KY E T M FONKS YONUNUN RGTSEL GVENE ETK LER VE B R UYGULAMA (Yksek Lisans Tezi) Metin AKTUNA

Ktahya-2007

T.C. DUMLUPINAR N VERS TES Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

NSAN KAYNAKLARI YNET M E T M FONKS YONUNUN RGTSEL GVENE ETK LER VE B R UYGULAMA

Danman YRD. DO.DR. KAZIM DEVEL OLU

Hazrlayan Metin AKTUNA

005911412003

Ktahya2007

Kabul ve Onay

Metin AKTUNAnn hazrlad nsan Kaynaklar Ynetimi Eitim Fonksiyonunun rgtsel Gvene Etkileri ve Bir Uygulama balkl Yksek Lisans tez almas, jri tarafndan lisansst ynetmeliinin ilgili maddelerine gre deerlendirilip kabul edilmitir. ......./....../2007

Tez Jrisi

Do. Dr. B. Zafer ERDOAN

Yard. Do. Dr. Glten GMTEK N

Yard. Do. Dr. Kazm DEVEL OLU (Danman)

Prof. Dr. Ahmet KARAASLAN Sosyal Bilimler Enstits Mdr

Yemin Metni

Yksek lisans tezi olarak sunduum nsan Kaynaklar Ynetimi Eitim Fonksiyonunun rgtsel Gvene Etkileri ve Bir Uygulama adl almamn, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm kaynaklarn kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

.//2007

Metin AKTUNA

ZGEM 1969 ylnda Tekirdada dodu. lk, orta ve lise renimini burada tamamladktan sonra 1987 ylnda Hava Teknik Okullar Komutanlndan, 1995 ylnda Hava dari Lojistik ve Ynetim Okul Komutanlndan, 2004 ylnda Anadolu

niversitesi ktisat Fakltesinden mezun oldu. 2005 ylndan bu yana Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Blm Ynetim ve Organizasyon Yksek Lisans Programna devam etmektedir. Hava Kuvvetlerinin eitli birliklerinde proje subayl ve birlik komutanl grevlerinde bulundu. Halen Eskiehirde 1nci Hava Komutanlnda blk komutan olarak grev yapmaktadr. stihkm naat Tabur

ZET Bu almada alanlarn insan kaynaklar ynetimi ( KY) eitim fonksiyonu ile ilgili alglarnn rgtsel gvene etkilerinin aratrlmas amalanmtr. Ayrca almada alanlarn demografik zelliklerinin KY eitim fonksiyonu ve rgtsel gvene etkileri de incelenmektedir. Anlan amaca ulamak iin ncelikle KY eitim fonksiyonu rgtsel gven ilikisi modeli gelitirilmitir. Aratrmann baml deikeni rgtsel gvenin alt boyutlar olarak kuruma gven, yneticilere ve amirlere gven ile alanlararas gven unsurlar; bamsz deiken KY eitim fonksiyonu alt boyutlar olarak ise; alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei, alglanan alma arkadalarnn destei, renme motivasyonu ve eitimle ilgili kariyer beklentileri unsurlar belirlenmitir. Sz konusu boyut ve alt boyutlarla ilgili hazrlanan bir anket ile Eskiehir ili merkezindeki banka ubelerinde 221 alanla alan aratrmas yaplmtr. Veriler toplandktan sonra korelasyon, t-test, tek ynl varyans analizi ve oklu regresyon analizleri yaplmtr. statistiksel analiz sonular, aratrma

hipotezlerinde ne srld gibi alanlarn KY eitim fonksiyonunun bazlarna ait alglamalarnn rgtsel gveni etkilediini; alanlarn demografik zelliklerinin KY eitim fonksiyonu ve rgtsel gven alglamalar zerinde etkili olduunu gstermektedir.

vi

ABSTRACT In this study, we aimed to examine the impact of employees perceptions about Human Resources Managements (HRM) education function on organizational trust. Also, the impact of employees demographic characteristics on HRMs education function and organizational trust were investigated. In order to achieve above mentioned aim, a model developed regarding the relationship between HRMs education function and organizational trust has been developed. In this, our independent variables were perceived education opportunities, perceived superior support, perceived support of colleagues, motivation in learning, and career expectations regarding education, which were all sub-dimensions of HRMs education function. Our dependent variables were trust to the company, trust to managers and superiors, and trust among employees, which were sub-dimensions of organizational trust. A survey questionnaire was developed and applied to 221 bank employees in Eskiehir city centre. Following data collection, correlation, t-test, one- way ANOVA, and multiple regression analysis were performed. Our result indicates that, employees perceptions of some HRMs education functions have an impact on organizational trust. It was also found that employees demographic characteristics have a relationship with the perceptions of HRMs education function and organizational trust.

vii

NDEK LER

Sayfa ZET v ABSTRACT..... vi NDEK LER vii TABLOLAR L STES ..... x TEZ HAKKINDA....... xi

B R NC BLM KURAMSAL EREVE 1.1 NSAN KAYNAKLARI YNET M ( KY). 2 1.1.1. Personel ve nsan Kaynaklar Kavramlar...... 2 1.1.2. nsan Kaynaklar Ynetiminin Tarihsel Geliim Sreci..... 4 1.1.3. nsan Kaynaklar Ynetimi Tanm ve Amalar... 6 1.1.4. nsan Kaynaklar Ynetiminin nemi... 11 1.1.5. nsan Kaynaklar Ynetiminde Temel lkeler........ 13 1.1.6. nsan Kaynaklar Ynetiminin rgtlenmesi......... 15 1.1.7. nsan Kaynaklar Ynetiminin Fonksiyonlar.... 18 1.1.7.1. Analizleri....... 19 1.1.7.2. nsan Kaynann ngrmlenmesi...... 21 1.1.7.3. nsan Kaynaklar Planlamas..24 1.1.7.4. nsan Kaynan Bulma ve Seme. 26 1.1.7.5. e Altrma (Oryantasyon) ......... 28 1.1.7.6. Eitim ve Kariyer Ynetimi.. 28 1.1.7.7. cret Ynetimi.. 29 1.1.7.8. Gvenlik ve Salk.... 29 1.1.7.9. Endstriyel likiler........... 30 1.1.7.10. Performans Deerleme.............. 30 1.2. NSAN KAYNAKLARI YNET M NDE E T M FONKS YONU.31 1.2.1. Eitim ve likili Dier Kavramlar. 31 1.2.1.1. Eitim Kavram... 31 1.2.1.2. renme Kavram... 32 1.2.1.3. Bilgi Kavram...... 33 1.2.1.4. Yetitirme ve Gelitirme Kavramlar... 34 1.2.2. Eitimin nemi ve Amac.. 35 1.2.3. Eitimde zlenen lkeler. 37 1.2.4. Eitimin Yararlar.. 39 1.2.4.1. Eitimin rgte Yararlar.... 39 1.2.4.2. Eitimin alana Yararlar..... 39 1.2.4.3. Eitimin alan likilerine Yararlar. 40 1.2.5. nsan Kaynaklar Eitim Sreci. 40 1.2.5.1. Eitim htiya ve Amalarnn Belirlenmesi........................... 41

viii

1.2.5.2. Eitim Plan ve Programlarnn Hazrlanmas.. 41 1.2.5.3. Eitim Btesinin Hazrlanmas. 41 1.2.5.4. Eitim Programnn Uygulanmas....... 42 1.2.5.4.1. ba Eitim Yntemleri...... 42 1.2.5.4.2. D Eitim Yntemleri. 43 1.2.5.4.3. Teknoloji Destekli Eitim Yntemleri..43 1.2.5.5. Eitim Sonularnn Deerlemesi.... 43 1.3. RGTSEL GVEN....44 1.3.1. rgtsel Gveni Anlamada Yardmc Konu ve Kavramlar 44 1.3.1.1. Gven Kavramnn Gndemde Olmasnn Nedenleri.. 44 1.3.1.2. Gven Kavram........ 49 1.3.1.3. Sosyal-Beeri ve Entelektel Sermaye ile Ynetiim. 52 1.3.1.4. Sosyal Szleme Kuram. 55 1.3.1.5. rgt ve birlii Kavram........... 56 1.3.1.6. rgt Kltr ve Sinerji Kavramlar... 57 1.3.2. rgtsel Gven Kavram... 58 1.3.3. rgtsel Gvenin Kuramsal Kaynaklar. 59 1.3.4. rgtsel Srelere Etki Eden Gven Trleri.. 61 1.3.5. rgtsel Gvenin Alt Boyutlar...... 64 1.3.5.1. Kuruma Gven..... 64 1.3.5.2. Yneticilere/Amirlere Gven.. 65 1.3.5.3. alanlararas Gven.. 66 1.4. KY E T M FONKS YONUNUN RGTSEL GVENLE L K S .... 68 1.4.1. KY Eitim Fonksiyonu ile rgtsel Gven likisini Aklayan Kuramlar... 68 1.4.1.1. Sosyal Sermaye Kuram... 69 1.4.1.2. nsan Sermayesi Kuram.. 70 1.4.1.3. Psikolojik Szleme Kuram.... 71 1.4.2. KY Eitim Fonksiyonunun ve rgtsel Gvenle likisi. 72 1.4.2.1. Alglanan Eitim Olanaklar ve rgtsel Gven likisi......... 73 1.4.2.2. Alglanan Sosyal Destek ve rgtsel Gven likisi............... 74 1.4.2.3. renme Motivasyonu ve rgtsel Gven likisi..... 75 1.4.2.4. Eitimden Beklenen Kazanlar ve rgtsel Gven likisi 76

K NC BLM METODOLOJ VE BULGULAR 2.1. METODOLOJ .. 80 2.1.1. Aratrma Sorusu 80 2.1.2. Aratrmann Amac ve Kapsam 80 2.1.3. Aratrmann Varsaymlar. 80 2.1.4. Aratrmann Modeli....... 81 2.1.5. Aratrmann Hipotezleri 81 2.1.6. Anket Formu... 82 2.1.7. rneklem ve Snrllklar........ 83 2.1.8. Veri Analizi........................ 84

ix

2.2. BULGULAR.. 84 2.2.1. Gvenilirlik Analizleri Bulgular... 84 2.2.2. Sklk Dalm Bulgular... 85 2.2.3. Farkllklar ncelemeye Ynelik Analiz Bulgular 86 2.2.4. likileri ncelemeye Ynelik Analiz Bulgular.. 89 SONU VE NER LER......... 92 EKLER..... 97 KAYNAKA... 106 D Z N....... 116

TABLOLAR L STES Sayfa Tablo 1.1: alanlara Bak Asna Gre Tanmlayc Kavramlar.... 3 Tablo 1.2: nsan Kaynaklar Ynetimi Model Tanm......... 9 Tablo 1.3: letmelerde nsan Kaynaklar Ynetiminin nemini Belirleyen Faktrler....... 11 Tablo 1.4: KY rgtlenmesine rnek rgt emas......... 17 Tablo 1.5: Analizlerinin Kullanm Alanlar..... 20 Tablo 1.6: nsan Kayna Talebi Tahmin Modelleri........ 22 Tablo 1.7: Gven Trleri...... 62 Tablo 2.1: KY Eitim Fonksiyonu-rgtsel Gven likisi Modeli...... 81 Tablo 2.2: Aratrma anketi gvenilirlik analizleri (Cronbachs Alpha) bulgular... 84 Tablo 2.3: Aratrmaya katlan alanlarn cinsiyet sklk dalm bulgular.. 85 Tablo 2.4: Aratrmaya katlan alanlarn medeni durumu sklk da. bulgular.. 85 Tablo 2.5: Aratrmaya katlan alanlarn ya grubu sklk dalm bulgular. 85 Tablo 2.6: Aratrmaya katlan alanlarn alma yllar sklk dalm bulgular.. 85 Tablo 2.7: Cinsiyet ile baml ve bamsz deikenler arasndaki t-test sonular.... 86 Tablo 2.8: Medeni durum ile baml ve bamsz deikenler arasndaki t-test sonular....... 87 Tablo 2.9: alanlarn alma yllar gruplar arasnda rgtsel gven balamnda tek ynl varyans analizi sonular.... 88 Tablo 2.10: alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven balamnda tek ynl varyans analizi sonular ............................................................................................. 89 Tablo 2.11: rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasndaki korelasyon analizi sonular......................................................................................... 90 Tablo 2.12: Korelasyon analizine gre hipotezlerin durumu....... 90 Tablo 2.13: rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasndaki regresyon analizi sonular .......................................................................................... 91

TEZ HAKKINDA

xii

almann nemi Gnmzde ekonomiden, politika ve siyasete; gnlk yaamdan, kltrel deerlere kadar bir byk deiimin, hatta dnmn etkisi ve basks

hissedilmektedir. Sregelen bu dnmn tanmlanmas ve etkilerin hissedilmesi lkeden lkeye fark ediyor gibi grnse de, bu olgunun uygarlk iin bir fay kr hareketlenmesi gibi tm dnyay etkiledii inkr edilemeyecek bir gerektir. Globalleme veya kreselleme olarak anlan bu dnm, mevcut deerleri sorgulamakta yeni ierikler katmakta deien paradigmalar kavramsallatrmaktadr. Demokrasi, insan haklar ve serbest piyasa geninde oluan liberal politik anlayn ve bu anlay egemen klnmasna olanak salayan artlarn, hzl teknolojik deiimlerle, zellikle bilgisayar ve a sistemlerine dayal bilgi ve iletiim teknolojileriyle desteklenmesi farkl olay ve dalgalanmalara sebep olsa da, fark edilen tek ey: bu deiim ve dnmden kalamayacadr. Ya dnm iselletirilip, bu olgunun bir aktr olarak sahneye klacaktr ya da bu dnmn artlar sizi yok edecektir. Ekonominin sinir ular olan iletmeler bu dnm yeni ekonomi bata olmak zere digital ekonomi, internet ekonomisi, bilgi ekonomisi veya a (ebeke) ekonomisi adlaryla tanmlamaya almlardr. Yeni ekonomi kavram, yirminci yzyln son eyreinden balayarak, ekonomik evresel deiimleri; zellikle bilgi ilem teknolojilerinin (bilgisayar, a ve iletiim) kullanm ile emek-sermaye merkezinden, bilgi merkezli ekonomiye geiin artlarn ifade eder. Bilgi yaratma, kullanma ile paylama ve ynetmeyle ilgili faaliyet ve hizmetlerin ekonominin belirleyicisi olmas bu yeni kavramn merkezinde yer almaktadr. Koel (2003) yeni ekonominin ana zelliklerini yle belirtmektedir; Bilgiyi yaratma, bilgiyi datma ve paylamann (ynetmenin) bu faaliyetlerin ana karakteri olmas, Yaygn bilgisayar kullanm ve bilginin en son iletiim teknikleri ile datm, Bilgiyi reten insan kaynann entelektel sermaye olarak ele alnmas ve deerlenmesi, letme faaliyetleri iinde youn olarak d imknlardan (outsourcing) faydalanma yoluna gidilmesi, letmeler aras stratejik birliktelerin ve ebeke organizasyonlarn arlkl olarak kullanlmas,

xiii

Takm ve ekip baznda alma ve ynetimin ar basmas, letmelerin fiziksel retim ve imalat ilerinden ok hizmet ileri ile uramalar, Elektronik ortamlarn (digital) hkim olmas, bilginin bilgi ilem teknolojileri (bit) ile tanan elektronik ortam formatnda olmas, retici-tketici arasndaki interaktif ilikiye imkn veren teknolojilerin kullanlmasdr.

Yeni ekonomik artlarn bilgi merkezli olmas, bu bilgiyi yaratan ve yneten insann merkez olmas anlamna gelmektedir. Bu paradigma deiimi, kendini iletmelerde eskinin igc ve kol kuvvetine dayal personel anlaynn yerine, bilgi reten ve yneten, zihinsel g ve yaratcla dayal insan kayna anlayn yaratmtr. Dier evresel koullarn etkisi altndaki bu insan merkezli bak iletmelerin yeniden yaplandrma almalar ile yatay ve iletiime dayal organizasyon yapsna gemesini gerekli klarken, insan kaynaklar ynetimi altnda yapsal bir deiime zorlamtr. nsan kaynaklar ynetimi yeni ekonomik artlarn bilgi iisinin, etkin ve verimli klnmasn amalar. nsana bir kaynak olmasnn tesinde bir deer olmas ve i mteri olarak bir hissedar ve ortak gibi bakmay ifade eder. nsan kaynaklar ynetiminin entelektel sermaye ve dolaysyla insan sermayesi anlay erevesinde ortaya koyduu en nemli ilev eitim fonksiyonudur. Hzla deien artlara ve teknolojiye uyum salayp, bilgiye sahip olmann yan sra, bilgi retmek ve ynetmek yolu ile rekabette stnlk salamann yolu eitimden gemektedir. nk bilgi merkezli yeni ekonomik artlarn hzl deiimlere uyum salamann da tesine geerek, proaktif bir anlayla bilgiyi yaratmas srekli eitim ve renmeyi renmek politikalar ile renen alan ve renen organizasyon ile mmkn

grnmektedir. Yeni ekonominin eitimli ve nitelikli bilgi iisi veya alannn, bilgi retmek adna kendi bana yapaca faaliyetler kadar, gnmzn karmak sistemlerinin zm ve bu sistemlere ait bilgi retimi ekip almasn gerekli klar. Ekip almasnn belli bir sosyalite gerektirmesi, bu nitelikli alann ayn zamanda ilikilere dayal kolay iletiim kuran, kendini ifade edebilen ve kltrel farkllklar ho gren zelliklere sahip olmasn da gerektirir. Ekip almasnn yan sra yeni ekonomik artlarda alann baka iletmelere transfer olmas veya iletmesinin birleme veya klme yolu ile deimesi gibi artlara uyum salayacak alann,

xiv

eitimli ve nitelikli olmasnn yannda sosyal yannn ve ilikilerinin gl olmasnn da gerekli olduunu gstermektedir. Dolaysyla bilgi iisi veya alan sadece yksek eitimli ve nitelikli olmakla deil, insanlarla iletiim kurabilen, kendini ifade edebilen, medeni cesarete sahip, sosyal ve ilikilere ynelik olarak ta tarif etmek gerekmektedir. Sosyalliin ve ilikilerin temelinde ise gven unsuru yatmaktadr. Gven unsurunun atomize olarak alan iin neminin yan sra iletme iin nemi bilgi yaratmada ve ynetmede, alanlar aras ibirliine dayal sinerjik bir g meydana getirmesi ile gven ortamnn gerek krizlerde, gerekse stratejik ortaklk, birleme ve klmelerde ortaya koyduu sosyal performanstr. Gerek alann kendine gveni, gerek alanlar aras gven ve gerekse iletmeye duyulan gvenin, psikolojik szlemeler ile ilem maliyetlerini drmesi, ibirlii ile sinerjik bir g yaratarak bilgi yaratp rekabette stnlk salamas, iletmenin kriz ve zor anlarnda bile alanlarnca desteklenmesi anlamnda nemi olduka byktr. Bugn iin rgtsel gven olarak kavramsallaan bu olgu, gnmz artlarnn bitmeyen kriz ortamlarnda, sosyal gvencenin devletten iletmelere getii bu zamanlarda, kreselleme ve g ile giderek daha farkl kltrden alan insanlarn birbirilerini anlamada ve ibirliine gitmede ve ok uluslu irketlerin dnya apndaki ok farkl i anlaylaryla almak zorunda kalmas ile bunun iin ortak ve egemen bir i anlaynn domas anlamnda giderek artan bir ekilde nem kazanmaktadr. etin (2004) bilgiye dayal toplumu belirsizliin, buna bal olarak kaygnn yksek olduu bir toplum grnmnde olduunu vurgular. Bunun temelinde ise dnmn ve srekli deiimin yaratt gven anmas vardr. Tarm toplumundan sanayi toplumuna geii bile tam gerekletirememi lkemizin, 1995 Gmrk Birlii Anlamas ve AB sreci ile son zamanda srekli yaanan siyasi ve ekonomik krizler (1996, 1998, 2000, 2001) insanlarmzda gven anmasn had safhalara getirmitir. Doal olarak bundan iletmelerimizde etkilenmektedir. te bu alma buradan

hareketle, bilgi merkezli yeni ekonominin insan kaynaklar ynetimi erevesinde eitim fonksiyonunun rgtsel gvene etkilerini sorgulayacaktr. Eitimin gelitirme, yetitirme gibi her zaman gz nne alnan teknik ilevlerinin yan sra rgtsel gvene olan etkilerinin akla karlmasyla sosyal yanlarnn da ortaya konmas, eitime farkl boyutlar kazandraca umulmaktadr.

xv

almann Amac letmelerin hzla deien evresel ve teknolojik artlara uyum salamann tesinde, bilgi retip ve yneterek rekabette stnlk salamas, gnmzn kresel yeni ekonomik artlarnda ve insan sermayesi erevesinde eitime artan oranda nem verilmesini gndeme getirmektedir. nsan sermayesine konu olan alann bilgiye sahip olmas kadar onu dier alanlarla paylamas ve ibirlii iinde yeni bilgiler reterek sinerjik bir g oluturmas da nemlidir. Sinerjik gcn gerek alanlar aras ve gerekse alan-iletme arasnda gvene dayal; zorlama olmadan, bir psikolojik szleme ile kendiliinden ve doal olarak oluturulmas daha etkin ve ekonomik olacaktr. Hedeflenen bu durumun nasl yaratlacann ise insan kaynaklar ynetimi erevesinde eitim fonksiyonunun rgtsel gvene etkilerini incelemekle mmkn olacan syleyebiliriz. Bu almann amac psikolojik szleme kuram erevesinde insan kaynaklar ynetiminin bir fonksiyonu olan eitimin; alan tarafndan alglanan eitim olanaklar, alann eitim iin alglad sosyal destek, alann renme motivasyonu ve alann eitimden bekledii bireysel kazanlar alt boyutlaryla rgtsel gvene etkilerini ortaya koymaktr. almada zlenen Yntem Bu alma Aristo mantyla tmdengelim yntemiyle oluturulan kuramsal ereve ile ortaya konan hipotezlerin Bacon mantyla grgl ve tmevarmc yntemiyle oluturulan uygulama blm olmak zere iki aamadan geerek yaplmtr. Kuramsal ereve yerli ve yabanc kaynaklar taranarak, insan kaynaklar ynetimi, insan kaynaklar ynetiminin bir fonksiyonu olarak eitim, rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonunun rgtsel gvenle ilikisi zerine kurulmutur. Uygulama blmnde; Eskiehir ili merkezindeki bankaclk sektrnde faaliyet gsteren 18 farkl bankann 20 ubesinde yaplan aratrma bulgular ve sonular yer almaktadr. almada gerekli veriler, bu banka ubelerindeki 221 alana uygulanan anket yoluyla elde edilmitir. Anket sorularna verilen cevaplar istatistiksel yntemlerle analiz edilerek, hipotezler test edilmi ve ulalan sonular ile nerilere yer verilmitir.

xvi

almann Plan Bu tez almasnn raporu iki blmden olumaktadr. Yazn taranp, yerli ve yabanc kaynaklar incelenerek, birinci blmde aratrmann kuramsal erevesi ortaya konmutur. kinci blmde, kuramsal ereve dhilinde ortaya konan

hipotezlerin ve hipotezlerin snanmas iin yaplan istatistiksel analizlerin sonular verilerek aratrmann uygulama verileri deerlendirilmitir. Son olarak ise aratrmann verilerinin sonular ve sonular paralelinde neriler sunulmutur. Birinci blmde kuramsal ereve bal altnda, kuramsal ereveye ksa bir giriten sonra insan kaynaklar ynetimi hakknda bilgiler sunularak almann bir btn iinde ve hangi bak asyla inceleneceinin kuramsal arka plan aklanmaya allmtr. Aratrma tamamen insan kaynaklar ynetimi bak asyla yrtlmeye allmtr. Daha sonra insan kaynaklar ynetiminin eitim fonksiyonu ele alnarak, ardndan rgtsel gven incelenmitir. Kuramsal ereve iinde son olarak insan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonu ile rgtsel gven arasndaki iliki incelenerek, ne srlen bu ilikinin aklanmasnda kullanlabilecek kuramlar ile ilikinin n grlen boyutlarnn aklamas yaplmtr. kinci blmde kuramsal ereve dhilinde bir aratrma modeli ortaya konulmutur. Bu model araclyla hipotezler ne srlerek, lm almalar iin hazrlanan anket hakknda bilgiler verilmitir. Anket almalarnn sonucunda elde edilen veriler SPSS program kullanlarak analiz edilmi olup, hipotezlerin testine ynelik olarak frekans analizi, t-test, korelasyon ve oklu regresyon analizleri yaplmtr. Analiz sonularnn deerlendirilmesiyle birlikte insan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonu ile rgtsel gvenin arttrlmasna ynelik neriler ortaya konmutur.

TEZ METN

B R NC BLM KURAMSAL EREVE

En genel tanmyla sosyal bilimler, sosyal olgular inceler. Sosyal olgularda, insan gruplarn ve onlarn ortak hareketlerinin aklanmasdr (Duverger, 2002). Ksaca sosyal bilim nitelii; dorudan doruya olgular, bireylerin ve gruplarn davran kalplarn inceleyerek, bunlar arasndaki ilikileri ve nedensellik balarn ortaya koymaktr (Kapani, 2004). Yakn zamanda gzlemlediimiz sosyal olgulardan biri de; hzla deien siyasi, ekonomik, kltrel- evresel koullarn etkisi ile toplum ve bireylerde meydana gelen sosyal deiimler, hatta dnmlerdir (Tokat, 1998; Erkan, 2000). Bu deiimlerden sosyal bir organizasyon olan iletmelerde etkilenmektedir (Halis, 2000). Teknolojik gelimeler ve hz, maliyet, etkinlik geninde artan rekabet karsndaki iletmeler, insan faktrn daha da dikkate almak zorunda kalmlardr (Geylan, 2005). Tam bu noktada, mteri kavram farkllaarak, -iletme alanlar da i mteri deerlendirmesine alnm- amalar dorultusunda rgtsel davrann ve alma ilikilerinin nitelii deimitir (Kaynak, 1995; Doan, 2005). nsan faktr, bir maliyet ve retim unsuru olmaktan karak, deiimin ve sosyal sermayenin aktr olarak, temel deerlerin merkezine yerlemitir (Yksel, 1998; Fndk, 2001). Bugn insan kaynaklar olarak adlandrdmz bu bak as, bir olgu olarak karmza kmakta ve gn getike de farkl tekniklerle hayata geirilmektedir (Bykuslu, 1998). Bu blmde yakn zamanlardaki hzl deiim srecinde kavramsallaan nsan Kaynaklar Ynetimi ( KY) ve KY fonksiyonu eitim ile rgtsel gven incelenerek; niceliksel aratrmann kuramsal erevesi aklanacaktr. 1.1. NSAN KAYNAKLARI YNET M KY personel kavramndan balanarak, tarihesi ve ieriiyle kavramsal olarak ortaya konulacaktr. Ayrca ksaca fonksiyonlar incelenerek, eitim

fonksiyonunun btn iindeki yerinin anlalmas salanmaya allacaktr. 1.1.1. Personel ve nsan Kaynaklar Kavramlar Personel terimi, Franszcadan dilimize aktarlm olup, dar anlamda; bir kuruluun, bir hizmetin grevlileri, bir iyerinde alanlarn tm anlamna gelmektedir (Pskllolu, 2004a: 1067). Terimin kavramsal arka plannda ise alana bak as vardr.

Modern anlamda sanayileme ile balayan alma ilikileri, retim iin insan emeine ve kas kuvvetine duyulan ihtiya sebebiyle alan i gc veya insan gc olarak nitelendirmitir. Fordist retim tarz ile (retim band ve kitle retimi) artan makinelemeyle birlikte alanlar retim aralarndan biri olarak grlm ve personel olarak adlandrlmtr. Personel iletme sahipleri hari yneten, ynetilen herkesi kapsamaktadr. Buradaki temel unsur insanlarla kurulan istihdam ilikisidir. zetle, bir ii yapmak zere iletmede istihdam edilen herkes personel kavram iinde yer alr (Benligiray, 2005). Teknolojik ve endstriyel gelimelerin eliinde retimin daha da kolaylap, dnya apnda yaygnlamas ile pazarlama ve finans ynetimi ne kmtr. Birbirine benzer yntemlerle alan, ayn teknolojiyi kullanan iletmelerin, retim, finans ve pazarlama alanlarnda farkl konumda olmalar, dikkatleri makine, yntem ve tekniklerden, alan insana ekmitir (Benligiray, 2005). rgtsel davran veya endstri psikolojisi ad altnda disiplinleen bu aratrmalar sonucunda; psikoloji ve sosyoloji bilimleri, ynetim ve organizasyon konularnda insan faktrn daha da ne karmlardr (Tevrz, 1997; Sabuncuolu ve di., 2003). Bu dnemde insann rgt ve iletme iin nemini vurgulamak amacyla, personelden daha geni bir anlama sahip insan kaynaklar kavram kullanlmaya balanmtr. Gnmzde ise iletmelerde endstri odakl olmaktan enformasyon/bilgi odakl olmaya doru bir dnm yaanrken, insan kaynak olmann da tesinde, insana ve alana yaplan byk yatrmlar sebebiyle sosyal sermaye, insan sermayesi veya entelektel sermaye olarak nitelendirilmektedir (Barutugil, 2002). Tablo 1.1de bir iletmede alanlar tanmlamak iin kullanlan kavramlarn eitli alardan karlatrlmas bulunmaktadr. Tablo 1.1: alanlara bak asna gre tanmlayc kavramlar
Tanmlayc Kavramlar gc nsan gc Personel nsan Kaynaklar Entelektel Sermaye retim Yntemi nsan emeine dayal Pazarlama ve Makineye Finans dayal Rekabette stnlk Makineye ve otomasyona dayal Bilginin retilmesinde Otomasyona kullanlmasnda dayal rekabet verenlerin Temel lgi Oda retim alana Bak retim arac ve maliyet unsuru retim aralarndan biri ve maliyet unsuru Tm alanlar Elde edilmesi ve gelitirilmesi gereken temel kaynak Bilgi icileri bata Temel yatrm olmak zere tm ve sermaye alanlar Kapsad alan Grubu Ynetici Olmayanlar Tm alanlar alan Nitelikleri Kas kuvveti Kas kuvveti, yetenek ve zeka Bilgi, beceri, temel yetenekler, potansiyel ve yetkinlikler Bilgi, beceri, temel yetenekler, potansiyel ve farkllklar

(Benligiray, 2005, Sh: 4den uyarlanmtr.)

1.1.2. nsan Kaynaklar Ynetiminin Tarihsel Geliim Sreci letmelerde grlen yapsal ve dnsel deiiklikler makro ekonomik ve politik evrede yaanan deiim rzgrlarndan bamsz deildir (Bykuslu, 1998:9). Bu anlamda insan kaynaklar ynetiminin tarihsel geliimi ekonomik ve politik deiim srecinde i ve insan ilikilerinin; bir bakma da alma ilikilerinin kabuk deitirmesi ile oluan artlarn ie ve insana bak asnn tarihesidir. Fndkya gre (2001), insan kaynaklar ynetiminin tarihsel geliim srecini, insana ilikin bilgilerin edinildii ilk alara kadar gtrmek mmkndr. lk alardan 19. yzyla kadar olan sreyi ilkel ve tarmsal topluluk dnemi olarak kabul edersek, bu dnemde; retim, blm ve tketim ilikileri iktisadi grnme sahip toplumsal ilikilerdi. En nemli retim arac toprakt. Yani alma ilikileri toprak temelinde efendi-kle ilikisine dayanyordu(Kottak, 2002).

Sanayileme ile birlikte insanlar dikkatlerini topraktan makineye yneltmiler ve bu hzl makineleme bilimsel ynetimi de beraberinde getirmitir (Fndk, 2001). Bilimsel ynetim anlay iblm ve biimsel rgt yaps zerinde durarak, verimlilii artrmak zerine younlamas, verimlilii salamada insan ve alan gz ard ettii iin byk eletirilere maruz kalmtr (Koel, 2003). Baz aratrmaclar bu eletirilere ramen bilimsel ynetim veya klasik ynetim-organizasyon anlaynn cret kavramn geniletmesi, ayrca kayt tutma anlamnda da olsa ciddi olarak personel ynetimi uygulamalarnn balamasn insan kaynaklar ynetiminin balangc saymaktadrlar (Bykuslu, 1998; Yksel, 1998; Benligiray, 2005). merkezli bak asyla balayan, retimin arttrlmasna ynelik Hawtorne aratrmalar sonucunda insani yaklamlarn ve etmenlerin verimlilikte byk etkisi olduu grlmtr. Bu aratrmalar sonucunda balayan Neoklasik veya davranc akm, rgtn biimsel grnen yapsna, biimsel olmayan doal ve insani yaplamann etkileri zerine dikkat ekmitir (Akun ve di., 2003). Klasik anlayn rgt tekno-ekonomik tanmlamasna karlk, bu yeni bak as (neoklasik) rgt sosyal sistemler olarak niteleyerek, doal i gruplarnn, i verimliliinin ve tatmininin zerine etkilerini sorgulamtr programlaryla, (Yksel, iletme 1998). baznda in gelitirilmesi ve iin

zenginletirilmesi

alanlarn

yeteneklerinin,

fikirlerinin ve becerilerinin kullanlmasna ynelik admlar atlmtr (Bykuslu, 1998). nsan Psikolojisine ynelik aratrma verilerine paralel olarak, i ortamndaki i

tatminleri, motivasyonlar, rgt ortamna uyumlar; ksacas endstri ilikileri nemli bir alma ve aratrma alan olmutur. Fakat tm bu aratrma ve uygulamalar, verimlilik temelinde, insana ve alana bak asn etkilese de, deerlendirmeler bir btn olarak yaplmayp, tekil olarak alglandndan yetersizlikler ile karlalmtr (Fndk, 2001). nk verimlilik programn hazrlayp, bunlar dzenleyen, iyi ilikiler yaratabilen ve alanlarn desteini alan ynetimdir (Kanawaty, 2004:13). Ynetimin alanlara ynelik yapt sosyal faaliyet ve uygulamalar ile iyiletirmelerin ounun hayal krc olmas ve verimlilie yansmamasnn nedeni alana gsterilen zen ve dikkatin gstermelik olmasndan kaynaklanmtr. Ynetim bu uygulama ve aratrmalar getirisi olmayan faaliyetler olarak alglamtr (Yksel, 1998). Yani sadece i ve alma psikolojisi, personel ynetimi, eitim ve endstriyel ilikiler asndan bakn yeterli olmad, insana ilikin olgu ve olaylarn bir btn olarak ele alnmas gerektii ortaya kmtr (Benligiray, 2005). nsan kaynaklar ynetimi bu btnl oluturmak zere ortaya kmtr (Fndk, 2001). Btnlk anlay ( nsan kaynaklar ve ynetimi) 1950li yllarda Amerika Birleik Devletlerinde (ABD) ortaya ksa da, 1980li yllara gelene kadar gereken ilgiyi grmemitir. nsan kaynaklar ynetiminin bu tarihlerde ilgi ekmesinin nedeni

ekonomik, politik ve kltrel makro koullardaki deiimlerdir. Bunlardan en nemlileri ekonomik durgunluk, uluslararas rekabetin artmas, baz lkelerde verimliliin durma noktasna gelmesi, sendikalarn kollektif istihdam zerine etkilerinin azalmas olarak sayabiliriz. Ayrca Japonyann farkl anlay ve retim tarzlaryla ABD ve ngiltereye kar salad rekabet stnl de etkili olmutur. Bu dnemde hizmet sektrnn, retim sektrnn nne gemesi; yksek teknolojiye (hgh-tech) ynelinmesiyle, geleneksel endstri (sanayi devri) retim tarzlarnn terk edilmeye balanmas; nano teknoloji ve robot sanayi ile yaanan teknolojik devrim, rekabet ortamn gerginletirmi ve firmalar sarsmtr (Bykuslu, 1998). Yaanan hzl deiim rgt ve iletmelerde yeniden yaplandrmay gndeme getirmitir. Yeniden yaplandrma ile i ve insan ilikileri deimitir (Vardar, 2001). Sanayi toplumunun baskn retim tarz olan makine ile retim; ileri teknoloji ve robotlama ile alarak, insan giderek dnce ve bilgi reten ilerde almasna ve dolaysyla fiziksel gce dayal ilerin azalmasna yol amtr (Fndk, 2001). letmelerin ellerindeki alanlarnn nitelii, rekabet yeteneklerini ve baarlarn

belirleyen temel unsur haline gelmitir (Buzan ve di, 2001). nsan retim srecinin bir paras olmaktan karak, retim ve hizmet srecini belirleyen, ynlendiren ve koordine eden bir g olarak ayrca nem kazanmaya balamtr (Bozkurt, 2003). Bylece i ortamndaki insann (alann) rol deimitir. nsana yaplan tm harcamalar

herhangi bir gider olarak deil, insan kaynana yatrm olarak deer kazanmtr. Tm bu hzl deiimlerin ve hatta dnmlerin iletme iin ifade ettii ey; alanlarn insan olduklar gereidir (Fndk, 2001). Yksele (1998) gre, insan kaynaklar ynetiminin tarihsel geliim sreci dnem olarak zetlenebilir. Bunlar klasik dnem, neoklasik dnem ve 1980li yllardan gnmze kadar olan dnem olarak sayabiliriz. Birinci dnem, klasik ynetim ve rgt anlaynn alan bir retim arac ve maliyet unsuru olarak kabullenip, sadece kaytlarnn tutulduu dnemdir. Bu dnem personel ynetiminin ve gnmz insan kaynaklar ynetiminin balangc olup, ilk tekniklerin ( e alma, i eitimi v.b.) uyguland devredir. kinci dnem, insan ve alana nem verilip, bir takm aratrma ve uygulamalar ile bu salanmaya allsa da, ynetimlerin bu uygulama ve aratrmalar getirisi olmayan faaliyetler olarak alglad dnemdir. nc dnem insan kaynaklar ynetimi, 1980li ve takip eden yllarda yaanan deiikliklere bal olarak gelimitir. Uluslararas rekabetin artmas, ekonomik durgunluk, verimliliin dmesi, daha ok sayda kadnn i hayatna girmesi gibi eitli sosyo-ekonomik ve politik nedenlerle iletmelerde yaanan deiimlerdir. Bu deiikliklerin etkisi ile alan bir maliyet ve retim arac olarak alglanmaktan te deiimi gerekletiren, yeniden yaplandrmann temel ta ve en nemlisi rekabette stnlk salayan bir unsur olarak grlmtr. Stratejik yaklam tarz ile insan kaynaklar ynetimi n plana kmtr. 1.1.3. nsan Kaynaklar Ynetiminin Tanm ve Amalar Tanm yapmak zor itir; teden beri bilim adamlar tanm yapmakta zorlanm olup, ok geni boyutlar olan bir konunun birka cmle ile net bir biimde ortaya konmas hite kolay olmamtr (Geylan, 1993). Nitekim insan kaynaklar ynetiminin tanmlar alt alta konulduunda tip yaklamn olduu grlmektedir (Guest, 1989a). Bunlar;

1) Genel olarak insan kaynaklar ynetimini personel ynetimine verilen yeni bir ad olarak ele alan yaklamlar, 2) nsan kaynaklar ynetimini personel ynetiminden farkl grp, insan kaynaklar ynetiminin bir kurama dayandrlmas gerektiini, kuram gelitirmenin de sosyal bilimlere dayanlarak mmkn olabileceini ileri sren yaklamlar, 3) Stratejik insan kaynaklar ynetimi yaklamdr. Birinci yaklamda temel dnce iletme ierisindeki personelin ilevsel faaliyetleri olup, daha nceden varolan personel ynetiminin ayn ierikle daha modern bir isme kavumasdr (Kancolu, 2001). Personel blmnn ad insan kaynaklar oldu. zellikle lkemizde baz iletmelerde sadece bir terminoloji deiimi, modaya uyma ve deien uygulamalar takip etme amal organizasyonlarda, ynetmeliklerde ve yneticilerin nvanlarnda yaplan deiiklikten te bir ey yaplmad. En basitinden personel mdr gibi nvanlar insan kaynaklar yneticisi olarak deitirildi (Aycan, 2000; Erek, 2003). Oysa tarihsel geliim srecinde de ksaca incelediimiz gibi personel ynetimi ile insan kaynaklar ynetimi arasnda nemli farkllklar bulunmaktadr. Benligiraya (2005) gre, personel ynetimi ile insan kaynaklar ynetimi arasndaki temel farkllklar u ekilde zetleyebiliriz. Temel fark felsefi dzeyde, ileve bak asndadr. Personel ynetimi i odakl, insan kaynaklar ynetimi ise insan odakl bir bak asna sahiptir. Buradan, personel ynetiminin insan byk lde gz ard ettii ve sadece ilerin en iyi ekilde yaplmas zerine odakland; insan kaynaklar ynetiminin ise dorudan ilerin en iyi ekilde yaplmasn salamak iin insan ilgilendiren her trl durumla ilgilendii anlamna gelir. Personel ynetimi insan temel bir maliyet unsuru grp, tm uygulamalarn buna gre yapar. nsan kaynaklar ynetimi insana deerlendirilmesi ve

gelitirilmesi gereken bir kaynak olarak bakar. Personel ynetimi, personelle iletme, iletmeyle devlet arasnda ve daha ok alanlarla ilgili mali-hukuki ilikileri ieren bir blm niteliinde olup, insan kaynaklar ynetiminin nemli bir alt alma alann oluturur. Bir bakma personel ynetimi ve insan kaynaklar ynetimi birbirinden farkl ama tamamen

ayr eyler deildir.

nsan kaynaklar ynetimi personel ynetimini de

kapsayacak ekilde yrtlr. Personel ynetimi anlay daha ok geleneksel, hiyerarik rgt yaplar iin geerlidir ve ast-st ilikisini esas alr. Dolaysyla daha ok ynetici olmayan personelle ilgilenir. nsan kaynaklar ynetiminde ise, rgtte ynetici olan veya olmayan herkesin ibirlii iinde almas, birbirini anlamas ve rgtsel performansa mmkn olan en yksek katky yapmas nem tar. Personel ynetimi ksa vadeli ve gnlk ilerle urarken, insan kaynaklar ynetimi uzun vadeli ve stratejik bir bak asna sahiptir. Bu nedenle personel ynetimi daha alt rgtsel dzeyde faaliyet gsterirken, insan kaynaklar ynetimi faaliyetleri st dzeyde, ynetimin merkezinde yer alr. Personel ynetiminin etkililii nceden belirlenmi personel politikalarnn baar ile uygulanmas ile llr. Buna karlk insan kaynaklar ynetiminin baars rgtsel performansn artmas ile deerlendirilir. Buradan da anlald gibi yeniden adlandrma yaklamnda personel ynetimi ile insan kaynaklar ynetimi arasnda felsefi dzeyde, ilevsel dzeyde ve personel ynetimi uygulamalarnn ynetim tarafndan belirlenmi deerlerle

btnletirilmesi dzeyinde farkllklar mevcuttur (Yksel, 1998). kinci yaklamda gelitirilen kuram ile yneticilere insan kaynaklar ynetimi ve dncesi konusunda bir ereve sunulmaktadr. Kuram insan kaynaklar politikalar, insan kaynaklar ktlar ve rgtsel ktlar olmak zere unsuru kapsamaktadr. zetle insan kaynaklar ynetiminde bir kurama dayal modeller kurularak uygulamaclara ne yapldn gstermek, kavram gelitirmek amal bir yaklamdr (Yksel, 1998). rnein Guest (1989b) tarafndan gelitirilen bir modelde, yeni bir insan kaynaklar ynetimi erevesi nerilmitir. zerinde durulan nokta insan kaynaklar ynetiminin hedefleri, politikalar ve dourduu sonular arasnda dorusal bir balant olduu ve bunun ise baz nemli organizasyon ilkelerinden kaynakland vurgulanmaktadr. Bu ilkelerin stratejik entegrasyon, yksek ballk, yksek kalite ve esneklik olduu savunulmaktadr. Bu drt unsurun birlemesinin etkili bir organizasyon yapsn oluturduu ve bununda detayl olarak insan kaynaklar modellerini dourduu ileri srlmektedir. Tablo 1.2de ise, Kancolu (2001: 22) tarafndan bir model ile yaplan insan kaynaklar ynetimi sistemi tanm grlmektedir.

Tablo 1.2: nsan kaynaklar ynetimi sisteminin model tanm

G RD
AKTRLER Hissedarlar Ynetim ciler Devlet Toplum Sendikalar

FAAL YETLER
rgte, insana ve ie ynelik planlama Stratejik KY nsan kaynaklar planlamas analizi

IKTI

nsan kaynaklarnn salanmas Bulma Seme Yerletirme

EVRE gcnn zellikleri stratejisi ve durumu Ynetim stratejisi piyasas Sendikalar Teknoloji Kanunlar Toplumsal deerler

Performans oluturma K Gelitirme Eitim Kariyer gelitirme cileri dllendirme deerlemesi cret ve yardmlar K Korunmas Salk ve gvenlik Endstri likileri

Performans Verimlilik Kalite Memnuniyet Rekabet Ballk Yeterlilik Eitlik Muhafaza etme Etkinlik

Uzun dnemli sonular Bireysel refah rgtsel etkililik Toplumsal refah

Heywooda gre (2006:25), modeller; nemli ilikileri ve karlkl etkileimleri vurgulayarak, anlamay kolaylatrmay amalayan niceliksel verilerin teorik bir ifadesidir. Ancak yukarda rnek olarak verilen modeller, niceliksel verilere dayanp, etkileri deneysel olarak ispatlanamadndan kuramlar ksmi modeller olarak kalmtr (Bykuslu, 1998;Yksel, 1998). nc yaklam olan stratejik insan kaynaklar ynetimi, iletmelerin insan kaynaklarn nasl daha etkin ve etkili kullanarak rekabet stnlklerini artrabilecekleri konusu zerinde duran, pazar ve mteri odakl bir yaklamdr (Yksel, 1998). Gnmzde iletmelerin varlklarn uzun dnemlerde srdrebilmeleri iin kaliteli ve hzl mteri hizmeti vermelerinin nemi de artmtr. Bugnn deien piyasa koullarnda mteriye en ksa srede cevap verebilmenin ve zellikle bu ekilde rekabet avantaj salamann yolu, karar verme ve uygulama hakknn mteri ile dorudan temas halinde bulunan alana kaydrlmasdr. alanlarn verimliliinin ve yaratclnn rekabet avantaj salad bir iletme yaratabilmek, ancak onlarn kendi problemlerini zmelerine, yaratclk ve sezgilerini gstermelerini salamakla olur (Doan, 2003). Bunu salamak ise insan kaynaklar ynetiminin grevidir. Baz

10

aratrmaclara gre insan kaynaklar ynetiminin temel amac mutlu, verimli ve pozitif dnen alanlar yaratmaktr (Geylan, 2005). Dolaysyla insan kaynaklar ynetimi, alanlarn daha mutlu, daha retken olabilmeleri iin ne yapld, ne yaplabilecei ve ne yaplmas gerektii zerinde durur. Buradan hareketle insan kaynaklar ynetimini u ekilde tanmlayabiliriz:
rgtte rekabeti stnlkler salamak amacyla gerekli insan kaynann salanmas, istihdam ve gelitirilmesi ile ilgili politika oluturma, planlama, rgtleme, ynlendirme ve denetleme faaliyetlerini ieren bir disiplindir. (Yksel,

1998: 8) Bu tanm iki tip faaliyete iaret etmektedir. Birincisi eskiden personel ynetimi olarak isimlendirilen personel seimi, ie yerletirme, kayt tutma, atama, sicil dzenleme vb. gibi konular ieren beceri, yntem ve uygulamalar kapsayan tekniklerdir. kincisi ise, insan kaynana ilikin politikalar, planlar, alma ilikileri, rgt ii ve d deiimler karsnda alanlarn uyumu ve durumu gibi daha geni al stratejileri kapsar. Gnmzde insan kaynaklar ynetimi bir yandan alan bulunmas, seilmesi ve yerletirilmesini ierirken, dier yandan alanlarn eitimi, gelitirilmesi,

glendirilmesi, deerlendirilmesi ve kariyeri gibi motivasyon ve ynlendirme faaliyetlerini de ierir. Bu faaliyetler rgt ama ve hedefleri ile alanlarn ihtiyalar arasnda denge kuracak ekilde yrtlr. Bu balamda insan kaynaklar ynetiminin iki temel ama zerine odaklandn syleyebiliriz (Palmer ve di., 1993; Sadullah, 2002; Filizz, 2003). Bunlar: 1) alan verimliliini artrarak iletmenin ama ve hedeflerine ulamasn salamak, 2) alanlarn ihtiyalarn ve geliimlerini salayarak, i yaamnn niteliini ykseltmek. nsan kaynaklar ynetimi amalarn bahsedilen iki temel odaklanma zerinden aadaki ekilde de sralamak mmkndr (Fndk, 2001). rgtn amalarna ulatrlmas, alan ihtiyalarnn karlanmas, rgt yapsna ynelik almalar, Eleman seimi srecinin gerekletirilmesi, alanlarn eitim ve gelime ihtiyalarnn karlanmas,

11

alanlarn deerlendirilmesi, Uygun alma ortam, uyumlatrma ve atmalarn zm rgt gelitirme ve rgt verimliliinin artrlmas.

1.1.4. nsan Kaynaklar Ynetiminin nemi Baz aratrmaclar insan kaynaklar ynetiminin kat (hard) ve yumuak (soft) olmak zere iki alt boyutunun olduunu ileri srmektedirler. nsan kaynaklar ynetiminin yumuak yz iletiim, motivasyon ve liderlii vurgularken, kat yz dier ekonomik faaliyetlerde olduu gibi -insan kaynan ynetirken de maliyeti n plana karmann gerekliliini ne srerek- rasyonellii vurgulamaktadr (Storey ve di., 1992, Kancolu 2001den alnt). te insan kaynaklarnn nemi bu

rasyonelliin sonucunda ortaya kmaktadr. Gnmzde insan kaynaklar ynetiminin bu kadar gndemde olmasnn nedeni alanlarn niteliklerinin ykselmesi ve emek maliyetleri, alan verimlilii ve hzl deiim ortam ile bu deiimin alanlar zerindeki etkisidir (Sadullah, 2002a). zetle insan kaynaklar ynetimi neminin Tablo 1.3de grlen maliyet, verimlilik ve deiim faktrlerinin etkisiyle her geen gn daha da arttn syleyebiliriz. Tablo 1.3: letmelerde insan kaynaklar ynetiminin nemini belirleyen faktrler

NSAN KAYNAKLARI YNET M

MAL YET

VER ML L K

DE M

Her trl ekonomik faaliyetin temelinde, hangi teknoloji kullanlrsa kullanlsn emek yatar. Zira emek faktr olmadan, dier retim faktrlerinin (doa, sermaye ve giriimci) kendi bana retimde bulunmalar dnlemez (Tokat ve di., 2004). Emek; ekil itibaryla son yllarda deiime urasa da, deerinde herhangi bir azalma olmamtr. Deien retim sreleri olmutur. Yani ileri teknoloji ve otomasyon sonucunda emek fiziksel gten, bilgi temelli zihinsel gce doru bir

12

ilerleyi iindedir. letmelerin ihtiya duyduklar emek ihtiyac, retim srelerindeki deiimden dolay alanlarn nicel olarak azalmasna sebep olurken, bu ihtiyacn yksek nitelikteki, eitimli ve pahal bir emekle karlanmas gerekmitir. Drucker (1994) tarafndan bilgi iisi olarak nitelenen bu tip alanlarn rettikleri fikirler, enformasyon ve kavramlarn (inovasyon), iletmelerin uzun dnemde var olmalarnda ve rekabet gcn arttrmalarnda olduka byk paya sahip olmas, insan kaynann etkin olarak kullanlmas gereini ortaya karmtr (Kavrakolu, 2006). Bu gerek konjoktrel artlardan, iletme ama ve hedeflerine ulama arzusundan ve en nemlisi bilgi iisinin yksek maliyetinden ileri gelmektedir. Dolaysyla ynetimler dier kaynaklara olduu kadar insan kaynaklarn da ilgi gstermenin gereini anlamaya balamlardr. nk insan kaynaklar, dier kaynaklara nazaran (sermaye, malzeme, ynetim vb.) giderek daha pahal bir kaynak olmaktadr. nsan kaynaklarnn etkin ve etkili kullanmnn maliyetler zerindeki olumlu sonularn yle sralamak mmkndr (Sadullah, 2002a). Personel devir hznn dmesi, e devamszlk oranlarnn dmesi, gvenliinde art ve i kazalarnn azalmas, Hatal retimin azalmas, rn niteliinin ykselmesi, yerinde ortamn genelde huzurlu olmas, atmalarn en aza inmesi sonucu ortaya kan ie ballk ve verimlilik. Verimlilik en az kaynak kullanm ve en az maliyetle amalanan sonulara varabilmek olarak tanmlanabilir (lgen ve di., 2004). Verimlilik iletme iin hayati neme sahiptir. nsan, verimlilii artrmann en nemli faktrdr. letmeler verimlilii genelde; teknik sistemler zerinde aramaya veya yeni teknolojiler ile arttrmaya ya da daha fazla alma saatleri ile artrabileceklerini sanrlar. Oysa herhangi bir verimlilik programnn baars, insanlarn yeni fikirler ortaya atmalarna ve yaratclklarna dayanmaktadr. nsan faktrn gzden karmamak, onu daha yakndan tanmak, aratrmak ve verimlilii arttrmadaki katksn dikkate almak ivedi bir gereksinimdir. kt, girdi, emek, sermaye, teknoloji ve ynetsel girdi gibi temel verimlilik faktrlerinin analizi, bu faktrlerin birounun alan kalitesi ile yakndan ilgili olduunu ortaya koymaktadr. Yani bu faktrlerin kalitesi, alan kalitesine baldr

13

(Propenko, 2003). alan kalitesini ykseltmek ise insan kaynaklar ynetiminin temel amalarndan biridir. Dolaysyla alan kalitesinin arttrlmasyla, rgtsel ballk ve sadakat, iyi bir iletiim, katlmc ynetim, uyumluluk vb. sonular elde edilerek verimlilik salanacaktr. letmelerde grlen yapsal ve dnsel farkllamalar evresel

koullardaki deiimlerden byk oranda etkilenir. Kreselleme, yeni retim ve ynetim teknikleri, esneklik, toplu pazarln iyeri dzeyine kaymas, zelletirme, hizmet sektrnn ykselii, ileri teknoloji kullanm, sendikalarn zayflamas vb. deiiklikler bunlardan bazlardr (Kancolu, 2001). Deiimler toplum yapsn da etkilemitir. nsanlarn deer yarglar, beklentileri, inanlar ve bilgi seviyeleri de deiimlere paralel olarak farkllamaktadr (aylan, 2002). Gemite azla yetinen, otoriteyi ve ynetimi peinen kabullenen alanlarn yerine bilgili, hrsl, azla yetinmeyen, sorgulayan, beklenti ve ihtiyalar farkl bir alan nesli gelmektedir. Tm bu deiimler hem ynetim, hem de alanlar baznda uyum problemini ortaya karmaktadr. nk deiimler hzla gelimekte, yerlemi dzen ve anlaylar sorgulamakta, gndem d brakmaktadr (Sadullah, 2002a). te tm bu deiimlerin stesinden gelmek, uyum problemini amak; insan tanmak, gelitirmek ve ynlendirmekle olur. Bu da insan kaynaklar ynetiminin amalarndan biri olup, gn getike nemi artmaktadr. 1.1.5. nsan Kaynaklar Ynetiminde Temel lkeler Politikalar faaliyetlere ve bunlar uygulayacak insanlara yol gsterirler (Eren, 2002). Bu balamda politikalar rgtlerin her kademesindeki amalarn gerekletirilmesi iin kullanlacak aralarn ve ortaya konulacak hareket tarzlarnn seilmesidir (Diner, 2003). nsan kaynaklar ynetiminde politikalar, insan kayna konusunda yneticilerin karar vermelerinde rehberlik eden bir ilke ve ilkeler dizisidir. Ayn zamanda saptanan ilkeler politikalarn snrlarn da izer. Ancak her ilkenin mutlak doruluu ya da yer ve zaman koulu aranmakszn geerlilii savunulamaz. Dolaysyla rgtten, rgte farkllk gstermekle ve zamana gre deimekle beraber, insan kaynaklar ynetimine yn veren baz temel ilkeler gelitirilmitir.

Sabuncuoluna (2000) gre bu ilkeler; verimlilik, insancl davran ilkesi, eitlik, aklk ve gizlilik ilkeleridir.

14

Verimlilik ilkesi alann fiziksel ve son zamanlarda zellikle zihinsel gcnden etkin bir ekilde yararlanmay ve bu dzeyi artan biimde srekli klmay amalar. Bu ise ie alnmadan, yerletirmeye, uyum programlarndan, kariyere kadar tm insan kaynaklar faaliyetlerinde bu ilke dorultusunda insanlarn bilgi, beceri ve yaratc gcnden azami faydalanmakla olur. nsan kaynaklar politikasnda etkinlik ve verimlilik ilkesi, byk oranda ekonomik amalara dnktr. Bu ilkelerin sadece ekonomik amalar vurgulayp, insani taraf gz ard etmesi dnlemez. nk rgtsel verimlilik iin iine bal, i memnuniyeti yksek, iine sadk alanlar yaratmak ve bu dorultuda motivasyonu artrc faaliyetler dzenlemek gereklidir. Bu konuda baarnn srr ekonomik amalar ile sosyal ve insani amalarn birlikte ve koordineli uygulanmasnda yatar. nsani davran ilkesinin z budur. nsan kaynaklar politikalarnn en nemli ilkelerinden birisi eitlik salanmasdr. alanlar arasnda ie alnmadan, kariyer ykselmesine kadar her trl politikann uygulanmasnda dil, din, rk, cinsiyet, siyasal ve felsefi dnce vb. ayrlklarn dikkate alnmamas ve hibir kiiye, aileye veya gruba ayrcalk tannmamasdr. Gnmz iletmelerinin ounun aile iletmesi olmas, uluslararas iletmelerde bile milliyet, din unsurlarnn ne kp, uygulanmas zor bir ilke gibi grnse de, insandan azami fayday salayp, verimli bir i ortam yaratp, rekabet stnl salamak iin bu gereklidir. alanlarn hepsi alt kurumdan gvence bekler ve bu gayet doal bir beklentidir. nk yaamnn ounu iyerinde geiren, almasyla rgt amalarna hizmet eden kii; byk bir kusur ilemedike iini, kariyerini ve bunlara bal dier haklarn kaybetmeyeceinden emin olmak ister. Ayrca gvence ilkesi alann rgte balln artrr. Ancak bu ilkenin ar bir ekilde uygulanmas sonucu; rgtn giderek kapal bir sistem haline gelmesi, ynetsel etkinlii azaltmas, deiim ve geliimleri zor uygulanr hale getirmesi, brokrasi yaratmas gibi sakncalar da vardr. Bunun iin bu ilkenin de dier ilkeler gibi dengeli ve ana ama olan verimlilii gz ard etmeden uygulanmas gerekir. nsan kaynaklar politikalarnn baars byk oranda aklk ilkesine baldr. zlenecek politikalarn olumasnda olduu kadar uygulanmasnda da tm alanlarn destek ve katlmlarnn alnmas aklk ilkesinin benimsenmesiyle

15

gerekleecektir. zellikle deiim ortamlarnda (firma birlemeleri, yeni teknoloji ve sistem uygulamalar vb.) bu ilkenin ihmal edilmemesi gerekir. Bunun iin etkin olarak rgtsel iletiim sistemleri kullanlmaldr. Gizlilik ilkesi ilk etapta aklk ilkesi ile eliki yaratyor gibi grnebilir. Ancak, zellikle alanlarn zel durumlar, zlk haklar, performans deerlemelerinin zel ksm ile disiplin cezalar gibi personel ilemlerinin bir ksmnda gizliliin salanmas gerekir. Dedikodudan uzak bir i ortam aklk kadar belli bir oranda gizlilik ilkesine de dayanr. Bu konuda bilmesi gereken prensibi uygulanabilir. Gizlilik ilkesi personel ilemlerinde ksmi kapall ifade eder. 1.1.6. nsan Kaynaklar Ynetiminin rgtlenmesi nsan kaynaklar ynetimi daha ncede belirtildii gibi personel ynetimi faaliyetlerini de kapsar. Bu bakmdan insan kaynaklar blmnn her iki faaliyeti de iine alacak ekilde rgtlenir. Ancak insan kaynaklar faaliyetlerinin ne ekilde rgtlenecei, iletmenin duyduu ihtiyalar ve iinde bulunduu artlara gre ekillenir Yksele (1998) gre, insan kaynaklar faaliyetlerinin rgtlenmesini etkileyen faktrler unlardr: st ynetimin ynetim felsefesi ve tutumu, rgtn bykl ve birimlerin corafi yerleimi, Faaliyetlerin ve alanlarn zellikleri, i-iveren-sendika ilikileridir. Bir rgtte st ynetimin inanmad veya benimsemedii hibir eyin hak ettii nemi kazanamayaca kesindir. st ynetim insan kaynaklar ynetiminin nemine inanyorsa bu blm saygnlk kazanacak ve etkin olarak alabilecektir. Ayrca insan kaynaklar konusunda ama belirlemek, politikalar oluturmak, planlamalar yapmak iin rgtn genel grnm dhilinde ihtiyalar iyi grmek gerekir. Bu da ancak st ynetimin katksyla olur. Kk ve orta lekli iletmelerde ya muhasebe blm iinde kk bir nite olarak, personel yneticilii ad altnda bir rgtlenmeye gidildii veya kk ve bamsz bir nite olarak fabrika mdrlne bal personel eflii rgtlendii grlr. Ancak iletme bydke alan says artmakta ve alanlarla ilgili ya da insan kayna ile ilgili ilemlerde oalmakta ve ayr bir blmn oluturulmas

16

gerekmektedir. Kurulan bu ayr blm personel ya da insan kaynaklar blm adn almaktadr. Ayrca byk iletmelerde birden fazla fabrikaya veya ubeye sahip olunduunda genel merkezde kurulan insan kaynaklar blm veya merkezinin yan sra ubelerde personel blmleri kurulabilir. Baz iletmelerin veya rgtlerin faaliyetleri az sayda rn trne dayal, ksmen standartlam faaliyetler iken, bazlarnn faaliyetleri daha karmaktr. Bu balamda faaliyetlerin bir ksmnn arlkl olarak stn nitelikli, vasfl insan altrmay gerektirirken, bir ksmnn ise vasfsz, dz alanlarla yrtlebilecei bir gerektir. Buna bal olarak nitelikli ve vasfl insan ihtiyac arttka insan kaynaklar ynetiminin nemi artmakta ve daha st dzeylerde yer almaktadr. Endstriyel ilikiler ad altnda toplanan ii-iveren-sendika ilikileri rgtlerde insan kaynaklar blm tarafndan yrtlr. Bu konu alanlarn sendikalama oranna gre nem kazanmakta olup, toplu pazarlklar ve sendikal haklar gibi konular da kapsar. Endstriyel ilikilerin dzenlenmesinde insan kaynaklar blm kadar, konunun hayati neme sahip olmasndan dolay st ynetiminde katlmn gerektirir. nsan kaynaklar blmnn rgtlenmesini, iletme apnda ve blmn i rgtlenmesi eklinde inceleyebiliriz. letme apnda rgtlenmede yukarda ksaca aklanan faktrlerin etkisiyle, yani iletmenin ihtiyalar ve iinde bulunduu koullar dikkate alnarak bir yap oluturulacaktr. Ancak bir rgtte veya iletmede etkili bir insan kaynaklar ynetiminden bahsedilebilmesi iin st ynetime yakn olacak ekilde rgtlenmesi gerekir. nk insan kaynaklar konusundaki strateji ve politikalar st ynetimce belirlenir (Benligiray, 2005). nsan kaynaklar blmnn yeri belirlenirken, bu blmn dorudan kime bal olacana karar verilmelidir. Bu makam genel mdr, koordinatr veya genel mdr yardmcs olabilir. nsan kaynaklar blm, genel mdr yardmcsna bal olarak faaliyet gsterdiinde genelde mali, idari ve zlk ilemleri arlkl bir blm olma eiliminde olduu grlr. Yani personel ynetimi arlkl bir blme benzer. Gnmzde insan kaynaklar blmleri genelde, toplam kalite ynetimi ile badatrlp, kalite ile ilgili uygulamalardan sorumlu bir koordinatr veya genel mdr yardmcs seviyesinde ynetilmektedir (Benligiray, 2005). Bu uygulama ise kalitenin

17

insanlarla salanaca ve rekabet stnlnn mteri odakl bir bakla alan gelitirmekle elde edilecei mantna dayanr (Maddux, 2004). nsan kaynaklar blmnn i rgtlenmesi belirlenirken ilk olarak bu blmden ne beklendiine ve hangi faaliyetlerin yrtleceine karar verilir. nsan kaynaklar fonksiyonlarnda akland gibi bu blm planlamadan, alan bulmaya ve performans arttrmaya kadar birok faaliyet yapabilir. letmenin st ynetimi iletme ii ile evresel koullar ve stratejilerini dikkate alarak hangi faaliyetlere arlk vereceine karar verdiinde alt birimler oluturulabilir (Benligiray, 2005). Oluturulan insan kaynaklar blm ana grevi icra eder. Bunlar, hat grevleri, kurmay grevleri ve egdm grevidir. Hat grevleri insan kaynaklar ynetiminin kendi blm ierisindeki alanlarla ilgili yetki, grev ve sorumluluklarn srdrmesidir. Kurmay grevler, insan kaynaklar ynetiminin dier blmlere kendi uzmanlk alanna giren konularda danmanlk yapmasdr. Egdm grevi ise farkl blmler arasnda insan kaynaklar faaliyetlerinin birbiriyle uyumlu olarak dzenlenmesini salamaktr (Yksel,1998). Tablo 1.4de rgt emasnda byk lekli bir iletme iin insan kaynaklar blmnn rgtlenmesi rnei grlebilir.

Tablo 1.4: KY rgtlenmesine rnek rgt emas Genel Mdr

Genel Md.Yrd. (retim)

Genel Md.Yrd. (Hukuk)

Genel Md.Yrd. ( KY)

Genel Md.Yrd. (Pazarlama)

Genel Md.Yrd. (Finans)

Sosyal Yardm

e Yerletirme

Personel ve dari ler

Salk ve gvenlik

Endstriyel likiler

Eitim ve Gelitirme

(Sabuncuolu, 2000, Sh. 14den uyarlanmtr.)

18

1.1.7. nsan Kaynaklar Ynetiminin Fonksiyonlar nsan kaynaklar ynetiminin iletmeler ve rgtler iin nemini belirleyen faktrlerden birinin maliyet unsuru olduunu belirtmi ve amacn alan niteliklerini arttrmak yoluyla verimlilii salamak olduuna deinmitik. nsan kaynaklar

ynetiminin fonksiyonlar da insan kaynann ve dolaysyla iletmelerin etkinliini arttrmaya ynelik faaliyetlerin btndr (Yksel, 1998). nsan kaynaklar fonksiyonlarn eitli ekillerde aklamak ve sunmak mmkndr. nk insan kaynaklar ynetimi personel ynetimi, alma ve endstri ilikileri, rgtsel davran gibi alma alanlarn da kapsayan geni tabanl bir disiplindir (Sabuncuolu, 2000). Ayrca deien artlar ve koullar altnda her geen gn insan kaynaklar ynetimi faaliyetleri de eitlenmektedir. Ancak eitli faaliyet ve alma konularn toplayarak, ana balklar altnda ve sre olarak insan kaynaklar fonksiyonlarn aadaki ekilde belirtmek mmkndr. Bunlar; analizleri nsan kaynann ngrmlenmesi nsan kaynaklar planlamas nsan kaynan bulma ve seme e altrma (Oryantasyon) Eitim ve kariyer ynetimi cret ynetimi Gvenlik ve salk Endstriyel likiler Performans deerleme

nsan kaynaklar ynetim sreci fonksiyonel olarak i analizleri ile balar. analizleriyle i ve alan uyumu aratrlarak, alan nitelikleri belirlenir. ngrlmeme ile insan kayna arz ve talep durumu incelenerek, arz ile mevcut insan kaynann durumu ve talep ile gelecekte ihtiya duyulacak insan kaynann nicelii (says) ortaya konur. nsan kaynaklar planlamasnda ise i analizleriyle belirlenen alan nitelikleri ile ngrlmeme ile ortaya konan nicelik (say) birletirilip, iletme stratejilerinin paralelinde bir planlama yaplr. Planlama dorultusunda insan kayna bulunur ve seilir. Seilen alanlar bir ie altrma (oryantasyon) srecinden

19

geirilerek, iletmeye uyum salamalar iin eitli faaliyetler dzenlenir. letme ama ve hedeflerini benimsemi alanlarn verimini artrmak iin eitim programlar dzenlenip, eitim paralelinde kariyeri planlanr ve ynetilir. Kariyer durumu ve almalarna gre cret ynetimi uygulanr, alann i koullarnda gvenlii ve sal gzetlenerek, koruma faaliyetleri devreye sokulur. alanlarn toplu i grmeleri, sendikalar ve devletle yaplp, nihayetinde performans deerlemeleriyle alann etkinlii llr. Bu sre kesin izgilerle birbirinden ayrlmas mmkn deilse de ksmen yukarda ksaca zetlendii ekilde bir btn olarak devam eder. 1.1.7.1. Analizleri belirli, somut grev ve davranlarn bir araya getirilmesi ile oluan, tarif edilmi, belirli kiilerin sorumluluuna verilebilen, performans standartlar belirlenmi, sabit bir grev, davran ve hareketleri ifade etmektedir (Giddens,2000). Bu anlamda i, sanayi toplumunun bir rndr, kavramdr. Ancak bilgi toplumuna doru gidildike i fiziksel olma zelliini kaybetmekte, bilgi, fikir yaratma, gibi zihinsel olma zellii artmaktadr (Fndk, 2001). Ekonomik adan i, mal ve hizmet retmektir (Seyidolu, 1999: 16). nsan kaynaklar ynetiminde ise i, bir ama iin fiziksel ve zihinsel olarak aba sarf etmektir (Yksel,1998). Analizin karl zmleme olup, bir btn paralara ayrarak incelemeye dayanan aratrma yntemidir (Pskllolu, 2004b). analizi ise belirli bir iin en kk paralaryla ayrntl olarak tanmlanp, incelenmesi srecidir (Bilgin, 2005). Uyargile (2002a) gre, i analizi bir ie ilikin gerekli bilgilerin toplanmasdr. analizi ile aadaki veriler toplanr: levler: i yapan kii ile veriler/bilgiler, dier kiiler ve fiziksel unsurlar arasndaki iliki alma alanlar: in ierdii grevleri yerine getirebilmek iin kullanlan teknikler ve bu kapsamda kullanlan ara, gere, tehizat ve dier yardmclar Malzeme, rn ya da hizmetler: in tamamlanmas ile elde edilen kt ya da iin amac alann nitelikleri: alanda bulunmas gereken kiisel zellikler, beceriler, eitimi vb.

20

in fiziksel gerekleri: Fiziksel g, muhakeme gc, gzlem, konuma vb. iin gerekleri letmelerde i analizinden birok konu ve alanda faydanlabilinir. letmede

hangi ilerin yapldna dair zetler karlr, bunlara i tanmlar denir. Bu ileri yapabilmek iin alanda bulunmas gereken niteliklerin belirlenmesiyle i gerekleri ortaya kar. analizleri; i tanmlar ve i gerekleri hazrlanmas iin temel tekil ettiinden ie yeni alnacak alan adaylar ile yaplacak grmelerde ve alan seimlerinde yararldr. Ayrca o ii yapanlar iin alacak eitim programlarnda kullanlarak, alan nitelikleri arttrlr. alanlarn baarlarn deerlendirilmesinde i analizleri baar ile i arasndaki ilikinin kurulmasna yardmc olur. analizleri i deerlemesi iin kullanlarak, iletmedeki alanlara denen cret, prim, ikramiye, tazminat gibi kararlarda etkili olur (Yksel, 1998). Ksaca aklanan kullanmlar Tablo 1.5de gsterilmitir. Tablo 1.5: analizlerinin kullanm alanlar
ANAL ZLER

tanmlar ve i gerekleri

Organizasyonel faaliyetler Organizasyon planlamas Organizasyon dizayn

KY faaliyetleri K planlamas e yerletirme e altrma Eitim ve gelitirme cret ynetimi Endstriyel ilikiler Kariyer danmanl Personel ve idari iler Rehabilitasyon programlar

Endstri Mhendislii ve grev tasarm Yntem/ara gelitirme gvenlii tasarmlar

(Yksel, 1998, Sh: 74ten uyarlanmtr.) analizlerine bal olarak yaplan dier bir almada i ettleridir. etd, verimlilii artrmak amacyla, ii yapacak alann gc ve gereksinimlerini gz nnde bulundurarak, iin en iyi yapl biimi ve tamamlanma sresini tespit etmek iin i sistemleri zerinde yaplan almalardr. etd, hareket etd ve i lm olmak zere iki temel teknikten oluur. Hareket etd belirli bir iin yaplabilmesi iin insan-makine ilikisinin dikkate alnarak en uygun alma yntemlerinin, tasarmlarnn

21

belirlenmesi ve retim yntemlerinin standartlatrlmas faaliyetleridir. lm ise i tanm ve i gereklerine gre ie uygun bir insann normal koullar altnda ve normal alma temposu ile belirli bir ii tamamlayabilmesi iin gereken zamann belirlenmesidir. Bu iki temel teknik zerine kurulu i etdnn hedefi iletmelerde ekonomiklii artrmak, insan yapsna uygun i aklar ve alma koullar yaratmaktr (Yksel, 1998). analizleri ve i ettleri bilimsel ynetim anlaynn rn olup, ok eletirilseler de, iin incelenmesiyle ortaya konan bilimsel almalardr. nsan

kaynann niteliklerinin tespitinde kullanlp, bire bir insan kaynaklar planlamasna girdi tekil ederler. 1.1.7.2. nsan Kayna ngrmlenmesi nsan kayna ngrmlenmesi ya da tahmini insan kayna arz ve talep durumunun incelenmesiyle insan kayna muhasebesine dayanr. nk ngr yapabilmek iin rgtteki insan kayna an bilmek gerektiinden insan kayna arz ve talep durumunun birlikte incelenmesi, ayrca insan kaynann da maliyetinin, deerinin ortaya konmas gerekir. Dolaysyla bu alma ile iletme iin gerekli insan kaynann nicelii ve nitelii ortaya konur. rgtn insan kaynan belirleme, rgtte alanlarn durumunu nicelik ve nitelik asndan saptama srecidir. nsan kayna arzn belirlemede en ok bavurulan aralar genel envanter, beceri envanterleri ve terfi emalar ile personel devir oran ve devamszlk orandr (Yksel, 1998:63). Genel envanter, iletmede belli bir dnemde alan insanlarn eitli kstaslar erevesinde gruplandrlmasdr. Bu kstaslar, yaa gre alan says, cinsiyete gre alan says, eitim durumuna gre alan says vb. olabilir. Beceri envanterleri, iletmede alanlarn isimlerini, belirli zelliklerini ve becerilerini gsteren dokmanlardr. Bu dokmanlarda, ie giri tarihi, deneyimleri, almalar, dlleri, eitimi, yabanc dil durumu vb. eitli bilgiler yer alr. nemli olan iletme iin hangi bilgilerin daha gerekli olduunu ayrt edebilmektir. Terfi emalar, iletmede kimin yerine kimin geeceini gsteren emalardr. Genelde rgt emalar zerinden yaplr. Personel devir oran, aylk, alt aylk, yllk gibi belli bir dnemde iletmeden ayrlanlarn iletmede mevcut ortalama personel saysna oran olup, o dnemde personelin yzde kann iletmeden ayrldn gsterir. Oran forml:

22

%Personel devir oran= ( ten ayrlanlarn toplam / Ortalama personel says) X 100 Personel devir orannn yksek olmas iletmede srekli bir alan deiiklii olduunu gsterir. Bu durumun olumsuz ve olumlu taraflar bulunur. Personel devir orannn yksek olmas olmasnn olumsuz taraf, alan seiminin iyi yaplmadna, eitim ve sosyalizasyonun yetersizliine, cret dklne,

motivasyon eksikliine vb. eylere iaret edebilir. Olumlu taraf ise, alanlarn sk deimesi ile iletmeye canllk getirebilir, deiimlere daha ak bir yap meydana gelebilir. Bu deerlendirme yaplrken ie alma maliyetleri, i kazalar, rn kalite durumu, iletme amalar gibi benzeri unsurlar dikkate alnr. Devamszlk oran, belirli bir sre iinde ie gelerek retim yapmas gereken alann, ie gelmemesi ile ortaya kan devamszlk saat veya gnnn, planlanan alma saati veya gnne blnmesiyle bulunan orandr. Saat veya gn olarak hesaplanabilir. Devamszlk oran forml aadadr: % Devamszlk oran= Toplam kayp alma saati/gn/ Planlanan alma saati/gn nsan kayna talebinin ortaya konmas, gelecekte iletmenin ihtiya duyaca alan saysn belirlemek iin yaplr. Bunun iin eitli talep tahmin modelleri gelitirilmitir (Yksel, 1998). Tablo 1.6da bu modeller gsterilmitir. Tablo 1.6: nsan kayna talebi tahmin modelleri
Sezgisel Modeller Ynetici Tahminleri Delphi Teknii Saysal Modeller Regresyon-korelasyon modelleri Optimizasyon modelleri Bireysel stokastik benzetim (simlasyon) modelleri Global deterministik benzetim modelleri standartlar yntemi Esnek sistemler

Sezgisel modeller, yneticilerin deneyimlerine dayal kiisel grlerine yer veren modellerdir. Yneticiler gemiten gelen birikimlerine dayanarak tahminlerde bulunabilirler. Bu yntem zellikle kk lekli iletmelerde kullanlan mantkl ve uygulamas kolay bir yntemdir. Yneticilerin grlerine yer veren dier bir yntemde Delphi Tekniidir. Bu teknikte, blmlerin insan kayna taleplerine ilikin grleri, blm yneticilerinden alnr. Bu bilgiler insan kaynaklar blmnde sistematik hale

23

getirilip, yneticilere geri gnderilerek, taleplerini tekrar gzden geirmeleri istenir. Bu ilem blm yneticileri ortak bir gre varncaya kadar devam eder. Saysal modellerden regresyon-korelasyon modeli ilikisellik zerine; baml deikenin bamsz deikenler aracl ile ngrsne dayanmaktadr. rnein baml deiken olan insan kayna ihtiyacnn, sat talebi veya retim gibi bamsz deikenlerle ilikisellii (korelasyonu) sorgulanarak, tekli veya oklu regresyon analizi ile bir balanm denklemi elde edilir ve bu denklem araclyla ngrde bulunulur (Altunk ve di., 2004). Optimizasyon modellerinin ounda matematiksel programlama teknikleri uygulanmaktadr. Bireysel stokastik benzetim (simlasyon) modelleri, insan kayna hareketlerini olaslklar eklinde ifade eder. leri dzeyde ve derecede karmak modellerdir. Kk iletmeler iin uygun bir yntemdir. Global deterministik benzetim modelleri, gemi yllarn alan hareketlilii kaytlarn esas alarak bu konuda belli bir ema karlmas esasna dayanr. Anahtar gstergeler dnem ba alan says, geen dnem ie giri ve ayrlmalar, ya dalm, hizmet kdemi dalmdr. Bu verilerle bir ema karlarak, dk-orta ve yksek seenekleri tahminler ve senaryolar retilir. standartlar yntemi, i lm ve hareket ettlerinden yararlanlarak gerekli alan saysn hesaplama yntemidir. nce her iin ierisinde yer alan grevler ve her grevin tamamlanmas iin gerekli standart zaman belirlenir. Daha sonra tahmin edilen i ykne gre ne kadar alana ihtiya duyulaca hesaplanr. Esnek sistemler deien evresel koullara uyum salamak zere insan kaynann esnek belirlenmesi mantna dayanr. Esneklik iin i uygulamas olan fonksiyonel esneklikle, iletme apnda saysal esneklik yaratlr. Fonksiyonel esneklik alma ekillerini deitirerek etkili olmayan yntemleri ortadan kaldrmak ve alanlara yeni yetenekler kazandrarak eitlilii ve esneklii artrmaktr. Fonksiyonel esnekliin yan sra uygulanan geici esneklik ise cret denen zamann optimum kullanm iin i zamannn yeniden dzenlenerek retken olmayan faaliyetlerin sresini en aza indirerek, retken faaliyet zamannn fazlaya karlmasdr. Saysal esneklik iin ok ynl ve kabiliyetli bir ekirdek grup alan oluturulup, bunlarn etrafnda szlemelilerden oluan ikinci bir grup yaratlarak, bu grup yar zamanl (part-time) altrlr. Bylece piyasann istikrarl zamanlarnda bu ikinci grup ile allr, piyasann darald zamanlarda ise ekirdek grup ile almalar srdrlr. Bu sistemin

24

yararl taraf maliyetleri drmesi ve esnek zaman kullanmna izin vermesidir. Zararl taraf ise rgte ballk ve sadakat anlamnda (zellikle ikinci grupta) bir ban olmay, iletiim ve denetim problemlerinin olmasdr. zellikle ok ubeli hazr yiyecek (fast-food) sektrnde uygulanan bir sistemdir. nsan kayna arz ve talep hesap veya tahmin girdilerinden birisi de maliyettir. Maliyet insan kaynaklar planlamasn da bire bir etkiler. Dolaysyla insan kayna ngrlmemesi aamasnda, insan kaynaklar muhasebesinden faydalanlr. nsan kaynaklar muhasebesi, insann kaynak olarak rgte maliyet ve deerinin belirlenmesidir. Bu alma insana yatrm maliyetini ve bir alann yerine yenisini koyma maliyetini ierdii gibi, insann rgt iin ekonomik deerinin hesaplanmasn da kapsar (Yksel, 1998). 1.1.7.3. nsan Kaynaklar Planlamas nsan kaynaklar planlamas, insan kaynaklar ynetiminin bilgi toplama srecidir. Planlama fonksiyonu ile iletmenin vizyonu ve stratejisini belirleyen, bunlara etki eden politika ve planlarn neler olacan kararlatrmak iin gerekli olan bilgiler toplanr (Can, 1994). lk toplanacak ve elde edilecek bilgiler ise yukarda ksaca aklamaya altmz i analizleri ve insan kayna ngrmlenmesi almalar sonulardr. kinci olarak iletme stratejileri planlamaya girdi tekil eder. nk insan kaynaklar planlamas evresel deimelere rgtn uyum salayabilmesi iin alanlarla ilgili faaliyetleri ynlendirir (Yksel, 1998). Bu balamda insan kaynaklar planlamas iletmenin st ynetiminin alglad rgt ii ve d deerlendirmelere ve belirledii stratejilere paralel yaplr (Tonus, 2005). Strateji ise iletmeninin gelecei, ya da gelecekteki ii ile ilgilidir. (Mtercimler, 1997: 195) Gelecek iin yaplacak bu planlamada dncelerin kaynan, evresel koullar, rekabet durumu, teknoloji, sendikalar ve yasalar gibi dsal faktrler ile iletme stratejileri, corafi farkllama, verimlilik analizleri, alan beklentileri, bilgi sistemleri vb. gibi isel faktrler oluturur (Sabuncuolu, 2000). Bir organizasyonun temel gerekleri, gidilecek yerin ve noktann bilinmesi anlamnda hedef, varlacak noktaya ulamak iin gerekli olan yap, rgt ve rgtlenme ile bu rgte hayat verecek kaynaklardr (Glan, 2003). Buradan hareketle, iletme st ynetimi de birtakm stratejiler uygulayarak oluturduu veya oluturaca

25

organizasyon ile bu hedeflere varmak istemektedir. nsan kaynaklar ynetimindeki hedef, iletmenin amalar dorultusunda, rekabet stnl yakalamak ve deiimleri ynetip, uygun ve huzurlu bir i ortam yaratarak, retken ve verimli alanlarla iletmeyi gelecee tamaktr. Bunu yaparken insan kaynaklar yneticileri u sorular sk sk sorup, cevaplamak durumundadrlar. letmenin hedeflerine ulamas iin hangi sayda ve ne tr zelliklere sahip alan ihtiyac vardr? Ne tr zelliklere sahip alanlar, iletmenin amalarna ulamasnda en verimli ekilde hizmet ederler? nsan kaynaklar planlamas, bu ve bunun benzeri sorularla, belirlenen stratejilerin ortaya koyduu gelecek projeksiyonunda gerekli insan kayna ihtiyacnn nicelik ve niteliklerini, kim, ne, ne zaman, nerede, nasl sorularna cevap verir ve yaratc dnceyi iine alr. Olaylar olmadan nce alnacak nlemleri bulur, aralarndaki ilikiyi dzenler. Yksele (1998) gre, insan kaynaklar planlamas, rgtn gelecekte ihtiya duyaca alan ihtiyalarnn nitelik ve nicelik ynnden belirlenmesi ve bu ihtiyacn nasl ve ne derecede karlanabileceinin saptanmas faaliyetlerinin tmdr. Ayrca insan kaynaklar planlamas, iletmenin ama ve hedefleri dorultusunda, alan beklenti ve isteklerinin de dikkate alnarak insan kaynann mevcut durumdan istenen duruma nasl geebileceinin somut olarak saptanmas srecidir. Sre sonunda belirlenen ihtiya nicelik ve nitelik olarak ortaya konur. Kaynaka (1996) gre insan kayna ihtiyac kendini deiik biimlerde gsterebilir. Bunlar gerek, yedek, ek ve yeni personel ihtiyac olarak snflandrlabilir. Gerek personel ihtiyac, iletmenin ekonomik amalarna ulaabilmesi iin yaplmas gereken ii bizzat gerekletiren alan gerek personel ihtiyac olarak tanmlanr. Burada olan personel miktar ile olmas gereken personel miktar birbirine denk dmesi amalanmaktadr. Yedek personel ihtiyac, iletmede devamszlk, hastalk, kaza, izin ve benzeri durumlarda ortaya kacak igc boluunun doldurulmas amacyla ortaya konan ihtiyac ifade eder. Ek personel ihtiyac, yedek personel olgusu genellikle devamszlktan kaynaklanrken, ek personel ihtiyac iten kmalar nedeniyle ortaya kar.

26

Yeni personel ihtiyac ise, iletmede yeni ya da ek yatrmlarn yaplmas sonucu retim ve satlardaki artlar, organizasyon yapsndaki deiimler gerek teknik, gerek idari yeni personelin ie alnmasn ifade eder. nsann fiziksel ve zihinsel didinmelerinin sonucu olan emek, retimin gerekletirilmesinde iletmelerin vazgeemeyecekleri bir retim faktrdr (Aren, 2000: 15). Emek ayn zamanda bir maliyet unsurudur. letmeler bir yandan emee ve insan kaynana mutlak gereksinim duyarlar, te yandan da emein maliyetleri artrmasndan ekinirler. Bu durumda emek ihtiyalar ile insan kayna maliyetlerini optimal seviyede tutacak bir planlama yaplmas gerei ortaya kar. Optimal seviye iki durumda dengesini kaybedebilir. Birinci durumda iletme; fazla insan altrp, maliyetlerin artmasndan, gizli isizlie kadar birok sorunun yaanaca bir i ortam ve hantal bir yapya sahip olur. kinci durumda ise iletme, eksik insan kayna ile alarak, retimin dmesine, alanlarn zorlanmasna, moralsiz bir i ortamna sebep olur (Sabuncuolu, 2000). zetle, insan kaynaklar planlamas iletmelerin fazla ya da eksik istihdamn nler ve bu nedenle hayati bir neme sahiptir. 1.1.7.4. nsan Kaynan Bulma ve Seme Gnmz artlarnda iletmeler youn bir rekabet iindedirler. Bu rekabet ortamnda bilgi ve bu bilgiyi yaratan insan iletmeler iin byk bir avantaj olmaktadr ( piolu ve di., 2005). Bu sebeple rgtler kendileri iin en uygun niteliklere sahip insanlar elde etmek ve onlarla beraber almak istemektedirler. stenilen nitelikte insanlar bulmak, uygun tekniklerle semek ve uygun yerlerde istihdamn salamak insan kaynaklar ynetiminin temel fonksiyonlarndan biridir (Gowing ve di., 2002). nsan kayna ihtiyacn iki temel kaynaktan gidermek mmkndr. Bunlar rgt ii ve d kaynaklardr. kisinin de faydal ve mahzurlu taraflar vardr. rgt ii kaynaklardan insan kayna ihtiyacnn karlanmas durumunda, iletmenin kapal sistem sakncalarn (deiime diren gibi) yaamas gibi bir takm skntlar olabilir. Ancak bu kaynan tercih edilmesi durumunda, ekonomik olmas, sosyalizasyon srecinin ksa olmas, alanlar motive edip, ie balln artrmas, rgtten dar gidebilecek insan deerlerinin (beyin g) nlenmesi gibi saysz faydalar vardr. rgt d kaynaklarn kullanlmas durumunda rgte canllk katmas, yerleik prosedrlerin sorgulamas gibi faydalarnn yan sra maliyetinin yksek olmas (hem

27

ie alma, hem eitim) gibi sakncalar bulunmaktadr.

letmeler insan kayna

ihtiyacn, yukardaki iki kaynaktan ekilde karlayabilirler. Bunlar; Hem rgt ii, hem de rgt d kaynaklardan karma olarak faydalanrlar. Sadece rgt ii kaynaklardan faydalanrlar. Sadece rgt d kaynaklardan faydalanrlar. nsan kayna ihtiyac iin rgt ii insan kaynaklarndan yararlanlmas durumunda aadaki yntemler kullanlr (Yksel, 1998). Bunlar; Ak pozisyonlar ilan edilerek, alanlarn bavurmalar salanr. alanlar kendiliklerinden bir st dzey iin talepte bulunur, deerlendirilir. Beceri envanterlerine gre atama yaplabilir. rgtte bir kariyer plan varsa bu plana gre atama yaplabilir. rgt alanlarn tavsiyeleri ile bir st dzey atamas yaplabilinir. rgt d insan kaynaklarnn devreye sokulmas durumunda duyuru yaplr. Duyurunun ne ekilde yaplaca (iin n tantm), hangi kanallarla duyurulacana karar verilir. Fndk (2001) duyuru hangi kanalla yaplrsa yaplsn, duyurunun ierik, ekil ve ifade bakmndan uygun artlar tamas gerektiine dikkat ekmektedir. nk iletme imajnn, iin ve alma koullarnn adaylara ok olumlu olarak yanstlmas, daha sonra d krklna, tatminsizlie, hatta iten ayrlmalara yol aabilir (Bilgin, 2005). Duyurunun yaplmasyla, duyuruda belirtilen ekillerde bavurular alnmaya balanr. Alnan bavurular kriterlere gre deerlendirilir. Deerlendirme sonucunda elemeler yaplarak, elemine edilenlere teekkr yazs gnderilir. Uygun adaylar grmeye arlr. Mlakat olarak da bilinen grmenin nemi ie en uygun aday belirlemek iin yaplan yz yze grmedir. Grme esnasnda adayn i ile ilgili grleri, konuma ve kendini takdimi, grn, ama ve beklentileri vb. konularda deerlendirmeler yaplr. Bu deerlendirmelerin amac i ile aday arasndaki uyumu belirleyebilmektir. Komisyon tarafndan yaplan bu deerlendirmeler kayt altna alnr. Daha sonra adaylara bir takm psikoteknik uygulamalar yaplr. Buradaki ama subjektif olarak yaplan grmeler yannda, objektif deerlendirmeler yapabilmektir.

Grmeler ve testler sonucu toplanan veriler deerlendirilerek ikinci bir eleme yaplarak, elenenlere teekkr yazs gnderilip, uygun olanlar ikinci bir grmeye arlr. kinci grme, allmak istenen aday ile ayrntl alma koullar mtalaa

28

edilmek zere yaplr. cret konusu, szleme artlar vb. konular tartlr. Burada da bir eleme daha yaplarak, ie uygun adaylar ie balatlr. Seim srecinde unutulmamas gereken, her aamada genel ilke olarak insanlara saygnn esas alnmas, tarafsz ve objektif davranlmas, iletme nceliklerinin esas alnmasnda alnmasdr (Fndk, 2001). 1.1.7.5. e Altrma (Oryantasyon) analizleri ve insan kaynann ngrmlenmesi girdileriyle yaplan insan kaynaklar planlamas ve bu planlama paralelinde yaplan insan kaynann bulunup, seilmesi, seilen alanlarn iletmeye uyum salamalar, ie altrlmalar ve oryantasyon sreci balar. Oryantasyon bir ynlendirmedir (Sara, 2003; Pskllolu, 2004b). Yani alan ie ynlendirilip, ie altrlr. Bu altrma genel anlamda iletmeye uyum salamay da ierir. 1.1.7.6. Eitim ve Kariyer Ynetimi Kariyer szcnn deiik anlamlar vardr. Geni anlamda, seilen bir i yolunda ilerlemek, bu ilerleyile daha fazla para kazanmak, daha fazla sorumluluk stlenmek; daha fazla saygnlk, erk ve prestij elde etmektir. Bu ilerleme srecinde bilgi, deneyim, ustalk ve eitim anlamnda da gelime elde edilir(Can, 1994). Yani insann olgunlamas, kendisi ile farkndalnn ve evresine duyarllnn artmas, kendini ve evresini daha iyi ynetecek tutumu ve beceriyi kazanmasdr (Barutugil, 2004: 15). Buradan hareketle kariyeri, insann yaam boyunca kendisi ve evresine kar oluan duyarllnn, edindii ie ilikin deneyim ve faaliyetlerle ile ilgili olarak alglad tutum ve davranlar dizisine yansmas olarak tanmlayabiliriz. Bu anlamda ie ait tecrbe deneyimin kazanlmas ve bunun sonucunda tutum ve davranlarn deimesi eitimle yakndan ilikilidir. letme rgtsel amalara ulamak iin alan bilgi ve becerisini eitim yoluyla artrr. Bireysel adan ise alan, eitimi belli kiisel ama ve hedefler iin alr. Bu ama ve hedefi yukarda tanmn yaptmz kariyerdir. nsan kaynaklarnn bir fonksiyonu olarak eitim nc ksmda ayrntl olarak incelenecektir. Kariyer ynetimi, alanlarn kariyerleri ile ilgili amalarna ulamasn salayan bir ynetim srecidir. Bu sre amalarn ve hedeflerin saptanmas, planlanmas ve uygulanmas ile yrtlr. Kariyer ynetimi, alann rgt kltrn

29

benimsemesi, rgt amalar ile kiisel amalarn dengelemesi, i doyumu, ie ballk ve sadakati ile alann iletmede kalmasn etkileyen temel faktrdr. Gnmzde artk kariyer planlamas iletmeler tarafndan deil, daha ok alan tarafndan yaplmaktadr. Bunun iinde her eyden nce alann kendisini ok iyi tanmas gerekmektedir (Tac, 2005). 1.1.7.7. cret Ynetimi nsan kaynaklarnn muhafaza edilmesinde ve verimliliin salanmasnda en nemli fonksiyonlardan biri cret ynetimidir. nk insan iletmeye ekebilmek, iletmede tutabilmek ve daha verimli almasn salamak iin yeterli bir crete ihtiya vardr. Ayn zamanda bu cret dzeyi iletmeye maliyet asndan yk olmayacak bir miktar olmaldr. Dolaysyla cret ynetimi, alanlar ve iletme karlar asndan bu dengeyi salamaktr. yi ilemeyen bir cret sistemi, ya alanlar tatmin etmeyip, devamszlk veya iten ayrlmalara sebep olacak, ya da iletmenin maliyetlerini artrarak zararna yol aacaktr (Yksel, 1998; Ataay, 2002). yi bir cret sisteminin kurulabilmesi iin sistemin dayand esaslarn iyi tespit edilmesi gerekir. Bu tespit ilemi, i analizi girdilerinden faydalanlarak, i deerlemesi yaplmasyla balar. deerlemesi cret saptamak amacyla iletmede yaplan ilerin greceli olarak deerlerinin bulunmasdr. Baka bir ifade ile hangi i dier ie gre daha nemlidir veya hangi i daha fazla crete layktr. Daha sonra piyasadaki cret dzeyleri aratrmas yaplr. cret dzey aratrmas rgt ii ve d olarak aratrlr. rgt d aratrmalarda, sektr ortalamalar, devletin crete etkileri, sendika etkileri vb. faktrler incelenir. rgt iinde ise i deerlemelerine gre eit ie eit cret dengesini bozacak uygulamalar olup olmad incelenir. deerlemesi ve yaplan cret dzey aratrmalarndan sonra cret yaps oluturulur. Ortalama cret erileri ile iletme cret erileri karlatrlarak, iletme faaliyet alannda ihtiya duyulan nitelikli veya normal alan dzeylerine gre bir yaps oluturulur. 1.1.7.8. Gvenlik ve Salk Gvenlik ve salktan kast; i gvenlii ve alan saldr. Baz kaynaklarda insan kaynaklarnn koruma fonksiyonu olarak zikredilir (Sadullah, 2002b). gvenlii, alann salk ve emniyetinin iyeri snrlarnda ve i dolaysyla doan tehlikeler karsnda korunmasn kapsamaktadr. Ama, i kazalarnn nlenmesi ve

30

gvenli bir alma ortam yaratlmasdr. alan sal ise alma koullar ile kullanlan ara ve gerelerden doabilecek tehlikelerden arnm veya tehlikelerin asgari dzeye indirildii bir i evresinde huzurlu bir biimde yaayabilmesini ifade eder. alann saln korumada ki ama, alanlarn yaptklar ilerinden dolay salklarna bir zarar gelmemesidir (Sabuncuolu, 2000). 1.1.7.9. Endstriyel likiler Endstri likileri kavram, geni ve dar anlamda olmak zere iki ekilde kullanlmaktadr. Dar anlamda yalnzca endstri sektrnde alanlarn alma koullarnn belirlenmesi biiminde kullanlmakta iken, geni anlamda tm cretli alanlarn alma koullarn kapsamna almaktadr. Endstri ilikileri, ii-iveren arasdaki bireysel ilikiler, ii sendikalar ile iveren sendikalar arasndaki toplu ilikiler ve kamu kurulularnn dzenlemeleri olarak alan kapsar. Bylece yasal dzenlemeler, toplu pazarlklar ve toplu szlemeler olduu kadar, bireysel hizmet szlemeleri ve iyerlerindeki bireysel ilikilerde endstri ilikilerinin inceleme konusu olmaktadr. Bu tr geni anlamdaki endstri ilikileri alma ilikilerinin tmn ve her konusunu kapsadndan alan ilikileri ve alma ilikileri anlamnda kullanlmaktadr (Koray, 1992). alma ilikilerinin konularn biraz detaylandrrsak yukarda bahsedilenlerin yan sra ekip almalar, liderlik stlenme, uyumlu alma gibi konular da kapsamaktadr (Aktan, 2006). 1.1.7.10. Performans Deerleme Bireysel performans deerleme ile alann herhangi bir konudaki etkinliini ve baar dzeyini belirlemeye ynelik almalar kastedilmektedir. Performans deerlemesini dinamik bir sre olarak ele alp, insan kaynaklar konseptindeki hedeflerin, amalarn ve beklentilerin alanlara iletilmesi, izlenmesi, lme ve deerlendirmesi, buna bal olarak eitimler yolu ile bilgi ve becerilerinin gelitirilmesi, cret ynetimi, kariyer ynetimi, motivasyon ve disiplinle ilgili teknikleri de ieren geni al rgtsel sisteme performans ynetimi denilmektedir. Performans deerlemesi, performans ynetiminin bir ksmn tekil eder (Uyargil, 2002b). Performans deerleme bireysel bazda yaplan bir etkinlik deerlendirmesi olup, konusu insan olduu iin zor bir ilemdir. Bunun iin objektif bir deerlendirme yapmak ve sistematik bir yaklam sergilemek zorunludur. Bu konuda deerlemeyi

31

kimin yapaca (ynetici, mteriler, astlar, alann kendisi, ekip arkadalar, bilgisayar veya karma sistem), hangi standart ve kriterler ile hangi yntemlerle yaplaca belirlenmelidir. Yaplan deerlemeler alana iletilmeli, dzeltici ilemler yaplmal ve beklentiler iletilmelidir. nk ama bireyin performansn artrmak ve dolaysyla etkinlii salamaktr. Uyargile (2002b) gre, performans deerleme sonularndan, dier insan kaynaklar ynetimi fonksiyonlarnda ve alanlarla ilikin eitli kararlarn alnmasnda yararlanlr. Bunlar; nsan kaynaklar planlamasna nemli bir girdi oluturur. cret sistemlerini ve maddi dllendirmeleri etkiler. Eitim ihtiyalarnn belirlenmesinde kullanlr. alanlarla ilgili iten ayrma kararlar verilir.

1.2. NSAN KAYNAKLARI YNET M NDE E T M FONKS YONU Eitim kavramn daha iyi anlamak amacyla ncelikle eitim kavramnn yan sra ilikili dier kavramlara da deinilecektir. Daha sonra eitimin ama ve nemi ile yararlarndan bahsedilerek, insan kaynaklar eitim sreci aklanacaktr. 1.2.1. Eitim ve likili Dier Kavramlar Eitimle ilikili dier kavramlar bal altnda eitimin yan sra renme, bilgi, yetitirme ve gelitirme kavramlar incelenerek, eitimin kavramsal arka plan sunulmaya allacaktr. 1.2.1.1. Eitim Kavram Eitim kavram ok ynl ve greceli bir kavramdr. Kesin izgilerle snrlarn izerek tanm yapmak mmkn olmayp, ilgilenilen bilim dal, bak as ve koullara gre tanm ve ilevleri deiebilmektedir. Genel anlamda eitim; belli bir bilim dalnda, sanat kolunda veya belirli bir konuda bilgi ve beceri kazandrma, yetitirme, gelitirme ve eitme iidir (Pskllolu, 2004a; TDK, 2006). Bu tanma gre eitim bir aktarma ve gelitirme mekanizmas olup, insanolunun sregelen doa ile mcadelesinde elde ettii zihinsel ve fiziksel yetkinliklerini yeni kuaklara retmesi, retirken de gelitirmesidir.

32

Sosyolojik ve antropolojik adan eitim; toplumsal bir olay olup, mr boyu sren bir kltrlenme veya kltr aktarma srecidir. Bu srele insan sosyalleir ve evresine uyum salar. Buradaki kltrlenme veya sosyalleme bilinli veya bilinsiz olabilecei gibi, gzlem yoluyla da davranlara yansr. Sosyalleme ve kltrlenme srecine toplumdaki sosyal, ekonomik ve teknolojik gelimeler etki eder. zetle, eitimin yaam boyu sren bir kltrlenme sreci olup, bu srecin toplumdaki deiimler vastasyla bir sosyalizasyon evresinden olutuu vurgulanmaktadr (Doan 2002; Kottak, 2002). Psikolojide eitim kavramndan ok, eitimin birey zerindeki etkisi olan renme kavramndan bahsedilir. renmenin hangi koullarla ekillenip, davranlara nasl yansd ve deitii incelenir. renmenin davranlara etkisi bir deiim srecini ifade eder (Ccelolu, 2004). rgtsel adan eitim, bireylerin ya da onlarn oluturduu gruplarn iletmede yklendikleri ya da ileride yklenecekleri grevleri daha etkili ve baarl yapabilmeleri iin, onlarn mesleki bilgi ufuklarn genileten, dnce, rasyonel karar alma, davran ve tutum, alkanlk ve anlaylarnda olumlu deimeler yapmay amalayan bilgi, grg ve becerileri arttran eitsel eylemlerin tmdr (Sabuncuolu, 2000: 110). Yani eitim, alanlarn yaptklar ilerle ilgili olarak etkinliklerini artrmak amacyla gerekletirilen planl renme srecidir (Yazc, 2004). Bu sre, rgt ama ve hedeflerine ulamann teknik ve aralarn alanlara aktarrken hem bireysel, hem de kurumsal adan deiimi ifade eder. Bireysel adan yeni bilgi ve beceriler renilip, davran ve tutumlara yansrken; kurumsal adan da strateji ve politikalar dorultusunda, deien alan davran ve tutumlar ile rgt kltr deiir. Ksaca rgtsel anlamda eitim hem psikolojik, hem de sosyolojik adan bir deiim srecidir. Bu sreci yaratan ise renme olgusudur. 1.2.1.2. renme Kavram renme, belirli bir yaant/deneyimin sonucu davranta grlen olduka uzun sreli deiikliktir (Ccelolu, 2004: 583). Tnaza (2000) gre, renmeyi salayan mekanizma eitimdir. Eitim ve renme ile alan davranlarnda oluan deimeler sonucu iletmeler evreye uyum salarlar. Bu ise renmenin stratejik bir kavram olduunu ortaya koyar. renmenin iletme iinde stratejik bir ara olarak benimsenmesi demek, onun bir teknik olarak deil; bir felsefe veya davransal bir

33

yaklam olarak benimsenmesi anlamn tar. rgtsel renme, bilginin eitim veya tecrbe ile kazanlmasndan ok, rgt iinde davran deer ve normlarn birlikte gelitirilmesidir. Dolaysyla gnmzde daha hzl renme ve deime yeteneine sahip olmak, srdrlebilir rekabetin ve srekli gelimenin temelini oluturmaktadr (Eren, 2000; Yazc, 2004). Gnmz koullarnda hzl deiimin etkisi altndaki iletmeler iin problem; renme srecinin srekli hale getirilmesi ve renen organizasyonlarn esnek yapsna sahip olarak, rekabette stnlk salamaktr (Efil, 2005). Eitim, gnlk yaam ve almann getirdii bilinsiz renmenin yan sra, sistematik ve planl bir ekilde yrtlen planl renme srecini de kapsar. Burada iletmeler iin esas olan renme srecinin planl ve sistematik bir hale getirilip, bunun bir kltr halini almasdr. Yani problem renmeyi renmektir. renme ise performansn arttrlmas, bunun davranlara ve tutumlara yansmasnn yan sra, iyi bir muhakeme gc ile renilen bilgilerden, yeni bilgiler retmeyi de kapsar. Dolaysyla eitimin sonucu renme, renmenin sonucu ise bilgidir. 1.2.1.3. Bilgi Kavram Barutugile (2002) gre bilgi, insann etrafnda olup bitenleri, tam ve doru olarak kavramasn salayan kiiselletirilmi enformasyondur. Buradaki enformasyon insann evresiyle karlkl etkileim ve haberleme ile edindii iselletirilmi bilgiyi ifade eder (Pskllolu, 2004b). Bilgi kendini dnceler, ngrler, sezgiler, fikirler, alnan dersler, uygulamalar ve yaanan deneyimler eklinde gsterir. Bu balamda kurumsal anlamda bilgi; rgtn etrafnda olup bitenleri tam ve doru olarak kavramasn salayan, i ve d evresiyle etkileimi, yaanan tecrbeler ve evreyi alglama (haberleme) ile edindii enformasyondur. Kurumsal anlamda bilgi kendini stratejiler, politikalar ve prosedrler eklinde belli eder. Gnmzde bilgi belli kurum ve kiilerin rettii, sahip olduu ve kulland bir ara olmaktan km ve yaygn bir ekilde retilip, kullanlr hale gelmitir. Bu durum bilgi toplumuna giden yolu amtr. Bilgi toplumunun itici gc ise bilgisayar ve iletiim teknolojileridir. Bilgisayar insann dnce gcn gelitirerek, yaratclnn artmasna neden olmu, iletiim teknolojileri ise bilginin annda ve snrszca dolamasna yol amtr. Bu nedenle amza bilgi a denilmektedir. Doal olarak bilgi a, bilgi ekonomisini yaratmtr. Esasnda bilginin

34

gnmzde byk nem arz etmesi bir anlamda yksek ekonomik deerinden kaynaklanmaktadr. nk gnmzde zenginlik toprak veya sermaye bileiminden karak bilgi deikenine daha da bal olan bir olgu haline gelmitir. Geleneksel rgtlerin gc, retim kapasitesinden kaynaklanrken, bugn sahip olunan g bilginin eline gemitir. Artk temel zenginlik kayna bilgi olmaya balamtr. Buradaki nans bilgiye sahip olmak veya var olan bilgiyi kullanmak deil, yeni bilgileri yaratmaktr. Dolaysyla yeni bilgiler ve yeni bilgileri yaratacak insanlar iletmeler iin entelektel sermaye kavram altnda en byk zenginlik kayna haline gelmitir. Ksaca bilgi ve bilgiyi yaratan ve entelektel sermaye olarak nitelendirilen insan iletmelerin rekabeti avantajlarn oluturan temel olgu haline gelmitir (Yazc, 2004). Bilginin artan nemiyle birlikte ortaya kan bir gerekte; kreselleen ve birbiri ile sk skya bal bulunan dnyamzda, bilginin hzla eskimesidir. Bilginin eskimesi, bu gn kullandmz bilginin bir sonraki gn geerliliini yitirecei veya ie yaramayaca anlamna gelmektedir. O zaman nemli olan, eskiyen bilginin unutularak, yerine sratle yeni bilginin yaratlmas ve kullanlmasdr (Yazc, 2004). Dolaysyla bu olgu iletmeleri eitim sistemi ile beraber, renmenin srekli hale geldii bir yne srklemektedir. renen organizasyonlar yaratmak ve iletmenin temel kayna insan yetitirmek ve gelitirmek byk nem arz etmektedir. 1.2.1.4. Yetitirme ve Gelitirme Kavramlar Eitimi genel olarak, belli bir bilim dalnda, belli bir konuda bilgi ve beceri kazandrma, yetitirme ve gelitirme ii olarak tanmlamtk. Bahsedilen yetitirme ve gelitirme kavramlar birbirine yakn olmakla birlikte farkl ilevleri ve amalar vardr. Yetitirme belirli kademelerdeki belirli ileri yapabilmek iin gerekli olan bilgi, yetenek ve davranlarn kazandrlmas srecidir (Koel, 2003). rnein yeni alnan bir makinenin nasl altrlacann retilmesi bir yetitirme faaliyetidir. Bu anlamda yetitirme faaliyetleri balang ve biti tarihleri saptanan, belli bir sre iinde uygulanp sona eren, mevcut ilere ve bugne odakl bir etkinliktir. Gelitirme ise alann yapt ii ve iletmeyi daha kapsaml bir bakla grebilmesini salayan, gelecee ynelik, alann var olan yeteneklerinin gelitirilmesini amalayan, bitmeyen, devam eden, snrsz bir almadr (Tortop, 1994; Nemli, 2004). Gelitirme, ie ilikin yeni bilgilerin edinilmesi, gnn teknolojisini izlemek, uyum salamak ve yeni sreler bulmak, rakip

35

iletmelerin baz problemlere getirdii zmleri incelemek, yeni zmler bulmak ve iletmeye uygulamak, deitirmek ve uyarlamak gibi konular kapsar (Sabuncuolu, 2000). Gelitirmenin hedefi, alann iini daha btncl olarak iletme apnda alglayp, iini daha verimli bir ekilde yapmasdr. Dolaysyla yetitirme gelitirmeye temel oluturur (Palmer ve di., 1993). zetle, yetitirme belirli bir iin gerektirdii nitelik ve yeteneklerin alana kazandrlmasna ilikin eitsel faaliyetlerdir. Yani alann o i iin yeterli olabilmesi iin eitilmesi, ksaca yetitirilmesidir. Ancak gelitirme, alanda bulunan nitelikler yeterli olsa bile, hem alann daha verimli olabilmesi (yeni sre ve bilgiler retmesi), hem de gelecekte stlenebilecei farkl pozisyonlardaki grevler iin yeni bilgi ve yeteneklerin kazandrlmas veya mevcutlarnn gelitirilmesidir. Eitim genel bir kavram olup, yetitirme ve gelitirme eitimin tr niteliindedir (zelik, 2002).

1.2.2. Eitim nemi ve Amac Eitim insanlk tarihi boyunca nemli olmutur. Ancak bu nem gnmzde daha da kendini belli etmektedir. nk gnmzde giderek bilgi temelli bir ekonomi gelimekte, paralelinde bilgi toplumuna doru hzl bir kayma grlmektedir. Adeta bir bilgi patlamas yaanmakta ve gn getike yeni bilgiler retilmektedir. Dnya klyor, iletiim artyor ve bilgi hzla yaylp, hzla eskiyor. Kiiler, kurumlar ve toplumlar yeni bilgilere ulatklar, bunlar kltrne kazandrp, yenilerini rettikleri srece var olup, gelime imkn bulabiliyorlar (Fndk, 2001). Dolaysyla bilgi ve bu bilgiyi renip, iselletirip, yeni bilgiler retecek, bir nevi deiimi yaayacak insann eitimi gn getike nem kazanmaktadr. Yksele (1998) gre, hzl teknolojik gelimeler, artan makineleme ve otomasyon nedeniyle eitimin nemi daha da artmtr. zellikle gelimekte olan lkeler iin bu durum daha da hassastr. nk gelimekte olan lkelerde, geleneksel retim biimi ile modern teknolojinin yer ald retim biimi yan yana grlebilmektedir. Dier taraftan bu lkelerdeki alanlar hem gelimi teknolojinin bilgilerine sahip olmak, hem de kendi lke artlarn anlayp geleneksel retim biimini modern teknolojiye uyarlayarak, kendi teknolojisini yaratacak, bilgi, yetenek ve beceriyi gstermek zorundadr. Dolaysyla insan kaynann eitimi, bir taraftan alann niteliklerini gnn koullarna uygun duruma getirmeyi, dier taraftan da onlarda yeni

36

nitelikler gelitirmeyi hedeflemek zorundadr. Makineleme ve otomasyon sonucunda baz ilere ilikin faaliyetler daha oalp yeni bilgi ve beceriler isterken, baz ilerin alan daralp snmekte ve eski ilerin yerini yeni iler almaktadr. Tm bu gelimeler eitimin nemini byk lde artrmaktadr. Gnmzn hzl deiim ortamnda iletmelerin en deerli sermayesi insan kaynadr. Dolaysyla bu sermayeden en iyi ekilde yararlanmak ve onu boa kullanmamak gerekir. nsan kaynan bulma ve seme srecinde hangi teknii

kullanrsanz kullann, ie tam uyumlu hazr bir alan bulmak olduka gtr. Bu glk, seim metodunun yetersizliinden ok insanlar doru tanmann ve zelliklerini tespit edebilmenin zorluundan kaynaklanr. te bu zorluun getirdii eksiklikleri gidermenin en iyi yolu eitimdir. Ayrca tam anlamyla salkl bir seim yaplsa bile, ekonomik, toplumsal ve teknolojik alanda grlen srekli deiim ve geliim, gerek iletmeleri gerekse alanlar bunlara uyum asndan, yenilemeye, yani eitime zorlamaktadr. Eer alanlara uygun eitim programlaryla gerekli bilgi ve beceriler kazandrlmazsa; bu durumun iletmeye, retim hata oran, birim maliyetlerdeki art vb. eylerle istenmeyen verilerle geri dn olacaktr (zelik, 2002). Sabuncuoluna (2000) gre iletmeler tarafndan yrtlen eitim uralarndan beklenen amalar iki balk altnda incelemek mmkndr. Bunlar ekonomik amalar ve sosyal insancl amalardr. Eitimin temel ekonomik amac retimi ve verimlilii ykseltmektir. letmenin her kademesinde alan insanlar eitli eitim programlaryla yetitirmek, renmek iin uygun bir ortam hazrlamak, i srelerini gelitirme olana vermek, verimliliin artmasna katkda bulunur. Bahsedilen temel ekonomik amacn yan sra dier alt ekonomik amalar u ekilde zetleyebiliriz: retim ve kalite art Standardizasyon ve maliyetlerde dme Zaman tasarrufu ve hatal imalat oranlarnn dmesi kazalarnn azalmas Devamszlk ve personel devir hznn dmesi Yntemsel gelimelerle daha az i yk ve fazla mesailerde azalma Makine bakm ve idamelerinde gelime ve kolaylklar

37

Yeni teknolojilere uyum ve sre gelitirme Eitim iletmede alan insanlara da dolayl ve dolaysz biimde katk

yapan bir sretir. Bu sre insana yaplan yatrma iaret eder. Bu yatrm entelektel sermaye ile rekabet stnlnn yan sra alanlar iletmeye balayan, sadakatlerini artran, iletiim ve ibirlii ile alanlarn kaynamalarn salayarak sosyal sermaye olarak da fayda salar. Eitimin balca sosyal insancl amalarn aadaki gibi sralayabiliriz. alanlarn motive edilmesi alanlarda gven duygusunun gelitirilmesi alanlar niteliklerinde ortaya kan arta paralel terfi olanaklar rgtsel ballk ve i tatmini Yaratclk ile entelektel sermaye birlii ve dayanma ile sosyal sermaye Sonu olarak eitimin ekonomik ve sosyal amalarn bir btn olarak dnmek gerekir. nk sistematik bir eitim retimin maliyetini dren etkili bir ekonomik bir kaynak olduu gibi alanlar iinde artan retime paralel koullarda iyileme ile uygun i ve moral ortam ile bireysel ve sosyal doyum salar. 1.2.3. Eitimde zlenen lkeler Her iletmede farkl ama ve ihtiyalara gre eitim faaliyetleri dzenlenebilir. letmenin evresel koullar, stratejileri, politikalar ve prosedrleri eitimde izlenecek ilkeleri farkl klabilir. Ancak amalar ve faaliyet alanlar farkl olsa da iletmeler iin genel olarak ve ana balklar altnda eitim ilkelerini aadaki ekilde sralayabiliriz (Sabuncuolu, 2000; zelik, 2002). Eitimde sreklilik Eitimde yararllk Eitime etkin katlm Eitimde frsat eitlii Planl bir eitim Eitimcilerin eitimi Kreselleen dnya bata teknoloji olmak zere ba dndrc bir hzla deimekte ve deien koullara uyum salamak iletmeler iin bir var olu problemi

38

olmaktadr. Orta Dou Teknik niversitesinin aratrmalarna (2005) gre; bir yetimi bir alan eitimini tamamladktan sonra her yl teorik bilgisinin %5ini yitirmektedir. Teorik bilgisini aa uydurmak iin, alanlarn zamanlarnn %15ini (ylda alt hafta) bilgi yenilemeye ayrmas gerekmektedir. Yukarda belirtilen ekillerde kendini yenilemeyen alanlar 45 yana geldiklerinde tm gelimelerin gerisinde kalacaklardr. Dolaysyla eitim faaliyetlerinin baarya ulamasnn ilk koulu eitimin srekli olmasdr. letmelerin varlklarn srdrebilmeleri deiime uyum salamalarna bal olduundan srekli eitim temel bir var olu konusu olarak, eitimin ana ilkelerinin birincisidir. Eitim faaliyetleri, nceden belirlenen ama ya da amalar dorultusunda yaplmakta olup, sonuta bu amalara ksmen ya da tamamen ulalmas beklenir. Belli bir amaca yneltilmemi bir eitimden umulan yarar salanamaz. Sonu olarak, eitimi alan alan asndan, dolaysyla iletme asndan herhangi bir yarar salamayan eitim, anlamsz hale gelir. Eitime alnan alanlarn etkin katlm, eitimin baars iin bir n kouldur. Etkin katlm iin ncelikle alan ald eitime ihtiya duymal ve programn yararna inanmaldr. alann eitime etkin olarak katlmasn salamak iin iletmenin zendirici tedbirler almas da bu ilke dhilinde dnlebilir. Bunlar ykselme olanaklar, sertifikasyon, cret art vb. olabilir. Eitim ilkeleri arasnda nemli bir yer tutan frsat eitlii ilkesi, eitimden tm alanlarn yararlanmas, belirli kimselerin veya kesimin tekeline braklmamas anlamn tar. Kiisel renme ve eitim altyap farkllklar doal olarak eitim programlanmasnda dikkate alnr. Burada vurgulanmak istenen, iletmenin en st kademesinden, en alt alanna kadar tm alan kitlesinin renk, dil, rk, cinsiyet vb. ayrm yaplmadan, eitim olanaklarndan yararlanmasdr. Eitimden beklenen yararn salanabilmesi iin, eitim faaliyetlerinin belli bir plan ve program erevesinde yaplmasdr. Hedefler, kiiler, eiticiler, yntemler, eitimin sresi, yer ve zaman nceden belirlenmelidir. Plansz ya da iyi planlanmam bir eitimden fayda beklemek tamamen tesadflere baldr. Eitim programlarnn baarya ulamasnn koullarndan bir tanesi de, eitim veren eitimcilerin nitelikleridir. Eitimin baars eitimcinin kalitesine baldr. nk bilmek ile bildiklerini pedagojik yntemlerle retebilmek ayr

39

eylerdir. yi bir eitimcide ise her ikisinin de olmas arzulanr. Gerektii durumlarda eitimcinin de eitilmesi arttr. 1.2.4. Eitimin Yararlar letmelerde uygulanan eitim programlarnn salad yararlar, eitimin rgte salad yararlar, alana salad yararlar ve alan ilikilerine salad yararlar olarak grupta ele alnabilir (Tnaz, 2000). 1.2.4.1. Eitimin rgte Yararlar rgtn her dzeyinde ie ait bilgi ve becerileri artrr. alanlarn rgtn amalar ile zdelemelerine yardm eder. Btn olarak daha iyi bir rgt grnm olumasn salar. rgt iinde aklk ve gveni besler. Ast-st arasndaki ilikiyi artrr. rgtsel geliime yardmc olur. alanlarn moralini ykseltir. in ana hatlarnn hazrlanmasna yardmc olur. rgtn tm alanlarnda gelecekteki gereksinimlerle ilgili bilgi salar. rgt, karar verme ve problem zmede daha etkin hale gelir. rgt politikalarnn anlalmasna yardmc olur. alanlarn yneticilik ve liderlik geliimlerine yardmc olur. Davran ve tutumlarda olumlu deiiklik yaratarak, rgtsel ballk salar. Verim ve i kalitesinin artmasna yardm eder. Daha bilgili ve yetkili hale gelmek iin rgtte bir sorumluluk duygusu gelimesini salar. ile ynetim arasndaki ilikileri artrr ve glendirir. Byme ve iletiim iin bir ortam yaratr. rgtsel iletiimin artmasna yardmc olur.

1.2.4.2. Eitimin alana Yararlar Daha iyi karar alma ve problem zmede alana yardmc olur.

40

Eitim yolu ile baar, tannma, byme, sorumluluk ve ilerleme gibi gdsel deikenler benimsenir ve harekete geirilir. alanda z geliim ve zgvenin cesaretlendirilmesi ve baarlmasna yardmc olur. alann stres, gerilim, hayal krkl ve atmayla baa kmasna yardmc olur.

1.2.4.3. Eitimin alan likilerine Yararlar Gruplar ve bireyler arasndaki iletiimi artrr. e yeni girenler, yer deitirme veya terfi nedeniyle yeni grev alanlarn alanlarn ie alma ve uyumlarna yardmc olur. Ynetim politikalar hakknda bilgi salar. alanlar aras becerileri artrr. likilerde bilgi paylam ve moral salar. Grup ii ball olumlu ynde yaplandrr. renme, byme ve koordinasyon iin uygun rgt iklimi salar. rgt, allan ve yaanan daha iyi bir yer haline getirir.

1.2.5. nsan Kaynaklar Eitim Sreci nsan kaynaklar eitim sreci, iletmede stratejiler dorultusunda, gelecek tasarm veya i analizlerine gre tespit edilen eksikliklere gre eitim ihtiyalarnn ve amalarnn belirlenmesiyle balar. Belirlenen amalara gre, eitimin yntem ve teknikleri, yeri, zaman, eitime katlacaklar ve eitimi verecekler planlanr ve zaman srecinde programlanarak, btelendirilir. Yaplan program ve bte erevesinde eitim uygulanarak, denetlenir. Denetleme sonular eitimlere yn verir ve bu dorultuda yeni belirlenen ihtiyalar tespit edilip, bu sre durmadan tekrarlanr. Eitim sreci bir dng niteliinde olup, aadaki ekilde sralayabiliriz. Eitim ihtiya ve amalarnn belirlenmesi Eitim plan ve programlarnn hazrlanmas Eitim btesinin hazrlanmas Eitim programnn uygulanmas Eitim sonularnn deerlemesi

41

1.2.5.1. Eitim htiya ve Amalarnn Belirlenmesi Eitim ihtiya ve amalarn saptamak iin; rgtsel dzeyde, faaliyetler dzeyinde ve bireysel dzeyde olmak zere alanda analizler yaplr. rgtsel dzeyde yaplacak incelemeler daha ok iletmenin stratejileri dorultusunda yaplacak yatrm ve geliimler sonucunda ihtiya duyulacak eitimlerdir. Ayrca rgtsel etkinlik gz nne alnarak (maliyetler, kaynak-kt oranlar vb.) eitim ihtiyalar belirlenir. rgtsel dzeyde yaplacak incelemelerde rgt iklimi de aratrlmal, iletmenin deerler sistemi, alanlarn davran ve tutumlar da sorgulanmaldr. rgt iklimi tasarlanan veya beklenen alma ortamlarnn yaratlp yaratlamayaca noktasnda eitim programlarnn baarsn etkiler. Faaliyetler dzeyinde yaplan aratrmalar, i analizlerine gre yaplan deerlendirmelerden ortaya kan eitim ihtiyalardr. Bireysel dzeyde ise genellikle baar deerlemesinden elde edilen sonulara bal olarak eitim ihtiyalar belirlenir. Beklenen baar ile gerekleen baar arasndaki fark eitim ihtiyacn ortaya koyar (Yksel, 1998; Sabuncuolu, 2000). 1.2.5.2. Eitim Plan ve Programlarnn Hazrlanmas Tespit edilen eitim ihtiya ve amalarndan sonra, genelde yllk bir eitim plan hazrlanr ve zaman srecine uyarlanarak program haline getirilir. Yllk eitim planlar hazrlanrken genel hatlaryla aadaki hususlar saptanr (Sabuncuolu, 2000). Belirlenen ihtiya ve amalar dorultusunda eitim konularnn belirlenmesi Eitimin kim tarafndan verileceinin (iletme ii veya d) belirlenmesi Verilecek eitimin hangi pedagojik yntemle, yani yaparak m, yoksa anlatarak m vb. yntemlerle verilmesi hususunun kararlatrlmas ba ve i d eitim tekniklerinin hangisinin kullanlaca, eitimin gerekletirilmesinde grup tartmas, rnek olay vb. hangi tekniin

kullanlacann saptanmas Eitime alnacak alanlarn belirlenmesi Eitim sresinin saptanmas Eitim yerinin kararlatrlmas

1.2.5.3. Eitim Btesinin Hazrlanmas Eitimde planlama almalarnn bir blmn de eitim btesinin hazrlanmas konusu oluturur. Eitimden umulan yararlarn gerekleebilmesi iin

42

parasal imknlarn yaratlmas gerekir. nk eitime katlacak alanlarn baz masraflar (yolluklar gibi), eitim ara ve gerelerinin temini vb. masraflar oluturulacak eitim btesinden karlanr. Ayrca eitimi bir yatrm olarak kabul edildiine gre, bu yatrmn mali bir boyutunun olmas kanlmazdr. yi bir eitim btesinin hazrlanmasnn yolu ise ihtiya ve amalar iyi tespit edip, iyi bir planla, optimum fayday salayacak program oluturmaktr (Tnaz, 2000). 1.2.5.4. Eitim Programnn Uygulanmas Eitim planlarnda belirlenen erevede iba ve i d eitim programlar dnem iinde uygulamaya koyulur. Uygulama aamasnda hangi tr eitim ynteminin uygulanaca; eitime katlacaklarn seviyesi, says, eitim iin ayrlan zaman, bte, eitimcilerin kimler olaca gibi hususlar gz nne alnarak belirlenir. Bu balamda iletmelerde iba ve i d eitimler olmak zere iki ana uygulama bulunmaktadr. Ancak zellikle son yllarda teknoloji destekli eitimler ve e-renme, iletmelerin eitim yntemlerini tekrar sorgulamalarn ve salad avantajlar nedeniyle gittike yaygnlaan bir yntem halini almtr (Sabuncuolu, 2000; Yank, 2004). 1.2.5.4.1. ba Eitim Yntemleri ba eitim yntemleri iletmelerde en ok grlen ve yaygn olarak uygulanan yntemlerdir. Bu yntemler genelde yaparak renme en iyi renmedir dncesine dayanr. Genelde iba eitimleri, deneyimli bir ynetici veya alann rehberliinde verilir. ba eitimin ynetici nezaretinde ciddi olarak yaplmas, gerek i ortamnda uygulanmas, eitim maliyetlerinin ok dk olmas gibi faydalarnn yan sra, i younluundan eitimin aksamas, her ii bilenin eitici maharetinin olmamas gibi sakncalar da bulunmaktadr. Balca iba yntemleri aada belirtilmitir. Ynetici gzetiminde eitim Yetki devri ile eitim Formen aracl ile eitim e altrma (oryantasyon) eitimi Rotasyon eitimi Ekip almalarna katlm yoluyla eitim Staj yaptrarak eitim i gsterme yolu ile eitim

43

1.2.5.4.2. D Eitim Yntemleri letme dnda veya iinde fakat i dnda yaplan eitimlerdir. d eitimler kuramsal dzeyde yaplr. Genel ilke ve kurallarn bir sistem dhilinde verildii bir eitim tekniidir. Balca i d eitim yntemlerini u ekilde sralayabiliriz. Konferanslar Seminerler Kurslar alma grubu yntemi rnek olay yntemi Rol oynama yntemi letme oyunu yntemi

1.2.5.4.3. Teknoloji Destekli Eitim Yntemleri Teknoloji destekli eitim, iletmelerdeki intranet ve internet destekli, bilgisayar araclyla yaplan eitimlerdir. zellikle son yllarda iletmeler tarafndan artan biimde uygulamaya konulmaya balayan yntemlerdir. lk yatrm maliyetleri haricinde ucuz olmas, renme iin zaman ve mekn prensibini ykmas, hzl deiimlerin takibi gibi kolaylklarn ve avantajlarn yan sra eitim altyaps ve z disiplini yksek alanlar istemesi gibi sakncalar da bulunmaktadr. Bu eitimler multimedya eitim, bilgisayar destekli eitim, uzaktan eitim ve e-renme eklinde deiik formatlara sahiptir. 1.2.5.5. Eitim Sonularnn Deerlemesi Eitim srecinin en nemli basamaklarndan biriside eitim sonularnn deerlemesidir. nk eitim bir ama iin yaplr ve belli bir oranda maddi kaynak harcanr. Her ne kadar eitim insana yaplan bir yatrmdr kabullenilmesiyle maliyet gz ard edilirmi gibi yaplrsa da, yaplan yatrmn etkinliini ve sonucunu belirlemek, ayrca devam eden programlar iin geri bildirim alp, dzeltmeler yapmak iin yaplan eitimlerin deerlendirilmesi gerekmektedir. Deerleme hem iletme amalarna ulamada eitimin katks, hem de alanlarn niteliklerindeki deiim gz nne alnarak yaplr. zetle eitim ncesi beklentilerle eitimden elde edilen sonularn karlatrlmas eitim deerlemesinin zn oluturur. Deerleme yapmak

44

iin eitli teknikler kullanlr. Bunlar fayda-maliyet analizleri, eitim vermemenin maliyetini hesaplama, baar kaytlarndan faydalanma, renme erisi ve maliyetlerini hesaplama vb. tekniklerdir.

1.3. RGTSEL GVEN rgtsel gven kavramnn anlalmas, gnmz koullarnn ve

getirdiklerinin yan sra ilikili dier kavramlarn katklarn da gz nne almakla mmkndr. Ayrca bu anlay rgtsel gven kavramnn genel ereve iindeki yerini gsterecek ve kavramn pekitirilmesini salayacaktr. Dolaysyla rgtsel gvenin incelenmesinde ilk etapta, yardmc konu ve kavramlara deinilecektir. Bilahare rgtsel gven kavram aklanarak, kuramsal kaynaklar, rgtsel srelere etki eden gven trleri ve rgtsel gven alt boyutlar incelenecektir.

1.3.1. rgtsel Gveni Anlamada Yardmc Konu ve Kavramlar rgtsel gvenin anlalmasna derinlik kazandrmak iin ilikili konu ve kavramlarn incelenmesinde ilk olarak gven kavramnn gndemde olmasnn nedenleri aklanmaya allacaktr. Mteakiben rgtsel gven kavramna katkda bulunacak gven kavram mercek altna alnarak, bugn siyaset, sosyoloji, ekonomi ve iletme bilimlerince gvenle yakndan ilikilendirilen sosyal-beeri ve entelektel sermaye ile ynetiim kavramlarna deinilerek, ksaca sosyal szleme kuram aklanacaktr. Son olarak da, rgt kavram erevesinde ibirlii, rgt kltr ve sinerji kavramlar tartlacaktr. 1.3.1.1. Gven Kavramnn Gndemde Olmasnn Nedenleri Yirminci yzyl, teknolojik deiimlerin ve buna paralel olarak

kresellemenin ok sratli biimde gerekletii bir dnem oldu. Etkileri gnmzde de artarak devem etmekte Bu dnemin banda fazla dikkat ekmeyen bir takm gelimeler, zellikle kinci Dnya Sava ve sonras yllarda toplumsal yaantmz etkileyecek bir nitelik kazand. letiim ve ulam alannda salanan gelimeler, daha nce grlmemi bir biimde kltrleraras ilikileri artrd. Teknolojik deiimin yaratt ivme ile artan kltrel ve ticari temaslar beraberinde sadece refah artn deil, pek ok sorunu da getirdi. Hzl deiime ayak uyduramayan uluslararas sistem ve sosyal normlar, ekonomik ve politik krizlerin yerleik bir hal almasna, dnemsel

45

krizlerden sreklilik arz eden yapsal bir kriz srecine geilmesine neden oldu. Kriz bir anlamda yaantmzn bir paras oldu (Gkrmak, 2003).Gnmzde toplumlar kresellemenin etkisiyle, nerdeyse risk toplumu olarak kavramlatrlabilmektedir (Karaman, 2003). 1970li yllarda altn, dolar dengesine dayanan Bretton-Woods sisteminin kmesi ve durgunluk iinde enflasyonun (stagflasyon) yaanmas sonucunda ortaya kan finansal kriz siyasi ve ekonomik baz olgularn sorgulanmasna neden oldu. Bu krizin keynesyen ekonomi politikalarnn sonunu getirmesi, sosyal devlet anlaynn anmaya balamas ve stne gelen petrol krizi ile lkeler, zelletirme ve da alma ile alanlarn sosyal fonlarn drerek makro anlamdaki finansal problemleri amaya altlar. Bunun yan sra artan ehirleme ve su oranlar da mikro anlamda insanlarn krizleri iselletirmesini salad. Ancak krizlerin bylesine sradanlamas,

belirsizlikleri artrmas, toplumlarn adeta duyarlln kaybetmesi yalnzca sosyal yaantmz etkilemekle kalmayp, insanlar bir arada tutan, dayanma ve ibirliinin temeli olan gven duygusunun ciddi biimde anmasna neden oldu. nsanlar korku, endie ve yabanclama duygusuyla hibir eye gvenmez oldular. Gvensizlik inanlmaz derecede artan kurallar ve yaptrmlar ile uzun hukuksal sreleri getirdi. Bu yaygn gvensizlik btn ekonomik olgulara adeta bir tr vergi niteliinde ilem maliyeti olarak yansd. Dolaysyla gven (sosyal sermaye) konusunda ilk aratrmalar siyaset ve ekonomi alannda yapld (Fukuyama, 1998; Heywood, 2006). Yukarda ksaca deinilen deiim ve krizler iletmeleri de etkilemitir. Hi kukusuz ki iletmelerde grlen yapsal ve dnsel deiiklikler makro ekonomik ve politik evrede yaanan deiim rzgrlarndan bamsz deildir (Bykuslu, 1998:9). letmeler ilk etapta Japon rekabeti ile baa kmak, daha sonralar dalan dou blounda artan pazar imknlar ve byme olanaklarndan faydalanmak iin srdrlebilir rekabetin yollarn, ayrca rekabet stnl yaratma da taklit edilemeyen yntem ve metotlar aramaya baladlar. Rekabet stnl yakalamada (hzl gelien teknoloji balamnda) bilgi yaratmann ve kullanma yeteneinin nemi kefedildi. Bilgiyi yaratan insan ve insanlar arasndaki ilikinin retkenlik ve verimlilii etkilemesi nedeniyle; ilikileri daha iyi dzeye getirip, sinerjik bir g nasl yaratabiliriz? sorusunun cevab iletmeleri hem mteri, hem de alan baznda gven artrc yollar aramaya yneltti. nk alanlar arasndaki gven; ilikiler yolu ile

46

rekabet stnl yaratmada ve baka iletmeye transferi mmkn olmayan bir sosyal ve entelektel sermaye yaratmada anahtar kavram haline gelmiti. Hzla gelien teknoloji ve deien evresel koullar iletmelerin organizasyon yapsn da etkilemitir. Eskinin hiyerarik ve yksek tavanl klasik organizasyon yaps hzl deiimler karsnda hantal kalm ve iletmeler uyum salamak adna yeniden yaplanmaya gitmitir. Yeniden yaplanma ve deiim; alan ilikilerinin niteliini deitirmitir. Yneten ve ynetilen arasndaki mesafe ksalm, organizasyon yaplar yatay ve bask bir duruma gelerek sk bir iletiime dayal ilikisel ve daha sosyal bir sistem halini almtr. Eski tip karizmatik ynetici ve liderlerin yerine, yol gsteren, koluk, mentrlk yapan liderler ve yneticiler aranmaya balanmtr. Yeniden yaplanma abalarna paralel, deimenin ve uyum salamann yaratt skntlar, alanlarda gven duygusunu gelitirerek, ilikiler yolu ile iletme etkinliini artrmak nemli bir konu haline gelmitir (West ve di., 1995).nk gven olmakszn hibir iletme hedefini gerekletiremez (Rosen, 1998). Gven kavramnn gndeme gelmesinin sebeplerinden biriside (bir anlamda ana sebebi) retim tarznda meydana gelen deiikliklerdir. Sanayi ve endstri toplumunun hkim retim tarz makineye ve kitle retimine dayanyordu. Bu dnemin zellii; sermaye youn byk lekli retim, esnek olmayan retim sreleri, kat bir hiyerarik ve brokratik bir yap, tekdze iler yapan yar kalifiye igc, gl bir btnleme eilimine sahipti. Ayrca makro anlamda milli pazarlarn korunmas, gmrk duvarlar ile korunan pazarlarda, uzun sreli standart mal retimi yaplmaktayd. letme yaznnda Fordizm denilen bu yap, endstri toplumunun kendine has zelliklerini yaratmt. Aile ve eitim, montaj hattnn istedii tipte alanlar yaratmak iin, ie zamannda gelip, gitme, verilen emirleri tartmadan yerine getirme, tekdze ileri sklmadan yapma gibi eyleri reten mekanizmalar yarattlar. Bunun yan sra kitle retiminin yaygnlamas, sendikalar, meslek kurulular gibi kurulularn glenerek gelimesine, kitle iletiim aralar ile popler kltrn de ykseliine yol am ve toplumsal alanda o zaman iin kkl deiimler yaratmtr. Devlet ve sendikalar yoluyla kurulan geni sosyal gvenlik a ve yukarda ksaca zetlenen tekdzelie dayanan i ve toplumsal hayat insanlarda grecelide olsa gven hissini yaratmtr (Kosgeb, 2005).

47

1970 ve 1980li yllarda ortaya kan iletiim teknolojileri etkileimi artrm, kresel apta oluan ekonomik ve siyasal artlar nedeniyle ekonomiler da alm, brokrasinin ve devletin dzenleme gc ortadan kalkmaya balamtr. Byk miktarlardaki kitle retimi yerine uzmanlk retimi, kat kurallar yerine esnek kurallar konmutur. Bylece Post-Fordizm esnek uzmanlama kavram ortaya kmtr. Bu kavram retimde yeni teknolojilerin salad yeni imknlar ifade eder. Artk imalathane ve fabrikalara dayal endstriler km, bilgisayar esasl yatrmlar domutur. Yani makine hkimiyeti yerini otomasyona brakmtr. Esnek ve merkezi olmayan organizasyon yaplar ve iilik sreleri olumutur. Uzman, yksek nitelikli, eitimli alanlara ihtiya artarken ve dnyann her hangi bir noktasnda kolayca i bulurken, bunun yan sra ge ve nc dnya lkelerine dayal, eitimsiz ve niteliksiz insanlarn oluturduklar dk cretli emek pazar ortaya kmtr. Mavi yakal geleneksel ii snf gn getike klrken, beyaz yakal, profesyonel, teknik, ynetici ve dier hizmet sektr alanlarnn mesleki yapsna hkim olan bir alan yaps meydana gelmeye balamtr. Kadnn daha ok i hayatnda yer almas yeni bilgi teknolojileriyle daha olaan hale gelmitir. Tketimde bireysel tercihlerin farkllamas nedeniyle, eskinin standart mal yerine birok eitte ve sk sk yenilenen mallar ortaya kmtr. retim srelerinin kresellemesi nedeniyle okuluslu iletmelerin hkimiyeti ve zerkliine tank olunmutur. Ksaca bahsedilen bu deiimler gnmzde de devam ede gelmektedir. Buna gre, post-fordizm de, esneklik, ilem merkezli, ebekeye bal retim tarznn dayand bilgi toplumuna doru devam eden yaygn bir ykseli vardr. Ancak, devletin ekonomik dzenlemelerden elini ekmesi ve klmesi, sosyal devlet olgusunun anmas, sendikalarn gszlemesi, emeklilik fonlarnn garanti edilememesi gibi faktrler amz insannda gven anmasna sebep olmaktadr. Bu deiimlerin tpk endstri dneminde olduu gibi derin ve kkl sosyal deiimlere yol aaca sylenebilir (Kosgeb, 2005; Baird ve di., 1995, Kamer 2001den alnt; Kse, 2006). Post-fordizmde endstri ann standart eitim ve tekdze yetitirilme tarzna ters olarak, zerk, yaratc, inisiyatif kullanabilen ve sosyal beceri sahibi alanlara ihtiya vardr. Kiinin renmeyi renmesi ve srekli renmesi, iletme ve kurumlarn renen organizasyon olmas hayatsal neme sahip olmutur. Yani alanlar ve iletme ortamlar ekil deitirmitir. Eskinin hiyerarik ve yukardan

48

bakan, eitim ve nezaret anlay ile her syleneni yapan alanlar yerine; ilikisel ve sosyal, yaratclk, eitim ve renme zerine kurulu, her eyi sorgulayan alanlar gelmitir. Bu durum eilimleri anlama ve ekillendirme, ekonomik balant ve ekonomi politikalarn gven temelli sosyal faaliyetlerle biimlendirmeyi art klar (Kosgeb, 2005). Yukarda ksaca zetlenmeye allan, hzl deiim ortamna uyum salamak iin iletmelerin son yllarda zellikle zerinde durduklar konulardan biri de toplam kalite ynetimidir. Toplam Kalite Ynetimi, mteri odakl olma, nlemeye ynelik denetim, takm almas, saysal hedefler ve deerlendirmeler yannda, kaliteye nem ve ncelik verme, eitim ve yetitirme programlarn kurumsallatrma, ite i huzuru salamak ve korku ortamn ortadan kaldrmak iin iletiimi tevik etme ve st ynetimin katlm ve nderlii zerinde younlaan bir rgt kltr oluturarak bunu bir hayat felsefesi ve bir yaam biimi gibi dnen modern bir yaklamdr (Halis, 2000:X). Dikkat edilirse bu felsefe ve yaam biimi, alann huzurunu salama, hem de ekip olarak katlmc ve iyi bir iletiim yoluyla temelde iletmedeki gven ortamna atfta bulunur. Ayrca mteri odakllk ilkesi ile alglanan kalite erevesinde mterinin hissettii memnuniyet derecesinin greceli olmas nedeniyle znde mteride gven yaratma konusu vardr. nk retilen rnn mteri tarafndan beklenenleri yerine getireceine kar gven vermesi gerekmektedir (Gner ve di., 2004). Gnmzde iletmeler - zellikle ok uluslu, byk lekli olanlar - hzla deien evresel deimelere uyum salamak iin, ortaklk, birleme, satn alma ve satlma yollaryla rn ve hizmetlerini daha rekabet edilebilir duruma getirmeye almaktadrlar. Bu deiiklikler sonras, alanlar arasnda huzursuzluk, phecilik, kzgnlk, moral bozukluu, verimsizlik, gvensizlik artar; iletmeye ballk ve gven azalr. Btn bu deiiklikler, hzl byme ya da klme, sosyal sermayenin anmas anlamna gelmektedir. Ya byme yoluyla birbirileriyle almaya hazr olmayan alanlar bir araya gelmekte, ya da klme nedeniyle iini kaybedenler, almaya devam edenlerin gvenini sarsmaktadr (Gksel, 2006; Balta, 2007). Kresellemenin etkisiyle okuluslu iletmelerin ekonomik sistemde artan etkinlikleri hem alan baznda, hem de kurumsal baz da kltrel ve sistemsel farkllklarn giderilmesi iin almalar yaplmasna yol amtr. Kltrleraras

49

almalar, tek merkezden retilen bir kurumsal ereveye dayanmakta ve aslnda okuluslu iletmelerde farkllklar ynetme hedefinden domaktadr. Birbirileri ile ticari ilikiler gelitiren lkelerin iletmeleri, i sistemleri iin sorun yaratan kltrleraras farkllklar ynetmek ve etkileimi kolaylatrmak adna gven, eitlik benzeri sosyal mbadele standartlarn dntrmek, onlar dier lkelerin standartlar ile uyumlu hale getirmek ihtiyac duymaktadrlar. Yani, kresel etkileime maruz kalan taraflarn bilisel sistemlerine yn veren gven, adalet gibi kavramlarn ieriindeki deiim, kresel ve ekonomik dengelerle i ie

ekillenmektedir. Bu balamda gven ve adaletle ilgili tartmalar, iletme yaznndaki hegemonik sistemler retme giriiminin bir paras olarak grlebilir. nk bu tartmalar, dnya genelinde retim srelerinin rgtlenme biimlerinin

tektipletirilmesi nihai hedefine hizmet etmektedir (zen, 2003). Gven kavramnn gndemde olmasnn nedenlerini zetle yle ifade edebiliriz. Ekonomik, siyasal ve sosyo-kltrel evre etkileimi ile kresellemenin ve hzla gelien teknolojinin yaratt deiim; bu deiime siyasal, ekonomik ve sosyal sistemlerin uyumunda yaanan problemler neticesinde insanlarn gven duygusunun anmasdr. Yani deiim ana faktr altnda; Kriz olgusu ve artan rekabet, Yeniden yaplanma almalar, Deien organizasyon yaps, Deien alan nitelikleri ve alanlarn niteliklerinin ykselmesi, retim tarz ve i anlayndaki deiimler, Devletin ve iletmelerin emeklilik fonlarn garanti edememeleri, Toplam kalite uygulamalar ve deien kalite anlay, letmelerin birleme veya klmelerinin yaratt olumsuz sosyal artlar, okuluslu iletmelerde lkeler aras i anlaylarnn farkll nedeniyle, kltrleraras ve i sistemlerindeki farkllklarn ynetilme abas ile standart (egemen) bir i anlaynn yaratma abalar gven kavramn artan bir ekilde gndeme getirmektedir. 1.3.1.2. Gven Kavram Sosyal Bilimlerdeki birok kavramda olduu gibi gven kavram konusunda da ortak bir tanma ulalamamtr. Gven ile ilgili yaplan almalarda en sk

50

vurgulanan dnce, kavramn tanmlanmasndaki glktr (Ylmaz, 2004). Fukuyama (1998) kavrama ilikin ortak bir tanm verme, genelleme yapma konusunda yaanan zorluk yannda, gven kavramnn farkl toplumlar ierisinde toplumun kltrel ve ahlaki deerlerine gre de farkl grnm ve anlamlar kazandn belirtmektedir. Fakat gven olgusunu farkl kltrler ierisinde ve farkl ynlerden ele alnmas konuyu daha da karmak hale getirmekte ve tanmlamalarn bir noktada birlemesine engel olmaktadr (Br, 2006). Ancak buna ramen gvene ilikin bir tanmlama salayabilecek baz ynlerde fikir birliine varlmtr (Demircan ve di., 2003). Gven szlksel anlamda, korku, ekinme ve kuku duymadan inanma ve balanma duygusu veya bir eyden umulan, beklenen nitelie inanp ona gre davranma, bir anlamda ise yreklilik, cesaret olarak tanmlanmtr (Pskllolu, 2004a:585; TDK, 2006). Bu tanmlara bakldnda, gvenin bir duygu, bir inan olmasnn (soyut olmas) yan sra; kendine (gvenen) ve dierine (gvenilen) ilikisi ile beklentiler gze arpmaktadr. Dolaysyla buradan gven kavramnn boyutunu karabiliriz. Kendine gven duymak, gvenilir olmak ve bakalarna gven duymak. Kendine gvenmek, insann kendisini tanmas, snrlarn kabul etmesi ve yaam felsefesinin doru ve istikrarl verilerle tutarl olmasn ifade eder. Bu bir anlamda gvenilir olmak ile e anlamldr. nk gvenilir olmak; tutarl olmaya (z sz bir), snrlarn bilmek manasnda beceri ve yetkinlik sahibi olmaya, drst, samimi, ak, net olmaya dayanr. Bakalarna gven duymak ise insanlar aras etkileime dayanp, beklentiler, dnya gr ve kiisel zellikler yannda zellikle risk ve karlar balamnda geliir (Balta, 2005). Bahsedilen son iki terim, yani risk ve karlar balamnda eitli tanmlar yaplmtr. Yaznda; zellikle Anglo-Amerikan yaznda bu kavramlara ok vurgu yaplmaktadr. Bu balamda iletme yaznnda bulunan gven tanmlarn inceleyelim. Griffin (1967) gveni riskli bir durumda arzulanan amac baarmak iin, bir nesnenin herhangi bir zelliine, bir olayn ortaya kacana veya bir kiinin davranlarna inan olarak tanmlamtr. Heimovicse (1984) gre gven ise bireyin bir baka bireyin veya grubun zverili ya da faydal olacana ilikin beklentisidir. Risk, karlar ve beklentiler yannda, ahlaki deerlere dayal tanmlamalarda yaplmtr. Luhmanna (1979) gre, gven; bir kiinin, kar tarafn adil, ahlaki kurallara uygun ve ngrlebilir biimde davranacana ilikin inancn temsil eder. Carnavale ve Wechsler

51

(1992) gvenin bir grubun veya kiinin davranlar veya niyetlerine inanc ve ball, ahlaki kurallara dayal, adil ve yapc davran beklentilerini ve bakalarnn haklarn dnmeyi ierdiini vurgulamaktadrlar (Demircan ve di., 2003). Buradan gvenin temel ve ortak bir tanm yapmak zorluunu bir daha grm olup, gven kavramnn bir inan, bir duygu olmasnn yan sra gvenen ve gvenilen ilikisinin etkileime bal olarak, beklentiler, risk, kar ve ahlaki deerler ana deikenleri etrafnda olutuunu tespit etmekteyiz. Baz aratrmaclar gvenin farkl biimlerde ortaya ktn belirtmi ve bunlar incelemitir. Bolle (1998) gveni ortaya k farkllklarna gre, genel gven, kiilie dayal gven ve srece dayal gven olarak e ayrmtr. Genel gven, herhangi bir kiinin dierlerine olan gven eilimini temsil eder. Kiilie dayal gven, liderlerin veya dier kiilerin kiisel zellikleri asndan sahip olduu gvenirlilik dzeyini ifade eder. Srece dayal gven, bakalaryla tekrarl olan ve sregelen etkileimlerden kaynaklanr. Byk lde karlkl bir yap tar (Demircan ve di., 2003). Baz aratrmaclar gven kavramn varlk olarak deil, yokluk olarak, yani gven olmadnda ortaya kan olgular, hisler, duygular ve sezgileri tanmlayarak, gveni betimlemeye alrlar. Buradaki temel varsaym, gvenin varlnda bunun hissedilemeyecei, ancak gven yok olduunda bir varolu eksiklii olarak insann bolua veya belli duygulara sahip olacadr. Yani gveni deerli klan, gvensizliktir ve baz olgu ve duygular gven olmadnda tanmlanabilir. Solomona (1996) gre gven, iinde duygularn ve duygulara ynelik n koullarn ortaya kt bir atdr; gven olmadan, ihanet olmaz, tpk ibirliinin, toplumun iletiimin ve ticari ilikilerin gven olmadan yaratlamayaca gibi (Erdem, 2003). Gven insan iin bir varolu meselesidir. nk insanolu tek bana yana yaayamaz, kendi kendine yetemez. Varolmak iin gvenmek zorundadr. Bu balamda gven kk duygudur. Dier duygular bu kk duygunun etrafnda oluur. Tektonik yapnn zdr gven ( nam, 2003). Yani insan ilikilerinin temelinde gven vardr. zet olarak gven kavram iin ortak ve genel bir tanm vermek mmkn olmayp, bak as ve ilgilenilen alana gre gven deimektedir (Erdem, 2003). Bir genel tanm yaplamasa da gven, aratrmaclar tarafndan belli artlar altnda betimlenmitir. Genelde gvenen ve gvenilen zneleri etrafnda risk, beklentiler, kar

52

ve ahlaki deerler asndan sorgulanmtr. Gven hem bir duygu, inan olarak tanmlanm, hem de temel ve kk duygu olarak, insann varolu problemine balanlmtr. Bu balamda gven, varlyla ve yokluuyla bir takm sonular olan, insann hayat akn etkileyen, gerek ekonomik, gerek sosyo-kltrel balamda bir takm sonular olan bir duygu, inan, sezgi ve olgudur. Br (2006) Trk toplumu ve kltrnde gven ve gvenli insann tanmlanmas amacyla yapt niceliksel aratrmada bulduu deerleri toplam dokuz ana balk altnda toplamtr. Bunlar; zgven, yardmseverlik, uyumluluk, drstlk, sevecenlik, aklk, tutarllk, bilgili olmak, dedikodu yapmamaktr. 1.3.1.3. Sosyal-Beeri ve Entellektel Sermaye ile Ynetiim Kavramlar Sosyal sermaye politik, ekonomik ve sosyolojik bir kavramdr. letme yaznna sonradan aktarlmtr. Sosyal sermaye bir iletmenin retkenliini ve verimliliini etkileyen normlar, sosyal alar ve insanlararas itibar, gven ve inanabilirlik olarak ifade edilebilir (Kosgeb, 2005). Siyaset bilimci Putnam, sosyal sermayeyi yatay ortaklklar zinciri olarak niteleyip, sosyal sermayenin sosyal alardan ve topluluun retkenlii zerinde etkili olan normlardan olutuunu vurgular (Heywood, 2006). Fukuyamaya (1999) gre sosyal sermaye insanlar arasnda grnmez ve yazl olmayan kanunlardr. Sosyal sermaye, toplumu bir arada tutan ve onlar ilikiler yolu ile birbirine balayan gven duygusudur. Toplum gven alt kmelerinden oluan bir ana gven topluluudur. letmelerde toplumu oluturan gven alt kmelerinden birisidir. letmeler iin sosyal sermaye alanlarn birbirileriyle zorlama olmadan yardmlamasn, dayanmasn ve ibirliini ifade eder. Bu hareketler biimsel (formal) olmaktan uzak, tamamen doaldr. Bu ifade tarz ile sosyal sermaye iletme yaznnda organizasyonel yurttalk kavramna iaret eder

(Sabuncuolu ve di., 2003). Ancak sosyal sermaye bunlar yaratan normlarla ve hissedar, mteri gibi d evre ilikileriyle de ilgilendii iin bir anlamda rgt kltrne de atfta bulunur. Dolaysyla sosyal sermaye kavram daha geni kapsaml olup, amac retkenlii ve verimlilii artrarak, rekabet stnl yaratmaktr. zetle sosyal sermaye, iletmelerin deien artlara uyum salamasnda, rekabet stnl yaratmada ve etkinliklerini artrmada, renme ortamnn salanarak renen organizasyon olabilmek, bilgiyi yaratma ve ynetmede i ve d evresiyle uygun rgt iklimi salama ve rgt kltrnn de etkisiyle, alanlar, hissedarlar, mteriler

53

ve dier d evre unsurlar ile arasnda gvene dayal ilikiler yaratp, sinerjik bir g oluturarak, retkenlii ve verimlilii elde etmektir. Ekonomik ilevi; szleme, hiyerari, brokratik vb. yasal koordinasyon mekanizmalar ile balantl ilem maliyetlerinin azaltlmas yoluyla verimliliin artrlmasdr. Sosyal sermayeyi tamamlayan ve genelde yanl olarak sosyal sermayenin eanlamls olarak kullanlan dier bir kavram beeri sermayedir. Beeri sermaye alann bilgi ve yeteneini ifade eder. Eitim dzeyi ile llr. letmeler iin beeri sermayeyi; insanlara bilgi, beceri ve hner kazandrmak iin yaplan eitim harcamalar olarak tanmlayabiliriz. Yani beeri sermaye ile kastedilen retim srecinde yer alan insanlarn bilgi ve deneyimlerinin gelitirilmesine ynelik yaplan yatrmlar ifade etmektedir. Kresel apta oluan bilgi temelli ekonomi (yeni ekonomi) rekabet stnlnde, bilgiyi yaratan, kullanan ve paylaan (yneten) mekanizma olarak insan n plana kartr. Bilginin yan sra deneyim ve yetenek sahibi, sosyal, aktif, yaratc insan ilikileri sayesinde sinerjik bir g yaratabilmekte, verimlilik ve retkenlii artrabilmektedir. Dolaysyla beeri sermaye atomize olarak insana yaplan yatrm ifade ederken, sosyal sermaye bu insanlarn toplum, grup veya ekip iindeki ilikiler yolu ile yaplan yatrmn geri dn olarak bilgiyi yaratma, kullanma ve paylamada katlmc ve paylamc bir yolla sinerjik bir g oluturmaktan bahseder. Beeri sermayenin nitelikli alannn aklc bir ekilde kullanlmas, yani; bilgiyi yaratma ve kullanma yannda iletme alanlar ile bu bilgiyi paylama, birlikte yeni bilgiler yaratma ve sahip olduu yetenek ve becerilerle ekip arkadalarn destekleme, ibirlii yapma anlamnda sosyal sermaye nemlidir. Bu bakmdan sosyal sermaye ile beeri sermaye birbirini tamamlayan iki ayr ekonomik deer olarak ele alnmaldr. Temelde beeri sermaye insann kendisine olan gvenini ifade ederken, ekip almas (i evre) veya toplumsal anlamda (d evre) sosyal sermaye insanlar aras gvene vurgu yapar (Seyidolu, 1999; Kosgeb, 2005). Sosyal ve beeri sermaye ynetim ve iletme yaznna daha nce de belirtildii gibi politika, ekonomi ve sosyoloji araclyla aktarlmtr. Ancak ynetim ve iletme yaznnn kendisine has rettii yeni kavramlardan biriside entelektel sermaye kavramdr (Koel, 2003). Entelektel sermaye siyasi, ekonomik ve sosyokltrel deiimlerin bilgisayar (otomasyon) ve iletiim (internet) yolu ile kresel apta oluturmaya balad yeni ekonomide iletmelerin bilgi reten ve maddi olmayan

54

varlklarn ifade eder. Yani en basit tanmyla entelektel sermaye, iletmenin bilgi deeridir. Biliim anda retimin belirleyicisi toprak ve sermayeye nazaran bilgidir. Bu nedenle bilgiyi bulup, gelitirmek, saklamak, ynetmek iletmelerin en nemli grevi haline gelmitir. Bu ise entelektel sermayenin nemini ortaya koyar. Entelektel sermayenin unsuru bulunur (krk ve di., 2002). nsan Sermayesi: letme bnyesindeki alanlarn bilgi, beceri, yetenek, tecrbe, sezgi ve tutumlar gibi unsurlarn toplamn ifade eder. Beeri sermayeyi insanlara bilgi, beceri ve hner kazandrmak iin yaplan eitim harcamalar olarak ifade etmitik. Bu durumda beeri sermaye insan sermayesinin bir bileeni olarak ortaya kyor. Yapsal Sermaye: letmelerin sahip olduu yntem ve politikalar biiminde kurumsallatrlm bilgi teknolojilerinden, veri tabanlar, kaytlar ve eitli biimlerdeki belgelemeye, ynetim felsefesinden, patentlere kadar btn unsurlarn karmn ifade eder. Yapsal sermayeyi, entelektel mlkiyet ve altyap varlklarnn bilekesi oluturur. Entelektel mlkiyet; patentler, telif haklar, dizayn haklar, ticari srlar, ticari amblemler vb. unsurlardan oluur. Altyap varlklar ise ynetim felsefesi, rgt kltr, ynetim sreleri, bilgi sistemleri, a sistemleri, finansal ilikiler vb. unsurlar kapsar. Mteri Sermayesi veya liki Sermayesi: letmenin mteri, hissedarlar, tedariki ve toplumun dier unsurlar ile ilikisini ve sz konusu unsurlarn iletmeye olan gven ve ballklarn ifade eder. Entelektel Sermayede sosyal ve beeri sermaye gibi gven temeline dayanr. yle ki; gerek bilginin retilmesi gerekse paylam ve ynetiminde insanlar aras ilikiler sz konusudur. Temelde insan sermayesi alann niteliklerine dayanrken, kiisel gven; yapsal ve ilikisel sermayede ise ekip almas ve bireyler aras gven gndeme gelmektedir. Bireyin veya insann eitimi, yaratcl her zaman n planda olmasna ramen, amzda bilgi retmek sistemlerin karmaklndan dolay uzman kiilerin ekip halinde almas ve bireylerin bilgi, yetenek ve beceri katlmlaryla oluturduklar inerji sayesinde olumaktadr. Bu faaliyetler teknik ve maddi unsurlardan ok, insani ve sosyal unsurlar ile gerekletirilir. nk gven duygusu, salkl bir ekip almasnn temelini oluturur. Ayrca gven gerek i mteri, gerekse d mterilerle kurulacak iletiimin vazgeilmez esidir.

55

Yeni ekonomi ve deien dnya ile birlikte iletme yaznna giren kavramlardan biriside ynetiim kavramdr. Ynetiimin temel amac, bir iletmenin gerek finansal durumuna ilikin tam ve doru aklamalarn zamannda yaplmasn salamak, zellikle hissedarlarn veya potansiyel hissedarlarn (yatrmclarn) karlarn gzetecek tarzda almasn salamaktr (Koel, 2003). znde iletiim, bilgi alar ile aklk, effaflk vardr. Yani gvene dayal bir iliki kurarak iletmelerin ve hissedarlarnn karlarn maksimize etmeye yarar. Ancak burada szlemeler, geri bildirimler, mali kontroller vb. gibi koordinasyon ve denetim mekanizmalar bulunmaktadr. te gven konusu burada devreye girmekte olup, hem mali tablolarn dzenlenmesinde, hem de koordinasyon ve denetim mekanizmalarnn ilemlerini kolaylatrarak youn ilem maliyetlerinden tasarruf salamakta ve verimlilii ykseltmektedir. Sonu olarak, iletiim ve bilgisayar teknolojileri ve uygulamalarndaki gelimelerin, iletmelerin i ve d evresini byk lde deitirdii ve bunun sonucu olarak ynetim ve organizasyon ile ilgili pek ok yeni kavram ve uygulama ortaya kmtr. letmelerin d evresindeki bu deiiklikleri ifade etmek zere kullanlan kavramlardan birisi de yeni ekonomi kavram olmutur (Koel, 2003). Yeni ekonomi ile retim tarzlar deimi, i anlaylar evrilmi ve bilgi temelli bir ekonomiye doru gidi hzlanmtr. Bu byk deiim ve yeniden yaplanma, iletmelerdeki ynetim ve organizasyon anlaylarn deitirmitir. Gerek yeni yaplanma ve gerekse yeni ynetim anlaylarnn gerektirdii sosyal sistemlerin temelinde gven olduu grlmtr. Sosyal ve beeri sermaye, entelektel sermaye ve ynetiim kavramlar gven ve yeni ekonomi temelinde incelenmeye allmtr. 1.3.1.4. Sosyal Szleme Kuram Politik bir kuram olup, Hobbes, Locke ve Rousseau gibi dnrler tarafndan kurgulanlmtr. Sosyal sermayenin politik aklamasnda, liberal devlet anlaynn aklanmasnda ska kullanlr. Ayrca rgt kuramnda ve rgtsel gvenin (psikolojik szleme kuram) aklanmasnda kullanlan bir kuramdr. Sosyal szleme kuramclar, bireylerin sanki szlemeyi kendileri yapyorlarm gibi davranmalarn arzular (Heywood, 2006). znde toplumsal bir mekanizma haline gelmemi insanlarn gsz olduu, tabiat halinde kendi kendine yetemeyecei, dolaysyla ihtiyalarn karlayarak yaamak iin kendiliinden,

56

zorlama olmadan dier insanlarla ibirliine girip, sorumluluklarn ve grevlerini gnll olarak yapmasn ifade eder. Ayrca toplumsal hayatn gerektirdii kurallara ve otoriteye gnlden ball ve sevgiyi anlatr. Yani insanlarn var olabilmek iin, yaamak iin, dier insanlara, topluma ve rgtlere gvenin art olduunu syleyebiliriz. Nitelikli bir ortak yaam, gnll ibirliini salayacak deerlerle yaratlr. Bu anlamda gven, toplumun btnn ilgilendiren yararl sonular iin bireyleri gnll olarak ibirliine iten temel deerdir (Erdem, 2003). 1.3.1.5. rgt ve birlii Kavram rgtler tek bir nedenle ortaya karlar: Bireysel olarak baaramadmz eyleri gerekletirmek iin (Can, 1994: 3). nsanlar fiziksel ihtiyalarn gidermek, sosyo-kltrel gereksinimlerini karlamak iin rgtlere muhtatrlar. Bu gn modern hayatn insan vaktinin ounu rgtl toplum iinde geirir. rgt, iki veya daha fazla bir insann, saptam olduklar ortak amalara ulama yolunda, gerek kendi abalarn, gerek ara ve gereleri belli bir dzenletirme sresinden geirdikten sonra, meydana getirdikleri yap bir rgt (organizasyon) olmaktadr. diye tanmlayabiliriz (Akun ve di., 2003). Bu balamda rgtleri hem toplumsal, hem de bireysel ynyle yaama ve varolua ynelik olduklarndan gven temelli yaplar olarak niteleyebiliriz. Ortak amalara varmada insanlar iblmne giderler. Yani ii para para blrler. Herkes kendi zelliklerine, bilgi ve becerisine gre iin herhangi bir parasn yapar. letmelerde, eski i anlaynn ar i blm nedeniyle insanlarn yabanclamas veya bugnn karmak sistemlerinin yksek nitelikli alanlar ile oluturulan ekip almas olmadan halledilememesi gibi nedenler ibirliinin nemini her zaman korumasn salamtr. letmelerde ilerin etkili bir biimde

gerekletirilebilmesi iin alanlarn ibirliine ne zaman ve ne ekilde gidecei biimsel prosedrlerle belirlenir. Ancak bu prosedrler istenen ibirliinin garantisi deildir, daha ok ibirlii senaryosudur. Senaryonun baarl bir ekilde uygulanmas ise alanlarn bilisel ve duyusal olarak birbirilerine ne kadar gvendikleri ve ibirliine gitmeye ne kadar istekli olduklar ile ilintilidir. Srekli ibirliine giden alanlar, deerleri daha youn paylarlar, olumlu tutum ve sosyal ilikiler gelitirirler, yardm etme ve isteme davranlarn gelitirirler (Erdem, 2003). Sonu olarak etkin ve etkili ktlar retirler.

57

letme yaznnda gven kavram ibirlii ile yakndan alakaldr, hatta ou zaman iki kavram kartrlmaktadr. Gven zerine artan ilginin temelinde, ksmen de olsa, ibirliine dayal ekonomik davrann neminin artmas yatmaktadr. Yaznda gvenin ibirliinin bir n koulu mu olduu, yoksa ibirliinin sonucunda m gvenin olutuu tartla gelmektedir. Ekonomik bakla yaplan bu gibi gven analizlerinde piyasa ve hiyerarilerin ya da g, pazar, gven arasndaki ilikilerin ibirliine ve gvene, dolaysyla ekonomik davrana etkileri hala tartlmaktadr. Ancak tartlmayan ibirlii ve gven arasndaki sk balantdr (Korczynski, 2003). 1.3.1.6. rgt Kltr ve Sinerji Kavramlar rgt kltr, temel deer ve rollere dayal alanlarn rgt anlamalarna yardmc olan paylalm alglar, tutumlar ve inanlar dizgesidir. Temelinde kltrel deerlerin olduu normlar ifade eder. Normlar ise alanlarn rgt iinde nasl davranacaklarn, dier alanlarla nasl ilikide ve iletiimde bulunacaklarn gsteren kurallar dizisidir. Bu kurallarn bir ksm yazl hale getirilmi olup, yaptrmlar vardr. Ancak rgt kltr bu yazl olan kurallardan ok (bu kurallarnda etkisiyle) insanlar aras ilikilerin doall ile farkna varlr. Buradaki esas ama rgtsel sinerjinin yaratlmas iin uygun iklimin yaratlmas, insanlarn inandklar, gvendikleri ve balandklar deerler etrafnda rgtsel amalara ulalmasdr (Aktan, 2006). Baz aratrmaclar gveni etkileyen veya gven oluturmada en nemli unsurlardan birinin rgt kltr olduunu vurgularlar (Erdil ve di., 2003). rgt kltr zaman iinde geliir ve deiir. Bu balamda alanlarn olumsuz deneyimlerle karlatklarnda veya dier alanlarn gvenirlilii ile ilgili yanl tahminlerde bulunduklarnda davran ve tutum deiikliine gittiklerini syleyebiliriz (Demircan ve di., 2003). Bunun yan sra rgt kltrn toplumun bir alt kltr olarak varsayarsak, toplum kltr rgt iindeki gvene dayal ilikileri de etkiler. Baz kltrlerde gven dzeyi yksek olduu iin gvenme eilimi de yksektir. Trkiye gibi dk gven dzeyli lkelerde iletmelerin bu durumu da gz nne almas gerekmektedir (Fukuyama, 1999). Sinerji, btnn paralarnn toplamndan daha fazla olmas anlamnda kullanlan bir kavramdr. Bu kavramla rgtn tm kaynaklarnn ortak bir amaca yneltilmesi ifade edilmektedir. inde ibirlii ve gven dhil, ortak bir hedef inancyla birlikte alma istek ve kararlln (evkini) vurgular. Sinerji bir ahenktir. Sinerjik

58

ynetim tm alanlarn (hatta mteri, hissedarlar, tedariki vb.) daha geni ve etkin katlmnn salanarak rgt amalarna ulamaktr. Katlm ise insanlarn birbirine gvenmesi ile ortaya kan bir olgudur. (Aktan, 2006). Dolaysyla iletmelerin sosyal bir sistem olarak verimlilik ve etkinlikleri; i ve d evresindeki insanlarla olan ilikilerin niteliinden kaynaklanr. Kiiler aras ama ve gayret birliinin salanarak, ortak ama ve hedeflere ulalmas, sinerjinin gerektirdii gven duygusuna baldr. 1.3.2. rgtsel Gven Kavram Gven kavram bir duygu, inan ve ruh hali olarak genel bir kapsama sahip olup, rgtsel gven sosyo-ekonomik bir sistem olan rgtlerdeki insanlarn gven analizini yapar. Bir anlamda alan ve alanlarn gven halini ortaya koyar. Ancak toplumdaki bireyler aras gven olgusu iletmeleri de etkiler (Demircan, 2003). Dolaysyla gven hem birey hem de rgt dzeyinde oluur ancak gven ve rgtsel gven birbirinden farkl kavramlardr. Luhmannn (1979) bireysel gven ve rgtsel gven ayrmna gre bireye gven, bireyler aras farklara dayaldr ve bireye zeldir. rgtsel gven ise bireylerden ok rgtlere odakldr. rgtsel gven, rgtn kimliine veya kiiliine olan gveni temsil eder. Kk lekli iletmelerde bu durum iletme sahibinin kiiliinden, byk lekli iletmelerde ise rgt kltr ve yneticilere olan gvenden kaynaklanr (Nooderhaven, 1992). Ancak alann gven dzeyi ynetici veya liderine duyduu gven ile iletme veya rgtne duyduu gven ile ayn deildir. Bu farklla ramen almalarda bir btn olarak rgtsel gven ad altnda toplanr.(Nyhan ve di., 1997). Bu balamda rgtsel gven, bir alann; salad destee ilikin alglar, liderin doru szl olacana ve sznn ardnda duracana olan inanc olarak da tanmlanabilir. Dolaysyla gven rgt ii ilikilerin ve iletiimin (hem yatay, hem dikey) temelini oluturur (Mishra 1990). Taylor (1989) rgtsel gveni, alanlarn iyilii iin karlkl saygya ve nezakete dayal, uyumlu davranlarn bir sonucu olarak genellikle yava kazanlan bir olgu olarak tanmlar. Gvenin zamanla ve ilikilerin boyutuna gre yava yava geliecei gr iletme yaznnda klasik gven anlay olarak nitelendirilmektedir. Oysa gnmzde iletmeler hz ve sk sk deien organizasyon (proje gruplar gibi) yaps ile almaktadr. Dolaysyla rgtsel gven iin, alanlarn belirsiz veya riskli durumla karlatklarnda rgtn taahhtlerinin ve davranlarnn tutarl olduuna dair inanlar (Matthai, 1989) veya risk ieren durumlarda bile, alann rgtn

59

kendisini etkileyecek uygulama ve politikalara kar olumlu beklentiler tamas, kendisini desteklemesidir diyebiliriz (Lewicki,1998, Ylmaz 2006tan alnt). En basit anlamda alanlarn her durumda rgte kar barndrd gven eilimleri olarak ifade edebiliriz.( Zaheer ve di, 1998). rgt yaps iinde gven, bir sosyal sermaye biimi olup dier iletmeler veya rgtler tarafndan transfer edilemez. Taklit edilemeyen rgtsel gvenin temel ilevleri; ilem maliyetlerini azaltmas, alanlar arasnda ibirliine, zgeci, kendiliinden, doal pozitif davranlara yol amas ve atmalar azaltmasdr. Yksek gven ortamnda alanlar, rgtsel otoriteleri daha gl destekler ve rgte balanrlar. rgtn veya iletmenin amalar ile zdeleirler. Etkileim arttka gven ilikisi bilisel dzeyden duygusal dzeye kayabilir. alanlar birbirilerini i arkada grmenin yan sra dost, meslekta ve takmda olarak grmeye balayabilirler. Tm bunlarn sonucunda yksek gven ortamna sahip bir iletme ve iletmeye ballk, sadakat ile alanlarn i tatmini ve organizasyonel yurttalk bilinci glenerek, gerek bireysel, gerekse rgtsel dzeyde performans artar (Erdem, 2003). Dk gven ortamnda alanlar iletmeye yabanclarlar. alanlarn kendilerini koruma ve merulatrma gayretleri ok zaman alr ve bu durum performanslarn etkiler. alanlar riske girmek istemezler, karar sreleri zarar grr, herhangi bir yenilik veya deiim phe ve direnle karlanr, dk performans ve rgte dk ballk, sadakat gzlenir. Bu ortamda rgtsel baarnn srr olan sinerjinin yaratlamayaca kesindir. zellikle gnmzn dinamik iletmelerinin yapsal ve davransal zellikleri; srekli renme, gelime, yenilik ve yaratcla dayandrlma ve bunun iin alanlarn yaratc, pozitif dnen, esnek, glendirilmi, zerk olmas desteklenmekte ve tm bunlarn yksek katlmla, kolektif bir ruhla gerekletirilmesi beklenmektedir. Bu dinamizm iin gvene her zamankinden daha fazla ihtiya duyulurken, dier yandan gvensizlik, ayrntl kalite standartlar ve prosedrlerle formel biimlerde yaplandrlarak (yksek ilem maliyetleri)

ynetilmektedir (Erdem, 2003). 1.3.3. rgtsel Gvenin Kuramsal Kaynaklar Gven olgusuna ilk olarak Maslowun ihtiyalar hiyerarisinde

rastlamaktayz. htiyalar hiyerarisinde nc ele alnan, sevme, yardmc olma, sorumluluk duyma, efkat gsterme, sevilme, ait olma, kabul edilme eklindeki sosyal

60

ihtiyalarn giderilmesinin temelinde karlkl gven vardr (Ylmaz, 2006). Ancak ynetim ve rgt kuramnda rgtsel gvenin nemini ilk kez vurgulayanlar neo-klasik veya insan ilikileri ekol olarak adlandrlan aratrmaclar olmutur. Mc Gregor, Likert, Argyris gibi kuramclar yaratclk, esneklik ve refahn alanlarn geliimleriyle kendiliinden oluacan ifade edip, rgtsel gvene deinirken, Blau gibi kuramclarda sosyal alveri kuramndan ve zdeleme kuramndan yararlanarak rgtsel gvenin oluumunu aklamaya almlardr (Baird ve di., 1995; Kamer 2001den alnt). Mc Gregora gre yneticilerin alanlar iin varsaymlar alanlarn davranlarn etkiler. Mc Gregor bunu kuramnda X ve Y ile ifade edilen iki kart durum ile sorgular. X durumunda yneticilerin varsaym udur; insanlar tembeldir ve ie kar isteksizlik duyar, bu nedenle alanlarn nezaret edilerek, zorlanarak, ceza ile tehdit ederek altrmak gerekir. Dolaysyla alanlara kar bir gvensizlik sz konusudur. Y durumunda ise yneticiler insanlarn uygun ortamlar yaratldnda almay ve sorumluluk arayacak duruma geleceklerinden hareket ederek, alanlar sk bir nezaret ile deil, sorumluluk vererek, cezadan ok dllendirerek ve alanlara kendilerini gelitirme frsat verilerek rgt amalarna daha kolay varlabileceini farz ederler. Yani alanlara gvenirler ve etkili bir ynetimin otoritesini ar hissettirmeden (hatta grnmez halde olmas), bir gven ortam ile salanaca vurgulanr. Nezaretiler ve verimlilik zerine yaplan aratrmalar Likert, ynetim sistemlerini, rgt ve eylem asndan saptad rgtsel deikenlerle drt ana aamada deerlendirir. Bu drt aamay drt sistem halinde kuramsallatrr. Liderlik ve motivasyon srelerini bu drt sistem iinde sorgular. En nemli deikenlerinden bir tanesi stlerin astlarna inanma ve gvenme derecesidir. Likert katlmcln olduu yerde yksek gven ortam olduundan ve verimi olumlu ynde etkilediinden bahseder. Bunun iin alanlarn desteklenmesinden, psikolojik ve sosyal ihtiyalarnn (sayg grme, ait olma vb.) giderilmesini vurgular. Ancak zerinde en ok durduu katlmc ynetim anlay ve dolaysyla yksek gven ortamdr. Argyris analizinde grup zerinde younlama yerine alan zerinde younlam ve alan-rgt ilikilerini incelemitir. alann doal yapsnn resmi veya grnen organizasyon yapsyla elitiini, bunun rgt ii iletiimi, uyumu ve

61

karar verme srelerini etkilediini savunur. Bu durumun nlenmesi amacyla i zenginletirilmesi, tek yanl balln azaltlmas, aklk, gven, risk alma ve duygular kolayca ifade edilebilecek bir ortam yaratlmasndan bahseder. alma hayatndaki biimsel veya ekonomik temelli ilikilerde sosyal bir ynde gelimektedir. Sosyal alveri kuram bu karlkl mbadelelerin dinamiini aklamaya alr. Sosyal alverite bir birey dierine gnll olarak yardm eder ve dier bireyde buna benzer ekilde karlk verme ykmll hisseder. Ancak bu davranlar gnlllk ierdiinden karlk verileceine dair bir garanti sz konusu deildir. nemli olan karlk geleceine dair duyulan gvendir. Kuramn gvenle ilgili anlay, ilikilerin yava ilerleyecei, ufak sosyal alverilerle balayan etkileimin, zamanla gvenilir olduklarn kantladka, byk sosyal alverilere doru deiecei eklindedir. zdeleme kuram kiinin kendi dinamiklerinin gven olgusuna olan etkilerini inceler. Yani kiinin kendini gerekletirmesi ile gven olgusu arasnda bir ba bulunduunu ifade eder. yle ki; bir kii i dnyasnda dengeli ve kendini iyi tanyorsa, dier insanlarla gven temelli iliki kurmas daha kolay olacaktr. Bir birey karsndaki kiinin grlerini onayladnda, gven sreci kendisi asndan faal hale gelir. Birey karsndakinin davranlarn nceden kestirilebilir, itimat edilir olarak grmeye balar ve dierine ynelik gven ile ballk gelitirir. Karsndaki kii iyi niyetli cevap verirse, iliki salamlar. Kendini gerekletirmi birey kendisini ve karsndakini olumlu deerlendirerek gven duyar ve bu gven balln ortaya kn kolaylatrr. 1.3.4. rgtsel Srelere Etki Eden Gven Trleri rgtsel srelerde gven sorgulandnda ekonomiyle ilikisi ne kmaktadr (Sargut, 2003). Ekonomik bakl gven analizlerinde gven, sk bir biimde risk ve kar tarafn zayflklar ile ilikilendirilmektedir. Sabele gre (Korcyznski, 2003) gven, bir ilikide bir tarafn, dier tarafn onun zayfln istismar etmeyeceinden emin olmasdr. Gvenirlilik tanm da buradan gelmektedir. Bir ekonomik deiimde yani mbadelede taraflardan biri, dierinin gvenine layk olduu zaman gvenilirdir. Gvene layk bir mbadele taraf, dierinin mbadele zayflklarn istismar etmeyecek kiidir. Gven mbadele taraflar arasndaki ilikinin bir zellii

62

iken, gvenirlilik bir tarafn zelliidir. Yani gven kiileraras ilikiden doar, gvenirlilik ise kiinin kendisinin bir zelliidir. letme yaznndaki gven biimleri deiik snflandrmalar ile

sunulmaktadr. Tablo 1.7de gvenin temelleri ve yaznda yer alan gven trleri tartmalar sunulmutur (Korcyznski, 2003). Gven kavramnn farkl alglanmas ve farkl analizleri Tablo 1.7de gze arpmaktadr. Ancak burada gven kavramnn ekonomik bak asyla drt temel zerinde tartld grlmektedir. Ynetiim yaplar, yani kar temelli bilisel gven, kiisel ilikilere dayanan duygusal gven, ilikide bulunulan tarafn niyetine dair bilgi ve sistem, kurum temelli gvendir. Tablo 1.7: Gven Trleri

S/N GVEN N TEMELLER

YAZINDAK TARTIMA Hesaba Dayal kar gveni Garanti Caydrma temelli gven Ynetiim yaplar Yar-gl gven tibarla gven Ekonomik gven birlii iin bencilce motivasyon Somut kiisel ilikiler Samimi iliki gveni Kiisel gven Kiisel likiler Ekonomik deiimi kapsayan kiisel iliki Kiilere gven Gl gven biimi Gven Dier tarafn i normlar bilgisi Ahlaki insan gveni Yaygn ykmllk/ibirlii toplumsal normlar Sistem gveni Sistem/Kurum Kurum temelli gven
(Korcyznski, 2003, Sh:66dan uyarlanmtr.) Ynetiim yaplarna dayal gven kar temelli bilisel gvendir. Yani

kime, hangi koullarda ve hangi gereke ile gvenileceine dair aklc bir seim sz

63

konusudur. Temelinde taraflarn birbirini istismar etmeyeceine dair grnen ve aklc koullara baldr. Bir anlamda akla dayal hesaplanm gvendir. Taraflarn ilikiye zarar olacak ekilde davranmas durumunda fayda zarar analizi yaparak, gvenme veya gvenmeme halinin ortaya kmasdr. Yaptrmlara ve teviklere dayanr. Bunlar yazl olabilecei gibi, sosyal normlara dayal toplumsal ierikli de olabilir. Kiisel ilikilere dayal gven duygusal temelli olup, taraflarn birbirilerinin iyiliini dndklerini gsteren ifade ve eylemlerden oluur. Bu gven daha ok yz yze iletiim ekline yneliktir. nk taraflar ayn meknlar paylatndan birbirilerinden zarar grmeyeceklerine emindirler, tersi durumda arkadalklar veya dostluklar zarar grecektir. Yani ortada sosyal normlara dayal bir yaptrm vardr. Dier tarafn isel norm bilgisine dayal gven ekli, taraflarn birbirilerinin deerlerini ve niyetlerini iyi bildiklerinden birbirilerini istismar etmeyecei dncesine dayanr. Bir anlamda yar duygusal, yar aklc bir gven eklidir. Sosyal veya ekonomik karlamalarda taraflarn kiiliine ve deerlerine dayal bilgilerle ilk etapta ksmen duyulan gvenin, ilikilerin ilerlemesiyle gelimesini ifade eder. Aratrmaclar bu gven eklinin toplumsal ilikilerin kurulabilmesinde, szlemeler ncesi gerekli yapnn olumasnda ve sivil toplum faaliyetlerinin ahlaki kurallarnn ierisinde yer alan yaygn ve kurucu bir gven tipi olduunu belirtirler. Sistem/kurum temelli gven, sembolik iaretler veya uzman sistemler gibi soyut sistemlere olan inancn gelimesinden kaynaklanr. Kuruma dayal gven, alann gelecekteki baarl abalar mmkn klmak iin varolduuna inanmas sonucunda ortaya kar. Yani kurumsal ileyiin salam temellerle, adil ilediine ve kendine ait tasarruflarn iyi olacana dair bir inantr. letmelerde zellikle ekip almalarnda gzlenen bir gven tipidir. Sistem temelli gven ise daha genel olup, toplumdaki hukuksal srelere baldr. Bu gven tipinin aralar, anayasa, mahkemeler veya uluslar aras sistematikler gibi kurumlardr. rnein insanlarn Amerikan Dolar biriktirmeleri sistem temelli bir gvendir. Burada gvenilen Amerikann ekonomik gc ve yaptrmlardr. Yukarda rgtsel srelere etki eden gven trleri olarak ekonomik bakla yaplan analizler ksaca sunulmutur. Yukardaki tipoloji dikkatlice incelendiinde temelde aklc ve duyusal tercihlerin ekillendirdii ana iki gven tipi grlmektedir: Bilisel ve duyusal (duygusal) gven (Erdem, 2003). Bilisel olarak gven, aklc

64

tercihlerin sonucunda geliir; isel olarak tutarl bir deerler sisteminin ve bilinli olarak yaplan zihinsel bir srecin sonucunda oluur. Duyusal gven ise gvenen kii ile gvenilen kii arasndaki etkileimlerin sonucudur, kiiler arasnda duygusal ba ile ilgilidir ve sosyal yaptrmlar vardr (zen, 2003). Bir de bu iki ana tipin dnda ikisinin karm diyebileceimiz koullu/koulsuz gven bulunmaktadr. lk anda kar tarafn niyeti hakkndaki iyimser anlayla ve kendine gvenle balayan sre daha sonraki ilikinin iyiye veya ktye gidi alglamalarna gre taraflarn birbirilerine gven veya gvenmeme hali geliir (Kamer, 2001). 1.3.5. rgtsel Gvenin Alt Boyutlar rgtsel gven ile ilgili aratrmalara bakldnda, bu almalarn ayr dzeyde yapld grlmektedir. Bunlar; alanlararas gven, yneticiye/lidere duyulan gven ve kurum temelli rgte duyulan gvendir. Yneticiye/lidere dayal gven ile rgte duyulan gven her ne kadar ilikili yaplar ise de, nbileenleri ve sonular asndan farkldr. Ancak, yneticiler alanlarn gznde rgtn temsilcisidirler ve alanlar, ynetici veya liderlerine duyduklar gveni, rgte duyduklar gven eklinde genelletirebilirler. Bu durum ise alann rgt uygulamalarnn kendisine yararl olaca veya en azndan zarar getirmeyecek ekilde olacana dair alglamalar ile ekillenir (zen, 2003). Dolaysyla rgtsel gvene ortam salayan faktrleri; kurumsal temelli gven ile yneticilere/amirlere duyulan gven olarak rgtsel faktrler ve alanlararas ilikiler dzeyinde bireysel faktrler olarak iki safhada, ana balk altnda inceleyebiliriz. 1.3.5.1. Kuruma Gven Gven ortamnn yaratlmasnda rgtsel faktrler olduka byk yer tutar. zellikle lkemiz gibi dk gven seviyeli kltrlerde rgtsel ve ynetsel faktrler amaca ulamada hayati neme sahiptir (Sargun, 2003). Bu nedenle Erdem (2003) insan kaynaklar politikalarn gveni artrc ynde uygulanmas gerektiini belirtmektedir. e alma, terfi, kariyer gelitirme, disiplin, performans ve dllendirme gibi temel insan kaynaklar ilevlerinin tatmin edici, adil ve eitliki ekilde uygulanmas, rgtte gvenilir davranlarn gelimesinde byk rol oynayacak, gvensizlik yaratacak davran ve eylemleri ise caydrabilecektir. Dier taraftan bu politikalar destekleyecek ekilde ilerin ve koordinasyon ilikilerinin aka tanmlanmas, sorun zme,

65

bilgilendirme, koordinasyon iin biimsel (formel) toplantlarn yan sra geceler, piknikler, yemekler vb. biimsel olmayan (informel) sosyal faaliyetlerin yaplmas, alanlar aras ok ynl iletiimin salanmas; rgtte bilginin herkes iin ve her zaman ulalabilir olmas gvenin rgt iinde kurumsallamasn kolaylatracak yapsal ve davransal zemini yaratacaktr. Ksaca rgtn yaps, kltr ve doru yndeki insan kaynaklar politikalar hem yksek gven ortamna yol aacak, hem de yneticinin alanlar zerindeki etkisini artracaktr. Kuruma dayal gven, alanlarn kurumsal ileyiin salam temellerle, adil ilediine ve kendine ait tasarruflarn iyi olacana dair bir inantr (Korcyznski, 2003). Bu inan iletmeler tarafndan zellikle ekip almalarnda sinerjiye yol aacak ekilde ilikisel bir zemine dayandrlmaya allmaktadr. zellikle iyi bir rgt ii iletiime dayanan katlmc ynetim anlaylar, alanlarn zellikle ie dair prosedrel adalet alglamalar, genel gven halini etkilemektedir (Erdem, 2003). 1.3.5.2. Yneticilere/Amirlere Gven Erdeme (2003) gre, yneticinin kiisel btnl ve ynetsel etkinlii de gven ortamn etkiler. Yetkinlik, tutarllk, drstlk, yardmseverlik, ilgi gsterme zellikleri, yneticinin alanlarn gznde gvenirliliini artran, sadece kendi karn dnmeyip, ahlaki erevede kiisel btnln gsterirken, dier yandan kontroln paylam, iletiimin kalitesi ve yetki glendirmeye gnlllk yneticinin ynetsel etkinliliini belirleyerek alanlarn gvenirlilik alglamasn etkileyecektir. alanlar yneticilerinin sorunlar zme konusunda yetkin; yani yapabilir veya dirayetli olarak alglanmas, yneticiye gven duyma da olduka nemli bir boyuttur. Ayrca yneticinin yardmsever olmas, maiyetindekilere ilgi gstermesi gven iin gerekli sosyal iklimi ve ortam hazrlar. Buna paralel yneticilerin davranlarndaki tutarszlk inandrcln zedeler. Bu tutarszlk alanlarn yneticiyi adil olmad, uygun kararlar veremedii ynndeki ahlaki kukularn artrrken drst olarak alglanmamasna sebep olur. Ynetici ile alanlar arasndaki gven ilikisini gelitiren uygulamalardan birisi de kontroln sadece yneticinin ii olmaktan karlmas, taraflarca

paylalmasdr. nk gven, kontroln bittii yerde balar ve bunun en iyi gstergesi ise kararlara katlmdr. Katlmc ynetim anlaynn yan sra yetki glendirme temelde alann gvenilir olduuna dair bir alglamaya ve anlaya sebep olur.

66

Katlmc ynetim anlay ve yetki glendirme uygulamalarnn olmazsa olmaz ise etkin bir iletiimdir. Dolaysyla etkin bir iletiimle kararlara katlma ve alanlarn sorumluluk almasn salayarak yaplacak yetki glendirmesi, yksek gven ortamna yol aacaktr.

1.3.5.3. alanlararas Gven Gven oluturmak veya tesis etmek ilk bata kiinin kendisine ve bakasna gvenmesi, ona deer verip onun hakknda olumlu dnmesi ve onu anlamakla balar. Birey ancak kendini gvenilir hale getirirse ona gvenilir (Yavuz, 2003). Bu durum; rgtleri veya iletmeleri sosyo-kltrel ve ekonomik bir sistem olarak

tanmladmzda mikro seviyedeki gven olgusunun, rgtsel gvene etkilerini ortaya koyar. Dolaysyla alanlarn birey olarak yetitikleri kltrel ortam, kiilikleri ve kiiliklerinden kaynaklanan gvenme halleri ile tutum ve davranlar rgt ortamn bire bir etkiler. Kamer (2001) rgtsel gvene ortam salayan ve alanlararas gveni etkileyen bireysel faktrleri; gvenme eilimi, ruh hali ve duygular, deerler ve tutumlar olarak belirtmektedir. Kiinin gvenme eilimi genel gven, yani grup ii yeliklerinden kaynaklanr (Demircan ve di., 2003). alanlar makro anlamda milli kltrn bir ferdi olarak gvenme ya da gvenmeme eilimi tarlar (Fukuyama, 1998). Mikro anlamda ise alanlar kendi iletme veya rgt ii dier alanlara kar daha fazla gvenme, rgt d kiilere daha az gvenme eilimindedirler (Stolle, 1998). Dolaysyla genel gvenme eilimi dier alanlarn nasl davranacan kestirme olasl ve rgt veya iletme ortamnn bireysel beklentiler zerine etkileri ile oluur. Jonesa (1998) gre alann ruh hali ve duygular gven zerine ekilde yansr. Birincisi alan, dier alana veya yneticisine gvenme karar verirken ona kar olan duygularn gzden geirir. kinci olarak mevcut artlar ve etkilenme durumu gven deneyimini ve dier tarafn gvenirlilii hakknda fikir edinme ve yarglamalarda bulunma biimini etkiler. Yani ilemin zellii, ortamn gerginlii, iletiim ekilleri vb. ncs alann gveni duygusal baz beklentiler zerine kurulu olduundan, bu beklentilerin karlanmadna inanrsa gveninin ihlal edildii duygusuna kaplabilir. Olumlu ruh hali ve duygular yaamak bireyin dierleri hakknda daha olumlu alglamalarda bulunmasna yol aarak gven dzeyini ykseltirken, olumsuz ruh hali ve

67

duygular etkileimlere negatif bir nitelik ykleyerek bireyin dierlerini olduklarndan daha az gvenilir grmesine yol aabilir (Kamer, 2001:46). Deerler, insan bireyleri ya da gruplar tarafndan, neyin istenir, uygun ya da kt olduu hakknda benimsenen dnceler sistemidir (Giddens, 2000:616). Yani bir alann birey olarak ya da rgtn topluluk olarak ideal kabul ettii hareket etme tarzdr (Doan, 2000). Deerler hem olumlu, hem de olumsuz ynde gvene katkda bulunurlar. alann deerleri; yani alann istedii, umduu davranlar, ortam vb eyler eer rgt veya iletme ortamna, kltrne veya normlarna paralelse veya fazla bir farkllk yoksa gven olgusu olumlu ynde etkilenecektir. Tersi durumunda ise deerler atmas yaanacaktr. Dolaysyla yksek veya dk gven ortamlar alanlarn deerleri alglama derecesine baldr. Tutumlar, alanlarn dier bir alan veya ynetici, dier gruplar ya da rgt ile ilgili veya herhangi bir durumla ilgili organize ve srekli olan inan ve duygularnn toplam olarak ifade edebiliriz. Bu inan ve duygular alann, rgte, gruba, dier alanlara ya da belli bir duruma kar belirli bir biimde davranmasna yol aar (Ccelolu, 2004). rgtsel ortam ierisinde alanlarn birbirilerine kar oluturduklar tutumlar kardaki kiinin gvenirlii konusunda bilgi iermektedir. nk sosyal etkileim ksmen bilisel olan ve gemi deneyimlerden etkilenen beklentilere dayal olduundan, alanlarn dierlerine kar olan tutumlarnn temelinde bu kiilerin gvenirlikleri hakkndaki gemi deneyimleri ve etkileimleri bulunmaktadr. Gven genelde deerler, zelde tutumlar araclyla hissedildiinden tutumlar sren ilikilerdeki gveni yaplandrr. Tutumlar gvenin geliimine neden olan davransal deiiklikleri oluturarak gvenin deerlendirilmesi iin gereken ortam yaratrlar (Kamer, 2001). letmede gven ortamn etkileyen alanlarn deerleri, tutumlar ve gvenme eilimini byk oranda rgt ii iletiimin etkinliine baldr. nk gven ilikisinde iletiim kritik bir konudur. letmelerde zellikle ile ilgili dzenli bir ilikisellik salayan mekanizmalar ile diyaloa dayal iletiim, karlkl gveni, taraflarn ihtiyac olan karlkl anlay, duygu ve dncelerin paylalmasn, ortak davranmay ve rgtsel renmeyi salar. Sk, doru ve ak bir iletiim, kar tarafn bak asnn anlalmasna ve gvenin kurulmasna; taraflarn tercihlerine, deerlerine,

68

sorunlara yaklamlarna ynelik bilgi deiimine yol aar ki bu durum ncelikle bilgiye dayal gveni gelitirir (Erdem, 2003). letmelerde alanlararas gvenin ak bir iletiimle yol at gvenme halinin en gzlenir durumu, alanlararas ibirliidir. Yaznda gven halinin mi, yoksa ibirliinin mi alanlararas gvene yol at ihtilafl ve tartmal bir konu olsa da, ibirliinin nitelii ve sreklilii alanlararas gven ilikisi ile belirlenir (Erdem, 2003). birlii alanlarn birbirilerinin yetkinliklerine dayal ekip almas ile iletiimin getirdii geri bildirimlerle gven halinin artt bir olgudur (Balta, 2005). Ayrca ak iletiim, ibirlii, alanlarn yetkinlikleri ve bu konudaki geri bildirimleri iletmenin bir alan olarak duyulan gururu artrarak, alann ait olmaktan kaynaklanan genel gven halini de etkiler. 1.4. KY E T M FONKS YONUNUN RGTSEL GVENLE L K S KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven ilikisinin incelenmesinde ncelikle ad geen iki deikenin ilikisini aklayabilecek kuramlara deinilecektir. Daha sonra ise hipotezlere temel tekil etmek zere KY eitim fonksiyonu alt boyutlar ile rgtsel gven ilikisi aklanmaya allacaktr. 1.4.1. KY Eitim Fonksiyonu ile rgtsel Gven likisini Aklayan Kuramlar nsan kaynaklar ynetiminin eitim fonksiyonu ile rgtsel gven arasndaki ilikileri vurgulayan kuramlar ak ve direkt iliki kurmaktan ok aklamalar pekitirici mahiyettedir. Bu adan bakldnda aratrma raporlarnda bir kelime, bir cmle olarak geen baz ibareler bir genel anlaya veya kurama iaret eder. rnein;
rgtler veya kurumlar, bireyler aras ilikiler ve grup dinamiklerini ieren, dier yandan kendine zg deerler reten bir topluluk olarak, gven olgusunu etkili bir biimde analiz edebileceimiz etkili yaam alanlardr. zellikle elde ettikleri ekonomik ve sosyal sonular, toplumlara benzer bir ekilde ou zaman da iindeki bulunduklar toplumun zelliklerinden de etkilenerek -, gven ortam yaratabilme kapasiteleri ile yakndan ilikilidir. (Erdem, 2003;11)

Yukarda yaplan aklama sosyal sermaye kuram erevesinde daha iyi anlalp, ilikisel olarak rgtsel gven ile eitimin balants iletme ve toplumsal bazda oluturulabilir. Dolaysyla insan kaynaklar eitim fonksiyonunun, rgtsel gvenle

69

ilikisini aklamada kuram kullanlabilir. Bunlar, sosyal sermaye, insan sermayesi ve psikolojik szleme kuramlardr. 1.4.1.1. Sosyal Sermaye Kuram Sosyal sermaye kuram son yllarda sosyal bilimciler tarafndan artan ekilde kullanlmaya balanmtr. zellikle ekonomistler, siyasetiler ve sosyologlar tarafndan baz olgular aklamakta ska bavurulan bir kuramdr (Erdoan, 2006). Sosyal sermaye en basit ifade ile insanlar arasndaki gvene dayal ilikilerin veya iletiimin ekonomik getirilerinin zerinde durur (OECD, 2001; Karagl, 2003ten alnt). Baltaa (2007) gre, iletme ve ynetim yaznnda son zamanlarda dikkat eken konularn banda sosyal sermaye kuram gelmektedir. Sosyal sermaye, insanlar arasndaki gven, karlkl anlay, paylalan deer ve davranlar gibi aktif deerlerin toplamdr. Sosyal sermaye bir iletmenin amacna ulamak iin bireylerin tek tek gsterecekleri abadan daha fazlasnn ortaya kmasna imkn salar. Dolaysyla sosyal sermaye iletmedeki sinerjinin kaynadr. Birok ynetim kuram, insanlar arasndaki ilikileri bir yana brakarak sreler ve teknolojiye odaklanm durumdadr. Oysa sosyal sermaye kuram gnmzn yeni ekonomik artlar iinde para ile satn alnabilecek sreler ve teknoloji yerine, alanlarn ykc rekabet, dedikodu, phe ve gvensizlik vb. gibi etkenlerle boa giden kurumsal enerjinin iletmeye nasl kazandrlacann ve bilgi retimi ile ynetiminin temelindeki insann ve ilikilerinin almn yapar. Ksaca, rgt yaps iinde gven ortamnn zmlenmesi yolu ile dier iletmeler veya rgtler tarafndan transfer edilemeyecek bir enstrmann ipularn verir (Erdem, 2003). Sosyal sermaye kuramnn alt unsurlarndan birisi beeri sermayedir (Kosgeb, 2005). Beeri sermaye alanlarn sahip olduu ve genel anlamda alann niteliini vurgulayan bilgi, beceri, tecrbe ve dinamizm gibi pozitif deerlerdir (Karagl, 2003). Dar anlamda ise alann eitimini ifade eder (krk ve di., 2002). Dolaysyla sosyal sermaye btncl bir bakla alanlar arasndaki gvene dayal iliki zerinde dururken, beeri sermaye alanlarn tekil olarak nitelii ve eitimi zerinde durur. Temple (2000) nitelikli ve eitimli alann, ald eitimden dolay donanml olmas nedeniyle ve dier alanlarla iletiim kurmas ile kendisine gveneceini ve dolaysyla bunun verimlilie yansyacan vurgulamaktadr.

70

Dolaysyla beeri sermayenin nasl ve ne lde kullanlaca tamamen onun sahibi olan alann iradesine bal olduundan, ilgili alann bulunduu rgtsel evre ile bark olmas ok daha zverili almasna neden olacaktr (Karagl, 2003). Ayrca beeri sermayeye konu olan eitimli ve nitelikli alan, dier alanlarla oluan bu gven ortamnda (sosyal sermaye) hem sahip olduu bilgi ve becerilerini paylaacak, hem de bilginin retilmesi ve ynetilmesinde etkin bir rol alacaktr. 1.4.1.2. nsan Sermayesi Kuram letmeler sanayi devrinde, toprak, sermaye ve emei kullanp, fiziki sermaye ile retim yapyorlard. Hzla gelien teknoloji ve zellikle iletiim teknolojileri sayesinde bilgilerin akkanl yeni bir ekonominin ortaya kmasna sebep olmutur. retimde beden gcnn kullanm oran 1930lu yllarda %90 iken, 2000li yllarda bu oran %10un altna dmtr. Fiziki unsurlardan ok bilginin n ald yeni ekonomide bilgiyi yaratan, kullanan ve yneten olarak insan n plana km, bu eitimli, nitelikli, bilgi ve beceri sahibi alanlar iletmeler iin insan sermayesi olarak

nitelendirilmilerdir. (Fndk, 2001; er, 2006). Dolaysyla gnmzde gerek hizmet ve mal retim tekniklerinde yaanan hzl deiim, daha fazla eitime nem verme, daha fazla bilgiye ve gelimeye yatrm yapma ihtiyalarn n plana karmtr. Rekabette stnln srr olarak kabul edilen insan sermayesi olgusunun altndaki gerek, onun etkin ve verimli kullanlmasdr (Hogrr ve di., 2006). nsan sermayesi birok kaynakta entelektel sermaye ile e anlaml kullanlmaktadr (TS AD, 2003; Rose, 2006). Esasnda insan sermayesi, entelektel sermayenin bir alt unsurudur. Entelektel sermayenin dier alt unsurlar ise iletmedeki biimsel (formal) olmayan ilikilere dayanan yapsal sermaye ile iletmenin mteri ile olan ilikileri zerine oturan mteri veya iliki sermayesidir. Ancak entelektel sermayenin odak noktas insan sermayesidir. nk patent, lisans anlamalar, amblemler, markalar vb. somut rnleri ortaya karan insandr. nsan sermayesi entelektel kelimesinin kltr, eitimi ve aydn temsil ettii gibi - bilgiyi yaratan, yeni rn ve sreleri bulan, bilginin yannda beceri, tecrbe ve yetenek sahibi alan insan tarif eder (krk ve di., 2002). Makine sektrnde faaliyet gsteren Uzel letmeleri insan sermayesini yle tarif etmekte; farkl kltr ve yapdaki kiilerle iyi ilikiler kuran ve alabilen, olaylara geni adan bakabilen, mteri ihtiyalarn anlayan ve proaktif, kendine gvenen, deiime ve yeniliklere ak olabilen, mkemmele ulama ve

71

zor hedefleri baarma arzusuna sahip, ekip almas yapabilen, biz diyen, aratrma, gelitirme ve sunma becerilerine sahip, kaliteyi ve srekli geliimi yaamnn her evresinde srdren, Uzel kltrn benimseyen ve toplumsal sorumluluk bilincinde alanlar (Uzel, 2007). nsan sermayesinin yani eitimli ve nitelikli alann iletme asndan nemi hem birey olarak, hem de ekip halinde bilgi retmesidir. Yani kiisel bilgilerini ve uzmanln, iletme iindeki dier alanlarn bilgileri ve uzmanlklaryla birletirerek sinerjik bir g oluturmasdr. te buradaki ilikilerde de gven olgusu devreye girmektedir. nk btn sosyal ilikilerin temelinde gven yatar. Kendine ve evresine gvenli, iletiim becerileri, ekip alma yeterlilii, sezgi, muhakeme, yaratclk ve bireysel yetenek ve hayal gc sahibi alan, iletme iin insan sermayesi olmann yannda bir deerdir (etin, 2004). Bu deer iletmenin fiziki sermaye gibi sahip olup, elden karp, tekrar satn alabilecei bir ey deildir. Sz konusu alann iletmeden ayrlmas durumunda; ayn nitelikte ve eitimde alan bulunsa da; ayrlan alann transfer ve ikame edilemeyen sosyal ve bireysel zellikleri nedeniyle iletmenin insan sermayesi eksilecektir (Rose, 2006). Bunun iin insan sermayesinin artrlmasnda ve muhafazasnda iletmeye duyulan gven nemli olup, insan kaynaklar uygulamalar rgtsel gveni etkileyen kritik politikalardr. Dolaysyla ie alma, terfi, eitim ve kariyer gelitirme, performans deerlendirme ve dllendirme gibi temel insan kaynaklar politika ve uygulamalarnn tatmin edici, adil ve eitliki zellikleri kapsayacak biimde oluturulmas insan sermayesinin iletmeye ballnda ve sadakatinde nemli yer tutmaktadr (Erdem, 2003). Ayrca insan sermayesi erevesinde iletme tarafndan salanan eitimler, iletmenin alanna ve geliimine nem verildiini hisseden bireylerin duygusal ballklarn artrp, gven duygularn gelitirir (Tolay, 2003). 1.4.1.3. Psikolojik Szleme Kuram Psikolojik szleme, eitim ve rgtsel gven ilikisini aklamada kullanlan kapsaml bir kuramdr. Psikolojik szleme, iletme ve alanlar arasndaki iliki erevesinde ortaya kan ve bu ilikiyi ekillendiren karlkl ykmllkler hakkndaki bireysel alglamalardan ve inanlardan olutuu iin grecelii yksek olan bir kavramdr (Freese ve di., 1996; Tolay, 2003ten alnt). Yani ilikilerin temelinde gven yatar varsaymyla, psikolojik szleme iin; iletme ile alanlar arasnda hibir

72

zorlama olmadan oluturduklar gven temelli ilikiye dayanan yazya dklmemi szleme diyebiliriz. letmenin alanlarna ve alanlarnn da iletmeye kar baz ykmllklerinin bulunduu anlayyla bir i ilikisi iine girilmesi, psikolojik szlemenin kurulmasn salamaktadr. Psikolojik szlemeler, alann iletmeyle etkileimi srasnda srekli gelimekte ve iletmedeki alan davrannn nemli bir belirleyicisi olmaktadr (McDonald ve di., 2000). Bu balamda alan ile iletme arasndaki etkileimi salayan unsur insan kaynaklar ynetimi uygulamalar ve politikalardr. Dolaysyla kariyer gelitirme, performansa dayal cret sistemleri, eitim olanaklar gibi uygulamalarn tm, iletmenin alanlardan neler bekledii ve karlnda neler verebileceine ilikin olarak, alanlar iin gl mesajlar gndermektedir. Buna gre, insan kaynaklar ynetimi uygulamalarnn uygun bir psikolojik szlemenin gelitirilmesinde ok nemli bir ilevi bulunmaktadr. zlce, insan kaynaklar eitim fonksiyonunun alanlar asndan tatmin edici, adil ve eitliki ekilde uygulanmas alan ile iletme arasnda uygun bir psikolojik szlemeye yol aarak, rgtsel gvenin oluumunda ve muhafazasnda nemli bir yer tuttuu sylenebilir (Erdem, 2003; OECD, 2005). Sonu olarak, insan kaynaklar eitim fonksiyonu ile rgtsel gven arasndaki iliki psikolojik szleme kuram erevesinde aklanabilir. Bu almada eitimin insan kaynaklar ynetiminin bir fonksiyonu olarak incelenmesinin sebebi, rgtsel gvenle ilikisinin psikolojik szleme kuram perspektifinden bakld ve aratrmann alanlarn eitim ile rgtsel gveni alglama dereceleri zerinden yaplaca iindir. 1.4.2. KY Eitim Fonksiyonunun ve rgtsel Gvenle likisi letmelerde insan kaynaklar ynetimi en bata ilikilerde gven yaratmaldr. nk gvene dayanmayan her insan ilikisi yozlaacak ve atmalara yol aacaktr (Doan, 2005). lkemizde yaygn olarak bulunan aile iletmelerinin en byk probleminin gven olduu belirtilmektedir (MPM; 2003: 50). Barutugile (2006) gre insan kaynaklar ynetiminin gnmzdeki en nemli konularndan birisi gven ortamnn yaratlmas olup, gelecekte de bu konunun neminin giderek artacan vurgulamaktadr. rnein gda sektrnde faaliyet gsteren Sta iletmesi insan

73

kaynaklar politika ve ilkelerinden birisi; takm arkadalarna, yneticisine ve kurumuna gven ortamnn hazrlanmasdr (Sta, 2007). Capital dergisinin eitli kategorilerde yapt 2006 ylnn en beenilen irketleri aratrmasna konu olan tm iletmelerin ortak zellii gvenilir olmalar ve insana yatrm erevesinde yllk btelerinin %1,5-2,5 arasnda eitime kaynak ayrmalardr (Byk, 2006). Dolaysyla iletmeler tarafndan alanlara insan kaynaklar politikalar erevesinde salanan eitimin, hem alan ve alanlar arasnda, hem de mteri ve rgte gven salamada etkili olduunu syleyebiliriz. Buna gre; insan kaynaklar ynetiminin uygulad eitim politikalarnn alan zerinde yaratt izlenim, etki, gerek amirlerinden, gerekse alma arkadalarndan eitim iin ald destek, ald eitime aktif katlm ve renme motivasyonu ile eitimden bekledii bireysel kazanlar rgtsel gven zerinde etkisi olmaktadr. Bu blmde, alanlarn algladklar eitim olanaklar, alglanan sosyal destek, renme motivasyonu ile eitimden beklenen bireysel kazanlarn rgtsel gven ile ilikisi aklanmaya allacaktr. 1.4.2.1. Alglanan Eitim Olanaklar ve rgtsel Gven likisi Sanayi devrinin emek-deer merkezli sylemi yerini bilgi-deer merkezli sylemine brakmtr (Szer, 2007). Bilgi ve bilgi toplumu deerlendirmeleri ve yeni ekonomi erevesinde iletmelerin eitim faaliyetleri rekabette stnlk kazanma da ve evresel artlara uyum salamada stratejik politikalar durumuna gelmitir (TS AD, 2003). Eitim politikas iletmenin eitim faaliyetleri ile varmak istedii hedeflerine ulamada izleyecei yollar ve ana kurallar olarak tanmlanabilir (zelik, 2002). Barutugile (2002) gre eitim politikas, alanlarn katlacaklar eitim ve gelitirme faaliyetlerinin rgte zg gerekelerinin aklanmasdr. Eitim politikalarnn, st ynetimin inanc, katlm ve destei salanarak ve iyi bir rgt ii iletiim ile alanlarn sahiplenecei bir dnce haline getirilmesi gerekmektedir. Ayrca iletmenin mevcut eitim politika ve standartlar, gelecee ynelik eitim planlarndan haberdar olmalar, onlarn eitim faaliyetlerine katlma, renme ve istenen ynde tutum ve davranlar gelitirme istei zerine etkili olmaktadr. Eitim politikalar iletmeden iletmeye fark etmekle birlikte ada iletmelerde renen

organizasyonlar ve srekli renme anlay iinde, genelde alana kariyer rehberlii vererek ekillendirilmektedir (OECD, 2003; DPT, 2001).

74

Eitim planlamas, ksaca eitim amalarnn belirlenerek, beklenen performansn belli bir zaman iinde belli bir standarda ulatrlmasn ifade eder. Eitimin bir plana dayandrlarak gelitirilmesi, rgtteki verimliliin ve personeldeki baarnn artmasn salar (Tnaz, 2000;47). Yani, eitim planlamas alana verilecek eitimin; hangi konularda, neden, kim tarafndan, kime, nasl, ne zaman, nerede sorularnn cevaplanarak, belli bir programa dayandrlmasdr. Sabuncuoluna (2000) gre eitim planlamas ile kariyer planlamasnn da bir anlamda planland vurgulanr. Bu adan kariyer yapabilmek iin hangi eitimlerin alnaca ve bu konuda alanlarn katlmnn salanmas arttr (Mahirolu, 2005). Erdeme (2003) gre insan kaynaklar ynetimi politika ve uygulamalar rgtsel gveni etkiler. Dolaysyla iletmelerdeki eitim politikalarnn tatmin edici, adil ve eitliki verilmesi rgtsel gven ortamna katkda bulunacaktr. Bu eitim politikalar ve eitim planlamalarnn, iyi bir rgtsel iletiim sistemi araclyla alanlarn katlm ve paylamc bir ekilde belirlenmesi rgtsel gven zerinde olduka byk etkileimler yapacaktr. Sonu olarak alann alglad eitim olanaklar, rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. 1.4.2.2. Alglanan Sosyal Destek ve rgtsel Gven likisi letmede insana duyulan gvenin gstergelerinden biride eitim

faaliyetlerine verilen sosyal destektir. Sosyal destek, alann amirinin ve alma arkadalarnn yeni bilgi ve beceri kazanarak, bunu tutum ve davranlarna yanstmasn ve uygulamasn tevik etmelerini ifade eder (Tolay, 2003). letme iinde alanlar iin en nemli sosyal destek amirinden gelir. Amir destei amirlerin, astlarnn eitim faaliyetlerine katlmalarna ve kazandklar bilgi ve becerileri i ortamnda uygulamalarna verdikleri nem derecesidir. Amirin eitimin nemini kabul etmesi, alma saatleri dhil eitime gre ayarlamalar yapmas, alanlara eitimde kazand bilgi ve becerileri uygulayacak cesareti vermesi, yol gstermesi, geri bildirimlerde bulunmas, kariyeri ile yakndan ilgilenmesi gibi davranlar, destekleyici amir davranlardr. alanlarn eitim iinde olsa amirlerinden grecekleri destek onlarn hem kendine, hem kuruma, hem de yneticilerine duyacaklar gveni pekitirir (Erdem, 2003). Eer alanlar eitimde rendiklerini veya nerilerini kabul etmeyen, bilgi paylamayan, eitimi zaman kayb olarak gren, eitimde rendiklerini pekitirebilecekleri ortam salamayan veya

75

geribildirimde bulunmayan amir davranlaryla karlatklarnda aldklar eitim boa gitmi duygusuna kaplacak ve gvenleri sarslacaktr. Dolaysyla, alglanan sosyal destek baznda, amirin eitim iin verecei destek, rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. letme iinde eitime ynelik ikinci destek alma arkadalarndan gelmektedir. alma arkadalarnn destei alanlarn, eitim programnda renilen bilgi ve becerilerin i ortamna aktarlmasn tevik etmeleri ve uygulama esnasnda meydana gelebilecek hatalar anlayla karlamalarn ifade etmektedir.

Bilinmeyenlerin veya taknlan yerlerin sorulmas, arkadalarnn geribildirimlerde bulunmas vb. ynyle alann eitimle kazandklarnn pekitirilmesi byk oranda alma arkadalarnn desteine baldr. Bu bir anlamda ibirliini dourur. alan eitilip, tutum ve davranlarn deitirdike alma arkadalar ile ortak bir dil ve kltr yaratmakla kalmayp (Gksel, 2006), eitimle kurulan iletiim sayesinde birbirilerini meslekta, dost veya takmda olarak grmeye balarlar. Tm bunlar ibirliine ve gl bir gven iklimine yol aar (Erdem, 2003; Balta, 2006). Dolaysyla, alglanan sosyal destek baznda alann alma arkadalarnn verecei destek, rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. 1.4.2.3. renme Motivasyonu ve rgtsel Gven likisi Motivasyon, iletmenin amalar dorultusunda uygulad zendirici ve caydrc nlemlere kar alanlarn takndklar tutum ve davranlardr (ztekin, 2002). Ya da insann bir amac gerekletirmek zere kendi isteiyle davranmasdr. renme motivasyonu ise alanlarn eitim faaliyetlerine katlma, eitimden bir eyler renme ve kazandklar bilgi ve becerileri i ortamnda uygulama azim ve istekleriyle, tutum ve davranlarnda meydana gelen olumlu deiimleri ifade etmektedir. Yani alann eitimi faydal ve nemli bir frsat olarak alglamas ve bunu davranlarna yanstmasdr (Tolay, 2003). renme motivasyonu bir anlamda alann beklentileriyle de ilgili olup, zorlayc ve balayc olmaktan ok, inandrc ve aydnlatc olmas, eitim sonras istenen tutum ve davran deiikliinde nemli bir yere sahiptir. Eitime katlanlarn programda sunulan konular renebileceklerine ve kazanacaklar bilgi ve becerilerin, terfi ya da cret art gibi istenen sonulara yol aacana ilikin beklentileri renme motivasyonunu artrr (Tac, 2005). Barutugil (2006) lkemizde alanlarn istek, ihtiya ve yeteneklerine gre eitim alamadklarndan ya iten ayrldklarn ya da

76

eitim performanslarnn ok dk olduunu belirtmektedir. Bu noktada gven unsurunun etkili olduunu syleyebiliriz. nk alan beklentileri dorultusunda eitim verilmesi durumunda eitim motivasyonu ykselecek, eitim sonucunda bunu tutum ve davranlarna yanstacak ve iletmesine beklentileri dorultusunda eitim aldndan dolay daha da gvenecektir. renme motivasyonunun gven unsuru ile ilikisini ortaya koyan almalardan birisi de, eitimde kullanlan Dr. John Kellerin ARCS modelidir (Kaynar, 2006). ARCS; dikkat (Attention), uygunluk (Relevance), gven (Confidence) ve tatmin (Satisfaction) kelimelerinin ba harfleridir (iletme yaznnda trust gven, Confidence emin olma olarak Trkeye evrilmektedir. Erdem, 2003). Model uzaktan eitim iin gelitirilmi olup, alann dikkatini ekmeyi, eitimin alann ihtiyalarna cevap vermeyi ve beklentilerini karlamay, alann renmek iin gerekli abay gstermesi iin eitim hedeflerinin ulalabilir ve alann tahminlerini (aba, zaman vb.) amayan ve alann eitim sonucunda hedeflerine ulaarak tatmin olmasn aklar. ARCS modelinin gven unsurunun amac alann konuyu renmesi iin gerekli abay gstermesini salamaktr. Eitim faaliyetinin etkinlik srecinde alann gvenini yitirmemesi iin eitim sresinin ne uzun ne ksa olacak ekilde uygulanmasn belirtir (Kruse, 2007). Bu model her ne kadar rgtsel bazda olmayp eitim yntemleriyle ilgili de olsa gven (emin olma) ile eitimin bir ekilde balantsn gsterir. Sonu olarak alann beklentileri dorultusunda artan renme

motivasyonu rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. 1.4.2.4. Eitimden Beklenen Kazanlar ve rgtsel Gven likisi alanlarn eitime odaklanmalarnda, renme istekleri ve eitim sonucunda oluacak pozitif tutum ve davranlarn zerinde etkili olan en nemli faktrlerden biri de eitime katldklar takdirde ne tr kazanlar elde edeceklerine ilikin beklentilerdir (Tolay, 2003:43). renmenin prensiplerinden biri de teviktir (Ccelolu, 2004). Bu nedenle eitimin istenen sonulara yol aabilmesi iin alanlarn tevik edilmesi gereklidir. Bunlar cret art, terfi vb. zendirici aralar olabilir. Ancak tevik ve motivasyonu cret, para, dl olarak alglamamak gerekir (Barutugil, 2006). Bunun tesinde renmenin devaml klnd ve iletme ortam tarafndan destek grd genel bir iklim ve rgt kltr yaratmak, tevik unsurlarn

77

maddi unsurlarn tesinde felsefe olarak alglamak daha uygundur. Buradan hareketle eitimden beklenen kazanlar alann isel motiflerle ynlendirdii bireysel kazanlar ve maddi unsurlarn tekil ettii kariyerle ilgili kazanlar olarak inceleyebiliriz. Bireysel kazanlar, bir alann iinde tm potansiyelini kullanabilmesini ve buna bal olarak da iletme ii ve dnda her ynden daha baarl olabilmesini ifade etmektedir. Bu kazanlar, eitim faaliyetlerinin alanlarn dier kiilerle iletiim kurmasna, ilerini daha iyi yapabilmelerine, kiisel geliimlerine, bilgi ve becerilerini gncelletirmesine yardmc olacana dair isel ve iletiimsel motifleri ierir. alanlarn eitimlerde yeni insanlar tanmalar, sosyal etkileimleri artrarak, iletmedeki biimsel olmayan (informal) iletiim alarn geniletmektedir. Bylece eitim sayesinde resmi ortamn dna taarak insanlar ilerini birbirleriyle konuabilmekte, yalnz olmadklarn hissetmekte, iletme ama ve hedefleri hakknda daha geni bir bak as kazanabilmektedirler. Ayrca bilgi ve becerilerini gnn ihtiyalarna gre yenileyebilmekte, renme meraklarn giderebilmektedirler (Tolay, 2003). Baltaa (2006) gre alanlar renir nk kendilerine ve dier alanlara kar sayg ve gvenleri artar. alanlarn eitim sonucunda, rendiklerinden dolay kendilerine ve iletiimle evrelerine gvenlerinin artmasnn yan sra dier alanlarn onu yetkin olarak grmeye balamalar nedeniyle gvenilir olarak nitelenmeye balanr. birlii ve ekip almasndaki katlmlarla pekien eitim rgtsel gvenin artmasna katkda bulunur. Dolaysyla alann eitimden elde edileceini dnd (alglad) kazanlar, rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. Kariyer ile ilgili kazanlar, alanlarn makam, mevkii (terfi) veya isel tatmin yoluyla tecrbe kazanmann getirileri olan cret artn da ierir. letmede eitimin kariyer ilerlemesinde nemli ve ak etkileri vardr. Bu etki terfiler iin konan eitim standartlar yolu ile alanlarn terfi edebilmeleri iin bu eitimden gemeleri gerektii ynndeki dncelerine baldr. Eitim faaliyetleri pozisyonlar arasndaki yatay ve dikey geilere olanak tad gibi, ayn ite gelime ve mesleki ilerlemelere (kariyer) olanaklarn da etkilemektedir. Tabi bunlarn doal sonucu olarak kiisel gelirin artmas da mmkndr. Ayrca alanlarn eitimler sonunda kazandklar sertifikalar yolu ile referanslarn glendirerek sektrel i bulma imknlarnn da artmas dier bir getiridir (Tolay, 2003).

78

alanlarn gerek terfi ederek, gerek mesleki tecrbelerini artrarak ve referanslarn glendirerek eitimden elde ettikleri kazanlar gven duygusunu etkileyecektir. nk beklentileri karlanm ve karlnda maddi ve manevi getiriler elde etmitir. Dolaysyla alanlarn kariyer ile ilgili algladklar kazanlar, rgtsel gveni pozitif ynde etkilemektedir.

K NC BLM METODOLOJ VE BULGULAR

80

2.1. METODOLOJ 2.1.1. Aratrma Sorusu KY eitim fonksiyonunun rgtsel gvene etkileri nelerdir? 2.1.2. Aratrmann Amac ve Kapsam Bu almada, iletmelerin insan kaynaklar ynetimi politikalar paralelinde salanan eitim olanaklar, amir ve alma arkadalarnn destei, renme motivasyonu ve eitimden beklenen kazanlar ile ilgili alanlarn alg dzeylerinin rgtsel gven zerindeki etkilerinin aratrlmas amalanmtr. Yaznda genel olarak insan kaynaklar politikalarnn rgtsel gvene etkileri vurgulanmaktadr. Ancak bu politikalarn bir kts olan eitim fonksiyonunun rgtsel gvene etkileri konusunda herhangi bir alma bulunmamaktadr. Bu nedenle bu aratrma insan kaynaklar eitim fonksiyonu ile rgtsel gvenin ilikiselliini incelemek zere tasarlanm ve Eskiehir ili merkezindeki banka ubeleri alanlarnn eitim alglamalarnn rgtsel gvene etkileri incelenmitir. 2.1.3. Aratrmann Varsaymlar letmelerde eitim belli bir ama ve plan dhilinde, belli bir hedefe ynelik yaplr. alanlarn katlmc ynetim anlayyla, alacaklar eitimler zerinde sz sahibi olmalar bu kural bozmaz; aksine hedeflere ulamada sinerjik bir g yaratr. letmelerin eitli blm veya departmanlarndaki eitim, yetitirme ve gelitirme faaliyetlerinin veya ihtiyalarnn ortak hedeflere yneltilmesini salayan insan kaynaklar ynetimidir. Dolaysyla eitim faaliyetlerinin hem bireysel, hem de kurumsal hedeflerine ulamas, iletme st ynetiminin stratejileri dorultusunda belirlenen insan kaynaklar ynetimi politikalarnn uygulanma biimine baldr. Bu nedenle bu almada iletmelerdeki eitim faaliyetleri insan kaynaklar ynetiminin ayrlmaz bir paras varsaylmtr. nsan kaynaklar ynetimi, iletmenin hedeflerine ulamasnda izledii politikalarla etkinlik ve verimlilik iin gerekli uygun sosyal ortamn yaratlmasn amalar. Bu nedenle alanlarn zorlama veya uyararak deil, kendiliinden doal olarak, hatta kendi aralarnda szlemi gibi davranmalar hedeflenir. alanlarn organizasyonel yurttalk bilinciyle davranmalar, yaznda psikolojik szleme kuram

81

ile aklanmaktadr. Bu almada, insan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonunun; alanlarn eitim ile ilgili pozitif alglama dzeylerinin gerek iletme, gerekse alanlar arasnda psikolojik szlemeye yol aarak rgtsel gveni arttrd varsaylmaktadr. 2.1.4. Aratrma Modeli Yukarda aklanan varsaymlara dayanarak Tablo 2.1de grlen insan kaynaklar eitim fonksiyonu, rgtsel gven ilikisi modeli gelitirilmitir. Tablo 2.1: nsan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonu- rgtsel gven ilikisi modeli
E T MLE LG L DE KENLER Alglanan Eitim Olanaklar Alglanan Amir Destei Alglanan alma Arkadalarnn Destei renme Motivasyonu Eitimden Beklenen Bireysel Kazanlar Eitimle gili Kariyer Beklentileri Kuruma gven Yneticilere/Amirlere Gven alanlararas Gven
NSAN KAYNAKLARI YNET M

RGTSEL GVEN

DEMOGRAF K ZELL KLER Cinsiyet, Ya alma Yl Medeni Durum

2.1.5. Aratrmann Hipotezleri Aratrmann ama ve kapsam, varsaymlar ve gelitirilen model dorultusunda aada belirtilen hipotezler snanacaktr. H1: alanlar tarafndan alglanan eitim olanaklar rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. H2: alanlarn eitim iin algladklar amir destei rgtsel gveni pozitif ynde etkiler.

82

H3: alanlarn eitim iin algladklar alma arkadalarnn destei rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. H4: alanlarn eitim programlarndaki renme motivasyonu rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. H5: alanlarn eitimden bekledii bireysel kazanlar rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. H6: alanlarn eitimle ilgili kariyer beklentileri rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. H7: nsan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonu ile rgtsel gven

arasnda anlaml bir iliki vardr. Demografik deikenlerle ilgili (farkllklara dayanan) hipotezler ise unlardr: H8: Bayan ve erkek alanlar arasnda, insan kaynaklar eitim fonksiyonu balamnda ve alt boyutlar ile anlaml bir farkllk vardr. H9: Bayan ve erkek alanlar arasnda, rgtsel gven balamnda ve alt boyutlar ile anlaml bir farkllk vardr. H10: Evli ve bekr alanlar arasnda, insan kaynaklar eitim fonksiyonu balamnda ve alt boyutlar ile anlaml bir farkllk vardr. H11: Evli ve bekr alanlar arasnda, rgtsel gven balamnda ve alt boyutlar ile anlaml bir farkllk vardr. H12: alanlarn alma yllar gruplar arasnda rgtsel gven lei baznda anlaml bir farkllk vardr. H13: alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven lei baznda anlaml bir farkllk vardr. 2.1.6. Anket Formu Hipotezlerin test edilmesi amacyla gerekli olan veriler anket uygulamasyla elde edilmitir. Hazrlanan anket formu (EK-1) blm halinde tasarlanmtr. Birinci blmde ya, cinsiyet, alma yl ve medeni durumla ilgili demografik sorular bulunmaktadr. kinci blmde, insan kaynaklar eitim fonksiyonunun alanlarn alglama dzeylerine gre lmn amalayan otuz (30) nerme bulunmaktadr. Sz konusu nermeler modelde grlen KY eitim fonksiyonun alt boyutlarn lmeye ynelik olup, ayrntlar EK-2de gsterilmitir. nc blmde ise rgtsel gven lei baznda yirmi be (25) nerme yer almaktadr. nermeler rgtsel gvenin;

83

kuruma, ynetici ve amirler ile alanlararas gven alt boyutlarn kapsayan ifadelerden oluup, nermelerin ayrntlar EK-3te bulunmaktadr. Anket formunda ikinci blmde yer alan KY eitim fonksiyonu ile ilgili deikenleri len nermeler; Tolayn (2003) ve Barlettn (1999) eitimle ilgili ifadelerinden faydalanlarak, eitime insan kaynaklar ynetimi boyutu ile bankaclk sektr boyutunun eklenmesi suretiyle hazrlanmtr. nc blmdeki rgtsel gven lei daha nceki almalar taranarak bu almann yazar tarafndan gelitirilmitir. Anket formunda katlmclardan nermelere beli (5li) Likert leinde; kesinlikle katlmyorum, katlmyorum, fikrim yok, katlyorum, kesinlikle katlyorum eklindeki seeneklerden birini iaretlemesi suretiyle, okuduklar ifadeye katlp, katlmadklarn belirtmeleri istenmitir. Ankette yer alan seeneklerin puanlamas srasyla 1, 2, 3, 4 ve 5 olarak yaplmtr. Olumsuz veya ters ifadeler iin (2 nci blm 16 ve 17 nci sorular) puanlama tersten yaplmtr. Her maddeye ilikin tahmin puan 1 ile 5 arasnda deiebilecek bir puan olarak hesaplanmtr. 2.1.7. rneklem ve Snrllklar Aratrma Eskiehir ili merkezinde bulunan banka ubelerinde yaplmtr. Banka ubelerinin ve alanlarnn says Eskiehir Ticaret Odas (ETO, 2006) ve Trkiye Bankalar Birliinin (TBB, 2007) resmi internet sitelerinden saptanmtr. Buna gre Eskiehir ili merkezinde 2006 yl Eyll ay verilerine gre muhtelif iletmelere ait krk drt (44) banka ubesi ve yedi yz altm bir (761) banka alan (mdrler hari) bulunmaktadr. Anket formlar banka mdrleri ile grmek suretiyle elden datlmtr. Datlan toplam iki yz elli (250) adet anket formundan, iki yz yirmi yedi (227) deti ele gemi olup, geri dn oran %91dir. Toplanan formlardan alt (6) deti eksik veya hatal olmasndan dolay iki yz yirmi bir (221) adet anket formu aratrmaya dhil edilmitir. Aratrmann zaman, mekn ve kiisellik ynnden snrllklar

bulunmaktadr. nk aratrmann bulgular rneklemde yer alan alanlarn alglama seviyelerine gre belli bir zaman ve mekn kesitinde elde edilen verilerle, saysal verilerin gvenirlilii, veri toplamada kullanlan anket tekniinin zellikleri ile snrl

84

olup, nesnel gereklik zerine yaplan yorumlar ise bu almann yazarnn, kiiselliinden ayr olmayp ve bilimsel yetisiyle snrldr. 2.1.8. Veri Analizi Toplanan veriler SPSS 11.0 program araclyla bilgisayara aktarlp, analizler yaplarak yorumlanmtr. Analiz almalar drt aamada yaplmtr (EK-4). Birinci aamada, anket formunun toplam gvenilirlii ile deikenlerin her bir boyut ve alt boyutunun gvenilirlik analizleri yaplm olup, anket formunun isel tutarll sorgulanmtr. kinci aamada anket formunun birinci blmndeki demografik

deikenlerin sklk dalmlar (frequinces) bulunmutur. nc aamada demografik deikenler yoluyla farkllklar incelemeye ynelik; t-test (independent samples t-test) ve ANOVA (One Way ANOVA) testleri yaplmtr. Drdnc ve son aamada ise baml ve bamsz deikenler arasndaki iliki aratrlarak, hipotezlerin snanmas amacyla korelasyon analizi yaplmtr. Ayrca bamsz deiken alt boyutlarnn, baml deiken zerine etkisi ve balanm denkleminin bulunmas amacyla oklu regresyon analizi yaplmtr.

2.2. BULGULAR 2.2.1. Gvenilirlik Analizleri Bulgular Aratrmada kullanlan anket formunun her bir boyut ve alt boyutlarnn gvenilirlik analizleri (cronbachs alpha) yaplmtr. Anketin toplam gvenilirlik katsays 0,96 olarak bulunmu olup, boyut ve alt boyutlara ait gvenilirlik katsaylar Tablo 2.2de gsterilmitir. Ad geen gvenilirlik katsaylar incelendiinde anket formunun isel tutarllnn kabul edilebilir dzeyde olduu grlmektedir.

Tablo 2.2: Aratrma anketi gvenilirlik analizleri (cronbachs alpha) bulgular

KY E T M FONKS YONU LE ( X ) RGTSEL GVEN ( Y ) BOYUTLAR ALT BOYUTLAR X1 X2 X3 X4 X5 X6 Y1 Y2 Y3 SORU SAYISI 4 5 5 5 6 5 9 9 7 GVEN L RL K 0,693 0,8953 0,8029 0,8962 0,7659 0,8755 0,9044 0,9477 0,9046 0,9327 0,9455 KATSAYILARI 0,9644 Cronbach's Alpha X1: Alglanan eitim olanaklar X4: renme motivasyonu Y1: Kuruma gven X2: Alglanan amir destei X5: Et. bek. bireysel kazanlar Y2: Ynetici/Amirlere gv. X3: Alg. alma arkadalarnn des. X6: Et. ilgili kariyer beklentileri Y3: alanlararas gven Kii Says ( N ):221

85

2.2.2. Sklk Dalm Bulgular Aratrmaya katlanlarn cinsiyetleri Tablo 2.3de sunulmutur.

Katlmclarn %62si bayan, %38i erkektir. Hizmet sektrndeki hkim bayan istihdamnn bu aratrmada da karmza ktn grmekteyiz. Tablo 2.3: Aratrmaya katlan alanlarn cinsiyet sklk dalm bulgular
Cinsiyet Bayan Erkek Toplam Frekans Yzde 138 62,4 83 37,6 221 100,0 Geerli Yzde 62,4 37,6 100,0 Birikimsel Yzde 62,4 100,0

Katlmclarn medeni durumlar Tablo 2.4de gsterilmi olup, %57si evli, %43 bekrdr. Tablo 2.4: Aratrmaya katlan alanlarn medeni durumu sklk dalm bulgular
Medeni Durum Evli Bekar Toplam Frekans Yzde 126 57,0 95 43,0 221 100,0 Geerli Yzde 57,0 43,0 100,0 Birikimsel Yzde 57,0 100,0

alanlarn ya gruplarna gre dalm Tablo 2.5de sunulmutur. Katlmclarn %70i 20 ila 35 ya aras gen alanlardan olumaktadr. Tablo 2.5: Aratrmaya katlan alanlarn ya grubu sklk dalm bulgular
Ya Grubu 20-25 ya aras 26-30 ya aras 31-35 ya aras 36-40 ya aras 41-50 ya aras Toplam Frekans Yzde 42 19,0 68 30,8 45 20,4 40 18,1 26 11,8 221 100,0 Geerli Yzde 19,0 30,8 20,4 18,1 11,8 100,0 Birikimsel Yzde 19,0 49,8 70,1 88,2 100,0

Aratrmaya katlan alanlarn bankaclk sektrndeki alma yllarna gre dalm Tablo 2.6da gsterilmi olup, katlmc alanlarn % 46 gibi bir oranda 1 ila 5 yl aras alma sresine sahip olmas dikkat ekmektedir. Tablo 2.6: Aratrmaya katlan alanlarn alma yllar sklk dalm bulgular
alma Yllar 01-05 yl aras 06-10 yl aras 11-15 yl aras 16-20 yl aras 21-30 yl aras Toplam Frekans Yzde 101 45,7 46 20,8 37 16,7 23 10,4 14 6,3 221 100,0 Geerli Yzde 45,7 20,8 16,7 10,4 6,3 100,0 Birikimsel Yzde 45,7 66,5 83,3 93,7 100,0

86

2.2.3. Farkllklar ncelemeye Ynelik Analiz Bulgular Farkllklar incelemeye ynelik analizler kapsamnda, baml ve bamsz deikenlerin cinsiyet ve medeni duruma gre farkllamasn snamak iin t-test (independent samples t-test); alanlarn ya ve alma yllar gruplarnn arasnda rgtsel gven balamnda anlaml bir farkllk olup olmadn snamak amacyla da tek ynl varyans analizi (one way ANOVA) yaplmtr. alanlarn cinsiyetlerine gre KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven ve alt boyutlar baznda farkllklarn snamak amacyla yaplan t-test sonular Tablo 2.7de sunulmutur. Tablo 2.7: Cinsiyet ile baml ve bamsz deikenler arasndaki t-test sonular
Cinsiyet Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek Bayan Erkek N Ortalama Std. Sapma 138 114,877 13,875 83 109,349 22,375 138 14,580 2,902 83 13,663 3,573 138 19,232 3,979 83 17,904 4,920 138 19,413 3,385 83 17,904 4,413 138 21,710 2,753 83 21,036 4,171 138 23,007 3,060 83 22,217 5,020 138 16,935 4,124 83 16,627 5,226 138 92,826 13,762 83 88,181 19,319 138 30,986 6,413 83 30,229 7,905 138 35,203 7,066 83 31,976 7,419 138 26,638 4,700 83 25,976 5,935 t 2,028 1,979 2,084 2,858 1,310 1,297 0,458 1,918 0,777 3,226 0,917 p .045 .050 .039 .005 .192 .197 .647 .057 .438 .001 .360

KY eitim fonksiyonu Alglanan eitim olanaklar Alglanan amir destei Alg. alma arkadalarnn des. renme motivasyonu Eitimden beklenen bireysel kazanlar Eitimle ilgili kariyer beklentileri rgtsel gven Kuruma gven Yneticilere/Amirlere gven alanlararas gven

Aratrmann bamsz deikeni KY eitim fonksiyonu ve alt boyutlar kapsamnda, alanlarn cinsiyetlerine gre farkllama olup olmadn tespit etmek zere yaplan t-test sonularnn sunulduu Tablo 2.7deki bulgulara gre %95 anlamllk dzeyinde baz boyutlarda istatistiksel adan anlaml farkllklar bulunmutur. ncelikle aratrmann bamsz deikeni KY eitim fonksiyonunun bayan ve erkek alanlar arasnda alglanmas farkldr (t=2,028; p=.045). Ayrca alglanan eitim olanaklar (t=1,979; p=.050), alglanan amir destei (t=2,084; p=.039)

87

ve alglanan alma arkadalarnn destei (t=2,858; p=.005) alanlarn cinsiyetlerine gre istatistiksel adan anlaml bir farkllk arz etmektedir. Aritmetik ortalamalarn incelenmesinden ise alglamada farkllk arz eden sz konusu tm boyutlarda bayanlarn erkeklere nazaran daha olumlu ve pozitif ynde alglamalara sahip olduu yorumu yaplabilir. Tablo 2.7deki bulgulara gre alanlarn cinsiyetlerine gre genel olarak rgtsel gven alglamalarnda istatistiksel adan %95 seviyesinde anlaml bir farkllk olmad grlmektedir (t=1,918; p=.057). Ancak rgtsel gvenin alt boyutlarndan yneticilere ve amirlere gven, alanlarn cinsiyetlerine gre farkllk gstermektedir (t=3,226; p=.001). Bu farklln nitelii konusunda aritmetik ortalamalar incelediinde bayanlarn erkeklere oranla ynetici ve amirlere gven konusunda daha olumlu ve pozitif bir alglamaya sahip olduklar sonucuna varlabilir. alanlarn medeni durumlarna gre KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven ve alt boyutlar baznda farkllklarn snamak amacyla yaplan t-test sonular Tablo 2.8de sunulmutur. Tablo2.8: Medeni durum ile baml ve bamsz deikenler arasndaki t-test sonular
Medeni Durum Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar Evli Bekar N 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 126 95 Ortalama 111,730 114,221 14,429 13,979 18,206 19,431 18,736 19,032 21,405 21,526 22,254 23,316 16,730 16,937 88,929 93,937 29,952 31,695 32,619 35,811 26,357 26,432 Std. Sapma 18,237 16,979 3,297 3,049 4,691 3,877 4,000 3,689 3,387 3,348 4,212 3,425 4,361 4,833 17,258 14,248 7,233 6,592 7,560 6,683 5,400 4,937 t 1,035 1,036 2,124 0,619 0,265 2,007 0,333 2,299 1,841 3,264 0,105 p .302 .301 .035 .537 .791 .046 .740 .022 .067 .001 .916

KY eitim fonksiyonu Alglanan eitim olanaklar Alglanan amir destei Alg. alma arkadalarnn des. renme motivasyonu Eitimden beklenen bireysel kazanlar Eitimle ilgili kariyer beklentileri rgtsel gven Kuruma gven Yneticilere/Amirlere gven alanlararas gven

88

Tablo 2.8deki bulgular dorultusunda, aratrma kapsamnda belirlenen alanlarn iki medeni durumu yani evli ve bekr olma halinin, alglanan amir destei (t=2,124; p=.035) ile eitimden beklenen bireysel kazanlar (t=2,007; p=.046) alt boyutlarnda istatistiksel adan %95 dzeyinde anlaml bir farkllk olduu grlmektedir. Aritmetik ortalama ve standart sapmalar incelediinde, alglanan amir destei ve eitimden beklenen bireysel kazanlar alt boyutlarnda bekr alanlarn evli alanlara oranla daha olumlu ve pozitif bir alglamaya sahip olduu sonucuna varlabilir. Tablo 2.8deki bulgulara gre genel olarak rgtsel gven zerinde alanlarn evli veya bekr olmas %95 anlamllk dzeyinde istatistiksel bir farklla iaret etmektedir (t=2,299; p=.022). Ayrca rgtsel gvenin alt boyutlarndan yneticilere ve amirlere gven; alanlarn medeni durumlarna gre anlaml bir farkllk gstermektedir (t=3,264; p=.001). Sz konusu bu farkllklarn nitelii konusunda aritmetik ortalama ve standart sapmalara bakldnda bekr alanlarn, evli alanlara oranla daha olumlu bir alglamaya sahip olduu yorumu yaplabilir. zetle, alanlarn evli ve bekr olma halleri, genel anlamda rgtsel gven duyumsamalar ile ynetici ve amirlere gven alglamalar konusunda farkllklar arz etmekte olup, bu farkn nitelik olarak bekr alanlarn evli alanlara nazaran daha olumlu ve pozitif olduu sonucuna varlabilir. alanlarn alma yllarna gre yaplan gruplarn arasnda rgtsel gven balamnda bir farkllk olup olmadn belirlemek amacyla tek ynl varyans analizi (one way ANOVA) yaplm olup, sonular Tablo 2.9da sunulmutur. Tablo 2.9: alanlarn alma yllar gruplar arasnda rgtsel gven balamnda tek ynl varyans analizi sonular
N 01-05 yl aras 06-10 yl aras 11-15 yl aras 16-20 yl aras 21-30 yl aras Toplam 101 46 37 23 14 221 Ortalama 94,782 89,000 83,324 94,522 86,071 91,081 Std. Sapma 15,228 14,189 18,809 16,992 12,086 16,190 Std. Hata F 1,515 2,092 3,092 3,543 3,230 1,089 ANOVA p

4,496

.002

Tablo 2.9daki bulgulara gre alanlarn alma yllar gruplar arasnda rgtsel gven balamnda %95 anlamllk dzeyinde istatistiksel adan bir farkllk

89

olduu

grlmektedir

(F=4,496;

p=.002).

Yani

alanlarn

rgtsel

gven

duyumsamalar veya alglamalar alma yllar gruplar arasnda farkllklar gstermektedir. statistiksel adan bu anlaml fark gruplar aras varyansn eit

olmadn gsterdiinden, rgtsel gven alglamasnn hangi alma yllar gruplarnda farkllklatn belirlemek iin Tamhanes testi yaplmtr. Buna gre 1 ila 5 yl aras alma ylna sahip alanlar ile 11 ila 15 yl aras alma ylna sahip alanlar arasnda istatistiksel adan anlaml bir farkllk bulunmutur (aritmetik ort. fark=11,4579**; p=.007). Sz konusu fark aritmetik ortalama ve standart hatalar inceleyerek 1 ila 5 yl alma ylna sahip alanlar lehine daha olumlu ve pozitif olduu ynnde yorum yaplabilir. alanlarn yalarna gre yaplan gruplarn arasnda rgtsel gven balamnda bir farkllk olup olmadn belirlemek amacyla tek ynl varyans analizi (one way ANOVA) yaplm olup, sonular Tablo 2.10da sunulmutur. Tablo 2.10: alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven balamnda tek ynl varyans analizi sonular
N 20-25 ya aras 26-30 ya aras 31-35 ya aras 36-40 ya aras 41-50 ya aras Toplam 42 68 45 40 26 221 Ortalama 92,571 94,632 88,978 87,075 89,192 91,081 Std. Sapma 16,549 14,839 13,923 19,432 16,182 16,190 Std. Hata F 2,554 1,800 2,075 3,073 3,173 1,089 ANOVA p

1,824

.125

Tablo 2.10daki bulgulara gre alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven balamnda, %95 anlamllk dzeyinde istatistiksel adan bir farkllk bulunamamtr. Dolaysyla alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven alglama konusunda anlaml bir farkllk bulunamad sonucuna varlabilir. 2.2.4. likileri ncelemeye Ynelik Analiz Bulgular likileri incelemeye ynelik analizler kapsamnda, aratrmann baml deikeni rgtsel gven ile bamsz deiken KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasnda korelasyon ve oklu regresyon analizleri yaplmtr. rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonunun alt boyutlar olan; alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei, alglanan alma arkadalarnn destei,

90

renme motivasyonu, eitimden beklenen bireysel kazanlar ve eitimle ilgili kariyer beklentileri arasnda yaplan korelasyon analizi sonular Tablo 2.11de sunulmutur. Tablo 2.11: rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasndaki korelasyon analizi sonular X1 X2 X3 X4 X5 X6 Pearson katsays .630** .742** .621** .497** .563** .586**
rgtsel Gven p .000 .000 .000 .000 221 .000 221 .000 221

N 221 221 221 ** Korelasyon 0,01 dzeyinde anlamldr. X1:Alglanan Eitim Olanaklar X2:Alglanan Amir Destei X3:Alg.alma Arkadalarnn Destei

X4:renme Motivasyonu X5:Et.Bek.Bireysel Kazanlar X6:Et. lgili Kariyer Beklentileri

Tablo 2.11deki bulgulara gre KY eitim fonksiyonu alt boyutlar olan alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei, alglanan alma arkadalarnn destei, renme motivasyonu, eitimden beklenen bireysel kazanlar ve eitimle ilgili kariyer beklentileri ile rgtsel gven arasnda 0,01 (%99) anlam dzeyinde olumlu ve pozitif ynde bir iliki olduu grlmektedir. Sz konusu ilikisellik sonucunda rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasndaki ilikilere dayal hipotezlerin durumu Tablo 2.12de sunulmutur. Tablo 2.12: Korelasyon analizine gre hipotezlerin durumu
H/N H1 Hipotez alanlar tarafndan alglanan eitim olanaklar rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. alanlarn eitim iin algladklar amir destei rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. alanlarn eitim iin algladklar alma arkadalarnn destei rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. alanlarn eitim programlarndaki renme motivasyonu rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. alanlarn eitimden bekledii bireysel kazanlar rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. alanlarn eitimle ilgili kariyer beklentileri rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. Gereklenme alanlar tarafndan olumlu ynde alglanan eitim olanaklar rgtsel gveni artrr alanlarn olumlu ynde eitim iin algladklar amir destei rgtsel gveni artrr. alanlarn olumlu ynde eitim iin algladklar alma arkadalarnn destei rgtsel gveni artrr. alanlarn eitim programlarndaki renme motivasyonu rgtsel gveni artrr. alanlarn eitimden bekledii bireysel kazanlar rgtsel gveni artrr. alanlarn eitimle ilgili kariyer beklentileri rgtsel gveni artrr.

H2

H3

H4

H5

H6

91

Baml deiken rgtsel gven ile bamsz deikenler olarak KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasnda yaplan oklu regresyon analizi sonular Tablo 2.13de sunulmutur.

Tablo 2.13: rgtsel gven ile KY eitim fonksiyonu alt boyutlar arasndaki regresyon analizi sonular Analize Giren t deerinin Beta Bamsz Deikenler anlamllk dzeyi 16.459 Sabit Deer .000 Alglanan Eitim Olanaklar .194 .000 Alglanan Amir Destei .477 .000 Alglanan alma Arkadalarnn Destei .160 .001 renme Motivasyonu .041 .431 Eitimden Beklenen Bireysel Kazanlar .044 .425 Eitimle lgili Kariyer Beklentileri .254 .000 F deerinin F R2 anlamllk dzeyi .721 95,777 .000

Tablo 2.13deki bulgulara gre bamsz deikenler olarak KY eitim fonksiyonu alt boyutlarnn baml deiken olarak rgtsel gveni aklama dzeyi istatistik adan anlamldr (R2=0,72; F=95,777; p=.000). Bamsz deikenler olarak kullanlan alglanan eitim olanaklar (b1=.194; p=.000), alglanan amir destei (b2=.477; p=.000), alglanan alma arkadalarnn destei (b3=.160; p=.001) ve eitimle ilgili kariyer beklentileri (b4=.254; p=.000)nin baml deikeni aklama dzeyi istatistiksel adan anlaml bulunmutur. Sz konusu bamsz deikenlerin, baml deiken olan rgtsel gven zerinde %72 gibi bir etkiye sahip olduu bulunmutur. Dolaysyla ad geen bamsz deikenlerle, rgtsel gven arasnda pozitif ve yksek saylabilecek oranda bir iliki bulunmaktadr denilebilir. Alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei, alglanan alma arkadalarnn destei ve eitimle ilgili kariyer beklentileri ile rgtsel gven arasndaki iliki incelendiinde; zellikle alanlar tarafndan alglanan amir desteinin rgtsel gven zerine etkisinin daha fazla olduu grlmektedir.

92

SONU VE NER LER Gnmzde bilgiye dayal kresel ekonomi, iletmelerin alana, dolaysyla insana bak asn deitirmitir. merkezli, endstriyel anlaytan, bilgi merkezli ekonomi anlayna gelinmesi, iletmelerin alanlara kar politikalarn deitirmi; zlce artlar bu politikalar deitirtmitir. Deien artlar ve insana bak asn bir at altnda ve btnlk iinde toplayan bir disiplin olarak insan kaynaklar ynetimi ( KY) felsefe ve anlay ortaya kmtr. nsana odakl bu anlay bir yandan insan ve bilgiyi n plana karp, huzurlu bir alma ortam salamaya alrken, bir yandan da rekabet, verimlilik, maliyet ve deiim gibi baskl faktrlerde n almaya alr. Bir denge iinde yrtlmesi gereken bu durum ve bahsedilen n almada stnlk salayan en nemli insan kaynaklar ynetimi fonksiyonlarndan birisi de eitimdir. Eitim, iletmelerin insana ve bilgiye yatrm yaparak zellikle rekabette n almalarnda etken olan fonksiyonel bir politikadr. Ayrca eitim, hzla deien evresel ortama uyum salamann, deiimlerin iselletirilmesi yoluyla deiimi

ynlendirmenin, bir anlamda srekli renmenin ve renen organizasyonlar yaratmann da bir aracdr. Siyasal, kltrel ve sosyo-ekonomik deiimle gelen sendikal haklarn ufalmas, alanlarn emekliliklerinin garanti edilememesi, ok uluslu irketlerin (U) artmas, g ve okkltrllk vb. unsurlar iletmelerde alanlarn gven duygusunda anmalara sebep olmutur. Bu olgunun (gvensizlik) takm almalarndan, verim artrmaya, brokrasi oalmasna kadar ilem maliyetlerine ve rekabet stnlne olumsuz yansmas rgtsel gven konusunu zellikle son yllarda gndeme getirmitir. Buradan hareketle bu aratrma insan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonunun, rgtsel gvene etkilerini aklamak amacyla yaplmtr. nsan kaynaklar ynetimi erevesinde eitim politikalarnn bilinli ve ciddi olarak uyguland ve ayrca rgtsel gvenin ne kt sektrlerden birisi olarak, aratrma hizmet sektrndeki bankalarda yaplmtr. Eskiehir ili merkezindeki 18 farkl bankaya ait 20 deiik ubede toplam 221 alanla yaplan bu aratrma neticesinde baz sonulara ulalmtr. Aratrma uygulamasnda, psikolojik szleme kuram erevesinde alanlarn alglamalarna dayanan nermelerden oluan, yksek gvenilirlik derecesine sahip bir anket ile allmtr. Anketlerden elde edilen verilere farkllklar

93

ve ilikileri belirleyerek hipotezleri test etmek amacyla bamsz rneklemlere dayal ttest (Independent samples t-test), tek ynl varyans analizi (One Way ANOVA), korelasyon ve oklu regresyon analizleri yaplmtr. alanlarn cinsiyetlerine gre KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven balamnda yaplan farkllk analizlerinde baz boyut ve alt boyutlarda anlaml farkllklar bulunmutur. alanlarn bayan veya erkek olmas, genel olarak KY eitim fonksiyonu boyutunda ve alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei ve alglanan alma arkadalarnn destei alt boyutlarnda istatistiksel olarak anlaml farkllklar gstermektedir. Ayrca cinsiyet olgusu, yneticilere ve amirlere gven alt boyutunda da istatistiksel anlamda farkllklara iaret etmektedir. Dolaysyla alanlarn cinsiyetlerine gre KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven ve alt boyutlar balamnda farkllklar olduunu ne sren hipotezler (H8 ve H9) ksmen kabul edilmitir. alanlarn cinsiyetlerinin arasnda yukarda sz edilen boyut ve alt boyutlarda grlen farkllklarn nitelii konusunda yaplan incelemelerde bayanlarn erkeklere oranla daha olumlu ve pozitif olduklar sylenebilir. Yani genel olarak KY eitim fonksiyonu boyutunda, ayrca alglanan eitim olanaklar, eitim iin alglanan amir destei, eitim iin alglanan alma arkadalarnn destei ile ynetici ve amirlere gven alt boyutlarnda ve bu hususlarn alglamalarnda bayanlarn erkeklere nazaran daha olumlu ve pozitif olduklar yorumu yaplabilir. Bu yorum, hizmet sektrndeki bayan arlkl istihdamn nereden kaynakland konusuna bir nebze aklk getirebilecei gibi bayanlarn sabr ve anlaylaryla hizmet sektrnde daha baarl olduklar hakkndaki varsaymnda destek bulduunu gsterebilir. alanlarn medeni durumlarna gre aratrma kapsamnda kabul edilen evli ve bekr olma halinin kendi aralarnda KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven ve alt boyutlarnda istatistiksel olarak baz anlaml farkllklar bulunmutur. Eitim iin alglanan amir destei, eitimden beklenen bireysel kazanlar alt boyutlar ile genel olarak rgtsel gven boyutunda, ynetici ve amirlere gven alt boyutunda, alanlarn evli veya bekr olma hallerinin sz konusu hususlarda farkllklar gsterdiini syleyebiliriz. Ksaca bekr alanlarn sz geen hususlardaki alglamalar evlilere gre istatistiksel anlamda farkllklar gstermektedir. Dolaysyla alanlarn medeni durumunun KY eitim fonksiyonu ile rgtsel gven ve alt boyutlarndaki

94

alglamalarnda farkllk olduunu ne sren hipotezler (H10 ve H11) ksmen kabul edilmitir. alanlarn medeni durumlarna gre olan farkllamalarda bekrlarn evlilere oranla daha olumlu ve pozitif alglamalara sahip olduklar sylenebilir. Bu durum evli alanlarn ailesi ve ocuklar iin lkemizde kronik hale gelen gelecek korkusundan ve kimseye gvenmeme eiliminden kaynaklanabilir. alanlarn alma yllarna gre yaplan gruplar arasnda, rgtsel gven balamnda bir farkllk olup olmad ynndeki analiz sonucunda; 1 ila 5 yl arasnda alanlar ile 11 ila 15 yl arasnda alan gruplarnn birbirilerine gre kendi aralarnda istatistiksel anlamda bir farkllk olduu bulunmutur. Dolaysyla bu farkll ne sren hipotez (H12) ksmen kabul edilmitir. Sz konusu farkn 1 ila 5 yl alanlar lehine daha olumlu ve pozitif olduunu syleyebiliriz. e yeni balayanlar, yani lkemiz koullarnda nihayet bir i buldum dncesinin grubu olan 1 ila 5 yl alma sresine sahip alanlarn rgtsel gven alglamalarnn daha olumlu ve pozitif olmas normal saylabilir. Ancak belli bir tecrbe ve referans sahibi olan 11 ila 15 yl alma sresine sahip alanlarn en dk rgtsel gven alglamasna sahip olmas dikkat ekicidir. Bankaclkta olgun saylabilecek bir grup olan 11 ila 15 yl alma sresine sahip alanlarn genelde bu alma srelerinde st ynetimlere doru terfi etmeleri veya bu terfilerin ounun beklentilerin altnda ksmen gereklemesi bu grubun rgtsel gven alglamasndaki farkll az da olsa aklyor olabilir. Buradan hareketle kariyer ynetimi ve rgtsel gven ilikisi ayr bir aratrma konusu yaplabilir. alanlarn sahip olduklar yalara gre yaplan gruplar arasnda rgtsel gven balamnda istatistiksel olarak anlaml bir farkllk iin yeterli kant bulunamamtr. Dolaysyla alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven balamnda farkllk bulunmamaktadr diyebiliriz(H013). likileri belirlemek amacyla yaplan korelasyon analizleri sonucunda KY eitim fonksiyonu alt boyutlar olan alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei, alglanan alma arkadalarnn destei, renme motivasyonu, eitimden beklenen bireysel kazanlar ve eitimle ilgili kariyer beklentileri ile rgtsel gven arasnda istatistiksel anlamda olumlu ve pozitif ynde bir iliki olduu grlmtr. Bu ilikiyi ne sren hipotezler (H1, H2, H3, H4, H5, H6) kabul edilmitir.

95

Yaplan regresyon analizinin sonular, rgtsel gvenin; alglanan eitim olanaklar, alglanan amir destei, alglanan alma arkadalarnn destei ve eitimle ilgili kariyer beklentileri tarafndan aklandn gstermektedir. Dier bir deyile aratrma iin ngrlen model yksek bir oranda rgtsel gveni aklama yetisine sahiptir diyebiliriz. Regresyon analizi sonucu ortaya konan ilikisellikte, rgtsel gven zerinde dier alt boyutlara nazaran daha fazla etkili olan hususun eitim iin alglanan amir destei olduu grlmektedir. rgtsel gveni aklamada etkili dier bir alt boyutta eitimle ilgili kariyer beklentileridir. Dolaysyla iletmelerin eitim hedeflerine vararak, eitim yoluyla rgtsel gveni artrabilmelerinin ilk koulu; alanlarn eitim iin ynetici ve amirleri tarafndan desteklenmesidir. Ayrca eitim programlaryla, kariyer hedeflerinin paralel yrtlmesinin rgtsel gvene katk salayacan syleyebiliriz. Genel bir deerlendirme yaplacak olursa, analizler neticesinde ortaya konan bulgularn, kuramsal varsaymlar ve ngrlen hipotezleri destekler nitelikte olduu yorumu yaplabilir. Buna gre iletmelerde alanlarn insan kaynaklar ynetimi erevesinde aldklar eitimin rgtsel gveni etkilediini ve demografik zelliklerinde bu etkide rol bulunduu sylenebilir. zetlenen bulgulara dayanlarak baz nerilerde bulunmak mmkndr. Gnmzn hzla deien artlarnda insan kaynaklar ynetiminin en nemli fonksiyonlarndan biri eitimdir. letmelerin eitim yoluyla rekabet stnl ve esneklik kazanmalarnn yan sra rgtsel gveni artrarak bu durumu pekitirmeleri de olasdr. Bunun iin; Eitim programlarnn hazrlanmasnda ve uygulanmasnda demografik

zelliklerin ve ihtiyalarn gz nnde bulundurulmas, Eitim programlarna katlacak alanlarn ynetici ve amirleri tarafndan desteklenmesi inandrlmalar, Eitim sonras alanlarn, eitimi pekitirecek ekilde altrlmalar ve bu konuya yneticilerin dikkat etmesi, Eitim programlarna paralel somut kariyer hedeflerinin konulmas, Eitim olanaklarnn adil ve eitliki olmas, ve bu destein salanmas iin yneticilerin eitime

96

Eitim almann maddi ve manevi olarak iletme ynetimince desteklenerek, alanlar arasnda bir deer olarak yaratlmas ve alanlarn bu konuda birbirine destek olacak mekanizmalarn yaratlmas nerilebilir.

EK-1: Anket Formu

97

T.C. DUMLUPINAR N VERS TES Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal

Sayn Katlmc, Bu alma, bankanzda aldnz eitimlerin bankaya olan gveninize etkilerini aratrmak zere tasarlanm bilimsel bir almadr. Ayn zamanda bir bitirme tezidir. Anket birbirinden bamsz olan blmde yer alan sorulardan meydana gelmektedir. Ankette yer alan ifadelerin ya da sorularn kesinlikle doru veya yanl cevab yoktur. nemli olan cevaplarn samimiyetle verilmesidir. Anket formuna isim, soyad veya bankanzn adn yazmanza gerek yoktur. Sadece aadaki demografik sorular yantlamanz yeterlidir. Aratrmada yantlarnz ve aktardnz veriler, bilimsel ahlaka uygun olarak gizlilik ve gven ilkelerine bal kalnarak sadece aratrmac tarafndan deerlendirilecektir. Verilerin doru toplanmas ve yaplacak istatistik analizlerin anlaml kmas asndan ankette hibir sorunun bo braklmamasn nemle rica ederiz. katlmnzdan dolay teekkr ederiz. lgi ve

Metin AKTUNA (aratrmac) DP Sosyal Bilimler Enstits Ynetim ve Org. Y.L.rencisi FORM NO: I. BLM: DEMOGRAF K SORULAR Yanz: Cinsiyetiniz: Medeni Durumunuz: Bayan ( Evli ( )

Danman Yrd.Do.Dr.Kazm DEVEL OLU

Bankadaki alma Ylnz: ) Erkek ( Bekar ( ) )

Ltfen arka sayfaya geiniz

EK-1: Anket Formu

98

II. BLM: KY E T M FONKS YONU LE Bu blmde bankanz tarafndan verilen eitimlerle ilgili deerlendirmeleriniz bulunmaktadr. Ltfen her cmleyi dikkatlice okuyarak, her cmlenin karsnda 1den 5e kadar dizilmi olan saylardan sizin katlma derecenize gre en uygun olan yalnzca bir tanesini daire iine alarak iaretleyiniz. 1. Kesinlikle katlmyorum 2. Katlmyorum 3. Ne katlyorum, ne katlmyorum 4. Katlyorum Kesinlikle Kesinlikle 5. Kesinlikle katlyorum katlmyorum katlyorum
1 Bankamda tm alanlara eit eitim olanaklar tannr nmzdeki dnem almam gereken eitimlerin says 2 ve tr hakknda bilgi sahibiyim Alacam eitimlerin says ve tryle ilgili politikalar 3 bankam tarafndan tespit edilir 4 Bankamda iyi bir renme ve iletiim ortam mevcuttur 5 Amirim benim eitim programlarna katlmam gnlden destekler 6 Zayf olduum konular hakknda amirimle rahatlkla konuabilirim Amirim yaptm bir hatann gelecekteki baarszlklar nleyecek 7 ve performans arttracak bir deneyim olduuna inanr Amirim gemite iimi etkili bir ekilde nasl yapacam 8 anlamamda bana yardmc olmutur Eitimde ngrlen bilgi ve becerileri kazanmamda amirimin 9 bana yardmc olacana inanyorum Eitim programlarnda verilen bilgi ve becerileri kazanmamda 10 alma arkadalarmn bana yardm edeceklerine inanyorum 11 Aldm eitim programlar sayesinde ok iyi dostluklar kurdum Grevlerimi yerine getirirken alma arkadalarmn ihtiya 12 duyduum konularda bana yardm edeceklerine inanyorum Benden daha deneyimli olan alma arkadalarm bana yol 13 gsterme konusunda isteksizdirler Genellikle alma arkadalarm eitimi zaman kayb olarak 14 grrler Eitim programlarndan mmkn olduunca ok ey renmeye 15 alrm Eitim programlarndan bir ok insana gre daha fazla ey 16 renmeye meyilliyimdir Eitim programlarnda ngrlen becerileri kazanmaya ounlukla 17 istekliyimdir Becerilerimi gelitirmek iin eitim programlarnda gereken 18 abay gstermeye hazrm Eitim programlarna katlarak becerilerimi gelitirebileceime 19 inanyorum 20 Eitim programlarna katlmak kiisel geliimime katkda bulunur Eitim programlarna katlmak iimi daha iyi yapmama yardmc 21 olur Eitim programlarna katlmak arkadalarmn beenisini 22 kazanmam salar Eitim programlarna katlmak amirimin beenisini 23 kazanmam salar Eitim programlarna katlmak dier alanlarla iletiim 24 kurmama yardmc olur Eitim programlarna katlmak iimle ilgili yeni sreler, yntemler 25 ve rnler hakkndaki bilgilerimin gncellenmesine yardmc olur 26 Eitim programlarna katlmak terfi etme ansm ykseltir 27 Eitim programlarna katlmak cret zamm almama yardmc olur Eitim programlarna katlmak farkl kariyer yollar izleyebilmek 28 iin frsatlar yaratr Eitim programlarna katlmak izlemek istediim kariyer yolu 29 hakknda bana daha iyi fikir verir Eitim programlarna katlmak kariyer hedeflerime ulamama 30 yardmc olur 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Ltfen arka sayfaya geiniz

EK-1: Anket Formu III. BLM: RGTSEL GVEN LE

99

Bu blmde bankanza duyduunuz gven ilgili deerlendirmeleriniz bulunmaktadr. Ltfen her cmleyi dikkatlice okuyarak, her cmlenin karsnda 1den 5e kadar dizilmi olan saylardan sizin katlma derecenize gre en uygun olan yalnzca bir tanesini daire iine alarak iaretleyiniz. 1. Kesinlikle katlmyorum 2. Katlmyorum 3. Ne katlyorum, ne katlmyorum 4. Katlyorum 5. Kesinlikle katlyorum
Kesinlikle katlmyorum Kesinlikle katlyorum

1 Banka politikalar ve ynetmelikleri aklkla bize aktarlmtr 2 Bankamn iletiim kanallar her zaman aktr 3 Bankamdaki her ey genelde aklkla yrtlr, gizli sakl uygulamalar yoktur (i gerei haricindekiler)

1 1 1 1 1 1

2 2 2 2 2 2

3 3 3 3 3 3

4 4 4 4 4 4

5 5 5 5 5 5

4 Bankamda bilgiler tm alanlara tam ve doru olarak aktarlr 5 Bankama her zaman gvenirim 6 Bankamn alma saatleri hem ilerimin gereklerini, hem de zel yaantma zaman ayrabilme olana tanr Bankamn politikalar alanlarn kariyer hedeflerini destekler niteliktedir

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

8 Bankamn belirlenen politikalarnda alanlarnda fikirleri alnr 9 Bankamn personel politikalar adil ve eitlikidir 10 Amirim yannda alanlarn rahatlkla ulaabildii biridir 11 Amirim alanlarn nerilerini dinlemeye ve problemleriyle ilgilenmeye aktr

12 Amirimin alanlara kar uygulamalar objektif ve adildir 13 Amirim ald kararlarda alanlarn da katlmn salar 14 Amirim i konusunda bilgili ve yetkindir 15 Amirim problem zmede dirayetlidir 16 Amirim kararlarnda ve uygulamalarnda tutarldr 17 Amirim grevimle ilgili konularda bana inisiyatif tanr 18 Amirime genelde gvenirim 19 alma arkadalarmla rahata iletiim kurabileceim bir ortam mevcuttur

20 alma arkadalarma genelde gvenirim 21 alma arkadalarm i konusunda yeterli ve yetkindirler 22 alma arkadalarmla i konusunda ou zaman problemsiz yardmlarz

23 alma arkadalarm her zaman geri bildirimde bulunurlar 24 Bankamn alma ortam kendime gvenmemi salar 25 alma arkadalarmla mesai haricinde de grrm

Anketi tamamlam bulunmaktasnz. Ltfen bo brakmadnz kontrol ediniz. TEEKKRLER

EK-2: KY Eitim Fonksiyonu Alt Boyutlar ve lm fadeleri

100

KY E T M FONKS YONU ALT BOYUTLARI

1. ALGILANAN E T M OLANAKLARI 2. ALGILANAN SOSYAL DESTEK a. Alglanan Amir destei b. Alglanan alma Arkadalarnn Destei 3. RENME MOT VASYONU 4. E T MDEN BEKLENEN KAZANLAR a. Bireysel Kazanlar b. Kariyer Beklentileri

ALGILANAN E T M OLANAKLARI 1. Bankamda tm alanlara eit eitim olanaklar tannr. 2. nmzdeki dnem almam gereken eitimlerin says ve tr hakknda bilgi sahibiyim. 3. Alacam eitimlerin says ve tryle ilgili politikalar bankam tarafndan tespit edilir. 4. Bankamda iyi bir renme ve iletiim ortam mevcuttur. ALGILANAN SOSYAL DESTEK Alglanan Amir Destei 5. Amirim benim eitim programlarna katlmam gnlden destekler. 6. Zayf olduum konular hakknda amirimle rahatlkla konuabilirim. 7. Amirim, yaptm bir hatann gelecekteki baarszlklar nleyecek ve performans artracak bir deneyim olduuna inanr. 8. Amirim gemite iimi etkili bir ekilde nasl yapacam anlamamda bana yardmc olmutur. 9. Eitimde ngrlen bilgi ve becerileri kazanmamda amirimin bana yardm edeceine inanyorum.

Alglanan alma Arkadalarnn Destei 10. Eitim programlarnda verilen bilgi ve becerileri kazanmamda alma

arkadalarmn bana yardm edeceklerine inanyorum. 11. Aldm eitim programlar sayesinde ok iyi dostluklar kurdum.

EK-2: KY Eitim Fonksiyonu Alt Boyutlar ve lm fadeleri

101

12. Grevlerimi yerine getirirken alma arkadalarmn ihtiya duyduum konularda bana yardm edeceklerine inanyorum. 13. Benden daha deneyimli olan alma arkadalarm bana yol gsterme konusunda isteksizdirler. (TERS) 14. Genellikle alma arkadalarm eitimi zaman kayb olarak grrler. (TERS) RENME MOT VASYONU 15. Eitim programlarndan mmkn olduunca ok ey renmeye alrm. 16. Eitim programlarndan birok insana gre daha fazla ey renmeye meyilliyimdir. 17. Eitim programlarnda ngrlen becerileri kazanmaya ounlukla istekliyimdir. 18. Becerilerimi gelitirmek iin eitim programlarnda gereken abay gstermeye hazrm. 19. Eitim programlarna katlarak becerilerimi gelitirebileceime inanyorum. E T MDEN BEKLENEN KAZANLAR Bireysel Kazanlar 20. Eitim programlarna katlmak kiisel geliimime katkda bulunur. 21. Eitim programlarna katlmak iimi daha iyi yapmama yardmc olur. 22. Eitim programlarna katlmak arkadalarmn beenisini kazanmam salar. 23. Eitim programlarna katlmak amirimin beenisini kazanmam salar. 24. Eitim programlarna katlmak dier alanlarla iletiim kurmama yardmc olur. 25. Eitim programlarna katlmak iimle ilgili yeni sreler, yntemler ve rnler hakkndaki bilgilerimin gncellenmesine yardmc olur. Kariyer Beklentileri 26. Eitim programlarna katlmak terfi etme ansm ykseltir. 27. Eitim programlarna katlmak cret zamm almama yardmc olur. 28. Eitim programlarna katlmak farkl kariyer yollar izleyebilmek iin frsatlar yaratr. 29. Eitim programlarna katlmak izlemek istediim kariyer yolu hakknda bana daha iyi fikir verir. 30. Eitim programlarna katlmak kariyer hedeflerime ulamama yardmc olur.

EK-3: rgtsel Gven Alt Boyutlar ve lm fadeleri

102

RGTSEL GVEN ALT BOYUTLARI

1. KURUMA GVEN Politikalar Katlmc ynetim anlay rgtsel adalet Genel gven (gvenme eilimi) rgtsel iletiim ortam 2. YNET C LERE/AM RLERE GVEN Kiisel Btnlk Yetkin Tutarl Ahlakl ve yardmsever alana ilgili Ynetsel Etkililik letiime ak Sorun zen Dirayetli Personel glendiren 3. ALIANLARARASI GVEN Gvenme eilimi Yetkinlik alanlar aras iletiim birlii ruhu Geri bildirim zel ilikiler Grup yeliinden kaynaklanan kiisel gven

EK-3: rgtsel Gven Alt Boyutlar ve lm fadeleri KURUMA GVEN 1. Banka politikalar ve ynetmelikleri aklkla bize aktarlmtr. (politikalar) 2. Bankamn iletiim kanallar her zaman aktr. (rgt ii iletiim) 3. Bankamdaki her ey genelde aklkla yrtlr, gizli sakl uygulamalar yoktur. 4. Bankamda bilgiler tm alanlara tam ve doru olarak aktarlr. (iletiim)

103

5. Bankama her zaman gvenirim. (Genel gven) 6. Bankamn alma saatleri hem ilerimin gereklerini, hem de zel yaantma zaman ayrabilme olana tanr. (politikalarda tatmin edicilik) 7. Bankamn politikalar alanlarn kariyer hedeflerini destekler niteliktedir. (Kat.) 8. Bankamn belirlenen politikalarnda alanlarnda fikirleri alnr. (Kat.) 9. Bankamn personel politikalar adil ve eitlikidir. (rgtsel adalet) YNET C LERE/AM RLERE GVEN 10. Amirim yannda alanlarn rahatlkla ulaabildii biridir. ( letiim) 11. Amirim alanlarn nerilerini dinlemeye ve problemleriyle ilgilenmeye aktr. (Yardmsever ve alana ilgili) 12. Amirimin alanlara kar uygulamalar objektif ve adildir. (sorun zen ve tutarl) 13. Amirimin ald kararlarda alanlarn da katlmn salar. (Katlmc) 14. Amirim i konusunda bilgili ve yetkindir. (yetkinlik) 15. Amirim problem zme de dirayetlidir. (dirayetli) 16. Amirim kararlarnda ve uygulamalarnda tutarldr. (tutarllk) 17. Amirim grevimle ilgili konularda bana inisiyatif tanr. (Personel glendiren) 18. Amirime genelde gvenirim. (genel gven) ALIANLARARASI GVEN 19. alma arkadalarmla rahata iletiim kurabileceim bir ortam mevcuttur. (iletiim) 20. alma arkadalarma genelde gvenirim. (Genel gven) 21. alma arkadalarm i konusunda yeterlidirler. (yetkinlik) 22. alma arkadalarmla i konusunda ou zaman problemsiz yardmlarz. (ibirlii) 23. alma arkadalarm her zaman geribildirimde bulunurlar. (geri bildirim) 24. Bankamn alma ortam kendime gvenmemi salar. (Gvenme hali) 25. alma arkadalarmla mesai haricinde de grrm. (zel ilikiler)

EK-4: Yaplan Testler ve Snanan Hipotezler

104

YAPILAN TESTLER VE SINANAN H POTEZLER

1.GVEN L RL K ANAL Z (Cronbachs Alpha Deeri) a. Anketin toplam gvenirlilik katsays b. Baml ve bamsz deikenin alt boyutlarnn gvenirlilik katsaylar

2.SIKLIK DAILIMI (Frequinces) BULGULARI a. Cinsiyet b. Medeni Durum c. Ya d. alma Yl 1. Bayan 1. Evli 2. Erkek 2. Bekar

Verilere gre gruplandrlacak Verilere gre gruplandrlacak

3.FARKLILIKLARI NCELEMEYE YNEL K ANAL ZLER a. Independent Samples t-test (H8) H1: Bayan ve erkek alanlar arasnda KY eitim fonksiyonu balamnda ve alt boyutlar ile (X1,.......,X6) anlaml bir farkllk vardr. Kategori Bayan Erkek Eitimin Alt Boyutlar X1: Alglanan Eitim Olanaklar X2: Alglanan Amir Destei X3: Alglanan alma Arkadalarnn Destei X4: renme Motivasyonu X5: Eitimden Beklenen Bireysel Kazanlar X6: Eitimle lgili Kariyer Beklentileri (H9) H1: Bayan ve Erkek alanlar arasnda rgtsel gven balamnda ve alt boyutlar ile (Y1, Y2, Y3) anlaml bir farkllk vardr. Kategori Bayan Erkek Eitimin Alt Boyutlar Y1: Kuruma Gven Y2: Yneticilere/Amirlere Gven Y3: alanlararas Gven (H10) H1: Evli ve Bekar alanlar KY eitim fonksiyonu balamnda ve alt boyutlar ile (X1,.......,X6) anlaml bir farkllk vardr. (H11) H1: Evli ve Bekar alanlar arasnda rgtsel gven balamnda ve alt boyutlar ile (Y1, Y2, Y3) anlaml bir farkllk vardr. : :

EK-4: Yaplan Testler ve Snanan Hipotezler b. One Way ANOVA

105

(H12) H1: alanlarn alma yllar gruplar arasnda rgtsel gven lei baznda anlaml bir farkllk vardr. (H13) H1: alanlarn ya gruplar arasnda rgtsel gven lei baznda anlaml bir farkllk vardr.

4. L K LER

NCELEMEYE YNEL K ANAL ZLER

a. Korelasyon Analizi (H1) H1: alanlar tarafndan alglanan eitim olanaklar rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. (H2) H1: alanlarn eitim iin algladklar amir destei rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. (H3) H1: alanlarn eitim iin algladklar alma arkadalarnn destei rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. (H4) H1: alanlarn eitim programlarndaki renme motivasyonu rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. (H5) H1: alanlarn eitimden bekledii bireysel kazanlar rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. (H6) H1: alanlarn eitimle ilgili kariyer beklentileri rgtsel gveni pozitif ynde etkiler. b. Regresyon Analizi (Balanm Denklemi) (H7) H1: nsan kaynaklar ynetimi eitim fonksiyonu ile rgtsel gven arasnda anlaml bir iliki vardr.

106

KAYNAKA Kitaplar ALTUNIIK, Remzi, COKUN, Recai, BAYRAKTAROLU, Serkan, ve YILDIRIM, Engin, Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntemleri, Gelitirilmi nc bask, Sakarya Kitabevi, Sakarya, 2004. AREN, Sadullah, 100 Soruda Ekonomi El Kitab, Gerek Yaynevi, stanbul, 2000. AKUN, nal Cem ve TOKAT, Blent, letmelerde Ynetim ve rgt, Eitsel Yayn, stanbul, 2003. AYCAN, Zehra, Trkiyede Ynetim Liderlik ve nsan Kaynaklar Uygulamalar, Trk Psikologlar Dernei Yaynlar, Ankara, 2000. BALTA, Acar, Ekip almas ve Liderlik, Remzi Kitabevi stanbul, 2005. BARUTUG L, smet, Bilgi Ynetimi, Kariyer Yaynclk, stanbul, 2002. -------, Duygularn Ynetimi, Kariyer Yaynclk, stanbul, 2004. BOZKURT, Rdvan, Sre yiletirme, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar No: 661, Ankara, 2003. BUZAN, Tony, DOTT NO, Tony ve ISRAEL, Richard, Akll Lider, ev. Serdar Uar, Alfa Yaynevi, stanbul, 2001. BYKUSLU, Ali Rza, Globalizasyon Boyutunda nsan Kaynaklar Ynetimi, Der Yaynlar, stanbul, 1998. CAN, Halil, Organizasyon ve Ynetim, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994. CCELOLU, Doan, nsan ve Davran, Remzi Kitabevi, stanbul, 2004. D NER, mer, Stratejik Ynetim ve letme Politikas, Beta, stanbul, 2003. DOAN, smail, Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yaynclk, stanbul, 2000. DOAN, Selen, alan likileri Ynetimi, Kare Yaynlar, stanbul, 2005. DRUCKER, Peter, F., Etkin Yneticilik, Eti Kitaplar, stanbul, 1994. DUVERGER, Maurice, Sosyal Bilimlere Giri, ev. nsal Oskay, Bilgi Yaynevi, Ankara, 2002. EF L, smail, letme Organizasyonu, Aktel, stanbul, 2005. EREN, Erol, rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi, Beta, stanbul, 2000.

107

EREN, Erol, Stratejik Ynetim ve letme Psikolojisi, Beta, stanbul, 2002. ERKAN, Hsn, Bilgi Uygarl in Yeniden Yaplanma, mge Kitabevi, Ankara, 2000. FINDIKI, lhami, nsan Kaynaklar Ynetimi, Alfa Basm, stanbul, 2001. FUKUYAMA, Francis, Gven: Sosyal Erdemler ve Refahn Yaratlmas, ev. Ahmet Budayc, Trkiye bankas Yaynlar, Ankara, 1998. GEYLAN, Ramazan, letmelerde Personel Disiplini, Met Yaynclk, Eskiehir, 1993. -------, nsan Kaynaklar Ynetimi, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2005. G DDENS, Anthony, Sosyoloji, ev. Hseyin zel ve dierleri, Ayra Kitabevi, Ankara, 2000. GLAN, Uur, Lojistik, Harp Akademileri Yaynlar, stanbul, 2003. HAL S, Muhsin, Paradigmadan Uygulamaya Toplam Kalite Ynetimi, Beta, stanbul, 2000. HEYWOOD, Andrew, Siyaset, ev. Bura Kalkan, Liberte Yaynlar, Ankara, 2006. KANAWATY, George, Etd, altnc bask, ev. Zhal Akal, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar/ILO:29, Ankara, 2004. KAPAN , Mnci, Politika Bilimine Giri, Bilgi Yaynevi, Ankara, 2004. KAVRAKOLU, brahim, Ynetimde Devrimin Rehberi Yaynlar, stanbul, 2006. novasyon, Alteo

KAYNAK, Turay, Organizasyonel Davran ve Ynlendirilmesi, Alfa Basm, stanbul, 1995. -------, nsan Kaynaklar Planlamas, Alfa, stanbul, 1996. KOEL, Tamer, letme Yneticilii, dokuzuncu bas, Beta, stanbul, 2003. KORAY, M. Endstri likileri, Basisen Eitim ve Kltr Yaynlar, zmir, 1992. KOTTAK, Conrad Phillip, Antropoloji nsan eitliliine Bir Bak, ev. Serpil N. Altuntek ve dierleri, topya Yaynevi, Ankara, 2002. LUHMANN, Niklas, Trust And Power, John Wiley, New York, 1979. MADDUX, Robert,B., Takm Kurma, ikinci bask, ev. Can kizler, Alfa, stanbul, 2004.

108

MTERC MLER, Erol, 21. Yzyl ve Trkiye Yksek Strateji, Erciya Yaynlar, stanbul, 1997. ZTEK N, Ali, Ynetim Bilimi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2002. PALMER, Margaret ve W NTERS, Kenneth T., nsan Kaynaklar, ev. Doan ahiner, Rota, stanbul, 1993. PROPENKO, Joseph, Verimlilik Ynetimi Uygulamal El Kitab, beinci bask, ev. Olcay Baykal, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar No:476, Ankara, 2003. PSKLLOLU, Ali, Trke Szlk, Arkada Yaynevi, Ankara, 2004a. -------, Trkedeki Yabanc Szckler Szl, Arkada Yaynevi, Ankara, 2004b. ROSEN, H.R, nsan Ynetimi, ev.: Gndz Bulut. MESS Yaynlar, stanbul, 1998. SABUNCUOLU, Zeyyat, nsan Kaynaklar Ynetimi, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000. SABUNCUOLU, Zeyyat ve TZ, Melek, rgtsel Psikoloji, Furkan Ofset, Bursa, 2003. SARA, Tahsin, Byk Franszca-Trke Szlk, Adam Yaynlar, stanbul, 2003. SEY DOLU, Halil, Ekonomik Terimler, Gzem Can Yaynlar, stanbul, 1999. AYLAN, Gencay, Postmodernizm, mge Kitabevi, Ankara, 2002. TINAZ, Pnar, Organizasyonlarda Etkili renme Stratejileri, Mess Yaynlar, stanbul, 2000. TOKAT, Blent, rgtlerde Deiim ve Deiimin Ynetimi, Dumlupnar niversitesi Yaynlar, Ktahya, 1998. TOKAT, Blent ve ERGUN, Derya, letmecilik Bilgisi, Avc Ofset, stanbul, 2004. TORTOP, N., Personel Ynetimi, Todaie Yaynlar, Ankara, 1995. LGEN, Hayri ve M RZE, S.Kadri, Yaynlar, stanbul, 2004. letmelerde Stratejik Ynetim, Literatr

VARDAR, A., Yeniden Yaplanma Stratejileri, Kariyer, stanbul, 2001. YKSEL, znur, nsan Kaynaklar Ynetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 1998. Makaleler Ataay, smail, cret ynetimi, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:968: 198242, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2002.

109

Benligiray, Serap, nsan Kaynaklar Ynetimi ve rgtlenmesi, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:1561:1-28, Editr: Ramazan Geylan, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2005. Bilgin, Leman, analizi, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:1561:29-43, Editr: Ramazan Geylan, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2005. Erdem, Ferda, rgtsel yaamda gven, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 153182, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. Gkrmak, Mert, Kresel kriz ve politikada gven, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 125-152, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. nam, Ahmet, Hereyin ba gven, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 1326, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. Karaman, Taha, Grup psikoterapisi balamnda gvenin geliimi, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 207-215, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. Korczynski, Marek, Gvenin ekonomi politii, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 1326, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. Nemli, Esra Rekabet edebilirlikte insan kaynaklar eitiminin rol, E-renme nsan Kaynaklarnda Stratejik Dnm, Sh:37-56, Editr: Selim Yazc, Alfa, stanbul, 2004. zen, Janset rgte duyulan gvenin anahtar unsuru olarak rgtsel adalet, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 183-206, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. zelik, Oya Eitim ve gelitirme, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:968: 123-152, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2002. Sadullah, mer, nsan kaynaklar ynetimine giri, nsan Kaynaklar Ynetimi, No: 968: 1-29, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2002a. Sadullah, mer, nsan Kaynaklar Ynetiminde Koruma levi, nsan Kaynaklar Ynetimi, No: 968: 290-316, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2002b. Sargut, A.Selami, Kurumsal alanlardaki rgt yaplarnn olumasnda ve ekonomik ilemlerin yrtlmesinde gvenin rol, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 89124, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. Tac, Deniz, Kariyer ynetimi, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:1561:119-138, Editr: Ramazan Geylan, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2005. Tevrz, Suna, Endstri-rgt Psikolojisinin Tarihesi, Endstri ve rgt Psikolojisi, Sh.1-16, Trk Psikologlar Dernei ve Kalder Yayn, Ankara, 1997.

110

Tonus, Zmrt H., nsan kaynaklar planlamas, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:1561:45-60, Editr: Ramazan Geylan, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir, 2005. Uyargil, Cavide, analizi ve i dizayn, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:968: 3058, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2002a. Uyargil, Cavide, Performans deerlendirme, nsan Kaynaklar Ynetimi, No:968: 154-175, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir, 2002b. West, W.B., Gothard, M.K., Tang, T.L.P. ve Moffett, R. Efect of management changes on employee satisfaction, trust and commitment, Paper Presented At The 41 st Meeting Of The Southeastern Psychological Association, Savannah: GA, 1995. Yank, Serhat, Bilgi ve teknoloji devriminin nda kurumsal eitimin geliimi, Erenme nsan Kaynaklarnda Stratejik Dnm, Sh:147-172, Editr: Selim Yazc, Alfa, stanbul, 2004. Yavuz, Kerim, Din ve gven, Sosyal Bilimlerde Gven, Sh: 27-52, Editr: Ferda Erdem, Vadi Yaynlar, Ankara, 2003. Yazc, Selim, Bilgi toplumunda kurumsal eitim ve renme, E-renme nsan Kaynaklarnda Stratejik Dnm, Sh:11-35, Alfa, stanbul, 2004. DERG LER Baird, A. ve St-Amand, R. Trust within the organization, Public Service Commision of Canada, Editr: Louise Belanger-Polito , 1995. Bolle, F., Trust and managerial problem solving revisited, Group And Organizational Studies, No:3: 330341, 1998. Carnavale, D.G. ve Wechsler, B. Trust in the public sector, Administration And Society 23: 471494, 1992. Demircan, Nigar ve Ceylan, Adnan, rgtsel Gven Kavram: Nedenleri ve Sonular, Ynetim ve Ekonomi Dergisi (Celal Bayar niversitesi . .B.F.), Cilt:10, Say:2, Sh: 139-150, 2003. Doan, Selen, letmelerde Personel Glendirmenin nemi, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Say 29: 177-203, 2003. Freese, C. ve Schalk, R. Implications of differences in psychological contracts for human resource management, European Journal Of Work And Organizationel Psychology, Say 5:501509, 1996. Filizz, Berrin, nsan kaynaklar ynetiminde uluslar aras yaklam gereklilii, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt:4, Say:1, Sh:161180, 2003.

111

Guest, D. Personal management and HRM: can you tell the difference?, Personal Management, Sh:48-51, 1989a. Guest, D., Human resources management its implications for industrial relations and trade unions, New Perspectives on Human Resources Management, Sh: 42, 1989b. Gowing, M.K. ve Lindholm, M.L. Human resources management in the public sector, Human Resource Management, Vol:41, No:3, Sh: 283-295, 2002. Griffin, K. The contribution of studies of source credibility to a theory of interpersonal trust in the commucation department, Psychological Bulletin, 68: 104-120, 1967. Gner, Aysun Ferah ve Giritli, Heyecan, naat sektrnde toplam kalite ynetimi ve Trkiyedeki uygulamalar, tdergisi/a Mimarlk, Planlama, Tasarm, Cilt:3, Say:1, Sh: 1930, 2004. Heimovics, R.D., Trust and influence in an ambiguous group setting, In Small Group Behaviour, 15: 545-552, 1984. piolu, sa, ve Erdoan, B.Zafer, letme stratejisinin belirlenmesinde bilgi ynetimi altyapsnn analizi, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:5, Say:2, Sh: 89-111, 2005. Jones, G.R. The experience end evolution of trust: implications for cooperation and teamwork, Academy Of Management Review, 23: 3-23, 1998. Kancolu, Deniz, nsan kaynaklar ynetimi ve deien endstri ilikileri, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2000-2001, Sh:13-42, 2001. Karagl, Mehmet, Beeri sermayenin bymeyle ilikisi ve etkin kullanm, Akdeniz . .B.F. Dergisi, 5:79-90, 2003. McDonald, David J. ve Makin, Peter J., The psychological contract, organizationel commitment and job satisfaction of temporary staff, Leadership&Organization Development Journal, 21:8491, 2000. Mishra, J. ve Morrisey, M.A. Trust in employee/employer relationship, A.survey Of West, 1990. Nyhan, R.C. ve Marlowe, H.A. Development and psychometric properties of the organizational trust inventory, Evolution Review, 21: 614635, 1997. Solomon, R.C. Ethical leadership: Emotions and trust: Beyond charisma ethics and leadership, Working Paper, Academy Of Leadership Pres, 1996. Stolle, D. Bowling together, bowling alone: the development of generalized trust in voluntary associations, Political Psychology, 19: 497525, 1998.

112

Storey, J. ve Sisson, K. Managing Human Resources and Industrial Relations. Buckngham, Open University Pres, 1992. Taylor, R.G. The role of trust in labor-management relations, Organization Development Journal, Say 7: 85-89, 1989. Temple, J. Growth Effect Of Education And Social Capital n The OECD Countries, OECD Economic Department Working Paper, Say 4:24, 2000. Zaheer, A., Mc Evily B. ve Percone, V. Does trust matter? Exploring the efects interorganizationel and interpersonal trust on performance, Organization Science, Say 9:141-159, 1998. SEMPOZYUMLAR Erek, M. Trkiyede profesyonel personel/insan kaynaklar syleminin yorumsal bir yeniden-kurgulamas, 11.Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler El Kitab, Sh:215216, Ankara, Afyon Kocatepe niversitesi Yayn, 2003. Erdil, O., Keskin, H. ve Akgn A.E. letiim, katlm, geri besleme, glendirme ve alanlar arasndaki gven ilikilerinin rgtsel verimlilik zerine etkileri: Deneysel Bir alma, 11.Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler El Kitab, Sh:833848, Ankara, Afyon Kocatepe niversitesi Yayn, 2003. Fukuyama, Francis, Social capital and civil society, IMF Conference On Second Generations Reforms, 1999. MPM. I. Aile letmeleri Sempozyumu, 22 Aralk 2003, zmir, Ankara, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, No:681, 2003. Noorderhaven, N.G. Trust and interfrm relations, Paper For The 1992 EAEPE Conference, 1992. ODT. Orta Dou Teknik niversitesi Srekli Eitim Merkezi Seminerler 20052006, Ankara, ODT Yaynlar, 2005. NTERNET KAYNAKLARI Aktan, Can Cokun, nsan kaynaklarnn gelitirilmesi ve toplam katlm ynetimi iin deiim ilkeleri, http://www.canaktan.org., (30.10.2006). Balta, Acar, Yetikin eitiminde motivasyon, Kaynak Dergisi, Nisan-Haziran 2006, http://www.baltas-baltas/kaynakdergiyazi.asp?PRI=402&SAYI=26 (19.01.2007). Balta, Acar, Sosyal sermaye aktif deerlerin toplamdr, http://www.baltasbaltas.com/web.makaleler/ck_8.htm (15.01.2007).

113

Barutugil, smet, nsan kaynaklar ynetimi: dn, bugn, yarn Eyll 2006 http://www.sosyalhizmetuzmani.org/insankaynaklariynetimi.htm (18.01.2007). Br, Deniz, rgtlerde gven ortamnn yaratlmasnda ilk adm Gvenilir insanlar kim?, Marmara niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi letme Blm 2006, http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/deniz1.pdf (03.11.2006). Byk, S.S. En beenilenler liginde zirveye Ko Holding Kasm 2006, http://www.capital.com.tr/haber.aspx?HBR_KOD=3868 (18.01.2007). etin, . Deien deerler ve eitim, Milli Eitim Dergisi, K 2004, Say 161, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/161/cetin.htm (16.01.2007). krk, M. ve Datan, A. Entelektel sermayenin temel finansal tablolar araclyla sunulmas, Bankaclar Dergisi, 43: 1832, 2002, http://www.tbb.org.tr/dergi/dergi43/dastan.doc 31.12.2006 (17.15) DPT. (Devlet Planlama Tekilat), Hayat boyu eitim veya rgn olmayan eitim zel ihtisas komisyonu raporu Eyll 2001, http://ekutup.dpt.gov.tr/egitim/oik584.pdf (18.01.2007). Erdoan, Emre, Sosyal sermaye, gven ve Trk Genlii, http://www.urbanhobbit.net/PDF/Sosyal%20sermaye_emre%20erdoan.pdf (31.12.2006). ETO. (Eskiehir Ticaret Odas). yelerimiz, Eyll 2006, http://www.eskto.org.tr/uyelerimiz.asp 06.12.2006 Gksel, A. nsan kaynaklar ynetiminin rgtsel klmedeki rol: Teorik yapya katk denemesi, 2006, http://w3.gazi.edu.tr/web/agoksel/akademikcalismalar/ik.pdf (18.01.2007). Hogrr, V. ve Gezgin, G. Ekonomik ve sosyal kalknmada eitim, 2006, Yznc Yl niversitesi, Elektronik Eitim Dergisi Cilt:II, Say II http://efdergi.yyu.tr (16.01.2007). Kaynar, D. ODT Eitimde yeni teknolojiler ve olanaklar nda retim tasarm altay, 5-6 Ekim 2006 http:www.enocta.com/tr/kaynaklar_makale_detay.asp?url=124 (19.01.2007). Kosgeb. (Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl.). Ekonomik Kalknmada Sosyal Sermayenin Rol. 2005, http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/150%5Csosyal%20sermaye.PDF (31.12.2006). Kse, Elifhan, Yeni iktidar tarz olarak liberal ynetim zihniyeti ve beeri-sosyal sermaye kavram http://iibf.ogu.tr/kongre/bildiriler/02.01.pdf (31.12.2006).

114

Kruse, K. The magic of learner motivation: the ARCS model, http://www.elearningguru.com (18.01.2007). Mahirolu, A. Avrupa Birlii lkelerinde Yeni Eitim Politikalar Yaam Boyu renme, Milli Eitim Aylk Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, Say: 167, 2005, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/167/index3-mahroglu.pdf (18.01.2007). OECD. Education Policy Analysis-2003 Edition Turkish http://www.oecd.org/dataoecd/47/23/21062729.pdf (16.01.2007). Translation,

OECD. Education At A Glance: OECD Indicators- 2005 Education, Summary In Turkish, http://www.oecd.org/dataoecd/57/63/353172.15.pdf (16.01.2007). Rose, N., nsan sermayesi, 2006, http://www.adecco.com.tr/tr/makale/mk08.asp (16.01.2007). Szer, M.A. Postmodernizm ve Eitim, http://www.subjektif.com (15.01.2007). Sta, nsan Kaynaklar Politikamz, Ocak 2007, http://www.sutas.com.tr/sayfa.php?bolum=2&altbolum=1 (18.01.2007). TBB. (Trkiye Bankalar Birlii). DT13 Trkiyede Bankaclk Sistemi Aylk Banka ve Personel Saylar Eyll 2006, http://www.tbb.org.tr (16.01.2007). TDK. (Trk Dil Kurumu). Gncel Trke Szlk, http://www.tdk.gov.tr (07 12 2006). TS AD. (Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei ), Trkiyede Ulusal novasyon Sistemi: Kavramsal ereve, Trkiye ncelemesi ve lke rnekleri, Eyll 2003, http://www.tusiad.org/haberler/basin/duyuruno377.pdf (15.01.2007). Uzel, nsan Kaynaklar Vizyonumuz,Ocak 2007, http://uzelcorp.com/uzelportal/P.aspx?Page=426 (18.01.2007). er, S.A., Entelektel Sermaye, Austos 2006, http://8gen2.worldpress.com/2006/27/entelektel_sermaye/ (15.01.2007). Ylmaz, E.,Okullarda rgtsel gven leinin geerlik ve gvenirlik almas, Seluk niversitesi Sosyal bilimler Enstits Dergisi, Say 14, Ekim 2006, http://www.sosyalbil.seluk.edu.tr/sos-mak/makale-goster.aspx?id=49 (03.11.2006). Ylmaz, Krat,Okul Yneticilerinin destekleyici liderlik davranlar ile okullardaki gven arasndaki iliki konusunda ilkretim okulu retmenlerinin grleri, nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt:5, Say:8, 2004, http://web.inonu.edu.tr (03.11.2006).

115

Tezler Barlett, K.R. The Relationship Between Training and Organizationel Commitment In The Health Core Field. The Degree of Doctor of Philosophy, The University Of llinois, Urbana, 1999. Kamer, Meltem, rgtsel Gven, rgtsel Ballk ve rgtsel Vatandalk Davranlarna Etkileri.Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2001. Matthai, J.M., Employee Perceptions Of Trust, Satisfaction, And Commitment As Predictors Of Turnover Intentions In A Mental Health Setting., Doctoral Dissertation, Peabody College Of Vanderbilt University, Dissertation International, 1989. Tolay, Ebru, Eitimin rgtsel Balla Etkileri. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir, 2003.

116

DZN -AAratrma, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 92, 97 -MMteri Sermayesi, 54

-BBeeri Sermaye, 52 Bilgi, 2, 33, 44, 92

-renme, 31 ngrmleme, 21, 22, 23 rgt, 56, 57 rgt Kltr, 57

-DDeiim, 2, 8, 9, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 92

-PPersonel, 2, 3, 4, 5, 6 Psikolojik Szleme, 71, 72, 80, 81

-EEitim, 28, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 80, 81, 92, 93, 94, 95, 96, 97 Endstriyel likiler, 30 Entelektel Sermaye, 53, 54, 70

-RRisk Toplumu, 44

-GGelitirme, 34 Gvenlik, 29

-SSinerji, 57 Sosyal Sermaye, 52, 53, 69, 70 Sosyal Szleme Kuram, 55, 56

-liki Sermayesi, 54 Analizi, 19, 20, 21 Gc, 3 birlii, 56, 57 nsan Gc, 3 nsan Sermayesi, 54, 70, 71

-cret Ynetimi, 29

-YYapsal Sermaye, 54 Yetitirme, 34 Ynetiim, 55, 62

-KKariyer, 31, 32