Bazı Öklidyen Olmayan Düzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonların İncelenmesi

Baz klidyen Olmayan Dzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonlarn
ncelenmesi

clal ztrk

YKSEK LSANS TEZ

Matematik Anabilim Dal

Haziran 2008

ii

On the Trigonometric Functions in Some Non-Euclidean Planes

clal ztrk

THESIS for MASTER DEGREE

Department of Mathematics

June 2008

iii

Baz klidyen Olmayan Dzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonlarn ncelenmesi

clal ztrk

Eskiehir Osmangazi niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Lisansst Ynetmelii Uyarnca
Matematik Anabilim Dal
Geometri Bilim Dalnda
YKSEK LSANS TEZ
Olarak Hazrlanmtr

Danman: Yrd. Do. Dr. Aye BAYAR

Haziran 2008

iv

clal ztrkn YKSEK LSANS tezi olarak hazrlad Baz klidyen Olmayan
Dzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonlarn ncelenmesi balkl bu alma, jrimizce
lisansst ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

ye: Prof. Dr. Rstem KAYA

ye: Prof. Dr. kr OLGUN

ye: Do. Dr. Ziya AKA

ye: Yrd. Do. Dr. Aye BAYAR (Danman)

ye: Yrd. Do. Dr. Ayta KURTULU

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ............................. tarih ve ......................
sayl kararyla onaylanmtr.

Prof. Dr. Nimetullah BURNAK

Enstit Mdr

v
ZET
Bu tezde baz klidyen olmayan dzlemlerde trigonometrik fonksiyonlar
incelenmitir.
lk blmde, nce Minkowski geometri kavram aklanarak gerekli olan baz
tanmlar verilmitir. klidyen geometri aksiyomlar ifade edildikten sonra klidyen
olmayan dzlem geometrilerinden Taksi, in-Dama, Maksimum, Genelletirilmi
Mutlak Deer ve -dzlem geometrileri hakknda genel bilgiler litaratrden zetlenerek
verilmitir.
kinci, nc, drdnc ve beinci blmlerde srayla Taksi, in-Dama,
Maksimum, Genelletirilmi Mutlak Deer dzlemlerinde trigonometrik fonksiyonlar
ve trigonometrik fonksiyonlarn zellikleri (Aka ve Kaya, 1997), (zcan, Ekmeki ve
Bayar, 2002), (Bayar, ve Ekmeki, 2006), (Aka, Bayar ve Ekmeki, 2007), (Bayar,
Ekmeki ve Aka, 2006) ve (Bayar, 2007) daki almalardan verilmitir.
Son blmde, -dzlem geometrideki trigonometrik fonksiyonlar ve bu
trigonometrik fonksiyonlarn zellikleri incelendikten sonra bu dzlemde bir doru
parasnn dnmelerden sonra uzunluunun deiimi verilmitir.

Anahtar Kelimeler: Minkowski geometri, Taksi geometri, in-dama geometrisi,
Maksimum dzlem geometri, Genelletirilmi mutlak deer geometrisi, -dzlem
geometri, klidyen olmayan geometri, Trigonometrik fonksiyonlar.

vi
SUMMARY

This thesis is a study of the trigonometric functions in some non- Euclidean
planes.
At the outset of the introductory chapter, some essential terms and concepts
that will be needed in the succeeding chapters are defined. Then, the concept of
Minkowski geometry and Axioms of Euclidean Geometry are given and explained. In
the first chapter, Taxicab, Chinese Checkers, Maximum, Generalized Absolute Value
and -plane geometries, which are known as special Minkowski geometries, are also
summarized within the known literature.
In the second, third and fourth chapters, the trigonometric functions and their
properties in Taxicab, Chinese Checkers, Maximum, Absolute Value plane geometries
are given from (Aka ve Kaya, 1997),(zcan, Ekmeki ve Bayar, 2002), (Bayar ve
Ekmeki, 2006), (Aka, Bayar ve Ekmeki, 2007), (Bayar, Ekmeki ve Aka, 2006) and
(Bayar, 2007), respectively.
In the final chapter, the trigonometric functions in -plane geometries and the
their properties are introduced and the change of a line segment length after rotations
are given.

Keywords: Minkowski geometry, Taxicab geometry, Chinese Checkers geometry,
Maximum plane geometry, Generalized absolute value geometry, -plane geometry,
Non-Euclidean Geometry, Trigonometric functions.

vii
TEEKKR

Yksek Lisans almalarm boyunca, bana danmanlk ederek, beni
ynlendiren ve her trl olana salayan danmanm Yrd. Do. Dr. Aye BAYAR
hocama ve deerli fikirlerine bavurduum dier hocalarma teekkrlerimi sunarm.

ESKEHR, 2008 clal ZTRK

viii
NDEKLER
Sayfa
ZET ............................................................................................................................... v
SUMMARY .................................................................................................................... vi
TEEKKR ................................................................................................................... vii

1. TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................ 1
1.1 Geometrik Yaplar ve Minkowski Geometrisi ...................................................... 1
1.2 Dzlem Taksi Geometri ........................................................................................ 4
1.3 Dzlem in Dama Geometrisi .............................................................................. 6
1.4 Maksimum Dzlem Geometrisi ............................................................................ 8
1.5 Genelletirilmi Mutlak Deer Metrik Geometrisi ............................................. 11
1.6 Dzlem -Geometrisi ...................................................................................... 14
2. TAKS TRGONOMETR ........................................................................................ 18
2.1 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar ..................................................................... 18
2.2 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri ................................................. 23
4.1.1 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar in ndirgeme Formlleri .................. 25
4.1.1 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar in Toplam-Fark Formlleri .............. 26
4.1.1 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar in Yarm A Formlleri .................. 26
2.3 Referans Al Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar ............................................. 27
2.4 Taksi Uzunluunun Dnmeler Altndaki Deiimi ............................................ 28
3. CC-DZLEMNDE TRGONOMETRK FONKSYONLAR ................................. 30
3.1 CC-Dzleminde Trigonometrik Fonksiyonlar .................................................... 30
3.2 CC-Dzleminde Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri .............................. 37
3.2.1 CC-Trigonometrik Fonksiyonlar in ndirgeme Formlleri ........................ 39
3.2.2 CC-Trigonometrik Fonksiyonlar in Toplam-Fark Formlleri .................... 40
3.2.3 CC-Trigonometrik Fonksiyonlar in Yarm A Formlleri ........................ 41
3.3 Referans Al CC-Trigonometrik Fonksiyonlar ............................................... 41
3.2 CC-Uzunluunun Dnmeler Altndaki Deiimi ............................................... 42
4. MAKSMUM DZLEMDE TRGONOMETRK FONKSYONLAR ................... 44
4.1 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar ............................................................ 44
4.2 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri ....................................... 49

ix
4.2.1 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar in ndirgeme Formlleri ......... 51
4.2.2 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar in Toplam-Fark Formlleri ..... 52
4.2.3 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar in Yarm A Formlleri ......... 53
4.2 Referans Al Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar ................................... 53
4.2 Maksimum Uzunluunun Dnmeler Altndaki Deiimi .................................. 54
5. GENELLETRLM MUTLAK DEER DZLEMNE GRE
TRGONOMETRK FONKSYONLAR ............................................................... 56
5.1 Genelletirilmi Mutlak Deer Trigonometrik Fonksiyonlar ........................... 56
5.2 Genelletirilmi Mutlak Deer Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri ....... 64
5.2.1 Genelletirilmi Mutlak Deer Trigonometrik Fonksiyonlar in ndirgeme
Formlleri .............................................................................................................. 65
5.2.2 Genelletirilmi Mutlak Deer Trigonometrik Fonksiyonlar in Toplam-
Fark Formlleri ...................................................................................................... 67
5.2.3 Genelletirilmi Mutlak Deer Trigonometrik Fonksiyonlar in Yarm A
Formlleri ............................................................................................................. 67
5.3 Referans Al Genelletirilmi Mutlak Deer Trigonometrik Fonksiyonlar ... 68
5.4 Genelletirilmi Mutlak Deer Uzunluun Dnmeler Altndaki Deiimi ........ 68
6. DZLEM -GEOMETRSNDE TRGONOMETRK FONKSYONLAR ......... 70
6.1 Dzlem -Geometrisi Trigonometrik Fonksiyonlar ....................................... 70
6.2 -Geometrisi Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri .................................. 75
6.2.1 -Geometrisi Trigonometrik Fonksiyonlarn in Toplam-Fark Formlleri 77
6.2.2 -Geometrisi Trigonometrik Fonksiyonlarn in Yarm A Formlleri ... 77
6.3 Referans Al -Geometrisi Trigonometrik Fonksiyonlar .............................. 78
6.4 -Uzunluun Dnmeler Altndaki Deiimi ...................................................... 78

KAYNAKLAR DZN .................................................................................................. 80

x

EKLLER DZN

ekil
Sayfa

2.1.1 . 19
2.1.2. 23
2.1.323
2.3.1.. 27
2.3.227
3.1.130
3.1.237
3.1.337
3.3.142
3.3.242
4.1.144
4.1.249
4.1.3... 49
4.3.154
4.3.254
5.1.157
5.1.263
5.1.363
6.1.171
6.1.274
6.1.375

Iindekiler
BAZI KL
IDYEN OLMAYAN DZLEMLERDE TR
IGONOMETR
IK
FONKS
IYONLARIN

INCELENMES
Iclal ztrk
1
1
BLM 1
TEMEL KAVRAMLAR
Minkowski geometrilerini tantan ve inceleyen bir ok alsmalar vardr. Bu blmde
Minkowski geometrilerinde bilinen baz kavram ve zelikler (Kaya, 2002), (zcan ve Kaya,
2003), (Kaya ve olako glu, 2006), (Krause, 1975), (Martin, 1998), (Millmann and Parker,
1991), (Thompson, 1996) ve (Coxeter, 1961) kaynaklarndan esas alnarak zetlendi.
1.1 Geometrik Yaplar ve Minkowski Geometrisi
(Thompson, 1996) da ifade edildi gi gibi, Minkowski geometrisi, eliptik ve hiperbolik
geometriden farkl sonlu boyutlu bir klidyen olmayan geometridir. Minkowski geometrisin-
deki lineer yap klidyen geometrideki ile hemen hemen ayndr. Noktalar ve do grular k-
lidyen geometrinin nokta ve do grular, a lm kliyen geometrideki ile ayn yolla yapl-
maktadr. Yalnzca bir fark vardr. Bu fark ise uzakl gn tm ynlerde ayn olmamasdr.
Bu farkllk da alnan metrikle ilgili kavramlar de gistirmektedir. Dolaysyla Minkowski
geometrilerinde uzaklkla ilgili kavramlarn incelenmesi olduka ilgi ekici konular ortaya
karmaktadr. Bu geometrilere rnek olarak Taksi geometri, in Dama geometrisi, Mak-
simum, Genellestirilmis Mutlak De ger Geometrisi ve c-geometrisi verilebilir.
rnek olarak verdi gimiz Minkowski geometrilerine gemeden klid geometrisi aksiy-
omlar verilmek istenirse, asa gda verilen on aksiyom antik a gda klid tarafndan
dzlemsel geometri iin verilen bir aksiyomlar kmesinin a gmzda Birkho grubunca
analitik olarak en sade ve belkide en kullansl hale getirilmis seklidir.
P : noktalar kmesi,
L : P nin baz alt kmelerinin bir ailesi olan do grular kmesi,
: : a lm fonksiyonu,
d
E
: uzaklk fonksiyonu
olmak zere asa gda verilen on aksiyomu (E1-E13) sa glayan [P. L. d
E
. :] matematiksel
yaps dzlem olarak dsnlebilir.
[E1] Verilen iki noktay ieren bir tek do gru vardr.
[E2] Her do gru en az iki nokta ierir. P kmesi do grusal olmayan en az nokta ierir.
[E1] ve [E2] aksiyomlar zerinde olma aksiyomlar olarak bilinir.
2
Bunlar izleyen drt aksiyom uzaklk fonksiyonunun srayla pozitif tanmllk, simetrik
ve gen e sitsizligini sa glamasyla ilgilidir. Ayrca cetvel aksiyomu denilen aksiyomu da
sa glar. d
E
iin bu drt aksiyom asa gdaki gibidir:
[E3] Her sral (. 1) nokta ifti iin d
E
negatif olmayan bir d
E
(. 1) saysn belirtir.
Ayrca d
E
(. 1) = 0 olmas iin gerek ve yeter kosul = 1 olmasdr.
[E4] d
E
(. 1) = d
E
(1. ) dr.
[E5] d
E
(. 1) + d
E
(1. C) _ d
E
(. C) dir.
[E6] Verilen bir | do grusu iin bir ,
l
: | R fonksiyonu vardr yleki tm . 1
noktalar iin;
[,
l
() ,
l
(1)[ = d
E
(. 1)
sa glanr.
Asa gdaki aksiyom dzlem ayrma aksiyomudur.
[E7] Verilen bir | do grusu iin P nin H
1
ve H
2
gibi yar dzlem seklinde adlandrlan
iki alt kmesi vardr yleki,
i) H
1
ve H
2
konvekstir
ii) H
1
' H
2
= P | (P den | nin atlms demektir).
iii) H
1
ve 1 H
2
ise

1 | ,= ? olur.
Simdi verece gimiz drt zelik a lm aksiyomu diye anlr:
[E8] :. her bir a iin 0 ile 180 arasnda de gisen bir reel say ile belirtilir.
[E9] H yar dzlemin kenar zerinde bir
1 sn ve 0 ile 180 arasnda herhangi bir :

reel says verilsin. Bu durumda 1 H olmak zere :\11 = : olacak sekilde bir tek
1 sn vardr.
[E10] E ger 1 noktas \1C nin i blgesinde ise,
:\11 + :\11C = :\1C
olur.
[E11] E ger 1. ile C arasnda ve 1 ,
C ise,
:\11 + :\11C = 180
olur.
3
Sradaki aksiyom [P. L. d
E
. :] sisteminin kenar-a-kenar aksiyomudur.
[E12]

Iki genin kse noktalar arasnda bire-bir bir esleme verilsin. E ger birinci
genin iki kenar ve aralarndaki a, ikinci genin karslk gelen kenarlarna ve aya es
ise bu genler estir.
Son olarak [P. L. d
E
. :] sistemi iin nl paralellik aksiyomunu ifade edelim:
[E13] | do grusu dsnda bir 1 noktas verilsin. Bu durumda 1 noktasndan geen ve
| do grusuna paralel olan bir tek do gru vardr.
Tanm 1.1.1 P elemanlar noktalar olan bir kme ve L de P nin bos olmayan alt
kmelerinden olusan do grular kmesi olmak zere asa gdaki iki aksiyomu sa glayan / =
[P. L] sistemine soyut geometri ad verilir.
i) Her . 1 P iin | ve 1 | olacak sekilde enaz bir | L do grusu vardr.
ii) Her do gru en az iki noktaya sahiptir.
Tanm 1.1.2 / = [P. L] soyut geometri olmak zere asa gdaki aksiyomlar sa glarsa
/ sistemine incidence geometri denir.
i) L deki her farkl iki nokta bir tek do gru zerindedir.
ii) Do grudas olmayan nokta vardr.
Buna gre bir / = [P. L] sisteminin incidence geometri olmas iin asa gdaki aksiy-
omu sa glamaldr:
i) Her do gru en az iki noktaya sahiptir.
ii) Her farkl iki nokta bir tek do gru zerindedir.
iii) Do grudas olmayan nokta vardr.
Tanm 1.1.3 A bos olmayan bir kme olmak zere d : A A R fonksiyonu
asa gdaki kosulu sa glarsa A kmesi zerinde bir metriktir denir. Her 1. Q. 1 A iin,
i) d (1. Q) _ 0 ve d (1. Q) = 0 =1 = Q
ii) d (1. Q) = d (Q. 1)
iii) d (1. Q) _ d (1. 1) + d (1. Q) .
Tanm 1.1.4 |. [P. L] incidence geometrinin bir do grusu olsun. d de P zerinde uzaklk
fonksiyonu olmak zere asa gdaki kosullar sa glanrsa , : | R fonksiyonu | iin cetveldir
denir.
i) , fonksiyonu 1 : 1 ve rtendir.
4
ii) | zerindeki her 1. Q nokta ifti iin,
[, (1) , (Q)[ = d (1. Q)
dir. ii) skkndaki esitli ge cetvel denklemi ve , (1) ye de 1 nin , ye ba gl koordinat denir.
Tanm 1.1.5 [P. L] incidence geometri olmak zere d uzaklk fonksiyonu cetvel ak-
siyomunu sa glarsa ve her | L do grusu cetvele sahipse / = [P. L,d] sistemine metrik
geometri denir.
Minkowski geometrisi, P klid geometrisindeki noktalar kmesi, L klid geomet-
risindeki do grular kmesi ve d herhangi bir uzaklk fonksiyonu olmak zere [P. L. d] metrik
geometrisidir. O halde Minkowski geometrileri klidyen nokta ve do grularla insa edilen
metrik geometrilerdir. Ancak a lm fonksiyonu ilavesi ve sa gladklar aksiyomlar ile
asa gdaki tanmlar verilen geometrilerle de iliskilendirilebilirler.
1.2 Dzlem Taksi Geometri
20. yzyln baslarnda H. Minkowski Taksi metri gini de kapsayan bir metrik ailesi
verdi (Minkowski, 1967). Daha sonra K. Menger analitik dzlemde herhangi iki nokta
arasndaki uzaklk iin iyi bilinen klidyen metrik yerine Taksi metri gini kullanarak
Taksi dzlem geometri ile tanstrd (Menger, 1952). Daha sonra E. F. Krause dzlem
Taksi geometrideki temel kavramlar isleyen bir kitap yaynlad (Krause, 1975). Geen
yzyln son e gre ginde Taksi geometri pek ok matematiki tarafndan alslarak esitli
ynlerde gelistirildi. Bunlardan bazlar (Aka ve Kaya, 1997), (Aka ve Kaya, 2004a),
(Aka ve Kaya, 2004b), (Bayar vd, 2008), (Ho and Liu, 1996), (Kaya vd., 2000), (Kaya,
2004), (Laatsch, 1982), (zcan vd., 2002), (zcan ve Kaya, 2002), (Reynolds, 1980),
(Schattschneider, 1984), (So and Al-Maskari, 1995), (So, 2002), (Thompson and Dray,
2000) ve (Tian et al., 1997) kaynaklardr.
Tanm 1.2.1 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1
2
= (r
2
.
2
) analitik dzlemde herhangi iki nokta
olsun.
d
T
(1
1
. 1
2
) = [r
1
r
2
[ +[
1
2
[
seklinde tanmlanan d
T
: R
2
R
2
[0. ) fonksiyonuna analitik dzlemde 1
1
ve 1
2
noktalar arasndaki Taksi uzaklk fonksiyonu ad verilir.
Taksi dzleminin noktalar ve do grular klid dzleminin noktalar ve do grularnn
aynsdr. A lm de klidyen dzlemdeki ayn yolla yaplr. Analitik dzlemde
5
alnan 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1
2
= (r
2
.
2
) noktalar arasndaki klid uzakl g
d
E
(1
1
. 1
2
) =
_
(r
1
r
2
)
2
+ (
1
2
)
2
iken K. Menger ve E. F. Krause bu noktalar arasndaki uzaklk iin H. Minkowski tarafn-
dan tanmlanan
d
T
(1
1
. 1
2
) = [r
1
r
2
[ +[
1
2
[
taksi uzaklk fonksiyonunu kullanarak dzlem taksi geometriyi gelistirdiler.
nerme 1.2.2 Analitik dzlemde tanmlanan Taksi uzaklk fonksiyonu bir metriktir.
Ispat: Metrik tanm gere gince Taksi uzaklk fonksiyonunun pozitif tanml, simetrik
ve gen esitsizli gini sa glad gn gstermeliyiz. 1
1
= (r
1
.
1
) .
1
2
= (r
2
.
2
) R
2
olsun. Mutlak de ger tanmndan dolay [r
1
r
2
[ _ 0 ve [
1
2
[ _ 0
oldu gundan [r
1
r
2
[ +[
1
2
[ _ 0 olup d
T
(1
1
. 1
2
) _ 0 dr. Ayrca
d
T
(1
1
. 1
2
) = 0 =[r
1
r
2
[ +[
1
2
[ = 0
olmas gerekti ginden dolay [r
1
r
2
[ = [
1
2
[ = 0 elde edilir. Yani r
1
= r
2
ve
1
=
2
olup 1
1
= 1
2
dir. Akca 1
1
= 1
2
ise d
T
(1
1
. 1
2
) = 0 dr. O halde d
T
(1
1
. 1
2
) = 0 =1
1
=
1
2
dir. Yani d
T
-uzaklk fonksiyonu pozitif tanmldr.
stelik mutlak de ger tanm gere gince [r
1
r
2
[ = [r
2
r
1
[ ve [
1
2
[ = [
2
1
[
oldu gundan d
T
(1
1
. 1
2
) = d
T
(1
2
. 1
1
) dir. Bu nedenle d
T
-uzaklk fonksiyonu simetriktir.
1
3
= (r
3
.
3
) R
2
olsun. Mutlak de ger zelli gi gere gince
[r
1
r
2
[ _ [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[
[
1
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[
oldu gundan dolay
d
T
(1
1
. 1
2
) = [r
1
r
2
[ +[
1
2
[
_ [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ +[
1
3
[ +[
3
2
[
= ([r
1
r
3
[ +[
1
3
[) + ([r
3
r
2
[ +[
3
2
[)
= d
T
(1
1
. 1
3
) + d
T
(1
3
. 1
2
)
sonucuna ulaslr. Bir baska deyisle Taksi uzaklk fonksiyonu gen esitsizli gini sa glar. O
halde analitik dzlemde tanmlanan Taksi uzaklk fonksiyonu d
T
bir metriktir.
6
Dzlemde 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1 (r
2
.
2
) noktalar arasndaki klid uzakl g yerine d
T
uzakl g kullanlarak Taksi dzlem geometrisi olusturulur.
1.3 Dzlem in Dama Geometrisi
E.F Krause grencisi G.Chenden in dama oyunundaki hareketleri kullanarak hesa-
planan bir metrik gelistirmesini istedi. in Dama metri gi tanm Chen tarafndan asa g-
daki gibi 1992 de verildi. in Dama geometrisi bir klidyen olmayan dzlem modelidir
.
in dama geometri, ksaca CC-geometri olarak ksaltlr. Bu geometri pekok yazar
tarafndan alslmaktadr. Bunlardan bazlar (Kaya vd., 2006), (Turan, 2004) , (Uymaz,
2002), (Bayar ve Ekmeki, 2006), (Aka, Bayar ve Ekmeki, 2007), (Yksel, 2005), (Gelis-
gen, Kaya, ve zcan, 2006), (Tian, 2005), (Turan. ve zcan, 2004,), (Turan.ve zcan,
2005) ve (Uymaz, 2002) kaynaklardr.
Tanm 1.3.1 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1
2
= (r
2
.
2
olsun.
d
c
(1
1
. 1
2
) = max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ +
_
_
2 1
_
min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
seklinde tanmlanan d
c
: R
2
R
2
[0. ) fonksiyonuna analitik dzlemde 1
1
ve 1
2
noktalar arasndaki in Dama uzaklk fonksiyonu ad verilir.
in dama (CC) dzleminin noktalar ve do grular klid dzleminin noktalar ve do gru-
larnn aynsdr. A lm de klidyen dzlemdeki ile ayndr. Analitik dzlemde al-
nan 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1
2
= (r
2
.
2
) noktalar arasndaki uzaklk iin yukardaki tanmda
verilen d
c
in dama uzaklk fonksiyonu kullanlarak dzlem in dama dzlem geometrisi
olusturulur.
nerme 1.3.2 Analitik dzlemde tanmlanan in Dama uzaklk fonksiyonu bir metrik-
tir.
Ispat: 1
1
= (r
1
.
1
) . 1
2
= (r
2
.
2
) R
2
olsun. Mutlak de ger tanmndan dolay
[r
1
r
2
[ _ 0, [
1
2
[ _ 0 ve
_
2 1 _ 0 oldu gundan d
c
(1
1
. 1
2
) _ 0 dr. Ayrca
d
c
(1
1
. 1
2
) = 0 =max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ = 0
1
r
2
[ = [
1
2
1
= r
2
ve
1
=
2
olup 1
1
= 1
2
dir. Akca 1
1
= 1
2
ise d
c
(1
1
. 1
2
) = 0 dr. Bu taktirde d
c
(1
1
. 1
2
) = 0 =
1
1
= 1
2
dir. Yani d
c
Mutlak de ger tanm gere gince [r
1
r
2
[ = [r
2
r
1
[ ve [
1
2
[ = [
2
1
[ oldu gun-
dan d
c
(1
1
. 1
2
) = d
c
(1
2
. 1
1
) dir. Bu nedenle d
c
7
1
3
= (r
3
.
3
) R
2
olmak zere
d
c
(1
1
. 1
2
) = max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ +
_
_
2 1
_
min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
= max [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[ +
_
_
2 1
_
min [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[
_ max [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[ +
_
_
2 1
_
min [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[
= t
olsun. Burada drt durum vardr.
I. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ olsun. Bu taktirde
d
c
(1
1
. 1
2
) _ t = ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) +
_
_
2 1
_
([
1
3
[ +[
3
2
[)
=
_
[r
1
r
3
[ +
_
_
2 1
_
[
1
3
[
_
+
_
[r
3
r
2
[ +
_
_
2 1
_
[
3
2
[
_
= d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
)
olur.
II. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ olsun. Burada iki altdurum
sz konusudur.
Alt Durum II.1: [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda
d
c
(1
1
. 1
2
) _ t = ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) +
_
_
2 1
_
([
1
3
[ +[
3
2
[)
=
_
[r
1
r
3
[ +
_
_
2 1
_
[
1
3
[
_
+
_
[r
3
r
2
[ +
_
_
2 1
_
[
3
2
[
_
= d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
) (2
_
2) ([
3
2
[ [r
3
r
2
[)
olup burada 2
_
2 0 ve [
3
2
[ [r
3
r
2
[ _ 0 oldu gundan dolay
d
c
(1
1
. 1
2
) _ d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
)
olur.
Alt Durum II.2: [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda
d
c
(1
1
. 1
2
) _ t = ([
1
3
[ +[
3
2
[) +
_
_
2 1
_
([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[)
=
_
[
1
3
[ +
_
_
2 1
_
[r
1
r
3
[
_
+
_
[
3
2
[ +
_
_
2 1
_
[r
3
r
2
[
_
= d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
) (2
_
2) ([r
1
r
3
[ [
1
3
[)
8
olup burada 2
_
2 0 ve [r
1
r
3
[ [
1
3
d
c
(1
1
. 1
2
) _ d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
)
dir.
IV. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
d
c
(1
1
. 1
2
) _ t = ([
1
3
[ +[
3
2
[) +
_
_
2 1
_
([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[)
=
_
[
1
3
[ +
_
_
2 1
_
[r
1
r
3
[
_
+
_
[
3
2
[ +
_
_
2 1
_
[r
3
r
2
[
_
= d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
)
olur. Tm durumlarn sonular birlestirildi ginde her 1
1
. 1
2
. 1
3
R
2
iin
d
c
(1
1
. 1
2
) _ d
c
(1
1
. 1
3
) + d
c
(1
3
. 1
2
)
sonucu elde edilir. Yani in Dama uzaklk fonksiyonu gen esitsizli gini sa glar. Buna
gre in dama uzaklk fonksiyonu R
2
de bir metriktir
1.4 Maksimum Dzlem Geometrisi
Maksimum metrik de H.Minkowski metrik ailesindendir. Analitik dzlemde iki nokta
arasndaki klidyen uzaklk yerine maksimum uzaklk fonksiyonu kullanlarak maksimum
dzlem geometrisi olusturulur. Bu dzlem geometride baz konular (Sahilova, 2006) ve
(Bayar, A. 2007) de verilmistir.
Tanm 1.4.1 = (c
1
. c
2
) ve 1 = (/
1
. /
2
) analitik dzlemde iki nokta olsun. Bu
noktalar arasndaki maksimum uzaklk fonksiyonu, d
M
.
d
M
: R
2
M
R
2
M
[0. )
d
M
(. 1) = d
M
((c
1
. c
2
) . (/
1
. /
2
)) = max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[
biiminde tanmlanr. Bu uzaklkla donatlms dzleme Maksimum Dzlemi denir. Mak-
simum dzlemin noktalar ve do grular klidyen dzlemini noktalar do grular ve alar
ile ayndr. Maksimum dzlemi ksaca `dzlemi veya R
2
M
ile gsterilir.
nerme 1.4.2 Analitik dzlemde verilen maksimum uzaklk fonksiyonu bir metrik
belirtir.
Ispat: A,B,C R
2
M
ve A=(a
1
. c
2
). 1(/
1
. /
2
). C = (c
1
. c
2
) olsun.
1. d
M
(. 1) = max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[ oldu gundan d
M
(. 1) _ 0 olur.
9
E ger d
M
(. 1) = 0 olsun.max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[ = 0 dr.Bu durumda [c
1
/
1
[ = 0
ve [c
2
/
2
[ = 0. dolaysyla c
1
= /
1
ve c
2
= /
2
olur.Buradan (a
1
. c
2
) = (/
1
. /
2
) ve sonuta
A=B olur.
A=B olsun. Bu durumda d
M
(. ) = max[c
1
c
1
[ . [c
2
c
2
[ = 0 olur. Yani
d
M
(. 1) = 0 dr.
2. d
M
(. 1) = max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[
=max[/
1
c
1
[ . [/
2
c
2
[ = d
M
(1. )
dir.
3.
d
M
(. 1) _ d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
oldu gunu gsterelim.
d
M
(. 1) = max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[
d
M
(. C) = max[c
1
c
1
[ . [c
2
c
2
[
d
M
(C. 1) = max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[
oldu gundan,
d
M
(. 1) = max[c
1
/
1
[ . [c
2
/
2
[
= max[c
1
c
1
+ c
2
/
1
[ . [c
2
c
2
+ c
2
/
2
[
_ max[c
1
c
1
[ +[c
2
/
1
[ . [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[
olur.
d
M
(. 1) = max[c
1
c
1
[ +[c
2
/
1
[ . [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[
alalm.
d
M
(. 1) _ d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
esitsizli ginin do gru oldu gunu gsterirsek
d
M
(. 1) _ d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
esitsizli ginin do grulu gunu ispatlams oluruz.

Ispat iin asa gdaki durumlar inceleyelim.
(i) [c
1
c
1
[ _ [c
2
c
2
[ ve [c
1
/
1
[ _ [c
2
/
2
[ ise
d
M
(. 1) = [c
1
c
1
[ +[c
2
/
1
[ = d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
olur.
10
(ii) [c
1
c
1
[ _ [c
2
c
2
[ ve [c
1
/
1
[ _ [c
2
/
2
[ ise
d
M
(. 1) = [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[ = [c
2
/
2
[
olur.
(iii) [c
1
c
1
[ _ [c
2
c
2
[ ve [c
1
/
1
[ _ [c
2
/
2
[ ise iki durum sz konusudur:
I.Durum: E ger [c
1
c
1
[ +[c
1
/
1
[ _ [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[ ise
d
M
(. 1) = [c
1
c
1
[ + [c
1
/
1
[ dir. Bu ifade de [c
1
/
1
[ yerine [c
2
/
2
[ yazarsak
[c
1
/
1
[ _ [c
2
/
2
[ oldu gundan
d
M
(. 1) _ [c
1
c
1
[ +[c
2
/
2
[ = [c
2
/
2
[
elde edilir.
II.Durum: E ger [c
1
c
1
[ +[c
1
/
1
[ _ [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[ ise
d
M
(. 1) = [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[
dir. [c
2
c
2
[ yerine [c
1
c
1
[ yazarsak [c
1
c
1
[ _ [c
2
c
2
[ oldu gundan
d
M
(. 1) _ [c
1
c
1
[ +[c
2
/
2
[ = d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
olur. Her iki durumda da verilen esitsizlik sa glanyor.
(iv) [c
1
c
1
[ _ [c
2
c
2
[ ve [c
1
/
1
[ _ [c
2
/
2
[ ise asa gdaki iki durum sz konusudur.
I.Durum:
[c
1
c
1
[ +[c
1
/
1
[ _ [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[ .
II.Durum:
[c
1
c
1
[ +[c
1
/
1
[ _ [c
2
c
2
[ +[c
2
/
2
[
Bu iki durum iin (iii) dekine benzer olarak
d
M
(. 1) _ d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
esitsizli ginin sa glandi gi gsterilebilir. Sonu olarak tm durumlarda
d
M
(. 1) _ d
M
(. C) + d
M
(C. 1)
dr.
11
1.5 Genellestirilmis Mutlak De ger Metrik Geometrisi
Genellestirilmis mutlak de ger dzlemi klidyen dzlemin noktalar, do grular ve alarn
ieren bir dzlemdir. Ancak burada metrik fonksiyonlar farkldr. Su ana kadar in-
celedi gimiz taksi, CC ve maksimum uzaklklarn ieren uzaklk fonksiyonlarnn ailesi R.
Kaya tarafndan nerilmis ve (Kaya vd., 2006) da bu uzaklk fonsiyonlarnn her birinin
metrik oldu gu gsterilmis ve bu metrik ailesi Genelle stirilmi s Mutlak Deger Metrigi olarak
adlandrlmstr. Genellestirilmis mutlak de ger metri gi asa gdaki gibi tanmlanr:
Tanm 1.5.1: R
2
de A = (r
1
.
1
) ve 1 = (r
2
.
2
) gibi iki nokta arasndaki uzaklk d
g
ile gsterilir ve d
g
uzakl g c. / R ve c _ / _ 0. c ,= 0 olmak zere
d
g
(A. 1 ) = d
g
((r
1
.
1
). (r
2
.
2
))
d
g
(A. 1 ) = c max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ + / min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ . c _ / _ 0. c ,= 0
biiminde tanmlanr.
d
g
uzaklklarnn tanmna gre X ve Y gibi iki nokta arasndaki en ksa yol yatay
yada dikey do gru paras ile e gimi
2ab
a
2
b
2
olan do gru parasnn birlesiminden olusur.
Bu yzden X ile Y arasndaki en ksa d
g
uzakl g byle iki do gru parasnn klidyen
uzunluklarn toplamnn a says ile arpmdr. d
g
metri gi ile donatlms R
2
dzlemine
Genelle stirilmi s Mutlak Deger Dzlemi denir ve (R
2
. d
g
) ile gsterilir.
nerme 1.5.2 Analitik dzlemde verilen genellestirilmis mutlak de ger uzakl g bir
metrik belirtir.
Ispat: 1
1
= (r
1
.
1
) . 1
2
= (r
2
.
2
) R
2
[r
1
r
2
[ _ 0, [
1
2
[ _ 0 ve c / 0 oldu gundan d
g
(1
1
. 1
2
) _ 0 dr. Ayrca
d
g
(1
1
. 1
2
) = 0 =c max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ + / min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ = 0
1
r
2
[ = [
1
2
1
= r
2
ve
1
=
2
olup 1
1
= 1
2
dir. Akca 1
1
= 1
2
ise d
g
(1
1
. 1
2
g
(1
1
. 1
2
) = 0 =
1
1
= 1
2
dir. Yani d
g
1
r
2
[ = [r
2
r
1
[ ve [
1
2
[ = [
2
1
[ oldu gun-
dan d
g
(1
1
. 1
2
) = d
g
(1
2
. 1
1
) dir. Bu nedenle d
g
12
1
3
(r
3
.
3
) R
2
olmak zere
d
g
(A. 1 ) = c max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ + / min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
= c max [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[ +
/ min [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[
_ c max[r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[ +
/ min[r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[
= t
[r
1
r
2
[ = [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ _ [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ (1)
ve
[
1
2
[ = [
1
3
+
3
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ (2)
yleyse
d
g
(A. 1 ) = c max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ + / min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
= c max [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[ +
/ min [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[
_ c max[r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[
+ / min[r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[
= t
elde edilir. Burada ki durumlar incelenerek d
g
nin gen esitsizli gini sa glad g kolaylkla
grlebilir.
(I) [r
1
r
3
[ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ ise
d
g
(A. 1 ) _ / = c([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + / ([
1
3
[ +[
3
2
[)
= c [r
1
r
3
[ + / [
1
3
[ + c [r
3
r
2
[ + / [
3
2
[
= d
g
(A. 2) + d
g
(2. 1 )
(II) [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ ise
d
g
(A. 1 ) _ d
g
(A. 2) + d
g
(2. 1 )
oldu gu benzer sekilde gsterilebilir.
13
(III) [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ iken iki tane mmkn durum
vardr.
i) [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda,
d
g
(A. 1 ) _ / = c([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + / ([
1
3
[ +[
3
2
[)
olup, [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ kullanlarak
d
g
(A. 2) = c [r
1
r
3
[ + / [
1
3
[
d
g
(2. 1 ) = c [
3
2
[ + / [r
3
r
2
[
d
g
(A. 1 ) _ d
g
(A. 2) + d
g
(1. 2) ==
d
g
(A. 1 ) _ / = c([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + / ([
1
3
[ +[
3
2
[)
/ _ c([r
1
r
3
[ +[
3
2
[) + /([
1
3
[ +[r
3
r
2
[)
== c([r
3
r
2
[ [
3
2
[) + /([
3
2
[ [r
3
r
2
[) _ 0
== (c /) ([r
3
r
2
[ [
3
2
[) _ 0
== [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[
ki bu , bu durum iin basta ald gmz sart gsterir.
ii) [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda,
d
g
(A. 1 ) _ / = c([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + / ([
1
3
[ +[
3
2
[)
olup, [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ kullanlarak
d
g
(A. 2) = c [r
1
r
3
[ + / [
1
3
[
d
g
(2. 1 ) = c [
3
2
[ + / [r
3
r
2
[
d
g
(A. 1 ) _ d
g
(A. 2) + d
g
(1. 2) ==
d
g
(A. 1 ) _ / = c [
1
3
[ +[
3
2
[) + / ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[)
/ _ c([r
1
r
3
[ +[
3
2
[) + /([
1
3
[ +[r
3
r
2
[)
== c([
1
3
[ [r
1
r
3
[) + / ([r
1
r
3
[ [
1
3
[) _ 0
== (c /) ([
1
3
[ [r
1
r
3
[) _ 0
== [
1
3
[ _ [r
1
r
3
[
Bu da genel olarak kabul etti gimiz sart gsterir.
14
(IV) [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ ise iki tane mmkn durum
vardr.
i) [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[
ii) [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[
1.6 Dzlem cGeometrisi
S. Tian cuzakl g adn verdi gi Taksi ve in Dama uzaklklarn ikisinin de bir
genellestirilmisi olan bir metrik ailesi gelistirdi (Tian, 2005). Daha sonra . Gelisgen ve
R.Kaya, bu uzaklk fonksiyonunu boyutlu ve n-boyutlu uzaya genellestirdiler. (Gelis-
gen, 2007), (Gelisgen ve Kaya,2006a), (Gelisgen ve Kaya,2006b).
Tanm 1.6.1 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1
2
= (r
2
.
2
olsun.
P
1
P
2
= max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ ve o
P
1
P
2
= min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
c [0. :,4] olmak zere
d
: R
2
R
2
[0. )
d
(1
1
. 1
2
) =
P
1
P
2
+ (sec c tan c) o
P
1
P
2
olarak tanmlanan fonksiyona analitik dzlemde 1
1
ve 1
2
noktalar arasndaki
c-uzaklk fonksiyonu denir.
nerme 1.6.2 Analitik dzlemde, c-uzaklk fonksiyonu metrik belirtir.
Ispat: 1
1
= (r
1
.
1
) . 1
2
= (r
2
.
2
) R
2
[r
1
r
2
[ _ 0, [
1
2
[ _ 0 ve c [0. :,4] iin sec ctan c _ 0 oldu gundan d
(1
1
. 1
2
) _
0 dr. Ayrca
d
(1
1
. 1
2
) = 0 =
P
1
P
2
= max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ = 0
1
r
2
[ = [
1
2
1
= r
2
ve
1
=
2
olup 1
1
= 1
2
dir. Akca 1
1
= 1
2
ise d
(1
1
. 1
2
(1
1
. 1
2
) = 0 =
1
1
= 1
2
dir. Yani d

1
r
2
[ = [r
2
r
1
[ ve [
1
2
[ = [
2
1
[ oldu gun-
dan d
(1
1
. 1
2
) = d
(1
2
. 1
1
) dir. Bu nedenle d

15
1
3
= (r
3
.
3
) R
2
olmak zere
d
(1
1
. 1
2
) = max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ + (sec c tan c) min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
= max [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[ +
(sec c tan c) min [r
1
r
3
+ r
3
r
2
[ . [
1
3
+
3
2
[
_ max [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[ +
(sec c tan c) min [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ . [
1
3
[ +[
3
2
[
= t
olsun. Burada drt durum vardr.
I. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
d
(1
1
. 1
2
) _ t = ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + (sec c tan c) ([
1
3
[ +[
3
2
[)
= ([r
1
r
3
[ +(sec ctan c) [
1
3
[) +([r
3
r
2
[ +(sec ctan c) [
3
2
[)
= d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
olur.
II. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ olsun. Burada iki altdurum
sz konusudur.
Alt Durum II.1: [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda
d
(1
1
. 1
2
) _ t = ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + (sec c tan c) ([
1
3
[ +[
3
2
[)
= ([r
1
r
3
[ +(sec ctan c) [
1
3
[) +([r
3
r
2
[ +(sec ctan c) [
3
2
[)
= d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
) (1 (sec c tan c)) ([
3
2
[ [r
3
r
2
[)
olup burada 1 (sec c tan c) _ 0 ve [
3
2
[ [r
3
r
2
d
(1
1
. 1
2
) _ d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
olur.
Alt Durum II.2: [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda
d
(1
1
. 1
2
) _ t = ([
1
3
[ +[
3
2
[) + (sec c tan c) ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[)
= ([
1
3
[ +(sec ctan c) [r
1
r
3
[) +([
3
2
[ +(sec ctan c) [r
3
r
2
[)
= d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
) (1 (sec c tan c)) ([r
1
r
3
[ [
1
3
[)
olup burada 1 (sec c tan c) _ 0 ve [r
1
r
3
[ [
1
3
d
(1
1
. 1
2
) _ d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
16
dir.
III. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ olsun. Burada II. duruma
benzer olarak iki altdurum sz konusudur.
Altdurum III.1: [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda
d
(1
1
. 1
2
) _ t = ([r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[) + (sec c tan c) ([
1
3
[ +[
3
2
[)
= ([r
1
r
3
[ +(sec ctan c) [
1
3
[) + ([r
3
r
2
[ +(sec ctan c) [
3
2
[)
= d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
) (1 (sec c tan c)) ([
1
3
[ [r
1
r
3
[)
olup burada 1 (sec c tan c) _ 0 ve [
1
3
[ [r
1
r
3
d
(1
1
. 1
2
) _ d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
olur.
Alt Durum III.2: [r
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[ _ [
1
3
[ +[
3
2
[ olsun. Bu durumda
d
(1
1
. 1
2
) _ t = ([
1
3
[ +[
3
2
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[)
= ([
1
3
[ +(sec ctan c) [r
1
r
3
[) +([
3
2
[ + (sec ctan c) [r
3
r
2
[)
= d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
) (1 (sec c tan c)) ([r
3
r
2
[ [
3
2
[)
olup burada 1 (sec c tan c) _ 0 ve [r
3
r
2
[ [
3
2
d
(1
1
. 1
2
) _ d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
dir.
IV. Durum: [r
1
r
3
[ _ [
1
3
[ ve [r
3
r
2
[ _ [
3
2
[ olsun.
Bu taktirde
d
(1
1
. 1
2
) _ t = ([
1
3
[ +[
3
2
1
r
3
[ +[r
3
r
2
[)
= ([
1
3
[ +(sec ctan c) [r
1
r
3
[) +([
3
2
[ +(sec ctan c) [r
3
r
2
[)
= d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
olur. Tm durumlarn sonular birlestirildi ginde her 1
1
. 1
2
. 1
3
R
2
iin
d
(1
1
. 1
2
) _ d
(1
1
. 1
3
) + d
(1
3
. 1
2
)
sonucu elde edilir. Yani c-uzaklk fonksiyonu gen esitsizli gini sa glar
Buna gre c-uzaklk fonksiyonu R
2
de bir metriktir.
17
Geometrik olarak, 1
1
ile 1
2
noktalar arasndaki en ksa yol biri koordinat eksen-
lerinden birine paralel di geri di ger koordinat ekseni ile c as yapan iki do gru parasnn
birlesimidir. Bylece 1
1
ile 1
2
arasndaki en ksa uzaklk ifade edilen sekildeki iki do gru
parasnn klidyen uzunluklar toplamdr. 1
1
ile 1
2
noktalarnn minimum uzaklk
kmesi bir kenar ifti koordinat eksenlerinden birine paralel, di ger kenar ifti ise di ger
koordinat ekseni ile c as yapan paralelkenardr.
18
BLM 2
TAKS
I TR
IGONOMETR
I
Bu blmde taksi dzleminde klidyen dzlemdekine benzer olarak trigonometrik
fonksiyonlar tanmlayaca gz. Dzlemde birimember zerinde (r. ) noktas iin trigonometrik
fonksiyonlar r = cos o. = sin o olarak tanmlanr. Birim ember zerindeki (r. ) nok-
tas ile o parametresini eslestirmenin iki yolu vardr. Ya (cos o. sin o) noktas rekseni ile
pozitif ynde o as yapan orijinden geen do grunun birim emberi kesti gi noktadr ya da
saat ynnn tersi ynde o birim yay uzunlu guna karslk gelen noktadr.
Taksi dzleminde o y yay uzunlu gu olarak alan taksi trigonometrik fonksiyonlar (Aka
ve Kaya, 1997) de incelenmistir. Burada o parametresini a alarak, taksi trigonometrik
fonksiyonlarn (Brisbin and Artola, 1984) ve (zcan, Ekmeki.ve Bayar,.2002), de yaplan-
lara benzer olarak inceleyece giz.
2.1 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar
Taksi birim emberi; R
2
de orijinden 1 taksi birim uzaklktaki (r. ) noktalarnn
geometrik yeridir ve denklemi,
d
T
((0. 0). (r. )) = 1
den
[r[ +[[ = 1
biimindedir.
Bu denklem mutlak de gerlerin durumuna gre incelenirse birim ember blgelere gre
asa gdaki dallara ayrlr:
Blgeler Denklemi
I = r + 1
II = r + 1
III = r 1
VI = r 1
Taksi birim emberinin Sekil 2.1.1 de verilmistir.
19
y
x
y= -x+1
y= x+1
y= x-1 y= -x-1
Sekil 2.1.1 Taksi Birim ember
Simdi klidyen dzlemde sins ve kosins fonksiyonlarn birim ember zerindeki
(x,y) noktasna ba gl tanmlad gmz gibi taksi dzlemde taksi sins ve taksi kosins
fonksiyonlarn taksi birimemberi zerindeki (x,y) noktasna ba gl tanmlayabiliriz. Taksi
kosins fonksiyonunu cos
T
ve taksi sins fonksiyonunu sin
T
biiminde gsteriyoruz. Buna
gre taksi birim emberi zerinde (cos
T
o. sin
T
o) noktas orijinden geen x-ekseni ile poz-
itif ynde o as yapan do grunun birim emberi kesti gi noktadr. Bu do grunun e gimi
alnan metri ge gre de gismedi ginden taksi dzleminde taksi tanjant fonksiyonu klidyen
dzlemdekinin aynsdr. Yani taksi tanjant fonksiyonunu tan
T
ile gsterirsek ,
tan
T
o = tan o
dir.
Bylece taksi kosins ve taksi sins fonksiyonlar bildi gimiz tanjant fonksiyonu cinsin-
den elde edilebilir.
_
_
_
[r[ +[[ = 1
= (tan o)r
sistemi zlrse
20
[r[ +[tan o[ [r[ = 1.
[r[ =
1
1 +[tan o[
=
[cos o[
[sin o[ +[cos o[
= [cos
T
o[
elde edilir.
o nn bulundu gu blgelere gre mutlak de gerleri inceleyelim:
I. Blge: 0 _ o _
:
2
iken,
_
_
_
= r + 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o)r = r + 1
r(tan o +1) = 1
r =
1
tan o + 1
_
_
r = cos
T
o =
cos o
sin o + cos o
= sin
T
o =
sin o
sin o + cos o
elde edilir.
II.Blge:
:
2
_ o _ : iken,
_
_
_
= r + 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o)r = r 1
r(tan o + 1) = 1
r =
1
tan o + 1
_
_
r = cos
T
o =
cos o
sin o cos o
= sin
T
o =
sin o
sin o cos o
elde edilir.
21
III.Blge: : _ o _
3:
2
iken,
_
_
_
= r 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o)r = r 1
r(tan o + 1) = 1
r =
1
tan o + 1
_
_
r = cos
T
o =
cos o
sin o + cos o
= sin
T
o =
sin o
sin o + cos o
elde edilir.
IV.Blge:
3:
2
_ o _ 2: iken,
_
_
_
= r 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o)r = r 1
r(tan o 1) = 1
r =
1
tan o 1
_
_
r = cos
T
o =
cos o
sin o + cos o
= sin
T
o =
sin o
sin o + cos o
elde edilir.
Sonu olarak blgelere gre cos
T
ve sin
T
taksi trigonometrik fonksiyonlar
cos
T
o =
_
_
cos o
sin o + cos o
. 0 _ o _
:
2
cos o
sin o cos o
.
:
2
_ o _ :
cos o
sin o + cos o
. : _ o _
3:
2
cos o
sin o + cos o
.
3:
2
_ o _ 2:
(2.1.1)
22
ve
sin
T
o =
_
_
sin o
sin o + cos o
. 0 _ o _
:
2
sin o
sin o cos o
.
:
2
_ o _ :
sin o
sin o + cos o
. : _ o _
3:
2
sin o
sin o + cos o
.
3:
2
_ o _ 2:
(2.1.2)
biiminde olur.
Daha ksa yazmak istersek,
cos
T
o =
cos o
[sin o[ +[cos o[
. 0 _ o _ 2:
ve
sin
T
o =
sin o
[sin o[ +[cos o[
. 0 _ o _ 2:
seklinde verebiliriz.
Taksi sekant ve kosekant fonksiyonlar klidyen dzlemdekine benzer olarak
sec
T
o =
1
cos
T
o
ve cosec
T
o =
1
sin
T
o
biiminde tanmlayabiliriz. Asa gdaki sekillerde taksi sins ve taksi kosins fonksiyon-
larnn grakleri verilmistir.
23
Sekil 2.1.2 Taksi Kosins Fonksiyonu
Sekil 2.1.3 Taksi Sins Fonksiyonu
2.2 Taksi Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri
Trigonometrik fonksiyonlar a lsne ba gl olarak tanmlamann bir sonucu olarak
tmler adaki zellikler taksi dzlem trigonometride de geerlidir. Yani,
24
cos
T
(
:
2
o) = sin
T
o ve sin
T
(
:
2
o) = cos
T
o
dir. Ayrca
tan(r) = tan r
zelli ginden ve 2.1 1ve 2.1 2den yararlanlarak
cos
T
(r) = cos
T
r ve sin
T
(r) = sin
T
r
kolaylkla elde edilebilir.
I.Durum:
o y III. blge as olarak alrsak bu taktirde o II. blge asdr.
cos
T
(o) =
cos(o)
sin(o) + cos(o)
=
cos o
sin o + cos o
=
cos o
sin o cos o
= cos
T
o
sin
T
(o) =
sin(o)
sin(o) + cos(o)
=
sin o
sin o + cos o
=
sin o
sin o cos o
= sin
T
o
Benzer sekilde,
II.Durum:
oy VI. blge as olarak alrsak bu taktirde o I. blge asdr.
cos
T
(o) =
cos(o)
sin(o) + cos(o)
=
cos o
sin o + cos o
=
cos o
sin o + cos o
= cos
T
o
sin
T
(o) =
sin(o)
sin(o) + cos(o)
=
sin o
+sin o + cos o
=
sin o
sin o + cos o
= sin
T
o
Bylece her blge iin cos
T
(r) = cos
T
r ve sin
T
(r) = sin
T
r dir.
klidyen geometride iyi bilinen Pisagor zdesli gi, taksi dzleminde (cos
T
r. sin
T
r)
birim ember zerinde bir nokta oldu gundan
[cos
T
r[ +[sin
T
r[ = 1 (2.2.1)
biimine dnsr. Bu da taksi dzlemde pisagor zde sligidir.
Pisagor zdesli ginin her iki tarafn [cos
T
r[ e blersek
1 +[tan
T
r[ = [sec
T
r[ (2.2.2)
25
taksi sekant zde sligini elde ederiz.
Pisagor zdesli ginin her iki tarafn [sin
T
r[ e blersek
1 +[cosect
T
x[ = [cosect
T
x[ (2.2.3)
taksi kosekant zde sligini elde ederiz.
2.2.1 Taksi trigonometrik fonksiyonlar iin indirgeme formlleri
klidyen dzlem trigonometride her o asnn trigonometrik fonksiyonlar I. Blgede
karslk gelen ann trigonometrik fonksiyonlar ile ifade edilebiliyordu. Taksi dzleminde
de birim emberde i.blgedeki o
i
asna karslk I. ve II. blgede iliskili olan a o
0
i
ile
gsterilirse o
i
ve o
0
i
arasndaki iliski
Blge o
i
o
0
i
I o
1
o
0
1
= o
1
II o
2
o
0
2
= : o
2
III o
3
o
0
3
= o
3
+ :
IV o
4
o
0
4
= 2: o
4
biiminde verilir.
cos
T
o
2
=
cos(: o
0
2
)
sin(: o
0
2
) cos(: o
0
2
)
=
cos o
0
2
sin o
0
2
+ cos o
0
2
= cos
T
o
0
2
sin
T
o
2
=
sin(: o
0
2
)
sin(: o
0
2
) cos(: o
0
2
)
=
sin o
0
2
sin o
0
2
+ cos o
0
2
= sin
T
o
0
2
cos
T
o
3
=
cos(o
0
3
+ :)
sin(o
0
3
+ :) + cos(o
0
3
+ :)
=
cos o
0
3
sin o
0
3
+ cos o
0
3
= cos
T
o
0
3
sin
T
o
3
=
sin(o
0
3
+ :)
sin(o
0
3
+ :) + cos(o
0
3
+ :)
=
sin o
0
3
sin o
0
3
+ cos o
0
3
= sin
T
o
0
3
cos
T
o
4
=
cos(2: o
4
)
sin(2: o
4
) cos(2: o
4
)
=
cos o
0
4
sin o
0
4
+ cos o
0
4
= cos
T
o
0
4
sin
T
o
4
=
sin(2: o
4
)
sin(2: o
4
) cos(2: o
4
)
=
sin o
0
4
sin o
0
4
+ cos o
0
4
= sin
T
o
0
4
Artk sin
T
o
i
ve cos
T
o
i
nin de gerlerini hesaplamak iin I. ve II. blgedeki sin
T
o
0
i
ve
cos
T
o
0
i
de gerlerini bilmemiz yeterli olacaktr.
26
2.2.2 Taksi trigonometrik fonksiyonlar iin toplam-fark formlleri
Taksi trigonometrik fonksiyonlar iin toplam fark formlleri yine tanjant fonksiyonun-
dan yararlanarak elde edilebilir. Tanjant fonksiyonunun toplam fark forml
tan(n ) =
tan n tan
1 (tan n. tan
= tan
T
(n )
den
tan(n ) =
sin
T
(n )
cos
T
(n )
=
sin
T
n
cos
T
n

sin
T

cos
T

1 (
sin
T
n
cos
T
n
sin
T

cos
T

ve
sin
T
(n )
cos
T
(n )
=
sin
T
n. cos
T
sin
T
. cos
T
n
cos
T
n. cos
T
(sin
T
n. sin
T

elde edilir. Esitli gin her iki tarafnda pay ve paydalar esitlenirse
sin
T
(n ) = sin
T
n. cos
T
sin
T
. cos
T
n (2.2.4)
ve
cos
T
(n ) = cos
T
n. cos
T
(sin
T
n. sin
T
(2.2.5)
elde edilir. Bu da klidyen sins ve klidyen kosins fonksiyonlarndaki toplam fark
formllerinin sa glad g zelli gin aynsdr.
2.2.3 Taksi trigonometrik fonksiyonlar iin yarm a formlleri
Taksi trigonometrik fonksiyonlar iin yarm a formlleri, taksi kosins ve taksi sins
fonksiyonlarnn toplam-fark formllerinde n = alnarak elde edilir,
Buna gre
sin
T
(n + n) = sin
T
n. cos
T
n + sin
T
n. cos
T
n
den
sin
T
2n = 2 sin
T
n. cos
T
n (2.2.6)
27
ve
cos
T
(n + n) = cos
T
n. cos
T
n sin
T
n. sin
T
n
den
cos
T
2n = cos
2
T
n sin
2
T
n (2.2.7)
yarm a formlleri elde edilir.
2.3 Referans Al Taksi Trigonometrik Fonksiyonlar
klidyen dzlemde a ls ve yay uzunlu gu esittir ve dzlemin btn dnmeler
altnda alar korunurlar. Ancak taksi dzlemde aya sabit bir artm verdi gimizde yay
uzunlu gunda ayn oranda de gisim olmaz. Simdiye kadar tanmlad gmz trigonometrik
fonksiyonlarda o y or-ekseni ile pozitif ynde yaplan a olarak aldk. Yani ann bir
kolu or-ekseninin pozitif yn idi. Bu durumdaki alar standart pozisyondaki a olarak
dsnebiliriz. Bylece standart pozisyonda olmayan alar iinde trigonometrik fonksiy-
onlar tanmlamamz gerekir. O yzden taksi dzlemde a kavramn referans al a
tanm ile genisletebiliriz.
c = 0 ise o standart pozisyondaki adr. Bu durum Sekil 2.3.1 ve Sekil 2.3.2 de
verilmistir.
x
y
x
y
Sekil 2.3.1 Standart pozisyonda o Sekil 2.3.2 Referans al o

Standart pozisyondaki alar iin verdi gimiz taksi kosins ve taksi sins fonksiyon-
larnn fark formllerini kullanarak standart pozisyonda olmayan o as iin referans
28
al taksi sins ve taksi kosins fonksiyonlarn olusturabiliriz. Referans al taksi sins
fonksiyonunu tsin ve referans al taksi kosins fonksiyonunu, tcos ile gsterelim. Buna
gre c referans al o as iin
tcoso = cos
T
(c + o c) = cos
T
(c + o) cos
T
c + sin
T
(c + o) sin
T
c (2.3.1)
ve
tsino = sin
T
(c + o c) = sin
T
(c + o) cos
T
c sin
T
ccos
T
(c + o) (2.3.2)
olur. Burada c + o ve c standart pozisyondaki alardr. Dikkat edilirse tcoso ve tsino
esitliklerinde c = 0 alnrsa
tcoso = cos
T
o
tsino = sin
T
o
dir.
2.4 Taksi Uzunlu gunun Dnmeler Altndaki De gisimi
klidyen dnmelerden sonra bir do gru parasnn taksi uzunlu gu de gisimini asa gdaki
teoremle verilebilir (zcan, Ekmeki ve Bayar, 2002).
Teorem: O noktas orijin olmak zere OA x-ekseni zerinde olmayan ve x-ekseninin
pozitif yn ile c as yapan do gru paras ve d
T
(C. ) = / olsun. E ger C
0
. C nn
orijin etrafnda o al dnme altnda grnts ise
d
T
(C.
0
) = /
_
cos
2
T
c + sin
2
T
c
(cos
2
T
(c + o) + sin
2
T
(c + o)
dir.
Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluklar korundu gundan OA

0
ile OA nn
klidyen uzunluklar esittir.
d
E
(C.
0
) = d
E
(C. ) (2.4.1)
Ann koordinatlar cos
T
. sin
T
ve k ya ba gl olarak = (/ cos
T
c. / sin
T
c) dr. d
T
(C.
0
) =
/
0
dersek,
0
nin koordinatlar ,
0
= (/
0
cos
T
(c + o). /
0
sin
T
(c + o))
olur. Bunlar 2.4.1 de kullanrsak
_
(/
0
cos
T
(c + o))
2
+ /
0
sin
T
(c + o)
2
=
_
(/ cos
T
c)
2
+ (/ sin
T
c)
2
29
/
0
_
(cos
2
T
(c + o) + sin
2
T
(c + o) = /
_
_
cos
2
T
c + sin
2
T
c
_
/
0
= /
_
cos
2
T
c + sin
2
T
c
(cos
2
T
(c + o) + sin
2
T
(c + o)
elde edilir.
Sonu 1: OA Do gru parasnn e gimi sfr yani or eksenine paralel ise
d
T
(C.
0
) =
/
_
cos
2
T
o + sin
2
T
o
dir.
Ispat: OA nn e gimi 0 oldu gundan c = 0 dr ve o referans as konumunda olur.

Teoremde c = 0 alrsak
d
T
(C.
0
) = /
_
cos
2
T
0 + sin
2
T
0
(cos
2
T
(0 + o) + sin
2
T
(0 + o)
= /
_
1 + 0
cos
2
T
o + sin
2
T
o
=
/
_
cos
2
T
o + sin
2
T
o
elde edilir.
Sonu 2: Dzlemin telemeleri altnda taksi uzunluklar korundu gundan teorem her-
hangi bir do gru paras iinde geerlidir.
30
BLM 3
CC-DZLEM
INDE TR
IGONOMETR
IKFONKS
IYONLAR
Bu blmde CC- dzleminde trigonometrik fonksiyonlar (Bayar ve Ekmeki, 2006) esas
alnarak incelenmistir. CC-geometride farkl konular pekok yazar tarafndan alsmak-
tadr. Bunlardan bazlar (Aka vd., 2007), (Yksel, 2005),(Gelisgen vd., 2006), (Bayar ve
Ekmeki, 2006), (Tian, 2005), (Turan, 2004), (Turan ve zcan, 2004,), (Turan.ve zcan,
2005), (Uymaz, 2002) kaynaklardr.
3.1 CC-Trigonometrik Fonksiyonlar
CC-trigonometrik fonksiyonlar CC-birim emberi zerinde tanmlanr. R
2
de CC-
birimemberi orijine 1 birimd
c
uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. E ger (r. ).CC-
birim emberi zerinde bir nokta ise
d
c
(C. ) = 1
den birim emberin denklemi
max [r[ . [[ + (
_
2 1) min [r[ . [[ = 1
biimindedir. Birim ember denklemi blgelere gre 8 dala sahiptir:
x
y
I
II III
IV
V
VI VII
VIII
x
y
I
II III
IV
V
VI VII
VIII
31
Sekil 3.1.1CC-Birim emberi
Blge Denklemi
I = (
_
2 + 1)r + (
_
2 + 1)
II = (
_
2 1)r + 1
III = (
_
2 1)r + 1
IV = (
_
2 + 1)r + (
_
2 + 1)
V = (
_
2 + 1)r (
_
2 + 1)
VI = (
_
2 1)r 1
VII = (
_
2 1)r 1
VIII = (
_
2 + 1)r (
_
2 + 1)
CC-trigonometrik fonksiyonlarn yay parametresine ba gl ifadeleri S. Yksel tarafn-
dan (Yksel, 2005) de incelenmistir. Biz burada parametreyi a alarak trigonometrik
fonksiyonlar (Bayar ve Ekmeki, 2006) e gre verece giz.
CC-dzlemin emberi zerinde (cos
c
o. sin
c
o) noktas orijinden geen or-ekseni ile poz-
itif ynde o as yapan do grunun CC-birim emberini kesti gi noktalardr. Bu do grunun
e gimi metri ge ba gl olmad gndan CC-tanjant fonksiyonu tan
c
, klidyen dzlemdeki tan-
jant fonksiyonuna esittir.
tan
c
o = tan o =
sin o
cos o
Bylece CC-kosins ve CC-sins fonksiyonlarn asina oldu gumuz tanjant fonksiyonu
cinsinden elde edebiliriz.
Birim ember denklemi ile orijinden geip x-ekseninin pozitif yn ile o as yapan
do gru denkleminin olusturdu gu sistem,
_
_
_
max [r[ . [[ + (
_
2 1) min [r[ . [[ = 1
= (tan o)r
dir. Bu sistem o nn 8 blgedeki konumuna ba gl olarak zlebilir.
I.Blge: 0 _ o _
:
4
iken,
32
_
_
_
= (
_
2 + 1)r + (
_
2 + 1)
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan)r = (
_
2 + 1)r + (
_
2 + 1)
(tan o + (
_
2 + 1))r = (
_
2 + 1)
r(
sin o
cos o
+ (
_
2 + 1)) = (
_
2 + 1)
_
_
r = cos
c
o =
cos o
(
_
2 1) sin o + cos o
= sin
c
o =
sin o
(
_
2 1) sin o + cos o
elde edilir.
II.Blge:
:
4
_ o _
:
2
iken,
_
_
_
= (
_
2 1)r + 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o)r = (
_
2 1)r + 1
(tan o + (
_
2 1))r = 1
r(
sin o
cos o
+ (
_
2 1)) = 1
_
_
r = cos
c
o =
cos o
sin o + (
_
2 1) cos o
= sin
c
o =
sin o
sin o + (
_
2 1) cos o
elde edilir.
III.Blge:
:
2
_ o _
3:
4
iken
_
_
_
= (
_
2 1)r + 1
= (tan o)r
33
sistemi zld gnde
(tan o)r = (
_
2 1)r + 1
r(tan o (
_
2 1)) = 1
r(
sin o
cos o
(
_
2 1)) = 1
_
_
r = cos
c
o =
cos o
sin o (
_
2 1) cos o
= sin
c
o =
sin o
sin o (
_
2 1) cos o
elde edilir.
IV.Blge:
3:
4
_ o _ : iken,
= (
_
2 + 1)r + (
_
2 + 1)
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o (
_
2 + 1))r = (
_
2 + 1)
(
sin o
cos o
(
_
2 + 1))r = (
_
2 + 1)
(
sin o (
_
2 + 1) cos o
cos o
)r = (
_
2 + 1)
_
_
r = cos
c
o =
cos o
(
_
2 1) sin o cos o
= sin
c
o =
sin o
(
_
2 1) sin o cos o
elde edilir.
V.Blge: : _ o _
5:
4
iken,
= (
_
2 + 1)r (
_
2 + 1)
= (tan o)r
34
sistemi zld gnde
(tan o + (
_
2 + 1))r = (
_
2 + 1)
(
sin o
cos o
+ (
_
2 + 1))r = (
_
2 + 1)
(
sin o + (
_
2 + 1) cos o
cos o
)r = (
_
2 + 1)
_
_
r = cos
c
o =
cos o
(
_
2 1) sin o cos o
= sin
c
o =
sin o
(
_
2 + 1) sin o cos o
elde edilir.
VI.Blge:
5:
4
_ o _
3:
2
iken,
= (
_
2 1)r 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
(tan o)r = (
_
2 1)r 1
r(tan o + (
_
2 1)) = 1
r(
sin o + (
_
2 1) cos o
cos o
) = 1
_
_
r = cos
c
o =
cos o
sin o (
_
2 1) cos o
= sin
c
o =
sin o
sin o (
_
2 1) cos o
elde edilir.
VII.Blge:
3:
2
_ o _
7:
4
iken,
= (
_
2 1)r 1
= (tan o)r
35
sistemi zld gnde
(tan o)r = (
_
2 1)r 1
r(tan o (
_
2 1)) = 1
r(
sin o (
_
2 1) cos o
cos o
) = 1
_
_
r = cos
c
o =
cos o
sin o + (
_
2 1) cos o
= sin
c
o =
sin o
sin o + (
_
2 1) cos o
elde edilir.
VIII.Blge:
7:
4
_ o _ 2: iken,
= (
_
2 + 1)r (
_
2 + 1)
= (tan o)r
sistem zld gnde
(tan o)r = (
_
2 + 1)r (
_
2 + 1)
(tan o (
_
2 + 1))r = (
_
2 + 1)
(
sin o (
_
2 + 1) cos o
cos o
)r = (
_
2 + 1)
_
_
r = cos
c
o =
cos o
(
_
2 1) sin o + cos o
= sin
c
o =
sin o
(
_
2 1) sin o + cos o
elde edilir.
Blgelere gre olusan cos
c
o ve sin
c
o de gerlerini asa gdaki tabloda zetleyebiliriz.
36
Blge cos
c
o sin
c
o
I
cos o
(
_
2 1) sin o + cos o
sin o
(
_
2 1) sin o + cos o
II
cos o
sin o + (
_
2 1) cos o
sin o
sin o + (
_
2 1) cos o
III
cos o
sin o (
_
2 1) cos o
sin o
sin o (
_
2 1) cos o
IV
cos o
(
_
2 1) sin o cos o
sin o
(
_
2 1) sin o cos o
V
cos o
(
_
2 1) sin o cos o
sin o
(
_
2 1) sin o cos o
VI
cos o
sin o (
_
2 1) cos o
sin o
sin o (
_
2 1) cos o
VII
cos o
sin o + (
_
2 1) cos o
sin o
sin o + (
_
2 1) cos o
VIII
cos o
(
_
2 1) sin o + cos o
sin o
(
_
2 1) sin o + cos o
Bu tabloyu da mutlak de ger kullanarak su sekilde ksaltabiliriz.
cos
c
o =
_
_
cos o
(
_
2 1) [sin o[ +[cos o[
. o 1. 1\. \. \ 111
cos o
[sin o[ + (
_
2 1) [cos o[
. o 11. 111. \ 1. \ 11
sin
c
o =
_
_
sin o
(
_
2 1) [sin o[ +[cos o[
. o 1. 1\. \. \ 111
sin o
[sin o[ + (
_
2 1) [cos o[
. o 11. 111. \ 1. \ 11
CC-sins ve CC-kosins fonksiyonlarnn grakleri Sekil 3.1.2 ve Sekil 3.1.3 de ver-
ilmistir.
37
Sekil 3.1.2 CC Kosins Fonksiyonu
Sekil 3.1.3 CC Sins Fonksiyonu
3.2 CC-Trigonometrik Fonksiyonlarnn zellikleri
Trigonometrik fonksiyonlar a lsne ba gl olarak tanmlad gmzdan, tmler alar-
daki zellikler CC-dzlem trigonometride de geerlidir.
38
Yani,
cos
c
(
:
2
o) = sin
c
o ve sin
c
(
:
2
o) = cos
c
o
ve
cos
c
(r) = cos
c
r ve sin
c
(r) = sin
c
r
oldu gu kolaylkla grlebilir:
I.Durum:
o y VIII. blge as olarak alrsak o I. blge asdr.
cos
c
(o) =
cos(o)
(
_
2 1) sin(o) + cos(o)
=
cos o
(
_
2 1) sin o + cos o
= cos
c
o
sin
c
(o) =
sin(o)
(
_
2 1) sin o + cos(o)
=
sin o
(
_
2 1) sin o + cos o
= sin
c
o
II.Durum:
o y VII. blge as olarak alrsak bu taktirde o II.blge asdr.
cos
c
(o) =
cos(o)
sin(o) + (
_
2 1) cos(o)
=
cos o
sin o + (
_
2 1) cos o
= cos
c
o
sin
c
(o) =
sin(o)
sin(o) + (
_
2 1) cos(o)
=
sin o
sin o + (
_
2 1) cos o
= sin
c
o
III.Durum;
o y VI.blge as olarak alrsak o nn III. blge as oldu gunu grrz.
cos
c
(o) =
cos(o)
sin(o) (
_
2 1) cos(o)
=
cos o
sin o (
_
2 1) cos o
= cos
c
o
sin
c
(o) =
sin(o)
sin(o) (
_
2 1) cos(o)
=
sin o
sin o (
_
2 1) cos o
= sin
c
o
VI.Durum;
o y V.blge as olarak alrsak ,o IV.blge asdr.
cos
c
(o) =
cos(o)
(
_
2 1) sin(o) cos(o)
=
cos o
(
_
2 1) sin o cos o
= cos
c
o
sin
c
(o) =
sin(o)
(
_
2 1) sin(o) cos(o)
=
sin o
(
_
2 1) sin o cos o
= sin
c
o
39
c
(o) = cos
c
o , sin
c
(o) = sin
c
o oldu gunu gstermis
oluruz.
klidyen geometrideki iyi bilinen Pisagor zdesli gi, CC- dzleminde (cos
c
r. sin
c
r)
max [cos
c
r[ . [sin
c
r[ + (
_
2 1) min [cos
c
r[ . [sin
c
r[ = 1 (3.2.1)
biimindedir.
Pisagor zde sligi nin her iki tarafn [cos
c
r[ e blerek CC-sekant zde sligi
max 1. [tan
c
r[ + (
_
2 1) min 1. [tan
c
r[ = [sec
c
r[ (3.2.2)
ve [sin
c
r[ e blnerek CC-kosekant zde sligi
max 1. [cot
c
r[ + (
_
2 1) min 1. [cot
c
r[ = [cos ect
c
r[ (3.2.3)
olarak elde edilir.
3.2.1 CC-Trigonometrik fonksiyonlarnn indirgeme formlleri
klidyen dzlem trigonometride her o asnn trigonometrik fonksiyonlar I. blgede
karslk gelen ann trigonometrik fonksiyonlar ile ifade edilebiliyordu.
CC-dzlemde de birim emberde i. blgedeki o
i
asna karslk I. ve II. blgelerde
iliskili olan a o
0
i
ile gsterilirse o
i
ve o
0
i
arasndaki iliski,
Blge o
i
o
0
i
I o
1
o
0
1
= o
1
II o
2
o
0
2
= o
2
III o
3
o
0
3
= 180
0
o
3
IV o
4
o
0
4
= 180
0
o
4
V o
5
o
0
5
= 180
0
+ o
5
VI o
6
o
0
6
= 180
0
+ o
6
VII o
7
o
0
7
= 360
0
o
7
VIII o
8
o
0
8
= 360
0
o
8
biiminde verilir.
40
CC- trigonometrik fonksiyonlar iin o
i
ve o
0
i
arasndaki iliski asa gdaki gibi elde edilir.
c cos o
3
=
cos(180
0
o
0
3
)
sin(180
0
o
0
3
) (
_
2 1) cos(180
0
o
0
3
)
=
cos o
0
3
sin o
0
3
+ (
_
2 1) cos o
0
3
= c cos o
0
3
c sin o
3
=
sin(180
0
o
0
3
)
sin(180
0
o
0
3
) (
_
2 1) cos(180
0
o
0
3
)
=
sin o
0
3
sin o
0
3
+ (
_
2 1) cos o
0
3
= c sin o
0
3
c cos o
4
=
cos(180
0
o
0
4
)
(
_
2 1) sin(180
0
o
0
4
) cos(180
0
o
0
4
)
=
cos o
0
4
(
_
2 1) sin o
0
4
+ cos o
0
4
= c cos o
0
4
c sin o
4
=
sin(180
0
o
0
4
)
(
_
2 1) sin(180
0
o
0
4
) cos(180
0
o
0
4
)
=
sin o
0
4
(
_
2 1) sin o
0
4
+ cos o
0
4
= c sin o
0
4
c cos o
5
=
cos(180
0
+ o
0
5
)
(
_
2 1) sin(180
0
+ o
0
5
) cos(180
0
+ o
0
5
)
=
cos o
0
5
(
_
2 1) sin o
0
5
+ cos o
0
5
= c cos o
0
5
c sin o
5
=
sin(180
0
+ o
0
5
)
(
_
2 1) sin(180
0
+ o
0
5
) cos(180
0
+ o
0
5
)
=
sin o
0
5
(
_
2 1) sin o
0
5
+ cos o
5
= c sin o
0
5
c cos o
6
=
cos(180
0
+ o
0
6
)
sin(180 + o
0
6
) (
_
2 1) cos(180
0
+ o
0
6
)
=
cos o
0
6
sin o
0
6
+ (
_
2 1) cos o
0
6
= c cos o
0
6
c sin o
6
=
sin(180
0
+ o
0
6
)
sin(180 + o
0
6
) (
_
2 1) cos(180
0
+ o
0
6
)
=
sin o
0
6
sin o
0
6
+ (
_
2 1) cos o
0
6
= c sin o
0
6
c cos o
7
=
cos(360
0
o
0
7
)
sin(360
0
o
0
7
) + (
_
2 1) cos(360
0
+ o
0
7
)
=
cos o
0
7
sin o
0
7
+ (
_
2 1) cos o
0
7
= c cos o
0
7
c sin o
7
=
sin(360
0
o
0
7
)
sin(360
0
o
0
7
) + (
_
2 1) cos(360
0
+ o
0
7
)
=
sin o
0
7
sin o
0
7
+ (
_
2 1) cos o
0
7
= c sin o
0
7
c cos o
8
=
cos(360
0
o
0
8
)
(
_
2 1) sin(360
0
o
0
8
) + cos(360
0
o
0
8
)
=
cos o
0
8
(
_
2 1) sin o
0
8
+ cos o
0
8
= c cos o
0
8
c sin o
8
=
sin(360
0
o
0
8
)
(
_
2 1) sin(360
0
o
0
8
) + cos(360
0
o
0
8
)
=
sin o
0
8
(
_
2 1) sin o
0
8
+ cos o
0
8
= c sin o
0
8
Artk sin
c
o
i
ve cos
c
o
i
c
o
0
i
ve
cos
c
o
0
i
3.2.2 CC-Trigonometrik fonksiyonlarnn toplam-fark formlleri
CC-trigonometrik fonksiyonlar iin toplam fark formlleri yine tanjant fonksiyonundan
yararlanarak elde edilebilir.
tan(n ) =
_
tan n tan
1 (tan n. tan
dan
tan(n ) =
sin
c
(n )
cos
c
(n )
=
sin
c
n
cos
c
n

sin
c
cos c
1 (
sin
c
n
cos
c
n
sin
c
cos
c
ve
sin
c
(n )
cos
c
(n )
=
sin
c
n. cos
c
sin
c
. cos
c
n
cos
c
n. cos
c
(sin
c
n. sin
c
41
dir. Esitli gin her iki tarafndan pay ve paydalar esitlenirse,
sin
c
(n ) = sin
c
n. cos
c
sin
c
. cos
c
n (3.2.4)
ve
cos
c
(n ) = cos
c
n. cos
c
(sin
c
n. sin
c
(3.2.5)
elde edilir. Bylece CC-trigonometrik fonksiyonlarnn toplam fark formllerinin klidyen
benzerleri gibi oldu gu grlyor.
3.2.3 CC-Trigonometrik fonksiyonlarnn yarm a formlleri
CC-Trigonometrik fonksiyonlar iin yarma formlleri CC-sins ve CC-kosins fonksiy-
onlarnn toplam fark formlnde n = alnarak,
sin
c
(n + n) = sin
c
n. cos
c
n + sin
c
n. cos
c
n
den
sin
c
2n = 2 sin
c
n. cos
c
n (3.2.6)
ve
cos
c
(n + n) = cos
c
n. cos
c
n sin
c
n. sin
c
n
den
cos
c
2n = cos
2
c
n sin
2
c
n (3.2.7)
biiminde elde edilir.
3.3 Referans Al CC-Trigonometrik Fonksiyonlar
o, CC- birim emberi zerinde c referans al a olsun. Bu durumda creferans al
kosins ve sins fonksiyonlarn standart pozisyonda ki c +o ve c alar yardm ile fark
formllerinden yaralanarak elde edilebilir. CC- referans al kosins fonksiyonunu ccos
ile gsterirsek
ccos(o) = cos
c
(o + c c) = cos
c
(o + c). cos
c
c + sin
c
(o + c). sin
c
c (3.3.1)
biiminde elde edilir. Referans al CC-sins fonksiyonu csin ile gsterirsek
csin(o) = sin
c
(o + c c) = sin
c
(o + c). cos
c
c sin
c
c. cos
c
(o + c) (3.3.2)
42
olur.
x
y
x
y
x
y
x
y
Sekil 3.3.1 Standart pozisyonda o Sekil 3.3.2 c Referans al o

c = 0 ise o standart pozisyondaki adr. Bu durum Sekil 3.3.1 ve Sekil 3.3.2 de
verilmistir.
3.4 CC- Uzunlu gunun Dnmeler Altndaki De gisimi
klidyen dzlemde bir do gru parasnn uzunlu gu dnmelerden etkilenmez. CC-
dzlemin de belirli
:
4
n kat olan al dnmeler hari do gru parasnn uzunlu gu dnmeler
altnda de gisir(Kaya vd.,2006). Bir do gru parasnn dnmelerden sonra CC uzunlu gu
de gisimini asa gdaki teoremle verilebilir(Bayar ve Ekmeki 2006).
Teorem: O noktas orijin olmak zere OAor-ekseni zerinde olmayan ve or-ekseninin
pozitif yn ile c as yapan do gru paras ve d
c
0
. C nn
orijin etrafnda o kadar dnme altnda grnts ise
d
c
(C.
0
) = /
_
cos
2
c
c + sin
2
c
c
(cos
2
c
(c + o) + sin
2
c
(c + o)
Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluk korundu gundan OA

0
ile OA nn
d
E
(C.
0
) = d
E
(C. ) (3.4.1)
c
. sin
c
c
c. / sin
c
c) dr. d
c
(C.
0
) =
/
0
dersek,
0
nin koordinatlar ,
43
0
= (/
0
cos
c
(c + o). /
0
sin
c
(c + o)) (3.4.2)
_
(/
0
cos
c
(c + o))
2
+ /
0
sin
c
(c + o)
2
=
_
(/ cos
c
c)
2
+ (/ sin
c
c)
2
/
0
_
(cos
2
c
(c + o) + sin
2
c
(c + o) = /
_
_
cos
2
c
c + sin
2
c
c
_
/
0
= /
_
cos
2
c
c + sin
2
c
c
(cos
2
c
(c + o) + sin
2
c
(c + o)
elde edilir.
Sonu 1: OA Do gru parasnn e gimi sfr yani or eksenine paralel ise
d
c
(C.
0
) =
/
_
cos
2
c
o + sin
2
c
o
dir.

d
c
(C.
0
) = /
_
cos
2
c
0 + sin
2
c
0
(cos
2
c
(0 + o) + sin
2
c
(0 + o)
= /
_
1 + 0
cos
2
c
o + sin
2
c
o
=
/
_
cos
2
c
o + sin
2
c
o
elde edilir.
Sonu 2: Dzlemin telemeleri altnda CC-uzunluklar korundu gundan teorem her-
hangi bir do gru paras iinde geerlidir.
.
44
BLM 4
MAKS
IMUM DZLEM
INDE TR
IGONOMETR
IK FONKS
IYONLAR
Bu blmde maksimummetri gi kullanlarak gelistirilen dzlemgeometrisinin trigonometrik
fonksiyonlar klidyen dzlemdekine benzer olarak (Bayar, 2007) esas alnarak incelen-
mistir.
4.1 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar
R
2
M
de max [r[ . [[ = 1 denklemini sa glayan (r. ) noktalarnn kmesine M-
birim ember denir. R
2
M
nin birim emberi, kseleri
1
= (1. 1).
2
= (1. 1).
3
=
(1. 1).
4
= (1. 1) noktalar olan bir karedir ( Sekil 4.1.1).
x
y
y=1
x=1
x=-1
y=-1
Sekil 4.1.1 M-birim emberi
Birim ember denklemi mutlak de gerlere gre incelenirse, ember alarn durumuna
gre 8 blgeye ayrlr.
45
Blge A Denklem
1 0 _ o _
:
4
r = 1
11
:
4
_ o _
:
2
= 1
111
:
2
_ o _
3:
4
= 1
1\
3:
4
_ o _ : r = 1
\ : _ o _
5:
4
r = 1
\ 1
5:
4
_ o _
3:
2
= 1
\ 11
3:
2
_ o _
7:
4
= 1
\ 111
7:
4
_ o _ 2: r = 1
1(r. ) noktas ile C(0. 0) nin olusturdu gu do grunun or-ekseninin pozitif yn ile yap-
t g a o olmak zere o nn maximum kosins ve maksimum sins fonksiyonlarn sras
ile cos
m
ve sin
m
ile gsterilmek zere r = cos
m
o , = sin
m
o olarak tanmlayabiliriz.
Maksimum birim emberi zerinde (cos
m
o. sin
m
o) noktas, orijinden geen or-ekseni ile
pozitif ynde o as yapan do grunun birim emberi kesti gi noktadr. Bu do grunun e gimi
alnan metri ge gre de gismedi ginden maksimum dzleminde maksimum tanjant fonksiy-
onu klidyen dzlemdekinin aynsdr. Yani maksimum tanjant fonksiyonunu tan
m
ile
gsterirsek ,
tan
m
o = tan o
dir.
Bylece maksimumkosins ve maksimumsins fonksiyonlar bildi gimiz tanjant fonksiy-
onu cinsinden elde edilebilir. Birim ember ile orijinden geen e gimi tan o olan do grunun
olusturdu gu sistem
_
_
_
max [r[ . [[ = 1
= (tan o)r
I.Blge: 0 _ o _
:
4
iken,
_
_
_
r = 1
= (tan o)r
46
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o = 1
sin
m
o =
sin o
cos o
= tan o
elde edilir.
II.Blge:
:
4
_ o _
:
2
iken,
_
_
_
= 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o =
cos o
sin o
=
1
tan o
sin
m
o = 1
elde edilir.
III.Blge:
:
2
_ o _
3:
4
iken
_
_
_
= 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o =
cos o
sin o
=
1
tan o
sin
m
= 1
elde edilir.
IV.Blge:
3:
4
_ o _ : iken,
_
_
_
r = 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o = 1
sin
m
o =
sin o
cos o
= tan o
elde edilir.
V.Blge: : _ o _
5:
4
iken,
r = 1
= (tan o)r
47
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o = 1
sin
m
o =
sin o
cos o
= tan o
elde edilir.
VI.Blge:
5:
4
_ o _
3:
2
iken,
= 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o =
cos o
sin o
=
1
tan o
sin
m
o = 1
elde edilir.
VII.Blge:
3:
2
_ o _
7:
4
iken,
= 1
= (tan o)r
sistemi zld gnde
_
_
_
cos
m
o =
cos o
sin o
=
1
tan o
sin
m
o = 1
elde edilir.
VIII.Blge:
7:
4
_ o _ 2: iken,
r = 1
= (tan o)r
sistem zld gnde
_
_
_
cos
m
o = 1
sin
m
o = tan o
elde edilir.
Blgelere gre sin
m
o , cos
m
48
Blge sin
m
o cos
m
o
I tan o 1
II 1
1
tan o
III 1
1
tan o
IV tan o 1
V tan o 1
VI 1
1
tan o
VII 1
1
tan o
VIII tan o 1
Bu tabloyu da su sekilde ksaltabiliriz.
sin
m
o =
_
_
sin o
[cos o[
. o 1. 1\. \. \ 111
[sin o[
sin o
. o 11. 111. \ 1. \ 11
cos
m
o =
_
_
[cos o[
cos o
. o 1. 1\. \. \ 111
cos o
[sin o[
. o 11. 111. \ 1. \ 11
Maksimum sins ve maksimum kosins fonksiyonlarnn grakleri Sekil 4.1.2 ve Sekil
4.1.3 de verilmistir.
49
Sekil 4.1.2 Maksimum kosins fonksiyonu
Sekil 4.1.3 Maksimum sins fonksiyonu
4.2 Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri
Trigonometrik fonksiyonlar a lsne ba gl olarak tanmlamann bir sonucu olarak
tmler adaki zellikler maksimum dzlem trigonometride de geerlidir. Yani,
50
cos
m
(
:
2
o) = sin
m
o ve sin
m
(
:
2
o) = cos
m
o
dir. Ayrca
tan(r) = tan r
zelli ginden yararlanlarak
cos
m
(r) = cos
m
r ve sin
m
(r) = sin
m
r
kolaylkla elde edilebilir.
I.Durum:
o y VIII. blge as olarak alrsak bu taktirde o. I. blge asdr.
cos
m
(o) = 1 cos
m
o = 1. cos
m
(o) = cos
m
o
sin
m
(o) = tan(o) =
sin(o)
cos(o)
= tan o = sin
m
o
II.Durum:
o y VII. blge as olarak alrsak bu taktirde o. II. blge asdr.
cos
m
(o) =
1
tan(o)
=
cos o
sin o
=
1
tan o
= cos
m
o
sin
m
(o) = 1 sin
m
o = 1. sin
m
(o) = sin
m
o
III.Durum:
o y VI. blge as olarak alrsak bu taktirde o. III. blge asdr.
cos
m
(o) =
1
tan(o)
=
cos o
sin o
=
1
tan o
= cos
m
o
sin
m
(o) = 1 sin
m
o = 1. sin
m
(o) = sin
m
o
IV.Durum:
o y V blge as olarak alrsak bu taktirde o. IV. blge asdr.
cos
m
(o) = 1 = cos
m
o
sin
m
(o) = tan(o) = tan o = sin
m
o
olur. Bylece her blge iin cos
m
(o) = cos
m
o, sin
m
(o) = sin
m
olduk.
51
klidyen geometrideki iyi bilinen Pisagor zde sligi, maksimumdzleminde (cos
m
r. sin
m
r)
birim ember zerinde bir nokta oldu gundan.
max [cos
m
r[ . [sin
m
r[ = 1 (4.2.1)
biimindedir.
c
r[ e blerek sekant zde sligi
max 1. [tan
m
r[ = [sec
m
r[ (4.2.2)
ve [sin
c
r[ e blnerek kosekant zde sligi
max 1. [cot
m
r[ = [cosect
m
r[ (4.2.3)
elde edilir.
4.2.1 Maksimum trigonometrik fonksiyonlarnn indirgeme formlleri
karslk gelen ann trigonometrik fonksiyonlar ile ifade edilebiliyordu.
Maksimum dzlemde birim emberde i. blgedeki o
i
asna karslk I. ve II. blgelerde
iliskili olan a o
0
i
ile gsterilirse o
i
ve o
0
i
arasndaki iliski,
Blge o
i
o
0
i
I o
1
o
0
1
= o
1
II o
2
o
0
2
= o
2
III o
3
o
0
3
= 180
0
o
3
IV o
4
o
0
4
= 180
0
o
4
V o
5
o
0
5
= 180
0
+ o
5
VI o
6
o
0
6
= 180
0
+ o
6
VII o
7
o
0
7
= 360
0
o
7
VIII o
8
o
0
8
= 360
0
o
8
biiminde verilir.
52
M- trigonometrik fonksiyonlar iin o
i
ve o
0
i
cos
m
o
3
=
1
tan o
=
cos(180
0
o
3
)
sin(180
0
o
3
)
=
cos o
0
3
sin o
0
3
= cos
m
o
0
3
sin
m
o
3
= sin
m
o
0
3
cos
m
o
4
= cos
m
o
0
4
sin
m
o
4
= tan o =
sin(180
0
o
4
)
cos(180
0
o
4
)
=
sin o
0
4
cos o
0
4
= sin
m
o
0
4
cos
m
o
5
= cos
m
o
0
5
sin
m
o
5
= tan o =
sin(180
0
+ o
5
)
cos(180
0
+ o
5
)
=
sin o
0
5
cos o
0
5
= sin
m
o
0
5
cos
m
o
6
=
1
tan o
=
cos(180
0
+ o
6
)
sin(180
0
+ o
6
)
=
cos o
0
6
sin o
0
6
= cos
m
o
0
6
sin
m
o
6
= sin
m
o
0
6
cos
m
o
7
=
1
tan o
=
cos(360
0
o
7
)
sin(360
0
o
7
)
=
cos o
0
7
sin o
0
7
= cos
m
o
0
7
sin
m
o
7
= sin
m
o
0
7
cos
m
o
8
= cos
m
o
0
8
sin
m
o
8
= tan o =
sin(360
0
o
8
)
cos(360
0
o
8
)
=
sin o
0
8
cos o
0
8
= sin
m
o
0
8
Artk sin
m
o
i
ve cos
m
o
i
m
o
0
i
ve
cos
m
o
0
i
4.2.2 Maksimum trigonometrik fonksiyonlarnn toplam-fark formlleri
Maksimumtrigonometrik fonksiyonlar iin toplamfark formlleri yine tanjant fonksiy-
onundan yararlanarak elde edilebilir.
tan(n ) =
_
tan n tan
1 (tan n. tan
dan
tan(n ) =
sin
m
(n )
cos
m
(n )
=
sin
m
n
cos
m
n

sin
m
cos
m
1 (
sin
m
n
cos
m
n
.
sin
m
cos
m
ve
sin
m
(n )
cos
m
(n )
=
sin
m
n. cos
m
sin
m
. cos
m
n
cos
m
n. cos
m
(sin
m
n. sin
m

53
sin
m
(n ) = sin
m
n. cos
m
sin
m
. cos
m
n (4.2.4)
ve
cos
m
(n ) = cos
m
n. cos
m
(sin
m
n. sin
m
(4.2.5)
elde edilir. Bylece maksimum trigonometrik fonksiyonlarnn toplam fark formllerinin
klidyen benzerleri gibi oldu gu grlyor.
4.2.3 Maksimum trigonometrik fonksiyonlarnn yarm a formlleri
Maksimum trigonometrik fonksiyonlar iin yarm a formlleri maksimum sins ve
maksimum kosins fonksiyonlarnn toplam-fark formllerinde n = alnarak,
sin
m
(n + n) = sin
m
n. cos
m
n + sin
m
n. cos
m
n
den
sin
m
2n = 2 sin
m
n. cos
m
n (4.2.6)
ve
cos
m
(n + n) = cos
m
n. cos
m
n sin
m
n. sin
m
n
den
cos
m
2n = cos
2
m
n sin
2
m
n (4.2.7)
4.3 Referans Al Maksimum Trigonometrik Fonksiyonlar
Standart pozisyonda olmayan alar iin de trigonometrik fonksiyonlar tanmlamak
iin M-dzlemde a kavramn referans al a tanm ile genisletelim.
o, M-birim emberi zerinde c referans al a olsun. Bu durumda referans al
kosins ve sins fonksiyonlarn standart pozisyonda ki c +o ve c alar yardm ile fark
formllerinden yaralanarak elde edebiliriz.
Bu durumda referans al maksimum kosins fonksiyonu, mcos,
mcos(o) = cos
m
(o + c c) = cos
m
(o + c). cos
m
c + sin
m
(o + c). sin
m
c (4.3.1)
54
ve referans al maksimum sins fonksiyonu, msin,
msin(o) = sin
m
(o + c c) = sin
m
(o + c). cos
m
c sin
m
c. cos
m
(o + c) (4.3.2)
x
y
Sekil 4.3.1 Standart pozisyonda o Sekil 4.3.2 Referans al o

4.4 Maksimum Uzunlu gun Dnmeler Altndaki De gisimi
klidyen dnmelerden sonra bir do gru parasnn maksimum uzunlu gun de gisimini
asa gdaki teoremle verilebilir (Bayar, 2007).
Teorem 4.3.1: O noktas orijin olmak zere OA x-ekseni zerinde olmayan ve x-
ekseninin pozitif yn ile c as yapan do gru paras ve d
m
(C. ) = / olsun. E ger
C
0
. C nn orijin etrefnda o kadar dnme altnda grnts ise
d
m
(C.
0
) = /
_
cos
2
m
c + sin
2
m
c
(cos
2
m
(c + o) + sin
2
m
(c + o)
dir.
Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluk korundu gundan OA

0
ile OA nn
d
E
(C.
0
) = d
E
(C. ) (4.4.1)
m
. sin
m
m
c. / sin
m
c) dr.
d
M
(C.
0
) = /
0
dersek,
0
nin koordinatlar ,
0
= (/
0
cos
m
(c + o). /
0
sin
m
(c + o))
55
_
(/
0
cos
m
(c + o))
2
+ /
0
sin
m
(c + o)
2
=
_
(/ cos
m
c)
2
+ (/ sin
m
c)
2
/
0
_
(cos
2
m
(c + o) + sin
2
m
(c + o) = /
_
_
cos
2
m
c + sin
2
m
c
_
/
0
= /
_
cos
2
m
c + sin
2
m
c
(cos
2
m
(c + o) + sin
2
m
(c + o)
elde edilir.
Sonu 4.3.1: OA Do gru parasnn e gimi sfr, yani or-eksenine paralel ise
d
m
(C.
0
) =
/
_
cos
2
m
o + sin
2
m
o
dir.

d
m
(C.
0
) = /
_
cos
2
m
0 + sin
2
m
0
(cos
2
m
(0 + o) + sin
2
m
(0 + o)
= /
_
1 + 0
cos
2
m
o + sin
2
m
o
=
/
_
cos
2
m
o + sin
2
m
o
olur.
Sonu 4.3.2: Dzlemin telemeleri altnda maksimum uzunluklar korundu gundan
teorem herhangi bir do gru paras iinde geerlidir.
56
BLM 5
GENELLE ST
IR
ILM
I S MUTLAK DE
GER DZLEM
INDE
TR
IGONOMETR
IK FONKS
IYONLAR
Bu blmde (R
2
. d
g
)dzleminde trigonometrik fonksiyonlar (Bayar, Ekmeki ve Aka,
2006) esas alnarak incelenecektir.
5.1 Genellestirilmis Mutlak De ger Dzleminde Trigonometrik Fonksiyonlar
(R
2
. d
g
) dzleminin birimemberi orijinden 1 d
g
birimuzaklktaki noktalarn geometrik
yeridir. Yani A = (r. ) birim ember zerinde bir nokta ise
d
g
(A. C) = 1
sartn sa glar. Buradan
c max [r[ . [[ + / min [r[ . [[ = 1. c _ / _ 0. c ,= 0 (5.1.1)
denklemi (R
2
. d
g
) dzleminin birim ember denklemidir. Dolays ile genellestirilmis mut-
lak de ger dzleminin birim emberleri zel olarak taksi, in dama ve maksimum metrik-
lerinin birim emberlerini ieren kseleri
1
= (
1
c
. 0).
2
= (
1
c + /
.
1
c + /
).
3
= (0.
1
c
).
4
= (
1
c + /
.
1
c + /
).
5
= (
1
c
. 0).
6
= (
1
c + /
.
1
c + /
).
7
= (0.
1
c
),
8
=
(
1
c + /
.
1
c + /
) olan sekizgenlerdir. Birim emberin kenarlarnn denklemleri mutlak
de gerin durumuna gre asa gdaki biimdedir.
I.Durum: [r[ _ [[ ise II.Durum: [[ _ [r[ ise
c. [r[ + /. [[ = 1 c. [[ + /. [r[ = 1
i) r 0. 0
cr + / = 1
=
1 cr
/
i) r 0. 0
c + /r = 1
=
1 /r
c
57
I.Durum: [r[ _ [[ ise II.Durum: [[ _ [r[ ise
ii) r 0. < 0
cr / = 1
=
cr 1
/
ii) r 0. < 0
c + /r = 1
=
/r 1
c
iii) r < 0. 0
cr + / = 1
=
1 + cr
/
iii) r < 0. 0
c /r = 1
=
1 + /r
c
i) r < 0. < 0
cr / = 1
=
1 cr
/
i) r < 0. < 0
c /r = 1
=
1 /r
c
c = / = 1 ise taksi birim emberi, c = 1 ve / =
_
2 1 ise CC- birim emberi ve c = 1
ve / = 0 iken de maksimum metri ginin gre birim emberleri elde edilir. c = 2 ve / = 1
durumuna gre elde edilen d
g
-birim emberi Sekil 5.1.1 de verilmistir.
3
1
(0, )
2
A
2
1 1
( , )
3 3
A
1
1
( ,0)
2
A
4
1 1
( , )
3 3
A
5
1
( , 0)
2
A
6
1 1
( , )
3 3
A
7
1
(0, )
2
A
8
1 1
( , )
3 3
A
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
x
y
Sekil 5.1.1 c = 2. / = 1 iken d
g
Birim emberi
Simdi (R
2
. d
g
) dzleminin birim emberini kullanarak nceki blmlerde verdi gimiz
trigonometrik fonksiyonlara benzer olarak burada trigonometrik fonksiyonlar verece giz.
Genellestirilmis mutlak de ger dzlemi birim emberi zerinde (cos
g
o. sin
g
o) noktas,
orijinden geen ox-ekseni ile pozitif ynde o as yapan do grunun birim emberi kesti gi
58
noktadr. Bu do grunun e gimi metri ge ba gl olmad gndan genellestirilmis mutlak de ger
dzleminde tanjant fonksiyonu tan
g
, klidyen dzlemindeki tanjant fonksiyonuna esittir.
tan
g
o = tan o =
sin o
cos o
Bylece genelle stirilmi s mutlak deger kosins fonksiyonu, cos
g
o.ve genelle stirilmi s mut-
lak deger sins fonksiyonu, sin
g
o. asina oldu gumuz tanjant fonksiyonu cinsinden elde
edebiliriz.
Birim ember denklemi ile orijinden geip or-ekseninin pozitif yn ile o as yapan
do gru denkleminin olusturdu gu sistem,
_
_
_
c max [r[ . [[ + / min [r[ . [[ = 1
= (tan o)r
I.Blge: 0 _ o _
:
4
iken,
_
_
_
=
1 cr
/
= (tan o)r
sistemi zld gnde,
1 cr
/
= (tan o)r
1 cr = /(tan o)r
r =
1
/ tan o + c
cos
g
o =
cos o
/ sin o + c cos o
sin
g
o =
sin o
/ sin o + c cos o
elde edilir.
II.Blge:
:
4
_ o _
:
2
iken,
_
_
_
=
1 /r
c
= (tan o)r
sistemi zld gnde,
59
(tan o)r =
1 /r
c
1 /r = c(tan o)r
r =
1
c tan o + /
cos
g
o =
cos o
c sin o + / cos o
sin
g
o =
sin o
c sin o + / cos o
elde edilir.
III.Blge:
:
2
_ o _
3:
4
iken,
_
_
_
=
1 + /r
c
= (tan o)r
sistemi zld gnde,
(tan o)r =
1 + /r
c
1 + /r = c(tan o)r
r =
1
c tan o /
cos
g
o =
cos o
c sin o / cos o
sin
g
o =
sin o
c sin o / cos o
elde edilir.
IV.Blge:
3:
4
_ o _ : iken,
_
_
_
=
1 + cr
/
= (tan o)r
sistemi zld gnde,
60
(tan o)r =
1 + cr
/
1 + cr = /(tan o)r
r =
1
/ tan o c
cos
g
o =
cos o
/ sin o c cos o
sin
g
o =
sin o
/ sin o c cos o
elde edilir.
V.Blge: : _ o _
5:
4
iken,
_
_
_
=
1 cr
/
= (tan o)r
sistemi zld gnde,
(tan o)r =
1 cr
/
1 cr = /(tan o)r
r =
1
/ tan o + c
cos
g
o =
cos o
/ sin o + c cos o
sin
g
o =
sin o
/ sin o + c cos o
elde edilir.
VI.Blge:
5:
4
_ o _
3:
2
iken,
_
_
_
=
1 /r
c
= (tan o)r
sistemi zld gnde,
61
(tan o)r =
1 /r
c
1 /r = c(tan o)r
r =
1
c tan o + /
cos
g
o =
cos o
c sin o + / cos o
sin
g
o =
sin o
c sin o + / cos o
elde edilir.
VII.Blge:
3:
2
_ o _
7:
4
iken,
_
_
_
=
/r 1
c
= (tan o)
sistemi zld gnde,
(tan o)r =
/r 1
c
/r 1 = c(tan o)r
r =
1
c tan o /
cos
g
o =
cos o
c sin o / cos o
sin
g
o =
sin o
c sin o / cos o
elde edilir.
VIII.Blge:
7:
4
_ o _ 2: iken,
_
_
_
=
cr 1
/
= (tan o)r
sistem zld gnde,
62
(tan o)r =
cr 1
/
cr 1 = /(tan o)r
r =
1
/ tan o c
cos
g
o =
cos o
/ sin o c cos o
sin
g
o =
sin o
/ sin o c cos o
elde edilir.
Blgelere gre olusan cos
g
o ve sin
g
Blge cos
g
o sin
g
o
1
cos o
/ sin o + c cos o
sin o
/ sin o + c cos o
11
cos o
c sin o + / cos o
sin o
c sin o + / cos o
111
cos o
c sin o / cos o
sin o
c sin o / cos o
1\
cos o
/ sin o c cos o
sin o
/ sin o c cos o
\
cos o
/ sin o + c cos o
sin o
/ sin o + c cos o
\ 1
cos o
c sin o + / cos o
sin o
c sin o + / cos o
\ 11
cos o
c sin o / cos o
sin o
c sin o / cos o
\ 111
cos o
/ sin o c cos o
sin o
/ sin o c cos o
Bu tabloyu da mutlak de ger kullanarak su sekilde ksaltabiliriz.
cos
g
o =
_
_
cos o
c [cos o[ + / [sin o[
. [tan o[ _ 1
cos o
/ [cos o[ + c [sin o[
. [tan o[ _ 1
63
ve
sin
g
o =
_
_
sin o
c [cos o[ + / [sin o[
. [tan o[ _ 1
sin o
/ [cos o[ + c [sin o[
. [tan o[ _ 1.
Genellestirilmis mutlak de ger sins ve genellestirilmis mutlak de ger kosins fonksiyon-
larnn grakleri c = 2 ve / = 1 durumu iin Sekil 5.1.2 ve Sekil 5.1.3 de verilmistir.
Sekil 5.1.2 a=2, b=1 iken Genellestirilmis mutlak de ger sins fonksiyonu
Sekil 5.1.3 a=2,b=1 iken Genellestirilmis mutlak de ger kosins fonksiyonu
64
5.2 Genellestirilmis Mutlak De ger Trigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri
daki zellikler genellestirilmis mutlak de ger trigonometrik fonksiyonlarnda da geerlidir.
Yani,
cos
g
(
:
2
o) = sin
g
o ve sin
g
(
:
2
o) = cos
g
o
Ayrca
tan(r) = tan r
zelli ginden yararlanarak
cos
g
(r) = cos
g
r ve sin
g
(r) = sin
g
r
oldu gu kolaylkla grlebilir.
I.Durum:
o y VIII. blge as olarak alrsak, o I. blge asdr.
cos
g
(o) =
cos(o)
/ sin(o) c cos(o)
=
cos o
/ sin o c cos o
= cos
g
o
sin
g
(o) =
sin(o)
/ sin(o) c cos(o)
=
sin o
sin o c cos o
= sin
g
o
II.Durum:
o y VII. blge as olarak alrsak bu taktirde, o II.blge asdr.
cos
g
(o) =
cos(o)
c sin(o) / cos(o)
=
cos o
c sin o / cos o
= cos
g
o
sin
g
(o) =
sin(o)
c sin(o) / cos(o)
=
sin o
c sin o / cos o
= sin
g
o
III.Durum:
o y VI.blge as olarak alrsak, o nn III. blge as oldu gunu grrz.
cos
g
(o) =
cos(o)
c sin(o) + / cos(o)
=
cos o
c sin o + / cos o
= cos
g
o
sin
g
(o) =
sin(o)
c sin(o) + / cos(o)
=
sin o
c sin o + / cos o
= sin
g
o
65
VI.Durum:
o y V.blge as olarak alrsak, o IV.blge asdr.
cos
g
(o) =
cos(o)
/ sin(o) + c cos(o)
=
cos o
/ sin o + c cos o
= cos
g
o
sin
g
(o) =
sin(o)
/ sin(o) + c cos(o)
=
sin o
/ sin o + c cos o
= sin
g
o
g
(o) = cos
g
o , sin
g
(o) = sin
g
olduk.
klidyen geometrideki iyi bilinen Pisagor zde sligi, Genellestirilmis mutlak de ger d-
zleminde (cos
g
r. sin
g
r) birim ember zerinde bir nokta oldu gundan
c max [cos
g
r[ . [sin
g
r[ + / min [cos
g
r[ . [sin
g
r[ = 1. (5.2.1)
biimindedir.
Pisagor zdesli ginin, her iki tarafn [cos
g
r[ e blersek sekant zde sligi
c max 1. [tan
g
r[ + / min 1. [tan
g
r[ = [sec
g
r[ (5.2.2)
ve [sin
g
r[ e blersek de
c max 1. [cot
g
r[ + / min 1. [cot
g
r[ = [cosect
g
r[ (5.2.3)
kosekant zde sligi elde edilir.
5.2.1 Genellestirilmis mutlak de ger fonksiyonlarnn indirgeme formlleri
karslk gelen ann trigonometrik fonksiyonlar ile ifade edilebiliyordu. Genellestirilmis
mutlak de ger dzleminin birim emberinin i. blgesindeki o
i
asna karslk I. ve II. bl-
gelerde iliskili olan a o
0
i
ile gsterilirse o
i
ve o
0
i
arasndaki iliski,
66
Blge o
i
o
0
i
I o
1
o
0
1
= o
1
II o
2
o
0
2
= o
2
III o
3
o
0
3
= : o
3
IV o
4
o
0
4
= : o
4
V o
5
o
0
5
= : + o
5
VI o
6
o
0
6
= : + o
6
VII o
7
o
0
7
= 2: o
7
VIII o
8
o
0
8
= 2: o
8
biiminde verilir. Genellestirilmis mutlak de ger trigonometrik fonksiyonlar iin o
i
ve o
0
i
cos
g
o
3
=
cos(: o
3
)
c sin(: o
3
) / cos(: o
3
)
=
cos o
0
3
c sin o
0
3
+ / cos o
0
3
= cos
g
o
0
3
sin
g
o
3
=
sin(: o
3
)
c sin(: o
3
) / cos(: o
3
)
=
sin o
0
3
c sin o
0
3
+ / cos o
0
3
= sin
g
o
0
3
cos
g
o
4
=
cos(: o
4
)
/ sin(: o
4
) c cos(: o
4
)
=
cos o
0
4
/ sin o
0
4
+ cos o
0
4
= cos
g
o
0
4
sin
g
o
4
=
sin(: o
4
)
c sin(: o
4
) + / cos(: o
4
)
=
sin o
0
4
c sin o
0
4
/ cos o
0
4
= sin
g
o
0
4
cos
g
o
5
cos(: + o
5
)
/ sin(: + o
5
) + c cos(: + o
5
)
=
cos o
0
5
/ sin o
0
5
c cos o
0
5
= cos
g
o
0
5
sin
g
o
5
=
sin(: + o
5
)
/ sin(: + o
5
) + c cos(: + o
5
)
=
+sin o
0
5
/ sin o
0
5
c cos o
5
= sin
g
o
0
5
cos
g
o
6
=
cos(: + o
6
)
c sin(: + o
6
) + / cos(: + o
6
)
=
cos o
0
6
c sin o
0
6
/ cos o
0
6
= cos
g
o
0
6
sin
g
o
6
=
sin(: + o
6
)
c sin(: + o
6
) + / cos(: + o
6
)
=
sin o
0
6
c sin o
0
6
/ cos o
0
6
= sin
g
o
0
6
cos
g
o
7
=
cos(2: o
7
)
c sin(2: o
7
) / cos(2: o
7
)
=
cos o
0
7
c sin o
0
7
/ cos o
0
7
= cos
g
o
0
7
sin
g
o
7
=
sin(2: o
7
)
c sin(2: o
7
) / cos(2: o
7
)
=
sin o
0
7
c sin o
0
7
/ cos o
0
7
= sin
g
o
0
7
cos
g
o
8
=
cos(2: o
8
)
/ sin(2: o
8
) c cos(2: o
8
)
=
cos o
0
8
/ sin o
0
8
c cos o
0
8
= cos
g
o
0
8
sin
g
o
8
=
sin(2: o
8
)
/ sin(2: o
8
) c cos(2: o
8
)
=
sin o
0
8
/ sin o
0
8
c cos o
0
8
= sin
g
o
0
8
Artk sin
g
o
i
ve cos
g
o
i
g
o
0
i
ve
cos
g
o
0
i
67
5.2.2 Genellestirilmis mutlak de ger fonksiyonlarnn toplam-fark formlleri
Genellestirilmis mutlak de ger dzleminde trigonometrik fonksiyonlar iin toplam fark
formlleri yine tanjant fonksiyonundan yararlanarak elde edilebilir.
tan(n ) =
_
tan n tan
1 (tan n. tan
dan
sin
g
(n )
cos
g
(n )
=
sin
g
n
cos
g
n

sin
g

cos
g

1 (
sin
g
n
cos
g
n
.
sin
g

cos
g

ve
sin
g
(n )
cos
g
(n )
=
sin
g
n. cos
g
sin
g
. cos
g
n
cos
g
n. cos
g
(sin
g
n. sin
g

sin
g
(n ) = sin
g
n. cos
g
sin
g
. cos
g
n (5.2.4)
ve
cos
g
(n ) = cos
g
n. cos
g
(sin
g
n. sin
g
(5.2.5)
elde edilir. Bylece genellestirilmis mutlak de ger trigonometrik fonksiyonlarn toplam fark
formllerinin klidyen benzerleri gibi oldu gu grlr.
5.2.3 Genellestirilmis mutlak de ger trigonometrik fonksiyonlarn yarm a
formlleri
Trigonometrik fonksiyonlar iin yarm a formlleri mutlak de ger sins ve mutlak
de ger kosins fonksiyonlarnn toplam formlleri 5.2.4 ve 5.2.5 de n = alnarak,
sin
g
(n + n) = sin
g
n. cos
g
n + sin
g
n. cos
g
n
den
sin
g
2n = 2 sin
g
n. cos
g
n (5.2.6)
ve
cos
g
(n + n) = cos
g
n. cos
g
n sin
g
n. cos
g
n
68
den
cos
g
2n = cos
2
g
n sin
2
g
n (5.2.7)
yarm a formlleri elde edilir.
5.3 Referans Al Genellestirilmis Mutlak De ger Trigonometrik Fonksiy-
onlar
o, genellestirilmis mutlak de ger birim emberi zerinde, c referans al a olsun. Bu
durumda referans al kosins ve sins fonksiyonlarn standart pozisyondaki c + o ve c
alar yardm ile fark formllerinden yaralanarak elde edebiliriz.
Referans al genellestirilmis mutlak de ger kosins fonksiyonu. gcos
gcos(o) = cos
g
(o + c c) = cos
g
(o + c). cos
g
c + sin
g
(o + c). sin
g
c (5.3.1)
ve referans al genellestirilmis mutlak de ger sins fonksiyonu, gsin
gsin(o) = sin
g
(o + c c) = sin
g
(o + c). cos
g
c sin
g
c. cos
g
(o + c) (5.3.2)
Standart pozisyonda ki alar iin c = 0 oldu gundan q sin o = sin
g
o ve q cos o = cos
g
o
dir.
5.4 Genellestirilmis Mutlak De ger Uzunlu gunun Dnmeler Altndaki De gisimi
klidyen dnmelerden sonra bir do gru parasnn genellestirilmis mutlak de ger uzun-
lu gunun de gisimini asa gdaki teoremle verilebilir (Bayar, Ekmeki ve Aka, 2006).
Teorem 5.4.1: O noktas orijin olmak zere OA x-ekseni zerinde olmayan ve ox-
ekseninin pozitif yn ile c as yapan do gru paras ve d
g
0
. C
nn orijin etrefnda o kadar dnme altnda grnts ise
d
g
(C.
0
) = /
_
cos
2
g
c + sin
2
g
c
_
cos
2
g
(c + o
_
+ sin
2
g
(c + o)
dir.
Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluklar korundu gundan OA

0
ile OA nn
d
E
(C.
0
) = d
E
(C. ) (5.4.1)
69
g
. sin
g
g
c. / sin
g
c) dr. d
g
(C.
0
) =
/
0
dersek,
0
nin koordinatlar ,
0
= (/
0
cos
g
(c + o). /
0
sin
g
(c + o))
_
(/
0
cos
g
(c + o))
2
+ /
0
sin
g
(c + o)
2
=
_
(/ cos
g
c)
2
+ (/ sin
g
c)
2
/
0
_
_
cos
2
g
(c + o
_
+ sin
2
g
(c + o) = /
_
_
cos
2
g
c + sin
2
g
c
_
/
0
= /
_
cos
2
g
c + sin
2
g
c
_
cos
2
g
(c + o
_
+ sin
2
g
(c + o)
elde edilir.
Sonu 5.4.1: OA Do gru parasnn e gimi sfr yani or eksenine paralel ise
d
g
(C.
0
) =
/
_
cos
2
g
o + sin
2
g
o
dir.

d
g
(C.
0
) = /
_
cos
2
g
0 + sin
2
g
0
_
cos
2
g
(0 + o
_
+ sin
2
g
(0 + o)
= /
_
1 + 0
cos
2
g
o + sin
2
g
o
=
/
_
cos
2
g
o + sin
2
g
o
elde edilir.
Sonu 5.4.2: Dzlemin telemeleri altnda genellestirilmis mutlak de ger uzunluklar
korundu gundan teorem herhangi bir do gru paras iinde geerlidir.
70
BLM 6
cDZLEM GEOMETR
IS
INDE TR
IGONOMETR
IK
FONKS
IYONLAR
6.1 Dzlem cGeometrisi Trigonometrik Fonksiyonlar
Bu blmde cmetri gi kullanlarak gelistirilen dzlem geometrisinin trigonometrik
fonksiyonlar klidyen dzlemdekine benzer olarak incelenmistir. Temel kavramlarda
verildi gi gibi cuzakl g Songlin Tian tarafndan (Tian,2005) de verilmistir.
Analitik dzlemde 1
1
= (r
1
.
1
) ve 1
2
= (r
2
.
2
) noktalar arasndaki klidyen uzaklk
fonksiyonu d
E
yerine analitik dzlemde
P
1
P
2
= max [r
1
r
2
[ . [
1
2
[ ve o
P
1
P
2
= min [r
1
r
2
[ . [
1
2
[
c [0. :,4] olmak zere
d
: R
2
R
2
[0. )
d
(1
1
. 1
2
) =
P
1
P
2
+ (sec c tan c) o
P
1
P
2
olarak tanmlanan uzaklk fonksiyonu alnarak cdzlemi olusturulmaktadr. cdzleminin
noktalar ve do grular klidyen dzlemdeki noktalar ve do grularla ayn olup, a lmde
klidyen dzlemdekinin ayndr. Uzaklk fonksiyonu farkl oldu gundan klidyen d-
zlemdeki uzaklk kavramn ieren konularn cgeomerisinde alslmas kliyen olmayan
dzlemlerde geometrinin gelismesine katkda bulunmaktad.Bu blmde cdzlemgeometride
trigonometrik fonsiyonlar klidyen dzlemdeki trigonometrik fonksiyonlara benzer olarak
incelenmektedir.
Tanm 6.1.1: cdzleminde orjinden 1 birim d
uzaklktaki noktalarn geometrik

yerine cbirim emberi denir.
cbirim emberi C = (0. 0) olmak zere d
(C. A) =
OX
+ (sec c tan c) o
OX
= 1
sartn sa glayan A = (r. ) noktalarnn geometrik yeridir. Bunu aarsak, birim emberin
denklemi
max [r[ . [[ + (sec c tan c) min [r[ . [[ = 1. c [0. :,4] (6.1.1)
olur.
Uzaklk fonksiyonunda (sec c tan c) = / dersek, / azalan bir fonksiyon olup, en
kk
_
2 1 ve en byk 1 de geri alr. / = 1 iin taksi metri gi, / =
_
2 1 iin
71
in-dama metri gi elde edilir. Dolays ile cdzleminin birim emberleri taksi ve in
dama birim emberini ieren, bunlarn arasnda kalan, kseleri,
1
= (1. 0),
2
=
(
1
1 + (sec c tan c)
.
1
1 + (sec c tan c)
),
3
= (0. 1),
4
= (
1
1 + (sec c tan c)
.
1
1 + (sec c tan c)
),
5
= (1. 0),
6
= (
1
1 + (sec c tan c)
.
1
1 + (sec c tan c)
),
7
= (0. 1),
8
= (
1
1 + (sec c tan c)
.
1
1 + (sec c tan c)
) olan sekizgenlerdir. c =
:
6
nin
durumuna gre elde edilen d
6
-birim emberi Sekil 6.1.1 de verilmistir.
x
y
2
3 3
( , )
3 1 3 1
A
+ +
4
3 3
( , )
3 1 3 1
A
+ +
6
3 3
( , )
3 1 3 1
A
+ +
8
3 3
( , )
3 1 3 1
A
+ +
1
1
-1
-1
Sekil 6.1.1 c =
:
6
iin c-birim emberi
1(r. ) noktas ile C(0. 0) nin olusturdu gu do gru parasnn x-ekseninin pozitif yn
ile yapt g a o olmak zere o nn c kosins ve c-sins fonksiyonlarn sras ile cos
ve sin
ile gsterilmek zere r = cos
o , = sin
o olarak tanmlanabilir. cbirim

emberi zerinde (cos
o. sin
o) noktas orijinden geen ox-ekseni ile pozitif ynde o as

yapan do grunun birim emberi kesti gi noktadr. Bu do grunun e gimi alnan metri ge gre
de gismedi ginden cdzleminde c tanjant fonksiyonu klidyen dzlemdekinin aynsdr.
Yani c tanjant fonksiyonunu tan
ile gsterilirse,
tan
o = tan o
72
dir.
Bylece ckosins ve csins fonksiyonlar bildi gimiz tanjant fonksiyonu cinsinden
elde edilebilir. Birim ember ile orijinden geen e gimi tan o olan do grunun olusturdu gu
sistem
_
_
_
max [r[ . [[ + (sec c tan c) min [r[ . [[ = 1. c [0. :,4]
= (tan o)r
(6.1.2)
dir ve = (tan o)r birim ember denkleminde yerine yazarak [r[ ekilirse,
max [r[ . [(tan o)r[ + (sec c tan c) min [r[ . [(tan o)r[ = 1.
[r[ (max 1. [tan o[ + (sec c tan c) min 1. [tan o[) = 1
[r[ =
1
(max 1. [(tan o)[ + (sec c tan c) min 1. [(tan o)[)
elde edilir. Bu son denklemden r = cos
o, o nn durumuna gre 8 blgede zlebilir:

I.Blge: 0 _ o _
:
4
iken,
r = cos
o =
1
1 + (sec c tan c) (tan o)
olur.
II.Blge:
:
4
_ o _
:
2
iken,
r = cos
o =
1
tan o + (sec c tan c)
elde edilir.
III.Blge:
:
2
_ o _
3:
4
iken
r = cos
o =
1
olur.
IV.Blge:
3:
4
_ o _ : iken,
r = cos
o =
1
1 (sec c tan c) (tan o)
elde edilir.
73
V.Blge: : _ o _
5:
4
iken,
r = cos
o =
1
1 + (sec c tan c) (tan o)
dir.
VI.Blge:
5:
4
_ o _
3:
2
iken,
r = cos
o =
1
olur.
VII.Blge:
3:
2
_ o _
7:
4
iken,
r = cos
o =
1
olarak elde edilir.
VIII.Blge:
7:
4
_ o _ 2: iken,
r = cos
o =
1
1 (sec c tan c) tan o
olur.
Blgelere gre ckosins fonksiyonu asa gdaki biimde zetlenebilir:
cos
o =
_
_
1
1 + (sec c tan c) [tan o[
.
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
1
[tan o[ + (sec c tan c)
.
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
.
(6.1.3)
csins fonksiyonu = (tan o)r esitli ginde r yerine cos
o konularak
= sin
o = tan o cos
o
esitli ginden kolayca hesaplanabilir.
I. Durum:
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
iken
= sin
o = tan o cos
o =
tan o
.
II. Durum:
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
iken
= sin
o = tan o cos
o =
tan o
74
biiminde elde edilir. Bylece csins fonksiyonunu asa gdaki biimde verilebilir:
sin
o =
_
_
tan o
.
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
tan o
.
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
.
(6.1.4)
ckosins ve csins fonksiyonlarnn grakleri c =
:
6
iin Sekil 6.1.2 ve Sekil 6.1.3
de verilmistir.
Sekil 6.1.2 c =
:
6
iken c Kosins Fonksiyonu
75
Sekil 6.1.3 c =
:
6
iken c Sins Fonksiyonu
6.2 cTrigonometrik Fonksiyonlarn zellikleri
csekant ve ckosekant fonksiyonlarn klidyen dzlemtrigonometrideki gibi tanm-
layabiliriz:
csc
o =
1
sin
o
c sec
o =
1
cos
o
Kotanjant fonksiyonu tanjant fonksiyonu gibi kullanlan metri ge ba gl olmad gndan
cot
o = cot o dir.
daki zellikler c-dzlem trigonometride de geerlidir.
Yani,
cos
(
:
2
o) = sin
o ve sin
(
:
2
o) = cos
o
dir. tan(o) = tan o zelli gini 6.1.3 ve 6.1.4 de kullanrsak
76
cos
(o) =
_
_
1
1 + (sec c tan c) [tan(o)[
.
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
1
[tan(o)[ + (sec c tan c)
.
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
.
=
_
_
1
.
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
1
.
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
.
= cos
o
ve
sin
(o) =
_
_
tan(o)
1 + (sec c tan c) [tan(o)[
.
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
tan(o)
[tan(o)[ + (sec c tan c)
.
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
.
=
_
_
tan o
.
:
4
< o _
:
4
veya
3:
4
_ o _
5:
4
tan o
.
:
4
< o <
3:
4
veya
5:
4
< o _
7:
4
.
= sin
o
oldu gundan ckosins ve csins fonksiyonlar, klidyen kosins ve sins fonksiyonlar
ile ayn zelli gi sa glarlar.
klidyen geometrideki iyi bilinen Pisagor zdesli gi, c- dzleminde (cos
r. sin
r)
max [cos
r[ . [sin
r[ + (sec c tan c) min [cos
r[ . [sin
r[ = 1 (6.2.1)
biimindedir.
r[ e blerek c-sekant zdesli gi

77
max 1. [tan
r[ 1 + (sec c tan c) min 1. [tan
r[ = [sec
r[ (6.2.2)
ve [sin
r[ e blnerek c-kosekant zdesli gi

max 1. [cot
r[ + (sec c tan c) min 1. [cot
r[ = [cosect
r[ (6.2.3)
elde edilir.
6.2.1 c-Trigonometrik fonksiyonlarnn toplam-fark formlleri
c-trigonometrik fonksiyonlar iin toplam fark formlleri yine tanjant fonksiyonundan
yararlanarak elde edilebilir.
tan(n ) =
_
tan n tan
1 (tan n. tan
dan
tan(n ) =
sin
(n )
cos
(n )
=
sin
n
cos
n

sin
cos c
1 (
sin
n
cos
n
sin
cos
ve
sin
(n )
cos
(n )
=
sin
n. cos
sin
. cos
n
cos
n. cos
(sin
n. sin

sin
(n ) = sin
n. cos
sin
. cos
n (6.2.4)
ve
cos
(n ) = cos
n. cos
(sin
n. sin
(6.2.5)
elde edilir. Bylece c-trigonometrik fonksiyonlarnn toplam fark formllerinin klidyen
benzerleri gibi oldu gu grlyor.
6.2.2 c-Trigonometrik fonksiyonlarnn yarm a formlleri
c-trigonometrik fonksiyonlar iin yarm a formlleri c-sins ve c-kosins fonksiyon-
larnn toplam fark formlleri 6.2.4 ve 6.2.5 de n = alnarak,
sin
(n + n) = sin
n. cos
n + sin
n. cos
n
78
den
sin
2n = 2 sin
n. cos
n (6.2.6)
ve
cos
(n + n) = cos
n. cos
n sin
n. sin
n
den
cos
2n = cos
2
n sin
2
n (6.2.7)
6.3 Referans Al c-Trigonometrik Fonksiyonlar
o, c- birim emberi zerinde , referans al a olsun. Bu durumda referans al
kosins ve sins fonksiyonlarn standart pozisyonda ki , +o ve , alar yardm ile fark
formlleri 6.2.4 ve 6.2.5 den yaralanarak elde edebiliriz.
c- referans al kosins fonksiyonunu ccos ile gsterirsek
ccos(o) = cos
(o + , ,) = cos
(o + ,). cos
, + sin
(o + ,). sin
, (6.3.1)
biiminde elde edilir. Referans al c-sins fonksiyonunu, csin ile gsterirsek
csin(o) = sin
(o + , ,) = sin
(o + ,). cos
, sin
,. cos
(o + ,) (6.3.2)
olur.
6.4 c- Uzunlu gunun Dnmeler Altndaki De gisimi
klidyen dzlemde bir do gru parasnn uzunlu gu dnmelerden etkilenmez. Bir do gru
parasnn c uzunlu gu de gisimini asa gdaki teoremle verebiliriz.
Teorem 6.4.1: O noktas orijin olmak zere OA or-ekseni zerinde olmayan ve or-
ekseninin pozitif yn ile , as yapan do gru paras ve d

0
. C
nn orijin etrafnda o kadar dnme altnda grnts ise
d
(C.
0
) = /
_
cos
2
, + sin
2
,
(cos
2
(, + o) + sin
2
(, + o)
Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluklar korundu gundan C

0
ile C nn
d
E
(C.
0
) = d
E
(C. ) (6.4.1)
. sin
,. / sin
,) dr. d
(C.
0
) =
/
0
dersek,
0
nin koordinatlar ,
79
0
= (/
0
cos
(, + o). /
0
sin
(, + o))
_
(/
0
cos
(, + o))
2
+ /
0
sin
(, + o)
2
=
_
(/ cos
,)
2
+ (/ sin
,)
2
/
0
_
(cos
2
(, + o) + sin
2
(, + o) = /
_
_
cos
2
, + sin
2
,
_
/
0
= /
_
cos
2
, + sin
2
,
(cos
2
(, + o) + sin
2
(, + o)
elde edilir.
Sonu 6.4.1: OA Do gru parasnn e gimi sfr yani or eksenine paralel ise
d
(C.
0
) =
/
_
cos
2
o + sin
2
o
dir.

d
(C.
0
) = /
_
cos
2
0 + sin
2
0
(cos
2
(0 + o) + sin
2
(0 + o)
= /
_
1 + 0
cos
2
o + sin
2
o
=
/
_
cos
2
o + sin
2
o
elde edilir.
Sonu 6.4.2: Dzlemin telemeleri altnda c-uzunluklar korundu gundan teorem
herhangi bir do gru paras iinde geerlidir.
.
80
KAYNAKLAR D
IZ
IN
I
Aka, Z. ve Kaya, R., 1997, On the Taxicab Trigonometry, Journal of Inst. of Math.
&Comp. Sci., 10, 3, 151-159.
Aka, Z. ve Kaya, R., 2004, On The Distance Formulae in Three Dimensional Taxicab
Space, Hadronic Journal, 27, 5, 521-532.
Aka, Z. ve Kaya, R., 2004, On the Norm in Higher Dimensional Taxicab Spaces,
Hadronic Journal Supplement, 19, 491-501.
Aka, Z., Bayar A. ve Ekmeki, S, 2007, The Norm in CC-plane geometry, Pi Mu
Epsilon Journal, 6, 321-324.
Bayar, A., Ekmeki, S. ve zcan, M., 2008, On Trigonometric Functions and Cosine-Sine
Rules in Taxicab Plane, International Electronic Journal of Geometry
Bayar, A. ve Ekmeki, S., 2006, On the Chinese Checker Sine and Cosine Functions,
Internationnal Journal of Mathematics and Analysis, 1, 3, 249-259.
Bayar, A., 2007, On The Trigonometric Functions in Maximum Metric, Eskisehir Os-
mangazi niversitesi, manuscript.
Bayar, A., Ekmeki, S. ve Aka, Z., 2006, On The Plane Geometry with Generalized
Absolute Value Metric, Eskisehir Osmangazi niversitesi, manuscript.
Birkho, George ve Beatley, Ralph, 1956, Basic Geometry, Newyork, Chelsea Pub. Co
Brisbin, R ve Artola, P.,1984, Taxicab Trigonometry, Pi Mu Epsilon J., 8, 89-95.
Chen, G. , 1992, Lines and Circles in Taxicab Geometry, M.S. thesis, Department of
Mathematics and Computer Science, Centered Missouri State University, 43p.
Coxeter, H. S. M., 1961, Introduction to Geometry, John Wiley&Sons Inst., 443p.
81
KAYNAKLAR D
IZ
IN
I (Devam Ediyor)
Gelisgen, . ve Kaya, R., 2006, On cDistance in Three Dimensional Space, Applied
Sciences,8, 65-69.
Gelisgen, . ve Kaya, R., 2006, Generalization of c-Distance to n-Dimensional Space,
Scientic and Professional Journal of the Croatian Society for Geometry and Graph-
ics (KoG), 10, 33-37.
Gelisgen, . ve Kaya, R., 2006, CC Analog of the Theorem of Pythagoras, Algebras,
Groups and Geometries, 23, 2, 179-188.
Gelisgen, ., 2006, , Doktora Tezi, Eskisehir Osmangazi niversitesi, 149p.
Gelisgen, ., Kaya, R. ve zcan, M., 2006, Distance Formulae in the Chinese Checker
Space, International Journal of Pure and Applied Mathematical (IJPAM), 26, 1,
35-44.
Ho, Y.P. and Liu, Y., 1996, Parabolas in Taxicab Geometry, Missouri Journal of Math-
ematical Sciences, 2, 63-72.
Kaya, R., Aka, Z., Gnaltl,

I. ve zcan, M., 2000, General Equation for Taxicab
Conics and their Classication, Mitt. Math. Ges. Hamburg, 19, 135-148.
Kaya, R., 2002, Analitik Geometri, Bilim ve Teknik Yaynevi, 439p.
Kaya, R., 2004, Area Formula For Taxicab Triangles, Pi Mu Epsilon, 12, 4, 219-220.
Kaya, R. ve olakoglu, H. B., 2006, Taxicab Versions of Some Euclidean Theorems,
International Journal of Pure and Applied Mathematical (IJPAM), 26, 1, 69-81.
Kaya, R., Gelisgen, ., Ekmeki, S. ve Bayar, A., 2006, Group of Isometries of CC-Plane,
Missouri J. of Math. Sci., 18, 3, 221-233.
82
KAYNAKLAR D
IZ
IN
I (Devam Ediyor)
Kaya, R., Gelisgen, ., Ekmeki, S. ve Bayar, A., 2006, Isometries of the Plane with
Generalized Absolute Value Metric, Eskisehir Osmangazi niversitesi, Manuscript.
Krause, E.F., 1975, Taxicab Geometry, Addison - Wesley Publishing Company, Menlo
Park, CA, 88p.
Laatsch, R., 1982, Pyramidal Sections in Taxicab Geometry, Mitt. Mathematics Maga-
zine, 55, 205-212.
Martin, G. E., 1998, The Foundations of Geometry and the Non-Euclidean Plane,
Springer, 509p.
Menger, K., 1952, You Will Like Geometry, Guildbook of the Illinois Institute of Tech-
nology Geometry Exhibit, Museum of Science and Industry, Chicago, IL.
Milman, R S. and Parker, G. D., 1991, Geometry a Metric Approach with Models,
Springer, 370p
Minkowski, H., 1967, Gesammelte Abhandlungen, Chelsa Publishing Co. New York,
836p
zcan, M., Ekmeki, S. ve Bayar, A., 2002, The Taxicab Lengths Under Rotations, The
Pi Mu Epsilon Journal, 11, 7, 381-384.
zcan, M. ve Kaya, R., 2002, On the Ratio of Directed Lengths in the Taxicab Plane
and Related Properties, Missouri Journal of Mathematical Sciences, 14, 2, 107-117.
zcan, M. ve Kaya, R., 2003, Area of a Triangle in Terms of the Taxicab Distance,
Missouri Journal of Mathematical Sciences, 15, 3, 178-185.
Reynolds, B. E., 1980, Taxicab Geometry, Pi Mu Epsilon Journal, 7, 77-88.
Sahilova, S., 2006, Maksimum Metri ginin Geometrisi zerine ,Doktora Tezi , Eskisehir
Osmangazi niversitesi, 149p.
83
KAYNAKLAR D
IZ
IN
I (Devam Ediyor)
Schattschneider, D. J., 1984, The Taxicab Group, Amer. Math. Monthly 91, 423-428.
So, S. S. and Al-Maskari, Z. S., 1995, Two Simple Examples in Non-Euclidean Geometry,
Kansas Science Teacher (J. of Math. and Sciece Teaching), 11, 14-18.
So, S. S., 2002, Recent Developments in Taxicab Geometry, Cubo Matematica Educa-
tional, 4, 2, 79-96.
Thompson, A. C., 1996, Minkowski Geometry, Cambridge University Press, 346p.
Thompson, K. and Dray, T., 2000, Taxicab Angles and Trigonometry, Pi Mu Epsilon,
11, 87-96.
Tian, S., So, S. S. and Chen, G., 1997 , Concerning Circle in Taxicab Geometry, J Math.
Educ. Sci. Technol., 28, 727-723Tian, S., 2005, Alpha Distance-A Generalization of
Chinese Checker Distance and Taxicab Distance, Missouri Journal of Mathematical
Sciences, 17, 1, 35-40.
Turan. M., 2004, in Dama Dzleminde Konikler zerine, Doktora tezi, Eskisehir
Turan, M. ve zcan, M., 2004, Two-foci CC-Ellipses, International Pure And
Applied Mathematics (IJPAM), 16, 1, 119-127.
Turan, M.ve zcan, M., 2005, Two-foci CC-Hyperbalos, International Pure And Applied
Mathematics (IJPAM), 16, 4, 509-520.
Uymaz, A.., 2002, in Dama emberi ve zellikleri, Yksek Lisans tezi, Eskisehir
Yksel, S., 2005 , CC-Trigonometri zerine, Yksek Lisans Tezi , Eskisehir Osmangazi
niversitesi, 131p.

Bazı Öklidyen Olmayan Düzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonların İncelenmesi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bazı Öklidyen Olmayan Düzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonların İncelenmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Baz klidyen Olmayan Dzlemlerde Trigonometrik Fonksiyonlarn

IDYEN OLMAYAN DZLEMLERDE TR

1 sn ve 0 ile 180 arasnda herhangi bir :

-uzaklk fonksiyonu pozitif tanmldr.

-uzaklk fonksiyonu simetriktir.

Sekil 2.3.1 Standart pozisyonda o Sekil 2.3.2 Referans al o

Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluklar korundu gundan OA

Ispat: OA nn e gimi 0 oldu gundan c = 0 dr ve o referans as konumunda olur.

Sekil 3.3.1 Standart pozisyonda o Sekil 3.3.2 c Referans al o

Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluk korundu gundan OA

Ispat: OA nn e gimi 0 oldu gundan c = 0 dr ve o referans as konumunda olur.

dir. Esitli gin her iki tarafndan pay ve paydalar esitlenirse,

Sekil 4.3.1 Standart pozisyonda o Sekil 4.3.2 Referans al o

Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluk korundu gundan OA

Ispat: OA nn e gimi 0 oldu gundan c = 0 dr ve o referans as konumunda olur.

Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluklar korundu gundan OA

Ispat: OA nn e gimi 0 oldu gundan c = 0 dr ve o referans as konumunda olur.

uzaklktaki noktalarn geometrik

ile gsterilmek zere r = cos

o olarak tanmlanabilir. cbirim

o) noktas orijinden geen ox-ekseni ile pozitif ynde o as

o, o nn durumuna gre 8 blgede zlebilir:

r[ + (sec c tan c) min [cos

r[ e blerek c-sekant zdesli gi

r[ 1 + (sec c tan c) min 1. [tan

r[ e blnerek c-kosekant zdesli gi

r[ + (sec c tan c) min 1. [cot

dir. Esitli gin her iki tarafndan pay ve paydalar esitlenirse,

(C. ) = / olsun. E ger C

Ispat: Btn dnmeler altnda klidyen uzunluklar korundu gundan C

Ispat: OA nn e gimi 0 oldu gundan c = 0 dr ve o referans as konumunda olur.

You might also like