You are on page 1of 4

Patlayclar yi Tanyalm

- erafettin stnkol Barutsan A.. Genel Mdr Birok konuda olduu gibi, patlayc maddeler ko nusunda da lkemizde henz yeterli bir teknik bilgi birikimi olumad grlmektedir. Bu nedenle de patlayc maddelerin seiminde ve kullanmnda sk sk yanlla dlmekte ve sonuta bu maddelerin kullanm pahalya gelmektedir. Yine, ve genellikle, ucuz rn ile ekonomik rn ayrm iyi yaplama makta ve ucuz diye seilen rn aslnda pahalya mal olabilmektedir. Bu konuyu biraz daha aalm: Bildiiniz gibi, teknolojik aratrmalarn yeni yeni gndeme gelmee balad lkemizde, uygulama alannda alan mhendisler daha nce yabanc li teratrden takip etmeye altklar teknik gelimele ri ellerinden geldiince yorumlamaya almlardr. Doaldr ki aratrmalarn detay bulgular ellerinde olmad iin tam doru sonulara ulaamamlar ve bundan kendi altklar kurulular kadar lkemiz de zarar grmtr. alma alanmz olan patlayc madde konusun da da olaylar benzer ekilde gelimitir. Uygulama daki gelimeler, ya alayl avularn el yordam ile bulduklar yntemler ile, ya da batl reticilerin kendi pazarlama politikalarna uygun olarak ne srdkle ri ksmi aratrma sonularna gre olumutur. Son zamana kadar yurt dndan gelen yabanc teknik elemanlarn nerileri hep kabul grmtr. Bylesine oluan bir ortamda Trk mhendisleri tm sorunlarn zmnn yabanc firmalarca nerilen rnleri kul lanmak olduunu dnmeye balamlardr. Gn mzde de bu olgu halen devam etmektedir. Ama so runlarn zlemedii grlmektedir. rneklemek istersek, son gnlerde 3. Nesil patla yclar olan sv (emlsiyon) patlayclar (1. Nesil pat layclar; Nitrogliserin bazl patlayclar ve 2. Nesil patlayclar, slurry tip patlayclardr) zerinde hayli speklasyon yaplmakta ve bu patlayclarn abartl spesifikasyonlar atfedilerek her derde deva imi gibi tantlmas bu konuda yeterli teknik bilgiye sahip ol mayan tketiciyi yanltmaktadr (Burada, yanl anla lmalara meydan vermemek asndan, BARUT SAN A.'nin de emlsiyon tipi patlayc retmek zere DPT'dan yatrm izni aldn ve 1999 yl iin de retime balayacan da belirtmek isterim). Elbette ki sv (emlsiyon) patlayclar, bata ok ucuza retilebilmeleri ve baz kullanm yerlerine g re ekonomik olabilmeleri asndan bazen (her za man deil) avantajl duruma geebilmektedirler. An cak, ucuza retilen bu patlayclar yine tketicinin eli ne bu oranda bir ucuzlukla geebilirse ve uygun yer lerde kullanlabilirse tketici bu avantajlardan yarar lanabilir. Aksi takdirde ucuza deil, ekonomik adan pahalya da gelebilir. ada yntemler patlayclarn kuvvet veya i grme kabiliyetlerinin patlayc younluu, patlama hz, patlama basnc, patlama enerjisi, gaz rn hac mi ve patlayc-kaya etkileim zelliklerine bal oldu unu gstermitir. rnein, ayn aptaki bir delie younluu daha yksek bir patlayc madde konul mas halinde, kaya iinde daha ok miktarda patlay c madde enerjisi depolanm olur. Bu stnlk ise, daha ok i grme ve daha iyi paralanma sonucu nu dourur. Bu husus bilhassa kk apl delikler delinerek patlatma yaplan yeralt madenleri ve t neller iin ok nemlidir. Yine, patlama hz enerjinin aa kma (kayaya uygulanma) hznn bir gstergesidir. Yksek hz bil hassa sert ve orta sert kayalarn kolay paralanmas iin nemlidir. Kuvvet karlatrmas daha ok eit arlktaki patlaycf maddelerin kuvvetlerinin karlatrlmas yoluyla yaplr ve genellikle aadaki forml kullan lr.

Madencilik Blteni / 24

Burada; AKK P- P2 VOD1 VOD 2 = Arlka kuvvet karlatrmas = 1. patlaycnn younluu (gr/cm3) = 2. patlaycnn younluu (gr/cm3) = 1. patlaycnn patlama hz (m/s) = 2. patlaycnn patlama hz (m/s)

Nitrogliserin bazl dinamitlerin emlsiyon patla yclara gre % 25-30 daha az kullanlarak ayn veri min alnd ispat edilmitir. BARUTSAN rnlerinin zellikleri bilimsel an lamda saptanmtr. Teorik olarak hesaplanabilenlerin yansra, llebilenler de hibir tartmaya yol amayacak ekilde saptanmtr. Jelatinit dinamitin yemleme arj olarak stn l ve gc yeralt uygulamalarnda da kantlan mtr. Ucuz diye anlan emlsiyon patlayclarla yap lan yemleme arjlarnn yanl uygulama ile kullan clara nasl para kaybettirdii saptanmtr. Emlsiyon patlayclarla ilgili dier gereklere gelince; emlsiyon patlayclarn terkiplerinin % 6090'n Amonyum Nitrat + Su tekil etmekte olup, pat lama hassasiyetlerini petrol trevi yalar, lbrikantlar ve hassaslatrclar salamaktadr, dolays ile, hem ana girdi olan amonyum nitratn ok ucuz olmas, hem de daha basit bir retim teknolojisi ve ok daha az iilik maliyeti nedenleri ile, youn bir teknoloji ve emek isteyen nitrogliserin bazl dinamitlere gre ol duka ucuza mal olmaktadrlar. Gerek bu bilgiler gz nne alndnda, gerekse patlayc literatrnden anlaldna gre ve ayn zamanda PATARGE Pro jesi ile de teyit edildiine gre, emlsiyon pat layclarn gcnn, ykm gc ok yksek olan nit rogliserin bazl dinamitlere gre % 25 - 30 daha az olduu grlmektedir. Ayrca, emlsiyon patlayc kullanm, ya delik sa ysn artrdndan veya daha geni apl delikler ge rektirdiinden, nitrogliserin bazl dinamitlere nazaran delik delme maliyetlerini de artrmaktadr. Bu neden le, patlayc maliyet hesaplarn yaparken bu hususu da dikkate almak gerekmektedir.

Bir rnek vermek gerekirse; 1. patlayc (x), P^ = 1,20 gr/cm3, VOD-, = 6345 m/s 2. patlayc (jelatinit), P2 = 1,50 gr/cm 3 , VOD 2 = 7527 m/s AKK = ( 1 ' 2 0 x 6 3 4 5 2 f = 0,828 veya %82,8 \1,50x7527 2 / Bu demektir ki 1. patlaycnn (x'in) kuvveti 2. pat laycnn, yani jelatinitin % 82,8'i kadardr. Tm bunlar literatrde bulunan ve llm bilim sel gerekler olmasna ramen, BARUTSAN A.. ODT ile ibirlii yaparak ve TBTAK desteinde, en son teknolojiyi ve ekipman kullanmak suretiyle yrtt PATARGE (Patlatma Teknolojileri Aratr na Gelitirme) Projesi sayesinde, tm bu gerekleri bir kez daha ayrntl ve objektif olarak gzler nne sermitir. ncelikle, irketin kendi mhendislerinin ufku almtr. zellikle Patlatma Biriminde alan mhendisler patlayc maddelerin kaya yaps ieri sindeki davranlarn ve sonularn bizzat gzlem leme ansn bulmulardr. Bu kiiler iin detonasyon hz, detonasyon basnc kavram artk ok baka an lamlar tamaktadr. Titizlikle hazrlanan patlaycla rn uygulamada yanl yemleme nedeni ile nasl ve rim kaybettiini cihaz ktlarnda grebilmektedirler. Patlayc madde - kaya etkileimini, kayann tepki s resini ve ayna hzn hzl kamera aracl ile gz lemleyebilmektedirler. Sonular alnan PATARGE Projesinin saysz teknik kazan im lan ndan bazlarn yle sayabiliriz.

Sonu olarak, eer tketici patlayc madde kul lanmnda ekonomiye nem veriyorsa ki mutlaka y le olmas gerekir o zaman patlayc maddeleri iyi tanmak zorundadr. Patlaycnn seiminde ve kul Bundan byle yabanc teknolojiye gerek duyul lanmnda bilinli ve dikkatli davranmas gerektii madan rn gelitirme almalar yaplabilecektir. gibi, maliyet hesaplarn yaparken delik maliyet Mevcut patlayclarn performanslar ve opti farkn da dikkate almak suretiyle, patlaycnn mum kullanm alanlar ile en ideal patlatma dizaynla fiyat ve verimliliinin (gcnn) ilikisini ok iyi r belirlenebilmektedir. kurmaldr. Aksi takdirde ekonomik davranaym derken zarar etmekle kar karya kalabileceini Arazide kullanlacak patlatma tasarm para unutmamaldr. metreleri net bir ekilde elde edilebilecektir. Madencilik Blteni / 25

14 Mays 1999 -Say : 23695 RESM GAZETE Sayfa : 3

TEKEL DII BIRAKILAN PATLAYICI MADDELERLE AV MALZEMES VE BENZERLERNN RETM, THAL, TAINMASI, SAKLANMASI, DEPOLANMASI, SATII, KULLANILMASI, YOK EDLMES, DENETLENMES CISL VE ESASLARINA LKN TZKTE DEKLK YAPILMASINA DAR TZK Madde 1 -14/8/1987 tarih ve 87/12028 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan Tekel D Braklan Patlayc Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin retimi, ithali, Tanmas, Sak lanmas, Depolanmas, Sat, Kullanlmas, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslanna ilikin Tzn 2 nci maddesinin (A) bendinin 2, 3 ve 7 numaral alt bentleri aadaki ekilde deitiril mitir. "2 - Dinamitler ve emlsiyon patlayclar," "3 - Patlayc madde olarak kullanlan; ieriinde % 34.5 (yzde otuz drt nokta be) ve zeri nitrojen (azot) ve % 0.2 (binde iki) ve daha fazla karbon ieren anfo (hazr amonyum nitrat ve fueloil karmlar), % 0.2 (binde iki) ve daha fazla karbon ieren potas gherilesi (potasyum nitrat) ve % 0.2 (binde iki) ve daha fazla karbon ieren sodyum nitrat." "7 - Sarlatrlm (plastifiye edilmi) olanlar dnda % 12.6 (yzde oniki nokta alt) ve daha fazla azot ieren ve % 25 (yzde yirmi be) den az oranda su veya alkolle slatlm olan her trl nitrosellozlar." Madde 2 - Tzn 3 nc maddesinin (A) bendinin 2 numaral alt bendi ile (B) bendinin 2 numaral alt bendinin (b) iaretli paragraf aadaki ekilde deitirilmitir. "2 -Gvenliksiz patlayc maddeler sya, srtnmeye ve darbeye kar ok duyarl olan nitrogli serin, sarlatrlm (plastifiye edilmi) olanlar dnda kalan % 12.6 (yzde oniki nokta alt) ve daha fazla azot ieren ve % 25 (yzde yirmi be) den az oranda su veya alkolle slatlm olan nitroselloz, trinitrotoluen ve dinamit gibi maddeler." "b - Asl patlayclar, trinitrotoluen, tetril, dinamit, nitrogliserin, sarlatrlm (plastifiye edil mi) olanlar dnda kalan % 12.6 (yzde on iki nokta alt) ve daha fazla azot ieren ve % 25 (yzde yirmi be) den az oranda su veya alkolle slatlm olan nitroselloz gibi maddeler." Madde 3 - Tzn 5 inci maddesinin (E) ve (O) bentleri aadaki ekilde deitirilmi ve bu maddeye aadaki (P) bendi eklenmitir. "E - 3194 sayl imar Kanununun 21 inci maddesi hkmlerine gre alnm yap ruhsat," "O - evre Bakanlndan alnacak i yerinin evreye olumsuz etkisi olmadn belirten belge," "P - i yeri alann snrlayan tm evrenin harekete duyarl sensrler ile alacak aydnlatma ve alarm sistemi ile birlikte ayrca, kameralarla bir merkezden izlenecek ekilde dzenlenmi dona nmlarn kurulduunu gsterir belge," Madde 4 - Tzn 7 nci maddesinin (D) bendi aadaki ekilde deitirilmitir. "D - evre Bakanlndan alnacak, i yerinde artma tesis veya sistemleri kurulduuna ve ilet meye elverili olduuna ilikin belge," Madde 5 - Tzn 8 nci maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. "Madde 8 - Oyun ve elence arac olan patlayc maddelerin retimi iin verilen iletme izin bel geleri yl, bunlarn dnda kalanlara verilen iletme izin belgeleri be yl srelidir. iletme izinleri srenin bitiminde yaplacak tahkikat sonucuna gre yenilenir. iletme izni alm iletmeler, ylda en az bir kez, valilike oluturulacak bir komisyon tarafndan denetlenir. Denetleme sonunda Tzk hkmlerine aykrln tesbit edilmesi halinde, Tzn 129 uncu maddesi hkmlerine gre ilem yaplr." Madde 6 - Tzn 96 nci maddesinin ikinci fkras aadaki ekilde deitirilmi ve maddeye bu fkradan sonra gelmek zere aadaki fkralar eklenmitir. "ikinci gruba giren satc ve tketiciler Valiliklere; nc gruba dahil satc ve tketicilerle maden iletmesi veya stok amac ile kurulmu olan byk datm merkezi sahipleri ise, valilikler kanalyla iileri Bakanlna; bu Tzn 5 inci maddesinin A, B, C, D, E, F, G, L, M ve O bent lerinde belirtilen ve depo yapm iine gre hazrlanan belgelerin eklendii dileke ile bavurarak patMadencilik Blteni / 26

layici madde depo yapm iin izin belgesi almak zorundadr." "Depo inaatnn bitiminden sonra, deponun plan ve projelerine ve Tzn ilgili hkmlerine ve bu konu ile ilgili dier mevzuat hkmlerine uygun olarak yapld anlalan depolar iin depo yap m izni veren mercilerce patlayc madde depolama izin belgesi verilir." "Gezici depo yapm izin belgesi bavurularna, Ek-4 deki rneklere uygun projelerin eklenerek iileri Bakanlna gnderilmesi yeterlidir. Gezici depo yapm ve depolama izni ileri Bakanl nca verilir." "Mevcut depolarn kapasite artrlmas, geniletilmesi ve yeni depolar eklenmesi hallerinde de yukardaki hkmler uygulanr." Madde 7 - Tzn 102 nci maddesinin (F) bendi aadaki ekilde deitirilmitir. "F - Stoklama kapasitesi bebin kilograma kadar olan depolarda en az elli metre, be bin kilogram ve daha fazla olan depolarda en az yz metre uzaklkta, bir metre ykseldiinde ta veya beton duvar yaplarak zerine aynca bir metre ykseldiinde geileri engelleyecek tarzda dikenli tel ekilir." Madde 8 -Tzn 105 inci maddesinin ikinci fkras aadaki ekilde deitirilmitir. "Patlayc madde depolarnda 25 inci maddede ngrlen nlemler alnr. Ayrca,yangnlann nlenmesi amacyla gvenlik uzaklklar iinde kalacak ekilde dzenlenen mekanik veya otomatik alan alarm cihazlar bulundurulur." Madde 9 - Tzn 115 inci maddesinin ikinci fkras aadaki ekilde deitirilmitir. "kinci ve nc gruplara dahil satclarn bildirimlerinde yer alan bilgiler aylk dnemler iin ocak, nisan, temmuz ve ekim ay balarnda valiliklerce ileri Bakanl ve Milli Savunma Bakanlna bildirilir." Madde 10 - Tze aadaki ek maddeler eklenmitir. "Ek Madde 1 - Aada belirtilen hallerden birine giren kiilere, bu Tzk kapsamndaki patlay c maddelerin imali, ithali, sat, satnahnmas, tanmas, kullanlmas, saklanmas ve depolanmas iin izin verilmeyecei gibi bu ilerde ve koruma hizmetlerinde hibir ekilde grevlendirilemez. A - Ateli silahlar ve patlayc maddelerle ilenen crmlerden hkm giymi bulunanlar, B - Taksirli sular hari, deiik zamanlarda iledii ayn veya farkl trden ikiden fazla sutan dolay hapis veya ar hapis ve/veya ar para cezasma mahkum olanlar, C - Taksirli sular hari, bir yldan fazla, hrriyeti balayc cezaya mahkum olanlar, D - Devlet Gvenlik Mahkemelerinin grev kapsamna giren sularla 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu kapsamndaki sulardan birinden hkm giyenler, E - Trk Ceza Kanununun 403 ve 404 nc maddelerinde yazl sularn birinden mahkum olan lar, F- Akl hastalar, psikolojik, nrolojik veya fiziki olarak yapaca ie engel olacak bir rahatszl bulunanlar, G - Yabanc uyruklu olupta iileri Bakanlndan verilmi alma msaadesi bulunmayanlar, H - Onsekiz yam bitirmemi olanlar, I - Kstl olanlar. Bu madde hkmne aykr hareket edenler hakknda Tzn 129 uncu maddesi hkm uygu lanr." "Ek Madde 2 = zin belgesinde gsterilen patlayc maddeler dnda patlayc madde kullan mas veya bu patlayc maddeleri glendirmek amacyla herhangi bir kimyasal madde eklenerek patlayc madde imal edildiinin tespit edilmesi halinde uyan yaplmakszn Tzn 129 uncu mad desinin son fkras hkm uygulanr." Geici Madde - Bu Tzk kapsamna giren patlayc maddelerin retildii, ilendi i ve depoland i yerleri ile bunlara ait veya bamsz patlayc madde depolarnda Tzn yrr le girdii tarihi izleyen iki yl ierisinde Tzk hkmlerine uygun olarak gerekli deiikliklerin yaplmas zorunludur. Bu sre ierisinde durumlarn Tze uygun hale getirmeyenler faaliyetten men edilirler. Madde 11 - Dantay'ca incelenen bu Tzk yaym tarihinde yrrle girer. Madde 12 - Bu Tzk hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.
Madencilik Blteni / 27

You might also like