Bilinmeyen Ynleriyle Hz.

M U H A M M E D ' N

LM
Arif Tekin

NDEKLER

SUNARKEN BRNC BLM Hz. M U H A M M E D ' N HAYBER'DE YED ZEHRL ET OLAYI

13

KNC BLM TEBK'TE Hz. M U H A M M E D ' E KARI SUKAST GRM a) Hz. Muhammed'in En Yakn evresi Onu ldrmek istiyor b) Ibni Hazm'n Suikastla lgili ilgin Aklamas d) Halife mer mm Seleme'yi de Rahat Bramyordu e) Baz islam Otoriterlerin nemli Aktarmlar f) Sansre Somut rnek g) Halife Osman'n Hzeyfe'yi Tehdit Etmesi ve Ammar' Komalk Yapmas h) Hz. Ali'nin Hzeyfe Hakkndaki Szleri i) Ubey bin Ka'b'n nemli Aklamas Var j) Ebu Musa el-E'ari'nin Suikastla likisi 52 55 56 57 21 21 28 . .41 42 50

c) Halife mer Neden Hzeyfe b. Yeman' Yokluyordu . . .40

NC B L M

AYE ve H A F S A ' N I N Hz. M U H A M M E D ' E RDKLER LA

a) En Bata Buhari ve M s l i m ' d e Ledud Olay b) Cinayetin Kant Tahrim Suresinde Sakldr c) H z . A y e C e n a z e y e Katlmyor d) A y e ve Hafsa kilisinin Tahrim Sresiyle likisi e) A y e Hakknda Baz Saptamalar f) Halife m e r H z . M u h a m m e d ' i Konuturmuyor g) Halife m e r N e d e n Telalyd? h) bni Mesut'un nemli Aklamas

62
62 67 71 72 78 87 89 94

DRDNC BLM

HALFE EBUBEKR
a) Ebubekir Nasl Halife Oldu

97
97

b) Ebubekir'le mer, Hz. Fatma'nn Malna El Koyuyor . . . 1 1 6 c) Halife Ebubekir'in ldrlmesi (Siyasi Cinayet) 141

BENC B L M

HALFE MER
a) Halife m e r N e d e n Katledildi? b) Bilinmeyen Ynleriyle Halife m e r

171
171 174

ALTINCI B L M

Hz. AL ve E Hz. FATMA

a) H z . Ali, Ebubekir'in Halifeliini Nasl Kabul Etti! b) Yoksa H z . Fatma ldrlm m?

219
219 231

c) 60 Yalarndaki Halife mer, Hz. Fatma'nn Kzyla Evleniyor d) Halife mer, mm Glsm'n Avret Yerine Bakyor YEDNC BLM Hz. MUHAMMED'N O C U K L A R I VAR MIYDI? SEKZNC BLM HALFE O S M A N a) Halife Osman'nn Ynetimine Kar Gsterilen lk Tepkiler b) Halife Osman Mslmanlarca Katledilir, Cesedi de Bir ple Atlr d) Halife Osman Neden Mslmanlarca Katledildi e) Halife Osman'n Katledilmesine Katk Sunan nemli Kiiler DOKUZUNCU BLM Hz. M U H A M M E D ' N L M NEDEN NEDEN HEP GZL TUTULMUTUR? ONUNCU BLM B A Z I DN A D A M L A R I N I N S A V U N M A L A R I BTRRKEN Kaynaka

254 258

266

291 291 294 307 330

c) Halife Osman'n Cenazesi, Bir Tuvalette Gmlyor . .302

346

350 367 369

Bu almam, tabulara kar mcadele veren, kurtulu yolunu gemite ve insan tesinde deil; ancak insanolunun kendisinde arayan, evrensel bar iin aba harcayan ve bu yolda zm reten, fedakrlk gsteren tm duyarl insanlara ithaf ediyorum.

SUNARKEN

u almamda Hz. Muhammeci'in en yakn evresi tarafndan iktidar hrs yznden nasl bir siyasi cina y e t e kurban gittiini anlatmaya alacam. Bunu yaparken de kant olarak sadece elimdeki slami kaynakla r kullanacam: Konuya ilikin Kur'an'da birka ayet var, onlar sunacam; yan sra slam literatrnde gvenilir sa ylan hadislerden net bilgiler aktaracam. Bir de yerine g r e msnedlerden, tabakat ve siyer kitaplarndan, tefsir, sebeb-i nzul denilen ayetlerin sebep-sonu ilikisini irde leyen eserlerden, mehur slam tarihilerinden de bilgiler sunmaya alacam. Ksacas, elimde slam camiasnda kabul grm kaynaklardan baka bir veri yok. Zaten han gi eserlerden yararlandm dipnot olarak belirteceim. Ayrca alnt yaptm kaynaklarn bir listesini de kitabn su nunda kaynaka ad altnda ekleyeceim. Ksacas, bu a lmam slami kaynaklarn bir rndr. Burada, "Asrlar gelip gemi, kimse byle anlatma m; sadece bu yazar m bu bilgileri kavrayabildi?" gibi sorular sorulabilir. Ben bu sorularn muhatab deilim. n k az nce de ifade ettiim gibi, bu bilgileri slami kesimin kabul ettii eserlerden temin ettim. Benim iin okluk nemli deil; tersine ilim, akl ve insanolunun yarar sz konusudur. Mesela; bir milyardan fazla insan Hz. sa'ya u v e y a bu ekilde inanyorsa v e y a milyonlarca insan kze tapyorsa, benim de sa'ya inanmam v e y a kze tapmam gerekmiyor! Her okluk gerektir-dorudur diye bir kural yok: Tpk inan konular gibi.

Biliyorum, karmda slamdan beslenen siyasiler var, safa inanan dini akademisyenler var veya birka yaynm satlsn, para kazanaym diyen ve bu nedenle slam'a toz kondurmak istemeyen islamologlar var. O bakmdan ile diim konular en ufak ayrntsna kadar salam tutarm. Bildiklerimle ilgili gayet emin bir ekilde iimi yaparm. Bu tr kitaplar yazmakla birilerinin inanlaryla oyna mak gibi bir dncem asla sz konusu deildir. Bana g re eer insan bir dalda uzmansa ve hele uzman olduu alan da tm insanlar ilgilendiriyorsa ve ben vicdan sahibi yim, kendimi sorumlu hissediyorum diyorsa, bildiklerini kamuoyuyla paylamayp da, tersine kendisiyle beraber toprak altna gtryorsa, bundan daha ar bir kayp ola maz. Hatta bu bilgiyi harekete geirmemek bir insanlk su udur. En azndan ben byle dnyorum, bak am bu. Bilindii gibi bundan bir sre nce Danimarka'da Jylands-Posten Gazetesi, sve'te de karikatrist Lars Vilks tarafndan Hz. Muhammed'in karikatr izilmiti. Lars'n izdiklerini grdm ama Danimarka'da izilenleri g r m e dim. Benzer yaklamlar ok yanl ve olsa olsa ancak pro vokasyon olabilir. Ben bu gibi klar yanl buluyorum. Hollanda'da zgrlk Partisi lideri Geert VVilders'in de Hz. Muhammed'in icraatyla ilgili bir film yapmakta olduunu basndan rendim. Bunun ne kadar gereki olduunu bilemiyorum. Demek istediim, kutsal dinlerin kaynaklar ele alnrken bilimsel bir mantkla deerlendirilmeli; insanlarn dini inanlarna hakaret etmekle, bo saldryla bir y e r e varl maz. O nedenle diyorum ki kutsal dinleri ve kaynaklarn, medeni ve ilmi erevede ele almak, deerlendirmek ve hatta eletirmek ayrdr, rastgele saldrmak ayr... Ne yazk ki az sayda da olsa zaman zaman bu gibi yanllar yaplyor.

Burada basit bir rnek vereyim: Bilindii gibi HAZRET kelimesi M u h a m m e d zamannda olmad, sonradan kul lanld ve stelik de Farsa bir kelime olduu halde, ben yine de itina gstererek bunu hep kullandm, Hz. Muham med dedim. Ali ve ei Fatma, halk nezdinde hazretle anl dklar ve bu ekilde mehur olduklar iin, onlar iin de Hz. kelimesini kullandm. Kullanlmayan yer/ler varsa demek ki dikkatimden kamtr. Benim iin nemli olan zdr; yok sa kelime oyununa taklmak gibi ucuz eyler detim deil dir. Johannes Kepler'in (1571-1630) gzel bir sz var: "Bir limin eletirisini milyonlarca cahilin alkna tercih ederim". Byledir; bir toplumda eletiri zgrl, tart ma zgrl kstlysa o toplumun ilerleme ans olmad gibi, huzuru da mmkn deildir. Dnyaya bir ku bak bakalm, dnce-inan ve ifade zgrlnn olmad lkelerin durumlar ortada. Belirttiim bu zgrlklerin yolu ve zemini de tabii ki salkl bir demokrasiden geer. Bu almamda Hz. Muhammed'in lm nedenini an latrken, arlkl olarak u blmler zerinde duracam: - Hayber'de Yahudi bir kadn tarafndan kendisine veri len zehirli et olay. - Tebk'te Hz. M u h a m m e d ' e kar en yakn arkadala r tarafndan yaplmak istenen bir suikast giriimi var; bunu detaylca aklayacam. Ayn zamanda Veda hacc dn nde en seme sahabeler tarafndan Hz. M u h a m m e d ' e kar tertiplenen baka bir suikast giriimi var, bunu da an latacam. - En nemlisi de Hz. Muhammed'in vefat ettii srada, onun istei dnda, eleri Aye ve Hafsa tarafndan kendi sine az yoluyla verilen ila olay var; bunun zerinde du racam. Bunlar anlatmakla birlikte Hz. Muhammed'in l-

drlmesinin neden gizli tutulduu sorusuna ksaca aklk getirmeye alacam. leyeceim konular ilgin ve halk nezdinde bilinenle rin tam tersi. O bakmdan insan hakl olarak, 'Acaba bu cid di, hatta trajedik saylan olaylara kar slam tarihileri, Kuran yorumcular, siyer ve tabakat yazarlar, slam'n mehur yazarlar ne gibi savunmalar yapmlar?" diye so rabilir. Onun iin bu nllerden de en zirvedekilerden bir kann konularla ilgili savunmalarn sunacam. Kitapta ayrca Hz. Fatma ve ei Hz. Ali'nin bana g e l e n olumsuzluklar z e t eklinde anlatacam. nk bu konu da da gerekler Mslman kamuoyundan hep gizlenegelmitir. slami kaynaklarda bu konuda yeterince bilgi var. Bu arada halk arasnda Ebubekir'in de lm nedeni farkl bili niyor; buna da aklk getireceim. Yani bugnk tabirle Ebubekir'in bir siyasi cinayete kurban gittiini ve bunu ya pann da halife m e r olduunu kantlaryla birlikte sunaca m . Yine halife Osman'n Mslmanlar tarafndan lin edilmesi olay var, onu da ileyeceim. Halife m e r birok konuda ar bir ekilde sulanyor. Bu sulamalarn doru olup olmadn tam olarak anlayabilmek iin onun bilin meyen ynleriyle ilgili baz arpc bilgiler v e r e c e i m . Yine Mslman kamuoyu tarafndan Hz. M u h a m m e d ' e mal edilen ocuklarla ilgili bir yanl bilgilendirme var; bu nu izah e d e c e i m . Ksacas, bu almam bugne kadar Mslman kamuoyuyla paylalmayan farkl bilgilerden olumaktadr.

BRNC B L M

HZ M U H A M M E D ' N HAYBER'DE YED ZEHRL ET OLAYI

H z . M u h a m m e d ' e kar yaplan suikastlar ilerken byle masalms, ona kar gya dzenlenip de mucize sonucu baarsz klnan suikastleri anlatmayacam. rnein, Cabir b. Abdullah'n anlatt u olay: "Bir y e r e baskn dzen lemitik; bir ara istirahat iin g l g e y e ekildik. O arada Hz. M u h a m m e d klcn bir aaca asp o aacn altnda uzanr ken adamn biri g e l i p onun asl klcn alr ve kendisine, "Ey Muhammed; bugn kim seni elimden kurtaracak, seni ldreceim" der. Hz. M u h a m m e d de, "Allah beni kurtarr" yantn verir. Bu soru, o adam tarafndan sefer tekrarlanr ve Hz. M u h a m m e d ' d e n ald yant da hep ay n... Sonuta Allah tarafndan adam etkisiz hale gelir, vcu du sanki donmu, fel olmu gibi olur ve kl kullanamaz hale gelir." Bu hadis en bata Buhari ve Mslim'de anlatl 1 maktadr. Cabir b. Abdullah bu olay farkl ierikle anlatr... Bi rinde sanki orada bulunan herkes Muhammed ve adam iz lemi gibi bir aktarm sz konusudur; dierinde, Muham med'in arkadalar o adam grnce barp armlar, adam da korkudan ona bir ey yapamam eklinde bilgi
1 a- Buhari, Megazi, Zat' Rika ksmnda, b- Mslim, hem Fedail/Hz. Muhammed'in tevekkl ksmnda, hem korku namaz ksmnda.

verilir-, bir dierinde ise, 'byle bir olayn meydana geldi ini ancak Hz. Muhammed bize anlatt, biz grmedik' ek lindedir. te tek kiiden deiik ekillerde anlatlan bir masal. Bir dier rnek de Sraka b. Malik'ten. Hz. Muham med Mekke'den M e d i n e ' y e g ettii srada kendisine inanmayanlar, Sraka'ya, " M u h a m m e d i ldrrsen sana yz d e v e mkfat v e r e c e i z " deyince o da atn alp Hz, Muhammed'in peine taklm. Bu paral katil (Sraka) Mu hammed'e yaklatka at hep kumda batyormu, M u hammed'e ulaamyormu. Sonunda adam kendi kt planndan v a z g e i p slamiyet'i kabul etmi. slami yazarlar, sanki benzer eyler olmu gibi bu rnekleri ballandra bal landra hep anlatmlar kaynaklarnda. te bu almamda anlatacam suikast olaylar ok farkl ve dnya tarihinde hep olmu ve olacak eylerden. zetle; bu almamda az nceki rneklerde olduu gibi benzer akl d olaylar ile meyeceim. Baka bir kaynamda Hz. Muhammed'in Hayber'de 2 yedii zehirli et olayna ksaca deinmitim. Olay uydu: Hz. Muhammed ve arkadalar Hayber basknnda Yahudi lerin ounu ldryor, kadn ve kzlarn da cariye olarak ele geirip kendi aralarnda datyor. Bu arada o srada 60 yanda olan Hz. Muhammed de kendine 17 yanda ve daha yeni evlenmi Safye'yi alyor. stelik de eski eini canl olarak ele geirip katlettikten sonra. te o kitabmda bunlar anlatrken, Hayber'de Hz. M u h a m m e d ' e kar ger ekletirilen bir suikast olayna da z e t eklinde deinmi tim. Bir kere o kaynan konusu zaten farklyd. O yzden bir vesileyle orada zet eklinde bu zehirleme olayna de-

2 Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar adl kitabmda.

inip getim; ancak olay o kadar da basit deildir: Hz. M u hammed'in lm cidden kukuludur. Bu almamda, lmyle ilgili bugne kader hi deinilmeyen karanlk noktalar zerinde duracam. Bu bal fazla detaylandrmayacam; Hayber'deki suikast olayna ksa bir aklk getireceim. Bu kaynakta asl zerinde durmak istediim, bambaka bir lm nedeni. Yeri gelince onun zerinde yeterince duracam. Hayber'de meydana gelen zehirleme olaynn zeti u: Hz. M u h a m m e d Mekke'den M e d i n e ' y e g e i p orada sistemini kurunca, asl yerlileri olan Yahudileri eitli baha nelerle datmaya, kovmaya, katletmeye ynelir. rne in; Beni Nadir, Beni Kaynuka, Beni Kurayza ve daha son ra da Hayber Yahudileri gibi. tabii ki slami kesim burada unu savunur: Yahudiler Hz. M u h a m m e d ' e kar olup M e k k e mriklerini destekledikleri iin onlarla savald... Benzer savunmalarn hibir ekilde hakl taraf yoktur. nk M e d i n e onlarn yurduydu, Hz. M u h a m m e d ise ya bancyd: Mekkeliydi ve onu orada rahat brakmadklar iin M e d i n e ' y e hicret etmiti. Burada hakl olarak u sy lenebilir: M a d e m iddia edildii gibi onun arkasnda Tanr vard, o zaman niye M e k k e ' d e ona yardm etmedi, neden M e d i n e ' y e g e l i p bu insanlarn da istirahatn bozmaya ne den oldu, o kadar savalar, katliamlar oldu? (Beni Nadir, Beni Kureyza, Beni Kaynuka, Hayber, Fedek gibi bunlarn hepsi Yahudi ve hepsi de Hz. M u h a m m e d tarafndan or tadan kaldrldlar.) Hz. Muhammed'i bu konuda hakl karacak hibir g e reke olamaz: Baka bir lkeye gitmek ve orann insanlar n, beni dinlemiyorlar diye katletmek gibi bir anlay, eya nn tabiatna aykrdr. Bugnk tabire g r e , onun M e d i n e ' d e oturma izni yok. Bunu hangi lke kabul eder: Gel bir,

iki yl bir lkede kal, ondan sonra ynetimi ele geir, ora nn halkyla da kavga et, onlar katlet, yurtlarndan eyle. Bunun rnei dnyann hibir yerinde yoktur! Hz. M u h a m m e d ve yandalar, Hayber kalesini e l e g e irince, lmden kurtulanlar ona u teklifi sundu: Biz bu topraklar sizden daha iyi ileriz. nk yllarca ekip bitik, deneyimimiz var. O yzden bizi ldrmeyin, srgne de gndermeyin, biz buray ekip bielim, gelirini paylaalm derler. Hz. M u h a m m e d de bu teklifi kabul eder ve Hayber topraklar bu anlamadan sonra bu ekilde ilenir. Zaten esir den Hayber sakinleri iin bunun dnda alternatif de yoktu. Hayber'den sonra Hz. Muhammed'in kendilerine y nelecei bilgisini alan Fedek halici bu pazarl duydu. On lar da Hz. M u h a m m e d ' e ayn teklifi sundular ve nerileri kabul edildi. te Fedek savasz alnd iin, Kur'an'daki Hair suresinin 6-7. ayetlerine g r e bu ky (Fedek) 'Fey' saylrd. Yani ancak Allah'a ve M u h a m m e d ' e ait olacakt; dier ganimet mallar gibi Mslmanlara datlmayacakt. Sonuta M u h a m m e d Fedek kyn kendine ayrd; ancak Hayber'i hazine mal olarak arkadalar arasnda paylatr d. Savan ksa durumu bu. Hz. Muhammed'in bu baskn srasnda yedii zehir li yemee gelince; Hayber Yahudilerinden sa kalan Haris kz Z e y n e p -ki Selam b. Mekem'in hanmyd- soruturu yor, acaba Hz. Muhammed hangi yemekleri ok sever, di y e . Etin kaburga ksmn ok sevdiini sylyorlar kendisi ne. Bu arada Z e y n e p bir koyun piirip iine zehir doldura rak M u h a m m e d ' e ikram ediyor, tabii ki Hz. Muhammed'in sevdii ksma daha fazla zehir brakyor. Hz. M u h a m m e d y e m e e balaynca, onun arkadalarndan Bir b. Bera, acele edip ondan nce azna alyor ve orada ylp can

veriyor. Hz. Muhammed ise henz arkada kadar fazla y e medii ve bu arada onun da durumunu grd iin, ar tk yemekten vazgeiyor. Sonra o y e m e i hazrlayan kad n aryor: "Neden buna gerek duyup bizi zehirlemek istedin?" diyor. Kadn da, "Sen bizim bamza neler getir diini iyi biliyorsun. Babam Haris'i, kocam Selam b. M e kem'i, amcam Yaser'i, kardeim Merhab' ve dier yakn larmla Hayber Yahudilerini ldrdnz, kalanlar da esircariye yaptnz. Bunun iin ben de kendi kendime dedim ki, bu adam zehirleyeceim: Peygamberse, Tanr ile irtiba t varsa, zaten vahiy alr bu etten y e m e z ; ama yalancysa y e m e e devam eder ve lr. Dolaysyla biz kalanlar da ondan kurtulmu oluruz. O yzden byle bir plan kurdum" diyor. Burada unu eklemek isterim: Peygamber olup olma mas bir kenara; bir kere onlardan bu kadar insan ldren bir Muhammed, nasl olur da safa, tedbirsiz bir ekilde kalkp bir Yahudi kadnn hazrlad y e m e i cesaretle yiye bilir? unu da kabul etmek lazm ki, kadn ok yetenekli ve aktif biriymi. Bu plan, her babayiidin ii deil. Yineliyo rum: Hz. Muhammed'in kendileriyle savat ve ounu katlettii insanlarn kalanlarndan birinin hazrlad y e m e i yemesi ok yanl bir ey; bu kadar tedbirsizliin akla mas olamaz. Ben, m a d e m Tanr arkasndayd neden haber v e r m e d i sorusundan ziyade; normal bir insan dman olan kesimin yemeini nasl bu kadar rahatlkla yiyebilir diye hayret ederim. Baz islam tarihileri, Muhammed bu olayda kadn af fetmi gibi aklamalar yapmlarsa da, bunun inandrc bir yan yoktur. M u h a m m e d bu olaydan dolay o kadn orada ldryor. Hatta baz islami kaynaklarda Muhammed'in ta limatyla o kadn ikenceyle, armha gerilmek suretiyle in-

faz ediliyor. 3 Ha reklam iin affetmi, ha katletmi bu o ka dar nemli deildir. nemli olan, kendileriyle savat in sanlarn ikram ettii y e m e i yemek, bunun sakncalarn g z e almamak. Bu nemli bir yanltr. Baz kaynaklara g re bu zehirli etten sadece Bir adndaki ahs deil; birka kii lm diye farkl bilgi de var. 4 Bu olayda yedii zehirli etten dolay Muhammed'in be deninde ypranmalar olutuu ve lene kadar da sklkla (hecamat denilen yntemle) vcudundan kan aldrd bir gerek. Mesela Ebu Hind, Ebu Tayyip adlarndaki ahslarn ondan kan aldklar kaynaklarda geiyor. Hatta bunun kar lnda Muhammed'in Ebu Tayyib'e cret olarak iki Sa' hurma verdii bile yazl. Yine bni Mace'nin aktard riva yette, onun elerinden mm Seleme'nin kendisine, "Ba kyorum sen o zehirli etten sonra gitgide olumsuz etkileni yorsun" dediini ve ara sra onun da Muhammed'den kan aldn aktaryor. Buhari ve Mslim'de, "Bazen hac iin ihramda iken, ba zen orulu iken kendisinden kan aldryordu" eklinde ha disler var. Yani kan aldrma, Hayber'de yedii zehirli etin etkisiyle oluan hastalktan dolay oluyordu... u not da nemli! Enes b. Malik, "O yemekten sonra Muhammed'in az blgesinde bozukluklar olumu tu" diye bilgi veriyor. Bu Enes b. Malik M u h a m m e d ' e on yl yaverlik yapan bir sahabi ve onun bu hadisi en bata Buhari ve Mslim'de gemektedir. 5 Bu aklamalara g r e
3 Siret-i Halebi, Hayber ksmnda. 2/769. Burada Ebudavud ve baka kaynak larda da bu ekilde anlatld kaydediliyor... 4 bni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, Hayber ksm. 4/236 ve sonras. 5 a- Buhari, Megazi, Hayber'de ikram edilen zehirli et ksmnda. Bir de Tp ks m, Muhammed'in zehirlenmesi blmnde geer. Ayrca Hibe ksmnda, mriklerden hediye alma ad altnda geen blmde anlatlr. b- Mslim, Selam blm, zehir (Simm) babnda.

Hz. Muhammed'in bu suikastta darbe ald kesin; ancak bu olaydan sonra yl daha yayor. Acaba bir zehir bu kadar zamana yaylr m v e y a o zaman bu kadar gl bir zehir var myd? tabii ki bu ancak uzmanlarn bilecei bir i. nananlar asndan Hz. Muhammed'in bu suikastta ldrlmemesi bir mucize olarak iddia edilebilir: Hani arka dalar ld de o lmedi, diye. A m a yersiz bir savunma. Bir kere Muhammed'in bu olayda kurtulmas gayet normal bir eydir: Dnyada her eylem baaryla sonulanr diye bir kural yoktur. Bu yoruma kar u rahatlkla sylenebilir: Ma demki onda bir mucize vard, neden nceden haber ver medi? Haber verseydi, en azndan arkadalar lmezdi. Bir de Allah koruduu iin ona bir ey olmad diyelim, peki salam hadislerde anlatlan, yedii zehirli etten dolay du daklarnda, aznda ve yznde neden yaralar olumutu, bu zehirli yemekten dolay zaman zaman vcudundan kan aldrd bir gerek. Hani en azndan bu zehirli etten tr kendisinde rahatszlklar olumu. O halde lmedi diye bundan pay karmak yanltr. Ancak burada Hz. A y e ' y e mal edilen bir hadis var: Muhammed hasta iken bir ara, "Ey Aye! Ka yl nce Hay ber'de yediim o zehirli etten dolay iim yanyor, artk da yanamam" eklinde bir ifade kulland sz konusu. Bir kere Muhammed'in Hayber'de yedii zehirli et ola yn Enes b. Malik, Ebuhreyre gibi birok sahabe anlatyor; ancak "Hayber'de y e d i i m o zehirli etten dolay iim yan yor, artk dayanamam" sznn arkasnda yalnz A y e
c- Ebu Davud, Diyat ksmnda, d- bni Mace, Tp ksmnda. e- Ayrca siyer kitaplarnda, slam tarihinde, slam ansiklopedilerinde (tabakat) konuya ilikin detaylar ok.

var. 6 tabii ki bu lm konusunda A y e thmet altnda; bu nu zaten anlatacam. O yzden A y e ' y e dayal benzer ha dislerin hibir deeri yoktur. Hayber suikastnn zeti byle.

6 a- Zehebi, Siyer-i Alam, 27/438. b- Mecme' Zevaid, Alamat-i Nbvve, no: 14262. c- Beyhak, Snen-i Kbra, Kitab' Dahaya, Bab' stimali evan'il Mrikin. N o : 19097. d- Hakim, Mstedrek, Megazi, 4449.

KNC

BLM

TEBKTE H Z . M U H A M M E D ' E KARI SUKAST GRM

a) H z . M u h a m m e d ' i n En Yakn e v r e s i O n u l d r m e k stiyor: Hicri 9. ylnda Hz. M u h a m m e d Suriye tarafnda Bizanslla ra kar Tebk (bir blgenin addr) seferini dzenler. Ordu su hem say olarak az, hem de ara-gere bakmndan za yf olduu iin, pek ok Mslman savaa katlmak iste m e z . Burada savan seyriyle ilgili bilgi vermiyorum; ama cm, bu savata meydana gelen nemli bir konuda bilgi vermektir. Tebk seferine katlmak istemeyenler haknda Kur'an'da (zellikle T e v b e suresinde) birok ayet var, yeri gelince onlardan da rnek sunacam... Demek istediim u: Hz. M u h a m m e d Tebk'ten dnp M e d i n e yolunu tu tunca, en yakn arkadalarndan svari bir grup -ki saylar 12-15 olarak syleniyor- g e c e karanlndan da yararlana rak onu vurmak ister. Ancak M u h a m m e d bu plann duyumlarn alnca yol gzerghn deitirir. Yolda A m m a r b. Yaser onun devesi ni nden ekmekte, Hzeyfe b. Yeman da arkadan sr mektedir. Muhammed'i ldrmeye karar veren grup, onun bu yol deiikliini renir ve ayn istikamette onla r takibe alr. Bunlar yaldap artk baskn y a p m a aamasn dayken, Muhammed'in arkadalar tarafndan fark edilirler.

Bu arada Muhammed arkadalarna, "abuk srn, hzl olun" diye emir verir. Arkadalar barp arr ve "Habe riniz olsun sizi grdk" deyince, baskn dzenlemek is teyen Mslman grup korkar, kamak zorunda kalr ve s lam ordusu arasna dalp kaybolur. Karanlk olduu iin Muhammed'in etrafndaki insanlarn ok olduunu san mlardr; yoksa onu kolay kolay brakmazlard. Bu arada Muhammed, arkadalarna, "Siz bunlar tan dnz m?" diye sorar. "Yzleri maskeliydi, gremedik; an cak atlarn, bindikleri hayvanlar tandk/ bugnk tabirle, arabalarn plakalarn aldk" derler... Muhammed yine so rar: "Sizce bunlarn niyeti neydi?" "Bilmiyoruz" karln verirler. Muhammed bu kez: "Yemin ederim ki onlarn pla n beni vurmak, ortadan kaldrmakt. Ben onlar teker teker biliyorum" der ve onlarn isimlerini Ammar-Hzeyfe'ye syler; ancak "Sakn ola, bu isimler sizde gizli kalsn, hi kimseye sylemeyin" talimatn verir. Neden byle bir talimata gerek duymutur? nk bu nu yapanlar, Hz. Muhammed'in kendilerine cennet mjde si verdii en yakn arkadalaryd. En bata halife Ebubekir, halife mer, halife Osman, Talha b. Ubeydullah, Sad b. Ebi Vakkas, Ebu Musa el-E'ar gibi s e m e isimler vard bu on be kiilik baskn grubunda. Evet; bunu anlatan, nl slam dnr bni Hazm (h. 456.). Geri kendisi bahaneler buluyor ama ne olursa olsun bunlar o anlatyor. Bu baskn gerekletirenler arasnda Ebubekir, m e r ve Osman'n isimlerini veren baka yazarlar da var. 7 tabii ki burada savunma amal uyduruk baz szler n e srl m; ancak bunlar ok s ve gln savunmalar, yeri g e lince onlardan birka arpc rnek v e r e c e i m . Benzer sa7 bni Hazm, Muhalla, 11/224. Necah, Nezeriyat'ul Halifeteyn, 2/266. bni Ebi'l Hadid, erh'u Nehci'l Belaa, 2 /390 Dar'l ktb'il llmiyye, Msr.

vunmalar slami kesim hep yapyor. Mesela ileride dei neceim gibi, halife olarak Ebubekir'in rakibi Sad b. Ubade, mer'in korkusundan am tarafna g etmek zorunda ka lyor. m e r adamlarn gnderip onu orada katlediyor ve "tuvalete girince cinler onu ldrm" diye ok sama bir bahane uyduruyorlar. Yine yeri gelince anlatacam-, Aye ile Hafsa, M u h a m m e d ' e ila iirince, biz yapmadk, ey M u hammed; senin amcan Abbas yapt diyorlar. O da diyor ki Abbas masumdur, siz yalan sylyorsunuz, siz yaptnz. te yaplan savunmalar hep bu tarzda. Dediim gibi, ba msz bir balk altnda bu savunmalardan ilgin birka r nek vereceim... Tabii ki bni Hazm gibi nl bir slam dnr bu olay la ilikileri olan kiileri anlatt iin, slam leminde ona kimse bir ey de diyememitir ancak savunma amal fark l zikzaklara bavuran slam dnrleri oktur. O savun malardan nemli bir kesit sunacam. Bu olaya kar Muhammed'in arkadalar Hzeyfe ve A m m a r kendisine u neriyi getirirler: Mademki onlar ta nyorsun, biz M e d i n e ' y e dnnce onlar ldrelim, ne dersin? M u h a m m e d , "Hayr olamaz. nk o zaman ba na kar olanlarn ellerine bir frsat geer, onlar olumsuz propaganda yapp 'Muhammed en yakn arkadalarn ldrd" derler. Onun iin biz tedbirimizi alr o ekilde d e v a m ederiz" der. Evet, Hz. M u h a m m e d onlarn isimle rini gizli tutmutur d e d i m . Ancak g e r e i saptrmak iin, kimi kaynaklarda baz sahte isimler de verilmi: u u ki ilerdi gibi uyduruk baz isimler ortalkta dolayor. Asln da onlar gnah keisi kesilen isimlerdir. Gerek failler ise hep gizlenmek istenmitir. Bu konu zerinde yeterince du racam. H z . Muhammed onlarn isimlerini gizli tutmakla iyi bir

taktik uygulamtr aslnda..nk eer aklasayd, kendi sinin de belirttii gibi hem slama kar olanlarda olumsuz etki yapard: Demek ki bu dinde bir ey yok, Muham med'in en yakn arkadalar bile kitlesel olarak ondan uzaklayorlar ve hatta onu vurmak istiyorlar gibi olumsuz pro pagandalar yaplabilirdi. H e m de deifre etmi olsayd, on larla kuvvet yoluyla bir kere ba etmesi pahalya mal olur du, hatta mmkn bile deildi: Mesela Hz. m e r ' e ceza verebilir miydi, onu karsna alabilir miydi? Ebubekir'e, Osman'a, Talha'ya, Sad b. Ebi Vakkas'a, Ebu Musa elE'ari'ye... ne yapabilirdi! O zaman tm lider kadro ona dman kesilirdi ve Muhammed'in elinde kimse kalmazd ve yalnz kalrd. Komplocular tespit ettiine g r e bundan sonra yap mas gereken, hem fiziki olarak tedbirini almak, kendini korumak, hem de Cebrail-Allah kanalyla Kur'an'a istedii ayetleri eklemektir. Dediim gibi zaten baka y n t e m de mmkn grlmyordu, tabii ki bu arada sanki Muham med'in onlarn komplosundan haberi olmam da, inand Allah' ona vahiy yoluyla kendileri hakknda yeni bilgi iletiyormu gibi mucizesini de gstermi oluyordu. Onlar hakknda Tevbe suresinin 74. ayetini oluturup ilan etmi tir. Diyanet'in Kur'an tercemesinden ilgili ayetin anlamn vereyim: "Bir ey sylemediklerine dair Allah'a yemin ediyorlar. Hlbuki o kfr szn sylediler ve Msl man olduktan sonra kfir oldular. Ayrca baaramadk lar eye (peygamberi ldrmeye) de yeltendiler. Srf, Allah ve Resul kendi ltf ile onlan zengin kld iin intikam almaya kalktlar. Eer tvbe ederlerse kendile ri iin hayrl olur. ayet yz evirirlerse Allah onlan dnyada ve ahirette elem dolu bir azaba arptracaktr.

Artk onlar iin yeryznde ne bir dost ne de bir yar dmc vardr." Sanki Muhammed bu suikastlar hakknda hibir ey duymam da; Allah'ndan gelen bilgiyle ilk kez haberdar oluyormu gibi yapyor, tabii ki bir tala iki ku misali, bu ayetle birka y e r e mesaj gnderiyor. nk Tebk'te bir ara onun devesi kaybolunca, Mslmanlardan biri, "Hani dnyada olup biten her eyi, gemii, gelecei... biliyo rum diyen bir Muhammed, nasl olur da yan banda devesi kaybolmu da nerde olduunu bilemiyor, bu na sl peygamber" eklinde alay ediyor. Clas bin Sveyd, 8 "Eer Muhammed'in anlattklar doruysa, e e r peygamberse ben eek olaym" diyerek onunla alay ederken, M u hammed bunlardan haberdar oluyor. te Tebk'te hem kendine kar komplo kuranlar/onu vurmak isteyenler, hem de onunla alay edenler iin, mucize niyetiyle yukar daki ayeti oluturuyor. A y e t t e her ey ak ve nettir: Onlar yemin ediyorlar ki, biz sylemedik. Peki, neymi sylemedikleri ey? te az nce zetlediim gibi, ' M u h a m m e d ' d e tanrsal boyut var sa eek olaym' diyen kii. Gya ona bask yaplnca ben bunu d e m e d i m demi ve Tanr iin de onun sz o kadar nemli olmal ki bu ayeti onun yalan iin gndermi. Bir de 'yan banda devesini bulamayan Muhammed, nasl oluyor da g e m i ve gelecek her eyi bilirim' diyen iinin bu cmlesi tanrnn houna gitmemi olmal ki, g e rek grp az nceki ayeti yant olarak gndermi, tabii ki Muhammed'in bunlarn syledikleri hakknda istihbarat vard. O yzden hepsine topluca yant olabilecek byle ayetler oluturup anlatyordu. Ayetin bir yerinde u cmle-

8 Kadi Beydavi, Tevbe suresi 74. ayet aklamasnda.

cik d e var: "Allah ve Resul kendi ltf ile onlan (Ms lmanlar) zengin kld iin, inkarclar intikam almaya kalktlar" diyor. Peki, bu parann olayla ne alkas var? Bunu da mfessirler yle aklamlar ve zaten baka tr l de yorumu mmkn deil: Efendim, Hz. M u h a m m e d M e d i n e ' y e gelip savalarda elde ettii ganimetleri yanda larna datnca bunlar zengin olur. Bu arada bata Abdul lah b. Selul olmak zere muhalefettekiler onlarn bu duru munu kskanrlar. te ayette sz edilen zenginliin kayna budur. Yani Allah'n minnet ettii zenginlik kayna, ga nimetler, talan ve apulculuk. Yoksa baka ne gibi yollarla onlar zengin etmi ki! Ayn ayetin bir yerinde de, baarlmayan bir plandan sz ediliyor. te o plan Tebk'teki suikasttir. Zaten Diyanet d e , "Muhammed'i ldrmek demek" eklinde almtr. Biraz nce vurgu yaptm gibi, Muhammed onlarla sava mak yerine, ayet taktiiyle kendilerini korkutmaya, bu yn temle ii ayarlamaya alyordu ve tabii ki artk fiziki ola rak da tedbirini almaya devam ediyordu. Bu Tevbe suresinde konuya ilikin oluturulan baka ayetler de var. Bu ayetlerde sylenen baz mesajlar yle: "Ey Muhammed; bu mnafklardan len olursa cenaze namazn bile klma, kabirleri banda da durma. Ayrca on lara 70 sefer dua etsen de ben (Allah olarak) kabul et m e m . " Yani ey Muhammed, onlarn balanmas iin sen bile d e v r e y e girsen ben onlar affetmem eklinde ayetler var.9 Hz. M u h a m m e d hadislerinde, arkadalarm arasnda 12 kii var ki (aslnda Tebk olayna ad karanlarn says 15'tir; ancak bunlardan 12'si M u h a m m e d ' e ok yakn isimler olduu iin burada bu rakam kullanmtr!), d e v e
9 Tevbe, 80 ve 84.

ine deliinden g e m e d i i srece bunlar da cennete gir meyecekler diyor, ayrca onlar iin bedduada bulunuyor. Bu kiilerin saylan hakknda nl Kur'an yorumcusu/mfessir Kad Beydavi kesin rakam belirtiyor: Dier Kur'an yorumcular gibi o da olayn detaylar hakknda bil gi verdikten sonra Tebk seferi dn Hz. M u h a m m e d ' e kar suikast giriiminde bulunanlarn says 15'ti, diyor. Bu suikastle ilgili bilgileri ieren e p e y c e slami kaynak var. Ba zlarnda bunlarn says, para para da olsa isimleri de v e rilmi; bazlarnda ise yalnz olay anlatlmtr. 10 Zaten olay net olarak Tevbe suresinde anlatlyor; ayette sadece kiile rin isimleri yok. tabii ki Muhammed onlarn isimlerini ayet te belirtemezdi. nk o zaman aka onlar hedef gste rirdi ve aralarnda sava balard.

10 a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/363 vd. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/25 vd. Hicri 9. yl olaylar, Halit b. Velit'in Ukeydir Dume' gnderildii ksm, Tebk seferi balamnda. Yine bni Kesir kendi Tefsirinde, Tevbe suresi, 74,80 81 ve 101 ayetlerinde bu konuyu ak lam. Ayn zamanda bni Kesir kendi Siyer kitabnda, 4/30 ve sonras, Tabk olay balamnda. Bir de ilgili ayetler hakknda uzun tefsirlerde bu bilgiler an latlyor. Yan sra Siyer, slam Tarih-i, Tabakat kitaplar ve hadislerde bu ola ya uzunca yer verilmi, tartmasz bir konu... zellikle Suyuti'nin 'Drrl Mensur' adl tefsiri, Tevbe suresi 74. ayeti ksmnda ok detaylar var. c- Heysem, M e c m e ' Zevaid, no: 424-425.-l/l 10 Kitab'l Eyman, mna fklar ksm. d- Kenz'l Ummal, no: 856-57. e- Mslm, Sfat-i Mnafikin. Burda ayn ierikli birka hadis var. f- Zad'l Maad, 3. cilt Tebk ksm. g- ibni Ebi eybe, Musannaf, Magazi, no: 38259- cilt, 20/616. h- Ahmet b. Hanbel Msned'i, Baki Msnedi'l Ensar, Ebi Tufeyl Amir ksmn da. i- Kad Beydavi (.685.h) Envr't-Tenzl, Tevbe suresi 73 ve sonras, j- bni Abd'il Ber, Istiab, no: 1639. Abdullah b. Kays b. Selim (yani Ebu Mu sa el-E'ari) ksmnda. k- bni Asakir, 32/93 ve devamnda. Abrullah b. Kays (Ebu Musa el-E'ari) ksmnda.

Kald ki bni Hazm'n Muhallas dnda, bata Mslim olmak zere birok slami kaynakta bu konuda kantlar var; hepsini anlatacam. bni Hazm her ne kadar katlmyorsa da unu da yaz yor kitabnda.- mer, Hz. Muhammed'in yannda bulunan Hzeyfe'den soruyor: "Madem sen o mnafklar tanyo rum diyorsun, peki ben de onlarn iinde var mydm?" diyor. slam tarihi ar derecede sansrldr; buna ramen yine de deiik kaynaklara ve hatta deiik sayfalara da tlan bilgiler bir araya getirildiinde bu konuda nemli bil giler ortaya kyor. 1 1

b) bni Hazm'n Suikastla lgili lgin A k l a m a s imdi ok nemli, ses getirecek bir hadisi sunuyorum. y le bir hadis ki, bni Hazm kendi mehur kitab Muhalla'sna alm. Her ne kadar eften pften savunmalar yapmsa da (o savunmalarn da yazacam) benim iin nemli olan, onun byle bir hadisi kaleme almasdr. Hemen hadisi vereyim. Velit bin Cmey'den, "Halife Ebubekir, halife mer, halife Osman, Talha bin Ubeydullah ve Sad bin Ebi Vakkas gibi nl sahabeler, Tabk'te Hz. Muhammed'i katletme giriiminde bulunan lardandr" aklamasn yapyor ve devamla, "Aslnda bu
11 a- Mecme' Zevaid, mnafklar ksm no: 421-425. Cilt 1/110. b- Beyhak, Snen-i Kbra, 8/198. Mrted ksm, no: 16327 ve 16330. c- Mslim, Sfat-i Mnafkin, no: 4983. d- mam Ahmet b. Hanbel, Msned adl yapt, Msned-i Nasara, no: 22676. e- Msned-i Bezar, no: 2432. f- bni Kesir Tefsiri, I )Tevbe suresi 74. ayet. 2)Bidaye-Nihaye, 5/26 3) Siyer, 4/34-40 Tebuk seferi ksmnda.

Velit denen kii helak olanlardandr, slam camiasnda hi kimse ondan hadis almamtr, yalanc bir insandr. Dolaysyla onun aktard bu hadis aslszdr" eliyor. Bunun deerlendirmesine g e m e d e n , farkl bir noktaya deinmek istiyorum. Mslmanlardan bir grup, Suriye'den ticaretten d nnce yalan bir haber yayyorlar: Biz gelirken yolda an d e r e c e d e bir hareketlilik grdk. Kesin olarak Bizansllar Mslmanlara kar sava hazrl yapyorlard eklinde bir haber. M u h a m m e d de buna dayanarak seferberlik ilan edi yor. Hlbuki byle bir ey yok, kkten yalan. te bu yalana dayanarak milleti savaa srkledii iin, Celas b. Sveyd gibi baz Mslmanlar, 'eer M u h a m m e d hak ise ben eek olaym' diyorlar. 1 2 Muhammed bu gibile rin dedikodusunu duyunca, onlarn aleyhine ayetler olutu ruyor. Bunu, az nce de anlattm. Aslnda bir bakma bunu syleyenler hakl. nk bir ticaret kafilesinin yalann bil meyen bir M u h a m m e d , nasl diyebilir ki ben gelmi, g e mi her eyi bilirim. Bouna o insanlar Bizans'a kar sava a srklemenin ne anlam var, neden mucize yoluyla bu haberin yalan olduunu sylemedi! stelik nerdeyse bu Tebk seferinde kendisine kar tertiplenen suikastta ldrlebilirdi d e . Peki, olay nerden kaynaklanyor, bni Hazm neden Ve lit b. Cmey' yalancdr, kimse ondan hadis almamtr, di yor? Hadise u: En bata Mslim'de birka versiyonla ve ayrca baka slami kaynaklarda da yle bir olay anlatl yor: Hz. Muhammed'in vahiy ktibi ve ayn zamanda Hz. Muhammed'in srlarn gizlemekle mehur ve Tebk'teki suikastta Hz. Muhammed'in yannda olan ve bu isimleri
12 Vakdi, Megazi, 2/989 ve Tarih-i Dmak, Muhammed'in gazalar, Tebk ksm, 2/34.

teker teker Hz. Muhammed'den renen Hzeyfe bin Yeman'a baz hadisler atfedilir. Onlardan bir tanesini az son ra sunacam. te bni Hazm, Hzeyfe'ye dayanan bu ha disleri rtmek, o mnafklar temize karmak, byle bir eyin olmadn, yalan olduunu kantlamak iin az nce ki aklamay yapyor. Yani, bu hadisleri aktaran kiiler ara snda Velit bin Cmey' de var. Dolaysyla o, gvensiz biri dir diyor. y l e ki, o suikastta mer, Osman gibileri de var m diyor ve bu ekilde gya kendince az sonra sunacam o mnafklarla ilgili hadislere g l g e drmek istiyor. te az nce Velit'e dayanan o ok ses getirecek hadi si bu balamda ele alyor. Aslnda bni Hazm burada ka yapaym derken g z karyor. bret olsun diye bni Hazm'n komik savunmas hakknda az sonra geni bir bil gi sunacam. Gelelim Hzeyfe'nin hadisine. Bir gn Hzeyfe ile Tebk'te Muhammed'i katletme giriiminde ad geenlerden biri arasnda u konuma geiyor: Adam Hzeyfe'den, "Peki Muhammed'i ldrme giriiminde bulunan bu in sanlarn says kat?" diye soruyor. (nk insanlar biliyor du ki, Hzeyfe o olay esnasnda Muhammed'le beraberdi ve stelik Muhammed o kiilerin isim listesini ona teker te ker sylemiti. O yzden bu ie bulaanlar zaman zaman onu yoklamak isterdi) Hzeyfe buna yant vermek istemi yor; ancak orada bulunanlar kendisine, "Mademki bu ko nuda senden bilgi istiyor, ne olacak sen de cevap ver" de yince, Hzeyfe unu sylyor: "Seni de sayarsak onlarn toplam on b e olur. Allah ahittir, bu on be kiiden on ikisi Hz. Muhammed'le birlikte Allah rzas iin d manla arpan seme sahabilerdi" diyor. Evet; bu metin en bata Sahih-i Mslim'de (Sfat-i Mnafkin ksmnda) ve dier birok slami kaynakta geiyor.

Yani Hzeyfe ile biri arasnda konumalar kaytlarda var; ancak isim belli deil/gemiyor: Sadece o mnafklardan biri Hzeyfe ile tartt eklinde isimsiz bir hadis. Peki, tartma biliniyor ve bu tartmann ahitleri de var; ama neden o kiinin ismi kaytlarda yok diye sorulmaz m? Burada ak olarak belli oluyor ki, o kii ok nemli, otoriter biriymi ki, ismi kaytlara g e m e m i . Zaten hadis ler zaman iinde ok sonra tedvin edilmi (yaz haline g e tirilmi), o yzden bu i hep sansrl olmutur. Sansr di yorum. nk bundan asrlar nce o ganimeti, talanc, gaddar sisteme kar bir eyler yazmak kolay deildi! Kim bilebilir az nceki olayda Hzeyfe ile tartan kiinin halife m e r olmadn! Zaten mer'in birka kez Hzeyfe'yi yoklayp bu konuda azndan bir eyler almak istediine dair bilgiler var, bu blmde o hadisleri de sunacam. Bir de e e r Hzeyfe ile tartan ahs otoriter biri olma sayd, en azndan bu tartmay izleyenler ona kzard: Na sl M u h a m m e d ' e kar suikast giriiminde bulunursun, m nafklk yaparsn gibi hem szl satamalar olurdu, hem de kavga ederlerdi. nk Hzeyfe ile o adamn yannda olanlar herhalde ne krd, ne de sar. ayet kr-sar ol salard, o zaman bu hadisi aktaramazlard. te bu suskun luk da hakl olarak insann aklna kuku dryor. bni Hazm her ne kadar Velit ismi zerinden hareketle bu gibi hadislerin shhatine g l g e drmek istemise de, yine konuya ilikin baz hadisleri v e r m e y e devam etmitir. Kald ki o hadisleri sadece bni Hazm vermiyor; bunlar ak taran birok nl slam dnr var: Onlar da ayrca su nacam. bni Hazm unu aktaryor: Hzeyfe mnafklar bildii iin, halife m e r ondan sormu: "Acaba ben de o mnafklardan mym?" diye. Hzeyfe hayr yantn ver mi ve "Artk bundan sonra kimseye bu konuda bilgi ver mek istemem" diye de eklemi.

Peki, bni Hazm'n hibir gereke gstermeden, sade ce m e r ve dier arkadalarna toz kondurmamak iin, 'bu hadis yalandr, bunu aktaran kii de gvensizdir, kimse on dan alnt yapmamtr' aklamasnn gerekten doruluk pay var m ? 1 3 Fazla ara v e r m e d e n hemen sca scana bni Hazm'n bu iddiasna bir bakalm... tabii ki sunacam kantlar yine slami kaynaklardan. Acaba iddia edildii gi bi, Velit bin Cmey'den gerekten kimse hadis almam m, slami literatrde gvensiz mi saylm; yoksa bni Hazm gibi bir slam mtefekkiri artk ne diyeceini bileme dii iin rastgele mi onu lekelemi, buna bakacaz. Ancak bu rneklere g e m e d e n u ksa hatrlatmay yapmak istiyorum: bni Hazm hicri 456'da vefat etmi. Peki, Hz. M u h a m m e d ' l e arasnda yaklak be asrlk bir za man dilimi var. Ey bni Hazm, sen bata mer olmak ze re bu isimlerini verdiin suikastlarn bilgisini nereden al dn, senden nce hangi yazar nerede yazm, neden bu hadis senin kaynandan baka (bu kadar ak bir ekilde) dier kaynaklarda yok? Belli ki ondan nce kaytlarda var m ki bni Hazm onlardan alm. Yineliyorum: bni Hazm'dan nce kim/kimler bu bilgiyi kaydetmi ki, bni Hazm onlardan alp kitabnda yazm? te ortada ciddi bir silme, yok e t m e ve imha sz konusudur. karmasna karmlar ama yine de profesyonelce bir alma yrtme miler. Grld gibi yine bu gibi aklamalarla baz bilgi leri szdrmlardr. Bir kere bni Hazm'n gvensizdir dedii Velit'le ilgili bni Ebi eybe (h. 235.) hadisler alm ve adam da lekelememitir. Az nce Mslim'in Ebu Musa el-E'ari ile ilgili aktard hadisi (ki onu aktaranlar arasnda Velit b. Cmey' de vard), bni Ebi eybe de kaynanda anlatm ve ona
13 bni Hazm (h.456.), Muhalla, 1 1/ 221-225.

herhangi bir sorun da karmamtr. bni Hazm, bu raviler arasnda Velit var; o bakmdan gvensizdir diyor. A m a ay n m e r gidip Hz. Ali ve taraftarlarn tehdit ediyor, ya g e lin Ebubekir'i kabul edin, ya da evinizi yakarm diye. A m a bunu anlatanlar arasnda Velit yok. rnein; M u h a m m e d b. Bir Ubeydullah b. mer'den, o da Z e y d b. Eslem'den, Z e y d de babasndan alyor eklinde geiyor ve bunu en es ki tarihiler-muhaddisler anlatnca bir sorun da karmyor lar. Peki, bni Hazm bu hadiste nasl mer'i kurtarr acaba! Bu ev yakma olayn daha sonra detaylca anlatacam. 1 4 bni Hazm'dan nce iki asrdan da fazla yaayan bu mehur hadisi bni Ebi eybe bunlar anlatrken de her hangi bir itirazda bulunmuyor; ama bni Hazm sudan baha nelerle bu "gibi hadisleri aktaranlara kusur bulmaya al yor. A m a ne yazk ki, bunu yaparken yzne g z n e bu latryor, meslektalar tarafndan bile gln hale dyor. H e m e n aklayaym. bni Hacer Askalni (.852.h). A b durrahman b. Ebi Hatem el-Razi (h.327.), Zehebi em settin (h.748.0), mam Mzi (h.742.) gibi nl hadis uz manlar, raviler ve Cerh-Tadil uzmanlar, bni Hazm'n "G vensizdir, kimse ondan hadis aktarmamtr" dedii Ve lit b. Cmey' hakkndaki deerlendirmeleri yle: "mam A h m e t b. Hanbel ve Ebu Davud, bu kiide sa lonca yoktur" demi. bni Muin ve Ucl, "Velit bin Cmey' gvenilirdir" demi. Ebuzer'a, "sorun yoktur" demi. Ebu Hatem, "hadisleri gvenilirdir" aklamasn yapm. bni 15 S a d , " H e m gvenilirdir, hem de birok hadis aktarmtr" eklinde onun hakknda kanaatini belirtmitir. Bezar, onun hadislerini olumlu deerlendirmekle birlikte kendisini Hz. Ali taraftar olmalda itham etmi. Hakim ise, "mam Ms14 bni Ebi eybe, Musannaf, 20/614-no: 38259-37045 cilt 20/579. 15 Tabakat, 6/531, no: 2556.

lim ondan hadis almasayd iyi olurdu" diye yorum yapm. Ksacas, ad g e e n hadis yorumcular Velit hakknda bu e kilde olumlu bir bilgi aktarmlardr. Ancak bunlardan mam Mzi, "ibni M a c e dnda ba ta Buhari ve Mslm olmak zere mehur Ktb-i Sitte sa hipleri ondan hadis aktarmlardr" aklamasn da yap yor. unu da hatrlataym ki, bu deerlendirmeyi yapan a hslar, hadis usul, Cerh-Tadil denilen hadisleri ve ravileri deerlendiren-kritize eden nemli islam mtefekkirleri dir. 1 6 Velit ile ilgili deerlendirme sadece bu kadar kiiyle s nrl deil; ilgili konu uzmanlarndan birok kii onun hak knda kanaatini belirlemi ve onun gvenilir bir hadis ravisi olduunu belirtmilerdir. Kanmca, bunlar bni Hazm'n aktard hadisi g r m e milerdir; yoksa e e r ravinin aktard bu suikast hadisin den haberleri olsayd, bni Hazm gibi onlar da adama bir bahane bulurlard. bni Hazm'n "gvensizdir, kimse ondan hadis alma mtr" dedii Velit hakknda islam dnrlerinin kanaat lerini biraz daha amak, detaylandrmak istiyorum. a- Ahmet b. Abdullah Ucl (182-261), Bunun yorumu zaten yukardaki deerlendirmede geti: "Velit gvenilir 17 biridir" diye kaydetmi.

16a-Askalani,(l)Tehzib-iTehzib, 11/ 1 3 8 v e (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Ve lit ksmnda. b- mam Zehebi, Mizan'l tidal, 7/129-no: 9370 Velit b. Abdulah b. C mey' blmnde. c- mam Mzi,Tehzib-i Kemal, cilt 31/35, no: 6713 Velit b. Abdullah b. C mey' ksmnda. d- Ebu Hatem el-Razi, 'Cerh-Tadil', cilt 9/8. Velit bin Abdullah b. Cmey' ksmnda. 17 Marifet' Skat, no: 1943.

b- bni ahin mer b. Ahmet (297-385), "Velit b. C m e y ' sakncasz biridir" eklinde aklama yapmtr. 1 8 c- Osman b. Sait Daremi, (200-280), "Bu adam g v e nilirdir" d e m i . 1 9 d- bni Sad (230), "Velit b. Cmey Huzai, gvenilir bi ridir ve ona ait birok hadis vardr" eklinde aklama yap mtr. 2 0 slamda Kur'an'dan sonra en gvenilir hadis limleri Buhari ve Mslim bata olmak zere birou Velit b. C mey' adndaki kiiden alntlar yapmtr. Zaten az sonra bunu rneklerle anlatacam. Ben yukarda hadis uzmanla rnn d o u m tarihlerini bilerek v e r d i m . Hepsi bni Hazm'dan en az iki asr nce yaam ve sorun da karma mlardr; ama bni Hazm'n hesabna gelmedii iin y l e kuyruklu bir yalan atmtr ki, meslektalar bile onu utandrmlardr. lk pratik rneimiz Buhari'den olsun. Ebu Naim'den, o da Velit b. Cmey'den, ninesinden, o da mm Varaka binti Abdillah b. Haris Ensari'den yle bir hadis ak taryor: Hz. Muhammed'in n e m verdii mm Varaka'nn bir klesi, bir de cariyesi varm. Kadn vasiyet edi yor; lrsem siz de zgrsnz, diye. tabii ki bu iki kiinin zgrl birinin lmne bal olunca erkenden onun l mesini ister. Bu nedenle o iki kii kadn katlediyor. Olay, halife m e r zamannda oluyor. Kendisi de her ikisini ar mha g e r m e k suretiyle ldryor. Burada gya u denili yor: Kadn Hz. M u h a m m e d ' e demi ki, izin ver ben de Be dir savana katlaym, bari hastalara bakaym. M u h a m m e d de "Hayr sen g e l m e " demi ve burada ona "ehit" sfatn
18 Tarih' Esma-i Skat, no: 1499. 19 Tarih-i bni Muin, no: 838. /O Tabakat, 6/531, no: 2556.

takm. Yani m a d e m o kadar istiyorsun, sen de bir ehit ka dar sevap aldn anlamnda. A m a tabii ki slami kesim bura da Habbeden kubbe karr. Her ne ise; bni Hazm'n, "Kimse Velit'ten hadis almamtr" szne kar Buhari gi bi bir hadis liminden somut bir rnek vermek isterim. Kal d ki, Buhari hem Tarih-i Kebir, hem de Tarih-i Evsat adl her iki kitabnda da Velit'ten sz ediyor, ondan hadis aktaryor ve olumsuz bir ey de sylemiyor. 2 1 Velit hakknda Mslim'den somut bir rnek. Hadisi aktaran kiilerin sralamas yle: Zbeyir b. Harb, Ebu Ah met Kfi'den, o da Velit b. Cmey'den, o da Ebu Tufeyl'den aktararak Hz. M u h a m m e d ' e kar Tebk'te suikast dzenleyenlerden biriyle, bunlar bilen Hzeyfe arasnda yle bir konuma geiyor: pheli kii soruyor, Allah ak na bunlarn says ne kadard diye? Hzeyfe yant vermek istemiyor. Orada bulunan kiilerden biri Hzeyfe'ye, "ma d e m adam senden bir ey soruyor sen de yant versen ne olur" deyince, Hzeyfe o kiiye (ismi gizli!), "Seninle birlik te onlarn saylar on beti ve hele bunlardan 12'si de Hz. Muhammed'in en yakn arkadalaryd" diyor. te bu kritik hadisleri aktard iin bni Hazm bahane bulmaya al yor, kimse bundan hadis almam diyor; ancak ne yazk ki 22 bni Hazm tutturamam. nk somut rnekler ortada. Ebu Davud'dan somut bir rnek: Osman b. Ebi eybe, o da Veki' b. Cerrah'tan, o da Velit b. Abdillah b. C mey'den, o da ninesi ve Abdurrahman b. Hallad Ensari'den, bu ikisi de mm Varaka'dan yukarda g e e n hadi si aktaryor. Hani kadn, ben de Bedir harbine katlaym d e miti ya. Kadn Kur'an bildii iin Muhammed ona izin v e 21 Buhari, a)Tarih-i Sair (Evsat), 1/70. b) Tarihi Kebir, no: 2511. Velit b. Cmey md. 22 Mslm, Sfat- Mnafkin. Burada buna benzer ka hadis daha var.

Bilinmeyen Ynleriyle Hz. Muhammed'in lm riyor ki, kendi ailesine namaz kldrsn, imam olsun ve ay n zamanda onun ailesinden bir de kadna erkek bir mez zin veriyor. Ksacas kadn, aile ii erkekli-kadnl bir cemaa te imam oluyor. Bu hadiste u da anlatlyor: Kadn, ben lrsem klem ve cariyem zgr olsunlar diye vasiyet edi yor. Bunlar da, madem zgrlmz kadnn lmne baldr, biz de onu ldrp bir an nce hrriyetimize ka vualm dncesiyle kadn katlediyorlar ve halife m e r de onlar armha gerdirip ldryor. slamda kle azat etmenin bir yntemi de, az nceki kadnn yapt gibi, vasiyetle olur.- Yani patron, 'hayatta ol duum srece benim klem ve cariyemsiniz, ben gittikten sonra zgrsnz' diyor ve onun lmyle kle zgrleiyor. tabii ki bu yntem iki adan sakncal. Biri, insan insa na kle klmak, bunu onaylamak. Bu insanlk d bir olay. Dieri de grld gibi iki kiinin, 'madem zgrl mz efendimizin lmne baldr, biz de bir an nce onun iini bitirelim' demeleri ve gereini yapmalar. u da var ki, Ebu Davud burada Velit'ten iki hadis akta ryor. unu da ekleyeyim, ayn hadisi, m e z h e p lideri Ah met b. Hanbel kendi Msned'inde -stelik ka y e r d e - ak tarm ve bni Hazm gibi Velit'e herhangi bir sorun da karmamtr. 2 3 Burada daha fazla rnek sunmama gerek yok. Az nce kendilerinden rnek verdiim hadis limleri dnda daha birok slam dnr de Velit adndaki kiiden hadisler aktarmtr. te ibret olsun, slami kaynaklardaki eksikleri
23 a- Ebudavud, Velit'ten iki yerde hadis alm: Biri, Namaz, kadn imam olur mu blmde, no: 571, dieri de Kitab'l hara, no: 2973. b- Ahmet b. Hanbel, Msned, Msned'l Kabail, mm Vereke hadisleri, no: 26738, bir de Ebubekir hadisleri ksmnda 15 sradaki hadis ve c. 1/56 ayn hadis. Hzeyfe Hadisleri, no: 23966-cilt 9/501. Ebuzer-i Gfari hadisle ri, no: 22073-8/542 ve daha ulaamadklarm.

kapatmak isteyen islam limlerinin ne gibi sahte yntem lere bavurduklarn okur kitlesi bilsin. in ilgin yan, Ha kim Nisaburi Velit hakknda, "Keke Mslim gibi o byk alim Velit'ten hadis almasayd" dedii halde, farknda ol madan kendisi de kaynanda yine Velit'ten alntlar yap mtr. Daha bitmedi! Az nce bni Hacer Askalani'den Velit hakknda alnt yaptm: Velit'in sicili salam diyor; ancak Velit'in de iinde bulunduu kritik bir hadis var: Hz. Muhammed kendi dneminde bir kadna izin vermi ki, sen kendi aile efradna (iinde erkekler olmak zere) imamlk yapabilirsin ve stelik de ayn aileden ona bir de erkek m ezzin veriyor. Bunu zaten daha n c e aktardm. Evet, ilgin bir olay. tabii ki Ibni Hacer gibi bir slam li mi kadnn imam olmasn kolay kolay kabul etmez; etme yince ne yapar? Ancak bni Hazm gibi o da uyduruk bir ba hane bulmak zorunda kalr, ibni Hacer bir kere Velit iin salam rapor vermi; onunla ilgili artk bir ey diyemez. Bir kadnn imam olmas konusunda var olan hadis hakknda bu kez farkl bir bahane bulmak zorunda. Onun bahanesi de u: Aslnda bu hadisi aktaran ravi listesindeki Abdurrahman b. Hallad Ensari pek tannm biri deildir diyor. Yani 24 tam da ktleyemiyor; ancak bir phe ortaya atyor.

24 a- Beyhaki (458), Snen-i Kbra, 3/186, no: 5353. b- Hakim (405), Mstedrek, no: 733. stelik hakimin sralamas da yle: Hadisi, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah Safar, o da Ahmet b. Yunus Dabi, Abdullah b. Davud Haribi, Velit b. Cmey', Leyla binti Malik ve Abdurrahman b. Halad Ensari'den, bunlar da mm Vereke'den aktarmlar diyor. c- Askalani, (1) Tehzib-i Tehzib, 11 / 138 ve (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Ve lit ksmnda. d- Daremi, Snen, 1/279 ve 403. e- bni Hacer, Telhis, 2/57, no: 557.

Dorusu, bu kadar ak eliki, dengesizlik, tiyatro rnei ok ender bulunur. bni Hazm gibi tam ak deilse d e , sferaini (.429) de kendi kaynanda bu suikastla ilgili baz iaretler veri yor. Orada deiik kelam akmlarn anlatrken, sra Nazzmiye ekolne gelince, bu dnce akmnn lideri Ebu shak b. Seyyar (Nazzam) blmnde baz iaretlerde bulu nuyor. Nazzam ok zeki, filozof grl olduu iin Ms lman yazarlar hep ondan uzak durmular, dine scak bak myor, hatta deist (yalnz yaratcya inanan) biri olduunu syleyenler de var. O bakmdan sferaini onun hakknda unu diyor: Bu adam sahabeyi eletiriyor, zellikle Ebu Hreyre'ye "En yalanc insan" diyor diye ekliyor. Nazzam Ha life mer'i de eletiriyor. nk birka yerde mer'in M u h a m m e d ' e kar geldiini, Akabe gecesi M u h a m m e d ' e suikast giriiminde bulunduunu ve yine mer'in Hz. Fat ma'y dvdn iddia ediyor. te Nazzam bunlar syle dii iin sferaini onu eletiriyor. 2 5 Yine bu konuda ehristani (.548.) baz ipular veri yor; ancak net aklama yok. Kendisi kitabnda Nazzam'n grlerini anlatrken, bir y e r d e unu ekliyor: Nazzam, b yk sahabeyi eletiren bir insan. Halifeliin M u h a m m e d ta rafndan Hz. A l i ' y e verildiini, mer'in bilgisi olduu hal de bunu inkr ettiini iddia ediyor diye aklama yapyor. Yine mer'in Hz. Fatma'y dvdn ve bunun sonucu olarak Hz. Fatma'nn ocuk drdn ne sryor, tabii ki ehristani bunlar anlatmakla aslnda Nazzam' ktle mek istiyor. ehristani burada adamn m e r hakknda olumsuz eyler konutuunu anlatrken, bni Hazm gibi isimleri net olarak aklamyor; st kapal olarak geiyor.

25 Esferaini, el-Ferk' beyne'l firek, s. 93-104.

Bunlar Nazzam anlatt iin de bir deerinin olmadn ifade e d i y o r . 2 6 Dine dogmatik v e y a kar karl inanan kesim illaki Nazzam gibi dnenler hakknda bir klf uyduruyor; ama kantlar gl. Ne yaparlarsa yapsnlar gereklerin stn kapatamazlar. Aslnda iftirac olan Nazzam gibileri deil, bu gibi clz savunma yapanlarn ta kendileridir.

c- Halife mer Neden Hzeyfe b. Yeman' Yokluyordu?

Bu blmn bir yerinde deindiim gibi, Hz. M u h a m m e d bu suikastlar durdurmak, onlar korkutmak iin tanrCebrail yntemini ska kullanyordu. Oluturduu ayetler den biri de, 'Bu mnafklardan len olursa cenaze namazn bile kl ma, kabirleri banda durma ve onlara 70 sefer dua etsen de ben Allah olarak bu duan kabul e t m e m "eklindeydi. Durum byle olunca, bunlarn listesini bilen, Hz. M u hammed'in srlarn saklamakla grevli ve ayn zamanda onun vahiy ktiplerinden o l a n 2 7 Hzeyfe bin Yeman, bu mnafklardan biri ldnde onun cenaze merasimine katlmyordu. te halife mer, bu adamn o mnafklar sr gibi sakla dn biliyordu, ayn zamanda kendisinin de bu plann iinde olduu iin her frsatta Hzeyfe'nin azn yokluyor du, acaba Muhammed ve Hzeyfe ile Ammar'n bildikleri kiiler listesinde ben m e r de kefedilmi miyim endiesi ni hep tad iin, frsat bulduka Hzeyfe'den soruyordu. Yani sormasnn nedeni, kendisinin deifre olup olmad n anlamaktr.
26 ehristani, el-Milel ve'l Nihal 1/71. 27 Salihi, Sbll Hda, 12/391.

d- Halife m e r mmii Seleme'yi d e Rahat Bramyordu. mm Seleme Muhammed'in hanmlarndan ve de ok akll biri. mer'in bilinmeyen ynleri adl bal altnda Hudeybiye ksmnda, ondan ksa baz bilgiler v e r e c e i m . te zeki ve gvenilir olduu iin Muhammed baz srlarn onunla muhakkak paylamtr. Hatta bu suikast planlayan lardan da haberi olabilir; yle anlalyor. y l e ki, zaman zaman bu mnafklarla ilgili baz ipula r da veriyordu. Mesela bir ara Muhammed'in, "Arkadala rmdan yleleri var ki, ben ldkten sonra artk bir daha beni asla grmeyecekler (ahiretteki hayat kastediyor), yol larmz ayrlr" dediini sylyor. Bunu duyan Ebu Musa elE'ari v e y a Abdurrahman b. Avf (d ikisi de zaten komplo kuranlar, suikast giriiminde bulunanlar arasnda isimleri geiyor) hemen m e r ' e gidip mm Seleme'nin az nce ki szn kendisine aktaryorlar. Ravi burada unu anlatyor: m e r bunu duyunca sr'atle mm Seleme'nin yanna gidiyor ve "Allah akna ben de onlar iinde var mym?" diye soruyor... Kadn da ay nen Hzeyfe'nin taktiini uyguluyor (zaten uygulamak z o runda; yoksa m e r onu sa brakmazd), "Hayr; sen onlar iinde yoksun; ancak senden sonra kimseyi bu konuda temyize karmam/ bilgilendirmem" diyor. Kadnn bu ifa desi ve mer'in kendisinden, "Ben de onlar iinde var m ym?" diye sormasyla ilgili hadis, birok slami kaynakta gemektedir. Hele mam A h m e t bin Hanbel, kendi Msned'inde mm Seleme hadisleri ksmnda bu konuda e 28 anlaml be hadis aktarmtr.
28 a- Ahmet b. Hanbel, Msned, Ansar'dan kalanlarn msnedleri ksmnda mm Seleme hadisleri blmnde. N o : 25284, 25338, 25404, 25439 ve 25471.

e- Baz slam Otoriterlerin n e m l i Aktarmlar. Burada birka slam dnrn iledii bir hadisi sunmak istiyorum. Okuyucu olup biteni dorudan anlamak ister; tabii ki bu onun hakk. Ancak benim iin daha nemlisi, bilgileri temin ettiim kaynaklardr. Bir de mademki bni Hazm gi bi bir slam dnr "Hzeyfe'nin bu konuyla ilgili hadis leri zayftr. nk iin iinde Velit vardr ve kendisi gven siz biridir, kimse ondan alnt yapmamtr" d e m e cr'etinde bulunup bu kadar ak bir ekilde hakikat d konuu yor, ben de kabark bir listeyi ayr ayr sunmakta yarar g ryorum. nk konu ok hassas. Geri hemen hemen t mnn ierikleri ayn. Dolaysyla bu metni toplu halde v e rip kaynaklar dipnot olarak ekleyebilirdim; ancak belirtti im gibi, konunun nemi iin ayr ayr sunmak bence da ha uygun. Burada slam dnrlerin yazdklarn aktarrken, ilk bata hem Kur'an'la ilgili tefsir yazan, hem de siyer, tabakat, tarih ve msnedler olmak zere birok alanda ciltlerce eser brakan nl slam dnr bni Kesir'le balamak is tiyorum. Bakalm halife m e r ' l e Hzeyfe arasnda bu ko nuda nasl bir diyalog gereklemi v e y a mer'in sorduu soru neymi.

b- Taberani, Mucem'i Kebir, 23/394. mm Seleme hadisleri blmnde, no: 941. Ravi, akik. c- Heysem, M e c ' m e ' Zevaid, 1) Nifak konusunda, no: 430, 1/110 ve 2) halife ksmnda, no: 14449 cilt 9/8. Bezar'dan alnt yapm. d- bni Kayym el-Cevzi, el-Igase... 11. bab. e- Kenz'l Ummal, no: 31491 Masruk'tan aktararak. f- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 44/307. Burada iki hadis alr.

bni Kesir (h.774.): Hz. Muhammed'i ldrmeye gelen Mslmanlarn saylarnn 12-15 olduunu, Hz. Muham med'in, onlarn isimlerini hem Hzeyfe, hem de Ammar'a sylediini ve sr gibi saklamalarn istediini belirtiyor; b ni shak'a g r e H z . Muhammed bu isim listesini yalnz Hzeyfe'ye sylemi diye de ekliyor. bni Kesir burada mam Beyhak, Mslim ve mam A h m e d ' d e n de alntlar yapyor. Bu komploculardan 12'sinin Muhammed'in ok yakn ar kada olduunu, birka kaynak ve salam hadis gstere rek belirtiyor. (Zaten bunlarn saysyla ilgili Buhari, Mslim ve dier slam' kaynaklarda hadisler var, yeri gelince onla r da aktaracam)... bni Kesir devamla kendi tefsirinde Tevbe suresi 74. ayetinde ve yazd siyer kitabyla Bidaye-Nihaye kitabn da bu olay detaylca ele alrken, o suikast dzenleyenler den biri, bir ara Muhammed'in arkadandan soruyor, on larn says 14 kiiydi deil mi diye. A d a m da, "Seni de sa yarsak saylan 15 olur yantn veriyor" diye bilgi veriyor. bni Kesir burada, soruyu soran kiinin ismini vermiyor. An cak konuya hem Tevbe suresinin 101. ayetinde deinirken, hem de kendi siyer kitabnda yer verirken, mer'in ismini ak olarak veriyor. Hadis u: mer, Hzeyfe'den, "Acaba ben de o mnafklarn lis tesinde var mym?" diye soruyor. Hzeyfe, "Hayr-, sen yoksun; ancak bu konuda bir da ha aklama yapmak istemiyorum" diyor. Dediim gibi, b ni Kesir, m e r ' l e Hzeyfe arasnda geen bu diyalog iin birok kaynanda yer ayrm ve stelik de bni Hazm gi 29 bi hi kimseye de atmamtr.
29 a- el-Bidaye ve Nihaye, h. 8yl olaylar, Tabuk seferi ksmnda, Hz. Muham med'in Tebuk ikameti blmnde, cilt 7/185. b- Es'Siret' Nebeviye, 4/34 vd.

Ahmet bin Hanbel (164-241): Tebk suikast olayn anla trken uzunca bir hadisin ortasnda Ammar'la birinin arasn da yle bir diyalog getiini aktaryor: Yine dier kaynak lardaki gibi bunlarn says soruluyor ve Ammar, "Eer se ni de eklersek bunlarn says 15 olur" eklinde karlk v e riyor. Yani burada yine kiinin ismi m e h u l . 3 0 stelik mam A h m e t bin Hanbel bu hadisi, Velit bin Cmey'den aktaryor ve sralamay yle yapyor: Bu hadisi Yezit adndaki kii Velit bin Cmey'den, o da Ebu Tufeyl'dan aktarm diye d e v a m ediyor. Hani konunun banda bni Hazm, "Bu Velit b. Cmey'den kimse hadis almam, yalancnn biridir" di ye rastgele onun hakknda olumsuz karar vermiti! te byle: Alm m almam m, durum ortada. mam Taberi (.3I0): Kendi tefsirinde unlar aktaryor: Hz. mer Hzeyfe'den, "Ben de o mnafklar iinde var mym?" diye sormu. O, "Hayr sen yoksun; ancak bir da ha da bu konuda aklama yapmayacam" demi. Taberi, kendi mehur tarihinde de deiik konularda buna deini yor. Ayrca Tehzib-i Asar' adl yaptnda ok farkl bir bil gi de veriyor. Burada Nezal adndaki kiiden unu aktar yor: Biz bir toplantda Hzeyfe ile birlikte Hz. Osman'n yanndaydk. Osman, Hzeyfe'yi tehdit etti, senden baz ey ler duyuyorum, senden baka doru insan yok mu diye... Hzeyfe yemin iti ki ben bir ey d e m e d i m . Hlbuki H zeyfe daha nce bize bir eyler demiti; ancak Osman'n tehditlerine kar inkr etti. Osman gidince biz ondan sor duk, bu da ne? Hzeyfe u yant verdi: Ne yapaym; bu
c- Yine bni Kesir'in Kur'an tefsiri, Tevbe suresi 74, 80, 84 ve 101. ayetleri ksmnda anlatyor. 30 Ahmet b. Hanmel Msned, Baki msned-il Ansar, Ebu Tufeyl Amir b. Vil hadisi.

ekilde ayarlamak zorundaym; yoksa daha kt olur. Evet; bunu anlatan tarihi ve ayn zamanda mehur mfessir/Kur'an yorumcusu mam Taberi. 3 1 Burada Hzeyfe'nin niin m e r ' e "Sen o listede yoksun" demesinin asl nede ni belli oluyor: Korku. Yoksa m e r onu sa brakmazd! bni Ebl eybe (t59-235): Mnafklardan biri lyor. Tebk'te Hz. Muhammed'in devesini eken Hzeyfe adnda ki kii, o adamn cenaze namazna katlmyor. Bu Hz. mer'in dikkatini ekiyor ve Hzeyfe'den soruyor: Acaba bu da sz edilen o mnafklardan m diye? Hzeyfe "Evet" diyor. m e r yine soruyor: Peki benim de onlarn iinde ismim geiyor mu? Hzeyfe, "Hayr" diyor ve "Ar tk bu konuda kimseye aklama yapmak istemiyorum" diye ekliyor. 3 2 Ebubekir Ahmet b. Bezsr (h.292.): Bu konuda A ' m e Ebu Vil'den o da Hzeyfe'den alnt yaparak, mnafklar bilen Hzeyfe'den yle bir olay aktaryor: Hz. m e r bir cenazeye arlyor. Hzeyfe ona dur diyor/gitme, bu da o mnafklardandr eliyor. Bunun zerine mer, "Allah a kna ben de onlardan mym?" diye soruyor. Hzeyfe, "Ha yr; ancak bu konuda bir daha kimseye aklama yapmak istemiyorum" diye ekliyor. Ayrca burada hadisin dipno tunda baka birka kaynan da isimleri veriliyor. 3 3

31 Cami'ul-Beyan Tefsiri, Tevbe suresi 101. ayetin aklama ksmnda. Bir de baka bir kitab Tehzib'l Asar'da buna yer vermi, no: 1484, cilt 4/202. 32 Musannaf, Kitab'l Fiten, no: 37390, cilt= 21/162. 33 Msned-i Bezar, 7/293. no: 2885.

Ebu Yusuf Yakub b. Sfyan Besevi (h.277 .): Besevi, bu mnafklardan biri lnce Hzeyfe onun cenaze merasimi ne katlmyor. mer, "Bu da o bilinenlerden mi?" diye so ruyor. Hzeyfe "Evet" yantn veriyor. mer yine soruyor: Allah akna ben de onlardan mym? Hzeyfe, "Hayr, an cak bundan sonra bu konuda kimseye aklama yap mak istemem" d i y o r . 3 4 Ebubekir el-Helal (234-311): Hanbel Mezhebi'nin nemli isimlerinden olan bu kii, mnafklardan biri lyor, bu arada Hzeyfe b. Yeman onun cenaze merasimine ka tlmyor. Halife m e r soruyor: Acaba bu len kii mnafk lardan m? diye. Hzeyfe, "Evet? diyor. m e r yine soru yor: Allah akna ben de onlar iinde var mym? Hzeyfe, "Hayr" diyor ve ekliyor: Artk bundan sonra bu konuda aklama yapmak istemem diyor. 3 5 Rabl' b. Habib el Basrl (h.75 ? .): Bu yazar Msned'inde unu aktaryor: Bir gn Hzeyfe b. Yeman Hz. m e r ' l e kar layor. M e e r o srada m e r de bir cenaze merasimin den dnyormu. mer Hzeyfe'yi eletiriyor; Hz. Mu hammed'in sahabilerinden biri lyor, sen artk cenazelere de katlmyorsun diyor. Hzeyfe, bilmiyor musun ki Hz. Muhammed'in bana syledii srlar/gizli emanetleri var! m e r yine soruyor: Acaba bu len kii onlardan m? H zeyfe, hey Allah'm bu da onlardandr diyor. mer, peki ya ben de onlardan mym? A d a m hayr diyor ve bir daha da bu konuda konuma yapmak istemediini belirtiyor. 3 6

34 Besevi, El-Marifet' ve'l Tarih, 2/769. 35 Es-Snne, no: 1288/ cilt, 4.. Bab' mnakehet'il Mrcie ksmnda. 36 Snen-i Rabi, 4.cilt Cabir b. Zeyd hadisleri ksmnda. N o : 929.

N e d e n Hzeyfe srekli "Bir daha da bu konuda konu ma yapmak istemem" demi? Bunun yant yine onun aklamalarnda var: O aklamay, az ileride Osman'n Hzeyfe'yi tehdit ettii blmde sunacam. mam Gazali (.505.h): hya'l Ulum adl yaptnda unu yazyor: Hzeyfe, mnafklar bilirdi; ancak onlarn isimleri ni sylemezdi. Bata mer, Osman olmak zere en byk sahabiler ondan genel ve zel fitneden sorup bilgi almak isterdi, kimler mnafklar diye hep ondan sorarlard; fakat o, sr vermiyordu. Hatta halife m e r kendisi iin de ondan sorard, ben de o mnafklardan mym diye? Hzeyfe de, "Hayr" yantn veriyordu eklinde bilgi veriyor, tabii ki bunlar anlatrken de bni Hazm gibi, herhangi bir raviyi de lekelemiyor. 3 7 bni Asaklr (57t.h): Bu daha farkl bir biimde aktaryor olay. Hzeyfe, "Ben camide oturuyordum, yanmdan ha life m e r geti ve sordu: Falanca ld ben de merasimine katldm dedi ve kapya kadar gitti, nerdeyse kmak ze reydi; ama bir daha geri dnp bana bakt ve bir daha ya nma gelip unu sordu: Allah akna ben de onlar iinde var mym, dedi. Ben de, " H e y Allahm, hayr" d e d i m ve bir daha bu konuda soru sormak istemem karln ver dim. O srada m e r alamaya balad" diye aktaryor. 3 8 Ebl Feda da kendi kitabnda h. 9. yl olaylar ksmnda ayn eyleri anlatyor. Akas bu konu hakknda var olan kaynak ve yazar isimleri yazmakla bitmiyor.

37 hya'l Ulum, 1/131-132. 38 Muhtasar' Tarih-i Medinet'il Dmak, 6/253.

bn-i Esir (.630): Bu konuda unu aktaryor: Hz. Muham m e d mnafklar hakknda Hzeyfe'ye bilgi verdii iin, bir gn m e r ona, "Acaba bana bal insanlardan mnafk olan var m?" diye soruyor. O "Evet, ancak isim v e r e m e m " d i y o r . 3 9 Bellidir ki mer, belki ad bir y e r d e aklanr kor kusuyla, deiik vesilelerle hep Hzeyfe'yi yoklam; ancak adam korkudan olsa gerek sr v e r m e m e y e d e v a m etmi. Zaten Hzeyfe bir sznde, "Eer bildiklerimi aklasam beni ldrecekler" eklinde bu konumamann nedenini ok ak bir ekilde belirtmi. Daha nce de belirttim, hali fe Osman'la Hzeyfe ksmnda bu olay geni bir ekilde anlatacam. Heysemi (735-807): Bu yazar, Tebk olaynda Muham e d ' l e birlikte olan ve suikastlar hakknda bilgi sahibi olan hem Hzeyfe, hem de Ammar'dan konuya ilikin r nekler veriyor kaynaklarnda. Hzeyfe'den verilen rnekle d e v a m edeyim. Ravi zin cirine g r e , Abdlvahid b. Gayas Abdlaziz b. Ms lim'den, A ' m e ' t e n , Ebu Vail'den, Hzeyfe'den aktararak unu anlatyor: Halife m e r bir cenazeye arld. Kalkp gitmek zereyken ben onu tutup kendisine otur d e d i m . Daha sonra ona, davet edildiin l kii bu mnafklardan dr, dedim. Bu arada mer, Allah akna ben de onlardan mym? diye sordu. Ben "hayr" dedim ve bir daha da bu konuda kimseye aklama yapmayacam dedim. Evet; bunu anlatan Hzeyfe'nin kendisi. 4 0 lgintir ki, Heysemi'nin bu kitabn tahkik eden Habibrrahman, yazarn ou hadislerinde yorum yapt halde

39 sd'l Gabe, Hzeyfe b. Yeman ksmnda. 40 Kefl Estar, 1/391, no: 831.

burada sadece, bu hadisi aktaran kiiler gvenilirdir diye not drm o kadar. Ayn Heysemi bu kez de baka kaynanda A m mar'dan rnek veriyor. Hadisi rivayet eden Ebu Tufeyl. (mam A h m e t bin Hanbel de bundan aktarmt, daha n ce sundum) Olay yle anlatlyor, tabii ki Tebk baskn na sl gelimi bunu anlatyor. Daha sonra hadisin bir yerinde, Ammar ile o komploculardan biri arasnda pek uygun ol mayan tartmann getiini ve sonunda o adamn A m mar'dan, "Peki bu mnafklarn says kat?" diye sorduu nu ve Ammar'n da, "seni de sayarsak say 15 olur" yant n verdiini aktaryor. Belli ki bu konu ou slam akademisyenlerin dikkatini ekmi ki, kaynaklarda buna hayli yer vermiler. Mesela Heysemi hem Ammar'dan, hem de Hzeyfe'den rnek vermi. Yine az nce belirtildii gibi, bni Kesir birok kay nanda bu konuya yer vermitir. Ancak "Seni sayarsak sa y 15 olur" hadisi hakkndaki isim belirsizlii hepsinde he men hemen ayn. Kanmca bu bal sonlandrana kadar o aklanmayan, daha dorusu makaslanan isim hakknda bir netlik olua 41 cak. Bir kere otoriter biri olduu kesin. Zavall biri olsay d herkes onun ismini yazard. Demek ki ok nemli biriy mi. bni Hacer Askalani (773-852): Bu konuda m e r ' l e ilgili unu aktaryor: Tebk basknnda Hz. Muhammed'in ya nnda olan ve mnafklar bilen Hzeyfe b. Yeman, len bi rinin cenaze merasimine katlmaynca m e r soruyor: "Acaba bu da o mnafklardan mdr ki gelmedin" diye?

41 Heysemi: M e c m e Zevaid,l/110, no: 425 mnafklar ksmnda.

A d a m "evet" diyor. mer yine soruyor: "Allah akna ben de onlardan mym?" Adam, "Hayr" diyor. Bu arada m e r alyor. Hatrlanaca gibi mer'in alamasyla ilgili bilgi bni Asakir'in kaynanda da vard; daha nce sundum. mer gerekten alam m veya alamsa acaba neye alam; bunu bilemiyoruz! 4 2 Hindi (888-975): Hindi bu konuda iki farkl hadis alm. Bi rinde, len birinin cenazesine halife m e r amlnca H zeyfe " g i t m e " demi ve m e r gitmekten vazgemi. Bu arada Hzeyfe'den sormu, "ben de mnafklardan m ym?" O, "hayr" demi. "Peki, mahiyetimde alanlardan var m byle biri?" Hzeyfe, "bir kii var" demi ve adn vermemi. Bir dier hadiste, adamn biri lm, bu kez Hzeyfe b. Yeman onun cenaze merasimine katlmaynca mer ondan sormu, "bu da o mnafklardan olduu iin mi cenaze merasimine katlmadn" diye. Hzeyfe "evet" demi. m e r bir daha sormu, "peki ben de onlardan m ym?" Hzeyfe, "hayr" demi ve "bir daha da bu konuda aklama yapmayacam" diye eklemi. 4 3 Biliyorum; ver diim kaynaklarn konuya ilikin ierikleri hemen hemen ayn. Dolaysyla toplu halde de verilebilirdi. A m a daha n ce de belirttim ki, konu ok hassas. O yzden her yazarn yorumunu ayr yazmay yeledim. f) S a n s r e S o m u t r n e k bni Abdi' Ber (463.), Ebu Musa'el E'ari (Abdullah b. Kays b. Selim b. Haddar) ksmnda, "Aslnda Hzeyfe Ebu
42 Metalib-i Aliye, cilt 14/702, Tevbe suresi tefsiri, no: 3623. Burada ayrca baka yazarlarn da bunu aktardklar belirtiliyor. 43 Hind, 36961-36962. Hzeyfe bin Yaman hadisleri ksmnda.

Musa el-E$'ari hakknda kt eyler anlatm ancak onlar yazmaya dilim varmyor; Allah onu balasn. Zaten daha sonra meydana gelen hakem olaynda onun durumu ma lum" eklinde geitiriyor ve szn ettii o kt eyleri yazmyor. 4 4 u da bilinmeli ki, Hzeyfe'de bulunan zellikler baka sahabilerde kolay kolay bulunmazd. Mesela kendisi hem M u h a m m e d ' e vahiy ktiplii yapyordu, hem srlarn sak layan/gvenilir bir kiiydi ve en nemlisi d e , Kur'an' kitap haline getirme nerisi ondan gelmitir. Ben bunu, elimde olan baka bir almamda daha teferruatl bir ekilde ile y e c e i m . Olayn zeti u: Ebubekir zamannda Mslman ordusu bir savata byk zaiyat veriyor. Hzeyfe, "Kur'an' bilen ou insanlarmz bu savata ldrld; dolaysyla elimizde bir kitap yok. Onun iin bu konuda bir tedbir al nrsa iyi olur" eklinde bir fikir ortaya atar ve nerisi kabul grr. Artk o andan itibaren Kur'an'n biraraya/kitap hali ne getirilmesi iin almalar yrtlr. te Hzeyfe byle biriydi. Kald ki, zaten adamcaz korkudan bir ey de diyemiyordu. Kaynaklarda Hzeyfe'nin, kendi arkadalarna, "Bil diklerimi aklamam una benzer: Diyelim ki bir nehir kenarnda oturmu avucumla o nehirden su alp iiyo rum ve o srada da bildiklerimi aklyorum; nann ki suyu azma getirmeden hemen orada ldrleceim" diyor. Demek ki bildii o kadar vahim eyler varm ki, 45 aklasayd onu ortadan kalrracaklard. yle v e y a byle, olay aktaranlarn konuya ambargo koyduklar belli. Kendilerince hakl olabilirler. nk m e r
44 stiab, Ebu Musa el-E'ari ksmnda dier ad, Abdullah b. Kays b. Selim, no: 1639. 45 Hindi, Kenz'l Ummal. Hzeyfe hadisleri, no: 36969.

gibileri ok acmaszd, onlar y o k edebilirdi. Aslnda mer'in, Kur'an'n oluturulmas konusunda Hz. Muhamm e d ' e ok bask yapt ve Hz. Muhammed'in de her ne dense onun etkisi altnda kald ve onun basksyla birok ayet oluturup Kur'an'na ald bir g e r e k . 4 6 Bu konuda ileride halife m e r ksmnda baz somut ve arpc rnek ler sunacam. te M u h a m m e d ' i n ba e d e m e d i i mer'le, Hzeyfe gibileri nasl ba edebilir ki! O yzden m e r ne kadar bu konuda onu zorlamsa, Hzeyfe hep mecbur kalp "efendim sen bu mnafklarn listesinde yok sun" demitir. Sormak lazm: mer'in sorusuna kar Hzeyfe'nin, "Evet, sen de o listede varsn" d e m e s i mantk ii olur muy du? Bir kere adamn ok rahatsz olduu u sznden de belli: Bundan sonra artk bu mnafklar konusunda akla ma, konuma yapmak istemiyorum diyor. te bni Hazm'n bir sz yznden konuyu ne kadar detaylandrdm, uzattm. te byledir: Mollalarn, dini hocalarn hesa bna g e l m e d i mi onlar iin amur atmak kolay. A m a grl d gibi onun o byk uydurmasna meslektalar bile onay vermemi. "Kimse Velit'ten hadis almam" szne bu kadar aklama getirdim. bret olsun diye bu kadar d e taylandrdm. g) Halife O s m a n ' n Hzeyfe'yi Tehdit Etmesi ve Ammar' Komalk Yapmas. Bu konuda slam leminde gvenilir, n sahibi olmu bir ok yazar, kendi eserlerinde unu anlatyor: Halife Osman bir gn Hzeyfe'yi, "Nedir bu senden duyduklarm, senden baka doru drst Mslman y o k mu, tek sen mi olaylar biliyorsun?" diyerek tehdit ediyor.
46 Kur'an'n Kkeni adl yaptmda buna bir blm ayrdm.

Hzeyfe, "Hayr bir ey d e m e d i m ve seni g r d m greli de hep sevdim" karln veriyor. Sonuta Osman onu o toplantdan kovuyor. Hzeyfe gidince, Osman adamlarna, "arn bir daha gelsin" talimatn veriyor. Gaye onu o e kilde zmek, rahatsz etmek, toplum iinde haysiyetiyle oynamak. Hzeyfe geri gelince Osman bir daha tehditler savuruyor. Artk buna dayanamayan Hzeyfe, "Sizler (Os man da dhil, Muhammed'e suikast giriiminde bulu anlar kastediyor) kz gibi ortaya kacaksnz/tehir edileceksiniz ve deve gibi kesileceksiniz (hani devenin kesimi ok zormu; bunu kastediyor)" diyerek ok ar ifadelerde bulunuyor, adeta o an iin lm g z e alyor. Buna sinirlenen Osman, sonuta Muaviye'yi arp ko nu hakknda onu bilgilendiriyor. yi politikac Muaviye, "Konuyu kapat" diyor ve tartma orada noktalanyor. kili (Hzeyfe ve Ammar) bu mnafklar bildikleri iin hep ha lifelerin hedefi halindeydiler. Mesela halife Osman, A m mar' d v e d v e komalk yapyor. Zaten ou slam tarih isi Osman'n Mslmanlar tarafndan feci bir ekilde ld rlmesinin nedenlerini sayarken, onlardan birinin de Os man'n Ammar b. Yaser'i komalk yapmas olarak belirtiyor. Bunu, halife Osman'n niin Mslmanlarca katledildiinin nedenleri ksmnda daha detayl anlatacam. Burada, ko nuyla ilgisi nedeniyle ksaca bir d e i n m e d e bulundum. Muaviye'nin, "konuyu kapat" demesinin asl nedeni, Osman'a kskn ve hatta kzgn olan halk bunu duymasn; yoksa Osman halifeydi, Hzeyfe'yi ortadan kaldrabilirdi... Hatrlanaca gibi Tebk komplosunda halife Osman'n da ad vard. Bunu daha nce bni Hazm'dan aktardm. te Hzeyfe ile kavgasnn asl nedeni buna dayanr. Osman'la bu ikilinin (Hzeyfe-Ammar) aras hi iyi de ildi. Ksa bir rnek vereyim.

Halife Osman Mslmanlar tarafndan ablukaya alnn ca, Hz. Ali ve Sad b. Ebi Vakkas Ammar' da arrlar, g e l bir eyler yapalm diye; Hz. Ali teklif ettii halde A m m a r yardmc olmak istemem diyor. Her iki insan da (Hzeyfe-Ammar) iyi niyetli kiiler ol duklar iin halk onlar seviyordu. Osman onlara hakaret edince insanlar bunu kabul etmedi, birou Osman'n bu hakszlna kar rahatszlk duydu. Bu konuda Osman'a tepki gsterenler de vard; Osman ksmnda bunu biraz aacam. Aslnda Osman yukardaki soruyu ne kadar Hzeyfe'ye yneltmise, o hep inkr etmi, hayr olumsuz bir ey d e medim eklinde karlk vermitir. Onun az nceki o sert reaksiyonu (eek-deve benzetmesi), Osman'n onun zeri ne fazla gelmesinden, ona psikolojik ve fiziki bask kurma sndan kaynaklanyor: Artk dayanamad, bir bakma kendi ni kaybettii iin syledi d e m e k doru olur. nk Hzey fe hep hayati tehlike tadnn farkndayd. Mesela; arka dalar ona, "sen Osman'a hayr diyorsun; ancak tek ba mza kaldmzda aksini, farkl eyler sylyorsun neden acaba?" diye sorduklarnda o, "Ben byle yapmak zorun daym; yoksa daha kt olur, zarar grrm" karln v e riyordu. Hatta bni Kuteybe, Hzeyfe'nin, Osman'n yannda farkl, arkadalarnn yannda farkl beyanatlarda bulunduu iin bazlar (Nazzam) tarafndan eletirildiini yazyor. 4 7 Hlbuki bence bu ar eletiriyi Hzeyfe haketmemiti. nk adamn hayati tehlikesi sz konusuydu. Daha enteresan rnekler de var Hzeyfe ile ilii. Bir ke resinde, "Bilsem ki iimdeki srlar aklasam her szck iin yirmi krba ceza alrm, yine de sylerdim/buna razy47 bni Kuteybe, Tevil u Muhtelif il Hadis, 84...

54

dm" diyor. Bir dier sznde, "Ben pek fazla konumak is temiyorum" diyor. Bunun nedenini soranlara da, "Dilim kurt gibidir; serbest brakrsam bama bir eyler getirir" ya ntn veriyor. Artk bundan her ey anlalyor; bu akla malar durumun ne kadar vahim olduunu kantlyor. 4 8 h) Hz. Ali'nin Hzeyfe Hakkndaki Szleri. Nezar b. Sebre anlatyor: Bir gn Hz. Ali ile birlikte Hzeyfe'yi konuuyorduk. Hz Ali, "Hzeyfe yle bir insand ki, byk skandallan, detaylar ve mnafklarn isimlerini bilen biriydi. Kendisi bu konularda gerekten bilgi sa hibi bir insand" d e d i . 4 9 tabii ki burada byk ihtimalle Muhammed bu komployu Hz. A l i ' y e de anlatmtr. nk ona en yakn isim ve onu koruyacak en gl kii Hz. Ali'ydi: H e m amcaolu, hem damad ve hem de savalar da gsterdii performansyla askeri yn ve tabii ki Hz. M u h a m m e d ' e ok bal biri olmasndan dolay mutlaka sylemitir. nk ok ciddi ve hayati bir konu, onu haber dar etmemesi mmkn deil. Onun iindir ki Hz. Ali Hzeyfe hakknda az nceki aklamalar yapyor; yoksa bunlar nerden bilsin. Demek ki
48 a- bni Asakir, 1-Muhtasar' Tarih-i Dmak, 6/252-261 ve 2-)Tarih-i Medine-i Dmak, 12/294. b- Kenz'l Ummal, no: 8753 ve no: 36315-36316. c- A. Razzak, Musannaf, no: 20974-11/450. d- bni Ebi eybe, Musannaf, no: 38837- 21/307. e- bni ebbe, Medine Tarihi,2/233-234 ve 3/1084 A ' m e yoluyla: bni Ebi eybe (21/307) dipnotunda. f- Taberi, Tehzib-i Asar, s. 597 no: 1484. g- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/368- no: 76. h- bni Kuteybe, Te'vil' Muhtelifi'l Hadis, s. 72 ve 84. i- bni ebbe, Tarih-i Medine, s. 1083. 49 a- bni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak, 6/252. b- Zehebi, Siyer' A'lam. 2/363. c- Hakim, Mstedrek 3/381.

Hz. Ali de haberdarm; ancak eitli nedenlerden dolay o da onlar sakl tutmutur. Burada muhakkak Muhammed'in talimat ve nerisi vardr.- Sen de dier iki kii gibi bunlar sakl tut, bamz derde sokmayalm ama bu arada tedbi rimizi de alalm gibi telkinler. nk tm bu zanllar sylenseydi, byk ihtimalle sistem kerdi. nk bu kadar nemli insan dman ilan edilseydi, arkasnda etkili biri kalmazd. Yani farkl hesaplar yznden s y l e n m e m e y e a llmtr. A m a burada nemli olan, Hz. Ali'nin Hzeyfe hakknda yapt az nceki aklamalardr. i- b e y bin K a ' b ' d e n n e m l i Bir A k l a m a . Uteyy bin Dumre adnda biri ok uzaklardan g e l i p bey bin Ka'b'den baz bilgiler renmek ister. Bu arada bey, "Allah'a yemin olsun ki, e e r yayorsam gelecek cuma gn yle bir aklama yapacam ki, beni artk ldrecek misiniz, yaatacak msnz hi de umurumda deildir" di yor. Kimi rivayetlere g r e de, "Muhammed'den duydu um baz nemli eyleri anlatacam. Artk kim ne derse umurumda deildir" eklindedir, ibni Sad bu konuda iki ri vayet aktaryor. A m a ne yazk ki o cuma g e l m e d e n per embe gn vefat e d i y o r . 5 0 Burada sorgulanmas gerek bir durum var: Neymi aca ba bey'in ban ortadan kaldracak kadar tehlikeli olan o gizli olay/lar? Bir de ahsen buna baknca, bey'in eceliy le ldne inanmyorum. Bana g r e bey'i ortadan kal-

50 a- bni Sad, Tabakat, Bedir savana katlan Medinelilerden birinci tabaka ksmnda, no: 173. b- bni Asakir, 1) Tarih'u Medinet-i Dmak, 7/340. 2) Muhtasar' Tarih-i D mak, 4/203. c- Zehebi, Siyer-i A'lam, bey bin Ka'b ksm, cilt 1/399. d- Mzi, Tehzib-i Kemal, bey bin Ka'b ksm, cilt 1/270- no: 279.

drmlardr. bey'in bu aklamasndan sonra artk kim/lerse, "Biz deifre olmadan bu adam yok edelim" di yerek onu ortadan kaldrmlardr. Kald ki bu insan, Hicri 19. yl halife m e r i banda iken vefat etmi diyenler var v e y a halife Osman zamann da. Her ikisi tarafndan da ortadan kaldrlmas muhtemel dir. H e m bu skandallar iin olabilir, hem de Osman'n ha zrlad ve u an piyasada olan Kur'an'a karyd, hatta onun zel olarak hazrlad farkl Kur'an' vard. Yani nemli bir isim ve nemli bir muhalif. Dolaysyla suikaste kurban gitmesi akldan uzak deildir. Kald ki az nce de belirttiim gibi zaten kayglarn da belirtiyor. lgin: nsan ne zaman leceini bilmez; ancak burada verilen bir tarih var ve de ok ksa ve o tarih gel meden adam vefat ediyor (resmi tarihin verdii bilgiler). Bu lm kukulu deildir d e m e k mmkn deil. Ben bey'Ie ilgili bu bilgileri tararken, bata Mslim'de geen yle bir hadisle karlatm. Bir gn M u h a m m e d ona, "Cebrail geldi b e y ' e Kur'an oku" dedi. bey soruyor, ya ni Tanr benim adm m anm, bizzat ismimi mi sylemi diyor? M u h a m m e d , "Evet, adn bizzat belirlemi" diyor. Ve bu hadis birok slami kaynakta anlatlyor. 51 j) Ebu M u s a el-E'ari'nin Suikastla likisi. Tebk'teki suikastta Muhammed'in yannda bulunan ve saldrganlar bilen Ammar b. Yaser, bir gn Ebu Musa elE'ari'ye unu sylyor: "Hatrlamyor musun ki, Hz. M u hammed bir ara sana, "Ey Ebu Musa; yle bir fitne kacak
51 Bunu, farkl bir almam var, orada detaylca anlatacam. Aynca bu Ceb rail hadisi Mslim, sfat-i munafkin ksmnda, Tabakat-i bni sad 3/260 bey b. Kab blmnde. Bidaye-Nihaye, ibni Kesir, h. 19. yl olaylar. Zehebi, Siyer-i A'lam, bey b. Kab ksmnda. 1/390 ve sonras.

ki, uyuyan oturandan, oturan da ayakta durandan daha iyi dir" diye bir sz syledi ve zellikle senin adn da burada and; ona g r e dikkatli ol" diye bir hadis hatrlatr. Bunun zerine Ebu Musa sesini karmadan hemen oradan ayrlr. Zaten bu komplo iinde onun da ismi var. Her ne kadar ba z slam tarihileri onun ismini makaslamlarsa da, yine ki mileri ya farknda olmadan v e y a m e r gibi etkili ve yetkili olmadndan, ondan korkmadklar iin bunu net olarak yazmlardr. akik adnda biri aktaryor: "Bir gn Hzeyfe ile oturuyorduk. O srada Abdullah b. Mesut ile Ebu Musa el-E'ari yanmza geldiler. Hzeyfe bana, "Bunlardan biri mnafktr; ancak Abdullah her ynyle Hz. M u h a m m e d ' e benziyor" dedi." Burada net olarak Ebu Musa'nn mnafklardan olduu nu sylyor. nk hemen akabinde, Abdullah Muham m e d ' e benziyor diyor. Yani bu kadar ak konuuyor. Yine bir gn Ebu Musa, Ammar'a, " N e var aramzda, arkada deil miyiz?" diye soruyor. Ammar, "Bilemem; bil diim u ki, Muhammed seni lanetledi" diyor. Ebu Musa, "Her ne kadar beni lanetlemise de yine beni bala mtr" deyince Ammar, "Ben senin lanetlendiine ahit oldum; ama seni baladna ahit deilim" diyor. Hadi sin anlam ak: A d a m resmen Ebu Musa'nn adn belirti yor. lgitir ki, olaylar bu kadar net-ak olmasna karn, bir slam mtefekkiri kalkp da u aklamalarda bulunabiliyor: "Peki bu halk nezdinde mehur olan Ebu Musa ne yapm ki Muhammed onu lanetlemi! Demek ki iledii ok nemli bir su varm ki Muhammed onu lanetlemi..." Ya ni olaylar aslnda ok aktr; ama slami kesim inanmak is temiyor. Hzeyfe bu suikast olayn biriyle konuurken Ebu M u sa, "Biz bunlarn on drt kii olduunu biliyoruz" diyor. H-

zeyfe d e , "Seni de sayarsak saylar 15 olur" diyor. Bundan daha ak bir ifade olmaz. Ayn eylerin A m m a r tarafndan da sylendii kaynaklarda geiyor. Hz. Ali sabah namazlarn klarken Kunut duasnda hep Ebu Musa'ya lanet e d e r d i . 5 2 Hani daha nce de ifade edil di, Hz. Muhammed en yakn olduu iin muhakkak Ali'ye de bu mnafklarn isimlerini sylemitir. Yine Muhammed'in elerinden mm S e l e m e ' y e ait olan benzer hadisler var. unu anlatyor: "Bazen Ebu Mu sa, halife mer'in yanna geldiinde m e r ona, anlat ba kalm diyordu ve o da balyordu anlatmaya." 5 3 tabii bura da neyi konutuklar belli deil. Burada kimi ia kesimi, m e r Ebu Musa'ya, "Anlat bakalm o eski anlarmz" de mekten kast, bu Tebk komplosudur demiler. Nitekim de mer'in halifelii zamannda valilii en uzun sre devam e*den Ebu Musa'dr. Yani onun dostuydu diyorlar. Bunu bir yorum olarak kabul edebiliriz. nk kimi Snni yorumcu lar, mer'in, gel dinden imandan konualm dedii eklin de aklamalar yapmlardr. Sadece bilgi olsun diye ekle dim; yoksa netlik ifade etmeyen szlerden bir sonu kar mak istemiyorum. Benim iin kantlar gl o l m a l . 5 4 Dikkat edilirse anlattklarmn tm slami kaynaklar dan. Kaynak o kadar fazla ki, nerdeyse her satr bana bu kaynaklardan dipnotlar ekleyebilirim; ancak bu konuda da ha farkl eyler yazan yazarlar da var. Mesela Hicri 8. asr52 Hindi, Kenz. N o : 21989, Namaz ksmnda. 53 Zehebei, Siyer-i A'lam, 2/391-395. Burada ayrca bni Asakir ve bni Sad'n da bunu ald dipnotta geiyor. 54 a- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 32/92-93. b- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/393. c- Besevi, El-Marifet' ve Tarih, 2/771. d- Mecme' Zevaid, no: 425. Burada, Taberani'nin de Mucem-i Kebirinden aldn belirtiyor.

da yaayan Deylemi ok farkl eyler amlatyor. Hele Mu hammed zamannda yaayan Selim birn Kays'n (h.2-76) yazdklar ok arpc. Kitap iinde bun<dan da zaman za man aktarmalar yapacam. Deylemi'den ksa bir-iki numune ver<eyim. Muhammed halifelii Hz. A l i ' y e vasiyet edince, Ayce duyuyor ve Hafsa'ya anlatyor. Bunlar da gidip Ebubekiir ve m e r ' e ileti yorlar. Sonuta Ebubekir'le m e r Mekkelilerden nemli ki ilerle gizli toplantlar yapyor, "Anlalan, Muhammed'inki de adeta ran ve Bizans gibi artk a i l e imparatorluuna dnecek" diyorlar ve bu vasiyete e n g e l olmak iin bir plan yapyorlar. Sonuta varlan karar, ^vasiyet gerekle meden Muhammed'i yok etmek. Yani Tebk'teki gibi onun hakknda suikast plan yapyorlar. Hatta Kur'an'da Maide suresi 67. ayeti Hz. Ali'nin halifeliiyle ilgilidir, diyenler de var. Mesela mam Suyuti, Nisaburi gibi kiiler bunu net olarak belirtmilerdir. Ayetin zeti u: "Ey Muhammed, rabbinden s a n a geleni duyun yoksa grevini yapmam olursun." Yani Hz. Ali halife olacak diye ilan et. Hatta M u h a m m e d illan bile ediyor. Bu srada Ebubekir ve mer, Cirane denilen y e r d e Muhamm e d ' l e konuuyor, "Ali'nin halife seilmesi senin fikrin mi, yoksa vahye dayanarak m bunu yapyorsun?" diye soru yorlar. O da "ben kafadan yapmam; v a h y e dayanyor" di yor. Artk mitleri kalmaynca, Mekkeli Mslmanlardan en bata Ebubekir, mer, Osman, Talha, Zbeyir, A. Rahaman b. Avf, Ubeydullah, Sad b. Ebi Vakkas, Ebu U b e y d e (ki hep si de Muhammed'den cennet mjdesini alan semeler) ol mak zere, Muaviye, A m r b. As ve hatta Ebu Hreyre M u hammed'i vurmak iin harekete geiyor. Bu arada unu da diyorlar: Nerdeyse Muhammed bize, " A l i ' y e tapn, ona kul

olun" diyecek kadar ileri gitti. Sad b. Ebi Vakkas, "Vallahi korkarm, M u h a m m e d nasl ayet uydurdu ki, ben ay ikiye bldm diye, Ali iin de bir ayet uyduracak ki, Cebrail gel di, Ali halife olsun d e d i " eklinde ok ileri gidiyor, tabii ki Muhammed de iin farknda ve bunlara kar tedbirini al yor. Dolaysyla burada da baar salanamyor. 5 5 Kald ki bu son olay Hz. Muhammed'in son v e d a haccnda oluyor. Yani lmne yakn bir zamanda. H e m bu, hem de Tebk'teki olayda zaman zaman Akabe ismi gei yor. Akabe hem M e k k e etrafnda zel bir yerin addr, hem de szlk anlam, g i d e n yola paralel olan da demek. O yzden bazen her ikisi iin de bu isim kullanlmtr.56 Ar kesimden bir ipucu verdim; benzer tartmalara girme niyetinde deilim. Ben, bata Kur'an olmak zere, Snni kaynaklarn mehurlarnda var olan bilgiler zerin den bir eyler aktarmaya alyorum. Bu gibi sivrilerin y o rumlarna d e i n m e y e c e i m . Hlbuki slam tarihi daha ta rafl, resmi tarih. Kim bilir belki bu gibilerin anlattklarnda doruluk pay daha da fazla. Grld zere bu suikastla ilgili slam' kaynaklarda ok nemli aklamalar var-, bunla r bir kenara brakmak mmkn deil.

55 Muhammed bin Hasan Deylemi (h.711) 'rad'l Kulub' s. 330-333. 56 bni Manzur, Lisan'ul Arab. AKB maddesi.

NC

BLM

AYE ve H A F S A ' N I N Hz. M U H A M M E D E RDKLER L A

a- En Bata Buhari ve M s l i m ' d e L e d u d Olay Hz. Muhammed'in lm nedeni u hadiste aranmaldr d e mek, yerinde bir ifade. Kitabn ana temas, aslnda bu b lmdr. Kalan ksmlar birer teferruattr, tabii ki onlar da nemli; ancak buras ok farkl. Bir ey anlatmadan hemen konunun banda yorum yapmak doru deildir. Vurgula mak istediim, Hz. Muhammed'in lm gerei bu balk ta aranmaldr. Buhari'nin anlatmlarnn birka yerinde, Mslim'de ve baka da birok slami eserde ortak olarak ilenen yle bir olay var: Hz. Muhammed son hastalnda lm deindeyken bir ara aylnca bakyor ki ona az yoluyla ila iiriyorlar. Bunu grnce ok kzyor ve "Sizi, sakn ola ba na bir ey iirmeyin diye uyarmadm m? Neden bana ila iirdiniz? Hepiniz bu ilatan ieceksiniz, ben de bakacam; ancak amcam A b b a s hari. nk o sizin le beraber deil, plann iinde o yoktur" diyor. Baz riva yetlere gre, Muhammed bu ila meselesini fark edince onlara soruyor, kim yapt diye? Onlar da amcan Abbas yapt yantn verince kendisi, iinizde zaten tek salam ki i amcamdr diyor. Bu rivayet ok yaygn; ancak bn'il Cevzi'nin aktard cmleler daha da ilgin: Hz. Muhammed

bu arada eliyle Habeistan'a iaret ederek, bu ila iirme yntemi Habeli kadnlarn iidir diyor. Demek ki onlar bu yntemle insanlar zehirlemekle mehurmu ki byle sy lyor. 5 7 Zaten bu konuda hem Buhari, hem de Mslim bam sz bir blm amlar: Ledud blm. Ve her iki kaynan sarihleri de, 'Ledud', hastann istemedii halde, rzas d nda kendisine verilen ila demektir tanmn da yapm lardr. Hatta bni Sad gibi baz tarihiler, M u h a m m e d onla ra, neden sizi uyardm halde bana bunu yaptnz, stelik ben oruluydum demi. Hz. Muhammed'in o ar hastalk haliyle oru tutmas bir kere inandrc deil. Ancak belki ona ila iireceklerini tahmin ettii, bunu onlardan bekledii ve sezdii iin by le bir taktiktie bavurmu olabilir: Bakn ben niyetliyim, sakn ola bana bir ey vermeyin demek istemitir. A m a bu na ramen onu dinlememilerdir. bni Sad gibi baz slam tarihileri bu konuda net sre de veriyorlar. Pazar gn ona ila iiriyorlar, ondan sonra ok arlayor ve pazartesi gn, yani bir gn sonra vefat ediyor. ok arlatn duyup da yanna gelen same b. Z e y d , "Geldiimde bana bakyordu; ancak artk konu amyordu" d i y o r . 5 8 Hadisten, orada bulunanlar iinde yalnz amcasna g vendii kesin. Kalanlar zaten eleri Aye ve Hafsa (ki zaten hasta iken Aye'nin evinde kalyordu). ok ak ki onlara
57 a- Buhari-Mslim, L. Ve'l Mercan, no: 1427. b- Ibn'il Cevzi, Tbbi Nevevi, Ilac'u Zatei'l cenb 1/66. c- Buhari, 1-) Megazi, Muhammed'in hastal ksmnda. 2-) Tp, Ledut md blm. 3-) Diyat, bir grup tek kiiyi katletse ksmnda. d- Mslim, Selam. 58 bni Sad, Tabakat, same b. Zeyd seriyesi, 2/345, Halebi, Insanu'l Uyun, ayn ksm.

gvenmemi. nk onun ihtiya duyup bylesine bir uyarda bulunmas, sakn benden habersiz bana ila iirmeyin demesi, aslnda birok ey ifade ediyor. Demek ki ku ku duyduu baz emareler daha nce yaanm ki, onlara gvenmiyor. O nedenle kendilerini ila iirmeme konu sunda uyaryor. Geri burada Aye'nin yapt bir savunma da var. u nu diyor: Aslnda bizim yaptmz bir ey yok; ancak M u hammed ilatan korktuu iin kzyor. 5 9 Herhalde A y e bu kadarn da becerebilir; hemen kalkp "ben yaptm" diye cek hali yok ya. Bir de benzer phe ierikli hadisleri hep Aye anlatyor, neden dier eleri de bu anlatmlarda yok, neden bunlar hep A y e ' y e dayal? Bu durum Aye'nin ak tif olarak bu planlarn iinde olduunu gsteriyor. lgintir ki bu hadisleri aklayan, bunlar zerinde erh yapan kiiler, eften pften noktalar zerinde durmular. Mesela buna bakarak, acaba hastaya, istei dnda ila v e rilir mi gibi eyler. Kimse, acaba Aye-Hafsa aracalyla byle bir plann uygulanmas mmkn m, siyasi bir komplo ihtimali var m diye bu konuda kafa yormam v e ya bilerek deinmek istememi. Aye, "Hayatmda Muhammed'in atei ve ars kadar iddetli birar-ate g r m e d i m " d i y o r . 6 0 Muhammed ken di atei hakknda, "Bana yedi kuyudan su getirin d, kulla naym da belki biraz serinlenirim; ama ateimin drece ini hi sanmyorum" diyordu. 6 1 Burada yineliyorum:

59 El-l'l vel-Mercan, no: 1412. 60 El'l'l ve'lMeracn, no: 1661. 61 a- Buhari- Megazi, bab' merd-i nebi ve tp ksmnda, b- ibni Sad.Tabakat 2/367. c- Ebu davud, Snen, Diyat ksm no: 3913. d- A. Razzak, Musannaf, no: 19815.

yl nce yedii zehirli bir yemekten dolay aniden bu kadar ar d e r e c e d e ate ve ar olur mu-, bunu, ilgili daln uz manlarndan sormak lazm. Belki tekrar olur ama bir kere Yahudi bir kadnn ona zehirli bir y e m e k ikram etmesi ve onun da yemesi mehurdur, buna kimsenin itiraz yok. nk bu konuda kantlar gl ve hayli fazla. 6 2 Yalnz ger ekten yl nce ve o gnk artlarda zehirli bir yemek bu kadar zaman sonra kendini gsterir mi, bunu bilemiyo rum. Bir de u ok nemli: ister o zehirli etin etkisi olsun, is ter olmasn; burada farkl bir komplo, farkl bir cinayet ne deni sz konusu: m e r ve Ebubekir'in, kzlar araclyla Muhammed'i ldrdkleri iddias var ortada. O nedenle, eski zehirli ilac bunun dnda tutmak lazm: O konu ayr, buradaki konu apayrdr. Her ne kadar hadiste, hepiniz teker teker bu ilatan iersiniz deniliyorsa da, bir kere o an artk bunun pratik ola rak uygulanmas mmkn deildir. nk Hz. Muhammed lm deinde ve o yataktan da artk bir daha kalkam yor, vefat ediyor. Bir de u da mmkn: Olayn izini kay bettirmek iin, Aye tarafndan byle bir ifade bilerek uy durulmu olabilir ki efendim tehlikeli bir ila olsayd, onlar itiinde kendileri de lm olacakt. Dolaysyla ona iiri len lmcl bir madde deilmi... densin gibi bir savunma amac sz konusu olabilir. Bir kere Buhari ve Mslim'de g e e n hadislerde, "O ilatan Aye ve Hafsa da itiler" aklamas yok. Buhari bu hadisi birka y e r e alm, hibirin de "itiler" ifadesini almam. Mslim de itiler demiyor. ayet alsalar da nemi yok. nk bu gibi kelimelerin ek lenmesi phe uyandrmak iindir, bunlar bilerek hadis metnine eklenmitir ve aslszdr.
62 Buhari-Mslim, L'l ve'l Mercan, no: 1413.

Bir kere Hz. Muhammed'in o ila iin bu kadar sert re aksiyon gstermesi kafalar kartryor: Demek ki bildii bir ey varm. Bir de Buhari'de g e e n ve A y e ' y e dayanan yle bir hadis var: "Muhammed lm d e i n d e iken dedi ki, Hayber'de yediim o zehirli yemekten artk takatim kalma d, beni ah damarndan vurdu." A m a ayn Buhari, bni Masut'tan rivayet ederek o zehirli etin mucize yoluyla ko nutuunu ve Muhammed'in o etten yemediini de yaz y o r . 6 3 Olayn izini kaybettirmek iin Aye hep farkl lm nedenleri uydurmu. rnein Ebu Ya'li'nin Aye'den ak tard yle bir hadis de var: Aye, "Muhammed, Zat'I cenb denilen normal bir hastalktan vefat" etti diyor. Bu hadisi, zaten hadis uzmanlar da kabul etmemilerdir. 6 4 tabii ki Muhammed'in vahiy yoluyla o ette zehir olduunu bilmesi gibi rivayetler aslsz. Bir kere realist olmak lazm. Peki madem haberdar oldu, o zaman o len insanlar ne yapacaz: N i y e yediler ve sonunda ldler? Bu konuda iyi sonu almak iin hem var olan tm bil gileri bir araya getirmek, hem de m e r ' l e Aye'yi ok iyi tanmak lazm. Ksacas, halk arasnda bilinen mer'le Ay e, gerek mer'le Aye deillerdir. Bunlar hakknda bilin meyenleri anlatacam zaten. Evet, bu ila iirme olayyla ilgili hadisle giri yaptktan sonra, imdi de dorudan ilikisi olan Kur'an ayetlerine g e eyim.
63 a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 27/438. b- Mecme'u Zevaid, peygamberlik alametleri ksm no: 14262. c- Hakim, Mstedrek no: 4449, Mrgazi. d- Beyhak, Snen-i Kbra no: 19097,Dehaya, mriklerin kap-kan kul lanma ksmnda. 64 Ebu Ya'li el-Mevsl, Msned, 8/258, no: 487-4843. Burada dipnotta baka kaynaklarda var; ancak zayf hadis.

b- Cinayetin Kant Tahrim S u r e s i n d e Sakldr. Gerekten bu surede olup bitenler zerinde dikkatle duru lursa Hz. Muhammed'in byk bir sknt ektii ve sonun da bedelini bedeniyle dedii ortaya kyor. nyargl ola rak hemen birilerini katil diye ilan etmek gibi bir niyetim yok; ancak var olan kantlar bunu gsteriyor, tabii ki akln hakemlii de nemli. Az sonra sunacam ayetlerin hem anlamlar insana bir fikir veriyor, hern de Kur'an yorumcu larnn bu ayetlerle ilgili aklamalar dikkat ekicidir. ilkin ilgili ayetlerin anlamn vereyim: 1- Hani peygamber, elerinden birine gizli bir sz sy lemiti. Ancak ei o sz (bakasna) haber verince Allah da bunu peygambere bildirmi, peygamber bunun bir ks mn (ona) aklam, bir ksmndan da v a z g e m i t i . 6 5 2- "Eer siz ikiniz (Peygamber eleri) Allah'a tvbe ederseniz, ne iyi. nk kalpleriniz kayd. Eer Peygamber'e kar birbirinize arka karsanz bilin ki Allah onun yardmcsdr, Cebrail de, salih m'minler de (onun yardmc 66 lardr). Bunlardan baka melekler de ona arka karlar." 3- "Eer o sizi boarsa Rabbi ona, sizden daha hayrl, Mslman, inanan, sebatla itaat eden, tvbe eden, ibadet eden, oru tutan, dul ve bakire eler verebilir." 6 7 4- "Allah, inkr edenlere Nuh'un kars ile Lt'un kar sn rnek gsterdi. Bu ikisi, kullarmzdan iki salih kiinin nikhlar altnda bulunuyorlard. Derken onlara hainlik etti ler de kocalar, Allah'n azabndan hibir eyi onlardan sa vamad. Onlara, 'Haydi, atee girenlerle beraber siz de gi rin!' d e n i l d i . " 6 8
65 66 67 68 Tahrim Tahrim Tahrim Tahrim suresi, suresi, suresi, suresi, 3. ayet. 4. ayet. 5. ayet. 10. ayet.

5- "Allah, iman edenlere ise, Firavun'un karsn rnek gsterdi. Hani o, "Rabbim! Bana katnda, cennette bir ev yap. Beni Firavun'dan ve onun yapt ilerden koru ve be ni zalimler topluluundan kurtar!" d e m i t i . " 6 9 6- "Allah, bir de iffetini sapasalam koruyan ve bizim de kendisine ruhumuzdan flediimiz, Rabbinin kelimele rini ve kitaplarn dorulayan mran kz Meryem'i de (ina nanlara) rnek gsterdi. O itaat e d e n l e r d e n d i . " 7 0 Aslnda bu Tahrim suresinin ilk ayeti de ayn hadi seyle ilgilidir; ancak olayn anlalabilmesi iin bunlar yeter li. Biraz nce, "aslnda ayetler tek bana bile konuya ili kin bir eyler artryor" demitim. Gerekten aklama yaplmazsa da insan bu ayetlerin anlamna baknca bir ey ler seziyor. A m a tam anlalabilmesi iin detayl bilgiye g e rek var; yoksa var biimiyle pek anlalmaz. Ayetlerde peygamberin, elerinden birine gizli bir ey syledii ve ona, bunu gizli tutacaksn dedii sz ok ak. Yine burada Muhammed'in iki einden sz ediliyor ve onlar t v b e y e davet ediliyorlar. Bir de onlarn kalpleri nin kayd, M u h a m m e d ' e kar birbirlerine destek olduk lar, bu konuda birlikte altklar ak olarak vurgulanyor ve stelik de Tanr tarafndan tehdit ediliyorlar/uyarlyorlar: Eer peygambere kar olmaya ve bu konuda birbirinize destek v e r m e y e d e v a m ederseniz, ilkin ben Allah bata ol mak zere, Cebrail, iyi insanlar ve dier melekler de (topyekn) M u h a m m e d ' e yardm ederiz deniliyor. Burada iki kadnn yaptklarna kar, Tann'nn tek bana deil d e ; Cebrail, insanlar ve dier melekleri de yanna alarak onlara
69 Tahrim suresi, 11. ayet. 70 Tahrim suresi, 12. ayet.

kar cephe almas ilgin! Konumuz bu deil; ben sadece Tann'nn bu yaklamn hatrlatmak istedim! Gelgelelim; bu sure M e d i n e dneminin son 9-10 yln d a 7 1 gelmi (oluturulmu) ki, o zaman Muhammed 61-62 yalarndayd ve 63 yanda da vefat ediyor. Hele Tann'nn, Muhammed'in bu yandan sonra, siz Muhammed'i rahat sz e t m e y e d e v a m ederseniz ben her bakmdan sizden da ha iyi olan kzlar, dul kadnlar ona verebilirim demesi, ger ekten ilgin. Zaman zaman konular arasnda benzer tuhaf eyler ortaya knca, ksa bir vurgu yapmak zorunda kal rm! nk konu dna kmak, konuyu datmak detim deil. Bata tefsirler olmak zere, dier slami kaynaklardan da yararlanarak ayetleri biraz daha aaym. Ben ahsen daha nce bu ayetlerle ilgili var olan dok manlar, yorumlar okuyunca, sanki bu ayetler Muham m e d ' l e eleri arasnda meydana gelen ok basit bir aile ili kisini anlatyormu gibi inanyordum. Hani bir sz var: Bak mak ve grmek. Evet; ben de bakp okuyordum; ama di er Kur'an yorumcular gibi hakikati grmyordum. art lanma byledir ite: Sahibini kafese koyar, onu balar-, g z lerini atrmaz. Anlan ayetler hakknda, tefsirlerde ve dier ilgili kay naklarda zetle unlar anlatlyor. Efendim bilmem M u h a m m e d hangi hanmnn yannda bal yerken-bal erbeti ierken, Aye-Hafsa bunu kskan mlar, bu yzden M u h a m m e d ' e film evirmiler veya bir gn Muhammed Hafsa'ya, bugn babann (mer'in) evine gidebilirsin demi, kadn da gitmi. O gittikten sonra Mu hammed de elerinden (cariye statsndeki) M a r y a y ya nna alp Hafsa'nm odasna gitmiler ve Hafsa'nn yatan71 Osman Keskiolu, Kur'an Bilgileri, Diyanet yayn, s. 120-129.

da sevimeye balamlar, tabii ki Hafsa da akll, Muham med'in onu sebepsiz yere gnderdiini anlam. Dolay syla yar yoldan dnp geri gelmi. Odasnn kapsn an ca onlar seviirken yakalam. Bu manzara onun zoruna gitmi; sonuta Muham m e d ' e ok sert tepki gstermi (Zira arkasnda babas m e r vard, kadn ona kar bunu yapabilirdi; sahipsiz de ildi). Hafsa daha sonra bu olup bitenleri kumas A y e ' y e anlatm. Sonuta ikisiyle Muhammed'in aras alm ve bylece i kontrolden knca da Tanr bu ayetlerle mda halede bulunmu gibi bir hikye, hatta masal anlatlyor. Hele ou Kur'an yorumcusu/tefsir sahibi ve bu konu yu kaleme alan slam dnrleri bu hikyeleri anlatrken, o kadar zevkle ve sanki gayet normal bir eymi gibi anlat mlar ki, insan hayretler iinde kalyor. Evet, anlatlanlar bu gibi hikyelerdir. Ben burada kk bir soru sorup, konuya devam e d e c e i m : Hani derler ki, Muhammed gemii, g e l e c e i , her eyi biliyormu. M a d e m yle, peki Hafsa'nn geri dnece ini neden bilememi! N e r e d e kald onun peygamberlii (Din mantna g r e ! ) Bir de kadna byle oyun kurmas, tabir caizse hileli yolla onu gndermesi kendisine yakr m? u olmu olabilir ve gayet doaldr da: M u h a m m e d 60 yalarnda, o kadnlarn dedesi durumundayd ve ayrca onun birok kadn daha vard, tabii ki hakl olarak bu ko nuda skntlar yaanmtr. A m a ok byk bir Tanr diye nitelendirdii yaratcsn getirip bir aile bar-ilikisi konu sunda kullanmas, bakn ha Muhammed'i rahatsz ederse niz sizin iflahnz keserim gibi ifadeleri ona mal etmesi, ok s bir yaktrma: Ayetlerde oluturulan bu ho olmayan kompozisyon Tanr'ya mal edilemez!

c- Hz. Aye C e n a z e y e Katlmyor Muhammed'in cenazesinin ka gn yerde kald konu sunda deiik rivayetler var. Ancak genel kan, gn yer de kald y n n d e . 7 2 Hele Aye'nin u sz enteresan: "Biz cenazenin def nini, aramba sabah yaplan duyurudan rendik: Muhammed'in cenazesi bugn gmld eklinde du yuru yapld" diyor. Bunu aktaranlar arasnda m e z h e p lide ri var, nemli tarihi ve Kur'an yorumcular var; yani byle kenardan sylenen bir sz d e i l . 7 3 Peki, burada, "Acaba cenaze gmlrken Aye nere deydi" diye sorulmaz m? Kendisi bizzat, "Muhammed en ok beni seviyordu, benim odamda vefat etti" demesine ramen, nasl oluyor da, einin cenazesi gn y e r d e ka lyor, daha sonra gmlyor ve Aye bunun haberini ba kalarnn duyurusundan reniyor? Burada u szler sylenebilir: Efendim A y e bir kadn; dolaysyla dar kmas, erkekler arasnda bulunmas di nen uygun deildi, onun iin haberi olmamtr... Oysa cenaze onun evindeydi, m a d e m defin sz konusu deil-

72 a- bni Kesir, Bdaye-Nihaye, Hz. Muhammed'in gmld yer ksmnda. 5/292. Burada mam Ahmet'ten alnt yapyor. b- mam Malik Muvata, no: 545 Ceniz ksm, c- Taberi Tarih, 11. yl olaylar, 3/216 ve sonras 73 a- Ahmet b. Hanbel 6/62. Aye hadisleri. b- bni Abdi'l Ber, Temhid Muvatta erhi, 24/396. c- bni Sad, Tabakat: 2/401. Muhammed'in defni ksmnda. Burada aram ba yerine sal gn sabah geiyor, d-Taberi Tarihi 1 1. hicri yl olaylar, 3/217. e- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/292. Hicri 11. yl, ne zaman gmld ko nusunda. f- Beyhak, Snen-i Kbra, 3/403-409. g- Ibn'l Cevzi, El-Vefa bi Tarif-i Fedaili'l Mustafa. 35. bab. h- bni Hiam, Sire 4/344.

di ve sorun da yoktu, o zaman cenazeyi nereye, niin g trdler? Ayrca A y e hayatnda birok siyasi hareketler iinde bulunmu, Cemel Vak'as gibi mehur tarihi olay larda yer alm bir kiiliktir; onlar caizdi de bu son uur lamada einin cenazesinin banda bulunmas m yasakt! Kald ki A y e iin byle bir yasak sz konusu deildi. Ni tekim H z . Fatma babasnn mezar banda hem alyor, hem halkla konuuyor, hem de babas zerine iirler oku yordu.74 Yeri gelince anlatacam, halife Osman defnedilirken hanm geceleyin mezar banda m u m tutup alanlara yardmc oluyordu. Yine Ebubekir lrken, elerinden Es ma onun cenazesini ykyordu. Dolaysyla Aye en azn dan araf giyer, bu ekilde izleyebilirdi. d- A y e ve H a f s a kilisinin Tahrim Sresiyle ilikisi Ayetlerde bu iki kadnn ad gemiyor. A m a tabii ki hitabn Muhammed'in elerine olduu kesin. Peki, hangi eleri, nasl biliyoruz? Bu konuda binlerce kaynak var ki bu iki isim Ebubekir'in kz Aye ve mer'in kz Hafsa. kisi de Muhammed'in e leri. Burada ksa bir hatrlatma yapaym. Muhammed 54 yanda iken 9 yandaki Aye ile evlenir ve vefat edince kadncaz 18 yanda dul kalr, hicri 57. ylnda da vefat eder. Bu u demek oluyor ki, M u h a m m e d ' d e n sonra yak lak 50 yl daha esiz yaamtr. Yine Muhammed 56 ya nda iken, 17 v e y a 21 yalarnda olan Hafsa ile evleniyor. Muhammed hayata v e d a edince bu kadn 28 yalarnda dul kalyor ve yaklak 35 yl daha yayor. te durum bu

74A'lam-i Nisa, 4/113.

iken, madur olan bu iki kadn olduu halde, Tann'nn ayetler g n d e r e r e k 7 5 "bakn siz artk Muhammed'in l mnden sonra bakalaryla evlenemeyeceksiniz, sizler artk inananlarn anneleri saylrsnz" demesi izah edilir gibi de il. Bu Tahrim suresinde de madur olan yine Muham med'in bu iki eidir. yle ki, bu gencecik kadnlar sanki M u h a m m e d ' e cariyelik yapmaya mecbur mu, onlarn ya ama haklar, zevkleri yok mu! Neymi; bakn Muham m e d ' e kar gelirseniz ben Allah olarak onu daha gzeller le evlendireceim diyor. Ortada iki ihtimal var: Ya bunlar kadn ksmn hi insan saymyorlard (ki gerek olan bu) dolaysyla biraz boylu poslu oldu mu hemen evlendirirlerdi v e y a A y e ve Hafsa'da olduu gibi, kz vermekle iktidar ele geirmek he deflenmitir. Olaylara bakldnda bu fikir kuvvetle muhte meldir. Tahrim suresinde anlatlan bu ikilinin Aye ile Hafsa ol masnda bir kere islam camiasnda ittifak var. Bu iki isimle ilgili Buhari ve Mslm'in ortak olarak aldklar hadisleri te mel alarak ksa bir bilgi vereyim. unu da hatrlataym ki, her iki kaynakta da bu konuda hadisler ok fazla. Zaten bir ksmn aaya alacam. Sahabeden bni Abbas anlatyor. Bu ayet geldikten son ra, "Acaba Muhammed'in hangi kadnlar kastedilmi?" di ye hep merak ettim, frsat kovalyordum ki, bir gn bunu m e r ' d e n soraym; ama pek cesaret edemiyordum. So nunda hac mevsimi geldi biz yola ktk, hacca gidiyoruz. Bir ara yolda frsatn bulup m e r ' d e n sordum: Ayette s z edilen iki kadn hangileri, diye. O da, "Hayret sana, ya

75 Ahzab suresi, ayetler: 6 ve 53.

bni Abbas! (yani nasl hl bilmiyorsun) bu ilci kadn Aye ile Hafsa'dr" d e d i . 7 6 Daha nce de belirttim; tefsirlerde anlatlan bal erbe ti/bal olay, bilmem Hz. Muhammed falancann srasnda falanca eiyle yakaland gibi hikyeler bir yana; ortada bir gerek var: Muhammed, Aye ve Hafsa'ya -sebebi ne olursa olsun- bir sz vermi, olup bitenlere kar onlar dur durmak iin kendilerine torpil yapm: Sz veriyorum; ben gidersem benden sonra babalarnz Ebubekir ve m e r y e rime gesinler, halk tabiriyle halife olsunlar diyor, tabii ki bu, Muhammed'in isteiyle olan bir teklif deil; zorunlu bir szdr. Ancak anlk bir sz. Olaylar yattrmak iin o an iin sylenmi geici bir sz. nk yerine kimi belirledii konusunda ok tartmalar var; iin iinde zellikle Hz. Ali ismi n e kyor. O bakmdan geici diyorum. Hatta Mu hammed bunu A y e ve Hafsa'ya ilk sylediinde, "mjde olsun" eklinde hitap ediyor onlara. 7 7 Diyelim ki aralarnda baka hibir olumsuzluk da yoksa bir kere bu halifelik sznn verilmesi zaten Muhammed iin tehlikeli. nk sz vermi, zaman da hzla ilerliyor ve adamlar da (Ebubekir-mer) onun yatlar. Onun iin bir an nce i ba yapalm hesabyla kendisine kar suikast yapmak iin geerli bir neden. Kald ki, kantlar zaten g76 a- Buhari, Tefsir, Tahrim suresi ksm, Nikh, babann kzna ei hakknda na sihati konusunda. Mezalim-gasb ksmnda. Libas, peygamberin ruhsat ver dii elbise ksmnda. b- Mslim, Talak, bu iki isimde sorun yok: Aye ve Hafsa'drlar; ancak daha fazla bilgi iin, adeta bir ansiklopedi durumunda olan imam Suyuti'nin 'Drr'l Mensur' adl tefsiri, ilgili ayetler ksmnda birok kaynak var, oraya baklabilir. Ayrca Zamaheri, Er-Razi, Kurtubi, Beydavi, ibni Kesir, Sealibi, Taberi ve daha niceleri Aye ve Hafsa diye belirtmilerdir. 77 Suyuti, Drr'l Mensur, Tahrim suresi. Burada mam Suyuti birok yazar kay nan ismini detaylca veriyor. bni Asakir, bni Adiyy, Ebu Naim Isfahani, Dahhak bni Mrdeveyh gibi.

l; ama bu da onlar iin nemli bir neden. Bu gibi planlar konusunda Ebubekir pek aktif biri deildi; aslnda m e r onu ok kolay ynlendirebiliyordu demek yerinde bir tes pit olur. lerde mer'le ilgili detayl ve bamsz bir balk sunacam. Oras da okunursa, sanrm mer'in gerek kimlii hakknda daha inandrc bilgi edinmi olunur. Tahrim sresiyle ilgili bilgiler daha bitmedi; somut ka ntlar var. Burada birok hadis kaynaklarnda g e e n bir olay, en bata Buhari ile Mslim'den aktaraym. Muhammed bir ara Aye'nin evini gstererek ve sefer de tekrarlayarak, " te kfr/fitne buradadr, eytann boynuzunun kt yer burasdr" diyor. 7 8 Bu sz, Aye'nin evinden knca sefer syledi eklinde rivayetler de var. Ayn sz ba ka zamanda Harsa iin de kullanmtr. 79 Burada g z d e n kamamas gereken ince bir nokta var: Muhammed yalnz Aye ve yalnz Hafsa dedii zaman "eytann boynuzu" terimini kullanm (Yani tekil). A m a isimleri teleffuz etmedii zaman, bakyoruz "eytann boynuzlan" eklinde oul kullanmtr. 80 Fitne ve eytan boynuzu terimlerini baka konularda da kullanm; onlar ayr eyler. Bunu da belirtmi olaym. Ki mileri bunu arptabilir diye hatrlattm. Burada hi phesiz ki bir kinaye, birini/birilerini iaret e t m e sz konusudur. Nitekim Aye ve Hafsa'y iaret etti i gibi; bunu byle anlamak lazm. Hani halk arasnda da
78 a- Buhari, Farz'l humus. Muhammed'in elerinin evleri ksmnda, b- Mslim, Fitne blmnde. c- mam Ahmet, Msnedi mksirun bni mer hadisleri ksmnda. 79 Mslim, Fiten blmnde. 80 a- Mslim, Fiten kitab. b- Abni Ebi eybe, Musannaf, Fedail, Yemn ksmnda. c. mam Ahmet de Msned'inde alm, ibni mer hadislerinde.

kullanlr: Falanca aynen eytan gibidir denilir. O da bunu kastetmitir. Hatrlyorum, 1980'lerde Trk-slam sentezcileri, Nur cular bu gibi hadisleri komnizme kar anti propaganda olarak kullanyorlard. Yani Muhammed, "Fitne doudan kar" derken burada V.. Lenin'i kastetmi (komnizmi!) diye anlatyorlard. Baz szlerinde fitne buradadr yerine, doudan kar eklinde ifade etmi. O da undan: Artk ya farkl olay ve kiileri kastetmitir veya bunu syledii za man Aye-Hafsa evleri ona g r e douya dm olabilir. nk m e r ve Ebubekir'den ekindii iin, A y e ve Haf sa'ya bazen dolayl szler sylemek zorundayd. Trk-slam sentezcileri bu hadisleri yle kullanyorlar d: Bakn ite komnizm o kadar tehlikeli ki, Muhammed ta o zaman -mucize yoluyla- buna iaret etmi diyorlard ve ayrca ballandra ballandra "Komnizm tehlikesinden Rusya'y terk edip Karadeniz'i yzerek g e e n ve bu zorluk larla Trkiye'ye gelen saysz insanlar var, bakn bu konuda kitaplar bile yazlm" gibi slam'n mucizelerini anlatyor lard. stelik o kitaplar bedava datlyordu. Ki o zaman ben zaten kktm, dnyadan haberim bile yoktu. A m a madem sylenen hadisten maksat Rusya ise, bari "eyta nn boynuzu kuzeydedir" deseydi, o zaman hi olmazsa koordinatlar tutard; ama d o u denince, Rusya Suudi Ara bistan'a g r e pek de douya dmez. Bir de komnizmin asl k yeri Rusya da deil: Marx, Engels Avrupal! Muhammed ayrca Aye ve Hafsa iin, "Siz aslnda Hz. Yusuf'un etrafndaki kadnlar gibisiniz" diyor. Hani Kur'an'daki anlatma g r e Yusuf un etrafndaki kadnlar ona oyun kurmular. Nitekim bu konuda zel bir ayet de var: "Sizin tuzanz gerekten byktr" diye. Her ne kadar bu hadis vefatna yakn bir zamanda Ebubekir'in cemaate

namaz kldrma olayyla ilgili olarak anlatlmsa da; aslnda bu bir uydurmadr, gerei yanstmyor. Nitekim ia kesi mi, Muhammed'in bu sz, Aye'nin insanlara, "Muham m e d diyor ki, Ebubekir cemaate imam olsun" iftirasn duy duktan sonra sylediini iddia ediyor. Yani ben ne zaman Ebubekir'i nerdim, sizi gidi tuzaklar eklinde anlatyor lar. Yoksa Hz. Muhammed bu kadar ar bir benzetmede niye bulunsun ki. Bunu, kendisine kar tertiplenen komp lonun bir paras olarak deerlendirmek daha doru ve mantkldr akas. 81 Kantlar daha bitmedi; Kur'an'la devam edelim. Tahrim suresinden anlamlarn verdiim ayetlerden on ve on birinci ayetleri nemli bir mesaj iermektedir asln da; ama slam dnrleri bunlara hep basit anlamlar yk lemiler, farkl ynlere ekmiler; gerek anlamlarn hep g i z l e m e y e almlardr. Burada kt iki kadn rnei v e riliyor. lgintir ki, A y e ve Hafsa nasl kt bir ikili ise, ver dii Nuh ile Lut'un kadnlar (10. ayette) da iki kt kadn olarak aklanyorlar. u soruyu sormann tam da zaman dr: Acaba neden o iki kt kadn rneini getirip bu olay balamnda/Aye ve Hafsa'nn getii Tahrim suresinde anlatyor, ne alkas var? Burada Aye ve Hafsa'y, ktlk bakmndan Nuh ve Lut kadnlarna benzetiyor. Kald ki, Nuh ve Lut eleri kocalarna kar hainlik yap tlar diyor. Hainlik, nerdeyse ihanetle eanlaml bir kelime (ayn kkten gelen biri harfli, dieri de drt harfli/mezid bir fiil). Bir kere burada daha uygun szck kullanlabilirdi. Geri hiyanet yalnz ihanet anlamna gelmez-, baka anlam larda da kullanlr; ama sonuta olumsuz bir anlam tar. M a d e m Hafsa ile Aye'yi bu ikiliye benzetiyor ve bu ikili de
81 Buhari, Ezan ksmnda, no: 681 ve 684. Buhari-Mslim hadisleri, L'l Mercan, namaz ksm, birinci cilt, no: 238

elerine kar haindi diyor; peki Hafsa ile Aye de byle miydi acaba (hanet). Diyelim Aye'nin Safvan'la fk ola y mehurdur, ya Hafsa? Belki ayetten bunu kastetmemi; ancak seilen terimler uygun deildir. Burada ihanet/hainlik kelimesi kullanlnca Kur'an yorumcularnn zoraki aklamalara bavurduklarn gryorum: Efendim peygamberlerin eleri zina yapmazlar gibi yorumlar. te alkas olmayan bir terim kullanldn da tabii ki yorumculara i kar: Zoraki anlamlar yklemek durumunda kalrlar. Hibir kant olmasa bile, insan bamsz bir g z l e yalnz bu Tahrim sresindeki anlatlanlara baksa, yine aklna bir eyler gelir: M u h a m m e d ' l e eleri arasnda olup biten ney mi ki, Kur'an'a bu ilgin biimde yansm diye insann ak lna sorular gelir! e- A y e H a k k n d a Baz Saptamalar Aye'yi biraz daha fazla tanmak iin, hakknda salam slami kaynaklardan derlediim baz bilgileri sunmak istiyo rum. Maksat, anlan planlar baarabilecek kapasitede mi deil mi? Aye'nin anlatt yle bir hadis var: "Muhammed'e sihir yaplmt, o sihrin etkisiyle y le bir hale gelmiti ki, yapt bir ie hayr yapmadm di yordu... o kadar akli dengesini kaybediyordu" d i y o r . 8 2 Bu, Buhari ve Mslim'in ortak olarak iledikleri hadisler den. Bunlar bu suikast balamnda yle deerlendirmek mmkn: Demek ki bu ila iirme olay sadece vefat ettii srada olmam; daha nce de Aye ve Hafsa tarafndan deiik yollarla kendisine verildii olasl ok gl. N e d e n Hay82 El-l'l vel-Mercan, no: 1412

ber'de bir Yahudi kadn bunu planlayabiliyor da Aye by le yapmasn! stelik Aye yapsa babas halife olacakt, bu ite kar vard. u denilebilir: Aye Muhammed'i kaybetseydi, ayetlere g r e artk bir daha evlenemezdi. Dolaysy la A y e neden kendini esiz braksn ki? Bir kere Muham med'in Aye'den baka ayn anda en az on hanm daha v a r d 8 3 ve kendisi 60' gemiti. Bu nedenle, Aye'nin bir kere ondan beklentisi yoktu, biyolojik olarak artk Muhammed'den ak beklemek mmkn deildi. Bir de Aye gibi bir kadn kendi iini bilirdi, Muhamm e d ' d e n sonra -istemise- koca ayarlayabilmitir. Kim bilir ve garanti eder ki, M u h a m m e d ' d e n sonra Aye 50 yl tek bana yaam, artk baka bir erkekle yaamamtr! tabii ki yaamsa diyecek bir ey yok: Gen kadn ve onun en doal hakk. Aye, Hatice gibi cmert, eli ak biri deildi. Devlet onun maan veriyordu. Zenginliine kk bir r nek vereyim. bni Asakir'in anlattna g r e , Onun kleleriyle-iileriyle bni Abbas'n kle-iileri arasnda bir ara kavga knca, Aye bunu duyar duymaz -zmek iin- he men koarak olay yerine g i d e r . 8 4 Kadn her ynyle bece rikli biri. Bir kere balangta babasnn onu M u h a m m e d ' e ver mesi byk bir yanllk, hatta bir insanlk suu idi. ister ya 9 olsun, ister 15 olsun fark etmez. Bir kere Muhammed 55 yalarndayd ve baka hanmlar da vard. Bunun savu nulacak hibir taraf yok. Burada demek istediim, ak konusunda Aye'nin za ten Muhammed'den bir beklentisi yoktu. O yzden e e r Ebubekir ve mer M u h a m m e d hakknda bir suikast plan83 evde, Hafsa, Cveyriye, Marya, mm Habibe, mm Seleme, Safiye, Meymune, Zeynep b. Cah vs. 84 ibni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak. 13/Z93, Zehebi, Dvel'ul slam, 22.

lamlarsa ve o da bu iki kadn tarafndan uygulanmak istenmise, bunlar rahatlkla bu plana itirak etmilerdir. Muhammed'in vefat ettii ay Haziran ay ki, o coraf yann en scak aylarndan. Kald ki bugnk gibi scakla kar tedbir de yoktu. te halifelik kavgalar yznden ce naze o yaz scaklnda 3 gn darda kalr. Burada, cena zenin ne kadar bozulduunu insan herhalde tahmin edebi liyor. Daha nce de belirttim, cenaze gn yerde kalm tr; ama A y e kendi evindeydi, Ebubekir'le m e r de o gn iinde halifelik peindeydi. 8 5 Bu by hadisinden bahsetmekte maksadm u: "Biri leri M u h a m m e d ' e sihir yapmt, o da akli dengesini kay betmiti" sz, mantk ve ilmi adan bo bir iddiadr. As lnda bu da M u h a m m e d ' e yaplmak istenen plann bir par asdr: Olay sihir deil; belki de ila yedirmek/iirmek gi bi bir komplo sz konusu. Tekrarlyorum: Sihir yapld ak lamas zaten A y e ' y e dayanr, tabii ki bu da anlaml. Hadis uzun ve iinde ok lzumsuz eyler var; ben hepsini anlat madm. Mesela A y e diyor ki, bu by M u h a m m e d ' d e o kadar olumsuz etki yapmt ki, hanmlaryla sevitii halde sevimedim diyordu/bunun farknda deildi. "Sonuta bir gn Muhammed bana dedi ki, Aye ben aremi buldum. ki kii (melek) bana gelip dediler ki, bu adama sihir yaplm; o sihrin malzemesi de Yahudilere ait olan Zekvan kuyusuna atlm. Bunu anlattktan sonra ben le Muhammed gittik, syledii malzemeyi kuyudan kar85 Hz. Muhammed'in cenazesinin gn yerde kaldn ieren kaynaklardan birka: a- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/292. Hz. Muhammed ne zaman gmld blmnde. b- bni Hiam, siyer 4/315. c- Taberi, Tarih. 3/217. zel balk: Ne zaman ld, ne zaman defnedildi ksmnda.

dik, bylece onun by ii bitti, rahatszl geti. Bu arada ben M u h a m m e d ' e , "Peki bunu insanlara anlat" dedim. O, gerek yok, nasl olsa ben salma kavutum; bakas nemli deil dedi." Bunlar anlatan Aye'nin kendisi... ok aktr ki, Aye aktrmadan ona bir eyler yedir mi; onun izini benzer uydurmalarla kaybettirmeye al m; ama kaybolmaz ki. nk aklamalar inandrc deil. Aye'den farkl bir hadis. Muhammed hasta iken bana, "Aye sen benden nce lseydin ben sana dua eder dim" dedi. Aye d e v a m ediyor: "Sze bak! Vallahi benim bildiim, sen lmm istiyorsun. Hlbuki senden nce lsem, ayn gn sen gider baka hanmlarnla ak yaarsn" diyor. Aye'nin bu hadisi, en bata Buhari'de pek ok yer de gemektedir. Bir de deiik kaynaklarda bunun farkl versiyonu da var. Hz. Muhammed, Aye'ye, "sen benden nce lseydin ben senin cenaze namazn klar, seni kabre indirirdim" diyor. Bunun zerine Aye sert tepki gsteri yor: "Bu aklaman gsteriyor ki, sen bir an nce gitmemi ve benden kurtulman istiyorsun" diyor. Belli ki Muham m e d ondan kurtulmak istemi; ancak aresini bulamam tr. 8 6 Hele Muhammed'in A y e hakknda u aklamas p heleri daha da artrmaktadr. Kendisiyle Aye arasnda olup bitenler balamnda bir ara, "Yazklar olsun! Bu kadn (Aye) baarabilirse ne yapmak istiyor, neyin peinde dir!" diyor. 8 7 tabii ki bunu anlatan Aye, olay baka konu86 a- Buhari, Mer'da, kavl'l marid ksmnda ve Ahkm, istihlaf ksmnda, b- bni Sad, Tabakt, 2/353, Hz. Muhammed'in ars, hastal ksmnda. 87 a- bni Sad, Tabakat, 2/351, Hz. Muhammed'in 'Beki'a kmas' balyla, b- Msned-i Teyalisi, 1/202. c- Msned-i Ebu Ya'li, 8/87. no: 4620. d- Beyhak, a'b'l iman 1/214 ve Snen-i-Kbra, 5/289. e- Ahmet b. Hanbel, Msned, 6/111.

larla ilikilendiriyor: Mesela bir g e c e kalkp gitti, ben de sandm ki baka hanmlarna gidiyor (kskandm), peine takldm. Meerki mezarla, llere dua e t m e y e gidiyor mu, ite beni grnce o arada bu sz syledi diyor. Bu nun bir arptma olduu belli. Aslnda bu sz, ona verilen ilatan sonra v e y a kendisine kar Aye'nin evirdii genel planlar balamnda sylenmitir. Yoksa Aye'nin anlatt byle basit eyler yznden sylenen bir sz deildir. u da var ki, verilen bilgilere g r e M u h a m m e d son gnlerde Aye'nin evinde kalm ve artk orada vefat et mi. Anlalan, yer de bylesine bir komplo iin tam uy gun. Bu durumda A y e kimseyi kolay ieri almam d e mektir ve rahatlkla istediini kendi evinde yapabilmitir. Hatrlanaca gibi biraz nce de akladm, kendisi Ay e'ye eytan demiti. te Hz. Muhammed'in A y e ' y e kar kulland yukar daki cmle, slam limleri arasnda tartmalara neden ol mu, hatta baz Kur'an yorumcular ve slam dnrleri bu ve benzeri kantlar g z nne alarak, Aye le Hafsa'nn (tabii ki Ebubekir ve mer'in de direktifleriyle ki bir an n ce iktidar ele geirsinler diye) Muhammed'i katlettiklerini, ona zehir iirdiklerini net sylyorlar... Mesela; Muham med b. Mesut Aya (h.4. asrda yaam) kendi tefsirin 8 8 de bu konuda halife mer, Ebubekir ve kzlar olan A y e ve Hafsa'nn Muhammed'i zehirleyip ldrdklerini ve hepsinin katil olduklarn aka belirtiyor. Benzer ar ithamlar Snni kaynaklarda da var. Her ne kadar yazdklar halde katlmyorlarsa da, Zehebi, bni Hacer gibileri u ar ifadeleri de eklemiler. Kimileri (isim de vererek), Ebubekir ve m e r ' e Firavun demiler, kzlar A y e ve Hafsa'y Lut kavmine benzetmiler eklinde net ak88 Al-i imran suresi 144. ayetin aklamasnda.

lamalar var. 8 9 Aya'yi sadece sivri bir rnek olarak gs terdim. Hatta Meclisi gibi ia ekolne bal yazarlar 9 0 Ebubekir-mer ve kzlarn daha ar bir ekilde suluyorlar. Her ne kadar slam'n Snni kesim yazarlar bu konuyu soyutlayarak, insanlardan gizli tutmak istemilerse de, as lnda kantlar ok gl ki, Muhammed bir siyasi cinayete kurban gitmi ve bunu tertipleyenlerin ba aktr de mer'dir; ancak Ebubekir'i de ynlendirmi ve hatta kul lanmtr d e m e k yerinde olur. Bunu yaparken de en nem li avantajlar, kzlarnn M u h a m m e d ' l e evli olmalar ve onunla yaamalar. Zaten M u h a m m e d ' d e n sonra mer'in Ebubekir iin aktif bir ekilde almas, aslnda kendi gele ceinin altyapsn glendirmekti; bunu hep sylyorum. Nitekim mer'in yaptklarna dayanamayan Hz. Ali, bunu aka m e r ' e kar sylemitir: "Aslnda Ebubekir senin umurunda deil. Sen bununla geleceini garantiye al mak istiyorsun" demitir. 9 1 imdi farkl bir tarihiden baz bilgiler sunacam. Bu adam Hz. Ali ile ok samimi, onunla birlikte yaayan biri. Ad Selim bin Kays Hilali (h.2-76). Kitabnda enteresan eyler anlatyor. Aslnda bu konuda var olan tm bilgilere baknca, ya 92 zarn bu olay bir sonuca baladn anlyor. Selim'in anlattklarndan bir z e t sunaym. Ebubekir, mer, Ebu U b e y d e , Muaz bin Cebel ve Salim bata olmak zere, Muhammed'in Ali'yi halife olarak ad89 Zehebi, a-) 'Siyer u A'lam-i Nbela', 15/578. b) 'Mizan'l tidal', Ahmet b. Muhammed b. Srr b. Ebi Darem ksm, no 551, s. 2/283. Siyer-i ATam'n ilgili dip notunda Zehebi'nin Tezkiret'l Huffaz, 3/884, Lisan'l Mizan, I/268 ve Suyuti'nin Tabakat'l Huffaz 364, no: 822'de de getii yazl. 90 Bihar'ul Envar adl yapt, cilt 22/239 ve 22/516. 91 Belazuri, Ensab, 1/587. 92 Meclisi aslnda ia; ama uzunca da bir kaynak hazrlam, tam 110 cilt.

res gstermesi yznden harekete geenler kendi arala rnda bir plan yapyorlar. Bunu da uygun zamanlarda Ka'be iinde yrtyorlar. Hani ibadet yeridir kimse bunu tahmin e t m e z niyetiyle (bilerek) Ka'be'yi seiyorlar. Muhammed bu plan bilmesin diye Aye ve Hafsa da bu konuda g r e v alyorlar, gz-kulak oluyorlar. Daha sonra bu say hayli ka baryor, 34 civarnda bir kitle bu plana dahil oluyor ve gi derek say artyor. Sra szleme metnini yazmaya gelince Ebubekir'in evinde toplanyorlar. Sait bin As da bu szle menin ktipliini yapyor. Olay tarihi hicri 10. yl ki bir yl sonra da Muhammed vefat ediyor. Yazlan yaz Ebu Ubeyd e ' y e veriliyor, o da gtrp Ka'be'de uygun bir y e r d e g myor. Belge orada kalyor ta ki m e r halife olana kadar. Peki, alnan karar ne! Hedefleri, Ali'nin halife olmasna frsat v e r m e m e k iin, bir darbe ile Muhammed'i ortadan kaldrmak. Bu gerek letikten sonra da srayla Ebubekir, m e r ve Ebu Ubeyde'in halife olmalarna karar veriyorlar. Daha nce Tebk'tc yaptklar gibi, burda da Veda haccndan dnmekte olan Muhammed'i yolda ldrmeye karar veriyorlar. Bu i iin 10-15 kiik bir katil grup da ayarlyorlar, tabii ki Muham med'in de istihbarat gl, bunun bilgisini alyor ve plan yine boa kyor. Selim'in kitabnda daha enteresan eyler de var. Mesela m e r bir sznde, "Benim yanmda ha Muhammed'in davas, ha pislik iinde yetien bir hur ma, aralarnda hi fark yok" diyor. Bunu duyan Muham m e d ok kzyor, bir toplantsnda dolayl olarak da olsa bu nu belirtiyor; ama ne fayda! Karsnda en bata m e r ve ok gl bir muhalif kitle var; fiziki olarak yaplacak hibir ey y o k . 9 3
93 Selim b. Kays Hilali, Kitab' Selim, nami dieri Kitab' Sakife, s. 148 ve son ras. Aynca 235 mer'in Muhammed'e ihaneti ksmnda.

Yineliyorum, M u h a m m e d ' e kar olanlar ok gl in sanlard. O yzden elinde iki tedbir vard. Birincisi, sk sk ayetler oluturup bu yolla onlar durdurmak, ikincisi ise, maddi olarak tedbirini almak. te Tahrim sursindeki anlatlanlar, M u h a m m e d ' e kar yaplmak istenen ve iinde eleri Aye ile Hafsa'nn da bu lunduu bu suikastlerle ilgilidir aslnda. Muhammed, Aye ve Hafsa'dan bir eyler sezmi ki, durumu ayetlerle form le ederek bir taktik ve tedbir olarak uyguluyor. Bir bal erbeti, bir g e c e hayat meselesi deil olay, bu kadar ayetleri bunun iin oluturmaz. iktidar kavgalar yznden ta Tebk'ten bu olaya kadar sonu v e r m e y e n plan, A y e ve Hafsa'nn ona zehir iirmeleriyle sonu veriyor ve maksadna ulayorlar. H e m batan beri verilen bilgiler, hem de bundan sonra anlatacaklarm bir btn olarak deerlendirilirse ve bu insanlarn da 1400 yl nceki bir toplumun insanlar olduklar dnlrse, as lnda senaryonun gayet normal ve oluan kanaatin de bu y n d e olduunu rahatlkla sylemek mmkndr. Bir de e e r anlatlanlar doruysa, A y e bugnk saf Mslmanlarn inand gibi, pek de dine inanan biri deil di. Burada yine bata Buhari ve Mslim'den somut rnek ler v e r e y i m . Mesela Kur'an'da Mirac'la ilgili sra suresi var. Ki gya M u h a m m e d Cebrail eliinde bir g e c e Burak de nen bir araca (her ne ise!) bindirilip Mekke'den Kuds'teki Mescid-i Aksa'ya, oradan da gklere, Allah yanna gt rlm) tabii ki bu olay slam'da mehurdur ve bir de bu nun adnda bir sure var: sra suresi. Burada bu hikye ze rinde durmaktaki amacm, Aye'nin bu olayla ilgili yoru mundan dolay. Ki o zaman henz dnyaya bile gelmedi i halde; zaman iinde bu konuda konuulunca fikrini sy lyor. Kendisi, "Aslnda Muhammed bedeniyle/fiziki

olarak gklere kmamtr; o ancak rya yoluyla bun lar anlatyor" d i y o r . 9 4 Yine en bata Buhari ve Mslim'de g e e n ve A y e ' y e atfedilen nemli bir sz var: Ahzab suresi 50. ayetin bir ye rinde deniliyor ki, Muhammed bir kadn e e r beenirse, ona mehir cretini vermeden/bedava alabilir. Yine 51. ayette, M u h a m m e d ' e tam zgrlk verilir: "Kadnlarndan istediini boayabilir, istediini geri getirebilirsin, elerin arasnda geceleyin sralama yapmayabilirsin' gibi avantaj ayetleri oluunca, Aye buna ok kzar ve o mehur sz n burada syler: "Bakyorum senin Allah'n senin zev kin dorultusunda acele ederek hemen ayet gnderi yor." 9 5 te benzer rneklere baklnca, Aye'nin Muham med'in. peygamberliine inanmad dncesi kesinlik kazanmaktadr. 21. asrda yayoruz; peki gnmzde hangi Msl man bu kadn kadar cesaret edip bylesine eletirel bir sz kullanabilir? Dediim gibi islam tarihi ok gvensiz ve uy durmalarla doludur. Ancak salam diye kabul edilen kay naklarda g e e n bu sz A y e ' y e ait ise, demek ki kadn ger ekten harikaym. A m a ayn ekilde kaynaklarda unlar da var. Muhammed, gelip Aye ile oynasnlar diye, ara sra ufak ocuklar arrd. Bariz bir rnek vereyim. Bir ara e v e gelince bakyor ki A y e ocuklarla oynuyor, deri gibi o gnk malzemeden iki kanatl bir at yapmlar. Muhammed soruyor, "Bu da

94 Fahrettin er-Razi, Taberi ve daha birou, bunu sra suresi ilk ayetin akla ma ksmnda anlatyorlar. 95 a- Buhari, Ahzab suresi 50. ayet tefsiri balamnda. b- Mslim, Reda, 49, bir kadn g e c e srasn kumasna hibe edebilir mi ks mnda.

ne?" Aye, "Bu Sleyman peygamberin atdr, hani onun da kanatlar varm ya!" karln verince, Muhammed glmekten baylyor. 9 6 te bir taraftan oyuncakla uraan kck bir ocuk; dier taraftan nerdeyse filozof gibi gs terilen bir Aye. Onun iin hep karmzda uyduruk bir res mi slam tarihi vardr diyorum. Aye ister filozof olsun, isterse ocuk; m e r onu ve Hafsa'y bu komploda bir piyon olarak kullanmtr. Hatta bu konuda Ebubekir bir hitir d e m e k mbalaa deildir. Saflna ve hiliine kk bir rnek vereyim. Bilindii gi bi onun lakab 'Sddk'tr. Bunun tarihesi de u: Muham med, ben gklere/miraca ktm deyince o da tartmasz olarak buna inanrm demi ve bu unvan bu olaydan dola y almtr. Sddk demek, ok doru szl demek. te bylesine saf bir Ebubekir'i m e r kolay ynlendirebilmitir. Hele biraz da ona prim vermise (ynetici olursun diye) i tamam olmutur. Hafsa'nn da bu konuda bir hadisi var. Muhammed'e, "bakyorum sen hasta olursan Ebubekir'i namazda ne geiriyorsun" diyor. Buna kar Muhammed, "Ben n e geirmiyorum ki; Allah onu ne geiriyor/yani vahye dayanyor" diyor. N e r d e bu gibi szler varsa hep Aye ve Hafsa'ya dayanyor. Belli ki onlar da iyi alm lar! 9 7

f- Halife mer Hz. Muhammed'i Konuturmuyor!

Hz. Muhammed lm deindeyken, "Bana kalem-kt getirin size yle bir vasiyette bulunaym ki, onu ye rine getirirseniz zarar grmezsiniz" diyor. Bunun zerine halife mer, " H z . Muhammed artk hastadr, ne dediini
96 a- bni Hibban. N o : 5863-64, Oyun ksmnda, 13. cilt. b- bni Kesir Tefsiri, Sad suresi 30. ayet ve devam. 97- bni Asakir, Tarih- MedinetJ Dmak, 30/265

bilmiyor. Dolaysyla Kur'an var, o bize yeter" diyor ve s z edilen o vasiyetin yazlmasna engel oluyor/Hz. M u hammed'i konuturmuyor, tabii ki mer'in bu sz zeri ne orada bulunanlar arasnda tartma kyor: Kimisi, ma d e m Muhammed'in arkasnda Allah vardr, hasta da olsa yine doru konuur diyor, kimisi de mer'i hakl buluyor. Bunun neticesinde Muhammed onlara "kn burdan" di yor ve vasiyet yazlmadan konu kapanyor. Hatta ibni Ab bas, "Hayret! Brakmadlar ki peygamber szn ta mamlasn" diyor. Bu aklama en bata Buhari'nin eserle rinde birok yerde, Mslim'de ve dier Islami kaynaklarda anlatlmaktadr. Her ne kadar kimi rivayetlerde m e r ' l e birlikte baka lar da Muhammed'in yannda varm, onlar da onun bu vasiyetine itiraz etmiler deniliyorsa da, aslnda m e r d nda hi kimsenin ad gemiyor. Zaten m e r ' d e n baka da kimse bu ifadeyi kullanma cesaretinde bulunamazd. Buhari'de birka y e r d e mer'in bu konuda ismi g e i y o r . 9 8 Burada kullanlan tartmal bir terim var. m e r yukar daki cmleyle birlikte burada M u h a m m e d ' e kar 'HCR' kelimesini kullanyor. Bunun anlamn bni Esir'den dinleye lim. 'Hecere' demek, bo konumak, ne dediini bilme mek diye genel szck anlamn verdikten sonra, az nce ki hadise deiniyor ve Hz. M u h a m m e d ' e bunu demekten kast, artk hastalktan dolay szlerini kartryor, salam konuamyor demektir diyor ve ekliyor.- Hz. M u h a m m e d ' e kar bu ifadeyi kullanan da mer'in kendisidir diyor. Ayn aklama bni'l Manzur tarafndan da yaplmtr. 9 9
98-Buhari, ilim, bab' kitabet-il ilmi.Mer'za, bab' kavl'il meriz. lsti'sam, bab' kerahet'il hilaf. Buhari bu 3 yerde mer'in ismini verir; aynca birok yerde bu kar k isimsiz olarak verir. Mslim, Vasiyet, no: 1637 99 a- bni Manzur, Lisan'l Arab, 5/254. b- bni Esir, Nihaye fi Garib-il Hadis, 5/212.

 m e r sadece bu olayda itiraz etmiyor. Yine bu hastalk annda M u h a m m e d hanmlarndan kt-kalem istiyor, v e rin size nemli eyler yazaym diye. Onlar g e t i r m e y e al nca o srada m e r geliyor, durumu reniyor, "Siz ka dnlar ancak alamaya varsnz; baka neye yararsnz" diyor ve burda da engel oluyor/brakmyor. Bunun zerine Muhammed ( d e m e k ki artk dayanamyor) ?kadnlar sen den daha iyidir" diyor. Bunlar aslnda nemli aklamalar dr.'00 Sonu u: mer, Hz. M u h a m m e d ' e , "Artk hastadr, ak li dengesi yerinde deildir, abuk-sabuk konuuyor. Dolay syla onun sylediklerinin bir deeri yoktur" d e m e k iste mi; kullanlan kelimenin anlam bu. u da var ki, bir kere mer'in bu kar kmas slam inancna uygun deildir. Eer inansayd ki Muhammed'in projesinde Allah var, -s lam inancna g r e Allah canszlar da, hastalar da konutu rur- o zaman bunu sylemezdi. nk i sadece aklla ol sa, o zaman Muhammed'in mucize iddias nerede kalr? Yani ne olursa olsun bu kar k m e r iin olumlu deil; ancak, mer'in burada korktuu bir ey varm ki kar k m. Aada bunun nedenini anlatacam. g - Halife m e r N e d e n Telalyd? a) Belki M u h a m m e d bu son nefesinde, mer'in de iinde bulunduu Tebk'teki suikastlar ve yine m e r ' l e Ebubec- Buhari, a- Cizye, Yahudilerin arap yarmadasndan kanlmas ksmnda, d- Megazi, Muhammed'in hastalanmas blmnde, e- Cihad, hel yfeu ila ehli-1 zimme babnda.). f- Mslim, Vasiyet, bab terk'il vasiyet. mer'in ismi var. Ayrca 1-2 hadis de isimsiz var. g- Buhari- Mslim ortak hadisleri: El'l'l' ve'l Mercan, no:1059. 'Hecere' kelimesi var. 100 A. Razzak, Musannaf, no: 18771 ibni Sad'dan alnt yapyor.

kir'in, kzlar Aye ve Hafsa araclyla M u h a m m e d ' e kar tertipledikleri komployu aklar endiesi mer'i sarm olabilir. b) Bir dieri de, belki damad Ali'yi toplum iinde hali fe ilan eder korkusu. te bu durumda mer'in plan suya derdi, tabii ki her iki neden de nemli. Hatta son nefes te Hz. Ali onun yannda yalnz kalyor ve dar knca so ruyorlar: Muhammed'in durumu nasl? diye. O da iyi diyor. Ancak amcas Abbas artk Muhammed'in ok ar olduu nu ve vefat etmek zere olduunu anlyor. Kendisi bunu oradakilere sylyor, tabii ki bu babaa kalmakta Muham med'in ona halifelii konutuunu syleyenler ta o zaman dan vard. Hatta, Hz. Muhammed'in Ali'yi kendine vasi olarak seip semediini Aye'den soruyorlar. A y e sert tepki gsteriyor, "bu da nerden kt, 24 saat Muham med'in yanndaydm, hatta tuvalet ihtiyacn altndan alr dm. Byle bir ey olsayd ilkin ben duyardm" diyor ve Ali'nin vasi olduunu inkr ediyor. Bunlar, en bata Buhari'de anlatlan eyler. 1 0 1 Az nceki hadis ok uzun ve ilgintir ki, Aye ile ilgili bu hadis sadece Buhari'de 18 y e r d e tekrarlanmtr. Aye burada Ali ile ilgili u nemli a da veriyor/ona kzgn ol duunu belirtiyor, yle diyor.- Benim ifk olayyla ilgili (ha ni bir sava dn yolda Safvan adnda biriyle zina yap makla sulanyordu) henz Nur sresindeki ayetler inme miti, bu konudaki belirsizlik sryordu (Allah neden uzun sre onlar bu konuda seyretmek istemi ve daha sonra yaklak 10 ayet birden gndererek Aye'nin ve dolaysy la Muhammed'in ailesinin dosyasnn salam olduunu belirtmi; tabii ki bu da notlarmz arasnda kalsn!) A y e
101 Buhari Megazi, mered' Nebi. Mslim, Vasiyet. Mercan, no: 1058. Kur'an'n Kkeni adl yaptm bu konuda detayl bilgi var.

devam ediyor. Bir ara Hz. Muhammed hem Ali, hem de same bin Zeyd'i huzuruna arp sordu: Siz bu i iin ne dersiniz, ben Aye'den ayrlaym m? diye. same, "Senin eindir, sen onu daha iyi tanrsn" karln verdi, benim le ilgili olumlu konutu; ama Ali, "Ey Muhammed, dnya y kendine dar etme; sanki sana kadn m yok" dedi. Ali'nin bu szleri A y e zerinde ok olumsuz bir iz brakm. n k daha sonra meydana gelen tarihi olaylarda A y e hep Hz. A l i ' y e kar olan c e p h e d e yer almtr. 1 0 2 Konunun aydnlanmas asndan u olay da nemli: Bir kere M u h a m m e d son nefesinde Ali ile babaa kalm ve ona bir eyler sylemitir. Hatta hadisler var ki, Muham med Ebubekir ve m e r huzurunda Ali'yi halife olarak ilan edince m e r buna itiraz bile etmi: Sen kendin mi Ali'yi tayin ediyorsun, yoksa bu atama konusunda vahiy ile mi hareket ediyorsun, demitir. O da, "Ben vahiyle konuuyo rum" diyor. Bunu ilerde Hz. Ali-Fatma ksmnda daha de tayl olarak anlatacam. Zaten daha nce de bu konuda baz deinmelerim oldu. te bu bilgiler de var iken, Ay e'nin " H z . Muhammed Ali'yi vasi yapmad" eklindeki aklamas doruluk ifade etmiyor. Bir kere A y e artk ta raftr ve benzer konulardaki aklamalar aslszdr. Mutezile ekolne yaknlyla itham edilen bni Ebi'l Hadid'den birka cmle eklemek istiyorum (h.656.). Ay n eyler Necah Tai'nin "tiyal'l Halifet'i Ebibekir" adl yaptnda daha fazla ve detaylca ilenmitir. Bu ikiliden k sa bir z e t sunmakta yarar var. Konuya ilikin anlattklarm dan kan sonuca yardmc olur diye dnyorum. unu anlatyorlar:
102 a- Buhari-Mslim'in ortak hadislerini alan El'L'l ve'l Mercan, Tevbe b lm, Ifk ksmnda, no: 1763. b- Buhari, ehadat kitab, birka yerde. Tefsir, Nur suresi, birka kez. c- Mslim, Tevbe blm, ifk ksmnda.

mer, henz Hz. M u h a m m e d hayatta iken Ebubekir'le konuur: Kimse senin halife aday olacan zaten dne mez, herkes buna srpriz der; ancak sen olursan pek tehli ke olmaz. Sen halim selim/yumuaksn, her kesim sana lml bakar. Onun iin ilkin seni halife yapalm, bir yl son ra da sen ayrlrsn ben baa geerim gibi pazarlklar ve se naryolar anlatlr. Hatta bir yl getikten sonra Ebubekir e kilmek istemeyince, "Aslnda beklentim uydu, diyordum ki Ebubekir sistemi rayna oturttuktan, skuneti saladktan sonra bir hafta iinde kendisi bir bahane bulur ve bir yl beklemeden g r e v d e n ayrlr, bana devreder; ama ii uzat t!" eklinde m e r ' d e n byle bir aklama aktaryorlar. 1 0 3 Zamanla Ebubekir'le mer'in aras alr. Hatta Ebube kir mer'i hac grevinden alr. Daha da cesaret edip ileri giderek bir ara m e r ' e , "Bana kalrsa sen bu halifelik iinden vazgeersen daha hayrl olur" der. Taberi bunu farkl bir ekilde aktarr: m e r bu halifelik iinden v a z g e 04 seydi daha iyiydi eklinde aktarm.' Bundan sonraki g e limeleri, Ebubekir'in nasl katledildii blmne braka ym. Sonunda Ebubekir g r e v d e n ayrlmaynca ve hac yetki lerini de m e r ' d e n alnca aralar tam alr ve mer, g e l e cekte halifeliin riske gireceini artk anlar. Bundan sonra sn az nceki yazarlarn kaynaklarndan dinleyelim: Ebube kir, konuulan srede istifa etmeyince halife m e r hareke te g e e r ve onu ortadan kaldrmak iin planlar yapar. Bu nu, Ebubekir'in lm konusunda izah e d e c e i m . Hatta ilk bata Ebubekir, ya m e r halife olsun ya da Ebu U b e y d e di yordu, halife Osman'n ad hi yoktu. A m a daha sonra ne dense Osman ne kar ve Ebu U b e y d e birden gndem103- bni Ebi'l Hadid, erh' Nehci'l Belaga, 2/31 vd. 104- a)Ibni Hiban, Skat 2/192 , b)Taberi Traih-I 3/428

den der. Hatta m e r i ba yapnca, Ebubekir'in ou valilerini g r e v d e n alr. 1 0 5 Yine Ebu Sfyan ile olu Muaviye'ye ok ar ayrcalk lar tanr ki bunlar Osman'n akrabalaryd, tabii ki bu ilk admd; zaman iinde Osman iktidara gelince bu akraba saltanatn daha da gelitirir ve bilindii gibi bundan dola y Emeviler dnemi balar. Yani bu g r e v d e n almalar ve yerlerine Emevi soyuna bal kiileri tayin e t m e olay, m e r ' l e Osman/ dolaysyla onun soyu arasnda yaplan pazarlklarn bir soncuydu aslnda. Burada g z d e n kaan bir ey var: Halifelik makamna g e m e olay halk arasnda bilinen o ok basit ekilde ger eklememitir; tam tersine ilk halifeden itibaren hep zor lu ve skandallarla olmutur. u sorulabilir: Mademki Muhammed btn bu olup bi tenleri biliyordu, artk burada mer'i bu son nefeste ne gi bi hesaplar iin dinliyordu ki? Artk ne varsa aklamalyd. ite bu onun sorunudur, neden sylemedi bilemeyiz. Yalnz u gibi hesaplar kuvvetle muhtemeldir: Mesela; aklasam daha kt olur, sistem dalr. Veya damadm Ali rahatlkla halife olsun, ben sorun yaratmayaym-, dolaysy la kzm Fatma da rahat eder gibi hesaplar yapm olabilir; ama u kesin ki, Muhammed, m e r ' e kar hep defansa ekilmi, ekinmi ve etkisinde kalmtr. Yeri gelince Hz. Fatma ksmnda belirteceim gibi, Ha ziran aynda vefat eden Muhammed'in cenazesi gn y e r d e kalrken, Ebubekir'le m e r cenazeyi brakp iktidar ele geirmek iin kulis yapyorlar. Halifelik iini salama baladktan sonra Muhammed'in cenazesine dndklerin105- Mesela Halit b. Velit, Msenna b. Haris, erahbil b. Hasene, Enes b. Ma lik, ikrime b. Ebi Cehil, Ebu Ubeyde b. Cerrah gibi. Yine Osman'a yalcn kiileri/Emevileri i bana getirir. Sait b. As, Velit b. Ukbe gibi

de; artk cenazesi gmlmt, yetiememilerdi. Burada ok basit baz yorumlar var: Mesela bu gn olay, acaba Muhammed'i M e k k e ' d e mi yoksa M e d i n e ' d e mi g m e l i m v e y a millet lidersiz kalmt, mecburen bunlar uraacakt gibi laflar. Bunlar zaten dini kaynaklarda da pek ne kma m; ancak clz da olsa baz eserlerde geiyor ama dedi i m gibi gerekle ilgisi y o k . 1 0 6 Daha sonra Ebubekir'le mer, Hz. Fatma ve Ali, Eubekir'in halifeliini tansnlar diye onlara gidince Fatma aynen unu diyor: En zor anmzda bizi cenazemizle babaa bra kp kendi ilerini g r m e y e kan kiilerle bizim iimiz yok; ne bizden izin aldnz, ne de bu konuda (halifelik konusun da) bize bir hak v e r d i n i z . 1 0 7 mer, Hz. Ali'nin evine bas kn dzenleyince Hz. Fatma bunu o srada sylyor, "baba mn cenazesini y e r d e brakp karnz peine dtnz; bizden ne istiyorsunuz" diyor. Acaba, Ebubekir vefat edin ce mer'in hemen halife olmas tesadf mdr? Btn bunlar yaplan planlarn birer sonucudur. Halbuki halifelik iin ilk bata en ok ad geen Ebu Ubeyde idi ama ne hik metse mer n e kyor ve Ebu Ubeyde birden tarihe ka ryor, ortalktan kayboluyor. Nitekim Ebubekir ldrlnce, m e r hemen baa g e iyor. h- bni M e s u t ' u n n e m l i A k l a m a s bni Mesut, "Bana teklif edilse ki, ey bni Mesut; sen yemin ier misin ki Muhammed katledilmitir diye? Ben de derim ki, deil ki bir kere; dokuz sefer bu konuda rahatlkla yemin
106 ehristani, Milel ve'l Nihal, s. 1/31. 107 a- bni Kuteybe Dineveri, El-lmame ve's-Siyase adl yaptnda Ebubekir ksmnda, s. 21. b- mer Rda Kehhale, A'lam-I Nisa, 4/114.

ierim ki Muhammed suikasta kurban gitmitir. Ancak ba na, 'Yemin ier misin ki Muhammed normal eceliyle l mtr diye?" teklif gelse, bu konuda tek bir sefer bile ye min i e m e m " diyor. nemli bir kiiden nemli bir akla ma. Bu hadis, birok slami kaynakta g e m e k t e d i r . 1 0 8 tabii ki bni Mesut bu aklamay yaparken detayn an latmyor: Nasl katledildi, neydi olay, bunu izah etmiyor. s lami kesim burada Yahudi kadnn Hayber'de verdii zehir olayn g n d e m e getirebilir; yoksa Aye miydi, Hafsa my d... Mslman yazarlar bunu akllarndan bile geirmezler veya geirmek istemezler. A m a olay tek bu hadise bal deil ki, grld gibi kantlar fazla. a'bi bu konuda, "Yemin ederim ki, Hz. Muhammed suikasta kurban gitmitir" d i y o r . 1 0 9 Daha nce de Enes b. Malik'in, "Hz. Muhammed'in Hayber'de yedii o zehirli et, onun kk dili ve az blgesinde iz brakmt, tahribat yapmt" hadisini ak tardm. Ki Hayber zehirinden de etkilendii bir gerek; ama o olayla lm arasnda yllk bir zaman v a r . 1 1 0 Az nceki hadise bakldnda, acaba gerekten dini bir emir g e r e i mi; yoksa bu ilatan dolay az blgesinden dklen etler sonucu meydana gelen irkinlikten dolay m Hz. Muhammed'in resim-heykele yasak koyduu konu108 a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 27/437. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, hicri 9.yl olaylar Tebuk seferi ksmnda ve 11. yl olaylar. Muhammed'in lm ksmnda 5/247. c- Hakim, mstedrek no: 4394, 3/60-61. d- bni Sad, 2/350. e- mam Ahmet b. Hambel, Msned, Abdullah b. Mesut msnedleri, no: 3435. 109 Mstedrek, Megazi, no: 4395. 110 a- Buhari-Mslim hadisler, EI-LT ve'l-Mercan, no: 1413. b- Mslim, Selam, Zehirleme ksmnda. c- Buhari, Hibe, 51: Mriklerden hediye kabul etme ksmnda.

sunda tereddt iinde kalyoruz. Yani belki de, "Bundan sonraki nesil beni bu halde grmesin" d e m e k istemi ve bu nedenle resminin yaplmasna izin vermemitir, tabii ki bu da bir yorum. Burada u sorulabilir: Peki buraya kadar anlatlanlardan nasl bir sonu karalm? Yani Muhammed'i, A y e ve Hafsa araclyla mer-Ebubekir iktidar kavgas iin mi katlet miler, Hayber'de yedii zehirli yemekten mi lm, yok sa normal kaderiyle mi? te bence bu sorulara salkl ya nt almak iin kitab sonuna kadar takip etmek lazm. n k byle olursa verilen yant daha da salkl olur. Yine de buraya kadar anlatlanlardan okuyucu ne anlamsa tabii ki bu onun algs ve takdiridir. A m a dediim gibi salkl ka rar iin kitaptaki tm bilgileri bitirmek lazm. Ancak u var ki, iktidar kavgas yznden, Ebubekir ve m e r teden beri Hz. M u h a m m e d ' e kar suikast dzen lemiler; ancak bir nevi baaramamlar. Barda taran son damla ise, Hz. Muhammed'in, Ali'yi halife gsterme si ve Ebubekir, m e r gibi Hz. Ali'ye rakip kabilecek, ile ride sorun yaratabilecek kiileri de, dn imknsz bir sa vaa gnderip bu yntemle ortadan kaldrmas. Nitekim vefat ettii ayn pazartesi gn same'ye bu grevi verir ken hasta deildi; bundan sonra aramba gn hasta olur 111 ve fazla g e m e d e n vefat e d e r . Demek ki artk lm-kalm sava; onlar o arada ii hzlandrmlar.

111 bni Sad, Tabakat, 2/345.

DRDNC

BOLUM

HALFE EBUBEKR

a- E b u b e k i r Nasl Halife O l d u ? Hep syleniyor, Hz. Muhammed'in vefatndan sonra Ebu bekir nasl halife oldu; zorluklar var myd, tm Mslman lar bir azdan m kabul etti, Hz. Muhammed'in onay var myd gibi sorular hi sorulmam, bu konular hi de irdelenmemitir. imdi Ebubekir'in nasl halife ilan edildiine ilikin islami kaynaklardan bir z e t sunmak istiyorum. n k biliyorum ki, bu konuda da insanlarn bilmedikleri nemli eyler var. Muhammed vefat edince, Hz. Ali hem onun damad, hem de amcaolu olduu iin, onun cenazesiyle ilgilendi. Yaygn olan gre g r e de cenaze gn yerde kald. Peki niye? nk iktidar ele geirmek iin, halk tabiriyle halife olmak iin ok ciddi ekimeler vard da ondan. He le Ebubekir ile m e r bu iktidar kavgasnn merkezindeydi. Zaten Ebubekir ve mer'in, kzlar Hafsa ve Aye eliyle, ik tidar iin Hz. Muhammed'i katlettiklerini daha n c e yaz dm. lmnden sonra artk sra uygulamadayd. Bu yz den onlar iktidar derdindeydi; cenaze nemli deildi. Bu tr iktidar kavgalar tarih boyunca hep olmutur. Baka l kelerin tarihini irdelememize gerek yok; gemi dnem lerde Osmanl padiahlar, Cumhuriyetten bu yana da Tr kiye'de bu gibi olaylarn varln bilmeyen yok. Hz. M u hammed'le halifeleri iin de ayn planlar geerli ve hatta

mevcut bilgilerden o d n e m d e bu tr suikastlarn daha fazla var olduu ortaya kyor. Aslnda Hz. Muhammed'in lm ve bu arada cenaze sinin yerde kalmas hi de Ebubekir ile mer'in umurunda deildi. Burada Buhari'de pek ok yerde tekrarlanan bir olay aktaraym. 1 1 2 Beni Temim kabilesinden bir heyet Muhammed'e gelir. O srada Ebubekir'le m e r de Muham med'in yanndalar. Bunlar, Muhammed'in huzurunda tart maya, birbirlerine krc szler sylemeye balarlar. Bu sra da Hucurat suresi ikinci ayeti iner: "Ey iman edenler! Ses lerinizi, Peygamberin sesinin stne ykseltmeyin." Bu sure hicri 9-10. ylnda inen Kur'an'n en son g e len/oluan surelerinden. Yani slamiyetin ilk yllar olsayd denilebilirdi ki Ebubekir'le m e r yeni Mslman olmular, Muhammed huzurunda kavga etmeleri, sayg gsterme meleri normaldir; ancak bu sure geldii zaman nerdeyse Kur'an bitmek zere, Muhammed'in artk son yllar. Anla lan o ki, Muhammed bunlar kendi szleriyle durdurama d iin Tanr-Cebrail formln uygulamak zorunda kal m. Hele m e r bir kzd m zaten ancak ayetle durdurulabi lirdi. Bu konuda mer'le ilgili zel bir blm sunacam. Orada kendisinin ne kadar etkili olduu ve Tann'nn ne ka dar ona n e m verdii rneklerle aklanacaktr. te Ebubekir-mer, M u h a m m e d ' e ar derecede balyd (dini ba llk kastediyorum) demenin yanl olduuna Buhari'nin birka yerinde anlatlan bir rnek, ki Muhammed onlar sa yesinde zorda kalp kurtuluu ayet oluturmakta bulur. Bu konuda oluan ayetin bir de yanl bir yan var. nk ayet
112 Buhari, Megazi, Vefd' Beni Temim ksmnda. Tefsir ksm, Hucurat suresi blmnde ve I'tisam kitab Bab'u ma yekreh mine-t-Teammk- ksmn da.

genel deil; M u h a m m e d ' e zel. Dolaysyla kendisi 1400 senedir yok. O zaman bu ayetin Kur'an'da kalmasnn Mslmanlara ne faydas var ki; fazladan orada duruyor. nk o artk yok ki Mslmanlar ona kar sesini kssnlar, yksek sesle konumasnlar. Yani, ayetin bir kere muhatab ortada yok. Kaynaklarda Muhammed'in vefat sonrasnda mer'in ortaya kp "Kim Muhammed lmtr diyorsa onu ld rrm. Aslnda o Allah'n yanna km, yaknda dnecek tir" gibi szler sarf ettii anlatlyor. Daha sonra Ebubekir "Snh" denilen Medine dndaki ailesinin yannda iken lm haberini duyup gelince, hemen minber tarafna geip konumaya balar. Bu arada m e r ' e de kzp, otur oturdu un y e r d e diye talimat verir ve o srada halk huzurunda gya mer'i sakinletirmek iin Kur'an'dan u ayeti okur: "Ey Muhammed, phesiz sen de leceksin, onlar d a . " 1 1 3 Buna kar mer, Ebubekir'e, "Sen hatrlatmasaydn byle bir ayetten haberim yoktu" diyerek adeta teek kr eder. Besbelli ki ikisi birlikte bu senaryoyu hazrlamlardr. Yoksa niye Ebubekir kalkp toplum iinde m e r ' e kzsn, onu sustursun; baka adam m yoktu: Biri nalna vuruyor, dieri mhna. Aslnda zekice bir plan. Benzer rnekler g nmzde de var: nsanlar faili mehule kurban gider (ki as lnda failler belli) ve ayn katiller tarafndan ah-vah denile rek onlarn cenazeleri kaldrlr. Bu gibi taktikler m e r ile yandalar iin daha fazla geerli. Bir taraftan vurmak, kat letmek, dier taraftan timsah gzyalar dkmek! Niye timsah gzyalar? nk m e r okur-yazar ve Muham med'in vahiy ktiplerinden. Dolaysyla Kur'an'da olup bi tenleri iyi bilmesi lazm.
113 Zmer suresi, 30. ayet. Canz, Osmaniyye, s. 80.

Kendisi, bilerek ii acemilie vurmu; yoksa m e r M u hammed'in lmeyeceini iddia edecek kadar cahil biri de ildi. Bir de, Ebubekir'in ona hatrlatt ve onun da "bunu bilmiyordum" dedii ayet dnda, -Tanr hari- herkesin leceini akalayan ayetler Kur'an'da ok. Peki, hi mi bir tane aklna g e l m e d i veya hi mi onlarn ierdii anlam mer'in aklnda kalmad? Bu konuda birka ayet vereyim. Ta Uhud harbinde inen (oluan) "Muhammed e e r lr v e ya ldrlrse geriye mi dneceksiniz!" ayeti var. Ki M u hammed'in de hem lebileceini, hem de ldrlebileceini belirtiyor. 1 1 4 Bir de Kur'an'n birka yerinde tekrarla nan, "Her canl lm tadacaktr/lecektir" a y e t l e r i y l e 1 1 5 bunlara eanlaml, "Allah'tan baka her ey yok olacak, yeryznde bulunan her ey y o k olacak, nerede olursanz olun lm size ular" gibi ayetler var iken ve stelik de iin mantk yan bir tarafa; m e r bunlarn ktibi iken ve ayetle rin olumasnda hep Muhammed'i ynlendirmi iken, Ebubekir'e, "Ben Muhammed'in de leceini ieren ayeti bilmiyordum" demesine inanmak iin ancak saf olmak g e rek. ktidar iin Muhammed'i ortadan kaldran bir mer, Muhammed iin zlr m hi! Herhalde kalkp da "Ey ahali, Muhammed'i ben ldrdm" diyecek hali yoktu! Bir de orada kl ekmekle farkl bir mesaj da vermek istemi aslnda. Halk mer'in ar d e r e c e d e dindar olduuna inansn diye. nk onun halkla ii vard, ileride onlarn ba na geecekti; kendini daha iyi takdim etmek iin tabii ki byle bir reklam onun lehine olurdu. Bir dier nemli tak tik de, byle yapmakla aslnda zaman kazanmak istiyordu. nk Ebubekir'le birlikte yola kmt, beraber bir plan
114AI- mran, 144. 115 Al-i mran, 185, Enbiya, 35, Ankebut 57.

gerekletirmilerdi ve o an iin de Ebubekir hazr deildi. Medine'nin dna, baka bir hanmnn yanna gitmiti. te Ebubekir'in yetimesi iin aslnda oyalamak istiyordu. Hele Ebubekir de gelince ona, ' g e yerine, bilmiyor musun ki Kur'an'da her canl lm tadacaktr diye ayet var' de mesi, tiyatronun baka bir parasyd. Gerekten Ebubekir'le m e r adeta tiyatro oynuyorlar d. Defalarca Muhammed'i ldrmek isteyen ve sonunda baaran mer'in yukarda yazdm sznn hibir deeri yoktur. Burada komik bir olay da yaanyor; onu da ekleyeyim. Muhammed ar hasta ve o g e c e artk lecek. Ebubekir ona, "Bu g e c e falanca eimin srasdr, onda kalmalym" diyor ve sanki gitmek iin izin istiyor. Buna kar Muham med gidebilirsin diyor. Szn ettii M e d i n e dnda Siinh' adnda bir yer. Bir ei orada kalyordu, Esma binti Umeys de M e d i n e ' d e onun yanndayd. Haftada bir kez perembe gnleri hanm Binti Harice'nin yanna giderdi, sabahleyin cuma gnleri de sa ve sakaln boyar ondan sonra yola kar, M e d i n e ' y e gelirdi. bni Sad nerdeyse Ebu bekir'in bu sa-sakal boyama iine kendi kitabnda sayfalar 116 ca yer ayrmtr. Kadn o srada da mm Glsm adnda bir kz ocu a hamileydi. Hani slam'a g r e e e r bir erkek birden faz la kadnla evliyse, onlara sra yapar, her g e c e birinde kalr d. Ebubekir de byle bir durumdayd. Onun Binti Harice, Umm Ruman, Esma binti Umays gibi eleri vard. Hatta Ebubekir vefat edince, elerinden Esma onu ykyor. Yani
116 a- Zebidi, Tac'l Arus, SNH maddesi, b- bni Esir, Nihaye. SNH md. c- Siret-i Halebi, Muhammed'in lm ksm, d- Kenz'l Ummal, Ebubekir ksm, no: 14077. e- bni Sad, Tabakat, Ebubekir'in halife seilmesi konusunda, 3/99-102.

Hz. M u h a m m e d ' e szn ettii kadn deil; baka bir ei onu ykyor. lgintir ki, Ebubekir'i ykayan bu kadn, daha once Hz. Ali'nin aabeyi Cafer'le evlenmiti. Cafer ldrlnce bu kez Ebubekir'le hayatn birletirmiti. Anlattm gibi ken disi lnce bu Esma onu ykamtr. A m a ayn Esma ve he le bir zamanlar Hz. Ali'nin aabeyi Cafer'le evli olan bu kadn, Ebubekir'in lm zerine bu kez de Hz. Ali ile evleniyor ve bunlardan iki de ocuk dnyaya getiriyor. Bu kadnn her einden de ocuklar vard. te nerdeyse kendilerine taplan o dnemin insan lar b y l e y d i . 1 1 7 Ebubekir sabahleyin Muhammed'in lm haberini aln ca merkebine binip geldi ve mer'in az nceki (szm ona sinirli) halini grd ve onu yattrc bir konuma da yapt. 1 Hani kurt hep sisli havay sever, diye bir sz var; m e r de nemli kiilerin cenazeyle uramalarn frsat bilip bir an nce ii sonuca gtrmek istedi ve nitekim de baard. Halifelik ii salama alndktan sonra Ebubekir'le kendisi kabir bana dndler; ancak o zaman da artk cenaze kal drlmt ve ona yetiemezlerdi. Ali kabirle megul iken onlar o 2-3 gnde ii bitirmilerdi. Cenaze kefenlenirken, ykanrken, defnedilirken ne m e r ne de Ebubekir ortalk ta vard. Hele nl Kur'an yorumcusu ve tarihi Taberi (hic ri 310'da vefat etmi) kendi tarih kitabnda Ebubekir'in gn sonra ancak cenaze bana geldiini yazyor. Bu konu da kaynak o k . 1 1 9

117 Kur'an'da Kadn ve Muhammed'in Hanmlar, s. 234. Orada ok kaynak var. 118 Sireti Halebi, Muhammed'in lm ksm. 119 a- bni eybe, Musannaf, 20/579- hadis no: 38201.

Bir de hep sylenir: M u h a m m e d Aye'nin kucanda vefat etti diye. Anlalan o d, bu da doru deildir. Evet bu konuda hadisler var; ancak bunlar da Aye mene'ilidir ve bir taktiktir. Mesela bu konuda bni Sad bamsz bir blm am ki, baz rivayetlere g r e Hz. Ali'nin kucanda vefat etmitir. rnein; m e r artk halife, bir ara ondan soruyor lar: Hz. Muhammed'in son sz neydi diye? O, ben bilmi yorum; Ali'den sorun diyor. Demek ki son nefesinde Ali'nin kucandaym. Bir de bni Abbas'tan soruyorlar, Aye di yor benim kucamda vefat etti, acaba doru mu? Kendisi, "Bu da nerden kt; Allah'a yemin ederim ki Ali'nin kolla rnda vefat etti" d i y o r . 1 2 0 Yani ortalk toz-duman. Dier taraftan Hz. Ali ve ei Fatma, cenaze ii bittikten sonra, (Ali halife olsun diye) halkn karsna kyorlar; ama artk onlar iin ok g e : Ebubekir'le mer, ii oktan sala ma almlard. Hz. Ali'nin daha sonra gidip halktan destek talebinde bulunduu dncesi, slam'da Snni kesimin iddias. ia kesimin tarihileri ise, " H z . Muhammed sa iken halifelii zaten Hz. A l i ' y e vasiyet etmiti" fikrini savu nuyorlar ve Ali'nin de, "Nasl olsa artk halifelik benim hak km. Dolaysyla cenazeyi kaldralm, ondan sonra bu ile il gilenirim" hesabndan dolay bata ilgilenemediini ve mer'le Ebubekir'in cenazeyi frsat bilip halifelii gasbettiklerini sylyorlar. Benim iin ha Ali halife olmu, ha ba kas olmu fark etmez. Burada belirtmek istediim, bu di nin lider kadrosunun hep skandallarla, suikastlarla yneti mi ele geirmi olmalardr.
b- Hindi, Kenz'l ummal 5/652- no: 14139. c- Taberi Tarihi, 11. yl olaylar Ebubekir'in halife seilmesi ksmnda, cilt 3/201. d- mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 e- ibni Kteybe, mame-Siyase, 1/21 ve ehristani, Milel-Nihal. C. 1/32. 120 bni Sad, Tabakat, 2/381. Hindi, Kenz. N o : 18789-18791.

u da var ki, Muhammed'in lmnden sonra yneti me talip kanlarn hepsi zaten Mslman: Ebubekir, Sad b. Ubade ve Hz. Ali bunlarn tm de mehur sahabeler; ya ni iktidar kavgas sadece Mslmanlar arasnda oluyordu. unu da unutmamak lazm: ilk bata -zorlu mcadelede Ebubekir Ubeydullah' bile neriyordu. A m a her nedense zaman iinde bu kayboluyor ve onun yerine halife Osman ortaya kyor. Bunun nedeni Osman taraftarlaryla mer arasnda yaplan pazarlklar ve sonunda Ebubekir'i ortadan kaldrma plandr. Yukarda deindiim gibi iktidar mcadelesinde M e k ke'den gelenlerin ban Ebubekir-mer ekiyordu. M e d i ne'nin yerlileri olan ve kendilerine Ansar denilen grup ise Sad b. Ubade'nin etrafnda toplanmt. Medineli Msl manlara Ansar denmesinin nedeni u: Mekke'den g eden Mslmanlara yardmc olduklar iin bu ad almlar d. Zaten Ansar kelimesi oul olup, yardmclar anlamna gelir. Bata Muhammed olmak zere, Mslmanlarn M e dine'ye gelmelerini salayan, buna yardmc olan Sad b. Ubade'dir. Akabe biatnda da bu adam vard. Bu buluma y salayan ve Muhammed'le Mslmanlarn M e d i n e ' y e gelmelerine zemin hazrlayan etkili bir isim. Bedir hari tm savalarda bulunan bir sahabe. Rivayetlere g r e hergn kendi evinden M u h a m m e d ' e etli yemekler gtryor du. Asil bir ailedendi ve ou kez seslenip 'kimin evinde et-yemek yoksa buyrun Sad'n evine gelip y e m e k yesin' diyordu.121 Bir zamanlar Muhammed muhta iken onlar yardm edince, v g anlamnda kendi Kur'an'na bunlar haknda ayetler de oluturuyordu. Bu konuda Kur'an yle diyor: "Mekke'den gelenlerden nce Medine'ye yerlemi ve
121 bni Sad, Tabakat, Sad b. Ubade ksmnda, 3/310.

iman da gnllerine yerletirmi olanlar, hicret eden leri (Mekke'den gelen Mslmanlar) severler. Onlara verilenlerden dolay ilerinde bir rahatszlk duymazlar. Kendileri son derece ihtiya iinde bulunsalar bile yine Mekke'den gelen Mslmanlar kendilerine tercih ederler (yani yemezler; ancak yediririler)" d i y o r . 1 2 2 te byle; bata yardm etsinler diye oluturduu ayet lerle onlar iiriyor; ama i salama alnp da zaman iinde sra paylama gelince onlara bir ey yok, dman ilan edi liyorlar ve insan yerine konmuyorlar. Evet; Sad b. Ubade'yi halife olarak destekleyen ve o unluu M e d i n e yerlilerinden oluanlar, Sad halife olsun diye "Sakife Beni Saide" denilen glgelik bir yerde topla np durum deerlendirmesi yapyorlar. Bunun haberini alan Ebubekir'le m e r oraya gidiyor. ki grup arasnda ya plan konumalar srasnda halife mer, Ebubekir'in avan tajlarn anlatmaya balyor: H e m ilk Mslmanlardandr, hem M u h a m m e d hasta iken cemaate imam olmak iin onu nerdi, Hz. Muhammed'in kaynpederi (Aye'nin ba bas), hicret esnasnda onunla birlikte M e d i n e ' y e gelen ok yakn bir dava arkada gibi olumlu taraflarn ne sryor ve bu arada "Bakn ilk olarak ben onun elinden tutup halifeliini kabul ederim" diyor. Bunun zerine iki kesim arasnda tartmalar, hatta kav galar balyor. O arada adamn biri Hz. Ali halife olsun de yince (tabii ki Ali orda yok, kendisi cenazeyle megul), mer klcn ekip kendi yandalarna, "Bu kpein had dini bildirin" diyor. Yine Sad taraftarlarndan Hubab b. Munzr, "Halifelik bizim hakkmz, Mekkeli Mslmanlar kabul etmiyorlarsa, bunlar zaten bural deil; ehrimizi terk edip memleketlerine gitsinler" deyince, m e r ona, "Allah
122 Hair suresi, 9. ayet.

belan versin" diyor. Yine adamn biri 'Ebubekir olamaz, halifelik biz Medinelilerin hakkdr' deyince, m e r klcn ona doru uzatp seni parampara ederim diyor ve kendi adamlarna da "Bunu ldrn" emrini veriyor. Sad' des tekleyenlerden biri mer'in sakalndan tutup "Ey mer, sen onun klna dokunursan senin aznda bir tane di kalmaz" diyecek kadar sert tepki gsteriyor. Dier bir a hs, "Anlalan o ki baka zm yok, bu iktidar ii ancak kanla halledilir" diyor... Hatta Ebubekir durumun vehametini grnce, ya Ebu Ubeyde, ya da m e r halife olsun ben olmayaym, ya da ik tidar aramzda paylaalm diyor. Ebubekir'in bu aklamas birok kaynakta anlatlmaktadr. Hele ibni Ebi eybe bu ko nuda birok hadis aktarmtr. Hatta bu konu Buhari'de de anlatlr ve burada Ebubekir, m e r ile Ebu Ubeyde arasna girip onlarn ellerini tutar, "Ben sizden biri halife olsun" d e rim teklifinde bulunur. nk evdeki hesap arya uyma m: Sert tartmalar, ciddi rekabet ve hatta kavgalar ol mutur. Ebubekir korkusundan bu neride bulunur. Yoksa balangta m e r ' l e farkl bir plan yapmt. Ebubekir'in bu nerisini en bata mer kabul etmedi. m e r biliyordu ki, eer Ebubekir olmazsa, ilk aamada kimse mer'i kabul etmez. nk kendisi ok sert biriydi, kimse onun ynetici olmasn kaldramazd. O da bunun farkndayd. O yzden gelecekte halifelii garantiye almak iin, ilk etapta tehlikeyi (pek de becerikli olmayan ve zaten yal olan) Ebubekir zerinden atlatmak istiyordu. Kald ki, zaten ilcisi arasnda daha nce bu ynetim konusunda planlar ya plmt. Bunu Muhammed'in zehirlenerek ldrlmesi ksmnda anlattm. O nedenle m e r hep Ebubekir olsun diye srar ediyordu. Zira bunun dnda seilen bir halife

mer'in kendi hesaplarn altst edecekti, m e r bunu ok iyi biliyordu, farkndayd. Her ne kadar Ebubekir'in halife olma durumu bir srpriz de olsa, yal biri olduu ve m e r kadar da sert olmad iin, halk ona e v e t diyebilirdi. te bu noktada m e r sonu alma konusunda biraz rahatt ve nitekim de baardlar. Bu arada ben bunu anlatrken baka bir olay hep aradan kay nayp gidiyor. Hz. Muhammed vefat etmeden nce, same b. Z e y d komutasnda Bizansllara kar savamak iin slam ordusunu Suriye tarafna gnderiyor. Ortalkta Ebu bekir, m e r gibi nemli isimler varken, same gibi birini komutan semesi onlara g r e normal bir durum deildi. O yzden kar kyorlar ve ne Ebubekir, ne de m e r onun la birlikte savaa katlyor. Bundan u anlalyor: Hz. Mu hammed, m e r gibilerini bu zor savaa gnderip etkisiz hale getirmek, harcamak ve gelecekte halifelik iin Hz. Ali'nin nn amak istemi. Onlar Hz. Muhammed'i din lemiyor ve savaa katlmyorlar. Muhammed'in lmn den sonra Ebubekir'in araya girmesiyle, Kurey'ten birok nemli kii M e d i n e ' d e kalyor. m e r zaten demirba, o sa vaa katlmyor. Yani ortada satran gibi ok etrefilli bir oyun var aslnda. A m a kimse bu olaylarn zerine bu ekil de gitmemi. Kaynaklarda, o d n e m ou insann Ebubekir aday ola cak diye tahmin etmedikleri anlatlyor. 1 2 3 A m a m e r onu zorla ne kartp illa Ebubekir olsun diye srar ediyordu. H e p sylyorum: Ancak bu yolla m e r halife olabilecekti. Bu kadar muhalefet varken, m e r de bir sznde, "Halkn
123 Mesela Muhammed'in amcas Osman. Zbeyir, Haimogullar, Sad b. Ubade, Halit b. Sait b. As, Talha b. Ubeydulah -Her ne kadar Ebubekir onu nerdiyse de, muhalif olduu iin kerhen, durumu yattrmak ona ikram ediyordu- Mikdad b. Esvet, Selman-i Farisi, Ebu Zer, Ammar b. Yaser, Bera b. Azb, bey b. Ka'b, Ebu Sfyan ve daha niceleri Ebubekir'e karyd.

zerinde anlamad kiinin halifelii meru deildir, hat ta bununla savalr" dedii halde, srarla ve hatta zorla Ebubekir'i halife ilan ediyordu. Bu olay, uzunca bir hadiste en bata Buhari'de anlatlmaktadr. Burada deniliyor ki, m e r camide bir konuma yapyor, Ebubekir'le birlikte halk da dinliyor. Daha sonra m e r gelip Ebubekir'e, min bere k halk gelsin sana biat etsin/elini tutup seni kabul et sin diyor; ama Ebubekir kmyor. Bu arada m e r srarla onu minbere kartyor. 1 2 4 Hatta d e n e m e mahiyetinde henz Ebubekir seilme den mer, Ubeydullah'a, seni halife yapalm diyor. Ubeydullah kurtlarn ok olduunun farkndadr, kimse bu lok may ona yedirmez; o nedenle hayr diyor. Bir de ortam dan anlyor, kimin kimden yana olduunu biliyor ve zaten m e r de bir taktik olarak ona bu teklifi sunuyordu. 1 2 5 te balangta Ebubekir'in halifelii srprizdir diyenle re kzan mer, daha sonra bunun srpriz olduunu itiraf ediyor: Evet dorudur diyor. Medineliler Sad b. Ubade ha life olsun diyorlard. Mekke'den gelenlerin bir ksm Ebu bekir olsun diyordu; ama bazlar da Hz. Ali'nin evinde ka rargh kurmulard, o olsun diyorlard. Sonuta Ebubekir'in taraf ar basyor ve kendisi halife seiliyor. 1 2 6 te byledir: Balangta kim srpriz diyorsa asar kese rim diyen bir mer, daha sonra tam tersini sylyor, bunun bir srpriz olduunu kabul e d i y o r . 1 2 7
124 Buhari, Kitab'l Ahkam, Istihlaf blm. Taberi Tarihi, 3/220. 125 bni Hacer, Sevaih-i Muhrika, hemen bata birinci bab, Ebubekir ksmnda. Buhari ve Mslim'den naklen. bni Asakir, Tarih- Medinet'i Dmak, c. 30/274. 126 Buhari, Hudut, Bab- recmi-l hubla ksmnda. Belazuri, Ensab, 2/272. 127 a- A. Razza, Musannaf, Megazi ksm, Muhammed'in hastal babnda. N o : 9756. b- Buhari, Ahkam, Istihlaf blm.

Anlatlanlardan anlalyor ki, Ebubekir ok beceriksiz bir insan; ancak mer onun zerinden geleceini salama almak istemi, onunla daha n c e pazarln yapm; adam artk mecbur. Hatta Ebu Sfyan Ebubekir'in halife olduu nu duyunca Hz. Ali'ye; "Kurey'in en pasif-zavall kiisi halife seilmi, nerdeyse ftk olurum (alay edercesi ne)" diyor. Yine Selman-i Farisi o zaman Farsa bir cmley le, "Kerdaz ve nakerdaz" eklinde bunu belirtiyor. Yani bir ey yaptnz; ama iyi etmediniz diyor ve devamla, Hz. Ali'yi seseydiniz hepinizin yararna olacakt diyor. Selman-i Farisi hakknda ksa bir bilgi v e r e y i m . Kur'an'da Nahl suresinde "Derler ki Kur'an' bir insan Muh a m m e d ' e retiyor (tanrsal boyutu y o k ) " eklinde bir ayet g e i y o r . 1 2 8 te burada o u Kur'an yorumcular Sel man-i Farisi zerinde durmaktadr. Demek istediim, bu insan nemli biri. Ksa bir rnek vereyim. Aye anlatyor: Muhammed geceleri Selman-i Farisi ile yalnz kalrd, ken di aralarnda konuurlard, hatta ylesine sohbete dalard ki, bazen bizi unuturdu. 1 2 9 te Muhammed'in kendisin den bilgi ald Selman-i Farisi, Ebubekir hakknda az nce ki sz sylyor. Kendisi aslen ranlyd ve ailesi ran'da Zerttilik dininde bir bakma diyanet reisliini yrtyor du. M u h a m m e d ' e varana kadar, yollarda yllarca deiik haham ve papazlardan da bilgi al-verii yapmt, tm kutsal ve dier Ortadou dinlerini iyi biliyordu. te Ebubekir'i tayin etmekle hata yaptnz diyen kii byle biridir. Ebubekir halife olunca Talha klcn ekip ortaya kyor, biz Ebubekir'e mi kaldk diye. Hatta mer ona, "dur dur duun y e r d e ey kpek" diyerek ar hakaretlerde bulunuc- bni Kesir, Bidaye. 5/269. d- bni E.bi-1 A ' s e m , el-Ahad ve-1 Mesani, 1/14. 128 Nahl, 103. ayet. 129 bni Abdi'l Ber, Istiab, Selman-i Farisi temi, N o : 1014.

yor. Halit b. Sad da sert tepki gsteriyor. Yani umulmadk bir srpriz oluyor insanlar arasnda. Ebubekir de bunu itiraf ediyor; ancak ortada bela var, ben bunun iin kabul etmek zorundaym d i y o r . 1 3 0 Sakife Beni Saide toplantsnda bir ara Ebubekir, m e r ve Ebu U b e y d e arasnda durarark, "Ya mer halife olsun, ya da Ebu Ubeyde" deyince, mer, en bata A h m e t b. Hanbel'in Msned'inde ve daha birok slami kaynakta g e en, "Vallahi senin nne gesem boynum kinisin! Be nim iin en ar gnah, sen hayatta iken benim senin nne gememdir. Olur mu, byle yapar mym? Sen hayatta iken kimsenin haddine deil ki senin nne gesin, Muhammed seni namazda ne geirmedi mi, kimsenin haddi deil ki seni arkaya eksin. Vallahi ben iman zere ldrlsem, bir daha dirilsem, bir daha l drlp dirilsem yine senin nne geemem! Ver elini nce ben siftah edeyim, seni kabul edeyim" diyerek hep onun propagandasn y a p y o r d u . 1 3 1 Ayn teklifi, m e r Ebu U b e y d e ' y e sununca, sen halife ol deyince o, "Ey mer, sen Mslman olal senden hi bir ey anlayamadm. Ebubekir var iken nasl ben ne geerim" d i y o r . 1 3 2 Aslnda dankl dv olmazsa Ebu
130 Belazuri, Ensab, 2/271-74, Canz, Kitab'l Osmaniye, s. 172. Taberi, Tarih, 3/206. 131a- Belazuri, Ensab, 1/580 ve dv ayrica 2/263. b- Cahz, Kitab'l Osmaniye, s. 232. c-Kenz, no: 14131-14137, cilt 5/643. d- Taberi tarihi, 3/206 Sakife Beni Saide ksmnda, e- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, 1/162. f- Siyer-i bni Hiam, 4/310. g- Ahmet b. Hanbel, msned, 1/183. Sakife Beni Saide ksmnda. 132 a- bni Asakir, Tarih-i Medine-i Dmak, cilt 30/274. b- Hindi, Kenz'l Ummal, 5/643, no: 14132. c-M.Taberi, Riyad 1/151.

Ubeyde o kadar kitle iinde bu sz m e r ' e kar kullana mazd. Bu sz aslnda mer'in de houna gidiyor. m e r ' l e Ebubekir'inki bir dankl dvt; ancak Ebu Ubeyde, kimsenin bu makam ona teslim etmeyeceini bildii iin hep arkaya ekiliyor, hayr diyordu. Yani kendi si senaryodan habersizdi. Ancak kendisine yaplan tekliflin bo olduunun farkndayd. O nedenle kabul etmiyordu. Bu durumda hakl olarak u soru sorulabilir: M a d e m batan beri Ebubekir m e r ' l e bir komplo iindeydi ve so nuta Muhammed'i ortadan kaldrmay baardlar; peki ni ye ilk bata ben olmayaym demi ve hasta iken de son ne fesinde yine bunu tekrarlam: Keke ben halife olmasay dm diye? Hal byle olunca ortada elikili bir durum sz konusu. Aslnda eliki yok. nk: lk bata o toplantda ben olmayaym demesinin nede ni, kendisinin grd kavgalardan korkmu olmas ve bu nedenle adaylktan ekilmek zorunda kalmas. nk bak m ki, ardaki hesapla evdeki hesap birbirlerini tutmu yor. O nedenle ben olmayaym sonucuna varm. Son nefesindeki pimanla gelince; bunun birok nedeni var. Birincisi, Ebubekir zaman iinde kendisinin m e r tarafn dan kullanldn fark ettii iin bunu sylemi olabilir. Bu konuda yeri gelince Ebubekir'in lm bal altnda nemli baz rnekler v e r e r e c e i m . Ki aralar alr, artk Ebubekir de ona kar illallah diyecek hale gelir. kinci neden ise, Ebubekir'in iki buuk yllk icraatnn ok kanl gemi olmas, son nefesindeki pimanlna neden olmu olabilir. Bilmiyorum ama bunlar bir film eridi gibi son nefesinde gzler nne getirince etkilenmi olabilir di yorum. Hele en bata da Fatma ve Hz. Ali'ye, m e r bas-

ksyla yapt hakszlk onu etkilemi olabilir. Bu balk al tnda zaten belirteceim ki, Ebubekir talimatyla m e r gi der Fatma'y tekmeler, sonuta Fatma hem ocuk drr, hem de bu olayda ald darbelerden dolay ksa zaman iinde vefat eder ve Ali'nin de bana getirmedikleri kt lk kalmaz. Hele Muhammed'in vefatndan sonra Ebubekir'in kitle sel bir ekilde dinden kanlarn zerine gitmesi ve onlara uygulad katliamlarn benzeri tarihte az bulunur. Sadece Y e m a m e ' d e katledilen insanlarn says 21 bindi, ite Ebu bekir'in son nefesindeki pimanl bunlardan dolay olabi lir, tabii ki var olan bilgilerden yola karak byle bir sonu muhtemeldir diyorum, yoksa niye piman olsun ki. u da nemli, Medine'nin asl sahipleri olan Ansar gru bu, yani Sad b. Ubade'yi destekleyen kesim, ikili bir y n e tim de nerir ve balangta Ebubekir buna e v e t der: Bir li der bizden olsun, dieri de sizden dncesindedir. As lna baklrsa bu adil bir neri-, ancak m e r buna kar k yor. nk onun amac ksa zamanda ynetimi ele geir mekti, tabii ki sonuta Ebubekir halife oldu; ancak dier ra kip Sad b. Ubade, "Yerle gk birlese bile ben onun ha lifelii tanmam" dedi. Onu rahat brakmadlar, o da M e dine'yi terk edip am tarafna gurbete gitmek zorunda kal d. Buna ramen onu orada da rahat brakmadlar: m e r halife olunca onun arkasndan Halit bin Velit ve Muham m e d b. M e s l e m e ' y i gnderip onu gurbette ldrtt 1 3 3 ve sonunda u yaktrmada bulundu: "Efendim tuvalet ihti yacn giderirken o durumda cinler onu ldrr" eklin de masalms bir g e r e k e . . . 1 3 4

133 Belazur, Ensab, 1/580 vd- 2/261-272. 134 Belazuri, Ensab, 1/586 vd- 2/272.

Dediim gibi, btn bunlar bir film eridi gibi e e r Ebu bekir'in gznn nnden gemise, gemiin hesabn yapmsa ve m e r tarafndan kullanldn da fark etmise son nefesindeki pimanlk bunlardan dolay olmu olabilir. Ebubekir'in pimanln ieren hadisi, bundan sonraki k smda Fatma'nn mal konusunda anlatacam. mer'in Ebubekir'den sonra halifelik makamna otur mas ok kolay olmutur: Ebubekir lnce hemen o g e c e m e r birka kiiyle, -tabii ki ilerinde halife Osman da varhemen onun cenaze namazn kld ve o g e c e gtrp def nettiler. Sabah olduunda ise Ebubekir vefat etti, yerine de beni tayin etti diyerek halifelii bu ekilde ele geirdi. N e den geceleyin gmd, acelesi neydi? nk itirazlar olabi lirdi, bana dert alabilirdi. O yzden birka nemli kiiyi de yanna alarak onu geceleyin g m d ve gya vasiyeti zerine halife olduunu halka duyurdu. 1 3 5 Ebubekir, m e r ' e g r e v verdi, o da hemen kolayca i ba yapt iddias doru deildir; bu iddia gerei yanst myor. Ebubekir'in lm konusuna yeterince aklk geti receim. Ancak az nce deindiim gibi sz Ebubekir'in g e c e defninden almken bir fkra anlatmam gerekiyor. Bizim Diyarbakr'da hocann biri rencisine adn sormu. "Adm skn" demi renci. "Peki, babann ad ne?" diye ikinci bir soru sormu retmen. "Onun da ad skn" ce135 a- Taberi Tarih-i, 3/421 ve devam, b- bni Esir, el-Kamil 2/263. c- bni Sad, 3/111. d- bni Ebi eybe, Musannaf, mer'in halifelii ksmnda, no: 38211. e- Kenz, mer ksm, no: 14178. f- bni Asakir, Tarihi Dmak, 30/411-415. g- ibni Sad, Tabakat, 3/111 Ebubekir blm 3/146 halife mer ksmn da. h- Suyuti, Tarih'l Hulefa, s. 68. - bni Esir, el-Karnil, hicri 13. yl olaylar.

vabn alm. "Baban ne i yapar?" "skn mdrlnde memur" demi renci. "Peki, nerede, hangi semtte otu ruyorsunuz?" ocuk, "Biz skn evlerinde oturuyoruz" ya ntn vermi. Yani hep iskn, hep iskn... Tpk bunun gibi; bata Muhammed olmak zere Os man, Ebubekir, Hz. Fatma (mezar bile belli deil) gibi nemli kiiler de hep g e c e gmlmlerdir. Bunun bir an lam olmal. Halifelikle ilgili bu zorlu seime baklnca hakl olarak u soru insann zihnine geliyor: N e d e n Muhammed kendin den sonra halife olacak kiiyi, kendisi henz hayatta iken belirlememi? Acaba kimse onu dinlemezdi diye mi cesa ret edememi; yoksa kendisinden sonra iktidar yznden kavgalarn kacan tahmin e d e m e m i de ondan m veya Ali gibi birini belirlemi; ancak o dnyasn deitirince sonrakiler buna uymamlar m? htimaller ok: Dediim gibi ya hi dnmemi, bunu aklna bile getirmemi, ya da belirlemi ve hem damad, hem de amcasnn olu olan Ali'yi tavsiye etmi; ancak v e fatndan sonra mer-Ebubekir ekibi iktidar zorla, hileyle ele geirmiler. Bir kere Muhammed'in kendisinden sonra neler olacan bilmediini iddia etmek ok yanl olur. Baka bir tabirle, "Muhammed kendisinden sonra iktidar yznden neler yaanacan bilmiyordu" d e m e k ancak saflk olur. Belirlememenin bir dier ihtimali de, karsnda ayn zamanda kaynpederi olan m e r gibi gl birinin ol mas olabilir. Dier tarafta Ebubekir ve hem damad, hem de amcasnn olu olan Hz. Ali vard ve bunlar gibi Mek ke'den gelenlerden, M e d i n e yerlilerinden birok nemli kiiler vard. te bu zorlu tablodan birini belirlemeye cesa ret e d e m e m i d e m e k de mmkn. Dolayl olarak belki bi rini belirlemi; ancak aka belirlemekten kanm olabilir.

Btn bunlar ihtimaller. Ancak en gl olan, Hz. Muham med'in Ali'yi belirlemi olmas ve daha sonra Ebubekirmer'in buna uymam olmalar. leride bunun zerinde duracam. Ben grevin kime devredildiinden ziyade cinayetler zerinde duracam. A m a okuyucular aydnlatmak iin bu konuya da aklk getireceim. Bu zorlu ve karmak tablo olmasayd, son hutbesi olan v e d a hutbesinde, toplanan binlerce insan kitlesi huzurun da kendi halefini ilan edebilirdi ve bu durumda kolay kolay kimse itiraz etmezdi. Muhammed iin sonu alc bir yntem olamayaca iin buna bavurmam olabilir. nk bu durumda en ba ta m e r onu dinlemeyebilirdi, henz hayatta iken m e r ' l e aras alabilirdi. Zira mer'i ok iyi tanyordu. Buna kant olarak, Kur'an'n Kkeni adl yaptmn mer'le ilgili bl m nemlidir: Muhammed'i ne kadar ynlendirdii o ki tapta rneklerle aklanmtr; hatta birok kez Muham med, mer'in karsnda skntya dnce, onu sevindir mek, ondan kurtulmak iin, onun istekleri dorultusunda ayetler oluturup Kur'an'na eklemitir. Bu konuda ad g e en kaynamda pek ok rnek verdim. Ayrca elimdeki almamn sonlarna doru mer'in bilinmeyen ynleriy le ilgili bir blm aacam; orada da onun Muhammed iin ne kadar nemli, etkili ve baskn olduu rneklerle aklanacaktr. Bir dier ihtimal de, tm zorluklara ramen, Muham med'in kendine bir halef semi olmasdr, bu mmkndr. A m a herkesin duyabilecei bir ortamda deil; belki az bir cemaat yannda sylemi olabilir. Bunun da deiik neden leri olabilir. Bu konuda -bata Buhari ve Mslim olmak ze re- nemli baz bilgiler var. Mesela Muhammed lm d -

eindeyken baz tavsiyelerde bulunur, u nokta nem lidir der. Birincisi: Arap yarmadasnda iki din bir arada ol masn/tek din olsun veya mrikler bu adada kalmasnlar. kincisi: Size g e l e n elileri (bar elileri veya baka ama la gelen elileri kastediyor) iyi karlayn. ncs ise maalesef belirsiz... N e d e n belirsiz; bunun gerekesi il gin. Olay aktaran bni Abbas, "Muhammed bu ikisini syledi; ama ncy de ya kendisi sustu/sylemedi, ya da syledi de ben hatrlayamyorum" eklinde gei tiriyor. ok komik ve inandrc olmayan bir aklama. Bu hadis bile tek bana o d n e m d e olup bitenlerin ne kadar salksz bir ekilde zapturapt altna alndna kant olarak yeterlidir. Ben bu hadisin ilk ravisi tarafndan bu e kilde sylendiine inanmyorum. Daha sonra, hadisler ya zlrken bilerek bu ekilde yazlmtr, baz yerleri silinmi tir; bu kesindir. stelik bu hadis en bata Buhari'de birka y e r d e v e Mslim'de g e m e k t e d i r . 1 3 6 b- Halife Ebubekir'le mer Hz. Fatma'nn Malna El Koyuyor Bu balk altnda g z d e n hep uzak tutulmak istenen konu lardan birini daha sunmak istiyorum. Buna ilikin malzeme slam' kaynaklarda ok fazla. Bir eyler anlalsn diye elim den geldiince toparlayc bilgiler v e r m e y e gayret edece i m . Mslman kamuoyu en ok Hz. Ali ve m e r zerin de durmutur, Ebubekir ise ok mtevaz biri olarak lanse edilmitir; aslnda durum hi de byle deildir. Bu balkta ok farkl baz konularla karlalacanz imdiden syle yebilirim.

136 Buhari-Mslim hadisleri, El-L'lu ve'l Mercan, vasiyet ksm, no: 1059. Buhari, Cihat, Megazi ve Cizye blmlerinde. Mslim, Vasiyet no: 1637

Tarihin egemenler tarafndan yazld bir realitedir; he le slam tarihi iin bu sav daha fazla geerlidir. Buna ra men yine de slami kaynaklarda ileyeceim konular hak knda salam kantlar vardr. unu da hatrlatmakta yarar var ki, bugn kitaplarda tasvir edilen, anlatlan Hz. M u hammed kendi zamannda bu kadar popler, tabu haline gelmi biri deildi, o gnk insanlar imdiki Mslmanlar kadar ona tapmyorlard; ancak daha sonra bytlerek farkl ve hayali bir Hz. M u h a m m e d yaratld ve bu ekilde dinin hakikatini bilmeyenlere takdim edildi. Bu, Ebubekir, mer, Osman ve dier mehur sahabeler iin de geerli dir. Birazdan, H z . Muhammed'in lmnden sonra Ebube kir'in, Kur'an'a ramen Hz. Fatma'ya yapt bir zulmden sz e d e c e i m . Bunu anlatrken de, bata Buhari ve Ms lim'den bilgi sunacam. Kald ki, anlatacam konu hak knda slam otoriterleri nezdinde zaten tartma da sz ko nusu olmamtr/Ebubekir'in yaptklar iyi karlanmtr. una da vurgu yapmak isterim ki, 14 asr n c e bir ka dna yaplan zulm ve hakszl g n d e m e getirmekteki amacm, slamn lider kadrosunun halk nezdinde bilinen kimlikleriyle asl kimliklerinin ayn olmadn, bunlarn ger ekte ok farkl olduklarn ortaya koymak, bu konuda in sanlar bilgilendirmek ve bu tabulardan kurtulmalarna kat k sunmak; yoksa normalde 1400 yl nce 20 yalarndaki bir kadnn bana gelenlerden s z etmek, ancak abesle i tigal olur. nk hem dnya genelinde, hem de lkemiz de her gn insanlar katlediliyor. O bakmdan amacm bu rada asrlar n c e bir bireye yaplan uygulamadan bir ders karp slam hakknda gereklerle hayaller arasndaki fark okurlarla paylamaktr. Baka bir tabirle, bir kadna yaplan hakszlktan yola karak, bir inancn liderlerinin gerek kimliklerini ortaya koymak ve dolaysyla slam hakknda doru olan bilgileri takdim etmektir.

Bilindii gibi Hz. Muhammed'in vefatndan sonra Ebu bekir halife oldu. Bu arada Hz. Fatma kendisine gidip ba basndan kalan mal, bir varis olarak talep etti. Fakat Ebu bekir bunu kabul etmedi/ben v e r e m e m dedi. tabii ki bunu tek bana yapmad; onu ynlendiren m e r onun hep ya nndayd. Gerekesi de uydu: Ben Hz. Muhammed'in bir aklamasn biliyorum, unu diyordu: "Biz peygamberler lrken varislerimize/arkamzda braktmz yaknlar mza mal brakmayz; eer bizden herhangi bir mal mlk kalrsa, o hazineye devredilir" anlamnda bir hadis bahane etti ve Hz. Muhammed'in malndan Fatma'nn pa yna deni vermedi. Bunun zerine Hz. Fatma darld, kz d ve evine dnd. lene kadar da halife Ebubekir ve mer'le konumama karar ald, konumad da. Kimi riva yetlere g r e Hz. Fatma babasnn lmnden sonra 75 gn, kimisine g r e 3 ay, kimisine g r e de en ok alt ay ya adktan sonra -20 ksur yalarnda iken- vefat etti. Bu arada Hz. Fatma'm ei Hz. Ali de onunla birlikte evi ne kapand ve ne Ebubekir'le konutu, ne de onun halifeli ini kabul etti, belli bir sre. Bu konudaki olup bitenleri, Hz. Ali'nin bana gelenleri ksmen daha nce anlattm, ka lann da onun blmnde anlatacam. Sz Ebubekir ve mer'in bu vasiyet olayndan alm ken, burada farkl bir olay hatrma geldi; sanrm buraya uygundur. Hani daha nce belirttim, ben bu almamda bata Kur'an olmak zere Snni kaynaklar temel alacam; imdi szn e d e c e i m kii slam'da en eski tarihidir. Hz. Muhammed zamannda yaam; ancak onunla grme frsat bulmam. Hz. Muhammed vefat ettiinde, bu tarih i 15 yalarnda bir delikanlyd. Ad Selim bin Kays Hila li (h.2-76). Kitabnda konuya ilikin unu anlatyor: Hz. Ali, Muhammed'in cenaze ilerini bitirince bakyor ki Ebubekir

ve m e r halifelik iini oktan halletmiler bile. Onlara, "Peki siz daha dn Muhammed huzurunda beni halife olarak kabul etmediniz mi, ne abuk Muhammed'den uzaklatnz?" deyince; Ebubekir unu diyor: Haklsn, doru; ancak M u h a m m e d bana, "Peygamberlikle halife lik bizde olmaz: Ben peygamber oldum; halifelik artk baka bir aileye gesin" dedi. Hz. Ali soruyor, senden baka bu hadisi duyan var m diye? m e r hemen ortaya kyor, ben ahidim ve bir-kii de yine onlarn ekibinden biz de varz diyorlar, tabii ki olay ok uzun; burada maksadm Ebubekir'in bu gizli vasiyetlerine yeni bir rnek daha kat mak. Ad g e e n kaynakta ok ilgin bilgiler v a r ! 1 3 7 Peki, Kur'an Ebubekir'in bu yaptna ne diyor; imdi de buna bakalm. Aslnda Kur'an'a g r e kesinlikle Hz. Fatma hakl. Nisa suresinde (7. ayet) "len anne-babann braktklarndan (veraseti kastediyor) kzlarna da, erkek ocuklarna da pay vardr" deniliyor ve daha sonra yine ayn surenin 11. ayetinde, "Eer len bir anne veya babadan tek bir kz kalrsa, o zaman tm maln 1/2 sini alr" deniyor. Bu du rumda Halife Ebubekir, Hz. M u h a m m e d ' e ait olan tm ma ln yarsn gasp etmi olmaktadr ve verdii karar da Kur'an'a terstir. Hatta baz durumlarda eer lenden yalnz kz kalrsa, o zaman maln tmn de alabilir. Ancak burda Hz. Muhammed'in hanmlar davar. Bunlarn pay zaten belli: Maln 1/8'i. Hanmlar bu pay kendi aralarnda bl p paylarlar. ster bir hanm olsun, ister birden fazla ol sun fark e t m e z : Burada lenin ocuu olduu iin onlar an cak 1/8'ini alp paylarlar. Kur'an'a g r e bu davada Hz. Fatma, babasndan kalan maln yarsna sahip olmalyd.
137 Selim Hilali, s. 153 ve sonras. Ayrca konu hakknda Meclisi'nin 'Bihar'l Envar' c. 28/96 vd. da ilgin bilgiler var.

Hz. Fatma'nn babasnn maln Ebubekir'den istemesi ve Ebubekir'in az nce belirtilen gerekeyle ona vermemesi olayn ieren aklama, mttefakun-aleyhtir. Yani hem Buhari'de birka yerde, hem de Mslim'de anlatlmakta d r . 1 3 8 Ne ilgintir ki, bata drt m e z h e p lideri olmak ze re bir kere slam leminde Ebubekir'in bu icraatna kar herhangi bir itiraz da sz konusu olmamtr. Hz. Muhammed'den kalan mal da ok fazlayd. Fedek sayfiye/yazlk kyn bir basknda Yahudilerden ele gei rip kendine tahsis etmiti. Yani bu, hazine mal d e i l d i . 1 3 9 Hz. Muhammed, ele geirdii bu Hayber gelirinden her yl her hanmna (10'dan fazla hanm vard o zaman) 100'er vasak/yani yaklak 11-12 ton ayrrd. Bunun % 20'sini arpa, kalan % 80'ini de hurma olarak onlara verirdi. Bu zaten en bata Buhari'de anlatlmaktadr. 1 4 0 Bir de M e dine'de ona ait ganimet mal vard. Bunu da yine Beni Na dir Yahudilerini Medine'den/asl yurtlarndan srerek on lardan ele geirmiti. Dikkat edilirse, Hz. M u h a m m e d ' d e n kalan her yer deki mal/serveti Yahudilerden kalma talan maldr. m e r Halife olunca Hz. Muhammed'in elerinden ve ayn zamanda mer'in kz olan Hafsave yine Hz. Muham med'in elerinden Ebubekir'in kz Aye, Hayber gelirinden artk mahsl deil de arazi kabul ettiler-araziye ortak oldu lar; ama Hz. Muhammed'in dier eleri yllk mahsl alma 141 ya devam ettiler. Toprak altndr derler ya. Halife m e r
138 a- Buhari, 1) Megazi/ Hayber ksmnda. 2) Farz'l Humus, Hadis' Beni Nadir ve Feraiz blmnde. 3) Menakb ksmnda. b- Mslim ise Cihad-Siyer blmnde bunu ilemitir, c' Tirmizi, Hz. Muhammed'den kalan mal ksmnda, Siyer. 139 Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar, s. 178 vd. 140 Buhari, Mzaraa ksm. 141 Mslim, Msakat ksmnda.

de kzna den pay toprak olarak ayrd. nk nasl olsa kz artk yasak ayetler nedeniyle evlenemezdi ve o mal onlarda kalrd, halife olduu iin hamallar da oktu, onu bedava iletirdi. lgintir ki Ebubekir'in el koyduu bu Fedek Sayfiye k y, Muaviye b. Ebi Sfyan i ba yapnca e blnp be dava olarak u kiilere datld: Mervan b. Hakem, halife Osman'n olu A m r ve kendi olu Yezit. Daha sonra ml kn hepsi m e r b. Abdlaziz'in eline geti. O da bu konu da halka bir konuma yapp asl sahiplerine vereceini sy ledi ve Hz. Fatma'nn torunlarna (artk kim kalmsa) iade etti. Zaman iinde Yezit, Hz. Fatma'nn torunlarndan tek rar alp Mervan oullarna verdi ve bylece mlk srekli el den ele yer deitirdi. te Ebubekir'in vermedii, halkn maldr dedii Fedek'in kaderi budur. Daha nemlisi, Ebubekir zamanla Hz. Fatma'ya ok yalvard, bala beni diye; ama Fatma kabul etmedii gibi, Ebubekir'e ok ar szler syledi: "Ben ha yatta olduum srece hep namazdan sonra seni Allah'a i kyet e d e c e i m , hakknda beddua edeceim..." Baz Sn ni kaynaklarda, Fatma'nn bu sert konumas karsnda g ya Ebubekir etkilenmi, Fedek hakknda bir kt yazp Fat ma'ya vermi (senin olsun d i y e ) . m e r bunu Fatma'nn elinde grnce almak istemi-, ancak Fatma vermemi. m e r kd zorla Fatma'nn elinden almak isteyince de Fatma, kd gslerinin arasna koymu. Buna ramen m e r zorla kd oradan alm ve yrtm. Fatma ona da unlar sylemi: Sen nasl kdm yrttn Allah da senin karnn yrtsn/belan versin d e m e k istiyor. te Snni kay 142 naklarda bunlar da anlatlyor. Zaten daha sonra Halife

142 mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/120-25.

mer'in karn yrtlyor, bir adam onu katlediyor. Buna da yeri gelince aklk getireceim. Bu da gsteriyor ki, Ebubekir, mer'in karsnda hi deerinde bir insanm ve hep kullanlm. u olay, Hz. Muhammed'in elerinden Ebubekir'in kz mehur Aye anlatyor ve en bata da Buhari (alt y e r d e ) , Mslim, Tirmizi ( yerde), Nesai, Ebu Davud ( yerde) mam Ahmet b. Hanbel (birka yerde) yazmlardr: " H z . Fatma, babam Ebubekir'den Hz. Muhammed'in maln is teyip de babam vermeyince, darld evine gitti. Bu olaydan 6 ay sonra da ld ve bu sre zarfnda da babama kskn d, konumad. Hz. Ali onun cenaze namazn kld ve g e celeyin g m d . Niye g e c e ? nk babamla halife m e r duyup da cenaze namazna, kabri bana gitmesinler diye. Hz. Ali de Fatma hayatta olduu srece babamn halifeli ini kabul etmedi; ancak Fatma lnce babama haber yol lad: Evime gel seni halife olarak kabul edeyim dedi. Bunu duyan halife m e r hemen mdahale etti ve babama, 'Sen nereye gidiyorsun? Ya eer senin bana bir ey getirse' gibi szler syledi, engel olmak istedi. Babam, 'Ben Ali'den olumsuz bir ey beklemiyorum, niye bana kar bir ktlk dnsn ki. Ben giderim' dedi ve gitti. Bu kabul esnasnda Hz. Ali halka kar bir de konuma yap t, Ebubekir'i ilk etapta halife kabul etmeyiinin nedenini, bunun kendi hakk olduuna inand iin direndiini; an cak olan olmu ve ben de artk Ebubekir'i halife olarak ka bul ediyorum" diye Hz. Ali'nin uzun uzadya yapt bu aklamasn aktarr A y e . 1 4 3
143 a- Buhari-Mslm hadislari, FJ-L'l ve'l Mercan, no: 1 149. Cihad ksm b- Mslim, Cihad. no: 1759. c- Buhari, Cihad, no: 2748, Farz'l Humus, no: 2926, Menakb, no: 3508, Megazi, Hayber ksmnda, no: 3810. ve 3998, Feraiz ksm, no: 6346 ve daha ulaamadm baka yerler.

Olayn, Aye'nin anlatt ekilde olmadn daha n ce aktardm: Hz. Ali'nin evine yaplan basknlar, boazna geirilen ip ve o ekilde disiplin altnda Ebubekir'in yanna gtrlmesi gibi olaylar yaanmtr, tabii d Aye'nin bu aklamalar gerei yanstmyor; bunlar artk davann bir taraf. Buna ramen onun bu szlerinden yine ho olmayan bir eylerin o d n e m d e yaand kesin. Bir bakma bu da nemli bir aklama; ama tam deil. in daha nemli yan, Fatma'nn istedii verasetten Fe dek sayfiye ky, zaten daha nce babas tarafndan ken disine hibe edilmiti; babas hayatta iken zaten onu Fat ma'ya devretmiti. sra suresi 26. ayeti inince (Muham m e d oluturunca), bu ky o srada kz Fatma'ya hibe et miti. Ayetin anlam u: "Akrabaya, yoksula, yolcuya haklarn ver." Ebubekir, babas henz hayatta iken kendi sine balad bu Fedek'i de Fatma'ya vermedi. Bu k yn, Hz. Muhammed'in henz hayatta iken kz Fatma'ya hibe ettiine ilikin aklamalar, slami kesimce gvenilir 144 saylan kaynaklarda anlatlmaktadr. Yani bu ky artk
d- Ebudavud, Hara, no: 2963, 2968 ve 2973 hadisler, e- Nesai, Fey' ksm, no: 4141. f-Tirmizi, Siyer ksm, no: 1608-1610. g- Zehebi, Siyer' A'lam, drt halife kjsm Ebubekir blmnde, h- A. Razzak Musannaf, no: 6554-6556 hadisler, i- mer ibni ebbe, Tarih' Medinet-il Mnevver, no: 318 ve 511. j- Belazuri, Ensab, no: 1186-1/586 vs. 144 a- mam Suyuti, 'Drr'l Mansur' adl tefsiri, sra suresi 26. ayette bunu i lemi. b- Ebu Ya'li el-Mevsli, Msned'inde, Ebu Said el-Hudri ksm, no: 1379 da. aktarm. c- bni Hacer Askalani, 'Metalib-i Aliye' Tefsir ksm, no: 3801 d- Hindi, 'Kenz'l Ummal' adl yapt no: 8696 hadiste bunu aktarm., e- evkani, 'Feth'l Kadir', sra suresi 26. ayetin aklama ksmnda, f- Beyhak, 'Snen-i Kbra' 'Fey' ve Ganimet' blmnde ve daha saya madm birok yazar, Fedek kynn daha nce Fatma'ya balandn -kantlaryla- anlatmaktadrlar.

veraset de saylmazd; Fatma'nn kazanlm bir hakkyd, z malyd. Konuya ilikin u sorular yant istemektedir: Bilindii gi bi Hz. M u h a m m e d bata Ebubekir, m e r ve Ali olmak zere kendi evresinden setii 10 kiiye cennet mjdesi ni vermiti. Bir de kendi kz Hz. Fatma hakknda, "Fatma benden bir paradr; kim ona kzar, hakszlk yaparsa, o bana kzm-hakszlk yapm olur" anlamnda birok sz sylemitir ve bunlar hadis klliyatnda ve Msnedlerde deiik versiyonlarla g e m e k t e ve en bata da Buhari ile Mslim'de ortak olarak ilenmektedir. 1 4 5 Peki, bu durumda denklem nasl zlecek? Ya Ebube kir hakldr cennete girecek (din mantna g r e ! ) ve Hz. Ali ile Fatma hakszdr. Ya da Ebubekir suludur, onlar hak ldr. Bu durumda da Hz. Muhammed, Ebubekir'e hak et medii halde cennet mjdesini vermi olmuyor mu? En nemli soru da u: Neden bu kadar nemli olan bir huku ki konuda (peygamberden kalan mal yaknlarna verilmez diye) Kur'an'n Allah' bir ayet g n d e r m e m i d e , bunu Mu hammed'in hadislerine brakm; o da ancak gizliden Ebu bekir'e sylemi olsun! Kur'an'a bakyoruz onun Allah' sa latalk ilemi, sarmsak, mercimek, soan i l e m i . 1 4 6 Yine 147 bakyoruz drt y e r d e merkeb/eek ilemi, be y e r d e 148 1 4 9 kpek i l e m i , katr, at, d e v e ilemi. A m a insan hu kukuyla ilgili bu kadar nemli olan bir konuda ii Hz. Mu hammed'in szne brakm, o da (tabii ki bu, Ebubekir'le mer'in ahsi planlardr) baka kimsenin bilmedii bir giz-

145 146 147 148 149

(a) Buhari, Menakb-i Fatma, b) Mslim, Fedail-i Fatma ksmnda. Bakara 61). Bakara, 259, Nahl 8, Lokman 19 ve Cuma 5. Araf 176, Kehf 18 ve yine Kehf 22'de de sefer. Nahl, 8.

lilikle ancak Ebubekir'e aktarm olsun. Gizlilik diyorum. nk byle bir aklamas olsayd, bir kere Hz. Fatma ve ei Hz. Ali, Ebubekir'den mal istemezlerdi. Sz verasetten almken, burada farkl bir noktay da hatrlatmak uygun olur. Hani hep diyorum, neden Ebube kir bu mal Fatma'ya vermedi? Peki, Fatma'nn annesi Ha tice'nin mal ne oldu? Kadn o kadar zengin, iileri vard, bir ara M u h a m m e d de onun iisiydi ve daha sonra evlen diler. Hatice lnce acaba M u h a m m e d ondan kalan mal dan Fatma'ya den payn verdi mi? Fatma evlenmemi de olsa annesinden kalan verasetten pay almalyd. Hati ce'nin malndan Muhammed'in pay 1/4'tr nk Hati ce'nin ocuklar vard. Kalan ise Fatma ve dier kzlarna ait olmalyd. Peki, Muhammed bunu yapt m? Hayr. Kendi kurduu sisteme, oluturduu Kur'an'a kendisi de duruma g r e uyuyordu, duruma g r e de uymuyordu. Bunun ze rinde fazla durmuyorum. Ancak onun da Hatice'nin maln Fatma'ya v e r m e d i i kesindir. Nisa suresi 1 1. ayetine g r e Hz. Muhammed'den ka lan maln yars Fatma'nn hakk iken, Ebubekir'le mer'in kendi keyfi kararlaryla Fatma'ya vermedikleri gibi, Kur'an'a da inanmadklar bir gerektir. Zaten onlar Kur'an' ancak kendi karlar iin bir ara olarak kullanmlardr; olaylara bir btn olarak bakldnda, bata Ebubekirmer olmak zere, o gnk inananlarn bugnk Msl manlar kadar Muhammed'i tabulatrdklar, ona ar dere c e d e inandklar diye bir ey yoktur; sadece rant ve siyasi iktidar peindeydiler. Daha nce de belirttim; Hz. Muhammed'in cenazesi 3 gn y e r d e kalrken (hele o scak m e v s i m d e ) , Hz. Ali ve di er yaknlar cenazeyle megul iken, Ebubekir'le m e r ha lifelik ii bitinceye kadar cenazeyle ilgilenmediler ve g -

mld zaman da iktidar kulisleri yznden bu ikisi kab ri banda yoktular. Demek istediim, bugnk inananlarn M u h a m m e d ' e bak alaryla o gnkler arasnda dalar kadar fark vard. O gnk inananlar kar iin inanyorlard: Cariye, talan, ganimet gibi avantajlardan tr inanyorlar d. 150 Ebubekir'in bu pratiini anlatrken Ebu Hanife'nin onun hakknda kulland ilgin bir ifade var, onu da buraya al mak istiyorum. mam Ebu Hanife unu diyor: Benim ya nmda Ebubekir'le blis'in/eytann iman birdir. Ebu Hani fe'nin bu aklamasn byle nemsiz tarihiler deil; ok mehur slam tarihileri aktaryor. Mesela; Hatib-i Badadi (392-463) ve bni-1 Cevzi (.597.h) gibi slam dnrleri. A m a neden Ebu Hanife, Ebubekir'i seip onun hakknda bu ar ifadeyi kullanm, bu ayr bir konu. Belki de Ebubekir'in icraatn beenmedii iin bu benzetmeyi yapmtr. So nuta ar bir b e n z e t m e . 1 5 1 Ebubekir zehirlenerek lm deine yattnda gya piman olmu. Abdurrahman b. Avf onu ziyarete geldiin de Ebubekir'in iyiliklerinden sz ederken Ebubekir unlar sylemi: "Hayatmda yaptm ey iin keke yap masaydn diyorum. Yine hayatmda yapmadm e yi de keke yapsaydm diyorum. Yapmasna piman ol duum eylerden biri, keke Fatma'ya yaptklarm yap masaydn. Bir de, atete yakmak suretiyle ikenceyle ldrdm Fcae Slemi'yi keke ya serbest brak saydm, ya da normal bir ekilde ldrseydim? demi.
150 a- bni Ebi ey be, Musannaf, 20/579-no: 38201. b- Hindi, Kenz ul Ummal 5/ 652-no: 14139. 151 a- Hatib-i Badadi, Tarih- Badat, Numan b. Sabir (Ebu Hanife) ksmn da, no: 7249, cilt 15/509. b- bni-1 Cevzi, El-Muntazam. N o . 805 cilt. 8/133. Hicri 150 ylna olayla r ksmnda.

Yapmadna piman olduu eyden ikisi ilgin: Keke Hz. Muhammed hayatta iken bu halifelik iini ondan sormu olsaydm, senden sonra kim halife olsun diye. Do laysyla bu kadar sknt ekilmezdi. Bir de bana E'as b. Kays' getirdiklerinde keke onu ldrseydim diyor. Tyler rpertici aklamalar: Piman olduu olaylar hep cinayet. Ebubekir'in yukardaki aklamas, nerdeyse ilgili tm slami kaynaklarda vardr; yani kenardan, kydan aldm bir aklama deil. H e p vurguluyorum: Bilinmeyenlere do kunduum zaman kimilerine zor gelebilir; bunu biliyorum. Onun iin phe kalmasn diye dokmana n e m veriyo rum.152
152 a- Taberi Tarih-i, 3/430. b- bni Hacer Askalani, Lisan-l Mizan, no: 5293, Ulvan b. Davud Beceli ksmnda, 5/472. c- Kenz'i Ummal, no: 14113- cilt 5/631. d- Muhibbddin Taberi (694.), Riyad- Nadre, 1/241 ve Zehair. 1/109. e-Taberani ( 9 l 8 . . m ) , Mucem-i Kebir, Acrei Mbecre, Ebubekir ksm, no: 43. f- Ibn Abdirabbih (328.) Ikd'l Ferid, Ahbar'l Hulefa, Ebubekir ksmn da. g- Eb-I Feda, Imadddin smail b. Ali (h.732.), 'Tarih', Ebubekir ksmn da. h- bni Kuteybe Dineveri (279), 'el-lmame ve-s' Siyase, dier ad, Tarih'l Hulefa adl yaptnda) i- bni Asakir (571), a) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13/ 122. ve b) Tarihi Dmak, 30/411 vd- Burda ok hadis var. Aslnda bu iki kaynak da bni Asakir'in. Dolaysyla birini verseydim yeterliydi; ancak belki konulardan anla yan ve ilgi duyan bir okur kp ben bir bakaym der ve bunlardan ancak birine ulaabilir; o yzden ikisini de verdim. k- bni Teymiye (661-728), Minhac'-s Snne, 8/290 ve devamnda. I- bni Abdirabbih, Ikd'l Ferid, Sakife Beni Saide ksmnda. m- bni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, cilt 30 Ebubekir bahsi. n-Tarihi Yakubi, 2/155 o- Mesudi, Muruc'u Zeheb, 2/308 p- Heysemi, Begiyet' RaidTahkik' Mc'mai Zevaid, 5/366, no: 9031. r- Zehebi, Mizan'l tidal, 3/108, no: 5763.

Kimi slam dnrleri, efendim Hz. Muhammed ken dinden sonra halife olacak kiiyi belirlemi. Bunun iareti de, kendisi hasta iken Ebubekir'i gstermi, "Sen camiye git, cemaate namaz kldr" gibi szleri g e r e k e kabul edip, bununla halifeliin Hz. Muhammed'in iaretleriyle belirlendiini n e srerler. Hatta bu konuda u gibi aktar malar da var: Hz. Ali ve amcas Abbas Muhammed'in ce nazesiyle megul iken, kalabalktan Ali bir eyler anlyor, hemen dar kp Ebubekir'e, "Bize hak tanmadnz m bu halifelik iinde, bu da ne?" diye sorunca Ebubekir, "Evet haklsn; ancak iin iinde fitne var, bunun iin artk ben g revi stlendim" diyor. Bu arada Ali, "Biliyorum; Muham m e d hastayken sen imam oldun, onunla beraber hicret et tin, ancak hakkmzd. A m a bizimle istiare etmediniz. Neyse, Allah gnahlarn affeylesin" diyor ve o da onu ka bul ediyor gibi sylentiler de v a r . 1 5 3 Ben bu aamada bu konuya girmiyorum ama unu ek leyeyim: Eer bir namaz kldrmakla halife olunuyorsa, iki gznden de kr olan bni mmi Mektum halife olurdu. nk Hz. Muhammed Medine'yi brakp bir yere gittiin de bu kr adam yerine tayin ediyordu, sen cemaate imam 154 ol diyordu ve bu, on kez gerekleen bir olaydr. Bir de gerekten e e r Hz. Muhammed, Ebubekir'i halife ola rak belirlemi olsayd, bata Hz. Fatma ve ei Hz. Ali, Ebu bekir'i kabul eder, ona sayg gsterirlerdi. Kald ki, Ebube kir'in az nceki itiraf var: Piman olduu eylerden birinin Hz. Muhammed'den halifeliin kime g e e c e i : Bunu niye sormadm, diyor. Dediim gibi konu ok kark. Ebubekir'in az nceki aklamasnda, sanki hayatnda bir ey yapmam da sadece anlan o birka olaya karm
153 Belazuri, Ensab'l Eraf, cilt 2/263. 154 Kur'an'm Kkeni adl yaptm, s. 14.

gibi bir masumane durum sz konusu. Aslnda Ebubekir'in iki ksur yllk iktidar ok vahim olaylarla gemitir. Burada konuya u soruyla giri yapmak isterim. Kur'an'da 110'uncu sure olan Nasr suresinde, "nsan larn blk blk slamiyet! kabul etmesine kar, Hz. Muhammed'in Allah'a teekkr etmesinden" sz edilir. Peki, m a d e m yle, neden Hz. Muhammed'in lmnden sonra Mslmanlar kitlesel bir ekilde slam'dan ktlar ve bunun sonucu olarak da Ebubekir onlar tekrardan ya kl zoruyla slam'a dnderdi v e y a katletti? Ortada elikili bir durum sz konusudur. Peki, niye byle? Kur'an'da Mslmanlara ganimet, talan, fidye, cizye, cariye gibi avantajlar tannm iken, bir de e e r savalarda Mslmanlar ldrlrse cennete girecek, orada ok g zel, iki gzn grmedii, akln hayal etmedii kzlar (huri ler) var diye buna inanlr iken ve yine ayet kar taraftan ldrlen olursa cehennemliktir diye buna inanlyorsa, tabii ki byle bir zihniyetten oluan orduyu yenmek imkn szdr. O zaman teknoloji de yok, klla savalmaktadr ve byle bir inanca sahip tarafn kazanma ans yksektir. Or tada hem maddi, hem de manevi olarak kar var.. Zaten bu karlar Kur'an'la da merulatrlmaktadr. Bu zihniyet her zaman sava ister. nk savata kar var. So mut bir rnek vereyim. Mslmanlardan bir grup talan avnda, ganimet elde e t m e seferindeyken, bir ara hayvan larn gden bir insann yanndan geip selam verirler ve adam onlarn selamn da alr. Buna ramen ganimet avna kan o grup oban katleder ve hayvanlarn alp gtrr. Daha sonra Muhammed bunu renince, yle bir ayet gelir (oluturur). Diyanet'in Kur'an tercemesinden vere yim: "Ey iman edenler! Allah yolunda sefere ktnz zaman, gerekli aratrmay yapn. Size selm veren

kimseye, dnya hayatnn geici menfaatine (ganimete) gz dikerek, 'Sen m'min deilsin' demeyin. Ailah ka tnda pek ok ganimetler vardr." 1 5 5 Hemen hemen tm nemli tefsirlerde, Kur'an' yorum layanlar bu ayetin az nceki insann cinayeti zerine indii ni belirtiyorlar. u cmlecik dikkat ekici: "Allah katnda pek ok ganimetler vardr" diye geiyor. Bunun anlam ok ak: Yani byle g z e arpan, halk nezdinde makul g rlmeyen bireylerden uzak durun, imekleri zerimize ekmeyin, ganimetlerin baka yollar-yntemleri vardr, baka gn, baka seferler yapar yine ganimet e l d e edebili riz d e m e k t i r . 1 5 6 Burada ksa bir ara verip kutsal dinlerin talana olduu na ilikin bir rnek de Tevrat'tan vereyim. Sleyman pey gamberin hara-vergilerden toplad yllk altn miktar yaklak 35 tondu. Ordusundaki kalkanlarn byk oun luu altndand. Fil diinden saray yaptrmt ve hep altn kaplamalyd. Kulland kap-kak hep altndand. Gm hi kullanmyordu, ite talanc zihniyet byledir: Biri kaza 157 nr, dieri din adna onu alp sefasnda kullanr. Tekrar soruya dneyim: N e d e n bu insanlar kitlesel bir ekilde islam'a girdiler ve neden Muhammed vefat edince yine kitlesel bir ekilde dinden ktlar? oluk ocuum ldrlmesin, malm talan edilmesin, ben ldrlmeyeyim, eim cariye olarak dmann eline gemesin gibi hesaplardan dolay insanlar slamiyet'i kabul
155 Nisa suresi, 94. ayet. 156 a- Suyuti, Durru'l Mansur, Nisa suresi 94. ayet. Ayrca dier tefsirlere de baklabilir. b- bni Ebi ey be, Musannaf, 14/581 -no: 29544. Her iki kaynakta da Buhari, Mslim, Ebu Davud, Nesai ve daha birok eserden alntlar yaplm. 157 Tevrat'tan, 1. krallar, 10/14 ve devam. 2. Tarihler, 9/13 ve devam.

etmek zorunda kalyordu (korkudan). Mehur slam tarih isi mam Zehebi'den ok kk bir rnek vereyim.- "Ms lmanlar Afrika'y ele geirince, savaa katlan her ahsa bin dinar (altn para) dyor. Yani bunlar Afrika'nn ilen mi kymetli mcevheratn talan ediyorlar." 1 5 8 Her cephe den yaplan basknlarda ganimet ad altnda kar tarafn her eyi alnyordu. A m a H z . Muhammed ldrlnce, on lar tekrardan islamiyet'i braktlar. nk slam ordusunun M u h a m m e d ' d e n sonra eski gcnde kalabileceine inan myorlard. Sonuta Ebubekir ok sert tedbirlerle slamiyet'i terk edenlerin zerine gitti ve byk katliamlar gerekletirdi. Bunu yaparken de ordusuna unu syledi: "Bakn Kur'an'a g r e siz ldrlrseniz ehit ve dolaysyla cennetliksiniz, onlar ise cehennemliktir. Sizin iin onlarn hanmlar ve kz lar cariye olarak helaldir; ama bu avantaj onlar iin yoktur." Bir dier syledii ey u: "Bize zararl olanlardan bir ks mn da yabanc memleketlere, srgne gndereceiz..." Abdullah bin Mesut, "Ebubekir dneminde biz bu proje ile 159 kazandk, yoksa iimiz zordu" d i y o r . Bu konuda birok slami kaynakta bilgi var; ancak Vakdi, 'Kitab'l Ridde' ad l eserinde bu dinden kmalar ve Ebubekir'in onlara ne yapt konusunda detaylca bilgi verir. Vakdi, Hz. Muh a m m e d ' e zaman olarak da en yakn olan slam tarihisi dir.1^ Burada slam leminde saygnl olan mehur Halit bin Velit'ten ksa bir-iki rnek vermekle Ebubekir'in nasl bir Ebubekir olduu konusunda somut bir bilgi vermek istiyo rum. Bir tala iki ku misali; hem Ebubekir'in nasl bir kii
158Zehebi, El-lber, 1/18. 159 ibni Esir, el-Kamil. Ebubekir ksm, dinden kma blm. Cilt 2/205. 160 Hicri 130 ile 209 yllan arasnda yaamtr.

olduuna rnek olsun, hem de Halit b. Velit'e ve zellikle de Hz. Muhammed'in nasl biri olduuna rnek olsun isti yorum. Hz. Muhammed henz hayatta iken, Beni Temim kabi lesinden Malik b. Nveyr de Mslman olur (dier kabile ler gibi korkudan v e y a gerek, her ne ise) ve Muhammed onu o blgenin zektn, vergilerini toplamakla grevlen dirir. Muhammed'in lm zerine Mslmanlar kitlesel bir ekilde slamiyeti terk edince, Ebubekir deiik blge lere basknlar yaptrr, tabii ki asayii salamakla mehur olan Halit b. Velit de bu basknlarda aktif bir ekilde yetkili bir komutandr. Bu arada Halit b. Velit bir gn Malik b. Nveyr'in blgesine gider. Malik'in, Leyla binti Sinan adnda ok da gzel bir hanm varm. Halit onu grnce dayana maz ve kocasn bir hi uruna ldrp o kadna cariye ola rak el koyar ve hemen orada, memleketine d n m e d e n o kadnla cinsel ilikide bulunur. Hlbuki Kur'an'a g r e , bir kadnn ei lr v e y a ldrlrse, ikinci bir erkekle evlenebilmesi/cinsel iliki yaayabil mesi iin en az drt ay on gn beklemesi l a z m . 1 6 1 Bun dan ama, belki eski einden hamile ise doacak ocuun kimden olduu belli olsun diyedir. A m a bu sre, savata ele geirilen kar tarafn kadnlar iin geerli deildir. Mslmanlar en ksa zamanda onlarla cinsel ilikide bulun sunlar diye, Mslman savalara bir indirim yaplmtr. Esir alnan kadn tek bir sefer adet grse yeterlidir denil mitir. 1 6 2

161 Bakara suresi, 228 ve 234. 162 a- Ebu Davud, Nikah, no: 2157. b- Beyhak, Sneni Kbra,7/449. c- A. Razzak, Musannaf, no: 12898. d- Taberani, Mucem-i Kebir, 24/69.

A m a bu olayda Halit b. Velit bu tek bir seferlik adet g r m e artn da beklemez, hemen orada kadnla seviir. Hz. M u h a m m e d de hep byle yapard. Hayber'de Safiye, Beni Mustalk'ta Cveyriye ve yine baka bir basknda ele geirdii Reyhane rnek gsterilebilir. Yani o da hi bekle memitir o belirlenen tek adet g r m e artn. N e y s e konu muz bu deil; bu iin teferruat ksm. Halit b. Velit'in az nce sz edilen cinayet olay ve ka dn cariye olarak ele g e i r m e durumu Ebubekir ve m e r ' e iletilince mer, Halit'i talayarak ldrelim. nk Halit, bir kadn kendine almak iin Mslman bir kiiyi katlet mitir der. Burada ksa bir hatrlatmada bulunmak isterim: Aslnda m e r bu olayda kskanlndan dolay Halit'e sert tepki gstermitir. nk mer'in genel durumuna bakl dnda, o da bundan farkl bir ey yapmamtr. Bir kere cariyelik kurumunu onaylayan bir sistem var ortada ve m e r de bundan yararlanmtr. Buradaki tepki, Halit'e kar zel nedenlerden dolaydr. Bu, hem siyasi olabilir, hem de aralarndaki ilikiden de olabilir. Bir rnek vereyim. slami kaynaklarda, m e r ' l e Halit henz Mslman deil ken, bir ara greiyorlar. Halit, mer'in bir bacan kryor. Bu olay anlatlrken u da syleniyor: Zamanla m e r ' l e Halit arasnda meyda na gelen honutsuzluun nedeni bu olaya dayanr. Yani m e r bunu hazmetmez ve hep ona kar tavr alr. Hatta mer'in, Suriye tarafnda ldrlen Halit'in cinayetinde 163 parma var diyen slam tarihileri bile v a r . Ancak Ebubekir, mer'in bu ceza teklifini kabul etmez, dmana kar kl kullanan bir insana ben ceza v e r m e m der. mer, Halit b. Velit'e unu syler: "Nasl olur da sen

163 Hindi, Kenz'l Ummal, Halit b. Velit bahsi, 13/369, no: 37020.

bir Mslman', eini alabilesin diye katlettin" gibi sert sz ler. Buna ramen Halit'e herhangi bir ceza uygulanmaz. 1 6 4 Hani belki kamuoyu bilmiyordur; M u h a m m e d dne minde birok kii de blgelerinde kendilerini peygamber olarak ilan etmilerdi. Mesela, a) Mseyleme, yine aslen Hristiyan olan, Arap yarmadasndan b) ecah binti Haris adnda bir kadn, c) Yine 'Yakd' adnda bir kadn, Suri ye'nin Halep tarafnda peygamberlik iddiasnda bulunmu tu. Buna ilk olarak babas inanr' 6 5 d) Lakit bin Malik Ezd (Umman'da peygamberliini ilan eder ve zaten slami yet'ten nce de orann emiriydi, asl ad Clendi idi) e) Esved-i Ans, f) Tuleyha b. Huveylid Esed gibileri de ken di blgelerinde peygamberliini ilan etmilerdi. Hepsi Ebubekir zamannda bastrlr ve bylece o corafyada s lam galip gelir, yaylr. slamiyet'ten yle kalar olur ki, mesela Hz. Muhammed'in bir savata ele geirdii d e v e lerden kendisine 100 d e v e rvet olarak verdii Uyeyne b. Hsn/veya Husayn bile (Kur'an'n Kkeni adl yaptmda bu konuda geni bilgi var ve en bata Buhari'den alnt var. s. 248) slamiyet'i brakp yedi yz savasyla birlikte Tuleyha'ya katlr. Daha sonra yakalanp M e d i n e ' y e gtrlnce Mslmanlar ona, utanmadn m ki dinden ktn, deyince o, "Zaten hibir zaman slamiyet'e inanmadm ki" karln verir. Yani hep kar, hep kar.

164 a- bni Esir, a- El-Kamil, 2. cilt, Ebubekir'in halifelii ksmnda, 2/218. ve b- sd'l Gabe, Malik b. Nveyr ksmnda. b- bni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, 6/322 Ebubekir'in halifelii ksm. c- bni Teymiye, Minhac' Snne, ayn konuda, 5/518. d- bni Hacer Askalani, Isabe, no: 7702 Malik b. Nveyr ksm. e- Vakdi; Kitab' Ridde, s. 107-108. f- Kenz'l Ummal, 5/619, no: 14091. 165 a)Yakub'l Hamevi (574-623), 'Mucem'l Buldan', 5/426 ve b) Zebidi, (1 !45-1205.h) 'Tac'l Arus', s. 2369.

Burada unu eklemekte yarar var: O dnemlerde, eski den beri sregelen mitolojilerin gitgide genileyip by yerek bir kltr haline geldii bir gereklik var. Nasl imdi demokrasi veya sosyalizm deniliyorsa ve bunlar poplist ise o d n e m d e de bu tr mitolojilerle insanlar kendilerini ortaya koyarlard, bu yntemle kendilerini topluma kabul ettirirlerdi. Kimin forml tutarsa artk at alan skdar' geer misali iktidar elde tutmas kolay olurdu. Ebubekir dneminde Y e m a m e ' d e peygamberlik iddi asnda bulunan Mseyieme gleriyle ok iddetli bir sa va yaanmtr. Burada Mslmanlarn verdii l says binlerle ifade edilecek kadar fazla ve bu lenler arasnda Uhud, Bedir gibi savalarda M u h a m m e d ' l e birlikte olan sekin sahabeler de vardr. slami kaynaklarda var olan bil gilere g r e Mseyleme'nin silahl gcnn 40 bin olduu syleniyor. Yine slam kaynaklardaki bilgilere g r e , bu savata toplam yirmi bir bin insan katledilir. Zaten Kur'an' kitap haline getirelim fikri, bu savatan sonra ortaya kmtr. nk bu savata Kur'an' bilen birok Mslman katledi lir. O yzden henz ortalkta Kur'an izleri var iken bunu ki tap haline getrelim, garantiye alalm fikri ortaya atlr. Bu konuda ihtilaf yoktur. Bu gereke, en bata Buhari ve Ms lim'de anlatlmaktadr. Ayrca M s e y l e m e ' y e kar yaplan savata ldrtlen Mslmanlarn listesi birok tabakat ve 166 siyer kitaplarnda yazlmtr. Ksacas, Bahreyn, Umman, Yemen, Hadramut, Kinde, Nehre, Beni Amir, Havazn, Selim, Yemame, Gatafan, Beni
166 a- Taberi, 3/23-330.Hicri, 11. yl olaylar. b- el-Kamil, 2. cilt Ebubekir'in halifelii ksmnda. c- bni Kesir, e-Bidaye ve'l Nihaye 6/338-358. Ebubekir'in halifelii bl mnde. d-Yakubi tarihi, 2/143 v d .

Temim ve topyekun blge insanlar slamiyeti ok ksa za manda ve hzl bir ekilde braktlar. 167 Yalnz bu sonu, in sanlarn niin Muhammed zamannda Mslman olduklar noktasnda iyi bir yanttr aslnda: Niye inandlar, neden katlar? Kald ki bu peygamber adaylarndan ounun projeleri ayn zamanda mantklyd. Geri islam hkim olunca onla rn ne srdkleri prensipleri yok etmi veya yerine k t/alayl prensipler koymutu ki insanlar slam'a daha da balansnlar; ama yine de baz kalntlar kalmtr. Mesela onlardan Tulayha unu diyordu: Cebrail vahiy getirdi, A l lah'n unu dediini aktard: Siz insanlar ok ereflisiniz. Dolaysyla sizin benim iin namazda secde edip kafanz/o en kymetli organlarnz yere koymanz kabul etmiyorum. Kald ki, Allah olarak benim buna ne ihtiyacm var ki... gi bi aklamalar. Bir de unu diyordu: Allah vahiy g n d e r e rek bizim gnde sefer namaz klmamz istiyor. Yani sa bah ve yats namazlar yoktur diyordu. Ahirete iman onlar da da vard: Zerre kadar bir ey hesapsz kalmaz diye. On lara g r e insanolu ok dikkatli olmalyd; iki imek, zina etmek de haramd. Hele en ilginci, bir erkek evlendii za man, e e r erkek ocuu dnyaya gelir ve yaarsa, artk ikinci bir kadnla evlenmesi haramdr diye yasak vard. Ya ni bunlara g r e ancak istisnai durumda ikinci evlilik olabi lirdi. Bu gibi vahiylerinden dolay Tuleyha'nn peygamber lii hzla yayld, ok da taraftar toplad; ancak Mslman-

167 a- bni Kesin Bidaye-Nihaye, 6/340 ve devam. b- Taberi, Tarih 3/280-330), Buhari, Fedail-i Kur'an, Cem'ul Kur'an ksmn da... Ki ilk defa Yemame sava nedeniyle kitap haline getirilmesine karar verilir. c- bni-il Esir, el-Kamil, Ebubekir'in halifelii ksmnda. 2. cilt.

lar ganimet ve cennetteki huri avantajlaryla bunlar etkisiz hale getirdiler. 1 6 8 M s e y l e m e iin d e , efendim ok g e z g i n biriydi, mito lojileri ok iyi bilirdi ve halka anlatrken onlar gzel etkile yebilen bir yaps vard; cin, sihir gibi konularda uzmand gibi yaktrmalar yapmlardr slam' yazarlar. Yani Muhammedinki Tann'dan g e l m e ; Mseyleme ise ok bilgili olduu iin kendi ahsi projeleri vard ve o yalanc pey gamberdir diyorlard. Bir de Muhammed hayatta iken M seyleme ona mektup gndererek, peygamberlii aramz da paylaalm demitir (Hani Musa ve aabeyi Harun, yine Yakup ve olu Yusuf, brahim ve oullar smail-shak gibi biz de aramzda paylaalm diyordu) ama Muhammed bu nu kabul etmemitir. Yine M u h a m m e d ' d e n sonra Emevi ve Abbasiler dne minde de peygamber adaylar kt ortaya. rnein; Sakif te Muhtar b. seyid, am'da Haris b. Sait, Irak'ta Beyan b. Sem'an, Kfe'de M u g i r e b. Sait ve Ebu Mansur el-Aceli, Esed kabilesinden Ebu Hattap, Himyeri/San'a'da Ali B. 169 FazI peygamberlik iddiasnda bulunanlar arasndayd. te byle: Eski d n e m l e r d e Orta Dou'da kim pey gamberim deyip de kendini kabul ettirirse o yaard. Bu nun iin Muhammed dneminde birka peygamber aday ortaya kt; ancak onlar ganimet, talan, apulculukta ordu larn harekete geiremedikleri iin kaybettiler, Muham m e d ise bunlarn arasndan syrld.
168 a- bni Esir, Kamil, irtidat olaylar ksmnda. b- bni Esir, Bidaye-Nihaye, rtidat olaylar ksm, 6/353 vd Secah binti Ha ris konusunda. 169 Daha fazla bilgi iin, bu konuda doktora tezi olarak bir alma yrten ve kitap haline getiren Medine'deki mm'l Kura niversitesi retim ye lerinden Ahmet bin Sad Gamdi'nin 'Akidet' Hatmi Nbvveti bi nbvveti'l Muhammediye s. 173-195 baklabilir.

Aslnda Ebubekir'in Halit bin Velit'e ceza vermemesi, Hz. Muhammed'in felsefesine uygun ve ayn zamanda ona saygdr. N i y e mi? Hemen somut bir-iki rnek vereyim. Hz. Muhammed Mekke'yi tekrardan geri alnca (yani Mekke'nin fethinde), o baskn srasnda insanlar y e r e yl m bir cenazenin banda toplanm olarak gryor. l e nin kim olduunu ve neden ldrldn sorunca, cena zenin bir kadna ait olduunu ve ldren kiinin ise Halit b. Velit olduunu sylyorlar. Burada Muhammed'in gster dii tepki sadece u: Basknlarda kadnlara, ocuklara ve yallara dokunmayn. 1 7 0 Halit'e herhangi olumsuz bir ey syledii kaytl deil. Yine Halit bin Velit'le ilgili en bata Buhari'de anlatlan yle bir katliam olay var: Mekke'nin fethinden sonra, civarda bulunanlar da sla ma girsinler diye, Hz. Muhammed, Halit b. Velit'i Beni Ge z i m e kabilesine gnderiyor ve kar koymazlarsa sakn on lara bir zarar vermeyin, diye talimat da veriyor. Halit, bas kn ekibiyle birlikte onlar slam'a davet ediyor ve onlar da kabul ediyorlar; ancak slam'n formalitelerini henz bilme dikleri iin, halk nezdinde slamiyet'i kabul ettim anlamna gelen eanlaml baka bir kelime kullanyorlar. Sonuta Ha lit onlarn bir ksmn katlediyor, kalanlarn da esir edip ar kadalarna kle-cariye olarak datyor. Sabah olunca bu kez arkadalarna: "Herkes elindeki esirleri ldrsn" ta limatn veriyor. Fakat bu esirler onlara kar gelmedikleri ve stelik de slamiyet'i kabul ettikleri iin, Halit tarafnda ki baz insanlar onun bu teklifine kar kyor ve asla biz l drmeyiz diyorlar. Sonuta durum Hz. M u h a m m e d ' e iletiliyor. O, "Al lah'm, ben Halit'in yaptndan uzam" diyor ve bunu
170 Siyeri bni Hiam, Mekke'nin fethi ksmnda.

iki, baz rivayetlere g r e de kez tekrarlyor. Yani Halit'in yaptn yanl buluyor. bni Hacer Askalani, bni Sad'dan alnt yaparak bu ha disin erhine unu da eklemektedir: Halit'le birlikte o baskna gelen Selimoullar, Halit'in talimatn dinleyerek ellerindeki tm esirleri katlederler; ancak Muhacir ve Ansar grubu Halit'e kar kar ve ellerin deki esirleri ldrmez. u da var ki onlar kle-cariye olarak kalsa hi olmazsa onlardan yararlanrlard; peki ldrlseydi bunlar katleden Mslmanlarn bunda ne gibi karlar olurdu? Yani kar kanlar bu klelik avantajndan dolay byle bir giriimde bulunmu olabilirler v e y a belki de iyi niyetli insanlarm; olabilir, tabii ki bni Hacer bu hadisin aklama ksmnda tyler rperten baz detaylar da aktarr; ben artk onlara girmiyorum. u da bilinmeli d, Halit b. Velit ok sonralar slamiyet'i kabul edenlerdendir, Muhammed'in lmnden yaklak yl nce. Peki, u hi sorgulanmaz mi: Acaba ne oldu da Halit ve dier mehur sahabeler slam' seti? H e p vurgu yapyorum: Olay kimileri iin iktidar kavgasyd, kimileri iin ganimet, cariyelerden yararlanma dncesiydi. Kimi leri ise oluk ocuum cariye-kle adyla anlmasn, malm talan olmasn endiesiyle korkudan Mslman oluyordu. Halit b. Velit gibileri, nasl olsa yeni bir sistem kuruluyor, biz de bir an nce yerimizi alalm, bu pastadan pay alalm hesaplar yapyorlard. Hele bu fikir, en bata halife mer iin geerliydi, nitekim kendisi bunu ok iyi baarmtr. O dnemin nemli siyasetileri iin tek neden iktidara ortak olmakt; ama geni halk kitleleri iin d e d i i m gibi ya korku, ya da ganimet-talan ve cariye kazanmak gibi mad di karlar n plandayd; yoksa Muhammed Tanr grevlisiydi, mucize gsterdi de insanlar bundan dolay ona inan-

dlar gibi fikirler, o zaman iin hi de geerli deildi. Geer li olsayd, onun lmnden sonra insanlar kitlesel bir ekil de dinden kmazd ve Ebubekir de bu irtidd olaylaryla uramazd. 1 7 1 Ebubekir o zaman zekt v e r m e y e n ve gya dinden kanlar hakknda, ordusuna u talimat veriyordu: Ya onlar geri dnp zektlarn verecekler veya hepsi kltan gei rilecek. Arap yarmadasnda Hz. Muhammed'in vefatndan sonra insanlar baz yerlerde toplu halde, baz yerlerde de ksmen slamiyet'i braktlar. Bu arada kitlesel bir ekilde gerekleen bu slam'dan kma olaylar karsnda Ebube kir, "Yahudiler bununla ok sevinirler. Dolaysyla tek bir muhalif kalana kadar savaa devam" diyordu. So nuta binlerce insan kltan geirildi. yle ki Hz. Muham med'den sonra Arap yarmadasnda adet cami kald. Bunlar, Mekke, M e d i n e ve Bahreyn'e bal 'Cvasa' k yndeki Abdlkays camisidir. Bunlar dnda hibir cami kalmad, herkes islamiyet'i terk e t t i . 1 7 2 Yani Ebubekir'in hakszlklar byle Hz. Fatma'ya yapt gibi ferdi d z e y d e deildi; kendisi kitlesel bir ekilde katliamlar gerekletirmitir... Bunda zaten slam dnrleri arasnda ihtilaf yok; on lara g r e Ebubekir din iin cihat etmitir, bu kadar basit.
171 Buhari, Megazi ksm, Halit b. Velit'in Beni Czeyme'ye gnderildii b lmde. 172 a- ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, cilt 30/319. bni Esir, el-Kamil, 2/205, Taberi Tarihi, 3/225 b- Kandehlevi, Hayat-i Sahabe, 2/25. c- bni Kesiri Bidaye-Nihaye, 6/340 ve devam. d-Taberi, Tarih 3/280-330, Buhari, Fedail-i Kuran, Cem'ul Kuran ksmn da. Ki ilk defa Yemame sava nedeniyle kitap haline getirilmesine karar verilir. e- Ibni-il Esir, el-Kamil, Ebubekir'in halifelii ksmnda. 2. cilt.

Kendisine Sddk' yani ok doru denilen Ebubekir'in ha yatndan ksa bir numune sundum. te, Ebubekir'in kendi icraatndan rnekler gstererek pimanlk duyduu olaylar keke yalnz onlardan ibaret ol sayd: ki buuk yllk halifelik dnemi hep katliamlarla g e mitir. O yzden kimi slam tarihileri Ebubekir'in durumunu, Kur'an'da mitolojisi anlatlan Firavun'un denizde boulma sna benzetmilerdir: Gya Firavun suda boulmaya bala d an piman olup "Musa'nn Rabbine inanrm" demi de, o srada Azrail inip ona, "imdi mi inanrsn, sen sulu sun" deyip azna amur doldurup onu bomak suretiyle ruhunu alm misali. 1 7 3 te Ebubekir'in durumu da buna benziyor demiler... Hatta Zehebi, Mizan'l tidal adl yaptnda Muham m e d b. A h m e t b. Hammad'el Kufi'den u farkl rivayeti de ekliyor: Kimileri, Ebubekir ve mer'in yapt zulme kar onlar Firavun'a benzetmi, kzlar ve ayn zamanda Mu hammed'in de eleri olan Aye ile Hafsa'y da fitne unsu ru olarak nitelemilerdir. Ebubekir ve m e r iin de kimile ri, "Ey zalimler, sizin lm anndaki korkunuz ve pimanl nz tpk Firavun'unld gibi artk size fayda vermeyecektir" demilerdir. 1 7 4

c- Halife Ebubekir'in ldrlmesi (Siyasi Cinayet)

Halk arasnda Hz. Ali, m e r ve Osman'n ldrldkleri biliniyor; ancak Hz. Muhammed'in katledildii bilinmedii
173 Yunus suresi, 9 1 . 174 Zehebi, Mizan'l tidal, Ahmet b. Muhammed Srri ksmnda, 1/284, no: 551.

gibi; insanlar Ebubekir'in de en yakn arkadalar tarafndan bir siyasi cinayete kurban gittiini bilmiyor. Ebubekir'in z e hirlenerek katledildiine ilikin aklamalar slami kaynak larda ok fazladr; ancak kendi arkadalar tarafndan bir komploya kurban gittiini net olarak belirten bir islam d nr hemen hemen yoktur. Necah T a 1 7 5 ile itikad mez heplerden Mutezile ekolne yaknlyla bilinen bni Ebi'l Hadid, bu konuda ok arpc ve net baz bilgiler vermi lerdir. Necah Ta'den ksa baz bilgiler vereyim. Necah'n kaynandaki bilgiler gerekten ilgin. Kald ki, alnt yapt kaynaklar hepsi nl islam dnrlerin ka leminden. lk nce kitabndan bir zet sunacam; daha sonra da deerlendirmesi ne kadar doru diye, baka Sn ni kaynaklarla karlatracam. Ayrca onun alnt yapt kaynaklardan da birounu dipnot olarak ekleyeceim. Kendisi birinci cildin 40. sayfasndan balamak zere konuya ilikin u bilgileri veriyor: lk bata Ebubekir'le m e r arasnda yaplan konuma da, Ebubekir bir yl g r e v d e kaldktan sonra ayrlp halifeli i m e r ' e teslim etmeliydi, plan buydu; ancak Ebubekir bunu yapmyor, g r e v d e direniyor ve stelik de m e r ' e kar tavr alyor. Mesela onun mer'i Hac grevinden al mas gibi. Bunun zerine mer, Osman'n bal olduu Emevilerin etkili isimleriyle gryor. Mesela Ebu Sfyan ve olu Muaviye gibi. Plan u: Biz birlikte Ebubekir'i orta dan kaldralm, ondan sonra ynetimi paylaalm diye. lkin m e r halife olacak, ondan sonra da Osman ve bu arada tabii ki Emevi kesimine gitgide tolerans tannacak. Zaten Ebubekir halife olduunda Ebu Sfyan hep onun halifeli175 Necah, 1955 rak doumludur. Kendisi bir akademisyen. Ancak ne olursa olsun adam gzel bir alma ortaya koymu; beenilir veya beenilmez bu ayn bir dava.
J

iyle alay ediyordu, adam m kalmad da bunu setiniz di yordu. Sonuta Ebubekir'e, doktoru Haris b. Kelde'ye, Mekke valisi Attab'a ve Ebu Kebe'ye zehir iiriliyor ve hepsi de bir yl sonra hemen hemen ayn gn veya gnlerde vefat ediyorlar, tabii ki ilac nasl verdiklerinin detay hakknda pek bilgi yok. Ancak Ebubekir, Z e y d b. Sabit ve Abdullah b. Selam'a gvenirdi, onlar kt niyetli olarak tahmin et mezdi. te bu iki kii araclyla planlarn uygulamlardr diye rivayetler var. Necah iddialarn gzel hazrlam; birok slami kant ve argmanlarla tezini destekliyor, inandryor. Yani ne srd kantlar hep slami kesimden; ancak belki kimse onun kadar fark edememi, bu ayr bir ey.

ddialarndan bir kesit: Daha sonra anlatacam d, gya Ebubekir son nefesinde Osman'a vasiyetini yazdrm, ben lrsem m e r halife ol sun diye. te bu konuda Necah yle diyor: -Bir kere ar hasta olan Ebubekir artk halifeyi tayin edecek durumda deildi. Zaten bu olup bitenler srasnda vefat ediyor. O yzden, Osman'n Ebubekir'in yanna girip dar knca halka, "Beni dinleyin, size Ebubekir'in va siyetini ilan ederim; ki mer'i halife olarak nerdi" sz leri Ebubekir'e ait deildir. Aslnda bu vasiyetname daha nce m e r ve Osman tarafndan planlanp bir kda ya zlm ve Osman'a verilmi d, Ebubekir'in son nefesinde ieri girip ksn ve Ebubeldr bana yazdrd desin. Sonuta, bu sahte bir vasiyetnamedir, burada bir senaryo sz konu sudur, diyor. nk Ebubekir'in yannda son nefesinde Osman'dan

baka ahit olacak kimse yoktu, hem de hi kimse Os man'n bu aklamasnn Ebubekir'e ait olduuna inanm yordu. nk Ebubekir g e n e l d e uzlamac bir konuma ya pyordu. Osman'n okuduu yaz ise ok farkl ve sonunda da uara suresinin 227. ayeti eklenmiti. Ayetin ierii u."Zulmedenler hangi akbete urayacaklarn grecek lerdir." Yani burada u syleniyor: Her zaman yumuak konuan, moral veren bir Ebubekir, son nefesinde bu ayeti ileyerek sanki aln halifelii, Allah belanz versin gibi bir yaklam sz konusu. te bu, Ebubekir'in slubu deildir. Bir de daha sonra slami kesimin kaynaklarndan sunaca m bilgilere g r e Osman dar knca unu diyor: Bana inanrsanz size Ebubekir'in vasiyetini okuyaym; yoksa okumam diyor. te hem o sra onu ve mer'i saran heye can, hem de onun bu ekilde bir aklama yapmas phe leri daha da artrmaktadr. -Bir de o ana kadar Osman'n piyasada hi ismi yoktu. Sakife Beni Saide'de hem Ebubekir, hem de m e r bir ara halifelii Ebu U b e y d e ' y e teklif ediyorlar. Peki neden bu adam birden kayboldu da yerine Osman ortaya kt? As lnda bu da doru bir tespittir. Kaldi ki, m e r halife olunca Emevilere ar d e r e c e d e ayrcalklar tanyor. Mesela en bata Ebu Sfyan ve olu M a v i y e ' y e ok iltimas yapyor. Hatta Muhammed'in elerinden mm Habibe, Ebu Sfyan'n kz olduu iin, Hz. Muhammed'in dier elerinden farkl olarak hazineden ona daha fazla aylk balanyor (ay da 1200 dirhem). Halbuki Mekke fethinde Ebu Sfyan Mslman olmusa da, bu artk mecburiyetten olmu; yoksa kendisi hayatnda hibir zaman slamiyeti benimsememitir. Hatta bir ara Muhammed'i M e d i n e ' d e vurdurmak iin plan da yapm; ancak baarsz olmutu.

Necah'a g r e Ebubekir, Emeviler'in suikastla katlettik leri ilk kurbandr. Ebubekir'den sonra Emeviler tarafndan suikastlarla ldrlenlerden ayrca uzun bir liste de veriyor ve bu suikastlarn ba aktr olarak da Muaviye'yi gsteri y o r . 1 7 6 Zaten Muaviye'nin, "Allah'n baldan da askerleri vardr" sz mehurdur. Yani bal iine zehir katarak insan lar vurmay kastediyor. Onun bu sz birok slami kay nakta geiyor. H e m baka kaynaklarda, hem de bu kaynakta anlatl yor ki, Muaviye hem mehur Hz. Aye'yi, hem de iki kar dei Abdurrahman ve Muhammed'i suikastla ldrmtr. Kimi rivayetlere gre Hz. Aye'yi bir kuyuya atp o kuyu nun etrafn kapatyor ve bir daha umuma amyor. Kimi rivayetlere g r e Muaviye minberde olu Yezit iin propaganda yapnca Aye ona kar kyor. Bunun zerine Muaviye Aye'yi bir ukura g m m e k suretiyle katlediyor. Bir baka aktarm da, Aye'yi damdan drmek suretiyle katledip geceleyin de gmyorlar Muaviye, Aye'nin kar dei Abdurrahman' da hem zehirliyor, hem de can ekiir ken o halde mezara gmyor. Dier kardei Muhammed ise zaten Muaviye'nin talimatyla Msr'da yakalanp bir merkebin iine lonuyor ve eekle birlikte onu yakp o e 177 kilde katlediyorlar. Bu ve baka ia mensuplar, Hz. M u h a m m e d Mek ke'den M e d i n e ' y e hicret ederken yannda Ebubekir de var 178 m olayn inkr ediyorlar; kesinlikle bu doru deildir,
176 Ebubekir'den soma suikast madurlarndan bir liste veriyor: bni Avn, Ebu bekir olu A. Rahman, Ebubekir olu Abdullah, Ebubekir kz mehur Ay e, Hasan b. Ali, A. Rahman b. Halit, Sad b. Ebi Vakkas, Malik Ester, 2. Mu aviye, Abdullah b. mer, mer b. A. Aziz, Igtiyal'l Halife Ebubekir, s. 1/43. 177 igtiyal'l Halife Ebubekir, 1/108vd. 178 Tevbe suresi, 40. Ayet.

ikisinin M e k k e ' y e hicret zamanlar farkldr diyorlar. Hatta Necah, Ebubekir'in maarada olmadna dair bir de zel bir kitap hazrlam. Her ne kadar slami kaynaklarda Ebubekir'in m e r ve Osman tarafndan bir siyasi cinayete kurban gittii ak ola rak yazlmyorsa da; u var ki, ayn eserlerde konuya ilikin var olan kantlar, aslnda olayn sis perdesini ortadan kald racak kadar gldr. Bunlar zaten aktaracam. Ebubekir'in lmyle ilgili Snni kesimin kaynaklarnda var olan bilgiler yle: Yannda bulunan Meleke valisi Attab ve doktoru Haris b. Kelde ile birlikte, kendilerine (Yahudi ler tarafndan) sunulan zehirli yemekten yediler. Yedikten sonra dokroru Haris b. Kelde o srada Ebubekir'e, "Yedii miz y e m e k t e zehir vard, bunun sresi de bir yllktr; bir yl sonra yaama ansmz yoktur" dedi. Nitekim yiyen iki kii bir yl sonra vefat etti. Kimi rivayetlere g r e Ebubekir ile Mekke valisi bir yl sonra ayn g n d e vefat ettiler. Yani bir birlerinin lm haberini bile duyma frsatlar bulamadlar. Enteresan g e r e k t e n . 1 7 9 Hz. Muhammed'in zehirlendii konusunda tarih belli (Hayber baskn), olay belli, zehirli eti hazrlayan kadn bel li (Zeynep); onu af m etmi, idam m etmi yine az ok ba z bilgiler var. A m a Ebubekir'in lmyle ilgili doyurucu aklama yok. Sadece Yahudiler tarafndan zehirlenip katle dilmi, eklinde ok ksa bir bilgi var. Kimi rivayetlerde, "Dnya ne kadar botur! Hz. Mu hammed de, Ebubekir de zehirlenerek bu dnyadan g ettiler" eklinde farkl, ksa ama lm nedeni ayn ekilde anlatlyor. Ebubekir'in lm nedeni birok kaynakta bu e kilde belirtiliyor. A m a az da olsa kimi yazarlar Ebubekir'in banyo yaptktan sonra tp zatrre olduunu ve bu ne179 Safedi, El-vafi bil Vefeyat, 19/289-no: 7562. Attab ksmnda.

cienle ldn yazyor. Bazlar da, Muhammed vefat et tikten sonra, Ebubekir'in kendisine olan hasreti yznden ok olumsuz etkilendiini ve bu hasretten dolay ld n yazyorlar. Ancak benimsenen gr, tabii ki Ebube kir'in zehirlenerek ldrlm olmasdr. 1 8 0 u bilgiyi de eklemekte yarar var: O dnemin insanla r, birilerini ortadan kaldrmak istedikleri zaman genelde zehirli yemekler kullanrlard. Hatta Hz. Ali tarafndan M sr'a grevlendirilen Malik bin Ester, Muaviye'nin adamlar tarafndan zehirlenerek katledilince Muaviye, "Allah'n baldan da askerleri vardr" cmlesini sarfetmitir. Bunu az nce de belirttim. O d n e m d e g e n e l d e bala ve yemek lere zehir konuluyor, bu yntemle insanlar ldrlyordu. Muaviye az nceld cmlesiyle bunu vurgulamak istiyor. Baz yazarlar o dnemle ilgili bu yntemle katledilen kii lerin listesini de karmlar. Zehirleme yntemi o dnem de ok yaygnd. Mesela, Hz. Ali'nin olu Hasan, kardei Hseyin'e, sefer beni ilala ldrmeyi denediler; ama tedbirimi aldm
180 a- Mntehab' Kenz'il-Ummal, Ebbekr'in ahlak ve lm ksmnda, b- bni Sad, 3/105. c- bni Kuteybe, 1) el-Maarif, s. 100, b) jmame-Siyase, s. 18. d- Zehebi, Siyer-i A'lam, cilt 28/20 halifeler blm. e- bni Asakir, 1) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13/1 18 Ebubekir ksmnda. 2) Tarih-i Dmak, 30/409. f- Salihi, Sblul Hda, 12/204. g- Suyuti.Tarih'l Hulefa, 67 vd.. h-Taberi Tarihi, 3/419-22. i- Ikd'l Ferid, Ebubekir'in vefat ksmnda. j- bni Esir, El-Kamil, 2. cilt, Ebubekir'in lm blmnde. Burda ibni Sad ve Hakim'den de alnt yapyor, k- Eb'l Feda, Tarih. 1/222. I- Ibni'l Cevzi, Sfat-i Safeve, 1/263. Ebubekir konusunda, m- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, 1/222, no.- 554. n- bni Ebi'l Hadid, erh' Nehci'l Belaga, 2/31-34.

baaramadlar demitir. Ne yazk ki, bu kadar tedbire ra men sonuta hanm Ca'de binti E'as bin Kays, ona zehir vermek suretiyle hayatna son veriyor. 1 8 1 Evet; o d n e m iin ilala can almak yaygnd. Peki bilgiler bunlar iken mer'in ve Osman'n Ebube kir'i zehirleyerek ldrd sylenebilir mi? imdi de ko nuyla ilgili var olan bilgileri v e r m e y e balayaym. mer'le Ebubekir, balangta, henz Hz. Muham med'i ldrmeden nce halifelik konusunda anlaarak adm atmlard. Bunu Muhammed'in lm konusunda anlatmtm. Bunlarn aras, Ebubekir'in halifeliinin ilk y lnda iyi grnyor. Mesela o d n e m hac ilerinden so rumlu olan yetkili, halifeden sonra gelen ikinci adamd. Ebubekir ilk yl bu grevi m e r ' e vermitir. H e m mer'in sert mizata olmas, hem de zamanla Ebubekir'in yetkileri ne mdahale etmesi, hatta onu dinlememesi Ebubekir'i ra hatsz etti. Somut rnek gerekirse: Muhammed Huneyn basknnda kar taraftan ald binlerce d e v e d e n rvet datt. Yeni Mslman olmu, evrelerinde sz sahibi olan insanlara slama adam kazan drsnlar diye, 100'er d e v e Ebu Sfyan ve olu Muaviy e ' y e , 100'er d e v e de Uyeyne adndaki kiiyle Ak'ra' b. Habis'e ve daha birok nemli ahslara datt. Bu son iki kii o kadar nemliydi ki, bir ara Hz. Ali, bir basknda ele geirilen altnlar M u h a m m e d ' e gnderdi, o da bunlar drt kiiye datt. Bu drt kiiden ikisi yine Ak'ra b. Habis ve Uyeyne'dir. Hatta Muhammed bu altnlar bunlara da trken, bu datma sert tepki gsterenler de oldu: "Ey Al lah'n resul; Allah'tan kork. Biz bu mcevherata daha
181 a- bni Asakir, Tarih' Medineti Dmak, 56/376 ve Muhtasar'u Tarih-i D mak, 24/24. b- Hasan b. Ali. Heytemi, 'Savaik-i Muhrika', s. 196.

mstahak idik" gibi sert eletirilerde bulundular. Bu arada Halit b. Velit Muhammed'e, "zin ver de byle diyenin kellesini uuraym" dedi. Bu olaylar, en bata Buhari ile Mslim'de ve Diyanet'in terceme ettii Tecrid-i Sarih'te anlatlmaktadr. Ama ne yazk ki daha nce de bir vesiley le belirttiim gibi, Muhammed'in vefatndan sonra bu Uyeyne 700 taraftaryla birlikte slamiyeti terk etmitir. So nunda yakalannca, "Ben hibir zaman Muhammed'e inanmadm ki" itirafnda bulunmutur. 1 8 2 Burada konuyu biraz daha amakta fayda var. Muham med, Huneyn harbinde kar taraftan ald develerdenmaldan ne varsa, kendi soyuna bal henz Mslman ol mu nemli kiilere datmtr. Zaten o srada Mekke yeni alnmt ve Muhammed'in kendilerine torpil yapp ikramda bulunduu kiiler de yakn zamana kadar Mslmanlarla savaan insanlard. nemli grd kiilere 100'er d e v e verince tabii ki bu kdemli Mslmanlarn/zellikle Medinelilerin zoruna gitmitir. M u h a m m e d bunu duyunca Medineli Mslmanlarla zel bir toplant yapt ve unlar syledi: Ben onlara o de veleri, kalpleri slam'a snsn diye verdim. unu bilin ki, ben sizleri onlardan daha fazla severim. Ben iki tercih ara snda kalsam sizi tercih ederim. stemez misiniz ki onlar malla sevinsinler, ben ve siz de sonsuza kadar biribirimizi sevelim eklinde bir konuma yapt ve onlar kuru sevgiy le, cennetle susturdu, tabii bu aklamasyla o insanlar kar hesaplaryla susturmak istiyordu. Ayn zamanda onlar sevmediini de kabul ediyordu. stelik mal datmakla gya tarafna ektii tm o nemli insanlar, ileride Msl manlara babelas olmulardr. rnein Muaviye gibi. Bu
182 a- Tecrid-i Sarih, no: 1642. b- el-L'l ve'l Mercan, Zekat ksm, 1/230, no: 632-639.

konuda hem Buhari, hem de Mslim birok hadis aktar mtr. 1 8 3 te bu iki mehur insan (Uyeyne-Ak'ra'), Ebubekir ha life iken gnn birinde gelip ondan, hazineye ait bir miktar arazi istediler, biz ortana ekip bielim dediler. Ebubekir buna onay verdi ve ayrca bir mukavele de yaptlar, aln gtrn m e r ' e syleyin o da bu iin ahidi olsun dedi. Bunlar gidip m e r ' e anlatnca, m e r kzd ve ellerindeki szlemeyi alp yrtt. Buna kar bu iki kii, "Vallahi biz bilmiyoruz halife sen misin yoksa Ebubekir midir!" di yerek bu ekilde tepkilerini gsterdiler. m e r bundan son ra doruca Ebubekir'e gidip "Bu toprak senin mi, yoksa ha zinenin mi, nasl bunlara verirsin!" diyerek ona da sert bir ekilde kt ve bu iin gereklemesine engel oldu, bu anlama iptal e d i l d i . 1 8 4 Hatta kimi rivayetlerde mer'in o iki kiiye kar kullan d u szler de var: M u h a m m e d bir ara size bakyordu, para-deve veriyordu. O zaman slamiyet zayft, kalbiniz s lamiyet'e snsn diye yapyordu ama imdi byle bir sorun yok. Gidin kendinize aln dedi. Kald ki, o iki insan Ebu bekir'den tarla isterken de unu diyorlard: Ekilmeyen, k ra, orak bir arazi ver onu iler hale getirelim, deerlendi relim. Daha sonra onlar da Ebubekir'in yanna gittiler. "Ha life sen misin, yoksa m e r mi?" diye sordular. Ebubekir, "Asl yetki mer'indir, bana yalnz sayg gsterilir" ya ntn verdi.
183 a- Buhari, Menakb-i Ansar, Farz'l humus ve Megazi ksmnda, b- Mslim, Zekat, no: 1059-1062. Ondan fazla hadis alm. c- L'l-Mercan, Zekat ksm, 1/226. no: 632-637. 184 a-ibn-i Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, 9/195. b- Ibn-i Hacer, Isabe: Uyeyne b. Husayn/Hsn ksmnda. N o : 6155. c- Hindi, Kenz, Ihya'l Mevat ksmnda no: 9151. d- Yakub Fesevi, el-Marifet-ii ve'l Tarih, 3/294.

Bu konuda bni Asakir tarihinde daha farkl rnekler de var. Mesela; yine Akr'a ve Zebberkan adnda iki kii Ebu bekir'e gelir, Bahreyn haracn bize ver, biz de sz veririz ki tek bir kii bizden size kar muhalefet etmez, dinden k maz. Ebubekir bunu da kabul eder; ancak m e r yine se netleri yrtar ve burada da szleme iptal edilir. Ebubekir bu olayda da, "Asl yetkili mer'dir; bana ancak sayg gs terilir" aklamasn yapar. Hani imdi de baz lkelerde kral var; ancak lkeyi idare eden parlementodur, kral formalite olarak bulunur. Ebubekir de m e r ' e kar aynen bu durum dadr.185 Frsatlar dnyas: Bir zamanlar az nce szn ettiim o iki kii tehlike arz ederken, Muhammed bakalarndan al d talan maln (altn-100 d e v e gibi) onlara bedava da trd; ama tehlike bitince, onlarn 'topra ortana ilete lim, hamal gibi alalm, kra yerleri iler hale getirelim' dedikleri bu tekitleri bile artk kabul g r m e z hale gelir. Ne demiler: Kpr/ g e e n e kadar ayya day denir... A m a bunun da tesinde, nemli olann mer'in, M u h a m m e d ' e kar etkili olduu gibi Ebubekir iin fazlasyla otoriter oldu unu bilmek-anlamaktr. te mer'in bu tip krc mdaha leleri Ebubekir'e olumsuz etki yapyor ve zamanla aralar alyor. Bunun sonucu olarak, Ebubekir halifeliin ikinci ylnda m e r ' i hac grevinden ald, yerine de Mekke valisi Attab' grevlendirdi. Bu insan zaten Muhammed zamannda M e k k e valiliine atanmt. Ebubekir halife olunca tekrar i ba yapmtr. mer hac ileri grevinden alnnca bu kez 186 ayn g r e v Attab'a verilir. Burada artk m e r anladn anlar ve planlarn uygulamaya balar. nk yalnz bu hac
185 bni Asakir, Tarih Medinet-i Dmak, 9/194-196. 186 a- ibni Asakir, Ta'ih' Medinet'i Dmak, 13/77.

grevinden alnma ilemi, stat itibariyle mer'i Attab'n gerisine gtrr; m e r bununla puan kaybettiinin farkn dadr. Ancak az nceki rnekte belirttiim yetkiye mda hale gibi faktrlerle birlikte, m e r ayn zamanda ok sert bir insand, halkla ilikileri tatllk dzeyinde deildi. ok sert olmasyla ilgili rnekleri, mer'in halifelii ksmnda vereceim. te Ebubekir ona kar deiince, m e r de var olan kozlarn kullanmaya balad. Bir ara Ebubekir'in halifelii iin, "Kardeim Zeyd ve arkadalarn dinlemi olsay dm, Ebubekir halifelii siftah etmezdi" diyor. Bir baka kar knda da Ebubekir'i tehdit ederek, "Rahat dur! Yoksa senin hakknda bildiklerimi sylerim; o zaman yolda giden svariler bile atlarndan/develerinden in mek zorunda kalrlar" diyor. Yani bugnk halk tabiriyle, e e r sylesem yer yerinden oynar gibi bir cmle kullan y o r . 1 8 7 Peki, neymi o yeri yerden oynatan eyler acaba! Demek ki aralarnda ok vahim eyler varm ki bu cmle yi kullanp bylece Ebubekir'in hzn kesmeye alyor. Yine Ebubekir halife olurken o zaman insanlar buna sr priz diyorlard. O gnk g e l e n e e g r e bir genel mutabakat (ilkel de olsa) bir nevi cumhurun onay gerekiyordu. te m e r bu nu duyunca ok kzyor, kim bunu sylyorsa asar keserim diyordu. A m a zaman iinde bu konuda mer'in deitii ni gryoruz, "Evet; halifelii srprizdi; ancak baka da ya placak bir zm yoktu" gibi bir farkllk gsteriyor. Dikkat edilirse burada yine ayarl bir konuma yapyor. Yoksa milb- Safedi, El-Vafi bi'l Vefeyat, 19/289-no.- 7562. c- Mzi, Tehzib-i Kemal, no: 3762- 19. Cilt. 187 Necah Ta, itiyal'l halifet-i Ebibekir, 1/41-42. Burada Muhibbddin Taberi'nin el-Msterid ve bni Ebi'l Hadid'in erh' Nehci'l Belaga'dan da alnt yaplyor

let ona inanmazd ve "Sen ona altn, i bana getirdin, srpriz deil dedin; imdi de farkl konuuyorsun" diyecek ti. Bir de u gerek var ortada: m e r Ebubekir'i halife ola rak desteklerken, onu bir basamak olarak kullanyordu, k sa zamanda iler dzelirse o ayrlr ben baa geerim he saplar yapyordu. Bunu zaten daha nce vurguladm. Hat ta m e r Ebubekir iin, "Ben diyordum ki, iler rayna oturunca Ebubekir bir hafta iinde halifelik grevini b rakp bana devredecek" ifadesini kullanyordu. 1 8 8 nsan, zaman zaman bu honutsuzluun emarelerini Ebubekir'in konumalarndan fark ediyor. Mesela bir ara, "Aslnda bu adam (mer) beni bu ie itti/srkledi" di y o r . 1 8 9 ite bylece ipler kopma noktasna geliyor ve m e r artk bir an nce farkl yntemleri uygulamaya bal yor. Hatta Ebubekir bir hutbesinde, "Benim bir eytanm var. ayet beni kaydmrsa beni uyarn. craatm yerinde ise o zaman bana uyun" d i y o r . 1 9 0 te baz slam yorum cularna g r e Ebubekir'in burada eytandan kast mer imi. Yani o beni etkiliyor d e m e k istemi diyorlar. te ara larnda sorunlar olduu iin net olarak mer'in ismini di y e m e m i diyenler de var. nk eer gayesi cin olan (din mantna g r e ) eytan ise, onu g r m e d i i n e g r e nasl diyebilir ki benim bir eytanm var? mer, halifeliin riske girdiini anlaynca areyi Ebube kir'i ortadan kaldrmakta buluyor ve bu ynl almalar yrtyor. yle ki, Emevilerle konuuyor, bu ii birlikte ya palm, sonunda srayla ben ve Osman halife olalm diyor. Emevi ailesi ok geniti: Mesela Mekke valisi Attab da
188 Necah Tai, Itiyal'l Halifet-i Ebibekir, 1/52. bni Ebi'l Hadid Muteziii'den alnt yaparak. 189 Kandehlevi, Hayat-i Sahabe, 2/250. 190 A. Razzak, Musannaf, no: 20701, cilt 11/336.

Emevi'ydi; ancak Ebubekir'den yanayd. Yine Eban, Sad b. As ve ocuklar Hz. Ali'yi destekliyordu. A m a en geni Emevi kesimi m e r ' d e n yanayd ve en sabkal olanlar bu kesimin iindeydi. Mesela Ebu Sfyan ve olu Muaviye gi bi. mer'in sunduu teklifte kar olduu iin, Ebubekir'i ortadan kaldrmaya ynelik plan zerinde anlatlar. Bata da belirttiim gibi y e m e e zehir katp bu yntemle onu katletmeye karar verdiler. Daha sonra slam tarihi denilen resmi tarih yazlrken de Yahudilere mal edilerek ve ok k sa bir aklamayla, "Efendim Ebubekir ve yanndaki heyet, Yahudilerin kendilerine verdikleri zehirli yemekten etkile nirler ve bundan dolay da zaman iinde vefat ederler" eklinde, ok ksa bir not dmek suretiyle kaynaklarna geirdiler. A m a ne yazk ki bu cinayet ii iinde Osman da vard, onun bal olduu Emevi kabilesinin nemli ahsiyetleri de 191 vard. Uygulama aamasna gelince... Burada ok akllca davrandlar, hi kimsenin hayal e d e m e y e c e i iki Yahudi asll kiiyi ayarladlar: Osman zamannda Kur'an bir araya getirilirken komisyon bakanlna seilen Z e y d bin Sabit'e ve yine nemli bir isim olan Abdullah b. Selam'a bu ii ha vale ettiler. te bunlar olursa Ebubekir rahatlkla ldrlr dncesiyle karar verdiler. A m a sonuta, ne adla, kimin 192 evinde tertipledikleri konusunda detay y o k . Bakalm ka ntlar ne d e r e c e gl! Bu planla ilgili slami kaynaklardan derlediim nemli baz bilgileri sunacam. Sanrm v e r e c e i m bilgiler zm noktasnda bir eyler ifade eder.
191 erh' NehciT Belaga ve igtiyal'l Halifer'i Ebubekir. 192 Necah, gtiyal'l Halifet-i Ebubekir, 1/62.

Burada ok komik bir not eklemek isterim. Ebubekir'le birlikte doktoru da o yemekten yedikleri zaman doktorun, bu yemekte zehir vard, maalesef fazla yaamayacaz-, ancak bir yl yaama ansmz var' dediini daha nce de belirttim. Bir yl sonra doktorla birlikte yataa den Ebu bekir, gidici olduklarn anlamtr. Baz kiiler doktora git mesini, fayda grebileceini sylemilerdir. Ebubekir ise "Doktorumdan sordum, gereken tehisi koydu" eklinde yant vermitir: Bu iin aresi yoktur de mek istemitir. Ebubekir'in szn ettii doktor, onunla birlikte o zehirli y e m e i yiyen gerek ve mehur doktor dur; ancak slami kesim bunu ileyince ilgin bir senaryo i zilmitir. zeti u: Gya Ebubekir ok kanaat sahibiymi, artk hakiki doktorum olan Allah beni gtrecek d e m e k is temi. Gerekten ne garip yorumlar. Peki m a d e m Ebubekir bu planla ortadan kaldrld, o za man onlar nasl halife oldular, o kadar da kolay myd, or talk o kadar bo muydu sorusu nasl bir yant bulur? Daha nce Necah'dan bu konuda baz bilgiler aktar dm, imdi de farkl kaynaklardaki bilgileri de ekleyerek da ha fazla detaylandraym. Anlatlanlara g r e Osman, Ebubekir'in tek vasisidir ve onun vasiyeti srasnda ne olmusa ikisi arasnda olmu tur. 1 9 3 Osman'dan nce Abdurrahman b. Avf Ebubekir'in yanna gider. Ebubekir ona, m e r ' e g r e v versem ne der sin, diye gr bildirmesini ister. Abdurrahman, "mer'i benden daha iyi tanrsn" deyince Ebubekir, "Olsun, yine de dnceni belirt" der. Abdurrahman, "Bildiinden daha fazla iyidir; ancak serttir" diye karlk verir. Ebubekir daha sonra Osman' arp ayn soruyu ona da sorar, gr bil dirmesini ister. Osman, "Bana gre mer'in ii dndan
193 bni Esir, el-Kamil, ikinci cilt, hicri 13. yl olaylar. bni Asakir, 30/411.

daha temizdir" yantn verir. O arada Ebubekir kendisine, "Vasiyetimi yaz" der. Besmele yazdktan sonra Ebubekir kendini kaybeder/ar hastadr. Osman o arada vasiyet k dna, Ebubekir'den sonra mer'in halife olacan yazar. Daha sonra Ebubekir aylnca (tabii ki eer doruysa, aylmsa!) hemen Osman'a: Hele oku ben kendimi kaybedin ce sen benden sonra ne yazdn, diye sorar. O arada bak yor ki, Osman vasiyet kdna mer'in halife olacan yazm. O zaman Osman'a, "Bakyorum ben baylnca sen korkmusun, ya vasiyet etmeden vefat etse ne ya pacaz diye hemen mer'i yazmsn. Ama iyi etmi sin, ben de zaten onu gsterecektim" demitir. Baz kaynaklarda, Ebubekir'in Osman'a, "Aslnda sen m e r yerine kendini yazsaydn daha uygundu" dedii de g e i y o r . 1 9 4 Talha bin Ubeydullah (cennetle mjdelenen on kiiden biri) m e r ' l e ilgili bir eyler sezince hemen ieri gi rip Ebubekir'e, "Sen mer'i halife olarak vasiyet ediyorsan, yarn Allah huzurunda cevabn ne olacak?" diyerek itiraz etmitir. u da var ki, bu adam muhalif olduu iin daha sonra Osman'n yanda Muaviye tarafndan katledilir. Za ten hep vurgu yapyorum, Ebubekir'in atad kiiler za man iinde ya g r e v d e n uzaklatrlm, ya suikastla ld rlm veya savalara gnderilip bu ekilde ortadan kald rlmlardr. Basit bir rnek: Zehebi, "Muaz b. Cebel, Ebu Ubeyde ve rahbil b. Hasene, halife m e r zamannda 195 am tarafnda bir ktlkta lmlerdir" d i y o r .
194 M. Taberi, Riyad' Nadre, 2/116. 195 a- bni Sad, Tabakat, 3/106, bni Sad, mracaat ediyorlar Ebubekir'e mer olmasn. 3/146. b- ibni Kuteybe, Imame-Siyase, 32. bni Hacer, Isabe, no:4270. Talha b. Ubeydullah md. c- Kandehlev, Hayat-i Sahabe, 2/253. Zehebi Tarihi, hicri 18. yl olaylan. d- bni Asakir, 30/413.

A m a Ebubekir zamannda bunlar deiik blgelerde nemli grevlerdeydi. Sonunda, Ebubekir tarafndan mer'in halife tayin edil diini sylemek isteyen Osman dar kar. Bunu syle meden nce ilgin bir yaklam tavr gsterir: "Aklayaca m vasiyete inanrsanz okurum, yoksa okumam" eklin de bir pazarlk yapar. Ve balar okumaya. Ksa bir yazdr zaten. Sadece mer'in halifeliiyle ilgili ok ksa bir metin dir. Bu arada mer'in nerildiini ilan edince, millet bu va siyetin Ebubekir'e ait olmadn fark eder. nk Os man'n okuduu ktta Ebubekir'le ilgili bir iaret yoktur: Ebubekir vahiy ktibiydi, okuryazard, kendisi yazabilirdi ama yaz onun deildir. Yan sra ahit yok, o gnk dete g r e benzer vasiyet ler yaplnca imza gibi bir iaret olurdu; ama byle bir ey yoktu. Bir de iin iinde panik-acele vard, kabul ederseniz okurum gibi inandrc olmayan eyler syleniyordu. Hele bir de Osman'n yannda m e r de var, a m i g o gibi srekli halka, "Dinleyin, bakalm Osman ne diyecek?" gibi aceleci bir hali vard. Zaten milletin o ana kadar Ebubekir'den byle bir tek lifin g e l e c e i n e ilikin tahminleri de yoktu. A d e t a srpriz bir aklamayd te bni Ebi'l Hadid, Necah gibileri burada tam isim ko yuyorlar: Hileyle, skandalla i bana g e l m e . Ksacas, Ebubekir artk hastayd, Osman ve mer'in hazrladklar d z m e c e bir vasiyetname millete ilan edili yordu ve maddi gcn arl da iki tarafta olunca halife lik bu ekilde gasp edilmitir. Kaynaklarda u da var: Halk, Ebubekir'in mer'i halife olarak nerdiini renince hem muhacirlerden, hem de Ansar'dan Ebubekir'in huzuruna kanlar, sen bu adamn

nasl biri olduunu iyi biliyorsun, g r e v i buna vermekle ya rn Allah huzurunda nasl bir cevap vereceksin, diye ver yansn ederler. Buna kar Ebubekir, "Ben de Allah'a, kana atime g r e iyiydi ki g r e v v e r d i m " dyeceim yantn v e rir. Hatta unu da syler: Hastalmd.an dolay duyduum ac bir yana; bakyorum hepinizin Iburnu havada.- Niye mer'i neriyorum diye. Kanmca bui gibi bilgiler gerei yanstmyor. Bunlar uyduruk eyler. ink Ebubekir'in va siyeti falan yok. Osman'la m e r kendli aralarnda d z m e c e bir mektupla ii bitirmiler. nl tarihi ve mfessir Taberi dalha net bilgiler aktar yor: Ebubekir son nefesinde yalnz Oisman' yanna alr ve ona "Vasiyetimi yaz" der. Besmele; yazdrdktan sonra kendini kaybeder. Bu arada Osman kafadan bir eyler yaz maya devam eder. Ebubekir bir ara iyileince Osman'a, "Hele oku bakalm sen ne yazdn?" diye sorar. 1 9 6 Os man okuyunca memnun kalr ve "Bern baylnca sen kork musun, belki vefat ederim de halife: belirlenmemi olur; dolaysyla sorun yaratlr. Biliyorsun ki halifelik vasiyet edil meden lm gerekleirse Mslmanilar arasnda olumsuz durumlar meydana gelir. te bunu cflnerekten hemen mer'i yazmsn; ama iyi etmisin" der. Yani bir bakma Osman yazdklaryla Ebubekir'den puan da alm olur. A m a ne ilgintir ki bu konuda farkl alktarmlar da var: Os man ieri girince Ebubekir ona, "Asllmda sen halifelie daha uygunsun" der; ancak Osman hayr karln verir ve kendi yerine mer'i nerir. nk Osman'la m e r ara snda bu konuda yaplan bir pazarlk vard. Buna ramen Osman o an iin halife olamazd. Omun iin hayr d e m e k zorunda.
196 a-lbni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmaka. C.30V411. b-Taberi Tarihi, 3/123

Bir gn mer, Ebubekir'in yanna varnca, bakyor ki di lini tutmu urayor. mer, hayrdr diye soruyor. Ebube kir, "te bama ne gelmise bundan gelmitir" diyor, tabii ki emareler haddinden fazla oktur ki, bu ikisi arasnda ba z planlar yaplmtr. y l e ki, biri dierine kar rahatlkla harekete geemiyordu: A d e t a birbirlerine ihtiyalar vard, birbirlerine mecburdular. 1 9 7 Ebubekir'in m e r ve Osman tarafndan planlanan bir suikastla ldrldn teyit eden ve ayn zamanda bir ok slami kaynakta anlatlan olaylardan birkan zetle mek isterim. Ksacas, bunun bir siyasi cinayet olup olmadnn izini srmeye devam edelim. a) Zaman iinde halife Osman' katledenler arasnda Ebu bekir'in olu da var ve kendisi o zaman Afrika'dan Os man' katletmeye gelen basknclarn iinde n saflarda yer alyor. Hatta Osman'a yanna geldiinde ok ar hakaret lerde bulunuyor. Birinci basknda Hz. Ali'nin araya girme siyle bunlar Osman' katletmekten vazgeip geriye-yollarna d e v a m ediyorlar. Onlar geri dnnce, bu arada Osman hemen kendine bal olan Afrika valisine mektup yazp bir personeline veriyor. O da d e v l e t e ait bir binitiye (deve-at) binip Afrika yoluna kyor. Mektubun ieriinde u var: Afrika'daki valisine, u u insanlar yakala, feci bir ekilde kat let diye talimat verilmi. lm fermanlar istenen kiilerin banda da Ebube kir'in olunun ad yazlyd. Bu mektup basknclar tarafn dan ele geirildi ve burada artk Osman'n sonu gelmiti. Basknclar tekrar geri dndler ve Osman' katledip cena197 a- Ibni'l Cevzi, Menakib' Emiri'l M'minin mer b. Hartab, s. 55. b- bni Ebi eybe, Musannaf, Megazi, 20/579-no: 37202.

zesini de Yahudilerin tuvalet olarak kullandklar bir m e z b e leye attlar. gn orda kald; kimse korkudan gidip cena zeyi kaldramad. Sonunda Hz. Ali yine araya girince bas knclar defin iin izin verdiler ve Osman gmld. Hz. Ali halife olunca Ebubekir'in bu olunu Msr'da g revlendirdi; zaman iinde Muaviye i ba yapnca, bu kez onun talimatyla yakalanp bir merkebin iine kondu ve o merkeple birlikte atee verilerek ikenceyle ldrld. Ha life Osman ksmnda bu konularda detaylca bilgi v e r e c e im.198 Bu arada Ebubekir'in kz ve ayn zamanda Muham med'in de ei olan Hz. Aye de Osman'a kar sert tavr al d, hatta millete, "ldrn bu Na'sel'i" diyecek kadar ile ri gitti, Osman'n lm fetvasn verdi. Na'sel demek, bunak-beyinsiz demektir. te hem Aye'nin bu tutumu, hem de Msr'daki kardeiyle Osman arasndaki iliki, insan cid den phelendiriyor: Dernek ki bunlar, m e r ve Osman'n Ebubekir hakknda evirdikleri planlar biliyorlard ki Os man'a kar cephe aldlar. Bu tavrlarn ancak babalarnn cinayetiyle ilikilendirmek mmkndr. 1 9 9 Yine ibni Kuteybe'nin M a a r i f t e anlattna g r e , mer'in ldrlmesinden sonra, kz ve ayn zamanda Mu hammed'in de ei olan Hafsa ile Aye'nin (bunlar kuma) aras alr/aralarna mesafe konur. Peki bu niye! Burada u soru akla gelebilir: M a d e m mer-OsmanEbubekir'i ortadan kaldrdlar, peki niye Aye ve Ebube kir'in dier ocuklar yalnz Osman'a kar cephe aldlar,
198 a- bni Esir, sd'l Gabe, Muhammed b. Ebubekir ksmnda, b- bni Abdi"! Berr, Istiab. N o : 2320. 199 a- Taberi, Tarih: 4/459. b- ibni Manzur, Lisan'l Arab, 11/669. c- Ebl Fida, Muhtasar' Ahbar'il Beer, 1/172. d- bni Esir, Nihaye fi Garib'il Hadis, 'Na'sel' md. 5. Cilt.

neden m e r ' e kar da byle bir plan yoktu? Olay udur: m e r bir kere ok disiplinli-acmsz biriydi. Benim kanaa tim o ki, m e r zamannda Ebubekir'in cinayetinden habe ri olanlar korkudan syleyememi olabilir. Veya kim bilir belki de normalde daha sonra ortaya km olabilir. Zaten dnyada bunun rnekleri ok, baz lmlerin komplolarla gerekletii zamanla ortaya kyor. Burada nemli grdm bir bilgi daha vereyim. Ebu bekir'in dier bir olu Abdullah da Muhammed zamann da Taif seferinde ald yaralardan dolay belli bir sre son ra vefat etmiti. A d a m evliydi. Ondan dul kalan ei Atike binti Zeyd ile halife m e r evlendi. m e r nerdeyse Ebube kir'in yatyd; artk Ebubekir'in dul kalan bu gelininin ka yanda olduu, onunla m e r arasndaki ya fark herhalde tahmin edilebilir. Daha enteresan bir rnek vereyim. Ebu bekir hicri 13. ylnda vefat ederken, ei Habibe binti Hari ce hamileydi. ocuk dounca adn mm Glsm koydu lar. Ebubekir lnce m e r ayn sabah i ba yapt; zaten konumuz da bu. Ve m e r 10 yl halifelik yaptktan sonra ldrld. Yani m e r dnyasn deitirdii vakit bu kz 910 yalarndayd. te bu mer, bu kz da kendine e olarak Hz. Ay e'den istedi ama alamad. Daha sonra mm Glsm, dedesi yanda olan ve cennetle mjdelenen Talha bin Ubeydullah'la evlendirildi, Zekeriya, Yusuf ve A y e adlarn da ocuk dnyaya getirdi. Kz 9-10 (o da e e r m e r ona son ylnda talip kmsa!), m e r ise 60 yalarnday d. m e r ' l e Hz. Ali'nin kz konusunda buna biraz daha de ineceim. lgin: Bir yandan birbirlerini katlediyorlar, dier yandan birbirlerinin ufak ocuklaryla evleniyorlar. Hz. Ali de Ebu bekir'in lmnden sonra kendisinden dul kalan ei Esma

binti Umeys'le evlendi ve ocuklar oldu. Bunu daha nce de yazdm. Onlarda yaam b y l e y d i . 2 0 0 b- Gerek bireysel, gerek kitlesel ekilde insanlar Ebube kir'in yanma karak, "Aman m e r ok serttir, nasl halife olarak tayin edersin, bunu yaparsan Allah'a kar nasl he sap vereceksin" dedikleri halde, Osman'n bunlardan fark l olarak Ebubekir'e, "Aslnda mer iyidir, onun ii dn dan daha temizdir" demesi anlamldr. Az nce belirttim ki, Talha b. Ubeydullah, mer'in halifelii konusunda Ebu bekir'le konuurken Talha olumsuz rapor vermiti. te bu Talha daha sonra halife Osman'n damad Mervan tarafn dan Osman'a kar tavr alanlardan olduu iin katledil d i . 2 0 1 te bunlar da cinayetin gerek adresi noktasnda nemli birer ipulardr. c- Yine mer'in, Ebubekir'in vefat ettii ayn g e c e d e he men alelacele cenaze namazn klp onu g m m e s i , bizzat kabre indirmesi ve sabahleyin de halifelik grevine bala mas, bu arada Ebubekir iin alayan aile fertlerini, kadnla r krbalamas anlamldr. N e d e n alelacele gmyor, ne den cenazenin merasimle kaldrlmasna izin vermiyor? Daha nce Ebubekir'le mer'in arasnn ne kadar ak ol duunu rneklerle izah ettim. Dolaysyla mer'in bu de fin iinde hizmet gibi grnen davranlar, aslnda bir hiz met niyetiyle deil; bir an nce bu cenaze ii bitsin, kimse duymasn, kolayca sabahleyin i ba yapaym niyetiyledir. Bir de tabii ki babas, annesi, bir yakn lse insan alar; bu
200 Bu konuda Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in kadnlar adl yaptm da geni bilgi var. s. 238 ve 269. Askalani, Isabe, no: 12235, bnil Esir, sd, mm Glsm md. 201 bni Kuteybe, Maarif, s. 133.

doal bir eydir. mer'in bu kadnlar dvmesi, korkusundandr: Kimse duymasn diye bu tavr gstermitir. nk yine m e r zamannda Halit b. Velit lnce kadnlar ala mtr. A m a m e r burada bir sorun karmad gibi; ste lik alasnlar d i y e izin de vermitir. Bu da onun niyetinin ne olduunu aka ortaya koyuyor: Kadnlar, Ebubekir'in ya knlar llerine alyorlarsa sana ne! tabii ki bu da kuku uyandryor, anlamsz d e i l . 2 0 2 Daha nce <de ifade ettiim gibi, birok slami kaynak ta g e e n u bilgi nemli: Osman'n vasiyet esnasnda tek bana Ebubekir'in yannda kalp vasiyetini yazmas, Ebu bekir'in baylmas sonucu Osman'n mer'in ismini yaz mas ve Ebubekir'in akl bana gelince bunu okuyup onay lamas ve sonumda Osman'n bir klesiyle birlikte dar kp o arada m e r de onlarla birleince, halka "Kabul eder seniz okurum yoksa okumam" demesi, mer'in acele- pa nik iinde Osman' dinleyin demesi ve hele hele Ebube kir'in de okur-yazar, vahiy ktibi olduu halde onun o k da yazdna dair hibir iaretin bulunmamas, stelik a hitsiz bir kt]) tabii ki kukular daha da artryor. Bir de Ebubekir'in yazlar, g e n e l d e uyarlar ieriyordu, iinde vaz'u-nasihat vard. Bu vasiyette ise, "mer'i halife olarak neriyorum, iy/ilik yaparsa iyi olur-, aksini yaparsa ben ne yapaym?" gibi hi de Ebubekir'in sylemlerine uymayan bir stille yazlarn ifadeler. Bunlar da phe uyandran nokta lar. Bir de Ebubekir ok hastadr, yle ki besmele kelimesi ni bile yazmadlan baylmtr. Peki, gerekten bu baygn ha linde Osman'la bunlar konuabilir mi? Yine m a d e m Os man dnda kiimse yoktu ierde; Ebubeldr'in baylp birda202 Taberi Traihi, hiicri 13. yl olaylar blmnde. bni Asakiri Tarih'u Medineli Dmak, 8/27.

ha ayldn ve Osman'a, bravo iyi etmisin de mer'i va siyetime almsn gibi szler sylediini Osman dnda kim duydu? Osman'dan baka ahit y o k ! 2 0 3 d- ister teklifleri ciddi olsun, ister d e n e m e mahiyetinde ol sun; Hz. Muhammed'den sonra halife seimi konusunda yrtlen almalar srasnda hem Ebubekir, hem de m e r Ebu U b e y d e ' y e , "Sen aday ol" diyorlard, o sralar da Osman'n ad hi gemiyordu. A m a Ebubekir'in vefaty la birlikte her ne hikmetse Osman n e kyor ve Ebu Ubeyde ismi ortadan kalkyor. stelik Ebubekir dneminde atanan eyalet valileri, askeri yetkililer, vergi memurlar g revden alnp yerlerine de en ok Emevi slalesine bal ki iler atanyor ve zamanla Emevi saltanat meydana geliyor. Ebubekir dneminde g r e v yapp da m e r dneminde uzaklatrlan bu insanlarn ou, mer'in halifelii dne minde u veya bu ekilde ortadan kayboluyorlar/ldrl yorlar. Mesela Muaz bin Cebel ile Ebu Ubeyde iin am tara fnda bir ktlkta ( A m v a s ktl) lmlerdir diye.bilgi v e rilmi. Daha n c e de yazdm, M e k k e valisi ve ayn zaman da hacdan sorumlu Attab adndaki kii zehirli y e m e k l e l drlyor ve ksa bir notla cinayeti Yahudilerin iledii kayda geiriliyor, o d n e m d e sanki Yahudi mi kalmt! M u h a m m e d zamannda Hayber, Beni Kaynuka, Beni Na dir ve Beni Kureyza Yahudilerinin ii oktan bitmiti. An cak u olabilir: Kalan Yahudilerden plan konusunda bilgi edinmi ve sonuta Yahudi asll Z e y d bin Sabit ile yine Ya hudi asll Abdullah bin Selam gibi ahslar da arac olarak
203 a- ibni Abdirabbih, Ikd'l Ferid, cilt 1, Ebubekir'in mer'i halife semesi ksmnda. b- ibni Esir, El-Kamil, Ebubekir'in mer'i halife gstermesi blmnde

kullanm olabilirler; yoksa o srada Yahudilerden etkili bir kesim kalmamt. Yine Ebubekir'in nemli grevlilerinden, zellikle irtidd hareketlerini bastrma konusunda mehur olan Halit bin Velit g r e v d e n uzaklatrlr ve Suriye'nin Hm kentin de hicri 2 1 . ylnda m e r zamannda vefat eder. O da ze hirlenerek ldrlr. Mesela bni Teymiyye gibi slam n derleri, Halit b. Velit zehirlenerek lmtr, diyor. Zaten mer hi onu sevmiyordu, ona kalsayd Ebubekir zama nnda Malik'in eini ald zaman talanarak ldrlmeliyd i . 2 0 4 Yine Ebubekir'in grevlilerinden Utbe bin Gazvan da hacdan dnerken devesinden/atndan der ve lr, en azndan byle syleniyor; e e r doruysa! tabii ki bu da kukulu. Tekrar oluyor ama bir kere daha hatrlatmakta ya rar var.- O dnemin muhalifleri ya zehirlenerek ldrlm veya baarlmas zor savalara gnderilip bu ekilde etkisiz hale getirilmilerdir. 2 0 5 e- Aslnda Ebubekir'in bir ara Abdurrahman b. A v f a , "Keke Halit b. Velit'i am'a gnderdiim zaman mer'i de Irak'a gnderseydim" demesi anlamldr. Yani keke mer'i bamdan kovsaydm, uzaklatrsaydm d e m e k isti yor. Ebubekir'in bu aklamas neredeyse konuyu ileyen il gili tm slami kaynaklarda var. tabii ki bu da nemli bir tespit.206

204 bni Teymiyye, 8/204. 205 bni Kuteybe, Maarif, s. 133, 144, 161. bni Sad, Tabakat, 3/221, bni Asa lar, M.Tarih-i Dmak, 10/290. Ayrca ilgili isimler ksmnda sabe, sd ve Istiab'da geni bilgi var. 206 a- Taberi Tarih-i, 3/430. b- bni Hacer Askalani, Lisan-l Mizan, no: 502, Ulvan b. Davud Beceli ks mnda. c- Kenz'l Ummal, no: 14113.

Bir de kitaplar okuyanlar, hemen okuyup geiyor, olay lar arasnda iliki kurmuyorlar. Mesela Ebubekir'le birlikte Attab da o zehirli yemekten yiyor ve lyor deniliyor. A m a kimse bunun zerinde durmadan, bilgi olsun diye ksa not eklinde geitirmilerdir. Bu Attab da kim, o niye bu pla na dahil olmu, yoksa o da tesadfen mi orada bulunuyor du diye kimse bunu irdelememi. te bu sorunun yant da konuyla alakaldr. Bu ahs, Muhammed zamannda Mek ke valisiydi. Ebubekir gelince ilk yl yine bu g r e v i srdr d ve ikinci yl hac ilerinden sorumlu g r e v e getirildi. O dnem hac ilerinden sorumlu olan kii, halifeden sonra gelen ikinci yetkili adamd. te Attab'n zehirlenmesi bir tesadf deil; tersine ona kar da bir komplo sz konusu. nk bu adam mer'in rakibi ve hatta onu geebilecek durumda. 2 0 7 Keza Ebubekir'in, "Aslnda mer halife olmazsa da ha iyi olur" eklindeki aklamas var. Bundan da, Ebube kir'in mer'den memnun olmad belli oluyor; ama yle grlyor ki, iin banda birlikte baz planlar yapmlar; ar tk Ebubekir istemese de yerine getirmek zorunda. Hatrla naca gibi mer'in bir ara onu tehdit ettiini, senin hak-

f- Ibn Abdirabbih (328.) Ikd'l Ferid, Ahbar'l Hulefa, Ebubekir ksmn da. g- Eb-I Feda, Imadddin smail b. Ali (h.732.), 'Tarih', Ebubekir ksmn da. h- bni Ebi eybe (235.) 'Musannaf adl yapt, Ebubekr'in halifelii ks mnda 8/572. i- bni Asakir (571), a) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13/ 122. v e b) Tarihi D mak, 30/421 vd. j- ibni Teymiye (661-728), Minhac'-s Snne, 8/290 ve devamnda. 207 ibni Asakir, Muhtasar' Tarih'i Medinet-i Dmak, 13/77.

d- Muhibbddin Taberi (694.), Riyad- Nadre, 1/241 ve Zexair. 1/109. e- Taberani (918..miladi), Mucem-i Kebir, Aerei Mbeere, Ebubekir ksm, no: 43.

knda bildiklerimi aklasam svariler bile atlarndan/deve lerinden inmek zorunda kalrlar dediini yazmtm. Hatta mer'i istemeyen o kadar ok insan vard ki, mer'in ha life olmamas iin kitlesel olarak Ebubekir'in yanna gidi yorlar, m e r ok sert-hain biri, makam sahibi olursa daha da sertleir, sakn ola halife olmasn diyorlar; bunu daha nce y a z d m . 2 0 8 Ayrca bu zehirli y e m e i ayarlayanlardan Yahudi asll Zeyd bin Sabit'in daha sonra m e r ve Osman tarafndan ok nemli g r e v l e r e getirilmesi, kafalar daha da kartr yor. Mesela halife Osman zamannda hazrlanan Kuran iin bu Zeyd komisyon bakan olmutur. Geri Ebubekir zama nnda bu konuda yaplan almada yine komisyon baka nyd. Kur'an'n Osman zamannda nasl kitap haline geti rildiine, daha dorusu nasl oluturulduuna ilikin elim de yeni bir almam var; orada bu konular detaylca anla tacam. Ancak merak edilmesin diye burada ksa bilgi ve reyim. En bata Hz. Ali gibileri onlarca vahiy ktibi var iken ve ta Mekke'den beri Hz. Muhammed'le beraber iken, Kur'an' batan beri takip edenler var iken, M e d i n e dne minde Mslman olan ve M u h a m m e d ' l e tanrken de 11 yalarnda bir ocuk olan bu Yahudi asll Z e y d bin Sabit'in, Kur'an'n bir araya getirilmesi komisyonuna bakan olma s, izah edilebilir bir olay deildir. Yine rnein m e r hicri 17. ylnda hacca gidip 21 gn kalrken, Zeyd'i kendi yeri ne grevlendirir. Yine ayn yl m e r umreye gidince Zeyd'i 209 bir daha tayin e d e r . Sanki baka adam m yoktu. Os man'n kendi zamannda onu tekrar ayn g r e v e getirme si, ister istemez kuku oluturuyor: Acaba Ebubekir'e ze-

208 bni Ebi eybe, Musannaf, Megazi, no: 38211, cilt, 20/584. 209 Ibni'l Cevzi, el-Muntazam..., 4/231.Hicri 17. yl olaylar ksmnda.

hirli yemek yedirdii iin dllendirilmi midir v e y a bir pa zarlk sonucu mudur? Ayrca halife m e r iki kez hacca, bir kez de am taraf na gitmitir ve yerine de Zeyd bin Sabit'i sefer M e d i n e valisi olarak tayin etmitir. Ayn tolerans Osman da gster mitir. Bunlar tesadfi olan eyler d e i l d i r . 2 1 0 f- Taberi gibi (.310) bir mfessir (Kur'an yorumcusu) ve tarihinin u aklamas dikkate deer. Ebubekir lm d egindeyken Osman'a, sana bir eyler syleyeceim; Allah senden raz olsun sakn kimseye anlatma diyor. Osman, "evet; kimseye s y l e m e m " szn verince Ebubekir, "As lnda mer halife olmazsa onun hayrnadr" diyor ve bu konumann sonunda yine Osman' uyaryor; "sakn bu sylediklerimi, seni niye yanma ardm kimseye an latma" diyor. Taberi'de bu aklamann yapld y e r d e dip notta, ibni Sad'n da bunu aktard eklenmitir. Belli ki Ebubekir-mer arasnda bozulmas zor olan pa zarlklar daha nce yaplm ki, Ebubekir, mer'i istemedi i halde artk bir ey yapamamaktadr. rnein Hz. M u h a m m e d ' e kar birlikte tertipledikleri cinayet plan... m e r nasl M u h a m m e d ' e kar etkili biri idiyse, Ebubekir'e kar da ok baskn /otorite sahibi bir insand. Dikkat edilir se Ebubekir, Osman'la mer hakknda bir cmle sarf edi yor. O cmlenin hem banda, hem de sonunda, sakn ha bunu azndan karma diyor. Bu aslnda somut bir kant tr. Zaten daha nce Ebubekir'in m e r ' e kar ne kadar et kisiz olduunu rneklerle akladm. 2 1 1

210 a- bni Abdilberr, Istiab, no: 840 Zeyd b. Sabit md. Yine Necah Tai, gti yal'l halifeti Ebibekir, 1/62. 21 1 a-Taberi Tarihi, 3/428. b)bni'l Esir, El-Karnil, 2. cilt Ebubekir'in halifeyi ta yin ksmnda.

g-) Yine Ebubekir'in (nabz yoklamas da olsa) Osman'a, "Aslnda halifelie sen daha uygunsun" demesi ve Os man'n buna kar, "yok m e r olsun, o daha uygundur" diye c e v a p vermesi, gsteriyor ki plan Osman'la mer arasnda sonulandrlm, bir karara varmlar, artk prog ram yava yava uyguluyorlar. Pazarlklar olmasayd, onu zehirlememi olsalard, Osman bu frsat karmazd. n k onun bal bulunduu Emeviler ok glyd, bir de Osman, Muhammed'in damadyd (kzlar Muhammed'in olmad halde yine de bu nemli bir faktrd), millet bu nu da g z nne alrd. Ebubekir cidden ona teklif sunmu olsun diye dnelim; Osman artk olup bitenlere kar yeni bir adm atamazd, "hayr" demekten baka bir yolu yoktu. Bal yle kapatmak isterim: M a d e m bu kadar slami kaynakta Ebubekir zehirlenerek ldrlmtr deniliyor, 2 1 2 peki hangi olaydan dolay, nerede, zehirli y e m e k yediren kim, faili ne oldu diye sormak lazm. 'Yahudiler onu zehir ledi' eklindeki ksa aklamayla bu olay kapatlamaz. Olup bitenlere bakldnda, yle bir plann yapld ortaya kyor: Aslnda Ebubekir artk son nefesini verirken, Osman tarafndan g z hapsine alnm, evine girilip kl m, yoklanm; Osman onu nbet tutarcasna takip etmi ve artk can v e r m e annda iken, aslnda daha nce mer'le birlikte yazdklar o hazr kd cebinden karp "Ebube-

212 Az da olsa kimi yazarlarca, Hz. Muhammed'den sonra gya Ebubekir ok zlm de gitgide km ve bu skntdan dolay lm deniliyor. Bu nun bir abart olduu belli. Kald ki bunu pek fazla ileyen yazar da yok. Kimileri de souk bir g e c e d e banyo yaparken zatrre olmu, daha sonra vefat etmitir eklinde rivayetler aktarmlar. Ancak insan, bu konunun i lendii kaynaklarn toplamna baknca ve olay da 1400 yl nceki bir top lumda meydana geldiine gore, lm nedeninin suikast olduu kesinlik kazanr.

kir'in vasiyetidir" eklinde halka ilan etmitir. Bu anlatlan lardan byle bir film evrildii rahatlkla anlalabiliyor. lm hangi yata gelir bunu kimse bilemez; ancak Ebubekir altm ya civarnda lrken babas henz hayat tayd. Kimseyi cani diye ilan etmekten zevk alacak halim yok; ancak sansre ramen bu bilgiler nemli slami kay naklarda var.

BENC B L M

HALFE M E R

a - Halife m e r N e d e n Katledildi? Halife mer'in cinayet nedeni ok ilgin ve maalesef Ms lmanlar bunu bilmiyor. Onlarn kafasnda hep "adaletin k lc, merhametli bir m e r " olarak yer edinmi. 1986'dan sonra ben Diyarbakr merkezdeydim, ta 92'ye kadar. Bir ara mftlk, halife mer'in katli ile ilgili bir piyes tertiple miti, ben de izlemeye gittim. O piyesin etkisiyle izleyici lerde byk bir nefret ve infial olumutu: "Keke mer'in katili Eb L'l' ele geirip parampara etseydik" mesaj, onlarn gzlerinden okunuyordu. O gnlerde bu konuda fazla bilgi sahibi deildim; ama fanatik de deildim. Za man iinde mer'in asl kimliini/icraatn rendim, o pi yesteki insanlarn o nefreti hatrma geliyor; zlyorum. Geenlerde bir yaz okudum; Yemen'de kanun karmlar, bir kz ocuu 17 yana g e l m e d e n evlenemez diye. Ka dnlar bunu duyunca niye byle bir kanun karyorsunuz diye ellerine birer pankart alp meclise yrye gemiler. Hlbuki o kanun kadnlarn lehinedir. Burada olay u: Onlar slam'a inanyorlar. slam'da da kk ya kzlar iin prob lem deil. Bu kanunu karmakla Yemen hkmeti slami y e t ' e saygszlk yapm oluyor! te kar koyularnn ne deni bu. Evet, m e r neden ldrld?

Halife m e r kolay kolay Farslar ehre sokmazd, onla rn M e d i n e ' y e yerlemelerine izin vermezdi. Bir gn M u gire b. ube, m e r ' e bir mektup yazd. Mektubun ierii u: Yanmda Fars/ranl biri var, adam hem iyi bir demirci, hem marangoz ve hem de ressam/figr iini iyi yapan bi ri. zin verirsen M e d i n e ' y e gelsin orada bizim insanlarm za faydal olsun. nerdii kii Mugire'nin klesidir, kalaba lk bir merkezde kalmasn, fazla mterisi olmasn arzu et mektedir. Sonunda mer izin verir ve adam M e d i n e ' y e yerleir. Her gn (para kazansn kazanmasn) patronuna iki dirhem (o gnk para birimi) v e r m e k zorundadr. Bir sre sonra bu kadar para vermek adama zor g e l m e y e balar. Bir ara m e r ' e durumunu anlatr, bu kadar creti d e y e m e y e ceini syler. mer, sen kazanrsn, birok sanatn var der ve ona yardmc olmaz. Bu arada m e r ona, "Duyduuma g r e sen hava ile alabilecek deirmen de yapabiliyormusun" der. A d a m e v e t dedikten sonra ve m e r ' e kzgn bir bak atarak "mrm yeterse sana yle bir deirmen yapacam ki, numune olsun, insanlar hep onu konusun" diye ekler. mer'i ldrme duygusuyla doludur. mer de onun ba klarndan bu durumu fark ederek, "Baksanza bu adam beni tehdit ediyor" der. tabii ki alayl bir ekilde. Ve adam gidip iki azl, uzun bir haner yapar, bir gn sabaha kar camide m e r ' e saldrr ve darbe vurup kaar. Kaarken de nne gelenlere, onu yakalamak isteyenlerin hepsine saldrr ve rivayetlere g r e on kiiyi katleder. Hanerin zehirli olduunu da belirtmeliyim. Sonuta teslim olma mak iin intihar eder. te mer'in lm hikyesi byle. Hakszla maruz kalan ve kendi memleketinde n e m li bir ailenin de evlad olan bu insan, bir hi uruna kle

statsne tabi tutuluyor, m e r ' e derdini anlatyor ve mer d e , "al, al. Senin elinden birok i gelir" karln v e riyor. unu belirteyim ki, mer'in cinayetiyle ilgili Msl manlar tarafndan ezberlenmi o bilgi gerei yanstmyor. mer'i katleden Firuz, yine mer'in halifelii dneminde Mslmanlarca ele geirilen ran'a bal Nihavend ehrin dendir. slam tarihindeki bilgiye g r e Mslmanlar 100 binden fazla insan katlediyor bu savata. Otuz bini sava alannda, seksen bini de basknlarda ldrlyor. Bu sava ta her Mslman svari askere alt bin dirhem ganimet da tlyor. Piyadeye de iki bin. nemli kiiler katlediliyor. Ka dnlar cariye ve birou kle statsne tabi tutularak M e dine'ye gtrlyor. Byle bir manzaraya ne denilebilir ki. mer'i katleden Firuz, ou kez o ocuklarn yanna gidip balarn okard ve " N e yapaym, yaplacak bir ey yok. mer, cierlerimi yedi/paralad" diyordu ve hep d np tanyordu. te bundan sonras nemli. bni Teymiyye Minhac' Snne adl yaptnda bu konu yu ilerken unu sylyor: Bu adamn mer'i katletmesi bir siyasi olaydr. Bunu basit bir vergi meselesine balamak doru deildir. Adam, alnan ehrini dnyor, katledilen insanlarn dnyor, M e d i n e sokaklarnda her gn o esir ocuklar grnce eriyor, katledilen o Nihavend kadnlarn gznn nne getiriyor. Ve bu yzden bir an nce mer'i nasl yok ederim planlar yapyor, tabii ki kendisine biilen vergi de ar, o da etki yapm olabilir; ama asl neden, si yasidir. Afrika'ya, spanya'ya, Orta Asya'ya kadar uzanarak f tuhat ad altnda o zamanki yerst kaynaklarn talan etti ler. yi ki teknoloji devri balad; yoksa bu ftuhatlar hl devam edecekti ve nice Firuzlar ya esir olup bir patrona

uak yaplacak, ya da katledilecekti; kadnlar-kzlar da cari ye olacakt ve mal-mlk ne varsa hepsi ganimet olarak da tlacakt. 2 1 3

b- Bilinmeyen Ynleriyle Halife mer

En bata Hz. Muhammed olmak zere, Ebubekir ve daha birok nemli kiinin lmnden sorumlu tutulan mer'in yapsnn gerekten buna msait olup olmadn iyi anla mak iin, bilinmeyen ynlerine iyi bakmak lazm. slami ke simce salam diye kabul grm kaynaklardan derlediim baz zelliklerini bu balk altnda z e t emek istiyorum. lkin halife mer'in niin ve nasl Mslman olduu ko nusuna deinmek istiyorum. Onu tam tanyabilmek iin bu konunun da bilinmesinde yarar var. mer'in nasl Mslman olduu konusu, neredeyse imann artlar gibi her Mslman'n ezberindedir. Onun iin formaliteler zerinde pek durmayacam. Ancak iddia edildii gibi m e r o komik nedenden dolay m Msl man olmutur; yoksa baka nedenleri mi vard, buna katk sunabilecek baz ipular v e r e c e i m . slami kaynaklarda anlatlan u: Mekke dneminde he nz Mslmanlarn says 40 civarnda iken, inanmayanlar Hz. Muhammed'i ortadan kaldrmak iin kiralk katil ayar lamaya karar verirler. Sonuta m e r ortaya kp bu ii ben yaparm der ve anlarlar. Bunun sonucu olarak m e r kl cn kuanr Muhammed'i ldrmek iin dar kar. Yolda Nuaym b. Abdullah adndaki birine rastlar. A d a m m e r ' e , "Senin yaknlarn Mslman olmu, nce kendi aileni
213 a- Abdurrazzak, Musannaf, Megazi, Hadisti Ebu L'l. N o : 9775. b- Taberi Tarihi, 4/1 16-136 ve 190 vd. c- bni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmak, 44/409.

bir dzelt de ondan sonra git bakasyla ura" der. mer, "Hangi ailemden sz ediyorsun?" diye sorunca, Nuaym b. Abdulah, "Amcann olu ve ayn zamanda eniten Said b. Zeyd b. Amr ve kz kardein Fatma binti Hattab ite bunlar Mslman olmular" der. Bunun zerine m e r hemen yolunu deitirip onlarn evine d o ru gider. Kapya varnca, Habbab adndaki kiinin onlarn evinde Kur'an'dan ayetler okuduunu iitir. m e r ieri gi rer, " A z nce okuduklarnz ne idi?" diye sorar. Kz karde i ile enitesi bunu inkr edince mer, "Duydum d ikiniz de M u h a m m e d ' e uymusunuz ve onun dinine girmisiniz" der ve hemen enitesi Said b. Zeyd'in zerine ullanr. Fat ma kalkp onu kocasnn zerinden uzaklatrmak isteyince m e r onu da tokatlar ve ban yarar. Bu arada kz kardei ve enitesi ona, "E.vet, biz Mslman olduk. Sen ne yapar san yap" derler. mer, kz kardeinin ban yarp kanattn grnce duygulanr ve o andan sonra kz kardeine, "Demin okudu unuz e e r yazl varsa bana getirin, Muhammed'in dava s neymi bir bakalm?" der ve ondan sonra onlara yumu ak davranmaya balar. O srada kz kardei Fatma ona, "Ey kardeim! Sen puta taptn iin necissin/pissin (temiz de ilsin!) Hlbuki Kur'an'a temiz olanlar ancak dokunabilir!" der. Bunun zerine m e r kalkp ykanr ve kardei Fatma da ona o sayfalar getirip verir. Sayfalarda Taha suresi ile Tekvir suresinin birka ayeti yazlym. m e r Taha suresi nin ba tarafndaki ayetleri okuyunca, "Bu szler, ne kadar gzel, ne kadar deerli!" demekten kendini alamaz ve o andan sonra da gidip M u h a m m e d ' l e konuup Mslman olduunu ilan eder ve artk M u h a m m e d ' l e almaya ba lar. te slami kaynaklarda halife mer'in Mslman olu unun ksa hikyesi bu.

 m e r ' i ok etkileyen ve Mslman olmasna neden olan ayetlerin ieriinde neler var, neymi o olaanst mesajlar ki m e r artk dayanamam, sonuta inanm? n c e bu ayetlere bir bakalm. Bir kere birinci ayet (Ta ha) anlam olmayan bir kelime; bunu g e e l i m . mer'in dinle dii (kalan) 15 ayette, biz Kur'an' sana glk verelim di ye deil d e , Allah'tan korkanlara t olsun diye indirdik. Yerle gkleri yaratan Allah'tr. Rahman/Allah Ar'ta istiva etmi (Bu da ok tartmal ve Tevrat'la rten bir ayet. Hani Tevrat'ta deniliyor ki Allah evreni 6 gnde yarattktan sonra yedinci gn Ar'a oturmu. Burada da bunun a rm var), gklerle yerin ve ikisi arasndakilerle yerin di bindeki ne varsa hep Allah'ndr, Allah gizliyi de aikr da bilir. Allah'tan baka Tanr yoktur ve en gzel isimler A l lah'ndr denir. Bunlar sylendikten sonra hemen Hz. Musa olayna at lama yaplr ve ilgintir ki Allah burada soru eklinde giri yapan Musa olay sana (ey M u h a m m e d ) ulat m, der ve anlatr: Hani Musa uzakta bir ate grnce ailesine, "Hele bir gidip bakaym, ola ki o ateten bize bir para getiririm v e y a yannda biri varsa sorarm belki bize yardmc olur" gibi Tevrat'ta anlatlan mitolojiden bir zet var son ksmda (Sunduklarm, mer'in dinleyip de etkilendii ayetlerdir.) Bir de o srada mer'in dinledii Tekvir suresinin ilk 14 ayetinde neler var, bunlar da z e t eklinde Diyanet'in Kur'an tercemesinden vereyim. "Gne drld zaman, yldzlar snd zaman, dalar yrtld zaman, g e b e develer salverildii zaman, yaban hayat yaayan (irili ufakl) tm canllar topland zaman, denizler kaynatld zaman, ruhlar (bedenlerle) eletirildii zaman, diri diri g mlen kz ocuunun, hangi gnahtan tr ldrld sorulduu zaman, amel defterleri ald zaman, gkyz

(yerinden) syrlp koparld zaman, Cehennem alevlendirildii zaman, Cennet yaklatrld zaman, herkes nce den hazrlayp getirdii eyleri bilecektir." 2 ' 4 te mer'i etkileyen ayetler bunlar. unu da hatrlatmakta yarar var: Bir kere m e r bu ayet leri yeni duymuyordu! Bunlar ve daha nicelerini arda, pazarda, sokakta ve her y e r d e M u h a m m e d ' d e n ak bir ekilde dinliyordu. Zaten Muhammed bunlar anlatt iin muhalefet ona inanmyordu ve m e r bu yzden klcn alp onu l d r m e y e gitmiti. Peki, neden darda bunlarn daha fazlasn dinledii halde etkilenmedi de, ieride bir ka ayet okuyunca onda iz brakt ve olaanst ayetler di ye slam tarihine geti? mer'in daha nce bu ayetleri hi duymadn, bu olayda duyduunu kabul edelim! Peki, az nce anlamlarn sunduum bu ayetlerde ne vard ki m e r ok etkilenerek Mslman olmutur? Aslnda m e r kz kardeini dverek onu yaraladnda, bundan bir nebze (o an iin) etkilenmi olabilir. Ancak m e r ' l e ilgili tm bilgiler bir araya getirildiinde, onun s lamiyet'i kabul ettii andan itibaren, gelecekle ilgili kafas na baz dnceleri yerletirdiini sylemek kuvvetle muhtemeldir. nk o d n e m M e k k e ' d e farkl ve etkili bir siyasi rgtlenme yoktu; nasl olsa bu din formlyle M u hammed bir eyler yapmaya, yeni bir sistem kurmaya a lyordu; hi olmazsa ben de fazla dman kesilmeden imdiden balanp gelecek iin planlarm yapaym eklin de dnmesi ve buna ynelik hesaplar yapmas en ger eki olandr, tabii ki e e r mer'in slamiyet'i kabul etme si anlatld gibi ise. A m a belki de farkl bir ekilde Msl man olmutur, bunu bilemiyoruz. H e p sylyorum: slam tarihi maalesef ok karanlk bir tarihtir, bamsz yazlan bir
214Tekvir, ilk 14 ayet.

tarih deildir. Az sonra sunacam hadiste ve daha biro unda Hz. M u h a m m e d , m e r iin, "eytan bile senden kaar" demektedir. Yani m e r bou bouna, hemen gidip ben de Mslman oldum d e m e z ; bu, ok safa bir dn ce olur. imdi de mer'in gerek hayatndan somut birka r nek vereyim. r n e k 1: Sad b. Ebi Vakkas aktaryor: Bir gn halife m e r Muhammed'in yanna girmek iin izin ister. O sra da da Muhammed'in yannda birtakm kadnlar da vardr. Bunlar hem onunla sohbet eder, hem de yksek sesle ko nuup kadn haklaryla ilgili baz isteklerini, skntlarn dile getirirler. m e r ieri girince onlar hemen kalkp p e r d e ar kasna gider, saklanrlar. Buna kar Muhammed g l m e y e balar. m e r bunun nedenini sorunca Muhammed, "Bu kadnlara atm: Ben ve onlar babaa iken serbesttiler, bir sorun yoktu; senin sesini duyunca koup perde arkasna gittiler" der. mer, "Bunlar, aslnda sana kar byle disip linli olmalyd" der ve o kadnlarn bulunduu y n e doru dnerek, "Ey kendine dman olanlar! M u h a m m e d ' d e n ekinmiyorsunuz da benden mi ekmiyorsunuz?" diyerek onlara serzenite bulunur. Kadnlar da, "Evet! Senden kor karz. nk Sen ok sert mizal bir insansn" karl n verirler. Bu arada Muhammed, "Allah'a yemin olsun ki, ey mer eer eytan sana bir caddede rastlam olsa, mutlaka senin tuttuun yoldan ynn evirip baka bir yol alr" der. Evet; mer'in sertliini ortaya koyan bu nemli hadis, Buhari ile Mslim'de ortak olarak ilenmi tir.2^
215 Buhari ve Mslim, Fedail ksm, Hz. mer konusunda. L'l ve'l Mercan, no: 1552.

 m e r ' l e ilgili benzer rnekler slami eserlerde oktur; birkan daha aaya alyorum... r n e k 2: Leyla adnda bir kadn anlatyor. Biz slamiyet'i kabul ettiimiz iin muhalif olanlar ( M e k k e ' d e ) bize eziyet ektiriyorlard, bunlarn banda da m e r geliyordu. Ken disi ok sert bir insand. Bize uygulananlara dayanamadmz iin eim Amir b. Rab'i ile birlikte hazrlandk, Habe istan'a g edeceiz. m e r bu hareketliliimizi grnce "Hayrdr, nereye?" diye sordu. Ben de, "bize yaptnz zulme dayanamadk burdan kayoruz" dedim. Buna kar m e r sert bir davranta bulunmad-, tam tersine, "Allah si zinle olsun" dedi. Daha sonra m e r gidince eim yanma geldi. Ben eime, m e r ' l e aramda geenleri anlattm, mer'in bana yumuak davrandn syledim. Bu srada eim, "mer'in merkebi/eei Mslman olmayana ka dar mer Mslman m olacak sanki" dedi. 2 , 6 Burada, az nceki rnekte anlatlan mer, Mslman olmadan nceki mer'dir; slamiyet'i kabul ettikten sonra deimi ve adaletin klc olmu gibi szler sylenebilir. Kanmca bu balk sonuna kadar takip edilirse ve kitapta olup bitenler de g z nne alnrsa mer'in deiip dei medii daha kolay ortaya kar.

216 a- bni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmak, cilt 44/23. b- Mecme- Zevaid, Habeistan hicreti ksmnda, no: 9840. c- Zehebi, Tarih-l slam, 1/181. mer'in nasl mslman olduu ksm da. d- el-Kamil fi Tarih, slam- mer ksmnda 1. cilt. e- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 3/108 ve siyer, 2/33. f-Taberani, Mucem-i Kebir, 18/207, no: 20570. g- Revd-l Unuf, slam- mer ksmnda, h- Beyhak, Delalil, 2/95, no: 522 vs.

 r n e k 3: Burada anlatacam olay, az nceki rnekle ay n mesaj ieriyor. Hz. Muhammed'in g e n ei A y e anla tyor. Ben ve eim Muhammed e v d e oturuyorduk. O ara da sesler, ocuk sesleri geldi. Kendisii kalkp bakt. M e e r ki Habeistanl bir dansz oynuyor, etrafnda insanlar, o cuklar toplanm bakyorlar. M u h a m m e d bana, "Aye, sen de bakmak ister misin?" dedi. Ben e v e t dedim ve kendi sine yaslandm birlikte bakmaya baladk. Bir ara "Artk yeter mi?" diye sordu. Ben hayr; houma gidiyor seyre delim dedim. O srada m e r de oraya geldi. zleyiciler mer'in geldiini grnce daldlar. Bunun zerine Mu hammed, "Ne kadar eytan varsa (ins-cin) hepsi bu mer'den korkar" dedi. Buna benzer farkl bir olay daha ekleyeyim. Bu sefer Aye'nin hizmetlisi Breyde anlatyor. Muhammed bir sa vatan dnmt. O srada zenci bir kadn huzuruna geldi ve unu syledi. Ben bir adakta (yeminde) bulundum ki, e e r bu savata Muhammed'in bana bir ey g e l m e d e n kendisi e v e dnerse ben de elime def alr alar, oynarm. Acaba gnah deil mi, yapabilir miyim? O da, m a d e m byle demisin sorun yok, yapabilirsin dedi. Kadn progra mna balad. Bu arada Ebubekir geldi yine sorun yok, ka dn devam ediyor. Osman ve Ali geldiler yine sorun yok. Daha sonra m e r gelince, kadn korkudan durdu ve defini altna alp zerinde oturdu: Sanki hibir ey yapmam gi bi yapt. Bunun zerine M u h a m m e d m e r ' e , "eytan bi le senden korkar. Biz o kadar insanlar izlerken problem yoktu, kadn oynuyordu; ancak sen gelince vazgeti" d e 2 1 7 di.

217 a- Ahbari mer, Tirmizi'den naklen, s. 389. b- Kenz'l Ummal, Menakb-i mer, no: 35839. c- Beyhak, Snen no: 19888.

 m e r kiilik olarak sert olduu kadar tip/fizik olarak da farklyd, korkutan bir grnts vard. Onun ne kadar sert biri olduuna bir rnek vereyim. Kendi halifelii dnemin de kadnn biri bir sula itham edilir. m e r haber gnderir, yanma gel diye. Kadn bunu duyunca, "Vay bama ge lenler; mer'le ne im var" der ve tabii ki zorunlu olarak mer'in yanna g e l m e k iin yola kar. Kadn o sra hami ledir ve d o u m yapmak zeredir. Gelirken mer'in korku sundan yolda ocuk drr ve drlen ocuk bir-iki kez ses de verir. Yani sekiz-dokuz aylk bir ocuk. slami kaynaklarda mer'in zellikleri yazlrken u il gin belirleme de yaplmtr: m e r kzd zaman bykla rn tutup evirirdi, ah-of ekerdi, bir ey frr gibi yapar d. Kafasnda sa yoktu; kel bir insand. 2 1 8 Bu hadislerden u kyor ortaya: Demek ki eytan, m e r ' d e n korktuu kadar Muhammed'den o kadar korkmuyormu. Bu da slam mantna g r e mer'in Muham m e d ' d e n daha dindar olduu anlamna gelir. nk slam inancna g r e insan ne kadar dindar ise eytan o kadar on dan uzak durur. Bu gibi rneklerle aslnda Muhammed, mer'in ok sert ve kaba biri olduunu vurgulamak iste mitir. Kendisi ailesiyle birlikte izledii halde sorun yok. A m a m e r gelince millet dalyor. Fakat Muhammed de cesaret edip m e r ' e , "Ey m e r bu ite gnah yoktur, bak
218 a- Nevevi, Mecmu', Diyat, 19/11 ve 15/234. b- mam afii, el-mm, 7/215-no: 2686. 'Cinayet' Sultan' ksmnda, c- Beyhaki, Snen-i Kbra, 8/322, d- bni Kudame, el-Muni, no: 1464- 12/35 Diyat blm, hkm' Iskati'l Cenin'i min'el feza' blmnde. e-Taberani, M. Kebir, 1/65, no: 54. f- Heysemi, M. Zevaid, 5/166. g- Hindi, Kenz'l Ummal, no: 9170-3/921 ve 35972, cilt 12/645 ve no: 40201. h-Tabakat, 3/146.

ben de izliyorum, insanlarn istirahatn bozma, peygamber ben miyim yoksa sen misin?" diyemiyor, kendisi bile mer'den korkuyor, yanllarna kar bir ey diyemiyor, hep suskunluu tercih ediyor v e y a mer'in yapt ok ar bir su da olsa (iledii cinayetler gibi) onu kurtarmak iin hep ondan yana oluyor, hatta bazen gerektiinde Ceb rail mer'den yana zaman zaman ayet de getiriyormu ( ! ) Bu konuda az sonra birka somut rnek sunacam. Muhammed'in kadn sanatlar, d e f alan kadnlar din lediine ilikin hadisler, Buhari ve Mslim'de defalarca g e iyor. Mesela A y e anlatyor; h e m hac mevsiminde M i na'da, hem de normalde M e d i n e ' d e ve stelik de camide sanat kadnlar oynard, ben ve M u h a m m e d de izlerdik. Bir ara babam Ebubekir bunlar g r n c e kzd, bunlar ey tandr dedi; ancak eim M u h a m m e d , "Brak oynasnlar; bugn seyrandr bover" dedi ve onlar oynamaya d e v a m ettiler. Bellidir ki Ebubekir biraz yumuak olduu iin Mu hammed ona bir eyler diyebilmi; ama mer olsayd so nu farkl olurdu. Bu hadisler pek duyulmam olabilir-, ancak slam'n salam kaynaklarnda var. Bunlar, mer'in mizacna birer 2 , 9 rnek olsun diye buraya aldm. rnek 4: u tespiti iyice dikkate almak lazm: Muham med M e k k e ' d e iken Kur'an'n 1 14 suresinden 86's inmi ti/olumutu. Bu Mekke surelerinden Ihibirinde kadnlar aleyhine bir ey yoktur. Kur'an'da var olan kadnlar aleyhin-

219 a- Buhari. Bayram namazlar ksmnda ve Menakb, Muhammed'in Medi ne'ye gemesi ksmnda. b- Mslim, Bayram namazlar ksmnda 7 hadis bir arada alm, c- Tirmizi, Mebakb ksmnda.

deki ayetlerin tm M e d i n e ' d e oluan 28 surede gei yor.220 Peki, niye Mekke'de byle bir ey yok; ama M e d i n e ' y e gelince oluan surelerde kadnlar aleyhine ayetler sk sk geliyor? Evet, buras nemli! M e k k e ' d e bir kere en bata Muhammed'in kadnlarla ilgili sorunu yoktu. Tek evliydi ve ei Hatice de zengin bi riydi. Dolaysyla onun keyfi yerindeydi. Ayrca o dnem M e k k e ' d e erkek e g e m e n sistem hkimdi; ancak Medine ok farklyd. Bence bugn ehirlerde yaayanlara medeni insanlar demenin tarihesi M e d i n e ' y e dayanr. Gerekten nerdeyse anaerkil bir sistem vard M e d i n e ' d e . Somut bir rnek vereyim. M e d i n e ' d e Hz. Muhammed birok kadn la evlenince tabii ki e v d e huzursuzluk meydana gelir. Bu kadnlarn ounun aileleri glyd. Dolaysyla Muham m e d onlara olumsuz bir ey de diyemiyordu. Mesela Ay e Ebubekir'in, Hafsa mer'in kzyd. Bu kadnlar iki gruba ayrlrlar. Birinin ban Aye, Hafsa, Safiye ve evde eker. Dieri ise mm Seleme ve kalan kadnlarndan oluuyor du. Ben burada bunlar arasndaki kavgalar anlatmyorum. Maksadm, Medine dneminde ok elilik olduundan dolay huzursuzluk ortaya kyor ve bir ihtiyatan dolay 2 2 1 kadnlar aleyhine ayetler oluuyor. Her ne kadar M e d i n e ' d e kadnlar daha zgr de olsa, yine zaman zaman kadna bask uygulanrd; zellikle Mek ke'den giden Mslmanlar bunu yapard. Bir ara baz ka dnlar, elerinin kendilerini dvdklerini M u h a m m e d ' e i kyet ederlerdi. Bunun zerine kendisi, erkekler elerini dvmesinler eklinde bir aklama yapt ve bu sz etrafa yayld. Bunu duyan halife m e r hemen gelip Muham220 Bakara, Nisa, Talak, Ahzab, Nur gibi. 221 Tecrid-i Sarih, no: 1130, cilt 8/17.

m e d ' e bask kurdu: "Kadnlar elerine kar azdlar, fetva ver de gerektiinde erkekler onlar dvebilsinler" dedi. Bu nun zerine -her ne kadar daha n c e dvmeyin diye ak lama yapmsa da- bu sefer Nisa suresi 34. ayeti geldi ki, bu ayete g r e gerekirse erkekler elerini dvebilirler ek linde ak bir ekilde d v m e k iin fetva ayeti indi. Bu ayet inince, erkekler elerini d v m e y e balarlar; hatta yle olur ki, eleri tarafndan dvlen 70 kadn Muhammed'in evine doru yrye geer. A m a ne fayda! mer taraf ar bas m ve kadnlar dvlebilir diyen ayet artk Kur'an'a g e miti. Kald ki, zaten kadnlar gszd, ayet onlarn dedi i ekilde oluamazd. 2 2 2 nk kuvvet her zaman gl den yanadr. 5: Hz. Muhammed bir gn bir i icab Mdlic b. A m r adnda bir kiiyi halife m e r ' e gnderir. Meerki o s rada m e r elbisesiz bir durumda uzanyormu v e y a belki de uyuyormu. A d a m onun yanna varnca avret yerini g ryor ve tabii ki m e r bunu fark ediyor. Daha sonra m e r Muhammed'in yanna gelince durumu anlatyor ve "nsan lar bakasnn evine gidince, nce izin isteyin/kap aln da ondan sonra girin" anlamnda bir ayet olsayd ok iyi olur du. nk gnderdiin adam geldi, beni uygun olmayan bir vaziyette g r d " diyor. Bunun zerine Nur suresinde ayetler iniyor. 2 2 3

rnek

222- a- Nisa suresi 34. ayet hakknda tm uzun tefsirler. zellikle Suyuti'nin Drr'l Mensur'u nemli. b- Kur'an'nn Kkeni, s. 81 dipnot. Burada ok kaynak var. c- A. Razzak, Musannaf, no: 17945. d- Ebubekir Hemedani afii, el-Itibar'u fi'l Nasih-i ve'l Mensuh... s.1/180. e- bni Sad, Tabakat, 8/351. f- Hindi Kenz: no: 44984. 223 Nur suresi, 58-59. ayetler.

Yani mer'in teklifi Allah katnda makbule geiyor ve hemen Cebrail'i gnderiyor. Ayetin anlam u: "Ey inanan lar, ellerinizin altnda bulunanlar (kle ve hizmetiler) ve henz erginlie ermemi ocuklarnz vakitte (odalarn za girebilmek iin) izin istesinler: Sabah namazndan nce, l e vakti elbisenizi karp yatacanz/uzanacanz za man ve yats namazndan sonra. Bunlar sizin stnzn ak olabilecei vakittir. Bu vakit dnda (kle-hizmeti ve ocuklar) izin almadan ieri girebilirler; bunda ne size, ne de onlara bir saknca yoktur. (Onlar sizin) yannz da dolaabilirler, birbirinizin yanna girip kabilirsiniz. Allah ayetleri size byle aklar. Allah bilendir, hkm ve hikmet sahibidir. ocuklarnz erginlik ana geldiklerinde, kendi lerinden ncekilerin izin istedikleri gibi onlar da izin istesin ler. Allah yetlerini size byle aklar. Allah, hakkyla bilen dir, hkm ve hikmet sahibidir" 2 2 4 diyor. lgintir ki her iki ayetin de sonunda, "Allah yetlerini size byle aklar. Al lah, hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir" ifadesi geiyor. Yani bu ev girileriyle ilgili gelen ayetler, olaa nst bir ey olarak saylm olmal ki, Kur'an'n Tanrs ta rafndan bu son cmle iki sefer tekrarlanyor. Sz mer'in az nceki olayndan almken, ayn sure de bu ev izinleriyle/kap almayla ilgili baka ayetler de var, onlar buraya almak istiyorum. nk ilgin eyler var. Ayetlerin anlam u: "Ey iman edenler! Kendi evlerinizden baka evlere giderken izin alp selm v e r m e d e n ieri gir meyin. Bu davran sizin iin daha hayrldr. Dnp anlayasnz diye size byle t veriliyor. Kimseyi bulamyor sanz, size izin verilinceye kadar oraya girmeyiniz. Eer si z e , "Geri dnn!" deniliyorsa, siz de dnn. nk bu, si zin iin daha nezih bir davrantr. Allah, yaptnz bilir.
224 Nur suresi, 58-59. ayetler.

"inde kendinize ait eyann bulunduu bo evlere (han, otel gibi) -izinsiz- girmenizde herhangi bir saknca yok tur/girebilirsiniz. Allah, sizin aa vurduklarnz da, gizle diklerinizi de bilir." 2 2 5 Evet; ok ilgin eyler. Sanki dnyann sorunlar bunlar m, sanki baka sorunlar yokmu; tanr gelip evlere nasl girilir adabn insanlara anlatyor. te mer'in uygun olma yan bir durumda yakalanmasnn getirdii sonu: Bir sr ayet; hem de nasl ayetler... 2 2 6 r n e k 6: Bedir'de adeta aileler arasnda meydana g e l e n bir sava yaand. M u h a m m e d ' e kar olan Mekkeliler, Ebu Sfyan komutasnda M e d i n e ' y e yakn bir yere kadar geli yor ve M u h a m m e d ' l e ona inanan ve ounluu yine M e k keli ve kar tarafn ok yakn akrabas olan insanlar da br cephede bekliyorlard ve yaplan sava yakn akrabalar ara s bir savat. Burada bir rnek vereyim. Halife mer, ken di z days As b. Hiam' katletti bu savata. Vurduktan sonra bir de As'n olu Sait'e, "Baban katlettiim iin sen den zr dilemem. nk senin baban olduu kadar be nim de daymdr" dedi. Buna kar Sait, "Hak yolda olma d iin ldrmsn, buna ne diyebilirim ki" karl n verdi. 2 2 7 Hz. Muhammed'in mehur amcas Hamza, Bedir har binde kendi yaknlarndan Utbe ve eybe b. Rabi' karde225 Nur suresi, 27-29. Ayetler. 226 Nur sursi 58. ayetin tefsirinde: a- Suyuti, Drr'l Mansur. b- Kurtubi. c- Vahidi, Esbab-i Nzul. d- bni-1 Cevzi Zad'l Mead e- bni Esir, sd Mdlic b. Amr ksmnda. f- bni Hacer sabe, Mdlic b. Amr ksmnda. 227 bni Abdi'l Ber, Istiab, Sait b. As ksm, no: 987.

leri vuruyor. Ebubekir'in olu Abdurrahman hem Bedir, hem de Uhud harbinde Mslmanlara kar savayordu ve babas da dier tarafta/Mslman ordusunda yer alyordu. Bir ara Bedir harbinde Ebubekir Muhammed'e, "zin ver de ben sava meydannda olumla kar karya, teke tek vu ruaym" diyor. Muhammed, "Sen benim g z m kulamsn olmaz" karln veriyor ve engel oluyor. 2 2 8 una da vurgu yapmak gerekir ki, Muhammed, Ebube kir'e hayr deyince zaten gerekesini de belirtiyor: Sen be nim g z m kulamsn diyor. Yani, "olundur, onunla nasl savarsn?" demiyor. Amac, Ebubekir yal olduu iin muhtemelen oluna kar kaybedecekti ve Muhammed nemli bir yardmcsndan olacakt. Maksadn bu olduu zaten Muhammed'in verdii yanttan belli. Muhammed'in hayr demesini farkl tarafa ekebilenler olabilir diye zellik le vurgu yaptm... Yine Muhammed tarafndan cennetle mjdelenen Ebu U b e y d e Amir b. Cerrah, Allah rzas iin babas Abdullah b. Cerrah' Bedir harbinde katlediyor. A y n zamanda Mus'ab b. Zbeyir, kendi z kardei Ubeyd'i bu savata ldryor. te akraba sava olduu ve Msl manlar birok yaknn bu savata katlettikleri iin, ister is t e m e z baz Mslmanlarn kafas karabilir, morali bozula bilir. Buna frsat v e r m e m e k iin, bu olup bitenler esnasnda yle bir moral ayeti oluur: "Allah'a ve ahiret gnne iman eden hibir topluluun, babalar, oullar, kardeleri yahut kendi soy-soplar olsalar bile, Allah'a ve peygamberine dman olan kimselere sev gi beslediini gremezsin. te Allah onlarn kalplerine iman yazm ve onlar kendi katndan bir ruh ile destekle mitir. Onlar, ilerinden rmaklar akan ve ilerinde ebedi kalacaklar cennetlere sokacaktr. Allah onlardan raz ol228 stiab, no: 1394 Abdurrahman b. Ebubekir ksmnda.

mu, onlar da Allah'tan raz olmulardr. te onlar, Allah'n tarafnda olanlardr. yi bilin ki, Allalh'n tarafnda olanlar kurtulua erenlerin ta kendileridir." 2 2 9 Evet; bu ayet, m e r gibi en yakn akrabasn Allah rzas iin katledenleri takdir ediyor, benzer dnayetlere devam edin, bunlar ilemekle siz Allah taraf saylrsnz, ne mutlu sizlere diyor. stelik cennetle mjdelenen Ebu Ubeyde'nim katlettii babasnn ad, Abdullah, yani Allah'n kulu. Bir hi uruna bu insan lar katlediliyor ve oluan Kur'an ayetlleriyle de bunlar tak dir kazanyor. Burada olay u: O katiller arasnda yine halife m e r vard. Kim bilir o olmasayd belki de bu moral ayetleri olu mazd (1), hi de g n d e m e g e l m e z d i . Kritik konular oldu u iin, bunlar ieren gvenilir slam kaynaklardan bir lis teyi aaya alyorum. 2 3 0

r n e k 7: mer, hicri 6. ylnda Hdeybiye antlamas s rasnda M u h a m m e d ' e kar sert bir k yapt. nk M u hammed, yanna ald 1400 kiilik bir Mslman kitleyle birlikte M e d i n e ' d e n , Umre niyetiyle M e k k e ' y e doru yola kmt. Henz ehre girmeden Mekkeliler haber ald ve onlara engel olmak istedi. Sonuta iki taraf arasnda bir szleme yaplmas kararna varld. Tarih, miladi 628. Bu antlamaya Hudeybiye/Biat-i Rdvan ad verilmitir. Ktip lii ise Hz. Ali yapmtr. Kar tarafn heyet bakan Sheyl b. Amr'd. Sra ant lama metnini yazmaya geince, M u h a m m e d , Hz A l i ' y e ,
229 Mcadele suresi, 22. ayet. 230 Tefsirlerden: Kurtubi, Suyuti, Begavi, bni Kesir ve daha birou, Mcade le suresi 22. ayet aklamasnda. Ayrca ibni Hacer, Telhis ve sabe'de, b ni, Abdi-I Ber Istiab, Halcim, Beyhak, Taberani, F b Naim gibi birok mu_u haddis ve siyer yazarlar da bunlar ilemilerdir.

"Bismillahirrahnanirrahim" ile bala dedi; ama kar taraf bu ekilde yazlmasn kabul etmedi; "Bismikellahmme" eklinde yazlsn dediler. Muhammed, "Tamam byle ol sun fark etmez" diyerek onlarn teklifini kabul etti, Hz. Ali de o ekilde dzeltti. Muhammed yine Ali'ye, "Bu antla ma, Allah'n peygamberi Muhammed ile Mekkeli heyetin bakan Sheyl arasnda yaplan bir antlamadr" ibaresini yaz deyince, Sheyl buna da itiraz etti, "Eer senin pey gamber olduuna inansaydk zaten aramzda sorun olmaz d ve bugn burada bu antlamaya gerek kalmazd, siz de rahat bir ekilde gelir Ka'be'ye girer, tavafnz yapardnz. O yzden byle bir cmlenin antlama metnine gemesi ni kabul etmiyoruz; sadece Abdullah olu Muhammed ya zarsanz olur" dedi. Bu, Mslmanlarn itirazlarna neden oldu, bu hakarettir, kabullenemiyoruz dediler. Bu arada Muhammed mdahale etti ve bizzat kendi eliyle Allah'n peygamberi termini silip Abdullah olu Muhammed ek linde dzeltti. Yazlan antlamann u iki maddesi Msl manlara ok ar gelmitir: 1- Mslma-lar o yl K a b e ' y i ziyaret etmeden oradan geri dnecekler. 2- Medine'cen herhangi biri gelip Mekkelilere snr sa Mslmanla-a geri verilmeyecek; ancak Mekke'den herhangi biri Mslman olup M e d i n e ' y e snrsa, o tekrar geri verilecek. te bu duruna m e r sert tepki gsterir: Peygamber deil misin, hak yolda deil misin, biz niye ta uzaklardan buralara geldik, sen demedin mi ki biz Umre niyetiyle Ka'be'yi ziyarete gideriz? eklinde ar eletiriler yneltti. Buna kar Muhammed, e v e t ben dedim Ka'be'yi ziyaret e d e c e i z ; ama yln ismini v e r m e d i m ki. te seneye bu i olacak karln verdi. Verdii yant tatminkr olmad iin Mslmanlarn krgnln gideremedi.

Mslmanlar Ka'be'ye girmeden oradan dneceklerdi. O yzden M u h a m m e d onlara, kalkn tra olun, kurbanlk hayvanlarnz kesin dedi; ama kimse onu dinlemedi. Bu ary sefer tekrarlad; ama nafile: Kimse dediini yap mad... Sonuta, beraberinde gtrd hanm mm Seleme ile istiare etti: Bu insanlar benim sesime kulak vermiyor ne yapmam lazm? diye sordu. Kadn da, ar mak yerine sen ilk nce kalk kurbann kes, herkes sana ba kp kurbanlklarn kesmeye balar dedi. Muhammed kur bann kesmeye balaynca, mm Seleme'nin dedii oldu ve dierleri de kesime baladlar. Bu olay zaten mehur, en bata Diyanet'in terceme ettii Tecrid -i Sarih'te anlatl maktadr. te bu olayda mm Seleme'nin nerisi daha makul v e gerekiydi. 2 3 1

r n e k 8: u rnei Kur'an'n Kkeni adl yaptmda yaz mtm; ancak mer'i tanma babnda buraya alnmasn uygun gryorum. Konu, Nisa suresi 65. ayet. lkin anla mn vereyim, sonra sebep-sonu ilikisini anlataym. Diya net'in tercemesinden: "Hayr! Rabbine andolsun ki on lar, aralarnda kan ekimeli ilerde seni hakem ya pp sonra da senin verdiin karara ilerinde hibir s knt duymakszn, tam bir teslimiyetle boyun emedike iman etmi olmazlar" diyor Kur'an. Peki olay ne ki, kimmi bu Hz. Muhammed'in vermi olduu karar kabul etmeyen/ler ve bu yzden de bu aye te g r e imansz ilan edilenler? Deiik tefsir ve slami kay naklardan bunun yantn v e r m e y e alaym. Burada ok komik nedenler anlatlyor.

231 Tecrid-i Sarih, Nor 1 164-8/171.

Biri u: Hz. Muhammed'in hala olu Zbeyir b. Avam ile (ki Muhammed tarafindan cennetle mjdelenen kiiler den biri) bir baka Mslman (ki ayn zamanda Bedir har bine katlan nemli biri) arasnda arazi sulamas konusunda ihtilaf kar. Bunlar zm iin Hz. Muhammed'e gidip ola y anlatnca, Muhammed hala olu Zbeyir'e hak verir. Bu nun zerine dier adam, "Ne yapaym ben hala olu (ya ni akraba) deilim ki" diyerek sert tepld gsterir. te az nceki ayet bu olaydan dolay inmi denilir. Bir dier nemli neden de u: Bir dava konusunda ild kii arasnda anlamazlk kar. Hz. Muhammed yardmc olsun, zsn diye onun yanna giderler. Sonuta biri kazanr, dieri kaybeder. Bu arada kaybeden kii der ki, iznin varsa bir de durumu m e r ' e ile telim, bakalm bu konuda o ne diyecek? Muhammed de "Sorun yok, gidebilirsiniz" yantn verir ve o iki kii kalkp doruca mer'in yanna giderler. O srada onlardan biri, biz bir dava iin Hz. M u h a m m e d ' e gittik sonuta birimize karar verdi; ama bir de mer'den soralm diye ondan izin istedik; bakalm senin fikrin ne, der. mer, bekleyin, ieri girip kaym, yantnz veririm der. eri gitmesiyle g e l m e si bir olur. Geldiinde elinde plak bir kl vardr ve tek hamlede o iki insandan birinin kafasn uurur. Dier adam korkudan kap Aluhammed'e varr, olup bitenleri anlatr. Muhammed ilk etapta, "Ben buna ihtimal vermiyorum, mer nasl cinayet iler?" diyerek yaplann yanl olduu nu belirtir. A m a gerekten m e r bunu yapmt ve adam da artk geri gelmeyecekti. Burada en iyisi yine mer'i kur tarmakt. Nitekim o srada hemen ayet gelir ve mer'in yaptna onay verilir. Yani balangta Muhammed'in ola maz dedii mer'in cinayetine, olur fetvas kar Tann'dan. m e r burada stelik ekstradan bir de unvan alr. O da u:

Muhammed, Cebrail bu ayeti getirirken "te mer byle bir mer'dir, aslnda o adaletin klcdr" szn de sy ledi diye ekler. te halk arasnda m e r ' l e ilgili o mehur, "Adaletin klc" unvan bu olaydan dolay Cebrail, (dolay syla Allah) tarafndan m e r ' e verilen bir yadigar olmutur. Aaya alacam kaynaklarda h e m bu ayetin mer'in iledii cinayet iin geldii/olutuu, hem de "Adaletin k lc" unvannn bu olaydan dolay Allah tarafndan m e r ' e verildii anlatlyor. zellikle bunun Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesinde anlatldn hatrlatmak isterim. 2 3 2

r n e k 9: m e r ' l e ilgili farkl bir rnek. Bir gn kendisi ce maatn nne g e i p namaz kldrr. O srada eli tenasl or ganna (can kanr diyelim) deer. Bilindii gibi Araplar uzun fistan dnda bir ey giymiyor. Buna bir itirazm yok, scak blgeden kaynaklanan bir kltr. mer o srada ko nusa (ki elim falanca yerime d e d i abdest bozuldu diye) hepsinin namaz fasit olacak. Peki, bu durumda forml ne? Kendisi cemaate dnp iaretlerle bekleyin ben g e l e c e im, sorun kt eklinde bilgi verir. Zaten eriatn da g e r e i bu. O srada kendisi abdest almaya gider; ama cemaat esas duruta imam beklemek zorundadr. Hele mam mer ve stelik de halife olunca, kimse kprdayamaz! So nuta m e r abdestini alp dner ve kald yerden nama-

232 a-Tecrid- Sarih Diyanet tercemesi, 2/352-no: 261. b- Tefsirlerden: Suyuti, Mesela Drr-1 Mansur, Lbab' Nkul Nisa 65. ayet ksmnda. Ayrca 'itkan' adl tefsir usul kitab 10. blmde ve Tarihl Hulefa s. I24'te bunlar ilemitir... Kad Beydavi, Hazin, Vahidi, Fahrettin Razi, bni Kesir, Hamdi Yazr gibi mfessirler Nisa suresi 60. ayetin aklama ksmnda anlatmlardr. Nesefi, Nisa 59'da alm bu bilgileri. Zamaheri, Nisa 61-65. ayetlerde. Daha fazla kaynak iin Kur'an'n Kkeni adl yaptm s. 74'e baklabilir.

za d e v a m edilir. 2 3 3 Sz mer'in bu abdest bozulma ola yndan almken, benzer bir olay daha hatrma geldi, onu da ekleyeyim. Sahabeden mehur Sad b. Ebi Vakkas anla tr: "Yanmda biri Kur'an okurdu (ismini de veriyor). O sra da elim cinsel organma dedi; ben yanmdaki arkadaa sordum: Ne olacak, bundan abdest bozulur mu, diye. O bana, 'Kalk git abdest al. nk slam'a g r e bu durumda abdest bozulur' dedi" diye aktarr. 2 3 4 Sz ayetlerin ne gibi nedenlerle ortaya kmasndan almken, burada bir ayetin inmesine neden olan ilgin bir olay aklma geldi; onu da zetleyeyim. Kur'an'da Hicr suresi var. Bu surenin 24. ayetinde, "Andolsun ki biz (Al lah olarak) iinizden ne gemek isteyenleri de, geri kalmak isteyenleri de biliriz" deniliyor. Hamdi Yazr'n Trke tercemesi de bunun gibi. Ayete farkl anlamlar ve renler de var. Mesela; andolsun ki sizden nce geenleri de, sonrakileri de biliriz eklinde. Yani bu yoruma g r e , Al lah gemii de, g e l e c e i de bilir demek. Ben bunun ze rinde durmuyorum. Burada vurgulamak istediim farkl bir ey var: Gya rrillet Peygamberin arkasnda camide namaz klarken, cemaat iinde kadnlar da varm. Bu kadnlardan biri ok gzelmi. Bu arada baz erkekler utanp ne gemiler (kadnlar namazda eilince g r m e y e l i m diye), bazlar da o gzel kadna veya kadnlara bakmak iin geriye ekilip onlarn ar kasnda saf tutmu. y l e olmu ki, artk herkes bunu bili yormu. te bu yzden az nceki ayet gelmi ki cemaat bu konuda dikkatli olsun: Tanrnn, ben ne geenleri de
233 a- Kenz'l Umrral, Taharet, no: 27051. b- Musannaf, Taharet ksmnda 1/114. N o : 416. c- Beyhak, Snen 1/131 -590. 234 A. Razzak, Musmnaf, no: 415, Taharet, 1 1 14. /

arkaya ekilenleri de bilirim demesinin temelinde bu olay yatyor. Kald ki bu aklama nemli mfessirlerin kaynak larnda geiyor; bunlardan birkan aaya alyorum. 2 3 5 te Kur'an'n Tanr'ya bak bu!

r n e k 10: Yine oru ilk farz klndnda yle bir uygu lama vard: Akam iftardan sonra kadn ya da erkek, uyku ya dalp uyanrsa, artk o g e c e sabaha kadar cinsel iliki ha ramd. te gecelerden bir g e c e mer, M u h a m m e d ' e tak lp e v e g e geldi. Geldiinde eini kaldrp onunla sevi mek istedi. Kadn da, sen yokken ben uyudum. Dolaysy la kurala g r e haramdr, olamaz dedi. tabii ki m e r onu dinlemedi ve istediini yapt. Sabahleyin M u h a m m e d ' e gidip olup bitenleri anlatt. O srada u ayet geldi. Diyanet tercemesinden vereyim: "Oru gecesinde kadnlarnza yaklamak size helal klnd. Onlar, size rtdrler, siz de onlara rtsnz. Allah (Ramazan gecelerinde ha nmlarnza yaklaarak) kendinize zulmetmekte oldu unuzu bildi de tvbenizi kabul edip sizi affetti. Artk elerinize yaklan" diyor. Bakara suresinin ilgili ayet ak lamasnda ve ayetler arasnda sebep-sonu ilikisini irdele yen usul't-Tefsir uzmanlar bu ayetin geliine, mer'in az nceki olayn gsteriyorlar. 2 3 6

235 a- mam Suyuti, (Drr'l Mensur), Vahidi, (Esbab-i Nzul), Zamaheri (Ke af), bni'l Cevzi, (Zad'l Mesir...), evkani (Feth'l Kadir), Kad Beydavi (Envar' Tenzil ve Esrar' tevil), bni Kesir (Tefsir'l Kur'an'il A z i m ) , Kurtubi, (El-Cami' li Ahkam'il Kur'an) ve daha niceleri Hicr suresi, 24. ayet tef sirinde yazmlardr. Ayrca imam Ahmet Msned'inde Abdullah b. Abbas hadislerinde alm. Tirmizi, Hakim, bni Hiban ve daha birou bunu al mlardr. 236 a- Suyuti, Drr'l Mensur tefsiri, Bakara suresi 187. ayeti, b- Nisaburi, Esbab-i Nzul, Bakara 187

 m e r genelde kadnlarn adet gnlerini de pek dikka te almazd. Bir g e c e adette olan eiyle mnasebette bulu nuyor ve ertesi gn Muhammed'den soruyor. O da Allah seni balasn diyor ve sadaka vermesini neriyor. mer byle ite-, sert bir insan, tuttuunu koparan biri. Ailesin den bir rnek vereyim. Bir gn nedense gelininden mem nun kalmyor ve oluna, onu boa diyor. Olu da Muham m e d ' e gidip olup bitenleri anlatyor ve unlar sylyor: Benle eim birbirimizi ok severiz; ancak babam hayr di yor/bizi ayrmak istiyor; ne yapaym? Muhammed, "Eini boa, baban dinle" diyor ve adam mer yznden sevdi i eini bouyor. Yorum yapmadan bunu g e i y o r u m . 2 3 7 Yine zina yapan bir deli kadn m e r ' e getiriyorlar. m e r o sralar halife. Karar veriyor, bunu recimle/talaya rak katledin diye. O srada Hz. Ali bunu duyuyor ve engel oluyor. nk deli, ocuk ve uykuda olann sorumluluu yoktur diye hadis var diyor ve bylece o kadn kurtulmu oluyor. Yine evlenen bir kadn 6 ay sonra d o u m yapyor. m e r buna da, alt ayda bir kadn d o u m yapmaz. Dolay syla bu kadn daha nce zina yapmtr ve bu ocuk bakasndandr diyor ve onu zina cezasyla cezanlandrmak is tiyor. Burda da Hz. Ali Kur'an'dan ayetler gstererek onu ikna ediyor ve yeni evlenen kadn da bylece cezadan kur tulmu oluyor. Arap ataszlerinde mehur olan "Ali'den olmasayd mer helak olurdu" sz bu olaylardan tr olumutur. 2 3 8

237 Ahmet b. Hanbel Msned-i, c. 2/40-42 ve Beyhaki, Snen, 7/322. Kenz'l Ummal, no: 45889. 238 Snen-i Ebu Davud, Hudut Zina cezalar ksm, no: 4399 ve 4402. Ayrca Suyuti, Drr'l Mensur tefsiri, Bakara 233 ve Ahkaf 15. ayetlerin aklama ksmlar. Bir de bu iki ayetle ilgili dier tefsirler. M. Taberi, Zehair'l Ukba, 146 vd.

 r n e k 11: Halife m e r bir gn M u h a m m e d ' e gelip, "Aman helak oldum (yani ar bir su iledim)" der. M u hammed, "Hayrdr; ne yaptn ki?" diye sorunca, mer, "Ben eimle cinsel ilikide bulunurken makattan (arka dan) yaptm" cevabn verir. M u h a m m e d hi yant v e r m e den belli bir sre bekler ve o arada istenen ayet i n e r . 2 3 9 Anlam u: "Kadnlarnz sizin tarlanzdr. Dolaysyla tarlanza istediiniz yerden girebilirsiniz" der Kur'an. mer'in yukardaki "Helak oldum. nk eimle ar kadan sevitim" szn ieren ve ayetin bunun zerine indiini aklayan birka kayna aaya a l y o r u m . 2 4 0 Bu ayetle ilgili farkl sebep-sonu ilikilerinden de sz edilir; ama tabii ki barolde olan mer'dir! mam Suyuti, 'Drr'l Mansur' adl tefsirinde ilgili aye tin aklama ksmnda ok teferruatl bilgiler, grler akta239 Bakara suresinin 223. 240 a- Tefsirlerden: Cessas, bni Kesir, Kurtubi, Ibni'l Arabijaberi, Suyuti, Er-Razi, Begavi ve daha niceleri ilgili ayet yorumunda mer'in yukardaki olay zerine bu ayetin indiini belirtiyorlar. b- bni Hibban, 9/516-no:4202.Burada dipnotta baka birka kaynak da veriyor: Ebu Ya'li Mevsli, imam Ahmet b.Hanbel, Abdullah b. Abbas ha disleri ksmnda. Bir de Tirmizi, Taberi tefsiri ilgili ayette, Nesai, Vahidi, Be gavi tefsiri ilgili ayet, suyuti... c- Tirimizi, no: 2906 Bakara tefsiri, Tuhfet'l Ahvazi Tirmizi erhi burada Ebu Davud ve bni Mace'nin de bunu aldklarn yazyor. d- Ahmet b. Hanbel Msned, 1/297 Abdullah b, Abbas hadisleri ksmn da. e- Beyhak, Snen'l Kbra 7/321, hadis no: 14125. Burada dipnotta ay rca kaynaklar veriyor, f- Snen-i Nesai, 5/314. ve 6/302. g- Taberani, Mucem-i Kebir 12/10-no: 12317. Taberani'nin muhakkiki Hamdi Selefi burada aklama ksmnda bu hadisin mam Ahmet, Tirmizi, Nesai, Ebu Ya'li ve Heysemi tarafndan da alndn yazyor. h- Mecme' Zevaid, 6/319. j- mam Nevevi, Mecmu', 16/419. k- Tehzib-i Kemal, 1/337. Tirmizi, 4/184...

rr, bu ayet hakknda slam limleri arasnda grn var olduunu belirtip aklar. Burada bu gr zetlemek te kanmca yarar var. u da nemli: Bir kere gr ne olur sa olsun az nceki ayet zerinde herhangi bir etki yapmaz. nk ayet gayet nettir ve savunulacak yan yoktur; ama yine de bir z e t vereyim. unu da belirteyim ki, burada bu ayete deinmemin ne deni, halife mer'i daha iyi tanma frsatna sahip olmaktr. Birinci gr: Mekke'den M e d i n e ' y e giden Mslmanlar dan bir grup bir ara kendi aralarnda "Biz hanmlarmzla seviirken onlar her pozisyonda tutarz: Ayakta, yatrarak, domaltarak gibi (zr dilerim! Terbiyem bu terimleri kul lanmaya msait deil; ancak kaynaklarda bunlar ismen getii iin sylemek durumundaym. Bir de ibret olsun ki, bu 2 1 . asrda insanlar hl neyin peindeler, kimlerin arka sna taklmlardr diye var olan bilgiyi olduu gibi aktar mak durumundaym!). Bunu duyan bir Yahudi, "Hey Al lah'm bunlar hayvan mdr nedir ya!" diyerek hayretini dile getirir. Gya Yahudilerde sevime annda tek yn kul lanlyormu; baka pozisyonlar yokmu. te benzer olay lardan dolay bu ayet inmi ki, bir erkek her pozisyonda eini tutup seviebilir; ancak sevime yeri belli ve hep ay n olmal. te ayetin niin geldii (olutuu) konusunda bir gr bu. kinci gr: Bu ayete g r e insanlar hanmlaryla hem mutad yoldan, hem makattan istedii ekilde cinsellik yaaya bilir; ayet buna bir fetvadr diyenlerin gr. Bunu savu nanlar arasnda mam Ahmet b. Hanbel, A b d b. Hamit, muhaddislerden Tirmizi, Nesai, Ebu Ya'li el-Mevsli, bni Cerir, bni Munzir, bni Ebi Hatem, bni Hiban, mam Tabe-

rani, Beyhak, Haraiti, bni mer, Nafi gibi isimleri sralar mam Suyuti. Hatta unu da aktairr: mam afii'den sor mular: Bir erkek eiyle seviirken makattan da ilikiye gi rebilir mi? diye. O da, bu konuda Ikant yok-, anlalan o ki, helaldir/dinen saknca yoktur yanttm vermi. Hatta mam afii ile Muhammced b. Hasan arasnda bu konuda bir tartmann getiini dce aktaryor mam Suyuti. Muhammed diyor ki, mademki cadn tarlaya benzetmi (verimlilik d e m e k ) o halde bilinern yol dnda haramdr. nk baka yerlerden sevimektte verimlilik yok. ocuk ancak o malum y e r d e cinsellik o>lursa oluur. Onun iin baka yerler anlalmamal diyor. rrnam afii buna kar, pe ki diyelim bir erkek einin karnyla oynad veya bacaklary la oynad ve tatmin oldu. Peki, bu (durumda bir saknca var m? A d a m hayr yantn veriyor. O zaman imam afii, "O halde arkadan da sevimek bu a y e t e g r e helaldir" diyor, tabii ki dine her halkrda toz kondurmayanlar, burda da "Ola ki imam afii'nin bu gr, (daha Badat'ta iken or taya att eski grdr (ki buna lavl-i kadim denir)" ek linde bir kurtarma operasyonu iddasnda bulunabilirler! Suyuti, 'Drr'l Mensur' adl, Ceessas da kendi tefsirinde u somut rnei veriyorlar: Malik b.. Enes'ten sormular; in san arkadan/makattan cinsel ilikidle bulunsa acaba bunun dinde yeri nedir? O da demi ki, h e l e bir sama bakn slak daha; ben aynsn az nce eimle yaptm ve ykanp dar ktm" diye karlk verir. bni Kudaime de, yukardaki aye te g r e kadnla makattan cinsellik yaamakta saknca yok tur yorumunu yapmtr (Muni adili kitabnda). nc gr.- Anlan ayetin azl iin inmesi mmkn d e miler. Yani cinsel iliki annda erkein, menisini dar akt mas demek. te bu ayet inmi ki erkek byle bir durum-

da zgr olsun/yapabilisin diye. Hlbuki bunun az nceki ayetle uzaktan yakndan ilgisi yok. Ayet ak diyor ki, ka dn erkek iin bir nevi tarla durumundadr. Dolaysyla tar lasna istedii yerden girebilir. O kadar ak ve net. Bazen bir fotoraf-bir manzara, aklamaya gerek duy madan biroc ey ifade eder. Kanmca bu ayet ve geli seyri de byledir: Yani i gelir dolar yine m e r ' e dayanr; dierleri nemli deildir: Acaba kendisi M u h a m m e d ' e gi dip eimle ters yattm demeseydi bu ayet gelir miydi! As la! Gerek u ki, kalan dier yorumlar bouna yazlm, ger ei yanstmyor. Ayetin gerek nedeni, mer'in az nce ki olaydr. Anlatld gibi Yahudiler, g e n e l d e Hz. Muhammed'in yandalarnn, z e l d e mer'in cinsel iliki biiminlerini be e n m e y i p onlarla alay edince, Allah da ayet gnderip Mslmanlan yaptklarnn normal olduunu sylyor ve bunu merutryor. Demek ki yeryznde artk baka problem kalmam, Tanr da kalkm bu gibi konular iin ayet gnderiyor. Birka kaynamda yazdm ve u an elimde olan yeni bir almamda yine farkl bir ekilde deiniyorum ki, "Ha life mer'in dnceleri ayetle yant buluyordu" akla mas slami kaynaklarda ok ilenmi. N e t bir ekilde, "mer gr belirtiyordu, onun dncesi dorultu sunda ayet geliyordu" ifadeleri var. Yine mer'in olu, "mer bir fikir syleseydi, dier insanlar onun tersini sylemi olsayd, illaki gelen ayet mer'in fikirleri do rultusundayd" diyor. Birok yazar bu konuda mer'in, ayetlerle ekillenen szlerini liste halinde bile yazmlar dr.^!
241 Heytemi, A m e t bin Hacer Mekki (h.974.), 'Sevaik'l Muhrika', s. 138 ve devam.

Sanrm Ebu Hanife, mer'in bu durumunu g z nne alm ki, "Ben Hz. Muhammed'le bilirlikte yaasaydm, kendisi benim birok szm alr : seerdi" cmlesini kullanm. Hatta Ebu Hanife bunu derkcen, biraz da konuyu ayor ve yle d e v a m ediyor: "nki din iyi fikirlerden oluan nasihatlerden ibarettir" diyor. Nitekim aynen ha life m e r gibi birok konuda kendisime Hz. Muhammed yle demi denildii halde, Ebu Hanilfe tam tersini yap yor. Hatta bu konuda Hz. Muhammed"in drt yz hadisi ne ters kararlar ald, slami kaynaklarda anlatlmaktadr. Somut birka arpc rnek vereyim. Mesela Hz. Muhammed bir savaa gittii zaman kur'a ekmek suretiyle bir eini yanna alr gltrrd; bu mehur bir olay. Bilindii gibi bir seferinde de elerinden Aye'yi gtryor ve yolda onun bana o mefhur 'fk' olay geli y o r . 2 4 2 Ebu Hanife bu yntemi tasvip e t m e d i i gibi, ste lik bu kuraln kumardan fark yoktur dliyor. Yine hem ha dis var, hem de Hz. Muhammed'in uygulamas ki bir sa vata Hz. Muhammed piyade olan aslcere ganimetlerden tek hisse, atl olana da iki hisse fazladan pay veriyordu. Ya ni atn pay daha fazlayd. Ebu Hanife burada, acaba bir in sann deeri hayvandan daha m dtktr diyerek ok sert eletiride bulunuyor ve Hz. Muhammed'in bu uygula masn kabul e t m i y o r . 2 4 3 Yine mehur bir slami kuraldr ve ayn zamanda m e z heplerin de uygulamalarnda var ki, al-verilerde her ey bitse de, alc ile satc o mekn terk etmedikleri srece piman olmak isterlerse olabilirler hkm var. Ebu Hanife bunu da kabul etmiyor: lem bitti mi artk her ey biter di242 Buhari, Tefsir, Nur 12. ayet ksmnda. 243 Badadi, 15/536-no: 7249. Burada yaklak Ebu hanife'ye 150 sayfalk yer verilmi; ok ey var.

yor ve ok da martkl aklamalar yapyor. yle diyor: Pe ki diyelim iki kii zun sre ayn cezaevindeler v e y a bir ne denden dolay uzun sre bir g e m i d e kalrlar; bunlarn du rumu ne olacak! Diyelim bunla arasnda bir sat akdi gereklese, bu durumda d e m e k l i cezaevinde, g e m i d e v e y a uzun bir yol < culukta (Hani eskden insanlar yaya olarak aylarca hacca, askerlie giderdi) olduklar srece istedikleri zaman caya bilirler diyor ve bnu sama buluyor. mam-i A'zambuna benzer ok rnekler v e r i y o r . 2 4 4 te bu tavrlaryla slam otoriterleri nezdinde sevilmemi; hep aleyhinde yaap izilmitir. Bilindii gibi, klam'da Kur'an'dan sonra gelen en g l kaynak Buhari ve Mslim'dir. A m a her ikisi de mam A ' z a m Ebu Hanifc'den hibir hadis aktarmamlar. stelik mam Buhari onu iddetle eletirmitir: mam A ' z a m din de tahribat yapmtr diyor. mam A ' z a m ayn eletiriyi, Malik, mam Evzai, mam Sfyan-i Sevri gibi m e z h e p sa hiplerinden de alntr. Mesela; Malik, slam'da Ebu Hani fe kadar daha zararl biri yeryzne gelmemitir, onun di ne verdii zarar, eytannkinden de fazladr diyor. mam Evzai'ye Ebu Hanife'nin lm haberi verildii za man, "Allah'a krler olsun ki gitti; yoksa bu dini bitire cekti" diyor. Sryani Sevri (o da hak bir m e z h e p sahibi, an cak taraftar kalmam), "slam'da Ebu Hanife kadar uur suz biri ortaya kmamtr" diyor. Malik bin Enes birinden soruyor: Sizin yurdunuzda mam-i A ' z a m anlyor mu, ta raftar var m? Ad-m, e v e t deyince Malik b. Enes, "O za man bu memlekette durmak haramdr; buray terk etmek lazm" d i y o r . 2 4 5 unu da unutmamak lazm ki, bunlar ayn
244 Badadi, 15/535. 245 Badadi, 15/551.

zamanda onun ok zeki olduunu da belirtiyorlar. Mesela mam afii'nin Malik b. Enes'ten ald yle bir yorum var: mam-i A ' z a m y l e biriydi ki, eline bir ta, bir tahta para s alp altndr deseydi, onu altn olarak dinleyenlerin kafa sna sokard, o kadar zekiydi d i y o r . 2 4 6 Bir gn K'be iinde iken adamn biri ona, ben yery znde bir Ka'be'nin var olduuna inanyorum; ancak u an iinde olduumuz bu mekn m yoksa dnyann baka bir yerinde mi emin deilim diyor. mam A ' z a m ona, senin bu aklaman imanna zarar vermiyor d i y o r . 2 4 7 Ve en ilginci, eytan/iblis ile halife Ebubekir'in iman ayndr, hatta Hz. d e m ' l e eytann iman ayndr d i y o r . 2 4 8 En ilginci, fkh kaynaklarnda helal sular iin kulleteyn diye bir l var. zetle, bir meknn hacmi u kadar olsa ve iinde toplanan suyun rengi, kokusu, tad bozulmuyorsa dinen helaldir hkm var. Bu mehur bir kural. Diyelim ilkel koullarda bir suyun rengi normal, kokusunda da so run yok ve tad da normal; ancak iinde ldrc bir ey var veya bilerek konmu, bunu ancak ilgili uzmanlar bilir. Peki, az nceki kurallar yeterli mi? Hayr. te bunun iin Ebu Hanife yle karlk veriyor: O zaman arkadalar ie sin ve bu hacimde bir idrar biriktirsinler; sonunda da Hz. M u h a m m e d ' e gidip, "ite ller tutuyor, peki bu durum da bu sidik de artk kulleteyn saylr. Dolaysyla helal mi

246 a- Ahmet Emin, Duha'l islam, 2/156-195. b- ibni Ebi eybe, Musannaf, no: 37310-14. c- Badadi, 15/463-no: 7249. 247 a- Ibni'l Cevzi (597.h), El-Muntazam, hicri 150. yl olaylar ksm, Ebu ha nife blmnde. b- Badadi (463.h) Tarih' Medinet'i Selam', 15/ 507 ve devam, no: 7249, Numan b. sabit ksm. c- bni Ebi eybe (h.235), Musannaf, no: 37371-72. 248 Badadi, Tarih, no: 7249-15/509.

olacak bu idrar?" diye sorsalar, acaba Hz. Muhammed bu na e v e t helaldir yantn m verecek d i y o r ! . . 2 4 9 Yine bni Mbarek kendisinden, "Hz. Muhammed na mazda rk ederken (eilirken) kalktnda iki elini yukar ya doru kaldryordu. Dolaysyla bir insan namaz klarken rkdan kalktnda ellerini kaldrsn m, ne dersin, diye so ruyor? mam A ' z a m , "Hayrola! Uup uzaya m gideceiz ki kanatlarmz aalm!" sekinde alayl bir yant veriyor. Burada dikkatleri eken, Ebu Hanife'nin, "Dini bir nevi kanun, gzel fikirler" gibi alglam olmasdr. nsan onun bu dncelerini iyi tahlil edince, net anlalyor ki kendisi slam'n tanrsal boyutuna inanmam-, tersine o gnk artlara g r e bir nevi beer kanunu olarak deerlendirmi tir. Halife m e r hakknda da nemli szleri var. Bir gn mer'in fetvalar mam A ' z a m ' a anlatlnca kendisi, "Bra kn bu eytan szlerini" karln vermitir. Yine Halife Osman iin u ilgin ifadeyi kullanyor. Hz. Muhammed iki kzn bir Yahudi'ye verdi diyor. Hani Osman Muham med'in iki kzyla evlenmiti, bunu kastediyor. Yine ona at fedilen yle bir olay var. Bir adamn iki katr varm. Biri ne Ebubekir, dierine de m e r adn vermi. Yani her iki halifeyi sevmedii iin isimlerini katrlarna vermi. Bir gn baka bir adam gitmi bu iki katrdan birini l drm. mam-i A ' z a m ' a da olay anlatmlar. O, gidin ba kn ldrlen m e r adndaki katr m acaba demi! Gidip bakmlar meerki o y m u . 2 5 0 te bu ar fikirlerinden d o lay, bilindii gibi hem ar bedel demitir, hem de hak diye bilinen m e z h e p liderleri ona eytan bile demilerdir. Bir nemli slam mctehidinden sorarlar, Ebu Hanife o kadar g e z m i , ancak M e d i n e ' y e gitmemi; sen bunu nasl
249 Badadi, Tarih 15/535. 250 Badadi, Tarih, 15/534-15/499.

yorumiuyorsun? A d a m , Hz. M u h a m m e d demi ki Deccal M e d i n e ' y e giremez. Ebu Hanife de bir eit Deccal olduu iin M e d i n e ' y e g i t m e erefine nail olamamtr d i y o r . 2 5 1 Yine Hz. Muhammed zina suundan dolay birka Ya hudi'yi recimle/taalayarak katletmitir. Bu konuda uzunca bir listeyi baka bir kaynamda sundum. Ebu Hanife buna da kar kmtr. M a d e m dinleri ayr, o zaman onlarla ne iimiz var ki onlar katlediyoruz diyerek byle bir uygula maya kar kyor. 2 5 2 u bilinen bir gerek ki, slam'a az veya ok dokunan, elbette ki tutunamaz; tersine aforoz edilir ve hatta frsat varsa fiziki olarak ortadan kaldrlr. Nitekim mam-i A ' z a m da bir cezaevinde grd ikenceden sonra zehirlenerk hayata veda etmitir. u olay mehurdur ki, 7-8 kiilik bir grup M e d i n e ' y e Hz. Muhammed'in yanna gelir, hastayz bize bir are, di ye yardm isterler. O da, falan y e r e gidin orada bizim d e veler var, obanlar size onlarn stnden versinler, bir de o develerin sidiini iin iyileirsiniz diyor. Bu hadis bata Bu hari olmak zere birok slami kaynakta geiyor ve mehur bir olay. Hatta gya o insanlar iyileiyor ve sonunda oba n ldrp o develeri alyorlar. Muhammed de onlar ya kalayp ikenceyle ldryor. Hatta Kur'an'da M a i d e sure sinden ok ar ceza ieren bir ayetin bu olay zerine indi i de anlatlyor kaynaklarda. te Ebu Hanife bu idrar ime olaynda da M u h a m m e d ' e ters dyor, kabul e t m i y o r . 2 5 3 Burada unu da belirtmek durumundaym ki, ben Ebu Hanife'nin bu farkl yanlarn anlatrken, onun ok ilerici ol251 Badadi, 15/ 544-550-lbni Ebi eybe, Musannaf, no: 37245-47, cilt 20/68. 252 Kur'an'n Kkeni adl yaptm. bni Ebi yebe, Musannaf, 37202-206. 253 bni Ebi eybe, Musannaf, 37371-72.

duunu, her eyiyle beeni kazandn vurgulamak iste miyorum. Onun da akln kabul etmedii fikirleri oktur. Ancak burada onun duraan olmadn dikkate almak la zm. Onun kurcalayc yan houma gidiyor. Hak vermek lazm ki, o gnk koullarda ancak bu kadar k yaplabi lirdi; bunu da inkr etmemek lazm. Yine birok hadis var ki, insann bir cariyesi (savata ele geen kadn) ayet zina yaparsa onu krbalayn. Bunu sefer tekrarlarsa artk bir ip deerinde de olsa onu satn di yor. Ebu Hanife bu konuda da muhalefet ediyor-bunu be nimsemiyor. 2 5 4 Ebu Hanife btn bask ve zorluklara ramen izgisin den vazgemeyince, hele siyasilere alet olmak istemeyin ce, dnemin (Abbasi) halifesi tarafndan hapse atlr ve ora da ikence edilir, daha sonra da zehirlenerek ldrlr. Hicri 8 0 ' d e domu, 150'de de ldrlmtr. te en basiti bu insan: Halk arasnda bilinen mam-i A'zam'la bu ksa balk altnda deindiim mam-i A ' z a m arasnda hibir benzerlik var m? Asla... te hep sylyo rum: u anki slam, idareciler tarafndan 14 asrdr ilave edile edile bu hale gelmi ve resmi bir slam tarihi olu mutur; bunun gereklerle hi ilgisi yoktur; bu ancak haya li bir slam tarihi ve hayali bir kadrodur. Nereden biliyoruz? slami kaynaklardan biliyoruz. nk o zaman belki koul larn da uygun olmamasndan kaynakl, profesyonelce bir sansr uygulanmamtr. ok ak bilgiler ve ipular kendi kaytlarna gemitir, tabii ki ilim ve mantk da grevini ya par, gerei ayklar. Sz mer'in kerametlerinden alm ken ben biraz mam-i A ' z a m ' a deindim. Nedeni buydu; 255 yoksa konular datmak i s t e m e m .
254 bni Ebi eybe, age. 37240-44, cilr 20/60. 255 Heytemi, Ahmet bin Hacer Mekki (h.974.), 'Sevaik'l Muhrika', s. 138

 m e r , zellikle kadnlara kar o k sertti. Velisinin izni olmadan bir kadn evlense bu evlilik saylmaz ve bu ifte zina cezas uygulanr diye hkm veriyordu. Ni tekim bunu uyguluyor ve valilerine de bu konuda talimat veriyordu. Bir gn E'as bin Kays m e r ' e misafir oluyor. m e r onun yannda bile eini d v m e y e balyor. E'as araya gi rince mer, Hz. Muhammed'in, "bir erkek eini dvmek ten sorumlu deildir" szn aktararak kendini hakl kar maya alyor. Zaten mer'in kams/krbac hep elindeydi, hizmetli leri, cariyeleri dverdi. Kadnlara ihtiya fazlas elbise alma yn. nk kadn ksm biraz gzlerini at m kontrolden kar diyordu. Burada somut bir rnek vereyim. Halife Ebubekir lnce, doal olarak yaknlar alyor. m e r onla rn seslerini duyunca kzyor ve Hiam b. Velit'e, "Bu kadn lar evden dar kart" diyor. Onun bu sz Hz. Aye'nin zoruna gidiyor ve aralarnda tartma kyor. Sonuta adam onlar kartyor ve m e r kendilerini krbala dv m e y e balyor: N i y e alyorsunuz diye. mer'in bu basks, kadnlar dvd olaylarn zaman lamas ok nemlidir. nk Ebubekir akam vefat ediyor ve ayn g e c e m e r tarafndan ykanp gmlyor ve sa bahleyin de, Ebubekir vefat etti, arkasnda da mer'in ken disini halife seti diye ilan ediyor. Kanmca bu olayda ka dnlarn alamasndan duyduu rahatszln nedeni, ev renin, Ebubekir'in vefat ettiini duymasn istememesi. nk duyarlarsa toplanrlard ve kim halife olsun diye tar tmalar kard. Nitekim Muhammed'in lmnden sonra olduu gibi. te bu durumda mer'in halifelik ii zorlar d. O yzden skneti salamaya alm d e m e k yerinde olur. Hindi bu konuda ald hadisin ikisinde, mer'in

onlar krbaladn:, Aye'nin m e r ' e tepki gsterdiini yazyor. lgintir ki hemen ayn blmde unu da aktaryor: Bir sahabi, "derler ki m e r ller iin alayan kadnlar d verdi"; ben bu sze hayret ederim. nk Halit b. Velit v e fat etmiti ve kadnlar da yksek sesle alyorlard; bu ara da m e r hi ses karmad eklinde bir hadis. Farkl bir hadis de mer, Halit b. Velit iin alayanlara, "Yeterki feryat etmesinler; alamalarnda sorun yok" de mektedir... Burda mer'i saran bir endie-korku var da on dan farkl davranm demek daha gereki olur. A m a ayn Halit b. Velit iin farkl hadisler de aktarlyor: m e r onlar dvyor, trbanlar y e r e dyor. Hatta m e r ' e , bak tr banlar dt eklinde hatrlatmada bulunulduu halde o, "Trban dsn, nemli deildir" diyor... Adamn biri mer'e, bir eim var ben ondan bir yere g i d e m e m ok kskantr. Dier eimi ancak srasnda/n betinde grebiliyorum diyor. mer, "Kadn milleti hep byledir: Ne Allah'a inanr, ne de mminlere gvenir" karln veriyor. 2 5 6 Muhammed'in mer'den ne kadar korktuu ve yine mer'in ne kadar Muhammed'i ynlendirdii konusunda, Kur'an'n oluumunda fikirlerini ayetlere dntrmek hu susunda somut bir rnek anlatmakla bu blm burada ka patmak istiyorum. Anlatacam rnek en bata Buhari ve Mslim'de gemektedir. Kald ki, szn e d e c e i m ayet ler de ortada. Ayrca birok tefsirden de aklamalar suna cam.
256 a- bni Mace, Nikh, Kadn d v m e ksm, no: 1986. b- Kenz, no: no: 42907-42911; 45628,45760, 45914-45920. c- Abdurrazzak, Musannaf, no: 6680-82 ve 17938. d- Taberi Tarih-i, 3/423- 13. hicri yl olaylar ksmnda, e- bni Esir, El-Kamil, 2/204, hicri 13. yl olaylar, Ebubekir'in lm ks m.

a ) bni m e r ' d e n : bni Sell ( M e d i n e dneminde Muhammed'in nemli bir rakibi) lmt. Olu, Hz. M u h a m m e d ' e gelip kendisin den, "Gmleini ver babama kefen yapaym. Bir de ba bamn cenaze namazm kl, gnahlannn balanmas iin de ona dua et" dedi. Peygamber gmleini verdi, bir de izin ver namazn klaym dedi. A d a m izin verdi. Hz. Muhammed kalkp namazn klmaya gidince, Hz. m e r mdahale etti: Bu adam senin dmann. Dolaysyla sen nasl gider namazn klarsn diyerek kar kt. Sonuta Muhammed kendi dediini yapt ve gidip namazn kld. Bunun zerine Tevbe suresi 84. ayeti indi (ki ayet, bu olay da Hz. mer'in fikrini onaylam oluyor) Anlam u.- "On lardan (mnafklardan) lm olan hibirinin namazn klma. Onun kabri banda da durma. nk onlar Al lah ve peygamberini inkr ettiler ve fask olarak ld ler" 2 5 7 diyor.

b ) Yine bni m e r v e yine B u h a r i ' d e n : bni Sell lmt. Bu arada olu Hz. Muhammed'in yan na geldi. M u h a m m e d de ona gmleini verdi, gtr ba bana kefen yap dedi ve kefen ii bitince de bana haber ver gelip cenaze namazn klaym dedi. Bu arada Hz. m e r iti raz etti: Allah sana mnafklar zerinde namaz klman ya saklamad m, nasl gider namazn klarsn dedi. te bu tartmalar d e v a m ederken, Tevbe suresinin az nceki aye ti (84) indi ve bylece Hz. Muhammed, bni Sell'n na mazna gitmedi. 2 5 8 Dikkat edilirse bu hadis, nceki hadis le ters dyor. A m a kaynak da olay aktaran kii de ayn.
257 Buhari, Cenaiz. 258 Buhari, Libas, Bab' Lebsi'l Kamis ksmnda.

c) Bir d a h a bni m e r ve bir d a h a Buhari'den: bni Sell ldnde olu Hz. M u h a m m e d ' e geldi. Bu ara da Muhammed ona gmleini verdi, "Gtr babana kefen yap" dedi. Bir de kalkp onun cenaze namazn klmaya gi dince mer, "Nasl mnafklarn namazn klmaya gider sin!" diye itiraz etti. Sonuta namazn kld, biz de onun la birlikte cenaze namazm kldk. Bu olay zerine Tevbe suresinin 84. ayeti indi diyor bni mer. 2 5 9 Evet; yine ola y aktaran kii ayn, kaynak ayn ve grld gibi ierik nasl?

d) Yine Buhari; ancak bu s e f e r bni A b b a s halife m e r ' d e n aktaryor: bni Sell lnce, Hz. Muhammed onun namazn klmaya arld. Muhammed bunu olumlu buldu ve kalkp nama zn klmaya gidince mer, "Bu adam hayatta iken sana kar yle yle diyordu (senin aleyhinde alyordu)" di yor ve adamn olumsuz yanlarn anlatyor. Buna kar Mu hammed glyor ve m e r ' e , "Bover" diyor. Sonunda gi dip namazn klyor. Bu arada Tevbe suresinden iki ayet iniyor (biri az n c e sz edilen 84. ayeti). m e r bu olup bi tenlere kar, daha dorusu baarsna kar, "Ben cesare time hayret ettim" diyor. 2 6 0 mer M u h a m m e d ' e yapt bu gibi itirazlar sonucu oluan ayetleri grnce, couyor, hatta bir sznde, " konuda benimle Allah'n grleri akt/ paralel kt" diyor 2 6 1 ve onlar teker teker anlatyor.

259 Buhari, Tefsir, Tevbe suresi 84. 260 Buhari, Tefsir blm, Tevbe suresi 80. ayet ksmnda. 261 Mslim, Fedail-i mer no:1865.

e) Yine Buhari, ayn olay; bu k e z alnt C a b i r ' d e n : bni Sell gmldkten sonra olu Hz. M u h a m m e d ' e gel di. Muhammed'in istei zerine babas tekrardan kabirden karld ve dizleri zerine kondu. Hz. Muhammed tkr nden onun zerine srd, frd-pfrd ve sonunda gmleini ona kefen yapp tekrardan gmdler eklinde aklama yapt. Cabir'in aktarmna g r e , Muhammed'in gidip namaz kld, mer'in buna tiraz ettii ve buna bal olarak ayet indii aklamas yok. Yani nceki hadis lerden farkl aktarm sz konusu burda. 2 6 2

f) Yine bni m e r , bu kez Buhari ve M s l i m ' i n ortak hadislerinden: bni Sell lnce, olu gelip Muhammed'den, babasna kefen yapsn diye gmleini istedi ve Muhammed verdi. Adam bu arada, babamn cenaze namazn da kl dedi. Muhammed kalkp gidince m e r itiraz etti: Mnafktr na maz klnmaz dedi. A m a Muhammed gidip namaz kld. Ondan sonra Tevbe suresinin 84. ayeti indi eklinde akta ryor. 2 6 3 Aslnda bu konuda Buhari ve Mslim'de ne kadar ha dis var, yap ne kadar hantal diye genel bir tarama yapma dm. nk amacm bu hadis deil ki. Bunu bir rnek ola rak ekledim. Belki de Buhari-Mslim'de baka blmlerde ve ayn kiilerden daha farkl/eliik hadisler de var konu hakknda; olayn anlalabilmesi iin hantala gerek yok; verdiim rnekler yeterli.
262 Buhari, Libas. Bab' lebsi-1 kamis. 263 a- Buhari, Tefsir blm, Tevbe suresi, 80. ayet ksmnda, b- Mslim, Sfat-i Mnafikin ve Fedail-i mer ksmlannda. c- El'l'l ve'lMercan, no: 1553.

Mslim-Buharinin ortak olarak aldklar u hadisi de ak tarmak istiyorum. Konunun btnl asndan buraya yazlmas uygundur. - Hz. Muhamrred, "nsanlar yz deveye benzer. Biri ne binmek istersin; ama uysal birini bulamazsn" di y o r . 2 6 4 Burada toplumun gericiliinden, cehaletinden sz etmek istiyor, bunu dillendiriyor. Mslim'i Trkeye eviren mtercim bu konuda unlar aktanyor: Hz. Muhammed neden mnank olan bni Sell'e bu ka dar lgi gsterdi, diye sorulunca, yle yant verilebilir: De mek ki Hz. Muhammed o kadar merhametli ki, kendine dman olanlarn namazna bile gidiyor veya burada poli tik bir mlahaza da dnlm olabilir. Nitekim onun git mesinin olumlu sonular olmutur diyor. yle devam ediyor mtercim: Bir de bu olaydan unlar da renmi oluruz ki, artk mnafk olann namaz klnmaz; ancak yka nr ve kefenlenebilir. Baka bir hkm de, artk Hz. Mu hammed'in burada yapt gibi, gmlek kefen olabilir. Ha ni o da gmleini vermiti ya... Bu olaydan kan bir baka nemli not da, halife mer'in ne kadar byk bir insan olduu, fikirlerine ayetle yant verilen bir kiilik sahibi olduu eklinde yorumlar ya pyor. Bir dier ders alnacak husus da, demek ki gerek varsa cenaze kabirden karlabilir; buna kant olarak da Muhammed'in bni Selul'n cenazesini kard gibi. A m a Muhammed'in o tkrne nasl bir yant verirler bunu merak ediyorum. nk hadislerde, Muhammed onu ka birden karp tkryle yzne frp pfrd cm lesi de var.

264-L'l ve-l Mercan, no: 1651.

Bu olaydan slam limleri ne kadar nemli hkm ve fetvalar karmlar; ok ilgin! mer'in bilinmeyen ynleri ok; bunlar ancak ok cz'i bir ksm. A m a sanrm yine de bu rnekler bir eyler ifade ediyor. Belirttiim gibi bunlar, slam'da en salam diye ka bul edilen kaynaklardan derledim. Zaten mer'le alakadar olan ayetler ortada; aslnda bir bakma hadislere hi de g e rek yok. te bylesine bir mer'den suikastlar beklenir mi bek lenmez mi? sorusuna sanrm bu aklcimalar katk sunabi lecek durumda. Halife m e r ' e biraz da farkl bir pencereden bakalm. Bilgiler yine slami kaynaklardan. mer bir ara yerden bir hayvan pskln alr, yle der: "Keke ben de bu pskl gibi yaratlsaydm, keke insan olarak yaratdmasaydm, keke annem beni dourmasayd, bir hi olsaydm, unutulup gitseydim" gibi feryat ieren ifadeler kullanr. Dier bir sznde, gkten haber gelse ki, herkes cennette girecek, yalnz tek bir kii kalacak; onun da ben olacamdan korkarm" demi. Onun hakknda u gibi szler de var. Bir gn halk mer'in gelip konumas iin toplanm ama o ok g e gelmi. Arkada lar bunun nedenini sorunca kendisi, "Elbisem kirlenmi ti, ykadm. Baka da yedek yoktu ki giyip de dar kaym. te kuruyana kadar beklemek zorunda kaldm" demi. Buna benzer farkl bir hikye de yle: m e r yle sine mtevaz bir insand ki, rnein; hurmann en ucuzu nu alrd, onda kibir falan yoktu. Yemek yerken ellerini ya lar, diliyle temizlerdi gibi methiyeler anlatlr slami kaynak larda. Bundan kastedilen mesaj da u; Yani parmaklarn selpak olarak kullanmak suretiyle hem temizlie n e m v e rirdi, hem de zerre kadar bir yiyecek bo gitmesin diye parmaklarndaki o artklar bile deerlendirirdi.

Bir g e c e biri <nun yanna gidip selam verir; o arada m e r bir eylerle meguldr ve adamn selamn almaz. Daha sonra yanna yanmakta olan mumu sndrp bir y e r e brakr, baka^ir mum alp yakar, ondan sonra o ada mn selamn alr. bedenini yle aklar. nceki mum ha zineye aitti, elimc-k' ' de kamu iiydi. Dolaysyla devle te ait mum yanmakta iken selamn alsaydm, belki daha sonra zel konul,1*1 devam edecektik; ite o vakit zel sohbetlerde devle* maln kullanmam sz konusu olurdu ve ben gnaha gjerdim. A m a yaktm bu ikinci mum ise benim ahsma ai tir - Dolaysyla imdilik istediimiz kadar konuabiliriz der. Bir dier menl^esi (ans), m e r o kadar Allah'tan kor kard ki, hep aly>rdu ve akan gzyalar onun yznde z brakmt, dere gbi iki erit olumutu yznde eklinde anlatmlar. 2 6 5 Benzer r n e k k e n birkan daha vereyim. Kuds alnm, Halife n e r g ' d ' P merasimle bu ii ilan edecekmi veya diyelim Mucidi Aksa'nn anahtarlarn alacakm (Bunlar mehur, H'k dilinde hep sylenen eyler. O yz den kaynak olaral ben bu hikyelerin peine taklmadm). en Kuds yoluna k<ri< yannda hizmetlisi de varm. (An lalan tek bir bini' hayvanlar varm). mer hizmetlisine, belli bir sre sen 'in. belli bir sre de ben bineyim/srayla binelim, adalet ydni bulsun diyor ve srayla biniyorlar, tabii ki br taraft millet toplanm onu karlamaya hazr lanmlar, halife r^ zaman g e l e c e k diye merak iindeler. mi| Tam yolun sonun/ letin topland yere geliyorlar (ora da su var soyunur. s u d a n gemeleri gerekiyor), yrme s ras m e r ' e geliyC. mer'in o d e v e d e n inip suya girmesi

265 Beyhaki, a'b'l lrr*>. " O : 785-2/240.

gerekiyor; yanndaki hizmetlisi/klesi de hayvana binip o ekilde karya g e e c e k . Hizmetlisi artk burada sen bin de mise de mer, "Hayr; adalet yerini bulsun, sra senindir bineceksin" diyor ve kendisi suya girip o ekilde kar tara fa geiyor, klesi ise hayvana binerek karya geiyor ve mer'in dedii gibi adalet yerini buluyor... Yine bir ara neler oluyor acaba diye halk yoklamak, olup biteni g z l e m e k iin bir g e c e dar kyor. O srada yetimleri olan bir kadndan, "Biz perianz durumumuz sanki halifenin umurunda m" eklinde szler duyuyor ve hemen geri dnerek hazinenin malndan bir torba un srt na alp onun evine gtryor; o arada ben halifeyim demi yor. Kadn onun bu iyiliine kar, "ite senin gibi merha metli insanlar halife yapmyorlar ki" diyerek ona vgleri ni dile getiriyor. 2 6 6 Onun hakknda u gibi vgler de var: m e r halife ol duu halde g m l e i drt paralyd, yani o kadar tevazu gsteriyordu v e y a o kadar parasz pulsuzdu. Buna ramen devletin bir eyini almyordu gibi laflar. Bir dier olay da, m e r ibadet ederken bir ayet okur ve o ayetin onda brak t tesirle alar baylr, bunun sonucu olarak da onu o bay gn haliyle evine alrlar. yle olur ki belli bir sre yataktan kalkamaz, hastaland etrafa yaylr. Hlbuki hasta deil; okuduu ayet onda ok etki yapm da bundan baylp kal 267 m d e n i l i y o r ! tabii ki hangi ayetti denilmiyor. Denilsey di bari baka inananlar da okur, denerdi!
266 a- bni sad, 3/193. b- bni Ebi eybe, Musannaf, Zhd kitab, no: 34480. c- Suyuti, Tarih ul Hulefa, 1/116. d- Beyhaki, a'b'l man, 1/485, no: 787. e- Hindi, Kenz, 12/837 vd no: 35912-35916. f- bni Teymiyye, Minhac' Snne, 5/482. 267 bni Ebi eybe, Musannaf, Zht, no:35598-35635. halife mer blm.

Halk arasnda onun u sz de mehur: "Frat nehri ke narnda bir kuzunun bana olumsuz bir ey gelse, bundan da Allah'a hesap vermekten korkarm veya bundan da so rumluyum" gibi abartl ifadeler ona mal ediliyor. Byle bir sz sylemi veya sylememi bu hi de nemli deil. nemli olan onun pratiidir/icraatdr. Ve hele hele nem li olan Kur'an'n kendisidir. rnein; madem Kur'an diyor ki savalarda inanmayanlarn boynunu vurun, parmaklarn da dorayn ve yine madem Kur'an diyor d, savalarda Mslmanlara yardm etsinler, insanlar ldrsnler diye ben melekler gnderiyorum ve yine madem Kur'an diyor ki cennette drt rmak var, bal rma, arap rma, temiz su rma ve st rma ve bunlara benzer daha neler ne ler, o zaman i bitiyor. 2 6 8 A m a olaylara bir btn olarak ba klnca mer'in de hakkn vermek lazm: Halkn bildii mer gerek mer mi, yoksa hayali mer mi! Burada ha kem akldr, bilimselliktir ve tarihte olup biten gereklerdir. Bir sznde de, "Keke ben babamn ahrnda bir kuzu olarak dnyaya gelip byseydim. Hi olmazsa b yr ko olurdum ve kesilir bazlarna vitamin olurdum" di yor. Dier bir hikyesi de yledir: Bir gn hasta iken min bere kyor ve durumunu anlatyor, nesi var, neresi aryor diye. Cemaatten birileri de ona, "Bu durumda senin ilacn baldr" diyor. O da, benim ahsi balm yok; var olan da devletin/hazinenindir, dolaysyla ben kullanamam/haram dr diyor. Orada bulunanlar kendisine izin veriyorlar, ondan sonra ancak ila kadar kullanabiliyor. (Peki devlet malysa, sadece oradakiler mi fetva verse helal olur. Ya dier blge lerdeki Mslmanlarn hakk?) Onun vglerinden biri de, adamn biri onun lmnden sonra kendisini ryasnda gryor, bakyor ki m e r ter iinde kalm, terini temizli268 Enfal, 9; 12. Al-i imran 124-125 ve Muhammed suresi 15. Ayetler.

yor. Bu ne haldir d i y e sorunca mer, "nan ki ben leli on yl oldu, hep burda hesap vermekle megulm. N e s y e ki yeni kurtuldum" yantn v e r i y o r . 2 6 9 Bu masallar anlatanlar; ya, ite m e r byle bir mer'dir mesajn v e r m e k istiyorlar kaynaklarnda. Hatrlyorum, Diyanet bu gibi masallarla dolu hazr hut beler gnderirdi, hocalar da milletin kafasna okur, dnya dan haberi olmayan insanlar bu masallarla uyutmaya al rd. Cemaat de bunlar dinleyince, 'ya biz nerde, eskiler nerde' diyerek imanlarnn zayf olduuna, daha fazla al ma gerektiine inanrlard. Bir kere onun bu kadar korkmas, davasna ballnn zayf olduuna bir kanttr. nk onun inand peygam beri ona cennet mjdesini vermiti. Bu durumda niye ce hennem iin tek bir kadro varsa o da benim desin ki! Yok sa peygambere inanmyor muydu? Bu konuda en bata Buhari ve Mslim'de anlatlan yle br olay var. Bu bir r nek; yoksa buna benzer hadisler ok. Hz. Muhammed bir gn ona, "Ryamda cennette bir kk grdm, yannda da bir havuz ve bir kadn vard, o kadn havuzdan abdest al yordu. Ben sordum, bunlar kime ait diye? Denildi ki bun lar mer'indir. Senin kskan olduunu bildiim iin onla ra bakmadm" diyor. Bunun zerine mer, "Yok yok sana kar kskan olur muyum" karln v e r i y o r . 2 7 0 te bir taraftan cennette parsellerden sz etmek, dier taraftan alamak olmaz: ayet cennete ve kendisine veri len cennet garantisine, oradaki hurilere, kebaplara inanm olsayd, o zaman aman ha ben bu ileli dnyada ne yapa cam, bir an n c e gideyim demesi gerekiyordu. Demek ki bilindii gibi deil; iler ok farkl!
269 mam Suyuti, Tarih'ul Hulefa, s. 114-1120. 270 Buhari-Mslim hadisleri, El-L'l ve-l Mercan, no: 1550.

Aslnda merin yapt da una benzer: Bilindii gibi bir taraftan Hz. A'nin ocuklarn katletmiler, dier taraf tan da imam efendiden, "Acaba insann elbisesinde bit/kene, haere kan varsa namaz fasit olur mu!" diye fetva sormular. Br taraftan kan seline eviriyorsun coraf yalar, senin eline gese son mrnde, 7-8 yalarndaki o cukla evlenmek i:tiyorsun (Ebubekir'in kz), hem Hz. Fat ma'nn bana geirmediin kalmyor, keza kocas Hz. Ali ve halifelik makamn kullanarak 60 yalarnda olduun halde onlarn 9-10 yalarndaki kzn alp e olarak onunla yayorsun, Hz. A/uhammed olsun, Ebubekir olsun ve sana muhalif olan valiler ve daha neler neler... sen onlar orta dan kaldryorsun, imdi de kalkm alyorsun, cehennem iin tek kii ayrlmsa o da benim diyorsun. Bu bal yine mer'in bir szyle kapatmak istiyo rum. Eer Allah'tn bir haber gelse, "Ey m e r Allah senin durumunu aklamadan sana kalsa sen u ktan hangi sini kendine uygun bulur ve seersin: Cennetlik mi, Ce hennemlik mi, ycksa ldkten sonra toprak olup kaybol mak m? mer, ben bir daha dirilmemek zere toprak 271 olup kaybolmam tercih ederim d i y o r . Aslnda onun dneminde slam ftuhat ad altnda ele geirilen m e m leketlerin trajedileri anlatlmaz. Bence verecei hesabn ok kolay olmayacann kendisi de farkna varm. O yz den toprak olup da bir daha dirilmemek zere demi. Ev sahibi kendi evinin durumunu herkesten daha iyi bilir, di y e bir s z var. Ben bu olaylar yaznca bir taraftan sinirlerim bozulur. nk iin iinde suikastlar, komplolar, trajediler, katliam lar, cariyeler, talar-ganimet vs var. Bu gibi masalms, fkra

271 Beyhaki, a'b'l Irran, no: 884.

tipi olaylar ileyince bir taraftan da bazen kendi kendime glerim. A m a bir bakma da ok zlrm. nk 21. asr dayz hl kitlesel bir ekilde bunlara taklan, kurtuluu bunlarda bulan insanlar var. te bu ok hazin bir tablodur.

ALTINCI B O L U M

Hz. AL ve E Hz. FATMA

a) Hz. Ali, Ebubekir'in Halifeliini Nasl K a b u l Etti! nce olayn zetini vereyim. Yukarda Ebubekir'in halife seilmesi konusunda biraz deindim; ama burada farkl ba z bilgiler sunacam. Muhammed'in lmnden sonra Hz. Ali onun cenazesiyle urarken Ebubekir ve m e r ha lifelik konusunda alarak Ebubekir'i halife ilan ederler. Yi ne yukarda ifade edilidii gibi Ebubekir halife olunca, Hz. Fatma Ebubekir'e gidip babasna ait veraset malndan ken di hissesini almak ister; ama Ebubekir vermez. Sonunda Fatma ok rahatsz olur, hatta ona kzar ve evine gider. Bu arada Hz. Ali de halifelik hakkmdr diyerek Ebubekir'in ha lifeliini tanmaz. Hz. Ali, hem Fatma'nn bu veraset mal na el konmas nedeniyle, hem de halifeliin kendine veril memesi yznden evine kapanr. Bir dier neden de (kay naklarda bu ok nadir ilenmi; asl sebep halifelik ve Fat ma'nn hissesine el konulmasdr) Hz. Ali gya Kur'an kitap haline g e l m e y e n e kadar ben toplum iine kmam demi ve bu arada evinde Kur'an' kitap haline getirmekle me gul olmaya balam. Dolaysyla Ebubekir ve mer'den alakasn keser, tabii ki hem Muhammed'in damad, hem de amca olu olduu iin, nemli bir kitle Ebubekir'in ha life olmasndan sonra hl onu destekler, evinde toplant lar yapar. Hatta o arada Ebubekir'e, "Sen rahatmz boz dun, bizimle istiare etmeden halife oldun" diyerek sert

tepki de gsterir. Ebubekir de, "Haklsn; ancak sanld gi bi bu i kolay deil, her kafadan bir ses kyor, ben bu ie soyunmasaydm fitne kacakt" d e r . 2 7 2 Durum bu iken, bir gn mer, Ebubekir'e, "Bu adam (yani Ali) muhalif kald srece bize rahat yz yok. Sen en iyisi onu sustur" diye neri sunar, Ebubekir bunu olumlu karlar. Sonuta, Hz. Ali ve yanndakiler gelip Ebu bekir'in halifeliini tansnlar diye bir heyet gnderirler. mer, Ebubekir dneminde Ali'nin iini halletmezse, ileri de halifelik konusunda kendisinin rahatnn bozulacan bi liyordu, farkndayd. O yzden hep Ebubekir'i kkrtyordu. Bu konuda kaynak ok; anlattklar birbirlerine yakn olanlar bir arada zetlemek isterim; farkl bilgiler ihtiva eden kaynaklardan ayrca aktarmalar yapacam. imdi bata mer Rda Kehhale, bni Kteybe, Belazuri'den bir z e t sunmak istiyorum. m e r ve Ebubekir'in kararlatrdklar ekip, 3-4 sefer Hz. Ali'nin evine gidip g e lir; ama istenen sonu alnmaz. Bir kere Hz. Fatma bunlar grnce onlara evin kapsn bile amaz. Hal byle olunca halife mer bu grevi bizzat stlenir ve yanna ald ekip le onlarn evine gider. Ebubekir o srada m e r ' e , "Ali ve yanndakileri en disiplinli, hakaretvari bir ekilde geti receksiniz" diye talimat da verir. Hatta direnirlerse onlar la savan, onlar katledin gibi emirler de verir. Bu son cm le farkl kaynaklarda var, yeri gelince daha da detaylandracam... mer Hz. Ali'nin evinin nne varnca, Dar kn" diye seslenir. erdekiler onu dinlemeyince, m e r kendilerine kar bask kurar ve nihayet onlar kmak z o runda kalrlar. Bu baskyla ilgili ayrca bamsz bir balk aacam. nk burada bir trajedi yaanr, hatta cinayet ilenir; bunu ayr e l e almakta fayda var.
272 Mes'udi, Mruc' Zeheb, 2/307.

O insanlar e v d e n kp Ebubekir'in yanna gider ve ha lifeliini kabul ederler (tabii ki baskyla); ancak Hz. Ali ma zeret beyan edip evinden kmaz. Gya mazereti de yuka rda belirttiim gibi; Kur'an bir araya/kitap haline g e l m e y e ne kadar ben halk arasna g i r m e m diye yemin imi (tabii ki uydurma, bunun gerekle alakas yok). Her ne kadar dierleri gidip Ebubekir'in halifeliini ka bul etmilerse de, m e r yine buna sevinmez, ona g r e i daha bitmemitin Tekrardan Ebubekir'le konuur: "Sana muhalefet eden Ali'yi getirmez misin?" diye. Ebubekir yine teklifini kabul eder ve birini -Ali de gelip halifeliini kabul etsin diye- gnderir. Eli gelip durumu aktarnca, Ali, "Subhanellah; Ebubekir'in hakk olmayan bir eyi onay lamaya davet ediliyorum, bu olacak i mi?" der ve git mez. Eli Ebubekir-mer'e dnp durumu izah edince, gya Ebubekir o arada alar. m e r ise Ebubekir'e hi da nmadan hemen yanna bir ekip alp doruca Hz. Ali'nin evine gider. Oraya varnca kapy alar. Hz. Fatma onlarn sesini duyunca yksek sesle, "Ey babam, ey Allah'n Re sul, senden sofira mer ve Ebubekir'in bamza ge tirdiklerine el'enian" diyerek feryada balar. Mahalle sa kinleri Fatma'nn Alamasn ve feryadn duyunca onlar da alamaya balarlar, neredeyse orada bir vaveyla kopar. Bu na ramen m e r ve beraberindekiler Ali'yi zorla e v d e n kartp Ebubekir'inyanna gtrrler ve orada ona, "Ebube kir'i kabul et" derler. Hz. Ali, "ayet kabul etmezsem ne olur?" diye sorunca, mer, "Allah'a yemin olsun ki, ka bul etmezsen kellen gider" karln verir. Ali devamla, "O zaman siz bir Mlah kulunu ve Muhammed'in kardeini katletmi olursuniz" der. mer, "Evet, Allah'n kulusun bu doru; ama Muhmmed'in kardei deilsin" karln v e rir, tabii ki bu konumalar esnasnda Ebubekir suskundur.

Bunun zerine mer, "Ali'ye bir ey elemeyecek misin?" diye Ebubekir'i uyarr. Ebubekir, "Yannda Fatma dururken ben ona bir ey d i y e m e m " der ve olay bu seferlik bylece kapanr, tabii ki Ali'yi gtrnce Fatma da, acaba ne olacak diye beraberinde gitmitir de ondan Ebubekir az nceki sz sylyor. Ali onlardan ayrlnca doruca Muhammed'in kabri ba na gider, orada barp arr, alayarak M u h a m m e d ' e seslenir, "Gryorsun! Beni zayf drdler, nerdeyse beni ldrecekler" diyerek manevi huzurunda onlar ik yet eder. u da var ki, Fatma hayatta olduu srece Hz. Ali, Ebubekir'in halifeliini kabul etmez. Hatta Hz. Ali on lara, "Asl siz beni halife olarak tanyn, zaten hakkmdr, siz benden gasp ettiniz" der, halifeliin kendi hakk olduu konusunda uzunca bir konuma yapar. Bir taraftan baskyla Hz. Ali'yi yola g e t i r m e y e alrken, dier taraftan Ebu Ubeyde gibileri onu baka ekilde ikna e t m e y e alrlar: Ebubekir yaldr, deneyimlidir; sen ise daha gensin, bu i leri zor yaparsn gibi telkinlerde bulunurlar, tabii ki fayda etmez. Daha sonra Fatma'nn gnln almak iin Ebubekir'le m e r bir ara onu ziyarete giderler. O srada Fatma'ya se lam verirler; ama kendisi onlarn selamn almaz ve yzn duvara evirip bu ekilde tepkisini gsterir. Sonuta Fatma hayatta olduu srece (ki 75 gn ile 6 ay aras ksa bir ya ama dnemi var) ne Fatma onlarla konuur, ne Hz. Ali Ebubekir'in halifeliini tanr. Evet,birka tarihinin konuya ilildn ortak aklamalar byle ( z e t l e ) . 2 7 3

273 a- mer Rza Kehhale, A'lam-i Nisa, Hz. Fatma ksm, 4/114 ve devam, b- bni Kuteybe, el-mame ve Siyase, s. 21 ve devam, c- Belazuri, Ensab. 1/576 ve 2/268.

Burada Snni kaynaklarda u da var. zellikle Maide suresinin 67. ayetinde M u h a m m e d ' e hitaben, "Sana gn derileni duyur; aksi halde grevini y a p m a m olursun" de nir. te burada duyurulmak istenen, H z . Ali'nin halifeliiymi, gya Allah demi Ali halife olsuri; ancak Muhammed tereddtte kalm: Sylesem mmkn m, deil mi gibi. Bu ayetin aklama ksmnda hem Suyuti, hem de Nisaburi bunu ilemiler. Bu da not olarak kalsn. Burada yle bir soru dnlebilir: " Y a Ebubekir, du rup dururken m e r ' e ne olmu, ona ne ki, bu kadar onu ynlendirmi?" Bunun yantn yine H z . Ali'den dinleyelim. m e r ekiple birlikte onun evine gidince Ali kendisine u nu der: Aslnda halifelik hakkm ama senin ortalkta bu ka dar oynamann nedeni, Ebubekir gidince senin onun yeri ne halife olmay istemen. Evet, mer'in tek amac buydu. Ali'nin bu aklamas ksa da olsa mer'in amacn zetli yor aslnda. Kald ki, Ebubekir de artk o kadar zorlanr ki, mer'in kahrn ekemez hale gelir ve bir gn bir ara ak a onun huzurunda bunu belirtir. Konuya ilikin hadisi ak taran Z e y d bin Elem. Ebubekir yle der: "Ben istifa ede rim, bu ii yrtemem. Beni bu ilere bu (dilini tutarak) soktu" der. Hatta Muhibbddin Taberi, Ebubekir'in bir ara istifa etmek istediine dair zel bir balk da am ve mer'le ilgili bu aklamay bu blmde anlatmaktadr. 2 7 4 Yine ayn istifa durumunu bni Kteybe de ilemi. Kanm ca bunu Ebubeldr'e dedirten Ali ve ailesine kar haksz uy gulamalar, bir de m e r tarafndan kendisinin kullanld nn farkna varm olmas. te bu yzden zlr. Buraya kadarki aklamalar, birka kaynakta hemen he274 Belazuri, Ensab, 2/270. bni Ebi eybe, Musannaf, no: 38202. Kitab'l M e gazi. Cilt, 20/579. M. Taberi, riyad- Nadre, Zikr- stikalet-i Ebibekir mine'l Bey'a, 1/175

men ayn ekilde ilenen bilgiler; ancak i bununla da bit medi, bu konuda farkl bilgiler var onlar da aktaracam. Mesudi'in (346.) konuya ilikin arpc aktarmlar var; ondan br zet vermek istiyorum. Muhammed vefat ettikten sonra Ebubekir-mer halife lik iiyle urarken, bu arada Hz. Ali cenazeyle ilgilenir. Ebubekir'le mer, Medineli'lerin bulunduu "Sakife Beni Saide" semtine gidip oradaki toplantda, biz M u h a m m e d ' e daha yaknz, halifelik Kureyilerde kalmal gibi szlerle on lar etkilemeye alrlar ve e p e y zorluklara ramen Ebube kir halife olur. tabii ki elini ilk tutan ve onu alklayan mer'dir. Bu arada artk defin ii bitmi, olaylardan haberdar olan Hz. Ali, etrafnda bulunan ve onu destekleyen bata Mu hammed'in srlarn bilen Hzeyfe bin Yeman, yine Tcbk suikastnda Muhammed'le birlikte olan Ammar bin Yaser, Selman-i Farisi, bey bin Ka'b olmak zere yaklak krk ile ri gelen sahabeyle bir toplant yapp, orada unlar syler: 'ddia edildii gibi eer halifelik Kureyilerin ise, o za man benim hakkmdr; yok e e r byle bir ey yoksa o za man g r e v Medinelilere der' der ve oray terk edip, ar kadalaryla beraber evine gider. Bu arada bu halifelik ola y hakknda, Kur'an'dan ayetler okuyarak ve durumunu da buna uyarlayarak bir deerlendirmede bulunur: "Aslnda benim bu halifelik konusunda durumum/maduriyetim u be peygamberinkine benzer. Mesela Hz. Musa'nn kendi kavmine, "Sizden korktuum iin hemen aranzdan katm." Hz. brahim'in o gnk zalimlere kar, "Sizi ve Al lah'tan baka taptklarnz terk ediyor ve Rabb'ime iba det ediyorum. Byle yapmakla da mutsuz olmayaca m umuyorum" dedii gibi,

Yine Harun'un, kardei Hz. Musa'ya, "Ey anamolu, bu insanlar beni gsz buldular, nerdeyse beni ld ryorlard. Sen de bana byle davranarak dmanlar sevindirme", Hz. Lt'un kendi kavmine, "Keke size kar (koyacak) bir gcm olsayd, ya da salam bir deste e dayanabilseydim? ve son olarak da Hz. Nuh'un, "Ey Rabbim! Ben yenilgiye uradm, yardm et" diye dua et tii gibi ben bugn bu pozisyondaym" d e r . 2 7 5 Bu arada hazrlad Kur'an' bir gn eline alp toplu mun iine girince ve onlara bunu anlatnca, ite bu Kur'an'dr, biz de Muhammed'in en yaknlaryz; dolaysy la M u h a m m e d demi d size iki emanet brakacam: Kur'an ve en yalnlar olan bizleri, sizi bu uyarlar dinleme ye davet ediyorum der. Bunun zerine bazlar onunla alay edercesine, "Al kitabn gtr. Bizim ne sana, ne de kitab na ihtiyacmz var, bover kitabn, brak onu" derler. Ali de tekrar evine dner. Bu arada iktidarn adamlar onun pein den e v e gelip zorla kendisini tutarak illaki Ebubekir'in hali feliini kabul edeceksin; aksi halde seni ldreceiz derler. Burada ayrca farkl bir plan ortaya koyarlar: Halit bin Velit'e g r e v verirler, Ali'yi ldrmesi iin. Ebubekir'in hanmla rndan Esma binti Umeys, Hz. A l i ' y e haber verir (bilgin ol sun seni ldrmeye karar vermiler der). Ali bundan son ra tedbirini alr ve bu plan da gereklemez. Mes'udi, Hz. Ali ile iktidar sahipleri arasnda mcadelenin bu ekilde de vam ettiini anlatyor. 2 7 6 Yakubi (.294.h) bu baskn olayn biraz daha farkl anlat yor. Hz. Ali ile birlikte birok kii muhalif kalnca, Ebube kir'le m e r geceleyin Abbas'n yanna gidiyorlar: Ebube275 uara, 21, Meryem 48, Araf 150, Hud 80 ve Kamer, 10. ayet. 276 Mesudi, ispat'l Vasiyye, s. 153 vd.

kir'in halifeliini kabul edin, sana da baz ayrcalklar tanya lm. Biliyoruz sen Hz. M u h a m m e d ' l e Ali'nin amcassn; se nin hakkn var bunun farkndayz diyorlar. A m a bu yolla onlarn muhalefetini kesmektir. A m a Abbas sert tepki gs teriyor ve bu giriim de sonu vermiyor. Nihayet areyi zor kullanmakta buluyorlar ve bir ekiple birlikte mer, Ali'nin evine baskn dzenliyor. Bu arada hem Ali'nin, hem de Zbeyir'in kllarn zorla alyorlar ve e v e giriyorlar. nk ieride baka insanlar da vard, onlar alp gtrmek iin ieri giriyorlar. O srada Fatma ortaya kp, ya buray terk edersiniz, ya da bartm atp sizi Allah'a havale ederim deyince, baskn yapanlar kp gidiyorlar ve bir iki gn iinde herkes gidip Ebubekir'i kabul ediyor; ancak Ali alt ay veya krk gne kadar kaldktan sonra Ebubekir'in halife liini kabul ediyor (Fatma'nn lmne kadar) eklinde an latyor. 2 7 7 lgintir ki baz slam yazarlar bu konuda olup bitenleri rtmek iin o kadar akl almaz uydurmalar yazmlar ki, bu na ocuklar bile inanmaz. Mesela bni Cerir Taber'in tarihi ne ald u aklama: Hz. A l i ' y e Ebubekir'in halifelik habe ri gelince (ki halk onu benimsemi diye) elbise g i y m e d e n , bir an nce gidip Ebubekir'in halifeliini kabul etsin diye, sevinten zerinde tek fistanla kouyor. Kabul ettikten son ra birini gnderiyorlar, Ali'nin elbisesini getiriyor ve Ali orada giyiniyor. Yani Ebubekir'in halife olmasna o kadar taraftarm ki, nerdeyse yaln ayak komu demek isteniyor. A m a ayn Taberi devamnda, Fatma'nn mal varlndan dolay aralar almt, Fatma l m e y e n e kadar Hz. Ali Ebu bekir'i kabul etmedi, evinde Kur'an' kitap haline getir 278 mekle urayordu d i y o r .
277 Yakubi, Tarih, 2/139-141. 278 Taberi Tarihi, Sakife Beni Saide ksm, 3/207 vd.

imdi, yazlar islami kesime sert geldii iin kendisine pek olumlu baklmayan bir yazarn konuya ilikin dnce lerini zetlemek isterim. A d , Selim bin Kays Hilali (h.276). Bu adam M u h a m m e d zamannda yaam; ancak o d nem Medine'nin dnda olduu iin kendisiyle grememi. M u h a m m e d vefat ederken, bu yaklak 14 yalarndaym. Hz. Ali ile birlikte alm; ancak daha sonra Haccac'dan grd zulm nedeniyle srgne, uzaklara gidip gurbette vefat etmi. H e m tarihsel olarak ok eski, ilk ta rihilerden, hem de Ali ile e p e y kald iin, kanmca bil dikleri doruya en yakndr. nk dier slami kaynaklar hem daha sonra, hem de resmi tarih takipileri olduklar iin, onlar bununki kadar gvenilir deildir. Bakalm neler yazm. Hz. Ali muhalif kalnca, bir ara Ebubekir talimat verir: "En sk ve eref krc bir ekilde onu yakalayp getirin." Bunlar gidince Hz. Ali direnir, klca sarlr; ancak gidenler fazla olduklar iin onu yakalayp boynuna da bir ip geire rek ve o ipi tutup o ekilde Hz. Ali'yi arkalarndan ekerek Ebubekir'in yanna gtrrler. m e r elinde klla Ali'nin bandadr. Yan sra mehur Halit bin Velit, cennetle mj delenen Ebu Ubeyde, M u a z bin Cebel, Mugire b. ube gi bi mehur sahabeyle birlikte, halktan da insanlar orada top lanmlardr. 2 7 9 Hz. Fatma da bu hengamenin iinde, Hz.Ali anormal ekilde gtrlnce o da birlikte gelmitir, Ebubekir'e ve orada bulunanlara kar feryat etmektedir. Onun halini g ren herkes alamaktan kendini alamaz; ancak mer, Halit b. Velit ve M u g i r e alamadklar gibi; stelik mer, "Bizim
279 Salim Mevla Ebi Huzeyfe, seyit b. Hudeyr, Beir b. Sait gibi sahabiler de vard. Kitab' Selim, s. 151.

kadnlarla (Fatma'y kastederek) iimiz yok" diyerek daha da sertleir. Hz. Ali o haliyle bile, orada etkili bir konuma yapar, halifelik hakkmdr der. Sonuta Ebubekir (kanmca Fatma'dan da etkilenerek) Ali'yi serbest brakr, tabii ki Ali'nin elinde silah falan yok; almlar. Ancak etraftakiler, onu getirenlerin hepsinin ellerinde kl vardr Ali serbest braklnca, "Ey Ebubekir; ne abuk Muham med'i unuttunuz, hangi hakla bu insanlara, beni halife ola rak kabul edin diyebiliyorsunuz. Daha dn (ama, yani ya kn zamanda) beni halife kabul etmediniz mi Muham med'in huzurunda, ey burada bulunanlar, siz de bunu bil miyor musunuz!" diye seslenir. Sonuta Ebubekir unu diyor: "Dediklerin dorudur, Muhammed bu grevi bizim yanmzda sana tavsiye et ti; ancak bu konuda yle bir hadisi de var: "Bizim familyemizde hem peygamberlik, hem de halifelik olmaz. Halifelii artk baka familyeler yrtsn" der. Ali d e vamla, "Ebubekir'den baka bunu Muhammed'den duyan var m?" diye sorar. Bata mer, Ebu Ubeyde, Muaz b. Ce bel ve Salim (yani Ebubekir'in kadrosu), "Ebubekir doru syler, biz ahidiz" derler. Burada Ali, "Kendi aranzda s telik de Ka'be iinde planladnz o anlamay ite bugn hayata geiriyorsunuz: Ki Muhammed giderse biz halifeli i onun ailesinden alacaz demitiniz der. in byle srncemede kalmas, en ok halife mer'i dndryordu. Bu adam bize teslim olmazsa v e y a ha yatta olduu srece, M u h a m m e d ' e en yakn kii olmas mnasebetiyle bana ilerisi iin, Ebubekir'den sonra sorun olacak diye dnyordu. O yzden srekli urayordu. Bir gn, henz kk olan Hasan ile Hseyin'in hazr oldu u bir srada mer, minberde olan Ebubekir'e, "Bu adam sa kald srece seni oraya rahat kartmazlar; izin ver de

ldrelim" diyecek kadar ileri gitti. Bunu duyan kk ya taki Hasan ile Hseyin alamaya balad, Ali onlara, "kork mayn bir ey yapamazlar" dedi ve onlar yattrmaya a lt. Bu tartma, hakaretler yaylnca, Muhammed'in bak cs olan mm Eymen gelip Ebubekir-mer'e kzd. Bu arada mer, " H e l e bize ve kadnlara bakn, karn bunlar camiden" dedi. Bu sefer Breyde mer'le tartt, "Mu hammed, Ali halife olsun" deyince, sen ve Ebubekir, 'bu aklaman vahiyle mi, yoksa senin grn m' demediniz mi diye sordu? O da vahiyle bunu sylyorum dedi. Ebu bekir bu aklamay doruluyor, ancak yine yukarda sz n ettiim hadisi n e sryor, Muhammed ailemizde hem peygamberlik, hem de halifelik olmaz demi diye. O yz den Ali'yi kabul etmiyoruz diyor. m e r orada Breyde'ye de atyor, hakaret edip onu susturuyor. Sonuta Ali mec bur kalp Ebubekir'in halifeliini kabul ediyor; ancak kendi elini yumruk eklinde tutmak suretiyle (yani kerhen) Ebu bekir'in eline dokunduruyor. Yine bu tartmalarda ip Ali'nin boaznda duruyordu, Ebubekir'i kabul ederken ip hl zlmemiti diye ekliyor Selim Hilali. Kabul srasnda Hz. Ali Kur'an'dan, "Ey anam olu (Mu hammed'i kastederek) beni zayf drdler, nerdeyse l drecekler" diye okuyordu. Bundan sonra sra Ali'yi des tekleyenlere geliyor. Cennetle mjdelenen Zbeyir b. Avam, Ebu Zer-i Gffari, Mikdat ve Selmani Farisi gibi. tabii ki onlarn sonu daha kt bir ekilde getirilmitir. Aslnda bu yazar ok eyler, nemli skandallar anlatyor; ben sade 280 ce konuyla ilgili bir z e t k a r d m . Bu gibi aklamalar slami kaynaklarda da var. A m a bu

280 Kitab- Selim bin Kays Hilali, dier ad, Kitab' Sakife, s. 151 ve devam.

kitapta anlatld gibi toplu halde olmad iin dikkat ek memi. Mesela m e r Rza Kehhale, 'A'lam-i Nisa' adl ya ptnda bni Kteybe ve bni Ebi'l Hadid'den alnt yaparak Ali'nin boazna ip geirilerek, insanlk d bir ekilde Ebu bekir'in yanna gtrldn, Hz. Fatma'nn da alaya rak, barp ararak arkasndan gittiini, ayn zamanda kk olan Hasan ile Hseyin'in, babalarnn bu acl haline alayarak arkasndan kotuklarn yazyor. Alnt yapt b ni Hadid'in, bunun doru olmadn, buna inanmadn da ekliyor. A m a burada nemli olan konunun ilenmesidir. Rastgele dorudur veya yanltr diye karar vermek isabet li deildir. 2 8 ' Birok kaynakta u cmle ortak olarak ilenmektedir: Ebubekir, m e r ve beraberindekileri bu ev basknna gn derirken m e r ' e , "ayet direnirlerse onlarla savaacak snz" talimatn da veriyor. Buna, daha n c e de dein dim.282 Burada unu belirteyim: Belki bu boazna ip geirme olay ar gelebilir. Ancak u da bir realite ki, herhalde di renen bir Ali'yi kalkp da rahat bir ekilde, merasimle g trmemilerdir. Bir kere e e r Ali direnmise -ki direnmi tir- o zaman iin doasnda bu disiplin vardr. Snni kaynaklara g r e u kesin ki Hz. Ali, en azndan ei Hz. Fatma hayatta olduu srece Ebubekir'in halifelii ni kabul etmemitir. Daha nce de en bata Buhari'den sunduum hadislerde Hz. Aye, "Fatma'nn Ebubekir'e kzdn, ilikisini kestiini, lene kadar ks kaldn, ln ce de ne Ebubekir, ne de mer'in cenazesine g e l m e m e l e rini vasiyet ettiini ve yine Ebubekir ve m e r mezar ba281 mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/116 dipnotunda. 282 a- ibn- Abdirabbih, Ikd'l Ferid, cilt 1, Ebubekir'in halifelii blmnde, b- Eb'l Feda Tarih, Ebubekir'in halife seilmesi blm, 1/156.

na gitmesinler diye onun vasiyeti zerine Hz. Ali tarafn dan g e c e gizlice gmldn belirtmitim. Hatta Ebube kir ve m e r mezarn bilmesinler diye gmldkten sonra kabrinin yerle bir edilip tesviye edildii veya Ali'nin kendi evinde g m d , slami kaynaklarda anlatlyor. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin Hz. Fatma ile ilgili bundan son raki blm de birletirmekte fayda var.

b) Yoksa Hz. Fatma ldrlm m?

Bir kere insan g e n iken de lebilir; bu bir realite. Ancak 20 yalarndaki Fatma'nn babasnn lmnden hemen sonra lmesi, tek bana soru iaretidir. Kald ki Hz. Fatma'nn m e r tarafndan katledildiine ilikin slami kaynaklarda ok nemli kantlar var; bunlar bu blmde detaylca an latacam. Hz. Fatma babas ld srada hamileydi; bu arada halife m e r tarafndan dvlrken ocuk da dr mtr. Bu yetmiyormu gibi, 60 yalarndaki halife mer, halifelik makamn kullanarak Fatma'nn lmnden sonra onun kck/yaklak 10 yalarndaki kzn (mm Glsm') nikhna alyor ve bu ikiliden iki ocuk da dnyaya geliyor. Ebubekir, halifeliini kabul etmedi diye ceza olarak Hz. Fatma ile H. Ali'nin evinin yaklmasna karar veriyor ve ni tekim de gereken yaplyor. Buna, Hz. Ali halifelii nasl ka bul etti blmnde deindim. Burada, Fatma'nn bu bas kn srasnda bana nelerin geldii, nasl basklarla karla t ve mer'in onu ldrp ldrmedii cevap verilmesi gereken sorulardr. Bu sorulara aklk g e t i r m e e alaca m. u sorulabilir: 14 asr ncesine ait bir olay. Fatma l m ya da ldrlm bize ne? Byle deil aslnda. Bu bi linmeyenle! deifre olursa, kutsal diye anlatlan ve kkeni

mitolojilere dayanan slamiyet'in gerei anlatlrsa, sonu cun nereye varaca herhalde tahmin edilir: nsaolu, ka derini tayin noktasnda tek yetkilinin ancak kendisi olduu nu anlar ve ona g r e gerekeni yapar. Daha nce de bir vesileyle belirttiim gibi, halifelik y znden m e r Ebubekir'i kkrtyor. 283 Sonuta m e r ekiple birlikte Ali-Fatma'nn evine gidin ce kapda Fatma'yla karlayor ve orada onunla konuu yor: Ya evdeki insanlar dar kp dier insanlarn Ebube kir'i kabul ettikleri gibi onlar da kabul edecekler, ya da ben evi zerinize yakar-ykarm diyor. Okuyucularn aklna, "O dnemde bu kadar ar su lar ilenmi iken, 14 asrdr hi mi duyarl bir slam d nr bir ey yazp izmemi bunlar hakknda?" soru su gelebilir. Evet; buna deinen slam otoriterleri olmutur. A m a nasl deinmilerdir? Bunu, kitabn sonlarna doru baz slam dnrlerin savunmalar ksmnda arpc r neklerle anlatacam. nce olay nedir ksaca belirteyim, ondan sonra detay na geeyim. slami kaynaklarda anlatlanlara gre, m e r e v e girme sin diye Hz. Fatma kapnn arkasnda durup engel olmak is tiyor, arkadan kapya yaslanyor. Daha nce de belirttim ki, o srada Fatma hamiledir. m e r kapy zorlaynca Fatma hem kap ile duvar arasnda skp kalyor, hem de kap ar kasndaki ivi o srada onun g s n e batyor, tabii ki so nunda kapy ayorlar ve bu arada m e r ayrca klcn kabzasyla Fatma'y d v m e y e balyor, kadn kan revan iinde kalyor, barp aryor. O srada ayrca kaburga kemikle283 Bata Halit bin Velit, halife Osman, seyd, Seleme, Sabit b. Kays, Muham med b. Mesleme, Muaz b. Cebel, Muaviye, Beir b. Sad, Ibni'l As, Mu gire, Ebu Ubeyde b. Cerrah, Salim, Kunfuz vs.

ri de krlyor. Bu basknda Fatma ocuk da dryor ve burada hem ivinin gsne batmasyla, hem de krlan kaburga kemikleri ve darbeler sonucu gitgide durumu k tleiyor ve hele psikolojisi/morali kalmyor. Dolaysyla babasnn lmnden birka ay sonra kendisi de bu baskn da ald yara ve darbelerden dolay vefat ediyor. Hz. Ali'yi ne artlarda Ebubekir'in yanna gtrdkleri ni daha n c e yazdm. Ksacas, verilen bilgiler mer'i hem Fatma, hem de ocuun katil zanls olarak gsteriyor. Has sas bir konu olduu iin, varolan bilgileri birka kaynaktan ayr ayr z e t eklinde sunmak istiyorum; ayrca geni bir kaynak listesini de dipnot olarak ekleyeceim. Zehebi ve bni Hacer Askalani olay yle anlatmlardr: m e r e v e baskn dzenledii srada Fatma onun ieri gir mesine engel olmak istiyor. O srada m e r kendisini tek meliyor ve hamile olan Hz. Fatma ocuk dryor, adn da Muhsin koyuyorlar. Hatta baz kaynaklarda (az sonra Safedi ksmnda deineceim gibi) Fatma'nn ocuk drme nedeni, mer'in onun karnna vurmas olarak belirtiliyor. Yani yalnz kapy itip de Fatma dm ve sanki kast yok mu gibi bir durum sz konusu deil. Farzedelim ki sade ce baskn yaplm; ama kimse yara almam. te bu tek bana izah olmayan bir durumdur. Ancak bunun tesi var, iin iinde kast var, beteri var. H e m konuyu zetleyece i m , hem ilgili kaynaklar da v e r e c e i m . u notu da ekle mek isterim. mer, biran nce Fatma'nn gitmesini istiyor du. nk Ali'yi Ebubekir'e gtrdklerinde o hep, "Fatma dururken ben Ali'ye bir ey yapamam" diyordu. Onun iin m e r frsat bulduka Fatma'y ldrmek isterdi; ki, bir da ha Ali'yi Ebubekir huzuruna gtrdnde artk sorun k masn.
i

Fatma'nn bu dramn anlatanlar arasnda bni Ebi Darem denilen Ebubekir Ahmet b. M u h a m m e d adndaki ki i de var (h.352'de vefat etmi). Zehebi (hicri 748'de l m) ve bni Hacer (h.852.) bu adamdan sz ederlerken, "nder, hafzas ok gl, byk adam, ok zeki" di ye balamlar. A m a halife mer'in byle bir cinayeti ile diini bir trl h a z m e d e m e y e n bu yazarlar, adamla ilgili aklamalarnn sonlarna doru, kendileriyle elien ve hi de mantkl olmayan, gerei yanstmayan bir kusur bul mular ve konuyu yle balamlar: Bu adam, Kur'an'n Hakka suresi 9. ayeti hakknda yle yorum yapyormu. n c e ayetin gerek anlamn v e r e y i m : "Firavun, ondan nceki ve altst olan belde halk (Lut kavmi) hep o g nah (irki) ilediler." te sz edilen bni Ebi Darem ise, burada u yorumu yapyormu: " A y e t t e g e e n Firavun'dan kast halife m e r demektir, ondan ncekinden maksat ise halife Ebubekir ve alt stne getirilen Lut kav mi de, Muhammed'in elerinden Ebubekir kz Aye ve m e r kz Hafsa'dr" eklinde bir yorum yapm, daha dorusu bunlar eletirmi. te bu eletiriden dolay bu iki yazar onun aklamala rn salkl bulmamlar. nk adam bu yorumuyla resmi slam'n dna km oluyor. Aslnda Muhammed ve kz Fatma'ya kar yaplanlara baknca adam az nceki yorumu yapm olabilir. Demek d onun Ebubekir, m e r ve kzlaryla ilgili nega tif o kadar ok ey var ki, artk dayanamayp az nceki ben z e t m e d e bulunmutur. Zaten kim bu adam kitabnda ile mise hep zeki, akll, hafzas gl biri diye tanmlamtr. Yani onlar da bu adamn bo biri olmadn kabul ediyor. unu da belirteyim ki, bir kere bu adamn Kur'an'la ilgi tef siri de yok! Dolaysyla onun ayet hakknda byle bir yoru-

mu nerede yapt da ilgin. Daha dorusu, ona kusur bul mak iin iftira da olabilir. Bir de bu yorumdan dolay adamn tm szleri de ya landr sonucunu karmak da doru deil. Kald ki mer tarafndan Hz. Fatma'nn bana getirilenleri sadece bu adam aktarmyor ki. te artlanma byledir: Bu adam, Z e hebi ve Askalani gibi yorumculardan asrlar nce yaam, zaman olarak Muhammed'e ve o gnk olaylara daha ya kn: Aralarnda yaklak drt asrlk bir zaman dilimi var. A m a onun verdii bilgiler resmi slam tarihinin dnda ol duu iin ille de ona bir kusur bulmak zorundalar; nitekim eften pften kusur bulmak iin hazrlar. Halbuki slam'da en mehur tefsirlerde bile saysz samalar var; ama o sama lar Kur'an' sarsmad iin, onlar da Kur'an mantalitesine uygun olduu iin sorun oluturmuyor. Adamn bu farkl aklamalarndan tr az n c e szn ettiim yazarlar gi bi bakalar da onun hakknda olumsuz aklamalarda bu lunmutur... Benim hakkmda da kt dnebilirler; ama rastgele amur atmakla olmaz ki. Ortada bilgi var, b e l g e var, ilim var, mantk var ve 14 asr nceki bir toplumun rf-adetleri, inanlar var, pratik olarak da u an ( 2 1 . asrda) buna g r e ekillenen devletler var (slam lkeleri), bir de de mokrasiyle ynetilen lkeler var: Grnen ky klavuz is temez. H e m Suyuti hem de Zehebi, ocuklarn bile kullan maktan imtina ettikleri, "Allah belasn versin" eklinde ok yakksz-s bir ifade kullanmlar, sz edilen adam hak knda. in ilgin yan, Zehebi hem bu adam eletiriyor, hem de ona n e m verip ou kaynaklarnda kendisine, Snni ahsiyetlerden daha fazla yer veriyor. Bu unu gsteriyor:

Demek ki aktarmlar bunlarn kafalarn kartrm; ama nedense o artlanma emberini kramamlar. 2 8 4 Belazuri (.276) bu konuda zetle unlar yazyor: Ebube kir mer'i Hz. Ali'nin evine gnderirken (gelip onu halife olarak tansn diye), "Onu yakalayp getirirken en disiplin li/haysiyet krc bir ekilde getireceksiniz" emrini de verir. Bunlar gidince m e r bir de eline -gerektiinde evi yakmak iin- ate fitili alr. unu da belirteyim ki, baz kaynaklarda ate, bazlarnda ate fitili gibi farkl kelimeler kullanlm; ama sonu ayn. Hz. Fatma m e r ' e , "Sen evimi mi yakmak istiyorsun ya m e r ? " diye sorunca, mer, "Evet, byle yapmakla senin babana geleni (dini) glendiriyorum -alay edercesine-" eklinde karlk veriyor. Belazuri burada fark l rivayetler de aktarr; ancak Ali'nin alt ay (Fatma'nn l mnden) sonra gidip Ebubekir'i kabul ettii bu mehur ha disi o da buraya alr. Yine onunla m e r arasnda meydana gelen tartmalardan sz eder. Bir rivayete g r e de Hz. Ali Ebubekir'e, "Peki bu halifelik hakkmz deil miydi?" diye sorunca Ebubekir, "Biliyorum, kabul ediyorum ki senin hakkndr, ancak bu ite fitne vard. Dolaysyla ben ok riskli bir g r e v stlendim" yantn verir. Ebubekir'in dier rakibi (Sad b. Ubade), mer'in der dinden am'a kamak zorunda kalr. A m a daha sonra m e r halife olunca adamlarn gnderip onu orada katle284 a) Zehebi. 1-) 'Siyer u A'lam-i Nbela', 15/578. 2 ) Tezkirefl Huffaz, 3/884, no: 852 3-) 'Mizan'l itidal', Ahmet b. Muhammed b. Srr b. Ebi Darem ksm, no 551, s. 2/283. b-) Askalani, Lisab'l Mizan, 1/609 Ahmet b. Muhammet b. Srri ksmn da. N o : 759. c-) Suyuti'nin Tabakat'l Huffaz s. 362.

der ve tuvalete giderken cinler arpm eklinde bir de ko mik hikaye uydururlar. Ksacas, Belazuri bu konuda e p e y bilgi toplamtr ve eski tarihilerdendir, hicri 279'da vefat etmitir ve Zehebi, bni Teymiyye gibi bu konuyu anlatrken kiilere kusur bul maya almamtr. Zaten Belazuri bu konuyu ilerken, az nce Zehebi'nin eletirdii bni Ebi Darem daha dnyada yoktu. Belazuri 276'da vefat etmi, bni Ebi Darem ise 352'de lmtr. Yani Belazuri farkl kiilerden bilgi alm tr. rnein, ben bu bilgiyi Medaini'den aldm, o da M e s leme'den, kendisi de Sleyman'dan, o da bni Avn'dan al m eklinde farkl bir liste ile olaya ulayor ve dediim gi bi hi kimseye de a t m y o r . 2 8 5 Mesudi (.346.h)'nin aktard bilgiler daha farkl ve net. Basknda evin kapsn yakarak Ali'yi zorla alp gtrdler diye yazyor. Hz. Fatma ile ilgili de, basknclar kapy sk trnca, hamile olan Fatma kap ile duvar arasnda kalp s kyor ve bir erkek ocuk dryor bilgisini verdikten sonra u enteresan aklamay da yapyor. Ebubekir-mer ile Ali ve taraftarlar arasndaki honutsuzluk d e v a m eder ken, bir ara Ebubekir taraf (tabii barolde hep m e r var), areyi Ali'yi ortadan kaldrmakta bulur ve bu konuda gre vi Halit bin Velit'e verirler: Sen gidip u u ekilde onu kat ledeceksin diye. Bu arada Ebubekir'in hanm Esma binti Umeys, H z . Ali'ye gizliden bilgi iletir, byle bir planlar var, tedbirini al der. Bylece bu suikast plan da baarsz olur. lgintir ki, Ebubekir vefat edince Hz. Ali onun bu hanm ile evlenir (slam tarihinde bu evlilik tartmasz ve itirazsz285 a- Belazuri, Ensab'l Eraf, 1/586. b-TDV ansiklopedisi, 11/422... c- ibni Esir, sd, no: 6706. Esma md. d- D.bekiri, Traih-i Hami, 2/284.

dr: Olmutur) ve bunlardan iki ocuk (Yahya ve Avn adn da) dnyaya gelir. Daha enteresan, bu Esma, Ebubekir'den nce Hz. Ali'nin aabeyi Cafer'le evlenmiti. Ancak kendi si Mute harbinde ldrlnce bu kez de Ebubekir'le haya tn birletirmiti. Bunlarda hayat byleydi i t e . 2 8 6 tabii ki Mes'udi bunlar anlatrken Zehebi gibileri olay aktaran ki ilere atmaz; sadace bildiklerini aktarr geer. Yakubi (.294.h), m e r ve ekibi, Hz. Ali ve arkadalarn evden almak iin baskna gidince, Ali ve Zbeyir'in klla rn alp evin iine giriyorlar (nk e v d e muhalif olanlar vard, onlar alp gtrmek istiyorlard), Fatma baryor ve "Eer evimi terk etmezseniz ben trbanm karp sizi Al lah'a ikyet ederim" gibi ifadeler kullanyor. Bu yzden onlar oray terk ediyorlar. Anlalan, o zaman hr bir kad nn kavgalarda trbann karmas nem arz ediyormu. Bu inan benim yaadm e v r e d e de vard, iki kii kavga ettii zaman, bir kadn araya girip tlbendini karsayd, her iki taraf kavgay brakrd. Buna uymayann toplumda yeri yoktu, ayplanrd. O d n e m de buna benzer bir g e l e nein varl sz konusu. Burada nemli olan, Yakubi'nin de anlatmlarndan Fatma'nn en azndan psikolojik olarak rahatsz olduu ortaya kyor. 2 8 7 Safec (.764.H) ve ehristani (.548.h), kendi zamann da itikadi bir mezhebin ban ekmi olan brahim b. Seyyar/Nazzam (160-231) hakknda bilgi verirken bir yerinde unu aktaryorlar. Bu adam birok nemli sahabeyi eletiri yor, halifeliin Muhammed tarafndan Ali'ye verildiini, ou insanlarn bunu bildiini, ancak mer'in Ebubekir iin
286 Mesudi, 'spat'l Vasiyye', s. 153 vd 'Kssat' Sakife' blmnde. 287 Yakubi, 2/139 vd.

altn ve buna engel olduunu belirtiyorlar. Ayn za manda bu kiinin Hz. Ali'yi de eletirdiini yazyorlar. Da ha sonra bu halifelik davas yznden Ali'nin evine yaplan basknda, mer'in Hz. Fatma'nn karnna vurmas sonucu Fatma'nn ocuk drdn de aktaryorlar. Her iki yazar bunu kaynaklarnda iledikleri halde, gerek olduuna ka tlmyorlar. Bir taraftan szn ettikleri, ondan alnt yaptk lar adam gklere karyorlar. Mesela adamn lakab Nazzam'dr. Bunun anlam, hem oluturduu cmleler anlam bakmndan harika, hem de edebi yaps itibariyle ok g zel demek, bir baloma her eyi nizam ve intizam iinde olan kii demek. Onun bu gzel tarafn belirttikten sonra, "Aslnda korku olmasayd bu adam slam'a inanmazd. O yalnz Allah'a inanan bir insand; peygamberlere inanm yordu (Yani deist bir insand)" anlamnda ona bir de bir ta nmlamada bulunmulardr. Halbuki szn ettikleri kii daha eski bir tarihi, hicri 231'de vefat etmi. Safedi'nin bu adama itirazlar yetmi yormu gibi, kitabn redakte edenler de, "Bu yalandr, ifti radr" eklinde tek bu iki kelimelik dipnot drmler. A m a niye yalan-iftira? Bunun aklamas yok; sadece evethayr eklnde geitirme var o kadar. Peld m a d e m bu gi bileri (daha nce benzer bir rnek Zehebi ve Askalani'den vermitim) dinsiz ve olaylar arptyor, o zaman slami kaynaklarda bu gibi tartmalara neden olan insanlara ne den yer v e r i l m i ? 2 8 8 bni Abd-i Rabbh (h.328.) Ebl- Feda (h.732.). Bu da dierleri gibi bilgi vermektedir. Ebubekir, mer'i Hz. A l i ' y e gnderirken "ayet direnirierse savarsnz" tali288 Safedi, el-Vafi bi'l Vefeyat, 6/15, no: 9 1 . ehristani, el-milel' ve'l Nihal, s. 71.

matn veriyor, m e r giderken beraberinde ate mealesi ni de gtryor. Bunu da, evden kmazlarsa, Hz. Ali ve Fatma'nn evini yakmak iin gtryor (yazar zellikle bu nu belirtiyor). Giden baskn grubunu ilkin Hz. Fatma kar lyor. mer'in elindeki ate korunu grnce, "Bu ne ate tir, evimi mi yakarsn ne yaparsn?" diye soruyor. mer, "Evet, ya kp Ebubekir'in halifeliini kabul ederler, ya da evi yakarm" karln veriyor. Sonuta Ali kp Ebubekir'in yanna gidiyor ve onu ka bul ediyor. Bu arada unu da sylyor: Aslnda sana kar deilim. Kur'an' kitap haline getirinceye kadar toplumun iine g i r m e m e y e yemin itim. Olay sadece bundan ibaret tir diyor, tabii ki ayn yazar aaya doru farkl eyleri de aktaryor. rnein Fatma hayatta olduu srece Ali'nin Ebubekir'i kabul etmedii rivayetleri de anlatyor. Bir de Ebubekir'e kar halife aday olan ve mer'in basks sonu cu am tarafina gitmek zorunda kalan Sad bin Ubade'nin de olayn anlatyor: Sonunda m e r adamn gnderip onu am'da katlediyor gibi bilgiler veriyor, tabii ki bu yazar olup bitenleri normal karlyor, herhangi bir itirazda bulun muyor, bazlar gibi savunma da yapmyor. Kendisi sadece tarihi bilgiyi verip g e i y o r . 2 8 9 bni Teymiyye (h.732.) bu konuda ok ksa bir bilgi veri yor. Kendisi, "Baz ahmak-beyinsiz kiiler derler ki, halifelik yznden Hz. Fatma'nn evini yakp ykmlar, onun karn na vurup ocuunu drmler" diyor ve bu gibi yazarla ra kfr ediyor. Zaten savunmalar ksmnda bunun da y o 290 rumlarna yer v e r e c e i m .
289 Endlsi, Ikd'l Ferid, 5/13. Eb'l Feda, Tarih, Ebubekir'in halife seilme sinden sz eden blm. 290 bni Teymiyye, Minhac' Snne, 8/291.

mer Rda Kehhale farkl bilgiler veriyor, ondan da bir kesit sunaym. Ebubekir'in halife seilmesi aamasnda Hz. Ali'yi desteklemek isteyen bir ksm insanlar Hz. Fat ma'nn evinde toplanyor. Ebubekir, mer'i onlarn zeri ne gnderiyor. mer gelince, "Dar kn" diye sesleni yor; ancak onlar dinlemiyorlar. En son yanndakilere, "Ba na ate verin" diyor ve "Allah'a yemin ederim ki, ya kacaksnz veya evi sizin zerinize yakarm" diyor. O s rada birileri onu, " N e yapmak istiyorsun; ierde Hz. Fatma var" diye uyarnca o, "ierde Fatma olsun fark etmez. Ya bu i olacak, ya da yakarm" diyor. Bundan sonra kp Ebubekir'e biat etmeye gidiyorlar; ancak Ali gitmiyor, "Ye minliyim ki, Kur'an' kitap haline g e t i r m e y e n e kadar bir y e r e kmam" diyor. O srada Fatma, "ok irkin, mnasip olmayan bir ekilde e v i m e baskn dzenleyen, babamn cenazesini yerde brakp makamn salamlatrmaya al an, bizi hi takmayan, bize halifelik konusunda hak tan mayan kiilere halifelik szmz yoktur" diyor. Bunun uzun bir blmn Ali'nin nasl halifelii kabul ettii k smda zaten anlattm. Burada ama, Fatma bu baskndan 291 nasl etkilendi konusuna aklk g e t i r m e k . bn'i Ebi'l Had iti (.656)'in konuya ilikin verdii bilgiler farkl. Muhammed'in kzlarndan Zeynep Mekke'den M e dine'ye g etlii zaman onun nn kesiyorlar; hamile olan kadn y e r e ylyor ve ocuk dryor. Bunu yapan kiinin ad da Hbar/Hebar b. Esved. Hz. Muhammed bu nun haberini alnca, bunu yapan kiinin katli vaciptir diye fetva veriyor. le bu yazar, Fatma'nn durumu ayn madde ye tabidir. Dolaysyla Hz. Muhammed hayatta olsayd, Fat-

291 mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114... Hz. Fatma ksmnda.

ma'ya bunu yapan kim olursa onu (lan) da katlederdi/bun larn katli vaciptir diyecekti d i y o r . 2 9 2 tabii ki yapanlar da belli. Zmnen de olsa en azndan mer'i kastediyor. Bunun verdii farkl bilgi byle. Yani bni Hadid'e g r e halife mer'in katli vacipmi. bni Ebi eybe (159-235) ve Hindi (.975.h) bu konuda u bilgiyi aktaryor. Ebubekir halife seilirken, o arada Hz. Ali ve Zbeyir b. Avam, Hz. Fatma'nn yannda bu halifelik konusunda fikir al verii yapyorlar. mer bunu duyunca kp oraya gidiyor (burada Ebubekir'den sz edilmiyor) ve Fatma ile karlanca unu diyor: Biliyorsun ki en ok ba ban seviyorum ve ondan sonra da seni. Ancak bu u de mek deildir ki bu insanlar senin evinde toplansnlar, mu halefet yapsnlar ben de onlar karmayaym. kmazlarsa kesinlikle ben evi iindekilerle birlikte yakarm diyor. Bu nun zerine Fatma ieri girip onlara bilgi verince kendileri kp Ebubekir'in yanna, halifeliini kabul e t m e y e gidiyor 293 lar. A. Kahir sferaini (h.429.) de bu halifelik tartmalarna deiniyor; ancak bunlara inanmyor. Mesela bir itikad m e z h e p kurucusu olan Nazzam hakknda "Bu adam, mer'in Fatma'y dvdn, yine mer'in imannn zayf olduunu, M u h a m m e d ' e kar komplo kurup suikast yap mak istediini" iddia ediyor. Dolaysyla szlerine gven yoktur diyor. Yani burada olay irdelemek yerine; adam ya lanc ilan ediyor ve bu ekilde stn kapatmaya alyor.
292 ibni Ebi'l Hadid, erh' Nehci'l Belaga, 14/193. Dar u ihyai'l Ktbi'l Arabiyye. 293 a- bni Ebi eybe. Musannaf, Kitab'l Megazi, no: 37045, cilt 20/579-584. b- el-Mtteki Hindi, Kenz'l Ummal, no: 14138, Ebubekir ksm.

A m a ne hikmetse kitabnda yer verdii dier inan ekolle rinden ziyade buna ok yer ayrmtr. 2 9 4 Konuya ilikin slami kaynaklardaki bilgiyi zetlersek; Kimi rivayetlerde geiyor ki, Hz. Muhammed henz hayatta iken, "Bizim ocuk (Fatma'nn baskn annda dr d ocuk) doduunda e e r erkek ise ad Muhsin ol sun. Nasl Harun peygamberin ocuklarnn adlar eber, beyir ve Mbir ise, bizim de ayn kalba/lye gelen Hasan Hseyin ve Muhsin olsun" d e m i . 2 9 5 Bu ancak ek bilgi/detay; yoksa kesin olan bir ey var ki. Fatma'nn evine yaplan basknda kendisi ocuk d ryor; eldeki yazl veriler bunu gsteriyor. Konuya ilikin varolan rivayetlerde biraz fark var. Bazlarnda m e r kap y itince Fatma dyor ve o srada ocuk dryor. Ba zlarnda Kuntuz adnda biri baskn srasnda Fatma'y tek meleyince ocuk dryor deniliyor. Kimi kaynaklarda da m e r kapy itince Fatma hem y e r e dp ocuk d ryor, hem de m e r kl kabzasyla onun kaburga ksm na vuruyor ve o b l g e d e krlmalar meydana geliyor. Kap zorlannca arkasndaki ivi de Fatma'nn gslerine bat yor ve bu hengmeden sonra g i t g i d e durumu arlayor, babasnn vefatndan birka ay sonra o da vefat ediyor. Ya ni ecelle deil, bu ev basknnda ald darbeler ve yaralar sonucu vefat ediyor. Baz slami kaynaklarda Ali ve Fat ma'nn evini yakyorlar. Msr'n Snni ve mehur airi Ha 296 fz brahim bunu ok ak olarak iirlerinde ilemitir.
294 El-isferaini, el-fark'u Beyne'l Firek, s. 103. 295 a- Ahmet b. Hanbel 1/1 18. b- sd'l Gabe Hasan b. Ali ksmnda. c- Hakim, Mstedrek, Heysemi ve daha birok tabakat kitaplar da bu isimlendirme olayn aktarmlardr... 296 a-) Muhibbddin Taber, Delail'l mame, s. 43. b-) Hafz ibrahim. Divan. s. 82: Burada mer Fatma'nn evini yakt diyor.

Yine en bata Buhari'de g e e n ve Ebubekir'in kz Ay e'nin anlatt bilgiler var; onlar daha nce anlattm. Ha ni veraset davasndan dolay Fatma kzar, lene kadar ko numaz gibi bilgiler vard. Fatma'nn lmnden sonra Ali babama haber gnderdi, e v i m e gel halifeliini kabul ede yim diye. m e r babama, "Gitme" dedi/engel olmak iste di; ancak babam gitti eklinde uzun bir hadis aktaryor. 2 9 7 Burada Selim Hilali'nin anlatt farkl bir ey daha var onu da eklemek istiyorum. Hz. Ali Fatma'y gizlice defne dince, Ebubekir ve mer'in zoruna gidiyor ve hatta gidip kabirden karalm, yeni bir cenaze merasimi yapalm (in sanlar demesinler ki Fatma bunlardan krgn bir ekilde ay rld gitti); ama ters tepebilir dncesiyle yeniden planla rndan vazgeiyorlar, tabii ki Ali'yi bir daha zorlayacaklard, mezar nerede gster gibi zorluklar olurdu. Bir de anlatl dna g r e Ali Fatma'y kendi evinde g m m . 2 9 8 Burada konunun zetine ara verip farld bir ey eklemek istiyorum. Aslnda Aye'nin az nceki bilgiyi vermesi de olaanst bir olaydr. Yani Aye'nin bu kadar bilgiyi szdr mas, dorusu beklenmemesi gereken bir durumdur. N e den? Aklayaym. Osman halife olmu, her taraftan Ms lmanlar onu ablukaya almlar ve mevsim de hac sezonu. Aye, Osman hakknda, "Bu Nasel'i ldrn, kfirdir" tali matn verir ve hacca gider. Dnte henz M e d i n e ' y e var madan yolda bazlaryla karlar, "Benden sonra M e d i n e ' d e neler oldu?" diye sorar. Onlar da, senden sonra Mslmanlar halife Osman' katlettiler derler. Aye bir da ha sorar, "Peki daha neler oldu?' Onlar, "Millet Hz. Ali'yi halife seti" yantn verince Aye, "Artk benim iin M e 297 Buhari, Megazi, Hayber blm ksm. 298 ibni ehraub, Menakib' Al-i Ebi Talib, c.3/365 ve devam..Selim b. Kays Hilali, s, 386-395

dine'ye yerlemek uygun olmaz, Ali halife olunca oray terk e t m e m lazm" diyor ve tekrardan yar yoldan dnp Mekke yolunu tutuyor. Aye orada "Keke Osman ldrlmeseydi" deyince adamlar artk dayanamyorlar, dorudan sylyorlar ona: Sen milleti tevik ettin, Osman kfirdir, katli vaciptir dedin, imdi de farkl konuuyorsun" deyince Aye, "Dorudur, ben de syledim, dier insanlar da syledi. A m a isterim ki konuya ilikin son cmlem ilk cmleden daha gzel olsun" diyor. Oradakilerden biri Aye'nin bu elikili durumuyla il gili alt msralk bir de iir sylyor. Ad Ubeyd b. mm Kllab ve aka A y e ' y e "Senin durumun elikilidir" di yor. unu zellikle vurgulamak isterim ki, bu aklama en bata Kur'an yorumcusu, tarihi Taberi'nin (h.310 ) kay naklarnda, yine mehur Fahrettin er-Razi (h.606) kayna nda, bni Menzur (H.722), bni Kuteybe (h.276), bni'l Esir (h.630), bni Asakir (h.571), Zebid-i (1205.h) gibi nemli ahsiyetler ilemi ve bazlar gibi kurtarma operas yonlarnda da bulunmamlar: Aktaran ahslar gvensizdir gibi yaktrmalarda bulunmamlardr. 2 9 9 Eve baskn yapanlar, Hz. Ali'yi destekleyenlerden Zbeyir b. Avam'n klcn zorla alp onu etkisiz hale getirir ler. Bu, saysz slami kaynakta gemektedir. una da hep vurgu yapyorum ki bu Zbeyir, cennet mjdesini alan on kiiden biridir. Yine ayn ekilde Hz. Ali'nin de klcnn zor299 a- Fahrettin er-Razi, 'el-Mahsul fi ilmi usuli'l fkh' c. 4/343. el-Kelam'u fi'l Ahabar ksmnda. b-Taberi tarihi, 4/459. Hz. Ali'nin halife seildii ksm, c- bni Manzur, Lisan'l arab, 11/670. Nasel md. d- bni Esir: 1-) Nihaye, Nasel md. Veb. 2-) el-Kamil Cemel vak'as bl m, 3/206. e- ibni Kuteybe, el-lmam ve'l Siyase, s. 80-88. f- bni Asakir, Tarih'u Medinet'i Dmak, Hz. Hasan ksmnda, 13. cilt. g- Zebidi, Tacu'l Arus, Nasel md. 8/14.

la alnd anlatlyor. Zaten Hz. Ali ksmnda bu konuda gerekli bilgileri verdim. slami kaynaklarda, m e r ekibiyle birlikte evi basnca, ieri girmesinler diye Fatma'nn bandaki rty ya kar d ya da buray terk etmezseniz karacam dedii ek linde bilgi de var. Bu basknlardan sonra Hz. Ali, Muham med'in kabri bana gidip alad gibi Fatma'nn da gidip babasna seslendii ve manevi ikyette bulunduu, "Sen den sonra Ebubekir ve mer'in bamza getirdiklerini g ryor musun?" dedii ve bu arada alad rivayetler ara snda geiyor. Bunlar anlatan kaynaklar ksmen verdim, birounu baln sonuna doru dipnot olarak ekleyece im. Hatta Hz. Ali'yi Ebubekir'in yanna gtrrken kendisi, "Peki Ebubekir'i kabul etmezsem ne olur?" dedii zaman mer'in, "O zaman kellen gider" dedii ve Fatma'nn Ebu bekir'e, "Peki beni dul, ocuklarm da yetim mi brakmak istiyorsun?" dedii eklinde bilgileri de var. Bu arada Fat ma, mahalle sakinleri, Hasan-Hseyin'lerin alad da an latlyor kaynaklarda. Bir ara helallemek, gnln almak iin Ebubekir'le mer, Fatma'ya gidip selam verince, ken disi yzn evirir ve onlarn selamn bile almaz. Baskn s rasnda mer'in elinde ate var, evi yakmak ister, Fatma ona yalvarr gibi aklamalarn getii kaynaklarn haddi hesab yok. Ve hele mer'in u alayl szleri birok y e r d e geiyor: Baskn srasnda ev yakmay Fatma ile tartrken, "Yaptklarmla baban Muhammed'in icraatn daha da glendiririm" diyor. mer'den sorarlar, Hz. Fatma, M u hammed'in kzdr sen nasl evini yakarsn diye? mer, Muhammed'in kz olsun, ben yakarm yantn verir. Yine Ebubekir'in m e r ' e verdii u talimat birok slam o l o g tarafndan ilenmitir: "Gidin onu getirin. ayet si-

ze kar koyarlarsa, gelmezlik yaparlarsa onlarla sava n ve yakalayp en onur kinci bir ekilde getirin" di yor... Yine baz kaynaklarda ak bir ekilde m e r bu bas knda Fatma'nn evini yakt anlamnda bilgi v a r . 3 0 0 Birok slami kaynakta Ebubekir'in (lm deinde iken) bu ev basknyla ilgili itiraflar var: Bana kar sava da yapm olsalard, keke Fatma'nn evine baskn dzenlemeseydim diyor. Bu olup bitenler karsnda 20 ya civarndaki Fatma kendi normal kaderiyle mi lm v e y a ldrlm m bu nun yantn artitc okuyucuya brakyorum. Kimseyi cani ilan etmek gibi bir yaklamm yok. Elde o dnemle ilgili (o da tek tarafl, resmi slam tarihine dayal) baz yazl bilgiler var; ben de bunlar bir araya getirerek takdim e t m e y e a ltm. Bunun dnda o dnemle ilgili zaten baka kant mmkn deil. Bu bilgileri slami ve dolaysyla o dnemi savunan kalemrlerin kaynaklarndan topladm. Bir dini v e y a rgt savunanlarn kaleminden o din, o rgt kad rolar hakknda bu kadar olumsuz bilgiler yazlmsa, ak as insan daha beterini mlahaza edebilir. Kabul ederler
300 a- Belazuri, En^b, 2/263. Ebubekir itiraf ediyor ki, g r e v Ali'nin hakkyd, b- mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 ve devam mer, Fatma da e v d e olsa yakarm diyor. Aynca burada dipnotta geiyor ki, mer ve Ha lit b. Velit ekibi, Zbeyir ve Ali'yi zorla alp gtryorlar. Yine bu arada mer'in Fatma'y kap ile duvar arasnda sktrd ve mer'in ekibi tarafndan dvld, bu olup bitenler yznden Fatma'nn ocuk drd ve Ali'nin kafasna urgan geirilip gtrld yazl, c- bni Kuteybe, Imame-Siyase, s. 22. Fatma alaynca millet de alyor ve ehir adeta maher gnne dnyor. d- 'Hindi, Kenz, no: 14060. Ali'nin evine yaplan basknda Zbeyir klla saldryor. e- Mes'udi, Muc' Zeheb, 2/308. Ebubekir Ali'ye hak veriyor; ancak fit ne var diye grevi stlendiini syler. f- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, 1/168. Baskn srasnda Zbeyir'in klcn alp kryorlar.

v e y a etmezler bu ayr bir ey; ancak Zehebi, bni Hacer Askalani, bni Ebi-1 Hadid, ehristani, A. Kahir Badadi, Safedi, Muhibbddin, Taberi gibi slam tarihileri, net bir ekil de mer'in bu ev basknnda Fatma'y dvdn yazm lardr! imdiye kadar konuya ilikin verdiim bilgileri, mehur, yaygn slami kaynaklardan saladm. imdi ise en eski ta rihi, Hz. Muhammed dneminde yaam, Hz. Ali ile bir likte alm bir yazarn kaleme ald kitabndan baz ar pc bilgiler zetlemek isterim. Szn ettiim yazar, Hz. Muhammed henz Mek ke'de iken dnyaya gelen "Selim b. Kays Hilali'dir. Bu adam hicretten iki yl nce dnyaya gelmi ve yine hicri 76. ylnda vefat etmitir. Kendisi o d n e m d e yaad hal d e , Hz. Muhammed'i grmemi. nk O zaman M e d i n e ' d e deildi. Zaman iinde halife m e r dneminde ken disi M e d i n e ' y e yerleir. Yazd kitaba kendi adn takarak Kitab- Selim' demi. unu da belirteyim ki, bu konular da ia kaynaklarnda bambaka bilgiler var; ben oralara gir miyorum. A m a szn ettiim yazar, resmi slam'n dn da baz bilgiler verdii iin, ona kar da cephe alnm ve yazdklarndan hep kanmak istenmitir. Halbuki slam'da ilk tarihidir o. Burada bir bilgi v e r e y i m . Bugn slam aleminde Kur'an'dan sonra gelen Buhari adndaki hadis kitabdr. Bu nu yazan, smail olu Muhammed bugnk zbekistan'n Buhara kentinde dnyaya gelmi, daha sonra M e k k e - M e 301 a- Zehebi (748.h), 1-) Siyer-i A'lam 15/578 ve 2-) Mizan'l itidal, 1/139. b- bni Hacer Askalani (852.h), Lisan'l Mizan, 1/268. c- A. Kahir Badadi, (429.h) el-ferk'u beyne'l firek, s. 103. d- ehristani (h.548)el-Milel ve'l Nihal, s. 1/21. e- bni Ebi'l Hadid (h.656), erh'u Nehci'l Belaga, 6/49. f- Safedi (764.h) 'el-Vafi bil'I Vefeyaf, 6/15.

dine'ye gidip Hz. Muhammed'e ait bu hadisleri toplam, hicri 256'da vefat etmitir. Yine en az Buhari kadar nemli olan Sahih-i Mslim'in yazan Niaburludur, vefat ettii ta rih 261'dir. Yine Ebudavud'un yazan 275'te, Tirmizi'nin 279'da ve Snen-i Nesai yazar da 303'te vefat etmilerdir. Yani Muhammec'den yaklak 3 asr sonra, o da ok dei ik corafyalardan gelip Muhammed hakknda bilgi topla yp yazanlar doru kabul edilirken, Muhammed dnemin de yaam, olaylarn iinde olan Selim Hilali gibileri yanl kabul edilmektedir! Kald ki, biraz nce de belirttim, bu adam hep Hz. Ali ile yaam, mcadele vermi bir Ms lman'dr. A m a labii ki yazdklar resmi slam tarihiyle ters dyorsa elbette ki iyi karlanmamtr. Bu ksa notu d tkten sonra kitabndan bir zet vereyim. Selim Hilal-i'in kitabndaki bilgileri zetlerken, tekrar olmasn diye imdiye kadar anlattklarm bir daha yazma yacam. Kitap bu gibi konulara zel hazrland iin her eyi ok detayl alm. Yani imdiye kadar anlattklarmn hemen hepsini jaten ieriyor; ancak ilave bilgiler de var, ben onlardan bir kesit sunacam. Aslnda onun yazdklar, mehur-yaygn olan Snni ke simin anlattklarmdan pek de farkl deil; ancak tm kitab n bu gibi konukra ayrd ve baz konular da net konu tuu iin onunki g z e arpyor ve bu nedenle de Snni ke simin izgisi dnda biri olarak deerlendiriliyor. Halbuki ayn bilgiler slanii kaynaklarda da var; ancak dank oldu u iin onlarnki hep g z d e n kam. Yazar Hz. Ali hakkn da da farkl bilgiler veriyor. Ben ksmen Ali blmnde bunlar ekledim; ancak burada yalnz Fatma'y ilgilendiren noktalar yazacam. Bu baskn uasnda mer, Fatma'nn kapsna varnca Fatma, "Senin yznden ne yapalm ya mer bizden ne is-

tiyorsun?" eklinde tepki gsteriyor. m e r kap arkasnda Fatma'ya klla (knndan karmadan) vuruyor; Fatma ba rnca onun yanlarna ve kollarna da vuruyor. Fatma hep "Baba senden sonra bunlar bamza neller getirdiler!" ek linde feryat ediyor. Fatma burada ald darbeler ve yaralar sonucu vefat ediyor. Yazar bunlar Selman-i Farisi'den akta ryor ve unu da sylyor: Fatma o kadar barp aryor du ki, alamayan yoktu, hatta Ebubekir bile alyordu. An cak m e r eylemlerine devam ediyordu ve " H e l e bizimle bu kadnlarn haline bakn" eklinde Fatma'nn durumuna hi acmyordu diyor. Bu arada Fatma'nn bu halini gren mm Eymen ve Muhammed'in elerinden mm Seleme, m e r ' e kzyor, ne istiyorsun bu kadndan diye. m e r onlara da atyor, bi ze ve kadnlarn haline bakn diyor ve onlar oradan kovu yor. m e r ekibine talimat veriyor, evin etrafnda odun em berini oluturun evi yakarm diye. Ve ilkin kapdan balyor yakmaya. Hz. Ali dar frlaynca onu yakalayp boazna ip geiriyorlar. Selim'in anlatmna g r e adeta sava alan, kllar hep havada uuuyor; tabii ki tek tarafl. Hz. Ali o haliyle bile Ebubekir'den soruyor, ne abuk Hz. Muhammed'i unuttunuz, hangi hakla, hangi yzle sen bu insanlarn bana geip de halife oldun, neden bu ma kam gasp ettin diyor. Bu arada Ebubekir, e v e t haklsn; an cak Hz. M u h a m m e d bir sznde, "Bizim ailede hem pey gamberlik, hem de halifelik olmaz" diyordu. Onun iin ben araya girdim diyor. Hatrlanaca gibi baka bir y e r d e yaz dm d, Ebubeldr A l i ' y e , "Evet halifelik senin hakkn; ancak Idmse kabul etmiyor, fitne kacak. Bu nedenle ben bu g revi stlendim; ama ok da riskli" demiti. Bu arada Ebu bekir'in ekibi ahitlie balyor: mer, ben de ahidim d,

Muhammed halifelikle peygamberlik ayn ailede olmaz di yordu. Selim kitabnda hep o dnemle ilgili trajedileri an latyor. Bu yazarn ou anlattklarn baka birka kaynakta da g z d e n g e i r d i m . 3 0 2 Dediim gibi bunlarn hemen hepsi slami kaynaklarda var; ancak konular ok dank, paral yazld iin sanki hi yokmu gibi bir durum sz konusu. Zaten ou kaynaklar konunun banda takdim ettim. in ilgin yan, bu yazar kitabnda Hz. M u h a m m e d ' e kar ter tiplenen baka bi komplodan sz ediyor. Gya Ebubekir m e r Hz. Muhammed'in grevi Ali'ye devredeceini an laynca, ona kar yeni bir komplo hazrlyorlar ve yaklak 10-15 kiilik bir baskn grubu Veda hacc dnnde 'Cuhfe' denilen y e r d e Muhammed'i ldrmeye hazrlanrken, kendisi bunun bilgisini alyor ve plan sonusuz kalyor. Bu kaynaktaki aklamalar ok teferruatl; ben sadece ksa de inmelerle geiyorum. ia limlerinden bata Meclisi'nin (1111 hicri ylnda lm) yazd 110 ciltlik 'Bihar'l Envar' adl yaptndc daha ar sulamalar var; bunu da hatr lataym. - Hz. Ali'nin Doazna urgan geirerek toplum, ailesi ve hele ocuklarna kar haysiyet krc bir ekilde ve arka larndan ekerek Ebubekir'in yanna gtrmeleri ve orda da "ayet Ebubekir'i kabul etmezsem ne olur?" diye sor duunda, mer'in ona, "O zaman kellen gider" demesi, Fatma ve ocuklarnn alamalar, Fatma'nn bu halini g ren mahalle sakinlerinin de alamas ve Ali'nin Muham med'in mezar bana gidip onlar manen ikyet etmesi,
302 Kitab' Selim Hilal s. 149 ve devam, bir de 386 ve devam. 1- M. Fadl Mes'di, el-esrar'l Fatimiyye. 2- brahim b. Hila Sakafi (h.283'te vefat etmi) 'Kitab'l Garat.' 3- Mukatil b. Atiy/e, 'el-Halafet' ve'l imame' 4- Cevheri (323.'te lm), Sakife ve Fedek.

"Gryorsun; sen gittikten sonra nerdeyse beni ortadan kaldracaklar" demesi hep slami kaynaklarda anlatlmakta dr. Yine mer'in baskn srasnda evredeki insanlar onun elinde ate grrken, " N e yapmak istersin, Fatma'nn evi dir!" diye uyardklarnda o, Fatma olsun ben gerekeni ya parm diyor. Bu sz de birka y e r d e geiyor. Hele babasn dan kalan mal ve zellikle de Fedek'i vermemeleri ve da ha sonra gelen slam idareciler bunu kendi yaknlarna ve yandalarna datmalar tartmasz bir konu. Btn bunlar hem Selim kitabnda, hem de daha nce belirttiim slami kaynaklarda anlatlmaktadr... - Ali'nin evinde onunla beraber hareket eden Zbeyir b. Avam'n, m e r ve ekibi e v e gidince bu zulme dayana mayp da klcn alp dar kmas ve sonunda etkisiz ha le getirilmesi, birok kaynakta anlatlmaktadr. m e r bu ev basknn gerekletirdii an Fatma'nn ondan "Evimi mi yakyorsun?" diye sormas ve onun da alay edercesine Fat ma'ya, "Evet, byle yapmakla senin babann getirdii dini daha da glendirmeyi amalyorum" demesi birok kay nakta yer almaktadr. Hele Ebubekir'in m e r ' e , "Gidin on lar en disiplinli ve onur krc bir ekilde evden kartp g e tirin, gelmezlik yaparlarsa onlarla savan" cmlesi, birok gvenilir slami kaynanda da anlatlmaktadr. Yine Ebu bekir'in Ali'ye, biliyorum halifelik senin hakkndi; ancak fit ne var, ben ok riskli bir g r e v stlendim' demesi, halifeli in ne ekil ele geirildiinin bir kantdr. 3 0 3
303 DBelazuri, Ensabl Eraf, 1/588 vd 2) Ibn-i Abdirabbih, Ikd'l Ferid, 5/13. Ebubekir'in halife seilmesi ksm. 3) mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 vd 4) Tarih-i Yakubi, 2/141 vd 5) Tarih-i Ebufida, 1/156. Halife Ebubekir blm. 6) Kitab- Selim b. Kays Hilal-i, s. 388 ve devam. 7) ibni Kuteybe, el-tmame ve'l Siyase, s.21

Bu olup bitenlere kar ve Muhammed'in, "Fatma ben den bir paradr. Onu kzdran beni de kzdrm olur, onu zen beni de zm o l u r " 3 0 4 gibi szleri de g z nne alndnda, Ebubekir ve mer'in durumunu izah etmek gerekten zor. Ksacas durum i ac deildir. Da ha fazla bilgi iin ben uzun bir kaynak listesini aaya al yorum, tabii ki bu kaynaklarda Ebubekir nasl halife oldu, mer'in rol, Hz Ali ve Fatma'nn durumu detaylca ilen mi. Merak eden ve Arapadan anlayan varsa, kafa yorabi lir. 3 0 5
8) Mesudi, ispatl Vasiye, s. 153 9) Tarih-i Yakubi, cilt 2/141 10) Hindi, Kenz' Ummal, no: 14060. 11) Taberi, Tarihi, 3/202 12) MuhibbddinTaberi, Riyad- Nadre, 1/168 304 Buhari, Bed'l Hak. Mslim, Mcnakb-i Fatma. 305 1) Belazuri, (279)Ensab'l Eraf,, 1/582-589 ve 2/259 ve sonras, Sakife beni Saide blm. 2) bni Kuteybe Dneveri (279), 'el-lmame ve-s'Siyase', dier ad, Tarih'l Hulefa. 3) Mesudi, (346) a)"lspat'ul Vasiye" s. 1 16-119. b) 'Mruc Zeheb' kay naklar. 4) mer Rda Kehhale. A'lami Nisa. Hz. Fatma ksmnda. 4/1 14-1 17. 5) Yakubi (h.292.6), Tarih, 2. cilt Ebubekir blm. 6) Safedi (h.764.c),'EI-Vafi bil Vefeyat', Elif harfi, Nazzam/ibrahim b. Seyar b. Hani el-Basr ksmnda. 7) Eb-I Fetih ehristani (h.548.)' el-Mille ve-1 Nihal' 1/14. Nizamiye ekol ksmnda. 8) Isferaini, (429) 'el-Ferk'u beyne'l Firek' adl yapt. 9) Zehebi (.738), a) Mizan'l tidal, Ahmet b. Muhammed Srri (ibni Da rem) blmnde 1/139. b) Siyeri A'lam, 15/ 578 yine Ahmet b. Muham med b. Srri (bni Darem) ksmnda. 10) Muhammed D. Ali b. ehraub, Mebakb-i AI-i Ebi Talib. 1 I) Muhibbddin Taberi, a) 'Riyad' Nadre', b) 'Zehair'l Ukba.' 12) bni Hacer Askalani (.852.h), 'Lisan'l Mizan' Ulvan b. Davud Beceli ve ibni Ebi Darem md. 13) ibni Halili, 'Ebubekir b. Kuhafe.' 14) Buhari, Ahkan kitab, Istihlaf ksm.

c) 60 Yalarndaki Halife m e r Hz. Fatma'nn Kzyla Evleniyor. mer, miladi 581 veya 586'da domu, nerdeyse Mu hammed'in yat. Hz. Fatma ise miladi 605 v e y a 609 tari hinde dnyaya gelmi. Bu durumda, mer ile Fatma ara snda yaklak 25 yllk bir ya fark var. Kald ki, Fatma he nz Hz. Ali ile evlenmemi iken, hem Ebubekir, hem de m e r ona talip oluyorlar; ancak Muhammed, "Kzm k ktr, aranzda ya fark vardr" diyor ve onlara deil de; Hz. Ali'ye v e r i y o r 3 0 6 . . . Denilebilir ki, madem onun iin ya fark o kadar nemliydi, peki niye dier kzlarn (Zey nep, Rukiyye, mm Glsm) o kck yata evlendirdi ve hem de Osman onlarn dedesi durumundayd. Bunu bu kaynamda zel bir balk altnda anlatacam. imdilik unu syleyeyim: Mslman kamuoyunda yanl bir bilgi var: Bir kere Fatma dndaki kzlar Hz. Muhammed'in de-

Sj.
15) bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 30 ve Muhtasar' Tarih-i D mak, 13. cilt. 16) A. Razzak, Musannaf, Megazi ksmnda, no: 9758 vedevam. Ebube kir'in halife seilmesiyle ilgili. 17) Ebni Ebi Asm, el-Ahad ve'l Mesan, Ebubekir ksm. 18) bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/ 269. Sakife Beni Saide blm. 19) Taberi Tarih-i 3/430 Ebubekir ksm, Sakife Beni Saide. 20) Kenz'l Ummal, no: 14113. 21)Taberani, Mucem-i Kebir, Aerei Mbeere, Ebubekir ksm, no: 43. 22) Eb-I Feda, 'Tarih', Ebubekir ksmnda. 23) ibni Ebi eybe, Musannaf, no: 38201 ve 38211. 24) ibni Teymiye (661-728), 'Minhac'-s Snne, 8/290 ve devamnda. 25) ibni Abdirabbih, 'Ikd'l Ferid', Sahife beni Saide ksmnda. 26) Cahz, el-Osmaniye. 27) Heytemi, Savaik-i Muhrika. 306 a- Ali Nasf, Tac: Nikah ksm, 2/287. b- Nesai, Nikah, 7. bab, no: 3219. c- ibni Eesir, sd. N o : 7175. d- Tabakat-i Ibn-i Sad, cilt 8/463.

Ne gariptir ki, Hz. Fatma'y alamayan mer, gnn bi rinde Fatma'nn kzyla/yani Hz. Muhammed'in torunuyla evlenir ve bu iki iftten Z e y d ile Rkiye adlarnda iki ocuk dnyaya gelir. Hz. Ali-Fatma evlilii h. 2. ylnda gerekletii zaman, Hz. m e r en az 40 yalanndayd. Hele Fatma ve Ali'den doan ocuklar da srayla Hasan, Hseyin, Z e y n e p ve m m Glsm olunca, durum daha da farkllar. Yani, mer'in evlendii mm Glsm, Fatma'nn drdnc s rada dourduu ocuudur... Halife m e r bununla hicri 17. ylnda evlerir... Bir kere unu aklda tutmak lazm ki, Hz. Fatma'nn evlenmesinden 15 yl sonra kz gelin olur. Peki, bu 15 yl iinde nce Hasan, daha sonra Hseyin ve Zeynep dnyaya geldiine ve daha sonra mm Glsm doduuna gre-, acaba kzcaz evlenirken ka yalarndayd, kocas mer ka yanda? Kabul edelim ki mm Glsm, Fatma'nn ilk ocuu olsun; Hz. Ali-Fa:ma evliliinin de hicri ikinci ylnda oldu u kesin ve bir yi da mm Glsm'n anne karnnda kal ma sresi olsun; o zaman kzcaz 13-14 yalarnda, mer de 55 yalarndaolmu olur ki, bu da ok anormal bir fark tr... A m a daha btmedi. Kz kesinlikle Hz. Ali ve Fatma'nn ilk ocuu deildir. Bir kere bu, konuyu ileyen tarihiler nezdinde tartmaszdr. Ondan nce doan Hasan, Hse yin ve Zeynep'le-e 1'er yl sre versek, yine en az bu kzn hicri 6. ylnda dnyaya geldii ortaya kar. Bu, iin mate matiksel yan. Bir de zaten slam tarihileri, bu ocuun doduu yl yazmlardr, az sonra bu kaynaklardaki bilgi leri sunacam. slami eserlerde, "mer'le evlenirken kz henz ergenlik ama gelmemi, ocuklarla oynuyor du. Bu arada mer'den sorarlar, sen bu ocuu ne ya pacaksn diye. mer, amacm ak deil; Hz. Muham-

med'e akraba olmak isterim diyor ve bu evlilik gerek leiyor, ayrca bunlardan iki ocuk da dnyaya geliyor? eklinde ok net bilgiler v a r . 3 0 7 Yeri gelmiken, halife m e r ' l e ilgili u hadiseyi de zetlemek isterim. m e r bir gn, Hz. Muahammed'den dul kalan A y e ' y e , "Git kz kardein olan mm Glsm' bana iste" diyor. Bu ayr bir mm Glsm/Halife Ebubekir'in kzdr. Aye ona, "Gittim syledim kabul et medi" diyor. Aslnda Aye kabul etmiyor; ancak m e r ' e bu ekilde yant veriyor. nk bir kere kz daha ocuk, ira desi yok ki. Aye o arada durumu A m r b. As'a bildiriyor, bize bu konuda yardmc ol diyor. A m r mer'in yanna va ryor, bu ocuu ne yapacaksn, her gn senin yannda ba ba baba diyecek, seni rahatsz edecek diyor. m e r orada Amr'a, "Bu akl sana Aye verdi deil mi?" diyor; konuyu kapatyor ve bylece kzcaz mer'den kurtuluyor. O ara-^ da kz, "Eer beni m e r ' e verirseniz ben Hz. Muham med'in kabrine koar orda barrm, elalem bizi seyreder" diyor. Belli ki bunlar Aye'nin direktifleridir; yoksa kz daha ocuk, bunlar bilmiyor. 3 0 8 Hlbuki Ebubekir 634'te vefat ettii zaman bu kz henz annesinin karnndayd ve Ebu bekir ldnde m e r yaklak 50-53 yalarndayd... Demek ki m e r baarabilseydi bunu da e olarak alr d. Yine m e r halifeliin son yllarnda, dul kalan mm Eban b. Utbe'yi kendine e olarak istiyor; kadn, ben bu 309 sert adam ne yapacam diyor ve onu kabul e t m i y o r .
307 a- bni Sad, Tabakat, N o : 4620- 8/463. b- A. Razzak, Musannaf, nor 10351-354. c- Zehebi, Siyer-I A'lam, 3/500. 308 a- Asbahani, el-Agani, 16/31. b- Hindi, Kenz'l Ummal. mm Glsm md. N o : 37590. c- bni Esir, El-Kamil, 2/450. mer'in ailesi blmnde. 309 Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar adl yaptm s. 239

Burada ok ildn bir rnek daha vermek istiyorum; nasl olsa mm Gilsm' ileyeceim, o zaten ana konu. En bata Bhari'nin anlatt yle bir olay var. Anlatan Muhammed'ir elerinden Aye, yle devam ediyor: Eim Muhammed'k birlikte y e m e k yiyorduk. O srada m e r ordan geti. Ein ona, "Buyrun sen de g e l " dedi ve geldi. Biz birlikte yenek yerken, onun parmaklar parmaklarma dedi. O sraca biz Muhammed kadnlaryla ilgili Ahzab sresindeki tnme, erkekler yannda kalmama ayetleri geldi diyor. Sanrm yoruma gerek yok. nk mesaj gayet n e t . 3 1 0 Bunlar anlatmaktan maksat,, mer'i bu konuda iyi tanmak, gerekten Muhammed'i sevdii iin mi o kzla evlendi; yoksa o bir bahane mi; buna bir-iki somut rnek vereyim dedin. Zaten m e r ' l e ilgili zel bir blmde da ha nce iledin. mer, Mulammed'in torunuyla bu evlilii yapnca da, ancak MuhamTied'e yakn olmak, onu ok sevmek niye tiyle yapmak iitediini, net bir ekilde ak dnmediini sylyordu. Ptki, madem byleyse; o zaman bu ufack k zn kucandali iki ocuk ne, peki ya eer baarsayd Ebu bekir'in o ufakn ne yapacakt, onun da kucana ocuk vermeyecek niydi? Bir taraftanMuhammed ve Ebubekir'in cinayetlerinden sorumlu/bunu yapyor; dier taraftan onlar ok sevdii
310 a- Buhari, El-Elebu I Mfred, bab 483, sayfa 381 ve hadis no.- 1053. b lm, erkein 0iyle yemek yemesi b- Heysemi, IV. Zevaid, Ahzab sursi tefsiri. c- Taberani M.Sagir, no: 226. brahim blm ve M. Vasit, no: 3062. b rahim md. d- Tabari, IbniKesiri Suyuti ve daha birok mfessir de Ahzab sursi 53. ayet ksmnda. e- Feth'l Bari Buhari erhi. Tefsir blm, Ahzab 53. ayet balamnda. C.8/408. f-Asbahani, T^ih' Ahbar'i Asbahan, brahim b. Bendar md. s. 192.

iin bu kck kzlar e olarak alyor. Fatma'nn bana getirmedii kalmyor; kadn ve ocuunu ldryor; hat ta Aye'den aktarlan ve en bata Buhari ve Mslim'de g e en "Fatma hayatta olduu srece Ebubekir ve m e r ' e kst, krgnd; ayrca lnce de vasiyeti zerine Ali onu g e c e g m d ki ne Ebubekir, ne de mer cenaze merasi mine katlmasnlar" aklamas da var; imdi de kendisi 60 yalarnda, kalkm Fatma'nn 9-10 yandaki kzn almak la M u h a m m e d ' e ok yakn olmak istiyorum diyor... Acaba Hz. Fatma duysa ki m e r onun lmnden sonra bu ufak kzyla evlenmi, ocuk sahibi de olmu, peki sinir krizleri g e i r m e z mi? Daha bitmedi; anlatacam: Kzla tam tan mak iin kz onun yanna gelirken mer onun eteini kal drp avret yerine bakyor! 3 1 1 imdi de slami kaynaklardan olayn ilgin yann sun maya balayaym. nsan anlatmaya utanyor; ancak insan larn bunu bilmesi lazm: Gerek mer'le hayali m e r bir birinden ayrdedilmeli.

d ) Halife m e r m m G l s m ' n Avret Yerine B a k y o r ! Aslnda bunu bir kaynamda detaylca anlatmtm; burada u maksatla bir daha g n d e m e getiriyorum: Kitap311 a- bni Esir, sd, N o : 3824, 7175. b-TDV slam Ansiklopedisi, 12/219. c- Ibni'l Cevzi, Sfat- Safve, 1/152. d- Askalani, I) isabe, N o : 5740, 11583; 2) Tehzib-i Tehzib, No.- 286012/468. e- bni Abdi'l Ber, istiab, N o : 1878, 4057. f- Halebi, nsan' Uyun, age., 3/367. g- Zehebi, Sireti A'lam..., 2/1 19. h- Ali Nasf, Tac, Fedail, dipnotta, 3/378. 312 Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in kadnlar, mer'in eleri ksmnda.
312

ta halife mer'le iz. Ali ve Fatma aralarnda olup bitenle re kar mer'in Mr de onlarn bu ufack kzlarn almasn bir ibret olarak anatyorum... Yalaryla ilgiliaz nce bilgi verdim. Bunlar evlenirken m e r yaklak 55-58 yalarnda, kz da 10 ya civarnda. u da bilinmeli ci, bu evliliin gerekletii d n e m d e m e r halife ve i: bandadr. Bir gn Hz. Ali'ye, "Kzn mm Glsm bana ver" diyor, tabii ki Ali buna kar hayret ediyor; ne yapacaksn bu ocuu diye soru yor? mer, bu e/lilikten kastm zevk deil; aksine Hz. Muhammed'e alrabalk bayla daha yakn olmaktr" diyor... Hz. Ali, Hayr; kzm ocuktur/ergenlik ana gelmemi, bir d aabeyimin ocuuna/yeenime ver mek istiyorum" (iyor. Bu arada bazlar m e r ' e , "Aslnda Ali bahane uyduruyor, sana vermek istemedii iin bu gerekeleri ne sryor" diyorlar. m e r teklifinde srar ediyor ve sonutc Hz. Ali kzn veriyor. Ben ahsen bnun resmi tarih bilgisi olduu ve gerek leri yanstmad araftarym. Edindiim izlenim, m e r bu konuda halifelik 'etkisini kullanarak bu ocuu zorla ele geirmitir. ddian hakl karacak olan da mer'in Hz. Fatma ve Ali'nin bana getirdikleridir. m e r bir yandan daha nce anlatlklarm onlarn bana getirecek, dier yandan Ali kalkpbu kck kzn kendi rzasyla ona v e recek; bu akln i olamaz. Bu olup bitenlere kar aslnda kzla m e r ayn 'ata da olsalar, yine Ali vermemeliydi. Normalde bu mnkn grlmyor. Kald ki satr aalarndan da anlalyor ki, m e r kz zor la almtr. nk ou kynaklarda m e r isterken Ali'nin bundan rahatsz olduu yzl. Ayrca kzm kktr dedii ifadesi de var. Hatta bu tonuda iki ocuu Hasan, Hseyin'le ve

amcas Abbas, aabeyi Akl ile de istiare ettii anlatlyor. Akl, Hz. Ali'ye ok sert tepki gsteriyor: "Farknda msn gn getike gzlerin kr oluyor/salkl karar veremiyor sun" diyor. Daha sonra m e r bunu duyunca Akl'a, "Buda la, ahmak-beyinsiz" d i y o r . 3 1 3 Sra kz g r m e y e geliyor: m e r kzn ergenlik ana girdiinden yz de yz emin olmak istiyor. Trajedik bir konu olduu iin, bu bilgileri ieren kaynak lardan bir sr dipnot olarak v e r e c e i m . Bu konuda var olan yzlerce kaynaktan mterek bir z e t vermek isterim. Vereceim bilgi slami kaynaklardan, yani resmi tarih; ama yine de ilgin. Resmi tarih diyorum. nk mer, Hz. Ali'den kz is teyince, Ali, aabeyi Akl, amcas Abbas ve oullar Hasan ve Hseyin'le konuyu konuuyor. Akl ok kzyor ve Hz. A l i ' y e "Bakyorum gnler, aylar, zaman getike sen ak ln yitiriyorsun. Eer bu i olursa yle yle y a p a n n . Ve balyor elbiselerini ekmeye, sinir olmaya" eklinde reaksiyon gsteriyor. yle yle yaparm ifadesinin he men yannda, "Birok ey sayd" eklinde sansrl bir cmlecik var. Hz. Ali aabeyinin bu kna kar u ilgin ifadeyi kullanyor. "Aslnda senin yaptn karde nasihati deil. Sen mer'in kamsna/krbacna kafa takmsn ( m e r hep kamyla gezerdi, cariyeleri, hizmetileri, cena ze iin yksek sesle alayan kadnlar... krbalard), o yz den hayr diyorsun" diyor. Aslnda bu krba olay baz ia retler veriyor: Demek ki ortada sopa varm. Baz kaynak larda Hasan'n da Ali'ye kar sert k yapt yazl. A m a
313 a- Nevevi, el-Mecmu, 16/327: Burada Taberani'nin bunu aktardn ve Bezar'n aldn belirtiyor. b- Mamekani, Tenkih'l Makal fi ilim-i r-Rical, 3/73. c- Taberi, Zahair-i Ukba, s.288 vd.

nasl olsa o henz o c u k . 3 1 4 Buna ramen Ali'in bu teklife bozulduu-houna gitmedii ve stelik de m e r ' e , "Sen bu kz ne yapacaksn?" eklinde hayretini dile getirdii ya zl. Nihayet Ali, mer'le ba edemiyor ve stelik de pek adet olmayan bir uygulama yapyor. Herkes gider kz ba ba evinde iiter; ama Ali kendi kzn mer'in ayaklarna ka dar gnderyor. Gya kz akmasn diye, Ali ona bir aba v e riyor ki mer'e versin. m e r kz grr g r m e z hemen ku cana alp pyor. Ayrca eteini kaldrp avret yerine ba kyor (Ergelik ana gelmi mi, artk ak nedir bilir mi di y e ) . Onun bu hareketi kzn zoruna gidiyor. Bu arada kz ona, "Sen halife olmasaydn azn burnunu krardm" diyor. Kzn kulland bu tabir deiik kaynaklarda ayn an lamda anck eanlaml kelimelerle anlatlmtr. rnein; ek (elini) anlamnda arapas 'Ersil' kullanlm, brak an lamna gelen (meh), halife olmasaydn, yzne/gzne arpardm anlamnda (Sekk), gzlerini oyardm (tems) ve burnunu krardm ( Kesr) terimleri geiyor slami kaynak larda. Kz cradan ayrlrken mer, ona, "Babana syle ka bul ettim, kabul ettim, kabul ettim" eklinde sefer tek rarlyor. Kz g e r gelince Ali ne olduunu soruyor. Olup bitenle ri olduu tibi anlatyor kz, bir de unu ekliyor: "Baba sen beni ok tt bir yalya gnderdin. yle yle yapt" diyor. Hz. \Ii de, "Kzm seni onunla nikahladm, artk ei sin" diyor /e ondan sonra dn oluyor, bu ift evleniyor ve bunlarcan Z e y d ile Rukiyye adlarnda iki ocuklar da oluyor.
314 a- Heysmi, Begyet' Raid fi tahkik-i Mec'ma-i Zevaid, Nikh ksm 4/499, n..- 7430. b- Taberai, Mucem-i Kebir 3/36, no: 2633.

Kimi rivayetlere g r e m e r krk biin, kimilerine g r e de yz bin dirhem mehir creti v e r m i .

315

u dikkatimi ekti: O kadar ar bir konu olmasna kar bir slam dnr kalkp da buna itiraz etmemi. M e s e la bni Kesir o kadar kaynak yazm (Kur'an tefsiri, Siyer, ta rih gibi) bu konu hakknda unu diyor: mm Glsm, Hz. Muhammed ve Fatma ile Ali'nin kz olduu iin halife m e r muazzam bir dn yapt, kza 40 bin dirhem me hir cretini verdi diyor. Yine slam otoriterlerinden San'ani bu konuda farkl ve bir o kadar da ilgin bir belirlemede bu lunuyor, tabii ki o halifelik hakknda konuuyor; yle diyor: Eer derlerse ki, halifelii Ali'den almakla Ebubekir ve m e r kfir olmular; ben de derim k, Hz. Ali de kz m m Glsm' bir kfire ( m e r ' e ) verdii iin o da bir o ka dar kfirdir. bni Teymiyye'nin savunmas ilgin: Bazlar, Fatma dnda Muhammed'in kzlar da onun deildir, Ebu315 a- Musannaf, kklerin evlilii blm ksm, no: 10351-354, 6/162. b- Muhibbddin Taber, a) Zahair'l Ukba, s. 288 ve devam, b) Taberi, Riyaz u Nadre, 2/80. c- Badadi, Tarih-i Badat. brahim b. Mihran Askalani ksmnda, no: 3190. d- lbni-1 Cevzi, El-Muntazam fi'l Tarih, Hicri 17. yl olaylar ksmnda, cilt 4/237. e- evkani, Neyl'l Evtar, 6/126. Evlilik teklifi yaplan kza bakmak ksm na/Nikah blm, f- Zehebi, Siyeri A'lam, 3/500. g- bni Hacer Askalani, Isabe, no: 12233. mm Glsm ksmnda, h- bni Abdi'l Berr, Istiab, no: 4204, cilt, 3/423. i- Safedi, El-Vafi bi'l Vefeyat, 24/272. j - bn'il Esir, sd'l Gabe, mm Glsm md. Kadn blm. N o : 7578, el-Kamil, 2/450. mer ksm. k- bni Sad, Tabakat, 8/463, no: 4620. I- Hindi, Kenz, no: 37586-88: mm Glsm ksmnda. m- Kandehlevi, Hayat-i Sahaba.Ahmet Meylani ter. 3/319. n- Beyhaki, Snen, no: 13162, cilt, 7/64. o- Prof. brahim Canan, Ktb-i sitte, 15/527.

bekir ve m e r halifelii zorla ele geirmilerdir, m e r Hz. Ali'nin kzn gasp etmitir diyorlar. Bunlar syleyenler hep dine iftira edenlerdir, bu yalandr, bunlara inanlmaz eklin de bir savunma y a p y o r . 3 1 6 Yani, mer neden bu kk yataki ocuu ald eklinde bir tartma deil de; eer m e r kfirse niye Ali kzn bir dinsize verdi eklindedir. Burada yine kzcaz dnen yok: Niye bu yata, suu neydi, kimse bunu sormuyor. Savunma da yapmyorlar di er konular kadar. nk sz konusu bir kadn. Dolaysyla Kur'an mantalitesine g r e zaten kadn ksm emtiadr, er kek iin vardr ve normaldir. O yzden bu konuya fazla ta klmyorlar... mer'in kz zorla ald bir gerektir. Zaten kimi kay naklarda, slam'da ilk gasp edilen kz ocuk budur eklin de net ifadeler de vardr. bni Teymiyye'nin de farkl bir niyetle deindii gibi, mer'in bu kzla evliliini bir gasp olay olarak deerlendi renler de var. zellikle ia kesimi buna veryansn ediyor, tabii ki bunun tasvip edilecek bir taraf yok. Demek ki o za man ya kz ocuklarna byle bakld, d e e r verilmedii iin Hz. Ali de direnmemi, ya da direnmi ancak mer'le baedemeyince/ vermek zorunda kalmtr; nk belirti ler o r t a d a . 3 1 7 u da birok tarihi tarafndan ortak olarak anlatlyor; hem de zevkle: H e m kz ergenlik ana gelmemiti, o cuktu diye yazyorlar, hem de hemen dn yapld eklin de aklama yapyorlar. Zaten mer'in fazla da zaman
316 a- bni Kesir, (h.774.0) 'Bidaye-Nihaye', Hz. Muhammed'in evlatlar ks mnda, c. 5/331. b-San'ani (h.562.),'EI-Ensab', 1/207. c- ibni Teymiyye (h.728.), 'Minhac'-s'Snne', 4/493. 317 EbuMuaz ismail, 'Kitab' Zevac-i mer b. Hattab min mmi Glsm bin ti Ali b. Ebi Talib'adl eser gibi.

yoktu; kzla 6 yl yayor ve ldrlyor. Bu sre zarfnda bir de bu ocuun kucana iki ocuk brakyor ve bu evli liin ad da Muhammed'i ok sevmek o l u y o r . 3 1 8 Hz. Ali her ne kadar mecburi olarak onay vermise de, ayn zamanda bu konuda kendisinin de sicili pek temiz de ildir. nk bakyoruz ayn eyleri o da yapmtr. Bilindi i gibi Hz. Fatma hayatta olduu srece Ali tek evliydi. Baka kadnla evlenmek iin giriimde bulunduysa da M u hammed buna engel olmutu. A m a Muhammed ve Fatma'nn lmlerinden sonra o da rekor dzeyde ok evlilikten geri kalmamtr. Kk bir rnek vereyim. smail Eb'l Kasm, el-Envar adl kitabnda Hz. Ali'nin 32 ocuunun isimlerini ve annelerini yazyor. Yine Ya'meri 29 ocuk diyor. Muhibbddin Taberi gerek Riyad' Nadre ve gerekse Zahair'l Ukba adl eserlerinde 32 ocuun isimlerini veriyor. Yine bni'l Cevzi Sfat-i Safve adl yaptnda (c. 1/309) 33 ocuun isimlerini, annelerinin isimleriyle birlikte yazyor ve daha nicelleri. Anlalan, o d nem iin ok elilik ve hele ar d e r e c e d e ufak olan kzlar almak yaygn ve hatta kltrn bir paras. Demek ki kz ocuklar zerlerinde insan organlar tam belli oldu mu he men evlendirilirdi. 3 1 9

318 ibni'l Cevzi, Muntazam, 4/237, h. 17. yl olaylar ksmnda. 319 Hz. Ali'nin ocuklar: 1- Hasan, Hseyin, Zeynep, mm Glsm ve Muhsin Hz. Fatma'dan. 2- Muhammed Hanefi, Havle binti Ca'fer'den. 3- Ubeydullah, Ebubekir Leyla binti Mesut'tan. 4- B. Abbas, Osman, Ca'fer, Abdullah mm'l Benin binti zam'dan. 5- K. Muhammed mm Veled'den. 6- Yahya ve Avn adlarnda iki erkek ocuk Esma binti Amis'ten. 7- B. mer, Rukiyye Seh'ba'dan. 8- O. Muhammed mame binti Eb'l As'tan. 9- B. Remle ve mm'l Hasan mm Sait'ten.

Konuyu, Badadi'nin tarihine yazd kzn bir cmle siyle bitirmek istiyorum. Hz. Ali, mm Glsm' m e r ' e gnderirken, mer ok memnun kalr ve kz ondan ayrln ca da, "Babana sayle Allah raz olsun, ok memnun oldum, ok memnun oldum, ok memnun oldum" eklinde se fer bu cmlesini tekrarlar. 3 2 0 te halk nezdinde bilinen mer'le bilinmeyen m e r arasndaki fark budur. Ben bu trajik, insann asabn bozan konularla ilgilene ilgilene iyi bir feminist oldum desem mbalaa olmaz!

10- mm Hani Meymune, K. Zeynep, Remle, K. mm Glsm, Fat ma, Emame, Hafce, mm Hiram, mm Ca'fer, Cemale, Nefise, mm Seleme ve bir kzdan daha sz edilir; ite bunlarn Farkl farkl anneleri var diye geiyor islami kaynaklarda. rnein, Tarih'l Hami, 2/283 ve Sfati Safve 1 /309. Topam 34 ocuk kyor ortaya. Tabii ki Muhsin basknda d rlmt; bun da belirteyim. 320 Badadi (.463.h), Tarih-i Badat. brahim b. Mihran Askalani ksmnda, c.7/126, no; 3190.

YEDNC B L M

HZ. M U H A M M E D ' N O C U K L A R I VAR MIYDI?

Sz Fatma-Ali ve kzlar mm Glsm'den almken, en az bunlar kadar zorluk eken ve gya Muhammed'in o cuklar saylan dierleri hakknda da baz bilgiler vermek is terim. Bunlarda da bir o kadar bilinmeyenler vardr. Bu bala baklnca ilk etapta basit grlebilir; ancak o kadar da deil. Nedense bu konu bile slam tarihileri tara fndan arptlm ve gerek d bir ekilde bilgi verilmitir. Yediden yetmie hangi Mslman bu konuda konusa Hz. Muhammed'in erkek ve kzlarnn isimlerini blbl gibi an latr; ama ne yazk ki bu isimler Muhammed'in ocuklar deildir. Nasl m? Bu balk altnda anlatacam. Hz. Muhammed ve dier suikastlarla bu olayn ne ilgi si var, niye bu kitapta bu konu ileniyor, denilebilir. Sebebi u: slami kesim bu basit konuda bile ii ne kadar farkl bo yutlara ekmi, bunu okurla paylamak istedim. Yani bu basit rnekten ibret almak iin bunu da buraya aldm. A y rca nemli bilgiler de var; faydal olaca kansndaym. Bilinsin ki slam tarihinde bu ok nemsiz konuda yap lan arptmalar, aslnda nemli konularda ne kadar gerek d eylerin yazldnn bir gstergesi ve kantdr. Burada Muhammed'in kz ocuklar hakknda her y nyle bilgi v e r m e y e almyorum; ancak nemli grd m ve gzlerden hep uzak tutulan bir konuya aklk g e -

tirmeye alyorum. Her nedense bugne kadar bir slam dnr konuya ilikin var olan bu ok ak elikiler hak knda bir yorum yapmamtr. Bu anlattklarmdan imdilik bir ey anlalmayabilir. O yzden fazla uzatmadan konu nedir, ne deildir hemen an latmaya g e e y i m . Bilindii gibi, slam kltrnde mehur olan u: slam lideri Muhammed'in ilk ei Hatice'den Zeynep, Rukiye, mm Glsm ve Fatma adlarnda drt kz, Kasm ve Ab dullah adlarnda da iki erkek ocuk dnyaya gelir. Bu kzla rn ile iki olan Muhammed'den nce vefat eder; an cak Fatma babasndan sonra birka ay daha yaar. lk nce konuya ilikin bir durum tespiti yapmam lazm. slami kaynaklarda yaygn olan gr u.- Muhammed 25 yanda iken, daha nce de iki erkekle ( I - Ebu Hale Temi mi (Hind), 2- Atik b. Abid/ya da Atik b. Aiz Mahzumi ile) evlenip sonra dul kalan 40 yalarndaki Hatice ile evlenir. Muhammed-Hatice iftinden de yukarda isimleri sunulan ocuklar dnyaya gelir; bir de Muhammed'in, Marya adn daki cariyesinden ibrahim isminde bir erkek ocuu olur ve yaklak 16 aylk iken o da vefat eder. Zaten tm ocuklar da ondan n c e lm; ancak az nce de belirttiim gibi Fatma ondan sona birka ay daha yaamtr. slami kaynaklarda yaygn olan bilgi bu; ancak kimi s lam tarihilerine gre Hatice ile Muhammed'den sekiz o cuk dnyaya gelmi, kimilerine g r e dokuz ocuk, hatta 11 diyenler de var ve yle sralarlar: Kasm, Abdullah, Abdlmenaf, Tayyip Mtayyip, Tahir, Mtahhir adlarnda 7 erkek ocuk, Z e y r e p , Rukiye, Fatma ve mm Glsm ad larnda da drt kt ocuk (hepsi Muhammed-Hatice'den). Bunlardan Tayyip ile Mtayyip ikiz, ayrca Tahir ile Mtahhir'in de ikiz olarak dnyaya geldiklerini, yani daha nce

g e n iken evlendii o iki eten pek ocuk sahibi olamayan bir Hatice, krkndan sonra Muhammed'le evlenince maaallah iki kez ift dourur. 3 2 1 Bu ocuklarn doumlaryla ilgili slami eserlerde farkl bilgiler var; bunu ksaca belirteyim. Kaynaklarda genel kan, Muhammed'in kzlarnn pey gamberlikten nce domu olmalardr-, ancak baz nl s lam dnrleri farkl y n d e bilgi vermiler. Onlardan bir z e t vermek istiyorum. Heysemi bir rivayetinde, Kasm, Z e y n e p dnda dier leri Muhammed, peygamber olduktan sonra dnyaya gel miler diyor. D. Bekiri bu konuda ok net konuuyor, Rukiye-Osman evlilii slam'dan nce olmutur diyor. Yine Kastalani, kimi rivayetlere g r e Muhammed-Hatice'den 12 ocuk doduunu bunlardan A. Menaf dnda hepsi nin de Muhammed peygamber olduktan sonra dnyaya geldiklerini aktaryor. Yine A. Menaf dnda hepsinin peygamberlikten sonra doduuna ilikin Makdisi'nin de rivayetleri var: Kasm, Abdullah, Zeynep, Rukiye, Fatma, mm Glsm bunlarn hepsi slamiyet'ten sonra domulardr diye yazyor... bni Kesir Bidaye-Nihaye'de Zbeyir b. Bekr'dan alnt yapa rak, Abdullah, mm Glsm, Fatma ve Rukiye'nin pey gamberlikten sonra doduklarn ifade ediyor. Yine mehur tarihi bni Asakir, bni Abbas'tan aktara rak unu diyor. Muhammed'in ocuu lnce kimileri ken disine, 'Ksr adam' lakabn takyorlar. Bu yzden Kevser suresinin son ayeti iniyor d, "Seni kskanan ancak ken disi ksrdr" diyor ve bundan sonra artk dier ocuklar
321 a-Tarih ul Hami, 1/272-275. b- bni Asakir, Tarih' Medinet' Dmak, 3/132. c- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/330.

domaya balyorlar diye bir hadis aktaryor, tabii ki bu ya zarlar farkl rivayetler de yazmlar-, ancak bunlar arasnda bu kzlarn slamiyet'ten sonra doduklar gr de var. te bu gre g r e u demek oluyor ki, Muhammed krk yan, Hatice de elli be yan getikten sonra ancak bu ocuklar d o m a y a balamlar. Hatice 55'te balamsa, m e n o p o z bir yana; bir kere kalan mr (7 yl) bu ocuklar dourmaya nasl yetmi; merak konusu! nk bu gre g r e hepsi Hatice'nin 55'inden sonra domular. Hele t mn de bir seferde dourmadna g r e , gerekten b yk y a l a n . 3 2 2 Bu farkl gr belirttikten sonra imdi de bu kzlar hakkndaki bilginin detaylarna g e e y i m . a) Z e y n e p Muhammed'in kzlarndan Z e y n e p , teyzesinin olu Eb-1 As/Lakit ile evlenir. Bu evlilik, Muhammed henz pey gamber olmadan gerekleir. Prof. Dr. Rza Sava bunu kaynanda anlatrken yle der: slam'dan nce baz aile lerde, anneler kz ocuklarn evlendirirdi. Mesela; henz Muhammed peygamber olmadan, Hatice'nin kendi kz Zeynep'i kz kardeinin olu Ebu'l As ile evlendirmesi ve Muhammed'in buna ses karmamas rnek gsterilebilir diyor. A m a ayn Rza Sava gibi ilahiyat akademisyenleri unu grmyorlar: M a d e m M u h a m m e d 25 yanda evlen di ve ondan sonra bu kz dnyaya geldi; krk yanda da peygamber olduuna g r e , peki bu kzcaz peygamber322 a) Makdisi, el-Bed' ve Tarih, 4/139 ve 5/16. b) Kastalani, Mevahib... 1/39. c) Tarih-i Hami, 1 /272 ve sonras. d) bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/329. Muhammed'in ocuklar blmnde. e) Heysemi, M. Zevaid, 9/217, no: 15244. f) bni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak, Evlad-i Nebi ksmnda, 2/26364.

likten nce evlenirken ka yalarndayd diye hi sorgulamyorlar! Maalesef hibir slam mtefekkiri bu elikilere deinmemitir. Bunun da nedeni, ya evlenen bir kadnda yan kk olmasna bakmayp bunu normal karlamak, ya da yorum yapmaktan kanmak. Yine konuya ilikin Diyanet ileri bakanlnca terceme edilen Tecrid-i Sarih'te u var: Henz M u h a m m e d ' e pey gamberlik g e l m e d e n Hatice bir gn Zeynep'i kendi kzkardeinin oluna teklif eder. Muhammed de buna ses kar maz/onay verir ve bunlar evlenir eklinde bir bilgi veriliyor. Burda da dier kaynaklarda olduu gibi kzn evlendii ta rih, peygamberlikten nce; yalnz ya konusunda bir ak lk y o k . 3 2 3 Daha nemlisi, birok slami kaynakta, bunlarn d o u m tarihleri bile yazlm. Mesela; Muhammed 30 yanda iken Zeynep, 33 yanda iken Rukiye, bundan sonra mm Glsm ve yine Muhammed 35 yanda iken Fatma dn yaya gelmitir eklinde ok net aklamalar var. Hatta bni Hacer Askalani, "Zeynep peygamberlikten ok az bir s re nce domu; ancak bu srenin 10 yl nce olduu nu syleyenler de vardr" diyor. Zehebi, Zeynep'in hicri sekizinci ylnda vefat ederken 30 yanda olduunu yaz m, tabii ki bu durumda, Muhammed 13 yl M e k k e ' d e peygamberlik yapm, 8 yl da M e d i n e ' d e yapnca bu ka dn lyor. Demek ki Muhammed peygamber olduu sra da kadn 9 yalarnda ve saysz kitaplarda geiyor ki, s lam'dan nce de e v l e n m i . 3 2 4
323 a- Prof. Dr. Rza Sava, Hz. Muhammed devrinde Kadn. S. 35. Burada Taberi tarihinden alnt yapar. b- Dulabi tarafndan el-Zrryyet'I Tahire adl yaptnda da geiyor. 1/5. c- Diyanet, Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesi, no: 313 ve 625. 324 a- stiab, Zeynep, no: 3360, Rukiye no: 3343 ve mm Glsm no: 4201. b- sd'l Gabe, Zeynep ksmnda.

Muhammed peygamber olup M e d i n e ' y e getii za man, Zeynep-Eb'i As ikilisinin evlilii M e k k e ' d e yine de vam ediyordu. Zeynep'in ei, Mekke'nin ileri gelenlerin den, gvenilir bir kii, maddi bakmdan zengin ve tccar d. O yzden etrafndaki insanlar ona, "Zeynep'i boa, sa na istediin kz getiririz. nk hem maddi, hem de ma nevi olarak nemli birisin. Dolaysyla birok kz seni ister" diyorlar. Buna ramen adam onlara olumsuz yant veriyor ve evlilikleri devam ediyor. Hatta tarihi-mfessir Taberi ve bni Hacer Askalani, "Peygambere ramen bunlar birbir lerinden ayrlmadlar, seviyorlard birbirlerini" diyor
lar.325

Burada ar sevgilerine somut bir rnek vereyim: Hicri ikinci ylnda meydana gelen Bedir savanda, Zeynep'in ei mrikler safnda yer alr ve sonuta Mslmanlara esir der. Z e y n e p onun esaret haberini alnca Hatice'nin, evli lik esnasnda kendisine hediye olarak verdii gerdanln karp M u h a m m e d ' e ve Mslmanlara fidye olarak gn derir ki, eini serbest braksnlar. Muhammed bunu duyun ca kocasn karlksz olarak brakr ve gya ona, "Sen de git kzm gnder" der ve adam da buna sz verir, gere 326 keni yaparm d e r . Muhammed byle bir torpili baka bir savata stkar dei iin de yapm. Esir alnanlar arasnda onun stkarde-

c- Tarih-ul Hami, 1/273-75. Burada bni Ishak'n da, Muhammed 30 ya nda iken Zeynep domu rivayetini alr. d- Askalani, isabe, Zeynep md. N o : 11354. e- Nihayet'l Ereb, 18/212. f- Zehebi, Siyer-I A'lam, 1/334 ve sonras. 325 a- Taberi Tarih-i, 2/468 Bedir harbi ksmnda, b- Askalani, isabe, Zeynep md. N o : 11354. 326 Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 313 hadisin aklama ksmnda. Ay rca tabakat kitaplarnda ska ilenir.

i bir kadn da bulununca, onlar affetmi! te bu olaydan sonra Hz. Muhammed'in kz Z e y n e p ' l e ei birbirlerinden ayrlmak zorunda kalrlar. nk az nce de belirttiim gi bi, adam esaretten kurtulunca Zeybep'i M e d i n e ' y e g n d e r m e y e sz vermiti. M e k k e ' y e gelince Zeynep'i birileri ne teslim edip gnderir. Bylece Z e y n e p babasnn yanna M e d i n e ' y e gitmek iin yola koyulur. Ancak Zeynep'in bu ekilde, einin M u h a m m e d ' e esir dmesi sonucu yaplan pazarlklar yznden gitmesi ve giderken de gndz, herkesin gznn nnde yola k mas, tabii ki Mekke mriklerinin zoruna gitmitir: Hani hem savata bizi malup etti, esirlerimizden fidye ald, hem de namusumuzu bizden alacak diye dnerek Zey nep'in gitmesini istememilerdir. Normalde Eb-1 As'a, "Eini boa" diyorlard; ancak burada ayrlk nedeni farkl olunca zorlarna gitti. O yzden Z e y n e p yola knca, Hebbar b. Esved adnda bir kii ona baskn dzenledi ve yere den kadnn kaburgas krld. Eski einden hamileydi ve ocuunu da drmt. Z e y n e p ald darbeler ve kan kayb sonucu gitgide arlat. Bu olay onun vefatna ne 327 den olmutur. Kadn henz hayatta iken yaklak 170 kiilik bir Msl man grubu onun eski einin de iinde bulunduu bir Mekkeli ticaret kafilesinin yolunu kesti. Ei Icurtulmay baard ve kap M e d i n e ' y e gitti, bir g e c e gizlice eine snd;
327 a- Tarih-ul Hami, 1/274. b- stiab, Zeynep ksm, no: 3360. c- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/330. d- Askalani, sabe Zeynep md. N o : 1 1217. e- Dulabi, Zrryyet-i Tahire, 1/59-65. f- Mas'ab Zbeyri.Neseb' Kureyin. s. 21 ve soras. g- bni Hiam, Sire, 2/293 ve sonras, Bedir ksrrnda. h- Belazuri Ensab'l Eraf, 2/23 ve devamnda. I- D.bekri, Tarih-i Hami, 1/274.

Zeynep, Muhammed'e bile danmadan yksek sesle, es ki einin geldiini, <endisine sndn ve onu affettiini halka ilan etti. Haberiniz olsun, ona kimse dokunmasn de di. Muhammed buru duyunca sevindi, gya Zeynep'in ei de artk o andan itibaren Mslman olmutu ve M e d i ne'de yaamlarn srdrdler. Bu ikiliden manne adnda bir kz, Ali adnda da bir er kek ocuk dnyaya geldi. Olan kk yata vefat etti; an cak kz byd ve reyzesi Hz. Fatma'nn vefatndan sonra Hz. Ali ile e v l e n d i . 3 2 8 Bu kzcaz da Hz. Ali ile evlenirken ka yalarndayd, ya evlilik iin uygun muydu diye kim se dnmemi, bunun zerinde durmamtr. Ben de de tayl olarak zerinde durmayacam. Ancak u var ki, mame ile Hz. Ali arasnda ya fark oktu. Kk bir ipu cu verip g e e y i m . n bata Diyanet'in terceme ettii Tec rid-i Sarih no: 313'te u var: Muhammed namaz klarken bu kz ylesine kkt ki, bazen namaz klarken Muhammed'in srtna trmanrd. Ayrca bu aklama en bata Buhari ve Mslim olrnak zere dier hadis kaynaklarnda 329 gemektedir. u hatrlatmay yapmakta yarar var: Namaz, henz Mu hammed M e d i n e ' y e hicret etmeden yaklak birbuuk yl nce, onun Mirac'e kmasyla farz klnd. Fatma da hicri 11. yl vefat ettiine g r e , kzcazn hangi yata evlendi i tahmin edilebilir.

328 a- Tabakat, 7/258 v e d v . no: 4086. b- D.bekiri, Tarih-i Hami, 1/273. c- Mas'ab Zbeyri, Nsseb' Kureyin, s. 158 ve 219. d- sabe, no: 11354. 329 a- Buhari, Edeb 18. t>ab. Mslim, Mesacid, 42. bab. Ebudavud, Namaz, 165. bab. Nesai, Mesacid, imame ve Sehiv ksmlannda. b- sabe, Zeynep ksmnda, no: 11354.

Ali ile evlendikten sonra zaman iinde bir gn Ali ona, "Korkarm ki ben lnce Ebu Sfyan olu Muaviye sa na talip ksn! Bu durumda beni dinlersen Nevfel olu Mugire ile evlen" dedi. Daha sonra Hz. Ali ldrlnce kadn Mugire ile evlendi. Evet; bu aklama Diyanet'in tercemesinden ve tabii ki ayn zamanda dier birok slami kaynaktan. Demek ki kocann kendi lmnden sonra ha nmna e bulmas onlara g r e normal bir n e r i y m i ! 3 3 0 Muhammed ise hanmlarna, ben lsem bile artk size ev lilik yok demitir! 3 3 '

b) Rukiye ve mm Glsm Muhammed'in kzlarndan Rukiye, babas henz peygam ber olmadan (yani 40 yan altnda iken), Ebu Leheb'in o lu 'Utbe' ile evlendirilir. Kzlarndan mm Glsm de peygamberlikten nce Ebu Leheb'in bir dier olu Uteybe ile evlendirilir. Yani iki karde bacanak olur. Yaygn olan ka naat, Muhammed peygamber olunca yine bu evlilik de vam eder; ta ki Ebu Leheb hakknda Kur'an'daki Tebbet su resi oluuncaya kadar. te bu sure inince, Ebu Leheb ve hanm mm Cemil kendi oullarna, "Muhammed'in kzlarn boayn" derler. Bu surenin anlam u: "Eb Le heb'in elleri kurusun. Zaten kurudu (1). O n a ne mal fayda verdi, ne de kazand (2). O, bir alevli atee gi recektir (3), Boynunda bklm hurma liflerinden bir ip olduu halde srtnda odun tayarak kars da o ate e girecektir. (4-5) Bu Tebbet suresi, ini sralamasnda Kur'an'n 114 suresi iinde altnc srada. Yani peygamber liin hemen ilk yllarnda oluan bir sure.
330 Tecrid-i Sarih, no: 313,cilt 2/453. isabe, no: 11354 .Zeynep md. 10954, mame md. 331 Ahzab, v e 53.

Tekrar ediyorum, bu sure ininceye kadar, Muham med'in kzlaryla Ebu Leheb'in oullar arasndaki evlilik d e v a m etmitir; tok Zeynep'le eininki gibi. Ancak bu su re inince; artk Ebu Leheb ve ei mm Cemil'in canna tak eder/dayanmazla oullarna, "Bu adamn kzlarn boayn" derler. Ayrcf Mekkeliler de Ebu Leheb'in bir oluna, "Muhammed'in lzn boa" diye teklifte bulununca o, "Eban bin Sait bir As'm kzn bana getirirseniz ben kabul ederim" yantn verir. Sonuta onlar da artn kabul eder ler ve zaten anne-babann da bu konuda teklifleri vard; bu yzden Rukiye ilemm Glsm' boarlar. Burada bni Hcer, "Rukiye peygamberlikten nce Ebu Leheb'in oluyla evlendirilir, slamiyet gelince ayrlrlar ve bu kez de Osmanla evlendirilir" diyor. Hatta farkl rivayet ler de var Rukiyenin Ebu Leheb'in oluyla evlilii konu sunda. O da u: l.ukiye Utbe ile evlendirildikten sonra bu evlilik devam ede", ta ki kocas lene kadar. Daha sonra da Osman'la evlendiilir. Kimi rivayetlere g r e Osman bu ka 332 dn d v e r ve burdan dolay o g e n yata vefat e d e r . Burada ilgin )ir durum daha var. Dulabi gibi baz si yer/tarih yazarlar Osman, Rukiye ile evlenince Muham med henz peygunber deildi, diyorlar. Bu durumda bu kzlarn Ebu Lehel'in ocuklaryla evlenmeleri ancak hayal olur veya bunlar Osman'dan nce Ebu Leheb'in ocukla ryla evlenmise, o zaman bunlarn ayrlma nedeni din de il; baka bir ey olmal. Ancak bu kzlarn Ebu Leheb'in
332 a- Tabakat, 7. cilt, ro: 4087-4088. b- Dulabi, El-Zrryet'l tahire, s.l/56vd. c- Taberi Traih, 2/4*8. d- D.bekiri, Tarih flamis, 1/273. e- Belazuri, Ensab, /23 v d . f- bni Hacer, lsabe.no: 1 1354. ve 11318 Rukiye md. g-Tarih' Ehli'l Beyi s. 92

ocuklaryla evlilikleri konusunda slami kaynaklarda he men hemen fikirbirlii var ve Tebbet suresinin onlarn bo anmalarna neden olduu gr yaygn. Ki bu durumda artk peygamberlik vard. O yzden Osman'n da peygam berlikten nce bununla evlendii fikri, dengeleri altst eder. D. Bekiri, Dulabi gibileri ya bu kzlarn Ebu Leheb'in o cuklaryla evliliklerini inkr etmeli -ki bu inkr edilemezveya baka neden gstermeleri gerek. nk bunlara g re eer Ebu Leheb'in ocuklaryla olan evliliklerini de kabul edip slam'dan nce gerekletii gr benimseniyorsa, o zaman bu kzlarn slam'dan nce iki kez evlendikleri sz konusu ve d o u m tarihleri de belli: Rukiye, peygamberlik ten 7 yl nce dnyaya gelmi, mm Glsm de ondan sonra domu. te bu 5-6 yllk mrle nasl iki kez evlen milerdir; bu imknsz bir ey. te grld gibi yle kt-beceriksiz bir tarih hazrlamlar ki, insan ne yapacana, nasl doruyu bulacana ayor. 3 3 3 Grld gibi konu elikilerle dolu; zaten ben de bu anormal durumlar tespit etmeseydim, byle bir kitap yaz mam sz konusu olmazd. Muhammed daha M e k k e ' d e iken Mslmanlar bir-iki kez Habeistan'a hicret eder. Birincisi Muhammed 45 ya nda iken gerekleir, dieri de 46 yalarnda iken. Her iki seferde de halife Osman'la ei ve ayn zamanda Muham med'in kz diye iddia edilen Rukiye de vard. Bu kadn ha mileydi ve yolda g e m i y l e giderken ocuk drmtr v e ya ocuu dourduktan sonra bir horoz ocuun g z n e
333 a-Dulabi, el-Zrryet'l Tahire, 1/72. no: 63 Rukiye ksmnda. b-Tarih-i Hami, 1/406. Ayrca Moultay'm da bunu sylediini yazyor yazar: 1/275. c-Muhibbddin Taberi, Zehair-l Ukba, 162

vurmu, gzn karm ve ocuk lmtr. Rukiye, daha sonra Medine'ye geti ve hicretin ikinci ylnda orada vefat etti. Kimi kaynaklarda Osman'n onu dvmesi sonucu v e fat ettii iddia ediliyor. Bunu az nce de belirttim. 3 3 4 Rukiye'nin m zerine Osman dul kald, bu kez ha life m e r kendi kz Hafsa'y ona teklif etti; ancak Osman cesaret edemeci. nk Muhammed'in de Hafsa'ya talip olduunu renmiti. Muhammed haberi duyunca z m buldu: Hafsi benim olsun, Osman'a da ikinci bir kzm (mm Glsm') v e r e c e i m dedi ve bu ekilde anlat lar: Hafsa Muhanmed'e, mm Glsm de Osman'a... Bu evlilik Medine'ce, Bedir harbinden sonra gerekleti. n k o tarihe kadar Rukiye yayordu, onun lmnden son ra bu ikinci evlilk gerekleti. Yalnz burad bilinmeyen bir ey var: Fatma, Rukiye ve Zeynep'in ne zman, nasl Mekke'den M e d i n e ' y e hicret ettikleri slami caynaklarda anlatlyor; ama mm Glsm'le ilgili bu konuda herhangi bir bilgiye rastlamadm: Acaba ne zaman ve kimle M e d i n e ' y e gitmi? Yalnz yle bir bilgi var; anctk bu da mulk: Hz. Ali, Muhammed'den mektup alnca -Siz de M e d i n e ' y e gelin diye- o, yanna Fat ma'lar ve mrr Eymen adndaki kadnla Ebu Vakd Leysi adnda bir erkei alp yola kar. Fatma'lar da Hz. Fatma, Esed b. Hiam kz Fatma, Zbeyir b. Abdlmuttalib kz Fatma ve Muhanmed'in amcas Hamza'nn kz Fatma'dr.
334 a- sd, Rukiye nd. b- ibni Asakir, Ta-ih' Medineti Dmak, 3/127. c- El-Makdis' (c355)el-Bed u ve'l-Tarih, 5/17. d- Tehzib' Taribi Dmak, 1 /298. e- MuhibbddinTaberi, Zehair'l Ukba. 163. f-Nveyri,Nihay;t ul Ereb, 18/212. g- Askalani, Isats, no: 11181 Rukiye md. h- bni Abdil Be, Istiab, Rukiye md. N o : 3343.

Ayrca Mslmanlardan fakir-fukara, zayf olanlar Ali ile be raber yolculuk yaparlar. Demek istediim, burada mm Glsm iin biraz phe var: Acaba o da bunlarla m gitmi diye. Fakat burada da hibir iaret yok. Yabanc olan Fat ma'lar bile saylyor; ama bu kzcaz yok. N e y s e bu o ka dar nemli deil; yalnz konuyu kartrnca herkesin nasl hicret ettiini grdm; sadece bundan sz edilmemi, o yzden aklama yapmak zorunda kaldm. Bu kadn hicre tin dokuzuncu ylnda M e d i n e ' d e vefat etmitir. 3 3 5 Muhammed bu kzlar Osman'la evlendirirken de ok enteresan aklamalar yapmtr. Bunlardan birkan suna ym. lkin Rukiye'yl Osman'a verirken unu sylyor: Cebra il bana Allah'tan vahiy getirdi ki Allah demi kzn Os man'a ver, ben de buna dayanarak veriyorum. Daha sonra Rukiye lnce bu kez ayn vahiy olayn ikinci kz mm Glsm iin kullanr, burada da ben Allah'tan aldm va hiyle kzm Osman'a veriyorum der. Zamanla bu da vefat edince, bu sefer una benzer aklamalar yapar: nc bir kzm olsayd onu da Allah'n vahyiyle Osman'a verirdim. Dier bir sznde, on kzm olsayd hepsini Osman'a v e rirdim: Biri ld m dierine balardm-, ta ki hepsi bitene kadar. Baka bir sznde, krk kzm olsayd hepsini Os man'a verirdim. Dier bir hadisinde, yz (100) kzm olsay 336 d yine Allah'n emriyle Osman'a verirdim demitir. ,
335 a- bni Abdi'l Ber, Istiab, no: 4201 mm Glsm md. b- Dulabi, el-Zrriyyet'l Tahire, s. 1/88 c- bni Esir, sd, mm Glsm md. 336 a- bni Asakir, Tarih u Medinet-i Dmak, 3/127 ve 39/40-45. b- Kastalani, Mevahib-i Ledni, 1/394. c- Taberani Mucem-i Kebir, 6/ 176 , 17/184 ve 22/436. d- bni Kesir, Bidaye-Nihaye: 5/530. e- Hindi, Kenz'l Ummal. Osman ksm.no: 36199-36208 ve 36246. f- Heysemi, Mecme- Zevaid, no: 14509-14512

Demek ki Muhammed'in yandaki Osman'da ok ma haretler, kerametler varm ki, onun Allah' bu kadar sklk ta Cebrail'i gndermi olmal! Konuyla ilgili yle bir olay aklma geldi, onu da bura ya alaym. Muhammed'in ocuu olmaynca, inanmayan lardan As b. Vail onun haknda, "Ksr adam" diye bir cm le kullanyor. Muhammed'in can sklyor. Hemen Kevser suresinde yle bir ayet indiriyor (oluturuyor): "Ey Mu

hammed! Kukun olmasn ki, soyu kesik/ksr olan, se

ni ktleyenin ta kendisidir." Bu konuda tm tefsirlere, sebeb-i nzul kaynaklarna baklabilir. Bu konuda slam' kaynaklarda ok ilgin bilgiler var. Mesela Taberani, D. Bekiri, Kastalani, Dulabi, Heysemi, bni Abdi'l Ber, Makdisi gi bi tarihiler u farkl rivayetleri de aktarmlardr: Muham med'in tm kzlar peygamber olduktan sonra (yani 40 ya ndan sonra) domulardr... Bunu daha nce de belirt tim.337 A m a daha nce de akladm, birok kaynakta, ocuk larn brakn peygamberlikten sonra domasn; peygam berlikten nce bu ocuklarn evlendiklerine dair aklama lar bile var. Evet; birbirlerinden 180 derece farkl aktarm lar. 3 3 8 ocuklarn hepsi krk yandan sonra domusa, Ha337 a- D.bekiri, Tarih'jl Hami, 1/272. b- Kastalani, Mevahib'i Ledni, 1/391. c- Dulabi, El-Zriyyet'l Tahire, 1/46. d- Istiab, Hatice ksm 4/1818, no: 3311. e- Taberani, 22/455. f- Mecme' Zeveid, 9/253. g- Makdisi, Med-Tarih 4/139 ve 5/16. 338 a- Tarih-i Hami, 1/406. Ayrca Moultay'n da bunu sylediini yazyor yazar: 1/275. b-Muhibbddin Taberi, Zehair-l Ukba, 162. c- Dulabi, el-Zrriyyet'l Tahire, 1/72. d- Suyuti, Traih'l Hulefa, s. 165.

tice 55 yan getikten sonra d o u m a balam demektir. Her ne kadar ad g e e n tarihiler, bu kzlar peygamberlik ten sonra domular demilerse de, bu gr zayftr; g l olan, bunlarn peygamberlikten nce domalar ve ay n zamanda peygamberlikten nce evlenmi olmalardr. nk ounluun ibresi bu yndedir ve Hatice'nin ilerle mi yanda d o u m yapmas da olas deildir. nk Mu hammed ilk peygamberlik iddiasnda bulunduunda, ken disi 40, Hatice de 55 yalarndayd. Hatice 63 yanda v e fat etti. 55'ten sonra bu ocuklar dourmusa, bnyesi msait miydi sorusuna yant v e r m e k gerekiyor ama ondan nce bu kadar ocuu douracak zaman var myd diye de sormak gerekiyor. imdi de verdiim bilgileri somutlatrmaya alaym. Geri baz eyler belli oluyor artk ama yine de kolay anla labilir bir z e t haline getireyim. 1- Farzedelim ki Zeynep, babas 30 yanda iken d o du ve peygamberlik ya olan 40'tan nce de teyzesinin oluyla evlendi. Arada 10 senelik bir mr var ve hemen onuncu ylda evlenmi diye bir bilgi de yok. Kim bilir bel ki daha erken evlenmitir. Peki, bu yata kocaya verilmesi nasl aklanabilir? stelik Zeynep'in, babas 30 yanda iken doduu aklamas, bata Diyanet'in terceme ettii Tecrid-i Sarih olmak zere birok slami kaynakta g e m e k 339 tedir. 2- Peki nasl olur da Muhammed 33 yanda iken Ruki ye dnyaya gelir ve henz peygamberlik g e l m e d e n (40'tan nce) onu Ebu Leheb'in oluyla evlendirir? Tam krknc ylda evlendirildiini dnsek bile kz o zaman an cak 7 yanda oluyor. Ve nasl oluyor da din nedeniyle es339 Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 625/cilt 4/319 hadisin aklama ks mnda.

ki einden ayrlan bu Rukiye'yi yine peygamber olmadan (40'tan nce) Osman'a veriyor ve peygamberliin beinci ylnda (yani kz 12 yanda iken) Osman'la birlikte Habe istan'a hicret ediyor ve bu srada Osman'dan hamile iken de yolda ocuc dryor? Halife Osman ile Muhammed hemen hemen yattlar, aralarnda 1-5 ya fark vard. Kz caz hicri ikinci ylnda vefat ederken, slam tarihindeki v e rilere g r e 21 yandayd. Kabul edelim ki bu kzla Os man'n evlilii peygamberlikten sonra olsun; peki bu kadar ya farkna ne diyeceiz! unu hep vurguluyorum: Osman, Muhammed'ir yatyd ve bu kzla kardei mm Glsm de Osman'n kadnlaryd ve d o u m tarihleri de bellidir! te slam'a gnl veren mtehitler, akademisyenler bu ya doal karl/orlar. Niye? nk islam'da bunun somut rnekleri var: Muhammed'in 9 yandaki Aye'yi almas ve 55-60 yalarnda iken ald gencecik Safiye, Cveyriye, Marya, Hafsa dbi. O yzden slami kesim bunu sorun ola rak grmyor. 3- Rukiye lnce, Muhammed, bu defa onun bir k olan mm Glsm' Osman'la ( d e d e Osman'la) ev lendiriyor ve bunu yaparken de Tanr bana bu konuda va hiy gnderdi diyor. Kald ki, o da ablas Rukiye gibi daha nce Ebu Leheb'in bir dier olu Uteybe ile evlendirilmiti ve din engdi yznden boanmt. Bu kzlar Muhammed'indir desek (zaten slami kaynaklarda byle yazlyor), o zaman bu ih iinden nasl klr? Dikkat edilrse ben bunlarn yalaryla ilgili en yksek olan temel alp deerlendirme yapyorum. Daha nce de belirtildii gibi bunlarn peygamberlikten sonra dodukla rn yazan nenli slam tarihileri de var. Yineliyorum: Bu yoruma g r e tm bu ocuklar, Hatice 55 yandan sonra dourmutur, iern de iki sefer ikiz dourmak suretiyle di-

yen birok slam tarihisi v a r . 3 4 0 Bu m e n o p o z (Menopause) dneminde Hatice'nin bunlar nasl dourduunu, bu nu aktaran ve safa inanan tarihilerden sormak lazm. Da ha nce de belirtildi: Hatice Muhammed'den evvel iki se fer evlenmiti diye. Peki, g e n yata neden o kadar ocu u evlendii kiiler iin de yapmad; 55 yana gelince mi harekete geti! Biliyorum; yant hemen hazrdr: O Allah'n peygamberidir, bu yata Hatice'ye deil ikiz; z de, dr dz de ve daha fazlasn da Allah dourtabilir demeleri ga yet mmkn ve nitekim de bunu rahatlkla sylyorlar. Bu son gr (peygamberlikten sonra dodular diye) dikkate alsaydm zaten iin iinden klmazd; o bakmdan en yksek ya setim. Buna ramen ortada inanlmaz bir manzara var. 4- Hz. Fatma henz Hz. Ali ile evlenmemi iken hem Ebubekir, hem de m e r onu kendileri iin Muhammed'den isterler; ama o v e r m e z . Gereke de u: Kzm k k, aranzda ya fark var der ve sonuta Hz. Ali'ye verir. Peki, ayn Muhammed neden bu ya farkn dier kzlar iin de g z nne almad, onlara da yazk deil miydi? G z nne almad... nk ocuklar onun deildi... 5- Yukarda belirttim, bir gre g r e bu kzlar slami yet geldikten sonra domulardr. Bu durumda kzlarn ha life Osman ve Ebu Leheb'in oullaryla evlenmeleri mm kn deildir. Hlbuki yzlerce kaynak gsteriyor ki, bu ev lilikler gereklemitir. Demek ki bu grn ciddiye alna cak bir tarafi yoktur. 6- Eer bu kzlar da Muhammed'in ise, neden onlarla ilgili slam literatrnde nemli bir kayt yok! Kald d, er340 a- Kastalani, Mevahib-i Ledni, 1/391. b- bni Kesir, El-Bidaye ve'l Nihaye 11. hicri yl olaylar 5/330. c- Makdisi, el-Bed' ve'l Tarih, 4/139 ve 5/16 Ayn eyi Taberani de alr.

ken de lmemiler. Rukiye hicri ikinci ylnda, Z e y n e p seki zinci, mm Glsm de dokuzuncu ylnda vefat etmi. Muhammed de hicri on birinci ylnda ldrlm. A m a Hz. Fatma hakknda saylmayacak kadar hadis var; bunlar hakknda ise hibir ey yok: Yetim olduklar belli. Nasl m? Anlatacam. Aslnda slami kaynaklarda var olan bilgilere baklnca, Hz. Fatma dnda Muhammed'in ocuunun olmad fik ri ar basyor. nk Muhammed vefat edince ondan bir ok g e n kadn dul kald. rnein A y e 18 yanda dul kal d, Cveyriye, Safiye, Hafsa, mm Habibe, mm Sele m e , Z e y n e p b. Cah... H e p 20-35 yalarnda kadnlard. Peki, neden bunlardan hibiri Muhammed'den hamile kal mad da (grld gibi yalar uygun ve henz m e n o p o z devresi de onlar iin sz konusu deildi) Hatice o yata bu kadar ocuk dourdu hem de ild kez ikiz dourmak sure tiyle! Burada u sylenebilir: Marya da Muhammed'den ha mile kalarak brahim adnda bir erkek ocuk dourmu. Hayr; Marya'nn dourduu ocuk (brahim) Muham med'den deildi. Niteldm Muhammed Hz. Ali'yi grev lendirmi, git hem Maryay, hem de onunla cinsel ilikide bulunan kiiyi ldr demiti. Daha sonra farkl bir forml bulunmu, ikisi de infaz edilmekten kurtulmutu. Ben bu olay kantlaryla birlikte baka bir kaynamda anlattm iin burada detayna g i r m i y o r u m . 3 4 1 Bunu g n d e m e getir mekle, bu ocuun Muhammed'den olmadn belirtmek istedim. Fatma, Muhammed'in kzdr diyorum. nk slami kaynaklarda ona ok yer verilmitir, Fatma hakknda Mu hammed'in hadisleri de ok fazladr. Mesela; "Fatma ben341 Kur'an'n Kkeni, s. 213. nc bask.

den bir paradr. Kim ona eziyet ediyorsa bana etmi olur" gibi onu ven ok farkl hadisler v a r ; 3 4 2 ancak benzer ak lamalar, dier kzlar hakknda yok. Hlbuki onlar da uzun yaadlar, ikisi Muhammed'den bir-iki yl nce vefat etti. Okuyucu hakl olarak merak edip unu sorabilir: Peki bu hengmenin, olup bitenlerin sonucu ne oldu? Ben de soruyorum acaba sonu ne oldu? Aslnda konu muz u bulmacaya benziyor: Ortada d e v e var. Biri in sanlar, dieri develeri, ncs de semereleri yiyor. Gel de bunlar sraya diz! Zor bir i deil mi! A m a ben yine ko numuzu bir sonuca balamaya alaym. Biraz nce de belirttim, Hz. Fatma dnda kalan bu kz lar (Zeynep, Rukiye ve mm Glsm) Muhammed'le Ha tice'nin ocuklar deildi. Hatice'nin Hale adnda bir kz kardei vard. Bu kadn daha nce biriyle evlenmiti; ev lendii kiinin de bir baka hanmndan kz ocuklar vard. Babalar lnce bunlar vey annede (Hatice'nin kz karde inde) kaldlar. O da vefat edince kzlar ortada sahipsiz kal d. Hatice'nin maddi durumu msaitti ve bu ocuklar ya nna ald. Hatice zengindi ve kzlar ona yardm da ediyor lard. Hatice, Muhammed'le evlenince, M u h a m m e d bir 343 bakma bu kzlara vey baba olmutu. Araplarda o za manlar vey baba nemliydi. Nitekim Muhammed de bu nu Kur'an'na ekleyerek meru hale getirdi, Tanr buyruu sayd. Nisa suresi 23. ayete g r e , bir erkek bir kadnla ev lenmi ve cinsel iliki yaamsa, artk o kadnn baka ko cadan kzlaryla (varsa eer) evlenemezdi. Bunlar vey ev lat saylrd ve slam terminolojisine g r e bu durumda olan bir kza 'Rebibe' ad verilirdi, ite Hatice'nin kz kardei Ha342 Buhari-Mslm, Fadail-i Fatma. 343 a- Menakb' AH Ebi Talip 1/59-162. b- Eblkasm Kufi, 'Istigase' 1/68.

le'den olan kzlar Hatice'nin evinde olduklar iin byle deerlendirilmitir. Dolaysyla halk arasnda o zaman bunlara Muhammed ocuklar denirdi ve o gnk kltre, inanca g r e de bu gayet normaldi, bu durumda olan baka insanlar iin de durum aynyd. Bunu anlatan kaynaklar ok; ancak kzlar Muhammed'den alan slam tarihileri yok: H e p onun kz lardr diye yazmlar. slam aktrleri bu yabanc ocuklar neden zorla Muhammed'e yazmlar; dorusu bunu anlamak zor. Evet; s lam'n en eski tarihileri bile Muhammed'den en az bir asr sonra ortaya kmtr. Mesela; Vakdi, bni shak, ibni Hiam, bni Sad, Taberi vs. Bunlar toparladklar bilgilerde, Muhammed'in vey kzlar durumundaki kzlar "Muhammed'in ocuklar" diye tanmland iin; bunlar gerek kzlar sanp bu ekilde kaytlara geirmilerdir. Bu i yan llkla oldu diye dnelim; ama kzlara ykledikleri anor mal d o u m tarihleri neden, bunlar nerden kardlar? Sonu u: a) Ya ounluun iddia ettii gibi bu kzlar Muhammed-Hatice'nindir ve Muhammed henz peygamber ol madan bunlar d o m u ve yine daha peygamber olmadan bunlar 5-7 yalarnda iken evlendirilmilerdir. Ben ahsen buna ihtimal vermiyorum. b) Ya da bunlar peygamberlikten nce domu-, ancak slamiyet'ten sonra evlenmilerdir. Buna da ihtimal vermi yorum. nk daha nce de iki kez evlenen Hatice'nin ya gemitir, bu kadar ocuk (kimilerine g r e 12 ocuk) do urmas tbben mmkn deildir. unu da belirtmek lazm ki Muhammed, Hatice zengin olduu iin onunla evlen meyi kabul etmitir; normalde o yata ve o gnk koul larda kimse bunu yapmazd.

c) Bir dier sonu da, kzlar Muhammed'in p e y g a m berliinden sonra domutur ve ad geen ahslarla evlendirilmilerdir. Bilgiler arasnda bu davar. Malum damat lardan biri de halife Osman'dr ve hicri beinci ylnda bu kzlardan Rukiye ile evliyken ve Rukiye hamileyken Habe istan'a hicret ediyor. Bu durumda da Muhammed'in 40 yandan sonra bu kzlarn d o d u u ve bunlardan birinin Muhammed 45 yanda iken hamile olduu iddia edilmek tedir. Evet; bir gr de bu. d) Ya da az nce belirttiim gibi bunlar bakalarnn o cuklaryd ve yetim kalmlard, Muhammed-Hatice onlar evlendirmilerdir. Burada olaylardan u sonucu karmak lazm: Bu kadar in san, bu kzlarn peygamberlikten nce mi, sonra m d o duklarn v e y a onlarn Muhammed-Hatice'nin ocuklar olup olmadn bilmiyorsa, slami kaynaklar da tartmaly sa, Muhammed'in hadisleridir diye ortalkta dolaan bu ka dar yaz ne kadar salkldr? Bu kadar nemli insann ne zaman yaadn, kimden doduunu iyi tespit etmeyen bir sistem, hi phesiz ki Muhammed'in cmlelerini, sz lerini kontrol edememitir. Bu nemli bir gstergedir. Kzlarn Muhammed'in olmadna ilikin slam tarihin de bir kaynaa rastlamadm. Burada sz ettiklerim eski ta rihilerdir tabii ki. H e p sylyorum; slam tarihi resmi tarih tir, sansrl tarihtir ama profesyonelce yazmamlar. te, durum ortada. Yalnz yaklak bin yl nce yaayan bir yazarn bu konu da bir eyler yazd kaynaklarda geiyor. Ad bni ehraub (h.588.) Onun verdii bilgiler, slam'da varolanlarla ters dt iin, slam otoriterlerince pek dikkate alnmam/nerdeyse unutulmu. Yine Eb'l Kasm Ali b. A h m e t

Kufi (h.352.) 'el-stigase' adl yaptnda benzer eylerden sz ediyor. Ki ocuklar Muhammed-Hatice'nin deildir di ye. Ayn zamanda Mamekani (1351-h), 'Tenkih'l Makal...' adl yaptnda, bu kzlar Muhammed'in olmayabilir eklin de kanaat belirtmi. 3 4 4 Diyelim ki bunlar Mslman ama Hz. Ali taraftar v e y a Mutezile v e y a islam'n baka bir eko ln sempatizanlar; ama bu konunun taraftarlkla alakas yok ki. Olay, direkt Muhammed ve ocuklaryla ilgili. Bu rada M u h a m m e d ' e bir eletiri gelirse, ia da, Snni de, tm Islami cemaatler de rahatsz olur. Yine Snni kesimin tarihilerinden Moultay'n siyerin d e : Hatice, Muhammed'den nce ikinci ei olan Ebu Hale Nebba b. Zerare'den Hind, Hars ve Z e y n e p adnda o cuk dourmu eklinde bir aklama var. Bu durumda muhtemeldir ki Z e y n e p , Hatice'nin bir nceki einden olan kzdr. Yine nemli olmamakla birlikte bu konuda yle bir hadis var: Zeynep'in ei Eb'l As bir gn M u h a m m e d ' e hediye olarak bir ey getirir. Bunu anlatan ravi, Hatice'nin damad M u h a m m e d ' e bir ey getirdi eklinde aktarr. Bu rada denilebilir ki, madem Muhammed'in de damadyd niye Hatice'nin damad eklinde sylenmi? A m a ayn me tin iinde Zeynep'in Muhammed'in kz olduu da syle niyor, tabii ki burada Muhammed'in kzdr diye yazlmsa da bundan kast vey kzdr demek mmkndr. Dolay syla bu ekilde sylenmesi normaldir demek de mmkn dr. Aslnda bu kzlarn M u h a m m e d ' d e n olma ihtimali bu
344 a- Tenkih'l Mekal fi lmi Rical. 3/79 Zeynep konusunda. Ayn zamanda Tusteri, bunun erhi olan Kamusi Rical'da bunu ilemitir, b- istiase, s. 89. c- ibni ehraub, Menakb-i Al-i Ebitalib, 1/159-163. Burada bata Belazuri olmak zere birka kaynaktan sz eder. d- Amili, Benat- Nebi, s. 83 ve sonras.

kadar zayfken, benzer hadislere ihtiya olmamaldr. Yalnz hadis denkleminde byle bir aklama v a r . 3 4 5 Buhari'de, konuya uyan yle bir hadis de var: ki kii, mehur sahabi bni mer'den bir eyler sormular. Bunlar arasnda, "Sen Hz. Ali ve Osman hakknda ne dersin?" ek linde bir soru da var. bni mer, "Osman, umarm Allah onu balam; ama siz bundan holanmazsnz biliyo rum. Ali'ye gelince, o hem Muhammed'in amcaolu, hem de damaddr" 3 4 6 diye yant vermi. Burada ak bir ey var: Eer Osman da gerekten da mat olsayd, bni mer, Hz. Ali hakknda, onun Os man'dan fark, Muhammed'in damaddr demezdi. nk o kzlar Muhammed'in olsayd, Osman damatlk konusun da Ali'yi gemi olmalyd. nk bu durumda o iki kzn alm oluyordu. u halde bunlar Muhammed'in kzlar de ildi sonucuna varmak sz konusudur, tabii ki yine de by lesine ikincil gerekelere ihtiya yok. nk kzlarn onla rn olmadklar ynnde var olan kantlar gldr. Yine Muhammed bir ara Hz. Ali'ye, " ey sende var, onlar kimseye nasip olmad. Benim gibi biri senin kaynpederin dir, kzm Fatma gibi bir hanmn var ve sizden de HasanHseyin gibi iki torunum var" diyor. te bu sz anlaml aslnda. nk eer halife Osman ve Eb-1 As da onun gerek damatlar olsayd o zaman bu ifadelerin bir anlam kalmazd. Rukiye'nin ok gzel bir kz olduunu slam tarihileri de yazmlar-, ancak burada bni ehraub farkl bir ey ek liyor: Bir gn halife Osman Ebubekir'e (ki bu ikilinin aralar ok iyiydi), " M u h a m m e d ' e syle e e r Rukiye'yi bana v e rirse ben de ona iman ederim/inanrm" diye teklif sunar.
345 a) Moultay, Siyer, s. 12. b) Abdurrazzak, Musannaf, dit 5/224, no: 9441. 346 Buhari, Tefsir blm, Bakara sursi 193. ayeti ksmnda.

Ebubekir bunu aktarr ve Muhammed de kabul eder. Bu ri vayete g r e kzn verili nedeni ve halife Osman'n niin Mslman olduu konusu farkl bir boyut kazanr. 3 4 7 slami kesim akldan ziyade rivayete nem verdii iin Hz. Fatma dnda da Muhammed'in kz ocuklar bulun duuna dair u ayeti de kant olarak gsterebilirler: Ahzab suresi 59. ayette zetle, ey Muhammed; kadnlarna, kzlarna ve inananlarn kadnlarna syle balarn rt snler. te burada denilebilir d, e e r Fatma dnda kzla r olmasayd ayet oul olarak (kzlarna) olumazd. Hlbu ki buna yant vermek ok kolay. nk batan beri anlatt m gibi, o gnk rf-dete g r e bu vey kzlar da artk hrmeten vey babann kzlar saylrd. Kald ki, cmle cmle aklama getirme yerine, batan beri anlatlan bu trajedilere yant bulmak daha nemlidir; ama bunu yapa myorlar. Enteresandr ki, bni Hacer Askalani gibi bir slam d nr bile bunlar anlatrken ya hesabna hi deinmemitir. unu diyor: Rukiye, Ebu Leheb'in oluyla evliydi; pey gamberlik gelince din yznden boand. Yani bu evlilik s lam'dan nce gereklemiti diyor. Peki, madem Muham m e d 25 yanda, Hatice de 40 yanda iken evlendiklerini, Muhammed'in 40 yanda iken peygamber olduunu bili yorsun, o zaman insan, bu kz ka yalarnda iken evlendi rildi diye merak e t m e z mi? 3 4 8 Burada konuyu yle balamak isterim: Eer bu kzlar Muhammed'inse, kendisinin kalkp bunlar kendi yat olan Osman'a vermesi nasl izah edilebilir? Ayrca Hatice'nin ileri yata bu kadar d o u m yapmas
347 Menakib- Al-i Ebi Talib'den naklen Amili, 'Benat'u Nebi ve Rebaibuhu s. 1/83-95. 348 Isabe, no: 11318 Rukiyye md.

nasl aklanabilir? Evet, istisnalar var; ama daha nce iki kez evlenip bu kadar d o u m yapmayan Hatice, nasl olu yor da krkndan sonra bu kadar d o u m yapyor? u nemli nokta hep g z d e n kamtr: Peki, ne oldu da bu kzlar kk yalarda vefat etti? Diyelim Fatma, m e r tarafndan katledildi, bu farkl; peki ya Rukiye ve mm Glsm'e ne oldu? Evet, insan her yata lebilir; ancak benim olaylardan kardm, u ihtimal de g z nnde tutulmal: O kk ocuklar o kk yata cinsel lie zorlaynca ve dk de olsa bunlar d o u m da yapn ca, bnyeleri bunu kaldramam, bunun sonucu olarak v e fat etmi olabilirler. Bu, byk bir ihtimaldir. nk ifade edildii gibi yalar ar d e r e c e d e kkt. Burada, "Bu ocuklar Muhammed'in olsun v e y a baka sndan olsun bize ne, bu gibi konular ilemenin ne yarar var?" gibi bir soru sorulabilir. Aslnda byle bakmamak la zm. nk nerdeyse bir dzine kadar insan var ortada ve onlarla ilgili sorulacak baz sorulara verilecek cevaplar ko lay olmalyd: Doduklar gn, ay ve yl; peygamberlikten nce mi yoksa sonra m domulardr, Hatice 55 yana geldikten sonra m yoksa daha erken mi domulardr, ne zaman evlenmilerdir gibi... A m a bir cemaat kadar olan bu insanlarn peygamberlikten n c e mi, yoksa sonra m d o duklar bilinmiyorsa, bugn kitaplara gemi bir szn/ha disin ne kadar salkl bir ekilde yazlp yazlmadn tah min etmek zor deildir. Veya M u h a m m e d ' d e n sonra yaz lan Kur'an cmlelerinin ne kadar salkl olup olmadn...

SEKZNC B L M

HALFE O S M A N

a) Halife Osman'nn Ynetimine Kar Gsterilen lk Tepkiler Halife Osman'n kt ynetimine kar ilk sert tepkiyi gs teren "Cebele el-Ansari"dir. Bu adam Bedir harbine katl m nemli ashabdandr. Bir gn evin yannda iken Osman oradan geiyormu. Osman o zaman halifeymi ve millet ondan ikyetiym. Cebele de Osman'n ynetiminden memnun olmayanardan biriymi. Bu yzden Osman'a, "Ey N'asel! Seni ldrr cesedini bir deveye bindirip s cak bir yere gtrr atarm" demi. A d a m nemli biri ol duundan Osman ona bir ey diyemeden doruca camiye gitmi. Cebele de arkasndan gitmi, o da camiye girmi. eri girdiinde Osman'n minbere ktn grm. Os man'n kolundan tutup aa indirmi ve erefini rencide edecek ekilde davranm. Burada olay kapanyor. Baka bir gn elinde bir iple geliyor ve Osman'a, "Ya senin boazna getiririm, ya da yanllarndan vazgeer sin" diyor ve yle devam ediyor: "Sen Haris b. Hakim'e ehrin piyasasn teslim etmisin, al-veri yapanlardan usulsz bir ekilde hara alyor." Osman icraatna devam ediyor, adam kaale almyor. Bu arada birileri Cebele'ye, "Vazge, nasl olsa halifedir, sen ba edemezsin" deyince o, "Yarn Allah huturuna ksam, biz amirlerimize sayg gsterdik; ancak onlar bizi dalalete gtrdler" diyece-

im, onu ikyet e d e c e i m diyor. Yine henz Osman'a kar kitlesel isyanlar balamadan, Ceh'cah' adnda bir ba ka sahabiden Osman'a uyar ve hatta tehdit geliyor. y l e ki, daha sonra Osman'n evine yaplan basknda, bu adam bastonla Osman' d v m e y e balyor. 3 4 9 Osman'a kar kmak sadece halkn bireysel ve ama trce tepkisinden ibaret deildi. Grevden ald nemli insanlar da halkla birlikte onun aleyhinde alyorlard. Mesela halife Osman tarafndan Sad b. Ebi Vakkas Kufe va liliinden alnyor, yerine Velit b. Ukbe atanyor. Velit, hali fe Osman'n kardeiydi, anneleri aynyd. Yine daha sonra atad Sait b. As onun akrabasyd. Ebu Musa'el E'ari'yi Basra valiliinden alyor, yerine de daysnn olu Abdullah b. Amr' tayin ediyor. Amr b. As' Msr eyalet valiliinden alp yerine kendi stkardei Abdullah b. Sad b. Ebi Serh'i grevlendiriyor. Halife mer zamannda am valiliine atanan M u a v i y e ' y e daha fazla imtiyazlar tanyor, am'n gelirini ona brakyor. Bunlar, Osman'nn icraatndan birer rnek ve tabii ki g r e v d e n uzaklatrlanlar da halkla birlik te onun aleyhinde alyorlar... Hatta Muaviye am'dan gemilerle iki ticareti yapyor ve Osman'n izniyle buradan salanan paray kendine al koyuyordu. am'da askeri komutan olarak g r e v yapan Ubade b. Samt, g e m i iinde bu ikileri grnce hepsini y e r e dkyor. Saf adam, bilmiyor ki Osman bundan haber dardr, bunu yaparsa aleyhine olur. Elbette ki Muaviye bun dan rahatsz oluyor. ki olduu iin korkudan konuyu da irdeleyemiyor. Ancak bu olay Ubade iin artk barda ta ran son damla oluyor ve am'da Osman ve Muaviye'yi eletirmeye balyor. Bu yzden Osman, Ubade'yi merke ze alyor.
349 Belazuri, Ensab'ul Eraf, 6/160.

ELbu Musa Osman'a kar muhalefete geiyor ve onun kt ynetimini anlatmaya balyor. Halife Osman, Hz. Muhammed zamannda bile hazineye ait olan M e d i n e ' y e bal M e h n z blgesini, yine amcas Hakem'in olu Haris'e veriyo Fedek kyn Hz. Muhammed kendine al mt ve zaten Kur'an'a g r e veraset yoluyla kz Fatma'ya verilmeliydi A m a Ebubekir'le m e r el koymulard; bunu daha nce Anlattm. Halife Osman bunu da Hakem'in o lu Mervan'c veriyor. Afrika'y alnca, oradan salanan 1/5 lik geliri de vlervan'a hibe ediyor. Osman'n bu ayrcal o d n e m d e yayan airlere bile konu olmu. Osman arafindan srgn edilen Abdurrahman b. Hanbel bir iirirde zetle unu anlatmaktadr: "Kinatn rabbi bize yle bi fitne brakm ki (Osman' kastediyor), ya o bi ze bela olur ya da biz ona. Nasl olur da millet a iken sen kalkp Afrik'nn bete birini tek insana veriyorsun" diyor. Bilindii gifj u an var olan Kur'an, Osman zamannda Ya hudi asll Zcyd b. Sabit bakanlnda bir komisyon tarafn dan hazrlanmtr. te zaman iinde Osman bu Z e y d ' e yz bin dirrem hibede bulunur. Z e y d lnce, ondan kalan mal-altn-ke o kadar oktur ki, varisleri bu kleleri bal ta ile krp Limlerdir. Hepsi Afrika'dan surdan burdan salanan taan malyd ve haddi hesab y o k t u . 3 5 0 te Os man'n ynetimine kar gelmenin ilk iaretleri bireysel balamtr, daha sonra kitlesellie dnm ve zamanla kontrolden skmtr.

350 a- bni Kuttybe, Maarif, 112-113. b- Belazuri Ensab.., 6/149. c- bni Kutybe, Maarif, s. 112. d- Baka br eserim olan Smerlerden slama Kutsal kitaplar ve Dinler, s. 23.

b ) Halife O s m a n M s l m a n l a r c a Katledilir, C e s e d i d e Bir p l e Atlr Hzeyfe b. Yeman bir ara halife Osman'a, "kz gibi or taya kacaksnz, deve gibi kesileceksiniz ve kolay da can vermeyeceksiniz" eklinde ok ar bir cmle kullan mtr. Bunlara daha nce ksmen deindim. Gerekten Osman'n lm ok fecidir ve ikenceyle gereklemitir. Hz. Muhammed ve Ebubekir'in cinayetleri Mslmanlar dan gizlenmeye alld gibi, halife Osman cinayetinin gerek yan da hep gizlenmek istenmitir. Sanki ok basit bir suikastla, bir kazayla lm gibi gsterilmi. A m a ger ek hi de byle deildir. Cinayetiyle ilgili gvenilir slami kaynaklardan derlediim arpc bir blm buraya alyo rum. Hakknda sunacam bilgiler okunduunda grle cektir ki, halife Osman'n halk nezdinde bilinen lmyle gerek lm arasnda ok fark vardr. nce Osman'a kar yaplan baskn zetlemek istiyo rum. Daha sonra da cenazesinin nereye atldn, nasl ve nerede gmldn ve basknn nedenlerini z e t eklin de anlatmaya alacam. Osman deiik heyetler tarafndan: "Yapma, millet se nin ynetiminden memnun deil, sonun kt olur" diye defalarca uyarlr. Ancak, "Size mi dt, siz mi bana akl "veriyorsunuz" diyerek onlar dinlemedii gibi, stelik g e len elileri cezalandrr. Mslmanlar en son, Amir b. A b dullah Temimi adnda yal birini temsilci olarak Osman'la konumaya gnderirler. A d a m c a z Osman'a, "Ben tem silciyim, arkadalar senin iin toplanp icraatn konutular. Senin byk yanllar iinde olduunu, dolaysyla Allah'a tvbe etmeni, ondan korkman ve yaptn yanllardan dnmeni istiyorlar" der; Osman, "Hele buna balon! nsan lar da sanr ki bu da bir ey biliyormu; sonra gelip benim-

le icraatm konuyor. Hlbuki Allah'n nerde olduunu bilmiyen bir cahildr" diyerek onunla alay eder. A d a m hem akl, hem de ok nemli kiiler tarafndan grevlendirilmiti.O arada Osman'a, "Ben Allah'n nerde olduunu ok iyi biliyorum, merak etme o seni gzetleyecektir" der. Benzer heyetler sk sk Osman'a gelir, yanl yapyor sun, byle olmaz diyerek onu uyaryorlard. A m a giderek durum daha da kctye gidince, Osman deiik eyaletler deki nemli valilerinden Muaviye b. Ebi Sfyan, Abdullah b. Sad b. Ebi Sarf, Sait b. As, Amr b. As, Abdullah b. Amir gibilerini merkeze/yanna aryor, onlarla durum deerlendirmesi yapyor. Bunlardan Abdullah b. Amr'n nerisi u: Birilerine kar kazanlmas zor olan bir sava balat, bunlar savaa gnder, savala megul olsunlar, sen de rahat edersin; sonunda onlar gelip sana yalvarrlar. Sait b. As'n nerisi deu: Sana bal olan her kabilenin, aire tin, blgenin bir lideri vardr. Sen onu ortadan kaldrrsan onlar sahipsiz kalrdalrlar diyor.. Muaviye'nin nerisi de u: Eyaletlere vergi memurlarn daha fazla gnder, biz de yardmc oluruz, tu sorun ancak bu yntemle biter: Yani hem bask, hem de ar vergi yk asayii salar diyor. Ab dullah b. Sad da, 'Ey Osman; insanlar menfaatle yola g e lir, sen en iyisi burlara maddi bir eyler ver kurtul" diyor... Amr b. A s ' a gelince, "Ey Osman, sen insanlarn istemedik leri eyleri yapycrsun. Karar ver! Bunlardan v a z g e ve adaletli davran" eklinde kar bir neri getiriyor. Osman bu neriye sert tepki gsteriyor ve bundan dolay aralar alyor. A m r Msr valisi iken g r e v d e n alnyor ve onun yerine de Hz. Muhammed'in hi sevmedii, mnafk ilan ettii Abdullah b. Ebi Serh tayin ediliyor. Amr'n Osman'a kafa tutmasnn baka bir nedeni de vard. Toplum iinde

Amr'n kabilesi, Osman'nkinden daha itibar ve hret sa hibiydi. Hatta zaman zaman A m r bunu Osman'a kar dil lendiriyordu. 3 5 1 te bu toplantda da bir bakma bu byk ln, farkn ortaya koyuyor; ancak fayda vermiyor. Osman giderek daha da sertleiyor, radikal tedbirler al maya balyor. Baz yerlere yeni atamalar yapyor. Bu ara da Sait b. As' Kufe valiliine tayin edince, orann halk hem kabul etmiyor, hem de ynetime kar silahlanyor. yle ki, Sait geri dnmek zorunda kalyor ve yerine de Ebu Musa el-E'ari atanyor. A m a olaylar durmak bilmiyor ve adm adm Osman'n sonu g e l m e y e balyor. Peki, neymi Osman'n suu, neler yapm ki insanlar beenmiyor? Bu nu birazdan detaylca anlatacam. Mslmanlar Osman'n icraatndan o kadar huzursuz olmutu ki, bu konu caddede, sokakta, her y e r d e konuu luyordu. Ahnef bin Kays, "Camide toplanmtk, kalabalk hayli fazlayd. imizde Hz. Ali, Talha, Zbeyir, Sad gibi n l isimler de vard. O arada halife Osman da geldi ve he men konumaya geti. Kendi iyiliklerini anlatyordu. Ben de bu arada Talha ve Zbeyir'e dedim ki, bu adam gidici dir, sonunda katledilecek" eklinde anlatyor. Bunu aktaran, Buhari'nin sarihi Askalani ve tabii ki deiik kaynaklarda da g e i y o r . 3 5 2 Bu arada Medine'deki sahabiler, deiik co rafyalara yaylm Mslmanlara mektuplar gndererek "Geri gelin, siz Allah iin slamiyet! yaymaya kms nz; ama maalesef din elden gitmi, uzaklara gitmenize gerek yok, geri gelin asl cihat burda, ierde" diyorlar d. yle olmutu ki, bir ara Osman camide hutbe okurkenkonuurken, H z . Ali, Talha ve Zbeyir gibi cennetle mjde351 bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/190. 352 Feth'l Bari, Kitab'l fiten, bab' iza ilteqe'l mslimani bi seyfihima, cilt 13/35.

lenen nemli kiilerin de bulunduu o ortamda bazlar, "Adama bakn, eninde sonunda ldrlecek, lm hak etmi" gibi ar szler sylerdi. Yani i bu noktaya gel miti.353 Ve sonuta Halife Osman'a bal tm corafi blge lerden isyan sesleri ykselmeye balyor. Sadece alt yz svari, kimi rivayetlere g r e bin svari Msrllardan ve drt kafile halinde balarnda da Abdurrahman b. Udeys, Kenane b. Bir, A m r b. Hamk ve Sudan b. Hamran olmak zere Osman' ablukaya almak, onu katletmek iin yola kyorlar. Kimse bilmesin diye, Umre niyetiyle yola k tklarn sylyorlar. Ancak niyetleri Osman' ortadan kal drmak. Yine iki yz kiilk bir baka baskn grubu, Irak'n Kfe kentinden harekete geiyor. Tm gruplarn birbirlerinden haberi var. Bunlarn da balarnda Malik b. Ester var. Yz ki ilik bir isyan grubu da rak'n Basra kentinden yola kyor. Onlarn balarnda da Hkeym b. Cebele var. Osman'n da istihbarat vard, onlarn niyeti hakknda bilgi almt ve kendince de tedbirliydi ama baskn o kadar glyd ve kontrol edilmesi o kadar zordu ki, Osman'n taraftarlar bunlar nleyecek durumda deildi. ehre varnca Hz. Ali d e v r e y e giriyor ve sonuta onlar Ali'yi dinleyerek davalarndan vazgeip memleketlerinin yollarn tutuyorlar. Ancak yolda, halife Osman'n yazd, mhryle mhrledii bir mektup ele geiriliyor. zerinde mektup bulunan kii de halife Osman'n bir grevli memu rudur; hatta onun bindii hayvan bile Osman'a/devlete ait
353 a- Taberi Tarihi, 4/333-367. b- bni Teymiye, Minhac' Snne, 3/206. c- ibni Kasir, Bidaye... 7/222 Zehebi'den alnt yaparak. d-Askalani, Feth'l Bari, 13/35.

bir hayvandr. Mektupta, ilgili valilerine, bu isyanclar ya kalayn, bir ksmn infaz edin, nemli elebalann da armha germek suretiyle-ikenceyle ldrn, bazlar nn da kol ve bacaklarn kesin" gibi talimatlar vard. Za ten onlar, daha nce Hz. Ali'nin araya girmesiyle isteksiz ce eylemlerinden vazgemilerdi. A m a bu mektup olayn dan sonra artk onlar durdurmak mmkn deildi: Tekrar dan geri dnyorlar ve sonunda Osman' feci bir ekilde katlediyorlar. Osman korkudan imza ve mhrn sahte olduunu, kendisine ait olmadn iddia ediyor; ancak inandrc gel miyor, gven sarslyor ve gereken yaplyor. Deiik yrelerden gelen bu insanlarn hepsi ittifak ha linde halife Osman' ablukaya alyorlar. Onu yakalaynca san, sakaln yoluyor, enesini ekiyorlar, az ak kal yor. Bu arada isyanclar Osman'a 'Na'sel' diye baryorlar. Deiik slami kaynaklarda Na'sel yle tanmlanyor: O s rada M e d i n e ' d e Msr asll budala biri varm, ad da Na'sel. Osman'a bu amala bu lakab takmlar. Veya Na'sel demek, beyinsiz kii/ahmak-bunak demek. Her ne ise alayl bir sz olarak Osman'a kar kullanyorlard. 3 5 4 Veya Na'sel, M e d i n e ' d e ihtiyar, aptal bir Yahudi varm, o yzden hakaret anlamnda Osman'a bu isimle hitap edi yorlar. Msrl grubun bandaki ahslardan Kinane b. Bir, Osman'n alnndan ve kafasnn n ksmndan demir para354 Tm bu kaynaklarda Na'sel'in ne anlama geldii ve niin Osman'a Na'sel dendii anlatlyor: a- ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, 39/327. b- Kamus'l Muhit, Na'sel md. c- Zamaheri, el-Faik, 4/52. d- Ibn'l Esir, el-Nihaye 5/177 e- Zebidi, Tac'l Arus, 1 cilt Na'sel md. f- bni Manzur, Lisan'l arab, 11 /669.

syla vurunca, Osman y e r e ylyor. Ayn gruptan Sudan b. Hamran adndaki ahs da Osman' d v e d v e komalk ediyor. Yine Msr grubundan A m r b. Hamk, Osman'n gsne kyor, ona dokuz darbe vuruyor; bunlardan Allah iin olsun, kalan da ben rahat edeyim, kendim iin vurdum diyor, tabii ki bu arada Osman onlara ok yalvar yor: 'Ben ilk Mslmanlardanm, peygamberin iki kzyla evlendim, insan ancak dinden karsa, zina yaparsa, cina yet ilerse ldrlr. Ben bunlardan hibirini yapmadm' gibi yalvarmalar artk fayda etmiyor. Millet ona kar yle sine kzgn ki, ldrdkten sonra da kafasn gvdesinden koparmak, onu ustura-makas gibi aletlerle paralamak isti yorlar, hatta eytan talamas gibi naan talamak istiyor lar. Bu arada Osman'n hanmlar Naile ile mm'l Benin ve kzlar kafasn gvdesinden koparmalarna izin vermi yorlar, araya giriyorlar, onlarn ellerinden plak kllar al mak istiyorlar. Onlar kllarn gl bir ekilde ekince, Osman'n elerinden Naile binti Ferafise'nin parmaklar ke siliyor. Bu manzara karsnda tm aile alamaya balyor, Hz. Muhammed'in elerinden de araya girenler oluyor ve Hz. Ali de baskn liderlerinden Abdurrahman b. Udeys ile konuunca (yapmayn diye) bu eylemlerinden vazgeiyor lar, tabii ki daha sonra bu kadnn parmaklar am'da hut belerde ok dile getiriliyor, Muaviye tarafndan propagan da arac olarak kullanlyor. Bu ayr bu k o n u . 3 5 5 u da var ki, isyanclar yaklak 40 gn Osman' evinde mahsur brakyorlar, sudan, yemekten mahrum brakyorlar. Birilerin ona su vermelerine bile izin vermiyorlar. Bu arada Osman' savunanlardan ok sayda insan ldrlyor. M e sela Abdullah b. Veheb, Abdulah b. Ebi M e y s e r e ve Mui355 a- bn-i Kesir, Bidaye-Nihaye, cilt 7/211 vd. b- Hindi, Kenz, no: 36306.

re b. Ahnes gibileri. Hatta Osman'la birlikte ldrdkleri baz kiilerin gmlmelerine izin bile vermiyorlar: Kurdakua, kpeklere y e m olsunlar diyorlar. Osman'a, istifa edersen sana karmayz dedikleri halde Osman, ben l m tercih ederim; ama istifa e t m e m karln veriyor du.356 Aslnda detaya gerek yok. nsan biraz dnrse zaten iin vahametini anlar. yle ki, m a d e m bu kadar isyanc Mslman Kufe'den, Basra'dan, Msr'dan deiik coraf yalardan geldiler, peki ya Mekke, M e d i n e , evre Msl manlar ve hele hele Hz. Ali nerdeydi diye insan merak ediyor? Demek ki evresi dnda kimse onun ynetimin den memnun kalmam ki sonu byle olmu. En bata Ebubekir'in olu Muhammed, ta Msr'dan gelen heyetin iinde ve aktif bir ekilde Osman'a kar cephe alanlar ara snda. Osman'a ulatnda da, ok hakaretvari bir ekilde sakalndan tutup ekiyor, bylece Osman'n az ak kal yor ve daha nemlisi onu y e r d e srndryor. Burada u hatrlatmay yapaym: Hani Ebubekir'in cinayetinde Osman'n da parma vard diye yazmtm. Sanrm slam tarihinde bu konuda baz aklanmayan noktalar var. Mesela neden tm sahabe ler arasnda Ebubekir'in olu Osman'a byle davranmtr? En azndan Osman babasnn ocukluk arkadayd! Kanm ca Ebubekir'in olu babasyla ilgili planlar bildii iin, bu rada adeta onun rvann alyordu. Bu uzak bir ihtimal de ildir. 3 5 7
356 a-lbni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 5/521-26. b- bni Esir, El-Kamil, Osman ksm. 357 lerde bu nemli ahsiyetlerle ilgili bilgi vereceim zaten. Mesela; aktif olarak onun lmnde grev alan Amr b. Hamik, ebes b. Rab'i, Abdurrahman b. Udeys, Ferve b. Amr Ensari, Ekder b. Hamam ve Muhammed b. Ebi Hzeyfe gibi ahsiyetler.

Bata da belirttim; Mslmanlar Osman' defalarca uyardlar, temsilci gnderdiler; ama o hep ceza veriyordu. Hatta bir ara Hz. Ali'yi temsilci olarak gnderiyorlar. Gidip halife Osman'a nemli uyarlarda bulunuyor. Osman ise onu da dinlemedii gibi, minbere kp unlar sylyor; Bu mmetin fitnesi, ayplayanlar ve eletirmenlerdir (tabii ki isim vermeden Hz. Ali'yi kastediyor) diye balyor ve eletirel bir konuma yapyor. Bu arada Osman'n sa kolu Mervan sert kyor, gerekirse seni eletirenlerle savarz diyor. Mervan, Osman'n veziriydi. Osman, iin vahameti ni bildii iin olayn fazla bymesini istemiyor/Mervan'a izin v e r m i y o r . 3 5 8 unu da bilmekte yarar var, tm halifelerin devrilmesin de Yahudilerin rol ok byktr. Her ne kadar bu sebep pek n e kmamsa da, aslnda bu nemli bir faktrdr. Yahudiler artk o corafyada onlara iktidar verilmeyeceini biliyorlard. O yzden hep bozmaya ve karklklar kar maya alyorlard. Savala kazanamyorsak, bari planlarla, farkl komplolarla ii gtrmeye alalm diyorlard ve ni tekim de bunu ok mkemmel baardlar... syanclar Osman' ldrdkten sonra cenazesini bir mezbeleye, tuvalet olarak kullanlan bir y e r e atyorlar ve onlarn korkusundan en yakn akrabas bile yanaamyor. Cenaze, atlan y e r d e gn kalyor. slam tarihileri, Kur'an yorumcular, 'Osman' katlettikten sonra cenazesini Ha Kevkeb' denilen y e r e attlar. Buras yle bir yer ki, o zaman Yahudiler tarafndan tuvalet olarak kullanlyordu eklinde aklama yapyorlar.
bni Hacer, Isabe, no: 486, 3959, 5267 ve 5822. ibni Esir, sd. Muhammed b. Ebi Huzeyfe, Ferve b. Amr ve Amr b. Hamik maddeleri. 358 Taberi Tarihi, 4/338 v d .

Konu garip gelebilir. O bakmdan Osman'n bu tuvalet yerine atldna ve cenazesi gn orada kaldna, bas knclarn korkusundan kimsenin gidip onu alamayacana ilikin bir yn gvenilir slami kaynak aaya a l y o r u m . 3 5 9 c) Halife O s m a n ' n C e n a z e s i , Bir Tuvalete G m l y o r Osman'n cenazesinin Yahudilerin tuvalet olarak kullandk lar bir mezbeleye atldn ve orada gn kaldn, kor kudan kimsenin gidip onu demedemediini yukarda yaz dm. Bu arada onu ldrenler eytan talar gibi cesedini talamaya balyorlar ve gmlmesin, herhangi bir y e r e atlp kalsn ve bu ekilde ryp gitsin istiyorlard. So nunda yine Hz. Ali'nin devreye girmesiyle isyanclar defni ne izin verdiler. Tarihi bni ebbe bu konuda, "Ebu Sfyan'n kz ve ayn zamanda Hz. Muhammed'in de ei olan mm Habibe ortaya kp ya bu adamn defnine izin v e receksiniz, ya da ben Hz. Muhammed'in perdesini (bar tsn kastediyor) bamdan alr atarm" d i y o r . 3 6 0 te Hz. Ali ile mm Habibe'nin araya girmesi, hem elerinin alamalar nedeniyle isyanclar eylemlerinden vazgeiyorlar, bundan sonra birka kii gidip cenazesini al359 a- bni Asakir, Tarih u Medinet'i Dmak, 39/532. b-Taberani, Mucemi Kebir, 1/78-no: 107. c- Taberi Tarihi, 4/412 ve devam. d- Ebu Naim Asfahani, Marifet' Sahabe, no: 248. e- Heysemi, Mecme- Zevaid, 9/95, no: 14558. f- lbni-1 Manzur, Lisan'l Arab, 6/283 He Kevkeb md ve Na'sel md. g- bnil Esir, El-Nihaye fi Garibi-1 Eser, 1/966.He Kevkeb/Na'sel. h- Yakut Hamevi, Mucem'l Buldan, 2/262. - Inbi Kesir, Bidaye ve'l Nihaye, 7/213. j- ibni Esir, sd. Elem b. Evs ksmna. k-Tehzib-i Kemal, 19/457. 360 bni ebbe, Tarih'l Medine, Osman'n kabri ksmnda no: 321-323.

yor, onu g e c e karanlnda gmyorlar (tabii ki cenaze iinde, kabir banda Hz. Ali yoktur, kendisi katlmyor). Osman'n cenaze namaznn klnp klnmad konusunda farkl rivayetler var. Kimileri, "Katledenler namazna izin vermeyince, ze rinde namaz klnmadan gmlyor" diyorlar. Mesela Ebucehm adndaki kii onun namazn klmak isteyince isyan clar izin vermiyor; bu arada adam, "Siz zerinde namaz klnmasna engel olursanz sorun deil. nk Allah ve melekler cenaze namazn klmlardr" diyor. Maaallah o d n e m herkes Tanr ile Cebrail ile irtibat halindeymi, normal vatanda da yukarlardan ilham al yormu. Kimileri d e , birka kii onun cenaze namazn klp Ba ki kabristannda defnetmek isteyince, isyanclar bunu du yuyorlar ve kesinlikle normal bir mezarlkta defnetmeye ceksiniz, diyerek engel oluyorlar. Bu nedenle, daha nce atld yere, o tuvalet olarak kullanlan yere gtrlp ora da gmlyor ve belki tekrar isyanclar cenazesini karr lar korkusuyla, mezarn yerle tesviye ediyorlar. Bu arada isyanclar defne izin verdiklerinde u koulu da n e sryorlar, Osman'n yaknlar onu mezara gtrr ken biz de yolun sandan ve solundan yryerek hacda eytan talar gibi ona ta atacaz diyorlar. Yine her zaman ki gibi Hz. Ali'nin araya girmesiyle bu kouldan vazgei yorlar. G e c e gizlice, alelacele o tuvalet olarak kullanlan batak la gtrp bir ukur kazarak iine atyorlar; byle normal bir kabir hazrlayamyorlar. zerine mezar ta bile koyam yorlar. Hatta Osman'n kz alaynca, mezar kazanlardan biri ona kzyor: "Biz o kadar titiz davranyoruz ki kimse duymasn. Peki, baryorsun, ya muhalifler senin sesini

duyup gelir, babann cenazesini tahrip ederlerse iyi mi ola cak?" diyerek, onu susturmaya alyorlar. Gmenler ara snda bir de Osman'n elerinden Naile var. Karanlk oldu u iin, o da eline bir mum alarak kabirde rahat allabilmesi iin mezarn banda duruyor. slami eserlerde anlatl dna g r e , alanlar, isyanclar grmesin diye insanlarn olduu tarafla mezar arasna perde gibi veya kerpiten bir duvar yapyorlar. 3 6 1 Cenaze namaz klnmtr diyenlere g r e de ihtilaf var dr. Genel kan, cenaze namaznn bir veya drt kii tarafn dan klnd ynndedir. Hatta baz kaynaklarda, korkudan kimse onu g m m e k istemeyince; ancak Mervan'la, Os man'n elerinden Naile onu geceleyin gmmler eklin de bilgi var. Osman'n elerinden dedim; nk Osman l drldnde yannda drt hanm vard: Remle, Naile, mm Benin ve Fahite. 3 6 2 Yani yle ki, Osman'n cenaze si ortada kalyor, korkudan kimse onu defnedemiyor. Hat ta nemli islami kaynaklarda ok farkl bilgiler de var. M e sela onu ldrdkleri zaman, ei Naile araya girmek isti yor. Bu arada onun da elini, kimilerine g r e de parmakla rn kesiyorlar. Hele halife Ebubekir'in olu Muhammed, Osman'n kolundan tutup kapya kadar srkleyince Os man, "Senin baban dostumdu, neden bana byle yapyor361 a- Taberi, Tarih 4/412 vd. ve Asbahani, Marifet- Sahabe, no: 265-66. b- lbni-1 Esir, El-Kamil. halife Osman ksm 2. cilt c- bni Kuteybe, imame Siyase, 1/64. d- Askelani, Isabe, no: 1082. Cebele b. Amr b. Evs ksmnda. e- ibni Asakir, Tarih-i Dmak, 39/532. f-Taberani, Mucem-i Kebir, 1/78-no: 107. g- Heysemi M.Zevaid, no: 14558-9/95. h- Yakut Hamevi, Mucem'l Buldan, 2/262. - ibni Hacer, Talhis-l Habir, 2/145. j- bni Sad, Tabakat, 3/37-44. 362 Taberi Tarihi, 4/415-421.

sun' diyor. Ebubekir'in olu, "Sen gerek Kur'an' yaktn, kendince yeni bir Kur'an ortaya kardn" diyor. Kimi riva yetlere g r e de Ebubekir'in olu onun kulana i sokup boazndan karyor. uras ok nemli, baskn dzenleyenler Mslmanlar ve Ebubekir gibi birinin olu da ar derecede ona ikence ediyorsa ve Hz. Ali de savunma niyetiyle hi ortalkta bu lunmuyorsa, artk Osman'n o gnk Mslman halk nezdindeki deerinin nerelere kadar dt anlalyor. Baz slami kaynaklarda Osman katledildikten sonra, baskn gerekletirenlerden Umeyir b. Dabi-i adndaki kii gidip onun canndan paralar kopararak, "Sen ki babam zulmen/susuz yere hapse attn ve orada ld. te senin de sonun byle olacak" diyor. Yukarda da belirttim, onu katledenler, bedenini tahrip etmek, paralamak istiyorlar; ancak bazlarnn arac olmasyla eylemciler bundan v a z g e iyorlar. 3 6 3 Bir de u var, Osman'n cenazesini, bir kap tahtas ze rine balayp o ekilde kabre gtrrken, belki birileri du yar, gelir engel olur kaygsyla koarak gtryorlar. Cena zeyi gtren ahslardan biri, "Biz korkudan ylesine kou yorduk ki Osman'n kafas, zerinde tadmz tahtaya arpp tak-tuk diye ses veriyordu" diyor. Bu olay, az sonra blm sonunda ekleyeceim kaynaklarn hemen tmnde vardr. te halife Osman'n halk arasnda bilinen lmyle gerek lm arasndaki fark bu kadar byktr. Osman'n Mslmanlar tarafndan katledildii, cenazesinin Yahudile re ait bir ple atlp orada gn kald, daha sonra
363 a-Taberi Tarihi, 4/412-414. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/207 v d . c- bni Kuteybe, Maarif, s. 113.

Hz. Ali'nin, Hz. Muhammed'in baz elerinin ve Osman'n elerinin hatr iin gmlmesine izin verildii ve bunun da ancak ayn plkte gerekletii, mezara da yangndan mal karrcasna, sr'atle gtrld ve bu arada bann hep tahta zerinde saa sola arparak ses kard, cena zesinin korkudan birka kii tarafndan gizlice defnedildii, katledilirken ikence yapld ve hatta canndan paralar kopanld, baskn annda haftalarca e v d e a ve susuz mah sur kald, yardm etmek isteyenlere izin verilmedii, o d n e m d e varolan Kur'an'lar yakp yeni bir Kur'an ortaya koyduu, kt ynetimi yznden vurulduu gibi konular, birok slam dnr tarafndan kaleme alnmtr. Ne ya zk ki, geni halk kitlesi bunlar bilmemektedir. Bu olup bi tenleri ieren slami kaynaklar gerekten ok fazladr. 3 6 4
364 Yukarda Osman'n lmyle ilgili akladm bilgiler u kaynaklarda g e iyor. Daha nice kaynaklar da var: 1- bni Sad, Tabakat, 3/37-43. 2- Taberi Tarihi, 4/412 v d . 3- Ali b. Yunus el-Amili, Srat'l Mstakim, 3/30. 4- bni A ' s e m , el-Ftuh, 1/64. 5- Eb'I Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beer, 1/172. 6- bni Abdirabbih, Ikd'l Ferid, 4/270. 7- Zebidi, Tac'l Arus, 8/139-141. 8- Ibn'il Manzur, Lisan l Arab, 1 1/670 Nasel ve Ha Kevkcb md 9- Ibn'il Esir, a) En-Nihaye fi Garibil Hadis'i ve'l Eser, 1/969 ve 5/80. b) el-Kamil fi Tarih, h.35. yl, halife Osman blm, c) sd'l Gabe, Elem b. Evs b. Becre el-Ansari blmnde. 10- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 39/532 vd Hz. Osman konusu. 11-Taberani, Mucem-i Kebir, halife Osman ksm. 1/78-no: 107-109. 12- bni Hacer, a) Isabe, no: 1081 Cebele b. Amr ksmnda. Ve Elem b.Evs b. Becre el-Ansari blmnde, b) 'Telhis'l Habir', 2/145 ve 5/275. 13- Heysemi, Mecme' Zevaid, 9/95, no: 14558 . 14- bni Abdilberr, Istiab, A.Rahman b. Udeys ile Elem b. Evs. B. Becre blmleriyle halife Osman ksmnda. 15- bni ebbe, Medine Tarihi, Osman'n kabri blmnde, no: 321 vd. 16- Hindi, Kenz'l Ummal, no: 36172 ve 36298, halife Osman ksmnda. 17- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, Osman blm, 7/192 v d .

d ) Halife O s m a n N e d e n M s l m a n l a r c a Katledildi? Az nce de anlatld gibi, Halife Osman' feci bir ekilde katledenler Mslmanlardr. Peki, Osman bunu hak etmi miydi, neydi bunun en nemli nedenleri ki, insanlar ta M sr'dan, Basra'dan, Kfe'den... deiik yrelerden gelip ey lem birlii yaparcasna toplanarak Osman' katlettiler? De mek ki ortada ok ciddi bir sorun vard ki Osman'n evre si, hele Hz. Ali bile bu basknlar artk durduramamtr. Bu nedenlerden nemli grdklerimi slami kaynaklardan zetlemek istiyorum.

Etrafndakilere

ayrcalk

tanmak-iltimas

1) H a k e m b. Ebi-I As olay Hz. M u h a m m e d ' e kar olduu, onunla anlamad, hatta M u h a m m e d konuunca, kendisi ka-gz iaretleriyle onunla alay ettii iin, Muhammed hem Hakem'i lanetler, hem M e d i n e ' d e n kartp Taif taraflarna srgne gnderir. Bu konuda birok slami kaynakta hadisler var. Mesela mam A h m e t b. Hanbel, Bezar, Heysemi, Fakihi, bni Asakir ve daha birok slamolog, Hakem'in srgn edilmesi ve lanetlenmesi konusunda hadisler aktarmlardr. 2 6 5
18- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, Osman konusunda, s. 3/70 ve sonras. 19- Mzi, Tehzib-i Kemal, 19/457-no: 3847 Osman b. Affan ksmnda. 20- Yakut Hamevi, Mu'cem-l Buldan, 2/262 Ha Kevkeb ksmnda. 21- Ebu Naim Asbahani, Marifetli Sahabe, Osman ksm, I. cilt, no: 263 ve sonras. 22- Belazuri, Ensab'l Eraf, 6/160 ve devam. 365 a- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 57. cilt/270 vd. N o : 3712. b- Heysemi, M e c ' m e ' Zevaid, no: 431 ve 9233. c- Taberani, Mucem-i Kebir, Abdullah ksmnda no: 13770. d- Bezar, Bahr' Zihar, no: 2060. e- Fakihi, Ahbar-u Makke, no: 706.

Taberani yle bir olay da aktaryor: Bir ara Hz. Muham m e d kendi arkasna dnnce gryor ki, Hakem el iaret leriyle kendisiyle alay ediyor; bazen de olu Mervan'la bir likte Muhammed'in minberine kp iniyor (taciz niyetiyle). Yani hem Muhammed'in davasna inanmyordu, hem de deiik davranlarla onu psikolojik olarak rahatsz ediyor du. Daha sonra Ebubekir ve m e r halife olunca, yine Taif'ta kalmaya d e v a m ediyor/ bunlar M e d i n e ' y e dnmesine izin vermiyorlar. Hatta geri dnsn diye bu konuda Ebubekir'e teklifte de bulunuyorlar. A m a o kabul etmiyor. Ancak Os man halife olunca, onun ve olunun geri gelmesine izin veriyor, adam gelip M e d i n e ' y e yerleiyor ve lene kadar orada kalyor, ayrca o gnk parayla kendisine devlet ma lndan (ki devlet mal zaten haratan, ganimetten, talan dan, apulculuktan salanyordu) yz bin dirhem para v e riyor. u not da nemli, Hakem b.Ebi-1 As, ayn zamanda ha life Osman'n amcasyd. u da nemli: Tarihte hret sa hibi olan Muaviye de Osman'n amcaoullarndandr. Os man, Hakem'in oluna da, maliye mdr gibi M e d i n e ' d e bir g r e v veriyor: Yaplan al-verilerden salanan vergi nin 1/10'unu, karlksz ona tahsis ediyor. Daha sonra Mervan, Osman'n damad olunca, ona ar d e r e c e d e ay rcalklar tanyor. Mesela Hz. M u h a m m e d ' e ait olan ve v e fat edince, kz Fatma'm hakk olduu halde Ebubekir'le mer'in v e r m e d i i Fedek arazisini de Mervan'a veriyor. Osman, yine Afrika halkndan alnan 1/5 vergi, talan her ne ise damad Mervan'a veriyor. Bunlar zaten birazdan M e r van konusunda anlatacam. M u h a m m e d ' e ramen, Osman'n bu insanlara tand imknlar, o zamanki airlerin iirlerinde de ska ilenmitir. Osman katledilince, Mslmanlarn mezarl olan Ba-

ki'de gmlmesine engel olan Elem bin Evs, bir iirinde yle diyor: "Allah'a yemin olsun ki, hi kimsenin yapt ktlk yannda kr kalmayacak, cezasn ekecektir. Sen ey Osman, Muhammed'in lanetledii o insan (Hakem"0 getirdin ve ona imknlar tandn. Devlet malnn 1/5'ini alp Mervan'a verdin, ayrca devletin maln kendine ve evrene tahsis ettin. Ebu Musa el-E'ari'nin getirdii gani metleri sen istediklerine d a t t n . " 3 6 6 Yine halife Osman'n srgn ettii bir baka air Abdurrahman b. Hanbel el-Cemhi bir iirinde, "Allah'a y e min ederim ki hibir su karlksz kalmaz" diye balyor ve Osman'n kt ynetimini iledikten sonra iirin bir yerinde, "Bize yle bir fitne (Osman iin diyor) yaratld ki, hem biz onunla ceza ekiyoruz, hem de o kendisi iin babelas oldu" diyor... air burada, Osman'n feci bir e kilde katledildiini ve kendilerine de bela olduunu be lirtmek istiyor. 3 6 7 te sonunu getiren sebeplerden biri, hem Hz. Muhammed'in lanetleyip srgne gnderdii bu insan geri getirmek, hem de ona ve oluna ar de recede ayrcalklar tanmak, tabii ki bu, halkta olumsuz et ki yapyor.

366 Belazuri, Ensab'l Eraf, 6/149. 367 a- bni Kuteybe, Maarif, s. 112 ve 199 Mervan ksmnda. b- bni Abdil'ber, Istiab, no: 529. Hakem b. Ebi-I As ksmnda, c- Muhibbddin Taberi, Riad' Nadre, 3/72 ve devam, d- Hakim, Mstedrek, 4/479-481. Hakem b. As ksmnda, e- ibni'l Esir, sd, 4/348 Mervan ksmnda; ayrca Hakem ksmnda da bil gi verir. f- bni Hacer Askalani, Isabe no.-8324 Mervan ksmnda. g- bni Sad, Tabakat. Taberani, Mucem-i Kebir. Zehebi, Siyer-i A'lam. Ve daha birok tabakat kitaplarnda bu konuya yer verilmitir.

2) M e r v a n b. H a k e m Az nce de belirttim, Mervan da babasyla birlikte Hz. M u hammed tarafndan Taif ehrine srgne gnderilmiti; Os man babasyla birlikte onu da geri getiriyor ve stelik de kendi kz mm Eban'la evlendiriyor ve kendine vezirbadanman yapyor. Afika'dan salanan ganimet-talan ne varsa hepsinin 1/5'ini damadna tahsis ediyor. Bir rnek vereyim. Afrika alndnda orann yneticisi Crcir'le bir anlama yapyorlar ve 2 buuk milyon dinar (altn para) on lardan hara olarak alnyor. Ayrca her katlmc askere bin dinar, kimisine g r e de bin dinar (altn para) dyor. Ya ni Mervan'a verilen bu gelir byk bir rakam oluturuyor du. Yine Osman zamannda Kbrs adas alnnca, halkn dan her yl yedi bin dinar (altn para) cizye/hara alyordu. Yine halife Osman, Mervan'n kardei Haris b. Hakem'e, devlet malndan yz bin dirhem yardm yapyor; ayrca M e d i n e merkezinde ona ok nemli bir al-veri 368 merkezini hibe e d i y o r . Az nce de vurgu yapld gibi bu aile Hz. Muham med nezdinde cezalyd; zellikle babalar. Zaman iinde yle oluyor ki, Mervan, Osman' tama men kontrol altna alyor. Damattr diye ona ylesine geni yetkiler veriyor ki, artk o Osman' ynlendirir hale geliyor. Zaten slami kaynaklarda, Osman'n Msr valisine gnder dii ve isyanclarn katlini istedii mektubun Mervan tara fndan yazld iddia ediliyor. Bu mmkn olabilir. nk Osman'n veziriydi ve zaten tm yetkiler ondayd. Yalnz tek bu olaya bakarak Osman' temize karanlar olsa da, her taraftan M e d i n e ' y e Osman' lin e t m e y e gelen o insan larn fkesini bununla atlatmak mmkn deildir. Kald ki Osman'a, yeter ki istifa et kurtul denildii halde grevin368 a- Taberi Tarihi, 4/256-272., b- ibni Kuteybe, Marif, 112.

den ayrlmyordu. Demek ki sorun Osman'dayd. Hatta Osman'n elerinden Naile ve son zamanlarda Hz. Ali de Osman' Mervan konusunda uyardklar halde Osman on lar dinlemedi, yoluna d e v a m etti. te Hz. Muhammed'in, babasyla birlikte srgne gn derdii bylesine bir adamn, Osman sayesinde geldii aama budur. Bu, Osman'n sonunu getiren ok nemli bir nedendir. m e r ksmnda belirttiim gibi, Eb L'l hem marangoz, hem ressam, hem de demircilikte uzman biri dir ve hatta onun o zaman rzgrla alabilen deirmen yapabilecek kapasitede bir insan olduunu yazmtm. A m a patronuna gnde 2 dirhem vergi bile deyemiyordu. Osman ise bir rpda kendi adamlarna ve stelik de Mu hammed'in lanetledii ve srgne gnderdii insanlara ve daha nicelerine mthi imkn tanyordu. Osman' katlet mek iin bu insanlar ta Msr'dan, Kufe'den, Basra'dan bo una geliniyorlard. Onlar alsn, para kazansn, Osman da vergi ad altnda onlardan alp yaknlarna datsn-, tabii ki gleri varsa kabullenemezlerdi. Nitekim de onu en ar bir ekilde cezalandrdlar. 3 6 9 te Osman'n sonunu geti ren sebeplerden biri de Mervan'dr: Hem M u h a m m e d ' e ramen onu babasyla birlikte geri getiriyor, hem maddi ve siyasi olarak ona ayrcalklar tanyor, tabii ki bunlar halk nezdinde olumsuz etki yapyor.

369 I- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 57.cilt/270 vd. N o : 3712. bni Asakir bu eserinde ona 56 sayfa yer vermi. 224'ten 280. sayfaya kadar. 2- bni Kesir, Bidaye-Nihaye. Osman'n katli blmnde,7/290 ve deva mnda. 3- Ahmet o. Hanbei, Msned'l mksirin, Msned' Abdullah, no: 6233. 4- Taberi, Riyad' Nadre, 3/79 vd. 5- lbni-1 Esir, sd, Mervan ve hakem ksmnda. 6- Suyuti,Tarih l Hulefa, s. 130 ve devam. 7- bni Kuteybe, Maarif, 112.

3) Stkardei A b d u l l a h b. Ebi Serh Daha nce Msr valisi A m r b. As idi. Osman bunu M e d i ne'ye geri alyor ve yerine/Afrika'ya, stkardei olan Ebu Serh'i tayin ediyor, bylece onu dllendiriyor, ona byk imknlar salyor, tabii ki bu olaydan sonra Osman'la A m r b. As'n aras alyor, o da Osman aleyehinde alyor. 3 7 0 Osman'n atad Ebu Serh yle bir insand ki, Hz. Muham m e d kendi zamannda onun hakknda lm fetvas vermi ti. Olayn zeti u: Bu adam daha nce Hz. M u h a m m e d iin ktiplik yap yor ve Kur'an ayetlerini yazyordu. Zamanla Muhammed'i tanynca anlyor ki, onun dava snda tanrsal boyut yok. A d a m unu diyor: Muhammed bana baka eyler yazmam neriyordu, ben ise, "Acaba farkl eyler yazarsam anlar m?" diye onun isteklerine ters olan eyler yazyordum ve tekrardan ona okuyordum. Oda bana, "iyi iyi, gzel" diyordu. Kur'an, benim bu tr sahte yazlarmla doludur" diyor ve "Durum bu ise, ben Kur'an'dan daha mkemmel bir kitap ortaya karabili rim" ifadesini kullanyor. Bu aklamay yaptktan sonra ar tk M u h a m m e d ' l e kalmyor. H e m bu aklama, hem de s lamiyet'ten kt iin, Muhammed'in korkusundan (Belki ldrr diye) Medine'yi terk edip M e k k e ' y e kamak z o runda kalyor. A d a m , ben de Kur'an gibi bir kitap yazabili rim dedii iin, Muhammed burada yine ii Cebrail-Allah'a havale ediyor ve yle bir ayet indiriyor. Ayetin anlamn Diyanet'in evirisinden vereyim: "Al lah'a kar yalan uyduran veya kendine bir ey vahyedilmemiken, 'Bana vahyolundu' diyen, ya da 'Allah'n indirdiinin benzerini ben de indireceim' diye laf
370 bni Kesir, Bidaye, 7/190.

312

eden kimseden daha zalim kimdir? Zalimlerin iddetli lm sanclan iinde rpnd; meleklerin, ellerini uzatm, 'Haydi canlarnz kurtarn! Allah'a kar doru olmayan sylediiniz ve onun yetlerinden kibirlene rek yz evirdiiniz iin bugn aalayc azap ile ce zalandrlacaksnz' diyecekleri zaman hallerini bir gr sen!" deniliyor Kur'an'da. A d a m onu deifre ettikten, i i ten getikten sonra o kalkp ayet oluturma yntemiyle in sanlara tehdit savuruyor, g z d a veriyor. Bu ayetin, en ok ad g e e n kii iin indii/olutuu anlatlyor tefsirler de ve dier slami kaynaklarda; ancak Muhammed'in pey gamberlik konusunda nemli bir rakibi olduu iin, bu ayetten Mseyleme de kastedilmitir diyenler de var. Hat ta Yemenli olan ve peygamberlik iddiasnda bulunan Secah adndaki kadn ve yine ben de peygamberim diyen Rah man Yemami ve Esvet Ansi'nin de bu ayetin sebep-sonu ilikileri arasnda isimleri geiyor. Bunlar sonucu deitir miyor. nk onlar da bu peygamberlik formln kullan mak istiyorlard, bu yntemle iktidar sahibi olmay arzuluyorlard. Dolaysyla Muhammed, oluturduu bu ayetle 371 tm muhaliflerini hedeflemitir demek isabetlidir. Zamanla M u h a m m e d Mekke'yi alnca, "Bu adam 'Ka'be'nin iinde de olsa onu yakaladnz an ldrn" ta limatn veriyor. A d a m gizlice halife Osman'a snyor. nk Osman'n stkardeiydi. Osman onu belli bir sre saklyor, uygun ortam yakalamaya alyor ve bir gn ada m da yanna alarak birlikte Muhammed'in yanna gidiyor lar, "Bu adam bala" teklifinde bulunuyor. Muhammed uzun sre bekliyor, sessiz kalyor ve daha sonra onu ba lyor. Bunu yaparken de unu sylyor: Aslnda Osman
371-Suyuti, Drrl Mensur, Taberi Tefsiri, Kurtubi ve dier tefsirler, Enam su resi 93. ayetin aklama ksmnda ve bni Kuteybe, Maarif, s. 169 vd

onu yanma getirince ben onun balanmasn istemedim, bir sre beklememin nedeni u: Ona kar yaklamm bi liyorsunuz. Onun iin belki bana g r e v dmeden iiniz den biri kalkp onu ldrr dedim. Yani ben bu beklemem le bu frsat vermek istedim; ancak iinizden biri kmayn ca ben de baladm diyor. tabii ki bunu sylemekle, severek balamadn, h l ona kar kininin d e v a m ettiini belirtiyor ve ayn zaman da arkadalarn da eletiriyor: N e d e n biriniz onu katletme diniz diye! te Osman kendi halifelii zamannda Muham med'in sevmedii, hatta Kur'an sahtedir, sadan soldan toplanan bilgilerdir, iinde birok yalanm var, ben de Kur'an gibi bir kitap rahatlkla yazabilirim diyen birini ve s telik Muhammed'in hakknda lm ferman verdii bu adam, Msr'a vali olarak tayin ediyor. Hlbuki Osman'n g r e v d e n ald eski vali Amr b. As, bu adamdan daha de neyimliydi: H e m Muhammed, hem de Msrllar Amr' se verdi. Bu da Osman'n sonunu getiren nemli nedenler den biridir. Hem halkn houna gitmiyordu bu g r e v d e i iklii, hem de Osman'n ynetimine kar Amr anti pro paganda yapyordu. Hatta g r e v d e n alnan Amr b. As'a Osman'n ldrld haberi verilince o, "Ben bir insana bir darbe vurdum mu, kanatrm'' karln vermitir. 3 7 2

372 12345678-

istiab, no: 1553. Zehebi,Siyer-i a'lam, 3/33 vd. ibni Sad, Tabakat, no: 3997-7/230. bni Kuteybe, el-Maarif, s, 169. ibni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 29/34 vd. Ebu Davud, Hudud hemen bata. Nesai, Tahrim-i dem, mrted ksmnda. M.Taberi, Riyad' Nadre, 2/112 vd

4 ) Halife m e r ' i n olu U b e y d u l l a h ' k o r u m a k Halife rner, M e d i n e ' d e bir Mslman'n yannda kle olarak alan Ebu L'l tarafndan katledilince, olu Ubeydullah da gidip buna kar Hrmzan, Ebu L'l'nn kk kz ve bir de Hristiyan asll Cfeyne adnda baka birini katlediyor. Hrmzan Mslman olmutu; ancak Cfeyne Hristiyand ve M e d i n e ' y e okumaya gelmiti. Bu haksz ci nayetler Mslmanlar arasnda ok tartlr, bu konuda Os man'la birlikte toplantlar yaplr; ancak sonunda Osman Ubeydullah' serbest brakr, ona ceza uygulamaz. Hlbuki Ubeydullah masum insanlar katlemiti. Hz. Ali, Ubeydullah cezasz kalmasn, ldrlsn diyordu. Hatta bir ara: Pe ki senin baban katleden baka, ya sen onun susuz kzn niye ldrdn, diye suluyordu onu. Nitekim sra Hz. Ali'ye gelip kendisi halife olunca, Ubeydullah'n katline ka rar veriyor. Bu yzden Ubeydullah kap Muaviye'ye s nyor ve daha sonra Sffin savanda ldrlyor. Kimi riva yetlere g r e Hz. Ali onu katlediyor. te Osman'n bunu korumas da halkta olumsuz etki yapyor: Osman, fakir-fukaraya ceza veriyor, ancak sra dostlarna, yandalarna g e 373 lince torpil yapyor, eklinde konuuluyordu.

5 ) Velit b . U k b e olay: Bu adam, Halife Osman'n kardeiydi: Anneleri Erva binti Kreyz'di, babalar ise farklyd. Velit'in babas Ukbe, Bedir harbinde sa olarak ele geirilmi ve Muhammed'in tali matyla ldrlmt. Daha sonra Beni Mustalk kabilesi Mslman olunca (tabii ki Muhammed onlara kar sava mt ve bunlar kl zoruyla mslman olmulard), Hz.
373 a- ibni Asakir, Tarih-i Dmak, 38. cilt/60ve devam, b- M. Taberi, Riyad' Nadre, 3/77.

Muhammed onlara diyor ki, ben falan tarihte adamm gnderirim, zektnz/verginizi ona teslim edersiniz. Gn gelince Hz. Muhammed Velit b. Ukbe'yi bu ile grevlen diriyor. Ancak adam yar yoldan geri dnyor. Dnmesinin nedeni de korkudur: nk daha nce bu kabile ile Velit b. Ukbe arasnda husumet olduu iin, korkudan g i t m e y e ce saret edemiyor: Ya gittiimde bama bir ey gelirse diye evhama kaplyor ve geri dnyor. Bu arada Muhammed, " N e yaptn?" diye sorunca o, "Ben gittim, meerki onlar tekrardan slamiyet'ten dnmlerdi, ben zor kurtul dum; yoksa beni de ldreceklerdi. stelik zekt da vermeyeceklerini sylediler" diyor. Bunun zerine M u hammed onlara kar sava hazrlna balyor. Aslnda byle bir ey de olmamt. A d a m oraya hi uramamt. Dier taraftan Muhammed'in elisi belirlenen zamanda gitmeyince, Beni Mustalk tarafnda da bir evham balyor ve hemen liderleri olan ve ayn zamanda Muhammed'in elerinden Cveyriye'nin de babas olan kii M e d i n e ' y e gelip durumu reniyor ve "Yalandr, biz zektmz topla dk, hazr; ancak memur bekliyorduk. Fakat bize herhangi biri uramad" diyor. Bunun zerine Muhammed tahkikat yapyor ve sonuta elisi Velit b. Utbe'nin onlara urama d ve stelik de onlara kar byk bir iftirada bulunduu ortaya kyor. Bu olay zerine Muhammed, Hucurat sure sinin altnc ayetini indiriyor. Anlam u: "Ey inananlar! Bir fask/kt insan size bir haber getirirse onu tahkik edin/aratnn. Yoksa bilmeden bir toplulua ktlk edersiniz/ onlara kar yanl yaparsnz da sonra yap tnza piman olursunuz." H e m e n hemen tm nemli tefsirlerde ve ayetlerin sebep-sonu ilikisini irdeleyen kaynaklarda, bu ayette sz edilen fask/kt insandan ka st, bu olaydan dolay Velit b. Ukbe'dir. Askalani, el-sabe

adl yaptnda, bni Abdi-I Berr, bu ayetin Ukbe iin indii ne ilikin slam limleri arasnda ihtilaf yoktur diyor. Burada bir not dp konuya devam e d e c e i m : Hani Hz. Muhammed gemiten g e l e c e e her ey biliyordu? Peki, bu olayda adam gelmeseydi ve bylece bu yalan or taya kmasayd ne olurdu? nk Muhammed, onun ya lanlar zerine sava hazrlna balamt ve tabii ki byk bir katliam olacakt ite Osman bylesine bir insan vali olarak tayin ediyor. Hz. Muhammed'in sevmedii, hakknda fasktr/kt in sandr diye ayet indirdii bir insana, nemli bir konuda (halk y n e t m e d e ) g r e v veriyor. Kald ki, bu adam ylesi ne iki ierdi ki, bir gn kendisi cemaate sabah namazn kldrrken, 4 rekt kldrr (ki sabah namaz iki rekttr) ve namaz iinde cemaate dnp, "Daha fazla kldraym m?" diyecek kadar ayya biriydi. y l e ki halk onu iki konusun da Hz. Osman'a ikyet etmitir. Osman sonuta, Hz. Ali'nin de basksyla mecbur kalp, onu hem g r e v d e n al yor, hem de iki itii iin krk krba iki cezas uyguluyor. Bu ceza uygulamasn Sahih-i Mslm'den aktaraym. a hitler toplum iinde halife Osman'a ifade verirler ki, bu adam iki iti ve kustu diye. Sonuta Osman Hz. Ali'ye, "Kalk sen cezay uygula" diyor. Ali bunu yapmyor ve olu Hasan'a sen kalk krk kr ba vur diyor. Hasan da, buna kar kyor, bana ne bu i lerden diyor. En son Abdullah b. Cafer cezay uyguluyor. 374 Evet, bu aklama M s l i m ' d e n d i . Hatta ylesine ierdi ki, zaman zaman kusard diye slami kaynaklarda bilgiler var. Cezann uygulanmas iin Hz. Ali'nin olu Hasan'a g rev verilince o, "Halifeliin iyi tarafndan yararlanan o, k t tarafn da o uygulasn" diyor. Bylece Osman'a sen yap,
374-Sahih-i Mslim, Hudud, ki cezas ksmnda.

ben niye bu ie bulaaym gibi szlerle kar koyuyor. So nuta Velit 40 krbala cezalandrlyor ve artk bu olup bi tenlerden sonra g r e v d e n de uzaklatrlyor. Osman, daha nce Kfe'de valilik yapan Sad b. Ebi-1 Vakkas' g r e v d e n alp yerine bu Velit'i atamt. Velit'i g revden alnca, bu kez de yerine Sait b. As' tayin ediyor. Hatta Rumlara kar bir savata bile Velit iki ierken, arka dalar ceza verelim diyorlar; ama Hzeyfe b. Yeman engel oluyor, sava var karmzda biz iki ile mi uraacaz di yor. Bu arada Velit, "Haram da olsa, size ramen ben iki ierim" diyor. Osman'n sonunu getiren yanllardan biri de bylesine bir adama yapt iltimas-ayrcalklardr. 375 Btn bu olup bitenlere kar yine slam dnrleri Osman' savunmu, onun cinayetinde parma olan saha beler hakknda ar konumulardr. Mesela bni Teymiye, Osman'n lmne alanlar, bunu gerekletirenler su ludur, isyancdr, haddi aanlardr diyor. Zehebi de bu d o rultuda aklamalarda bulunmutur; ama olaylar ylesine aktr ki, Osman' savunabilecek hibir hakl neden yoktur. bni Teymiye gibilerine kalrsa, Osman'n bu zulmne kar kanlarn hepsi cehennemliktir. Hlbuki Osman'n lm n isteyenler arasnda, Hz. Muhammed'den cennet mj desini alanlar da vard. Mesela Talha ve Zbeyir g i b i . 3 7 6

375 a- Mslim, Hudut, Hadd'l Hamr ksmnda, b- bni Kuteybe, Maarif, s. 180 v d . c- Zehebi Siyer-i A'lam, 3/412 vd. No:67. Burada kitab tahkik eden, dip notta ayrca imam Ahmet b. Hanbel, Taberani, Tehzib-i Kemal, Bidaye- Nihaye, tstiab, Isabe, Aan, sd'l Gabe, El-Kamil fi Tarih, el-Marife ve Ta rih (Besevi) Neseb' Kurey gibi kaynaklarda da getiini belirtiyor, d- ibni Asakir, Tarih-i Dmak, 63. cilt/218 v d . no: 8033. e- Askalani, Isabe, Velit b. Ukbe ksmnda. N o : 9153. 376 a- Taberi Tarihi, 3/433. b- bni Esir, El-Kamil 2/535.

6 ) D a m a d A b d u l l a h b . Halit b . s e y d olay Osman kzn bu adama verince, hazine yetkilisine, bunla ra alt yz bin/kimi rivayetlerde de drt yz bin dirhem yardm ver, diye talimat verir ve bu kadar para devlet ma lndan kzna ve damadna verilir. Ayrca bu ifte, devlete ait mallardan eitli hediyeler verir. Hatta Osman lnce o gnk para birimiyle elli bin civar dinar (altn para) onun muhasebecisinde bulunur. Yine 30 milyon zeri gm pa ra (dirhem) ve 1000 d e v e ile birlikte Vadi'l kura, Hayber, Rebeze gibi yerlerde 10 milyon dinar (altn para) deerin de servet brakr. unu hep hatrlatrm: Bunlarn tm ta landan, ganimetten, haratan... salanan gelirlerdir. 3 7 7 Bu iltimas ksmn zetleyecek olursam-, - Amcas Hakem'i M u h a m m e d ' e ramen srgnden geri getirmek ve yz bin dirhem devlet malndan ona ba ta bulunmak. - Hakem'in olu Mervan' da srgnden getirmek, kendine vezir yapmak, kendi kz mm Eban' ona ver mek, Afrika'da ele geirdii yerlerin 1/5 vergilerini ona ba lamak vs. - Yine Hakem'in bir dier olu olan Haris'e, yz bin dirhem para banda bulunmak ve 'Mehruz' denilen M e dine'deki nemli bir al-veri merkezinin gelirini ona hibe etmek. - Kardei olan Abdullah b. Ebi Sarh'a ar derece im kn tanmak, Afrika'ya vali atamak, orann gelirini kendisi ne tahsis etmek. - Yine akrabas olan mehur Ebu Sfyan'a, hazineden iki yz bin dirhem para hibe etmek.
377 a-Muhammed Rda( 1865-1935), 'Osman b. Affan' adl eseri, Osman'dan kalan servet ksmnda, b- bni Kuteybe, Maarif, s. 112-113.

- Ebu Musa el-E'ari'nin Irak'ta toplad vergileri, kendi yakn akrabasna ve Emevi soyuna bal kiilere datmak. - Abdullah b. Halit b. seyd'e kzn vermesi ve bu da madna hazineden alt yz bin dirhem bata bulunmas, baka hediyeler vermesi. - Yine kardei olan Velit b. Ukbe'yi Kufe valiliine ata mas ve Sad b. Ebi Vakkas' g r e v d e n uzaklatrmas. - am'n tm vergilerini Muaviye'ye hibe etmesi. - Ebu Musa ve Osman b. Ebil As' g r e v d e n alp yerle rine daysnn olu Abdullah b. Amr' atamas ve daha ni celeri. te btn bunlar, halk galeyana getiren son derece kt rneklerdir.

Muhalif olanlara iddet ve sindirme politikas 1) A m m a r b. Yaser olay

uygulamas

Hatrlanaca gibi Ammar b. Yaser, Tebk suikastnda Hz. Muhammed'in devesini nden eken kii ve o olaya kar an insanlar da bilen ikinci tank. Halife m e r tarafndan Kufe'ye grevli olarak atanyor, yansra Abdullah b. Mesut da bir nevi talim-terbiye ve hazineden sorumlu bir grevli olarak oraya g i d i y o r . 3 7 8 Halife Osman i ba yapnca onu M e d i n e ' y e alyor. Her taraftan Osman'n ynetimine kar bakaldrlar oalnca, M e d i n e ' d e de ciddi bir muhalefet oluuyor Os man'a kar. Bir gn, her kabileden nemli kiiler toplanp Osman' uyarmak iin bir ltimatom/metin hazrlyorlar. Bunlar arasnda Mikdad b. Amr, cennetle mjdelenen Tal ha ve Zbeyir gibi toplamlar elli civarnda olan nemli bir
378 Muhammed Rda, Hz. Osman b. Affan, s. 204.

seme heyet kendi aralarnda Ammar' temsilci olarak se ip o ltimatom yazsyla birlikte Osman'a gnderiyorlar. Ammar, Osman'a konuyu anca, Osman ok kzyor ve o kd alp yere atyor. A m m a r ona, "Bu i ok cid di, sen Hz. Muhammed'in arkadalarnn sana kar hakl olarak yazdklar mektubu yere atamazsn, sayg szlk yapamazsn" deyince, Osman adamlarna talimat veriyor, Ammar' y e r e ykp kol ve bacaklarn balyorlar. Bu arada Osman onu tekmelemeye balyor. Sonuta A m mar baygnlk geirip ftk oluyor. Osman hem onu dv yor, hem de "Allah seni rezil etsin" gibi szleriyle de haka ret ediyor. A m m a r daha sonra baygn haldeyken Hz. Mu hammed'in elerinden mm Seleme'nin evine alnyor. Kimi rivayetlere g r e mm Seleme gelip Osman'a kz yor, neden bu adam komalk yaptn diye; kimilerine g r e de Ammar'a, "Sen m a d e m biliyordun ki bu adam halife, yetki var elinde, seni bu hale getirecek, o zaman niye kar ktn?" denildii gibi farkl bilgiler de var. Bu arada Hz. Aye de olay duyuyor ve Osman'a kzyor, bu olaydan do lay Aye ile Osman'n aras alyor. Osman'n Yaser'i komaya sokmas hakknda farkl riva yetleri de var. Deiik basknlarda ele g e e n talan mallar arasnda altn mcevherat da varm. Osman bunlar ken di ailesi ve yaknlarna datmaktadr, tabii ki bunlar baka insanlar ele geirmiti; ama o kendi yaknlarna datyor du. Halk bunu duyunca kar kyor ve onu protesto edi yor. Osman buna kar, "Bu talan malndan kimilerin hou na gitmese de biz ihtiyacmzda kullanrz" diyor. Byle de yince Hz. Ali onu uyaryor, sen asla byle yapamazsn di yor. Bu arada A m m a r da Osman'a sert kyor. te burada Osman ona, "Sen ha, iinde idrar durmayan falancann olu, kim olursun da bana kar bunlar sylersin" diyor ve

adamlarna da, "Tutun bunu" emrini veriyor. te burada onu tekmeleyince komalk oluyor ve namaz klamaz ha le geliyor. Yani yukarda anlatlan o komalk halinin hikye si byle. Sonuta A m m a r hem sevilen biri, hem de onun bal bulunduu airet gl. Onlardan Hiam b. Velit gelip Os man' tehdit ediyor: "Ayn szleri Hz, Ali de sana syledi; ancak sen ona bir ey diyemedin. Bu sahipsiz olduu iin bak sen ne hale getirdin. ayet bana bir ey gelirse, unu bil ki, sizden en nemli kim ise o da ldrlecektir (Os man' kastediyor)" diyor, tabii ki Osman ona da kzyor; an cak birini komalk yapt iin artk onu dvdrmekten vaz geiyor. Bu arada adamlarna "Bunu burdan karn" diye talimat veriyor ve oradan uzaklatrlyor. Bu arada Hz. Ay e ona, "Bak Hz. Muahmmed'in daha ayakkabs, elbisesi duruyor, siz ne abuk deitiniz, ii lakalatrdnz" diyor. Aye'nin bu szlerinden sonra Osman ok bozuluyor ve camiye gidiyor, orada ters konumaya balyor. Cemaat ona akn akn bakyor, bu ne diyor diye. te M u h a m m e d ' e kar suikastta bulunanlar bilen Hzeyfe ve Ammar'n bana gelenler bunlardr. Bir tarafta halife Osman bu adama bu ekil hakszlk ya parken, dier taraftan da kendisine yaplan baskn srasn da, yardmc olmas iin Ammar b. Yaser'e haber yolluyor. Ammar'n verdii yant olumsuzdur; stelik de hakl olarak sert tepki gsteriyor. Bu konuda anlatlanlar arasnda az fark grnyorsa da, Osman'n onu tekmeledii ve adam sakat brakt gibi bir gerek var ortada. Bu, birok slam tarihisinin ortak olarak iledii bir konudur. 3 7 9
379 1 - Mhibbddin Taberi (694.) Riyad' Nadere fi Menakb'il Aere, 3/75. 2- Belazuri (279.) 'Ensab ul Eraf 6/161 v d . 3- lbni'l Arabi Ebubekir (543.)' El-Avasim' min'el Kavasm.' s. 280 vd.

2 ) A b d u l l a h b . M e s u t ' a yaplanlar Osman, Abdulah b. Mesut'u d v e d v e kaburga kemikle rini krar; ayrca onu g r e v d e n de alr. Olayn zeti u: Ab dullah b. Mesut Kufe'de hem talim-terbiyeden sorum lu/eitimci, hem de maliyeden sorumludur. Osman tara fndan eski vali Sad b. Ebi Vakkas g r e v d e n alnp yerine Velit b. Ukbe atannca, Velit ondan, devlete ait/hazine ma lndan bir miktar yardm ister, bni Mesut da verir. Bakala rna da bu ekilde bor vermitir; daha sonra msait olduk larnda onlardan geri almtr. Onun Velit'e, "Bu bortur, d e m e n lazm" demesi Velit'in houna gitmez. nk Velit'in amac geri vermemek zere almaktr. Velit, bu davra ntan dolay bni Mesut'u halife Osman'a ikyet eder. Os man kendisine bir mektup gndererek "Sen bir memur sun, Velit'ten hesap soramazsn" der. Bunun zerine b ni Mesut anahtarlar teslim edip sivil bir vatanda olarak Kufe'de yaamaya devam eder. slami kaynaklardaki bilgi lerden anlalyor ki bni Mesut yumuak bal ve zararsz bir insand. Hz. Muhammed'in ok samimi arkada oldu unu bilen halk ona sayg gsterirdi. Bu arada bni Mesut, halife Osman'n icraatn ve oraya vali olarak atanan Velit'i her frsatta eletirmeye d e v a m ediyordu: "Zannediyor dum ki ben Mslmanlarn hazinesinden sorumluyum; bilmiyordum ki Osman ve ona bal kiilerin hazinesi ne bakan bir memurum" diyerek tepkisini gsteriyordu, tabii ki bu da ne Velit'in, ne de Osman'n iine geliyordu. Bu yzden Velit onu Osman'a bir daha ikyet etti, "bni Mesut'un kendisi aleyhinde propaganda yaptn, halk kkrttn" anlatt, Osman onu M e d i n e ' y e ard. Os man'n hutbe okuduu bir srada camiye girdi. Osman,
4- bni Kesir (h.774.), Bidaye, Nihaye, 7/80 ve sonras, Osman ksm. 5- Suyuti,Tarih'l Hulefa, s. 130 ve sonras.

"te bakn u an kt bir hayvan ieri giriyor" diyerek ar hakaretlerde bulundu. O da, "Ben Hz. Muhammed'in arkadaym ve Bedir, Rdvan Biatna ketlan biriyim" (Os man Bedir ve Rdvan'a katlmad iin turada ayn zaman da dolayl bir ekilde onu eletiriyor da) dedi. Bu arada Hz. Muhammed'in elerinden Ebubekir'in I<z Aye bunu du yunca, o da Osman'a kzd ve tpk Am^ar olaynda oldu u gibi burada da Osman'a kar tavr ald. Baz slami kaynaklarda bni Mesut'uT en son Osman'la anlat ve onunla helallat iddia edilyor. Hatta bunu is patlamak iin bni Mesut'un Osman ha<knda, "Yanllkla bir ok atsam, Osman'a isabet edip de drlse, buna kar Uhud da kadar altn da bana veril>e yine mutlu ola mam" dedii syleniyor. Bununla Osrran'dan ok m e m nun olduunu n e srmek isteniyor. Hlatta Osman onu srgne g n d e r m e k isterken birok insan kendisine, "Sa kn srgne gitmeyi kabul e t m e . Biz stni destekleriz, b rakmayacaz" deyince bni Mesut, "Ha'ir; emrini dinleye ceim. nk baz olaylar ve fitneler ocaktr. Bu yzden ben istemiyorum ki bunun ilk kvlcmn kendim yakaym" diyor. Daha nce de ifade edildii gibi,Osman'n, "Baka yere gndersem oray da kartrr" endiesinin yansra Hz. Ali ve baz insanlarn araya girmesiyle bni Mesut'un sr gne gnderilmesinden vazgeiliyor. Akas, Osman'n hazrlad Kur'ci dndaki nsha lar yakmas, halk zerinde ok olumsui^tki brakrken; en bata bu Kur'an konusu ve onun genel ifaat Osman'n so nunu da getiriyor.. te burada uyduruyorlar, bni Mesuttemi ki, e e r Os man' katlederlerse artk bir daha onunjibi bir halife bula mayacaklar. Hatta bni Mesut daha fiyatta iken Osman hakknda her yerden muhalefet oluuna kendisi, ben Os-

man'a ok atmak istemiyorum demi. Bellidir ki baz uydu ruk uzlama cmleleri kurmular; ancak becerememiler. nk mademki memnun kalm, o zaman daha rnek mi kalmad ki, kendisi kalkp Osman'n lmyle ilgili r nekler versin. Gc^ld gibi savunmular; ancak ilkel bir savunma, inandrcl y o k . 3 8 0 Osman, bni Mesut'a toplum iinde hakaret ediyor, haysiyetini kryd r ve onu camiden kovuyor; bu yetmiyor mu gibi, onu d r ? v m e k iin ayrca adamlarna talimat veri yor. Onlar kendi?' komaya sokuyorlar ve kaburga kemik lerini kryorlar. Hz. Ali bu arada Osman' uyaryor: "Sen Velit b. Ukbe yz-nden adama nasl bu cezay veriyorsun" diyor. A m a Ali'n' 1 " 1 D u k fayda etmiyor; Osman bildii ni yapyor. Bu c>' u P bitenlerden sonra da onu srgne, tenha bir y e r e g n d e r m e k istiyor; ancak Mervan, Os man'a, "Sen Kfe 'ye gnderdin, oradakileri senin hakkn da r g t l e d i / a l a r m a geirdi. Durum bu iken sen am'a gndersen oradaki insanlar da rgtler. En iyisi burda kal sn bari kontrol altnda olur" deyince, Osman bunu uygun buluyor ve cretsiz bir ekilde M e d i n e ' d e yaamaya mah km ediyor. bni Mesut, arkadalarndan Ammar b. Yaser'e vasiyet ediyor, "Eer Osman'dan nce vefat edersem sakn cena z e m e katlmasn" diyor. Abdullah b. Mesut, Osman'dan nce vefat ediyc , r v e arkada A m m a r b. Yaser onun vasi yeti gerei Osman'a haber v e r m e d e n gmyor. Daha son ra Osman bunu duyunca Ammar'a, "Allah rahmet eyle sin" diyor. A m r n a r da, Osman'a alay edercesine, "Evet hepimiz tarafndan Allah rahmet eylesin" karln veri3 8 0 a ) b n i A b d i l b e r , stiab, bni M e s u t m d . N o : 1659. b ) H e y s e m i M . Z e v a i d , n o : 1 4 5 4 8 , cilt 9/109 c) B e l a z u r i , Ens,ab, 6/148

yor. Osman bunun alay olduunu anlyor ve orada onunla tartyor. Hatta srgne gndermek istiyor. Hz. Ali burada da Osman'a kar kyor ve aralarnda sert tartmalar da meydana geliyor. Sonuta olay orada kapanyor. ibni Mesut, ta Mekke'den beri M u h a m m e d ' l e beraber dir ve ilk Mslmanlardan olup Kur'an hafzdr. Osman kendi keyfine g r e Kur'an ad altnda ve Yahudi asll Z e y d bin Sabit bakanlnda bugnk dnya piyasasnda bulu nan kitab hazrlarken, bni Mesut kar kyor ve bildii farkl bir Kur'an nshasna g r e hareket ediyordu. Kufe'de iken de halka kendi Kur'an'n anlatyordu. te Osman onu geri arm, dier Kur'an nshalarn yakt gibi onun da Kur'an nshasn alp yakmtr. Bu konudaki de tayl bilgiyi, farkl bir almamda ileyeceim. O yzden burada bunun zerinde fazla durmuyorum. Sadece bir ha trlatmada bulundum. Ancak u da muhtemel ki, bni M e sut, Osman'n hazrlatt Kur'an'a kar kmtr. Os man'n ona kar asl kini buradan kaynaklanmaktadr. Yu karda z e t l e m e y e altm nedenler de oluunca, artk olay patlak v e r i y o r . 3 8 1

3) Ebu Z e r - i Gfari'yi srgn etmek Halife Osman dneminde ok kii srgn edildi, kar kanlarn ald en hafif cezayd srgn. Halife Osman'nn talimatyla Kufe'den, Sait b. As ynetiminden Suriye'nin am tarafna, yine Basra'dan am tarafna Muaviye emrine kitlesel bir ekilde srgne gnderilen pek ok insan var381 abcdBelazuri, Ensab, 6/140-164. Taberi Tarihi, 4/251 ve devam, bnil Arabi, el-Avasm'u min'I Kavasm, s. 280. ehristani, Milel ve Nihal, s. 14. Nizamiye mezhebi ksmnda.

d . 3 8 2 Sonuta Muaviye onlarla anlaamamtr. Bunlar hakknda Osman'a mektup gnderiyor, bunlarla uyum salayamyoruz diyor. Bu defa da baka b l g e y e srgne gnderiliyorlar. Evliya elebi gibi oradan oraya srgn ha yat yaayan insan oktu o zamanlar. Yine halife Osman Basra'dan, Abdullah b. Amir himayesinde yaayan insan lardan baka bir grubu am tarafna srgne gnderiyor. unu da belirteyim; slami kesim Osman' kurtarmak, onun eksiini kabul etmemek iin eitli uyduruk savun malar yapmtr. rnein; bunlar hrszm, zinakrm gibi yaktrmalar vardr. Olay bu kadar basit olsayd Osman'n en yakn evresi ona dman kesilmezdi ve onu feci bir bi imde katletmezdi. Gya Ebuzer srgn edildii kye g nll olarak g i t m i . 3 8 3 Mesela bni Sad gibi. A m a bu sa vunma yetersiz ve inandrc deildir. nk adam Hz. Mu h a m m e d ' e bal biriydi ve Muhammed'in gml olduu M e d i n e ehri varken herhalde kalkp da lene kadar ssz bir kye gnll olarak yerlemezdi. Aslnda olay udur: am valisi Muaviye yle sylyor: am diyar Allah'ndr, yani ganimettir, devlet maldr, do laysyla benimdir d e m e k istiyor. Ebuzer de o srada ora dayd ve bu szlere kar kyor: Muaviye'nin ve bu arada halife Osman'nn yanllarn, zulmlerini kabul etmeyip halka anlatyor. Bu olup bitenlere kar Muaviye onun hak knda Osman'a rapor veriyor, bu bizi eletiriyor, icraatmz hakknda propaganda yapyor diye. Osman da Muaviy e ' y e , onu bana alelacele M e d i n e ' y e gnder diye talimat
382 Mesela Kfe'den Sabit b. Kays, Sa'saa b. Savhan, Amr-el Huzai, Amir b. Abdi-I Kays, Malik-i Ester, Malik b. Kab, Kmeyi b. Ziyad gibi ahsiyetler, Suriye taralna Muaviye emrine gnderilirler. 383 a- Taberi Tarihi, 4/317 ve devam. b- ibni Kuteybe, Maarif, s. I 13 ve 146. c- Tabakt-i bni Sad, 4/429.

veriyor. Ebuzer M e d i n e ' y e gelince Osman'n kt yneti mini orada da anlatyor. Osman ona, sen burdan gidecek sin. Bir yer iste seni srgne g n d e r e c e i m diyor. A d a m , beni M e k k e ' y e gnder diyor; Osman bunu kabul etmiyor. A d a m Kuds olsun diyor. Osman onu da kabul etmiyor. Basra ile Kufe'den biri olsun diyor. Osman bunlar da kabul etmiyor. nk bunlar nemli merkezler, o gn iin met ropol durumunda olan blgeler. Osman, onun halkla te mas kurup, aleyhine almasndan korkuyor. Onun iin bunlar kabul etmiyor ve ona, "Seni Rebeze kyne g n d e r e c e i m " diyor (Medine-Kufe arasnda ssz bir ky). Ebuzer buraya zorla gnderiliyor ve lene kadar burda sr gn hayat yayor. Daha sonra Osman onun lm haberi ni alnca, "Allah rahmet eylesin" diyor. Osman'n bu ifa desi Ammar b. Yaser'in zoruna gidiyor; Ammar buna kar Osman'a unu sylyor: "Evet biz de diyoruz Allah rah met eylesin." Tpk bni Mesut'un lmndeki gibi bir du rum yaanyor burda. Tabi ki bu szlerle Osman' zmnen eletiriyor: Yani 'hem adam srgne gnder, ona ceza ver, hem de alay edercesine Allah rahmet eylesin d e ' mesajn iletmek istiyor ve tabii ki Osman bunu anlyor. Bu yzden Ammar'a sert kyor, grevlilerine "Bunun haddini bildi rin" diye talimat veriyor. Adamlar Ammar' d v e d v e ko malk yapyorlar. Sonuta Osman bunu da srgne gndermek istiyor; ancak kabilesinin araya girmesiyle Hz. Ali, Osman'a gidip unlar anlatyor: Temiz bir insan (Ebuzer'i kastederek) sen srgne gnderdin ve orada vefat etti. Sen buna benzer baka bir rnek daha m uygulamak istiyorsun deyince, bu kez Osman'la Hz. Ali arasnda sert tartmalar oluyor, hat ta Osman Ali'ye, "Asl sen srgne gitmelisin" diyor. Hz. Ali de, elinden ne geliyorsa yap, bakalm baarabilir misin

karln veriyor. Bu arada bu olup bitenleri duyanlar top lanp halife Osman'a, "Kim sana kar karsa, seni eletirir se sen de ona ceza verip srgnlere yollarsan bu i yr m e z " deyince, Osman hem Ammar'n srgn olayn ora da kapatyor, hem de Ali ile tartmalara son veriyor. Daha sonra Mslmanlar arasnda meydana gelen Sffin harbin d e A m m a r ldrlyor. 3 8 4

C) Halife Osman'n baz savalardan kamas

Hz. M u h a m m e d zamannda meydana gelen Bey'at-i Rd van'a ve Bedir'le Uhud gibi nemli savalara, halife Os man'n sudan bahanelerle katlmamas, Mslmanlar ze rinde olumsuz etki brakmt. Zamanla onun hakknda olumsuz dnceler oalnca, halk nezdinde bu katlma ma da artk mazeretten kp nemli bir eksiklik olarak de erlendirilmeye baland. Her frsatta yzne kar u u savalardan kat aka syleniyordu. ki savaa katlma mas ve stelik Bedir'de ele g e e n ganimetlerden onun da pay almas, bir nevi akgzlk olarak deerlendiriliyordu ve Mslmanlar nezdinde itibarna g l g e drmt. K sacas, bu da Osman iin bir eksiklik olarak deerlendirili yordu, onun bu davran Mslmanlarn zoruna gidiyor du. Aada A. Rahman b. Avf konusunda bu konuda so mut rnekler v e r e c e i m .

D) Osman'n, tm Kur'an nshalarn yakmas

Bu konuda elimde yeni bir almam var, orada detaylca anlatacam. Olayn zeti u: O zaman, u an var olan Kur'an ortalkta yoktu. Herkes M u h a m m e d ' d e n ayet ad al tnda bir eyler almt. Bugn nasl basn mensuplar ba-

384 Belazuri, Ensab'l Eraf, 6/166 v d .

bakann peine taklp bilgi alyorlarsa, o zaman da byley di; ancak imknlar farklyd tabii ki. Bu bilgileri herkes ayn derecede Muhammed'den almyordu. Bir gn bir kii o gnk bilgileri alyordu, bazen birlikte birka kii oluyorlar d, bazen uzun sre bazlar hi bulunmuyordu. Yani M u hammed'in konumalarnn bugnk Kur'an gibi bir araya gelebilecei hi kimsenin aklndan gemiyordu. Bu, M u hammed'den sonra bir ihtiyatan dolay ortaya kan yeni bir durumdur. te Osman, birok kiide gya para para bulunan bu ayetleri bir araya getiriyordu. Pek ok insann hazrlad baz ayetler varm. Adeta herkesin cebinde farkl bir Kur'an vard. mer, Yahudi asll Z e y d b. Sabit'e g r e v verip yeni bir Kur'an (bugnk) hazrlatnca, o d nem var olan tm Kur'an nshalarn yakyor. Hatta Hz. Ali'nin Kur'an' vard ayrca, bni Mesut'un, bey b. Ka'b'n ve daha birok sahabenin ayr ayr Kur'an'lar vard. te bu yeni Kur'an' ortaya koymak ve var olanlar yakmak mille tin zoruna gidiyor, Osman'nki adeta bir darbe yasas gibi alglanyor ve bu konu da Osman'a kar ciddi tavr alnma sna neden oluyor. Dediim gibi bu konuda yeni bir al mam olduu iin fazla detaya girmiyorum; bu aamada bu ksa bilgi yeterli. te bu konu da Osman'n sonunu getiren nemli sebeplerden biridir.

e- Halfe O s m a n ' n Katledilmesine Katk S u n a n n e m l i Kiiler /Muaviye b. Ebi Sfyan

Osman'n en nemli adam ve o d n e m d e am valisi olan Muaviye bile ona yardm etmek istemedi. Bu konuda mam Suyuti ve bni Asakir gibi mehur slam tarihileri u-

nu aktaryorlar. Ebu T u f e y l 3 8 5 ile Muaviye arasnda bir diya log geiyor: Muaviye soruyor, sen de Osman' katledenler arasnda var miydin diye? Ebu Tufeyl hayr yoktum; ancak ben de hazrdm ve ona yardmc olmadm. nk ne Mekkeli, ne de Medineli Mslmanlar ona yardmc olma dlar, kimse ona yardm etmedi diyor. Ebu Tufeyl, Muaviy e ' y e , "Sen de yardm etmedin" diyor. "Hlbuki sen am valisiydin, yetkin daha fazlayd; ama yardma gelmedin?" Muaviye burada alay edercesine, "Benim onun kan bede lini almam daha iyiydi/bir bakma gitmesi kalmasndan da ha iyiydi" karln veriyor. Bu arada adam ona bir iir de hatrlatyor: frsatsnz d i y e . 3 8 6 Zehebi tarihinde, halifelere ayrd zel ksmda yle farkl bir olay da aktaryor. bni Abbas bir gn Amr b. As'a, sen yle Osman'n aleyhinde altn ki, Medine'yi alarma geirdin, milleti ayaklandrdn. Muaviye'ye de, sen de am valisiydin, adama yaclk yaptn; ama sonuta senden yar dm isteyince yapmak istemedin ve hatta ldrlmesini is tedin d i y o r . 3 8 7 Herkesin bir hesab vard. Muaviye daha yksek bir yer hedeflemi olabilir v e y a Osman'n kurtuluu yok; bari ben geleceimi riske atmayaym diye dnm olabilir. Yani mutlaka bir hesap yapmtr. nk Muaviye ok kurnaz bir insand. nemli bir ailenin ocuuydu, babas Ebu Sfyan hem Bedir, hem de Uhud savanda kar tarafn lideri, bakomutanyd.

385 Bu adamn asl ad, Amir b. Vasile b. Abdullah el-ICenani. Muhammed za mannda vard ve Muhammed'in sahabelerinden en son len kii. ibni Asakir, no:3064, cilt 26/113 ve devam. 386 a- Suyuti, Tarih'l Hulefa, s. 200. b- bni Asakir, no:3064, cilt, 26/117 ve devam. 387 Zehebi Tarih'l slam, Halifeler ksm zel blm, s. 95.

2 - Hz. A y e O s m a n ' n a l e y h i n d e alyordu Birok slami kaynakta Aye'nin Osman iin, "ldrn, onun katli vaciptir" gibi lm fetvalar verdii anlatlyor (Hatta Osman'n yaptklarna kar Aye, "Muhammed'in henz ayakkabs, gmlei, sa bile duruyor; ama ne yazk ki onun getirmi olduu din gitti kayboldu ( O s man'n icraatn kastediyor)" d i y o r . 3 8 8 Kimi rivayetlere g r e de, hacca giden Aye henz M e dine'ye varmadan yolda Osman'n lm haberini alnca, "Gk yere dse bile hi umurumda deildir? karln veriyor. Mervan, Z e y d b. Sabit ve A. Rahman b. Utab gibi leri Aye'ye soruyorlar: "Bu insanlar senin szn dinliyor lar. Dolaysyla Osman'a kar bu tehlike var iken sen niye hacca gidiyorsun?" Aye yle diyor, Korkarm ki halk Osman hakknda benimle danp ona gre hareket eder; bunun sonucu olarak da, mm Habibe'ye yapl d gibi bana da yaplr. O yzden gidiyorum" diyor. Bu nun zerine onunla Mervan arasnda tartmalar oluyor; ama tabii ki A y e yoluna d e v a m ediyor. Hatrlanca zere daha nce mm Habibe hakknda baz bilgiler vermitim. O da M u h a m m e d ' e Tebk'te sui kast yapmak isteyen mer, Osman gibilerin listesini bildi i iin hep rahatsz ediliyordu. te Osman'a baskn yapanlar, onu uzun sre e v d e mahsur braknca, su, yemek izni vermeyince, Hz. M u hammed'in elerinden mm Habibe mdahale ediyor. nk o ayn zamanda Ebu Sfyan'n kz ve Osman'n akrabasyd. A m a neredeyse onu da ldreceklerdi, glk le onu olay yerinden uzaklatryorlar. Aye az nce aktar388 a- Ebl Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beer, 1/239. b- Hakim Mstedrek, srail b. Musa'dan, 3. cilt no: 4607. c- ibni A'sem, Futuh, 1/420.

eliim konumasnda bu olay kastediyor, byle bir ey be nim de bama geleceinden korktuum iin areyi hacca gitmekte buluyorum d i y o r . 3 8 9 Aslnda Aye, Osman'n saf d braklmasn ok isti yordu; ama korkuyordu. Daha nce de anlatld gibi Ay e'nin z kardei M u h a m m e d b. Ebubekir, Msr'dan gelen ekip iindeydi ve Osman' yakalaynca y e r d e srndren, sakalndan tutup eken, yzne vuran bir muhalifti, tabii ki Aye kardeini brakp da Osman'a destek vermezdi. Kal d ki, Osman da m e r gibi Ebubekir'in lmnden sorum luydu. te A y e ve kardeinin Osman aleyhinde faaliyet y rtmeleri bundan dolaydr d e m e k yanl olmaz. Resmi s lam tarihinde ancak bu kadar bilgi kayda gemi; yani Ebu bekir'in ocuklaryla Osman arasndaki honutsuzluun asl nedeni, Osman'n Ebubekir'in cinayetinden sorumlu olma sdr. A y e ve kardeinin babalarnn cinayetine dair bilgile rinin dzeyini slami kaynaklardan tespit e d e m e d i m . An cak Aye'nin bunun farknda olduu, bildiine ilikin baz iaretler var. Mesela Muaviye ona mektup gnderiyor, Os man konusunda yardmc ol diye; o unu diyor: Hz. Mu hammed bir gn Osman'a u aklamay yapt: "Ey Osman Allah sana bir fistan giydirdii zaman (yani halifelii kastediyormu) sakn tehlike de olsa onu brakmayaS l n

.390

Hlbuki Aye'nin bu aklamas Osman iin son derece tehlikeliydi. nk isyanclar gelmi kapya dayanmlard ve e e r Osman grevi brakrsa, karmayz diyorlard; Ay389 a-Taberi Tarihi, 4/386. b- ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/210. c- bni Esir, El-Kamil 2. cilt, Osman ksmnda. d- bni Sad, Mervan b. Haken ksmnda. 5/19 v d . 390 Ahmet bin Abdullah b. Kays o da Numan b. Beir'den.

e ise Osman' direnie tevik ediyordu. Osman sadece bu sz dolaysyla direniyordu demiyorum. Burada maksat, Aye'nin niyetini okumaktr. Bir kere Muhammed'in kimin halife olaca konusunda aklamas yoktu. Yani bu hadis Aye'nin kendi ahsi aklamasdr. Byle yapyor ki adam dirensin ve ldrlsn. te bu gibi belirtiler, aslnda Aye ve kardeinin, Os man'n Ebubekir cinayetinde parmann olduunu anla mlardr sonucunu gsteriyor. Ayrca asrlar sonra baz kaynaklardan o zaman Ebubekir'e kar yaplan bu plandan biz bile haberdar oluyoruz da, onlar o zaman bundan ha berdar olmasnlar: Byk ihtimalle bilgileri olmutur. Yoksa durup dururken adamn lm fermann niye versin kil De mek ki aralarnda ok ciddi bir sorun varm. Aye kendini koruduu halde yine zaman zaman teh ditler alyordu. A y e bir gn Mesruk adnda bir sahabiye unu diyor: "Sizler ilk nce Osman' beyaz elbise gibi ne srdnz, onu halife setiniz, imdi de bir ko gi bi onu kesiyorsunuz." Mesruk da, "Ey Aye, bu senin iin, insanlara talimat verip de onlar Osman aleyhine k krtrsan sonu byle olur" diyor. Aye, "Ben hep e v i m d e oturdum, kimseye mektup yazdm falan yok" karln veriyor. Hlbuki A y e karyordu, onu ldrn, katli vacip tir diyordu. Nitekim Osman'n lm haberini alnca bunu itiraf ediyor, onu ldrmek iin ben de halk tevik ettim diyor.391 Hlbuki slami kaynaklarda nemli kantlar var ki Aye, "Osman dinden km, onu ldrn" eklinde insanlara talimat veriyordu ve ona hakaret anlamnda Na'sel (Yani bunak, ahmak, Yahudi kiiye benzetme) lakabyla ilk sesle391 a- A. Razzak, Musannaf, no: 20967, cilt 11/447. b- Halife b.Gayyat Tarihi, s. 98.

nen Aye'nin kendisiydi. Medine'deki Yahudi veya Msr asll bunak adama benzetmek bir yana; bir kere Na'sel'in kelime anlam ktyd. bni Manzur yle diyor: Nasel de mek, ahmak-beyinsiz demektir. imdi slam leminde mehur bir mfessir (Kur'an y o rumcusu) ve ayn zamanda tarihi olan mam Taberi'den Aye'nin Osman'la ilgili yaklam konusunda bir z e t bilgi vereyim. Taberi dnda birok slam dnr de ayn ey leri kaleme alm. Aye hacdan dnp yolda Abd b. mmi Kilab/b. Ebi Seleme ile karlanca, "Benden sonra M e dine'de neler oldu?" diye soruyor. Adam ona, senden son ra Mslmanlar Osman' katletti diyor. Bu arada Aye, "as lnda Osman zulmen katledildi, ben onun kan bedelini is t e y e c e i m " diyor. A d a m buna kar Aye'ye, "Allah'a ye min olsun ki Osman hakknda ilk kkrtc szleri sen sy ledin, 'Onu ldrn, Na'sel'in katli vaciptir' diye sen ta limat verdin" diyor. Aye, "Evet ben de syledim, halk da sylyordu; ancak adam artk lm ben isterim ki son s zm onun hakknda olumlu olsun" diyor. A d a m burada Aye'nin elikileriyle ilgili irticalen 6 msralk bir iir okuyor. erii (zetle) yle: Halifenin kat lini isteyen, insanlara talimat veren sen idin, kfirdir diyen yine sen idin. Biz de seni dinledik ve gerekeni yaptk. Bi zim yanmzda katil kii, ldren deil, ldrmeye emir verendir eklinde devam ediyor. lgintir ki, Aye'nin az nceki aklamasn (ki Ali halife olmu, kendisi yar yolda tekrardan Mekke'ye dnyor ve Osman' ldrn sz gi bi) Taberi gibi (310.hicri lm) bir Kur'an yorumcusu ve ta rihi anlatrken de hi savunma yapmyor, olduu gibi kay nanda iliyor. Fahrettin er-Razi de u farkl bilgiyi veriyor. Halife Os man Aye'nin baz alacaklarn geciktirince, A y e ona kar

gazaba geliyor/kzyor ve "Ey Osman; sen emanete riayet etmedin, insanlarn haklarn gz ard ettin ve yaknla rndan zalim kiileri insanlarn bana getirdin. Be va kit namazn hatr olmasayd insanlar seni, deve keser gibi keseceklerdi" eliyor. Osman da buna kar Tahrim suresinde g e e n ve AyeHafsa ikilisiyle ilikili olan bir ayet okuyor, onu Nuh ve Lut peygamberlerin hanmlarna benzetiyor, yani senin ein peygamber; ancak kt bir kadnsn demek istiyor. Bunu zaten daha nce Hz. Muhammed'in zehirlendiine ilikin atm blmde anlatmtm. Fahrettin Razi devamla dier nller gibi yle anlatyor: Aye insanlara, Osman' ld rn, Na'seli ldrn. Hz. Muhammed'in henz g m l e i or tada iken Osman ne abuk bu dini bitirdi gibi aklamalar aktaryor. Bu da hemen hemen Taberi'nin aktard akla malar veriyor, bu arada Aye'nin Mekke'ye dndn, adamn Aye'ye, sen ok elikilisin dediini de yazyor. te Osman'la Aye arasndaki olup bitenler hakknda birka rnek. Aye'nin Osman'n katli vaciptir szlerine ilikin eski hadisilerden Sam'ani (h.562) de kaynanda aklamalarda bulunmu. Orada konuya ilikin u bilgi var: Muammer Zhri'den, o da Urve'den aktararark Aye'nin, "Ben Osman'a ne ktlk yaptysam hep bama gelmi. Eer lmn istemisem bu da bama gelsin" eklinde bir aklama. lenen bir cinayetten sonra Aye'nin, "Ey ahali, kusura bakmayn bu iin iinde ben de vardm ve baroldeydim" demesinin bir anlam yoktur. Akl banda biri bunu zaten sylemez. Ksacas, Ebubekir'in lmnden sonra ve hele Osman'n halifelii dneminde bu iki ailenin aras almtr. 3 9 2
392 a- Taberi, Tarih: 4/459. b- Fahrettin er-Razi, el-Mahsul fi ilmi Usuli'l fkh, 4/343.

3-

Zbeyir

b.

Avam

Zbeyir b. Avam'a, "Halife Osman' ihmal ettiniz, ta ki kat ledildi ve imdi de kalkm onun kan bedelini istiyorsunuz" diyorlar. Zbeyir, Osman'nn cinayetiyle ilgili kendi sorum luluunu kabul ediyor ve Kur'an'dan "Saknn o fitne ve be ladan ki, geldiinde herkesi (sulu susuz) kapsar" ayetini 393 okuyor. Maalesef biz de bu Osman olaynda hadisenin iine ekildik diyor. mam Suyuti, Zbeyir'in bu aklama sn, m e z h e p lideri A h m e t b. Hanbel, Bezar, bni Munzir, bni M e r d e v e y h ve bni Asakir gibilerinden alyor. Heyse mi, mam Ahmet b. Hanbel'in bunu iki y e r d e aktardn 394 belirtiyor. Bu Zbeyir denilen seme sahabi Cemel Vak'as'nda ldrlnce, arkasnda u mal varln brak yor: On bir ev M e d i n e ' d e , 2 ev Basra'da, bir ev Kufe'de, bir ev Msr'da, byk miktarda arazi ve elli milyon iki yz bin o gnk para... Bunu anlatanlarn banda mehur Buhari gelmektedir. Nerden gelmi bu mal! H e p talan, hep
c- bni Sad, Osman ksmnda. d- bni Manzur, Lisan'l Arab, Na'sel md, 11/669. e- Ebl Feda, Muhtasar' Ahbar'il Beer, 1/172 Hz. Ali ksmnda. f- bni Kuteybe, Imame-Siyase, s.80-88. g- bni Abdirabbih, Ikd, 4/270. h- Ibnil Esir, El-Nihaye fi garib'il hadis, 5/80. Na'sel md. i- Zebidi.Tac'l Arus, Na'sel md. 8/141. j- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/209. k- bni A'sem, el-Ftuh, 1/420. I- Ibnil Esir, el-Nihaye fi Garib-il Hadis, 5/64. Na'sel maddesinde, m- A. Razzak, Musannaf, 11/447, no: 20967. n- Heysemi, Mecmeu Zevaid, no: 14568. 393 Enfal, 25. 394 a- bni Hacer, Feth'l Bari, Buhari erhi, Kitab'l Fiten, hemen ilk bata, cilt 13/6. b- Suyuti, Drr'l Mensur, bni Kesir ve daha birok mfessir, Enfal suresi, 25. ayet aklamasnda. c- Heysemi, Muceme'u Zevaid, Tefsir ksm no: 11027. Ayrca Zehebi, s lam Tarihi, zel blm, Halifeler ksm, s. 504.

apulculuk! Mekke'den gelip M e d i n e ' y e yerletiler ve za ten bunlara muhacir deniliyordu; ama ok ksa zamanda zengin oldular. 3 9 5

4-

Abdurrahman

b.

Avf

Bu da Osman'a kar olan nemli bir isimdi; cennet mjde sini alan kadrodan... Sait b. Mseyyeb anlatyor: "Bir gn Osman, A. Rahman'a kar sesini ykseltiyor, ona kzyor. Buna kar A. Rahman, ben senin gibi Uhud ve Bedir sava larndan kamadm, bana kar neden sertleiyorsun diyor. Osman da, Bedir harbine katlmadm. nk eim hastay d ve nitekim de o srada vefat etti. Hatta Bedir harbine ka tlmadm halde Hz. Muhammed bu savata elde ettii ganimetlerden bana da pay verdi (te bu mantalitede olanlar ganimet maln paylamaktan zevk alyorlar!) diyor. Osman savunmaya devam ediyor; Uhud savana gelince, haksz olduumu kabul ediyorum; ancak Allah beni affetti diyor". Bu balama olayn biraz amak istiyorum; bu da ilgin bir durum. Uhud harbinde Muhammed yznden yaralanyor, dii krlyor ve hatta ldrld haberi yay lyor. Bu yzden safnda yer alan baz arkadalar onu sava meydannda brakp kayorlar. Bunlarn arasnda halife Os man da var. Daha sonra lm haberinin yanl olduu or taya kyor. Mslmanlar tekrar kaanlar geri d n y o r . 3 9 6 Sava bittikten sonra zararn neresinden dnlrse krdr misali, Muhammed, onlarla uramann, neden katnz diye onlar sorgulamann gereksiz olduunu anlyor. n k olay M e d i n e dneminin nc ylnda gereklemitir
395 Buhari, Farz'ul humus, Bab'u bereketi'! Gazi. 396 Kaanlardan birka: Halife Osman, Rafi b. Mualla, Harise b. Zeyd, Ebu Hzeyfe b. Utba, Velit b. Utbe,

ve ordusu gszdr. Burada yaplmas gereken, kaanla rn gnln almak ve onlar tekrar kazanmak... Bunun da en salam yolu ayetten geer. Bir ayet indirip, Allah sizi balad demesi kadar makbule geen bir forml olamaz d; nitekim o da bunu yapyor ve 'Al-i mran'dan falanca ayet geldi, Allah savatan kaan Mslmanlar affetti' di yor. Ayetin anlam u: "ki topluluun karlat gn (Uhud gn), iinizden yz evirip kaanlar (sava terk edenleri), eytan ancak yaptklar baz hatalardan dola y yoldan kaydrmak istemiti. A m a yine de Allah onla r affetti." 3 9 7 Bu ayetin Uhud harbi balamnda ve Osman'nn da iinde bulunduu savatan kaanlar hakknda indii birok tefsir ve kaynakta anlatlmaktadr. Bunda ihti laf yoktur. te Seneca'nn da dedii gibi "din sradan in sanlar iin gerek, aydnlar iin yalan, iktidarlar iin de kul lanldr." 3 9 8 Velit b. Ukbe bir gn A. Rahman'a, neden Osman'a kar tavr taknyorsun deyince, o yine az nceki szlerini sylyor. A. Rahman, "Ben lrsem ne Osman zerime gelsin, ne de namazm klsn" diye vasiyet ediyor. lnce namazn Zbeyir v e y a Sad b. Ebi Vakkas klyor; vasiyeti 399 zerine Osman'a haber v e r i l m i y o r .

397 Al-i Imran 155. Ayet. 398 a) mam Suyuti, Drr'l Mensur, bni Kesir, Kurtubi v e daha birok mfessir, Al-i Imran 155. ayette. b) bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 39/257-262 ve 42/139. Filozof, Seneca (m. 4, l.s. 65), 399 a- Belazuri, Ensab, 6/172. b- Heysem, M. Zevaid, 9/84. c- Taberani Mucem-i Kebir, 7/226 d- Suyuti, Drr'l Mensur, Al-i Imran suresi 155. ayet yorumunda.

5-

Talha

b.

Ubeydullah

bni ebbe (h. 173-262), Talha b. Ubeydullah, Osman aley hinde iddetle alanlarn banda geliyordu diyor ve bu konuda birok hadis aktaryor. Hatta daha sonra, Ali ve Muaviye arasnda meydana gelen iktidar kavgalar srasn da, Muaviye taraftarlar, Hz. Ali'nin Osman' katlettiini bi le n e sryorlar, tabii ki cinayet srasnda M e d i n e ' d e bu lunanlar bu anlatmn yalan olduunu bilirler. Ama, dier corafyalarda bulunanlar Ali'nin aleyhine evirmektir; ama bu inandrc olmuyor. nk isyanclar birinci baskn da geri eviren Ali'nin kendisidir; Osman'n yazd mek tup Osman'n sonunu getirmitir ve onu kimse kurtaramamtr. Bunlar daha nce detaylca anlattm zaten. Ev ablu kas devam edince, Osman ve ierdekilerden yemek-su kesilince, Muhammed'in elerinden Ebu Sfyan'n kz mm Habibe, Hz. Ali'ye gelip ricada bulunur; ancak o 'bu mektup olayndan sonra artk yardm e d e m e m ' diyor. mm Habibe Osman'n akrabasydi; bunu da belirtmek lazm. Yine Hayber basknnda Muhammed'in ele geirip kendi nikhna ald Safiye de gelip ricada bulunuyor, bunlara su verilsin-yemek verilsin, engel olmayn diye. s yanclar onun bindii hayvan dvyor, kadncaz kendini zor kurtaryor. Taberi kendi tarihinde, Hz. Ali'nin Talha ile tarttn, insanlar neden Osman'n aleyhine kkrttn di ye Ali'nin Talha'y suladn y a z y o r . 4 0 0 Talha'nn abluka ya alnan Osman'a su ve yemek yardm yaplmasn en gellediini yazyor. Hatta Osman bunu biliyor ve yle sylyor: "Bu su v e r m e m e ve y e m e k ambargosu aslnda Talha'nn iidir..." Somut bir rnek vereyim. A d a m anlat-

400 a- Taberi Tarihi, 4/ 405. b- bni ebbe, Tarih' Medine, s. 1160 ve sonras, drdnc cilt.

yor, Osman'n ablukasnda insanlar ylesine toplanmt ki, atlan bir ta yere dmezdi, illaki bir insana deerdi. O s rada Osman seslendi, iinizde Talha var m diye? Talha se sini karmad. Osman bunu kez tekrarlaynca Talha eli ni kaldrd 'ben buradaym' dedi. Burada derken, e v e su verilmesini yasaklayan kesimin iindeydi, o da yardma en gel olmak isteyen muhaliflerin iindeydi. Osman orada kendisiyle Talha arasndaki anlarn anlatmaya balyor; an cak fayda etmiyor. Bu krk gnlk ev ablukas sresince g e nelde Talha namaz kldryordu c e m a a t e . 4 0 1 Bu anlatlanla rn doru olup olmad Talha'nn ldrlmesiyle test edil mitir. Cemel Vak'asnda Osman'n damad ve ayn zaman da veziri olan Mervan, Talha'y katletmitir. Ksacas, aktif bir ekilde Osman'n katlinde g r e v alan nemli bir isim olan Talha, cennet mjdesini alan on kiiden biriydi. 4 0 2 Burada dikkate alnmas gerek bir nokta daha var. Hani Kur'an'da Ahzab suresinde deniliyor ki, Muhammed'in ha nmlar tm Mslmanlarn anneleridir ve Muhammed l dkten sonra da onlar artk bakalaryla e v l e n e m e z l e r . 4 0 3 nk onlar artk annedir. Bu yasak ayetlerin oluum ne denleri hakknda farkl rivayetler var. Bunlarn banda Tal ha ile Aye'nin isimleri geiyor. Olay u: Talha b. Ubeydullah (gya Muhammed'den cennet mjdesi alm; ama baksanza M u h a m m e d ' e ne di yor!) bir gn, "Eer Muhammed lrse ben Aye'yi e
401 a-Taberi Tarihi, 4/371. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye 7/199. c- Mecme' Zevaid, 9.cilt no: 14544 Osman ksm. 402 a- Taberi Tarihi, 4/ 405. b- bni Abdilberr, Istiab, Talha md. c- bni Esir, el-Kamil, 2/541 Osman ksm. d- bni Hacer, Isabe, Talha ksm. e- Belazuri, Ensab'ul Eraf. 403 Ahzab, 6 ve 53. ayetler

olarak kendime alrm" diyor. stelik bu konuda birok kaynakta ve zellikle de tefsirlerde malumat v a r . 4 0 4 te bunu duyan Muhammed rahatsz oluyor ve hemen bu ya sak ayetlerini indiriyor: "Ben lsem de artk elerim hibir Mslman erkekle evlenemezler" diyor. unu da hatrda tutalm ki, Muhammed'den sonra 10 civarnda hanm dul kald ve hepsi (evde biraz yalyd) g e n yatayd. Bu ya sak ayetler yznden resmiyette evlenme haklar ellerin den alnmt. Ancak benim d e m e k istediim bu deil; acaba Aye ile Talha'nn zellikle halife Osman'dan itiba ren balamak zere ve Hz. Ali dneminde tam da zirveye kan ayn siyasi harekette bulunmalar, birlikte Kufe'ye, Basra'ya gitmeleri, bu eski akn hikyesi olamaz m! Zaten Cemel Vak'as'nda Aye hakknda fk olay gibi baz dedi kodular kyor; ancak st hemen kapanyor. 4 0 5 unu hep vurguluyorum: Aye'nin bir erkekle yaamas normaldir; Aye'nin bu konuda zerre kadar bir eksii yok; stelik o bir kurbandr. Yanl, onu kurban seen sistemdedir. Aye hak knda byle bir itham varsa ayp karlamak doru deildir. Kadn genti ve onun da yaamaya hakk vard. Burada farkl bir ey daha eklemek istiyorum; sanrm konulara uyuyor. Ahzab suresinin 52. ayeti iinde ufak bir cmle var. Bu cmleyle ilgili farkl yorumlar da var (biraz

404 a- bni Sad, Tabakat, 8/349. Yasak ieren Ahzab 53. ayeti Talha'nn sz zerine inmitir diyor. b- A. Razzak, kendi tefsirinde ilgili ayette Talha adn veriyor. 53. ayet. c- Belazuri, Ensab, 10/123. Talha ve Aye isimini veriyor. d- Begavi (516). Kendi tefsirinde Talha'nn adn veriyor. Ahzab 53. ayet. e- bni Ebi Hatem er-Razi (h.327) tefsirinde Ahzab 53 yorumunda. f- bni Kesir tefsirinde yine Talha-Aye diyor. Ahzab 53. Bu arada Ahzab 6. da nemli. g- Vahidi (468) tefsirinde yine ayn eyleri sylyor ve daha birok kaynak. 405 bni Sad, Tabakat, 8/275.

ters geldii iin yaplan yorumlar zorakidir); ancak en yay gn olan yorum mantkl olduu kadar ilgintir de. A y e t Muhammed'in evlilik hayatndan sz ediyor. Zaten bu ayetten nceki ayet de sonrakiler de hep onun evlilik du rumundan sz ediyor. O d n e m d e u adet vard: ki insan istedikleri zaman elerini deitirebilirdi, becayi yapabilir di. Biri eini bakasna, bakas da ona verebilirdi. te ok nemli biri ki Muhammed szn e d e c e i m o kiiye Havazin harbinde elde ettii ganimetlerden 100 d e v e ikram da bulunmutu, ad Uyeyne bin Hsn. Bu adam bir gn an szn Muhammed'in yanna gidiyor ve orada bulunan Ay e'yi de gryor, tabii ki en azndan gen bir kadn olduu iin onun houna gidiyor ve hemen M u h a m m e d ' e , "Ne dersin; becayi yapalm m, ben bir eimi sana vereyim, sen de Aye'yi bana ver!" diyor. Muhammed buna hayr diyor. te bu Ahzab 52. ayetin oluum hikyesi de byle. Ayette u var.- Artk siz bundan sonra kadnlarnz becayi etmeyeceksiniz. A d a m gidince Aye M u h a m m e d ' e adamn kim oldu unu soruyor. Muhammed, ite bu da ahmak/beyinsizin biri, gya bir kabilenin de badr diye yant veriyor. A m a Muhammed ayn adama, baka kabilelere yapt baskn sonucu ele geirdii ganimet-talan develerinden 100 de ve bata bulunmutu, torpil yapmt ki kalbi slam'a sn sn. imdi de gelmi M u h a m m e d ' d e n kadn istiyor. Bu ko nuda, en bata tefsirler olmak zere slami kaynaklardan geni bir listeyi aaya alyorum. nk adeta hakaret ie ren bir olay, sanki ben sylyorum gibi o l m a s n . 4 0 6
406 a- Suyuti, Drr'l Mensur, Ahzab 52. Ayet. b- Abdurrazzak, Tefsir. Ahzab, 52. ayet. c- Begavi, Mealim..., Ahzab 52. ayet. d- bni Kesir, Ahzab, 52. ayet aklamasnda.

6- Amr b. As. Bu adam Filistin'deki evinde kalyordu, kendisi Hz. Ali, Tal ha ve Zbeyir b. Avam gibi nemli ahsiyetleri Osman aleyhine kkrtmaya alyordu. Hatta kendisi, 'yolda gi den oban, tccar kim olursa olsun ben hep onlara Os man'n kt ynetimini anlatyordum' diyor. Osman'n lm haberini alnca keyiften, "Ben Abdullah'n babas ym, birine bir darbe vurdum mu kanatrm" cmlesini kullanyor. 4 0 7 Filistin'de yaarken gelen gidenden, ne var ne yok diye soruyordu hep. Bundan ama, Osman'n ak betini renmekti: Grevden uzaklatrlm m veya katle dilmi mi? Batan beri anlattm gibi Osman, gelen ganimet-talan maln hep yaknlarna, ailesine veriyordu, tabii ki mil let bundan ikyetiydi. Bir gn ailesine yeni bir ey verdi, millet de dedikoduya balad, dedikodular Osman duydu. Hemen toplant yapp unu syledi: "Ben halifeyim yetki benimdir. Elimin altndakini kime v e r e c e i m konusunda zgrm. Birilerinin zoruna gitse bile, onlara ramen yine yaparm..." A m m a r b. Yaser de 'ben rahatsz olurum' diyor. Bunun zerine Osman onu d v e d v e komaya sokuyor. O srada Ammar, ne yapaym benim bunu ilk ektiim deil dir ki diyor. O srada Amr b. As ile Osman arasnda sert tar tmalar oluyor ve Aye de " H z . Muhammed'in ayakkab-

e- Kurtubi, Ahzab, 52. f- bni Abdilberr, Istiab, Uyeyne b. Hsn md. No: 2055. g- Darekutni, 3/218 ve aynca I. Hacer Askalani, Buhar erhi Feth'lbari, 10/455. ve Buhari erhi.U. Kari 15/74. Daha niceleri. 407 a- Taberi Tarihi, 4/357. Hicri 35. yl balamnda halife Osman ksm, b- bni Esir, El-Kamil, 35. hicri yl olaylar, c- Zehebi, islam Tarihi, Halifeler ksm zel blm, s. 95. d- bni Asakir, Tarihi Dmak, 13/ 262. e- Istiab, Amr b. A s md, no:1931.

syla sa bile henz dururken ne abuk bu dinden uzaklatn ey Osman?" diyor. bni Abdilber, Amr b. As bazen M e dine'ye geldiinde milleti Osman'n aleyhine kkrtrd di y o r . 4 0 8 te bunlar seme, halk nezdinde g z e arpan kii ler; yoksa bunlar kadar nice sahabe Osman'n katlini ya is terdi, ya da aktif olarak eylem iindeydi. Dikkat edilirse iinde cennet mjdesini alan seme kiiler var (Zbeyir, Talha gibi). bni Teymiye gibi slam dnrleri btn bu olup bi tenlere kar Osman' savunuyorlar. Hlbuki ok kolay bir yol vard. syanclarn teklifi ok basitti: Osman ya istifa et meli ya da Mervan' kendilerine vermeliydi. Aksi takdirde Osman'n kellesini istiyorlard. Makam ok tatlyd, vazge ilmezdi. Osman bunlarn hibirini kabul etmeyince sonu ta canndan olmutur. Osman katledildiinde 80 ile 90 ya arasnda olduu genel kabul grmektedir. te Muhammed de, iki kzn bu dedeleri durumundaki adama verince, "Cebrail geldi, Al lah'tan vahiy getirdi, bu yzden kzlarm Osman'a ver dim. Hatta yz tane kzm da olsa, teker teker lseler en son kzma kadar hepsini Osman'a verirdim; bunu da yine vahye dayanarak yapardm" demitir. 4 0 9

408 Belazuri, Ensab, 6/209. Istiab, no: 1931, Amr b: As md. 409 bni Asakir, 39/40. Bu konudaki kaynaklar, kitabn sonlarna doru gelecek olan Muhammed'in kzlar blmnde geiyor.

DOKUZUNCU BLM Hz. M U H A M M E D ' N L M NEDEN NEDEN HEP GZL TUTULMUTUR?

Bu konuda birka ayet var, hem onlardan rnekler v e r e yim, hem de bu arada niye lm nedeni gizlenmek isten mi; bunun da sebebini irdeleyeyim. a) "Allah'n nurunu azlaryla sndrmek istiyorlar. Oysa kfirler istemeseler de Allah nurunu tamamlaya caktr. Allah'a ortak koanlar holanmasalar bile, o kendi dinini, btn dinlere stn klmak iin, peygam berini hidayetle ve hak dinle gnderendir." 4 1 0 Bu ayet lere g r e Hz. M u h a m m e d ' e Kur'an geldikten sonra bu din hem nitel, hem de nicel olarak dnya hkimi olmalyd; ama maalesef byle olmamtr. N e r e d e bir slam lkesi varsa hep nc dnya lkeleri statsndedir. Say olarak da Hristiyanlk dnyada bir numaradr! b) "Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni duyur. Eer bunu yapmazsan peygamberlik grevini yerine ge tirmemi olursun. Allah seni insanlardan koruyacak 411 tr." Bu ayeti sunmaktan kastm son cmleciktir: Hani Allah seni insanlardan korur diyor. Fahrettin er-Razi bu-

410Tevbe, 32.33. 411 Maide, 67.

nunla ilgili u ilgin aklamay yapyor. Eer ayette geen, "Allah seni insanlardan koruyacaktr" cmlesi ile Hz. Mu hammed'in Uhud'da yznn yarlp diinin krlmas ara sndaki eliki nasl giderilir diye bir soru sorulacak olsa, buna iki ekilde yant verilebilir diyor. Birincisi, ayetten maksat, insanlar ne yaparlarsa yapsnlar seni ldremeyeceklerdir demektir; ancak ldrlme dnda, yaralama ve dier tm belalar senin bana getirebilirler diyor. kincisi ise, bu ayet/cmle Uhud harbinden sonra in mitir. Dolaysyla o zaman Allah henz M u h a m m e d ' e ko ruma szn vermemiti diyor! Burada konuyu biraz a makta fayda var. Yine Er-Razi'den zetleyeyim. Uhud har binde Abdullah b. Kumey'e el-Harisi, Muhammed'in dii ni kryor, ayrca yzn de yaralyor. Muhammed'in yann daki korumas Mus'ab b. Umayr onu korumak isteyince, Abdullah onu ldryor. O zannediyor ki ldrlen Mu hammed'in kendisidir. te bu olup bitenler balamnda Al-i mran suresinden bir ayet gelir/oluur. 4 1 2 Onun bir ye rinde u cmlecik var: "Eer Muhammed lr veya ldrlse geri mi dneceksiniz/ slamiyeti terk mi edeceksi niz?" diyor. Bu ayete g r e e e r onun ldrlmesi mmkn olma sayd bu ifade kullanlmazd deniliyor. te burada Razi, o zaman Allah henz M u h a m m e d ' e koruma szn verme miti; daha sonra oluan M a i d e 67. ayetiyle artk bu konu da sz veriyor: Ne yaparlarsa yapsnlar sana bir ey yapa mayacaklar diyor. Burada ilgin bir olay var. Uhud harbin de Mslmanlarn sancan alan Mus'ab b. Umeyr sa ko lunu kaybedince sanca sol tarafna alr. Bu arada Muham med'in yaraland, hatta vurulduu haberi yaylnca bu adam, az nce ayet oarak verdiim "Eer Muhammed
412 Al-i Imran, 144.

lr v e y a ldrlse geri mi dneceksiniz?" szn syl yor, tabii ki o ayn zamanda Muhammed'in yanndayd ve onun korumasyd. Yani Muhammed'in kendisi bu sz duyuyor. te bundan sonra bu sz ayet olarak ortaya k yor. Bunu, bu ekilde Suyuti kendi tefsirinde anlatyor. 4 1 3 ok zeki bildiim er-Razi'nin bu aklamasna glmemek elde deil. c) "Hani sen m'minlere, "Rabbinizin, indirilmi bin m e lek ile yardm etmesi size y e t m e z mi?' diyordun. Evet, sabrettiiniz ve Allah'a kar gelmekten sakndnz tak dirde; onlar anszn zerinize gelseler bile Rabbiniz nianl be bin melekle size yardm e d e r . " 4 1 4 d) "Hani Rabbinizden yardm istiyor, yalvaryordunuz. O da, "Ben size ard arda bin melekle yardm ediyorum' diye cevap v e r m i t i . ? 4 1 5 te ortalkta bu gibi yardm ve garanti ayetleri var iken, buna ramen Muhammed'in ldrld sylenirse o za man ayetlerin bir anlam kalmaz. O yzden hep gizli tutul mak istenmitir. Hadislerden de bir rnek vereyim. Hatrlanaca gibi Hz. Muhammed bir sava dnnde, "Ben silahm aa ca asp uzanmtm/hatta uykuya dalmtm. Dman tara fndan biri, elinde silahyla meerki yanma gelip klcm alm bamda duruyordu. Bana seslendi: Kim bugn seni elimden kurtarr diye! Ben de Allah dedim. Sonunda adam donakald, bana bir ey yapamad ve bu olup bitenlere kar413 Suyuti, Drr'l Mensur, Ali Imran, ayet,144. 414 Al-i Imran, 124-125. 415 Enfal, 9.

 teslim oldu" diyor. Bu, Buhar ve Mslim gibi kaynaklar da anlatlyor. 4 1 6 te az nceki ayetler gibi benzer hadisler de var iken, eliki olmasn diye lm hakkndaki bilinmeyenler ak lanmamtr. Bu konuda kant olarak daha fazla ayet ve ha dis gstermek mmkn; ancak sanrm bu kadaryla mesaj anlalyor. Bunu daha fazla uzatmayacam.

416 a- El'L'l ve-l Mercan, no: 1470. b- Buhari, Megazi, Beni Mstalk gazas, c- Mslim, Fedail ksmnda.

ONUNCU

BOLUM

B A Z I DN A D A M L A R I N I N SAVUNMALARI
nsann aklna ister istemez bu cinayetleri, skandallar, tra jedileri okuyunca, ' y a slam nderleri buna kar suskun mu kalmlar, hi mi bir ey dememiler, olacak i mi,' gibi so rular geliyor. slam limlerinin ezici ounluu olaylar an latp gemi, dokunup irdelememiler; ama birka yazar (onlar da asrlar sonra yaayanlar) konular hakknda savun malar yapmlardr. imdi baz rnekler vereceim; inan yorum ki okur bunlar okuyunca hayretler iinde kalacak. Hatrlanaca gibi halife mer, Hzeyfe'yi, "Acaba ben de bildiin mnafklar iinde var mym?" eklinde zaman zaman yokluyordu diye anlatmtm. Bu konuda ilkin nl slam dnr mam Gazali'nin grnden balamak is tiyorum. Kendisi unlar aktaryor. Hzeyfe mnafklar bili yordu, Muhammed bu konuda onu zel olarak seip bilgi lendirmiti. Kendisi o mnafklar detaylca biliyordu. O yzden halife m e r ' l e Osman ve baka nemli sahabeler zaman zaman ondan bilgi edinmek istiyorlard.- "Biz de on larn arasnda var myz yok muyuz" diye hep sorarlard. A m a Hzeyfe kimsenin ismini v e r m e k istemezdi. Hatta m e r kendisi hakknda, "Ben de o mnafklar iinde var mym?" diye yokladnda, o hayr diyordu. mam Gazali bu kadarn anlatyor. Kendisi, bni Hazm gibi olay anlatan lar yalancdr, gvensiz kiilerdir gibi yaktrmalarda bu 417 lunmuyor ve bu beyanatlar olduu gibi kabul e d i y o r .
417 Gazali, Ihya'l Ulum, Kitab u uab, 1/132.

Besevi'nin, mer'in o mehur sorusuna kar yapt savunma, Gazali'ninkinden farkldr; y l e diyor: mer'in, "Ben de o mnafklar listesinde var mym?" eklinde soru sormas, bilgi edinmesi mmkn deildir, bu yalandr diyor. nk Bedir harbine katlm, henz dnyada iken cennet mjdesini alm, Muhammed'in, "Benden sonra peygamber olsayd m e r peygamber olacakt. Her toplumun bir ermii vardr; mmetimin de ermii mer'dir" gibi takdirlerini alm bir mer, nasl olur da, bu ifadeyi kullanr. Besevi byle bir aklama yap tktan sonra bni Hazm gibi olay anlatanlara atyor, kur tuluu onlardan birini ktlemekte buluyor ki, Besevi d nda hibir slam limi onun ktledii kiiye gvensiz biridir dememitir. yle ki, "Bu hadisi anlatanlardan Z e y d b. Vehb adn daki kii yalancnn tekidir" diyor ve kendince byle bir savunmay yeterli buluyor. Kald ki, szn ettii Z e y d b. Vehb, Hicri 76 ylnda, Besevi ise ondan 2 asr sonra l mtr. Peki, sormak lazm: Behey Besevi, sen bu ada mn yalanc olduunu nereden biliyorsun, var m senin alnt yaptn bir slami kaynak! Yok. in gln yan, Be sevi'nin bu aklamasn, kitabn tahkik edip redaksiyo nunu yapan Dr. Ekrem Ziyaettin meri dipnotunda onu yalanc karyor ve yle diyor: Hadisleri aktaran kiilerin durumunu deerlendiren bni Hacer ve Zehebi, "Herke sin ittifakla gvenilir dedii Z e y d b. Vehb iin, Besevi'nin onun hakknda, 'gvensizdir' ifadesini kullanmas yerinde bir aklama deil, talihsiz bir aklamadr." 4 1 8

418 Besevi, el-Marifet' ve'l Traih, 2/769. Dipnotunda ibni Hacer'in a) Tehzibi Tehzib 3/427, b) isabe, 1/567 ve Zehebi'nin Mizan'l tidal, 2/107'dende alntlar var. Besevi'nin szn ett Zeyd b. Veheb, hicri 76 ylnda ve fat etmitir.

lgintir ki, hem Zehebi, hem de bni Hacer mer'in "Ben de mnafklar listesinde var mym?" sz zerine uyduruk savunmalar yaptklar halde, buna ramen Bese vi'nin bu ekildeki savunmasn kabul etmemilerdir. te, kitapta anlatlan bir ksm olaya kar yaplan komik savun malara somut bir rnek. Daha bitmedi; Besevi'nin iftirasn onun meslektalarnn delilleriyle tehir e d e c e i m . bni Hacer ve Zehebi'nin, Besevi'nin szn ettii Z e y d b. Vehb hakkndaki deerlendirmeleri yle: bni Ha cer, Zeyd b. Vehb, Hz. Muhammed'in yanna giderken yol da vefat ediyor. Bata halife mer, Osman ve Hz. Ali ol mak zere birok sahabeden hadisler rivayet etmitir. 4 1 9 Kendisinden de birok kii bu hadisleri bir sonraki nesle ak tarmlardr diyor (simlerini de veriyor). bni Hacer onun hakknda unu da aktaryor: A ' m e demi ki, Z e y d e e r si ze bir kiiden bir sz veya hadis aktarmsa, yle inann ki sanki siz o birinci kiinin yanndaymsnz, direkt ondan al msnz gibidir. Yani o kadar drst bir insan demek isti yor. Yine hadisleri aktaran kiileri (ravileri) inceleyenlerden bni Muin, Z e y d b. Vehb iin, "Gvenilirdir" demitir diyor ibni Hacer. Keza bni Hara, "Gvenilirdir" demi. bni Hib420 ban, bni Sad, Udi gibileri de gvenilirdir demilerdir. te bni Hacer'in deerlendirmesi byle. Zehebi, Z e y d b. Vehb ok gvenilir bir insan ve byk 4 2 1 tabiilerdendir demi Besevi dnda tm hadis limleri ittifakla gvenilir kabul etmilerdir diyor. Burada ayrca Be-

419 Ebuzer, bni Mesut, Hzeyfe b.Yeman ve daha birok kiiden. 420 bni Hacer Askalani, Tehzib-i Tehzib, 3/427. 421 Tabii odur ki, ne kendisi Hz. Muhammed'i grm, ne de Hz. Muhammed onu grm; ancak Hz. Muhammed'in ashabna yetiip onlan gren m min kii demek.

sevi'den bir iki rnek hadis de veriyor ve Besevi'nin ele tirisini doru bulmuyor, yle devam ediyor: Eer biz kii ler hakknda phe yolunu aarsak o zaman elimizde kay nak kalmaz diyor. bni Muin ve bakas onun hakknda, " Z e y d ' d e n bir sz duymak, sanki ilk kiinin yannda olup da birinci elden duymak kadar gvenilirdir" deerlendir mesinde bulunmulardr d i y o r . 4 2 2 te Besevi'nin yalanc dr, ona gvenilmez dedii kiinin sicil defteri byle; ste lik bu raporu verenler, Besevi gibi slam nderleri, slam'a toz kondurmayan ahsiyetler. mam Suyuti deiik konularda pek ok kitap yazm; hatta birok yerde slam'n genel erevesi dna km, nerdeyse bir eletirmen gibi grnyor. 4 2 3 A m a kendisine layk grlmeyen bir tarzda, Ebubekir b. Ebi Darem hakkn da kt ifadeler kullanyor. ok ksa bir aklama yapyor; o da elikilerle dolu. A d a m hakknda, "Zeki, hafzas gl" dedii halde, sahabeleri eletirdii iin, "Allah ondan raz olmasn" eklinde beddua ediyor. Byle savunma m olur? A m a unu da ekliyor: Bu adam, Buhari ve Mslim zerine kitap yazan Hakim'in (Mstedrek yazar) eyhi/ondan ya rarland kii olarak sz ediyor, 352'de vefat ettiini yaz yor. y l e ilgin ki, adam tantlrken, nereli ve hangi kabile ye bal olduu yazlyor ve bir y e r d e tantma zincirinde 'a'bi' kelimesi geiyor. Geleneksel slam'a ters den bir hadis aktard iin, onu lekelemek, g z d e n drmek iin kelimede bile tahrifat yapmlar. 'a'bi' kelimesini, 'ia di ye yazmlar ki okur kitlesi onun hakknda, "Hani bu zaten iidir, gvensiz biridir" deyip, evhama kaplsn. Yani ada422 Zehebi, Mizan'l tidal, 3/158, no: 3034. 423 tkan, Lbab'u Nkul, Drr'l Mensur gibi kaynaklarnda ok ilgin akta rmlar var.

m, holarna gitmeyen bir hadis aktarm diye zorla ia yapmlar. N e y s e ki kitab tahkik eden, dipnot olarak bunu dzeltiyor. 4 2 4 te slami kurmaylarn komik savunmalarna rnekler. Hicri 360'da vefat eden Taberani, Ulvan'n iinde bu lunduu bu m e r hadisini aktarnca bu kii hakknda bir ey demiyor-olay anlatyor ve geiyor. Yine hicri 310'da vefat eden nl tarihi ve Kur'an yorumcusu Taberi, bu ha disleri anlatrken, u kiiler gvensizdir gibi bir tasnifte bu lunmamtr; bunlardan asrlar sonra gelen Zehebi (748), ibni Hacer (852) gibileri, kurtulu yolunu adam lekelemek te bulmulardr. Onlarn yaptklar savunmalara kendilerinin de ahsen inandklarna ben inanmyorum. nk iin iin de inandrclk-mantk y o k . 4 2 5

Cahz'n yapt s a v u n m a : Hani Hz. Ali'nin evi baslrken, Zbeyir b. Avam da onun evinde, Ali'yi destekleyenler arasndayd. m e r ve ekibi elinde atele e v e doru giderken ve o arada Fatma ile ko nuurken, olup bitenlere kar dayanamayan Zbeyir, kl cn alp dar frlyor. Basknclarn says fazla ve daha n ce de tedbir aldklar iin onu tutuyorlar diye yazmtm. te bu konu hakknda Cahz unu diyor. Efendim Zbeyir bin Avam, Ebubekir'in Esma adndaki kzyla evliydi ve bu ift ten de ocuk olmutu. Ayrca Zbeyir, Ebubekir saye sinde Mslman olmutu. Bir de kim diyebilir ki Zbeyir Ali'yi destekledii iin kl ekmi; belki ierde olan yal days ve ayn zamanda Muhammed'in de amcas Abbas

424 Tabakat'l Huffaz, s. 363, no: 822. 425 Mucem-i Kebir, 1/62, no: 43.

iin halifelik istiyordu v e y a belki de kendisi iin halifelik is tiyordu! Bir de Hz. Ali ile dier halifeler arasnda sorun olsayd, kendi ocuklarna onlarn isimlerini takar myd: Ali'nin o cuklar arasnda hem halife, hem de slam'n nemli komu tanlarnn isimleri vard diyor. Bir de aralarnda sorun olsay d Hz. Ali kzn ona verir miydi, diyor. Hatta ilk istediin de Ali ona, "Kzm henz ocuktur, ergenlik ana g e l m e mi" dediinde mer, "Ben ak iin onunla evlenmiyorum ki, ben din iin, Hz. Muhammed'i sevdiim iin evlenelim diyorum" diyor. te bu kadar temiz olan, dindar olan bir m e r ' e laf sylenir mi diyor Cahz! Bir de, Hzeyfe bin Yeman ve Ammar Osman hakkn da, "Osman kfir olarak kabre girmitir. Kyamet gn srat kprsnde gnahkr Osman'n leinden tm insanlar ra hatsz olacaklar" dediklerini aktaryorlar. Ben Cahz olarak da derim ki e e r siz benim anlattklarma inanmyorsanz sizin anlattklarnzn doru olduunu nerden biliyorsunuz eklinde savunmalarna d e v a m ediyor, tabii ki bu arada Hzeyfe b. Yeman ve A m m a r b. Yaser'i de eletiriyor. Hatrlanaca gibi daha nce anlatmtm, halifelik ko nusunda Ebubekir, "Ya m e r halife olsun, ya da Ebu Ubeyd e " demiti. Cahz, "Aslnda Ebubekir biliyordu ki onlar onu krmazlar, onun nne gemezler. Dolaysyla onun bu teklifi bir taktiktir" diyor. Savunma yapaym derken, bir ta raftan da Ebubekir'i takiyyeci olarak takdim ediyor. Burada mer'in u szn de aktaryor. mer, Ebubekir'in bu tek lifine kar, "Yemin ederim ki ben mer olarak yere se rilip deve gibi kesilsem, benim iin Ebubekir'in nne gemekten daha kolaydr. Olur mu? Senin nne gesem boynum kinisin" diyor. Bu durumda, Ebubekir'e kar kyormu gibi mantk yrterek, kendince sorunu hal-

letmeye alyor. 4 2 6 Ortada inkr edilmeyecek kadar bilgi ve kant var iken, bylesine basit bir akl yrtmeyle ii g e itirmek kolay olsa keke! Kimi savunma yapan slamclar da, bni Kuteybe'nin el-mame ve Siyase' adnda bir kaynann olmadn id dia ediyorlar. n c e bu kitapla ilgili bir bilgi vereyim, sonra iddialara g e e y i m . Kitap u an piyasada var. rnein; 1985'te Beyrut'ta Dar'l Menaradl yaynevi tarafndan ya ynlanm basksyla, bir de Msr'da Nil yaynevi tarafndan yaynlanan ve Muhammed Mahmut Rafii adndaki kiinin redakte ettii baka bir basks da var. Kitap tek cilttir. te bu kitapta ok enteresan ve slam'daki genel anlaya ters den bilgiler olduu iin ve adam da ok eski bir tarihi (hicri 3. ylnda yaam) olduu iin baz slam savunucu lar, kitap var ama bni Kuteybe burada Muhammed b. Ab dullah b. Ebi Leyla'dan alnt yapm ki, aralarnda ya far k, zaman fark var. Yani bni Kuteybe bu adamla buluama mtr, kald ki byle bir bilgiyi ondan alm olsun. Gerek ten ilgin savunmalar. Hlbuki bugn slam'da Kur'an'dan sonra gelen Buhari kitabnn yazar, eski Sovyetler Birliine bal Buharal ve orada domu. Bu adam hicri 256'da da vefat ediyor. Bu nun, Muhammed'den asrlar sonra Mekke'ye gidip Hz. M u h a m m e d ' e ait hadisleri toplamas garip deil de; bni Kuteybe'nin tek bir konuda zamannda yaamam bir adamdan alnt yapmas, onu, kendi kitabndan bile ediyor. Bu kitab o yazmamtr diyebilecek kadar iftirada bulunulabiliyorlar. Ben de u an yazyorum ve benimle Hz. M u hammed arasnda g e e n ve olay aktaran ravi zincirini hi yazmyorum; olaylar direkt olarak yazyorum. Ben ve her kes nasl bir yerlerden bilgi topluyorsak, bni Kuteybe de
426 Kitabu I Osmaniyye, 222-237.

bir yolla adamdan bilgi edinmitir. te savunmalardan biri d e bu. Grld gibi kitabn bandan beri yazyorum, alnt yaptm kaynaklar bitmiyor. O kadar geni bir kaynak lis tesi var ki, bir-iki hsa amur atmakla bu bilgiler rtlemez. Bu konuyu biraz amak istiyorum. Yani kaynaklardan haberi olmayanlar sanrlar ki sanki bu kitapta anlatlanlar sadece Ulvan, bni Ebi Darem gibi iftiraya maruz kalm ki iler aktarmlar. O yzden biraz amak istiyorum. Bunu yaparken de yazarlarn yaadklar tarih srasna g r e ele alacam. 1- bni Ebi eybe (h. 159-235) Muhammed b. Bir'den, o da Ubeydullah b. mer'den, Z e y d b. Eslem'den, o da ba bas Elem'den (Bu Elem ayn zamanda halife mer'in azatl klesi) aktararak unu anlatyor: Ebubekir halife olun ca, Hz. Ali ve Zbeyir gibi baz ileri gelen ashab Ali'nin evinde konu hakknda istiare ediyorlar; yani Ebubekir'i ka bul etmiyorlar. Onlar getirmek iin mer, Ali'nin evine va rnca ilkin Fatma onu karlyor. Bu arada Fatma'ya, "Ali'ye ve ierdekilere syle kp Ebubekir'in yanna varsnlar, ha lifeliini kabul etsinler. Seni seviyorum; ancak u demek deildir ki, bunlar kmaynca ben evi yakmam. Allah'a ye min olsun ki kmadklar takdirde evinizi yakarm" diyor. te en eski tarihi, bilinen mehur hadis limi Buhari'nin stadlarndan ve ayn zamanda kendisi de hadis limi, bu konuyu anlatrken kimseye iftira etmiyor, ahslara atm yor. stelik onun alnt yapt ravilerde ne Ulvan var, ne de bni Ebi Darem; ama m e r yemin ierek evi yakarm, gzyana bakmam d i y o r . 4 2 7
427 bni Eb eybe, Musannaf, no: 37045- 20/579.

2- Belazuri (276.) Meciaini'den, o da Mslim b. Muharib'den, Sleyman Teymi'den, bni Avn'dan alnt yaparak unlar aktaryor: Hz. Ali, Ebubekir'in halifeliini tanmayn ca, m e r ate alp onun evine doru gidiyor. Fatma onun elinde ate grnce soruyor, evimi mi yakyorsun ya m e r diyor. O da "Evet; babann dinini glendirmek iin byle yapyorum" diyor. Yine Belazuri, Bekr b. Heysem'den, o da Abdurrazzak'tan, Muammer'den, Kelbi'den, Salih'ten ve o da bni Abbas'tan aktararak u farkl bilgiyi de veriyor: Hz. Ali Ebubekir'e muhalif knca, Ebubekir m e r ' e talimat veriyor "Gidin en onur krc bir ekilde onu ve taraftarlar n getirin" diyor. Bu ravi listesinde de ne Ulvan var, ne b ni Ebi Darem ve ne de Belazuri'nin bir itiraz sz konusu dur. Olay anlatyor ve gerek olarak kabul e d i y o r . 4 2 8 3- bni Kuteybe (276) olaylar direkt aktaryor; yani dier tarihiler gibi isimleri sralamyor. Daha nce de birka kez anlattm, yine bir z e t vereyim. Ali ve kendini destekle yenler Ebubekir'i kabul etmeyince, onun evine baskn d zenlenir ve sonunda zorla onu Ebubekir'in yanna gtrr ler. Ali onlara, " N e abuk yalanc oldunuz, halifelik hak km deil miydi!" der. Bu arada Hz. Muhammed'in meza r bana gidip manevi ikyette bulunur, hatta alar, nerdeyse beni ldrecekler der. tabii ki basknclar Ali'nin evi ne giderken beraberlerinde ate-odun da gtryorlar, mer, "Fatma da iinde olsa yakarm" diyor. Hz. Fatma, siz babamn cenazesini yerde brakp iktidar kulisleri yap maya altnz, bizi hi hesaba katmadnz, imdi de gelip bizden onay istiyorsunuz; kesinlikle byle bir eyi bizden beklemeyin diyor. Fatma bunlar alayarak anlatyor. Bu arada Ali'yi zorla gtryorlar eklinde uzun uzadya bilgi
428 Belazuri, Ensab'l Eraf, 1/586-87, no: 1184-87.

veriyor bni Kuteybe. te burada da ne Ulvan ne bni Ebi Darem gibi isimler v a r . 4 2 9 4- Yakubi (294) hadisi kimden aktardn yazmyor, olay direkt anlatyor ve yle diyor. Hz. Ali, Ebubekir'e kar knca, Ebubekir'le mer, geceleyin Ali'nin amcas Abbas'a gidiyorlar ve ona rvet teklif ediyorlar. Ancak Abbas on lara kzyor ve tekliflerini kabul etmiyor. Onlar bundan so nu almaynca Hz. Ali'nin evine baskn yapyorlar ve izin almadan e v e giriyorlar. Fatma o srada kzyor, kn yoksa trbanm atarm diyor. Hz. Ali elinde klla dar kyor; ama onu etkisiz hale getiriyorlar eklinde bilgi veriyor. Bu rada da sz edilen kiiler yine yok ve tabii ki savunma da, itiraz da y o k . 4 3 0 5- Taberi (h.310) bu konuya e p e y yer veriyor ve hi itiraz da da bulunmuyor. Kendisi Hamit'ten, Cerir'den, Mugire'den, Zeyad'dan aktararak zetle yle diyor.- Hz. Mu hammed vefat edince, Ebubekir'le m e r iktidar kulisi ya pyorlard. Hatta Taberi, Sakife Beni Saide denilen yerde halifelik iini hallettikten sonra ancak Ebubekir'le mer ce naze bana geliyorlar diyor ve bunun sresini de veriyor: Ebubekir, Hz. Muhammed'in lmnn nc gnnde ancak cenaze bana gelebiliyor diyor. Defin iiyle Hz. Ali ve birka akrabas urayordu eklinde anlattktan sonra unu aktaryor. Bata Hz. Ali olmak zere nemli birka ki i Hz. Ali'nin evinde toplanp halifelik konusunda istiare ediyorlard. Daha dorusu onlar Ebubekir'in halifeliini ka bul etmiyorlard. Kendileri de gelip kabul etsinler diye m e r bir ekiple Hz. Ali'nin evine gidiyor, orada bulunan
429 Imam-Siyaye, s. 40 vd. 430 Yakubi Tarihi, 2/141.

Talha, Zbeyir ve birok Ali taraftarn tehdit ediyor, ya g e lir Ebubekir'i kabul edersiniz ya da evi banza yakarm di yor. Bu szler zerine Zbeyir bin Avam klcn ekip mey dana knca y e r e dyor. Bu arada basknclar klcn elin den alp kryorlar. 431 mer, Zbeyir'le Hz. Ali'ye, "ster r zanzla olsun, ister zorla olsun siz gelip Ebubekir'i kabul edeceksiniz" diyor. Uzunca aklamalar yapyor Taberi. Ki mi rivayetlere g r e Hz. Ali, Fatma'nn lmnden sonra ancak kabul ediyor, kimilerine g r e daha erken eklinde anlatyor. Hatta Taberi, Ebubekir'in Fatma'nn maln vermediini, Fatma'nn lene dek onlarla ks ve krgn olduunu, vasi yeti zerine g e c e gmldn de anlatyor. Fatma'nin, Ebubekir'in cenaze merasimine katlmamas iin Hz. A l i ' y e vasiyette bulunduunu da belirtiyor. Taberi'nin kaynanda btn bu gerekler var iken, ki milerin, "Hayr Taberi byle bir ey dememi" eklinde iftirada bulunmalar ancak cahilliklerindendir demekle izah etmek mmkndr. nk baz yerlerde gryorum, Ta beri'nin bu gibi kritik konular ele almad iddia edili y o r . 4 3 2 in bir dier yan, Taberi gibi bir tarihi ve tefsir sahibi/Kur'an yorumcusu bunlar anlatrken herhangi bir iti razda da bulunmamtr ve stelik de onun alnt yapt ki iler listesinde ne Ulvan ne de bni Ebi Darem vardr. te dogmatik bir ekilde inanan kesimin bir savunma yntemi de bu gibi asl astar olmayan iftiralar retmektir.

431 Hatta ia kaynaklarnda 600 kiilik bir grupla Halit b. Velit baskn yapyor: Yani slam tarihinde anlatld gibi byle basit deilmi; ok kanl bir ikti dar mcadelesi yaanm bu basknda. 432 Taberi Tarihi, 3/201 ve devam...

6- bni Abdirabbih (h.328) de direkt konuyu anlatyor; ravilerden sz etmiyor. Ebubekir, mer'i Ali ve yanndakile ri g e t i r m e y e gnderirken, "ayet direnirlerse iddet kulla nacaksnz" diyor. Gittiinde de elinde ate var ve yine Fat ma soruyor, evi mi yakyorsun diye. O da e v e t karln veriyor. Burada da ne Ulvan var, ne de bni Ebi D a r e m ! 4 3 3 u hatrlatmay da yapaym, bu iki kiiden birinin ad Ebu bekir'in bir sznde geiyor. Hani keke u eyi yapsay dm, u n de yapmasaydm diye Ebubekir'in bir ak lamas vard, ka kez anlattm ve onlardan biri d e , "Keke Fatma'nn evini amasaydm" eklindeydi. Hlbuki bu olay hi de nemli deil. bni Ebi Darem de, Fatma'nn baskn srasnda dvlrken ocuk drmesiyle ilgili hadiste ismi geiyordu. Kald ki bu iki kiiye itfiraya gerek yok. nk konu hakknda saysz kaynak ve raviler var: Onlar batan beri deiik konularda verdim. 7- Mes'udi (346) ravi isimlerini v e r m e d e n olaylar direkt anlatyor. mer, Ali ve yandalarn almaya gidince evi ya kyorlar diyor ve d e v a m ediyor. Ali'yi zorla alp gtryor lar, ayet Ebubekir'i kabul etmezsen seni katlederiz diyor lar. Hatta Halit b. Velit eliyle onu ldrmek iin plan yap yorlar; ancak Ebubekir'in ei Esma'nn gizliden ona haber vermesi zerine, bu plan baarsz klnyor, tabii ki ev bas knnda Hz. Fatma da ocuk dryor. Onun zeti bu. Dikkat edilirse, M e s ' u d i ' y e g r e ev yaklm. te Mes'udi bunlar anlatrken ne Ulvan'dan, ne de bni Ebi Darem'den alnt y a p y o r . 4 3 4

433 Ikd'l Ferid, 5/13. 434 tspat'l Vasiyeti, s. 153 ve devam...

8- Selim b. Kays Hillai (h.76) daha nce detaylca bu ya zardan hayli bilgi verdim. Fatma'nn bile bu basknda kat ledildiini aktaryor, ev yakmas, ocuk drmesi, Ali'yi katletme planlar, Ali'nin boynuna ip geirme gibi ok ar pc ve trajik konular aktaryor, tabii ki bu da Ulvan ve Ebi Darem isimlerini vermiyor. nk bir kere onun zamann da bu iki isim henz yoktu, onlar yllar sonra dnyaya gel diler. Peki, bu durumda ne o l a c a k ? 4 3 5 9- mam Taberani (360) en eski muhaddislerden olan bu lim, Ebubekir'in pimanlk duyduunu ifade eden hadisin ravileri arasnda ad g e e n Ulvan'dan ayn hadisi alm ve herhangi bir itirazda da bulunmamtr 4 3 6 ; ama ondan 4 asr sonra dnyaya gelen Zehebi ve yaklak 5 asr sonra dnyaya gelen bni Hacer, Ulvan'a itiraz ediyorlar! Gerek ten gln bir savunma. Hani halife Osman'n hatalarndan biri d e . Halife m e r vurulurken, Ubeydullah adndaki olu o arada masum insan katlediyor demitim. Kural g e r e i Osman, mer'in bu oluna ceza vermeliydi; ama onu affediyor ve katledi lenlerin kan bedelini devlet malndan dyor. Hatta bu ara da Hz. Ali bile mer'in olu Ubeydullah bo yere cina yet ilemitir, dini kural gerei bu adam ldrlmelidir de dii halde kabul edilmiyor. Kimileri, daha dn babas vurul du, bugn de olunu mu katletmek istiyorsunuz gibi sa vunmalar yapyorlar ve adama bir ceza uygulanmyor. te bn'il Arabi'nin (h.543.) kitabn tahkik eden ko misyon u ekilde bir savunma yapyor: m e r gibi biri ba ka bir lkede katledilseydi kan g v d e y i gtrrd. Dolay435 Kitab- Selim Hilal, tek cilt ve batan sona kadar bu skandallardan sz edi yor. 436 Mucemi Kebir, 1/62, no: 43.

syla, m e r iin kii ldrlmse ok mu? bni'l Arab kitabnda unlar aktaryor: Hz. Muhammed demi ki, bir Mslman bir kfir yznden katledilmez. Dolaysyla bun lardan mer'i katledenin kz ve Hrmzan adndaki kii mecusiydiler, ldrlen nc kii Cfeyne de Hristi yan'd diyor ve hatta unu da ekliyor. Abdullah b. Abbas nemli bir sahabi. Bir ara halife m e r ' e diyor ki, izin ver de bizimle yaayan susuz ama ileri gelen ranllar katledelim. Fakat m e r izin vermiyor. te bu mecusileri topyekn l drmek iin bni Abbas gibi mehur bir kii fetva istiyorsa; artk biz kalkp ldrlen insan iin eletiride bulunamayz... eklinde bir mdafaa yntemini seiyor ve savunma sn yle srdryor: Derler d, halife Osman Ammar b. Yaser'i dvnce adam ftk olmu, bni Mesut'u da ylesine dvm ki, adamn barsaklar atlam, ayrca maan da kesmi, bir de Osman uyduruk bir Kur'an ortaya koymu ve dier Kur'an nshalarn yakm; ayrca devlet maln istedii e kilde kullanm, Ebuzer'i Gfari'yi 'Rebeze'ye', Ebu Derda'y da am'a srgne gndermi, Hz. Muhammed'in TaiFe srgne gnderdii ve lanetledii Hakem'i geri getirmi, Muaviye ve Mervan gibi kt insanlar hem nemli grev lere getirmi, hem de onlara ayrcalklar tanm, halife m e r hep beraberinde krbala dolap insanlar krbal yordu, Osman da ayn eyi bastonla yapyordu, yine Os man sudan bahanelerle en bata Bedir ve Uhud olmak ze re birok savatan kam... gibi Osman'a mal edilen ek sikleri sraladktan sonra "Bunlarn hepsi yalan" diyor ve yle kantlamaya alyor: Bir kere eer dvd ahs f tk olsayd yaayamazd; ksa zamanda lrd. nk ftk olan ldi fazla yaayamaz diyor ve yle kapatyor, bir kere bu gibi eletirileri kale almaya d e m e z , cahillerle vakit g e -

irecek zamanm yoktur diyor. te slam'da mehur olan bir baka zatn savunmas da b y l e . 4 3 7

10- bni Teymiyye'nin savunmalar Bu mehur eyh'l slam kitapta anlattm konular hakkn da zetle unlar yazyor: Biz kesinlikle biliyoruz ki, Ebube kir ne Hz. Ali'ye, ne de Zbeyir b. Avama'a herhangi bir eziyet yapmamtr; hatta balangcndan sonuna kadar Ebubekir'in halifeliini kabul etmeyen Sad bin Ubade'ye bile olumsuz bir ey yapmamtr diyor ve yle d e v a m ediyor: Ebubekir, Fatma'nn evine devlete ait herhangi faz la bir maln o e v d e olup olmadn kontrol etmek iin adamlar gndermitir diyor. Varsa, alp bir an nce fakir-fukaraya vermek istemitir diyor. Bilmem Fatma'nn evine gi dip eziyet etmiler, Fatma'y kap-duvar arasnda sktrn ca Fatma ocuk drm, Hz. Ali'yi zorla ve onur krc bir ekilde evden karp Ebubekir'in yanna gtrmler, hat ta evini yakp ykmlar, daha nemlisi mer halife olunca, bu makam da Ali'ye kar kullanarak kzn gasp etmi gi bi iddialar hep yalandr diyor ve devam e d i y o r ; 4 3 8 bunlar ancak cahil yalanclar, beyinsiz kiiler syleyebilir. Halbuki bilgi ve marifet sahibi bunun yalan olduunu biliyor diyor. Bir dier iddia da, gya Ebubekir ve m e r mrted ol mular/dinden kmlar diyorlar. Hlbuki herkes biliyor ki Ebubekir, dinden kanlarla iddetle savaan biriydi eklin de bir mantk yrtyor. Artk bni Teymiye'nin, "Kesinlik le biliyoruz ki, Ebubekir kimseye herhangi bir hakszlk yap-

437 'El-Avasim' Mine'l Kavasm' s. 118 vd ile 280-81. 438 mm Glsm, yaklak 9-10 yalarnda, mer de o zaman artk 60 ya larnda. Bu evlilik konusunu zel olarak iledim ve tabi ki bir gerek.

mamtr" iddiasnn garantisi nereden geliyor, bunu bile miyorum. Olsa olsa Cebrail ona da vahiy getirmi olabilir! Ksacas, bni Teymiye'nin savunmalar arasnda mantk ve ilim yok; ancak bunu syleyenlere hakaret ediyor, ko nuyu ise dalalet ehli, hayvan cinsinden olanlar, yalanc ca hiller, beyinsizler gibi yakksz kelimelerle ve bir ocuu bile ikna e d e m e y e n szlerle geitiriyor. te bu basit sa vunmay yapan bni Teymiyye, szm ona kendi zamann da meslektalar nezdinde gya reformist grlm ve mr hep zindanlarda gemitir. Hatta ona zindanda kitap okumak bile yasaklanmtr. Msr'da cezaevine girmi, am'da bir girmi, bir serbest kalm, bir daha girmi ek linde hep cezaevine gel-gitler yapmtr. A m a grld gibi savunmalar da ancak glnecek d z e y d e d i r . 4 3 9 Bu konuya slami kesimce sansr konduu kesindir; an cak bunu becerememilerdir. Mesela bni Kuteybe'nin ki tab 'el-Mearif te?, " H z . Ali'nin olu Muhsin kk yata iken helak olmu" deniliyor. A m a eski basksnda, "ld rlmtr" diye aklama var. En basit kant, bni ehraub (588.), 'Menakb-i AI-i Ebi Talib' adl yaptnda anlatyor ki, bni Kuteybe'nin de el-Maarifte belirttiine g r e , bas kn sonucu hamile olan Fatma, Muhsin'i drmtr ek lindedir. A m a bu aklama bugn el-Maarif adl yaptta yoktur. Hicri 588 ylnda len ibni ahraub o zaman bni Kuteybe'nin ad g e e n kaynanda var diye belirtiyor. A n lalan o ki, daha sonraki basklarda bu kritik cmleler silin mitir. Bugn piyasada satlan 'el-Mearif te sadece, "Hz. Ali'nin olu Muhsin kk yata helak oldu" bilgisi v a r . 4 4 0 Helak olmak; drlmek anlamnda da, lmek an439 bni Teymiyye, Minha< Ti Silnrl'l Nobeviyye, 4/493 ve 8/291 iki ayr yer de ele alm. 440 El-Maarif, s. 122

lamnda da kullanlabilir. Belli ki, olayn izini ortadan kaldr mak iin bu terim bilerek seilmitir. lmek kelimesi var ken helak elimesini kullanmak bence anlamldr. A m a her eye ramen eski orijinali gibi "mer'in basks sonucu Fat ma Muhsin'i drmtr" eklinde net bir ifade yeni ns hada yoktur. Peki, o zaman ehraub neden bni Kuteybe de elMaarif adl yaptnda bunu bu ekilde aktarm, desin ki! te ak bir tahrifat rnei. Bir baka somut sansr rneini de bni Abdilberr'den aktaraym. Bu yazar stiab' adl yaptnda bu olay anlatr ken, mer, Hz. Ali'nin evine varnca, onu ve taraftarlarn tehdit ederek "yle yle diyor" eklinde mulk ifadeler kullanyor. yle yle ne demek! Sen hicri 463'te vefat et misin. Demek ki mer'in bu szleriyle ilgili sana kadar gelen baz nemli noktalar var. A m a sen onlar makaslyor sun. Yoksa yle yle dediini nasl biliyorsun? Ne demi se ak bir ekilde yazacaksn... te yaplan savunma yn temlerinin bir baka rnei: Makaslamak... Ayn yazar, Tebk'te Hz. Muhammed'i ldrme girii minde bulunanlardan biri olan mehur sahabi Ebu Musa elE'ari hakknda bilgi verirken de, "Hzeyfe b. Yeman, Ebu Musa hakknda kt eyler anlatm; ancak kaynamda onlar anlatmaya dilim varmyor" eklinde ok ak bir san sr rneini veriyor, hatta itiraf ediyor ve unu da ekliyor: 441 "Allah ksuratn balasn" diyor ve konuyu kapatyor. Szn z, her trl sansr ve baskya ramen, yine konunun aydnlatlmas iin slami kaynaklardaki bilgiler yeter de artar bile. Yorumlar ise, grld gibi bir ceviz kabuunu doldurmayacak kadar bo eyler.
441 bni Abdi'l Berr, Istiab, Abdullah b. Kays, b. Selim ksmnda ki ayn zaman da Ebu Musa el-E'ari'nin asl addr, no: 1639

BTRRKEN
Bu almamda olabildiince tarafsz kalmaya altm. Bi liyorum; ne kadar tarafsz da kalsam bu tarzda yazlan ya znn slami kesimce kabul edilmesi zordur. A m a kantlar gl: Hepsi de ya Kur'an ayetleri, ya hadis, ya da slam'da mehur olan mfessir, mhaddis ve tarihilerin kaynakla rndan derlediim bilgiler... Dikkat edilirse, neredeyse he men hemen her cmlenin dipnotu var. Hatta hassas konu larla ilgili slami kesimce salam diye kabul grm bir s r kaynak ekledim. Bazlar okuyucularn kafasn kartra bilir; bu taktikleri biliyorum: yle ki, efendim nemli olan bol kaynak gstermek deildir gibi szler. Ksa yoldan kur tulmak iin, bu gibi taktikler hep yaplyor. Mesela; efen dim hadisler ok kark, eitleri var gibi itirazlar. Sundu um her ey ortada; objektif bakmak lazm. slami kaynaklarda gerek Hz. M u h a m m e d ' e yaplan suikastle ve gerekse onun zehirlenmesiyle ilgili; Ebube kir'in pheli lm, Hz. Ali ve Fatma'nn evine yaplan baskn ve balarna gelenler, o kk yataki kzlarnn ha life m e r tarafndan nikhlanmas gibi konular hakknda salam kantlar sundum. Ayrca Aye ve mer'in yaplar acaba byle bir suikast iin uygun mu deil mi sorusuna aklk g e t i r m e y e altm. Var olan kantlara bakldnda aslnda ciddi eylerin yaand kesin. Zaten dnya tarihin de benzer siyasi Cinayetler hep olmutur ve oluyor da. Dier taraftan ilediim konularla ilgili slami otoritelerce yaplan savunmalardan da bir kesit sundum. Kantlar ve argmanlar salkl ve inandrc m, deil mi bunu da okurlarn takdirine brakyorum.

zellikle bu kaynamda yazdklarmdan kim nasl an lyorsa yle anlasn dedim, elimden geldiince kendi zel yorumumdan kandm. Yazdklarm sanki birer eletiri imajn verebilir; halbuki tm anlattklarm slami kaynaklar da vardr. Ben ise sadece onlar derleyip bir araya getirdim, bir bakma da sanki tercmanlk grevini yaptm. nsan bazen ila, yerine g r e de ine kullanr ve hatta gerekirse ar ameliyat da geirir. Bunlar keyfi yaplan ey ler deil; bir zorunluluk sonucudur. Kim ister ki keyfi olarak karnn, kalbini, kafasn vs. asn. Demek ki ac da olsa ba zen ameliyat olmak, olmamaktan daha faydaldr. Yazlarm da byle: Tabulardan kurtulmak iin ac da olsa konularn zerine gitmek gerekiyor. Yoksa akl banda normal bir in san neden bakalarn zmek, inanlaryla oynamak gibi bir yaklam iinde bulunsun? Her alanda, hele bu ada srekli deiim gerekirken; maalesef slam leminin hali ortadadr. slamiyet'ten anla yan, anlamayan hep u savunmay yapyor: Canm slami yet drt halifeden sonra bitti. u an yeryznde hibir l kede uygulamas yok. Yani aslnda slami yasalar-kurallar iyi de; ancak pratikte bir ey yok! Hlbuki byle diyen, tek bir kelime Arapa da bilmiyor ki Kur'an ve hadislerden an lasn. Peki, mbarek, slam'n yasas Arapa, sen de tek bir kelime bilmiyorsun ve kalkp bu ekilde savunuyorsun. te slam'a inanan kitlenin ezici ounluu byle. A d a m s lam'a ters gelen her eyi yapyor, Kur'an'dan hibir ey bil miyor; ama slam'n gereini bu ekil izah edenlere kar en sert reaksiyonu da gstermekten geri kalmyor. Arif TEKN 15 Aralk 2010

KAYNAKA A. Melik b. Habib (h.238.0) 'Kitab' edeb'i Nisa'; dier ad, 'el-Gaye ve'l Nihay', tek cilt, Tahkik ederi: A . M e c i t , Dar'ul Garb'il slami, Beyrut, 1992 A. Razzak Ebubekir b. Hemman San'ani (126-211 ), 'el-Musannaf, 12 cilt, Tahkik eden: A.Rahman A ' z a m , Mektebet'ul slam' Beyrut, 1983 Abdullah b. Abdulaziz el-Bekiri el-Endlsi, (404-487.h) 'Mucem' Ma'stacem min Esma'il Bilad' 4 cilt, Tahkik e d e n : Musatafa Saka, Alem'l Ktb Matbaas, Beyrut, H.1403 Ahmet Emin, "Dua'l slam" 3 cilt, sre Matbaas, Msr, 1997 Ali Naci Tantavi, 1983 Asbahani Ebu Nairn (430.h) Delail-i Nbvve, 2 mcelled, Tahkik eden: Dr. M u h a m m e d Revvas ve Abdlberr Abbas, Dar- Nefais Matbaas, Beyrut, 1986 Atf Ebu Muhammed, eceret' Nesebi-I Hulefa, tek cilt. M e d i n e 1998 Badadi Ebubekir Ahmet b. Abdulaziz Cevheri (.323.), 'Sakife ve Fedek', Tahkik eden M u h a m m e d Hadi el-Emini, Nineva Matbaas. Belazuri Ahmet b. Yahya b. Cabir (h.279.)'Ensab'l-Eraf, 13 cilt, Tah kik eden: Dr. Sheyl Zekar ve Dr. Riyad Zerikli, Dar-I Fikir Matbaas, 1996, Beyrut Besev, Ebu Yusuf Yakub b. Siifyan (. hicri 277), "el-Marifel ve'l-Tarih", 3 cilt, (zmir lahiyat Fakltesi Ktphanesi no: 6679) Beyrut, 1974 Bezar Ebubekir Ahmet (292 lm),'Msned'l Bezzar/bahr' Zihar'. 13 cilt, Tahkik eden: Mahfuzurrahman Zeynllah, Mektebet'l ulum-i velhikem, M e d i n e , 1994 Buhari Muhammet b. ismail (194-256), 'Tarih-i Sair/Tarih'l Evsaf 2 cilt, Tahkik e d e n : Mahmut brahim Zayid, Mektebet' Dari Turas, Kahire, 1977 Cahz, Ebu Osman Amr b. Bahr (150-255), 1991 Cevheri, Ebubekir Ahmet b. A. Aziz Badadi (h.323.), 'Sakife ve Fedek'. Tahkik eden: Dr. M u h a m m e d Hadi, Nineva Matbaas, Tahran D. Bekiri, Hseyin b. Mahmut (990.h) Tarih'l Hami, 2 cilt, Messeset' aban, tarihsiz, Beyrut Kitab'l Osmaniyye', tek cilt. 1991 ,Ceyl Matbaas. Tahkik eden: A. Selam M u h a m m e d Harun, Beyrut, "Ahbar-i m e r " , Mekteb'l slami Matbaas, Beyrut,

Dulabi, Ebu Bir Muhammed b. Ahmet (224-310) "Zrriyyet-i Tahire", tek cilt, Selefiye Matbaas, Kuveyt, 1986 Ebu Mansur A. Kahir Badadi, (h.429.) 'el-Ferk' beyne'l Firek'.Tahkik eden: Muhammed Osman Hn, Mekteb' bni Sina, Kahire Ebu mer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abd'il Ber (. hicri 463); a) "el-istiab fi Marifeti'l Ashab, 4 cilt, Der' Nahde Matbaas, Msr, ta rihsiz, Tahkik eden: Ali Becav; b) "el-stizkar", 30 cilt, Daru Kuteybe, Beyrut, 1993, Emin Kal'aci; c) "ed-Drr'l Mesnun fi Ulumi Kitab-il Meknun", 11 cilt, Dar'i Kalem, Dmak, 1986 d) "ed-Drer Fi ihtisari'l M e gazi ve-s- siyer", Dar'i Maarif, Msr, H. 1403, Tahkik eden: evki Dayf Ebu Ubeyd Kasm b. Selam e!-Herev ( h. 157-224), "Kitab'l Emval" Di yanet Kt. D. N o : 17570, Ankara Ebu Ya'li el-Mevsli (h.210-307), "Msned", 14 cilt, Tahkik eden: Hseyin Selim Esed, Dar'i M e ' m u n li'l Tras Matbaas, Beyrut, 1986 Ebubekir ibn'il Arab, (.543.h),' El-Avasim' min'el Kavasim'. Tek cilt. Tahkik eden: Dr. Ammar, Dar' Tras Matbaas, Kahire Ebubekir Muhammed b. M u s a Hemedani/afii (548-584), el-I'tibar' fi'I Nasih'i ve'l Mensuh fi'lasar', tek cilt. Haydarabat, H.1356 Eb-I Feda, madddin smail b. Ali (m.l298.)Tarih' Ebi-1 Feda'. Dier ismi.'el-Muhtasar fi Tarih-il Beer', Dar-l Ktb-il lmiye Matbaas, 2 cilt, Beyrut, 1997 Eb-I Hda, madddin smail b. Ali (m.l331.), 'Tarih', (Ebubekir ksmn da) El-Halal Ebubekir Ahmet b. Muhammet Badadi (234-311), Kitab Snne', 7 cilt, Tahkik eden: Atiye b. Atik Zehrani, Dar' Raye, (Toplam 2196 hadis alr) Riyad 1994 El-Mz, Cemalettin Yusuf (. hicri 742) a) "Tehzib-i Kemal", 35 cilt, Risale Matbaas, Beyrut, 1992 b) "Tuhfet'l Eraf. 14 cilt, Daru Ktb'il slam, Beyrut, 1983,Tahkil< eden: Komisyon Endlsi, Ahmet b. Muhammed ibni Abdirabbih (246-328) Ikd'l-Ferid', 9 cilt. Dar'i ktbi'l lmiyye Matbaas, Tahkik eden: Dr. A.Terhini, Beyrut, 1983 Endlsi, bni Abdi Rabbih Ahmet ( . hicri 328), "kl'l Ferid, 7 cilt. Lecnet telifat Matbaas, Kahire, 1965 Fahrettin er-Razi Muhammed b. mer (544-606.h)"el-Mahsul fi i l m i Usul-il fkh" 6 cilt. Risale Matbaas, Tahkik eden: Dr. Taha Cabir Feyyaz Alvani, Beyrut

Galip Kurey. "Evveliyat'l Faruki mer", Beyrut, 1990 Hafz brahim (1932) 'Divan' 2 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Dar'i Ktbi'l Msriyye, Msr, 1987 Hatib-i Badad-i, Ebubekir Ahmet b. Ali (392-463),"Tarih-u Badat", 21 cilt, Tahkik eden: Dr. Bear A v v a d Maruf, Dar'i Garbi'l slam Matbaa s, Beyrut, 2001 Heysemi, Nuretin Ali b. Ebubekir (735-807) a-) M e c m e ' Zevaid, 8 cilt, Tahkik, Abdullah Mahmut Dervi, Dar'l Fi kir Matbaas, Beyrut, 1986 b-) KePl Estar, 4 cilt. Tahkik eden; Habib'rrahman A ' z a m i , Risale Mat baas, Beyrut, 1979 Heytemi Ahmet b- Hacer (h.974.) 'Sevaik-i Muhrika' tek cilt, Hakikat Kitabevi, stanbul, 2003 Isfahan, Eb'l Ferec Al b. Hseyin (. hicri 967); "el-Ean...", 24 cilt, el'Hey'etT A m m e , Tahkik eden: Ali Muhammed Becav, Msr, 1983 b n i Abdi-I Berr Yusuf Kurtubi (368-463). a) Temhid, Muvatta erhi. 26 cilt, Evkaf Bakanl Yayn, Tunus, 1967 Tahkik eden: Mustafa b. A h m e t ve Muhammed b. A.Kerim, b) stiab, Dar'i Fikir Yay., 2 cilt, Beyrut, 2006 bni Asakir, Ebl Kasm Ali b. Hasan (499-571), Tarih' Medinet'i Dmak' 80. cilt, Tahkik eden: Muhibddin Ebu Sait, Dar'l Fikir, Beyrut, 1996 bni Ebi Asm (206-287),'el-Ahad veT Mesani' 6 cilt, Tahkik eden: Faysal Ahmet, Raye Matbaas, Riyad, 1991. bni Ebi eybe, Ebubekir Abdullah b. Muhammed el-Kufl (159-235), 'Musannaf 26 cilt, Tahkik eden: M u h a m m e d Avvanre, Dar-I Kible Mat baas, Cidde, 2006 bni Esir el-Cezerl (h.630.): a) El-Kamil fi Tafih. 11 cilt. Tahkik eden, Ebl Feda Abdullah, Dar'i K tbi'l lmiye Matbaas, Beyrut, 1992 b) el-Nihaye fi Garibi'l Hadis. 5 cilt, Tahkik eden: Tahir A h m e t ve Mah mut Muhammed, Dar'i Ktbi'l lmiye Matbaas, Beyrut c) sd'l Ckbe fi Marifet'i-Sahabe", 6 cilt, Dar'l Fikir, Beyrut. 1993 bni Esir zzettin Eb'l Hasan Ali b. Muhammed el-Ceze (. hicri 630); a) sd'l Gabe fi Marifet'i-Sahabe". 6 cilt, Dar'l Fikir Mat., Beyrut, 1993 b) "el-Kamil fi'l-Tarih", 13 cilt, Daru Sadr Matbaas, Beyrut, 1965 bni Habib Badadi (h.245.) "El-Mnammak" tek cilt. Tahkik eden: Hurit A h m e t Faruk, AlemT Ktb Matbaas, Beyrut, 1985

 b n i Hacer Askalan (. hicri 852); a) "el-sabe...." 8 cilt, "Dar'l Ceyl MatbaasTahkik M. Ali Becav, Bey rut, 1993 b) "Feth'l Bari". 15 cilt, "Dar'l Fikir", Beyrut, 1996 c) "Tehzib' Tehzib". 12 cilt, Daru Sadr, Beyrut, 1968 d) "Lisan'l Mizan" 10 cilt. Tahkik eden: A.Fettah Ebu Gadde, Mektubat'l slami Matbas, Beyrut, 2002 e) 'Telhis'l Habir", 4 cilt. Kurtube Matbaas, 1995 bni Hazm, Ali b.Ahmet (h. 456. ) 'Muhalla'. 11 cilt, ldaret' Tabaat'il Mnire, Msr, H.1352 bni Hibban, (354. ) ' ibni Hibban bi tretib-i Belban' 18 cilt. Tahkik eden: uayp Arnavut, Risale Matbaas, Beyrut, 1993 b n i Kesir (. hicri 774); a) "Camiu'l Mesanidi ve's-Snne", 37 cilt, Dar' Ktb-il lmiye, Beyrut, 1994 b) "El-Bidaye ve'n-Nihaye".20 cz', Alem'l-ktb, Beyrut, 2003 bni Kuteybe Dineveri, Ebu Muhammed Abdullah b. Mslim. (213276), a) "El-imamet' ve'l Siyase", Tahkik e d e n : Muhammed Mahmut, Nil Matbaas, Kahire, 1904 b) Te'vil' Muhtelif-il Hadis, Tahkik eden: Muhittin Asfer. El-Mektebete'l slami, Beyrut. 1999 c-)Tefsir' Garib'il Kur'an, Dar'l Ktb'il lmiye, Tahkik eden: S. Ahmet Sakar, Beyrut, 1978 bni Manzur (630-71 l.h) "Muhtasar' Tarih-i Dmak", 31 eden: Komisyon, Fikir Matbaas, Dmak/am, 1984 bn-i Seyyd-i Nas (734.h) "Uyun'l Eser" 2 cilt, Beyrut, Tahkik eden: Ko misyon bni ebbe Nmeyri (173-262),"Tarih'u Medinet'il M n e v v e r e " 4 cilt,Tah kik eden: Fehim M u h a m m e d eltut, Mekke, 1979 bni Teymiye Eb'l A b b a s Ahmet b. A.Halim (661-728), 'Minhac'-s Snne' 9 cilt, Kurtube Matbaas, Tahkik e d e n : Dr. M u h a m m e d Read Sa- lim, Kahire, 1986 bni Zebale Muhammed b. Hasan (h.l99.) "Ahbar-i M e d i n e " tek cilt, Merkez'l buhus ve dirasati-1 M e d i n e , M e d i n e , 2003 bni Zencevih, HamK (.251),' Kitab'l Emval', Tahkik eden: Salih Z. Fey yaz, 3 cilt, Riyad, 1986 cilt, Tahkik

bni'l Cevzi Cemalettin Ebl ferec (510-597), a-) "Sfat-i Safve" 4 cilt, Tahkik eden: Mahmut Fahuri ve Muhammed Revvas. Marife Matbaas, Beyrut, 1985 b-) "el-Muntazam" 19 cilt, Dar'lktbi'l lmiyye, Tahkik eden: Komis yon, Beyrut, 1992 sfraini, Abdlkahir b. Muhammed el-Badadi el-Temimi (h.429.) 'elFerk' Beyne'l Firek', tek cilt, Tahkik eden: M u h a m m e d Muhittin A . H a mit, El-Mektebet'l Asriye, Beyrut, 2004 Kastalani, Ahmet bin Muhammed (. hicri 923), ?el-Mevahihb-u l-Ledniyye". 3 cilt, Dar'i Ktbi'l lmiyye, Beyrut, 1996 Knci Muhammed b. Yusuf afii (h.658.),'Kifayet' Talib fi Menakb'i Ali b. Ebi Talib. Sayfa 413, (Hz. Ali'nin ocuklar ksmnda.) Mahmut b. mer Zamaheri (h.467-538), 'el-Faik fi Garib'il Hadis' 4 cilt, Tahkik eden: Ali M u h a m m e d Becavi ve M.Ebl Fazl. Dar'l Fikir Matbaa s, Beyrut, 1999 M a s a b Zbeyi (156-236) "Neseb- Kure' tek cilt, H. 1119 Kahire, Maa rif Matbaas Mes'udi Ebl Hasan Ali b. Hseyin (346.h) a-) "sbat'l Vasiyye" tek dit, Dar'l Edva, Beyrut, 1988 b-) "Mruc'u Zeheb", 2 cilt. Tahkik eden: Muhammed Muhitin A . M e c i t , Fikir Matbaas, Beyrut, 1973 Muhammed b. shak (h.l51.) Siyer. Dar'i Ktbi'l lmiye, Tahkik eden, A h m e t Ferit, Beyrut, 2004 Muhammed b. Mkrim bni Manzur (630-71 l.h), 'Lisan'l Arab' 15 cilt, Daru Sadr, Beyrut. Muhammed b. Zenceveyh (.25l.h) 'El-Emval'. Tahkik eden: akir Z.Fey yaz, 3 cilt. Melik Faysal Matbaas, Suudi, 1986 Muhibbddin Ahmet b. Abdullah Taberi (.694.h), a) "es'Semt's- Semin fi Menakbi mmehat-il Mminin", Mekteb Kitabi'l Ezheriye, 1983, zmir lahiyat Ktphanesi, N o : 10334; b) "Zehair'l Ukha fi Menakbi ZeviT Kurba", Mekteb-et'l kudsiye, Ka hire. h.1356; c) "Riyad-n- Nadre fi Menakbi'il Aere", 2 cilt, Hseyniye Matbaas, H.1327, Diyanet leri Bakanl Ktphanesi, no; 5320. Ankara Mutahhir b. Tahir (h.355.)'el-Bed'u ve'l Tarih' 6 cilt. Mektebet' Sekafer'il Diniye. mer b. ebbe Nmeyri, (173-262) 'Ahbar'l Medinet'il M n e v v e r e ' , Tahkik eden: F.Muhammed eltut, Dar' Tras Matbaas, Beyrut, 1990

Safedl S.Halll b. Aybek (696-764) 'El-Vafi bil-Vefeyat', 30 cilt, Dar' hyai Trasi'l Arab, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 2000 Salibi (h.942) Sbl'l Huda, 12 cilt, Tahkik eden: A.Hamit, hya- Tras-il slam, Kahire, 1997 Semai, Ebu Sad Abd'l Kerim (h.562.)'Kitab'l Ensab' 5 cilt.Tahkik eden Abdullah mer'l Barud. Dar'i Cinan Matbaas, Beyrut, 1988 Suyuti Celalettin Abdurrahman (911) a-) Camiu'l Hadis, Fikir Matbaas, 21 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Bey rut, 1994 Hulefa, Dar

b-) Tarih'l

IbniT

Hazm, Beyrut, 2003

c-) Esbab-i Nzul (Lubab' Nukul)' tek cilt. /Messeset' Ktb-i Skafiy e , Beyrut 2002. d-) Drr'l Mensur, Tefsir, 17 cilt. Hecer MaDaas, Tahkik eden: Komis yon, Kahire, 2003 ehristanl Ebl-Fetih Tacettin b. Ebubekir (475-548),El-Milel ve Nihal, 2 mcelled. Tahkik eden: Emir Ali Mhenna ve Ali Hasan Faur, Dar'i Marlfe, Beyrut, 2008 ehrlstani, Eblfetih Muhammed b. Abdllkcrim (.479-548)'el Milel ve'l Nihal' 2 mcelled, Tahkik eden: Emir A i - A l i Hasan, Dar'l Marife, Beyrut, 2008 evkani, Muhammed b. Ali b. Muhammed, (1173-1250.h) tar' 8 cilt, Beyt'l Efkr, 8 cilt, Lbnan, 2004 Taberani, Eb'l Kasm Sleyman b. Ahmet (260-360), a ) ' M u c e m i Kebir' 25 cilt, Tahkik eden: Hamdi A . M e c i t Selefi, bni Teymiye Matbaas, Ka hire b)Mucem-i Evsat, 10 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Dar'i Bahreyn Yaynevi, Kahire, 1995 c)Revd' Dani (Mucem-i Sagir), 2 cilt, Tahkik eden: Muhammed akir Mahmut Hac Emir, Beyrut, 1985 Taberi Ebu Cafer Muhammed b. Cerir (224-310). Tarihi Taberi, 11 dit, Tahkik eden: M u h a m m e d Eb'l Fadl, Dar'i Maarif Matbaas, Msr, 1968 Yakubi Ahmet bin Ebi Yakup (h.294.),Tarih-i Yakubi, 3 cilt, Lbnan, 1988 Yakut Hamevi, ehabddin (h.622.), Mucem'l Buldan. 5 cilt, Dar' Sa dr, Beyrut. Zehebi emsettin Muhammed b. Ahmet (h.748.) a) Tarih'l slam, 55 cilt, Tahkik eden: Dr. A.Selam Tedmri, Dar'i Kitabi'l Arab, Beyrut, 1999 b) Siret- A ' l a m , 29 cilt, Messeset' Risale, 1985 Beyrut, Tahkik eden: Komisyon c) Mizan'l itidal, 8 cilt, Tahkik, Ali M u h a m m e d Muavved ve Adil AhNeyl'l Ev-

met Abdulmevcut. Dar'i Ktbi'l lmiye, Beyrut, 1995 d ) El-ber, 4 cilt, Tahkik eden Ebu Hacir, Dar'i Ktbi'l lmiye, Beyrut e) Tecrid' Esma-i Sahabe, 2 cilt, Dar'i Marife, Beyrut f-) Tehzib' Tehzib-il Kemal 11 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Faruk'l Ha dise Yaynevi, Kahire, 2004 g - ) Dvel'l slam, 2 cilt, Daru Sadr Matbaas, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1999