Soru 1.

Sabit daraltma tiplerinin zelliklerini, avantaj ve dezavantajlarn her biri iin ekil izerek aklaynz Mahmuzlar Mahmuzlar, akarsu yatan daraltmak iin kydan yeni dzenleme izgisine kadar ak ynne gre enine dorultuda ina edilen dzenleme yaplardr. Mahmuzlar eimi az olan geni yatakl akarsularda zelikle akarsularn mansap blgelerinde etkili olmakta ve ok iyi sonu vermektedir. Mahmuzlarn kyya baland ksma mahmuz kk, suyun iindeki u ksma mahmuz ba, memba tarafna mahmuz n, mansap tarafna arka yz ve iki mahmuz arasnda kalan su yzeyine mahmuz alan denir. Mahmuzlarn ykseklii genelde ortalama su seviyesinde, baz durumlarda minimum su seviyesinde alnr. Mahmuzlarn etkili olabilmesi iin aralarndaki mesafeye dikkat edilmesi gerekir. stnlkleri : Mahmuzlar yeni artlara daha kolay ve ucuz adapte edilirler. Dzenleme geniliinin ok byk veya ok kk seilmesi durumunda ok fazla masraf yaplmadan mahmuzlarn ksaltlmas veya uzatlmas mmkndr. Mahmuzla ekonomiktir. Mahmuz boyu iki mahmuz arasndaki mesafeden daha kktr. Mahmuz alanlarnn dolmas paralel yaplara oranla daha abuk ve emindir. Ak mahmuz alanlar ideal balk yetitirme yerleridir. Mahmuz alanlarndan yap malzemesi salanabilir. Sakncalar : Mahmuz alanndaki evrintiler ters akmlar oluturur. Ulam yaplan akarsularda su aan mahmuzlar zel olarak iaretlenmelidir. Mahmuzlar paralel yaplarda olduu gibi dzgn bir gzergah vermezler. Mahmuzlar, yatan fazla daraltlmas durumunda taban erozyonuna sebep olurlar.

Paralel yaplar Paralel yaplar, akarsuyun en kesitine paralel olarak ky izgisinden balayarak yani dzenleme izgisini belirleyen sedde tarznda yaplardr. Paralel yaplar genellikle tek tarafl olarak kvrmlarda d kyda ve oyulmalar grlen ksmlarda nerilir. Paralel yaplarn ykseklii ortalama su seviyesi yksekliinde veya onun biraz zerinde olacak ekilde ina edilirler. stnlkleri : niform bir akm elde edilir, evrintiler ve enine akmlar nlenir. Ky izgilerinin zellikle kvrm d yzeylerinde iyi ekilde tespiti mmkndr. Mahmuzlarda grlen lokal oyulmalar grlmediinden dzenleme kesiti korunur. Srnt maddesi dengesi iin uygun artlar salanr. Sakncalar : Dzenlemeden sonra yatak geniliini deitirmek ekonomik olarak mmkn deildir. Fazla miktarda malzeme ve iilik gerektirir. Genelde kydan uzakta yapldklarndan yzerler. Kvrmlarn d yzlerinde zellikle ev topuunun korunmas gerekir.

Soru 2. Yargnn eklini izerek akarsudaki hangi zellikleri deitirdiini aklaynz. Yargnlar daha ok dar en kesitli akarsu kvrmlarnn dzenlemek iin kullanlr. Yapay olarak akarsu boyunu ksaltarak eimin artmasna sebep olurlar. Yargnlar ortalama hzlarn artmasna ve srkleme gerilmesinin artmasna sebep olular.

Soru 3. Takn telemede kullanlan forml yazarak bir takn srasnda takn boyunca formln deiimini aklaynz.
Q g Q = dv dt

Haznede teleme Takn debisi gelmeye baladnda ilk nce dip savaklar
Q

debisini

oluturacaklardr. Debi gelmeye devam ettike dolu savaklar da kan debiye eklenecektir. Gelen debi belli bir sre sonunda azalacak fakat kan debi gelen debiden byk olduundan kan debi belli bir sre sonunda azalma gsterecektir. Bylece takn telenmi olacaktr. Akarsuda Gelen debi arttka kan debide de artma grlecektir. Belli bir sre sonunda gelen debi kan debiye eit olacak ve gelen debi azalmaya devam edecek fakat kan debi daha fazla olduundan belli bir sre getikten sonra azalma gsterecektir.

Soru 4. Bir akarsuda takn esnasnda ana yatak genilii B= 20 m, su derinlii H=4 m, takn yata genilii b=140 m, su derinlii h=1,04 m dir. Seddeleme ile taknlar kontrol edilecektir. Seddelemeden nce ve sonra su eimleri J=0,004, Manning przllk katsaylar ana yatak iin n=0,034 ve takn yata iin n=0.04 alnacaktr. a) Seddeleme ile takn yata genilii 60 m ye drldne gre su seviyesindeki art miktarn bulunuz. b) Seddelemeden sonra takn su seviyesinde en fazla 0,4 m lik bir art olmas iin takn yata geniliini belirleyiniz. a) A = b h ve R =
Q1 = V A =

A = h olmak zere b

1 1 h 4 / 3 J 1/ 2 b h = b h 5 / 3 J 1/ 2 n n

1 5/3 1/ 2 140 (1,04 ) ( 0,004 ) 0,04

Q1 = 236 m 3 / sn
Q2 = 1 1 5/3 1/ 2 B H 5 / 3 J 1/ 2 = 20 ( 4,0 ) ( 0,004 ) n 0,034

Q2 = 374 m 3 / sn Q1 + Q2 = 236 + 374 = 610 m 3 / sn

Q3 = 1 5/3 b1 ( h + h ) J 1 / 2 n

Q4 =

1 5/3 B ( H + h ) J 1 / 2 n
1 1 5/3 1/ 2 5/3 1/ 2 60 (1,04 + h ) ( 0,004 ) + 20 ( 4 + h ) ( 0,004 ) 0,04 0,034

610 =

m b) h = 0,4 m
h = 0,4

610 =

1 1 5/3 1/ 2 5/3 1/ 2 b1 (1,04 + 0,4 ) ( 0,004 ) + 20 ( 4 + 0,4 ) ( 0,004 ) 0,04 0,034

b1 = 60

Soru 5. Bir baraj glne giren gen eklindeki takn hidrograf ekilde verilmitir. Baraj dolu savan net genilii 34 m ve savak katsays 2,30 dur. Dolu savak kretinden itibaren hazne anahtar erisi dolu savak yknn fonksiyonu olarak V(m3) = 3.106H0,5 ifadesi ile verilmitir. Takn balangcnda baraj haznesi dolu savak tepe kotuna kadar doludur. Maksimum savak ykn, savak debisini ve baraj glnde geri tutulan su miktarn hesaplaynz.
Q g Q = dv dt

Q = C B H 3 / 2 = ( 2,3) 34 H 3 / 2 = 78 ,2 H 3 / 2

Saat
Qg

2 120

4 240

6 180

8 125
3/ 2

10 60

12 0

V g = 3 10 H
6

0,5 s

0,5 b

H + Hs + 2 3600 78,2 b 2

V g = ( 0,5) 2 3600 120 = 0,432 10 6

H 0,432 10 6 = 3 10 6 H 10,5 + 0,56 10 6 1 2

H 1 = 0,025

3/ 2

zaman 0 2 4 6 8 10 12

aral k 2 2 2 2 2 2 120 240 180 125 60 0

gelen su 0 432000 129600 0 151200 0 109800 0 666000 216000

savak yk 0 0,025 0,37 0,94 1,08 1,4 0,89

savak debi 0 0,35457 04 20,1880 81 81,7493 34 100,676 49 148,588 26 75,3143 02

baraj bir su 0 474341,649 1824828,759 2908607,914 3117691,454 3549647,87 2830194,34

Soru 6. Bir sel kapanna giren sabit byklkteki takn debisi 14 m3/sn dir . dip savak boru ap 1,0 m, boru uzunluu 84 m, = 0,015 dir. Su seviyesinin 6 m den 8 m ye ykselmesi iin geen sreyi bulunuz. (h = 0,25 m alnacaktr.) (Hacim-Sath erisinden elde edilen gl alanlar tabloda verilmitir. h (m) A (m2) 6,0 9500
=
1,4 +
2

6,5 10400
1

7,0 11200
= 0,62 1,0

7,5 12100

8,0 14200

Dip savak katsays

0,015 80

D 2 (1) f = = = 0,79 m 2 4 4
Q = f 2 g h0

t =

A0 h Q g Q

B S B S B S B S

A 9500 10400 10400

A0 9950

h 6 6,5 6,5

DELTAH A0*DH 0,5 4975

H0 6,25

QC

DT

5,42385 580,097 8 7

10800 11200 11200 11650 12100 12100 13150 14200 8 7,5 7,5 7 7

0,5

5400

6,75

5,63663 645,673 8 4

0,5

5825

7,25

5,84167 713,994 4 5

0,5

6575

7,75

6,03975 825,979 2 3 2765,74 46,0957 5 5

Soru 7. Takn srasnda byk oyulmalar grlen 1000 m lik bir akarsu kesiminde taban eikleri ile eim 0,0015 den 0,00006 ya drlecektir. Akarsu yaklak dikdrtgen kesitli olup Q = 1504 m3/sn lik debide su yz genilii B = 300 m, akm derinlii h = 3,4 m dir. Taban eii zerinde kritik derinliin 1,5 kat byklnde bir su derinliinin olumas iin taban eii ykseklii ne olmaldr.

Z = L ( J 1 j 2 ) = 1000 ( 0,0015 0,00006) = 1,44 m

V0 = Q 1504 = =1,47 m / sn A 300 3,4

H 0 = h0 + Z +

(1,47 ) = 4,95 V2 = 3,4 + 1,44 + 2g 19 ,62

2 2

hkr = 3

q 2 3 (1504 300 ) = g 9,81

= 1,37

m m
2

h =1,5 hkr =1,5 1,37 = 2,055

H min = h +

(1504 300 2,055 ) V2 = 2,055 + 2g 19 ,62

= 2,36

e = H 0 H min = 4,95 2,36 = 2,59