Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi 2004 / Cilt: 21 / Say: 1 / ss.

165-181

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"nde Kant Felsefesinin Yeri

etin TRKYILMAZ*
zet Bu almann amac, Martin Heidegger'in "ontoloji/metafizik tarihinde" Kant felsefesinin yerinin nasl belirlendiini ortaya koymaktr. Heidegger Kant'n temel sorununun metafizii te-mellendirmek olduunu sylemektedir. Metafizii temellendirmek, ontolojinin i olanann gsterilmesi anlamna gelmektedir. Ontolojinin i olanann aydnlatlmas, Heidegger'e gre, Kant'ta varolana akn olan akln saf bilgilerinin ortaya konmasyla gerekletirilir. Bu, ona gre, ontolojinin temellendirilmesidir. Ontolojinin i olanann aydnlatlmasnda temelde yeralan yeti, ontolojik sentezi gerekletiren transsendental imgelemdir. Transsendental imgelemin zamanla isel bir ilikisi vardr. Heidegger'e gre, Kant koyduu bu temel nnde daha sonra geri ekilmitir. Bunu yapmakla o, varln zamanla olan ilikisi sorununu eksik brakmtr. Anahtar Szckler: Varlk, varolan, ontoloji, metafizik, ama, transsendental imgelem, zaman Abstract The aim of this study is to expose how Martin Heidegger gives place to Kant's philosophy in his own "the history of ontology/metaphysics". Heidegger states that the main problem of Kant's philosophy is to lay the foundation of the metaphysics. Laying of the foundation of the metaphysics means to realize the projection of the intrinsic possibility of ontology. The Projection of the intrinsic possibility of ontology in the Kant's philosophy is realized, in accordance with Heidegger's view, when Kant presents the pure knowledge of reason which is transcendent to the being. For Heidegger, this is the laying of the foundation of the ontology. The fundemantal faculty in the realization of the projection of the intrinsic possibility of ontology is the transcendental imagination which produces the ontological synthesis. The faculty of the transcendental imagination has an intrinsic relation with time. To Heidegger, Kant afterwards recoiled from this established ground; by so doing, Kant could not clearly see the relationship between Being and time.

* Ar. Gr. Dr., Hacettepe niversitesi, Felsefe Blm

165

Heidegger'in "Ontoloji TarihV'nde Kant Felsefesinin Yeri Key Words: Being, being, ontology, metaphysics, transcendence, transcendental imagination, time

Martin Heidegger'in, kendisinin bayapt olarak grlebilecek olan Varlk ve Zaman adl kitab 1927 ylnda, ikinci btnlkl yapt olan Kant ve Metafizik Sorunu ise 1929 ylnda yaynlanmtr. Ayrca o 1927-1928 retim ylnda Marburg'da Kant'la ilgili kendi yorumunu ieren dersler vermitir. Grld gibi Heidegger'in ilgisi Varlk ve Zamann hemen ardndan Kant felsefesine ynelmektedir. Heidegger Kant felsefesini kendi ontoloji gr erevesinde ele almaktadr. O, Kant', varln anlam hakknda soru soran ve bu soruya belirli bir ekilde yant veren geleneksel ontolojinin tarihi iine yerletirir. Bunu yapmaktaki amac ise, Kant' da -belirli noktalarda- iine alan byle bir ontoloji tarihinin tahrip edilmesi (Destruktion) iini gerekletirmektir. Byle bir "tahrip etme"nin ne anlama geldiini ve Kant yorumunun buradaki yerinin ne olduunu gsterebilmek iin, ncelikle Heidegger'in ontoloji grne ve ontoloji tarihinin tahrip edilmesi dncesine birka ana noktada deinmek gerekmektedir. 1. Heidegger'de Ontoloji ve Ontoloji Tarihinin Tahrip Edilmesi Dncesi Heidegger'e gre ontolojinin temel sorusu "varln anlam hakkndaki soru"dur. Ona gre bu soru, gnmzde unutulmutur. yle ki, amz "metafizik"e yeniden evet diyerek ileri bir adm attn dnse de bu soru unutulmutur (Heidegger 1986: 2). Varln (Sein) anlamnn ne olduu sorusu, Aristoteles ve Platon'dan bu yana eitli ekillerde sorulmu ve eitli yantlar verilmitir. Ne ki, Heidegger'e gre, tam da verilmi olan bu yantlarn zellii nedeniyle, kendi kkn antik ontolojide bulan varlk hakkndaki sorunun, yani varln anlam hakkndaki sorunun tekrarlanmas, bu sorunun yeniden sorulmas zorunludur. nk verilen yantlar ounlukla varolan (Seiende) temele alarak varl tanmlar. Heidegger'e gre ise, varolan temele alnarak verilecek bir yant, varln anlamn soran soruya gerek bir yant olmayacaktr, nk varolan ile onun varl ayn ey deildir (Heidegger 1983: 33). Metafizik varolan varolan olarak incelerken, varolann varln soru konusu edinir. Ama metafizik, varolan ile varln ayrmn gznnde tutmaz. Bu nedenle, metafizik varolann varln her soruunda varolan akla kavuturmay denerken, varl gizlemektedir. Bylece tm metafizik tarihi, bir "varln unutulmuluu" (Seinsvergessenheit) tarihidir. Heidegger'e gre "varln unutulmuluu, varln varolandan farknn unutulmuluudur" (Heidegger 1952: 336). Varolann varln soran, ama ayn zamanda, bu sorusuyla varl hep gizleyen metafizik, kendi balangcndan bu yana, varolann varln, her zaman, temel, neden, ilke, (arkhe, aition, Prinzip) olarak kavramtr. Temel, neden, ilke ise bir bulunu (An-

166

etin TRKYILMAZ

wesenheit), bir imdide bulunu olarak kendini gsterir (Heidegger 1988: 62). Varln bir bulunu olarak, bir imdide bulunu olarak temellendirilmesi, varln varolanlara gre, varolanlarn temellendirilmesine gre ele alnmas anlamna gelir. Varl varolanlara gre ele alan, varolanlara gre ele ald iin de varl unutan metafizik, varolanlarn varln soruturduu her yerde bu varl gizler. Heidegger'e gre, "varln anlamn" soru konusu edinen kuramlar varlk ile varolan ayrmn dikkate almamlardr. Ancak, yine bu kuramlar, varl aklamaya alrlarken varolanlar hakknda konuarak varl gizlemekle birlikte, bir varlk anlaynn olumasn da salarlar. Metafizik tarihinde varln anlamna ilikin verilmi yantlar nedeniyle bizde ortalama, belirsiz bir varlk anlay olutuundan, Heidegger'e gre, varln anlam hakkndaki soruyu tekrar sormak zorunludur. Heidegger'in dncesi bu tekrarlanan soruya ynelmitir. Ona gre, bu soruda hakknda soru sorulan (Gefragte), varolan varolan olarak (Seiende als Seiende) belirleyen varlktr (Heidegger 1986: 6). Heidegger'e gre varln anlamnn sorulduu soruda, aranan (Gesuchte) ve hakknda soru sorulan varlk, varlk da varolann varl olduu lde, varlk sorusunu sorgulayan (Befragte) yine bir varolan olacaktr. Bu varolan, adeta kendi varlndan hareketle soru sorar (Heidegger 1986: 6). ok eitli varolanlar arasnda kendisi de bir varolan olan, ama bunun yannda tm varolanlar arasnda varln anlam hakknda soru sorabilen, yani kendi varl hakknda soru sorabilen bu varolan Varolmadr (Dasein). Heidegger, "herhangi bir anda biz kendimiz olan ve bakalar arasnda soru sorma olanana sahip olan bu varolan terminolojik adan Varolma olarak anlyoruz" diyor (Heidegger 1986: 7). Ona gre, kendi varl asndan varlk sorusunu sorabilen Varolma (Dasein) varlk sorusunun yant iin lttr. Heidegger'e gre, eitli varlk tarzlarna sahip olan Varolma kendi varln varoluunda bulur. O, "varolmann u ya da bu ekilde iliki kurabilecei ve herhangi bir biimde daima ilikide olduu varl varolu (Existenz) olarak adlandryoruz" demektedir (Heidegger 1986: 12). Varolma kendisini kendi varoluundan yola karak anlar. Varolmann kendisiyle ilgili anlayna Heidegger varolusal anlay adn vermektedir. Bunun yannda, Varolmann varln oluturan varoluun yaps hakkndaki soru, varoluu oluturan eyin tartlmasn amalar. Tartlacak, ele alnacak olan varoluun yaplar arasndaki ba varolua gelme olarak adlandrlr. Buradan yola karak Heidegger, varl belirli bir ekilde anlayan, bu anlamda da dier varolanlar karsnda belirli bir stnle sahip olan, bu stnl kendi varlk yaps olarak varoluunu gerekletirmesiyle elde eden varolann, yani Varolmann analizine (Daseinsanalytik) girimektedir. Heidegger, sahip olduu varlk tarzlar asndan Varolmann, dier varolanlar karsnda belirli stnlklerinin olduunu sylemektedir. O, Varolmann dier varolanlar 167

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"tide Kant Felsefesinin Yeri

karsndaki ilk stnln ontik stnlk (ontische Vorrang) olarak adlandrr. Bu, ona gre, Varolmann kendi varlnca, yani varoluu tarafndan ynetilmesinin bir sonucudur. kinci stnlk ontolojiktir. Bu, Varolmann, kendi varoluunu gerekletiremeyen dier tm varolanlarn varln anlayabilmesinden kaynaklanr. Bu stnlklerin yannda Varolmann bir nc stnl, onun dier tm ontolojilerin olanann ontik-ontolojik koulu olmasyla ortaya kar (Heidegger 1986: 13). Kendi varl hakknda soru sorabilen, varl bir ekilde anlayabilen Varolma, varln anlam hakknda belirli bir tarzda soru sorma olarak grlen ontolojiyi olanakl klar. Bu anlamda da btn ontolojiler kendi temellerini, ontoloji ncesi (vorontologisch) varlk anlayn kendinde tayan Varolmann ontik yapsnda bulurlar. Bylece Heidegger'e gre, Varolmann existential -varoluunu gerekletiren Varolmann varlk yapsyla ilgili- analizinin dier tm ontolojilerin temeli olduu sylenebilir. Bu da, ona gre, bir temel-onto-loji (Fundamentalontologie) olacaktr. Heidegger'e gre, ontoloji ncesi bir varla sahip olan Varolma, varlk gibi bir eyi (so etwas wie Sein) anlayarak varolan bir yapdadr (Heidegger 1986: 17). Heidegger iin. Varolmann, varlk gibi bir eyi kesin olmayan bir biimde anlamas ve yorumlamas zamandan hareketle gerekleir. Heidegger, "Varolma olarak adlandrlan varolann varlnn anlamn" zamansallkta (Zeitlichkeit) bulur (Heidegger 1986: 17). Bu nedenle zaman, her varlk anlaynn ve yorumunun ufku olarak kavranr. Heidegger varl anlayan Varolmann varl olan zamansallktan hareketle, varlk anlaynn ufku olarak gsterilen zamann kkenine ilikin bir aklamaya gereksinim olduunu belirtir. Bylelikle, varln anlam hakknda soru sorabilen Varolmann ontolojik analizi, Varolmann zamansal varlnn da -bunun yannda varlk anlaynn ufku olan zamann da- analizi haline gelecektir. nk Varolma kendi anlamn zamansallkta bulmaktadr. Heidegger'e gre, varln ve onun tarzlarnn anlamn zamandan yola karak kken-sel olarak belirlemek, onun zamanla ilgili (temporale) olarak belirlenmesi demektir (Heidegger 1986: 19). Ona gre, varlk olarak varln fundamental ve ontolojik olarak ele alnmas, varln bu zamanla ilgililiinin ilenmesiyle gerekleir. Varolmann kendi anlamn zamansallkta bulmas, ayn zamanda, bu "Varolmann zamansal bir varlk tarz olarak kendi tarihselliinin olanann koulu" olmas anlamna da gelmektedir (Heidegger 1986: 19). Heidegger'e gre tarih olarak adlandrlan eyler, yani dnya tarihinde olup biten eyler tarihsellii belirler. Bir zaman iinde olan, zamansal bir varlk olan Varolmada olup biten eylerin varlk yaps, tarihsellik anlamna gelmektedir. Varolma, bu anlamda, tarihselliin olanak kouludur. yle ki, Varolmann varlk yaps temelinde "dnya tarihi" gibi bir ey olanakl hale gelir. Bu nedenle, Heidegger iin "Varolma, herhangi bir andaki kendi olgusal varlnda, daha nce nasl ve ne ekildeyse yine yledir" (Heidegger 1986: 20). Dolaysyla, Heidegger'e gre, Varol168

etin TRKYLMAZ

ma kendi varlnn tarznda kendi gemiidir. Bylelikle, Varolma, u andaki kendi mevcudiyeti ile ayn zamanda kendi gemiini nnde bulan varolandr. Buradan hareketle Heidegger, Varolmann tarihsel olduunu sylemektedir. Buna gre, Varolmann kendi varoluunu gerekletiren, zamansal ve tarihsel bir varlk yapsna sahip bir varolan olduu syleniyorsa, varlk hakknda soru sormann da tarihsellik araclyla belirlenecei ak olacaktr. nk dier varolanlar arasnda bu soruyu sorabilen, ayn zamanda varlk anlayna sahip olan tek varolan olarak Varolmann kendisi tarihseldir. Ancak, Heidegger'e gre, varolmann tarihsel olmas, onun kendi tarihini btnyle bilmesi, onu kendi nnde hazr bulmas anlamna gelmez. Varolmann tarihi onun kendisi iin yitik olabilir. Varolma byle bir tarihi belirli tarzlarda kefedebilir; o, gelenei koruyabilir, izleyebilir ya da gelenein kefedilmesini zel bir grev olarak zerine alabilir. te, Heidegger'e gre, Varolma bu grevi zerine aldnda, tarihsel olarak soru sormann ve aratrmann varlk tarzna girmi demektir (Heidegger 1986: 20). Bunun yannda, Varolma kendi varlnda tarihsellik araclyla belirlendiinden, tarih de sadece soru soran Varolmann varlk tarz olarak olanakl olacaktr. Heidegger Varolmann tarihsellii erevesinde gelenekten sz ederken, belirli bir ontoloji tarihini -balangcn antik Yunan dnyasnda bulan, Ortaa zerinden geerek modern felsefenin ve gnmz felsefesinin kavram yapsn belirleyen bir ontoloji/metafizik tarihini- gz nnde bulundurur. Bu ontoloji tarihinde varlk ve onun yaps sorgulanmam kalr. Geleneksel ontolojinin duru noktasnda sorun varolana aktarlr. Ama bu gelenek ayn zamanda tarihsel Varolmann iinde yer ald gelenektir. Heidegger, varlk sorununa ilikin bir akln, onun kendine zg tarihinden kazanlabileceini dndnden, katlam gelenein gevetilmesi (Auflockerung) ve onun araclyla gizlenmi olann aa karlmas gerektiini savunmaktadr (Heidegger 1986: 22). Bu da ona gre, varlk tarihinin tahrip edilmesi anlamna gelmektedir. Bu tahrip etme, varlk sorunu erevesinde gereklemektedir. Heidegger'e gre, tahrip etme szcnden, ontoloji geleneinin silkinip atlmas eklinde olumsuz bir anlam karlmamaldr (Heidegger 1986: 22). Heidegger "tahrip etme"den, varlk sorusu nclnde varlk tarihine ynelmeyi, yneldii yerde de varl aramay anlar. Bu anlamda tahrip etme gemii yadsmaz. Onu kendi snrlar iinde snrlar ve varlk sorunu asndan deerlendirir; bu nedenle de olumlu bir amaca sahiptir. Heidegger varlk tarihinin tahrip edilmesinde ilk nce, "tahrip etmenin olumlu eilimine uygun bir biimde, genel olarak ontoloji tarihi srecinde, varla ilikin yorumun zaman fenomeniyle bir araya getirilip getirilmediini, getiriliyorsa ne lde getirildiini, bunun yannda da zamanla ilgililik sorununun esasl bir ekilde ilenip ilenmediini" sorun edinir (Heidegger 1986: 23). Heidegger bu sorun erevesinde, Kant'a ontoloji tarihi ierisinde zel bir yer ayrr. Ona gre Kant, kendi aratrmasnn ynn bu
169

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"nde Kant Felsefesinin Yeri

soruna eviren ilk ve tek kiidir. Ancak Heidegger, bu alann, kendine zg boyutlarnda ve merkez ontolojik ilevinde Kant iin neden kapan kaldnn da gsterilebileceini dnmektedir (Heidegger 1986: 23). Bylelikle, Kant in bu alanda neyin karsnda geri ekildii aa kacaktr. Heidegger Varlk ve Zamanda, zamanla ilgililik sorununun nclnde gerekleen tahrip etmenin aamalar iinde Kant'n Saf Akln Eletirisi adl kitabndaki "ematizm" blmn ele alacan, oradan hareketle de Kant'n zaman retisini yorumlayacan syler. Ama Heidegger, Kant'n genel olarak varlk sorununu ihmal etmi olduunu, bununla balantl olarak da Varolmann bir ontolojisini -Heidegger'e gre Kant'n diliyle sylenirse: znenin znelliinin ncel ontolojik bir analizini- eksik brakm olduunu batan varsayar (Heidegger 1986: 24). Bununla birlikte Varlk ve Zamanda ontoloji tarihinin tahrip edilmesi ii gerekletirilememi; bu kitabn ikinci blmnn tm ile ilk blmn nc ksm yazlamamtr. Ancak, Varlk ve Zamandan sonra yazlm kitaplarnda ve verdii derslerinde, Heidegger'in Varlk ve Zamann yazlmam olan bu blmlerini ele aldn grmekteyiz. Richard Wisser, ontoloji tarihinin tahrip edilmesinin Varlk ve Zamanda program haline getirilmi olduunu belirtmektedir (Wisser 1994: 75). Yani Heidegger'in daha sonra, belirli bir sorun asndan felsefe tarihinin eitli filozoflarn ele alp incelemesi, bir programn uygulanmas eklinde gereklemektedir. Ancak, bu programn uygulanmas, her ne kadar belirli bir izgide gereklese de, Heidegger'in felsefesinde Varlk ve Zamandan sonra belirli bir "dn"n gerekletii bilinmektedir. Heidegger'in felsefesindeki bu "dn" hakkndaki tartmalar aktaran Pggeler unlar syler: "... dendi ki, Heidegger srekli olarak Bat metafiziinin varlk hakknda gelitirmi olduu dnceleri tartm ve varlk hakkndaki geleneksel dnceyi baka, yeni bir varlk dncesiyle ikame etmeyi ve gitgide "varlk" zerine bir refleksiyondan "dnya" zerine bir refleksiyona gemeyi denemitir. Bu trl yarglarda Heidegger dncesinin iki kez stste yaratt byk etkinin yansmalarn bulmak mmkndr. lk olarak Varlk ve Zamann yaymlanmasyla birlikte Heidegger felsefesi bir ekzistens felsefesi olarak grlm; ikinci kez, yani kinci Dnya Savandan sonraki yllarda bu felsefe, bir varlk felsefesi ve dnya zerine bir dnce olarak deerlendirilmitir. Ayrca her iki yorum, Heidegger'in terimine bavurularak, filozofun ekzistensden Dasein olarak Varlk'a bir dn (Kehre) yapt belirtilerek birbirine balanmak istenmitir" (Pggeler-Alleman 1994: 17). Burada Pggeler tarafndan aktarlan ve Heidegger'in genel felsefesiyle ilgili olan bir tartma sz konusudur. Pggeler bu tartma ierisinde, Heidegger'in dncelerinde Varlk ve Zamandan sonra belirli bir "dn"n gerekletii grn benimser. Ona gre. Varlk ve Zamanda ortaya konan dncelerden sonra, "insan-varlk" iliki170

etin TRKYILMAZ

sinde vurgu "varlk" tarafna yaplr (Pggeler 1994: 28). Pggeler, Heidegger felsefesindeki dnle birlikte "varlk tarihi zerine dnme" talebinin n plana ktn dnmektedir. Pggeler'in zerinde durduu "varlk tarihi zerine dnme" ifadesi "tahrip etme" kavramna gnderme yapmaktadr. Dolaysyla "tahrip etme" kavramnn ortaya atlmasyla birlikte -yani programlanm bir iin gerekletirilmeye balanmasyla birlikte- Heidegger'in felsefesinde de bir dn balamaktadr. Heidegger'in genel felsefesi hakknda daha ayrntl bir tartma iine girmek, bu yaznn ama ve snrlarn aan bir i olacaktr. Ancak, onun Kant yorumunun kendi felsefesi iindeki yerini gsterebilmek amacyla sylenebilir ki, Kant yorumunun, Heidegger'in Varlk ve Zaman adl kitabyla ikili bir ilikisi vardr: lk olarak, Kant yorumu, Varlk ve Zamanda program haline getirilmi bir iin gerekletirilmesidir; ikinci olarak, Varlk ve Zamanda aktarlan dnceden "dn"n ilk admdr. nk, ontoloji tarihinin tahrip edilmesiyle birlikte, Varolmann varolusal zmlenmesinden varln tarihine bir gei sz konusudur. 2. Heidegger'in Kant Yorumu Heidegger'in Kant yorumu genel olarak, Kant'n Saf Akln Eletirisi adl kitabn gz nnde bulundurur ve onu metafiziin bir temellendirilmesi olarak deerlendirir. Heidegger ilk nce Kant'n felsefeden ne anladn ortaya koymaktadr. Kant iin "felsefe metafiziktir. Saf Akln Eletirisi, bilim olarak metafiziin, bylelikle de genel olarak 'saf felsefe'nin temellendirilmesinden baka bir ey deildir" (Heidegger 1977: 10). Heidegger'e gre Kant geleneksel metafizik kavramndan yola kar. Heidegger, Kant'n kendisinden nceki felsefe geleneiyle balantl olarak metafizikten ne anladn ortaya koymaktadr: Kant, kendi derslerinde A. Baumgarten'in metafizik tanmn kullanmaktadr: Metaphysica est scientia prima cognitionis humanae principia cogti-nens. Heidegger, bu Latince tmceyi, farkl zamanlarda verdii konferanslarnda Al-mancaya farkl ekillerde evirmektedir: "Metafizik insann bilgisinin kavrad eyin ilk nedenlerini ieren bilimdir" (Heidegger 1977:14, Heidegger 1991: 5) ve "Metafizik insan bilgisinin ilk balang nedenlerini ieren bilimdir" (Heidegger 1984: 116). evirideki bu farklla karn Heidegger, alnt yaplan her yerde de, bu ifadenin insann bilgisine deil, insann bilgisince bilinene gndermede bulunduunu vurgulamaktadr. Dolaysyla Kant'n kullanm olduu metafizik kavram, bilginin temellerini deil, varolann temellerini aratran bilimi gsterdii ne srlr. Bylelikle metafizikten, varolan olarak varolan hakkndaki, varolann varl hakkndaki bilim anlalmaktadr. Heidegger, metafiziin Kant'a gelinceye dek geirdii anlam deiimlerini gstermektedir. Bu anlam deiimleri erevesinde, Kant'n devrald geleneksel metafizik kavram belirginlemektedir. Ona gre, Aristoteles'in Hristiyanlktan nceki son yzylda dzenlenen yazlarna physis'le ilgili konulardan sonra gelen anlamnda meta ta 171

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"tide Kant Felsefesinin Yeri

physika ad verilmitir. Heidegger'e gre, bu incelemelerde dnyann btn konu edinilir; tm varolanlarn en son nedeni sorgulanr -ona gre bununla Aristoteles teolojiye dikkat eker- ve ayrca varolan olarak varolan on e on, genel olarak varolan aratrlr. Buradan hareketle Aristoteles, varolan varolan olarak aratran felsefeyi prote phylo-sophia (ilk felsefe) olarak adlandrr (Heidegger 1977: 12). Aristoteles'in kitabnn ismindeki, "fizik"le ilgili konulardan sonra anlamndaki meta, daha sonra fizik olan, deney alannda mevcut olan ve duyulur dnyay (mundus sen-sibilisi) "ama" (berschritt) anlamna dnmektedir. Yani meta, imdi artk "sonra" (post) anlamnda deil, "geme", "ama" (trans) anlamnda kullanlr (Heidegger 1977: 12). Bylece metafizik, deneyim alann aan, duyulurst (bersinnlich) olan varolanlar aratran bilim anlamn kazanmaktadr. Metafizik deney alann aan varolanlardan sz eder: Tanr, bir btn olarak dnya (Welttotalitaet) ve ruh hakknda konuur. Metafiziin hakknda konutuu bu nesneler, metafiziin belirli disiplinine karlk gelirler: Tann-theologia rationalis ya da naturalis, bir btn olarak dnya-cosmologia rati-onalis ve rah-psychologia rationalis (Heidegger 1977: 13). Metafiziin belirli disip-linindeki ortak e, onlarn hepsinin rasyonel bilimler olmasyla ortaya kar. Yani bu metafizik bilimler, deney bilimleri deil, tersine akldan kaynaklanan rasyonel bilimlerdir. Bu disiplinlerin konu edindii varolanlarn olana ve z, her durumda, saf akldan hareketle ve saf dnme yoluyla kazanlan kavramlardan hareketle ancak ussal olarak belirlenir (Heidegger 1984: 111). Grld gibi, metafiziin belirli disiplinleri olarak bunlar, her trl varolanla deil de, yalnzca varolann belirli alanlar ile ilgilidirler. Bunun yannda, Aristoteles'in meta ta physikasmda varolan olarak varolan hakknda konuulmaktadr. Buradan hareketle Heidegger ilk felsefenin znde iki anlaml olduunu belirtmektedir: "O hem 'varolan olarak varolann bilgisi' hem de kendisinden hareketle varolanlarn btnlk (katholou) iinde belirlendii varolanlarn en stn alannn bilgisidir (Heidegger 1991: 7). Burada Heidegger, -prote philosophia ile metafizik arasnda herhangi bir ayrm yapmadan-, bir metafizik tanm da vermektedir. Ona gre metafizik: "varolan olarak varolann ve btnnde varolann esasl bilgisidir" (Heidegger 1991: 8). Aristoteles'ten sonra metafiziin anlamndaki deime, varolann btnnn, Hristiyan inancna uygun olarak tanr, doa (dnya) ve insan eklinde blnmesiyle gereklemektedir. Dolaysyla gelenein anlad anlamdaki metafizik, bir yanda theologia rationalis, cosmologia rationalis ve psychologia rationalism oluturduu metaphysica specialis; dier yanda da varolan varolan olarak, genel olarak ele alan metaphysica generalis olmak zere ikiye ayrlr. Heidegger'in sylediine gre, metaphysica generalis Descartes'tan bu yana ounlukla "ontoloji" olarak adlandrlr. Kant'n kendi derslerinde kulland A. Baumgarten'in Metaphysica adl kitabnda konularn blmlenmesi de 172

etin TRKYILMAZ

bu ayrm gsterir. Baumgarten'in kitab drt ksma ayrlr: 1. Ontologia (Metaphysica generalis); 2. Cosmologia; 3. Psychologia; 4. Theologia naturalis (Heidegger 1984: 115). Heidegger, metafiziin Kant'a gelinceye dek geirdii anlam deiimini ve Kant'n gz nnde bulundurduu gelenei bu ekilde gsterdikten sonra, onda metafizii temellendirmenin ne anlama geldiini aklamaktadr. Heidegger'e gre, Kant da metafizii gelenein anlad anlamda anlar. Ona gre Kant, metaphysica specialisi asl metafizik, son amacna gre metafizik (Metaphysik im Endzweck) eklinde tanmlar. Duyulurst, Kant'a gre, "metafiziin son amac"dr. Heidegger'e gre Kant iin metafizik, akl araclyla, duyusal olann bilgisinden duyulurstnn bilgisine ilerleme bilimidir (Heidegger 1977: 15). Buna gre, Kant'n anlad anlamdaki metafizik bilgi, "ilkin deney yoluyla deil akl yoluyla gerekleen bilgidir, ikinci olarak metafizik bilgi, duyularn tesine -Kant'n dedii gibi: duyulur-stne, temkinli bir ekilde konuulursa da: duyusal-olmayana (Nichtsinnlich)- gemeyi (berschritt) salar" (Heidegger 1977: 15). Yani genel olarak varolann ve onun ana alanlarnn saf rasyonel bilgisi olarak metafizikte, her deneyde zel ve ksmi olarak sunulann tesine geilir (Heidegger 1991: 10). Bylece metafizik, srf akl kavramlarn kullanarak belirli ilkelerle -rnein, eliki ilkesiyle- duyularla ulalamayan bir alanda i grr. Heidegger'e gre, Kant'n bu geleneksel metafizik karsndaki tutumu u ekilde belirlenebilir: O, "bu teorik metafizik bilginin bir zemini var mdr?" diye sorar. Duyulur-st varolanlarn bu bilgisinin kavram ve nermeleri kantlanabilir mi? "Bu bilgi bir deney araclyla, yani dorudan bu varolann grsel deneyi araclyla tasdik edilebilir mi?" (Heidegger 1977: 16). Bu tr sorular temelinde, Heidegger'e gre Kant, metafiziin byle duyulur-st bilginin olana sorusunu sormam olduunu sylemektedir. Bu nedenle Kant, geleneksel metafizii dogmatik metafizik olarak adlandrr. Buna gre Kant'ta metafiziin temellendirilmesi onun kendi i olanann gsterilmesi anlamna gelmektedir. Yani dogmatik metafiziin karsna eletiriyi karmak gerekmektir. Buradan hareketle, Heidegger'e gre, "kendi i olanana snrlar izme anlamnda metafizii temellendirme, imdi her eyden nce metafiziin son amacn hedefler; yani metaphysica specialism zn belirlemeyi ama edinir" (Heidegger 1991: 10). Bu aamaya kadar Heidegger'in Kant'ta metafiziin temellendirilmesi dedii eyin belirli bir yn ele alnd. Metafiziin temellendirilmesinin asl anlam, onun ontoloji -Heidegger'in gz nnde'bulundurduu biimiyle ontoloji- ile ilikisinde belirlenmektedir. Heidegger'e gre, metafiziin -onun i olanann snrlandrlmas anlamnda- temellendirilmesinin metaphysica specialism znn belirlenmesini ama edinmesi, onu ayn zamanda metaphysica generalisin (ontolojinin) olana sorununa gtrr. nk duyulur-st varolan hakkndaki bilginin olanakl olup olmadn sormak, varolan ola-

173

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"nde Kant Felsefesinin Yeri

rak varolann bilgisinin olana sorusuna geri gitmeyi gerektirir. Yani duyulur-st varolan hakknda konumak iin, ncelikle, genelde varolann ne olduu aratrlmaldr. Heidegger'e gre, varolan varolan olarak inceleyen ve varolann varln belirlemeye alan metaphysica generalis kavramnda, Platon ve Aristoteles'ten Kant'a kadar karanlkta kalan, ak olmayan bir eyler vardr. Ona gre, Kant, ontoloji kavramn aydnlatmay ve bu yolla genel olarak metafizik kavramn yeniden kavramay denemitir. Varolann aratrlmasnda Kant matematik temeline dayanan doa bilimlerini gz nnde bulundurmaktadr. Yani o, varolana ilikin belirli bir tutumu gz nnde tutar. Heidegger'e gre, daha ncesinde varolana ilikin belirli bir tutum gelitirmi olan eitli doa aratrmaclarnn aratrmalar, Kant iin metafiziin temellendirilmesinde rnek tekil edecek bir konumdadr. Bu doa aratrmaclar (Galilei, Torielli, Stahl v.b.) kendi aratrmalarnda, doann bilgisinin, akln kendi koyduu yasalara gre gerekletiini gsterdiler. Buna gre doann bilgisi (ontik bilgi), onu nceleyen baka bir bilgi (ontolojik bilgi) araclyla olanakl hale gelmektedir. Bu bilgi varolann varlk yapsn belirleyen bilgidir. Bylece Heidegger'e gre, "Kant, belirli tarzlarda Platon'da nceden kefedilmi olan ilk kez ak bir ekilde grd: varolanlar, zellikle de doadaki varolanlar hakkndaki bilim, varolan varolan olarak konu edinebilmek iin, ncelikle bu varolanlar kendi varlk yaps iinde belirlemelidir" (Heidegger 1977: 45). Bu nokta dikkate alnrsa, ona gre: "metaphysica specialism i olanann tasarm, ontik bilginin olana hakkndaki sorunun zerinden, ontik bilgiyi olanakl klan eyin olana hakkndaki soruya geri gider. Ancak bu, ncel varlk anlaynn znn, yani en geni anlamda ontolojik bilginin znn ne olduu sorunudur. Ontolojinin i olana sorunu bununla birlikte metaphysica generalisin olana hakkndaki soruyu ierir. Metaphysica specialisi temellendirme denemesi, kendi iinde metaphysica generalisin z hakkndaki soruyu aa karr" (Heidegger 1991: 11). Heidegger, varolann ontik bilgisini nceleyen byle bir varlk anlaynn, saf akln kendisiyle ilgili olduunu dnmektedir. Kant'ta varolann varlk yapsn belirleyen, Heidegger'e gre saf akln kendisidir. Bu nedenle Kant saf akl aratrr: "Saf Akln Eletirisinde ('Metafizik hi olanakl mdr?' sorusunu) ama edinerek sentetik olarak ie baladm, yani saf akln iinde aratrma yaptm ve bu kaynan kendisinin hem elerini hem de saf kullanlnn yasalarn ilkelere gre belirlemeye altm. Bu i gtr ve akldan baka hibir eyi verilmi sayarak temele koymayan bir sistemin iine yava yava dnerek giren, dolaysyla herhangi bir olguya dayanmadan bilgiyi asli tohumundan gelitirmeye alan kararl bir okuyucu gerektirir" (Kant 1995b: 23)

etin TRKYLMAZ

Bylece metafiziin temellendirilmesi sorununda, sorunun yn Heidegger'e gre, varolann varlk yapsn belirleyenin -yani saf akln- ne olduuna dnmektedir. Ona gre bu erevede, Kant, ontolojinin olana sorununu "sentetik a priori yarglar nasl olanakldr?" sorusuna indirger. Heidegger Kant'n, gelenee uygun olarak, bilmeyi yarglama olarak dndn sylemektedir. Ona gre, varolann neliiyle ilgili ieriini salayan, daha dorusu varolann kendisini aa karan bilgiyi Kant "sentetik" bilgi olarak adlandrmaktadr (Heidegger 1991:14). Bylece Heidegger'e gre, ontolojik bilginin olana hakkndaki soru, varolann neliini her deneyden nce, a priori olarak salayan sentetik a priori yarglarn znn ne olduu sorusuyla ilgilidir. Bu anlamda ontolojik bilgi, deney ltne dayanmayan -saf akldan kaynaklanan- ilkelere gre yarglama anlamna gelmektedir. Kant, ilkelerden yola karak bir eyi a priori bilen yetiyi saf akl olarak adlandrr. te, saf aklda bulunan ilkeler a priori bir bilginin olanan oluturduu srece, Heidegger'e gre, ontolojinin olanan aa karma ii, saf akln znn aydnlatlmasyla ilgili olacaktr (Heidegger 1991: 14). Heidegger "transsendental" kavram ile ontolojik bilginin olana arasnda da ba kurmaktadr. Ona gre, saf akln, bir eyin a priori olarak bilgisini salayan, bu anlamda da varolann varlk yapsyla ilgili olan a priori sentezinin zyle ilgili bir aratrmay Kant transsendental bir aratrma olarak adlandrr. Bu anlamda "transsendental bilgi varolann kendisini deil, (bu varolana) ncel olan varlk anlaynn olanan, yani ayn zamanda varolann varlk yapsn aratrr" (Heidegger 1991: 16). Heidegger'e gre transsendental, ama (Transzendenz) ile ilgilidir (Heidegger 1984: 179). Heidegger amadan varolann tesinde kalmay anlar: "Varolann tesinde dta durmay ama olarak adlandryoruz." (Heidegger 1994: 35). Varolann tesinde dta duran, varolan aan, Heidegger'e gre saf akldr. Saf akl varolann varlk yapsn belirler; o varolana nceldir. Bu anlamda "ontolojinin olanan sorun edinmek demek, varlk anlaynn bu amasnn olanan, yani zn sormak, transsendental felsefe yapmak demektir" (Heidegger 1991: 16). Buradan kan sonuca gre, metafizik kendi temelini, varolan aan, bu asmasyla varolann varlk yapsn belirleyen, bu anlamda da varolana ncel olan saf aklda bulur. Dolaysyla, Heidegger'e gre, Kant'ta metafiziin temellendirilmesi ile ontoloji arasndaki iliki, temellendirme ontolojinin olanan ortaya koymak anlamnda grldnde aklk kazanacaktr. nk ona gre, "btnnde metafiziin temellendirilmesi, ontolojinin i olanann aydnlatlmas demektir" (Heidegger 1991: 12). Bu da Heidegger'e gre Saf Akln Eletirisinde yaplmtr. Kant, Saf Akln Eletirisinde insan bilgisinin iki temel esini gr (Anschauung) ile anlk (Verstand) olarak gstermektedir. Heidegger bilginin bu iki esinin -bilme ilikisinde varolana bamllk asndan- sonlu insan bilgisinin eleri olduunu sylemektedir. Sonlu insan bilgisine "ak olabilen, ancak kendini gsteren varolandr; yani g175

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"tide Kant Felsefesinin Yeri

rnendir, grntr" (Heidegger 1991: 31). Varolan aan, bu akn yapsyla varolana ynelen sonlu insan aklnn saf eleri olarak gr ve dnmenin (anln) sentezi, He-idegger'e gre, ontolojik sentez olarak adlandrabilir. Anlk kavranlan ile saf grnn sentezi, ontolojik bilginin bu sentezle aa ktn gstermektedir. Heidegger'e gre, Kant'ta bu sentezi gerekletirme ii, bir ara yeti olarak transsendental imgeleme verilmitir. Ontolojik bilgi ama ile ilgilidir. Ama, Heidegger tarafndan sonlu akln en temel yaps olarak gsterilmektedir. Bunun yannda Heidegger'e gre amann tam olarak geerli bir ekilde aa karlmas, transsendental sentezin saf gryle ve bu yolla da saf grnn anlkla ilikisi gz nnde bulundurularak gerekletirilebilir. Bu da Heidegger'e gre, Kant'n transsendental ematizm retisinde akla kavumaktadr. Heidegger ematizmi ontolojik bilginin i olanann temeli olarak gsterir. Buna gre ontolojik bilgiyi olanakl klan sonlu insan varlnn varolan aan yaps, ematizmin nasl gerekletiinin gsterilmesiyle aa kacaktr. Yalnz, ematizm onda, amann znn tam olarak belirlenmesini ifade etmez. Amann znn tam olarak belirlenmesi Heidegger'in "en yksek sentetik ilke" adn verdii, tm sentetik yarglarn en yksek ilkesinin ortaya atlmasyla gerekleir (Heidegger 1991: 114). Ancak bu ilke, ematizm retisinin bir sonucudur. Dolaysyla ematizm, amann yapsn aa karmaktadr. Buradan yola klarak ontolojik bilginin nelii belirlenmektedir. Bu nedenle Heidegger'e gre, ematizm ontolojik bilginin olanann temelidir. ematizm, Heidegger'e gre, kavramlarn duyusallatrlmasyla (Versinnlichung) ilgilidir. Kavramlarn duyusal klnmas, -Heidegger'in ifadesiyle duyusallatrma-, kavramlarn gryle olan ilikisinde, amann ufkunun bir grnmn (imgesini) verme anlamna gelmektedir. Amann ufku, Heidegger'e gre bir duyusallatrma iinde kurulur. Ufkun grnmn ise ancak imgelem salayabilir. Bununla birlikte, ama durumunda saf kavramlar sz konusu olduundan, ama ancak "saf kavramlarn duyusallatnlmasnda oluur" (Heidegger 1991: 91). Heidegger'e gre, "Saf duyusallatrma bir ematizm olarak gerekleir. Saf imgelem emakurucu (Schemabildend) olarak nceden, amann ufkunun bir grnmn (imgesini) verir" (Heidegger 1991: 91). Ona gre, duyusallatrma genel olarak, iinde sonlu bir varln bir eyi grsel yapaca, yani bir eyle ilgili bir grnm (imge) salayabilecei tarz ifade eder (Heidegger 1991: 92). Duyusallatrmann farkl tarzlan Heidegger'de u ekilde belirlenmitir: "1. Grnlerin, yani empirik olarak grnebilir nesnelerin duyusallatrlmas; 2. Duyusal, empirik kavramlarn duyusallatrlmas; 3. Saf duyusal kavramlarn duyusallatrlmas; ve 4. Saf anlk kavramlarnn duyusallatrlmas" (Heidegger 1976: 360,361). Duyusallatrmann bu tarzlarndan drdncs, transsendental emalatrmann konusudur.

176

etin TRKYILMAZ

Anlk kategorilerinin duyusallatrlmasnda, yani onlarn emalarnn kategorilere dayal olarak ortaya karlmasnda, varolan "karya-alan" sonlu bir varln, bu varolan "aan" yaps ne kar. Sonlu bir varln varolan aan yaps, varolann varlk yapsnn belirlenmesinin olana olarak grlr. Buna gre varolann deneyiminin bilgisi, yani Heidegger'in ifadesiyle ontik bilginin olana, kendi temelini, amann yapsn aa karan ontolojik bilgide bulur. yleyse, Heidegger'e gre, "transsendental ematizm ontolojik bilginin i olanann temelidir. O, saf karya almada karya-konan (Gegenstehende), -saf dnmede tasarlanm olan zorunlu olarak zamann saf imgesinde grsel yaparak- kurar" (Heidegger 1991: 108). Heidegger tarafndan ele alnd ekliyle transsendental ematizmin ontolojik bilginin "en iteki z"n gsterdii aa kmaktadr. Buna gre, ontolojik bilginin znn tam olarak belirlenmesi transsendental ematizmin bir sonucudur ve bu tam olarak belirleme, en yksek sentetik ilkede kendi ifadesini bulur. Yani Heidegger'e gre, en yksek sentetik ilke transsendental ematizmle ulalan aamada ortaya konmaktadr . Kant tm sentetik yarglarn en yksek ilkesini u ekilde ortaya koymaktadr: "Genel olarak deneyin olanann koullar, ayn zamanda deney nesnelerinin olanann koullandr" (Kant 1995a: B197). Bu ilkenin ortaya konmasyla, Heidegger'e gre, Kant, sonlu bilginin znn ne olduu sorununu "deneyin olana" sorununa gre ilemektedir. Deney, burada Heidegger'e gre, "varolann sonlu, grlenerek alnan bilgisi" anlamna gelmektedir (Heidegger 1991: 116). Deneyin bu ekilde tanmlanmasna gre, "deneyin olana", "znde sonlu bilgiyi olanakl klan" eyin btnn ifade etmektedir (Heidegger 1991: 117). Bylece deneyin olana, amayla ayn anlamda dnlmektedir. Amann kendi znn btnl ierisinde snrlanmas, deneyin olanann koullarnn belirlenmesi demektir. Bylece saf bilgiyi oluturan elerle ilgili olan aratrma, yani transsendental felsefe -Heidegger bunu, amann zn aa karan felsefe olarak dnmektedir- ontolojiyle ayn anlama gelmektedir. Daha doru bir ifadeyle, ontoloji Kant'ta transsendental felsefe araclyla ortaya kar. Bu, metafiziin temellendirilmesinin bir sonucudur. Buna gre, metaphysica generalisin temellendirilmesi, ontolojinin aa karlmas sonucunu verir. Heidegger'e gre saf emalatrmayla balayan ve en yksek ilkeyle tamamlanan bu srete etkin olan ge sentezi gerekletiren transsendental imgelemdir. Heidegger, transsendental imgelemi ontolojik bilginin kurucu aracs (Mitte) olarak grr. Ontolojik sentezin incelenmesinde, transsendental imgelemin saf dnme ile saf gr arasndaki bir arac olarak sentezi gerekletirdii vurgulanmaktadr. Ayrca Kant'n transsendental ematizm retisinin yorumlanmasndan da saf emalarn transsendental imgelemin transsendental bir rn olduklar aa kmaktadr. Bylece Heidegger tarafndan, "saf eler arasnda yapsal ilikiyi kuran" transsendental imgeleme ontolojik bil177

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"nde Kant Felsefesinin Yeri

gide zel bir ilev yklendii grlmektedir. Heidegger'e gre, transsendental imgelem, ontolojik bilginin i olanann ve bu yolla metaphysica generalisin yapsnn belirlenmesinde temelde yer alr. Heidegger bu ara yetinin, ontolojik bilgideki kendi ilevine gre, varolann deneyini edinmeden nce, "nesnellik ufkunun grnmn" saladn sylemektedir. Bu, imgelemin transsendental bir rn olan saf emalarn bir baarsdr. Yani emalar araclyla gerekleen i, imgelemin rn olarak ortaya kmaktadr. Bundan dolay, transsendental imgelem, retici imgelem olarak da adlandrlr. Heidegger sonlu varln varolan aan yapsn, yani onun amasn yukarda ifade edilen elerin, -sonlu insan bilgisinin saf elerinin- birlii olarak ortaya koyduu iin, bu iki enin yapsal birliini kuran, dier bir ifadeyle, bilginin eleri olarak dnlen her iki gvdenin kk olan transsendental imgelemin, amann yapsnn aydnlatlmasnda temel olarak dnlmesi artc olmayacaktr. O, transsendental imgelemi amann kk olarak grr. Bu nedenle Heidegger, amay oluturan saf yetiler olarak gr ve anlkta transsendental imgelemin izini srmektedir. Heidegger'in ontolojinin temellendirilmesinde transsendental imgeleme bu denli nem vermesinin nedeni, bu yetinin zamanla olan ilikisidir. O, Kant tarafndan ortaya konan transsendental imgelemin zamanla isel bir ilikiye sahip olduunu dnmektedir. mgelem, kendi yapsna gre zamann belirli niteliklerini kendinde tamaktadr. Heidegger'e gre, zamann boyutu imgelemin tarzna karlk gelmektedir. O, Kant'a dayanarak, imgelemde bir eyin suretini karmann (Abbildung) (facultas for-mandi) imdiki zaman tasarmyla, sonradan kurmann (Nachbildung) (facultas imagi-nandi) gemi zaman tasarmyla, nceden kurmann (Vobildung) (facultas praeviden-di) da gelecek zaman tasarmyla balantl olduunu savunmaktadr (Heidegger 1991: 174,175). mgelemle zamann bu i ilikisi, Heidegger'e gre, saf sentezin yapsn belirlemektedir. Heidegger, Saf Akln Eletirisinin ilk basksnda Kant'n imgelemi genel olarak sentez yetisi olarak adlandrmasna dayanarak, sentezin yapsndaki zaman ilikisini gstermeye almaktadr. Heidegger, saf bilginin esinin saf gr, saf imgelem ve saf anlama yetisi olduunu vurgulamaktadr. Saf bilginin bu esinin kkensel olarak birlemeleri sentez olarak ortaya kmaktadr. Kant, sentezin yapsn saf elere gre ekilde ele almaktadr: 1- Grde kavramann (Apprehension) sentezi, 2- mgelemde yeniden retmenin (Reproduktion)sentezi ve, 3- Kavramlardaki tanmann (Recognition) sentezi (Kant 1995a: A98). Heidegger, Kant'ta sentezin yapsnn bu ekilde ortaya konduunu dnmektedir. Saf sentezin yaps bu ekilde konduktan sonra, bu sentezdeki zaman zellii ortaya karlmaktadr. Ona gre, sentezin tarz, zamann imdi, gemi ve gelecek olmak zere boyutuyla balantldr. Yani grdeki kavrama (Apprehension) imdi-

178

etin TRKYILMAZ

ki zaman boyutuyla, imgelemde yeniden retme gemi zaman boyutuyla, kavramdaki tanma da gelecek zaman boyutuyla ilgilidir. Heidegger, sentezin burada ifade edilen tarznn imgelemin bir rn olduunu dnmektedir. Sentezin bu tarzlaryla zaman arasnda kurulan koutluk gz nnde bulundurulursa, imgelemin kendinde bir zaman zellii tad ortaya kacaktr. Heidegger, transsendental imgelemin zaman aa kardn sylemektedir. Buradan hareket ederek o, imgelemin kkensel zaman olduu sonucunu karr. Ona gre, "eer saf kurucu bir yeti olarak transsendental imgelem kendinde zaman kuruyorsa, yani onu aa karyorsa, o zaman (...) transsendental imgelemin kkensel zaman olduu" sylenebilir (Heidegger 1991: 187). 3. Heidegger'in Kant Yorumunun Ulat Sonu Heidegger kendi Kant yorumundan hareketle eitli sonulara varmaktadr. O ulam olduu bu sonular, "kayg", "korku" gibi kendi felsefesinde nemli bir yere sahip olan ve ok bilinen kavramlarla balantya sokmaktadr. Heidegger'in bu ok bilinen kavramlarn tek tek ele almak yerine, onun ulam olduu sonucu gstermeye alacaz. Metafizii temellendirmenin sonlu insan bilgisinin elerinin ilenmesiyle ortaya konduu dncesi temelinde Heidegger, Kant'n varolann varlnn, yani varolann varlk yapsnn ne olduu sorusunu ele aldn dnmektedir. Bu temellendirmede aa kan sonuca gre, varlk ile zamann zsel olarak ilikili olduu grne ontoloji (metafizik) tarihinde ilk kez Kant bu kadar yaklamtr. Ona gre, ilk kez Kant, aratrmasnn ynn varln zamanla ilgisinin nasl kurulabilecei sorununa evirmitir. Yalnz, Kant'n temellendirmesindeki karar verici yn, onun varlk ve zamann balantl olduu dncesine yaklam, aratrmasnn ynn bu noktaya evirmi olmasyla belirlenmez Heidegger'e gre. Onun iin, metafiziin temellendirilmesinde zsel olan ey, Kant'n kendi koyduu bu temel (yani transsendental imgelem) karsnda geri ekilmesinde bulunur. Yani ona gre, bu temellendirmenin sonucunda zsel olan, "konulan temelin transsendental imgelem olmas deil, bu temellendirmenin insan aklnn zn soru konusu edinmesi de deil, tersine znenin znelliinin aa karlmasnda, Kant'n kendi koymu olduu temelin nnde geri ekilmesidir" (Heidegger 1991:214). Heidegger, Kant'n "bu bilinmeyen kkn nnde geri ekilmi" olduunu iddia etmektedir (Heidegger 1991: 160). Bu geri ekilme ona gre, Saf Akln Eletirisinin ikinci basksnda gereklemektedir. kinci baskda, transsendental imgelemin merkez konumu anln lehine bozulmutur. lk baskda transsendental imgelem, "ruhun onsuz olunmaz ilevi" olarak gsterilirken, ikinci baskda bu ifade yerine, "anln ilevi" ifadesi kullanlmaktadr (Heidegger 1991: 161). Bu yolla Heidegger'e gre, saf sentez an-

179

Heidegger'in "Ontoloji Tarihi"nde Kant Felsefesinin Yeri la havale edilmektedir. Bunun bir sonucu olarak, transsendental imgelem artk, duyusallk ile anln ortasnda nc temel yeti olmak konumunu yitirmitir. Heidegger'e gre, transsendental imgelem ikinci baskdaki durumuna gre artk "kendine zg bir yeti olmak anlamnda 'ilev' deil, anln bir baars olarak 'ilev'dir" (Heidegger 1991: 163). Buna gre, ilk baskda ele alnd ekliyle, imgelem -sentezi gerekletiren temel yeti olarak imgelem- duyusallk (gr) ve anla geri gtrlemeyen bir temel yeti olarak grnrken, ikinci baskda anlk tm sentez iin kaynak olma roln stlenmektedir. mgelem, anln bir ilevi olarak ortaya kmaktadr. Bylece Heidegger, transsendental imgelemin artk, "olanakl birliklerinde duyusallk ve anln arasnda asl arac olan bamsz bir temel yeti olarak grev yapmadn, tersine ara yeti olarak, ruhsal yapnn belirlenen iki temel kaynann adeta arasna dtn" sylemektedir (Heidegger 1991:164). Ona gre, imgelemin grevi anla aktarlmtr. Bu sonutan hareketle, Heidegger'in Kant iin Varlk ve Zamann giriinde sylenmi olan, ifade aklk kazanmaktadr. Orada Heidegger, Kant'n "znenin znelliinin ncel ontolojik analizini" eksik brakm olduunu savunmaktadr. Burada bu analizin eksik braklma nedeni olarak, Kant'n bilinmeyen bir kk olarak transsendental imgelem karsnda geri ekilmesi gsterilmektedir. Bu nedenle Kant, Heidegger'e gre, varlk sorununu ihmal etmitir. Bununla balantl olarak da Heidegger'e gre, o Varolmann ontolojisini eksik brakmtr. Heidegger "Varolmann varlk yapsnn aa karlmas"nn, yani kendi anlad anlamda bir ontolojinin Kant tarafndan eksik braklm olduunu savunmaktadr. Ancak ona gre Kant, metafiziin temellendirilmesinde varolann varln soru konusu ederek ontolojinin olanan gstermek istemektedir. Bu da, varolan aan yapsyla varolann varlk yapsn belirleyen akln, bu "ama"snn ortaya konmasyla gerekletirilmektedir. Bu anlamda, Kant, Heidegger'in "ontoloji tarihi"nde dier filozoflara gre ok daha nemli bir yer igal etmektedir. KAYNAKA Heidegger, Martin. (1952). Holzwege. Franfirt am Main: Vittorio Klostermann. Heidegger, Martin. (1976). Logik. Franfurt am Main: Vittorio Klostermann. Heidegger, Martin. (1977). Phaenomenologische Interpretation von Kants Kritik der reinen Vernunft. Frankfurt am Main: Vittori Klostermann. Heidegger, Martin. (1983). Einfhrung in die Metaphysik. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. Heidegger, Martin. (1984). Die Frage nach dem Ding. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. Heidegger, Martin. (1986). Sein undZeit. Tbinger: Niemeyer Verlag. 180

etin TRKYILMAZ

Heidegger, Martin. (1988). Zu Sache des Denken, Tubingen: Niemeyer Verlag. Heidegger, Martin. (1991). Kant und das Problem der Metaphysik. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. Heidegger, Martin. (1994). Metafizik Nedir? (ev. Yusuf rnek) Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar. Kant, Immanuel. (1995a). Kritik der reinen Vernunft. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag. Kant, Immanuel. (1995b). Prolegomena. (ev. . Kuuradi, Y. rnek) Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlan. Pggeler, O.-Alleman, B. (1994). Heidegger zerine tki Yaz. (ev. D. zlem) stanbul: Gndoan Yaynlan. Wisser, Richard. (1994). "Martin Heidegger'in Drtl Sorgulamas: 'Metafizik Nedir?'le ncOlana Bakmak" Metafizik Nedir? iinde (ev. Y. rnek) Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar.

181