OUKLUK DNEMNDE BESLENME

PROF. DR. SEDEF NEHR EL EGE NVERSTES, MHENDSLK FAKLTES, GIDA MHENDSL BLM ZMR

LK SZ
Besin esi gereksinimleri yaamn ilk dneminde , bebeklik, ocukluk ve adlesan, en deiken srecindedir. ocukluk dnemi gda seimlerinin ve tercihlerin yaplmaya baland dnemdir ve seimleri aileden ve evreden gelen pek ok faktr etkiler ocukluklarn beslenmesinde fiziksel ve fizyolojik gereksinimlerinin mutlaka karlanmas nemlidir. ocuklarn beslenmesi gelime ve bymeyi salayacak ekilde ve ileride hastalklarn riskini azaltacak ekilde dzenlenmelidir.

Geliim hz, ocuun bulunduu yaa gre kazand arlk (kg) ve boy uzunluu (cm) ile tanmlanr. Bebeklik dneminden sonra yavalayan byme hz ile her yl ortalama arlk art 1.8 2.7 kg dr. Boy ise 8 yaa kadar ortalama 7.6 cm artarken, bu yatan ergenlik geliimine kadar her yl 5.1 cm art gsterir. Alt ya ile ergenlik aa kadar olan dnemde cinsiyete bal farkllklar vardr. Altnc yata erkek ocuklar, kz ocuklardan daha uzun ve daha ardr. Dokuzuncu yata, kz ocuunun ortalama boy uzunluu, ayn yataki erkek ocuu ile ayn ancak kzlar daha ardr. Beyin geliiminin % 75 i ikinci yan sonunda gerekleirken, 6-10 yalar arasnda tamamlanr.

Kas dokusunun, ocuk bydke, vcut arlndaki yzdesi artar. Kemik aktif bir dokudur ve mineral kazanc, mineral kayb ve kollajen yenilenmesi ile srekli tekrar ekillenebilen bir yapya bu dnemde sahiptir. ocuun bu fiziksel geliim hz bu dnem beslenmenin amacn ve nemini ortaya koymaktadr. Hem bu dnem standartlarna uygun geliimi salamak hem de ocuun ileri ki yalarnda kt beslenmenin temel oluturduu salk sorunlarn yaama riskini azaltabilmek, kk yalarda yeterli ve dengeli bir beslenme tarznn edinilmesi ile mmkndr.

YETERSZ VE DENGESZ BESLENME LER YALARDA BAZI HASTALIKLARIN OLUUM RSKN ARTIRIR !

Kalp- damar hastalklar Obesite (imanlk) Kanser Yksek tansiyon eker hastal Osteoporoz Dejeneratif hastalklar

nsan Yaam
Byme Doum Gelime evresel faktrler Olgunlama lm Yalanma Genetik faktrler

Beslenme ve yaam biimi

YETERL VE DENGEL BR BESLENME NASIL OLMALIDIR ? Besleyici bir diyetin 5 zellii vardr. Yeterlilik : vitamin, mineral gibi ve dier her besin esini sal ve vcut arln koruyacak miktarda salamaldr. Denge : Diyet vcut iin gerekli 40 besin esini ne ok ne de az olacak ekilde salamaldr. Enerji kontrol : Vcut arln ve yan kontrol edebilmek iin diyette bulunan gdalarn salad enerji miktar kiinin harcad enerjiden fazla olmamaldr. Kararnda alm: Ya, eker, kolesterol ve tuz gibi bileenleri ieren gdalarn, salk zerine olumsuz etkilerinden dolay, tketimleri kstlanmal ancak tmden diyetten karlmamaldr. eitlilik : Ne kadar besleyici olursa olsun ayn gdalara diyette fazla yer vererek monotonluk yaratlmamal, eitlilie nem verilmelidir.

NASIL HAZIRLANIR ? Besleyici bir diyet , orijinine ve besin elerinin ieriine gre snflandrlm her gda grubundan kiinin tketmesi gereken minimum sayda porsiyon miktarlarna gre planlanr. Gdalar 5 grupta toplanr 1.Tahl ve tahl rnleri : eitli tahllardan yaplm ekmekler, pirin, bulgur,makarna,yulaf, msr 2. Sebzeler 3. Meyveler 4.Et grubu : et, tavuk,balk, kurubaklagiller, yumurta, erezler 5.St grubu : st, yourt, peynir, dondurma

Her gruptaki gdalar vcudun protein, karbonhidrat, ya, vitamin ve mineral gereksinimlerine farkl dzeylerde katkda bulunurlar ancak bunlar matematiksel olarak hesaplamak zordur. ayet diyet her ya grubu iin nerilen beslenme rehberlerine gre planlanrsa ve ya eklenmi gdalara ve ekerlere az yer verilirse besleyici bir diyet planlanabilir.

Ya Gruplarna gre temel bir diyetin gda gruplarna gre iermesi gereken porsiyon miktarlar
Gda Gruplar Kadnlar ve yallar ocuklar, Gen erkekler, aktif gen erkekler kzlar,erkekler 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

Tahllar Sebzeler Meyveler St ve st rnleri Et ve Et rnleri

6 6 6 6- 6 6

Beslenme Piramidi Gnlk Gda Seim Rehberi

Yalar & Tatllar OLABLDNCE AZ
St, Yourt & Peynir Grubu 2-3 PORSYON Sebze Grubu 3-5 PORSYON

Anahtar Ya (doal ve eklenmi) ekerler (eklenmi)

Bu semboller yalar ve gdalara eklenen ekerleri gsterir

Et, Tavuk, Balk, Kuru baklagiller, Yumurta & Kuru yemiler Grubu 2-3 PORSYON Meyve Grubu 2-4 PORSYON Ekmek, Tahl, Pirin, Makarna Grubu 6-11 PORSYON

Bu rehber temel bir diyettir. Yalar, ekerler ve soslarn tketimi iin alnmas gereken bir miktar yoktur. Olabildiince az tketilmelidir. 6-8 ya Porsiyon Miktar Says 1-1.5 B 3-4 7- ergenlik ya Porsiyon Miktar Says 1 SB 3

Gdalar St ve st grubu

neriler 1 SB 250 mldir. SB st yerine 1 KK peynir veya SB yourt tketilebilir. 30 g et, tavuk ve balk yerine, 4-5 YK pimi kurubaklagil veya 1 yumurta tketilebilir.

Et grubu

30-60 g

30-90 g

Gdalar

6-8 Ya Porsiyon Miktar Says

7-Ergenlik Ya Porsiyon Miktar Says

neriler

Meyve ve sebze grubu Sebzeler Pimi i Meyveler i Suyu Tahllar ve tahl rnleri

4-5

4-5 Bir porsiyonu spanak, brokkoli gibi yaprakl veya havu gibi sar renkli sebze olmaldr. Bir tanesi C vitaminince zengin portakal ilek gibi meyvelerden olmaldr 1 dilim ekmek yerine tabak bulgur, makarna, pilav, kahvaltlk tahl vb tketilebilir.

3-4 YK Birka para -1 tane 1 B 1 dilim 4

7-8 YK 7-8 YK

1 tane 1 B 1 dilim 6

NLER nler kahvalt, len ve akam olmak zere 3 ana, kuluk ve ikindi olmak zere 2 ara nden olumaldr. Kahvalt en nemli ndr. Gnlk gereksinimin 1/5 i karlanmaldr. Ancak ounlukla kahvalt a deilim , vakit yok , rejimdeyim hazrlayan yok gibi nedenlerle karlr. Kahvalt etmeyen yada iyi kahvalt etmeyen ocuklarda kahvalt eden ocuklara gre okul baarsnda dme gzlenmitir. le ve akam nleri de gnlk gereksinimin ayr ayr 2/5 ini karlamaldr.

GIDA SEMN ETKLEYEN FAKTRLER Gda seimini etkileyen faktrler olduka ok ynldr. Gdann kabul
Tokluk, alk Hastalk Daha nceki edinimler Porsiyon miktar

Ebeveyn etkisi

Gdann salanmas Beslenme bilgisi rnek olma Ebeveyn-ocuk ilikisi Srpriz, dl

Televizyon

Davranlar ve istekler imanlk Snack gdalar TV reklamlar TV ve gda seenekleri Ebeveyn tutumu

Gda seimini etkileyen faktrleri aratran bilim adamlarnn byk bir ksm okul ncesi dneme odaklanmlardr ! nk bu dnemde, ebeveynlerin ocuklarnn gda seiminde, neyi ne kadar yedikleri veya yemediklerinde byk rol vardr.

Gdann kabul Okul ncesi dnemde ocuklarn tuzlu iecekleri ret ettikleri ancak orbalarna yetikinlerden daha fazla tuz attklar saptanmtr. Gda tercihlerinde genetik faktrlerin aratrld bir almada tek yumurta ikizlerinde , ift yumurta ikizlerine gre gda tercihlerinde daha fazla benzerlik olduu bulunmutur. Amerikada yaplan bir almada , ocuklarda erken yalarda ya ve tuza ait birleik bir tadn gelitii, tuzlu ve yal tat da yiyecekler verildiinde besleyici okul yemeklerini ne kadar sevseler de hemen ret ettikleri ortaya konmutur.

Ebeveyn etkisi ocuklarn gda seimlerinde, gdann nerede , nasl kiminle birlikte ve ne kadar tketildiinin nemi byktr... zellikle annenin beslenme bilgisini ailenin yemek dzenine yanstma biimi , pozitif yaklamlar ve sorun zmedeki yaklam yukarda bahsedilen faktrlerin ocuun seimlerini olumlu ynde etkilemesini salar. zellikle anne - babann ve dier yakn kiilerin gda tketim alkanlklar ocuklarn beslenmesine en nemli rnei oluturur.

Televizyon ocuklar ,yaptklar pek ok aktivite iin ayrdklar zamandan ok daha fazlasn televizyon seyretmek iin harcamaktadrlar. Medyann tm seenekleri arasnda televizyonun etkisi byktr. nk ocuk daha konumaya balamadan nce televizyon seyretmeye balamaktadr. Fazla sre televizyon seyretmenin ocuklarda sedantal bir yaam tarzna neden olduu ve imanln oluumuna katkda bulunduu saptanmtr. Bu iki nedenle gerekleir. 1. Enerjinin gerektiren dier aktiviteler yaplmaz, 2. Televizyon seyrederken bir eyler attrlr.

almalar okul ncesi adaki ocuklarn televizyondaki reklamlarnn ticari boyutunu , satmak amacyla yapldn ayrt edemediini ortaya koymutur. Elde edilen dier sonular : 1. Televizyon seyretme sresi artka, snack gdalarn tketimi de artyor. 2. Televizyon seyretme sresi arttka, televizyonda reklam yaplan gdalarn tketimi artyor. 3. Televizyon seyretme sresi arttka, anne babann market alverii srasnda ocuklarn taleplerinin saysnda art oluyor.

Sabrl olun ! ocuklar yeni gdalar denemeye hevesli olmazlar. Dayatmayn denemesini teklif edin birden fazla teklif yapn. Sizin ailenin dier fertlerinin ne kadar holandn gsterin . Planl olun ! Ara nleri ana nlere yakn tketmesine engel olun, o alk hissetmeden nce teklif edin. Bu tekliflerin meyve erez gibi salkl seeneklerden olmasn salayn. yi bir rnek olun ! Sylediklerinizi nerdiklerinizi nce siz yapn . ocuklar en iyi taklit ederek renir. Mmkn olduunca birlikte yemek yiyin, yeni gdalar farkl ekillerde hazrlayarak sunun, aktif olmasn ,oyun oynamasn salayn .

Cesaretli olun ! Market alveriine birlikte gidin . Meyve ve sebze alveriini yapmasn salayn . Onlar ykamasn ve piirilmesine yardm etmesini isteyin. Zaman zaman aile yeni gda deneme gecesi dzenleyin. Yaratc olun ! ocuunuzu yeni bir snack gda veya sandovi yaratmas iin cesaretlendirin. Bu sandovi iin gerekli eyleri verirken 3 veya 4 eyi salkl gdalardan sein .

SON SZ
ocuklara, Yedikleri gdalarn, beslenme ve yaam biimlerinin byme ve gelimelerini etkileyecei Ne yediklerinden ve fiziksel aktivitelerinden sorumlu olmalar gerektii Salklarn gelitirecek hedeflerinin olmas ve bu hedefler iin bilgili olmalar gerektii retilmelidir.