Yg Koruma

YKSEK GERLM TESSLERNDE KORUMA
05.05.2012
Scorpion eyes
PROGRAM
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ar Gerilimler, Ar Akmlar, Akm ve Gerilim lme Transformatrleri, Ar Akm ve Toprak Rleleri, Transformatr Korumalar, Kesici Atrma-Sesli/Ikl Sinyal Devreleri, Kesici Kumanda Ayrc / Kesici Sinyal Devreleri, Kilitleme Devreleri, Yardmc Besleme Kaynaklar.
05.05.2012
Scorpion eyes
AIRI GERLMLER
Enerji sistemlerinde,
Can gvenlii bakmndan tehlikeli gerilim ykselmelerinin ortaya kmasna, Yaltmn bozulmasna ve sonucunda,
Ksadevrelerin olumasna,
Aygtlarn arza yapmasna,
yol aabilirler.
05.05.2012 Scorpion eyes 3
AIRI GERLMLERN ZELLKLER Genlikleri genel olarak,

ebekenin yapsna, Ortaya kmalarna yol aan olaylara baldr,
Yryen dalga biiminde sistemde yaylrlar,

Hava hatlarnda, 300 m/s (k hz), Kablolarda, 150 m/s,
ebekenin sreksizlik noktalarnda yansma ve krlmalara urarlar.

Ar gerilimler
Gerilim ykselmeleri, ar gerilimler, D ar gerilimler,
biiminde snflandrlabilirler.
05.05.2012
Scorpion eyes
GERLM YKSELMELER
Karakteristik byklkleri,
ounlukla iletme frekansl (50 Hz),
Genlikleri (1,5 - 2 x Un),

Etki sreleri (saniye ~ saat)
biiminde tanmlanabilir.
05.05.2012
Scorpion eyes
GERLM YKSELMELER
Ortaya k nedenleri,
Jeneratr yknn kalkmas / kapasitif yklenmesi,
Hava hattnn yksz kalmas (Ferranti Olay),

Kapasitif devrenin almas,
Faz-toprak ksadevreleri vb.
05.05.2012
Scorpion eyes
AIRI GERLMLER Karakteristik byklkleri,

Genlikleri iletme gerilimine bal ( 2~3
x Un),
Yksek frekansl,
Snml ( ~ 10 ms),
olarak tanmlanabilir.. gerilimi,

Gerilim ykselmesi,
05.05.2012 Scorpion eyes
b)
AIRI GERLMLER
Ortaya k nedenleri,
Devre ama-kapama,
Faz ve toprak ksadevreleri,

Rezonans /ferrorezonans olaylar,
biiminde sralanabilir.
DIAIRI GERLMLER
Karakteristik byklkleri,
Genlikleri iletme geriliminden ok,
ebekenin yapsna,
ebekenin karakteristik byklklerine,

Yldrm akmnn byklne bal,
Ksa sreli ( ~ 100 s), biiminde tanmlanabilen darbe gerilimleridir.

DIAIRI GERLMLER
Atmosferik etkilerden kaynaklanan ar gerilimlerdir. Yldrmn,
Dorudan faz iletkenine ya da alt tesisine dmesi ile, ebekeye ait bir diree ya da varsa koruma teline dmesi sonucu geri atlama veya endklenme ile, Tesis yaknna dmesi sonucu elektromanyetik etki
ve/veya tesirle elektriklenme ile

oluabilirler.
KORUMA AYGITLARI Balca koruma aygtlar,

Koruma elektrotlar (ark boynuzlar) *),
Deiken direnli (SiC) parafudrlar **), Metal-oksit (ZnO) parafudrlar, olarak sralanabilir.
*) : zolatr koruma aygtdr denebilir, **) : retimden kaldrlmtr.

KORUMA ELEKTROTLARI
ki metal ubuktan oluan basit elektrot sistemi, Gecikmeli alma, Arkn snmesi, enerjinin kesilmesine bal, Yedek (back up) koruma aygt, Gvenilirlikleri ok dk, zolatr koruma aygt.
DEKEN DRENL PARAFUDRLAR

Porselen mahfaza iinde,
Seri elektrotlar, Deiken diren (SiC) bloklar.
Seri elektrotlar,
letme geriliminde yaltm, Ar gerilimde iletimi salama, Ard akmn kesme.
Seri elektrotlarn,
Gecikmeli alma riski, Kirlenmeye duyarl.
Gvenilirlikleri dk.
Porselen ya da polimer mahfaza iinde, ZnO diren bloklar, Atlama aralksz, Kirlenmeye daha az duyarl, Akm-gerilim karakteristii daha uygun, Dik cepheli darbede daha hzl alma.
METAL-OKST PARAFUDRLAR
05.05.2012
Scorpion eyes
15
METAL-OKST PARAFUDRLAR
Akm-gerilim karakteristii (ematik).

PARAFUDR SEM
Srekli iletme gerilimi, Beyan gerilimi, Anma boalma akm, Koruma dzeyi,
Yldrm anma boalma akmnda ve Ama-kapama darbe akmnda en yksek artk gerilim,
Hat boalma snf (enerji yutma yetenei),

Hafif ve ar hizmet parafudrlar,
letme koullar.
Ar Akmlar
Ar yklenme,
Sistem ve aygtlarn, nominal akmlarnn zerinde yklenmeleri,
Ksa-devreler,
Yaltmn ypranmas/yalanmas, Ar snma, Mekanik vb. d etkiler, Ar gerilimlerden kaynaklanan atlamalar, yaltkanlarda delinmeler.
Scorpion eyes 18
05.05.2012
3. lme Transformatrleri 3.1. Akm lme Transformatrleri

a. Kullanm amalar
llmesi istenen akm, belirli ve sabit bir oranda klterek, sekonder (ikincil) devrelerine bal aygtlarn kk akmla beslenmesini salamak, Primer ve sekonder sarglar birbirine kar yaltldndan, g devresi ile aygtlar arasnda gerilim ynnden yaltm salamak,
lme ve koruma aygtlarnn standart anma akmlarnda retilmelerine olanak salamak.
b. Yaplar Gvde,
3.1. Akm lme Transformatrleri
Epoksi reine (bina ii), Kazan ve geit izolatrleri (bina d),
Ferromagnetik ekirdek, Primer sarg(lar), Sekonder sarg(lar).
05.05.2012
Scorpion eyes
20
3.1. Akm lme Transformatrleri

c. alma ilkesi Primer ve sekonder sarglar, ekirdek zerine birbirine zt ynde manyetik alan (ak) oluturacak biimde sarlmlardr, Primer sarg akmnn oluturduu manyetik ak, ekirdek zerinden sekonder sargya aktarlr, almas, primer ve sekonder sarglardan geen akmlarn, ekirdekte oluturduklar amper sarmlarn birbirini dengelemesi ilkesine dayanr,
c. alma ilkesi
Buna gre,
n1 : n2 : I1 : I2 :
Primer sarg sarm says, Sekonder sarg sarm says, Primer sarg akm, Sekonder sarg akm,
olmak zere,
I1 .n 1 = I 2 .n 2
eitlii yazlabilir.
veya
I1 n 2 = I2 n1
05.05.2012
Scorpion eyes
22
d. Dntrme oran
Akm transformatrlerinde dntrme oran,
I1n : Primer anma akm, I2n : Sekonder anma akm,

olmak zere
I1n ATO = I 2n
biiminde tanmlanabilir.
ATO Bu oran, tr. etiketinde ya dorudan ya da
primer anma akm / sekonder anma akm

olarak verilir.
Baz akm transformatrleri ift sargl olarak yaplrlar. Bunlar, ift primer sargl ya da ift sekonder sargl
olabilirler.
05.05.2012
Scorpion eyes
24
ift primer sargl akm tr.

C1 ve C2 terminalleri ksa devre edildiinde dntrme oran, 50A / 5A,
P1 ile C2 ve C1 ile P2 birletirildiinde dntrme oran, 100A / 5A
ift sekonder sargl akm tr.

S1 ve S2 terminalleri kullanldnda oran
50A / 5A,
S1 ve S3 terminalleri kullanldnda oran

100A / 5A (Kullanlmayan terminal ak braklr).
e. Polarite
Primer ve sekonder sarg terminallerinde, birbirine kar gelen sarg ularn tanmlamakta kullanlr. Primer sargda akmn giri ucu, P1 ise, sekonder sargda akmn k ucu, S1 olarak tanmlanr.
f. Primer ve sekonder anma akmlar

Transformatrn, sarglar zarar grmeden srekli olarak tayabilecei akmdr. Anma akmlar, etikette amper cinsinden belirtilir. (%20 fazlasn, ar snmadan srekli olarak tayabilir). Transformatrlerin doruluk (hata) snflar anma akmlarna gre tanmlanr. Primer sarg anma akm standart deerleri
5 100 10 150 20 250 40 400 50 600 75 A
Sekonder sarg standart anma akm ise genel olarak

5 Amperdir. (Bazen 1 A, nadir olarak 2A).
g. Anma gc
Primer sargdan sekonder sargya aktarlan g deeridir (VA),
Anma gc, sekonder sargda tketilen gcn dnda, bu sargnn besledii devreye verilen g olarak dikkate alnr.
Sistemde kullanlmas gereken akm trnn anma gc,

2 N a I a xR kablo N ar = 5 2 x
2 xl 2 x 10 10 = 25 x 10 = 13,57 VA x .s 56 x 2,5
biiminde hesaplanabilir.
Nar : Akm tr. sekonder anma akmnda, rle bobininin ektii g ( rnekte 10 VA).
Standart tr. anma gleri : 15 30 45 - 60 VA

(Hesaplanan gce en yakn st standart deer seilir).
Akm trde dntrme ileminde % olarak yaplan hatay gsteren saydr. Bu deer etikette belirtilir.
rnein, 1 snf tr, primer akm sekondere dntrrken % 1 hata yapar, Sekonder anma akm 5 A ve 1 snf olan bir trn primer sargsndan anma akm akarken, sekonder sargsndan,
h. Doruluk (hata) snf
5 (0,01 x 5) = 5 0,05 A
(en fazla 5,05 A, en az 4,95 A) akm akar.
05.05.2012
Scorpion eyes
31
h. Doruluk (hata) snf

Genel olarak, koruma devrelerinde 3 snf, lme devrelerinde 1 snf akm trleri kullanlr. zel koruma devrelerinde 1 snf, lme devrelerinde ise 0,5 snf akm tr kullanlabilir.
Bazen iki ayr akm tr ayn gvde iinde retilebilmektedir.

Bu tip transformatrlerde iki ayr ferromagnetik ekirdek ve zerlerinde ayr ayr primer ve sekonder sarglar bulunur, ekirdeklerden biri l, dieri koruma amal sarglar tar, Byle bir akm transformatrnn etiketinde rnein,
Oran : 50 / 5-5A Anma gc : 30 +30 VA Doruluk snf : 1 + 3 biiminde verilir.

.
i. Doyma katsays
ekirdein doymas nedeniyle akm trlerinde dntrme orannn sabit olduu blge snrldr, Transformatr yknn belirli bir deeri amas durumunda doyma noktasna eriilir, Dntrme orannn sabit olduu bu blge, anma yknde tanmlanan, doyma katsays ile belirlenir.
rnek: Anma gc, 30 VA olan bir tr. iin anma yk,
N = I2 x R R = N / I2 = 30 / 52
n2= n1 R1
2
=3 R = .1,2 dur. R 0,6 1,2
Doyma katsays 3 olan akm tr , sekonder akm, 3 x 5 = 15 A olursa doyma noktasna eriir. Dntrme oran, 20A / 5A olan bir trde, bunun primer akm karl, 3 x 20 = 60 Adir.
lme (saya, ampermetre v.b.) aygtlarnn ar akmlardan zarar grmemeleri iin bunlar besleyen akm transformatrlerinin abuk doymas istenir, Rle akm bobinlerinin ise uzun sre ar akmla R 1,2 beslenmesi sz=konusu. olmad gibi; seici n n =3 R 0,6 alma asndan, arza akmnn, olabildiince doru ekilde alglamas istenir. Bu yzden, bunlar besleyen akm transformatrlerinin ge doymas gerekir.
1 2 2 1
Bu nedenlerle lme akm transformatrleri, doyma katsaylar, 5ten kk (n<5), koruma akm transformatrleri, 10dan byk (n >10) olacak biimde retilirler.
Notlar:
Akm transformatrlerinin primer sarglar devreye bal fakat sekonder sarglar kullanlmyorsa, sekonder sarg terminalleri mutlaka ksa devre edilmelidir, ift ekirdekli akm transformatrlerinde de kullanlmayan sekonder sarg terminalleri, ksa devre edilmelidir. Akm trlerinin sekonder devrelerinde sigorta, anahtar vb kullanlmamaldr, Sekonder terminallerden biri, gvenlik iin mutlaka koruma topraklamasna balanmaldr.
j. Devreye balama (ematik)
05.05.2012
Scorpion eyes
38
3.2. Gerilim lme Transformatrleri a. Kullanm amalar

llmesi istenen gerilimi, belirli ve sabit bir oranda klterek, sekonder (ikincil) devrelerine bal aygtlarn kk gerilimle beslenmesini salamak, Sekonder sargy ve dolaysyla bu sargdan beslenen aygtlar, ana devrenin geriliminden yaltmak, lme ve koruma aygtlarnn standart gerilimlerde retilmelerine olanak salamak.
b. Yap ve alma ilkesi

Gerilim transformatrnn yap ve alma ilkesi, akm transformatrnnkine benzer.
05.05.2012
Scorpion eyes
40
Gerilim transformatrnde, primer sarg gcnn sekonder sargya aktarld varsaylrsa,

V1.I1 = V2.I2
I 1 V2 = I2 V1
(1 )
Amper - sarmlar da eit olduuna gre,
I1.n1 = I2 .n2
I 1 n2 = I 2 n1
(2 )
(1) ve (2) nolu eitliklerden
V1 n1 = V2 n2
elde edilir.
41
05.05.2012
Scorpion eyes
c- Oran ve polarite V1n : Primer sargnn anma gerilimi (V), V2n : Sekonder sargnn anma gerilimi (V), olmak zere gerilim transformatrlerinin evirme oran,
GTO = V1n / V2n

olarak tanmlanr.
Polarite, primer ve sekonder sargda birbirine kar gelen ular belirtmekte kullanlr.
05.05.2012
Scorpion eyes
42
Gerilim lme Transformatrleri

Faz aras balant Faz-toprak aras balant
05.05.2012
Scorpion eyes
43
D. Primer ve sekonder anma gerilimleri Primer sarg anma gerilimleri,
Faz aras balanan gerilim transformatrlerinde,

6,3 10,5 15 34,5 (vb) kV Faz- toprak arasna balanan gerilim trlerinde,
6,3/3
10,5/3
15/3
34,5/3 (vb) kV
Sekonder sarg anma gerilimleri, standart deer olarak,
Faz aras balanan gerilim trlerinde, 100 V,

Faz-toprak aras balanan gerilim trlerinde; 100/3 Vtur.
05.05.2012
Scorpion eyes
44
Faz - toprak arasna balanan gerilim transformatrlerinde, anma gerilimi, 100 /3 =33,3 V olan ikinci bir sekonder sarg bulunabilmektedir. Varsa, bu sargnn grevi, yaltlm ebekelerde faz-toprak arzalarnn alglanmasn salayan artk (rezidel) gerilim rlelerini beslemektir.
05.05.2012
Scorpion eyes
45
e. Anma gc
Gerilim transformatrnn, primer sargsndan sekonder sargsna aktarld varsaylan gtr (VA). Standart anma gleri, 30 - 60 - 90 VA dir.
Anma gc 30 VA olan bir gerilim trnn sekonderine balanacak yk, en az,

N = V2 / Z olmaldr.
Z = V2 / N = 1002 / 30 Z = 333
Notlar Gerilim transformatrleri g devresine bal iken, sekonder sarglar herhangi bir devreyi beslemiyorsa bu sarg terminalleri ksa devre edilmeyip, bo braklr. Gerilim transformatrlerinin sekonder sarg terminallerinden biri, koruma topraklamasna balanr.
05.05.2012
Scorpion eyes
47
f. Doruluk snflar
Bir gerilim transformatrnn, primer gerilimi, sekonder gerilime dntrrken ne oranda hata yaptn belirten deerdir (%). rnein, 10,5 / 0,1 kVluk bir faz-faz tipi, 1 snf bir gerilim transformatrnn primer sargsna 10.500 volt uygulandnda, sekonder sargsnda endklenen gerilim deeri, 100 1 V (en az 99 V, en fazla 101 V) olmaldr.
Doruluk snf, sekonder sargnn anma gcn amayan bir yk beslemesi durumu iin tanmlanmtr. Ar yklenmede doruluk snf bozulur. Ayn ekilde primer sargya uygulanan gerilim de anma gerilimine yakn bir deerde olmaldr. lme amal gerilim transformatrleri 0,5 veya 1 snf, koruma amal gerilim transformatrleri ise 3 snf olmaldr.
05.05.2012
Scorpion eyes
49
g. Dayanma katsays
Faz-toprak arasnda kullanlan gerilim transformatrleri, bal olduklar ebeke yaltlmsa , bu ebekede oluacak faz-toprak temaslarnda, ar gerilime maruz kalrlar. Bir faz toprak temasnda arzal fazn topraa gre gerilimi sfra derken, salam fazlarn topraa gre gerilimleri, 3 katna ykselir.
05.05.2012
Scorpion eyes
50
4. Ar akm ve toprak rleleri

1. Kullanlma amalar a. Ar akm rleleri Fazlardan, donanma zarar verebilecek ar yk veya kk deerli arza akmlarnn gemesi halinde, bunu belirleyerek, belli bir gecikme zaman sonunda devrenin enerjisinin kesilmesini, Ksa devre halinde ise ksa devre akmlarn alglayarak devrenin enerjisinin ani olarak kesilmesini salarlar.
05.05.2012
Scorpion eyes
51
b. Toprak rleleri
Fazlarn dengesiz yklenmesi halinde, bu dengesizliin zellikle transformatrlere zarar vermemesi iin, bu durumu alglayarak, belli gecikme zaman sonunda devre enerjisinin kesilmesini salarlar. Kk akml toprak arzalarnda ayn ekilde davranrlar.
Byk akml (ksa devre) toprak arzalarnda ise devrenin enerjisinin ani olarak kesilmesini salarlar.
2. Devre balantlar
Ar Akm (A.A.) koruma dzeninin, tketici tarafndan ekilebilecek ar yke kar koruma yapt varsaylsn. S fazndaki Is akm arttnda, akm tr. sekonderindeki rleyi besleyen s akm da artar ve rlenin alma akm ayar deerine ulanca, rleyi altrarak enerjiyi kestirir.
05.05.2012
Scorpion eyes
53
Ar yk, faz aras ve fazl ksa devrelere kar koruma emas.

Faz faz ksa devrelerinde, iki faza ait rle, fazl ksa devrelerde, her fazdaki rle alr. Byk akml faz-toprak ksa devrelerinde, o faza ait rle alarak kesiciyi atrr.
05.05.2012
Scorpion eyes
54
2 A.A. + toprak koruma rlesi, en ok kullanlan koruma dzenidir. Ar ve dengesiz yklere kar zaman gecikmeli koruma; faz aras ve faz-toprak ksa devrelerine kar ani koruma salar (yaltlmam ebekelerde).
05.05.2012
Scorpion eyes
55
3. Ar Akm ve Toprak Rlelerinin alma Ayarlar
Toprak rlesi de bir ar akm (A.A.) rlesidir. Ar akm ve toprak rleleri, akm tr lerinden rlelere gelen akm, belli bir deeri atnda alrlar.
Gecikmeli alma akm ayarlar, genel olarak I > ile iaretli bir dme aracl, gecikmeli alma zaman ayarlar ise, t ile iaretli bir dier dme ile yaplr.
Rlede, ayrca ani alma akm ayarn salayan I >> iaretli bir dme bulunur.
Rleler, (iki veya A.A + bir toprak ) nitesi biiminde, ayn kasa iine monte edilmise gecikmeli alma akm ayar dmeleri , her faz iin ayr ayr veya ortak olabilir.
Faz ve toprak nitelerinin ayar dmeleri, ayr ayrdr.

Faz dmelerinde, faz isimleri (A), (B), (C) v.b; toprak dmelerinde () toprak iareti kullanlarak ayrm salanmaktadr. Faz ar akm rleleri, genel olarak 5 A alternatif akm anma deerinde; toprak ar akm rleleri ise 1 A (A.C.) anma akmnda imal edilirler.
Rle yardmc beslemeleri, 24 - 48 veya 110 V doru gerilim (D.C) olarak standartlatrlmtr.
Rle alma akm ayar deerleri, Amper (A) veya rle anma akmnn ast / st katlar (x In ) biiminde olabilir. Baz rlelerde , ani alma akm (I >> ) ayar, gecikmeli alma akmnn (I >) kat olarak yani (x I >) cinsinden ayarlanr.
05.05.2012
Scorpion eyes
57
Zaman gecikme ayar, ya sabit zaman gecikmesi olarak ya da ters zamanl yani akm deerinin artmas halinde daha ksa srede alacak biimde ayarlanabilir.
05.05.2012
Scorpion eyes
58
4. Rle Ayar Hesab ve Seimi

Transformatr giri veya k fiderlerindeki faz ar akm rleleri gecikmeli alma akm, tr. anma akmnn % 5-10 fazlasna ayarlanabilir. rnein, 1000 kVA gcndeki 10,5 / 0,4 kV bir tr.n 10,5 kV giriinde, faz ar akm rlesi varsa , bunun gecikmeli alma akm ayar iin,
1 000 kVA In = = 55 A 3 .10,5 kV

I > = ( 1,05 1,10) x 55 = 57,8 60,5A 60A

Bu fiderde 50 / 5 A oranl akm tr. kullanlmsa, rle zerindeki I > tep ayar, 60 / (50/ 5) = 6 A olarak ayarlanmaldr. Zaman gecikme ayar ise; tr. knda, yani 0,4 kV tarafnda oluacak fazl ksa devre halinde geecek arza akmnda, tr.n ksa devreye dayanma sresinin yarsn amayacak ekilde yaplmaldr.
05.05.2012
Scorpion eyes
60
rnek olarak ; Tr. etiketinde ksa devreye dayanma sresi, 2 sn olarak verilmise, ar akm rlesi, sabit zamanl ise rlenin zaman gecikmesi, en fazla 1 sn. yaplmaldr. Eer rle ters zamanl ise fazl maksimum ksa devre akmnda, 1 saniyeyi veren gecikme erisi kullanlabilir. Ayrca, rlede ani alan (ksa devre) akm eleman, tr. kndaki fazl ksa devre akmnn % 15-20 fazlasna ayarlanarak, tr. iinde oluabilecek iki ya da fazl ksa devrelerde, rlenin ani alarak, arzay en ksa srede temizlemesi salanmaldr.
05.05.2012
Scorpion eyes
61
Yukarda belirtilen trn, % uk deeri, etiketinde 7 olarak verilmise, ksa devre akm,
100 100 Ik = xI n = x55 = 786 A' dir. uk 7

Trdan nceki ebeke empedansnn, bu akm, % 15-20 kadar aaya ektii varsaylrsa ani eleman, bu deere ayarlanabilir, Rlenin I >> ayar dmesi, I > akmnn kat olarak dzenlenmise, I >> ayar, 13 x I > deerine ayarlanarak ani elamann akm ayar, 60 x 13 = 780 A, yaplm olur.
G tr. k fiderindeki toprak rlesinin zamanl akm elemannn, (Dy bal g transformatrlerinin, anma akmnn % 20si oranndaki dengesizliklerden itibaren zorlanaca dikkate alnarak ), anma akmnn %15 fazlas civarnda ayarlanmas uygun olur. Yani yukardaki rnek iin,
15 10,5 x55 x = 216,56 A 100 0,4

In = 1600 A k alteri kullanld kabul edilerek, I0 > ayar iin ; 216, 56 : 1600 = 0,135 0,125 x In uygun bir ayar deeridir. Ani elemann, bu deerin en az 10 katna ayarlanmas uygun olur. Zaman gecikmesinin de, ar akm rlesindeki gibi, yani 1 saniye seilmesi uygun olacaktr.
Bir motor ya da bir tr. grubunu besleyen fiderdeki faz A.A. rlelerinin zamanl akm elemanlar, fiderden ilk enerjilenme esnasnda motorlarn veya transformatrlerin ekecei yol alma veya darbe mknatslanma akmlar dikkate alnarak bu akm deerinin stnde ayarlanmaldr. Ancak bu deer seilirken, fider zerindeki hat, kablo, ayrc, kesici ve bizzat korumalar besleyen akm tr lerinin anma akmlar gz nnde bulundurularak en kk anma akml donanmn srekli tayabilecei akm deerinin zerine klmamaldr. Eer yol alma akm, donanmn anma akmndan bykse termik karakteristikli (ok uzun zaman gecikmeli-ters zamanl) rle kullanlmal; rle alma akm, yine donanmn snrlad akm deerinin altnda ayarlanmaldr.
Bu tr fiderlerdeki gecikmeli alma zaman ayarnn, motor veya motorlar koruyan dzenlerin almasna frsat tanmak ve enerji verme esnasnda oluan darbe mknatslanma akmlarnn etkisine maruz kalmamak iin 0,5 ile 1 saniye civarnda seilmesi uygun olur. Sabit zamanl rlelerde, dorudan bu deer seilir; ters zamanl rlelerde ksa devre akmlarnda bu zaman gecikmesini veren eri seilir. Ani elemanlarn bu tr fiderlerde iptal edilmesi (sonsuza ayarlanmas) uygun olur.
Toprak rleleri gecikmeli akm elemanlarnn faz A.A. rlelerininkinin %15 - 20si deerinde ayarlanmas uygundur. Zaman gecikmeleri faz A.A. rlelerininki gibi seilebilir.
Toprak rlesi ani elemanlar ya iptal edilmeli ya da gecikmeli elemann 10 kat gibi yksek bir deere ayarlanmaldr,(fider zerindeki tketici tesislerinde bulunan korumalarn almasna frsat tanmak iin).
nemli not: Rle ayarlar yaplrken (ayar deerleri seilirken) asla gzden uzak tutulmamas gereken konu, bir rlenin kendinden nceki ve sonraki ebeke blmlerinde bulunan rleler ile koordineli (i blm iinde) altrlmas gereidir.
Her rlenin, bir asl bir de art koruma blgesi vardr / olmaldr.
05.05.2012
Scorpion eyes
66
ekildeki gibi bir ebeke blmnde ; 5 nolu rlenin grevi, E-F blmn asl koruma olarak, F den uzaktaki ebeke blmn art koruma olarak, 4 nolu rlenin grevi, D-E blmn asl koruma olarak, E-F blmn art koruma olarak, 3 nolu rlenin grevi C-D blmn asl koruma olarak, D-E blm art koruma olarak, ve dier rlelerin grevleri de benzer ekilde tanmlanan blgeleri , ana ve art koruma olarak korumaktr. Rlelerin, bu grevlerini i blmne uygun bir ekilde yerine getirebilmesi iin, rnein D-E blmnde bir arza olduunda, 5 nolu rle hi almamal (ki normal olarak tketici tarafnda kaldndan almaz), 4 ve 3 nolu rleler almal fakat 3 nolu rle kesicisine ama komutu vermeden nce,4 nolu rle kesicisini atrarak, arza nedeniyle en kk ebeke blmnn enerjisiz kalmas salanmaldr,(yani C-D blm almaya devam etmelidir). Burada 3 nolu rlenin grevi, 4 nolu rle veya kesicisi herhangi bir nedenle tutukluk yaparsa, art koruma olarak almaktr. te rlelerin byle uyum iinde alabilmesi; onlarn zellikle, zaman ayarlarnn, uyumlu seilmesine baldr. rnein sabit zamanl rle kullanlyorsa, 5 rlesinin zaman 0,7 saniye , 4 rlesinin zaman 1 saniye; 3 rlesinin 1,3 saniye ; 2 rlesinin zaman 1,6 saniye ; 1 rlesinin zaman 1,9 saniyeye ayarlanarak gerekli egdm salanabilir.
Ters zamanl rleler kullanlyorsa, alma erileri, ekil-16 daki gibi seilerek, kaynaa yaklatka arza temizlenme sresinin ar uzamas nlenir.
ekilde a,b,c,d doru paralaryla gsterilen zaman aralklarnn, 0,3 sn den kk olmamas halinde, koordinasyon salanm demektir,( ekilde-1,2,3,4,5 erileri ayn nolu rlelerin arza akmna bal ama zaman erileridir).
3- TR. Z KORUMALARI
Tr. merkezlerinde balca 3 adet koruma kullanlmaktadr, (tr. z korumas olarak); A- Bucholz Koruma, B- Termostat Koruma, C- Tank Koruma 2 MVA nn zerindeki glerde standart olan bu korumalara, 510 MVA dan itibaren ya seviye koruma ilave edilmektedir. A- Bucholz Koruma Tr. ile rezerv tank arasnda, ya alveriini salayan, ok az eimli bir boru bulunur. Bucholz rlesi, bu boru zerine monte edilir. yle ki ayn zamanda, borunun bir blmn oluturur.
05.05.2012
Scorpion eyes
69
Rlede, biri stte ( sinyal kontaklarn tayan) dieri altta (ama kontaklarn tayan) iki adet amandra vardr. Normalde rlenin ii ya doludur ve amandralar, yan iinde asl vaziyette, belli bir seviyede dururlar. amandralara bal cival kontaklar, ak pozisyondadr. Trafoda, kk apta gaz oluumuna yol aan bir spir ksa devresi v.b arza olduunda, bu gaz yava yava buholz rlesinin st ksmna dolarak, buradaki amandrann aa doru hareketine dolaysyla bucholz sinyal kontann kapanmasna yol aar. Daha iddetli trafo ii arzalarda (sarglar aras veya sarg tank aras ksa devre), hzl bir gaz oluumu ile birlikte rezerv tankna doru hzl bir ya ak olur. Bu durumda alttaki amandra srklenerek kendine bal bucholz ama kontan kapatr. Normalde bucholz sinyal konta, sinyal vermek gayesi ile; ama konta sinyalle birlikte kesiciyi atrmak iin kullanlr.
B- Termik Koruma
Tr. tank iinde ya dolu ceplere yerletirilen termik elemanlar, tr. yann scakln tr. yan yzeyine monte edilmi termostat zerinde gsterirler ayrca scaklk nceden ayarlanm deerlere ulatnda nce termik sinyal ihbar karrlar, mdahale edilmeyip scaklk ykselmeye devam ederse ikinci olarak termik ama ihbaryla birlikte kesiciye ama kumandas vererek trafonun enerjisini keserler. Termik koruma, ar yklenmeye kar koruma salar. Ksa devreye kar bir koruma olarak dnlmemelidir. Sinyal ihbar veren ibrenin 700 C ye, ama salayan ibrenin 800 Cye ayarlanmas uygundur.
05.05.2012
Scorpion eyes
71
C ) Tank Koruma
Tank koruma, tr. sarglarnn herhangi birinden (1 veya 2 no ile gsterilen ) tr. tankna bir kaak olduunda, koruma salar. Tank korumann doru alabilmesi iin tankn, sadece korumay salayan akm trafosu zerinden topraklanmas
gerekir.
Bunun dnda toprakla herhangi bir irtibat bulunmamaldr. Bunu salamak iin tekerlekler topraktan ya beton bir ktle ile ya da lastik v.b. kullanlarak yaltlmaldr. Tank koruma akm tr.dan beslenen rle basit tek fazl bir ar akm rlesi, daha iyisi toprak rlesi olarak seilir. Ani olarak altrlmas uygundur. Tank akm tr., sarglarn ntre yakn noktalarnda olacak bir ksa devrede de koruma salanmas iin kk gl tr.lerde, 50/ 5A, byk gl tr.lerde, 250/5 A olarak seilebilir. Rle alma akm, 1 A e ayarlanabilir.
4- KESC ATIRMA, SESL/IIKLI SNYAL DEVRELER Genelde ar akm ve toprak rlelerinin kullanlma gayesi, arza hallerinde, ilgili kesiciyi atrarak,koruduu blmn enerjisini kesmektir. Bir trafo merkezinde, bir kesiciye kumanda eden birden fazla koruma bulunabilir. Kesici atnda hangi korumann almas sonucunda atnn, hemen anlalmas gerekir ki kesicinin tekrar kapatlp kapatlmayacana karar verilebilsin. te bunun iin bir koruma alp kesiciyi atrdnda, ayn zamanda kendisine ait, (bu korumann isminin yazl olduu) kl bir sinyal blmndeki lamba yaktrlarak kesicinin, bu korumadan at ihbar edilmi olur. Dier yandan tablo operatr bulunan merkezlerde, kesicilerin rlelerden amasnn sesli (korna, zil veya siren) hatta ama ihbarlarnn siren gibi kuvvetli, ama yaptrmayp sadece sinyal veren ihbarlarn zil gibi daha zayf sesli cihazlarla ayr ayr ihbar edilmesinin yarar aktr. te btn bu maksatlarla, bir rle altnda, gerek kesiciye ama kumandas, gerek sesli ve kl sinyaller, dorudan rlenin kontaklarndan gnderilmezler. Ana rle, bir yardmc rleyi enerjiler. Ama ve sinyaller, bu yardmc rlenin kontaklarndan gnderilir. (ekil-19).
05.05.2012
Scorpion eyes
73
Bylece ana rle, kesicinin amas, dolaysyla arzann temizlenmesi zerine, skunet konumuna dnse ve kontaklar alsa bile, yardmc rle, LSb (lamba silme butonu) zerinden kilitli (enerjili) kalmaya devam edeceinden, kl sinyal yanmaya devam eder ve grevliler, kl sinyali okuyup kayda getikten sonra LSbye basarak kendileri silebilirler.
05.05.2012
Scorpion eyes
74
ekildeki Sembollerin Anlamlar: +K,-K:Yardmc servis kaynandan kumanda beslemesi +S,-S :Sinyal beslemesi I :Ar akm rlesi LSb :Lamba Silme butonu LDb :Lamba Deneme butonu KSb :Korna susturma butonu Iyr :A.A Rlesinin yardmc rlesi Kyr :Korna yardmc rlesi SL :Sinyal Lambas Ke AB:Kesici ama bobini Ko :Korna Yardmc rle kullanmann dier yararlar; pasaj konta (bir an kapanp yardmc rlenin sukunete dnmesini beklemeden alan kontak) sayesinde enerjilenen Kyr nin, KSb zerinden olan kitlenmesinin, grevliler tarafndan istenildii an (KSbye baslarak) zlmesi yani korna susturmay salamasdr. Ayrca LDb butonu ile, istenildii an, kl sinyal sisteminin faal olduu anlalabilmektedir.
05.05.2012
Scorpion eyes
75
5- KESC KUMANDA, AYIRICI/KESC KONUM ANAHTARI DEVRELER Yksek gerilim alt tehizatnn (ayrc ve kesicilerin) bulunduu hcrelerle; l cihazlar, rle ve kumanda anahtarlarnn bulunduu kumanda odas birbirinden ayrlmsa; zellikle kesiciye uzaktan (kumanda odasndan) ama ve kapama kumandas verilebilmesi gerekir. Bu ilemi salayan anahtara kesici kumanda anahtar denir. Byle bir anahtar kullanldnda, bu anahtarn, ilave kontaklar ve kesici pozisyon kontaklar kullanlarak kesicinin ak m yoksa kapal m olduunu gstermesi de salanr. Tabi bunun iin, kesici anahtarlarna, bir de sinyal lambas ilave edilir, (ekil-20). Ayn prensipten hareketle, ayrc pozisyonlar da, ayrc pozisyon kontaklar (yardmc kontaklar) ve ayrc pozisyon anahtarlar kullanlarak, kumanda odasnda izlenebilir. (ekil-20)
Ayrclarda genellikle uzaktan ama ve kapama kumandas verilmez.
05.05.2012
Scorpion eyes
76
Kea Aya Ke Ay AB KpB
:Kesici kumanda (ve pozisyon) anahtar :Ayrc pozisyon anahtar :Kesici :Ayrc :Kesici ama bobini :Kesici kapama bobini
Scorpion eyes 77
05.05.2012
Kesici kumanda anahtarndaki, ucu oklu olarak gsterilen ama ve kapama kumandas veren kontaklar, anahtar hangi komut veriliyorsa o pozisyon ynnde biraz daha evirilerek (ayn zamanda bastrlarak) kapatlabilir. Kesici ama ve kapama bobini devresinde kullanlan kesici yardmc kontaklar hem ama hem kapama bobinlerinin ektii byk akmlarn, rle v.b. cihazlarn kontaklarna zarar vermeden kesilmesini salarlar; hem de ama veya kapama ilemi gerekletikten sonra d devreden kumanda gelmeye devam etse bile, bobinlerin enerjisini keserek yanmasn nlerler. 6-KLTLEME DEVRELER Normal olarak, basit bir fider alt tehizat, ekil21de verildii gibidir. Yani kesici ile bara arasna, bara ayrcs (BAY) kesici ile hat arasna, hat ayrcs (HAY) yerletirilmitir. ebeke ring ebeke deil, yani hat taraf pasif ise, HAY ile hat arasnda bir noktaya toprak ayrcs (TAY) yerletirilmitir. Bu ekilde dzenlenmi bir fiderde manevra sras yledir: a) Enerji verilirken ; TAY kapal ise alr. BAY kapatlr. HAY kapatlr. Kesici kapatlr. b)Enerji kesilirken; 1.Kesici alr. 2.HAY alr. 3.BAY alr. 05.05.2012 Scorpion eyes 78 4.TAY kapanr.
Bu ilem sras, normal olarak, manevray yapacak personelce bilinir ve manevra yukardaki gibi yaplr. Ancak dalgnlk veya dikkatsizlik ile manevra srasnda yaplacak bir hatay nlemek iin, ekil-22 de verilen kilitlemeler yaplr.
05.05.2012
Scorpion eyes
79
I-) BAY ve HAY nin manevralar, kesici yardmc kontandan, elektriksel (E) olarak kilitlenir. Yani kesici kapal ise, BAY ve HAY na manevra yaptrlamaz. Bu ayrclarn kumanda kollarn kilitleyen pimler, ayrclar bulunduu pozisyonda kitler. Kesici ak ise bu pimleri kurtaran kilit zme bobininin (KB) , kilit zme butonu (Kb) ile enerjilenmesi mmkn olur ve elektriksel kilit zlerek ayrclara manevra (ama veya kapama ilemi) yaptrlabilir. Toprak ayrcsnda elektriksel kilitleme dzeni varsa, o da kesiciden ayn ekilde kilitlenir. II-) HAY ve TAY kendi aralarnda karlkl kilitlenir. Yani HAY kapal ise TAY kapatlmaz, TAY kapal ise HAY kapatlamaz. Bu iki ayrcdan birinin kapatlabilmesi iin dierinin muhakkak ak olmas lazmdr. Bu kitleme mekanik veya elektriksel olarak yaplabilir. ekil-23de yukarda anlatlan kilitlemelerin elektriksel olarak ne ekilde yaplaca gsterilmitir.
05.05.2012
Scorpion eyes
80
BAY nin kilit zme devresinde, sadece kesici ak iken kapal kesici yardmc konta bulunurken; HAY ve TAY kilit zme devrelerinde kesicinin bu yardmc kontana seri olarak, kar ayrcnn ayrc akken kapal yardmc konta bulunur. 7- YARDIMCI BESLENME KAYNAKLARI Rleler, arza hallerini tespit edip arzay temizlemek iin, koruduklar ebeke blmnn (kesicisini atrarak) enerjisini kesen cihazlardr. Yani bir rle, ebeke gerilimi, bir ksa devre nedeniyle normal iletme gerilimine gre ok kk deerlere dt anda alan ve ilevlerini (ama, sesli / kl sinyal verme) gerekletiren bir elemandr. Bu gerilimin, rlenin, bu ilevlerini salkl biimde yerine getirmesini salamyaca aktr. Rle ilev devrelerine gerekli enerji, arzalardan etkilenmeyen bir kaynaktan salanr. Byle bir kaynak olarak ideal eleman, bir ak ve bu aky besleyen dorultucudan oluur. Yardmc besleme kaynaklar (ak-dorultucu-gruplarnn) gerilimleri, 24-48 ve 110 V olarak standardize edilmitir. Ak kapasiteleri ihtiyaca gre birka on Amper x saatten birka yz Amper x saate kadar seilebilir. Gerilim deeri olarak, ufak merkezlerde (birka fider), 24 veya 48 V; byk merkezlerde ,110 V seilmelidir. ok ufak merkezlerde, 24 Vluk bakmsz ak redresr gruplar, kesici motor kurmalar alternatif gerilimle yaplmak kaydyla, yeterli olur ve bakm istememeleri nemli bir tercih nedeni olarak karmza kar. Her durumda ak gerilimi sk sk llerek kontrol edilmelidir.
ekil 24de yardmc servis geriliminin datm emasna bir rnek verilmitir.
05.05.2012
Scorpion eyes
82

Yg Koruma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yg Koruma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YKSEK GERLM TESSLERNDE KORUMA

AIRI GERLMLERN ZELLKLER Genlikleri genel olarak,

Yryen dalga biiminde sistemde yaylrlar,

ebekenin sreksizlik noktalarnda yansma ve krlmalara urarlar.

Genlikleri (1,5 - 2 x Un),

Hava hattnn yksz kalmas (Ferranti Olay),

Faz-toprak ksadevreleri vb.

AIRI GERLMLER Karakteristik byklkleri,

olarak tanmlanabilir.. gerilimi,

Faz ve toprak ksadevreleri,

ebekenin karakteristik byklklerine,

Ksa sreli ( ~ 100 s), biiminde tanmlanabilen darbe gerilimleridir.

ve/veya tesirle elektriklenme ile

KORUMA AYGITLARI Balca koruma aygtlar,

*) : zolatr koruma aygtdr denebilir, **) : retimden kaldrlmtr.

DEKEN DRENL PARAFUDRLAR

Akm-gerilim karakteristii (ematik).

Hat boalma snf (enerji yutma yetenei),

3. lme Transformatrleri 3.1. Akm lme Transformatrleri

3.1. Akm lme Transformatrleri

Epoksi reine (bina ii), Kazan ve geit izolatrleri (bina d),

Ferromagnetik ekirdek, Primer sarg(lar), Sekonder sarg(lar).

3.1. Akm lme Transformatrleri

I1n : Primer anma akm, I2n : Sekonder anma akm,

primer anma akm / sekonder anma akm

ift primer sargl akm tr.

ift sekonder sargl akm tr.

S1 ve S3 terminalleri kullanldnda oran

f. Primer ve sekonder anma akmlar

Sekonder sarg standart anma akm ise genel olarak

Sistemde kullanlmas gereken akm trnn anma gc,

Standart tr. anma gleri : 15 30 45 - 60 VA

h. Doruluk (hata) snf

h. Doruluk (hata) snf

Bazen iki ayr akm tr ayn gvde iinde retilebilmektedir.

Oran : 50 / 5-5A Anma gc : 30 +30 VA Doruluk snf : 1 + 3 biiminde verilir.

rnek: Anma gc, 30 VA olan bir tr. iin anma yk,

=3 R = .1,2 dur. R 0,6 1,2

j. Devreye balama (ematik)

3.2. Gerilim lme Transformatrleri a. Kullanm amalar

b. Yap ve alma ilkesi

Gerilim transformatrnde, primer sarg gcnn sekonder sargya aktarld varsaylrsa,

Amper - sarmlar da eit olduuna gre,

(1) ve (2) nolu eitliklerden

GTO = V1n / V2n

Gerilim lme Transformatrleri

D. Primer ve sekonder anma gerilimleri Primer sarg anma gerilimleri,

Faz aras balanan gerilim transformatrlerinde,

Sekonder sarg anma gerilimleri, standart deer olarak,

Faz aras balanan gerilim trlerinde, 100 V,

Anma gc 30 VA olan bir gerilim trnn sekonderine balanacak yk, en az,

4. Ar akm ve toprak rleleri

Ar yk, faz aras ve fazl ksa devrelere kar koruma emas.

3. Ar Akm ve Toprak Rlelerinin alma Ayarlar

Faz ve toprak nitelerinin ayar dmeleri, ayr ayrdr.

4. Rle Ayar Hesab ve Seimi

1 000 kVA In = = 55 A 3 .10,5 kV

I > = ( 1,05 1,10) x 55 = 57,8 60,5A 60A

100 100 Ik = xI n = x55 = 786 A' dir. uk 7

15 10,5 x55 x = 216,56 A 100 0,4

Kea Aya Ke Ay AB KpB

You might also like