on identification of classes as the major social forces of society. There are two main schools of thought in class theory with their variations within each school: a) Marxist Class Theory, b) Weberian (Mainstream) Class Theory If the Marxist class analysis and Weberian class analysis are examined carefully it will be clearly seen that, as Abercombie and Urry have said, these two approaches are incompatible and it is impossible to synthesize them. Nevertheless, Hindess sees Webers view as the correction of and supplement to Marxs ideas rather than an alternative. When the ideas of Marx and Weber are compared, it will be clearly seen that both Marx and Weber explain classes in relation to the economy. Nevertheless, while Marx defines classes in terms of the relations of production, Weber defines them in relation to the market. Key Words: Power, Class, Class Theory, Marxist Class Theory, Weberian Class Theory, Class Consciousness, Middle Classes Elite, Elite Theory

142 D. Ali Arslan

Kaynaka Aaronovtch, S. (1961), The Ruling Class, London: Lawrence & Wishart. Aaronovtch, S. (1959), Monopoly: A Study of British Monopoly Capitalism, London: Lawrence & Wishart. Aron, R. (1950), Social Structure and the Ruling Class, British Journal of Sociology, Volume 1. Arslan, A. (1999-a), Researching Sensitive Topics with Elites: Perspectives, Problems and Outcomes, Guildford: University of Surrey. Arslan, A. (1999-b), Who Rules Turkey: The Turkish Power Elite and the Roles, Functions and Social Backgrounds of Turkish Elites, Guildford: University of Surrey, Department of Sociology (PhD Thesis). Arslan, A. (1995), Turkish Political Elites: Top Political Leadership in Turkey and Social Construction of Turkish Political Elites, Guildford: University of Surrey, Department of Sociology (MSc.Thesis). Dahl, R. (1961), Who Governs?, New Haven, Yale UP. Dahl, R. (1959), Social Science Research on Business, NY: Columbia UP. Dahrendorf, R. (1957), Class and Class Conflict in Industrial Society, London: Kegan Paul Djlas, M. (1957), The New Class, NewYork: Praeger Publishers. Domhoff, W. (1980), Power Structure Research, London: Sage Publications.. Domhoff, W. (1970), The Higher Circles, NewYork: Prentice Hall. Etzon-HALEVY, E. (1997), Class & Elites in Democracy and Democratisation, NewYork: Garland Publishing. Etzon, H. (1993), The Elite Connection, London: Polity Press. Evans, G. (1992), Is Britain a Class Divided Society? A Re-analysis and Extension of Marshall et. al.s Study of Class Consciousness, Sociology, v.26, n.2, May 1992, pp. 231-258. Evans, G. (1993), "Testing the validity of Golthorpes Class Schema", European Sociological Review, 8(3): 211-232. Gddens, A. (1980), The Class Structure of Advanced Societies, London: Hutchinson. Gddens, A. & Stanworth, (1980), Elites And Power in British Society, London: Cambridge University Press. Goldthorpe, J. H.. (1987), Social Mobility and Class Structure in Modern Britain, Oxford: Clarandon Press. Goldthorpe, J. H.. (1969), The Affluent Worker, London: Cambridge University Press. Hndess, . (1987), Politics and Class Analysis, Oxford: Basil Blackwell. Kng, Roger (1981), The Middle Class, London: Longman. Jary, D. & Jary, J. (1991), Dictionary of Sociology, Glasgow: Harper Collins. Mallet, S. (1975), Essays on the New Working Class, St. Louis: Telos Press. Mallet, S. (1975), The New Working Class, Nottingham: Bertrand Russel Peace Foundation for

Temel Sorunlar ve Almlar ile Snf Teorisi, Snf Bilinci ve Orta Snflar 143
Spokesman Books. Marx, K. (1974), Theories of Surplus Value, Moscow: Progress Publishers. Marx, K. & Engels, F. (970), The German Ideology, NewYork: International Publishers. Mesel, J. (1962), The Myth of the Ruling Class: Gaetano Mosca and Elite, Michigan: Michigan UP. Mchels, R. (1962), Political Parties: A Sociological Study of the Oligarchies Tendencies of Modern Democracy, New York: Collier-MacMillan. Mlband, R. (1969), The State in Capitalist Society, London: Weidenfeld & Nicholson. Mlls, C.W. (1963), Power, Politics and People, NewYork: Oxford University Press. Mlls, C.W. (1956), The Power Elite, London: Oxford University Press. Mosca, G. (1939), The Ruling Class, New York: McGraw Hill. Parkn. F (1968), Middle Class Radicalism, Manchester: Manchester University Press. Poulantzas. N. (1973), Classes in Contemporary Capitalism, London: NLB. presthus, R. (1964), Men at the Top, New York: Oxford UP. Schumpeter J. (1992), Capitalism, Socialism and Democracy, London: Routledge. Scott, J. (1995), Sociological Theory: Contemporary Debates, Aldershot: Edward Elgar. Scott, J. (1991), Who Rules Britain, Cambridge: Polity Press. Weber, M. (1968), Economy and Society, New York: Bedminster Press. Wright, E. O. (1990), The Debate On Class, London: Verso.