You are on page 1of 113

SAYISAL HABERLEME

Alper

SAYISAL HABERLEME

Alper

TEMEL KAVRAMLAR
Temel Kavramlar saysal haberleme ile ilgili teorik ve uygulama konularnn anlalmasn salamak iin ncelikle ele alnmtr.

Bit
0 ya da 1 bilgisine bit denir.

BPS (Bit Per Second)

Seri iletimde saniyede iletilen bit saysna BPS denir.Saniyede iletilen bit hz 56600 bpsin stne kabilir ___________________________________________________________________ RNEK: Aadaki ekilde bir veri katar iinde yer alan 1 bitlik bir veri iin osiloskopta elde edilen ekil verildiine gre saniyede iletilen bit saysn (hzn) bulunuz. ZM:
T=52 microsaniye

0 T=52 sn f=

1 1 = = 19230 Hz = 19230bps T 52 *10 6

___________________________________________________________________

SAYISAL HABERLEME RNEK: Aadaki ekilde 8 bitlik bir verinin osiloskopta elde edilen ekli verildiine gre saniyede iletilen bit hzn bulunuz. ZM:
833 mikro saniye

Alper

Bir bit iin geen sre=

833sn = 104,125sn 8

Frekans (Bit hz) =

1 1000000 = = 9604bps 104,125sn 104,125

___________________________________________________________________

Baud
Sembol ya da sinyal elemanna baud denir.Bir sinyal eleman 1 den fazla bitden oluabilir. RNEK: 8 farkl seviye durumunu kodlamak iin 3 bite ihtiya vardr . ( 23=8 olmas nedeniyle).Burda 3 bit bir sembol ya da baudu gsterir.

Baud Rate
Data iletiminde modlatr knda bir saniyede meydana gelen sembol (sinyal) deiikliine baud hz denir. Baud hz baud/sn ile gsterilir. Baud hz sinyalin anahtarlama hzn gsterir. RNEK: Bir data iletim hattnn iletim hz 4800 baud olsun .Bu iletim hattnda 8 farkl seviye 3 bit ile kodlanmsa bps olarak hzmz 4800*3=14400 bps olur.

SAYISAL HABERLEME

Alper

BER :Bit Error Rate (Bit Hata Oran)


Saysal bilgi iletiminde bozulan ya da yanl alglanan bit miktarn gsterir. BER = Gnderilenhatalibitsayisi Toplamgnderilenbitsayisi

RNEK: BER=10-7 demek 10 milyon bit gnderildiinde 1 bitin hatal gnderilmesi demektir. BER = Gnderilenhatalibitsayisi 1 1 = = 7 = 10 7 Toplamgnderilenbitsayisi 10000000 10

___________________________________________________________________

460 000 000 bit gnderildiinde 17 bit hata meydana geliyorsa RNEK: bit-error oran nedir? ZM: BER = Gnderilenhatalibitsayisi 17 = = 0,36 * 10 7 = 3,6 * 10 8 Toplamgnderilenbitsayisi 46 * 10 7

___________________________________________________________________

Kanal
Frekanslardan oluan bant

Kanal Kapasitesi
Bir ortamda 1 saniyede iletilebilecek maksimum bit miktarna kanal kapasitesi denir. Bir Ortamn Kanal Kapasitesi aada verilen Shannon eitlii ile ifade edilir C = B * Log 2 (1 + Sinyal ) Grlt

SAYISAL HABERLEME Burda ; C= bps (Kanal Kapasitesi) B=Bant Genilii (Hertz)

Alper

S Sinyal = N Grlt ___________________________________________________________________ Glerin Oran olarak RNEK: Standart bir telefon hattnda (B=3 KHz) S/N oran 2047 ise kanal kapasitesini hesaplaynz. ZM: C = B * Log 2 (1 + Sinyal ) Grlt

C = B * Log 2 (1 + 2047) C = B * Log 2 (2048) C=B*11 C=3000*11


C=33000 bps

211=2048

___________________________________________________________________ RNEK: Standart bir telefon hattnda (B=3 KHz) S/N oran 40 dB ise kanal kapasitesini hesaplaynz. ZM: dB = 10 Log P2 P1 P2 P1

40dB = 10 Log 4dB = Log P2 P1

SAYISAL HABERLEME

Alper

10 4 =

P2 P1 Sinyal ) Grlt

C = B * Log 2 (1 +

C = B * Log 2 (1 + 10000) C = B * Log 2 (10001) Log 2 (10001) = log10 10001 4 = = 13,28 Log10 2 0,3

C=B*13,28 C=3000*13,28

C=39863 bps
___________________________________________________________________

Grlt
Sisteme nezaman girecei belli olmayan rastgele enerjidir

rnekleme Teoremi
rnekleme Teoremi zaman oullama yaplan bir iaret iin geerlidir. B Bant geniliine sahip orijinal bir iaret 2B hiziyla rneklenip iletim hattna verilirse alcda orijinal sinyal elde edilebilir.

SAYISAL HABERLEME

Alper

genlik f(t) f(t) zaman Orijinal Isaret


Frekans Bant Genisligi=B

2B
f(t)

f(t)

zaman 2 B Hiziyla rnek Alan Anahtar Anahtarlama hizi ne kadar yksek olursa rneklenen isaret ,orijinal isarete o kadar daha ok benzer rneklenmis Isaret

Kodlama
Batan belirlenmi bir takm kurallara gre sinyalin deitirilmesi ilemine kodlama denir.K sayda karakter , bit olarak kodlanmak istendiinde gerekli bit says aadaki formlden bulunur. n = log 2 K Burda : n=Kodlamak iin gerekli 2 li bit says K=Karakter says

___________________________________________________________________ RNEK: 32 adet karakteri kodlamak iin gerekli bit saysn bulunuz ZM n = log 2 32 2 n = 32 2 5 = 32 n=5 ___________________________________________________________________

SAYISAL HABERLEME

Alper

Kod Etkinlii
Gerekli bit ve kullanlan bit arasnda karlatrma imkan salar gerekli Bit Sayisi Kullanilan Bit Sayisi

ke =

___________________________________________________________________ RNEK: 28 harfi kodlamak iin gerekli bit saysn ve kod etkinliini bulunuz log 10 28 1.447 = = 4.8 Log 10 2 0.3 gerekli Bit Sayisi 4.8 = = %96 ke = Kullanilan Bit Sayisi 5 ___________________________________________________________________ n = log 2 28 = RNEK: Kullanlan bit says 4 iken %90 kod etkinlii elde edilmektedir . Kodlanmas istenen karakter says iin gerekli bit says nedir ? ZM: ke = gerekli Bit Sayisi Kullanilan Bit Sayisi

Gerekli bit says =ke * Kullanlan bit says =0,9*4=3,6

Parite
Gnderilen data da hata olup olmadnn kontrol ou sistemde parite biti tarafndan test edilir.Parite biti kullanan sistemlerde gnderilen her bir karakterin sonunda ilave bir bit bulunur. Bu bite parite biti denir. Parite biti parite generatr tarafndan retilir.Parite generatr zel veya (XOR) kaplar ile retilir.Parite bitinde hatann olmas durumunda gndericiye hata bayra (NAK) kaldrlr. Gnderici ayn blou parite hatas seilmeyene kadar tekrarlar Tek Parite: Parite biti de dahil olmak zere gnderilen tm bitlerin says tek ise parite tek parite olarak ismlendirilir.

SAYISAL HABERLEME RNEK:

Alper

1000001 1 (Birlerin says tek olduu iin tek parite) ___________________________________________________________________ ift Parite : Parite biti de dahil olmak zere gnderilen tm bitlerin says ift ise parite ift parite olarak isimlendirilir. RNEK: 1000010 0 (Birlerin says ift olduu iin ift parite) ___________________________________________________________________

LETM KODLARI
1. Morse kodu (nokta ve izgi lerden oluur) 2. BCD kodu 3. Excess-3 kodu 4. Gray kodu 5. Baudot kodu (5 bitlik bir kodlama yapsna sahiptir.) 6. ASCII kodu ( 7 bitlik bir kodlama yapsna sahiptir.) 7. EBCDIC kodu ( 8 bitlik bir kodlama yapsna sahiptir. ) 8. Bar kod

ASCII Kod Tablosunun Yaps


ASCII kod tablosu 7 bitlik bir kod yapsna sahiptir.7 Bitlik kod yapsn hex yapda 7 bit= 3bit+4 bit olarak gsterebiliriz. 3 bit en fazla (111) 7 olduu iin en ok nemsenebilir digit says 7 yi gemez. 4 bit en fazla (1111) , ondalk olarak 15 olduu iin enaz nemsenebilir digit says F yi gemez. RNEK: A harfinin ASCII karln binary olarak gsteriniz Aadaki tablodan A nn hex karl bulunur. A nn hex karl 41 dir Hex karlk binary olarak 100 0001 dir ___________________________________________________________________ RNEK: U harfinin ASCII karln binary olarak gsteriniz Aadaki tablodan U nn hex karl bulunur. U nun hex karl 55 dir Hex karlk binary olarak 101 0101 dir ___________________________________________________________________ 8

SAYISAL HABERLEME En az nemse nebilir (hex) digit 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 0 NUL SOH STX ETX EOT ENQ ACK BEL BS HT LF VT FF CR SO SI 1 DLE DCI DC2 DC3 DC4 NAK SYN ETB CAN EM SUB ESC FS GS RS US

Alper

EN OK NEMSENEBLR HEX DGT

2 space ! " # & % $ ( ) * + , . /

3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 : ; < = > ?

4 @ A B C D E F G H I J K L M N O

5 P Q R S T U V W X Y Z [ \ ] ^ `

6 a b c d e f g h i j k l m n o

7 p q r s t u v w x y z { | } ~ DEL

SAYISAL HABERLEME ASCII CODE TABLOSU


DEC ASCII Hex Tanm Null 0 NULL 0 1 SOH 1 Start of heading 2 STX 2 Start of text 3 ETX 3 End of text 4 EOT 4 End of transmit 5 ENQ 5 Enquiry 6 ACK 6 Acknowledge 7 BEL 7 Audible bell 8 BS 8 Backspace 9 HT 9 Horizontal tab 10 LF 0A Line feed 11 VT 0B Vertical tab 12 FF 0C Form feed 13 CR 0D Carriage return 14 SO 0E Shift out 15 SI 0F Shift in 16 DLE 10 Data link escape 17 DC1 11 Device control 1 18 DC2 12 Device control 2 19 DC3 13 Device control 3 20 DC4 14 Device control 4 21 NAK 15 Neg. acknowledge 22 SYN 16 Synchronous idle 23 ETB 17 End trans. block 24 CAN 18 Cancel 25 EM 19 End of medium 26 SUB 1A Substitution 27 ESC 1B Escape 28 FS 1C Figures shift 29 GS 1D Group separator 30 RS 1E Record separator 31 US 1F Unit separator DEC Hex ASCII (SP) 32 20 Space bar 33 21 ! 34 22 " 35 23 # 36 24 $ 37 25 % 38 26 & 39 27 ' 40 28 ( 41 29 ) 42 2A * 43 2B + 44 2C , 45 2D 46 2E . 47 2F / 48 30 0 49 31 1 50 32 2 51 33 3 52 34 4 53 35 5 54 36 6 55 37 7 56 38 8 57 39 9 58 3A : 59 3B ; 60 3C < 61 3D = 62 3E > 63 3F ?

Alper

DEC Hex ASCII DEC Hex ASCII 40 64 @ 96 ` 60 65 41 A 97 61 a 66 42 B 98 62 b 67 43 C 99 63 c 68 44 D 100 64 d 69 45 E 101 65 e 70 46 F 102 66 f 71 47 G 103 67 g 72 48 H 104 68 h 73 49 I 105 69 i 74 4A J 106 6A j 75 4B K 107 6B k 76 4C L 108 6C l 77 4D M 109 6D m 78 4E N 110 6E n 79 4F O 111 6F o 80 50 P 112 70 p 81 51 Q 113 71 q 82 52 R 114 72 r 83 53 S 115 73 s 84 54 T 116 74 t 85 55 U 117 75 u 86 56 V 118 76 v 87 57 W 119 77 w 88 58 X 120 78 x 89 59 Y 121 79 y 90 5A Z 122 7A z 91 5B [ 123 7B { 92 5C \ 124 7C | 93 5D ] 125 7D } 94 5E ^ 126 7E ~ 95 5F _ 127 7F (sp)

ASCII Kontrol karaktrlerinin gruplandrlmas


1) 2) 3) letim Kontrol Format Etkileyiciler Cihaz Kontrol

10

SAYISAL HABERLEME 4) Bilgi Ayrclar Cihaz Kontrol Karakterleri 11 DC1 Device control 1 12 DC2 Device control 2 13 DC3 Device control 3 14 DC4 Device control 4

Alper

Bunlar genellikle bilgisayardan evre birimlerine bilgi akn kontrol eden tulardr. Printere yaz yazma komutunu verdiimiz zaman printerin buffer (geici tampon hafza) hafzas dolmamsa printer tarafndan bilgisayaraDC1 Device control 1 (Xon transmit on) kodu gnderilir.Printerin buffer dolu olduu zaman bilgisayarn veri akn durdurmas iin yazc tarafndan bilgisayara DC3 Device control 3 (Xoff transmit off) komutu gnderilir. Yaz Metni Format Etkileyiciler Yaz metni format etkileyicilerin yapt ii grmek iin bilgisayarda numlock tuu ak iken aadaki ilemleri yapabiliriz. 08 BS (BACKSPACE) 0=000 8=1000 Bilgisayarmzda ALT+08 tuuna bastmzda bilgisayarmz silme ilemi gerekletirecektir. 09 HT (HORTZONTAL TABULATON) 0=000 9=1001 Bilgisayarmzda ALT+09 tuuna bastmzda TAB tuunun ilevini yerine getirecektir. 0A LF (LNE FEED) 0=000 A=1010=10 Bilgisayarmzda ALT+10 tuladmzda ( ) iaretini retecektir. 0B VT (VERTCAL TABULATON) 0=000 B=1011=11 Bilgisayarmzda ALT+11 tuunu tuladmzda Dikey satr atlatma ilevini yapacaktr. 0C FF (FORM FEED) 0=000 F=1100=12 Bilgisayarmzda ALT+ 12 tuunu tuladmzda satr atlamas yapacaktr bilgisayarmz 0D CR (CARRAGE RETURN) 0=000 D=1101=13 Bilgisayarmzda ALT+13 tuunu tuladmzda bilgisayarmz ENTER ilevini yapacaktr.

11

SAYISAL HABERLEME

Alper

BLG AYIRICISI 1C FS (FLE SEPARATOR) 1=001 C=1100=12 Bilgisayarmzda ALT+12 tuunu tuladmzda bilgisayarmz dosya atlatmasn gerekletirecektir. RNEK: ASCII kodlamasnda parite biti hangi kap devreleri ile elde edilir ? g (67H) harfi iin tek pariteyi elde ediniz. ASCII kodlamasnda parite biti Ex-Or kap devreleri ile elde edilir.

ZM:

g ( 6 7 H)

110 3 bit +

0111 4 bit

1100111

( g nin tek paritesi 0 dr)

1 1 0 0 1 1 1 0

0 Tek Parite 0 0 ift parite 1 0

Parite jeneratr ___________________________________________________________________

12

SAYISAL HABERLEME

Alper

Seri Data Gnderilmesi


Seri data asenkron ve senkron olmak zere iki ekilde gnderilir

Asenkron Seri Data Gnderim


Asenkron Gnderimde her bir karaktere start ve stop biti elik eder. Stop bitinden nce parite biti gnderilir. Asenkron seri data gnderiminde 5 Volt (Yksek), 0 Volt (Dk) seviyeyi gsterir. Seri data , asenkron RS-232 standardnda gnderildii zaman voltaj polariteleri ters evrilir -12 Volt (Yksek), +12 Volt (Dk) seviyeyi gsterir. ___________________________________________________________________ RNEK: ZM: g ( 1100111 ) ( g nin tek paritesi 0 dr) g (67H) harfini ASCII koduyla binary asenkron , (1 start, 1 stop tek parite ) ilettiimizde elektriksel iaret dalga eklini iziniz.

+5V Mark 0V parite


start

stop

___________________________________________________________________ RNEK: g (67H) harfini ASCII koduyla RS-232 asenkron , (1 start, 1 stop , tek parite ) ilettiimizde elektriksel iaret dalga eklini iziniz. g ( 1100111 ) ( g nin tek paritesi 0 dr)

+12V Mark -12V parite


start

stop

___________________________________________________________________

13

SAYISAL HABERLEME

Alper

Senkron Seri Data Gnderim


Datann start-stop biti kullanmadan byte bloklar olarak gnderilmesine senkron seri data iletim denir. Gnderici ve alc arasnda senkronizasyonu salamak iin senkronizasyon (SYN) bitleri balangta gnderilir. Senkron karakterlerinden sonra balk gnderilecek ise bunun balk olduunu belirtmek zere SOH karakteri gnderilir. SOH karakterinden sonra yaz nal gnderilir. Data bloklarnn (Bu bloklar;128 bytekarakter olabilir) gnderilmesinden sonra ETB (End of transmission block) -Blok Sonu karakteri gnderilir. Gnderilen blok iin BCC parite kontrol yaplr. Eer gnderilen bu blok son blok ise ETX (End Of Text) -Yaz sonu karakteri gnderilir . letilecek bilginin bitmesi durumunda EOT(End of Transmission-letimsonu ) karakteri gnderilir. Blok parite kontrol iin BCC (Block Check Character) kullanlr . BCC gnderilen data blounda yer alan karakterler iin yatay ve dikey parite kontrol yapar.Yaplan parite kontrolnde problem yok ise dier data blounun gnderilmesi iin Acknowledge-izin-ACK (06) karakteri gnderilir. Yaplan parite kontrolnde hata grlrse nceki data blounun yeniden gnderilmesi iin Negative Acknowledge (15)-NAK karakteri gnderilir. Verici biraz nce gnderdii data blounu yeniden gnderir. Aada senkron letimde kullanlan Binary Synchronous Communication iletim karakterleri ve bunlarn hex numaralar gsterilmitir.

SYN
16

SYN
16

SOH
01

HEADER

STX
02

Data blok

ETB
17

ETX
03

EOT
04

BCC

BCC

Senkron letimde Binary Synchronous Communication Elemanlar

14

SAYISAL HABERLEME

Alper

DARBE MODLASYONU VE KODLAMA TEKNKLER


Kuantalama ilemi
Kuantalama ilemi :Bir analog sinyali alarak bu sinyali dijital sinyale dntrme ilemine kuantalama denir.Bir iaretin kuantalanmas demek iaretin alabilecei en kk genlik ile en byk genlik arasn basamaklara ayrmak ve bu iaretin bu basamaklarla yaklan elde etmektir. PCM sistemlerde en nemli konu rnekleme frekansnn seilmesi ilemidir.rnekleme frekans Nyquist oran olarak ifade edilmitir. Nyquist kriterine gre rnekleme frekans , maksimum giri frekansnn 2 katndan byk olmaldr. fs rnekleme frekansn gstermek zere ; fs>=2f olmaldr (Nyquist kriteri) Alias Frekans: Eer rnekleme kriteri karlanmaz ise analog sinyal frekans kaybolur ve alias (takma isim) frekans retilir. Alias frekans orijinal sinyale benzemeyen farkl bir sinyaldir. falias=f-fs RNEK: 1 kHz lik bir sinyal fs=750 Hz ile rneklenirse falias=1000-750=250 Hzlik bir alias frekans ortaya kar ___________________________________________________________________ Alias frekansn nlemek iin antialias filtreler kullanlr. RNEK: 20KHz lik ses bandn iletmek iin 44 kHzlik rnekleme frekans kullanld ise sistemin 20 KHzin gemesine izin veren ancak 22 Khzlik sinyalin .(rnekleme frekansnn yars) gemesine izin vermeyen antialias fitresi kullanmas gereklidir. ___________________________________________________________________

15

SAYISAL HABERLEME

Alper

Dinamik Blge:
PCM sistemlerde maksimum giri voltajnn kuantalama aralna oranna dinamik blge denir. Vmax = 2n kuantalama aralik voltaji DR=Dinamik Blge n=Bit says DR = Burda

Dinamik Blge logaritmik olarakda ifade edilebilir. Vmax = 20 Log 2 n kuantalama aralik voltaji

DR = 20 Log 10

1 bit iin dinamik blge 6 dB dir. oklu bitli sistemlerde dinamik blge aadaki forml ile bulunur DR=Bit Says*6 ___________________________________________________________________ RNEK: 5 Voltluk bir sinyal 1mV aralklarla rneklenecek ise dinamik blgeyi ve bu i iin kullanlacak olan bit saysn bulunuz. DR = 20 Log 10 Vmax 5 = 20 Log 10 = 73.97 dB = 74dB Vmin 0.001

n=74/6=12.3 bit=13 bit kullanlmak zorundadr (Ksurlu bit olamayaca iin) Aralksays = 5 = 5000 0.001

213 = 8192aralk 212 = 4096aralk 5000 aralk iin 12 bit yetmedii iin 13 bit kullanmak gereklidir. ___________________________________________________________________

16

SAYISAL HABERLEME

Alper

RNEK: 10 Voltluk bir analog sinyal 8 bit kullanan bir PCM dntrc ile gnderilmek istendiinde kuantalama aralk saysn, kuantalama aralk voltajn ve decibel olarak dinamik blgeyi bulunuz Vmax = 2 n = 2 8 = 256 Vmin

DR =

Vmax = Vmin 256 Vmin = 10 = 0.039Volt = 39mV 256

DR=6*8=48dB ___________________________________________________________________ PCM Sistemlerde S/N (Sinyal/Grlt) oran=(1.76+6.02*n)

Burda; n=Kuantalama ileminde kullanlan bit says S/N = dB olarak sinyal/grlt orandr. ___________________________________________________________________ RNEK: rnek :8 bit kullanan bir PCM sistemde S/N=(1.76+6.02*n) S/N=(1.76+6.02*8)=49.92 dB dir. ___________________________________________________________________ sinyal/grlt orann bulunuz

17

SAYISAL HABERLEME RNEK: Bir PAM sinyali 60 dB dinamik blgeye sahip olacak ekilde 5mV kuantalama aralklarla PCM sinyaline dntrlmektedir.Bu maximum voltaj deeri nedir? ZM: Birinci yol: Dinamik Blge= 20 Log V max 0,005

Alper

sinyalin

Vmax Bir kuantalama aralik voltaji

60 = 20 Log

103=

V max 0,005 Vmax= 5 Volt Kuantalama aralk says =

Vmax Bir kuantalama aralik voltaji

Kuantalama aralk says=

5 = 1000 0,005 Kuantalama aralk Blgesinin 2 nin kat olmas yani 1024 olmas gerekmektedir. Vmax= 1024*5=5120 mV kinci Yol:

Toplam dinamik Blge (dB)= 6*bit says Bit says = 60dB = 10bit 6

Kuantalama aralk says =2A/D dntrc bit says Kuantalama aralk says=210=1024 Vmax= 1024*5=5120 mV Vmax=5,12 Volt

18

SAYISAL HABERLEME

Alper

MODEMLER
Bilgisayarlar arasnda iletiim kurabilmek iin ou kez telefon hatlar kullanlr.Telefon hatlar ses bandnda analog bilgi iletirler. Telefon hattna klaca zaman digital bilginin analog bilgiye dntrlmesi gereklidir.Analog bilgiyi dijital bilgiye ya da dijital bilgiyi analog iarete eviren devrelere modem denir. Modemlere data communication equipment (DCE) cihazlar denir. Modemlere bal bilgisayarlara (DTE) cihazlar denir. Modem-bilgisayar arasnda iletiimi ve protokol alveriini salayan kabloya RS-232 denir. Aadaki ekilde balantlar gsterilmitir.

DTE Bilgisayar

DCE Modem

NETWORK HATTI ANALOG HAT

DCE Modem

DTE Bilgisayar

RS-232 kablo

RS-232 kablo

19

SAYISAL HABERLEME

Alper

Modemler tarafndan kullanlan modlasyon teknikleri


ASK (Amplitude Shift Keying)
Analog tayc sinyali, dijital data bilgisine gre on-off yaplr.Bu modlasyon tr dk hzl iletim salar RNEK: ZM: 01010 dizisi iin ASK (Genlik Kaydrmal Anahtarlama) modlasyon eklini iziniz.

Genlik Kaydrmal Anahtarlama (ASK) (0=6 Hz

1=0 Hz)

20

SAYISAL HABERLEME

Alper

FSK (Frekans Kaydrmal Anahtarlama )


Dijital bilgiye gre tayc frekansnn deitii modlasyon eklidir. Tayc frekans bilgi iletiminde 2 farkl frekans deeri alr . FMin grltye kar baklnn iyi olmas burda da kendisini gsterir. FSK,ASKdan daha iyidir. RNEK: ZM: 01010 dizisi iin FSK (Frekans Kaydrmal Anahtarlama ) modlasyon eklini iziniz.

Frekans Kaydrmal Anahtarlama (FSK ) ( 0=2Hz 1=8Hz)

21

SAYISAL HABERLEME

Alper

PSK (Faz Kaydrmal Anahtarlama )


Dijital bilgiye gre tayc frekansnn faznn deitii modlasyon eklidir. Tayc frekans bilgi iletiminde sabit kalr . RNEK: ZM: 010 dizisi iin PSK modlasyon eklini iziniz .

Faz geilerinin osiloskoptaki dalga ekli

22

SAYISAL HABERLEME

Alper

DPSK (DFERANSYEL FAZ KAYDIRMALI ANAHTARLAMA) Differential phase modulation


DPSK da PSK da olduu gibi mutlak bir tayc referans yoktur.Gnderilen sinyalin kendisi faz referans olur.DPSK ile gnderilmi bir iaret demodlasyon yaplrken alnan bitin faz nceki bitin fazyla karlatrlr.Kodlama yaplrken grup bitlerini temsil etmek zere birden fazla faz kullanlr. 2 bitli gruba dibit ,3 bitli gruba tribit, 4 bitli gruba quadbit gibi isimler verilir.

QPSK (QUADRATURE- EYREK CYCLE FAZ KAYDIRMALI ANAHTARLAMA veya 4 PSK veya DPSK)
Bitler 2 li grup halinde okunur. 2 bit bir faz deiikliine kar gelir. QPSK giriinde 2 bit , knda tayc faznda 4 deiiklik vardr 0 0 1 1 0 1 1 0 Faz Kaydrma 450 1350 2250 3150

1350=01 450=00 2250=11 3150=10

23

SAYISAL HABERLEME

Alper

8PSK (8 FAZ KAYDIRMALI ANAHTARLAMA )


Bitler 3 l grup halinde okunur. 3 bit bir faz deiikliine kar gelir. 8PSK giriinde 3 bit , knda tayc faznda 8 deiiklik vardr

Quadrature Amplitude Modulation


QAM ile 3kHzlik bir bant geniliinde 9600bit/s gnderilebilir. Quadrature amplitude modulation teknii taycsnda Genlik Modlasyonu (AM) ve Faz Modlasyonu (PM) tekniklerini beraber kullanr. QAM eitleri 8-QAM (ki tayc genlii ve QPSK da olduu gibi 4 faz kullanr.) (3 bit bir faz deiikliine kar gelir.) 16-QAM ( ki tayc genlii ve 8 faz kullanr) (4 bit bir faz deiikliine kar gelir.)

24

SAYISAL HABERLEME

Alper

25

SAYISAL HABERLEME

Alper

B43.10A PULS MODLASYON ETM SET


PULS MODLASYONU, Temel kavramlarn tekrar
Genel Aklamalar
Deneysel veri ve matematiksel fonksiyon grafikleri oluturulurken, belli sayda nokta kullanlmasna ramen, grafikler ou zaman kesiksiz bir eri olarak grlr. Eer bu noktalar ya da numuneler, aral yeteri kadar kapatyorsa, bunlara doru yumuak bir eri izilecek ve orta deerlere herhangi bir doruluk derecesinde interpolasyon yaplacaktr. Yani kesintisiz gsterimin, yalnz rnek noktalar kullanlarak yeterli olarak salanabilecei sylenebilir. Benzer ekilde, belli artlar salayan elektrik sinyali tamamen, bir grup uygun numune ile tekrar retilebilir. Bu durumda rnekleme teorisi bize gerekli artlar syleyecek; sinyali devaml olarak gndereceimiz yerde sadece rnek deerleri iletmemiz gerekecektir. Bu, puls modlasyonudur. Puls modlasyonla, Tayc Dalga modlasyonu arasndaki temel fark: Tayc Dalga modlasyonunda, modle edilmi dalgann parametresi mesajla birlikte devaml olarak deiir; puls modlasyonunda ise, her pulsun baz parametreleri mesajn belirli bir rnek deeri tarafndan modle edilir. Genellikle, pulslar aralarndaki zamana oranla daha ksadr, bu nedenle puls-modle edilmi dalga ou zaman kapaldr. Bu zellikten dolay, puls modlasyonu CW modlasyonunun tesinde iki potansiyel avantaj sunar. lki, iletilen g devaml olarak gnderilmek yerine kk paralara Blnmektedir. Bu da sistem mhendisine aygt seiminde, daha fazla seenek ,salayacaktr nk baz yksek gl mikro dalga tpleri ve lazerleri gibi aygtlar sadece puls baznda altrlabilir. kinci olarak, pulslar arasndaki zaman aralklar dier mesajlarn rnek deerleri ile doldurulabilir, bylece bir iletiim sisteminde bir ok mesajn iletilmesi salanr. Zaman aralndaki bu tr katalama zaman-blm mutiplexing (TDM) olarak bilinir. Puls ve CW modlasyonu arasndaki bir baka ayrm ise, pulslanm dalgalarn gzle grlr DC ve dk frekans ierebilmesidir. Etkili iletim, tamamlanm frekans dnm salamak iin, CW modlasyonu gibi ikinci bir ilem gerektirmektedir. Bu balamda, puls modlasyonu bilinen anlamda bir modlasyondan ok, mesaj-ilem tekniidir. Aslnda puls modlasyonunun kullanm en ok TDM iin mesaj-ilem eklindedir. Puls modlasyonun iki temel tipi mevcuttur: bir ok ynden, puls-genlii, pulsgenilii veya puls-posizyonu gibi, lineer modlasyonu andran, analog; ve hibir CW dengi olmayan, dijital ve kodlu puls modlasyonu. 84310A paneli ilk tiple ilgilidir, te yandan B43 serisinin bir baka paneli spesifik olarak, ikinci tip puls modlasyonla ilgilidir. Pulslu iletiimin her iki tipi iin de anahtar ilem, mesaj dalga formundan numune deerlerin karmdr. Teorinin tekrarna bu noktadan balayacaz.

26

SAYISAL HABERLEME

Alper

rnekleme
ekil 1A'daki basit devreyi ele aln. Anahtar periyodik olarak iki balant arasnda rnekleme oran fs'te deiir. ki ardk seme pulsu arasndaki zaman aral Seme Periyodu Ts = 1/fs'tir. Balantnn ON pozisyonunda olduu zaman-sreci, T ile belirtilmektedir. ekil 1 B, sonu dalga eklinin rneini gsterir: anahtarn ilemi orannda dalga ekli "kesik" grnmektedir, ancak "nemli ekilde farkedilebilir" dir. Daha sonra orijinal sinyalin, bilgi ieriinin kaybolmamasn garantilemenin hangi durumlarda olabileceini aratracaz.

Bant genilii ve spektra


ekil 1 B'den de akca grlecei gibi, k sinyalinde keskin-kenar pulslarn varl , rneklenmi (numune) sinyalin spektrumunun orijinalinden daha geni olduunu gsterir ve bu yzden iletim kanalnn orijinal sinyal iin bant genilii, istenilenden daha geni olmak zorundadr. Neyse ki, yeterli geni-bant iletim medyas gitgide daha ok ulalabilir olmaktadr (mikrodalgalar, lazerler, fiber optikler vs) ve ayrca, daha sonra da grlecei gibi, puls- modlasyon sistemlerinin bant kalnlnn tabiatnda olan "atk" lar bu tekniin dier avantajlar ile dengelenmitir. Anahtar tarafndan gerekletirilen ilem bir ok ekilde isimlendirilmitir: tektarafl anahtarlama, tek-kutuplu kesme, vs gibi. Bir Haberleme Mhendisi, anahtarn orijinal sinyal ile dk-grev-devir kare dalgann "dorusal olmayan karmn" saladn sylemektedir. ekil 2A, ele aldmz, FMe bant-snrl, orijinal sinyal iin mmkn frekans spektrumu ' gstermektedir. Spektrum, rnekleme frekans fs'te kare dalga ile dorusal olmayan bir karmdan sonra ekil 2B'deki gibi olacaktr. Spektrum bileenlerinin erisi, kare-puls spektrasnn tipik, iyi bilinen "an-ekilli" erisidir.

Shannonun Teoremi
C.E. Shannon, Enformasyon Teorisinin babasdr. Adnn verildii teorem, ayn zamanda Seme Teoremi olarakta isimlendirilir ve seme ilemiyle oluan sinyalin orijinal bilgi ieriini korumak iin iki nemli art aklar: Seme genilii (ekil 1 B deki T) ksa, sfra yakn olmaldr. Seme aral, orijinal sinyalin spektrumunun maksimum frekans blmnn en az iki misline eit olmaldr (fs = 1/T). ki arttan ikincisi daha nemlidir. Belirli bir orijinal sinyalin doru iletilebilmesi iin minimum seme orann veya tersine fs orannda belirli bir sistem rneklemesi iin orijinal sinyalin maksimum iletilebilen frekans bileenini gsterir. Bu teoremin temsili ar matematiksel hesaplamalar ierir ve bu klavuzun kapsam dndadr. Ancak aadaki paragrafta anlalr bir anlatm verilmektedir.

27

SAYISAL HABERLEME

Alper

28

SAYISAL HABERLEME

Alper

Nyquist Oran
nceki paragraftaki durumu salayan seme frekans, bu konu zerinde alm olan bir baka matematikinin onuruna, Nyquist'in oran ad verilmitir. Bunu anlamak iin, seme frekans fs 'i yavaa drdmz hayal ettiimiz, ekil 2B'ye baknz. A ve B 'nin karlat bir noktaya ulalacaktr. Daha ileriye gtrlerek, spektrumun iki ksm, stste gelecek ve karacaktr. Bu sinyalin yeniden inas bu noktadan sonra mmkn deildir. A ve B 'nin karlat yer bir limit durumudur, yani FM = fs - FM veya fs = 2fm olduu zaman.

Aliasing
Yukardaki paragraftaki belirlemeler dorultusunda, seme sisteminden iletilmesi gereken sinyallerin bant-snrl olmas gerektii anlalmaktadr. Bir sinyalin, FMin stndeki frekans bileeni (bak. ekil 2A) kk ve bilgi aktarmak iin o kadar nemli deilse, bu sinyal band snrl olarak bilinir. Bu koul rnekleme durumlar iin geerli deildir nk FMin stndeki herhangi bir frekans bileeni ister istemez tayfl paralarn birbirleri zerine geme etkisi yaratr. Yeniden yaplma esnasnda, orijinal olarak nominal mesaj bandnn dnda olan frekans ktlar da daha dk frekanslar olarak belirirler. Aa doru olan bu frekans dnm olay, bir frekans paras yetersiz rneklenmi olduu zaman meydana gelir, yani eer FM < 2fm ise , ve buna aliasing ismi verilir. Aliasing etkisi, ideal olmayan yeniden oluturucu filtrelerce gnderilen parazit frekanslardan,.daha ciddidir, nk bu ekilde gnderilen frekanslar mesaj bandnn dna debilirler ama alias olmu paralar mesaj bandnn iine debilirler. Aliasing, mesajn rneklemeden nce mmkn olduu kadar filtrelenmesi ve ,eer gerekiyorsa, rneklemenin nominal Nyquist oranndan daha byk oranda yaplmasyla gerekleir. Aliasing olayyla ilgili olarak, rnekleme sistemlerindeki bozukluklarn bir dier nedeni de Shannon'un teoremininin ilk koulunun pratikte tamamen salanamamasndandr; nk gerek sistemler ksa fakat sfr olmayan, sreli rnekleme pulslar ile alr. Bu, rneklenmi sinyalin tayfnn ekil 2B'deki idealinkinden daha farkl olmas demektir. ounlukla tayf genliklerinin an ekilli erisinde "kuyruklar" belirir. (Eer bunu anlamak istiyorsanz, teori ders kitabndaki deiik genilikteki kare dalga dizi pulslarn Fourier tayfn yeniden gzden geirin). Kuyruklar stste gelecek ve yeniden yapmda, aliasing'e benzeyen bir ilemle, ok fazla "arpma" bileenleri oluturacaktr. Baka bir deyile, rnekleme iin kullanlan karedalgalar, gereksiz dk-frekans terimler reten, numune sinyalle karan harmonikler ierir. Bu yn, B4310A eiticisinde incelenecektir.

Analog puls modlasyonu : PAM , PWM ve PPM


Eer bir mesaj rnek deerlerine uygun olarak belirtilmise, rnek deerlerin (her bir rnek iin bir puls ile) bir dizi periyodik pulsu direk modle ettii, analog puls modlasyon ile iletilebilir. Analog puls modlasyonun bir ok eidi vardr ve terimleri henz standartlatrlmamtr.

29

SAYISAL HABERLEME

Alper

Ancak, ilgileneceimiz 3 tip; puls-genlik modlasyonu (PAM), puls-genilik modlasyonu (PWM) ve puls-pozisyon modlasyonu (PPM) olara isimlendirilmektedir. PWM ve PPM ayn zamanda puls-zaman modlasyonu bal altnda da incelenir. ekil 3, tipik bir mesaj ve ilgili puls-modle olmu dalga ekillerini gstermektedir Anlalr olmas iin, pulslar dikdrtgen eklinde gsterilmi ve puls sresi olduka abartlmtr. Dahas, seme anlarndan nce puls retilemeyeceinden, asl modle dalgalar, mesajla karlatrldnda zaman olarak biraz gecikecektir. ekilde de gsterildii gibi, modle puls parametresi - genlik, sre, ve uygun durum numune deerlerle direk orantl olarak deiecektir. Ancak, PAM ve PWM 'de 0'a ei numune deerleri , genellikle sfrdan farkl genlik veya sre ile belirtilir. Bu uygulama puls 'kaybolmasn" nlemek ve sabit bir pulsda kalmay salamak iindir. kincisi zaman-blm katalamada senkronizasyon amalar asndan nemlidir.

Puls-genlik modlasyonu
PAM 'daki dalga ekli, en st genlikleri, mesajn anlk rnek deerleriyle orantl, tek ve ift kutuplu pulslardan oluur. PAM sinyali genellikle, analog sinyalleri ift kodlara (binary codes) deitirecek, puls-modle olmu A/D dntrcsne giri olarak kullanlr. Tayc dalgann , PAM ve Lineer Genlik Modlasyonlar arasnda belli paralelle izilebilir: her iki durumda da sinyalin genlii tarafndan mesaj ierii dntrlr. PAN da aslnda AM 'deki iletim zayfl, deformasyon ve grlt gibi parazit dezavantajlarndan etkilenmektedir. PAM sinyalinin tekrar elde edilmesi: PAM sinyali telefon hatlar zerinden tand zaman, alc ucundaki basit bir dk-geirici filtre, puls-oran frekansn saptracak ve mesaj sinyalinin doruluunu yenilemek iin, pulslar arasndaki alan yeterli lde . doldurulacaktr. PAM sinyali, radyo iletimi iin, yksek bir tayc frekans direk modlE etmek amacyla kullanld zaman, alcdaki AM dedektr puls frekansn ortadan kaldrmak iin dkgeirici filtre gibi davranacaktr. Yine, hibir doruluu kaybedilmez Tekrar elde edilme ileminde gzlemlenecek tek n uyar; dk geirici filtrenin tm temel bant frekans deerlerine, dz bir frekans cevabn ve puls oran frekansnda yeterli zayflatma salamasdr.

Puls-genilik modlasyonu
PWM 'de, orijinal) sinyalin her rneinin genlii, ilgili pulsun srekliliine ifrelenmitir Puls, iletim bozukluklarna (zayflama ve parazit) kar korunakl bir parametre olarak PWM PAM zerinden alla gelmi AM 'in yerine getirdii avantajlardan dolay, Analog FM'de olduu gibi daha yararldr. ekil 4, PWM modlatrnn temel ilemlerini gstermektedir.

30

SAYISAL HABERLEME

Alper

PWM 'in tekrar elde edilmesi: PWM sinyali hedefine telefon hatlar yoluyla ulat zaman, orijinal sinyali zmede basit bir entegratr (dk geirici filtre) kullanlr. Filtre kondansatrndeki yk, PWM dalgasnn herhangi bir devrindeki ortalama voltaj, olacaktr. Puls genilii byk olduu zaman, farzedelim ki bir devir zamannn %95'i kondansatr voltaj yk, en yksek tayc voltajn yaklak %95'i olacaktr. Puls genilii kk olduu zaman, farzedelim ki bir devir zamann %5'i , kondansatrdeki voltaj yk, en yksek tayc voltajnn yaklak %5'i olacaktr. Elde edilen k voltaj, genlik olarak PWM dalgasndaki pulslarn geniliine orantl olarak deiir. PWM dalgas, anten-yayml sinyal yoluyla hedefine ulatnda, 'nce bir diod redresr tarafndan fark edilip ve sonra entegratrden (dk geirici filtre) geirilen, tam tayc, bir ift-yan bant sinyalidir. Her AM radyo alcsnda bulunan dedektr, bu ie uygundur. Bu da, normal AM radyo alcsnda bulunan dedektrn, PWM (ifte modle olmu) AM- iletimli sinyali, daha fazla devre deiiklikleri gerekmeden zecei anlamna gelir.

31

SAYISAL HABERLEME

Alper

32

SAYISAL HABERLEME

Alper

Puls-pozisyon modlasyonu
PPM 'de orijinal sinyalin her rneindeki genlik, daha nce belirlenmi puls pozisyonuna deitirilir. PPM sistemlerinde, analog sinyal ilk olarak PWM sinyaline deitirilir ve sonra PWM sinyali puls pozisyon modleli sinyale dntrlr. leticideki bu ifte modlasyon gereksiz gibi grnebilir, ancak parazite kar korunmada ilerleme kaydetmesi bu abaya deer. Orijinal PWM sinyalinin neden kullanlmad, modlasyon ekli (PAM, PWM ve PPM) iin, alcnn yksek parazit durumlarnda hatalar karlatrldnda aklk kazanacaktr. PPM iletimi, hatalar ortaya karabilecek parazitleri nlemede dier iki sistemden daha iyidir. Bu da en byk avantajdr. En byk dezavantajysa daha kark bir devreye sahip oluu ve pahalya mal olmasdr. ekil 5 'teki PWM sinyali, bir ters eviriciye giri sinyali olarak kullanlacak; ardndan negatif pulslar bastran bir blok ve kalan ekillendirip iletecek bir dieri takip edecektir. PPM iletiminin tekrar elde edilebilmesi: Alcda, flipflop 'u (ift stabil multivibratr) harekete geirmek iin, PPM giri sinyalinden bir sabit frekans pulsu oluturulur. PPM sinyali, ayn zamanda flip-flop 'un kapanmas iin RESET terminaline uyarlanr. Bu, basit bir dk geirici filtre (voltaj ortalaycs) tarafndan demodle olabilen bir PWM sinyalini yeniden yaratr.

Zaman-blm katlama (TDM)


Bu paragrafta, PAM sinyallerini katlama prensiplerine deinilecektir. Ayn prensipler PWM ve PPM sinyalleri katlamak iin de kullanlr. PAM 'nin ilk amac, dk frekans amplifikatrlerindeki g israfn nlemektir. PAM sisteminde dk-grev-devir pulsu kullanm, amplifikatr (ve sistemi) zamann %75'i gibi bir sre boyunca ilem d brakr. Amplifikatrn %25 orannda almas istenilmektedir ancak, zamann geri kalan %75'inde de sistemin dier fonksiyonlarnn uygulanmasna msaade edilmesi istenilmektedir. Bu kullanm zaman paylam veya zaman blm katlama (TDM) olarak isimlendirilir. ekil 6'daki katlama sistemi drt PAM sinyalinin, bir ift tel zerinden karm olmadan ve her bir mesajn ana baz frekansnn tesindeki ana baz frekansn artrmadan tanmasn salar. ekil 6'daki drt mesaj sinyalinin herbiri 300 Hz ile 3 KHz arasndaki btn frekanslar ierir; yle ki ekil, drt telefon ses konumasn gstermek iin ele alnabilir.

33

SAYISAL HABERLEME

Alper

34

SAYISAL HABERLEME

Alper

Saat puls jeneratr k 8 kHz 'de %25 grev devir kare dalgadr ve bir elektronik analog anahtar olan Q1'de kap olarak kullanlr. Ayn kap pulsu 90 derece (bir eyrek devir) geciktirilir ve Q2 anahtarnda kap olarak kullanlr. Daha sonra, Q3' altrmak iin, bir baka 90 derece (toplam 180 derece) daha geciktirilir ve Q4'n de kaplar eyrek devir gecikmeden sonra alr. Her amplifikatrn sadece zamann %25'inde altn aklnzda bulundurun. Drt PAM sinyali, ekil 7'de zaman paylaml voltajlarn toplamlarna karlk gelen k dalga yapsna sahip, toplayc amplifikatrde lineer olarak toplanr. k bazbant frekans, 300 Hz ile 3 kHz aral art 8 X 4 = 32 kaplama sinyal frekans aralnda herhangi bir veya tm frekanslar ierir. TDM iletiminin tekrar salanmas: TEM sinyali, kablo a(Network) zerinden alcya aktarldnda, alcnn her zaman aralnda bilgiyi,

35

SAYISAL HABERLEME

Alper

gidecek kanala doru olarak nitelendirebilmesi iin ereveleme veya senkronizasyon bilgisi ile donatlmaldr. Gerekli bilgi ereve Senkronizasyon ve Zaman Birimi Senkronizasyonu tarafndan ierilmektedir. lki alcy her yeni ereve periyodunun balangcna dair bilgilendirir, ve ikincisi de erevedekiher yeni zaman birimi (kanal) hakknda bilgilendirir. lk sistemlerde bu bilgi, ereve Senkronizasyon Bilgisini (Birleik-kanal sinyalleme) tamak iin bir ses kanaln bu i iin boaltarak tanmtr; dier sistemde ise senkronizasyon bilgisi verinin iine yerletirilmitir (Kanal Kanal sinyalleme). ou modem sistemlerde, birok TDM gvdesi iin senkronizasyon bilgisi ve dier yardmc sinyaller, ayr bir iletim hattyla tanr. (Alla Gelmi Kanal sinyallemesi) Alc, modlatrde kullanlan gibi geciktirilmi kl senkronize kaplama osilatre sahiptir. Bizim rneimizde drt-kanall PAM 0 gvdesinde her kanal 900 lik bir faktrle geciktirilmi kaplama sinyaline sahipti. Kanal 1, kanal 1'in mesaj sinyalinin sisteme girdii zaman alan iletici gibi analog anahtara sahiptir. kinci, nc ve drdnc kanallar da mesaj sinyallerin gemesine izin vermek iin ilgili zamanda alrlar. Drt sinyalin herbiri bireysel devrelere ayrldktan sonra, dk geirici filtre (entegratr) pulslu bilgiyi, analog sinyal haline getirir.

36

SAYISAL HABERLEME

Alper

B4310A SSTEM ANLATIMI


ekil 9, eiticinin nden grnn gstermektedir. Eiticinin deiik blok ve modllerinin anlatm aadaki gibidir: 4-ton Jeneratr Bu yardmc aygt aslnda iletim sisteminin bir paras olmamasna ramen, eiticinin kullanmn kolaylatrmak iin ayn nite zerinde kullanlr. Bu modl, 0 ile yaklak 8 Vpp aralnda bir seviyede ayarlanabilir 2 sins dalga test sinyali sunar. Sins dalgalar 2720 1380, 760, 3340 Hz (nominal deerlerde) kare dalgalar elde etmek iin, genel karedalga kaynann bir dizi blmnden elde edilir. Sonra kare dalgalar sins dalga elde etmek iin dk geirici filtreden geirilmitir. Bu yaklamn avantaj eitim seti ile alld zaman daha belirgin olur: 4 est sinyalinin birbirleri ile sabit faz ilikileri vardr ve bu durum da dalga eklinin osiloskopta dzgn ve sabit grnmesini salar. Birbirleri ile balantl olmayan drt sinyalin kullanlmas sinyallerin kolayca gzlemlenmesini zorlatrr.

37

SAYISAL HABERLEME

Alper

38

SAYISAL HABERLEME

Alper

39

SAYISAL HABERLEME

Alper

Eer gerekirse, test sinyallerinin maksimum genlikleri ve lm osilatrnn frekans, eitim setinin iindeki titreimlerle ayarlanabilir. Giri Amplifikatr/Genlii ve Frekans Snrlayclar Bu blok, seviye adaptasyonu ve katlaycnn d evreyle balantsn salar. Buna ek olarak, amplifikatrler sonraki ksmlar fazla yklemelerden korumak iin genilik snrlamas (doruklar keserek) salarlar. Ayn zamanda, konuma aralnda band kstlamas temin edilmitir (yaklak 300 ils 3000 Hz arasnda), bu da bu dokmann birinci ksmndaki "Aliasing" paragrafnda anlatlanlara baldr. st frekans kesiminin tek kutupla, dk geirim filtrelemeyle(rencinin Aliasing ola test edip alabilmesi iin yeterli yksek frekans brakr) olduuna dikkat edin. Zamanlama Jeneratr Bu blok, ortak bir kaynaktan balyarak, eitim setinin iletici blmn altrmak gereken zamanlama sinyallerini temin eder. Bu sinyaller unlardr: T1 , T2, T3, T4 : kare dalgalar, i periyodu %25, herbiri bir ncekinden 90 gecikmeli olarak deiirler (1 . ksmn "Zaman Blm Katlama" paragrafna bakn) Bu nedenle 4 sinyalin her biri 4 sinyal giriinin (CH1'den CH4'e kadar) PAM(zar blm katlamas) katlamas iin olan analog anahtarlar harekete geirmek amacyla sra ile aktif olarak dar puls halinde belirir. ereve Senkronizasyonu ve CH senkronizasyonu : bu sinyaller alcnn verici ile senkronize olmas iindir; bylece ,her kanal kna vericinin ilgili giriinden alnan sinyali yklemek iin, alcnn TDM sinyalini doru bir ekilde amas (de-multiplex) salanr. PWM ve PAM iin retilen testere dii sinyali bu klavuzun 1. Blmnde prensipleri takip eden aklanmaktadr. Bu sistem bir TDM sisteminin 4 kanall eitim modeli ve her kanaln bir ses frekans band geii (300 den 3 KHz 'ye kadar) olduundan, her kanaln nominal rnekleme oran 8 KHz tir (1 . Blmdeki Shannon'un teoreminde belirtilen artlara bakn), ve bu nedenle TDM operasyonunun nominal zamanlamas 4 kanal x 8 KHz = 32 KHz dir. leticinin ana osilatr, rencilerin iletim kalitesinin rnekleme oranyla ne gibi bir ilikisi olduunu aratrabilmeleri iin yaklak 20 ile 40 KHz arasnda deiebilir durumda yaplmtr.

40

SAYISAL HABERLEME

Alper

Analog Multiplexer Bu esas olarak 4 analog anahtar, tamamlayc P-kanal ve N-kanal mos transistrlerinden yaplm kat-durumlu cihazlardan olumu bir pakettir. Bu cihazlar devre mhendisine 3-terminalli "siyah kutu" halinde grnrler. ki terminal ift ynl sinyal giri/kdr (veya k/giriidir), nc terminal ise kontrol pinidir bu pindeki yksek seviye, sinyalin gemesi iin anahtar zerindeki ilemi (kapatma) beli Bunlar ok hzl cihazlar olup maksimum ak/kapal ilem hzlar 10 MHz aralndadr T1 den T4'e kadar olan 4 zamanlama sinyali, her kanala bir tane olmak zere, 4 Analog anahtar sra ile harekete geirir. Ortak kta oluan sinyal, CH1 den CH4'e kadar olan 4 giriin zaman-katlamal (time-multiplexed) dalga eklidir. PWM Jeneratr Bu blok esas olarak bir karlatrma devresi (komparatr) iermektedir. "Tayc" testere dii bir girie uyarlanrken PWM TDM sinyali de bir dier girie uyarlanmaktadr. Karlatrc her PAM rneini "dilimler" ve her rnek iin bir puls retir. Bu pulslarn genilikleri PAM dan PWM 'ye evrilen rneklerin genlik seviyeleri ile orantldr. Bu devrenin ilemi bu klavuzun 1. blmnde anlatlan PWM prensiplerinde kullanlan devrenin aynsdr, tek fark bu devrede eit yukar/aa eimleri olan bir testere dii kullanlmasdr; polarizasyon ve bunun gibi dier detaylar kavramsal olarak pek nemli deillerdir. PWM 'den PPM 'e evirici Bu blok, eitim setinin n yznde tek bir kutu halinde gsterilmektedir, bu klavuzun 1. blmndeki ilgili paragrafta anlatlmtr. Her PWM pulsunun n kesici ucunda dar pulslar retilmektedir, bu yzden uygun bir zaman aralnda pulsun pozisyonu orijinal analog sinyalinin genliine baldr. RX Zamanlama Jeneratr Bu blok iletici tarafndan verilen senkronizasyon(sync) bilgisini alr ve ileme sokar. CH senkronizasyon sinyalinin nden gelen blmnn, TDM sinyalinin her zaman aralnn balangcn belirten bir puls olduunu hatrlatalm. te yandan, ereve senkronizasyonunun nden gelen blm her yeni TDM erevesinin balangcn belirtir. Bu hemen hemen 1. Kanaln zamanlama pulsu olan T1 ile ayn anda meydana gelir, bu da her TDM devresinde ilk iletilendir. Analog Demultiplexerlar Bu blok uygun katlayc(multiplexer) birimi olarak ilem grr ve girileri birbirlerine balanm olan 4 analog anahtardan olumaktadr. Anahtarlarn kontrol girileri, alnan TDM sinyali ile balantl olarak sra ile harekete

41

SAYISAL HABERLEME

Alper

geirilir. Bu durumda alnan katlama(multiplex) sinyalinin her rneinin doru ka gnderilmesi salanr. k Amplifikatrleri ve Filitreleri Bunlar, tamamlayc olup ardndan orijinal kanal sinyalinin ekillerini yeniden oluturan dk-geirimli aktif filitreler gelir. X PAM Kprs Bu TX PAM olarak adlandrlr ve PAM ileticisi tarafndan verilen TDM PAM sinyali iin bir alc terminalidir. PAM zerinde alrken bu kpr devresinin k, bir dahaki ilem iin analog demultiplexer 'a balanmaldr. RX PWM Kprs Bu, TX PWM k zerindeki iletici tarafndan verilen TDM PWM sinyalinin alnd terminaldir. PWM 'nin PAM 'ye evrilmesi ayarlanabilir akm kaynayla salanr. Bu kaynak, PWM sinyalinin aktif olduu her zaman kesimi iin devre kesiminde alr. Bu sinyal, uygun ma kablosu ile demultiplexer 'e verilmesi gereken yeniden yklenmi PAM- TDM sinyali olarak belirir. RX PPM Kprs Burada, alnan PPM sinyali ilk olarak PWM 'ye dntrlr ve bu da stte grld zere PAM 'ye dntrlr. PPM 'den PWM 'ye dntrlme u ekilde yaplr : Her PPM pulsu bir ters yz harekete geirir, bu da daha sonra takip eden zaman, aralnn balangcnda yeniden ayarlanr. Meydana gelen dalga ekli ( ters yzn Q sinyali), grev devresi PPM pulsuna bal olan bir kare dalgadr, yani bir PWM TDM sinyali. Daha sonraki ilemler PWM 'deki gibidir.

42

SAYISAL HABERLEME

Alper

DENEYLER
NO. 1- PAM lemi
ekil 10, PAM ilemi iin eitim seti zerinde yaplacak olan balantlar gstermektedir 1 ) letim Zamanlamalar: Osiloskobun 1 . Kanalnda FR Senkronizasyonu devaml grntlenirken, iki ynl osiloskopta T1 , T2, T3, T4 FR SYNC ve CH SYNC deki dalga ekillerini grntleyin. Ayn Y1 zerinde tetikleyin. Her sinyalin dalga eklini inceleyin, ln ve kaydedin ve aralarndaki zamanlama ilikisini tartn. 2) 4-ton jeneratrleri: osiloskobun Y1'i zerinde F1'i sabit bir ekilde grntleyin. Y1i harekete geirin. F1'de olan Y2 balant kn F4'e tayn, seviye kontrollerini gzden geirin ve frekanslar ln. 4 test sinyalinin sabit faz ilikisini gsteren grntnn sabitliini inceleyin. 3) Giri amplifikatrleri: harici sins dalga jeneratr yolu ile 1 . Kanal giriine (eitim seti zerinde CH1 olarak gsterilmitir) 1 KHz lik bir ton uyarlayn. Osiloskop balant k 1'i bu sinyal zerine yerletirin ve balant k 2'yi de giri amplifikatrnn uygun olan kna yerletirin. Uyarlanan sinyalin seviyesini kesinti olmaya balayan (genlik snrlamalar) noktaya kadar ykseltin. Seviyeyi dayanlabilir bir deere yeniden ayarlayn, sonra giri amplifikatrnn band snrlayc zelliklerini kefetmek iin ton jeneratrnn frekans kontroln tayn. 4) Panelin zerindeki F1 test sinyalini sadece CH1'e uyarlayn (gelitirilmi ses azalmalar iin CH2, CH3, CH4 girilerini eer isterseniz topraklayabilirsiniz). Y1'in ve osiloskopun tetii ereve Senkronizasyonu zerindeyken harekete gemesi ile tm test terminalleri zerindeki sinyalleri osiloskopun balant k 2 ile inceleyin, her incelenen dalga ekillerinin aklamasn yapn ve her ynyle kaydedin. TX frekans kontroln deitirirken dalga ekillerinin deimelerini inceleyin ve kaydedin. Alcnn CH1 kndaki yeniden ina edilmi sinyalin kalitesini inceleyin 5) F4' (2720 Hz nominalde) test girii olarak yerletirerek ve TX saat frekans dmesini altrrken yeniden ina edilmi sinyali inceleyerek aliasing fenominasn inceleyin Bu testi F4 yerine F1'i girii olarak kullanarak tekrarlayn. Aliasing bu frekansta dikkate alnmayacak kadar azdr. Nedenini aklayn.

43

SAYISAL HABERLEME

Alper

NO.2-PWM LEM
ekil 11, eitim setinin PWM-TDM modunda almas iin gereken balantlar gstermektedir.

44

SAYISAL HABERLEME

Alper

45

SAYISAL HABERLEME

Alper

1) lk olarak CH1 deki sinyali uyarlayn ve sonra CH1 giriinden (TX taraf) CH1 kna (RX taraf) kadar olan iletim yolu zerindeki eitli dalga ekillerini kontrol edin. 2) Osiloskopun Y2sinde (Y1 ve osiloskop tetii her zaman "ereve Senkronizasyonunda" sabit bir referans iin) TX PWM dalga eklini grntlerken, bir taraftan da TX frekans kontrolnn etkilerini inceleyin ve ayn zamanda test sinyalinin genlik kontroln deiik deerlere kaydrn. Gzlemlerinizi kaydedin, zellikle sinyallerin zamanlamalarn. 3) Eim kontrolnn deiik deerlerinde PWM den PAM ye yeniden evrilmesini inceleyin. Bunu yaparken ayn zamanda CH1 deki k sinyalinin seviyesini kontrol edin. 4) Aliasingdaki PWM durumunu, PAM durumundaki ayn prosedr ile inceleyin. 5) Alcdaki senkronizasyon kaybolmasnn etkilerini aadaki biimde aln: F1'i sadece CH1'e (CH2, CH3, CH4 girileri topraklama iin ak veya kapal) uyarlayn. Osiloskopun Y1 inde harici tetik FR Senkronizesinin zerinde olmakla birlikte TX PWM sinyalini grntleyin. Osiloskopun Y2 sinde alcnn CH1 kn grntleyin. balantsn kesin. Alc, daha nceden ereve senkronizeli olduundan bir sre daha almaya devam eder (birka saniyeden onlarca saniyeye kadardr bu sre), fakat senkronizasyonu rastgele kaybedebilir: k izi CH1 kndan kaybolur ve senkronizasyon kaybndan dolay her ereve aral meydana geldiinde sra ile CH2, CH3, CH4, CH1 vs. de yeniden belirir. 6) Kanal senkronizasyon kaybnn etkilerini grmek iin yukardaki ilemlerin aynsn F1 ve F2 'yi CH1 ve 2 ka uyarlayn: alrken uygun marn balantsn kesin. k sinyali hemen deiecektir: daha nceden demultiplex olmu ve CH1 ve CH2 klarna verilmi olan sinyallerin her ikisi de sinyale irkin bir grnm vererek CH1'e ular..

NO. 3- PPM LEM


ekil 12, PPM ilemi iin eitim seti zerinde gerekli olan balantlar gstermektedir. Bu altrma, TX PWM ve TX PPM deki dalga ekillerini incelemeye zen gsterilerek ve PWM den PPM ye evrilme ilemini ve alcnn PWM ve RX PPM deki dalga ekillerini ve PPM'nin PWM ye yeniden evrilmesini inceleyerek bir nceki durumdaki gibi yaplmaldr.

NO. 4- SESL PULS MODLASYON PERFORMANSI


Bu altrma B4350 iletim kanal simulatrnn kullanlmasn gerektirir. ki modl (84310A ve 84350) birbirlerine ekil 13 de gsterildii zere balanmaldrlar.

46

SAYISAL HABERLEME

Alper

47

SAYISAL HABERLEME

Alper

48

SAYISAL HABERLEME

Alper

lk olarak F1'i CH1'e giri sinyali olarak yerletirerek ve zayflatma yolunu deiik mertebelere ayrrken alcnn CH1 kn ve ses kontrollerini (B4350'yi BB sesine ayarlayn, RF sesine deil) inceleyerek performans deneyin. PAM sistemi, teoriden de beklendii zere (bak blm 1 ), sesten kuvvetli bir biimde etkilenmi olarak belirir. PWM ve PPM, yeniden ina edilmi sinyalin aniden kaybolduu noktaya kadar zayflatmadan (ve ses/zayflatma ayarlamalarndan) etkilenmemi olarak belirir. Bu fenomoni FM analog sistemlerinde gelitirilmi olan ve bu duruma benzeyen "threshold etkisini" renciye hatrlatmaldr.

49

SAYISAL HABERLEME

Alper

B4310B PULS KOD MODLASYON ETM SET


PULS VE PULS-KOD MODLASYONU, TEMEL KAVRAMLARIN TEKRARI
Genel konular
Deneysel veriler ve matematiksel fonksiyonlarn erileri, her ne kadar izerken belirli sayda rnek noktalar kullanlarak yaplm olsalar da, daimi eri olarak grnrler. Eer bu kesik noktalar veya rnekler, birbirlerine yeteri kadar yaknlar ise bunlar birletirerek dzgn bir eri izilebilir ve aralarndaki deerlerin belli bir doruluk derecesine kadar interpolasyonu yaplabilir. Bu nedenle daimi erinin, rnek noktalar tarafndan en uygun biimde anlatlan eri olduu sylenebilir. Buna benzer bir durum da, belirli artlar salayan elektrik sinyallerinin o anlk uygun bir rnek kmeden yararlanlarak elde edilmesidir. Bu durumda eer rnekleme teorisi bize gerekli koullar sylyorsa bizim, sinyalleri devaml gndermek yerine meydana gelen rnek deerleri iletmemiz yeterli olacaktr. Bu da puls modlasyonudur. Puls modlasyonu ve tayc dalga modlasyonu arasndaki tek nemli fark udur: tayc dalga modlasyonunda, modle olmu dalgann baz parametreleri mesaj ile devaml olarak deiirler; puls modlasyonunda ise, her puls'un baz parametreleri mesajn belirli rnek deerleri tarafndan deitirilirler. Genelde pulslar, aralarndaki zamana kyasla olduka ksadrlar, bylece puls modlasyonu yaplm bir dalga ou zaman "kapaldr" (off). Bu zellikten dolay, puls modlasyonu, Tayc Dalga (Carrier Wave, CW) modlasyonuna gre daha fazla avantaj sunmaktadr. lk olarak, iletilen g devaml olarak gnderilecei yerine kk paralar halinde iletilebilirler. Bu da sistem mhendisine cihaz seerken biraz daha tolerans ve serbestlik tanr nk yksek gle alan mikrodalga tpler ve lazerler gibi cihazlar sadece pulslarla altrlrlar. kincisi, pulslarn aralarndaki zaman aralklar dier mesajlarn rnek deerleri ile doldurululabilir, bylece birok mesajn bir iletiim sistemi zerinden iletilmesine izin verir. Zaman konusundaki byle bir multiplexing'e Zaman Blm Multiplexing (Time Division Multiplexing, TDM) ad verilir. Puls ve CW modlasyonu arasndaki bir baka fark da pulslu dalgalarn yeterli DC ve dk frekans ierii tayabilmeleridir. Bu yzden iyi bir iletim de ikinci bir ilem gereini dourur, bu da CW modlasyonudur. Bu ilem tam bir frekans dnm temin eder. Bu durumda, puls modlasyonu bildiimiz modlasyondan daha ok mesaj ilem tekniidir. Daha dorusu, puls modlasyonunun kullanm en ok TDM iin bir mesaj ilemcisi~ olmasdr.

50

SAYISAL HABERLEME

Alper

ki temel puls modlasyon eidi vardr: puls modlasyonu, puls genilii, veya puls pozisyonu gibi analog olanlardr-ki linear modlasyona bir bakmdan benzemektedir; ve ikincisi de digital veya kodlanm pulslardr, bunlarn hi bir CW eiti yoktur. B43 eitim setleri iinde B4310A paneli, ilk eit olan analoglarla ilgilenirken dier paneller B4310B (PCM) ve 84330 (Delta Modlasyonu), belirli tip puls kodlanm modlasyonlarla ilgilenmektedirler. Her iki tip pulslu iletim iin de ana ilem, mesaj dalga ekillerinden meydana gelmi rnek deerlerdir. Biz de tekrarmz bu noktadan balayarak yapacaz.

rnekleme
ekil 1 A daki basit devreyi gz nne aln. Anahtar, belirli aralklarla rnekleme Oran olan fs deki iki kontak arasnda deimektedir. ki baarl rnekleme pulsu arasndaki zaman aralna rnekleme Sresi Ts = 1 / fs denmektedir. Kontan ak pozisyonda kalma sresinin uzunluu T ile belirtilmitir. ekil 1 B, sonuta meydana gelen dalga eklini gstermektedir: orijinal dalga yaps, anahtarn ilem orannda "kesik kesik" belirir, fakat hala znde "tannabilir" durumdadr. Biz ileride orijinal sinyalinin bilgi ieriinin kaybolmama koullarn aratracaz.

Bandgenilii ve tayflar (spektrumlar)


Keskin kenarl pulslarn klarndaki sinyallerin mevcudiyeti, rnek olarak alnm sinyal tayfnn orijinalden daha geni olduunu ima etmektedir ve bunun iin iletim kanalnn orijinal sinyale gerekenden daha geni bir bandgenilii ne sahip olmas gerekmektedir, bu durum da ekil 1 B de ak bir ekilde gsterilmitir. ansl olarak geni-band iletim maddesi, gn getike daha fazla kullanma girmektedir (mikrodalga frnlar, lazerler, fiber optikler vs.) ve ayn zamanda, puls modlasyon sistemlerinin tabiatnda olan bandgenilii "fazlalklar" dier tekniklerle dengelenmi olurlar, bunu da daha sonra greceiz. Anahtar tarafndan yaplan ilemlere eitli isimler verilmektedir: tek ulu anahtarlama, tek kutuplu kesme vs., bunlardan bazlardr. Bir iletiim mhendisine gre anahtar, dk-grev-devirli karedalga ile orijinal sinyalin "linear olmayan bir karmn" gerekletirir. ekil 2A, bizim gz nnde bulundurmakta olduumuz orijinal sinyal bandnn FMe snrlanm olan mmkn frekans tayfn temsil etmektedir. rnekleme frekans fs'de tayf kare dalga ile linear olmayan bir karmadan sonra ekil 2B deki formu alr. Ta f parasnn kab ok iyi bilinen "an ekilli" eridir, bu da karadalga tayfnn tipik bir zelliidir.

Shannon'un Teorisi
C. E. Shannon, Bilgi Teorisinin babasdr. Ondan sonraki teoreme rnekleme Teoremi ismi verilmitir ve bu teorem, rnekleme ileminden geen bir sinyalin orijinal bilgi ieriklerinin korunmas konusunda ksaca iki nemli koul belirtmektedir: rnekleme genilii (ekil 1 B deki T) ksa olmaldr; nerdeyse sfra yakn.olmaldr.

51

SAYISAL HABERLEME

Alper

rnekleme aral yle olmaldr ki, rnekleme frekans (fs = 1/T) en azndan orijinal sinyalin tayfndaki maksimum frekans bileiinin iki katna eit olmaldr. Bu koullardan ikincisi en nemli olandr. Bu koul, verilen orijinal bir sinyalin minimum rnekleme orann doru bir ekilde iletilmeye, veya tam aksine, fs orannda bir sistem rneklemesi verilmi ise orijinal sinyal iin maksimum iletilebilir frekans bileiklerini belirtir. Bu teoremin ileme konulmas yksek matematik ierir ve bu klavuzun alan dnda kalr. Fakat bu teoremin aklanmas aadaki pararafta yaplacaktr.

52

SAYISAL HABERLEME

Alper

53

SAYISAL HABERLEME

Alper

Nyquist 'in Oran


Bir nceki pararafn koulunu salayan rnekleme frekansna Nyquist Oran ismi verilmektedir. smini bu durumu zen bir matematikiden almtr. Bunu anlamak iin ekil 28'ye bakn. Bu ekilde biz yava yava rnekleme frekans fs 'yi azalttmz dnyoruz. A ve B'nin karlatklar yerde bir noktaya ulalr. Daha aa gidildiinde, tayfn iki kesimi birbirlerinin zerine geme ve karma eilimi gsterirler. Bu andan itibaren sinyalin yeniden oluturulmas mmkn olamaz. En son snr A ve B 'nin karlatklar yerdir, yani; fm = fs - fm veya fs = 2fm Aliasing Yukardaki pararafta da tartld zere, bir rnekleme sistemi zerinden iletilecek olan sinyalin, band-snrl olmas arttr. Bir sinyalin fm 'in stndeki (bak. ekil 2A) frekans ierii kk ve bilgi aktarabilmek iin o kadar nemli deilse, bu sinyal band snrl olarak bilinir. Bu koul, rnekleme durumlar iin geerli deildir; nk fm 'in stndeki herhangi bir frekans ierii ister istemez tayfl paralarn birbirleri zerine geme etkisi yaratr. Yeniden yaplma esnasnda, orijinal olarak nominal mesaj bandnn dnda olan frekans ktlar da daha dk frekanslar olarak belirirler. Bu aa doru olan frekans evirim olay, bir frekans paras az miktarda rneklenmi olduu zaman meydana gelir, yani fm<2fm, ve bu duruma aliasing ismi verilir. Aliasing etkisi, ideal olmayan yeniden ina edici flitrelerce gnderilen taklit frekanslardan daha ciddidir, nk bu ekilde gnderilen frekanslar mesaj bandnn dna derler ama alias olmu paralar mesaj bandnn iine debilirler. rneklemeyi gndermeden nce mesaj elden geldii kadar filtrelenmelidir; ve eer gerekirse rnekleme nominal Nyquist oranndan daha fazla yaplmak kayd ile aliasing gerekleir. Aliasing olayyla ilgili olarak, rnekleme sistemlerindeki bozukluklarn dier bir nedeni de Shannon'un teoremininin ilk koulunun pratikte tamamen salanamamasdan dolaydr; nk gerek sistemler ksa fakat sfr olmayan bir dizi rnekleme pulslar ile alr. Bunun anlam, rneklenmi sinyalin tayfnn ekil 2B'deki idealden daha farkl olmasdr. zelde tayf genliklerinin orijinal an ekilli erisinin dnda "kuyruklar" belirir. (Eer bunu anlamanz gerekiyorsa, teorik ders kitabndaki deiik geniliklikteki kare dalga dizi oulslarn Fourier tayfn yeniden gzden geirin). Aliasing ilemine benzer bir prosedr ile, yeniden oluma srasnda kuyruklar st ste cinerler ve gereksiz olan "salnm" paralar retilir. Bir baka deyile rneklemede cullanlan karedalgalar, rneklenen sinyale karan harmonikler iermektedirler, bu da stenmeyen dk frekansl terimler meydana getirir. PCM'de orijinal mesajn her rneinin genlikleri ift deikenli bir numarayla kodlanr, normalde bu numara 8 bittir, ve dier u taraftan alnp zlmesi iin bir dizi "0" ve "1" iletilir.

54

SAYISAL HABERLEME

Alper

DM 'de ift deikenli numarann uzunluu, tek bir bit uzunluunda olan kelime kadardr ve modlasyon algoritmas aadaki gibidir: her rnekleme zamannda, eer rnein genlii bir nceki rnein genliini geiyorsa "1" numaras iletilir, yoksa "0" iletilir. DPCM de her rnek bir nceki ile eletirilir ve genliklerdeki farkllklar ift deikenli numaralara kodlanp (yine normalde 8-bitli bir numara) alcya gnderilir.

Analog puls modlasyonu: PAM, PWM ve PPM


Eer bir mesaj kendi rnek deerleri tarafndan iyi tanmlanm ise, analog puls modlasyon yolu ile iletilir; bu durumda rnek deerleri, her rnek iin bir puls olmak zere, periyodik bir puls dizisi modle eder. Analog puls modlasyonunun pek ok eidi vardr ve terminolojisi henz standartlatrlmamtr. Ancak bizi ilgilendiren eidin isimleri unlardr; puls genlik modlasyonu (PAM), puls genilik modlasyonu (PWM), ve puls pozisyon modlasyonu (PPM). PWM ve PPM ayn zamanda puls zamanlama modlasyonu genel bal ad altnda bir araya getirilmilerdir. ekil 3, tipik bir mesaj ve buna uygun puls modle olmu dalga yaplarn gstermektedir. Anlalmas iin, pulslar dikdrtgen halinde gsterilmiler ve puls sresi de olduka abarlmtr. Dahas, asl modle olmu dalgalar, mesaja kyasla az bir sre geciktirilmilerdir, nk pulslar rnekleme anndan nce retilemezler. ekilde gsterildii zere, modle olmu olan puls parametresi - genlik, sresi veya ilgili pozisyonu - rnek deerlerle doru orantl deiir.

Puls-kod Modlasyonu : PCM, DM ve DPCM


Yukarda belirtilen modlasyon eitleri mesajn analog temsilcileridir. Puls kod modlasyonu (PCM) belirgin bir ekilde, kavramsal ynden ok farkldr: mesajn kodlanm bir grup dijital (keskin genlik) pulslar tarafndan temsil edildii bir dijital modlasyondur. Delta modlasyonu (DM) ve diferansiyal puls kod modlasyonu, (DPCM) PCM'nin deiik birer eidirler. Dijital ilemlerin arkasndaki neden udur: Analog modlasyonda modle olmu parametre durmadan deiir ve mesajn aralna uygun herhangi bir deeri.alabilir. Modle olmu dalga parazit tarafndan bozulduunda alcnn iletilen deeri tam olarak ayrt edebilmesi imkanszdr. Ancak modle olmu parametreye sadece bir ka gizli deer verilmi oduunu farz edin; eer bu deerler arasndaki ayrm, parazitin verdii rahatszla kyasla daha byk ise, alcda kesin olarak hangi belirli deerin gnderildiini anlama ilemi kolaylar. Bunun iin tesadf parazitin etkisi hemen hemen yok edilebilir, bu da PCM'nin arkasndaki genel mantktr. Keskin genlik zellikleri ile ayn sonuca giden uzun ekimli PCM sistemleri yeniden retici tekrarlayclar ierirler; bylece herhangi bir analog iletim eitlerine gre daha fazla bir avantaj elde etmi olurlar. imdi u soru ortaya kyor; bir analog mesajn dijital formda nasl gsteririz? Bu sorunun cevab rnekleme, quantumlama ve kodlamada yatmaktadr. 55

SAYISAL HABERLEME

Alper

56

SAYISAL HABERLEME

Alper

Quantumlama ve Kodlama
PM oluturma elemanlar ekil 4A'da gsterilmitir. Daimi sinyal ilk olarak dk gei ile filitrelenir (neden?) ve rneklenir. rnek deerler sonra bir st rakama tamamlanr veya daha nceden belirlenmi olan bir deere doru quantumlanr. En son olarak da bir ifreleyici quantumlanm olan rnekleri doru DJTAL KODLU KELMELERE dntrr; her rnek iin bir kod kelimesi, ve bunlara karlk gelen anaband PM sinyalini, bir dijital dalga formu halinde retir. ekil 4A'da gsterilen tm ilem ANALOGDAN DJTALE EVR ismini alr. ekil 4B tm ilemi grafik formda zetlemektedir. Her rnek iin bir ka rakam gerektiinden dolay, PCM band genilii mesaj band geniliinden daha byk grnr.

Quantumlama Hatas ve Quantumlama Paraziti


Quantumlama srasnda, mutlaka bir QUANTUMLAMA HATASI yaplr. Bunun nedeni ise her rneklenmi deerin elde bulunan quantumlama seviyesine yuvarlanmasdr (bak ekil 4B). Bir st rakama tamamlama srasnda, bir para bilgi kanlmaz bir ekilde kaybolur ve bu da alcda TAM rnek deerin oluturulmasn imkanszlatrr. Sadece gizli analog deerleri yeniden ina edilebilirler, bunlar da mecburi olarak bir st rakama tamamlanmlard r. ekil 5A, PCM alcsnn DJTAL'den ANALOG'a eviricisinin k sinyalini gstermektedir. Bu sinyal, orijinal sinyalin basamak halinde bir st rakama tamalanmas olarak belirir. Yeniden oluturulmu sinyalin bastrlm QUANTUMLAMA PARAZT orijinal sinyal olduu sylenebilir. Bir sistemdeki quantumlama hatas ve quantumlama parazitinin quantumlama seviyelerinin ykseklii ile alakal olduu, veya tam aksine, orijinal mesaj gstermek iin elde bulunan quantumlama seviyelerinin says ile alakal olduu aka grlmektedir.

Lineer ve Lineer Olmayan quantumlama Taslaklar


Puls-kod sistemlerinin iletim kalitesini gelitirmek ve Quantumlama Parazitini azaltmak iin bir ka alma yaplmtr. Konumalar tamak iin dizayn edilmi sistemlerde, insan sesini temsil eden elektrik sinyalleri, ou zaman "olduka dk" seviyede kalrken yksek genlikte deki sinyallere ok az rastlanmaktadr. Bunun iin dk genlik seviyeleri retmek nemlidir, ancak yksek seviyeli ularn retiminde az bir hata tolerans vardr. Bu da insan sesi iin muntazam olmayan (veya linear olmayan) quantumlama taslann benimsenmesine yol aar, bu durum da, dk seviyeler iin daha kk bir seviye (yksek kesinlilik) ve yksek seviyeler iin de, yksek seviyeler (dk kesinlilik) salar. ekil 6, bu tarz linear olmayan quantumlama projesinin bir rneidir.

57

SAYISAL HABERLEME

Alper

58

SAYISAL HABERLEME

Alper

59

SAYISAL HABERLEME

Alper

Zaman Blm ok Dzeyleme (TDM)


TDM, bir ok sinyal KAYNAI/HEDEF eleri arasnda ayn iletim kolaylklarn (e kablo radyo sistemleri vs.) paylama fikrinden gelmektedir. Her kaynan (bu kaynak bizim durumumuzda PCM ileticisinin A/D eviricisi), iletim kolayln sadece kodlanm rnei gndermek iin gerekli zaman sresinde kullanmasna izin verilir. Kayaynaklar kodlanm rnekleri birbiri ardna gnderir ve dng, en son kaynak kodunu gnderdikten sonra yeniden balatlr. Eer ilem yeteri kadar hzl tekrarlanrsa her iletilen mesajda belirli bir kalite bozukluu meydana gelmez; tab bu da sistemin iyi ekilde dizayn edilmi olmasna baldr. Telekomunikasyon terminolojisinde, bir kaynan dngnn ksa bir parasnda iletim yapmasna ZAMAN BLM ismi verilmektedir. Tek bir mesajla ilgilenen bir kaynak/hedef iftine KANAL ismi verilmektedir. Tek bir multiplexing (tek kanalla iki ynl iletim) dngs srasnda iletim tesisi zerinden iletilen sinyal'e ATI ismi verilmektedir. at, kaynak/hedef iftinin sahip olduu kadar ZAMAN BLMNE sahiptir. (Aslnda atlar kaynak/hedef zaman blmlemesinin daha ouna sahip olan sistemler vardr Ekstra zaman blmlemeleri, ileten utan alan uca yardmc bilgi tamak iindir). TDM iletiminin tekrar elde edilmesi : TDM sinyali, bir tel a zerinden alcya tand zaman, alcnn her zaman aralnda, bilgisini doru bir ekilde hedef kanallara yeniden vermesi iin, bu sinyale atlama veya senkronizasyon bilgisi elik etmelidir. Gereken bilgi at Senkronizasyonu ve Zaman Aral Senkronizasyonunda yer almaktadr. at Senkronizasyonu alcy her yeni at dngs baladnda uyarr. Zaman Aral Senkronizasyonu ise, alcy atnn iindeki her yeni zaman aral (kanal dngsnn baladna dair uyarr. nceki sistemlerde bilgi, at Senkronizasyon bilgisini (Birleik Kanal Sinyallemesi) tama uruna ses kanalnn terk edilmesi ile aktarlrd. Dier sistemlerde senkronize bilgi verilerin iine gmlrd (Kanal Kanal sinyalleme). ou modern sistemlerde senkronize bilgi ve dier yardmc sinyaller bir ka TDM ana iletken hatt iin ayr bir yolu ile tanrlar (Genel kanal sinyalleme).

60

SAYISAL HABERLEME

Alper

B4310B SSTEMNN AIKLANMASI


ekil 7, eitim setinin n grnmn vermektedir. Eitim setinin eitli blok ve modllerinin aklanmas aadaki gibidir: 4 Tonlu Ses Jeneratr Bu aslnda iletim sisteminin bir paras deil sadece yardmc bir cihazdr, ancak ayn birim zerinde eitim setinin kullanmn kolaylatrmak iin temin edilmitir. Bu modl, seviyeleri 0'dan yaklak olarak 8 Vpp'ye kadar ayr ayr ayarlanabilen 2 sins dalga test sinyali temin etmektedir.

61

SAYISAL HABERLEME

Alper

62

SAYISAL HABERLEME

Alper

Sins dalgalar, alt blmler tarafndan genel bir kare dalga kaynandan elde edilirler; bunun nedeni ise 2720, 1380, 760, 3340 Hz de (nominal deerleri) kare dalga elde etmektir. Bundan sonra kare dalgalar, sins dalga elde etmek iin dk seviyede filtreden geirilirler. Bu ilemin avantaj eitim seti ile allrken belli olur: 4 test sinyalinin birbirleriyle sabit aralklarda duraklama ilikileri vardr; ve bu da dalga yaplarnn osiloskopta dzgn ve sabit grnmelerini salar. Birbirleri ile ilikisi olmayan 4 sinyalin kullanm sinyallerin kolay bir ekilde gzlemlenmesini zorlatrr. Eer ihtiya varsa, hem ana osilatrn frekans, hem de test sinyallerinin maksimum genlii, eitim setinin iindeki cihaz tarafndan ayarlanabilir. Giri Amplifikatr/Genlii ve Frekans Snrlayclar Bu blok, multiplexer 'in d evreye seviye adaptasyonunu ve balantsn temin eder. Bunun yan sra, amplifikatrler sonraki ksmlarn fazla yklenmesine kar genlik kstlamas (doruklar keserek) temin eder. Ayn zamanda, konuma aralnda band snrlamas temin eder (yaklak 300'den 3000 Hz 'ye kadar). Bu durum, bu klavuzun birinci blmnde "Aliasing" isimli pararafta anlatlanlar ile balantldr. st frekansn kesilmesi tek kutuplu, dk filtre seviyesi tarafndan yaplr; bylece geriye, yksek frekansl paralar rencilerin Aliasing kavramn incelemeleri ve aratrmalar iin braklmaktadr. A/D eviricileri Her kanal iin bir evirici temin edilmitir. Bu cihazlar monolitik biimde entegre olmu cihazlardr. Bu cihazlar 0 ile +5 V aralndaki analog girilerine 0 ile 255 arasnda deien 8 bitli dijital kod temin ederler. evirme lineerdir (cihazlarn retim kesinlilii iinde olmak kaydyla), bylece quantumlama basama 5V/256=19.5 mV 'ye tekabl eder. A/D eviricileri, saniyede 40 K evirme ilemi yapabilen hzl cihazlardr, ve bunlarn blok emalar ekil 8 de gsterilmektedir. Bunlar "serbest alma" modunda alrlar; yani giri sinyali zerinde daimi evirim yaparlar ve kta uygun olan kodu temin ederler (belli bir "eviri gecikmesi" vardr). Dijital Multiplexer Bu fonksiyonel blok (bak ekil 9) zamanlama jeneratrnden alnan komutlar zerine, A/D eviricisinin klarndan (birer birer) Paralel'den Seri'ye olan eviricinin girilerinin yolunu daireler halinde aar. Aslnda bu blok fiziksel olarak A/D evirici bloundan ayrt -edilemez, nk dzeyleme (multiplexing), A/D eviricisinin ktlarnn seri halinde elde edilmesi demektir. Tm k portlar (her biri 8 bit) paralel olarak balanmtr ve P/S eviricisinin giri portuna kna giderler. Paralel' den Seri'ye evirim Bu "Paralel ieri/Seri dar" eidinin bir Deiim Kaydedicisidir. P/S eviricisi zamanlama jeneratrnden iki sinyal alr: bir tanesi multiplexerdan verilen sekizlinin (bir adet 8 bitli) PARALEL GRN salamak iin' her zaman aralnn balangcnda beliren ksa bir pulstur.

63

SAYISAL HABERLEME

Alper

64

SAYISAL HABERLEME

Alper

65

SAYISAL HABERLEME

Alper

kinci sinyal, alnan sekizliyi seri halinde deitirmesi iin bir zaman kesiminin zaman aralna eit aralklarla yerletirilmi olan bir dizi 8 pulsdan olumaktadr. Btn bitler yerlerini aldktan sonra bir sonraki zaman blm balar: yeni bir Paralel Giri A/D eviricisinden alnan bir sekizlinin ban eker ve bu byle devam eder. Seri bit sralamasnda En nemli Bit ilk k olandr. Bir sonraki basamak tampon ykseltmesi veya hat ykseltmesidir, ancak blok emasnda gsterilmemitir. TX Zamanlama Jeneratr gerekli olan tm zamanlama sinyallerini temin eder. Bu sinyaller unlardr: T1, T2, T3, T4 : kare dalgalar, devir sreleri %25, her biri bir ncekinden 90 faz gecikmeli olarak deiirler (1 . ksma bakn, paragraf "Zaman Blm Multiplexing"). 4 sinyalin her biri dijital Multiplexerin ilemlerini kontrol etmek iin sra ile harekete geen dar pulslar halinde belirirler. at Senkronizasyonu ve Bit Senkronizasyonu : bu sinyaller iletici ierisinde alcnn senkronize olmasn salarlar, bylece ileticinin uygun giriinde alnan sinyali her kanal kna yeniden vermesi iin alcnn TDM sinyalini doru bir ekilde de- multiplex yapmasn salarlar. Bu sistem TDM sisteminin 4 kanall eitim modeli olduundan ve her kanaln ses frekansn geiren bant (300 den 3 KHz ye kadar) olduundan, her kanaln normal rnekleme oran 8 KHz dir (Birinci ksmdaki Shannon 's teorisine bakn), ve bunun iin TDM ileminin nominal zamanlamas 4 kanal X 8 KHz = 32 KHz dir. rencinin iletim kalitesinin rnekleme oranna olan ilikisini aratrmas iin ileticinin ana osilatr yaklak olarak 20 ile 40 KHz aralnda deiken hale getirilebilir. RX Zamanlama Jeneratr Bu blok, iletici tarafndan verilen senkronize bilgiyi alr ve ileme sokar. BIT Senkronize sinyalinin nde gelen kenarnn, iletici tarafndan verilen her seri bit'in balangcn iaretleyen bir puls olduunu unutmayalm. ereve Senkronizasyonu ise nde gelen kenar, her yeni TDM atsnn balangcn belirten bir pulstur. Bu puls neredeyse Kanal 1'in zamanlama pulsu olan T1'e tekabl eder. Bu zamanlama pulsu da her TDM dngsnde ilk olarak iletilendir. Bunun iin bir atda 8 bit X 4 kanal = 32 bit vardr. Seriden Paralele evirim Bu blok, ileticinin P/S eviricisinin yapt ilemin tam tersini yapan bir dier Deiim Kaydedicisidir. S/P eviricisi, RX zamanlama jeneratrnn vermi olduu zamanlamalar zerine SER ER/PARALEL DIARI tarznda alr. RX PCM terminalinden gelen her yeni bit seri biimde deitirilir. 8 bitten oluan bir grup (4 analog giri mesajlarnn birine tekabl eden) hazr olduu zaman, PARALEL DIARI komutu yeni paralel sekizlisinin D/A eviricisine verilmesini salar ve dng baka bir sekizli iin yeniden tekrarlanr. Akca, RX jeneratrnden alnan zamanlamalarn doru olmas ilemlerin de doru yaplmas ve ileticiye mkemmel bir ekilde iletilmesi demektir.

66

SAYISAL HABERLEME

Alper

67

SAYISAL HABERLEME

Alper

letilen ve alnan at arasnda bir bitin kaymasnn ne demek olduunu tahmin edin: bu durumda sekizliden bir bit kaybolur, arka veya n pozisyona kaym olur, ve bir bit de bir nceki, veya bir sonraki sekizliye eklenmi olur. Bu durumda da, rnekler tannmaz bir ekil alrlar. D/A eviricisi Bu yine monolitik IC tabanl bir devre bloudur. Bunun grevi girdi sekizlilerini hzl bir biimde 256 mmkn kt analog seviyelerinden birine evirmesidir. Analog Demultiplexer Bu ksm, tam durum anahtarlar olan, RX zamanlama jeneratrnden alnan komut zerine sra ile alan 4 analog anahtar ierir. Rx'den alnan komut rnekleri uygun k amplifikatrlerine ve filtrelere gnderir. k Amplifikatrleri ve Flitreleri Bunlar orijinal kanal sinyalinin yapsn yeniden ina eden, dk gei seviyeli flitrelerden nce gelen entegratr grevini yaparlar.

DENEYLER
DENEY No. 1 - ETM SETNN ALIMA EKL
ekil 11, eitim setinde yaplan balantlar gsterir. letim zamanlamalar: iki yollu osilaskopta dalgayaplar T1, T2, T3, T4, FR SYNC ve CH SYNC grntlenir, osilaskopun birinci kanalnda ie BIT sync sabit bir ekilde belirir. Ayn Y1'de harekete geirin. Her sinyalin dalga yaplarn inceleyin, ln ve kaydedin ve birbirleri aralarndaki zamanlama ilikileriri tartn. 4 tonlu jeneratr: F1'i, osilaskopun Y1'inde grntleyin. Y1'i harekete geirin. F1 deki Y2 probunu f4'e tayn, seviye kontrollerini yapn ve frekanslar ln. 4 test sinyalinin sabit faz ilikisini gsteren resmin sabitliini inceleyin. Giri amplifikatrleri: harici sins dalga jeneratrleri yardmyla Kanal 1 giriine, (eitim seti zerinde CH1 olarak belirir) 1 KHzlik ton uyarlayn. Osiloskop probunu bu sinyalin zerine yerletirin, ve prob 2'yi de uygun giri amplifikatrnn kna yerle~irin. Kesilme (amplitd kstlanmas) olana kadar uyarlanan sinyalin seviyesini ykseltin. Seviyeyi yeniden, dayanlabilir bir deer iin ayarlayn, sonra ton jeneratrnn frekans kontroln giri amplifikatrnn bant kstlama zelliini kefetmek iin tayn. Sistemin iine yerletirilmi olan F1 sinyalini sadece CH1'e uyarlayn (daha az parazit duymak iin CH2, CH3, CH4 klarn etkisiz hale getirmek iin kapatabilirsiniz). Y1 ve osiloskopun tetii at Sync ile btn test terminalleri zerindeki sinyalleri Y2 ile inceleyin, sonra incelenen dalga yaplarnn her ynn aklayn ve kaydedin. Siz TX frekans kontroln altrrken, dalga yaplarnn nasl deitiklerini inceleyin ve kaydedin. Ayn zamanda, alcnn CH1 kndaki yeniden oluturulmu sinyalin kalitesini de inceleyin. 43 68

SAYISAL HABERLEME

Alper

F4' (nominal olarak 2720 Hz de) nam dier kavramn incelemek iin bir test girii yerine yerletirin ve TX saat frekans kumanda dmesini altrrken yeniden oluturulmu sinyali inceleyin. Bu testi F4 yerine F1'i giri olarak alarak tekrarlayn. Bu frekans da nam dier (aliasing) dikkate alnmaz bir durumdadr. Nedenini aklayn. Alcda senkronizasyonun kaybolma etkilerini aadaki ekilde inceleyin: Sadece CH1'e F1 uyarlayn (CH2, CH3, CH4 girileri topraklama iin ak veya kapal). Osiloskopun Y1 inde, harici tetik FR Sync zerinde olmak kaydyla, alcnn CH Sync sinyalini grntleyin. Osiloskopun Y2sinde alcnn CH1 ktsn grntleyin. Sistem alr haldeyken, ileticiden alcya olan ereve Sync mar kablosunu karn. Alc bir sre daha almaya devam eder (alma sresi saniyenin bir ksmndan bir ka saniyeye kadar olabilir), fakat daha nceden atsenkronize olduundan, senkronizasyonu kaybeder ve CH1 k sinyali bunu takiben akllln kaybeder. Bu durumun ayns BT SYNC balants geici olarak kesildii zaman da meydana gelir.

69

SAYISAL HABERLEME

Alper

DENEY No. 2 - ZAYIFLATMA VE GRLT LE PCM SSTEMNN ALIMASI


Bu altrma B4350 iletim kanal simlatrnn kullanmn gerektirir. ki modl (843108 ve 84350) ekil 12 de gsterildii gibi birbirlerine balanmaldrlar. lk olarak F1'i CH1'e k sinyali olarak uyarlayarak PCM sisteminin performansn deneyin ve alcnn CH1 kn, yol zayflatmalarn deiik tarzlarda ilerleterek inceleyin ve yapay ses kontrollerini (84530'u RF parazit iin deil de BB paraziti iin ayarlayn) de inceleyin. Yeniden oluturulmu sinyalin aklll aniden kaybolana kadar, PCM iletimi zayflatmalardan (ve grlt/zayflatma ortamlarndan) yeterli derecede korunur olarak grnr. Bu olay rencilere FM analog sistemlerinde gelien "eik etkilerinin" benzeri arm yapmaldr. Programlama ve nceden gerekli Olanlar Bu eitim setinde ele alnan konularn ilenmesi ve anlalmas ilk nce teori kursundaki PCM konularnn gzden geirilmesini gerektirir. renciye zellikle 843. ailesinin bu konuya adanm olan B4310A eitim setinin Analog Puls Modlasyon teknikleri ile daha nceden alm olmas tavsiyesi verilmektedir.

Gvenlik
843108, personel ve cihazn gvenliini ilgilendiren gerekli standartlar ile ina edilmitir. Modl, dk voltajl, dk g kayna tarafndan altrlr. Gerekli akm kstlamalar ve fazla yklemelerden korunmak iin 84190 g kaynan kullann. Modln giri ve klar renciler tarafndan, ksa devre ve yabanc potansiyaller gibi yanl kullanmlara kar korunmutur.

70

SAYISAL HABERLEME

Alper

71

SAYISAL HABERLEME

Alper

B4330 DELTA MODLASYON DENEY SET


DELTA MODLASYONU, TEMEL KAVRAMLARIN TEKRARI
Genel konular
Deneysel veriler ve matematiksel fonksiyonlarn erileri, her ne kadar izerken belirli sayda rnek noktalar kullanlarak yaplm olasalar da, daimi eri olarak grnrler. Eer bu kesik noktalar veya rnekler, birbirlerine yeteri kadar yaknlar ise bunlar birletirerek dzgn bir eri izilebilir ve aralarndaki deerlerin belli bir doruluk derecesine kadar interpolasyonu yaplabilir. Bu nedenle daimi erinin, rnek noktalar tarafndan en uygun biimde anlatlan eri olduu sylenebilir. Buna benzer bir durum da, belirli artlar salayan elektrik sinyallerinin o anlk uygun bir rnek kmeden yararlanlarak elde edilmesidir. Bu durumda eer rnekleme teorisi bize gerekli koullar sylyorsa bizim, sinyalleri devaml gndermek yerine meydana gelen rnek deerleri iletmemiz yeterli olacaktr. Bu da puls modlasyonudur. Puls modlasyonu ve tayc dalga modlasyonu arasndaki tek nemli fark udur: tayc dalga modlasyonunda, modle olmu dalgann baz parametreleri mesaj ile devaml olarak deiirler; puls modlasyonunda ise, her puls'un baz parametreleri mesajn belirli rnek deerleri tarafndan deitirilirler. Genelde pulslar, aralarndaki zamana kyasla olduka ksadrlar, bylece puls modlasyonu yaplm bir dalga ou zaman "kapaldr" (off). Bu zellikten dolay, puls modlasyonu, Tayc Dalga (Carrier Wave, CW) modlasyonuna gre daha fazla avantaj sunmaktadr. lk olarak, iletilen g devaml olarak gnderilecei yerine kk paralar halinde iletilebilirler. Bu da sistem mhendisine cihazr seerken biraz daha tolerans ve serbestlik tanr nk yksek gle alan mikrodalga tpler ve lazerler gibi cihazlar sadece pulslarla altrlrlar. kincisi, pulslarn aralarndaki zaman aralklar dier mesajlarn rnek deerleri ile doldurululabilir , bylece birok mesajn bir iletiim sistemi zerinden iletilmesine izin verir. Zaman konusundaki byle bir multiplexing'e Zaman Blm Multiplexing (Time Division Multiplexing, TDM) ad verilir. Puls ve CW modlasyonu arasndaki bir baka fark da pulslu dalgalarn yeterli DC ve dk frekans ierii tayabilmeleridir. Bu yzden iyi bir iletim de ikinci bir ilem gereini dourur, bu da CW modlasyonudur. Bu ilem tam bir frekans dnm temin eder. Bu durumda, puls modlasyonu bildiimiz modlasyondan daha ok mesaj ilem tekniidir. Daha dorusu, puls modlasyonun~n kullanm en ok TDM iin bir mesaj ilemcisi olmasdr. ki temel puls modlasyon eidi vardr: puls modlasyonu, puls genilii, veya puls pozisyonu gibi analog olanlardr ki linear modlasyona bir bakmdan benzemektedir; ve ikincisi de digital veya kodlanm pulslardr, bunlarn hi bir CW eiti yoktur.

72

SAYISAL HABERLEME

Alper

B43 eitim setleri iinde 84310A paneli, ilk eit olan analoglarla ilgilenirken dier paneller 843108 (PCM) ve 84330 (Delta Modlasyonu), belirli tip puls kodlanm modlasyonlarla ilgilenmektedirler. Her iki tip pulslu iletim iin de ana ilem, mesaj dalga ekillerinden meydana gelmi rnek deerlerdir. Biz de tekrarmz bu noktadan balayarak yapacaz.

rnekleme
ekil 1 A daki basit devreyi gz nne aln. Anahtar, belirli aralklarla rnekleme Oran olan fs deki iki kontak arasnda deimektedir. ki baarl rnekleme pulsu arasndaki zaman aralna rnekleme Sresi Ts = 1 / fs denmektedir. Kontan ak pozisyonda kalma sresinin uzunluu T ile belirtilmitir. ekil 1 B, sonuta meydana gelen dalga eklini gstermektedir: orijinal dalga yaps, anahtarn ilem orannda "kesik kesik" belirir, fakat hala znde "tannabilir" durumdadr. Biz ileride orijinal sinyalinin bilgi ieriinin kaybolmama koullarn aratracaz.

Bandgenilii ve tayflar (spektrumlar)


Keskin kenarl pulslarn klarndaki sinyallerin mevcudiyeti, rnek olarak alnm sinyal tayfnn orijinalden daha geni olduunu ima etmektedir ve bunun iin iletim kanalnn orijinal sinyale gerekenden daha geni bir bandgeniliine sahip olmas gerekmektedir, bu durum da ekil 1 B'de ak bir ekilde gsterilmitir. ansl olarak geni-band iletim maddesi, gn getike daha fazla kullanma girmektedir (mikrodalga frnlar, lazerler, fiber optikler vs.) ve ayn zamanda, puls modlasyon sistemlerinin tabiatnda olan bandgenilii "fazlalklar" dier tekniklerle dengelenmi olurlar, bunu da daha sonra greceiz. Anahtar tarafndan yaplan ilemlere eitli isimler verilmektedir: tek ulu anahtarlama, tek kutuplu kesme vs., bunlardan bazlardr. Bir iletiim mhendisine gre anahtar, dk-grev-devirli karadalga ile orijinal sinyalin "linear olmayan bir karmn" gerekletirir. ekil 2A, bizim gz nnde bulundurmakta~olduumuz orijinal sinyal bandnn fM'e snrlanm olan mmkn frekans tayfn temsil etmektedir. rnekleme frekans fs'de tayf karedalga ile linear olmayan bir karmadan sonra ekil 2B deki formu alr. Tayf parasnn kab ok iyi bilinen "an ekilli" eridir, bu da karadalga tayfnn tipik bir zelliidir.

Shannon'un Teorisi
C. E. Shannon, Bilgi Teorisinin babasdr. Ondan sonraki teorem'e rnekleme Teoremi ismi verilmitir ve bu teorem, rnekleme ileminden geen bir sinyalin orijinal bilgi ieriklerinin korunmas konus~nda ksaca iki nemli koul belirtmektedir: rnekleme genilii (ekil 1 B deki T) ksa olmaldr; nerdeyse sfra yakn olmaldr. rnekleme aral yle olmaldr ki, rnekleme frekans (fs = 1/T) en azndan orijinal sinyalin tayfndaki maksimum frekans bileiinin iki katna eit olmaldr.

73

SAYISAL HABERLEME

Alper

Bu koullardan ikincisi en nemli olandr. Bu koul, verilen orijinal bir sinyalin minimum rnekleme orann doru bir ekilde iletilmeye, veya tam aksine, fs orannda bir sistem rneklemesi verilmi ise orijinal sinyal iin maksimum iletilebilir frekans bileiklerini belirtir. Bu teoremin ileme konulmas yksek matematik ierir ve bu klavuzun alan dnda kalr. Fakat bu teoremin aklanmas aadaki pararafta yaplacaktr.

74

SAYISAL HABERLEME

Alper

75

SAYISAL HABERLEME

Alper

Nyquist 'in Oran


Bir nceki paragrafn koulunu salayan rnekleme frekansna Nyquist Oran ismi verilmektedir. smini bu durumu zen bir matematikiden almtr. Bunu anlamak iin ekil 2B'ye bakn. Bu ekilde biz yava yava rnekleme frekans fs yi azalttmz dnyoruz. A ve B'nin karlatklar yerde bir noktaya ulalr. Daha aa gidildiinde, tayfn iki kesimi birbirlerinin zerine geme ve karma eilimi gsterirler. Bu andan itibaren sinyalin yeniden oluturulmas mmkn olamaz. En son snr A ve B'nin karlatklar yerdir, yani; fm = fs - fm veya fs = 2fm

Aliasing
Yukardaki pararafta da tartld zere, bir rnekleme sistemi zerinden iletilecek olan sinyalin, band-snrl olmas arttr. Bir sinyalin fm'in stndeki (bak. ekil 2A) frekans ierii kk ve bilgi aktarabilmek iin o kadar nemli deilse, bu sinyal band snrl olarak bilinir. Bu koul, rnekleme durumlar iin geerli deildir; nk fm'in stndeki herhangi bir frekans ierii ister istemez tayfl paralarn birbirleri zerine geme etkisi yaratr. Yeniden yaplma esnasnda, orijinal olarak nominal mesaj bandnn dnda olan frekans ktlar da daha dk frekanslar olarak belirirler. Bu aa doru olan firekans evirim olay, bir frekans paras az miktarda rneklenmi olduu zaman meydana gelir, yani fm<2fm, ve bu duruma aliasing ismi verilir. Aliasing etkisi, ideal olmayan yeniden ina edici flitrelerce gnderilen taklit frekanslardan daha ciddidir, nk bu ekilde gnderilen frekanslar mesaj bandnn dna derler ama alias olmu paralar mesaj bandnn iine debilirler. rneklemeyi gndermeden nce mesaj elden geldii kadar filtrelenmelidir; ve eer gerekirse rnekleme nominal Nyquist oranndan daha fazla yaplmak kayd ile aliasing gerekleir. Aliasing olayyla ilgili olarak, rnekleme sistemlerindeki bozukluklarn dier bir nedeni de Shannon'un teoremininin ilk koulunun pratikte tamamen salanamamasdan dolaydr; nk gerek sistemler ksa fakat sfr olmayan bir dizi rnekleme pulslar ile alr. Bunun anlam, rneklenmi sinyalin tayfnn ekil 2B'deki idealden daha farkl olmasdr. zelde tayf genliklerinin orjinal an ekilli erisinin dnda "kuyruklar" belirir. (Eer bunu anlamanz gerekiyorsa, teorik ders kitabndaki deiik geniliklikteki kare dalga dizi pulslarn Fourier tayfn yeniden gzden geirin). Aliasing ilemine benzer bir prosedr ile, yeniden oluma srasnda kuyruklar st ste binerler ve gereksiz olan "salnm" paralar retilir. Bir baka deyile 76

SAYISAL HABERLEME

Alper

rneklemede kullanlan kare dalgalar, rneklenen sinyale karan harmonikler iermektedirler, bu da istenmeyen dk frekansl terimler meydana getirir. PCM'de orijinal mesajn her rneinin genlikleri ift deikenli bir numarayla kodlanr normalde bu numara 8 bittir, ve dier u taraftan alnp zlmesi iin bir dizi "0" ve 1 retilir. DM'de ift deikenli numarann uzunluu, tek bir bit uzunluunda olan kelime kadardr ve modlasyon algoritmas aadaki gibidir: her rnekleme zamannda, eer rnein genlii bir nceki rnein genliini geiyorsa "1" numaras iletilir, yoksa "0" iletilir. DPCM de her rnek bir nceki ile eletirilir ve genliklerdeki farkllklar ift deikenli numaralara kodlanp (yine normalde 8-bitli bir numara) alcya gnderilir.

Analog puls modlasyonu PPM, PWM ve PPM


Eer bir mesaj kendi rnek deerleri tarafndan iyi tanmlanm ise, analog puls modlasyon yolu ile iletilir; bu durumda rnek deerleri, her rnek iin bir puls olmak zere, periyodik bir puls dizisi modle eder. Analog puls modlasyonunun pek ok eidi vardr ve terminolojisi henz standartlatrlmamtr. Ancak bizi ilgilendiren eidin isimleri unlardr; puls enlik modlasyonu (PAM), puls genilik modlasyonu (PWM), ve puls pozisyon modlasyonu (PPM). PWM ve PPM ayn zamanda puls zamanlama modlasyonu genel bal ad altnda bir araya getirilmilerdir. ekil 3, tipik bir mesaj ve buna uygun puls modle olmu dalga yaplarn gstermektedir. Anlalmas iin, pulslar dikdrtgen halinde gsterilmiler ve puls sresi de olduka abartlmtr. Dahas, asl modle olmu dalgalar, mesaja kyasla az bir sre geciktirilmilerdir, nk pulslar rnekleme anndan nce retilemezler. ekilde gsterildii zere, modle olmu olan puls parametresi - genlik, sresi ve a il ili pozisyonu - rnek deerlerle doru orantl deiir.

Puls -kod Modlasyonu : PCM,DM ve DPCM


Yukarda belirtilen modlasyon eitleri mesajn analog temsilcileridir. Puls kod modlasyonu (PCM) belirgin bir ekilde, kavramsal ynden ok farkldr: mesajn kodlanm bir grup dijital (keskin genlik) pulslar tarafndan temsil edildii bir dijital modlasyondur. Delta modlasyonu (DM) ve diferansiyel puls kod modlasyonu, (DPCM) PCM'nin de birer eididirler. Dijital ilemlerin arkasndaki neden udur: Analog modlasyonda modle olmu parametre durmadan deiir ve mesajn aralna uygun herhangi bir deeri alabilir. Modle olmu dalga parazit tarafndan bozulduunda alcnn iletilen deeri tam olarak ayrt edebilmesi imkanszdr. Ancak modle olmu

77

SAYISAL HABERLEME

Alper

parametreye sadece bir ka gizli deer verilmi olduunu farz edin; eer bu deerler arasndaki ayrm, parazitin verdii rahatszla kyasla daha byk ise, alcda kesin olarak hangi belirli deerin gnderildiini anlama ilemi kolaylar. Bunun iin tesadf parazitin etkisi hemen hemen yok edilebilir, bu da PCM'nin arkasndaki genel mantktr. Keskin genlik zellikleri ile ayn sonuca giden uzun ekimli PCM sistemleri yeniden retici tekrarlayclar ierirler; bylece herhangi bir analog iletim eitlerine gre daha fazla bir avantaj elde etmi olurlar. imdi u soru ortaya kyor; bir analog mesajn dijital formda nasl gsteririz? Bu sorunun cevab rnekleme, quantumlama ve kodlamada yatmaktadr.

78

SAYISAL HABERLEME

Alper

Quantumlama ve Kodlama
PM oluturma elemanlar ekil 4A'da gsterilmitir. Daimi sinyal ilk olarak dk gei ile filitrelenir (neden?) ve rneklenir. rnek deerler sonra bir st rakama tamamlanr veya daha nceden belirlenmi olan bir deere doru quantumlanr. En son olarak da bir ifreleyici quantumlanm olan rnekleri doru DJTAL KODLU KELMELERE dntrr; her rnek iin bir kod kelimesi, ve bunlara karlk gelen anaband PM sinyalini, bir dijital dalga formu halinde retir. ekil 4A'da gsterilen tm ilem ANALOG 'dan DJTAL 'e EVR ismini alr. ekil 48 tm ilemi grafik formda zetlemektedir. Her rnek iin bir ka rakam gerektiinden dolay, PCM band genilii mesaj band geniliinden daha byk grnr.

Quantumlama Hatas ve Quantumlama Paraziti


Quantumlama srasnda, mutlaka bir QUANTUMLAMA HATASI yaplr. Bunun nedeni ise her rneklenmi deerin elde bulunan quantumlama seviyesine yuvarlanmasdr (bak ekil 4B). Bir st rakama tamamlama srasnda, bir para bilgi kanlmaz bir ekilde kaybolur ve bu da alcda TAM rnek deerin oluturulmasn imkanszlatrr. Sadece gizli analog deerleri yeniden ina edilebilirler, bunlar da mecburi olarak bir st rakama tamamlanmlardr. ekil 5A, PCM alcsnn DJTAL'den ANALOG'a eviricisinin k sinyalini gstermektedir. Bu sinyal, orijinal sinyalin basamak halinde bir st rakama tamalanmas olarak belirir. Yeniden oluturulmu sinyalin bastrlm QUANTUMLAMA PARAZT orijinal sinyal olduu sylenebilir. Bir sistemdeki quantumlama hatas ve quantumlama parazitinin quantumlama seviyelerinin ykseklii ile alakal olduu, veya tam aksine, orijinal mesaj gstermek iin elde bulunan quantumlama seviyelerinin says ile alakal olduu aka grlmektedir.

Delta Modlasyonu
DM, geleneksel PCM'den de te, her iki iletim ve alm ucunda bulunan terminal cihazlarnn salad kolaylk avantajlarn sunmaktadr. Bu gerek, bu metodun dier zellikleri ile beraber (sonradan da grlecei zere) bu teknie gsterilen ilginin nedenidir. PCM sistemlerinde her rneklenen deer bir seri ift deikenli rakamla kodlanr. Her ift deikenli puls kmesi, uygun quantumlanm rnek deerlerin incelenmesini salayacak derecede yeterli bilgi vermektedir. Bundan dolay sistemin hafzas yoktur. Delta modlasyonu ile gemi bilgilerin bilinmesi, kodlama tekniini ve meydana gelen sinyal formatn kolaylatrmada kullanlr. Sinyal ilk olarak kesik seviyelere quantumlanr, fakat orijinal fonksiyona basamak yaklamnda her basaman ebat sabit olarak korunur. Yani, quantumlanm olan sinyal her gei annda sadece bir quantumlama seviyesinde hareket edebilecek ekilde kstlanmtr. Bu basamaklarn yerleri rnekleme anna uyacak ekilde kontrol edilmektedirler. Bylece, her rnekleme noktasnda quantumlanan dalga ekli ya standart basamak ebatnda ykselmeli veya bu miktarda alalmaldr. Quantumlanan sinyal her rnekleme noktasnda mutlaka deimelidir. 79

SAYISAL HABERLEME

Alper

80

SAYISAL HABERLEME

Alper

Bu sinyalin sabit kalmasna izin verilmemektedir nk sabit kald takdirde ortaya olaslk kmaktadr, bu durumda da ift deikenli iletiim tekniklerinin kullanlmas reddedilmi olur. Bu quantumlama ileminin bir rnei ekil 6 da gsterilmitir. Quantumlama ilemi meydana geldikten sonra quantumlanm olan sinyalin iletimi ift deikenli iletiim durumuna gelmektedir. Sadece '1' ve '0' lar dizisi iletilir. 1 pozitif bir iletimi gsterirken 0 da negatif bir iletimi gsterir. ekil 6 rnei iin iletilen bit kmesi aadaki gibi olacaktr: 111110000111111100000 Bir Delta modlatr (kodlaycs) basamak jeneratr ve karlatrc kullanarak ina edilebilir. Her rnekleme annda jeneratr kts, giri dalga ekli ile kyaslanr. Eer girdi basamak fonksiyonundan byk ise pozitif bir basamak balatlr. Eer girdi basamaktan kk ise negatif bir basamak meydana gelir. ekil 7 modlatrn blok emasn gstermektedir. ekil 8, basamak jeneratr yerine entegratr kullanan bir dier DM modlatrnn blok emasn gstermektedir. Entegratr, yukar veya aa doru olan her basaman pozitif veya negatif girdi pulslarnn sonucu olan, orijinal mesajn basamaa benzer bir yaklan retir.

81

SAYISAL HABERLEME

Alper

Delta-modle olmu bir dalga ekli iin olan demodlatr sadece bir basamak jeneratrdr (veya entegratrdr). Eer 1 alnrsa, basamaklar pozitif bir biimde artar. Eer 0 alnrsa, basamak negatif bir biimde artar. Basamak ktlarn daimi bir fonksiyona dntrmek iin jeneratr genelde dk geili bir filtre tarafndan takip edilir. Bu ekil 9 da gsterilmitir. Delta modlasyonunu en etkili ekilde kullanmann anahtar basamak ebat ve rnekleme periyodu olan iki parametredir. Bunlar yle seilmelidirler ki basamaklarn doru bir biimde sinyali takip edebilmeleri iin sinyalin ok abuk deimemesi gerekmektedir. Eer basamaklar sinyaldeki deiiklikleri takip edemezler ise bu durum fazla yklenme olarak bilinir. Sinyalin tanmlanabilir st frekans kesim deeri olduundan biz en hzl oranda deiebildiini biliyoruz. Ancak sinyaldeki mmkm olan en hzl deiikliin sebebini izah etmek iin rnekleme frekans ve/veya basamak ebat ykseltimelidir. rnekleme frekansnn ykselmesi delta modle olmu (kodlanm) dalga eklinin iletimi iin daha byk band genilii kullanma gereini dourur. te yandan, basamak ebatn ykseltmek quantumlama hatasn arttrr. Yani, fonksiyonu olan basamak yaklam, basamak ebat arttka kuvvetsiz olur. Bu durum en belirgin fonksiyon hemen hemen sabit olduu durumlarda olur. ekil 10, basamak ebatnn zayf seeneinin sonularn gstermektedir. PCM durumunda da olduu gibi quantumlama ilemi, alcda yaplan ilemler sonucunda bile iptal edilemiyecek hata ekli meydana getirir. quantumlanm (basamak yaklam) fonksiyon ve orijinal mesaj arasnaki fark quantumlama parazidi olarak tanmlanr.

82

SAYISAL HABERLEME

Alper

83

SAYISAL HABERLEME

Alper

84

SAYISAL HABERLEME

Alper

Uyarlanabilir Delta Modlasyonu


Band geniliini arttrmadan temel Delta modlasyon sisteminde baz performans geliimi yapmak mmkndr. Bu gibi gelimeler basamak ebatnn rakama deil de durumda adapte oduu zaman fark edilir. Bunun iin sinyalin yava bir biimde deitii periyodlarda basamak ebat artar ve bylece quantumlama hatas azaltlm olur Sinyalin hzl bir ekilde deitii periyodlarda basamak ebat artar. Byle bir sisteme Uyarlanabilir Delta Modlasyonu (Adaptive Delta Modulation ADM) ismi verilmektedir. Bu ayn zamanda bir eit DeikenEimli Delta Modlasyonudur (Variable Slope Delta Modulation VSDM). Tabi ki letilen basamak fonksiyonunun alc tarafndan yeniden ina edilmesi ve her basaman ebatn bilmesi gereklidir. Bu nedenle basamak ebatn kontrol eden faktr hem ileticide hem de alcda deiken olmaldr. Bu son noktay aacak olursak adapte olabilen bir sistem dnn. Basaman ebat asl sinyal ve basamak fonksiyonu arasndaki farka eitlenir. Bu durumu temsil eden bir rnek ekil 12 de gsterilmitir. Basamak ebatlarnn iletilen ift deikenli rakamlar serisine dayand bir sistem dnelim. Yava deiim periyodlar srasnda iletilen bitlerin sras, quantumlanm dalga eklinde arla kamay telaffi etmek iin 0 ve 1 arasnda gidip gelir. abuk deiim periyodlar srasnda basamak fonksiyonu yakalamaya alr. Bunun iin orijinal fonksiyonun artmasna ve alalmasna dayanarak iletilen bit serisi 1'ler veya 0 'lar dizisi ierir. Yaplan gzlem, allabilir adapte olan bir sistemin anahtardr. Eer verilen bir bit dizisinin uzunluu eit sayda 1 ve 0 ierirse basamak ebat der. Eer dizede 0'dan ok 1 var ise (veya tam tersi) basamak ebat ykselir. Basamak ebat sadece bit dizesine bamt olduundan ayn adaptasyon ilemi alcda yeniden retilir. Asl basamak ebat kontrol, entegratr tarafndan yaplr. Entegratr, .bitleri (0'lar ve 1'ler) sabit periyod ierisinde toplar. Eer toplam periyod ierisindeki bitlerin yarsndan deiik ise basamak ebat artar. Toplam bittlerin yar saysna yaklatka basamak ebat da sfra yaklar. Pratikte bit toplam deiken kazanl amplifikatre verilen bir voltaja evirilir. Giri voltaj, periyod ierisindeki eit 0 ve 1'lere karlk geliyorsa amplifikasyon minimum olur. Amplifikatr basamak ebatn kontrol eder. Uyarlanan DM, geleneksel DM'den daha iyi bir performans geliimi salar. Verilen bir sinyalin (rnein telefon sinyali) ayn kalite iletimi iin gereken bit oran DM 'den ADM 'ye: giderken olduka azaltlr (%50 kadar).

85

SAYISAL HABERLEME

Alper

B4330 SSTEMN ANLATIMI


ekil 13, deney setinin n grnn ve blok emasn gstermektedir. eitli bloklarn fonksiyonlar aada belirtilmitir:

86

SAYISAL HABERLEME

Alper

87

SAYISAL HABERLEME

Alper

88

SAYISAL HABERLEME

Alper

leticinin iindekiler Giri Amplifikatr Ses bandndaki giri sinyallerini kabul eder (yaklak olarak 300 den 3000 Hz 'ye kadar) ve dahili devrelere elektrik adaptasyonu salar. Bu blok ayn zamanda genlik kstlamas (kesilmeler) ve band geim kstlamas temin eder. TX zamanlama jeneratr: leticinin ileminin gerektirdii kadar zamanlama temin eder. Bu deney seti modeli iin TX frekans yaklak olarak 24 KHz ile 64 KHz aralnda deiebilir durumda yaplmtr. Bunun nedeni ise iletim kalitesi zerine eitli iletim frekanslarnn etkilerini incelemek iindir. Karlatrc: Bu blok devaml olarak entegratr tarafndan retilen tahmini basama giri amplifikatrnden gelen orijinal mesaj ile eletirir. Giri sinyali yaklak basama genlik olarak getiinde karlatrcnn k yksek lojik seviyesi olur. Kontroll puls jeneratr Bu blok, giriin lojik seviyesine gre pozitif veya negatif, dar puls reten bir rnek alc olarak grlebilir. rnekleme komutu TX Zamanlama Jeneratr tarafndan temin edilir. Bu blok tarafndan retilen puls ykseklii, emada gsterilen anahtar seici tarafndan temin edilen voltaj seviyesi tarafndan kontrol edilir. Anahtar, potansiyometreyi (DC seviyesi 0'dan 7.5 V'a kadar; 0 = maksimum puls ykseklii; 7.5 = minimum puls ykseklii) veya daha sonra aklanacak olan Deiken Eimli Kontrol edicinin bir paras olan D/A kontrol edicisinin kn kontrol eden puls ykseklii kaynaklarn seer. Bu yolla manuel veya otomatik basamak ykseklik kontrol ve bu yksekliin etkileri iletim kalitesi zerinde denenebilir. Entegratr: Her giri pulsu iin yukar veya aa doru giden basamak retir. Bunlar, amplitdler tarafndan kontrol edildiklerinden dolay, ayn zamanda k basama da kontrol edilir ( potansiyometreyi manuel veya otomatik olarak kullanmak) Hat srcs: Hattan gnderilecek olan pulsun karesini alr ve ekle sokar. Bu basit bir amplifikatr deildir, nk alcnn doru ilem yapabilmesi iin pulsun genilii kstlanmaldr. Bu nedenle Hat Srcs TX Saat Jeneratrnden alnan doru zamanlama sinyalini kullanr. Kaydrma Kaydedicisi / A/D eviricisi: Bu iki blok UYARLANBLR SIKITIRMA/GENLETME olayn aadaki ekilde yerine getirirler: Karlatrcnn k, deiim kaydedicisinin SER DATA GRNE getirilir. Veri, saat jeneratrnden gelen her zamanlama pulsnda ieri kaydrlr. Kaydrma Kaydedicisinin 8 bitlik kapasitesi vardr. Bunun sonucunda modlatr tarafndan retilen en son 8 sembol ieren sra ( "Sfrlar" ve "Birler" ) doru bir ekilde dzenli olarak yklenirler. Yeni bir bit yerletirildiinde en eski bit yerinden karlr ve kaybolur. 67

89

SAYISAL HABERLEME

Alper

Kaydrma Kaydedicisinin Paralel knda bulunan 8 bit ift deikenli kelime, ekil 14'te gsterildii gibi devaml olarak analog deerlere dntrlr. Bu, basamak yksekliini kontrol eden kullanlabilir bir voltaj retir : kontrol voltaj 0'larn says 1'lere eit olduu zaman maksimumdur (yaklak olarak 7.5 V), yani orijinal mesaj dzdr veya yava bir biimde deiiyordur. Bu durumda yksek bir kontrol voltaj, Kontroll Puls Jeneratrnn knda minimum-ykseklikte puls retir, yani minimum- ykseklik basamaklar ve basamak yaklam orijinal fonksiyonu yakndan takip eder. Kaydrma Kaydedicisindeki 1'ler ve 0'larn says farkl olduu zaman, rnein hepsi 1. olduu zaman, orijinal sinyal ani bir deiiklie uram demektir. A!D eviricisi dk kontrol voltaj verir ve bu da entegratrn giriinde yksek amplitd pulslar retir. Entegratr daha yksek seviyeli yaklak basamaklar retir. Bunun btn amac ok hzl gelien giri mesajna yetimek ve "fazla yklenmi eimi" snrlamaktr. Puls ykseklii zerinden alnan geri besleme eilimi aka, hemen verilen bir tepki deildir; nk maksimum etkiye ulalmadan nce tutarl bir sayda rnekleme devreleri (maksimum 8 tane) meydana gelmelidir. Bu olay ilemin ADM modunun etkili bir ekilde almasn kstlar, ancak bu mod daha sonra da grlecei gibi basit bir DM 'ye gre daha stndr. Alcnn iindekiler Hat alcs: Gelen sinyali doru balanglar ile eletirir ve "1" veya "0" geldiine karar verir. Bu ayn zamanda alnan bir dizeden TX Zamanlama Jeneratrn senkronize etmek iin bir zamanlama sinyali karr. Ykseklik-Kontroll Puls jeneratr: Bu blok ileticide bulunan bloun bir kopyasdr. Kontrol voltaj potansiyometreden manuel veya atomatik olarak retilir. Deiim Kaydedicisi / A/D eviricisi: Bunlar alcnn Uyarlanan DM de almasn salarlar. Bu bloklar ileticide bulunan bloklarn ikizidir. Entegratr : Jeneratrden gelen dar pulslar alr ve bunlar giri mesajnn basamaa benzer bir kopyas haline evirir. k Amplifikatr / LP Filitresi: Entegratr tarafndan verilen sinyali dzeltir.

90

SAYISAL HABERLEME

Alper

DENEYLER
DENEY NO. 1 - TEMEL LEMLER
Deney setini ekil 15'de gsterildii zere balayn. Saat frekansn yarya ayarlayn. Her iki manivela anahtarn manuel puls ykseklii kontroln semesi iin ayarlayn (manivela potansiyometreye doru olmaldr). 800 Hz 'ye ayarlanm bir sins dalga jeneratr ve en fazla 6 Vpp 'lik bir genlik balayn. 68

91

SAYISAL HABERLEME

Alper

92

SAYISAL HABERLEME

Alper

Y1'i giri sinyalinde, harekete geiricisi(tetik} ise Y1'de olan ift yollu bir osiloskop balayn ve Y2 probu ile giriten ka olan tm sinyalleri ln ve kaydedin.

DENEY NO. 2 - LETM KALTES


Deney setini bir nceki deneydeki gibi balayn. Puls ykseklik kontroln Manuel'e ayarlayn. Her iki DC kontrollerini yarya ve saat frekansn da minimuma ayarlayn. Girie 5 Vpp, 1 KHz 'lik bir sins dalga uyarlayn ve ileticinin entegratrnn ktlarn fazla yklenmi eim olay iin inceleyin (nce iletici sonra alc). Fazla yklenmi eim zerindeki gzlemlerinizi aadakilerin bir fonksiyonu olarak kaydedin: saat frekans basamak ykseklii giri sinyal amplitd(genlik) giri sinyal frekans (300 den 3000 Hz 'ye hareket ettirin), Girie sins dalga yerine kare dalga uyarlayn ve fazla yklenmi eim zerindeki gzlemlerinizi kaydedin (isterseniz bunu ileticinin entegratr kna kstlayabilirsiniz). gen dalga uyarlayn ve dalga frekans zerinde alrken basamak yaklamnn hangi noktada giri dalgasndan ayrlmaya baladn gzlemleyin ve kaydedin. Jeneratr kaldrarak Serbest Paraziti ve ileticinin giriini kapatarak topraklamay gzlemleyin. Sabit giriteki (sins dalga 5 Vpp, 800 Hz) k sinyal genlii ile seilmi olan basamak genlii arasndaki ilikiyi inceleyin. leticideki DC kontrol seviyesini saat ynnde evirirken genliin neden arttn ve alcda ayn ey yapldnda genliin neden azaldn aklayn.

93

SAYISAL HABERLEME

Alper

DENEY NO. 3 - UYARLANAN DELTA MODLASYON


Deney setini Deney No. 1 de gsterildii gibi hazrlayn. Girie 8 Vpp, 800 Hz'lik sinsdalga uyarlayn. Her iki seviye seicisini de otomatik puls seviye kontrolne evirin. Deney No. 2'deki gibi ilerleyin, yeni gzlemlerinizi kaydedin ve sonular dierleri ile karlatrn. Osiloskop balant k Y1'i giri sinyaline yerletirin ve Y2'yi de ileticinin D/A eviricisinin kna yerletirin. Orta giri seviyeleri (az fazla yklenmi eim) iin Y2 sinyali diklemi olarak ve giri, sinyalinin ters dnm harfli kopyas gibi belirir (bu grntnn serbest alandaki Y2 sinyalinin doruklar) "1" ler ve "0"larn sra ile meydana gelmediklerinden dolay titremeler ve sabitsizlikler haricinde olan grntdr). Yksek seviyeli giri sinyalleri iin, geri beslemenin 'basamak ykseklii zerinden duyarl olduu yerde, Y2 dalga ekilleri diklemi tam-dalga sinzoidlerinden ayrlrlar ve git gide "deniz dalgalarna" benzemeye balarlar, yani arkaya doru bklrler (daha dorusu; diklemi nc harmonik bozulmas belirir). Siz bu bozuklukla Deiim Kaydedicisindeki uyarlanan algoritmay reten asl 8 bit li rlelere benzetebilir misiniz? Anlamanza yardmc olmak iin eer gerekirse sistemin aklamasn (bu klavuzun 2. ksm) tekrarlayn. Programlama Bu deney seti ile en iyi laboratuvar programlama renciler yetenek kazandktan sonra ve Puls Modlasyon (B4310A) ve Puls Kod Modlasyon (B43108) sistemlerini anladktan sonra yaplmaldr. Ayn zamanda rencilerin bu konuyu teorik adan Telekominikasyon dersinde grm olmalar gerekmektedir. Gvenlik B4330, personel ve cihazn gvenliini ilgilendiren gerekli standartlar ile ina edilmitir. Modl, dk voltajl, dk g kayna tarafndan altrlr. Gerekli akm kstlamalar ve fazla yklemelerden korunmak iin B4190 g kaynan kullann. Modln giri ve klar renciler tarafndan, ksa devre ve yabanc potansiyaller gibi yanl kullanmlara kar korunmutur.

94

SAYISAL HABERLEME

Alper

B4340 DJTAL SNYAL LETM DENEY SET


VER AKTARIMI HAKKINDA BAZI TEMEL KAVRAMLARIN TEKRARI
Telekomnikasyon, bilgilerin bir yerden baka bir yere gnderilmesi ilemidir. Bilgi ne olursa olsun, yani bir ses sinyali, video sinyali, telefonik sinyal vs., ou zaman bu bilgiyi puls (atm) dizisi halinde kodlamak daha avantajldr. Bunun nedenleri, renci tarafndan bilinmektedir. "Kodlama" veya "Paketleme" ilemini takip eden aama aktarma ilemidir. Puls dizilerinin iletimi srasnda her zaman tekrarlanan problem, bu dijital sinyallerin geni frekans spectrumlarnn (tayflar) oluudur. Bu nedenle bu sinyallerin overband(yksek band)-snrl iletim sistemlerine bozulmadan aktarlmas zordur. Bir dijital sinyal, i~k halinde veya "BASEBAND" (anaband) eklindeyken, uzun bir iletim yolunun bir ucundan gnderilirse, bu sinyalin dier utan tannabilir ekilde kma olasl ok dktr. Bunun balca nedenleri iletim sisteminin Genlik ve Faz karakteristikleridir. Faz karakteristikleri, orijinal sinyalin ierikleri arasndaki ilikiyi bozarken, Genlik karakteristikleri de sinyal ieriklerinin zayflamasna neden olur. Genlik ve Faz karakteristiklerinin birleik olarak gnderilen sinyal zerindeki etkileri alnan sinyalin deimesi sonucunu verir. Bu sorunlarn zm MODLASYONdur. Dijital sinyalleri modle etmek (deitirmek) prensip olarak, renci tarafndan iyi bilinen Analog Modlasyon ileminin benzeridir; sistemden gnderilen, aktarlacak olan bilgi "CARRIER WAVE" dediimiz tayc bir dalga olarak kodlanr, bu da dier uta bulunur ve kodu zlr. Dalga sinyalini karakterize eden parametreler, bu sinyalin GENL, FREKANSI, ve FAZI olduundan, kodlanm bilgi iin bu parametrelerden hangisinin ara olarak kullanldna bal olarak, Genlik , Frekans, ve Faz Modlasyonu uygulanacak. Tayc dalgann dijital modlasyonunun zel durumlarnda, AM, FM ve PM, AMPLITUD SHIFT KEYING (ASK), FREQUENCY SHIFT KEYING (FSK), PHASE SHIFT KEYING (PSK) isimlerini alrlar. ASK teknii, analog AM in karlat iletim problemlerinin aynsyla karlar; Genlik, grlt ve zayflatmaya oranla nispeten duyarl bir parametredir. FM'in Am 'den daha avantajl olduu gibi, FSK de ASK 'den daha avantajldr; grltye kar daha dayankl fakat ok daha byk band genilii alan kaplamaktadrlar. PSK 'nin grltye kar FSK gibi dayankldr ve PSK 'nin kaplad band genilii alan daha azdr.

B4340 DENEY SET


Bu panel, dijital veri modlasyonunu ve aktarmnn her trl ynnn retilmesi, altrlmas, ve aratrlmas iin rnek aktarma sistemi ina ederek tm devre bloklarn tek bir modl halinde toplamtr. Bu ASK, FSK, PSK teknikleri iindir.

95

SAYISAL HABERLEME

Alper

Bu panel ayn zamanda zamanlama jeneratr ve bir de pseudo-randon (sahte- rastgele) veri sralama jeneratr gibi yardmc paralar iermektedir. Bu son parann, kullanmnn nasl olduuna dair aklama sonra yaplacaktr; ksa (15 bit) ve uzun (255 bit) veri sralarn gndermeye ayarlanabilir. Panel, ayn zamanda Bit Hata Orannn lmlerinin yaplmasna izin veren veri karlatrma devresi de iermektedir. Panel, ses ve zayflatmann aktarma performans zerindeki etkilerini gstermek ve incelemek zere B4350 iletme kanal simulatr ile birlikte kullanlabilir. Panel "B" tipi masa zerine uyacak ekilde yaplmtr, bylece B43 serilerinin bir ou rahat bir ekilde birbirleri ile balanp ileme girebilirler. Snftaki deneylerin yaplmas srasnda kullanlacak olan bu dzenek retmen tarafndan gerekletirilir. Deney Seti (84340), +15 V 'da stabilize olan ve DC salayan bir kaynak tarafndan iletilir. Kaynaktan gelen devre akm 250 ma 'i gemez. B4190 g kaynamzn kullanlmas tavsiye edilir.

SSTEMN TANIMLANMASI
Bi blmde, 84340'n bloklarnn her birisinin kullanm, fonksiyonlar ve karakteristiklerinin anlatm verilmitir. Bu klavuzda olan ekil 1'e, bu blm okurken devaml baklmas gerekmektedir, zira bu ekil deney setinin nden grnm gstermektedir. Labarotuvar almalarna balamadan nce rencinin bu ksm dikkatlice okumas tavsiye edilmektedir; bunun nedeni sistemin karakteristiklerinin tam olarak anlalmas ve deneylerin daha abuk yaplabilmesi iindir. ZAMANLAMAJENERATR: Bu blok 2.4576 MHz ile ileyen, quartz kontroll bir ana osilatrden olumaktadr. Bu osilatrden saniyede 600, 1200, 2400. . . . 19 200 devir elde edilmektedir. Bu rakamlar veri aktarm iin endstri-standard Bit Oranlarna uymaktadr. Sistem, saniyede en dk bit oran olan 600 ve 1200 Bps de alabilecek ekilde dizayn edilmitir. Daha yksek oranlar, sadece iletim hznn artmas ile olan iletim kalitesinin dn gsteren deneyler iin oluturulmulardr. Bu nedenle panelinizin en yksek Bit orannda hatasz alacan dnmeyin. Tab bu, ASK., FSK veya PSK, bu deney seti modelinin izin verdii 19.200 Bps hzndan daha yksek hzda alamaz demek deildir. Bu yalnzca eitim ne iin yaplm bir seenektir. TEST SIRALAMA JENERATR : Bu blok bir nceki zamanlama jeneratr tarafndan iletilmektedir. sralama jeneratr iki sra standart veri srasnn depoland EPROM Hafzadan olumaktadr. EPROM ana zamanlama cihaznn rettii SAAT sinyali ile senkronize olarak devirler halinde okunur. 96

SAYISAL HABERLEME

Alper

Test sralar (sequences) deney srasnda rnek veri akmlar olarak kullanlacak olan rastgele "BR" ve "SIFIR" dizileridir. ki sra, bir kumanda anahtar yardmyla seilebilirler: ksa olan osiloskop ekrannda aka grlebilecek kadar ksa olup sadece 15 Bit uzunluundadr. Bu, zerinde allan iletim sistemlerindeki veri sinyalini kopyalama ve takip etme iini kolaylatrr.

97

SAYISAL HABERLEME

Alper

Dier srann uzunluu 255 Bittir ve matematiksel ynden dier ksa sra ile kyaslandnda bu uzun srann daha rastgele bir sralama olduu grlr. Tabii ki rnek dizilerin her birisi devirler halinde tekrar edildikleri iin tam anlamyla rasgele deildirler. Bu nedenle bu tip test sralarna ou zaman PSEUDO-RANDOM (sahte rastgele) ismi verilir. Uzun sra rastgele dalma en yakn olduu iin BER (Bit Hata Oran)'nn lmnde kullanlmas en uygundur. HAT KODLAYICILARI : Bu blok, saat sinyalleri ve veri akmn TTL eklinde girdi olarak alr ve farkl standart sra kodlar halinde gndermek iin srayla sinyalleri oluturur; sras ile, NON-RETURN-TO-ZERO(NRZ) - Sfrlanamama kodu, RETURN-TOZERO(RZ) - Sfrlanma kodu, ve DIFFERANTIAL(Diferansiyel) kodu. Hat kodlanmasnn, bu kodu alan tarafn ilemlerini ve iletim yolundaki sinyal tekrarlamalarn kolaylatracak ekilde yapldn, renciye ksaca hatrlatalm. yi kodlamann dier bir olumlu nedeni ise bu sinyalleri alan ucun bir saat rejeneratr (yenileyici) cihaz olmasdr. Bu rejeneratr de ilemciye, bu sinyallerin ne zaman geldiini gstererek yardmc olur. Saat rejeneratr gelen dizeye "kilitlenmek" zorundadr fakat uzun dizeler halinde gelen "BRLER" ve "SIFIRLAR" 'n ilemlerinde zorlanabilir. Bu nedenle ou standart hat kodlamalar, aktarlan sralamalardaki geileri yapay olarak tantrlar. Kullanlmakta olan ok eit hat kodlamalar vardr. B4340 modelinde verilen eit hat kodlamalar, her byk kodlama kategorisi iin birer tane olmak zere, rencinin konuyu anlayabilmesi iin verilmi rneklerdir. NRZ kodu en basit koddur, bu kodlamada TTL seviyesinde "BR" yksek seviyeli Bit tarafndan temsil edilmekte ve "SIFIR" da dk TTL seviyesi tarafndan temsil edilmektedir (bak ekil 2). RZ kodu "BR" iin yksek seviyede yaklak olarak bir buuk Bit sre uzunluundaki bir dalga kullanr ve arta kalan zamanda dk seviye kullanr. "SIFIRLAR" iin de basit olarak bir Bit sre uzunluunda dk TTL seviyesi kullanr. DFERANSYEL kodlamada eer "SIFIR" gnderilecek ise, aktarc sinyal seviyesini o anki deerinden bir baka deere deitirir. Eer sinyal seviyesi o anda dk ise aktarcya "SIFIR" girer; bylece dkten yksek sinyale gemi olur. "BR" gndermek iin Bit aralnda aktarc tarafndan hi bir seviye deiiklii yaplmaz. Alcnn iki veri Bitlerinden hangisinin gnderildiini fark edebilmesi iin, verilen her hangi bir zaman aralnda her Bitin mutlak deerlerinin gzlemlenmesi yeterli deildir. Kii o anki Bitin deerini bir nceki Bitin deeri ile karslatrmak zorundadr. Bu karlatrma, alglaycnn iletilmesinde baz avantajlar salar fakat srpriz bir sonuca yol aar; eer Bit yanl alglanrsa, bu ilemi takip eden sralama iaretlerle ters yz edilir. Bunun stesinden

98

SAYISAL HABERLEME

Alper

gelmek iin aktarma sralamasna dahil bir ka hile vardr, fakat bunlar bu basit retim modelinde dahil edilmemilerdir.

99

SAYISAL HABERLEME

Alper

ASK MODLATR : Bu blokta, bir tane tayc iin ve dieri de TX-veri dijital sinyali iin olmak zere iki giri ile oluturulmutur. Tipik dalga ekli %100 mod. indeksi ile AM dalga eklinde grnr. PSK MODLATR : Bu blok, bir giri zerindeki zamanlama jeneratr tarafndan retilen tayc girdisini alr ve bu veriden 180 derece deitirilmi sinyali oluturur. Faz-deitirici ve asl tayclar, iletilecek olan verilerin seviyesini kontrol eden elektronik bir anahtar tarafndan seilirler: buna gre asl tayc, Bit deeri "SIFIR" olduu zaman ve faz deitirici Bit deeri "BR" olduu zaman gnderilir. FSK MODLATR : Bu blok, kontrol girdisi DC voltaj seviyesi tarafndan salanan Voltaj Kontroll Osilatr (VCO)'den olumaktadr. Bu seviye VCO 'nun dinlenme frekansn , art aktarlacak olan dijital sinyalin voltajn belirler. VCO reticisini bir filtre takip eder. Bu filtre dk-Q tank olup, oluan FSK sinyalinin band geniliini alcda gerekli olan emniyet bilgisine gre snrlar. ktlar veren filtrenin, belirli bir miktar AM dalgasn FSK sinyaline bastrma etkisi vardr. Bu, FSK sisteminde nemsiz bir etkidir nk bunlarn hepsi alcda gerekli snrlama devresi iermektedirler. RX AMPLFKATR : Bu amplifikatr iletim sisteminden alnan sinyali paraleldeki alglaycya gnderir. ASK sistemlerinin RX Amplifikatrleri ou zaman, deien yol incelmelerinin etkilerinin stesinden gelmek iin Otomatik Kazan Kontrol ile desteklenmiken, bu tr zellikler, bilinen FSK ve RSK sistemlerine ou zaman dahil edilmezler. (Bunlar FSK ve PSK tiplerinde, atlayarak seme zelliinden baka bir zellii olmayan masa tipi modemler ve telefon hatlarn kullanarak haberleen kiisel bilgisayarlardr.) AM DEDEKTR : Bu, renciler tarafndan ok iyi bilinen zarf tr bir dedektrdr. Dedektrn performans sonraki filitrenin RC zaman-sreklilii tarafndan belirlenir. rencinin bildii gibi, bu dedektrn performans, taycnn frekans yksek olduu zaman, modlasyon sinyal frekansna gre daha iyidir ve bu durum salanmadnda ise performans gittike der. Bu performans, yeniden retilen verilerin dalgabantlarn, durmadan artan Bit oranlarnda inceleyerek denenir. FSK DEDEKTR : Bu da ayarlanm devre araclyla frekans deiikliklerini genlik deiikliklerine eviren basit tip bir cihazdr. Bundan dolay meydana gelen sinyal sanki bir AM sinyaliymi gibi yeniden deitirilir. Bu dedektrde, nceki ASK dedektr gibi performans snrlamalarndan dolay zorlanr.

100

SAYISAL HABERLEME

Alper

PSK DEDEKTR : Bu, alglaycnn uyumlu tipi olduu iin, demodlatr taycy oluturmak iin taycnn yeniden retilmesi gerekmektedir. Bu, ou zaman PLL devresinin gelen sinyallerine kilitlenmesi ile elde edilir ve gelen sinyallerin hzl faz deiikliklerine duyarsz olmas iin yava, geici bir tepki salanmtr. SAAT REJENERATR : Bu devre blou temel olarak PLL sisteminden olumaktadr. PLL sisteminin serbest alma frekans, FO ismini alan bir anahtar yoluyla geni bir alana gre ayarlanabilir. Alcya gelen veri sistemi, saniyede Bit oranna yakn olan bir frekansa el ile ayarlandktan sonra PLL sinyali "yakalar" ve ona kilitlenir, bylece TX saatinin ayns olan kare dalga ktsn retir. Aslnda sistemin ilemleri etkilenmeden, rejeneratr RX saati ile TC saati arasnda faz hatas meydana gelebilir. Bu da sadece alcnn almasnn ne ekilde dizayn edildiine baldr. Ayarlayc dme, B4340 deney setinde renciye kolaylk salamas iin yaplmtr fakat bu dme standart-endstri cihazlarnda yoktur. Standart-endstri cihazlarnda deiik BPS oranlarna geilecei zaman, deiik eleman deerleri ayn PLL rejeneratrnde deitirilir. unu sylemek gerekir ki, saat rejeneratr alcnn iindeki anahtar cihazdr ve bu fonksiyon iin pek ok teknik kullanacak cihazlar yaplm ve gelitirilmitir. Saat rejeneratrne, PLL 'nin Lock (kilitlenme) durumunu gstermek iin bir LED lambas dahil edilmitir. In yanmas durumunda saat rejeneratrnn alt anlalr. Ayarlayc dmenin her zaman maksimum k kuvvetine ayarl olmasna dikkat edin. Alan utan yakalanrsa PLL 'nin ilemi gvenilir olmaz nk bu kilitlenme ileminde meydana gelen kayplar sistemin yanl altnn dnlmesine yol aar, veya bu durum ok yksek Bit Hata Orannn meydana gelmesine neden olur. VER REJENERATR (ALICIDA) : Bu rejeneratr, demodlatr tarafndan verilen pulslarn ynlendirilmesinde kullanlan bir cihazdan oluur. Bu rejeneratr ayn zamanda verilen bir Bitin deerinin YKSEK veya DK olduuna karar veren bir eik (threshold) devresi ile gelen her Bitin aralklar ortasnda bu kararn verilmesini salayan rnekleyici (sampler) cihaz da iermektedir. HAT KOD ZCLER : Bunlar, aktarcnn hat kodlamasnda tamamlayc fonksiyon ilemini yaparlar, bylece orijinal verilerin orijinal TTL/NRZ grnmn de korumu olurlar. una dikkat edin: ilemi yapmak iin hat kodlayclar, kanal kapa, flip-floplar ve dier lojik cihazlar iermektedirler. Yalnz bu cihazlar, orijinal aktarmalar zerinden gnderilen kt dizilerinin gecikmesine yol aarlar. Bu "kod zme gecikmesi", iletici yolundaki sinyallerin hazrlanma srecinden dolay gecikmesi nedeniyle meydana gelir. Bu durum iletilen/alnan sinyal ekillerinin gzle grlerek kontrol edilmesini (osiloskopta) zorlatrr. 79

101

SAYISAL HABERLEME

Alper

VER ELETRCS : Bu yardmc cihaz, Bit Hata lmn ve iletim kalitesinin deerlendirmesini nmerik olarak kolaylatrmak iin B4340'n zerinde oluturulmutur. Bu devre temel olarak "EXCLUSVE OR" devresi ve rnek vericidir. EX-OR 'un girdileri srasyla aktarlan ve alnan sinyallerdir. Aktarlan ve alnan sinyaller arasnda yanl eletirme olursa EX-OR 'un ktlar aktif (yksek) olur. Bu durumda rnek verici (sampler).her yanl eletirilen Bitlerin HATA SAYIMINDA bir puls verir. BER parametresini hesaplamak iin, hatalar, verilen zaman aral ierisinde dardan bir saya ile bir araya toplanabilirler. Saya, sradan bir frekans sayac olabilir. ou bu tip olan laboratuvar donanmlar, hem frekans hem de dizi-sayac olarak kullanlabilirler. DENEY NO. 1 GENLK DETRME MANPLASYONU ekil 3, B4340 deney seti ile beraber kullanlacak olan ASK iletme teknikleri deneylerinin emasn gstermektedir. Kitapn daha nceki blmnde de anlatld gibi ilk olarak Bit orann en yksek deeri olan 600 Bps' ye ayarlayn. Osiloskopta veri dizisinin tamamn grebilmek iin kelime uzunluu S (=ksa)'yi sein. Osiloskopu harici harekete geirme (External Trigger) moduna ayarlayn ve panelden gnderilen kar TRIG sinyalini kullanarak senkronize edin. lk olarak NRZ kodu ile deney yapn. Bu kodu anlamas ve ileme koymas hemen gerekleir. Bundan sonra RZ ve DIFF'i de deneyin. Ses ve karmalar snrlamak iin mmkn olduu kadar ksa bir mar kablosu kullanarak eitli bloklar birbirlerine balaynz. Bu balantlar yaparken hangi bloklar birbirlerine baladnz grmek iin farkl renkte kablolar kullannz. Test noktalarndaki sinyallerin deiimlerini inceleyiniz ve bunlar zerinde alnz. lerki tartmalar iin bilgileri gerektii zaman yaznz.

DENEY NO. 2 - FREKANS DETRME MANPLASYONU


ekil 4 nerilen deneysel planlanmay gstermektedir. Bu ksmda yaplacak olan ilemler bir nceki ASK durumlarnda yaplan ilemlerin aynsdr.

DENEY NO. 3.-FAZ DETRME MANPLASYONU


ekil 5, nerilen deneysel planlanmay gstermektedir. Bu ksmda yaplacak olan . ilemler bir nceki ASK durumlarnda yaplan ilemlerin aynsdr.

102

SAYISAL HABERLEME

Alper

81

103

SAYISAL HABERLEME

Alper

104

SAYISAL HABERLEME

Alper

105

SAYISAL HABERLEME

Alper

DENEY NO. 4-NRZ, RZ, DIFF HAT KODLARI


Hata kodlarn incelemek iin tavsiye edilen taslak ekil 6'da gsterilmitir. Burada ASK konfigrasyonu referans alnmtr; eer B4340, FSK veya PSK ye gre ayadanm olsa bile bir ey deimez. Bu durumlarda ekil 4 ve 5'te gsterilen balama diyagramlar takip ediniz. Yeniden BPS oran 600' ve kelime uzunluunda, ksay sein. zel kodlaycnn ktlarn aktarcnn DATA IN ktlarna balyarak NRZ, RZ, DIFF kodlamalarn sein ve bundan sonra 2nci alan probu'na tekabl eden NRZ, RZ, DIFF ktlarna gtrn. Kodlamann 3 modunda gzlemlenen sinyallerinin eklini izin ve gzlemleyin. rnein ileticideki DIFF kodlamay vurgularken RZ-kodu zlm ktlar ile eletirmek yasak deildir fakat yanl ve yanl ynlendiricidir. Bu hatay yapmamak iin dikkatli olunuz. Buna benzer bir hata da, rnein aktarcy PSK iin ve alcy da ASK iin ayarlayarak anlaml bir sonu beklemektir. renci daha nceki alma sayfalarnda bu konu hakknda uyarlmamt fakat bu konu ok nemsiz gibi grnmektedir. Bu deneydeki sonularnz kontrol etmek iin ekil' 2 de zetlenmi bilgileri kullann.

DENEV NO. 5 - BT HATA ORANI LM (BER)


ekil 7de gsterilen tasla kullann. Veri eletiricisinin kullanm bu kitapn bir nceki blmnde anlatlmtr. BER lmn denemek iin NRZ kodunu kullann; nk bu kod, aktarlm ve yeniden yaplm veri arasndaki faz gecikmesini en aza indirir. Frekans saycnz dizi sayac.olarak ayarlayn. lk olarak 600 BPS orann ve kelime uzunluunu Uzun a ayarlayn. BER normalde ,106,107,108, zerindeki hata Bitleri olarak ifade edildiinden, lm zaman aada grld gibi hesaplanr: (rnek): 106 = 1,000 000 Bit. Eer saniyede Bit orannz 600 ise, lm zamannz 1,000 000/600 = 1,666.6 saniyedir. zaman lmek iin bildiimiz bir saniye lme saati kullannz. Saniye lc saati ve dizi sayacn ayn anda balatnz ve ikisini en uygun dorulukla ayn anda durdurunuz.

DENEY NO. 6 - SES TESRL EVREDE VER AKTARIMI


ekil 8 B4340 deney seti ile B4350 letici Kanal Simulatrnn nasl birbirilerine balandn gsterir. Bu sonuncu, zayflatmann ve parazitin yapay olarak saland, taklit fakat ok iyi kontrol edilmi artlarda iletiimi almak iin, taklit bir iletim arac salar.

106

SAYISAL HABERLEME

Alper

107

SAYISAL HABERLEME

Alper

108

SAYISAL HABERLEME

Alper

Bir kere kurulduktan sonra balantlar, ASK, FSK, PSK sistemlerinin performanslarn nitelik olarak yava yava artan en kt S/N oranlarn vurgulayarak incelemeye koyulun. Sonra seilmi S/N koullarnda BT HATA ORANI lleri yapnz ve sonularn bir grafiini iziniz. Son sz: rnein, eer sonularnz belirli koullarda FSK 'nin ASK 'den daha iyi altn gsterir ise, bunu tm gerek durumlara uygulanacak kesin sonu olarak almaynz. Her zaman gz nnde bulundurunuz ki, sonu sadece , bu 3 tekniin nasl uygulandna baldr. GVENLK B4340 deney seti, hem kullancnn hem de donanmn en emniyetli ekilde kullanlmas iin yaplmtr. Deney seti, dk voltaj ve dk akm kaynaklar tarafndan altrlr. Test noktalar, uygun bir ekilde fazla ykleme ve yanl balantlara kar korunur. Herhangi bir durumda, her IC bileenlerinin basit yer deiimi, prizler tarafndan temin edilir. DENEY SETNN KULLANIMI Donanmn kullanm, bu kitapktaki talimatlara uyulduu takdirde ok aktr. Burada gsterilmemi ilave deneyler, retmen tarafndan gelitirilip programlanabilinir. Bu deney seti ile almak isteyen rencilerin, konuyu teorik olarak ilemi olmalar gerekir. Bu konu, genelde, Analog Modlasyon tekniklerinden sonra, ve PCM, PWM, PPM , gibi kompleks konulardan nce olacak ekilde laboratuar program ayarlanabilir.

109

SAYISAL HABERLEME

Alper

B43.50 LETM KANAL SMLATR


NSZ
B4350 letim kanal simulatr, B43 serisinin tm deney setleri ile deneylerin yaplmasn kolaylatrmada kullanlan yardmc bir alettir. Bizim deney setleri ile alabilmesi iin zel olarak tasarlanm olan B4350, ve bunlarla ayn mekanik standartlar, g kaynan, grnm, vs., paylar fakat B4350 'nin tabiatnda genel kullanmlk yatar ve laboratuar iin de eitli deneyler iin de kullanlabilir. B4350 , digital sinyaller iin bir iletim-ara simulatrdr ve verici ve alc arasnda, ayrlm ve ayarlanm zayflatma ve impulse (ok) grltnn yerletirilmesine izin verir. Bunun sebebi, gerek evreleri yakndan aksettiren bir yapay olarak yaplm evrelerdeki sistemlerin performanslarn incelemektir. Bunun avantaj da iyi kontrol edilmi ve nceden hazrlanm parametreleri kullanmasdr. , Bir test aleti olarak, bu modlde retmenin kullanm iin cihazn tanmlanmasn tamamlayan fonksiyonel testlerin dnda hi bir egzersiz almas anlatlmamtr. B4350 'yi dier B43 serisi ile balantl olarak kullanm bilgileri, herbir eitim setinin kullanm klavuzunda verilmitir.

B4350 MODLNN AIKLANII


Eklenmi olan ekil 1'e bakn. B4350 modl aadakileri iermektedir : Ayarlanabilir bir zayflatc. Kontrol dmesi, %5 basamaklara ayrlm olup 0'dan %100'e kadar kademelendirilmi olan linear skalaya sahiptir. Bu kademelendirilmi skala, sadece dme pozisyonuna belirlemek iindir ve B43 serisi zerindeki pratik almalar iin yeterli olan tahminler ile asl zayflatma deerini yanstr. Daha ileri almalar iin her B4350 skalas direk lmler tarafndan nceden ayarlanmaldr. Girdi seicisi "DC ELEMANI ON/OFF", digital dzeye ar yklenilmi muhtemel bir DC 'nin operatr tarafndan olanak verir. Bu dndrme ilemi zellikle 0 volt girdi eikleri olan alclar ile alrken ok kullanl olur, bylece yksek ve dk sinyal kenarlarna gerekli zayflatmalar eit biimde uygulanabilir. Bu dmenin normal pozisyonu "ON" pozisyonudur. Grlt jeneratr, bir baka kademelendirilmi dme ile genlii ayarlanabilen, sabit olmayan grlt reten reticidir. Tekrar burada olaanst doruluk gerektiren uygulamalar iin, ka balanm olan gerek bir RMS Voltmetresi kullanarak dme ayarlanr. Ayarlama evredeki sy gz nne alarak yaplmaldr, nk grlt jeneratr yar iletken blmnn termal grltsn ykselterek alr.

110

SAYISAL HABERLEME

Alper

111

SAYISAL HABERLEME

Alper

3 pozisyonlu dme S / S+N / N , sadece grltden baka sinyalin de ka gemesini izin verir. Bu, dmeye dokunmadan S ve N terimlerinin kndaki lmleri kolaylatrmak iindir. Bu dmenin normal pozisyonu S+N 'dir. Dengenlenmi modlatr. Bu cihaz,deneyleri yapmakta gereken yapay grltlerin frekans daki spektrumlarn deitirmeye izin verir. Bu sinyal pulslar tayc tarafndan modle edilir. rnek : ASK, PSK, FSK sinyalleri. Uygun frekans daki tayc dtan bir retici tarafndan CARRER IN ( Tayc ) balaycsna uygulanmaldr. 500 mVpp genlik dengelenmi modlatr iletmek iin gerektiinden de yeterlidir. 1 Vpp deerini amaynz. BB/RF dmesi, "BASEBAND" (anaband) grltsn veya frekans deitirme grlts olan "RF SES"ni semeye izin verir. (Grlt iin "BASEBAND" terimi kullanlmas ters olabilir, fakat etkilidir ve tabirlerin bir parasdr).

NEML NOTLAR
Fonksiyonsal Test B4350 incelticisinin girdisinde bir kare dalga uygulamas yapn. 0-10 aras her hangi bir seviye (veya ortalama deeri 0 olan 10 Vpp ) uyar. Skop toplaycnn ktsnda olmakla beraber, aadaki durumlardaki incelme ve sesleri test edin : lk olarak "Sadece S" : ncelticiyi ve DC PARASI ON/OFF u kontrol etmek iin 0 ila 10 V girdi kare dalgasn kullann. "Sadece N" : uygun amplitd kontrolnden (BB 'deki) ve ses reticisinden gelen sinyali gzlemlemek. "S+N" : toplam gzlemlemek. 50 kHz 'li 0.5 Vpp taycsn 200 kHz 'lik taycya uygulayn ve ses amplitd kontrol dmesinin eitli pozisyonlarnn ktlarn grntleyin. Bunu "Sadece N" ve "RF" 'deki uygun dmeler ile yapabilirsiniz. Gvenlik B4350 , hem personelin hem de cihazn kendisi iin gerekli standartlar takip edilerek ina edilmitir. Bu modl gcn dk voltajl, dk gl bir kaynaktan alr. Gereken akmlarn snrlandrlmas ve fazla yklemeden korunmak iin 84190 g kaynan kullann. Modln girdi ve ktlar, ksa ve yabanc potansiyeller gibi muhtemel hatalara kar korunmal olarak ina edilmitir.

112

You might also like