Prof. Dr.

SURAIYA FAROQHI LE MLAKAT

Sinan ULUK Uzun yllardr Osmanl Arivinde ve Trkiyede almalarn srdren Suraiya Faroqhi, kendileriyle bir mlakat talebimizi geri evirmeyerek, Ariv Dnyas okurlarn mstesna bir hayatn izlerini takip etmekten mahrum brakmamtr. 23 Mart ve 2 Nisan 2005 tarihlerinde Ariv-Der Merkezinde; ailesi, eitimi, eitim-retim anlay, Trkiye maceras, akademik hayat ve tarih anlay, Babakanlk Osmanl Arivi zerine soru-cevaplarla gerekleen bu mlakat sizlere sunuyoruz.

Prof. Dr. Suraiya FAROQHI

2 Ekim 1941 Berlin doumludur. Hamburg, stanbul ve Bloomington niversitelerindeki tahsilinin ardndan 1971 ve 1987 yllar arasnda ODTde grev yapt. Bu niversitede 1980de doent, 1986da profesr oldu. 1988den itibaren Mnih Ludwig Maximilian niversitesinde Ortadou Tarihi ve Kltr ve Trk Aratrmalar Enstitsnde almaktadr. 1969 ylndaki ilk makalesinden bu yana ok sayda esere imza atan Faroqhinin Trkeye evrilen kitaplarndan bazlar unlardr: 1-Soframz Nur Hanemiz Mamur -Osmanl Maddi Kltrnde Yemek ve Barnak- Editrler: Suraiya FaroqhiChristoph K. Neumann, ev. Zeynep Yele, Kitap Yaynevi, stanbul, 2006. 2-Osmanl Dnyasnda retmek Pazarlamak Yaamak, evirenler, Gl aal Gven, zgr Tresay, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2003. 3-Osmanl Tarihi Nasl ncelenir, ev. Zeynep Altok, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1999.

4-Osmanllarda Gndelik Yaam Ortaadan Yirminci Yzyla, ev. Elif Kl, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1997. 5-Haclar ve Sultanlar (1517-1638), ev. Gl aal Gven, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1995. 6-Osmanlda Kentler ve Kentliler, ev.Neyir Kalaycolu, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1995.

- ncelikle Sreyya Farukinin ailesini renmek istiyoruz. Bu soyad size nasl geldi. Okunuu itibariyle Faroqhi, nasl Faruki oluyor? - Suraiya Faroqhi babamn bana rettii yazl eklidir, yle kullanyorum. Ancak Ankarada iken Trk Tarih Kurumu Ktphanesinde mdire olan Mihin ERENin (sonradan LUGAL oldu) yazlarm Sreyya Faruki diye kaydettiini grdm. Ben de bunu kabul ettim ve Trkiyede iken sk sk byle imza attm da oluyor. Babamn bana rettii telaffuz Sureyya Faroki dir. Babam Gney Hindistan Mslmanlarndand ve ya itibariyle, dnce stili itibariyle ilk Kemalist neslin dnya gr ne ise, pederimizin dnyaya bak ekli de biraz yleydi. Doktordu. Hani ttihat ve Terakkiden km olan hekimlerin yazlarn grnce babam aklma geliyor. nk orada grdmz pek ok laf babamn sofra banda syledii laflara benzemektedir. - Acaba bir etkileim sz konusu muydu? - Babam ancak 60 yandan sonra Trkiyeye gelmitir. Trkiye ile turistik seyahat haricinde hibir ilikisi olmamtr. O zamann havas demek ki byle imi. Bir akm, bir dnce stili olarak bu dnya grnn Trkiyeye, Osmanlya zg bir ey olmad anlalyor. Hindistanda da byle dnenler olduka fazlaym. Doktorlarn o dnemdeki yetime stili dnyann her yerinde biraz birbirine benzemektedir. - Biraz pozitivist -ok pozitivist. Biz burada ne grebiliyoruz? Bunun ilevi nedir? Gremediimiz, lemediimiz olgular yok sayabiliriz. Belki vardr ona kimse bir ey demez derdi babam, ama bilemediimiz eylerle ve bilemeyeceimiz eylerle uramak anlaml deildir de derdi ve i yle kapanrd. Onun iin Trkiyede yaasayd kimse armazd. Babamn Kemalist nesle son derece uygun bir kiilik yaps vard, ancak, ben bunu ok sonra anladm. Babam ok gen yata Avrupaya gelmi. Biz de kardeimle ok gen yata evden ayrldk. Annem te aynen babanza benzediniz, zira babanz da Hindistandan kk yata ayrlmdedi. Babam bunu anlatmad sadece annemin o lafndan anladm. -Yani babanz tp eitimini Hindistanda yapmam m? -Liseye kadar orada okumu. O zamann genleri havacla zenirlermi. Daha sonraki ocuklar nasl astronot olmak istedilerse, babam da 1920 senesi civarnda pilot olmak istemi. Bunun iin Berlin yaknlarndaki Dessau kasabasnda, uak ve ticari havaclkla uraan bir firmaya pilotluk renmek zere girmitir ve genliinde, yirmili yllarda pilotluk yapmtr. Hatta bazen anlatrd, o srada Leningrada uular varm. sava bitmi Sovyetler Birliinde millet biraz elenmek istiyormu. Babam da dans etmekten ok holanrm. 60ndan sonra da fokstrottan, valsden ok holanrd ve Leningraddaki valslerini anlatrd. -1920lerde Enver Paada Almanyadan Rusyaya uakla gitmiti. -Ondan haberi yoktu. yle bir karlamadan hi sz etmedi. Babamn uras tamamen ticari bir olayd. Zaten ok fazla bir ey anlatmazd. Babamn sanrm teknik hususlara merak vard. Bir de dans ve kzlara kendini beendirmek de ar basyormu. Onu da annem azndan kard. Babam 35inden sonra, hayatta olmak istedii eyi kefederek Berlinde Tbbiyeye girmitir. O srada bir profesr demi ki aslnda ya itibariyle biraz snrdasnz ama zannedersem olur. Babam tp diplomasn krk yanda iken alm ve rencilik yllarnda

tant annemle diplomasn alr almaz evlenmi. Anneme gelince; meslei sekreterdi. I. Dnya Sava srasnda ksz ve yetim kalmt. Kk yata liseyi bitirerek Avrupay greyim diye gezmeye gitmi. O zamanlar varlkl ailelerde mrebbiyelik yaplrd. Kendisi de dil renerek dil retiyormu. Bu gn de yle bir ey var ancak ad deimi. Au pair deniliyor, kzlar para almadan bir evde yardm ediyorlar, buna karlk kal bedava. Benim iki yeenim de ayn eyi yapmtr. Annem spanyada ve Fransada epey kalm ve drt dil bildii iin bir ara bir bilimsel dergide musahhihlik yapmtr. Dizgi hatalar nasl aranr, bunu annemden rendim. Daha sonra babamn muayenehanesini ynetirdi. Teknik adan yardm ederdi defter tutard, u-bu. Sonu olarak ikisi de nispeten ge evlenmiler ve olduka da ge ocuk sahibi olmular. II. Dnya Savandan sonra babam Hindistan vatandaln kabul etti ve ben be, kardeim yandayken Hindistana gittik. Bir buuk yl orada kaldk. Sonra babam bu kadar uzun bir ayrlktan sonra Hindistanda yapamayacan anlam. stelik Pakistana yle bir bak atm, tvbe estafurullah demi. Yani dine dayal bir devlet olamaz diye dnm. Bir yerde o konuda kendisine minnettarm. Hindistanda kalsaydk orada ciddi bir akademik hayat var, orada ben de kendime bir yer bulabilirdim. Ama Pakistann akademik hayat yle gelikin deildir. -O zamanlar iin mi, imdi mi? -Her zaman iin. Hindistann byk niversiteleri ile yarabilen hibir kurumu yok. Nehru niversitesi gibi, Aligarh slam niversitesi gibi, o ayarda bir ey Pakistanda yoktur. Uluslararas dzeyde sivrilmi bilim insanlarnn saylar da greceli olarak azdr. -Hindistanda hangi ehirde bulunuyordunuz? -Babam bir buuk yl boyunca Bombay (Mumbay), Madras, Delhi, Bhopal gibi kentlerde alt ve sonunda orada kendine bir hayat kuramayacan anlad. Bu nedenle Endonezyada bir i kabul etti. Endonezyada o yllarda doktor says ok dkt ve szleme ile hekim alnyordu. Babam da szleme imzalad ve be yl boyunca Endonezyann eitli yerlerinde grev yapt. Memur gibi tayini yaplyordu. Hangi ehre tayin edilirse ailece oraya giderdik. nce Cava adasnn dousunda, sonra Cava adasnn batsnda, daha sonra Sumatra ve Cakarta. Benim ilkokul yllarm. Okuduum okullarda Hollanda sistemine gre ders veriliyordu. Babam galiba zellikle bu okullar semitir. Gnn birinde Avrupaya dnersek gei kolay olsun diye. Bu i, dediim gibi be yl srd. Biz de ailecek 1953 ylnda Almanyaya dndk, ben liseyi Bonnda okudum, orada bitirdim. Derken o srada ailemiz Hamburga tanmt. Hamburgda niversiteye girdim ve nce Avrupa tarihi okudum. Ancak, 19-20 yalarndaki ocuklar bir yerde keif seyahatine kmak isterler. stanbulda ok az kullanlm, kataloglanmas ancak yeni balam olan ok zengin arivler var diye duymutum. Bir de ite o yataki ocuklarn bir macera sever yan oluyor ki bende kuvvetli olarak vard. Dnyay grmek istiyorum dedim ve stelik iyice altm, biraz da skldm Hamburg kentinden uzaklamak istedim. O zamanlar ancak 21 yandayken reit olunuyordu, bu nedenle o tr kararlar 21. doum gnne kadar ertelemek gerekiyordu. Fakat benim bir ansm vard. stanbul niversitesi ile Hamburg niversitesi arasnda dolaysz bir mbadele bursu mevcuttu ve bu bursu alabilmek iin bir miktar Trke derslerine girdim. Ankaradan gelme bir bey bu dersleri veriyordu. Sylemesi ayp ama Trke dersleri kt idi. Buraya geldiimde rnein kalabalk otobste birinin ayana basmm ve ne syleneceini hi renmemitim. Kendimi nasl kt hissettim. Onun iin Ahmet Bey hakknda iyi eyler syleyemem byle mahcup kaldktan sonra. Hamburgdan yola kmadan nce ziyaret edilmesi gereken nemli hocalarn nerede olduklarn arkadalardan renmi idim ve bunlarn arasnda mer Ltfi Barkan hocamz da vard. O yalardaki renciler ok az ey bildii iin ok da ekingen olmuyorlar. Herhalde 5-6 ya daha byk olsaydm tereddt ederdim, ama 21 yanda iken orada birisi var en nihayet hocadr ben de renciyim niye gitmeyeyim diye dndm; dediim gibi biraz da patavatszlktan

- Estafurullah

-Neyse, gnn birinde ofisine girdim. Barkan ok ho karlad. Efendim dedim, u makalenizi okudum, doruydu gerekten okumutum. ok da beendim imdi renciniz olmak isterim dedim. O da biraz bu durumu sanrm komik bulmutu sen nereden ktn da geldin diye sordu. Ben de Hamburgdan geldim diye cevap verince beni pencereye kadar gtrd. Gzel bir sonbahar gnyd ve niversitenin bahesi doluydu. Bak dedi bu ocuklarn hemen hemen hepsi benim dersimden gemiler oysa benden devam imzasndan baka bir ey isteyen pek kmaz. Sen bu kadar uzak yerden gelmisin, o zaman sana bir ey retelim. Gerekten ok byk ans oldu, aslnda tam da olayn iindeydim ancak benim haberim yoktu henz. lk bata da Trkem yetersizdi. Ciddi konumalar Franszca olurdu. -Buraya mastr m, doktora iin mi gelmitiniz? -Ben lisans eitiminde drdnc snftaydm. Baka bir deyimle Osmanl tarihine yeni yeni girmitim. O zaman mikrofilm, fotokopi yoktu. Barkan bizi Sleymaniye Ktphanesine gnderirdi. Orada Kitab- Mstetab diye bir yazmay karacaksn falan sayfadan balayarak iki sayfa okuyacaksn. Ayrca okunanlar hakknda bir rapor vermek gerekiyordu. lk balarda fena halde zorlandm nk henz Trkem ok gelikin deilken Osmanlcaya balamtm. Ayrca Barkann verdii devler uzundu. Bugnk ocuklar byle bir eyi hocalarna rahat sylerler, benim Ankaradaki rencilerim her zaman gayet byk bir rahatlkla hocam bu dev fazladr derlerdi. Halbuki ben Barkandan bu anlamda ekinirdim yani devin zor geldiini sylemek istemezdim. -Bu sizin yetime tarznz ile mi ilgili yoksa Barkan hocann karizmas veya okuldaki bir gelenek mi, yoksa yabanc bir muhit mi hangisi? -Yani bana sorarsanz yabanc muhit olgusu ar basyordu. Bir de hocamz ciddi bir insand, ok kolay glen birisi deildi. Ben de kt izlenim brakmak istemedim tabii. En nihayet orada misafir olarak kabul edilmiim, 4. snf rencisiyim, asistan deilim, hibir ey deilim. Gayet iyi biliyordum ne olduumu ve olmadm. Elbette ki hocaya ciddi insan olarak grnmek istedim. imdi pek o kadar olmaz ama, biz renci iken hep yamzdan byk grnmek istiyorduk. -Bunlar hangi ylda oluyor? -Sene 62-63. 1962de ben 4. snf rencisiydim. Barkan hocann uzun makaleleri olurdu. Dili ok kolay bir dil deildir. Fakat o zaman ktisat Fakltesi Mecmuasnn zaman zaman yabanc dilde km olan zetleri olurdu, ama aslnda zet dediimiz ey makalenin yarsyd. Bazan zel say olarak baslr, bazan normal derginin iinde bunlar bulunurdu. Barkann yazlar da Franszca olurdu. Ben nce Franszcasndan okurdum ve o zaman kalan ksmlar anlamak ok daha kolay olurdu. Barkan tabii ki farkna varmazd, en nihayet sonu ayn. Ayn zamanda Sleymaniye Ktphanesinin yazma blm o zaman iki masadan oluan bir oda idi. Orada sonra gen yata vefat eden Uriel Heyd zaman zaman devlerimde bana yardmc olmutur. Ben de daha sonra Barkann ofisine giderdim, devleri sanki ben yapmm gibi. kinci dnemde arivin o zamanki mdr Mithat Sertolu zel bir ders amt arivlere giri trnden.. -ktisat Fakltesinde mi? -Edebiyat Fakltesinde. Zorunlu ders olmad iin gelenlerin says 6-9 kii arasndayd. Mahmut akirolu vard, biz onunla birlikte okuduk. Mithat Hoca Osmanl Arivinin eski binasndaki aratrma salonunu derslik olarak kullanrd. Bizler zaten 7-8 kii bir masann etrafnda otururduk. -Siz dersi Edebiyat Fakltesinden alyorsunuz ama ders mekan ariv binas. -Evet ama buna benzer eyler Boazii niversitesinde bugn de yaplmaktadr. Orada da baz dersler kampste deil uygun olan baz ktphanelerde yaplmaktadr. -Yerinde ders yerinde eitim. -Mithat Hoca ariv mdr olduu iin mekan hazrd.

-Aratrmac salonunda pek aratrmac yoktu herhalde? -Yoktu zaten. Barkan hocamz bununla ilgili olarak komik bir ey anlatt. 30larn sonu 40larn banda orada alm. O zaman kural yleymi; gnde bir belge karm. Bazen kan belgenin Barkann almalaryla uzaktan yakndan ilgisi yokmu. Hoca derdi ki ben ikayet ederdim ama hi faydas olmazd. Ama hocam siz bugn belge almadnz m? Aldnz derlermi ve konu yle kapanrm. -Bir belgeye defter dahil mi? -Evet defter de bir belge saylyormu. -Mekan konusuna dnersek. -Dediim gibi eski binann iki salonu vard. Bizim dersler ikinci salonda yaplrd. -Ktphane tarafnda m? -Evet. yi hatrlyorum nk bu iin benim iin ok nemli olan bir uzants oldu. Bir gn Mithat Hoca bize sordu. Atatrkn Nutkunu okumu olan var m? ve tesadf eseri snfta bir tek ben vardm. Sebebi de akt, ben Trkeye yeni balamtm ve Trkesi henz gelikin olmayan bir insann okuyabilecei eviri metinlerin says ok snrlyd. Ama Nutuk daha kar kmaz Almanca, Franszca olarak baslmt. Mithat Bey bu olay ok ilgin bulmu meerse. Derste bir tek yabanc renci ve Atatrkn Nutkunu okumu olan da o. Sonu olarak bu olay benim iin yle nemli oldu: Ankaraya 1971 ylnn sonbaharnda geldim, 72 ylnn sonbaharnda Ankarada Tapu Kadastro Arivinde aratrma yapmaya baladm ve 73 ylnda Babakanlk Arivi iin bavurdum. O zaman hala Mithat Hoca mdr idi ve beni hatrlad Atatrkn Nutkunu okumu olan kz siz deil miydiniz diye ok yardmc oldu. Biliyorsunuz o zaman izinler zor alnyordu. Mithat Hoca benim iin bu ileri yaptrm desek herhalde yanl olmaz. -Dileri Bakanl kanal ile olmas lazmd.. - Herhalde hocann evresi vard. Ben nasl yaptn bilmiyorum. Ama benim iznim kolay kt. Sonu olarak 1973 ylndan bu yana arivde alyorum. -63te Barkandan dev yapyordunuz, 63-73 arasn dolduralm diyorum. - 63den sonra Hamburga geri gittim. Hatta dnmeden uzun bir Anadolu yolculuu yaptm. Konyada, Kayseride kaldm, rgpe gittim, son durak Ankara idi. Ben burada Trk niversitesinde renci olarak bulunduumdan Tarih Kurumunun rencilere olan indiriminden istifade iin btn param kitaplara yatrdm. Elimde gerekten be kuru para kalmad. O zaman kz yurdu Selanik caddesindeydi, bir renci arkada beni Selanik caddesine

kadar gtrd, nk ben bu kitaplar zor tayordum. Ondan sonra durum vahim. Yiyecek falan da yok, fakat ansma yaz ortas snavlarna hazrlanan birtakm insanlar vard. Bunlarn arasnda baya yan ban alm bir bayan retmen vard ve bu bayan bizi o gnn akam Kavakldereye gtrd. O zaman Kavakldere Park yeni idi ve Ankarallar tarafndan sevilen bir yer olmutu. Bize orada tost ikram etti. Ben o tostu hala unutamadm. Nasl karnm ackm, ama neyse kitaplarm stanbula gtrdm. stanbul niversitesinde okurken bana ok yardmc olan bir insan daha vard. Barkann bir asistan olan Enver Merili. Rahmetli ok muhterem bir insand. Yan ban almt. Tek bana ormanlar gezmekten ok holanrd. O zamanlar Trkiyede neredeyse olmayan bir zevkti. Uludaa gidermi orada birka hafta doann iinde gezinirmi. Barkan da bunaBelirli bir tarihte dnn demezmi. Hevesiniz geince gelirsiniz dermi. Enver Bey acayip alkan bir insand, akam saat yedilere kadar alr, hafta sonu da gelirdi. ok bilgili bir kiiydi. Dn zaman gelince benim tayamadm kitaplar feribota kadar tayan kii de Enver Merili idi. Kitaplarm Hamburga kadar nasl gtrdm hayatta unutmam. Bakkaldan tane kutu almtm. Azna kadar kitap dolu kolileri yirmi metre kadar tardm, geri dner, nc kutuyu alrdm. Bu ekilde Venedikte feribottan tren istasyonuna kadar gtrdm. Hamburga dndmde annem babam benim bu halime ok gldler. 65 ylnda iki aylna stanbula geri geldim, o zaman Topkap Saraynda altm. Doktora tezimin konusu Barkann nerdii bir konu idi, Koca Sinan Paann Telhisleri. Halil Sahilliolu bunlar yaynlad ama zamannda Barkan bana bunlar tez konusu olarak vermiti.

- Trbesinde bulunan mektuplar m, Tahsin z katalounu yapmt. - Yok, bunlar Topkap Saraynda. Bir de kopya olarak Sleymaniyede var. Bu tezi 1967 ylnda bitirdim, Almanyada sistem deiik: Doktora snavlarn tezi bitirdikten sonra veriyorsunuz. Ben de snavlarm 67 ylnda bitirdim ve o srada post-doc bursu aradm. Doktora aldktan sonra bir yl aratrma yapmak iin imkan oluyor, buna post-doc derler. Bazen insanlarn snavlar tezleri bitmi oluyor, sonra tezlerini kitap yapmak iin heveslenirler. Bu i iin bir post-doc bursu buluyorlar. Byle bir ey ararken bir yl Hamburgda ngilizce ve Almanca retmenlii yaptm, ondan sonra Amerikaya bir burs bulabildim. Bloomington Indiana niversitesinin Trkolojisi tannm bir yer. Orada iken dndm, ne olur ne olmaz ben tek bana yaayan bir insanm, parasal olanaklarm da kstl. Bloomingtonda ngilizce retmenlii iin bir mastr yaptm, her zaman hayatm kazanacak bir ey bulunsun diye. Orada hazr renci iken o programa yazldm ve iki yl iinde (68-70 yllar arasnda) ngilizce dil retiminden mastr yaptm. Ondan sonra bir yl Minnesota niversitesinde hocalk yapabildim: bir yandan birinci snflara verilen Trke dersi, bir yandan da tarih ve edebiyata giri trnden yeni balayanlar iin bir ders atm. Fakat bu programn paras yoktu, paray blm bakan bir yllna bulmutu ve bir yldan sonra

parann bittii anlald. Byle olabileceini anladmda ilkbahar gelmiti. Baka bir yere bavurmak iin zaman da gemiti. Dndm ngilizce hocalndan baka bir ey bulmak artk olanaksz, nk dier pozisyonlar oktan doldurulmutu. O zaman ODTye bavurdum, gerekten o srada ODTde birtakm krizler vard. Bir ara kapal imi, 1971 yaz sonunda yeniden alyordu. -12 Mart dnemi olaylar zaman. - Bu durumda stelik bir takm problemler yznden snfta kalm insanlar oktu. Bunlarn ngilizce dersleri telafi edilmeliydi, bu nedenle ODT ngilizce blm alelacele hoca aryormu. Yurtdndan birka insan olarak bavurduk, bizi grmeden sadece dosyaya bakarak almlar. Bu durumda Austos 1971 tarihinde Ankaraya geldim. Sonra ODT de smestr boyunca ngilizce hocal yaptm. Birinci snflara hazrlktan sonra verilen bir ders vard. ocuklar orada gramerlerini pekitiriyorlard. Hem de bilimsel alma nasl yazlr bununla ilgili temel bilgiler verilirdi -ODTye girdikten sonra btn akademik kariyerinizi orada yaptnz sanyorum. Profesrl de orada aldnz. Oraya kadar ke talar ile anlatabilir misiniz? -1973de ngilizce derslerinden kurtuldum ve tarih seksiyonunda ders vermeye baladm. Bu benim iin nemli oldu. O zaman ODTnn tarih blm yoktu, dier renciler iin bir servis dersi olarak eitli eyler veriliyordu. Biraz felsefe, biraz mantk, biraz karlatrmal edebiyat, biraz da tarih. Bu dersleri vermek benim iin retici oldu. nk renciler genellikle istedikleri iin o dersi almyorlard. Programlar ok doluydu ve dersler hep le saatlerinde olduu iin o gn yemekten de mahrum kalyorlard. Orada szm ona semeli olan bu dersi almak zorunda braklan yz yzelli kii arasndasnz ve bir ekilde bunlarla iletiim kurmak zorundasnz. Kuramadnz takdirde, istediinizi anlatabilirsiniz ancak sizi dinleyen yok ve bu nedenle ders tamamen yararsz. Ben bunu orada anladm yani bu insanlarn ilgisini ekmek iin ne yapmalyz diye kafa yormaya baladm. Eer kazara uyuyorlarsa uyandrmam gerektiini anladm. Herhalde benim de biraz kt komedyen yanm var, btn bu numaralar orada stelik zevk alarak rendim. Hatrlyorum bir kere bir pencere bozuldu neredeyse ieriye doru dp kafalarmza inecekti. Biz o pencereden o kadar hikaye kardk ki, efendim hangi mteahhit dolandrm yok yle, yok byle -Ama ilgi st dzeyde -Evet yle; bu trden bir sahne olmusa ondan sonra rencilere bir ey anlatabiliyorsunuz. nk millet uyanmtr. Hatta bir keresinde tekstil retimi ile ilgili olarak olduka gzel grafiklerim vard. Ekonomi blm rencilerinin ald bir derse giriyordum. Sabah saat dokuz bunlarn gzlerinden uyku akyor. Ay dedim gzelim grafiklere yazk. Ondan sonra baknz siz henz uyanmamsnz. Sizi uyandrmak lazm. urada para var aln ltfen bize yirmi tane ay getirin dedim. Bu daha nce hi olmamt. Anlalan aydan deil ama bu sahneden uyanmlard. Bu ekilde rencilerle iletiim kurmasn rendim. Benim iin ok nemli oldu. Ayrca orada mimarlk ve ehircilik blm var ve bu blmlerde alanlar o zaman Osmanl sosyal tarihi ile ilgilenmeye balamlard. Yani nmzde tarihi bir bina var diye dnyorlarm. Bunu belki restore ettireceiz yeni bir ilev kazandracaz. Ama daha nce bunun fonksiyonu ne idi, ne zaman yaplmtr, mahalle ile balantlar nasldr, bu trden sorular soruyorlard. O zaman baktm ki kendi mesleimizin dndan birtakm sorunlar ve talepler geliyor. Hatta sonra restorasyon blmnde bu konularla ilgili bir ders vermeye baladm. Bu mimarlk rencileri kitap okumaktan holanmaz, ok grsel insanlardr. Buna ramen bunlara kent tarihini sevdirmem de gerekiyordu. Bu kolay olmad. Yani ilk bata hatrlyorum iki yz kiilik bir dersim vard. Hemen dedim ki ite filan gnde birlikte Ankara kalesini gezeceiz. Yz kii gelirse ne yapacaz diye ayrca tereddt ettim. Ka kii geldi beenir misiniz, dokuz.

Dorusu nce biraz hayal krklna uradm. Sonra anladm bu ocuklar haksz deildi. O zaman tarih eitimi liselerde ok ho bir ey deildi. Emin Oktayn kitaplarn hatrlayacaksnz. ocuklar bana lisede iken okuduklar bu kitaplar getirdiler, o zaman tarih dersinden neden holanmadklarn anladm. Biliyorsunuz herkes Ortaasyadan gelmi dalga dalga -Ders kitaplarndaki haritalarda oklar ile gsterilenler mi? - Evet, Emin Oktayn oklar. Hakl olarak renciler geliigzel uydurulan kuraklklarla da ok alay ediyorlard. Ben de ocuklara hak vermekten baka bir ey yapamadm dorusu. O zaman demek ki iin bilimsel yanndan sz etmeden nce tarihi bir ekilde ekici klmak gerekiyordu. Uzun sre boyunca zellikle bununla uratm. Acaba komedyenliin dnda ilgilerini nasl ekebilirim diye. Bylece okurlar dnmeye alm olmak yaz yazarken ok yararl oldu. Bu insanlar ne biliyorlar, onlara enteresan gelen ne gibi bir konu anlatabilirsiniz. Bu sorunlara dikkat etmedike snfn yarsn kaybetmi oluyorsunuz. Sonradan Salih zbaran bu konuda gzel bir makale yazd. rencilerini dev yapmak zere liselere yollam. retmen ders anlatrken snfta olup bitenleri gzlemleyip yazacaklarm. Salih Beyin rencileri gencecik olduklar iin lise rencileri de bunlardan ekinmemi, snftaki btn bu dersle ilgisi olmayan faaliyetler aynen devam etmi. O zaman demek ki retmenler ocuklarn ilgisini ekememiler. Bakn bu da ok ilgin: anlalan ocuklara ok tarih ezberletmiler. ODTdeki rencilerim bu konuda her zaman ok ikayetiydiler. Bu konu ile ilgili olarak bir deney yapardm. rencilerime sorardm: Sizce tarihte Mehmet Fatih mi nce yaamtr, Kanuni Sleyman m? Gelen cevaplarn normal olarak yars yanlt. ocuklar diyelim bir savunma mekanizmas gelitirmilerdi. Bu nesneleri ezberliyorlarm ve snav biter bitmez hi yokmu gibi hafzadan siliyorlard. Bu tr alkanlklarn deitirmek iin bir hayli uratm. ocuklar benden bir ey rendiler mi ondan haberim yok, ama ben ok ey rendim kendilerinden. Nasl yapmak gerektiini ve neler yapmamak gerektiini onlar gzlemledike anladm. ocuklar ara sra ktphaneye gtrrdk. imdi bu rutin bir ey ama bizim hocala baladmz ilk yllarda pek ok renci ktphaneden ekinirdi. Biz bu rencileri kataloglarla tantrrdk. Kataloglar aardk, referans ksmna gtrrdk. ODTnn ak raf ktphanesi raflarn teker teker gsterirdik, numara bulma sistemini falan anlatrdk. O zaman ocuklarn neye ihtiya duyduklarn daha yakndan anladm. - Hocam ben doudaki-batdaki tarih eitiminin mukayesesini yapmanz rica edeceim. ocuklarn tarihe ilgisi batda nasl uyandrlyor? Tarih sevgisi batda nasl gelitiriliyor? -Orada da bizimkilere benzer sorunlar yaanmaktadr. Bence her zaman ok salkl olmayan bir varsaymdan hareket ederler. Deniliyor ki en nemli ey yakn tarihtir. Onun iin ocuklar 19. 20. yzyllar olduka ayrntl olarak renirler ama 1800 ylndan nce olmu bitmi her ey bir karanlk kutudur. Bir kez snfta sordum, 16. yzyl hi okumadnza gre Kralie I. Elizabethi hi bilen var m? Aaa tamam dedi birisi parmak kaldrarak Bir ngilizce dersinde ekspir piyesi okundu o piyes aklanrken I. Elizabethden sz edildi Yani I. Elizabeth gibi simalar ancak tesadf eseri olarak tantlmaktadr. -Kendi tarihini, tarihi kiiliklerini tesadf eseri tanyorsa, bizi hi bilmiyordur. -Yani bu duruma gre deiiyor. Bir ey daha var: ocuklar bir sr kitaba daha kolay ularlar. Her lkede zellikle renciler iin dnlm kk kitaplar var. Ben Almanyadakileri daha iyi biliyorum ama en eskisi Fransada kyor. Hatta Trkiyede bir zamanlar bunun uyarlamas kmt 100 soruda serisi kitaplar. -Cep kitaplar olarak

-Abdlbaki Glpnarl nnkileri almtm. rnek olarak 100 Soruda Tasavvuf Bunlar gzel eyler. Bu tip yaynlar Avrupada ok daha yaygn olarak var. - Bunlar da isteyen alr ama eitimle tarih nasl anlatlyor? - ocuklara daha ok dev veriliyor. Siz falan eyi aratracaksnz. Orada falan diziler var ktphaneye gideceksiniz filan kitaplar bulursunuz. Ondan sonra bu getirdiklerinizi snfn nnde anlatacaksnz. O zaman ocuun somut bilgisi ok fazla deilse bile liseden mezun olunca gerekli olan bilgileri nereden tedarik edeceini bir miktar bilir. Olduka arlkl olarak bu yaplr. Evet bataki bilgi kttr, fakat siz imdi gidin bana 1-3 hafta iinde bir dev getirin dediimde yapyorlar. nk nereye gideceklerini, hangi dizilerde neyi bulabileceklerini renmi bulunuyorlar. ler byle olunca u avantaj da var: ocuklar o kadar usanmam oluyorlar. Yani Trkiyede grdm ey ocuklarn liseden renme srecinden, gerekten usanarak niversiteye geldikleridir. Bu da gayet normal 17-18 yalarnda henz yetikin insan deillerken bunlar aralksz, Pazar gn de dahil olmak zere, dershaneye kurslara gidiyorlar. Hatta benim Japonyal bir arkadama gre Japonyada da benzer bir sistem varm, ocuklar niversite snavn baardktan sonra rahatlyorlarm. Benim ODTde mcadele ettiim olay daha ok bu oldu. ocuklar biz hayatmzn byk snavn zaten verdik havasndalar. -niversite snavndaki tercihlerin ou da rasgele oluyor zaten. Ben aslnda Osmanl Tarihi Nasl ncelenir adl eserinizi de konumak istiyordum. -Zaten biliyor musunuz pratik retimden km olan bir kitap. Ayrca arivde oturduum zaman renciler sk sk geliyorlar tezlerini konumaya. O zaman en ok sorulan sorular nasl cevaplandrlr diye gibi bir noktadan hareketle bu kitap yazld. Oysa belgelerin deerlendirilmesi nemli bir problemdir. ocuklar Edebiyat Fakltesinde eski yazy iyi renirler, Osmanlca alr, belge okumasn gayet gzel becerirler. Ama be tane belge okuduktan sonra bunlar nasl bir balama oturtacaklarn kesinlikle bilmiyorlar. Hocalar da bu konuda hibir bilgi vermeden kendilerini ylece salveriyorlar. Yani bu konuda yaplmakta olan almalara nasl ulalr diye hibir bilgi verilmemi oluyor. Aslnda internet sayesinde bu iler epey kolaylat. Ama nereye baklabilir nereye gidilebilir, pek ok renciye bu hi sylenmiyor. Ondan sonra bu ocuklar ellerindeki belgelerle yalnz kalyorlar. -Ne yapsnlar, metodoloji yok. -Yazk oluyor. Hakikaten iyi olan niversitelerde bu yaklamlar retilir. Boazii niversitesinde kesin retilir. -Babakanlk Osmanl Arivini uzun yllardan beri bilen biri olarak bulunduu noktay eskiyle mukayese ederek anlatabilir misiniz? -Son yllarda gelinen durum ortada. ok rahat, k, sessiz ortam salanmtr. Halbuki yetmili yllarda bile kesinlikle sessizlik yoktu, zaman zaman memurlar odada radyo dinliyorlard. Ben bir eyde uzman oldum. Bir elimle bir kulam kapatrdm ve dier elimle yazardm. Bu sadece Osmanl Arivinde deil de Konya Mevlana Mzesindeki almalarmda da karma kt. Konyada gerekten ba belas olan bir ktphaneci vard ve bu beyin srekli olarak misafiri gelirdi. Bir kez misafiri anlad,biz sohbeti uzattk da hanmefendi alamyor dedi ktphaneciye. Ktphaneci ne dese beenirsiniz a hi mhim deil kulan kapatr da yine alr. Eskiden stanbuldaki arivde bu kadar deilse de grlt ok olurdu. O adan imdiki durum ok daha rahat; ho, sessiz bir ortam var. Ama te yandan eskiden ok renkli olaylar olurdu. Yirmi yedi yl nce evlendim, tabi arivde de anlattm evlendiimi. Ondan sonra bir gn eim beni arivden almaya geldi. O zaman ok merakl olan yalca bir bayan memur vard bunu grm. Tahmin etmi bu bey olsa olsa Sreyya hanmn kocasdr. Kadnn tepkisi bir ho eime dedi ki buras ok skk yahu siz arabanz nereye park ettiniz de geldiniz. Yani merak ettii konu u: bunun arabas var mdr yok mudur? Zira aklnca benim yaptm evliliin iyi olup olmadn arabann durumundan anlayacakt.

-Sizi seven bir memure idi herhalde. yi niyetle kzmz yaban ellere vermeyelim diye mi dnd? -Evet iyi niyetle aynen yle. Neyse bir de kedilerimiz olurdu o zaman. Bir ariv fotorafmz vard sizden iyi olmasn, iyi bir insand, kedileri ok severdi. Vilayet bahesinde ahaptan yaplm ii bo bir kap vard, ilkbaharda kediler orada yavrulard ve bu bey aslnda tm kedileri evine gtrmek isterdi, fakat hanmndan korktuu iin bunu yapamazd. Adamn arabas vard hafta sonunda oradaki kedileri gtrr besler Pazartesi sabah ise geri getirirdi. 1974-75 yllarnda arivde grevli olan fotorafyd. Onun kedi sevgisini hayatta unutmam, nk ben de kedi severim. Bir de size kahve hikayemizi anlataym. Nejat Gyn yetmili yllarn sonunda genel mdrle geldi. Nejat Hocann zamanna kadar biz aratrmaclar dosyalarn yannda ay ierdik. Bunu kaldran Nejat Hoca oldu ve haklyd tabii kaldrmakta. O sralarda Trkiyede kahve bulunmuyordu. Ben sigara kullanmyorum ama bana kalrsa gnde iki fincan kahve hayatn gzel bir paras. O yllarda yurtdna giden oradan bir kutu Neskafe ile geri gelirdi. Benim gibi olanlar iin ok makbul bir hediye. Bir gn Nejat Hocann doktora rencisi olan Libyal bir ocuk Libyadan dnnde bir kilo kahve getirmi. Nejat Hocada ok ciddi birisi olduu iin demi ki bu ok deerli bir hediye. Ben bunu ahsen kabul edemem ama biz bunu ariv kahvesi olarak burada iebiliriz. Ondan sonra saat 5de ariv resmen kapannca biz Nejat Hocann odasna gelirdik kahveci de bulunurdu. Kahveciye hepimize birer kahve getir, kendine de yap derdi ve gzel bir baharatl kakuleli kahve gelirdi. Esasnda o yllar ok renkliydi. almann selameti asndan itiraz edilecek olan noktalar oktu, ama camia olarak insan ilikileri asndan ok hotu. -Dar, snrl sayda bir kadro ve aratrclar da az. -nsanlar birbirini tanyorlard. -Biliyorsunuz Osmanl Aratrmalar Dergisi var, The Journal of Ottoman Studies Bu derginin yayn hayatna nasl baladn anlatr msnz? -Bu aslnda ilk bata arivin dergisi olacakt. yle planlanmt. Bunun basks iin Nejat Hoca yurtdna gidebilenlerden biraz para rica etmiti. zellikle Halil nalck baya nemli bir para vermiti. Tabii o sralarda Amerika ile stanbul arasnda mekik dokuyordu. Daha sonra baktk ki nceden haber vermeksizin Nejat Hocay tam bir srpriz olarak grevinden uzaklatrmlar. O para ise arivin hesabna yatrlmt. O zaman Nejat Hoca biz dergi karmaktan vazgesek yine de denecek ok fatura var, ama devam edersek, dergimizi meslektalara sunarak hi deilse an bir ksmn kapatabiliriz dedi. Bask masraflar iin kendi parasn koymutu ve bizler yani Heath Lowry ve ben ilk sayy antalarmza koyduk ve gittiimiz konferanslarda pazarladk. Ben o srada -sene 1980- Strasbourgda bir kongreye gidebildim. Byke bir kongre idi. Ve hatrlyorum tandmz insanlara anlattk: bakn Nejat Hoca kendi parasn koymutur bu dergiyi karmak iin. Bu imdi satlmaldr, zira baka trl ok byk kayba urayacak. Kars var, ocuklar var, yle bir durum Sa olsunlar meslektalarmz o dergiyi satn aldlar, sadece benden deil, bakalarndan da almlar. Nejat Hoca her zaman kayp olmadan hesaplarn kapattn syledi. -imdilerde Osmanl Arivi olarak yeni bir dergi kartlmas dnlyor. Hakemli bir dergi olacak. -zellikle gen insanlar iin nemli. Yeni balayanlar aratrmalarn nerede yaynlasnlar. Eskiden byle almalar Trkiyat Mecmuas na giderdi, Tarih Enstits Dergisi ne giderdi. Bugn bunlarn ou yoktur. Onun iin bu arivde insanlar gryorum, yeni tezler yazyorlar ama bu tezlerin bir blm hibir yerde tantlamayacak. Bu nedenle planladnz bu dergi gerek bir katkdr. -Biraz da akademik, bilimsel almalarnzdan sz edebilir miyiz? -Ben 1972 ylnda yardmc profesr olarak atandm ve ondan sonra doentlie hazrlanmaa baladm. Fakat bu srada arivle har-neir olmam gerekiyordu. Oysa doktora tezim ktphanede bulunan malzeme zerinde

yapldndan benim ariv tecrbem hi yoktu. stanbula geldiim vakit, daha nce anlattm gibi eski hocam Mithat Sertolu halen mdrd ve bana ok yardmc oldu. -Nutku okumu bir renci olarak yardma hak kazandnz. -Evet. Nutku okumu rencisi olarak bana gerekten yardmc oldu. Salad izinler sayesinde ben arivlerde almaya baladm. Ayrca Ankarada Tapu Kadastro Arivindeki defterlerden nc Murad devri defterleri zerinde aratrma yapmaya baladm. Bunun yle bir kolayl vard. ODTde devam mecburiyeti vard ve biz haftada ancak bir gn okula gitmeyebilirdik. Ancak her gn de illa 17:30a kadar kalmamz gerekmiyordu ve Kadastro Arivi yakn olduu iin 14:30-15:00 civarnda kap 17:00 ye kadar almak mmknd. Hatta hatrlyorum bir gn beni orada unutmular ve kapy da zerime kilitlemiler. stanbula da ben genellikle gece otobs ile gelirdim ve Osmanl Arivi Cumartesi gn yarm gn akt. Yetmili yllarn banda genellikle Cuma gn ve Cumartesi sabah belgelerle uratm. O srada Rauf Bey ok yardmc oldu. Yetmili yllarn ortasnda emekli olan Rauf Tuncay, eski yazlar ok iyi bilen bir kimse idi. O zamanlar benim ciddi bir paleografya formasyonum olmad iin ok darda idim. Eh, bir miktar Osmanlcam vard okuyabildiklerimi not ettim, ondan sonra okuyamadklarm sorardm. Bir ara Ankarada Tapu ve Kadastro Arivinde de iyi Osmanlca bilen, Hacettepe mezunu, ismi Yavuz olan bir arkada vard. Yavuz Bey bana ok ey retti. Ondan sonra buraya geldiimde dediim gibi zellikle yardmc olan Rauf Bey idi, sonra Fazl Ikzl vard. Rauf Bey ktphanede otururdu, ilknce Rauf Beye sorulurdu, ona da garip gelen eyler olunca Fazl Beye gidiliyordu. -Heath Lowry ile olan mlakatmzda da Rauf Bey ve Fazl Beyin isimleri aratrmaclarn yardmna koanlar olarak verildi. Bu bana ilgin geldi. O devirde krka yakn personel vard arivde. Galiba Rauf Bey ve Fazl Bey ne kyordu. -yledir. Bir de tabii Heathle aa yukar yatm. Ayn dnemde yani yetmili yllarn ilk yarsnda arivle harneir olmaya almz. O yzden ayn kiilerin yardm etmi olmas normal. -Babakanlk Osmanl Arivinde ayrm gzetmeden yabanc aratrclara yardmc olunmu. Bu geleneimiz bugn de aynen devam ediyor mu? Gerekte kitaplarnzn nsznde teekkrlerinizi ihmal etmiyorsunuz -Her zaman arivde o konuda gerekten ok iyi davrandlar, ama tabii artlar bir ara elverisizdi. Bir ara defterdarlk yanmt. Ben yand gn yoktum ama az sonra geldim. Bizim stma sistemimiz defterdarla bal olduu iin ariv snamyordu. Netice olarak bir soba kuruldu, yani dnebiliyor musunuz ariv belgelerinin bulunduu odada. Ama baka trl mmkn deil durulamazd. Bir kere eim geldi ksa bir sre kald. Sonra yok dedi burada duramam fazlasyla souktur Ta bina snmyordu kolay kolay. -Tavanlarda 4-5 metre -Aynen -Hocam altnz konu ne idi? - Anadoluda Bektailik. Doentlik tezimdir. Ben aslnda byk hata ederek iki kere doent oldum. Biri Trkiyedeki sistemde, bir kere de Almanyada. Benim bu Anadolu Bektaileri adl kitabm bu nedenle Almanca olarak kt. nk bu Almanyadaki Bochum niversitesinde verdiim tez idi. Oysa Trkiyede verdiim doentlik tezi birka yl sonra ikinci kitabm oldu. 16-17. Yzylda Anadolu Kentleri diye bir aratrmam vard. Buna az sonra baladm. Aslnda yetmili yllarda daha ok Bektailerle ilgili idim. Aratrmas epey uzun srd. Ksmen ben tecrbesiz olduum iin ksmen kataloglar ok elverili deildi.

Benden iyi biliyorsunuz: Maliyeden Mdevver diye ok korkun bir olay vard. Birtakm beyler fileri kurun kalemiyle yazmlard ve ayrca fotokopi de olmad iin er tane nsha bulunsun diye karbon kad ile yazmlard. I. Karbon ok ktyd, zaten bu beylerin yazlar da okunamazd. Pek ok ariv yazs bunlarn yazsndan daha kolay okunuyordu. I. Karbon kt, II. Karbon tamamen mitsiz. nce ok uratm bir sre sonra baktm ki olamayacak. Nasl olsa hibir ey okunamayacak. Hibir zaman emin olamadm, belki kataloglarda var olan nemli bir ey karmtm, ama o gri amur iinde gerekten nemli olan belgeleri semek imkansz gibi idi. -Hocam o filerin hepsi bilgisayara girildi ve defterlerin grntleri de u anda bilgisayarda. -O zaman eskiden ne kadar berbat olduunu yakndan biliyorsunuz. Daha sonra bunlar daktilo edenlere gerekten hem kranlarm, hem de hayranlm sunmak istiyorum, nk ben yapamazdm. Mthi bir olay ve nasl oldu ki ilk etapta katalog yapanlarn kurun kalemle yazmalarna izin verilmitir bilemeyeceim. -Belki alma salonlarna kurun kalemin haricinde mrekkepli kalem sokulmas yasakt. - O yasak ok sonralar kondu. Bu tr kurallar ilk olarak Nejat Gyn getirdi. Onun iin problem o deildi. Herhalde tkenmez yoktu ellerinde, mrekkepli kalem ile karbon kadna yazlmaz diye dnm olmallar. Sonu okunamaz durumda olan filer idi. Allahtan Cevdet Evkaf kataloglar daktilo edilmi idi. Biliyorsunuz Cevdet Evkafn nasl olduunu. Hibir dzen yok, dizini de yoktur. Onun iin drt kocaman cildin iinde olan zetleri tek tek okumak durumunda idik. Neyse ki daktilo olduu iin ok da korkun deildi. Fakat bunun da bir yerde avantaj vard. Ben sadece Bektailerle ilgili malzeme bulmakla kalmadm, bunun yansra eitli tekkelerin hesaplarn ortaya kardm. zellikle Mevlana Celaleddin Ruminin Konyadaki tekkesi ile ilgili olarak epey hesap vard. Kataloglardaki yanllar konuuyoruz bu vesile ile aklma geldi: bu almadan sonra yaynlanan Anadoluda Bektailikkitabnn Trke tercmesinin de bana ok enteresan eyler geldi. Kapakta benim admda bir dizgi hatas yapmlar. Ondan sonra yeni bir kapak yaptrmak iin para yetmemi, yaync ne yapsa beenirsiniz. Bunun stne bir kapak daha takm, ayn desende ve doru bir kapak, fakat dzgn olan kapa karttnzda altnda esas ve tabii ki yanl olan kapak var. Hata geliyorum da demez. Maalesef genellikle i iten getikten sonra ortaya kar. Amerikada da bir kere SUNY Presste bu tipten ok kt bir olay olmu. Donald Quartaertin tketimle ilgili bir derlemesi var. Bir blmnde, Allaha ok kr ki sadece bir blmnde resimler var ve bu resimlerin grnm berbat. Bununla ilgili olarak bana anlatlanlar udur: Yaynevinde bir anlamazlk olmu ve birisi ayrlm ama kavgal, kt bir ekilde ayrlm. Onun iin arkasndan gelene de yle yapmalsnz byle yapmalsnz diye bilgi vermemi. ylece dosyalar brakm gitmi. imdi kitap hazrlanrken esas resimler ypranmasn diye fotokopiler taklyor ve bunlar baslmak iin deil sadece mizanpaj yaplrken resimlerin yeri kaymasn diye yerletirilmektedir. Halbuki bu sylenmedii iin hata olmu: sonra gelen arkada biraz da dncesiz bu durumu fark etmemitir. Aslnda bu kadar kt olan bir ey hi baslamaz. Sonu olarak dosyada asllar varken gitmiler resimlerin fotokopilerini basmlar. Kitap ylece km. tibarl bir yaynevinin kitaplarnda hi byle bir ey beklemiyorsunuz. - Allah beterinden saklasn hocam. - Biliyorsunuz ortaada matbaa icat edildikten sonra yle bir efsane km. Bir ifrit varm, kt huylu bir ifrit. Ortaada kekeme olan insanlar rahatsz edermi. Kekemeler bazan hi bir ey syleyemez hale gelirler ya; ite o bu ifritin yaptklar imi. Ad Titivillus olan bu ifrit matbaa icat edildikten sonra meslek deitirmi matbaalara musallat olmu. imdi de tabi ok daha geni bir alan km: bilgisayarc olmu Titivillus.

-Bizde de bunun aksine Kebike muhafzmz var malum. Ama o daha bilgisayar virslerini defetmiyor. -Bir de Wei-To diye bir in ifriti var. Bu da bir eit ifrit veya melek belli deil. Kitaplar korur; yangna kar, kitap yiyen bcee kar, bir de alp geri vermeyen drst olmayan dosta kar. Wei-Tonun bir marifeti byle kitaplar gtrp geri getirmeyenlere karym, oysa bizim Kebikein hi byle bir yetenei yok. -Boazii niversitesi ne ne zaman getiniz? - 1996 ylnda beni ilk kez Boaziine davet ettiler. Mnihteki grevim devam ettii iin derslerim hep ilkbaharda oluyor. nk biz genellikle ubatn ikinci yarsndan itibaren tatilde oluyoruz. Ve bu tatil Nisan ortalarna kadar devam eder, ondan sonra bizim dnem balyor. Boazii ise Maysta tatile giriyor. Onun iin biz hep younlatrlm bir ders yapyoruz. Yani haftada er saat deil, altar saat yapyoruz, eninde sonunda 39-42 saat ders yaplm oluyor. Bu da kredi asndan bir sorun yaratmyor, te yandan dnemin ikinci yarsnda ocuklar devlerini hazrlyorlar. devlerini ben gitmeden konuuyoruz. E-maille yahut faksla gnderiyorlar, ben ise notlarn ayn ekilde yoluyorum. imdiye kadar bu ekilde 97den bu yana iki yl hari olmak zere hemen hemen her yl yaptk. Oradaki rencilerin dzeyi baya iyi, yaz kabiliyeti asndan, dilbilgisi asndan, dnyay grmlk asndan ok ok iyi olanlar var. Bu ocuklarn tez yazarken bir problemi olmaz zaten. Yurtdna gittikleri vakit iyi niversitelere hibir sorun olmadan kabul edilirler. -Yurtd kaynaklarna hakimler mi? Yurtd ariv kaynaklarna, ktphanelere, yaynlara ? -Yaynlara hakimler ariv kaynaklarn gittikleri yerlerde renirler. Bu ocuklar herhangi bir yerde kendini kurtarrlar. Japonyada dahi tez hazrlayanlar var.

-Biraz da bilimsel Anadolu gezilerinizden bahsedebilir miyiz? -Benim bizzat gittiim birka yer oldu. Daha yeni balamken 1972 ylnda Hacbektaa gittim. Mdr Ali Bey saolsun ok yardmc oldu. O zamanlar Hacbektata kt bir kasaba oteli vard; orada kalmaya razydm. Fakat Ali Bey yle bir yer uygun deil kzlarm var yalar sizden kk ama yetikinler, onlarla oday paylaabilirsiniz dedi. Onun iin biz Ali Beyin kzlaryla oturduk. Daha sonra Krehire gittim ve orada her zaman sevgiyle anacam bir insan kt nme. Oradaki sanat okulunun hocas Hamet Uzbilek. Hamet Bey ise dokman merakls idi. Krehirde o zaman mze yoktu, kurdurmak istiyordu. Henz o safhaya gelinmemiti. Fakat onun kurduu dernek Krehir Turizm Dernei gibi bir yerdi. ki odadan oluan kk bir ofis. Orada ksmen Hac Bektaa ait olan dokmanlar bulunmaktayd. Sanrm bugn Krehir veya Hacbekta Mzesine gitmi olmaldr. Fakat o srada oradaydlar ve Hamet bey bunlar zerinde almama izin verdi. ok ilgin dokmanlara rastladm rnein nc Murad dneminde yaplm bir tahririn 1900lerde oaltlm bir kopyas vard. O tahririn asln biliyordum. Daha nce de okumu bulunduumdan hemen tandm. Herhalde mera davalarn zmek iin bir mahalli naib tarafndan kopya edilmiti. Zaten nc Murad dnemine ait olan tahrirler Tapu Kadastro Arivinde. 1970lerde bile buna dayanarak mera davalar zlrm. -Ben bunu ok nemli buluyorum. O gnk naib tahrirlerdeki rumuz ve simgelere vakf mdr? -Vallahi nc Murad devrinde pek o kadar rumuz ve simge yoktur. Bir de benim o gnk tecrbem ok fazla deildi. Ben herhalde o naibten az biliyordum. Onun iin bu aklmda kalmad. Ama bildiim bir tahrir idi ve hemen tandm. Hangisinden kopya olduunu hemen anladm. Ama biraz zldm nk yeni bir ey bulacam diye mit etmitim. te yandan hayatta unutamayacam baka bir ey var. O zaman vakf yaplarna merak sarmtm. Krehir tahririnde Muhterem Hatun trbesi diye bir trbe kaytlyd. Birgn Hamet Beye bu trbenin nerede olduunu sordum, bilmediini syledi, fakat bulacaz dedi. Souk bir Ocak gn -10 derecede biz Krehiri adm adm dolatk. Hamet Bey burada 16. yzyldan kalma bir trbe olacak ve ben bunu bilmeyeceim, bunu kendime yediremem dedi. kimizde donduk fakat bulamadk. Herhalde tamamen

yokolmutu. Bunun dnda da Ankara civarnda olan yaplar bizzat gezmek iin gayret ettim. Seyitgaziyi, Amasyay, Tokat ziyaret ettim. zellikle sanat tarihisi olan arkadam mr Bakrerle birlikte Akehir yresinde epey gezindik. O zaman Dedii Dede Tekkesi zerinde altk. Ilgn ile Doanhisar arasnda bir yerde, Mahmuthisar adnda bir kyn civarndayd. Baz yaztlarn karbon kopyalarn kardk veya fotoraflarn ektik. mr de tekkenin harabesini lt, arkeolojiye de belirli lde vakft. Sonunda bunu yaynladk. Ben dokmanlaryla uratm, mr ise yapnn kendisiyle. Ancak daha nce birtakm maceralar oldu. O dnemde araba az idi ve biz iki gen niversiteli idik. Arabamz falan yoktu. Bir sr fotoraf ekildi. Ankaraya dnmzde fotoraf makinasnn bozuk olduu ortaya kt, simsiyah bir filimle dnmz. Haydi ikinci kez gittik sil batan. Otobsler de az olduu iin Doanhisara gidince ayn gn Ankaraya dnmek mmkn deildi. Ya Konyada ya da baka yerde bir gece kalnacakt, biz o gn Doanhisar tercih ettik. Gerekten o zaman bir kasabackt, bir tane oteli varm ve otel ancak hafta pazar kurulduu gnlerde kullanlyormu. Biz de gittik oraya. Oda istiyoruz ama nce ltfen araflar deitirin dedik. Grevli de sizin iin araf deitiremem dedi, biz de kalmayz diye cevap verdik. Orada bir retmenler dernei vard, biz de retmeniz diye oradaki arkadalara bavurduk. Bu hikayeyi anlattk ve dernekteki arkada tamam dedi merak etmeyin biz araflar deitireceiz. Gerekten de yle oldu. Akam saatlerinde domates ekmekten ibaret yemeimizi yerken ok ho, ok tatl bir bayan geldi. Ankaral bir retmenmi. Bizi evine ard, sonra akam o kasabann sinemasnda ok komik bir yenieri filmi seyrettik. O gn tek seyreden kii biz idik. Filimler ucuz olduu iin her aktr birka role girmek zorundayd. Biz orada saymaya baladk ayn adamlar ka kere grdk diye, bir kere yenieri, bir kere kapc, bir kere hizmetkar ama hep ayn adam, fevkalade elendik. -Bu yetmilerde oluyor, biraz da tarih anlaynz bizlerle paylar msnz? -Bunlar zaten bununla ilintilidir. Ben tarih sadece dokmanlardan kar gibi bir dnceye hibir zaman inanamadm, bugn de inanamyorum. Belirli bir evrede oluyor ne oluyorsa her olayn her geliimin bir corafyas var. rnein biz bu tekke zerinde alrken orada kk bir orman vard. Bunun dnda hibir yerde orman yoktu. Kyller ise bu ormandan odun alanlarn tekkedeki yatr tarafndan arplacan sylediler. Kesin arplacaklarna inandklar iin o orman ayakta kalabilmiti. Orada ayrca bir Rumca kitabe vard. Belli ki ters konmu yani sadece ta olduu iin tekkenin yapmnda kullanlmt. Sonradan Suat Sinanolu bu kitabeyi okudu. Genel olarak tekkenin yaknlarnda gzel mezar talar vard. mr (Bakrer) bu talarn fotorafn ekmek iin zellikle oraya kadar gitmiti. Her zaman, iinde olaylarn meydana geldii bir mekan var, o mekann gemii olur. nsanlarn iinde yaadklar blgenin gemiiyle alakal inanlar vardr. Bu nedenle tarihi zerinde alt olaylarn cereyan ettii evreyi tanmak zorundadr. rnein Konyann etrafnda o zaman bataklklar vard. Tahrirlerde grdm su sr, manda gibi hayvanlarn nasl beslendiini o bataklklar grnce anladm. Bu deerli koum hayvanlarn genellikle kamla besliyorlarm ve bu nedenle Osmanl ynetimi kamlardan ayr bir vergi alyormu. Bilfiil bu bataklklar grdkten sonra o defter canlanp kuru kat olmaktan kyor ve sahici insanlarn ve hayvanlarn yaadklar bir blge gzmzn nne geliyor. - Bursal Debba brahim makalesindeki canlandrmanz bana ilham verdi. stanbulun Tanzimat ncesindeki planna, konutlarn yerleim dzenine, en erken Kazm eenin yaynlad suyolu haritasnda ulaabiliyoruz, daha ncesini bilmiyoruz. Bilhassa evkaf hccetleri malum, orada belli miktarda konut yerleimi var, imalinde cenubunda evleri tarif ediyorlar. Bunlarla bir stanbul plan oluturmann mmkn olacan dnyorum. -Maalesef biliyor musunuz o konuda pek ok insan mitlenmitir. Ve imdiye kadar bu olmuyor nk elimizde yeteri kadar veri yok. Tlay Artan mimarlk tarihisi ve mimar, bu tr harita ilerini bilen bir insandr. nceleri ok

urat sonra mmkn olmadna karar verdi. Bunu Yeniky iin yapmaya alt; halbuki Yeniky iin greceli olarak ok iyi kad sicilleri var. Tabii ileride olamaz demiyorum ama imdiye kadar var olan bilgilerle olmuyor. stanbulun durumu ayrca biraz zor, biliyorsunuz stanbul kad sicilleri ksmen ok kt durumda. 80li yllarn sonunda 90larn banda Halil nalck bir proje gelitirmiti. Eyple ilgili siciller yaynlanacak ve iki tane sempozyum yaplacak onlar da yaynlanacakt. Sonunda sempozyumlar gerekleip yaynland ama siciller baslamad. O sempozyumlarn birinde ben de vardm. Bunun hazrl iin bana belirli sicillerin fotokopisi gnderildi nalck tarafndan. nann bana bunlar ok zor okunan eylerdi. Sonraki yllarda bir kere mftlkte altm ve o zaman sebebi ortaya kt, meerse bunlar su basm ve katlarn durumu korkuntu. Yazlarn yars silik ve stelik arada ok boluk var. leride harita yaplamaz demiyorum, ben de Ankarada yaparz diye mitlenmitim ancak sonra yapamadm. -Tlay Artann almasndan haberdar deildim. -Olabilir, zira kendisi Harvardda doktora tezini hazrlarken plan karmak iin uratn rendim; tutmadktan sonra tezine koymamt. -Bundan sonrasna bakmak lazm yine de. Debba brahim erevesine dnmek istiyorum. Bursadaki hayat nasl buldunuz? -Bursann ok byk cazibesi var. Birincisi dokmanlar ok eskiye iniyor en nihayet kaytlar 15. yzyla inen tek kentimiz. Kayserililer bir ey uydurmular: eriyye sicilleri katalouna baktnzda sanki Kayserinin de 15. yzyla ait sicilli varm gibi grnr. Ancak zr dilerim bu bildiimiz eek boyamas hikayesi. 3-5 tane kat kalm bunlar baka sicil paralaryla birlikte cilt etmiler ondan sonra defterdeki en eski evrakn tarihini koymular. Bunun iin katalogda sanki varm gibi gzkyor. Halbuki zerinde almaya elverili deildir. Fakat Bursann sicilleri gerekten 1480lere kadar iniyor ve derli toplu bir ey. kinci cazibesi 15. ve 16. yzyllarda yaplan binalarn byk bir blmnn halen var olmas. Ben zellikle Yeil Camii ve Trbesini ok seviyorum. Manzaras fevkalade, inileri de ok ho, doal evre olarak ok gzeldir. Beni her zaman cezbeden bir ortamdr. Baka bir yandan baktmzda bir Osmanl kenti hinterlandndan kopuk olarak dnlemez. Bursann etrafnda bulunan yerler hakknda bilgimiz var. 18. yzylda bir yntem getirmiler vakf kylerinde veya sultan vakflarna ait kylerin arazilerinde oturan kiiler Bursa kadsna gitmeyecekler diye. Darussaade Aas tarafndan atanan ulemadan bir kii, bu vakfta oturan insanlarn davalarna bakacakm. Szkonusu kylerin says da ok kabark olmad iin oradaki yaama koullarna ok yakndan bakmak mmkn oluyor. Diyelim bir kadn bada alrken birisi saldrm. Sonra saldrgann ls bir yerde bulunmutur. Kimden pheleniliyor, kim ldrm, ikayeti kadnn kendisi mi yoksa kocas m yapm, yani bu tr eyler dier metinlerde ok ksa geer veya hi gemez ama orada vardr. Detaya ulamak mmkn, bir de oras ticari bir blgede olduu icin dutuluu, meyvecilii canl bir yer olduu iin ok belge retmitir. Benim halen ryamda olan bir ey var eer bir etnologu ikna edebilirsem; u anda Boaziinde birisi var, onu ikna etmeye alyorum. Yapabilirsem o zaman Bursa evresinin hem tarihsel hem etnolojik olan bir almas mmkn olabilir. Bu trden bir aratrma ou yer iin mmkn deil yeteri kadar veri yok diye ama bu Bursa iin pekala mmkndr. Doal gzellikler, bilgi kaynaklarnn fazla oluu eitli faaliyetlerin ayn yerde toplanmas btn bunlar Bursay ok cezbedici klmaktadr. - Bursadaki alma hayat ile ilgili bir ok incelemeniz var. Bursada kadnlar aktif alma hayatnda bulunuyorlar.stanbuldan farkllk arzediyor mu? -stanbul hakknda yeteri kadar bilgiye sahip deiliz, nk ayn dnemin kad sicilleri ou kez bize kadar gelmemitir veya ok eksiktir. skdar daha iyi durumda. Yvonne Seng skdar zerinde alt. Halil nalckn

yannda 1990 civarnda yaplan bir tez. Tez olarak yaynlanmad ama Yvonne Hanmn birka makalesi kt. Orada gryorsunuz skdar szde kasaba ama aslnda kyden fark yok. 16. yzyl banda byk vakflar gelinceye kadar skdar ky gibi bir ey, stelik stanbula bile bal deil Kocaelinin bir kasabas. Rum Mehmet Paa gibi bir iki vakf bunun dnda ky. 16. yzyln ikinci yarsnda Valide Sultan Vakfnn gelmesiyle oras birden canlanyor, ondan sonra gryorsunuz orada bedestan yaplyor. Osmanl dnyasnda eer bir kent kent olursa, o zaman bedestana sahip oluyor, eer bedestan yoksa kentliinden phelenmek gerekir. Yvonne Seng zellikle skdarl kadnlar asndan ilgilenmitir. alan kadnlara gelince burada ok faaliyet yokmu. Kadnlar hakknda en ok bilgi gerekten Bursada bir de Ankarada var. Ankara kylerinde ky kadnlar 16. yzylda sof iplii eiriyorlarm. Ankaradaki tccarlarla olan ilikileri iin arkadamz zer Ergen ok ho bir belge bulmutur. Bu kadnlar aldklar cretten memnun kalmamlar ve belirli tccarlara almayz diye bir araya gelmiler 16. yzyl sonunda. Bir eit bu tccar biz boykot edeceiz zira adamn verdii cret tatmin edici deil diye bir sylem. -ok nemli bir ey deil mi hocam? - ok nemlidir ve biliyor musunuz bu gzelim belge zer Beyin baslmam olan tezinde anlatlmtr. Sonradan bunu kitap yapmlar ok kesmiler krpmlar ve bu hikaye orada yer almam. ok zldm ama yaynlanm olan makalelerinde baka bir ey var, o da zer Beyin buluu. Ankarann etrafnda o zaman geim kayna daha ok endstri olan kyler var. Bunlar bir dilekede bizlerden r alnmasn, biz tarlada almayz, bizim iimiz gcmz tekstilcilik ona gre vergi alnsn demilerdir. Bir de son zamanlarda kefettim bunun hikayesi anlatlmaya deer. Diyelim bizim bazan yle bir zaafmz var. Osmanl belgelerini bilen Osmanl topraklarnda var olan dier insanlarn dokmanlarn ok iyi bilmez. Baka bir deyile yabanclar hatta gayrimslimler saf d kalmaktadr. te yandan bunlar zerinde alanlar ise Osmanl dokmanlarn iyi bilmez veya hi bilmezler. Atinadaki Benaki mzesinin kataloglarn tararken yle bir ey grdm, 16. ve 17. yzyllarn stanbulunda tannm olan nakta uzmanlam, yaptlarna isimlerini koyan bayanlar varm. Bunlar kilise iin nak iliyorlarm, rnleri gayet iddial paralar ve orada da hem tarih hem de yapan hanmn ad var. rnein Ankaradan gelme bir grup eya var, anlalan Ankaradakiler stanbula sipari vermiler bize kilise iin bir rt lazm diye ve bu tr paralar imzal tarihli. - Ankara Rumlar herhalde. - Evet Rumlar. stanbula sipari oradan geliyor ve stelik bu eyann bir ksm korunup bize kadar gelebilmitir. Bu eya sayesinde atlye sahibi bayanlarn var olduunu biliyoruz. Bu rtlerin bir tanesi 1590 tarihli veya o civarda, tekisi 17. yzyl sonlarna aittir. Yani akcas bu paralar grmeseydim bu tr atlye sahibi bayanlar bilemezdik, halbuki varm. - Arivin kaynak olarak deerine gelmek istiyorum. - Bizler iin ariv en nemli kaynaktr. nsan bunu maddi kltrle, corafi, etnolojik bilgilerle tamamlamaya alr. Ama eninde sonunda ana kaynamz ariv malzemesidir. Ariv malzememizi daha iyi anlamamz iin yardmc kaynak aryoruz. Ariv mthi zengin ve biliyorsunuz ben en ok 18. yzyl zerinde almaktaym. Benim her zaman zldm hadise 18. yzyl dokmanlarnn tasnifinin biraz ihmal edilmesidir. 18. yzyl ok zengin bir dnemdir, ayn zamanda az bilinen bir dnemdir. Bunun zerinde hocamz Mehmet Gen dnda alanlarn says da pek kabark deil. Ben bu dnemi ok enteresan buluyorum. Sadece klasik dnem zerinde alanlar iin deil, 19. yzyl zerinde alanlar iin de dikkate deer. Biliyorsunuz sk sk mekanik bir Tanzimat anlayna rastlamak mmkndr. II. Mahmud geldi, yenierileri yok etti, Mustafa Reid Paa geldi Ali ve Fuad Paalar vs. Halbuki bu deiikliklerin belirli bir zemini var ve bu zemin zerinde hemen hemen hi durulmuyor. Rahmetli Uzunarl 18. yzyl ortalarnda yeni kurulan bir sr kalemden sz etmektedir. Bu kalemleri de

bulabiliyorsunuz kataloglarda ancak o kataloglar atnzda tasnif ileri yava ilerledii iin o tasniflerin iinde bazen ok fazla bir ey bulamyorsunuz. Benim kanmca daha sonra olanlar anlamak iin bu yzyl irdelemekte ok byk yarar var. nk o dnemde brokratlarn says artmtr ve bilgi alanmz genileten ok sayda belge brakmlardr. Aslnda 17. yzylda srekli olarak belge azl ile boumaktayz. Birinci Ahmedden Damad brahim Paa dnemine kadar dokman asndan durum pek parlak deildir. Bir sr eye balyoruz ve belirli bir yere kadar gidebiliyoruz, bunun tesinde belge yok. 18. yzyl iin durum byle deildir. Kad sicilleri ok youn, arivdeki malzeme youn, sosyal tarih aratrmas yapmak isteyen iin bu ok tatmin edici bir dnemdir. Ayrca ileride olan bir ok deiimin kkenlerini siz burada grebiliyorsunuz. Tanzimat kinci Mahmud tarafndan dnlmtr, gkten inmi gibi insanlarn kafalarna oturmutur trnden nazariyeleri bence ok yanl. Yok yle ey, yani orada uzun vadeli bir geliim sz konusu, daha nceki dnemlerle yakndan balantldr. Buna yakn bir baka ey sylemek gerekir: zellikle genel kitaplar ele aldnz vakit orada ok basitletirilmi bir imaja rastlamaktayz. Onun iin ben yeni balayan rencilerime Uzunarly okumayn derim. nk orada bize anlatlan yeknesak bir dnem var. Fatih dneminde balar ve imdi biraz abartyorum Tanzimata kadar gider. Sanki bu bir blokmu gibi, sanki iinde bir deiim yokmu gibi, ondan sonra bir gn byk srpriz olarak Tanzimat insanlarn nne gelmi gibi. Yok ylece basit deildir. - Asm Tarihinin II. Cildinin banda nc Selim dneminin ok keskin eletirildiini grdm. Bu insanlar politikakelimesini kullanarak Nizam- Cedidilerin Avrupadan uyarladklar melun muamelat burada tatbik etmeye kalktklarndan bahsediyor ve bu resmi tarih vakanvisi. - Evet yle tartmalar var. 18. yzylda ilgin eyler oluyor. Virginia Aksan Ahmed Resm kitabnda Ahmed Resmden aktarr. Devletler dinle ilgili deildir. Tanr zellikle Mslmanlara yardm eder diye bir ey yoktur her devlet kendi imkanlarna gre davranmaldr. Sultanlara sadrazamlara den grev imkanlar iyi hesaplamaktr. Yanl hesaplarn sonucunu knamaktadr. Kanuninin Hindistan seferinde ok para harcand ama elde kalan koskoca bir hi, nk Osmanl Devleti kaynaklarn o tarafa seferber etmek istemedi veya edemedi. yle olunca fetihlere balamak da anlamszdr. Yani ii iyi lp bieceksiniz. Tabii bu sylem Ahmed Resmnin ac tecrbelerinden domutur. nk nihayet 1768 Osmanl-Rus Savana girmeyelim diyen Ahmed Resm idi ve eminim adam vezir olmay mit etmiti. Sonra Kk Kaynarca muahedesini hazrlayan mzakereciler arasnda yer almak zorunda kalm ve olaylardan tr ykselme umutlar tamamen suya dmtr. ok iyi anlayabilirim adamn ac ac bu olay eletirmesini. Bu tr tartmalar, Asm Tarihindeki tartma, Virginia Aksann ortaya kard Ahmed Resmnin eletirisi 18. yzylda olduka net grnmektedir. nsanlar daha fazla yaz yazyor daha nceki dnemlere gre. Halbuki 17. yzyla gelince biz dardayz. Zaten Bekir Ktkolunun Katib elebi ile ilgili almasn okuduunuzda kaynaklar asndan ne kadar darda olduu meydana kmaktadr. Onun iin bir yerde Osmanl politik zihniyet ve dnce stilini anlamamza elverili olan 18. yzyl biz niye ihmal ediyoruz - Bu dnemin en nemli iktisadi aktrlerinden sarraflar da pek incelenmiyor. - Bu sarraflar zaten ok anssz. Ciddi bir ekilde bunun zerinde alm olan bir babayiit yok. Zor nk bu adamlar hem Osmanlca, hem de Ermenice yazma brakmlar. Hi phesiz ou Osmanlcadr, nk en iyi bildikleri dil bu. Herhalde aratrma iin iki dili de bilmek gerekiyor, kimse de bunu bilmedii iin, stelik bu insanlar ulus devletlerinde var olmayan bir kurum olduklarndan ve ulus devletlerinde olmayan kurumlar 20. yzyl tarihiliinde bir miktar ihmal edildiinden ansszlar. Bir de bu konularla ilgilenebilen tarihiler arasndaki etkileim de ok az.

Tccarlarn tarihine gelince de bu etkileim eksiklii kendini hissettirmektedir. Selanikten, Teselyadan, Sofyadan, Rumelinden Habsburg lkelerine gidip ticaret yapm epey insan var. Viyana, Budapete arivlerinde epey iz brakmlar. Bunun zerinde yaplan almalar var fakat byk ksm Yunanca yaynland iin biz bunlar bilmiyoruz. Oysa bu tccarlar o zaman Osmanl tebaas idi, Rum ama Osmanl idi. 2004 ylnda Mnihte sempozyum yaptk. Murat izaka, Macit Kenanolu gibi Osmanl belgeleri zerinde alanlar, bir de Atina, Viyana veya Budapetede alan insanlar bir araya getirdik. Hatta Venedik arivlerinde alm olanlar da vard. O zaman tablo tm zenginliiyle ortaya km oluyor. - Bu da galiba Annales ekol oluyor. - Bir miktar, yani Annales ekolnn verdii ilhamla ulus devletlerinin snrlarn amak trnden bir istek hi phesiz var. Toplantda sunulan almalar bize geldi, bir miktar da para bulduk Mnihte bulunan Trk tccarlar sayesinde. Mnihteki Trk konsolosu da desteini esirgemedi. Bize yayn iin bir miktar para vaad etmiler, inaallah yaknda basabileceiz. Bu tr almalar 18. yzyl iin yapabiliyorsunuz nceki dnemler iin deil - Hocam sizin iin Annales ekolnn, Braudelin yaayan en byk temsilcisi deniliyor. Bu fikre itirakiniz- eletiriniz veya daha farkl algladnz ynleri var mdr? - Vallahi ben hep Braudelin zamannn ilerisini grebilen bir kii olduuna kanaat getirdim. Benim en ok sevdiim kitab Kapitalizm ile Maddi Hayattr. Orada Osmanllar ile ilgili syledii nemli bir ey var Biz denizyollarnn nemini abartmz 18. yzyl sonuna kadar Osmanllar karadan geen bir sr ticaret yoluna hakimlerdi. Biz bunun nemini yeteri kadar deerlendirememiiz. Bu yirmi yedi yl nce kan bir kitapta sylendi daha sonra yaplan almalarda bunun ne kadar doru olduu ortaya kt. Kim nasihat etmise Barkan olabilir, Mantran olabilir bilemem. Ama Braudel hi phesiz eitli insanlarla konumutur. Anlalan Braudel gelecei grebilmitir, o adan ben hayranm. nk bu savlarn kantlayan almalar aslnda daha sonra yaynland - ocuunu grmeden vefat etti diyebilir miyiz? - yle oldu, 82-83 yana kadar yaam olduu halde yle oldu. Daha sonra unu anladk: Bildiiniz gibi eski bir sylem var Atlas Okyanusu ticaretin merkezi olduu vakit Akdeniz ticareti kt. Bu belirli snrlar iinde yanl olmayan bir sylem. Ancak Osmanllarn ticareti bu olaydan sonra batt diyemeyiz. Son yllarda Kanadada alan bir arkada Basrann nemini ortaya karmtr, ondan sonra Badat ticareti n plana kmtr. Amerikal Steven Dale Hintlilerin Astrahan ticareti zerine bir kitap yazmtr orada arlk noktas 17. 18. yzyllardr. Yakn bir gemite Musevilerin Osmanl topraklarndaki tarihi ile uraan Minna Rozen ok enfes bir metinden sz etmitir. Orada 17. yzyl sonunda yaam olan kymetli ta ticaretinde uzmanlam bir tccar sz konusu. stanbulda domu fakat kymetli ta nerede kmsa oray gezmitir. Hindistan, Afganistan, Tayland. Bahreynde inci ticareti yapmtr. Epey para kazanmtr. Bbrlenerek anlatyor, annesine Boazda gzel bir yal satn alabilmitir. Ondan sonra iler ters gitmi paralar kaybetmi bunu yazd vakit bugnk Afganistann Bedahannda oturuyormu. Ben burada kalacam nk stanbuldaki insanlar beni zengin olarak bilsinler demi. Dnn yani bu da bir Osmanl tebaasdr. Halbuki onun yapt ticaret bizim hi bilmediimiz bir faaliyet. Osmanl topraklar bat ve dou ile ticaret yapabilen blgelerdir ve biz bunu imdiye kadar ihmal ettik. Braudelde bir yazsnda buna parmak bastndan bence bugnk aratrmaclar iin halen nemli olan eyler sylemitir. -ok teekkr ediyorum hocam - Ben teekkr ediyorum.

Ariv Dnyas Dergisi, say 7, Ocak 2006, s.4660 da yaynlanmtr.

Murat Uzunaliolu : Sureyya Faroqi zerine bibliyografya

Kitaplar
ngilizce
Subjects of the Sultan: Culture and Daily Life in the Ottoman Empire (2005) The Ottoman Empire (2008) Approaching Ottoman History: An Introduction to the Sources (2000) Artisans of Empire: Crafts and Craftspeople Under the Ottomans (2009) The Ottoman Empire and the World Around It (2006) Coping with the state: Political conflict and crime in the Ottoman Empire, 1550-1720 (1995) Merchants in the Ottoman Empire (2008) Pilgrims and Sultans: The Haji under the Ottomans (1994) Stories of Ottoman Men and Women: Establishing Status, Establishing Control (2002) Men of Modest Substance: House Owners and House Property in Seventeenth-Century Ankara and Kayseri (2002) Animals and people in the Ottoman Empire The Ottomans and the Balkans : a discussion of historiography (2002) Dier yazar Fikret Adanr. Crafts and craftsmen of the Middle East: fashioning the individual in the Muslim Mediterranean (2005) Dier yazar Randi Deguilhem.

Trke
"Osmanl Tarihi Nasl ncelenir?" (TARH VAKFI YURT YAYINLARI, 2009) Osmanl dnyasnda retmek, pazarlamak, yaamak' (eviri kitap, 2003) 'Osmanl kltr ve gndelik yaam: ortaadan yirminci yzyla' (eviri kitap, 1997) Orta Halli Osmanllar (TRKYE BANKASI YAYINLARI, 2009) Osmanl mparatorluu ve Etrafndaki Dnya (KTAP YAYINEV, 2010) Osmanl ehirleri ve Krsal Hayat (DOU BATI YAYINLARI, 2006) Anadolu'da Bektailik (SMURG YAYINLARI, 2004) Haclar ve Sultanlar 1517-1638 (TARH VAKFI YURT YAYINLARI, 2008) Osmanl' da Kentler ve Kentliler (TARH VAKFI YURT YAYINLARI)