You are on page 1of 104

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

"topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm" Anti-Dhring"in blmnden olumaktadr. Paul Lafargue'n istei zerine, Engels'in Anti-Dhringin baz blmlerini biraraya getirerek ve baz eklemeler yaparak, hazrlad kitap, ilk kez, Franszca olarak, Socialisme utopique et socialisme scientiflque, ad ile, 1880'de, Paris'te yaynlanmtr. Franszca ilk basksnda yaynlanan nsz, Marx tarafndan kaleme alnmtr. Engels, Almanca ilk basksna (1882) ve ikinci baskya (1891) birer nsz yazd. 1892'de ilk ngilizce basksna yazd nl nsz. topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm"btnleyen bir "Giri" olarak benimsendi. topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, dilimize ngilizcesinden evrilmekle birlikte, Franszca basksna ve daha sonra ngilizce yazlan "Giri"e Lafargue tarafndan eklenen arabalklar, Trke eviriye aktarlm. Almanca basksna uygun olarak, Karl Marx'n Franszca ilk basksna yazd "nsz", ve Engels'in Almanca basksna yazd nszler, Trke evirinin bu basksna alnmtr. Eleanor Marx Aveling'in, Engels'in 70. doum yldnm dolaysyla Socialdemokratische Monatsschrift iin yazd makale de, Franszca basksna uygun olarak bu baskda yeralmaktadr. [sayfa 7] 5

SOL YAYINLARININ NOTU

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

28 KASIMDA (1890), Friedrich Engels, yetmi yan doldurmu olacak. Bu, btn dnya sosyalistlerinin kutlayacaklar bir doum gndr. Bundan tr, dostum Dr. Victor Adler, benden Sozialdemokratische Monatsschrift iin Sosyalist Partinin nl nderi zerine ksa bir yaz yazmam istedi. Byle etin bir grevi yerine getirmek iin baz koullar gerekir. Ben, Engels'i yalnzca doduum gnden beri tanmaktaym. Bir insann uzun zaman yaknnda bulunmu olmann onu iyi tanmak iin elverili bir koul olup olmad tartlmaya deer. En az tandmz insan, kendimiz deil miyiz? Marx ile Engels'in biyografilerini kaleme alabilmek iin [sayfa 9] nk bu iki insann yaam ve yaptlar ylesine iiedir ki, ayrmak olanakszdr sosyalizmin "topik sosyalizmden bilimsel sosyalizme" doru gelimesinin tarihini yazmak, stelik buna, yaklak olarak, son yarm yzyllk ii hareketinin tarihini de eklemek gerekir. Gerekten bu iki insan ii yaantsndan uzak ve ayrklanm aydn nderler, teoris7

FREDRCH ENGELS

yenler, filozoflar olmakla yetinmediler; genelkurmayn oluturduklar bu devrimin erleri olarak savamda her zaman n safta yerlerini aldlar. Bu tarihi yazabilecek yalnz bir kii vardr; umalm ki, mr yazmasna yetsin. Engels'in yaam o kadar iyi bilinir ki, imdi burada, bu konu ile ilgili ksa baz notlar yetersiz kalr; onun yaznsal ve bilimsel almalarna gelince, onlarn tahlilini yapmaya kalkmak benim iin alakgnlllkle badamayan bir tutum olurdu; zaten onlar genel olarak bilinmektedir. Burada, yalnz btnn bir tablosunu sunmakla yetineceim. Bu insann ve yaantsnn bir eskizini sunmaya alacam ve bunu yapmakla, "otoritelerin putlatrlmas" ile ahlaklarnn bozulmasndan byk korku duyanlar dnda, birok insan sevindireceimi sanyorum. Bana gelince, yle sanyorum ki, Engels'in almalaryla yaayan bizler iin onun yaam rnek olabilir ve bizi yreklendirir. Friedrich Engels, 28 Kasm 1820'de, Barmen'de dodu. Babas fabrikatrd (unutmamak gerekir ki, o dnemde, Ren blgesi eyaletleri, Almanya'nn geri kalan kesiminden ok daha gelimi durumdayd); ailesi saygn bir aileydi. Hibir ocuk, kendi evresiyle bu kadar elimemitir. Friedrich, ailesi iin "korkun bir rdek yavrusu" olacakt. Belki imdi bile, ailesi, bu rdek yavrusunun gerekte bir "kuu kuu" olduunu anlam deildir. O, neeli mizacn anasndan almtr. Barmen'de balad renimini, Elberfeld lisesinde tamamlad. nce niversiteye girmeye niyetlendi, ama niversitedeki eitime kar duyduu kmseme ve ayn zamanda aile ileri, onu bu niyetinden vazgeirdi. Okuldan ayrlmasndan ve bitirme snavlarn vermesinden bir yl sonra, Barmen'de, bir ticaret firmasna girdi; bundan sonra, bir yl sreyle, Berlin'de, gnll askerlik yapt. 1842'de, [sayfa 10] ngiltere'ye Manchester'a, sermayesi babasnn olan bir ticaret firmasna gnderildi. Engels, Manchester'da iki yl kald. Klasik kapitalizmin lkesinde bir byk sanayi ortamnda geen bu iki yl, onun iin pek byk bir nem tar ve onun Manchester'da bu dnemdeki eylemi, nasl bir insan olduunu be8

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm lirlemeye yeter: Bir yandan ngiltere'de Emeki Snflarn Durumu adl yaptnn yaynlanabilmesi iin gerekli materyali topluyor, bir yandan artist harekete etkin bir biimde katlyor, bir yandan da Northern Star ile Owen'n New Moral World 'una[1*] aksatmadan yaz yazyordu. 1844'de, Engels, Paris zerinden Almanya'ya dnd. Orada uzun sreden beri yazt ve artk mrnce en yakn dostu olacak insanla, Karl Marx'la, ilk defa karlat. Bu karlamann ilk sonucu, Kutsal Aile'nin[2*] yaynlanmas ve daha sonralar Brksel'de tamamlanan ve Marx'n Eletiri'sinde[3*] ve Engels'in Feuerbachn, "ki kaln cilt tutan elyazmas oktan beri Westphalie'de bir yaynevinin elindeydi ki, koullarn, yaynna olanak vermedii haberini aldk. Elyazmasn farelerin kemirici eletirisine braktk ve bunu gnll olarak yaptk, nk asl amacmza, kendimizi anlama (Selbstverstandigung) amacmza ulamtk" szleriyle anlattklar bir yapt zerinde almaya balamalar oldu. Ayn yl, Engels, ngiltere'de Emeki Snflarn Durumu4adl kitabn yazd. Bu yapt gerei hl yle doru yanstmaktadr ki, bundan birka yl nce, ngilizce evirisi yaynland zaman, ngiliz iileri yeni yazldn sanmlard! Engels, bu srada deiik konularda denemeler ve baz makaleler vb. kaleme alyordu. (Engels Paris'ten Barmen'e dnd ama orada ksa bir sre kald.) [sayfa 11] 1845'te, Brksel'de, Marx'la bulutu ve orada, gerekten, ortak almalar balad. Bu harekete sunmu olduklar ortak emekleri pek byktr, ikisi, Brksel'de Alman ileri Derneini kurdular ve asl nemlisi, sonralar znde Enternasyonalin tohumunu tayan nl Komnistler Birlii olan Adiller Birliine girdiler. Brksel'de Marx, Paris'te Engels, 1847'de Komnistler Birliinin teorisyenliini yaptlar. O yln yaznda, bu birliin birinci kongresi Londra'da topland. Engels, bu kongreye, Parisli derneklilerin delegesi olarak katld. Ayn yln gznde, birliin, Marx'n da katld, ikinci kongresi yapld. Bu son kongreden nasl bir sonu elde edildiini bugn btn dnya bilmektedir: Komnist Parti Manifestosu. 9

ki dost, Londra'dan, youn bir pratik eyleme girebilecekleri Kln'e getiler. Bu eylem, Neue Rheinische Zeitung adl gazetede ve Kln komnistleri davasnda[5*] anlatlr. O gnn basks ve Marx'n snrd edilmesi, iki dostu uzun sre birbirinden ayrd. Marx, Paris'e geldi, Engels de Palatinat'a gitti; orada Baden ayaklanmasna katld. silahl atmada yer ald ve onu ate hattnda grenler, olaanst serinkanllndan ve her trl tehlikeyi umursamayndan uzun sre szettiler. Engels, Neue Rheinische Zeitung'da, Baden ayaklanmas hakknda bir yaz yazd. Btn umutlar yitirilince, svire'ye geenlerin sonuncularndan biri oldu ve oradan, Paris'ten srgn edilen Marx'n snd Londra'ya gitti. te o zaman, Engels'in yaamnda yeni bir aama balyor. imdilik her trl politik eylem olanaksz hale geldii iin, Marx, Londra'ya yerleti. Engels, babasnn orta olduu dokuma fabrikasna, grevli olarak Manchester'a geri geldi. Yirmi yl boyunca, bro yaamnn zorunlu almasna mahkm kald ve iki dost, yirmi yl iinde, pek seyrek olarak buluma olana buldular, ama aralarndaki balant hi kesilmeden srd. Manchester'dan Engels'in mektuplarnn [sayfa 12] gelii, benim ilk ocukluk anlarmdan biridir. ki dost, hemen hemen her gn birbirine mektup yazyorlard ve Mohr'un babam evde byle arrdk mektubu okurken sanki yazan karsndaym gibi yksek sesle konuarak: "ama sorun hi de yle deil" ya da "haklsn, haklsn" vb. dediini anmsyorum. Ama en iyi anmsadm ey, Mohr'un, Engels'in mektuplarn okurken katlarak glmesiydi; ylesine glerdi ki, gzlerinden yalar akard. Manchester'da Engels tek bana deildi. Orada, Kapitalin birinci cildinin sunulduu ve bizim evde Lupus dediimiz "proletaryann yiit, vefal, ve yce savunucusu" Wolff[6*] vard; daha sonralar babamn ve Engels'in fedakr dostu (kocamla birlikte Kapitali ngilizceye evirmi olan) Sam Moore ile o zamann en nl kimyaclarndan biri olan Profesr Schorlemmer de oraya geldiler. Ama bu iki dostu he10

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm saba katmazsak, o yirmi yln byle bir adam iin nasl getiini dnnce insan dehete kaplr. Ama Engels, Manchester'daki yaamndan hibir zaman yaknmamtr. Tam tersine, bu grevini sanki dnyada her gn brosuna gidip masasna oturmaktan daha zevkli bir ey yokmu gibi, evkle ve serinkanllkla yapyordu. Brodaki bu zoraki ii sona erdii zaman Engels'in yanndaydm ve btn bu yllarn onun iin ne demek olduunu o zaman anladm. Sabahleyin, bronun yolunu son kez tutmak zere ayakkablarn giydii zaman, "Bu artk sonuncu!" diye att zafer ln hibir zaman unutmayacam. Evin kapsnda oturmu onu bekliyorduk; birka saat sonra evin nndeki kk tarlann tesinden geliini grdk. Bastonunu havada sallyor ve sevin iinde trk sylyordu. Akamleyin olay ampanyal bir ziyafetle kutland. Hepimiz sevinliydik. imdi bunlar anmsarken gzlerim yaaryor. 1870'te, Engels, Londra'ya geldi ve hemen Enternasyonal iin yaplan youn almada yerini ald; Belika temsilcisi olarak genel konsey yeliine getirildi ve daha sonra spanya ve talya temsilcisi oldu. Engels'in yaz almalar, [sayfa 13] ok eitliydi. Makaleler, kitapklar vb., 1870 ile 1880 arasnda sonu gelmeyen bir sra halinde birbirini izledi; ama en nemli yapt 1878'de yaynlanan Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Ediyor oldu. Kapitalin etkisinden ve neminden szetmek ne kadar gereksiz ise, bu kitabn etkisinden ve neminden szetmek de o kadar gereksizdir. Bu on yl iinde, Engels, her gn babam ziyarete gelirdi; ikisi sk sk gezintiye karlard; ou zaman da evde kalrlar ve babamn odasnda, bir aa bir yukar dolarlard. Her ikisinin de yeledii bir ke vard ve her ikisi de topuk zerinde dn yaparken odann o kesinde, demede, izlerini brakmlardr. yle eyler zerinde tartrlard ki, bunlarn birounu, birok kimsenin felsefesi hayal bile edemez. ok zaman da susarak yanyana yrrlerdi. Ya da herbiri o anda kendisini zellikle ilgilendiren konu zerinde konuurdu, ve bir an gelirdi ki, geen yarm saat iinde ayr ayr eylerden szettikle11

rini kahkahalarla glerek birbirlerine itiraf ederlerdi. Bu dnemle ilgili neler neler anlatlabilir! Enternasyonal, Paris Komn, evimizin btn srgnlerin buyur edildii bir yolgeen hanna dnd o aylar! 1881'de annem ld ve salk durumu sarslan babam bir sre iin ngiltere'den ayrld. 1883'te o da ld. Bundan sonra Engels'in neler yaptn btn dnya bilir. Zamannn en byk kesimini babamn yaptlarnn yaynlanmasna, yeni basklarn dzeltilmesine ve Kapitalin evirilerinin gzden geirilmesine harcad. Bu almay ya da kendi z almalarn deerlendirmek bana dmez. Engels'in her gn harcad emei ancak onu tanyanlar deerlendirebilir. ngilizleri, Almanlar ve Franszlar saymazsak, talyanlar, spanyollar, Hollandallar, Danimarkallar, Romenler (bu halklarn dillerini pek gzel bilirdi), hepsi gelip onun desteini ve tlerini alrlard. Karlatmz saysz glklerin herbiri iin biz ki efendimiz olan Halkn balarnda almaktayz, Engels'e bavururuz. Ve elimiz bo dnmeyiz. Bu son yllarda yalnz [sayfa 14] bunun ona ykledii ar almay sradan bir dzine adam ancak omuzlayabilirdi. Ve Engels'in bizim iin yapaca daha ok eyler var ve yapacak da. te size onun yaamnn basit bir eskizi. Bu, bir bakma bu insann iskeletidir kendisi deildir. Bu iskelete can katma iinde ne kadar yetersiz olduumu bilmekteyim ve belki de bu grev hepimizin stndedir. Biz, henz onu iyice gremeyecek kadar kendisine yaknz. Engels 70 yandadr, ama yan gstermiyor. Bedeni henz zihni kadar gen. Alt ayaklk [1,89 m.] vcudunu ylesine hafif bir eymi gibi tayor ki, o kadar iri gzkmemekte. Makas dememi sakal yana kayor ve artk krlamaya yztutmu. Salar koyu ve bir tek ak tel yok; hi deilse dikkatle arand halde bulunamad. Grn gen olduu kadar, kendisi grndnden de gentir. Tandm adamlarn en genci odur. Ve anmsayabildiim kadaryla u son yirmi yl iinde, hi yalanmad. Onunla 1869 ylnda rlanda gezisine ktm (ve o srada, 12

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm rlanda'nn, "uluslarn Niobe"sinin tarihini yazmak istedii iin bu lkeyi onunla birlikte dolamak zellikle ilgin idi), ve sonra 1888'de birlikte Amerika'ya gittik. 1869'da olduu gibi 1888'de de uradmz her yerde, o, evrenin ruhu idi. City of Berlin ve City of New York transatlantiklerinde, hava nasl olursa olsun, her zaman gvertede bir gezinti yapmaya ya da bir bardak "lager" imeye hazrd. Burada babamn bir zellii zerinde durmak istiyorum; bu zellik Engels'te de vardr. Bunu zellikle belirtmek istiyorum, nk bu zellii pek az bilinir ve hatta pek deerlendirilmez. Babam, yldrmlarn dmanlarnn olduu gibi dostlarnn da zerine yadrmaya her zaman hazr, pervasz ve alayc bir eit Jpiter gibi gsterilmitir. Ama onun o kadar etkileyici ve o kadar tatl, sevin ve iyilikle o kadar dolu gzel kahverengi gzlerini bir kez olsun gren ya da onun evresindekileri gldren gln iiten, bilir ki alayc ve souk tanr, Jpiter, salt bir uydurmadr. Engels iin de ayn eyi syleyebiliriz. O, genellikle, bir otokrat, bir diktatr, ac syleyen bir eletirici gibi gsterilir. Hi de yle deildir. Bakalarna kar onun kadar yumuak davranan, [sayfa 15] herkesin yardmna komaya onun kadar hazr bir insan belki de hi olmamtr. Onun genlere kar tkenmez iyiliinden szetmek istemiyorum. Btn lkelerde buna tanklk edebilecek olanlar vardr. Ben, yalnzca, genlere yardmc olmak iin kendi kiisel ilerini bir yana braktn sk sk grdm syleyebilirim. Engels bir eyi hibir zaman balamamtr sahtelii. Bir adam ki, kendi kendisine kar drst deildir, ve stelik partisine bal deildir, bylesi Engels'ten en kk bir acma duygusu beklemesin. Bunlar, Engels iin balanmaz gnahlardr. Engels, baka gnah tanmaz. Burada bir baka karakteristik izgiye deinmek isterim. Dnyann en dakik adam olan Engels, partiye kar grevin ve zellikle disiplinin en derin duygusunu herkesten fazla tayan Engels, hibir zaman banaz olmamtr. Kimse, her eyi onun gibi anlama yeteneinde deildir ve dolaysyla kimse kk zaaflarmz onun gibi rahatlkla balayamaz. 13

Engels'in olaanst geni bir bilgisi vardr. Hibir ey ona yabanc deildir; doal tarih, kimya, botanik, fizik, filoloji (yirmi dilde dili dner diye yazyordu Figaro 1870'te), ekonomi politik ve last but not least,[7*] asker taktik. 1870'te, Fransz-Alman sava srasnda Engels'in Pall Mall'de yaynlad makaleler dikkati ok ekti, nk bunlarda Sedan muharebesini ve Fransz ordusunun bozgununu nceden bildirmiti. Ona "general" lakabnn taklmas, bu makalelerden sonradr. Kzkardeim ona "General Staff' derdi. Bu lakap yerlemi kalmtr ve o gn bu gn, Engels, bizim iin "general"dir. Bugn bu lakabn daha geni bir anlam var: Engels, ii ordumuzun generalidir. te onun iyiliinden bir rnek daha: Freethinker'n yazileri mdr Dr. Foote, bir yl hapse mahkm olmutu; kimse bu ile ilgilenmiyordu ve kocam ii ele ald. Engels hi tanmad ve kendileriyle ortak grler tamad Dr. Aveling ve Foote'a yardmda bulunabilmek iin, Foote'un dergisi Progress'e, Aziz Jean'a gre Apokalips zerine son derece deerli bir inceleme yazd. Engels'in bir baka zellii de vard (bu belki de en [sayfa 16] nemli zelliidir): karn dnmemesi. O, Marx saken yle demeyi det edinmiti: "ben hep ikinci keman oldum ve yle sanyorum ki bir lde ustalatm; Marx gibi bir birinci kemana sahip olmaktan byk mutluluk duydum!" Bugn orkestray yneten Engels'tir ve sanki kendi deyimiyle hl "ikinci keman" imi gibi sade ve alakgnlldr. Biroklar gibi, ben de, babamla Engels'i birbirine balayan dostluktan, Damon ile Pythias'n dostluu gibi tarihsel olacak olan bu dostluktan szetme frsatn buldum; ama bu notlar sona erdirirken, onun Marx ile ilikilerine borlu bulunduu ve yaam ile almalarn ikiye blen iki ayr dostluktan da szetmem gerekir. Bunlardan birincisi anneme kar olan dostluu, ikincisi de bu yln (1890) 4 Kasmnda len ve mezarlkta annemle babamn yannda yatan Helene Demuth'a olan dostluudur. Engels, annemin mezar banda u szleri sylemitir: 14

Friedrich Engels

"Dostlar! "Bugn topraa vermekte olduumuz yce gnll kadn, 1814'te, Salzwedel'de dodu. Babas, Baron von Westphalen, Trier'de Marx'n ailesiyle yakn dostluk kurdu; her iki ailenin ocuklar birlikte bydler. Marx niversiteye giderken, o ve gelecekteki kars, yazglarn srekli birletirmeye nceden karar vermilerdi. "Marx, ilk Rheinische Zeitung'un bayazar olarak tanndktan ve gazete Prusya hkmetince kapatldktan sonra, 1843 ylnda evlendiler. Ondan sonra Jenny, kocasnn yazgsn, ilerini, savamlarn yalnzca paylamakla kalmad, onlara en byk anlayla ve en ateli tutkuyla katkda bulundu. "Gen ift Paris'e gitti; gnll srgnlk hemen zorunlu oldu. Prusya hkmeti, Marx' Paris'te bile izledi. zlerek anmalym ki Alexandre de Humboldt[8*] gibi bir adam, Marx'n Fransa'dan snrd edilmesini salamak iin alt. Marx, Brksel'e snd. ubat devrimi patlad. Bu olayn Brksel'de yaratt kargaalklar srasnda, Belika polisi, yalnzca Marx' tutuklamakla yetinmedi, karsn da hi [sayfa 17] gerekesiz hapse att. "1848 devrimci atlm ertesi yl bastrld. Srgn yeniden balad; nce Paris'te, sonra, Fransz hkmetinin ie karmasyla, Londra'da. Bu defaki btn yoksunluklaryla srgnd. Bunlar iki olunu ve bir kzn yitirmesine neden olmakla birlikte. Jenny, srgnlerin bilinen btn aclarna hl katlanabilirdi; ama btn partilerin, muhalefettekiler (feodaller, libareller, szde demokratlar) gibi hkmettekilerin de kocasn kargmas, ona en baya ve en alaka iftiralarda bulunmas, btn basnn ona hi istisnasz kapanmas, ikisini de horgren hasmlar karsnda kocasnn yardmsz ve silahsz kalmas bu, onu derinden yaralad. Ve bu, yllarca srd. "Ama sonunda bitti, Avrupa ii snf, giderek kendisine birka eylem olana veren politik koullara kavutu. Uluslararas i Birlii kuruldu. Enternasyonal, uygar uluslar birbiri ardna savama soktu, ve kocas bu savamda en ndekilerin nnde savat. Sonunda, gemiteki btn aclarn dinmeye 15

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

balad zaman geldi. Kocasnn zerine, dolu sana gibi yadrlm alaka iftiralarn toz gibi daldn grd; kocasnn btn lkelerdeki gericilerin bomaya altklar retilerinin, btn lkelerde, btn uygar dillerde zgrce ve yengiyle yaynlandn grd; proletaryann devrimci hareketinin, yengisinin bilincinde olarak, Rusya'dan Amerika'ya kadar, bir lkeden brne yayldm grd. Son sevinlerinden biri de, lm deindeyken, Alman ii snfnn btn olaanst yasalara karn son seimlerde gsterdii tkenmez yaam gcnn kesin kantn grmek oldu. "Pek keskin ve pek eletirici anlayla, politik bakmdan pek gvenilir bir denlilik (Takt) ile, pek cokun bir enerjiyle, pek byk bir zveriyle, byle bir kadnn devrimci harekette ne yapt aka ortaya konmad, gazete stunlarnda asla anlmad. Onun ne yaptn, yalnzca onunla birlikte yaam olanlar biliyor. Ama biliyorum ki onun gzpek ve tedbirli byklenmeden gzpek, onura biraz olsun glge drmeksizin tedbirli tlerinin yokluunu sk sk duyacaz. [sayfa 18] "Onun kiisel zelliklerinden szetmeyi hi gereksinmiyorum. Dostlar bu zellikleri bilirler ve asla unutmayacaklar. En byk mutluluu bakalarn mutlu etmekte grm olan bir kadn var idiyse, o, bu kadnd." Demuth'un mezar banda ise Engels unlar sylemitir: "Marx, partinin g anlarnda, ondan sk sk t alrd... ve bana gelince, Marx'n lmnden sonra yaptm btn almalar, byk lde, Marxn lmnden sonra gelme onurunu bahettii evimde varlnn bana salad gne na, yardmna borluyum." "Onun, Marx iin ve Marxn ailesi iin ne olduunu ancak biz bilebiliriz ve bunu anlatmak olanakszdr. Bu kadn, 1873'ten 1890'a kadar, her zaman bizim dostumuz ve desteimiz olmutur." ELEANOR MARX 16

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Le Devenir Social dergisi, Elanor Marx'n bu makalesini Austos 1895 saysnda Engels 5 Austos 1895'te lmt yeniden yaynlarken, at niteliindeki u satrlar makalenin bana eklemiti. Bilimsel sosyalizm, kurucularndan birini yitirdi. Friedrich Engels, 5 Austos gn Londra'da ld. Sosyalizm, bu gnk sosyalizm oluunu ksmen bu alakgnll ve yce dnre borludur; nk denebilir ki, bilimsel sosyalizmin, ekonomi politiin o amansz eletirisini, toplumsal olaylarn o gl tahlilini, insanln tarihsel seyrinin o olaanst kavrann, gerek toplumsal bilimin temellerini atm olan ve tarihi olsun, felsefeyi olsun, yenileyen ya da yenileyecek olan o felsefi kavray, zverili dostu, deerli alma arkada ve sadk yorumcusu olduu Marx kadar, ona da borluyuz. Birinci planda olabilecei halde, gnll olarak ikinci planda durmu olan bir adam ld. Fikir, onun fikri sadr, ayaktadr, her yerde, her zamankinden daha ok canldr ve [sayfa 19] Marx ile birlikte, o fikre salam olduu silahlarla, btn saldrlar yenilgiye uratmaktadr. Bu yrekli demircinin rsteki eki sesi artk iitilmeyecektir; usta ii ykld; gl ellerinden den eki yerdedir ve belki de orada uzun sre kalacaktr; ama onun dverek yaratt silahlar yerli yerindedir, salam ve prl pnl. Yeni silahlar yaratmak oumuza vergi deilse de, en azndan hepimiz, zerimize deni yapmalyz, bize teslim edilen silahlar paslanmaya brakmamalyz; ve bu silahlar, ancak byle davranmakla, bize zaferi salayacaktr ve onun iin yaplmtr. Marx da, Engels de, herkesten ok (burda karlatrma olanakszdr) hazrlam olduklar byk eylerin gerekletiini grme sevincini tadamadlar; ama insanlar, kendi mutluluklar iin alan ve etkili olan anlarn saklayabilirlerse, ikisinin de lmszlkleri perinlenmi olacaktr. [sayfa 20] 17

Friedrich Engels

18

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

NNZDEK kitapn ieriim kapsayan sayfalar, Friedrich Engels'in en yeni yapt Die Umwlzung der Wissenschaftn[9*] evirisi olarak nce Revue Socialiste'te2 makale halinde yaynland.[10*] Modern sosyalizmin en sekin savunucularndan biri [sayfa 21] olan Friedrich Engels, ilkin 1844'te, Marx'n ve Ruge'un Paris'te kardklar Deutshe-Franzsischen Jahrbcher'de3 yaynlanan "Umrisse zu einer Kritik der Nationalkonomie"si[11*] ile tannd. Bilimsel sosyalizmin genel ilkelerinden birka, daha "Umrissede formlletirilmitir. Engels, daha sonra yaad Manchester'da, Marx'n Kapital'de gerei gibi deerlendirdii pek nemli bir yapt, Die Lage der arbeitenden Klasse in England' (Almanca olarak) yazd (1845). ngiltere'de ilk bulunduu srada daha sonra Brksel'de iken olduu gibi sosyalist hareketin resm organ Northern Star'da4 ve Robert Owen'n New Moral World'unda5 birlikte alt. 19

KARL MARX [FRANSIZCA BRNC BASKIYA NSZ (1880)1]

Brksel'de iken Engels ve Marx, Flaman ve Valon ii kulpleriyle balantl olan komnist Alman i Birliini6 kurdular; ve Bornstedt'le birlikte Deutsche-Brsseler-Zeitung'u7 kardlar. Karl Schapper'in 1839 Blanquis suikastna katlp Fransa'dan katktan sonra kurduu Adiller Birligi'ne (Bundes des Gerechten) (Londra'da), bu birliin Alman komitesinin ars zerine ye oldular. Gizli derneklerdeki bilinegelen kurallar giderildikten sonra, birlik, uluslararas Komnistler Birligi'ne dntrld. Varolan koullarda birliin hkmetler karsnda daha az gizli olmamas gerekiyordu. 1847'de Marx ve Engels, birliin Londra'daki uluslararas kongresinde, ubat devriminden hemen nce yaynlanan ve aaryukar btn Avrupa dillerine evrilen Komnist Parti Manifestosunu[12*] yazmakla grevlendirildiler.[13*] Ayn yl, burjuva radikallerin ve sosyalist iilerin temsilcilerinin biraraya geldii ak ve uluslararas bir birlik [sayfa 22] olan Brksel Demokratik Derneinin6 kurulmasnda birlikte altlar. ubat devriminden sonra Engels, Mars'n 1844'te Kln'de kurduu ve 1849 Maysnda bir Prusya coup d'tat's ile kapatlan Neue Rheinische Zeitung'un9 yazkurulu yelerinden biri oldu. Engels, Elberfelder ayaklanmasna katldktan sonra, o zaman bir gnll taburunun albay olan Adjutatn Willichs imi gibi, Prusya'ya kar alan Badener seferine katld.[14*] Londra'da, 1850'de Neue Rheinische Zeitung'da birlikte altlar. Marxn kard ve Hamburg'da baslan Politischkonomische Revue'de,10 19 yl sonra Leipzig'de bir kitapk olarak yaynlanan ve bask yapan Alman Kyl Sava (Der deutsche Bauernkrieg)[15*] adl yaptn ilk olarak yaynlad. Almanya'da sosyalist hareketin yeniden canlanmasndan sonra, Engels, Volksstaatta11 ve Vorwrts'te yaynlanan makalelerinin en nemlilerini yazd. Bunlarn pek ou Soziaies aus Russland,[16*] Breussischer Schnaps im deutschen Reichstag,[17*] Zur Wohnungsfrage,[18*] Die Bakunisten an der Arbeit[19*] vb. el kitapklar halinde yaynland. Engels, 1870te Manchester'dan Londra'ya ekildikten sonra, Enternasyonal genel dantay yesi oldu ve spanya, 20

Friedrich Engels

FREDRICH ENGELS [ALMANCA (1882)12] BRNC BASKIYA NSZ BU nsz izleyen yaz Herr E. Dhrings Umwlzung der Wissenschaft (Leipzig 1878) adl yaptmn blmnden meydana gelmitir. Onlar Franszcaya evirmesi amacyla dostum Paul Lafargue iin biraraya getirdim ve birka ekleme yaptm. Gzden geirdiim Franszca eviri nce Revue socialiste'te ve sonra bamsz olarak u adla yaynland: Socialisme utopique et socialisme scientifique, Paris 1880. Franszcasndan Polonya diline bir evirisi imdi u balkla Cenevre'de kt: Socyjalizm utopijiny a naukovoy, Imprimerie de lAurore, Geneve 1882. Lafargue'n evirisinin Franszca konuulan lkelerdeki ve hele Fransa'daki artc baars, beni, bu blmn [sayfa 25] ayr bir Almanca basksnn da yararl olup olmayacan sormaya zorlad. O srada Zrih'teki Sozialdemokratn13 yazkurulu, bana, Alman Sosyal-Demokrat Partisi iinde yeni propaganda kitapklarna kar genel istek uyandrldn bildirdi ve o blm bu i iin vermeyi isteyip istemediimi sordu. Buna doallkla raz oldum ve yaptm kullanmlarna verdim. Ama yaptm balangta dorudan doruya halka propaganda amacyla yazlmamt. Her eyden nce katksz bilimsel bir yapt bu ie nasl yarayabilirdi? Biimde ve ierikte hangi deiiklikler gerekliydi? Biime gelince, yalnz birok yabanc szck kayglar 21

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Portekiz ve talya ile haberlemekle grevlendirildi. Alay ederek Herrn Eugen Dhrings Umwlzung der Wissenschaft adn verdii en son makaleler dizisini (bay Eugen Dhring'in genel olarak bilim ve zel olarak sosyalizm [sayfa 23] zerine szde yeni teorilerine karlk olarak) Vorwrts'e gnderdi. Bu dizi bir ciltte birletirildi ve Alman sosyalistleri arasnda byk baar kazand. nnzdeki kitapkta bu kitabn teorik blmnden bilimsel sosyalizme belirli bir lde bir giri oluturan en uygun zetleri veriyoruz. [sayfa 24]

uyandrabilirdi. Ama Lassalle, sylevlerinde ve propaganda yazlarnda yabanc szckleri kullanrken hi de tutumlu deildi, ve bildiim kadaryla bundan yaknlmamt. Onun zamanndan beri iilerimiz daha ok ve daha dzenli olarak gazete okudular ve bylece yabanc szcklerle ayn lde daha ok tantlar. Bu konuda btn gereksiz yabanc szckleri karmakla yetindim. Kanlmaz olanlara, szde aklayc eviriler eklemekten vazgetim. Kanlmaz yabanc szckler, ou genellikle kabul edilmi bilimsel-teknik deyimler, evrilebilir olsalard, kanlmaz da olmazlard. eviri, anlam da bozar; aklayaca yerde kartrr. Szl bilgi burada daha ok yardmc olur. Buna karlk ierik, sanrm, Alman iilere az glk karacaktr, denebilir. Glk genellikle yalnz nc blmdedir; ama iilerin genel yaam koullarm zetleyen bu blm, iiler iin "eitilmi" burjuvalar iin olduundan ok daha az gtr. Burada yaptm aklayc saysz eklerde, gerekte iileri "eitilmi'' okurlardan daha az dndm; Eynern'li bay milletvekili, Sybel'li zel danman bay Heinrich ve baka Treitschke'ler[20*] gibi kimseler, korkun bilgisizliklerini ve dolaysyla sosyalizmi pek yanl anladklarn hep yeniden en iyi kantlama kar konmaz arzusuyla yanp [sayfa 26] tutuurlar. Don Kiot mzran yeldeirmenlerine dorultursa, bu onun grevi ve roldr; ama Sano Pansa'nn byle bir ey yapmasna izin vermemiz olanakszdr. Byle okurlar, sosyalizmin kabataslak bir geliim tarihinde Kant-Laplace Evrendoumu (Kosmogonie), modern doabilim ve Darwin, klasik Alman felsefesi ve Hegel ile karlanca da aacaklardr. Ama bilimsel sosyalizm nemli bir Alman rndr ve ancak klasik felsefesi bilinli diyalektiin geleneini canl olarak korumu bir ulustan doabilirdi: Almanya'da.[21*] Materyalist tarih gr ve proletarya ile burjuvazi arasndaki modern snf savamna zel uygulaym ancak diyalektikle olanaklyd. Ve Alman burjuvazisinin okul retmenleri, byk Alman filozoflarnn ansn ve onlarn verdii diyalektii bo bir semeciliin (Eklektizismus) ba22

Friedrich Engels

FRIEDRICH ENGELS [ALMANCA (1891)14] DRDNC BASKIYA NSZ BU kitapn ieriinin Alman iilerimize az glk karaca konusundaki sanm doruland. lk basknn kt 1883 Martndan beri en az toplam 10.000 nshalk bask satld; stelik mrekkebi uan Sosyalistler Yasasnn15 egemenlii altnda ayn zamanda, modern proletaryannki gibi bir hareket karsnda polis yasaklarnn ne kadar gsz olduunun yeni bir rnei. Birinci baskdan beri yabanc dillerde eitli eviriler kt: Pasquale Martignetti'nin talyanca evirisi: II Socialismo Utopica e il Socialismo scientifico, Benevento 1883; bir Rusa eviri: Razviti naujnago Sosyalizmo, Genf 1884; bir Danca: Socializmens Udviklingfra Utopi til Videnskab, [sayfa 28] Socialistik Biblothek'te I. Bind, Kjbenhavn 1885; bir spanyolca: Socialismo utopico y Socialismo sicientifico, Madrid 1886; ve bir Flamanca: De Ontwikkeling vanhet Socialisme van Utopie tot Wetenschap, Haag 1886. Elinizdeki bask eitli kk deiiklikler geirmitir; nemli ekler yalnz iki yerde yapld: birinci blmde, Fourier'ye ve Owen'a gre biraz an ksa ilenmi olan Saint-Simon zerine, ve ncnn sonuna doru bu arada nemli olan yeni retim biimi "trstler" zerine. [sayfa 29] Londra, 12 Mays 1891 FREDRCH ENGELS 23

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm taklnda bodularsa, biz de gereklikle diyalektiin korunmas iin modern doabilime tank olarak bavurmaya o derece zorlandk biz Alman sosyalistleri yalnz Saint-Simon'dan, Fourier'den ve Owen'dan deil, ama Kanttan, Fichte'den ve Hegel'den de kaynaklandmz iin vnlyz. [sayfa 27] Londra, 21 Eyll 1882 FREDRCH ENGELS

Friedrich Engels

24

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

ELNZDEK kk kitap, aslnda, daha byk bir btnn[23*] bir parasdr. Berlin niversitesinde Privat-dozent[24*] olan Dr. E. Dhring, aayukar 1875'te, artk sosyalist olduunu birdenbire ve pek grltl bir biimde aklad, ve Alman kamuoyuna, ayrntl bir sosyalist teori ile birlikte, toplumun yeniden rgtlenmesi iin eksiksiz bir uygulama plan da sundu. Bunun doal sonucu olarak, ncellerine att; ve Marx'a, olanca fkesiyle saldrarak, hepsinden ok onur verdi. Bu, Almanya'da Sosyalist Partinin iki kesimi [sayfa 30] ayzenahlar ile lasalclar16 tam birletikleri,17 ve bylece daha da glenmekle kalmayp, btn glerini ortak dmana kar kullanma yeteneini kazandklar sralarda oldu. Almanya'da Sosyalist Parti hzla bir g olmaktayd. Ama onu bir g haline getirmenin ilk koulu, yeni salanm olan birliin tehlikeye drlmemesiydi. Ve Dr. Dhring, kendi evresinde, bir kmeyi, gelecein ayr bir partisinin ekirdeini, aka toplamaktayd.18 Bundan tr, onun karsna kmamz, ve holansak da holanmasak da, savamla hesabn grmemiz zorunlu hale geldi. 25

GR [22*]

Bu, pek g olmayabilirdi, ama uzun bir i olduu besbelliydi. Bilindii gibi, biz Almanlar, ince eleyip sk dokumaya, ok derin ve kkl dnmeye, Grndlichkeit'a[25*] nasl isterseniz yle deyiniz dknzdr. imizden biri, yeni bir reti sayd bir eyi aklaynca, onu nce her eyi kapsayan bir sistem haline getirmek zorundadr. Mantk ilkelerinin ve evrenin temel yasalarnn, eninde sonunda, yalnz bu yeni bulunup tamamlanan teoriye ulalmak iin varolageldiini kantlamas gerekir. Ve Dr. Dhring, bu bakmdan, tam istenen ulusal nitelikteydi. unlarn hakkndan gelmem gerekiyordu: eksiksiz bir ussal, ahlaki, doal, ve tarihsel "Felsefe Sistemi"; eksiksiz bir "Ekonomi Politik ve Sosyalizm Sistemi"; ve son olarak, bir "Eletirel Ekonomi Politik Tarihi" grn ve ierii bakmndan ar koca cilt; genellikle daha nceki filozoflarn ve iktisatlarn hepsine kar ve zellikle Marx'a kar seferber edilmi kantlar kolordusu gerekte tam bir "bilimde devrim" abas. Uzay ve zaman kavramlarndan bimetalizme,19 maddenin ve hareketin ncesizliinden ve sonraszlndan ahlaki idealarn kalmsz nitelikte olmasna, Darwin'in doal semesinden (natural selection) gelecekteki bir toplumda genliin eitimine kadar, aklagelen eitli konularn hepsini ele almam gerekiyordu. Ne olursa olsun, Dr. Dhring'in ii geni ve sistemli tutmas, bana Marx'n ve benim bu pek eitli konulardaki grlerimizi daha nceleri yaptmzdan ok daha birbirine bal bir biimde ve Dr. Dhring'e kar gelitirme frsatn verdi. Baka bakmlardan pek tatsz tuzsuz olan bu ii [sayfa 31] stlenmemin balca gerekesi budur. [Dr. Dhring'e ] yantn, nce Leipzig'de, sosyalist kesimin balca organ olan Vorwrts'te20 bir makaleler dizisi halinde yaynland, ve daha sonra bir kitap haline getirildi. Herr Eugen Dhrings Umwlzung der Wissenschaft [Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Ediyor.] Bu kitabn ikinci bir basm, 1866'da, Zrih'te yapld. imdi Fransz yasama meclisinde Lille temsilcisi olan dostum Paul Lafargue'n dilei zerine, bu kitabn bl26

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm mn21 elden geirerek bir kitapk haline getirdim. Ve Lafargue, bunu Franszcaya evirip Socialisme Utopique et Socialisme Scientifque adyla, 1880'de yaynlad. Bu Franszca metinden yararlanlarak bir Lehe ve spanyolca basm yapld. 1883'te, Alman dostlarmz, bu kitap zdilinde yaynladlar. O zamandan beri, Almanca metinden yaplan talyanca, Rusa, Romence, Flamanca ve Danimarka dilindeki evirileri yaynland. Bylece, bu kitapk, elinizdeki ngilizce basm ile birlikte, on dilde yaynlanm oluyor. Herhangi bir sosyalist yaptn, 1848'deki Komnist Manifesto'muzun ya da Marx'n Kapitalinin bile, byle birbiri ardna evrildiini bilmiyorum. Almanya'da drt basm yapld ve baslan nshalarn toplam, 20.000'i buldu. Eklenti, "Mark",22 Almanya'da toprak mlkiyetinin tarihi ve geliimi konusundaki baz temel bilgileri, Alman Sosyalist Partisi iinde yaymak amacyla yazlmt. Bu, partinin kentlerde alan insanlar zmsemesinin aayukar tamamland, ve tarm iileri ile kyllerin ele alnmas gerektii bir zamanda, her eyden daha zorunlu grnyordu. Topra kullanma hakknn zgn biimleri, eski Cermen kabilelerinin hepsinde ortak olduu iin, ve bunlarn ortadan kalknn tarihi, ngiltere'de bile, Almanya'da olduundan daha az bilindii iin, bu eklenti, evirinin kapsamna alnd. Metni, Maksim Kovalevski'nin bu yaknlarda gelitirmeye balad varsaym anmadan, aslnda olduu gibi braktm. Onun varsaymna gre, ekilebilir alanlarn ve otlaklarn birka kua ieren byk bir ataerkil aile topluluunun ortak hesab iin iletilmesi, o alanlarn Markn yeleri arasnda paylalmasndan nce geliyordu (hl [sayfa 32] varolan Gney Slovenya Zadrugas rneindeki gibi), ve paylama, daha sonra, topluluk ortak iletmecilie glk karacak kadar byynce oldu. Kovalevski belki tmyle hakldr, ama konu hl sub judice'dir.[26*] Bu yaptta kullanlan ekonomik terimler, yeni olduklar lde, Marxn Kapitalinin ngilizce basksndakilere uygundur. Nesnelerin yalnz reticinin kullanm iin deil, ter27

NGLTERE, MATERYALZMN BE Bu yaptn ieriinin, ngiliz kamuoyunun byke bir kesiminin itiraz ile karlaacan ok iyi biliyorum. Ama biz Ktallar, ngiliz "saygnlnn" nyarglarna biraz olsun nem verseydik, durumumuz bugnknden de kt olurdu. Bu kitap, "tarihsel materyalizm" dediimiz eyi savunmaktadr; ve materyalizm, ngiliz okurlarn byk ounluunun kulaklarn trmalayan bir szcktr. [sayfa 33] "Bilinemezcilik"23 hogrlebilir, ama materyalizm hi kabul edilemez. Bununla birlikte btn modern materyalizmin asl yurdu, 17. yzyldan beri, ngiltere'dir. "Materyalizm, Byk Britanya'nn evlilik-d (naturalborn, doal-domu) oludur. ngiliz skolastii Duns Scotus, eskiden "Madde iin dnmek olanaksz mdr?" diye sormutu. 28

sine, deiim amacyla da retildii; yani kullanm-deeri olarak deil, meta olarak retildii ekonomik evreye "meta retimi" diyoruz. Bu evre, deiim iin retimin balangcndan gnmze kadar uzanmakta; ancak, tam geliimine kapitalist retim koullarnda, yani retim aralarnn sahibi olan kapitalistin, kendi emek-gcnden baka hibir retim arac olmayan insanlar, emekileri, cretle altrd ve rnlerin sat fiyatnn kendi gideri stndeki fazlasn cebine att koullarda ular. Snai retim tarihini, ortaadan bu yana dneme ayryoruz: 1 kk usta zanaatnn, kalfalar ve raklaryla birlikte [alt .] ve her emekinin nesnenin btnn rettii zanaatlk [dnemi ]; 2 ok sayda iinin, topluca ve byk bir iyerinde, nesnenin btnn iblm ilkesine gre rettii; her iinin, ilemin yalnz bir kesimini yapt, ve bundan tr rnn ancak ardarda hepsinin elinden getikten sonra tamamland manfaktr [dnemi .]; 3 rnn [herhangi bir .] gle iletilen makinelerce retildii, emekinin iinin mekanik aracn almasn denetlemek ve dzeltmekle snrl olduu modern sanayi [dnemi .].

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm "Bu mucizeyi gerekletirmek iin Tanrnn sonsuz gcne snd, yani tanrbilime materyalizm vaazettirdi. stelik Duns Scotus bir adcyd. Materyalizmin ilk biimi olan adcla24 zellikle ngiliz skolastikler arasnda raslanr. "ngiliz materyalizminin gerek atas Bacon'dr. Ona gre, doal felsefe (natural philosophy) biricik doru felsefedir; ve duyularn deneyimine dayanan fizik, doal felsefenin en nemli blmdr. Onun sk sk and otoriteler, Anaksagoras ile homoiomerileri25 ve Demokritos ile atomlardr. Btn bilim deneye dayanr, ve duyularn salad verilere ussal bir aratrma yntemini uygulamaktan ibarettir. Tmevarm, zmleme, karlatrma, gzlem, deney, byle bir ussal yntemin bellibal biimleridir. Maddede doal olarak bulunan nitelikler iinde hareket, yalnz mekanik ve matematik hareket biiminde deil, maddenin bir itki, bir yaamsal ruh, bir gerilim ya da Jakob Bhme'nin kulland bir terimle, bir "qual"[27*] biimi olarak da ilk ve en nemli niteliktir. "Materyalizm, Bacon'da, ilk yaratcsnda, henz ok ynl bir geliimin tohumlarn tar. Bir yanda madde, duyumsal, iirli bir by iinde, insann btn varln tatl glmsemelerle kendisine eker grnr. te yanda, ataszleri gibi formlletirilmi olan reti, tanrbilimden aktarlan tutarszlklarla dallanp budaklanr. "Materyalizm daha sonraki evrimi srasnda tek ynl [sayfa 34] bir hale gelir. Hobbes, Baconn materyalizmini sistemletirir. Duyulara dayanan bilgi, iirli ieklerini yitirir, matematikilerin soyut deney konusu olur; geometri, bilimlerin en ycesi ilan edilir. Materyalizm, insandan-kaar (misanthropic) olur. nk kendi kartn, insandan kaan o tensiz ruhsalcl kendi alannda altetmesi iin kendi teninden syrlmas ve ileri olmas gerekmektedir. Bunun iin, duyumsal bir kendilik olmay brakp zihinsel bir kendilik olur; ama bu yzden, zihne zg btn tutarllklar da, sonularn nemsemeden gelitirir. "Bacon'a katkda bulunan Hobbes, yle konuur: nsann btn bilgisi duyularla salanyorsa, bizim kavram ve idea29

larmz, ancak gerek alemin duyumsal biimlerinden soyutlanm grntleridir. Felsefe, bu grntlere ancak ad koyabilir. Bir ad, onlarn birden ouna verilebilir. Adlarn bile adlar olabilir. Bir yandan btn kavramlarn kkeninin duyulur alemde bulunduunu ve, te yandan, bir szcn bir szckten daha ok ey olduunu; duyularmzla bildiimiz varlklarn, hepsi de tek olan varlklarn dnda, genel, tekil olmayan doal zellikte varlklar bulunduunu savunsaydk, bu bir eliki olurdu. Maddesiz bir tz, maddesiz bir cisim gibi samadr. Madde, varlk, tz, yalnzca ayn gereklik iin [kullanlan .] farkl terimlerdir. Dnceyi, dnen maddeden ayrmak olanakszdr. Bu madde, evrende oladuran btn deimelerin etkenidir. Sonsuz szc zihnimizin sonsuz bir toplama ilemini gerekletirme gc olduunu saptamad srece, anlamszdr. Bizim iin yalnz maddesel eyler alglanabilirdir, Tanrnn varl konusunda hibir ey bilemeyiz. Yalnz benim kendi varlm kesindir. Her insani tutku, bir balangc ve bir sonu olan mekanik bir harekettir. yi dediimiz eyler, itkinin amalardr. nsan, doa ile ayn yasalara bamldr. G ile zgrlk, zdetir. "Hobbes, Bacon' sistemletirmiti, ama Bacon'n temel ilkesine, btn insan bilgisinin kkeninin duyulur alem olduuna bir kant gstermemiti. Bu kant, Essay on the Human Understanding [nsan Zihni zerine Deneme] adl yaptnda, Locke verdi. "Hobbes, Bacon materyalizminin tanrc26 nyarglarn [sayfa 35] ykmt; Collins, Dodwell, Coward, Hartley, Priestley de Locke'un duyumsalcln kuatan son tanrbilimsel engelleri yktlar. Ne olursa olsun, pratik materyalist iin yaradanclk,27 dinden kurtulmann yalnzca kolay bir yoludur."[28*] Karl Marx modern materyalizmin ngiliz kkeni stne ite byle yazyordu. Gnmzn ngilizleri, onun kendi atalarn vm olmasndan pek holanmyorlarsa, yazk olur. Bacon'n, Hobbes'un ve Locke'un, ngilizlerin ve Almanlarn, Franszlar karada ve denizde yenmi olmalarna karn, dnda kaldmz ve sonularn ngiltere'nin olduu kadar Al30

Friedrich Engels

NGLZ BLNEMEZCL, UTANGA MATERYALZM Ama ngiltere o zamandan beri "uygarlat". 1851 sergisi[29*], ngilizlerin o adasal iekapanklnn lm ann [sayfa 36] ald. ngiltere, beslenme dzeni, adetler, dnceler bakmndan giderek uluslararaslat; ylesine ki, keke baz ngiliz adetleri ve treleri, Ktada, Ktasal alkanlklarn burada tutunduu kadar ok tutunmu olsayd, demeye balyorum. Her naslsa, 1851'den nce yalnz soylularn bildii salatayann lkeye sokulup yaylmasna, dinsel konulardaki Ktasal kukuculuun o uursuz yaylmas elik etti, ve bu, una vard: bilinemezcilik, tam ngiliz Kilisesi kadar saygdeer tutulmamakla birlikte, saygnlk bakmndan Baptism30 ile hemen hemen baaba ve Selamet Ordusunun31 kesinlikle daha stnde bir aamaya yarar grld. Bu koullarda, mnkirliin gelimesine yrekten acyan ve bunu knayan kimseleri, bu "yeni moda kavramlarn" her gn kullanlan bir31

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm manya'nn da iklimine altrmaya hl abaladmz Fransz devrimine ta giydirilmeden nce bile, 18. yzyl tam anlamyla bir Fransz yzyl yapan o nl Fransz materyalistlerinin babalar olduklar yadsnamaz. Bunun yadsnacak bir yan yoktur. O yzyln ortalarnda, ngiltere'ye yerleen her kltrl yabancy artan ve onun dikkate almadan edemeyecei ey, saygn ngiliz orta-snfnn dinsel banazl ve budalal idi. Biz, o sralarda, hepimiz materyalisttik, hi deilse, ok ileri derecede zgr dnen kimselerdik; ve ngiltere'deki eitilmi kiilerin aayukar hepsinin her trl olmayacak mucizeye inanacan, ve Buckland ile Mantell gibi yerbilimcilerin bile, Tekvin'in28 efsaneleriyle yle pek atmasnlar diye kendi bilimlerinin olgularn arptacaklarn pek dnemiyorduk; o zamanlar, dinsel konularda kendi zihinsel yetilerim kullanmaya cesaret eden insanlar bulmak iin, eitilmemilerin, "ayak takm"29 diye anlan emekilerin, zellikle ovnc sosyalistlerin arasna girmemiz gerekiyordu.

ok nesne gibi yabanc kkenli olmadn, made in Germany olmadn, tersine, hi kukusuz eski ngiltere'ye zg olduunu; ve onlarn Britanyal treticilerinin, bundan iki yzyl nce, bugnk torunlarnn cesaret ettiinden epeyce ileri gittiklerini renmenin avutacana inanmamak elimden gelmiyor. Gerekten, bilinemezcilik, "utanga" bir materyalizmden baka nedir? Bilinemezci doa kavram, batan sona materyalisttir. Btn doal alem, yasalara bamldr, ve bir d etkinin ie karmasn kesinlikle darr. Ama, bilinemezci unu ekler: bilinen evrenin tesinde ycelerden yce bir varln bulunduunu ileri srmemizi de, rtmemizi de salayacak hibir aracmz yoktur. Laplace, Mcanique cleste32 adl yaptnda, Tanrnn adn bile neden anmadn kendisine soran Napolon'a, kvanla, "Je n'avais pas besoin de cette hypothse."[30*] karln verdii ada, bunun bir anlam olabilirdi. Ama bugn, evrimci evren anlaymzda, bir Yaradana ya da Dzenleyiciye hi yer yoktur; ve varolan alemin dnda braklm bir Yce Varlktan szetmek, terimlerdeki bir elikiyi dolayl olarak gstermektedir, ve bana yle geliyor ki, bu, dindar kimselerin duygularn yok yere aasamaktr. Bundan baka, bizim bilinemezcimiz, btn bilgimizin, duyularmzn salad bileime dayandn kabul eder. [sayfa 37] Ama unu ekler: duyularmzn, bize, kendileriyle algladmz nesnelerin doru tasarmlarn verdiini nereden biliyoruz? Ve bize, nesneleri ve onlarn niteliklerini szkonusu ederken, gerekte kendileri zerine kesin hibir ey bilemeyecei bu nesneleri ve nitelikleri deil, yalnzca onlarn kendi duyularnda yaratt izlenimleri kastettiini bildirir. Bu durumda, dnmenin bu trlsn yalnz kantlamayla altetmek kukusuz g grnyor. Ama kantlamadan nce eylem vard, im Anfang war die Tat.[31*] Ve insan eylemi, [szkonusu .] gl, insan beceriklilii onu uydurmadan ok nce yenmiti. rein [varlnn .] kant, yenmesindedir. Bu nesneleri, onlarda algladmz niteliklere gre, kendi yarar32

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm mza kullanmaya baladmz an, duyusal alglarmzn doruluunu ya da yanlln yanlmaz bir snamadan geirmekteyizdir. Bu alglar yanlsa, bir nesnenin onlara gre kestirdiimiz kullanm yolunun da yanl olmas ve abamzn boa gitmesi gerekir. Ama amacmza varmay baarrsak, o nesne ile onun bizdeki ideasnn uyutuunu anlarsak; nesne, ereimiz iin kendisinden beklediimizi verirse, o zaman bu, bizim o nesne ve onun nitelikleri zerine olan alglarmzn, kendi dmzdaki gereklikle uyutuunun o lde olumlu kantdr. Ve bir baarszla uradmz zaman, baarszlmzn nedenini bulmada genellikle pek gecikmeyiz; kendisine dayanarak i grdmz algnn ya eksik ve yzeysel, ya da baka alglarn sonular ile onlarn elvermedii bir tarzda birletirilmi olduunu kusurlu usavurma dediimiz ey budur anlarz. Duyularmz gerektii gibi eitmeye ve kullanmaya, ve eylemimizi gerektii gibi edinilmi ve kullanlm alglarn belirledii snrlar iinde tutmaya ne kadar dikkat edersek, eylemimizin sonucunun, alglarmz ile alglanan eylerin nesnel doas arasndaki uyumay gsterdiini o kadar iyi anlayacaz. imdiye kadar, bilimsel olarak denetlenmi duyu-alglarmzn, zihnimizde doalar gerei, d alem bakmndan gereklikle atmal idealar yaratt, ya da d alemle onun bizdeki duyu-alglar arasnda bir i badamazlk bulunduu sonucuna varmamza yolaan tek bir rnek yoktur. [sayfa 38] Ama hemen ardndan yeni-kant bilinemezci ortaya kp diyor ki; bir eyin niteliklerini doru olarak alglayabiliriz, ama eyin kendisini hibir duyulur ya da zihinsel yolla kavrayamayz. Bu kendinde-ey, kavraymzn tesindedir. Hegel, buna ok nceleri u karl vermiti: bir eyin btn niteliklerini biliyorsanz, eyin kendisini de biliyorsunuz demektir; geriye, szkonusu eyin bizim dmzda varolmasndan baka hibir ey kalmaz; ve duyularnz size bu olguyu rettii zaman kendinde-eyin, Kantn o nl Ding an sich33 bilinmezinin st yann da kavram olursunuz. Buna unu eklemek gerekir: Kant'n anda, doal nesneler konusundaki 33

bilgimiz gerekten ylesine blk prkt ki, onlarn herbiri zerine bildiimiz az bir eyin tesinde srlarla dolu bir "kendnde-ey" bulunduu pekl sanlabilirdi. Ama bu kavranamaz eyler, bilimin dev admlaryla ilerlemesi srasnda kavrandlar, zmlendiler, stelik; yeniden retildiler; retebildiimiz eyin bilinemez olduunu elbette dnemeyiz. Bu yzyln [19. yzyl .] ilk yarsnda, organik maddeler, kimya iin srlarla dolu nesnelerdi; bugn, onlar, birbiri ardna, organik srelerin yardm olmakszn, kimyasal elerini kullanarak yapmay reniyoruz. Modern kimyaclar, herhangi bir cismin, kimyasal bileimi bilinir bilinmez, kendi elerinden yaplabileceini sylyorlar. En yksek organik tzlerin, albminli cisimlerin, bileimlerini bilmekten henz uzaz; ama yzyllar sonra bile olsa, bu bilgiyi edineceimizden, ve onu kullanarak, yapay albmin reteceimizden kukulanmak iin hibir gereke yoktur. Ve o aamaya ularsak, organik yaam da yaratacaz, nk yaam, en aa biimlerinden en yksek biimlerine kadar, albminli cisimlerin normal varolma tarzndan baka bir ey deildir. Bununla birlikte, bizim bilinemezcimiz, bu biimsel ihtiraz kaytlarn ileri srdkten hemen sonra, aslnda olduu gibi, yola gelmez bir materyalist gibi konuur ve davranr. Bizim bildiimiz kadaryla, maddenin ve hareketin ya da imdi dendii gibi, enerjinin, ne yaratlabilir, ne de yok edilebilir olduunu, ama elimizde, herhangi bir zamanda yaratlmam olduklar konusunda tant bulunmadn syleyebilir. [sayfa 39] Ama, kabul ettii bu gerei herhangi zel bir halde kendisine kar kullanmay denerseniz, sizi hemen tersleyecektir. Tinselciliin (Spiritualism) olabilirliini in abstracto[32*] kabul etse de, onun in concreto[33*] ele alnmasn istemez. Bize yle diyecektir: bildiimiz ve bilebildiimiz kadaryla, evrenin bir Yaradan ve Dzenleyicisi yoktur; madde ve enerji, bizim bakmmzdan, ne yaratlabilir ve ne de yok edilebilir; bizce, us (akl, mind) enerjinin zel bir biimi, beynin bir ilevidir, btn bildiimiz, maddesel alemin deimez yasalarla ynetildiidir, yb.. Bylece, bilinemezci, bir bilim adam ol34

Friedrich Engels

BURJUVAZNN TOPLUMSAL BYMES Avrupa ortaadan kt zaman, kentlerin gelien ortasnn, Avrupa'nn devrimci esini oluturuyordu. Orta-snf, ortaan feodal rgt iinde hatr saylr bir yer tutmutu; ama bu konum, onun engin gcne ok dar geliyordu. Orta-snfn, burjuvazinin gelimesi, feodal sistemin srdrlmesiyle badamaz oluyordu; bu yzden feodal sistemin yklmas gerekiyordu. 35

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm duu lde, herhangi bir ey bildii lde, bir materyalisttir; biliminin dnda, hibir ey bilmedii alanlarda, bilgisizliini Yunancaya evirmekte ve ona agnosticism (bilinemezcilik) demektedir. Ne olursa olsun, bir ey anlalr grnyor: bir bilinemezci olsaydm bile, besbelli, bu kk kitapta kabataslak sunulan tarih kavramn "tarihsel bilinemezcilik" diye niteleyemezdim. Dindar kimseler bana glerdi, bilinemezciler ise kendileriyle alay m ettiimi fkeyle sorard. Onun iin, nemli btn tarihsel olaylarn sonal nedenini ve byk itici gcn, toplumun ekonomik geliiminde; retim ve deiim tarzlarndaki dnmlerde; ve bunlarn ardndan toplumun farkl snflara blnmesinde; ve bu snflarn birbirlerine kar savamlarnda arayan gr adlandrmak iin, baka birok dilde olduu gibi, ngilizcede de "tarihsel materyalizm" terimini kullanrsam, bundan, ngiliz saygnlnn bile pek sarslmayacan umuyorum. Tarihsel materyalizmin ngiliz saygnlnn bile karna olabileceini gsterirsem, bu yaptm belki daha abuk balanacaktr. Bundan aayukar krk ya da elli yl nce ngiltere'ye yerleen kltrl bir yabancnn, o saygn ngiliz orta-snfnn dinsel banazln ve budalaln dikkate almak zorunda kalmas ve bu durumun onu artmas olgusunu daha nce anmtm. imdi, o zamanki saygn ngiliz orta-snfnn o zeki yabancya grnd kadar budala olmadn tantlayacam. Szkonusu snfn dinsel eilimleri aklanabilir. [sayfa 40]

Ama feodalizmin uluslararas byk merkezi, Katolik Roma Kilisesiydi. Btn i savalara karn, Roma Kilisesi, feodalizme baml olan btn Bat Avrupa'y, hristiyanlkta blclk eden Yunanllara kar olduu kadar, mslman lkelere kar da byk bir politik sistemde birletiriyordu. Feodal kurumlar, tanrsal kutsama halesiyle eviriyordu. Kendi hiyerarisini feodal rnee gre dzenlemiti ve, ksacas, Katolik Roma Kilisesinin kendisi, katolik dnyadaki topraklarn tam te-birini elinde tutan en gl feodal idi. O aalk feodalizme her lkede ayr ayr ve baaryla saldrabilmek iin, nce onun kutsal merkez rgtnn yklmas gerekiyordu. Bundan baka, bilimdeki byk canlanma, orta-snfn gelimesine paralel olarak srp gidiyordu; astronomi, mekanik, fizik, anatomi, fizyoloji, yeniden ele alnd. Ve burjuvazi, snai retimi gelitirmek iin, doal nesnelerin fiziksel zelliklerini ve doa glerinin etki tarzlarn aratran bir bilim gereksiyordu. Bilim, o zamana kadar, kilisenin horgrlen beslemesi olmutu, imann koyduu snrlar amasna izin verilmemiti, ve bu yzden hi bilim olmamt. Bilim kiliseye kar ayakland; burjuvazi bilimsiz edemezdi ve, bundan tr, ayaklanmaya katlmak zorunda kald. Yukarda sylenenler, gelien orta-snfn resm din ile ne olursa olsun ataca noktalardan yalnz ikisiyle ilgili olmakla birlikte, birincisi, Roma Kilisesinin isteklerine kar savamda, dorudan doruya en ok kar bulunan snfn burjuvazi olduunu; ve ikincisi, o ada feodalizme kar her savamn dinsel bir kla brnmek ve her eyden nce kiliseye yneltilmek gerektiini gstermeye yeter. Geri l [sayfa 41] kentlerin niversiteleri ve tacirleri kopard, ama yaayabilmek iin bile, ruhani ve dnyevi feodallere kar her yerde savamalar gereken kyl ynlar arasnda bunun zorlu bir yanks olaca kesindi ve yle oldu. Burjuvazinin feodalizme kar giritii uzun d, byk ve kesin savata doruuna ulat. 36

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

BURJUVAZNN KURTULUU 1. PROTESTAN REFORMU Birincisi, Almanya'daki protestan reformuydu. Luther'in kiliseye kar att sava narasna, politik nitelikteki iki ayaklanma karlk verdi: nce Franz von Sickingen'in nderliindeki kk soyluluun ayaklanmas (1523); sonra byk Kyl sava (1525). Bunlarn ikisi de, zellikle, bunlardaki kan en byk olan taraflarn, kent burjuvalarnn burada nedenlerini ele alamayacamz kararszl yznden bozguna urad. Ondan sonra, savam, yozlaarak yerli prenslerle merkez iktidar arasnda bir kavgaya dnd ve Almanya'nn politik bakmdan gl Avrupa uluslar arasndan iki yz yl silinmesiyle sonuland. Luther reformu, gerekten yeni bir iman, mutlak monariye uyarlanm bir din ortaya kard. Kuzey-dou Almanya'daki kyller, ltercrlii kabul eder etmez, zgr insanlktan serflie drldler. Ama Luther'in baarszla urad yerde, Calvin'e gn dodu. Calvin'in inanc, ann en gzpek burjuvalarna uygundu. Onun alnyazs retisi,34 rekabete dayal ticaret dnyasnda, baarnn ya da baarszln bir insann alkanlna ya da becerikliliine deil de, onun denetleyemeyecei koullara bal olduu olgusunun dinsel davurumuydu. Bu koullar, isteyenin ya da rekabet edenin buyruunda deildir; tersine, bilinmedik stn ekonomik g37

lerin ltfuna baldr; ve bu, bir ekonomik devrim dneminde, btn ticar merkezlerin ve yollarn yerlerini yenilerinin ald ada, Hindistan'n ve Amerika'nn dnyaya ald dnemde, ve en kutsal ekonomik imanlarn altnn ve gmn deeri sarslmaya ve yklmaya balad bir dnemde, [sayfa 42] zellikle doruydu. Calvin'in kilisesinin kuruluu, btnyle demokratik ve cumhuriyeti idi; ve Tanrnn saltanatnn cumhuriyetletirildii yerde, bu dnyann saltanat krallara, piskoposlara ve efendilere kalabilir miydi? Alman ltercilii, prenslerin elinde uysal bir ara olurken, kalvencilik, Hollanda'da bir cumhuriyet, ngiltere'de ve zellikle skoya'da etkin cumhuriyeti partiler kurdu.

Friedrich Engels

2. NGLZ DEVRM, MATERYALZMN DOUU kinci byk burjuva ayaklanmas, kendi retisini kalvencilikte, biilmi kaftan olarak buldu. Bu ayaklanma ngiltere'de oldu.35 Ayaklanmay, kentlerdeki orta-snf balatt, ve yeomanry36 baarya ulatrd. Bu burjuva ayaklanmasnn hepsinde de, savaan orduyu kyllerin donatmas; ve zafer kazanlnca, bu zaferin ekonomik sonular yznden en kesin ykma urayan snfn da kyllk olmas epey gariptir. Cromwell'den bir yzyl sonra, ngiltere'nin kk iftileri (yeomanry) hemen hemen ortadan kalkmt. Her halde, o kk iftiler ve kentlerdeki aa halk tabakas olmasayd, burjuvazi, kendi bana bu sava sonuna kadar srdremeyecek ve Charles I'i asla daraacna ekemeyecekti. Burjuvazinin o ada devirilecek kadar olgunlam olan bu zaferlerini bile gvenlik altna almak iin, devrimin tpk 1793'te Fransa'da ve 1848'de Almanya'da olduu gibi epeyce ileri gtrlmesi gerekmiti. Dorusu, bu, burjuva toplumun evrim yasalarndan biri gibi grnyor. Devrimci etkinliin ngiltere'deki bu arln, kanlmaz bir tepki, zorunlu olarak izledi; ve o da, tutunabilecei noktadan ileri gitti. Bir dizi duraksamalarn ardndan, sonunda, yeni bir arlk merkezine ulald, ve oras yeni bir k nok38

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm tas oldu. ngiliz tarihinin saygnlarca "Byk Ayaklanma" adyla bilinen nemli dnemi, ve onu izleyen savamlar, liberal tarihilerin "Grkemli Devrim" diye adlandrdklar, o ncekine gre nemsiz olayla son buldu. Yeni k noktas, gelien orta-snf ile eski feodal beyler olan toprak sahipleri arasnda bir uzlamayd. kinciler, bugnk gibi, aristokrasi diye adlandrlmakla birlikte, oktandr, [sayfa 43] Louis-Philippe'in Fransa'da epey sonraki bir dnemde olduu gibi, "kralln ileri gelen burjuvas" olma yolundaydlar. ngiltere'nin talihine bakn ki, yal feodal beyler, ki Gl savalar37 srasnda birbirlerini ldrmlerdi. Onlarn ardllar ounlukla eski ailelerin oullar olmakla birlikte, soylarnn kalt olan yoldan ylesine sapmlard ki, alkanlklar ve eilimleri bakmndan feodal olmaktan ok burjuva olan yepyeni bir takm oluturmulard. Parann deerini tmyle anlamlard; ve yzlerce kk iftiyi hemen kovup onlarn yerine koyunlar koyarak gelirlerini artrmaya baladlar. Henry VIII, kilisenin topraklarn har vurup harman savurarak, toptan satlarla yeni burjuva toprak sahipleri yaratt; btn 17. yzyl boyunca topraklara pek byk lde elkonmas ve bu topraklarn, tam ya da olduka yeni tredilere balanmas da ayn sonucu verdi. Bundan tr, Henry VlII'den sonra, ngiliz "aristokrasisi, sjnai retimin gelimesine kar kmas yle dursun, tersine, ondan dolayl olarak kazan salamaya alt; ve ekonomik ya da politik nedenlerle, snai ve mali burjuvazinin nderleriyle ibirlii yapmak isteyen birtakm byk toprak sahipleri her zaman bulundu. Bundan dolay, 1689 uzlamas kolayca baarld. Politik "vurgun ve mevki" yamalan, mali, snai ve ticari orta-snfn karlar yeterince gzetilmek kouluyla, byk toprak sahibi ailelere brakld. Ve o ada, bu ekonomik karlar, ulusun genel politikasn belirlemeye yetecek gteydi. Ayrntlar zerinde kavgalar olabiliyordu, ama aristokrat oligari, genellikle, kendi ekonomik mutluluunun snai ve ticari orta-snfnkine bir daha ele gememecesine bal olduunu fazlasyla biliyordu. 39

O adan balayarak, burjuvazi, ngiltere'nin egemen snflarnn alakgnll, ama resmen tannm bir esi oldu. Onlarn hepsiyle birlikte, ulusun alan byk ynn boyunduruk altnda tutmakta ortak kan vard. Tccarn ya da manfaktr sahibinin kendisi, efendi ya da, yakn zamanlara kadar dendii gibi, memurlar, iileri, uaklar karsnda "doal st" durumundayd. kan, onlardan, baarabildii kadar, ok ve iyi i salamakt; bunun iin, onlar, baemeye altrmak gerekiyordu; kendisi dindard; [sayfa 44] krala ve feodal beylere kar altnda savat sanca, ona, dini vermiti; efendilerini balarna geirmeyi tanrnn dilediini onlarn kafasna sokmak ve onlar efendilerinin buyruklarna baedirmek iin ayn dinin kendisine sunduu frsatlar grmekte gecikmedi. Szn ksas, ngiliz burjuvazisi imdi, "aa snflarn" bakaldrmamas iin kendisine deni yapmalyd; ve bu ama iin kullanlan aralardan biri de dinin etkisiydi. Burjuvazinin dinsel eilimlerini kuvvetlendiren baka bir olgu daha vard. Bu, ngiltere'de materyalizmin douuydu. Bu yeni reti, yalnz orta-snfn dinsel duygularn sarsmakla kalmad; burjuvaziyi de ieren eitilmemi ynlara yeterince uygun gelen dine kart olarak, kendisini, ancak bilginlere ve dnyann kltrl insanlarna yarar bir felsefe olarak sundu. Materyalizm, Hobbes'la birlikte, kralln ayrcalnn ve erkliliinin bir savunucusu olarak ortaya kt; puer robustus sedmalitiosus'un,[34*] yani halkn bakaldrmasn nlemek iin mutlak monariyi yardma ard. Materyalizmin yeni yaradanc biimi, Hobbes'un ardllarnda, Bolingbroke'ta, Shaftesbury'de, vb. aristokratik, irek (batini, esoteric), ve bu yzden hem dinsel sapknl ve hem de anti-burjuva politik balantlar dolaysyla, orta-snf iin tiksin bir reti olarak kald. Bundan tr, Stuart'lara kar sava bayran ve savalar salam olan protestan mezhepleri, aristokrasinin materyalizmine ve yaradanclna kar durarak, ilerici orta-snfn balca gcn salamay srdrdler, ve bugn bile "Byk Liberal Parti"nin belkemiini oluturmaktadrlar. 40

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm 3. ONSEKIZINCI YZYIL MATERYALZM VE FRANSIZ DEVRM O srada materyalizm, ngiltere'den Fransa'ya geti ve orada kartezyanizmin[35*] bir kolu olan baka bir materyalist felsefe okulu ile karlat ve onunla kaynat. Fransa'da da, nce, zellikle aristokratik bir reti olarak kald. Ama devrimci nitelii, kendisini abucak aa vurdu. Fransz [sayfa 45] materyalistleri, yalnz dinsel inan konularn eletirmekle yetinmediler; karlarna kan btn bilimsel gelenekleri ya da politik kurumlar da eletirdiler; ve retilerinin evrensel uygulanrln snamak iin kestirmeden gittiler, ve onu, daha sonra adyla anlacaklar dev yaptta, Encyclopedie'de, btn bilgi konularna cesaretle uyguladlar. Bylece, reti, iki biiminden biriyle dpedz materyalizm ya da yaradanclk btn kltrl Fransz genliinin aments oldu; ylesine ki, ngiliz kralclarnn kurduu bu reti, Byk devrim patlaynca, Fransz cumhuriyetilerine ve terr yanllarna teorik bir bayrak ve nsan Haklar Bildirgesinin metnine kaynak oldu. Byk Fransz devrimi burjuvazinin nc ayaklanmasyd, ama din rtsn tmyle syrp atan ilk ayaklanmayd, ve aktan aa politik alanda yrtld; ve gene, taraflardan birinin, aristokrasinin ykmna ve brnn, burjuvazinin kesin zaferine kadar srdrlm ilk ayaklanmayd. ngiltere'de devrim-ncesi ve devrim-sonras kurumlarn kalm ve byk toprak sahipleriyle kapitalistler arasndaki uzlama, adli teamllerin kalmnda ve hukukun feodal biimlerinin banazlkla korunmasnda kendisini gsterir. Fransa'da devrim, gemiin geleneklerinde kapanmaz bir gedik at; feodalizmin son kalntlarn silip sprd, ve Code Civil'de[36*] eski Roma hukukunu, ada kapitalist koullara ustalkla uyarlad. Bu yasa, Marxn meta retimi dedii ekonomik evreye karlk olan hukuki ilikilerin aayukar yetkin bir davurumudur; bu devrimci Fransz yasas ylesine ustalkldr ki, btn br lkelerde, ngiltere'de bile, mlkiyet hukuku reformlarnda, hl rnek olarak alnmaktadr. Bununla birlikte, unutmayalm ki ngiliz hukuku, davurduu eyi, bir Fransz'n 41

NGLZ BURJUVAZS MATERYALZME VE DEVRME KARI Gene ngiliz burjuvamza dnelim. Fransz devrimi, ona, Ktadaki monarilerin yardmyla, Fransz deniz ticaretini ykmak, Fransz smrgelerini kendi smrgelerine katmak ve Fransa'nn denizlerdeki son isteklerini nlemek iin byk bir frsat verdi. Onun Fransz devrimine kar savama gerekelerinden biri, buydu. br, bu devrimin izledii yolun hi houna gitmemesiydi. Devrimin yalnz "aalk" terrizmi deil, burjuva egemenliini sonuna kadar gtrmeye kalkmas da sinirine dokunuyordu. Kendisine grg kurallarn deersiz de olsalar reten, modalar uyduran, ierde dzeni salayan orduya ve darda smrgeler ve yeni pazarlar edinmesini gerekletiren donanmaya subay yetitiren aristokrasisi olmasayd, ngiliz burjuvas nasl ederdi? Burjuvazinin iinde, karlar bu uzlamayla pek de gzetilmeyen ilerici bir aznlk gerekten vard; zellikle daha az varlkl orta-snftan oluan bu kesim, devrime yaknlk duydu, ama parlamentoda gszd. Bundan dolay materyalizm Fransz devriminin aments olmusa da, yreinde tanr korkusu tayan ngiliz burjuvas, dinine daha sk sarlmtr. Paris'teki terr dnemi, ynlarn dinsel igdleri yittiinde, iin nereye vardn gstermemi miydi? Materyalizm, Fransa'dan komu lkelere yaylp benzer retisel akmlarca, zellikle Alman felsefesince desteklendii, gerekte, materyalizm ve zgr dnce, genellikle, 42

vous crivez Londres et vous prononcez Constantinople[37*] dedii ngiliz yazmnn ngiliz syleyiine uyduu kadar uyan o barbar feodalizm diliyle saptyorsa da, ayn ngiliz hukuku, mutlak monari srasnda Ktada yitirilmi ve imdiye kadar hibir yerde tmyle yeniden ele geirilmemi olan o eski [sayfa 46] Cermenlerdeki kiisel zgrln, yresel zerkliin ve mahkemelerin dndaki her eye kar bamszln en iyi yanm alar boyunca saklam, Amerika'ya ve smrgelere iletmi biricik hukuktur.

Friedrich Engels

NGLZ PROLETARYASININ ORTAYA IKII Snai devrim, byk bir snai kapitalistler snf ile birlikte, ondan ok daha kalabalk bir snai iiler snf yaratmt. Bu snf, snai devrimin eitli yapm ilerine birbiri ardna elkoyduu oranda kalabalklat; ve gc de ayn 43

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Ktada kltrl bir kimsenin zorunlu nitelii olduu lde, ngiliz orta-snf, pek eitli dinsel amentlere bal kalyordu. Bu amentler birbirlerinden farkl olabiliyordu, ama hepsi de kesinlikle dinsel ve hristiyan amentlerdi. Devrim, Fransa'da burjuvazinin politik zaferini [sayfa 47] salarken, ngiltere'de Watt, Arkwright, Cartwright38 ve bakalar, ekonomik gcn arlk merkezinin yerini tmyle deitiren bir snai devrimi balatyorlard. Burjuvazinin zenginlii, toprak aristokrasisinin zenginliinden nemli lde daha hzl artyordu. Fabrikatrler, burjuvazinin kendi iinde, mali aristokrasiyi, bankerleri vb., gittike daha arka plana ittiler. 1689 uzlamas, burjuvazinin yararna olan aamal deiikliklere uradktan sonra bile, artk taraflarn greli durumlarna uymuyordu. Taraflarn karakterleri de deimiti; 1830 burjuvazisi, geen yzylnkinden ok farklyd. Politik iktidar hl aristokrasiye braklyordu, ve aristokrasi onu yeni snai burjuvazinin isteklerine kar direnmede kulland iin yeni ekonomik karlarla badaamaz oldu. Aristokrasiyle yeni bir savam zorunluydu; ve bu, ancak yeni ekonomik gcn zaferiyle bitebilirdi. nce Reform Yasas (Reform Act), btn direnmeye karn, 1830 Fransz devriminin verdii hzla, karld. Bu, burjuvaziye, parlamentoda saylr ve etkili bir yer balad. Sonra Tahl Yasalarnn (Corn Laws)39 yrrlkten kaldrlmas, burjuvazinin, ve zellikle onun en etkin kesimi olan fabrikatrlerin, toprak aristokrasisine kar stnln ilk ve son olarak saptad. Bu, burjuvazinin en byk zaferiydi; bununla birlikte, kendi z kar iin kazand son zafer de buydu. Daha sonraki btn zaferlerini, nce mttefiki, ama ok gemeden hasm olan yeni bir toplumsal gle paylamak zorunda kald.

oranda artt. Bu g, direngen bir parlamentoyu, ii birliklerini yasaklayan yasalar yrrlkten kaldrmay zorlayarak, daha 1824'te, kendisini gsterdi. Reform karkl srasnda iiler, reform yandalnn kktenci kanadn oluturdular; 1832'de karlan yasa, kendilerini oy hakkndan yoksun braknca, isteklerini Halk Buyrultusunda (People's [sayfa 48] Charter) aka dile getirdiler, ve Tahl Yasalarnn kaldrlmasndan yana olan byk burjuva partisinin karsnda modern alarn ilk ii partisi olan bamsz bir partide, artistler ad altnda rgtlendiler. Sonra, 1848 ubat ve Mart Ktasal devrimleri oldu; ii snf, bu devrimlerde pek neli bir rol oynad ve, hi deilse Paris'te, kapitalist toplum bakmndan hi kabul edilmez istekler ileri srd. Ve sonra genel tepki balad. nce 10 Nisan 1848'de artistlerin bozgunu, sonra ayn yln hazirannda Paris ii ayaklanmasnn bastrlmas, daha sonra talya'da, Macaristan'da, Gney Almanya'da 1849 felaketleri ve en sonunda 2 Aralk 1851'de Louis Bonaparten Paris'e kar zaferi. i snf umacsnn istekleri, hi deilse bir sre iin sindirildi, ama ne pahasna! Aa halkn,dinsel bir ruh durumu iinde tutulmasnn gereine daha nceden inanm olan ngiliz burjuvazisi, btn bu deneyimlerden sonra, bunun gereini kimbilir ne kadar yakndan duymu olmaldr! ngiliz burjuvas, Ktali arkadalarnn kmseyerek dudak bkmelerini nemsemeden, aa snflara ncil'i retmek iin her yl binler ve yz binler harcamay srdrd, kendi yerli dinsel aralarn pek yeterli bulmayarak, din ticareti alannda en byk rgt olan Brother Jonathan'dan40 yardm diledi, ve Amerika'dan revivalizm,41 Moody ve Sankey vb. ithal etti; ve sonunda, ilkel hristiyanln propagandasn yeniden canlandran, yoksullarn cennetlik klnmas iin yakaran, kapitalizmle dinsel bir tarzda savaan ve bylelikle, ilkel hristiyanln uzlamaz snf kartl elerinden birini barna basan, ve gnn birinde, o srada kendisini desteklemek iin hazr para bulan varlkl kiilerin bana bela olabilecek Selamet Ordusunun tehlikeli yardmn kabul etti. 44

Friedrich Engels

NGLZ BURJUVAZSNN BOYNU BURUKLUU Burjuvazi, ngiltere'de asla kendi bana egemen olmad. 1832 zaferi bile, balca ynetim grevlerinin hepsini, hemen hemen yalnz toprak aristokrasisine brakt. Byk liberal fabrikatr W. A. Forster, bir sylevinde, yaamda insan baarya ulatran aralardan biri olan Franszcay renmeleri iin Bradford genlerine yalvarncaya ve kendi bandan geenleri anp, bir bakan olarak, Franszcann hi deilse ngilizce kadar gerekli olduu yksek tabakaya girmesi gerekince nasl salaklatn anlatncaya kadar, varlkl orta-snfn, bu durum karsndaki yumuakball, benim iin anlalmaz bir ey olarak kald. Gerek uydu ki, o zamanki ngiliz orta-snf, genellikle, tmyle kltrsz tredilerden oluuyordu, ve ticari akgzllkle[38*] bezenmi o adallara [sayfa 50] zg darkafalln ve kendini beenmiliin tesinde baka nite45

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Burjuvazinin, politik gc, feodal aristokrasinin ortaa boyunca elinde tuttuu o kendine zg biimde, hibir Avrupa lkesinde hi deilse uzun denebilecek bir sre ele geirememesi, tarihsel geliim yasalarndan biri olarak grnyor. Feodalizmin tmyle yok edildii Fransa'da bile, burjuvazi, genellikle, hkmeti ancak ok ksa dnemler iin ele geirdi. Louis-Philippe'in saltanat srasnda, 1830-48, [sayfa 49] burjuvazinin ok kk bir kesimi, krallkta semen olabilme koullarnn arl yznden oy hakkndan yoksun kalan byk kesiminden42 ok daha egemen oldu. kinci Cumhuriyette, 1848-51, burjuvazinin tm, ama ancak yl, ynetimde bulundu; yetersizlii ikinci imparatorlua yolat. Burjuvazi, bir btn olarak ancak nc Cumhuriyette ynetimi yirmi yl akn bir sre elinde tuttu; imdiden kuvvetli k belirtileri gstermektedir.43 Burjuvazinin srekli bir saltanat, ancak feodalizmin hi bilinmedii ve toplumun, daha balangcnda, burjuva bir tabana dayand Amerika gibi lkelerde olabilmektedir. Kald ki, Fransa'da ve Amerika'da bile, burjuvazinin ardllar, iiler, daha imdiden kapya dayanmlardr.

likler gerektiren yksek ynetim grevlerini aristokrasiye brakmamak, orta-snfn elinde deildi. imdi bile, orta-snfn eitimi zerine basnda yaplan sonsuz tartmalar, ngiliz ortasnfnn kendisini en iyi eitime henz yeterince yarar grmediini ve daha alakgnll bir ey aradn gstermektedir. Ensonu, Tahl yasalarnn ilgasndan sonra44 bile, bunu baaran Cobden'ler, Bright'lar, Forster'lar, vb. gibi adamlarn lkenin resm ynetimine katlmaktan alkonmalar, yeni bir Reform Yasasnn45 yirmi yl sonra onlara kabinenin kapsn amasna kadar, olaan grnd. ngiliz burjuvalar, bugn bile, yle aprak bir toplumsal aalk duygusunun penesinde kvranmaktadrlar ki, ss niteliindeki bir tembeller kastn, btn devlet ilerinde ulusu gereince temsil etmesi iin kendi keselerinden ve ulusun srtndan geindirmektedirler; ve ilerinden biri aslnda kendilerinin trettii bu sekin ve ayrcalkl kurula alnmaya yarar bulununca, kendilerine byk onur verildiini dnmektedirler. Onun iin, snai ve ticari orta-snf, kendisine baka bir rakip, ii snn ortaya ktnda, toprak aristokrasisini politik iktidardan tmyle kovmay henz baarmamt. artist hareketten ve Ktasal devrimlerden ve onlarn stne ngiliz ticaretinin 1848-1866 arasndaki o esiz (ve kabaca yalnz serbest ticarete yorulan, ama daha ok demiryollarn, buharl deniz tatlarnn ve genellikle ulatrma aralarnn pek byk apta gelimesinin sonucu olan) genilemesinden sonraki gericilik, ii snfn, yeniden, artist hareketten nce radikal kanadn oluturduu Liberal Partiye katlmaya zorlad. Bununla birlikte, iilerin oy hakk istekleri giderek kar konmaz oldu; Whig46 nderleri "kanrken", [sayfa 51] Disraeli, Tory'leri47 frsattan yararlanmaya ve seim evrelerinin yeniden dzenlenmesiyle birlikte kentlerde aile bana oy hakkn tanmaya zorlayarak stnln gsterdi. Bunu gizli oy izledi; sonra, 1884'te, aile bana oy hakk kapsamna ileler de alnd ve sandalyeler yeniden letirilerek seim blgeleri belirli bir lde eitletirildi. Btn bu nlemler, ii snfnn seim gcn byk lde artrd, yle ki, bugn en az 150-200 seim 46

Friedrich Engels

HALKA BR DN GEREK Ama iyi iadamlarndan meydana gelen ngiliz orta-snf, Alman profesrlerden daha ileri grlyd. Gcn, istemeyerek de olsa, ii snfyla paylamt. artist dnemde, puer robustus sed malitiosus'un, halkn, nelere g yetirdiini renmiti. Ve burjuvalar, o zamandan beri, Halk Buyrultusunun en iyi blmn Birleik Kralln anayasasna katmak zorunda kalmlard. Halkn ne zaman ahlaki aralarla buyruk altnda tutulmas gerekse, din, ynlar etkilemede btn ahlaki aralarn ilki ve balcas olmutur ve yle oladurmaktadr. School board'larda49 blge papazlarnn ounlukta olmas bundan trdr; ritualizmden Selamet Ordusuna kadar her trl revivalizmi desteklemek iin burjuvazinin kendi vergi yknn durmadan artmas bundan trdr. Ve bugn, ngiliz saygnl, Ktali burjuvalarn zgr [sayfa 52] dncesine ve dinsel gevekliine kar zafere ulat. Fransz ve Alman iileri, bakaldran olup ktlar. Hepsi de sosyalizm hastalna yakaland; ve pek yerinde gerekelerle kendi stnlklerini salama balamalarna yarayan aralarn yasad olmasna hi aldrmadlar. Orada, puer robustus[4*] gnden gne daha malitiosus** oluyordu. Fransz ve Alman burjuvalar iin son are, tpk bir geminin gvertesinde almla tttrd purosunu, deniz tutunca, 47

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm evresinde semen ounluu bu snftandr. Ama parlamentoculuk, gelenee saygy reten yetkin bir okuldur; ortasnf, lord John Manners'in akacktan "bizim eski soylularmz" dedii eye nasl alakgnlllk gsterisiyle ve taparcasna bakyorsa, ii ynlar da, o zaman, kendilerine "stleriniz" denegelen eye, orta-snfa, saygyla ve boyuneerek bakt. Dorusu, ngiliz iisi, bundan onbe yl kadar nce, patronunun toplumsal durumuna gsterdii sayg ve kendisini kendisi iin haklar istemekten alkoyan ekingenlii ile, Almanya'da Katheder-Socialist[39*]8 okula bal iktisatlarmz kendi yurtlarndaki iilerin o onmaz komnist ve devrimci eilimleri karsnda avutan rnek iiydi.

HER EYE KARIN NGLZ PROLETARYASI KENDSN KURTARACAKTIR Gerekte, ngiltere'de ii snf yeniden harekete gemeye balyor. eitli geleneklerin, ancak iki partinin, Muhafazakrlar ile Liberallerin olabilecei ve ii snfnn kurtuluu iin, batan sona, byk Liberal Parti50 ile almas gerektii yaygn inanc gibi burjuva geleneklerin, iilere engel ol48

usulcack denize brakveren delikanl gibi, zgr dncelerini sessizce brakvermekti; alayc kiiler, birbiri ardna, grnte sofulatlar, kiliseden, onun dogmalarndan ve ayinlerinden saygyla szettiler, ve hatta sonunculara, kanamadklar lde, uydular. Fransz burjuvas, cuma gnleri perhiz tuttu; ve Alman burjuvalar, pazar gnleri, kilisedeki yerlerinde, uzun protestan vazlarn sonuna kadar dinlediler. Materyalizm, balarn belaya sokmutu. "Die Religion muss dem Volk erhalten werden" din, halk iin muhafaza edilmelidir. Toplumu kesin ykmdan kurtaracak biricik ve son ara din idi. Onlarn talihsizliine bakn ki, dini bir daha dirilmemecesine ykmak iin ellerinden gelenin en iyisini yapmadan nce, bunu anlamamlard. Ve imdi, alay etmek ve yle demek sras ngiliz burjuvasndayd: "Hay budalalar hay, bunu size iki yzyl nce syleyebilirdim!" Bununla birlikte, ngiliz burjuvasnn dinsel vurdumduymazlnn da, Ktali burjuvann post festum[41*] hidayete ermesinin de, kabaran proletarya dalgasn nleyeceinden korkmuyorum. Gelenek, yavalatc byk bir gtr, tarihin vis inertiae'sidir,[42*] ama, salt edilgin olduu iin, dinecektir; ve bu yzden, din, kapitalist toplumun srekli koruyucusu olmayacaktr. Hukuk, felsefe ve din konularndaki idealarmz, belirli bir toplumda yrrlkte olan ekonomik ilikilerin epey uzak uzantlar ise, byle idealar, en sonunda, bu ilikilerdeki tam bir deimenin etkilerine dayanamaz. Ve doast vahye inanmadmz srece, hibir dinsel [sayfa 53] retinin sallanan bir toplumu, yklmaktan kurtaramayacan kabul etmek zorundayz.

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm duu kukusuzdur. Dzenli bir raklktan gememi btn isteklilerin, saylar pek ok olan o eski trade-union'lardan [ii sendikalarndan ] karlmas gibi ilk bamsz eylem denemelerinin kalt olan, ve bu sendikalarn herbirinin kendi grevbozanlarn tretmesi anlamna gelen ii gelenekleri. Ama btn bunlara karn, profesr Brentano'nun bile Krs-Sosyalisti olan kardelerine zlerek bildirmek zorunda kald gibi, ngiliz ii snf ilerliyor. O da, ngiltere'deki her ey gibi, ar ve ll admlarla, bazan duraksayarak, bazan olduka verimsiz deneyim abalaryla, ilerliyor; zaman zaman, sosyalizmin zn yava yava soururken, sosyalizm adna kar ar sakngan bir gvensizlikle ilerliyor; ve hareket, ii tabakalarna birbiri ardna yaylyor ve onlar kendisine katyor. Londra'nn dou ucundaki vasfsz emekilerin uyuukluunu imdiden silkip att; ve bu taze glerin ona nasl yetkin bir itki kazandrdn hepimiz biliyoruz. Hareketin hz baz kimselerin sabrn taryorsa, onlara unu anmsatalm: ngiliz karakterinin en gzel niteliklerini canl olarak srdren ii snfdr ve, ngiltere'de ileri doru bir adm gidilince, genellikle, asla geri ekilinmez. Eski artistlerin oullar, yukarda aklanan gerekelerden dolay tam yetkin deil idilerse, torunlar atalarna yarar olacaa benziyorlar. Ama Avrupa ii snfnn zaferi, yalnz ngiltere'ye bal deildir. Bu zafer, ancak, hi deilse ngiltere'nin, Fransa'nn ve Almanya'nn ibirlii ile salanabilir. Bu son iki lkedeki ii snf hareketi, ngiltere'dekinden epeyce ilerdedir. [sayfa 54] Hatta Almanya'daki, baarya, llebilir bir uzaklktadr. Orada, son yirmibe ylda gsterdii ilerleme, esizdir. Durmadan artan bir hzla ilerlemektedir. Alman orta-snf, politik yetenek, disiplin, cesaret, enerji ve sebat bakmndan acnacak kadar eksik grnmtr, ve buna karlk, Alman ii snf, btn bu nitelikleri tadna pek ok kant gstermitir. Yzyllar nce, Almanya, Avrupa orta-snfnn ilk ayaklanmasnn k noktasyd; bugn iler bu kerteye varmken, Avrupa proletaryasnn ilk byk zaferine gene Almanya'nn sahne olmas, olanaksz mdr? [sayfa 55] Londra, 20 Nisan 1892 F. ENGELS 49

TOPLUM SZLEMESNDEN SOSYALZME Bugn biliyoruz ki, saduyunun egemenlii, burjuvazinin dncelletirilmi (idealletirilmi) egemenliinden baka bir ey deildi; kalml hak, gereklemesini burjuva adaletinde buldu; eitlik, yasa karsnda burjuva eitliine indir50

TOPK SOSYALZM MODERN sosyalizm, znde, bugnk toplumda yaayan varlkllarla yoksullar, kapitalistlerle cretli iiler arasndaki uzlamaz snf kartln, te yandan varolan retimdeki anariyi tanmann dorudan rndr. Ama, teorik biimi ile modern sosyalizm, grnte, 18. yzyl byk Fransz filozoflarnn koyduklar ilkelerin daha mantkl bir genilemesi gibidir. Her yeni teori gibi, modern sosyalizm de, kkleri maddesel ekonomik olgularn derinliklerinde bulunmakla birlikte, nce eldeki hazr zihinsel birikime balanmak zorundayd. Fransa'da, yaklaan devrim iin zihinleri donatm olan byk adamlarn kendileri de son derece devrimciydiler. Herhangi bir d otorite tanmyorlard. Din, doa anlay, [sayfa 56] toplum, politik kurumlar her ey, en amansz eletiriden geirildi: her ey saduyu mahkemesi nnde varln hakl karmak ya da varolmaktan vazgemek zorundayd. Saduyu, her eyin biricik ls oldu. Hegel'in, nce insan kafasnn ve onun dncesiyle varlan ilkelerin, btn insan eyleminin ve topluluunun temeli olmay ileri srd anlamda; ama biraz sonra da, daha geni bir anlamda, bu ilkelerle eliki halinde bulunan gerekliin, gerekte, tepetaklak edildii anlamnda dnya bast duruyordu, dedii tam o zamand.[43*] O zamanki btn toplum ve ynetim biimleri, btn eski geleneksel kavramlar, usa-aykr bulunup hurdala atld; dnya, o zamana kadar, yalnz nyarglarla ynetilmiti; gemiteki her ey, ancak acnmaya ve horgrlmeye yarard. Artk, ilk olarak, gn, [yani .] saduyunun egemenlii, domutu; bundan byle, boinann, hakszln, ayrcaln, basknn yerini, sonsuz gerek, doaya ve insann elinden alnamaz haklarna dayanan kalml hak ve eitlik alyordu.

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm gendi; burjuva mlkiyeti, insann temel haklarndan [sayfa 57] biri ilan edildi; ve saduyunun egemenlii, Rousseau'nun Toplum Szlemesi, demokratik bir burjuva cumhuriyeti oldu, ve yalnz yle olabilirdi. 18. yzyln byk dnrleri, kendi alarnn ektii snr, ncellerinden daha ok aamadlar. Ama, feodal aristokrasi ile toplumun bu aristokrasi dnda kalan tmn temsil etmek iddiasnda olan burjuvazinin uzlamaz kartl, smrenlerle smrlenlerin, bo gezen zenginlerle alan yoksullarn o genel uzlamaz kartl ile yanyanayd. Burjuvazinin temsilcilerine, zel bir snfn deil de, ac eken btn insanln temsilcisi gibi ortaya kma olanan veren gerek durum buydu. Dahas var. Burjuvazi, kkeninden kendi antitezi ile eyerlenmiti: cretli iiler olmadan kapitalistler olamazd ve loncaya bal ortaa kentlisinin geliip modern burjuva olduu oranda, loncal kalfa ve lonca dndaki gndeliki de proleterleti. Burjuvazi, genellikle, aristokrasi ile savamnda, ayn zamanda, o dnemin farkl alan snflarnn karlarn da temsil ettiini ileri srebildi, bununla birlikte, her byk burjuva hareketinde modern proletaryann hayli gelimi ncs olan snfn bamsz patlamalar oldu. rnein, Alman Reformu ve Kyl sava srasnda, anabaptistler51 ve Thomas Mnzer; byk ngiliz devriminde Leveller'ler,52 byk Fransz devriminde Babeuf. Henz gelimemi bir snfn bu devrimci bakaldrmalarna karlk olan teorik belirtiler vard: 16. ve 17. yzyllarda ideal toplumsal koullarn topik tasarmlar;53 18. yzylda gerekten komnist teoriler (Morelly ve Mably). Eitlik istekleri artk politik haklarla yetinmiyordu; bireylerin toplumsal durumlarn da kapsamna alyordu. Ortadan kaldrlmas gereken, yalnz snf ayrcaklklar deildi, tersine, snf ayrlklarnn kendileriydi. Yeni retinin ilk biimi, ileri (ascetic), yaamn btn nazlarn ktleyen, Ispartallara zg bir komnizmdi. Ondan sonra byk topyac geldi: orta-snf hareketini onunla yanyana ilerleyen proletarya hareketinden hl daha anlaml bulan Saint-Simon; ve kapitalist retimin en ok gelitii lkede, ve bunun dourduu uzlamaz kartlk51

larn etkisinde, snf ayrlklarnn [sayfa 58] giderilmesi konusundaki nerilerini sistemli ve Fransz materyalizmiyle dorudan ilikili olarak ileyip tketen Fourier ye Owen. nn de ortak bir yan vardr: hibiri, tarihsel geliimin o arada yaratt proletaryann karlarnn temsilcisi olarak ortaya kmamtr. Onlar da, Fransz filozoflar gibi, nce belirli bir snf deil, tersine, btn insanl hemen kurtarmak istemilerdir. Onlar gibi, saduyunun egemenliini ve sonsuz adaleti gerekletirmek istemilerdir, ama bu egemenlik, onlarn anlayna gre, Fransz filozoflarnn anlad egemenlikten, cennetin dnyadan farkl olduu kadar farkldr. nk, bu toplumsal reformcuya gre, o filozoflarn ilkelerine dayanan burjuva dnyas, usa-aykrdr ve adaletsizdir ve, bu yzden, tpk feodalizm ve daha nceki btn toplum aamalar gibi, onun da sonu sprntlktr. Salt saduyu ve adalet, bugne kadar, yeryznde egemen olmamsa, bu, yalnzca insanolu onlar gereince anlamad iin byle olmutur. Aranan ey, gerei kavrayan ve imdi ortaya kan o tek dhi adamd. Onun imdi ortaya kmas, gerein imdi apak kavranmas, tarihsel geliim zincirindeki zorunluluu izleyen kanlmaz bir olay deildir, yalnzca mutlu bir raslantdr. O, bundan tam 500 yl nce de doabilir ve insanlar 500 yl yanlmaktan, ekimekten ve ac ekmekten koruyabilirdi. USA-UYGUN VE GEREK TOPYACI TEPK Devrimin ncleri olan 18. yzyl Fransz filozoflarnn, her konuda, biricik bilirkii olarak saduyuya nasl bavurduklarn grdk. Usa-uygun bir devlet, usa-uygun bir toplum kurulmalyd; ncesiz ve sonrasz (eternal) saduyuya aykr her ey, hi acnmadan ortadan kaldrlmalyd. Bu ncesiz ve sonrasz saduyunun, tam o srada burjuvala evrinen dncelletirilmi 18. yzyl anlayndan baka hibir ey olmadn da grdk. Bu usa-uygun toplumu ve devleti, Fransz devrimi gerekletirdi. [sayfa 59]

Friedrich Engels

52

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Ama ilerin yeni dzeni, eskiye oranla, yeterince usauygun olmakla birlikte, hi de kesinlikle usa-uygun olmad. Saduyuya dayanan devlet, tmyle kt. Rousseau'nun Toplum Szlemesi, kendi politik yeteneine gveni kalmayan burjuvazinin, nce Directoire'n ahlak bozukluuna ve, sonunda, Napolon despotizminin kanad altna snd terr srasnda gereklemesini buldu. Vaadedilen sonsuz bar, sonsuz bir fetihler savama dndrld. Saduyuya dayanan toplum, hi de iyi kmamt. Zengin ile yoksul arasndaki uzlamaz kartlk, genel refah iinde eriyip yitecek yerde, onu belirli bir lde hafifleten loncalarn ve baka ayrcalklarn kaldrlmasyla, ve kiliseye bal yardm kurumlarnn kapatlmasyla daha ok yeinleti. Feodal prangalarndan kurtarlmas artk gerekten baarlm olan "mlkiyet zgrl", byk kapitalistlerin ve byk toprak sahiplerinin o boyunediren rekabetinin ezdii kk kapitalistler ve kk mlk sahipleri iin, kk mlklerini o byk efendilere satma zgrl olmaya yz tuttu, ve bylece, kk kapitalistleri ve topra olan kylleri ilgilendirdii lde, "mlkiyetten zgr klnma" oldu. Sanayinin kapitalist bir tabana dayanan geliimi, alan ynlarn yoksulluunu ve skntsn, toplumun varlk koulu yapt. Pein deme, Carlyle'n deyimiyle, insanla insan arasndaki biricik iliki, gittike yaygnlat. lenen sularn says yldan yla artt. Daha nce, feodal beylerin kepazelikleri ortalkta gpegndz kol gezmiti; bu kepazelikler gene vard, ama her naslsa arka plana itilmilerdi. Onlarn yerinde, burjuvazinin imdiye kadar gizlice gerekletirdii kepazelikler, fazlasyla ortaya kmaya balad. Ticaret, gittike byyen bir lde, dolandrclk oldu. Devrimci "kardelik" simgesi, rekabet atmalarnda evrilen dolaplarda gerekleti. Ahlak bozukluu kaba kuvvete dayanan basknn, altn ise, ilk toplumsal kaldra olan klcn yerini ald. lk gece hakk, feodal beylerden burjuva fabrikatrlere aktarld. Orospuluk, iitilmedik lde artt. Evliliin kendisi, daha nce olduu gibi orospuluun yasayla tannan biimi, resm rts olarak kald, ve stelik, zinann bereketli rnleriyle tamamland. [sayfa 60] 53

Szn ksas, "saduyunun zaferi"nden doan toplumsal ve politik kurumlar, filozoflarn bol bol vaadettikleriyle karlatrlnca, pek hayal krc karikatrlerdi. Eksik olan, yalnz bu hayal krkln apak dile getirecek adamlard, ve onlar da, o yzyln dnmnde kageldiler. 1802'de, Saint-Simon'un Cenevre Mektuplar yaynland; Fourier'nin ilk yapt, teorisinin temeli 1799 tarihli olmakla birlikte, 1802'de kt; Robert Owen 1 Ocak 1800'de, New Lanark'n ynetimini zerine ald. Bununla birlikte, o ada kapitalist retim tarz ve onunla birlikte burjuvazi ile proletarya arasndaki uzlamaz kartlk, henz ok eksik gelimiti. ngiltere'de tam o srada ortaya kan modern sanayi, Fransa'da henz bilinmiyordu. Ama modern sanayi, bir yandan, retim tarznda bir devrimi, ve onun kapitalist karakterinin ortadan kaldrlmasn kesinlikle gerektiren atmalar yalnz modern sanayinin yaratt snflar arasnda deil, ama ayn zamanda gerek retken glerle modern sanayinin getirdii deiim biimleri arasnda atmalar gelitirir. Ve, te yandan da, bu pek olaanst retken olan glerde, bu atmalar sona erdirmenin aralarn gelitirir. Onun iin, aayukar 1800 ylnda, yeni toplumsal dzenden doan atmalar, ancak tam o srada biimlenmeye balam olsa da, bu, yine de onlar sona erdirme aralarnn daha tam olarak elde bulunmas demektir. Terr dneminde, Paris'in "yoksul" ynlar, bir an iin stn gelebildiler ve bylelikle burjuva devrimi, burjuvaziye karn zafere gtrebildiler. Ama bunu yaparken, yalnzca o zamann koullarnda egemenliklerini srdrmenin ne kadar olanaksz olduunu kantladlar. Bu "yoksul" ynlardan bamsz politik eylem yeteneinden henz yoksun bir yeni snfn ekirdei olarak kendisini ilk defa o zaman ekip karan proletarya, o kendine yetmez durumunda, olsa olsa dardan ya da gkten yardm grebilecek ezilmi, ac eken bir tabaka olarak ortaya kt. Bu tarihsel durum, sosyalizmin kurucularn da etkiliyordu. Eksik kapitalist retim koullar ve eksik snf koullar, eksik teorilerle karland. Toplumsal sorunlarn henz 54

Friedrich Engels

FRANSA'DA TOPYACILIK: SAINT-SIMON, FOURIER Saint-Simon, byk Fransz devriminin oullarndan biriydi; devrim patladnda, henz otuzunda deildi. Devrim, avamn (tiers-etat), yani ulusun retim ve ticaret alannda alan byk ynlarnn, ayrcalkl ve bo gezen snflarna, soylulara ve papazlara kar zaferiydi. Ama avamn zaferi, abucak, bu "tabakann" yalnz kk bir blmnn zaferi, bu "tabakann" toplumsal olarak ayrcalkl klnm kesiminin, yani mal ve mlk olan burjuvazinin politik iktidar ele geirmesi olarak belirdi. Ve burjuvazi, devrim srasnda, ksmen soylularn ve kilisenin elkonan ve sonra sata karlan topraklarndaki speklasyonlarla ve ksmen de orduyla yapt szlemelere kartrd hilelerle, ulusun srtndan, elbette abucak geliti. Fransa'y, Directoiren buyruunda, ykmn ei55

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm gelimemi ekonomik koullarda gizli duran zmn, [sayfa 61] topyaclar, insan beyninden karmaya kalktlar. Toplumda yanlglardan baka hibir ey yoktu; bunlar gidermek saduyunun greviydi. yleyse, yeni ve daha yetkin bir toplumsal dzen sistemi bulmak ve onu topluma dardan, propagandayla ve olabildii her yerde, rnek alnacak deneylerle kabul ettirmek gerekiyordu. Bu yeni toplumsal sistemler, topik olmaya nceden mahkm edilmiti; bunlar, ayrntlar bakmndan ne kadar tam ilendilerse, olmayacak hayallere kaplmaktan o lde kurtulamadlar. Bu olgular bir defa saptandktan sonra, sorunun artk tmyle gemiin mal olan bu yan zerinde daha ok durmamzn gerei yoktur. Bugn bizi ancak glmseten bu kuruntular zerine, arballkla iki-anlaml szler etmeyi ve "lgnl" bylesiyle karlatrlnca, kendi saduyularnn apak ortaya kan stnlyle alm satmay, iin edebiyatnda horozlananlara brakabiliriz. Biz, kendi paymza, bu darkafallarn grmedii, o ululuuyla insan artan dncelerden ve her yerde fantastik kabuklarn atlatp kan dnce tohumlarndan holanrz.

ine getiren, ve bylece Napoleon'a coup d'tat[44*] iin bahane yaratan, bu dolandrclarn [sayfa 62] zorbalyd. Bundan dolay, Saint-Simon'a gre, avam ile ayrcalkl snflar arasndaki uzlamaz kartlk, "alanlar" ile "bo gezenler" arasnda bir uzlamaz kartlk biimini ald. Bo gezenler, yalnz eski ayrcalkl snflar deil, retime ve datma hi katlmadan, kendi gelirleriyle geinenlerin de tmyd. Ve alanlar, cretli iilerden baka, fabrikatrler, tacirler, bankerlerdi. Bogezenlerin, zihinsel (intellectuel) nderlii ve politik stnl yitirdikleri saptanm ve sonunda devrimle karara balanmt. Malsz-mlksz snflarn da bu yetenekten yoksun olduu, Saint-Simon'a kalrsa, terr dneminin deneyleriyle saptanmt. yleyse, kimin nderlik etmesi ve buyurmas gerekiyordu? Saint-Simon'a gre, bilim ve sanayi, Reformdan beri dinsel fikirlerin o yitmi birliinin yenilenmesini mukadder klan yeni bir dinsel bala zorunlu olarak gizemci ve batan sona hiyerarik bir "yeni hristiyanlk" ile birletirilmiti. Ama bilim, bilginler; ve sanayi, her eyden nce, alan burjuvalar, fabrikatrler, tacirler, bankerler demekti. Bu burjuvalar, Saint-Simon'a gre, elbette, toplumsal gvenlikleri olan bir eit kamu grevlileri haline gelmek niyetindeydiler; ama onlar, hl, iilerin vis--vis [karsnda .] buyuran ve ekonomik bakmdan ayrcalkl bir konumda kalmak zorundaydlar. Kredilerin dzenlenmesi yoluya toplumsal retimin ynetimi iin zellikle bankerlere bavuruluyordu. Bu anlay, Fransa'da modern sanayinin, ve onunla birlikte, burjuvazi ile proletarya arasndaki uurumun ancak yeni ortaya kmakta olduu bir ala tam uygunluk halindeydi. Ama Saint-Simon'un zellikle nemli bulduu ey budur: onu nce, ve btn br eylerden ok ilgilendiren, en kalabalk ve en yoksul snfn ("la classe la plus nombreuse et la plus pauvre") kaderidir. Saint-Simon, daha Cenevre Mektuplar'nda, unu nerir: "herkes almaldr".[45*] Ayn yaptnda terr dnemini, malsz-mlksz ynlarn egemenlii olarak tanr. "Bakn" der [sayfa 63] onlara, "yoldalarmzn ynetiminde Fransa'da 56

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm olana; yoldalarnz ktlk getirdiler"[46*] Ama Fransz devrimini bir snf sava olarak tanmak ve yalnz soylularla burjuvalar arasnda deil de, soylular ve burjuvalar ile malsz-mlkszler arasnda bir sava olarak tanmak, 1802 ylnda, pek anlaml ve verimli bir bulutu. Saint-Simon, 1816'da, politikann retim bilimi olduunu bildirdi; ve ekonominin politikay tmyle souracan ngrd. Ekonomik koullarn politik kurumlarn temeli olduu bilgisi, burada ancak embriyon halinde beliriyor. Bununla birlikte, burada imdiden aka saptanan ey, insanlar zerindeki politik dzenin, gelecekte, eylerin ynetimine ve retimin gzetimine dnecei dncesidir yani son zamanlarda zerinde pek ok grlt edilen "devletin ortadan kaldrlmasdr. Saint-Simon, 1814'te, mttefiklerin Paris'e girmelerinin hemen ardndan, ve yine, 1815'te, Yz Gn sava srasnda, Fransa'nn ngiltere ile, ve sonra, bu iki lkenin Almanya ile birlemesinin, Avrupa'nn bar iinde ve baaryla gelimesi iin biricik gvence olduunu aka syleyerek, adalarndan stnln bir daha gsterir. Franszlara, 1815'te Waterloo zaferini kazananlarla bir birlemeye gitmelerini tlemek, tarihsel sagr kadar yreklilik de gerektirir. Daha sonraki sosyalistlerin tam anlamyla ekonomik olmayan dncelerinin aayukan hepsi, onda embriyon halinde bulunduu iin, Saint-Simon'da engin bir gr geniliiyle karlayorsak, o gnk toplumsal koullarn gerekten Franszlara zg ve nkteli, ama hi de stnkr olmayan bir eletirisini de Fourier'de buluyoruz. Fourier, burjuvalar, onlarn devrimden nce ortaya km peygamberlerini ve devrimden sonraki vgclerini, kendi szleriyle ele alr. Burjuva dnyasnn maddesel ve moral sefaletini apak ve hi acmadan ortaya kor. Bu sefaleti, daha nceki filozoflarn, yalnz saduyunun egemen olaca bir toplum, mutluluun evrensel olaca bir uygarlk, sonsuz bir insan yetkinlii zerine gzleri kamatrarak vaadettikleriyle ve ann burjuva ideologlarnn dnyay tozpembe gsteren tumturakl szleriyle karlatrr. Her yerde, en baya [sayfa 64] ger57

ekliin nasl en tumturakl szlere karlk olduunu gsterir, ve tumturakl szlerin bu umutsuz fiyaskosunu o yree ileyen alayclyla yerer. Fourier yalnz bir eletirici delildir, serinkanl ve duru yaradl, onu bir yergici yapmtr ve o, gelmi gemi yergicilerin herhalde en byklerinden biridir. Devrimin gten dmesi zerine, artan dolandn ve vurgunlar, ve o zamanki Fransz ticaretinde baat ve ona zg olup dkkan dkkan dolaan korkun ruhu, ayn g ve ekicilikle anlatr. Burjuva biimi kadn-erkek ilikileri, ve kadnn burjuva toplumundaki durumu konusundaki eletirileri daha da ustalkldr. Belirli bir toplumda kadna verilen zgrln, genel olarak tannan zgrln doal ls olduunu ilk kez aka syleyen odur. Ama Fourier'nin en anlaml yan, toplum tarihi kavramndadr. Toplumun btn tarihsel gidiini drt aamaya ayrr yabanllk, barbarlk, ataerkillik, uygarlk. Bu sonuncusu, uygar, ya da burjuva denen bugnk toplumla yani 16. yzylla birlikte gelen toplumsal dzenle zdetir. Fourier, "barbarln basit bir biimde yaad her eksiklii, uygarlk aamasnn, karmak, belirsiz, iki anlaml, iki yzl bir biime ykselttiini" uygarln, zmeye g yetirmeksizin srekli olarak yeniden yaratt elikiler iinde, "bir ksr dng"de ilerlediini; bundan dolay, ulamak istediinin ya da ulamak ister grndnn tam kartna vardn, yle ki, rnein, "uygarlk durumunda, yoksulluun, ar bolluun kendisinden doduunu" anlatr. Fourier, grdmz gibi, diyalektik yntemi, ada Hegel kadar ustaca kullanr. Ayn diyalektii kullanarak, snrlanmaz insan yetkinlii konusunda sylenenleri rtr. Her tarihsel evrenin bir ykselme dnemi ve bir de dme dnemi vardr; ve o, bu gzlemi btn insan soyunun geleceine uygular. Kant'n, bu dnyann eninde sonunda yok olaca dncesini doa bilimine sokmas gibi, Fourier insan soyunun eninde sonunda yok olaca dncesini tarihsel bilime sokmutur. [sayfa 65] 58

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm NGLZ TOPYACILII: ROBERT OWEN Devrim kasrgas Fransa'da ortal altst ederken, ngiltere'de daha sessiz, ama daha az korkun olmayan bir devrim, srp gidiyordu. Buhar ve yeni makineler, manfaktr, modern sanayiye dntryor ve bylece, burjuva toplumun btn temellerini batan aa deitiriyordu. Manfaktr dneminin ar aksak geliimi, gerek bir retim frtnas ve gerginlii dnemine dnyordu. Toplumun byk kapitalistlere ve malsz-mlksz proleterlere ayrlmas, durmadan artan bir hzla ilerliyordu. Artk, onlarn arasnda, o eski kararl orta-snfn yerinde zanaatlarn ve kk dkkanclarn kararsz bir yn, nfusun en ok dalgalanan kesimi, gvenilmez bir varlk gstermeye balad. Yeni retim tarz, henz ykselme dneminin ancak balangcndayd; henz normal dzenli, varolan koullarda olabilen biricik retim yntemiydi. Yine de, o zaman bile herkesin gzne arpan toplumsal bozukluklar yaratyordu yersiz yurtsuz bir nfusun byk kentlerin en kt kesimlerinde sr sr toplanmas; ataerkil ilikilerde ve aile ilikilerinde btn geleneksel ahlaki balarn yitmesi; zellikle kadnlarn ve ocuklarn korkun lde ar altrlmas; krdan kente, tarmdan modern sanayiye, istikrarl yaam koullarndan gnden gne deien gvensiz yaam koullarna, topluca ve birdenbire savrulan ii snfnn ylgnln tamamlyordu. Bu nazik zamanda 29 yanda bir fabrikatr yce denilebilecek ocuksu yalnlkta kiiliiyle bir adam, ayn zamanda insan soyunun dnyaya pek seyrek gelmi nderlerinden biri bir reformcu olarak ortaya kt. Robert Owen, materyalist filozoflarn u retisini benimsemiti: insann kiilii, bir yandan, soyaekimin; ve te yandan da, bireyin mr boyunca, ve zellikle gelime dnemi boyunca yaad evrenin rndr. Onun snfndan olanlarn pek ou snai devrimde yalnz karklk, anlalmazlk ve bu bulank sularda avlanma ve abucak ynla para kazanma frsat grdler. O ise snai devrimde, nemsedii teorisini uygulama alanna koyma, ve by59

lece, karkla bir dzen verme [sayfa 66] frsatn grd. Daha nce Manchester'daki bir fabrikada, beyz akn insann yneticisi olarak, buna baaryla snamt. 1800'den 1829'a kadar, skoya'da New Lanark'taki byk pamuklu dokuma fabrikasn, iletici ortak olarak, ayn yolda, ama daha byk eylem zgrlyle, ve kendisine Avrupa apnda n kazandran bir baaryla ynetti. Aslnda pek farkl ve, byk ounluu bakmndan, pek umutsuz insanlardan oluan bir yn, yava yava 2.500'e ulaan bir nfusu, sarholuk, polis, yarg, dava, yoksullar koruma yasalar, sadaka nedir bilmeyen rnek bir gmen topluluuna dntrd. Ve btn bunlar, insanlara, insana yarar koullar salayarak, ve zellikle, yeni kuaklar zenle yetitirerek baard. Owen, anaokullarnn kurucusudur ve ilk anaokulunu New Lanark'ta amtr. ki yanda iken okula gelen ocuklar, oray ylesine seviyorlard ki, onlar evlerine gtrmek g oluyordu. Onun rakipleri, iilerini gnde on ya da ondrt saat altrrlarken, New Lanark'taki ign onbuuk saatti. leri drt ay durduran bir pamuk bunalmnda, onun iileri, cretlerini her zaman tam olarak aldlar. Ve btn bunlara karn i, ortaklara datlan son byk kra gre, deerce iki katnn stne kt. Btn bunlara karn Owen kvanl deildi. Onun gznde, iilere salad yaay, hl insana yarar olmaktan uzakt. "Bu insanlar, benim insafma kalm klelerdi." Baka iilere oranla iilerine salad elverili koullar, kiiliin ve zihnin her ynde usa-uygun bir geliimine elvermek yle dursun, onlarn btn yetilerini engelsiz kullanmaya bile elvermiyordu. "Ve yine de, bu 2.500 kiinin alan kesimi, toplum iin, her gn, yarm yzyldan daha az nce, 600.000'lik bir nfusun alan kesiminden istendii kadar gerek servet retiyordu. 2.500 kiinin tkettii servetle, 600.000 kiinin tketecei servet arasndaki farkn ne olduunu kendi kendime sordum."[47*] Bu sorunun yant belliydi. O fark, 300.000 ngiliz liralk [sayfa 67] net kra ek olarak, kurumun sahiplerine, yatrdklar sermaye zerinden %5 demek iin kullanlmt. Ve New La60

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm nark iin geerli olan bu durum, ngiltere'deki btn fabrikalar iin daha da byk bir lde geerliydi. "Bu yeni servet, makinelerle yaratlmasayd, Napolon'a kar Avrupa savalar eksiksiz yrtlemez, ve toplumun aristokrat temelleri ayakta tutulamazd. Bununla birlikte, bu yeni g, ii snfnn yaratm olduu bir gt."[48*] Onun iin, bu yeni gcn meyveleri, ii snfnnd. Owen'a toplumun yeniden kurulmasnn temellerini gsteren bu yeni yaratlm olaanst retken gler, o zamana kadar yalnz bireyleri zenginletirmek ve ynlar kleletirmek iin kullanlmt. Bu glerin, herkesin ortak mlk olarak, herkesin ortak yarar iin iletilmesi kanlmazd. Owen'n komnizmi, bu katksz i temeline, sonuca, yani ticari hesaba dayanyordu. Bu pratik karakterini batan sona korudu. Onun iin Owen, 1823'te, rlanda'daki ackl duruma komnist gmen topluluklaryla son vermeyi nerdi, ve bunlar kurmann kaa kacan, yllk gideri ve olas geliri eksiksiz hesaplad. Ve onun gelecek iin hazrlad kesin planda, ayrntlarn teknik hesab ylesine uygulanabilir bir bilgiyle yaplmtr ki, zemin plan, n, yan ve kubak grnler, hepsi vardr Owen'n toplusal reform yntemi bir kez kabul edilince, uygulama bakmndan ayrntlarn gerek dzenine kar pek az ey sylenebilir. Komnizm dorultusundaki ilerlemesi, Owen'n yaamnn dnm noktas oldu. Yalnz bir insansever olduu srece, servetten, alktan, ereften ve vgden baka hibir eyle dllendirilmemiti. Avrupa'nn en sevilen adamyd. Yalnz onun snfndan olan kimseler deil, devlet adamlar ve prensler de onu beenerek dinliyorlard. Ama komnist teorileri ile ortaya kmas bambaka bir eydi. u byk engel, ona, toplumsal reforma kan yolu zellikle kapatm grnyordu: zel mlkiyet, din, evliliin yrrlkteki biimi. Bunlara saldrrsa bana neler geleceini biliyordu: yasann tand haklardan yoksun braklmak, resmi toplumdan kovulmak, toplumsal konumunu tmyle yitirmek. Ama [sayfa 68] bunlarn hibiri, bana geleceklerden korkmakszn onlara saldr61

Friedrich Engels

masn nleyemedi ve ngrdklerinin hepsi bana geldi. Resm toplumdan karld, basnda ona kar bir sessizlik kampanyas ald, Amerika'da btn servetini feda ederek yapt baarsz komnist denemeler, onu iflas ettirdi. Dorudan doruya ii snfna bavurdu ve iiler arasnda otuz yl daha urat. ngiltere'de iilerden yana olan her toplumsal harekette ve her gerek ilerlemede Robert Owen'n ad geer. Be yllk bir savamdan sonra, 1819'da, fabrikalardaki kadnlarn ve ocuklarn alma saatlerini snrlayan ilk yasay karttrd. ngiltere'deki btn sendikalarn tek bir byk sendika birliinde birletii ilk byk kongrenin bakanyd. Toplumun tmyle komnist yolda rgtlenmesine gei nlemleri olarak, bir yandan, retim ve tketim amacyla ibirlii yapan dernekler kurdu. Bunlar, o zamandan beri, hi deilse, tacirlerin ve fabrikatrlerin toplumsal bakmdan tmyle gereksiz olduunun pratik kantn verdiler. te yandan, emek rnlerinin, birimi tek bir i saati olan emek-pusulalar araclyla deiimi iin i pazarlar kurdu; bu kurumlar, zorunlu olarak, baarszla mahkmdular, ama Proudhon'un ok daha sonraki bir dneme raslayan deiim bankasnn ilk rnekleri oldular, ve btn toplumsal dertlerin genel aresi olmay istemeyip yalnz daha kkl bir toplumsal devrime doru bir ilk adm olmay istemeleri bakmndan ondan tmyle ayrldlar. topyaclarn dnme tarz, 19. yzyln sosyalist idealarn uzun sre etkiledi ve bazlarn hl etkilemektedir. ok yakn zamana kadar, btn Fransz ve ngiliz sosyalistleri, onun egemenliini tandlar. lk Alman komnizmi, Weitling'inki de, ayn okuldandr. Onlarn hepsine gre, sosyalizm, salt gerein, saduyunun ve adaletin davurumudur. Ve kendi gcyle dnyay fethetmesi iin yalnzca bulunmu olmas gerekir. Ve salt gerek, uzaydan ve zamandan bamsz olduu iin nerede ve ne zaman bulunaca, yalnzca bir raslantdr. Bununla birlikte, salt gerek, saduyu ve adalet, farkl her okulun kurucusunda farkldr. Ve herbirinin kendine zg salt gerei, saduyusu ve adaleti, onun znel anlay, yaama 62

HEGEL DYALEKT Bu arada, 18. yzyl Fransz felsefesiyle birlikte ve ondan sonra, Hegel'de doruuna varan yeni Alman felsefesi ortaya kt. Bu felsefenin en byk baars, diyalektii, dnmenin en yksek biimi olarak yeniden ele almasdr. Eski Yunan filozoflarnn hepsi, doal diyalektikiler olarak domulard, ve onlarn en geni bilgilisi olan Aristoteles, diyalektik dncenin en nemli biimlerini daha nceden zmlemiti. Yeni felsefe, te yandan, iinde diyalektiin parlak temsilcileri (rnein Descartes ve Spinoza) bulunmakla birlikte, zellikle ngiliz etkisiyle, metafizik denen dnme tarzna gittike daha ok saplanmt. 18. yzyl Franszlarnda da, zel felsefi almalarnn btn hallerinde, aa-yukar tmyle bu dnme tarz baatt. Bununla birlikte, Franszlar, tam anlamyla felsefenin dnda, diyalektiin stn yaptlarn verdiler. Bunlardan yalnz Diderot'nun Le Neveu de Rameau'su ["Rameau'nun Yeeni"] ile Rousseau'nun Discours sur l'origine et les fondements de l'inegalite parmi les hommes'unu ["nsanlar Arasndaki Eitsizliin Kkeni ve Temelleri ze63

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm koullan, bilgisinin ve zihinsel eitiminin [sayfa 69] ls ile belirlendii iin, bu salt gerekler atmasnda, onlarn karlkl olarak birbirini elmesinden baka bir son olamaz. Bundan dolay, bir hi olan bu sondan, ancak bir eit semeci, ortalama, ve Fransa'daki ve ngiltere'deki sosyalist iilerin pek ounun zihnine gnmze kadar gerekten yn vermi bir sosyalizm kabilirdi. Bundan tr, bir kannn en eitli renklerine izin veren artc bir karm; farkl rlar aanlarn en az itiraza yolaan eletirel demelerinin, ekonomik teorilerinin, toplumun gelecei konusundaki taanlarnn artc bir karm; tek tek biletirenlerinin belirli keskin kenarlar tartma akntsnda tpk bir derede yuvarlaklam akllar gibi andka daha da kolay kkreyen bir karm ortaya kabilirdi. Sosyalizmi bir bilim yapmak iin, onun nce gerek bir tabana oturtulmas gerekiyordu.

rine Konumalar"] anmamz yeter. Burada, bu iki dnce tarznn temel karakterini ksaca [sayfa 70] veriyoruz. Ayrntl olarak doay ya da insan soyunun tarihini ya da kendi zihinsel etkinliimizi inceleyip dnnce, balangta, hibir eyin olduu gibi ve olduu yerde kalmad, tersine her eyin hareket ettii, var olduu ve gp gittii' bir sonsuz ilikiler ve tepkiler, deiimler ve bileimler karmaasyla karlarz. Bundan dolay, bu tabloyu nce bir btn olarak, ayrntlar hl azok arka planda kalm olarak grrz; hareket eden, bileen ve birbirleriyle ilikili olan eylerden ok, hareketleri, geileri, balantlar gzlemleriz. lkel, bnce, ama aslnda doru olan bu dnya anlay, eski Yunan felsefesinindir, ve bunu ilk kez apak dile getiren Heraklitos'tur: her ey vardr ve yoktur, nk her ey akcdr, durmadan deimektedir, durmadan var ve yok olmaktadr. Ama grnlerin tablosunu genel niteliiyle doru olarak saptayan bu anlay, bu tabloyu meydana getiren ayrntlar aklamaya yetmez, ve biz onlar anlamadka tablonun tm zerine ak bir idea edinmi olmayz. Bu ayrntlar anlamamz iin, onlar doal ve tarihsel balantlarndan koparmamz ve herbirinin doasn, zel nedenlerini, etkilerini vb. ayr ayr incelememiz gerekir. Bu, ncelikle doa biliminin ve tarihsel aratrmann devidir: bu iki bilim daln, klasik an Yunanllar, pek yerinde gerekelerle, ikincil bir plana itmilerdi, nk, her eyden nce bu bilimlerin ileyecei gereleri toplamak zorundaydlar. Snflarda, takmlarda ve trlerde, herhangi bir eletirel zmleme, karlatrma ve sralama yaplabilmesi iin, doal ve tarihsel malzemenin belirli bir lde derlenmi olmas gerekir. Bundan tr, gerek doa bilimlerini nce skenderiye dnemi54 Yunanllar ve daha sonra da, ortaada, Araplar ilemitir. Grerek doa bilimi, 15. yzyln ikinci yarsnda balar ve o zamandan beri gittike artan bir hzla ilerler. Doann, bireysel paralarna zmlenmesi, farkl doal nesnelerin ve srelerin belirli snflarda toplanmas, eitli organik varlklarn i yaplarnn incelenmesi bunlar, doa konusunda son drt yzyl iinde dev 64

Friedrich Engels

DYALEKTK, METAFZN KARITIDIR Metafiziki iin, eyler ve onlarn zihinsel yanslar, idealar, ayrklanmtr, onlarn birbiri ardna ve birbirinden ayr olarak incelenmeleri gerekir, ve onlar, her zaman iin, duraan, kaskat, belirli inceleme konulardr. O, kesinlikle uzlamaz antitezlerle dnr. "Szleri 'evet, evet; hayr, hayr'dr; bunun dnda olan her ey, ktdr." Ona gre, bir ey, ya vardr ya da yoktur; bir ey ayn zamanda, hem kendisi ve hem de kendisinden baka bir ey olamaz. Olumlu ile olumsuz, kesinlikle uyumaz; neden ile sonu, birbirine gre, kaskat birer antitez durumundadr. Bu dnme tarz, ilk bakta, bize ok ak grnr, nk doru ortak duyu (sound common sense) denen eyin dnme tarzdr. Ancak, bu doru ortak duyu, kendi drt duvarnn evreledii yalnkat alanda saygdeer bir yolda olmakla birlikte, aratrmann geni alemine almak cesaretini gsterince alacak servenlerle karlar, ve metafizik dnce tarz, genilii, zel (tikel) aratrma konusunun niteliine gre deien birtakm alanlarda yetkili ve gerekli ise de, eninde sonunda, daha tesinde tek yanl, yetersiz, soyut kald, ve zlmez elikiler iinde yittii bir snra ular. Bireysel eyleri incelerken, onlar arasndaki balantlar unutur; onlarn varln incelerken, o varln balangcn ve sonunu; onlarn durgunluunu incelerken, hareketini unutur. Aalar yznden orman gremez. Gndelik amalarmz iin, rnein, bir hayvann l m, 65

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm admlarla ilerleyen bilgimizin temel koullaryd. Ama bu alma yntemi, bizde, [sayfa 71] doal nesneleri ve sreleri o koskoca btnle balantlarndan koparlp ayrklanm (izole edilmi) olarak gzlemleme; onlar harekette iken deil de durgudayken; aslnda deiken deil de duraan olarak; dirilikleri iinde deil de, llkleri iinde gzlemleme alkanl olarak kald. Ve Bacon ile Locke, eyleri bu trl inceleme tarzn, doa biliminden felsefeye aktarnca, son yzyla zg, dar, metafizik dnce tarz dodu.

yoksa diri mi olduunu biliriz ve syleyebiliriz. Ama daha yakndan aratrlnca, bunun, pek ok halde, hukukularn [sayfa 72] ok iyi bildii gibi, pek karmak bir i olduunu anlarz. Hukukular, anasnn dlyatandaki ocuu ldrmenin cinayet olduuna usa-uygun bir snr bulmak iin bouna kafa yormaktadrlar. Bu, lm ann kesinlikle belirlemek kadar olanakszdr, nk fizyoloji lmn birdenbire ve bir anlk bir grng olmayp, ok uzayan bir sre olduunu kantlamaktadr. Bunun gibi, her organik varlk, her an hem ayndr hem de ayn deildir; her an dardan salanm maddeleri zmser ve baka maddeleri dar atar; her an vcudun baz hcreleri lr ve yeniden baka hcreler oluur; uzun ya da ksa bir sre sonra vcudun maddesi tmyle yenilenir, onun yerini baka madde moleklleri alr, yle ki, her organik varlk, her zaman kendisidir ve yine de kendisinden baka bir eydir. Bundan baka, daha yakndan aratrlnca, bir antitezin iki kutbunun, rnein olumlu ile olumsuzun, kart olduklar kadar ayrlmaz ve btn kartlklarna karn, birbirleriyle ortaklaa iice olduklarn grrz. Ve bunun gibi, neden ile sonucun ancak bireysel hallere uygulanmalar srasnda geerli kavramlar olduunu; ama bireysel halleri evrenin btnyle olan genel balantlar iinde dnr dnmez, neden ile sonucun birbiriyle raslatn, ve nedenlerle sonularn srekli olarak yer deitirdii evrensel etki ve tepkiyi dikkate aldmz zaman, neden ile sonucun birbirine kartn, yle ki burada sonu olan eyin, orada ve sonra neden olacan ya da bunun tersini, vice versa, grrz. Bu srelerin ve dnce tarzlarnn hibiri, metafizik dnme erevesine girmez. Oysa diyalektik, eyleri ve onlarn tasarmlarn, idealar, kkl balantlar, sralanmalar, hareketleri, balanglar ve bitimleri iinde kavrar. Yukarda anlanlar gibi olan sreler, bundan dolay, diyalektiin kendi ileme ynteminin birer dorulanmasdr. Doa, diyalektiin kantdr ve ada bilimin bu kant her gn artan ok zengin gerelerle donatt ve bylece, unu 66

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm gsterdii sylenmelidir: doa, metafizik olarak deil, diyalektik olarak ilemektedir; hi durmakszn yeniden [sayfa 73] dnlen bir emberin o sonsuz deimezliinde hareket etmemekte, tersine, gerek bir tarihsel evrimden gemektedir. Bununla ilikili olarak, herkesten nce Darwin'in ad anlmaldr. Darwin, btn organik varlklarn, bitkilerin, hayvanlarn ve insann kendisinin, milyonlarca yldr olagelen bir evrim srecinin rnleri olduunu kantlayarak, metafizik doa grne en ar darbeyi indirdi. Ama diyalektik dnmeyi renmi doa bilginleri saylabilecek kadar azdr, ve bulunan sonularla ileri srlen dnme tarznn kartl, teorik doa biliminde imdi baat olan ve renciler kadar retmenleri, okurlar kadar yazarlar da umutsuzlua dren o sonsuz karkl aklamaktadr. Evrenin, onun evriminin, insan soyunun geliiminin, ve bu evrimin insan zihnindeki yanssnn doru bir tasarm, bundan dolay, ancak diyalektik yntemle, dirimin ve lmn, ilerleyen ya da gerileyen deimelerin saysz etki ve tepkileri srekli olarak dikkate alnmakla baarlabilir. Ve yeni Alman felsefesi, ite bu ruhla almaktadr. Kant, Newton'un o esiz ilk itiin bir defa verilmesinden sonraki kalml gne sistemini ve onun sonsuz sredurumunu, tarihsel bir srecin, gnein ve btn gezegenlerin kendi ekseninde dnen bulutsu bir ktleden olumasnn sonucu olarak aklamakla kariyerine balad. Ve gne sisteminin belirli bir balangc olmasndan, ayn zamanda, onu gelecekte zorunlu olarak lmn izleyecei sonucunu kard. Laplace, yarm yzyl sonra, Kant'n teorisinin doru olduunu matematikle snam, ve bundan yarm yzyl sonra da, spektreskop, uzayda, byle pek eitli younlama aamalarnda ve akkor halinde gaz ktleleri bulunduunu saptamtr. Bu yeni Alman felsefesi, Hegel sisteminde doruuna vard. Bu sistemde onun en byk baars hurdadr doal, tarihsel, zihinsel btn alem, ilk defa bir sre olarak, yani srekli hareket, deiim, dnm ve geliim iinde betimlendi; ve bu hareketin ve geliimin tmn bir btn yapan i ba67

HEGEL'N DEALST YANILGISI Hegel sisteminin, ortaya koyduu sorunu zmemi olmas, burada, nemsizdir. Onun r aan baars, problemi ortaya koymasyd. Bu, hi kimsenin tek bana zemeyecei problemlerden biridir. Hegel, Saint-Simon ile birlikte ann en bilgili ve gl kafasyd, yine de, nce kendi bilgisinin o zorunlu snrll ile ve, sonra da, andaki bilginin ve kavramlarn snrl genilii ve derinlii ile kuatlmt. Bu snrlara bir nc eklenmelidir. Hegel bir idealistti. Ona gre, beynindeki dnceler, gerek eylerin ve srelerin azok soyut resimleri deildi, tam tersine, eyler ve onlarn evrimi, yalnz, alem varolmadan, ncesizlikten beri ve herhangi bir yerde varolan "Fikir"in (dea) gereklemi resimleriydi. Bu dnme yolu her eyi baaa ediyor ve alemdeki eylerin gerek balantsn tmyle tersine eviriyordu. Hegel, tek olgu gruplarnn birounu doru olarak ve ustalkla kavramaktadr, yine de hemen yukarda anlan gerekelerden tr, kt yamanm, yapmack, emek verilmi, szn ksas ayrnt bakmndan yanl yanlar oktur. Hegel sistemi, aslnda, pek byk bir baarszlkt ama kendi trnn de sonuncusuydu. Gerekte, bir i ve onmaz elikiye yakalanmt. Bir yandan, bu sistemin balca nerisi, insan tarihinin bir evrim sreci olduuydu, ve bunun gerei olarak, insan tarihi, salt gerek denen herhangi bir eyin bulunmasyla zihinsel olarak kesin sonuna eriemez. Ama, te yandan, bu sistem, bu salt gerein kesin z olma isteini ileri sryordu. Her eyi kapsayan ve 68

lant izlenmeye alld. Bu gr asndan insanlk tarihi, artk, olgunlam felsefi saduyu mahkemesince hepsi de eit olarak mahkm edilebilen ve olabildii kadar abuk unutulup giden anlamsz iddet eylemlerinin yabanl [sayfa 74] bir burgac gibi deil de, insanolunun kendisinin evrim sreci olarak grnyordu. Artk, bu srecin aamal ilerlemesini btn aprak yollar boyunca izlemek ve onun dardan raslant gibi grnen btn grnglerinin i dzenini ortaya karmak, zihnin deviydi.

Friedrich Engels

DOA ANLAYIINDA MATERYALZME DN Alman idealizmindeki kkl elikinin alglanmas, zorunlu olarak, materyalizme ama nota bene[49*], 18. yzyln dpedz metafizik, zellikle mekanik materyalizmine deil dnlmesine yolat. Eski materyalizm, btn eski tarihi usaaykrln ve zorbaln kaba bir yn olarak grd; modern materyalizm, onda, insanln evrim srecini grr, ve amac bunun yasalarn bulmaktr. 18. yzyl Franszlarnda, ve Hegel'de bile, edinilmi doa anlay, onun, Newton'un dnd gibi, lmsz gk cisimleri ve, Linnaeus'un dnd gibi, deimez organik trleriyle birlikte, dar emberlerde hareket eden, her zaman deimeden kalan bir btn olduudur. Modern materyalizm, doa biliminin en yeni bulularn benimser; bunlara gre, doann da zaman iinde bir tarihi vardr; gk cisimleri de, elverili koullarda kendilerini yurtlanan organik trler gibi domakta ve ortadan kalkmaktadr. Ve doann, genel olarak, yeniden dolalan emberlerde hareket ettii hl sylenmek gerekse bile, bu dolamalar ok daha sonsuz byklkte boyutlar alr. Her iki durumda da modern materyalizm, temelinden diyalektiktir ve artk, bilimlerin dzensiz duran kalabalna bir kralie gibi dzen vermek iddiasnda olan felsefe eitinin yardmclna gereksinmesi yoktur. Her zel bilim, eylerin ve eyler zerine olan bilgimizin byk btn iindeki konumunu aydnlatmak zorunda kalr kalmaz, bu btnle uraan zel bir bilim fazla ve gereksizdir. Btn eski felsefeden hl sa kalan, dnce bilimi ve onun yasalardr biimsel (formel) mantk ve diyalektiktir. Baka ne varsa, hepsi, olumlu (positive) doa ve tarih biliminin kapsamnda kalmtr. 69

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm her zaman iin kesin (son) olarak bir doal ve tarihsel bilgi sistemi, diyalektik dnmenin temel yasasna aykrlktr. Bu yasa, gerekten, d evren konusundaki sistemli bilginin adan aa dev admlarla ilerleyebilecei dncesini asla [sayfa 75] darmaz, tam tersine, ierir.

TARH ANLAYIINA MATERYALZMN GR Bununla birlikte, doa anlayndaki devrim, ancak, [sayfa 76] aratrmayla salanan, uygun olumlu malzemeyle orantl olarak yaplabilirken, tarih anlaynda kesin bir deiiklie yolaan tarihsel olgular, ok daha nce ortaya kmt. 1831'de, Lyon'da, ii snfnn ilk byk ayaklanmas oldu; 1838 ile 1842 arasnda, ngiliz artistlerinin ilk ulusal ii snf hareketi doruuna ulat. Proletarya ile burjuvazi arasndaki snf savam, Avrupa'daki en ilerlemi lkelerin tarihinde, bir yandan modern sanayinin, te yandan da burjuvazinin yeni ele geirdii politik stnlnn gelimesiyle orantl olarak, n plana geti. Sermaye ve emek karlarnn zdelii gibi, babo rekabetin sonucu olan evrensel uyum ve evrensel refah gibi burjuva ekonomi retilerini, olgular, giderek daha kesin bir biimde yalanlyordu. Btn bu eyler, artk ok eksik olmakla birlikte, onlarn teorik davurumu olan Fransz ve ngiliz sosyalizmlerinden daha ok bilmezlikten gelinemiyordu. Ama henz yerinden atlmam olan idealist tarih anlay, ekonomik karlara dayanan snf savamlar ve ekonomik karlar zerine hibir ey bilmiyordu; retim ve ekonomik ilikilerin hepsi "uygarlk tarihi"nin ancak rasgele, ikincil eleri olarak grnyordu. Yeni olgular, btn gemi tarihin yeniden incelenmesini zorunlu kld. O zaman grld ki, btn gemi tarih, ilkel aamas ayr tutulursa, snf savamlar tarihidir; toplumun birbirleriyle atan snflar, her zaman, retim ve deiim tarzlarnn, ksaca, kendi alarnn ekonomik koullarnn rnleridir; toplumun ekonomik yaps, her zaman, belirli bir tarihsel dnemin hukuki ve politik kurumlarnn olduu kadar, dinsel, felsefi ve teki idealarnn btn styapsnn asal bir aklamasn ancak kendisinden balayarak yapabileceimiz gerek temeli salamaktadr. Hegel, tarihi, metafizikten kurtarm, diyalektikletirmiti; ama onun tarih anlay, aslnda, idealistti. Ama artk, idealizm son sna olan tarih felsefesinden de kovulmu; materyalist bir tarih gr ortaya konmu, ve bundan nceki o insann "varln" insann "bilinci" 70

Friedrich Engels

MARX'IN K ANA BULUU O zamandan beri, sosyalizm artk u ya da bu usta beynin rasgele bir buluu olmaktan kt, tarihsel olarak gelimi iki snf proletarya ile burjuvazi arasndaki savamn zorunlu sonucu oldu. Sosyalizmin devi, artk, olabildii kadar yetkin bir toplum sistemi uydurmak deildir; ama bu snflarn ve onlarn uzlamaz kartlnn zorunlu olarak doduu tarihselekonomik olaylarn ardmasn incelemek, ve bylelikle yaratlm olan ekonomik koullarda, ekimeye son vermenin aresini bulmaktr. Ama yakn zamanlarn sosyalizmi, bu materyalist anlaya, Fransz materyalistlerinin doa anlaylarnn, diyalektie ve modern doa bilimine kart olduu kadar, kartt. Yakn zamanlarn sosyalizmi, varolan kapitalist retim tarzn ve onun sonularn elbette eletiriyordu. Ama onlar aklayamyordu ve, bu yzden, onlarn hakkndan gelemiyordu. Ve onlar, ancak, kt olduklar gerekesiyle dpedz reddediyordu. Bu sosyalizm, ii snfnn kapitalizm koullarnda kanlmaz olan smrlmesini ne kadar kuvvetle haykrdysa, bu smrlmenin nerede olduunu ve nasl belirdiini aka gstermeye o kadar az g yetirdi. Ama bunu yapabilmek iin, (1) kapitalist retim yntemini, tarihsel balants ve belirli bir tarihsel dnemdeki kanlmazl iinde, ve bundan tr, kanlmaz kyle birlikte gstermek; ve (2) onun hl bir sr olan temel karakterini ortaya karmak gerekliydi. Bu, art-deer'in bulunmasyla yapld. denmemi emee elkomann, kapitalist retim tarznn ve bu retim tarznda ortaya kan ii smrsnn temeli olduu; ve kapitalistin, emekinin emek-gcn pazardaki bir meta gibi tam deerini deyerek satn alsa bile, ondan, ona dediinden daha ok deer kard (salad); ve son zmlemede, bu artdeerin, varlkl snflarn ellerinde srekli olarak artan sermaye birikimlerinin kt deerler tutarn oluturduu gsterildi. Kapitalist retimin ve sermaye retiminin doumu, 71

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm ile aklama yntemi yerine, insann "bilincini" "varl" ile aklamann bir yntemi bulunmutu. [sayfa 77]

Friedrich Engels

BLMSEL SOSYALZM MATERYALST tarih anlay, insann yaamn srdrmeye yarayan aralarn retiminin ve, retimin yarara, retilen eylerin deiiminin btn toplumsal yapnn temeli olduu; tarihte ortaya km her toplumda, zenginliin datld ve toplumun snflara ya da takmlara blnd tarzn, ne retildiine, nasl retildiine ve rnlerin nasl deiildiine baml olduu nermesinden hareket eder. Bu gr asndan, btn toplumsal deimelerin ve politik devrimlerin ereksel nedenleri, insanlarn kafalarnda, insanlarn sonrasz gerei ve adaleti daha iyi kavramalarnda deil, ama retim ve deiim tarzlarndaki deimelerde aranmaldr. Bunlar felsefede deil, her szkonusu am ekonomisinde aranmaldr. Varolan toplumsal kurumlarn [sayfa 80] usa-aykr ve adaletsiz olduunun, saduyunun samalatnn, dorunun yanl hale geldiinin55 giderek kavranmas, yalnzca, retim ve deiim tarzlarnda sessizce deimeler olduunun ve eski ekonomik koullara uyarlanm toplumsal dzenin artk onlara uymaz hale geldiinin kantdr. Bundan u da anlalr: gnna karlan aykrlklardan kurtulmann aralar da, deimi retim tarzlarnn kendilerinde, epeyce gelimi halde bulunmak gerekir. Bu aralar, tmdengelim yoluyla temel ilkelerden karlmamal, ama yrrlkteki retim sisteminin etin olgularnda aranp bulunmaldr. yleyse, modern sosyalizmin bu balantdaki konumu nedir? 72

ikisi de, akland. Bu iki byk buluu, materyalist tarih anlayn, ve artdeer yoluyla kapitalist retimin srrnn zmn, [sayfa 78] Marx'a borluyuz. Sosyalizm, bu bulularla bir bilim oldu. Bundan sonra i, onun btn ayrntlarn ve ilikilerini ilemekti. [sayfa 79]

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm RETKEN GLERN EVRM Toplumun imdiki yaps bu, artk hemen hemen genellikle kabul edilmektedir bugnk egemen snfn, burjuvazinin yaratdr. Marx'tan beri, kapitalist retim tarz diye anlan burjuvaziye zg retim tarz, feodal sistemde, onun bireylere balad ayrcalklarla, btn toplumsal aamalarla ve yresel tzel kiiliklerle ve onun toplumsal rgtnn atsn belirleyen kaltsal astlk balaryla uyumuyordu. Burjuvazi, feodal sistemi ykt ve onun ykntlar zerine kapitalist toplum dzenini, btn mal sahiplerinin artakalan btn kapitalist nimetler iin zgr rekabetinin, kiisel zgrlnn, yasa karsnda eitliinin egemenliini kurdu. Kapitalist retim tarz, o zamandan beri, zgrlk iinde geliebildi. Buhar, makineler ve makinelerin makinelerle yapm, eski manfaktr modern sanayiye dntrdnden beri, burjuvazinin klavuzluunda serpilen retken gler, daha nce iitilmemi bir hzla ve iitilmemi bir lde geliti. Ama tpk kendi anda eski manfaktrn ve onun etkisinde daha da gelien zanaatln, loncalarn, feodal ksteklerle atmaya dt gibi, imdi de modern sanayi, kapitalist retim tarznn kendisini iine kapatt snrlarla atmaya dyor. Yeni retken glerin kapitalist kullanm tarz, o byyen glere imdiden dar geliyor. [sayfa 81] Ve retken glerle retim tarzlar arasndaki bu atma, ilk gnah ile tanrsal adalet arasndaki atma gibi, insanolunun kafasndan kmyor. Bu atma, gerekte, nesnel olarak, bizim dmzda ve kendisini yaratan insanlarn bile isten, ve davranlarndan bamsz olarak vardr. Modern sosyalizm, gerekte, bu atmann, dnce halinde yansmasndan; bu atmann, nce ondan en ok zarar gren snftan, ii snfndan olanlarn zihinlerindeki dncel (ideal) yanssndan baka bir ey deildir. 73

TOPLUMSAL NTELK KAZANMI "RETKEN GLER" LE BREYSEL KALMI "RETM BMLER" ARASINDAK ATIMA (RETM DZEN LE MLKYET DZEN ARASINDAK ATIMA) yleyse, bu atma neden olumaktadr? Kapitalist retimden nce, yani ortaada, emekilerin kendi retim aralarndaki zel mlkiyetine dayanan kk retim; krda, zgr ya da serf olan kk iftilerin tarm: kentlerde, loncalarda rgtlenmi elzanaatl, genellikle yrrlkteydi. Emek aletleri toprak, tarmsal aletler, ilik (atelye), avadanlk, tek tek bireylerin, tek iinin kullanmasna uyarlanm emek aletleriydi ve, bu yzden, zorunlu olarak, kk, nemsiz ve snrl idi. Ama, ite bundan tr, genellikle, hepsi de reticinin kendisinindi. Bu dank, snrl retim aralarn biraraya toplamak, geniletmek ve onlar o gnn gl retim kaldralarna dntrmek bu, kesinlikle, kapitalist retimin ve onu gerekli bulan burjuvazinin tarihsel rolyd. Marx, Kapital, Drdnc Ksmda, bunun 15. yzyldan bu yana, basit elbirlii, manfaktr ve modern sanayi olmak zere, evrede nasl baarldnn tarihini ayrntl olarak aklamtr. Ama burjuvazi, gene ayn blmde gsterildii gibi, bu cce retim aralarn, onlar ayn zamanda bireysel retim aralar olmaktan karp insanlarn ancak ortaklaa (elbirliiyle) iletebilecei toplumsal retim aralar haline getirmeden, byk retken glere dntremezdi. krn, eltezgahnn, demirci ekicinin yerine iplik makinesi, mekanik tezgah, buharl eki [sayfa 82] kondu; bireysel iliin yerini yzlerce, binlerce iinin ibirliini gerektiren fabrika ald. retim aralar gibi, retimin kendisi de, bir bireysel ilemler dizisinden bir toplumsal ilemler dizisine, ve rnler, bireysel rnlerden toplumsal rnlere dnt. Artk fabrikalardan kan iplik, kuma, madensel eya, tamamlanmadan nce ardarda ellerinden getii birok iinin ortak rnyd. Bu iilerin hibiri, "unu ben yaptm; bu benim rnmdr", diyemiyordu. 74

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Ama, belirli bir toplumda, kerte kerte ve nceden dnlm bir plana dayanmadan emekleyen kendiliinden iblm retimin temel biimi ise, orada rnler, karlkl deiimi, alm ve satm, tek tek reticilerin eitli gereksinmelerini giderebilecek hale getiren metalar biimini alr. Ve ortaadaki hal buydu. rnein, kyl, tarmsal rnleri zanaatya satyor ve ondan el ii rnler satn alyordu. Bu bireysel reticiler toplumuna, meta reticileri toplumuna, yeni bir retim tarz girdi. Toplumun btnnde baat olan, kendiliinden ve hibir belirli plana dayanmadan gelimi eski iblmnn ortasnda, artk belirli bir plana dayanan, fabrika iinde rgtlenmi, yeni iblm belirdi; bireysel retimin yanbanda, toplumsal retim ortaya kt. Her ikisinin de rnleri ayn pazarda ve, bundan dolay, hi deilse yaklak olarak eit fiyatlarla satld. Ama belirli bir plana dayanan rgt, kendiliinden olumu iblmnden daha glyd. Bireylerin ortaklamasnn toplumsal gleriyle alan fabrikalar, mallarn, tek balarna alan kk reticilerden ok daha ucuza retiyordu. Bireysel retim, btn alanlarda, birbiri ardna yenildi. Toplumsallatrlm retim, eski retim yntemlerinin hepsini batan aa deitirdi. Ama onun devrimci karakteri, ayn zamanda, ylesine az anlalyordu ki, tersine, meta retimini artrmann ve gelitirmenin bir arac olarak tantlyordu. Toplumsal retim ortaya kt zaman, meta retimi ve deiimi iin belirli aralar, ticaret sermayesini, zanaatl, cretli emei hazr buldu ve bol bol kulland. Bylece, toplumsallatrlm retim, kendisini yeni bir retim biimi olarak tantmakla birlikte, onun yaratt koullarda, eski mal edinme biimlerinin tam geerlikte kalmas, ve onun rnlerine de [sayfa 83] uygulanmas, doal bir eydi. Meta retimi evriminin ortaa aamasnda, emek rnnn kimin olaca sorunu ortaya kamazd. Bir kural olarak, bireysel retici, rn genellikle yine kendi el ii olan hammaddeden, kendi aletleriyle, kendisinin ya da ailesinin el emeiyle retiyordu. Yeni rn mal edinmesine hi gerek yoktu. rn, doal olarak, tmyle onundu. rn zerindeki mlki75

yeti, bundan dolay, onun kendi emeine dayanyordu. Bakasnn yardmna bavurulan yerde bile, bu, genellikle az nemliydi, ve pek genel olarak, cretten baka bir eyle deniyordu. Lonca raklar ve kalfalar, doyurulmak ve cret almak iin renmekten ok, kendi balarna usta olmaya alyorlard. Bu srada, retim aralar ve reticiler byk iliklerde ve manfaktrlerde toplanyor, gerekten toplumsallatrlm retim aralarna ve toplumsallatrlm reticilere dnyorlard. Ama toplumsallatrlm reticiler ile retim aralar ve onlarn rnleri, bu deimeden sonra hl nceki gibi, yani bireylerin retim aralar ve rnleri gibi ilem gryordu. O zamana kadar, emek aletlerinin sahibi, rn mal edinmiti, nk, rn onun rnyd ve bakalarnn yardm istisna idi. imdi, emek aletlerinin sahibi, rn artk onun rn olmayp bakalarnn emeinin rn olmakla birlikte, rn kendisine mal edegelmekteydi. Bylelikle, artk toplumsal olarak retilen rnleri, retim aralarn gerekten altranlar ve metalar gerekten retenler deil, ama kapitalistler mal ediniyordu. retim aralar ve rnn kendisi aslnda toplumsallamt; ama bireylerin zel retimini ve, bundan dolay, herkesin kendi z rnne sahip olmasn ve pazara gtrmesini nkoul sayan eski mal edinme biimine baml klnyordu. retim tarz, ikincinin dayand koulu ortadan kaldrmakla birlikte, mal edinmenin bu biimine baml kalyordu.[50*] [sayfa 84] Yeni retim tarzna kapitalist niteliini veren bu eliki, bugnk toplumsal uzlamaz kartlklarn hepsinin ekirdeini iermektedir. Yeni retim tarznn nemli btn retim alanlarndaki ve btn imalat lkelerdeki stnl artt oranda bireysel retim nemsiz bir hale geldi, toplumsallatrlm retim ile kapitalist mal edinmenin badamazl, o oranda gnna kt. 76

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm RETKEN GLER LE KAPTALST MLKYET ARASINDAK UZLAMAZ KARITLIK, SINIFLARIN UZLAMAZ KARITLIINDA AIA VURULUR Daha nce sylediimiz gibi, ilk kapitalistler, emein br biimlerinin yanbanda, cretli emei de pazarda kendileri iin hazr buldular. Ama bu, istisnai, tamamlayan, yardmc, sreksiz bir cretli emekti. Arada bir gndeliki olarak alan tarm emekisinin kendisini ancak zar-zor geindiren -be dnm topra vard. Loncalar ylesine rgtlenmiti ki, bugnn kalfas yarnn ustas oluyordu. Ama retim aralar toplumsallatm kapitalistlerin ellerinde toplanr toplanmaz, bunlarn hepsi deiti. Bireysel reticinin rn gibi, retim aralar da, gittike deersizleti; ona, kapitalistin buyruunda cretli ii olarak almaktan baka hibir ey kalmad. nceleri istisna ve yardmc olan cretli emek, artk btn retimin kural ve temeli oldu; nceleri tamamlayanken, artk iinin geri kalan biricik grevi oldu. Bir sre iin cretli ii olan, mr boyu cretli ii oldu. Bu srekli cretli iilerin says ayrca feodal dzenin ayn zamanda kmesi, feodal beylerin maiyetindekilerin dalmas, kyllerin yerlerinden yurtlarndan kovulmas vb. ile grlmemi lde artt. Bir yanda ellerinde retim aralar toplanm bulunan kapitalistler, ve te yanda emek-gcnden baka hibir eyi olmayan reticiler olmak zere, ayrlma tamamland. Toplumsallatrlm retim ile kapitalist mal edinme arasndaki eliki, proletarya ile burjuvazi arasndaki uzlamaz kartlk olarak belirdi. [sayfa 85] DEMN GENELLEMES, TOPLUMSAL RETMDE ANAR Kapitalist retim tarznn, toplumsal ba rnlerini deimek olan meta reticileri toplumuna, bireysel reticiler toplumuna, szdn grdk. Ama meta retimine dayanan toplumun u zellii vardr: reticiler, kendi toplumsal karlkl ilikileri zerindeki denetimlerini yitirmilerdir. Herkes, 77

kendisi iin, elindeki rasgele retim aralaryla, bireysel gereksinmelerini deiimle salamak amacyla retir. Hi kimse, zel malnn ne kadarnn pazara kacan, ve bunun ne kadarnn talep edileceini bilmez. Hi kimse, kendi bireysel rnnn gerek bir taleple karlap karlamayacan, retim giderlerini karp karmayacan ya da maln satp satamayacan bile, asla bilmez. Toplumsallatrlm retimde anari egemendir. Ama meta retiminin de, retimin btn br biimlerinin olduu gibi, kendine zg, kendi iinde tad, kendinden ayrlamayan yasalar vardr; ve bu yasalar, anariye karn, anari iinde ve anariyle iler. Bu yasalar, toplumsal karlkl ilikilerin biricik kalml biiminde yani deiimde kendilerini aa vurur, ve orada bireysel reticileri zorunlu rekabet yasalar olarak etkiler. reticiler, balangta, bu yasalar bilmezler; onlar kerte kerte ve yaant sonucu olarak bulmalar gerekir. Onun iin, bu yasalar, reticilerden bamsz olarak, ve onlarla uzlamaz kartlk iinde, onlarn zel retim biiminin amansz doal yasalar olarak iler. rn, reticileri ynetir. Ortaa toplumunda, zellikle ilk yzyllarda, retim, aslnda bireyin gereksinmelerini karlamaya ynelmiti. ounlukla, yalnz reticinin ve ailesinin gereksinmelerini karlyordu. Krdaki gibi, kiisel bamllk ilikilerinin bulunduu yerlerde, feodal beyin gereksinmelerinin doyurulmasna da yardm ediliyordu. Onun iin btn bu durumlarda, deiim yoktu; ve bundan dolay, rnler, meta niteliini almyordu. Kyl ailesi, yiyeceini olduu gibi, giyeceini ve kullanacan, gereksindii eylerin aayukar hepsini, retiyordu. Ancak kendi z gereksinmesini ve feodal beyinin [sayfa 86] ayni vergilerini karlamaya yetenden fazlasn rettiinde, ancak o zaman, meta da retmi oluyordu. Toplumsallatrlm deiime katlan ve sata sunulan bu fazlalk, meta oluyordu. Kentlerdeki zanaatlarn daha balangta, deiim iin retmek zorunda kaldklar dorudur. Ama onlar da, bireysel 78

Friedrich Engels

BR UZLAMAZ KARITLIK: RETMN FABRKADA RGTLENDRLMES, BTN TOPLUMDA RETM ANARS Ama kapitalist retim tarznn bu toplumsallatrlm retim anarisini yeinletirmek iin yararland balca ara, anarinin tam kartyd. Bu, her bamsz retim kurumunda, toplumsal bir tabana oturan retimin gelien rgtlenmesiydi. Bununla o eski, sessiz, kararl koullara son verildi. retimdeki bu rgtlenme, bir sanayi dalna sokulduu her yerde, yannda eski yntemlerin hibirinin kullanlmasna artk izin vermedi. alan, bir sava alan oldu. Byk corafi keifler,56 ve onlar izleyen smrgeletirmeler, pazarlar oaltt ve zanaatln manfaktre dnmesini abuklatrd. Savam yalnz belirli yerlerin bireysel [sayfa 87] reticileri arasnda patlamakla kalmad. Yerel savamlar, byyerek, ulusal savamlarn snrna, 17. ve 18. yzyln ticaret savalarna kadar geniledi.57 79

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm gereksinmelerinin en byk kesimini kendileri salyordu. Bu zanaatlarn baheleri, kk tarlalar vard. Davarlarn, ayn zamanda kereste ve odun saladklar kamu ormanna gnderiyorlard. Kadnlar keten, yn eiliyordu vb.. Deiim amacyla retim, meta retimi, ancak balangcndayd. Bundan dolay, deiim snrl, pazar dar, retim yntemi dengeli idi; darda kapal yerellik, ierde yerel birlik; krda mark, kentte lonca vard. Ama meta retiminin yaygnlamasyla, ve zellikle kapitalist retim tarznn balamasyla, o gne kadar uyuklayan meta retimi yasalar, daha aka ve daha byk gle yrrle girdi. Eski balar gevedi, eski kapalln snrlar paraland, reticiler gittike bamsz, ayrklanm meta reticileri oldular. Toplumsal retimi, genel olarak planszln, raslantnn, anarinin ynettii belli oldu; ve bu anari arttka artt.

Ensonu, modern sanayi ve dnya pazarnn almas, savam evrenselletirdi, ve ayn zamanda, iitilmedik lde azgnlatrd. Az ya da ok stn olmalarna gre, retimin doal ya da yapay koullar, bireysel kapitalistler arasnda, btn sanayiler ve btn lkeler arasnda olduu gibi, varolmann ya da olmamann yazgsn belirledi. Den, hi acmasz, bir yana atld. Bu, Darwin'in bireylerin yaama savann yeinletirilmi bir azgnlkla doadan topluma aktarlmyd. Hayvan iin doal olan varolma koullar, insan geliiminin son kertesi olarak belirir. Toplumsallatrlm retim ile kapitalist mal edinme arasndaki eliki, artk bireysel iliklerdeki retimin rgtlenmilii ile toplumdaki genel retim anarisi arasnda bir uzlamaz kartlk olarak kendisini gsterir.

Friedrich Engels

80

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

1. YIINLARIN PROLETERLEMES, ISSIZLIK (YEDEK SANAY ORDUSU), YOKSULLUK Kapitalist retim tarz, daha kkeninde, kendiliinden varolan uzlamaz, kartln bu iki biiminde kendisini gsterir. nce Fourier'nin bulduu bu "ksr dng"den asla kurtulamaz. Fourier'nin kendi anda gremedii ey, bu dngnn yava yava darald; hareketin daha ok bir sarmal izdii ve, gezegenlerin hareketinin dnlen merkezle arparak sona ermesi gibi, bir sona varmak gerektiiydi, insanlarn byk ounluunu gitgide proleterler durumuna dntren ey, retimdeki toplumsal anarinin itici gc, ve sonunda retimdeki anariye bir son verecek olanlar da, proleter ynlardr. Byk sanayideki makinelerin sonsuz yetkinleme ankln, tekbana alnm her sanayici kapitalist iin, onu ykm tehdidi altnda kendi mainizmini gitgide daha da yetkinletirmeye zorlayarak, buyurucu bir yasa durumuna dntren ey, retimdeki toplumsal anarinin itici gcdr. [sayfa 88] Ama makinelerin yetkinlemesi, insan emeini gereksiz klyor. Makinelerin kullanlmas ve oalmas, birka maki; ne iisinin milyonlarca el iisini yerlerinden etmesi demekse; makinelerin gelitirilmesi, gittike artan sayda makine iisi81

SONULAR:

nin kendi kendilerini yerlerinden etmesi demektir. Bu, sonunda, kullanlmaya hazr cretli iilerin, sermayenin ortalama gereksinmesini aan sayda ortaya kmas; 1845'te dediim gibi,[51*] sanayinin son hzla alt zamanlarda kullanlmaya hazr tam bir yedek sanayi ordusunun olumas; ve o kanlamayan atrt kopunca bunlarn sokaa atlmas; sermayeye kar vermekte olduu varolma savamnda ii snfnn srtna ezici bir yk vurulmas; cretleri sermayenin karlarna uygun bir dk dzeyde tutmak iin bir dzenleyici demektir. Marx'n deyiiyle, makinelerin, sermayenin ii snfna kar savamnda en zorlu silah haline gelmesi; emek aletlerinin, emekinin elindeki geim aralarn srekli olarak zorla ekip almas; iinin z rnnn, iiye boyun ediren bir araca dnmesi, ite byle olmaktadr.[52*] Emek aletlerinin tutumlu kullanmnn, ayn zamanda, balangtan beri, emek-gcnn hi umursanmadan bouna harcanmas; ve emein grevini yapt normal koullara dayanan soygunculuk halini almas; emek-zamann ksaltmak iin en gl ara olan makinelerin, emekinin ve ailesinin zamannn her ann, sermayenin deerini artrmas iin kapitalistin buyruuna sokan en amaz aralar olmas, ite byle gereklemektedir.[53*] Bazlarnn ar almasnn, bakalarnn bo gezmesinin nkoulu halini almas, ve btn dnyada yeni tketiciler arayan modern sanayinin, kendi lkesindeki ynlarn tketimini alktan lmeyecek en dk dzeyde kalmaya zorlamas, ve bu yzden kendi z yurdundaki pazar ykmas, ite byle olmaktadr. "Nispi art-nfusu ya da yedek sanayi ordusunu, birikimin bykl ve hz ile her zaman dengeli durumda tutan yasa, emekiyi, sermayeye, Vulcan'n Prometheus'u [sayfa 89] kayalara mhlamasndan daha salam olarak perinler. Sermaye birikimine tekabl eden bir sefalet birikimi yaratr. Bu yzden, bir kutupta servet birikimi, br kutupta, yani kendi emeinin rnn sermaye eklinde reten snfn tarafnda, sefaletin, yorgunluk ve bezginliin, kleliin, bilisizliin, zalimliin, akli yozlamann birikimi ile ayn anda olur." (Marxn Capital'i [Sonnenschein & Co.], s. 671.[54*]) 82

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm Ve kapitalist retim tarzndan, rnlerin bir baka trl bltrlmesini beklemek, bir bataryann elektrotlarnn bataryaya bal olduklar srece, asitli suyu ayrtrmamasn, oksijeni art, hidrojeni eksi kutupta aa karmamasn beklemekle birdir. 2. AIRI-RETM, BUNALIMLAR, SERMAYENN YOUNLAMASI Modern makinelerin durmadan artan yetkinleebilirliinin, toplumsal retimdeki anari ile, her sanayici kapitalisti, kendi makinelerini durmadan iyiletirmekle, onlarn retken gcn durmadan artrmakla ykml tutan zorun, bir yasa haline geldiini grmtk. retim alann geniletmenin kt olana, kapitalist iin buna benzer zorunlu bir yasaya dnr. Modern sanayinin pek byk genileme gc, ki bunun yannda gazlarn genilemesi gerekten ocuk oyunca kalr , tm direnmeyle alay eden bir nitel ve nicel genileme zorunluu olarak karmza kmaktadr. Bu direnme tketimden, srmden, modern sanayi rnlerinin pazarlarndan gelir. Ama pazarlarn yaygn ve youn genileme yeteneini yneten yasalar tmyle farkldr ve daha dk gl ilemektedir. Pazarlarn genilemesi, retimin genilemesine ayak uyduramaz. atma kanlmaz olur ve kapitalist retim tarz ortadan kaldrlmad srece, herhangi bir gerek zmle sonulanamayaca iin, atmalar dnemli olur. Kapitalist retim, baka bir "ksr dng" dourur. Gerekten, ilk bunalmn kt 1825'ten beri, btn [sayfa 90] snai ve ticari alem, btn uygar uluslarn ve onlarn azok barbar anak yalayclarnn lkelerindeki retim ve deiim, aayukar her on ylda bir, rndan kmaktadr. Alveri durmakta; pazarlar malla dolup tamakta; satlamayacak kadar ok olan rnler birikmekte; kredi kesilmekte; fabrikalar kapanmakta; ii ynlar, gereinden ok geim arac rettikleri iin, geim aralarndan yoksun olmaktadr; 83 SONULAR:

iflaslar iflaslar, hacizler hacizleri kovalamaktadr. Durgunluk yllarca srmekte; retken gler ve rnler, birikmi meta yn epeyce deerden derek sonunda elden karlncaya, retim ve deiim giderek yeniden canlanmaya balayncaya kadar, byk lde boa harcanmakta ve ortadan kaldrlmaktadr. Gidi, yava yava hzlanmakta, trsa dnmektedir. Trstaki sanayi, ekin gitmeye balamakta, ekin gidi, tam bir snai ve ticari kredi ve speklasyon engelli yansnn dolu dizgin drtnalna gelimekte, ve bu da, sonunda, boyun kran atlaylarn ardndan, balad yerde bir bunalm ukurunda bitmektedir. Ve bu, durmadan yinelenmektedir. 1825'ten beri be kez bamzdan geen bu hal, imdi (1877) altnc kez bamza geliyor. Ve bu bunalmlarn karakteri ylesine aka belirmektedir ki, Fourier, onlarn ilkine "crise plthorique", bolluktan doan bunalm, dedii zaman, hepsine uygun den tanm yapmtr. Bu bunalmlarda, toplumsallatrlm retim ile kapitalist mal edinme arasndaki eliki, korkun bir patlamaya varr. Meta dolam, o an iin, durmutur. Dolam arac olan para, dolam iin bir engel olur. Btn meta retim ve dolam yasalar altst olmutur, atma doruuna ulamtr. retim tarz, deiim tarzna kar ayaklanm durumdadr. Fabrika iindeki toplumsallatrlm retim rgtnn kendisiyle yanyana bulunan ve kendisine egemen olan o toplumdaki retim anarisi ile badamaz hale geldii noktaya kadar gelimesi olgusu, bunalmlar srasnda, byk birok kapitalistin ve daha da ok sayda kk kapitalistin ykma uramas ile ortaya kan zorlu sermaye younlamas gereini, kapitalistlerin kendilerine de kabul ettirmitir. [sayfa 91] Kapitalist retim tarznn btn mekanizmas, kendi z yaratlar olan retken glerin basks altnda ilemez olur. Btn bu retim aralar kitlesini sermayeye dntrmeye artk g yetiremez. retken gler bo durur, ve ayn nedenle, yedek sanayi ordusu da bo durmak zorundadr. retim aralar, geim aralar, altrlmaya hazr emekiler, retimin ve genel servetin btn bu eleri, bol bol vardr. Ama "bolluk, skntnn 84

Friedrich Engels

BREYSEL KAPTALZMN ORTADAN KALKMASINA DORU Bundan dolay, bir yandan, kapitalist retim tarz kendisinin bu retken gleri ynetegitmeye yetersiz olduunu ortaya koymaktadr. te yandan, bu retken glerin kendileri, varolan elikinin giderilmesine, sermaye olma niteliklerinin ortadan kaldrlp toplumsal retken gler olma karakterlerinin eylemle (fiilen) tannmasna doru gittike artan bir enerjiyle ilerlemektedirler. Etkileri gittike artan retken glerin sermaye olma niteliklerine kar bu ayaklanmas, kendilerindeki toplumsal karakterin tannmas iin gittike sertleen bu zorunluk, kapitalist snfn kendisini, kapitalist koullarda olabildii lde, gitgide toplumsal retken gler olarak grmeye zorlamaktadr. Sanayinin son hzla alt dnem, kredinin snrsz ikinlii (enflasyonu) ile birlikte, en az, byk kapitalist kurumlarn kmesiyle kopan atrtnn kendisi kadar, retim aralarnn o farkl eitlerde karmza kan anonim ortaklklar biiminde byk apta toplumsallatrlmasna [sayfa 92] yolaar. Bu retim ve datm aralarnn birou, balangtan beri, ylesine byktr ki, bunlar, demiryollar gibi, btn br kapitalist iletme biimlerini darrlar. Evrimin daha ileri bir aamasnda, bu biim de elvermez olur. Belirli bir lkedeki sanayinin belirli bir dalndaki byk reticiler, bir "trstte, retimi dzenlemeyi ama edinen bir birlikte birleir. Bunlar, 85

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm ve yoksunluun kayna olur" (Fourier), nk retim ve geim aralarnn sermayeye dnmesine asl engel olan ey odur. nk kapitalist toplumda, retim aralar, ancak nce sermayeye, insan emek-gcn smrme aralarna dntkleri zaman ileyebilirler. retim ve geim aralarnn bu sermayeye dnme zorunluluu, onlarla iiler arasnda bir hayalet gibi durur. retimin maddesel ve kiisel kaldralarnn biraraya gelmesini nleyen yalnz odur; retim aralarnn ilemesini, iilerin almasn ve yaamasn yasaklayan yalnz odur.

toplam retim tutarn belirler, onu aralarnda blr ve bylelikle nceden saptanm sat fiyatn zorla kabul ettirirler. Ama bu tr trstler, iler ktleir ktlemez, genellikle dalmaya eilimlidir, ve ite bundan tr, birliin daha ok younlamasn zorunlu klmaktadr. Szkonusu sanayinin tm, tek bir dev anonim ortakla dnr; i rekabet, yerini bu tek ortakln i tekeline brakr. Bu, 1890'da, ngiliz alkali retiminde byle olmutur. Szkonusu retim, imdi, 48 byk fabrikann bir ortaklkta birlemesinden sonra, 6.000.000 ngiliz liralk bir sermaye ile ve bir tek plana gre ynetilmektedir. Trstlerde, rekabet zgrl, tam kendi kartna, tekele deiir; ve kapitalist toplumun belirli hibir plana dayanmayan retimi, kapy alan sosyalist toplumun belirli bir plana dayanan retimine teslim olur. Bu, elbette, yine kapitalistlerin yararna ve karna olduu lde gerekleir. Ama bu durumda, smr ylesine apaktr ki, yklmas gerekir. Hibir ulus, trstlerin ynettii retime, kr pay satclarndan kk bir takmn toplumu yzszce smrmesine katlanamaz. Her halde, trstlerle birlikte ya da trstler olmadan, kapitalist toplumun resm temsilcisi devlet, retimin ynetimini eninde sonunda zerine almaldr.[55*] Bu devlet [sayfa 93] mlkiyetine dnme zorunluluu, nce byk haberleme ve ulatrma kurumlarnda posta, telgraf ve demiryollar duyulmutur. Bunalmlar, burjuvazinin modern retken gleri ynetmeye artk yetersiz olduunu gsteriyorsa, byk retim ve datm kurumlarnn anonim ortaklklara dnmesi, trstler ve devlet mlkiyeti, burjuvazinin bu ama iin ne kadar gereksiz olduunu gsterir. Artk kapitalistin btn toplumsal grevlerini aylkl memurlar yapmaktadr. Kapitalistin, artk, kr paylarn cebe atmaktan, faiz kuponu kesmekten ve farkl kapitalistlerin birbirlerinin sermayelerini yama ettikleri borsada kumar oynamaktan baka toplumsal bir grevi yoktur. Kapitalist retim tarz, nce iileri yerlerinden eder. imdi ise kapitalistleri yerlerinden ediyor ve onlar, tpk iiler gibi, 86

Friedrich Engels

RETM ARALARININ VE DEMN TOPLUMSALLATIRILMASI Bu zm, ancak ada retken glerin toplumsal niteliinin eylemle (fiilen) tannmasnda ve bundan tr, retim, mal edinme ve deiim tarzlar ile retim aralarnn toplumsallatrlm niteliinin uyumlu hale getirilmesinde bulunabilir. Ve bu, bir btn olarak toplumun denetimi ayr tutulursa, her trl denetimin dna taan retken glerin mlkiyetini toplumun aka ve dorudan doruya ele almasyla olabilir. retim aralarnn ve rnlerin toplumsal karakteri, bugn reticilere kar bir durum almtr; btn retimi ve deiimi dnemli olarak bozmaktadr; tpk zorla ve ykclkla alan kr bir doa yasas gibi ilemektedir. Ama retken glerin ynetimini toplumun ele almasyla, reticiler, retim aralarnn ve rnlerin toplumsal karakterinden, onun zn tmyle kavrayarak, yararlanacaklardr; ve onlar bir karklk ve periyodik kme kayna olacak yerde, retimin kendisi iin en gl kaldra olacaktr. 87

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm dorudan doruya yedek sanayi ordusu saflarna deilse de, fazla-nfus saflarna sokuyor. Ama gerek anonim ortaklklara, gerek devlet mlkiyetine dnme, retken glerin kapitalist niteliini ortadan kaldrmaz. Bu, anonim ortaklklarda ve trstlerde besbellidir. Ve modern devlet, gene ancak burjuva toplumun, kapitalist retim tarznn, iilerin olduu kadar bireysel kapitalistlerin de saldrlarna kar maddesel koullarn srdrme grevini verdii rgttr. Modern devlet, biimi ne olursa olsun, aslnda, kapitalist bir makinedir, kapitalistlerin devletidir, toplam ulusal sermayenin ideal kiiletirilmesidir. retken glerin ynetimini ele almada ne kadar ileri giderse, gerekte o kadar ok ulusal kapitalist olur, o kadar ok yurtta smrr. ileri, cretli iiler proleterler [sayfa 94] olarak kalrlar. Kapitalist iliki ortadan kaldrlmaz, daha da olgunlatrlr. Ama olgunlanca, artk kopup der. retken gler zerinde devlet mlkiyeti, atmann zm deildir, ama zmnn elerini oluturan teknik koullar onun iinde gizlidir.

Etkin toplumsal gler, kendilerini bilmediimiz ve hesaba katmadmz srece, tpk doal gler gibi, kr krne, zorla, ykclkla iler. Ama onlar bir kez anladmz, ileyilerini, ynlerini, etkilerini bir kez kavradmz zaman, onlar z isteimize gittike daha ok baml klmak ve onlarn araclyla z amalarmza varmak, yalnz bizim kendimize baldr. Ve bu, gnmzn byk retken gleri iin zellikle geerlidir. Bu toplumsal eylem aralarnn zn ve karakterini anlamaktan inatla kandmz srece ve bu anlama ii, kapitalist retim tarznn ve onun savunucularnn hi houna gitmez bu gler bize karn, bize kart bir durum alarak iler, yukarda ayrntlaryla [sayfa 95] gsterdiimiz gibi, bize egemen olur. Ama onlarn doasn bir kez anlaynca, onlar, birlikte alan reticilerin ellerinde egemen ktlk tanrlar olmaktan kp gnll hizmetilere dnebilirler. Fark, frtnal havadaki yldrm elektriinin ykc gc ile telgrafta ve elektrik arknda kumanda altna alnm elektrik arasndaki fark gibidir; yangn ile insann hizmetinde yanan ate arasndaki fark gibidir. Bugnn retken glerinin gerek doasnn tannmasyla, sonunda, retimdeki toplumsal anari, yerini, topluluun ve her bireyin gereksinmelerine gre, belirli bir plana dayanan retimin toplumsal dzenine brakr. O zaman, rnn nce reticiyi ve sonra mal edineni kleletirdii kapitalist mal edinme tarz yerine, rnlerin modern retim aralarnn niteliine dayanan mal edinilmesi; bir yandan retimi srdrme ve geniletme aralar olarak, dorudan doruya toplumsal mal edinme; te yandan da, geim ve elence aralar olarak, dorudan doruya bireysel mal edinme geer. PROLETARYANIN ZEL GREV: SINIFLARIN VE SINIF DEVLETLERNN ORTADAN KALDIRILMASI Kapitalist retim tarz, nfusun byk ounluunu gittike daha tam proleterletirirken, yok olma tehdidi altnda bu devrimi baarmaya zorlanan gc yaratr. Byk ve zaten top88

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm lumsallatrlm retim aralarnn devlet mlkiyetine dnmesini gittike daha ok zorlarken, bu devrimin baarlmas yolunu da gene kendisi gsterir. Proletarya, politik iktidar ele geirir ve retim aralarn devlet mlkiyeti haline getirir. Ama, byle yaparken, proletarya olarak kendisini ortadan kaldrr, btn snf farklarn ve uzlamaz snf kartlklarn ortadan kaldrr, devleti de devlet olarak ortadan kaldrr. Uzlamaz snf kartlklarna dayanan toplumun, buraya kadar, devlete gereksinmesi vard. Yani her defasnda smren snfn bir rgtne; varolan retim koullarna dardan herhangi bir karmay nlemek amacyla, ve [sayfa 96] bundan tr, zellikle, smrlen snflar belirli retim tarzna karlk olan bask koullarnda (klelik, serflik, cretli-emek) zorla tutmak amacyla bir rgte gereksinmesi vard. Devlet, genellikle, toplumun resm temsilcisiydi; onun grlr bir kurumda, biraraya gelmesiydi. Ama, o, kendisi, belirli bir zamanda, bir btn olarak toplumu temsil eden snfn devleti olduu srece byle idi: ilkada kle sahibi yurttalarn; ortaada feodal beylerin; amzda da burjuvazinin devleti. Sonunda btn toplumun gerek temsilcisi olunca, kendi kendini gereksiz klar. Bask altnda tutulacak hibir toplumsal snf kalmaynca; snf egemenlii ve imdiki retim anarisine dayanan bireysel varolma sava, bunlardan doan atmalar ve arlklar giderilir giderilmez, bask altnda tutulacak hibir ey kalmaz, ve zel bir bask gc, bir devlet, artk gerekli deildir. Devletin yapmakla kendisini btn toplumun temsilciliine gerekten atad ilk i toplum adna retim aralarnn mlkiyetini ele alma ayn zamanda, onun, devlet olarak, son bamsz iidir. Devletin toplumsal ilikilere karmas, birbiri ardna btn alanlarda gereksizleir ve ondan sonra devletin kendisi sona erer; kiilerin ynetilmesinin yerine, eylerin ynetilmesi ve retim srecinin gzetimi geer. Devlet "ortadan kaldrlmaz" devlet tkenir. Bu, hem kkrtclarn zaman zaman hakl olarak bu deyimi kullanmas; hem bunun sonal bilimsel yetersizlii; ve hem de devletin birdenbire ortadan kalkmas dncesini benimseyen szde anaristlerin istekleri 89

bakmndan, "zgr bir devlet" deiminin deerinin lsn verir. Kapitalist retim tarznn tarihsel olarak ortaya kmasndan beri, btn retim aralarn toplumun mal edinmesini, mez topluluklar gibi bireyler de epeyce belirsiz ve gelecein ideali olarak dnmlerdir. Ama bu, ancak gerekletirilmesi iin gerek koullar varolunca olabilir, tarihsel bir zorunluluk haline gelebilirdi. Bu, btn br toplumsal ilerlemeler gibi, insanlarn, snflarn varlnn adaletle, eitlikle vb. elikili olduunu anlamalaryla deil, bu snflar ortadan kaldrmay yalnzca istemekle deil, ama belirli yeni ekonomik koullarn varl ile uygulanabilir olur. [sayfa 97] Toplumun smren bir snf ile smrlen bir snfa egemen bir snf ile bask altndaki bir snfa blnmesi, retimin eskiden az ve snrl gelimi olmasnn zorunlu sonucuydu. Toplumsal emein tm, herkesin varl iin ille de gerekli olandan ancak biraz fazla bir rn salad srece; bundan tr, herkes almakla ykml olduu ya da almak, toplum yelerinin byk ounluunun aayukar btn zamann ald srece, bu toplum, zorunlu olarak, snflara blnr. zellikle angarya altnda olan byk ounluun yanbanda, dorudan doruya retken almadan bak, toplumun genel ilerine bakan, emein ynetimiyle, devlet ileriyle, hukukla, bilimle, sanatla vb. ile uraan yeni bir snf doar. Bundan dolay, snflara blnmenin temelinde, iblm yasas bulunur. Ama bu, bir defa stn kan egemen snf, kendi gcn alan snfn zararna olarak pekitirmekten, kendi toplumsal nderliini, ynlarn yeinleen bir smrlmesi haline getirmekten alkomaz. Ama, buna gre, snflara blnmenin belirli bir tarihsel hakll ve yerindelii de olsa, bu, ancak belirli bir dnem ve ancak belirli toplumsal koullar iindir. Snflara blnme, retimin yetersizliinden domutur. Modern retken glerin tam geliimiyle silinip sprlecektir. Ve gerekte, toplumdaki snflarn ortadan kaldrlmas, yalnz u ya da bu egemen snfn varlnn ve, bundan tr snf ayrmnn kendisinin, 90

Friedrich Engels

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm kesin bir aa uymazlk olduu bir tarihsel evrim derecesini ngrr. Bundan tr, retim aralarnn ve rnlerin mal edinilmesinin ve, bununla birlikte politik egemenliin, kltr tekelinin ve zihinsel nderliin toplumun belirli bir snfnn elinde bulunmasnn yalnz gereksiz deil, ama ekonomik, politik, zihinsel bakmdan gelimeye engel olduu bir aamaya kadar baaryla gelimesini ngrr. imdi bu noktaya ulalmtr. Burjuvazinin politik ve zihinsel iflas, artk burjuvazinin kendisi iin bile bir sr deildir. Burjuvazinin ekonomik iflas, her on ylda bir, dzenli olarak yinelenmektedir. Toplum her bunalmda kullanamad kendi z glerinin ve rnlerinin arl altnda boulmakta ve tketiciler yoksunluk iinde olduklar iin [sayfa 98] reticilerin tketecek hibir eyleri olmamas sama elikisi karsnda, aresiz kalmaktadr. retim aralarnn byk gc, kapitalist retim tarznn kendisine vurduu zincirleri paralamaktadr. retim aralarnn bu zincirlerden kurtulmas, retken glerin aksaksz ve srekli bir hzla gelimesi ve ayn zamanda retimin kendisinin gerekten snrsz artmas iin biricik nkouldur. Ama hepsi bu deildir. retim aralarnn toplumsallatrlm mal edinilmesi, yalnz bugnk dzmece retim engellerini yok etmekle kalmaz, bugnk gnde retimle birlikte olmasndan kanlmayan ve bunalmlar srasnda doruuna ulaan o kesin retken g ve rn israfn ve ykmn da ortadan kaldrr. Bundan baka, bugnk egemen snflarn ve onlarn politik temsilcilerinin anlamsz israfn ortadan kaldrarak bir yn retim aracn ve rn topluluk iin zgr brakr. Toplumsallatrlm retim aralar ile, toplumun her yesine yalnz maddesel bakmdan tmyle yeterli ve gnden gne daha zenginleen bir yaam gvenlik altna almann deil, ama herkesin bedensel ve zihinsel yetilerini zgrce gelitirecei ve kullanaca bir yaam salamann olana bu olanak imdi ilk defa vardr, ama vardr. [56*] 91

KADER AINDAN ZGRLK AINA Toplumun retim aralarna elkoymas ile, meta retimi ve, eanl olarak, rnn retici zerindeki egemenlii ortadan kalkar. Toplumsal retimdeki anarinin yerine, sistemli, belirli bir rgt geer. Bireysel yaam kavgas kalmaz. Ondan sonra, insan, ilk olarak, belirli bir anlamda, [sayfa 99] hayvanlar aleminden kesinlikle ayrlr ve dpedz hayvanca yaama koullarndan kurtulup gerekten insanca yaama koullarna girer. nsan kuatan ve imdiye kadar ona zorbalk etmi btn yaam koullar, artk, ilk defa, doann gerek ve bilinli efendisi olan insann egemenlii ve denetimi altna girer, nk insan, artk, kendi toplumsal rgtnn efendisi olmutur. nsan, artk, imdiye kadar insana kar doa yasalar gibi yabanc kalm ve ona egemen olmu o kendi z toplumsal eyleminin yasalarn tmyle bilerek kullanr ve onlara egemen olur. imdiye kadar doann ve tarihin insana zorla kabul ettirdii bir kanlmazlk olarak insann karsna kan o kendi z toplumsal rgt, artk onun zgr eyleminin sonucu olur. imdiye kadar tarihi ynetmi olan yabanc nesnel gler, insann kendi denetimi altna girer. Ancak o andan sonra insann kendisi, gittike daha bilinli olarak, kendi z tarihini yapacaktr ancak o andan sonra, insann harekete getirdii toplumsal nedenler, ou zaman ve durmadan artan lde, onun istedii sonular verecektir. Bu, insann zorunluk aleminden zgrlk alemine ykselmesidir. ZET VE SONU imdi tarihsel evrim taslamz ksaca zetleyelim: I. Ortaa Toplumu. Kk lde bireysel retim. retim aralar bireysel kullanma uyarlanm (adapte olmu); bu yzden ilkel, kaba, clz, az etkili. retim, ya reticinin kendisinin, ya da feodal beyinin dorudan doruya tketimi iin. Ancak bu tketimin zerinde bir retim fazlas olan yerde, bu fazlalk sata karlr, deiime katlr. Bundan dolay, meta retimi ancak balang halinde. Ama daha imdiden toplumsal retimdeki anariyi btn ayrntlaryla, embriyon halinde, kendi iinde tamakta.

Friedrich Engels

92

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm II. Kapitalist Devrim. nce elbirlii ve manfaktr aracl ile sanayide biim deitirme. O zamana kadar dank olan retim aralarnn byk iliklerde toplanmas. Bunun sonucu olarak, bireysel retim aralarnn toplumsal retim aralarna dnm genellikle, deiim biimini [sayfa 100] etkilemeyen bir dnm. Mal edinmenin eski biimleri yrrlkte kalr. Kapitalist ortaya kar. retim aralarnn sahibi olarak rnleri mal edinmeye ve onlar meta haline getirmeye de yetkilidir. retim, toplumsal bir eylem olur. Deiim ve mal edinme ise bireysel eylemler, bireylerin eylemleri olarak srer. Toplumsal rn bireysel kapitalist mal edinir. Bugnk toplumumuzun iinde hareket ettii ve modern sanayinin gnna kard btn elikilerin doduu temel eliki. A. reticinin retim aralarndan ayrlmas. inin mr boyu cretli emee mahkm edilmesi. Proletarya ile burjuvazi arasndaki uzlamaz kartlk. B. Meta retimini yneten yasalarn stn gelmesi ve etkilerinin gittike artmas. Babo rekabet. Bireysel fabrikadaki toplumsallatrlm rgt ile genellikle retimdeki toplumsal anari arasnda eliki. C. Bir yandan, makinelerde rekabetin her fabrikatr iin zorunlu kld o gittike artan sayda emekinin yerinden olmas ile tamamlanan yetkinleme. Yedek sanayi ordusu. te yandan, retimin snrsz genilemesi ve rekabet karsnda her fabrikatr iin [bunun .] zorunluluu. Her iki yandan da, retken glerin iitilmemi gelimesi, arzn talepten fazlal, pazarlarn dolup tamas, her on ylda bir bunalmlar, ksr dng: burada, retim aralarnda ve rnde fazlalk orada, isiz ve geim aralarndan yoksun emekilerde fazlalk. Ama bu iki retim ve toplumsal esenlik kaldrac, birlikte ileyememektedir, nk kapitalist retim tarz, retken gleri almaktan ve rnleri, nce sermayeye dnmedikleri srece, dolamdan alkor onlarn gerek bolluunu engelleyen budur. eliki bir samala varmtr. retim tarz, deiim biimine kar ayaklanm durumdadr. Burjuvazi, kendi z toplumsal glerini ynetegitmede yetersizlie mahkmdur. 93

Friedrich Engels

D. Kapitalistlerin kendileri de, retim aralarnn toplumsal karakterini ksmen tanmaya zorlanr. Byk retim ve haberleme kurumlarnn iletilmesini, nce anonim ortaklklar, sonra trstler ve daha sonra da devlet ele alr. Burjuvazinin gereksiz bir snf olduu kantlanr. Onun [sayfa 101] btn toplumsal grevlerini artk aylkl memurlar yapmaktadr. III. Proleter Devrim. elikilerin zm. Proletarya, kamu iktidarna elkoyar ve, onun araclyla, toplumsallatrlm retim aralar, burjuvazinin elinden kp, kamu mlkiyetine geer. Proletarya, bu eylemiyle retim aralarn imdiye kadar tadklar sermaye karakterinden kurtarr ve onlardaki toplumsal karakterin sonuna kadar kendisini gstermesine tam zgrlk tanr. Bundan byle nceden belirlenmi bir plana dayanan toplumsallatrlm retim olanakl hale gelir. retimin gelimesi, toplumdaki farkl snflarn varln artk bir aa uymazlk haline getirir. Toplumsal retimdeki anarinin yittii oranda, devletin de politik otoritesi tkenir. Sonunda kendi z toplumsal rgt biiminin efendisi olan insan, ayn zamanda, doann egemeni ve kendisinin efendisi olur zgr olur. Bu evrensel zgrle kavuturma iini baarmak, ada proletaryann tarihsel zel grevidir. Bu iin tarihsel koullarn ve bylelikle doasn anlamak, imdi bask altnda bulunan proletaryaya, baarmaya arld bu nemli iin koullar ve anlam zerine eksiksiz bilgi vermek, bu, proleter hareketin teorik davurumunun, bilimsel sosyalizmin devidir. [sayfa 102]

94

[1*] Dipnotlar [1*] Northern Star ("Kuzey Yldz"). ngiliz artistlerinin gazetesiydi. Yneticisi O'Connor'd, Julian Harney ve Ernest Jones gazetenin balca yazarlar arasndayd. New Moral World ("Yeni Ahlaki Dnya") nl ngiliz sosyalisti Robert Owen'n (1771-1858) organyd. [2*] Kutsal Aile ya da Eletirel Eletirinin Eletirisi. Bruno Bauer ve Hempalarna Kar (Die heilige Familie oder Kritik des kritischen Kritik) [Sol Yaynlar, Ankara 1976], 1844'te yaynland. [3*] Ekonomi Politiin Eletirisine Katk (1859), Sol Yaynlar, Ankara 1979. [4*] ngiltere'de Emeki Snflarn Durumu (Die lage der arbeitenden Klasse in England). [5*] Marx ve Engels'in Almanya'ya dnlerini (Mart 1848) salayan, devrim oldu. Bu arada Marx, yl nce Fransa'dan snrd edildii gibi (1849'da gene edilecektir), Belika'dan da srld. Kln komnistlerinin davas bundan drt yl sonradr (1852). [6*] Wilhelm Wolff (1809-1864). "Eskiden Silezya dokumaclarnn aclarm dile getirmi ve onlarn isyanlarnn nedenlerini aklam olan ateli ve gadre uram sava yazar." (Adler). Wolff, kurt (Lupus) anlamna gelir. [7*] Sonuncu, ama ayn derecede nemli. [8*] Ocak 1845. A. de Humboldt, tannm corafyac, o zaman Prusya'nn Paris bykelisi idi. [9*] Friedrich Engels, Herr Eugen Dhrings Umwlzung der Wissenschaft. Philosophie. Politische konomie. Sozialismus, Leipzig 1878. (Bkz: Anti-Dhring, Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Ediyor, Sol Yaynlar, Ankara 1977.) Ed. [10*] Lofargue'n imzasyla yaynlanan metinde u ek vardr: "nc blmde eitli eklemeler yapan yazar, kapitalist retimin ekonomik glerinin diyalektik geliimini Fransz okurlar iin anlalr hale getirmek iin, bunlar gzden geirdi." Ed. [11*] Bkz: Friedrich Engeis, "Bir Ekonomi Politik Eletirisi Denemesi" Karl Marx, 1844 Elyazmalar Ekonomi Politik ve Felsefe, Sol Yaynlan, Ankara 1976, s. 397-433. -Ed. [12*] Bkz: "Komnist Parti Manifestosu", Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1991, s. 105-157. Ed. [13*] Lafargue'n imzasyla yaynlanan metinde u ek vardr: "Komnist Manifesto, modern sosyalizmin en deerli belgelerinden

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

95

bindn Bugn bile, burjuva toplumun geliiminin ve kapitalist topluma bir son vermesi gereken proletaryann doulunun en gl ve ak bir sunumudur; burada, Marxn bir yl nce yaynlanm Misre de la philosophiesinde olduu gibi, snf savam teorisinin ilk kez aka formlletirildii grlr." Ed. [14*] Bkz: Friedrich Engels, "Reich Anayasas in Kampanya", Almanya'da Burjuva Demokratik Devrim, Sol Yaynlan, Ankara 1S75, s. 149-266. Ed. [15*] Bkz: Friedrich Engels, Kyller Sava, Sol Yaynlar, Ankara 1990. -Ed. [16*] Bkz: Friedrich Engels, "Rusya'daki Toplumsal likiler zerine", Marx-Engels, Seme Yaptlar, 2, Sol Yaynlar, Ankara 1977, s. 402-Ed. [17*] MEW, Bd. 19, s. 37-51. [18*] Bkz: Friedrich Engels, Konut Sorunu, Sol Yaynlar, Ankara 1992. Ed. [19*] Bkz: F. Engels, "Bakuninciler ibanda", Marx-EngelsLenin, Anarizm ve Anarko Sendikalum, Sol Yaynlar, Ankara 1979. -Ed. [20*] Treitschke, Heinrich V., (1834-1896) tarih yazar. 1866'dan nce Avusturya'y daran birleik bir Almanya isteyen politik gr benimseyenlerden. En nemli yapt: Deutsche Geschichte im 19. Jahrhundert (Ondokuzuncu Yzylda Alman Tarihi).Ed. [21*] "Almanya'da" bir yazm yanldr. yle olmal: "Almanlardan." nk bilimsel sosyalizmin douunda bir yandan diyalektii ne kadar vazgeilmez idiyse, ngilterenin ve Fransa'nn gelien ekonomik ve politik koullar da o kadar vazgeilmezdi. Krkl yllarn balarnda Almanya'nn bugnknden ok daha aada bulunan ekonomik geliim basama, olsa olsa ekonomik karikatrler yaratabilirdi (kar: Komnist Parti Manifestosu, III, 1, c: "Der Deutsche oder 'wahre' Sozialismus"a). Ancak ngilterede ve Fransa'da doan ekonomik ve politik durumlar, Alman-diyalektik eletiriden getikten sonra, ancak o zaman gerek bir sonu elde edilebilirdi. Bu bakmdan, bilimsel sosyalizm yalnzca Alman deil, tersine, uluslararas bir rndr.b a Bkz: "Alman Sosyalizmi ya da 'Hakiki' Sosyalizm", Komnist Manifesto ve Komnizmin ilkeleri, s. 144-148. -Ed. b Engels, bu dipnotu, 1863'teki nc Almanca baskya koymutur. -Ed. [22*] 1892 ilk ngilizce basks iin yazlmtr. Ed.

Friedrich Engels

96

[23*] Engels, Anti-Dhring'i kastediyor. Ed. [24*] zel retim grevlisi. . [25*] Derinlik. . [26*] ncelenmekte. . [27*] "Qual" filozofa bir szck oyunudur. Qual, harfi harfine, ikence, bir eit eyleme zorlayan bir ac anlamndadr; gizemci Bhme, [qualn -.] Almancasna Latince qualitas (nitelik) szcnden bir eyler katmtr. Onun "qual", dtan ektirilen bir acya kart olarak, ona yakalanan nesnenin, ilikinin, ya da kiinin kendiliinden geliiminin dourduu eyleme geiren ilkeydi. [28*] Marx ve Engels, Die heilige Familie, Frankfurt a. M., 1845, s. 201-204. [Marx ile Engelsin bu kitabnn tam ad yledir: Die heilige Familie oder Kritik der Kritischen Kritik. Gegen Bruno Bauer und Konsorten. (Bkz: Kutsal Aile ya da Eletirel Eletirinin Eletirisi, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 197) -Ed.] [29*] Londra'da Mays ve Ekim 1851 arasnda dzenlenen Dnya Ticareti ve Sanayi Sergisine gnderme yaplyor. -Ed. [30*] "Bu varsaym hi gereksinmedim." . [31*] "Balangta eylem vard" (Goethe, Faust.) . [32*] Soyut olarak. . [33*] Somut olarak. . [34*] Grbz, ama ktcl ocuk. . [35*] Dekartlk. . [36*] Medeni Kanun, Yurttalk Yasas. . [37*] Londra yazarsnz ve stanbul okursunuz. . [38*] Ticari sorunlarda bile, ovenizm, kt bir klavuzdan baka bir ey deildir. Pek yakn zamanlara kadar, sradan ngiliz fabrikatr kendi dilinden baka bir dili konumay bir ngiliz iin kltc sayyor ve "zavall yabanclarn" ngiltereye yerleerek, onu, rnlerini darda satma derdinden kurtarm olmalarndan daha ok kvan duyuyordu. Pek ou Alman olan bu yabanclarn, bylelikle, ngiliz d ticaretinin ok byk bir kesimini, dalm ve dsatm ellerine geirmelerine ve dorudan ngiliz d ticaretinin aayukan tmyle smrgelerde, in, Birleik Devletler ve Gney Amerika ile snrlanmasna hi nem vermiyordu. Bu Almanlarn, btn dnyada eksiksiz bir ticaret smrgeleri a rgtleyen ve d lkelerde bulunan Almanlarla ticaret yapmalarna da aldrmyordu. Ama Almanya, krk yl kadar nce, dsatm iin retime ciddi olarak balaynca, bu ticaret a, Almanya'nn, da tahl satan bir lke iken ksa srede nde gelen bir sanayi lkesi haline gelmesine yarad. O zaman, on yl kadar nce, ngiliz fabrikatr rkt, elilerine ve

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

97

konsoloslarna mterilerini artk neden elinde tutamadn sordu. u yant, oybirliiyle verildi: 1. Mterilerinizin dilini renmiyor, tersine, onlarn sizin dilinizi renmesini bekliyorsunuz. 2. Mterilerinizin gereksinmelerine, alkanlklarna ve zevklerine bile uygun davranmaya almyor, tersine, ngilizlere zg alkanlklar ve zevkler edinmelerini bekliyorsunuz. [39*] Grbz ocuk, . [40*] Ktcl. . [41*] Bayramdan sonra, i iten getikten sonra. . [42*] Eylemsizlik kuvveti. . [43*] Fransz devrimi zerine olan paragraf yledir: "Dnce, hukuk kavram, kendisini birdenbire duyurdu, ve hakszn dzeni bunun karsnda tutunamad. imdi, bu hukuk kavram iinde, bir anayasa kurulmutu ve artk her eyin ona dayanmas gerekiyordu. Gne gkyznde parldadndan ve gezegenler onun evresinde yrngelerine oturduundan beri, insann bast durduu, yani dnceyi temel ald ve gerei bu imgeye gre kurduu grlmemiti. Nous'un, saduyunun, dnyay ynettiini ilk defa Anaksagoras sylemiti; ama imdi insan, ilk olarak, dncenin zihinsel gereklii ynetmesi gerektii bilgisine varmt. Ve bu, olaanst bir gndoumuydu. Btn dnen varlklar, bu kutsal gn hep birlikte vdler, insanlar, yce bir heyecana kapldlar, saduyunun cokusu dnyay kaplad, sanki artk Kutsal ilke ile dnyann uzlatrlmasna gelinmiti" [Hegel, Philosophy of History (Tarih Felsefesi") 1840. s. 535] Profesr Hegel'in byle ykc ve tehlikeli retilerine kar, sosyalistlere-kar yasay yrrle koymann tam zaman deil midir? [44*] Hkmet darbesi. . [45*] Saint-Simon, Lettres d'urt habitant de Genve ses comtemporains, Paris 1868, s. 55. Ed. [46*] Ayn yapt, s. 41-42. Ed. [47*] "Avrupa'nn btn kzl cumhuriyetilerine, komnistlerine ve sosyalistlerine" seslenen, ve, 1848'de, Fransa'nn geici hkmetine, ve ayn zamanda "kralie Victoria'ya ve onun sorumlu rgtlerine" gnderilen "Us'ta ve Uygulamada Devrim" adl bir muhtrann 21. sayfasndan. [48*] Not, 1. Blm, s. 22. [49*] Dikkat ediniz. . [50*] Mal edinme biimi ayn kalsa bile, mal edinmenin niteliinin, yukarda anlatlan deimelerden dolay, batan sona ve retim kadar deitirildiini sylemek pek de gerekli deildir. Kendi z r-

Friedrich Engels

98

nm kendime mal edinmem ile bakalarnnkini mal edinmem, elbette ok farkl bir sorundur. Bu arada, btn kapitalist retim tarzm embriyon halinde ieren cretli emein ok eski olduunu; kle emeinin yanbanda, ayr ve dank bir biimde bulunduunu belirtelim. Ama bu embriyon, ancak tarihsel nkoullar ortaya ktktan sonra gereince geliebildi. [51*] The Condition of the Working Class in England (ngiltere'de Emeki Snflarn Durumu), (Sonnenschein & Co.), s. 84. [52*] Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, Sol Yaynlar, Ankara 1986, s. 496-498. Ed. [53*] Ayn yapt, s. 473. Ed. [54*] Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s. 663. italikler Engels'in. Ed. [55*] [Al]"maldr", diyorum. nk retim ve datm (distribution) aralar, gerekten anonim ortaklklarla ynetilemeyecek kadar geliince ve bundan tr, devletletirilmeleri ekonomik bakmdan kanlmaz olunca, bu ii bugnn devleti bile yapsa ancak o zaman, ekonomik bir ilerleme vardr; toplumun kendisinin btn retken glere elkoymasna doru bir ilk aamaya ulama szkonusudur. Ama son zamanlarda, Bismarck snai kurumlarn devletletirilmesine giritiinden beri, her trl devlet mlkiyetini, Bismarck'a zg biimde olan bile, hi grlt patrt etmeden sosyalistlie zg ilan eden, zaman zaman uakla doru yozlaan, bir eit dzmece sosyalizm dodu. Ve elbette, ttn sanayiine devletin elkoymas sosyalistlie zg, Napolon ve Metternich sosyalizmin kurucular arasnda saylmak gerekti. Belika devleti, tam anlamyla politik ve mali nedenlerle balca demiryollarn kendisi yaptrdysa, Bismarck, hibir ekonomik zorunluk olmadan, sava halinde demiryollarndan daha iyi yararlanmak iin, ve demiryolu memurlarm hkmete oy veren bir sr haline getirmek iin, ve zellikle, kendisi iin parlamento oylarna baml olmayan yeni bir gelir kayna yaratmak amacyla, bellibal Prusya demiryollarn devletletirdiyse, bu asla, dolayl ya da dolaysz olarak, bilinli ya da bilinsiz olarak, sosyalistlie zg bir yol deildi. Yoksa, Krallk denizcilik ortakl, Krallk porselen yapm ve hatta ordudaki alay terzisi, (Friedrich Wilhelm III devrinde akgzn birinin, devletletirilmesini ciddi ciddi nerdii genelevler bile) sosyalistlie zg kurumlar olurdu. [56*] ada retim aralarnn, kapitalizmin basks altnda bile, iitilmemi takn gc konusunda yaklak bir fikir vermeye birka rakam yetebilir. Bay Giffen'e gre, Byk Britanya'nn ve rlandann toplam serveti, yuvarlak rakamlarla yledir:

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

99

Aklayc Notlar 1 Friedrich Engels'in topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm'inin Franszcadaki birinci basksna nsz (1860) Marx, aayukan 4 ya da 5 Mays 1880'de yazd. nsz, kitapkta, Engels'in yaptn Franszcaya eviren Lafargue'n imzasyla yaynland. Bulunan elyazmasnda aadaki ek vardr: "Sevgili Lafargue, Engels'le (dn akamki) danmamn meyvesi iliiktir. slubu dzeltiniz, ama ierii deitirmeden braknz. Tmyle sizin Karl Marx." (MEW, Bd. 34, s. 444.) - 21. 2 La Revue socialiste Fransz kk-burjuva sosyalist ve sonra olanak [Possibilist. Yalnzca hemen uygulanabilecek reformlar amalayan politik parti yesi, zellikle spanyol cumhuriyetisi ya da Fransz sosyalisti, .] Benot Malon'un kurduu aylk dergi; balangta cumhuriyeti sosyalist, sonra sendikalist ve kooperatifsel organ; 1880'de Lyon'da ve Paris'te, 1885'ten 1914'e kadar Paris'te karld. Marx ve Engels 1880'de dergide birlikte altlar. - 21. 3 Deutsche-Franzsische Jahrbcher Karl Marx ile Arnold Ruge'un ynetiminde, Paris'te, Almanca yaynland. 1844 ubatnda yalnz iki ift-nshas kt. O nshada Marx'n ve Engels'in eitli almalar yaynland. - 22. 4 The Northern Star Haftalk gazete, artistlerin ba organ; 1837'den 1852'ye kadar nce Leeds'te ve 1844 Kasmndan sonra Londra'da kt. Gazetenin kurucusu ve yayncs Feargus Edward O'Connor idi; krkl yllarda yazilerini George Julian Harney yrtt. Engels, 1845 Eyllnden 1848 Martna kadar bu gazetede alanlardand. - 22. 5 The New Moral World Haftalk gazete, 1834'ten 1846'ya kadar eitli yerlerde, sonunda Londra'da kt; kurucusu Robert Owen'd. - 22. 6 Alman i Birliini Marx ve Engels 1847 Austosunun sonunda, Brksel'de, Belika'da yaayan Alman iileri politik bakmdan aydnlatmak ve bilimsel komnizmin dncelerini onlara

1814'te 2.200.000.000 ngiliz liras 1865'te 6.100.000.000 " 1875'te 8.500.000.000 " retim aralarnn ve rnlerin bir bunalm srasndaki israfna ve ykmna gelince, ikinci Alman Sanayi Kongresinde (Berlin, 21 ubat 1878), yalnz Alman demir sanayiinin 1873-78 bunalmndaki toplam zarar, 22.750.000 ngiliz liras olarak hesaplanmtr.

Friedrich Engels

100

tantmak amacyla kurdular. Mantn, Engels'in ve savam arkadalarnn ynetiminde birlik, Belika'daki devrimci proleter gleri biraraya toplamak iin yasal bir merkeze dnt. Birliin en ilerici yeleri Komnistler Birliinin Brksel topluluuna girdiler. Bununla birlikte, Alman ii Birlii, ubat devriminin hemen ardndan, Belika polisi yelerinin pek ounu tutuklad ve srd zaman, almalarm Paris'te yrtt. - 22. 7 Deutsche-Brsseler-Zeitung Brksel'de Alman politik gmenlerin kurduu gazete; 3 Ocak 1847'den 1848 ubatna kadar haftada iki kez kt; 1847 Eyllnden sonra Marx ve Engels gazetede srekli altlar. Gazete onlarn etkisiyle proletaryann gelimekteki devrimci partisinin Komnistler Birliinin organ oldu. - 22. 8 Demokratik Dernek (Association dmocratique) Proleter devrimcileri, zellikle Alman devrimci gmen evresinden olanlar, ve ilerici ve kk-burjuva demokratlar saflarnda birletirdi. Marx ve Engels dernein kurulmasna etkin olarak katldlar. 15 Kasm 1847'de, Belikal demokrat Lucien Jottrand'a bakanlk grevi verilince, Marx bakan yardmcs seildi. Marx'n etkisi sayesinde Brksel Demokratik Dernei uluslararas demokratik hareketin en nemli merkezlerinden biri haline geldi. Pransada ubat devrimi srasnda Brksel Demokratik Derneinin proleter kanad Belikal iilerin silahlanmas iin alt ve demokratik cumhuriyet uruna geni bir savama girdi. Bununla birlikte, 1848 Martnda Marx Brksel'den srlnce ve Belika resm evreleri devrimci eleri izledii zaman Belikal burjuva demokratlar, alanlarn anti-monarist hareketini ynetmeyi bilmediler. Demokratik Dernek, ondan sonra snrl, tmyle yerel bir etkinlik gsterdi ve aayukan 1849'da etkinlii sona erdi. - 23. 9 Neue Rheinische Zeitung. Organ der Demokratie Marx'n ynetiminde 1 Haziran 1848'den 19 Mays 1849'a kadar Kln'de karlan gnlk gazete. Gazete, demokrasinin proleter kanadnn savam organ olarak kar-devrime kar savamda halk ynlarnn eiticisi oldu. 23. 10 Neue Rheinische Zeitung. Politisch-konomische Revue Marx ile Engels'in 1849 Aralnda kurduklar ve 1850 Kasmna kadar karlan dergi. Komnistler Birliinin teorik ve politik organ, Marx ile Engels'in 1848-1849'da Kln'de kardklar Neue Rheinische Zeitung'un devam. 23. 11 Der Volksstaat Sosyal-Demokrat (ayzenah) ii Partisinin organ; 2 Ekim 1869'dan 29 Eyll 1876'ya kadar Leipzig'te (balangta haftada iki, 1873 Temmuzundan sonra kez) yaynland;

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

101

Alman ii hareketindeki devrimci grleri yanstt; Marx ve Engels gazetede birlikte alanlar arasndaydlar. - 23. 12 nce Franszca yaynlanan yapt, 1883 Martnda Engels'in kendisinin hazrlad haliyle, Sozialdemokratn yaynlar arasnda, Hottingen-Zrih, Almanca olarak yaynland. (Balk sayfasnda yayn yl 1882 olarak verilmitir.) - 25. 13 Der Sozialdemokrat Alman sosyal-demokrasisinin merkez organ; Sosyalistler Yasas srasnda 1879 Eyllnden 1888 Eyllne kadar Zrih'te ve 1888 Ekiminden sonra 1890 Eyllne kadar Londra'da kt. Marx ve Engels, marksist izgiyi kabul ettirmek iin merkezi organa yardm ettiler. Engels gazetede bile alt. - 26. 14 Bu yaptn ikinci ve nc Almanca basklan, birinci basks gibi, Sozialdemokratn yaynlar arasnda, 1883'te kt. Drdnc bask Engels'in salndaki son Almanca baskdr. Bu baskya da Engels'in "Die Mark" adl almas ek olarak baslmt. ("Mark" iin bkz: Ailenin, Devletin ve zel Mlkiyetin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 191-207.) - 28. 15 Sosyalistler Yasas (Sosyal-Demokrasinin Kamu Esenlii iin Tehlikeli abalarna Kar Yasa"), 19 Ekim 1878'de Reichstag'ta kabul edildi, 21 Ekimde yrrle girdi. Partinin btn rgtlerini ve sosyalist ama gden btn sendikalar yasaklad. nemli btn sosyalist basn organlar kapatld, sosyalist nitelikli btn toplantlar yasakland. Reichstag, 25 Ocak 1890'da, ynlarn basks karsnda Sosyalistler Yasasnn yrrlnde bir uzatma yapmay reddetti. Yasann yrrlk sresi 30 Eyll 1890'da sona erdi. - 28. 16 Ayzenahlar ve lasalclar 19. yzyln altmlarnda ve yetmilerinin balarnda, Alman ii snf hareketinde iki parti. Ayzenahlar Marksizme bal kalanlar; Marx'n ve Engels'in ideolojik etkisindeydiler. Balarnda Wilhelm Liebknecht ile August Bebel vard. 1869'da Eisenach kongresinde, Almanya'da, Sosyal-Demokrat Partiyi kurdular. Lasalclar 1863'te Alman iileri Genel Birliini kuran Ferdinand Lassalle' izleyenler. Alman ii snf hareketinin geliimi, bu iki partiyi birleip kaynamaya yneltiyordu. Birleme 1875'te, Gotha kongresinde gerekleti, lasalclarn oportnist kanadn temsil ettikleri tek bir Alman Sosyalist i Partisi kuruldu. - 31. 17 Gotha kongresi (Mays 1875). - 31. 18 Bernstein bu ahbap topluluu iindeydi. Partinin Bismarck'a kar yrtt savamn gerei, daha Marx ve Engels sa iken bu evreden ayrld. Engels, 1892'de, bu satrlar yazarken, vasiyetna-

Friedrich Engels

102

mesinin yerine getirilmesiyle grevlendirdii adamlardan biri olan Bernstein'n, lmnden sonra davaya ihanet edeceini, ilk aklarna dneceini ve daha embriyon halindeyken lmne yolat ayrlk partiyi kurmay deneyeceini aklndan geirmezdi. - 31. 19 Para deeri iin iki maddenin altn ile gm esas teorisi.- 31. 20 Vorwrts Alman sosyal-demokrasisinin Gotha birleme kongresinden sonraki merkez organ. Leipzig'de (1876-78) kt. 32. 21 Bunlar u blmlerdir: Giri'in birinci blm, nc Kesimin birinci ve ikinci blmleri. Giri'in birinci blm ikiye blnd, ve bunlarn arasna nc Kesimin birinci blm kondu. 32. 22 Mark Eski Cermen ky topluluu. Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm'in ilk ngilizce basksna yazd zel girite, Cermen kyllnn ilka ile balayan tarihine ksaca deindi. Engels'in "Mark" adl incelemesi iin bkz: Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 191207. - 32 23 Bilinemezcilik (agnosticism) Yunanca a (olumsuzluk neki) ile gnosis (bilgi) szcnden. - 34. 24 Adclk (nominalism) Latince nomenad szcnden tretilmitir. Ortaa felsefesinde bir eilim; savunucular, genel kavramlarn benzer nesnelerin yalnz adlar olduunu iddia etmilerdir. - 34. 25 Anaksagoras'n felsefesinde, birleerek ve ayrlarak nesneleri oluturan trde eler. - 34. 26 Tanrc (theistic) Tanrcla (theism), kiisel bir tanrln, evrenin bir yaratcsnn olduunun kabul edildii dinsel-felsefi retiye degin, bal. - 35. 27 Yaradanclk (deism) Tanr fikrini alemin kiisel-olmayan ilk nedeni olarak kabul eden ve doaya ve insan yaamna mdahale etmediini ileri sren dinsel-felsefi eilim. - 36. 28 Tevrat'n ilk kitab. 36. 29 Great unwashed, harfi harfine "ulu ykanmamlar" demektir. Ledru-Rollin, Mazzini, Pyat ve 1848'in gl suyunda ykanm cumhuriyetileri, sosyalistleri ayn ekilde kk gryorlard; sosdemler (sosyal-demokratlar) sabunla sava halindeler diyorlard. Temizlik, burjuvalarn yolduu ii snf iin ancak glkle elde edilebilecek bir lkstr: bu parlak kafalar, su ortaklar burjuvalarn iilere ektirdikleri yoksulluu, onlarn kabahatiymi gibi yzlerine

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

103

vuruyorlard. - 36. 30 Vaftizcilik (baptism) ngiltere'de ve Birleik Devletler'de ok yanda olan bir mezheptir: ayrc dogmas, mminleri ancak erginlik anda, o da btn vcuduyla suya sokarak vaftiz etmektir. - 37. 31 Selamet Ordusu (Salvation Army) 1864'te Londra'da William Boot'un kurduu ve tapnaklar dndaki vazlar ve eylemiyle dikkati eken bir dinsel birlik. - 37. 32 P. S. Laplace, Traite de mcanique cleste [Gk Mekanii Konusunda nceleme], c. I-V. Paris, 1799-1825. - 37. 33 Ding an sich, eyann z, kendinde-ey demektir. Kantin felsefesinde eyann z ya da numen bilinemez, ancak onun karl olan fenomen (eyann duyulara ak yan) bilinebilir. Engels, burada, byle bir felsefe anlaynn yanlln gsteriyor. - 39. 34 Kiilerin ahirette ne olacaklarnn daha doutan ve yaarken ne yaparlarsa yapsnlar, belli olduunu savunan reti. 42. 35 1648 ve sonraki yllar. - 43. 36 Yeoman'lar, topraklann kendileri ileyen kk toprak sahipleriydi; o tarihte ngilterede ok kalabalktr. Yeomanry, yeomarilar topluluu demektir. - 43. 37 1455-1485. - 44. 38 Srasyla, buhar makinesinin, iplik (eirme) makinesinin, makineli dokuma tezgahnn bulucular. - 48. 39 Tahl Yasalar (Corn Laws) ngilterede tahl ithalinin snrlandrlmasna kar savam, 1846'da hububat tarifelerinin yl yrrlkten kaldrlmasn salayan bir yasann kabul edilmesiyle sona erdi. 1849'da, bu yasa uyarnca, tarifeler kaldrld. - 48. 40 Jonathan Brother (Jonathan Birader) Uncle Sam'n (Sam Amca'nn) eski ad. - 49. 41 Revivalism Geen yzylda, dinin azalan etkisini yeniden canlandrmaya abalayan bir akm. Moddy ile Sankey adl iki Amerikan vaizi, bu akmn rgtleyicisiydi. - 49. 42 Semen olabilmek iin en az 200 frank dolaysz vergi demek gerekiyordu (1830 devriminden nce, 300 frank). Bu en az vergi miktarna seim cens' denirdi. - 50. 43 Engels bunlar parlamenter kurumlar tehlikeye atm olan ''Boulanger bunalmnn ertesinde yazyordu. - 50. 44 1846. Bu ilga, serbest ticaretin himayecilik zerinde ve ngiliz burjuvazisinin Landlordlar (toprak aalar) zerinde zaferini tescil ediyor. - 51. 45 1867 seim reformu. - 51.

Friedrich Engels

104

46 Liberallerin eski ad. - 51. 47 Muhafazakarlarn eski ad. - 51. 48 Katheder-Socialist (Krs-Sosyalistleri) Almanya'da, 1870'ten sonra klasik ngiliz ekonomisinin ilkelerine, yntemlerine ve eilimlerine kar kan ve toplumsal bir politika tleyen baz ekonomi politik profesrlerine verilen ad. rnek olarak Schmoller, Adolf Wagner, Brentano'yu sayabiliriz. Bunlar elbette devrime karydlar. Bismarck'n 1880'den sonra giritii "toplumsal reformlar" politikasnn esin kayna oldular. - 52. 49 School Boards 1870'te kurulan eitim komisyonlar. Grevleri "kamu okullar kurmak ve onlara bakmak zere belirli bir vergi toplamak, velileri ocuklarm okula gndermeye zorlamak ve yoksullar okul harlarndan bak tutmakt". (Seignobos, ada Avrupa'nn Siyasal Tarihi, s. 65.) - 52. 50 Labour Party'nin (i Partisi) beii olan ii temsil komitesinin kuruluundan sekiz yl nce yazlmtr. - 54. 51 Anabaptistler (Rebabtists) 16. yzylda Almanya'da ve Hollanda'da ortaya km bir dinsel mezhebe bal olanlar. Bunlarn ou, Thomas Mnzer'in nderliini yapt en devrimci kanada katlan kyller, zanaatlar ve kk esnaflard. - 58. 52 17. yzyl ngiliz burjuva devrimi srasnda kentli ve kyl yoksullarn karlarm temsil edenlere, "true levellers" ya da "diggers" diye anlanlara deiniliyor. 58. 53 Engels, burada, topik sosyalist Thomas More'un (16. yzyl) ve Tommaso Campanella'nn (17. yzyl) yaptlarn anmsatyor. - 58. 54 M 3. yzyldan MS 7. yzyla kadar srm olan bilimsel geliimin skenderiye a. Adm Msr'n skenderiye kentinden almtr, skenderiye, o sralarda, uluslararas ekonomik iliki merkezlerinin en nemlilerinden biriydi, skenderiye anda matematik (Euclides ve Archimedes), corafya, astronomi, anatomi, fizyoloji vb. nemli gelime gsterdi. - 71. 55 Goethe'nin Faust'unda Mephistopheles. - 81. 56 Bunlarn en nemlileri unlardr: 1492'de Christopher Columbus'un Amerika'y ve 1498'de Portekizli Vasco de Gamann Hindistan'a ulaan bir deniz yolunu bulmas. - 87. 57 17. ve 18. yzyllarda, ispanya, Hollanda, Fransa ve Britanya arasnda, Hindistan ve Amerika ile yaplan ticarete egemen olmak ve bu iki lkeyi smrge olarak ele geirmek iin savalar oldu. Britanya, bu savalardan zaferle kt ve 18. yzyln sonunda btn dnya ticaretini ele geirdi. - 88.

topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm

105

You might also like