Bombu OIuyi ve 'BIr unIik gecIkme`

o Huzirun o11 gn iyurbukIr'du yupIlun bir unmu treninde, BP Milletvekili Sebuhut Toncel,
o Huzirun 1qq6'du Tonceli'de, uskerlerin buyruk treni sIrusIndu humile kudIn kIlIgInu girerek
dzenledigi intihur suldIrIsIylu kendisiyle birlikte sekiz uskerin lmesine, q uskerin ise
yurulunmusInu yol uun Zilun kod udlI PKK eylemcisi Zeynep KInucI hukkIndu bir konomu yuptI.
Toncel'in "Sudece Zilun degil, Krt zgrlk turihine buktIgImIzdu binlerce ehidimiz vur. 1S bin
gerillu bo o yIllIk mcudele yuumInI yitirmitir. BonlurIn urusIndu binlerce kudIn urkuduImIz
vur. Bizim bogn ruhut siyuset yupmumIzI, bo kudur ruhut konomumIzI bo mcudeleye ve bo
urkudulurImIzu borloyoz. o yIldu ok byk emekler ve ok byk bedeller verildi. Ancuk hulen
yolomoz vur. Zilun yolduIn cunInI ortuyu koyuruk sisteme kurI vcodono bombu yupIp
putlutmusInI kendi mcudelemiz oluruk grmeliyiz dedigi sylendi. Sebuhut Toncel duhu sonru
szlerinin yunlI unluIldIgInI ileri srd umu g Temmoz o11 turihli Rodikol'de Iyp Cun'In
"Zilun nusIl cunlI bombu oldo? bulIklI yuzIsI hukkIndu Toncel'in yoromono doyumudIm.
oymuk isterdim, nk kono ok nemliydi.

Genel oluruk terr konosonduki dncelerimi 1 Ocuk o1o turihli "Birinin gerillusI tekinin
terristi bulIklI yuzImdu zetlemitim, Torof'In urivinde bolubilirsiniz. zel oluruk kudInlurIn
intihur bombucIsI olmulurInIn sosyolojik ve ideolojik gerekelerine ilikin tesbitlerimi ise 16 Murt
oo6 turihinde yuzIyu dkmtm. lgilenenler o udresten
okoyubilirler: http:,,uuu.birikimdergisi.com,birikim,mokole.ospx?mid=1zS.

Bo vesileyle bo huItu siyusi umulur ogronu terre buvormunIn turihinden birku yupruk
evirelim.

OsmunIi DnemI`nde de sIyusI umuIurIu suIkusL yupiImiLi. Ik ukIu geIenIer, 6 NIsun 1qoq`du SerbestiguzeLesI
Buyuzuri Husun eImI Bey`In, q HuzIrun 1q1o`du Scdc-i Millet Buyuzuri AImeL SumIm Bey`In, 1o Temmuz
1q11`de ehrcn guzeLesI yuzuri ZekI Bey`In IdrImeIerI, 11 HuzIrun 1q1`Le, MuImuL $evkeL Puu`nin IdrImesI.
Ancuk bunIurin IIbIrI z1 Temmuz 1qo`Le, YiIdiz CumII`nden ikun . AbdIIumId`e yupiIun bombuIi suIdiriyIu
kuriIuLiriIumuz. TurIIe Bombu OIuyi dIye geen suIkusLin uyrinLiIuri dnemIn sunsr uyguIumuIuri nedenIyIe
uncuk 1qoq`du orLuyu ikmiLi. Ancuk o gnden bu yunu IIkuyeye yenI bIr eyIer ekIenmedI. OIuy uugi yukuri yIe
geIImILI:
. AbdIIumIL kurunLuIu bIr pudIuI oIdugu IIn, Cumu numuzIurini YiIdiz Suruyi`nin kupisindun oo-qoo meLre
uzukIikLukI YiIdiz CumII`nde kiIurdi. HsumeLLIn ErLrk li Detrin Perde Arlcsi udIi IuLiruLindu bu LrenIerI yIe
unIuLir: YoIun IkI LuruIinu pudIuIin muIuIizIuri, svurI ve pIyude Iussu uskerI IkI siru dIzIIIr, miziku Mur-i
SuILunI`yI uIur, devIeL IIerI geIenIerI, usker komuLunIur bu Lrende Iuzir buIunurIurdi. BeIIrII ve uIiiImi
kIIIerden buku kImse Cumu numuzi IIn pudIuIIu beruber cumIye gIremezdI. Her LuruILu bendeIer, IuIIyeIer,
sIvII poIIsIer vurdi.


6 l, gS yurulI
Le z1 Temmuz 1qo gn, yIne byIe bIr Lrende, sLunbuI`un Ier yerInden duyuIun korkun bIr puLIumu oIdu.
nsun ve Iuyvun ceseLIerInIn kunIi puruIuri, LuIur ve LoprukIur eLruIu suvruIdu. Sonrudun unIuiIdiginu gre z6
kII Im, 8 kII yuruIunmi, zo uL ve 1; urubu puruIunmi, cumI Iusur grmL uncuk AbdIIumId sug ve
suIImdI...

#IvuyeLe gre puLIumudun sonru, evIumi IIe Luninun AbdIIumId kendInI konLroI eLmeyI buururuk sudece Ne
vur, ne oIdu dIye sormukIu yeLInmI, urdindun kiIi ekerek uvIuyu doIuun svurI bIrIIgIne Korkmuyin,
korkmuyin dedIkLen sonru suILunuL urubusinu uLIuyip, dIzgInIerI bIzzuL eIIne uIuruk orudun sruLIe uyriImiLi.
Tren DuIresI`nIn nnden geerken eIIIer LuruIindun seIumIunun AbdIIumIL, Ier cumu oIdugu gIbI o gn de IL
Kk`nde eIIIerI kubuI eLmILI. O gn ve erLesI gn kendIsIne gemI oIsun dIyenIerIe IIgIIenecekLI. (Ancuk duIu
sonru suruyin eLruIinu yenI ve duIu gI duvurIur yupiIucukLi.)


1qS kilo putluyIcI ve yerultI tnelleri
OIuyi soruLurmuk zere bIr komIsyon kuruImu, yoIdu buIunun bIr IusLIk purusinin IzI srIerek urubunin
murkusi LesbIL edIImILI. Murkudun kuIkuruk urubuyu, urubudun du suIkusLiIuru uIuiImiLi. DuIu sonru eIrIn
eILII semLIerInde buskinIur yupiImi, IddIuIuru gre degIIk mekunIurdu depoIunmi 1q8 kIIo 'MIIInIL` udIi
puLIuyici muIzeme IIe OsmunIi Bunkusi ve GuIuLu Kprs`n uurmuk zere kuziImi yeruILi LneIIerI buIunmuLu.
SuIkusLiIur Ise Buk ErmenIIerInden ve Trouk CemIyeLI yneLIcIIerInden SImoII Kuyin (kod udi HrIsLoIor
MIkueIyun) IIe kizi oIuruk LuniLiIun #obInu Kuyin ve #usyu ErmenIIerInden SuIo kod udIi KonsLunLIn KubuIyun IdI.
BeyogIu`ndukI MoruvI ApurLmuni`ndu bIr duIre kIruIuyun suIkusL LImI BeIIku`du pek ok bombuIumu oIuyinu
kurimi 'gedIkII` unurIsL CIurIes Edouurd JorIs ve eI Annu IIe Lemusu gemILI. JorrIs, dIkkuLI ekmemek IIn bIr
sre SInger IubrIkusindu LeknIsyen oIuruk uIimiLi.


Cehennem mukinesi
SuIkusL, VIyunu yupimi 2cchine injerncle (CeIennem mukInesI) denen suuLII bIr bombu IIe gerekIeLIrIIecekLI.
TILIz gzIemIer sonundu PudIuI`in numuzdun sonru cumInIn bInek Luindun urubusinu bIr dukIku qo sunIyede
(buzi kuynukIuru gre IkI dukIku qo sunIyede) geIdIgI supLunmiLi. Ardindun 1oo kg. ugirIigindukI demIr-eIIk
purucikIurindun oIuun bombuyi Luimuk IIn VIyunu`dukINesel Dojer urubu IubrIkusinu ik bIr IuyLon Lusurimi
IuzirIuLmiIurdi. Bu Lusurimu uygun oIuruk ImuI eLLIrdIkIerI puruIuri sLunbuI`u geLIrmIIer, $III`dekI bIr uIirdu
monLe eLLIrmIIer, IuyLonu ekLIrmek IIn dnemIn nI orLuoyuncusu KeI Husun`dun IkI doru uL suLin uImiIurdi.
OIuy gn, ekIbe Mudum SoII IpurIs, urubuci SurkIs, ogIu Migirdi, seyIs YervunL runkoIyun ve urubuci Jorj PeLrI
VurumoI (KIrkor Vurum) ve bIrku ErmenI duIu kuLiImiLi. EkIp, AbdIIumId`I bekIemek zerIne Suruy`in SuuL
KuIesI`nIn (18qo yiIindu ErmenI mImur SurkIs BuIyun LuruIindun yupiImiLi) uILindukI yerIerInI uImiIurdi.
Bombunin Lum zumunindu puLIumusi IIn uygun bIr dzenek IuzirIunmiLi. Ancuk suIkusL LImInden KrIsLoIor
MIkueIyun du IenIer urusindu oIdugu IuIde AbdIIumId`In kiIinu zurur geImemILI.


BuurIsIzlIgIn nedeni
PekI, suIkusL neden buurisiz oImuLu? OIuyin en yukin LunikIurindun oIun Woods Puu`nin unIuLLiginu gre,
AbdIIumId nce $eyIIIsIum CemuIeLLIn EIendI IIe uyuksL soIbeL eLmI, urdindun du sLubI-i AmIre (Suruy
AIiri) mdrne bIr duIukI seIumIik LrenIne kudur urubusi IIn yenI uLIur LemIn edIImesInI emreLmILI. DnemIn
LunikIurindun AbduIIuI BedevI (Kurun) Ise, HurbIye MekLebI`nde kuruIun ILIIuIcI AskerIer CemIyeLI`nden
KireIIrII #izu udIi bIr grencInIn AbdIIumId`e dIIeke vermesI yznden AbdIIumId`In bIrku dukIku
gecIkLIgInI IddIu eLmILI. HungI IddIu dogrudur bIIInmez umu unIuiIun bu IkI- konumunin neden oIdugu bIrku
dukIkuIik gecIkme AbdIIumId`In IuyuLini kurLurmiLi.
OIuyin urkusindu sudece ErmenI komILuciIurin degII LLIIuLiIurin oIdugu IddIu edIIdI uncuk bunu uIL kuniL orLuyu
ikmudi. Sudece LLIIuLiIurin dmunIurindun LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn (TC) 1qo;`de PurIs`Le yupiIun .
KongresI`nde, AbdIIumIL`I yikmuk IIn TunukIurIu ILLIIuk yupLigi bugn bIIInmekLe. 1qo8`de AbdIIumId`e
MeruLIyeL`In IkIncI kez IIun eLLIrIImesI de bu ILLIIukin sonucuydu.


Bir Lhzu-i Teuhhr
Sudece LLIIuLiIur degII, IsLIbduL yneLImIne kuri oIun bukuIuri du Bombu OIuyi`ni onuyIumiIurdir. OrnegIn
AbdIIumId`In sIyusI muurizIurindun TevIIk IkreL (LLIIuLi degIIdIr), 1qo8`den sonru yuyimIunubIIen nI BIr
uIzu-I TeuIIr (BIr AnIik GecIkme) udIi IIrInde ...Kirip yzyiIIurin boyundurukIurini, en eLInJ BIr uykudun
uyundirir budunIuri deIeLIn.J Ey unIi uvci, Luzugini bounu kurmudinJ ALLin, IukuL yuzik kI, yuzikIur kI
vurmudin!.. dIyerek suIkusLin buurisizIikIu sonuIunmusindun duydugu byk znLy dIIe geLIrIr.
TurIII AImed #eIIk (AILinuy) (o du LLIIuLi degIIdIr) oIuyi unIuLirken OsmunIi mIIIeLInI AbdIIumId`In
zuImnden kurLurmuk IIn bu kuIrumuncu IurekeLIn ErmenI vuLunduIurimiz LuruIindun Icru oIundugu unIuiIdi
demILIr.
Ancuk, suIkusLu kuLiImusi ynnde duveL uIun LLIIuLi AImed #izu`nin bu LekIIII IddeLIe reddeLLIgI ve bugimsiz
bIr ErmenI devIeLI yururinu IedeIe dogru gIden bIr purLIyI kinudigi du bIIInIyor. Bunu kuriIik 1qoq`dukI 1 MurL
OIuyi`ndun sonru, YiIdiz Suruyi`ndu eIe geIrIIen beIgeIer urusindu Bombu OIuyi`nu duIr jurnuIIerIe bIrIIkLe
ErmenIIerIn verdIgI jurnuIIer de vurdi. HuLLu o sirudu OsmunIi DevIeLI`nIn ondru SeIureLI`nde Unc SekreLer
oIun EsuL (Puker) Bey uniIurindu PudIuI`in kendIsIne IuzirIunun suIkusLLun Iuberdur oIdugunu, AbdIIumId`In
bu konudukI IsLIIburuLi ondru SeIIrI KosLukI Muzurus Puu`dun, Muzurus Puu`nin du bIr ErmenI`den uImi
oIdugunu yuzmiLi. Kisucusi Bombu OIuyi`nu TrkIerIn veyu ErmenIIerIn yukIuimi Lek LIp degIIdIr.


Beliku'nIn buskIsI
OIuyi soruLurmuk zere kuruIun komIsyon yzIerce Lunik dInIedI, bInIerce suyIu IezIeke LuLLu. SuIkusLiIurin
nemII bIr bIm yurLdiinu kumiLi. PIunIur Iukkindu Ier LrI bIIgIye suIIp oIdugu suniIun Huci NIun
MInuyun udIi komILuci konumumuk IIn bIIekIerInI Leneke IIe keserek InLIIur eLmILI.
MuIkemenIn kurur vermesInden bIr gn nce yunI 1; AruIik 1qo gn BeIIku HkmeLI OsmunIi DevIeLI`ne bIr
noLu vermILI. sLunbuI BeIIku`nin noLusinu kuIuk usmumi ve JorIs`I 18 AruIik 1qo gn Idumu muIkm eLmILI.
DIger sunikIuri du Iupse muIkm eLLI. Amu BeIIku oIuyin peInI birukmudi. Buskinin nusiI sonuIundigini
AbdIIumId`In Mubeyn BukuLIbI TuIsIn Puu`nin uniIurindun okuyuIim: BIr gece BrkseI`den YiIdiz`u bIr LeIgruI
geIdI. Bu LeIgruILu JorIs`In uIIi dIIenIyordu. TeIgruI rIcu ve LeIdIL IIe kuriik bIr IIude IIe yuziImiLi. JorIs IupIsIune
IcresInden suruyu geLIrIIdI, pudIuIIu bIIvusiLu grL, ErmenI komILuIuri uIeyIIne uIimuk ve bunIurin
durumIuri, IurekeLIerI Iukkindu bIIgI vermek zere puru kuriIigindu SuILun HumId`In IIzmeLIne gIrdI, be yz
uILin yoIIuk bugiIunuruk SIrkecI`den Lrene bIndIrIIdI ve gILLI. SuILun HumId`I orLudun kuIdirmuk IIn grev kubuI
eLmI oIun JorIs, ok gemeden SuILun HumId`In IuIIyeIIgInI uIuruk Avrupu`yu dnd ve IuyII IIzmeL eLLI.


Husun Subbuh ve Huhuinler
SIyusI umuIurIu udum Idrmek deyInce en ok ukIu geIenIer Ise 11. yzyiIdu yuumi oIun Husun SubbuI ve
HuIuIn udi verIIen IeduIIerIdIr. ok yuziImi bIr konudur umu bIImeyenIer oIubIIIr dIye zeLIeyeyIm.
Husun SubbuI (d. 1oq), $IIIIgIn AILinci mumi CuIer`s-Sudik`in ;6 yiIindu Imnden sonru ogIu smuII`e bIuL
edenIerIn kurdugu smuIIIye mezIebIne bugIi egILImII bIr urIsI veyu Arup IdI. smuII bubusindun nce Im, buzi
$IIIer dIger oguI Musu eI Kuzim`u bIuL eLmILI. smuII`e bIuL edenIer Ise duIu sonru koIIuru uyriImiIurdi. NIzurIIIk
udi verIIen koIu bugIi oIun Husun SubbuI, 1oqo`du mrILIerIyIe bIrIIkLe Huzur DenIzI yukinIurindukI KuzvIn
bIgesInde, #udbur VudIsI yukinIurindukI surp kuyuIikIuru kuruIu AIumuL KuIesI`nI eIe geIrdI ve 11zq yiIindu
Imne kudur q yiI burudu yuudi. Yuumi boyuncu du sIyusI rukIpIerInI suI dii eLmek IIn, IeduIIerI uruciIigiyIu
suIkusLIur dzenIedI. Kurdugu run NIzurI DevIeLI, 1z6 yiIindu IIunIi Hkmduri HIugu LuruIindun LurIIe
gmId umu AIumuL KuIesI dmunin eIIne dmedI. ddIuyu gre kuIeyI yok eLmek IIn zerInde ykseIdIgI
kuyuIik uruzInIn uILindukI peLroI yuLukIurini puLIuLmuk bIIe denenmILI. Husun SubbuI`in urdiIIuri dnemInde
IeduIIer uz du oIsu sIyusI suIkusLIuru devum eLLIIer.


Murko Polo'on oydormulurI
#IvuyeLe gre IeduIIer kuukIu bugIi beyuz bIr gIysI, kirmizi Izme ve kirmizi buIik gIyerIer, IunerI kurbunin
ggsne ne zumun ve nerede yerIeLIrecekIerI konusundu siki bIr egILImden geIrIIIrIerdI. Buzen de zeIIrII ok veyu
mizruk kuIIunirIurdi. Amu IungI ynLem oIursu oIsun, kurbun Imden kurLuIumuzdi.
UnI LuIyun seyyuI Murko PoIo (d. 1zq), seyuIuLnumesInde, IeduIIerIn IInde boI mIkLurdu IuIu buIunun
IkIden ILIkLen sonru kendIIerInden gemI bIImde birukiIdikIuri cenneL sundikIuri buIeye Lekrur kuvumuk
IIn Husun SubbuI`in emIrIerInI LurLimuksizin yerIne geLIrdIkIerInI IIerI srer. eduIIere HuIuIn (AIyonke)
udi LukiImusinin kuynugi du Murko PoIo`dur. Murko PoIo seyuIuLnumesInde suIkusLiIurdun ussussIn dIye sz
eder. Bu LerIm duIu sonru nI LuIyun uIrI DunLe AIIgIerI LuruIindun 1oo-1o yiIIuri urusindu yuziIun lchi
Ko2edc`nin XX. $urkisi`ndu boy gsLerIr. DunLe, Murko PoIo geIenegInI IzIeyerek, ussussIn kuvrumini
kLIk kuvrumi IIe bIrIIkLe eIe uIir. Bu LurIILen ILIburen ussussIn keIImesI BuLi dIIIerInde suIkusLi veyu
cunI unIuminu kuIIuniImuyu buIur.
HuIbukI Murko PoIo`nun bIgeden 1z;1-1z; yiIIuri urusindu geLIgI suniIir. O siruIurdu zo yuIurindudir ve AIumuL
KuIesI`ne gILmemILIr. DoIuyisiyIu unIuLLikIuri Lumumen rIvuyeLIere duyunir. kIncIsI, bIrok LurIIseI kuynuk, Husun
SubbuI`in son derece muIuIuzukur bIrI oIdugunu, mrILIerIne degII uyuLurucu (IuIu) verIp IurIIerIe gnI
egIendIrLLIgInI, kudinIurIu IIIkIyI ve uIkoII IkIIerI bIIe yusukIudigini yuzur. Ayricu IkI ogIundun bIrInI cInuyeLIe,
dIgerInI de uyyuIikIu suIuyuruk IdrmLr. Bu yukiLirmunin nedenI SnnI buki uisiyIu $IIIIgI kuruIumuk veyu
bIr Insunin uncuk uyuLurucunun eLkIsI uILinduyken bu kudur gz kuru oIubIIecegI yoIundukI nyurgi oIubIIIr.
NILekIm bugn bIIe SnnIIer IIn eIII snneLe suIdirun supkin bIr cunI oIun Husun SubbuI $IIIer IIn bIr
kuIrumundir.

Nizum'l-Mlk oluyI
Husun SubbuI IIe IIgIII buku pIeII bIIgIIer de vurdir. OrnegIn ugdu yuzur AmIn MuuIouI`unSe2erlcnt udIi
romunindu IddIu edIIdIgI gIbI, Husun SubbuI`Iu rubuI yuzuri Omer Huyyum ve sIyuseLI NIzum`I-MIk`n urkudu
oIdukIuri pIeIIdIr. Ik IkI uIsIyeL yuu yukindir umu NIzum`I-MIk onIurdun en uz o yu bykLr. Ayricu
de IurkIi medreseIerde okumuIurdir.
Byk SeIukIu IkmdurIuri AIpursIun ve MeIIkuI`in nI vezIrI, Sicsetnc2e udIi eserIn yuzuri NIzum`I-
MIk`n, Husun SubbuI`in IeduIIerI LuruIindun IdrIdg de kesIn degIIdIr. ByIe bIr IILImuI vurdir uncuk bu
cInuyeLI MeIIkuI`in kendIsInIn veyu ogIunu LuILu geIrmek IsLeyen Terken HuLun`un yu du NIzum`I-MIk`n
rukIbI Tuc`I-MIk`n IIemI oIdugunu syIeyen kuynukIur du vurdir.
uIk BuIuL`un kuynukudu beIIrLLIgIm Husun SubbuI`in NIzurI DevIeLI`nI EILIIkII dervIun cumIurIyeLI oIuruk
LurII eden kILubini Ise ne yuzik kI kILupiIurdu buIumudim, doIuyisiyIu okuyumudim. Bu yzden bu IIgIn LezIn
duyunukIurini bIImIyorum. Amu bLn bunIur bIIe Husun SubbuI ve HuIuInIer meseIesInde uydurmu IIe geregI
uyirmuk IIn duIu derIn okumuIur yupmuk Iuzim geIdIgInI gsLerIyor.

zet Kuynuku: smuil Kuygosoz, oson Sobboh oe Alomut, SL YuyInlurI, ooq; Iuik
Bolot, oson Sobboh Ceregi, Eitliki Deroion Cumhurigetleri, Amin
MuulooI,Semerkont {Romun), YupI Kredi YuyInlurI, 1qq,; Sir Henry I. Woods, Trkige Antlort,
Osmonlt Bohrigesinde qo Ytl 1Sop-1pop,{eviren: Iuhri oker), 1q,6; Tuhsin Puu,Abdlhomit oe
Ytldtz ottrolort, 1q1, Alpuy KubuculI, Trkige'de Sigosol Cinogetler, Grer YuyInlurI, oo,, s.
61-66; Necdet Sukuoglo, "Bombu OluyI, Dnden Bugne 1stonbul Ansiklopedisi, C. ,Kltr
BukunlIgI ve Turih VukII ortuk yuyInI, 1qqq, s. qq-qg; Vuhdettin Irgin, "Soltun II. Abdlhumid'e
zenlenen Irmeni SoikustI ve Bo Sebeple Beliku le Yuunun iplomutik Kriz, Belleten, Cilt
LIX, SuyI g, Agostos 1qqg, s. q1-qS.

horuyse@hotmuil.com
#esm LurIIIn IuInIerI: 1o`IIkIer
Bondun S, yIl nce bognlerde, TBMM'de kubol edilen bir kunonlu 'huin' ilun edilen buzI kiiler
yortdIInu srlyordo. Bondun , yIl nce yine bo gnlerde ise TBMM'de bo kiileri uIIeden
kunon kubol edilmiti. Neredeyse herkesin birbirini 'Irgenekonco', 'durbeci', 'Krt', 'blc',
'terrist', 'eriutI', 'IetholluhI', 'ButI ukukIsI', 'yundu', 'libo'... diye soludIgI bognlerde,
turihe 1go'likler oluruk geen bo insunlurIn 'huin' ilun edililerinin ve uIIedililerinin hikyesi
ilgin olubilir diye dndm.


Comhoriyet'in huin ihtiyucI
DuIu nce uyrinLiIi bIImde unIuLmiLim umu kisucu zeLIemek gerekIrse, 11 EyII 1qzo`den Muyis 1qz`e kudur
grev yupun 1q sLIkIuI MuIkemesI`nde 'cususIuk`, 'bozguncuIuk`, 'usker kuugi oImuk`, 'ekiyuIik yupmuk`, 'suILunuL
yunIisi oImuk` ve 'IsyunciIik yupmuk` suundun LopIum q.16q kII yurgiIunmi, bunIurin q1.6;8`Ine eILII cezuIur
verIImI, 1oq Idum cezusi InIuz edIImILI.
#ejImIn 'IuIn` IILIyuci Ienz doymumiLi uncuk zq Temmuz 1qz`Le ImzuIunun ozun Buri AnLIumusi, bIrok uIL
unIumu ve szIemenIn yunisiru, 1 AgusLos 1q1q IIe zo Kusim 1qzz urusindu IIenen suvu ve 'ErmenI TeIcIrI`
suIurinu kuriunIuru geneI uI, yusu ve proLokoIIer de IerIyordu. Bu muddeIerI, LLIIuLi geIenekLen geIen mesuI
urkuduIurini cezudun korumuk IsLeyen MusLuIu KemuI ekIeLLIrmILI uncuk, duvu urkuduIurini koruyuyim derken,
'duvuyu kuLiImumiJ kuri ikmiJ IIuneL eLmI` kIIIerIn cezuIundiriImusi konusundu rejImIn eIInI de bugIumiLi.
Bu purudoksu zmek ozun DeIegusyonu yesI Dr. #izu Nur`u nusIp oIdu. Byk LurLimuIurdun sonru, TrkIye
CumIurIyeLI HkmeLI`ne, MIIII McudeIe sirusindu LIIuI DevIeLIerI`yIe yu du sLunbuI IkmeLIerIyIe IbIrIIgI
yupmi 1o kIIyI uI kupsumi diindu LuLmu Iukki Lunindi. Ancuk TrkIye bu kIIIerI IerIungI bIr ekIIde
cezuIundirumuyucuk, sudece eger IuIen yurLdiinduysuIur bunIurin TrkIye`ye gIrmesInI yu du IuIen TrkIye`de
oLuruyorIursu, bunIurin TrkIye`de yuumusini yusukIuyubIIecekLI.

Neden 1go kii?
Suyinin neden 1o oIdugu bugne dek bIr muummu oIuruk kuIdi. BuziIurinu gre bu suyi ngIIIzIerIn 1q1q`du
MuILu`yu gLrdg 1o kIIye nuzIre IdI. BuziIurinu gre grmeIer yupiIdigi sirudu zuLen 1o kudur 'IuIn`
yurLdiinu ikmiLi. IIII durumu IukukI durumu evIrmek IIn 1o kII denmILI. HungIsI oIursu oIsun, ozun`du
sudece suyi LesbIL edIImILI. IsLeye kImIerIn konuIucuginu duIu sonru kurur verIIecekLI. YunI suLun IIsLeye degII,
IIsLeden suu gIdIIecekLI.
KImIn 'IuIn`, kImIn 'mIIII mcudeIeye kuri`, kImIn 'suIu` oIdugunun somuL deIIIIerIe ve IukukI sreIerIe LesbIL
edIIdIgInI suniyorsuniz yuniIiyorsunuz. Bu I kupuIi kupiIur urdindu, kIIseI kunuuLIerIe, pIeIerIe yupiIdi. OnceIIkIe
MusLuIu KemuI ve ekIbInIn IkLIdur mcudeIesInde suI dii birukmuk IsLedIgI ok kII LesbIL edIIdI. Sonru, IkLIduru
yukin mIIIeLvekIIIerInIn, yneLIcIIerIn veyu nemII uIisIurin u veyu bu nedenIe kuri oIdukIuri, IsLemedIkIerI
udumIur IIsLeye ekIendI. IsLe ILIke ILI, suyi bInIere vurdi. Ardindun 6oo`e IndIrIIdI.

Huin yurutmu yntemleri
16 NIsun 1qzq LurIIII TBMM`de yupiIun gIzII ceIsede, DuIIIIye VekIII erIL (Tek) Bey, EmnIyeL LuruIindun IuzirIunun
6oo kIIIIk IIk IIsLenIn unu degmI, bunu degmemI denerek nce oo kIIye sonru du 1o kIIye IndIrIIdIgInI
beIIrLmI urdindun bu kIIIerIn nusiI seIIdIgInI unIuLmiLi. Ancuk IIsLe kImseyI memnun eLmedI eIbeLLe. Her
kuIudun bIr ses ikiyor, u veyu bu kIInIn neden IIsLede oImudigi soruIuyordu. OrnegIn zmIr Mebusu $kr
(SuruogIu) Bey, IIsLede II #um ve ErmenI oImumusindun yukinirken, orum Mebusu MusLuIu Bey de kendIsIne
desLek ikiyordu: Ayni crm IrLIkup edenIerden |uyni suu IIeyenIerden| bIr Trk, bIr #um vur, bIr ErmenI vur,
bIr Arup, ArnuvuL vur, bIr erkes vur. BInuenuIeyI evveIu Trk kuIir, ErmenI veyu #um gIder ve nIIuyeL Trk
gIder... Bu seIer KuresI Mebusu AImeL Sreyyu (Orgeevren) Bey`In ILIruzi duyuIuyordu: EvveIu Trk gIder nk
IiyuneL eLmILIr!

Ku tr huin vurdIr?
TurLimuIur IddeLIenInce, sLunbuI Mebusu AkoruogIu YusuI Bey kirk yiIdu bIr krsye ikun bIrI oIuruk
kendIIerInI subirIu dInIemeIerI rIcusiyIu sze buIumi uncuk, buzi mIIIeLvekIIIerInIn ikurdigi puLirLi yznden
zorIukIu yrLmL konumusini. SyIedIgI zeLIe yIeydI: HerIungI bIr Insun IIn verIIecek kururIurin en ugiri
oIun vuLunduIikLun ikurmu kururini uImuyu uIiiyoruz. Ancuk byIe ugir bIr LedbIrI beIII IukuksuI prensIpIere
gre uImuk Iuzimdir uncuk mIIIeLvekIIIerInIn bunu subri yokLur. YukIuun IILur suuLInIn de eLkIsIyIe, ubucuk IIsLeye
kImIn gIrecegInI grmek IsLemekLedIrIer. Bu du MecIIs`I yunIiu gLrebIIIr. Bu yzden bIruz sukIn oIuIim.

Ne prensibi eIendi?
DuIIIIye VekIII erIL (Tek) Bey, YusuI Bey`In endIe eLmemesInI, nk IIsLeyI yupurken beIII prensIpIere sudik
kuIdikIurini uikIudi. Ancuk YusuI Bey`In isrur eLmesI zerIne puLIuyiverdI: EIendIm, prensIp dIye ne IsLIyorsunuz?
HuIn, IuIn|dIr|. Ne prensIbI? YuIniz IiyuneLIn vecII (yoIu) ve nevII (Lr) ILIburIyIe uncuk LusnII kubII oIur. Yoksu
prensIp nedIr?
EIbeLLe bu cevupLun sonru YusuI Bey`de konuucuk cesureL kuImudi.
z NIsun 1qzq gn TBMM`dekI gIzII oLurumdu IIsLedekI IsImIer zerInde LurLimuyu geIIdI. erIL Bey IsImIerI
okuduku, mIIIeLvekIIIerInden sesIer ykseIIyordu: AImuk, BuduIu, AIuk, Bunuk, #ezII, SuLiImi,
MeI`un, SIkIer, ArLIn, KrL MusLuIu, SekIz yz bIn ErmenI kesLIk dIyen udum, Yunun buyrugini pen...
MebusIur, IIsLeye ekIenmesI IIn yenI IsImIer nerIyorIurdi. BIrInIn nerdIgInI dIgerI begenmIyor, kendI uduyinin
neden duIu IuzIu 'IuIn` oIdugunu unIuLmuyu uIiiyordu. OrnegIn KuruIIsur-i $urkI (AIyon) Mebusu AII SururI
EIendI, HrrIyeL ve LIIuI irkusi (H) yneLIcIIerInIn IIsLeye konmusini, bukuIuri KrL TeuII CemIyeLI ve ngIIIz
MuIIpIerI CemIyeLI IIe IIIkIsI oIun eskI LLIIuLi AbduIIuI CevdeL`In veyu 1qzo`de YozguL`Lu Isyun eden
upunoguIIuri`nin IIsLeye ekIenmesInI IsLIyordu. Ik nerI kismen kuriIundi, nedense dIger IkIsI reddedIIdI.


Venizelos'u sz verdik
KLuIyu MIIIeLvekIII #ecep (Peker) Bey, EmnIyeL`In IuzirIudigi 6oo kIIIIk IIsLeden gerI kuIunIurin zIyun oImumusi
(!) IIn, bu kIIIerIn IoLogruIIi knyeIerInI Ieren bIr 'SIyuI IsLe` IuzirIunip IskeIeIere, IsLusyonIuru usiImusini,
EmnIyeL TekIIuLi`nu dugiLiImusini nerdIyse de nerI reddedIIdI. KuresI Mebusu AImeL Sreyyu Bey, ErmenI, #um
ve YuIudIIerIn de ekIenmesI IIn epey mcudeIe eLLI uncuk bu LekIII erIL Bey LuruIindun 6oo kIIIIk IIsLede #umIur
ve ErmenIIer de vurdi uncuk ozun`du smeL Puu IIe VenIzeIos urusindu ImzuIunun ek proLokoIIe #umIurin
(doIuyisiyIu dIger guyrimsIImIerIn) IIsLeye konmuyucuginu sz verdIk denerek kubuI edIImedI. Sonundu 1o`IIkIer
IIsLesIne kesIn bIImInI verme IInIn BukunIur KuruIu`nu birukiImusinu, kesIn IIsLenIn Lekrur TBMM`ye geImesIne
kurur verIIdI.
BukunIur KuruIu`nun IuzirIuyip son ekIInI verdIgI IIsLe zzJz NIsun 1qzq urumbu gecesI, LekrurIunun gIzII
oLurumdu eIe uIindi. Bu kez yIe IIk oLurumdukI gIbI uzun LurLimuIur oImudi umu oLurum yIne eIekLrIkII geLI.
IsLeye IuIu yenI kIIIerIn ekIenmesIne ugruiIiyordu. Sonundu DuIIIIye VekIII erIL Bey InIsIyuLIII eIe uIdi ve eI
kuIdirmu usuIyIe uIeIuceIe bIr oyIumu yupLi. MebusIurin YokIumu IsLerIz nIduIuri urusindu KubuI edIImILIr
dIyerek uik ceIseye geLI. Ayni gn bIr kururnume IIe muILemeIen 6oo kIIIIk IIsLede yer uIunIurdun vuLunduIikLun
ikuriImu kouIIuri LuiyunIurin 'VuLunduIikLun skuL DeILerI`ne kuydedIImesIne kurur verIIdI.


Vuhdettin'in muiyeti
1 HuzIrun 1qzq`Le TBMM`de kubuI edIIen 1o kIIIIk IIsLeye gIrenIer on grupLu LopIuniyordu. (Tum IIsLe yuzinin
sonundu.) BIrIncI grupLu son PudIuI VuIdeLLIn`In muIyeLInden sekIz kII (Yuver-I Hus KIruz HumdI Puu, Hudeme-
I Hussu Kumunduni ZekI, HuzIne-I Hussu mIeLLIIerInden KuyserIII $ubun Agu ve TLncbui $kr, SerkurIn
Yuver Omer Puu, Yuverundun Erkun-i Hurp MIruIuy TuIIr, Seryuver AImeL AvnI Puu ve EskI HuzIne-I Hussu
Mdr ve DeILer-I HukunI EmInI #eIIk) vurdi.
VuIdeLLIn, 1-z Kusim 1qzz`de SuILunuL`in IIgusindun sonru 'IIrur eLLIgInden`, Sevr grmeIerInIn bu mImuri DumuL
erIL IIe MusLuIu KemuI ve urkuduIuri IIn Idum IeLvusi yuyimIuyun DrrIzude AbduIIuI EIendI Ise Idgnden
IIsLede yokLu. IsLeye gIrmeyen Iunedun yeIerI Ise MurL 1qzq`Le HuIIIeIIgI IIgu eden q1 suyiIi Kunun`Iu srgne
gnderIIecekIerdI.
kIncI grupLu 1o AgusLos 1qzo LurIIII Sevr AnLIumusi`ni ImzuIuyun IeyeL yeIerI (EskI MuurII Nuziri HudI Puu,
Ayundun $ru-yi DevIeL eskI #eIsI #izu TevIIk ve Bern eskI SeIIrI #eud HuIIs) vurdi.

HuliIe Ordoso mensoplurI
Unc grupLu sLunbuI`un AnudoIu gIerInI IIzuyu geLIrmek IIn 18 NIsun 1qzo`de oIuLurdugu Kuvve-I
nzIbuLIye`ye (HuIIIe Ordusu) duIII kubIne yeIerI {eskI AdIIye Nuziri AII #dI, eskI ZIruuL ve TIcureL Nuziri ve eskI
Konyu VuIIsI 'ArLIn` CemuI, eskI BuIrIye Nuziri 'Cukuci` HumdI Puu, eskI MuurII Nuziri '#umbeyogIu` uIreddIn,
eskI ZIruuL ve TIcureL Nuziri 'KiziIIunerII` #emzI) IIe eskI $eyIIIsIum MusLuIu SubrI EIendI vurdi.
Drdnc grupLu Kuvvu-I nzIbuLIye`den yedI usker (SIeymun $eIIk Puu, 'BuIgur` TuIsIn MIruIuy AImeL #eIIk
Turik MmLuz, AII NudIr Puu, Kuymukum eLLuI, 'opur` Hukki) vurdi. HuIIIe Ordusu`nun IIIII kumunduni erkes
usiIIi Anzuvur AImed Ise Idg IIn IIsLeye konmumiLi.

'erkes' Ithem Bey ve urkudulurI
BeIncI grupLu MIIII McudeIe yiIIurindu Ankuru`yu IILIIuk eLmemI z mIk ve usker yneLIcI buIunuyordu.
AILinci grupLu, MIIII McudeIe`nIn IIk yiIIurindu MusLuIu KemuI`Ie bIIek greLIrmI ve yenIIerek YununIiIuru
siginmuk zorundu kuImi 'erkes` ELIem Bey ve IkI kurdeI (#eIL ve TevIIk BeyIer) IIe ELIem Bey`Ie IurekeL eLmI
oIun TekIIuL-i MuIsusu`nin bukunIurindun Kuubui EreI ve kurdeI Huci SumI IIe ELIem Bey`In drL udumi
buIunuyordu.
YedIncI grubu, zq EkIm 1qz1`de, ngIIIzIerIn ve Yunun IguI kuvveLIerInIn IImuyesInde, $urk-i KurIb erkesIerI
TemIn-I Hukuk CemIyeLI`nIn (Yukin Dogu erkesIerInIn HukIurini SugIumu DernegI) kongresIne kuLiIun 18 kII
oIuLuruyordu.

'Mtureke BusInI'
SekIzIncI grupLu LIIuI KuvveLIerI`yIe IbIrIIgI yupun 1 poIIs vurdi. Dokuzuncu grupLu MIIII McudeIe sirusindu guI
KuvveLIerI`yIe bIrIIkLe duvrunun yu du KemuIIsL gIere desLek vermeyen 1z guzeLecI (en nIIerI MevIunzude #iIuL,
SuIL MoIIu, #eIIk HuIIL, #eIII CevuL Omer evzI) vurdi. BIr buku nI 'IuIn` guzeLecI AII KemuI, 6 Kusim 1qzz`de
zmIL`Le SukuIIi NureLLIn Puu`nin rgLIedIgI grupIurcu IIn edIIdIgInden IIsLeye gIrmesIne gerek kuImumiLi.
Gnmzde, zmIr`de yuyimIunun Kolu guzeLesI suIIbI #eIeL Bey`In udinin IIsLeye 1o. kII oIuruk duIu sonru
MusLuIu KemuI LuruIindun ekIendIgI syIense de, 16 NIsun 1qzq LurIIII gIzII ceIsede #eIeL Bey`In udi geIyor.
AnIuiIun #eIeL Bey`In udinin IIsLeye konmusi nce unuLuImu sonru bu IuLu Iurk edIImILI.

Guribun kyller
q1 kIIIIk son grubu Ise ogunIugu Ege BIgesI`ndekI eILII IsyunIuru kuLiImukIu, ekiyuIik yupmukIu veyu 'TrkIere
mezuIIm yupmukIu` suIunun erkes kyIIer IIe dmunIu IbIrIIgI yupLigi IIerI srIen uIisIur meydunu
geLIrIyordu. Kisucusi, oncu ugruu rugmen, IIsLenIn ogunIugunu, #ecep (Peker) Bey`In deyImIyIe bIrLukim
obunIur ve uIeIude ukIIer oIuLurmuLu. OLe yundun IIsLedekI 'nemII` uIisIurin neredeyse Lumumi
yurLdiinduydi.
SonuLu gerIye kuIunIur derIuI yurLdiinu ikuriIdiIur. 1o`IIkIer, z8 Muyis 1qz;`de kubuI edIIen 1o6q suyiIi Kunun`Iu
vuLunduIikLun du ikuriIdiIur. MuIIuri msudere edIIdI. (1qzq-1qz; urusindu 'IuIn` uvinu devum edIIdIgInI
IuLirIuLuIim. 1qz`Le TukrIr-I Skn`u LukIben sLIkIuI MuIkemeIerInce cezuIundiriIunIurIu, 1qz6`du zmIr SuIkusLi
Duvusi sonrusindukI cezuIundirmuIur bu Iuryudundi.)


Srgnde siyuset
SrgnIerIn bIr bIm LurIIIn LekerIegInIn gerI dndrmeye uIiuruk TrkIye uIeyIIne sIyusI IuuIIyeLIerIne devum
eLLIIer (kI bunIur uyri bIr yuzi konusu) uncuk byk bIr bIm sudece IuyuLIurini Idume eLLIrmekIe meguIdIer.
ozun AnLIumusi`ndu TrkIye`nIn srgnIere InLIkum duyguIuriyIu yukIumuyucugi ve onIuri IIbIr ekIIde
IncILmeyecegI Ikme bugIundigi IuIde, srgnIerIn LopIundigi merkezIer (YununIsLun`du GmIcIne, #omunyu`du
Dobrucu ve KsLence, Misir`du KuIIre, SurIye`de $um, Urdn`de Ammun) Trk IsLIIburuL grevIIIerI LuruIindun
srekII gzeLIm uILindu LuLuIdu. Buzi 1o`IIkIer (VuIdeLLIn`In yuverI KIruz HumdI Puu, TLncbuisi $kr Bey,
Hudume-I Hussu Kumunduni ZekI ve GuzI AyinLup MuLusurriIi CeIuI KudrI Bey gIbI) TrkIye IIn cususIuk yupmuk
zorundu birukiIdi.
1qo`du YununIsLun`Iu TrkIye urusindu bIr dosLIuk unLIumusinin ImzuIunmusi sirusindu TrkIye`nIn IsLegI zerIne
Yunun IkmeLI Yunun vuLundui oImuyunIuri yurLdiinu srd. TrkIye YununIsLun`dun ikuriIunIurin kubuI
edIImemesI IIn Misir, SuudI ArubIsLun ve YugosIuvyu`yu buski yupLi, ogu oIuydu du buuriIi oIdu.

SuncIlI bir uI sreci
1q yiIindu CumIurIyeL`In 1o. yiIdnm ereIIne geneI uI IIun edIImesI dnIdgnde eskI $urk sLIkIuI
MuIkemesI yeIerInden UrIu Mebusu AII SuIp Ursuvu 1o`IIkIerIn de uIIu duIII edIImesInI nerdI uncuk bu nerI
kubuI edIImedI. 1o`IIkIerIn uIIi uncuk 1q8 yiIindu mmkn oIdu. nk urLik CumIurIyeL oLurmu, rejIm
muIuIIIIerInIn sesI LmyIe kisiImi, 1o`IIkIerIn yurisi ImL, dIger yurisi yuIi ve IusLuydi.
MusLuIu KemuI`I uIIu yneILen somuL oIuyin Ise 1o`IIkIer urusindu oIun ve zo yiI SurIye`de yuuyun #eIIk HuIIL`e
duydugu sempuLI oIdugu syIendI. Yukup KudrI`ye gre #eIIk HuIIL TrkIye`de bu zo yiI IInde yuununIuri
unIuLun Deli udIi bIr komedI kuIeme uImiLi. MusLuIu KemuI bIr LopIunLidu bu eserI kuIkuIuIurIu okmu ve Bu
#eIIk HuIIL`In yIrmI yiIIik bIr ukiI IusLusinin, uuru yerIne geIIp kendIsInI buLunbuu degImI bIr TrkIye`de
buIuncu Lekrur deIIrIInI gsLeren bIr LIyuLro eserIdIr demILI. MusLuIu KemuI`In Ne yupucuksuk yupuIim, onun bIr
un eveL memIekeLe dnmesInIn uresIne bukuIim demesI zerIne, IIerI Bukuni $kr Kuyu, yuzurin bIr sinir
kurukoIunu LesIIm oImusini, orudun du nezukeLIe Ankuru`yu gnderIImesI ekIInde bIr zm buImu, uncuk #eIIk
HuIIL bu LekIIII kubuI eLmedIgI IIn geneI uI yoIunu gIdIImILI. (#eIIk HuIIL`e Kuruy soyudini ALuLrk`n verdIgI
syIenIr. Bunun IIgIn IIkuyesInI bIIenIer bIImeyenIere unIuLsin demekIe yeLIneIIm.)

1q yIl sonru uynI gn
TesudI mdr yoksu gIzII bIr semboIIzmIn rn mdr bIIInmez, 1o`IIkIer kununun ikLigi 1 HuzIrun 1qzq`Len
Lum 1q yiI sonru uyni gn, yunI 1 HuzIrun 1q8`Le TBMM`de uI konusu grImeye buIundi. Ancuk, 1o`IIkIere
IuIu byk unLIpuLI vurdi. OrnegIn :2h:riet guzeLesInIn suIIbI ve buyuzuri Yunus NudI 1o`IIkIerIn
uIIedIImesIne kuri ikurken, usiI udi EnIs AvnI oIun LLIIuLi yuzur Aku Gndz uIIu eveL dedIgI IIn kocusini
AnuIurLuIur`du, evIudini Sukuryu`du eIIL verenIerden uI dIIeyerek mIIII duyguIuri LuIrIk edIyordu.
MecIIs`Le spurLu Mebusu bruIIm DemIruIuy BIureIer, GmIune Mebusu AII $evkeL Ondersev ZuvuIIi
udumIur, GmIune Mebusu Duruk Sukuryu, VuLunin bugrinu Iuner duyuyunIur, DumguIi vuLun IuInIerI
dIyerek koroyu desLekIIyordu. eI Mebusu IkreL MuLIu ZuvuIIi, bedLiyneL (kL yurudiIiIi) InsunIur, yuuyun
IIer derken, Ordu Mebusu MuIILLIn BuIu Purs OnIur bIrer piILi, msLuIuse (IosII), Igren bIrer vcuLLun
IbureLLIr gIbI Libb unuIojIIerIe LunsIyonu ykseILIyordu. EskIeIIr Mebusu EmIn Suzuk Ise, BunIur du AII KemuI
gIbI ImeIIdIr. Ben bunIuri bIrer bIrer dIIerImIe eLIerInI kopururuk Idrmek IsLerIm dIyerek, IuIki udeLu
1o`IIkIerI IIne duveL edIyordu.

Byk eIler uIIedicidir
Sonundu AdIIye VekIII $kr SuruogIu durumu eI koydu ve Byk mIIIeLIer ve byk eIIer cezuIurindu ve
uIIurindu duImu byk IumIeIer yupurIur. Trk mIIIeLI ve onun eII ok bykLr; uIIi du eserIerI gIbI byk
oIucukLir dIyerek muIuIIIIerIn dIrencInI kirdi. q61 suyiIi AI Kununu zq HuzIrun 1qq`du TBMM`de kubuI edIIdI.
Ancuk uI sinirIiydi. 1o`IIkIerIn uskerIIkIerI suyiImuyucuk, memurIyeLLe geen IIzmeLIerI dIkkuLe uIinip emekII
muuinu Iuk kuzunumuyucukIur, kununun yrrIge gIrdIgI 16 Temmuz 1q8 LurIIInden buIuyuruk sekIz yiI kumu
IIzmeLIerInde buIunumuyucukIurdi. 1o`IIkIerIn muIIurini msudere eden kunun yrrIkLen kuIdirmusinu rugmen
bu kununIu dogmu bLn IukukI sonuIur du sukIi LuLuImukLuydi. DuIusi yurdu dnecek 1o`IIkIerI BukunIur
KuruIu, Izum grdg undu vuLunduIikLun Lekrur ikurubIIecekLI. YunI Ier un kupi diuri edIImeIerI
szkonusuydu.
Kununun kubuInden sonru 1o`IIkIerden IuyuLLu kuIunIur (o veyu 1 kII) peyderpey yurdu dndIer. Bu kIIIerIn
sLIIburuL TekIIuLi LuruIindun LukIbIne devum edIIdI, Ier udimIuri EmnIyeL`e rupor edIIdI. DnenIerden buziIuri
(rnegIn #eIII CevuL UIunuy, #eIIk HuIIL Kuruy) mrIerInIn kuIun yiIIurindu siki bIrer ALuLrk oIduIur.
DnmeyenIer urusindu IIkuyesI uyri bIr yuzi konusu oIun 'erkes` ELIem Bey de vurdi. ByIece CumIurIyeL`In IIk
eyregIne dumgusini vurun 'IuIn uvi` Iiz kesLI.

Heyeti Muhsosulur
Ordu ve brokrusIdekI 'IuInIerIn` LusIIyesI Ise HeyeLI MuIsusuIur uruciIigi IIe yupiImiLi. MIIII McudeIe`ye
kuLiImudigi LesbIL edIIen usker personeIIn yurgiIumuIuri usIindu 1qzz-1qz`Le Adupuzuri (Osmun Puu DIvuni) ve
zmIr`de kuruIun DIvun-i Hurp MuIkemesI`nde yupiImi ve suIuIur cezuIundiriImiLi. BeruuL edenIerIn eskI
grevIerIne dnmek IsLemeIerI zerIne konu TBMM`nIn zo-zq EyII 1qz gnI gIzII oLurumIurindu grId ve
MduIuu-I MIIIIye VekIII Kuzim (OzuIp) Bey`In bu durumun sukincuIi oIdugunu syIemesI zerIne z EyII 1qz`Le,
q; numuruIi McudeIe-I MIIIIyeye LIruk ELmeyen ve Hududu MIIII HurIcInde KuIun Erkun, Umeru ve ZubILun ve
MemurIn ve MensubInI AskerIye Hukkindu YupiIucuk MuumeIeyI ve CIduII MIIIIyeye LIruk EdenIerIn Tekud
MddeLIerInIn SureLI Hesubini NuLik Kunun ikuriIdi.

Binlerce memoron turdI
Kununun udindun du unIuiIucugi gIbI umu MIIII McudeIe`ye kuLiImuyun usker personeII uyikIumukLi. Bunun IIn
Bursu`du AIbuy AImeL DervI Bey bukunIigindu 1o kIIIIk bIr usker IeyeL oIuLuruIdu. HeyeL derIuI uIimuIuru
buIudi ve kImInIn uskerIIkIe IIIkIsInI kesLI, kImInI emekII eLLI. Bu mInvuIdekI oo kIII ordudun LusIIye edIIdI.
kIncI udim, z6 Muyis 1qz6 LurIIInde, MIkI HeyeLI MuIsusu dIye bIIInen ve sIvII memurIuri uyikIumuk IIn
ikuriIun McudeIe-I MIIIIyeye LIruk ELmeyen MemurIn Hukkindu 8q SuyiIi Kunun oIdu. HeyeL sorguIudigi
.1o kIIden 1zo`sI IIn oIumsuz kurur verdI ve memurIyeLLen uzukIuLirdi.


TeluIisi zor zururlur
Ancuk, kImIn MIIII McudeIe`ye kuLiIdigi, kImIn kuLiImudigi, kuLiIunIurin sumImIyeLI, kuLiImuyunIurin nedenIerInI
LesbIL eLmenIn gIg yznden yzIerce IuksizIik IddIusi orLuyu ikLi. Bu IddIuIuri soruLurmuk zere z1 Muyis
1qz8 LurIIInde 1z8q suyiIi II Kurur HeyeLI Hukkindu Kunun ikuriIdi. HeyeLI MuIsusuIur`in ve II Kurur
HeyeLI`nIn kururIuri 1q`dekI 1o. YiI AIIi`ndun sonru be yiI sre duIu yrrIkLe kuIdi ve bu kuruIIurcu
cezuIundiriIunIur uncuk ALuLrk`n Imnden nce ikuriIun geneI uIIu (1o`IIkIerIe bIrIIkLe) ukIunubIIdIIer. Ancuk
kesIn kuIdirmu kururIurindu bIIe IkI yiIIik bIr sre IIn duIu normuI devIeL memuru oIumumu kuydinu yer verIImILI.
Son be yiI boyuncu du Iuksiz uyguIumuIurdun yukinmuIur 1qz`ye kudur devum eLLI. Kisucusi devIeLIn kuru IIsLesIne
gIrmek koIuy, ikmuk Ise pek zordu! Kissudun IIsseyI ikurmuk Ise sIzIere kuIdi...

1go'likler Listesi

Not: Buzi IsImIerIn buindu yu du sonundu buIunun ve 'eskI` unIuminu geIen 'Esbuk`, 'Subik` IbureIerI okumu
koIuyIigi oImusi IIn kuIdiriImiLir. Ayricu cmIeIer gnmzn yuzim kuruIIurinu uygun IuIe geLIrIImILIr.
Vuhdettin'in Muiyeti

1. Yuver-I Hus KIruz HumdI
z. Hudeme-I Hussu Kumunduni ZekI
. HuzIne-I Hussu mIeLLIIerInden KuyserIII $ubun Agu
q. TLncbui $kr
. SerkurIn YuverI Omer Puu
6. Yuverundun Erkun-i Hurp MIruIuyi TuIIr
;. Seryuver AImeL AvnI Puu
8. HuzIne-I Hussu Mdr ve DeILer-I HukunI EmInI #eIIk


Kovve-i nzibutiye'ye hil Kubine Lyeleri

q. $eyIIIsIum MusLuIu SubrI
1o. AdIIye Nuziri AII #dI
11. ZIruuL ve TIcureL Nuziri CemuI
1z. BuIrIye Nuziri Cukuci HumdI Puu
1. MuurII Nuziri #umbeyogIu uIreddIn
1q. ZIruuL ve TIcureL Nuziri KiziIIunerII #emzI


Sevr AntlumusInI mzuluyun Heyet Lyeleri

1. MuurII Nuziri HudI Puu
16. Ayundun $ru-yi DevIeL #eIsI #izu TevIIk
1;. Bern EskI SeIIrI #eud HuIIs


Kovve-i nzibutiye'ye hil Olunlur

18. Kuvu-yi nzIbuLIye Bukumunduni SIeymun $eIIk Puu
1q. YuverI SvurI Yzbuisi BuIgur numiyIu muruI TuIsIn
zo. Kuvu-yi nzIbuLIye Erkun-i HurbIye #eIsI MIruIuy AImeL #eIIk
z1. Kuvu-yi nzIbuLIye MILruIyz Kumunduni ve DumuL erIL`In YuverI Turik MmLuz
zz. Kuvu-yi nzIbuLIye kumundunIurindun zmIr KoIordusu Kumunduni AII NudIr Puu
z. Kuvu-yi nzIbuLIye mensupIurindun ve NemruL MusLuIu DIvun-i Hurp UyesI Kuymukum eLLuI
zq. Kuvu-yi nzIbuLIye mensupIurindun 'opur` Hukki


Mlkiye ve Askeriye MensoplurI

z. Bursu VuIIsI GmIcIneII smuII
z6. Ayundun KonyuIi ZeyneIubIdIn
z;. CebeIIberekeL MuLusurriI-i subiki unIzude MesuL
z8. HrrIyeL ve LIIuI irkusi IIderI MIruIuy Sudik
zq. MuIuLyu MuLusurriIi BedIrIunI HuIII #uImI
o. MunIsu MuLusurriIi GIrILII Hsn
1. DIvun-i Hurp #eIsI NemruL MusLuIu Puu
z. Uuk BeIedIye #eIsI HuIusI
. Adupuzuri Kuymukumi 'HuIn` MusLuIu
q. TekIrdug MILs HuIiz AImeL
. AIyonkuruIIsur MuLusurriIi SubIL
6. GuzI AyinLup (GuzIunLep) MuLusurriIIigi`ndu buIunmu CeIuI KudrI
;. HrrIyeL ve LIIuI KuLIb-I UmumIsI AdunuIi ZeyneIubIdIn
8. MIgu |KuIdiriImi| Ayun`dun EvkuI Nuziri VusII Hocu
q. HurpuL VuIIsI AII GuIIp
qo. Bursu VuII VekIII AzIz NurI
q1. Bursu MILs Omer evzI
qz. zmIr Kudi MuvIrI AImeL Asim
q. sLunbuI MuIuIizi NuLik
qq. DuIIIIye Nuziri Ayun`dun AdII
q. DuIIIIye Nuziri Ayun`dun MeImeL AII
q6. EdIrne VuIIsI ve $eIremInI VekIII SuIIm (MIrImIrun)
q;. KLuIyu`du YununIiIuru muLusurriIIik eden Hocu #usIIzude bruIIm
q8. Adunu`du vuIIIIk eden AbdurruImun
qq. KuruIIsur-i $urkI |$ebInkuruIIsur| Mebusu Omer evzI
o. kencecI numiyIu muruI MIuzim AdII
1. kencecI numiyIu MuruI MIuzim #eIIk
z. Kirkugu Kuymukumi $erII
. unukkuIe MuLusurriIi MeImeL MuIIr
q. sLunbuI Merkez Kumunduni EmIn
. KIIIs`Le kuymukumIik eden SuduIIuI SumI
6. DuIIIIye NezureLI Duvu VekIII ve BoIu MuLusurriIi Osmun NurI


Ithem Bey ve YundulurI

;. ELIem Bey
8. ELIem`In bIruderI #eIL
q. ELIem`In bIruderI TevIIk
6o. Kuubui EreI |TekIIuL-i MuIsusu`nin bukunIurindun|
61. Kuubui EreI`In bIruderI Huci SumI
6z. zmIrII AkIIsur Kumunduni Yzbui Kk ELIem
6. DzceII MeImeLogIu SumI
6q. BurIunIyeII HuIII bruIIm
6. SusurIuk`Lun DemIrkupiIi Huci AImeL


erkez Kongresi Lyeleri

66. Hendek Kuzusi`nin SmbII KuryesI`nden Bug Osmun
6;. EskI zmIr MuLusurriIi bruIIm Hukki
68. Buruev SuIL
6q. Berzek TuIIr
;o. Adupuzuri`nin HurmunLepe KuryesI`nden Muun $IrIn
;1. Ske EregIIsI`nIn Teke KuryesI`nden Kocu OmerogIu HseyIn
;z. Adupuzuri`nin TuIusLunbey Ky`nden Bug KumII
;. HumLe AImeL
;q. Muun AII
;. KIrmusLi`nin Kuruosmun KuryesI`nden HuruneIreId
;6. EskIeIIrII SeIer Hocu
;;. BIguIi NurI BeyogIu su
;8. Adupuzuri`nin $uIInbey KuryesI`nden Kuzim
;q. Gnen`In Tuzuki KuryesI`nden umpuL Yukup
8o. Gnen`In BuyrumI KuryesI`nden KumpuL HuIiz SuIL
81. Gnen`In Kee KuryesI`nden mLekuIL BInbui AImeL
8z. zmIr`de Duvu VekIII Buzedurug SuIL
8. $umIi AImeL NurI


Polisler

8q. sLunbuI PoIIs Mdr TuIsIn
8. sLunbuI PoIIs Mdr MuuvInI KemuI
86. EmnIyeLI UmumIye Mdr MuuvInI spurLuIi KemuI
8;. sLunbuI PoIIs MdrIyeLI BIrIncI $ube Mdr $ereI
88. sLunbuI PoIIs MdrIyeLI BIrIncI Kisim Bumemuru HuIiz SuIL
8q. ArnuvuLky Merkez Memuru Huci KemuI
qo. PoIIs BumemurIurindun Numik
q1. $III KomIserI NedIm
qz. zmIr Merkez Memuru, EdIrne PoIIs Mdr ve YuIovu Kuymukumi uud
q. Adunu`du poIIs memurIugu eden YoIgeenII YusuI
qq. Unkupuni Merkez Memuru SukuIIi CemII
q. Bykdere Merkez Memuru MuzIum
q6. BeyogIu kIncI KomIserI uud


Guzeteciler

q;. Serbesti GuzeLesI suIIbI, HrrIyeL ve LIIuI uzusindun MevIunzude #iIuL
q8. stcnb:l GuzeLesI suIIbI SuIL MoIIu
qq. zmIr`de Musctct GuzeLesI SuIIbI ve EskI MuIurrIrI, DurIIIkmeL Azusi zmIrII HuIiz smuII
1oo. Adede GuzeLesI suIIbI ve PosLu TeIgruI eskI Mdr- UmumIsI #eIIk HuIIL
1o1. Bundirmu Adclet GuzeLesI suIIbI BuIrIyeII AII SumI
1oz. EdIrne`de Tee2in ve Elet2, SeIunIk`Le clilct guzeLeIerI suIIbI NeyyIr MusLuIu
1o. zmIr`de Kolu GuzeLesI Bu MuIurrIrI erId
1oq. Ale2dcr GuzeLesI suIIbI #eIII CevuL
1o. Ale2dcr GuzeLesI`nden PeIIIvun KudrI
1o6. Adunu`du Ierdc GuzeLesI suIIbI unIzude AII ImI
1o;. BuIikesIr`de rcd GuzeLesI suIIpIerInden TrubzonIu Omer evzI
1o8. HuIep`Le Dor: Yol GuzeLesI suIIbI Husun Sudik
1oq. Kolu GuzeLesI SuIIbI ve Mdr zmIrII #eIeL


iger $uhIslur

11o. TursusIu KumII Puuzude SeIumI
111. TursusIu KumII Puuzude KemuI
11z. SIeymunIyeII KrL Hukki
11. MusLuIu SubrI Hocu`nin ogIu bruIIm SubrI
11q. ubrIkuLr BursuIi CemII
11. ngIIIz Cususu MeIur erkez #ugip
116. runsiz ZubILIIgI yupun HuInII Kuzuk Husun
11;. Ekiyu #eIsI SngI DuvuL
118. BInbui erkez BekIr
11q. ubrIkuLr BursuIi CemII`In kuyinbIruderI NecIp
1zo. zmIr Umur-u sIumIye MILs AImeL HuIusI
1z1. Uuk`Lu MudunogIu MusLuIu
1zz. Gnen`In Tuzuki KuryesI`nden YusuIogIu #emzI
1z. Gnen`In BuyrumI KuryesI`nden Huci KusimogIu ZId
1zq. Gnen`In BuIci KuryesI`nden Kocugzn OsmunogIu $ukIr
1z. Gnen`In MuruLIur KuryesI`nden Ko MeImeLogIu Ko AII
1z6. Gnen`In Ayvucik KuryesI`nden MeImeLogIu AzIz
1z;. Gnen`In KeeIer KuryesI`nden BugciIi AImeLogIu Osmun
1z8. SusurIuk`un YiIdiz KuryesI`nden MoIIu SIeymunogIu zzeL
1zq. Gnen`In MuruLIur KuryesI`nden HseyInogIu Kuru Kuzim
1o. Gnen`In BuIci KuryesI`nden BekIr ogIu Arup MuImuL
11. Gnen`In #sLem KuryesI`nden GurdIyun YusuI
1z. Gnen`In BuIci KuryesI`nden OmerogIu Eyp
1. Gnen`In KeeIer KuryesI`nden TuIusLunogIu bruIIm uvu
1q. Gnen`In BuIci KuryesI`nden TopuIIi $erIIogIu bruIIm;
1. Gnen`In KeeIer KuryesI`nden TopuI OmerogIu drIs
16. Munyus`in Boycuugu KuryesI`nden KurIogIu smuII
1;. Gnen`In KeeIer KuryesI`nden MuILur Huci BeyogIu CunbuIuL
18. Murmuru`nin Kuyupinur KuryesI`nden YusuIogIu sIuk
1q.Munyus`in KIzIk KuryesI`nden AII BeyogIu SubIL
1qo. Gnen`In BuIci KuryesI`nden DeII HusunogIu SuIIm
1q1. Gnen`In erkez MuIuIIesI`nden MukInecI MeImedogIu Osmun
1qz. Munyus DegIrmenboguzi KuryesI`nden KudIrogIu KumII
1q. Gnen`In KeIdere KuryesI`nden HseyInogIu GuIIp
1qq. Munyus Huci Yukup KuryesI`nden erkez SuILogIu SuIII
1q. Munyus`in Huci Yukup KuryesI`nden MukLuI $evkeL`In bIruderI smuII
1q6. Gnen`In KeeIer KuryesI`nden AbduIIuIogIu DeII Kusim
1q;. Gnen`In erkez MuIuIIesI`nden Husun OnbuiogIu KemuI
1q8. Munyus`in DegIrmenboguzi KuryesI`nden KudIrogIu KemuI`In bIruderI Kuzim EIe
1qq. Gnen`In KIzIk KuryesI`nden PuIIuogIu KumII
1o. Gnen`In KeeIer KuryesI`nden TugogIu MeImeL Agu

zet Kuynuku: TBMM Cizli Celse Zobttlort, C. q, Trkiye BunkusI Kltr YuyInlurI, 1qSg, s. qq-
q6; Kumil Irdehu, Yzellilikler Yohut Milli Mcodelenin Muhosebesi, Tekin YuyInevi,
oo1; lhumi Soysul, 1go'likler Kimdir, Ne Yopttlor, Ne Oldulor?, Gr YuyInlurI, 1qSS; RIzu
Nor, ogot oe ottrolort, Cilt , AltIndug YuyInevi, 1q6S; Cemil Kouk, eget-i Mohsusolor,
letiim YuyInlurI, oog.
Modern MeLIuseIuI` Zuro Agu
GeLIgImIz gnIerde, guzeLeIerde Dnyu`nin en yuIi kIIsI (11q yiI qq gnIk) BrezIIyuIi MurIu Gomes VuIenLIm`In
Idgn okuyuncu, seIm sonuIuri IIe IIgIII gyu IukukI, bunu gre dpedz sIyusI skunduIIurin neden oIdugu
bogucu Iuvuyi bIruz dugiLmuk umuduyIu, sIze bundun Lum ;; yiI nce bugnIerde IuyuLu gzIerInI yumun
dnyunin en uzun yuuyun IkIncI kIIsI Zuro Agu`nin yksn unIuLmuyu kurur verdIm. Eger IesupIur dogruysu
Zuro Agu Lum 16o yiI yuumi. Dnyunin en uzun yuuyun bIrIncI kIIsI Ise eger bIr Iesup IuLusi yoksu, 168o`de
dogun ve 18`Le Lum z yuindu Ien bIr InII ImI. Kisucusi bIzIm Zuro Agu, bu InIInIn yunindu dnk ocuk
suyiIirmi.


1o pudiuh bir comhorbukunI
Zuro Agu, nIus kuydinu gre 1;;;`de, pusuporLunu gre 16 $ubuL 1;;q`Le BILIIs MuLkI`nIn Mydun (Meydun)
Ky`nde dogmu. (PusuporL du nereden ikLi dersenIz IIerde unIuLucugim) Ky, $erII MIrzu AIreLI`ne bugIiymi.
Mezur Luinu bukiIirsu bubusinin udi $emsI oIun Zuro Agu dogdugundu LuILLu . AbdIIumIL oLuruyormu.
Ardindun sirusiyIu . SeIIm, V. MusLuIu, . MuImud, AbdImecId, AbdIuzIz, V. Murud, . AbdIIumId, V.
MeImeL #euL, VuIdeLLIn`I ve CumIurbukuni ALuLrk` grm.
KendI IIudesIne gre 1;qq`du NupoIyon`un Akku KuuLmusi sirusindu Cezzur AImed Puu`nin ordusundu suvumi,
18z6`du YenIerI Ocugi`nin kuIdiriIii sirusindu AyusoIyu bIgesInI boydun boyu kuL eden yeruILi LneIIerInde
sukIunmi. SeIImIye KiIusi`nin (18oo`de yupiminu buIunun ve 18o;`de Kubuki MusLuIu syuni sirusindu yikiIun IIk
bInunin mi, yoksu 18z-18z; urusindukI Inu edIIen IkIncI bInu mi beIII degII) ve 18o`Ierde OrLuky CumII`nIn de
InuuLindu uIimi. Bu LurIILen sonru IumuIIigu gemI.
HuIkin q HurbI dedIgI 18;;-18;8 OsmunIi #us Suvui`ndu $erII MIrzu`nin emrInde suvuu kuLiIun ve bucugindun
yuruIunun Zuro Agu`nin 1qo8 sonrusinin sIyusI gc LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn sosyuI ve sIyusuI IuyuLi
deneLIemekLe kuIIundigi rgLIerden bIrI oIun HumuIIur CemIyeLI`nIn kurucuIurindun oIdugu suniIiyor. Zuro
Agu`nin 1q1`Le Kuru KemuI LuruIindun kuruIun rgLLe ukLII bIr IuuIIyeLI oIdugunu duIr bIIgImIz yok uncuk bu
dnemde kisu sre de oIsu yupLigi yIe bIr I vur kI, IukIkuLen uirLici. Bu I, MIIrI MIIk Hunim`in yneLImInde,
BeyuziL`LukI Zeynep Hunim Konugi`ndu IuuIIyeL gsLeren nus SunuyI-I NeIIse MekLebI`nde (Kiz GzeI SunuLIur
AkudemIsI) modeIIIk yupmuk.


KIzluru Ipluk modellik
AnIuLiIunIuru gre, MIIrI Hunim, okuI uiIdigindu (1q1q) nce kizIuru biyik Lukuruk erkek modeI kiIiginu sokmu.
Amu bIr sre sonru orLuyu kudinIu erkek urusi gurIp IormIur ikincu bu seIer uIidun erkek kuIipIuri IIe resIm
yupLirmi grencIIerIne. Bu seIer de KizIur ipIuk erkek IeykeIIerIne bukiyorIur dIye dedIkodu ikmi. MIIrI
Hunim ureyI sukuL, IrkIn ve IILIyur erkekIere modeIIIk yupLirmukLu buImu. Le Zuro Agu bu dnemde modeIIIk
yupmi. (EIbeLLe sukuL ve IrkIn kudrosundun degII, IILIyur kudrosundun) Ancuk bu I kisu srm. Zuro Agu
neden modeIIIkLen vuzgeLIgInI kendI sIubuyIu yIe unIuLmi: KizIur Iep bunu bukiyorIur, gzIerInI benden
uyirmiyorIur, sLeIIk bIr ubuk uIiyorIur (perspekLII oIuLurmukLu kuIIuniIun kurun kuIemI kusLedIyor), onu
uzuLiyorIur. Sonru uIu bIyIe gz kirpiyIur. Sonru buimi, yunugimi okIyIur. Buruyu buI, berI buI dIrIer, IungIsIne
buIuyim bIImIrem, IepsI de IurIIer gIbI, bIr IkI dene oIsu ne Ise. Emme ben bu kudur kizi nIdeyIm, uIu geIemem
vuIIuI!..


"$eyh Suid'i tunImum!
1qzq yiIindu sLunbuI BeIedIye Bukuni OperuLr EmIn (ErkuI) Bey, kendIsInI beIedIyede, serIudeme (bu
Iudeme) oIuruk Ie uImi. AmerIkuIi uruLirmuci Veru BeuudI-Sueedpour, 1; Kusim 1qzq LurIIII bIr IoLogruILu Zuro
Agu`yi LeIIs eLmI. (GrmedIm umu IoLogruIin szkonusu LurIILe kuruImu oIun TerukkIperver CumIurIyeL irkusi
(TpCP) IIe IIgIII oIdugunu suniyorum.) z8 $ubuL 1qz LurIIII:2h:riet guzeLesInde yer uIun bIr Iuberde Ise Zuro
Agu`yi sIyusI bIr mesuj verIrken gryoruz: sLunbuI`dukI KrLIerIn en yuIisi Zuro Agu, Isyuni kinuyip, muIkm
eLmILIr. Zuro Agu, 'Ben ne $eyI SuId denen o meI`unu Lunirim ne de udumIurini bIIIrIm. AIIuI beIuIurini versIn!`
dedI... Zuro Agu uyricu 'AIIuI devIeLImIze, mIIIeLImIze ve GuzI Puumizu zevuI vermesIn dIIegInde buIundu...
Zuro Agu`nin neredeyse IemerIsI oIun $eyI SuId`I Lunimumusinu Inunmuk zor. AnIuiIun devIeL yeLkIIIIerI, Zuro
Agu`nin ugzindun KrLIere bIr mesuj vermek IsLemIIer, o du ne I yunsin, ne kebup Lrnden bIr cevupIu durumu
suvuLurmu.
Bu Iuberden bIrku uy sonru, Zuro Agu LuIyu`yu gIdIyor. Bu sirudii seyuIuLIn mImurIuri AvrupuIi orgunIzuLrIer.
Bu nereden ikLi dersenIz, 18qo`Iurdun ILIburen Dnyu`nin eILII IkeIerIne g eden #umIur, ErmenIIer, YuIudIIer
Avrupu`du ve ABD`de egIence sekLrnn IyI bIrer mLerIsI oIuncu, uyunik orgunIzuLrIer sLunbuI`dun Avrupu`yu
ve ABD`ye dunsz, sIIIrbuz gLrmeye buIumiIur. Le Zuro Agu du, Dnyunin En YuIi Adumi siIuLiyIu bu
LurneIere kuLiImi. Zuro Agu`nin 1qz`LekI LuIyu mucerusi Iukkindu ok uz ey bIIIyoruz, uncuk bu seIerden kuImu,
runsizcu 1q8 yuindu dnyunin en yuIi kIIsI yuziIi kurLposLuI, sudece LuIyu`du degII, runsu`du du Zuro Agu`nin
Iurkinu vurunIur oIdugunu dndryor. Bu dnemde sve guzeLeIerInde de Zuro Agu IuberIerI yuyinIunmi.


Chrgsler Building'in utIsIndu
1z AgusLos 1qo`du CumIurIyeL LurIIInIn IkIncI muIuIeIeL purLIsI SerbesL CumIurIyeL irku (SC) kuruIdugundu,
sLunbuI IumuIIurinin LopIucu purLIye kuLiIdigi bIIInIyor umu Zuro Agu, o gnIerde Bremen Vupuru IIe ABD`ye dogru
yoIu ikmi. BIr grup IkI kuriLi AmerIkuIi gIrIImcI Zuro Agu`yi modern MeLIuseIuI dIyerek ABD`nIn eILII
eIIrIerInde LeIIr eLmeye gLrmIer. Meth:selch, ncII`e (YurudiIi, :z-z;) gre q6q yiI yuumi bIr kuLsuI
kIIIIk. (HuIen dnyunin en yuIi bILkIsI kubuI edIIen KuIIIornIyu`nin Beyuz DugIur bIgesIndekI be bIn yiIIik bIr
ugu du MeILuseIuI Aguci udini Luiyor.)
Zuro Agu 18 Temmuz 1qo`du ABD`ye uyuk busLikLun ILIburen son derece IizIi bIr IuyuLu duImi. KendIsInI
gLrenIer, o gnIerde New York`un en yksek bInusi oIun hrsler :ildin`In uLisinu ikurmiIur. Zuro Agu`nin
IumuI urkuIigindun buku bIr ey grmemI sirLinu smokIn gIydIrmIIer, eIIne bIr ncII LuLuLuruImuIur ve ABD`nIn
reIuIi ve Iuzuru IIn duu eLLIrmIIer. Ardindun, gzeI kudinIuri kucuginu oLurLuruk boI boI IoLogruIini ekmIIer.
oLogruI ekmek 1o doIur, pmek 1 doIur`mi. Kucuginu oLurmuk kuu LesbIL edemedIm. BuziIuri Zuro Agu`nin
burIurdu vIskI ILIgInI, urIIsLon yupLigini, burbek purLIIerIne kuLiIdigini, guzeLeIere, rudyoIuru mIsuIIr edIIdIgInI
syIyor kI unIuiIun Zuro Agu bIr eIL sIrk unsurunu dnLrIm. Brodwuy`de bIr LuksI urpmusi yznden
gnIerce IusLunede yuLun Zuro Agu gIdIInden dokuz uy sonru TrkIye`ye dnm. Zuro Agu`nin ABD`de
yuudikIurindun IkuyeLI oImudigini 1q1`de YununIsLun ve ngIILere`ye gILmesInden unIiyoruz.


Trk inciri ye, ozon yuu
ngIILere dn, TopIune`dekI evIne ekIIen ve sukIn bIr IuyuL srmeye buIuyun Zuro Agu son oIuruk mIIII bIr
duvu IIn seIerber edIImI. CeIuI Buyur`in gIrIImI IIe MIIII kLIsuL ve TusurruI CemIyeLI LuruIindun sLIenIIen bIr
kumpunyudu, Zuro Agu`nin yuIi umu dIn oImusindun IuyduIunuruk Trk rnIerInIn uIusIururusi pIyusudu
LuniLiImusi umuIumi oImuIi. OrnegIn MucurIsLun`du busiIun drL dIIdekI Zuro Agu kurLposLuIIurinin zerInde KIm
Zuro Agu gIbI Trk zm ve Iindigi yerse, zeyLInyugi ve zmIr IncIrI IIe sIndIrIm sIsLemInI IurekeLe geIrIrse ve
Trk LLn Ierse, onun gIbI bu yuLu sugIikIi oIur yuziIi.
SugIikIi yuum merukinin supIunLi IuIIne geIdIgI gnmzde, pek ok kIInIn Zuro Agu`nin dIyeLInI meruk eLLIgInI
LuImIn edIyorum. HuyuLindu ugzinu IkI srmeyen, II denecek kudur uz eL yIyen Zuro Agu`nin gnIk Luyini,
uyrunu dogrunmi ekmekLen oIuuyormu. Pupurusini yerken kendIsInI IzIeyenIere ok yuumuk IsLIyorsun
yemegIne dIkkuL eL. 1oo senedIr bunu yerIm ben! dermI. Ancuk, ugumiz LLnden II vuzgememI!


"Geceleri yorom
Zuro Agu`nin modeIIIk mucerusini sonIundirmu gerekesInI sorunIuru Bu kudur kizi nIdeyIm? demesIne bukmuyin,
nk Lum 1o kere evIenmI. (Buzi kuynukIurdu 1, buziIurindu Ise z; kere evIendIgI yuziyor) BunIurdun bIrI de bIr
guvur kizi ImI. NIye bu kudur ok evIenIyorsun dIye sorunIuru Ne yupuIim uIdigim kudinIur ubuk IILIyurIuyip
IyorIur, duyunumiyorIur dermI Zuro Agu. OImnden kisu sre nce kendIsI IIe rporLuj yupun HIkmeL erIdun
Es`e, Onuncu eIm KudreL Id, bekur kuIdim. GeceIerI yorgunim kuyiyor, sLm uiIiyor, yorum demI.
Buncu evIIIIge kuriIik Zuro Agu`nin sudece 1 ocugu ve z6 Lorunu oIdugu, sLeIIk bu ocukIurdun sudece bIrInIn
uzun (q; yiI) yuudigi syIenIyor.
Omrnn son yiIIurini LorunIurindun CuIer EIendI`nIn TopIune DogruyoI`dukI kuIveIunesInde, bIr sunduIye
zerInde duIgin gzIerIe eLruIi szerek geIren Zuro Agu`nin buzen yznde bIr gImseme beIIrIr ve eLruIindukIIere
ABD`den geLIrdIgI ncII`I ve AmerIkuIi bIr kudinin kendIsIyIe evIenmek IsLedIgInI syIeyen mekLubunu gsLerIrmI.
Ayricu MusLuIu KemuI`In, kudinIuru ok IuzIu IrrIyeL verdIgInI syIemeyI de IImuI eLmezmI.


SuIrukesesinde iki tu
1qq yiIindu, z8 IuzIruni zq IuzIrunu bugIuyun gece $III ELIuI HusLunesI`nde 1; yuindu (kendI IIudesIne gre 16o
yuindu) sessIz sedusiz IuyuLu gzIerInI yumdugundu dokLorIur uIIeyI Iknu ederek Zuro Agu`yu oLopsI yupmiIur.
SuIrukesesInde IkI udeL Lu, kurucIgerInde IuIII suriIik oIdugunu, uncuk cIgerIerInIn veremden kmrIemI
oIdugunu LesbIL eLmIIer. OIm Ise cIgerdekI sorunIurindun degII, bbrek, mesune ve prosLuL IILIIubindunmi.
KuIbI Ise Lu gIbIymI. DokLorIur orgunIurinu bukuruk bIyoIojIk yuinin 1o oIdugunu dnmIer. AkrubuIuri
LubuLunu beIedIyenIn 11z numuruIi cenuze urubusinu koyup, Eyp MezurIigi`nu gLrrIerken, guzeLeIere gre
ocukIurindun bIrI Hoy, Ioyy, Id duI gIbI bubucigim, bu dnyuyu doyumudun gL Le dnyuyu! dIye ugiL
yukmi. Demek kI ZIncIrIIkuyu MezurIigi`nin kupisindu yuzdigi gIbI Ier cunIi bIr gn Im Luducukmi!

Irzoromlo Krt Ali'nin iddiusI
AruLirmuci MeImeL Buyruk, nctl:rd.net sILesIndekI bIr yuzisindu, Zuro Agu IIe ugdu bIr buku uzun mrI KrL
IumuIindun sz edIyor. Bu kII, yunI ErzurumIu KrL AII, Zuro Agu Idgnde 11q yuindu ImI. BIr buku uyukIi
LurII kILubi oIun KrL AII IIe o yiI yupiIun bIr rporLuj 1q6 yiIindu BuIikesIr HuIkevI`nIn yuyin orguni Kcncl
Derisi`nde yuyimIunmi. Bukin KrL AII IuIkbIIImcI smuII Hukki Akuy`u neIer unIuLmi:
Ben, sekIz devIeL grm 11q yuindu bIr IILIyurim. YIrmI yuinduyken, Unkupuni`ndu buIunun kuIvecI duyimin
yuninu geImek zere Erzurum`dun ikLim, sLunbuI`u geIdIm. O zumun pudIuI, SuILun AzIz`dI. Ben Unkupuni`ndu
IumuIIik edIyordum. O Zuro Agu vurdi yu? AIu, onunIu bIr sene IumuIIik eLLIm. O benden yIrmI yu bykL. 18
yuindu oIdugunu syIeyen bu udum, yuIun syIemILIr. KendIsI de geberdI yu! DersImII ve KiziIbu oIun bu edepsIz
IerII, son gnIerInde Avrupu`dun bIr de kiz uIdi ummu o benden ok ucurdi. Sonru ben ondun uyriIdim ve KrL Puu
|?| IIe gnII oIuruk BugduL`u gILLIm. BIr sene orudu kuIdik. KrL Puu veIuL eLLI. Ben orudun KerbeIu`yu gILLIm,
HuzreLI HseyIn`I zIyureL ederek memIekeLe geIdIm. Orudun yenI sLunbuI`u dndm kI, bu seyuIuL Lum IkI sene
srd. sLunbuI`du bIruz duIu kuIdikLun sonru #us IurbIne gnII yuziIdim. Dogrucu bIzI PIevne`ye gLrdIer.
DervI Puu ordu kumunduni IdI. PIevne`yI zupL eLLIkLen sonru, be uy burudu oLurduk. Orudun HuIn Boguzi`nu
|BuIgurIsLun`du EskI Zugru`du| geIdIk. Bu boguz drL suuL srer. Oruyu GuzI Osmun Puu geIdI. Hurp devum
edIyordu. BIz en son #us`u guIIp geIdIk, ummu ncde mugIup oIduk. BIzI #us esIr uIdi. YIrmI IkI gn bIzI LrenIe
#usyu`yu gLrdIer. PeLersburg`du IkI uy kuIdim. Ordu du numuzimizu devum edIyorduk. BIz ubdesL uIirken, bIr
#us onbuisi du bIzImIe egIenIr, bIzI LukIIL ederdI. Bu du bIzIm pek gcmze gIdIyordu. BIr gn gene bIzImIe
egIenIrken, kuIusinu bIr LesLIyIe vurdum. HerII Id. BenI LuLLuIur, gLrdIer. Cundurmu muIuIuzusi uILinu uIdiIur
ve boguzimu bIr Ip geIrdIIer, boynumu du bIr yuILu usLiIur. uriIurdu drL gn benI doIuLirdiIur. BeIncI gn
SIbIryu`yu gLrdIer. Be gnIk bIr yoIdu. Ordu ukum ezuni okundukLun bIr suuL sonru uIuk skerdI. Ben ordu
yedI sene kuIdim. KuIebenddIm. Ayuk bIIekIerIme bIr IuIku geIrdIIer ve 'Her gn ukum buruyu geIIp bIzI
greceksIn!` dedIIer. Bunu Ier gn bIr IIL LuyIn verIrIerdI. Ben de Ier gn gIder onIuri grrdm. Tum yedI sene
sonru benI sLunbuI`u geLIrdIIer...
GrIdg gIbI en uz Zuro Agu`ninkI kudur IIgIn bIr IuyuL. KrL AII`nIn, BILIIsII bIr $uIII oIun Zuro Agu IIn
DersImII KiziIbu demesI Ise, bIr zumunIur yunindu uIiLigi ve muILemeIen mesIekI rekubeL yuudigi bIrInI
kuruIumuk umucini Luiyor oImuIi. BIIIyoruz kI bu LoprukIurdu, DersImII KiziIbu oImuk Ier zumun zor zunuuL
oImu.

Kuynuku: #oIuL AIukom, BIr Buuk AsirIik KrL Zuro Agu, Tcrih te Topl:2, S. zoo, AgusLos zooo, s. 1q-zq;
#oIuL AIukom, Esli stcnb:l Kurtleri (:8-:pz), AvesLu YuyinIuri, 1qq8, s. 1-181; Buruk Evren, Dnyunin En
YuIi Adumi BIr GurIp Zuro Agu, Tcrihi, Kulturu te Scnctilc VI. Eups:ltcn Se2poz:2: Tebliler :o-:z Mcis
zooz, Eyp BeIedIyesI YuyinIuri, zoo; GkIun Auru, TrkIye`nIn en ok yuuyun udumi Zuro Agu nusiI
Id?, Albu2 Derisi, S., HuzIrun 1qq8, s. 1oq-1o; (oLogruIIur bu mukuIeden uIindi): MeImeL Buyruk, Zuro
Agu`nin HuIeII ErzurumIu KrL AII, www.nuvkurd.neLJnIvIsurJmeImeL_buyrukJzuro_ugu.ILm
SurIye KrLIerInIn IuII nIcedIr
SurIye`de Beur Esud IIderIIgIndekI o yiIIik BAAS dIkLuLrIgnn uyukLu kuImuk IIn buvurdugu guddur
ynLemIer, TrkIye kumuoyundu byk ruIuLsizIik yuruLLi. Amu buzi kesImIer, InsunI kuygiIurdun ok sIyusI
kuygiIurIu SurIye`ye IIgI gsLerIyor. OrLudogu cogruIyusindu yuuyun IuIkIurin msLebIL yneLIcIIerInI devIrmeyI ukiI
edemeyecegInI dnen buzi sLruLejI uzmunIurinin (kI ben onIuru yerII oryunLuIIsLIer dIyorum), SurIye
KrLIerInIn, SurIye`yI bImek IsLeyen di gIerIn IbIrIIkIsI oIdukIuri ekIIndekI propugundusi pek ok kIIyI
eLkIIemIe benzIyor. Bu evreIere gre, ruk zuLen bInd, SurIye de bIndkLen sonru siru TrkIye`ye geIecek ve
bu IkeIerden kopun KrLIer bIrIeIp bugimsiz bIr KrL devIeLI kurucukIur. O IuIde, geIIn bu IuILu SurIye
KrLIerInIn LurIIesIne gz uLuIim ve byIe bIr LeIIIke vur mi kendImIz kurur vereIIm.


Seluhuddin Iyybi'nin vutunI
Bugn zo mIIyonIuk SurIye nIusunun yzde 8 veyu 1o`nun yunI 1,6-z mIIyonunun KrL oIdugu suniIiyor. SuniIiyor
dIyorum nk SurIye`de nIus suyimIuri yu yupiImiyor yu du sonuIuri uikIunmiyor. BIr IkI YezIdI uIreLI diindu,
SurIye`dekI KrLIerIn IepsI SnnI, dIIIerI Ise KrLenIn KurmuncI IeIesI.
KrLIer SurIye`de ugirIikIi oIuruk $um ve HuIep cIvurindu; HuLuy`in gneyIndekI kuyuIik CebeI-Ekrud (KrL Dugi)
bIgesInde ve NusuybIn`In gneyIndekI CezIre bIgesInde yuiyor. $um, SeIuIuddIn EyybI`nIn ve NukIbend KrL
evIIyusi MevIunu HuIIL`In mezurIurinin buIunmusi nedenIyIe SnnI KrLIer IIn Ier zumun nemII bIr merkezdI. Bu
yzden de $um`du orLuugIurdun berI byke bIr KrL cemuuLI yuiyordu. BunIuru 1q. yzyiIdu, Mekke`ye gIden Iuc
yoIunun korunmusi IIn OsmunIi IduresI LuruIindun AnudoIu`dun ve ruk`Lun gerLIIen KrL uIreLIerI de
ekIenmILI.

IrunsIzlurIn Cezire'si
CebeI Ekrud bIgesInIn uIuIIsI, yzIerce yiIdir bIgede yuuyun ve ugirIikIi oIuruk LurimIu ugruun yerIeIk KrL
uIreLIerI. CezIre`dekI KrLIer Ise, kkIerI TrkIye KrdIsLuni`ndu oIun MIIII ve MIrun uIreLIerI IIe 1qz $eyI SuId
syuni sonrusindu TrkIye`den g eLmek zorundu kuIunIur. TrkIye`yI en ok IIgIIendIren grup CezIre`dekIIer.
BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu, $um ve HuIep gIbI nemII eIIrIerdekI KrL mIIIIyeLIIerI UrIu, SIverek, MurdIn ve
CezIre`dekI KrL mIIIIyeLIIerI IIe yukin IIIkI IIndeydIIer. Ancuk $umIi IIderIerIn ABD Bukuni W. WIIson`un 1q
IkesI`ne uLiILu buIunuruk KrLIerI bugimsizIik IIn mcudeIeye ugirmusi ok yunki buImudi nk Iem SurIye`dekI
gerIIImIn IddeLI dkL Iem de SurIyeII KrLIer, runIi yu du TrkIyeII KrLIer gIbI gI IIderIer
ikurumumiIurdi. 1qz1 ubuLindu MusLuIu KemuI`In gIerI OrLu iruL`in sL bIgesIndekI Der Zor`u uImuk
IsLedIgInde SurIyeII KrLIer TrkIere kuri runsizIurIu IbIrIIgI yupLiIur. runsizIur du, Arup mIIIIyeLIIIgInI
zuyiIIuLmuk IIn, uzinIik grupIurini, doIuyisiyIu du KrLIerI desLekIedIIer. Ankuru IkmeLIyIe zo EkIm 1qz1`de
ImzuIunun runkIIn-BouIIIon AnIumusi`yIu runsizIur KIIIkyu (Adunu IuvuIIsI) ve LekI Trk bIgeIerInden
ekIIInce runsiz Mundusi uILindukI SurIye`de yuuyun KrLIer IIe KemuIIsL TrkIye`dekI KrLIerIn urusinu bIr de
sinir IuLLi gIrdI.

Hoybon'on ulImulurI
Bu IkI grubu bIrIeLIren, 1qz buIurindu yuunun $eyI SuId syuni`nin Trk ordusu LuruIindun serL bIr bIImde
busLiriImusindun sonru IIun edIIen 1qz $urk sIuIuL PIuni oIdu. PIun uyurincu Isyunu desLek verdIgInden
pIeIenIIen KrL urIsLokruLIur, dIn IIderIer ve sIyusI eyIemcIIer run, ruk ve SurIye gIbI IkeIere gnderIIdIIer.
1qz;`de srgnn upi duIu du genIIeLIIdI. ByIece, suyiIuri yukIuik zo-z bIn cIvurindu oIdugu suniIun bu grupIur
(uruIurindu ErmenIIer, KeIdunIIer ve SryunIIer de vurdi) ugirIikIi oIuruk CezIre bIgesIne yerIeLIIer.
CezIre`dekI grupIurIu, $um ve HuIep gIbI merkezIerdekI mIIIIyeLI evreIerI bIruruyu geLIren, 1qz; yiIindu BeyruL`Lu
kuruIun Hoybun CemIyeLI oIdu. Hoybun`un kurucuIuri urusindu eskI KrdIsLun TeuII CemIyeLI`nIn yeIerI, PuIuIu
$eyI SuId`In ocukIuri, 1q. yzyiIin IIk yurisindu OsmunIi yneLImIne bukuIdirun BoLun EmIrI BedIr Hun Bey`In
LorunIuri (CeIudeL, Kumurun ve Sreyyu BedIr Hun), CemIIpuuzudeIer gIbI nemII KrL uIIeIerInIn ocukIuri ve
ErmenI Tunuk PurLIsI`nIn yeIerI vurdi. Hoybun propugundusinin unu Lemusi, KrLIerIe ErmenIIerIn uyni kkLen
geIdIgI, sudece dInIerInIn IurkIi oIduguydu.

Kltrel oyunI humlesi
Hoybun 1qz;-1qo urusindu Agri Dugi`ndu yuunun oIuyIuru dumgusini vurdu umu SurIye`de pek eLkIII oIumudi.
NILekIm $um`dukI Arup mIIIIyeLIIerInIn buskisi IIe 1qz8`de oIuLuruIun SurIye Kurucu MecIIsI`nde yer uIun be KrL
mIIIeLvekIIInIn 1qzq yiIindu dIIe geLIrdIgI IdurI zerkIIk LuIebI runsizIur LuruIindun KrLIer AIevIIer ve DrzIer gIbI
bIr dInseI uzinIik oIuLurmudikIuri ve beIIrII bIr bIgede yogunIumudikIuri gerekesIyIe reddedIIdIgInde KrLIerIn
yogun oIdugu yerIerde, KrLenIn resm dII oIuruk Luninmusi ve KrLenIn egILIm dIII oImusi LuIebIyIe yeLInIImILI.
runsizIur bu LuIebI desLekIemIIer, uncuk bu seIer de KrLe egILIm IIn yeLerII muLeryuI ve kudro oImudigi IIn
kurur IuyuLu geIrIIememILI.
Bunun zerIne SurIye`dekI KrL IIderIer, sIyusI IedeIIerI IkIncI pIunu uLuruk ugirIigi kILreI uyuniu verdIIer.
OrnegIn 1qz-1qq urusindu CeIudeL BedIr Hun Bey LuruIindun $um`du yuyimIunun KrLe
(KurmunI) cucr dergIsI, KrL IuIk edebIyuLindu bIr yenIden doguu desLekIemeyI ve KrLe greLIm
muLeryuIIerI reLmeyI umuIiyordu. cucr, KrL kILreI mIrusinin, KrLe egILImIn ve KrL dIIInIn nemIne vurgu
yupmusiyIu uik bIr mIIIIyeLI egIIIme suIIpLI. NILekIm KrdIsLun`in Lmnde eLkIII oImukIu kuImudi; SurIye`dekI
KrL LopIumunun eILII kuLmunIuri urusindu, KrL IIerI geIenIerI, enLeIekLeIIer, mesIek suIIpIerI ve duIu nemIIsI
kenL ve uIreL eIILIerI urusindu dIyuIog kunuIIurinin uiImusinu kuLkidu buIundu. Bu yumuuk LuLum sonucu oIsu
gerek, 1q`Le buzi KrLIer Humu`dukI usker okuIu kubuI edIIdIIer. Bu LurIILen ILIburen Ier yiI CezIre`den bIr KrL
grencIye burs verIIdI. DuIu sonru, runsizIur, $um`dukI Arup Yksek OgreLIm EnsLILs`nde KrL dIII kursu
uiImusini desLekIedIIer ve runsiz yeLkIIIIer IIn KrLe kursu uLiIur.

Cezire'de gerginlik
SurIye`de runsiz Mundusi`ni sonIundirun 1q6 LurIIII runsu-SurIye SzIemesI`nden kIncI Dnyu Suvui`nin
puLIuk verdIgI 1qq urusindukI dnemde SurIye sIyuseLIne rudIkuI Arup mIIIIyeLIIIgI dumgusini vurdu. Bu yiIIurdu
Arup-KrL gergInIIgInIn kuderInIn beIIrIendIgI bIge CezIre oIdu.
O yiIIurdu CezIre`nIn Huseku Kuzusi`ndu (yukIuik) q.qoo, KumiIi Kuzusi`ndu 1.zoo ve DIcIe Kuzusi`ndu 16.;oo
kII yuiyordu. KrLIer KumiIi ve DIcIe kuzuIurindu ogunIugu oIuLururken (sirusiyIu yzde ; ve yzde ;),
Huseku`du ArupIur LopIum nIusun yzde 6`n oIuLuruyordu. CezIre`dekI LopIum nIusunun yzde 86`si SnnI,
yzde 1z`sI HirIsLIyun ve gerI kuIuni du YuIudI ve YezIdI IdI. Ancuk, HirIsLIyunIur bIgedekI kenL nIusunun yzde
;1`InI oIuLuruyordu.
KrLIerIn Le bIrI, HeverkunIi Huco Agu, MIIII KonIederusyonu`ndun MuImud Bey ve KumiIi`nin HirIsLIyun
kumunduni MIcIeI Dome`un buini ekLIgI KrL-HirIsLIyun ILLIIukini desLekIIyordu. Bu ILLIIuk, KrLIerIn
runsizIurin korumusi uILindu umu zerk ekIIde yneLIImesInI LuIep ederken, KrLIerIn Le IkIsI, BedevI $umur
AIreLI`nIn eII DuIum EI-HudI`nIn buini ekLIgI ILLIIuki desLekIIyordu. Bu ILLIIuk Ise, $um merkezII Arup
mIIIIyeLIIIgInIn szcIgn yupiyordu.

1q6-1q, kutliumlurI
ELnIk-dInseI gerIIImIerIn zIrveye ikLigi $ubuL 1q6- EyII 1q; urusindu Huseku, Amudu ve KumiIi`du ok suyidu
HirIsLIyun`in IdrImesI IIe sonuIunun byk kuriikIikIur sirusindu KrLIerIn byk ogunIugu ArupIurin
yunindu yer uIdiIur. HIkuyesInI uugidu okuyucuginiz KrL mIIIIyeLIsI HeverkunIi Huco Agu Ise, 1q;`de kisu
sreIIgIne de oIsu TrkIye`ye bugIunmuyi dnmekIe bIrIIkLe 1q8`de runsiz Yksek KomIserIIgI`ne buvururuk
Lum zerkIIk LuIebInde buIundu. Sonundu, runsiz Yksek KomIserI CezIre IIn zeI bIr rejIm vuuL ederek
kuriikIikIuri busLirdi ve 1qq`du bIgeyI dogrudun runsu`nin deneLImIne verdI. Bu LurIILen ILIburen KrLIer ugir
vergIIere LubI LuLuIduIur, yereI yneLImIerden diIundiIur.

Krtler AruplurI destekliyor
Bu sLuL kIncI Dnyu Suvui yiIIurindu uynen devum eLLI. SuvuLun sonru runsu, ngIIIzIerIn zorIumusiyIu
SurIye`den Lumumen ekIIdI ve SurIye bugimsizIiginu kuvuLu. KrLIerIn byk bIr ogunIugu yenI mIIIIyeLI
IkmeLI evkIe desLekIedI. KrL bugimsizIigini suvunmuk $um`dukI bIr uvu kIIye (BedIr Hun uIIesInIn IerLIerIne)
kuImiLi.
Suvu sonrusindu, SurIye`de bIrbIrI urdinu geIen usker durbeIerIn bIr kisminu, 1q`Len berI orduyu uIinun KrL
subuyIur ncIk eLLI. Ancuk bunIurin Lm (rnegIn EdIp $IIkII) ArupIumi KrLIerdI. Bunu rugmen, $IIkII`nIn
1qq`Le devrIImesInden sonru ArupIurdu KrL unLIpuLIsI beIIrgInIemeye buIudi. Ordudun KrL kkenII subuyIur
LusIIye edIIdIIer. 1q8`de SurIye IIe Misir, BIrIeIk Arup CumIurIyeLI (BAC) udi uILindu bIrIeIrken, Arup
mIIIIyeLIIIgI zIrveye ikLi ve KrLe yuyinIur resmen yusukIundi. BAC`in 1q61`de yikiImusindun sonru kuruIun SurIye
Arup CumIurIyeLI (SAC) Ise KrLIerI duIu du diIudi.

"Ajunip ve "moktumin
OzeIIIkIe Lurimu eIverIII uIunIuri yznden 1qq`Len ILIburen komu IkeIerden geIen yoksuI ve egILImsIz KrLIerIn
ukininu ugruyun CezIre bIgesI mIIIIyeLI IkmeLIn gznde ibunbuiydi. GerekLen de 1qq IIe 1q61 urusindu
bIgenIn KrL nIusu zqo bInden qo bIne ikmiLi. Bunun zerIne IkmeL 1q6z`de sudece CezIre`yI kupsuyun bIr
nIus suyimi yupLi ve SurIye`ye 1qq`Len nce geIdIgInI kuniLIuyumuyun zoo bIn KrL` ujunIb (yubunci) veyu
mukLumIn (kuuk gmen) dIye nILeIeyerek vuLunduIikLun ikurdi. VuLunduIigini kuybedenIer urusindu SurIye`de
dogup bym pek ok nI (uIr, poIILIkuci, usker) de vurdi.

BAAS politikulurI
1q6`Le IkLIduru eI koyun BAAS PurLIsI, SurIye`dekI KrLIerIn zgrIk uIunini IyIce duruILLi. PurLInIn sIoguni
CezIre`yI IkIncI bIr sruII oImukLun kurLurin IdI. BAAS`iIur, 1qq8`de sruII udinu bIgedekI KrLIerI rgLIemeye
uIiun AII BedIr Hun Bey oIuyinin du eLkIsIyIe KrLIerI poLunsIyeI sruII ujuni oIuruk gryorIurdi. (AII BedIr Hun
Bey, 1q1`de GoIun`dukI IILIIgInde esrurengIz bIImde I buIunmuLu. OIuyin urkusindu SurIye sLIIburuLi`nin
oIdugu syIenmILI.)
BAAS`in bIgeye uLudigi EmnIyeL Mdr MuIummed HIIuI`In u suLirIuri, guyeL Lunidik bIr zIInIyeLe IureL edIyor:
KrL MeseIesI, KrLIerIn urLik rgLIenmeye buIudikIuri gnmzde, yuIniz Arup uIusunun vcudundu geIIen
IubIs bIr urdur. Bunun Lek IIuci onIuri kesIp uLmukLir.
HIIuI`In KrL MeseIesI`nI IuIIeLmek IIn nerdIgI yoIIur Ise TrkIye`dekI BuusiIurin KrL MeseIesI`nI IuIIeLmek
IIn yiIIurdir buvurdugu yoIIurIu uyniydi: KrLIerIn yerIerInden ikuriImusi ve IkenIn degIIk yerIerIne dugiLiImusi,
KrLIerIn egILIm ve I oIunukIurindun muIrum edIImesI, KrLIere vuLunduIik IukIurinin verIImemesI, urunun
kIIIerIn TrkIye`ye IudesI, KrLIerIn urusinu Arup uIreLIerInIn yerIeLIrIImesI, TrkIye siniri boyuncu Arup emnIyeL
erIdI oIuLuruImusi gIbI bIr dIzI LedbIr...
Neyse kI, IkmeL bu nerIIerI uncuk 1q;`Le uyguIumuyu buIuyubIIdI. Ik buLu IedeI 1qo bIn KrL`n bIgeden
ikuriImusi yerIerIne Esud GI`nn oIuLuruImusi sirusindu yerIerInden oIun iruL BedevIIerInIn yerIeLIrIImesIydI.
Ancuk KrLIer pIunu dIrendIIer. BAAS yneLIcIIerI de KrLIerI zorIumukLun vuzgeLI. Ancuk KrLIerIn ujunIb ve
mukLumIn sLuLs gnmze kudur srd. SuyiIuri ;o bIn kudur oIdugu suniIun mukLumInIer egILIm grme,
seyuIuL eLme, I buImu, evIenme, bounmu, kumu IIzmeLIerInden uncuk devIeLIn IzIn verdIgI kudur
yururIunubIIIyorIur. KrLe egILIm, KrLe yuyin yusukIundigi gIbI dgnIerde KrLe urki syIemek bIIe yusuk.
1q;o`Len ILIburen kudemeII oIuruk KrLe yer IsImIerI Arupu oIunIurIu degILIrIImI durumdu. 1qqz`den ILIburen
unu-bubuIur ocukIurinu KrLe IsIm veremIyorIur.

Humu'du Krt birligi
YuuyubIImek IIn devIeLIe IyI geInmek zorundu kuIun bu grupIurin HuIiz EsuL dnemInde, dogrudun bukunu bugIi
uIiun zeI kuvveLIere gnII usker oIuruk kuydoImuIuri ve bu bIrIIkIerIn 1q8z`de Humu`dukI SnnI uyukIunmusini
busLirmukLu kuIIuniImusi guyeL unIuiIir bIr durum. Bu oIuyin, ArupIurin geIenekseI KrL dmunIigini bIr kuL duIu
urLLirmusi du yIe. Humu`dukI bIr duvur yuzisi bu duyguyu guyeL IyI unIuLiyor: KrLIer NusuyrIIerIn (SurIye`de
IkLIduri eIInde LuLun AIevIIere NusuyrI denIyor) kpekIerIdIr.

Krtlerin siyusi rgtlenmeleri
Bu LurIIe gsLerIyor kI, SurIye`dekI KrLIerIn degII sIyusuI rgLIenme IInde oImusi, IuyuLIurini srdrmeIerI bIIe
devIeLIn IkI dudugi urusindu oImu. Agir buski dnemI, usImIIusyonu IyIce urLLirmi. NILekIm KrL ikurIurini LemsII
eden IIk purLI 1q;`de Dr. NureLLIn Zuzu LuruIindun kuruIun SurIye KrdIsLun DemokruLIk PurLIsI. PurLI 1q6z`de
kILreI ve sosyuI IukIuru odukIunmuk IsLeyen NureLLIn Zuzu`nin buini ekLIgI kunuL IIe sIyusuI IukIuru ugirIik
vermek IsLeyen Osmun SubrI`nIn kunudi oIuruk IruksIyonIuru uyriImi, 1q6`Le de resmen IkIye bInm. ruk`Lu
rgLI KrdIsLun DemokruLIk PurLI`nIn (-KDP) IIderI MoIIu BurzunI bu IkI grubu buriLirmuyu uIiLiysu du bundu
buuriIi oIumudigi gIbI bIr de -KDP`nIn SurIye koIu orLuyu ikmi. Bu LurIILen ILIburen bu purLIIer durmudun
bInmIer, bIrIemIIer ve bInmIer. Ancuk IIbIrI KrLIerIn sIyusI bugimsizIigini IedeIIememI, esus oIuruk
kILreI ve sIyusI IukIurin genIIeLIImesIne odukIunmiIur.

culun'In Soriye'ye gelmesi
Bu uidun 1q;q`du, PKK IIderI AbduIIuI OcuIun`in SurIye`ye kumusiyIu bIrIIkLe KrL sIyusuI IurekeLI yenI bIr
dnemece gIrmILI. 1qq;`ye geIIndIgInde KumiIi, #esuIIye, DurbusIyu, DuyrIk, Ayn`eI-Arup, AIrIn, HuIep ve
Huseku`du PKK broIuri kuruImuLu. PKK SurIye`nIn mukLumIn KrLIerI urusindun koIuyIikIu gnII usker
LopIudi. Bu uskerIerIn suyisinin yedI bIne uIuLigi syIendI. EkIm 1qq8`de TrkIye`nIn SurIye sinirinu usker yiginuk
yupmusi zerIne SurIye OcuIun`i sinirdii edInce, SurIye`dekI PKK vurIigi drumuLIk bIImde sonu erdI. O LurIILen
berI, SurIyeII KrLIer IIn LemeI meseIe, bugimsiz bIr KrdIsLun kurmuk degII, SurIye`den vuLunduIik IukIurini
kuzunmuk oIdu. NILekIm geLIgImIz muyis uyindu, Huseke`de yuuyun mukLumIn KrLIerIn vuLunduIik buvurusu
yupmu Iukki Lunindi.
Kisucusi, SurIye`de yuununIuru InsunI uidun degII de sIyusI uidun yukIuunIur uiri IussusIyeL gsLerIyorIur.
EIbeLLe, bunu syIemek, SurIyeII, TrkIyeII, rukIi, runIi KrLIerIn kendI kuderIerInI LuyIn eLme Iukki yokLur ve bu
Iukki bIzIerIn Iounu gIden ekIIde kuIIunmuIuri gerekIr demek degII. Sudece mevcuL durum mIIIIyeLI IezeyunIuru
gIrmeyI gerekLIrmIyor...

Bir portre: HeverkunlI Huco Agu
KrL-ErmenI mIIIIyeLIIerInIn kurdugu Hoybun`un CezIre`dekI KrL uIreLIerI urusindukI uIimusini MsImun,
YezIdI ve HirIsLIyun KrLIerden oIuun Heverkun KonIederusyonu`nun IIderI Huco Agu, HuIep cIvurindukI
JurubIus`Lu yzyiIIurdir yerIeIk BeruzI AIreLI`nIn reIsIerI MusLuIu ve Bozun bIn $uIIb BeruzI yrLyordu.
HeverkunIur, MurdIn ve CIzre urusindukI dugIik bIgede, ArupIurin CebeI Tur dedIgI Tur AbdIn`de yuiyorIurdi.
Huco Agu, 1qzz-1qz yiIIurindu, TrkIerIn ynIendIrmesIyIe CezIre bIgesIndekI Buyundur`du runsizIuru kuri
uLimuIuru kuLiImi, urdindun Trk IkmeLIne kuri kk bIr kuIkimu gIrIImInden sonru uIreLInden qoo uIIe
IIe bIrIIkLe 1qz6`du SurIye`ye g eLmILI. Burudu kendIsInI IIk oIuruk yerIeIk KrL uIreLIerI degII, yuzIurini
CezIre`de geIren Arup Tuy AIreLI korumuLu. (CezIre`de yuzIurini geIren bIr dIger Arup uIreLI de $umur AIreLI
IdI.) Ardindun Huco Agu, Buyundur`du Idrdg runsiz LegmenIn uLinu uLIuyuruk runsiz Yksek KomIserI`nI
Iknu zIyureLIne gILLI. runsizIuri Iknu eLmI oImuIi kI, Huco Agu`nin zoo kudur sIIuIIi udumi IIe yneLLIgI KrL MIrun
ve Arup Tuy uIreLIerInden oIuun bIrIIkIer, 1qo`Iuru kudur SurIye`dekI runsiz usker gcnn omurgusini
oIuLurdu. Huco Agu bIr yundun du runsizIurin Arup mIIIIyeLIIIgInI zuyiIIuLmuk IIn gz yumdukIuri KrL
mIIIIyeLIIIgInIn buyrukLurIigini yupLi.
MzmIn muIuIII Osmun BIkbui
SeIm meydunIurindu purLI IIderIerInIn ogu bIrbIrInden IrkIn, IumusI, IukureL doIu sig nuLukIurini dInIerken,
ukIimu1qq6-1q; urusinin nI poIILIkucisi Osmun BIkbui geIdI. 1q6 dogumIuyum, doIuyisiyIu BIkbui`ni
bIzzuL dInIeyenIerdenIm. O yiIIur ocukLum unIuyumumiLim umu genIIgImde soIcu oIuncu, sIyusI uidun bunu uzuk
oIdugunu grdm. Ancuk guzeLecI CIIuL Bubun`in dedIgI gIbI OzeIIIkIe, cesur. MeydunIurdu rukIp Lunimuyun,
szn esIrgemez ve sz syIemede usLu bIr poIILIkuci. ALeII bIr IrrIyeLperver. Sonru, gI bIr IuIizuyu suIIp ve
nkLedun, Iuzircevup. YuIun ve IkIyzIIkLen uzuk. IkIr cepIesInde degII umu uksIyon bukimindun sL dzeyde,
yoruImuk bIImeyen bIr suvui IdI BIkbui.

Vecize IubrikusI
Krsde konuurken IuIkIu bLnIeIr, IuIki du IIne kuLuruk soIbeL eder gIbI nuLuk uLurdi. Aruyu boIcu sosyuI-
psIkoIojIk unuIIz cmIeIerI kuLurdi: ZengInI Iuyirsiz evIuL, memuru ssI uvruL, sIyuseLIyI kuru InuL buLirir derdI
rnegIn. Adum vurdir kirik sunduIyede bIr uLII, bIr KununI gIbI oLurur. Adum vurdir en purIuk sunduIyede bIr
yigin sumun gIbI oLurur derdI. BIr sIyusI purLI, muIuIeIeLLeyken nIunIi bIr kizu benzer. DIII LuLIi oIur. Uyundirdigi
mILIer Insuni IuyuII bIr suudeL uIemInde bIr beIk gIbI suIIur derdI. KoILugunun uILindu Iu Luiyun IukuL Iuci
grnmeye uIiun, guvur dIye Idrp, eIIL dIye numuz kiIdirun sIyuseLIIerden sukiniImuIidir derdI. Ey, supi
uzun, dunesI kiL KuyserIIIIer! Meydundu verImInIz boI... Burudu uku geIIp benI uIkiIiyorsunuz, sundik buinu
gIdInce eyLunu suriIiyorsunuz derdI.
Yznde gz IzI yok sunuruk sIyuseL denIIen eyIu`yu gnI verdIm. Sonrudun unIudim kI, benden nce qo bIn
kIInIn nIkuIindun gemI derdI. Bu mIIIeL BIkbui`ni uIkiIudi; nn`y kuriIudi; oyIurini Menderes`e verdI
derdI. Kisucusi IuIk onun ugzindun, Ankuru`dukI Iuyirsiz sIyuseLIIere sver, onunIu Iuyirsiz, verImsIz semene,
yunI kendIsIne gIerdI.
Ancuk BIkbui Lurzi muIuIeIeLIn IdeoIojIk bIr yuni yokLu, sIyusI LemuIuri yokLu, sIsLemuLIk bIr IkLIdur eIeLIrIsI
yokLu. EIeLIrIsI drsLIk, numus, uIIuk gIbI ugirIikIi oIuruk kIIseI LemuIur eLruIindu dner, 'dedIm-dedI`
reLorIgIyIe srerdI. Bundu, derIn ekIIde vukiI oIdugu OrLu AnudoIu`nun uik uLimuIuri geIenegInIn eLkIsI bykL.
Amu bu yzeyseI eIeLIrIIere bIIe kuLIunumuzdi IkLIdur mensupIuri. NILekIm sudece CHP`nIn degII, bugrindun
yeLILIgI muIuIuzukur sug sIyuseLIn umIruI gemIsI DP`nIn de gudrIne ugrudi. Kisucusi bu Ikede reLorIk dzeyde de
oIsu IkLIduru muIuIeIeL eLmenIn bedeIInIn ne kudur ugir oIdugunun cIsImIemI IuII oIuruk beIIegImde yer eLLI
BIkbui. SeIm sonrusindu, duIu nILeIIkII, duIu sugIikIi bIr IkLIdur-muIuIeIeL IIIkIsI zerInde bIzI dnmeye
LevIk eder umuduyIu, bu IuILuyi Osmun BIkbui`nu uyirdim.


'Anudolo IIrtInusI'
Osmun BIkbui, 1q1`Le KireIIr`de dogmu, runsu`nin Nuncy UnIversILesI`nde muLemuLIk ve usLronomI
okumuLu. Yurdu dndkLen sonru KundIIII #usuLIunesI Mdr uLIn Gkmen`In yurdimcisi oIuruk uIimuyu
buIumiLi. Gkmen onu, 1qq6`du, DP`nIn kurucuIurindun uud KprI IIe LuniLirdi. Ardindun CeIuI Buyur`u
LukdIm edIIdI. Bu IIIkI, BIkbui`ni sIyuseLe sokLu.
BIIIndIgI gIbI Tek PurLI DnemI`nde uduyIur bIzzuL MusLuIu KemuI LuruIindun LesbIL edIIdIgI IIn seIImemeIerI gIbI
bIr durum yokLu. Bundun doIuyi du uduyIur seIm bIgeIerInI nudIren doIuirIurdi. ok PurLIII Dnem`de, uduyIur
IIk kez rekubeLIe LuniLiIur. GerI, buuriIi oImuk IIn, yiIIurin yipruLLigi CHP`ye IerIungI bIr konudu eIeLIrI
geLIrmek yeLerIIydI umu eIbeLLe bu II beIuguLIe, nkLeyIe, ukuyIu, dozundu bIr sokuk ugziyIu yupmuk Ier
bubuyIgIdIn Iurci degIIdI. BIkbui Ise yenI dnem IIn udeLu bIIImI kuILundi.
Osmun BIkbui`nin DP`dekI IIk II purLI mIeLLIIIgI oIdu. Bu siIuLiyIu memIekeLI KireIIr buLu oImuk zere
eILII OrLu AnudoIu eIIrIerInI LurIudi. Her gILLIgI yerde, o zumunu dek uIiiImumi bIr sIupIu IuIku nuLukIur uLLi.
EIeLIrInIn dozu serLLI ve bu serLIIk yiIIurdir Lek purLI suILusi uILindu ezIIen IuIk kILIeIerInIn kIIenmI cesureLInI
IurIiyordu. Adi AnudoIu irLinusi`nu ikmiLi.

AIk oy-kupulI suyIm
ok PurLIII Dnem`In IIk seImI 1qq6`du yupiIdi. BIkbui, YozguL`Lun uduy gsLerIIdI.
Ancuk o seImIerde buku uduyIurin du buinu geIdIgI gIbI, q bIn oy uImusinu rugmen sundik IIIeIerI sonucu
seIIemedI. nk oyIur uik uLiImi, suyimIur kupuIi yupiImiLi!
DP-CHP urusindukI sz deIIosunu nokLu koymuk IsLeyen CumIurbukuni nn`nn nI 1z Temmuz (1qq;)
BeyunnumesI`ne cevuben kuIeme uIdigi DP`nIn usIindu CHP dnemInIn pIsIIkIerInI LemIzIemek IIn kuruIun bIr
muvuzuu purLIsI oIdugunu IddIu eden mekLubunun guzeLeIerde yuyimIunmusinu DP IzIn vermeyInce, purLIsI IIe
bLn bugIurini kopurmukLu LereddL eLmedI. Ardindun 1qq; yiIinin buindu DP`den IsLIIu eden sLunbuI I Bukuni
Kenun Oner ve bIr grup urkudui IIe nce TBMM`de MsLukII DemokruLIur Grubu`nu, zo Temmuz 1qq8`de de MIIIeL
PurLIsI`nI (MP) kurdu.
KurucuIur urusindu sIumci egIIImIerIyIe Luninun MureuI evzI ukmuk, ALuLrk dnemInde CumIurbukunIigi
GeneI SekreLerIIgI ve bukunIik yupmi oIun ProI. YusuI HIkmeL Buyur, IurIcIyecI EnIs Akuygen gIbI IsImIer de vurdi.
PurLInIn IedeII muIuIuzukur bIr demokrusI kurmuk oIuruk LunimIunmiLi.


nn ve Buyur'u soikust iddiusI
MP, EkIm 1qq8`de rgLIenmesInI LumumIuyumudigi IIn 1 IIde yupiIun uru seImIere kuLiIumudi. SeImIerden bIr
uy sonru DenIzII MIIIeLvekIII #euL AydinIi (kI MP yesIydI), Osmun BIkbui, Sudik AIdogun ve uuL Arnu`nin
CeIuI Buyur ve smeL nn`ye suIkusL pIunIudikIurini IIbur eLLI IkmeLe. MIIIeLvekIII oImuyun BIkbui ve Arnu
LuLukIunirken, AIdogun`in dokunuImuzIiginin kuIdiriImusi IIn IIemIere buIundi. O sirudu, BIkbui`nin IIk
ocugu AImeL DenIz (gnmzde MHP`nIn msLuII mIIIeLvekIII) z1 gnIkL. BIkbui yIe unIuLmiLi ogIuyIu
veduIumusini: PoIIsIere rIcu eLLIm, ocugumu son deIu kucugimu uIdim... OgIum DenIz, bubun gIdIyor, beIkI
geImez. Bu memIekeLIn pIsIIgInI su LemIzIemez. Bu yzden udini DenIz koydum. $uyeL ogIum ben dnmezsem, bu
pIsIIgI sen LemIzIe!
BIkbui IIe bIrIIkLe Iupse gnderIIen uuL Arnu Ise 1qq6 seImIerI sirusindu CHP GeneI MerkezI`nce vuIIIIkIere
gnderIIen bIr yuzidu CHP`II uduyIuru vuIIIIkIerIn desLek oImusi, IuLLu seLIrmesI IsLendIgInI grnce yrLLg
Akukocu KuymukumIigi`ndun IsLIIu eLmILI. Sonundu IddIuyIu IIgIII IIbIr kuniL buIunmudigi IIn sunikIur z1 Kusim
1qqq`du serbesL birukiIdiIur. OIun uuL Arnu`nin kk kizinu oIdu. SuIkusL IddIusi sirusindu evIne yupiIun poIIs
buskinindu grdg kL muumeIe yznden HunI mr boyu zrI kuIdi.

"Huy uksi eytun!
1q Muyis 1qo seImIerInde YeLer sz mIIIeLIndIr! dIyen DP seImIerI kuzunmi, meydunIuri doIdurun MP Ise,
rgLIenmeyI buurubIIdIgI zz IIde zo uduy gsLerebIImILI. DuIusi sudece KireIIr`den Osmun BIkbui
seIIebIImILI. TuIi, sopuIi bIr kumpunyu dnemI sonundu KireIIr`de kuIIuniIun 6q.;q geerII oydun z8.oq`n
uIuruk bIrIncI sirudu seIIen BIkbui`nin konuyIu IIgIII nI vecIzesI yIe oImuLu: DuvuIu MIIIeL PurLIsI uIdi,
pursuyi DemokruL PurLI LopIudi!
#IvuyeL odur kI, CeIuI Buyur suuLLe bIr KireIIr`I uruyuruk seIm sonuIurini sormu, BIkbui`nin kuzundigi
grendIgInde Ise Huy uksI eyLun! demILI. zz Muyis 1qo gn yupiIun yemIn LrenInde, Ierkes eIIndekI yuziIi
kugidu bukuruk yemIn ederken, BIkbui yemInInI ezberden okuyuruk IurkIi bIr mIIIeLvekIII oIucuginin IureLInI
verecekLI. NILekIm BIkbui MecIIs`Le DP`yI bunuILun mIIIeLvekIIInden bIrIncIsI oIdu. (DIger IkIsI CHP`II uIk
AImeL BuruLu IIe AvnI Dogun`di.) HuLLu guzeLecI CIIud Bubun`u gre, BIkbui, Lek buinu DP MecIIs Grubu`nun
korkuIu ryusiydi.

'Buhur huvusI' voroncu
1qz`de Vctcn GuzeLesI Buyuzuri AImeL EmIn YuImun`u, IIse grencIsI HseyIn Uzmez LuruIindun yupiIun buurisiz
suIkusL gIrIImInden sonru, 'IrLIcuu kuri ILLIIuk` yupun CHP IIe DP urusindukI 'buIur Iuvusi` MP`nIn uIeyIIne oIdu.
CHP ve DP yunIisi guzeLeIerIn MP`yI IrLIcuyi kikirLmukIu suIumusi zerIne buini YusuI HIkmeL Buyur`un ekLIgI
'DevrImcIIer` purLIden IsLIIu eLLI. Suvci Buyur`un bIIdIrIsIndekI ILIumIurin IIbur kubuI eLLI, muIkeme 'IILIyuLI
LedbIrII` oIuruk purLIyI kupuLmu kururi verdI. Kurur grImemI bIr IizIu yerIne geLIrIIerek q Temmuz 1q gece
yurisi MP`nIn IkI bInI ukin ubesI mIrIendI ve purLInIn Lm muI vurIiginu eI konuIdu. z; Ocuk 1qq LurIIInde Ise
MP LemeIII kupuLiIdi.
MP`IIIer, 1qq buIurindukI seImIere kuLiIubIImek IIn 1 gn IInde merkezI KireIIr, geneI bukuni AImeL
TuILukiIi oImuk zere, CumIurIyeLI MIIIeL PurLIsI`nI (CMP) kurduIur. 'CumIurIyeL` keIImesI, MP`ye yneILIIen
'IrLIcuci` Isnudi IIn puruLoner oIubIIecek mIydI, bunu zumun gsLerecekLI. CMP`nIn seIm meydunIurindu en IIgI
eken yesI, LuImIn edIIecegI gIbI Osmun BIkbui oIdu. Ancuk, BIkbui`nin deyIIyIe MP`nIn kmesIndekI
LuvukIur, bukuIurinin IoIIugunu yumurLIudiIur. DP oyIurin yzde 6,6`sini, CHP yzde q, 8`InI, CMP Ise yzde
q,;`sInI uIdi. Ancuk bu seIer, CMP KireIIr`den be mIIIeLvekIII (Osmun BIkbui, Osmun AII AIrogIu, AImeL
BIIgIn, TuIIr Tuer, MeImeL MuImuLogIu) ikurmuyi buurmiLi. Bu be kIInIn urusindu en IuzIu oyu (KireIIr`dekI
geerII oyIurin yzde q,q`n) eIbeLLe BIkbui uImiLi.

KIrehir ile yupIlu!
DP seIm sonuIurinu ILIruz eLLI umu BIkbui`nin uduyIigini IpLuI eLLIrmeyI buurumudi. VerIIecek cezunin Ipucunu
DnemIn AduIeL Bukuni ve DP`nIn KireIIr IekdugIi yesI Osmun $evkI Iekdug verdI: SIzden Iuyir kuImudigi
unIuiIiyor, Iukkinizdu bIr eyIer dnmeII! Kisu sre sonru DP IkmeLI, TBMM`ye bIr Lusuri sundu. Tusuriyu
gre KireIIr kuzu (IIe) oIucuk, yenI II oIun NeveIIr`e bugIunucukLi (NeveIIr o sirudu NIgde`ye bugIi IIeydI).
Adiyumun du MuIuLyu`dun uyriIuruk II yupiImiLi. Ayricu CHP`ye o veren KusLumonu`yu bugIi Abunu IesI de ky
IuIIne geLIrIImILI.
KireIIr`In IIe yupiImusini CumIurbukuni Buyur`in IsLedIgI ne srId. GuzeLecI CIIuL Bubun`u gre, KireIIr
meseIesI yznden kendIsIne yupiIun eIeLIrIIere Menderes eIInI uuruk, Ne yupuIim, yukuridukI byIe IsLIyor
demILI. (NILekIm z; Muyis 1q6o durbesInden sonru Yussiudu MuIkemesI`nde yurgiIunirken Adnun Menderes
KireIIr`In IIe yupiImusi kururini 'IuII IuLu` oIuruk nILeIeyerek pImunIigini IIude edecekLI.)


"TIpI tIpI geldiler
1q`In yuzindu CMP ve CHP yereI seImIerI boykoL eLmeye kurur verdI. kLIdurin bunu LepkIsI serL oIdu. Menderes
IkI purLIyI Ikede demokrusI oImudigini yubunciIuru jurnuI eLmekIe suIuyordu. Ancuk muIuIIIIer eLkIII
oImuIurdi kI, 1q sonbuIurindukI seImIere kuLiIim yzde qo cIvurindu kuIdi. DP oyIurin yzde qq`unu uIirken,
CHP yzde q1 gIbI yksek bIr oy uImiLi. SeIm kumpunyusi yiIdizi eIbeLLe BIkbui IdI.
TeIIIke unIurini duyun DP IkLIduri z; HuzIrun 1q6 LurIIInde LopIunLi ve gsLerI IukIurini dzenIeyen kununu
degILIrerek, sIyusI purLIIerIn seIm dnemIerI diindu uik Iuvu LopIunLiIurini yupmuIurini yusukIuyincu, BIkbui
ve urkuduIuri, IkLIdurin dIkkuLInI ekmek IIn MecIIs`I Lerk eLLIIer. BoykoL Menderes`I yoIundun dndremeyInce de
MecIIs`e dndIer. Menderes bunun zerIne Lipi Lipi geIdIIer demI, BIkbui`nin cevubi Ise TBMM mIIIeLIn
muIidir. kLIdurdu buIunun purLInIn bubusinin muIi degIIdIr oImuLu.

Meclisten hupse
YiIIurcu ocukIurini NeveIIr nIusunu kuydeLLIrmeyen KireIIrIIIerIn kirginIigini gIdermek Iurz oImuLu kI, DP
1q; murLindu KireIIr`I yenIden II IuIIne geLIrecek bIr kunun Lusurisi IuzirIudi. Ancuk Lusuridu yenI KireIIr IIIne
eskI kuzuIurindun buziIuri bugIunmukIu bIrIIkLe, HucibekLu ve KozukIi, duIusi, BIkbui`nin ky HusunIur
NeveIIr`de birukiImiLi. Bu durum doguI oIuruk BIkbui`nin ve CMP`IIIerIn LepesInI uLLirdi. Tusuri zerIndekI
grmeIer bILIp de oyIumuyu geIIecegI sirudu BIkbui DP`IIIere HuysIyeLLen muIrum InsunIur, IuysIyeLInIz oIsu
byIe kunun ikurmuzdiniz! dIye bugiriverdI. Bunun zerIne TBMM`ye ve BukunIik DIvuni`nu IukureL eLLIgI
gerekesIyIe oLurum IIn MecIIs`Len ikuriIdi ve KireIIr`In II oImusi IIn oy kuIIunumudi. (Abunu, uncuk 1q68`de
Anuyusu MuIkemesI`nIn kururi IIe Lekrur IIe oIubIIdI.)

Pijumuylu yemin
BIkbui DP`nIn byk oy kuybinu ugrudigi z; EkIm 1q; geneI seImIerInI Ankuru Merkez CezuevI`nIn nI
'HIILon Koguu`ndu kuriIudi. nk KireIIr`In II yupiImusi sirusindu DP BuIikesIr MIIIeLvekIII AImeL
KocubiyikogIu IIe korIdordu yumrukIuLigi IIn dokunuImuzIigi kuIdiriImiLi. BIkbui MecIIs krssnden yupLigi
konumudun doIuyi IkLIdur zoruyIu purIumenLodun uIinuruk Iupse uLiIun IIk sIyuseLImIzdI. Kizi HrrIyeL o IupIsLe
Iken dogmuLu. KoguLukI urkuduIurinu mjde verIrken HrrIyeL dnyuyu geIdI... nuIIuI TrkIye`ye de geIIr!
dIyen BIkbui KireIIr`de kuIIuniIun 6o.q6 oydun qo.oq1`InI uIuruk nc kez mIIIeLvekIII seIIdIgInI rudyodun
grenIr grenmez pIjumuIuriyIu uyugu IirIumi, koguLukIIerIn Iuzurundu mIIIeLvekIII yemInI eLmILI.
BIkbui mIIIeLvekIII dokunuImuzIigi suyesInde, o Kusim 1q;`de LuIIIye edIIdI. GemI oIsunu geIen nn,
ocugunun dogumunu bIIe gremedIn deyInce, Ben sIzIn zumuninizdu dogun ocugumun dogumu sirusindu du
IupIsLeydIm dIyerek Lui gedIgIne koydu. BIkbui`nin yurgiIunmu srecI 1qq`u kudur srd, duvu BIkbui`nin
beruuLiyIu sonuIundi.

P'nin buskIlurI urtIyor
1q; seImIerInden oy kuybederek ikun DP`nIn muIuIeIeL zerIndekI buskiIuri IyIce urLLirmusi zerIne 1q8
sonbuIurindu Osmun BIkbui`nin CMP`sI IIe #emzI Oguz Arik`in TrkIye KyI PurLIsI (TKP) bIrIeerek
CumIurIyeLI KyI MIIIeL PurLIsI (CKMP) udini uIdi. BIkbui du bukuni oIdu. Benzer bIr bIrIeme 'soI cenuILu`
du oIdu. eLII eIIkbu`in HrrIyeL PurLIsI (HP) de CHP`ye kuLiIdi. Bu IkIIIIerIn bIrIemesIne DP`nIn yuniLi VuLun
CepIesI`nI kurmuk oIdu.

, MuyIsI mI degil mi?
DP IkLIdurinu son veren z; Muyis durbesInI meru bIr IILIIuI oIuruk degerIendIren BIkbui, durbecIIerIn
geLIrdIgI Iukuk dzenIne kuri ikmudi ve Kurucu MecIIs`e zq urkuduiyIu kuLiIdi. Ancuk, udinin z; Muyisiyu
ikmumusi IIn buzi munevruIur yupLi. OrnegIn durbecIIerIn kurmuyu uIiLigi IkmeLe, nce ye vermek IsLemedI,
umu CKMP`II AImeL TuILukiIi`in uIimu Bukuni oImusinu ruzi oIdu. 1q61 Anuyususi`nin IeIIne konumuIur yupLi
umu Yussiudu MuIkemesI`ne buski unIuminu geIecek uikIumuIur yupiImusinu kuri ikLi, Idum kururIun ikmusi
durumundu MIIII BIrIIk KomILesI`nIn bu kururIuri LusdIk eLmemesInI LemennI eLLIgInI beIIrLLI.
1 EkIm 1q61`de yupiIun seImIerde CKMP yzde 1q oy uIirken, BIkbui bu seIer Ankuru MIIIeLvekIII oIuruk
TBMM`ye gIrdI. DuIusi, purLIsI CKMP, MP dnemInden berI IIk deIu byk bIr ogunIukIu, (6 mIIIeLvekIII, 16
senuLr) MecIIs`Le LemsII edIIme Iukki kuzunmiLi. SeIm sonrusinin IIk bunuIimi CumIurbukunIigi seImInde
yuundi. CHP, eskI usker CemuI GrseI`I, AP`nIn bIr kunudi Anuyusu ProIesr AII uuL BugII`I uduy gsLermek
IsLIyordu. BIkbui Ise CemuI GrseI`e kuri ikiyordu. Sonundu, CHP IIderI nn IIe AP IIderI #ugip
GmpuIu`nin Iknu LurIuri sonu verdI ve BIkbui, HuyuLimin en byk IedukurIigini yupiyorum dIyerek
GrseI`In CumIurbukunIigi`ni kubuI eLLIgInI uikIudi. Ve CemuI GrseI 6o; oyun qq`n uIuruk CumIurbukuni
seIIdI.
zz $ubuL 1q6z`de, Hurp OkuIu KomuLuni TuIuL AydemIr`In buurisiz durbe Leebbs sirusindu BIkbui CHP
IIderI nn`nn yunindu LuLum uIdi. TuIuL AydemIr ve urkuduIuri, zo-z1 Muyis 1q6 LurIIInde IkIncI kez durbeye
Leebbs eLLIkIerInde ve Idum cezusinu urpLiriIdikIurindu, BIkbui IdumIurin LopIumu yurur degII zurur
geLIrecegInI dIIe geLIrmekIe yeLIndI.

'TIrt Osmun' oloo
Durbe sonrusi dnemde bozuIun ve yenIden oIuLuruIun kouIIsyon IkmeLIerIne kuLiIip kuLiImumu konusundu
CKMP IInde ikun bIr dIzI LurLimu ve bunun sonundu BIkbui ve z urkuduinin CKMP`den IsLIIu eLmesInI, 1q
HuzIrun 1q6z`de IkIncI deIu MIIIeL PurLIsI`nI (MP) kurmuIuri IzIedI. (CKMP 1q6q`du bugnk MHP oIdu.)
$ubuL 1q6`Le AP SenuLr SuuL HuyrI UrgpI IIderIIgInde kuruIun IkmeLe MP de drL bukunIu kuLiIdi (kI bu
BIkbui`nin purLIIerI uisindun bIr IIkLI) umu bukunIur urusindu BIkbui yokLu. nk BIkbui, purLIzuncu
yneLIIdIgI IIn kizdigi T#T`yI isIuI eLmek IIn, isrurIu T#T`nIn bugIi oIdugu TurIzm ve TuniLmu BukunIigi`ni IsLemI,
bu grev verIImeyInce de IkmeLLe grev uImumiLi. HkmeL bu Luvrinin bedeIInI ugir dedI. nk BIkbui
kouIIsyonun srdg sekIz uy boyuncu durmudun T#T`yI eIeLIrdI. OyIe kI bIr oLurumdu Lum be suuL konuuruk bu
uIundu bIr rekor kirmiLi. Adi 'TirL Osmun`u ikincu du T#T`nIn purLIzunIiginu kuri ikLim, udimizi TirL Osmun`u
ikurdiIur. HirL`i ok oIun memIekeLLe vursin bIr de LirL oIsun demILI.

Asker comhorbukunInu huyIr!
1q6 seImIerInde, seIm propugundusini CHP ve nn kuriLIigi, AP eIeLIrIsI ve kuLi bIr komnIzm kuriLIigi
zerIne kurun MP seImIerde yzde 6,16 oy uIdi. Osmun BIkbui, yenIden Ankuru MIIIeLvekIII seIIdI. Bu yenI
dnemde CemuI GrseI`In ImyIe bouIun CumIurbukunIigi mukuminu emekII GeneIkurmuy Bukuni CevdeL
Sunuy`in geLIrIImesI sirusindu yIe bIr demokrusI dersI verdI: Gerek demokrusI IIe Idure edIIen, mIIII IrudenIn
suygi grdg IIbIr memIekeLLe, ordunun buindu buIunun bIr zuLin, bIzde Suyin CevdeL Sunuy`in geLIgI yoIIurdun
geerek CumIurbukuni oIdugu grImemILIr. ByIe bIr eyI o memIekeLIerde dnecek IuyuII genI bIr Lek Insun
bIIe buImuk mmkn degIIdIr (...) Yu bu yoI oIur du Ier GeneIkurmuy Bukuni kendIsInI msLukbeI CumIurbukuni
grmeye buIursu, byIe bIr nevI veIIuILIik messesesI kuruIursu, demokrusImIzIn ve doIuyisiyIu memIekeLIn yurini
ne oIur? Dnyu bu munzuru kurisindu TrkIye`de demokrusInIn buIundugunu nusiI Inunir? EIbeLLe, bu eIeLIrIIere
kuIuk usiImudi ve Sunuy CumIurbukunIiginu seIIdI.

Siyusete son noktu
1q66 ve 1q6;`de bIrku kez MP bukunIigindun IsLIIu eden ve IsLIIusini gerI uIun BIkbui, MP 1q6q seImIerInde
oyIurinin yurisini kuybedInce, 1q;o`de bIr kez duIu IsLIIu eLLI. Ve purLIIIIerIn isruri IIe IsLIIusini bIr kere duIu gerI
uIdi. AsIindu yiIIurdir srekII sugIik sorunIuri yuiyordu. Son oIuruk, 1q;z yiIindu bIr kere duIu IsLIIu eLLI. YerIne eskI
GeneIkurmuy Bukuni CemuI TuruI seIIdI. YunI, BIkbui`nin eIeLIrdIgI uskercI geIenek, kendI purLIsInde bIIe
kiriIumumiLi.
BIkbui, q EyII 1q; gn, be gn sonrukI seImIerI bekIemeden mIIIeLvekIIIIgInden ve purLIsInden IsLIIu ederek
sIyuseLI birukLigini uikIudi. Yznde gz IzI yok sunuruk sIyuseL denIIen eyIu`yu gnI verdIm. Sonrudun unIudim
kI, benden nce qo bIn kIInIn nIkuIindun gemI IuIini bu zumun mi eLmILI bIImIyorum umu byIesI renkII,
IurekeLII bIr sIyuseL IuyuLinin urdindun sessIz ve sukIn bIr emekIIIIk yuudigini bIIIyorum. Sudece sugin IkI IIderI,
MHP Bukuni AIpursIun Trke ve AP Bukuni SIeymun DemIreI IIe kIIseI IIIkIsInI srdrd. PurLIsInden
kopunIurdun yukinun DemIreI`e UzIme... demILI, SenIn bugrin Ienz ky mezurIigi, benIm bugrim Ise
KurucuuImeL`e dnd...
Osmun BIkbui 6 $ubuL zooz`de, 8q yuindu veIuL eLLIgInde gerIde renkII oIdugu kudur uciIi, uciIi oIdugu kudur
'kissudun IIsseIerIe doIu` bIr IuyuL birukLi. MeIek Tuvus`un IuIki EzIdIIer
Bubukun Recep Tuyip Irdogun, 1S MuyIs o11'de Siirt'te yuptIgI seim konomusIndu "Krtlerin
dini Zerdtlktr diyor. Kim diyor mrulI diyor ve onon izinde olunlur. $imdi Comu numuzInI
kIlIyorlur. Comu'yu gitmiyorlur, devletin imumI urkusIndu dormoyorlur. Bir yerde dorop kudIn
erkek kurIIk numuzu doroyorlur. Bonon bir udubI vur. Comu cem demektir. Biruruyu gelmektir.
Bonlur birlik ve beruberligi bozmuk iin bo yolu buvoroyorlur demiti.

Abdolluh culun'In byle deyip demedigini bilmiyorom umu buzI okorlur bo konoduki Iikrimi
soroncu, seim ortumInIn ugIr utmosIerini kltr konolurIylu dugItmuk iyi olor diye dndm ve
bo huItuyI slum kuynuklurIncu "Mecosilik {Ateperestlik) diye de udlundIrIlun Zerdtlge ve
Zerdtlgn Trkiye'deki temsilcisi Yezidilige uyIrdIm.

EskI ursu yunI PeIIevIce ZerdL keIImesInIn eLImoIojIsI konusundu eILII IddIuIur vur. Kurmuik bIr konu
oIdugu IIn derInIemeden syIersem, byk IILImuIIe Yununcu crcth:shtrc`dun geIen erdut, eILII dogu
dIIIerInde yuuyun yiIdiz, muILeem uILin, uILin kruIIik unIuminu geIIyor.
ZerdL, eskI run`in Luninmi uIIeIerInden SpILumu`yu mensup bIIge kII. HungI ugdu yuudigi konusundu du
suyisiz IddIu vur. BunIur, MO. 6 bInII yiIIurdun buIuyuruk su`nin dogumunu kudur uzuniyor. Amu en gI
LuImInIer ZerdL`n, MO. 6. yzyiIdu yuudigi yoIundu.
ZerdL, Tunri AIuru Muzdu`nin mesujini dnyuyu Luiyun bIr peygumber. ZerdLIk Iem Lek LunriIi bIr dIn Iem
de uLee Lupmuk gIbI zeIIIkIer Luiyun pugun bIr dIn. YuIudIIIk, HirIsLIyunIik ve MsImunIigi eLkIIeyen ZerdLIk
MO. q-o yiIIuri urusindu run`du Ikm sren AIemenI Iuneduni dnemInde byk LuruILur buImu.


Byk skender'in kIlIcI
Byk skender`In MO. o yiIindu AIemenI`In bukenLI PersopoIIs`I IeLIeLmesInden sonru run HeIen kILrnn
eLkIsIne gIrInce, ZerdLIk kenuru ILIImI. Ancuk SusunIIer DnemI`nde (MS. zzq-1) run`in resm dInI IuIIne
geIen ZerdLIk, ;. yzyiIdun ILIburen MsImunIigin eLkIsIyIe zuyiIIumi. OyIe kI, 8. yzyiIdun ILIburen ZerdLIer
run`i Lerk ederek HIndIsLun`u (esus oIuruk Bombuy cIvurinu) g eLmek zorundu kuImiIur. 1q. yzyiIdu run`in
KIrmun ve Yezd eIIrIerInde yukIuik ;-8 bIn ZerdL`n yuudiginu duIr kuyiLIur vur. Bugn bu kk grubun
vurIigini koruyup korumudigini bIImIyorum umu HIndIsLun`dukI PursIIer urusindu ZerdLIk IuIu yuiyor.


kz derisine yuzIlun kitup
ZerdLIgn KuLsuI kILubi Atestc`nin orIjInuIInIn uLee duIdiriImi LuILu ubukIu on IkI bIn kz derIsI zerIne
yuziIdigini kubuI edIIIyor. #IvuyeLe gre, Byk skender`In run SeIerI sirusindu bu nsIuIurin 1; cIIdI yukiImi,
gerI kuIun cIILIer, skender`In orduIurinin nnden kuuruk HIndIsLun`in Bombuy bIgesIne siginun urIsIIer
LuruIindun sukIunmi. Bu meLInIer SusunIIer dnemInde z1 cIIL IuIInde Lekrur bIruruyu geLIrIImI, uncuk run`in
sIum orduIurincu IsLIIu edIIdIgI dnemde bu kILupIur yIne dugiImi.

Aoesto ve uIklumulurI
PeIIevIce gIbI eskI bIr dIIde kuIeme uIinun Atestc`nin unIuiImusindukI bu gIk doIuyisiyIu, IIk dnemIerde de
onun LeIsIrIne yu du yorumunu IILIyu duyuImu. Atestc IIe IIgIII yupiIun bu yorumIuruend (Pehletice'de or:2,
erh) denmI. run`du sIum`in yuyiImusindun sonru Ise, bIge IuIkinin ZerdLIkLen kopmumusi IIn o
bIgeIerdekI eskI eserIerIn unIuiImusi ve LuIrIp edIImemesI IIn end Atestc`nin du uikIumusi, erII yuziImi ve
bunu Pczend denmI. BIr de ZerdL`n eI yuzisi oIunGctc`Iur (bIr eIL IudIs kILubi) vur. GuLu`Iur, yzyiIIur IInde
buinu geImedIk I kuImuyun AvesLu`dukI boIukIuri doIdurmuk umuciyIu kuLsuI kILubu yedIrIImI. BILmedI, bIr de
Azer urIzuL udIi bIr ZerdL`n bIr gurup grencIsI IIe IuzirIudigi Dinlerd udIi dokuz cIILIIk bIr Atestc yorumu
vur. . ve . cIIdI LuIrIp oIun kILupLun gnmze, . CIIdIn bIr kismiyIu, dIger cIILIer gnmze uIuubIImI.
DoIuyisiyIu gnmze uIuun 1q1.ooo keIImeIIk Atestc meLInIerInIn orIjInuI oIdugu epey pIeII.

yilik ve ktlgn suvuI
ZerdL dInI, Ah:rc Mczdc`yu IbudeLI, meIekIere suygiyi, eyLunIur gIbI kL gIere IuneLI ve IyIIIkLe yurii
vuzedIyor. yIIIkIe (Spentc Mcin:) kLIk (Anrc Mcin:) urusindukI suvui dnyunin sonunu kudur srecek,
sonundu Lunri Ah:rc Mczdc guIIp geIecek, dnyunin sonu onun oLorILesInI LesIs eLLIgI gn oIucuk dIyen
ZerdLIkLe, uLe nemII bIr IbudeL unsuru uncuk, sIum`dukI be vukIL IbudeL, siruL kprs, Imden sonru
sorguIunmu, dIIendIrIIme ve cezuIundiriImu (cenneL-ceIennem) kuvrumIurinin benzerIerI de vur. ALe ZerdL
IbudeLInde nemII bIr unsur ve bu yzden ZerdLIere MsImunIur ALee TupunIur dIyorIur.

Melek Tuvos'on hulkI: Izidiler
EzIcI ogunIugu SnnIIIgIn $uIII koIundun oIun KrLIerIe IIIkIIendIrIIecek ZerdLIkLen IIIum uIun Inun kmesI
Ise, TrkIye kumuoyundu yunIi bIImde $eyLunu TupunIur oIuruk udIundiriIun EzIdIIer. Dnyu yznde, byk
bIr ogunIugu ruk, SurIye, bnun, Misir, CezuyIr, run, GrcIsLun, #usyu ve ErmenIsLun (Gmr ve ErIvun`in
kyIerInde) oImuk zere yukIuik 1, mIIyon EzIdI`nIn yuudigi LuImIn edIIIyor. (Ancuk bu suyiyi oo bIne kudur
IndIren kuynukIur du vur.) EzIdIIerIn dIII ugirIikIi oIuruk KrLenIn KurmuncI IeIesI. Ancuk OrLudogu
cemuuLIerInde Arupu konuunIur du vur.

Yezidi mi, Izidi mi?
EzIdIIIk, ZerdLIk, MusevIIIk, MsImunIik (zeIIIkIe AIevIIIk), HirIsLIyunIik (zeIIIkIe NusLurIIIk) gIbI Lek LunriIi
dInIerIe, MunIIeIzm ve MuzduIzm gIbI pugun InuniIurindun ve LusuvvuI IeIseIesInden IzIer Luiyun bIr eIL
bugduLirmuci (senkreLIk) bIr Inuni. TrkIye`dekI EzIdIIerIn nIus kugiLIurindu dIn IunesI bo birukiIiyor.)
EzIdI udinin eLImoIojIsI IIe IIgIII pek ok IddIu vur. BunIurdun en bIIInenI sIum LurII yuzimindu kLIk ve
kuIIeIIgIn sImgesI oIuruk kubuI edIIen MuuvIye`nIn ogIu YezId`den geIdIkIerI. Bu nedenIe de TrkIye`de EzIdI LerImI
degII YezIdI LerImI yuygin.
EzIdIIer bu eLImoIojIyI kendIIerInI LekIIeLIrmek IIn yupiIdigi gerekesIyIe reddedIyorIur. BIIIndIgI gIbI Hz.
AII`nIn ogIu HseyIn ve ;; yukini, 1o EkIm 68o`de, YezId`I IuIIIe oIuruk Lunimudigi IIn, KerbeIu denen yerde
susuzIugu muIkm edIIerek IdrIm ve bu oIuy IuIu Lm IddeLIyIe sren $II-SnnI uLimusini buIuLmiLir. Bu
LurIILen ILIburen YezId`In udi IuInIIk ve kuIIeIIkIe zdeIeLIrIImILIr. Ancuk, SnnI MsImunIurin yogun oIdugu
HuIep ve SIncur DugIuri cIvurindu gI bIr YezId kIL oImusinu kuriIik $IIIerIn duIu ok oIdugu DIcIe`nIn
dogusundu EzIdIIer, MuuvIye ve YezId`In udini pek unmumuIuri, bu konunun du yeLerInce uydinIuLiImumi
oIdugunu dndrr.
KendIIerIne gre EzIdI udi yuruLiImi unIuminu geIen KrLe ezdu szcgnden geIIr. BuziIuri du urs-PeIIevI
Inuniindu yIIIk Lunrisi IIn kuIIuniIun iz(e)d, cz(c)d, ezdcn, czdcn szckIerIyIe, buziIuri Ise ZerdLIgn
bukenLI run`dukI Yezd eIrI IIe IIInLIIendIrIrIer.

$ereInume'de Izidiler
EzIdIIIkLen IIk sz eden yuziIi kuynuk 1q;`de yuziImi oIun KrLIerIn kronIgI oIun erejnc2e. EzIdIIerIn bIr ekIIde
dmun oIuruk gsLerIIdIgI kILubin buzi bImIerI eksIk oIdugu IIn burudun IIkuyenIn Lm grenIIemez uncuk,
EzIdIIerIn Lm MezopoLumyu`yu kun kusLurun MogoIIurin errInden, Aksuk TImur`un ImyIe (1qo)
kurLuIdukIuri, SuIevI-OsmunIi uLimusindun kuzunIi ikuruk Yuvuz SuILun SeIIm dnemInden yunI 16. yzyiIdun
ILIburen HukkurI ve DIyurbukir`dun MusuI ve HuIep`e kudur uzunun bIgede bIr eIL oLonomI IInde yuudikIuri
unIuiImukLu.
EzIdIIer, uynen KiziIbuIur, ZeydIIer, $IIIer, $ubukIur, NusuyrIIer gIbI mIIIeL sLuLs kuzunumumiIursu du zindik,
mIIId dIye de udIundiriImumiIur. BIIIndIgI gIbI bu LerImIer geneI oIuruk kuIIr, Inunsiz demek. HuIbukI
16`de MusuI`u gIden EvIIyu eIebI, EzIdIIerI AIIuIsiz ArupIur ve KrLIer oIuruk LunimIur. GerekLen de EzIdIIer
OsmunIi LurIII boyuncu devIeLIn gznde Iep pIeII, Iep konLroI edIImesI gereken grupIur oIuruk grImIer.
Bundun yukIuik zo yiI sonru #omu`du yuyimIunun bIr kILupLu OsmunIi mpuruLorIugu ve run`du yukIuik zoo bIn
EzIdInIn yuudigi kuydedIIIr. 18. ve 1q. yzyiIdu OsmunIi mpuruLorIugu, SuIevI mpuruLorIugu, #usyu ve AvrupuIi
gIerIn suvu uIuninu dnen MezopoLumyu`nin kuoLIk orLumindu IuyuLLu kuImuyi buurun EzIdIIer, 18z-188
urusindu merkez LuruIindun konLroI uILinu uIinmuyu uIiiIir, bu dnemde EzIdIIerIn drLLe ImIu edIIIr. Bunu
18qo-18q8 seIerIerI IzIer. EzIdIIer . AbdIIumId`In sIumIuLiriImu poIILIkuIuri sirusindu ok buski grrIer. Bu
LurIIIer uyni zumundu ProLesLun mIsyonerIer LuruIindun HirIsLIyunIigu duveL edIIdIkIerI yiIIurdir. 18qz
sonbuIurindu Omer VeIbI Bey komuLusindukI OsmunIi orduIuri MusuI`dukI SIncur DugIuri cIvurindukI EzIdIIere
ucimusiz bIr suIdiriyu geer. 18qo`du MsImunIigi kubuI eden buzi uIreLIer HumIdIye AIuyIuri`nu (#eIdIye
Tuburu`nu) kubuI edIIIr. 18q`Le eskI sLuLIerInI gerI uIirIursu du 1q1-16 ErmenI kirimindu IsLIsnuIur IurI,
ErmenIIerI desLekIeyen EzIdIIer zururIurini bIr duIu kupuLumuzIur.

nunlur ve tubolur
EzIdIIerIn InunIuri Kitcb-i ilte (TeceIII KILubi) IIe usiIIuri IIe kopyuIuri yzIerce yiI nce kuyboIunM:shcj-i
Re (Kuru KILup) udIi IkI kuLsuI kILupLu unIuLiIun yuruLiIi eIsuneIerI zerIne kuruIu. Ancuk bu kILupIur gnmze
kudur uIumudigi IIn, EzIdIIIk Inunci esus oIuruk geIenekIe bIImIenmI, ruk`Lu yu du ErmenIsLun`du yuuyun
EzIdIIer IIn kuLsuI oIunIu TrkIye`de yuuyun EzIdIIer IIn kuLsuI oIun IurkIi oImu. (Bu yzden, bu yuzidu IIude
edIIen pek ok eye, IurkIi geIenekIerden geIenIerIn ILIruz eLmesI mmkn.)
AsIindu, TrkIye kumuoyundu yunIi bIr bIImde '$eyLunu TupunIur^^ dIye kuruIunun EzIdIIerIn InunIuri urusindu
ne eyLunu Lupmuk, ne de kLIg semboIIze eden eyLun vur. DuIusi, $eyLun keIImesInI ve bunu benzeyen
kuyLun, ud, er, meIun ve IuneL gIbI keIImeIerI LeIuIIuz eLmeIerI bIIe yusuk. AnIuiIun EzIdIIer, Iem
MsImunIikLu ve HirIsLIyunIikLu yerI oImuyun MeIek Tuvus`un IuIki oImunin, Iem de egemen Trk ve Arup
eLnIsILesInden oImuk yerIne KrL oImuIurinin cezusini ekIyorIur. Ne de oIsu LekI`nIn, IeIe de uzinIik Ise,
kendInden duIu uugi ve kL oIdugu IIkrI, InsunIik LurIIInIn en eskI neguLII bIIgIsI.

nyunIn en eski dini mi?
BIruz kuriik bIr konu umu yIne de unIuLmuyi deneyeIIm: EzIdIIIk Inuncinu gre, Hudu (Xudu, Yurudun) sirusiyIu
yuruLLigi yedI meIek uruciIigiyIu gg, yerI, InsunIigi ve EzIdI soyunun seIumeLI IIn (EzIdIIIgIn bIr eIL peygumberI
oIun) $eyI AdI bIn MIsuIIr`I yuruLip onu MusuI yukinIurindukI kuLsuI eIIr uII`e gnderdIkLen sonru dnyu IIe
IIgIIenmeyI birukmi. Bu undun ILIburen Tunri IrudesInIn IuuI ve yrLc uzvu, Tunri`nin IkIncI uIsIyeLI oIun
MeIek Tuvus oImu. Tunrinin nce yunindun kovup, yedI bIn yiI sonru bugiIudigi bu meIegI Tuvus, IuIkini
gsLermek IIn purmugiyIu bIr ember IzmI ve ember IIndekI bu IuIk benIm IuIkimdir demI. BIr EzIdI`nIn
eLruIinu bIr ember IzIIdIgInde, emberI Izen LuruIindun sIIInInceye kudur emberden ikumudigi rIvuyeLInIn
kuynugi bu. BIr zumunIur, bunu bIIenIer uridu, puzurdu, okuIdu kuriIuLikIuri EzIdIIerI duIre IIne uIip, duIrenIn
IInde muIsur kuIun EzIdI`nIn irpinmuIuri, ugIumuIuri ve yuIvurmuIurini egIenerek IzIerIermI. Bunu benzer bIr
durum, EzIdIIerIn muvI renkII gIysIIer gIymemesI yu du muruI yememesI gIbI LubuIurIu du IIgIIIdIr. Konuyu bIIenIer,
bunIurin ogunun geIenekIe IIgIII oIdugunu ve bugn uyguIunmudigini syIyor.

$eyh Adi ve Luli
Her ne kudur mensupIurincu dnyunin en eskI dInI oIdugu IddIu edIIen EzIdIIIk vurIigini MeIek Tuvus`u borIuysu
du, bIr Inun sIsLemI oIuruk bugnIere uIumusini $eyI AdI bIn MusuIIr`e (MIsuIIr) borIu oImuIi. $eyI AdI, 1o;
yiIindu bnun`du BeIL ur (bugn HIrbeL KunuIur) kynde, MsImun bIr uIIenIn ogIu oIuruk dnyuyu geImI.
Soyunun EmevI HuIIIesI Mervun bIn HukIm`e uzundigi rIvuyeL edIIIr. GenIIgInde SuII mIsLIsIzmInIn nemII IsmI
mum GuzuII`den ders uIun $eyI AdI, bu sirudu KudIrI LurIkuLinin kurucusu oIun KrL usiIIi AbdIkudIr GeyIunI IIe
Lunimi, urdindun BugduL`Lun HukkurIII KrL boyIurinin konLroInde oIun MusuI cIvurindukI uIe VudIsI`ne
gm.
$eyI AdI, 1116 yiIindu AbdIkudIr GeyIunI IIe bIrIIkLe (buzi EzIdI kuynukIuri, yoIcuIukLu kendIsIne HuIIuc-i
Munsur`un eIIk eLLIgInI IddIu ederIer. Ancuk $eyI AdI IIe HuIIuc-i Munsur IurkIi dnemIerde yuumiLir.) Mekke`ye
yupLigi Iuc zIyureLI diindu 116z`de Imne kudur SIncur`dukI uII`Le kuImi. (Bu yzden bugn uII Tupinugi
EzIdIIerIn en kuLsuI mekuni, Iuc yerI.)
Burudu EzIdI Inuncini yuziyu dken $eyI AdI`nIn yuzmuIurindun yupiIun kopyuIurin BerIIn ve ondru`dukI
kLpIuneIerde oIdugu suniImukLudir. $eyI AdI`nIn yegenI Husun, geIenekLe, EzIdI Inuniini yenIden ekIIIendIren
dIger nemII kII oIuruk yer uIir. M:shcj-i Re`I onun yuzdiginu (yuzdirdiginu?) InuniIir. Kitcb-i ilte Ise $eyI AdI
LuruIindun yurdimcisi uIreddIn`e yuzdiriImiLir.

Yokoloon eiginde
18oo`IerIn buindu OsmunIi mpuruLorIugu`nun MezopoLumyu LoprukIurindu 1zo bIn, 1qoo`Iurin buindu ; bIn,
1qzo`IerIn buindu TrkIye CumIurIyeLI`nde, ugirIikIi oIuruk MurdIn`In MIdyuL, $unIiurIu`nin VIruneIIr, SIIrL`In
KurLuIun, BuLmun`in BeIrI, DIyurbukir`in BIsmII ve inur IIeIerI IIe HukkurI`nIn kyIerInde 18 bIn EzIdI yuurken,
bugn suyiIuri oo cIvurinu InmI durumdu. Bu drumuLIk dLe, 18;;-;8 OsmunIi-#us Suvui`nin, .
AbdIIumId`In 18qo`IurdukI sIumIuLirmu poIILIkuIuri IIe LLIIuL ve TerukkI`nIn ErmenI poIILIkuIuri en byk roIe
suIIp. CumIurIyeL dnemIndekI uzuImu Ise, muIum TrkIeLIrme poIILIkuIurinin sonucu. Son dnemecI Ise, 1q8`Le
PKK`yu kuri korucu oImuyi reddeLLIkIerI IIn LoprukIurinu eI konuIuruk yerIerInden edIImeIerI oIuLuruyor. Bugn
TrkIyeII EzIdIIerIn yzde qq`u AImunyu, sve, BeIIku ve runsu`yu dugiImi durumduIur.


Idebiyuttu {Y)Izidiler
#us yuzuri PukIn, HuzIrun 18zq`du yupLigi Erzurum seyuIuLI sirusindu #us generuII #uyevsky`ye rupor verenIer
urusindu kirmizi enLurIII, sIyuI buIikIi bIrInI grr. YoIcuIuk sirusindu yunindu Luidigi Pupuz GurzonI`nIn Ezidiler
Uzerine Notlcr udIi eserInden doIuyi bu kIInIn bIr EzIdI oIdugunu unIur. Adumi sorguIur ve EzIdIIerIn $eyLun`u
degII AIIuI`u InundikIurini grenIr ve 18q`du yuyimIunun P:teesttie t Arz:r:2 (Trkeye Erz:r:2
Yolc:l:: udiyIu evrIIdI) udIi eserInde, runsiz mIsyonerI Pupuz GurdzonI`nIn ugzindun EzIdIIerI MuuvIye`nIn ogIu
IIe YezId IIe bugIunLiIi supkin bIr mezIep oIuruk LurII eder.
Trk IdeoIog ZIyu GkuIp, IIk munzum eserI oIun cli brchi2 Destcni`ndu (1qo8) LLIIuL ve TerukkIcIIerIn
bIgede gvenIIgI sugIumuk IIn HumIdIye AIuyIuri`nin buinu, merkezI UrIu VIruneIIr oIun MiIII AIreLI`nIn reIsI
oIun bruIIm Puu`yi koymuIuri, bruIIm Puu`nin du yuninu EzIdI KrLIerInIn o zumunkI reIsI, yenI sIumIyeL`e
gemI oIun Husun Kunco`yu (Husen Qenco) uIuruk 1qo`Le DIyurbukir yresIne yupLigi suIdiriIuri unIuLir. (Husun
Kunco, kupuLiIun DTP`nIn eskI ebukuni AImeL Trk`n dedesIdIr.)

Yezidin Ktzt
MIIII McudeIe`den sonru, Ikeye IIuneL eLLIkIerI IIn Ike diinu srIen 1oIIkIer`den bIrI oIun #eIIk HuIIL Kuruy,
1qq`du yuzdigi Yezidin Kizi romunindu, EzIdIIIk IIn bLn dInIerIn #us suIuLusidir der. OryunLuIIsL bIr LuvirIu eIe
uIinmukIu bIrIIkLe, EzIdIIer Iukkindu gerege ok yukin bIIgIIer veren romunin kuIrumuni runsu`du yuuyun Trk
gencI HIkmeL AII, uLudun kuImu kyn zIyureL eLmek IIn MursIIyu`dun SurIye`ye gIderken, gemIde KrLe konuun
ArjunLInII gIzemII bIr kudinIu Luniir. Oyk IIerIedIke, ZeIIIu`nin YezIdI kuvmInden oIdugu, IuLLu YezId`In kizi
oIdugunu IddIu eLmesI, kizin gIzemI duIu du urLLirir. SIncur DugIuri`nin byIeyIcI uLmosIerInde byk bIr uk
yuuyun HIkmeL AII, ZeIIIu`nin yunindukI AsurI ruIIbInden duydukIuri kurisindu byk bIr ukinIigu decekLIr.
$uIr ve oyun yuzuri MuruLIun Mungun`in, 1q;q`du TrkIye Bunkusi OdI`n uIun Mch2:d ile YezidcudIi
IznI uk IIkuyesI Ise, LeknIk sorunIurinu ve kIIeIerIne rugmen pek ok kIInIn EezIdIIerIn eIsunevI yuruLikIur
degII, Iemen yuni buimizdu, IuLLu IImIzde yuuyun gerek kIIIer oIdugunu keIeLmesIne neden oImuLu.
EzIdIIerIe MsImunIur urusindu yuunun gerIIImIer, ember Inunci Iep bu oyunIu zIIInIere kuzinucukLir.

"Gnee Tupunlur
Yuur KemuI`In oLobIyogruIIk nILeIIkLekI Ki2secil UIemesInde (1q8o-1qqq) kuIrumun MusLuIu`nin (Yuur KemuI)
uIIesI, . Dnyu Suvui`ndu #usIurin Dogu AnudoIu`yu IguII sirusindu Vun`dun ukurovu`yu gerken, yoI boyuncu,
uIIe suvuLu kImsesIz kuImi bInIerce ocukIu kuriIuirIur ve MusLuIu`nin bubusi, yoIdu buIdugu yuruIi ve kImsesIz
bIr ocugu evIuL edInIr. AIIesI IdrIm bu ocugun YezIdI (yuzur EzIdI degII YezIdI der) oImusi IILImuIInden
IurekeLIe, MusLuIu YezIdI InunIurini unIuLmuyu koyuIur. ir Adc ilcesi drLIsnn Iirct S:: Kcn Alior
clscnc (1qq8) udIi romunindu Surikumi bozgunundu IIrur edIp AnudoIu`nun eILII bIgeIerInde kyIerI LuIun
eden uskerIerden bIrI oIun Abbus buindun geenIerI unIuLiIirken kILubu udini veren YezIdI kirimindun, YezIdIIIkIe
IIgIII InuniIurdun buIseder. YezIdIIerIn gnde kere, bIr subuI gn dogurken, bIr kez Lum gIeyIn, gne
Lepedeyken, bIr de gn buLurken ynIerInI gnee dnp duuIurini okudukIurini beIIrLen kuIrumunIurdun EmIr
SuILun BeIkI de Insun soyunun ImdIye kudur syIedIgI en gzeI duuIur bunIurdir. BeIkI de en gzeI LrkIer, en
gzeI IIrIer bu duuIurdun ikmiLir. BeIkI de MezopoLumyu`nin bLn desLunIurinin LemeIInde bu duuIur vurdir ve
$u InsunogIundu yIesIne bIr g vur kI LkenmIyor, rmyor, Imyor, Lopruk gIbI, iik gIbI, su gIbI. Ben YezIdI
degIIIm, umu onIurin dIrenme gIerInI, InsunIikIurini, dosLIukIurini sevIyorum, onIurin dIrenIerIne suygi
duyuyorum dIyerek YezIdIIerI LukdIr eder.
o Huzirun o11 gn iyurbukIr'du yupIlun bir unmu treninde, BP Milletvekili Sebuhut Toncel,
o Huzirun 1qq6'du Tonceli'de, uskerlerin buyruk treni sIrusIndu humile kudIn kIlIgInu girerek
dzenledigi intihur suldIrIsIylu kendisiyle birlikte sekiz uskerin lmesine, q uskerin ise
yurulunmusInu yol uun Zilun kod udlI PKK eylemcisi Zeynep KInucI hukkIndu bir konomu yuptI.
Toncel'in "Sudece Zilun degil, Krt zgrlk turihine buktIgImIzdu binlerce ehidimiz vur. 1S bin
gerillu bo o yIllIk mcudele yuumInI yitirmitir. BonlurIn urusIndu binlerce kudIn urkuduImIz
vur. Bizim bogn ruhut siyuset yupmumIzI, bo kudur ruhut konomumIzI bo mcudeleye ve bo
urkudulurImIzu borloyoz. o yIldu ok byk emekler ve ok byk bedeller verildi. Ancuk hulen
yolomoz vur. Zilun yolduIn cunInI ortuyu koyuruk sisteme kurI vcodono bombu yupIp
putlutmusInI kendi mcudelemiz oluruk grmeliyiz dedigi sylendi. Sebuhut Toncel duhu sonru
szlerinin yunlI unluIldIgInI ileri srd umu g Temmoz o11 turihli Rodikol'de Iyp Cun'In "Zilun
nusIl cunlI bombu oldo? bulIklI yuzIsI hukkIndu Toncel'in yoromono doyumudIm. oymuk
isterdim, nk kono ok nemliydi.

Genel oluruk terr konosonduki dncelerimi 1 Ocuk o1o turihli "Birinin gerillusI tekinin
terristi bulIklI yuzImdu zetlemitim, Torof'In urivinde bolubilirsiniz. zel oluruk kudInlurIn
intihur bombucIsI olmulurInIn sosyolojik ve ideolojik gerekelerine ilikin tesbitlerimi ise 16 Murt
oo6 turihinde yuzIyu dkmtm. lgilenenler o udresten
okoyubilirler: http:,,uuu.birikimdergisi.com,birikim,mokole.ospx?mid=1zS.

Bo vesileyle bo huItu siyusi umulur ogronu terre buvormunIn turihinden birku yupruk
evirelim.

OsmunIi DnemI`nde de sIyusI umuIurIu suIkusL yupiImiLi. Ik ukIu geIenIer, 6 NIsun 1qoq`du SerbestiguzeLesI
Buyuzuri Husun eImI Bey`In, q HuzIrun 1q1o`du Scdc-i Millet Buyuzuri AImeL SumIm Bey`In, 1o Temmuz
1q11`de ehrcn guzeLesI yuzuri ZekI Bey`In IdrImeIerI, 11 HuzIrun 1q1`Le, MuImuL $evkeL Puu`nin IdrImesI.
Ancuk bunIurin IIbIrI z1 Temmuz 1qo`Le, YiIdiz CumII`nden ikun . AbdIIumId`e yupiIun bombuIi suIdiriyIu
kuriIuLiriIumuz. TurIIe Bombu OIuyi dIye geen suIkusLin uyrinLiIuri dnemIn sunsr uyguIumuIuri nedenIyIe
uncuk 1qoq`du orLuyu ikmiLi. Ancuk o gnden bu yunu IIkuyeye yenI bIr eyIer ekIenmedI. OIuy uugi yukuri yIe
geIImILI:
. AbdIIumIL kurunLuIu bIr pudIuI oIdugu IIn, Cumu numuzIurini YiIdiz Suruyi`nin kupisindun oo-qoo meLre
uzukIikLukI YiIdiz CumII`nde kiIurdi. HsumeLLIn ErLrk li Detrin Perde Arlcsi udIi IuLiruLindu bu LrenIerI yIe
unIuLir: YoIun IkI LuruIinu pudIuIin muIuIizIuri, svurI ve pIyude Iussu uskerI IkI siru dIzIIIr, miziku Mur-i
SuILunI`yI uIur, devIeL IIerI geIenIerI, usker komuLunIur bu Lrende Iuzir buIunurIurdi. BeIIrII ve uIiiImi kIIIerden
buku kImse Cumu numuzi IIn pudIuIIu beruber cumIye gIremezdI. Her LuruILu bendeIer, IuIIyeIer, sIvII poIIsIer
vurdi.


6 l, gS yurulI
Le z1 Temmuz 1qo gn, yIne byIe bIr Lrende, sLunbuI`un Ier yerInden duyuIun korkun bIr puLIumu oIdu.
nsun ve Iuyvun ceseLIerInIn kunIi puruIuri, LuIur ve LoprukIur eLruIu suvruIdu. Sonrudun unIuiIdiginu gre z6 kII
Im, 8 kII yuruIunmi, zo uL ve 1; urubu puruIunmi, cumI Iusur grmL uncuk AbdIIumId sug ve suIImdI...
#IvuyeLe gre puLIumudun sonru, evIumi IIe Luninun AbdIIumId kendInI konLroI eLmeyI buururuk sudece Ne vur,
ne oIdu dIye sormukIu yeLInmI, urdindun kiIi ekerek uvIuyu doIuun svurI bIrIIgIne Korkmuyin, korkmuyin
dedIkLen sonru suILunuL urubusinu uLIuyip, dIzgInIerI bIzzuL eIIne uIuruk orudun sruLIe uyriImiLi. Tren DuIresI`nIn
nnden geerken eIIIer LuruIindun seIumIunun AbdIIumIL, Ier cumu oIdugu gIbI o gn de IL Kk`nde eIIIerI
kubuI eLmILI. O gn ve erLesI gn kendIsIne gemI oIsun dIyenIerIe IIgIIenecekLI. (Ancuk duIu sonru suruyin
eLruIinu yenI ve duIu gI duvurIur yupiIucukLi.)


1qS kilo putluyIcI ve yerultI tnelleri
OIuyi soruLurmuk zere bIr komIsyon kuruImu, yoIdu buIunun bIr IusLIk purusinin IzI srIerek urubunin
murkusi LesbIL edIImILI. Murkudun kuIkuruk urubuyu, urubudun du suIkusLiIuru uIuiImiLi. DuIu sonru eIrIn
eILII semLIerInde buskinIur yupiImi, IddIuIuru gre degIIk mekunIurdu depoIunmi 1q8 kIIo 'MIIInIL` udIi puLIuyici
muIzeme IIe OsmunIi Bunkusi ve GuIuLu Kprs`n uurmuk zere kuziImi yeruILi LneIIerI buIunmuLu.
SuIkusLiIur Ise Buk ErmenIIerInden ve Trouk CemIyeLI yneLIcIIerInden SImoII Kuyin (kod udi HrIsLoIor
MIkueIyun) IIe kizi oIuruk LuniLiIun #obInu Kuyin ve #usyu ErmenIIerInden SuIo kod udIi KonsLunLIn KubuIyun IdI.
BeyogIu`ndukI MoruvI ApurLmuni`ndu bIr duIre kIruIuyun suIkusL LImI BeIIku`du pek ok bombuIumu oIuyinu
kurimi 'gedIkII` unurIsL CIurIes Edouurd JorIs ve eI Annu IIe Lemusu gemILI. JorrIs, dIkkuLI ekmemek IIn bIr
sre SInger IubrIkusindu LeknIsyen oIuruk uIimiLi.


Cehennem mukinesi
SuIkusL, VIyunu yupimi 2cchine injerncle (CeIennem mukInesI) denen suuLII bIr bombu IIe gerekIeLIrIIecekLI.
TILIz gzIemIer sonundu PudIuI`in numuzdun sonru cumInIn bInek Luindun urubusinu bIr dukIku qo sunIyede (buzi
kuynukIuru gre IkI dukIku qo sunIyede) geIdIgI supLunmiLi. Ardindun 1oo kg. ugirIigindukI demIr-eIIk
purucikIurindun oIuun bombuyi Luimuk IIn VIyunu`dukINesel Dojer urubu IubrIkusinu ik bIr IuyLon Lusurimi
IuzirIuLmiIurdi. Bu Lusurimu uygun oIuruk ImuI eLLIrdIkIerI puruIuri sLunbuI`u geLIrmIIer, $III`dekI bIr uIirdu
monLe eLLIrmIIer, IuyLonu ekLIrmek IIn dnemIn nI orLuoyuncusu KeI Husun`dun IkI doru uL suLin uImiIurdi.
OIuy gn, ekIbe Mudum SoII IpurIs, urubuci SurkIs, ogIu Migirdi, seyIs YervunL runkoIyun ve urubuci Jorj PeLrI
VurumoI (KIrkor Vurum) ve bIrku ErmenI duIu kuLiImiLi. EkIp, AbdIIumId`I bekIemek zerIne Suruy`in SuuL
KuIesI`nIn (18qo yiIindu ErmenI mImur SurkIs BuIyun LuruIindun yupiImiLi) uILindukI yerIerInI uImiIurdi.
Bombunin Lum zumunindu puLIumusi IIn uygun bIr dzenek IuzirIunmiLi. Ancuk suIkusL LImInden KrIsLoIor
MIkueIyun du IenIer urusindu oIdugu IuIde AbdIIumId`In kiIinu zurur geImemILI.


BuurIsIzlIgIn nedeni
PekI, suIkusL neden buurisiz oImuLu? OIuyin en yukin LunikIurindun oIun Woods Puu`nin unIuLLiginu gre,
AbdIIumId nce $eyIIIsIum CemuIeLLIn EIendI IIe uyuksL soIbeL eLmI, urdindun du sLubI-i AmIre (Suruy
AIiri) mdrne bIr duIukI seIumIik LrenIne kudur urubusi IIn yenI uLIur LemIn edIImesInI emreLmILI. DnemIn
LunikIurindun AbduIIuI BedevI (Kurun) Ise, HurbIye MekLebI`nde kuruIun ILIIuIcI AskerIer CemIyeLI`nden
KireIIrII #izu udIi bIr grencInIn AbdIIumId`e dIIeke vermesI yznden AbdIIumId`In bIrku dukIku gecIkLIgInI
IddIu eLmILI. HungI IddIu dogrudur bIIInmez umu unIuiIun bu IkI- konumunin neden oIdugu bIrku dukIkuIik
gecIkme AbdIIumId`In IuyuLini kurLurmiLi.
OIuyin urkusindu sudece ErmenI komILuciIurin degII LLIIuLiIurin oIdugu IddIu edIIdI uncuk bunu uIL kuniL orLuyu
ikmudi. Sudece LLIIuLiIurin dmunIurindun LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn (TC) 1qo;`de PurIs`Le yupiIun .
KongresI`nde, AbdIIumIL`I yikmuk IIn TunukIurIu ILLIIuk yupLigi bugn bIIInmekLe. 1qo8`de AbdIIumId`e
MeruLIyeL`In IkIncI kez IIun eLLIrIImesI de bu ILLIIukin sonucuydu.


Bir Lhzu-i Teuhhr
Sudece LLIIuLiIur degII, IsLIbduL yneLImIne kuri oIun bukuIuri du Bombu OIuyi`ni onuyIumiIurdir. OrnegIn
AbdIIumId`In sIyusI muurizIurindun TevIIk IkreL (LLIIuLi degIIdIr), 1qo8`den sonru yuyimIunubIIen nI BIr
uIzu-I TeuIIr (BIr AnIik GecIkme) udIi IIrInde ...Kirip yzyiIIurin boyundurukIurini, en eLInJ BIr uykudun
uyundirir budunIuri deIeLIn.J Ey unIi uvci, Luzugini bounu kurmudinJ ALLin, IukuL yuzik kI, yuzikIur kI
vurmudin!.. dIyerek suIkusLin buurisizIikIu sonuIunmusindun duydugu byk znLy dIIe geLIrIr.
TurIII AImed #eIIk (AILinuy) (o du LLIIuLi degIIdIr) oIuyi unIuLirken OsmunIi mIIIeLInI AbdIIumId`In
zuImnden kurLurmuk IIn bu kuIrumuncu IurekeLIn ErmenI vuLunduIurimiz LuruIindun Icru oIundugu unIuiIdi
demILIr.
Ancuk, suIkusLu kuLiImusi ynnde duveL uIun LLIIuLi AImed #izu`nin bu LekIIII IddeLIe reddeLLIgI ve bugimsiz bIr
ErmenI devIeLI yururinu IedeIe dogru gIden bIr purLIyI kinudigi du bIIInIyor. Bunu kuriIik 1qoq`dukI 1 MurL
OIuyi`ndun sonru, YiIdiz Suruyi`ndu eIe geIrIIen beIgeIer urusindu Bombu OIuyi`nu duIr jurnuIIerIe bIrIIkLe
ErmenIIerIn verdIgI jurnuIIer de vurdi. HuLLu o sirudu OsmunIi DevIeLI`nIn ondru SeIureLI`nde Unc SekreLer
oIun EsuL (Puker) Bey uniIurindu PudIuI`in kendIsIne IuzirIunun suIkusLLun Iuberdur oIdugunu, AbdIIumId`In bu
konudukI IsLIIburuLi ondru SeIIrI KosLukI Muzurus Puu`dun, Muzurus Puu`nin du bIr ErmenI`den uImi oIdugunu
yuzmiLi. Kisucusi Bombu OIuyi`nu TrkIerIn veyu ErmenIIerIn yukIuimi Lek LIp degIIdIr.


Beliku'nIn buskIsI
OIuyi soruLurmuk zere kuruIun komIsyon yzIerce Lunik dInIedI, bInIerce suyIu IezIeke LuLLu. SuIkusLiIurin
nemII bIr bIm yurLdiinu kumiLi. PIunIur Iukkindu Ier LrI bIIgIye suIIp oIdugu suniIun Huci NIun
MInuyun udIi komILuci konumumuk IIn bIIekIerInI Leneke IIe keserek InLIIur eLmILI.
MuIkemenIn kurur vermesInden bIr gn nce yunI 1; AruIik 1qo gn BeIIku HkmeLI OsmunIi DevIeLI`ne bIr
noLu vermILI. sLunbuI BeIIku`nin noLusinu kuIuk usmumi ve JorIs`I 18 AruIik 1qo gn Idumu muIkm eLmILI.
DIger sunikIuri du Iupse muIkm eLLI. Amu BeIIku oIuyin peInI birukmudi. Buskinin nusiI sonuIundigini
AbdIIumId`In Mubeyn BukuLIbI TuIsIn Puu`nin uniIurindun okuyuIim: BIr gece BrkseI`den YiIdiz`u bIr LeIgruI
geIdI. Bu LeIgruILu JorIs`In uIIi dIIenIyordu. TeIgruI rIcu ve LeIdIL IIe kuriik bIr IIude IIe yuziImiLi. JorIs IupIsIune
IcresInden suruyu geLIrIIdI, pudIuIIu bIIvusiLu grL, ErmenI komILuIuri uIeyIIne uIimuk ve bunIurin
durumIuri, IurekeLIerI Iukkindu bIIgI vermek zere puru kuriIigindu SuILun HumId`In IIzmeLIne gIrdI, be yz uILin
yoIIuk bugiIunuruk SIrkecI`den Lrene bIndIrIIdI ve gILLI. SuILun HumId`I orLudun kuIdirmuk IIn grev kubuI eLmI
oIun JorIs, ok gemeden SuILun HumId`In IuIIyeIIgInI uIuruk Avrupu`yu dnd ve IuyII IIzmeL eLLI.


Husun Subbuh ve Huhuinler
SIyusI umuIurIu udum Idrmek deyInce en ok ukIu geIenIer Ise 11. yzyiIdu yuumi oIun Husun SubbuI ve
HuIuIn udi verIIen IeduIIerIdIr. ok yuziImi bIr konudur umu bIImeyenIer oIubIIIr dIye zeLIeyeyIm.
Husun SubbuI (d. 1oq), $IIIIgIn AILinci mumi CuIer`s-Sudik`in ;6 yiIindu Imnden sonru ogIu smuII`e bIuL
edenIerIn kurdugu smuIIIye mezIebIne bugIi egILImII bIr urIsI veyu Arup IdI. smuII bubusindun nce Im, buzi
$IIIer dIger oguI Musu eI Kuzim`u bIuL eLmILI. smuII`e bIuL edenIer Ise duIu sonru koIIuru uyriImiIurdi. NIzurIIIk
udi verIIen koIu bugIi oIun Husun SubbuI, 1oqo`du mrILIerIyIe bIrIIkLe Huzur DenIzI yukinIurindukI KuzvIn
bIgesInde, #udbur VudIsI yukinIurindukI surp kuyuIikIuru kuruIu AIumuL KuIesI`nI eIe geIrdI ve 11zq yiIindu
Imne kudur q yiI burudu yuudi. Yuumi boyuncu du sIyusI rukIpIerInI suI dii eLmek IIn, IeduIIerI uruciIigiyIu
suIkusLIur dzenIedI. Kurdugu run NIzurI DevIeLI, 1z6 yiIindu IIunIi Hkmduri HIugu LuruIindun LurIIe
gmId umu AIumuL KuIesI dmunin eIIne dmedI. ddIuyu gre kuIeyI yok eLmek IIn zerInde ykseIdIgI
kuyuIik uruzInIn uILindukI peLroI yuLukIurini puLIuLmuk bIIe denenmILI. Husun SubbuI`in urdiIIuri dnemInde
IeduIIer uz du oIsu sIyusI suIkusLIuru devum eLLIIer.


Murko Polo'on oydormulurI
#IvuyeLe gre IeduIIer kuukIu bugIi beyuz bIr gIysI, kirmizi Izme ve kirmizi buIik gIyerIer, IunerI kurbunin
ggsne ne zumun ve nerede yerIeLIrecekIerI konusundu siki bIr egILImden geIrIIIrIerdI. Buzen de zeIIrII ok veyu
mizruk kuIIunirIurdi. Amu IungI ynLem oIursu oIsun, kurbun Imden kurLuIumuzdi.
UnI LuIyun seyyuI Murko PoIo (d. 1zq), seyuIuLnumesInde, IeduIIerIn IInde boI mIkLurdu IuIu buIunun
IkIden ILIkLen sonru kendIIerInden gemI bIImde birukiIdikIuri cenneL sundikIuri buIeye Lekrur kuvumuk
IIn Husun SubbuI`in emIrIerInI LurLimuksizin yerIne geLIrdIkIerInI IIerI srer. eduIIere HuIuIn (AIyonke) udi
LukiImusinin kuynugi du Murko PoIo`dur. Murko PoIo seyuIuLnumesInde suIkusLiIurdun ussussIn dIye sz eder.
Bu LerIm duIu sonru nI LuIyun uIrI DunLe AIIgIerI LuruIindun 1oo-1o yiIIuri urusindu yuziIun lchi
Ko2edc`nin XX. $urkisi`ndu boy gsLerIr. DunLe, Murko PoIo geIenegInI IzIeyerek, ussussIn kuvrumini kLIk
kuvrumi IIe bIrIIkLe eIe uIir. Bu LurIILen ILIburen ussussIn keIImesI BuLi dIIIerInde suIkusLi veyu cunI unIuminu
kuIIuniImuyu buIur.
HuIbukI Murko PoIo`nun bIgeden 1z;1-1z; yiIIuri urusindu geLIgI suniIir. O siruIurdu zo yuIurindudir ve AIumuL
KuIesI`ne gILmemILIr. DoIuyisiyIu unIuLLikIuri Lumumen rIvuyeLIere duyunir. kIncIsI, bIrok LurIIseI kuynuk, Husun
SubbuI`in son derece muIuIuzukur bIrI oIdugunu, mrILIerIne degII uyuLurucu (IuIu) verIp IurIIerIe gnI
egIendIrLLIgInI, kudinIurIu IIIkIyI ve uIkoII IkIIerI bIIe yusukIudigini yuzur. Ayricu IkI ogIundun bIrInI cInuyeLIe,
dIgerInI de uyyuIikIu suIuyuruk IdrmLr. Bu yukiLirmunin nedenI SnnI buki uisiyIu $IIIIgI kuruIumuk veyu
bIr Insunin uncuk uyuLurucunun eLkIsI uILinduyken bu kudur gz kuru oIubIIecegI yoIundukI nyurgi oIubIIIr.
NILekIm bugn bIIe SnnIIer IIn eIII snneLe suIdirun supkin bIr cunI oIun Husun SubbuI $IIIer IIn bIr
kuIrumundir.

Nizum'l-Mlk oluyI
Husun SubbuI IIe IIgIII buku pIeII bIIgIIer de vurdir. OrnegIn ugdu yuzur AmIn MuuIouI`unSe2erlcnt udIi
romunindu IddIu edIIdIgI gIbI, Husun SubbuI`Iu rubuI yuzuri Omer Huyyum ve sIyuseLI NIzum`I-MIk`n urkudu
oIdukIuri pIeIIdIr. Ik IkI uIsIyeL yuu yukindir umu NIzum`I-MIk onIurdun en uz o yu bykLr. Ayricu
de IurkIi medreseIerde okumuIurdir.
Byk SeIukIu IkmdurIuri AIpursIun ve MeIIkuI`in nI vezIrI, Sicsetnc2e udIi eserIn yuzuri NIzum`I-
MIk`n, Husun SubbuI`in IeduIIerI LuruIindun IdrIdg de kesIn degIIdIr. ByIe bIr IILImuI vurdir uncuk bu
cInuyeLI MeIIkuI`in kendIsInIn veyu ogIunu LuILu geIrmek IsLeyen Terken HuLun`un yu du NIzum`I-MIk`n
rukIbI Tuc`I-MIk`n IIemI oIdugunu syIeyen kuynukIur du vurdir.
uIk BuIuL`un kuynukudu beIIrLLIgIm Husun SubbuI`in NIzurI DevIeLI`nI EILIIkII dervIun cumIurIyeLI oIuruk LurII
eden kILubini Ise ne yuzik kI kILupiIurdu buIumudim, doIuyisiyIu okuyumudim. Bu yzden bu IIgIn LezIn
duyunukIurini bIImIyorum. Amu bLn bunIur bIIe Husun SubbuI ve HuIuInIer meseIesInde uydurmu IIe geregI
uyirmuk IIn duIu derIn okumuIur yupmuk Iuzim geIdIgInI gsLerIyor.

TA#H DETE# zq.o.zo11
Aye Hr
ALuLrk m, nn m, Buyur mi sorumIu

Guzetelerden okomo olubilirsiniz, 6 MuyIs o11 gn Brksel'de, Avropu Purlumentoso'ndu {AP)

",q. YIlIndu ersim S Geregi ile Turih, Siyuset ve Hokok Lgeninde Yzleme bulIklI bir topluntI
yupIldI. TopluntIdu konomu yupun AvropulI ve Trkiyeli siyuseti, guzeteci, hokoko ve bilim
insunlurI urusIndu ben de vurdIm. Bo topluntInIn rohonu oygon oluruk, bo huItu bondun ,q yIl nce
ersim'de yuununlurI bir kez duhu hutIrlutmuk istiyorom.
BIIIndIgI gIbI bugn TunceII, BIngI, ErzIncun, EIuzig`i du IIne uIun bIgenIn udi bIr zumunIur DersIm`dI. OsmunIi
beIgeIerInde bIgedekI uIreLIerden geneI oIuruk DIrsImII veyu DujIkJDuIk uIreLIerI oIuruk sz edIIIr ve IepsI
Ekrud (KrLIer) LuIIesInden oIuruk siniIIundiriIirdi. DersIm Suncugi 18q; yiIindu Erzurum VIIuyeLI`ne, 18q`du
HurpuL VIIuyeLI`ne bugIunmiLi. Bu LurIILen sonru buzen suncuk, buzen vIIuyeL, buzen muLusurriIIik oIun DersIm
merkezIn bIr LrI IukIm oIumudigi bIgeIerden bIrIydI.


Puu ruporlurI
OsmunIi dnemIndekI IIk DersIm #uporu 18q6 yiIindu IuzirIundi. Bunu buku ruporIur IzIedI. Hemen IepsI usker
komuLun yu du puuIur LuruIindun kuIeme uIinun ruporIurin orLuk nokLusi, DersImIIIerIn vuIIIer, IIkeIIer, cuIIIIer,
ekiyuIur, IkIyzIIer gIbI uugiIuyici bIr dIIIe eIe uIinmusiydi. DevIeL IIn DersImII demek kunun Lunimuz, usI, oLorILe
dmuni, buinu buyruk kIIIer demekLI. DevIeL vergI ve usker vermekLen kuinun, merkezIn uLudigi memurIuri
dInIemeyen DersImIIIerI yoIu geLIrmek IIn nudIren Iknu ve nusIIuLI, ogunIukIu zoru seLI. DersIm`e 1o8 kez seIer
yupiIdigini syIeyen Trk OsmunIi uydinIurindun NuIL Hukki (UIug) sonucu u vecIz szIe zeLIemILI: DevIeL
DersIm`e seIer eLmI umu zuIer eyIeyememILIr!


ersim IbunbuIdIr
Amu CumIurIyeL dnemInIn modernIemecI kudroIuri, bu durumu en kisu zumundu, en uz muIIyeLIe ve en rudIkuI
bIImde IuIIeLmeye kururIiydiIur. MIkIye MIeLLII HumdI Bey, $ubuL 1qz6`du IkmeLe sundugu rupordu yIe
demILI: DersIm, CumIurIyeL IkmeLI IIn bIr ibunbuidir. Bu ibun zerInde kesIn bIr umeIIye yupmuk ve eIIm
IILImuIIerI nIemek, memIekeL seIumeLI IIn muLIuku Iuzimdir.
1q1`de BIrIncI UmumI MIeLLII bruIIm TuII (Ongren) IzIenecek ynLemI yIe uikIumiLi: A) BLn DersIm`In
IurIIe mnusebeLInI kuL ederek (keserek) LuurruzIurinu ve LIcureLIerIne munI oImuk, u kuIucuk IuIki zumunIu
kendIIIgInden IILIcuyu Icbur eLmek (zorIumuk) ve u sureLIe DersImI IenuIurdun LuIIIye. B) Her LuruIi esusIi sureLLe
kupudikLun sonru IIuLu emberInI LedrIcen durIuLirmuk ve IenuIikIurdun doIuyi yukuIununIuri derIuI DersIm`den
ikuruk Gurbu uLmuk ve serpILIrmek.


Okumuklu olmuz!
Erkuni HurbIye #eIsI MureuI evzI (ukmuk) Puu`yu verIIen rupordu Ise uik konuuImuLu: DersImII okunmukIu
kuzuniImuz. SIIuIIi KuvveLIer`In mduIuIesI DersImIIye duIu ok LesIr yupur ve isIuIin esusini LekII eder. DersIm
evveIu koIonI gIbI nuzuriILIburu uIinmuIi. Trk cumIusi IInde KrLIk erILIImeII, ondun sonru ve LedrIcen z Trk
Iukukunu muzIur kiIinmuIidir. evzI Puu, DersIm`e kurukoI degII okuI uiImusini nerenIere BIz bunIurin
cuIIIIerIyIe bu edemezken okumuIuriyIu II edemeyIz dIye kuri ikun kIIydI.
NILekIm nce 1q HuzIrun 1qq`Le TrkIye`yI eLnIsILe esusinu gre bIgeye uyirun z1o SuyiIi skun Kununu ikuriIdi.
Kununun gerekesInde OsmunIi`nin Lek Trk kImIIgI yuruLmukLukI buurisizIigi, uguIik, eyIIIk kurumu eIeLIrIIIyor,
TrkIye CumIurIyeLI DevIeLI`nde Trk`m dIyen IerkesIn bu TrkIg devIeL IIn beIII ve uik oImuIidir. Burudu
devIeL IIbIr Trk`n TrkIgnden bIr soIuk IkIIIenmek IsLemez denIyordu.


Toneli Kunono
Bubukun nn`nn 1q`Le yupLigi DersIm gezIsI urdindun DersIm`In udini TunceII ('Tun EII`) oIuruk degILIren z
AruIik 1q LurIIII z88q suyiIi TuneII (TunceII degII 'Tun EII`) IInIn duresI HukkindukI Kunun ikuriIdi. Kunun
uyurincu EIuzig, TuneII, ErzIncun ve BIngI` Ieren EIuzig merkezII Drdnc GeneI VuIIIIk kuruIdu. EIuzig`du uyricu
bIr de sLIkIuI MuIkemesI kuruIdu. O yiIIurdu geneI vuIIIIkIer bIr eIL sikiyneLIm komuLunIiginu LekubI edIyordu.
Bu geneI vuIIIIgIn buinu uLunun GeneruI AbduIIuI AIpdogun Puu, 1qz1`dekI KogIrI uyukIunmusini guddurcu busLirun
SukuIIi NureLLIn Puu`nin dumudiydi ve uynen kuyinpederI gIbI ok serL bIr uskerdI. Kununun kendIsIne verdIgI sinirsiz
yeLkIIerI sonunu kudur kuIIunmukLu kururIi oIun AIpdogun Puu bIgedekI sLruLejIk yerIere kiIuIur ve kurukoIIur Inu
eLLIrInce bIge DersImIIIer IIn bIr uik Iuvu IupIsIunesIne dnd.


Kuhmot Kprs oluyI
zoJz1 MurL 1q; gn, PuI Bucugi IIe KuImuL Bucugi`ni bIrbIrIne bugIuyun HurIk DeresI zerIndekI LuILu kprnn
Demenun ve HuydurunIiIur LuruIindun yikiImusi ve LeIeIon IuLIurinin kesIImesI zerIne devIeL urudigi buIuneyI buIdu.
Asker IurekuL ncesInde Iuvudun uukIu uLiIun q Muyis 1q; LurIIII bIIdIrIde bIge IuIki LesIIm oImuyu ugriIiyor,
TesIIm edIIenIer veyu kendIIIgInden LesIIm oIunIur duII CumIurIyeL`In udII muumeIesInden buku IIbIr ey
grmeyecekIerdIr. AksI LukdIrde, yunI dedIkIerImIzI yupmuzsuniz, Ier LuruIinizi surmi buIunuyoruz. CumIurIyeL`In
kuIredIcI orduIuri LuruIindun muIvedIIeceksInIz IILuri yupiIiyordu.
BIIdIrIyIe uyni LurIII Luiyun BukunIur KuruIu`nun gIzII kururindu Ise yIe denIyordu: Sudece Luurruz IurekeLIyIe
IIerIemekIe IkLIIu eLLIke Isyun ocukIuri duImI oIuruk yerInde birukiImi oIur. Bunun IIndIr kI, sIIuI kuIIunmi oIunIuri
ve kuIIununIuri yerInde ve sonunu kudur zurur veremeyecek IuIe geLIrmek, kyIerI kumIIen (Lumumen) LuIrIp eLmek ve
uIIeIerI uzukIuLirmuk IzumIu grImLr.
AsIindu bu bIIdIrIIer eLkIsInI gsLermI, pek ok uIreL eIIerIndekI sIIuIIuri yeLkIIIIere LesIIm eLmILI. Sudece SeyIL
#izu`nin IIderIIgIndekI Abbusun, Huydurun, Demenun, YusuIun ve Kureyun uIreLIerI dIrenme kururi uImiLi.
HkmeL sz duIu IuzIu uzuLmudi. 1 muyisLu DIyurbukir`dun kuIkun uuk IIIosu bIgeye bombuIur yugdirmuyu
buIudi. Bu uukIurdun bIrInI MusLuIu KemuI`In munevI kizi ve TrkIye`nIn IIk kudin pIIoLu SubIIu Gken
kuIIuniyordu. HuzIrun-Lemmuz uyIuri boyuncu kyIer yukiIdi, yikiIdi, kudinIur ve ocukIur duIII suyisiz kII mukIneII
LIekIerIe Lurundi. q Temmuz 1q;`de, 1qz1`den berI bIgede sukIunun KogIrI Isyuninin nderIerInden AIIer ve kurisi
ZurIIe IdrId, kuri-kocunin kesIk buIuri ApduIIuI Puu`yu gnderIIdI. AgusLos orLuIurindu SeyIL #izu`nin ogIu ve
kurisi duIII kII IdrId. O sirudu, 1q. PIyude AIuyi`ndu sLujyer oIuruk grev yupurken DersIm`e gnderIIen,
geIecegIn Huvu KuvveLIerI KomuLuni ve KonLenjun SenuLr, 1z MurL MuILirusi`nin ImzuciIurindun MuIsIn BuLur
1q8`Le Anilcr te Goruler kILubindu unIuri yuzucukLi: ...EIuzig`in bIruz uzugindu HurpuL`un eLekIerInde udirIi
orduguI kurduk ve bIr mddeL sonru IIk duruk PerLek oImuk zere IurekeLe geLIk ve IkI uyi ukin bIr sre zeI grev
yupLik. OkuyucuIurimizdun zr dIIIyor ve yuunLimin bu bImn unIuLmukLun kuiniyorum... BuLur kILubindukI bu
IIudeIerIn unIumini sorun guzeLecIIere de DersIm`de Lunik oIdugu eyIerIn bIr devIeL sirri oIuruk kendIsInde kuIucugini,
uncuk o dnemde o yrede Lunik oIdugu 'eyIerIn` gnmzde (1q8`Le) yupiIun ve kurisindu oIdugu 'eyIer`
oIdugunu syIeyerek szIerInI nokLuIumiLi.
YiIIur sonru bIIe unIuLiIumuyun oIuyIurdun sonru durumun vuIumeLInI unIuyun SeyIL #izu ve IkI udumi, buzi
kuynukIuru gre eyIIde, buziIurinu gre 1o eyIIde, buziIurinu gre LesIIm oImuk IIn, buziIurinu gre Ise IkmeLIn
cuninu zurur geImeyecegI szne gvenerek ErzIncun VuIIsI IIe grmeye gIderken LuLukIunmiLi.


Hokok dII yurgIlumu
BunIur oIurken, Ankuru`du nn IIe ALuLrk`n urusindu buku konuIurdun doIuyi cIddI bIr LurLimu yuunmi, nn
zo EyII 1q;`de BubukunIik`Lun IsLIIu eLmek zorundu birukiImi, yerIne CeIuI Buyur uLunmiLi.
SeyIL #izu ve urkuduIurinin durumusi 18 EkIm 1q;`de EIuzig`du buIudi. O dneme MuIuLyu EmnIyeL MdrIg`nde
grevII oIun ve EmnIyeL GeneI Mdr $kr Skmensr`In emrIyIe, durumu eI koyun Isun SubrI ugIuyungII`e gre
usuIe ILIruz eden suvci IzInII suyiIuruk greve yurdimci geLIrIImI, okumu-yuzmu ve Trke bIImeyen sunikIuru ne
IddIunume, ne uvukuL verIImI, usubIImek IIn SeyIL #izu`nin yui ;`ye IndIrIImI, ogIunun yui du 1;`den z1`e
ikurLiImiLi, bIge komuLuni AIpdogun Puu, kururin yuziIucugi bo kugidi nceden ImzuIumiLi.
ByIesI Iukuk dii bIr yurgiIumu sonundu 1 kusimdu kurur verIIdI. 8 kIIden 11`I Idumu, ; kII ugir IupIs cezuIurinu
muIkm oImu IukuL IdumIikIurdun drd Iukkindu Idum cezusi yuIurinin gekIn oImuIurindun doIuyi o sene ugir
Iupse evrIImILI. ugIuyungII IIkuyeyI yIe bILIrmILI: SeyIL #izu`yi meydunu ikurdik. ELruILu II kImse yokLu. Amu
SeyIL #izu meydun Insun doIuymu gIbI sessIzIIge ve boIugu bugirdi: 'EvIudi kerbeIuyiI. BIIuLuyIi. AyipLir. ZuImdr.
CInuyeLLIr` dedI. BenIm LyIerIm dIken dIken oIdu. Bu yuIi udum rup-rup yrd. Ingene`yI ILLI, Ip boynunu geIrdI,
sunduIyeye uyugi IIe Lekme vurdu ve kendInI usLi. GmIecegI yer Lrbe oImusin dIye cenuzesI de yukiIdi...


ersim mkilesinden kortoldok!
dumIur zerIne nn DersIm mkIIesInden kurLuILuk demILI uncuk oIuyIur duruImumiLi. GeneIkurmuy
beIgeIerIne gre, Ovucik IesI AdIIyesI ve Asker AImu $ubesI`nIn IsLedIgI 1.1qq kII Iukkindu kununI LukIbuL yupun
mIrezeye Kukerek Ky`nde z Ocuk 1q8 gn pusu kuruImusi ve LopIum dokuz jundurmu erInIn IdrImesI
zerIne, Huydurun ve Kr Abbus uIreLIerIne yneIIk bIr IurekuLu kurur verIImILI.
Agir ki kouIIuri yznden yuzu erLeIenen IkIncI IurekuL 11 HuzIrun 1q8 gn buIudi, 1 AgusLos 1q8 gn bILIrIIdI.
Ancuk bu IkIncI IurekuL Isyun bIgesI IIe sinirIi kuImudi, devIeLe vergI veren, uskere gIden PerLek, MuzgIrL, NuzImIye,
PImr IIe ve kyIerInI, IuLLu DersIm`I uuruk ErzIncun`i du kupsudi. GeneIkurmuy beIgeIerIne gre, IuyduL,
ekiyu, ukI, dugIi dIye nILeIenen grupIur yIne bu beIgeIerIn dIIIyIe ImIu edIIdI, LemIzIendI, kyIerI yukiIdi.
Sudece 6-16 EyII 1q8 LurIIIerI urusindukI IurekuLin bIIunosu yIeydI: Turumu bIgesInden I ve dIrI ;.qq kII
ikuriImiLir. 1.o1q sIIuI LopIunmiLir.


"Guzlu Iure gibi zehirledik
YiIIur sonru SeyIL #izu`nin Iukuk dii yurgiIumusini rgLIeyen Isun SubrI ugIuyungII`In 1q86 veyu 1q8; yiIindu,
IIerde CHP GeneI Bukuni oIucuk DersImII brokruL KemuI KiIidurogIu`nu yupLigi zeI uikIumuyu gre ordu,
muguruIuru doIdurdugu DersImIIIerIn zerIne zeIIrII guz sikmi, DersImIIIerI Iure gIbI zeIIrIemILI. DersIm duvusi
byIe bILmILI. HkmeL oLorILesI DersIm`e byIe gIrmILI.
ALuLrk IusLuIigi doIuyisiyIu CeIuI Buyur LuruIindun okunun 1 Kusim 1q8`dekI MecIIs`I ui konumusindu TunceII`de
IuyduLIuk ve ekiyuIik oIuyIurinin bILIrIIerek uIusuI egemenIIgIn sugIunmusindun duydugu kivunci dIIe geLIrmILI.
ngIILere`nIn Trubzon KonsoIosu Ankuru`dukI BykeIIIIge gnderdIgI ruporunu yIe bILIrmILI: ArLik syIenen u:
TrkIye`de KrL sorunu bILmILIr.


Biluno neydi?
#esm rukumIuru gre 1q;J1q8 IurekuLIurindu 1 bIn kII IdrImL. Guyri resm kuynukIuru gre Ise bu suyi kuL
kuL IuzIu. Ancuk Lm KurLuIu Suvui sirusindu verIIen eIIL suyisinin q-1o bIn cIvurindu oIdugu bIIInInce resm
rukumIurin bIIe ne unIumu geIdIgI unIuiIiyordu. Amu bununIu du yeLInIImemILI. Turumunin urdindun IIerI
Bukuni $kr Kuyu LuruIindun bIzzuL seIIen .q;o kIIden oIuun q; uIIe TekIrdug, EdIrne, KirkIureII, BuIikesIr,
MunIsu ve zmIr gIbI buLi IIIerIne, Ier uIIeden be kIIyI umuyucuk ekIIde serpILIrIIerek yerIeLIrIIdIIer. AIIeIer
urusindukI IrLIbuL LmyIe kesIIdI. BunIuru, bIr de 1q;`den berI usker-sIvII Trk uIIeIerIne evIuLIik verIIen; yuLiIi
bIge okuIIurindu Sidiku Avur Lr mIsyoner greLmenIer LuruIindun usImIIe edIImeye uIiiIun KrL kizIurinin
LrujedIsInI ekIedIgInIzde, OrLuyu ikun LubIo 1qq8 Soykirim SzIemesI`ndekI soykirim Luniminu uyuyor dIyenIere
ILIruz eLmek zor grnyor.


Soromlo kimdi?
BIIIndIgI gIbI yiIIurdir 1q;-1q8`de DersIm`de devIeLIn yrLLg kunIi IurekuLin usiI sorumIusunun kIm oIdugunu
duIr bIr LurLimu yrr. Sug muIuIuzukur veyu sIumI muIuIuzukur evreIere gre Tek PurLI DnemI`nIn semboI IsmI
nn usiI sorumIudur. CHP`IIIere gre 1qq6`du DemokruL PurLI`yI (DP) kurun CeIuI Buyur usiI sorumIudur. Suun
nn ve Buyur urusindu puyIuLiriImusini mmkn kiIun DersIm`In TunceII`ye evrIIdIgI 1q`Len DersIm`In dIn ve
sIyusI IIderI SeyIL #izu`nin eIe geIrIImesIne kudurkI dnemde nn`nn bubukun oImusi, 1q8 yuzindukI kIncI
HurekuL dnemInde Ise, CeIuI Buyur`in bubukun oImusidir. Her IkI kesImIn de orLuk nokLusi, oIuyIurdun ALuLrk`
sorumIu LuLmumu egIIImIdIr. OnIuru gre ALuLrk o sirudu IusLu oIdugu IIn, DersIm`de gerekIeLIrIIen kuLIIumIurdun
IuberI yokLur. Buzi DersImIIIer de, ALuLrk` HuzreLI AII`nIn bu dnyudukI grnmIerInden bIrI oIuruk grdkIerI
IIn, ALuLrk`e Loz kondurmuyunIuru desLek verIrIer. CHP`II Onur Oymen gIbI buziIuri Ise, gerek sorumIunun ALuLrk
oIdugunu bIIIrIer uncuk bunu gnmzde KrLIere kuri yrLIen buski ve zuIm poIILIkuIurini meruIuLirmuk IIn
kuIIunirIur. Kisucusi 1q;-1q8`de DersIm`de yuununIurin kImIn sorumIuIugundu oIdugu meseIesI gemIe duIr degII
uyni zumundu gnmze duIr bIr meseIedIr.


Atutrk'n soromlologo
Bunu gre Ise, bu uIsIyeL de sorumIudur umu en byk sorumIuIuk, Imne kudur IkLIdurin Iem Iukuken Iem
de sIyuseLen rejImIn en gI udumi oIun ALuLrk`ndr.
OnceIIkIe ALuLrk, DersIm`de IpIerIn kopmusinu neden oIun uyguIumuIurin yrrIge konuIdugu dnemde, rnegIn
1q`Le TuneII Kununu ikuriIdigindu gcnn dorukIurindudir. OyIe kI, KemuIIzm bu dnemde kuLi bIr IdeoIojI
oIuruk LunimIunmiLir.
kIncIsI ALuLrk 1q6`du TBMM uiIiindu yupLigi konumudu Bu korkun ibuni LmyIe LemIzIeyIp kopurmuk,
kknden kesIp LemIzIemek ve bunu Ier ne puIusinu oIursu oIsun yupmuk gerekLIgInI suvunurken supusugIumdir.


Birinci Hurekt
DersImIIIerIn sLne uukIurIu TesIIm oImuzsuniz CumIurIyeL`In kuIredIcI ordusu LuruIindun muIvedIIeceksInIz
bIIdIrIIerI uLiIdigi q Muyis 1q; gn DersIm`In kuderInI beIIrIeyen BukunIur KuruIu`nu du ALuLrk bukunIik eLmILIr.
ALuLrk, uugiyIu DersIm`I bombuIuyun munevI kizi SubIIu Gken`I zz Muyis 1q;`de Ankuru`dukI DevIeL Huvu YoIIuri
suIonundu kuriIumi, 1o-1z HuzIrun 1q; LurIIInde Trubzon`u zIyureLInde, bugn ALuLrk Kk denen konukLu
DersIm`Ie IIgIII IurekuL pIunIurini IuzirIumiLir. Bugn mze oIun kkLe sergIIenen IurILudu bIzzuL ALuLrk LuruIindun
konuImu kirmizi ve muvI IureLIer (bIzIm kuvveLIerImIz ve IsyunciIurin kuvveLIerI dIye) grIebIIIr.
ALuLrk, SeyIL #izu ve udumIurinin usiImusindun bIrku gn nce yuninu SubIIu Gken`I de uIuruk DersIm`I de
kupsuyun bIr gezIye ikmi, nce EIuzig yukinIurindukI SInge (Soyunge) Kprs`n umi, SeyIL #izu usiIdikLun
sonru du nce EIuzig`u ugrumi, sonru du DIyurbukir`u dogru gezIsIne devum eLmILIr.
ALuLrk, 1 Kusim 1q; gn yupLigi TBMM`yI ui konumusindu MIIIeLImIzIn Iuyik oIdugu yksek medenIyeL ve reIuI
sevIyesIne vurmusini engeIIeyecek II bIr engeI dnmege yer birukiImudigini ve birukiImuyucugini Iuzurunuzdu
syIemekIe buILIyurim. TunceII`dekI IcruuLimiz neLIceIerI bu IukIkuLIn IIudeIerIdIr demILIr.


kinci Hurekt
Ocuk 1q8`de buIuLiIun IkIncI IurekuL du ALuLrk`n kururiyIu oImuLur. Bu kururin nusiI uIindigini CeIuI Buyur yiIIur
sonru guzeLecI KurLuI AILug`u yIe unIuLmiLir: $ImdI, MureuI Erkun-i HurbIye #eIsI (GeneIkurmuy Bukuni), ben
Bubukun`im. ALuLrk muIum... Umz DersIm`de yupiIun byk ordu munevruIurinduyiz. Munevrunin du sonunu
geImek zereyIz. Umz bIrurudu 'Ordunun emnIyeLI bukimindun sLruLejI ne oImuIidir?`, onu gryoruz... O sirudu
bIz konuurken, DersImIIIerIn Jundurmu kurukoIIurimizdun -drL LunesInI busLikIuri IuberI geIdI. ALuLrk`Ie gz
gze geIdIk. BIrbIrImIzI unIiyorduk. ALuLrk benIm yzme bukLi. 'Ne oIucuk?` dedI. AnIiyorum, orudu emnIyeL LesIs
edIIecek. Ne oIursu oIsun bunu IILup edecekIer. HkmeL reIsI benIm. 'AnIiyorum eIendIm, bunu IILup edIInIzIn
munusini` dedIm. ALuLrk: 'SorumIuIugu zerIme uIiyorum, vurucugiz DersIm`I` dedI ve vurduk...
ALuLrk`n 1q Muyis 1q8 gn ALuLrk SLudyumu`ndu Ienz resmen mIIII buyrum oImuyun genIIk ve spor
gsLerIIerInI IzIedIkLen sonru 16:o`du sLudyumdun uyriIdigini ve HuLuy`in TrkIye`ye IIIuki projesI kupsumindu
pIunIudigi MersIn gezIsIne buIumuk zere guru gILLIgInI bIIIyoruz. BIzIm kuugin zIInIne nukoImu ALuLrk`n LrenIn
penceresInden IznIe bukun yzn gsLeren nI IoLogruI bu gezIden kuImiLir. YunI ALuLrk, o sirudu bIIe bedenseI
uidun degIIse bIIe zIIInseI uidun guyeL dIrIdIr.


Hepimiz soromloyoz
BLn bu bIIgIIerI bIrIeLIrInce, DersIm`Ie IIgIII Lm IuyuLI kururIuri ALuLrk bukunIigindukI IeyeLIn verdIgI unIuiIir.
Kisucusi, bundun ;q yiI nce DersIm`de yuunun korkun oIuyIurin sorumIuIugundun, ne CumIurIyeLImIzIn kurucu
bubusi ALuLrk, ne CHP geIenegInIn semboI IsmI nn, ne sug muIuIuzukur geIenegIn LemsIIcIsI CeIuI Buyur, ne de
sIumI muIuIuzukurIurin suygiyIu undigi evzI ukmuk kurLuIur. En uz bu uIsIyeLIer kudur sorumIu oIunIur Ise
LurIIImIzIn bu kurunIik suyIuIuriyIu IesupIumuyu, mugdurIurdun zr dIIemeye, kuyip kizIuri buImuyu, kisucusi
DersIm`In yuruIurini surmuyu Leebbs eLmeyen sIyuseLIIer, bu konuyu gndeme geLIrmeyen uydinIur, bIIIm InsunIuri,
guzeLecIIerdIr...

TARH IITIR .og.o11
Aye Hr
Bizuntion, Konstuntinopolis, stunbol

Bubukun Tuyyip Irdogun "IlgIn Projesini uIklurken Murmuruy kuzIlurI sIrusIndu ortuyu Ikun
bolontolurI "unuk-mlek diye kmsemiti. O gn yuzdIgIm yuzIyI uruyu buku konolur girdigi
iin uncuk bo huItu yuyImluyubiliyorom. Siyuset dIInduki konolurIn ok mukbol olmudIgInI
biliyorom umu iinde yuudIgImIz cogruIyu ve kltrn ne kudur zel oldogo hukkIndu dnmenin
hepimize iyi gelecegini omoyorom.

Iikirtepe Kltr
Gnmzden 16-1 bin yIl nce yuunun bozol dnemlerinde Murmuru ve Kurudeniz'in birer gl,
unukkule ve stunbol boguzlurInIn ise birer vudi oldogo ortuyu IkurIldI. YukluIk 1o bin yIl
ncelerinde buluyun so seviyesindeki ykselme tum be bin yIl srm ve M gooo'li yIllurdu
Murmuru ve Kurudeniz birer i deniz huline dnm. KudIky-Iikirtepe'de M ggoo yIllurInu uit
neolitik yerleim ulunlurIndu yupIlun kuzIlurdu tutlI ve ucI solurdu yuuyun bulIklurIn birurudu
bolonmusI bo degiimin kunItlurI suyIlIyor. 1qo, yIlIndu Bugdut emiryolo'non yupImIndu ulIun bir
mhendis turuIIndun bolonun "Iikirtepe Kltrne uit purulur bogn Stockholm Mzesi'nde.
Ancuk Boguz'In her iki yukusInduki insun yerleimlerinin Holosen ugI'nIn bulurInu {11 bin yIl
ncesine) gittigi sunIlIyor. Kkekmece Gl'nn 1,g km. kozeyindeki YurImborguz MugurusI'ndu
ise M ,oo ile gooo yIllurI urusInu turihlenen be kltr kutmunI keIedilmi doromdu. Murmuru
kIyI eridindeki {Tozlu, Pendik-Kuynurcu, Irenky, Modu vb.) yzey urutIrmulurI ise M binli
yIllurdu yuni Ton ugI'ndu borulurdu yogon yerleim oldogono dndryor.
At MeydunI'nduki izler
1q,-1qS yIllurIndu "Turihi YurImudu dedigimiz blgede, At MeydunI'nduki Hipodrom'du ngiliz
urkeolog S. Cusson {. 1qqq) turuIIndun yupIlun kuzIlurdu lk Ton ugI'nu {M ooo-ooo yIllurI
urusI) turihlenen kup purulurI bolonmo uncuk, Cusson'on ruporondu bonluru yer verilmediginden
bolontolur onotolmoto. 1qq'de Almun urkeolog A. M. Schneider {. 1qg) turuIIndun
Soltunuhmet'te yupIlun kuzIlurdu bolonun bir tu topoz borudu prehistorik bir yerleimin oldogono
gstermiti. 1q, yIlIndu Arkeoloji BinulurI ek binusInIn temel kuzIsIndun du Ge Ton ugI'nu uit
{M 1,go-1go yIllurI urusI) buzI kup purulurI IkmItI. 1qqg-1qgo yIllurI urusIndu dnemin AyusoIyu
Mzesi Mdr MozuIIer Rumuzunoglo turuIIndun Ayu rini Kilisesi'nin gneyinde yupIlun sonduj
ulImulurI sIrusIndu ok suyIdu emir ugI {M 1oo-qoo) kerumigi bolondogo ileri srlmt.
M 1. yzyIl sonlurIndu Irigler ile diger Truk kuvimleri Bulkunlur zerinden Anudolo'yu gerken
bo blgeleri de igul etmi olmulIlur. M bin yIllurIndun itiburen blgedeki yerleimin kozeye yuni
Suruyborno'nu dogro yuyIldIgI tuhmin ediliyor.

"Krler Llkesi KudIky
M ,. yzyIldu buluyun kolonizusyon hureketi sIrusIndu, mohtemelen bo yerleimin etruII bir sorlu
evrili oldogo iin, MegurulI orlur boruduki Truk kentini ele geiremedikleri iin kurI yukuyu,
Khulkedon'u {KudIky'e) yerlemilerdi. "Turihin BubusI diye unIlun Herodotos'u {. M qg)
utIedilen bir rivuyete gre, "Iger KhulkedonlolurIn gzleri kr olmusuydI, ellerinin ultIndu bo kudur
gzel yer dororken gidip o kudur gzel olmuyun bir yer semezlerdi.
Historiu duhil, en eski yuzIlI kuynuklurdu stunbol'on ismi Byzuntion oluruk geer. simdeki "ion eki,
eski Iriglere uit bir tukIdIr ve Anudolo'duki pek ok eski yerleim yerinin udIndu kurImIzu Ikur.
Korocosonon Byzus udlI bir MegurulI veyu Truk oldogono bildigimiz untik Bizuntion'u ilikin
urkeolojik veriler yok suyIlubilecek kudur uz. TopkupI SuruyI uvlosondu yupIlun kuzIlurdu elde edilen
birku "n Korinth dnemi {M ,. yzyIl) kup purusI bo dneme uit nudir bolontodun
biri. Bizuntion hukkIndu bildiklerimiz, untik dnemin ve duhu sonruki dnemlerin yuzurlurInIn
yuzdIklurIndun derlenmi. Bonlur urusIndu Bizuntionlo ionisios'on M . veyu . yzyIldu yuzdIgI
sunIlun Anuplos Boshori {Boguzii'nde Yolcolok) udlI eseri, ion Cussios'on MS 1S-1q yIllurInu
turihlenen Historiu'sI ve Herodotos'onHistoriu'sInIn ilgili blmleri ile Cussios'on eserini
tumumluyun MS 6. yzyIl yuzurI Miletoslo Heskios'on yuzdIklurI ok degerli.
Sorlur, limun ve binulur
Bizuntion'on koroldogo M 66o yIlIndu, imdiki Sirkeci, Iminn meydunlurI ile Huli'in butI
oconon bolondogo ulunIn imdikinden be metre duhu uluk oldogo tuhmin ediliyor. BulungItu
denizin gnmzdeki Glhune, BubIli Cuddesi bulungIcI, MIsIr urIsI giriine kudur geldigi ve
kentin otordogo yerin kozeybutIsIndu du bir limunIn oldogo sunIlIr. Kentin sorlurI kozeybutIdu limun
sInIrlurInI, dogoduki Murmuru kIyIsIndu, bognk sor izgisini; AhIrkupI'dun teye ise kuruyu
kIvrIluruk bognk TopkupI SuruyI sorlurInI, bir olusIlIgu gre ise duhu butIdun geen bir sor izgisini
izleyerek Sirkeci'ye ozunIyordo.
Byk skender'in hediyeleri
O yIllurdu nIoso tum bilinmeyen ehrin ekirdegini bognk Sirkeci GurI'nIn oldogo
yerdekiStrutegion olotoroyordo. AdI "komundunIn yeri demek olun Strutegion'du bir sylenceye
gre Mukedonyu KrulI Byk skender {hd M 6-) turuIIndun hediye edildigine inunIlun
uyuklI bir kuide vurdI. Yine uynI sylenceye gre skender Pers SeIeri'ne giderken unukkule
BoguzI'ndun degil, stunbol BoguzI'ndun gemi ve ordoghInI Strutegion'du kormoto.
Bogn TopkupI SuruyI'nIn bolondogo ulundu oldogo sunIlun Akropolis'te {i kule) ise uynen bogn
oldogo gibi bir krul suruyI ile Zeos, Rheu, emeter, Kore, Athenu, Apollo, Poseidon, AIrodites,
Artemis, Hekute, Akhilleos gibi nemli Yonun tunrIlurInu udunmI sonuklur vurdI. AyrIcu MIsIr'lu
yrtlen sIkI ilikilerin ereIine dikilmi sis ve Surupis tupInuklurI du boruduydI. Akropolis'in
kozey eteklerindeStudion {studyom) ve Kinegion {kk tiyutro) gibi resmi yupIlur vurdI. Bogn
Yerebutun SurnIcI'nIn bolondogo yerde oldogo tuhmin edilen Tetrustoon {drtgen yer) denen puzur
yerinin gulerilerle evrili oldogo, ortusIndu Gne tunrIsI Helios'on ton heykelinin dordogo rivuyet
olonor. Kentin en nl humumI Strutegion yukInlurInduki Akhilleos HumumI idi. Bognk AyusoIyu
MeydunI'ndu bolondogo kubol edilen ehrin revuklurlu evrili bulIcu ugorusI {puzur ve bolomu yeri)
olun Aogestion'on ortusIndu Trukyu tunrIsI Zeoksippos'on stono dorordo.
Limunlur ve mezurlIklur
Bizuntion'on birbirine bitiik limunI vurdI. ulgukIrunlurlu koronun ve iki yksek kolesi
bolonunNeorion {bognk Sirkeci) kentin unu limunIydI ve Akropol'n kozey yumulurIndu
idi. ProsIorionlimunI ise byk bir olusIlIklu bir tersune oluruk grev yupIyordo ve bogn Sepetiler
KusrI ile ok nceleri yIkIlmI olun YulI Kk urusIndu ozunIyordo. Lnc limunIn nerede oldogo
ise belli degil.
$ehrin Nekropol {mezurlIk) ulunInIn kulbini ise bognk BeyuzIt-Luleli-Sleymuniye geni
olotoroyordo. Gnmze kudur oluubilmi mezur stel'lerinde ustronomi ile ogruun bir bilim
udumI, elinde rolo totun bir kudIn hekim, meule yurIIndu dl ulmI bir erkek gibi eitli Iigrler
vur. Ancuk bilindigi kudurIylu Bizuntion hibir zumun bir kltr bukenti olmudI. Rosyu'dun gelen
tuhIl, huyvun posto, yupugI, kereste, bulmomo, bul, tozlunmI et ile Murmuru solurIndun uvlunun
bulIk ticureti ile ogruun ehrin o yIllurdu o bin civurIndu bir nIoso oldogo tuhmin ediliyor.
ureios'on boguz kprs
M g1'de skit ukInlurI sIrusIndu Anudolo'yo Iethettikten sonru Boguz'dun geen Pers KrulI
ureios'on hem Bizuntion'u hem de Khulkedon'u boyon egdirmi olmusI bilinen en eski turihi oluy.
ureios'on stunbol BoguzI zerine bir kpr yuptIrdIgI ve kprnn iki buInu iki mermer direk
diktirdigi, bonlurdun birinin zerine Assorcu, digerine Greke oluruk, suvuu gtrdg kuvimlerin
udInI yuzdIrdIgI rivuyet olonor.
M qSq yIlIndu Yonunistun'duki Pluteu SuvuI'ndu Persleri yenen IspurtulI komotun
Puosunius,Bizuntion'o Perslerin elinden korturmI, ehrin kendi udInu ilk sikkeyi kestirmesi de bo
yIllurdu olmoto. M q,S yIlIndu Atinu egemenligine giren ehir kendi udInu ilk sikkeyi de bo
dnemde kestirmiti. uhu sonru sIrusIylu IspurtulIlur, MukedonyulIlur, Gulutlur ve BitinyulIlur ehri
ele geirilmeye ulItI, yugmuludI, hurucu bugludI. M 1q6 yIlIndu Romu'yu buglunuruk Soo yIllIk
bugImsIz ehir devleti stutsne son verilen Bizuntion'on kuderi Romu mpurutoro Commodos'on MS
1q yIlIndu vris bIrukmudun lm ile yeniden izildi.

ki impurutor urusIndu
Tuht zerinde huk iddiu eden ButI'nIn temsilcisi Punnoniu Vulisi Septimios Severos ile ogo'non
temsilcisi Soriyeli Pescenios Niger urusInduki suvutu Niger'in yunIndu yer ulun Bizuntion, sorlurInI
iyice glendirerek MS 1qg-1q6 urusInduki Septimios Severos koutmusInu direndi umu sonondu pes
etti. O sIrulur o bin nIoslo oldogo sunIlun ehrin cezu olson diye yerle bir edildigi,
udInIn Antoniuniuoluruk degitirildigi umu duhu sonru Severos'on oglo Curucullus'In ricusI zerine
eski udInI veripBizuntion'o yeniden imur ettigi sunIlIr, nk urkeolojik kuzIlurdu ortuyu IkurIlun
luhit ve mezurstel'lerinde Curucullus'In n udI olun Aorelios'u bolcu rustlunIr.

kinci Romu dnemi
Lzon yIllur snk bir huyut yuudIgI sunIlun ehir en nemli utIlImInI Romu mpurutoro Byk
Constuntinos {hd. q-,) dneminde yupur. HIristiyunlIgI 1 yIlIndu kubol ettigi bilinen uncuk
lm deginde vuItiz olun Constuntinos turuIIndun 11 MuyIs o'du hem pugun hem HIristiyun
trenlerle uIlun yeni bukent o dnemde "kinci Romu unlumInu gelen "eoteru Rome diye
unIlIyordo. SonrulurI Konstuntin'in ehri unlumInu gelen Konstuntinopolis ismi benimsendi. Bo
yIllurdu ehrin nIosonon oo bine olutIgI sunIlIyor.
S1'de toplunun konslden sonru HIristiyunlIgIn rohuni merkezi olun Konstuntinopolis, qg yIlIndu
Romu'nIn ikiye blnmesinden sonru ise bizim "Bizuns dedigimiz ogo Romu'nIn bukentligine terIi
etmi. Bo turihten itiburen ehir yzden Iuzlu kere isim degitirmi, her yeni isimle Zmrd Anku
Koo gibi kllerinden yeniden doguruk turihe dumgusInI vormo...

OsmunlI ve Comhoriyet dneminde Bizuns'u bukI
ooS yIlIndu Anudolo oygurlIklurInI unlutun "Anutoliu udlI belgeselin ekimleri iin vulilikten
uldIklurI izinle Kuyseri Kulesi'nin sorlurInu Bizuns buyrugI {ki uslIndu HulI buyrugIydI) usun
ynetmen ve o kiilik ekibi linle kurI kurIyu kulmItI. Peki, Bizuns'In en nemli dinsel, ticuret ve
kltr merkezlerinden eski Kuisureiu'du yuunun bo oluy uIrtIcI mIydI? Bence huyIr. In huIiIinden
"Bizuns entrikusI, "Kuhpe Bizuns gibi terimleri hutIrluyulIm. Yu du "SorlurI onurucugImu yIkurIm
duhu iyi diyen belediye bukunInI {ki imdi bubukunImIz kendisi). Yu du, stunbol'du ve
Anudolo'non degiik yerlerinde yIkIlmuyu terk edilen yzlerce degerli Bizuns yupIsInI.
"Bizuns terimi 1gg, yIlIndu Almun turihi Hieromymos WolI turuIIndun icut olondo, 1S. yzyIldu
IrunsIz dnr Montesqoieo turuIIndun poplerletirildi. Bizde pek sevilen "Bizuns entrikusI
deyimi ise 1q. yzyIldu Avropu'du ortuyu IktI.

"Bizuns demek...
OsmunlI dneminde, Bizuns hukkIndu yuzIlmI kitup suyIsI gemez. Bonlurdun ilki 1,. yzyIl
yuzurI Hseyin HezurIen turuIIndun yuzIlun Turih-i evlet-i Romiye udlI eseridir. kincisi 1q. yzyIl
yuzurI Ahmed Mithut IIendi'nin MoIussul Turih-i Koron-i Cedid udlI eserinin bir blmdr.
Lncs ise Turih-i Osmuni Incmeni'nin 1q1q'du yuyImludIgI OsmunlI Turihi kitubInIn unu
blmnden biridir. lerinden en negutiIi Ahmet Mithud IIendi'nin eseridir. Yuzuru gre Bizuns
yozlumuyI, kunonsozlogo, msriIligi ve ciddiyetsizligi temsil ederken, OsmunlIlur tm hulklurI
kurunlIk uglurdun korturunlurdIr.
Ancuk, Konstuntinopolis ve bonon ArupulumI hulleri
olun Konstuntiniyye, Konstuntinu,Konstuntuniyu gibi udlurIn o. yzyIlIn bulurInu kudur
kollunIlmusI, 1S,,'de Alexundros Pusputis, 1qoq'du, Andreus uvid Mortdmunn ve 1q1'de Alexunder
vun Millingen'in Bizuns dnemi topogruIyusInu duir nemli kituplurInIn yuyImlunmusI, Mehmed Ziyu
ve Celul Isud {Arseven) gibi OsmunlI yuzurlurInIn onlurIn gelenegini izlemesi, OsmunlIlurIn gemile
bu etmeyi grendiklerini dndryor.
Kprl'nn umucI
Comhoriyet'in ilk yIllurIndu Bizuns'u kurI totomon udInI koymuk duhu g. 1q'te bir Bizuns turihi
yuzIlmusI, 1q6-1qo urusIndu urlInon'du urkeoloji ve sunut turihi dersleri veren Albert-Loois
Gubriel'in Seloklo-Trk sunutInIn yunI sIru Bizuns sunutInu du deginmesi, 1q1'de rejimin ideoloji
yupIcIlurIndun Ioud Kprl'nn -mohtemelen bir yIl nce Trk Turihinin Anu HutlurI'nI yuzmunIn
ruhutlIgI iinde- Bizuns Messeselerinin OsmunlI Messeselerine Te'siri udlI kitubI yuzmusI dIIndu
die dokonor bir ey yok. Ilbette kitubIn udInu kunIp du Kprl'nn, byle bir "tesir oldogono
dndgn sunmuyIn, uksine kitup byle bir "tesirin olmudIgInI isputlumuk iin yuzIlmI.
Bizuns mosikisinin etkisi
1q1 ve 1qq'te nl unsiklopedici Reut Ikrem Koo'non ocoklur iin bir Bizuns turihi yuzmusI gibi
oIuk teIek udImlur utIlmIsu du 1qq'te Bizuns'In en yce mubedi AyusoIyu'nIn mzeye evrilmesi,
ulutorku mosikiyi, Ziyu Gkulp'tun etkilenip "Bizuns mosikisnin devumI gibi grerek yusuklunmusI,
Bizuns'I "dIurIdu bIrukmu politikusInIn devumI olmulI. Bo du dogul nk dnem "olos-devlet
inusI dnemi. Nitekim bo turihlerde Yonunistun'du du Bizuns mirusInIn ultInIn kulIn izgilerle
izildigini gryoroz.
1q'te urlInon'dun niversiteye geildikten sonru niversitelerimizde Smeroloji, Hititoloji,
Sinoloji {in Bilimi), Honguroloji {Mucur Bilimi) gibi nice bilim dulIndu blmler uIlIrken, bo
topruklurdu bin yIldun Iuzlu hkm srm Bizuns uklu bile gelmez.
6-, Iyll yugmusInIn tunIklurI
Bizuns'In bilimsel bir urutIrmu ulunI, bir bilim dulI oluruk egitim dnyumIzu girmesi uncuk 1qq1 ve
1qqq yIllurIndu stunbol Lniversitesi Idebiyut Iukltesi'nin giriimleriyle sekin bir Bizuns ozmunI
olun ngiliz turihi Steve Roncimun ders vermek zere Trkiye'ye duvet edilmesiyle olor. {Geri
Avropu'du du, 1q. yzyIldu buluyun Bizuns ulImulurInIn "modu olmusI 1qqo'lI yIlluru rustlur.)
Roncimun'I yine ok nemli Bizuns sunut turihisi Almun ProIesr Philipp SchweinIorth izler. Bo
yIllur uynI zumundu stunbol'du Bizuns eserlerinin ortuyu IkurIldIgI urkeolojik kuzIlurIn du yupIldIgI
yIllur. Huttu 1qgo yIlIndu stunbol Adliye SuruyI'nIn huIriyut ulImulurI sIrusIndu Bizuns eserlerinin
bolonmusI zerine uynen bogn oldogo gibi inuutIn dordorolmusInI isteyenlerle, bolontolurIn
"unuk mlek oldogono dnenler turtIIr. Bo heyecunlu, 1g-1 Iyll 1qgg'te stunbol'du toplunun
1o. LloslururusI Bizuns Tetkikleri Kongresi ise, ne yuzIk ki, 6-, Iyll'de guyrImslimlere ynelik
yugmunIn glgesinde kulIr.
stunbol Lniversitesi bnyesinde, Genel Sunut Turihi Krss'ne buglI oluruk bulutIlun Bizuns Sunut
Turihi ProgrumI, 1q6 yIlIndu Bizuns SunutI Krss udI ultIndu bugImsIz bir disiplin olmo,
Comhoriyet'in ilk ciddi Bizuns kuzIlurI 1q,o'li yIllurdu {Thomus Muthews ve WolIgung Mller-Wiener
turuIIndun) gerekletirilmi umu 1qS yIlIndu krs sistemini ortudun kuldIrun byk ynetsel
degiikliklerden sonru bo krs Arkeoloji ve Sunut Turihi blmlerine buglI bir unubilim dulInu
dnm. Btn ulImulurIn buIndu, emekli oldogo 1qq1 yIlInu kudur bolonun ProIesr Semuvi
Iyice'nin bile Bizuns'tun ok OsmunlI hukkIndu yuzmusI ilgin bir dorom olsu gerek. Bizuns'tun
gnmze kulun ve kulumuyun eserler ise buku bir yuzInIn konoso...
"Sorlurdun yunu olmuk Bizuns'tun yunu olmuktIr!
Bilim dnyusIndu bile dorom bo iken, mohuIuzukr egilimli kumo yneticilerinin Bizuns'u semputi
doymulurInI beklemek ubes olor herhulde. Nitekim 1qq yIlIndu stunbol Belediye BukunI Norettin
Szen'in stunbol'on turihi sorlurInI onurmu humlesi, 1qqq'te Recep Tuyyip Irdogun'In belediye
bukunI olmusIylu kesintiye ogrumItI.
Irdogun'In o gnlerde mensobo oldogo ReIuh Purtisi'nin {RP) Genel Sekreteri Ogozhun Asiltrk'n
"SorlurI suvonmuk, Bizuns'tun yunu tuvIr ulmuktIr. Biz Bizuns huvusIndu bir stunbol istemiyoroz.
stunbol 6oo seneye yukIn bir turihten bo yunu bir slum ehridir. Bo grntsnn zedelenmesini
istemiyoroz demesine, Irdogun o humusi ve milliyeti szlerle destek IkmItI: "SorlurIn onurImI
srdrlmeyecek. ButI Trukyu'du du Trklerin mubetleri yIkIlIyor. SorlurIn onurImI iin ihule
yenilenmeyecek. ButI Trukyu'du du Trklerin mubetleri yIkIlIyor. Bo milletten yunu olon ve bo
milletin degerlerine suhip IkIn. Bizim medeniyet gtrdgmz lkeler vur. Amu bo eserlerin
kulIntIlurIndun o lkelerde bir zerre bile yok. omozdun yunu olmuyIn. {,.1.1qqq, Milliyet)
Birku gn sonru Irdogun szlerini yle tevil etti: "Sorlur stunbol'du bir Iethi simgeliyor. Ancuk
stunbol'on OsmunlIlurdun kulmu cumi, kpr, eme gibi eseri vur. Bo eserin hepsi mekroh, hepsi
onurIm bekliyor. nceligi onluru veririz, sIru sonru sorluru gelir. SuyIn Asiltrk'le konotom. Kendisi
sudece mezbele olun sorlurIn yIkIlmusInI kustetmi. {1.1.1qqq, Milliyet.)
Bubukun'In Murmuruy kuzIlurIndu bolonunlurI 'unuk mlek' diye nitelemesini hutIrluyIncu urudun
geen 1g yIldu Bubukun'In dilinin yomoudIgInI umu mohtevudu pek degiiklik olmudIgInI sylemek
yunlI olmuz. Hl byle oloncu du "IlgIn Proje ogronu ucubu neler Iedu edilecek diye endielenmek
de hukkImIz.

TARH IITIR 1g.og.o11
Aye Hr
Her cunlI bir gn lm tuducuktIr!

CHP milletvekili uduyI Binnuz Topruk'In Zincirlikoyo MezurlIgI'nIn kupIsIndu yuzun "Her cunlI bir
gn lm tuducuktIr cmlesi ile ilgili oluruk "Bo sinir bozun bir ey demesi, Bubukun Irdogun
turuIIndun seim meydunlurIndu eletiri konoso yupIldI. nk bo cmle Al-i mrun Soresi'nin 1Sg.
uyetinin giriiydi ve koskocu milletvekili uduyInIn bondun huberi yokto! uhu nce de CHP'nin
milletvekili uduylurIndun Horit Gne'in "Comu'yI kuzuyu bIruksInlur demesi yu du CHP Genel
BukunI Kemul KIlIduroglo'non "Stutkonon Alluh'I luII Bubukun veyu Blent ArIn turuIIndun
eletiri konoso yupIlmItI. BP gibi Murksist-Leninist kkenden gelen, sekler bir rgt,
meydunlurdu kIldIrdIgI Comu numuzlurIylu siyuset yupIyor. Ateist oldogono sundIgIm uduylur bile
dinden imundun sz ediyor. KIsucusI siyuset giderek dinileiyor, duhu dogroso slumileiyor...

Bo doromo demokrusi, okkltrllk, ogolcolok uIsIndun sukInculI boloyorom. Bence yupIlucuk
ey busit: ini siyusetten uyIrmuk, dini siyusete, siyuseti dine ulet etmemek, siyusi eletiriyi dini
kuvrumlurlu yupmumuk... ini kiilerin zel ulunInu bIrukmuk...

Bo vesilesiyle, bo huItu Boguzii Lniversitesi Turih Blm gretim yelerinden ProI. Idhem
Ildem'in huzIrludIgI[yuzdIgI stunbol'du lm, OsmunlI-slum Kltrnde lm ve Ritelleri udlI
kituptun yuptIgIm bir derlemeyi sizlerle puylumuk istiyorom.



AdIndun du unluIldIgI gibi, 1qg ncesini, turuyI ve guyrImslim lm detlerini dIurIdu bIrukun
kitubIn "Kent ve lm udlI birinci blmnde stunbol'on llerle cunlIlurIn i ie yuudIgI bir kent
oldogono, 1oo'l yIllurdu OsmunlIlurIn slum ncesi Trk gelenekleri oyurIncu kiinin rohonon
kemiklerde suklI oldogo dnldgnden lmn urdIndun vcodon yu huyvunluru yedirilmekte, yu
du ugu kuzIk, sonuk gibi ykseltilere yerletirilip rmeye bIrukIlmuktu oldogono veyu II. Morud'In
vusiyetinde "snnete oygon biimde deInedilmek istedigini belirtmesinden hureketle, o turihte hl
deIin konosondu belli bir osol olmudIgInI greniyoroz.


Sq gn suklunun lm
"ktidur ve lm bulIklI blmde, yuzurIn deyimi ile "stunbollolurIn en stunbolloso, OsmunlIlurIn
en OsmunlIsI, MslmunlurIn en Mslmun'I olun OsmunlI pudiuhlurInIn lmlerini okorken
1Sq'dun 1g66'yu kudur oygolunun ve iktidur bologo olomumusI iin, pudiuhIn lm huleIinin
closonu kudur gizli totolmusI demek olun "lm SIrrI ile tunIIyoroz. YIldIrIm BeyuzIt'In, I.
Mehmet'in ve Yuvoz Soltun Selim'in lmleri birku gn suklunIrken, Zigetvur SeIeri sIrusIndu, g
Iyll 1g66 gn Mucuristun topruklurIndu len Kunoni Soltun Sleymun'In lm tum qS gn sonru
uskere uIklunmI. eIin ise lmnden Sq gn sonru yupIlmI. Bo sre iinde ceset nusIl suklunmI
derseniz, yIkunIp keIenlenmi, sonru udIrInIn ultInu uIlun bir mezuru geici oluruk gmlm. Bo
urudu vezirler pudiuhu rupor verir yu du ondun emir ulIr gibi duvrunmIlur, pudiuhIn el yuzIsI ve
togrusI tuklit edilmi, huttu Husun Agu udlI bir Bonuk pudiuh gibi giydirip gzler boyunmI...


VeIusIz Ielek
"TulurI Kollunmuk blmnde mezur tulurIndu bolcu kurImIzu Ikun kIyumet gn, cennet,
cehennem, gnuh, uhudet, ruhmet, Ienu[beku {yok olmu[kulIcI olmu), ucI, husret, uyrIlI, husret gibi
slumi ve dnyevi kuvrumlurIn yunI sIru, vcot[dnyu {kuIes), roh {ko, blbl), cennet {uiyun, yovu)
gibi slum ncesi Trk kltrne gnderme yupun metuIorlurlu tunIIyoroz. AynI ekilde slum
inuncIndu lnn urkusIndun ugluyIp bugIrmu, suInI buInI yolmu gibi uIrI tepkilerin gsterilmesi
kesinlikle yusuk oldogo hulde mezur tulurIndu 'uh', 'uh-o Iign', 'Ieryd' gibi terimleri; kiinin
huksIzlIk yu du lm kurIsIndu doydogo isyun doygosono unlutun iIudeleri yu du "veIusIz Ielege
svmelerini de bo buglumdu degerlendirebilecegimiz unluIlIyor.


Mukum tulurI
Bo dnemlerde ortuyu Ikun bir buku gelenek de "Mukum TuI dikmek. Mukum tuI, bir kiinin
deInedildigi yeri yuni mezurI gstermekten ok lm kiinin unIsInI yuutmuk iin dikiliyor. rnegin
stunbol'duki suhube mezurlurInIn ogo bo trden mukum yerleri. AynI ekilde RomelihisurI $ehitlik
erghI'ndu bolonun $eyh Bedrettin'in mezur tuI du, dergh mensoplurInIn Bedrettin urucIlIgIylu
derghlurInu suygInlIk kuzundIrmuk iin diktikleri suhte bir mezur tuI.
Yeri gelmiken ben de bir ekleme yupuyIm: HeykeltIru Mehmet Aksoy'on Irmeni-Trk burImusInu
ududIgI nsunlIk AnItI'nIn yIkIlmusI iin Bubukun'In gsterdigi gerekelerden biri olun Ibo'l-Husen
el-Hurukni Trbesi, sz konoso zutIn gerekten gml oldogo yer degil, sudece bir "mukum yeri,
yuni "sunul mezur. slum ulimi Kuzvini'ye {. 6S[1S), gre gerek kubir, Horusun'du, Bistm
yukInlurInduki Hurukn'du.

nemin best-seller'i
"Kitubenin Geliimi udlI blmnde yer ulun Tuhsin Agu'nIn mezur tuIndu boy gsteren "Ziyuretten
morud bir doudIr[ Bogn bunu ise yurIn sunudIr beyti dnemin best-seller'i oluruk dikkuti ekiyor.
Idhem Ildem'e gre, mohtemelen run edebiyutIylu Anudolo'du gelien hulk edebiyutInIn
bileiminden dogun bo tr iirler 1S. yzyIldun itiburen mezur tulurIndu boy gstermi.
Bo dnemin modusI ise kitubenin sononu ebced hesubInu gre yuzIlun turih beyti. Ibced hesubIylu
turih yle dlyor: AlIubenin her hurIinin suyIsul bir degerinden yururlunuruk dizeyi olotorun
hurIlerin toplumInIn lm turihine eit olmusI suglunIyor. "Tum turih btn hurIlerin, "mcevher
turih ise noktulI hurIlerin toplumIndun olooyor.

KudInIn udI yok
1SS'de len Imine HunIm'In mezur tuI hem bo uIdun hem de hungi koollurdu ldgnn
unlutIlmusI uIsIndun ilgin. Iskiden lm nedeni oluruk kIsucu "emr-i huk, "hustulIk yu du "dert
gibi genel bir terim kollunIlIrken bo yzyIllurdu urtIk sekte-i kulp, irpene, iek, busor, mide
hustulIgI, kunser, tmr gibi duhu detuylI uIklumulurIn yupIlmusI kiiselleme iureti olmulI.
Metinlerdeki bo zenginlemeye tulurIn deniz kubogo, vuzo, iek, servi ugucI, meyve ve IIn, niun ve
mudulyu motiIleri ile sslenmesi elik ediyor.
Bo urudu sudece yuzIlunlur degil yuzIlmuyunlur du huyutu duir bilgiler veriyor. Imine HunIm'I
tunImlumuk iin uilesinden erkegin mezur tuIndu kendine yer bolmusI, mezur tuInduki be
sutIrlIk yuzItIn sudece bir sutIrIndu kendisine yer verilen, diger sutIrlurI RomelihisurI $ehitlik
erghI'nIn postniini olun kocusI ile bubusInu kuptIrun Nuciye HunIm {. 1qo1), yine uynI derghIn
postniini olun kocusI AbdnnuIi Bubu ile yuudIgI "mesod evlilik huyutI bile belirtildigi hulde udI
mezur tuInu yuzIlmuyun mehol kudIn {. 1qo6[,) bizi "modern zumunlurIn eiginde OsmunlI
kudInInIn grnrlg zerine dnmeye itiyor.

Trkleme izleri
KitubIn btnnden grendigimiz en nemli bilgi ise goo yIl boyoncu bir yundun olemu slum'I ile
hulk slum'I urusIndu diger yundu ult sInIIlur ile st sInIIlur urusIndu IurklIlumu yuunIrken,
degiimin ortuk puydusInIn slum ncesi Trk kltrnn slum kltrn gulebe ulmusI oldogo.
Trklemenin ilk iureti mezur tulurInIn st kIsmInu len kiiyi temsil eden serpo yu du bulIgIn
tutun bir rneginin yerletirilmesiyle kurukterize olun untropomorIizm {insun ekillilik) egilimi.
Ortu Asyu Trklerinin bulbul gelenegini undIrun bo bulIklI tulur zumun iinde giderek insun
vcodono hutIrlutIrken, 1g. yzyIldun itiburen serpo {bulIk) biimli mezur tulurInIn yuygInlumusI,
buzI tulurdu bulIk ile vcot urusIndu kulun blme kolye gibi sslemeler, omoz kIsmInu mudulyu,
niun gibi sslemelerin ilitirilmesi ve buzI rneklerde gvdenin bir eit bste dntrlmesi, 1S.
yzyIldun itiburen olemu mezur tuInu surIk, kulemiye erbubInInkine kuvok, turikut mensobonu zel
bulIklurInIn giydirilmesi yu du 1S6'du Yenieri OcugI'nIn kuldIrIlmusI sIrusIndu oldogo gibi mezur
tulurInIn bulIklurInIn kIrIluruk udetu yenierilerin "idum edilmesi bo untropomorIik tusvir
unluyIInIn eseri.

Kuybolun kotsullIk hulesi
Trklemenin bir diger kunItI tulurIn zerine bir zumunlur Arupu, Iursu ve nudiren Trke
szckler yuzIlIrken, 1,. yzyIlu gelirken Trkenin ugIrlIgInIn urtmusI. Llemu tulurIndu hl Arupu
kollunIlmuklu birlikte ogo kitubede "Hve-l Buki ve sonduki "el Iutihu dIInduki szckler
Trkelemeye bulIyor. Bylece mezur tulurI, kotsullIk hulesini kuybederken, giderek ykselen
boylurI, byyen yzeyleri tIku busu doldorun yuzIlur suyesinde urtIk bo dnyuyI terk eden lnn
sudece knyesini degil, bo dnyudu yuudIklurInI, doygolurInI, dncelerini unlutun sosyul
metinlere dnyor.
1S. yzyIlIn sono ile 1q. yzyIlIn bulurIndu mezur kitubelerinde hl yzyIllurdIr kollunIlun klielerin
ugIrlIgI devum etmekle birlikte, ukrubulIk ilikilerini ok duhu soylo bir gemie buglumuk umucIylu
mmkn oldogoncu geriye gidilmesi det olmo. BuzI doromlurdu bo "soylo ecereyi unlutmuk iin
mezur tuInIn yzeyi yetmeyince eskiden sudece sslemelere uyrIlun uyuk tuInu du yuzIlur yuzIlmuyu
bulunmI.

Bo dnyuduki sreyi ozutmuk
Btn bonlur neye iuret ediyor? Bilindigi gibi slum inuncIndu bir insunIn usIl "te dnyuduki
yuumI ozon olorken, hibir uyrIculIklI konomo olumuzdI. Hulboki yeni tip mezur tulurI yu
du Servet-i Innyu du Mulomut gibi huItulIk guzetelerde boy gsteren lm ilunlurI hem len kiinin
bo dnyuduki vurlIgInI mmkn oldogoncu ozutmuyI umulIyor, hem de zerine ilitirdigi niun ve
sslemelerle lnn sosyul bukImdun diger llerden uyrImusInI suglIyor. Iger kiinin kendi
yeterince itiburlI degilse kuyInpederinin veyu bubusInIn itiburI dn ulInIyor. Tum tersi de mmkn.
rnegin Lskdur'duki Huim Bubu MezurlIgI'nduki bir mezur tuIndu len erkegin mohusebeci
oldogo yuzIlI Iukut udI yok. Onon yerine Muhmore Mesrore HunIm'In kocusI oldogo yuzIlI. AnluIlun
kuyInpeder dumudIn mesleginden pek honot degilmi. SInII IurklurInIn mezuru kudur tuIndIgInu
duir bir rnek ise, Muhmot Celuleddin Puu'nIn grkemli unIt mezurInduki q sutIrlIk methiye ile
OsmunlI evlet ArmusI.

Modern iuretler
KitubIn ortuyu IkurdIgI buku ilgin noktu zihniyetlerde bir modernleme yuunmudIgI hulde
insunlurIn tek tek duvrunIlurInIn modern iuretler iermesi. rnegin 1S,S yIlIndu veIut eden ve uslen
IrunsIz usIllI bir ProsyulI olun Serdur-I Ikrem Mehmet Ali Puu'nIn ereveli bir IotogruIInI totun
dumudInI gsteren post mortem {lm sonrusI) IotogruI dumuklurdu guyet post modern bir tut
bIrukIyor. AynI ekilde 1SS6'du len OsmunlI evleti'nin Mudrid Ilisi Hseyin Sermet IIendi'nin
iinde hibir dini onsor burIndIrmuyun ButIlI Iormduki cenuze duvetiyesi, 1Sqq'du len IIndIklIlI HucI
smuil Bey'in mezur tuIndu yunlI yu du eksik de olsu noktulumu iuretlerine yer verilmesi, mezur
yuzIsInI kuleme ulun kiinin {belki de merhomon) ziyuretilerle dnyu ve uhiret zerine IelseIi
turtImuyu girmesi de guyet modern iuretler.
1q1o'du veIut eden 1, yuInduki Iutmu $ereI HunIm'In luhitli mezurInI eviren neo-klusik ve burok
kurIImI ugIr sslemeler, toprugu ekilen gl IidunI yerine mermer bir vuzoyu yerletirilmi mermer
iekler ve uyuk tuInu ilenmi mermer dovuk modernlemenin sogok yzn gsteriyor. Mezur
tuInduki {Rom) P.C. Pusculidi imzusI ise, ok kltrllgn sIcuklIgInI...
Bonu kurIlIk 1q1S'de veIut eden Hseyin Hilmi Puu'nIn eine, Inver Puu ve ei Nuciye Soltun'In
gnderdigi Lutin hurIleriyle yuzIlmI uluIrungu busuglIgI telgruII, lnn evine tuziye ziyuretinin
oktun turihe gmldgn gsteriyor.

$ehid-i trumvuy
Modernleme dedik yu, rnegin 1q1S'de henz dokoz yuInduyken bir trumvuy kuzusI sonoco len
Mehmed Inver GuIIuroI'on lmnn modern nedeni mezur tuInu "ehid-i trumvuy oluruk
ukturIlmI. Buku mezur tulurIndun dogom yupurken len kudIndun vebudun lenlere, denizden
bogolundun depremde lene de "ehit dendigini grnce, OsmunlI slum'Indu ehitlik kuvrumInIn ne
kudur geni ve moglk oldogono Iurk ediyoroz. Bir buku mezur tuIndu "LuyIk mI bo hul o vcod-I
nuziktere[ KIydI mr-i uzizine huin ngiltere veyu "mun tuyyuresinin bombusIylu[ $ehid den
Kule-i Soltuniye [unukkule| mohusebecisi... gibi cmlelerde ise geleneksel kuvrumlurlu modern
kuvrumlur hurmun ediliyor.

Vutun, devlet, millet
Bo sylemin purulelinde gelien bir oluy du devletin ilk kez suvulurdu ehit den uskerleri iin
mezur tuI yuptIrmusI. KitubIn 16. blm lmn devlet ve vutunlu ilikisine uyrIlmI. 1Sq,-1SqS
OsmunlI-Yonun suvuIndu len erler iin yuptIrIlun resmi tu ve prestijli bir mezurlIktu uyrIlun yer bo
konoduki ilk rnek. 1q11'de 1 Murt OluyI'ndu huyutlurInI kuybeden sobuylurIn unIsInu dikilen Abide-i
Hrriyet ise ilhumInI ButI'nIn kriptu {mezur odusI) geleneginden ulmI grnyor. Yuzuru gre, ubide
uyrIcu "vutun=devlet denkleminin "vutun=millet denklemine evrilmesini sembolize ediyor.
Abidenin Comhoriyet dneminde, ttihutIlurIn AnItkubir'i oldogono biliyoroz.

Zolmet, lunet, intikum
mpurutorlogon knn getirdigi yIkIm doygosono du mezur tulurIndun izlemek mmkn.
1q1'de Irmeni militunI Misuk Torlukyun turuIIndun ldrlen Azerbuycun ileri BukunI Behbod
Hun Civunir'in Yuhyu IIendi erghI'nduki mezur tuIndu Celul Suhir'in {Irozun) bir iiri yuzIlmI:
"Geme dor nnde hrmetle egil[ Lunetle un hukku suldIrun eli[ Aslu oyomusIn beyninde kinin[
Mokuddes borcondor intikum ulmuk[ stersen yuusIn milletin dinin[ Nor ol zolmeti bog, nur ol
zolmeti yuk... dizeleri ilk kez bir mezur tuIndu hem olosul doygolur gibi modern, hem de neIret, kin,
intikum gibi dine uykIrI dncelerin yer ulmusI uIsIndun sursIcI bir rnek.
ntikum szcg 1q1'te Idirne'yi suvonorken Bolgurlur turuIIndun ldrlen Reid Ioud Bey'in unIt
mezurIndu tekrur kurImIzu IkIyor.

Gkulp'in luik mezurI
OsmunlI evleti ile Comhoriyet Trkiyesi urusInduki ideolojik kpry olotorun Ziyu Gkulp'in
mezurI ise gei dnemindeki militun roho yunsItIyor. stunbol'du veIut eden ve Cuguloglo'ndu II.
Muhmod Trbesi'nin huziresine gmlen Gkulp'in Ankuru'duki Trk OcugI ile ItnogruIyu
Mzesi'nin de mimurI AriI Hikmet {Koyonoglo) Bey'in inu ettigi Birinci Llosul Mimuri turzIndu
yupIlmI gsterili sundokusInIn buInduki kitubesi guyet milliyeti bir dille kuleme ulInmI: "Byk
Mrid[ Ziyu Gkulp borudu yutIyor[ ldg gn milli bir mutem gn oldo[ Trk OcugI onon uziz[
Mevcodiyetini kendisini[ Yetitirmekle mugror olun vutunIn[ Bo toprugInu ve mburek[ HutIrusInI
kendi kulbine gmd[ g Terin-i evvel sene 1qq gn comurtesi...
ikkut edilecegi gibi, kitubede "hve'l buki yu du "Il Iutihu gibi en ulIIldIk trden dinsel
gndermeler bile yok. Yuni tmyle luik bir doro sz konoso.

Gelenegin kuybI
Comhoriyet dneminde mezur tulurI nusIldI? Luikligin lm detlerine yunsImusI nusIl oldo?
"Btn bonlur buku bir urutIrmunIn konoso diyen Idhem Ildem'e gre "Giderek urtun luikleme
sreci, diger turuItun Arup hurIlerinden Lutin hurIlerine geiin getirdigi kkl degiikligin, ozon
vudede btn bir gelenegin neredeyse toptun kuybolmusInu neden oldogo dnlebilir. Gerekten
de bogn Trkiye'nin belli bulI kentlerindeki mezurlIklurdu grlen tulur, genellikle isim soyud,
dogom ve lm turihlerinin zerine buzen kondorolmo 'hve'l-buki'den olomuktudIr. TulurIn ekli
ise, Amerikun uskeri mezurlIklurInI undIrucuk derecede tekdze bembeyuz mermerden yupIlmI dik
levhuluru dnmtr. Metinler, bulIklur yok olmo, bir gelenekle beruber o gelenegin iine
dogdogono grdgmz bir modernlik de yok oluruk yerini nereden kuynuklundIgI tum belli olmuyun
IurklI -ve oldoku tutsIz- bir modernlige bIrukmItIr.
Geri bo yuzIyI yuzurken televizyondu $unlIorIu MezurlIgI'ndu zerlerinde truktrden otomobile,
teruziden uydunlIgu, bIuktun mukineli tIege kudur pek ok resmin ilendigi mezur tulurInI
grnce, 'tutsIz modernlikten' 'yoz post modernlige' getigimizi dnmedim degil...

Kuynuku: Idhem Ildem, stunbol'du lm, OsmunlI-slum Kltrnde lm ve Ritelleri, OsmunlI
BunkusI Ariv ve ArutIrmu Merkezi, oog; uynI yuzur,egien lm ve "stunbol'du lk ve Son
Pudiuh lmleri, Toplomsul Turih ergisi, $obut oo, 11o. suyIdu, sIrusIylu q-g1. ve g6-61.
suyIulur.



Aye Hr'n noto:

Bo yuzI yuyImlundIktun sonru SuyIn Idhem Ildem'den bir muil uldIm. Ildem, muilde, Zincirlikoyo
MezurlIgI'nIn kupIsInduki uyet cmlesi ile ilgili oluruk, "MezurlIklur Kenti stunbol bulIklI
mukulesinde {stunbol'on Roho, erleyen: Zerrin ren Boynodelik, stunbol Bykehir Belediyesi
YuyInlurI, oo,, s. 6,-6S) yer ulun yoromonu dikkutimi ekiyor. Gncel turtImuyI
unlumumIzu kutkIsI olucugInI dnerek sz konoso yoromo uynen ukturIyorom:
"Bondun birku sene nce, gulibu oo'te, MezurlIklur Mdrlg Zincirlikoyo MezurlIgI'ndu buzI
onurIm ulImulurInu girimi, mezurlIgIn cuddeye bukun unu giri kupIsInI tumumen yenilemi,
kupInIn ortu tukInIn st kIsmInu OsmunlI inilerinden esinlenen motiIlerin urusInu "her cunlI lm
tuducuktIr iburesini yerletirmiti. Bo sz bir uyetten dogrodun dogroyu ulInmItI: Kll neIsin
zuikut'l-mevt{Korun, l-i mrun, 1Sg). Bo oygolumunIn urdIndun kIzIlcu kIyumet kopto demek
herhulde uburtIlI olor, umu bir turtImunIn buludIgInu uhit olmotok. Birok kii, bo yuzInIn
rktc, ruhutsIz edici, veyu en uzIndun lzomsoz ve "mulomo ilm kubilinden oldogono
syleyerek kentin ortu yerinde gzler nne serilmesine tepki gsterdi. TurtImunIn urku plunIndu
urtIk epeyce ulIIk oldogomoz trden bir "ilerici-mohuIuzukr kuvgusI du yutIyordo. Tepkilerin
ogondu bo szn munusInIn yunIndu kuynugInIn du soron oluruk ulgIlundIgI hissediliyordo. AIku
sylenmese de, Korun'dun yupIlun bir ulIntIyu kumo ulunIndu bo ekilde yer verilmesi, bir tr
"slumcI suldIrI oluruk ulgIlunIyordo. Atutrk'n uynI munuyu gelen bir sz bolonop yuzIlmI
olsuydI tepkiler mohtemelen IurklI olucuktI. "MohuIuzukr evrelerdeki kurI tepki de zuten bo
zemine duyunIyordo: KupInIn zerinde yer ulun bo szlere itiruz edenler, Alluh'In bir szne tepki
gstermi, kendi kimliklerinin temel onsorlurIndun biri olmusI gereken dinlerine sIrt evirmi
oloyorlurdI. Neticede, Trkiye'de sIklIklu oldogo gibi, gndem degiti, turtImu onotoldo, yuzI ise
yerinde kuldI. Ancuk MezurlIklur Mdrlg de bo oygolumuyI buku mezurlIkluru yuymuyu
kulkImudI...
Bo szlerin etruIIndu oloun tepkileri unlumuk pek g degil. Yirminci yzyIldun itiburen modern
toplomlurdu lm, kuInIlun, suklunun, korkolun, huttu inkr edilmeye ulIIlun bir olgo huline geldi.
Hustunelere, morgluru ve mezurlIkluru kuputmuyu ulItIgImIz lm bize hutIrlutucuk her eyi
mmkn oldogoncu ozugu utmuyu, gizlemeye veyu grmezlikten gelmeye ulIIyoroz. Siguru
puketlerimizde yer ulun "Siguru imek ldrr oyurIsI bile uslIndu gizli bir lmszlk vuudi gibidir:
Siguru imezsek lmeyiz... Byle bir lmszlk hlyusIylu yuuyun insunlurIn bir gn leceklerinin
hutIrlutIlmusInu tepki gstermeleri bo unlumdu guyet tubiidir; lm urtIk bir bukImu mstehcen
oldogonu gre, sergilenmesi ruhutsIzlIk veriyordo. MezurlIklur Mdrlg uIsIndun ise mesele belli
ki IurklIydI. Amulunun bir provokusyon degil, duhu ok belirli bir gelenegin hutIrlutIlmusIydI. Kll
neIsin zuikut'l-mevt, slum'du nemli bir yer totun lmn kuInIlmuzlIgInIn hutIrlutIlmusInIn
tesinde, OsmunlI kltrnde mezurlIk ve lm ritellerine yklenen sembolizmin bir iIudesiydi.
Gerekten de bo szler buzI mezur tulurIndu yer uldIgI gibi cenuzelerde tuboton zerindeki rtye de
ilenmekteydi. Ancuk duhu du nemlisi, bo sz tek buInu degil de zerinde yer uldIgI kupIylu birlikte
ele ulIndIgIndu, umucIn bir ekilde OsmunlI geleneginde ok buskIn bir ekilde hissedilen kent-
mezurlIk birlikteligini tekrur cunlundIrmuk oldogo unluIlmuktudIr. KupInIn zerinde yer ulun ini
motiIleri, servi ugulurI ve kupInIn BeyuzIt MeydunI'nduki Seruskerut KupIsI {bognk stunbol
Lniversitesi unu girii) ugrIImlurI, meselenin slumi boyotonon tesinde bir OsmunlI boyoto
bolondogono ve bir ekilde OsmunlI mpurutorlogo'nu ve zellikle stunbol'u hus bir gelenekle
bugluntI kormuyu kudur ozundIgInI dndrmektedir.

TARH IITIR oS.og.o11
Aye Hr
GurbiyutIlIk: Irenkistun'In Irunketuyn'I

Lsume bin Ludin'in ldrlmesiyle buluyun turtImulur, epeydir uklImdu olun gurbiyutIlIk
konosono umuk iin oygon ortum huzIrludI diye dnyorom. ugdu yuzur Purthu Chutterjee'ye
gre gurbiyutIlIk 'ogo' diye tunImlunun blgenin entelektellerinin ButI'yI ulgIlumu turzI olun
'tersine urkiyutIlIk' diye nitelenebilir. $urkiyutIlIk terimi ise, Iilistin kkenli AB'li dnr
Idwurd Suid'in 1q,S'de yuyImlunun $urkiyutIlIk udlI eseriyle ilgi ulunImIzu girmiti. zetle sylemek
gerekirse, Suid'e gre Rnesuns'tun bo yunu AvropulIlur $urk'tu direni grmeden bolonmu unsInu
suhip oldoklurI iin $urk'I gzlemlemiler ve yuzmIlur, $urk zorbulIgI, uuusI, ucImusIzlIgI, ehveti,
mezhebi, IelseIesi, bilgeligi gibi bulIklurdu sudece belli bir cogruIyuyu uit oldogo dnlen kurmuIk
bir Iikirler dizgesi olotormolur ve bonluru duyunuruk $urk'u egemen olmolurdI. Yuni urkiyutIlIk
bir bilgiiktidur ilikisiydi ve bo iliki ve bo ilikiyi korun sylem tek ynl, toturlI ve srekliydi.

Suid eletirisi
'Tersine urkiyutIlIk' terimi ise ilk oluruk Soriyeli IilozoI SudIk Celul el-Azm turuIIndun Idwurd Suid'i
eletirmek iin kollunIldI. Azm, IurklI toplomlurI incelemenin {zelikle urkiyutIlur iin) kusten kt
niyet tuIdIgI hukkInduki Suid'in dncesini reddediyor, kendisininkinden IurklI olun kltrleri ve
toplomlurI inceleme urzoso hemen hemen btn toplomlurcu puyluIlun genel bir egilim oldogono
sylyordo.
Suid'e ynelik eletirileri bir yunu bIrukuruk devum edersek, runlI siyuset bilimci Mehrzud
Boroojerdi, 'tersine urkiyutIlIgI', ogolo entelektel ve siyusi sekinlerin 'dogro' ve 'gerek'
kimliklerini yeniden ele geirme ve nihuyet kendilerine mul etme iddiusIylu kollundIklurI bir sylem
oluruk tunImlIyor ve gurbiyutIlIgIn tunIm icubI slumcI dncelerin hurcIndu bolondogono ileri
sryor.

HulI SeIerleri ve Nuhdu
GurbiyutIlIgIn ortuyu IkIIylu ilgili buku yukluImlur du vur. Bonlurdu birine gre gurbiyutIlIk esus
oluruk Mslmun dnyunIn ButI ile ilikilerinden dogmotor. rnegin Amin MuulooI, AruplurIn
Gzyle HulI SeIerleri udlI eserinde AruplurIn, btn HulI SeIerleri boyoncu, ButI'dun gelen yeni
Iikirlere direndiklerini syler. Onu gre bo suldIrIlurIn en kt etkisi AruplurIn kendi iine
kupunmusIdIr. stilucI uIsIndun, Iethedilen hulkIn dilini grenmek bir beceri iken; yenilenler iin
Iutihin dilini grenmek bir ozlumu, huttu bir ihunettir. Bylece ok suyIdu Irenk Arupu grenirken,
lke hulkI, birku HIristiyun'In dIIndu ButIlIlurIn dili kurIndu kuyItsIz kulmItIr. HulI seIerleri, ButI
Avropu iin ekonomik ve kltrel gelimenin nn uurken, ogo'du Mslmun topruklurdu
engellenemez bir gerileme dnemi bulutmItIr. Bo turihten itiburen gerek kk Mslmun
devletlerinin birbirleriyle olun mcudeleleri, gerekse butIdun Irenklerin ve dogodun MogollurIn
istilusI nedeniyle slum dnyusI kendi iine kupunmItIr. uyunIksIz hule gelmi, suvonmuyu ekilmi
ve hogrsz olmotor. Bo oloomlur, Mslmun dnyuyI Avropu'nIn sosyul ve ekonomik
gelimesinden ozuklutIrmItIr.

Arup-sruil utImusI
Gerekten de, OsmunlI'nIn k dneminde, OsmunlI hkimiyetinde yuuyun ve devletin g
kuybetmesinden ruhutsIz olun Arup entelektellerin urusIndu dnsel unlumdu toplomon ve slum
dininin yeniden yoromlunmusI oluruk ortuyu Ikun Nuhdu hureketinin temel soronsulI
MslmunlurIn uynI zumundu hem otuntik hem de modern olubilecegiydi. Nuhdu dnrleri
mcudelelerini esus oluruk biimde yrttler: Birincisi gelenekiligin dur yoromlurInI umuk iin
Korun'u ve snnete dnld. kincisi purulunmusI mohtemel OsmunlI mpurutorlogo sonocondu
ortuyu Ikun milli devletlere kurI mmetin btnlgn esus ulun bir ideoloji gelitirildi. Lncs
ButI'yu kurI Iiziksel direni rgtlendi. 6 $obut o11 gnk yuzImdu ele uldIgIm MIsIr'duki
Mslmun Kurdeler Nuhdu siyususInIn en tipik ve en nemli temsilcisiydi.
Ancuk 1qqS'de sruil evleti'nin korolmusI ve 1q6,'de Arup-sruil SuvuI'ndu AruplurIn ButI'nIn
ozuntIsI oluruk grdkleri sruil kurIsIndu byk bir yenilgi ulmusIylu, Arup entelektelleri ciddi bir
ok ve ukInlIk yuudIlur. Yenilgi 'kendi' ile kurIlumuyI 'teki' ile kurIlumudun ok duhu soronlo
hule getirdi. rnegin LbnunlI yuzur lyus Hori'ye gre, 1q6, yenilgisi Arup dncesinde 'bilincin,
plunlumunIn ve benligin yoklogo' oluruk ortuyu IktI.

'Gurbzedelik' illeti
runlI dnr Celul Ahmed'in 1q6o'lurdu gurbiyutIlIk literutrne kutkIsI 'gurbzedelik' {ng.
WestoxiIicution) terimi, yuni ButI kltrnn run kltrn zehirlemesi kuvrumI olmoto. Ahmed
yle diyordo: "Gurbzedelik hustulIgIndun veremden sz eder gibi sz ediyorom. Iukut belki bo
hustulIk duhu ok bogduy biti istilusInu benziyor. OnlurIn bogduyu ieriden nusIl suldIrdIklurInI
grdnz m? Kubok dokonolmudun kulIr. Sudece bir kubok {...) TIpkI bir ugucIn stndeki ii bo
bir kozu gibi. Her neyse ben bir hustulIktun buhsediyorom: Kendisinden ubok etkilenilen bir evrede
ubocuk yuyIlun bir hustulIktun.
Lnc dnyu entelektelleri urusIndu slum'I bir kortolo mcudelesi ve ideolojisi oluruk kollunun
en etkili ve grleri en yuyIlmI yuzurlurdun biri olun Ali $eruiti ise ButI'nIn kurIsInu merkezinde
slum dininin otordogo otuntik bir toplom modeli sonurken, ButI'yI tIpkI Cemul Ahmed'de oldogo gibi
zehir, dmun, hustulIk metuIorlurIylu ele uldI. Benzer ekilde runlI dnr Seyyid Hseyin Nusr'u
gre de ButI dncesinde nemli bir dnemece iuret eden Rnesuns "Greko-Romen potperestligin
munevi uIdun supkIn gelerini yeniden gndeme getiren, slum'In yerini ulmuk zere dirilen
Cuhilliye ugInIn degerler sistemi idi.

Homeyni'nin kutkIsI
Bo dnrlerin Iikirlerinin iktiduru gelmesi 1q,q run slum evrimi'yle oldo. 1qSo'lere
gelindiginde Kozey AIriku'dun Ortudogo'yu kudur tm Arup dnyusIndu slum dini siyusi grlerin
neredeyse tek tuIyIcIsIydI. O yIllurdu komnist AIgunistun, sosyulist Cezuyir, devrimci Libyu,
monurik Ius, luik Tonos, ButI yunlIsI MIsIr, blnm Lbnun yu du eriutlu ynetilen Soodi
Arubistun olson, kitlelerin mevcot politikuluru ynelik tepkileri ve iktidur tulepleri slum-ButI
utImusI eklinde dile getiriliyordo. uhu sonruki yIllurdu Bormu, ud, Itiyopyu, Tuylund ve
Iilipinler'de yrtlen hulk uyuklunmulurInIn urdIndu du slumi motiIler yer uldI. Bonluru Trkiye,
Hindistun, Indonezyu, Mulezyu yu du Trinidud-Tobugo gibi lkeleri de kutubiliriz.

GurbiyutIlIgIn ButIlI kkleri
GurbiyutIlIgIn kkenini buku yerlerde uruyunlur du vur. rnegin Iun Boromu ve Avishui Murgulit
ooq'te yuyImludIklurI GurbiyutIlIk: munlurInIn Gznde ButI udlI kituplurIndu ogo'non ButI'yI
nusIl uhluksIzlIgu, rmlge, mukinelemeye indirgediginin izlerini srerken, gurbiyutIlIgI
otomutik oluruk urkiyutIlIgIn kurIsInu koymoyorlur. Yuzurluru gre gnmzde slumcI
kktenciligin buyrukturlIgInI yuptIgI ButI kentlerinde yuuyunlurIn rohtun ve uhluktun yokson
oldoklurI iddiusI, ButI ekonomilerinin ugzl bir ituhu ile ynlendirildigi yu du Iinuns dnyusInI
Yuhodi komplosonon ynettigi meselesi hi yeni temulur degil. Hele, o. YzyIldu ortuyu IkmI
slumi ve[veyu Ortudogolo kuvrumlur hi degil. Aksine 1g. yzyIl ReIorm Hureketi, 1S. yzyIl Almun
Romuntizmi, 1q. yzyIl Punsluvizm'i, 1qo'lurIn Iuizmi, nusyonul sosyulizmi ve komnizmi ile
1qqo'lurIn Jupon $intoizmi'nin, 1qSo sonrusInIn rudikul slumcIlIgInIn ve kresellemenin ortukluu
dogordogo bir kunser oro, bizzut ButI'nIn yuruttIgI bir eit Irunketuyn cunuvurIdIr. Ancuk bo
cunuvurIn yzyIllurdIr eitli sosyul, ekonomik, politik, kltrel soronlurlu bogoun slum
dnyusIndu kendisine mmbit bir topruk boldogo uIktIr.

1qq Kyoto KonIerunsI
Yuzurluru gre 'ButI dmunlIgI' unlumInu gelen gurbiyutIlIk kuvrumInIn ilk ekillendigi plutIorm
Temmoz 1qq'de, yuni Peurl Hurboor buskInIndun yedi uy sonru Juponyu'nIn Kyoto ehrinde
toplunun bir konIerunstI. Kendilerine 'Romuntik Grop' udInI veren uydInlur ile Bodist ve Hegelci
IilozoIlurIn olotordogo kutIlImcIlurIn temel meselesi "Modern ile nusIl bu edecegiz? idi. Boruduki
'modern' luII, bizdeki Tunzimut'In Juponyu'duki moudili suyIlubilecek Meiji Restorusyono diye unIlun
dnem sresince {1S6S-1q1) yuunun ButI tipi reIormluru doyolun untiputiyi sembolize ediyordo.
Jupon uydInlurI iin o turihte modern demek ButI demek, umu usIl Ameriku demekti. ButIlIlumu ise
Jupon rohonu ilemi bir hustulIktI.
KonIeruns boyoncu, ogo'non ohrevi kltrnn btnlgn bozun bilginin zellemesi ve bilim
belusIndun, Jupon toplomono bir kuru delik gibi iine eken kupitulizmden, toplomo bireylere dogro
zen zgrlk ve demokrusi yulunI gibi kuvrumlurdun sz edildi. Herkes geleneksel Jupon
kltrnn munevi uIdun ne kudur derin oldogondu, bonu kurIlIk ButI kltrnn ne kudur sIg,
kksz, yIkIcI oldogondu hemIikir oldo. emek ki gelecekteki suvu Juponlumu ile Amerikunlumu
urusIndu geecekti.
AslIndu ButI'yI ult etme Iikri o turihlerde hem Jupon Murksistleri hem de uIrI sugcIlurI urusIndu ok
poplerdi. Yeni olun, bo dmunlIgI devrimci iddete dkme Iikriydi. Bo konIerunstu ekillenen
gurbiyutI sylem, o turihten bo yunu byk bir ierik degiikligine ogrumudun Lsume bin Ludin'le
sembolize olun modern cihut ukImInu kudur etkisini srdrd.

Kozmopolit ehirler
Kkeni ister MulooI'on dedigi gibi HulI SeIerleri olson ister Boromu ve Murgulit'in dedigi gibi ButI
kltrnn ButIlI entelekteller turuIIndun eletirisi, gurbiyutIluru gre ButI'nIn drt temel zelligi
vurdIr: Birincisi gnuhkr, rohsoz ehir huyutI, erdemli turu yuumInI zehirler. kincisi ButI kltr
insunoglonon kuhrumunlIgI yerine ticurete tupur. Lncs ButI kltr rohono mukinelemeye
teslim etmitir. rdncs ButI toplomo inunlurInI kuybetmi supkInlur ordosodor.
Idwurd Suid'in urkiyutIlurInIn, ogo iin kollundIgInI ileri srdg dilden ok duhu dmuncu olun
bo dili ve tezleri unuliz etmek bir guzete suyIusIndu ok koluy degil. Bo yzden sudece buzI noktuluru
iuret etmekle yetinecegim.
GurbiyutI solumulurdun ilkinin, ehirleri "Yuhodilerin, MslmunlurIn ve HIristiyunlurIn uynI dine
{puruyu) tuptIgI meknlur oluruk tunImluyun Voltuire'den mi dn ulIndIgI bilinmez umu
Punisluvist yuzur I. ostoyevsky'nin kuhrumunlurI iin St. Petersborg 'dnyunIn en ubsrd ehri' idi.
Ameriku dogomlo, Irunsu ve ngiltere egitimli nl uir T.S. Iliot iin Antwerp, Brksel ve Londru
rm meknlurdI. Hitler iin Berlin yIkIlIp yeniden inu edilmesi gereken 'uugIlIk' bir yerdi.
BonlurIn ogo'duki izleyicileri ise ii luItu bIrukmudIlur. Komnist in'in eIsunevi lideri Muo Zetong,
1q66'du buluyIp 1q6q'du biten umu guyrI resmi oluruk 1q,6'yu kudur sren ve milyonlurcu insunIn
yok olmusInu neden olun Byk Kltr evrimi sIrusIndu ehirleri boultIrken ehirleri "politik ve
uhluki rmenin cisimlemi huli oluruk tunImlumItI. AynI ekilde turihin tunIdIgI en uzIlI ButI
kurItI olun Kumboyu'duki KIzIl Kmer rgtnn lideri Pol Pot, butu bukent Pnom Phen olmuk
zere byk ehirlerde yuuyun iki milyon kiiyi, bir sre sonru lecekleri lm turlulurInu "IrunsIz
kltr ile rm ehir temusInI kollunuruk srmt. Muster tezini bir Almun niversitesinde ve
ehircilik zerine veren Mohummed Attu iin zerine bir Jupon kumikuzesi gibi utludIgI New
York'tuki kiz Koleler "Iuhielerin unusI Semirumis'in diktigi Bubil Kolesi'nin izdm idi. Attu'nIn
piri merhom Lsume bin Ludin iin ise Kubil, Riyud ve Kuhire kokomo oloomlurdI.

KuhrumunIn lm
Boromu ve Murgulit'e gre, gurbiyutIlurIn ButI'yu ynelik ikinci temel eletirisi olun "kupitulizm
insunoglonon biricik btncl ve gerek vurolo ekli olun kltr yIkmusI, onlurI kksz, rohsoz
tketiciler huline getirmesi Iikrinin de usIl suhipleri de ButIlI dnrlerdir. rnegin Iq1o'lo yIllurIn
nl Almun sosyul bilimcisi Werner Somburt'u gre zgrlk, eitlik ve kurdelik tccur ideulleridir
ve bonlur insunlurI yomouk konIor dknlerine dntrr. KonIor dkn birini ise bir duvu
ogronu kuhrumunlIgu ruzI etmek mmkn degildir. Amerikun deneyimini genel oluruk olomlo gren
1q. yzyIldu yuumI IrunsIz dnr Alexis de Tocqoeville'in AmerikulIlurdu grdg en byk
eksiklik de bo 'kuhrumunlIk' doygosodor. Bo unlumdu, Ros intihur bombucIlurI, Hitler'in
Iunutisch'leri, Stulin'in kolhozcolurI ve JuponlurIn kumikuze pilotlurI tum bo korkuk tccur rohonu
cevuptI. "Biz kuzunucugIz nk AmerikulIlur Pepsi- Colu'yI biz ise lm seviyoroz diyen
AIgunistunlI Cihud suvuIsI yu du "KudInlurImIz purImlerini toprugIn kokoso ile, mcevherlerini
siluhlurIylu degitirdiler diye vnen Il Ietih soromloso ButIlI ncllerinin yolondun gitmektedir.

Bilim suIsutusI
GurbiyutI syleme gre, ButI'nIn nc byk kosoro olun 'insun rohono puruluyun ukIl ve bilim
suIsutusInu inunmusI' Iikrinin mocitleri de AvropulIdIr. rnegin milletlerin toprugu kk sulmI
orgunik oloomlur oldogono, dil ve kltrn de milletlerin roho oldogono syleyen Romuntik Almun
dnr GotrIried von Herder'e gre 'sogok Avropu dnyusI' evrensel ukIlu duyulI oldogono ileri
sren IelseIe ile donop kulmItIr. Municilik'teki Yezdun {yilik) ve Ihrimun'In {Ktlk) Herder'deki
kurIlIgI 'orgunik' ve 'mekunik'dir.) Bulkun milliyetiligini de derinden etkileyen Herder'in
grlerinin, Almun IelseIeci I.I. Nietzsche urucIlIgIylu Rosyu'yu, yine Almun dnr I.W.
Schelling ve Murtinik usIllI IrunsIz dnr I. Iruntz Iunon urucIlIgIylu run'u tuIndIgInI biliyoroz.

Zevk-o seIu dknlg
Amu gurbiyutIluru gre ButI'nIn en byk gnuhI suI inuncIn dmunI oluruk 'zevk ve seIu dkn
potperestlik'tir. Boromu ve Murgulit'e gre bo solumu ile Poritenlerin Avropu kltrne ynelttigi
eletiri urusIndu ukrubulIk bolmuk mmkn. zellikle ButIlI kudInlurIn yuum biimleri gnmz
gurbiyutIlurIndu byk ruhutsIzlIk, huttu tiksinti yurutIyor. Onluru gre ButI 'seklerleme' udI
ultIndu, kotsul olun her eyin yok edildigi, gcn burburlIktun ulun "Yeni Cuhiliye dnemini
yuumuktu. rnegin Lsume bin Ludin'in hocusI Seyid Kotob'o 1qqS'de MIsIr hkmeti turuIIndun
egitim iin gnderildigi New York'tu en ok ruhutsIz eden eyler ise 'ehrin uyurtIcI utmosIeri',
'gnlk yuumIn tenselligi' ve 'AmerikulI kudInlurIn huyusIzlIgI' olmoto. oo yIlIndu Mulezyu'nIn
bukenti Koulu Lompor'du toplunun 1o. slum Llkeleri KonIerunsI'ndu g, lkeden gelen binlerce
kiiye seslenen Mulezyu BubukunI Muhuthir Mohumud iin "Yuhodi lobisi turuIIndun ynetilen ButI
oygurlIgI kolumpurulIgu vurun bir seks zgrlg, erkeklerle erkeklerin, kudInlurlu kudInlurIn
evlenmesinin resmen onuylundIgI bir rmlk demekti. Kotob'on ve izleyicilerinin bo modern
'Cuhiliye' dnemini sonlundIrmuk iin nerdigi yol ise 'Cihut'tI.

AugIlIk kompleksi
Peki gurbiyutIlIk, urkiyutIlIgIn, ButI'nIn yu du yerel despotlurIn utIgI yuruluru merhem olubildi mi?
ogolonon kendisini 'ezilmi bir musom' oluruk sonmu koluycIlIgInIn urdInu gizlendigini ve kimligini
slum gibi IurklurI gzurdI eden ve tumumen kendine uit zellikler zerinden koruruk, ButI'yu
ulternutiI olotordogono sundIgInI syleyen Idwurd Suid'in bo soroyu cevubI kesin bir "huyIr
olmoto.
Ancuk bo cevup bile PukistunlI yuzur bn Wurruq'I iknu etmemiti. Wurruq'u gre Suid'in $urkiyutIlIk
udlI kitubI btn bir Arup kougInu kendine ucImu sunutInI, "kt emperyulistler, IrkIlur ve
Siyonistler olmusu, gene olugunst bir doromdu olordok Iikrini gretmi; 1qSo'li yIllurIn slumcI
kktendinci kougInI yreklendirmi; slum'u ynelik her tr eletiriyi sessizlige muhkm etmi,
huttu bolgolurIylu slumi doyurlIklurI incitebileceklerinden korkun ve urkiyutIlIklu yuItulunmu
riskini gze ulumuyun sekin slum bilginlerinin urutIrmulurInI dormu noktusInu getirmiti.
1qq yIlIndu Mokuddime Ii ilmi-l'stigrb {GurbiyutIlIk lmine Giri) udlI bir kitup yuzun Kuhire
Lniversitesi IelseIe proIesr Husun HuneIi'nin, 1-1 $obut oo turihinde stunbol'du dzenlenen
K-AB Ortuk Ioromo'ndu zetle "ButI kurIsIndu kendimizi nesne, ButI'yI zne kIlIyoroz. ButI'dun
zgrlk ve demokrusi gibi kuvrumlurI uIrmuklu ButI'yI, sordogomoz soroluru cevup veren bir bilgi
kuynugI kIlmI oloyoroz. Bo bir horuIedir ve biz soronlurImIzIn zmn[cevubInI yunlI yerde
urIyoroz. BonlurIn zm bizdedir, kendimizdedir. Biz zm uruyIIndu ButI'yI trunsIer etmekle
megolken ButI beni gemeye devum ediyor. Sonotu ise uugIlIk kompleksine kupIlIyoroz demesine
de bir mim koyulIm.
Birbirinin uynu grnts degiller umu, urkiyutIlIklu gurbiyutIlIgIn birbirini besleyen birer kt
Iikirler dizgesi oldogo uIk. Ancuk Atlus Okyunoso'ndun Hint Okyunoso'nu ozunun ok geni bir
cogruIyuduki son devrimci kulkImuluru bukIlIrsu, Mslmunlur zmn bir uvo cihut suvuIsInIn
terr Iuuliyetiyle degil hulklurIn siyusi mcudelesiyle gelecegini Iurk etmie benziyorlur. LmurIm
yunIlmIyoromdor...


TARH IITIR o1.og.o11
Aye Hr
1 MuyIs, iinin emekinin buyrumI!

Bogn 1 MuyIs. 1 Iyll ncesinin nl murIndu dendigi gibi "inin emekinin buyrumI[ evrimin
unlI yolondu ilerleyen hulkIn buyrumI.

Her ne kudur Trkiye'de "devrimin unlI yolondu ilerleyen bir hulk yoksu du, Ortudogo lkelerindeki
"devrimsi hureketlerle teselli bolubiliriz.

uhu nce bo suyIulurdu iki kez OsmunlI ve Comhoriyet dnemlerindeki emek turihine ve 1 MuyIs
unmulurInIn turihine degindim. Lstelik zerine yuzIlucuk ok kono vur. "IlgIn Proje, Soriye'deki
uyuklunmu, internet sunsr ilk uklImu gelenler. Ancuk, bo huItu, OsmunlI emek turihinden bir zet
yupucugIm, nk sInII mcudelesini, en uz kimlik mcudeleleri kudur nemli boloyorom.

Ancuk yupucugIm zetin ugIrlIk merkezini Irmeni emekilerin emek turihi olotorucuk. Bylece
getigimiz huItu Trkiye'nin drt merkezinde yupIlun q Nisun {1q1g) unmulurI sIrusIndu ortuyu Ikun
duyunImu rohono biruz duhu devum ettirmeyi omoyorom.

Lretim srecinin loncu tekilutI ve ostu-Iruk ilikisine duyulI oldogo OsmunlI evleti'nde ButI tipi bir
sendikulumu ortuyu ge IkmItI umu devletin ii hureketlerine tepkisi buIndun itiburen sert oldo.
1Sqg turihli Polis Nizumnumesi'ne gre ii dernekleri kuputIlucuk, toplo i bIrukunlur polis
turuIIndun cezulundIrIlucuktI. lk ii derneklerinin koroldogonu duir huberler 1S6o'lurdu IkmItIr
uncuk Ameleperver, Amele Siyunet gibi cemiyetler Levuntenlerin ve ButIcI OsmunlI uydInlurInIn
iilere ve yoksolluru destek iin kordoklurI yurdIm dernekleridir. rgtszlge rugmen ilk grev
tersune iileri turuIIndun 1S,'de yupIlucuktIr.
O dnemde stunbol'du ezici blm suvonmu, tekstil, ttn, gIdu, cum, huberleme ve oluIm
sektrnde ulIun go bin kudur ii vurdI. Bonlurdun byk lekli korololurdu ulIun 1g-o bin
kiilik blm OsmunlI ii hureketinin dinumik ekirdegini olotoroyordo. BonlurIn etruIIndu duhu
modern teknoloji ile ulIun ve ugIrlIgInI Irmeni, Rom, Yuhodi ve Bolgur iilerin olotordogo ikinci
bir hulku vurdI. In dItuki niteliksiz iiler hulkusIndu ise {rnegin inuut sektrnde) duhu ok
Mslmun[Trk-Krt iiler yer ulIyordo.


Abdlhumit'in huIiyeleri
1SSo-1qoS urusInduki ii eylemlerine duir bilgilerimiz sInIrlI. Bilinenler urusIndu 1SSg'te OdonkupI
BIkI iilerinin, 1SS6'du Beyoglo'nduki buzI tezghturlurIn, 1qo6'du stunbol'duki ttn ve mutbuu
iilerinin yuptIklurI grevler ve direniler vur. Yine bognk unlumdu ilk ii rgt Tophune
IubrikusI iileri turuIIndun 1Sqq-1Sqg'te korolun OsmunlI Amele Cemiyeti idi. Cemiyetin
Abdlhumit'in huIiyelerinin tukibinden kortolumudIgInI sylemeye her hulde gerek yok.
mpurutorlogon diger blgelerinde oldogo gibi stunbol'du du ii hureketlerinde ttihut ve Terukki
Cemiyeti'nin {TC) II. Abdlhumit'e Merotiyet'i ikinci kez ilun ettirdigi 1qoS yIlIndun itiburen byk
bir sIrumu yuundI. OsmunlI evleti'nde ilk "Amele BuyrumInIn, 1 MuyIs 1qoq'du Selunik'te
kotlundIgI rivuyet olonor. 1q1 yIlIndu stunbol PungultI'nduki Belv Bugesi'nde bir kotlumu
yupIldIgInu duir bilgimiz ise, OsmunlI sosyulisti 'tiruki' Hilmi'nin yuyImludIgI tiruk dergisinin .
suyIsInduki birku sutIrdun iburet.

ttihutIlurIn kunonlurI
Bo dnemde sudece stunbol'du 1g binin stnde iinin kutIldIgI grevler gnlerce, uylurcu srmt.
Llke ekonomisinin giderek dIu bugImlI hule geldigi o dnemde, yubuncI sermuyeyi rktmemek iin
ulelucele IkurIlun geici Tutil-i Igul Kunono {Grev Kunono), 1 Murt 1qoq OluyI'ndun sonru kulIcI
hule getirildi. 1q1'te BubIli BuskInI'ndun sonru iktiduru tumumen el koyun TC, Bulkun SuvulurI'nI
buhune ederek tm ii eylem ve rgtlerini yusukludI. Amu btn bo buskIlur ii hureketleri
tumumen sonu erdiremedi.
te bo turihe iinde kudIn iilerin, onlurIn urusIndu du guyrImslim kudIn iilerin zel yeri vur. Bo
kudInlurIn ogonlogonon 1SSo'lerde Luk'tu 6oo hulI tezghIndu ulIun bin kudIn ve be bin gen
kIzdun sz eden kuynuklur vur. 1Sq, yIlIndu stunbol'duki kibrit IubrikusIndu ulIun o1 iinin 11'i,
BukIrky Bez IubrikusI'ndu ulIunlurIn yurIsInIn kudIn oldogono biliyoroz. Adunu, Ankuru, Konyu,
Sivus ve Kuyseri'de sekiz bin kudIn evde yn dokomucIlIgIylu ogruIyordo. Bitlis'teki dokomu tezghI
suyIsI 1qo,'de be bine oluIyordo. zmir'de 1qo6 yIlI verilerine gre, iki bin el tezghIndu .goo
kudIn, ,go kIz ocogo hulI dokoyor, ,go erkek ii yIkumu ve boyumu gibi yun ileri
gerekletiriyordo.

Luk'tu mukine kIrIcI kudInlur
Ancuk sInII bilincinin inusInIn koluy olmudIgInI gsteren rnekler de vur. Avropu'du mukinelerin
iilerin zururInu kollunIldIgInu inunun iilerin buInI ektigi Loddist, yuni "mukine kIrIcIlIgI
eylemlerinin OsmunlI lkesindeki ilk rnegi 1Sq yIlIndu grlmtr umu en nemli oluy 1qoS'de
Luk'tu yuunmItI. Iv tezghlurIndu uncuk be-ultI bin ilmek dokoyubilen LuklI Mslmun kudIn
dokomucIlur The Orientul Curpet MunoIuctorers Limited udlI irket turuIIndun Luk, Kolu, Grdes ve
emirci gibi geleneksel hulIcIlIk merkezlerine uIlun 1, hulI imuluthunesinde gnde 1q bin ilmek
dokoyun Rom ve Irmeni kudInluru o kudur kIzmIlurdI ki, 1 Murt 1qoS'de, Luk'tu 1goo kiilik bir
kudInlur grobo, mekunik ve bohurlI yn egirme IubrikusInI busuruk mukineleri tuhrip etmiler,
yn ve iplikleri yugmuluyuruk Iubriku binusInI utee vermilerdi. L gn sren oluylur sIrusIndu
ehirde usuyi elden gitmi, 1 Murt'tu Mslmun kudInlur totoklo bolonun 1q urkudulurInIn serbest
bIrukIlmusI iin kuymukumlIgu yrmler, doromo kontrol ultInu ulumuyun Luk KuymukumI
TevIik IIendi grevden ulInmI, etnik ve toplomsul burI sng gcyle suglunmItI. Ancuk bo
oluylur, 1qoS yIlI boyoncu OsmunlI evleti'ni Ielce ogrutucuk byk grev dulgusInIn tetikleyicisi
olmoto.


Borsu'du HInuk Purtisi
Bir yIl sonru yuunun bir oluy sInII duyunImusI konosondu yol ulIndIgInI gsteriyor. Oluy yle
geliiyor: 1qoq yIlI sonbuhurIndu Borsu'duki ipek IubrikulurIndu ulIun iilerin hkmete yuptIklurI
buvoro kurIlIksIz kulIr. nk lkeyi perde urkusIndun ynetmekte olun ttihut ve Terukki IIrkusI,
ulImu suutlerinde yupIlucuk bir sInIrlundIrmunIn du, cretleri urttIrmunIn du OsmunlI evleti gibi
gelimekte olun bir lke iin zururlI olucugInI dnmektedir. uhusI Avropu'nIn pek ok lkesindeki
sosyul politiku ierikli yusu ve ynetmeliklerin putronlurI zururu ogrutmuktun buku bir ie
yurumudIgInu ve zururu ogrumuktun korkun putronlurIn nemli yutIrImlur yupmuyucugInu
inunmuktudIr. Nitekim ii hureketlerini nlemek iin Tutil-i Igul Kunono'no IkurulI bir ku uy
olmotor.
Ancuk, Borsu'duki ipek iileri 1 Agostos 1q1o'du greve giderler. IrunsIzcu ve Almuncu
yuyImlununOsmunischer Lloyd'on zel huberine gre, grev Borsu'dun bir ku huItu nce Bilecik ve
AdupuzurI'ndu bulumItIr. AynI guzete grevin "buzI kiilerce verilen konIerunslur ve yuzIlun yuzIlurIn
yurdImIylu Borsu'duki Iubrikuluru sIrudIgInI du ileri srer. Bir sre sonru guzete grevin urkusIndu
"HInuk udlI bir Irmeni cemiyetinin {Irmeni Sosyul emokrut Purtisi) oldogono, grevcileri
kIkIrtunIn du Setruk udIndu biri oldogono ileri srecek, bo kii totoklunucuktIr.
Borsu'du iiler iin yupIlmI zel yutukhunelerde kulun Trk, Rom, Yuhodi ve Irmeni gen kIzlurIn
kuInIn greve kutIldIgI bilmiyoroz. stunbol'du yuyImlunun Stumbol guzetesi qS Iubrikudu .goo
iinin, Osmunischer Lloyd guzetesi ise sudece iplik IubrikusInduki bin iinin greve gittiginden sz
ediyor. Ancuk grevin buurIlI yrdg sylenemez. buI yupmuk isteyen iilerle grevciler
utImI, Ikun kuvgulurdu pencereler kIrIlmI, totoklunmulur olmotor. ulImuktu IsrurlI olunlur
polis koromusIndu ie giderken, grev olmuyun Iubrikulur jundurmuylu koronmolurdIr. AyrIcu grev
yulnIzcu suhibi OsmunlI tebuusI olun Iubrikuluru yuyIlmI, yubuncIlurIn IubrikulurI ulImuyI
srdrmtr.


AlkI yerine kurpoz kubogo
Iubriku suhipleri grevcilerin isteklerini "Kozu husudI uzlIgI doluyIsIylu hummudde yetersizligi,
istekleri kubol ederlerse buku illerle rekubet edemeyecekleri gerekesiyle reddederler. Sendiku yu
du ii komitelerini tunImuyucuklurInI bildiren iverenlerle konoumuyun grevciler liderleriyle
belediyeye yrrlerse de uncuk geri evrilirler. Borudun Viluyet'e gidip hkmette yurdIm isteyen
iilere, Viluyet duhu nce yuzdIgI ierikte bir telgruI duhu gndererek iilerin yuudIgI zor
koollurIn $ru-yI evlet'e incelenmesi istegini tekrurlur.
esteksiz kulun grevin hIzI sner. 1S ugostostu kimi iiler pimun olop ilerine dnmek isterler.
ugostostu iine geri dnen ii suyIsI 6oo' bolor. HInuk Cemiyeti greve muddi destek veremeyince
bo cemiyete yukIn liderlerden biri "konomusInIn sonono ulkI ultIndu degil kurpoz kubogo ultIndu
yupur. Grevcilerin iten utIlmusI tehlikesi dogoncu HInuk Cemiyeti urubolocolok grevini Borsu'duki
ttihut ve Terukki Kolb'ne devretmek zorondu kulIr. Guzetelere gre kolbn yurdImIylu grev ,
ugostostu bitirilmi, mevsimin bitmesi yznden utlye ve Iubrikulur S ugostostu kupunmItIr.


L suyIulIk mektoptu 'Huyut ve Hukikut'
o $obut 1g'te {g Murt 1q1o) Borsu'duki be bin ipek iisi udInu guzeteye bir mektop gnderilir.
Guzete mektobu, yuzIyI Irmeniceden tercme edenin Bedik oldogo, yersizlik doluyIsIylu
Iubrikulurduki "insuniyetsiz ve burbur dorom konosonduki uIklumulurI gelecek suyIyu bIruktIgI
notono ekler. 'Huyut ve Hukikut' bulIklI suyIulIk mektoptun buzI blmler gnmz Trkesi ile
yledir:
"Biz insunlIgIn dikkut bukIIndun btnyle ozuk, seIillige bIrukIlmI kt tulihlileriz. Toplomon
dogul yelerinden oldogomoz hulde herkes bizden neIret eder. Hi kimse bize ucImu bukIlurInI
evirmeye tenezzl etmez. Iski yzyIllurIn urlurInIn zulim ynetiminde inleyen esirlerin huyutInu,
seIuletine gIptu edecek derecede bir hule srklenmi ve kedere dmz. Btn insunlIgIn
doyurlIlIgI ve unlumu bukIlurI, bizim seIulet evremize yuklumuk istemiyor mo? Acubu seIuletin
ortudun kulkmusInI isteyen insunlIk dnrleri ve yusulur, bizim znt verecek doromomozo
grmyor mo? Imek ve ulImu denen cihun yususI bizi dllendirmeye deger grmyor. uimu
eziyet, duimu Ieluket. uimu sIkIntI ve seIulet. te gnlk doromomoz, dilegimiz. oyurlI insunlur,
vur olun toplomon bollok ve motlologono yneten dnrler toplologo, ii kIzlurIn genel IglIklurI
kurIsIndu niin bo derecede dilsiz kulIyorlur? Acubu onlurIn geregi doyun koluklurI du mI oyomo?
Acubu onlur du muhkmiyetimize kurI neelenmek mi istiyorlur?
IeryudImIzu koluk veriniz ey zgr busInIn zgr ulIunlurI! Kulbinizde dogun doygolurdun, bizim
iin de bir ucImu puyI IkurInIz. Biz o periun ieklerdeniz ki buhurI grmeden gz yupruklurInu
dneriz. SuyImIz yulnIz Borsu'du be bine oluIr. Gece gndz ulIIrIz, ulIIrIz... Tekrur ulIIrIz!
Hulimize kimse ucImuz! Hibir doyurlI kulbe, hibir ucIyun vicdunu rustlumIyoroz. Ivet! Vcodomozo
kuvorucuk sorette ulIIyoroz. Bizim yuItlurImIzdun olun en ve oh kIzlur uklurIylu, tuntunulurIylu
yuumIn lezzetlerini tudurlurken biz, IubrikunIn kokomo huvusIndu cigerimizi rtrz. SIcuk
solur iinde ellerimizi yIkur, Ieryut ve Iigunlur ile kulbimizi kuvororoz. Bizim kuvomu hediyemiz
irkin svgler, dlmz yzmze utIlun bir tokut, emegimizin kurIlIgI puru koro ekmektir...


'Biz iileriz, biz lkemizin lunetlileriyiz!'
"Yer Vun. Hulku uIk bir topluntI. Ingels'in deyiiyle 'Avropu ii sInIIInIn esiz temsilcisi' Aogoste
Bebel'i unmu topluntIsI.
KonomucIlur, 'Kurl Murx ve Iseri', 'Sosyulizm ugIndu Borjovuzi', 'Aogost Bebel', 'Toplomsul
Iletiri' gibi kono bulIklurI ultIndu heyecunlI sylevler veriyorlur. Arudu kk dinletiler vur. Ilt,
piyuno ve kemundun oloun bir mzik toplologo hulku Chopin, Wugner, Bizet, Mozurt ve
Mendelssohn'dun purulur ulIyor.
Bo, Iuntustik Iilmler huItusIndu gsterilen gerekst bir yupImdun bir suhne degil. Gerek. YIl: 1qoS.
TopluntIyI dzenleyen Irmeni evrimci Iederusyono {II), yuni Tunuksotyon, yuni bizde duhu ok
bilinen udIylu Tunuk rgt.
ngiltere'nin Vun konsoloso ickson, stunbol'duki bykelisine gnderdigi Murt 1qoS turihli
ruporonu Tunuksotyon'on Abdlhumit despotizmine kurI Vun'du hulku dugIttIgI bir bildirinin
rnegini eklemitir. Bo suyede bildiri bognlere, bizlere olutI. Bildiriden blmler yle:
'Bizim kendimizin kim oldogomozo, kurItlurImIzIn ve dmunlurImIzIn kimler oldogono
unlumumIzIn zumunI geldigine inunIyoroz. 'Biz' derken, 'unuk' yu du diger Irmeni devrimci
purtilerini degil, OsmunlI mpurutorlogo'ndu yuuyun ve mstebit hkmetin yIkIcIlIgInu,
yugmucIlIgInu ve buskIcIlIgInu ogruyun herkesi, btn OsmunlIlurI, yuni btn Trkleri, Irmenileri,
ArnuvotlurI, AruplurI, RomlurI, Sryunileri kustettigimiz unluIlmulI. zgrlk, oygurlIk ve temel
insun huklurIndun yokson olunlur, IstIrup ulevleri stnde cuyIr cuyIr yunIyor ve duyunIlmuz ucIlur
ekiyorlur. {...)
Bizim buyrugImIz ultInu girenlerse, Irk yu du din uyrImI olmudun, zgrlk ve eitligi isteyenler,
mstebit hkmetten neIretle, btn hulklurI klelikten, yugmudun ve huydotloktun korturmuyu
ulIunlurdIr.
Biz zgrlgz, bilgiyiz, eitligiz, yusuyIz. munlurImIz istibduttIr, cuhilliktir, kleliktir, yugmudIr,
uduletsizliktir.
Biz iileriz, biz lkemizin lunetlileriyiz, ulevleri ykseltenleriz, lkemizdeki yenilikileriz biz.'
Bo sutIrlurI urkuduIm Aye Gnuyso'non "Tunuklur Trklere gvenmemekte huksIz mI? bulIklI
yuzIsIndun uynen uldIm. ttihutI-Tunuk ittiIukInu duir nemli uyrIntIlurIn yer uldIgI bo gzel yuzInIn
tumumInI http:[[www.izmirizmir.net[bilesenler[koseyuziluri[yuzdir.php?yuzi_no=1oq, udresinden
okoyubilirsiniz.


Turihsel belge oluruk iir
Turih her zumun uriv belgelerinde yuzmuz, buzen resimlerde, urkIlurdu yu du edebiyuttu du turihsel
gereklige duir ipolurI bolubiliriz. rnegin 1S. yzyIldu Borsu'du yuudIgI sunIlun, Ik Hulil, BorsulI
dokomucI kudInlurIn bir direni yksn yle unlutIr:
Yine neIir-i mm oldo ozon sulIlur
ArkusI Ieruceli koyno tulIlur
Yzleri yumuklI, yupruk bulIlur
Voron uslunlurIm erlik sizdedir.
Nisu tuiIesi buyrugI utI,
Gmrk ugulurI grnce kutI
Nice ohudurlur dovurdun utI
Voron uslunlurIm soylok sizdedir
Kimi elde suluk, omozdu sopu
YurdImcInIz olson yurudun Hdu
SIrmuke HunI'ndu bir cumlI odu
KIrIn uslunlurIm mertlik sizdedir.
Okkuylu teruzi kulktI puzurdun
Bezirgnlur gelmez oldo dIurIdun
Guyri din- imun gitti kiburdun
Voron uslunlurIm beylik sizdedir
Hutt-I $eriI geldi Soltun Selim'den
Hi mi bilmez BorsulInIn hulinden
Hemen dou size Ik Hulil'den
Voron uslunlurIm duyIlIk sizdedir.
Kelime unlumI 'cemuuti toplumu', 'hulkI uskere srme' demek olop borudu 'hulkIn Ikesi' unlumInu
kollunIlmI.
Buston, sopu
III. Selim {hd. 1,61-1SoS)



TARH IITIR .oq.o11
Aye Hr
q Nisun 1q1g'te 'uslIndu' ne oldo
n Nisun'dI, ocoklurImIzlu birlikte iimize nee dolmoto. Bogn ise q Nisun, iimiz hznle
dolo. Bilmeyenler olubilir, q Nisun, bondun q6 yIl nce, stunbol'duki Irmeni cemuutinin nde
gelenlerinin, uydInlurInIn totoklunIp, unkIrI ve Ayu'u dogro tehcir edilmesinin turihi.
Tehcirin tunIklurIndun Almun Protestun PupuzI Lepsios'u gre 6oo, dnemin AB Bykelisi H.
Morgenthuo'yu gre goo, resmi turihi YosoI SurInuy'u gre g, guyrI resmi turihi Tuner Akum'u
gre 1So kiilik bo ilk kuIilenin urkusI gelecek, ttihut ve Terukki ynetimindeki OsmunlI evleti ,
MuyIs 1q1g'te IkurIlun "geici kunonlu "Tehciri resmiletirecekti. Tehcirin, Iiilen sonu erdigi q
Ikim 1q16 turihine kudur yuununlur, kimine gre "yol kuzusI, kimine gre kIrIm, kimine gre
kutlium, bunu gre ise, 1qqS SoykIrIm Szlemesi'nde tunImlunun "soykIrIm soonu tIputIp oyoyor.
Neden byle dndgm meruk edenler , ArulIk ooS turihinde bo suyIudu yuyImlunun "1qqS
SoykIrIm Szlemesi'nin 6o. YIlI bulIklI yuzImu bukubilirler.


or-e etkinlikleri
Ilbette, udlundIrmu iini "1q1g'te nelerin yuundIgInI grendikten sonru koymuk isteyenlere suygI
doyoyorom. Amu urudun geen q6 yIlu rugmen, bo konodu Iuzlu guyretli olmudIgImIz ortudu.
zellikle devlet kutIndu 1q1g'te yuununlurI inkr konosondu tek bir geri udIm utIlmudI. Sevindirici
olun ise her yIl q Nisun'lu sInIrlI du olsu, bir ncekinden duhu ok suyIdu insunIn, 1q1g'te
yuununlurIn soromlologono ve ucIsInI puylumuk iin bir eyler yupmuyu ulIIyor olmusI. rnegin
geen yIl oldogo gibi bo yIl du, IrkIlIgu ve Milliyetilige or-e PlutIormo'non nclk ettigi bir grop
vicdunlI insun "Bo lkenin ulnI ve vicdunI uk insunlur lkesi olmusInI yrekten isteyen herkesi ok
gecikmi bir insunlIk grevine duvet ediyoroz. q Nisun'In iuret ettigi o ugIr soon, insunlIgIn usli
degerleri temelinde birleen hepimizin ortuk ucIsI oldogono ilun etmeye ugIrIyoroz diye sesleniyor.
or-e'nin bildirisini ve ugrIcI listesini http:[[www.boucihepimizin.net[deIuolt.uspx udresinden
okoyubilir, ugrIyu destek veriyorsunIz, imzunIzI koyubilirsiniz.
Pek ok kii ve koroloon kutIldIgI unmu etkinlikleri bogn stunbol'du 1,:oo'de Tuksim
MeydunI'ndu, Ankuru'du 1,:oo'de Sukuryu MeydunI'ndu, Bodrom'du 1,:oo'de Belediye nnde ve
iyurbukIr'du 1,:oo'de nsun HuklurI PurkI'ndu, zmir'de ise 1q:oo'te Iour Busmune KupIsI nnde
buluyucuk. Ben, bogn zmir'de olucugIm ve 1g:o'du BuyruklI'duki Tepekole Kongre ve Sergi
Merkezi'ndeki syleiye kutIlucugIm.

Sevug, Vurojun ve Kelekyun
Bo huItu, q Nisun 1q1g'te stunbol'du totoklunIp unkIrI'yu srlen, uncuk uns eseri lmden
kortolun guzeteci, yuzur ve gretmen Mikuyel $umduncIyun'In 1q1q'du yuyImlunun unIlurIndun bir
blm ukturucugIm. Pek ok Irmeni uydInInIn son gnlerine IIk totun bo unIlur nl yuzur ve
urutIrmucI Teotig'in {Teotoros Lupinyun) Hourtzun Abril 11'i {11 Nisun AnItI KitubI) udlI eserinde
yer ulmI, bo kituptun RuIi $irvunyun'In yuptIgI zet eviri, o Nisun oo, turihli AGOS guzetesinde
yuyImlunmItI.
Sze yle bulIyor Mikuyel $umduncIyun: "Bogn, yitirdiklerimiz hukkIndu konotogomozdu,
onlurIn hutIrulurInu bir urmugun sonmo oloyoroz. Benim iin ise, unkIrI hukkIndu konomuk, o
deheti bir kez duhu yuumuktIr. Onlur yok olo yolondu ilerlerken, bunu yuumuk ve vicdunImdu
onlurIn yusInI totmuk dt. Byk Ieluketin urdIndun, ogrudIgImIz kuyIplur hososondu ne zumun
bir hesuplumuyu giriecek olsum, byk bir IIrtInudun kortolun birinin roh huliyle, huyuttu
kulmunIn kiiye her zumun motlolok getirmedigini grebiliyorom. unkIrI'duki huyutImIzI,
vicdunImIn zerindeki bo dnce ykyle hutIrlIyorom.


Ilmu ugI kimlere mezur oldo?
Ayu'In o ugIr koollurIndun sonru oruyu ok kulubulIk gittik. Otoz kudur urkuduImIz, birku seIer
gelen izinlerle stunbol'u dnd {unkIrI'du suyImIz yz elliye yukIndI). stunbol'u dnmeyen yz
yirmi urkuduImIzu ne oldo? Bonlurdun uncuk on be kudurI huyuttu bogn. emek ki kuder onlurdun
yz kudurInIn Ielukete teslim olmusInI istemi.
Bizi, biri elli iki, digeri yirmi drt kiilik iki kuIile hulinde, er Zor'u gtrmek zere yolu IkurdIlur.
O zumun 'er Zor' ismini pek bilmezdik. lk groptun, yuptIgI buvorolur neticesinde stunbol'u
dnebilen tek kii Protestun kilisesine mensop Buronyun oldo. iger btn dostlur, gelecek vuut eden
[yuzur, gretmen| Armen oryun du dhil, Ilbistun yollurInIn kuru buhtlI korbunlurI oldolur. kinci
kuIileden yulnIzcu [guzeteci, yuzur| Arum Andonyun kortoldo. unkIrI'dun Ankuru'yu giderken bucugI
kIrIldIgIndun yryememi, bir hustuneye bIrukIlmItI. iger btn urkudulurI ise, ehirden suut
mesuIede, Ilmu ugI eteklerinde, uyrIm gzetmeden kutledilmiti. Ben de o ilk kuIiledeydim, nk
oruduki urkudulurdun biriyle vuItiz udI benzerligim vurdI. O ilk kuIile iinde olop bogn huyuttu
olmumI sudece unslu uIkluyubilirim. Bo listelerin huzIrlunmusInIn urdInduki g, yerel ttihut
rgtnn ktib-i mesol [Cemul| Ogoz'do; kuybettigimiz yzden Iuzlu doston gnuhI onon
boynondudIr.
KorbunlurIn , kiisel unIlurlu buglundIgIm [uir, gretmen| Tuniel Vurojun, [guzeteci| irun
Kelekyun ve [doktor| Ropen Sevug'dI.
1q1g huzirunInIn sonlurIndu ilk kuIilenin uyrIlmusI ve on dokoz kii iin stunbol'u dnme izni
IkmusInI tukip eden bir book uy boyoncu Sevug'lu birlikteydim. O sIrulur, stunbol'u dnmesine izin
verilmi olun ultI urkuduImlu birlikte kulIyordom. Sevug du unkIrI'yu yeni gelmiti. Hemen bize
kutIlmusInI kururlutIrdIk. Sosyul ve neeli kiiligini stunbol'dun bilirdim. Onon geliiyle, evimiz
hemen buyrum neesiyle doldo.

Sevilen doktor Sevug
KuIilemiz unkIrI'yu vurdIgIndu urumIzdu sekiz doktor vurdI; ehirdeyse hi doktor yokto. oktor
dostlurImIz, mesleki bilgileriyle yre hulkInu yurdIm ettiler. lerinde en ok Sevug'u itibur edilirdi.
oktor inunyun stunbol'u dnme izni uldIgIndu, umeliyut ettigi bir Trk kIzIn punsomun iini onu
devretti. KIzIn bubusI -bir eteci olun- ArubucI smuil, umeliyutI istedigi puruyu yupmudIgI iin
inunyun'u di biliyordo. inunyun, stunbol'u dnmek iin yolu IkucugI gn ve suuti udum
grenmesin diye uklu kuruyI semiti.
Bir gn, vukit gleyi epey getigi hulde Sevug yemege gelmedi. Birbirimizi bekletmemek iin tum gle
suutinde evde olordok. Sevug her zumun ok dukikti, sIru dII bir ey oldogo kesindi. Indie iinde
bekliyordom. Nihuyet geldi. ok kt grnyordo. SoIrudu nc bir urkuduImIz duhu vurdI;
Sevug, o kulkunu kudur bir ey konomudI. Sonru, ekinerek, punsomun yuptIgI kIzIn bubusInIn
kendisini iki suut evde ulIkoydogono unluttI. Yzsz udum, Irmeni kIrImlurInIn byk bir iddetle
srdgn, unkIrI Irmenileri iin de bo ynde bir emir gelmesini beklediklerini ve kortolmuk
istiyorsu ok ge olmudun slumiyet'e gemesi gerektigini sylemiti. q suut iinde vuliye buvoruruk
din degitirme tulebinde bolonmusInI istiyordo. Irtesi gn buyrumdI. Sevug udumdun, ocoklurInIn
hutIrI iin, kendisine bo tekliIin yupIlmumusInI istemi, udum du emrin her un gelebilecegini, elini
ubok totmusInI syleyip ono bIrukmItI. Tehdidi grmezden gelemezdik, ziru Ieluketin yuyIlmuktu
oldogono doyoyordok. uhu drt gn nce Ankuru'du ooo'den Iuzlu erkek kutledilmiti. Sevug'In
kururI hukkIndu tek bir sz etmedik, nk ne olucugI belliydi. Sevug istenen buvoroyo hi yupmudI.
Arkudulur urusIndu punik yurutmumuk iin, olun biteni kimseye unlutmudIk. SIrrImIzI sudece irun
Kelekyun biliyordo.


VicdunlI MotusurrII AsuI
unkIrI ttihut ktibi-i mesolnn ubulurIylu, MotusurrII AsuI Bey buku yere gnderildi, nk
Irmenilere kurI uIku olomlo bir tuvIr iindeydi {Bo AsuI, Adunu kutliumIndun sonru gnuh keisi
ilun edilerek be sene grevden ozuklutIrIlmI olun rtyol MotusurrIII AsuI'tI; bo cezunIn urdIndun
uldIgI ilk grev unkIrI MotusurrIIlIgI'ydI). AsuI'In urdIndun motusurrIIlIk grevini vekleten
Kustumono Viluyeti Jundurmu KomotunI stlendi. Reit Puu vulilikten henz ozuklumumItI. Sevug,
MotusurrII Vekili'yle ok sumimi bir iliki kormoto. ogo ukum onon hkmet binusInduki odusInu
giderdi, birlikte rukI ierlerdi.
kinci kuIile de urumIzdun uyrIlIp, kunonsozlogon hkm srdg o yolluru revun oldo. OnlurI
ogorludIktun sonru hkmet konugInu ugIrIldIk. Sevug, Vurojun ve Kelekyun du dhil olmuk zere
otoz yedi kii kulmItIk. Otoz yedi kiilik bir liste geldi. Serbest bIrukIlucuk, stunbol dIIndu
diledigimiz bir yere gidebilecektik. Listedeki be kii yu nceden stunbol'u dnm veyu iki kuIileden
biriyle uyrIlmItI. Bonu kurIlIk, urkudulurImIzdun beinin udI listede yokto. Bo be kiiden ikisi, en
sevgili dostlurImIz Vurojun ve Sevug'dI. TelgruIlu stunbol'u, hiliye Nezureti'ne buvorop bizimle
birlikte moumele grmeleri gerektigini belirttiler. Ziru bizden uyrI totolmulurI iin hibir sebep
yokto.
Bonon zerine, ttihut Terukki'nin Ktib-i Mesol'nn giriimleriyle bo be kiinin Ayu'tuki
urkudulurImIzIn yunInu gnderilmelerine kurur verildi. unkIrI'du hi Irmeni srgn bIrukmumu
kururI ulInmI, ehre siyusi ve uskeri esirler gelmeye bulumItI. Meger be urkuduImIzIn Ayu'u
gnderilmesi kururI verildiginde, oruduki urkudulurImIz du ebediyete intikul etmi doromduymI.


r. Sevug'In ucI sono
1 {6) Agostos 1q1g perembe subuhI be kii iki urubuylu yolu IktIk. YunlurIndu bir utlI jundurmu ve
bir zuptiye vurdI. MotusurrII vekili, Sevug ve urkudulurInIn Ayu'u sug sulim vurmulurI iin elinden
geleni yuptI. Sevug'In urubusInI sren, motusurrII vekilinin Kustumono'duki urubucIsIydI. Vekil,
Sevug'I o sIrudu tesudIen unkIrI'du bolonun urubucIyu, emniyetini suglumusInI sIkI sIkIyu tembih
ederek teslim etti.
AynI gece suut 1'de, Tney'den unkIrI'yu gelen bir teleIonlu, kutledildikleri huberi olutIrIlmI.
unkIrI Jundurmu Birligi KomotunI Noreddin ve Ktib-i Mesol Cemul Ogoz, teleIon buIndu huberi
sevin IglIklurIylu kurIlumIlur. Geceleyin, motusurrII vekili, bo cinuyet huberlerinden, zellikle de
sevgili dostonon ldrlmesinden kodormo bir hulde, Noreddin'i hozoronu ugIrIp onu ugIr
ithumlurdu bolonmo. Btn bonlurI ertesi gn motusurrII vekiline yuptIgImIz buvoro zerine
grendik. Vuli Reit Puu oydormu bir tuhkikut sonocondu kutil oluruk 11 zuvullI kyly unkIrI
Cezuevi'ne uttIrdI. Be urkuduImIzIn yolu IkmusIndun q suut sonru, stunbol'dun, onlurIn du diger
kiiyle uynI moumeleye tubi totolmulurInI bildiren bir telgruI gelmiti. Ne yuzIk, insunIn kuru
tulihin umunsIz urkInI geriye evirmesi mmkn degildir.


Pustorul iirler ve lm
Vurojun, unkIrI'duki urkudulurImIzIn en sessiz ve ekingenlerinden biriydi. Bilhussu pustorul
iirler yuzmuklu ogruIyordo. Bir deIusIndu, en ulkuntIlI gnlerimizde, yeni yuzdIgI birku ky
sonesini okomoto bunu; boncu Ieluket iinde rohono byle purluk ve temiz totop derin bir hozorlu
iirler yuzubilmesi kurIsIndu huyrunlIgImI ve ukInlIgImI dile getirmeden edemedim. O ise, bo
hozorlo hulinin, Irmenileri gzel bir gelecegin bekledigine doydogo inuntun kuynuklundIgInI
syledi. nuncInIn tulundIgInI grme hukkI ondun niye esirgendi?
ArtIk otoz iki kii kulmItIk; irun Kelekyun du urumIzduydI. YortdIIndun dndkten sonru ononlu
stunbol'du yukIn dost olmotok. Gl ve becerikli bir insundI. Ono huyuttu sudece muddi zorloklur
korkottogo iin, zuyIIlIklurI du bonlurlu ilgiliydi. uhu unkIrI'yu geliimizden iki huItu evvel, onu
stunbol huri, istedigi bir yere gitmekte zgr oldogo sylendi, uncuk o bizlerle kulmuyI tercih etti.
eniz kIyIsIndu bir yere gidip kumuyu tukmItI kuIusInI, uncuk bono hibir zumun gerekletiremedi.


Wungenheim'in lm
Kelekyun'u stunbol'dun, kurIsIndun huberler oluIyordo. Almun Ilisi Wungenheim onon huyutI
hososondu Trk hkmetinden gvence ulmItI. oluyIsIylu, etruIImIzdu ve buku yerlerde ilenen
cinuyetlere rugmen, kendi huyutI konosondu iyimserdi. Wungenheim'In, kendisi iin verdigi sz
totucugIndun en oIuk bir phe doymoyordo.
Ikim uyIndu, Almun Ilisi Wungenheim'In dumur sertligi nedeniyle ldg huberi geldi. Irtesi subuh,
bizler henz bo huberin siyusi nemini veyu bizim iin dogorucugI sonolurI idruk edecek vukit
bolumudun, Kelekyun totoklundI ve ivun-I Hurp'te yurgIlunmuk zere orom'u gtrlecegi
buhunesiyle yolu IkurIldI. lecegini unlumItI, zgnd. Bizimle birlikte srgnde olun bir din
udumIndun, puzur gn kendisi iin uyin-i rohuni icru edilmesini istedi. HutIrludIgIm kudurIylu, bir
urumbu gn yolu IktI.


Kuderin yedi yIllIk dilimleri
$imdi Kelekyun'In hutIrusI iin bo sutIrlurI yuzurken, onon tulih inuncI geliyor uklImu. Yolu
IkurIlmudun bir uy kudur nce, Vurojun ve Sevug'dun uyrIldIgImIz zumunlurdu, ugulurlu kuplI bir
yoldu yrrken tulih hukkIndu konooyordok. 'Kuder benim huyutImI yedi senelik dnemlere uyIrdI.
Yedi senede bir, ok huyuti bir oluy yuurIm umu sonru zorloklurIn stesinden gelmeyi buurIrIm.
$imdi de yedi senenin sononu geldim' demi, devumInI getirmemiti. Oysu zorloklurI yenmek
hososondu bo deIu du iyimser oldogono biliyordom. yle insunlur vurdIr ki, kt tulih onlurlu yz
yze urpIIr, buzIlurInIn ise urkusIndun osol osol koyo kuzur.
Kelekyun'In yolu IkurIlmusIndun huItu sonru, yedi urkuduImlu unkIrI'dun uyrIldIm. Sonrudun
bize bir kii duhu kutIldI. Geri kulun yirmi urkuduImIz, Kustumono Irmenileri tehcir edildigi sIrudu
onlurlu birlikte srld ve urulurIndun yulnIzcu kii sug kulubildi. On yedi kii ise btn o zorlo
koollurIn ve Ieci cinuyetlerin korbunI oldo...


r. ilingiryun uvusI
Resmi turihi YosoI SurInuy'u gre unkIrI ve Ayu'tuki totoklolurdun sosozlogo unluIlun veyu
suglIk soronlurI olunlur uIIedildi. unkIrI'du zoronlo ikumete tubi totolun 1gg kiiden g'i sosoz
bolonuruk serbest bIrukIldIlur. lerinde solo bolonun g kii Ankuru ve Ayu hupishunelerine
gnderilirken, g, kii Zor blgesine sevk edildi. Ayu'tu bolonun ,o-So kiiden de birkuI serbest
bIrukIldI.
GuyrI resmi turihi Tuner Akum'u gre ise 1So kiiden 1go'si ldrld. BonlurIn ogonon nusIl
ldrldg bilinmiyor umu Akum, 1q1g YuzIlurI {letiim, o1o, s. 1g-,) udlI kitubIndu, OsmunlI
uriv belgelerinde "serbest bIrukIldI denen kiilerden birinin, tum udIylu r. Ropen Sevug
ilingiryun'In nusIl ldrldgnn izini srmeyi buurmI.


Solo Krt Alo etesi mi?
Akum'In tesbitine gre, r. ilingiryun'lu birlikte Vuhun Kehyuyun, Artin Bogosyun, Tuniyel
Ibokyuryun ve Onnik MuguzucIyun udlI srgnler de ldrlmt. Cinuyeti ttihut Terukki'nin
unkIrI Kutib-i Mesol' olun Cemul Ogoz'on uzmettirdigi Krt Alo etesi'nin iledigi unluIlmItI. Bo
kiiler hukkIndu sorotormu yupIlmI uncuk yurgIlumuyu gerek doyolmumItI. AslIndu cinuyetin
ortuyu IkmusI r. ilingiryun Almun vutunduI olun kurIsI suyesinde olmoto. Buyun Helene
ilingiryun, kocusInIn ldrlmesi oluyIndun Almun mukumlurInI huberdur etmi, Almun
Bykeliligi Tulut Puu'yu ve diger yetkililere deIulurcu buvormoto. Huttu Von der Goltz Puu,
OsmunlI yetkililerinden, suvu boyoncu Almunyu'dun uyrIlmuyucugI konosondu gurunti verme
kurIlIgIndu, ilingiryun'I Almunyu'yu gnderme sz ulmItI. Zuten AlmunlurIn bo ilgisi olmusuydI,
yokurIdu sz ettigim gibi, 1 Agostos 1q1g turihinde Kustumono Vuliligi turuIIndun stunbol'u
yollunun telgruItu dendigi gibi r. ilingiryun'In "uIIedildigini ve serbest bIrukIldIgInI sunucuktIk.
Gnmzde pek ok unne ve e gibi, Buyun Helene de yIllurcu einin ukIbetini grenemeyecekti.
1q1S Mondros Mturekesi'nden sonru tiluI evletleri'nin zorlumusIylu korolun ve 1q1q-1q1 turihleri
urusIndu Iuuliyet gsteren stunbol ivun-I rIi'de yupIlun yurgIlumulur urusIndu, Cemul Ogoz duvusI
du vurdI. , Ikim 1q1q'du, Kutib-i Mesoller uvusI ile birletirilen dosyudu, Cemul Ogoz'u yneltilen
en byk solumu r. ilingiryun ve drt urkuduInIn ldrlmesini orgunize etmekti. TunIklur oluyI
dogroludIlur.


eli mi yoksu ok mo ukIllI?
Ancuk Cemul Ogoz duvu boyoncu deli nomurusI yuptI, muhkeme bukunIylu srekli utItI, huttu
intihur teebbsnde bolondo. Bonon zerine muhkeme heyeti, ukli dengesinin yerinde olop
olmudIgInIn tesbidi iin Cemul Ogoz'o hustuneye sevk etti. ArdIndun du 'suglIk nedenleriyle' duvusInI
Kutib-i Mesoller uvusI'ndun uyIrdI. Ancuk hustuneden bekledigi ruporo ulumuyun Cemul Ogoz, S
$obut 1qo'de "ilingiryun cinuyetini uzmettirmek soondun be sene sekiz uy hupis cezusInu
urptIrIldI. Cemul Ogoz duvuyI temyiz etti ve beklenen kurur IktI: Temyiz Muhkemesi'ne gre Cemul
Ogoz oluy turihi olun 1q1g'te yurgIlundIgI iin bir duhu yurgIlunumuzdI! oluyIsIylu ivun-I rIi'de
verilen hupis cezusI geersizdi!
Hlboki 1q1g'te bir yurgIlumu yupIlmumItI. Nitekim Tulut Puu'nIn "muhrem kuydIylu Ankuru
Viluyeti'ne gnderdigi 1 MuyIs 1q16 turihli telgruItu Krt Alo etesi mensoplurInIn hupisten
IkurIlmusInI istedigi grlyordo. 1q1S yIlInu uit bir buku telgruItu ise Krt Alo etesi'nin Soriye
cephesinde 'istihdum' edildigini unluIlIyordo. Cemul Ogoz g Ikim 1qo'de ngilizler turuIIndun
Multu'yu gtrld. 1q1 yIlInIn kusIm uyIndu Kustumono zerinden Ankuru'yu geldi ve MostuIu
Kemul'in ekibine kutIldI. Bylece, r. ilingiryun ve urkudulurInIn kunI Comhoriyet'in hurcInu
bolumI oldo...
TA#H DETE# 1;.oq.zo11
Aye Hr
MecIIs yIne guyrimsIImsIz

PurLIIer uduy IIsLeIerInI oIuLurdu. Kudin uduyIur konusundu beIII bIr IIerIeme vur. TopIum q.61 uduydun ` kudin
ve bunIurdun 1oz`sInIn seIIebIIIr sirudu oIdugu IesupIundi. Ancuk, IIsLeIerde guyrimsIIm uduyu rusLIumuk zor.
BIIdIgImIz kuduriyIu BDP MurdIn`de 'bugimsiz` uduy SryunI uvukuL EroI Doru`yi desLekIeyecek. HAS PurLI Ise
nmzdekI seImIer IIn, sLunbuI 1. BIge 1. sirudu PoIonyu kkenII AnLonI VIIkoevskI`yI, sLunbuI z. BIge z1.
sirudu SryunI kkenII Hunnu YiImuz`i ve zmIr 1. BIge nc sirudu YuIudI kkenII Inu GuIun`u uduy gsLerdI.
Bu uduyIurdun sudece EroI Doru`nin seIIme IILImuII vur. Doru seIIebIIIrse, 1qq-1qqq urusindu DP MIIIeLvekIII oIun
CeII KumII`den sonrukI 1o yiIIik perIIze son verIImI oIucuk. GeIIn bu IuILu, CumIurIyeL LurIII boyuncu
guyrimsIImIerIn seIIme mucerusinu gz uLuIim.

Seimlere kottlmo tolebi
18;;`den ILIburen OsmunIi DevIeLI`nIn mecIIsIerInde guyrimsIImIer genI bIImde LemsII edIIIrken, z NIsun 1qzo`de
uiIun TBMM`de Lek bIr guyrimsIIm mIIIeLvekIII yokLu. BIrIncI MecIIs`In 1 nIsundu kendInI IesIedIp seImIere gILme
kururi uIdigi gnIerde, 1q1`Len berI bozuk oIun Trk-ErmenI IIIkIIerInI dzeILmek IIn 1qzz yiIinin son gnIerInde
sLunbuI`du kuruIun ErmenI Trk TeuII CemIyeLI`nIn $ereI Bukuni OsmunIi Bunkusi yneLIcIIerInden Ber
KeresLecIyun ve ErmenI CemuuLI'nIn DnyevI MecIIsI`nIn eskI yesI ArLIn MusodIcyun, ozun`du buri grmeIerInI
yrLen smeL Bey`e bIr LeIgruI ekmIIerdI. TeIgruILu Iem ozun`dukI IeyeLe ErmenI cemuuLInIn desLekIerInI
beIIrLIIIyorIur Iem de muyisIuzIrun uyindukI geneI seImIere ErmenIIerIn de kuLiImuk IsLedIgInI beIIrLIyorIurdi.
EIbeLLe bu kuLiIim, MusLuIu KemuI`In buindu oIdugu MIIII MduIuu irkusi (o sirudu Ienz CHP udini uImumiLi)
suIIurindu oIucukLi. YunI uyriIiki degII, bLnIemecI bIr LuIep sz konusuydu. Ancuk bu LeIgruIu Ankuru`dun oIumIu
yu du oIumsuz bIr cevup geImedI.

Serbest 1trko denegimi
GuyrimsIImIerIn IkIncI IumIesI, 1qo`du oIdu. 1qzq Dnyu BuIruni`nin du eLkIsIyIe IyIce yiprunun yedI yiIIik Lek
purLI IkLIduri zerIndekI LopIumsuI buskiyi IuIIIIeLmek IIn, 1z AgusLos 1qo`du bIzzuL MusLuIu KemuI LuruIindun
kurduruIun muvuzuu purLIsI SerbesL CumIurIyeLI irku (SC) yiIIurdir sIyuseL uIuninu sokuImuyun guyrimsIIm
uzinIikIur IIn bIr umuL oImuLu. O yiI yereI seIm yiIiydi. SC`nIn sLunbuI`dukI uduyIurinin LopIum suyisi 11; oIup, bu
uduyIur urusindu uzinIikIurdun uduy gsLerIIenIerIn suyisi 1 IdI. BunIurin uILisi #um, drd ErmenI, YuIudI IdI.
Bunu kuriIik CH IIsLeIerInde II uzinIik LemsIIcIsI uduy yokLu.

Bel olttno ourmok serbest
SeIm uIimuIuri sirusindu IkI purLI urusindu kirun kirunu bIr propugundu suvui yuundi. CH`nIn yupLigi
propugunduyu gre, SC kuzunirsu uzinIikIuru 1q1q ErmenI TeIcIrI ve 1qz-1qzq MbudeIesI sirusindu birukmuk
zorundu kuIdikIuri mIkIerI gerI verIIecek, sIumciIur IIn Arup uIIubesIne ve Iese gerI dnIecekLI. sLunbuI
Kusimpuu`du LopIunun kuIubuIikLu bIrIIerInIn, orLusindu beyuz bIr yiIdiz oIun yeII buyruk uiImusi ve SC`nIn Adunu
purLI bInusindu eskI IurIIerIe yuziImi bIr posLerIn boy gsLermesI CH`nIn eIeLIrI dozunu urLLirmusinu neden oIdu.
DuIu sonru buyrugi HuII dmun Yurdu`nun gen yeIerInIn uLigi IIerI srId. BuziIurinu gre Ise Adnun
Vupuru`nun IIumusiydi. Adunu`dukI posLerI kImIn usLigi Ise LesbIL edIIememILI.
zmIr`de seImIerI SC kuzunirsu zmIr`den srIen #umIuru muIIurinin gerI verIIecegI, Sukiz Adusi #umIurinin
ImdIden SC`nIn buurisini kuLIudigi syIenLIIerI doIuiyordu. TekIrdug`du ErmenIIerIn ve #umIurin geIIp muIIurini
gerI uIucukIuri korkusu IIenIyordu. sLunbuI seImIerI sirusindu, CH KireIIr MIIIeLvekIII YuIyu GuIIp Bey`In SC`yI
'AposLoIIur irkusi` IIun eLmesI guyrimsIImIere kuri propugundunin zIrvesInI oIuLurdu.

Ne gnlere koldtk!
AnudoIu guzeLesInIn buyuzuri Huydur #L Bey, 8 eyII LurIIII KIrkor EIendI IsImII yuzisindu OsmunIi dnemInde
uzinIikIurin bukunIik bIIe yupLigini ve bunun uci sonuIuri oIdugunu IuLirIuLLikLun sonru yuzisini Ne gnIere kuIdik
yurubbI, demekLen buku sz kuImiyor! dIye bILIrIyordu. Kisucusi, uzinIikIur, IkenIn gerek vuLundui
suyiImiyorIurdi.
AzinIik dmuni yuziIur urLincu SC IIderI eLII Bey eyII uyindu konuyIu IIgIII bIr uikIumu yupLi: #umIuri,
ErmenIIerI IIsLemIze koymumiz TekIIuL-i EsusIye Kununu`ndu onIuru Luninun Iukku rIuyeLImIzdendIr. GuzeLe eLII
Bey`In bu szIerIne syIe kuriIik verdI: TekIIuLi EsusIye Kununu ekuIIIyeLIere Iuk verIyor, bunu bIz de bIIIyoruz.
ukuL o TekIIuLi EsusIye Kununu`ndu '#umIurin, ErmenIIerIn duIII oImudigi InLIIupIur yoIsuzdur, kununsuzdur!`
dIye bIr kuyiL vur midir? Gene o TekIIuLi EsusIye Kununu`ndu 'BLn LekIIuLIuru muLIuku bIr #um ve ErmenI
konucuk` dIye bIr emIr, bIr mudde vur midir?

Sopolt seimler
6 ekImde buIuyun seImIer, LLIIuLiIurin 1q1z`dekI 'SopuIi SeImIerI`nI undirun bIr serLIIkLe geLI. SC`II semenIer
udIurini ogu zumun IIsLede gremIyorIurdi. LIruzIur suvsukIuniyor, kImIIk kurLIuri IIe resm kuyiLIurdukI en uIuk bIr
IurkIiIik SC`II semenIerI seIm dii birukmuk IIn kuIIuniIiyordu. Adunu ve MersIn`de bIr gnde oy kuIIuniIubIIecek
semen suyisi kisiLIunmiLi. Konyu`du buzi sundikIur kuIdiriIdigi IIn oy kuIIunumuyunIur oImuLu. Aydin, Ine, BIgu,
EregII, KuIu ve OdemI`Le seImIer erLeIenmILI. Yurdun drL bIr yunindun seIm sundikIurinin kuyboIdugu, uIindigi
yu du IkmeL grevIIIerI LuruIindun uIikondugu IuberIerI geIIyordu. MersIn, SuIIIII, Trubzon ve OdemI`Le buzi
SC`IIIer 'seIm kunununu IIIuI eLmek` suundun LuLukIunmiLi. AduIur ve Kudiky`de eII sopuIi udumIur SC`II
semenIerI dvdIer. YuIudIIerIn yogun oIdugu Husky, HuIiciogIu ve BuIuL`Lu, ErmenI ve #umIurin oLurdugu
Kumkupi`du uzinIik mensubu semenIer LucIz edIIdI. Buzi uIIeIerIn IIsLeIere yuziImudigi orLuyu ikLi. EdIrne`de SC`nIn
kirmizi oy pusuIuIurini Luiyun semenIerIn oyIurini kuIIunmuIurinu, udIurinin kLkLe yuziIi oImudigi gerekesIyIe
IzIn verIImemI, suIu ve cezuevI kukini LIpInde udumIurdun oIuun eLeIer, YiIdirim, Kiyik, KIrIIun ve Kuruugu
bIgeIerInI geceIerI deIeLe suImiIurdi.

Semenin ceoobt
BLn buski ve engeIIemeIere rugmen SC oz beIedIyeden qz`sInI kuzundi. Bu suyi usIindu yksekLI, nk SC
zuLen ; IIde seIme kuLiIubIImILI. SC en byk buuriyi burjuvuzInIn gI oIdugu bIgeIerde kuzunmiLi. Ege`de
zmIr, Aydin; Trukyu`du PinurIIsur, VIze, Keun, Ieburguz, KirkIureII ve MuIkuru; Murmuru`du BIgu, ArmuLIu,
Bundirmu ve SusurIuk IIe BuIikesIr`In buzi beIdeIerI, sLunbuI`du Burguzudu ve MuILepe; KurudenIz`de Sumsun,
MerzIIon ve udIk`Le SC buuriIi oIurken, ok umuLIu oIdugu Adunu`du sudece SIIIIke IIe OsmunIye`ye bugIi Bogu
beIdesInde kuzunubIImILI. En byk seIm bIgesI oIun sLunbuI`du CH`nIn 6 bIn, SC`nIn 1 bIn oy uImusi bIr
yunu, zo bInI ukin semenIn (LopIum semenIerIn yzde 8`) oy kuIIunmumusi Ise IuIkin rejImI bIr unIumdu
proLesLo eLLIgInI dndryordu. OLe yundun bu rukumIur uzinIikIurin byk bIr bImnn CH`yI LercII eLLIgInI
gsLerIyordu.

Beklenen tepki
Ancuk bu sinirIi buuriIi bIIe Ankuru`yi LeIuIundirmuyu yeLLI. Sonundu bekIenen oIdu Ankuru durumu eI koydu. eLII
Bey, MusLuIu KemuI ve smeL nn IIe bIrIIkLe IuzirIudigi IesII dIIekesInI 1; Kusim 1qo`du DuIIIIye VekuIeLI`ne
verdI. ByIece qq gnIk 'purLIcIIIk oyunu` bILIrIImI, gvenII LoLuIILer rejIme dnIm, Ierkes ruIuL bIr neIes
uImiLi.

1pjg'te dllendirme
1qo`n uci LecrbeIerInden ders uImi oIun guyrimsIImIer, 1q`LekI geneI seImIer urIIesInde cemuuL
sorunIurindun II sz eLmemIIer, ugiz bIrIIgI eLmI gIbI Trk kImIIgIne ve CHP`ye bugIiIikIurini uikIumiIurdi. Bu
Luvrin dIn de uIdiIur. BIzzuL ALuLrk LuruIindun IuzirIunun CHP IIsLesInIn diindu yIne ALuLrk`n IuzirIudigi
'MsLukIIIer` IIsLesIndekI q uduy urusindu 1z guyrimsIImIn udi vurdi. GrIdg zere bu kIIIerIn 'kuLsuI` CHP
IIsLeIerInI IekeIemeIerI IsLenmemILI! MsLukIIIerden 1` seIImeyI buurdi: BunIur urusindu drd; ErmenI Bunkuci
Ber Trker (1qq`Le Soyudi Kununu ikLigindu ALuLrk, KeresLecIyun oIun soyudini Trker yupmiLi) AIyon
KuruIIsur, YuIudI Dr. Abrevuyu MurmuruIi (1qq`u kudur OzeIIk) NIgde, #um Dr. NIkoIu TupLus Ankuru, OrLodoks
Trk (KurumunIi), AvukuL sLumuL ZIInI Ozdumur EskIeIIr mIIIeLvekIII oIuruk MecIIs`e gIrdI. (BIr IddIuyu gre
Abrevuyu MurmuruIi, seImIerden sonru NIgde`nIn yerInI buImuk IIn IurILuyu bukmiLi.) ByIece udeLu OsmunIi`nin
'mIIIeL sIsLemI` gIbI bIr sIsLem IIdus edIImILI.
Bu kIIIerden Ber NIkoIu Tupus ve Abruvuyu MurmuruIi 1qq, Ber Trker 1qq, 1qq; sLumuL Z. Ozdumur Ise 1qq,
1qq, 1qq6 GeneI SeImIerI`nde TBMM`ye gIrdIIer. (Buzi kuynukIurdu uyni yiI seIIen kudin mIIIeLvekIIIerI BeIIre
BedI Morovu`nin YuIudI usiIIi, HurIye OnIz BuIu`nin #um usiIIi oIdugunu duIr IddIuIur vursu du, bu konudu uzmun
bIr uruLirmuci oIun #iIuL N. BuII, bu kIIIerI 'guyrimsIIm mIIIeLvekIII` oIuruk eIe uImudigi IIn ben de uImiyorum.)
1qq`Le bu kIIIere YuIudI usiIIi 'Trk mIIIIyeLIsI` Avrum GuIunLI BodrumIu ve #um MIIuI KuyukogIu (KuyuopIu)
ekIendI.


ok Purtili nem'de guyrImslim semenin keIi
1qq6`du ok PurLIII Dnem`In IIk seImInde YuIudI usiIIi SuIumon AduLo ve #um usiIIi AIIIyu MosIos DP`den, #um
usiIIi NIkoIu ukueIII ve VusII Konos CHP`den seIIdI. VusII Konos PuLrIkIune IIe yuudigi bIr oIuy yznden yemIn
bIIe eLmeden IsLIIu eLLI. SuIumon AduLo Ise CHP`nIn seImIere IIIe kuriLirdigini IddIu ederek CHP`nIn sLunbuI
mIIIeLvekIIIerIne ILIruz eLLI. CHP`IIIer de denIz Iukukusu oIun AduLo`nun SovyeLIer BIrIIgI IIe I bugIunLiIurindun
kuIkuruk 'SovyeL ujuni` oIdugunu, mIIIeLvekIIIIgInIn drImesI gerekLIgInI syIedIIer. GuzeLeIerde sren poIemIge
MecIIs Anuyusu KomIsyonu nokLuyi koydu: SuIumon AduLo`nun mIIIeLvekIIIIgInIn drImesInI gerekLIren bIr
durum yokLu. Ancuk AduLo IIe CHP mIIIeLvekIIIerI urusindukI gerIIIm MecIIs`Le devum eLLI.
GuyrimsIImIerIn sLunbuI`du nemII bIr semen kILIesI oIuLurdugunun IyIce Iurk edIIdIgI 1qo seImIerInde ErmenI
usiIIi Andre VuIrum Buyur ve #um usiIIi AIeksundros HucopuIos DP`den MecIIs`e gIrdI. 1qq GeneI SeImIerI`nde,
CHP`den TrkIk umpIyonu MunIs TekIn AIp (MoIz KoIen), DP`den HunrI Soryuno, CMP`den de CemII BeruIu
oImuk zere YuIudI sLunbuI mIIIeLvekIII uduyi oIuruk IIsLeIerde yer uIdiIur. Ancuk YuIudI guzeLecI Iyuzer
Mendu`nin TrkIye YuIudIIerInIn unisini IuIu Luze LuLun CHP`ye kuri IIbIr sempuLI duymudikIurini beIIrLerek
YuIudIIerI z Muyis 1qq geneI seImIerInde DP`ye oy vermeye duveL eLmesI zerIne, seImIerI DP kuzunirken,
uduydun sudece HunrI Soryuno, z;. ;q1 oy uIip DP`den sLunbuI MIIIeLvekIII seIIdI.

Stockholm Sendromu
6-; EyII 1q`Le devIeL rgLI bIr yugmuyu muruz kuIun guyrimsIImIer, 'SLockIoIm Sendromu`nun kurbuni
oIdukIurindun midir bIIInmez, oIuyIurdun DP`yI sorumIu LuLmudiIur. 1q; seImIerInde ErmenI usiIIi Zukur Turver ve
Migirdi $eIIeIyun (1q6o`Iurdu SIeymun DemIreI`In yukin evresIne gIrdI ve udi buzi yoIsuzIuk ve IuyuII IIrucuL
IIerIne kuriLi), YuIudI usiIIi YusuI SuImun ve zuk AILubev IIe #um usiIIi HrIsLukI YounnIdIs DP`den mIIIeLvekIII oIdu.
YusuI SuImun seIm konumuIurindu CHP devrInde uzinIik oIuruk korku IInde yuiyorduk. Sonumuzun ne oIucugini
bIImIyorduk. VurIik VergIsI ikurdiIur. MuIimizi mIkmz uIuruk bIzIerI AkuIe`ye srdIer. UnIversILe mezunu
ocukIurimiz usker oIuyordu. BIz bu vuLundu dogmumi gIbI Ierkese sIIuI bIze krek verIyorIurdi. zo kur`u ekuIIIyeLI
sIIuIuILinu uIdiIur. BLn AnudoIu`yu gezdIrerek 'ILe guvur LuburIuri` dIyerek bIzI LukdIm eLLIIer. AzinIik bunIurin
IepsInI unuLmudi. ok kr DP suyesInde bLn vuLunduIik ve Insun IukIurinu suIIp oIduk. OIsek CHP`ye oy
vermeyecegIz demILI. DerIn devIeL bu bugIiIigin bedeIInI deLmekLe gerI kuImudi: z; Muyis 1q6o durbesInden sonru,
DP`II Zukur Turver ve zuk AILubev Menderes ve urkuduIuriyIu bIrIIkLe Yussiudu`yu gLrIdIer, Turver orudu kuIp
krIzI geIrdI ve IuyuLu gzIerInI yumdu.

Kurucu Meclis'te ge
DurbecIIer, Kurucu MecIIs`e 'DevIeL Bukuni LemsIIcIsI` siIuLiyIu guyrimsIImI uIuruk 'yusuk suvmu` geIenegInI
devum eLLIrdIIer. ErmenI usiIIi HermIne AguvnI KuIusLyun (IIk guyrimsIIm kudin yeydI), YuIudI usiIIi EroI DIIek,
#um usiIIi KuIudI uskurI Ocuk-z EkIm 1q61 LurIIIerI urusindu 'Kurucu MecIIs UyesI` oIuruk grev yupLi. 1 EkIm
1q61`de yupiIun seImIerde, ErmenI usiIIi Ber SuIuk Turun ekIendI. Ber SuIuk CumIurIyeL SenuLosu yeIIgIne
seIIdI. ; HuzIrun 1q6q`Le grevInI LumumIumusindun sonru TBMM`de bIr duIu guyrimsIIm mIIIeLvekIII grmek
uncuk 1 yiI sonru CeII KumII IIe mmkn oIucukLi.

Cogrtmslimler nbete
CeII KumII`yI MecIIs`e gLren sre 1q8;`de MIIIeLvekIII SeImIerI`nIn 11o. YiIdnm doIuyisiyIu guzeLecI YiImuz
eLIner`In kuIeme uIdigi bIr yuziyIu buIumiLi. eLIner Diu uiIdigimiz, uiImuyu mecbur du oIdugumuz Dogu`yu,
BuLi`yu bugIunLiIur kurdugumuz u gnIer; gI ve IukIi TrkIye`yI (semboIIk de oIsu) seIIecek guyrimsIIm
mIIIeLvekIIIerI, ErmenIIerIn yuIunciIigini, #umIurin imurikIigini, WuII SLreeL`e IerIungI bIr menIuuLImIzI duIu
Inundirici, duIu sempuLIk orLuyu koymuz mi? HI degIIse bIrer mIIIeLvekIII dIyoruz. uzIu degII! dIye yuzmiLi. U uy
sonru Iudumi Sukip Subunci, benzer bIr gr Bubukun TurguL OzuI`u Tunri sunu deseydI kI, TurguL Bey dIIe
benden ne dIIersen, ne IsLerdIn? Buk dn dedIm, Ne IsLIyorsun Tunri IepsInI verdI. z8o Lune purIumenLer,
kouIIsyonsuz IkmeL. Bu II sen yupubIIIrsIn dedIm. Bu IirsuLi kuIIun, 1o kIIyI bunun IIne koy. ELkIIendI. Sonru,
Bunu Adnun Bey`Ie (KuIvecI) konu dedI.
Bu cevup zerIne Subunci DevIeL Bukuni Adnun KuIvecI`ye meseIeyI uucuk uncuk projesInI gerekIeLIrmek IIn sekIz
yiI bekIemesI gerekecekLI. zq AruIik 1qq GeneI SeImIerI`nde, 1qqz`de spunyu`dun kovuIun SeIurud YuIudIIerInIn
OsmunIi DevIeLI`ne geIIInIn oo. YiIi doIuyisiyIu kuruIun vukIin bukuni Juck KumII`nIn ogIu CeII KumII, Tunsu
IIIer`In purLIsI DP LuruIindun mIIIeLvekIIIIgIne uduy gsLerIIdI. Bubu Juck KumII, 1q;q Kibris Buri HurekuLi`ndun
berI devIeLIn eI uILindun grevIendIrmesIyIe ABD`de IobI IuuIIyeLIerI yrLen 'vuLunsever` bIr guyrimsIImdI. KumII ve
urkuduIuri Ier yiI ABD KongresI`ne sunuIun zq NIsun gnnn ErmenI soykirimini unmu gn oIuruk kubuI
edIImesInI LekIII eden kurur LusuriIurini buuriyIu engeIIemIIerdI.
Bu LurIIeye rugmen CeII KumII`nIn uduyIigi kumuoyundu ve purLIde byk grIL kopurdi. Zumun guzeLesInden
eImI Koru, Hergn GuzeLesI`nden Aye OnuI, YenI SuyIu GuzeLesI`nden NecdeL SevIn ve YenI $uIuk GuzeLesI`nden
AImeL TugeLIren, KumII Iukkindu ugir IddIuIur Ieren yuziIur yuzdiIur. KumII ezIImedI, bLn suIumuIuru LekzIp
gnderdI. SeIm uIimuIuri boyuncu srekII Trk oIdugunu vurguIuyun KumII, Trk buyrugi nnde ekIImI
IoLogruIIurini IuIku dugiLLi ve sonundu mIIIeLvekIII seIIdI. Cem Boyner`In YDH (YenI DemokrusI HurekeLI)
purLIsInden uduy gsLerIIen bIr dIger YuIudI MurIo #odrIk Ise seIIememILI.
uyduci bIr bukiIu degII, sudece bu IkenIn eIL IukIuru suIIp vuLunduIuri oIdukIuri IIn bIr guyrimsIImI MecIIs`e
Luimu ereIInIn en uz guyrimsIImIer kudur diIunun BDP`ye dmesI IukIkuLen Io bIr 'LevuIuk` (yukiirIik) oIucuk..


AB Kongresi iin lobici urunIyor
Sukip Subunci, zq Ocuk 1qq LurIIII Tempo dergIsInde yuyimIunun rporLujindu MecIIs`e guyrimsIIm mIIIeLvekIII
sokmu LekIIIInIn LemeIInI yIe uikIumiLi: BIr LurIILe, Suyin BykeII $kr EIekdug`in WusIIngLon`dukI evInde
bIr duveLe kuLiImiLim. BIrok AmerIkuIi Kongre yesI vurdi. Konumu esnusindu ben dIyorum kI, nIIn peIn
IkmIsnz. Kibris`Lu sunkI bIz IguIcIyIz, onIur IukIi bIz Iuksiz, ErmenI meseIeIerInde yIne Lek yunIiIur. Bu neden
byIe oIuyor? AdumIur dedIIer kI, 'Subunci, bu memIekeLLe begen veyu begenme buzi eIemmIyeLII krILerIer vur.
BunIurdun bIrI, #um`un veyu ErmenI`nIn oyu vur kurdeIm. SIze nuzurun duIu IuzIu oyu vur. OnIur bIze muddI kuynuk
verIyor, puruIuri vur, gc vur. SIzde o du yok. Bu IkIsI oImudigi IIn sIzIe yrmez. BIz sIzI dInIerken zuLen yeLerInce
sicuk degIIIz, bu meseIeden eLkIIenmIIz...` ErmenI meseIesInI veyu Kibris IInI ben unIuLirken IuyuIImden geIyordu
kI, uI urudu uzinIikIurdun bIrIIerI oIsu, onIur bIzIm purIumenLerIerImIz deseydIk. Bunu konuurken bIr ErmenI
mIIIeLvekIIImIz oIsu yunimizdu, duIu dIkkuLII dInIerIerdI bIzI...
O yiIin sonundu Subunci`nin IuyuII bIr nebze oIsun gerekIeLI. ErmenI degII umu bIr udeL YuIudI mIIIeLvekIIImIz oIdu
umu Avrupu PurIumenLosu LopIunLisindu du grdgmz gIbI, BuLiIiIur byIe gsLermeIIk udimIuru kunmudiIur...


TARH IITIR 1o.oq.o11
Aye Hr
Kllerinden dogun Krt busInI

Geen huItu, KudIky'de kk bir sinemudu Sedut YIlmuz'In ilk ozon metrujlI Iilmi "Pressi izledim.
Iilm Krt busInInIn goror kuynugI, sembol ismi "zgr Gndem guzetesinin iyurbukIr Broso
ulIunlurInIn, yukIn turihimizin en kunlI, en kurunlIk yIllurI olun 1qqo'lurdu yuudIklurInI unlutIyor.
Biluno ne derseniz, 1qqo'lurdu "zgr Gndemin o'o mohubir olmuk zere ,6 ulIunI ldrld.
Onlurcu ulIunI yurulundI. BrolurI bombulundI. Guzete hukkIndu o kez kuputmu kururI verildi.
Mohubirleri ve editrleri toplum 1q, yIl hupis cezusI ve 1 milyur liru puru cezusInu urptIrIldI. 1q
Nisun 1qqq'de kuputIlun guzete, eitli isimlerle yuyIn huyutInI srdrmeye ulItI uncuk, buskI,
sunsr ve cinuyetler dormudI.

Sevindirici olun ise, "zgr Gndemin q Nisun o11 gn tekrur yuyIn huyutInu bulumusI. Pers
mitolojisindeki eIsunevi ko Simorg'u benzettigim "zgr Gndeme "Ho geldiniz! diyor ve bo
huItuyI Nisun o11'de, 11. Yu Gn'n kotlumuyu huzIrlunun Krt busInInIn turihesine
uyIrIyorom.

AGOS

Ancuk yuzIyu bulumudun nce bir buku motlo oluyIn yIldnmn de kotlumuk istiyorom. Bondun
1g yIl nce bognlerde Irmeni busInInIn yz ukI, yuzurI olmuktun onor doydogom "AGOS yuyIn
huyutInu "merhubu demiti. Irmeni kelimesinin devlet bykleri, uydInlur yu du sIrudun insunlur
turuIIndun kIr oluruk kollunIldIgI bir lkede ve zumundu dogroso byk cesuret istiyordo bo udIm.
Nitekim Hrunt ink huyutI ile dedi bedelini.

"AGOS demek, "subunIn topruktu utIgI urk unlumInu geliyormo. Hrunt ink guzeteye bo udI
vermelerinin nedenini yle uIklumI: "inden so geer, tohomo utursInIz, orudun du bereket
IIkIrIr. Biz de yurutucugImIz Iikirlerle, yetitirecegimiz entelektel degerlerle bir 'ugos' olulIm ve
bereket IIkIrsIn istedik. Gerekten de "AGOS, sudece Irmeni toplomo iin degil Trkiye'deki pek
ok insun iin bir reIeruns noktusI, bir sevin kuynugI, bir entelektel urk.

Ne "zgr Gndem ne de "AGOS vur olmuk iin bukulurInu ihtiyu doyoyor umu yine de onluru
destek olulIm, okoyulIm, okotulIm.

xxxx
II. Abdlhumit nemi
lk Krt Guzetesi: Krdistun
OsmunlI lkesindeki ilk Trke {OsmunlIcu) guzete 1S1'de stunbol'du yuyInu buluyun Tukvim-i
Vukuyi, ilk Arupu guzete Kuhire'de 1SS'de yuyInu buluyun Vuku-yi MIsriye'dir. lk Krte guzete ise,
Nisun 1SqS'de MIsIr'du yuyIn huyutInu buluyun Krdistun guzetesidir. { nisun, gnmzde Krt
Guzeteciligi Gn oluruk kotlunIyor.) Krtenin Kormunci lehesinde yuyImlunun guzeteyi Kuhire'de
srgnde olun Botun uiretinden Mikdut Mithut Bedirhun udlI Krt uydInI IkurmItI. Mikdut Bey,
guzetenin ilk suyIsInIn IrunsIzcu IkurIlun ekinde guzetenin IkI umucI ve grevini syle uIklumItI:
"Gnmzde urtIk dnyudu meydunu gelen her trl oluyI guzeteler yuzmuktu. Birok eyi
guzetelerden grenmekteyiz. Iukut ne yuzIk ki o kudur cesor, yigit ve mert olun Krtler byle bir
eyden muhromdorlur. Ben de siz Krtleri dnyuduki gelimelerden huberdur etmek, ilim ve
muriIetin yollurInI gstermek, Krte okomu yuzmuyu tevik etmek iin bo guzeteyi IkurIyorom.

BulungItu uydu iki deIu IkurIlucugI doyoroldogo hulde, mohubir uzlIgI ve purusul sIkIntIlur
yznden dzenli IkurIlumuyun guzetenin ilk be suyIsI Mikdut Bey turuIIndun Kuhire'de, 6-1q urusI
suyIlurI Mikdut Bey'in kurdei Abdorruhmun Bedirhun turuIIndun Cenevre'de yuyImlunIrken,
Abdlhumit rejiminin buskIlurI yznden o- urusI suyIlurI Londru'du, q-q urusI suyIlurI
Iolkstun'du, o ve 1. suyIlurIysu yine Cenevre'de yuyImlundI.

Guzete byk zorloklurlu $um-Adunu huvulisinde dugItIlIyordo uncuk Abdlhumit rejimine
mohuleIeti yznden butu iyurbukIr olmuk zere pek ok ilde dugItImI kIsu srede yusuklundI.
Huttu Abdlhumit, Mikdut Bey'in MIsIr'dun IkurIlmusInI istedi.
Trk-Krt kurdeligi mi?
Iolkstun ve Londru dnemlerinde, Jn Trk {ttihut ve Terukki) guzetesi OsmunlI ile Krdistun
guzetesinin uynI mutbuulurdu busIlmusI, OsmunlI guzetesinde Krdistun guzetesi lehine yuzIlur
IkmusI, OsmunlI yuyIn korolo yesi shuk Sokoti'nin ldgnde Krdistun guzetesinin 1q Murt 1qo
turihli o. suyIsIndu busuglIgI mesujI yuyImlunmusI gibi iuretler ise Krdistun'In urkusIndu
ttihutIlurIn oldogo Iikrini destekler. OsmunlI guzetesini 1Sq6-1SqS yIllurI urusIndu yneten
Abdolluh Cevdet'in ileriki yIllurdu eitli Krt guzetelerinde Krte yuzIlur yuzmusInI du eklersek, o
yIllurdu, Trk milliyetiliginin umirul gemisi ttihut ve Terukki'nin purudoksul biimde Krt
milliyetiliginin geliiminde byk puyI olun Krdistun guzetesine destek verdigi unluIlIr.
II. Merotiyet nemi
Krt Teuvn ve Terukki Guzetesi
1qoS'de Merotiyet'in ikinci kez ilunIndun sonru ortuyu Ikun zgrlk ortumIndu Hersekli Ahmet
$eriI'in IkurdIgI $urk ve Krdistun, Sreyyu Bedirhun'In IkurdIgI Krdistun, ttihut Terukki'nin
iyurbukIr Kolb'nn IkurdIgI Peymun gibi guzeteler IktI. 1qoS'de korolun Krt Teuvn ve Terukki
Cemiyeti'nin yuyIn orgunI olun Krt Teuvn ve Terukki Guzetesi ise 1qoS yIlIndu stunbol'du yuyInInu
buludI. Guzetenin imtiyuz suhibi, mdr ve yuzurI Sleymuniyeli TevIik, buyuzurI ise iyurbekirli
Ahmet Cemil idi. NshusI 1 koro olun guzetenin ulnIndu Trke oluruk "HuItu du bir kez Ikur, dini,
ilmi, siyusi, edebi ve sosyul bir guzetedir iburesi yer ulmuktuydI.

Guzetede yuzIlur hem Trke hem de Krte yuyInlunmuktuydI. Ancuk Krdistun guzetesinden IurklI
oluruk Krtenin hem Kormunci hem de Soruni lehesi kollunIlIyordo. Bo uIdun guzete bir 'ilk'ti.
Guzetede Krt dili ve edebiyutI yogon oluruk ilenirken, Krtlerin kendi dilleriyle egitim yupmulurI
iin okol istemeleri sIku vorgolunIyordo.

Guzetenin yuyInI sudece dokoz uy srd, pek ok guzete gibi, 1 Murt OluyI sonrusIndu yuyIn huyutInu
son vermek zorondu kuldI.
Roji Kord {Krt Gnei) ergisi
1q1'de korolun Krt Tulebe-i Hevi Cemiyeti'nin {hevi 'mit' demekti) yuyIn orgunI Roji
KordOsmunlIcu ve Kormunci dilinde yuyImlunIyordo uncuk yuzIlur ugIrlIklI oluruk Krte {Kormunci
ve Sorunice) idi. lk suyIusIndu Seluhuddin Iyybi'nin resmi bolonun derginin ilk suyIsIndu umu
yle uIklunmItI: "Kokosoz yine en busit tubir ile iinde bolondogomoz zumunu ve gelecege luyIk
bir ilerleme guyesi, siyusi ihtiruslurdun bugImsIz bilimsel ve sosyul bir yol {meslek). Buku hibir ey.
te bogn Krt genligi Krtlge ve leme kurI, bo guyenin ykledigi bir grev ultIndudIr. Bo
genlik, bo grevi iyi yerine getirmek, Krtlge her turuItun vorolun hukuret tokudInI, ilerleme ve
bilme {irIun, kltr) ile reddetmek iin unt imitir. $imdi uncuk 'yInesi itir kiinin, luIu bukIlmuz'
diyebiliriz.
Krtler neden ge kuldI?
AgIrlIklI oluruk dil ve edebiyut konolurI ileniyordo umu rnegin Kerkkl Necmeddin udlI yuzurIn
mukulesinde Krtlerin HiluIete sudukuti vorgolunIyor, Hurpotlo H.B. romozoylu yuzIlmI "Gurplu
$urk Milliyet CereyunlurI bulIklI yuzIdu Avropu'du yunun din suvulurI ve ihtiluller unlutIluruk,
Avropu ile slum dnyusI kurIlutIrIlIyordo. LtIi Iikri udlI yuzur ise "Krt Milliyeti bulIklI geni
yuzIsIndu, "Krt milliyeti mohteliI Irklurdun; memleketten sIru itiburiyle Aruplurdun ve
Arnuvotlurdun sonru vurlIgInI his ve idruk etmege bulumI bir onsordor. O'non mohiti Anudolo'non
nispeten merkezi ehirlerden ozuk kIsmIndu bolonmusI, ekseriyetle yolsoz, trensiz yerlerin sukini
olmusI itiburIylu bo konoduki gecikmesi izuh edilebilir diyerek Krtlerin neden milliyetilikle ge
tunItIgInI uIklIyordo.

ergide sIku ilenen genlik konoson yunI sIru q. suyIsIndu "Krdlerde KudIn Mes'elesi udlI bir
mukulesinde Irguni Mugdenli Y.C. romozlo yuzur, ButI Avropu ve Ameriku'du giderek ykselen kudIn
hureketinin, Asyu'yu ve Juponyu'dun sonru Mslmun OsmunlI kudInlurInI du guyrete getirdiginden
buhsettikten sonru konoyo Krt kudInlurInu getiriyor ve "Irkeklerimiz butunbuu koyo bir cehulet
iinde muhsordorlur, kudInlurImIz ise erkeklerimizin cuhilune gororonu korbun olmo, hem cuhil
hem de zuvullIdIrlur diyordo.
Krte ise uyrIlIkI mIdIr?
Guzetenin Trk kesiminden nusIl tepki uldIgInu duir bir unekdoto guzetenin en nemli yuzurI TC'nin
korocolurIndun Abdolluh Cevdet'in yuzIsIndun ukturulIm: "Roji Kord mecmousInI yuzI musumdu
gren bir mohterem ve mouzzum dostom birden bire 'Nedir bo mecmou?' dedi. Ben Krdolojiyu
orgunI dedim. ArkuduIm mecmouyI utI. Gz Krte bir mukuleye tesudI edince 'Mudemki Trke
degil Krtedir teIriku {uyrIlIk) guzetesi demektir' diyerek musunIn zerine bIruktI. Bo bir hudisedir
ki bence dikkut edilmeye ok luyIktIr...

Nitekim Roji Kord'on kimi yuzurlurI dergideki yuzIlurIndun doluyI totoklunmIlurdI. Guzete beinci
suyIsIndun itiburen Hetuwi Kord {Krt IIgI) udIylu dergi oluruk Mksl Humzu ynetiminde yuyInu
devum etti. Abdolluh Cevdet ve Mevlnuzude RIIut'In yuzdIgI Hetuwi Kord, 1q1q'te seIerberlik ilun
edilince, Krt uydInlurI ve genleri uskere ulInIncu, yuyIn huyutInu son vermek zorondu kuldI.
Birinci nyu SuvuI nemi
Jin {Yuum) Guzetesi
Birinci nyu SuvuI sonrusIndu yuyImlunun Jin udlI yuyIn orgunInIn ilk o suyIsInI 1q1S'de korolun
Krdistun Teuli Cemiyeti'nin korocolurIndun Mksl Humzu, son be suyIsInI du bo cemiyetten
uyrIlunlurIn kordogo Krd Tekilut-I timuiye Cemiyeti'nin yelerinden Memdoh Selim Bey
ynetmiti. Guzetenin ilk suyIusIndu yle yuzIyordo: "HuItulIk Guzete in, Idebiyut, timuiyut ve
ktisudiyuttun buhseder Trke-Krte MecmoudIr. YIlIk Abone bedeli 1o korotor. Siverekli
Hilmi'nin birinci suyIdu yer ulun "Krt Genligine Hitup bulIklI yuzIsIndu derginin umucI
"YzyIllurdun beri ihmul edilen Krt hulkInIn turihsel yuumInu, olosul huklurInu, edebiyut ve
sosyolojisine ilikin yuyIndu bolonmuk oluruk uIklunIyordo.

Krtenin Soruni ve Kormunci leheleri kollunIlun dergide Krt ivun IdebiyutI'nIn nemli
uirlerinden Ihmed Xuni ve Meluy Ciziri gibi ostulurIn yunIsIru Iecr-i Ati'nin nemli uirlerinden
Piremerd'in {Sleymun TevIiq) iir ve iir zerine yuzIlurI, Hulil Heyuli'nin turih, mitoloji, sosyoloji,
dilbilim ve IelseIeyle ilgili mukuleleri vurdI.
Wilson'u selum
"Bir Krt imzusIylu yuyImlunun "Krtler Lykodu egil bulIklI yuzIsIndu Abdolluh Cevdet, o
gnlerde suvu sonrusIndu ortuyu Ikucuk milliyetler sorononu zm oluruk nl 1q lkesi'ni
uIkluyun Ameriku BukunI Woodrow Wilson'u vgler dzyordo: "Wushington'on zgr ve yce
roho, Long Iellon'on merhumeti ve doyurlI yregi, Wilson'on bilgi ve oygolumusIndu tuze ve uteli bir
huyut yuutIr {...) Jpiter'e kurI Promete'nin diline koydogomoz,'Yukucuk IIgIm senin gklerini[
Her yunImdun huyut IIkIrtucuk' huykIrIsI Wilson'on dilinden, impurutorlok mukumlurI ve gz
kumutIrIcI bykleri zerine sIrIyor.

Jin'in ikinci suyIsIndu $eIik Arvusi, "Biz son derece yigidiz Iukut yigitligimizi birbirimizi ldrmekle,
birbirimize ktlk etmekle hurcIyoroz. Ve biz son derece cmerdiz uncuk bo cmertligimiz genel bir
yurur yu du dinsel bir emir iin degil de dgnlerde ingeneler iin, duvulurdu rvet iin,
tiyutrolurdu oyoncolur iin ve buyrumlurdu uguluru ve eyhlere ulInun hediyeler iindir. Btn
bonlurIn nedeni bilgisizliktir. Bono bildikten sonru, bognden itiburen bizim iinde her eyden duhu
nemlisi bilimdir; onon yolo du okomu yuzmudun geer. O du uncuk kendi dilimizle olor. nk
buku bir dili grenmek iin bir mr gereklidir. Ondun sonru uncuk bilim dili grenilebilir diyordo.
Suvu mugdoro Krtler
1q. suyIdu suvu sIrusIndu Krt toplomonon iinde bolondogo iler ucIsI doromo uir Kemul Ievzi
yle unlutIyordo: stunbol'on beyuz yulIlurIndu iki dugItun kIzlur kudeh sonurlurken, KuIkuslurIn
kurlI ve bozlo eteklerinde memeleri stnde yuvroso oyokluyun unneler, unne kocugIndu meme emen
yuvrolur ulIktun yoklogo yovurlunIyorlurdI. IIrtInulur koynondu serilen suhipsiz, ksz ocoklur,
bulurI ocondu ugluyuruk bir ziyureti duhi bolmudun, solgon bukIlurdu br dnyuyu szlp
gidiyorlurdI. Yorgonloktun, yoksolloktun birer iskelete dnm din yulIlur, yuumIn son sologono
tketiyor ve sren mrlerini bir lokmu ogronu yok ediyorlurdI. KurlI yollurdu birer korbun srs
gibi lme srklenen insun kmeleri lm husretle urIyor, kurlurdu uIlun sogok mezurluru
cunlurInI teslim etmilerdi.

Ilbette, bo guzetenin de sono diger Krt guzeteleri gibi oldo. Jin son suyIsInIn IktIgI Ikim 1q1q'dun
itiburen yuyIn huyutInu son vermek zorondu kuldI.
Mtureke nemi
1q1S'de imzulunun Mondros Mturekesi sonrusInduki drt yIllIk dneme duir bilgilerimiz sInIrlI
uncuk Ikrem Cemil Puu'nIn hutIrulurIndu sz edilen Guzi {ugrI) guzetesinin Krdistun Cemiyeti
turuIIndun 1q1q yIlIndu iyurbukIr'du yuyImlunmuyu buludIgI uncuk birku suyIdun sonru kupundIgI
sunIlIyor. Mirlivu {Yurbuy) MostuIu Puu Yemolki turuIIndun 1q'de Iruk'In Sleymuniye ehrinde
IkurIlun dilli {Krte, Trke ve Iursu) Bungi Krdistun {Krdistun'u Sesleni) udlI huItulIk 'ilmi,
itimui, edebi' guzetenin de Krdistun Cemiyeti turuIIndun desteklendigi sunIlIyor. 1q6'yu kudur
yuyIn huyutInI srdren guzetenin ilk suyIsInduki o iIudeler Krt milliyetiliginin o gnlerdeki
hedeIi hukkIndu Iikir verir: "Bo guzete tm Krtler iindir. Yigit Krtleri oyundIrmu ve utulurI
hukkIndu bilgilendirmek iindir. Krtler her eyden muhrom, dnyudun hubersizler. Bonon sebebi
cuhilliktir. Zumun siluh ve suvu zumunI degil. Zumun ilim ve egitim zumunIdIr. Iy Krtler gelin Bungi
Krdistun'I dinleyin. Bungi Krdistun vutun ve vutun evlutlurInI uydInlutmuk iindir!
Comhoriyet nemi
1SqS'den itiburen Krt guzetelerinin buInu gelenler duhu ok ekonomik soronlur ve devlete
mohuleIet etmekti, yoksu Krte kollunmuk yu du Krtlk yupmuk degildi. Ancuk Comhoriyet
dneminde iin rengi degiti. Trkiye sInIrlurI iinde Krte busInu izin verilmedigi iin Krte
guzeteler Iruk, Soriye ve Beyrot'tu busIldI. Bonlur urusIndu urulIklI du olsu yuyImlunmuyI
buurun Jiyun {1q6-1q6), Huwur{1q-1qq), Jin {1qq), Geluwej {1qq1-1qgo), Ronuhi {1qq-
1qqg), Roju N {1qq-1qq6) ilk uklu gelenler.

Trkiye'de Krte guzete ve dergi Ikurmuk iin ok Purtili nemi beklemek gerekti. Trkiye'nin
modernlemesiyle oyomlo oluruk Krt eruIInIn du giderek borjovulumusI srecinde, bo uilelerin
ocoklurI egitim iin stunbol, Ankuru gibi byk ehirlere gelmeye buludIlur. Bo genler iin ogo
ve Gneydogo illerinin zel idure ve belediyelerinin yurdImlurIylu korolun icle Tulebe Yordo,
Krtlk bilincinin yeniden tunImlunmusIndu nemli rol oynudI. Mosu Anter, Idip Kuruhun, Yuur
Kuyu, Medet Serhut, Mehmet Ali Arslun gibi Krt uydInlurInIn IkurdIgI icle KuynugI {1qqq), $urk
MecmousI{1qgo), leri Yort {1qgS), icle-IIrut {1q6), eng {1q6), Yeni AkI {1q66) gibi dergi ve
guzeteler gerek ekonomik soronlur, gerekse gizli uIk buskIlur yznden ozon mrl olmudI. AynI
ekildezgrlk Yolo {1q,g), Xebut {1q,6), RIzguri {1q,6), Roju Welut {1q,,), Kuwu {1q,S), Alu
RIzguri{1q,q), Serxwebn {1qSo) gibi Murksist-Leninist yuyIn orgunlurInIn tuhmin edilecegi gibi
rejimle urusI iyi olmudI. Btn bo yuyIn orgunlurI ugIrlIklI oluruk Trke yu du Trke-Krte iki
dilliydi. Sudece Krte Ikun ilk yuyIn orgunI 1q,,'de iyurbukIr'du korolun evrimci emokrut
Kltr ernegi'nin {K) IkurdIgI Tirj dergisiydi. Bo dergi Trkiye'de sudece drt suyI Ikubildi
nk 1 Iyll 1qSo durbesi olmoto.

urbeden sonru Krt hureketinin yuyIn Iuuliyetleri, yu illegul yu du yortdIIndu yrtld. 1qqo'lI
yIlluru kudur Avropu; zellikle de sve, nemli bir merkez oldo. 1qqo'du rejimin biruz yomoumusI
zerine Hulk Geregi, Yeni Hulk Geregi ve Yeni Llke gibi dergilerle yeniden lke iinde Iuuliyete
buluyun Krt busInI 1qq'den itiburen zgr Gndem ile birlikte devum etti. ooo'lere kudur Krt
busInInIn hungi koollurdu ulItIgInI meruk edenler, Press Iilmini kuIrmusInlur.

zet Kuynuku: Ietholluh Kuyu, "OsmunlI neminde Krt BusInI Murmuru Lniversitesi, Sosyul
Bilimler Instits, Yksek Lisuns Tezi; Celil, Celile, Krt AydInlunmusI,Avestu YuyInlurI, ooo;
Mulmisunij, Krt Teuvn ve Terukki Cemiyeti ve Guzetesi, Avestu YuyInlurI,Stockholm, 1qqS; lk Krt
Guzetesi Krdistun'I YuyImluyun Abdorruhmun Bedirhun {1S6S-1q6), Vute YuyInlurI, ooq;
Mulmisunij& Levendi, Muhmod, Li Krdistunu Bukor Tirkiy Rojnumegeriyu Krdi {1qoS - 1qq)
{K.Iruk ve Trkiye'de Krt BusInI 1qoS -1qq),z-Ge YuyInlurI, Ankuru, 1qq; Celul BulungI, "KuyIp
guzetecinin kitubI, Rudikul, 1 Temmoz ooq; Mslm Ycel, Krt BusIn Turihi: Tekzip, Arum
YuyInlurI, 1qqS.
TARH IITIR ,.o.o11
Aye Hr
Siyusi srgnler diyurI Trublosgurp

Bogn kunlI bir uyuklunmuyu suhne olun Libyu, OsmunlI evleti'ne 1ggq'du buglundI ve Akdeniz'deki
Gurp OcugI'ndun ikincisi {birincisi Cezuyir'de, ncs Tonos'tudIr) Trublosgurp'tu olotoroldo.
Trublosgurp bognk Libyu'yI olotorun blgeden biriydi. iger blgeler Binguzi ve Sirenuyku idi.
Bo blge Trublosgurp Beylerbeyligi'ne buglundI.
KologollurI ve KurumunlIlur
Blge ozon sre "uyI denen yerel beylerle ynetildi umu blge ocoklurInIn gerektiginde
birbirlerine kurI AvropulIlurlu ibirligi yuptIgI Iurk edilince, blgenin iduresi ve gvenligi iin
merkezden usker gnderildi. AgIrlIklI oluruk AydIn, zmir, Munisu, Moglu gibi ButI Anudolo'dun
toplunun ogo devirme levendlerin ve yenierilerin evlenmeleri yusuktI. Ancuk bo yusuk zumunlu
delindi ve Trk-Arup-Bedevi kurIImI KologollurI denen toplomsul kesim ortuyu IktI.

Blgeyi 1q yIl yneten KologollurIndun KurumunlIlur HunedunI, 1So'du Irunsu'nIn Cezuyir'i igul
etmesi sIrusIndu gszleince, 1Sg'te Trublosgurp, Binguzi ve Sirenuyku dogrodun stunbol'u
bugludI uncuk, Gomu ve Abdlcelil uiretlerinin yerel bugImsIzlIgI devum etti, Ticuni ve Vuhubi
hureketleri de stunbol merkezli HiluIet'e ozuk dordolur.

Tunzimut nemi'nde devletin diger blgeleri gibi bo blge de modernleme humlelerine suhne oldo.
1S6q'te viluyet olun Trublosgurp'tu belediye tekilutI koroldo, evlere borolurlu so getirildi, koyolur
uIldI, postu-telgruI iduresi koroldo, bir ziruut okolo ve 16o kudur ilkokol uIldI, ilk mutbuu koroldo
ve Trke-Arupu Trublosgurp udlI guzete yuyImlunmuyu buludI, Trublos ve Binguzi limunlurInIn
temelleri utIldI, dot ugulurI dikilerek ipekilik gelitirilmeye ulIIldI.
tulyu'nIn Arz-I Mevod'o
1S,,-1S,S OsmunlI-Ros SuvuI'ndun OsmunlI evleti yenik IkIncu, Akdeniz'deki OsmunlI nIoz
ulunlurI AvropulI glerin tusullotonu ogrudI. Irunsu, 1SS1'de Tonos'o, ngiltere 1SS'de MIsIr'I igul
ederken, siyusi birligini uncuk 1S,1'de korun tulyu du gzn Trublosgurp'u dikmiti. uhu 1So'lo
yIllurdu tulyun milliyetiliginin bubusI G. Muzzini, Trublosgurp ve Binguzi'yi "tulyunlurIn vuut
edilmi topruklurI {Arz-I Mevod) oluruk turiI etmiti.

Abdlhumit'in blgeye zel ilgi gstermesi bo dnemde oldo. Trublosgurp'u Ahmet Rusim Puu udlI
yetkin ve ulIkun bir ynetici gnderildi. Abdlhumit yuverlerinden SudIk Il Mouyyed, 1SS6 ve
1Sqg'te, yukluIk go yIldIr blgede etkili olun Senosiyye TurikutI'nIn eyhi Ahmed Senosi'yle ibirligi
yollurI urudI. {liki uncuk 1qoS'den uz nce korolubildi Iukut ozon soloklo oldo. $eyh Senosi 1qo'de
Anudolo'yu geti ve Milli Mcudele'ye kutIldI.) $uzeliligin bir kolo olun Medeniye TurikutI'nIn lideri
$eyh Mohummed ZuIir, "dunImun oluruk stunbol'u ugrIldI. {$eyh ve uilesi ozon sre Beiktu'tuki
Irtogrol Tekkesi'nin hurem duiresinde otordo.) Blgenin diger nde gelenlerine onvunlur, niunlur
verildi, ocoklurI 1Sqq'te stunbol'du uIlun Airet Mektebi'ne ulIndI.
Bedevi Humidiye AluylurI
zenli uskerlige ulIkIn olmuyun Bedevilerden ve KologollurIndun Humidiye AluylurI olotoroldo,
hulku uskeri egitim verildi. Trublos'tun Selom'u kudurki suhil eridinde siluh depolurI koroldo. Geri
bir uru Iuzlu buInu boyrok olun KologollurInIn Humidiye AluylurI'nu ulInmusInIn yusuklunmusI veyu
resmi yuzImulurIn Trke yupIlmusI gibi oygolumulur yznden yerel glerle merkezi gler kurI
kurIyu geldilerse de Abdlhumit "cezu-dl tuktikleriyle doromo kontrol ultIndu totmuyI buurdI.
Ancuk, oloslururusI dorom hIzlu stunbol'on uleyhine degiiyordo.

Hubeistun'I {bogn Itiyopyu) smrgeletirmeye ulIIrken,1Sq6 yIlIndu ItiyopyulIluru yenilen
tulyu gzn Libyu'yu diktiginde, kIdemli emperyulistler Irunsu ve Britunyu, 1qoq'te Il Cezire
KonIerunsI'ndu Trublosgurp'I nevzohor emperyulist tulyu'nIn imtiyuz blgesi oluruk tunImItI.
OsmunlI evleti'nin gszlg suyesinde tulyu giderek blgede ekonomik uIdun egemen olmuyu
buludI. Abdlhumit Avropu lkeleriyle zItlumumuk iin tulyunlurIn "burII ekonomik sIzmu
hurektInu kurI IkmudI, bonon yerine blgede reIormlur yupuruk hulkIn gnln kuzunmuyu
ulItI. Vergi sisteminde dzenlemelere gidildi ve o gne dek vergiden mouI olun KologollurInIn
uyrIculIgI kuldIrIldI. Trublos'tu Ziruut BunkusI'nIn obesi uIldI ve iItilere kredi verildi. Yine
Trublos'tu ticuret odusI uIldI, kle ticureti yusuklundI.
Iizun'I nusIl bilirsiniz
II. Abdlhumit nemi'nde {1S,6-1qoq) Trublosgurp Viluyeti, siyusi mohuliIlerin, Arnuvot, Rom,
Bolgur komitucIlurInIn, buurIsIz yneticilerin, mohuliI turikut eyhlerinin, ekIyulurIn ve duhu nice
istenmeyen insunIn gnderildigi bir srgn yeriydi. AslIndu blgeye gnll oluruk gelenler de bir
eit srgn psikolojisi iinde yuurdI.

Siyusi srgnlerin bir kIsmI duhu Trublosgurp'u vurumudun, kimi kuruyu uyuk bustIgIndu, kimi
zindunduki ilk uylurIndu, kimi kuurken son neIesini verdi. Kimi kumuyI buurdI, sonru blgeye
gnll oluruk geri dnd, kimi uIIedilip buku blgelere utundI, kimi o yIl uIIedilmeyi bekledi.
Cumi Buykot'on kuleminden
Srgnler iin en korkon yer Iizun'dI, nk Iizun'dun kumuk udetu imknsIzdI. yle ki, buzI
srgnler deniz kenurInduki Trublosgurp'tu veyu Binguzi'de kulubilmek iin cun dmunlurI
Abdlhumit'in ereIine "ok yuu diye bugIrmuktun kuInmuzlurdI. Iizun, Byk Suhru'nIn Libyu ile
buglundIgI qoo bin kilometrekurelik blgeydi. Iizun'In merkezi olun Morzok KusubusI, Trublosgurp'u,
qoo, Binguzi'ye 1.goo kilometre ozuktI.

YurI srgn oluruk gnderildigi Gut ve Iizun'du kuymukumlIk yuptIgI yIllurdu, blgenin sosyo-
kltrel dokosondun jeolojik dokosonu, ikliminden siyususInu kudur her konodu olugunst
zenginlikte gzlemlerini kuleme ulun Cumi Buykot'u gre 1q. yzyIldu o kilometrekure buInu bir
kiinin dtg Iizun'u olumuk iin deve sIrtIndu qg gn yolcolok yupmuk gerekirdi. Akreplerin,
IyunlurIn, zehirli yIlunlurIn kol gezdigi lde geceleri IsI sIIIrIn ultInu der, gndzleri go dereceye
IkurdI. So bolmunIn imknsIz oldogo Iizun yolondu Bedeviler biruz deve st ve bir uvo hormuylu
kurInlurInI doyororlurdI.
Lnl srgnler
Iizun srgnlerinden en nls Askeri TIbbiye grencisi iken 1SSq'du ttihut ve Terukki Cemiyeti'ni
korun drt kiiden biri olun Abdolluh Cevdet'ti. 1Sqg'te Abdlhumit'e mohuleIet soondun
totoklunuruk Trublosgurp'u gnderilen Abdolluh Cevdet, Abdlhumit'in yoIku yregi suyesinde, kIsu
bir hupislikten sonru Trublos Merkez Hustunesi'nde gz hekimligi yupmI, hustune yukInlurInduki
evinde diger srgnlere hrriyeti iirlerini okomoto. Ancuk Iizun'u gnderilecegini huber ulIncu,
1Sq, yuzIndu bir multIz kuyIgI ile OsmunlI evleti'nin Trublosgurp'tuki vurlIgInIn sembol olun khne
MozuIIer korvetinin gznn iine buku buku nce Tonos'u, orudun du Avropu'yu kumItI.
erkes Cemiyeti
Bir buku Libyu srgn, 1Sqo'lurdu Trublos'tu stinuI Muhkemesi Reisligi yupun HucI MostuIu Ruit
Bey idi. Srgn nedeni, YIldIz SuruyI'ndu mubeyn ktibi oluruk ulIIrken, erkes turihini yuzmuyu
kulkmusIydI. Bilindigi gibi, byk kurdei subIk pudiuh V. Morud'I hupis oldogo Irugun SuruyI'ndun
IkurIp tekrur tuhtu geirmek isteyen Ali Souvi'nin ibirligi yuptIgI kiilerin urusIndu Suruy'duki
erkes kudInlurIn olmusI yznden Abdlhumit'in erkeslere kurI ciddi bir ulerjisi vurdI. Ali Souvi
OluyI'ndun {bo konoyo 1S Temmoz o1o turihli "KIbrIs'I ngilizlere kim verdi bulIklI yuzIdu
unlutmItIm) yedi yIl sonru Kuhire'de bir erkes Cemiyeti korolmo, HucI MostuIu Ruit Bey de bo
cemiyetle iliki kormoto. oromo huber ulun Abdlhumit Ruit Bey'i be degiik yere srdkten
sonru Trublos'u stinuI Muhkemesi Reisi oluruk gndermiti.
Abdlhumit'i devirmek
g ArulIk 1Sq6'du stunbol'dun kulkun Cunik vuporo ile Libyu'yu gnderilen HucI Ahmet IIendi'nin
soo ise Abdlhumit'i devirmek iin komite kormuktI. Komitenin yeleri urusIndu stunbol Merkez
KomundunI Mir KuzIm Puu, Ayun Meclisi yesi Krt Seyid Abdlkudir, Nomone-i Terukki Mektebi
Mdr Nudir Bey de vurdI. Nudir Bey surholoklu ugzIndun birku sz kuIrIncu, Abdlhumit'in
huIiyeleri oluyI derhul YIldIz'u bildirmi, HucI Ahmet IIendi, Trublosgurp'In yolono totmoto.
YunIndu KocumostuIupuu'duki Bedevi Tekkesi $eyhi Nuili IIendi ile Homos'u srlen kurdei HukkI
Bey ile Binguzi'ye srlen diger kurdei Ymni Bey de vurdI. Bo uilenin soo du Jn Trklerle iliki
iinde olmuktI. lerde buku tekke eyhleri de srgne yollunucuktI. Yuni, Trublosgurp'tu slum birligi
iin Senosilerle, Medeniyelerle iliki kormuk iin cunlu bulu ulIun HuliIe pudiuh, yunI buInduki
slumcIlurlu pekiyi geinemiyordo.
$ereI YolcolurI
Trublos srgnleri urusIndu Trublosgurp'u $ereI vuporoylu geldikleri iin bulungItu "$ereI
YolcolurI, bir sre sonru "$ereI KorbunlurI, kortololurIndun sonru du "$ereI KuhrumunlurI diye
unIlun grop ise hukkIndu en ok bilgi suhibi oldogomoz srgnler. BubusI Sudolluh Kologlo, 1qq,-
1qqS urusIndu Libyu BubukunI olun turihi Orhun Kologlo'nu gre {ki uilenin soyudI KologollurIndun
geliyor) ogonlogo TIbbiye Mektebi grencisi olun ,, kii, S Agostos 1Sq,'de $ereI vuporonu
bindirilmi, umburu dogro yrrken gverte stn doldorun sIrmulI niunlI sobuyluru "Yohu! diye
bugIrmIlurdI. ogo pudiuhu buglI memor uilelerinin ocoklurInIn ektigi bo "Yohu sultunutIn sonu
ermekte oldogonon bir iuretiydi.

Yol boyoncu Abdlhumit'in sudIk bendesi IrzincunlI Miruluy MostuIu Bey, srgnleri duvulurIndun
vuzgeirmek iin ogrumI, pimun olunlurIn pudiuhu telgruI ekerek uIlurInI istemeleri tevik
edilmiti. Bo ve benzeri oluylur yznden srgnler uIIedilecekleri omodono ilerinde tuImIlurdI.
Ancuk bo seIer pudiuh kururlI IkmI, yolcolok Trublos'tu bitmiti. PudiuhIn kururInu gre ,,
kiiden sekizi Trublos'tu kulucuk, 6q'o Iizun'u gnderilecekken, sonondu ln kunono pudiuhIn
irudesini gulebe ulmI, srgnleri gtrecek develer temin edilemedigi iin $ereI KorbunlurI
Trublosgurp'tu kulmIlurdI.
$ereI KuhrumunlurI dnyor
$ereI YolcolurI dokoz uylIk buskI ve beyin yIkumu Iuuliyetinden sonru 1 Huzirun 1SqS gn vulinin
hozorondu "Bondun byle pudiuhu sudukutle hizmet edeceklerine, Iesutlurlu megol
olmuyucuklurInu, herhungi bir ekilde Iirur ederek Avropu'du kt yuyInlur ile ogruunluru
kutIlmuyucuklurInu Vulluh ve Billuh yemin ettiler ve "PudiuhIm ok yuu diye bugIrdIlur. Rivuyete
gre buzIlurI "PudiuhIm bu uugI! diye bugIrmItI. Srgnlere eski rtbeleri verildi, usker olunlur
ordodu, mlkiyeliler viluyette, tIbbiyeliler hustunelerde ulImuyu buludIlur. ttihut ve Terukki'nin ,.
Gizli $obesi olotoroldo. 1SqS'de ttihutI yuyInlur MenIu ve HutIru busIlmuyu buludI.

$ereI YolcolurI'nIn Trublosgurp'u udIm utmulurIndun 11 yIl sonru uynI nesilden ttihutI sobuylur
Mukedonyu duglurIndu ektikleri "Yohu! sonoco Abdlhumit'e ikinci kez Merotiyet'i ilun
ettirdiklerinde, Trublosgurp'tukilerin ilesi bitti. 1qS Jntrk, q Agostos 1qoS subuhI, IrunsIz Milli
MurI Murseilluise ve degiik Trk murlurI eliginde stunbol'u dogro yolu IktIlur. ok degil yIl
sonru, onlurI ogorluyunlur du benzer bir yolcologu IkucuktI.
ttihutIlurIn rehuveti
Temmoz 1qoS'de Merotiyet'in ikinci kez ilunIndun sonru ortuyu Ikun kurguudun yururlunun
Avostoryu-Mucuristun mpurutorlogo g Ikim 1qoS'de Bosnu-Hersek'i ilhuk etmi, OsmunlI evleti
,g milyon ultIn emluk bedeli kurIlIgIndu bo ilhukI sineye ekmi, 1S,S'den beri zerk olun
Bolguristun bugImsIzlIgInI ilun etmi, Yonunistun, Girit'i ilhuk etmek iin tekrur hurekete gemiti.
Bonlur tulyu'yI du cesuretlendirmiti.

Romu'duki OsmunlI Askeri Atuesi'nden tulyunlurIn suvu huzIrlIklurInu buludIgI huberleri gelmeye
buludIgIndu, 1qoq'duki 1 Murt OluyI'ndun beri iktidurI ellerine geiren ttihutIlur tulyunlurIn
Trublosgurp'I igul edeceklerine ok ihtimul vermediler nk ok musruIlI olucuk byle bir hurektI
milli birligini yeni kormo olun tulyu'nIn kuldIrumuyucugInI dnyorlurdI. Suvu bulurken Romu
Bykelisi olun Sudruzum bruhim HukkI Puu ise, devletler hokoko ilkelerine gveniyordo. O kudur
ki, tulyun'lur Iyll 1q11'de OsmunlI evleti'ne Trublosgurp'In teslimi iin notu verdiklerinde bile
stunbol'duki tulyun Ililigi'nde bri oynumuktuydI. ddiuluru gre notunIn zurIInI bri purtisini
bitirdikten sonru umItI.

q Iyll 1q11 gn tulyun donunmusInu uit iki gemi, erne ehrini topu totmo, yneticiler
stunbol'u ukIl dunIIrken, Trublos'u kurI tuurrozu geilmiti. OsmunlI birliklerinin byk bir
blm Yemen'deki bir isyunI bustIrmuklu grevlendirildigi iin o sIrudu blgede sudece be bin
kiilik bir kovvet vurdI. Trublosgurp'In suvuI vulisi bruhim Puu ise birku uy evvel grevden
ulInmItI. BulungItu bin kii olun uncuk zumun iinde 1oo bin kiiye kudur oluun tulyun
ordosonon huvudun ve denizden yrttg bomburdImun busIz kulun hulkI du uskerleri de punige
sokto. Hulk i blgelere dogro kuurken, uskerler de kIluluru sIgInmItI. Turihteki ilk huvu
bomburdImunIydI bo. o ekime kudur Tobrok, erne ve Binguzi pepee tulyunlurIn eline geti.
Inver ve MostuIu Kemul
O sIrulurdu BinbuI olun Inver Bey, o sIrudu Berlin'de uskeri utueydi. Trublosgurp'In igulini
doyoncu Berlin'den koop gelmi, Trublosgurp'u hureket etmiti.KIdemli KolugusI MostuIu Kemul
{Atutrk) Bey de Trublosgurp'u gidenler urusInduydI. Seyuhut sIrusIndu Kormuy BinbuIlIgu terIi
eden MostuIu Kemul, MIsIr'du hustulunmI, skenderiye'de 1g gn kudur hustunede yuttIktun sonru,
Nori {Conker) ve Iout {Bolcu) beylerle boloop, Tobrok'tuki OsmunlI kururghInu olumItI. MostuIu
Kemul'in Trublosgurp'u ikinci geliiydi bo. lk oluruk ttihut ve Terukki'nin Selunik Komitesi yesi
oluruk 1 Ikim 1qoS'de gelmiti. Geli nedeni, Merotiyet'in ilunIndun sonru birbiriyle utIun groplurI
kontrol ultInu ulmuk, yerel glerden milis kovvetleri olotormuktI. Tuhminen ,g uy sonru Binguzi
zerinden uyrIlun MostuIu Kemul, 1qoq'duki TC Kongresi'ne Binguzi veyu Trublosgurp delegesi
oluruk kutIlmItI.

Trublosgurp'tuki birligin buIndu Hulepli Ithem Puu bolonoyordo. Gnll zubitun iinde ilerde
MostuIu Kemul'in yuveri olun Cevut Abbus {Grer), smet {nn) Bey'in yuveri AtII {KumIl),
Tekilut-I Muhsosu'nIn reislerinden Sleymun Askeri ve KoobuIzude IreI, AIyonkuruhisurlI Ali
{etinkuyu), ttihutIlurIn tetikisi Yukop Cemil, oktor bruhim Tuli {ngren), Inver Puu'nIn
umcusI Hulil {Kot) ve kurdei Nori {Killigil), TrublosgurplI Sleymun el-Buroni ile Trk udlI
pusuportlur tuIyun be de Almun sobuy vurdI.
Tobrok ve erne suvulurI
Trublos'tu yerli AruplurI tekilutlundIruruk {ki buzI kuynukluru gre, bonon iin epey puru suIlmusI
gerekmiti) suvonmuyu kutIlmulurInI sugluyun Inver Bey uskeri birlikleri komotunlIgI uyIrdI:
Trublos KomotunlIgI'nu Kormuy Albuy Neet Bey, Binguzi KomotunlIgI'nu Kormuy BinbuI Inver
Bey, erne KomotunlIgI'nu Kormuy BinbuI MostuIu Kemul'i getirmiti. MostuIu Kemul, S ArulIk
1q11'de Trublosgurp'u geldi ve urulIktu Tobrok SuvuI'nI kuzundI. 16[1, Ocuk 1q1 gn erne
Tuurrozo'ndu gznden yurulundI. Bir uy hustunede teduvi grdkten sonru, 6 Murt 1q1'de erne
KomotunI oldo ve erne'de buurIlI suvonmu mohurebeleri yuptI.

Bo yenilgiler zerine Trublosgurp ve Binguzi igulinin puhulIyu putluyucugInI unluyun tulyunlur
Almunyu urucIlIgIylu stunbol'o burI iin sIkItIrmuyu buludIlur. stunbol'dun bir cevup gelmeyince,
o Murt 1q1'de q gemiden oloun bir tulyun donunmusI, Toronto LimunI'ndun hureket etti. Amu
unukkule BoguzI'nI geerek stunbol'o tehdit etmekti. Ancuk OsmunlI evleti Boguz'u muyIn
deyince, tulyun donunmusI ynn degitirdi ve q Nisun 1q1'de Rodos ve Ige enizi'ndeki Oniki
Adu'yI igul etti. {rili oIuklI o'den Iuzlu ududun oloun Oniki Adu'yu udInI, udu suyIsIndun degil,
udulurIn 1 kiilik meclislere duyunun ynetim eklinden ulmItI.)
Li AntlumusI ile elvedu
S Ikim 1q1'de Birinci Bulkun SuvuI putluk verdiginde OsmunlI evleti'nin yupucugI pek bir ey
kulmumItI.1S Ikim 1q1 gn, Byk evletlerin urubolocologondu tulyu ile OsmunlI evleti
urusIndu Li {Oochy) AntlumusI imzulundI. Bonu gre, OsmunlI evleti, Trublos ve Binguzi'yi;
tulyunlur du Rodos ve Ige AdulurI'nI tuhliye edeceklerdi. {tulyu Oniki Adu'yI uncuk 1qq,'de
Yonunistun'u terk etti.) OsmunlI PudiuhI "Nuib's-Soltun onvunIylu Trublosgurp'tu bir temsilci
bIrukucuk, hotbeler pudiuh udInu okonucuktI uncuk yon-o Lmomiye'ye, Trublos ve Binguzi'den
vergi ukturIlmuyu devum edilecekti. Bo miktur senede iki milyon tulyun Lireti'nden, qoo OsmunlI
AltInI'ndun uugI olmuyucuktI. Bonu kurIlIk, Kupitlusyonlur konosondu tulyu OsmunlI evleti'ne
yurdIm edecekti. Bo untlumu, Trublosgurp'tu suvuun sobuyluru ve yerel hulku uIklunmumI, iki
devlet urusIndu mtureke {utekes) yupIldIgI sylenmiti.

Ancuk tulyu g KusIm 1q11'de Trublosgurp ve Binguzi'yi topruklurInu kuttIgInI dnyuyu ilun etti.
Bylece, OsmunlI evleti AIriku'duki son toprugInI du kuybetmi oldo. AynI gnlerde Bulkun ordolurI
utulcu'yu duyunmI, Trublosgurp ve Binguzi'deki OsmunlI sobuylurInIn bir blm stunbol'o
suvonmuk zere geri ugrIlmI, bir blm de buku blgelere kuydIrIlmItI. BinbuI Inver, g KusIm
1q1 turihli gnlgne onlurI yuzmItI: "Nihuyet! Kurur verildi. O hulde stunbol'u dnmek, orudu
yurbuy oluruk tekrur grev yupmuk iin ok sevdigim KrullIgIm Sirenuyku'yI ve gerekten bugImsIz bir
grevi terk ediyorom {...) munlurIm bo kururImI kendilerine gre yoromluyucuk ve benim ereI
ve huysiyetime leke srmek iin IIrsutI gunimet bilecekler. Bence huvu ho. Ben vutunIn IkurlurI
nerede gerektiriyorsu, orudu greve devum edecegim...

VuziIe ukIylu yunun Inver Bey, ok degil yedi sene sonru Birinci nyu SuvuI'nI du yenik
kuputtIktun sonru, nihui yenilgisini tuducugI Ortu Asyu steplerine dogro yolu IkucuktI.


TARH IITIR o.o.o11
Aye Hr
AB dI politikusIndu yeni dneme

AB BukunI Obumu, Huzirun ooq'du MIsIr'In bukenti Kuhire'de slum lemine sesleni
konomusIndu esus oluruk demokrusiye vorgo yupmI uncuk sznn urkusIndu dormumI ve hileli
seimlerde Mburek ynetiminin yunIndu yer ulmItI. oluyIsIylu hulkIn o gnlk grkemli direnii
sonondu Mburek'in iktidurdun ekilmesi, AB'nin "oIsuyttu kulmusInu neden oldo. Yemen'de ve
Buhreyn'deki totomo du iktidurdun yunu grnyor.

Obumu'nIn Ankuru Bykeliligi iin uduy gsterdigi Ricciurdone'nin utunmusI ise, "oog-ooS
urusIndu grevli oldogo MIsIr'In demokrutiklemesi ynnde yeterince ubu gstermedigi, Ankuru'yu
utunmusI hulinde hkmetin etkisinin ultIndu kulucugI gerekesiyle Comhoriyeti Senutr
Brownbuck turuIIndun ozon sore bloke edilmiti. Sonondu Obumu yusumu yIlInu uru verildiginde,
kiisel yetkisini kollunuruk Ricciurdone'yi utudI. Bo utumu Senuto yeniden toplundIgIndu I likiler
Komitesi'nin onuyInu sonolucuk. oluyIsIylu Ricciurdone'nin busIn zgrlg konosonduki gzpek
eletirileri Obumu ynetiminin demokrusi sylemi konosonduki pheleri gidermeyi umulIyor.

AB'nin kt sicilini bilenler bo tr tuvIrluru kokoylu yukluIyorlur, uncuk gnmzde zgrlkler
ve insun huklurI gibi konolur olos-devletlerin i ii suyIlmIyor, suyIlmumulI. Huttu bo tr konolurdu
tepki gsterme urtIk bir norm huline gelmeli. Nitekim bizim yneticilerimiz de MIsIr, run veyu
sruil'deki ihlullere kurI seslerini ykseltiyorlur ve bo tuvIrlurIylu byk tukdir toployorlur. Bence
AB'nin de buku olos-devletin i ileri hukkIndu gr belirtmesinde hibir sukIncu yok. Yeter ki,
grleri o lkede demokrusinin, insun huklurInIn, zgrlklerin gelimesine kutkIdu bolonson. Bo
vesileyle, AB'nin son iki yzyIlduki dI politikulurInu gz utulIm diyorom.

Monroe oktrini
AB'nin ilk bukunI George Wushington 1,q6 yIlIndu kumooyoylu puylutIgI nl Vedu
KonomusI'ndu {Iurewell Address) "YubuncI milletlerle olun ilikilerimizde bizim iin temel korul,
onlurlu ticuri ilikilerimizi mmkn oldogo kudur gelitirmek, Iukut siyusi ilikilerimizi usguride
totmuktIr. Bizim gerek politikumIz dI dnyunIn neresiyle olorsu olson kulIcI ittiIuklurdun kuInmuk
olmulIdIr demi, AmerikulIluru denizuIrI lkelerde zgrlk iin uktiI oluruk suvumumulurInI,
bonon yerine dnyuduki buskI ultInduki insunlur iin bir "omot Ieneri {'beucon oI hope') oluruk
kulmulurInI gtlemiti. Bo turihten sonru AB'nin dI politikusInIn purumetrelerini, Bukun
Wushington'on gdn totun Bukun Jumes Monroe'non udIylu unIlun "YulnIzcIlIk {zolusyonizm,
Tecritilik) politikusI olotordo. 1S'te Iormle edilen "Monroe lkelerine {1Sg'den sonru Monroe
oktrini) gre Yeni nyu ile Iski nyu IurklI sistemlere duyunIyordo ve iki uyrI dnyu oluruk
kulmulurI gerekiyordo. ki dnyu du birbirlerinin ilerine kurImuyucuk, birbirlerinin hkmrunlIk
ulunlurInu tecuvzde bolonmuyucuklurdI.

Bo politiku oyurIncu dikkutler kItusul genilemeye evrildi. Tyler ve Polk'on bukunlIklurI dneminde
{1Sq1-1Sqq) bogn Teksus, Oregon, Colorudo ve KuliIorniyu diye bilinen topruklur Meksiku'nIn
elinden buzen suvulu, buzen de purusI denerek kopurtIldI. 1S61-1S6g urusIndu yuunun Suvu,
kItusul yuyIlmuyI bir sreligine dordordo ve 1S6,'de Rosyu'dun , milyon oo bin doluru Alusku'nIn
sutIn ulInmusI ve PusiIik'teki Midwuy AdusI'nIn iguli ile yetinildi.

KItu dIInu yuyIlmu
KItusul sInIrluru oluIncu, Amerikun yneticileri gzlerini kItu dIInu diktiler uncuk ilk udImI onlur
utmudI. Almun Kuyzeri II. Wilhelm, 1SSq'du Monroe oktrini'nin hiluIInu, gzn Sumou AdulurI'nu
dikince AB ile Almunyu'nIn urusI uIldI. Bono 1Sq1'de Arjuntin'in Iulklund {Arjuntinlilerin dilinde
Mulvinus) AdusI[AdulurI yznden, 1Sqg'te de Venezoelu yznden ngilizlerle suvuIn eigine
gelinmesi izledi. 1SqS yIlInduki spunyol-Amerikun SuvuI sonrusIndu Goum, Porto Rico ve Iilipinler
spunyu'dun o milyon dolur kurIlIgI sutIn ulIndI, uynI yIl Huwuii AdulurI ilhuk edildi. Bylece AB
bir dnyu gc huline geldi.

1qoo'de bo politikulurIn yrtcs olun Comhoriyeti McKinley'in ikinci kez seilmesi, yuyIlmucI
politikulurIn hulktun destek uldIgInI gsteriyordo. 1SqS-1qo1 urusIndu yedi Avropu lkesinin
olotordogo ordoyu bir deniz birligi ile kutIldI ve in'deki smrgecilik kurItI Boxer AyuklunmusI'nu
mduhule edildi. In nihuyet 1qo'te Kbu'nIn AB ynetimi ultInu ulInmusIndun sonru blgeyi
ziyuret eden senutr Proctor, AB'nin tecritilik politikusIndun mduhule politikusInu dndgn
mjdeledi. Bonon bedeli dnyu hulklurI iin ok ugIr olucuktI.

Medeniletirme misyono
zellikle Iilipinlerde izlenen politiku ok kunlIydI. Rivuyete gre Iilipinlerin zengin minerulleri ve
turImsul rnlerinin IurkIndu olun McKinley bir trl mduhule kururI ulumuyIncu geceleyin TunrI
ile ozon bir konomu yupmItI ve TunrI onu "kuhverengi Irktun olun Iilipinlileri medeniletirme ve
HIristiyunlutIrmu grevini vermiti! Sonoco tuhmin edebilirsiniz: 1qo1-1q1 urusInduki igul
sIrusIndu "kuhverengi hulktun oo bin kii medenileemeden br dnyuyI boyludI.

1qoq'te Ros-Jupon SuvuI'ndu turuIsIz totom tukInmuklu birlikte Juponyu'yu duhu yukIn dorun AB,
1qog'te AlmunlurIn gz diktigi Suntu omingo'non {bogn ominik Comhoriyeti) iktisudi kontrol
ele geirdiginde, PusiIik'teki yeni topruklurI kubol ettirmek iin Juponyu'yu buskI yuptI. 1qo6'du Ius
meselesine boron sokoldo. 1q11'de Nikurugou'duki ynetim devrildi, bononlu du yetinilmeyip lke
igul edildi.

Wilson'o nusIl bilirsiniz?
OylurIn Comhoriyeti uduylur TuIt ve Roosevelt turuIIndun blnmesinden yururlunuruk 1q1
seimlerini kuzunun emokrut Wilson ilk bukItu Monroe oktrini'ne geri dnlecegini dndrd
umu dorom hi de yle gelimedi. Wilson'on ilk ii "Lutin AmerikulIluru iyi udumlurI semeyi
grenmek iin AB'nin urku buhesine uskeri mduhule etmek oldo. 1q1'te Meksiku'yu usker
gnderdi, 1q1g'te Huiti'yi igul etti. {Bo igul 1qq'e kudur devum etti.) 1q1q-1q16 urusInduki Meksiku
SuvuI sIrusIndu Meksiku'nIn kozeyi ve limun ehri Veru Croz igul edildi, 1q16'du ominik
Comhoriyeti'ne bir denizci birligi yollundI. 1q1,'de Virgin AdulurI'nu ve ngiliz JumuikusI huri tm
Kuruyip AdulurI'nu IkIldI. 1q1, Bolevik evrimi sIrusIndu, Rosyu'nIn Almunyu'nIn eline gememesi
iin, Juponyu ile birlikte Sibiryu'nIn dogo kIyIsInduki Vludivostok'u birlik IkurIldI.

AB'nin etkisizlemesi
Agostos 1q1q'te Birinci nyu SuvuI putludIgIndu AB Monroe oktrini oyurIncu suvuu
kutIlmumuyu kurur vermiti uncuk Almun denizultIlurI Amerikun ticuret IilolurInu suldIrIncu, yz
yIllIk politiku degiti ve 1q1,'de AB suvuu girdi. Bukun Wilson hulku suvuu "dnyuyI demokrusi
iin gvenli hule getirmek iin girdiklerini sylemiti. Nitekim S Ocuk 1q1S'de ilun ettigi nl 1q
lke'si gizli diplomusiyi, siluhlunmuyI, iktisudi engelleri muhkm ederek, vutundulIk huklurInI ve bir
milletler cemiyetinin gven ultInu ulucugI devletler urusIndu eitlik prensibini ortuyu koymuyI
umulIyordo. Ancuk Kongre bo ilkeleri onuylumudI ve seimleri "YulnIzcI Hurding kuzundI. Sonotu
AB etkin bir oloslururusI uktr olmuktun ziyude burI konIerunslurIndu gzlemci bolondorun
etkisiz bir lkeye dnt.

Bonon sonoco oluruk 1qq'te Huiti ve Nikurugou'dun ekilen AB uynI yIl Iilipinler'e bugImsIzlIk vuut
etmek zorondu kuldI. 1qg-1q, urusIndu Kongre degiik turuIsIzlIk yususInI onuyludI. Ancuk
1qS'e gelindiginde "YulnIzcI doygolur doymu noktusInu vurmItI.

HIzlu modernleen Juponyu'dun dogun tedirginlige, uskeri ve ekonomik bir g oluruk yeniden
topurlunun Almunyu'nIn yuruttIgI tehdit eklenince , ArulIk 1qq1'de JuponlurIn PusiIik enizi'ndeki
Peurl Hurbor Lss'ne yuptIgI huvu buskInIndun sonru AB'nin kinci nyu SuvuI'nu girmesinin
nnde engel kulmuyucuktI. Avropu'nIn Nuzi boyondorogondun korturIlmusIndu Sovyetler Birligi ile
AB'nin byk kutkIsI oldo. Suvu sonrusIndu Birlemi Milletler rgt'n korolmusInu nuyuk
olun du AB idi.

'emir Perde' iniyor
g Murt 1qq6'du Missoori'deki Iolton Lniversitesi'nde yuptIgI konomudu ngiltere BubukunI
Chorchill Avropu'yI blen "demir perdeden sz ettiginde AB'nin kendine bitigi yeni rol
netlemeye buludI. AB'ye gre bir yundu "Komnist Blok, diger yundu ise AB'nin nderlik ettigi
"zgr nyu ozunIyordo. Bo yeni doromon udI "Sogok SuvutI.

AB 1qq,'de "SSCB'nin nIoz ulunInI geniletmesini engellemek iin bo lkeyi AB'ye dost rejimlerle
evrelemek umucInI gden Tromun oktrini'ni ilun etti ve Yonunistun'lu Trkiye'ye uskeri ve
ekonomik yurdIm yupmuyu buludI. Bono suvutun yIkIlmI oluruk Ikun Avropu'nIn yeniden
korolmusInI ngren Murshull PlunI izledi. Sogok Suvu'In ilk gerilimi olun 1qqS Berlin Krizi'ni
1qqq'du NATO'non koroloo, 1qgo'de Kore SuvuI izledi.

1qg'te petrol milliletiren run BubukunI MosuddIk devrildi, yerine $uh RIzu Pehlevi geirildi.

1q6o'lur ve 1q,o'lerdeAB dI politikusInI Iileri BukunlIgI'ndun ok CIA izdi. nyunIn drt bir
yunIndu AB politikulurInu ters den Kongo evlet BukunI Putrice Lomombu'yu soikust yupIldI,
Iruk'tu Abdlkerim KusIm'u ve Kbu'du Kustro'yu $ili'de Allende'ye durbe yupIldI. Birok Lutin
Ameriku lkesinde Iuist diktutrlere destek verildi. Ancuk gg bin Amerikun uskerinin lmne
rugmen 1q,'te Vietnum SuvuI kuybedilince "seilmi hulk mitolojisi ilk kez ciddi bir durbe yedi.
AynI yIl yuunun petrol krizi ve 1q,q[1qSo'de run'duki Ililik Krizi AB'nin urtIk dnyunIn her
yerinde istedigi gibi ut kotorumuyucugI unlumInu geliyordo.

Yeil Kouk Projesi
1qSo'lere dumgusInI vorun oluy Sovyetler Birligi'nin AIgunistun'I iguli oldo. Bo igule tepki oluruk
emokrut Bukun Curter'In Gvenlik unImunI Brzezinski'nin icudI olun Yeil Kouk Projesi
Curter'in ikinci kez seilememesi zerine Comhoriyeti Bukun Reugun turuIIndun srdrld.
Projeye gre kupitulist blokon buInI eken AB, Sovyetler Birligi'nin temsil ettigi komnist
ideolojinin KuIkuslur, Ortudogo ve Asyu'du yuyIlmusInI nlemek iin, AB ile bugluntIlI unti-
komnist Mslmun rgtlerle Sovyetler Birligi'nin etruIInI surmuluyucuktI. Bo umulu
AIgunistun'du birbiri ile topruk unlumuzlIklurI, kun duvulurI yu du esrur ticuretinin kontrol gibi
nedenlerle suvu hulinde olun onlurcu grop eitli urulur kollunIluruk biruruyu getirildi. Soodi
Arubistun, 1 milyur dolurIn stnde yurdImlu kumpunyuyu destek verirken, Pukistun'In Gizli
stihburut Servisi {ISI), tm yeleriyle AIgun mcuhitlerinin {din suvuIlurInIn) egitimini
stlenmiti.

CIA, butu MIsIr, in, Polonyu, sruil olmuk zere dnyunIn buku yerlerinden topurludIgI her trl
siluhI mcuhitlere ukItIyor, terr ve imhu ekipleri mcuhitleri egitiyorlur, kimyusul ve elektronik
zumunlumu uletlerinin nusIl kollunIlucugInI, bombulurIn nusIl yupIlucugInI, oydo iletiiminden ve
internetten nusIl IuydulunIlucugInI gretiyordo.

1qS-1qq urusIndu q slum lkesinden yukluIk go bin Mslmun'In Pukistun'In Peuver ehri
yukInlurInduki kumplurdu AB ve PukistunlI ozmunlur turuIIndun egitildigi sunIlIyor. Bo cihut
niversitelerinde yetienlerin en nls Lsume Bin Ludin'di.

1qqo KrIez SuvuI
Ancuk, 1qSS'de yupIlun bir kumooyo urutIrmusInu gre Reugun'In itiburI, seildigi turihe gre yurI
yurIyu dmt. Byle bir ortumdu iktiduru gelen yeni bukun "Bubu Bosh'on imdudInu Suddum
Hseyin'in Koveyt'i iguli yetiti. Bosh'on geceler boyo TunrI'ylu yuptIgI konomuluru ve Kuder
nuncI'nu yupIlun utIIlurlu uskeri mduhuleye iknu edilen "seilmi Amerikun hulkI, dnyunIn bo
ozuk lkesine demokrusi ve zgrlk gtrmenin gororono yuurken, Bosh ynetimi devrik Koveyt
monurisini tekrur uyugInIn zerine dikti. Koveyt de Koulisyon Gleri'ne bo hizmetleri kurIlIgIndu
1, milyur dolur deme yuptI.

Bonlur olorken Sovyetler Birligi butu olmuk zere ogo Bloko lkelerinde rejimler degimeye
bulumItI. AB, bo dnmleri herhungi bir tuhrikilik yupmudun izleme busiretini gsterdi.
1qq'te buluyun Clinton dneminde AB dI politikusInu "uktiI mduhulecilik yukluImI egemen
oldo. Bo suyede, Avropu'nIn BulkunlurIn "uile kuvgusI diye grerek mduhule etmedigi Bosnu
SuvuI'nu 1qqg'de NATO bomburdImunI ile noktu kondo.

Yeni MohuIuzukrlur
Ocuk oo1'de George W. Bosh'on AB BukunI seilmesinden sonru ortudu yeni yeni kuvrumlur
dolumuyu bulumItI. "Yeni Amerikun YzyIlI, "Byk Ortudogo, "Terre KurI Kresel Iylem
PlunI, "nleyici urbe, "$er Mihveri gibi purluk ve gizemli luIlurIn mocitleri Yeni MohuIuzukrlur
{Neo Cons) denen bir grop siyuseti ve siyuset bilimciydi. HIristiyun kktendincilik {Ivungelizm) ile
neo-liberulizmin bir sentezini yupun bo yeni dnce ukImInIn temsilcilerine gre Sogok Suvu
yIllurIndu AB son derece korkuk, pIsIrIk bir politiku izlemi, hele Curter ve Clinton dnemlerinde,
byk bir sololok doygosoylu dibe vormoto. Bo doromu derhul bir son verilmesi gerekiyordo.

11 Iyll oo1'e gelindiginde, Wushington ve New York'tuki buzI merkezlere ynelik terrist suldIrIlur
sudece AB'de degil, btn dnyudu yeni ve IurklI bir dnemin bulungIcI oldo. Bosh oktrini'ne
gre yeni AB politikusInIn zn, dnyunIn terristler ve onlurI burIndIrun lkelerle ile AB
yunlIlurI oluruk ikiye uyrIldIgI ve AB'nin ne puhusInu olorsu olson terrizmin kkn kuzImuk iin
mduhulede bolonubilecegi Iikri olotoroyordo.

Nitekim ok gemeden suldIrIlurIn soromloso kubol edilen Il Kuide'yi burIndIrdIgI gerekesiyle
AIgunistun'u, oo'te de kitle imhu siluhlurI rettigi gerekesiyle Iruk'u mduhule edildi. Btn
bonlur slum lkelerinde ve en ok du Trkiye'de derin bir Amerikun dmunlIgInu zemin huzIrludI.
Obumu'nIn Bukun seilmesine neredeyse tm dnyunIn derin bir neIes ulmusInIn nedeni bo korkon
turiheydi. Arudun geen iki yIldu AB'nin eski suldIrgun yukluImIndun vuzgetigine duir pek ok
ipoco vur. AB Iileri BukunlIgI'nIn Ricciurdone'nin szlerinin urkusIndu dormusI du bonlurdun
biri.



Pritenlik, Kuder nuncI, SInIr Miti
Amerikun sivil dininin kulbini olotorun "Pritenlik 16.yzyIl sono ile 1,.yzyIl bulurIndu Anglikun
ngiltere Kilisesi'ni Kutolikligin kulIntIlurIndun urIndIrmuyI umuluyun bir reIorm hureketinin
udIdIr. 1gq'de VIII. Henry turuIIndun Romu'dun uyrIlun ngiltere Kilisesi, Krulie Mury dneminde
{1gg-1ggS) yeniden Kutolik Kilisesi'ne buglundIgIndu pek ok Protestun ldrlm, birogo du
srgne gnderilmiti. Srgne gidenlerin nemli bir blm Cenevre'de Jeun Culvin'in kilisesine
kutIlIp "Kulvinist udInI ulmItI. 1g6o yIlIndu pupuz cppeleri ile ilgili bir turtImu sonondu "Priten
udInI ulun buzI groplur ise "Yeni Kods' bolmuk iin Ameriku'yu ve Hollundu'yu g ettiler.

Pritenlik, HIristiyunlIktu her trl yenilige kurI, kutI uhlukI, umu "TunrI nnde eitlik ilkesi
nedeniyle bireylerurusI eitlige suygIlI bir turikut idi. Pritenler sunuttun ve eglencenin her trnden
neIret ediyorlurdI. nsunlIgIn gnuhkrlIktun kortolmusI iin isel tvbe deneyimini urt
gryorlurdI. yi bir HIristiyun olmunIn yolono Iski Ahit'te bolmolur, urudun kiliseyi Ikururuk
mminle tunrIyI kurI kurIyu getirmeyi umulumIlurdI. Bo deneyim Pritenlerin turihte bir devrim
yurutmuk zere TunrI turuIIndun seilmi kiiler oldoklurInu duir inuncIn {"MuniIest estiny [
"Kuder nuncI) temelini olotordo. lk kez 1Sqg'te O'Sollivun udlI bir guzeteci turuIIndun kollunIlun
Kuder nuncI kuvrumI 1go yIldIr Amerikun mohuIuzukrlIgInIn nirengi noktulurIndun biri oldo,
okollurdu ders oluruk okotoldo, btn Amerikun bykleri sInIr tesi Iuuliyetlerine meroiyet
kuzundIrmuk iin rtk veyu uIk, bo kuvrumu utIItu bolondolur.

1Sq'de "SInIr Miti tezini ortuyu utun AmerikulI turihi Torner'u gre ilk yerleimciler iin "sInIr,
medeniyetle vuheti yu du yerleim yerleriyle Iethedilmeyi bekleyen bo ulunlurI uyIrun bir
metuIordo. Bo izgi hep ileriye ekilmeli, sInIrIn urkusInu geilmeli, oruduki vuhi toploloklur yu
medeniletirilmeli yu du yok edilmeliydi. SInIr blgeleri sudece bilinmezligin ve zor yuum
koollurInIn yuruttIgI gerilimi degil uynI zumundu nerede ve ne zumun ortuyu IkucugI belli olmuyun
binlerce IIrsutI du simgeliyordo. Bylece ilk oluruk kItunIn ogo kIyIlurInu uyuk busun yerleimciler
lkenin ButI'sInu dogro hurekete getiler. Onlurcu yIl sren yry PusiIik kIyIlurInu kudur srd.
Bo urudu yz binlerce KIzIlderili ve MeksikulI ldrld, buIbozok AvropulI gmen toploloklurI du
"hizuyu getirildi. AB'nin son iki usIrdIr srdrdg politikuluru bukIncu sInIrlurI srekli
geniletme igdsnn, en uzIndun ynetici elitin zihninde yuudIgI unluIlIyor. SInIr nce
beyuzlurlu KIzIlderililer urusInduydI, sonru AmerikulIlur ile komolurI urusIndu oldo, Bubu Ogol
Bosh'lur dneminde ise AmerikulIlur ile dnyunIn diger hulklurI urusIndu. Obumu bo sInIrlurI
ortudun kuldIrmuyu niyetli grnyor umu bonu moktedir oldogo phel
TARH IITIR 1.o.o11
Aye Hr
Nil eltusI'nIn evlutlurI: KIptiler

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

MIsIr'du insunlIk turihinin uhit oldogo en grkemli, en
geni tubunlI, en burIIl devrimci hulk uyuklunmusInIn
ilk uumusI, Hsn Mburek'in lkeyi terk etmesiyle
sonolundI. MIsIrlIlurIn byk cokosono yrekten
puyluIyorom.
Yeni dnem zorlo geecek, nk "devrim dedigimiz
rudikul dnmler, kubucu sylersek, "ynetilenlerin
urtIk eskisi gibi ynetilmek istememesi ile "ynetenlerin
urtIk eskisi gibi ynetemez hule gelmeleri doromonon
st ste dmesiyle mmkn oloyor. Ancuk, eski rejimi uluugI edenler, yerine nusIl bir dzen
korucuklurInu ilikin ortuk hedeIlere suhip degillerse ve[veyu hedeIlerini huyutu geirecek
rgtlenmelere suhip degillerse, eski dzeni turihe gmmek yu ok zumun ulIyor, yu du buurIsIzlIgu
ogroyor. MIsIr'du ilk iki urtI vurdI uncuk nc urt eksikti. Nitekim iktidur sivil glere degil,
ordoyu devredildi. $imdi "ne istemedigini bilen hulkIn "ne istedigini bilen hulku dnecegi sreci
bulIyor. Hi kokonoz olmusIn ki, bo gei dneminde, eski rejimin udumlurI, g oduklurI, Ikur
groplurI, ibirlikileri, devrimci gleri blmek, gszletirmek, zetle "devrimi hulktun ulmuk
iin ellerinden geleni yupucuklurdIr. Ancuk bondun sonru ne olorsu olson, bo nu kudur
yuununlurIn nemi, unlumI hibir zumun uzulmuyucuk. MIsIr deneyimi, sudece Ortudogo'non degil,
dnyunIn tm ezilen hulklurI iin yol gsterici olucuk.
Geen huItu MIsIr'In Mslmun "vey evlutlurI Mslmun Kurdeler'in turihesini unluttIm. Bo
huItu du MIsIr'In HIristiyun "vey evlutlurI KIptilere bukulIm. nk KIptiler, yeni rejimin
demokrutiklemesinde kilit neme suhip groplurdun biri oluruk grlyor. Bonon iuretini de Tuhrir
MeydunI bolomulurIndu grdk.

Nil eltusI'nIn ocoklurI
MIsIr'In nIoso eitli kuynukluru gre ,S milyon ile Sg milyon urusIndu degiiyor. Bo nIoson yzde
qq'o etnik kken oluruk "MIsIrlI yu du "Nil eltusI hulkI diye bilinen umu turih iinde hem etnik
oluruk hem de kltrel oluruk AruplumI bir hulk. MIsIr nIosonon yzde qo'I Mslmun {ugIrlIklI
oluruk Snniligin $uIi ve HuneIi mezhebinden, bir blm de $ii ve SoIi), yzde 1o'o ise HIristiyun.
HIristiyun nIoson ezici ogonlogono ise KIptiler olotoroyor. {KIpti terimi uynen Bonuk teriminde
oldogo gibi hem etnik hem dinsel udlundIrmu.) Bonon dIIndu Rom kkenli Ortodokslur, Arup
kkenli Muroni HIristiyunlur ve eitli Avropu lkelerinden gelip MIsIr'u yerlemi olun Kutolik ve
Protestun HIristiyunlur vur.

Aziz Murkos'on izleyicileri
KIpti teriminin YonunlIlurIn MIsIrlIlur iin kollundIgI "Agyptos kelimesinden geldigi ileri srlyor.
IurklI uIklumulur yupunlur du vur umu bilinen o ki, Mslmun ordolurI ,. yzyIldu MIsIr'I
Iethettiklerinde boruyI "ur'l KIpt {KIptiler yordo) oluruk tunImlumIlur. KIptilerin ne zumun
HIristiyun oldogo konosondu du degiik rivuyetler vur. KIpti iluhiyutIluru gre huvurilerden Aziz
Murkos'u ozunun bir turihe bo. Vutikun merkezli iluhiyutIlur ise, MIsIr'du HIristiyunlIgIn uncuk .
yzyIldu yuyIlmuyu buludIgInI, . yzyIlu kudur yerli hulkIn henz konsillerce kubol edilmemi,
kendilerine muhsos ncilleri kollundIgInI ileri sryorlur. Yuni Murkos'u duyundIrIlun ecereyi "icut
edilmi gelenek oluruk uIklIyorlur. AnluIlun o ki, M o'lo yIllurdun itiburen blgede olun
RomulIlur, MIsIrlIlur zerinde buskIlurInI urttIrdIku onlur du yeni ortuyu Ikun bir din olun
HIristiyunlIgI, egemenlere kurI bir bukuldIrI urucI oluruk udetu "milli {modern unlumdu degil
elbette) bir ideoloji oluruk kounmIlur. rnegin geleneksel KIpti tukvimi, Romu mpurutoro
iocletiunos ordolurInIn KIptilere ynelik byk bir kutlium gerekletirdigi q Agostos Sq
turihinde bulIyor.
KIptiler, {ogo ve ButI) Romu mpurutorlurI "Byk Constuntinos ile Licinios urusIndu vurIlun
ozlumu sonoco yuyImlunun 1 turihli Miluno IermunI'ndun sonru dinlerini yuumuktu duhu zgr
oldolur. Ancuk qg1'de, toplunun Kulkedon {KudIky) Konsili Konstuntinopolis Putrikligi'nin
stnlg ilun edilince, KIptiler Ortodokslogo terk etmediler umu Bizuns'u tepki oluruk su'nIn
tunrIsul ve insuni tek bir dogusI oldogono ileri sren monoIizitligi setiler. Kulkedon'u buglI kulun
YonunlIlur ise Melkit Kilisesi'nde toplundIlur. O turihten sonru buzI KIptiler Kutoliklige ve
ProtestunlIgu dnd umu unu gvde Ortodokslogono zerk oluruk yuudI. Kopt Ortodoks Kilisesi'nde
Kitub-I Mokuddes ve uyinler Arupu okondo.

Hogr eIsunesi
MIsIr'In Mslmunlur turuIIndun Iethi 6q1 yIlIndu Amr Bin As'In komotusInduki drt bin kiilik
ordoylu oldo. MIsIr'In yerli hulklurI bo turihten sonru Aruplurlu kurItIlur ve MslmunlutIlur.
KIptiler bo srete dinsel kimliklerini korodolur umu Iski MIsIr dilinin son evresini olotorun ve
Yonun ulIubesiyle yuzIlun KIpticenin yerini zumunlu Arupu uldI.
SunIldIgInIn tersine bo oluy, KIptileri ilk bulurdu ruhutsIz etmedi nk o yIllurdu KIptilerin usIl
dmunlurI Bizuns'tI. yle ki Bizuns ordolurI, ileriki yIllurdu MIsIr'I yeniden ulmuk iin hurekete
getiginde, KIptiler butu olmuk zere ogo'non HIristiyun hulklurI Mslmunluru yurdImcI oldolur.
MslmunlurIn Iethettikleri topruklurdu yuuyun guyrImslimlere tunIdIgI "zImmi {ek vergi kurIlIgI
himuye) stuts etruIIndu rlm "hogr eIsunelerine rugmen bo stutnn uslIndu
guyrImslimler iin ok byk kIsItlumulur ierdigini urtIk biliyoroz. rnegin duhu HuliIe mer
dneminde Iethedilen yerlerdeki guyrImslimlerin nelere tubi olucuklurInI belirleyen bir
"umunnumeye bukIlIrsu, KIptilerin elbise ve surIklurInIn Mslmunlurdun IurklI renk olmusI ve
bellerine uyIrt edici nitelikte bir kemer {zonnur) tukmulurI gerekiyordo. {Bo kIyuIet ynetmeligi
uncuk MIsIr Vulisi KuvululI Mehmet Ali Puu turuIIndun 1So,'de kuldIrIldI uncuk gnmzde KIpti
keiler o gnlerin hutIrusI oluruk hl kuru surIk kollunIyorlur.)

KIpti isyunlurI
Yine uynI yzyIldu HuliIe Yezid dneminde Mslmun Iutihlerin kiliselerdeki ikonulurIn kuldIrIlmusI
iin buskIlur yupmusI, yu du zImmilik stuts kurIlIgIndu denmesi gereken cizye denen ugIr vergiler
yznden pek ok KIpti isyunI meydunu geldi. Turihin kuydettigi diger byk KIpti isyunlurI ,, ,6,
ve Sq yIllurIndu yuundI. Bo turihten sonru, Il Hukim dnemi huri IutImiler {1o-1. yzyIllur)
KIptilere duhu IlImlI yuklutIlur. Bono izleyen Memloklur dneminde ise, HulI SeIerleri {1oqg-1q1)
yznden HIristiyunluru kurI phecilik ve bonon sonoco kt moumelede urtI oldo.
MIsIr, Yuvoz Soltun Selim'in ordolurI turuIIndun 1g1,'de OsmunlI evleti'ne kutIldIktun sonru
KIptilerin "zImmi stuts devum etti. Bo turihten itiburen yzlerce yIl {OsmunlI evleti'nde klelik
resmen 1Sq,'de kuldIrIldI) KIptilerin blgedeki kle ticuretine uktiI oluruk kutIldIklurI biliniyor.
rnegin OsmunlI suruyInu gnderilen pek ok kle, KIptilerin Abo Cerbe MunustIrI'ndu hudIm
ediliyorlurdI.

Nupolyon'on MIsIr SeIeri
Arudun geen ozon yzyIllurdu KIptilerin neler yuudIgInI ok iyi bilmiyoroz umu 1,qS'de Nupolyon
Bonupurt komotusInduki IrunsIz ordolurI MIsIr'du belirdiginde MslmunlurIn HIristiyunluru kurI
nyurgIlurI yeniden urtIncu bondun KIptiler de nusiplerini uldIlur. Neyse ki Nupolyon'on blgedeki
vurlIgI kIsu srd ve KIptiler zerindeki buskIlur uzuldI. OsmunlI'nIn MIsIr Vulisi KuvululI Mehmet Ali
Puu dnemi {1Sog-1Sqq) ve bono izleyen yIllur KIptiler iin bir eit "ultIn ugIn bulungIcI oldo.
Bonon nedeni KuvululI'nIn OsmunlI evleti'nden uyrIluruk MIsIr'du kendi krullIgInI kormu
ubusIndu, tm groplurlu birlikte, KIptilerin de destegini ulmu ihtiyucI doymusIydI. yle ki, bo
dnemde cizye kuldIrIldI, KIptilere uskerlik ve brokrusinin kupIlurI uIldI.

Milliyetiligin ettikleri
1SSo'lerden beri MIsIr'du bir eit himuye rejimi korun Britunyu'yu kurI Mslmunlur ve KIptiler
VuId Purtisi'nde toplunuruk birlikte mcudele ettiler. Bo yukInlumunIn sonoco oluruk iki KIpti,
bubukunlIgu kudur ykseldi. Bonlurdun Bootros Guli {torono Bootros Bootros Guli, 1qq-1qq6
urusIndu BM'nin 6. Genel Sekreteri idi), 1qoS'den 1q1o'du bir soikusttu huyutInI kuybedene kudur,
YosoI Vehbi Puu ise 1q1q-1qo turihleri urusIndu grev yuptI. likiler yle iyiydi ki 1q yIlIndu MIsIr
bugImsIzlIgInI ilun ettiginde KIptiler slum'In MIsIr'In devlet dini oluruk ilun edilmesine itiruz
etmediler ve dini-kltrel uzInlIk oluruk vurlIklurInI unuyusul gvenceye ulmumunIn bedelini ileriki
turihlerde ugIr ekilde dediler.
KIptiler, 1qo-1qgo urusIndu modernleme projesini huyutu geiremedikleri ve sruil'in koroloono
nleyemedikleri iin hulk destegini kuybeden liberul milliyeti hureketlerin yerini ulmuyu ulIun
rudikul slumcI hureketlerin hedeI tuhtusInu girdiler.

NusIr nemi'nin sertlikleri
1qg'de uskeri bir durbeyle ynetime el koyun NusIr sudece Mslmun Kurdeler'e degil
guyrImslimlere de iyi duvrunmudI. Gizli ve uIk buskIlur sonoco vurlIklI KIptiler lkeden g etmeye
buludIlur. Geriye kulun KIptiler servetlerinin yzde ,g'ini kuybettiler. Bo dorom KIpti okollurInIn,
kilise ve munustIrlurInIn kupunmusInu neden oldo. Gelimeler sudece KIptileri degil MslmunlurI
du etkiledi, nk o turihe kudur egitim kulitesinin yksekligi yznden bo okollurdu Mslmun
ocoklur du egitim grrlerdi. rnegin NusIr du bo okollurdu egitim ulmItI. Bo bolomu her iki turuII
du birbirine yuklutIrIrdI. Bo okollurIn kupunmusI yznden Mslmun ve HIristiyun toplomlurI
urusInduki etkileim kunullurI iyice sInIrlundI ve MIsIr toplomo biruz duhu mohuIuzukrlutI.
1qg,'de NusIr tm okollurdu slumi egitimi zoronlo kIlIncu lkedeki Mslmunlur bir eit imun
tuzeleme srecine girerken, slum dininin zorlu gretilmesi KIpti toplomondu iine kupunmuyI
glendirdi. Bo dnemde KIpti kiliseleri sudece dini ve rohuni merkezler degil, uynI zumundu siyusul,
sosyul ve kltrel merkezler huline geldi.

Sedut ve slumi hureketler
Bo egilim, S Iyll 1q,o'te NusIr'In bir kulp kriziyle huyutu vedu etmesinden sonru iktiduru geen
Inver Sedut dneminde slumcIlurIn yerultIndun IkmusI {yerultIndu mI idiler?) ve 1q,1'de greve
gelen Putrik III. $enodu'nIn ie kupunmucI tuvrI iyice kkleti. KIptiler ie kupundIku Mslmun
toplom turuIIndun kokoylu kurIlundIlur, dIlundIlur veyu suldIrIyu ogrudIlur; bo dorom KIptileri
duhu du iine kupudI. Inver Sedut'In slumcI gleri kollunuruk iktidurInI pekitirme ubulurInIn bir
sonoco oluruk Cemuut-i slumiye gibi rudikul groplurIn kIkIrttIgI Mslmun kitleler, 1qS1
huzirunIndu Kuhire'nin KIpti muhullesi Il Humru'yu suldIrdI. Oluylurdu S1 KIpti ld umu Inver
Sedut oluylurIn IutorusInI $enodu'yu kesti ve putrigi Libyu sInIrInduki Bishoi MunustIrI'ndu ikumete
zorludI. {Resmi uIklumuyu gre Putrik inzivuyu ekilmiti.)
Putrik, 6 Ikim 1qS1'de bir tren sIrusIndu, slumcI bir sobuy turuIIndun ldrlen Inver Sedut'In
yerine geen Hsn Mburek turuIIndun, umu uncuk drt yIl sonru, 1qSg'te bo munustIrdun Ikubildi.
Bo tuvIr omot vericiydi umu Mburek ileriki yIllurdu KIptilerin urkusIndu dormudI. Onon dneminde
KIptiler pek ok kez Mslmun komolurInIn suldIrIsInu ogrudI, mullurI tulun edildi, lkeden
kumuyu zorlundIlur. Bylece KIpti diusporusI biruz duhu byd.

Mburek nemi'nin elikileri
Bo dorom 1qqo'lI yIllurdu Mslmun uIrIlIkIlurIn sudece KIptilere degil MIsIr'In velinimeti olun
toristlere de suldIrmusIndun sonru degimeye buludI. Avropu ve AB'nin KIptilerin humiligine
soyonmusInIn du etkisiyle Mburek iduresi KIptilere kurI totomono degitirmeye buludI. Bo dorom
KIpti toplomondu kltrel ve dinsel bir cunlunmuyu neden oldo. Puzur okollurI yeniden uIldI, KIpti
kiliseleri onurIlmuyu buludI, KIpti vukIIlurI kiliseye buglundI, yeniyIl uyinleri televizyondun
yuyInlunmuyu buludI, lke okollurIndu KIpti turihi ile ilgili blmler gzden geirildi, dizi ve
Iilmlerde KIpti Iigrlere yer verilmeye bulundI. uhusI hkmete birku KIpti bukun utunIrken,
purlumentodu KIpti milletvekillerine yer uIldI.

evrim KIptilere ne getirecek?
Bogn MIsIr'In Mslmun hulkIndun duhu egitimli, duhu zengin olun KIptiler, ugIrlIklI oluruk
ehirlerde yuIyorlur. Kuhire nIosonon byk bir blmn olotorun KIptiler, hokok, Iinuns,
torizm, eczucIlIk ve mhendislik ulunlurIndu egemenler. AyrIcu mevcot yutIrIm irketlerinin yzde
o'sinin KIptilerin kontrolnde oldogo ileri srlyor. Ancuk hl bir KIpti belediye bukunI, vuli,
dekun, okol mdr, st dzey brokrut yok. Ordodu, polis ve istihburut tekilutlurIndu ve yksek
yurgIdu du KIpti'ye rustlumuk mmkn degil.
Rudikul slumcI rgtlerin ve devletin gizli glerinin KIptilere buskIlurI ise sryor. Son oluruk 1
ArulIk o1o gecesi, MslmunlIgu getigi iddiu edilen iki KIpti kudInI burIndIrdIklurI iin
skenderiye'deki unu KIpti Kilisesi'ne bombulI suldIrI yupIlmI, suldIrIdu 1 kii lm, yzden Iuzlu
kii yurulunmItI. SuldIrIyI Iruk slum evleti rgt'nn gerekletirdigi iddiu edilmiti umu
Mburek istihburutInIn purmugI olmusI du gl grlyor. Bo tr oluylur yznden lkeden gn
srmesi, eitli nedenlerle MslmunlIgu geiler ve egitimli bir toplomdu det oldogo zere dogom
orunlurInIn grece dk olmusI gibi Iuktrler yznden MIsIr'duki KIpti toplomo giderek klyor.
KIsucusI, MIsIr'duki devrimci dulgu eski, rm, unti-demokrutik, uyrImcI dzeni turihin
plgne utmuyI buurIrsu, yeni yneticilerin KIptiler konosondu yupmusI gereken ok i vur...

TA#H DETE# o6.oz.zo11
Aye Hr
MsImun KurdeIer kImdIr

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Misir`dukI devrImcI kuIkimu doIuyisiyIu gndemImIze

gIren MsImun KurdeIer (htcn' ul-Musli2in) sudece
OrLudogu`nun degII dnyunin en eskI, en gI, en eLkIn,
en yuygin sIumci rgL.
MsImun KurdeIer, 1qz8`de Misir`in smuIIIye eIrInde
Husun eI-Bennu udIi bIr greLmen LuruIindun kuruIdu.
smuIIIye, ngIIIzIerIn byk orLuk oIdugu Svey KunuIi
$IrkeLI`nIn merkezInIn buIundugu eIIrdI. EI-Bennu`nin
IIudesIyIe smrgecIIer Iks konuLIurdu oLururken, IIIer
Izbe evIerde yuiyor, yubunciIurin oLurdugu sokukIurdu
LubeIuIur yubunci dIIde yuziIiyordu. $IrkeLIn yubunci
uIiunIuri MisirIiIuri uugiIiyor, eIrI neredeyse onIur
yneLIyordu.
GrdkIerI, eI-Bennu`yi, MsImun IuIkin udeLu kunini emen, onu uugiIuyun, kILrn, dInInI,
uIIukini dejenere eden smrgecIIerI Ikeden uzukIuLirmuk IIn yoIIur urumuyu sevk eLmILI. EI-
Bennu ve uILi urkuduinin 1qz8 yiIinin murL uyindu kurdugu rgL, bIr sre smuIIIye`de SurIoIuk
Veren MuddeIerI Men ELme CemIyeLI gIbI cemIyeLIerIe genIer urusindu IuuIIyeL gsLerdIkLen sonru
EkIm 1qz`de KuIIre`ye Luindi ve KuIIre UnIversILesI`nIn suygin greLIm yeIerInden $eyI TunLuvI
CevIerI uruciIigiyIu nIversILe grencIIerI urusindu rgLIenmeye buIudi.
MsImun KurdeIer`In kumuoyunun dIkkuLInI eken eyIemIerI Misir KruIi`nu, IdurecIIerIne, nemII
uIsIyeLIerIne, sIum IkeIerInIn, emIrIerIne, IkmeL yeLkIIIIerIne, uydinIurinu uyuri mekLupIuri
gndermesIydI. MekLupIurdu kununIurin sIum`u uygun yupiImusi, kumu grevIIIerInIn yuunLiIurinin
konLroI uILindu LuLuImusi, uIkoII IkI suLun yerIerIn kupuLiImusi, IbudeLInI uksuLunIurin
cezuIundiriImusi, buzi usker ve Idur memurIyeLIere eI-EzIer mezunIurinin uLunmusi, kurmu okuIIurin
kupuLiImusi, kiz ve erkek grencIIer IIn uyri egILIm kurumIuri uiImusi, IuIzIn yusukIunmusi,
yubunciIurin eIInde buIunun IIeLmeIerIn kumuIuLiriImusi, dk ve yksek sevIyeII memurIurin
muuIuri urusindukI Iurkin uzuILiImusi gIbI LuIepIer vurdi.


1ilistin meselesinin ooukott
1q6-1qq urusindu IIIsLIn`dekI YuIudI g IIe bugIunLiIi oIuruk Kuds MILs Huci EmIn HseynI
nderIIgInde BrILunyu yneLImIne kuri yrLIen geneI grev, MsImun KurdeIer IurekeLIne yenI bIr
g verdI. sIumciIikIu mIIIIyeLIIIgI usLucu bIrIeLIren rgL, 1q8 yiIindun ILIburen Duvu onu udi
uILindu IuIkLun puru LopIumuyu buIudi, kirsuI bIgeIerde, IzcI bIrIIkIerI udi uILindu yuri usker
bIrIIkIer oIuLurmuyu buIudi.
1qqo`Ii yiIIurdu, Misir`dukI ngIIIz vurIiginu ve onIurin IbIrIIkIIerIne kuri uLikIuri umunsiz suvuIu
LopIumun dIkkuLInI eken rgL, Misir ordusundukI mIIIIyeLI subuyIuri du eLkIIedI. HuLLu, 1qz`de bIr
durbe IIe IkLIduru eI koyucuk oIun CemuI AbdI Nusir`in buini ekLIgI Hr SubuyIur IurekeLIne IIIIen
kuLiIdi.

Yerstnde oe olttndo
1qq1`de ngIIIzIer KruI uruk`u (1q6`du LuILu ikmiLi) buski yupuruk purIumenLoyu IesIeLLIrdIIer.
SeImIerI sekIer, BuLi yunIisi eIILIerIn purLIsI VuId kuzunirken, MsImun KurdeIer de seImIere
kuLiImiIur uncuk purIumenLoyu ye sokumumiIurdi. Amu byIece popIerIIkIerInI urLLirmiIurdi. Bu
LurIILen ILIburen rgL orLu ve uIL siniIIuru yneIIk sosyuI ve ekonomIk IuuIIyeLIerIe, sIum esusIurinu
duyunun bIr LopIum dzenI kurmuk IIn Lerr duIII Ier LrI ynLemI uyguIuyun IIIeguI yupiyi puruIeI
yrLL.
1qqq`Le IkmeLIe MsImun KurdeIer urusindukI IpIer kopLu. #ejIm IurekeLIn merkezIne ve
muIIurinu eI koydu. BIrku IuILu sonru Misir eskI bubukunIurindun AImed MuIIr`In IdrImesInIn
urdindun Husun eI-Bennu ve urkuduIuri LuLukIundiIur uncuk deIII yeLersIzIIgInden serbesL birukiIdiIur.


oson el-Benno'ntn lm
1qq8 yiIi sonu ererken ngIIIz yunIisi Bubukun MuIummed eLII en-NukruI, MsImun KurdeIer`I
yusudii IIun ederek kupuLiImusini emreLLI. Bu kururin bedeIInI zo gn sonru cuniyIu dedI. SuIkusLin
sorumIuIugunu MsImun KurdeIer sLIendI. #ejIm, InLIkumini uImukLu gecIkmedI ve Husun eI-
Bennu, 1z $ubuL 1qqq`du KuIIre`de devIeLIn ujunIuri LuruIindun IdrId.
NukruI`nIn yerIne geen NuIus Puu HkmeLI, 1z Ocuk 1qo`de rgLe konun yusugi kuIdirdi, bIr yiI
sonru du rgLn geneI merkezInI ve buzi muIIurini rgLe Iude eLLI. Ancuk o sirudu MsImun
KurdeIer, KruI uruk`u durbe yupmuyu IuzirIunun Hr SubuyIur`Iu IbIrIIgI IIndeydIIer. OyIe kI KruI
uruk IuLiruIurindu; kLIdurimi devIrenIer MsImun KurdeIer`dI, devrIm subuyIuri onIurin eIInde
bIr muudun IbureLLI dIyecekLI.
Hr SubuyIur`in sosyuIIsL egIIImIerI yznden bu ILLIIuki IuIku unIuLmukLu zorIunun MsImun
KurdeIer`In LuruILurIurini Iknu eLmekLe kuIIundigi urgmun uydu: Kurun ve IudIsIere duyunuruk,
kupILuIIzmden de, sosyuIIzmden de sLn, modernIeLIrIImI bIr 'HuzreLI Omer sosyuIIzmI` kuruIubIIIr!
Hr SubuyIur du MsImun KurdeIer`I, IkLIduru eI koydukLun sonru bIr sIum devIeLI kurucukIuri
szn vererek Iknu eLmIIerdI.

r Suboglor iktidordo
z Temmuz 1qz`de Hr SubuyIur bIr durbe IIe KruI uruk`u devIrdIIer, durbenIn grnLekI IIderI
GeneruI NecIp bIr sre sonru yerInI durbenIn gerek IIderI Nusir`u birukLi. YenI rejImde dunimunIik,
rudyo mdrIg, unuyusu komIsyonu yeIIgI gIbI eILII grevIer sLIenen MsImun KurdeIer
Nusir`dun verdIgI szIerI LuLmusini IsLedIIer. Amu Nusir`in sIum devIeLI kurmuk gIbI bIr nIyeLI yokLu.
DuIusi, kendIne Ius bIr sosyuIIzme yneImILI.
TuruIIur urusindu IpIerI kopurun oIuy, 1q EkIm 1qq LurIIII Misir-ngIILere unIumusi oIdu. MsImun
KurdeIer`e gre unIumu ngIIIz menIuuLIerInI korumukLu, IuLLu Misir`in IguIIne zemIn
IuzirIumukLuydi. DoIuyisiyIu ImzuIunmumusi gerekIyordu. OrgL bu umuIu Ike upindu IkmeL
uIeyIIne gsLerIIer rgLIedI. z6 EkIm 1qq`Le skenderIye`de IuIku IILup eden Nusir`u buurisiz bIr
suIkusL gIrIImI yupiIdi. #ejIm bundun MsImun KurdeIer`I sorumIu LuLLu. Kisu srede rgLn 1o
bIne yukin yesI LuLukIundi, nde geIenIerI ugir IkenceIere ugrudi, o sirudu rgLn IIderI oIun
AbdIkudIr UdeI Idum edIIdI.


Seggid Kutub kimdir?
Bu Iuryudu Iupse uLiIunIur urusindu IIerIkI yiIIurdu sudece MsImun KurdeIer IIn degII Lm
dnyudukI rudIkuI sIumci IurekeLIer IIn udeLu uIIr zumun peygumberI oIucuk oIun SeyyId KuLub udIi
sosyoIog du vurdi.
EI EzIer UnIversILesI`nde egILIm ve pedugojI egILImI uImi SeyyId KuLub, nIversILe yiIIurindu BuLiIi
gIbI gIyInen, kIusIk BuLi mzIgI dInIeyen, HoIIywood IIImIerI IzIeyen, DurwIn, EInsLeIn, ord Byron ve
Mury SIeIIey`e zeI IIgI duyun, runsiz edebIyuLini (zeIIIkIe VIcLor Hugo`yu) ok seven bIrI Iken,
1qo`Iu yiIIurdu IIIsLIn`dekI YuIudI vurIiginu verdIgI desLek yznden ngIIIz dmuni oIucuk, 1qqo`Ii
yiIIurdu PukIsLun`in kuruImusindu byk roI oIun CemuuL-I sIumye rgLnn kurucusu EbuIuIu
MevdudI`den eLkIIenerek, sosyuIIzm, kupILuIIzm ve komnIzm gIbI IdeoIojIIerIe IesupIuucuk, Kurun`i
sudece dIn degII, sosyuI ve IdeoIojIk bIr meLIn oIuruk yenIden keIedecekLI.

1lkel oe ohlokstz Ameriko
Amu SeyyId KuLup esus dnm 1qq8-1qo urusindu Misir MuurII VekuIeLI LuruIindun sosyoIojI
egILImI uImuk zere bursIu oIuruk gnderIIdIgI ABD`de yuudi. AmerIkun LopIumunun pek ok eyInI
'IIkeI`, 'LIksIndIrIcI`, 'rm`, 'ukIu ve zIIne uykiri` buIun SeyyId KuLub, kendI IIudesIne gre, Husun
eI-Bennu`nin IdrImesInIn ABD`de sevInIe kuriIunmusi, IuLLu buzi yerIerde LrenIerIe kuLIunmusi
zerIne, duIu ABD`ye gILmeden Lemus kurdugu MsImun KurdeIer`e ye oImuyu kurur verdI.

@zm 1slom'do
UIkeye dner dnmez bu kururini gerekIeLIren SeyyId KuLub, MsImun KurdeIer`In dergIsInde (El-
jeth el-slc2) yubunci IguII, kIneIemI ok purLIcIIIk, unuyusunin yupisuI oIuruk bozuImusi, egILImIn
IIIusi, BuLi modusinin LukIIL edIImesI, uLeIzmIn yuyiImusinin yuruLLigi LeIIIkeIer gIbI konuIurdu uLeII
yuziIur yuzmuyu buIudi. Onu gre bu sorunIuri zmek IIn, kk 1. YzyiIu uzunun SeIeIIye
dncesIne uygun oIuruk LemeI sIum kuynukIuru (Kurun`u ve SnneL`e) dnmek yeLerIIydI.
EIbeLLe bLn oLorILer rejImIer gIbI Nusir rejImI de muIuIII sesIere LuIummI edemedI. z6 EkIm
1qq`Le, Nusir`u suIkusL pIunIudikIuri gerekesIyIe bIr grup MsImun KurdeIer yesIyIe bIrIIkLe
LuLukIunun SeyyId KuLub, dzmece bIr yurgiIumudun sonru 1 yiI Iupse muIkm oIdu. HupIsIunede
ugrudikIuri IkenceIer yIesIne korkunLu kI, sudece Misir`du degII, ruk`Lu ve SurIye`de Nusir rejImIne
unLIpuLIye neden oIdu.
ZorIu IupIsIIk IuyuLi KuLub`u duIu du rudIkuIIeLIrdI, CIIuL ugrisini duIu gI yupmusinu neden
oIdu. Cezusinin 1o yiIini LumumIumiLi kI, 1q6`Le KuIIre`yI zIyureL eden ruk DevIeL Bukuni
AbdsseIum ArII`In Nusir`dun uIsen uIIini rIcu eLmesI zerIne serbesL birukiIdi. Ancuk SeyyId
KuLub`un mcudeIesIne birukLigi yerden devum eLLIgI grInce, uyni yiIin ugusLos uyindu Lekrur
zIndunu kondu. Bu seIer vuLunu IIuneLLen suIu buIunuruk bIr grup MsImun KurdeI IIe bIrIIkLe zq
AgusLos 1q66`du Idum edIIdI. OIm 'eIudeL` oIuruk kubuI edIIen KuLub`un zIndundu kILupIuru
dkLg dnceIerI sIum dnyusindu IizIu yuyiImuyu buIudi.

Cohilige'den okimige'ge
PekI, neydI bu dnceIer? Anu IuLIuriyIu zeLIemek gerekIrse SeyyId KuLub dncesI, CuIIIIye-
HukImIye kuvrum IILI eLruIindu rImL. BIIIndIgI gIbI CuIIIIye, sIum dncede sIum
ncesIndekI Arup LopIumIurinin durumunu; HukImIye Ise AIIuI`in egemen oIdugu nIzumi IIude eder.
SeyId KuLub`u gre CuIIIIye, Insunin Insunu kuI oIdugu Ier LrI nIzumin udidir. OzeIIIkIe zo.
yzyiIdu dnyuyu IukIm oIun bLn nIzumIurin (komnIsL ve sosyuIIsL rejImIer, HirIsLIyun ve
YuIudI dnyusi, puLu Lupun LopIumIur, MsImun LopIumIur vs.) IepsI CuIIIIye dnemInde
yuumukLudirIur.
KuLub`u gre, modern CuIIIIye sIum ncesI CuIIIIye dnemInden duIu kLdr nk Ien ve
LeknIkIe, nkIeer gIe, geIImI sIIuIIurIu ve muddenIn sugIudigi buku gIerIe donunmiLir. SeyyId
KuLub`un CuIIIIyeden kurLuIuruk AIIuI`in egemenIIgInI (HukImIye) kubuI eden bIr LopIumu, yunI
Dur`I-sIum`i kurmuk IIn nerdIgI yoI Ise, CIIuLLir ve KuLub IIn CIIuL`in kupsuminu Lerr de, IddeL
de gIrer.

Enoer Sedot'ton zegtin dolt
NILekIm SeyyId KuLub`un greLIIerInI IzIeyen MsImun KurdeIer, 1q6;`dekI AILi Gn Suvuindu
Misir Ordusu`nun sruII kurisindu ugir bIr yenIIgI uImusinin yuruLLigi Lruvmudun yururIunuruk Nusir`u
muIuIeIeLI ve Lerr eyIemIerInI Lirmundirdi.
1q;o`de kuIp krIzI sonucu IuyuLu vedu eden Nusir`in yerIne geen Enver SeduL, 1q6;`de kupLirdigi
LoprukIurin bIr kismini ABD ve SSCB`nIn buskiIuri suyesInde sruII`den gerI uIdikLun sonru ABD IIe
IIIkIIerI sikiIuLirdi. ABD`nIn LeIkInIerIyIe, Nusir dnemInIn bukIyesI soI grupIuri zuyiIIuLmuk IIn
MsImun KurdeIer buLu oImuk zere sIum IurekeLIere rejImIn IInde yer umuyu kurur verdI.
1q;6`du Tek PurLI sIsLemIne son verIIdI ve kisiLIi du oIsu demokruLIk bIr seIm sIsLemIne geIIdI.
MsImun KurdeIerIn de uzuLiIun zeyLIn duIini uImuyu egIIImII oIdugu grInce MsImun
KurdeIer`In SeyyId KuLub dncesIne IIuneL eLLIgInI dnenIer KuLubuIur, eL-TekIIr ve`I-HIcre,
sIum CemuuL, sIum CIIuL, YenI CIIuL, Asker TeknIk OkuI OrgL, ALeLen KurLuIunIur, MuIummed
GenIIgI, $evkIcIIer, NezIr Grubu gIbI udIurIu rudIkuIIemeye buIudiIur.

Sigosete ierden muholefet
Bu geIImenIn meyvesI kisu srede uIindi: Enver SeduL 6 EkIm 1q81`de sIum CIIuL OrgL
mensupIurincu IdrId. YenI Bubukun Hsn Mburek, buIungiLu seIeIIerInIn IuLuIurindun ders
uImi gIbI grnyordu. NILekIm 1qqo`Iuru kudurkI dnemde zeIIIkIe iIimIi sIumciIur oImuk zere pek
ok muIuIIIe sIyuseL kunuIIurini uLi. MsImun KurdeIer de bu ugriyu oIumIu cevup verdI, sIsLemIn
diindu kuIuruk degII, IIne gIrerek muIuIeIeL yoIunu seLI. OrnegIn 1q8q seImIerIne (yzde 8 oIun
seIm burujini umuk IIn) sekIer VuId PurLIsI IIe ILLIIuk yupuruk gIrdI ve oyIurin yzde 1`InI, qq8
sunduIyenIn 8`InI kuzundi. 1q8; seImIerIne I PurLIsI ve IberuI PurLI IIe ILLIIuk IuIInde gIrdI.
LLIIukin kuzundigi 6o sunduIyeden `InIn MsImun KurdeIer`e uIL oImusi Hsn Mburek`Le uIurm
zIIIerInIn uImusinu neden oIdu. Ik II seIm kunununun degILIrmek oIdu. Bundun byIe sudece
kununIuru gre kuruImu sIyusuI purLIIer seIme kuLiIubIIecekLI.
1qq1 KrIez Suvui sirusindu Misir`in ABD IIe ILLIIuki rudIkuI sIumciIurIu IkmeLI kuri kuriyu
geLIrdI. Misir sIum CemuuL udIi rgL BuLiIi yuum Lurzini semboIIze eden eILII IedeIIere (sInemu,
LIyuLro, LurIsLIer, eIIIIkIer) yneIIk IddeL eyIemIerIne gIrILI. SuIdiriIurdun IkmeL yeLkIIIIerI,
gvenIIk gIerI, HirIsLIyun MisirIiIur (KipLIIer), IuIzIe uIiun IInuns kuruIuIuri ve IuIk yuzurIur du
nusIpIerInI uIdiIur. 1qqo`Ii yiIIurdu IkI bInI ukin kII sIumci Lerr-devIeL Lerr surmuIindu IuyuLini
kuybeLLI.

Terre mesofeli oncok...
MsImun KurdeIer bu oIuyIuri desLekIemedI umu uiku kinumudi du. Bunun zerIne IkmeL
MsImun KurdeIer yesI 1oo kudur kIIyI LuLukIudi. MuILemeIen bunu mIsIIIIme oIuruk 1qq yiIinin
IuzIrun uyindu Mburek`e yneIIk bIr suIkusL gIrIImI oIdu. HkmeL duIu du serLIeLI. BunIuru
rugmen MsImun KurdeIer o yiIkI seImIere kuLiIdiIur. Ancuk sudece bIr yeIerInI purIumenLoyu
sokubIIdIIer. Onu du IkmeL bIr yiI sonru IIIeguI rgL yeIIgI suIumusiyIu sinirdii eLLI.
1qq6`du MsImun KurdeIer LurIIInde IIk kez I uLimu IIe sursiIdi. OrgLn rudIkuI genIerI, eskI
kuukIurin oLorILer ynLemIerIne Isyun ederek MsImun KurdeIer`den uyriIdiIur ve HIzb`uI-WusuL
(Merkez PurLI) udiyIu bIr purLI kurduIur. Ancuk Mburek rejImI bu Lr egIIImIere kuyiLsiz kuIdi.

"Demokrotik degiim"
1qqq`dukI uIbeII bukunIik seImInI yzde qq oyIu kuzunun Mburek, zooo purIumenLo seImIerIne
MsImun KurdeIerIn kuLiImumusi IIn eIInden geIenI yupLi. oo` ukin rgL yesI LuLukIundi,
seImIere kuLiIucuk uduyIuru byk zorIukIur ikuriIdi. Bunu rugmen, MsImun KurdeIer qq yeII
mecIIsLe 1; sunduIye kuzundiIur.
Bu seImden sonru, MsImun KurdeIer demokrusI meseIesIne duIu IurkIi bukmuyu buIudiIur.
OrnegIn 1qq seImIerIne 'zm sIum sIoguniyIu gIrmIIerdI, zooo`IerIn buIurindukI sIogunIuri
DemokruLIk DegIIm IdI. Bu sLruLejI degIIkIIgI konusundu IkI gr orLuyu ikLi. BuziIurinu gre
Dogu BIoku`nun kmesInden sonru Lm dnyuyi surun IIberuIIeme ve demokruLIkIeme duIgusi
MsImun KurdeIer`I de eLkIIemILI, dnLrmL. BuziIurinu gre Ise MsImun KurdeIer,
umuIurinu uIumuk IIn demokrusInIn en uygun orLum oIdugunu Iurk eLmIIerdI. OnIur IIn
demokrusI bIr deger degIIdI, IIevInI grdkLen sonru bIr kenuru uLiIucuk oIun bIr uruLi. NILekIm
zoo yiIi seIm bIIdIrgeIerInde unIur yuziyordu: BIzIer, MsImun KurdeIer`In yeIerI, sIum
emsIyesI uILindukI bIr cumIurIyeLe, purIumenLer ve unuyusuI sIsLeme bugIiIigimizi gurunLI edIyoruz.

1slomctdon demokrot olur mu?
zoo seImIerI ABD`nIn de busLirmusiyIu ncekI yiIIuru nuzurun ok duIu eIIuI geLI ve Mburek`In
purLIsI (MIIII DemokruLIk PurLI) qq yeIIkLen 11`InI, seImIere 11 IurkIi grubun oIuLurdugu KIIuyu
(YeLer!) udIi ILLIIukIu gIren MsImun KurdeIer Ise 88`InI kuzunmuyi buurdi. GerI seImIere kuLiImu
oruninin ok dk (yzde z6) oImusi yznden bu zuIer MsImun KurdeIer`I LuLmIn eLmedI umu
sonuLu, purIumenLodu IIk kez Mburek`In purLIsInden sonru IkIncI byk grubu oIuLurmuIurdi. Bu
durum suyginIikIurini urLLirdi, meruIyeLIerInI gIendIrdI. Amu kukucuIurin sIumcidun demokruL
oIur mu soruIurini orLudun kuIdirmudi. nk rgL, Kurun ve SnneL`In egemen oIdugu bIr LopIum
dzenInden guyrisinu ruzi oImuyucuk SeIeIIye dokLrInIne IuIu siki sikiyu bugIi.
Eger demokrusI gIerI Mburek rejImIne son vermeyI buurirsu, yenI dzende MsImun KurdeIer
kendIIerIne kukuyIu bukun evreIerI muIcup eLmek IIn LurII bIr IirsuL eIde edecekIer. GerI, LurII
IkLIduru geImek IIn byk szIer veren, IuLLu yuIun syIeyen, umu IedeIe vurdikLun sonru bunIurdun
vuzgeen pek ok IIder, rgL, IurekeL (SLuIIncIIer, MuocuIur, NuzIIer, KemuIIsLIer, NusirciIur, AKP?)
kuydeLLI umu bu seIer IurkIi oImusi pekuIu mmkn...

TA#H DETE# o.o1.zo11
Aye Hr
DevrIm LurIIInde bIr gezInLI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Trucy CIupmun bIr urkisindu BIr devrImden sz

eLLIgInIn Iurkindu misin dIye sorur ve devum eder:
YoksuIIur bukuIdirucukJ ve puyIurini uIucukJ
yoksuIIur uyukIunucukJ ve onIurin oIun eyI
uIucuk... Son gnIerde Tunus`Lu, Misir`du,
Yemen`de yuunun oIuyIuru devrIm demek IIn
beIkI Ienz erken umu devrIm LurIIInde kk
bIr gezInLI yupmumizu engeI yok.

nsunIik LurIIInde nemII bIr dnm nokLusi
oIuLurun IIk byk sIyusuI devrIm 1;8q runsiz
DevrImI Ise de sonrukI ; yiI IInde runsu`nin
cumIurIyeL, ImpuruLorIuk ve monurI urusindu
gIdIp geImesI LurIIIn LekerIegInI dndrmenIn pek
koIuy oImudigini dndrr. Ancuk, devrImIn generuII, 1;qq`dun 18oq`e kudur runsu KonsI,
18oq`Len ILIburen runsu KruIi ve LuIyu mpuruLoru NupoIyon BonupurL`in 181`de ngIIIz ve Prusyu
orduIuri LuruIindun WuLerIoo`du yenIImesIyIe buIuyun #esLorusyon DnemI purudoksuI oIuruk orLu ve
uIL siniIIurin gIderek devrImcI bIr Luvir Lukinmusinu neden oImu, LuIyu`du CurbonurI, runsu`du Huk
ve OzgrIkIer HurekeLI, AImunyu`du BursenscIuILen gIbI gIzII rgLIer, BrILunyu`du CIurLIsL HurekeL
dneme dumgusini vurmuLu. Bunun sonucu 18o`du Avrupu`nin degIIk yerIerInde bIrbIrI urdinu
puLIuk veren uIusuIci devrImIer oIdu.

18q8 Ise Avrupu`nin boydun boyu devrImcI ruIIu uyukIundigi yiIdi. runsu`du yuunun IInunsuI krIz Ier
eyI duIu kLIeLIrmI, eIIrIerde IsIzIIk ve yoksuIIuk urLmi, kirsuI bIgeIerden eIIrIere dogru
byk bIr g buIumiLi. kI ve egILImsIzIIkIe urLun su orunIuri, okumu yuzmu sorunIuri bIr yundun,
LeIIIkeII yuzurIurin IuIki uyukIunmuyu LevIk eden yuyinIuri dIger yundun (rnegIn KurI
Murx,Ko2unist Mcnijesto`nun AImuncu buskisini z1 $ubuL 18q8`de ondru`du yuyinIumiLi) yksek
siniIIuri derIn bIr yoksuIIur korkusu surmiLi.

Benzer bIr durum Prusyu`du yuuniyordu. TeksLII sekLrndekI byk krIz orLu siniIIuri bIIe LeIdIL eder
IuIe geImILI. $eIIrIerIn sugIiksiz muIuIIerIne sikiip kuIun yoksuIIuri IusLuIik, zeIIIkIe de koIeru
LeIdIL edIyordu. rIundu`du IuIk 18q PuLuLes KiLIigindun kiriImi, 18q6`dukI IusuL du kL oIuncu
bIrogu unu kuruyu dogru yoIu ikmiLi.

HuIbukI 18o DevrImI sirusindu geen oIuyIurin unIuLiIdigi Sejiller romuninin yuzuri VIcLor Hugo,
devrImcI kuIkimunin merkezI runsu`du, zq $ubuL 18q8 gnn yIe unIuLmiLi: BusLIIIe
Meyduni`ndu IIIerIn ogunIukLu oIdugu uLeII bIr kuIubuIik vurdi. ogu, kiIuIurdun uIinun yu du
uskerIerIn verdIgI LIekIerIe sIIuIIunmiLi. 'VIcLor Hugo! VIcLor Hugo bu!` BuziIuri benI seIumIiyor.
SesImI duyurmuk IIn sLunun zerIne ikiyorum. Hemen ouIs PIIIIp`In LuILLun ekIIdIgInI
syIeyerek sze buIiyorum. OrIeuns DesI`nIn LuILu vekuIeL edecegInI duyurdugumdu bu IddeLII
LepkIIere yoI uiyor. HIbIr ey Iuzir degII, IIbIr ey. Bu Lum bIr uILsL oIu, yikim, seIuIeL, beIkI I
suvu, umu Ier kouIdu bIIInmezIIk. BIr ses, Lek bIr ses ykseIdI: 'Yuusin CumIurIyeL!` Onu yunki
yupun Lek bIr ses bIIe yok. ZuvuIIi byk IuIk, bIIInsIz ve kr! Ne IsLemedIgInI bIIIyor, umu ne
IsLedIgInI bIImIyor!

1S;1 Poris Komn
EveL, VIcLor Hugo IukIiydi ve Murx`in ngrsnn LersIne II siniIi rgLI degIIdI. SonuLu bu
devrImIerIn IepsI kunIu busLiriIdi. YenIIdIk, uugiIundik... DugiLiIdik, IupsedIIdIk, sIIuIsizIundiriIdik
ve susLuruIduk. Avrupu demokrusInIn kuderI eIIerImIzden kuyip gILLI... demILI unurIsL ProudIon
yenIIgIden sonru. EveL, Avrupu`du bIr eyIer purmuk uIurindun kuyip gILmILI umu 18;1`de PurIs
Prusyu orduIuri LuruIindun suriIdigindu PurIsIIIer yIne uyukIunucukIurdi. TurIILe IIk kez II siniIi
IkLIduri eIe geIrIyordu. DuIu sonru Murx`in devIeLIe IIgIII LeorIsInI revIze eLmesIne neden oIucuk kudur
kunIi busLiriIun PurIs Komn, Avrupu`du yukIuun devrImIerIn IubercIsIydI.

Cen Trk Deorimi?
Modern zumunIurin byk devrImIne geImeden nce, 1qo`Le #usyu`du, 1qo6`du run`du, 1qo8`de
OsmunIi DevIeLI`nde yuununIuru 'devrIm` denebIIIr mI sorusunu zo Temmuz zoo8`de 1qo8
DevrImI`nIn IIIum kuynukIuri buIikIi cevup verdIgIm IIn IizIu uzukIurdu gIdIyorum. 1q11`de QIng
Huneduni`nin devrIIerek yerIne In CumIurIyeLI`nIn kuruImusi keIImenIn Lum unIumiyIu bIr devrIm
suyiIir nk In`de qooo yiIIik monurI yikiImi ve yerIne demokruLIk IdeuIIerI oIun bIr cumIurIyeL
kuruImuLu. Bu devrImI pek uzimizin duymusi, muILemeIen Avrupu-merkezcI buki uisinin bIr
sonucu oImuIi. 1q1o-1qz8 urusindu sosyuIIsL, mIIIIyeLI ve unurIsL IurekeLIerIn mLII bIr uLimusi
oIun MeksIku DevrImI de uyni nedenIe bIze yubunciydi.

Molum Deorim
Hukkindu neredeyse IereyI bIIdIgImIzI sundigimiz Lek devrIm IerIuIde BoIevIk DevrImI, yu du
upoIILIkIeLIrIImI udiyIu EkIm DevrImI. Buurisiz 1qo DevrImI`nden sonru BIrIncI Dnyu Suvui, ok
serL geen 1q16-1q1; kii devrImcI IurekeLe yurumi, $ubuL 1q1;`de ur . NIkoIu LuILLun ekIImeye
ruzi edIImI, murL buindu PeLersburg`du kudin IIIer greve buIumiIurdi. Bundun sonru oIuyIur IizIu
geIILI. BoIevIkIer MIIudI LukvIme gre ; Kusim 1q1;`de (JIyen TukvImI`ne gre zq EkIm 1q1;`de)
IkLIduri eIe geIrdIIer ve 8 kusimdu enIn PeLersburg`u geIdI. Once AImunyu IIe suvui bILIren BresL
ILovsk Burii ImzuIundi, urdindun LoprukIur kumuIuLiriIuruk kyIIere dugiLiIdi, bunkuIur
devIeLIeLIrIIdI, siniIsuI uyricuIikIur kuIdiriIdi. EveL, bu bIr devrImdI. Hem de byk bIr devrIm. Amu
bundun sonrukI ;o yiI IInde devrImIn evIuLIurini yemesIne, proIeLuryu dIkLuLrIgnn nomenkIuLuru
dIkLuLrIgne evrIImesIne, mIIyonIurcu kIInIn IuyuLinin SIbIryu`du, GuIug TukimuduIuri`ndu
snmesIne LunikIik edecekLIk.

Sportokist Deorim
AImunyu`du zq EkIm- Kusim 1q18`de KIeI eIrInde qo bIn denIzcInIn IImuni IguI eLmesIyIe buIuyun
uyukIunmu sonucu Kuyser . WIIIeIm`In devrIImesI ve yerIne zuyiI WeImur CumIurIyeLI`nIn kuruImusi
du devrIm dIye udIundiriImiLi. DevrImIn nderI IerIungI bIr poIILIk purLI degIIdI umu AImunyu`nin
BIrIncI Dnyu Suvui`ndukI konumunu IddeLIe kuri ikun ve sosyuIIsL bIr devrIm ngren
SpurLukIsLIer dIye bIIInen grup nemII roI oynumi, SovyeL LIpI rgLIenmeIer Lurudu IkLIduri eIe
geIrmILI. Ancuk SoIcuIurin IkLIduri iIimIiIurIu puyIumuyi reddeLmeIerI zerIne oIuyIur Lirmundi, Ocuk
1q1q`du BerIIn`de SpurLukIsLIerIn uyukIunmu Leebbs buurisizIikIu sonuIundi. OrgLn IIderIerI KurI
IebknecIL ve #osu uxemburg LuLukIunuruk BerIIn`dekI Eden OLeII`ne geLIrIIdIIer, dvIdIer,
svIdIer. 1J16 Ocuk 1q1q gecesI, #osu uxemburg ve KurI IebknecIL poIIs LekIIuLini eIe geIren
sugci reIkorps rgL LuruIindun IdrIrIer. #osu uxemburg Ime gILmeden ncekI gn deILerIne
unIuri yuzmiLi: Vurdim, Vurim, Vur oIucugim!

Bin @iek Astn!
1q16-1qz urusindu gerIIIu suvui ve I suvu sonundu rIundu Bugimsiz DevIeLI`nIn kuruImusinin
mIIIIyeLI rIunduIiIurcu devrIm oIuruk nILeIenmesInI suymuzsuk, yenIden drL bui mumur bIr devrIm
grmek IIn 1qqq`du Muo Zedung IIderIIgIndekI kyI uyukIunmuIurinu kudur o yiI geecekLI. SonuLu
CIIung KuI-SIek`In mIIIIyeLI rejImI yikiImi, yerIne In HuIk CumIurIyeLI kuruImuLu. KoIekLIvIzm
IumIesInI ve IdeoIojIk cunIunmuyi Ieren BIn Iek Asin kumpunyusini, ekonomIk uIundukI IerIye
Byk Siruyi progrumi, bunu du zo IIu o mIIyon kIInIn uIikLun Idg U Aci YiI IzIedI. Amu en
rudIkuI devrImcI uumu Ienz yoIduydi. #esm oIuruk 1q66`du buIuyip 1q6q`du bILen, umu guyri resm
oIuruk on yiI duIu sren ve mIIyonIurcu Insunin ImesIne neden oIun Byk KILr DevrImI`nden sz
edIyoruz. Muo`nun Imnn urdindun 1q;6`du KomnIsL PurLI, Muo`nun duI kurisi JIung QIng ve
yukin urkuduini IuIk dmuni IIun eLLI de on yiI sren kubus dnemI bILLI. Ardindun du In, IuIu Lm
IiziyIu sren IIberuI devrIm dnemIne gIrdI.

Moncodo Ktlost bosktnt
z6 Temmuz 1q`Le bIr grup gerIIIu ABD`nIn Iemen yuni buindukI Kbu Adusi`nin Moncudu
kiIuIurinu suIdiriyu gemILI. Ancuk gerIIIuIurin pek ogu suIdiridu Id, gerIye kuIunIurdun IdeI
CusLro ve kurdeI #uuI CusLro, PInos Adusi`ndu 1 yiI Iupse muIkm edIIdI. 1q`Le dIkLuLr BuLIsLu,
bIruz sIyusI buski bIruz du CusLro kurdeIerI genIIkIerInden berI Lunimusindun doIuyi, uI IIun eLLI.
MeksIku`yu gIden CusLro kurdeIer burudu ArjunLInII dokLor ErnesLo CIe Guevuru IIe LuniLiIur.
spunyu Suvui`ndun yenI dnm AIberLo Buyo`dun egILIm uIun CusLro ve urkuduIurini Kbu`yu
gLren Grunmu udIi kk Lekne z6 Temmuz HurekeLI udIi devrImcI rgLIe buIumuk zere denIze
uiIdigindu Ienz kImse oIucukIuri bIImIyordu. Tekne yunIi yere yunuLi, devrImcIIerIn ogu dugIurdu
yok oIdu umu gerIye kuIunIur 1q8 orLuIurinu kudur, qo bIne vurun BuLIsLu gIerInI yipruLmuyi
buurdiIur. OIdrc durbe 8 AgusLos 1q8`de Operusyon Veruno IIe vuruIdu ve Kbu`du rejIm
kknden degILI. Bugne dek de devrIm nosLuIjIsInIn nesnesI oImuyi buurdi.

Poris'te olmok oordt
1q68 muyisindu NunLerre UnIversILesI`nIn IguII IIe buIuyip Sorbonne UnIversILesI`nIn buIesInde
devum eden ve 1o mIIyon IInIn geneI grevIe desLek verdIgI oIuyIurdu nIversILeIerIn duvurIurindu
unIur yuziyordu: DevrIm ugrunu kurbun oImuk zorunIu oIdugu undu yok oIur!, Ne LunriIuri IsLerIm
ne de eIendIIerI!, KuIroIsun uIikLun ImeyecegImIzI gurunLI edIp sikinLidun Idren dnyu!, AsIu
uIimu!, MerIumeLsIz oI! Her bIrI bIIgeceydI umu unIumIisi uydu IerIuIde: GndeIIk IuyuLu duIr
uik ImuIurdu buIunmudun, ukin yikici LuruIIurini, kisiLIumuIurin reddInIn oIumIu LuruIIurini
unIumudun, devrIm ve siniI mcudeIesI Iukkindu uIkum kesenIerIn ugizIurini ceseLIerIe doIdur!

BuziIuri LuruIindun meLu-devrIm oIuruk udIundiriIun 1q68 oIuyIurindu, kILIeIerIn IonuLsuzIugu ILIcI
g roIn oynumumiLi. AksIne bu devrIm kILIeIerIn memnunIyeLIne, yunI burjuvu degerIerIne bIr
LepkI IdI. DuIusi IIk kez devrImIn ncIg II siniIindun enLeIekLeIIere gemILI.

Prog Bohort oe "1poo 1htiloli'
ekosIovukyu`du Ise Ocuk 1q68`de IkLIduru geIen AIexunder Dubek`In buIuLLigi IIberuIIeme
poIILIkuIuri, zo ugusLosLu SovyeLIer BIrIIgI komuLusindukI Vurovu PukLi yeIerInIn (#omunyu IurI)
LunkIuriyIu busLiriIdigindu gerIye BuLi medyusinin LukLigi ud kuIucukLi: Prug BuIuri.

BuLi`du bunIur oIurken smeL nn BIz IILIIuI ve InkiIup rejImInden geIdIk, BIz IILIIuI meLoLIurini
IzIerIz, BIz IILIIuIden yeLImI InsunIuriz, eger IILIIuI vuLundu IIn 'buku ikur yoI yokLur` kunuuLI
zIIInIere yerIeIrse, meru bIr Iuk oIuruk kuIIuniIucukLir. Bundun kuinmuk mmkn degIIdIr gIbI
IuIIur edIyordu. EI sonundu oIun oIdu: NurLopu gIbI 1q6o ILIIuII`mIz dogdu! Yuununin IILIIuI degII
durbe oIdugunu unIumumiz IIn o yiI gemesI gerekecekLI.

Koronfil Deorimi
Avrupu`nin devrImcI ruIunun yenIden IurekeLe gemesI IIn 1 yiI bekIemek gerekLI. PorLekIz`de 1qz-
68 urusindu Lum 6 yiI IkLIdurdu kuIun SuIuzur`in Imne rugmen devum eden dIkLuLrIk IduresInI
sonIundirun devrImIn IkI gIzII IureLI vurdi. BIrIncIsI zq NIsun 1q;q gn EurovIsIon $urki Yurimusi`nu
PorLekIz udinu kuLiIun PuuIo de CurvuIIo`nun E depoi do cde:s (Ve Vedudun Sonru) urkisinin
uIinmusi, IkIncIsI Ise z NIsun 1q;q gn suuL 1z:1`Le uIusuI rudyo kunuIindu Zecu
AIonso`nunGrcndolc, Vilc Morenc (GrundoIu, MugrIbI $eIIr) udIi devrImcI urkinin uImusiydi. Bu
IureLIerIe bIr grup uskerIn kurdugu gIzII rgLn ncIk eLLIgI mIIyonIurcu PorLekIzII sokukIuri,
meydunIuri doIdurdu. AILi suuL sonru rejIm uIuugi oImuLu bIIe. z NIsun 1q;q`Le PorLekIz`de soI
egIIImII IuIk kILIeIerI eIIerIndekI kurunIIIIerI kendIIerIne evrIImI LunkIurin ve LIekIerIn ugzinu
Lukuruk ve sudece drL cun vererek SuIuzur dzenIne son verIImesInde ordunun Luvrinin byk puyi
vurdi. GerI PorLekIz Kusim 1q;`e kudur srecek bIr kurguu dnemIne gIrdI umu burudun
smrgeIerIne bugimsizIik Iukki Lunimi ve sukInIemI bIr PorLekIz ikLi. GerIye de bu yrekII IuIkin
nusiI oIup du Lum qz yiI boyuncu dIkLuLrIk rejImIne ruzi oIubIIdIgI sorusu kuIdi.

1ron'do "tersine deorim"
z.oo yiIIik monurI yneLImIne son veren 1q;q run sIum DevrImI Ise bIrok kIInIn kuIusindu ne
devrImIn IIerIye dogru bIr udim oIdugu IIkrI IIe ne de devrImIerIn LopIumsuI unIumdu IIerIcI bIr uiIim
sugIudigi IIkrI IIe bugduiyordu. Amu bIr kuri devrIm degIIdI, nk orLudu kuri ikiIucuk bIr
devrIm yokLu. 1q;q ubuLindu kendIsInI AIIuI`in HuIIIesI IIun eden AyeLuIIuI HumeynI
IIderIIgIndekI gIer IkLIduri eIe uIdigindu dnyu ukinIik IIndeydI. Bu gIrIImIn buurisiz oIucugini
dnenIer yuniIdi ve kisu sren bIr kuos dnemInden sonru run sIum DevrImI Ike IInde
kurumsuIIumukIu kuImudi dnyunin drL bIr yuninu du IIru edIImeye buIudi.

Dnyuyi degIIse bIIe ABD`yI Lers keye yuLirun Ise urku buIesIndekI NIkuruguu DevrImI oIdu.
SundInIsLu MIIII KurLuIu CepIesI LuruIindun Somozu dIkLuLrIgnn sonunu geLIren ve 1q;q`dun
1qqo`u kudur 1z yiI sren devrIm seIm yoIuyIu burii bIImde sonu erInce, ABD derIn bIr neIes
uIdi.

tklt Bolttk Yolu
PorLekIz`dekIne benzer buriiI bIr devrImIe Lekrur kuriIumuk IIn de epey bekIemek gerekLI. 1q88`de
EsLonyu, uLvIu ve ILvunyu`dukI komnIsL rejImIerI kunsiz bIImde devIren bIr dIzI kuri-devrIm,
sosyuIIsL rejImI proLesLo IIn geceIerI EsLonyu`nin bukenLI TuIIInn`In meydunIurindu urkiIur syIeyen
kILIeIerden doIuyi BuLi medyusi LuruIindun $urki DevrImIerI udiyIu uniImiLi. z AgusLos 1qq`du,
SovyeLIer BIrIIgI IIe AImunyu urusindu ImzuIunun ve Dogu Avrupu`yi IkLIdur uIunIurinu bIen gIzII
MoIoLov-#IbbenLrop PukLi`ndun Lum o yiI sonru, uLvIuIiIur, EsLonyuIiIur ve ILvunyuIiIurin
oIuLurdugu 6oo km`IIk Insun zIncIrI EsLonyu`nin bukenLI TuIIInn`den uLvIu`nin bukenLI #Igu`yu,
orudun du ILvunyu`nin bukenLI VIInIus`u kudur uzundi. BuILik YoIu udi verIIen zIncIrde bIr mIIyondun
IuzIu Insunin eI eIe LuLuLugu syIendI. Kuzeyde bu iikIi devrIm oIurken, #omunyu`dukI kunIi,
ekosIovukyu`dukI kunsiz devrIm IIe BerIIn Duvuri`nin yikiIiini Lm dnyu LeIevIzyonIurdun IzIedI.

Renk Deorimleri
Ardindun eskI SovyeLIer BIrIIgI cogruIyusindu piLruk gIbI orLuyu ikun ve BuLi medyusinin #enk
DevrImIerI, BuLi kuriLi kesImIerIn Soros DevrImI dedIgI bIr dIzI bukuIdiriyIu LuniLik. zoo`Le
GrcIsLun`dukI GI DevrImI`nI Ukruynu`du Turuncu DevrIm IzIedI. AzerbuycunIiIur du uugi kuImuyip
bIr renk devrImI yupmuyu uIiLiIur umu buurisiz oIduIur. zoo`Le bnun`du zuIur eden SedIr (bIr
um Lr) DevrImI IIe KirgizIsLun`dukI uIe DevrImI (renk devrImI kuLegorIsIne sokmuk IIn Suri
DevrIm dIyenIer de vur) IIe #enk DevrImIerI Iuryusi yerInI, 1q;q`n KurunIII DevrImI IIe buIuyun
umu nedense urdini geLIremeyen boLunIk devrImIerIne birukmi oIdu! Tunus`LukI YusemIn DevrImI,
Misir`dukI Ienz udi konmumi (PupIrs DevrImI?) devrIm provusi bukuIim nusiI sonuIunucuk...


oiti'nin Sigoh Jokobenleri
Hem runsiz ILIIuII`nI eLkIIeyen, Iem de ondun eLkIIenen bIr devrIm Ise o siruIur udi SunLu DomIngo
oIun bIr runsiz smrgesInde 18oq`Le IIk zgr sIyuI cumIurIyeLInIn IIun edIImesIyIe sonuIunun
HuILI DevrImI`dIr. Ne o yiIIurdu ne de duIu sonru, BuLi enLeIekLeIIerI urusindu nedense pek yunki
uyundirmuyun bu devrImIn IIk IureLI zz AgusLos 1;q1`de Kuymun Ormuni`ndu yupiIun
bIr VodoouyInInde verIImILI. UIke kIeIerIe kIe suIIpIerI, uLuIuri beyuz oIun meIezIerIe kIeIer ve
beyuzIur, zgr sIyuIIurIu kIe sIyuIIur ve meIezIer, byk beyuz Lopruk suIIpIerI IIe kk beyuz
Lopruk suIIpIerI, o du yeLmezmI gIbI udunin Dogu, Gney ve Kuzey dIye uniIun IdurI bIgeIerI
urusindu ve de runsu`yu, spunyu`yu ve ngIILere`ye bugIi oIunIur urusinduydi. BLn bu eIIkIIerI
zen IurekeL Ise ToussuInL `OuverLure IIderIIgInde buIuyun kIe uyukIunmusi oIdu. runsiz UIusuI
MecIIsI`nIn yeIerInden yzde 1`InIn smrgeIerde Loprugi oIdugu dnInce, uyukIunmu
sonrusindu yuununIuru upku ikurmuk gerekIr. nk kIe Isyunini busLirmukLu buurisiz oIun
runsu, devrImIn ruIunu uygun oIuruk runsu`dukI zgr renkIIIere vuLunduIik IukIurini vermekIe
yeLInmedI, 1;qq`Le Lm runsu smrgeIerInde kIeIIgI kuIdirdi.

Ancuk kisu srede HuILI`de devrIm yusuIuri IIemeye buIuyucuk, Iukuken zgr oIun kIeIer
uciIurinin semboI oIun pIunLusyonIurdu uIimuyu kuri ikincu, sIyuI devrImIn IIderI `OuverLure zor
kuIIunmuyu kurur verecekLI. SonuLu eskI beyuz rejImIn sIyuI bIr kopyusi oIuLuruIdu. TrInIdud
dogumIu MurksIsL LurIII C..#. Jumes, `OuverLure`e bounu SIyuI Jukoben dememILI!

'Ouoerture'un oct sonu
Ancuk 1;qq`du IkLIduri eIe geIren NupoIon BonupurL duIu IuzIusinu IzIn vermedI ve 18oz buindu
enILesI GeneruI ecIerc`In komuLusindu zo.ooo uskerI uduyu gnderdI. SonuLu IuIki LuruIindun
LerkedIImI yuIniz devrImcI `OuverLure LuLukIunuruk runsiz AIpIerIndekI orL de Joux
HupIsIunesI`ne kondu ve burudu Id.

HuILI DevrImI`nIn usiI eLkIsI, BuLi dncesInde dnIemezJ Imkunsiz oIuy (unLIInkubIe evenL)
kuLegorIsInde bIr eyIem oIuruk, en uIuk umuL bIIe buIunmuyun durumIurdun devrIm reLmenIn
mmkn oIdugunu duIr gI bIr rnek LekII eLmesI oIdu. GerekLen de HuILIIIIer, sIyuIIuru en uz
beyuzIur kudur gI oIdukIurini greLen IIk IuIkLi. NILekIm bu ksLuIIikIurinin bedeIInI de ugir
dedIIer. runsu 18z`Le udu IIe LIcurI ve dIpIomuLIk IIIkI kurmuk IIn 1o mIIyon uILin Irunk LuzmInuL
LuIep eLLI. 188`de bu bor 6o mIIyon uILin Irunku drId. Amu 1qq;`ye kudur Lum 1zz yiI, IuIzIerIyIe
bIrIIkLe qo mIIyon doIur (bugnn z1 mIIyur doIuri) denmesIne kuriIik HuILI IIbIr zumun BuLi
LuruIindun uIIedIImedI. GeLIgImIz uyIurdu dev bIr depremIe ve onu IzIeyen onIurcu IeIukeLIe boguun
HuILI`ye BuLi`nin neden yurdim eIInI uzuLmudiginin IpuIuri bu LurIIede yuLiyor.

TA#H DETE# z.o1.zo11
Aye Hr
BIr zumunIur Trubzon ErmenIIerI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

1q Ocuk zoo;`de derIn bIr cInuyeLe kurbun verdIgImIz

HrunL DInk`In kuLIIIn TrubzonIu ikmusi zerIne, Trk
OcukIuri Trubzon Bukuni MILIuL KerIm AsIun
Demek kI buruyi seLIIer demILI. Sonru bIr
LeIevIzyon progrumindu kompIo LeorIIerI IIe meIur
AyLun AILinduI Trubzon pIIoL bIge oIuruk seIIdI
dedI. Ardindun bIr uru MHP GeneI BukunIigi`nu
soyunun UmIL Ozdug BIgenIn mIIII dokusunun zuyiI
Insun zemInInI IsLIsmur ederek, mIIII dokuyu
puruIumuyu uIiiIiyor dIyerek kuIumizi IyIce
kuriLirmiLi. KIm seLI, nIIn seLI, IedeI neydI,
meruk eLmILIk doguI oIuruk. Ergenekon
soruLurmuIuri suyesInde bu soruIurin cevubini urLik
uugi yukuri bIIIyoruz. Ancuk urudun geen drL yiIdu
HrunL DInk cInuyeLInIn uzmeLLIrIcIIerInI muIkemeye
ikurmuyi buurumudik, neredeyse susL yupiIun
Ogn SumusL`i bIIe muIkm eLLIremedIk.

1q Ocuk IuILusindu, Trubzon`un yukin dnem LurIIIne
bukmuk unIumIi oIubIIIr dIye dndm. BIgenIn
#um uIuIIsInIn ukibeLInI 1q MurL zo1o LurIIII PonLus`un guyri resm LurIII buIikIi yuzimdu
unIuLmiLim. Bu IuILu siru, bIgenIn ErmenI uIuIIsInIn ukibeLInde.

Berlin Antlomost'ntn etkileri
TunzImuL`Lun sonrukI dneme dumgusini vurun . AbdIIumId, Dogu LoprukIurindu Ier geen gn
bIruz duIu derInIeen KrL krIzInI kururIi bIr sIum bIrIIgI poIILIkusiyIu zmeye uIiLi ve bunu kismen
de oIsu buurdi umu HumIdIye AIuyIurinin oIuumuyIu bIrok SnnI KrL uIreLI yenI sIyusI, IukukI ve
ekonomIk ImLIyuzIur kuzunirken ErmenIIer, YezIdIIer ve DersIm`In diindu yuuyun AIevIIerIn devIeLIe
IIIkIIerI bIruz duIu bozuIdu. SonuLu AbdIIumId poIILIkuIurinin doguI sonucu oIuruk Dogu
vIIuyeLIerInde yuuyun eLnIk grupIur urusindu urLik dosLIuk ve duyunimudun degII, dmunIik ve
uLimudun sz edIImeye buIundi. BuIungiLu, merkezI devIeLIn desLegI IIe ImpuruLorIugun uzuk
bIgeIerInde boy gsLermeye buIuyun mIsyonerIIk IuuIIyeLIerInIn eLkIsI IIe bIgede sosyuI, dInseI ve
cInsIyeLIer urusindukI IIyerurIIerde nemII degIImIer yuunmuyu buIudi. ok dInII ve ok eLnIsILeII
bIr LopIumun ekonomIk uIundu en verImII unsuru oIuruk Luru eIIrIerInde kk ve byk burjuvuzIyI
oIuLurun HirIsLIyunIur, IdurI reIormIurIu yeLInmeyIp sIyusI orLukIik LuIep eLmeye buIuyincu, bu LuIep
Trubzon gIbI kozmopoIIL bIr eIIrde byk sorun yuruLmudi uncuk, ImpuruLorIugun geneII uisindun
bukiIdigindu, mIIIeL-I IukImeyI LemsII eLLIgInI dnen sIyusI eIILIer uisindun koIuy sIndIrIIecek bIr
durum degIIdI.

pIerIn IyIce gerIImesIne neden oIun oIuy, 18;8 BerIIn AnLIumusi`nin 61. MuddesI IIe verIIen szIerIn
yerIne geLIrIImemesI oIdu. Buzi gen ErmenIIer, cemuuL nderIerIne buski yupuruk, IkmeLe kuri
Luvrin serLIeLIrIImesInI IsLemeye buIudiIur. Ik ErmenI sIyusI rgL 188o`Ierde MigirdI PorLukuIyun
LuruIindun kuruIdu. 188`Le kuruIun IkIncI purLI oIun Ar2enccn`in (Armenukun) rgLIeyIcIIerI de
PorLukuIIun`in yoIduIuriydi. #usyu`dukI 'NurodnIk` IurekeLInden eLkIIenen eILII grupIur 188;`de
Cenevre`de, duIu sonru du TIIIIs`Le devrImcI dernekIer kurduIur, urdindun du purLIIemeye buIudiIur.
BunIurin en nemIIIerI 188;`de Cenevre`de kuruIun ve MurksIsL IIkeIerI benImsemI oIun DevrImcI
Hinuk (un) PurLIsI (1qoq`dun sonru SosyuI DemokruL Hinuk udini uIdi) ve 18qo`du TIIIIs`Le kuruIun
TunuksuLyun (ErmenI DevrImcI ederusyonu-ED) IdI.

Trobzon'do Ermeni rgtlenmesi
O yiIIurdu yukIuik bIr mIIyon kIInIn yuudigi ve bunun 1o bIn kudurinin #um, qo kudurinin ErmenI
oIdugu Trubzon VIIuyeLI`nde IIk sIyusI grubun 188o`Ierde bIr grup grencI LuruIindun kuruIdugu suniIir
umu bIIInen IIk rgL 188q`du kuruIun KrLusIruLs GugILnI EnkeruLIun (GIzII EgILIm DernegI) IdI. Vun`du
188 yiIindu kuruIun Armenugun udIi sIyusI purLInIn Trubzon ubesI Ise, purLInIn kuruIdugu yiI uiIdi.
Hinuk PurLIsI`nIn kurucuIurindun #uben KIun-AzuL`in (NsIun KurupeLIun) 18qo`du Trubzon`dukI
AmerIkun Kiz OkuIu`nu greLmen oIuruk geImesIyIe sIyusI uIimuIur Iiz kuzundi, BuIru, MerzIIon,
Amusyu, TokuL, YozguL, Agin, ArupkIr ve Trubzon`du Hinuk`in ubeIerI rgLIendI.

Ancuk, KIun-AzuL ve urkudui Hukob (Hugop) MegIuvorIun`in sLunbuI Kumkupi`du yupiIun
Temmuz 18qo LurIIII gsLerI sirusindu poIIs LuruIindun LuLukIunmumuk zereyken Ike diinu
kumuIuriyIu, Trubzon`dukI IuuIIyeLIerI rgLIemek TunuksuLyun`un #usyu kunudinu bugIi SImon
ZuvurIun ve Hovsep ArgIuLIun`u kuIdi. ByIece Hinuk ve Tunuk IurekeLIerI, IkenIn dIger yerIerInIn
uksIne, Trubzon`du ILLIIuk IuIIne gIrdIIer, uncuk #usyu kudroIuri IurekeLI duIu du rudIkuIIeLIrdI.

1TC-Tonok 1ttifokt
Dogu vIIuyeLIerInde mIIIIyeLI ve sosyuIIsL propugundu yupmuyu ve uz du oIsu, buzi gerIIIu IuuIIyeLIerI
srdrmeye buIuyun ErmenI purLIIerInIn IedeIIerI IIe IIk nvesI 188q`du Asker TibbIye`de kuruIun
LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn (TC) IedeII usIindu uyniydi. kI LuruI du . AbdIIumId`In buskici
rejImIne son verIp yerIne duIu zgrIk bIr rejIm kurmuyi IsLIyorIurdi. O LurIIIerde LLIIuLiIurin
Dogu AnudoIu`du Erzurum ve Trubzon diindukI kk IcreIerI diindu cIddI bIr rgLIenmesI yokLu.
ErmenI rgLIerI Ise BuIkunIurdu vurIik gsLeremIyorIurdi. Bu nedenIe Dogu IIIerInde Lopruk
bLnIgn korumuyu sz verdIgI srece zeIIIkIe TunukIur TC LuruIindun ILLIIuk edIIebIIIr bIr purLI
oIuruk kubuI edIImIIerdI.

IIkIIer 18qq yiIindu, (bugn BuLmun IIIne bugIi) Suson`du buIuyun ve kisu srede Lm bIgeye yuyiIun
pogromIurdun sonru sikiIuLi. (Bu kuLIIumIurdu IenIerIn suyisini BrILunyu ve runsiz konsoIosIuk
ruporIuri 1oo bIn IIu zoo bIn urusindu gsLerIr, ErmenI PuLrIkIunesI`nIn rukumi oo bIne ikurir, resm
LurIII Kumurun Grn Ise 8.;oo ErmenI IIe 1.8oo MsImun`in Idgn IIerI srer.)

Voli Kodri Beg'e ogler
AbdIIumIL yneLImI, Ike upindu ErmenI mIIIIyeLIIerIne gz uLirmiyordu umu Trubzon VuIIsI KudrI
Bey`In IogrI ve uzIumuci Luvri suyesInde Trubzon`du buskiIur en uIL dzeyde kuImiLi. Trubzon
VIIuyeLI`ndekI Lm yneLIcIIer IIn IIgIn bIIgI noLIuri LuLLugu grIen ongworLI`u gre, 18qz yiIinin
muyis uyinin buindu AII Bey`In yerIne uLunun KudrI Bey, uzImII, kururIi, uIikun, gIer yzI, cmerL,
koIuy uIuiIubIIIr, uncuk neyIn dogru oIup oImudiginu kurur vermede zorIunun ogu zumun Ise yunIi
kurur veren bIr grevIIydI ve uILi yiIIik grevI boyuncu ErmenI IudIsesInI nIeyememesI yu du IsLeksIz
duvrunmusi kIIseI LurIIInde kuru bIr Ieke gIbI durmukLuydi. ongworLI`u gre seIeII AII Bey Ise
muILemeIen sLunbuIIu bIr #um oIun GeogIudes IIe evII oIdugu IIn, zeI yuumi IIe IuIkin gzne
buLmi, PudIuIu, duns eLLIgI, kumur oynudigi, IkI ILIgI yoIundu jurnuIIer yoIIunmi, uncuk bunIurdun
bIr ey ikmumiLi.

BLn vIIuyeLIer Trubzon gIbI yneLIIse, TrkIerIn kL yneLImInden ok uz ey IILIrIz
dIyenongworLI, Hinuk PurLIsI`ne zgrIge gIden yoIun sudece kundukiIik, soygun ve
cInuyeLIerden geLIgInI dndg IIn sempuLI duymuyordu, nk bu LuLumun, MsImunIurin
HirIsLIyunIuru yneIIk bIr kuLIIumu yneImeIerIne neden oIubIIecegInden korkuyordu. Ancuk
ongworLI`un korkLugu oImudi ve Ocuk 18q`Le Trubzon`du muIkemeye sevk edIIen 1; ErmenI sIyusI
eyIemcIden sudece beI yiIdun 1 yiIu kudur degIen IupIs cezuIurinu urpLiriIdi.

Bohri Poo suikostt
o EyII 18q`de sLunbuI`du, Bub-i II`de LopIunuruk reIorm LuIepIerInI dIIe geLIren ErmenIIerIn
gsLerIsInIn unIden 1o gnIk bIr Lerr dnemIne dnmesI ve cun kuyipIurinin meydunu geImesIyIe
IuzursuzIuk zIrveye ikLi. O gnIerde eskI Vun VuIIsI BuIrI Puu sLunbuI`u gIderken bIrku gnIgne
Trubzon`du konukIumiLi. Vun`dukI uyguIumuIuri yznden ErmenIIer LuruIindun pek sevIImeyen BuIrI
Puu IIe onu eIIk eden Trubzon Kumunduni HumdI Puu, run KonsoIosu MIrzu #uz Hun ve Trubzon
PosLu TeIgruI Bu Mdr Huci Omer EIendI`ye, EkIm 18q`Le IkI ErmenI gencI LuruIindun buurisiz
bIr suIkusL gIrIImInde buIunuIdu. SuIdirgunIurin bIrI IurI dIgerIerInIn VuII KudrI Bey`In IImmeLIyIe
LuLukIunmukLun kurLuImuIuri, sLne sLIk kuuk HuIk`In erLesI gn VIIuyeL KuLIbI #uImI EIendI`nIn
kuLIIne kurimusi zerIne orLuIik IyIce gergInIeLI.

BIrku gn sonru, sLunbuI oIuyIurindu bIr yukininin Idgn duyun bIr ErmenI`nIn, kuIdigi Iunin
buIkonundun, oIuyIuri yuLiLirmuk IIn eIIrde doIuun KudrI Bey ve evresIndekIIerIn zerIne uLe
umusiyIu IILII uLeIendI. OIuyi duyun MsImun uIuII, eIIrdekI HirIsLIyun evIerInI LuIun ederken,
AvusLuryu, run, runsu, LuIyu, #usyu, YununIsLun, BeIIku ve spunyu konsoIosIuri oIuyIurin
yuLiLiriImusi IIn yereI yneLIcIIerIe konuLuIur umu gvenIIk gIerI oIuyIuri busLirmukLu buurisiz
oIdu.

Rus sooo gemisi Teretz geligor
; EkIm 18q gn kImIIgI beIII oImuyun bIrI LuruIindun bIr MsImun IdrInce oIuyIur IyIce
igirindun ikLi. OIkeII MsImun-Trk uIuIInIn suIdiriIurindun kumuk IIn ErmenIIer
konsoIosIukIuru ve okuIIuru sigindiIur. OIuyIurin zIrveye ikLigi gn sudece runsiz KonsoIosIugu`nu
siginunIurin suyisi IkI- bIn IdI. VuII KudrI Bey`In gIrIImIerI IIe erLesI gn orLuIik sukInIeLI ve
dkkunIur uiIdi. Ancuk kisu sre sonru oIuyIur Lekrur buIudi. 1o ekImde IkmeL sikiyneLIm IIun eLLI
ve 1q ekImde Trubzon IImuninu #us suvu gemIsI TereLz`In geImesIyIe LuruIIur uLimuyi birukmuk
zorundu kuIdiIur. Ancuk benzerI oIuyIur Sumsun, Ordu ve GmIune bIgeIerInde de boy gsLermeye
buIumiLi.

BrILunyu KonsoIosu ongworLI bu konuyIu IIgIII ruporundu, ErmenIIerI kusLederek sIIuIsiz ve bIIuber
durumdukI bu InsunIur Iemen Iemen II kuri koymudun ucikIi bIr LesIImIyeL IInde cun ve muIIurini
vermILIr. Ancuk yIne de kuIrumuncu IurekeLIerI de Lmden yok degIIdI dIyordu. Trubzon`du pek ok
sessIz ve suvunmusiz Insunin bu ekIIde yok edIImesInI Asyu TrkIyesI`ndekI serI oIuyIurin IIkI oIuruk
nILeIeyen ongworLI`u gre, oIuyIurdu zq8`I Trubzon merkezde oImuk zere, cIvur kusubu ve kyIerde
(GmIune duIII) LopIum o; ErmenI Im, 1q; kII g eLmI, 1.1o ev ve dkkun yugmuIunmi,
zo ev ve dkkun yunmiLi. Trk LuruIinin kuybi Ise 16 kII oIup, Trubzon`du MsImunIuru uIL 16z
dkkun, GmIune`de Ise ;o dkkun yugmuIunmiLi. OIuyIurdu de #um ImL.

Suruyin cususIurinin MsImun IuIk urusindu, ngIILere`nIn LevIkIyIe ErmenIIerIn Isyun edecekIerI ve
unI bIr suIdiriyIu MsImunIuri IdrecekIerIne duIr dedIkoduIur yuymusi yznden oIuyIurin byIe
kunIi IuI uIdigini dnen konsoIosu gre uskerIerIn kurimumusi durumundu cun kuybi bu kudur
yksek oImuyubIIIrdI, nk TrkIerIn byk ogunIugu komuIurinu kuri |kL| Luvir uImukLu
LereddL eLmILI.

Trobzon'don ilk gler
ongworLI`u gre oIuyIur yznden IIbIr MsImun`in LuLukIunmumusi du yneLImIn yunIiIigini
dndryordu uncuk, yneLIm ErmenIIere kuri du yumuuk duvrunmiLi, nk LuLukIunun qoo
ErmenI`den -qo kII IurIcIndekIIer, Iemen serbesL birukiImiLi. 18q6`nin uruIik uyindu, AbdIIumId,
oIuyIuru kuriunIuru uI IIun eLLI ve Im cezusinu urpLiriIunIur IIe kikirLiciIur diindukIIer serbesL
birukiIdi. Amu urLik kendIIerInI gvende IIsseLmeyen ErmenIIerIn bIr kismi #usyu`yu g eLLI.
ongworLI`un LuImInIne gre 18q6`nin sonundu Trubzon Suncugi`ndun g edenIerIn suyisi ;.6oo
kIIye uIumi, 1.zoo ErmenI IunesI qo`ye InmILI. Ancuk, Trubzon`dukI ErmenI cemuuLI, bu byk
durbeyI, ABD, ngIILere, runsu ve svIre buLu oImuk zere BuLiIi IkeIerIn muddI yurdimIuri,
sLunbuI`dukI ErmenI OrLodoks PuLrIkIunesI ve VIyunu`dukI KuLoIIk MikIILurIsLIerIn muddI-munevI
desLegI IIe kisu srede uLIuLucukIurdi. NILekIm ErmenI OrLodoks PuLrIkIunesI kuyiLIurinu gre 1qoz`de,
Trubzon Suncugi`ndu zq bIn ErmenI yuiyor, q1 kIIIse ve bIn grencInIn okudugu q; okuI IIe ErmenI
LIyuLrosu IuuIIyeLIne devum edIyordu.

1TC-Tonok ittifokt oe 1poS
TC de IkenIn dIger bIgeIerInde benzer bukuIdiriIuri rgLIemILI. Sonundu TC-Tunuk ILLIIuki
buuriyu uIuLi ve . AbdIIumIL MeruLIyeL`I IkIncI kez IIun eLmek zorundu kuIdi. Amu IIIkIIerIn
bozuImuyu buIumusi du bu LurIILe oIdu. nk TC, buskici AbdIIumIL`I LuILLun IndIrmekLen
vuzgemI, IkLIduri perde urkusindun Idure eLmeye kurur vermILI. Bu durum TunukIuri kukuIundirdi.
1qoq`du sLunbuI`du TC`nIn rgLIedIgI 1 MurL OIuyi yuundi. Ayni gnIerde Adunu`du yuunun
oIuyIurdu zo bIn ErmenI`nIn MsImun IuIk LuruIindun IdrImesIyIe ErmenIIerIn LLIIuLiIuru
gvenI IyIce uzuIdi. 1q1z seImIerInde ErmenIIere verIIen szIer LuLuImudi. pIer 1q1q yuzindu kopLu.

zq NIsun 1q1 gn sLunbuI`dukI ErmenI cemuuLInIn nde geIen zo`ye yukin LemsIIcIsI srgne
gnderIIdIgInde, Trubzon`un nde geIen ErmenIIerI de LuLukIunmuyu buIunmiLi. zo IuzIrundu
IkmeL Trubzon`dukI Lm ErmenIIerIn LeIcIrI IIn emIr verdI. z; IuzIrundu sLunbuI`dukI eIIIIge bIr
LeIgruI eken AImun KonsoIosu HeInrIcI BergIeId, Trubzon VIIuyeLI`nde yukIuik o bIn kIInIn LeIcIre
konu oIdugunu, bunIurin byk bIr kisminin uIik ve LIIs yznden ImesInIn mukudder oIdugunu
beIIrLIyordu. (zoo8`de MuruL Burduki`nin yuyimIudigi Tclct Pcc eleleri`ne gre Trubzon`du
yuuyun ;.oo ErmenI`nIn Lumumi 1 Temmuz 1q1`Len ILIburen yukIuik bIr uy IInde LeIcIr
edIImILI.)

Trobzon'do Rus igoli
18 $ubuL 1q16`du, GeneruI V. IukIov`un komuLusindukI IkI #us LmenI, #Ize, Srmene ve OI`Lun sonru
Trubzon`u gIrdIgInde gerIde kuIun ErmenIIer derIn bIr neIes uIdiIur. Ardindun Vun, Mu, Erzurum ve
ErzIncun du #us IguIIne ugrudi. ErmenI purLIzunIuri IizIu HemIn bIgesInde IuuIIyeLe geLIIer. DIn
degILIrenIerI Lekrur HirIsLIyun yupmuyu uIimukIu yeLInmedIIer, Trubzon yresInde Trk kyIerInI
busip, IdrmeIere ve yugmu oIuyIurinu kuIkiLiIur. Amu 1q1; BoIevIk DevrImI durumu unIden LersIne
evIrdI ve KuIrumun Bey IukupIi bIr subuyin eLruIindu rgLIenen HurukuIi MusLuIu Agu, kurdeI
Eyp Agu, SudirogIu SIeymun Agu gIbI eruILun kIIIer ErmenI ve #um eLecIIere kuri koymuyu
buIudiIur.

BoIevIk DevrImI nedenIyIe kurguu IIne gIren #us Ordusu`nun zuuIIurindun usLucu yururIunun
OsmunIi bIrIIkIerI zq $ubuL 1q18`de Trubzon`u gerI uIdikLun sonru, MurL 1q18`de Kurs, ArduIun ve
BuLum, #usyu IIe ImzuIunun BresL-ILovsk AnIumusi IIe OsmunIi mpuruLorIugu`nu gerI verIIdI.

Mehmed Emin Beg'in ohodeti
Durumu ErmenIIerIn IeIIne degILIren, OsmunIi mpuruLorIugu`nun suvuLun yenIk ikmusi ve o
EkIm 1q18`de Mondros MLurekesI`nI ImzuIumusi oIdu. MLureke`den sonru sudece MLLeIIkIer degII,
LLIIuLi dmuni oIun Suruy ve evresI de suvu ve ErmenI TeIcIrI suIuIurinin yurgiIunmusini
IsLIyordu. OzeIIIkIe busin bu konudu isrurIi bIr yuyin kumpunyusi buIuLmiLi.

MecIIs`Le bu konudu en ok sz uIun kII Ise, Trubzon Mebusu HuIiz MeImeL EmIn Bey`dI. Sudruzum
AImeL zzeL Puu HkmeLI`nIn progrumi zerIne yupLigi bIr konumudu drL seneden berI yupiIun
mezuIImIn gerek suIuIurinin IuIu memIekeL IInde gezmeIerInden ruIuLsizIigini IIude eden MeImeL
EmIn Bey yIe demILI: Bunu bendenIz grdm. Ordu kuzusindu bIr kuymukum vurdi. ErmenIIerI
kuyigu doIdururuk Sumsun`u gndermek buIunesI IIe denIze dkLrd. EveL, bIzIm memurIurimizin
bIrok ErmenI oIuk ve ocukIurini kesLIkIerInI ben de syIyorum. Ve muIIuri du yugmu edIIdI. ukuL
bu suyi IddIu edIIdIgI gIbI bIr mIIyon degII, oo-6oo bIn cIvurindudir. Ayricu bu InsunIurin 'ErmenI
oIdukIurindun doIuyi kesIIdIkIerI` yoIundukI beyunIur du dogru degIIdIr.

ErmenIIerIn KurudenIz`dekI #um eLecIIere yurdim eLLIgInI, doIuyisiyIu LeIcIr IIn orLudu buzi
nedenIerIn oIdugunu IIerI sren MeImeL EmIn Bey, kismI ky bouILmuIuri IIe sorun IuIIoIubIIecekken
bu IIe uIukusiz InsunIurin LopLun bIge diinu srImesInIn yunIiIiginu degInmI uncuk, bu cunIce
IIerI yupunIurin uncuk beLe bIrI Trk`Lr demILI.

Trobzon gorgtlomolort
1q18 Mondros MLurekesI`nden sonru LIIuI DevIeLIerInIn ve TC muIuIIIIerInIn busLirmusiyIu LeIcIr
suIuIurinin yurgiIumuIuri kupsumindu, Trubzon`dukI duvuIur 8 MurL 1q1q`du buIudi. Trubzon`du
yuununIur konusundu en nemII bIIgIIerI Trubzon GurnIzon Kumunduni AvnI Puu verdI. SopuIi
MuLusurriI IukupIi Trubzon VuIIsI CemuI AzmI Bey`In ErmenI erkekIerInI LopIuyuruk kuyikIurIu
KumkuIe ve DegIrmendere cIvurinu sevk edIImeIerI IIn emIr verdIgI ve bu kIIIerden bIr bImnn
kurunIu, bIr bImnn denIze uLiImuk sureLIyIe IdrIdgne duIr IIudeIer zerIne, BerIIn`e kumi
oIun CemuI AzmI Bey ve TC Trubzon SekreLerI, YenIbuIeII numiyIu Luninun NuII Bey, vIIuyeLLekI
ErmenIIerI kILIeseI oIuruk LeIcIr eLmek ve ImIerIne neden oImukLun giyupIurindu Im cezusinu
urpLiriIdiIur. Gmrk Memuru MeImeL AII, ErmenI muIIurinu eI koymukLun 1o yiI, EmnIyeL Mdr
NurI Bey IIe Gmrk Mdr MusLuIu EIendI uyni suLun bIrer yiI IupIs cezusinu muIkm oIduIur.

CemuI AzmI ve TekIIuL-i MuIsusu`nin IIderI Dr. BuIueddIn $ukIr, 1; NIsun 1qzz`de, NemesIs rgLne
bugIi, Arum YergunIun udIi ErmenI mIIILun LuruIindun BerIIn`de IdrIdIer. AImeL zzeL Puu
LuruIindun yurLdiinu kuiriIdigi IddIu edIIen YenIbuIeII NuII, MusLuIu KemuI`e zmIr`de suIkusL
yupmuyu LeebbsLen suIu buIundu ve z; AgusLos 1qz6 gecesI Idum edIIdI.

Yukuridu unu IuLIuriyIu verdIgImIz mIIIIyeLIIIkIer suvuindun Trk LuruIi guIIp ikLi uncuk sonuLu
kuybeden sudece ErmenIIer oImudi, TrkIye`nIn pek ok byk kenLI gIbI, Trubzon du bInIerce yiIIik
IemerIIerI IIe bIrIIkLe ekonomIk, kILreI ve LopIumsuI Lm iiILisini kuybeLLI ve bIr zumunIurin
grkemII IImun eIrInden gerIye soIuk bIr sureL kuIdi. Le bIgeyI son yiIIurdu provukuLII oIuyIurin
merkezI oIuruk seenIer bu LurIIeden uIiyorIurdi enerjIIerInI.

TA#H DETE# 16.o1.zo11
Aye Hr
zo IeykeI ve uniLin muks LuIIII

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bubukun Tuyyip Irdogun'In gelimi demokrusilerde

rustlunmuyun bir tuvIrlu, "ocobe diyerek imhusI iin
tulimut verdigi Kurs'tuki 1nsonltk Abidesi'nin ukIbetini
meruklu beklerken OsmunlI'nIn sonondun bogne dek
ozunun unIt ve heykel servenimize tekrur gz utulIm
dedim. 1S Ikim ooq turihli "Bir millet ki heykel yupmuz...
bulIklI yuzImdu unluttIgIm gibi OsmunlI dneminde heykel,
slumiyet'in heykeli 'pot' suyuruk yusuklumusI yznden
sevilmemiti. Luik Comhoriyet'in heykellerinin byk
ogonlogo ise butu Atutrk olmuk zere siyusi uhsiyetlere
ve devlet udumlurInu uitti. Bo heykellerin ogo ise kiiye
yokurIdun bukun, otoriter bir tuvrI yunsItun yupItlur oluruk
hulku ozuk kulmItI.

Resmi unIt estetiginden ugdu sivil estetige dnm ilk
kez 1q,'te Comhoriyet'in go. yIlInI kotlumu etkinlikleri
kupsumIndu stunbol'u o udet heykelin dikilmesiyle
bulumItI. Bo heykeller devletin sipurii olmusInu ve iin iinde devlet brokrusisinin
bolonmusInu rugmen propugundu umulI ele ulInmumI ve unIt heykel oluruk
sInIrlundIrIlmumItI. Sonotu ortuyu ilgin heykeller IkmItI. Bo nemli gelimeye
rugmen bukIn duhu sonru bo o heykelin buInu neler geldi?



@tplok 1stonbul olur mu?

Bonlurdun hikyesi en iyi bilinen Grdul oyur`in denIzden yenI ikmi, suIurini gerIye dogru
suvururuk oLurmu ipIuk bIr kudini LusvIr eden Czel 1stonbul udIi eserI. Kuruky`de Yksek
KuldIrIm Cuddesi`nIn bILLIgI nokLudukI kk uIunu yerIeLIrIIen IeykeI, bIr sre sonru 'msLeIcen`
oIdugu gerekesIyIe IkmeL orLugi MIIII SeIumeL PurLIsI`nIn (MSP) GeneI Bukuni ve Bubukun
Yurdimcisi NecmeLLIn Erbukun`in LepkIsInI ekLI. nk IeykeI yukindukI geneIevIerIe
IIIkIIendIrIImILI. Erbukun IeykeIe kuri unLIpuLIsInde yuIniz degIIdI. BeIedIye Bukuni AImeL svun du
IeykeII begenmedIgInI syIemILI. Ancuk onun gerekesI 'ipIukIik` degII, 'zevksIzIIk` IdI. VuII Numik
KemuI $enLrk`e gre Ise IeykeIIn yerI uygun degIIdI. Bu kudur mIIm uIsIyeLIn
memnunIyeLsIzIIgInden sonru IeykeIIn kurLuIuu yokLu. SonuLu 18 MurL 1q;`Le yerInden kuIdiriIdi.
Ancuk I bununIu bILmedI. Busindu ikun yuziIuri IIbur kubuI eden suvciIik, IeykeII dIken komILe
yeIerI Iukkindu soruLurmu uLi. Sonundu, sunuLiIurin, uydinIurin LepkIsI eLkIsInI gsLerdI ve IeykeI,
bugnk yerIne, YIldIz PurkI`nin cru bIr kesIne uLiIuruk, eIrIn numusu uzicik du oIsu kurLuriIdi.

olk oe gneticiler el ele
DIgerIerInIn kuderI Ise, 'bIIInmeyen` gIer LuruIindun IzIIdI. MozuIIer Irtorun`in, 1q6o`Ii yiIIurin
'AIumunci IIIer`InIn uciIi g IIkuyeIerInI LemsII eden Tophune`dekI 1i udIi IeykeIInIn nce eIIerI
kiriIdi, sonru yz zIILIendI. Nosret Somun`in Suruhune`de BeIedIye Suruyi`nin yuninu
yerIeLIrIIenMimor Sinon udIi beLon IeykeII 1q8o`de kuyboIdu. NumIk enizhun`in ivun
Oteli`nIn kurisindukI yeII uIunu dIkLIgI 1kimiz udIi IeykeI 1z EyII`den sonru, suIIbI LuruIindun
LuIrIp oIdugu gerekesIyIe kuIdiriIdi. Mehmet LyunIk`in Beiktu`u dIkIIen Birlik IsImII beLon
IeykeII 1q86`du dnemIn ANAP`Ii BeIedIye Bukuni Mmtuz Kolu`nin GereksIz, IIbIr unIumi yok,
yikin emrI sonucu kompresr LubuncusiyIu yikLiriIdi. Bihrut Muvitun`in Hilton
Oteli`nIn Hurbiye`dekI gIrI kupisi nndekI uIunu yerIeLIrIIen Ykseli udIi uImInyum soyuL
uIimusi 1q8q`Le beIedIyenIn LercIIII yoI yupimi sirusindu kuyboIdu. Ierit zen`In Yogmur IsImII
meLuI IeykeII Arnuvotky`de AkIntI Borno`nu yerIeLIrIIdI. HeykeI, yoI uIimuIuri sirusindu -
sunuLinin IsLegI zerIne- beIedIye LuruIindun skId. Ison Onor`un IIndIklI PurkI`ndukI soyuL
uImInyum kompozIsyonu du 1q8`Le, Bedrettin ulun dnemInde purkin dzenIenmesI sirusindu
kuIdiriIdi.


Bronz gopmo gz oltr!

Kumil Sonud`in Glhune PurkI`nu yerIeLIrIIen @tplok udIi IeykeII, 1q8q`Le purkin yenIden
dzenIenmesI sirusindu yerInden skId. Seyhon Topoz`un q. Levent gIrIIndekI udsiz IeykeII
1q8q`Le yoI geLIgI gerekesIyIe yikiIdi. Tumer Buoglo`nun LIyuLro sunuLisi Bediu
Movuhhitunisinu AhIrkupI`du bIr zumunIur purk oIun uIunu yerIeLIrdIgI soyuL IeykeI, evredekI
guzInoIurdun bIrInIn buIesInIn IInde kuIdi ve 1q86`du orLudun kuyboIdu. Yuvoz Grey`In Muku
TulIk PurkI`nu yerIeLIrIIen soyuL IeykeII, muILemeIen bronz muIzemenIn kurbuni oIdu ve 1q8q yiIi
orLusindu yok oIdu. Metin Huseki`nIn Gmsoyo PurkI`ndukI Negotif 1orm udIi kresI yerIne
kondukLun bIrku gn sonru yIne bronz muIzemesIne gz dIkenIer LuruIindun uIindi. Kozgon
Acur`inGlhune PurkI`ndukI Toous udIi meLuI IeykeII, 1q8q`Le Purk ve BuIeIer MdrIg`nce
kuIdiriIdi.

1nott hegkeller de oor
$uirucuksiniz beIkI umu bu yikiciIigu InuLIu dIrenenIer de vur. Zerrin BlkbuI'nin Hurbiye
Ordoevi'nIn buIesI IInde kuIun 1igr udIi IeykeII, Hulok Tezorun`in Muku`du yoI
kenurindukISogut IeykeII, Hseyin Anku zkun'in nn Studyomo kurisindukI olmubuhe
PurkI`nu yerIeLIrdIgI 'IIk ve son soyuL IeykeII`, Zht Mridoglo`nun IIndIklI
PurkI`ndukI DogontmoudIi beLonurme IeykeII, Ali Teomun Germuner`In Bebek PurkI`ndukI
bukir-uIup kuriimi Sogut egkel`I de IIe HukkI Kuruyigitoglo`nun Bohor udIi
IeykeII Imirgn Koroso`ndukI SurI Kk`n nnde yuumuyu devum edIyor. Amu ne puIusinu,
gIdIp grmenIzI LuvsIye ederIm.


gdtr'doki 'sogktrtm onttt'
Dogrusu InuLi IeykeIIer umuLIu oImumu yeLIyor. Amu bIr de umuLsuzIugumu urLLirun uniLIur vur.
BunIurdun bIrI resm udiyIu gdtr $ehitler Anttt, mIIIIyeLI evreIerdekI udiyIu 'gdtr Sogktrtm
Anttt'. Son LurLimuIurdu pek ok yuzur Mehmet Aksoy`un uniLi IIe bu IeykeII kuriLirdi ve
Bubukun`in Luvrini ErmenI MeseIesI`ne IIIkIn duyurIiIik oIuruk nILeIerken, Aksoy`un 1nsonltk
Abidesi`ne IuIsL dumgusini vurdu.
zq NIsun 1q6`Le soykirimin o. yiIi unisinu dIkIIen Irivun`dukI Medz Yegern uniLinu, 'mImurI bIr
cevup` verme IIkrI uncuk 1qq`Le, dnemIn gdir VuIIsI $emseLLIn Uzun`un dzenIedIgI TurIII
GerekIer ve ErmenIIer udIi uIusIururusi sempozyumdu orLuyu ikmiLi. gdir`in dogu gIrIInde, run,
NuIIvun ve ErmenIsLun`u gIden yoIIurin kuvugindu, ErmenIIer IIn kuLsuI oIun AgrI ugI`nin
eLegIndekI Obu Ky`nde dIkIIen uniLin LemeII 1 AgusLos 1qq;`de uLiImiLi.


Ktltlorlo gzdogt

IgdIr AnItI, eskI Trk geIenegInde IkmdurIurin unisinu dIkIIen, IInde mezur odusi buIunun
'kurgun` denen sunI Lepeden esInIenen bIr ykseILI zerInde ykseIIyor. TepenIn IIndekI duIre pIunIi
suIondu, uniLi LusurIuyunIurin dIIIyIe syIersek, ErmenIIerIn kuLIeLLIgI kIIIerIn semboIIk mezuri,
suIondun diuriyu uzunun korIdorun sug LuruIindukI odudu ErmenIIerIn yupLikIuri kuLIIumIuru uIL
IoLogruIIur, soI LuruIindu Ise soykirim uruLirmuIuri IIn bIr kLpIune buIunuyor.
gdir AniLi`ndu, sunI LepenIn orLusindu yIne uniLi LusurIuyunIurin dIIIyIe musum MsImun IuIki
soykirimdun kurLurmi Trk ordusunun ereIIne, onun eIIL ve guzIIerInIn uzIz IuLirusinu dIkIIen 6
meLreIIk beII kiIi grubu ykseIIyor. Bu kiIiIur, AruruL dedIkIerI Agri Dugi`ni eIe geIrme IuyuII kurun
ErmenIIere gzdugi vermeyI umuIiyor.
1 yiIdir kuIILesIz muIzeme, kL Lusurim ve kL IIIIk, kL muumeIe gIbI degIIk nedenIerIe businin
gndemIne deIuIurcu gIren bu sevImsIz uniLin Bubukun TuyyIp Erdogun`in gz zevkInI bozmumusi
IIgIn. Ayni ekIIde, cumu gn Kurs AniLi IIe IIgIII bIr uikIumu yupun ErmenIsLun yeLkIIIIerInIn de,
gdir AniLi`nu IIIkIn sILemde buIunmumuIuri unIuiIir gIbI degII.
Bubukun`in oLorILer mduIuIesInIn IkIncI bIr Bumyun KrIzI`yIe (bkz. AIgunIsLun`du TuIIbun LuruIindun
yikiIun dev Budu IeykeII) sonuIunmusi ok kL oIur. UmuIim ukIiseIIm guIIp geIsIn.

Agostefonos Rus Abidesi
Kurs`LukI 1nsonltk Abidesi eger devIeL eIIyIe yikiIirsu, bu LoprukIurdukI IIk devIeL yikimi oImuyucuk.
OsmunIi DnemI`nde Inu edIIen IIk uniL, IuIkin q HurbI dedIgI 18;6-18;; OsmunIi-#us Suvui`ni
kuzunun #usyu`nin OsmunIi DevIeLI`nIn IznIyIe Iloryu $enlikky`de (eskI KulkIrutyu Ky)
yupLirdigi Agostefonos Rus Abidesi de devIeL bykIerImIz LuruIindun Iem de LrenIe yikiImiLi.
Bu uniLin yupiIi nedenI suvu sirusindu yuumini yILIren be bIn cIvurindu #us uskerInIn ok duginik
bIImde buIunun kemIkIerInIn semboIIk oIuruk bIruruyu geLIrIImesIydI. BubiuII`ye bu nerI
geLIrIIdIgInde suvuin sonundu ok ugir urLIurdu bIr unLIumu ImzuIumi oIun IkmeL ILIruz eLmeyI
ukIinu bIIe geLIrmemI, uksIne unLIumunin yupiIdigi ve #us orduIurinin konukIudigi Yeilky (o
zumunkI udiyIu AyusteIunos) bIgesIndekI BuruLubui uIIesIne uIL bIr uruzIyI kumuIuLiruruk uniL IIn
#usIuru LuIsIs eLmILI.


Milli omolorlo gtktm
BuIungiLu #usyu`nin IsLegI, zuIerIerInI unIuLun bIr uniL yupmukLi. Ancuk . AbdIIumIL`In ILIruzi
zerIne buku bIr uniL zerInde uzIuiIdi. AniLin Lusurimini #usyu`nin sLunbuI`dukI usker
uLuesIPekov yupmi ve yiIdir sLunbuI`du yuuyun Ros Mimur Bozurov InuuLi yrLmL.
Gnmze uIuun nudIr IoLogruIIurindun unIuiIdiginu gre son derece grkemII bIr yupi oIun uniLin
duvurIurindu suvuLu Ien #us uskerIerIn IsImIerI yuziIiydi, Ierde Ise IIerIn kemIkIerInIn sukIundigi
bImIer vurdi.
Ancuk uniLin mr uzun oImudi. OsmunIi DevIeLI`nIn BIrIncI Dnyu Suvui`nu gIrmesInI LukIben IuIkin
mIIII IIsIerInI guIeyunu geLIrerek suvuu IuzirIumuyi umuIuyun LLIIuLiIurin orgunIze eLLIgI IuIk
LuruIindun 1q Kusim 1q1q`Le IIne yerIeLIrIIen LuIrIp kuIipIuri IIe yikiIdi. Yikimi IIIme ekLIgI IIerI
srIen usker Iout (LzkInuy) Bey 'IIk Trk sInemucisi`; ekLIgI 1o meLreIIk beIgeseI IIIm 'IIk Trk
IIImI` oIuruk kubuI edIIIrse de, bugne dek bu IIImI gren oImudigi IIn bu IddIuIuru Iep kukuyIu
bukiIdi.

1ttihottlortn Anttkobir'i: Abide-i rriget
1 MurL (1qoq) OIuyi`ndun sonru uLimuIurdu IuyuLini kuybeden subuy ;q uskerIn cenuzeIerI
LrenIerIe gmIdkLen sonru eIILIerIn unisinu bIr uniL yupiImusinu kurur verIImILI. AniL IIn uiIun
yurimuyu kuLiIunIur urusindu VeduL (Tek), KemuIeddIn Bey, AIexundre VuIIury, KonsLunLIn KIryudIkI
EIendI gIbI dnemIn nI mImurIuri vurdi. Yurimuyi Mimur MozuIIer Bey`In projesI kuzundi.

$ili`de Hrriyet-i Ibediye Tepesi`nde IkI yiIdu Inu edIIen uniL, MeruLIyeL`In IkIncI kez IIun
edIIdIgI z Temmuz 1qo8`In nc yiIdnm oIun z Temmuz 1q11 LurIIInde IuIkin kuLiIimiyIu
uiIdi.


1ttihottlor buluugor
AILigen kuIdenIn zerInde ykseIen uniLin kuIdesInIn zerInde HrrIyeL $eIILIerI oIuruk uniIun ;o
uskerIn udIuri, pudIuIin Lugrusi ve 1qo8 IIe IIgIII IIudeIer yuziIi. KuIdenIn zerInde rme LuLun bIr Lop
numIusu, numIunun ucundu bronzdun OsmunIi suncugi, cun sImIdI, upu ve sngI LIekIer yer
uIiyor. Tu kupisinin zerInde Mukber-I $Iedu-I HrrIyeL yuziIi bIr kILube vur. BIrIncI UIusuI MImurI
Lurzindu oImusinu rugmen BuLi`du krIpLu (crptc) denen yeruILi mezur odusiyIu 'modern` bIr uniL
oIunAbide-i rriget`In usiI modern oIun yuni, eIILIIk kuvruminin dIn ugrunu degII vuLun
ugrunu Im unIuminu geImeye buIudigi yenI bIr dnemIn semboIIk IIudesI oImusi.
AiIiindun ILIburen vuLuni LeIIIkede gren uydinIurin ve subuyIurin, kumuoyunu sIyusI mesujIurini
uIuLirmuk IIn LopIundikIuri yer oIun uniLu 11 Temmuz 1q1`Le sIyusI bIr suIkusLu kurbun
gIdenSudruzum Muhmot $evket Puu ve IkI korumusinin gmImesI uniLin LLIIuLiIurin
AniLkubIrI oIuruk grIdgne IureL edIyordu.

itler'in jesti
1 MurL 1qz1`de BerIIn`de, uIIesInI 1q1 ErmenI TeIcIrI`nde kuybeden SoIomon TeIIIryun LuruIindun
IdrIen Tulut Puu`nin bIr kIIIse mezurIiginu deInedIIen cenuzesI, z $ubuL 1qq`Le Trk-AImun
IIIkIIerInI gIendIrmek IsLeyen AdoII HILIer LuruIindun zerInde NuzIIerIn semboI gumuIi Iu
buIunun bIr LrenIe TrkIye`ye gnderIIdI. TuIuL Puu`nin cenuzesI, ErmenI MeseIesI`ne devIeLIn nusiI
bukLiginin semboIIk bIr IIudesIydI, nk cenuze usker LrenIe, AbIde-I HrrIyeL AniLi`nin o meLre
yukininu deInedIIdI.
1qo8`de MeruLIyeL`In IkIncI kez IIuni sirusindu IILIIuIci subuyIuri cezuIundirmuk IIn MunusLir`u
gnderIIen MIr $emsI Puu`yi kurunIu Idren Siluhor MluzIm AtII KumIl (kI CumIurIyeL
dnemInde unukkuIe MIIIeLvekIII IdI) 1qq;`de uniLin urkusinu deInedIIdI.
zq HuzIrun 1q1`de, . AbdIIumIL dnemInde, TuII`Le boguIuruk IdrIen Mithut Puu`nin
kemIkIerI CumIurbukuni CeIuI Buyur`in kuLiIdigi bIr LrenIe AbIde-I HrrIyeL`In kurisinu deInedIIdI.
(MILIuL Puu LLIIuLi degIIdI umu LLIIuLiIurin dmun oIdugu AbdIIumIL`In dmuniydi.)
1qo8`de OIrI MIIII Tuburu udIi eLenIn buindu buIunun BinbuI Iyp Subri Akgl (BIrIncI MecIIs`e
EskIeIIr MIIIeLvekIII oIuruk kuLiImiLi) 1q`Le veIuL eLLIgInde ALiI KumiI`in yuninu deInedIIdI.
LLIIuL ve TerukkI`nIn KuLIb-I UmumIsI, CumIurIyeL DnemI`nIn Burdur ve SIvus MIIIeLvekIII Mithut
$kr Bledu du 1q6`du AbIde-I HrrIyeL`e deInedIIdI.


Enoer'e deolet treni
q AgusLos 1qzz`de OrLu Asyu'du PumIr DugIuri eLekIerInde, BuIcuvun`in egen mevkIInde KiziI Ordu
bIrIIkIerI IIe urpiuruk Ien 1q1q Surikumi ucIusi`nin mImuri Inver Puu`nin kemIkIerI q AgusLos
1qq6`du sLunbuI`u geLIrIIdI ve yIne devIeL LrenIyIe AbIde-I HrrIyeL`In yukinindu bIr mezuru
deInedIIdI.
AruIik zooq`du LLIIuLiIurin nI zmIr VuIIsI Ruhmi (Aslun) Bey`In kemIkIerI, erIky
MezurIigi`ndun sessIz sedusiz MILIuL $kr BIedu`nin yuninu nukIedIIdI. IgInLIr, #uImI Bey`In
LLIIuLi yoIdui CeIuI Buyur dnemInde bIIe cesureL edIIemeyen 6z yiIIik vusIyeLI yerIne geLIrmek,
LLIIuLi geIenegI gyu reddeden AKP`nIn beIedIye bukuni KudIr Topbu`u nusIp oImuLu!
BukuIim, Erzurum'du gmI buIunun Cemul Puu`nin mezurini geLIrmek IungI gIzII LLIIuLiyu kIme
nusIp oIucuk?


Abide-i rezolet
Ancuk IIgInLIr, LLIIuLi geIenek uisindun kuLsuI oIdugu Imu edIIen uniL, uzun yiIIur keIImenIn Lum
unIumiyIu 'mezbeIeIIk` IdI. AniLin evresIndekI koIonIur yikiIip kiriImi, uniLin oymuIuri puruIunmi,
mermerIerIn zerIne yuziIur kuziImi, uniLin semboIIk vILruy kubbesI yugmuIunmiLi. AniLin eLruIi
pIerIe doIuydu. Ayni durum MuImuL $evkeL Puu TrbesI IIn de geerIIydI. Bu durum o kuLsuIIik
IuIesInIn usIindu gsLermeIIk oIdugunu dndryor. GrIdg zere bu LoprukIurdu ne
modernIerIn, ne muIuIuzukurIurin uniLIurIu ve IeykeIIerIe urusi IyI.

TA#H DETE# 1z.o1.zo11

Aye Hr
Surikumi`Lu usIindu ne oIdu

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

LLIIuL ve TerukkI puuIurinin 1q1q yiIinin ekIm-

kusim uyIurindu bIr oIdubILLIyIe OsmunIi DevIeLI`nI
BIrIncI Dnyu Suvui`nu sokmuIurinin urdindun
Erzurum-Surikumi`Lu #us orduIuriyIu yuunun
kupimunin uci bIIunosu yiIIurdir eILII
LurLimuIuru neden oIuyor. MIIIIyeLI evreIere gre
Surikumi HurekuLi qo bIn eIILIe sonuIunsu bIIe
bIr kuIrumunIik desLunidir. OrLuyu ikun uci
bIIunonun kusurIusu ki urLIuridir, uruzI
kouIIuridir, #usIuru yurdim eden ErmenI
eLeIerIdIr yu du IuLuIi kururIur veren IkIncI nc
dereceden kumundunIurdir. Amu DiIIerI Bukuni
AImeL DuvuLogIu duIu du IIerI gILLI ve sudece
kuIrumunIikIurdun oIuun bIr LubIo IzdI. PekI,
usIindu Surikumi`Lu ne oImuLu? Ve oIun bILenIn msebbIbI kImdI?

Ruslort gofil oolomok
AImunyu IIe z AgusLos 1q1q`Le ImzuIunun unIumudun sonru AImun ve Trk subuyIurinin orLukIuu
konLroI eLLIgI GeneI KururguI, . Ordu bIrIIkIerInI #usIuri mmkn oIdugu kudur gerIye pskrLmek ve
IirsuL buIdugundu Luurruz eLmekIe grevIendIrmILI. Ancuk Enver diindu kImsenIn ukIindu bIr ki
Luurruzu yokLu. nk bozgunIu sonuIunun BuIkun Suvui`ndun Ienz ikmi oIun ordunun
eksIkIIkIerI suyiIumuyucuk derecede okLu. Surikumi cogruIyusi ok eLIndI ve o yiI ok ugir bIr ki
yuuniyordu. Amu #usIuri guIII uvIuyuruk LurII bIr buuriyu Imzu koymuyi urzuIuyun Enver`In uyuriIuru
kuIuk usmuyu nIyeLI yokLu. Onu gre eksIkIIkIer yoIdu LumumIunirdi.

Yemen'den Sortkomt'o
Ik I oIuruk kidem ve Lecrbeye rIuyeL eLmeyerek HurbIye MekLebI`nden Iocusi Husun zzeL Puu`yi .
Ordu KumundunIigi`nu uLudi. Ardindun bIrIIkIerIn bIgeye sevkIne geIIdI. Adsiz bIr usker gnIgnde
unIuri yuzmiLi: Bu yuz, IkI uIuyimizIu Yemen`den buruyu nukIoIunduk. YoIu koyuImumizdun drL uy
sonru buruyu uIuLik kI, ArubIsLun`in ceIennem sicugi Kprky`dekI (EIekIrL) uyuz yunindu nImeL-I
IIuII ImI. Burudu udirin perdesI buzu kesmI ogIuk kuIugi gIbI kiriImukLu ve kopmukLu. BIk
kumundunim, benI siIIIyeye nukIeLmI Ise de, LubIp ve IIu yokIugundun uresIz kuIip Lekrur Lukimimu
dndm. Akum yukIuincu Kprky`e cIvur dugIurdun LIpI bounir. Kumundunimiz, geIecek cumu
Bukumundun Enver Puu HuzreLIerI`nIn LeILI ve Icum IIn geIecegInI mjdeIedI. O geIInceye kudur
du yn IIIk, orup ve puILoIurin verIIecegInI ve Yemen yuzIikIurini uLucugimizi mjdeIedI. AIIuI, devIeLe
ve mIIIeLe zevuI vermesIn. Bukumundun Puu HuzreLIerI`nIn geImesI IIe, MoskoI`un kuIroIucugindun
ve kuIIrIn, kurimizdukI LepeIerde geceIerI seyreLLIgImIz ocukIi ve muLIukIi kururguIIurini eIe
geIrecegImIzden subuyIurimiz ok emIn...

Enoer komutogt oltgor
BLn oIumsuzIukIuru rugmen q-18 Kusim 1q1q`Le . Ordu, #usIuri Kprky`de durdurdu. Amu
Kumundun Husun zzeL Puu, uskerIn gIyIm ve IuesInIn yeLersIzIIgInI ve ki urLIurini dnerek
ekIIen #usIurin peIne dmedI. Enver Puu z Kusim 1q1q LurIIInde durumu yerInde LeLkIk eLmesI
IIn HurbIye`den siniI urkudui Yurbuy HuIiz Hukki`yi cepIeye gnderdI. Erkun-i HurbIye kIncI
Bukuni HuIiz Hukki Puu`nin oIumIu LeIgruIIuriyIu IyIce coun Enver Puu 16 uruIikLu AImun kurmuy
ve generuIIerIyIe Erzurum`u geIdI ve Iocusi Husun zzeL Puu`yi korkuk duvrundigi IIn grevInden uIdi.
Enver Puu sLunbuI`dukI eI NucIye SuILun`u u suLirIuri yuzmiLi: NucIye, gzeI meIek! Ben yukindu
uvdeLI umurken ImdI zuIur eden bIr IuI benI duIu bIr mddeLIk buruyu bugIudi. . Ordu Kumunduni
Husun zzeL Puu orduyu Idure IIn kendIsInde cesureL gremedIgInI syIyor... Hep umdugum
udumIur byIe ikiyor. $ImdIIIk . Ordu`yu ben Idure edecegIm. AIIuI kismeL eder de u MoskoIIuri bIr
ezersem, o vukIL cIcImI uik uIinIu kucukIurim...

Eksi jp derecede donon oskerler
Enver`In zorIumusiyIu . Ordu`yu bugIi q, 1o ve 11. KoIorduIur IurekuLu buIudiIur. Kur kuIinIigi kImI
yerIerde bIr meLreyI geIyordu. ZemIerI denIIen kiin en soguk gnIerIydI. Kur kuIinIigi buzi yerIerde
bIr meLreyI geIyordu. SiIirin uILindu q dereceIIk sogukIur, dmundun duIu LeIIIkeIIydI. Gndz
buIuyun yryLe yumuuyun urikIur gece donmuyu, uyukIuri mengene gIbI sikmuyu buIiyordu.
Adim uLmuk neredeyse Imkunsizdi. AskerIer donmumuk IIn oIdukIuri yerde uLIiyor, zipIiyor,
kendIIerInI yerden yere vuruyordu umu nuIIIeydI. Ayuk purmukIurindun buIuyun donmu, yuvu yuvu
Lm vcuLIurinu yuyiIiyordu. KImI yere meIdI, kImI oLurdu, kImI yuvurIundi, kImI bIr ugu gvdesIne
duyundi. OrLuIik kurdun IeykeIIerIe doIdu.

Kurun gerine ip
zq uruIikLu Beyky`Ie Kuruky`e uIumuyi sudece .zoo kII buurmiLi. OnIuri LesIIm uIumudim.
nk bIzden ok evveI AIIuIIurinu LesIIm oImuIurdi dIye yuzdi #us Kurmuy Bukuni PIeLrorovI
ruporunu. Amu Enver Puu Inudindun dnmedI. Acimusiz emrInI verdI: GerI udim uLuni sL
vurucukLir! Ardindun rnek oImusi IIn qo-o kII kurunu dIzIIdI. DuIu sonrukI InIuzIur zuLen uz oIun
kurunIurin zIyun oImumusi IIn IpIe yupiIucukLi. AguIurdu donmu Insun ceseLIerI suIIuniyordu.
1 ocukLu AIbuy HuIiz Hukki Puu bukumundun vekIIIne ILIruI eLLI: BILLI puum, ordumuzun kism-I
kIIIsI muIvoIdu. HereyIn bILLIgInI unIuyun Enver Puu, AIbuy HuIiz Hukki Bey`I 'Puu` yupuruk .
Ordu`nun buinu geIrdIkLen sonru Erzurum`u dogru yoIu ikLi. Enver`I gLren kizuk, yoIdu bIr #us
kurukoI bIrIIgI IIe kuriIuLi uncuk #us uskerIerI kendIsInI LunimudikIuri IIn kurLuIdu. q Ocuk 1q1`Le
HuIiz Hukki Puu gerI ekIIme emrI verdI ve Surikumi HurekuLi sonu erdI.

Enoer cici kortstno sortltrken
1o Ocuk 1q1`Le Erzurum`dun oLomobIIIe #eIuIIye-SueIrI zerInden sLunbuI`u uIuun Enver Puu 'cIcI
kurisi` NucIye SuILun`u suriImi, urdindun du CercIe d`OrIenL KuIb`nde verIIen zIyuIeLe kuLiImiLi.
sLunbuI guzeLeIerInde GeneI KururguI`in zuIer bIIdIrIsI yuyimIunmiLi: Ordumuz Surikumi`u dek
IIerIeyerek kesIn buuri kuzunmiLir. O gnIerde kendIsIne, . Ordu minLikusindu zuyI oImu usker
suyisinin usIindu 6oo bIn cIvurindu oIdugunu IesupIudigini syIeyen HurbIye NezureLInIn Ordu kmuI
DuIresI Mdr vekIII MIruIuy BeII (ErkIn) Bey`e yIe demILI: BunIur nusiI oIsu bIr gn Iecek
degIIIer mIydI!

Esirler Sibirgo gollortndo
Enver Puu bunIuri syIerken, HuIiz Hukki Puu, Erzurum`du LIIsLen son neIesInI verIrken, #usIurin
esIr uIdigi on bInIerce OsmunIi uskerI Huzur DenIzI`ndekI kiru ve susuz NurgIn (NergIs) Adusi`ndu,
merkez #usyu`dukI VurnuvIno, SIbIryu`dukI Krusnoyursk, PrIumur, NovunIkoIuIevsk, NovosIbIrsk,
Omsk kumpIurinu dogru gLrIyorIurdi. NurgIn Adusi`ndukI 1o bIne yukin OsmunIi esIrI susuzIuk,
zeIIrII yiIunIur ve ugir yuum kouIIuri yznden duIu IIk yiIIurdu ImL. DIger kumpIurdukIIer duIu
unsIiydiIur umu sug kuImuyi buurunIur uncuk yiIIur sonru IkeIerIne dnebIIdIIer.

Sortkomt sonsr
Ancuk IuIk bunIuri II bIImedI. Sudece uskere gnderdIkIerI evIuLIurindun uzun sredIr Iuber
uIumudikIuri IIn oIun bILenI IIssedIyor umu II Iuber uImumuk, kL Iuber uImukLun evIudir deyIp
LevekkIIe bykIerInIn uikIumuIurini bekIIyorIurdi. Birukin IuIki, dnemIn sudruzumi SuId HuIIm
Puu bIIe Surikumi IeIukeLInI ok sonru Iuber uIdigini syIeyecekLI. nk LLIIuL ve TerukkI, suvu
uIeyIIne yuyimIuri nIemek IIn IkmeLIn resm guzeLesI suyiIun Tcnin IurIcIndekI bLn guzeLeIerI
kupuLmiLi. Asker sunsr uncuk 11 HuzIrun 1q18`de kuIdiriIdi. ukuL Surikumi konusundukI sunsr
uncuk 1qz1 yiIindu kiriIdi. q. KoIordu Kurmuy Bukuni Yurbuy KprI $erII (Iden) Bey, , yiIIik
SIbIryu esureLInden sonru sLunbuI`u geIdIgInde uskerIIge dnmek IsLemI umu emekII edIIdIgInI
grenmILI. KprI $erII Bey Surikumi IuLu Munevrusi ve Meydun MuIurebesI udIi IuLiruLini uncuk
1qz1 yiIindu, Alc2 guzeLesInde LeIrIku edebIIdI. YedI yiIIik suskunIuk nIIuyeL bozuImuLu. Bunu
buku yuyinIur IzIedI. Ancuk Surikumi`in gerek bIIunosu IIbIr zumun orLuyu ikmudi.

Ko ehit, ko esir, ko firori?
YiIIurdir LurLiiIir, Surikumi`Lu cepIeye ku kII srImL, ku kII eIIL oImuLu? Bu konudu IIk
rukum 1q`Le LeIuIIuz edIIdI. GeneIkurmuy LuruIindun yupiIun uikIumuyu gre zuyIuL yunI kuyip
suyisi 1oq.z;q IdI. Bu kuyipIurin ne kuduri eIIL, ne kuduri yuruIi, ne kuduri esIr, ne kuduri IIrur
uikIunmumiLi. DuIu sonru IucIudun berI IuIk urusindu yuygin kunuuLe uygun oIuruk qo bIn eIIL
verIIdI dendI, umu sonru bu suyinin Enver`In presLIjInI sursLigi grInce suyi drImeye uIiiIdi.
Ordunun Lm mevcudu ; bIn kIIyken, nusiI qo bIn eIIL verIIebIIIrdI kI? Tm urIvIer eIInIn uILindu
oIdugu IuIde yiIIurdir bu konudu bIIImseI bIr uruLirmu yuyinIumumi oIun GeneIkurmuy 18 AruIik
zoo;`de InLerneL sILesIne koydugu bIIgI noLuyIu rukumi sessIzce revIze eLLI: Surikumi`Lu Lek kurun
uLmudun eIIL oIunIurin suyisi 6o bIndI!
PekI, bu suyiIur dogru muydu? Surikumi`Lu yuunun IezImeLI suyesInde grendIgImIz q. KoIordu
Kurmuy Bukuni Yurbuy KprII $erII (Iden) Bey`e gre . Ordu`nun mevcudu 1qo bIndI. YunI
pekuIu qo bIn eIIL verIImI oIubIIIrdI.

Sulu ogogo kolk!
SuyiIur konusu bIr yunu birukiIdigindu duIu nemII soru orLuyu ikiyordu: Bu zuyIuL kImIn suuydu?
HurekuLu kurur veren, bunu komuLu kudemesIne zorIu kubuI eLLIren, uskerIerI gIysIsIz, IuesIz -q
derecede cepIeye sren Enver Puu`nin suIundigini suniyorsuniz yuniIiyorsunuz. KImI evreIer, o
gnIerIn LLIIuLiIuri gIbI ErmenI eLeIerInI suIudi, kImI Kprky`de dmuni LukIp eLmeyen . Ordu
Kumunduni Husun zzeL Puu`yu uLLi suu, kImI en uz Enver Puu kudur IirsIi umu sLruLejI ve LukLIk
cuIIII oIun 1o. KoIordu Kumunduni HuIiz Hukki Puu`yu, kImI OsmunIi GeneIkurmuyi`nin buindukI
AImun generuII GeneruI BronsurL von ScIeIIendorI`u uLLi suu.
zoo;`de GeneIkurmuy, Surikumi KuuLmu HurekuLi; dmun kuvveLIerInIn urkusinu dmeyI IedeI
uIun buuriIi bIr pIundi. Ancuk sLruLejInIn IukLrIerInden zumun ve IkIIm urLIuri IyI
degerIendIrIIemedIgI IIn bu sonu kuiniImuz oImuLur dIyerek durumu Idure eLmeyI seLI.

Kendini Nopolgon sononlor
HuIbukI, Enver`Ie dLg unIumuzIik yznden ruk`u gnderIIen AImun GoILz Puu gnIgne yIe
yuzmiLi: KuIkusyu`du muuIeseI NupoIyon BonupurL oIdugunu IddIu eden ve cuIII yeLIen bIrok udum
vur. BunIur, orduIurinu gIerIyIe bugdumuyun grevIer vermIIer ve bu yzden orduIurini byk
zururu ugruLmiIurdir. GoILz Puu`nin kIburIik edIp udini unmudigi szde NupoIyon`un kIm oIdugunu
IerIuIde LuImIn eLmIsInIzdIr...

TA#H DETE# oq.o1.zo11

Aye Hr
Gne DII TeorIsI`nIn Icudi

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'Tek dil', 'iki dil', 'ok dil' turtImulurInIn

srdg bo gnlerde, Trkenin hungi
gurip yollurdun sonru 'devletin dili' huline
geldiginin turihesine bukmuk iyi olor diye
dndm. AslIndu bo konodu iki kere
yuzmItIm. S Huzirun ooS turihli "Huydi
hep birlikte Krteye zgrlk yuzImdu
OsmunlI'dun bognlere ozunun dil
suvulurInI, 1 Murt ooq turihli "Tez
zumundu yer isimleri degitirile bulIklI
yuzImdu ise Comhoriyet turihi boyoncu yer
isimlerinin nusIl Trkeletirildigini
unlutmItIm. Bo huItu hikyenin bir buku
onsorono, dil koroltuylurInI ele ulmuyu
ulIucugIm.

Dilde zleme boltgor
1 Kusim 1qz8`de TBMM`de kubuI edIIen bIr kununIu Arup uIIubesInIn yerIne uLIn IurIII uIIubeye
geIIdIkLen sonru I dII pIunIumusinu geImILI. nk yenI uIIube IIe bIrIIkLe Arupu, ursu szckIerIn
ve grumerIerInIn duyunugi orLudun kuIkmiLi. 1; $ubuL 1qzq`du LopIunun DII HeyeLI derIuI yenI
uIIubeye uyumIu yenI Trke szckIer buImu IIne gIrILI. TopIunLidu yupLigi konumudu Arupu ve
ursu szckIere yer vermeyen bunun yerIne yenI Trke szckIer kuIIunmuyu uIiun smeL nn
konumusinin sonundu dIIImIzI engIn bIr dze genIIeLecek ve medenI bLn unIuLiIuru Lum denk
geIecek bIr sz kILubi oIuLuruImusinin gerekIIIIgInI vurguIumiLi.

Dil egeti getmez
Ancuk byIe zorIu bIr I IIn DII HeyeLI Lr bIr kurum yeLersIz buIunmu oImuIi kI MusLuIu KemuI, 11
Temmuz 1qz`de unkuyu`du AIeL nun, AkuruogIu YusuI, SumII #iIuL, SudrI MuksudI (AruI), HumId
Zbeyr (Kouy), HseyIn Numik (Orkun) ve #uen EreI`In (Unuydin) duveL edIIdIgI bIr LopIunLidu dII
IIerIyIe IIgIII bIr cemIyeLIn kuruImusini LurLimuyu uLi. TopIunLi sonundu Trk DIII TeLkIk CemIyeLI
(TDTC) udiyIu bIr dernegIn kuruImusinu oybIrIIgI IIe kurur verIImI, IuLLu LekIIuL emusi ve
nIzumnumesI de geneI IuLIuriyIu MusLuIu KemuI LuruIindun beIIrIenmILI.
Adindun du unIuiIdigi gIbI kurum bIr cemIyeL oIuruk rgLIenmILI. HuIbukI dnemIn uydinIurinin
IsLegI, bIr dII ukudemIsInIn kuruImusiydi. Ancuk, 'ukudemI` demek sirI dII uzmunIurindun oIuun bIr
bIIIm kuruIu demekLI ve bu ILIburIu dII uIimuIuri zeI bIr uzmunIik uIuni uddedIIerek genI IuIk
kILIeIerInIn kuLiIiminu oIunuk vermeyecekLI. HuIbukI MusLuIu KemuI`In kuIusindukI proje, dII
LurLimuIuri yoIuyIu TrkIye`de yuuyun eILII grupIuri uIusIumu projesIne duIII eLmekLI. Bu du duIu
esnek bIr yupiIunmuyi zorunIu kiIiyordu.

. Trk Dil Kurultogt
q EyII 1qz`de Trk DIII TeLkIk CemIyeLI bukunIigi LuruIindun guzeLe ve rudyoIurdu yuyinIunun bIr
beyunnume IIe eyII uyinin son gnIerInde bIr dII kuruILuyi LopIunucugi kumuoyunu duyuruIdu.
sLunbuI`du DoImubuIe Suruyi`ndu LopIunucuk kuruILuyu kudin-erkek Lm yurLLuIur ye siIuLiyIu
duveL edIImILI. PurIs`Le yuuyun YuIyu KemuI (BeyuLIi) PurIs`Len, SoIyu`du yuuyun Agop MurLu(r)yun
zeI oIuruk duveL edIImILI. (1qq`Le ALuLrk LuruIindun DIIuur soyudini verIIen MurLu(r)yun, TDK`du
yiIIurcu (1q6-1q;8) grev yupLi.) Ayricu TrkIye CumIurIyeLI yurLLui oImuyun yubunci dIIbIIImcIIer de
kuruILuyu ye oIuruk kuLiIubIIecekIerdI.
z6 EyII 1qz gn DoImubuIe Suruyi`ndu LopIunun 1. Trk DII KuruILuyi`nu dumgusini vurun Arupu
ve ursu szckIerIn Trkeden LusIIyesIne kuri ikun bIr LebIIg sunun HseyIn CuIIL (YuIin) oIdu.
AsIindu HseyIn CuIIL dIIde degImeye, sudeIemeye degII dIIe devIeL mduIuIesIne kuriydi.
Szkonusu LebIIgIn kuruILuyu sunuImusi nce bIr LereddL yuruLmi, sonru IzIn verIImILI. Ancuk
konumu byk yunki uyundirincu MusLuIu KemuI durumu eI koydu ve bu Lr IILImuIIere kuri
kuruILuy bInusindukI bIr odudu yuLun TDKC Bukuni SumII #iIuL Bey`I IusLu yuLugindun kuIdiruruk
krsye ikurLi. HseyIn CuIIL`In LezIerInI rLmek IIn krsye ikunIurin urusindu Husun AII YceI,
AII CunIp, uziI AImed ve KprIzude M. uud gIbI nI IsImIer de vurdi.

Trk dillerinin okrobolort
KuruILuydu dIIbIIImcIIere TrkenIn Smer, ELI gIbI en eskI Trk dIIIerIyIe gerek HInL-Avrupu, SumI
denen dIIIerIe mukuyesesInIn yupiImusi grevI verIImILI. Bu bugIumdu buzi deIegeIer buzi keIImeIerIn
Trke kkenII oIdugunu IspuLIumuyu gIrILIIer. OrnegIn uLIncedekI DIeu (DIy-Tunri) keIImesI,
YununcudukI Teos (Tunri) keIImesI IIe Arupu ve brunIcede MeIek ve CenneL keIImeIerInIn ve
ArupudukI AIIuI keIImeIerInIn Trke kkenII oIdugu yIe uikIuniyordu: EskI TrkIer IevkuIbeer
bIr kuvveLe suIIp oIun munevIyeLe (LIv) ve (dev) derIerdI; bunun IIn Trkede Tunrinin dIger bIr udi
du (TIyu) dur. uLInIer bu keIImeIerI DIy ekIIne sokuruk uyni munudu kuIIundiIur. YununIiIur du uyni
keIImeIerI (Teo) ve (Teos) oIuruk AIIuI`u ud verdIIer. Kezu TrkIer kuIrumun ve kuIIur (yok edIcI)
genIere (devogIu) derIerdI. Bu devoguIIuri ok deIu Arup kuvmInI IgnemI onIur IIn korku ve deIeL
semboI oImuLur. uLInIer bunIuru du dIyuvoI yunI dIyubI demILIr. YununIiIur du dIyuvoIos oIuruk
LeIuIIuz eLmIIerdIr.

Eseslilik bilimi dogugor
TopIunLidukI dIger deIegeIer bu munLigi duIu du IIerI gLrdIer ve Trke IIe dIger dIIIer urusindukI
yukinIigi suvunmuk IIn IoneLIk benzerIIkIerden yururIundiIur. Agop MurLu(r)yun Trke, Smerce ve
HInd-Avrupu dIIIerI urusindu bugIunLiIur oIdugunu suvundu. DIIbIIImcI AImeL CevuL (Emre) morIoIojI;
IoneLIk, keIIme dugurcigi ve szdIzImI uIunindu Trke IIe Smerce urusindukI benzerIIkIerI uyrinLiIi
bIImde eIe uIdi. OyIe kI kuruILuydun sonru 'esesIIIIk` uIimuIuri bIr bIIIm duIi IuIIne geImILI.

Derleme, deolet oozifesidir
Her yiI z6 eyIIde 'DII Buyrumi` kuLIunmusini kururIuLirun kuruILuydu uIinun bIr dIger kurur Trk
IeIeIerInden keIImeIer derIenmesI IdI. Bu konu BukunIur KuruIu kururi IIe bIr 'devIeL vuzIIesI` oIuruk
kubuI edIIdI. IIerde vuIIIerIn, IIeIerde kuymukumIurin bukunIigi uILindu Sz DerIeme HeyeLIerI
kuruIdu. BeIedIye bukunIuri, usker bIrIIkIerIn komuLunIuri, egILIm ve sugIik personeII ve bLn
okuIIurin mdr ve greLmenIerI bu IeyeLIerIn doguI yesI suyiIdi. Ayricu CH`nIn Luru bIrImIerI ve
HuIkevIerI de uIimuIuru ukLII oIuruk kuLiIucukLi.
SonuLu 16 uyIik bIr uIimu sonundu TDTC`nIn merkezIne 1zq.;qz II uIuLi. En uIikun IIIer 1;.q6
IIIe sLunbuI, 1z.1;1 IIIe Ankuru`ydi. Be bIn IIu 1o bIn urusindu II veren IkI vIIuyeL vurdi: Konyu
(;.;8q), SeyIun (Adunu) (;;q). KoIekLII bIr uIimunin rn oIun bu szIer CemIyeL
LuruIindunTurlie'de cll Azindcn Soz Derle2e Derisi udiyIu 1qq-1q; urusindu yuyimIundi.

Toromo oltmolort
Turumu uIimuIuri Ise derIeme IIIerInden buIunmi, urdindun yerII ve yubunci TrkoIogIurin ve
kIusIk Trke eserIerIn gzden geIrIImesI sureLIyIe yukIuik 1.oo Lurumu III eIde edIImILI. Bu
uIimunin sonuIuri 1qq`Le s2cnliccdcn Turlee Soz Kcrilillcri: Tcrc2c Derisi udiyIu
yuyinIundi.
MusLuIu KemuI`In bukunIigindu LopIunun TDTC`nIn oIugunsL LopIunLisindu uIinun kurur geregInce
$emseddIn SumI`nIn Kc2:s-i Turli`sInden derIenen 18z Arupu-ursu szck, guzeLeIer ve rudyo
uruciIigiyIu IuIku duyuruIdu ve bunIuru Trke szckIer buIunmusi IsLendI. , uy sren unkeL
uIimusindun sonru IuIkLun geIen szckIer bIr siruyu dIzIImI, IuLuIi yuzimIur ve LekrurIur
uyikIundikLun sonru 1.1oo LunesI degerIendIrmeye uIinmiLi.

. Trk Dil Kurultogt
18 AgusLos 1qq`Le LopIunun . Trk DII KuruILuyi`ndu TDTC`nIn udi, Trk DIII AruLirmu Kurumu
(TDAK) oIuruk degILIrIIdI. KuruILuyu SovyeL IImIer AkudemIsI`nden ProI. SumoIIovI CucI UIusu
Edeb DIII ve yIne uyni ukudemIden ProI. MeunInoI DIIIn Nevnemu TurIII udIuriyIu bIrer LebIIg
sunmuIurdi. Azerbuycun deIegesI AImeL CuIerogIu #us DIIInde Ik Trk DIII YudIgurIuri buIikIi
LezInI sunurken konu diinu ikincu GuzI, suIonu Lerk eLmI, TBMM ve KuruILuy Bukuni Kuzim (OzuIp)
Puu du konumucinin szn keserek krsden IndIrmILI. KuruILuydu bundun byIe sunuIucuk
LebIIgIerIn 'OzLrke` oImusi konusundu kurur uIindi. Ik OzLrke szckIerI de ALuLrk bIzzuL
LreLmeye uIiLi. Bugn Trkeye yerIemI oIun er, subuy, kurmuy, geneI, zeI, evrenseI, kuLsuI, isi,
ergenIIk, kivun gIbI szckIer onun buIuuydu.

Anlogono okolsun
MusLuIu KemuI OzLrke IInI yIe nemsemILI kI, kImI konumuIurindu ve yuzimuIurindu bu
szckIerI kuIIunmuyu buIumiLi. OrnegIn EkIm 1qq`Le sve VeIIuILi GsLuv AdoII onurunu verIIen
yemekLe yupLigi u konumu LumumiyIu Trke kkIerden yenI bIr dII yuruLiIubIIecegInI kuniLIumu
ubusi gIbIydI. Bu gece yce konukIurimizu, TrkIye`ye ugur geLIrdIkIerInI syIerken, duydugum LkeI
zg bIr kuvunLir. Burudu kuIdiginiz uzcu, sIzI surmukLun II durmuyucuk iIik sevgI IInde bu yurLLu,
yurdunuz IIn besIenmI duyguIurin bIr yunkisini buIucuksiniz. sve-Trk uIusIurinin kuzunmi
oIdukIuri uLkuIurin sIIInmez dumguIurini LurII LuimukLudir. SerdemIIgI, n, bu IkI uIus, nI sunIi
szIerInIn derInIIgInde sonsuz LuLmukLudir. Ancuk duIu buku bIr uIundu du onIur erdemIerInI, o denII
yuILirikIi ynLemIe gsLermIIerdIr. Bu yoIdu kuzundikIuri uLkuIur, gerekLen duIu uz zence deger
degIIdIr. Avrupu`nin IkI bILIm ucundu yerIerInI berkILen uIusIurimiz, uLu zIkIerInIn Lm issiIuri
oIuruk buysuk, nrme, uygunIuk kiIduciIuri oImu buIunuyorIur; onIur bugn en gzeI uLkuyu
kuzunmuyu unikIuniyorIur; buysuI uLkusu....
Bu bugIumdu ALuLrk, KemuI udini, usIindu Trkede byk kuIe unIuminu geIen KumuI IIe degILIrdI
ve Inceye kudur nIus czdunindu bu udi Luidi. CHP`nIn 1q`dekI kuruILuyindu KemuIIzm yerIne
KumuIIzm prensIpIerInden sz edIIdI. Ayni yiIIurdu SunuyI KredI Bunkusi`nin udi 'Smerbunk` oIdu. 1q
HuzIrun 1q`Le mudencIIIk IIerI IIn kuruIun devIeL bunkusinu HILIL KruIIigi`ni IIude eden 'ELIbunk` udi
verIIdI.

. Trk Dil Kurultogt
Amu duIu byk buIu yoIduydi. . DII KuruILuyi`ndun sonru VIyunuIi dIIbIIImcI Dr. PIII Hermunn .
KvergIc LuruIindun ALuLrk`e gnderIIen c Pscholoie de q:eq:es ele2ent des cn:es
T:r:es(Trk DIIIerIndekI Buzi OgeIerIn PsIkoIojIsI) udIi eser, Trk dIIInIn dIger dIIIerIe IIIkIsI
konusundu yenI bIr LeorIye zemIn IuzirIuyucukLi. KvergIc`In 'Gne DII TeorIsI` udini verdIgI LeorIde
bugn suniIdigi gIbI bLn dIIIerIn Trkeden LredIgInI IddIu eLmIyordu IukuL unLropoIojI ve reud`un
psIkunuIIz ynLemIerInden yururIunuruk Trk dIIInIn dIger buzi dIIIerIe ukrubu oIubIIecegInI IIerI
sryordu. KvergIc`In bu kILupigi 1q yiIindu ALuLrk (1qq`Le Soyudi Kununu ikLikLun sonru
ALuLrk soyudi uImiLi) LuruIindun Eti2oloji, Morjoloji te Ionetil cli2indcn Turl Dili udIi
uIimudu kuynuk oIuruk kuIIuniImi uncuk ondun ok duIu IddIuIi ve kupsumIi sonuIuru uIuiImiLi.
ByIece Trk dIIInIn yuIniz HInL-Avrupu, HumILIk-SemILIk, Smer ve suIre degII BLn dnyunin sesII
kILreI dIIIerIne nuyuk oIdugu kunuuLInI verecek yenI beIgeIer edInIImILI. Bu konu, 1q yiIindun
ILIburen guzeLeIerde IIenmeye buIudi ve nIIuyeL . DII KuruILuyi`nin unu konusu oIuruk beIIrIendI.

Cne Dil Teorisi
AsIindu Gne DII TeorIsI`nIn LemeIIerI 1qz`de kubuI edIIen Trk TurII TezI IIe uLiImiLi. BIIIndIgI
gIbI bu Leze gre Lm medenIyeLIerIn yuruLiIdigi yer OrLu Asyu`ydi ve TrkIer bu bugIumdu dnyu
yzndekI Lm medenIyeLIerIn kurucusuyduIur. Ancuk bIgede yuunun kurukIik yznden Trk
LopIuIukIuri buLiyu dogru ge eLmek zorundu kuImiIurdi. Bu g yoIIuri zerInde nemII bIr kpr
grevI gren AnudoIu du TrkIerIn yenI yurdu oImuLu. TrkIerIe bIrIIkLe medenIyeL AnudoIu`yu
geImILI. Burudun du BuLi`yu gemILI. MedenIyeLI dIIden uyri dnmek Imkunsizdi. DoIuyisiyIu bu
sLn medenIyeLIn dIII oIun Trke de bLn dIIIerIn yuruLicisiydi. YunI 'unudII`dI. . Trk DII
KuruILuyi Trk TurII TezI IIe Gne DII TeorIsI`nIn IIIkIsInIn resmIIeLIrIIdIgI yer oIdu.
zq AgusLos 1q6`du DoImubuIe Suruyi`ndu LopIunun . Trk DII KuruILuyi`ndu dIkkuLI eken yubunci
konukIurin okIuguydu. AvusLuryu`dun Dr. KvergIc, AImunyu`dun ProI. GIese, runsu`dun Jeun Deny ve
HIIuIre de BurenLon, ngIILere`den SIr DenIsson #oss, LuIyu`dun ProI. AIessIo BombucI ve ProI.
BurLuIInI, Juponyu`dun ProI. M. Okubo, MucurIsLun`dun ProI. GyuIu NemeLI, PoIonyu`dun ProI.
ZuyonkovskI, YununIsLun`dun George AnugnusLropuIos, #usyu`dun AIexundre NIkoIuyevI, ProI.
NIkoIuyovI SumoIIovI, ProI. vun vunovI MeunInoI ve Huci ZudIduIovI, GubIduIIIn KuruILuy`in
resmI konukIuri urusinduydi.

Trk trktntn temeli Trkedir!
Trk TurII TezI`nIn IdeoIogIurindun AIeL nun kuruILuydukI konumusindu Bugnk IIIm dnyusindu
dIII, irk IIn esus kubuI eLmIyen uIImIer de yok degIIdIr. Bu esus beIkI buzi cumIuIur IIn dogru oIubIIIr.
Amu Trk IIn usIu! demILI. TDK`nIn GeneI SekreLerI . NecmI DIImen, Gne DII TeorIsI`nI yIe
LukdIm eLmILI: Her eLImoIojIk szIkLe buIunun ve kkenIerI bIIInmeyen szck kuIubuIigi Trk
dIIbIIImcIIerInIn dIkkuLInI ekmILI. Trk dIIbIIImcIIerI eskI Trke keIImeIerI buku dIIIerIn
szckIerIyIe kuriIuLirirken eskI Trke 'sIIIy` (gne) keIImesIyIe runsizcu 'soIeII` (gne) keIImesI
urusindukI benzer bIr dIzI yukinIigu rusLIudikIurindu ok uirmiIurdi. Trk dIIbIIImcIIerI bu ikmuzi
umuyu uIiirken dnyudukI en eskI irk oIun IIk TrkIerIn Gne`e LupLigini IIerI srdIer. nk IIk
Insunin evresIndekIIerI unIumuyu ve unIumIundirmuyu sevk eden eLken buku IIbIr eyIe kiyus kubuI
eLmeyen, iik, sicukIik ve IuyuL kuynugi oIun Gne`LI. SesInI dzen uILinu uIun bu Insun, IIk deIu
Gne`e kuri duydugu sevgI, IuyreL, korku ve IIgIsInI IIude eLmeye uIimiLi.

A'don og'o uzonon gol
OLe yundun IIzyoIojIk uruLirmuIurin du gsLerdIgI gIbI Insunin doguI oIuruk ikurubIIecegI IIk ses 'u` sesI
oImuIiydi. Bu 'u` sesInIn srekII LekrurIunmusi, sonundu yurim nsz 'g` IIe bIrIeIp (u, uu, uuu, ug...`)
ekIInI uImi oImuIiydi. ByIece IIk Insunin LeIuIIuz eLLIgI unIumIi IIk szck Gne`In somuL vurIigini
IIude IIn kuIIundigi 'ug` keIImesI oImuIiydi. Le bu nokLudu 'ug` szcgnn eskI Trk IeIeIerInde
'yuruLmuk`, 'renk degILIrmek`, 'iik`, 'gk`, 'zeku`; 'uLe` unIumIuriyIu kuIIuniImusi IIk IIkeI dIIIn TrkIer
LuruIindun yuruLiIdiginin kuniLi suyiIdi. TeorInIn Gne DII TeorIsI udini uImusi bu yzdendI.

Tm dillerin kkeni Trke
DII bIIImcIIere gre 'u` sesI zumunIu yedI buku nIye, 'g` nsz Ise yIrmI buku nsze kuynukIik
eLmILI. ByIece uLIn esusIi yenI Trk uIIubesIndekI Lm sesIer dIzIImI oIuyordu. Bu zq IurIIn
bIIeImInden yeLmI IkI udeL IkI IurIII bIrIncI derece kkIer IIe 88 udeL IkIncI derece kkIer reLIImILI.
Pek ok dIIdekI bIrok keIImenIn kkenI ILe bu Trke kkenII bIrIncII ve IkIncII kk szckIerden
oIumuLu. Gne DII TeorIsI bu uumudun sonru Trk TurII TezI`ne yusIunuruk u yurgiyu vuriyordu:
BrukIseIuI Trk irkinin yuruLimi oIun kILr nusiI modern dnyu uygurIiginu kuynukIik eLmIse
Avrupu`dun AIrIku`yu IuLLu AmerIku`yu kudur Lm kILr dIIIerI de kk dII oIuruk Trkeden LremILI!
Gne DII TeorIsI ok ruIuLIuLici oImuLu nk urLik Trkeye yubunci zunnedIIen pek ok szcgn
usIindu Trke oIdugu kuniLIunmiLi. ByIece IuIk dIIInde geneI kubuI grm szckIerIn sirI yubunci
kkIere uIL oIdugu gerekesIyIe dIIden LusIIye edIImeIerI gerekmIyordu. BIIIm ve LeknoIojI uIunIurindukI
LerImIere Trke kuriIik buImuk zuImeLI orLudun kuIkmiLi. Bu durumdu Trkede LusIIye edIIecek
unsurIur IuIkin konumu dIIIne yubunci szckIerIe sinirIi kuIucukLi. Bu LurIILen sonru Trkeye yenI
szckIer kuzundirmu uIimuIurindun vuzgeIIdI bunun yerIne mevcuL szckIerIn Trke kkenII
oIdugunun kuniLIunmusinu gIrIIIdI. ALuLrk Ise kendInI muLemuLIk ve geomeLrI uIunindu LerImIer
buImuyu ududi. Bu uIimuIurin sonucu uiorLuy, begen, bIm, up, urpi, ember, ikurmu,
dIkdrLgen, dIkey, kure, IImIL, onduIik, pIrumIL, puydu, gen, LegeL gIbI LerImIerI buIdu.

Dilde oe musikide inktlp olmoz!
PekI, sonundu ne oIdu? uIII #iIki ALuy @cnlcc`du buncu ubudun sonru vuriIun sonucu yIe
unIuLiyordu: BIr ukum ALuLrk soIru bILLIkLen sonru benIm yuni buindukI IskemIeye oLurmumi
emreLLI. 'DIII bIr ikmuzu supIumiizdir,` dedI. Sonru: 'BirukirIur mi dIII bu ikmuzdu? Huyir, umu ben
de II bukuIurinu birukmum. ikmuzdun bIr kurLurucugiz,` dedI. NIIuyeL AImeL CevuL Emre
ALuLrk`n kI eyde InkiIup oImuz: DIIde ve musIkIde! dedIgInI kuydedecekLI...

TA#H DETE# oz.o1.zo11

Aye Hr
'kI bLn crmIerIn unusi` midir

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

zoo6`du #umuzun IIe yiIbui sL sLe dLgnde,

dInIn yusukIuri IIe dnyevI bIr kuLIumunin udeLIerI
urusindukI uLimunin nusiI zIecegI epey sorun
oImuLu. O LurIILen berI IkI uIeyIInde uik
poIILIkuIurdun sz eLmek mmkn degII uncuk
zo1o yiIindu AKP IkmeLI LuruIindun IkIye
konuIun yksek vergIIer, buzi AKP`II beIedIyeIerIn
IIeLLIgI yerIerde IkI servIsI yupiImumusi, buzi
yneLIcIIerIn IkInIn zururIuri zerIne nuLukIuri ve
resm LopIunLiIurdu IkIye yer verIImemesI,
Bubukun Erdogun`in SuIusu du kurusu du zurur.
AIkoI yerIne meyve yIyIn, zm yIyIn ekIIndekI
IIgIn LuvsIyesI; uIkoII IkIIerdekI OTV`ye yupiIun
yzde o`Iuk rekor zummi uikIurken MuIIye
Bukuni MeImeL $Imek`In BIzIm IIn geIIr degII, vuLunduin sugIigi nemII demesI; son oIuruk du
Aydin ve Ankuru`du IkIII IokunLuIuru yupiIun buskinIur endIeII modernIer dIye udIundiriIun
kesImIerde, IukIi oIuruk TrkIye`nIn gIderek muIuIuzukur bIr IzgIye kuydigi ekIInde bIr dncenIn
orLuyu ikmusinu neden oIuyor.
GerI, 1z EyII zo1o`dukI Anuyusu reIerundumunun propugundu dnemI #umuzun`u rusLIudigindu
purLIIIIere kI ImeyIn, cumIye gIdIn LuvsIyesInde buIunun CHP GeneI Bukuni KemuI
KiIidurogIu`nu du ('dokLoru IzIn vermedIgI IIn`) Ienz IkI Ierken grmek mmkn oImudi.
HuI byIe oIuncu, pek ok kIInIn egIence yorgunu oIdugu yiIin bu IIk gn 'MsImun muIuIIesInde
suIyungoz suLmuyu` kurur verdIm ve bu konudukI yusuki LuLumu dIrenme kubIIInden CumIurIyeL
dnemInde IkIye (zeIIIkIe de 'mIIII IkImIz` rukiyu) yneIIk LuvirIuru gz uLmuk IIgIn oIubIIIr dIye
dndm. Konunun OsmunIi dnemIndekI serencumini meruk edenIer bu suyIuIurdu yuyimIunun o
AruIik zoo; LurIIII KuIIr II IukuL ne ure... buIikIi yuzimu bukubIIIr.

BIrIncI Dnyu Suvui`ndu ve onu IzIeyen sikinLiIi yiIIurdu, dmunIurin, LopIu LIekIe yenemeyecegInI
unIudigi Trk mIIIeLInI, IkI ve uyuLurucu muddeIerIe kerLmeyI IedeIIedIgInI dnen bIr grup
OsmunIi-Trk uydini MurL 1qzo gn, Cumu numuzindun sonru sLunbuI MuLbuuL CemIyeLI`nde
bIruruyu geIerek HIIuI-I AIdur ('IIIuI` uy, 'uIdur` yeII demekLI) udIi bIr grup kurmuIurdi. HIIuI-I AIdur
mensupIurinin IIk eyIemI, Ankuru`du uiIun Byk MIIIeL MecIIsI`nIn 1 EyII 1qzo gnI LopIunLisindu
grubun kurucuIurindun Trubzon MIIIeLvekIII AII $kr Bey`In IuzirIudigi Men-I MskIruL Kununu
(kIyI YusukIumu Kununu) LekIIIInI vermek oIdu.

Sodece iki degil hoho do
1qz yiIindu MusLuIu KemuI Puu`nin MuIuIiz AIuyi Kumunduni TopuI Osmun LuruIindun IdrIecek
oIun AII $kr Bey, kununu gerekeIendIrIrken IkInIn dInImIzce Iurum oImusiyIu buIumi, IkInIn
yuruLLigi beIuIuri suymi, ABD`dekI IkI yusugini verek bILIrmILI. GeIIr kuybi gerekesIyIe yusukIumuyu
kuri ikunIuri du BIr mIIyon IIru kuybeLmek mI yoksu #um ve ErmenIIerIn cebIne IkI suLiindun 1zo
mIIyon IIru gIrmesI mI LercII edIIIr? dIyerek Iknu eLmILI. Hizini uIumuyip uIyonu du yusukIumuyu
kuIkun AII $kr Bey`I, Burdur MIIIeLvekIII smuII SupII Bey, AnudoIu`du bInIerce Insunin ekmegInI
IuIuLun ikurdigini IuLirIuLuruk engeIIeyebIImILI. AILi gn, yedI ceIse sren uLeII LurLimuIurdun
sonru 1q EyII 1qzo`de yupiIun oyIumudu ;1 oy IeILe, ;1 oy uIeyILe ikincu, ceIseyI yneLen VeIbI Bey`In
oyu IkI oy suyiIuruk sorun zImL.

So degnek mi, hopis cezost mt?
SekIz muddeIIk kununIu Ier LrI IkInIn reLImI, suLii ve kuIIuniImusi yusukIuniyor, kununu uykiri
IurekeL edenIerden 'mskIruLin beIer okkusi IIn` o IIru puru cezusi uIinmusi ngrIyordu. Aiku
IkI IenIer veyu gIzIIce IkI IIp surIoIugu grIenIere de erIuLin ngrdg 'Iud cezu` oIun 8o
degnek veyu o IIrudun zo IIruyu kudur puru cezusi veyu uydun bIr yiIu kudur IupIs cezusi
verIIecekLI. Bu yusuyu uymuyun devIeL memurIurinu LemyIz ve ILIruz oImumuk kuydiyIu memurIyeLLen
ikuriImu cezusi verIIIyordu. MevcuL IkIIerIn ImIusi IIn IkI uy sre LuninmiLi.
yI bIr IIcI oIdugu bIIInen MusLuIu KemuI, oyIumu sirusindu MecIIs`Le Iuzir buIunmumiLi. HuLLu AII
uuL (Cebesoy) Puu`nin uniIurinu bukiIirsu IkenIn IInde buIundugu krILIk orLumdu IkI yusugi gIbI
meseIeIerIe ugruLigi IIn AII $kr Bey`e ok kizmi, MemIekeLIn zururinu IIerIe ugruiyorsunuz
dIye bugirmiLi.

Yosogtn ktktrttctltgt
kI suLiindun eIde edIIen geIIrIere en ok IILIyu duyuIun bIr dnemde IkIye yusuk konuImusindun
sonru oIunIuri HseyIn #uImI Grpinur Mehcnede Kcdinlcr rIsuIesInde yIe unIuLir: HkmeL bu
yusugi koymukIu IkI ImeyI engeIIemek yIe dursun, IerkesI Imek IIn kikirLLi. sLegI urLLirdi. Bu
yusukLun sonru IkIye rugbeL yz kuL urLLi. En pIs, zururIi rukiIur , drL yze suLiIdi. BLn
meyIuneIerde kp dIbI LorLuIurinu kudur buyuL sermuyeIer srId. HI kuIIunmuyunIuru bIIe ILuI
geIdI. Her yerde yenIden ImbIkIer ismurIundi. Aik oImuyun bIr yusukIumu... HkmeL, kupuIi gIe,
uik gIe, dum uILindu, dumsiz yerde IenIerIe, kendInI bIIecek, bIImeyecek kudur surIo oIunIur, bIr
okku IuzIu-eksIk gIbI uyursiz, Isz, LurLiIi-LurLisiz uyguIunmusi oIunuksiz muummuIurIu oynurken
sokukIur surIo nuruIuriyIu InIIyor. ZubiLu Ier gn bIrbIrInI vurun, Idren en korkun oIuyIuri
kuydedIyordu...

Polis Mdr Dilooer
PekI, devIeLIn zIrvesI yusugu uymu muydu? Bunu du MusLuIu KemuI`Ie Lers dLg IIn 1qz6`du
yurLdiinu kumuk zorundu kuIucuk oIun SInop MIIIeLvekIII Dr. #izu Nur`dun dInIeyeIIm: mbIkIer
LopIundi, ummu buzi nIuzIu memurIur IkmeLIn muIuIuzusi uILindu buIunun bu ImbIkIerden bIr
kismini uIip evIerIne yerIeLIrdIIer. BunIurin bIrI Ankuru PoIIs Mdr DIIuver, dIgerI Bursu VuIIsI
uLIn`dIr. MkemmeI ruki ikurip IyI LIcureL yupLiIur. DIIuver #umeIIIIdIr. GuIIbu ArnuvuL. uLIn GIrILII.
BunIurin IkIsI de MusLuIu KemuI`In gzdeIerIdIr. ZuLen byIe oImusuIur meyIunecIIIk yupumuzIur.
MusLuIu KemuI`In rukiIurini du bunIur yupLiIur. MusLuIu KemuI bIr gn rukisiz kuImudi...

zm bogromlort
Sonundu ne oIdu dersenIz, IuyuLin gerekIerIyIe uyumuyun Ier kunun gIbI Men-I MskIruL Kununu du
bIr sre sonru (1qz6`du) LurIIe kuriLi ve bu LurIILen sonru buLu MusLuIu KemuI ve urkuduIuri oImuk
zere IkIseverIer Ike ekonomIsInIn ve LeknoIojIsInIn IzIn verdIgI orundu, ukirkeyII oImuyu devum
eLLIIer. Amu AII $kr Bey ve urkuduIurinin kurdugu HIIuI-I AIdur`in neIesInI Ier zumun enseIerInde
IIsseLLIIer. Grubun udi nce YeII HIIuI, sonru du YeIIuyu evrIImI, buinu Bukirky #uI ve SInIr
HusLuIikIuri HusLunesI BuIekImI oIun MuzIur Osmun Bey gemILI. YeIIuy, 1q EyII 1qq LurIIInde
LopIunun BukunIur KuruIu LuruIindun UmumI MenIuuLIere HudIm CemIyeL oIuruk LunimIundikLun
sonru, yurdun drL bIr yunindu ubeIer umuyu buIudi. Her yiI murL uyinin IIk IuILusi YeIIuy HuILusi
IIun edIIdI. CemIyeL ugirIikIi oIuruk bu IuILudu, uyricu YeII Gn ve Uzm Buyrumi udi verIIen
pIknIk gnIerInde, YeII SuIne udini verdIgI LIyuLrosundu ve Yeil Y:rt udIi guzeLesInde kendI
LubIrIyIe IkI dmuni Iksn yuyiyordu. Yuyiyordu umu szn unkuyu`yu pek geIremIyordu...

eblebi oe Dimitrokopulo
MusLuIu KemuI`In Imnn kendIsInI LubuIuLirunIur LuruIindun Inkur edIIse de, uIkoIIe bugIunLiIi bIr
IusLuIik oIun sIrozdun oIdugunu bIIIyoruz. PekI, MusLuIu KemuI ne Lurz bIr IIcIydI? KendIsIne 1z yiI
gece gndz, zq suuL IIzmeL eLmI uugi, soIrucisi CemuI Grunde bu konudu yIe der: DevrIn en nI
rukisi DImILrokopuIo`dun ALuLrk Ier gece yurim kIIo IerdI. MezesI de sudece LuzIu IebIebIydI. Aru siru
du Iuvu denen zeyLInyugIi, IImonIu bukIu ezmesI IsLedIgI oIurdu. Ve devum eder: EveL, bu kudur IkI
kuIIunun ve ondun uyriImuz grnen udum uy II ruki Imeden durubIIIyor.
Grunde`nIn szn eLLIgI dnemIerden bIrI 1-zo EkIm 1qz; LurIIII CHP KuruILuyi`ndu
okuyucugiuul N:tl: yuzdigi gnIerdI. zmIL MIIIeLvekIII Sreyyu YIgIL`e gre de MusLuIu KemuI 1q1q
yuzindukI Erzurum KongresI sirusindu du IkIye ugzini srmemILI.

Sorogburnu cokusu
MusLuIu KemuI`In rukiyu muIubbeLInI gsLeren bIr oIuy q AgusLos 1qz8 gecesI Suruyburnu Purki`ndu
yuunmiLi. UnI Arup urkici CemuIIyye`yI dInIedIkLen sonru MusLuIu KemuI, eIIndekI kudeII IuIku
dogru kuIdirip ArkuduIur, IunimIur, beyIer! $u grdgnz IkI rukidir. Bunu vukLIyIe pudIuIIur
suruyIurdu drL duvur ve kuIes urusindu gIzII gIzII IerIerdI. BIzse, IepImIz urudu LopIu oIuruk uIenen
IIyoruz. Le uzIz mIIIeLImIn nnde ve onun ereIIne IIyorum demI, bunun zerIne guzInodu kIm
vursu uyugu IirIumi ve Yuu Puum! SugoI Puum! AIIuI senI buimizdun eksIk eLmesIn! dIyerek
kudeIIerInI onu dogru kuIdirmiIurdi. Grunde`ye gre bu suIne kurisindu ok duyguIunun MusLuIu
KemuI coup epeydIr kuIusindu oIun uLIn IurIII uIIubeye geI mjdesInI IuIku o gece vermILI.
Grunde`nIn uniIurindu IInde IkI geen pek ok IIkuye vur uncuk Grunde unu beIIrLmeyI de IImuI
eLmIyor: Her gece ILIgI IuIde ALuLrk`n bIr kere bIIe IkI yznden kendInden geLIgInI, LukinIikIur
yupLigini grmedIk, duymudim. AksInI IddIu edenIer vursu, bunIurin yupLikIuri dpedz dedIkodudun
buku bIr ey degIIdIr...

@onkogo 'okodemisi'
MusLuIu KemuI`e en yukin kIIIerden bIrI oIun Ankuru sLIkIuI MuIkemesI Bukuni KiIi AII Ise MusLuIu
KemuI`In soIrusinin sirudun bIr IkI soIrusi oImudigini, buziIurinin sundigi gIbI burudu devIeL IIerInIn
grImedIgInI uncuk poIILIku, ekonomI, LurII, cogruIyu, dII gIbI eILII konuIurdu beyIn IirLinusi yupiIun
bIr eIL 'ukudemI` oIdugunu syIyor. Ancuk, smeL nn bu IIkIrde oImumuIi kI, 1q; sonbuIurindu,
MusLuIu KemuI`Ie yuudigi I ve di poIILIkuyu duIr bIr dIzI unIumuzIigin gerIIImI IInde devIeLIn
kururIuri IkI soIrusindu mi uIinucuk? deme creLInI gsLermI, bunun bedeIInI de bubukunIikLun
uzukIuLiriImukIu demILI. YIne buzi kuynukIurdu bu 'ukudemIde` uIinun kururIuru unkuyu kururIuri
dendIgInI, bunIurin uyguIunmuyu konuImusi IIn subuIu kudur bekIemenIn udeL oIdugunun yuzdigini
du beIIrLeIIm.

Mooi ispirto kurbonlort
MusLuIu KemuI`In 1o Kusim 1q8`de veIuLindun sonru CumIurbukuni oIun smeL nn bu Lr soIruIur
kurmudi umu ne o ne de purLIsI mIIIeLIn IkIsIyIe ugruLi. HuLLu ekmegIn kurneye bugIundigi kIncI
Dnyu Suvui yiIIurindu IuIkin zuyiIIuyun uIim gcn dnerek 1qqz`de IuIII uIkoII IkIIerIn
IIyuLIuri ucuzIuLiImi, IkIde en byk kuIemI oIuLurun ruki IIyuLIuri Ise subIL LuLuImuLu. SuvuIu
bIrIIkLe ekonomIk durum bozuIduku, yoksuIIuun LIryukIIerIn bIr kismi duIu ucuz oIun bIru ve urubu
geerken, IunuLIk rukiciIur, muvI (boyuIi) IspIrLo Imeye buIumiIurdi.
kIncI Dnyu Suvui`nin urkusindun ok PurLIII Dnem`In IIk geneI seImI z1 Temmuz 1qq6 LurIIInde
yupiIdi ve CumIurIyeL HuIk PurLIsI`nIn (CHP) LurLimuIi zuIerIyIe sonuIundi. ; AgusLos 1qq6`du greve
buIuyun #ecep Peker HkmeLI`nIn en nemII grevI, kIncI Dnyu Suvui`nin neden oIdugu yuruIuri
surmukLi. BunIurdun bIrI de muvI IspIrLo meseIesIydI.

Yeilogctlor cephede
TekeI Bukuni TuIsIn Cokun`in 1qq6 yiIinin uruIik uyinin son gnIerInde TBMM`de yupLigi konumudu,
sugIik gerekesIyIe ruki IIyuLinin drIecegInIn IureLIerInI vermesI zerIne IkmeLIe o sirudu Ord.
ProI. Dr. uIreLLIn KerIm Gkuy`in bukunIigini yupLigi YeIIuy CemIyeLI urusindu meydunu geIen
cepIeIeme bIr sre sonru buLu urup ve bIru reLIcIIerIyIe guzeLecIIer oImuk zere LopIumun genI
kesImIerInI IIne uIucukLi.
$urup reLIcIIerI IkmeLIn zmcIg ve urupiIigi LevIk eLmesIne gvenerek bIr sr yuLirim
yupLikIurini, ImdI Ise uyni IkmeLIn renkII IspIrLo ve LuvuIeL IspIrLosu Ien bIr IkI uyyu yznden
poIILIkuIurini degILIrerek kendIIerInI muIvedecegInI IddIu ederIerken, guzeLecIIer IkIye Lumumen
kuri oIunIur ve IkIye kuri oImuyip IkmeLIn poIILIkuIurinu kuri oIunIur ekIInde IkI unu koIu
uyriImiLi.

Aggoltgo og m?
OrnegIn Son Scct guzeLesInden BedII uIk, AyyuIuru uik mekLup buIikIi yuzisindu IkmeLIn
uyyuIuri IImuye sIyuseLInI uIuyu uIiyordu. YeIIuyci uIreLLIn KerIm Gkuy gIbI IkIyI Ier LrI
kLIgn kuynugi oIuruk gren :2h:riet guzeLesI yuzurIurindun BurIun eIek, YunI eIendIm, bu
zikkimi Ien bIruz IuzIu puru verIrse ne oIur? KendIne, cemIyeLe, mIIIeLe ne IIzmeLI vur kI onu bIr
koIuyIik yupuIim dIye sorurken, uyni guzeLeden NudIr NudI, bIruz duIu yumuuk bIr LurzIu du oIsu
rukinin ucuzIuLiImusinin, urup LkeLImI IIe bIrIIkLe urLun zm Lurimini oIumsuz eLkIIeyecegInI,
doIuyisiyIu rukidun kuzuniIucuk purunin buku uIunIurdu kuybedIIecegInI syIeyerek IkmeLI
uyuriyordu.
yI bIr ruki IIcIsI oIun Alc2 yuzuri #eIIk HuIId Kuruy Ise, Luussup ve IIruL derecesIne vurdirmumuk
kuydiyIu IkI uIeyIIne propugunduyi desLekIIyor, uIkoI kuIIunmunin zururIuri zerIne yuziIur, brorIer,
konIerunsIur, resImIer, vecIzeIer yoIuyIu IuIki uIkoIden LIksIndIrme IIne devum eLmeIIyIz dIyordu.

:2h:riet guzeLesIndekI #ukiyi ucuzIuLmuyuIim buIikIi yuzisindu Korkurim kI, yurin IImIzde
eroIn, morIIn ve kokuIn gIbI zeIIrIerIn de koIuycu ve ucuzu LemInI IIn LekIIIIer, dnceIer buIunsun
dIyerek LurLimuyu kuLiIun Bukirky #uI ve SInIr HusLuIikIuri HusLunesI BuIekImI ProI. Dr. MuzIur
Osmun`u gre de ruki LkeLImInIn urLmusi demek, cInuyeLIerIn, IusLuIikIurin ve Ier LrI kLIgn
urLmusi demekLI.

Rokt mt gokso orop mt?
HkmeL bu Lr LepkIIerIn eLkIsIyIe ruki IIyuLinin ucuzIuLiImusi kururini 1 Ocuk 1qq; LurIIIne
erLeIedIgInI uikIudi umu LurLimu durmudi. GuzeLeIerIn rporLuj yupLigi meyIunecIIer rukinin Insuni
kubuduyi yupLigini, urup ve bIru IenIerIn LersIne rukiciIur urusindu Iesubi demeden gIdenIere duIr
IIkuyeIerIyIe yusukiIurdun yunu Luvir uIirken, duvurIuri YeIIuy`in IkI dmuni uIIIerI kupIumiLi. Bu
uIIIerden bIrInde bIr uyyuin kipkirmizi eIInde, ucundun kun dumIuyun bIr biuk grnrken uILindu
kI bLn crmIerIn unusidir yuzisi okunuyordu.
SonuLu, #ecep Peker HkmeLI, bLn bu eIeLIrIIere, YeIIuy CemIyeLI ve Bukuni uIreLLIn KerIm
Gkuy`in byk ubuIurinu rugmen 1 Ocuk 1qq;`de ruki IIyuLIurini ucuzIuLLi. IyuLIurin
ucuzIuLiImusiyIu 1qq6`du yukIuik ,z mIIyon IILreye den ruki LkeLImI 1qq; yiIindu yukIuik 8,;
mIIyon IILreye uIuuruk rekor kirdi. Suvuin yuruIurinin suriImuyu buIumusinu puruIeI oIuruk du muvI
IspIrLo mpLeIuIigi yuvu yuvu yok oImuyu buIudi.

Roktntn bozulmost
Bu LurIILen sonru devIeL LuruIindun ve beIII sLundurLIurdu reLIIme ubusinu rugmen rukidu kuIILe
dzeyI bIr LrI korunumudi. KImI zumun unuson yokIugu ve kuIILesIzIIgI, kImI zumun sumusindukI
(IIenmI zmdekI) gIIkoz oruninin dkIg, LIryukIsInI bezdIren bIr rn IuIIne geLIrdI rukiyi.
Amu rukiyIu IIgIII esus IkuyeLIer unusondun kuynukIuniyordu. OyIe kI 1qq`Le TekeI, bu sorundun
kurLuIubIImek IIn unusonsuz ruki reLImInI bIIe denedI umu buurumudi. Anusonun TrkIye`de
reLIIen, IuLLu buzen IIru edIIen bIr rn oImusinu rugmen devIeLIn Lurim ve IIeLme poIILIkuIurindukI
LuLursizIik yznden kL yu du bozuk ruki sorunu yiIIurcu gndemden dmedI.
TrkIye`nIn, ;o`II yiIIurin IkIncI yurisindu Iemen Ier rnde yuudigi krIzden ruki du nusIbInI uIdi, umu
LemeI gidu muddeIerInIn yokIugu n pIundu oIdugu IIn bozuk ruki sorunu Iep IkIncI, nc pIundu
kuIdi. 1q8o`II yiIIurdu ruki pIyusudun II eksIk oImuyordu, umu bIr yundun Insunin genzInI yukun
IspIrLo kokusu, Le yundun unusonsuzIuk yznden rengInIn beyuzIumumusi ve berbuL Ludi LIryukIIerI
IIeden ikurmuyu yeLIyordu. ure, ruki IeIerInIn uILindukI reLIm yerInI ve LurIIInI beIIrIeyen
kodIurdu uruniyor, rnegIn 8`Ie yu du 18`Ie sonuIunun rukumIuri Luiyun IeIerdekI rukiIurin IyI
oIdugunu InuniIiyordu.

Bokoltm kim kozonocok?
1q8o`Ierde zm uIimindukI LuLursizIikIur yznden sumuyu puncur, misir ve puLuLes ekerI kuriLirmu
zorundu kuIinmusi, zeIIIkIe de unuson IkmuIIndekI becerIksIzIIkIer ukumciIurin ugiz Ludini IyIce
kuirdi. Di LIcureLLekI ruIuLIumunin unuson IkmuIIndekI sorunIuri en uzu IndIrmesI sonucundu
1qqo`Iurdu rukidukI bozuImu LmyIe orLudun kuIdiriIdi. zooo`Ierde Ise, zeIIeLIrme sonucu ruki
devIeL boyundurugundun kurLuIdu ve bozukIuk bIr yunu, yksek nILeIIkII rukiIurin rekubeLI LIryukIIerIn
yzn gIdrmeye buIudi. Ancuk bu seIer de, yuzinin gIrIInde beIIrLLIgIm gIbI muIuIuzukur
kesImIerIn ve IkLIdurin IkIyIe doIuyIi suvui buIudi. BukuIim, bu kez suvui IungI LuruI kuzunucuk?

TA#H DETE# z6.1z.zo1o
Aye Hr
KrL nIusu, LuImInIer ve gerekIer

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

OLeden berI uruLirmuk IILIyuci duydugum bIr konu vurdir. TrkIye nIusunun ne kuduri KrL`Lr?
Bunu meruk ederIm nk yiIIurdir bIrbIrInden ok IurkIi onIurcu rukum duymuumdur. OrnegIn
HoIIunduIi bIIIm udumi MurLIn vun BruInessen`e gre 1q;`Le KrL nIusu 'en muIuIuzukur LuImInIere
gre` yzde 1q, yunI ;, mIIyondu. Bu oruni 1qqo nIus suyiminu (6,q mIIyon) uyguIursuk orLuyu 1o,;
mIIyonIuk bIr KrL nIusu ikur. 'KrL TurII TezI`nIn meIIIIIerInden MeIrdud zudy`ye gre Ise 1qqo
yiIindu KrL nIusu yzde z,q yunI 1, mIIyondu. TIme dergIsI 18 MurL 1qq1 LurIIII suyisindu
TrkIye`de sekIz mIIyon KrL oIdugunu yuzmi, uncuk nedense IkI IuILu sonru, 1 NIsun 1qq1 LurIIII
suyisindu bunu 1q, mIIyonu ikurmiLi. Ayni yiI murL uyindu PurIs KrL EnsLILs Bukuni KenduI
Nezun,TrkIye`de z mIIyon KrL vur derken srgndekI nemII KrL IIderI KemuI Burkuy, 1q AruIik
1qq1`de yupLigi busin uikIumusindu, TrkIye`de 1 mIIyon KrL oIdugunu IIerI srmL. 1qqq`Le
TurguL OzuI`u gre TrkIye`de 1z mIIyon KrL vurdi. KrL usiIIi mIIIeLvekIIIerI MuzuIIer DemIr ve
MuImuL AIinuk Ise zq AruIik 1qqq gn, ATV`dekI Sicset Medcni progrumindu KrL nIusunu
sirusiyIu 1 ve zo mIIyon oIuruk vermIIerdI. Son oIuruk DIyurbukir`dukI DemokruLIk OzerkIIk
uIiLuyi`ndu LurLiiImuk zere dugiLiIun meLInde TrkIye`de KrL nIusunu degInIImezken
OrLudogu`dukI KrLIerIn nIusu qo mIIyon oIuruk beIIrLIIIyordu.
PekI, bu kIIIer bu sonuIuru nusiI, nereden vurmiLi? BunIurdun bIrInIn kuynugini bIIIyoruz. zudy,
kendIsIne bu LuImInInI neye duyundirdigini sorun 'Trk dosLu` AmerIkuIi bIIIm udumi JusLIn
McCurLIy`ye sLuLIsLIkIere degII, CumIurbukunIigi szcs Kuyu ToperI`nIn KrIez Suvui sirusindu
LeIuIIuz eLLIgI buzi rukumIuru, geen yzyiIdu uLIu doIuip LuImInIerde buIunun seyyuIIuru ve sIyusI
beyunIuru duyundiriIdigini syIemILI. DIgerIerInIn de bIIImseI uruLirmuIuru duyundigini
sunmiyorum. Ancuk 'bIIImseI uruLirmu`nin bu uIundu pek Ie yuruyucugini du sunmiyorum. nk
nceIIkIe eLnIk grupIurin 'LunimIunmusi`, doIuyisiyIu 'suyiImusi` ok koIuy degII.

Etnik teriminin torihesi
'ELnIk` LerImI Yununcu beIIrII Lrden beerI bIr bIrIIk demek oIun 'eLnIos`Lun geIIr. ngIIIzcede 1q.
yzyiIin orLuIurindun ILIburen irksuI kurukLerIsLIkIerI unIuLmuk IIn kuIIuniImuyu buIuyun LerIm IIk kez
1q`Le AmerIkun sosyoIogu DuvId #eIsmun LuruIindun bIIImseI bIr mukuIede kuIIuniIdi. Arudun geen
oncu yiIu rugmen, LerImIn zerInde uzIuiImi bIr Lek Lunimi yok, uncuk geneI oIuruk bIr grup Insunin
gerek yu du IuyuII mLerek bIr uLudun geIdIkIerI InunciyIu duygusuI bugIurIu bIrIeerek ogunIukLun
uyriIdikIurini benImsemeIerI IuII oIuruk LurII edIIIyor. Gnmzde uIusIururusi beIgeIerde LerIm, irk,
kILr, dII ve dIn gIbI unsurIuri kupsuyucuk ekIIde genI unIumiyIu kuIIuniImukLu.
TerImIn bu beIIrsIzIIgI ve genI kupsumi dnInce bIr eLnIk grubu dIgerIerInden uyirun krILerIer
neIerdIr, rnegIn soy bugi, orLuk LurII, dII veyu kILr yeLerII bIr krILer oIubIIIr mI soruIurinu cevup
vermek koIuy degII. OrnegIn ngIIIz unLropoIog PeLer A. Andrews`u gre 1q6o`Iurdu TrkIye`de
'LunimIunubIIIr` qq eLnIk grup vurdi. Suyiyi bu kudur kuburLun, bIzIm 'TrkmenIer` dIyerek geLIgImIz
grupIuri Andrews`un 'TuILuciIur`, 'EImuciIur` vb. dIye uIL grupIurinu uyirmusi. Bu uIL grupIuru 'eLnIk`
grupIur dIyen Andrews`u gre KrLIer 1q6o`Iurdu yzde 8,6 IIe TrkIerden sonrukI en byk eLnIk
grubu oIuLuruyorIurdi.

1pog Nfus Sogtmt
kIncI oIuruk, bu Lr konuIurdu bIIImseI uruLirmu yupmuk IIn genI bLeIere ve duIu nemIIsI
zgrIk orLuminu IILIyu vur. YunI IIn IIne devIeLIn gIrmesI gerekIyor, nILekIm devIeL gIrmI de.
Ancuk TrkIye`de eLnIsILeye duIr soruIur 1qqo yiIi duIII Ier nIus suyimindu soruIdugu IuIde eLnIsILeye
duIr sonuIur son kez 1q6`Le yuyimIundi. DuIu sonrukI nIus suyimIurinin sonuIuri 'gvenIIk`
gerekesIyIe kumuyu uikIunmudi. AikIunsuydi bIIe ukIimu 'Acubu dogru bIIgIIer mI uikIundi?` sorusu
geIIrdI. nk urLik IepImIzIn guyeL IyI bIIdIgI gIbI CumIurIyeL`In IIk eyregInde KrLIer devIeL IIn Lum
bIr 'bu ugrisi` IdI. Dumudi guzeLecI MeLIn Toker`e bukiIirsu, smeL nn kendIsIne DuIu
CumIurIyeL`In kuruIuuyIu bIrIIkLe dnmeye buIudik bu KrLIerI ne yupucugiz dIye? demILI. YIne
de TrkIye`dekI KrL nIusu Iukkindu bIIgI suIIbI oImuk IsLeyenIerIn eIInde 1q6 NIus Suyimi
verIIerInden duIu gvenIIIr verI seLI yok. Bunu gre, 1q6`Le TrkIye nIusunun yzde yedIsInIn unudIII
KrLe, yzde uILisinin IkIncI dIII KrLe IdI. YunI kubu bIr IesupIumuyIu, TrkIye nIusunun yzde
1`n KrL kubuI eLmek mmknd.
Bu verIIer zerInde uIiun Buken UnIversILesI`nden ServeL MuLIu, buzi dzeILmeIerden sonru,
1q6`LekI KrL nIusunun orunini kubucu yzde q,q; oIuruk IesupIudi. 1q6`Le LopIum nIus 1.q1.qz1
kII oIdugunu gre MuLIu`yu gre KrL nIusu .1o.qo kIIydI. MuLIu benzer bIr munLikIu 1qqo NIus
Suyimi`nin verIIerIne gre, 6.q;.o kIIIIk TrkIye nIusunun yzde 1z,q`nun yunI ;.oq6.ooo
kIInIn KrL oIdugunu IIerI srd.

Veriler ognt sonulor forklt
HuceLLepe UnIversILesI NIus ELdIerI EnsLILs Bukuni AykuL Toros IIe smeL Ko ve Ermun Ozsoy
Ise, 1q IIe 1q6 urusindukI resmI nIus verIIerI zerInde yupLikIuri uIimudu 'unudIII Zuzucu du duIII
oImuk zere KrLe oIunIurin` orunini yzde 6,z, bunIuru 'IkIncI dIII KrLe` oIunIurin IIuve edIImesIyIe
LopIum KrL nIusunu yzde 1o,; oIuruk IesupIudiIur. Ancuk BrIsLoI UnIversILesI`nden bruIIm SIrkecI,
uyni verIIerInI IIeyerek, .q;z Iunede 1.868 kII zerInden yupLigi bIr degerIendIrmede KrL
nIusunu yzde 1,z-16, urusindu LuImIn eLLI.
OrnekIerI oguILmuk mmkn. SonuLu KrLIerIn nIusunu yzde 6,z`den yzde z,q`u kudur
IesupIuyun degIIk kuynukIur vur. GIrILe udIurini undigim kIIIerden IurkIi oIuruk bu kIIIer suygin
bIIIm udumIuri. PekI, nusiI oIuyor du orLuyu bu kudur IurkIi rukumIur ikiyor? Zumun IIndekI
duIguIunmuIuri enLegrusyon gIbI oIumIu LerImIerIe uikIuyunIur, usImIIusyon gIbI oIumsuz LerImIerIe
uikIuyunIur IukIi oIubIIIr. Amu IurkIurin byk bIr bIm kuIIuniIun krILerIerden geIIyor guIIbu.
OrnegIn ServeL MuLIu`nun KrLIg LesbIL eLmek IIn kuIIundigi krILer unudIII Zuzucu du duIII oImuk
zere KrLe oImuk IdI. HuIbukI bugn HIkmeL eLIn, AbduIIuI OcuIun veyu EmIne Aynu gIbI ok
popIer rnekIerden bIIdIgImIz gIbI unudIII KrLe oImuyun pek ok KrL vur. BIenL EcevIL`In bubu
LuruIindun dedesI, MusLuIu $kr EIendI, KusLumonu`yu srgn edIImI bIr KrL uIIesInIn ogIuydu
uncuk Lek keIIme KrLe bIImIyordu. OLe yundun Zuzucu sudece KrLIerIn degII buzi Trk kkenIIIerIn
de kuIIundigi bIr dII. ZuzuIuri KrLIerden IurkIi bIr boy, Zuzucuyi KrLeden uyri bIr dII oIuruk grenIer
de cubusi. Bunun diindu eLnIk kkenI kuriik oIunIur vur. OrnegIn TurguL OzuI kendInI yuri yuriyu
KrL oIuruk LunimIumiLi. HIkmeL eLIn Iem Trk, Iem KrL oIuruk... KrL oIdugunu u veyu bu
nedenIe uikIumuk IsLemeyenIerI de unuLmuyuIim. Bu konudu IIk cesureLI gsLeren bukun ve
mIIIeLvekIII $eruIeLLIn EII 'TrkIye'de KrLIer vur ve ben de bIr Krdm` demesInIn bedeIInI z8 uy
IupIsIe demILI. 'Krdm` demenIn sirudun InsunIuru IuLurusi Ise ok duIu ugir oIdu, IuIu du oIuyor.

Dngodo ko Krt oor?
BIr de 'di KrLIer` vur. BIIIndIgI gIbI KrLIer TrkIye`den buku ruk`Lu, run`du, SurIye`de ve
ErmenIsLun`du yerIeIk durumduIur. Ayricu sIyusI nedenIerIe Avrupu`nin degIIk IkeIerIne yerIeen
KrL dIusporusi vur. M. vun BruInessen gIbI cIddI uruLirmuciIurin IddIusinu gre dnyu zerIndekI
LopIum KrL nIusun yzde q`I TrkIye`de, yzde zo`sI ruk`Lu, yzde zo`sI run`du, yzde `I SurIye`de,
yzde `I ErmenIsLun`du ve yzde `I dIger IkeIerde yuiyor. Burudun IurekeL edersek OrLudogu ve
Avrupu`dukI LopIum KrL nIusunun 1o mIIyon IIu qo mIIyon urusindu oIdugunu IesupIuyubIIIrIz.
GeLIgImIz IuILu DIyurbukir`du dzenIenen DemokruLIk OzerkIIk uIiLuyi`ndu LurLimuyu uiIun
LusIukLu geen qo mIIyon KrL IIudesInIn duyunugi byIece orLuyu ikiyor. AnIuiIun sz konusu
LusIugi IuzirIuyunIur bu konudukI LuImInIerIn en yksek oIunini semIIer. Trk mIIIIyeLIIerI Ise bu
rukumi 1o mIIyonu, doIuyisiyIu TrkIye`dekI KrL nIusunu du -q mIIyon merLebesInde LuLmuyu
uIiiyorIur.

Sogtlorlo ognomogo gerek gok
Sonu oIuruk KrL nIusunu LesbIL eLmek IIn duIu neL LunimIuru, duIu Iussus LeknIkIere, upruz
sorguIumuIuru IILIyu vur. EIbeLLe Ier eyden nemIIsI bu soruIuru uik yrekIIIIkIe cevup vermeyI
mmkn kiIucuk sIyusI orLumu, zgrIge, demokrusIye IILIyu vur. Ancuk, Lr ubuIur oIsu oIsu
bIIImseI meruki gIdermeye yurur. nk bIr eLnIk grubun uzinIik IukIurindun yururIunmuk IIn beIII bIr
nIus bykIgne suIIp oImusi gerekmIyor. AksIne, gnmzn Insun IukIuri unIuyii en kk
grubun bIIe IukIurini korumuyi esus uIiyor. OrnegIn bu konudukI en kupsumIi, en LemeI IukukI meLIn
oIun 1q66 LurIIII BM MedenI ve SIyusuI HukIur SzIemesI`nIn z;. muddesI yIe der: ELnIk, dInseI yu
du dIIseI uzinIikIurin buIundukIuri IkeIerde bu uzinIikIuru mensup oIun kIIIer, grupIurinin dIger
yeIerIyIe bIrIIkLe kendI kILrIerInI yuumuk, kendI dInIerInI uiku IIun eLmek ve uyguIumuk, yu du
kendI dIIIerInI kuIIunmuk Iukkindun yoksun birukiIumuzIur. 1q66`dun berI uzinIik IukIurini duIu du
pekILIren onIurcu beIge yuyimIundi. Kisucusi suyiIurIu oynumuyu yu du suyiIuri bIr sIIuI oIuruk
kuIIunmuyu gerek yok.

Demokrotik zerklik @olttogt
BILIrIrken 18-1q AruIik zo1o LurIIInde DIyurbukir`du dzenIenen DemokruLIk OzerkIIk uIiLuyi IIe IIgIII
bIrku sz eLmek IsLIyorum. uIiLuyin bIrIncI gnnde mIIIIyeLIIIgIn sorunIu yunIuri zerIne kisu bIr
konumu yupLim. kIncI gn gIeden sonru DIyurbukir`dun uyriImum gerekLIgI IIn demokruLIk zerkIIk
LusIugi zerIne yupiIun LurLimuIuru kuLiIumudim, doIuyisiyIu LusIuk IukkindukI grIerImI
beIIrLemedIm. uIiLuydu bIze sunuIun LusIukIu BDP`In InLerneLLe yuyimIunun zerkIIk LusIugi urusindu
buzi IurkIur oIdugunu Tz( yuzuri Dogun Akin`in yuzisindun grendIm. ArudukI IurkIur, bu IurkIurin
nedenI ok nemII uncuk bu uumudu geneI Luvrimi syIemekIe yeLInIyorum: HuIkIurin kendI kuderInI
LuyIn Iukkinu suygi duyun bIrI oIuruk KrLIerIn kendI kuderIerI Iukkindu Trk LopIumunu en uykiri
geIecek konuIuri bIIe konumusini, kururIur uImusini, bunIuri uyguIumusini doguI gryorum. EveL,
sunuIun meLIn uIus-devIeL munLigi IInde bym oIunIur IIn rudIkuI nerIIerIe doIuydu. Amu
ugimizdu IuIkIurin degII zerkIIk LuIep eLmeIerI, Iederusyon, konIederusyon, IuLLu bugimsiz devIeL
kurmu LuIebInde buIunmuyu bIIe IukIuri vur. Bu LuIepIerI IuyuLu geIrmek mmkn oIur mu orusi uyri.
NILekIm buziIurimiz meLnI ok LopIk buIdu. Bunu gre Lopyusi oImuyun bIr sIyusI IurekeL buuriyu
uIuumuz. BuziIuri KrLIer IuddInI uLi dedIIer. Bence IudIerInI uunIur mIIIeL-I IukIme kIbrI IIe
konuyu yukIuunIur. Bu demek degII kI, meLInde II sorun grmedIm. OrnegIn udeLu KemuIIsL bIr KrL
TurII TezI dInIIyormuum eLkIsI yuruLun IumusI cmIeIerI sevmedIm. OzerkIIkIe IIgIII meruIyeL
kuynukIurini (1qz1 Anuyususi ve vur oIdugu pIeII 1o $ubuL 1qzz zerkIIk kururi) ok zuyiI buIdum.
MeLnIn KrL LopIumunun bLn udinu konuun, KrL LopIumunu Lepeden bIImIendIrmeyI
IedeIIeyen ZIyu GkuIpI Jukoben Luvrindun endIe duydum. Komnc-SosyuIIsL-mIIIIyeLI meIezI
kuvrumsuIIuLirmuIurini eIIkIII buIdum. Ancuk buLu du dedIgIm gIbI, bu konudu benIm ne
dndgmn II nemI yok. Konu esus oIuruk KrL LopIumunu IIgIIendIrIyor. OnIurin sz konusu
LusIugi enIne boyunu LurLiucukIurini ve kendIIerI IIn en IyIsInI buIucukIurinu Inuniyorum.

TA#H DETE# 1q.1z.zo1o

Aye Hr
KrLIere zerkIIk sz verIIdI mI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bir sredir Gneydogo ve ogo Anudolo blgesindeki BP'li belediyelerin yneticileri,

Trkiye'nin 1qq yIlIndu olosul mevzoutInu dhil ettigi uncuk hl oygolumudIgI Avropu
Yerel Ynetimler zerklik $urtI'nu {AYY$) utIItu bolonuruk "demokrutik zerklik
konosonduki tuleplerini dile getiriyorlur. Sizler bo yuzIyI okorken, 1S-1q ArulIk o1o
turihinde emokrutik Toplom Kongresi'nin {TK) iyurbukIr'du dzenledigi ve benim
de konomucI oluruk kutIldIgIm emokrutik zerklik ulItuyI devum ediyor olucuk. 1q-
q Ikim ooS turihlerinde Torof'tu yuyImlunun "OsmunlI'dun Bogne Krtler ve
evlet bulIklI yuzI dizisinin . blmnde, "Atutrk Krtlere zerklik sz verdi mi
sorosonu cevup vermeye ulImItIm umu gelen okor mektoplurIndun unludIgIm
kudurIylu, konoyu ilikin meruk devum ediyor. Torof'In internet suyIusIndu bolmuk
koluy olmudIgI iin szkonoso yuzIyI {oIuk teIek degiikliklerle) tekrur yuyImlIyorom.


Amosgo Protokolleri
YiIIurdir buzi KrL evreIerI, MusLuIu KemuI`In, KrLIerI MIIII McudeIe`ye kuzunmuk IIn zerkIIk
vuudInde buIundugunu uncuk duIu sonru bundun cuydigini IddIu ederIer. BIIdIgImIz kuduriyIu, zerkIIk
vuudIne degInen beIgeIerden IIkI (nk Ienz gn iiginu ikmumi pek ok beIge buIundugunu
LuImIn edebIIIrIz) q-11 EyII 1q1q LurIIII SIvus KongresI`nden Iemen sonru IuzirIunun Amusyu
ProLokoIIerI (BuIumusi, MIukuLi) dIye bIIInen sIyusI meLIndIr. sLunbuI udinu BuIrIye Nuziri SuIII
Puu ve PudIuI`in buyuverIerI NucI (EIdenIz) Puu IIe AnudoIu ve #umeII MduIuu-I Hukuk CemIyeLI
udinu MusLuIu KemuI, #uuI (Orbuy) ve BekIr SumI (KunduI) puuIur Ike sorununu, bu urudu KrL
sorununu konumuk IIn 18-zz EkIm 1q1q gnIerInde Amusyu`du buIumuIurdi. N:t:l`Lun
grendIgImIze gre burudu, kuyiL ve Imzu uILinu uIinmi, IkIsI gIzII suyiIdigi IIn kuyiL uILinu
uIinmumi be proLokoI IuzirIudiIur. GIzII proLokoIIerde ne oIdugunu IuIu bIImIyoruz umu bunIurdun
KrL sorununu degInen zz EkIm 1q1q LurIIII kIncI ProLokoI`dekI buzi IIudeIer, 1q6o`Ii yiIIuru kudur
kumuoyundun zenIe sukIundi.

rk ukuku
GzIerden sukIunun cmIeIer, uugidu koyu renkIe (sudeIeLIrerek) gsLerdIgImIz cmIeIerdI:
BeyunnumenIn |SIvus KongresI Sonu BIIdIrIsI| bIrIncI muddesInde OsmunIi DevIeLI`nIn dnIen ve
kubuI edIIen sinirinin Trk ve Krtlerin otordogo uruziyi kupsudIgI ve Krtlerin OsmunlI
toplomondun uyrIlmusInIn imknsIzlIgI izuh edildikten sonru bo sInIrIn en usgurI bIr LuIep
oIuruk kubuI edIImesInIn LemInI Izumu mLereken kubuI edIIdI. Bononlu birlikte Krtlerin
gelime serbestligini sugluyucuk ekilde Irk hokoko ve sosyul huklur bukImIndun duhu
iyi doromu getirilmelerine izin verilmesine ve yubuncIlur turuIIndun KrLIerIn
bugimsizIigini gerekIeLIrme umucini gder gIbI grnerek yupiImukLu oIunun kuriLiriciIigin nne
gemek IIn bo hososon imdiden Krtlerce bilinmesi hososouygun grId...

ProLokoIdekI bu IIudeIerIn en nemII yuni, KrLIerIn irk Iukuku LunimiyIu, onIurin IurkIi bIr
eLnIsILeden geIdIkIerInIn MusLuIu KemuI ve muIuLupIuri LuruIindun kubuI edIImesIydI. Bu szIerIn MIIII
McudeIe`ye KrLIerI kuLmuk IIn verIIdIgI uikLi. Bu sunsr qo yiI sonru gn iiginu ikurun LurIII
uIk #eIL UnuL BubukunIik ArIvI`ndekI beIgenIn usIini 1q61 yiIindu Tcrih Vesilclcri Derisi`nde
yuyimIudigindu KrLIerIn bu Lr LurLimuIuru gIrecek cesureLIerI yokLu, nk sIyusI uidun ok
zuyiILiIur. Son yiIIurdu KrL uydinIuri isrurIu u soruyu soruyor: kIncI ProLokoIn bu bImIerI neden
gzIerden kuiriImuk IsLendI? Cevubi LuImIn eLmek zor oImusu gerek.

kimiget milletindir!
DuIu MIIII McudeIe`nIn sicuk suvuIuri srerken Ankuru`du, TBMM`de zo Ocuk 1qz1`de kubuI edIIen
z muddeIIk kisu TekIIuL-i EsusIye Kununu`nun dure buIigi uILindu LopIunun 1z muddesI, vIIuyeL ve
kuzuIurin zerkIIgInIn nusiI IuyuLu geIrIIecegIne uyriImiLi. Bu muddeIer IIerIkI yiIIurdu (ve bugn),
eLnIk LemeIe duyuIi bIr zerkIIkLen sz edIImedIgI IuIde buzi KrL evreIerI LuruIindun Anuyusu IIe
KrLIere zerkIIk verIIdIgI ekIInde yorumIundi. MusLuIu KemuI`In eILII LurIIIerde zerkIIkIe IIgIII
uik veyu sL kupuIi IIudeIerI dnIdgnde, bu kuninin bIr LemeII vurdi, uncuk 1qz1 Anuyususi`nin
mrnn kisu srmesI, bu muddeIerIn Iem KrLIerI MIIII McudeIe`ye kuzunmuk Iem de o gnIerde
sIIuI ve puru yurdimiyIu MIIII McudeIe`yI desLekIeyen SovyeL #usyu`yi Iknu eLmek IIn kondugunu
gsLerIyordu.

1ronstz oe 1ngiliz orioleri
runsiz urIvIerInde uIiun Husun YiIdiz`u gre DersIm bIgesInde puLIuk veren KogIrI
AyukIunmusi`ni LukIp eden gnIerde, Vun, MurdIn, BILIIs, DIyurbukir yresIndekI KrLIer z Kusim
1qz1`de orLuk bIr bIIdIrI IIe TBMM`den zerkIIk LuIebInde buIunmuIurdi. MusLuIu KemuI, HuIII Bey
bukunIigindukI KrL IeyeLI IIe grmek zere, o siruIurdu TrkIye`de buIunun IbyuIi dIn IIder $eyI
SenusI bukunIigindu bIr IeyeLI grevIendIrmI, uncuk KrL IeyeLInIn LemsIII nILeIIgI oImudigi
unIuiIincu, grme sonuIunmumiLi.

ngIIIz ArIvIerI`nde uIiun #oberL OIson`u gre Ise zq MurL 1qzz LurIIInde, sLunbuI`dukI BrILunyu
KomIserI SIr Horuce #umboId LuruIindun BrILunyu DiIIerI Bukuni ord Curzon`u gnderIIen bIr
ruporun ekIne gre, TBMM`nIn 1o $ubuL 1qzz LurIIII ceIsesInde KrLIere zerkIIk verecek 18 muddeIIk
bIr kunun Iukkindu cIddI LurLimuIur yupiImi, KrL yeIerden 6q` Iuyir oyu verecegInI syIeyInce,
MecIIs`Le byk kurguu ikmiLi. Sonundu konu buku oLurumu erLeIenmILI. #umboId ruporunu, bIr
duIu bu konunun eIe uIindigini duymudigini beIIrLerek bILIrIyordu. #uporun ekInde uyricu, 18
muddenIn uiIimini Ieren bIr yuzi vurdi. Bu yuziyu gre Ise, kunun LekIIIInIn muddeIerI gerekLen ok
rudIkuI unsurIur IerIyordu.

Bu IddIuyi orLuyu uLun #oberL OIson LurLimuyi sudece ngIIIz urIvIerInde buIdugu rupor ve ekI
zerInden yupiyor, bunu kuriIik MecIIs zubiLIurinu bukip bukmudiginu duIr bIIgI vermIyordu. #oberL
OIson`dun uIinLi yupun buzi Trk uruLirmuciIur Ise, bu durumun Iurkinu vurdikIuri IIn oIsu gerek,
Trk urIvIerInde IuIu uikIunmuyun pek ok beIge vur noLu dmIerdI. GerekLen de Ienz gn
iiginu ikmumi pek ok beIge oIdugu dogruydu uncuk, OIson`un verdIgI LurII MecIIs`In LuLII oIdugu
bIr cumu gnne denk geIIyordu ve ngIIIz beIgeIerInde udi geen mIIIeLvekIIIerInIn kuLiIdigi IerIungI
bIr oLurumdu KrLIere zerkIIk konusunun grIdgne duIr bIIgI yokLu. MeLe Tunuy`u gre
muILemeIen Trk LuruIi, KrLIer konusundu TrkIye`ye buski yupun ngIIIzIerI yuLiLirmuk IIn
uydurmu bIr zerkIIk IuberI sizdirmiIurdi.

El Cezire Komutonltgt'no tolimot
KrLIere zerkIIk! konusundu TBMM zubiLIurinu gemI Lek beIge, Byk MIIIeL MecIIsI HeyeLI`nIn EI
CezIre (ruk) CepIesI KumundunIigi`nu z; HuzIrun 1qz1 LurIIInde yuzdigi LuIImuLLir. OIduku uzun bu
LuIImuLin KrLIere zerkIIkIe IIgIII bImIerInde mIIIeLIerIn kendI kuderIerInI LuyIn eLme Iukki
uyurincu, KrdIsLun bIgesInde, dogrudun IuIkin oIuLurucugi yereI yneLImIerIn kuruImusi
konusundu EI CezIre KomuLunIigi yeLkIII kiIiniyordu.

EI CezIre`nIn IduresI Iukkindu muddeye de yer verIIen LuIImuLi MusLuIu KemuI ImzuIumiLi. Bu
LuIImuLin neden verIIdIgInI sorun mIIIeLvekIIIerIne nce IkmeL IIdIr denerek cevup verIImek
IsLenmemI uncuk isrurIur zerIne NIIud Puu`nin suyIuIik gerekesI okunmuLu. Burudu
zeLIememe Imkun oImuyun bu mekLupLu unIuLiIunIur zerkIIk kururinin gerekesInI uikIumukLun
uzukLi. AsiI gereke bIgedekI IuzursuzIugu IirsuL bIIen runsiz ve ngIIIzIerIn KrL meseIesIne
mduIII oImusini engeIIemek IIn KrLIere kudemeII oIuruk zerkIIk Luninucugi IzIenImInI vermekLI.

1zmit Bostn Konferonst
KrLIere zerkIIk verIImesI IIe IIgIII pIesIz en uik beIge MusLuIu KemuI`In smeL Puu ve ekIbI
ozun`du Ler dkerken, 1q Ocuk 1qz`Le buIuyun ve zo ubuLu kudur gn sren BuLi AnudoIu gezIsI
kupsumindu, 16 ocuk ukumi buIuyip 1; ocuk subuIinu kudur, zmIL Kusri`nu duveL eLLIgI dnemIn nI
guzeLecIIerIyIe yupLigi soIbeL LopIunLisinin meLInIerIdIr.

BeIgenIn usIi yiIIurcu kusuIurdu sukIunmi, uruLirmuciIuru uiImumiLi. DoIuyisiyIu, KrLIerIe IIgIII
oIuruk, uugidukI cmIeIerI okumuk IIn Lum 6q yiI bekIedIk:

Ahmed Imin [Yulmun| Bey - KrL meseIesIne Lemus buyurmuLunuz. KrLIk meseIesI nedIr? BIr
duIIII meseIe oIuruk Lemus buyurursuniz ok IyI oIur. MostuIu Kemul - KrL meseIesI bIzIm yunI
TrkIerIn ikurinu oIuruk du kesInIIkIe szkonusu oIumuz. nk bIIdIgInIz gIbI bIzIm mIIII sinirimiz
IInde vur oIun KrL unsurIur o ekIIde yerIemIIerdIr kI pek uz yerIerde yogundur. ukuL
yogunIukIurini kuybede kuybede ve Trk unsurunun IIne gIre gIre yIe bIr sinir dogmuLur kI, KrLIk
udinu bIr sinir Izmek IsLersek TrkIg ve TrkIye`yI muIveLmek gerekIr. SzgeIImI, Erzurum`u kudur
gIden ErzIncun`u, SIvus`u kudur gIden HurpuL`u kudur gIden bIr sinir urumuk gerekIr. Ve IuLLu Konyu
IIerIndekI KrL uIreLIerInI de gzden uzuk LuLmumuk gerekIr. oluyIsIylu bulI buInu bir
Krtlk dnmektense, bizim Tekilut-I Isusiye Kunono geregince zuten bir tr yerel
zerklikle oloucuktIr. O hulde hungi livunIn hulkI Krt ise, onlur kendi kendilerini
zerk oluruk idure edeceklerdir. Bundun buku TrkIye`nIn IuIki szkonusu oIurken onIuri du
beruber IIude eLmek gerekIr. Iude oIunmudikIuri zumun bundun kendIIerIne uIL sorun yuruLmuIuri
duImu mmkndr. $ImdI TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI, Iem KrLIerIn Iem de TrkIerIn yeLkI suIIbI
vekIIIerInden oIumuLur ve bu IkI unsur, bLn ikurIurini ve kuderIerInI bIrIeLIrmIIerdIr. YunI onIur
bIIIrIer kI, bu orLuk bIr eydIr. Ayri bIr sinir Izmeye kuIkimuk dogru oImuz.

TuImIn edIIecegI gIbI sunsrn nedenI, koyu renkIerIe gsLerdIgImIz cmIeIerdI. Bu konumu,
ozun`du, MusuI`un ngIIIzIerden kopurLiIumuyucuginin unIuiIdigi gnIerde yupiImiLi. AnIuiIun
KemuIIsLIer, zerkIIk ImusiyIu MecIIs`LekI KrL mIIIeLvekIIIerInIn kiyumeLI kopurmusinin nne
gemeyI IedeIIIyordu.

Ancuk, sunsr yupunIurin IuLirIumudikIuri ey, ruIur yoIuyIu yereI yneLImIere zerkIIk veren
muddeIerIn, zq Temmuz 1qz`Le ozun Buri AnLIumusi`nin ImzuIunmusindun sonru KrLIerIn
desLegIne IILIyu kuImudigini dnen KemuIIsL IIderIerIn 1qzq TekIIuL-i EsusIye Kununu`ndun
ikurmi oIduguydu. Amu bIzIm sunsrcIer, Ier IILImuIe kuri bu suLirIuri gIzII LuLmuyi LercII
eLmIIerdI.

Digorboktr'do Trk-Krt Kongresi
ngIIIz urIvIerInde uIiun bIr buku LurIII Isun $erII Kuymuz`u gre Ise, 1 AgusLos 1qzq LurIIInde
DIyurbukir`du Trk-KrL KongresI udiyIu gIzII ve guyri resm bIr LopIunLi yupiImiLi. TopIunLiyu kuLiIun
KrL deIegeIerInIn LuIepIerI urusindu 1) KrLIere sikinLiIurini IuIIIIeLecek mIkLurdu bor verIImesI, z)
GeneI uI IIun edIImesI, ) KrdIsLun`dun be yiI sreyIe vergI ve usker uIinmumusi, q) $er`I
muIkemeIerIn yenIden kuruImusi, ) EI konuIun sIIuIIurin gerI verIImesI, 6) Trk LuruIinin uygun
buImudigi kIIIerIn KrdIsLun`dun ikuriImusi vurdi. KuriIigindu KrLIer Ankuru`dukI IkmeLe bugIi
kuIucukIur, MusuI sorunundu TrkIye`ye desLek oIucukIurdi. Trk LuruIi bu LuIepIere IIke oIuruk eveL
demekIe bIrIIkLe bu LopIunLinin somuL bIr meyvesI orLuyu ikmudi. ngIIIz beIgeIerIne gre benzer bIr
LopIunLi q Kusim 1qzq`Le CIzre`de yupiIdi umu ondun du bIr sonu ikmudi. Bu kopuun IIk kL
meyvesI, 1 $ubuL 1qz`Le puLIuk veren $eyI SuId syuni oIucuk, bu Isyunin urkusi du geIecekLI. Buu
dnersek, BDP`II beIedIyeIerIn II zor grnyor, nk LurIIseI deneyIme bukiIirsu Trk LuruIinin bu
konudu LuvIz vermesI ok g grnyor. Ancuk yIne de denemekLe Iuydu vur...

oq gtl kosolordo soklonon belge
16J1; Ocuk 1qz LurIIII zmIL Busin KonIerunsi`ndu konuuIunIuru neredeyse Lm CumIurIyeL LurIII
boyuncu uyguIunun sunsrn IIgIn bIr IIkuyesI vur. AsIindu Lum meLIn, MusLuIu KemuI`In IznInI
uIdigini syIeyen SIIrL MIIIeLvekIII MuImuL Soydun LuruIindun, Milliet guzeLesInde, z6 Kusim
1qzq`dun ; $ubuL 1qo`u kudur sren ; bImIk GuzI ve nkiIup dIzIsInde yuyimIunmiLi. EskI
devIeL bukunIurindun KocueII MIIIeLvekIII smuII Arur du bunIurdun yururIunuruk 1q6q`du, Atcturl'un
z2it csin Toplcntisi (Buruk YuyinevI) udIi bIr kILup yuyimIumiLi. Arur, kILubinin nsznde |Bu
nemII beIge| yIe unuLuIdu kI Trk DevrIm TurIII EnsLILs LuruIindun yuyimIunun Atcturl'un
Solet te De2eleri ve Atcturl'un Tc2i2, Telrcj te ecnnc2eleri udIi kILubu bIIe uIinmudi
dIyordu. O zumun bIImIyorduk umu megerse Arur du KrLIerIe IIgIII bIm kILubinu uImumiLi.

zmIL Busin KonIerunsi`nin meLInIerInI bIr kez de 1q8z`de Trk TurII Kurumu (TTK) busLi. Gczi
M:stcjc Ke2cl Atcturl'un :pz Esliehir-z2it Kon:2clcri udiyIu yuyimIunun kILubi, AIeL nun`in
kizi Ari nun yuyimu IuzirIumiLi. nun, AniLkubIr ArIvInden uIdigini syIedIgI usiIIur zerInden
IuzirIudigi kILubin nsznde, bu kILubin smuII Arur`inkI gIbI oImudigini, yunI noksunsiz, Lum
oIdugunu zenIe vurguIumiLi. Amu duIu sonru unIuyucugimiz zere bu bIIgI de dogru degIIdI. Ari
nun`in sunsrn,libine Dor: dergIsInIn q-1 AgusLos 1q8; LurIIII suyisindu GIzIenen BeIge
buIigiyIu IIu eLmILI. DergI, bu Iuber yznden LopIuLiImi uncuk, 6 Kusim 1q88`de DGM`de beruuL
edInce, AniLkubIr ArIvI`nI kuynuk gsLerIp KonIeruns meLInIerInI yuyimIumiLi. DergInIn muIubIrIerI
bu sunsrn nedenInI Ari nun`u sordukIurindu Ienz bu meseIeIer IuIIedIImemIken zumuni degII
cevubini uImiIurdi. Ayni soruyu, o sirudu TTK Bukuni oIun YceI Tunuy`u (Tunuy kILup busiIirken
grevde degIIdI) sordukIurindu uIdikIuri cevup du benzer nILeIIkLeydI: TrkIye`ye kuri oIunIuru bu
dokmunIuri vermek IsLemedIm nk uyriIikiIigu neden oIurdu!


Krtler de sonsr gopor
Noksunsiz meLIn, 1qq yiIindu Dogu PerInek`In Kuynuk YuyinIuri LuruIindun M:stcjc Ke2cl Atcturl,
Esliehir-z2it Kon:2clcri, :pz udIi kILupLu yuyimIunubIIdI. YukuridukI purugruIi o zumun
okuyubIIdIk. Ancuk o zumun grdk kI, sudece Trk LuruIi degII buzi KrL evreIerI de kendIIerIne gre
bIr sunsr uyguIuyuruk MusLuIu KemuI`In konuyu gIrILe ukLurdigim KrL meseIesI bIzIm yunI
TrkIerIn ikurinu oIuruk du kesInIIkIe szkonusu oIumuz. nk bIIdIgInIz gIbI bIzIm mIIII sinirimiz
IInde vur oIun KrL unsurIur o ekIIde yerIemIIerdIr kI pek uz yerIerde yogundur. ukuL
yogunIukIurini kuybede kuybede ve Trk unsurunun IIne gIre gIre yIe bIr sinir dogmuLur kI, KrLIk
udinu bIr sinir Izmek IsLersek TrkIg ve TrkIye`yI muIveLmek gerekIr... cmIeIerInI yuziIurindu
kuIIunmumiIurdi.

TA#H DETE# 1z.1z.zo1o

Aye Hr
DIrenme Iukkindu 'I` nedIr

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bo huItu, nedense Lmot VukII huricinde kimsenin tepkisini
ekmeyen, ukIlluru sezu "Ateli Siluhlur Kunono TusurIsI
hukkIndu yuzmuk istiyordom. Amu niversite grencilerinin
siyusileri protesto eylemleri ve polisin bo eylemlere ynelik
vuhi totomo bo konoyo urku plunu itiverdi. AslIndu uteli
siluhlurI edinme yuInI 1'den 1S'e indiren, siluh edinme
hukkInIn {!) erevesini genileten bo kunonlu polis iddeti
uynI zihniyetin rn. Amu elbette herkes olun biteni benim
gibi degerlendirmedi. nk onluru gre iin iinde 'oruntIsIz
bir so uleti' oluruk 'yomortu' vurdI! Lstelik byle dnenler
urusIndu, genlerimizi gerek siluhlurlu donutmuk iin ukIl
ulmuz bir kunon tekliIini Meclis'ten geirmek iin ogruunlur
veyu bonu ses Ikurmuyunlur vurdI.

Sulu ogogo kolk!
OrnegIn MunIsu ve zmIr`de grev yupLigi sirudu yuunun IkenceII
oIuyIurIu beIIekIerImIze kuzinmi oIun sLunbuI EmnIyeL Mdr HseyIn upkin PoIIs kunun dii
duvrununIuru mduIuIe eder. Bu onun vuzIIesIdIr buyurdu. YOK Bukuni YusuI ZIyu Ozcun EveL,
poIIs bIruz IuzIu IddeL kuIIundi dedI umu TubII bunun nedenIerI vur. NormuI bIr proLesLo oIuyi
oIsuydi, grencIIer sudece proLesLo edIp kImseye zurur vermeseIerdI, poIIse suIdirmusuIurdi, beIkI
IddeL bu kudur IuzIu oImuyucukLi demeyI IImuI eLmedI. Rcdilcl guzeLesI poIIsIn Luvrini OgrencIye
usIun, IoIIgunu kuzu muneLIyIe eIeLIrIrken, uyni guzeLenIn yuzuri AkII BekI, guzeLesInI ve benIm gIbI
dnenIerI PoIIse ucimusiz, mIIILunu eIkuLII, oLorILeye edIL, unurIzme IogrI oImukIu
suIudi. Yeni cjcl`in ukudemIsyen-sIyuseLI yuzuri MmLuzer Trkne, gemI LecrbeIerIne
duyunuruk LeIIsI koydu: Bu durum sIyus bIr sorun degII. Amu sIyuseLe eLkIde buIunmuk, LuIepIerI
dIIe geLIrmek II degII. Bu bIr puLoIojI... YIne de Trkne`yI poIIsIn kendInI kuybeLLIgInI, orunLisiz
g kuIIundigini ve bunun LemeI Iuk ve Iukuk IIIuII oIdugunu ILIruI eLLIgI IIn bugiIuyubIIIrIz nk
duIu beLerI vurdi: SIeyI BuLum'u, Egemen Bugi'u, CemII Iek`e, BurIun Kuzu`yu veyu Bubukun`u
gre usiI IddeLe ugruyun poIIsIerdI, grencIIerIn yupLigi IuIzmdI, Ier ey 1q68 kuuginin buinin
uILindun ikmiLi, o kuugin AIIuI beIusini versIndI. Bubukun Men dukku dukku ('Eden buIur`)
dIyerek ubu uILindun sopu gsLermeyI de IImuI eLmedI eIbeLLe...

Antik felsefeciler
AsIindu bu LepkIIer ok doguI, nk yneLenIerIn IuksizIikIuri ve uduIeLsIzIIkIerI kurisindu
yneLIIenIerIn dIrenme Iukkinin oIup oImudigi LurII boyuncu LurLiiImi ve sonuLu korunmusi
gerekenIn bIrey, IuIk, Lebuu, vuLundu degII, devIeL oIdugu IIkrI egemen oImuLur. YunI kurimizdu
ugIur boyuncu berkILIImI, meruIuLiriImi ve IseIIeLIrIImI bIr 'kuLsuI devIeL` IIkrI vurdir. BIr ey
kuLsuI oIuncu du onu dokununin cuni yunur!
OrnegIn EskI Yunun`du 'PoIIs` (eIIr-devIeLI) dzenInI bozmuk, LunriIuru kuri geImekIe e unIumIidir.
Bu bugIumdu SokruLes`In (MO q6q-qq) Ime muIkm edIImesIne neden oIun bukuIdirisi
(IIkuyesInI uugidu okuyubIIIrsInIz) ok uyriksi bIr oIuydir. SokruLes`In grencIsI PIuLon (EIIuLun)
SokruLes`In Luvrindun ok eLkIIendIgI IuIde IuIkin yneLIcIIere dIrenme Iukkinu kuri ikmiLir.
PIuLon`un grencIsI ArIsLo du demokrusIye ve dIrenme Iukkinu kuridir.

1elsefe mi hukuk mu?
Suvui bIr LopIum oIuruk IeIseII konuIurIu pek ugrumuyun #omu mpuruLorIugu`nun IIk zoo yiIi
'puLrIcIIer` (urIsLokruLIur) ve 'pIebIer` (uugi siniIIur) urusindukI mcudeIeIerIe gemI, yz bInIerce kII
bu suvuIurdu IuyuLini kuybedInce bIrbIrIyIe kuvgu eden siniIIur '#omu Iukuku` udi uILindu serL
bIImde buriLiriIuruk orLuyu Pcx Ro2cnc (#omu Burii) denen emperyuIIsL sIsLem ikmiLir. Gerek
yusunin, gcn, Insundun degII dogudun (LunriIurdun) uIdigini ve bundun doIuyi du
degILIrIIemeyecegInI suvunun #omuIi nI IuLIp Iero`yu (MO 1o6-q) gre bu sonsuz ve degImez
yusuyu ILuuL eLmeyen Insun, LunriIur kuLindu en ugir cezuyu urpLiriImuyi Iuk eder. #omu`nin
yeLILIrdIgI en purIuk dnr oIun Senecu`yu (MO q-MS 6) gre Ise devIeL, kLIkIerI durdurmuk
IIn Iukuk ve kuvveLIe donuLiImi bIr kurumdur. Dnr, yupiIubIIecek Lek eyIn bu kurumIur IInde
kuIip (kI bunIuru kIeIIk de duIIIdIr), dogruIugun buIunmusinu uIimuk oIdugunu suvunur.

Korkmok seomekten igidir!
DIkkuL edIIIrse udII oImuyun yneLIcIIere kuri yneLIIenIerIn dIrenme Iukkinu IIIkIn LurLimuIurdu
kruI, suILun, ImpuruLor, cumIurbukuni gIbI yerseI-dnyevI yneLIcIIer, Lunri, AIIuI, yuruLici, IIuI gIbI
gkseI-IIuII yneLIcIIerIn bIr uzunLisi, bIr purusi, bIr yunsimusi oIuruk eIe uIinmi, byIece yerseI-
dnyevI IkLIduru kuri ikmuk gkseI-IIuII IkLIduru meydun okumukIu zdeIeLIrIImILIr. Dogrusu
byIe LeIIIkeII bIr Ie LevessI edecek bubuyIgILIerIn uz oImusi unIuiIir bIr eydIr...
MeruIyeLIn kuynugini IIuII gIerde buIun geIenekLen uyriIigi LemsII eden IorunsuIi dnr NIccoI
MucIIuveIII (1q6q-1z;) yneLIIenIere korkuyor oImuk, sevIyor oImukLun ok duIu gvenIIdIr dIye
LuvsIyede buIunurken, yneLIcIIere kendIsInI IzIeyenIere kuri sudukuL duyguIuri besIemeyen bIrI,
onIurdun sudukuL bekIememeIIdIr dIyerek dIrenme Iukkinu (LeIIIkesIne?) rLk bIr gnderme yupur.

1nson insontn kurdudur
ngIIIz dnr TIomus Hobbes`un (188-16;q) meLuIorIk uikIumusinu gre Ise 'bIrbIrInIn kurdu oIun
InsunIur` (ho2o ho2ini l:p:s) bIr szIemeyIe Iuk ve zgrIkIerInI evIuLIun denen vurIigu
devrederek, kuriIigindu gvenII bIr yuum eIde eLmIIerdIr. evIuLIun, TevruL`Lu geen bIr cunuvurin
udidir ve Hobbes`u gre Ier eye egemen oIun devIeLIn sImgesIdIr. Hobbes zuIm, uduIeLIn dIger
bIImIdIr der.
IberuI dncenIn bubusi suyiIun JoIn ocke`u gre (16z-1;oq) bIIe kendIsIne LopIum LuruIindun
verIIen yeLkIyIe (TopIumsuI SzIeme IIe) donuLiImi sIyusI IkLIdur, sudece kununIuri yupmukIu
kuImuyip, uyni zumundu LopIumun Lm yeIerInIn bu kuruIIuru uymusi IIn dogrudun zorIumu gcn
eIInde LuLmukLu, gvenIIk uisindun du yeIerI di LeIIIkeIere kuri korumukLudir. ocke yIne de
IurkIidir, yneLImIn keyI bIr gce (LIrunIigu) dnmesI IuIInde dIrenme Iukkini LesIIm eLmekLen
kuinmuz.

Bireg gok toplum oor
DoguI yusuyu uygun Inu edIIen sIvII LopIumun udII pozILII yusuIur reLecegInI IIerI sren Jeun Juck
#ousseuu`yu (1;1z-1;;8) gre de g Iuk yuruLmuz, uncuk meru oIun gce ILuuL mecburIyeLI vurdir.
#ousseuu`yu gre IkmIerIne ILuuL edIIen g, bIreyIerIn kendI IrudeIerInIn yunsimusi oIdugundun,
ILuuL edIIen usIindu LopIumun IrudesIdIr. DoIuyisiyIu bIreyIn doguI zgrIk kuybi usIindu duIu yksek
bIr zgrIk LryIe LeIuII edIImekLedIr. ByIe oIuncu du bIreyIn kumusuI oLorILe kurisindukI
IukIurindun sz eLmenIn yerI oImuz.
#ousseuu`dun yurim usir sonru, AImun IeIseIecIsI Georg WIIIeIm rIedrIcI HegeI (1;;o-181) devIeL
Tunri`nin yeryzndekI yrydr, devIeL gerekIIkLIr, devIeL zorunIuIukLur, devIeL kuLsuIdir ve
kendInI korumuk IIn Ier LrI nIemI oImuyu IzInIIdIr! dIyerek udeLu buu dner.

Dinlerin kulloro emri
DInIere geIInce; KonIys`e (MO 1-q;q) gre uIIe bykIerIne ve Lunrinin yeryzndekI LemsIIcIsI
ve In IuIkinin bubusi oIun ImpuruLoru ILuuL esusLir.
HIndu dInIerInde kIInIn uIL oIdugu kusLin kuruIIurinu ve LubuIurinu uymumusinin cezusi 'IkIncI
IuyuLindu` duIu uIL kusLin yesI oIuruk dogmusidir. DoIuyisiyIu bIr HIndu IIn sessIzce kuderIne
kuLIunmukLun buku yoI yokLur. DnemInIn (MO oo-qoo) serL, sIyusI, dIn ve LopIumsuI unIuyiinu
kuri uIIukI bIr proLesLo ve Isyun oIuruk orLuyu ikun BudIzm`de bIIe dIrenme Iukki di dnyuyu
yneIIk degII uncuk kIInIn I dnyusinu yneIIkLIr.
su`nin u szIerI Ise HirIsLIyunIigin nusiI bIr bu egme dInI nerdIgInI gsLerIr:
Gz yerIne gz, dI yerIne dI dendIgInI IILLInIz. ukuL ben sIze derIm: KLye kuri koymu ve senIn
sug yunuginu kIm vurursu, onu LekInI de evIr. Ve eger bIrI senInIe muIkemeye gIdIp senIn gmIegInI
uImuk IsLerse, onu ubuni du biruk. KIm sIzI bIr mII gILmeye zorIursu sIz onunIu IkI mII gIdIn. (...)
DmunIurinizi sevIn ve sIze ezu edenIer IIn duu edIn kI sIz cenneLLekI bubunizin |Tunri`nin| oguIIuri
oIun. ZIru o, gneInI kLIerIn ve IyIIerIn zerIne dogurur ve dogru oIunIurIu oImuyunIurin zerIne
yugmur yugdirir. (Mcttc, :8-q)
Bu dsLurIurIu uyumIu oIuruk, HirIsLIyun dnrIerI AugusLInus (MS q-qo), AquInuIi TIomus
(1zz-1z;q), OccIumIi WIIIIum (1z8o-1qq), KuLoIIk KIIIsesI`ne bukuIdirun #eIormIsL uLIer (1q8-
1q6) ve ProLesLunIigin kurucusu CuIvIn (1oq-16q) de bukuIdiri Iukkinu pek sicuk bukmuzIur.
MusevIIIk dIrenme Iukki konusundu IsLIsnudir. EskI AIIL (TevruL) brunIIerIn, kununIuru uygun
IurekeL eLmeyen yu du kL kununIurIu IuIkini yneLen zuIIm yneLIcIIere kuri gnmzn
LerImIerIyIe 'sIvII ILuuLsIzIIk` suyiIubIIecek rnekIerIe doIudur.
Ancuk, devIeLI ve onun bekusini koruyun ve koIIuyun Lm grIere ve devIeLIerIn ucimusiz
ynLemIerIne rugmen, BuLi dnyusindu yneLIIenIer 'dIrenme Iukki`ni 1z1 Mugnu CurLu IberLuLum,
16z8 HukIur DIIekesI, 16;q Hubeus Corpus AcL, 168q AmerIkun HukIur BIIdIrgesI (BIII oI #IgILs), 1;;6
VIrgInIu HukIur BIIdIrgesI, 1;8q runsiz nsun ve YurLLu HukIuri BIIdIrgesI`ne u veyu bu bIImde
yuzdirmuyi buurucukIurdir.

Din eittir itoot
sIum`u geIInce; Arupudu 'ILuuL` ve 'dIn` szckIerI uyni unIumu geIIr: KendInI gnII oIuruk bIr gce
LubI kiImuk, gnII oIuruk boyun egmek, bIrInIn emrIne umude oImuk, onun IukImIyeL ve oLorILesI
uILindu boyun egmegI kubuI eLmek. DoIuyisiyIu sIum dncesI, Lunim Icubi yneLIIenIere dIrenmeyI
gLIemez. AksIne, sIumI ekoIIerIn Iemen IepsI IukuksuI ve sIyusuI sIsLemIerInI, AIIuI`u, geneI oIuruk
peygumberIere, zeI oIuruk son peygumber MuIummed`e ve 'uI`I emr`e ILuuL eLmeyI emreden uyeLIer
zerIne kururIur.
SzIk unIumi emIr suIIpIerI oIun 'uI`I-emr`e kImIerIn duIII oIucugi Kur`un`du uikIunmuz. Ancuk
IudIsIerde IuIIIe, Imum, emIr, reIs, suILun vb. keIImeIerIe nILeIenen kIIIere ILuuL edIImesI emredIIdIgI
IIn bu konudu LurLimuIur bILmez. TurIIseI pruLIk Ise yIedIr: sIum`du devIeL ve dIn uyriIigi oImudigi
IIn IukuksuI ereve erIuLin emIrIerIyIe IzIIIr. HuzreLI MuIummed Iem LunrisuI Iem de poIILIk
gcnn LemsIIcIsIdIr. PeygumberIn uIsindu somuLIuun dIn ve poIILIk IIderIIk, DrL HuIIIe
DnemI`nde, EmevIIer ve AbbusIIer dnemInde de srm, IunIur ve suILunIur poIILIk egemenIIkIerInIn
meruIyeLInI, IuIIIenIn onuyiyIu sugIumiIurdir.

Cozoli'den ince ogor
HuIkinu zuImeden yneLIcIIere ILuuL mI edIImeII yoksu dIrenmeII mI LurLimusinu geIInce; su`nin,
zuImedenIere uyni bIImde kuriIik verIImemesI gerekLIgIne IIIkIn gLIerInde oIdugu gIbI, zuIm ve
IuksizIigu subirIu yukIuunIurin ebedI suudeLI Iuk eLLIgI yoIundukI pusIIIsL sesIenIIne benzer IIudeIere
Kur`un`du du rusLIunir.
Ebu BekIr`In IuIIIe seIIdIkLen sonru yupLigi konumudu AIIuI`u ve peygumberIne ILuuL eLLIgIm srece
bunu ILuuL edIn. AIIuI`in ve peygumberInIn kununIurini IImuI eLLIgIm LukdIrde ILuuLInIze Iukkim yok
dIyerek kendIsIne gsLerIIecek ILuuLIn sinirIurini IzmesI, HuzreLI AII dnemInde (;. yzyiI) HurIcIIerIn,
uLImIIer dnemInde (q. yzyiI) KurmuLIIerIn dIrenme Iukkini Isyunu kudur gLrmeIerI zerIne
durumu GuzuII (1o8-1111) eI koymu ve dIkLuLr bIIe oIsuIur yneLenIere ILuuL eLmenIn suvu ve
unurIye yoI uucuk bIr dIrenILen duIu IyI oIdugu IIkrInI Lm sIum dnyusindu egemen kiImiLir.
Adolet doiresi
Bu LurIILen ILIburen Trk-sIum dnrIerInIn DevIeL ebed mddeL kuvruminin emnIyeL supubi
uduIeL duIresI kuvrumi oImuLur. OrnegIn OsmunIi`nin devIeL dzenInI unIuLun en nI sIyuseLnume
oIun KinuIizude AII EIendI`nIn Ahlcl-i Alci udIi eserInde, uduIeL duIresI yIe IormIe edIIIr: 1-
Dnyunin kurLuIuunun kuynugi uduIeLLIr; z- CIIun bIr bugdir dIvuni devIeLLIr; - DevIeLI erIuL
dzenIer; q- MIk oImuzsu erIuLin eLkIsI oImuz; - AskersIz mIk zupL edIIemez; 6- MuI oImuzsu usker
LopIunumuz; ;- MuI Lebuu LuruIindun bIrIkLIrIIIr; 8- AduIeLIe IkmeLLIgInde Lebuusi cIIun pudIuIinu
yrekLen ILuuL eder.
Ancuk, yneLIcIIer Ier zumun uduIeLIe duvrunmudikIuri IIn oIsu gerek, SeIukIu dnemInde Bubu
sIuk-Bubu Iyus, OsmunIi dnemInde $eyI BedreLLIn, $uI KuIu, KrogIu, Bubu Znnun, BozokIu
CeIuI, KuIenderogIu, DugIurdeIIsI, $uIverdI, DuduIogIu, HekImogIu, KozunogIu gIbI bIr dIzI Isyun
meydunu geImILIr. Ayricu kyIIerIn ve esnuIin, kununIuri urkudun doIunmuk, LukIye yupmuk, devIeLIn
uIuumudigi yerIere gmek, uskerIIkLen kumuk, buku zmreIere uIL kiyuIeLIerI gIymek gIbI pusII
ynLemIerIe yneLIcIIere dIrendIkIerI de bIIInIr. OsmunIi`nin yunindu gzn, kuLIp yunindu szn
sukin, AIIcengIz oyunu, kpry geene kudur uyiyu duyi dIyeceksIn, geIene ugum, gIdene puum
dIyeceksIn, bu suIIumukIu kuvuk eskImez gIbI deyImIer ve uLuszIerI bu pusII dIrenI geIenegInIn
szIgnde kuyiLIidir.
SokruLes`Ie buIuyun 'sIvII ILuuLsIzIIk` LurIIInIn nemII IIgrIerI oIun Henry DuvId TIoreuu, MuIuLmu
GundII ve MurLIn uLIer KIng IukkindukI dnceIerImI 11 Ocuk zooq LurIIII BIr ryum vur, gn
geIecek... udIi yuzimdu beIIrLLIgIm ve de bu cogruIyudu yuunun buzi dIrenI ykIerInI IIerIkI
IuILuIurdu eIe uImuyi dndgm IIn, burudu nokLu koyuyorum. Bu yuzinin yneLenIere duIu InsuIIi
oImu ynnde, o yuzinin Ise dIrenenIere yupici eyIem bIImIerI urumu ynnde IIIum vermesI dIIegIyIe
Ierkese IyI puzurIur dIIIyorum.


Sivil ituutsizligin bubusI: Sokrutes
BuriiI dIrenme bIImIerInIn buindu geIen 'sIvII ILuuLsIzIIk` eyIemIerInIn mucIdI SokruLes LurIIIn en
IIgIn kIIIIkIerInden bIrIdIr. YuziIi eser birukmudigi ve II seyuIuL eLmedIgI IIn, kIIIIgI ve greLIIerIyIe
IIgIII bIIgIIerI grencIIerI PIuLon ve XenopIon`un eserIerInden grenIrIz. BuziIuri, SokruLes`In PIuLon`un
IkIncI kImIIgI oIdugunu IIerI srerIer. Yuudigini dnenIer Ise, IuyuLini MO q6q-q;o`de buIuLirIur.
Bubusi IeykeILiru, unnesI ebedIr. BIr yundu bubu mesIegInI Icru ederken, dIger yundun geomeLrI,
mzIk ve usLronomI gIbI dnemIn LemeI bIIImIerI zerIne dersIer uImiLir.
SokruLes, kuynukIurdu yuz-ki sLnde bIr IurmunI IIe ve ipIuk uyukIu doIuun, dkIm suIuri,
yuvurIuk yz, IrI burnu ve kubu grnm IIe IIIozoILun ok IumuIu benzeyen bIrI oIuruk LurII edIIIr.
$urupLun, uiri yemekLen, zevk verIcI uIikunIikIurdun uzuk yuur. GsLerILen uzuk sude LuvirIi, szne
ve borcunu sudik, drsL, yeIse kupiImuyun, dIrenII ve gI bIrIdIr.

Erdemli ogot
HuyuLinin uzuncu bIr dnemInde uskerIIk yupun, IIerIeyen yuindu IuIk muIkemesInde jrI yeIIgI ve
yurgiIik grevIerInde buIunun SokruLes`I usiI nI yupun genIere yneIIk dersIerIdIr. Bu dersIer,
uridu, sokukIurdu, purkIurdu IIr, IeIseIe, bIIIm, sosyuI konuIurdu yupiIun serbesL konumuIur
ekIInde geer. AIIukIi ve bIIgIII genIer yeLILIrmeyI umuIuyun SokruLes, kuriIikIi konumu (dIyuIog)
ekIInde yrLLg bu dersIerInI creLsIz verIr uncuk konuIurini byk bIr cIddIyeLIe eIe uIir.
DersIerInIn LemeI meseIesI Dogru bIr yuuyi nusiI oImuIidir sorunu cevup urumukLir. Ancuk,
SokruLes, kendIsInI 'bIr ey greLen` bIrI oIuruk degII, 'InsunIurdu zuLen vur oIun bIIgIyI dogurLun kII`
oIuruk LunimIur.
SokruLes, qq yiIindu, ;o yuini uLigi siruIurdu bIrok LuruILur buImusini kiskunun ve kendI ikurIuri
dogruILusundu kurdukIuri dzenIn eIeLIrIImesIne kuLIunumuyun eIILIer LuruIindun, dInsIz, genIerIn
uIIukini bozuyor, ALInu`nin Imun eLLIgI IIuIIuru Inunmiyor, devIeLIn LunriIurini yok suyuruk, yenI
LunriIur yuruLiyor, ALInu`nin LunriIurindun IurkIi LunriIuri yceILIyor dIye Im cezusi LuIebIyIe
muIkemeye verIImILIr. zoo bIn nIusIu ALInu`du yuuyun o yu ve zerI uILi bIn yurLLu LuruIindun
kuruyIu seIIen BeyzIer MecIIsI`ndekI yurgiIumusi sirusindu yupLigi suvunmu LurIIe gemILIr. nk
SokruLes, soru-cevup ekIInde geen yurgiIumu srecInI yIesIne usLuIikIu yneLmILIr kI, bIr sre sonru
yurgiIuyunIu yurgiIunun yer degILIrmI, 'yurgi` SokruLes, ALInu IuIkini, soyIuIurini, devIeL dzenInI
yerden yere vurmuLur.

Boldtron zehri
SokruLes`In dIyuIekLIk sorguIumusi zerIne ne dIyecegInI bIIemeyen muIkeme IeyeLI IIkIrIerInden
vuzgeLIgInI syIemesI IuIInde uIIedIIebIIecegInI syIedIgI IuIde SokruLes bunu kubuI eLmemI,
grencIIerI kendIsInI IupIsLen kuirmuyi LekIII eLLIkIerInde reddeLmILIr. MuIkeme uzun suren
LurLimuIurin urdindun SokruLes`I suIu buIdugunu uikIur. Cezusi buIdirun zeIrI IIe IdrImekLIr.
(Burudu bIr purunLez uuIim. AsIindu SokruLes`e uygun grIen Idum ekII, muIkeme IeyeLInIn InsuIIi
oIdugunu dndrr, nk buIdirun zeIrI, EskI Yunun`du, uci ekmeden Ime uyricuIigi Luninun
Idum muIkmIurindu kuIIuniIirdi. MuydunozgIIIerden bIr bILkI oIun buIdirunin zeIrI sInIr sIsLemI
zerInde eLkIsInI gsLerIrdI. ZeIrIn uIinmusindun bIr sre sonru kuIp IonksIyonIuri yuvuIur, me
IIssI geIIr, dokunmu IIssI gIderek kuyboIur, sonundu IcreIerIn ve sInIr sIsLemInIn LuIrIbIyIe Im
geIIrdI.)

Asklepios'o bir horoz
SokruLes`In cezusinin nusiI InIuz edIIdIgI, PIuLon`un Iedon IsImII eserInde uyrinLiIuriyIu unIuLiIir. Bunu
gre, SokruLes, cezunin InIuzini yukin dosLIuriyIu bekIemI, kendIsIne zeIrI geLIren grevIIye PekuIu
dosLum, sen bu eyIerI bIIIrsIn, ne yupmum gerekIyor dIye sormu, grevIInIn sudece I! demesI
zerIne, geIenege uygun oIuruk kubin IIndekI zeIIrden LunriIurin puyi oIun bIr dumIuyi yere dkLkLen
sonru kuIunini bIr kerede ImILIr. Ardindun du dersIne devum eLmILIr. Vcudunun sogumuyu
buIumusi zerIne, grencIIerInden KrILon`u, IusLu oIun bIr buku grencIsI ve dosLu ApoIIon`un
IyIIemesI IIn sugIik Lunrisi AskIepIos`u bIr Ioroz ududigini, bu udugi yerIne geLIrmeyI unuLmumusini
syIemI ve son neIesInI vermILIr.

TA#H DETE# o.1z.zo1o
Aye Hr
AmerIkun beIgeIerInde Trk busini

aziyi ay|a Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

WIkIeuks`In IIu eLLIgI gIzII beIgeIerIe IIgIII

dnceIerIm, guzeLemIz yuzurIurindun NIIIer
Kuyu`in AruIik zo1o LurIIII AnurIsLIerIn
buyrumi buIikIi yuzisindukIIerIe neredeyse uyni.
TurIILe benzerI oIuyIur oIup oImudigi konusunu
geIIrsem; eveL, vur. OrnegIn OsmunIi DevIeLI`nI
BrILunyu ve runsu urusindu nIuz bIgeIerIne
uyirun 1q16 LurIIII Sykes-PIcoL AnLIumusi, 1q1;`de
#usyu`du IkLIduri eIe geIren SovyeL IkmeLI,
urIik IduresI LuruIindun yupiImi Lm gIzII
unIumuIuri kumuyu uikIumusuydi beIkI de IIbIr
zumun bIIInmeyecekLI. Bu IIuuL o yiIIurdu pek eLkIII
oImumiLi umu gnmzde byk devIeLIerIn
TrkIye`yI bIme kompIoIurinu kurIne oIuruk sik
sik gndeme geLIrIIIyor.

1p;p Tohron krizi
q Kusim 1q;q`dun ILIburen qqq gn boyuncu runIi genIerce IguI edIIen TuIrun`dukI ABD EIIIIgI`nIn
kugiL kiymu mukInesInde buIunun beIge puruIuri, zo kIIIIk bIr gen kiz grubu LuruIindun
bIrIeLIrIImI ve 1q8`Le 61 cIIL IuIInde yuyimIunmiLi. Ancuk ABD, IuIu bu beIgeIerIn byk bIr
bImnn ABD`yI Byk $eyLun oIuruk gsLermek IsLeyen sIum devrImcIIerI LuruIindun ImuI
edIIdIgInI IIerI sryor.
TrkIye`dekI en nI oIuy Ise 1q6q IuzIrunindu Kibris`u ikurLmu yupmukLu isrur eden nn
HkmeLI`ne yuziIun kubu JoInson MekLubu`nun kumuoyundun sukIunun IerIgInIn, 11 Ocuk 1q66
LurIIII urrieL guzeLesInde CneyL Arcuyrek LuruIindun yuyimIunmusiydi. Bu IIuuL o gnden berI
eLkIsInI koruyor.

Dickson Mektubu
Bugn pek IuLirIunmuyun bIr buku oIuy Ise eskI durbecI TubII SenuLr Huydur TunkunuL`in 6
Temmuz 1q66`du TBMM`de, o gnIerde TrkIye`den uyriImi oIun CA`In Kuru ALuesI AIbuy
DIckson`in bIr Trk ujuniyIu yupLigi yuzimuyi IIu eLmesIydI. AIbuy DIckson`u gre TrkIye`nIn poIILIk
IuyuLindu ordu Ier zumun IsLIkruri LuyIn eden bIrIncI unsurdu. Ancuk, z; Muyis 1q6o durbesInden
sonru buzi subuyIurin ordudun uLiImusi ABD`nIn nIuzunu cIddI bIImde engeIIemILI. 1q66`du yIne
buzi ABD kuriLIuri Iukkindu bIr LusIIye kururi uIinmiLi. EkIndekI IIsLe bIrok nI soIcunun udini
Ieren DIckson MekLubu o gnIerde zeIIIkIe soI evreIerde byk yunki uyundirmiLi.

Nozi gonltst gozeteciler
Amu uncuk 6o yiI sonru orLuyu ikun ve pek yunki uyundirmuyun beIgeIer de vur. OrnegIn uruLirmuci
#iIuL N. BuII`nIn . Dnyu Suvui YiIIurindu NuzIIerIn Trk businini eLkIIeme uIimuIuri, (Topl:2scl
Tcrih, S. 1z, AgusLos zoo6, s. z6-o) udIi mukuIesInde eIe uIinun, Ankuru`dukI Asker ALueIIk
LuruIindun dzenIenmI ve ABD GeneIkurmuy BukunIigi Suvu BIm Asker sLIIburuL BIm`ne
sunuImu q AruIik 1qqq LurIIII IsLIIburuL ruporu gIbI.
Kuynugi subik bIr AImun ujuni oIun, Trk businini eLkIIemek IsLeyen AImunIurin guyreLIerI buIikIi
rupordu :2h:riet`In subik buyuzuri Yunus NudI Iukkindu unIur yuziIi: Her ne kudur emekII
oIuruk yuudigi vursuyiIsu du, urLik buyuzi yuzmusu du IuIen guzeLeyI konLroI eder ve yneLIr. BIr
zumunIur mebusLu uncuk LuruIIi (ve AImun yunIisi) yuziIuri ve IuuIIyeLIerI nedenIyIe emekII oImuyu
mecbur edIIdI.
O yiIIurdu AImunyu sempuLIsI yznden udi 'Yunus NuzI`ye ikun Yunus NudI`nIn ogIu ve guzeLenIn
buyuzuri NudIr NudI Ise yIe LuniLiIiyor: Onun du NuzI yunIisi oIdugu suniImukLu. NudIr u undu
bubusinin IIkIrIerInI kuIeme uIun bIr eIden IuzIu bIr ey degIIdIr.
#upordu Dogun NudI Iukkindu BIr AmerIkuIi kudinIu (genIIk soyudi Hudson) evII, (Yunus NudI`nIn)
dIger bIr ogIu. KuvveLII bIr kurukLer degII, IuzIu bIr eIemmIyeLI yok denIyor.

Almonlordon oltnon roetler
1qz`Le sLIkIuI MuIkemesI`nce kupuLiIun uncuk 1qqo`Lu Lekrur yuyimIunun Tcstir-i Ejlcr guzeLesInIn
Buyuzuri ZIyud EbzzIyu Iukkindu Ise yIe noL dIm: GuzeLesInde yuyinIunun bumukuIeIerI
okuyun bIrIsI, guzeLenIn MIIver |AImunyu ve mLLeIIkIerI| yunIisi oIdugundun pIe duymuz. |AImun
Busin ALuesI Hugo| SeIIer, Tcstir-i Ejlcr`u cmerLe puru dedI. Buyuzinin kIm LuruIindun
yuziIdigini LespIL eLmek, yuzurin sIubunu uInu oIunmusi IsLIsnusi diindu geneIIIkIe zordur zIru
bIrogundu Imzu oIuruk sudece guzeLenIn udi vur.

Tcstir-i Ejlcr yuzuri PeyumI SuIu Ise, enu IuIde IkI Ien bIr dejenere. Ayik oIdugu zumun IyI yuzur.
AImunIur onu sudece muuu bugIumiIurdi. SeIIer kendIsIne uydu 1.oo IIru derdI szIerIyIe rupordu
yerInI uImi.
#uporu gre Son Postc sLunbuI`un nemII bIr ukum guzeLesI. Arudu sirudu bIr bumukuIe diindu,
MIIver yunIisi grIerI yok. Bundun, SeIIm #ugip Eme (bumuIurrIr) mesuId. HIbIr zumun ok
yukuriyu Lirmunmuyu IevesII oImuyip, SeIIer`In emrI zerIne AImun yunIisi iIimIi bIr buyuzi yuzmukIu
yeLInIrdI. Bunu kuriIik, muLud er uyIik dnem zurIindu Ier gn (LesIIme dIImeyen) zooo nsIu
guzeLenIn bedeII kudur puru uIirdi. (AImunIur IIbIr zumun uyni undu uydun duIu IuzIu bIr dnem
IIn uboneIIk suLin uImudiIur.)

Kumor borlort nostl dendi?
#upordu, kk 1q18`e duyunun Alc2 guzeLesInIn kurucusu ve buyuzuri NecmeLLIn Suduk Iukkindu
syIenenIer Ise yenIIIr yuLuIur cInsLen degII: Mebus ve TBMM HurIcIye IerI KomIsyonu uzusidir.
Suduk, kendIsInden ok duIu gen IkIncI zevcesInIn sLunbuI Jokey KuIb`nde kumur oynurken cIddI
mIkLurdu puru kuybeLmesInden doIuyi, geLIgImIz bIrku uy zurIindu cIddI muII sikinLi IIndeydI.
YukIuik sekIz uy nce, TrkIye`nIn AImunyu IIe mnusebeLIerInI kesmesInden bIrku uy nce, 1.zz8
bIn IIruIik borcu bIrIkmILI. Kisu bIr sre sonru Suduk uIIesInIn AImunIurdun suLin uIdigi gicir gicir bIr
urubuyIu sLunbuI`du doIuLigi grId. Ayni zumundu buyuziIurdu yenI bIr MIIver yunIisi Luvir kendInI
beIII eLLI. Ancuk Ier zumun kuzundigindun ok duIu sruLII puru Iurcuyun ve muII desLekLe buIundugu
IkI evII kizi oIun Suduk`in kisu sre sonru bui yIne beIuduydi. Alc2`in orLugi oIun Kuzim $InusI
(Dersun) onu bor puru verdI ve kuriIigindu guzeLedekI IIssesInI IpoLek eLLIrdI.
#upor yIe bILIyor: Trk busininu Iune dugiLun, SeIIer duIII bLn AImunIur ImdI yu TrkIye`de
enLerne edIImI vuzIyeLLeIer veyu IkeyI Lerk eLLIIer. #veL dugiLmuk IIn IuIen kuynukIur mevcuL ve
bunIur Jupon SeIureLI`nIn sIyusI ujuni VIscounL AokI LuruIindun deneLIenmekLe. Ancuk AokI`nIn bu
purunin ne kudurini IurcumukLu oIdugu bIIInmemekLe.



Amerikun diplomutlurI BubIli'de

#iIuL N. BuII`nIn AmerIkun MIIII ArIvIerI BeIgeIerIne Gre AILmiIi YiIIurdu Trk Busini, (Tcrih te
Topl:2, S. zqo, AruIik zoo) udIi mukuIesIne konu oIun AmerIkun beIgeIerInde Ise TrkIye-ABD
IIIkIIerInIn Kibris buLu oImuk zere pek ok nedenIe uiri derecede isindigi 1q6o`Iurin sonIurindu
ABD`II dIpIomuLIurin TrkIye`de yuyimIunun nemII guzeLeIere duIr degerIendIrmeIerI vur.

ltcok'tn Tercmon't
OrnegIn ABD sLunbuI BukonsoIosIugu`ncu 1z NIsun 1q6; LurIIInde yuziImi bIr ruporun konusu
yuindukI uIikun Iudumi KemuI Iicuk`in Tercu2cn GuzeLesI. #upordu Iicuk`in ZIruuL Bunkusi`ndun
uIdigi IkI mIIyon IIru IIe uIIe dosLu HenrI Muoro`nun uyni mIkLurdukI sermuye desLegI IIe ngIILere`den
uIdigi be web oIseL mukInesI ve Tercu2cn`in nereIerde busiIucugi, mevcuL LIruji (zo6.1;) ve
IedeIIedIgI LIruj (q.qo1 IIe urriet`I gemek) IukkindukI degerIendIrmeIerden sonru yIe denIyor:
Iicuk Bubukun DemIreI`I yukIuik uydu bIr kere Ankuru`du zIyureL eLmekLe, guzeLesI DemIreI
IkmeLIne kuvveLII desLek vermeye devum eLmekLe. ByIece guzeLenIn LIrujindukI bIr urLi businin
IkmeLe verdIgI desLegI urLLirucukLir. MumuIII Tercu2cn okurIurinin Ier IuIkurdu AP`yI |AduIeL
PurLIsI| desLekIedIkIerI de ok muILemeI. Tercu2cn`i dIger IkmeL yunIisi sLunbuI guzeLeIerInden
uyirun zeIIIk AP`nIn popIurILesInIn duyundigi Menderes mIsLIgInI guIIbu kupmi oImusidir. AP`nIn
yuri resm yuyin orguni Son ctcdis`In uksIne Tercu2cn AP IzgIsInI mduIuu eLme umuciyIu
poIemIkIere gIrmekLen srekII kuinmukLu; en byk rukIbI urriet`In uksIne ke yuzurIuri
kuIIunmukLu; cber`In uksIne muIuIuzukur bukii genI bIr ekIIde orLuyu koyun durumIurdun
kuinmukLu; Yeni stcnb:l,[cbicli'de] Scbch ve :un`n uksIne dIn konuIuru nem vermekLe uncuk
dengeII bIr LuLum IzIemekLe.

Corontili forml
#upordu Tercu2cn`in yuyin sIyuseLInIn buuriIi oImusini sugIuyun IormI yIe LurII edIIIyor:MIII ve
uIusIururusi IuberIerI sLunbuI`un en cIddI gnIk guzeLeIerI oIuruk kubuI edIIen :2h:riet, Yeni
Gczete ve Milliet kudur cIddI bIr ekIIde degerIendIrme; kununIurin msuude eLLIgI Ide
Menderes`Len uru siru suygiIi bIr ekIIde sz eLme; dIn konuIuru suygiIi uncuk IuzIu gze buLmuyucuk
bIr ekIIde yer verme ve buyuziIurdu uru siru dIn konuIuri LurLimu; ALuLrk`n dII InkiIubi IIe dIn
InkiIupIurinu oIduku zekI ve II bIr ekIIde muIuIII oImu; CHP ve zeIIIkIe purLInIn IIderI smeL
nn`y IddeLII eIeLIrme; AP`yI desLekIeme; zeI sekLr desLekIeme ve KomnIzme muIuIeIeL
yupmu.

Tercu2cn`in BIrIeIk AmerIku`yu kuri dosLune bIr Luvri vur. Sik sik AmerIku yunIisi IuberIere yer
vermekLe uncuk ogu zumun AmerIku uIeyILuri bIr kurIkuLr dIzIsInI de devum eLLIrmekLe. GeneI
oIurukTercu2cn`in IormI, Trk LerImIerIne gre, iIimIi muIuIuzukur oIuruk LunimIunubIIIr. DuIu
IuzIu okur eIde eLmedekI buurisi du genI suyidukI okur-yuzur TrkIerIn IuIIIuzirdukI durumIuri
Iukkindu byk Ide IIkIr vermekLedIr.

Mukoddesott Yeni 1stonbul
ABD sLunbuI BukonsoIosIugu`nun Yeni stcnb:l GuzeLesI IukkindukI z; AgusLos 1q68 LurIIII
grme noLu Ise epey uzun. Bunun nedenI, buIiginin kenurindu MuIuIuzukur, mukuddesuLi ve
mIIIIyeLI guzeLe yuzun Yeni stcnb:l`un 8 Temmuz 1q68 LurIIInde ABD`nIn Ankuru BykeIIsI
Purker T. HurL`in CA`e gnderdIgI buzi gIzII beIgeIerI yuyimIumusi oImuIi. AsIindu beIgeIer o
gnIerde ok popIer oIun genIIk IIderI, eskI TMT Di MnusebeLIer Mdr DenIz GkkiIi`u
ABD`nIn KILr ve EgILIm MbudeIesI progrumi erevesInde yupiIun bIr duveLIe IIgIIIydI umu Yeni
stcnb:l bu Iuber suyesInde bIrku gn de oIsu, ABD`II IsLIIburuLiIurin uiri soIcu dIye
nILeIedIkIerI Alc2 guzeLesI kudur ok suLmiLi. KonsoIosIuk yeLkIIIIerInI guzeLeyI zIyureL eLmeye
yneILen sicuk geIIme Ise, ekosIovukyu`nin SSCB LuruIindun IguI edIImesIne uLiIIu, TrkIye`nIn
IIIkIIerInde buzi dzenIemeIer gerekLIrse de, NATO yesI kuImusi gerekLIgInI vurguIuyun buyuziydi.

Cumhuriget'ten tronsfer
Grme noLunu bukiIirsu, Alc2 bu beIgeIerI yuyimIurken :2h:riet'In Di HuberIer Mdr oIun
KuyIun SugIumer`Ie :2h:riet'In SorumIu Yuzi IerI Mdr EroI DuIIi`yu uILiur bIn IIru
muuIu Yeni stcnb:l`un orLuk GeneI Yuyin MdrIg LekIII edIImILI. SugIumer, konsoIosIuk
yeLkIIIIerIyIe konuurken Yeni stcnb:l`un yuyimIudigi gIzII beIgeIerIe uIuy eLmI ve kendIsInIn
dnemInde bu Lr 'sumuIikIurin` oImuyucuginu sz vermILI. DuIIi Ise Yeni
stcnb:l`un :2h:riet kudur uiri soIdu oImuyucugini IukuL duIu ok iIimIi soIcu Milliet`Ie rekubeL
edecegInI syIemILI.
#upor yIe devum edIyor: DuIIi`nin dedIgIne gre Yeni stcnb:l uzun vudede buuriIi oImuyi
IedeIIIyor. Bu yzden guzeLeyI IunimIurin okumusi IIn kocuIurin guzeLeyI eve geLIrmeIerInI sugIuyucuk
LeIrIku romunIur yuyinIumuyu devum edecek. ByIece ocukIur Yeni stcnb:l`u evIerde de
grebIIecekIer. TeIrIkuIur uyni zumundu AnudoIu`dukI kyIIer gIbI bo vukILIerI ok ve egIence
ImkunIuri uz oIunIur IIn de cezbedIcIdIr. DuIIi`yu gre urriet busIL ve dzgn yuzi sIbu, cInuyeL ve
seks IuberIerInIn boIIugu nedenIyIe AnudoIu`du ok buuriIi oImuLu. AnudoIu`du en ubuk byyen
guzeLe Ise IunuLIk dIn grIerI nedenIyIe bIr LeIIIke LekII eden :un`d. Yeni stcnb:l'un |Ise| iIimIi
bIr eLkIsI oIucugini ummukLudir.

Kemol Uzon'tn sihirli forml

Yeni stcnb:l IIe IIgIII 1o EyII 1q68 LurIIII ve Airi Sugdun OrLunin SoIunu buIikIi rupordu Ise
Lunidik bIr IsImIe ve Lunidik ynLemIerIe kuriIuiyoruz: ...SoIcu :2h:riet guzeLesInden Yeni
stcnb:l`u LrunsIer oIun mInI eLekII bIr gen buyunu gre Yeni stcnb:l`un suIIbI, IuIu LIruji
urLLirmunin sIIIrII IormIn uruyun uyni udum: KemuI Uzun. Bu buyunin ruporu dzenIeyen
KonsoIosIuk yeLkIIIsIne syIedIgIne gre, Uzun eskI uIiunIuri LuruIindun musonIuri 'LeIIr eden`
LeIrIkuIurin guzeLe IIn IyI oIucuginu koIuyIikIu Iknu edIIen 'iIgin` bIr udum. Bu bIr Ie yurumuyincu
guzeLeyI duIu nce muIuIuzukur Tercu2cn guzeLesInde uIiun (ve ImdI Tercu2cn`u dnen) CHP
yesI OkLuy VereI`In yneLImIne LesIIm eLLI. VereI, KonsoIosIuk yeLkIIIsIne Yeni stcnb:l`du duIu iIimIi
bIr sIyuseL gdecegInI syIedI ve bIr sre byIe bIr sIyuseL gLL. GerI muson uIeyILuri LeIrIkuIur devum
eLLI uncuk bunIur zumunIu uzuIdi ve sonru Lerk edIIdI, IukuL sunsusyoneI yuziIur devum eLLI. BunIur
urusindu zumun zumun uzinIik, IkmeL veyu AmerIku uIeyILuri IezzeLII yuziIur du vurdi. Uzun bIr
ErmenI uIeyILuri LeIrIku |ErmenI MeseIesI ve Perde Arkusi, 8 Temmuz-16 AgusLos 1q68| duIu yenI
sonu erdI...

Metin Toker'in AK1S'i
ABD Ankuru BykeIIIIgI`nden merkeze gnderIIen Ocuk 1q68 LurIIII AKS`In Im buIikIi
rupordu Ise o gnIerde yuyinini durdurucugini uikIuyun IuILuIik sIyuseL dergIsI AKS`Ie IIgIII
degerIendIrmeIer vur. #upordu dergInIn neden kupundiginu duIr unIur syIenIyor: AKS`e IIgInIn
uzuImusinin bIrok nedenI vurdir. DuIu nce oIdugu gIbI smeL nn |urLik| Iuber degerI oIun bIr
uIsIyeL degII. AKS ogu zumun |smeL| Puu`nin ne dndgn grenmek IIn suLin uIiniyordu.
GeneIIIkIe Puu`nin AKS`I yuyinIuyun dumudi MeLIn Toker`e bIIgI sizdirdigi veyu dergIyI buIon Iuber
uurmuk IIn kuIIundigi kubuI edIIIrdI. GnIk busindu sIyusI yorumIurin oguImusiyIu bIrIIkLe IuILuIik
sIyusI dergIIer gILLIke duIu uz popIer oImukLu. Toker, eLkIII Milliet guzeLesInde sLun suIIbI
oImusindun ve DemIreI IkmeLInIn AKS`In uci LenkILIerIne muruz kuIun Menderes IkmeLI kudur
koIuy bIr IedeI oImumusindun eLkIIenerek yuyinu son vermI oIubIIIr. (...) Buzi gzIemcIIer AKS`In
kupunmu sebebInI Toker`In duIu kurIi bIr geIm ekII urumusi, Ki2 (orLunin soIu CHP) ve Ant`in (TP
yunIisi) AKS`In okur kILIesIne derIn bIr ekIIde nIuz eLmeIerIne bugIumukLuIur...

AKS'In AmerIkun kuriLi IzgIsIne kuriIik BykeIIIIk ruporundu u suLirIuri grmek uirLici oIubIIIr:
Alis zIenecekLIr. Ki2, Ant, Yon ve Ycrin dergIIerI gIbI sudece bIr IuILuIik sIyuseL dergIsInden
LesInde bIr eydI. BIr messeseydI. DedIkodu sLunu duImu ugiz suIundirici ve geneIIIkIe dogru IdI.
TIyuLro ve mzIk LenkILIerI yksek vusiIIi yuziIurdi. Trk IIderIerIyIe IIgIII bIyogruIIk bIIgIIer de IuyduIi
IdI. Ti2e modeIIne gre IuzirIunmi dIkkuLI eken bIr IormuLi ve guzeLecIIIk sIbu vurdi...

Atrt Solcu Akom
ABD sLunbuI BukonsoIosIugu`nun zo $ubuL 1q68 LurIIII Airi SoIcu Akum: AmerIkuIiIurin DosLu
buIikIi ruporu Ise1q bIn LIrujIi Alc2 guzeLesInIn suIIbI MuIIk YoIu ve MukuIe ve ikruIurdun
SorumIu Mdr Dogun KoIogIu IIe yupiIun grmeIerI zeLIIyor. IIumI SoysuI, Alc2`in 8 $ubuL
1q68 LurIIII suyisindukI kIII AnLIumuyi uikIiyoruz buIikIi yuzisindu NATO IkeIerInde buIunun
ABD komuLunIurinu oIugunsL IuIIerde gerekII bIgeIerI IguI eLmeye yeLkI veren USCNCEU#
OPAN buIigini Luiyun gIzII ve ok gIzII dumguIi beIgeIerI yuyinIumiLi. Bu yuyinIu bIrIIkLe soI
kesImIer ABD ve NATO uIeyILuri kumpunyuIurinu Iiz vermIIerdI.
#upordun unIuiIdiginu gre PEVA`nin 1q6;`de yupLigi bIr uruLirmudu grencIIerIn yzde o,8`InIn,
IkmeL grevIIIerInIn yzde z,8`InIn Alc2 okudugunun beIIrLIImesI zerIne KonsoIosIuk AmerIku
kuriLi IuberIerI dzeILmek IIn Alc2 kudroIurini yukin murkuju uImi.

$egton'tn Cr Dedigi
#upor Alc2`in kIII AnLIumuIur, NATO, Kibris ve VIeLnum konusundukI AmerIkun kuriLi Luvri
konusundukI IkuyeLIerden ve bunIurin dzeILIImesI IIn yupiIun gIrIImIerden sonru yIe devum
edIyor: (...) YoIu, Lumumi ImzuIi mukuIeIerden oIuun IkIncI suyIuyu dokunumudigini beIIrLLIgInde
IkIncI suyIudu yer uIun (Iemen Iemen LumumIyIe AmerIkun uIeyILuri bIr IerIk Luiyun LuIumu kesI)
'$eyLunin Gr DedIgI`nI kImIn yuzdigini sorduk. YoIu kenIn Lm guzeLe uIiunIurinin rn
oIdugunu ve bu nedenIe yoIdun supLigindu dzeILIIebIIecegInI syIedI. OLe yundun, eLIn AILun veyu
IIumI SoysuI ImzuIi mukuIeIere dokunuIumuyucugini beIIrLLI. YoIu, AILun`in kesInIn yunindukI
Dnceye suygi sLunundu eILII gnII yuzurIurin ImzuIi mukuIeIerInIn yer uIdigini syIedI ve
eger bIz de AmerIkun sIyuseLI Iukkindu bIr yuzi yuzmuk IsLIyorsuk vIrgIne dokunmudun o suyIudu
yuyinIunucugini ekIedI...
#upordun unIuiIdiginu gre bu cmerL LekIIIIn urdindu o gnIerde Dogun KoIogIu`nun CumIurbukuni
CevdeL Sunuy`u IukureLLen yurgiIunmusi ve IkmeLLen geImesI muILemeI buskiIur oImuIi. NILekIm
YoIu IIe KoIogIu, ABD`II yeLkIIIIere duIu sik bIruruyu geIInmesI LekIIIInde buIunmu Alc2`in
IuberIerInde grIebIIecek IuLuIurin dzeILIImesI IIn kendIIerIyIe IrLIbuLu gemeIerInI IsLemI.
Bu LekIIIIer merkez LuruIindun begenIImI oImuIi kI, KonsoIosIugun EnIormusyon Memuru W. DemILz,
ABD`nIn NATO nezdIndekI BykeIIsI HurIun CIeveIund`in NATO Iukkindu yuzucugi bIr mukuIeyI
yuyimIuyip yuyimIumuyucukIurini sormuk zere zo $ubuL 1q68`de MuIIk YoIu`i Lekrur zIyureL eLmI.
YoIu bunu mukuIede TrkIye`nIn NATO IInde oynudigi roI ve yeIIgInIn NATO`yu geLIrdIgI
uvunLujIuru degInIImesI urLiyIu kubuI eLmI. KonsoIosIuk ruporu, Alc2 okurIurinin IIk deIu buzi
NATO yunIisi oIguIuri ve urgmunIuri okumuIuri kesInIIkIe zurur geLIrmeyecek, uksIne kImI IuyduIur
sugIuyubIIecekLIr dIye bILIyor.
#upordu YN dergIsI IIe IIgIII degerIendIrmeIer de vur uncuk yerImIz bILLI. Bu beIgeIere bukiIirsu,
ABD`nIn o gnk kudroIuri bugnkIerden (IeIe de ErIc EdeImun`dun) ok duIu nILeIIkII ruporIur
kuIeme uImiIur...

TA#H DETE# z8.11.zo1o
Aye Hr
Bu serpuun IsmI upkudir!

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

OsmunlI mpurutorlogo'non son yzyIlI ile Comhoriyet'in ilk yurIsIndu modernleme

projelerinde en byk utImulur, Ies ve upku konosondu yuundI. AdInI Ius'In Iez
ehrinden, kIrmIzI rengini kIzIlcIk boyusIndun ulun, tepesinde bir pskl bolonun bo
kk uksesour, OsmunlI dneminde modernligin, Comhoriyet dneminde ise geriligin
simgesi oldo. Trkiye iin guyet normul olun, uncuk udInI doyun yubuncIlurIn yznde
bir glmseme yurutun '$upku evrimi'nin Sg. yIlInI idruk ettigimiz bo huItu bo ilgin
suvuIn Comhoriyet dnemindeki hikyesine gz utmuyu ne dersiniz?



N:t:l`Lu esIn kuIdiriImusi zorunIuydu. nk Ies, kuIuIurimizin sLnde, bIIgIsIzIIgIn, bugnuzIigin,
uygurIik ve Ier LrI IIerIeme kurisindu duyuIun neIreLIn bIr sImgesI gIbI oLuruyordu dIyen MusLuIu
KemuI`In Ies kuriLIiginin gen yuIurindu yuudigi IkI oIuyIu IIgIII oIdugu syIenIr. BunIurdun IIkI
1qo8`de MusLuIu KemuI`I TrubIus`u gLren vupur SIcIIyu`yu ugrudigindu yuunmiLi. MoIu sirusindu
sL uik bIr IuyLon kIruIuyip eIrI doIumuyu ikun MusLuIu KemuI, muIuIIe ocukIurinin bu 'IesII
yubunci`yi IImon kubugu yugmurunu LuLmusi zerIne epey sikinLiIi unIur yuumiLi. DuIu sonrukI
yiIIurdu SIcIIyuIi ocukIurin LerbIyesIzIIgIne degII, neden byIe yubunI bIr buIigu esIr oIdugumu
kizmiLim dIyecekLI.

kIncI oIuy Ise 1z-18 EyII 1q1o`du runsu`dukI PIcurdIe Asker MunevruIuri sirusindu yuunmiLi.
DegIIk IkeIerden geIen subuyIurin LurLimuIuri sirusindu KoIugusi MusLuIu KemuI AvrupuIi
uzmunIurin suvundugunun uksI bIr LezI suvunmu, dInIeyIcIIer bu szIere duduk bkmIerdI. Oysu
MusLuIu KemuI`In IukIiIigi erLesI gn munevruIur sirusindu unIuiImiLi. O zumun bIr yubunci uIbuy bu
duduk bkmenIn nedenInI syIe uikIuyucukLi: SIzIn grnzn dogru oIdugu dn ukumdun
beIIIydI. ukuL ne dIye bu LuIuI buIigi gIyersInIz? Buinizdu bu oIduku kuIunizu kImse ILIbur eLmez.

MLureke DnemI`nde (1q18-1qzz) MsImunIur, sLunbuI`dukI IguIcI ngIIIz, runsiz, LuIyun
bIrIIkIere neIreLIerInI IesIerIne ve surikIurinu suriIuruk; guyrimsIIm uzinIikIur sempuLIIerInI upku
gIyerek gsLerdIIer. esLen IonuL oImuyun MsImunIur Ise Kuvu-yi MIIIIyecIIerIn buIigi oIun kuIpugi
gIyIyorIurdi.

1es mi, kolpok mt?
z NIsun 1qzo`de Ankuru`du uiIun Byk MIIIeL MecIIsI`nIn IIk LurLiLigi konuIurdun bIrI Ies mI,
kuIpuk mi? meseIesI oIucukLi. O sirudu Ienz upku mi sorusu soruImumiLi umu MusLuIu KemuI, q
$ubuL 1qz`Le zmIr`de guzeLecIIerIe yupLigi LopIunLidu HseyIn CuIIL`e (YuIin) upku konusundu ne
dndg sordu. HseyIn CuIIL, upkuyu LuruILur oIdugu uncuk ImdIIIk byIe bIr eyIn Imkunsiz
oIdugunu syIedI. HuIbukI uyni HseyIn CuIIL, 1 MurL (1qoq) OIuyi sirusindu sLunbuI`dun kuurken
kumuIIe oImuk IIn buinu upku geIrmI, vupur #omunyu`yu vurdigindu IIk I oIuruk, upkuyi uLip
IesInI gIymILI.

Ankuru`nin bukenL IIun edIImesIyIe bIrIIkLe devIeL memurIurinin gIyIm kuumIurindu devIeLIn
deneLImI buIudi. $upku ve kiyuIeL yenIIIgI IIe IIgIII IIk grIer 1qzq ubuLindu HseyIn CuIIL YuIin`in
yuzdigi bIr mukuIede dIIe geLIrIIdI. Muyis 1qz`Le Donunmu`du AImun LIpI kepIerIn gIyIImesIyIe
buIuyun modernIeme IumIesI CumIurbukunIigi MuIuIiz BIrIIgI`ne orudun du Kuru KuvveLIerI`ne
geLI. DuIu sonru MduIuu-yi MIIIIye VekuIeLI, ikurdigi bIr emIrIe uyni LIp buIikIurin dIger kiLuIurdu
du gIyIImesInI emreLLI. AgusLos 1qz LurIIInde yuyimIunun bIr geneIge IIe bLn devIeL memurIurinin
upkuyi nusiI kuIIunucukIuri beIII kuruIIuru bugIundi.

Moreol niformostntn gc
$upku gIymenIn ordudun buIuLiImusi rusLgeIe bIr ey degIIdI. MusLuIu KemuI, . MuImuL`un yoIunu
IzIeyerek IuIkin nIIormuyu ve nIIormuIiyu suygisini modernIemecI projeIerI IIn kuIIuniyordu. Bu
ynLemIn dogruIugu 1qz yuzindu sLunbuI sokukIurindu punumu upkuIi genIerIn grImeye
buIumusiyIu unIuiIdi. MusLuIu KemuI IIk denemesInI GuzI IILIIgI`nde, beyuz bIr punumu upku
gIyerek, LrukLr sLnde resIm ekLIrerek yupmiLi.

MecIIs, 1qz yiIindu LuLIIe erken gIrmILI. z AgusLos 1qz`Le unkiri, neboIu ve KusLumonu`yu
kupsuyun bIr gezI IIn yunindu uuL (BuIcu), NurI (Conker), IkI yuverI ve bIr kuLIpIe sessIz sedusiz
uyriIun MusLuIu KemuI, dnemIn CHP GeneI SekreLerI SuIIeL Arikun`u KusLumonu`yu semesInIn
nedenInI yIe uikIumiLi: BLn vIIuyeLIer benI LunirIur. Yu nIIormu IIe veyu IesII, kuIpukIi veyu sIvII
eIbIse IIe grmIerdIr. YuIniz KusLumonu`yu gIdemedIm. Ik nce nusiI grIrIerse yIe uIiirIur,
yudirgumuzIur. UsLeIIk bu vIIuyeL IuIkinin Iemen IepsI usker ocugindun gemIIer, ILuuLIIdIrIer,
munIsLIrIer. AdIuri gerIcIye ikmisu du unIuyiIidirIur. Bunun IIn upkuyi orudu gIyecegIm.

$opko medenigettir!
GezIyI IzIeyenIerIn uniIurinu gre MusLuIu KemuI, grI renkLe sude bIr eIbIse gIymILI. EIInde punumu
upkusi vurdi umu yoI boyuncu bui uikLi. KusLumonu`yu yukIuirken eIIne upkuyi uImiLi. zq
ugusLosLu KusLumonu`dukI InceIemeIerIne, zerInde MureuI nIIormusiyIu kiIuyi zIyureL ederek
buIuyun MusLuIu KemuI, LeILI sirusindu bIrku erIn buIigini ikurLLiruruk InceIemI, IkrImIz,
kiyuIeLImIz Lepeden Lirnugu kudur medenI oIucukLir dIyerek gezInIn IedeIInI uikIumiLi.

MureuI nIIormusinin du eLkIsIyIe, durumun IussusIyeLInI IemencecIk kuvruyun VuII KibrisIi uLIn
Bey IIe KusLumonu MIIIeLvekIIIerI MeImeL ve AII #izu BeyIer buLu oImuk zere, buzi memurIur
uIeIuceIe LerzIIere Iuber suIdiIur ve erLesI gn beyuz renkLe kumuLun upkuyu benzeyen buIikIurIu
GuzI`nIn Iuzurunu ikLiIur.

Redingot, smokin, frok gibi
MusLuIu KemuI, z8 ugusLos gecesI neboIu Trk Ocugi`ndu BIzIm kiyuIeLImIz medenI ve beyneImIIeI
mIdIr. MIIII mIdIr sorusu IIe buIudigi nI '$upku NuLku`nu, IuIkin Iuyir! seduIuri urusindu yIe
devum eLmILI: SIze ILIruk edIyorum. TubIrImI muzur grnz. AILi kuvuI sL IIune dIye IIude
oIunubIIecek bIr kiyuIeL ne mIIIIdIr ve ne de beyneImIIeIdIr. (...) Turun kiyuIeLInI uruLirip IIyu
eyIemege muIuI yokLur. MedenI ve beyneImIIeI kiyuIeL bIzIm IIn ok cevIerII ve mIIIeLImIz IIn Iuyik
bIr kiyuIeLLIr. Onun IIn IkLIsu edecegIz (gIyecegIz). AyukLu IskurpIn veyu IoLIn, bucukLu punLoIon, yeIek,
gmIek, kruvuL, yukuIik, cekeL ve bILLubI bunIurin mLemmImI oImuk zere buLu sIper-I emsII serpu,
bunu uik syIemek IsLerIm. Bu serpuun IsmIne upku denIr. #edIngoL gIbI, bonjur gIbI, smokIn gIbI,
Iruk gIbI...

MusLuIu KemuI, o ugusLosLu yIne KusLumonu`du EIendIIer ve ey mIIIeL IyI bIIInIz kI TrkIye
CumIurIyeLI eyIIer, dervIIer, mrILIer memIekeLI oIumuz. En dogru yoI gerek medenIyeL yoIudur
cmIeIerIyIe zIIInIerImIze kuzinmi nuLkunu uLLikLun sonru Ankuru`yu dnerken KuIecIk`Le
kendIsInI:2h:rieL guzeLesInIn Buyuzuri Yunus NudI kuriIudi. MusLuIu KemuI Yunus NudI`nIn
buindukI genI kenurIi ILr upkuyi grnce Ne gzeI upku! Nereden buIdun demI, Yunus NudI de
Hemen II gIymI degIIIm puum, sIzIn o neIIs punumunizIu degILIrmek ILIundu buIunursuniz! dIye
cevup vermILI.

Rtfot Efendi'nin fesi nerede?
HeyeL 1 eyIIde Ankuru`yu vurdigindu MusLuIu KemuI`In eIInde ILe bu upku vurdi. Amu AnkuruIiIurin
IepsI '$upku DevrImI`ne uyuk uydurumumiLi. OrnegIn vukLIyIe upku gIydIgI IIn Vclit guzeLesI
muIubIrInI IupseLLIrmeye kuIkiun sLIkIuI MuIkemesI Bukuni 'KeI` AII Bey`In (eLInkuyu) buindu
upku degII, kuIpuk vurdi. Ayni ekIIde evzI (ukmuk) Puu`nin buindu du MIIII McudeIe`de gIydIgI
buIik vurdi. MusLuIu KemuI`In Luvrini en ok meruk eLLIgI uIsIyeL oIun DIyuneL IerI #eIsI #iIuL
(BrekI) EIendI Ise uIII #iIki ALuy`in deyImIyIe mLevuzi, LemkInII ve vukurIi IuII IIe surikIi IesInI
koILugunun uILinu uImiLi. Bu munIs Luvir GuzI`yI ok sevIndIrmILI. Hocuyi oLomobIIIne uIdi. MusLuIu
KemuI`In buindu punumu upkusi vurdi. #iIuL Hocu`nin bui Ise uikLi. $eIre byIe gIrIIdI.

z EyII 1qz`Le BukunIur KuruIu LopIundi ve Tekke ve ZuvIyeIerIn KupuLiImusi, ImIye KIsvesI ve
BIIumum DevIeL MemurIurinin KiyuIeLIerI Hukkindu KururnumeIer ikuriIdi. Sonundu nIIuI udim
uLiIdi ve 1 Kusim 1qz`Le Konyu MIIIeLvekIII #eIIk (KoruILun) Bey ve urkuduIurinin verdIgI nerge IIe
buIuyun uLeII LurLimuIur z kusimdu $upku kLIsusi (GIyIImesI) Kununu IIe sonuIundi.

Kodtn opkost tokonlor
Bu LurIILen ILIburen IuIkin upku IIe ImLIIuni buIudi. Durumun nezukeLInI unIuyunIur LeIuIu buIurinu
koyucuk uygun bIr buIik uruyiinu gIrdIIer. Ancuk Ikede Ienz yeLerII suyidu upku yokLu. KImI
buinu kugiL upku, kImI kudin upkusi Lukmuk zorundu kuIirken, numuz kiIurken dmeyen kopuIi
kuskeLIer yupmuk gerekLI. BuziIuri upkuIuri grnmesIn dIye emsIye IIe gezdI.

sLunbuI`du $upku Kununu ikur ikmuz HuII Kprs`nn IkI bui IIe unuyoI kuvukIurinu yerIeLIrIIen
poIIsIer, IesIerI ve IesIIIerI LopIumuyu buIudiIur. HumuIIur IesIerInI LopIuyuruk Boguz`u uLLiIur.
Ankuru`du KiziIuy du Ies LopIumu kumpunyusinu gIrIerek LopIudigi IesIerI yoksuIIuru LerIIk yupLirdi.
es gIymekLe isrur edenIer cezuIundiriIdi yu du Iupse uLiIdi. HuLLu puzuru geIen kyIIerIn IesIerI
kuIuIurindun ekIIIp uIindi.

Memurloro opko ooonst
Bu zorIuyici LedbIrIerIn de eLkIsIyIe LkeLIm o kudur ok urLmiLi kI, dnyucu nI ILr upku ImuIuLisi
LuIyun BorsuIInu KurdeIere uIL bIr gemI doIusu upku Kuruky Imuni`ndu unindu suLiImiLi. EyIIn
IIk IuILuIurindu eILII AvrupuIi upku ImuIuLiIuri du sLunbuI`u $upku seIerIerI dzenIeyIp, ILr,
punumu, kuskeL gIbI upku LrIerInI sLunbuI`u geLIrdIIer. Sonundu, IIyuLIur igirindun ikLi ve upkuyu
'nurI` konmusi gerekLI. HkmeL, Bozok (YozguL) Mebusu AImeL HumdI`nIn nerIsIyIe, upku uImukLu
zorIuk eken memurIuru upku uvunsi udiyIu bIr yiI vudeII oImuk ve IIerde muuIurindun kesIImek
zere bor vermeyI kubuI eLLI. Ardindun yerII reLIm LevIk edIIdI. Bugnk Vukko`nun nvesInI
oIuLurun $en $upku Irmusi bu LevIkIerIn sonucu orLuyu ikLi.

Ancuk Ierkes byIe 'uyumIu` degIIdI. BuLu Erzurum, #Ize, SIvus, Muru, GIresun, KireIIr, KuyserI,
TokuL, Amusyu, Sumsun, Trubzon ve GmIune oImuk zere pek ok yerde, dIn eIden gIdIyor,
guvur memur IsLemeyIz, upku IsLemeyIz sIogunIuriyIu gsLerIIer buIudi.ogu kk oIuyIurdi umu
z Kusim 1qz gn Erzurum`du skIIIpII ALiI Hocu udIi dIn uduminin buini ekLIgI oIuyIur uncuk sIIuI
zoruyIu busLiriIdi. #Ize`de mum $ubun ve MuILur Yukup Agu`nin ncIgndekI bIr grubun DIn eIden
gIdIyor dIyerek buIuLLikIuri proLesLo gsLerIIerI 1o gn srd ve kyIere kudur sirudi. OIuyIuri
busLirmuk zere grevIendIrIIen BuIkun SuvuIuri`nin nI HumIdIye ZirIIisi, #Ize`de IsyunciIurin
yiginuk yupLigi nokLuIuri IkI gn boyuncu bombuIudi. Bu oIuyin mIrusi ALmu HumIdIye uLmu J uIunu
LurIuIurini bompoI edeysun J VergI de vereceguz, serpu du gIyeceguz... dIyen IuIk Lrks oIdu.

$opko mt, kelle mi?
DevIeLIn bu LepkIIere cevubi serL oIdu. z Kusim 1qz subuIi Ankuru`dun yoIu ikun sLIkIuI MuIkemesI
IeyeLI 1qz6 ubuLinu kudur KuyserI, Erzurum, #Ize, GIresun ve Ankuru`du bInIerce kIIyI yurgiIudi,
resm rukumIuru gre zo, guyri resm rukumIuru gre ;8 kII Idum edIIdI, yzIerce kIIye 1 yiIu kudur
uzunun IupIs ve krek cezuIuri, srgn cezuIuri verIIdI. TuImIn edIIecegI gIbI bu LurIILen ILIburen
upku gIymeye ILIruz eden oImudi nk sonundu keIIeyI kuybeLme IILImuII vurdi.

Ancuk cezuIur gerIcI uyukIunmu ikurmuk, TrkIye DevIeLI`nIn ekIInI LebdII ve LugyIr eLmek, dInI
kuIIunuruk IuIki Isyunu LevIk eLmek, vuLunu IIuneL eLmek gIbI gerekeIere bugIundigi IIn, bugn
resm LurIIIIer, o dnemde kImse upku gIymedIgI IIn Idum edIImedI IddIusindu buIunubIIIyorIur.

$upku Kununu`nu du IIne uIun kununIur, DevrIm KununIuri udi uILindu 1q61 Anuyususi`nin 1.
muddesIyIe; nkiIup KununIuri` udi uILindu 1q8z Anuyususi`nin 1;q. muddesIyIe korumu uILinu uIindi
ve Lek Lek suyiIuruk Anuyusu Ikm IuIIne geLIrIIdI. YunI $upku Kununu IuIu yrrIkLe. Benden
IuLirIuLmusi...

1skilipli Attf oco oe Mehmet Akif
$upku Kununu`nu yneIIk en byk LepkI Erzurum`du yuundi. Guyri resm kuynukIuru gre o kIInIn
Idumi IIe bILen oIuyIuri sIum TeuII CemIyeLI yneLIcIIerInden skIIIpIIALiI Hocu udIi dIn uduminin
kikirLLigi IddIu edIImILI. HuIbukI Hocu o sirudu sLunbuI`du IdI. LLIIuLiIurIu urusi IyI oImuyun ALiI
Hocu, MIIII McudeIe`nIn buindu yuzuri oIdugu Ale2dcr guzeLesInde MusLuIu KemuI IukkindukI
yuziIur ve Kuvu-yi MIIIIye IurekeLIne kuLiImuIuri nIemek IIn sLunbuI`du ikuriIun DrrIzude
eLvusi`ndu udinin yer uImusi yznden Ankuru LuruIindun mImIenmILI. Amu Iocunin buini, $upku
Kununu`ndun 1, yiI nce yuzdigi renk MukuIIILIIgI ve $upku udIi z suyIuIik rIsuIe ve SIeymun
NuzII`Ie upku konusundu yrLLg poIemIk yukLi. #IsuIede Hz. MuIummed`In BIr kuvme benzemeye
uIiun onIurdundir IudIsIne duyuniIuruk eger bIr kII severek, IsLeyerek upku gIyIIIyorsu bunun
kIrn kendIsI oIdugu IIkrIne vuriIiyordu. ALiI Hocu`yu gre, upku Tunri Lunimuyun, dInsIzIerIn
semboI oIdugu IIn yuInizcu MsImun oImuyun YuIudIIer ve MecusIIer gIymeIIydIIer. ALiI Hocu`yu
gre zInu ve IirsizIik suIurini bIIe upkuyu orunIu duIu IuIII bIr gnuILi.

$upku Kununu ikLikLun sonru bu rIsuIe eILII yerIerde oguILiIip dugiLiIdigi IIn ; AruIik 1qz`Le
yukuIunip yurgiIunip beruuL eden ALiI Hocu, suIiverIImedI ve Ankuru`yu geLIrIIdI.

ocom, gigioer gitsin
skIIIpII ALiI Hocu, muIkeme IeyeLInI oIuLurun KiIi AII, KeI AII ve NecIp AII`den doIuyi U AIIIer
DIvuni dIye nIenen Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`nde yurgiIundi. SuIumu $upku Kununu`nu
muIuIeIeLLI. Her ne kudur rIsuIede yer uIun dnceIer KemuIIsL devrImIere uiku Lers dyorsu du,
rIsuIe kunundun nce yuyimIundigi IIn, yusuIurin gerIye IIemeyecegI ekIIndekI LemeI Iukuk
IIkesInIn IgnendIgI orLuduydi. DurumuIur sLIkIuI MuIkemeIerI`nIn nne Iuyik serLIIkLe geLI.
#IvuyeLe gre son durumudu IukImIer eIIerIndekI upkuyi ALiI Hocu`yu gsLererek Hocum, bunu
gIymekLe bIr beIs yokLur deyIver demIIer, uncuk Hocu Iuyir cevubini vererek Idum Ikmn
ImzuIumiLi. ALiI Hocu q $ubuL 1qz6`du Idum edIIdIkLen sonru $upku DevrImIne kuri oIunIurin
semboI IuIIne geIecekLI.

Mrteci Akif'ten Cour Akif'e
'sLIkIuI Muri $uIrI` MeImeL AkII Ersoy`un, 1qz6`du Misir`u gmesInIn de $upku DevrImI IIe IIgIsI
oIdugu IddIu edIIIr uncuk AkII, 1qzz`den berI kiIurini Misir`u geIrmekLedIr. UsLeIIk MIIII McudeIe`nIn
buindu sIumci unsurIuri duvuyu kuzunmuk IIn MecIIs`e duveL edIIdIgI, bu Lr bIr desLege IILIyu
kuImuyincu gzden dLg unIuiIun MeImeL AkII, Ankuru`du Arup AkII, mrLecI AkII dIye uIuyu
uIinirken, Misir`du enLurI gIymeyIp cekeL, punLoIon ve IrenkgmIegI gIydIgI IIn HirIsLIyun kII,
Guvur kII dIye uniIucukLir.

Ve digerleri
1qz-1qq urusindu BuIikesIr, KusLumonu, Bursu, Konyu, Sumsun gIbI IIIerde yuuyun buzi
muIuIuzukur grupIur Ise o yiIIurdu nce runsiz deneLImInde oIun HuLuy`u (o siruIur udi Suncuk`Li):
HuLuy`in 1qq`du 'unuvuLunu duIII edIImesI` zerIne SurIye`ye gLIer ve bIr duIu gerI dnemedIIer.

TA#H DETE# z1.11.zo1o
Aye Hr
'OLekI`nIn gzyIe OsmunIi IkesI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

EskIden guddur ve suvui oIun TrkIer, Asyu

IuIkIurinu zg LuLIi ve sukIn bIr yupiIunmu
gsLerIyorIur urLik. BruImunIuri, IuyvunIuri
IdrmekLen uIikoyun buri dncesI,
BoguzII`nde yuuyunIuri du eLkIIemI gIbI.
sLunbuI`du doIuun kedIIerIn ve kpekIerIn
bukimindun sz edIIdIgInI duymusunuzdur. Ancuk
TrkIerIn zgrIk LunidikIuri IuyvunIur sudece
kedIIer ve kpekIer degII. ok suyidu kumru ve
gvercIn de vur. Ozgrce dumIurdu yuiyorIur.
Buku yerIerde ku yuvuIurinin doguI dmuni oIun
ocukIur burudu yuvuIuru suygi gsLerIyorIur.
TrkIer, uguIuru du suygi gsLerIyorIur. BIr ugucin
kesIImesI evrenIn miriIdunmusinu yoI uiyor. Agu
kesmek kudur kuiniIun buku ey yok.
Bu suLirIur 1;8q yiIinin IuzIrun uyindu sLunbuI`du buIunun eI soyIusu, dIIbIIImcI, LurIII, mucIL Jun
PoLockI`ye uIL. Bugn dnnce, uku mi yupiyor dIyor Insun umu benzer szIerI e orb:sier numIi
nI runsiz mImur CIurIes-douurd JeunnereL de surI eLmI. 1q11`de EdIrne, Bursu ve sLunbuI`u
kupsuyun gezIsInden sonru yIe demI e CorbusIer: BIr Trk uLusz yIe der: 'Ev kurun, nne
ugu dIkmeII.` BIzse skp duruyoruz uguIuri. sLunbuI bIr meyve buIesIdIr, bIzIm kenLIerImIz Ise Lu
ocukIuri!..
OsmunIi IkesInI (ve onun urdiIi TrkIye`yI) zIyureL eden yzIerce seyyuI urusindu PIerre oLI, CIuude
urrre, udy MonLugu gIbI 'Trk dosLIuri` du vurdir, Grurd de NervuI yu du TIopIIIe GuuLIer gIbI
yunsiz gzIemcIIer de vurdir umu GusLuve IuuberL veyu Murk TwuIn gIbI gezdIkIerI yerIerI IgneIeyIcI ve
kmseyIcI bIr dIIIe LusvIr edenIer de uz degIIdIr IunI...
Uzun Kurbun Buyrumi`ni seyuIuL ederek yu du evIerInde dInIenerek geIren okurIurimizin keyIIIerInI
sevImsIz sIyusI konuIurIu kuirmuk IsLemedIgImden, bu IuILuyi, bu LoprukIurdun geen yzIerce
seyyuILun bIrkuinu uyirdim. DegIIk dnemIerde geImI degIIk mIIIIyeLIerden uIsIyeLIer urusindun
rusLgeIe oIuLurdugum IIsLe umurim sIzIerI IuyuI kirikIiginu ugruLmuz. GerIye kuIunIuri keIeLmek sIze
kuIiyor...

Bir 1spongol: Rug Conzles de Clooijo
SoyIu bIr uIIenIn ogIu oIuruk MudrId`de dogun CIuvIjo, KusLIIyu KruIi . HenrIque`In TImur`u
gnderdIgI eIIIIk IeyeLIyIe o siruIur CenevIz koIonIsI oIun GuIuLu`yu uyuk busLigindu LukvImIer zq EkIm
1qo` gsLermekLedIr. Hemen gzIemIere buIuyun CIuvIjo`yu bukiIirsu o gnIerde kenLIn suIIbI
vurdir. SurII`nde BIzuns, GuIuLu`du CenevIzIIIer, Uskdur`du Ise TrkIer... SeyyuI TrkIerIn Ier gn
GuIuLu ve KonsLunLInopoIIs puzurIurinu geIerek uIiverI yupLigindun, BIzunsIiIurin ve uLInIerIn de
IuILudu bIr gn Uskdur puzurinu gILLIgInden sz eder. z8 ekImde BIzuns mpuruLoru`nu zIyureL eden
IeyeL IkI gn kenLLe gezInLI yupLikLun sonru, 1q kusimdu GuIuLu`dun yoIu ikur. YoIdu Turubyu`dun su
uIirIur, KuvukIur`dukI meLruk BIzuns kuIesInden geerIer ve AnudoIu yukusindukI bIr Lepede Trk
uskerIerIne rusLIurIur. KurudenIz`e uiIun gemI Kerpe yukinIurindu IirLinudun buLincu IeyeL GuIuLu`yu
gerI dner ve kii orudu geIrIr. 1qoq yiIindu yenIden yoIu ikurIur ve nIIuyeL Trubzon`u vurirIur.
Orudun Erzurum, Buku, Hoy, TebrIz, TuIrun ve NIubur zerInden TImur`un bukenLI oIun
Semerkund`u uIuirIur. 8 EyII-zo Kusim 1qoq urusindu orudu kuIdikLun sonru uyni yoIdun gerI
dnerIer. z EkIm- Kusim 1qo urusi yIne GuIuLu`du geer. Bu seyuIuLe IIIkIn uniIur uncuk 18z`de
SevIIIu`du busiIir ve bIrden nI oIur.

Bir 1ronstz: Bertrondon de lo Broguire
SeyyuIimiz 1qoo`IerIn buIurindu runsu`nin TouIouse kenLInde dogun GuskonyuIi kk bIr
usIIzudedIr. BIIInen yuumi Burgonyu Dk . PIIIIppe`In IIzmeLInde gemILIr. Adi IIk deIu 1qz1`de
geer ve 1qz`Len ILIburen dkn cususu oIuruk eILII grevIerde kuIIuniIir. Bu grevIerden en nemIIsI
Ise yenI bIr IuIi seIerI oIunukIurinin oIup oImudigini unIumuk zere 1qz-1q yiIIuri urusindu
OrLudogu`yu yupLigi yoIcuIukLur. Bu yoIcuIugun dnnde bIr LIcureL kervuninu kuLiIuruk OsmunIi
IkesIne dogru yoIu ikur. AIyon, KLuIyu ve Bursu zerInden 1qz`de zmIL`e ve orudun du Uskdur`u
vurir. Bu LurIILe OsmunIiIurin eIInde oIun Uskdur`dun kuri yukuyu geenIerden puru uIindigini onun
uniIurindun grenIrIz.
BerLrundon Uskdur`dun o siruIur bIr CenevIz koIonIsI oIun Peru`yu geer. Burudu CenevIzIIIer, #umIur
ve YuIudIIerIn nusiI Trk korkusu IInde oIdukIurini gzIemIer. ErLesI gn KonsLunLInopoIIs`e geer ve
orudu #omu kudur byk uncuk SurII`nde bo yerIerIn doIu oIunIurdun IuzIu oIdugu, sunkI ky gIbI
bIr kenL buIdugunu kuydeder. AyusoIyu`du BuLi`du 2stere denen bIr dInseI uyInI IzIer kI onun bu
LunikIigi bu Lr uyInIerIn BIzuns`Lu du yupiIdiginu duIr Lek LunikIikLir. BroquIre duIu sonru
HIppodrom`u, AyusoIyu`yi ve nndekI JusLInIunus SLunu`nu ve IeykeIInI, PunLokruLor (Zeyrek)
KIIIsesI`nI, HuvurIyyun ve BIuIernuI kIIIseIerInI gezer. Bu sonuncusu onun LunikIigindun bIr yiI sonru
yunuruk yok oIucukLir.
SeyyuIimiz z Ocuk 1q`Le o siruIur BIzuns`in eIInde oIun #IegIum (Kkekmece), ALIyru
(Bykekmece) ve SeIembrIu`dun (SIIIvrI) geerek OsmunIiIurin eIIndekI orIu`yu uIuir. Burudun
EdIrne`ye gIder ve . Murud`in Iuzurunu ikur. BuLi Trukyu`du yupLigi kisu bIr gezInLIyI LukIben
IkesIne dner. $eIrIn 1q`Le OsmunIiIur LuruIindun IeLIInden sonru HuIi seIerIerI Lekrur gndeme
geIdIgInde Burgonyu Dk kendIsInden seyuIuLnumesInI kuIeme uImusini IsLer. GnIk uncuk 18qo
yiIindu busiIubIIIr. EserIn PurIs`LekI BIbIIoLIque NuLIonuIe`dekI nsIusindu yer uIun bIr mInyuLrde
1q`Le Trk kudirguIurinin kurudun HuII`e IndIrIIII IIe HuII`In kuzey ucundu IiiIur zerInde kuruIun
bIr kpr de gsLerIImekLedIr.

Bir Ermeni: Simeon
Kirim`in KeIe eIrInden gm PoIonyu`yu gm bIr ErmenI uIIesInIn ocugu oIun SImeon Kuds`e
gILmek zere PoIonyu`nin vov eIrInden uyriIip, Tunu NeIrI zerInden gemI yoIcuIugu IIe 1o EyII
16o8`de sLunbuI`u geIdIgInde Ienz zq yuindudir. Ik kez 1q6 yiIindu ErmenIce, 1q6q yiIindu Trke
busiIubIIen seyuIuLnumesInde eIIrdekI ErmenI muIuIIeIerInden, AyusoIyu`dun, ALmeyduni ve
Topkupi Suruyi`ndun kisucu sz eLLIkLen sonru SuIu MunusLir`du PuLrIkIune oIuruk IIzmeL veren Surp
Kevork KIIIsesI`nI, ArkudIos SLunu`nu, emberIILu`i, YedIkuIe`yI, BuIuL-EdIrnekupi urusindu KeIeII
KuLoIIkIer ve ErmenIIer LuruIindun orLukIuu kuIIuniIun SuInL NIkoIuos KIIIsesI`nI unIuLir. SImeon`dun
grenIrIz kI, o yiIIurdu GuIuLu`du, 1o KuLoIIk, 1o OrLodoks ve bIr ErmenI kIIIsesI (Surp usurovI)
vurdir. SImeon, 16oq`du sLunbuI`dun uyriIir ve Murmuru ve Ege bIgesIne bIr gezI yupur. Ardindun
yIne sLunbuI, orudun du ver eIInI VenedIk ve #omu... 161`Le Lekrur zmIr`e geIIr. Sonru AnudoIu
IIerIne dogru yoIu koyuIur. Bursu, BoIu, MerzIIon, TokuL, MuIuLyu zerInden Mu`u kudur gIder.
161q`Le Lekrur sLunbuI`u dner. SeyyuIimizi yerInde LuLmuk Imkunsiz gIbIdIr. nk PoIonyu`yu
LemeIII dnecegI 1618 yiIinu kudur Misir ve IIIsLIn bIgesInI de zIyureL eder. Sonru ne yupLigini Ise
AIIuI bIIIr...

Bir 1elemenk: Cornelius de Brugn
16z yiIindu HoIIundu`nin Den Huug eIrInde dogun Bruyn resIm egILImInI LumumIudikLun sonru
VIyunu`yu ve #omu`yu gIder. LuIyu eIIrIerIne yupLigi kisu gezIIerden sonru 16 HuzIrun 16;8 yiIindu bIr
Dogu Lurunu ikur. Ege uduIurinu ugrudikLun sonru 1; Lemmuzdu zmIr`e geIecekLIr. BurudukI HoIIundu
koIonIsInIn mIsuIIrI oIuruk EIes`e gezI yupLikLun sonru MunIsu ve SusurIuk yoIuyIu Murmuru kiyiIurinu,
orudun du gemIyIe sLunbuI`u geen Bruyn sLunbuI`du 1, yiI kuIdikLun sonru 1 Temmuz 168o`de denIz
yoIuyIu zmIr`e dner. Kisu bIr sre sonru yIne bIr Dogu seyuIuLInI LukIben VenedIk`e gILLIgI
bIIInmekLedIr.
Dogu IkeIerIne yupLigi bu seyuIuLIere duIr IzIenImIerInI resme dken Bruyn, ugirIikIi oIuruk zmIr ve
sLunbuI`u uIL zoo gruvrden oIuun IIk kILubini IIk kez 16q8`de busmiLir. Ancuk buzi kIyuLmuzIur, bu
gruvrIerIn bIr kisminin Bruyn`dun on yiI nce sLunbuI`u zIyureL eden GreIoL`un gruvrIerInIn kopyusi
oIdugunu IIerI srerIer.
Bruyn`un eIIrIere IIIkIn gzIemIerI de ne yuzik kI nemII uyrinLiIur Iermez. Ine gIrmemI oIdugu
unIuiIun AyusoIyu ve dIger nemII cumIIere kisucu degInIIIr. KuIuksiz`dukI AvruL Puzuri`ndu yer uIun
ArkudIos SLunu`nun eLruIindukI evIer yznden grImez oIdugunu, DIvunyoIu`ndukI KprI
MeImed Puu TrbesI`nIn mezurin sLne yugmur yugmusi IIn 16; yu du 16;q`Le sLnn uiIdigini
ondun grenIrIz.

Bir Almon: Corsten Niebuhr
OrLu IuIII bIr kyI uIIesInIn ogIu oIun NIebuIr uncuk zo yuindu Humburg`u gILLIgInde grenIm grme
IirsuLi buIur, IurILuciIik ve muLemuLIkLe uzmunIuir. 1;8`de IIuIIyuLi ve urkeoIog MIcIueIIs`In
eLkIsIyIe TevruL`Lu geen cogruII bIIgIIerI dogruIumuk IIn DunImurku KruIi V. rederIcI`In desLegIyIe
bIr ArubIsLun seyuIuLIne ikur. NIebuIr`un IInde oIdugu IeyeL denIz yoIuyIu o Temmuz 1;61`de
sLunbuI`u vurir. BIrku uy sLunbuI gezIIdIkLen sonru IeyeL Lekrur yoIu koyuIur. Kusimdu KuIIre`ye
vuriIir. Ardindun ver eIInI CIdde ve Sunu`u. EkIp urkuduIurini bu yoIcuIukLu LekI dnyuyu ugurIuyun
NIebuIr, Bombuy`u kudur uzunir. 1q uy burudu kuIdikLun sonru Pers IkesInI, Busru- BugduL- MusuI-
DIyurbukir evresInI gezer, Kibris`u ugrur, TorosIuri uip Bursu yoIuyIu sLunbuI`u geIIr. YiI 1;6;,
uyIurdun ubuLLir.
sLunbuI`du dokuz uy geIrdIkLen sonru DunImurku`yu dnen NIebuIr`un sLunbuI`u uIL bIIgIIere en
nemII kuLkisi eIrIn modern unIumdukI IIk pIunini IzmesIdIr. sLunbuI`un nemII bInuIurini bu pIunu
bIrer numuru IIe IIeyen NIebuIr`u bukiIirsu, yer kuzunmuk IIn denIzI IIk doIdurunIur OsmunIiIurdir.
Sudece HuII degII, Murmuru kiyiIuri du LoprukIu doIduruImu ve zerIerIne evIer Inu edIImILIr.

Bir Rus: Aleksondr Sergegeoi Pukin
z8 Ocuk 18;`de, Ienz 8 yuinduyken bIr deIIodu IuyuLini kuybeden #us edebIyuLinin kurucusu
PukIn`In sunuLindukI Dogu LemuIurinin Besurubyu`du buIundugu 18zo yiIindu sLunbuI`dun buruyu
gen KuIIpso PoIIIronI udIi bIr #um kiziyIu LunimusiyIu IIInLIII oIdugu suniIir. PukIn`In bu gen
kizdun pek ok Trke urki ve IIr grendIgI bIIInmekLedIr. Bu IIIkInIn IzIerInI Ey gI kiz, ben senIn
esIrInIm udIi IIrIyIe, Greunke (#um Kizinu) udIi IIrInde grebIIIrIz.
Bu LurIIIerden ILIburen sIumIyeL`e IIgI duymuyu buIudigi du bIIInen PukIn 18zq OsmunIi-#us Suvui
sirusindu cepIeye gILme IznI IsLer. 18q`du yuyimIunun Erz:r:2'c Sechct PukIn`In bu IIk 'Dogu`
seyuIuLIndekI gzIemIerInI yunsiLir.
EserIn son suLirIuri PukIn`In yoIu ikurken kuIusindu vur oIun Dogu ImgesInIn epey zurur grdgn
dndrr: Asyu IILIumi. Bu sz IerIuIde IukIr vuIyeIerIn ipIuk duvurIuri ve kuIeIerInIn mee
koILukIurini birukip HuIi SeIerIerI`ne ikLikIuri, IIk kez gzeI dIvunIuri, uIucu IuIiIuri ve supIuri renkII
ssIemeIerI IunerIerI grdkIerI zumun dogmuLur. NILekIm, TrkIerIn vebuIi IusLuIuru InsunciI
yukIuimi kurisindu AvrupuIi korkuIurimdun byk bIr uLun duydum dIyen PukIn, z1 Temmuz
18zq gn, eIIerInI IIbIr vebuIiyu srmeden Erzurum`dun uyriIucukLir...

Bir 1ngiliz: Julio Pordoe
1q yuindu yuzdigi IIr kILubiyIu edebIyuL dnyusinu udimini uLun JuIIu Purdoe`nun bubusi BrILunyu
mpuruLorIugu IIe OsmunIi mpuruLorIugu urusindukI IIIkIIerIn #us LeIIIkesIne kuri derInIeLIgI bIr
dnemde muILemeIen nemII bIr grevIe sLunbuI`u gnderIImI bIr uskerdIr. Purdoe`nun OsmunIi
IkesIne duIr buIikIuri ok eILIIdIr. SIyuseLLen, kILre, bILkIIerden, ekonomIye Ier konudu kuIem
oynuLmi bIrIdIr Purdoe. KILupIurindu o yiIIurdu ngIIIzIerIn ok IIgI duydugu OsmunIi suruy
udeLIerInIn, dgnIerInIn, buyrum enIIkIerInIn, uri puzurIurin, OsmunIi uIIe yuuminin ve OsmunIi
kudininin ok uyrinLiIi LusvIrInI yupur. sLunbuI`un bILkIIerInI, kuIurini, buIikIurini Lek Lek suyur, bu
uidun buIunmuz bIr bIIgI IuzInesIdIr. Bu yuniyIu kendIsInden 118 yiI nce sLunbuI`u geIen udy
MonLugu IIe bIrIIkLe, OsmunIi LopIumu Iukkindu en bIIgIII kudin yuzur suyiIir.
SuLirIurindun sicukkunIi, zekI, yuruLici, neeII bIrI oIdugu unIuiIun Purdoe kendInI LILIz bIr vukunvIs
oIuruk LunimIur. GerekLen de Trke bIImemesInIn eksIkIIgInI IIsseLLIrmez, gzIemIerInI uyrinLiIi ve
gerege sudik bIr dIIIe unIuLir. KudinIurdun yunu LuLumuyIu IemInIsL IzIenImI verIr. Ancuk, duIu ok
suruyIurdu, konukIurdu, yuIiIurdu gezIndIgI IIn IuIk kesImIerIne duIr gzIemIerI yeLersIzdIr.
Ayricu yorumIuri bLn oryunLuIIsLIerde grIen kIIeIerIe doIudur. MeseIu, IeybeLII Trk, cIddI
ErmenI, dzenbuz YuIudI, uikgz YununIi, zurII erkes, uvure Arup, eIveLII runIi, suygiIi renk der.

Bir 1tolgon: Edmondo De Amicis
LuIyu`nin OmegIIu eIrInden bIr uskerdIr Edmondo De AmIcIs. Modenu`du usker egILIm grdkLen
sonru o siruIurdu BIrIemI LuIyu`nin bukenLI oIun Iorunsu`du yuyimIunun 'tclic 2ilitcre udIi
usker guzeLenIn muIubIrI sonru du buyuzuri oImuLur. Bu siIuLIu 18;o`dekI #omu kuuLmusini
IzIedIkLen sonru Avrupu`nin bIrok eIrIne seyuIuLIer yupur. 18; yu du 18;6 yiIindu sLunbuI`u geIdIgI
LuImIn edIIIr. kI yiI sonru bu seyuIuLI unIuLLigi kILubi onstcntinopoli yuyimIunir ve eser byk IIgI
grr. KILupLu sLunbuI seyuIuLI sirusindu de AmIcIs`e eIIk eden BIseo udIi LuIyun ressumin IzdIgI 18
desen de vurdir. AniIurindu De AmIcIs sLunbuI`un denIzden grnyIe yukindun grn
urusindukI ziLIigu dIkkuL eker. BeyogIu`nun kozmopoIIL yupisi, kenLIn SurII bIgesIndekI durgun
yuumIu kuriIuLiriIuruk unIuLiIir.
DnemIn seyyuIIuri LuruIindun degInIImesI udeL oIun yerIerIn diindu o siruIurdu yenI yenI geIIen
PunguILi, Ayu DImILrI ve TuLuvIu semLIerI IIe Kusimpuu ve PIyuIepuu bIgeIerInI gezerek
Okmeyduni`nu geen yuzur bIr YuIudI muIuIIesI oIun Husky`e, nIusu kuriik oIun HuIiciogIu`nu du
zIyureLIerde buIunur. Ayricu bIr HirIsLIyun muIuIIesI oIun SLIce`den buIseder. De AmIcIs,
KupuIiuri`yi zIyureLInI unIuLirken, sLunbuI`un gIderek BuLiIiIumusinin yuruLucugi suIneIerI IuyuI
eLmekLen kendInI uIumuz. Ve keIuneLInI uikIur: TepeIer dzeIecek, uLIyeIerIn kuLi uzun IzgIIerIyIe
kupunucuk ve bunIurin urusindu bInIerce IubrIku bucusi LLecek. YoIIur ve kuvukIur byk
dIkdrLgenIer IuIInde uzuyip gIdecek ve LeIgruI LeIIerI grILI kenLIn dumIurindu sonsuz bIr rmcek
ugi gIbI yuyiIucuk... Ve muuIeseI IukIi ikur...

Bir Amerikolt: Ernest eminguog
1qzz`de Kunudu`du yuyimIunun Toronto Stcr udinu 'Trk-Yunun Suvui`ni IzIemek zere AnudoIu`yu
geIen ErnesL HemIngwuy nce zmIr Yungini`nu Lunik oIur. Ardindun sLunbuI`u geer. O zumunkI
sLunbuI`un IInde buIundugu sosyoekonomIk durumIu suvu kouIIurini, kenLIn IyI ve kL yunIurini
unIuLLikLun sonru Mudunyu MLurekesI grmeIerInI IzIemek IIn Mudunyu`yu gIder. GuzeLesIne
geLIgI Iuberde Murmuru kIyIsInduki sIcuk, toz topruk iinde, eci bc yollo ikinci sInII
kIyI kusubusI Modunyu'du, ButI ile ogo kurI kurIyu geldiler. smet Puu'ylu grecek
MtteIik generullerini tuIyun ngiliz suncuk gemisi ron Duke'In kl rengi ldrc
kolelerine rugmen, ButIlIlur boruyu burI dilenmeye geliyor. Yoksu burI istemeye, yu du
urtlurInI dikte ettirmeye degil... Bo grmeler, Avropu'nIn Asyu zerindeki
egemenliginin sonono gsteriyor. nk MostuIu Kemul, herkesin bildigi gibi,
YonunlIlurI silip sprmt diye yuzur.
DuIu sonrukI gnIerde YununIiIurin, Trukyu`nin LuIIIyesI IurekeLInI LukIp eLmek IIn EdIrne`ye
geecekLIr. Orudu grdg munzuruyi yIe unIuLir: Dogu Trukyu`nin HirIsLIyun IuIki, bILmek
bIImeyen, kurmuik bIr yry dzenI IInde Mukedonyu`yu dogru yoIIuri urinIiyor. EdIrne zerInden
MerI NeIrI`nI uun unu koI, zo mII uzunIugundu. OkzIerIn ekLIgI kugni urubuIurindun, umuru
buIunmi bInek IuyvunIurindun, yorgun InsunIurdun, kudinIurdun ve ocukIurdun meydunu geIen, zo
mII uzunIugundu bIr kuyruk, yuLukIuri buIurindu, yugmur uILindu, krIemesIne yryorIur (...)
YununIiIurin gIrILIgI byk usker servenIn sonu bu... Ardindun ver eIInI sLunbuI ve yIne LuLsiz
LusvIrIer...

TA#H DETE# 1q.11.zo1o

Aye Hr
'KemuIIzm` In dogum IIkuyesI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

q Ikim trenleri
ve 1o KusIm
unmulurI
vesilesiyle
'Kemulizm'
teriminin ne
zumun dogdogo
konoso sIku
turtIIldI. Bo
konodu iki gr
vur. BuzIlurI
terimin MostuIu
Kemul'in
suglIgIndu, huttu bizzut kendisi turuIIndun icut edildigini syler, buzIlurI ise bonon 1qS
sonrusIndu, huttu yukIn turihlerde icut edildigini ileri srer. Birinciler bylece
Kemulizm'in ne kudur 'suhih' ve 'mohkem' bir ideoloji oldogono gsterdiklerini
dnrler. kinciler ise, Tek Purti nemi'nin eitli hutulurInIn 'Kemulizm' udI
ultIndu MostuIu Kemul'e muledilmesinin ugIrlIgIndun kortolmuyu ulIIrlur. Peki,
gerek nedir?

gonio oe Kemoliston
'KemuIIzm` LerImInIn ncI oIun 'KemuIIsL` LerImInI IIk kuIIununIur TrkIye`dekI yenI rejImI
LunimIumuyu uIiun yubunci sIyuseL udumIuri ve guzeLecIIerdI. OrnegIn 1q1q`du ord Curzon yegenI
Yurbuy #uwIInson`u yuzdigi mekLupLu KemuIIsLIerIn nusiI buri urLIuri eIde eLmeyI umdukIurini
uruLirmusini IsLIyor, Kusim 1qzo`de SIr Horuce #umboId KemuIIsLIer ErmenIsLun`i IguI eLLIIer dIye
yuziyor, 1qz1 yiIindu The Ti2es guzeLesInde AnudoIu`nun IguI uILindu oImuyun kesImInden
'KemuIIsLun` (Yunun IguIIndekI bIgeden 'onIu`) dIye sz edIyordu. 1qzq`du ImzuIunun Trk-LuIyun
AnLIumusi`ndun sz eden LuIyuncu bIr mukuIenIn udi u TurcIIu KemuIIsLu e II puLLo LuIo-Turco IdI.
KemuIIsL LunimIumusindun IurekeLIe, bIr IdeoIojI oIuruk KemuIIzm LerImInI IIk kuIIununIur du
yubunciIurdi. OrnegIn 1qo LurIIII LuIyuncu bIr buku mukuIenIn buIigi uscIsmo e KemuIIsmo IdI.

1deoloji ihtigoct
TrkIye CumIurIyeLI`ndekI KemuIIzm LurLimuIuri Ise 1qo yiIindu buIudi. DIIbIIImcI AImeL CevuL
(Emre), 1qz8-1q yiIIuri urusindu ikurdigi M:hit dergIsInIn Temmuz 1qo LurIIII suyisindu
KemuIIzm dokLrIn oIuruk, bLn sIyusI prensIpIerI muIum bIr demokrusI mekLebIdIr demI, MusLuIu
KemuI`In genIIk urkudui AII eLII Okyur`u kurdurdugu ve qq gn sonru kupuLLirdigi SerbesL irku
eLruIindu kopun sIyusI LurLimuIur sirusindu, bugnk MillietguzeLesInIn kurucusu AII NucI (Kurucun)
z AruIik 1qo LurIIII nlilcp guzeLesInde #usyu`du nusiI KomnIzm LuIyu`du nusiI uIzm vursu bIzde
de KemuIIzm oImuIidir dIyerek KemuIIzm`I bIr IdeoIojI oIuruk LunimIumiLi.
DnemIn AduIeL Bukuni MuImuL EsuL (BozkurL) Bey IIk kez Kusim 1qz`de zmIr`de
yuyimIununAncdol: guzeLesInde 'KemuIIzm` LerImInI kuIIunirken, 1q`Len sonru sLunbuI
UnIversILesI`nde verdIgI 'DevrIm TurIII` dersIerInde de sik sik KemuIIzm`den sz edecekLI.

Kodroculortn gnlszlg
Ancuk Ocuk 1qz-Ocuk 1q LurIIIerI urusindu, uyIik oIuruk yuyimIunun Kcdro dergIsInIn ogu
sosyuIIsL egIIImII dzenII yuzurIuri ($evkeL Sreyyu AydemIr, VeduL NedIm Tr, BurIun AsuI BeIge,
smuII Hsrev TkIn, Yukup KudrI KuruosmunogIu ve MeImeL $evkI Yumun) bIr dokLrInInden sz
eLmekIe bIrIIkLe bunu KemuIIzm oIuruk udIundirmukLu ok gnIsz duvrundiIur. Sudece uIII #iIki
(ALuy) mIsuIIr oIuruk yuzdigi bIrku yuzidu KemuIIzm LerImInI kuIIundi. DIger yuzurIur duIu ok 'Trk
nkiIubi` demeyI LercII eLLIIer.

Adt bile gemegen nder
1qz`de Kudro IdeoIojIsInI orLuyu koyun nlilcp te Kcdro udIi eserInIn sudece bIr yerInde, GuzI
unvuninin nereden geIdIgInI uikIuyun bIr dIpnoLLu MusLuIu KemuI`In udini zIkreden $evkeL Sreyyu,
eserde udinin gemedIgI MusLuIu KemuI`e syIendIgInde onun yIe dedIgInI kuydeder: EIbeLLe
oImuyucuk, onIur benI degII eserImI IzuI edIyorIur. Ancuk, IkI yiI sonru, Kcdro`nun bIzzuL MusLuIu
KemuI`In emrIyIe kupuLiIdigini unimsuyincu GuzI`nIn grndg kudur IogrI oImudigindun
kukuIunubIIIrIz.
Ayni yiI uiIun HuIkevIerI`nIn yuyin orguni oIuruk 1q`Le ikuriImuyu buIunun Ullu Derisi, #ecep
Peker`In ncIgndekI kudrosuyIu KemuIIzm`In LeorIsyenIIgIne gIrILI. 1qq yiIindu IIerI BukunIigi
LuruIindun, Trk kILr ve TrkIye CumIurIyeLI`nI di IkeIere LuniLmu umuciyIu ikuriIun dIIII
(AImuncu, runsizcu, ngIIIzce) o Turguie Kemoliste dergIsI bu uIimuIurin rnyd.

Doktrine gidersek donortz!
$evkeL Sreyyu`yu gre, KudrocuIur`dun Yukup KudrI KuruosmunogIu, 1q yiIindu ALuLrk`Ie yupLigi
bIr grme sirusindu Puum purLInIn bIr dokLrInI yok demI, ALuLrk de EIbeLLe yok ocugum, eger
dokLrIne gIdersek IurekeLI dondururuz dIye cevup vermILI. YiIIur sonru (1 Kusim
1q;o) Milliet guzeLesInde yuyimIunun bIr rporLujindu Yukup KudrI, bu konumudukI 'dokLrIn`
szcgn 'IdeoIojI` oIuruk IuLirIuyucukLi. Bu unekdoL, gnmze kudur ALuLrk`n IdeoIojIIere kuri
oIdugunu kuniL oIuruk kuIIuniIdi.
Bu IddIunin dogru oImudigini, CHP`nIn, ALuLrk`n bukunIigindu q-16 Muyis 1q gnIerInde
LopIunun Drdnc Byk KuruILuyi`ndu kubuI edIIen progrumin gIrI kisminu bIzzuL ALuLrk
LuruIindun yuziImi u IIudeIerden unIuriz:
CumIurIyeL HuIk PurLIsI`nIn progruminu LemeI oIun unu IIkIrIer, Trk devrImInIn buIungicindun
bugne kudur yupiImi oIun IIerIe, yuIin oIuruk orLuyu konmuLur. Bundun buku, bu IIkIrIerIn
buIicuIuri, 1qz; yiIindu purLI kuruILuyincu kubuI oIunun Lzgn geneI esusIurindu ve GeneI
BukunIigin, uyni kuruILuycu onunmi oIun bIIdIrIgInde ve 1q1 kumuLuy seImI doIuyisiyIu ikuriIun
bIIdIrIkLe supLunmiLir. YuIniz bIrku yiI IIn degII, geIecegI de kupsuyun LusuriIurimizin unu IuLIuri
burudu LopIu oIuruk yuziImiLir. PurLInIn gLLg bu esusIur KumuIIzm prensIpIerIdIr.

"Komolizm bir dindir!"
1q6 yiIindu EdIrne MIIIeLvekIII $ereI AykuL LuruIindun yuyimIunun, sL buIigi 'KumuIIzm`, uIL buIigi
'CHP PurLIsI Progruminin zuIi` oIun kILubin nszne gre Trk devrImInI son usirIurin
degIIkIIkIerInI IuzirIuyun IIkIrIerIe ve duIu sonruIuri yryen ggdeIen #usyoneI, SosyoIojIk, MurksIsL,
uIsL rejIm IdeoIojIIerI IIe IzuIu uIimuk du IuzIu I oIur. KumuIIzm bunIurin sLnde yuIniz yuumuk
dInInI uiIuyun ve bLn prensIpIerInI ekonomIk LemeIIer zerIne kurun bIr dIndIr. OLekIIerInde
uIusIuru ve InsunIigu zorIu ve ugir busuruk surkun ve seken yerIer pek okLur. KumuIIzm, Inunu dumgu
vururuk kuIkinmi degIIdIr. nuni gnIIerI kuzunuruk yuruLmi ve ykseILLIgI IIn ykseImILIr.
AmuIudigi guye de uIusun kuIkinmu duvusidir. Bunu yrLen de II umiyun ve uirLmiyun suy
duyduk seIIm ukiIdir. ALuLrk`n bu kILup yuyimIunirken sug oIdugunu ve bu Lunimu bIr ILIruzinin
kuydu gemedIgInI IuLirIuLuIim.

zodt: Komol
Neden bu beIgeIerde 'KemuIIzm` degII de 'KumuIIzm` LerImI kuIIuniImi dersenIz; DIIde zIeLIrme
ukiminin zIrveye ikLigi 1q yiIinin buIurindu IkI dIIbIIImcI YusuI ZIyu (Ozer) ve NuIm Huzim (OnuL)
ALuLrk`, KemuI udinin Arupudun Trkeye geLIgI, szcgn orIjInuI IuIInIn KumuI oIdugunu Iknu
eLmIIerdI. NILekIm ALuLrk $ubuL 1q`Le DII Buyrumi vesIIesIyIe gnderdIgI LeIgruILu Imzusini
'MusLuIu KumuI` oIuruk uLmiLi. q $ubuL 1q LurIIII Ancdol: Ajcnsi bILenInde Ise durum yIe
uikIuniyordu: sLIIburuLimizu nuzurun, ALuLrk`n Luidigi KumuI udi Arupu bIr keIIme oImudigi gIbI
Arupu KemuI keIImesInIn deIuIeL eLLIgI munudu du degIIdIr. ALuLrk`n muIuIuzu edIIen zudi, Trke
'ordu ve kuIe` munusi oIun KumuI`dIr.

El goztstglo not
PurunLezI kupuLip devum edeIIm. 1q; yiIindu TrkIeLIrme ukiminu uyum sugIumuk IIn 'TekIn AIp`
udini uIun MoIz KoIen, PurIs`Le KemuIIzm`I bLnseI bIr dokLrIn oIuruk LunimIumuyi umuIuyun e
Ke2clis2e udIi eserInI yuyimIudi.
Ayni yiI, zIeLIrme uIimuIuri kupsumindu, CHP`nIn 1q progrumini eIden geIren ALuLrk, 1q;`de
bIzzuL eI yuzisiyIu progrum LusIuginin zerIne yIe bIr noL dL: BunIurdun buku 1q KuruILuyincu
supLuIunun IIkIrIer de bu progrumu uIunmiLir. C.H. PurLIsInIn gLLg bLn bu esusIur, KumuIIzm
prensIpIerIdIr.
8 Kusim 1q;`de yenI uLunmi Bubukun oIuruk, TBMM krssnde bIr konumu yupun CeIuI Buyur,
deIuIurcu 'KemuIIzm` ve 'KemuIIsL rejIm` IIudeIerInI kuIIunuruk, mesuji uIdigini gsLerdI.

Kemolizm'in son demleri
zq EkIm 1q8`de CHP`nIn yuyimIudigi n einci Yil Kitcbi`ndu, Bu progrum bugnk ve yurinkI
cumIurIyeL nesIIIerI IIn Inun esusIurini unIuLun ve KemuIIzm`In orLuyu koydugu ve PurLInIn
buyrugindu kirmizi zemIn zerInde uILi beyuz okIu LemsII eLLIgI uILi eIemmIyeLII vusIi IILIvu eder denIr
uncuk 1o Kusim 1q8`de ALuLrk`n veIuLindun sonru CumIurbukunIigi`nu seIIen smeL nn
LuruIindun 11 kusimdu IkmeLI kurmukIu grevIendIrIIen CeIuI Buyur, TBMM`dekI konumusindu
ALuLrk udini sudece uILi kez unucuk, bIr kerecIk de 'KemuIIsL rejIm` dIyecekLIr.
ALuLrk`n kuIemInden ikun 1q; LurIIII LusIuk CHP`nIn 1 HuzIrun 1qq LurIIIndekI BeIncI Byk
KuruILuyi`ndu kubuI edIIdIgI IIn KemuIIzm prensIpIerI ALuLrk`n Imnden sonru du vurIigini
korumu gIbI grnrse de, bu LurIILen sonru bIr IsLIsnu diindu, sIyusI IIderIerIn veyu nemII
uydinIurin ugzindun bIr duIu KemuIIzm IuIi duyuImumiLir. Sudece uIII #iIki bIr yiI kudur
sreyIe &l:s guzeLesInde yuzdigi yuziIurdu KemuIIzm LerImInI kuIIunir. Bu yiIIurdu c T:rq:ie
Ke2clist guzeLesInIn yuyiminin durduruIdugunu du ekIeyeIIm.

Neo Kemolist dorbeciler
HuzIrun 1qq`LekI CHP AILinci Byk KuruILuyi`ndu purLIIIIer KemuIIzm prensIpIerI IIudesInI gereksIz
buIurIur ve progrumdun ikurirIur. z; Muyis 1q6o durbecIIerI ALuLrk DevrImIerI dIyerek LerIme yenI
bIr ekII verIrIer. smeL nn 1q6z`de ALuLrk sIuIuLIuri LerImInI kuIIunir. 1z EyII 1q8o
durbecIIerInIn ukiI IocuIurindun Hukuk ProIesr smeL GIrILII`nIn, ALuLrk`n 1oo. dogum yiIi
vesIIesIyIe, GeneIkurmuy BukunIigi LuruIindun 1q81 yiIindu yuyimIunun ve Lm egILIm kurumIurindu
okuLuImusi LuvsIye edIIen kILupLu yer uIun u IIude 1q8o sonrusinu egemen oIun zIInIyeLI unIumumizu
yurdim eder sunirim: ALuLrk`n 1oo. Dogum YiIdnmnde ALuLrkIk-KemuIIzm`In bIr IdeoIojI
oIuruk oIuLuruImusi ve IdeoIojIk uruyi IInde buIunun LopIumumuzun ve genIerImIzIn uIusuI bIr
IdeoIojI eLruIindu bIrIeLIrIIerek, TrkIye`ye ve KemuIIzm`e dmun evreIerIn IdeoIojIk LuzukIurinu
dmekLen kurLuriImusi byk nem LuimukLudir.

1oizm kt bir eg midir
ALuLrk`n ocukIuk urkudui ve yuverI Husun #izu Soyuk`u gre CHP GeneI SekreLerI #ecep Peker, z8
HuzIrun 1q`Le LuIyu ve AImunyu`yu yupLigi seyuIuL sonrusindu IuIzm IdeoIojIsInI esus uIun bIr Lzk
IuzirIumi, subuIu kudur Lzg InceIeyen ALuLrk, subuIIeyIn IiimIu odusindun ikuruk KIm bu
zorbuIur, bu kuvveLI kImden uIiyorIur, kendIIerInI mIIIeLIn IrudesInIn sLnde zunnedIyorIur, smeL
bunu okumumi IerIuIde demILIr. Soyuk`in EIendIm Imzusi vur okumumi oImusi mmkn degII
szIerI zerIne, Okumumi, okumumi, gerI verIn IyIce okusun dIye cevup verecekLIr. Soyuk uyricu
Peker`In Her purLInIn bIr IdeoIojIsI vur, bIzImkI KemuIIzm oIsun dedIgInI ALuLrk`n de Peker`In
Lzk LusIugindukI IuIzm LerImInI kusLederek Sen bunu IukureL mI edIyorsun dIye uzurIudigini IIerI
srer.
ALuLrk`n IuIzme II sicuk bukmudiginin kuniLi oIuruk gsLerIIen bu IIkuyeyI LumumIuyun unsur Ise,
#ecep Peker`In 1 HuzIrun 1q6`du CHP GeneI SekreLerIIgI`nden bIzzuL ALuLrk LuruIindun
uzukIuLiriImusidir. HuIbukI bu LusurruI uzun sredIr gndemde oIun IIberuIIzm-devIeLIIIk
ekImesIyIe IIgIIIdIr. NILekIm 1q6`dun ILIburen, uynen LuIyu ve AImunyu`du oIdugu gIbI, purLI
LekIIuLIuriyIu devIeL LekIIuLIuri bIrIeLIrIIecek, duIIIIye vekIII, CHP geneI sekreLerI oIurken, vuIIIer
buIundukIuri vIIuyeLIerde CHP bukunIiginu uLunucukIur, UmumI mIeLLIIer Ise Iem purLI LekIIuLinin
Iem de devIeL IIerInIn deneLIeyIcIsI oIucukIurdir.

Cihono nee getirdi!
AsIindu KemuIIsL kudroIurin IuIzme sempuLI duymuIurinin LurIII epey eskIdIr. OrnegIn duIu 1qz`Le
DersIm MIIIeLvekIII erIdun IkrI (DnseI) Bey, Yeniun guzeLesInde yuyimIunun bIr rporLujindu
BLn Avrupu IuIzmIn cIIunu geLIrdIgI emnIyeL ve nee IIe onu dogru uLiIirken, IuIzmIn bu sureLIe
sunkI pek LeIIIkeII bIr eymI gIbI grImesI benI derIn dnceIere sevkeLLI. uIzm korkuIucuk bIr ey
uddoIunumuz. BIIukIs bIzIm gIbI InkiIup yupmi ve onu yuuLmuyu uzmeLmI mIIIeLIer IIn IuIzmden
ikuriIucuk dsLurIur vurdir dIye yuzur.
HuIkevIerI`nIn seIeII Trk OcukIuri`nin Byk #eIsI, IkI kere MuurII VekIII HumduIIuI SupII
(Tunriver), 1qo`du Turl Y:rd: dergIsInde uIzm bIr vuLun IdeuII eLruIindu IkLIsudI reIuIi, sIyusI ve
ILImuI uIengI LesIs eLmeyI dnr. (...) BIz IuIsL mIIIIyeLperverIIgIn dnk guIeyunindu Iem
muzImIzI Iem IsLIkbuIImIzI grrz der.

Kronometre gibi 1tolgo

cli2iet-i Millie (&l:s) Buyuzuri uIII #iIki (ALuy), 1q1 yiIindu yuzdigi uIsL #omu, KemuIIsL
Turun buIikIi mukuIesInde Trk yiginIurinin LerbIyesI IIn Moskovu`nin yigin LerbIyesI meLoLIuri,
devIeLI Trk IkLIsuLiIigi IIn IuIzmIn korporusyon meLoLIuri benImsenmeIIdIr dIye ukiI verIr.
Yukup KudrI (KuruosmunogIu) Kcdro`nun 11. suyisindukI Ankuru-Moskovu-#omu udIi mukuIesInde
MussoIInI suyesInde, duIu dogrusu uIzm suyesInde bLn LuIyu kronomeLre gIbI IIeyen bIr
memIekeL IuIInI uImiLir der.
zz Muyis 1qz LurIIII :2h:riet guzeLesInde Yunus NudI, IuIsL LuIyu IIe devrImcI TrkIye
urusindukI dosLIugun doguI oIdugunu beIIrLIrken, mukuIenIn Icscio (MussoIInI IuIzmInI sImgeIeyen
buILuIi degnek demeLI) IIe Ay YiIdiz`i evreIeyen deIne duIindun bIr Lu buIunun byk, renkII bIr kenur
ss IIe kuuLiImusi dIkkuL eker.

itler'in selomlort oor
Bu sevgI kuriIiksiz degIIdIr eIbeLLe. Bunu MuImuL Soydun`in ikurdigi Milliet guzeLesInIn 16 Temmuz
1q LurIIII suyisindu yer uIun u beyunuLLun unIuyubIIIrIz: AImun BuvekIII |HILIer| dIyor kI:
TrkIye`de dogun ve purIuyun yiIdiz bIze LukIp edIIecek yoIu gsLerdI. GuzI yIe bIr uIsIyeLLIr kI
ebedIyen usrimizin en byk udumIurinin en n suIIindu buIunucukLir. Bu mevkI, LurIIIn onu verdIgI
bIr IukLir.
Soydun`u gre HILIer kendIsIne, TrkIye`nIn IuyreLe uyun InkIuIindun LukdIrIe buIseLmI ve
uuIIyeL guyeIerI uyni oIun Byk Trk mIIIeLI IIe AImun mIIIeLI urusindu sempuLI ok kuvveLIIdIr
demILIr.
Bu kuriIikIi sempuLInIn eserI oIdugu unIuiIun 1q6 sonrusi IuIzun uyguIumuIurdun uncuk kIncI
Dnyu Suvui`ndu AImunyu`nin yenIIecegI unIuiIincu vuzgeIIecek, uncuk rejIme sInen IuIsL ruIu
skp uLmuk yukin LurIIIere kudur mmkn oImuyucukLir.

TA#H DETE# o;.11.zo1o

Aye Hr
Kuyzer WIIIeIm`In Dogu SeyuIuLI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"Bubukun Tuyip Irdogun'In Kosovu seyuhuti

ve bo seyuhute buzI evrelerde yklenen
unlum, bunu Almun Kuyzer'i II. Wilhelm'in 11
yIl nce stunbol'u ve Kods'e yuptIgI tuntunulI
'ogo Seyuhuti'ni hutIrluttI. Hem AlmunlurIn
Ortudogo ve slum politikulurI uIsIndun, hem
de OsmunlI-Almun ilikileri uIsIndun bir
dnm noktusI olotorun bo seyuhutin
urdIndun yuununlur bogn 'Yeni OsmunlI'
huyuli korunluru dersler ieren niteliktedir.
Gelin bo huItu, 'Comhoriyet korun purtide'
yuunun siyusi skundullurI bir un iin onotop
{nusIlsu duhu ok konooroz bo konoyo),
AlmunlurIn Birinci nyu SuvuI sIrusInduki
Ortudogo politikulurInu gz utulIm.

AImunyu 18;1 yiIindu uIusuI bIrIIgInI kurdugundu
dnyu, buLu ngIILere oImuk zere Avrupu`nin dIger
byk devIeLIerI LuruIindun nIuz bIgeIerIne uyriImi durumduydi. AImunyu kisu srede sunuyIsInI
geIILIrdI; IukuL ne reLLIkIerInI suLucuk bIr puzuri ne de yeLerI Ium mudde kuynukIuri vurdi.
DoIuyisiyIu, OsmunIi mpuruLorIugu genI LoprukIuri ve gsz yneLImI IIe dIger yuyiImuci devIeLIer
gIbI AImunyu`nin du ILuIini kuburLmukLuydi. 18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui sirusindu kudIm dosLu
ngIILere`ye eskIsI gIbI gvenemeyecegInI gren OsmunIi DevIeLI IizIu AImunIuru yukinIumuyu buIudi.

Bonkolor oe ordu elele
. AbdIIumIL`In LuILu gemesIyIe bIrIIkLe AImun-Trk IIIkIIerInIn geIIImI Ivme kuzundi. AImunIurin
o dnemdekI nI 'Drung nucI OsLen` (Dogu`yu LIIIm) poIILIkusinin uyguIuyiciIuri IInuns devI DeusLIe
Bunk (sonruIuri DeuLscIe PuIusLInubunk ve Dresdner Bunk) ve sIIuI devI Krupp`Lu. BunIuru sLunbuI`u
geIen AImun uskerI IeyeLInIn IuuIIyeLIerI eIIk edIyordu.

AImunyu`nin pozIsyonu 1qo8`de AvusLuryu-MucurIsLun mpuruLorIugu`nun Bosnu-Hersek`I IIIuk
eLmesIyIe kLIeLIyse de, 1qoq`du ngIIIzIerIn yupLigi poIILIk guIIur suyesInde yenIden cuzIbe kuzundi ve
1 MurL (1qoq) OIuyi`ndun sonru . AbdIIumId`In yerIne geen V. MeImed #euL dnemInde,
OsmunIi Ordusu`nun yenIden orgunIzusyonu Buron von der GoILz bukunIigindukI mIsyonu verIIdI.

1q1z-1q1 BuIkun SuvuIuri sirusindu IizIu uLuIcu IuLLinin urdinu pskrLIen OsmunIi Ordusu`nun
IIer ucisi IuIInIn AImunIuru IuLuru edIImesIne rugmen Sudruzum MuImud $evkeL Puu durumu, duIu
IuzIu AImun yurdimi IIe LeIuII eLmeyI seLI ve OsmunIi Ordusu Imun von Sunders`In qo kIIIIk
mIsyonunu LesIIm edIIdI.

AImunIurin BIrIncI Dnyu Suvui urIIesInde urku pIundu yrLLg proje Ise, ngIIIzIerIn egemenIIgI
veyu eLkIsI uILindu yuuyun MsImunIuri BrILunyu mpuruLorIugu`nu kuri uyukIundirmukLi. BuziIuri
bu konudukI IIkIrIerIn Kuyzer`In 188q`du sLunbuI`u gerekIeLIrdIgI IIk seyuIuLLe, buziIuri Ise 18q8`dekI
nI 'Dogu SeyuIuLI` sirusindu orLuyu ikLigini syIer.

Kogzer 1stonbul'do
Iber OrLuyIi`nin kuIemInden grendIgImIze gre, 18 EkIm 18q8`de mpuruLorIugun HoIenzoIIern
YuLi`yIu sLunbuI`u geIen Kuyzer . WIIIeIm ve mpuruLorIe VIcLorIu muIyeLIerIyIe bIrIIkLe Lop uLiIuri
ve yuu, vuroI! sesIerI urusindu DoImubuIe`de kuruyu ikmiIurdi. kIncI gn sLunbuI mzeIerI
gezIImI, Gmsuyu`ndukI AImun BykeIIIIgI`nde kubuI resmI dzenIenmILI. mpuruLorIe uyni
gn, ok meruk eLLIgI Hurem`I zIyureL eLmI, nc gn uLIu sLunbuI surIuri gezIImI, AbdIIumIL`Ie
uzun grmeyI ukum bIr LIyuLro LemsIII IzIemILI. Drdnc gn Hereke HuIi ubrIkusi zIyureLInI,
Suruy`dukI kubuI yemegI IzIedI. AILinci gn mpuruLorIe VIcLorIu`nin dogum gn kuLIundi. mpuruLor
bu urudu DeuLscIe Bunk Mdr Dr SIemens`e AnudoIu DemIryoIu`nun BugduL`u kudur uzuLiImu IznInI
uIdigini mjdeIemILI.

Kogzer'in 'olt Seferi'
zz ekImde sLunbuI`dun uyriIun HoIenzoIIern YuLi z ekImde HuyIu`du demIrIedIkLen sonru yuununIur
Kuyzer`In sIum`i du kuIIunuruk bIr eIL Pcx Ger2cnc ('AImun Burii`) IuyuIInI kurdugunu duIr
IpuIuri verIr. EIbeLLe burudukI 'buri` keIImesI, AImunyu`nin mIIILurIsL, oLorILer ve yuyiImuci
poIILIkuIurinin kiIiIi oIuruk okunmuIidir.

Kuyzer ve kendIsIne eIIk eden yksek rLbeII 1z; OsmunIi memur ve uskerI, SurIye`nIn neredeyse Lm
nemII sIvII ve ruIunI reIsIerI LuruIindun grImedIk bIr LunLunu IIe kuriIunmiLi. YoI boyu resmI
grevIIIer diindu, KuLoIIk ve ProLesLun AImun koIonIsI kendIsIne eIIk edIyordu. Kuyzer ve kuIubuIik
muIyeLI zq ekImde uL sLnde Kuds`e uIuLi.

EskI bIr sIum geIenegIne gre, uncuk Kuds` eIe geIren bIr Ikmdur uL sirLindu gIrebIIIrdI. Bu
sorunu umuk IIn YuIu Kupisi`nin yunindukI surdu bIr gedIk uiImi, Kuyser IIe kuIIIesI burudun IerI
gIrmILI. Kuyzer udeLu 'HuIi SeIerI` grnmndekI bu 'Huc SeIerI` sirusindu, IIIsLIn-AImun
koIonIsInIn (AImun YuIudIIerI duIII) mIsyon reIsIerIyIe uyri uyri grL, Ier bIrIne vuuL ve IIsunIurdu
buIundu. Sudece ProLesLunIurin degII, KuLoIIk AImunIurin du ImpuruLoru oIdugunu gsLermek IIn,
KuLoIIkIerIn ruIunI reIsI KurdInuI PIuvI`ye en yksek nIunIurdun bIrI oIun Roiher Adlerorden verIIdI.
AgIumu Duvuri, #um OrLodoks KIIIsesI ve IuLLu MescId`I-Aksu bIIe zIyureL edIIdI. 1 EkIm`de Kumume
KIIIsesI (HoIy SepuIcIre) yunindukI AImun KIIIsesI uyInIe uiIdi. Sonru HuyIu`yu IurekeL edIIdI. 1z
Kusim`du BeyruL`u, burudun LrenIe 1 Kusim`du $um`u geIIdI. EmevIyye CumII`nde SeIuIuddIn
Eyyub`nIn mezurini zIyureL edIp onun IuLirusinu bIr pIukeL ukiIdi.

Kogzer Mslmon mt oldu?
mpuruLor, $um`du yneLIcIIerIn, 'Io geIdInIz` syIevIerIne cevup oIuruk meIur nuLkunu verdI:
Burudu bLn zumunIurin en kuIrumun uskerI SuILun SeIuIuddIn`In (EyybI) mezuri nndeyIm.
MujesLeIerI SuILun AbdIIumId`e mIsuIIrperverIIgInden doIuyi Leekkr borIuyum. Gerek MujesLe
SuILun, gerekse HuIIIesI oIdugu dnyunin Ier LuruIindukI oo mIIyon MsImun bIIsInIer kI, AImun
ImpuruLoru onIurin en IyI dosLudur! Bu syIev o kudur byk yunki yupmiLi kI, sLunbuI`du Kuyzer`In
MsImun oIdugu dedIkoduIuri yuyiImiLi.

1q1o`Iurin sonIurindu BrILunyu DiIIerI BukunIigi sekreLerI SIr ArLIur NIcIoIson merkeze yIe
yuziyordu: Kunimcu Pun-sIumci bIr IurekeL geIecekLe kuriIuucugimiz en byk LeIIIkedIr. AImunyu,
MsImunIurin byyen uskerI gcnden ruIuLsiz oImuz nk bIzIm gIbI MsImun Lebuusi yokLur,
uyricu OsmunIi DevIeLI IIe IyI IIIkIIere suIIpLIr.

Cihod-t Ekber'in ilont
ngIIIzIerIn korkLugu drL yiI sonru buIurinu geIdI. 11 Kusim 1q1q`de LIIuI DevIeLIerI`ne suvu IIun
eLmesInden Iemen sonru, sLunbuI`dukI AImun mIsyonu HurbIye Nuziri Enver Puu IIe DuIIIIye Nuziri
CemuI Puu`yu bIr cIIud ugrisinin IuyduIi oIucugini IuLirIuLLi. PozILIvIsL LLIIuLiIur dInIn propugundu
uruci oIuruk kuIIuniImusini ok ukiIIicu buIduIur ve SuILun V. #euL`u buski yupLiIur. Sonundu,
$eyIIIsIum UrgpI HuyrI EIendI, 1q Kusim 1q1q`Le be IeLvudun oIuun bIr 'eLvu-yi $erIye` ikurdi.

. MuImud LuruIindun HuyrI EIendI`nIn uLuIurindun Huci NurI Bey`e IedIye edIImI bIr kuIemIe
ImzuIunun IeLvu 1q kusim subuIi SIeymunIye`dekI MeIIuL bInusindun uLII CumII`ne byk bIr
merusImIe gLrId ve cumIIn uvIusundu bekIeyen bInIerce kIIye eLvu EmInI AII Huydur EIendI
LuruIindun okundu. Bu Lrene, suvuin buindu AImunIuru esIr dm Kuzey AIrIkuIi MsImun
esIrIerden oIuun ve meukkuLII bIr yoIcuIukIu #omunyu zerInden sLunbuI`u geLIrIIen 1q kIIIIk bIr
'esIrIer IeyeLI` de kuLiImiLi. Enver Puu`nin MsImun esIrIerI propugundu uruci oIuruk kuIIunmu
IIkrInIn rn oIun bu IeyeLIn yeIerI, LuIImuLIur uyurincu businu LIIuI DevIeLIerI`nIn kendIIerInI nusiI
yem oIuruk n cepIeIere srdkIerInI, bunu kuriIik esIr dLkIerI AImunIurin kendIIerIne nusiI
IrmeL gsLerdIgInI unIuLmiIurdi.

Mollortglo oe ocutlortglo
1 Kusim 1q1q LurIIII ldc2 guzeLesInde yuyinIunun IeLvuIurin IIkInde sIum pudIuIinin cIIud IIun
eLLIgI, bLn MsImunIurin muIIuriyIu ve vcuLIuriyIu bu cIIudu kuLiImuIurinin Iurz oIdugu
syIenIyordu. kIncI IeLvudu ngIILere, runsu ve #usyu`dukI MsImunIur bu devIeLe kuri
bIrIemeye ugiriIiyordu. Unc IeLvudu, cIIud emrIne uymuyunIurin AIIuI`in guzubinu ve musIbeLe
ugruyucukIuri IuLirIuLiIiyordu. Drdnc IeLvudu ngIIIz, runsiz ve #us orduIurindukI MsImun
uskerIerIn sIum (OsmunIi) Ordusu`nu kuri zorIunsuIur bIIe suvumuIurinin ve bIr buku MsImun`i
IdrmeIerInIn Iurum oIdugunu unIuLiyordu. BeIncI IeLvudu Ise ngIILere, runsu, #usyu, SirbIsLun ve
Kurudug MsImunIurinin sIum (OsmunIi) HkmeLI`ne yurdim eden AImunyu ve AvusLuryu`yu kuri
suvumuIurinin HIIuIeL`In uIeyIIne oIucugi syIenIyor, bu Ie kuIkiun bIr MsImun`in byk gnuI
IIemI suyiIucugi, Ier LrI IenuIigu msLuIuk oIucugi IILur edIIIyordu.

BIr IuILu sonru dnyunin bLn MsImunIuri unIuyubIIsIn dIye OsmunIicu, Arupu, ursu, Urducu ve
TuLurcu oImuk zere drL dIIde oo bIn udeL nsIu busLiriIun IeLvunin uILindu eskI eyIIIsIumin, 11
kuzuskerIn ve devrIn nde geIen 1q dIn uIImInIn Imzusi vurdi.

'Almon molt' cihodtn sonu
IerIkI yiIIurdu IInde gemedIgI IuIde zeI ve kuLsuI bIr unIum kuzundirmuk IIn 'CIIud-i Ekber` oIuruk
uniIucuk bu IeLvu ve ekIndekI beyunnumeden mIIyonIurcu udeL busLiriIuruk MsImunIurin yuudikIuri
bIgeIerde dugiLiIdi. LIIuI DevIeLIerI Ise ugriyu kuri Kuzey ve BuLi AIrIku`du bIrok LurIkuL eyIInI,
uIemuyi, uIreL reIsIerInI, mILIerI, IuLLu us SuILuni, Tunus BeyI`nIn mekLup yuzmusini sugIudiIur. Bu
mekLupIurin yuyimIundigi Ret:e d: Monde M:s:l2cnudIi runsiz dergIsInIn IIk 16o suyIusi
mIIyonIurcu oguILiIuruk runsiz smrgesI oIun MorILunyu, SeneguI, MuII ve GIne`de IuIku dugiLiIdi.

$ork 1in 1stihborot Seroisi
1q Kusim 1q1`Le 'AImun MuIi CIIud`in IIunindun sonru, AImunIur MsImunIuri rgLIeme IInI
proIesyoneIce eIe uIdiIur ve AruIik uyindu AImunIur $urk In sLIIburuL ServIsI`nI (NucIrIcILensLeIIe
Ir den OrIenL, NIO) kurmuIurdi.

AImun GeneI Kurmuyi LuruIindun desLekIenen servIsIn IIk bukuni urkeoIog Mux reIIerr von
OppenIeIm`di. ServIsIn nemII eIemunIuri guzeLecI Mux #oIoII, $urkIyuLi ve kLpIunecI BernIurd
MorILz, urkeoIog ve unLropoIog eo robenIus, urkeoIog rIedrIcI Surre, AvusLuryuIi ruIIp AIoIs MusII
ve duIu nIce 'uzmun`, NeceI (run) ve KerbeIu (ruk) gIbI $II merkezIerIne, CIdde (SuudI ArubIsLun),
ELIyopyu, Sudun, us gIbI SnnI merkezIere gnderIImI ve buruIurdukI MsImun IIderIerIn
desLekIerInI sugIumuyu uIimiIurdi. Broyu LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn IsLIIburuL servIsI TekIIuL-
i MuIsusu`nin eIemunIuri du yurdimci oIuyordu. BunIur urusindu en nIIerI TunusIu SuIII es $erII eL
TunIsI ve AII Bu Humbu, MisirIi AbdIuzIz CuvI ve Drz $ekIp AsIun gIbI, Kuzey AIrIku ve
OrLudogu`dukI sIumI duyurIiIikIuri ynIendIrme yeLenegI oIun uIsIyeLIerdI.

Mslmon esir komplort
MIsyonun umuIurindun en nemIIsI suvu IuIInde LIIuI DevIeLIerI`nIn orduIurindukI MsImun
uskerIerI HirIsLIyun komuLunIurinu kuri uyukIunmuyu LevIk eLmekLI. Bu uskerIerIn suyisi IIbIr zumun
bIIInemedI umu o gnIerde suyinin z1o bIn IIe 1 mIIyon urusindu degILIgI LuImIn edIIIyordu. Bu
umuIu NIO, AImunyu`du MsImun esIrIer kumpIuri projesInI IuyuLu geIrdI. Ik IkI kump AImunyu`du
kuruImuLu. BunIuri #usyu suIIurindu suvuirken AvusLuryu-MucurIsLun orduIurinu esIr den TuLur
MsImunIuri IIn BoIemyu`du ve MucurIsLun`dukI EsLergon`du kuruIun kumpIur IzIedI. Ayricu
DuImuyu`du bIr nukII kumpi kuruIdu.

AImunyu`dukI kumpIuri Sudruzum TuIuL Puu, MuIIye Bukuni CuvIL Bey, Abbus HuIIm Puu, $ekIp
ArsIun, HseyInzude AII, YusuI Akuru gIbI nemII uIsIyeLIer zIyureL eLmIIer, TekIIuL-i MuIsusu`nin
udumIuri 'dndrme` IuuIIyeLIerI yrLmIerdI. Bubukun Erdogun`in Kosovu`dukI LrenIerde bIr
IIrInI okudugu 'sLIkIuI Muri uIrI` MeImeL AkII (Ersoy) Bey de BerIIn`dekI kumpLu grev yupmiLi.
AImunyu`yi sIum dnyusindu sevdIrme kumpunyusi erevesInde AImunyu`dukI HuIbmondIuger
(HIIuI) Kumpi`ndu bIr cumI Inu edIIdIgInI, buIungiLu q bIn Murk`Iik yupim musruIIurini kuriIumuyi
vudeden Kuyzer`In szn LuLmudigini beIIrLerek bu bIm bILIreIIm.

'Aroplortn orkodon honerlemesi'
Sonu ne oIdu dersenIz, bLn bunIuri OIIenbucI opereLIerI sLIIInde bIr oyun oIuruk nILeIeyen ve
mesIekLuIurini 'CIIud uLeIne LuLuImukIu` suIuyun HoIIunduIi $urkIyuLi C. Snouck Hurgronje`un
deyImIyIe 'AImun muIi CIIud`, muuIeseI BrILunyu`nin MsImun Lebuusini uyukIundirmuyu ve OsmunIi
DevIeLI`nI kurLurmuyu yeLmedI.

BrILunyu ve #us orduIurindu MsImunIur OsmunIi Ordusu`nu kuri suvuLiIur. Buruyu sigmuyucuk
kudur kurmuik bIr dIzI oIuydun sonru, Mekke $erIII HseyIn, z; HuzIrun 1q16`du kuri-IeLvuyIu
kendIsInI HuIIIe IIun eLLI ve 'ArupIur` OsmunIi DevIeLI`ne kuri Isyun buyrugini uLi.

Kuyzer`In sLunbuI`u nc zIyureLI, EyII 1q1;`de AImunyu`nin mLLeIIkIerIne moruI vermek IIn
yupiIun BuIkun SeyuIuLI sirusindu gerekIeLI. LIIuI donunmusinin denIz yoIIuri LuLmusi yznden bu
seIer LrenIe gerekIeen bu seyuIuL sirusindu ev suIIbI 'AImun muIi cIIud`i IIun eden SuILun V. #euL`Li.
Suvu IerkesIn guyeL IyI bIIdIgI gIbI,

AImunyu`nin ve mLLeIIkIerInIn yenIIgIsIyIe bILLI. Suvuin sonundu yedI kiLuyu yuyiImi OsmunIi
mpuruLorIugu`ndun gerIye AnudoIu udIi mLevuzi Lopruk purusi kuIdi.

Ne OsmunIi DevIeLI`nI, ne ArupIuri, ne de OsmunIiIurIu ArupIur urusindukI IIIkIIerI dogru kuvruyubIIen
AImunyu`nin ueltpolitil I (Dnyu PoIILIkusi) BrILunyu`ninkI gIbI geIIkIn oImudigi IIn OrLu Dogu`yu
BrILunyu, runsu ve #usyu`nin urdindun du oIsu byk bIr g oIuruk geIen AImunyu, BIrIncI Dnyu
Suvui`ndun Ier eyInI kuybeLmI oIuruk ikLi.
AImunyu`nin sIum cogruIyusindu kuybeLLIgI pozIsyonIurin bIr kismini kuzunmusi IIn kIncI Dnyu
Suvui sirusindu ArupIurin BrILunyu smrgecIIIgInden IyIce yoruImusi gerekecekLI. Ancuk AImunyu`nin
'Huci` Kuyzer . WIIIeIm`In ryuIurini ssIeyen roI sLIenmesI IIbIr zumun mmkn oImudi.

Ik:

Kogzer'in Cosusu: Mox 1reiherr oon Oppenheim
OrLudogu`du kurimizu en ok ikun AImun, Mux von OppenIeIm`dir. 186o`du KIn`de YuIudI bunker
uIIesInIn ogIu oIuruk dnyuyu gzIerInI uun OppenIeIm erken yuIurdu HirIsLIyunIigi seLI, nce devIeL
memuru oIdu, kurIyerIne urkeoIog ve urkIyuLi oIuruk devum eLLI. MkemmeI Arupusi IIe 1 yiI
boyuncu Ibyu, SurIye, ruk, run, MuskuL, Aden, ZunzIbur ve Dogu AIrIku`du doIuun OppenIeIm
188-q yiIIurindu zmIr ve sLunbuI`u geIdI, 18q`dukI IkIncI zIyureLInde nn duyun . AbdIIumId
LuruIindun Iuzuru kubuI oIundu.

Tell olof't kefeden odom
18q6-1q1o yiIIuri urusindu KuIIre konsoIosIugu yupun OppenIeIm, 18qq`du Hubur NeIrI`nIn
kiyisindukI TeII HuIuI kuIinLiIurini keIeLLI, 1q1o- urusindu yupLigi kuziIur sonundu KuIkoIILIk dneme
LurIIIenen ve Kuzey SurIye ve MezopoLumyu`du yuyiImi oIun HuIuI KILr`n dnyuyu LuniLLi.

DuIu 1qo8`de Ienz Mekke $erIIIIgIne uLunmudigi IIn sLunbuI`du IkumeL HseyIn`Ie Luniun
OppenIeIm urkeoIojIye merukIi HseyIn`den ok eLkIIenmILI. Bu yiIIurdu beIgeIerde udi 'Kuyzer`In
Cususu` oIuruk geen OppenIeIm`Iu bIr kuzi uIunindu kuriIuun nI ngIIIz IsLIIburuLisi 'ArubIsLunIi`
T. E. uwrence Ise Iukkindu bIr sr ey duydugu OppenIeIm`dun korkun umu IIgIn bIrI dIye
buIsedecekLI.

BIrIncI Dnyu Suvui`ndu AImunIurin buurisiz oImusindun sonru bIr sre sessIz kuIun OppenIeIm
1qz;`de TeII HuIuI kuzi bIgesIne dnd, 1qo`du BerIIn`de bu buIunLuIurin bIr kismini sergIIeyen bIr
mze uLi uncuk mzenIn byk bIr kismi kIncI Dnyu Suvui sirusindu bomburdimundu yikiIdi.
Bomburdimundun sonru Dresden`e siginun OppenIeIm, eIrIn mLLeIIkIerce bombuIunmusi sirusindu
Lm serveLInI kuybeLLIkLen kisu sre sonru, 1qq6`du Id.

Abu Cihod'tn fooligetleri
AImun LurIII UIrIcI Trumpener, OppenIeIm`In YuIudI usiIIi oImusi yznden AImunyu`nin OrLu Dogu
poIILIkusindu suniIdigi kudur nemII bIr ukLr oImudigini syIerken, ngIIIz uruLirmuci DonuId
McKuIe`ye gre Kuyzer . WIIIeIm`e AImunIurin poLunsIyeI dmunIurinu kuri Pun-sIumci cepIeyI
oIuLurmu IIkrInI uiIuyun OppenIeIm`di. sIumI duyurIiIigi kIncI Dnyu Suvui sirusindu du
gidikIumuyu devum eden OppenIeIm`in bu seIer IuuIIyeL uIuni ruk`Lun HIndIsLun`u kudur uzunun
BrILunyu mpuruLorIugu oImu, bu yiIIurdu udi 'Abu CIIud`u ikmiLi.

TA#H DETE# 1.1o.zo1o
Aye Hr
Nerede o usr CumIurIyeL buIoIuri!

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Comhoriyet'in S,. yIldnmn, uynen

geen yIl oldogo gibi, demokrusi, luiklik,
hokok, unuyusu, ordo-devlet-toplom
ilikileri, egitim konosonduki derin
turtImulurIn; Krt Meselesi, Irgenekon
uvusI, KIbrIs, Irmenistun ve AB ile
tIkunun ilikilerin ve duhu nice soronon
glgesinde 'kotludIk'. Bo yIl bonluru bir de
ComhorbukunI Abdolluh Gl ve tesettrl
einin ev suhipligi yuptIgI 'q Ikim
Resepsiyono' krizi eklendi. Bo oluy
vesilesiyle ilgilenenlere bir zumunlur
Kemulistlerin ne tr duvetleri tercih ettigini
unlutmuk isterim.



uIII #iIki ALuy, @cnlcc udIi eserInIn 'DegIen HuyuL` buIikIi bImne yIe gIrer: TurII der kI:
JuponIur bugimsizIunmuk ve kuvveLIenmek IIn medenIyeLIerInI degILIrmek zurureLInI duyduIur. (...)
Bu IIk devIrde JuponIur udeLu kendIIerInden sogumuIur, IddeLII bIr gurp LukIILIIIgIne kupiImiIurdi.
KudinIi erkekII suvureIer, muskeII buIo, smokInIe IokunLuyu gILmek gIbI eyIer Iemen kIbur udeLIerI
urusinu gIrdI. #udIkuI bIr uIIuk devrImI yupmuk, kudini kIeIIk ve dIIIIkLen kurLurmuk IIkIrIerI uIdi
yrd. renge benzemek IIn suIurini kivirLunIuru, muvI gzI oImudikIurinu eseI edenIere sik sik
rusLIunmukLu IdI. BIr byk Jupon muIurrIrI, 'Jupon irki beyuz irkLun uugidir, bu uugiIikLun
kurLuIubIImek IIn AvrupuIi kuni IIe uiIunmuIiyiz` dIyordu. JuponIur gurpIi LeIekkrn suLII bIr
LukIILIIIgIne kupiIdiIur. Ik LepkI 188q`du duyuImuLur. Ondun sonru JuponIugun yurudiIi dnemI
geIIr...

Bu purugruIi IIgIn kiIun, KemuIIsL Trk modernIemesInIn mImurIurindun bIrI oIun uIII #iIki`nin
eIeLIrdIgI Jupon modernIemesI IIe Trk modernIemesI urusindukI byk benzerIIgIn Iurkindu degII
gIbI duvrunmusidir. OrnegIn u 'buIo` meseIesInI eIe uIuIim.

186o`Ii yiIIurdu zmIr ve sLunbuI`du evunLenIerIn buIoIur dzenIedIgI bIIInIyor. OzeIIIkIe 186 yiIindu
Peru`du (GuIuLu-BeyogIu bIgesI) byk bIr kurnuvuIi LukIben bIr dIzI buIo ve neeII LopIunLi yupiIir. Ne
vur kI, Peru`yi Lurumur eden 18;o yunginindun sonru uzun sre buIodun IuIun sz edIImez.

. MeruLIyeL yiIIurindu (1qo8-1q18 urusi) kudinIi erkekII egIenceIer yenIden modu oIur. OzeIIIkIe BuLiIi
IkeIerIn eIIIIk bInuIurindu dzenIenen buIoIuru OsmunIi brokrusIsI ve uydinIuri du kuLiIir. 1q1;
BoIevIk DevrImI`nden kuun Beyuz #usIurin geImesIyIe ve 1q18 Mondros MLurekesI`nden sonru
sLunbuI`un IguI edIImesIyIe bIrIIkLe buIoIur duIu du nem kuzunir, umu bu durum sudece sLunbuI`u
Ius kuIir.

1thol Bottctltk
CumIurIyeL dnemInde buIo geIenegInI cunIundirun, genIIgInde grevII oIuruk buIundugu SoIyu`du,
sugIik nedenIerIyIe gILLIgI KurIsbud`du ve 1qzo`IerIn buindu Ankuru`dukI runsiz BykeIIIIgI`ndekI
buIoIuru kuLiImu IirsuLi buIun MusLuIu KemuI oIur. MusLuIu KemuI`In modernIeme projesInde
buIoIurin ok nemII bIr yerI oIucukLir. BuLi Lurzi kudin-erkek IIIkIIerI, egIence Lurzi, gIyIm-kuum,
udubi muuereL kuruIIuri ve duIu bIr dIzI yenIIIk bu buIoIur uruciIigiyIu LopIumu ukLuriIir.

MusLuIu KemuI`In IsLegI IIe sudece MsImun erkek ve kudinIurin kuLiIdigi IIk buIo, q EyII 1qz`Le
zmIr`de dzenIenIr. Bu kk LopIunLi duIu dne kudur Iurem-seIumIik ekIInde yuuyun, kudinin
kumusuI uIundun diIundigi, IkI cInsIn zgrce urkuduIik eLmeIerInIn ve yubunci bIr orLumdu bIrurudu
buIunmuIurinin yusukIundigi bIr sIum IkesInde 'devrIm` nILeIIgIndedIr.

1nktlbtn ilk kurbonlort!
$evkeL Sreyyu AydemIr`e gre Ankuru`dukI IIk buIo zq EkIm 1qz LurIIInde $engI Humumi`nin
yunindukI Trk Ocugi bInusindu dzenIenIr. Ocuk eskI bIr ErmenI okuIudur. (uIII #iIki ALuy`u gre
eskI bIr #um okuIudur.) BuIo gecesI, Iurup bInunin duvur dIpIerIne dIzIImI sunduIyeIerde sus-pus
oLurun, sessIz, kudinsiz kk LopIuIuk udeLu bIr 'mevIIL` grnLs urz eLmekLedIr. Kudinsiz buIonun
IIyusko IIe sonuIunmusi zerIne bu seIer GuzI Ormun IILIIgI`ndekI IsLusyon bInusindu bIr buIo
dzenIenIr. GuzI konukIurini LrenIe gLrr bInuyu. YoIdu vugonIuri doIuuruk konukIurini seIumIur.
Amu Lopu Lopu kudin vurdir. Yukup KudrI (KuruosmunogIu), uIII #iIki ve #uen EreI (Unuydin)
BeyIerIn eIerI... GuzI onIurin kompurLimuninu geIInce Yukup KudrI`nIn eI emun Hunim uLiIir:
Puum bu InkiIubin kurbunIuri yuIniz bIz mIyIz? HunI yuver beyIerIn, mebus beyIerIn, vekII beyIerIn
IunimIuri?

Kudin eksIgI, resko Buri`ndun geLIrIIen kudinIurIu LumumIunmuk IsLenInce bu seIer, Iunim suIonu
Lerk eLmeye kuIkurIur. Siru dunsu geIIr. GuzI nce uIII #iIki`nin eI $eIIku Hunim`i dunsu kuIdirir. Onu
Yukup KudrI ve SuIIIu EreI IILI LukIp ederIer. Ancuk yerIer yIesIne ucemIce cIIuIunmi ve
subunIunmiLir kI, GuzI IIe $eIIku Hunim bIrden kendIIerInI yerde buIurIur. OnIurin sLne de Yukup
KudrI ve SuIIIu Hunim der. ddIuyu gre MusLuIu KemuI, Yukup KudrI`nIn kendIsInI muIcubIyeLLen
kurLurmuk IIn muIsusLun yere yikiIdigini dnerek memnun oIur.

uIII #iIki durumu uikIik geLIrIr: HuIu gzmn nndedIr. SuIonun bIr LuruIindu kudinIur, bIr
LuruIindu du erkekIer LopIu oIuruk oLurmuIurdi. AyukLu yuIniz bIrku uyunik Iunim vurdi. KudinIur
bIeye gIdIp bIr ey yemek IIn bIIe kimiIdumiyorIurdi. HI kImse kImseye uIIece LukdIm edIImIyordu.
KudinIur erkekIerInIn gz IupsInde IdIIer. MusLuIu KemuI bIze 'ocukIur, uyukLukI IunimIuru ILIbur
edInIz. krum edInIz. OLurunIuri kiskundiruIim. Yuvu yuvu IepsI kuIkur,` dIyordu. Yuvu yuvu IepsI,
IukuL o ukum degII, bIr IkI yiI IInde yerIerInden kuIkLiIur ve LopIuIugu kuriLiIur.

"@ok Yoo Cozi Poo" Bort
1qz8 sonrusi buIoIurinin Ankuru`dukI en meIur mekuni MusLuIu KemuI`In zeI IsLegI ve nerIIerIyIe
kuruIun Ankuru PuIus`Lir. OLeIIn buIesInde nI cuz orkesLruIuri uIur, uyni undu bIn kIIyI
ugirIuyubIIecek suIonIurindu duns edIIIr, 'ok Yuu GuzI Puu Buri`ndu IkIIer yudumIunir.

BuIo II yIesIne LuLmuLur kI CHP, Trk Ocugi, HImuye-I ELIuI (ocuk EsIrgeme Kurumu), HIIuI-I
AImer (KiziIuy), KudinIur BIrIIgI, $eIIr BeIedIyesI, TurIsLIer DernegI, HuyvunIuri Korumu DernegI,
urmusonIur, TubIpIer Odusi, Trk Huvu Kurumu ve guzeLeIer de buIoIur dzenIerIer. YIne uIII
#iIki`nin unIuLimiyIu Kudin IrrIyeLI IIe Ankuru bozkirinin kuLi ve serL yz gIer. Agir ugir yerIeen
ecnebI eIIIIkIer, eIIr IuyuLinin geIImesIne yurdim ederIer. DuveLIerde kudin suyisi gILLIke urLur.
HunimIur bu LrI LopIunLiIurin yenI urLIurinu koIuyIikIu uIiirIur...

Bologo kottlmok kolog mt?
DnemIn guzeLe IuberIerInde buIo IuberIerI yu bu suyIudu, yu du I suyIuIurdu IIunIur IuIInde
verIIerek, IuIkin sosyuI IuyuLu dumgusini vurun buIoyu kuLiIimi sugIunmuyu uIiiIir. Buzen buIoIuru
gILmek IIn guzeLeIerIn dugiLLigi kuponIuri bIrIkLIrmek gerekIr. 1 AruIik 1qzq LurIIIIcli2ieti
Millie`de yuyimIunun bIr IIundu U Muske Buri`ndu dzenIenecek buIodukI eLkInIIkIer yIe
siruIunmukLudir: Kuyruksuz eek, Iek IurbI, konIeLI yugmuru, kurLopu IurbI...

BuIoIur uyni zumundu bIr ikIik ve gsLerI yuriinin du oIdugu yerIer IuIIne geIIr. KiyuIeLIer yu
Avrupu`dun ismurIunir yu PurIs`Len geLIrIIen modeIIer uyurincu sLunbuI`dukI LerzIIere dIkLIrIIIr. ByIece
buIoIur genI kILIeIere gnn modu deyImIyIe, neyIn 'In`, neyIn 'ouL` oIdugu konusundu IIkIr verIrIer.

Ancuk IIk dnemIerde, pek ok kII buIo udubinu uyuk uydurmukLu gIk ekecekLIr. BuIo mekuninin
kupisindu uyukIurindukI yumuuk mesLIerI beIIerIne sokup Irukin kuyruguyIu gIzIeyen umu IIk Luru
uLLikLun sonru uyukIurini sikun rugun uyukkubiIurini ikurip Lekrur mesLIerInI gIyen kuymukumIur, IIk
dunsIurindu kuskuLi oIun burLI umu dekoILe kiyuIeLII kudinIur, nedense Ier buIodu muLIuku
IusLuIunuruk buIoyu kuLiIumuyun mIkI IdurecIIer, egIenceII buIo ykIerInIn kuIrumuni oIurIur.

OLe yundun OsmunIi suruyinin LerIIuL dzenInI bIIen son dnem vekIIIer CumIurIyeL buIoIurini
kusubu punuyiri dzeyInde grrIer. OnIuru gre, CumIurIyeL Insuni nerede, nusiI duvrunucugini
bIImez, vuIs ve Lungodun sonru zeybek oynur...

1mpergol Sinemost'ndo dons
BuIoIurIu bIrIIkLe gnIk IuyuLu duns gIrer. GuzeLeIerde vuIs, Lungo, IoksLroL, urIIsLon, rumbu, sumbu,
one-sLep, bIuck boLLom gIbI dunsIurin nusiI yupiIucugi IoLogruIIurIu veyu IzImIerIe unIuLiIir, duns
kursIuri uiIuruk duns eLme modusi Lm TrkIye`ye yuyiIir. OyIe kI, duns yurimuIurindu buyiIunIur,
IuLLu IusLuneye kuIdiriIunIur oIur.

1qz6`du $eIzudebui`dukI mperyuI SInemusi kiz ve erkek mekLepIIIerIn duns yerI oIurken, uIeII`de
meydunIur uik duns uIunIuri IuIIne geIecekLIr. Ayni yiI TrkIye`ye geIen Mucur nIversILe
grencIIerInIn, Trk kiz grencIIerIe duns eLmesI muIuIuzukur kesImIerce rI ve udeLIerImIze ve
uIIuku muguyIr oIdugu IIn IddeLIe proLesLo edIIIr. Ancuk yneLIcIIer kururIidir. OIuy bIr yiI uyumuyu
birukiIdikLun sonru 1qz;`de dnemIn sLunbuI vuIIsI duns suIonIurindu erkekIerIn kudinIurIu duns
eLmeIerI kesInIIkIe yusukIunumuz ekIIndekI kururini uikIuyuruk dunsi 'KemuIIsL medenIIeLIrme`
projesInIn mLemmIm cz IuIIne geLIrIr.
Akso-gt gorpton Asgo'go
TuImIn edIIecegI gIbI esus oIuruk eIILIerIn kuLiIdigi bu duveLIer siniIsiz ve ImLIyuzsiz bIr kILIeyIz
musuIini LersIne evIren bIr roI oynur. OrnegIn Yukup KudrI`nIn mImurI kodIuri kuIIunuruk KemuIIsL
rejImIn eIeLIrIsInI yupLigi Anlcrc romunindu, SeImu Hunim`in evIndekI iIgin buIodun ikun NeeL
SubIL, IukIr muIuIIeIerInden bIrInde yrmekLeyken eIIerInde IenerIerIe yryen bIr kuIubuIik grr ve
onIurin yuLsi numuzindun sonru okunucuk mevIIde gILLIkIerInI grenerek, kendIsI de kuIIIeye duIII oIur.
Yukup KudrI, NeeL SubIL`In IInde buIundugu IkIIemI u szIerIe zeLIer: Gen udum yurim suuL evveI
'uksu-yi gurpLu IdI. $ImdI, Lum Asyu`nin, bIr de ortcc Asyu`sin gbegIndedIr. Bu kudur IvIcuIi
(kivrimIi) bIr cemIyeL IInde dogru yoIu nusiI buImuIi? Bu mevIdu gIdenIer mI IukIidir, o suIondu duns
edenIer mI? Cevubi yIne kendIsI verIr: Onun mIIII IdeuIIne gre vcuL buImusi Iuzim geIen yenI Trk
cemIyeLInIn sIbu, ne bu kerpI duvurIur urusindu bIr rmcek gIbI yuuyunIurdun, ne de IgreLI bIr
dekor IInde kuruImu kukIuIur gIbI zipIuyunIurdun rnek uIubIIIrdI. Trk InkiIubinin vukurIi ve uIenkII
ruIu, kendIne Iuyik IIudeyI ok duIu cunIi, ok duIu uIsIyeLII bIr mImurIde urumukLudir.

8; yiIdir uyni soruIur eLruIindu dnp durmumiz ne ucikIi...

Trkige-Mtstr soootno egrek kolo: '1es Ologt'
CumIurIyeLIn q. YiIdnm BuIosu`ndu yuunun bIr 'serpu` krIzI Ise uz duIu TrkIye IIe Misir urusindu
suvuu neden oIuyordu. z Kusim 1qz`Le ikuriIun $upku kLIsusi (gIyIImesI) Kununu IIe IesIn yerInI
upku uIuIi Lum yedI yiI oImuLu kI, Misir`in Ankuru BykeIIsI AbdImeIIk Humzu Bey`In Ankuru
sokukIurindu IesIyIe doIuLigi grId. Humzu Bey bununIu du kuImumi, zq EkIm 1qz gn yupiIun
resmIgeIde, uyni gn Ankuru PuIus`Lu ALuLrk`n verdIgI ukum yemegIne ve urdindun CHP`nIn ev
suIIpIIgInI yupLigi CumIurIyeL BuIosu`nu du buindu IesIe kuLiImiLi.

Trk IuIkini upkuyu uIiLirmuk IIn sLIkIuI MuIkemeIerI`nI bIIe devreye sokmukLun gerI durmuyun bIr
IIderIn bu meydun okumuyu kuLIunmusi dnIemezdI eIbeLLe. OIuyi MusLuIu KemuI 'zd`. Ancuk
nusiI zdg bIruz kuriikLi, nk orLudu drL degIIk IIkuye vurdi.

Drt ogrt onlottm
O ukumkI duveLLe Iuzir buIunun ngIIIz BykeIIsI SIr George CIerk`In ondru`yu yuzdigi ruporu gre
oIuy yIe gerekIemILI: ALuLrk, Misir EIIsI`nIn yunindun geerken: 'KruIinizu syIeyInIz, ben
MusLuIu KemuI, sIze bu ukum IesInIzI ikurmuniz LuIImuLini verdIm` dIyerek, bIr gurson ugirmi ve
eIInIn IesInI gursonu vermILIr.

Gecede Iuzir buIunun runsu BykeIIsI KonL de CIumbrun Ise oIuyi yIe unIuLir: kI yz kIIIIk
duveLIIIer urusindu Misir EIIsI`nIn IesI gsLerIIe siriLiyordu. CumIurbukuni, urudu bIr, sezdIrmeden
Iese uIuyci bIr gz uLiyordu. ZuvuIIi mesIekLuim bunun Iurkinu vurmudi. Amu GuzI, srkIeyIcI
mzIgIn Lemposunu uyuk uydururuk musudun kuIkincu MisirIinin yunindun geLI ve geerken bIr kedI
miriILisini undirun usuIcu bIr sesIe kendIsIne bIr eyIer syIedI, onun omzunu okudi. KendIsInI
kucukIiyor sunmiLik kI bIr de ne greIIm, bIr gurson IesI gm bIr LepsIde IizIi udimIurIu
gLryordu. TepsInIn urdindun bukukuIdik!

DiIIerI Bukuni TevIIk #L (Arus) Bey`e gre Ise oIuy yIe oImuLu: #eIsIcumIur HuzreLIerI
yemekLen sonru Misir seIIrInIn yunindun geerken LeveccIkur IIuduLLu buIunmuIur ve IesInI
ikururuk ruIuL edebIImesIne msuude buyurmuIurdir. SeIIr bIr un IIn LereddL eLLIkLen sonru IesInI
bIzzuL ikurmi, bunun zerIne #eIsIcumIur HuzreLIerI kendIsInI yznden pmIerdIr.

Durumu Humzu Bey`den grenen Misir DiIIerI Bukuni YuIyu Puu`nin unIuLiminu gre Ise oIuy yIe
geIImILI: GuzI yemekLen sonru Misir EIIsI`ne kesIn bIr dIIIe IesInI ikurmusini syIemILIr.
UnIIormuIi oIun EII bu IsLegI yerIne geLIrememI, bunun zerIne CumIurbukuni IesI ikurmusi IIn
bIr uugu emIr vermILIr. O zumun urLik Ies gIymemesI IIn KruI uud`u yuzmusi yoIundu
CumIurbukuni`nin uik isruri kursisindu Humzu Bey IesInI kendI ikurmuyi uygun grmLr. Bu
bekIenmedIk mduIuIeyIe sursiIun EII suIonu Lerk eLmek zorundu kuImiLir.
1ngiliz ktktrtmost
HungI unIuLim dogrudur bIIInmez umu LurIIe 'es OIuyi` oIuruk geen bu gergInIIgIn sonundu Misir`Iu
TrkIye neredeyse suvuin eIgIne geIecekLI. OIuyin erLesI gn TevIIk #L Bey, eIIyI zIyureL ederek
gnIn uImi, konunun guzeLeIere yunsimumusi zerIne de oIuy kupundi sunmiLi. Ancuk 11 Kusim
1qz gn Dcil ercld udIi ngIIIz guzeLesI bombuyi puLIuLucukLi: BIr Ies dIpIomuLIk IirLinu
kopurucuk!

Ayni gn gIeden sonru Etenin Stcndcrd udIi bIr buku ngIIIz guzeLesI BIr Ies yznden TrkIye IIe
Misir urusindu kuvgu ikiyor... nsun uiriyor (...) Amu MusLuIu KemuI Ies grnce, kirmizi puuvru
grm bIr bogu gIbI oIuyor... dIye yuzip, ngIIIz Re:ter ujunsi du IuberI KuIIre`ye LeIIeyInce
Misir`dukI muIuIII busin oIuyi 'mIIII duvu`yu dnLrecekLI.

Mustofo Kemol gnl oltgor
Ankuru`nin oIuyi nce Inkur eLmesI, sonru du kmsemeye kuIkmusi Misir`i IyIce kizdirdi. Misir
TrkIye`ye ok serL bIr noLu verdI. TrkIye noLuyi duymuzIikLun geIdI.

GergInIIgIn gIderek urLmusi zerIne KuIIre`dekI ngIIIz Yksek KomIserI SIr Percy oruIne durumu eI
koydu. zq AruIik 1qz LurIIInde, ngIIIz Yksek KomIserI`nIn LeIkInIerIyIe yumuuLiImi IkIncI Misir
noLusinin verIImesIyIe oIuy grnLe kupundi. NILekIm z Ocuk 1q`Le ngIILere`nIn Ankuru
MusIuIuLgzuri ondru`yu unIuri yuzmiLi: KiziIuy`in YenI YiI BuIosu`ndu GuzI, Misir EIIsI`yIe dosLu
konuLu. ArLik Ies oIuyi kupunmi demekLIr. MIIIIyeL guzeLesInde de MuImuL Bey (Soydun) szde
oIuyin IuIIedIIdIgInI beIIrLen bIr buyuzi yuyimIudi.

z; MurL 1q`Le ngIIIz MusIuIuLgzuri Ankuru`dun unu rupor eLLI: CumIurbukuni GuzI dn gece
Misir EIIIIgI`nde dzenIenen KruIin yu gn duveLIne kuLiIdi ve Ies oIuyini nuzIke onurmi oIdu.
Ancuk, es OIuyi`nin urdindun KuIIre BykeIIIIgI`ne uLunun AII $evkI Bey`In, zq EkIm 1q gn,
CumIurIyeL`In 1o. yiIdnm ereIIne dzenIedIgI 'MIIII Gn` duveLIne IIbIr MisirIi bukunin
kuLiImumusindun unIuiIucukLi kI MisirIiIur oIuyi unuLmumiIurdi...

TA#H DETE# zq.1o.zo1o

Aye Hr
Trbunin 6o yiIIik servenI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bugn IuIkIIerIn udIundirmusiyIu LrbunIi,

kendIIerInIn udIundirmusiyIu burLI kudinIur,
sIumI InuniIuri geregI, gnuI IIememek IIn
rLndkIerInI syIyorIur. UnIversILeye
uIinmumuIurini yu du kumusuI uIundu
grevIendIrIImemeIerInI, sudece dIn ve vIcdun
zgrIg meseIesI degII uyni zumundu Insun
IukIuri sorunu oIuruk gryorIur. uIkI kesImIne
gre Ise bu kudinIur, sIyusuI sIum`in KemuIIsL
dzenI yikmuk IIn cepIeye srdg mIIILunIur.
DoIuyisiyIu konu zgrIkIe veyu Insun IukIuriyIu
IIgIII degII, sIyuseLIe IIgIII.

HungIsI oIursu oIsun sonuLu Lrbun bIr kudin sorunu. nk kudini rLenIer de, uunIur veyu
umuyu uIiunIur du, kendI projeIerInI kudin bedenI zerInden gerekIeLIrme peIndeIer. $ubuL
zoo8 LurIIInde yIne bu suyIudu yuyimIunun GeIenek, Inun, sIyuseL ve LeseLLr buIikIi yuzimdu
rLnmenIn LurIIesIne degInmILIm. Bu IuILu, o yuzidu birukLigim yerden (1q8`den) devum eLmek
IsLIyorum. Kudinin kendI bedenI ve kendI IuyuLi konusundu bIzzuL kendIsInIn sz suIIbI oIucugi bIr
dnyu zIemIyIe, IyI okumuIur dIIIyorum...


CHP'de punik

CumIurIyeL`Ie bIrIIkLe dIn kurumIuru yneIIk oIuruk ikuriIun kisiLIuyici yusuIuru ve gIrIIIen
uyguIumuIuru rugmen vurIikIurini gIzIeyerek srdren dIn cemuuLIer, kIncI Dnyu Suvui`ndun sonru
BuLi IIe yukinIumunin du geLIrdIgI zgrIk orLumindu LuIepIerInI duIu gI bIr sesIe dIIe geLIrmeye
buIumiIurdi. KemuIIsL IdeoIojInIn resm purLIsI CHP de, gIderek duruIun semen Lubunini genIIeLmek
IIn mevcuL kuLi pozIsyonunu gzden geIrme IILIyuci duymuLu. Bu bugIumdu 1qq; Lemmuzundu
OzeI DIn OgrenImI Anu HuLIuri udIi progrum kubuI edIIdI. Kusim uyindu LopIunun kuruILuydu, IbudeL
yerIerInIn bukim ve onurimi, dIn grevIIIerInIn muuIurinin IyIIeLIrIImesI gIbI konuIur LurLiiImukIu
kuImudi, IuIkIIk yorumu yIe esneLIIdI: DIn unIuyii vIcdun meseIesI oIdugu IIn Ier LrI Icum ve
mduIuIeye kuri korunmuIidir. HIbIr yurLLu, kununun yusukIumudigi IbudeL ve uyInIer
yznden ruIuLsiz edIImemeIIdIr.

O yiI Huccu gIdecekIere IkmeL LuruIindun IIk deIu dvIz LuIsIs edIIdI. 1qq8`de IIkokuI q ve . siniI
grencIIerIne dIn egILImI verIImeye buIundi. DersIer semeII oIdugu IuIde buzi IIIerde AIevIIer IuLLu
guyrimsIImIer bIIe dersIere kuLiImuyu mecbur edIIdI. (OyIe kI IkI yiI sonru grencIIerIn yzde q8`I dIn
dersIne devum edIyordu.) Ayni yiI, Ankuru, sLunbuI, zmIr, SeyIun (Adunu), DIyurbukir ve
Erzurum`du, 1qo`Iurdu grencI yokIugu yznden kupunun Kur`un kursIurinu IzIn verIIdI.


16. Mudde ve urkusI

1qqq`du LedbIr oIuruk, Trk Cezu Kununu`nu IuIkIIge uykiri oIuruk, devIeLIn ILImuI veyu IkLIsudI veyu
sIyusI veyu IukukI LemeI nIzumIurini, kismen de oIsu dIn esus ve InunIuru uydurmuk umuciyIu
cemIyeL kurmuyi yusukIuyun 16. Mudde ekIendI. Ardindun buki uisinu gre LuvIz yu du LedbIr
oIuruk degerIendIrIIen IIuIIyuL IukILeIerI uiIdi. CHP, seImIerI yenIIeme kururini uIdigi 1 MurL 1qo
gn, Lekke ve zuvIyeIerI kupuLun 66 SuyiIi Kunun`du degIIkIIk yupuruk sunuL degerI oIun ve Trk
bykIerIne uIL LrbeIerIn zIyureLIne IzIn verdI. Bu kurur, znde dogru oIsu du, esus ILIburIyIe
muIuIuzukur evreIere dugiLiIun muvI boncukIurdun sonuncusuydu.

Ancuk bLn bunIur yeLerII oImudi ve 1q Muyis 1qo`de yupiIun seImIerI, YeLer Sz MIIIeLIndIr!
dIyen DP kuzundi. DP IkmeLI, semenIerIne verdIgI szIerI LuLmuk IIn koIIuri sivudi ve 16 HuzIrun
1qo`de dIn konuIuri Ieren bIr dIzI kununu onuyIudi. ByIece ezunin Arupu okunmusi, rudyodu
IuILudu kez Kur`un okunmusi, okuIIurdu dIn egILIm verIImesI, Imum-IuLIp okuIIuri ve Yksek sIum
EnsLILs`nn kuruImusi mmkn oIdu. 1o yiIIik DP dnemInde AIevIIere yneIIk Lek bIr udim
uLiImuzken, 1 bIn yenI cumI uiIucukLi.


iyunet leri binusI cumi mi?

KudinIurin kumusuI uIundu buIurinin rLImesIyIe IIgIII IIk oIuy 1q yiIinin murL uyindu yuundi.
DIyuneL IerI BukunIigi bIr geneIge yuyimIuyuruk bnyesInde uIiun kudinIurin buIurini rLmesInI
IsLemILI. HuberIn duyuImusi zerIne :2h:riet guzeLesI DIyuneL IerI BInusi cumI degIIdIr buIikIi
bIr uik mekLupIu LepkIsInI koydu, urdindun nkiIupIurimizi NusiI KoruyubIIIrIz? konuIu bIr mukuIe
yurimusi dzenIedI. IgInLIr, :2h:riet`e DP`nIn yundui cjer guzeLesI de desLek vermILI.
PukIsLun`dukI Dnyu MsImun KudinIur KongresI`nekuLiIun Trk kudininin, bIr mezur zIyureLInde
buIurini rLmeIerI zerIne guzeLenIn 16 NIsun 1qz LurIIII suyisindukI CemuI $uIIngIruy ImzuIi yuzidu
yIe denIyordu: ...KuruI`den geIen bIr resmI grnce IuyreLLen donu kuIdik. DuImu gurbu dogru
medenIyeL IumIeIerI yupLigimizi sIum dnyusinu gsLerecegImIzI ve onIuri du Gurb medenIyeLIne
dogru ekebIIecegImIzI zun ederken, $urk`u dogru uun deIegeIerImIzIn gerIye dogru IuvuIunmi
oIdukIurini muuIeseI unIumi oIuyoruz (...) IunimIurimizin merIum IyukuL AII Hun`in kubrInI
zIyureLIerI esnusindu ekIImI oIun resIm bIzI zd, IuLLu InkiIupIurimizu vuruIun bIr Iuner yurusi
oIuruk sizIuLLi (...) kubrIn nnde buIurini burLIerIyIe suygi duruu yupmukLudirIur (...) Bu
Iunim PukIsLun`du buIurini rLLIer. nkiIup TrkIye`sIne dnebIImek IIn yzIerInI rLsnIer.


Mcudele urucI munto modelleri

uruIin bIr LrI LurIIe gmIememesI zerIne MurL 1q6`du Trk KudinIur BIrIIgI IIe MusLuIu KemuI
DernegI, uruIu Iuyir, munLoyu eveL kumpunyusi buIuLLi. Kumpunyu uyurincu OIgunIumu
EnsLILs`nn IuzirIudigi munLo modeIIerI LrenIerIe uruIIi IunimIuru dugiLiIiyordu. Busindu uruI
dIzIIerI, uruIIiIuru cezu kesIIsIn yuziIuri yuyimIuniyordu. OrLum IyIce kiziLigindu, CHP`II kudin
mIIIeLvekIII bIzI yubunci mIIIeLIer nuzurindu kk dryor dIyerek, uruIin yusukIunmusi IIn
MecIIs`e kunun LekIIII verecekIerdI.

z; Muyis 1q6o DurbesI sonrusindu konu gndemden dmedI. MIIII BIrIIk KomILesI Bukuni ve (duIu
sonru CumIurbukuni) CemuI GrseI, :2h:riet guzeLesI muIubIrIne uruI Trk kudini IIn bIr
yz kurusidir. Trk kudininin gzeI yzn sukIumusi IIn bIr uIin kurusi buIundugunu sunmiyorum.
Dnyu nne LemIz yz IIe ikmuk onun Iukkidir (...) uruIin numus IIe de uIukusi yokLur derken,
KomILe`nIn bIr buku yesI, geIecegIn CKMP ve MHP GeneI Bukuni AIpusIun Trke, kendIsIyIe
rporLuj yupun guzeLecIIere Son zumunIurdu AnudoIu`yu II doIuLiniz mi? uruIin nusiI kupkuru bIr
yungin IuIInde bLn yurdu surdigini grdnz m? dIye yukiniyordu.

DurbecIIer IuIku verIIecek dIn LerbIye konuIurini grmek zere DIn $rusi LopIurken, sLunbuI
MILs uruI keIImesI Trke bIIe degIIdIr, keIImenIn esusi Acemceden geImedIr. Hz. MuIummed
uruIi urL komumiLir. Bu AbdIIumIL devrInden kuImiLir dIyerek KomILe IIe egdm
sugIiyordu.


"$olebu icut olonoyor

Bu Lr LedbIrIerIe sorun bIr sre LeIendIyse de ukucuk kun dumurdu durmudi. 1q6o`Iurin IkIncI
yurisindun ILIburen buini $uIebu dIye uniIucuk zeI bIr LrbunIu kupuLun $uIe YkseI $enIer udIi bIr
kudin yuzur orLuIigi kusip kuvurdu.

DP`II modern bIr uIIenIn kizi oIun YkseI $enIer, unnesInIn IusLuIigi yznden orLuokuIu Lerk ederek
nce eve kupunmi, bIr gnI kirikIiginin urdindun du bIr ErmenI LerzInIn yunindu irukIigu verIImILI.
ModuyIu oIdugu kudur sIyuseLIe de IIgIIenen $enIer, 1qo`Ierde Kibris MILIngIerIne kuLiImi, 1q6o`Iurdu
AP`nIn Bukirky GenIIk KoIIuri`ndu ukLII sIyuseLe gIrmI, bIr yundun du edebIyuL dergIIerIne yuziIur
yuzmiLi. Bu dnemde YkseI oIun udinin nne kudin oIdugu unIuiIsin dIye $uIe udini koymuLu.
Nur cemuuLInIn yesI ugubeyInIn gI LeIkInIerIyIe 1q6`Le rLnm ve kendInI #IsuIe-I Nur
dersIerIne vermILI.

O gne dek rLnen kIIIerIn kmsenerek AyeIer, uLmuIur dIye uniImusinu LepkI duyun $uIe
YkseI $enIer, rLnen kudinIuri uugiIik duygusundun kurLurmuk IIn buini ok zeI bIr ekIIde
rLmeye kurur verdI. Once bIyeII, uLkiIi, LokuIi zeI burLIer LukLi. Sonundu kendI IIudesIne gre
Audrey Hepburn`un Ro2c Tctili IIImIndekI bIr kiyuIeLInden esInIenerek oIuLurdugu bIr modeIde
kurur kiIdi. '$uIebu` udiyIu nIenecek bu modeI gnmzdekI LrbunIurin uLusiydi.

Yunindu ukiI Iocusi MeImeL $evkI EygI IIe AnudoIu Lurunu ikun $uIe YkseI $enIer, IIk LeseLLr
konIerunsini 1q6;`de Sumsun`du verdI. $enIer, uyni yiI Trk KudinIur BIrIIgI`nIn Iukkindu uLigi
uruIu zendIrmek duvusini kuzusiz beIusiz uLIuLLi umu drL yiI sonru bIr yuzisindu CumIurbukuni
CevdeL Sunuy`u IukureL eLLIgI gerekesIyIe dokuz uy IupIs yuLmukLun kurLuIumudi. Ankuru`du Imum-
IuLIp IIseIerIne ve IuIIyuL ukILesI`ne kiz yeLILIrme kursIuri uiImusini sugIuyip, bunIuru mdr
oIun $enIer`In eLkIsI gIderek urLLi. Ik eInden bounun $enIer, IkIncI kez evIendI ve eI doIuyisiyIu
NukIbendI MuImuL UsLuosmunogIu`nun smuIIugu (urumbu) CemuuLI`ne gIrerek sIyuI uruIu
brnd. 11 yiI sonru IkIncI eInden de IddeL nedenIyIe boundikLun sonru bu cemuuLLen uyriIdi ve
uzun sre InzIvuyu ekIIdI. O gnIerI unIuLun rporLujIurindu $uIe YkseI $enIer, $uIebu modeIInI
buIdugu IIn pImun oIdugunu syIyor. NedenI de, PeygumberIn gIyInIk ipIukIik dIye LubIr eLLIgI
LurzdukI, gsLerIII rLnme bIImIerIne IsLemeden IIIum vermI oImusi. $enIer`In Bubukun TuyyIp
Erdogun IIe EmIne GIburun`i (Erdogun) LuniLirun kII oIdugunu du noL edeIIm.

Bu uzun purunLezden sonru kuIdigimiz yere dnersek, 1q6`Len ILIburen $uIe YkseI $enIer`In uLigi
yoIdun pek ok gen kiz yrd. NIsun 1q68`de IuIIyuL ukILesI grencIsI HuLIce Bubucun (EkonomI
Bukuni AII Bubucun`in IuIusi) burLsyIe derse gIrdIgI IIn okuIdun uzukIuLiriIdi. ErLesI yiI bu oIuyi
proLesLo eLmek IIn IIuIIyuL grencIsI burLsyIe okuIu gILLI. 1q;o`II yiIIurdu AnudoIu`nun drL bIr
yunindun kiz grencIIerIn rLnme IIkuyeIerI geImeye buIudi. 1q;z yiIindu Ankuru Burosu`nu kuyiLIi
EmIne Aykenur rLnmeye kurur verdIkLen bIr sre sonru 'IuIkIIge uykiri LuLumdun` doIuyi Buro`dun
uLiIdi. DnemIn Buro Bukuni YekLu Gngr Ozden, buronun yuyinIudigi brorde konuyIu IIgIII oIuruk
yIe yuzmiLi: BIz bunu burodun skp uLmusuk, rLIIer doIdurucuk Ier LuruIi.


Lniversitelerde trbun kuvgusI

1q;-1q;6 grenIm yiIindun ILIburen Imum-IuLIp okuIIurinu burLsyIe gIdIImesIne IzIn verIImesI,
ok suyidu rLI kizin nIversILeye gILmesIne oIunuk sugIudi. NILekIm bu LurIILen ILIburen 'burLs
sorunu` nIversILeIere Luindi. 1q;q`du nIversILe seme sinuvinu gIrecek erkek grencIIerIn sukuIIi, kiz
grencIIerIn de burLI resImIerI IIe kuyiL yupLirumuyucukIuri duyuruIdu.

Ayni yiI BoIu ve sLunbuI`dukI buzi egILIm ensLILIerIne burLsyIe gIrmek IsLeyen gen kizIur,
sinuvIuru uIinmumukLun, dIsIpIIn cezuIurinu, IIzIkI suIdiriIurdun gzuILinu uIinmuyu kudur pek ok
engeIIemeyIe kuriIuLiIur.


iIte meroiyet

1z EyII 1q8o durbecIIerInIn MIIII EgILIm Bukuni emekII TuggeneruI Husun SugIum, TuIIm ve TerbIye
DuIresI IIe DIyuneL IerI BukunIigi`ndun, (DB) Imum-IuLIp okuIIurindu okuyun kizIurin buIurinin
uik mi, kupuIi mi oIucugi konusundu gr IsLedI. DB ruporundu Iem Nur SuresI`nIn 1. AyeLI IIe
AIzub SuresI`nIn q. AyeLI`ne, Iem de nsun HukIuri EvrenseI BeyunnumesI`ne uLiILu buIunuruk
rLnmenIn vuzgeIImez LemeI IukIurdun oIdugunu beIIrLmI, urdindun MsImun Trk vuLundui,
'Yu AIIuI emrI yu ALuLrk IIkeIerI` ekIInde son derece vuIIm bIr LercIIIe kuri kuriyu
birukiImumuIidir demILI. Bu yorum konunun dIn ve vIcdun zgrIg uIunindun Insun IukIuri
uIuninu Luinmusinin IIk rnegIydI. Bu LuIkImuLIi ruporu rugmen MIIII EgILIm BukunIigi grencIIerIn
II bIr ekIIde buIurini rLemeyecekIerInI bIr geneIge IIe duyurucukLi.

Konunun gIderek ukuL IuIe geImesI zerIne 1q81-1q8z`de ikuriIun bIr dIzI yneLmeIIkIe kiz
grencIIerIn ve greLmenIerIn burLs IIe dersIere gIremeyecegI, memurIurin IyerIerInde burLs
rLemeyecegI uiku beIIrLIImekIe kuImudi, okuIIurdu deneLImIer sikIuLiriIdi. Bu dnemde buIurini
umuk veyu peruk Lukmuk IsLemeyen pek ok grencI okuIIurini Lerk eLmek zorundu kuIdi. Ancuk yIne
bu yiIIurdu muIuIuzukur kesImIerIn ekonomIk uidun gIenmeIerI, bu kizIurin yurLdiindu egILIm
oIunukIurinu kuvumusini sugIudi. Bu deneyImIer, bu kizIuri bIruz duIu donunimIi yupLi.


Trbun tunImI kime uit?

Durbeden sonru yupiIun 6 Kusim 1q8 seImIerInde umuImudik bIr buuri gsLeren AnuvuLun PurLIsI
(ANAP) Lek buinu IkmeLI kurdukLun sonru Bubukun TurguL OzuI`Iu YOK Bukuni ProI. Dr. Isun
Dogrumuci Lrbun yusugini kuIdirmuk IIn eI eIe verdIIer. Bu ubuIurin sonundu 1o Muyis 1q8q`Le yIe
bIr kurur ikLi: YksekgrenIm kurumIurindu grenIm gren kiz grencIIerIn buIurinin uik oImusi
esusi yer uImi oImusinu rugmen, buzi yksekgrenIm kurumIurindu suyiIuri uz du oIsu buzi kiz
grencIIerIn messese IInde burLs kuIIundikIuri konusu zerInde duruIuruk bu durumun eLkIn
sureLLe nIenmesI gerekLIgI; uncuk modern bIr ekIIde 'Lrbun` kuIIuniIubIIecegI gr ogunIukIu
benImsendI.

GrIdg gIbI, Lrbun IIe burLs uyrimini IIk yupun, bugn IddIu edIIdIgI gIbI IuIkIIer degII,
dnemIn YOK` IdI. Kururdu Lrbunin modern oIuruk LunimIunmusiyIu burLs zimnen
geIenekseI oIuyordu. OnuyIunun bIIm eIbeLLe modern oIundi. Tek sorun, neyIn burLs neyIn
Lrbun oIdugunun LunimIunmumusiydi kI bu beIIrsIzIIk gnmze kudur srd. In bIr dIger IIgIn
yuni, Lrbunu geIL vermemek IIn cunsIperune uIiun 1z EyIIcIerIn, ABD`nIn SovyeLIer BIrIIgI`nI
evreIeme poIILIkuIuri uyurincu, Trk-sIum SenLezI denen IdeoIojInIn kkIemesIne udeLu unuk
LuLun poIILIkuIuriydi.


unItuy'In bugluyIcI kururI

Ege UnIversILesI Tip ukILesI grencIsI NesrIn Konuk`un dersIere burLI kuLiImusi zerIne verIIen
okuIdun bIr uy uzukIuLirmu cezusinu kuri uLigi duvunin sonundu DuniLuy 8. DuIresI`nIn 1q8q`Le
verdIgI kurur IuIkI LuLumu IukukI duyunuk oIdu. Kururdu zeLIe yIe demekLeydI:

...YeLerII egILIm grmemI kizIurimiz, IIbIr zeI dnceIerI oImuksizin IInde yuudikIuri LopIumsuI
evrenIn, geIenek ve grenekIerIn eLkIsI uILindu buIurini rLmekLedIrIer. Ancuk, bu konudu kendI
LopIumsuI evreIerInIn buskisinu ve grenekIerIne boyun egmeyecek Ide egILIm gren kizIurimizin
ve kudinIurimizin sirI uIk CumIurIyeL IkeIerIne kuri ikuruk dIne duyuIi bIr devIeL dzenInI
benImsedIkIerInI beIIrLmek umuci IIe buIurini rLLkIerI bIIInmekLedIr.

Bu kIIIer IIn burLs musum bIr uIikunIik oImukLun ikuruk, kudin zgrIgne ve
CumIurIyeLImIzIn LemeI IIkeIerIne kuri bIr dnyu grnn sImgesI IuIIne geImekLedIr. Duvuci
yksek greLIm dzeyInde egILIm grdgne gre bu IIkeIerIn CumIurIyeLImIzIn kuruIuundu ve
korunmusindukI nemInI bIImesI gerekmekLedIr. (...) Bu nedenIe yksekgrenIm grmek zere okuIu
geIdIgI sirudu duII burLsn ikurLmumukLu dIrenecek Ide IuIk devIeL IIkeIerIne kuri bIr LuLum
IInde buIunun duvucinin okuIdun uzukIuLiriImusindu yusuIuru uykiriIik oImudigindun duvunin
reddIne kurur verIIdI.

O LurIILen berI u veyu bu nedenIe, evIerInden ikip kumusuI uIunu kuLiImuk IsLeyen modern
muIuIuzukurIu, u veyu bu nedenIe bu kesImIerI evIerIne gerI gndermek IsLeyen muIuIuzukur
modernIer urusindukI suvu kirun kirunu sryor.


ini simge mi, siyusi bir simge mi?

SosyoIog degIIIm, bu yzden bu LubIoyu degerIendIrIrken IuLu yupubIIIrIm uncuk grdgm kuduriyIu
1qo`Ierden 1q;o`Iere kudurkI dnemde, Lrbun veyu burLs, muIuIuzukur kudinIurin modern
IuyuLu kuLiIirken dIn kImIIkIerInI korumuIurinin bIr yoIuydu. NILekIm bu yiIIurdu burLs Iukki uyeL
ve IudIsIerIe suvunuIuyordu. Ancuk gerek dnyudukI degIIkIIkIer gerekse KemuIIsL kudroIurin kuLi
LuLumIuri yznden 1q8o`IerIn orLuIurindun ILIburen Lrbun Iem sIumI duyurIiIikIuri oIun kesImIerIn
gznde, Iem de IuIkIIerIn gznde sIyusI bIr sImgeye dnL. Bundu du gurIp bIr ey yokLu.
Dnyudu poIILIk sIum`in ykseIIInden (rnegIn run sIum DevrImI`nden) de eLkIIenen muIuIuzukur
erkekIer IIn, Lrbunu zgrIk mcudeIesI, usIindu geIenekseI kudinIurin modernIemesIne kupi
uLigi IIn ILen Ie oIumsuzIunirken, KemuIIsL rejImde bIr gedIk umuk IIn neredeyse Lek oIunuk
IuIIne geImILI. KemuIIsL erkekIer IIn Ise LrbunIi kudinIur, sIumci erkekIerden duIu koIuy Iokmuydi.
OLe yundun Lrbuni kuvrumsuI oIuruk geIenekseI burLsnden uyirmuk sureLIyIe geneI oIuruk
rLnmeye kuri verdIkIerI mcudeIede IedeI duruILLiIur ve serL poIILIkuIuri IIn meruIyeL sugIudiIur.

Gnmzde Ise LrbunIi kudinIur sudece KemuIIzm, kupILuIIzm veyu modernIzm zerIne
konumuyorIur, kendIIerI Iukkindu du konuuyorIur, IuLLu beIkI de en IuzIu kendIIerI IIn
konuuyorIur. Bu sese kuIuk vermek gerek. OLe yundun sorunun zmn muIkemeIer, okuIIur,
IusLuneIer IuLLu ordu duIII bLn uIunIurdu, Ier yu ve cInsIyeL IIn kiyuIeL zgrIgnde gryorum.
EIbeLLe kendI gIyIm Lurzini MusLuzuI Der gIbI cesurcu suvunucuk kesImIerIn vurIigi IuIInde...

TA#H DETE# 1;.1o.zo1o

Aye Hr
BIr zumunIur ASAA ve PKK

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"Hkmetin 'Krt AIlImI' ne yuzIk ki ilerlemiyor. Anudilde egitim hukkI, yerel

ynetimlerin zerkletirilmesi gibi tulepler grmezden gelinirken, 'terr rgtyle iliki
kormuklu' solunun bini ukIn seilmi Krt yneticisi uncuk on uy sonru muhkemeye
IkurIlIyor. Bir yundun PKK'nIn sInIr dIInu IkurIlmusI iin gizli grmeler yupurken
bir yundun sInIr tesi operusyonlur iin Meclis'ten yetki ulInIyor. Bo ve benzeri tuvIrlur,
seilmi yneticilerimizin hl Krt Meselesi'nin zn kuvruyumudIklurInI
dndryor. AslIndu bonu umumuk luzIm nk bo topruklurdu sudece sIrudun
insunlur degil, lkenin elitleri de 'resmi turihin tornusIndun' getiler. Bo huItu, resmi
turihin beyinlerimize uktIgI bir buku nyurgInIn urku plunInu bukmuyu ulIucugIm.

Suntu Burburu oluyI
z; Ocuk 1q; gn, TrkIye`den ABD`ye g eLmI Grgen Yunikyun IsImII yuIi bIr ErmenI IuIi
Lccuri, SunLu Burburu eIrIndekI BuILImore OLeII`nde yemege duveL eLLIgI TrkIye`nIn os AngeIes
BukonsoIosu MeImeL Buydur ve yurdimcisi BuIudir DemIr`I Lubuncu IIe vurdugundu oIuy Iem ABD`de
Iem TrkIye`de byk yunki yupmiLi.

ddIuIuru gre Yunikyun cInuyeLLen sonru oLeIIn mdr ve gursonIurinu AIIemden z6 kIIyI TrkIer ve
#usIur Idrd onIurin InLIkumini uIdim demI, suIkusLLun nce clijornic o:rierguzeLesIne
gnderdIgI 118 suyIuIik mekLubundu sIzIer bu mekLubu okudugunuzdu ben yenI bIr suvu bIImI IcuL
eLmI ve uyguIumi oIucugim. Onden gIdIyorum, ErmenIIer peImden geIsIn. ErmenIIerI uzun
uykuIurindun uyundirmunin ve TrkIerIe onIurin unIuyucugi dIIIe konumunin vukLI geIdI. Trk
IkmeLI IIe IIbIr mIIIeL IIIkI kurmumuIi ve onIurin LemsIIcIIerI yok edIImeII, urLik dnmek yok dIye
yuzmiLi.

Rudikullere ilhum verdi
CInuyeL bIreyseI bIr InLIkum oIuyiydi umu oIuyin ABD ve Avrupu guzeLeIerInde uzun uzun eIe uIinmusi
bnun`dukI rudIkuI ErmenIIere IIIum verdI. Bunun IIn uygun zemIn vurdi. O yiIIurdu, dnyunin drL
bIr yunindu smrgecIIIgIn zImesIyIe bIrIIkLe uIusuI bugimsizIik suvuIuri boy vermILI. 1q6;`de
sruII`Ie Arup IkeIerI urusindu yuunun AILi Gn SuvuIuri doIuyisiyIu gIderek gergInIeen sIyusI
orLumdu, sruII`In usker mduIuIeIerde buIundugu bnun`du yuuyun ErmenI genIerI, doguI oIuruk
IIIsLInIIIerIe yukinIuLiIur. BIIIndIgI gIbI o LurIILe KO`ye bugIi EI eLII udIi sIIuIIi bIrIIkIer, uuk
kuirmukLun, reIIn uImuyu kudur pek ok ses geLIren eyIeme Imzu uLiyorIur, bu eyIemIer TrkIye`de ve
Avrupu`du sempuLI IIe IzIenIyordu. Bu ve benzerI bugimsizIik IurekeLIerInIn kIusIk ynLemIerIe
TrkIye`nIn InuLi suskunIugunu bIr LrI kirumuyun ErmenI mIIIIyeLIIerI IIn esInIendIrIcI oIdugunu
LuImIn eLmek zor degII.

1q;o`II yiIIurin LIpIk soIcu jurgonuyIu uIusIururusi emperyuIIzmIn desLekIedIgI Trk emperyuIIzmIne
suvu IIun eden bu grupIurin IIk eyIemI zz EkIm 1q;`Le VIyunu BykeIIsI DunI TunuIigII`In
IdrImesIydI. Bunu IkI gn sonru PurIs BykeIIsI smuII Erez ve oIr TuIIp Yener`In IdrImesI
IzIedI. Ancuk buIungiLu bu cInuyeLIerI sLIenen IerIungI bIr rgL oImudigi IIn, KibrisIi IuIsL
GrIvus`in EOAK-B udIi rgLnden, uIusIururusi eyIemcI ukuI #umIrez CurIos`Lun veyu TrkIye HuIk
KurLuIu Ordusu`ndun (THKO) pIeIenIIdI.

HuzIrun 1q;;`de VuLIkun BykeIIsI TuIu Curim`in MKE (KirikkuIe) yupimi q mm`IIk bIr sIIuIIu
IdrImesI veyu z HuzIrun 1q;8`de MudrId BykeIIsI ZekI KuneruIp`In eI, bucunugi ve mukum
oIrnn IdrImesInden sonru MudrId PoIIsI`nIn TrkIye`den oIuyIurIu IIgIII oIdugundun
pIeIendIgI drL Trk vuLunduinin kuyiLIurini IsLemesI kuIuIuri IyIce kuriLirmiLi kI, AgusLos 1q;q`du
THY`nIn runkIurL Brosu`nun bombuIunmusini ASAA (ArmenIun SecreL Army Ior LIeLIberuLIon
oI ArmenIu = ErmenIsLun`in OzgrIg IIn GIzII ErmenI Ordusu) sLIendI. ASAA`nin udi IkIncI kez
EkIm 1q;q`du uIey BykeIIsI OzdemIr BenIer`In ogIu AImeL BenIer`In IdrImesI oIuyindu
duyuIdu.

$emsiye rgt: ASALA
GerI 1q8o`den ILIburen, ' EkIm`, 'q HuzIrun`, 'Kuru zq NIsun`, 'Avrupu z1. Komundo Grubu`, 'AnLrunIk
Puu KomundoIuri`, 'YenI ErmenI DIrenII`(NA#), 'svIre 1`, 'ErmenI Soykiriminu Kuri AduIeL
KomundoIuri`(JCAG), ErmenI OzgrIk HurekeLI gIbI degIIk pek ok grup du cInuyeLIere Imzusini
koydu umu TrkIye`de eyIemIer geneI oIuruk ASAA`yu uLIedIIdI.

YiIIurdir ASAA`yi kImIn kurdurdugu soruIur. Bu sorunun uILindu, ErmenI IddIuIurinin LurIIseI
kkenInI Inkuru yneIIk kudIm poIILIku IIe ErmenIIerIn kendI buIurinu byIe eLkIII bIr rgL
kurumuyucukIuri ekIIndekI kmseyIcI nyurgi yuLur. 1q1`Len berI duvuIurinin peInI birukmuyun
ErmenIIer neden byIe bIr rgL kurumuzIur sorusunu cevup yokLur, nk ErmenIIerI bu konudu
yeLersIz grenIer, uyni zumundu ErmenIIerIn LurII boyuncu srekII eLecIIIk, komILuciIik, gIzII
rgLIk yupuruk OsmunIi DevIeLI`nI sirLindun IunerIedIgIne, IuLLu buLmusinu neden oIdugunu
InununIurdir. OLe yundun, bu kesImIere gre ErmenIIer 1qzo sonrusindu kurdukIuri Ne2esis udIi rgL
uruciIigiyIu, 1q1 soykirimindun sorumIu TuIuL Puu, BuIuLLIn $ukIr ve CemuI AzmI gIbI LLIIuLi
IIderIerI IdrmIerdIr. In IronIk yuni, OsmunIi DevIeLI`nIn ucimusiz kururi sonucu IuyuLini
kuybeden yz bInIerce ErmenI IIn en uIuk bIr pImunIik veyu znL duymuyunIur, ErmenI
InLIkumciIurin Idrdg bu bIrku kIIyI yiIIurcu ErmenIIerIn kunu susumiIiginin kuniLi oIuruk
sunmukLu beIs grmemIIerdIr.

Sogok Suvu politikulurI
ASAA`nin uynen PKK gIbI, Trk devIeLInIn qo yiIIik kuLi yok suymuJInkur poIILIkuIuriyIu IIIkIsI
oIdugu uik. Ancuk Ier IkI rgL de dnyudukI poIILIk IkIImden kopuk degerIendIrIImemeII. NILekIm
Suyin Husun KnI`nIn dIkkuLImI ekLIgI bIr kuynukLu, ErmenI uruLirmuci GuIdz . MInussIun, Guerre
eL TerrorIsme ArmnIens ('Suvu ve ErmenI Terr`, poIILIque d'uujourd'IuI, zooz) udIi kILubindu
ASAA`nin kuruIuunu Soguk Suvu poIILIkuIuriyIu IIIkIIendIrIyor.

MInussIun`u gre 1q6 yiIindu Svey KunuIi KrIzI ve bunu IzIeyen sruII-Misir Suvui`ndun sonru
OrLudogu`yu yerIemeye buIuyun SSCB, ABD`nIn yunindu yer uIun TrkIye`yI sikiLirmuk IIn, 1q;
yiIindu run`du ve ruk`LukI Tunuk IIderIerIyIe IIIkIye gemILI. 1q6z`de yuunun Kbu ze KrIzI, 1q6q
Kibris OIuyIuri, 1q6`Le TrkIye`nIn NATO`nun ok LuruIIi gcne kuLiImukLun kuinmusi IIe bIgede
sIyusI LunsIyonun ykseIdIgI dnemde, ErmenI LuruIinin munevru uIuni buIdugu suniIiyor.

Trk LuruIi du benzer ekIIde ErmenI mIIIIyeLIIIgIne kuri kILIeIerI IurekeLe geIrmek IIn Kibris
meseIesI bugIumindu #um dmunIigi IIe bugIunLi kurmu IILIyuci duymuLu. O gnIerde guzeLeIerde
bnun`du IIk kez gerekIeLIrIIen 'Soykirimin o. YiIdnm Anmu TrenI`nIn Kibris Di IerI Bukuni
KIprIyunu`nun II oIdugunu duIr yuziIur ikiyordu. AsIindu bu unIuiIir bIr durumdu nk IuIk duIu
vukiI oIdugu gnceI bIr sorunun kuLuIIzrIg oImudun, IzIenen sIsLemuLIk unuLLurmu poIILIkuIuri
yznden ErmenIIerIn TrkIerden ne IsLedIgInI IuLirIumuyubIIIr, doIuyisiyIu ErmenIIere neden kuri
ikmuk gerekLIgInI unIumuyubIIIrdI.

Son burI giriimi
Ancuk Kibris yznden TrkIye`yI cezuIundirmuk IsLeyen ABD`nIn '1q1 TeIcIrI`nI 1q68`de Kongre`nIn
gndemIne Luimusi zerIne SSCB ErmenIsLun`Iu TrkIye`nIn urusinin dzeImesI (ve byIece Trk-
SovyeL IIIkIIerInI gIendIrmek) IIn, TunukIuru desLek vermekLen vuzgeLI. Bu poIILIkunin bIr purusi
oIuruk, OrLuugIurdu ErmenI KruIIigi`nin bukenLI oIun Kurs yukinIurindukI AnI IIe ErmenIsLun SovyeL
CumIurIyeLI sinirIuri IIndekI Akubu DugIuri`ndukI IkI AzerI kyn degI Loku eLmeyI Ankuru`yu
nerdI. Ancuk Ankuru bunu oIumsuz cevup verdI. ASAA ILe IpIerIn kopLugu bu dnemde orLuyu ikLi.

SeIIen IedeIIerI dnnce, ErmenI eyIemcIIerIn sudece TrkIye`ye degII, o dnemIn sIyusI IkIImIne
uygun oIuruk emperyuIIzmIn kuIesI suydikIuri ABD, Avrupu ve NATO`yu gzdugi vermeyI IedeIIedIkIerI
unIuiIiyordu. NILekIm NIsun 1q8o`de runkIurL BukonsoIosIugu`nu usiIun bombuIi punkurLLu
'KuIroIsun IuIzm` gIbI guyeL bIIdIk bIr soIcu jurgonu kuIIuniImiLi ve orLudu ErmenI IuIun yokLu. Ayni
yiI AgusLos uyindu ALInu`du dur ALue oIuruk grev yupun GuIIp Ozmen ve uIIesIne yneIIk suIdiridu
YununIsLun`in soI rgLIerInden ENEP`In purmugi oIdugunu duIr buIguIur vurdi.

Amu 'emperyuIIsL mIIrukIur`, yu IIerIne geImedIgI yu du 1q1`In sorumIuIugunu IIsseLLIkIerInden, yu
du TrkIye`ye u veyu bu nedenIe sempuLI duymudikIurindun ErmenI eyIemcIIere kuri ok yumuuk
duvrundiIur. Pek ok oIuy dogru drsL soruLuruImudi, zunIiIur dogru drsL yurgiIunmudi, yu du
kk cezuIurIu kurLuIduIur. Bu LuLumIuri du TrkIye`dekI kudIm 'Sevr Purunoyusi`ni bIr kuL duIu
gIendIrdI.

AsIinu bukursuniz, Kenun Evren`In CumIurbukuni oIdugu TrkIye`nIn Lek yupLigi, buLu runsu oImuk
zere BuLiIi IkeIere deIuIurcu noLu vermek oImuLu. BykeIIIere kurungeIrmez urubu uIinmusi IIn
bLeye IIk denek uncuk 1q8z`de konmu, bykeIIIIk bInuIurinin gvenII IuIe geLIrIImesI IIn
gereken drL mIIyur IIru Ise IIbIr zumun buIunumumiLi.

Trkiyeli Irmenilerin IkmuzI
Bu sikinLiIi dnemde TrkIyeII ErmenIIerIn PuLrIgI $Inork KuIusLyun, eLkIII evreIerI zIyureL ederek
TrkIye ErmenIIerInIn Lerr eyIemIerInI desLekIemedIgInI unIuLmuyu uIiiyor, ErmenI kkenII
sunuLiIur, bIIIm udumIuri TrkIye`ye bugIiIikIurini IIude eLmekLe yuriiyorIurdi. Buski yIe yogun
oImuIiydi kI, AgusLos 1q8z`de guzeLeIerde, z.ooo kudur ErmenI, #um ve MusevI vuLunduin NIus
MdrIkIerIne buvururuk Trk IsImIerI uIdikIurinu duIr IuberIer ikLi.

; AgusLos 1q8z`de, ArLIn PenIk udIi bIr ErmenI vuLundu dokuz kIInIn Idg, ;z kIInIn yuruIundigi
Esenbogu suIdirisini proLesLo eLmek IIn TuksIm Meyduni`ndu zerIne guz dkerek kendInI yukLi.
Esenbogu`nin IuIIIerInden evon EkmekIyun, poIIsIn IIudesIne gre kendI IsLegIyIe busin kurisinu
ikLi ve ErmenIIerIn usiI dmuninin ASAA oIdugunu ve uIIesInIn LeIdIL uILindu oIdugunu syIedI.
Sonrudun grenecekLIk kI, EkmekIyun, Kenun Evren`In dumudi ve Kk`n gvenIIk dunimuni oIun
IsLIIburuLi Erkun GrvIL LuruIindun sorguIunmi, IuyuLi kuriIigi buzi IsImIerI ve udresIerI vermeye
Iknu edIImILI.

nm noktusI: Orly KutliumI
ASAA IIn sonun buIungici, 1 Temmuz 1q8`Le runsu`nin OrIy HuvuuIuni`ndukI THY brosunu
yupiIun suIdiri oIdu. SuIdiridu Ien ve yuruIununIur urusindu runsiz vuLunduIurinin oImusi, o gne
dek bu Lr eyIemIere gz yumun runsu`nin Luvir degILIrmesIne buIune yuruLLi. sruII`In bnun`i
IguII nedenIyIe ASAA`yu desLek veren KO`nn zemIn kuybeLmesInden cesureL uIun runsu
ASAA`yu resmen, 'eyIemIerInI diuridu yupmu` uyurisindu buIundu. Buzi kuynukIuru gre, runsiz
poIIsIne ASAA yeIerInIn IoLogruIIi IsIm IIsLesInI AruIuL`in Ius udumIurindun Ebu yud vermILI. PoIIs
PurIs`Le rgLn sIIuI deposunu orLuyu ikurucuk, urdindun LuLukIumuIur buIuyucukLi. SusurIuk
kuzusinin nI IsmI AbduIIuI uLIi bukunIigindukI drL kIIIIk eLenIn runsu`dukI buzi ErmenI
IedeIIerIne yneIIk, ogu IIyusko IIe sonuIunun unIumsiz eyIemIerI uncuk runsu`nin orLuIigi
LemIzIemesInden sonru mmkn oIdu.

Agop Agopyun ldrld m?
EyII 1q8`Le ondru`du Arupu oIuruk yuyimIunun el-Mecelle dergIsI, BuLiIi dIpIomuLIuri kuynuk
gsLererek TSK`yu bugIi bIr komundo bIrIIgInIn, bnun`in Bekuu VudIsI`ndekI bIr ASAA kumpinu
buskin yupLigini IIerI srd. Hubere gre buskindu ok suyidu ErmenI mIIILun ve yneLIcI
IdrImL. z8 NIsun 1q88`de ASAA`nin eIsunevI IIderI Agop Agopyun`in (kI gerek udinin bu
oImudigi syIenIyordu) IddIuIuru gre rgL II IesupIumuIur sonucu ALInu`du bIr Lrende IdrImesI
(kI buziIurinu gre IdrImedI ve IuIen ErmenIsLun`du yuiyor) ve dnyudukI poIILIk IkIImIn
degImesIyIe ASAA eLkInIIgInI kuybeLLI. Ancuk, rgL umucinu uIumi ve '1q1`Le ErmenIIere
soykirim` yupiIdigi IIkrI dnyu kumuoyunun gndemIne gIrmILI.

Trk toplomonduki etkileri
1o yiIdu q` Trk dIpIomuLi, grevIIsI ve uIIe yeIerI oImuk zere LopIum ;o kIInIn Idg, zq
kIInIn yuruIundigi ASAA suIdiriIuri Trk IuIkini eIbeLLe ok sursLi. #esm LurII LezIerIyIe uzun yiIIur
ki uykusunu yuLiriImi IuIkin byk bIr kesImI o yiIIurdu suIdiriIurin urkusindu yuLun LurIIseI LezIerI
unIuyumuyucuk kudur beIIek bouImusi IInde oIdugu IIn IIk LepkI byk bIr ukinIikLi.

IerIkI yiIIurdu pek ok dIpIomuLimizin du ILIruI eLLIgI gIbI, DiIIerI mensupIurinin bIIe 1q1 TeIcIrI`nIn
kunIi bIIunosundun IubersIz oIun bIr LopIumdu resm LurIIIIer, gerIye dnk bIr LurII okumusi IIe
'LLIIuLiIur bu LeIIIkeII grubu orLudun kuIdirmukLu ok IukIiymi` dncesInI LopIumun bIIInuILinu
yerIeLIrmekLe II zorIunmudiIur. Sonu oIuruk IuIkiyIu, uydiniyIu TrkIer, ASAA Lerrnn
duyundiriIdigi LurII oIuyIuri konumuyu veyu unIumuyu uIimuk yerIne resm evreIerIn kudIm
poIILIkusi oIun 'ErmenI IIuneLI`, 'I dmun-di dmun` reLorIgIne supIundiIur.

Bunun bIr purusi oIuruk, TrkIye brokrusIsInIn 'en munLikIi`, 'en sogukkunIi`, 'en LecrbeII`
kudroIurinu suIIp oIdugu bIIInenJIIerI srIen DiIIerI BukunIigi, ASAA Lerrne q evIudini kurbun
verdIgI IIn, ErmenI soykirimi IddIuIurinu kuri en LepkIseI LuvirIuri gsLeren bukunIik IuIIne geIdI.
nk bukunIik IIn konu udeLu kIIseI bIr 'kun duvusi` oImuLu. BeIkI de TrkIye`nIn bIr LrI ErmenI
MeseIesI`nI zecek yumuuk poIILIkuIuri yrrIge koyumumusinin urdindu DiIIerI`nIn bu kuLi
LuLumunun kuLkisi vurdi.

ASALA ile PKK ilikisi
Her uIusIururusi sorundu ErmenI purmugi urumuk, TrkIye`den IurkIi dnen Ier IkenIn ErmenI
dIusporusi veyu IobIIerI LuruIindun ynIendIrIIdIgInI dnmek ekIInde LezuIr eden purunoyuk
LuLum, sLunbuI`dun IIk ErmenI kuIIIesInIn Ayu`u dogru yoIu ikuriIdigi zq NIsun (1q1) gnnn
dnyunin eILII IkeIerInde, bIr bIrI urdinu ErmenI Soykirimi`ni Anmu Gn IIun edIIdIgI
1q8o`Ierden ILIburen IyIce beIIrgInIemILI.

TrkIye PKK IIe de o gnIerde LunimiLi. #esm evreIer ASAA`yi PKK IIe IIIkIIendIrmeyI ukiI ederek,
kumuoyunun gznde KrL mIIIIyeLIIIgInIn meruIyeLInI bIr kez duIu sorguIuLmuyi buurucukIurdi.
Her IirsuLLu ASAA`nin 'MurksIsL` oIdugunu vurguIuyip, soI IurekeLI de gzden drmeye uIiLikIuri
gIbI...

culun'In uIklumulurI
18qo`Iurdun berI bLn sLruLejIIerInI ErmenIIerI AnudoIu`dun uLmuk zerIne kurmu KrLIerIn IInden
'ErmenI dosLu` bIr grubun ikmusi PKK`nin MurksIsL kkenIyIe IIgIII oImuIiydi; uncuk ASAA IIe
PKK`nin yoIIuri sudece be yiI (1q8o-1q8) sreyIe kesIebIImILI. O sirudu Ienz emekIeme ugindu
oIun PKK`nin z1-z8 NIsun 1q8o`de ErmenI cemuuL IIderIerInIn srgne gnderIImeye buIudigi gn
oIun zq NIsun`i 'KiziI HuILu` IIun eLmesI, AbduIIuI OcuIun`in ErmenI YuzurIur BIrIIgI LuruIindun onur
yeIIgIne seIImesI gIbI semboIIk oIuyIur, bu IIIkIye kurIne yupiIdi. OzeIIIkIe IsLIIburuL evreIerI, Ier
IirsuLLu, PKK IIe ASAA urusindu YununIsLun ve SurIye`nIn ncIgnde, TrkIye`nIn Kibris
poIILIkusini suboLe eLmek IIn kuruIdugunu InuniIun bu IIIkInIn, 1q;q-1q8o`de bnun`du
kuruIdugunu, nIIuI umucin du ErmenI-KrL edere DevIeLI kurmuk oIdugu IIerI srmeyI IImuI
eLmedIIer. Bu IddIunin sonucu, Kibris meseIesInde kuriIuiIun zorIukIuri, 'KrL-ErmenI kompIosu`nu
bugIuyuruk, Kibris konusundu uzIumuz bIr Luvir LukiniImusi oIdu.

HuIbukI, 1q88`de AbduIIuI OcuIun, guzeLecI MeImeL AII BIrund`u ASAA IIe bIrku grme oIdu.
SIvIIIere yneIIk eyIemIerInIn zururIi oIdugunu grdk, doIuyisiyIu du 1q8z`Ierde oImuz dedIk, birukLik.
OyIe IuzIu bIr beruberIIk yok. BIr-IkI uceIe LopIunLi diindu bIr IIIkI yokLur. IIkI geIILIrebIIecegImIz
bIr rgLIenme degIIdIr, usIindu ASAA oIuyi du ok uburLiIdi TrkIye`de demI, q Muyis 1qq1` de bIr
dIger guzeLecI #uIeL BuIIi` yu ErmenI sinirIuri veyu ErmenI IkesI neresIdIr? KrdIsLun neresIdIr
dersenIz, bu LurII bIr sorundur. TurII bIr sorunu du, ok poIILIk bIr cevup vermek bIruz oporLnIzme
dmek oIur. BenIm de yIe bIr nIyeLIm yok. ukuL ErmenI IuIkini severIz. ErmenI IuIki geIIrse, zIyureL
ederIerse, IuLLu kuImuk IsLerIerse, onIuru eIImIzden geIen mIsuIIrperverIIgI de sonunu kudur gsLerIrIz
dIyerek 'Dogu AnudoIu`nun usIindu KrL vuLuni oIdugunu` IIerI sren kudIm KrL poIILIkusiyIu bugini
kopurmudigini Imu eLmILI.Ancuk bLn bu beyunIur Trk LuruIini Iknu eLmedI, yiIIur IInde bu LeorI,
dogruIugu pIeII uyrinLiIurIu ssIenIp srekII gndemde LuLuIdu. Bu poIILIkunin zIrvesInI oIuLurun
bIr oIuy du yukin LurIIIerde yuundi.

Huluoglo'non incileri
TTK`nin subik bukuni YusuI HuIuogIu, 18 AgusLos zoo;`de KuyserI`dekI DuduIogIu $enIIkIerI
sirusindu AruLirmuIurimizdu KrL dIye bIIdIgImIz InsunIurin usIindu yupisuI oIuruk Trkmen usiIIi
oIdugunu, KrL-AIevI oIuruk bIIInen vuLunduIurin Ise ErmenI kkenII oIdugunu grdk. UIkeyI
bImeye uIiun TKKO ve PKK Lerr rgLIerInIn IInde yer uIun InsunIurin bIrogu ErmenI dnmesI
KrLIerden oIuuyor. TKKO ve PKK IurekeLI bIzIm bIIdIgImIz gIbI KrL IurekeLI degIIdIr dIyerek Iem
bu LoprukIurdukI bIn yiIIik KrL vurIigini, Iem de 8 yiIIik KrL MeseIesI`nI bIr eIL IIIzyonu evIrmeyI
denemILI.

TKKO ulerjisi
HuIuogIu`nun szn eLLIgI TKKO (TrkIye I KyI KurLuIu Ordusu), 1q;z`de bruIIm
Kuypukkuyu LuruIindun kuruImuLu. TKKO`nun LeIcIr sirusindu byk Ide merkez devIeLe kuri
ikuruk ErmenIIerI korumu uILinu uIun DersIm bIgesInde IuuIIyeL gsLermesI, IIder kudrosundu GurbIs
AILinogIu ve Armunek Bukirciyun (OrIun Bukir) buLu oImuk zere pek ok ErmenI usiIIinin oImusi,
uyricu yereI kudroIuri urusindu pek ok ErmenI usiIIi mIIILunIurin buIunmusi, sLne sLIk TKKO`nun
1q1 TeIcIrI`nI soykirim oIuruk Lunimusi devIeLIn TKKO`yu son derece serL duvrunmusinu neden
oImu, bruIIm Kuypukkuyu , uy sren ugir IkenceIerden sonru 18 Muyis 1q;`Le gzuILindu
IdrImL.

AGS guzeLesInIn buyuzuri HrunL DInk`In de genIIgInde rgLIe IIIkIsInIn oImusi, Imnden sonru
sik sik gndeme geLIrIImI, DInk`In, devIeLIn derIn gIerI LuruIindun IdrImesI buzi evreIerde,
udeLu meum bIr IbIrIIgInIn cezuIundiriImusi oIuruk yrekIere su serpmILI(!)

GeLIgImIz ugusLos uyindu DevIeL Bukuni CemII Iek`In ErmenI Lerr IIe PKK Lerr urusindu yukin
IbIrIIgI vur, bunIur kun kurdeIdIr. O devreden ekIIdI, II bu LuruIu verdIIer. ZuLen, zr dIIerIm, bIr
kisim LerrIsLIerIn snneLsIz oIuu, sIze ok eyI IIude edIyor demekLIr uikIumusi bu geIenegIn
rnyd.

Sonu oIuruk, HuIuogIu`nun veyu Iek`In LurII eLLIgI 'di dmunIu IIIkIII I dmun`, Iem KrL, Iem
ErmenI, Iem AIevI, Iem soIcu, Iem de 'dnme` gIbI resm LurIIIn zIIInIerImIze ukLigi be dmun
unsurunun I Ie geLIgI son derece kurmuik bIr yupi oIuruk bu kesImIerIn LuIepIerInIn meruIyeLI
zerInde soru IureLIerI yuruLmuyi umuIiyordu ve kunimcu gre epey de buuriIi oIdu. Edwurd SuId`e
gre IerIungI bIr sIyusI eyIemIn LerrIzm oIuruk udIundiriImusi onu sIyuseL, LurII, geIenek ve yorumun
buIuLugu bIr unIuLi sLuLs Luninmumusi demekLIr. IIIsLIn, KrL ve ErmenI meseIeIerInIn buinu
geIen Lum du bu.

TA#H DETE# 1o.1o.zo1o
Aye Hr
SunsrIe kururun 'beyuzperde`

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Geen yIl ogun Medyu'yu kesilen vergi

cezusI,YouTube butu olmuk zere sosyul
iletiim sitelerine, sol ve Krt ierikli
sitelere, pornogruIik ierikli sitelere sodun
gerekelere duyunun yerel muhkeme
kururlurIylu eriimin engellenmesi,
getigimiz uylurdu iyunet leri
BukunlIgI'nu dini uIdun sukInculI ve yunlI
ierikleri muhkeme kunulIylu sunsrleme
yetkisinin verilmesi, obertrkyuzurI Bekir
Cokon'on iine son verilmesi, son oluruk
hkmeti internete ve busInu ynelik
tuvrIndun doluyI huklI oluruk eletiren CHP
Genel BukunI Kemul KIlIduroglo'non bile
uz duhu, "KIlIduroglo PKK'lIdIr diye zIrvuluyun bir grop yznden 1ocebook'o
kuputtIrmusI gibi oluylurI buhune ederek bo huItuyI sunsr turihimize uyIrmuk istedim.
Ancuk, busInu ynelik sunsr "ktidur busInIn oysulInI sever bulIklI bir yuzImdu
{Torof, 1, $obut ooS) unluttIgIm iin konoyo, q-1q Ikim o1o turihlerinde
gerekletirilecek olun q,. Antulyu AltIn Portukul Iilm Iestivuli'nin ereIine, "1q-1qSo
urusIndu sinemudu sunsr buglumIndu ele ulmuyu kurur verdim, elbette suyIunIn
sInIrlurI yznden kk bir seki yupubildim.

1ktisot, sinemo oe polis
Tek LIp ve Lepeden Inme bIr modernIemeyI devIeL poIILIkusi oIuruk gren yenI TrkIye
CumIurIyeLI`nde sInemuyu sunsr meseIesI duIu 1qz yiIindu, zmIr kLIsuL KongresI sirusindu eIe
uIinmiLi. 1qz-1qz yiIIuri urusindu IIImIer gsLerIme gIrmeden nce muIuIII poIIs LuruIindun IzIenIr
ve IIImIn uygun grImeyen yerIerI kesIIdIkLen sonru gsLerImIne IzIn verIIIrdI. NIIuyeL q HuzIrun 1qz
LurIIInde bIr yneLmeIIkIe IIIm gsLerImInI deneLIemek zere merkez bIr sunsr IeyeLI oIuLuruIdu. z6
AruIik 1q LurIIII bIr buku yneLmeIIkIe de senuryo sunsr buIuLiIdi.
YneLmeIIkIe sLunbuI`du ve Ankuru`du IkI komIsyon oIuLuruImuLu. KomIsyonIurdu IIerI BukunIigi,
MIIII Suvunmu BukunIigi ve GeneIkurmuy BukunIigi`ndun bIrer LemsIIcI vurdi. Ayricu konLroIIere I
PoIIs Mdr ve EmnIyeL MIeLLII veyu vekIII de kuLiIiyordu. LIruzIur Ankuru`dukI komIsyondu kururu
bugIuniyordu. Burudu verIIen kururu ILIruz mmkn degIIdI. MuIsIn ErLugruI`un yneLmenIIgInI
yupLigi Ancroz Kcdisi (1q8) ve ir Kct:l Detrildi (1qq) IIImIerInI 'uik suik` ve 'mIIII degerIere
uykiri` buIun yneLIcIIer II bIruz duIu siki LuLmuk gerekLIgIne kurur verdIIer ve 1q Temmuz 1qq
LurIIInde yenI bIr yneLmeIIk ikurdiIur. Bunu gre komIsyonu IIerI BukunIigi LemsIIcIsI bukunIik
edIyor, GeneIkurmuy`in yuninu EmnIyeL GeneI MdrIg, Busin Yuyin ve TurIzm BukunIigi IIe MIIII
EgILIm BukunIigi LemsIIcIsI ekIenIyordu. ByIece sunsr, Iem gvenIIk, Iem LuniLim, Iem de egILIm
meseIesI oIuruk eIe uIiniyordu. YneLmeIIk, 1q6 ve 1q;;`de yupiIun LukvIyeIerIe 8 yiI kesInLIsIz oIuruk
uyguIundi.

Arogono bohone ok
Bu yneLmeIIgIn muddeIerInI Lek Lek suymuk yerIne, BurIun Arpud`in u suLirIurinu gz uLuIim: BIr
sokugin bozuk kuIdirimIuri bIr eIrIn kenur semLIerI, kyIIerIn yumuIi kiyuIeLIerI, yuIinuyuk
ocukIurin buIundugu bIr suIne, o Ikmn uyguIunucugi ve uyuIucugi yusuk gerekeIerIdIr. Eger
sunsr kuruIunun cuni ekerse, yIne bIr IIImIn pek ok suInesI 'umumI LerbIyeye uykiri`, uIIuk ve 'mIIII
duyguIuru uykiri`, 'memIekeL InzIbuL ve emnIyeLIne zururIi`, `crm IIemeye LevIk eder` grIp
yusukIunubIIIr. Arpud`in dedIkIerInI duIu IyI unIumuk IIn geIIn CumIurIyeL dnemInde, sInemudukI
sunsr LurIIInden buzi yuprukIuri bIrIIkLe evIreIIm.
1qqq`Le CumIurIyeL`In IIk sInemu udumIurindun uruk Ken`In ekLIgI GnuIsizIur IIImI bIr ky
deIIkunIisi, bIr kuIpenIn kizinu nusiI uik oIur? AyipLir! gerekesIyIe sunsrIenIr. 1qqq`du LII
Akud`in HuIIde EdIp Adivur`in uyni udIi eserInden ekLIgI V:r:n Kchpee udIi kIusIk eserI, 'uIIuksiz`
oIdugu IIn yusukIunir. 1qz`de $ukIr SirmuIi`nin MuruL SerLogIu`nun eserInden sInemuyu
uyurIudigi Ejelerin Ejesi udIi IIIm nce sunsre ugrur sonru sonunu bIr uikIumu yupiImusi urLiyIu
uIIedIIIr. EkIenen uikIumu sunsrn nedenI konusundu bIr IIkIr verIr: SirI uk ugrunu dugu ikLigi
IIn Osmun EIe`nIn numi pek uniImuz. nk EIe Iuk ugrunu dugu ikmi ve mcudeIe eLmILIr.
sLIkIuI suvuimizu bLn gcyIe yurdim eden bLn udsiz eIeIerImIzI IrmeLIe unuriz.
Ayni yiI, MeLIn Erksun`in ik VeyseI`In IuyuLini unIuLun LopIumsuI gerekI IIImInIn Kcrcnlil
Dunc oIun udi Ail Vesel'in ccti oIuruk degILIrIIIr. Ayricu IIImdekI buzi suIneIere de ekIdzen
verIImesI IsLenIr. nk IIImde ekInIerIn ciIiz ve boyIurinin kisu oImusi zIruuL IIemIerInIn IIkeI
oIdugunu dndrecekLIr. Turnu dunsi yupun drL kizdun IkIsInIn uyukIurinin ipIuk, IkIsInIn Ise
urikIi oImusi du seyIrcIIerde yunIi dnceIer uyundirubIIecekLIr!

Amon Mussolini grlmesin
KerIme NudIr`In iliril udIi romunindun uyurIunun ve buzi suIneIerI LuIyu`du ekIIen ALiI
YiImuz`in iliril (1q) IIImInde, dokLoruyIu evIenen, duIu sonru ocukIuk yiIIurindun berI sevdIgI
erkegIn koIIurindu Ien bIr kudinin uciIi yks unIuLiIir. IImIn sunsre LukiImusinin nedenI urku
pIundu MussoIInI IeykeIInIn grImesI ve IsLusyon LermInuIInIn MussoIInI dnemInIn eserI oImusidir.
nk 1qo`Iurdun kIncI Dnyu Suvui`nin sonunu kudur IuIzmIe IIrL eden devIeL udumIurimiz o
yiIIurdu, BuLi`yu kendIIerInI uIIeLLIrme LeIui IIndedIrIer.
O. LII Akud`in, erkekIerI bIrbIrIne dren kL kudin AIIye ve kizi NevIn`In IIkuyesInI unIuLun 1q
LurIIII Kcrde K:r:n: udIi IIImI, erkek ve kudin kuIrumunin oLurdugu Lepeden Boguz`in ikiinin ve
kuIrumunIurin yzdg pIujin grImesI yznden sunsrIenIr. Sunsr HeyeLI`ne gre Boguz`in
ikiini ve pIuji gren dmunIurimiz Demek kI buruyu kurudun ikurLmu IIn en mnusIp suIII burusi
derIer ve bu du mIIII ikurIurimizu uykiridir!

dll senorist Trk polisi
AsIindu bu yiIIurdu sunsrcIer buzi yuzurIuru ve senurIsLIere udeLu dmun kesIImIIerdIr. Nuzim
HIkmeL, Yuur KemuI, VeduL TrkuII, OrIun KemuI ve KemuI TuIIr gIbI IsImIer, IIImIn sunsrIenmesI
IIn yeLerIIdIr. Bu yzden pek ok IIImde senurIsL oIuruk suILe IsImIere yer verIIIr. OyIe kI, Yuur
KemuI`In unIuLLiginu gre, YiImuz Gney`In IIk roI uIdigi : Vctcnin @oc:llcri (1qq) IIImInde senurIsL
oIuruk Yuur KemuI`In degII bIr poIIsIn udi yuziImi, bu poIIs o yiI verIIen senuryo dInn suIIbI
oImu, Yuur KemuI`e de kendIne verIImesI gereken dIn 'senurIsL` poIIse verIImesInI IzIemek
kuImiLir!
z; Muyis durbesI gIbI pek ok kIInIn 'zgrIk` buIdugu bIr mduIuIeden sonru bIIe sunsr
zIInIyeLInde degIIkIIk oImuz. OrnegIn 1q6o`Lu HIcrI AkbuIi`nin Alcrsc Anc2 Alcr IIImI IuIki
uskerIIkLen soguLLugu IIn sunsrIenIr. Neden mI? IImIn kuIrumuni MuImuL zo gnIk kisu dnem
uskere gIder, sevgIIIsInden uyriIir ve urkusindun buinu byk IucIuIur geIIr. O IuIde IuIk MuImuL`un
buinu geIenIerIe uskerIIk urusindu IIIkI kurup uskerIIkLen soguyubIIIr!

Meru mdofoo mt, o do ne?
Ayni yiI, MemduI Un`n Mchcllenin Setilisi udIi IIImI de, gecekondu muIuIIesIne gIren buIdozer
IuIkLu LevuIu (rknL) duygusu yuruLucugi ve devIeL muIi dozer zeI bIr kII LuruIindun zeI
umuIu kuIIuniIumuyucugi IIn sunsre ugrur.
TurguL OzuLuy`in cn M:stcjc IIImInde, Asumun (MuILerem Nur) udIi kuIrumunin, kendIsIne
suIdirun 'sirLIun` IukupIi kL udumi meru mduIuu nedenIyIe IdrmesIne rugmen muIkemede ugir
cezu uImusi, sunsr IeyeLInI ruIuLsiz eder. nk meru mduIuu IuIInde bIIe ugir cezu veren bIr yurgi
IuIkin eIeLIrIsIne muruz kuIubIIIr. Bu kL durumu nIemek IIn IIImIn sonunu u IIude ekIenIr:
HuyuLu ksm oIun Asumun`in suu bIIe bIIe IIedIgI ve bunun sonucunu bIIe bIIe kendInI Iuyik
grdg...
OrIun EImus`in 1q61 LurIIII ir chcr Alc2i IIImI; Oyu`nin bubusinin SuuL IIn kInIz uyri
dnyuIurin InsunIurisiniz demesI siniI uyrimciIiginu kurIne grIr ve uILin mukus uIiir.
1q6z`de MeLIn Erksun`in ukIr BuykurL`un romunindun uyurIudigi Yilcnlcrin cu IIImI nce Lumumen
yusukIunir, sonru IuIkin LepkIsI zerIne serbesL birukiIir. ErLesI yiI MeLIn Erksun`in bu kez de S:s:z
Ycz IIImI sunsre ugrur. NedenI, byk kurdeIn kk kurdeIn kurisiyIu evIenmesIdIr ve bu durum
uIIuku uykiridir! Buini deve kuu gIbI kumu gmen devIeLImIz IIImIn yurLdiinu gnderIImesInI de
engeIIer eIbeLLe. Neyse kI DuniLuy kururiyIu bu yusukIur kuIkur du IIIm BerIIn IIm esLIvuII`nde 'AILin
Ayi` dIn uIir. Bu, bIr Trk IIImInIn uIdigi IIk 'AILin Ayi`dir.
SIu Dogun`in 1q6z LurIIII ojorun Kcrisi IIImI, eyIu IIe Hundun IIIm kuIrumuniyIu bIrIIkLe yuumuyu
kurur verdIkIerI zumun, kuzuncimizi orLuyu koyur, beruber Iurcuriz sznn komnIzm propugundusi
suyiImusindun doIuyi yusukIunir.


Komuton elerinden bilirkii
HuIIL #eIIg`In 1q6 LurIIII cjcl elileri IIImInIn sunsr edIII gerekesInI yneLmenIn ugzindun
dInIeyeIIm: GkseI Arsoy zerInde nIIormu vurken eyIu Suyur`i pyormu, jeL uugi dLg IIn
pIIoL oImuk IsLeyen genIerIn IevesI kiriIubIIIrmI, buzi subuyIur bIr subuyu yukimuyucuk ekIIde urgo
konuuyorIurmi, vs. vs... AIIuILun, HuIIL #eIIg, IIImI dnemIn Huvu KuvveLIerI KomuLuni rIun TunseI
ve dIger komuLunIurin eIerIne zeI gsLerImde IzIeLIr ve bu kudro IIImI ok begenIr de, sunsr kuIkur...
1q6q`Le senuryosunu VeduL TrkuII`nIn yuzdigi, ErLem Gre`In yneLLIgI Kcrcnliltc &cncnlcrIIImI
emek-sermuye eIIkIsInIn IIendIgI IIk grev IIImI oIuruk LurIIe geer. EIbeLLe IIImIn bu zeIIIgI
sunsrcIerIn gznden kumuyucukLir.

Oku, odom ol bobon gibi...
1q6`Le O. LII Akud`in Dogu ve Gneydogu AnudoIu bIgeIerInde yuygin oIun kuukiIik sorununu
IIeyen :d:tlcrin Kcn:n: IIImI, jundurmuIurin peIne dLg kuuki Hidir`in bIr muyin LurIusindu
puLIumu sonucu yere kupukIunmusi, bunu gren uILi yuindukI ogIunun dIkenII LeI rgIerI uip cun
ekIen bubusinin zerIne kupunmusiyIu bILer. SunsrcIer bu suIneyI 'eksIk` buIurIur ve cun ekIen
Hidir`in ogIunu Bubunin sonunu grdn, sen bu yoIu dme okuIunu dn IIudesInIn ekIenmesInI
IsLerIer. YneLmen IsLenenI yupur ve IIIme nc seIerde IzIn ikur. Ancuk bu Lurdu bIIe 'reL oyu` veren
Kurmuy AIbuy AImeL Arikun`u gre IIImde jundurmuIur ok pusII grndgnden, NIzumnumenIn ;.
ikrusinu gre IIIme IzIn verIImesI mmkn degIIdIr!
1q66`du IIun ErgIn`In stcnb:l Dehet inde udIi IIImI, soI LekerIegI puLIudi IIudesI sug LekerIegI
puLIudi ekIIne evrIImek kuydiyIu gsLerIm IznI uIir. Ne de oIsu 'soI` kudIm LubuIurimizdun bIrIdIr.
Ayni yiI Duygu SugirogIu`nun kyIerInden kopuruk byk eIre geIen yoksuI AnudoIu Insuninin
yksn unIuLLigi it2een Yol IIImI Ise IImIn sonunu kudur, eIre I buImuk IIn geIen seIII kiIikIi
kyIIerIn buzen bIr LrujedI Iuvusi IerIsInde, buzen de InsunI urLIurin diinu ikuruk sosyuI
bnyemIzIn yikiImusi IIn LuIrIk edIcI mcudeIesInI nukIeLLIgI, eIrIn en kL ve en seIII yerIerInI,
IIIerIn en seIII IuyuL urLIuri IInde yuudikIurini beIIrLLIgI, Lm IverenIerI kL IuyIu, IIyI IukIr
gren kIIIer oIuruk yunsiLLigi, IIImIn kuIrumunIurinin mIsuIIr oIuruk gILLIkIerI erkeksIz evIn numusunu
eI uzuLuruk mIIII rI ve udeLImIze IIuneL eLLIgI, IIImde kuIIuniIun LrkIerde munevI duyguIurimizi
LezyII ederek IzIeyIcIyI Lers dnceIere gLrdg, IIkuyenIn bnyemIzI zorIuyici ve yikici bIr IsLIduLIu
kurimizu ikLigi grIdgnden... yusukIunucukLir.


Bu isim Krte mi, ne?
YiImuz Gney`In Seit cn (1q68) udIi IIImI NebuIuL eIre`nIn cunIundirdigi Keje udIi kudin
kuIrumuninin udindun doIuyi sunsrcIerIn guzubinu ugrur. Trkede byIe ud yok IerIuIde KrLe
oIucuk dIyen IeyeL, dgn suIneIerInde geIIn uIuyinin nnde gLrIen kenurIuri pskII buyrugu
du LukiIir ve KyInn eIInde suncuk oImuz, uncuk uIuyIurdu suncuk buIunur der. DuIusi IIImIn
ekIIdIgI ky ve kyI IIgrIerInI de begenmez. HuIbukI szkonusu ky dnemIn Gmrk ve TekeI
Bukuni bruIIm TekIn`In dogup bydg yer oIup en uIuk bIr dzenIeme geIrmeden IIIme konu
oImuLur.
Trk sInemusinin buyupiLIurindun bIrI suyiIun YiImuz Gney`In &2:t (1q;o) IIImI, kurisi, yuIi unusi
ve be ocugunu, yorgun IkI uLin ekLIgI eskI psk IuyLonu IIe geIndIrme ubusindukI yoksuI IuyLoncu
Cubbur`in yksn, yer yer beIgeseI Ludindu unIuLir. Cubbur`in Lek umudu uIdigi pIyungo bIIeLIerIdIr
umu uksIIIkIer bIrbIrInI kovuIur ve Cubbur`in uLIurindun bIrIsI bIr urubunin urpmusi sonucu Ir.
IImIn IkIncI yurisi, Cubbur`in, neIesI gI bIr Iocunin LeIkInIyIe deIIne uvciIiginu ikiini unIuLir.

1mtigozstz stntfstz...
IImIn sunsrIenmesInIn nedenI Ise bu kudur kisu unIuLiIumuz eIbeLLe. 1o muddeIIk IIsLede zeLIe
unIur yuziIidir: Cubbur`in (YiImuz Gney) urubusinin bukimsiz, pIs, yirLik oImusi ve zuyiI bIr uL IIe
kuIubuIik bIr uIIeyI geIndIrmesInIn mmkn oImumusi, Cubbur`in uLi IdrmesInden sonru bIr IIem
yupiImumusi ve LuzmInuL denmemesI yznden IzIeyIcIIerIn zengIn bIr oLomobII suIIbInIn IukIr bIr
urubucinin uLini IdrmesInde LukIbuL yupiImuyucugi kunuuLIne vurmusi IILImuII, uLini kuybeden
Cubbur`in duIu nce yunIurindu uIiLigi zengInIn evIne gILmesI, evIerIn dekorunu, zengInIIgInI
grmesIyIe zengIn-IukIr uyriminin yupiImi oImusi, Iocuyu subuI numuzinin gne dogurken
kiIdiriImusi sureLIyIe IbudeLIe uIuy edIImesI, neIIrde ubdesL uIindikLun sonru 1o1 Lu uLip bunIurIu
IuyuII bIr deIIne eLruIindu dnImesInIn uydurmu ve buLiI InunIuri gerek gIbI yunsiLmusi ve duIu
neIer neIer...

1soe'e rezil mi ololtm?
1q;q`Le Tun Okun`in sve`e gIden bIr grup Trk IIsInIn SLockIoIm`dekI muceruIurini
unIuLuntobus IIImInIn TrkIye`ye gIrII pek ok nedenIe yusukIunir. BIr grup Trk IIsInIn moIu
yerInde gIe IemeIerI ve eIIerInI yikumudun yemek yemeIerI Trk rI ve udeLIerIne uykiri buIunur.
SoIrudu buyuL ekmek ve sogun buIunmusi TrkIerIn kL besIendIgI IzIenImI verdIgI, IIImIn kuIrumuni
oLobsn sugu gIrIImez IevIusinu rugmen sugu gIrmesInIn TrkIerIn LruIIk kuruIIurindun unIumudigini
Imu eLLIgI IIn kubuI edIIemez buIunur. Trk ve sveIIIerIn yemek yemeIerInIn kuriIuLiriImusi du
yukiik uImuz. Ayricu bIr LeIeIon kuIbesIndekI sevIme suInesI eIbeLLe kI uIIuku muguyIrdIr! In
IIgIn yuni IIIme AzIz NesIn ve Yuur KemuI gIbI enLeIekLeIIer de kuridir.
1q;`Le BekIr YiIdiz`in yks zerIne Sreyyu Duru LuruIindun ekIIen Kcrc @crcjli Gelin IIImI kez
reddedIIIr; sonundu DuniLuy kururiyIu gsLerIme gIrer. IIm 1q;;`de 1q. AnLuIyu IIm esLIvuII`nde 'En
BuuriIi IIm`, 'En BuuriIi Senuryo` ve 'En BuuriIi Kudin Oyuncu` duIIurindu dI uIuruk sunsr
IeyeLIne nuzIre yupur. Bu urudu sunsrcIere kuru beyInII udumIur dIyen Sreyyu Duru`yu sekIz uy
IupIs cezusi verIIIr.
Benzer bIr durum YiImuz Gney`In senuryosunu yuzdigi ve ZekI OkLen`In yneLLIgI Du2cn(1q;q)
IIImInIn de buinu geIIr. sIzIIk ve yoksuIIuk yznden uruIuri bozuIun smuII ve kurisi NucIye`nIn
ykIerInI unIuLun IIIm 1q8o BerIIn IIm $enIIgI`nde nsunI degerIerI ve LopIum yuumini en IyI dIIe
geLIren IIIm oIuruk 'JrI OzeI OdI` ve 'KuLoIIk KIIIsesI Byk OdI`n kuzunir, uncuk bIzIm
sunsrcIerIn gznde kumu dzenInI ve uIusuI gvenIIgI zedeIeyIcI bIr IIImdIr.
1q;q yiIi sunsr uisindun yIe berekeLIIdIr kI, Omer Kuvur`un Y:s:j ile Kencn, Yuvuz
Ozkun`inDe2irol:, Yuvuz Pogdu`nin Yolc:lcr IIImInIn yusukIunmusi zerIne AnLuIyu IIm esLIvuII
IIk kez IpLuI edIIIr. 1z EyII 1q8o dnemInde sunsr IyIce kurumsuIIuir. Bu dnemIn en meIur sunsr
vukusi Ise KemuI TuIIr`In uyni udIi eserInden HuIII #eIIg LuruIindun T#T IIn dIzI oIuruk
ekIIen Yor:n Sctci`nin buinu geIenIerdIr.

Yorgun den sonsrn son morifeti
AIeyILe kumpunyuyi AgusLos 1q;q LurIIII yuzisiyIu :2h:riet buyuzuri IIun SeIuk buIuLir.
SeIuk`u gre KemuI TuIIr Trk LurIIInI LuIrIp eLmekLe, MIIII McudeIe gerekIerInI urpiLmukLudir.
BIr devIeL kurumu oIun T#T Ise bunIuru uIeL oImumuIidir! GerIsInI HuIIL #eIIg`den dInIeyeIIm:
Busindun grendIgImIze gre bu TV dIzIsInde KurLuIu Suvui IIe IIgIII gerekIer yunsiLiImiyordu.
TrkIerIn irksuI yupiIurinu yneIIk buzi grIer IIerI srIyor ve rnegIn suriinIurin ve muvI
gzIIerIn Trk oIumuyucukIuri beIIrLIIIyordu. Ege BIgesI`nde yuuyun IuIk KurLuIu Suvui`nu
kuLiImuk IsLemIyormu gIbI gsLerIIIyordu, bu bIgede yuuyun LLIIuL ve TerukkIcI subuyIurin zoruyIu
ve buskisiyIu KurLuIu Suvui`nu kuLiIdikIuri Lemusi IIenIyordu. SunkI ALuLrk o dnemde yok
suyiImiLi. ErmenI sorunu TrkIye`nIn neredeyse uIeyIIne kuIIuniIubIIecek ekIIde IIenmILI. Ordu
mensupIuri uygunsuz udIurIu uniIiyor ve ok IuzIu kIr kuIIuniIiyordu. TurIIseI gerekIerIe
uyumudigi IuIde erkez ELIem bIr uIusuI kuIrumun oIuruk yunsiLiIiyordu. TopIumun eILII
kesImIerInIn urusinu nIIuk sokucuk grnL ve konumuIuru yer verIImI oImukIu bIrIIkLe HuIIIeIIgIn
TrkIye IIn Lek geerII yneLIm bIImI oIdugu suvunuIuruk, udeLu KurLuIu Suvui`nu gerek oImudigi
dncesI benImseLIImeye uIiiyordu...
AnIuiIun Yor:n Sctci Lm resm LezIerI Lersyz eLmekLedIr. EIbeLLe sonu du Iuk eLLIgI gIbI oIur.
T#T GeneI Mdr MucIL Akmun businu IIImIn Lm kopyuIurinin yukiIdigini mjdeIer. Ancuk 1qq
yiIindu zeI bIr kunuIin yenI bIr Yor:n Sctci ekmesInden sonru sevInIIerek grenIIIr kI, T#T`dekI
buzi grevIIIer, IIerde muII uidun Iesubini veremeyIz dIye, IIImIn bIr vIdeo kuydini sukIumiIurdir. O
IIImI grmek mmkn oImudigi IIn, IIIm eLruIindu kopuriIun IirLinuIurin IukIi oIup oImudigini
syIemek IuIu koIuy degIIdIr.

TA#H DETE# z6.oq.zo1o

Aye Hr
'TopIune kubuduyisi, BeyogIu beyeIendIsI`

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Boguzkesen CuddesI`nde IuuIIyeL gsLeren sunuL guIerIIerIne yupiIun sopuIi, muLuIi suIdiriyIu gndeme
geIen TopIune, BIzuns dnemInde ormunIik bo bIr uruzIydI ve gzeIIIgInden doIuyi 'ArgIropoIIs`
(Gm $eIIr) dIye uniIirdi. uLII SuILun MeImed`In IeLIILen Iemen sonru kurdugu TopIune-I AmIre
bInusinu rugmen bIge 16. yzyiIu kudur IInde Lek Lk yupiIurin oIdugu bugIik, buIeIIk bIr uIun oIuruk
kuIdi. TopIune-I AmIre LurII boyuncu yunginIurdu bIrku kez Iurup oIdu, son IuIInI Ise AbdIuzIz
dnemInde (1861-18;6) uIdi. BIgenIn nemII bInuIuri du AbdIuzIz dnemInde Inu edIIdI. BunIur
urusindu Boguzkesen Yokuu`nun buindu, TopIune mIrIerInIn mukumi oIuruk Inu edIIen neokIusIk
bInu, TopIune MIrI HuIII Puu`nin yupLirdigi TopIune Kusri ve dIger kusirIuri suymuk mmkn.
TopIune skeIesI, 18qq`Le GuIuLu #iILimi yupiIincuyu kudur eIIIer ve dIger erkun LuruIindun Topkupi
Suruyi`nu gIdI IIn kuIIuniIdi. 18z`de LumumIunun NusreLIye CumII`nI Ise IkmdurIur yiIIurcu Cumu
SeIumIigi IIn kuIIundiIur. Ancuk bIge bIr konuL uIuni degII duIu ok bIr reLIm uIuni oIdu. BIgenIn
ciIiz mImurI dokusunu gerI dnsz bIImde degILIren 1q6-1q; yiIindu Menderes`In buIuLLigi
yikim IuuIIyeLIerI oIdu. Bu yikimIur sonrusindu bIgenIn MsIIm-guyrimsIIm esus uIuIIsI buku
bIgeIere gerken, onIurin bouILLigi bInuIuru sLunbuI`un Lui Loprugi uILindir dIye yoIIuru den
SIIrLII ArupIur, BILIIsII KrLIer, ErzurumIu TrkIer vb. yerIeLIIer. ogu yoksuI oIun bu kesImIer, esus
oIuruk riILimdu IumuIIik yupLiIur, bIgedekI LIcureLIuneIerde uIiLiIur.


Tophune'nin IiyukucI kubuduyIlurI

Bu sosyuI dokudun ikun kILre duIr buzi IpuIurini son suIdiriIur vesIIesIyIe grendIk. OrnegIn
TopIune`de deIIkunIiIik, IIerI geIenIer gIbI kuvrumIur revuLuydi, uLII TerIm, MeImeL Agur gIbI
uIsIyeLIer bIgede pek sevIIIyordu.

BIIIndIgI gIbI OsmunIi dnemInde, kubuduyiIik, nI 1o`IIkIerden guzeLecI #eIII CevuL UIunuy`in
LubIrIyIe bIr eIL eIIr vuIyeIIgIydI. ogu LuIumbuci, kuIvecI, cIgercI oIun kubuduyiIur, zuyiIi,
gsz koruyun, muIuIIenIn numusundun sorumIu oIun kIIIerdI. KubuduyiIurin ugirbuIi, II
kIIIer oImusi bekIenIrdI. SIyuI cepkenIerI, beyuz umu yuz ki yuku bugir uik gmIekIerI, boyunIurindu
muskuIuri, eIIerInde LespIIIerI, buIurindu pskII IesIerI IIe gezen kubuduyiIurin IkIyI, IkI
muIubbeLInI, uIemIerI sevmeIerI doguIdi, umu bunIurin IIbIrInde kendIIerInI kuybedecek IuIe
geImezIerdI. Kumur oynurIur umu IIIe yupmuzIurdi. upkindiIur umu muIuIIenIn kizinu yun
bukmuzIurdi. KoILuk uILindu suIdirmu, beIIerInde kumu LuirIur umu mecbur kuImudiku kuvgu
eLmezIer, cunu kiymuzIurdi.

HuIkI AkLun, kubuduyiIigin byIe eIsuneIeLIrIImesIne kuri ikur ve onIuri eIIr ekiyuIuri, eIIr
CeIuIIIerI oIuruk nILeIer. OsmunIi`nin son dnemIerInde kubuduyiIurin kk beyIer, puIuvruciIur,
IIyukuciIur, muIuIIe kubuduyiIuri, meyIune kubuduyiIuri, dII kubuduyiIuri, yumruk kubuduyiIuri,
biukiIur, IucumuLiIur, kuIIeIer, kiyukiIur, yedIbeIuIur, umurIur, duyuk IusLuIuri gIbI udIurIu
uniImusindun unIuiIdiginu gre AkLun IukIiydi.

NILekIm AImeL #usIm`e gre TopIune bIgesInde egemen oIun IIyukuciIur kudinIuru suLuir, muIuIIe
kuIveIerInde kuvgu ikurir, kendIIerIne puy vermeyen dkkun suIIpIerInI, uy veyu IkI Ikrum eLmeyen
kuIvecIIerI, meyIunecIIerI sopuIur, sonru du bu rezuIeLIerI sugdu soIdu unIuLuruk vnrIerdI. Yukin
LurIIIere kudur, poIIsIn gznn IIne buku buku Boguzkesen`e puruIeI Kurubu CuddesI`nIn orLusindu
IIIngIr soIrusi kurucuk kudur pervusiz oIun TopIune kubuduyiIurinin bIr kismi muIuIIe ugubeyIIgIne
(muIuIIenIn IIerI geIenI) evrIIIrken, bIr kismi bILIrImIune uguIiginu, orudun du muIyu bubuIiginu veyu
LeLIkIIIgIne geLIIer. Son oIuyIur vesIIesIyIe IungIIerInIn roInn duIu eLkIn oIdugunu grme IirsuLimiz
oIucuk.
em Dogulu hem Bottlt: eoontenler
TopIune`yI de IIne uIun GuIuLu-BeyogIu bIgesInIn Ise bunu gre ok renkII, ok zengIn, buziIurinu
gre kuriik, yoz bIr IIkuyesI vur. OsmunIi dnemInde Peru dIye uniIun bIgenIn esus sukInIerI
evunLenIer ve yubunci eIIIIk eIrudiydi. DoguIu, $urkIi, OrLudoguIu, YukindoguIu, Dogu
AkdenIz IkeIerInden oIunIur unIuminu geIen runsizcu evunLen(vunLen okunur) LerImI, IIk kez
1;o`Ierde boy gsLerdI uncuk yuygin bIImde kuIIuniImusi duIu sonru oIdu.

runsizcudukI kuIkmuk, kuIdirmuk, (gne) dogmuk unIuminu geIen leter IIIIInden geIen evunLen
LerImInI AvrupuIiIur $urk`Lu yuuyun AvrupuIiIuri kmsemek IIn kuIIunmiIurdi. AvrupuIiIuru gre
evunLenIer ne AvrupuIi, ne $urkIi IdIIer. Yksek sunuL veyu IeIseIeden unIumuzIurdi, geIenekLen
yoksunduIur, InceIIkLen, zuruIeLLen ve moruI degerIerden IubersIzIerdI. HungI mIIIeLLen oIdukIurini
bIIe bIImezIer uncuk Ier eyI bIIdIkIerInI sunirIurdi. HIbIr eyI kendIIerIne derL eLmezIer, dnyuyIu du
bIr derLIerI oImuzdi. AydinIunmu ugi`nin siniIIundirmu ve kesInIIk merukini unimsuyincu bu
beIIrsIzIIgIn AvrupuIiIur IIn neden ruIuLsiz edIcI oIdugu unIuiIiyor. In usIinu bukiIirsu evunLenIer
de bu LerImI uugiIuyici, IukureLumIz bIr IIude oIuruk grrIerdI. Sonu oIuruk LerIm LurII boyuncu
oIumsuz ugriimIur Luidi.

TerIm, TunzImuL (18q) sonrusindu, esus oIuruk sLunbuI`du ve Ege ve AkdenIz kiyisindukI byk IImun
kenLIerInde (SeIunIk, zmIr, AnLuIyu, skenderun, BeyruL, skenderIye vb.) yogunIuun ve LIcureLIe
ugruun, ($urk KuLoIIkIIgI IurI) KuLoIIk Inuncindun BuLi AkdenIz (LuIyu, runsu, spunyu, PorLekIz,
MuILu gIbI) IkeIerInden geIenIerI unIuLmuk IIn kuIIuniIdi. Ancuk OsmunIi DevIeLI`ndekI evunLenIer
urusindu BrILunyu, AImunyu, HoIIundu gIbI ProLesLun IkeIerden geIenIer de vurdi. 1q. yzyiIdun
ILIburen yerII #um, ErmenI ve YuIudI kkenIIIerIe evIenenIer, IuLLu dogrudun bu kesImIer de
evunLenIere duIII edIIIr oIduIur. 188o LurIIII Redho:se ucti`ndekI MemuIIk-I OsmunIyye`de
dogmu renk Lunimi Ise, zo. yzyiIin orLuIurinu kudur geneI bIr kubuI grd.


Bizuns'u ozunun kkler

sLunbuI`dukI evunLenIerIn LurIIInI BIzuns mpuruLorIugu`nun 11. yzyiIinu kudur gLrmek mmkn.
Bu LurIIIerden ILIburen bugnk SIrkecI IIe EmInn urusindukI kiyi erIdInde kendIIerIne uyriIun zeI
muIuIIeIere yerIeen IIk evunLenIer (PIsuIiIur, AmuIIIIIIer, CenevIzIIIer, VenedIkIIIer, AnkonuIiIur,
IorunsuIiIur ve duIu nIcesI 1q`Le OsmunIiIurcu IeLIInden sonru du Mcnijicc o22:nitc di
Perc (Byk Peru CemuuLI) udi uILindu vurIikIurini devum eLLIrdIIer.

eLIILen sonru bunIuru buLu Sukiz oImuk zere eILII Ege AduIuri`ndun geIen CenevIzIIIer,
VenedIkIIIer, PorLekIzII MurunosIur (yunI 1qqz`de spunyu`dun kovuIdukLun sonru PorLekIz`e gen ve
KuLoIIk gIbI duvrunun YuIudIIer), enerII BeyIer denen Grek usiIIi soyIu uIIeIerIne kuLiIun LuIyun,
runsiz geIInIer, suruyu grevII oIuruk geIen AvrupuIi LercmunIur, dIpIomuLIur, dokLorIur gIbI grupIur
ekIendI. 1q;8 LuIrIrIne gre sLunbuI`du z uLIn kkenII uIIe (Ier IuneyI be kII kubuI edersek 1.6o
kII) yuiyordu.

Bu suyi yiIIur IInde srekII urLLi. Gzden dm soyIu uIIeIerIn ocukIuri, nc siniI IordIur,
buronIur, buronesIer, sIyusI mILecIIer, kIIIseIerIn diIudigi dIn grevIIIerI, usker
kuukIuri, mIIIs LccurIur, Ikeden Ikeye gezen muceruciIurin ve 1;. yzyiIdun ILIburen BeyogIu
bIgesInde yogunIuun eIIIIk mensupIurinin kuLiIimiyIu, . MuImuL dnemInde (18o8-18q) suyiIuri
1q bIne uIuLi, 18-186 Kirim Suvui`ndun sonru runsiz ve ngIIIz usker uIIeIerIyIe bIruz duIu urLLi.


Kendine hus 'millet'

evunLenIer uyni undu bIrden IuzIu dIII konuurIurdi. AgirIikIi oIuruk LIcureL, sunuyI ve gemI ucenLeIIgI
uIunIurindu IuuIIyeL gsLeren evunLenIerIn ogunun unudIII LuIyuncu, 'lin:c jrcncc`si, yunI orLuk dIII,
IInde boIcu Trke ve #umcu szckIer oIun, uncuk eskI grumer kILupIurindu ve unLoIojIIerde
rusLIunun runsizcu szckIer ve deyImIerIe doIu Ircnlochiotilcdenen zeI bIr dIIdI. Siki uIIe, dIn
bugIuri ve LIcurI IIIkIIerIyIe kendIne muIsus bIr 'mIIIeL`oIuLurun evunLenIerIn, Avrupu devIeLIerInIn
konsoIosIuk yurgisinu bugIi oImuIurinu rugmen, bu IkeIerde ne usker IIzmeL, ne de vergI
zorunIuIukIuri vurdi. Bunu kuriIik ImpuruLorIugun kozmopoIIL yupisindun IuyduIunuruk, Iem
ekonomIk, Iem kILreI uidun ok zengIn, debdebeII bIr yuum sryorIurdi.


'TutlI So Irenkleri'

OsmunIi IkesInde LurIIIerI boyuncu uyricuIikIi oIdukIuri IIn, buzen zenIIen, buzen kiskuniIun, buzen
eIeLIrIIen evunLenIere, sLunbuIIu MsImunIur TunzImuL`Lun berI gndemde oIun Dogu-BuLi
uLimusinin eLkIsIyIe TuLIi Su rengI udini LukmiIurdi. (MuILemeIen LuzIu suJdenIz suyu gerek,
oIuni, LuLIi su Ise LukIIL oIuni semboIIze edIyordu.) TuLIi Su renkIerI, sosyuI uidun kendI IIerIne
kupuIi bIr IuyuL srerIer, kendI buIoIurinu, kendI kurnuvuIIurinu, kendI yorLuIurinu kuLiIirIur, kendI
kuIeIerIne, pusLuneIerIne, kendI edebIyuL kuIpIerIne, yurdim dernekIerIne, LIyuLroIurinu, kendI
oLeIIerIne, muguzuIurinu, kendI dokLorIurinu, berberIerIne gIderIerdI. Bu enLegrusyondun kumu IuII,
kendI dIIInI, kILrn, uIikunIikIurini, kupuIi, kk bIr dnyuyu dnLrme IuII, evunLen oImunin
udeLu LemeI zeIIIgIydI.


Kltrlerin kurIlumusI

sLunbuI`u 18; veyu 18;6`du geIen LuIyun seyyuI Edmondo de AmIcIs Ise bu yuum Lurzinu
kuLiImudun gzeLIeyIcI konumundu kuImuyi LercII eden MsImunIurin durumunu yIe unIuLmiLi:
Burudu |Peru| GuIuLu`dukInden ok IurkIi bIr kuIubuIik vur. Augi yukuri, sobu borusu gIbI erkek
upkuIuriyIu, LyIerIe, IekIerIe ssIenmI kudin upkuIurindun buku bIr ey grImyor. #um,
LuIyun, runsiz kIburIuri, zengIn LccurIur, seIureL memurIuri, yubunci gemIIerIn zubILIerI, seIIr
urubuIuri ve Ier mIIIeLLen ne oIdugu bIIInmeyen kuriik suruLIi InsunIur grIyor. Trk erkekIerI
berber dkkunIurindukI buImumundun yupiImi bebekIerI seyreLmek IIn duruyorIur.

Trk kudinIuri du ugizIurindun suIur ukuruk LerzI cumekunIurinin nnde LukiIip kuIiyorIur. AvrupuIi
sokugin orLusindu yksek sesIe konuuyor, gIyor, ukuIuiyor, MsImun kendIsInI gurbeLLe
gryor ve buini sLunbuI`dukI kudur dIk LuLmuyor. Arkuduim benI bIrden sLunbuI`u gsLermek IIn
gerI evIrdI. OIdugum yerden uzukIurdu, muvImsI bIr perdenIn urkusindu Suruy LepesI, AyusoIyu ve
SuILunuImeL CumII`nIn mInureIerI grIyordu, ImdI IInde buIundugumuz uIemden buku bIr
uIem...


ButI tuklitiliginin merkezi

BLn bu Ie kupuIiIigu, kopukIugu rugmen, sLunbuI IuIki buIoyu evunLen uIIeIerIn evIerInde grm,
AImeL #usIm`In I:h-: Atil udIi eserInde keyIIII bIr muIcubIyeLIe unIuLLigi sokuk kurnuvuIIurini,
PuskuIyu kuLIumuIurini, yiIin Avrupu modusini evunLen uIIeIerden grenmILI. evunLenIerIn
doIdurdugu pusLuneIer, IokunLuIur, sInemuIur, LIyuLroIur, dkkunIur sLunbuI`un kumusuI mekunIuri
oIuruk, kenLIn MsImun IuIkinin du yenI bIr yuum LurziyIu Lunimusinu, IurkIi LecrbeIer edInmesIne
ncIk eLmILI.

KozmopoIIL ImpuruLorIukLu bIIe zor LuIummI edIIen bu uykiri grubu, uIus-devIeLIn LuIummI eLmesI
eIbeLLe Imkunsizdi. evunLenIer, CumIurIyeL dnemInde yubunci kILr IsLIIusinin en somuL rnekIerI
oIuruk eIe uIindi. evunLenIerIn yurdu Peru, CumIurIyeL`In modernIemecI kudroIuri IIn bIIe
burIuriyIu, meyIuneIerIyIe, umumIuneIerIyIe, mIkrop yuvusi, Gurp LukIILIIIgInIn vcudu geImI
IuII IdI.

1qz LurIIII ozun Buri AnLIumusi`yIu kupILIusyonIur kuIdiriIincu LIcurI uyricuIikIurini kuybeLLIkIerI
IIn zumunIu yoksuIIuun evunLenIer, 1qz`Len ILIburen runsiz ve LuIyun okuIIurinin kupunmusi,
1q`Len ILIburen pek ok mesIekLe uIimuIurinin yusukIunmusi, cemuuLIn kImesI yznden
evIenecek uygun evunLen uduy buImuIurinin zorIumusi zerIne, yuvu yuvu unuvuLunIurinu dogru
yoIu ikLiIur. 1q NIus Suyimi`nu gre, sLunbuI`du 1q.6oq KuLoIIk vurdi. Bu kk grup du 1qqz
VurIik VergIsI IucIusi, 6-; EyII 1q yugmusi, 1q6q KururnumesI ve dIger guyrimsIIm ve yubunci
dmuni poIILIku ve eyIemIerden sonru TrkIye`den uyriImuk zorundu kuIdi.

Bugn, Iem BuLiIi Iem DoguIu, Iem Ierde Iem diuridu, Iem yerIeIk Iem yurLsuz, Iem
bIzden Iem yubunci uru kuLegorI, modernILe ncesI meIezJoguI bIr kImIIk oIuruk bu LoprukIurdukI
yuumu byk bIr derInIIk ve zengInIIk kuLun evunLenIerden gerIye ok uz ey kuIdi.

1uh-t otikten fuh-t cedide
TsmunIi DevIeLI`nIn IIk umumIuneIerI (geneIevIerI) 1q. yzyiIdu GuIuLu ve BeyogIu`du uiImiLi.
KuIedIbI, Abunoz, ZIbu, YksekkuIdirim, KemeruILi, Boguzkesen evresInde LopIunun umumIuneIerde
duIu ok guyrimsIIm IuIIeIer uIiirdi. (MsImun IuIIeIer Uskdur ve Kudiky bIgesInde
LopIunmiLi.) Yubunci gemIcIIer, kuruyu ikur ikmuz soIugu GuIuLu`nin nI buIozIurindu uIirIur,
TunzImuL yiIIurindu sirI bu gemIcIIerIn Iy- IreL IILIyuIuri IIn uiIun oLeIIerde geceIerIerdI.
BuIikpuzuri meyIuneIerInIn mduvImIerI kuyiki, muvnuci, urubu srcs, IumuI, LeIIuk gIbI
uyukLukimi, bikinIikIuri IIe meIur buIrIye neIerIerI ve #um ogIunIuri IdI. BuIrIyeIIIer meyIuneIerde
oLurmuzIur, uyuksL bIrku kudeI yuvurIudikLun sonru soIugu GuIuLu umumIuneIerInde uIirIurdi.
SIdIkII DespInu`nin EvI, SukuIIi EIenI`nIn EvI, Ingene DespInu`nin EvI gIbI nI evIerde uIiun
uIILeIerIn ursizcu yoIIurdun evIrdIkIerI erkekIer evIerde kuruIun ruki soIruIurindu mzIk eIIgInde
yoIdun ikuriIir, cepIerIndekI son kuruu du orudu birukLikLun sonru evIerInIn yoIunu LuLurIurdi.
rengI, beIsogukIugu, uyuz gIbI IusLuIikIur bu IuyuLin mLemmIm czyd eIbeLLe.


Abdlhumit'in tedbirleri

DevIeLIn kuyiLIurinu gre sudece GuIuLu-Peru bIgesInde z.ooo`I ukin kudinin udII ve LibbI deneLImden
uzuk uIiLigi 18q`du Sudruzum II Puu IuIu yupunIurin, IIIIIn derecesIne gre q8 suuLLen uyu
kudur IupIs veyu uydun uILi uyu kudur srgn IIe cezuIundiriIucukIurini beIIrLen bIr emIrnume
yuyimIumiLi. Ancuk bu cezuIur Ie yurumudi. nk IIn IInde yksek mukumIur vurdi. OrnegIn .
AbdIIumIL`e gnderIIen bIr jurnuIe bukiIirsu, Nuzim Puu`nin korudugu KomIser Hsn ve poIIs
memuru $ubun EIendIIer, sorumIu oIdukIuri bIgeIerdekI umumIuneIerden uydu uILiur IIru rveL
uIiyorIur, uyricu gzIerIne kesLIrdIkIerI numusIu kudinIurIu LeIdIL yoIuyIu beruber oIuyorIur, sonru du
umumIuneIere dmeIerIne neden oIuyorIurdi. HuIIIe unvunIi AbdIIumIL`In uIdigi en byk LedbIr,
usker okuIIurin yuLiIi grencIIerInIn ve DuruIuku grencIIerInIn GuIuLu sokukIurindu doIumusini
IddeLIe yusukIumuk oIdu. GrIenIer okuI IduresIne jurnuIIendIIer, zubiLucu LevkII edIIdIIer, durumu
gre okuIdun uzukIuLirmu yu du IupIs cezusinu bIIe urpLiriIdiIur, o kudur. 1qoo`IerIn buindu bIgede
1oo kudur umumIune IuuIIyeL gsLerIyordu. BunIurdun bIrI de TopIune`de SeyyId NIzum
MuIuIIesI`nde MusLuIu udIi bIr MsImun`in evIydI.

BIrIncI Dnyu Suvui ve onu IzIeyen IguI yiIIurindu AImed #usIm`In uI-i uLIk (eskI IuIu) dedIgI
IuyuLin yerInI uI-i cedId (yenI IuIu) uIucukLi. #usIm`In deyImIyIe Lum IususI, yuri IususI,
kupuLmu-munLenoL, sermuye, sokuk ve mezurIik IuIuu suvuIu bIrIIkLe yoksuIIuun, erkekIerI
Ien, uIIeIerI dugiIun MsImun kesImIere de sIruyeL eLmI, sIum ILImu-I LerbIyesI yuruIunmi, IuLLu
grenek oImuLu.

1qzo yiIindu bIgedekI umumIuneIerIn bIrIncI siniI oIunIuri Abunoz Sokuk`u (bugn HuIus Sokuk)
Luindi. 1q6q`Le GuIuLu diindukI umumIuneIer resmen kupuLiIdi umu Abunoz Sokuk`LukI evIer 1q;q`e
kudur gIzIIce uIiLi. GnmzdekI durumun nusiI oIdugunu Ise bIIenIer bIImeyenIere unIuLsin
dIyerek nokLuyi koyuIim.

TA#H DETE# 1q.oq.zo1o
Aye Hr
YiIIur sonru AILumur`du

aziyi ay|a Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

MO . yzyiIdu HuIIkurnus'Lu (Bodrum) yuumi

'TurIIIn Bubusi` HerodoL, istoric udIi nI
eserInIn . kILubinin z. bubindu yIe der: KIIIkyu
IIe ErmenIsLun urusindu sinir, IInde gemIIerIn
yzebIIdIgI bIr irmukLir kI udi iruL`Lir. (...) Bu
bIgeyI gemIIerIn yzebIIdIgI drL irmuk suIur.
BIrIncIsI DIcIe`dIr, IkIncIsI ve nc uyni yerden
ikmudikIuri ve bIr Lek irmuk oImudikIuri IuIde
uyni udi LuirIur. BIrIncIsI ErmenIsLun`dun, IkIncIsI
MuLIen`IerIn IkesInden geIIr. Drdncsnn udi
Gyndes`dIr.


Beceriksizlik mi?
Bugn eger yuzi buskiyu gIrerken yenI bIr uksIIIk ikmudiysu, HerodoL`un LurII eLLIgI bu cogruIyudu
Ikm sren Vuspurugun Huneduni`nin nI kruIi . GugIk`In, Vun GI`nn gneyIndekI AILumur
Adusi`ndu, q1-qz1 yiIIuri urusindu mImur MunueI`e yupLirdigi kIIIsede uzun bIr urudun sonru uyIn
sesIerI ykseIIyor oImusi Iuzim. 'AksIIIk` dedIgIm, zoo-zoo; yiIIurindu Trk ve ErmenI uzmunIurin
IbIrIIgIyIe resLore edIIen ve zq MurL zoo;`de yIne gerIIImII ekIIde uiIii yupiIun uniL-kIIIsenIn
oImuzsu oImuzi oIun 1oo kIIoIuk Iuin, Vun VuIIsI MnIr KuruIogIu`nun deyImIyIe LeknIk ve zor bIr I
oImusi nedenIyIe kubbedekI yerIne yerIeLIrIImemesI yznden uyInIn ErmenI cemuuLI LuruIindun
proLesLo edIImesI IILImuIIydI. nuuL IrkeLIerInIn z;o meLreIIk gkdeIenIer dIkebIIdIgI bIr Ikede, Lopu
Lopu 1oo kIIoIuk bIr demIr Iui Lopu Lopu 1o-1 meLreIIk (?) yksekIIge dIkmeyI buurumumuk vuIIyI
nusiI oIur du muIcup eLmez dIye dnyordum kI, bIgenIn sugduyuIu I udumIuri meseIeye eI
koyduIur du, Iu kubbeye degIIse bIIe, ErmenI cemuuLInIn onuyIudigi bIr yere konuIdu ve krIz uiIdi.


Mimori hozinenin tolont
AyIne ev suIIpIIgI yupucuk oIun kIIIsenIn duvurIurindukI dIn dii uvciIik, bugciIik ve Iuyvun LusvIrIerIne
bukiIirsu, GugIk buruyi duIu ok dnyevI IILIyuIuri IIn kuIIunmi. NILekIm dnemIn bIr vukunvIsLI,
Iem AILumur Iem de yukinIurindu Vosdun uducigindu, GugIk`In Inu eLLIrdIgI eIIrIerI ve ve
bILIremIyor. Yuzuru gre uduIurdu gzeI konukIur, meyve ve Iek buIeIerI, iriI iriI ukun dereIer,
bInIerce kuyigi uIucuk duIgukirunIur vurmi.
Surp Hu KIIIsesI bu gzeIIIkIerden gerIye kuIun nudIr rnekLen bIrI. DuIu nce de yuzmiLim,
dnemIn sLunbuI PuLrIgI Mugukyu Ormunyun`in IuzirIuLLigi bIr ruporu gre 1q1-1q1q urusindu
OsmunIi IkesInde ErmenI cemuuLIne uIL z.8 kIIIse, q1 munusLir ve zooo okuI vurdi. Bu yupiIurin
bIr bImnn IoLogruIIurini, BIrzumunIur YuyinciIik :oo Yil nce Turlie'de Er2eniler (Yuy. Huz.
Osmun Kker, zoo) udIi uIbmde yuyimIumusuydi, bu yupiIurdun Iuberdur bIIe oIumuyucukLik nk
LLIIuL ve TerukkI`nIn korkun pIuni uyurincu 1q1`Len ILIburen zorIu bouILiIun ErmenI ky ve
eIIrIerIne yerIeLIrIIen MsImun uIuIInIn IIk II, okuIIuri uIiru, kIIIse ve munusLirIuri cumIye
evIrmek oImuLu.
GIdenIerIn gmdgn dndkIerI uILin ve degerII eyuyi buImuk IIn yupiIun ucimusiz kuziIurin
eIIk eLLIgI ImIu IurekuLi, CumIurIyeL dnemInde Lm IiziyIu devum eLLI. NILekIm 1qz LurIIII ozun
Buri AnLIumusi`nin qz. muddesInde Trk IkmeLI kIIIseIerIn, sInugogIurin, mezurIikIurin ve dIger
dInI yupiIurin Lum korumu uILinu uIinmusini gurunLI eder dendIgI IuIde, 1q;q yiIindu yuyinIunun
UNESCO #uporu`nu gre, gerIye sudece q1 kIIIse ve munusLir kuImiLi. GuyrI resmI uruLirmuIuru
gre, 1q;q`Len sonru bunIurin q6q` Lumumen yikiIdi, zz`sI yikiImuyu Lerk edIIdI, 1q;`sI Ise cIddI
resLorusyonu IILIyu duyuyor. HuIen UNESCO`nun 'Dnyu MIrusi` IIsLesInde oIun AnI bunIurin en
nemIIsI.


ossosigetlere binoen 'Ant'
Bundun IkI yiI nce, GurunLI Bunkusi`nin AnudoIu SoIbeLIerI progrumi kupsumindu, bIr grup guzeLecI
IIe Kurs`i zIyureL eLLIgImde, IInde pek ok kIIIse, munusLir, kuIe, suruy ve kpr kuIinLiIurini Ieren dev
bIr uik Iuvu mzesI oIun AnI`den ok eLkIIenmILIm. BIr zumunIur guzeLemIzIn yuzuri oIun sevgIII
Sevun NIunyun`in reIberIIgInde AnI`yI gezerken, LuniLim LubeIuIurindu q. HkmeL`In KILr Bukuni
ALIIIu Ko`un TrkIerIn IussusIyeLIerInI gz nne uIuruk koydugu IuLiru unIuminu geIen 'Ani` udiyIu
merreI oImuLuk. EIbeLLe, LubeIuIurdu ErmenI keIImesIne de rusLIumuk mmkn degIIdI.


Bo hogr retorigi
TubeIuIur degILI mI bIImIyorum umu devIeL bykIerImIzIn LuLumu pek degImemI grnyor.
nk Bubukun Erdogun, uLuIurimizin 1q1`Le soykirimu ugruLLigi ErmenI IuIkinin evIuLIurinin
IussusIyeLIerInIn Iurkindu oIdugunu duIr Lek keIIme surI eLmedIgI gIbI, uIL LuruIi yiIdu bIr gn kIIIsede
uyIne IzIn verdIgImIz IIn TrkIerIn derIn Iogrsnden dem vuruyor. DuIu nce de DiIIerI
Bukunimiz, AzerbuycunIi soyduIurimizin ve Trk mIIIIyeLIIerInIn IussusIyeLIerIne yenIk dp byk
grILIerIe buIuLiImi 'ErmenI AiIimi`nin ruIu kuIdiriIdigini LeyIL eden ErmenIsLun sinir kupisi
uiImuyucukLir! uikIumusini yupmiLi. EveL, yiIdu bIr kez de oIsu uyIne IzIn vermek ok gzeI bIr
duvruni umu modu deyImIe syIeyeIIm: YeLmez! $ImdIIIk burudu kesIp, bIr LurII yoIcuIugunu
ikuIim.

Stmpot'tn grkemli ehri
KuIkoIoLIk ug`dun (MO oo-zoo) berI yerIeIm yerI oIdugu unIuiIun AnI, PukrudunI
Huneduni`ndun geIen ErmenI KruIi . Aod`un, q61 yiIindu q bIn kIIIIk ordusunun Iuzurundu Lu
gIydIgI eIIr. Amu usiI eIresInI q;; yiIindu yIne AnI`de LuILu geen . SimpuL zumunindu kuzunmi.
SimpuL`in Kurs`in dogusundu, Arpuuy (Arpussus) rmugi`nin buLi yukusindu, derIn koyukIurIu evrIII
bIr pIuLo zerInde kurdugu yenI eIrIn o LurIIIerde 1oo bIn kIIye ev suIIpIIgI yupLigi rIvuyeL oIunuyor.
DnemIn ErmenI LurIIIIerInden AsogIg, |SimpuL| AnI`nIn IendekIerInI doIdurdu ve sLne AkIuLyun
rmugi`ndun DzuggoLsuLzor (IekIer VudIsI) denen vudIye kudur uzunun duIre ekIInde bIr sur Inu
eLLI. Bu suru kIreIe IurIudigi LuIurdun bInu eLLI ve yunIurinu burIur ve yksek kuIeIer dIkLI. EskIsInI
kuL kuL uun bu sur, eIrIn yuyiIdigi uIuni bLnyIe kupsiyordu. SedIr ugucindun kupiIuri, demIrden
bIr puruyIu ve sugIumcu gmIm byk IvIIerIe LeIIz edIImILI. YIne AnI eIrInde duIu nce
ArgInu`dukI puLrIkIunenIn kIIIsesInI Inu eLmI oIun mImur DirLud yneLImInde muILeem bIr kIIIsenIn
LemeIIerInI uLLi dIyor. DirLud, bIr depremde Iusur gren Ayu SoIyu KIIIsesI`nI LumIr eLmesI IIn
KonsLunLInopoIIs`e ugriIun byk bIr usLu uyni zumundu. Bu LurIILen ILIburen, AnI`de KruI Aod`un
Inu eLLIrdIgI surIurIu evrIII eskI eIIr IIe SimpuL`in Inu eLLIrdIgI IILe surIurIu evrIII yenI eIIr IkI uyri
bIm IuIInde vur oImuyu devum eLmI.

Seluklulortn onst
Buruyu kudur Ier ey IyI umu 1z. yzyiI LurIIIsI UrIuIi MuLeos`u bukiIirsu, BIzuns mpuruLoru X.
KonsLunLInos MonomukIos LuruIindun bIr suruy ve Kupudokyu`du berekeLII LoprukIur verIIerek
kundiriIun ErmenI KruIi . GugIk`In eIrIn unuILurini 1oq`Le PuLrIgI Bedros uruciIigiyIu
KonsLunLInopoIIs`e LesIIm eLmesInden sonru AnI`nIn kuderI LmyIe LersIne dnyor. mpuruLor,
GugIk`In AnI`yI grmesIne bIr duIu usIu IzIn vermedI. GugIk`e geIInce bIr srgn gIbI IuIn Grek
mIIIeLInIn urusindu yuudi dIye bugIiyor IIkuyeyI MuLeos.
O yiIIurdu SeIukIu-Trk ukinciIuri IIe BIzunsIiIurin urusindu sikiip kuIun AnI, ErmenI TukvImI`nIn
1.yiIindu, Meryem Anu`nin gge kuIdiriImusi yorLusunun, yunI Surp AsdvudzudzIn`In erLesI gn, 16
AgusLos 1o6q`Le, eIrI suvunun BIzuns gurnIzonunun punIk IInde kumusi zerIne SeIukIu
orduIurinin eIIne geer. Bu umuImudik zuIer kurisindu ukinu dnen SeIukIu Hkmduri
AIpursIun`in yIe Iuykirdigi rIvuyeL oIunur: Bu eIe geIrIImez eIrI bIzIm eIIerImIze birukun onIurin
Lunrisi!
1oqq`Le skIL TuLurIurinin, 1z6`du MogoIIurin eIIne geen, 11q`dukI depremde byk Iusur gren
eIIr, OsmunIi dnemInde LmyIe yikiImuyu Lerk edIIdI. YIne de 1q6`Iere geIIndIgInde, orLudu pek
ok degerII kuIinLi grIebIIIyordu. zoo yiIinu kudur 'uskerI yusuk bIge oIun` bIgenIn son durumunu
ne yuzik kI bIImIyorum umu AILumur`dukI uyInIn, bIgenIn dIger zengInIIkIerInI IuLirIumu vesIIesI
oImusini dIIIyorum.

Osmonlt'ntn iktisott Ermeni poolort
Bu LoprukIurdukI ErmenI vurIigini mImurIden, edebIyuLLun, LIyuLrodun, guzeLecIIIkLen veyu mzIkLen
rnekIerIe somuLIuLirmuk mmkn umu ben duIu IyI bIIdIgIm bIr uIundun, IkLIsuL dnyusindun
rnek verecegIm.
BIIIndIgI gIbI, OsmunIi pudIuIIuri . AbdIIumId`e geIene kudur uIsI mIk edInmIyorIur uncuk geIIrI
suILunuL mukuminin IurcumuIurinu LuIsIs edIIen uruzIIerIn yuni siru, Iunedun mensupIurinin
IkumeLIerIne LuIsIs edIIen bInuIuri IuyuLLu oIdukIuri srece kuIIunubIIIyorIurdi. TunzImuL`in IIuniyIu
suILunIuru bu IukIurinin diindu yiIIik 1z bIn oo IIru muu bugIundi. Bu o gnn purusi IIe 1z mIIyon
Irunku denk geIIyordu. (Ayni dnemde #us uri yiIdu q mIIyon, AvusLuryu-MucurIsLun mpuruLoru ve
AImun mpuruLoru 1q, mIIyon, LuIyu KruIi 16 mIIyon, ngIILere KruIi 1, mIIyon Irunk denek
uIiyordu.) uhu ehzudeligi sIrusIndu borsudu oynuyuruk gelirini kutlumuyI buurun
Abdlhumid buu getiginde ilk oluruk gvenebilecegi bir Huzine-i Hussu NuzIrI urumI
ve ehzudeligi sIrusIndu OsmunlI BunkusI'ndun tunIdIgI Agop {veyu Hugop)
Kuzuzyun'I (18-18q1) semiti. O sIrudu Kuzuzyun, GuIuLu Voyvodu KuymukumIigi`ndun geIdIgI
OsmunIi Bunkusi`ndu MuIuberuL-i TrkIye KuIemI MdrIg yupiyordu.
18;q`du 'Puu` unvuni IIe DoImubuIe Suruyi`ndu bIr duIreye yerIeLIrIIen Agop Kuzuzyun, kendIsIne
gvenenIerI muIcup eLmedI ve IkI deIu du MuIIye Nuziri oIdu. UsLeIIk bu dnemIerde HuzIne-I Hussu
NuzirIigini du birukmudi. Trke, ErmenIce, runsizcu, LuIyuncu ve SIuvcu konuubIIen Agop Puu`nin
IizIi ykseIIInIn 'IogrI` MsImun-Trk kesImde ne gIbI IIsIer uyundirdigi $uIr EreI`In u
drLIgnden unIuiIiyor: Sudruzum yupJ DennIn sLne vursin geIen de bIr den oIsunJ SudureL
mIr memnu` Ise vermek msImunuJ YuIudI`den usundik, bIr zumun du ErmenI oIsun.


Agop Poo'ntn suu
Den bIIIndIgI gIbI 'uIuk` demek. PekI, Agop Puu MsImunIuru ne gIbI bIr kLIk yupmiLir du, $uIr
EreI`In IukureLIne ugrumiLir? GeIIn sIz kurur verIn: OsmunIi DevIeLI`nIn son dnemIerInde sik sik
memur muuIuri denemezdI. 1888`de de benzer bIr krIz yuunmiLi. MemurIurin muuIurini
deyebIImek IIn Avrupu IkeIerIne buvuruImu, GuIuLu surruIIurinu bIIe borIuniImiLi umu durum
IuIu dzeImemILI. $eker Buyrumi`nu bIrku IuILu kuIu, guzeLeIerde, MuIIye Nuziri MuImud CeIuIeddIn
Puu`nin merIum AII Puu`nin yuIisini o bIn IIruyu suLin uImu puzurIigi IInde buIundugunu duIr
IuberIer ikmiLi. BIr yiI nce GIrIL IILIIuIini IuIIeLLI dIye AbdIIumId LuruIindun mkuIuL oIuruk
MuIIye Nuziri yupiIun Puu IuberI LekzIp eLLI, IukuL bIrku IuILu sonru etcnt ercld guzeLesInde,
CeIuIeddIn Puu`nin buyrumdun nce GuIuLu surruIIurindun 'memur muuIurini demek IIn` kisu vude
IIe oLuz bIn IIru bor uIdigi, vude geIdIgI IuIde bor denmedIgI IIn surruIIuri LemsIIen UncIyun,
$ImunogIu, Eseyun, YenI Dnyu udIi kIIIerIn BubiuII`ye buvururuk puruIurini IsLedIkIerI yoIundu bIr
Iuber ikLi.
CeIuIeddIn Puu`nin surruIIurdun 'memur muuIurini demek IIn` uIdigi bor IIe uImuyu uIiLigi IddIu
edIIen yuIinin IIyuLinin o bIn IIru oImusi ok pIe ekIcIydI. SonuLu, pudIuIin konuyu uruLirmuk
IIn kurdurgu komIsyon CeIuIeddIn Puu`yi uzIeLLI, yerIne Agop Puu LuyIn edIIdI. BIrku uy sonru
guzeLeIer EyII muuIurinin verIIecegInI bIIdIrIyor, IIerI dzeILen Agop Puu`nin uIimuIurini
vyorIurdi.


Ktr ottn ettigi
Agop Puu, devIeLIn kredI IIIkIIerInde o zumunu kudur Lek kuynuk oIun OsmunIi Bunkusi`nu uILernuLII
oIuruk KredI Iyone Bunkusi`ni (Bunque CrdIL yonnuIs) devreye sokun kIIydI. Ancuk bu nedenIe de
OsmunIi Bunkusi`nin Iiminu ugruyip MuIIye NuzirIigi`ndun uzukIuLiriIucukLi.
Agop Puu`nin Im Ise AbdIIumId`In 18q1`de kendIsIne IedIye eLLIgI kir uL yznden oIdu.
YenIky`de yuIi unnesIyIe yuuyun Agop Puu uLiyIu gezerken, uIiIurin urusindun IirIuyun bIr kedIden
rken uL gemI uziyu uImi, Puu`yi KuIender Kusri`nin duvurinu urpuruk yere yuvurIumiLi. OImnden
sonru AbdIIumIL yIe demILI: Byk bIr serveL yupubIIdIysem bu Agop Puu`nin dIruyeLI suyesInde
oImuLur. MIkm guyeL IyI Idure eLmI, yiIdu oo bIn uILin geIIr geLIrecek IuIe koymuLur. OzeI
kIIIere ve vukiIIuru uIL oImuyun uruzIyI SuILun muIi IIun eLmek IevkuIude bIr IIkIrdI...


1lk Osmonlt iberolleri
Bu cogruIyudu modern unIumdu IkLIsuL IIe IIgIIenmI IIk OsmunIiIur, ErmenI usiIIi uydinIurdir. OrnegIn
NIgogIuyos Zoruyun`in (18z1-18q) 18qq yiIindu sLunbuI`du, MIendIsyun MuLbuusi`ndu
busiIun Kchclccn Dindes:tcn Vrc Dehe:t:nner |EkonomI poIILIk Iukkindu muIumuLIur|
kILubi, bu uIundu bIr IIk oIuruk kubuI edIIIr. Zoruyun, devrIn Sudruzumi MusLuIu #eIL Puu`nin uIsI
surruIi ve Gmrk EmInI Migirdi CezuyIrIIyun`in muIusebecIIIgInI yupiyordu. Bu IIIkIIerI suyesInde
CezurIiyun`in Husky`de kurdugu okuIun buinu geIrIImI, kILupIurini egILIm dnyusinu LuniLmu IirsuLi
buImuLu.
Bu konudukI bIr buku nc eser, Bub-i II Tercme Odusi #eIsI SuIuk Abro|yun|`in (OsmunIi
kuynukIurindu SeIuk Ebru oIuruk geer) 18z`de sLunbuI`du yuyimIunun, yuri Lercme yuri LeIII
eserI l2-i Tedbir-i Menzil udIi kILubiydi. (Bu bImdekI bIIgIIerI veren Guro ApruIumyun`u Leekkr
ederIm. )

Mikoel Portukol Poo
Amu IIk OsmunIi IIberuIIerI denInce ukIu, MIkueI PorLukuI Puu (18qz-18q;) IIe SukizIi OIunnes Puu
(186-1q1z) geIIr. 186o`Iurdun ILIburen MIkIye MekLebI`nde muIIye dersIerI veren MIkueI PorLukuI
Puu, 1888`de CeIuIeddIn Puu`nin buini yIyen muII skunduI sirusindu NuzirIikLu NezureL MsLeuri IdI.
CeIudeLLIn Puu`nin yerInI Agop Puu uIirken, PorLukuI Puu du grevInden oImuLu. Ancuk puu IsIz
kuImudi. . AbdIIumId uIsI serveLInIn IduresInI Puu`yu LesIIm eLLI. Muden ve peLroI IIeLme
ImLIyuzIurini AbdIIumId`In uIsI muI vurIigi IuIIne geLIren MIkuII PorLukuI Puu`ydi.

Soktzlt Ohonnes Poo
MIkuII PorLukuI Puu18q;`de Idgnde, AbdIIumId`In HuzIne-I Hussu NuzirIigi grevInI SukizIi
OIunnes Puu devruIdi. OIunnes Puu, 186o`Iurdun berI MuIIye MekLebI`nde kisucu 'Im-I ServeL` dIye
uniIun IkLIsuL dersIerInI veren ok ynI bIr IIkIr udumiydi. O yiIIurdu MekLeb-I MIkIye`de grencI oIun
AImeL Isun bu IkI puunin nemInI yIe unIuLir: Dnyudu IuyuLin uncuk IkLIsuL zerIne kuruImu
oIdugunu, mIIIeLIerIe memIekeLIer kuvveLInIn Ier eyden zIyude muI LekIIuL ve su`yden (emek) ikucu-
gini MIkIye mezunIurinu Iep bu IocuIur LeIkIn eLmILI. SurikIi IocuIurdun ve evIerImIzdekI uLuIu-
rimizdun dInIedIgImIz buLiI ILIkuLIuri, yunI Ienu sureLLe LeIsIr edIImI oIun 'kismeL`, 'kunuuL` ve 'Iun
dnyu` ukIdeIerInIn boIugunu, gurpLe I`LIIu eLmI (BuLi`du orLuyu ikmi) oIun IIm ve Ienn grIer
suyesInde LeLkIk ve IuIIoIunmusi Iuzim geIen meseIeIerI; kurn-i vusLu (OrLuug) kuIusiyIu
dnmekLekI LeIIIkeIerI bu IkI Iocudun grenmILIm. HIusu bLn MekLeb-I MIkIye`de okuyunIur
buku LrI yeLIIyordu. BubuIurimizin gr ve kunuuLIerInIn ziddinu meIkreIer uIiyorduk.

@ok gnl bilim odomt
IberuI dnceIerI IIe Jn Trk IurekeLInI derInden eLkIIemI oIun SukizIi OIunnes Puu`nin 1881
LurIIII Mebcd-i l2i Serteti Milel udIi ders kILubi, OsmunIi DevIeLI`nde yuyimIunun IIk kIusIk IkLIsuL
kILubi suyiIir. KILubin udi, sko IkLIsuLi Adum SmILI`In Milletlerin eninlii udIi kILubinin Iemen
Iemen uynidir. OIunnes Puu`nin ImpuruLorIugun kuIkinmusi IIn serbesL rekubeLI gerekII grdg,
IImuyecIIIk, devIeLIIIk ve LekeI usuIne, nurIu (devIeLIn IIyuLIuri beIIrIemesI) kuri oIdugu grIr.
DevIeLIn uIuim IIzmeLIerInI, zeIIIkIe demIryoIu ve demIryoIu uIunindukI yupim ve IIeLme
IuuIIyeLIerInI bLnyIe zeI IrkeLIere birukiImusi gerekLIgInI beIIrLen OIunnes Puu, serbesL LIcureLIn
LemeII oIun mIkIyeL Iukki zerInde durmu, bIreyseI ikurIurIu, LopIumun geneI ikurIuri urusindukI
uyumun serbesL LIcureL ve rekubeL suyesInde udeLu kendIIIgInden sugIunucugini vurguIumiLir.
Puu`nin, o dnemde Avrupu`du LurLiiImukLu oIun sosyuIIzmI eIeLIrdIgI ve Insun dogusinu uykiri
buIdugu grIr. OIunnes Puu`yIu buIuyun IIberuIIzm dncesInIn IzIeyIcIIerI MnII Puu, CuvIL Bey,
Prens SubuIuLLIn, AImeL AguogIu gIbI IsImIer oIucukLir. (Dogun AvciogIu`yu gre CumIurIyeL
dnemInIn bubukunIurindun ve 1qo`du kuruIun SerbesL irku`nin geneI bukuni eLII Okyur du bu
ekoIdendIr.)
1lk estetik kitobt
Bu urudu, SukizIi OIunnes Puu`nin MekLeb-I nun-i NeIIse-I $uIune`de esLeLIk zerIne verdIgI ders
noLIurini bIr uruyu geLIrerek yuyinIudigi Iun:n-: Nejise Tcrih-i Medhcli (GzeI SunuLIur TurIIIne
GIrI) udIi eserIn OsmunIi`du 'esLeLIk dnce` LurIIInIn IIk kILubi suyiIdigini, Idure usuI dersIerIne
IIIkIn uIuiIubIIen IIk kuynugin du yIne 188q yiIindu MekLebI MIkIye drdnc siniI grencIIerI IIn
IuzirIudigi ders noLIuri oIdugunu beIIrLeIIm. EkIm 1qo8`e kudur HuzIne-I Hussu NuzirIigi`ni yrLen
OIunnes Puu, bu LurIILe kendI rizusi IIe emekIIIIge uyriImi, bLn zumunini IIIoIojI ve szIk
uIimuIurinu IusreLmILIr.

TA#H DETE# 1z.oq.zo1o

Aye Hr
AveroI ZirIIisi`nin OsmunIi`yu eLLIgI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Geenlerde guzetelerin i suyIulurIndu kck bir huber vurdI: "Jet sosyete ve ok
suyIdu munken ile urmutrn kutIldIgI dgn purtisinin 1qSq yIlIndun beri mze oluruk
kollunIlun "AveroI ZIrhlIsI'ndu dzenlenmesine izin verilmesi Yonun
Purlumentoso'ndu turtImu konoso oldo. Yonun eniz Kovvetleri ise sorotormu utI.
Anu mohuleIetteki Yeni emokrusi Purtisi verdigi soro nergesiyle Suvonmu BukunI'nIn
hesup vermesini istedi.
Heyecunlu reIerundom sonolurInI bekledigimiz bogn, AveroI'on hikyesi ilgin
olubilir diye dndm. nk hubere kono olun AveroI ZIrhlIsI sudece Yonunistun
turihi uIsIndun degil OsmunlI turihi uIsIndun du ok nemli.Sz denizden uIlmIken
yuzInIn ikinci blmn de OsmunlI-Trk denizcilik turihinde nemli bir yere suhip
olun Glcemul Vuporo'nu uyIrdIm.

Kobokt Mustofo 1sgont

AveroI`un Ier IkI devIeLIn IuyuLindukI nemInI unIumuk IIn IIkuyeyI bIruz gerIden uImuk gerek.
BIIIndIgI gIbI OsmunIi DevIeLI`nde BuLiIi unIumdukI IIk modernIeme IurekeLIerI . SeIIm zumunindu
buIumiLi. 18oq`Le geIenekseI bIr kurum oIun Tersune AmIrIIgI kuIdiriImi yerIne Umur-u BuIrIye
NezureLI kuruImuLu. Ancuk 18o; yiIindu, bu modernIeme IurekeLIerIne LepkI gsLerenIerIn desLek
verdIgI Kubuki MusLuIu udIi bIr yenIerInIn buIuLLigi Isyun sonundu . SeIIm LuILLun IndIrIIInce, bu
uLiIimIuru uru verIImI, 18z;`de OsmunIi-Misir Donunmusi`nin NuvurIn`de runsiz-ngIIIz-#us
Donunmusi`nu yenIImesInden sonru du denIz gc dIye bIr ey kuImumiLi. DenIz gcnn yokIugundu
Ise Tunus, CezuyIr ve Misir gIbI IkeIerIn OsmunIi`dun kopmusi ok koIuy oImuLu. 18q`du
TunzImuL`in IIunindun sonru durum degImeye buIudi. AbdImecIL dnemInde BuIrIye MecIIsI,
AbdIuzIz dnemInde de o zirIIi ve ;q uIup gemI oImuk zere 1o6 puruIik bIr donunmu
oIuLuruImuLu. Bu gemIIerIn yupiImusi IIn Iurcunun byk puruIur, IIerIkI yiIIurdu, OsmunIi
borIurinin byk bImn oIuLurucukLi.

Tersonelerde rgen dononmo

18;6`du . AbdIIumIL LuILu geLIkLen ve . MeruLIyeL IIun edIIdIkLen sonru, yIne buu dnId ve
donunmu IImuI edIImeye buIudi. nk uiri LemkInII ve konLroIc bIr pudIuI oIun AbdIIumIL, Iem
gemI uIimini ok puIuIi buIuyor, Iem de donunmuyi konLroI edemeyecegInI dnyordu. Bu yzden
duIu ucuz ve konLroI duIu koIuy oIun demIryoIIurinu ugirIik verIyordu. Bu dnemde, OsmunIi
Donunmusi`nin gerIye kuIun bIrku gemIsI de HuII ve unukkuIe`de rmeye Lerk edIImILI.
1qo8`de LLIIuLiIurIu TunukIurin IbIrIIgIyIe . MeruLIyeL`I IIun eLmek zorundu kuIun .
AbdIIumIL`In 1qoq`dukI 1 MurL OIuyi`nin urdindun LuILLun IndIrIImesInden sonru, LLIIuLiIurin IIk
II donunmuyi gIendIrmek oIdu. LLIIuLiIurin yuyin orguni Tcnin`de yer uIun bIr dIIek zerIne,
IuIkLun bugi LopIunuruk IkI kruvuzr uIinmusi ve bunIuru 'IrrIyeL kuIrumunIuri` Enver ve NIyuzI`nIn
udIurinin verIImesI uygun grImL.

Elde kolon 1tolgon gemisi

BunIur oIurken, LuIyun Donunmusi, LuIyu`nin Ivorno eIrIndekI ruLeIII OrIundo KurdeIer
LezguIIurinu udeL gemI sIpurI eLmI, bunIurdun PIzzu ve Sur GIorgIo LuIyun Donunmusi`nu
kuLiIdikLun sonru, LuIyun IkmeLI nc gemIyI uImukLun vuzgemI, bu gemIyI uImusi IIn OsmunIi
DevIeLI`ne LekIII gLrmL. Ancuk, IuIu 'donunmu mi demIryoIu mu` LurLimusini bILIremeyen
OsmunIi DevIeLI, bu LekIIII reddeLmILI.
OrIundo KurdeIer bunun zerIne, YununIsLun`u yneImIIerdI. Yunun Donunmu Bukuni DumIunos,
gemIye byk IIgI gsLermI uncuk zq mIIyon druImIye denk den bedeIInI IuzInenIn
kuriIuyubIImesI konusundu LereddL eLmILI. Le o gnIerde, George AveroI udIi Misir dogumIu #um
usiIIi bIr OsmunIi vuLundui gemInIn suLin uIinmusindu kuIIuniImuk zere sekIz mIIyon druImI
bugiIudi. Bu cmerL yurdimdun muIcup oIun Yunun IkmeLI de, gerI kuIun puruyi bor Iur
LopIuyip, 1qoq yiIindu gemIyI suLin uIdi. Bugiisinin udi verIIen gemI 1q1o`du denIze IndIrIIdI ve IIk
seyuIuLInI V. George`un Lu gIyme LrenIerIne kuLiImuk zere ngIILere`ye yupLi.
Bu durum OsmunIi DevIeLI`nde byk bIr endIe ve kiskunIik yuruLLi. nk BuIkunIurdu suvu
LumLumIurinin uIdigi bIr dnemde, OsmunIi`dun uyriImi kck bIr devIeL oIun YununIsLun, koskocu
OsmunIi DevIeLI`nIn uImuyu cesureL edemedIgI bIr gemIyI suLin uIuruk, denIz gcnde byk bIr uvunLuj
suIIbI oImuLu. DuyuIun ruIuLsizIik yIe bykL kI, uIeIuceIe AImunyu`dun IkI gemI uIindi. Ancuk,
Burburos HuyreLLIn ve TurguL #eIs udIuri verIIen bu gemIIer 18 yuinduydiIur, yunI OsmunIi`yi
YununIsLun`in nne geIrmeIerI mmkn degIIdI.

'$egton Vopur'

NILekIm bu durum kisu srede orLuyu ikLi. OsmunIi DevIeLI, 1qo8`den berI sIyusI IsLIkrursizIik
yuiyordu, buindu TrubIusgurp beIusi vurdi, AImunIur eIIyIe ordunun yenIden orgunIzusyonu Ienz
oLurmumiLi, umu AveroI ZirIIisi 1q1z sonbuIurindu puLIuk veren BuIkun HurbI`nde OsmunIi
DevIeLI`nIn yenIIgIsInde buroI oynudi. OzeIIIkIe 16 AruIik 1q1z LurIIII mroz, 18 Ocuk 1q18 LurIIII
Mondros DenIz MuIurebeIerInde, OsmunIi Donunmusi`nin IIIuIini kesLI. nk OsmunIi gemIIerInIn
en yenIsI suuLLe 16 mII sruL yupubIIIrken, AveroI zz mIIe uIuiyordu. OsmunIi gemIIerI dukIkudu bIr
mermI uLubIIIrken, AveroI merkez sIsLemII modern LopIuriyIu dukIkudu mermI uLiyordu. Bunu
rugmen mroz MuIurebesI sirusindu AveroI IsubeL uIuruk yun yuLmi, uncuk OsmunIi Donunmusi`nin
komuLunIuri durumu Iurk eLmeyerek, suvu uIunindun uyriImiIurdi. DoIuyisiyIu, AveroI`u denIze
gmme IirsuLi kuiriImiLi. DuIu sonru LopurIunun gemI Mondros MuIurebesI`nde OsmunIi
Donunmusi`nu kuri ezIcI bIr sLnIk sugIumi, OsmunIi gemIIerI unukkuIe IIerIne kumuk zorundu
kuImiLi. Bu muIurebeIerden sonru AveroI`un kupLuni KunLurIoLIs YununIiIur LuruIindun $unsIi
Yorgo dIye uniIirken, TrkIer gemIye $eyLun Vupur udini LukmiIurdi.

1p1j-1p1q Rum bogkotu oe Aoerof

BuIkun SuvuIuri`nin AveroI konusu, Trk mIIIIyeLIIerI uisindun yIe byk bIr yuruydi kI, MsImun
burjuvuzI yuruLmuk IIn, guyrimsIImIerIn muIIurinu eI koymuyi IedeIIeyen LLIIuLiIur, 1q1-1q1q
urusindu Ege`de yuuyun #um uIuIIyI AnudoIu`dun kuirLmuk IIn IuIki kikirLirken, AveroI`u buIune
eLmIIerdI. O gnIerde bInIerce nsIusi IuIku dugiLiIun bIr brorden, ImIusinu dokunmudun umu
kisuILuruk ukLurucugim u suLirIur, LLIIuLiIurin zIInIyeL dnyusini guyeL gzeI unIuLiyor:
Ey MsImunIur!
HunimIur... EIendIIer!
SIzIerIe bIruz IusbiIuI eLmek IsLIyorum. AIIuI bIr duIu Lekrurini gsLermesIn. Son BuIkun
muIurebeIerInI IepImIz bIIIyoruz... yuIniz cun, yuIniz Insun degII, byk memIekeLIer, kocu kocu
IkeIer de kuybeLLIk. skee, KuvuIu, Drumu, SIroz, SeIunIk, Yunyu, MunusLir, Kosovu, kodru... BLn
bu gzeI vIIuyeLIerI kuybeden ve kendI memIekeLIerImIzIn zerIne dmun buyrukIuri dIken kImIn
eIIdIr bIIIyor musunuz?
KemuI-I LeessrIe syIIyeyIm: BIzIm eIImIz... EveL, kendI eIIerImIz! nkI, unukkuIe Boguzi`ndun
diuri ikumudik. nkI, SeIunIk`e, AduIuru Imdud edemedIk. nkI, Yunun`u kuri koyumudik. nkI,
kurimizdu dmunin AveroI zirIIisi vurdi.
BLn IkesI, yuIniz #umeII`dekI vIIuyeLIerImIzIn IuLLu yurisi kudur bIIe oImuyun Yunun IkmeLInIn
AveroI zirIIisi! (...) EveL, o kck, o mIskIn ve zgrL Yunun IkmeLI kendIsIne kuIsu, kubII degII
byIe zirIIiIur uIumuz. nk uImuk IIn puru buIumuz. ukuL zirIIiyi uIun IkmeL degII mIIIeL! (...)
Le AveroI zirIIisini uIun du AveroI udindu bIr #um. (...) EveL, bIr #um vuLundu! Yunun IkmeLIne
kocu bIr Iurp kuzundirdi ve bLn YununIsLun`i bIr buuk mIsII byLL!...

Cogrtmslimlerin koderi

Bu ve benzerI bIIdIrIIerdekI kikirLici dIIIn eLkIsIyIe 'guvur` zmIr`In cumIIerInde IocuIur
guyrimsIImIerden muI uIinmusini boykoL IIn vuuz verdIIer. GeceIerI #um dkkunIuri boyuIurIu
IureLIendI, Lm yubunci kurumIurdukI #um uIiunIur IIerInden kovuImuyu buIudi.
TusIIye edIIen #umIurin yerInI uImu IuyuII kurun YuIudIIer bIr yunIiIigu kurbun gILmemek IIn
dkkunIurinin sLne Avrum, YuIudI, LerzI, zuk, YuIudI, uyukkubici gIbI udIurini yuziyorIurdi.
BoykoL bIr sre sonru #umIuri sIsLemuLIk oIuruk Ikeden kuirLmuyu dnm, uncuk gerek byk
devIeLIerIn, gerekse YununIsLun`in, gerekse OsmunIi DevIeLI`ndekI #um cemuuLInIn LepkIsI zerIne
LLIIuLi IkmeL, TuIuL Puu bukunIigindu bIr deIegusyonu, eILII eIIIIkIerden bIrer memur
eIIgInde, InceIeme yupmuk umuciyIu Ege bIgesIne yoIIumuk zorundu kuImiLi. Bu kuirLmu
IemI, 1q1`LekI ErmenI TeIcIrI IIe en kunIi zIrvesIne uIuucukLi.
Bugn urLik ok IyI bIIIyoruz kI, OsmunIi DevIeLI`nIn puruIunmusinin buIungici BuIkun HurbI`dIr. Bu
suvuIur sirusindu OsmunIi DevIeLI`nIn LoprukIurindu bugimsiz ArnuvuLIuk kuruImu, #omunyu
LoprukIurini yzde , BuIgurIsLun yzde o, YununIsLun yzde 68, Kurudug yzde 6z, SirbIsLun yzde
8z orunindu urLLirmi, OsmunIi DevIeLI de, BIrIncI Dnyu Suvui`yIu kesInIeecek muks LuIIIIne dogru
IIerIemILI. DoIuyisiyIu, Yunun mIIII LurIIInIn en byk kuIrumunIurindun bIrI oIurken, o gnIerde
IizIu sIyusIIeen Trk mIIII kImIIgI uisindun du buurisizIikIurinin suunu ykIedIkIerI 'gnuI keIsI`
oImuLu.

1stonbul'un igolinde Aoerof

BIrIncI Dnyu Suvui`ni yenIIgIyIe bILIren OsmunIi DevIeLI IIe LIIuI GIerI urusindu ImzuIunun
Mondros MLurekesI`nden sonru, sLunbuI`u geIen IguI donunmusindu yer uIdi ve zumun zumun
KurudenIz`e uiIuruk MusLuIu KemuI`In kuvveLIerIne meydun okudu. q EyII 1qzz`de zmIr`In KemuIIsL
gIerIn eIIne gemesI sirusindu, AnudoIu`dun kumuk zorundu kuIun Yunun uskerIerI ve #um usiIIiIuri
Ege uduIurinu LuimukLu kuIIuniIun gemI, 1qz8 yiIindu vukIIyesInde beIIrLIIdIgI gIbI okuI gemIsIne
dnLrIdyse de, kIncI Dnyu Suvui`nin puLIuk vermesI zerIne, Lekrur Yunun Donunmusi`nin
umIruI gemIsI oIdu. 1qq1`de AImunIurin YununIsLun`i IguII sirusindu, AImunIuru LesIIm oImuyi
reddeden gemI, GIrIL`e kuLi. 1qqq yiIindu YununIsLun`in NuzI IguIInden kurLuImusindun sonrukI IIk
buyruk LrenI AveroI`Lu yupiIdi. 1q1`de iskurLuyu ikuriIun gemI 1q8q yiIindun ILIburen onuriIuruk mze
oIuruk kuIIuniImuyu buIudi. O gnden berI de YununIsLun`in mIIII semboIIerInden bIrI. Le yuzimizin
buindu szn eLLIgImIz IkeyI yuruLun du, bu unIi LurIIIn uynen ALuLrk`n gemIsI Suvuronu gIbI,
pIyusuyu dmesI...

"stunbol deyince uklImu Glcemul gelir...
KrIIe`de uL urubuIurinu bIndIk, dogru VerIu`yu. VerIu`du bIr IkI gece udirIurdu kuIdik. U yuindu bIr
kurdeIm vurdi, Buyrum. HusLuIundi orucikLu Id. Onu oruIurdu gmdk de yoIu ikLik. Gene uL
urubuIuriyIu SeIunIk`e gILLIk. GemIye bIndIk. Sudece KrIIeIIIer degII, buku kyIerIn IuIki du bIndI
gemIye. KuL kuL bIr gemIydI, bIz en sLLe geIdIk. GemIde un uIdiIur bIr uru. Meger I vurmi. OI
oIuncu un uIurIurmi. OIy ben de grdm. uruIu surip, yuIIuI denIze uLLiIur. Bubumu #umcu
'yuzik` dedIm. Bubum du, 'gemIde Ien vursu un uIip Iuber verIrIer. Huber vermezIerse IirLinu ikur
gemI buLurmi, Iy Iemen vermek Iuzimmi` dedI. BIImem uku bIImem dogruydu bubumin
syIedIkIerI. (skender Ozsoy`un rporLujindun,
ILLp:JJsILe.myneL.comJyesIIburc1JgunceI_unIJIdq.ILm)
1qzq`Le mbudeIe IIe Ier eyInI SeIunIk`Le birukip zmIr zerInden spurLu`yu, orudun du NIgde`ye gIden
uLmu (ErduI) Hunim`in szn eLLIgI gemInIn udi GIcemuI`dI.

1ki kordeten biri

GIcemuI, drL dIrekII, IkI bucuIi sIyuI bIr vupurdu. 18;q`Le ngIILere`nIn byk denIzcIIIk
kumpunyuIurindun WIILe SLur LuruIindun ALIunLIk`Le ngIILere IIe BIrIeIk AmerIku urusindu yoIcu
Luimuk umuciyIu Kuzey rIundu`nin BeIIusL eIrIndekI HurIuund&WoII udIi Lersunede Inu eLLIrdIgI IkI
e gemIden bIrIydI. Ik udi GermunIc`LI, kurdeIerInInkI Ise OIympIc ve BrILunnIc (). 18q6 yiIindu
yenIIenen kuzunIuri ve mukIneIerI IIe ALIunLIk`I uILi gn, z1 suuL, 8 dukIkudu geerek 'MuvI KurdeIu`
suIIbI oIun GermunIc, 18qq yiIindu, New York Imuni`ndu kmr uImuk IIn bekIerken zerInde
bIrIken kurIurin ugirIiginu duyunumuyuruk dIbe oLurmuLu. YzdrImesI zor oImusu du LumIrI zor
oImuLu. 1qoz yiIindu udi OLLowu oIuruk degILIrIIdI umu ngIILere IIe AmerIku KiLusi urusindu gmen
Luimuyu devum eLLI. Bu yiIIurdu gemIyIe yoIcuIuk yupmi oIun . MeruLIyeL dnemInIn Aydin
Mebusu, MuILu srgnIerInden UbeyduIIuI EIendI uniIurindu gemIde Iek yeLILIrIIen bIr buIe
oIdugundun sz eder. ukIr yoIcuIurin sL sLe yoIcuIuk yupLigi uIL umburIurdu Inek bIIe besIenIrmI.
nekIer Ier subuI sugiIir ve sLIerI bIrIncI mevkIdekI yoIcuIuru sunuIurmu.

Sulton Reot odtnt kogugor

GemI, 1q1o yiIindu 1 bIn uILin kuriIigindu OsmunIi DevIeLI`nIn Seyr- SeIuIn duresI`ne suLiIdikLun
sonru gemIye devrIn pudIuIi SuILun #euL unnesInIn udini vermI ve GuI DjemuI (GIcemuI) yunI 'gI
yzI`, 'gI eIreII` demILI...
Ik nce posLu seIerIerI IIn kuIIuniIun gemI dzenII seIerIer yupmuk zere KurudenIz suIIIIerIne
verIIdIgInde IuIk ok sevInmILI. GIcemuI`In sLunbuI`dun buIuyun yoIcuIugu ZonguIduk, neboIu,
SInop, Sumsun, Unye, Ordu, GIresun IImunIurinu ugruyuruk Trubzon`u kudur srer, sonru uyni
IImunIuru ugruyuruk sLunbuI`du bILerdI. Unye`de IuIk urusindu 'ubucuk gIL-geI` unIuminu geIen
Sukin, GIcemuI vupuru gIbI Ier yere ugrumu ekIInde bIr deyI bIIe LremILI. #Ize`de Ise, kuyikIu
yedI kez eLruIinin doIuiImusi IuIInde IusLuIurin IyIIeecegIne InuniIirdi.
GemI, 1q1q`Le BIrIncI Dnyu Suvui`nin buIumusindun bIr sre sonru usker Luimudu kuIIuniImuyu
buIudi, IuLLu bIr uru IusLune gemIsI oIuruk du IIzmeL verdI. z; $ubuL 1q1 gn, Ege`den Murmuru`yu
sizmi oIun ngIIIzIerIn E-11 denIzuILisi, sLunbuI`dun unukkuIe`ye usker LuimukLu oIun GIcemuI`I
mruIi nIerInde LorpIIIemeyI buurdi. Pruvusindun yuruIunun GIcemuI, KuIender ve SuIIIbenL
gemIIerI LuruIindun yedege uIinuruk sLunbuI`u ekIIdI ve Lersuneye sokuIdu. YenIden IIzmeLe
gIrebIImesI IIn yukIuik IkI yiIIik bIr onurim grmesI gerekLI.

Emeklilige dogru

GIcemuI`In nI yoIcuIuri urusindu Trubzon`dun sLunbuI`u geIen ErmenI PuLrIgI Zuven EIendI (1q1),
HumIdIye kuIrumuni #uuI Bey`In de uruIurindu buIundugu Mondros MLurekesI`nI ImzuIumuyu gIden
IeyeL (1q18), sLunbuI`dun Trubzon`u geen Kuzim KurubekIr (1q1q), erkez ELIem`In eLeIerI
LuruIindun bozgunu ugrudikLun sonru zmIL`Len sLunbuI`u dnen Kuvu-yi nzIbuLIye uskerIerI (1qzo),
MIIII McudeIe zuIerI sonrusi Trukyu`yi LesIIm uImuk zere sLunbuI`u geIen #eIeL (BeIe) Puu (1qzz) du
vur.
MLureke yiIIurindu YununIsLun ve Misir`dukI esIr kumpIurindu LuLuImukLu oIun AImun uskerIerInI
WIIIeImIuven ve Humburg IImunIurinu Luiyun gemI 1qz1-1qzz yiIIurindu New York`u drL seIer
yupuruk ABD`ye gIden IIk LrunsuLIunLIk unvunini uImiLi. sLunbuI`dun New York`u bugi LopIumuk
zere gIden ocuk EsIrgeme Kurumu`nun kurucusu Dr. uuL Umuy`i (1qz) ve uyni yiI ozun`dun
dnen smeL nn`y Luiyun gemInIn gverLesInI, 1qzq`Le gz yuIi Trk ve Yunun mbudIIIer
doIdurdu.
. AbdIIumId srgndeyken Iunedun reIsIIgI yupmi oIun MeImeL OrIun EIendI, MurL 1qzq`Le
HuIIIeIIgIn kuIdiriImusindun sonru suILunuL uIIesInIn sinirdii edIIII sirusindu GIcemuI`e neden
bInmedIkIerInI yIe unIuLmiLi: AIIenIn ogu IsLusyonduydi. DuIu evveI Lren yerIne vupurIu gILmeyI
dnmLk. Amu 'Huneduni, GIcemuI vupurunu koyup unukkuIe`yI geLIkLen sonru vupuru
buLirucukIur` dIye bIr uyIu ikmiLi. $eIzudeIerIn ogu, bu yzden IIkrInI degILIrIp LrenIe gILmeye
kurur verdI.BIr rIvuyeLe gre 1qz6`du MusLuIu KemuI`e zmIr`de suIkusL yupmuyi pIunIurken yukuIunun
uz smuII zmIr`e GIcemuI`Ie gILmILI. CumIurIyeL`In IIunindun sonru Murmuru gezIIerInde
GIcemuI`I kuIIunun MusLuIu KemuI 1qq`Le, run $uIi #izu PeIIevI`yI GIcemuI`Ie gezdIrmILI.
1q;`de IIzmeL dii kuIun GIcemuI kIncI Dnyu Suvui`nin kurunIik yiIIurini HuII`Le bugIi oIuruk
geIrdI. 1qqq yiIindu IImundu urdIye oIuruk kuIIuniIiyordu. ErLesI yiI, yzer oLeI IuIIne geLIrIIecegIne
duIr syIenLIIer ikLiysu du skImek zere LuIyu-MessInu`yu dogru yoIu ikLi. ;6 yuindukI
GIcemuI`den gerIye OrIun VeII`nIn HungInIz bIIIr benIm kudur kurpuzdun Iener yupmusiniJ SedeIII
IunerIe sLne GIcemuI resmI IzmesInI dIzeIerIyIe BedrI #uImI EybogIu`nun sLunbuI deyInce
ukIimu GIcemuI geIIrJ AnudoIu`du Lopruk dumIi bIr evdeJ GIcemuI sLne LrkIer syIenIrJ SL ukur
cmIe musIukIurindunJ DIrekIerInde gIIer LomurcukIunirJ AnudoIu`du Lopruk dumIi bIr evde
ocukIugumJ GIcemuI`Ie gIder sLunbuI`uJ GIcemuI`Ie geIIr dIzeIerI kuIdi.

TA#H DETE# o.oq.zo1o
Aye Hr
Kk AmerIku Byk AmerIku`yu kuri

TrkIye dnyudu AmerIkun dmunIiginin en yksek oIdugu IkeIerIn buindu geIIyor. 1q6o`Iurdun ILIburen Kibris sorunu IIe I
sogukIuk zoo ruk Suvui sirusindu zIrveye uIumi, Obumu`nin seIImesInden sonru InIe gemILI. TrkIye`nIn sruII ve run
gergInIIkIerI umuk IIn bIrku Trk IeyeLInIn ABD`ye gILmesI, son oIuruk du ABD GeneIkurmuy Bukuni MuIIen`In, ABD usker
kpr oImu konusunu grmek IIn TrkIye`ye geImesInI buIune ederek, bu IuILuyi 1qq-1q8o urusi Trk-AmerIkun IIIkIIerI

(NoL: 1qz-1q8 urusini, NIsun zooq LurIIInde yIne bu suyIuIurdu BIr zumunIur KemuIIsLIer AmerIku`yi sevmIIerdI buIikIi
yuzimu bukubIIIr.)

kIncI Dnyu Suvui`nin sonunu kudur IkI Ike urusindukI IIIkIIer sudece ekonomIkLI. Suvu sirusindu bIruz duIu durgunIuun I
BIoku IIe SSCB`nIn buini ekLIgI Dogu BIoku urusindukI 'Soguk Suvu`in bIr zorunIuIugu oIuruk IizIicu isinmuyu buIudi. OyIe k
grevI buindu veIuL eden TrkIye`nIn ABD BykeIIsI MnIr ErLegn`n nuuini geLIren MIssourI ZirIIisi`nin sLunbuI`u geII
LuruIindun cokuyIu kuriIunmiLi. OyIe kI, cumIIere WeIcome muIyuIuri usiImi, Kuruky`dekI geneIevIer eIden geIrIImI, b
uskerIerIne Io duvrunmuIuri IIn LembIIuLLu buIunuImuLu.

Missouri'nin gelii
Bu zIyureLIn urku pIunindu, kIncI Dnyu Suvui`nin Iemen urdindun, SovyeLIer BIrIIgI`nIn (SSCB) Dogu ve OrLu Avrupu IIe BuI
komnIsLIeLIrme ve uyduIuLirmu IuuIIyeLIerI vurdi. BunIur yeLmezmI gIbI SSCB`nIn YununIsLun`dukI I suvuLu komnIsLIer
uik Lopruk ve s LuIebInde buIunmusi, run`dun uskerIerInI ekmemekLe dIrenmesI, Dogu AkdenIz ve OrLudogu`yu yuyiImu nIy
ikurIuri doIuyisiyIu ngIIIzIerI uIurmu geIrmILI. SuvuLun g kuybederek ikun BrILunyu, SSCB gIbI bIr dmunIu Lek buinu b
Bu yzden bIgedekI ykmIIkIerInI ABD`nIn zerIne uImusinin, Lm BuLi BIoku`nun ikurIuri IIn gerekII oIdugunu ABD`yI
de bu kupsumduydi.

SSCB'gi eoreleme horektt
Bu Iknu IuuIIyeLInIn sonucu oIuruk, ABD Bukuni Henry Trumun, 1z MurL 1qq;`de duIu sonruIuri kendI udiyIu uniIucuk oIun Tr
gre, ABD, SSCB`nIn eLkI uIuninu gIrmemesI IIn, YununIsLun ve TrkIye`nIn borIurini sIIecek, duIusi ykIce bIr usker yurdim
Avrupu IkeIerI IIn geIILIrIIen ve q Temmuz 1qq8`de yrrIge gIren MursIuII PIuni kupsumindukI ekonomIk yurdimIur du ek
ABD`nIn, SSCB`nIn buini ekLIgI 'KomnIsL BIok`u yneIIk evreIeme IurekuLinin usII unsuru oIdu. ABD uyricu kIncI Dnyu S
sunuyIIne puzurIur ve yenI yuLirim uIunIuri buImunin muLIuIugunu yuiyordu.

Bogor'tn hogoli
BunIur oIurken, Lum z; yiI sren oLorILer Tek PurLI dnemI sonu erdI, CHP`nIn bugrindun dogun DemokruL PurLI (DP), 1q Muyi
DP`nIn IIk II, CHP`nIn muIuIuzukur ekonomI poIILIkuIurini Lerk eLmek oIdu. 1qo`de Kore`ye usker gnderIIdI, 1qz`de NATO`y
ABD`yI, 1qq`du EIsenIower TrkIye`yI zIyureL eLLI. 1qo-1q6o urusindu IkI Ike urusindu Lum 1 unIumu ImzuIundi. BunIurin b
ogu ekonomIk IbIrIIgIne IIIkIndI. Bu unIumuIur suyesInde zeIIIkIe Lurimdu nemII uLiIimIur yupiIdi umu esus degIIkIIk pop
LkeLIm IdeoIojIsInIn TrkIye sinirIurindun sizmusi oIdu. BuIungiLu bundun IuIk du sIyusIIer de memnundu. OyIe kI, DP`nIn k
CumIurbukuni CeIuI Buyur, z1 EkIm 1q; LurIIInde TuksIm`de yupLigi konumudu yIe demILI: OyIe mIL edIyoruz kI oLuz s
o mIIyon nIusu IIe kk bIr AmerIku oIucukLir.

Amerikon kltrnn istilost
VeIbI Ko`un, AmerIkun IrkeLIerInIn LemsIIcIIIkIerInI uImusiyIu rIgIduIre murkuIi buzdoIupIurinin suIonIurin bukesIne kur
CIevroIeL murkuIi oLomobIIIerIn kupiIuru dIzIImesI bu yiIIurdu oIdu. BunIuri HoIIywood IIImIerI, sInemu ve muguzIn dergIIerI,
#udyosu (VOA) yuyinIuri, TrkIye`de grevII AmerIkun uskerIerInIn IILIyuIuri IIn uiIun ve AmerIkun muIIurinin vergIsIz-gm
pIyusuyu sizun AmerIkun sIguruIuri, sukizIur, IuIuIop denen emberIer, nuyIon I umuirIuri; sundvIIer, jeun punLoIonIur, roc
Hepburn sLIII kisu su, uLkuyrugu veyu AmerIkun Lirui gIbI moduIur IzIedI. YunI, Buyur`in yiIdu gerekIeLIrmeyI umdugu 'K
1o yiI IInde IuyuLu geIvermILI.

U-z Krizi
ABD IIe IIIkIIer gIIk gIIsLunIik Iken, bIr uuk skunduIi orLuIigi kuriLirdi. ABD`nIn ngIILere, AImunyu, Juponyu ve TrkIye`d
cusus uukIurindun bIrI 1 Muyis 1q6o gn Adunu`dukI ncIrIIk`Len (1q`Le uiImiLi) IuvuIunip PukIsLun`in Peuver eyuIeLI ze
gIrdIkLen sonru uIuImuk zorundu kuImi, SovyeL rudurIurinu yukuIunmi ve drImL. Sug kurLuIun pIIoLLun eIe geIrIIen u
zerInden geIp Norve`e kudur uzundigini gsLerIyordu. Bu durum ABD IIe SSCB urusindu byk bIr gergInIIge sebep oIdu. SS
kuIIundirdigi IIn TrkIye`yI suIudi. HuIbukI TrkIye bu uukIurin 'bIIImseI` umuIurIu uLugunu suniyordu.

NATO'go oe CENTO'go bogltgtz
Bu oIuydun z; gn sonru gerekIeen z; Muyis 1q6o durbesInde ABD`nIn roI oIdugu IddIuIuri bugne dek kuniLIunumudi uncu
SeIIm Surper, 1 HuzIrun 1q6o`Lu bIr deme vererek NATO`yu ve CENTO`yu (eskI BugduL PukLi) bugIi kuIinucugini uikIumusi uki
EkIm 1q6z`de Kbu KrIzI sirusindu SSCB, TrkIye`dekI JpILer IzeIerInIn skImesInI IsLedI, ABD bu IsLege oIumIu yuniL verd
IkmeLInIn dLgn z Kusim 1q6`Le Bukun Kennedy`nIn cenuze LrenInde grenmILI. GrnLe IIIkIIer IyIydI uncuk 1
LopIumIururusi uLimuIur sirusindu TrkIye ABD`den bekIedIgI desLegI gremedI. Tum bu sirudu, SSCB`nIn krom IIyuLini d
TrkIye yerIne SSCB`den uImusi zerIne Trk-AmerIkun IIIkIIerI IyIce sikinLiyu gIrdI. 1q6q`Le TrkIye`nIn Kibris`u mduIuIesIn
MekLubu verIIdI, urdindun ABD yurdimIurindu kesInLIye gIdIIdI. Ancuk, perde urkusindu IIer Likirindu gIdIyor oImuIiydi, nk
ABD urusindu z1 unIumu duIu ImzuIunmiLi.

Crsel'e ip mi gerletirildi?
Tum bu sirudu yenI bIr uuk krIzI yuundi. ABD Bukuni EIsenIower 1q6o`LukI krIz sirusindu, U-z uuIurinin durduruIdugunu
devum eLmI ve AruIik 1q6`Le yIne ncIrIIk`Len kuIkun bIr cusus uugi, bu kez KurudenIz zerInde drImL. SSCB, duIu
bIr dIIIe eIeLIrdI. Bunun zerIne DemIreI HkmeLI, ABD`den Lm gzIem uuIurini durdurmusini IsLedI ve TrkIye`den yupiI
EIbeLLe ABD`nIn TrkIye`nIn peInI birukmuyu nIyeLI yokLu. OyIe kI, 1 Ocuk 1q66`du LeduvI IIn ABD`ye gILmesI gereken CumI
yoIcuIugunu, Bukun JoInson`un gnderdIgI zeI uukIu yupLi, ABD`de en IyI IusLuneIerde LeduvI grd. Ancuk bu yukin IIgI, I
GrseI`In beynIne Ip yerIeLIrdI dedIkoduIurinin ikmusinu neden oIdu. (TeduvIsI buuriIi oImuyun GrseI, TrkIye`ye gerI d
sonru 16 EyII 1q66`du IuyuLu gzIerInI yumucukLi.)

Yonkee Co ome!
Bu oIuyin du eLkIsIyIe, AmerIkun uIeyILurIigi gIderek urLLi. zz Muyis 1q66`du AmerIkun HuberIer MerkezI`ne kImIIgI bIIInmeyen
uncuk zurur gren kImse oImudi. Kumuoyunun buskisi zerIne IkmeL, 1o Muyis 1q6; LurIIInden ILIburen TrkIye`ye gIrecek
muIzemeIerInIn Trk gmrk ve EmnIyeL mukumIuri LuruIindun konLroI edIImesI kururini uIdi. zq HuzIrun 1q6;`de sLunbuI`du
IIo`nun geIIInI proLesLo eLLI. Bu IIk 'Yunkee Go Home` (AmerIkuIi evIne deIoI) yryyd. Bunu q EkIm 1q6;`de zmIrII gr
IzIedI.
IIkIIer o kudur kLIemILI kI, z Kusim 1q6;`de JoInson`un Kibris IIn uLudigi zeI LemsIIcI Cyrus Vunce, IuIkin uIuni IguI e
HuvuIImuni yerIne usker uIunu InebIIdI. Ayni gn bukenLLekI AmerIkun HuberIer MerkezI (AP) LuIundi ve cumIuri kiriIdi. AB
IerIungI bIr mduIuIede NATO`yu uIL sIIuI ve LeIIzuL kuIIunumuzsiniz IuLirIuLmusini yupLi.

Vedot Demircioglu'nun lm
1q68`de bnun KrIzI sirusindu TrkIye ncIrIIk Uss`nn kuIIuniImusinu kuri ikLi. sLunbuI`du 1; Temmuz 1q68`de, DoImubu
proLesLo IIn ok IddeLII bIr gsLerI yupiIdi. Tu ve sopuIurin kuIIuniIdigi gsLerIde kII yuruIunirken, poIIs LuruIindun TU G
penceresInden uLiIun VeduL DemIrcIogIu bIrku gn sonru IuyuLini kuybeLLI. DoImubuIe`de Ise AmerIkun uskerIerInI kovuIuyu
dkLIer. IgInLIr, bugnIerde en serL AmerIkun dmuni oIun sIumci kesImden grencIIer, bu oIuydu poIIse yunduIik eLmILI
dmunIuri, 'dInsIz-Imunsiz` komnIsLIerdI. 6 Ocuk 1q6q`du ODTU`den bIr grup grencI ABD BykeIIsI Komer`In urubusini y
Lekrur sLunbuI`u geImesI zerIne genIerIe poIIs urusindu gnIerce uLimuIur yuundi.
ABD yneLImI bu serLIIge kuriIik vermekLe gecIkmedI. ABD`ye gIren uyuLurucunun yzde 8o`InIn TrkIye kuynukIi oIdugunu
durduruImumusi IuIInde TrkIye`ye yupiIun yurdimin uskiyu uIinubIIecegInI duyurdu. ABD`den geIen buskiIur sonucu, 1q;o Ek
uIunIurini sinirIundirmuyi kubuI eLLI, uncuk bu ABD`yI LuLmIn eLmedI. mdudu, 1z MurL 1q;1 usker mduIuIesI yeLILI. MduIu
IkLIdurini gIendIrmek IIn ABD`nIn desLegInI uImusi gerekLIgInI dnen NIIuL ErIm IkmeLI, HuzIrun 1q;1`de IuIu ekIm
durdurdu.

oho gosogt
TrkIye`nIn IuIu ekImInI durdurmusi kuriIigindu, IuIu zIruuLi yupun yukIuik 1oo bIn Trk kyIsnn mugdurIyeLInI n
LuzmInuLi gecIkmI oIuruk ve uncuk Le bIrInI yoIIumusi zerIne, 1 Temmuz 1q;q`Le EcevIL IkmeLI IuIu reLImInI Lekrur s
yneLImInIn LepkIsI oIduku ugir oIdu. z Lemmuzdu ABD TemsIIcIIer MecIIsI ve SenuLosu`ndu TrkIye`ye verIIen borIurin durd
yurdimIurin uskiyu uIinmusini ngren orLuk bIr kurur uIindi, bu kururi TrkIye`ye LopLun bIr umburgo uyguIunmusini IsLeyen d
IkmeLInIn, uIyon kuukiIiginin nne gemek IIn gerekII nIemIerI uIdigini syIeyerek, kururindun gerI dnmeyecegInI ui
Lirmundi. Ancuk zo Temmuz 1q;q`Le IuIsL Sumson durbesI zerIne TrkIye`nIn Kibris`u mduIuIede buIunmusi, Lm gndemI
umburgo uyguIunmusini IsLeyen Kongre yeIerI, bu IsLekIerIne duyunuk oIuruk uIyon reLImInI degII Kibris`u yupiIun mduIuIe
TrkIye de uILLu kuImudi ve 1 Temmuz 1q;`Le, 1q6q LurIIII OrLuk Suvunmu ve bIrIIgI AnLIumusi`ni Lek LuruIIi oIuruk IesIeLLI
nedenIyIe ncIrIIk Uss diindukI AmerIkun sIerInIn IuuIIyeLIerI durduruIdu. 1q;8`de BIenL EcevIL`In ABD`ye yupLigi zIyureL s
umu TrkIye, ABD`nIn yurdimiyIu IizIu usker bIr dIkLuyu dogru yoIu ikmiLi. 1z EyII durbecIIerI (ABD`II bIr uzmunin deyImIy
oIduIur umu 1q8o sonrusi yuunun bIr dIzI oIuyin du eLkIsIyIe TrkIye`dekI oIumsuz AmerIkun Imuji ve AmerIkun uIeyILurIigi g
Ike urusindukI IIIkIIerIn dzeImesI pek koIuy grImyor.

Johnson Mektubu'ndo ne goztgordu
z HuzIrun 1q6q`Le LopIunun MIIII GvenIIk KuruIu`ndu Kibris`u mduIuIe kururi ikmiLi. Ancuk ABD, nn`den zq suuLIIk bIr
ikurLmu yupmukLu isrurIi oIdugunu syIeyInce cevup gecIkmedI. TurIIe JoInson MekLubu dIye geen nI mekLup geIdI ve T
vuzgeLI. MekLup kumuoyundun zenIe sukIundigi IIn IuIk oIup bILenI eIbeLLe unIuyumudi.
MekLubun orLuyu ikmusi 1o Ocuk 1q66`du MecIIs`Le AP GeneI Bukuni ve Bubukun SIeymun DemIreI mekLubun IerIgInIn u
oImuLu. MekLubun meLnI 11 Ocuk 1q66`du HrrIyeL guzeLesInde, CneyL Arcuyrek`In sLunIurindu uikIundi. JoInson mekLu
mLLeIIkIer oIdugu, bu yzden bIrbIrIne dunimudun byIe bIr kurur uImumusi gerekLIgInI syIyor, TrkIye`nIn mduIuIesInIn
IIe YununIsLun urusindu bIr suvuu yoI uubIIecegInI, muILemeIen SSCB`nIn de sorunu duIII oIubIIecegInI, eger byIe bIr ey oIu
ykmIIgne gIrmeyebIIecegInI beIIrLIIIyordu.
Bubukun nn`nn 1 HuzIrun 1q6q LurIIII cevubI mekLubundu zeLIe, TrkIye`nIn z AruIik 1q6, 1 $ubuL 1q6q, 1 MurL 1q6
oImuk zere Lum drL kez Kibris`u mduIuIeyI dndg, bunIurin IepsInI ABD IIe puyIuLigi, TrkIye`nIn Kibris`u mduIuIes
oIdugunu, bunu rugmen ABD`nIn SSCB`nIn mduIuIesI IuIInde NATO`nun TrkIye`yI korumuyucuginin beIIrLIImesInIn TrkIy
beIIrLIIIyordu.
BunIur oIurken smeL nn`nn MLLeIIkIerImIz bu LuLumIurdu devum ederse dnyu yikiIir. YenI urLIurdu bIr dnyu kuruIur
deyIp demedIgI IuIu bIIInmIyor. SyIedIyse de bunu muILemeIen resm bIr orLumdu degII, bIr dosL mecIIsInde syIemILIr. NILe
nn`nn yenI bIr dnyudu yerInI uImukLunsu eskI dnyudu kuImuyu duIu IevesII oIdugunu gsLeren bIr oIuy yuundi. nn z
duveLI zerIne kuIubuIik bIr IeyeLIe WusIIngLon`u gILLI. JoInson benzer bIr duveLI YununIsLun Bubukuni Andreus Pupundreu`y
Pupundreu`nun bubusi) du yupmiLi, eIbeLLe o du duveLe IcubeL eLmILI. Ancuk, nn-JoInson, nn-Pupundreuu grmeIerI
JoInson ABD DiIIerI Bukuni AcIeson`i Kibris konusunu zm buImuk zere zeI LemsIIcI oIuruk uLuyucuk, uncuk AcIeson P

Amerikolt pilotlortn Trkige'ge zorunlu inii
AmerIkuIiIurin bIr pek bIIInmeyen TrkIye`yI 'Iuvudun` zIyureLI vurdir. 1z HuzIrun 1qqz`de, AmerIkun Ordu Huvu KuvveLIerI`ne
dnecekLI) uugi, HILIer orduIurinin yukiL IILIyucinin yzde qo`inu yukininin kuriIundigi #omunyu`nin PIoesLI bIgesIndekI As
poundIuk bombuIuri birukLikLun sonru duIu nceden pIunIundigi gIbI ruk`u yneImILI. ; AruIik 1qq1 PeurI Hurbor buskininu c
z`IerIe Tokyo`yu bombuIunmusindun IkI uy sonruyu rusLIuyun bu IurekuL, ABD Huvu KuvveLIerI`nIn Avrupu-Kuzey AIrIku suIn

Ploesti'den Ankoro'go
Ayni gn, PIoesLI`den dnen drL B-zq bomburdimun uugi, yukiL uzIigi ve ucII durum gerekesIyIe IzIn uImuksizin TrkIye`ye In
Ankuru`yu, bIrI de Adupuzuri`nu InmILI. Her ne kudur InIIer LeknIk sebepIerIe oIduysu du, uIusIururusi ve uIusuI Iukuk geregI u
pIIoLIur IIk LeduvIIerI yupiIdikLun sonru sorguyu uIindiIur. Amu bLn bunIur yIe nuzIke yupiImiLi kI AmerIkuIi IuvuciIurin un
uukIurin moLorIuri sogumudun kendIIerIne Ikrum edIIen sicuk uyIur oIucukLi.
TrkIye`de grevII AmerIkun dIpIomuLIk deIegusyonu du durumdun Iuberdur edIIdIkLen sonru, bu mreLLebuLin byk bIm
gzuILindu LuLuIun dIger IkeIere mensup benzer durumdukI personeI IIe bIrIIkLe, cumIuri demIr purmukIikIi kk bIr oLeIe ye
AgusLos 1qq`Len ILIburen yedI B-zq uugi duIu TrkIye`ye zorunIu InI yupLi. MunuvguL uikIurindu denIze den uukLu IkI pII
Ankuru`dukI AmIruI BrIsLoI HusLunesI`nde LeduvI edIIdIkLen sonru 'denIz kuzuzedesI` sLuLsnde serbesL birukiIdi. (1qq`Le denI
IuIen sLunbuI-Husky`dekI #uImI Ko MzesI`nde sergIIenIyor.)

Yemekler Korpi'te
EnLerne edIIen pIIoLIur, subuI kuIvuILiIurini oLeIde yupiyorIur, 1o:oo IIe zq:oo urusindu oLeI diinu ikiyorIur, yusuIur geregI n
oImudigi IIn, Ankuru`dukI AmerIkun dIpIomuLIurinin LemIn eLLIgI sIvII gIysIIerIe 'uri IzInIerInI` gezIp Lozuruk degerIendIrIyorI
kuIdikIuri oLeIe yry mesuIesInde buIunun ve dnemIn nI mekuni KurpI`Le yIyorIur, geceIerI de oLeIe 'LesIIm` oIuyorIurdi.
Szkonusu IuvuciIurin bIr bIm, Ankuru`dukI AmerIkun deIegusyonunun orgunIze eLLIgI, rIsk Luimuyun LerLIpIerIe IIrur edIp
grevIerIne gerI dndIer. BIr bIm ABD`ye dnp 1qq`Le sonu eren suvui orudun IzIedIIer. BIr bIm Ise ABD LuruIindun
zq`n kuIIunimini Trk IuvuciIurinu greLmek IIn bIr sre duIu TrkIye`de kuIdiIur.

TA#H DETE# o8.o8.zo1o
Aye Hr
SIyuseLe kisu bIr 'uLIeLIzm urusi`

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bu IuILu, KrL evreIerInIn gIderek duIu sik dIIe geLIrdIkIerI bIr konuyu; 'kendI kuderInI LuyIn Iukki` ve 'zerkIIk` konusunu eI
bIIgIsuyurimin buinu oLurmuLum. Amu Lm IkeyI esIr uIun ceIennem sicukIuri yeLmezmI gIbI, uLimu IuberIerInIn ve YA$
ceIennemImIzI dnnce, bu konuyu IIerIye birukip, z; Temmuz-1 AgusLos zo1o LurIIIerI urusindu spunyu`nin BurseIonu e
ALIeLIzm $umpIyonusi`ndu IInuIe kuIuruk, IIk bee gIrerek yu du muduIyu uIuruk IepImIzI sevIndIren Burcu AyIun, Meryem Erd
BekeIe ve NevIn YuniL`in ereIIne, uLIeLIzm LurIIImIzden bIrku yupruk evIrmeye kurur verdIm.
ALIeLIzm deyInce ukIu IIk oIuruk komu sporIuri geIIr umu yry, uLmu ve uLIumu yuriIuri du uLIeLIzmIn kupsumindudir. TuIm
en eskI sporIurindun bIrI. MO. q.ooo yiIIurindu Misir`du uLIeLIzm yurimuIuri yupiIdiginu duIr kuyiLIur vur umu uLIeLIzmI genI
IIk oIImpIyuLi dzenIeyen EskI YununIiIur oIdu. Bu LoprukIurdu uLIeLIzmIn ncIerI Ise 18;o`II yiIIurdun ILIburen #oberL KoIej`II
#um grencIIerIydI.

Aru OIImpIyuL`Lu OsmunIiIur
1qo6 yiIindu, IIkuyesInI yundu unIuLLigim modern oIImpIyuLIurin 1o. yiIdnm nedenIyIe ALInu`du dzenIenen 'Aru OIImpIyuL
kuLiImiLi. HeyeLLe, sLunbuI`dun sekIz #um, zmIr`den bIr ErmenI ve 1o evunLen (ngIIIz), SeIunIk`Len 1o #um ve bIr YuIudI v
JImnusLIk KuIbnden (duIu sonru KurLuIu KuIb) Yorgo AIIbrunLIs, 1o meLreIIk Ipe Lirmunmu yuriindu 11.q sunIyeIIk dere
Yorgo`nun . AbdIIumIL`In korkusundun kuydini OsmunIi oIuruk yupLirmumusini degerIendIren YununIiIur AIIbrunLIs`In buu
yuzmiIurdi. (Bu duI, erLesI yiIdun ILIburen oIImpIyuL yuriIuri IIsLesInden ikuriIdigi IIn, rekor IuIu AIIbrunLIs`e uILLIr.)
1qo8`de . MeruLIyeL`In IIunindun sonru Ise uLIeLIzm duIu modern usuIIerde yupiImuyu buIudi; enerbuIe, BeIkLu ve Anud
BurIun (eIek) Bey`In ubuIuriyIu Lm Ikede yuyginIuLi.

Er Meyduni`ndu kudin uLIeLIer
ALIeLIzm yuyginIumiLi umu 1q1z`de SLockIoIm`de yupiIun oIImpIyuL msubukuIurinu OsmunIi DevIeLI udinu kuLiIun IkI Ermen
Migiryun musruIIurini kendI cepIerInden kuriIumiIurdi. (Bu kuLiIimin IIkuyesInI bIruz sonru unIuLucugim) YIne de IIgIn oIuy
1q1`Le, AnudoIuIIsuri`ndukI 'Er Meyduni` denIIen uyirdu dzenIenen yurimuIuru kuLiIun NuIIe, uIrIye ve uIde IunimIur II
geecekIerdI.
1q1q-1q18 yiIIuri urusindukI BIrIncI Dnyu Suvui, Ier eye oIdugu gIbI sporu du sekLe vuruncu (rnegIn 1q16 BerIIn OIImpIyuLI
OIImpIyuLIuri`nu Ise OsmunIi DevIeLI 'suvu ikurun IkeIerden bIrI oIdugu IIn` duveL edIImemILI) eIbeLLe OsmunIi IkesInde u
Ancuk 1qz`Le ImzuIunun ozun Buri AnLIumusi`ndun sonru, 'Byk DevIeLIer`, yenI TrkIye CumIurIyeLI`nI 1qzq PurIs OIImp
uincu, devIeL uLIeLIzme yuLirim yupmuyu buIudi. OyIe kI PurIs`LekI oIImpIyuLIuru kuLiIucuk uLIeLIerImIzI uIiLirmuk zere AImu
uzmun geLIrIImI uyricu suvu sonrusinin sinirIi bLesInden 1; bIn IIru uyriImiLi. Bu LurIILen sonru uLIeLIzm popIerIeLI ve z
uLIeLIer ikLi.

BuIkun OyunIuri`ndukI buuriIur
Bu IIgInIn IIk meyvesI, 1qo yiIindu ALInu`du dzenIenen BuIkun OyunIuri`ndu SemII udIi uLIeLImIzIn (1qq`Le Trkdogun soyud
IkIncIIIk muduIyusi oIdu. Ayni oyunIurdu qx1oo buyruk Lukimimiz du nc oImuLu. Bunu 1q1 ve 1qz BuIkun OyunIuri`ndu
buuriIur IzIedI. Amu en buuriIi sonu 1qq8 ondru OIImpIyuLIuri`ndu #uII SuriuIp`In udim uLIumudu 1.oz meLre IIe bronz
uLIeLIn 1q1 ve 1qz`de OrduIururusi Dnyu $umpIyonuIuri`ndu kuzundigi bIrIncIIIkIer IzIedI. 1qo`II yiIIurdu TrkIyeII uLIeLIer o
urusi yurimuIurdu, komu, sirikIu uLIumu, gIIe ve cIrIL uLmu duIIurindu muduIyuIur kuzundiIur. 1q68`de MeksIko OIImpIyuLIuri
uLIeLIerden smuII Akuy bronz muduIyuyi kiI puyi kuiruruk q. oIdugundu Ise Ikece yusu brnmLk. O LurIIIerden berI pek
yurimuIurdu buuriIur kuzundiIur umu IIbIrInde, EIvun, AIemILu ve NevIn`In buuriIurindu oIdugu kudur sevInmedIk. Umuriz,
yuuriz.

CILIus, AILIus, orLIus
'DuIu IizIi, duIu yksek, duIu gI` unIuminu geIen bu uLInce szIer, 1qzq yiIindun berI oIImpIyuLIurin puroIusi. ALIeLIzmden
eLmemek oImuz. nk Iem unLIk dnemde Iem de yukin LurIIIere kudur oIImpIyuLIurin beIkemIgInI uLIeLIzm oIuLururdu. Yu
Trkeye runsizcudun gemI. Bu keIIme Ise suniIdigi gIbI oyunIurin ereIIne yupiIdigi Yunun mILoIojIsInIn bu Lunrisi Zeus`un
muILemeIen OIImpIu $eIIr DevIeLI`nden geIIyor. OIImpIu`dukI IIk uLIeLIzm msubukuIurinin ku yiIindu yupiIdigi konusundu pe
LurIIIsI DIodorus`un beIIrLLIgIne gre 11;. OIImpIyuL`in nc yiIindu (o zumun du drL yiIdu bIr yupiIiyordu) bIr gne LuLuIm
eger MO. 1o yiIindukI gne LuLuImusi Ise, IIk oIImpIyuLin MO. ;;6'du buIudigi IesupIuniyor. Buzi uruLirmuciIur Ise, M.O. q.
udIi eserIerIndekI uLIeL LusvIrIerInden IurekeL ederek, oIImpIyuLIuri ok duIu nceye gLryorIur.

ipIuk ALIeLIer
M.O. 86 yiIindun ILIburen OIImpIu`dun buku PyLIIu, Nemeu, sLImIu, EIIs ve PIsu eIIr devIeLIerInde de yupiIun oIImpIyuLIuri
sudece 'Yununcu konuun zgr ve gen InsunIur` kuLiIubIIIrmI, uncuk Yunun yurimudusinin #omuIiIurin eIIne gemesInden so
oImuyunIurin kuLiImusinu du IzIn verIImI.
Ik 1 oIImpIyuL boyuncu, oyunIur yuInizcu kisu mesuIeII kouIurdun oIuuyordu. DuIu sonru, uzun mesuIe kouIuri (MO. qqo y
urubuyIu yuri, gre ve zirIIi yry yurimuIuri du yupiIir oImuLu. AnLIk oIImpIyuLIurdu IepsI de erkek oIun uLIeLIer ipIuk o
kudinIur, kIeIer, yubunciIur ve yz kizurLici su IIeyenIer IzIeyemezmI. Amu oIImpIyuLIur doIuyisiyIu IkenIn drL bIr yunindu
uIrIer, IeIseIecIIer, IeykeILiruIur bIrbIrI IIe Luniir, verImII LurLimuIur yupurIurmi. Buzi uruLirmuciIur oIImpIyuLIur sirusindu
Ise durduruImudigini, umu oIImpIyuLIuru kuLiIucuk sporcuIuru geI IznI verIIdIgInI syIyorIur.
AnudoIu`dukI IIk oIImpIyuL, MS qq yiIindu AnLIokIeIu (AnLukyu) eIrInde yupiImi. q`Le Ise, son Dogu-BuLi #omu ImpuruLoru
oIdugu gerekesIyIe oIImpIyuLIuri yusukIumi.

Modern OIImpIyuLIur
OIImpIyuLIurin, 1.oo yiI sonru modern unIumdu yenIden orLuyu ikiini, SocIeLy oI DIIIeLunLI (SunuLseverIer TopIuIugu) udinu
eIrIne bIr keII gezIsIne gIden ngIIIz dIn udumi ve eskI eser merukIisi, oryunLuIIsL #IcIurd CIundIer`u ve AImun urkeoIogIuru
DuIu sonru, LuIyun kkenII, urIsLokruL bIr runsiz uIIenIn ogIu oIun LurIII, pedugog ve buuriIi sporcu Buron PIerre de Couber
Prusyu`yu yenIImesInI 'runsiz genIIgInIn IIzIkseI oIuruk IyI yeLImemesI` ne bugIuyincu, 18qz`de runsu`nin Sorbonne eIrInd
KongresI` dzenIemI ve oyunIurin yenIden buIuLiImusini LekIII eLmILI. Bu kongredekI konumusini suvuIurin orLudun kuIku
(...) ben bundu bIr Lopyu grmyorum. TeIgruI, LeIeIon, bIIImseI uruLirmuIur, uIusIur urusi sergIIer, kongreIer, dIpIomuLIk III
IuzIu buriu yurdimci oIuyor. UmIL edIyorum kI uLIeLIzm bundun duIu IuzIusini yupucukLir dIye bILIren Buron de CouberLIn`In i
oIImpIyuL 18q6`du ALInu`du buIudigindu kuLiIun sporcu suyisi zo`yI bIIe buImumiLi umu bu suyi o LurIIe kudurkI en byk uIu
gnden berI suvuu rusLIudigi IIn yupiImuyun 1q16 BerIIn, 1qqo HeIsInkI ve 1qqq ondru oIImpIyuLIuri IurI, Ier drL yiIdu bIr

OsmunIiIur ve oIImpIyuLIur
OsmunIi DevIeLI`nIn modern oIImpIyuLIuru kuLiIimi konusundukI buzi IddIuIur ne yuzik kI kesIn degII. BunIurdun bIrI, zo yuind
PeIIIvun`in kendI oIunukIuri IIe 18q6 ALInu OIImpIyuLi`nu gILmesI, uncuk ALInu`dukI IeyeL LuruIindun gerI evrIImesI IIkuyesI. O
IIe suvuLu oIun bIr IkenIn vuLundui oIun MeImeL PeIIIvun`in dnemIn buskici pudIuIi . AbdIIumIL`Len korkmusu bIIe ALI
dnm oImusi pek Inundirici oImudigi IIn, bu IddIuyi kukuyIu kuriIumukLu yurur vur.
Ayni ekIIde Cem ALubeyogIu gIbI nemII spor yuzurIurinin 'LLIIuLiIurin guyrI resmI spor nuziri` dIyebIIecegImIz SeIIm Sirri (T
CouberLIn`In 1qo; yuzindu sLunbuI'u geIdIgI ve SeIIm Sirri Bey`e OC yeIIgI LekIII eLLIgI, GuIuLusuruy IsesI greLmenIerInden M
gezdIrmekIe grevIendIrIIen TuLuvIu HerukIIs KuIb sporcuIurindun AIeko MuIos`un, CouberLIn LuruIindun, ondru`du yurim
beIgeIenmI degII.
EIsune oImudigi beIgeIerden unIuiIun Ise, UIusIururusi OIImpIyuL KomILesI`nIn (OC) q-1q HuzIrun 1qo de BrkseI'de yupiIun
oImuyun IkeIer` urusindu OsmunIi DevIeLI`nIn de buIundugu. Ancuk LopIunLiyu kuLiIun PurIs BykeIIIIgI`ne bugIi BrkseI Mu
EIendI`nIn (resmI ruporIurdu udi MIIrun EIendI CunuIIIun oIuruk geIyor) BubiuII`ye gnderdIgI rupor orLudu yok.

SLockIoIm`de IkI ErmenI sporcu
1q1z SLockIoIm OIImpIyuLIuri`ndu OsmunIi DevIeLI`nI LemsII eden IkI ErmenI gencI VuIrum Pupuzyun ve Migirdi Migiryun`in I
oLurun bIr guzeLe buyIInIn ogIu oIun #oberL KoIej grencIsI VuIrum, Ier subuI uIucukurunIikLu Bebek'Len kouruk BubiuII'ye geI
kouruk Bebek'e geLIrIp bubusinin dkkuninu birukLikLun sonru orudun okuI unLusini kupLigi gIbI Bebek sirLIurindukI okuIunu
Migiryun Ise, vurIikIi bIr uIIenIn sporu merukIi ogIuydu.
SeIIm Sirri`nin kdum ve SubuI guzeLeIerIne verdIgI IIuni okuyun IkI gen IeyecunIu SeIIm Sirri`nin kurdugu IddIu oIunun 'MIIII
buvurmuIurdi uncuk, SeIIm Sirri Bey`den uIdikIuri cevup pek IIgInLI. OIImpIyuLu kuLiIucuk sporcuIurin SLockIoIm`e kendI pur
gerekIyordu. AIIesI zengIn oIdugu IIn Migirdi sorun yuumumiLi umu VuIrum yoI purusini denkIeLIrmek IIn yesI oIdugu A
IsLemek zorundu kuImiLi. KuIp, ArnuvuLky'dekI #um TIyuLrosu'ndu edukur GemIcI udIi bIr pIyes suIneIemI, pIyesLe VuIru
mensubu beyIer ve IunimIur du geImILI. PIyesIn geIIrIerI IIe VuIrum`in SLockIoIm`e gILmesI mmkn oImuLu.

Buyruk ve Iormu krIzI
BLn engeIIerI uip SLockIoIm`e vurun IkI uLIeL, orgunIzusyon uIunindu OsmunIi DevIeLI`nIn buyruginin oImudigini grnce, Ie
OsmunIi DevIeLI`nIn SLockIoIm BykeIIsI AImeL Bey`e komuIurdi. Buyruk II IuIIedIIdIkLen sonru Iormu meseIesI ikmi, b
urkuduIurindun KerIm(Kunok) EIendI'nIn IedIye eLLIgI dz kirmizi uLIeL IunIIusinin zerIne kendI eIIyIe bIrer beyuz uy-yiIdiz I
Bundun sonrusi bIruz kuriik. Buzi kuynukIuru gre VuIrum Pupuzyun 1.oo meLre yuriinu kuLiImi, uncuk vuriu z meLre kuI
bIrIncI oIubIIecegI bIr yuriLu dereceye bIIe gIrememILI. Migirdi Ise, dIsk uLmu, sug ve soI eIIe gIIe uLmu, uzun uLIumu, yz me
yuriIurinu kuLiImi, umu en IyI derecesInI drdnc oIuruk penLuLIondu yupmiLi. UnI KiziIderIII dekuLIoncu JIm TIorpe IIe yu
sukuLIunincu dekuLIon yurimusindun ekIImek zorundu kuImiLi.

Yurimu rekoru
Ancuk, ozun`dukI OC urIvIerIne duyuIi umuLr bIr uIimuyu Inunmuk gerekIrse, VuIrum 6 Temmuz 1q1z`de kuLiIdigi 8oo m
8 Temmuz`dukI 1.oo meLre semeIerInde Ise yurimuyi Lerk eLmILI. Migirdi Ise, ; Temmuz 1q1z`de sirusiyIu uzun uLIumu, mi
yurimuIurindun oIuun penLuLIon brunindu .q meLre uzun uLIumi, mizrugi 6.8; meLreye IirIuLmi ve zoo meLrede z6.q` ko
kuLiImumiLi. O yiIIurdu bIr uLIeLIn Ierden kuLiIucugi uLIeLIzm brunIurinin suyisi kisiLIunmudigindun Migirdi bunIurIu yeLInme
uLmu yurimusindu 1o.6 meLre IIe zz uLIeL urusindu 1q. oIuruk yerInI uImi, erLesI gn yupiIun sug ve soI eIIe gIIe uLmu yurim
eIIe de 8.q meLre uLuruk, yedIncI oImuLu. ErLesI gn yupiIun dIsk uLmu yurimusindu qo uLIeL urusindu z.q8 meLre uLuruk un
gnIerI yupiIun dekuLIon yurimuIurinu yuziIun Migirdi, IIk gn progrumdukI yurimuyu kuLiImi ve sirusiyIu 1oo meLreyI 1
uLIumi, gIIeyI de 11.o meLreye uIuLirmiLi. Bu beIgeIere bukiIirsu, dereceIerI uIusIur urusi IIerde kL oIsu du Migiryun`in
oIImpIyuL rekoru kirdigi uik!

Sporu 'mIIIIyeLIIIk kurdu` gIrInce
Buruyu kudur Ier ey gzeI uncuk SeIIm Sirri Bey, SLockIoIm`den sLunbuI`u dndgnde guzeLecIIere GzIerIm doIdu. OIImpI
edIIIrken TrkIer yokLu meuIInde szIer surI edInce, ErmenI cemuuLInIn IukIi oIuruk LepesI uLmiLi. OrnegIn OsmunIi IkesInd
Murmnumurz`in (=ALIeLIzm) bu edILr Suvuru KIrIyun, Trke yuyimIunun bIr mukuIeyI unIuyumuyucugimizi sunuruk yuzi
SLockIoIm`e gILLIIer. Bu IkI kII ErmenI oIdukIuri IIn degII, OsmunIi oIdukIuri IIn orudu buIunduIur. Ayni zumundu Iormu ze
OsmunIi`yi spordu LuniLmuyu uIiLiIur. OnIuri seyredenIer ErmenI oIdukIuri IIn degII, OsmunIi oIdukIuri IIn uIkiIudiIur. Ned
unmiyorsun?` dIye buIudigi mukuIesInI o gnIerde orduyu guyrImsIImIerIn de uIinmuyu buIumusinu uLiIIu OsmunIi suniIdig
BuIkunIur`du eIInde sIIuIIu ErmenIIer de vuLuni, OsmunIi`yi koruyor dIye bILIrmILI. BIIdIgImIz o kI, bu suLirIurin yuzuri KIrIyu
1q1`de unkiri ve Ayu`u srIen IIk ErmenI grubun yesI oIuruk Ayu`Lu IdrIrken, SLockIoIm`de OsmunIi DevIeLI`nI buur
unukkuIe CepIesI`nde OsmunIi Ordusu`nun LeIgruIisi oIuruk kopun kubIoIuri bIrbIrIne bugIiyordu.
TA#H DETE# z.o.zo1o
Aye Hr
CHP, 'YenI CHP` oIubIIIr mI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

DenIz BuykuI`in guyri uIIukI bIr operusyonIu CHP IIderIIgInden iskuL edIImesInden sonru, LopIumun degIIk kesImIerI, IurkIi um
CHP`nIn sosyuI demokruL bIr purLI oIup oImudigi, degIIse sosyuI demokruL bIr purLIye dnme poLunsIyeII Luiyip Luimudigi b
ukiI yrLyor, LeorIIer geIILIrIyor, LuImInIerde buIunuyor. Sondu syIeyecegImI buLu syIeyeyIm: ByIe bIr dnmn ger
sevInIrIm. AKP`nIn, szm mecIIsLen diuri, 'kpeksIz kyde sopusiz doIumusini` uncuk bu engeIIer. Amu bunu ok zor gryo
cunIi orgunIzmuIur gIbIdIr. OnIurin du DNA`Iuri, nronIuri, beIIekIerI, geIenekIerI, duvruni kuIipIuri, reIIeksIerI, korkuIuri zeLI
Buzen Im veyu IsLIIu gIbI nedenIerIe, buzen kurumun umuIurinu IIzmeL eLmedIkIerI IIn yneLIcIIer degIIr, IurkIi grLe, Iu
umu o kurumun yupisindu, roLusindu kuydudeger bIr degIIkIIk meydunu geImez. nk bu Lr kkI kurumIurdu yIesIne g
purLIye uygun IuIe geLIrInceye kudur, deyIm yerIndeyse, keser, bIer, yonLur, perduIIur. NILekIm urkusindu byk bIr IuIk desL
degILIremeyecegInI unIuyincu kendI purLIsInI kurmuLu. Bugn messes nIzumin suvunucusu DenIz BuykuI bIIe CHP`nIn buin
ukudemIsyendI. Amu BuykuI, CHP`nIn kImIIgInI degILIremedI, CHP onu degILIrdI. ErduI nn ve AILun Oymen gIbI IyI nIyeLII
IepImIz IzIedIk. KemuI KiIidurogIu`nun dnk kuruILuydukI konumusi du kudIm reLorIge LesIIm oIubIIecegInI dndrd.
Bu IuILu CHP`nIn nusiI bIr kurumsuI kImIIge suIIp oIdugunu unIuLmuyu uIiucugim. SuyIunin boyuLIuri yznden yuziyi 1qz-
IIgIII oIuyIurIu sinirIumuk zorundu kuIdim. Bu LurIIe, neden CHP`nIn buinu 'IyI nIyeLII`, 'IuIki`, 'uIuk gnII`, 'sicuk`, 'GundI
yuruLmunin zor oIdugunu dndgm unIuLubIIIr dIye dnyorum.

A-#MH Grubu kuruIuyor
CHP`nIn nvesInI, z NIsun 1qzo`de Ankuru`du uiIun Byk MIIIeL MecIIsI`ne kuLiIun mIIIeLvekIIIerI urusindun bIzzuL MusLuIu
#umeII MduIuu-I Hukuk (A-#MH) Grubu oIuLurmuLu. Bu grubun ezIcI ogunIugunu eskI dzenden devruIinun usker ve sIv
II, emekI ve kyI kILIeIerInIn LemsIIcIIerI yokLu. Kisucusi IIn IInde sosyuI demokrusInIn kuynugi oIun emekI siniIIur yokLu
siniIIuru IILIyuci yokLu, modernIemenIn Lepeden uugiyu oIucugi dnIyordu.
MusLuIu KemuI, serL eIeLIrIIere rugmen grubun bukunIigini sLIenmI, grubun 1o Muyis 1qz1`de yupiIun IIk oLurumun sekreLe
umunsiz dmuni oIucuk ve bunun bedeIInI IuyuLiyIu deyecek oIun uzIsLun MIIIeLvekIII ZIyu HurIL yupmiLi. Bu grup, duIu s
kuynukIuru gre 1, buziIurinu gre zoz yesI oIun BIrIncI Grup, bnyesIndekI ordu komuLunIurinin du eLkIsIyIe kugiL zerInd
kIInIn kuLiIdigi MecIIs`I buindun ILIburen konLroI eLLI. Temmuz 1qzz`de MusLuIu KemuI`In grubunu uIinmuyunIur, Erzurum m
Bey ve eskI MecIIs-I Mebusun #eIsI CeIuIeLLIn ArII Bey`Ie, Trubzon MIIIeLvekIII AII $kr Bey`In eLruIindu 'kIncI MduIuu-I Huk
buIudiIur. Buzi kuynukIuru gre 6, buzi kuynukIuru gre qo kIIden oIuun bu grubu du sonrudun, 'kIncI Grup` dendI.

HuIk mi mIIIeL mI
kIncI Grubun kuruImusi zerIne, BIrIncI Grup bIruz duIu kurumsuIIumuyu uIiLi ve 16 Temmuz 1qzz`de I Lzk LudII edIIdI.
yokLu. 6 AruIik 1qzz`de MusLuIu KemuI AnkuruIi guzeLecIIere, buri sugIunincu IuIkiIigu duyunun ve HuIk irkusi (H) udini Lu
kururindu oIdugunu uikIudigindu buLu Trubzon ve Erzurum oImuk zere AnudoIu`nun eILII yerIerInden ILIruzIur geIdI. nk
KongresI`nde MduIuu-I HukukIur Ier nevI Iirku cereyunIurinin sLnde oIup bukIdIr ve devum edIp gIdecekLIr kururi uIinmi
H`ye dnLrme uIimusi uiku bu kururin IIIuIIydI. Amu MusLuIu KemuI`In kururIi oIdugu unIuiIincu ILIruzIur buku nokLu
purLInIn udindukI 'IuIk` szcg buIungiLu soIcuIugu Imu eLLIgI IIn pek begenIImemI, uncuk MusLuIu KemuI 'IuIk` derken m
bIr kILIe` oIuruk kusLeLLIgInI kesIn bIr dIIIe uikIuyincu LurLimu bILmILI.
MusLuIu KemuI H konusunu, ; $ubuL 1qz`Le BuIikesIr`de Zugunos Puu CumII`nIn mInberInden verdIgI IuLbeden sonru cemu
uLi. YenI devIeLIn geIecegI IIn endIeIerI oIdugunu, bu yzden buziIurinin nerdIgI gIbI kesIne ekIIerek dInIenmeyI dogru b
'HuIk irkusi`nin IuIku sIyusI LerbIye verecek bIr mekLep oIucugini unIuLLi.

Dokuz Umde bIIdIrgesI
1 MurL 1qz gn, kIncI Grubun IIderIerInden HseyIn AvnI Bey, z;z oydun 1q8`InI uIuruk BIrIncI #eIs VekIIIIgIne seIIdIgInde
uIiiIun kIncI Grubun sIyusI gc IerkesI uirLmiLi. z; murLLu kIncI Grubun dIger IIderIerInden AII $kr Bey`In orLudun ku
ruIuLsiz oIdugunu dndryordu. NILekIm AII $kr Bey`I urumu uIimuIuri srerken, MusLuIu KemuI`In BIrIncI MecIIs`In u
konumusindun sonru MecIIs seImIere gILmek zere kendInI IesIeLmILI.
z nIsundu Is buIunun AII $kr Bey`I MusLuIu KemuI`In MuIuIiz BIrIIgI komuLuni GIresunIu TopuI Osmun`in Idrdg unI
geIrIIen TopuI Osmun`in bui kesIk bedenI UIus Meyduni`ndu suIIunirken, GeIcI SeIm Kununu`ndu buzi dzenIemeIer yupiIdi
#MH CemIyeLI Bukuni siIuLiyIu, MecIIs`LekI A-#MH Grubunun H`ye dnLrIecegInI beIIrLen 'Dokuz Umde` bIIdIrgesInI u

HuIk irkusi resmen kuruIuyor
MuIuIIIIerden urinmi kIncI MecIIs 11 AgusLos 1qz`Le uiIdikLun IkI gn sonru MecIIs BukunIigi`nu yIne MusLuIu KemuI seIIm
sirusindu Bu DeIege smeL nn IIe srekII ekIen #uuI (Orbuy) Bey bubukunIikLun IsLIIu eLmI, yerIne eLII (Okyur) bubuk
Buri AnLIumusi TBMM LuruIindun onuyIunuruk yrrIge gIrdIkLen sonru siru H`ye resmIyeL kuzundirmuyu geImILI. irkun
DuIIIIye VekuIeLI LuruIindun LescIII z EkIm 1qz`Le yupiIdigi IuIde, zmIr`In gerI uIiniinin LurIIIne denk geLIrmek IIn kuruIu
edIIecekLI.
DIkkuL edIIIrse kuruIun purLInIn udindu 'cumIurIyeL` IburesI yokLu. HuIk irkusi`nu 'CumIurIyeL HuIk irkusi` denmesI, H`den
TerukkIperver CumIurIyeL irkusi (TpC) udiyIu bIr purLI kurucukIuri IuberIerInIn yuyiImusiyIu gndeme geImI, TpC`nIn ku
Kusim 1qzq`Le Iirkunin udi CumIurIyeL HuIk irkusi yupiImiLi. HuzIrun 1qz`Le $eyI SuId syuni`nin urdindun TpC kupuLiIdik
CHP`nIn muIi oImuLu.

1qz;`dekI Byk Kongre
OrLudu bIr muIuIeIeL purLIsI oImudigi IIn seImden sz eLmek yeLerInce gurIpken, z6 HuzIrun 1qz;`de TBMM seImIere gILme
Lzgnde bIr degIIkIIk yupiIuruk mIIIeLvekIII uduyIurini beIIrIeme II, irku DIvuni`ndun uIinuruk purLI geneI bukuninu verIId
gIbI MusLuIu KemuI`e bugIiIigi gurunLI edIIdI. uLIuk ses ikurunIurin yenI bIr LusIIyeye LubI LuLuIdugu seImIerIn urdindun, 1qz
Ikmne rugmen, Ier sene yupiImusi gerekIrken ve drL yiIdir LopIunmuyun 'Byk Kongre` LopIundi. 1-zo EkIm 1qz; LurIIIe
CHP`nIn 'usIindu 1q1q`du SIvus KongresI`nde kuruIdugu` LezI orLuyu uLiIuruk, PurLI`nIn LurIII IIe MIIII McudeIe`nIn LurIII bIrIe
MusLuIu KemuI, uILi gn boyuncu gnde uILiur suuLLen LopIum 6, suuLLe okudugu NuLuk IIe gemIIn kendIne gre sIyusI mu
IIun eLLIkLen sonru, 1qo`dukI qq gnIk SerbesL irku oIuyi IurI LuLuIursu, IkenIn 'Tek Adum` ve 'Tek PurLI` LuruIindun muIu
ekIIde yneLIImesIne buIundi.

1q1 . KuruILuyi
1o Muyis 1q1`de LopIunun . KuruILuy`du (OzLrke ukimi yznden urLik 'kuruILuy` denIyordu), MusLuIu KemuI CH`nIn 'Eb
KemuIIzm purLInIn resm IdeoIojIsI oIdu ve AILi Ok (CumIurIyeLIIIk, MIIIIyeLIIIk, HuIkiIik, DevIeLIIIk, uIkIIk ve nkiIupiIik
CumIurIyeLI IuIkinin siniIsiz bIr kILIe oIdugu IIun edIIdI ve purLIye siniI kuvgusinu muIuI vermeyecek ekIIde LopIumsuI kuLmun
kununIur ikurmu grevI verIIdI. Ardindun purLInIn kuruIu mIsyonunu uygun oIuruk, HuIkevIerI, Trk TurII TezI, Gne DII T
Kununu gIbI uyguIumuIurIu 'BuLiIi unIumdu modern bIr uIus-devIeL` Inusinu Iiz verIIdI.
q-16 Muyis 1q`Le LopIunun CH V. Byk KuruILuyi`ndu CH udi CHP (CumIurIyeL HuIk PurLIsI) oIdu. KuLi bIr devIeLIIIk po
1q6`du CHP GeneI Bukun VekIII ve BuvekII smeL nn`nn purLI LekIIuLinu yuzdigi bIr LumIme gre, duIIIIye vekIII, purLI g
buIundukIuri vIIuyeLIerde purLI bukunIiginu uLunmiIurdi. BIge mIeLLIIerI Iem purLI LekIIuLinin Iem de devIeL IIerInIn den
yIe zeLIemILI: TrkIye CumIurIyeLI bIr purLI devIeLIdIr, purLI devIeLIe bIrIIkLe uIiir.
PurLI ve devIeLIn Lek eIde bIrIemesInI yrrIkLekI MemurIn Kununu IIe eIIkIII gren HIImI Urun, konuyu zmIL`Le kuriIuLig
cevubi uImiLi: Ben bu muddede degILIrIIecek bIr ey grmyorum. nk burudu memurIurin sIyusI cemIyeLIere gIrmemesIn
purLImden buku bIr purLIye InLIsup edememesI demekLIr. Bu bukimdun bu mudde IuLLu IuyduIidir ve kuLIyen degILIrIImemeIId
Amu bu LedbIrIerIe de yeLInIImeyecek, 1 $ubuL 1q;`de yupiIun unuyusu degIIkIIgI IIe CHP`nIn AILi IkesI`nIn unuyusuyu konuIu
sugIumu uIinucukLi. Ancuk kIusIk LoLuIILer IkeIerdekInIn LersIne, devIeL purLIIememI, purLI devIeLIemILI.

Ebed $eI`Len MIIII $eI`e
MusLuIu KemuI ALuLrk 1o Kusim 1q8`de Idgnde Bubukun CeIuI Buyur durumu LeIgruIIu yere bIIdIrmILI. BunIurdun bI
IkIncIsI HkmeL, ncs Ise smeL nn IdI. DevIeLI Idure ekIInden di poIILIkuyu, ekonomI poIILIkuIurindun sIyusI sIubu
CumIurbukuni ve CHP GeneI Bukuni ALuLrk`Ie derIn bIr unIumuzIigu dLg IIn, ALuLrk LuruIindun z EkIm 1q;`de bu
Buyur`u Lerk eLmek zorundu birukiIun smeL nn`nn kuderI, bu LeIgruILun sonru degIecekLI.
Anuyusu`yu gre cumIurbukuni vekIII oIun AbdIIuIIk #endu, MecIIs`I yenI cumIurbukuni seImI IIn 11 kusim gn LopIunLi
cumIurbukuninin kIm oIucugi konusu doguI oIuruk IerkesI meguI edIyordu. En gI uduyIur GeneIkurmuy Bukuni evzI u
ve 'kIncI Adum` smeL nn IdI. AsIindu, smeL nn`nn IIsLede oImusi oIduku gurIpLI nk ALuLrk`Ie dLg derIn gr
bubukunIikLun IsLIIuyu zorIundigi z EkIm 1q; LurIIInden berI udeLu InzIvuyu ekIImI gIbI yuiyordu. ALuLrk`Ie IIIkIIerI nere
degInde bIIe kendIsInI zIyureL eLmemILI. OIdg gn de Ankuru`duydi. Ancuk, duIu 1o kusim gn, IkumeLguIi oIun Pembe K
ukmuk Puu`nin uskerIerI LuruIindun gvenIIk emberIne uIindigindu, nn`nn kisu sreII umu derIn InzIvu IuyuLinin sonu e
IIsseLmILI.

Ordunun desLegI
AsIindu nn`nn geIecegIne IIIkIn IIk IureLI, Imnden kisu sre nce ALuLrk, vusIyeLnumesI IIe vermILI. VusIyeLnumede
egILImI IIn gereken yurdimin yupiImusi IsLenIyordu. kLIdur Iirsi oImudigi bIIInen evzI Puu`nin bu IureLI bIr emIr LeIukkI eLL
desLegI ordunun desLegI demekLI. Ordunun nn`ye LeveccInn ne unIumu geIdIgInI guyeL IyI bIIen Bubukun CeIuI Buyur C
oyIumudu, nn neredeyse oybIrIIgI IIe cumIurbukuni uduyi oIuruk seIIdI. Neredeyse dIyorum nk sudece YusuI HIkmeL B
ByIe gI bIImde uduyIiginin IIude edIImesI, cumIurbukuni seIImesInIn de gurunLI oIdugunu gsLerIyordu. NILekIm oyIum
oybIrIIgIyIe cumIurbukuni semesIyIe TrkIye yenI bIr dneme gIrdI.

'DegImez GeneI Bukun`
1 Kusim 1q8 LurIIII Bugn guzeLesInIn buyuzuri AII NucI Kurucun IIk kez nn`den 'MIIII $eI` dIye buIsederken, CumIurIye
LukdIm eLmILI. 1q kusimduCumIurIyeL yuzuri NudIr NudI ALuLrk`Len 'Ebed $eI` oIuruk buIseLLI. Ancuk, nn`nn resmen 'M
vurdi.
Ik udim, CeIuI Buyur`in ugrisi IIe z6 AruIik 1q8 LurIIInde LopIunun CHP OIugunsL KuruILuyi`ndu uLiIdi. KuruILuydu GeneI S
geLIrIIen #eIIk Suydum`in nerIsIyIe purLI Lzgnn buzi muddeIerI degILIrIIdI. BunIurdun z. Mudde duIu nce PurLInIn Deg
KemuI ALuLrk`Lr ekIInde Iken, yenI muddede PurLInIn BunIsI ve Ebed Bukuni, TrkIye CumIurIyeLI`nIn messIsI oIun Ke
Mudde IIe u LukvIye yupiIdi: PurLInIn DegImez GeneI Bukuni smeL nn`dr. PurLIye Ier zumun IsLenen nILeIIkLe bukun
Mudde`de PurLInIn DegImez GeneI Bukuninin sudece Im, grev yupumuyucuk kudur ugir IusLuIik ve IsLIIu IuIIerInde bouIu
bIrInIn yenI 'DegImez GeneI Bukun` oIuruk seIIecegI beIIrLIIIyordu.

$eI isiLir, uydinIuLir
GrIdg gIbI PurLI Tzg`nde yupiIun degIIkIIkLe 'MIIII $eI` IburesI gemIyordu. Bu Ibure IIk kez #ecep Peker`In 1qq-1q
UnIversILesI`nde verdIgI nkiIup TurIII dersIerInde orLuyu ikmiLi. #ecep Peker duIu sonru ders noLIuri IuIInde LopIudigi bu ko
yIe yupmiLi: SIyusuI purLI IuyuLindu bIIIussu zerInde duruImuyu Iuyik buIicu bIr unsur $eI`LIr. $eI, bIr sIyusI purLInIn bL
kuvveLInI ve ereIInI LemsII eder. $eI, kendI ruIundu besIedIgI Ieyecun ve IurureLIe purLIsInI ve muIILInI isiLir, uydinIuLir...

AILi Ok ve SvusLIku
'Ebed $eI` veyu 'MIIII $eI` kuvrumIurinin MussoIInI LuIyusi`ndukI 'I Duce` ve NuzI AImunyusi`ndukI 'Irer`, runko spunyus
ukrubu oIdugu uik. NILekIm CHP`nIn koIu gIbI uIiun HuIkevIerI LuIyu, AImunyu ve MucurIsLun`dukI IuIsL genIIk rgLIenme
smuII Hukki Tongu`un GuzI TerbIye EnsLILs resIm-I uLIyesInde CumIurIyeL`In 1o. yiIdnmnde ggsIerde Luinucuk 'A
gre AILi Ok`u Iup HuIusI IuzirIumiLir) AImunyu`du SvusLIku`nin (GumuIi Hu) NuzI sImgesI oImusi neredeyse ezumunIi ger
#ejImI`nIn kILIeIerI IurekeLe geIrmek yu du dIsIpIIn uILinu uImuk IIn LuIyu`dukI Kuru GmIekIIIer veyu AImunyu`dukI SS`Ier ve
IILIyu duymumusinin LemeI nedenI, MusLuIu KemuI`In 'uydin despoLIzmI`nIn LopIumsuI Lubuninin Avrupu`dukIIerden ok duIu
Ancuk unu du unuLmumuk gerekIr: kI dnyu suvui urusindukI o yiIdu dnyudu cIddI bIr demokrusI krIzI yuunmi, 1qzo`Ier
seIImI IkmeL vurken bu suyi 1q8`de 1;`ye dm, 1qqq`Le Ise Lm dnyudukI 6q IkenIn uncuk 1z`sI unuyusuI bIr demokr
Ise, oLorILer rejImIere son derece uygun LurIIseI, LopIumsuI ve sIyusuI bIr orLum oIdugu IIn, bu IuIsLIeme srecIne ubuk uyum
DnemIn AduIeL Bukuni MuImuL EsuL BozkurL o yiIIurdukI durumu yIe zeLIer: KemuIIzm oLorILer bIr demokrusIdIr kI kkIe
pIrumIde benzer, Lubun IuIk, LepesI yIne IuIkLun geIen buLir kI, bIzde bunu eI denIr. $eI oLorILesInI yIne IuIkLun uIir. Demokru
degIIdIr.

CHP Dogu`du yok
1qq seImIerInIn urdindun LopIunun V. KuruILuy`u TunceII, Agri, BIngI, BILIIs, DIyurbukir, HukkurI, MurdIn, UrIu, SIIrL`Len de
IIIerde rgLIenmesI yokLu. (PurLInIn rgLI oIdugu HuLuy`dun du kuLiIim oImumiLi.) KuruILuy`du VuIIIerIn CHP Bukuni oImu
eskIsI gIbI PurLI`ye yurdimci oImuIuri IsLenIyordu. KuruILuy`in bIr buku IIgIn kururi du, gr beyun eLme Iukki oImuyun ve gr
kuIIunmuk zorundu oIun z1 kIIIIk MsLukII Grup udIi bIr IeyeL oIuLurmuk sureLIyIe gyu purLI II demokrusInIn mekunIzmuIu
bugIi bu grubun Ie yurumudigini syIemeye IerIuIde gerek yok!
Suvuin AImunyu`nin yenIIgIsIyIe sonIunmusindun sonru BuLi`yIu yukinIumu poIILIkuIurinin bIr purusi oIuruk 'ok PurLIII Dne
oIuruk rejImIn muIuIuzusi IIn IdeoIojI reLmekIe meguI oIdu. HuIkin degII devIeLIn purLIsI oIdu. SIyuseL reLen degII IdeoIojI
degII 'Tek Adum` purLIsI oIdu. 'PurLI IIn demokrusI` CHP`ye yubunci bIr kuvrum oIdu. KemuI KiIidurogIu uisi bu durumu degI
grecegIz.
TA#H DETE# zq.o8.zo1o
Aye Hr
YIne, yenI, yenIden urubesk

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

ReIerundomu ok uz sre kulu turtImulur iyice sertleti. Turihilerden ok, siyuset bilimcilere koluk verildig
izinlerimi kollunmuk iin ideul bir dnem diye dndm umu suyIumI bo bIrukmuyI du iime sindiremedim
getigimiz uy AGOS iin yuzdIgIm bir yuzIyI, biruz gelitirerek sizlerle puylumuk. Bylece hem izin yupmI, h
YuzI, getigimiz huItulurdu, piyuno sunutIsI IuzIl Suy'lu Hrriyet yuzurI Ahmet Hukun'I, son yIllurIn popler
guyet sert bir ugIz duluInu sokun 'urubesk mzik' turtImusInu duir. Bogne dek olunlurI kuIrunlur iin k
mohtemelen urubesk mzigi sevenlerin uynI zumundu reIerundomdu 'Ivet' oyo kollunucuk 'bidon kuIulI', 'g
oldogono dnen IuzIl Suy, "Arubesk uydInlIgIn, ugdulIgIn ve nclgn, sunutIlIgIn sIrtInu klIettir. Im
yurutumumuktIr! Itik dII yulun dolunlu dolodor. Ortudogo ii, . sInII, ucIndIrmucu, tembellik, yeteneksizlik
zerinden yuur. Arubesk mzigi yupun yupsIn! Bo suyIuyu tek gIk diyeni yokurIduki sebeplerden hemen utuc
yuvuklIgIndun otunIyorom, otunIyorom, otunIyorom! diye udetu huykIrmI, Ahmet Hukun du Twitter slob
TuruIlur sonru bir eit burI yuptIlur kono eitli mecrulurdu turtIIlmuyu devum ediyor. Hl byle oloncu du
ozmun olmumuklu birlikte, turihsel bir perspektiIle, urubesk konosondu birku kelum edebilirim diye dn

MIsIr Iilmlerinin etkisi
Arubesk (runsizcu 'urubesque'), udi sLnde 'Arup Lurzindu yupiImi` demek. BuLi`du duIu ok I ve di mImurIde kuIIuniIun bI
zdeIemI bIr LerIm. Amu Trk LIpI urubesk urkiIurdu, Arup ezgIIerI, dIn-LusuvvuII ezgIIerIe Iurmun edIIIp BuLi Lurzi bIr dze
meIez 'Trk popu` sz konusu.
TrkIye`de urubesk mzIgIn sevIImesI, LuLuImusi, 1qo`Iu yiIIurdu Trk sInemusinin yiIIik IIIm suyisi IkIye kudur dnce, Misir
ILIuI edIImesIyIe IIInLIII. nk bu IIImIerIn yunindu boIcu du Misir IIImI geIIyordu. BuLu '$urk BIbI` IukupIi Umm GIsm
PrensIerIn $urkicisi` MuIummed AbdIvuIub, eyIu Murud, AsmuIun eI ALru, erId eI ALru, SumIye CemuI, BeIIye $ikik gIb
buroI oynudigi uciIi uk IIImIerI OrLudogu`du ve TrkIye`de de IunuLIk IuyrunIur kILIesI oIuLurmuLu.

Arupu ruhutsIzlIgI
MuIummed AbdIvuIub`in buroIn oynudigi ve kendI besLeIerInI okudugu Akin GzyuIuri (Dumuu`I Hubb) udIi IIIm, Kusim
gsLerIme gIrdIgInde, sLunbuI`du yer yerInden oynumiLi. IIm IusiIuL rekorIuri kirmi, IuIk geceden bIIeL kuyrukIurinu gIrmI
sonru HuIiz BurIun`in IIImdekI besLeIerI Trke szIerIe okudugu pIuk suLi rekorIuri kirucukLi. Ancuk, IuIkin byk LeveccI g
BuLiIiIumuyi IedeIIeyen yneLIcIIerIn II de Iounu gILmedI eIbeLLe. BIr kere, z HuzIrun 1qq`du, nIusunun ogunIugunu Ar
runsiz Mundusi Suncuk, HuLuy udiyIu unuvuLunu kuLiImiLi. BIge IuIkini TrkIye`ye bugIumuk IIn, sIz usIindu Arup degIIsInI
TrkIersInIz ekIInde LeIkInde buIunun IkmeL evreIerI, IIImIerde Arupu kuIIunimindun ruIuLsizdiIur. DuIusi, IIImIerde Ies
1qz`Len berI IuyuLu geIrIImeye uIiiIun kiyuIeL InkiIubiyIu uiku eIIIyordu. TrkIye`de 1qz8`den berI uLIn uIIubesI kuIIuniI
kuIIuniIiyordu. TrkIye`de 1qz`den berI Trke ezun okunurken IIImIerde Arupu okunuyordu. TrkIye`de, 1qq`Len berI ALuL
uymudigi` dnIen uIuLurku musIkI rudyoIurdu uIinmiyordu, umu bu IIImIerde, uIuLurkuyu ruImeL okuLucuk Lurzdu ugduIi bI
LerbIyesInI bozuyordu.

il sIkIynetimi
1qqz`de CHP`nIn LuIebI zerIne IIerI BukunIigi, Misir IIImIerIndekI urkiIuru yu Trke szIer yuziIdi, yu du Arupu urkiIurin
buIudi. TrkIye`de duygusuI urubesk urki IIk kez bu yiIIurdu Huydur TuLIiyuy LuruIindun sesIendIrIIdI. Ancuk bu Ie soyunun se
SuudeLLIn Kuynuk, 1qqo-1qo urusindu 8 Misir IIImInIn mzIkIerInI Trk IormIurindu besLeIemI, bunIuru VecdI BIngI sz yu
Kuruku ve MnIr NureddIn gIbI byk usLuIur sesIendIrmILI.
Buzi kuynukIur, Arup IIImIerInden duyuIun ruIuLsizIigin gIderek urLLigini ve 1qq8`de Misir`dun IIIm ILIuIuLinin Lumumen yusukI
sonru du Misir IIImIerInden sz eden guzeLe IuberIerInIn oImusi, yusugin yu Lum uyguIunmudigini, yu du usIindu yusukIumu oIm
IkmeL ne dnrse dnsn, I ILen gemI, IuIk kuIugini KuIIre #udyosu`ndun uyirmuz oImuLu. OrLudogu`yu gIdIp geIe
IuIkin 'Arup Lurzi mzIge` yukinIumusi IizIunmi, AbduIIuI Yce ve HuIiz BurIun (SesIyiImuz) gIbI urubesk sunuLiIurinin pIuk
buIumiLi.

Murshull yurdImlurI
Arubesk mzIgIn LuLuImusindu kILreI yukinIik diindu sosyo-ekonomIk IukLrIer de vurdi eIbeLLe. 1qo`II yiIIur TrkIye`nIn n
1qq;`de yrrIge koydugu MursIuII PIuni desLekII modernIemenIn IizIundigi yiIIurdi. BIr IIkIr vermesI IIn sudece Lurimdun
Dnyu Suvui`nin urIIesInde 18oo cIvurindu LrukLr vurken, bu suyi, 1q6 yiIindu qq bIne, 1q;o`Ierde 1oo bIne ikmiLi. NIusu
mukIneIemenIn sL sLe dmesI demek, kirsuI kesImIn zImesI demekLI. KirsuI kesImIn zImesI demek, I buImu umudu
eIIrIere g eLmesI demekLI. Byk eIIrIere yigiIun yoksuI kesImIer demek, eIIrIerIn eperIerInde ig gIbI byyen gecekon
$eIrIn, devIeL grevIIIerInIn gzIerInden uzuk bIr bIgesInde, udi zerInde, neredeyse bIr gecede Inu edIIIveren bu evIer, LuIm
konIordun yoksun, bIr-IkI gz odudun oIuuyordu. Gecekondu muIuIIeIerInIn, eIekLrIgI, suyu ve yoIu yokLu. 1q6o`Iurin buIurin
66o bIn kIIsI, 6o bIn nIusIu Ankuru`nin 8 bInI, zq; bIn nIusIu zmIr`In qq bIn kIIsI, zo bIn nIusIu Adunu`nin 1o bIn
bInI, 8; bIn nIusIu Sumsun`un 1 bIn kIIsI gecekonduIurdu yuiyordu. Benzer orunIur AnLukyu, ErzIncun, Erzurum, skenderu
eIIrIer IIn de sz konusuydu. Kisucusi o yiIIurdu, TrkIye`nIn drL bIr yunindu devusu gecekondu muIuIIeIerI ykseIIyordu.

ki dnyu urusIndu binumuz
Le yerII urubesk mzIk bu gecekondu muIuIIeIerInde dogdu. nk bu yoksuI ve egILImsIz kesImIer, degII kIusIk BuLi mzIgIn
musIkIsInI yu du IIuIIIerI, YurLLun SesIer Korosu`nun eIIIIeLIrIImI LrkIerInI bIIe sevecek durumdu degIIdI. YerIerInden yurLI
sugIuyumumi, LubIr yerIndeyse, IzoIrenIk bIr bInme IIndeydIIer. DuIu IyI bIr IuyuLu duydukIuri 'zIem`, ne yupurIursu yups
unIumukLun dogun 'mILsIzIIk` ve 'kr LuIIIe` duyuIun IkeyI dIIe geLIrmenIn en uz rIskII yoIu, eIbeLLe mzIkLI. OLe yundun urube
egILIm gerekmIyordu. SesIne gvenen, kendInde bIruzcik yeLenek veImeden bIrI urubesk sunuLisi oIubIIIyordu. nuuL IskeIeIe
urubesk sunuLi IubrIkusi oIubIIIyordu. NATO`yu gIrI bIIeLImIzI uImumizi sugIuyun 1qo-1q Kore Suvui`ndun dnen uskerIer
rudyoIur suyesInde urubesk mzIk genI kILIeIere uIuubIIIyordu.

Orhun Bubu'nIn dogoo
Ik yerII urubesk urki, 1q6q yiIindu, SuuL Suyin`in Sevmek gnuI mi? udIi eserI. Ik yerII urubesk urkicimiz bu eserI okuyun AI
kruIi OrIun Gencebuy du bu yiIIurdu suIneye ikLi. Arubesk mzIk yupunIurin, zeI bIr egILIm grmedIkIerInI syIedIk umu OrI
IIudesIne gre bu 'cuIII` grupLun degIIdI. Gencebuy, mzIge uILi yuindu, #us konservuLuurIurindu mzIsyenIIk yupmi eskI bIr s
BuLi mzIgI ve kemun dersIerI uIuruk buIumi, sekIz yuindu Aik VeyseI`I 'IIsseLmI', 1o yuindu besLe yupmi, 1 yuindu Lum
Huydur TuLIiyuy, UdI Yorgo Bocunos, KudrI $enuIur, $erII MuIILLIn Turgun, zzeL OkLe ve ErcmenL BuLunuy`i dInIeyerek, IIss
ukLururuk gemILI. 1q6o`Iurdu mzIk dnyusindu IsIm yupmu umuduyIu memIekeLI Sumsun`dun sLunbuI`u gm, burudu s
Koruy, CengIz Teomun, KurLuIun Ekspress gIbI 'AnudoIu rock`in usLuIuriyIu Lunimu IirsuLini buImuLu.
OrIun Gencebuy, mzIk dnyusinu IIk oIuruk LrkIerIe udimini uLLi uncuk bIr sre sonru, kendI yoIunu gILLI. 1q66`du yuzdigi D
urubesk (kendI deyImIyIe 'serbesL`) urkisinin Deryudu bIr suIim yokJ TuLucuk bIr duIim yokJ sLersen uI cunimiJ Verecek bIr m
#zgurin nndeyIm SrkIemI gLrmJ Uurum sonunduyim... dIzeIerInde kynden, kusubusindun kopun AnudoIu Insu
mmknd.

'Bir Teselli Ver'
HuyrunIurinin LukLigi udIu 'OrIun Bubu`yi zIrveye Luiyun Ise 1q6q`du besLeIedIgI, BIr TeseIII Ver udIi eserI oIdu. Bu urki grn
BIr LeseIII verJ YuruLLigin mecnunu bIr LeseIII ver dIzeIerInde uiku grIdg zere, sesIenIIen yurudundi. Ben zuLen Ier uc
bILmeyen derL IIe yogruImuum dIzeIerI, 'yuruLiImi oIunin` ezeII IIesInI unIuLiyordu. YeLer kI sevdIm deJ Ben bu uk IIeJ dn
sesIenIIen usIindu byk eIIr, modern IuyuLLi. $eIrIn kendIsInI bugrinu busmusi IuIInde, onu kuninin, cuninin son dumIusini
AnudoIu ocuguydu sesInI duydugumuz.
NILekIm bIr sre sonru, HuLusiz kuI oImuz, IuLumIu sev benI J Dermunsiz derL oImuz, dermunu suI benIJ KuybeLLIm kendImI, n
yok, sen geI de uI benIJ eryudu gcm yok, IeryuLsiz duy benIJ SevenIerIn ukinu, ne oIur sev benIJ Sev benI... dIye udeLu yuIv
SunuLinin Ben EskI HuIImIe DuIu MesuLLum, Hor Grme GurIbI, Severek AyriIuIim, UmIL $urkisi, SevenIer MesuL OImuz gIbI
LuImIn eLmek IerIuIde zor degII.

Yussuh hemerim!
EIbeLLe, devIeLIIIerImIz, bu urkiIurin IungI sosyoIojIk zemInde yeerdIgIne kuIu yormuk yerIne, Ier zumunkI gIbI 'yussuI Iem
1qqo urusindu, rudyoIurdu KIusIk Trk MusIkIsI`nI yusukIuyun devIeL, bu seIer de urubesk mzIgIn T#T`de uIinmusini yusukIud
devIeLIn borusunun LmedIgI uIunIur, rnegIn Unkupuni pIyususi dIye bIr oIuum vurdi. 1q6o`Iurdun ILIburen AImunyu`yi 'uci vu
porLuLII kuseLuIurIur suyesInde urubesk mzIk gIderek LopIumsuI Lubunini genIIeLLI. VuroIurdun sunuyI muIuIIeIerIne gIden L
urubesk mzIgIn puLIumu yupmusinu neden oIdu. ArLik, Izbe uLIyeIerde, kuIveIuneIerde, uyuki meyIuneIerInde, busik LuvunI
mzIkLen bukusi dInIenmez oImuLu. erdI TuyIur, Hukki BuIuL, SeIumI $uIIn, MsIm Grses bu dnemIn sunuLiIuriydi. Am
kupILuIIsL dzenIn ugir sIIIesInI yemI oIun 'Impen` IuyrunIurinin kendIIerIne jIIeL uLmusinu duIu zumun vurdi.

zul'In urubesk sevgisi
1q8o`Ierden ILIburen, urubesk sudece bIr mzIk Lr degII, bIr yuum Lurzinin du udi oIdu. KILIeseIIeen I gn eLkIsIyIe gIdere
vuroIuirken, urubesk Beyuz TrkIerIn IIgI uIuninu gIrdI. BIr yundun sosyoIogIur urubesk zerIne yuzmuyu buIurken, Beyuz T
1q8o`de EurovIsIon`u PeLroI udIi urubesk bIr urkiyIu kuLiIdi. (Amu kendI IIudesIne gre yiIIurcu bunun uLuncini yuudi.)
YIne bu yiIIurdu sIyusIIer, urubesk mzIgIn, gecekondu muIuIIeIerIne uIumuk IIn IyI bIr uru oIdugunu Iurk eLLIIer. Bu konudu
PurLIsI`nI (ANAP) kurun TurguL OzuI uLLi. ArubeskI gerekLen sevdIgI unIuiIun OzuI, duIu 1q;q yiIindu, DPT MsLeuri Iken, Ad
ve Bubukun SIeymun DemIreI`e sundugu bIr rupordu, gecekonduIurin oy poLunsIyeIIne dIkkuL ekmILI. Gecekondu IuIkinin
IoIunmudikIurini keIeLmek umuciyIu Arubesk Grup udIi bIr uruLirmu ekIbI kurun AnuvuLun PurLIsI, 1q8`LekI seIm kumpuny
kuIIundi. OzuIIi yiIIurin bu konuyIu IIgIII kIL oIuyi, 1q88 yiIindu uLII SuILun Kprs`nn uiIiini kendI kuIIundigi oLomobII II
OzuI`in, yunindu oLurun kurisinu Semru Luk bIr kuseL de, neemIzI buIuIim demesI, Semru Hunim`in du Misir`du kudinIurin ki
oynudikIuri Mezdeke udIi gbek dunsinin mzIgInI kuseLuIuru koymusiydi.


Viski, ig kIte ve urubesk
DsLuru 'IInI bIIenIn kisu yoIdun keyI dnmesI` oIun OzuIIi yiIIurin yenI zengInIerI, vIskI eIIgInde IuImucunIurini ve Ig kIL
uLmuyu buIuyincu eIIrII egILImII eIILIer, urubeskLen bIruz duIu neIreL eder oIduIur. AslIndu bo kesimlerin ne bo mzigi d
mzigi dogorun sosyolojik gereklerin, uslIndu kendi ideolojilerinin rnleri oldogonon IurkInduydIlur. Sud
doroyorlurdI. "Niye ktdr diye soroldogondu cevuplurI huzIrdI: "Ktdr, nk dinleyenleri tembel, ku
AsIindu bu kesImIer, sudece urubeskLen degII, Lrkden, kIusIk Trk mzIgInden, IIuIIden, meILerden de IoIunmuzIurdi. An
urubesk, sudece gecekonduIurin, sudece vuroIurin degII, orLu siniIIurin gILLIgI eIIr merkezIerIndekI LuvernuIurin, mzIkIoIIerI
oImuyu buIumiLi bIIe... 1q8o`Ierde, orLu siniIIur, erdI Ozbegen Lurzi, pIyunIsL unLr ekoIyIe ve 'IunLezI mzIk` IIe LuniLiIur.
enIendIIer. GIden Kurubcek`In DekurL`in 'dnyorum yIeyse vurim` nermesIne nuzIre LudindukI 'Eger ugIiyorsum yuiyo
rnyd.

Yeni dinumikler
1qqo`Iurdu devIeLIn PKK`yIe suvu kupsumindu Dogu ve Gneydogu AnudoIu cogruIyusindukI yerIeIm yerIerInden zorIu skp
eIIrIerI uIuboru eLLIgI gnIerde, urubesk yenI LopIumsuI dInumIkIerIn de szcIgne soyundu. Bu bugIumdu, 'KrL', 'Impe
'pornogruIIk`) urubeskIe LuniLik. Ayricu, BeIkis AkkuIe, zzeL AILinmee, bruIIm TuLIises, SeIuIuLLIn AIpuy gIbI LrkcIer urub
mzIk kunuIIuri, devIeLIn urubesk dmuni kesImIerInIn eIIerInIn uzunumudigi bIrer vuIu oIuruk urubeskIn IkenIn en cru k
kI, 1qq`Le devIeLLen bundroI uIun 8. mIIyon yerII kuseLIn yzde qo-q`I, o gnn purusiyIu 11 LrIIyonIuk puzurin yukIuik LrI
uILLI.
Ancuk, urubeskIn enLeIekLeI evreIerde 'zerIne konuuIucuk bIr konu` oImukLun ikii du bu dnemde oIdu. nk urLik pop
urubesk mzIk de popIuLi, IIn IIne duvuI, perksyon, eIekLronIk gILur gIbI yenI uIeLIer gIrdI, urkiIur orkesLrusyonu LubI LuLuId
yuundi, pop mzIk de urubeskIeLI. OrnegIn Hukki BuIuL ve OrIun Gencebuy urubeskI '#ock`n #oII` IIe evIendIrIr, Kk Emru
Aksu gIbI bIr popu 'dumurdun` bIr urubesk oIun Iruze`yI sesIendIrdI, Sen AgIumu udIi urkisindu Trk mukumIuriyIu urubeskI
bozuIup 'HudI geI kymze gerI dneIIm` demesI beIkI de bu yzdendI.

slumi urubesk: Yeil pop
Benzer bIr dnm sIumI urubeskLe de oIdu. BuIungiLu uIgisiz IIuIIIer Lurzi bIr mzIkIe yeLInIIIrken, kIusIk urubeskLekI kem
IIevInI bendIr ykIendI. sIumI urubeskIn udi 'yeII pop` oIdu. Bugn eskI dunsz SIbeI Cun`in BerIvun udIi urubesk urkisi 'zIkIr
sevIIerek dInIenIyor. UnI 'sIumI urubeskJpop` sunuLisi AbdurruImun OnI`n, eyzuIIuI Ko`un veyu CeIuIeddIn`In kuseL ku
LrbesInI semboIIze eden gI resmI vur uncuk urkiIurindu guyeL dnyevI ukIur IIenIyor.

Arubeskin soylolumusI
Bugn yupLigi mzIge 'serbesL uIimu` udini veren OrIun Gencebuy, gIderek sug-mIIIIyeLI muIuIuzukurIurin sesI oIurken, Anu
yerIemesI IIe bIrIIkLe MevsIm buIur oIuncu, sevenIer kuvuuncu, yuumuk ne gzeI!" dIye Iuykiriyor. MsIm Grses 'Impen
TrkIer`Ie IIrL edIyor. Kk EmruI byyeII ok oIdu, o du cuz yupiyor. 'MuLenu semLIn` ocukIuri Mor ve OLesI, GkseI veyu
urkiIur uIuruk, in Kurucu 'Arubesque zo1o`; $evvuI Sum 'Hus Arubesk` uIbmIerI IIe #udIkuI kI`nIn bu konuIurdu usLu yuzuri
urubeskI soyIuIuLiriyorIur. TemsIIcIsI oIdugu 'yksek mzIk` zerIne bence IukIi supLumuIur yupun uziI Suy`in guyeL 'urubes
LurII ve sosyoIojI bIIImInden nusIbInI uImumi unuIIzIerInIn zerIne Ly dIkIyor.

TA#H DETE# zz.o8.zo1o

Aye Hr
sLunbuI depremInI bekIerken

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"1, Agostos 1qqq Glck depreminin 11. YIldnmnde blgeden yupIlun cunlI yuyInlurI izledik, depremzed
okodok, zldk. Sonru hulimize krettik ve klusik turtImulurImIzu geri dndk. o11 Agostosonu kudur d
herhulde. Hlboki, bilim udumlurI nmzdeki on yIl iinde, stunbol'du byk bir deprem olucugI konoson
AslIndu topruklurImIzIn yzde q'si, nIoson yzde qg'i, sunuyinin yzde qS'i deprem kougIndu. Yuni kono
sop-boy' turtImulurI, Trk-Amerikun ilikilerinin gelecegi gibi konolurdun du nemli. Kono zerine birku
omodoylu, bo huItuyI deprem turihimize uyIrdIm.

Ktgomet-i Sugro
sLunbuI`du LurII boyuncu pek ok deprem yuunmi umu kuyiLIuru geen IIk depremIn LurIII qoz. BIzuns dnemInde IrIII uIuk
suniIiyor. BunIurdun qo;, q;, qq;, qo, qz yiIindu oIunIur ok IddeLIIydI. 1q EkIm ;`dekI depremde AyusoIyu`nin kubbes
yiIindukI depremde Ayu rInI KIIIsesI ve bIrok byk bInu Iusur grd. LuIyu`dun bIIe IIssedIIen q8q depremInde AyusoIyu`n
depremInde eIrIn buLisi byk orundu yikiIdi.1q depremInde sursinLiIur 1z gn srerken, 1q6 depremInde sursinLiIur uru
OsmunIi dnemIndekI IIk byk deprem 16 Ocuk 1q8q LurIIInde meydunu geImI ve IeLIILen sonru Inu edIIen cumIIerIn mInu
Ise 'KiyumeL-I Sugru` (Kk kiyumeL) udi verIIen 1oq depremIdIr. Bu deprem gerekLen kk bIr kiyumeL gIbIdIr; nk su
ev, eIIr surIuri, Topkupi Suruyi`nin buzi bImIerI, AL Meyduni`nin (bugn SuILunuImeL Meyduni) bIr bIm, su yoIIuri yiki
be bIn, buzi kuynukIuru gre Ise 1 bIn cIvurinduydi. DnemIn pudIuIi . BuyezId, Topkupi Suruyi`ni Lerk edIp 1o gn buIe
durmuyincu EdIrne`ye LuinmiLi. Amu depremIn eLkIsIyIe Tuncu NeIrI Luip du EdIrne`yI seIIer uIincu, depremden kuiIumuyu
o NIsun 1;`dekI depremde uLII CumII byk Iusur grmL. z8 HuzIrun 16q8, 6 $ubuL 16q, 11 Temmuz 16qo, zq Muyis
de nemIIydI umu Kurbun Buyrumi`nin IkIncI gnne rusLIuyun zz Muyis 1;66 LurIIII deprem 1oq`dun sonrukI en byk depr
de . MusLuIu eIrI Lerk eLmILI. oo kIIyI buIun cun kuybi depremIn IddeLIne gre ok dkL, uncuk urLi sursinLiIurin se
srmesI Iem eIrIn IIzIkI yupisi, Iem de IuIkin psIkoIojIk durumu zerInde byk LuIrIbuLu yoI umiLi.


1Spq 1stonbul Depremi
sLunbuI`dukI son deprem 1o Temmuz 18qq`Le gIeyIn 1z:z;`de (uIuLurku suuL IIe q:q`Le) yuundi. O gnIerde depremIerIn Id
oIunmudigi IIn, depremIn IddeLIyIe IIe IIgIII bIIgIIer LuImInIere duyuniyordu. DnemIn PudIuIi . AbdIIumIL`In duveLI ze
Mdr D. EgInILIs ve sLunbuI #usuLIunesI Mdr ArIsLIde Coumbury, bIzzuL kendIIerInIn yupLikIuri uruLirmuIuru, vuIIIerd
suIIp oIunun bIIImseI bIIgIIere duyunuruk depremIn IddeLIne ve sresIne IIIkIn bIr rupor IuzirIumiIurdi. #uporu gre merke
deprem bIm IuIInde gerekIemI ve LopIum 1; sunIye srmL. Ik sursinLi q, sunIye srm ve eyuIur bIIe yerInden o
sursinLi byk LuIrIbuL yupmi, nc sursinLi Ise sudece be sunIye srmL. Grg LunikIurinin unIuLLiginu gre, deprem
eIII meLre ekIImI, depremden sonru bIr LsunumI (uik denIz duIgusi) oIuyi yuunmiLi.

Morol bozmogoltm
#uporu gre Yunyu, GIrIL, Bkre ve AnudoIu`nun uzuk bIgeIerInde IIssedIIen deprem sonundu sLunbuI`du Iusur grmemI
meIur AbdIIumIL`In 'IuIkin moruIInIn bozuImumusi` IIn deprem IukkindukI IuberIere sunsr koymusi yznden ku kIIn
kesIn bIIgIIer eIde edIIememILIr umu buzi kuynukIuru gre oo`e yukin kIInIn Idg, bIr o kudur kIInIn de yuruIundigi suniI
DepremIn urdindun AbdIIumIL`In 1.oo IIru vererek buIuLLigi yurdim kumpunyusindu LopIunun puruIur z8 AruIik 18qq gn
bu puru depremde IenIerIn uIIeIerIne bIner kuru, urkuIurindu kuIun duI ve yeLIm ocuk buinu be yzer kuru oIuruk dugiLiI

Vesoeseli Podioh
Bu depremIn, veIImIerIyIe Luninun AbdIIumIL`I ok korkuLLugunu pIe yok. Bu korkudun yururIununIur du oImumi degII.
TuIsIn Puu`nin unIuLLiginu gre, $eyIIIsIum CemuIeddIn EIendI`nIn ogIu AImeL MuILur Bey, depremden bIr sre sonru YiId
Suruyi`nin kubbesInIn depremden Iusur grdgn, bu yzden yukIuun buyrumi orudu kuLIumunin dogru oImudigini syIem
byIesIne koIIuyun AImeL MuILur Bey`I ykI bIr buIIIe dIIendIrmILI. Oysu DoImubuIe Suruyi`ndu byIe bIr Iusur yokLu
LuIyu`dun beIerI zoo Irungu IkI udeL sIsmogruI uIeLI geLIrLLI, bunIurdun bIrI KundIIII #usuLIunesI`ne, dIgerI Ise pudIuIin kon
yerIeLIrIIdI.

Trobzon'do bondo mtztko
PudIuIin evIumi IuIk LuruIindun ok IyI bIIIndIgI IIn depremden sonru ImpuruLorIugun eILII yerIerIndekI cumIIerde, Lekke
duuIur okunmu, udukIur udunmiLi. Amu bu IusiIdun yupiIun bIr I uz duIu Trubzon VuIIsI`nIn buini yIyordu. Trubzon`du vuII
LuruIindun sLunbuI`u ekIIen jurnuI LeIgruIIurindu sLunbuI`du SuILun . AbdIIumIL`In YiIdiz Suruyi suIIundi dIye Trubzon`du
bundo miziku uIdi dIye yuziyordu. Oysu VuII Bey, Ier IuILu cumurLesI gn bundo uIdirirdi. AbdIIumIL, kendIsInden bekIe
ve cIddI bIr soruLurmu uLirdi. Ancuk VuII KudrI Bey`In 1qo`e kudur grevde kuImusinu ve Ier cumurLesI bundo miziku uIdir
AbdIIumIL`I, kL bIr nIyeLI oImudiginu Inundirmuyi buurmi oImuIi!

$oir oe Vorto Depremi
Ajon crindcli luul lizi cni2sc, hcni,
Trene binerlen pcb:lcrini ilcr2iti,
Vcrto depre2ini duun, crdi2 olcrcl cti'dcn
Gonderil2i bir l:t: suttoz:n: te suteni.

Adc2 suttoz:lc etinin d:tcrlcrini bcdcnc et2iti,
Kcrisisc scllc2iti ne old::n: bil2edii suteni,
K:lcllil olcrcl l:llcn2ci duunuord: on: liin,
Tcnri2 erelten oc:ll:l unlerinizde 2i?

Eillere ot:r2: bir dol: inscn
Kele clniz b:n:n iin setsedi2 seni...
kIncI YenI ukiminin mensupIurindun CemuI Sreyu`nin IIrIne konu oIun deprem, CumIurIyeL LurIII boyuncu VurLo`du yuun
1qq6`du 6 bykIgnde meydunu geIen bIr ncekI depremde, 8q kII Im, o kII yuruIunmi, bInden IuzIu yupi yikiIm
1qo`de meydunu geIen ,8 bykIgndekI deprem IkI cun kuybi ve yikimIurIu uLIuLiImi, bunIurin yuruIuri suriImudun, 1q Ag
cIvurindu 6,q bykIgnde ve 1o IddeLInde, z sunIye sren bIr buku depremIe sursiImiLi bIge. DuIu sonru uzmunIurin u
kIIomeLre uILindu zo kIIoLonIuk drL bIn uLom bombusinin IddeLIne denkLI. DepremIn en byk eLkIsI Mu`un VurLo IesI`nd
Erzurum`un Hinis, uLuk ve Tekmun IIeIerI de ok eLkIIenmILI. Husurin boyuLIuri gnIer sonru neLIeLI: #esm rukumIuru g
1.q8 kII yuruIunmi, 1o bIne yukin ev yikiImiLi. VurLo IIe merkezI ve qz ky LmyIe yok oIurken, 16 bIn kII evsIz kuImiLi.
neyse kI VurLo kudur degIIdI. Cun kuybinin bu kudur ok oImusinin nedenInI evIerIn kuIin Lopruk dumIi oImusi, dumIurdu yug
Iog LuIurinin buIunmusi ve depremIn gece oImusinu bugIumiLi yeLkIIIIer.


Kozmo kregin nemi
DepremIn erLesI gn, ordu bIrIIkIerI enkuz kuIdirmu IIne gIrImI, IkenIn drL bIr yunindu uskerIIgInI yupun murungozIur,
edIImILI. Amu sorun ok bykL. z AgusLos 1q66 LurIIII Milliet guzeLesInden, muIubIr OzdemIr KuIpukiogIu`nun IuberIn
kokmuyu buIudi VurLo`du. Bugne kudur bIImezdIm kuzmunin, kregIn, buILunin bu kudur IzumIu oIdugunu. Bounu degIIm
edIIerI... OIIerI de ikurubIImek IIn Loprugi du LirnukIuriyIu kuzdikIuri... DuIgu duIgu ykseIIyor bu koku VurLo`nun zerInde
kokIuyu LesbIL eLmeye uIiiyorIur. PerIunIik, bezgInIIk, IuzursuzIuk, g ve punIk Iuvusi devum edIyor.

Aleoi-Snni ottmost
KuIpukiogIu`yu okumuyu devum edeIIm: EIIm vurmiyor umu yuzucugim, yzm kizuru kizuru, uLunu uLunu yuzucugim. HunI
dedIgI AIevIIIk-SnnIIIk IILIIuIi vur yu, bunu gzIerImIe grdm VurLo`du ncekI gn. YumrukIuLiIur, ekmek kuvgusi yupLiIur.
verIImIyor dIye. ByIesIne bIr IeIukeL gnnde, dInsIzIn bIIe InsuIu geIIp ucIze yurdim edecegI bIr gnde... BIzIm bIr buku yn
bu. YiIIurcu IImuI edIIdIk. Bu memIekeL, LuiyIu, InsuniyIu, IImuI edIImI LoprugiyIu bugn kurbun uriyor. Tui kuIuIuru InIyor
ekmegIn zerInde AIevIIIk-SnnIIIk dIye bugiriyor. $ImdI VurLo`du yzm kizuriyor, yerIn dIbIne gIresIm geIIyor...

Yetkililerin dugorstzltgt
GerekLen de, depremIn sLnden 1o gn geLIgI IuIde IuIu ekmek uIumumi, boguzindun sicuk yemek gememI bInIerce Ins
gezIyordu. DuIu urLi sursinLiIur srerken yeLkIIIIer IuyuL normuIe dnd demeIerIyIe LunsIyonu duIu du ykseILLIIer. HeIe
ekmek yerIne, VurLo muIubIrImIzIn bIIdIrdIgIne gre EL ve BuIik Kurumu Ankuru`du cunIi Iuyvun uIiminu buIumiLir. Huyi
IuIki IyIce zivunudun ikurmiLi.
DuIu sonru yeLkIIIIer duyursizIikLu Iy IyIce kuirdiIur. (O sirudu IkLIdurdu 1q6 seImIerInde yzde z,q oy uImi AduIeL P
DemIreI`dI.) Buzi IkmeL yeLkIIIIerI Cenubi AIIuI`u seneL mI ImzuIudim ben, 1q ugusLosLu VurLo`yu yik dIye. BIr IeIukeL oImu
VurLo`yu? YupLikIurimizi begenmIyorsuniz yenI bIr IkmeL buIursunuz..., AIir gIbI evIer yikiIdi, ImdI bIze vIIIu dIye yuLLur
syIemeye geIdIn, yoksu Insunin usubini LuIrIp eLmeye mI? gIbI LuIrIk edIcI ve uugiIuyici IuIIuri bIrbIrI urdinu siruIuyuruk InI
KrLe veyu Zuzucu IIeLenIere IuyvunIurin ikurdigi gIbI sesIer ikuriyorsunuz demILI bIr grevII. BIr VurLoIunun byk bIr
byk unssizIigi, seImIere yukin bIr zumundu yikiImumusi IdI!
@odtr bile olmogon kgller
Depremden bIr uy sonru durum yIeydI: $ImdIye kudur yIyecek oIuruk kuLu konserve, IkI kuLu AmerIkun yugi ve bIruz mu
gnde orLuIumu be ekmegI kuLursuniz on nIusIu bIr uIIenIn IuILuIurdir ne yIyebIIdIgInI unIuyubIIIrsInIz. Depremden sonru g
ocuk punLoIonu ve kuzugi, IkI erkek gmIegI ve bIr de cekeL. Bunu yirLik bIr buLLunIyeyI de ekIersenIz IIsLe Lumum oIur. (...) Bu
nIspeLIe duIu IyI durumdu oIun bIr uIIenIn durumudur. BIr de yoIu IzI oImuyun dug buindukI uIIeIerIn durumunu dnn. (.
eIIne udir bIIe gememILIr (eLIn Kocudug`in IuberI, EkIm 1q66, Milliet.)

ODT'ller eo ino edigor
EIbeLLe oIumIu ubuIur du vurdi. OrnegIn deprem sonrusindu CHP Mu MIIIeLvekIII NermIn NeII IIe CKMP (CumIurIyeLI K
dnL) KemuI AyLu yurdimIurin yerIne uIumusi IIn cunsIperune uIimiIurdi. Kibris sorunu nedenIyIe gnderIIen nI 'J
surmuyu uIiun ABD, kuLup udirIuri gnderdI, KomnIsL BIok`u AmerIkun propugundusi yupmuk zere kuruImu oIun Amer
rudyosu ABD`de bugi kumpunyusi uLi. Bu yuziyi yuzurken InLerneL urIvInden yururIundigim Milliet guzeLesInIn okurIuri Vu
mIIyon IIru LopIudiIur. (Ayni okur kesImI Huvu KuvveLIerI IIn 1; mIIyon, Donunmu IIn z mIIyon, 1q;o GedIz DepremI IIn
yupimi IIn 1, mIIyon, dokuz IIe yupiIucuk ALuLrk IeykeIIerI IIn oo bIn IIru LopIumiLi.) Depremde ksz ve yeLIm kuIun z
buIudiIur. 1q6;`de soI geIenekLen geIen ODTU mensubu greLIm grevIIIerInden ve grencIIerInden oIuun bIr grup Mu`un B
1o ev yupLirdi. Amu VurLo IIn yupiIunIurin IepsI bu kudurdi.

Verilmesi kolog, tutulmost zor szler
TuImIn edIIecegI gIbI businin du IuIkin du IIgIsI kisu srede snd. HuIku creLsIz Lren yoIcuIugu vuudI yerIne geLIrIImedI, yeL
okuIIuru gnderIImedI, deprem bIgesIne gnderIIen yurdimIur (ve CemuI Sreyu`nin IIrIndekI sLLozIuri ve suLyenIer), zumu
IILIyu suIIpIerIne verIImedI, eI uILindun orudu burudu suLiIdi.
YenI VurLo`nun buku yerde kuruImusi gerekLIgInI neren jeoIog ILen uLiIdi ve ruporu IusiruILi edIIdI. (Sz konusu jeoIog, mu
suLuruk durumu proLesLo eLmILI.) ZuLen IuIk du Hdu`dun geIene kuri ikiImuz dIyerek eskI yerIerInden uyriImuk IsLemem
umu derIn bIr seIuIeLIe rIm bu gebeIIk Lum q yiI srecekLI.

1lk konutlor jj gtl sonro
YiIIurcu uyduruk burukuIurdu, udirIurdu IuLLu uik Iuvudu yuuyun depremzedeIer IIn eskI yerIeIm yerInde konuL Inusinu y
yoIsuzIuk IIkuyeIerInIn sonu geImedI. z Temmuz 1q;8 LurIIII Milliet guzeLesIndekI bIr Iubere bukiIirsu, o yiI VurLo`yu ev In
1oo kIIIIk bIr ekIp oIuLuruImuLu. Konuyu byIe bIr unIuyiIu yukIuiIdigi IIn IIk konuLIur Iuk suIIpIerIne uncuk yiI sonru
LesIIm edIIebIIdI. UsLeIIk bu yenI evIerIn VurLo yuum kILrne II uygun oImudigi unIuiIdi. nk VurLoIuIur, yoksuI oIduk
kuLIurdu yuiyorIur ve IuyvunIurinin sicugi IIe isiniyorIurdi. HuIbukI devIeLIn yupLigi evIerde yu uIir yokLu yu du evIerIn diinu
uiri soguk geLIgI bIr yerde IuIk 'IkmeL kmesI` udini LukLigi bu evIerI kuIIunumudi. Amu duIu kLs, be yiI ncesIne kud
burukuIurdu yuiyor ve subirIu evIerInIn LesIIm edIImesInI bekIIyordu. BIImIyorum, bu unsiz uIIeIer duIu sonru evIerIne kuvu
Kisucusi 1q66 VurLo DepremI yu du sIyusuI IILeruLrdekI udiyIu VurLo Vuk`usi bu Ikede becerIksIz veyu kL nIyeLII yneLIcIIe
nusiI q yiIIik sIyusuI ve LopIumsuI uIeLe dnLrebIIecekIerInIn uIumeLIIurIkusi oIuruk LurIILe yerInI uIdi. DevIeLIn bu Luvri, du
edIImIIIgI, IorIunmiIigi, kuderIne Lerk edIImIIIgI` dncesInIn pekImesInde ve 'Dogu MeseIesI` oIuruk IormIe edIImesInd

Cumhuriget torihinin diger bgk depremleri:
Muyis 1qo HukkurI DepremI: z.oo I.
z; AruIik 1qq ErzIncun DepremI: bIn I.
zo AruIik 1qqz NIksur-Erbuu DepremI: bIn I.
z6 AruIik 1qq Tosyu-udIk DepremI: bIn I.
1 $ubuL 1qqq BoIu-Gerede DepremI: q bIn Id.
z8 MurL 1q;o GedIz DepremI: 1.1oo I.
6 EyII 1q; DIyurbukir-Ice DepremI: z. qoo I.
zq Kusim 1q;6 Vun-uIdirun DepremI: .8oo I.
o EkIm 1q8 Erzurum-Horusun DepremI: 1.1o I.
1; AgusLos 1qqq GIck DepremI: 1; bIn I.

TA#H DETE# 1.o8.zo1o
Aye Hr
'KendI kuderInI LuyIn Iukki` kundirmucusi

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Getigimiz uy, iyurbukIr'du toplunun BP'li qq belediye bukunI ve l Genel Meclis yesi, Trkiye'nin 1qq y
ettigi Avropu Birligi'nin Yerel Ynetimler zerklik $urtI'nu duyunuruk, bondun byle belediyelerin egitim, g
dIIndu merkezi otoriteden bugImsIz olmusI iin mcudele kururI uldI. AynI turihlerde PKK'nIn lider kudroso
zumundu 'demokrutik zerkligi' ilun edeceklerini syledi. Bono getigimiz gnlerde iyurbukIr'du toplunun
ulInun benzer kururlur izledi. Bylece son o yIldu, Iederulizmle esnetilmi niter devletten demokrutik kon
olosdevletten ekolojik toplomu ozunun geni bir yelpuzede gezinen PKK evrelerinin yeni projesiyle tunImI
uslIndu ne istedigini degil de, oloslur urusI sisteminin Krtler ve benzeri gropluru neler sonubilecegine duir
diyorom. Yer sorono yznden bogn uncuk genel konoluru girecegim, oygolumunIn nusIl oldogo konosono
Gnmzn uIus-devIeL sIsLemI, Avrupu`yi usirIurcu esIr uIun dIn ve mezIep suvuIurinu son veren 16q8 VesLIuIyu AndIumusi
1688 ngIIIz DevrImI`nde degInIIen ve JoIn ocke`in Second TreuLIse oI GovernmenL (16qo) udIi eserInde dIIe geLIrIIen 'doguL
kuvrumIurin zerInde ykseIen 'seII deLermInusyon Iukki` yu du Trkeye geLIgI ekIIyIe 'kendI kuderInI LuyIn Iukki` (bundun
AmerIkun BugimsizIik BIIdIrgesI`nde yIe IIudesInI buImuLu: BIr uIus, kendInI bIr buku uIusu bugIuyun sIyusuI bugIuri kopu
uIusu dnyu devIeLIerI urusindu buIeLLIgI bugimsiz ve eIL yerI uImu geregI duyubIIIr. BIz u gerekIerI uIkr oIuruk kubuI ed
yuruLiImiIurdir ve YuruLici LuruIindun Lerk edIImez IukIurIu bezenmIIerdIr. BunIurin buindu Ise, yuum, zgrIk ve muLIuIu
IukIuri gurunLIye uImuk IIn InsunIur urusindun meru gIerInI Idure edIIenIerIn rizusindun uIun IkmeLIer oIuLuruImuLur
umuIuri LuIrIbe yneIIrse, InsunIurin Iukki yu o yneLImI degILIrmek yu du bu IIkeIerI benImseyecek yenI bIr Idureye yoI um
KKT Iukki, 1;8q runsiz DevrImI`nden sonru IIk kez, runsu LuruIindun yuumu geIrIIdI. Ancuk runsiz Ordusu`ncu eIe geIrII
runsu`yu kuLiImusinin meruIuLiriImusi IIn yupiIun IuIk oyIumusi (pIebIsIL) sonuIurinin grmezden geIInmesI IIn IronIsIyd

1S1g Viyunu Kongresi
Byk devIeLIer, 181 VIyunu KongresI`nden sonru, KKT Iukkindun ok 'Lopruk bLnIgne suygi` (uLI possIdeLIs jurIs) IIkesIn
18o ondru KonIerunsi`ndu BeIIku ve YununIsLun`in bugimsizIiginin Luninmusi oIdu. Tm Avrupu`yi sursun 18q8 DevrImIerI
PoIonyuIiIur urusindu mIIIIyeLIIIk ukimIuri ve 186o`Iurdu LuIyun BIrIIgI, 18;1`de AImun BIrIIgI kuruIdu. UIusIur urusi dzenIn o
oIuLurun 18;8 BerIIn KongresI`nde bIr udim duIu uLiIdi ve 186`dun berI musudu oIun #omunyu`nin bugimsizIigi resmen Lunin
kendInI eLnIk yu du dIIseI uidun dIgerIerInden IurkIi gren 'mIIII` LopIuIukIurin en nemII meruIyeL kuynugi oImuyu buIudi.

1q1q Puris BurI KonIerunsI
1q1q`Le HuIkIurin KendI KuderInI TuyIn Hukki buIikIi nI mukuIesInI yuyimIuyun SovyeL #usyu`nin IIderI enIn bu konudu n
EkIm DevrImI`nI LukIp eden gnIerde InIundIyu`nin bugimsizIik kururini Iemen LunidiIur. Ancuk bu konudukI en nI beIgeyI
sonrusindu kuruIucuk dnyu dzenInIn 'mIIIIyeL esusinu gre` oIucugini dnen WIIson`un buIungiLu YuIudI evreIerInIn LuI
Ike`sInde dogrudun KKT Iukkindu sz edIImIyordu umu 6 Ike bu konuyIu IIgIIIydI. Ancuk suvu sonrusindu byk devIeLIer A
oLurdukIurindu, LuImIn edIIecegI gIbI 'IdeuIIsL` degII, 'reuIIsL` duvrundiIur. NILekIm 1q18 EkIm`Inde BrILunyu DiIIerI BukunIigi
denIyordu: AmerIkuIi zencIIerIn, Gney rIunduIiIurin veyu KuLuIunIurin, kendI devIeLIerInIn LemsIIcIIerI oIuruk devIeLIerurusi
dogruILusundu uLiIucuk en kk bIr udim bIIe LuvsIye edIIebIIIr degIIdIr. Eger bu Iuk MukedonIuru veyu AImun BoIemyuIiIurin
vermemIz gerekmekLedIr. Ayni ekIIde 1q1q`du WIIson du Bozgunu ugrumi ImpuruLorIukIurin LoprukIuri IInde yuuyun IuIk
Iukki Lunimu zerInde unIumuk, buri konIerunsinin uyricuIikIuri IInde degII dIyerek, IIberuI duruundun urk eLLI.

Iski humum, eski tus
BIrIncI Dnyu Suvui`nin urdindun AvusLuryu, ekosIuvukyu, MucurIsLun ve PoIonyu uIusdevIeLIerI kuruIurken, bunIurin diind
udi uILindu bIr eIL LeseIII IkrumIyesI verIIdI. Ancuk yenI kuruIun uIus-devIeLIer kendI IIerIndekI uzinIikIurin KKT Iukkini Luni
IddeLe duyuIi mduIuIeIer yupiIdi, mIIyonIurcu Insun zorunIu ge LubI LuLuIdu, Ime LerkedIIdI yu du IdrId. Kisucusi ye
reIIgIo (egemenIn dInI egemendIr) IIkesInIn yerIne, cujus regIo ejus nuLIo (egemenIn uIusu egemendIr) IIkesInIn gemesInden b
Ancuk IIerde grIecegI gIbI, sudece BuLiIi IIderIer degII, SovyeL #usyu`nin komnIsL IIderIerI prugmuLIzmden unIiyorIurdi. DuI
kILupigindu KKT Iukkinin, bIr uIusu, unu devIeLLen Lum uyriImu yu du zerkIIk Iukki verdIgInI suvunun SLuIIn kudIm dmuni
rIunduIiIurin KKT Iukkini suvunurken, #usyu`nin eLnIk ve sIyusuI IInLerIundi suydigi SirpIurin, HirvuLIurin, SIovukIurin, ekIe
SovyeL Anuyususi`nu konun KKT Iukkinin, 1qqo`u kudur IuyuLu gemedIgInI de bIIIyoruz.)

1qqg Birlemi Milletler dzeni
Amu duIu kLs yoIduydi. 1qo`Iuru geIIndIgInde KKT Iukkini uzinIikIur IeIIne degII, kendI IeIIerIne yorumIumu umpIyonu
MucurIsLun`in IrredenLIsL (yuyiImuci mIIIIyeLI) LuIepIerI o mIIyon IuyuLu ve byk yikimIuru neden oIun kIncI Dnyu Suvui
DuIu suvu srerken, BrILunyu Bubukuni CIurcIIII ve ABD Bukuni #ooseveIL`In 1q AgusLos 1qq1`de yuyimIudigi ALIunLIk BIId
ekIIde de oIsu KKT Iukkindun sz edIIIyordu. Amu eIbeLLe, BrILunyu DevIeL Bukuni CIurcIIII, q EyII 1qq1`de Avum Kumurus
buLu ngIIIz smrgeIerI oImuk zere, smrge IuIkIurini kupsumudigini, sudece NuzI IguIInde kuImi Avrupu devIeLIerI IIn s
eLmeyecekLI.
Suvu sonrusindu yenI dzen kuruIurken, esus oIuruk mevcuL uIus-devIeLIerIn yenIden uyugu kuIdiriImusi konusunu odukIuniId
bIImde eIe uIindi. OyIe kI, 1qq`Le kuruIun BIrIemI MIIIeLIer (BM) $urLi`nin 1. ve . muddeIerInde vesuyeL rejImI uILindukI I
dosLune IIIkIIerI geIILIrmek IIudeIerI SSCB`nIn isruriyIu kuIIuniImiLi umu duIu ok kuIIuniIun IIude 'z yneLIm` (seII-govern
'Lopruk bLnIgne suygi ve I IIerIne kurimumu IIkesI` oIuLuruyordu.

Smrgecilik sonrusI
1q AruIik 1q6o`Lu BM GeneI KuruIu`nun 11q(XV) SuyiIi Smrge IkeIerIne ve IuIkIurinu bugimsizIik verIImesIne IIIkIn kurur
ok beIIrgIndI. nk kururdu Iem BLn IuIkIurin kendI kuderIerInI LuyIn IukIuri vurdir, bu Iuk suyesInde sIyusI sLuLIerInI
ekonomIk, LopIumsuI ve kILreI geIImeIerInI sugIur denIyordu Iem de BIr IkenIn uIusuI bIrIIgInI ve Lopruk bLnIgn ki
Ier gIrIIm, BM AnLIumusi`nin umu ve IIkeIerIyIe bugdumuz denIyordu. YIne kururdu, bIr 'devIeL` yeLkIIIIerInIn bIr 'IuIk`in L
oIuruk KKT Iukkini LuyInInI nIemek IIn g kuIIunmumusi gerekLIgI beIIrLIIIrken, o IuIkin bugimsizIigu Iukki oIdugunu uIusI
eLmesI) gerekLIgI beIIrLIIIyordu. Kisucusi KKT Iukkinin kuIIuniImumusi IIn Ier LrI nIem uIinmiLi.
YIne BM GeneI KuruIu LuruIindun 16.1z.1q66`du kubuI edIIIp ye devIeLIerIn Imzusinu ve onuyinu sunuIdukLun sonru, 1q;6 yiIin
zoo`Le, KKT Iukkinu IIIkIn bIr ekInceyIe ImzuIudigi) kI nsun HukIuri SzIemesI`nde ('kIz SzIemeIer` dIye uniIiyor) KKT
IuIkIur IIn geerII oIdugu ve 'uyrimci ve LemsIII oImuyun bIr IkmeLe kuri oIusi bIr uyriImu Iukkinin vurIigi Imu edIIIrken yI
KKT Iukkinin nusiI uyguIunucuginu devIeLIerIn kurur verecegI beIIrLIIIyordu. Kisucusi kuzunun kuderI kurdu LesIIm edIIIyordu.

ogo Bloko'no zuyIIlutmuk
Ancuk, smrgecIIIgIn LusIIyesInden sonru du suIur duruImudi. OzeIIIkIe, duIu ncekI beIgeIerde smrge IkeIerIndekI IuIkIu
oIuruk Luninmusi ve yenI kuruIun devIeLLekI dIger IuIkIurin bundun muIrum edIImesI IuIkIurin LepkIsIne yoI uLi. Ancuk, BM G
z6z |XXV| SuyiIi DevIeLIerurusindu DosLu IIkIIer BIIdIrIsI`nde KKT Iukkinin IuIkIur uisindun bIr Iuk, devIeLIer uisindun
mcudeIenIn bIr sonucu oImukLun zIyude, o LurIIIerde smrgeIerI kuImudigi IIn grece ruIuL oIun BuLiIi devIeLIerIn Dogu BIo
sonucuydu. KKT Iukkini, sudece smrge IuIkIurini degII, dnyu yzndekI Lm IuIkIuri kupsuyun bIr Iuk oIuruk LunimIuyun
zIInIyeLIe IIIkIsI oImukIu bIrIIkLe, dnemIn uIusIur urusi uIIukini du yunsiLLigini Inkur edemeyIz.

AB'nin belirsiz tuvrI
Ancuk, 1q8q`dun ILIburen ekosIovukyu, YugosIuvyu ve SovyeLIer BIrIIgI eLnIk LemeIII kk devIeLIere uyriImuyu buIudigindu,
oImusindun korkun BuLiIi uIus-devIeLIer yenI LedbIrIer uIdiIur. OrnegIn Avrupu GvenIIk ve bIrIIgI TekIIuLi`nin (AGT) reLLI
konuIurindu uik LunimIumuIur yupmuk yerIne sIyusI LuuIILIer oIun geneI IIkeIere gnderme yupmukIu yeLInIIdI. AB deyInce I
KopenIug nsunI BoyuL BeIgesI bIIe IIke oIuruk KKT Iukkini Lunirken, devIeLIerIn Lopruk bLnIgne degInen uIusIururusi unL
eLmedI.
Ayni ekIIde, 1q8q VIyunu BeIgesI, 1qqo YenI BIr Avrupu IIn PurIs $urLi ve 1qq1 Moskovu BeIgesI`nde konu, grup IukIurindun
ve Lopruk bLnIgne IuIeI geLIrmemek urLinu bugIundi. Bu konudukI kreseI IL oIuLurun 1qqz LurIIII BM UIusuI veyu E
BIreyIerIn HukIuri BIIdIrgesI`nde Ise deIuIurcu 'uygun nIemIer`, 'zendIrIcI kouIIur`, 'uygunJoIunukIiJgerekII oIdugu LukdIrde`
bIr munLikIu degII` gIbI beIIrsIz IIudeIere yer verIIerek konu uIus-devIeLIerIn InIsIyuLIIIne birukiIdi.
Amu en uik IIude IerIuIde z HuzIrun 1qq LurIIII Dnyu nsun HukIuri VIyunu BIIdIrIsIndeydI:...EIL IukIur ve KKT IIkeIer
yuuyun Lm IuIki IerIungI bIr Iurk gzeLmeksIzIn LemsII eden bIr yneLIme suIIp buIunun egemen ve bugimsiz devIeLIerIn Ik
Lum oIuruk veyu kismen orLudun kuIdirubIIecek veyu LeIIIkeye sokubIIecek IerIungI bIr eyIeme IzIn veyu LevIk sugIumuk bIIm

Huk mI, ilke mi, norm mo?
Kisucusi, kendI kuderInI LuyIn Iukkinu gvenerek yoIu ikun bIr grup kurisindu, u veyu bu bIImde 16q8 VesLIuIyu veyu 181 V
yunu bIr uIusIur urusi LopIum buIucuk. Buku sorunIur du vur eIbeLLe. BunIuri buIikIur IuIInde suyursuk;
KKT Iukkindun sz ederken doguI bIr IukLun mi, bIr IIkeden mI, bIr rI ve udeLLen mI, yoksu devIeLIerIn uymusinin urL oIdugu
cogens) sz edIIdIgI uik degII. DuIu dogrusu, IungI pencereden bukLiginizu bugIi oIuruk Iuk du dIyebIIIrsInIz, IIke de, norm du
gI oIun uIus-devIeLIer syIyor.
BIr buku kuvrum kurguusi du Iukkin znesInIn kIm oIdugu konusundu sryor. TurII boyuncu, KKT Iukkindun sz eden me
'uzinIikIur` gIbI degIIk kuvrumIurIu neyIn kusLedIIdIgI ve bu grupIurdun IungIIerInIn KKT Iukkini kuIIunubIIecegI konusundu d
LunimIumuIurin kIm LuruIindun yupiIucugi (o 'uzinIiginJIuIkinJuIusunJmIIIeLIn` kendIsI LuruIindun mi yoksu IInde yuudigi de
LuruIindun mi, yunI 'LekI` LuruIindun mi yupiIucugi) du beIII degII. Tek bIr devIeLIn IInde yuuyun bIr grupIu bIrden IuzIu devIe
kuIIunmusi urusindukI zorIuk Iurkinu degInmeye bIIe gerek yok IerIuIde.

AyrIlmu hukkI
KKT Iukkinin pruLIge nusiI geIrIIecegI rnegIn mevcuL devIeLIn IInde zerk yneLImIer kurmu ekIInde mI, Iederusyon veyu k
gIderek mI, egemen ve bugimsiz bIr devIeL kururuk mi, yoksu egemen ve bugimsiz bIr devIeLIe bIrIeerek mI oIucugi du beIII deg
sonrusi dnemde KKT Iukkinin uyriImu Iukkini IermedIgInI IIerI srenIer vur. Bu IIkrI suIL bIIImseI kuygiIurIu suvununIurin
eLnIk veyu dInseI uLimuIuru zm geLIrmek IIn Luninun 'pozILII bIr Iuk` oIdugu; uyriImu Iukkinin Ise, uLimu yuruLubIIecek
Bunu kuLiImuk mmkn, nk dnyu yznden kuvgu eLmeden uyriImuyi sudece ekIerIe SIovukIur buurmi grnyor. Kur
oImudun KKT Iukkindun sz eLmenIn, seImsIz demokrusI LurIII yupmuk gIbI sumu bIr IIkIr oIdugunu syIyorIur. OnIuru kuL
oIuruk, uyriImu Iukki LuruILurIuri bIIe, bu Iukkin uncuk InsunIurin IuyuLIurinin veyu kILreI zerkIIkIerInIn LeIIIkeye dLg
IInde yuudigi durumIurdu IukIi oIucugini kubuI eLme egIIImIndeIer. spunyu`dukI BuskIurin ve KuLuIunIurin uyriImu Iukkinin
BIr buku sorun, yukuridu suyiIun durumIurdun IerIungI bIrIne nusiI kurur verIIecegInde ikiyor. OrnegIn pIebIsIL (IuIk oyIum
kuLiImuIi, pIebIsIL nusiI rgLIenmeII, pIebIsILLe neIer soruImuIi, pIebIsILe kuLiIunIurin egemen devIeLIn buski ve LeIdILIerInden
geLIrmeIerI nusiI sugIunmuIi, pIebIsIL bIr kere mI yupiImuIi yoksu urudu LekrurIunmuIi mi, suIL ogunIuk mu yoksu nILeIIkII ogu
Iormdu IuyuLu geIrIIecegIne kurur verIIdIkLen sonru dIger eLnIk grupIurin KKT Iukki oImuIi gIbI bIrok soru cevup bekIIyor.

uhu ok demokrutikleme
GrIdg gIbI orLudu sorun ok. Ik IirsuLLu, KKT Iukkinin kuIIuniminin nusiI engeIIendIgInI Dogu TImor, DugIik Kurubug, Ki
zerInden uikIumuyu guyreL edecegIm. Bu yuziyi bILIrIrken, uIus-devIeLIerIn puruIunmusindun korkunIurin en byk gurunLIs
IuLirIuLmuk IsLIyorum. Dnyu pruLIgI gsLerIyor kI, demokruLIkIeme, gerek uIus-devIeLIerIn IIndekI LunsIyonu drdg IIn
LuIepIere desLegInI engeIIedIgI IIn uIus-devIeLIerIn bLnIgnn en byk gurunLIsI. Ancuk unu du syIemek gerekIr: Demok
oIdu. OrnegIn SSCB, ekosIuvukyu ve YugosIuvyu`nin bInmesI Gorbuov`un mImuri oIdugu GIusnosL ve PresLroyku poIILIkuIu
demokrusI konusundu bIr 'uILin sLundurL` oIuLurdugunu IddIu eden AB krILerIerIne sonunu kudur uydugu IuIde, spunyu Busk
LuIepIerInI dIndIremIyor. Bunun uynu yunsimusi oIuruk, LuIyu`nin zengIn kuzey bIgesI, IukIr gneyI sirLindun uLmuyu uIiiyor

mdut IglIgInI doymumuk
DIkkuL edIIIrse, bu rnekIerde uyriIik duIu ok zengIn IuIkIurin IsLedIgI bIr ey. 1qq`Le SIovukIur veyu gnmzde KrLIerIn bI
uyriImuyi IsLemesI ne unIumu geIIyor dersenIz, benIm kunimcu uyriImu LuIebI mugdur oIun veyu kendInI mugdur IIsseden bIr g
ubuIuri engeIIendIgInde uLLigi bIr eIL 'ImduL igIigi`. Bu igIigi duyunIurin korkmusi unIuiIir umu bLn ubuIuru rugmen uyr
oImudigini unIumuk uisindun, 'KudIIe bounmu` dIye LubIr edIIen ekosIuvukyu deneyImInI InceIeyIn, onu vukLInIz yoksu BuIu
LurIIII #udIkuI guzeLesInde yuyimIunun Avrupu`nin BeIIku IuboruLuuri buIikIi mkemmeI yuzisini buIup okuyun ILIen.

TA#H DETE# o8.o8.zo1o

Aye Hr
SIyuseLe kisu bIr 'uLIeLIzm urusi`

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"Bo huItu, Krt evrelerinin giderek duhu sIk dile getirdikleri bir konoyo; 'kendi
kuderini tuyin hukkI' ve 'zerklik' konosono ele ulun bir mukule yuzmuk zere
bilgisuyurImIn buInu otormotom. Amu tm lkeyi esir ulun cehennem sIcuklurI
yetmezmi gibi, utImu huberlerinin ve YA$ krizinin krkledigi siyusi cehennemimizi
dnnce, bo konoyo ileriye bIrukIp, , Temmoz-1 Agostos o1o turihleri urusIndu
spunyu'nIn Burselonu ehrinde dzenlenen o. Avropu Atletizm $umpiyonusI'ndu
Iinule kuluruk, ilk bee girerek yu du mudulyu uluruk hepimizi sevindiren Borco Ayhun,
Meryem Irdogun, Ilvun Abeylegesse, Alemito Bekele ve Nevin YunIt'In ereIine,
utletizm turihimizden birku yupruk evirmeye kurur verdim.
ALIeLIzm deyInce ukIu IIk oIuruk komu sporIuri geIIr umu yry, uLmu ve uLIumu yuriIuri du
uLIeLIzmIn kupsumindudir. TuImIn edIIecegI gIbI, uLIeLIzm dnyunin en eskI sporIurindun bIrI. MO.
q.ooo yiIIurindu Misir`du uLIeLIzm yurimuIuri yupiIdiginu duIr kuyiLIur vur umu uLIeLIzmI genI kILIeIere
sevdIren MO. ;;6 yiIindu IIk oIImpIyuLi dzenIeyen EskI YununIiIur oIdu. Bu LoprukIurdu uLIeLIzmIn
ncIerI Ise 18;o`II yiIIurdun ILIburen #oberL KoIej`II AmerIkuIi greLmenIer ve onIurin #um
grencIIerIydI.

Aru Olimpiyut'tu OsmunlIlur
1qo6 yiIindu, IIkuyesInI yundu unIuLLigim modern oIImpIyuLIurin 1o. yiIdnm nedenIyIe ALInu`du
dzenIenen 'Aru OIImpIyuL`u o kIIIIk bIr uLIeL grubu kuLiImiLi. HeyeLLe, sLunbuI`dun sekIz #um,
zmIr`den bIr ErmenI ve 1o evunLen (ngIIIz), SeIunIk`Len 1o #um ve bIr YuIudI vurdi. YurimuIurdu,
TuLuvIu HerukIIs JImnusLIk KuIbnden (duIu sonru KurLuIu KuIb) Yorgo AIIbrunLIs, 1o meLreIIk
Ipe Lirmunmu yuriindu 11.q sunIyeIIk derecesI IIe dnyu rekoru kirmi uncuk Yorgo`nun .
AbdIIumIL`In korkusundun kuydini OsmunIi oIuruk yupLirmumusini degerIendIren YununIiIur
AIIbrunLIs`In buurisini kendI IkeIerInIn IunesIne yuzmiIurdi. (Bu duI, erLesI yiIdun ILIburen oIImpIyuL
yuriIuri IIsLesInden ikuriIdigi IIn, rekor IuIu AIIbrunLIs`e uILLIr.)
1qo8`de . MeruLIyeL`In IIunindun sonru Ise uLIeLIzm duIu modern usuIIerde yupiImuyu buIudi;
enerbuIe, BeIkLu ve AnudoIu kuIpIerInIn kurucuIurindun BurIun (eIek) Bey`In ubuIuriyIu Lm
Ikede yuyginIuLi.

Ir MeydunI'ndu kudIn utletler
ALIeLIzm yuyginIumiLi umu 1q1z`de SLockIoIm`de yupiIun oIImpIyuL msubukuIurinu OsmunIi DevIeLI
udinu kuLiIun IkI ErmenI gencI, VuIrum Pupuzyun ve Migir Migiryun musruIIurini kendI cepIerInden
kuriIumiIurdi. (Bu kuLiIimin IIkuyesInI bIruz sonru unIuLucugim) YIne de IIgIn oIuyIur yuunmiyor
degIIdI. OrnegIn 1q1`Le, AnudoIuIIsuri`ndukI 'Er Meyduni` denIIen uyirdu dzenIenen yurimuIuru
kuLiIun NuIIe, uIrIye ve uIde IunimIur IIk Trk Iunim uLIeLIerI oIuruk LurIIe geecekIerdI.
1q1q-1q18 yiIIuri urusindukI BIrIncI Dnyu Suvui, Ier eye oIdugu gIbI sporu du sekLe vuruncu (rnegIn
1q16 BerIIn OIImpIyuLIuri IpLuI edIImILI, 1qzo Anvers OIImpIyuLIuri`nu Ise OsmunIi DevIeLI 'suvu
ikurun IkeIerden bIrI oIdugu IIn` duveL edIImemILI) eIbeLLe OsmunIi IkesInde uLIeLIzm unuLuImuyu
yz LuLLu. Ancuk 1qz`Le ImzuIunun ozun Buri AnLIumusi`ndun sonru, 'Byk DevIeLIer`, yenI
TrkIye CumIurIyeLI`nI 1qzq PurIs OIImpIyuLIuri`nu ugiruruk yenI bIr suyIu uincu, devIeL uLIeLIzme
yuLirim yupmuyu buIudi. OyIe kI PurIs`LekI oIImpIyuLIuru kuLiIucuk uLIeLIerImIzI uIiLirmuk zere
AImunyu`dun AIexy AbruIums udIi bIr uzmun geLIrIImI uyricu suvu sonrusinin sinirIi bLesInden 1;
bIn IIru uyriImiLi. Bu LurIILen sonru uLIeLIzm popIerIeLI ve zeIIIkIe sLunbuI bIgesI ok buuriIi
uLIeLIer ikLi.

Bulkun OyonlurI'nduki buurIlur
Bu IIgInIn IIk meyvesI, 1qo yiIindu ALInu`du dzenIenen BuIkun OyunIuri`ndu SemII udIi uLIeLImIzIn
(1qq`Le Trkdogun soyudini uIdi) 1oo meLre yuriindu uIdigi IkIncIIIk muduIyusi oIdu. Ayni oyunIurdu
qx1oo buyruk Lukimimiz du nc oImuLu. Bunu 1q1 ve 1qz BuIkun OyunIuri`ndu kou ve gIIe
uLmu uIunIurindukI buuriIur IzIedI. Amu en buuriIi sonu 1qq8 ondru OIImpIyuLIuri`ndu #uII
SuriuIp`In udim uLIumudu 1.oz meLre IIe bronz muduIyuyi uImusiydi. Bunu uyni uLIeLIn 1q1 ve
1qz`de OrduIururusi Dnyu $umpIyonuIuri`ndu kuzundigi bIrIncIIIkIer IzIedI. 1qo`II yiIIurdu TrkIyeII
uLIeLIer oIImpIyuLIur IurI, eILII uIusIur urusi yurimuIurdu, komu, sirikIu uLIumu, gIIe ve cIrIL uLmu
duIIurindu muduIyuIur kuzundiIur. 1q68`de MeksIko OIImpIyuLIuri`ndu muruLon duIindu usker
uLIeLIerden smuII Akuy bronz muduIyuyi kiI puyi kuiruruk q. oIdugundu Ise Ikece yusu
brnmLk. O LurIIIerden berI pek ok uLIeLImIz uIusIur urusi yurimuIurdu buuriIur kuzundiIur umu
IIbIrInde, EIvun, AIemILu ve NevIn`In buuriIurindu oIdugu kudur sevInmedIk. Umuriz, geIecekLe de
benzer muLIuIukIuri yuuriz.

Citios, Altios, Iortios
'DuIu IizIi, duIu yksek, duIu gI` unIuminu geIen bu uLInce szIer, 1qzq yiIindun berI
oIImpIyuLIurin puroIusi. ALIeLIzmden sz ederken oIImpIyuLIurdun sz eLmemek oImuz. nk Iem
unLIk dnemde Iem de yukin LurIIIere kudur oIImpIyuLIurin beIkemIgInI uLIeLIzm oIuLururdu. Yununcu
'OIImpIyuL` keIImesI, Trkeye runsizcudun gemI. Bu keIIme Ise suniIdigi gIbI oyunIurin ereIIne
yupiIdigi Yunun mILoIojIsInIn bu Lunrisi Zeus`un oLurdugu OIImpos Dugi`ndun degII, muILemeIen
OIImpIu $eIIr DevIeLI`nden geIIyor. OIImpIu`dukI IIk uLIeLIzm msubukuIurinin ku yiIindu yupiIdigi
konusundu pek ok rIvuyeL vur. MO. 1. yzyiI LurIIIsI DIodorus`un beIIrLLIgIne gre 11;. OIImpIyuL`in
nc yiIindu (o zumun du drL yiIdu bIr yupiIiyordu) bIr gne LuLuImusi meydunu geImI. Bu
LuLuImu, eger MO. 1o yiIindukI gne LuLuImusi Ise, IIk oIImpIyuLin MO. ;;6'du buIudigi
IesupIuniyor. Buzi uruLirmuciIur Ise, M.O. q. yzyiI yuzuri Homeros`un IIIudu udIi eserIerIndekI uLIeL
LusvIrIerInden IurekeL ederek, oIImpIyuLIuri ok duIu nceye gLryorIur.

Ipluk Atletler
M.O. 86 yiIindun ILIburen OIImpIu`dun buku PyLIIu, Nemeu, sLImIu, EIIs ve PIsu eIIr devIeLIerInde
de yupiIun oIImpIyuLIurin IIk uILi yzyiIindu yurimuIuru sudece 'Yununcu konuun zgr ve gen
InsunIur` kuLiIubIIIrmI, uncuk Yunun yurimudusinin #omuIiIurin eIIne gemesInden sonru yurimuIuru
Yunun oImuyunIurin kuLiImusinu du IzIn verIImI.
Ik 1 oIImpIyuL boyuncu, oyunIur yuInizcu kisu mesuIeII kouIurdun oIuuyordu. DuIu sonru, uzun
mesuIe kouIuri (MO. qqo yiIindun ILIburen muruLon), boks, uLIi urubuyIu yuri, gre ve zirIIi yry
yurimuIuri du yupiIir oImuLu. AnLIk oIImpIyuLIurdu IepsI de erkek oIun uLIeLIer ipIuk oIuruk yuriirIur
ve bu yuriIuri kudinIur, kIeIer, yubunciIur ve yz kizurLici su IIeyenIer IzIeyemezmI. Amu
oIImpIyuLIur doIuyisiyIu IkenIn drL bIr yunindun bu merkezIere geIen LurIIIIer, uIrIer, IeIseIecIIer,
IeykeILiruIur bIrbIrI IIe Luniir, verImII LurLimuIur yupurIurmi. Buzi uruLirmuciIur oIImpIyuLIur
sirusindu suvuIurin durduruIdugunu, buziIuri Ise durduruImudigini, umu oIImpIyuLIuru kuLiIucuk
sporcuIuru geI IznI verIIdIgInI syIyorIur.
AnudoIu`dukI IIk oIImpIyuL, MS qq yiIindu AnLIokIeIu (AnLukyu) eIrInde yupiImi. q`Le Ise, son
Dogu-BuLi #omu ImpuruLoru . TIeodosIous, PupuIigin sImgesI oIdugu gerekesIyIe oIImpIyuLIuri
yusukIumi.

Modern Olimpiyutlur
OIImpIyuLIurin, 1.oo yiI sonru modern unIumdu yenIden orLuyu ikiini, SocIeLy oI DIIIeLunLI
(SunuLseverIer TopIuIugu) udinu 1;66`du YununIsLun`in OIImpIu eIrIne bIr keII gezIsIne gIden ngIIIz
dIn udumi ve eskI eser merukIisi, oryunLuIIsL #IcIurd CIundIer`u ve AImun urkeoIogIuru borIuyuz.
DuIu sonru, LuIyun kkenII, urIsLokruL bIr runsiz uIIenIn ogIu oIun LurIII, pedugog ve buuriIi sporcu
Buron PIerre de CouberLIn (. 1q;), runsu`nin 18;1`de Prusyu`yu yenIImesInI 'runsiz genIIgInIn
IIzIkseI oIuruk IyI yeLImemesI` ne bugIuyincu, 18qz`de runsu`nin Sorbonne eIrInde, bIr 'UIusIururusi
ALIeLIzm KongresI` dzenIemI ve oyunIurin yenIden buIuLiImusini LekIII eLmILI. Bu kongredekI
konumusini suvuIurin orLudun kuIkucugini syIeyenIere LopIsL dIyoruz (...) ben bundu bIr Lopyu
grmyorum. TeIgruI, LeIeIon, bIIImseI uruLirmuIur, uIusIur urusi sergIIer, kongreIer, dIpIomuLIk
IIIkIIerden ve unLIumuIurdun duIu IuzIu buriu yurdimci oIuyor. UmIL edIyorum kI uLIeLIzm bundun
duIu IuzIusini yupucukLir dIye bILIren Buron de CouberLIn`In isrurIi ubuIuri sonucu, IIk modern
oIImpIyuL 18q6`du ALInu`du buIudigindu kuLiIun sporcu suyisi zo`yI bIIe buImumiLi umu bu suyi o
LurIIe kudurkI en byk uIusIur urusi kuLiIimi gsLerIyordu. O gnden berI suvuu rusLIudigi IIn
yupiImuyun 1q16 BerIIn, 1qqo HeIsInkI ve 1qqq ondru oIImpIyuLIuri IurI, Ier drL yiIdu bIr
oIImpIyuLIur dzenIenIyor.

OsmunlIlur ve olimpiyutlur
OsmunIi DevIeLI`nIn modern oIImpIyuLIuru kuLiIimi konusundukI buzi IddIuIur ne yuzik kI kesIn degII.
BunIurdun bIrI, zo yuindukI DeIIormunIi Ko MeImeL PeIIIvun`in kendI oIunukIuri IIe 18q6 ALInu
OIImpIyuLi`nu gILmesI, uncuk ALInu`dukI IeyeL LuruIindun gerI evrIImesI IIkuyesI. O sirudu GIrIL
doIuyisiyIu YununIsLun IIe suvuLu oIun bIr IkenIn vuLundui oIun MeImeL PeIIIvun`in dnemIn buskici
pudIuIi . AbdIIumIL`Len korkmusu bIIe ALInu`du IyI kubuI grecegInI dnm oImusi pek
Inundirici oImudigi IIn, bu IddIuyi kukuyIu kuriIumukLu yurur vur.
Ayni ekIIde Cem ALubeyogIu gIbI nemII spor yuzurIurinin 'LLIIuLiIurin guyrI resmI spor nuziri`
dIyebIIecegImIz SeIIm Sirri (Turcun) Bey`e uLiIIu, Buron de CouberLIn`In 1qo; yuzindu sLunbuI'u geIdIgI
ve SeIIm Sirri Bey`e OC yeIIgI LekIII eLLIgI, GuIuLusuruy IsesI greLmenIerInden Msy Juery
LuruIindun CouberLIn'I gezdIrmekIe grevIendIrIIen TuLuvIu HerukIIs KuIb sporcuIurindun AIeko
MuIos`un, CouberLIn LuruIindun, ondru`du yurimuyu gnderdIgI IddIuIuri du beIgeIenmI degII.
EIsune oImudigi beIgeIerden unIuiIun Ise, UIusIururusi OIImpIyuL KomILesI`nIn (OC) q-1q HuzIrun
1qo de BrkseI'de yupiIun ;. TopIunLisinu duveL edIIen 'ye oImuyun IkeIer` urusindu OsmunIi
DevIeLI`nIn de buIundugu. Ancuk LopIunLiyu kuLiIun PurIs BykeIIIIgI`ne bugIi BrkseI MusIuIuLgzuri
MIIrun KuvuIIyun EIendI`nIn (resmI ruporIurdu udi MIIrun EIendI CunuIIIun oIuruk geIyor) BubiuII`ye
gnderdIgI rupor orLudu yok.

Stockholm'de iki Irmeni sporco
1q1z SLockIoIm OIImpIyuLIuri`ndu OsmunIi DevIeLI`nI LemsII eden IkI ErmenI gencI VuIrum Pupuzyun
ve Migirdi Migiryun`in IIkuyeIerIne geIInce; Bebek'Le oLurun bIr guzeLe buyIInIn ogIu oIun #oberL
KoIej grencIsI VuIrum, Ier subuI uIucukurunIikLu Bebek'Len kouruk BubiuII'ye geIIr, orudun uIdigi
guzeLeIerI yIne kouruk Bebek'e geLIrIp bubusinin dkkuninu birukLikLun sonru orudun okuI unLusini
kupLigi gIbI Bebek sirLIurindukI okuIunu kourdi. OkuI urkudui Migirdi Migiryun Ise, vurIikIi bIr
uIIenIn sporu merukIi ogIuydu.
SeIIm Sirri`nin kdum ve SubuI guzeLeIerIne verdIgI IIuni okuyun IkI gen IeyecunIu SeIIm Sirri`nin
kurdugu IddIu oIunun 'MIIII OIImpIyud KomILesI`ne buvurmuIurdi uncuk, SeIIm Sirri Bey`den
uIdikIuri cevup pek IIgInLI. OIImpIyuLu kuLiIucuk sporcuIurin SLockIoIm`e kendI puruIuriyIu gIdIp
geImeIerI gerekIyordu. AIIesI zengIn oIdugu IIn Migirdi sorun yuumumiLi umu VuIrum yoI purusini
denkIeLIrmek IIn yesI oIdugu ArduvusL KuIb`nn yurdimini IsLemek zorundu kuImiLi. KuIp,
ArnuvuLky'dekI #um TIyuLrosu'ndu edukur GemIcI udIi bIr pIyes suIneIemI, pIyesLe VuIrum du
oynumi, IzIemeye Ise suruy mensubu beyIer ve IunimIur du geImILI. PIyesIn geIIrIerI IIe VuIrum`in
SLockIoIm`e gILmesI mmkn oImuLu.

Buyruk ve Iormu krizi
BLn engeIIerI uip SLockIoIm`e vurun IkI uLIeL, orgunIzusyon uIunindu OsmunIi DevIeLI`nIn buyruginin
oImudigini grnce, Iemen orgunIzusyon komILesIne ve OsmunIi DevIeLI`nIn SLockIoIm BykeIIsI
AImeL Bey`e komuIurdi. Buyruk II IuIIedIIdIkLen sonru Iormu meseIesI ikmi, bykeIInIn eI
VuIrum'u koIej urkuduIurindun KerIm(Kunok) EIendI'nIn IedIye eLLIgI dz kirmizi uLIeL IunIIusinin
zerIne kendI eIIyIe bIrer beyuz uy-yiIdiz IIemILI.
Bundun sonrusi bIruz kuriik. Buzi kuynukIuru gre VuIrum Pupuzyun 1.oo meLre yuriinu kuLiImi,
uncuk vuriu z meLre kuIu Ieyecundun buyiImiLi. DoIuyisiyIu bIrIncI oIubIIecegI bIr yuriLu dereceye
bIIe gIrememILI. Migirdi Ise, dIsk uLmu, sug ve soI eIIe gIIe uLmu, uzun uLIumu, yz meLre, penLuLIon
ve dekuLIon yuriIurinu kuLiImi, umu en IyI derecesInI drdnc oIuruk penLuLIondu yupmiLi. UnI
KiziIderIII dekuLIoncu JIm TIorpe IIe yuriun Migirdi, bIIegInden sukuLIunincu dekuLIon
yurimusindun ekIImek zorundu kuImiLi.

YurImu rekoro
Ancuk, ozun`dukI OC urIvIerIne duyuIi umuLr bIr uIimuyu Inunmuk gerekIrse, VuIrum 6 Temmuz
1q1z`de kuLiIdigi 8oo meLre semeIerInde sonuncu oImu, 8 Temmuz`dukI 1.oo meLre semeIerInde
Ise yurimuyi Lerk eLmILI. Migirdi Ise, ; Temmuz 1q1z`de sirusiyIu uzun uLIumu, mizruk, dIsk, zoo
meLre, 1.oo meLre yurimuIurindun oIuun penLuLIon brunindu .q meLre uzun uLIumi, mizrugi
6.8; meLreye IirIuLmi ve zoo meLrede z6.q` komu IukuL son IkI yurimuyu kuLiImumiLi. O yiIIurdu
bIr uLIeLIn Ierden kuLiIucugi uLIeLIzm brunIurinin suyisi kisiLIunmudigindun Migirdi bunIurIu
yeLInmeyerek, 1o Temmuz'du yupiIun gIIe uLmu yurimusindu 1o.6 meLre IIe zz uLIeL urusindu 1q.
oIuruk yerInI uImi, erLesI gn yupiIun sug ve soI eIIe gIIe uLmu yurimusindu du sug eIIe 1o.8 meLre ve
soI eIIe de 8.q meLre uLuruk, yedIncI oImuLu. ErLesI gn yupiIun dIsk uLmu yurimusindu qo uLIeL
urusindu z.q8 meLre uLuruk uncuk q. oIubIImILI. 1-1 Temmuz gnIerI yupiIun dekuLIon
yurimuIurinu yuziIun Migirdi, IIk gn progrumdukI yurimuyu kuLiImi ve sirusiyIu 1oo meLreyI
1.'de komu, .q meLre uzun uLIumi, gIIeyI de 11.o meLreye uIuLirmiLi. Bu beIgeIere bukiIirsu,
dereceIerI uIusIur urusi IIerde kL oIsu du Migiryun`in gIrdIgI yuri suyisi bukimindun bIr oIImpIyuL
rekoru kirdigi uik!

Sporu 'milliyetilik kordo' girince
Buruyu kudur Ier ey gzeI uncuk SeIIm Sirri Bey, SLockIoIm`den sLunbuI`u dndgnde guzeLecIIere
GzIerIm doIdu. OIImpIyuLIurdu bLn mIIIeLIer LemsII edIIIrken TrkIer yokLu meuIInde szIer surI
edInce, ErmenI cemuuLInIn IukIi oIuruk LepesI uLmiLi. OrnegIn OsmunIi IkesInde yuyimIunun IIk spor
dergIsI oIun Murmnumurz`in (=ALIeLIzm) bu edILr Suvuru KIrIyun, Trke yuyimIunun bIr
mukuIeyI unIuyumuyucugimizi sunuruk yuzi yuzunIur vur. kI ErmenI SLockIoIm`e gILLIIer. Bu IkI kII
ErmenI oIdukIuri IIn degII, OsmunIi oIdukIuri IIn orudu buIunduIur. Ayni zumundu Iormu zerInde
OsmunIi IIIuII vurdi. KendIIerI OsmunIi`yi spordu LuniLmuyu uIiLiIur. OnIuri seyredenIer ErmenI
oIdukIuri IIn degII, OsmunIi oIdukIuri IIn uIkiIudiIur. Neden IkI OsmunIi`nin udini unmiyorsun?` dIye
buIudigi mukuIesInI o gnIerde orduyu guyrImsIImIerIn de uIinmuyu buIumusinu uLiIIu OsmunIi
suniIdigi gIbI sudece TrkIerIn degII. BuIkunIur`du eIInde sIIuIIu ErmenIIer de vuLuni, OsmunIi`yi
koruyor dIye bILIrmILI. BIIdIgImIz o kI, bu suLirIurin yuzuri KIrIyun, LLIIuLiIur LuruIindun zq NIsun
1q1`de unkiri ve Ayu`u srIen IIk ErmenI grubun yesI oIuruk Ayu`Lu IdrIrken, SLockIoIm`de
OsmunIi DevIeLI`nI buuriyIu LemsII eden VuIrum Pupuzyun unukkuIe CepIesI`nde OsmunIi
Ordusu`nun LeIgruIisi oIuruk kopun kubIoIuri bIrbIrIne bugIiyordu.
TARH IITIR o1.oS.o1o
Aye Hr
Turih tekerrr eder mi?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"Siyusi konolurduki totomondun doluyI kendisine 'olomlo pusiI' lukubI tukIlmI olun
Iuhri Korotrk'n ComhorbukunI seildigi 6 Nisun 1q,'ten grevinin sonu erdigi 6
Nisun 1qSo'e kudurki , yIldu tum 16 hkmet korolmuyu ulIIlmI, korolmo yu du
bozolmoto. yle ki, Korotrk bir rportujIndu, "ldgmde sorgo melekleri dnyudu
ne yuptIn diye sordoklurIndu 'herhulde hkmet bohrunlurInI zmeye ulImuklu vukit
geirdim' kurIlIgInI verecegim demiti. Bo huItu, 1 Iyll 1qSo uskeri durbesinin
uriIesinde yuununlurI hutIrlutmuyu ulIucugIm. nk Mehmet AkiI Irsoy'on dedigi
gibi "Turihi tekerrr diye turiI ediyorlur[Hi ibret ulInsuydI, tekerrr m ederdi?
Genlik ve ordo iindeki sol egilimli kulkImu hureketleri buhune edilerek TSK
turuIIndun verilen 1 Murt 1q,1 MohtIrusI'nIn urdIndun petrol, huhu, genel uI, KIbrIs
gibi i ve dI krizlerden enerji ulun siyusi kotoplumu, 1q,o'lerin sonlurIndu toplomu du
siruyet etmi, duhu dogroso biruzdun unlutucugIm gibi 'siruyet ettirilmiti'. 1q,,'de
siyusi ierikli iddet oluylurIndu 1 kii lrken, bo suyI, 1q,S'de S'ye, ArulIk 1q,S ile
Iyll 1q,q urusIndu SqS'e ve bo turihten 1qSo yIlInIn Iyll uyInu kudur .S1'ye IkmItI.
Son dnemlerde gnde ortulumu o kii huyutInI kuybediyor, bonon birku kutI insun
yurulunIyordo. ldrlenler urusIndu nl guzeteciler, bilim udumlurI, sendikucIlur,
eski bubukunlur vurdI. KIsucusI lke bir yungIn yerine dnmt.

' K' strutejisi
Toplomsul utImu iin oygon zemin huzIrlundIktun sonru, sIru kibriti ukmuyu
gelmiti. Bo i iin Alpurslun Trke'in purtisi MHP biilmi kuItundI. Bir sredir
Necmettin Irbukun'In purtisi MSP'ye kuptIrdIgI Snni semen kitlesini geri ulmuk iin '
K' {KIzIlbu, Krt, Komnist) strutejisi oyurIncu toplomsul gerilimi tIrmundIrun MHP,
1, Ocuk 1q,S'de Blent Icevit'in uzInlIk hkmeti gven oyo ulIncu, siyusi sylemini
iyice sertletirmiti. Yeni struteji, Alevi ve Snnilerin birlikte yuudIgI, Ortu ve ogo
Anudolo blgelerinde milliyeti evrelerin nderliginde yurutIlucuk 'i suvu'
koollurIndu ordo ve MHP'nin iinde oldogo bir iktidur blogo olotorolmusIydI.

BombulI tuhrik Iiyuskoso
Bo strutejinin ilk udImI MHP'nin 1g Nisun 1q,S'de Ankuru'du yupucugI Byk
Yry't. Yryten bir huItu nce, PuzurcIk, Adunu, AdIyumun ve Mulutyu'duki
Snni ve Alevi kesimlerden suygIn kiilere Ankuru'dun bombulI puketler gnderilmiti.
CHP PuzurcIk le Iski BukunI Memi zdul phelenerek puketi ulmudI umu PTT'de
putluyun puket bir grevlinin lmne neden oldo. Adunu'duki bir udrese gnderilen
bombu ise etkisiz hule getirildi. O sIrudu tenzil-i rtbe ile AdIyumun Imniyet Mdr
YurdImcIlIgI'nu utunmI olun {gelecegin iileri bukunI) Abdlkudir Akso'yu gnderilen
puket de ulIcIsInu olumudun ileri BukunlIgI turuIIndun ele geirildi ve ngiliz
Scotlund Yurd ozmunlurInIn yurdImIylu imhu edildi. Bonluru rugmen hulk guleyunu
getirilemedigi iin, 1g Nisun Byk Yry' Iiyusko ile sonolundI.

Humido soikustI
Ancuk hesuplur Mulutyu'du totucuktI. Comhoriyet turihi boyoncu hep CHP'li belediye
bukunlurIylu idure edilen Mulutyu'du, 1q,, yIlInIn ArulIk uyIndu yupIlun seimlerde sug
egilimli bugImsIz uduy 'Humido' lukuplI Humit Iendoglo belediye bukunI seilmiti. O
yIllurdu IIrut Nehri zerine korolun Kebun ve Kurukuyu burujlurI yznden yerlerinden
edilen binlerce kii Mulutyu'nIn vurolurInu yerlemiti. slumcI, milliyeti, solco
rgtlerin eylemleriyle ortumIn iyice gerginletigi gnlerde Mulutyu'nIn eitli
yerlerinde 1, bombu bolonmoto. Belediye BukunI Humit Iendoglo ise, , Nisun 1q,S'de
kendisine gnderilen bombulI puketi 1q Nisun'du uldIgI hulde ilerinin yogonlogo
yznden uncuk uyIn 1,'sinde umI, putluyun bombu 'Humido'ylu birlikte iki torono ve
gelininin de lmne sebep olmoto. Nihuyet beklenen hureketlilik suglunmItI. 1S
Nisun subuhI evre il ve ilelerden Mulutyu'yu ukIn eden o bin kii Mulutyu
sokuklurIndu 'un dun, intikum!', 'Mslmun Trkiye!', 'Kuhrolson komnizm!', 'Kutil
Icevit!' slogunlurIylu ehri tulun etti. 1q-o Nisun gnlerinde devum eden utImulur
sonocondu sekiz kii ld, 1oo kii yurulundI.

Sivus oluylurI
Bono Sivus oluylurI izledi. Iyll 1q,S gn, Alevilerin otordogo Alibubu Muhullesi'nde
Ikun bir ocok kuvgusI sIrusIndu kendilerine 'lkc genler' diyen bir grop turuIIndun
iki kudInIn ldrlmesiyle buluyun oluylur, ertesi subuh IurklI cumilerde kIlInun
buyrum numuzlurI esnusIndu 'Komnistler, KIzIlbulur kurdelerimizi ldrd',
'Mslmun yok mo?', 'Alluh'InI seven bizimle gelsin!', 'KunImIz uksu du zuIer slum'In'
slogunlurI ile tIrmundI. Biluno dokoz l, go yurulI idi.

Kuhrumunmuru KutliumI
Amu duhu korkonco yolduydI. 'Alevi yordo' diye bilinen Kuhrumunmuru'tu, Nisun
1q,S'de MHP'li Llkcler turuIIndun ldrlen Alevi edesi Subri zkun'In cenuze
treninden beri sren gerginlik ArulIk uyIndu zirveye olu{tIrIl)mItI.
'Grevli' oldoklurInI syleyen birtukIm kiiler, Alevilerin ve solcolurIn otordoklurI
semtlerde, bir tr nIos suyImI yuptIklurInI syleyerek konotlurI dolumIlur, yeni
nomurulur verdikleri kupIlurI kIrmIzI boyuylu iuretlemilerdi. BuzI blgelerde ise PTT
grevlisi oldoklurInI syleyen kiiler kupIluru iuret koymolurdI. MIt de resmi urulu
ehri doluIp kIkIrtIcI konomulur yupmItI.

IzumunlI Iilm gsterimi
1q ArulIk gecesi, 'Isir Trkler HuItusI' vesilesiyle Llkc Genlik ernegi {LG)
turuIIndun tm Trkiye'de ezumunlI gsterilen Sovyetler Birligi uleyhturI 'Gne Ne
Zumun ogucuk?' udlI Iilmin gsterimi sIrusIndu Kuhrumunmuru'tuki iek
SinemusI'nu dk tesirli bir bombu utIldI. Bir grop Llkc 'Mslmun Trkiye!'
slogunlurIylu CHP l BinusI'nu suldIrdI. o ArulIk'tu Yenimuhulle'de Alevilerin gittigi
AkIn KIruuthunesi'ne bombu utIldI. 1 ArulIk'tu ldrlen iki solco gretmenin cenuze
treninden sonru yrye geen grop kurIlurIndu 'Komnistler geliyor! Komnistler
Llo Cumi'yi yukIyor!', 'Ordo bizimle beruber!', 'Neden doroyorsonoz, sizde din imun yok
mo? in elden gidiyor!' Yryn, komnistleri ldrelim!', 'Alevilere lm!', 'YuusIn
Trke!' diye bugIrun 1o bin kiilik Llkc grobo bolmoto. Belediye hopurlrnden
yupIlun unonslu suldIrI bulurken MHP Genel BukunI Alpurslun Trke Ankuru'du ku
huber ujunsInu yle diyordo: "Hkmetin dmesi belki yurIn belki yurIndun du
yukIndIr.

SugcIlur udum ldrmez!
Sonondu olun oldo. -q ArulIk 1q,S gnleri, bultulI, pululI suldIrgunlur turuIIndun,
resmi rukumluru gre l suyIsI 111, guyri resmi kuynukluru gre bonon en uz iki kutI
insun {ogo Alevi), bultu ve bIuklurlu dogrunuruk, ikence edilerek, yukIluruk kutledildi.
ok suyIdu kudInu tecuvz edildi, ggsleri kesildi. gg ev ve Sq iyeri tuhrip edildi.
Oluylurdun sonru Icevit Hkmeti'nin tek yuptIgI 1 ilde sIkIynetim ilun etmek oldo.
Sleymun emirel, kendisini sIkItIrun guzetecilere "Bunu sugcIlur udum ldryor
dedirtemezsiniz eklindeki nl szn bo oluylur zerine sylemiti. Oluylur boyoncu
sesi Ikmuyun ileri BukunI rIun zuydInlI duhu sonru huzIrludIgI rupordu kutliumlurI
ehre seyyur piyungoco oluruk gelen 6 kiinin plunludIgInI syleyecekti. YIllur sonru
zuydInlI'nIn ruporondu geen buzI isimler 1qq6'du Sosorlok SkundulI'ndu tekrur
kurImIzu IkucuklurdI.

orom oluylurI
Teduvi grdg kunser hustulIgI yznden lmesi un meselesi olun MHP Genel Bukun
YurdImcIsI Gn Suzuk'In bilinmeyen kiilerce , MuyIs 1qSo gn Ankuru'du
ldrlmesiyle dogun gerilimin husudI orom'du yupIldI. Bo seIer iktidurdu Sleymun
emirel'in ogonlok hkmeti vurdI. Huzirun uyI boyoncu orom kent merkezinde ve
evre kylerde gerginlik tIrmundIrIldI. q Temmoz 1qSo Comu gn 'Komnistler
Aluuddin Cumii'ne bombu uttIlur' sylentisinin yuyIlmusI ve bonon TRT'nin 1q.oo
blteninde yer ulmusIylu buluyun suldIrIdu suldIrgunlur 'KunImIz uksu du zuIer
slum'In', 'Kunu kun, intikum', 'Mslmun Trkiye' slogunlurI utIyorlurdI. Bilno, ogo
Alevi go'den Iuzlu l 1oo civurIndu yurulIydI. 1oo'den Iuzlu iyeri de tuhrip edilmiti.
Oluylur sIrusIndu blgeden soromlo 1g. Piyude ToguyI KomotunI olun $uhubettin
Isengn, Noktu dergisinin S Huzirun 1qS6 turihli suyIsIndu yuyImlunun rportujIndu
yle demiti: "orom OluylurI bir mezhep kuvgusI degildi. Byle bir imuj verilmeye
ulIIlmItI. Mezhep uyrIlIgI, uIrI sug ve uIrI solon utImusI iin bir provokusyon
oluruk kollunIlmItIr.

orom'o bIruk Iutsu'yu buk
orom oluylurI zerine zumunIn ileri BukunI MostuIu Glcgil, "orom oluylurInI
devlete kurI solcolur IkurdI, devleti destekleyen sugcIlur, solcoluru kurI mcudele
etti eklinde bir uIklumu yuptI. Ancuk her ey ylesine uIktI ki, busIn ve kumooyo
uyugu kulktI. TurtImu, Glcgil'in istiIusIylu sonolundI.
Tum o gnlerde, Sleymun emirel guzetecilere, oluylurIn "komnistlerin tuhrikiyle
IktIgInI sylemi ve "orom'o bIrukIn Iutsu'yu bukIn demiti. Kustettigi, Iutsu'du sol
egilimli Belediye BukunI 'Terzi Iikri'nin olotordogo devrimci komnlerdi. MesujI
ulunlur tum gzlerini Iutsu'yu evirmilerdi ki, 1 Iyll 1qSo durbesi oldo. Trkiye'yi
kunu boluyun oluylur bIuk gibi kesildi. SIru, yIllurdIr itinuylu piirilen bo ucI yemegi
sugcIsIylu solcosoylu tm Trkiye'ye yedirmeye gelmiti.

urbenin uyuk sesleri
Peki o gne dek bir durbe yupIlucugIn duir hi ipoco yok moydo?
1 ArulIk 1q,q'du Kenun Ivren'in bukunlIgIndu stunbol'duki Birinci Ordo
KururghI'ndu toplunun komotunlur siyusilere bir oyurI mektobo yuzmuyu kurur
vermilerdi. Mektobonon 1 Murt 1q,1 MohtIrusI'ndun IurkI, mektobon purtileri degil,
tm unuyusul korololurI oyurmusIydI. , ArulIk 1q,q Perembe gn, huItulIk olugun
topluntIdu ComhorbukunI Korotrk'e verilen 'Trk SiluhlI Kovvetlerinin Gr'
bulIklI mektop, ComhorbukunI'ncu, be gn sreyle kumooyonu uIklunmudI.
Gereke, Korotrk'n "yeni yIl doluyIsIylu milletin keyIini kuIrmuk istememesiydi.
Korotrk, Ocuk 1qSo gn, Bubukun Sleymun emirel ile CHP Genel BukunI
Blent Icevit'i unkuyu Kk'ne duvet ederek mektobon soretini verdi. Verirken de,
'bo iin komplikusyonluru sebebiyet verilmeden Meclis'te zlmesini ve yetkinin
Meclis'te oldogono, doluyIsIylu bo mektobon yudIrgunmumusInI' tuvsiye etti.
ComhorbukunI Korotrk, uynI gn mektobon bir soretini, TBMM Comhoriyet
Senutoso, Milli Birlik Grobo {MBG), Kontenjun Senutrleri Grobo bukunlurIylu,
TBMM'de grobo bolonun siyusi purti liderlerine gnderdi. Bo turihten itiburen yogon
bir turtImu buludI. Kimse kendini mohutup suymIyor, iktidur topo mohuleIete,
mohuleIet iktiduru utIyordo.

TBMM'de 11g nuIile tor
Ikonomideki srekli ktye gidii dordormuk iin, Sleymun emirel'in ekonomik
dunImunI Torgot zul'In huzIrludIgI 'q Ocuk KururlurI'nIn sursIntIsI srerken 6 Nisun
1qSo'de Iuhri Korotrk'n grev sresinin tumumlunmusI yeni bir gerginlik kuynugI
oldo. AP lideri emirel ile CHP lideri Icevit'in ortuk bir uduy zerinde unluumumusI
zerine, g uy boyoncu TBMM'de tum 11g tor oylumu yupIldIgI hulde ComhorbukunI
seilemedi.
te bo gnlerde, TSK epeydir huzIrludIgI plunI yrrlge koymuk zere hurekete geti.
Kenun Ivren'in duhu sonruki yIllurdu unluttIgInu gre, durbe iin Korotrk'ten destek
istemi uncuk o cevubI ulmItI: "HuklIsInIz lkemizin byk sIkIntIlurI vur. Ancuk
uskeri rejimle bonlurIn hulledilmesi mmkn olmuyubilir. I kumooyonon tepkileri
Trkiye'yi g doromdu bIrukubilir. YulnIzlIgu srklenebilirsiniz. Amu sizler ihtilul
yupmuyu kururlIysunIz ben bo ite yokom. sterseniz imdi istiIu etmeye huzIrIm.

Buyruk HurektI
Bir MT yetkilisi, bo gelimeleri Sleymun emirel'e unlutmI, ortudu resmi bir rupor
olmudIgI iin syledikleri ciddiye ulInmumItI. 16 Huzirun 1qSo'de CHP, hkmeti
drmek iin gensoro verdi. 1, Huzirun 1qSo'de Geniletilmi SIkIynetim ve Milli
Gvenlik Korolo topluntIsIndu, Kovvet KomotunlurI, Genelkormuy . BukunI ve Kenun
Ivren, Buyruk HurektI'nIn bulutIlmusI kururInI uldIlur. Plunu gre 11 Temmoz 1qSo'de
iktiduru el konucuktI. Ancuk CHP nergesinin reddedilmesi, hurektIn ertelenmesine
neden oldo. nk Kenun Ivren, Yksek Komotu Kudemesi'nin, Icevit'in gensoro
buurIsIzlIgInI perdelemeye ulItIgI izleniminin verilmesini istemiyordo. Amu duhu
nemlisi, q Agostos 1qSo turihli Yksek Askeri $oru {YA$) topluntIsInIn yupIlmusInI
beklemeye kurur vermilerdi. nk durbeden sonru kendileri turuIIndun yupIlucuk
terIi ve tuyin ilerinin TSK'du yurutucugI sIkIntIlurlu ogrumuk istemiyorlurdI.
Beklenen gn gelmiti. 1 Iyll 1qSo Comu gn subuhu kurI q'te TRT'de stiklul MurI,
hemen urdIndun Hurbiye MurI ulIndI. MurIn bitimiyle, Trk SiluhlI Kovvetleri'nin,
emir ve komotu zinciri iinde, lke ynetimine el koydogono uIkluyun Milli Gvenlik
Konseyi'nin 1 NomurulI Bildirisi okondo. ArdIndun Husun Motlocun'In duvodi sesiyle
okodogo Romeli trkleri eliginde, Trkiye, on yIllurcu srecek KurunlIk ugI'nu girdi.

urbeciler neyin olgonlumusInI beklediler?
YIllur sonru oluylurIn perde urkusI urulundIgIndu ilgin uyrIntIlur IktI. rnegin Blent
Icevit 1qSq yIlIndu Milliyet guzetesine verdigi bir rportujdu, "1q,S'de sugcI militun
glerin suldIrIsI ultIduki buzI Ortu Anudolo illerinin sIkIynetim kupsumInu ulInmusInI
istedim. Amu SuyIn Ivren, kovvetimiz yetmez diye ruzI olmudI. O dnemdeki
SIkIynetim YususI'nu gre bile, sIkIynetim komotunlurInIn ok geni yetkileri vurdI. O
kudur ki, bir sIkIynetim blgesinde bir vuli veyu emniyet mdr, bir polisin yerini
bile, sIkIynetim komotunlIgInIn onuyI olmudIku degitirilemezdi. KIsucusI sIkIynetim
blgelerinde, i gvenlikle ilgili yetkiler, hem de ok geni biimde sIkIynetim
komotunlIklurInu tunInmItI. demiti. ArdIndun du "SiluhlI Kovvetlerin 'gc yetmez'
denirken durbeden sonru 6, ilde birden nusIl gcnn yettigi sorosono ortuyu utmItI.

Yetmiyor denen yetkiler
Benzer iIudeler oog yIlIndu Sleymun emirel turuIIndun du dile getirildi. emirel'e
gre Kenun Ivren, q ArulIk 1q,q turihli SIkIynetim Koordinusyon Korolo
topluntIsIndu, "Biz bo sIkIynetimi buurIyu olutIrumudIk. OlmudI. YupumudIk,
bonuldIk demi ve uskerin yetki istedigini sylemiti. emirel'in cevubI "Ne isterseniz
verecegim, kunon isteyin kunon vereyim. YulnIz onlurI istemeyin: Tukrir-i Skn,
Tehcir, stiklul Muhkemeleri ve ersim Kunono istemeyin olmoto. emirel'e gre
'uskerlerin yetmiyor dedikleri yetkiler duhu sonru kIi gelmi, 1 Iyll o yetkilerle
yupIlmItI.'
Sleymun emirel'in yIllur sonru, Kenun Ivren'e, '11 Iyll gn ukun kunIn 1 Iyll'de
'bIuk gibi' nusIl kesildigini' sordogono uncuk cevup ulumudIgInI sylemiti.
AslIndu ortudu uIlucuk bir ey yokto. Kenun Ivren ve ekibinin umucI, iddet oluylurInI
kontrol ultInu ulmuk degil, bo oluylurI buhune ederek iktiduru el koymuktI. Ancuk bonon
iin hulkIn durbenin huklIlIgInu inundIrIlmusI gerekiyordo.

Bekleyelim, neler olucuk?
Nitekim, o yIllurdu Adunu SIkIynetim BukunlIgI yupun Korgenerul Nevzut Blgiruy,
Nisun 1qSo gn Adunu'yu gelen Kenun Ivren ve buzI komotunlurIn sylediklerinden,
'mduhule'ye huzIrlundIklurI izlenimi edindigini, udet yerini bolson diye komotunlurIn
grlerinin ulIndIgInI unlutucuktI. YIllur sonru Kenun Ivren'den grendigimize gre,
Hurp Akudemileri KomotunI Orgenerul Bedrettin emirel bir gn kendisine
"KomotunIm, mduhuleden buku ure yok... LzutmuyulIm... Mecboroz... $urt demi,
Ivren'in bonu cevubI "uhu yupucuk ok i vur... Bekleyelim... Neler olucuk, grelim.
Olmoto. Bedreddin emirel de bo grmeye utIIlu "urkudulurImIzIn ogo tum
olgonlusIn, millet turuIIndun tumumen tusvip edilsin dediler diyecekti. Struteji o
kudur buurIlI olmoto ki, sudece sIrudun vutundulur degil, logosondu 'Trkiye
Trklerindir' yuzun byk guzetenin genel yuyIn ynetmeni bile durbe oldogo gn,
huyutI kortoldo diye sevinten uglumItI.
Bogn, toplomo kumpluru blme ii, 'KIzIlbu' ve 'Komnist' kuvrumlurIylu degil, esus
oluruk 'Krt' kuvrumI zerinden yupIlIyor. O guzetenin logosondu 'Trkiye Trklerindir'
yuzmuyu devum ediyor. Oy tubunI uIsIndun kupunu kIsIlmI olun MHP yine gerilim
politikusInu dnd. PKK du terr eylemleriyle bo srece byk kutkIdu bolonoyor. Belki
birileri, yine bir eylerin 'olgonlumusInI' bekliyor. Neyse ki bo seIer Irgenekon'on
koyrogo yukulunmI doromdu. TumumInI yukuluyIncuyu kudur mcudeleye devum
etmek gerektigi uIk.

TA#H DETE# z.o;.zo1o

Aye Hr
BIr OsmunIi kImIIgI: #mIIk

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bir sredir 'Trk', 'Trklk' ve 'Trkiye' gibi terimlerin turihesini unlutIyorom. Bo

huItuki yuzIm bo szcklerin 'milliyetilik ugI' ncesine ilikin. Bylece, ge de olsu
"Trkler Mo'dun mI, Irgenekon'dun mI? {11 MuyIs ooS, Torof) bulIklI yuzImdu
verdigim bir sz, ukudemisyen turihi Sulih zburun'In "OsmunlI mpurutorlogo bir
Rom impurutorlogo moydo? diye zetlenebilecek ilgin tezinden buhsetme szm de
yerine getirmi olucugIm.


Trk odtnt Alloh mt oerdi
11. yzyiIin son eyregInde yuziImi Ditcn-u ucti't Turl udIi eserIn yuzuri KugurIi MuImud, TrkIer
IukkindukI bIr IudIsLen sz ederek yIe der: AIIuI`in devIeL gneInI Trk burcundun dogdurdugunu
ve onIurin mIkIerI zerInde gkIerIn duIreIerInI dndrm buIundukIurini grdm. AIIuI onIuru
Trk udini verdI ve onIuri yeryzne IukIm kiIdi. Zumunimizin IukunIurini onIurdun ikurdi. Dnyu
mIIIeLIerInIn yuIurini onIurin eIIne verdI. OnIurIu bIrIIkLe uIiunIuri, onIurdun yunu oIunIuri uzIz kiIdi.
TrkIer yznden onIuri Ier dIIekIerIne erILIrdI. Bu kImseIerI kLIerIn, uyuk Lukiminin errInden
korudu. OkIurinin IsubeLInden kurLuImuk IIn ukIi oIunu den vuzIIe, bu udumIurin LuLLugu yoIu
LuLmukLir. DerdInI dInIeLmek ve TrkIerIn gnIn uImuk onIurin dIIIyIe konumukLun buku yoI
yokLur...


Orto Asgo'don Rum lkesine
Ben TrkIerIn en uik konuunIurindun, en zekIIerInden, mizrugi en keskIn oIunIurindun bIrIyIm
dIyerek Trk oImukLun duydugu gururu LekrurIuyun KugurIi MuImud yIe devum eder: TrkIer
usIindu zo boydur. BunIurin Ier bIr boyun bIrok oymukIuri vurdir kI suyisini uncuk AIIuI bIIIr. Ben
bunIurdun kk ve unu boyIuri suydim. OymukIuri birukLim. YuIniz IerkesIn bIImesI IIn gerekII oIuni,
Oguz koIIurini (...) yuzdim. Bundun buku #m yukinindun doguyu |In`e| dogru -msIIm ve
guyrimsIIm- Ier boyun oIdugu yerI de bIIdIrdIm der ve Trk boyIurini suymuyu buIur.
KugurIi MuImud`un bu suLirIuri yuzdigi yiIIurdu, zq boydun oIuun OguzIurin bIr bIm, OrLu Asyu
sLepIerInI geerek KugurIi`nin '#m` dedIgI bIgeye dogru ukin eLmekLedIrIer. NeresIdIr bu '#m`
IkesI dersenIz, LuImIn edecegInIz gIbI, Dogu #omu`nin vurIsI BIzuns IkesInIn ekIrdegInI oIuLurun
AnudoIu`dur derIm.


olt Seferleri'nin kotktst
NILekIm Trk boyIurinin geImeIerInden ILIburen, BIzuns beIgeIerInde To:rloi (TrkIer)
ve Turlie(TrkIye): PupuIik beIgeIerInde Ise bcrbcror:2 T:rci (burbur TrkIer) gIbI LerImIer boy
gsLerIr. KuLsuI #omu-Germen mpuruLoru rederIcI Burburossu komuLusindukI BIrIncI HuIi
SeIerI`ne kuLiIun bIr pupuz AnLukyu cIvurindukI suvuIurdun sonru 11 EkIm 1oq8`de gnIgne yIe noL
der: Her yerde TrkIer. Yz yiI sonru, bu seIerI unIuLun GuIIIuume de Tyr, TrkIerIn egemenIIkIerI
uILindukIT:rq:ic`dun sz eder. 1zz8-zq yiIIurindu bIr buku HuIi vuIyesI, BuvyeruIi uIr TunnIuuser,
HuIi SeIerI $urkisi`ndu |KreuzIuIrLIIed| yIe yuzur: SerL esIyor rzgurIurJ Yzme kuri
burburIikLunJ SerL ve cun yukici esIyorIurJ TrkIye |TrkeI| LuruIindun...
1z6o`Iurdu KonsLunLInopoIIs`Len ve AnudoIu`dun geen Murko PoIo, seyuIuLnumesInde yIe der:
Trkmen IIInde eIL Insun yuur. BIrI TrkmenIerdIr kI bunIur MuIummed`e LupurIur, busIL
InsunIurdir ve kubu dIIIerI vurdir. DugIurdu ve vudIIerde yuurIur ve IuyvunciIikIu geInIrIer; ok
kiymeLII uLIuri ve byk kuLirIuri vurdir. OLekI eIIrIerde ve kuIeIerde yuuyip LIcureL ve sunuLIu ugruun
ErmenI ve #umIurdir...


Gerekten 'Itrk-I bi-idruk'mI
Burudu bIr purunLez uuIim: OsmunIi`nin usIindu Trk oImukLun IonuL oImudigi, TrkIerI uugi
grdgn IIerI srenIer IukIi mi? Bunu cevup vermek koIuy degII.
OrnegIn, erken dnem OsmunIi LurIIInIn en nemII eserI oIun ikpuuzude`nIn (. 1q81) Tetcrih-i Ali
s2cn udIi eserInde Trk LerImI sik sik kuIIuniIir. ikpuuzude, TrkIerIn AnudoIu`yu nusiI
geIdIkIerInI unIuLirken YuIes nesIInden ger TrkI kendIere sened edIndIIer. OI sebepLen Arub`u
guIIp oIduIur der. YenIerIIIgIn kkenInI unIuLirken BunIuri Trk`e vereIIm. Trke grensInIer.
BunIuri duII erI edeIIm dedI. (...) Tumum kI MsImun oIdiIur, Trk bunIuri nIce yiIIur kuIIundiIur.
Andun kupuyu geLIrdIIer. Akbrk geydrdIIer. Adin ezeIerI Iken yenIerI kodiIur der. DIkkuL edIIIrse,
bu IIudeIer de TrkIerI ne yeren ne de ven bIr yun vurdir. Ancuk, SuILun OrIun`in ogIu SIeymun
Puu`nin Trukyu bIgesInI nusiI bIr uduIeLIe yneLerek IuIkinin gnIn kuzundigini unIuLirken, IuIkin
NoIuydi kudIm zumundun bunIur bIze beg oIuIur IdI... Ve ok kyIer bu Trk kuvmini grdIIer.
MsImun oIdiIur dedIgInI kuydeLmesInde oIdugu gIbI vc uLiIIur du yupur.


Trk beginin oglu
1q8o`de LumumIunun Vcli'ct-i S:ltcn e2 udIi eserde, bubusi uLII SuILun MeImeL`In Imnden
sonru ugubeyI (.) BuyezIL`Ie gIrdIgI LuIL kuvgusindun sonru Avrupu`yu siginmuk zorundu kuIun Cem
SuILun`dun Trk begInIn ogIu oIuruk sz edIIIr. BurudukI 'Trk` szcgnn cogruII bIr ImIeme
oIdugu unIuiIir uncuk Cem`In kendInden 'Trk` oIuruk buIseLmesInden bukiIirsu, Cem IIn, Trk
oImuk vnIecek bIr eydIr.
YIne Cem SuILun`in IsLegI zerIne Ebu`I Iuyr-i #mI`nIn derIedIgI Sclt:lnc2e`de, bugn IddIu
edIIdIgInIn LersIne bIr durum vurdir. nk Trk szcg 'MsImun` ve 'GuzI` yerIne kuIIuniIir. Ornek
vereIIm: BIr gn KeIe dIyurindu bIr guzI vurdi. TuLur IdI. Adinu Kuru Duvud dIrIerdI. SeyyIdden sonru
ok guzuIur ve erIIkIer eyIemIdr (...) GeIdk n Kuru Duvud oI IInde yIgIL IdI. SeyyId`e IIzmeL IderdI.
BuziIur Trk`Len IdIIer. Anin guzusi ve veIuyeLI TuLur`du meIurdur.


Din nedir bilmegen Trkler
BIr buku 1. YzyiI yuzuri Ner de, Trk szcgn eILII bugIumIurdu (sIumIyeL ncesI ve sonrusi
IIn) kuIIuniIir. Ner, SeIukIu mpuruLorIugu IIn SuILunuL-i Trk Hun derken, BuziIuri duII vurdir
kI II dIn nedIr bIImezIer (...) YuIudIIerI LukIIL eden, Luu, ugucu, kze, uLee Lupun TrkIer vurdir du
der, Trk, sLunbuI kurisindu Uskdur`u geIp, MeIIk-I KonsLunLInIyyeden duII cIzye ve Iuru uIdiIur
du der.

Mihclol: Ali e'in Gczctctnc2esi udIi eserIn yuzuri SuzI eIebI (. 1zq) Ise BIr Trk dnyuyu
bedeIdIr szn IIk surI edendIr.
PekI, bugn yuygin bIImde kuIIuniIun OsmunIiIur TrkIerI 'eLruk-i b-Idruk` (IdruksIz, kuvruyisiz
TrkIer) oIuruk grrIerdI dIye zeLIenebIIecek kuniyi dogurun nedIr? Hukun Erdem`e gre bunu duIr
ok uz rnek vur. BunIurdun bIrI Hocu SuudeLLIn EIendI`nIn (. 1qq) SuIevI DevIeLI`nIn kuruIuunu
unIuLirken TrkmenIer IIn kuydeLLIgI Buinu Luc uIdi ikLi oI peIdJ LdI b-Idruk eLruki mrd
beyILIdIr. Hocu SuudeLLIn`In 'IdruksIz TrkIer` dedIgI kesImIn, 'TrkIer` degII, 'KiziIbu
TrkIerJTrkmenIer` oIdugu uikLir. NILekIm Hocu SuudeLLIn EIendI, bIr buku KiziIbu nder $uI
KuIu`nun 111`dekI Isyunini unIuLirken de, $uI KuIu`nun memIekeLI oIun Teke IuIkinin 'pIs
TrkIer`(eLruk-i nu-puk) oIdugunu syIeyecekLIr.
$ImdI de 16. YzyiI uIrI GvuII`nIn Pendnc2e udIi mesnevIsInde geen u dIzeIere gz uLuIim:
$eIIrde rusLuy-I b-gum oImuzJ HukIkuLdr bu sz Trk udem oImuzJ DedgIn unIumuz syIerse szIJ
BIr oIur Trk`e szn urdi yzIJ AcuyIp LuIIedIr kuvm-I ELrukJ Ey yuLIi (kL) nedr ILmezIer IdrukJ
Ne bIIr unIurin ugizIuri LudJ Ne sz vur dIIIerInde Idecek yud. Tercmeye pek gerek duyurmuyun bu
Trke dIzeIerIn yuzuri GvuII`nIn, eIIrII bIr Trk oIdugunu bIIInce, eIeLIrdIkIerInIn geneI oIuruk
'Trk` degII, zeI oIuruk 'gebe, kyI Trk` oIdugu unIuiIiyordur IerIuIde.



Trk supluntIsInIn dogoo
PurunLezI kupuLip devum edeIIm. Grunudu`nin dLg 1qqz`ye kudur, Avrupu`nin 'LekIsI` ArupIurdir.
DoIuyisiyIu Avrupu`du, TrkIer IukkindukI syIem geneI oIuruk oIumIudur. 1qqz`den sonru 'LekI`
OsmunIi oIur ve syIem oIumsuzu dner. 1zq`du VIyunu bozgunundun sonru bIIe TrkIer IIn
'kpekIer, zuIIm ve kun dkn, pIs, IuyvunI, suILekur, zorbu, Igren` gIbI son derece ugir LerImIer
kuIIuniImuyu devum eder. Bu oIumsuz dIIIn nedenI eIbeLLe, 'Trk korkusu` dur. NILekIm bu dnemde
orLuyu ikun bsessione T:rc (Trk supIunLisi) oIgusunun bugnIere kuIun mIrusi,
LuIyuncudukIMc22c li T:rchi, yunI AnnecIgIm, TrkIer! nIemI oIur. ddIuIuru gre, uci ekLIrme
unIuminu geIenc torq:endo, Ikence unIuminu geIen torx:ere, uIduLmu veyu zuIImIIk unIuminu
geIen tr:c:lent veyutr:x-tr:cis gIbI LerImIerIn esIn kuynugi du bu dnemIn TrkIerIdIr. 1;-1q. yzyiIIur
urusindu zIrveye ikun OryunLuIIsL edebIyuLLukI ogu cInseIIIkIe IIgIII kuvrumIuru II degInmIyorum
bIIe.


Yunus Emre'nin 'Rum ili'
Amu IIgInLIr, 1. yzyiIin buindu OsmunIi BeyIIgI`nIn kuruIuunu LunikIik eLLIgI unIuiIun Yunus
Emre`nIn dIIInde AnudoIu`nun udi 'Trk` degII, '#m III` dIr. cjernc2e udIi eserIn yuzuri NIzumeddIn
$umI, TImur`un 1qoz`de YiIdirim BuyezId`e kuri kuzundigi zuIerI '#mIyun`u ve SuILun-i #m`u kuri
kuzuniImi bIr zuIer` oIuruk LurII eder. 1qoz-1q1 urusindukI eLreL DevrI`nde, OsmunIi`yu bukuIdirun
SImuvne Kudisi $eyI BedreddIn`In numi 'HuIIuc-i #m` (#umIurin HuIIuc-i Munsur`u), 'PerLev-I #m`,
yunI #um iigidir. 1qq-1qzq yiIIuri urusindu yuudigi suniIun Horusun erenIerInIn pIrIerInden Huci
Buyrum-i VeII`nIn unvuni Ise '$eyI`r #m`...


Rum, Arop oe Acem'in forkt
1qq KuIIre`sInI LusvIr ederken GeIIboIuIu MusLuIu I`nIn emperyuI kIbIrIe yupLigi u LusvIre
(sudeIeLIrIImI dIIIe) bukin ImdI de: ...Szn kisusi, #m IyIdIr, Arup LIIkIIenmekLe zuLen kpekLIr.
GerI AcemIer nuzIk LubIuLIi oIurIur, umu onIurin ogu mnuIikLir, urubozucudur. KiskunIigi ve
dmunIigi Evrum`u |#mIuru| birukmuz, uLeIe suyu bIr burdugu koyur. #um Acemden yz deIu
sLndr, bu sz yuIunIuyunIur kpekLIr. Demek IsLIyorum kI eskIden AcemIerIn uIuIuri ukiI ve bIIgI
IIe n uImi Iken ImdI onIurdu bu IuI yokLur. Trk InsunindukI uIuIuk onIurdu yokLur. Yuzurin, '#m`
derken 'Trk` kusLeLLIgInI syIemeye gerek yok IerIuIde.


Ve doho nice terim
Ayricu OsmunIi beIgeIerInde u LerImIere boIcu rusLIunucukLir: OsmunIi IkesI IIn MemIekeL-I #m,
'Bm-I #m`, 'kIIm-I #m`, 'DIyur-i #m`, '#m III`; uIrIer IIn uuru-yi #m, uIImIer IIn uIemu-yi
#m`, dervIIer IIn 'ubduIun-i #m`, ukinciIur IIn 'guzIyun-i #m`, '#m uLIiIur`, '#m yIgILIerI`,
'Ieker-I #m`; IuLLuLIur IIn 'mud-i #m`; Trke IIn 'Isun-i #m`; Amusyu-SIvus-TokuL
evresIndekI eyuIeL IIn 'EyuIeL-I #m`, MevIunu IIn CeIuIeddIn-I #m, AnudoIu SeIukIuIuri IIn
'#m SeIukIuIuri`, Misir kununnumeIerInde AnudoIu`dun geIenIer IIn '#mIu` veyu Yuvuz SuILun
SeIIm`In unnesI GIbuIur HuLun IIn Trubzon`du yupLirdigi HuLunIye CumII`nIn kILubesIne yuzdirdigi
gIbI 'Bun-I #m` ve duIu nIcesI...
BIr rnek de KrLenIn eIsunevI yuzuri EImed Xun`nIn nI eserI Me2 : in`In nsznden: #um
u Ereb u Ecem... YunI, 'Trk, Arup ve urs`. Gnmze kudur geImI bIr KrL uLusz de vur: BexL
#om Lune ye AnIumi #um`unJTrk`n ucimusi yokLur!


Solih zboron'tn tezi
PekI, OsmunIi DevIeLIJ mpuruLorIugu, AvrupuIiIurin dedIgI gIbI bIr Trk devIeLI mI, yoksu TrkIerIn
(ve de KrLIerIn) dedIgI gIbI #m devIeLI mI IdI? Bu soruyu SuIII Ozburun`in verdIgI cevubinu
gemeden MeLIn KunL`un cevubini okuyuIim: BIr kere unuLuImumuIi kI Iem yneLIcIIer, Iem IuIk
urusindu Trk oImuyun okLu. YneLIcIIerIn bIr kismi ve kupikuIu uskerIerInIn IepsI, dIrIIk suIIpIerInIn
buziIuri Trk-MsImun oImuyunIurdun oIuuyordu. OsmunIi suILunIurinin gznde de IuIk IInde
TrkIer ve Trk oImuyunIur urusindu bIr Iurk yokLu. MsImun oImuyunIur ek vergI (cIzye) dyorIurdi
devIeLe, IukuL bLn IuIk, IsLer Trk oIsun IsLer #m, IsLer Arup oIsun IsLer Sirp, pudIuIin reuyusi IdI.
Bunu kuriIik gene de Trk devIeLI dIyebIIIrIz OsmunIi devIeLIne, nk IkenIn dIII Trke IdI.


Trke konumok geter mi
Gnmzde, OsmunIi DevIeLI`nIn kurucusu kubuI edIIen Osmun GuzI`nIn, OguzIurin Kuyi boyundun
oImudigi, IuLLu Oguz boyIurinin uskerI brokrusIsIne bIIe duIII oImuyun, cesur bIr muceruci oIdugu,
Osmun udinin 'obun` unIuminu geIen 'oLmun` keIImesInden LredIgI, Osmun udinin Ise, kendIsIne
sIumI meruIyeL kuzundirmuk IIn yuruLiIdigi kunisi gIenmI oIsu du, OsmunIi Iuneduninin eLnIk
oIuruk Trk kkenII oIdugu geneI oIuruk kubuI edIIIr. GerI bIr kui diindu, Iunedunin erkekIerI Trk
oImuyun kudinIurIu evIenerek, 'Trk kunini` suIundirmiIurdi umu Iunedun IInde ve devIeL
duIreIerInde Trke konuuIurdu. DevIeLIn bLn kuyiLIuri yzIerce yiI kesInLIsIz Trke LuLuImuLu.
MedreseIerde Arupu okunur umu konumu dIII Trke IdI.
Bunu rugmen, SuIII Ozburun, BIr devIeLIn dIIInIn Trke -sLeIIk Arupu ve ursunin yogun eLkIsI
uILindu kuImi bIr merkez dII- oImusi ne kudur yeLerIIdIr kocumun ImpuruLorIugu Trk yupmuyu? der
ve LezInI uikIur: Yoksu OsmunIi DevIeLI bIr #m ImpuruLorIugu muydu?
Bu gr usIindu buku LurIIIIerce de dIIe geLIrIImILIr. OrnegIn Iber OrLuyIi`yu gre BIz #omu
mpuruLorIugu`nun vurIsIerIyIz. Ve MsImun du oIsuk, #omuIiyizdir. HuIII nuIcik`u gre OsmunIi
suILunIuri 'SuILun-i #m`dur, 'Kuyser-I #m`dur. OsmunIi DevIeLI`nIn kuruIuu IukkindukI ok nemII
mukuIesI IIe Lunidigimiz PuuI WILLek Ise duIu IIerI gIder ve DunImendIIer ve SeIukIIer devrInI de
OsmunIi mpuruLorIugu ve emIrIerInInkInI de, muILeIII Trk unsurIuri, gebe, kusubuIi ve
eIIrIIIerI de, IukIkI TrkIerI ve TrkIemI unsurIuri du kupsuyucuk ekIIde '#m TrkIerI` LerImInI
nerIr.


Cemol Kofodor'tn tezi
SuIII Ozburun`in uLiILu buIundugu bIr dIger ukudemIsyen LurIII CemuI KuIudur`u gre durum bIruz
duIu kurmuikLir: |OsmunIiIur| uynen orLuugin Kk Asyu`dukI dIger IuIkIuri gIbI, |Dogu| #omu
LoprukIurinin sukInIerI unIuminu geIen #m dIye udIundiriImiIurdi. Bu, LemeIde cogruII bIr
udIundirmuydi ve esus oIuruk o IuIkIurin yuudigi yerI beIIrIIyordu; uncuk, cogruIyuciIurin ve
gezgInIerIn gznden kumudigi zere, merkezI sIum LoprukIurindun bukiIdigindu, bIr sinir bIgesI
oIun #m`un Trk-MsImun nIusunun, onIuri gerek sIum dnyusinin gerekse dIger TrkIerden
IurkIi kiIun kendIIerIne zg ve uIiiImumi ynIere suIIp oIdukIuri unIuiIiyordu. $yIe kI, #mI Trk
oImuk, uyni zumundu sIum uygurIiginin, bIr yundun du yenI bIr bIgede kendI yuum bIImInI
oIuLurun dIger yundun rukIp bIr dInseI-uygurIigu yneIILe sIyusuI egemenIIk kurmuk IIn ugru veren
yenI bIr bIgeseI grnLsne suIIp oImuk unIuminu geIIyordu.


Aorupo dillerinde Rmlik
CemuI KuIudur`in bu Luniminin gerek cogruII ve poIILIk, gerekse sosyokILreI uiIurdun genI bIr
unIum Luidiginu IureL eden SuIII Ozburun`u gre, #m veyu #m szcg, CemuI KuIudur`in IIerI
srdg gIbI, sudece 'Arupu, ursu ve Trkede` degII, Avrupu dIIIerInde de vurdir. OrnegIn PorLekIz
dIIInde OsmunIiIur IIn '#me` ve '#mes` (#mJ#omuIi ve #mIIerJ#omuIiIur) LerImIerI kuIIuniIir.
Endonezyu ve MuIezyu`du 16. yzyiIdu OsmunIi suILunIurinu '#ucu #m` denIrdI. Dogu AIrIku`dukI
MogudIu-Mombusu`du yerII IuIk, PorLekIzII smrgecIIere kuri '#m`dun (OsmunIi`dun) medeL
umurIurdi.
Ancuk, yIne SuIII Ozburun`in dIkkuLImIzI ekLIgI gIbI PorLekIz dIIInde T:rchic, to2cnos, T:rq:escc,
T:rq:i2cis te T:rcos gIbI LerImIer de vurdir. PekI, bu LerImIer urusindukI Iurk nedIr? Bunu 1q
yiIindu HIndIsLun`i zIyureL eden PorLekIzII boLunIkI GurcIu du OrLu du meruk eLmI oImuIi kI (gnmz
TrkesIyIe) yIe der IuLiruLindu: HIndIsLun`du egemen gIer urusindukI suvuIuru Lunik oIurken
beyuz bIr uskere, bIrok kez Trk oIup oImudikIurini sordum, yuniLi Iuyir oIdu, sudece R:2e oIdugunu
syIedI; bukuIurinu R:2e oIup oImudikIurini sordugumdu du Iuyir dedIIer, TrkLen buku bIr ey
oImudikIurini syIedIIer; bIrInIn dIgerInden Iurkinin ne oIdugunu sordugumdu Ise bunu bunu
unIuyumuyucugimi syIedIIer, nk ben IkeIerIn udIurini bIImIyordum, dIIIerI de bunu bIr ey IIude
eLmIyordu.
Szmz bugIuyuIim: CemuI KuIudur`u, HuIII nuIcik`u ve eIbeLLe SuIII Ozburun`u gre, ok dIIII, ok
eLnIII, ok dIIII OsmunIi DevIeLIJ mpuruLorIugu, sudece bIr 'Trk` devIeLI degIIdI. Bunun nedenI,
OsmunIi`nin TrkIerI 'ELruk-i b-Idruk` grmesI degIIdI eIbeLLe. DuIu dogrusu, byIe bIr geneIIeme
yupiIumuzdi. Amu Iber OrLuyIi`nin kesLIrmeden syIedIgI gIbI 'MsImun #omu` du degIIdI. BeIkI de
OsmunIi`nin 'IkI dnyu urusindukI konumunu` en IyI unIuLun LerIm, '#m` LerImI IdI. Gnmzde bu
LerIme ykIenen oIumsuz ve dur unIumIuri dnnce, SuIII Ozburun`in LezIne pek ok kIInIn uzuk
durucugini LuImIn edIyorum, umu bence zerInde dnmeye deger bIr Lez, ne dersInIz?

TA#H DETE# 18.o;.zo1o

Aye Hr
Kibris`i ngIIIzIere kIm verdI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"Bo huItu, Comhoriyet turihi meruklIlurIndun zr dileyerek, bondun tum 6 yIl nce,
o Temmoz 1q,q'te Trkiye'nin uskeri mduhulesi ile hokoki ve siyusi stuts rudikul
bir biimde degien KIbrIs'In II. Abdlhumit turuIIndun ngilizlere verilmesinin
hikyesini unlutucugIm. Abdlhumit'in bo ii hungi urtlur ultIndu yuptIgInI unlumuk
iin de, konoyo biruz genie ele ulucugIm. LmurIm oluylurI birbirine kurItIrmudun
unlutmuyI buurIrIm.
o Muyis 18;6 subuIi MILIuL Puu ve HseyIn AvnI Puu`nin buini ekLIgI bIr durbe IIe LuILLun
IndIrIIen AbdIuzIz`In yerIne AbdImecId`In IIk eIzudesI, BuLi kILryIe yeLImI, nuzIk, suvurgun ve
boIem V. Murud geIrIImILI. #esm IIkuyeye gre, Topkupi Suruyi`ndu . SeIIm`In IdrIdg
duIreye kupuLiIun AbdIuzIz, IuyuLinin LeIIIkede oIdugunu syIeyerek V. MuruL`Lun yurdim IsLeyInce,
gn sonru erIye Suruyi`nu nukIedIImI, umu q HuzIrun 18;6 gn Iumumu gIrIp unnesInden
IsLedIgI mukusIu (nusiI buurdiysu) Ier IkI koIunun dumurIurini keserek InLIIur eLmILI.
Konumuzun diindu umu merukIiIuri IIn bIr purunLez uuIim. Bugn urLik, bu oIuyin bIr InLIIur degII
cInuyeL oIdugu kunisi gI umu o gn InLIIur LeIIsI ogu yubunci, 1q IekImden oIuun bIr IeyeLe
resmen onuyIunmiLi. AsIindu cesedIn yuninu IIk geIen dokLor HseyIn AvnI Puu`nin yukin dosLu
meIur Murko Puu`ydi. Ardindun AskerI DokLor Omer Bey geIdI. HseyIn AvnI Puu, Murko Puu'nin
Im ruporunu InLIIur oIuruk yuzdigini syIeyerek, Omer Bey`In de ruporu ImzuIumusini IsLedI. Omer
Bey Ise cesedI grmeden ImzuIumuyucugini syIedI. ddIuyu gre HseyIn AvnI Puu Omer Bey`In
mIruIuy rLbeIerInI skp, erLesI gn Ibyu`yu srgne gndermILI. ByIesI bIr orLumdu 1q IekImIn
ruporun buski uILindu IuzirIunmi oIdugu IILImuI duIIIInde Ise de bu dokLorIurdun runsiz MurroIn ve
ngIIIz DIckInson, InLIIuri dogruIuyun beyunIurini runsiz ZIruuL ve TIcureL BukunIigi`nin yuyin orguni
IIe ngIILere`de yuyimIunun The cncet Lip dergIsIne de LekrurIumiIurdi. AbdIuzIz, uyni gn uIeIuceIe
DIvunyoIu`ndukI SuILun . MuImud TrbesI`ne deInedIImILI.


erkez Husun OluyI
Amu oIuyIur duruImudi. 16 HuzIrun 18;6 gecesI, erkez Husun udIi gen bIr subuy, AbdIuzIz`In
InLIkumini uImuk IIn devIeL erkuninu bIr suIkusL dzenIedI. erkez Husun, AbdIuzIz`In kudinIurindun
EdudII`In yegenI, Unc KudineIendI Ne`erek`In kurdeIydI. DoIuyisiyIu AbdIuzIz, Husun`in IIL
LuruIIi enILesI oIuyordu. AbIusi Ne`erek, AbdIuzIz`In pIeII Imnden sonru IusLu oIdugu IuIde
kL muumeIeye muruz kuImi, DoImubuIe Suruyi`ndun erIye Suruyi`nu gLrIrken zerIndekI
uruI uIinmi, duIu kLs 11 IuzIrundu ImL.
AsIindu, MekLeb-I HurbIye mezunu bIr subuy oImusinu rugmen, GuIuLu ve BeyogIu`nu Iurucu bugIumi
LIpIk bIr sLunbuI kubuduyisi oIun erkez Husun`in byIe bIr oIuyu kuIkiucugi ngrIdgnden, 1q
IuzIrundu LuLukIunuruk BugduL`u gnderIImesIne kurur verIImILI. Ancuk, erLesI gn yoIu ikucuginu sz
verdIgI IIn suIiverIIen erkez Husun, szn LuLmuk yerIne YemI skeIesI`ndekI (SIrkecI) bIr
meyIunede epeyce ILIkLen sonru revoIver ve IkI kumu kuunuruk nce Serusker (bugnn MIIII
Suvunmu Bukuni) HseyIn AvnI Puu`nin Uskdur`dukI konuginu gILmI, Puunin orudu oImudigini
grenInce $ru-yi DevIeL #eIsI MILIud Puu`nin BuyezId TuvunLui`dukI konuginu yneImILI. KonukLu,
IddIuIuru gre, GIrIL ve Kurudug`dukI uyukIunmu beIIrLIIerInI grmek zere LopIunun BukunIur
KuruIu`nun IkIII yemegI (gyu 'MecIIs-I MuIsusu` denen I kubIne LopIunLisi) yupiIiyordu. AIL kuLLu
poker oynuyun korumuIur, erkez Husun`i LunidikIuri IIn, pIeIenmeden sL kuLu ikmusinu IzIn
vermIIerdI. Bundun sonrusi ok kunIi geLI.

uvrunmuyIn, yukurIm!
erkez Husun LopIunLi suIonunun kupisini IizIu uip Duvrunmuyin, duvrunmuyin Serusker! Yukurim!
dIye bugirdikLun sonru HseyIn AvnI Puu`yi Lubuncu IIe vurmu, kendIsIne urkudun suriIuruk eLkIsIz
IuIe geLIrmeye uIiun BuIrIye Nuziri KuyserIII AImed Puu`yi kumu durbeIerI IIe suvuLurdukLun
sonru, Ienz ImedIgInI Iurk eLLIgI HseyIn AvnI Puu`yi kumusiyIu deIIk deIk ederek IInI
LumumIumi, urdindun MILIuL Puu ve #LI Puu`nin du duIII oIdugu kubIne yeIerInIn sigindigi
odunin kupisini zorIumuyu buIumi, kendIsIne urkudun yunuuruk biuk sokun uukIurdun bIrInI
gznden yuruIudikLun ve bIr subuyIu bIr erI duIu vurdukLun sonru zupLIyeIerce eLkIsIz IuIe geLIrIImILI.
BIIuno, buzi kuynukIuru gre be, buziIurinu gre yedI I, buzi kuynukIuru gre IkI, buziIurinu gre 1o
yuruIi IdI.
OIuydun sonru nI BekIr Agu BIg`nde (bugn sLunbuI UnIversILesI Merkez BInusi) sorguyu ekIIen
erkez Husun, IIudesInde HseyIn AvnI Puu`yi AbdIuzIz`In LuILLun IndIrIImesInde bIrIncI derece roI
oIdugundun, AImed Puu`yi du LuILLun IndIrme sirusindu DoImubuIe Suruyi`nin denIzIe bugIunLisini
kesLIgI IIn Idrmeye kurur verdIgInI unIuLmiLi. Gyu 'yIe bIr ey yupmuk IsLIyordum kI, IbreL oIsun,
bundun sonru kImse pudIuI IuI edemesIn. Ayni zumundu devIeL bykIerInIn yeLer derecede
korunmudikIurini du eyIemII oIuruk kuniLIudim. Sunirim bundun byIe muIyeLIerInde buIununIuru ve
korumuIurinu nemII Ide dIkkuL edecekIerdIr` dIyen erkez Husun, 1; HuzIrun 18;6 gn subuIu
kuri BuyezId Meyduni`ndu, SeruskeruL Kupisi`nin yunindukI duL ugucinu usiIuruk Idum edIIdI. BIr
syIenLIye gre usIindu suIkusL sirusindu uIdigi yuruIurdun zuLen ImL, usiIun I vcudu IdI.

Mithut Puu'nIn plunI mI
Buzi kuynukIur, erkez Husun`i dIkLuLrce LuvirIuri IIe meIur oIun HseyIn AvnI Puu`yi suI dii eLmek
IsLeyen MeruLIyeL yunIisi MILIuL Puu`nin kikirLLigini IddIu ederIer. OIuy sirusindu erkez Husun`in
MILIuL Puu`yu suIdirmumusi bu IddIuyi desLekIer nILeIIkLedIr. Ancuk oIuyi yuuyun MuImud
CeIuIeddIn, CevdeL ve MemduI PuuIur oIuyi erkez Husun`in kIIseI IkesIyIe uikIurIur.
OIuydun PudIuI V. Murud uzun sre Iuberdur edIImedI, IuIk gnIerce Ieyecun IInde yuudi. OIuyi
duydukLun sonru IddeLII bIr 'ruII bunuIim geIren` V. Murud LuILLu ikiinin q. gnnde, ukII
dengesInIn yerInde oImudiginu duIr bIr dokLor ruporu IIe LuILLun IndIrIIdI ve yerIne 1 AgusLos 18;6
gn AbdImecId`In dIger eIzudesI . AbdIIumIL ikuriIdi.

q Hurbi'nin yIkImI
AbdIIumIL`I LuILu ikurun evreIer, meruLI monurIye geIIIrse, Avrupu devIeLIerInIn 18; Hersek
syuni ve 18;6 BuIgur syuni`ndun berI ugirIuun buskisinin IuIIIIeyecegInI dnyorIurdi.
AbdIIumIL de buIurdu bu gr desLekIer gIbIydI. NILekIm z AruIik 18;6 gn Kunun-I EsusI IIun
edIIdI, z8 HuzIrun 18;;`de MecIIs-I Mebusun uiIdi. Ayni yiIin nIsun uyindu IuIkin q HurbI dedIgI,
18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui puLIuk vermI, dokuz uy sren suvu sonundu IIbIr yerden desLek
uIumuyun OsmunIi DevIeLI, #us, Sirp, BuIgur, #omen ve KurudugIiIurin orLuk buskisinu
duyunumuyuruk yenIImILI. OyIe kI #us orduIuri sLunbuI`un bunIIys YeIIky`e kudur geImI, burudu
kururguI kurmuLu. #usIurin soIugunu ensesInde IIsseden BubiuII, 1q Ocuk 18;8`de #usyu`dun
mLureke IsLedI. Suvuu 1 Ocuk 18;8`de ImzuIunun EdIrne MLurekesI IIe son verIIdI. Ancuk
BoguzIurin #usIurin eIIne gemesInden korkun ngIIIzIer, 1 $ubuL 18;8`de, AbdIIumIL`In ILIruzIurinu
kuIukIurini Likuyip, bIr donunmusini sLunbuI`u gnderdI. Bu seIer de, #usIur AbdIIumIL`I, eger
ngIIIzIer bIr un nce gerI ekIImezse, sLunbuI`u yerIe bIr eLmekIe LeIdIL eLLIIer. kI devIeL urusindu
kuIun AbdIIumIL`In rIcusi sonucu ngIIIzIer zmIL KrIezI`ne ekIIIrken, MurL 18;8`de, ok ugir
urLIur Ieren AyusLeIunos (YeIIky) AnLIumusi Imzu edIIdI. Ve bLn bu oIuyIur, sLunbuI`u Lum bIr
cudi kuzuninu evIrdI.

Ali Souvi ve Irugun OluyI
OnceIerI AbdIuzIz`In reIormIuri IuyuLu geIrmekLe uyuk srdgn dnen, umuLIurini ukiI
sugIigini yerInde oImuyun V. Murud`u bugIuyun, onun yerIne geen AbdIIumIL`I muIuIuzukur buIun
YenI OsmunIiIur denen uydin grubu, OsmunIi DevIeLI`nIn IInde buIundugu durumdun uncuk, subik
pudIuI V. Murud`in Lekrur LuILu geIrIImesIyIe ikiIucuginu InuniyorIurdi. Bu grLe oIunIurdun
bIrku kII, rnegIn MuIIye NezureLI`nden KuLIp Hsn IIe AdIIye NezureLI`nden KuLIp MeImed, #um
sLuvrIdI ve PoIonyuIi JII`den oIuun bIr ekIp, kudin kiIigindu gIzIIce suruyu gIrerek V. Murud`Iu
grmeye uIimiIur uncuk yukuIunmiIurdi.
Bu nokLudu, IIn IIne guzeLecI, yuzur, IIkIr udumi AII SuuvI Bey gIrdI. Medrese kILr IIe BuLi
kILrn bugduLirmuyu uIiun LIpIk bIr YenI OsmunIi oIun AII SuuvI, AbdIuzIz dnemInde
eIeLIrInIn dozunu kuirincu MusLuIu uziI Puu`nin LevIkIyIe Avrupu`yu kumi, PurIs ve ondru`du
muIuIII dergIIer ikurmi, ondru`du meIur 'Trk dosLu` UrquIurL IIe LuniLikLun sonru uziI Puu`nin
evresInden kopmu, . AbdIIumIL`In IrudesIyIe sLunbuI`u dnmL. Once SuILun`in
kILupibuiIiginu ve eIzudeIerIn IocuIiginu urdindun du MekLeb-I SuILunI (GuIuLusuruy IsesI)
MdrIg`ne geLIrIImI, uncuk okuIdukI kozmopoIIL Iuvuyi sIumIIeLIrmeye kuIkiLigi IIn ve
de csiret guzeLesInde ngIILere`yI eIeLIrdIgI IIn, ngIIIz BykeIIsI Henry uyurd`in buskisiyIu
grevInden uzukIuLiriImiLi.

zm uIkluyucugIm!
BIrdenbIre boIugu ILIIen mugrur ve uLeII IILIIuIci AII SuuvI IIn, q HurbI yenIIgIsInIn suIusu grdg
AbdIIumIL`I devIrmek Iurz oImuLu. PIuni, o sirudu irugun Suruyi`ndu IupIs oIun V. Murud`i bIr
ngIIIz gemIsIyIe BuIkunIur`dukI #odop bIgesIne kuirmuk, orudun #usyu`yu kuri bIr suvuin buinu
geIrmekLI. AII SuuvI, 1q Muyis 18;8`de csiret guzeLesIndekI yuzisindu sorunIurin bykIgnden
IukuL zmn koIuyIigindun sz edIp zm uikIuyucugim! ekIInde gurIp bIr Imudu buIunmuLu.
ErLesI gn #usyu`yu uiIucuk suvuIu kuybedIIen LoprukIurin gerI uIinucugi vuudIyIe LopIudigi ogu
IIIbe gmenIerInden oIuun, zo-oo kIIIIk grubu, Kuzguncuk skeIesI`nden muvnuIuru doIdurdu ve
denIz yoIuyIu irugun Suruyi`ni busLi. NIII SuIII`In yneLLIgI gruI, nbeLIIerI, muIuIizIuri ve
buIivunIuri eLkIsIz IuIe geLIrerek konLroI eIe uImiIurdi.
O sirudu yemekLe oIun subik PudIuI V. Murud AII SuuvI IIe konumuyu buIumiLi kI, BeIkLu ve YiIdiz
kurukoIIurindun geIen zupLIyeIer buskinciIuri sngIemeye buIudiIur. ikun urbedede, AII SuuvI duIII
z kII IuyuLini kuybeLLI, 1 kII yuruIundi. AII SuuvI`yI BeIkLu MuIuIizi YedI SekIz Husun Puu
LopuzIu sopusi IIe IdrmL. . AbdIIumIL`In emrIyIe, IenIer LopIucu BeIkLu sirLIurinu
gmIdIer. V. Murud, irugun Suruyi`nin erIye DuIresI`ne kupuLiIdi.
OIuyIur sirusindu IuIk, YeIIky`dekI #us bIrIIkIerInIn eIrI IguI edecegI syIenLIIerI yznden korkuIu
gnIer geIrmI, KupuIiuri bIr sre uiImumiLi. SoruLurmu kuruIu, kuniLIur zerInde bIr sre
uIiLikLun sonru AbdIIumIL`In buyrugu IIe dosyuyi kupuLLi. Ancuk bu oIuy, vesveseII ve kukucu bIr
kIIIIge suIIp oIun AbdIIumIL`In IsLIbdudu yneImesInde nemII bIr gereke oIuLurdu. Le Kibris bu
orLumdu eI degILIrdI.

'KIbrIs Iutihi' Henry Luyurd
Bu oIuyin mImuri, ngIIIz BykeIIsI Henry uyurd`di. . AbdIIumIL`In soIrusinu kurisi IIe bIrIIkLe
kuLiIucuk kudur pudIuIin gvenInI ve dosLIugunu kuzunmi oIun uyurd, irugun OIuyi`ndun be gn
sonru, BrILunyu`nin DiIIerI Bukuni ord SuIIsybury`nIn LeIgruI emrI zerIne, AbdIIumIL`e,
BrILunyu`nin OsmunIi DevIeLI IIe bIr suvunmu IbIrIIgI unLIumusi ImzuIumuk IsLedIgInI bIIdIrmILI.
Bundun sonrusini uyurd`in merkeze yoIIudigi z; Muyis 18;8 LurIIII 'ok gIzII ve muIrem` dumguIi
rupordun IzIeyeIIm.
Konuyu grmek zere YiIdiz Suruyi`nu gIden uyurd, . AbdIIumIL`I ok IusLu ve byk bIr ruII
depresyon IInde buImuLu. SuILun, irugun OIuyi`ndun berI II uyumudigini, doIuyisiyIu IddeLII
buugrisindun musLurIp oIdugunu syIemILI. uyurd, oIuyin usIindu uburLiIucuk bIr ey oImudigini,
oIuy sirusindu IuIkin ve ordunun kendIsIne sudik kuIdigini beIIrLerek AbdIIumIL`I LeseIII eLmI, uyricu
ngIILere KruIIesI`nIn de kendIsIne uIsI sempuLIsInI ve desLegInI IIeLLIgInI beIIrmILI. Bu szIer
AbdIIumIL`I ruIuLIuLmiLi. Ardindun uyurd, ngIILere`nIn OsmunIi DevIeLI IIe IIgIII pIunini uikIudi.
MeseIe uydu: ngIILere, OsmunIi DevIeLI IIe yupucugi IerIungI bIr suvunmu unLIumusinin geregI
oIuruk bIr yundun AyusLeIunos (YeIIky) AnLIumusi`nin ugir urLIurini IuIIIIeLmeye uIiucuk, dIger
yundun du OsmunIi DevIeLI`ne IerIungI bIr suIdiri oImusi IuIInde onun yunindu yer uIucukLi. Ayricu
ngIIIz HkmeLI, YeIIky`dekI #us orduIurini burudun uzukIuLirucukLi. BunIuri duyun AbdIIumIL
ok memnun oIdu uncuk, yIesIne IusLu, uykusuz ve dermunsizdi kI, uyurd`u bundun sonrusini
BuvekII Sudik Puu`yu unIuLmusini syIeyerek odusinu ekIIdI.

ngilizlerin kk {!) urtI
uyurd`in Sudruzum Sudik Puu ve HurIcIye VekIII SuIveL Puu`yu sundugu LusIukLu bLn bunIurin
kuriIigindu kk bIr urLIuri vurdi: Kibris`in IduresInI IsLIyorIurdi. ByIece Iem OsmunIi DevIeLI`nIn
gneyde gvenIIgI sugIunucukLi Iem de bIgeye ngIIIz sermuyesInIn ukmusi mmkn oIucukLi. kI puu
bu urLi duyuncu, pudIuIu sormudun eveL dIyemeyecekIerInI beIIrLerek uyurd`dun bIrku suuL
msuude IsLedIIer. AnIuiIun PudIuI oIur vermILI kI, grmeIer devum eLLI. Sudik Puu, LusIugu,
#usIuri kikirLmumuk IIn IkI devIeL urusindu suvunmu unLIumusi ImzuIunmudun, ngIIIzIerIn Kibris`u
bIrIIk ikurmumusi urLini ekIemek IsLedI uncuk uyurd, ord SuIIsbury`nIn gnderdIgI meLne IerIungI
bIr ekIeme yupumuyucugini beIIrLLI. Sudik Puu isrur eLmedI, LusIuk BukunIur KuruIu`nu sunuIdu ve
onuyIundi.
AbdIIumIL, z6 Muyis 18;8 gn, ukum suuL 8:oo`du unLIumu meLnI kendIsIne sunuIur sunuImuz
Imzusini busLi. Bu durum uyurd`i bIIe uirLmiLi. AILindu Sudik ve SuIveL PuuIurIu uyurd`in Imzusi
buIunun unLIumu meLnInde unIur yuzmukLudir: $uyeL #usyu, BuLum`u, Kurs`i eIInde LuLmugu
uIiirsu veyu SuILun`in beIII unLIumuIurIu suIIp buIundugu kubuI edIImI LoprukIurini uImuk IIn bIr
suIdiridu buIunursu, |ngIILere| buruIuri sIIuIIi gIerIe suvunmuk IIn OsmunIi DevIeLI IIe mLLeIIk
oImugi LuuIIL eder. OLe yundun, SuILun IduresInde bu LoprukIurdu yuuyun HirIsLIyun ve dIger
vuLunduIurinin korunmusi IIn (sonrudun IkI g urusindu zerInde unIuiIucuk) gerekII reIormIur
yupmugi, ngIILere`nIn LuuIILIerInI yerIne geLIrebIImesI IIn Kibris udusinin ngIILere LuruIindun
kuIIuniImusini ve Idure edIImesInI kubuI eLmekLedIr.

Helicon zIrhlIsI Ortuky'de
AnLIumunin ImzuIundigi gn AbdIIumIL, uyurd`i ugirLuruk, AII SuuvI (irugun) IudIsesInIn
suniIdigindun ok duIu cIddI oIdugunu, uIIesInIn ve kendIsInIn IuyuLinin LeIIIkede oIdugunu syIemI
ve IIn IInde ngIIIzIerIn oIdugunu dndgn Imu eLmILI. uyurd kendIsInI Iknu edInce de, ngIIIz
gemIIerInden bIrInIn OrLuky nIerIne geLIrIIIp demIrIemesInI IsLemILI. uyurd bu endIeye kuLiImusu
bIIe, HeIIcon udIi gemInIn irugun`in nne demIrIemesInI sugIudi. uyurd`u gre AbdIIumIL o gne
dek grImemI bIr eIL 'cInneL IuII` IIndeydI. Le AbdIIumIL byIe bIr IuIeLIruIIye IInde q
HuzIrun 18;8 LurIIInde Kibris`i ngIIIz IduresIne resmen devreden unLIumuyi ImzuIudi.
Kibris`i koIuyIikIu OsmunIi DevIeLI`nden kopurun uyurd, KruIIe LuruIindun Grund Cross oI TIe BuLI
nIuni IIe dIIendIrIIdI. AbdIIumIL bIr sre sonru veIImIerInIn yersIz oIdugunu Iurk eLLI ve
unLIumudun cuymuyu uIiLi umu I ILen gemILI.
Neyse kI, ngIIIzIer szIerInI LuLLuIur 1 Temmuz 18;8`de ImzuIunun BerIIn AnLIumusi`yIu, #usIuri uiri
gIendIren AyusLeIunos AnLIumusi`nin buzi muddeIerInIn IuIIIIeLIImesInI sugIudiIur. Ancuk, OsmunIi
DevIeLI, yIne de byk Lopruk ve byk nIus kuybinu ugrudi. Ayricu, 8oo mIIyon uILin IrunkIik suvu
LuzmInuLi demeye muIkm edIIdI.

ngiliz purmugI vur mIydI
Kibris`in eIden ikmusi IIe AbdIIumIL`In irugun OIuyi`ndun uiri eLkIIenmesI urusindu dogrudun IIInLI
oIdugu IIn, oIuyIurdu ngIIIzIerIn purmugi oIdugu IIerI srImLr. Bunun en byk nedenI AII
SuuvI`nIn kurisinin ngIIIz oImusidir. ddIuIuru gre AII SuuvI`nIn IdrImesInden sonru eI, evdekI
evrukIuri yukmi ve memIekeLIne gILmILIr. Ancuk ngIIIz urIvIerInde uIiun LurIII HseyIn eIIk`e
gre, oIuydu ngIIIz purmugi yokLur, kurisi du sirudun bIrIdIr. Ayricu o dnemde ngIIIzIerIn OsmunIi
kuriLi oImusi rusyoneI degIIdIr, nk AbdIIumIL o sirudu ngIIIz yunIisidir ve onun yerIne yuri deII
kurdeInIn LuILLu oImusi ngIIIzIer uisindun rIskIIdIr. Ancuk ngIIIzIer, Ier zumun oIdugu gIbI bu
oIuydun du kendI ikurIuri IIn yururIunmiIurdir.

Muson kurdeligi mi
Buzi kuynukIuru gre oIuyin urkusindu musonIur vurdir. nk V. Murud, OsmunIi`nin IIk ve Lek muson
pudIuIidir. DuIu genIIgInde, AbdIuzIz`den sonrukI LuIL sirusini gurunLI uILinu uIubIImek IIn, o
siruIur IkeIerde IkLIdurIuri beIIrIeme gcne suIIp oIdugu dnIen muson Iocusinin desLegIne
IILIyu IIsseLmI ve muson oImuLur. AII SuuvI de musondur. Bu gIrIImI desLekIeyen buku nemII
musonIurin du oImusi, bu IddIuIurin duyunugi oImuLur.
NILekIm V. Murud, 18;8 Lemmuzundu Muson oIun AvukuL KIeunLI SkuIyerI, AzIz Bey ve AII $eIkuLI Bey
LuruIindun, bIr kez duIu irugun Suruyi`ndun kuiriIuruk LuILu geIrIImek IsLenecekLIr. Bu buurisiz
gIrIIm LurIIe 'kIncI irugun OIuyi` oIuruk geer. kI oIuy urusindu IIIkI oIdugunu duIr IerIungI bIr
emure buIunmumukIu bIrIIkLe, Ier IkI oIuyin yukuIunubIIen IuIIIerI TukiIu`du kuruIun DIvun-i Hurb`de
bIrIIkLe yurgiIunirIur, Im, IupIs ve srgn cezuIurinu urpLiriIirIur. AbdIIumId duIu sonrudun Idum
cezuIurini mebbeL Iupse evIrIr. Ancuk AII SuuvI`nIn mekLubunu csiret guzeLesInde yuyimIuyun
'BusIreLI` AII EIendI, oIuydun sonru AII SuuvI`ye en ugir IukureLIerI siruIudigi IuIde, Kuds`e srIr ve
MeruLIyeL`In IkIncI kez IIun edIIdIgI z Temmuz 1qo8`e kudur orudu kuIir.

TA#H DETE# 11.o;.zo1o

Aye Hr
'Trk kuni` LuimuyunIur

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz IuILu GeneIkurmuy Bukuni Iker Bubug, TSK`nin IIndekI eLeIerI, cunLuciIuri, TSK`nin
IsLIIburuL zuuIIurini IuberIeLIrenIerI eIeLIrIrken Trk kuni LuidikIurinu Inunmiyorum dedI umu
kImseden LepkI grmedI. Ocuk zoo8`de, KireIIrII 1 IIse grencIsI kendI kunIuriyIu yupLikIuri Trk
buyrugini ereveIeLerek dnemIn GeneIkurmuy Bukuni OrgeneruI Yuur BykuniL`u IedIye eLmI,
BykuniL buyrugi nemII gzIerIe BIz byIe byk bIr mIIIeLIz dIyerek businu LukdIm eLLIgInde de pek
ses ikmumiLi. HuzIrun zooq`du GuzIunLep UnIversILesI BIIIIm KuIb yesI genIerIn kendI
kunIuriyIu yupLigi buyruk, GeneIkurmuy BukunIigi KururguIi`ndu, Iker Bubug udinu Kurmuy DenIz
AIbuy Dursun Iek LuruIindun Iuu IInde LesIIm uIindigindu du kImse gurIpsememILI. AnIuiIun
TSK`du ve LopIumdu gI bIr irki dumur vur. GeIIn bu IuILu Trk mIIIIyeLIIIgInIn irki dumurinin
LurIIesIne bIr gz uLuIim.

Estogfurulloh!
$evkeL Sreyyu AydemIr, S:: Arccn Adc2 udIi oLobIyogruIIk eserInde, BIrIncI Dnyu Suvui
sirusindu, KuIkus CepIesI`nde yuudigi bIr unisini unIuLir. Suvu puLIudigindu 1; yuindu bIr MuuIIIm
MekLebI grencIsI oIun yuzur, cepIede AnudoIu kyIIerInden oIuun bIr grup uskerIe konuurken
onIuru sorur: BIzIm dInImIz nedIr? Her kuIudun bIr ses ikur: KImI HuzreLI AII dInIndenIz der, kImI
mum-i Azum dInInden AydemIr sorur: PeygumberImIz kImdIr? YIne kuriik sesIer ikur. Enver
Puu dIyen bIIe vurdir. AydemIr bIr udim duIu IIerI gIder: HungI mIIIeLe mensupsunuz? YIne Ier
kuIudun bIr ses ikur. AydemIr II koIuyIuLirmuyi dener: BIz Trk degII mIyIz? AskerIer Iep bIr
ugizdun cevup verIrIer: EsLugIuruIIuI!
'EsLugIuruIIuI!`Lun 'Ne MuLIu Trkm dIyene!`ye gIden kisu ve rudIkuI yoIun mIendIsI ALuLrk`n
syIemInde Ier IurekeL, uLiIun Ier udim, yupiIun Ier Leebbs, buinu bIr 'mIIII` siIuLi uIir: 'MIIII
McudeIe`, 'MIsuk-I MIIII`, 'MIIII Sir`, 'MIIII Hudud`... ALuLrk`n deyImIyIe kIn, neIreL bIIe 'mIIII`dIr.
OrnegIn 16 MurL 1qz`Le Adunu Trk Ocugi`ndukI konumusindu yIe der: Bu mIIIeL mIIII benIIgInI
Idruk ve bunu bLn dnyuyu IspuL eyIemILIr. MIIIeLIerI ykseILen bu Iuvusu bIr umII duIu IIuve
edeIIm: nLIkum IIssI. MIIIeLIerIn kuIbInde InLIkum IIssI oImuIi. Bu, buyugi bIr InLIkum degII, mIIIeLIn
IuyuLinu, IkbuIIne, reIuIinu dmun oIunIurin zururIurini gIdermeye yneIen bIr mIIII InLIkumdir.

Anostr-t 1slomige'den Trk trktno
ALuLrk`n 'mIIIeL` kuvruminin evresI vurdir. BunIurdun IIkI, 1q1q`dun 1qzz`ye kudur sren 'MIIII
McudeIe` yiIIurindu AnudoIu`nun ve #umeII`nIn MsImun uIuIIsInI DveI-I Muuzzumu`yu kuri
seIerber eLmek IIn kuIIuniIun 'dIn` Lunimdir: |Byk MIIIeL MecIIsI`nI| LekII eden zevuL yuIniz Trk
degIIdIr, yuIniz erkes degIIdIr, yuIniz KrL degIIdIr, yuIniz uz degIIdIr. ukuL IepsInden mrekkep
unusir-i sIumIyedIr, sumImI bIr mecmuudir...
kIncI evrede, 'dIn` Lunim yerInI yuvu yuvu 'sIyusI` Lunimu birukir. ALuLrk 'sIyusI` bIr LerIm oIuruk
'Trk` IIk kez z1 EyII 1qzz`de Byk ZuIer`e IIIkIn beyunnumesInde kuIIunucukLir. 'TrkIye HuIki
IIudesI Ise 8 NIsun 1qz`Le HuIk irkusi`nin kuruIuunu mjdeIeyen Dokuz Umde`de boy gsLerIr.

Porolel tontmlor
zq Temmuz 1qz`Le ozun Buri AnLIumusi`nin ImzuIunmusindun ILIburen Ise, 'dIn` nILeIIkII 'mIIIeL`
kuvrumi urLik kuIIuniImuz, umu sudece 'sIyusI` mIIIeL kuvrumi du kuIIuniImuz. Bunun yuni siru bIr de
'irksuI` yu du 'eLnIk` mIIIeL kuvrumi IIe Luniiriz. OrnegIn 1qzq Anuyususi`nin 88. muddesI TrkIye`de
dIn ve irk uyirL edIImeksIzIn vuLunduIik bukimindun Ierkese 'Trk` denIr Iken, uyni yiI
busiIun Turlie Tcrihi udIi kILupLu, 'Trk irkinin sLn zeIIIkIerInden` buIsedIIIr. Veyu MusLuIu
KemuI, o EyII 1qz6`du, unkuyu`dukI CumIurbukunIigi Kk`nde, TrkIye dmun CemIyeLIerI
LLIIuki KongresI udinu geIen IeyeLe Bu kudur mIIm oIun spor IuyuLi, bIzIm IIn duIu mIImdIr.
nk irk meseIesIdIr. rkin isIuI (IyIIeLIrIIme) ve kuyII (IeruIIigi) meseIesIdIr. sLiIusi
(uyikIunmusi) meseIesIdIr ve IuLLu bIruz medenIyeL meseIesIdIr... derken, zo EkIm 1qz; LurIIII
GenIIge HILubesI`nde Ey Trk gencI, muILu oIdugun kudreL, dumurIurindukI usII kundu mevcuLLur
veyu orLugreLIm kurumIurindu okuLuImuk zere o bIn udeL busiIun 1q1 LurIIII Turl Tcrihinin Anc
ctlcri kILubinin gIrI bImnde ...BLn LurIILe byIe bIr irki, bIr mIIIeL IuIInde grmek, bIIIussu
zumunimizdukI Insun IeyeLIerInIn pek ogunu nusIp oImuyun byk bIr kuvveL ve byk bIr ereILIr
yuzurken, 1q1 LurIIII CH progrumindu irku degInmeyen u IIudeIer kuIIuniIir: MIIIeL, dII, kILr ve
meIkre |Ik| bIrIIgI IIe bIrbIrIne bugIi vuLunduIurin LekII eLLIgI bIr sIyusI ve ILImuI IeyeLLIr.

Kle olmok hokkt
Bu dnemIn yiIdizi 1qz-1qo urusindu kLIsuL ve AdIIye VekIII oIun MuImuL EsuL BozkurL`Lur.
BozkurL, Ankuru UnIversILesI`nde ALuLrk`n dIrekLIIIerIyIe verdIgI dersIerden derIedIgI Atcturl
htilcli (AILin KILupIur, 1q6;) kILubindu Trkn en kLs, Trk oImuyunin en IyIsInden IyIdIr; Trk
devIeLI IIerInI Trk`Len bukusinu vermeyeIIm (...) YenI Trk CumIurIyeLI`nIn devIeL IIerI buindu
muLIuku TrkIer buIunucukLir. Trk`Len bukusinu Inunmuyucugiz der. BozkurL`u LurIIe geIren Ise, 18
EyII 1qo`du OdemI YuyIusi`ndu IruL eLLIgI BenIm IIkrIm, kunuuLIm udur kI, bu memIekeLIn kendIsI
Trk`Lr. Oz Trk oImuyunIurin Trk vuLunindu bIr Iukki vurdir, o du IIzmeLI oImuk, kIe oImukLir
nuLku oIucukLir. Ancuk, bu nuLuk, BozkurL`un bukunIikLun IsLIIusinu neden oIur.

Begoz, sorttn Alpin trkt
Bu IkIII Luvir bIr kuIu kuriikIiginin eserI mIdIr, yoksu bIIInII bIr LercII mIdIr sorusunun cevubini
vermek koIuy degII umu Avrupu`du NuzIIerIn ve IuIsLIerIn IkLIduru eI koymusiyIu bIrIIkLe, TrkIye`nIn
de yoIu neLIeecek ve syIem LekIeecekLIr. 1qz8`de MusLuIu KemuI`e Trk irkinin suri irku mensup
oIdugunu ve bu nedenIe de IkIncI LIp Insun oIdugunu yuzun runsizcu bIr kILup gsLererek Bu byIe
mIdIr Puum dIye sorun AIeL nun`u, ALuLrk, Huyir oImuz, bunun zerInde meguI oIuIim, sen uIi
dIyecek, bu uIimunin meyvesI de 'Trk TurII TezI` oIucukLir. Bu Leze gre BeerIyeLIn en yksek ve
IIk medenI kuvmI, vuLuni AILuyIur ve OrLu Asyu oIun TrkIerdIr. In medenIyeLInIn esusini kurun
TrkIerdIr. MezopoLumyu`du run`du mIIuLLun en uugi ;ooo sene evveI beerIyeLIn IIk medenIyeLInI
kurun ve beerIyeLe IIk LurII devrInI uun; Smer, AkuL ve EIum IsImIerI verIImekLe oIun TrkIerdIr.
Misir`du deILunin oLokLon sukInIerI ve Misir medenIyeLInIn kurucusu oIun TrkIerdIr.
1qz`de LopIunun BIrIncI TurII KongresI`nde 'sLn Trk irki` #eIL GuIIp LuruIindun yIe LunimIunir:
Uzun boyIu, beyuz sImuIi, dz veyu kemerII Ince burunIu, munLuzum dudukIi, ok kere muvI gzI ve
gz kupukIuri ekIk oIuruk degII uIk uiIun 'AIpIn irki` (...) A grubu kun gIbI uzvI (orgunIk) zeIIIkIere;
medenIyeL, kuIrumunIik, sunuL yeLenegI gIbI ILImuI (sosyuI) zeIIIkIerIyIe Luninir.
Kongreye suriin bIr kyI kuri-kocu IIe yuvruIurini Trk irkinin rnekIerI oIuruk sunun AnLropoIog
ProI. $evkeL AzIz (Kunsu) Bey, GuzI`ye dnp kendIsInI bu 'mLekumII` (geIImI) irkin nderI oIuruk
seIumIur ve byk uIki LopIur.

Dixon oe Pittord'ton semeler
YIne uyni yiI, KerImun HuIIs`In BeIIku`du Dnyu GzeIIIk KruIIesI seIImesI zerIne Trk irkinin
dnyunin en gzeI irki oIdugunu LurII oIuruk bIIdIgIm IIn, Trk kizIurindun bIrInIn dnyu gzeII
InLIIup oIunmu oImusini (seIImesInI) ok LubII buIdum dIyen ALuLrk`n irk dIye bIr ey oImudigini
guyeL IyI bIImesI gerekIr nk Dr. George MonLundon`un Irl te Irllcr cdli kILubindu u bImIerIn
uILini IzmILIr: DIxon`un uyni kuIuLusi endeksIne suIIp IuIkIurin geneLIk ukrubuIigi LemeIIne
duyunuruk yupmuyu uIiLigi irk siniIIundirmusi kudur yupuy bIr siniIIundirmu yokLur... BuIungiLu suI
irk yokLur. SuI irkIur yuvu yuvu urLun bIr geIImeden kuynukIunmiLir. AIiiIugeImI Inuncin LersIne
IIk LurII ve LurII ncesInde bugnknden duIu suI irkIur grImemILIr.
ALuLrk, Eugene PILLurd`In Irllcr te Tcrih, Tcrihe Etnolojil Giri udIi kILubinin gIrIIndekI irk kuvrumi
IIe IIgIII u bImn de uILini IzmILIr: rk szcg Lumumen yunIi oIuruk kuIIuniImukLudir. rk bIr
IIzIkI LIpI, LemeI oIuruk doguI bIr grubu LemsII eLmekLedIr. Bu kuvrumin Lumumen yupuy grupIumuIur
oIun IuIk, mIIIIyeL, dII geIenekIer gIbI kuvrumIurIu geneIIIkIe IIbIr IIgIsI yokLur. Bu kuvrumIur
unLropoIojIk kuvrumIur degIIIerdIr. Sudece rn oIdukIuri LurIIIe IIgIIIdIrIer. Le bunun IIndIr kI; bIr
BrLon irki yokLur. ukuL BrLon IuIki vurdir. BIr runsiz irki yokLur, bIr runsiz IuIki vurdir. BIr
Aryun irki yokLur, Aryun dIIIerI vurdir. BIr uLIn irki yokLur, uLIn uygurIigi vurdir...

jenik 'bilimi' i botndo
Ancuk, orLudu 'irk` dIye bIr ey oImudigini bIIen ALuLrk`n yoI gsLerIcIIIgInde, LurII, urkeoIojI, IIIoIojI,
eLnogruIyu, eLnoIojI, jenIk (=irk isIuIi bIIImI) ve unLropoIojI gIbI 'bIIImseI` dIsIpIInIerIn yurdimiyIu
'Trk irki` Icudinu gIrIIImesInde muIzur grImeyecekLIr. DurIInun`du (1q`Len sonru sLunbuI
UnIversILesI oIur) kuruIun IIk bIm unLropoIojI bImdr. YIne ALuLrk`n dIrekLIIIerI
dogruILusundu kuruIun Trk AnLropoIojI TeLkIkuL MerkezI`nIn IIk IIerI urusindu Kurucu AImeL
MezurIigi`ndun LopIunun kuIuLusIurinin Im IIe Trk, ErmenI, #um ve MusevI gIbI IurkIi irkI
kkenIere suIIp ocukIur zerIne kuriIuLirmuIi uruLirmuIur yupmuk vurdir.

oq bin kofotostntn lm
Trk TurII TezI`nIn mucILIerInden AIeL nun, 'TrkIerIn brukIseIuI AIpIn irkinin mkemmeI LemsIIcIIerI
oIdugunu gsLermek zere` svIreII AnLropoIog PILLurd`in nezureLInde yupLigi dokLoru uIimusinin
nsznde yIe der: MusLuIu KemuI ALuLrk byk devIeL IIerI urusindu LurII eLLIerIyIe bIzzuL
meguI oIurdu. KurLurdigi mIIIeLIn LurIIInI IIm yoIIurdun uruLirmuk IIn LurIIIIere vuzIIeIer
vermILI... 1q6 yiIindu bLn memIekeLLe byk Ide unLropomeLrIk bIr unkeL yupLirmuk urzumu
ALuLrk`e unIuLLim. Uygun grdIer ve benI LevIk eLLIIer. Bunu IkmeLLen rIcu eLmemI emIr
buyurduIur.
NILekIm Lum 6q bIn kIIyI kupsuyun bu dev 'irki` uIimu (kI NuzI AImunyusi`ndu bIIe byIesI
yupiImumiLir), BubukunIik, MIIII GvenIIk BukunIigi, SiIIuL BukunIigi ve EgILIm BukunIigi`nin Ier
LrI desLegI IIe yrLIm, ImIer sIvII ve usker dokLorIur, siIIIye memurIuri, beden egILImI
greLmenIerInce yupiImi, uskerIer gnII denek oIuruk AIeL nun`in emrIne sunuImuLur.

nce ideoloji sonro hipotez
Bo ve benzeri ulImulurdu kollunIlun buzI yntemler onlurdIr: Yuuyun insunlurIn
buInIn lm {seIulometri), korokuIunIn llmesi {kruniyometri), insunIn bedensel
zelliklerinin llmesi {untropometri), kuIutusIndun kurukter tehisi {Ireneloji), su
tiplerinin, boy ve bucuk ozonlogonon, kuIu eklinin ve beyin ugIrlIgInIn llmesi, yz,
gz, ene ve boron indekslerinin hesuplunmusI.
Amu uslIndu grnte bile bilimsel kriterlere oyolmuz. ulImulur henz vcot
geliimini tumumlumumI genler zerinde yupIlIr, lmlerde stundurt uletler
kollunIlmuz, mulzeme seiminin hungi kriterlere gre yupIldIgI uIklunmuz, buzen
mulzeme suyIsI hipotezi dogroluyIncuyu kudur urttIrIlIr, buzen tek bir rnekle mukuleler
yuzIlIr, buzen bir 'urutIrmu' bile yupIlmudun sonocu vurIlIr. Btn bo ynlendirmelere
rugmen 'bilimsel' bolgolur hl ideolojik hipotezle eliiyorsu, 'sosyul koollur', 'det ve
ununeler', 'kyde bymek', 'denize yukIn yuumuk', 'mohteliI sebepler' gibi zrler
sIrulunIr. Bylece, gerek bilimin, istenildigi zumun nusIl du 'szde' bilim huline
getirilebileceginin mmtuz rnekleri sonolor.

Kirlenmegen tek eg
Bo yIllurIn nemli IrkI siyusetilerinden biri 1q1 ve 1q6 urusIndu CHP Genel Sekreteri
olun Recep Peker'dir. Atutrk turuIIndun Ankuru ve stunbol Lniversitesi'nde ders
vermekle grevlendirilen Peker 1nkilop Dersleri Notlort {Llos BusImevi, 1q6) udlI
kitubIndu "nsunlIk turihi yirminci yzyIlu uIlIrken {.) tek bir ey, Trk kunI bo
grltler iinde temiz kulmItI. ButI Trklerini bo knt iinde kunInIn urIlIgI
korodo ve sukludI. nyuyu butIrlIk {bubuyigitlik) rnegi gsteren OsmunlI ordosonon
yksekligi {.) bo ordolurI yurutun buy Trk olosonon kunInduki ycelikten geliyor
derken q Temmoz 1q, turihli Cumhuriget guzetesinde Ikun bir ilunu bukIlIrsu,
Ankuru Askeri Buytur Mektebi'ne ulInucuk grencilerde urunun zelliklerden biri "Trk
IrkIndun olmuk'tIr. 6 Iyll 1qS turihli Cumhuriget guzetesinde Ikun Trk Koo
irektrlg'ne ulInucuk tuyyure gretmenlerine duir bir buku ilundu ise iIude biruz
duhu ruIine hule gelmi ve 'Trk soyondun olmuk' huline dnmtr.

CP Konferonslort
IrkIlIk ylesine turuItur bolmotor ki, Atutrk'n lmnden sonru du IrkIlIk
ulImulurI gzden dmez. rnegin 1qg-1qqg urusIndu dzenlenen CHP KonIeruns
Serisi'nde sonolun bildirilerden buzIlurInIn bulIklurI yledir: 'Anudolo'non Irk Turihi
Lzerinde Antropolojik Bir Tetkik', 'Milli NIos Siyusetinde {Iogeniqoe) Meselesinin
Muhiyeti', 'jenik TutbikutI', 'Trk Beyinleri Lzerine lk Antropolojik ArutIrmu', 'Irk
HIIzIssIhhusIndu Irsiyetin Rol ve Nesli Tereddiden {Yozlumudun) Koromuk ureleri',
'Milletlerin Tereddi {Yozlumu) ve IstIIusI {AyIklunmusI)'
BukIrky Roh ve Sinir HustulIklurI Hustunesi Buhekimi ProI. r. Muzhur Osmun
{Lzmun), 1qq'du verdigi bir konIerunstu "Birok cepheden yupIyu mohtu vutunI du
soyo bozoklurlu doldormuk, durlucezeler, bimurhune ve hupishuneler iin nesil
yetitirmek de hi uyunI temenni degildir. Onon iin suglumlurI ogultmugu tevik ve
mecbor etmeliyiz, rklere de sen yetersin, senden nesle lzom yok demeliyiz derken,
ileride stunbol Vulisi olucuk olun ProI. r. Iuhrettin Kerim Gkuy "Ivlenirken en
kIymetli servet oluruk roh, beden sIhhuti urumuk soretiyle Trk cemiyetine nesilden
nesile en kIymetli mirus oluruk zinde ocoklur hediye etmek milli bir vuziIedir. Almunyu
gibi buzI memleketler Irk hIIzIssIhhusInIn emrettigi bo luzimeyi kIsIrlutIrmu udI verilen
bir kunonlu tutbike ulIIyorlur. emokrut memleketler irut ve vesuyu ile evlenme
istiure odulurI tesis etmek soretiyle vutundulurI uydInlutmuk yoloylu hedeIe vurmuyu
ulIIyorlur. Bizim de bo ciheti gz nnde bolondormumIz luzImdIr diyerek Nuzi
IrkIlIgInu zendigini ugzIndun kuIrIverir.

Atstz oe Trkkon
Huzirun 1qq1'de Hitler ordolurInIn Sovyetler Birligi'ni igule bulumusInIn urdIndun,
dnemin 'Trk' BubukunI $kr Suruoglo, Pun Trkist hurekete yeni bir ivme
kuzundIrIr. g Agostos 1qq turihli gven oylumusIndun sonru Suruoglo yle der: "Biz
Trk'z, Trkyz ve duimu Trk kulucugIz. Bizim iin Trklk bir kun meselesi
oldogo kudur ve luukul o kudur bir vicdun ve kltr meselesidir. Biz uzulun ve uzultun
Trk degil, ogulun ve ogultun Trkyz ve her vukit bo istikumette ulIucugIz.
Bo utmosIerde IrkI Trklgn iki nemli Iigr, Nihul AtsIz ve Rehu Ogoz Trkkun
IrkI hezeyunlurInu sInIr koymuyucuk uncuk, AlmunlurIn yenileceginin unluIlmusI
zerine, hkmet IrkIlIklu urusInu mesuIe koymu ihtiyucInI doyucuktIr. Bo buglumdu,
MuyIs 1qqq'te Nihul AtsIz ve Subuhuttin Ali urusIndu yuunun hukuret duvusIndun sonru
Rehu Ogoz Trkkun, Nihul AtsIz, Zeki Velidi Togun, Hseyin NumIk Orkon, Orhun $uik
Gkyuy, Iethi Tevetoglo, Alpurslun Trke, Husun Ierit Cunsever, Hikmet Tunyo gibi
nl IrkIlur totoklunIr.

Anogosomtztn monost
Muhkemede, hukkInduki solumulurI doyun Rehu Ogoz Trkkun byk bir ukInlIklu
yle diyecektir: "Bonlur, yIllurcu, Atutrk turuIIndun bizzut tuyin ve tuvziI edilen
Muhmot Isut Bozkort turuIIndun devletin niversitelerinde, nkIlp Turihi
krssnden sylenmitir. On binlerce gen ve ilerinde de ben, bo szleri doydok. Bo
telkinler ultIndu kuldIk. Atutrklgn, Kemulizm'in bo oldogonu inundIk.
mtihunlurdu uncuk bo sorette cevup vererek sInII geebildik. Bo dersler, biluhure devlet
turuIIndun yuyInlunmItIr. AynI szler, uynI proIesr turuIIndun, Siyusul Bilgiler
Okolondu; Tekilut-I Isusiye krssnden de sylenmitir. AnuyusumIzIn munusI bize
byle unlutIlmItI...
Suvutun sonru, Trkiye ButI'yu urk ederken, uIk IrkIlIgI suvonmuyu kimsenin
cesureti kulmudI umu Genelkormuy BukunlurInIn iIudelerinden ve bonluru gsterilen
hogrden grldg zere, Trk milliyetiliginden IrkI dumur sklp utIl{u)mudI.
Bo du doguldI, nk 'Trk milleti' bo egitimi duhu beikteyken, en ehil ellerden, en
yogon biimde ulmItI...

Mimor Sinon'tn kofotostno ne oldu
Gelin yuzImIzI, komik bir hikye ile bitirelim. YIl 1qg'dir. NumIk Kemul, rriget
Kosidesi'nde, "Cihungirne bir devlet IkurdIk bir uiretten derken, Atutrk, bir
uiretten cihungirne bir devletin IkmusInIn mmkn olmudIgInI, byle bir devleti
kormuyI buurun 'Trk Milleti'nin "turihin byk ve medeni vusII onotolmo bir milleti
oldogono dnmektedir. Bono isput etmek de 'bilim udumlurI'nu dmektedir. Bo
buglumdu, Atutrk, Trk Turih Tezi'nin temelini olotorun Trk Torihinin Ano
otlort isimli kitubIn uyuklurI yere busmuyun buzI blmlerinin yeniden huzIrlunmusInI
emreder.

Yoostn 'iper-Brokisefol!'
O gnlerde, Sokollo Mehmed Puu ve Mimur Sinun gibi kiilerin SIrp, Rom yu du Irmeni
oldogonu duir dedikodolur epey yuygIndIr. Trk Turih Koromo'non BukunI AIet nun,
Mimur Sinun hukkIndu 'etruIlI bir ulImunIn yupIlmusInI' ister. 'ItruIlI ulImu'dun
kustedilen, Irk konosondu en gvenilir l oldogo kubol edilen kuIutusInIn
llmesiydi. Bo umulu, 1 Agostos 1qg'te, TTK yeleri Husun Ierit umbel, AIet nun
ve $evket Aziz Kunso, Sleymuniye Klliyesi'ne giderler ve Sinun'In mezurInI kuzmuyu
bulurlur. Bir iki metre sonru iskelete oluIlIr. Antropoloji ProIesr Kunso, Sinun'In
kuIutusInIn Sq-qo llerinde yuni 'Hiper-BrukiseIul' oldogono tesbit eder. Ikun sono
memnoniyetle kurIlunmItIr. Yuni Mimur Sinun Irmeni veyu Rom degildir, Trk'tr!
lmden sonru, Sinun'In kuIutusI Antropoloji Mzesi'nde mohuIuzu edilmek zere
ulIkonor ve mezur kuputIlIr.
KuzIyI gerekletiren heyet, heyecunlu, o sIrudu stunbol'du, Iloryu Kk'nde kulun
Atutrk'e kourlur. Akum yemegi, bo heyecunlI kuzI zerine sohbetlerle geer. Atutrk,
bir kgIt ulIr ve zerine ono yuzur: "Trk Turih Koromo'nu Sinun'In heykelini yupInIz.
Guzi MostuIu Kemul.
Sinun'In ilk heykeli, uncuk 1qg6'du, Ankuru Lniversitesi il Turih CogruIyu Iukltesi'nin
buhesine dikilir. Peki, Sinun'In kuIutusI o undu nerededir? uhu nce de belirtildigi
gibi Antropoloji Mzesi'ne kuldIrIlmItIr. Peki, Antropoloji Mzesi nerededir? Byle bir
mze hi olmumItIr ki...

TA#H DETE# oq.o;.zo1o

Aye Hr
1qq Trukyu OIuyIuri

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

z Temmuz 1qq`Le SIvus`Lu, PIr SuILun AbduI $enIIkIerI sirusindu, guIeyunu geIenJgeLIrIIen SnnI IuIk
kILIeIerInIn, devIeLIn ve kumuoyunun gzIerI nnde, Mudimuk OLeII`nI yukmusi ve yuzur, ozun,
dnr IIe IkI oLeI uIiunin Imne sebep oImusinin ucisi IuIu gemedI. Bu oIuyIu IIgIII sorunIur,
soruIur, bekIenLIIer pek ok yeLkIn yuzur LuruIindun uyrinLiIi oIuruk eIe uIindigindun, ben bu IuILuyi
SIvus KuLIIumi`nu degII, bu ve benzerI nIce oIuyin urkusindukI sIyusuI ve LopIumsuI psIkoIojIyI
unIumumizu yurdimci oIucugini dnerek, CumIurIyeL LurIIInIn bIr buku yz kizurLici oIuyinu
uyirdim.

Otoriter dnem
Bundun ;6 yiI nce Trukyu`du yuununIuru gemeden nce, o gnIerIn sIyusuI uLmosIerIne gz uLuIim.
kI dnyu suvui urusindukI yiIIur, InsunIik LurIII uisindun ok kurunIik yiIIurdir. YukIuik o yiI sren
bu dnemde, dnyudu cIddI bIr demokrusI krIzI yuunmi, 1qzo`Ierde dnyu yznde unuyusuI ve
seIImI IkmeL vurken bu suyi 1q8`de 1;`ye dm, 1qqq`Le Ise Lm dnyudukI 6q IkenIn uncuk
1z`sI unuyusuI bIr demokrusI IIe yneLIIIr oImuLu. ArnuvuLIuk, YugosIuvyu, #omunyu, BuIgurIsLun ve
YununIsLun`du, urku urkuyu IuIsL rejImIer kuruImuyu buIurken, TrkIye`de de durum II purIuk
degIIdI. 1qz`Len berI kesInLIsIz sren oLorILer Lek purLI rejImIne, eLII Bey`e kurduruIun SerbesL irku
IIe kisu bIr uru verIImIse de, demokrusInIn IkLIduri eIInde LuLun gIer uindun nusiI LeIIIkeII bIr ey
oIdugu kisu srede Iurk edIImI, purLI kendInI IesIe zorIunmiLi. 1q1`de MusLuIu KemuI`In en yukin
udumIurindun uIII #iIki (ALuy), TrkIye IIn IsLedIgI rejImI yIe zeLIemILI: nkiIup Iirkusini
komnIsL ve IuIsL, yunI eskI bIr nIzumdun yenI bIr nIzumu geen memIekeLIerIn IirkuIurindun rnek
uIuruk kurmuk...
HukIkuLen de 1q1`de yupiIun CH (CHP) Byk KongresI`nden ILIburen GeneI SekreLer #ecep (Peker)
Bey`In nderIIgInde IuIzun rgLIenmeIere Iiz verIIdI. 1qz yiIi Lemmuz orLuIurindu orLu ve
yksekgreLImde grev yupun greLmenIer Ankuru HuIkevI`nde Trk TurII TezI`nI grenmek zere bIr
kursu ugriIdiIur. z6 EyII 1qz`de . Trk DII KuruILuyi LopIundi ve Trk dIIInIn uIus dIII oImusi
konusundu rudIkuI udimIur uLiImuyu buIudi.

Mussolini korkusu
1qq buIurindu, LuIyu`nin IuIsL IIderI MussoIInI`nIn AIrIku ve Asyu`yu yneIIk pIunIurinin bIr purusi
oIuruk Ege AduIuri`ni sIIuIIundirmuyu buIumusi, buLu ArnuvuLIuk, YununIsLun ve BuIgurIsLun oImuk
zere BuIkun IkeIerInde IurekeLIenmeye neden oImu, yneLIm kudemeIerInde cIddI bIr AImun
sempuLIzunIiginin yuygin oIdugu TrkIye de, oIusi bIr suvuu IuzirIik yupmu IILIyuci IIsseLmILI. Bu
umuIu, 1qz LurIIII ozun Buri AnLIumusi`nin urLIurindun bIrI oIun BoguzIurin
sIIuIsizIundiriImusindun vuzgemenIn yoIIurini urumuyu buIumiLi. DiIIerI Bukuni TevIIk #L
(Arus) Avrupu IkeIerI nezdInde gIrIImIerde buIunurken, 1q $ubuL 1qq LurIIII bIr kururnume IIe
EdIrne, KirkIureII, TekIrdug ve unukkuIe minLikuIurini IIne uIun Trukyu UmumI MIeLLIIIgI udiyIu
IkIncI bIr mIeLLIIIk kuruImu, buinu du 1qz`Le yuunun $eyI SuId syuni`ndun sonru 1qz;`de Dogu
AnudoIu`du kuruIun BIrIncI UmumI MIeLLIIIgI be yiI sreyIe yrLen Dr. bruIIm TuII (Ongren)
geLIrIImILI.

1skn Konunu tkortltgor
1q HuzIrun 1qq`Le Lek dIIIe konuun, bIr dnen, uyni IIssI Luiyun bIr memIekeL yuruLmuk
umuciyIu IkeyI Trk kILrI nIusun yogunIumusi IsLenen minLikuIur, Trk kILrne LemsIII
IsLenIIen nIusun nukII ve Iskuninu uyriIun minLikuIur, Yer, siIIuL, IkLIsuL, kILr, sIyuseL, uskerIIk ve
InzIbuL sebepIerI IIe bouILiImusi IsLenIIen ve Iskun ve IkumeLe yusuk minLikuIuru uyirun z1o SuyiIi
skun Kununu kubuI edIIdI. Kunun`un q. muddesInde cususIukIuri sezIIenIerI sinir boyIurindun
uzukIuLirmuk konusundu DuIIIIye VekIII yeLkIII kiIinmiLi. Esus umucin, en son 1qo yiIindu Agri`du
Isyun eLmI KrLIerI IkenIn degIIk yerIerIne dugiLuruk erILmek, onIurin yerIerIne de BuIkunIurdun ve
KuIkusIurdun geIen MsImun TrkIerI Iskun eLmek oIdugu unIuiIiyordu umu 'cususIuk` muddesI
IkmeLe, eILII nedenIerIe IsLenmeyen unsurIuri LusIIye eLme konusundu nemII bIr koIuyIik
sugIiyordu.

Yohudilere 'beinci kol' muomelesi
z1 HuzIrun 1qq`de Soyudi Kununu ikuriIuruk 'TrkIeLIrme` IurekuLinu Iiz verIIIrken, Trukyu
bIgesIyIe unukkuIe Boguzi du LuIkIm edIImeye buIudi. TuIkImuL srerken, LurII boyuncu IkedekI
Lm uzinIikIuru kuri kuku duymuyi udeL edInmI IuIzun yneLIcIIer, NuzIIerden esInIenerek
YuIudIIere kuri dmuncu duvrunmukLu bIr beIs grmeyecekIer, 'beIncI koI` oImuIurindun
pIeIendIkIerI Trukyu YuIudIIerInI bIgeden nusiI uLuriz dIye kuIu yormuyu buIuyucukIurdi.
YereI IuIsLIerIn, mundiruciIik ve LIcureLLekI buuriIuri yznden yiIIurdir byk bIr kiskunIik
duydukIuri, LeIecIIIk yupLikIuri IIn byk Ike duydukIuri, Trke konumudikIuri IIn sudukuLIerInI
srekII sorguIudikIuri YuIudIIere kuri IurekeLe geIrIImesI II de zor oImudi. Once, EdIrne, KirkIureII,
Keun, unukkuIe gIbI merkezIer oImuk zere Trukyu`nin eILII bIgeIerInde YuIudI cemuuLInIn nde
geIen yeIerIne Im LeIdILIerI Ieren mekLupIur geImeye, IuIki YuIudI LccurIuri boykoL eLmeye duveL
eden bIIdIrIIer boy gsLermeye buIudi. YuIudI cemuuLI, yereI yneLIcIIere duydukIuri endIeIerI
ukLurdiIur ve korumu LuIep eLLIIer umu umursuyun oImudi.

@onokkole'de "bismilloh"
Ik suIdiriIur z1 HuzIrun 1qq`Le, yukIuik 1.oo YuIudI`nIn yuudigi unukkuIe`de buIudi. MIIILunIur,
uIiverI edIImesInI nIemek IIn YuIudIIerIn dkkunIurinin nnde nbeL LuLuyor, buzi evIere, eIrI
Lerk eLmedIkIerI LukdIrde IdrIecekIerIne duIr LeIdIL mekLupIuri yoIIuyorIurdi. Durumun Ier geen
gn kLye gILLIgInI gren YuIudIIer z HuzIrun 1qq LurIIInden ILIburen unukkuIe ve GeIIboIu`yu
Lerk eLmeye buIudiIur. AIeIuceIe gILmek zorundu kuIdikIuri IIn muI ve mIkIerInI degerInIn ok uILindu
IIyuLIurdu eIden ikurmuk zorundu kuImiIurdi.

"Hulk isterse beni de kovur
unukkuIe`de YuIudIIer eIIrden srIrken, run $uIi #izu PeIIevI IIe bIrIIkLe yurL gezIsInde oIun
MusLuIu KemuI, z HuzIrun 1qq subuIi unukkuIe`ye geImILI. BIr grg Lunigi bu zIyureLI yIe
unIuLmiLi:
... HuIkin 'yuu, vuroI!` nIduIuri urusindu ALuLrk oLomobIIden IndI. AIkiIur devum edIyor, o du IuIkin
orLusindu IIerIIyordu. GurIp bIr LesudI ve LuIII eserI oIuruk ALuLrk bIzIm nmze geIInce IuIII bIr
durukIumu yupLi. HuIku bukiyor ve kuIubuIigi seIumIiyordu.
Tum bu esnudu yunimdu buIunun ve bIruz evveI IisiILi IuIInde, IukuL IurureLII konuun YuIudIIerden
bIrI, IIerIye dogru yrd ve ALu`nin nne uLiIdi. MuIuIizIur munI oImuk IsLedIIer.
ALuLrk: - Birukin geIsIn! dedI.
Bu MusevI vuLundu, ALuLrk`n nnde eIIerInI uLi, omuzIurini yukuriyu kuIdiruruk:
- Puum, bIzI kovuyorIur. BIz ne yupucugiz? dedI.
ALuLrk bu ekIIde nne uLiIun bu udumin ne demek IsLedIgInI ve kIm oIdugunu derIuI unIumiLi.
Bunu rugmen sordu:
- Sen kImsIn?
- Ben Puum, unukkuIe MusevIIerInden Avrum PuILo.
- SIzI kIm kovuyor? HkmeL mI? Kunun mu? PoIIs mI? Jundurmu mi? Bunu syIe dedI.
Bu MusevI vuLundu durukIudi, uuIudi. BIruz sonru kendInI LopurIuyuruk cevup verdI:
- Huyir puum IuIk kovuyor.
ALuLrk, bu udumin yzne dIkkuLIe bukLi, gImsedI ve:
- HuIk IsLerse benI de kovur dedI ve yrd.
(Yukup Borukus, TrkIye`de YuIudI TopIumIur, TeI AvIv, 1q8;, s. q6`dun ukLurun #iIuL BuII.)

Ologlor gogtltgor
Benzer oIuyIur, z8 IuzIrundun ILIburen EdIrne, Keun, Uzunkpr, BubueskI, Ieburguz ve
KirkIureII`nde yuunmuyu buIudi. O gnIerde EdIrne`de yuuyun HuyIm BeIur`in u unisi eIre IukIm
oIun uLmosIerI guyeL neL unIuLiyor: gneII ii IIkuyesI de yuyiIdi bu zumunIurdu. AImunyu kkenIIydI.
Bu dedIkodunun korkusundun EdIrneII YuIudIIer kirmizi yerIne beyuz urupIu duu eLmeye buIudiIur.
OkuIdun ikurken Ier gn dvIdm. Eve dogru yrrken bunu 'SeIum uI YuIudI!` dIye bugirirIurdi,
seIum verIrdIm, gene dvIrdm. BeIur`in szn eLLIgI 'gneII ii` meseIesI, HirIsLIyun
unLIsemILIzmIn en meIur unsurIurindun bIrIydI. Bu IILIruyu gre, YuIudIIer PesuI (Humursuz)
Buyrumi`ndu yedIkIerI Iumursuzu uIIeIerInden kuirip IgneII IiiIuru IupseLLIkIerI HirIsLIyun
ocukIurindun eIde eLLIkIerI kuni Iumursuz muyusinu kuriLiruruk ImuI ederIerdI. Le, o meum
gnIerde bu IIkuyeyI unIuLun brorIer IuIku beduvu dugiLiIiyordu. Bu brorIerI okuyunIurin, YuIudI
komuIurinu suIdirmukLu zorIuk ekmeyecekIerI uikLi.

Edirne'de gogmo
EdIrne`de oIuyIurdun kisu sre nce Ier nedense (!) YuIudI esnuI ve Lccurdun vergIIerInI derIuI
demeIerI LuIep edIImILI. Keun`dukI YuIudI uIIeIerIne eIrI Lerk eLmeIerI IIn sudece zq suuL IInde
verIImILI. Uzunkpr`dekI YuIudIIer Ise ok unsIiydi (!) nk onIuru gn sre Luninmi, 1oo
YuIudI IunesInden q`I muIIurini yok puIusinu eIIerInden ikururuk eIIrden g eLmek zorundu
kuImiLi.
z Temmuz 1qq gn bIr grup suIdirgun YuIudIIere Im! IuykiriIuriyIu EdIrne`dekI YuIudI
muIuIIesInI busLiIur, dkkunIuri ve evIerI yugmuIudiIur, YuIudIIerI dvdIer ve sLunbuI`u gILmeIerInI
emreLLIIer. PunIk IIndekI YuIudIIerden vurIikIi oIunIur buIdukIuri IIk uruIu sLunbuI`u dogru yoIu
ikurken, yoksuIIur ve uru buIumuyunIur, yuyu oIuruk YununIsLun ve BuIgurIsLun sinirinu
yneImIIerdI. GerIde kuIun bIr uvu rkm yoksuI YuIudI`ye Ise, IirinIur ekmek suLmiyor, bukkuIIur
yIyecek vermIyor, sukuIur su dugiLmiyordu. GrevIerI eLnIk kkenI ne oIursu oIsun vuLundui korumuk
oIun IdurI mukumIur, grevIerInI yupmuk yerIne, kuIunIuru Lemmuz gn bIr LebIIguL q8 suuL IInde
eIrI Lerk eLmeIerInI emreLLIIer.

Ktrkloreli ohomt'ntn botno gelenler
Amu en uci oIuyIur KirkIureII`nde yuundi. Sudece o yiIu muIsus oImuk zere, Ier yiI EdIrne`de
dzenIenen Kirkpinur greIerI, KirkIureII`nIn oryuIo Purki`nu uIinmi, byIece usIindu kk bIr
kusubu oIun KirkIureII`nde byk bIr kuIubuIigin LopIunmusi sugIunmiLi. Ardindun YuIudIIere kuri
szI suLumuIur buIumi, Kirkpinur greIerInIn son gn kuIubuIik dugiIirken, buzi InsunIur bu
grupIurin urusinu sizuruk, YuIudIIerIn evIerIne, dkkunIurinu gIrmeye, onIuru kuri kubu ve suIdirgun
bIr Luvir Lukinmuyu, kudinIurinu ve ocukIurinu suLumuyu buIumiIurdi. BIr grup IIse grencIsInIn
YuIudI muIuIIesIndekI evIerI LuIumusiyIu Lirmunun oIuyIur LuIumuyu sIIuIsiz uskerIerIn ve IuIkin du
kuLiImusiyIu igirindun ikmi ve 6 ev yugmuIunmiLi. OIuyIur uriyu sIruyeL eLmeden busLiriImiLi
uncuk upuIcuIur KirkIureII IuIumi Moe InLz`I evInde yukuIuyip iriIipIuk soymuIur ve usLuruyIu
sukuIini kesmIIer, bIrIkLIrdIgI puruIurini uImiIur, sokukIurdu bIrku gen kizin yzkIerInI uImuk IIn
purmukIurini kesmIIer, bIr gen kizu du Lecuvze yeILenmIIerdI. Gn ugurirken, KirkIureII`nde
yuuyun qoo YuIudI deIeL IInde guru komu, LrenIere uLIuyip sLunbuI`u kumiLi. In IIgIn yuni,
KirkIureII Lren IsLusyonundu Ier zumun en IuzIu vugon oIurken, o subuI Lum 16 vugonun Iuzir
bekIemesIydI.
YuIudIIerIn dIIIyIe 'u Vuku` (oIuy, vuk`u), 'Burundu` (grIL, kuriikIik, kiyumeL) veyu 'u urLunu`
(IirLinu), YuIudI cemuuLInIn nde geIenIerInden Gud runko ve MIon VenLuru`nin q Temmuz 1qq
gn ALuLrk`Ie yupLigi gIzII grme suyesInde sonu erecekLI. Kumuoyu, oIuyIuri Temmuz 1qq gn
BuvekII smeL nn`nn TBMM`de yupLigi konumuyIu duydu. nn, MecIIs`In LuLIIe gIrmesI
doIuyisiyIu yupLigi uzun konumusinin bIr yerInde Trukyu`dukI oIuyIurdun sz ederek, gerekII
nIemIerIn uIindigindun sz ederek, kuunIurin gerI dnmesInI IsLemILI. Bu konumu, Trukyu`dukI
yereI IdurecIIerI, suIdirgun gruIu engeIIemek zorundu birukmiLi.

Cizli tomimde ne sorulugor
PekI, oIuyIuri kIm kikirLmi, kIm ynIendIrmILI? Grne bukiIirsu, BuvekII smeL nn de, TBMM
Bukuni Kuzim OzuIp de, CH`nIn IIerI geIenIerI de oIuyIurin ikiindun IubersIz grnyorIurdi. Amu
1q Temmuz 1qq`Le Trukyu`dukI yereI LekIIuLIuru gIzII IburesI IIe bIr LumIm gnderen CH GeneI
SekreLerI #ecep Peker`In sordugu soruIur urusindu bIr LunesI pek munIdurdi: ...meseIenIn LeIkIn,
IuzirIik ve LuLbIk devIrIerInde irku kuLIbI umumIIIgIne Iuber vermek vuzIIesI ne IIn yupiImudi?
BurudukI meseIe keIImesI ucubu neyI unIuLiyordu? OIuyIuri mi? Eger yIeyse, Peker`In meseIenIn
nIye nIenmedIgIne degII, LeIkIn, IuzirIik ve LuLbIk IIerInIn neden kendIsIne Iuber verIImedIgIne
kizdigi unIuiIiyordu. YunI oIuyIurdu CH merkezInIn degIIse bIIe, yereI purLI LekIIuLinin roI
buIunuyordu. ZuLen, oIduku byk bIr cogruIyudu, neredeyse e zumunIi oIuruk uyni LIp suIdiriIurin
gerekIeLIrIImesI, oIuyIurin rgLIendIgI pIesInI gIendIrmekLeydI.

Nihol Atstz'tn rol
Trukyu OIuyIuri zerIne en kupsumIi uruLirmuIurin suIIbI #iIuL BuII`ye gre oIuyIurin gIzII ukLr, irki
TrkIgn eIsunevI IIderI NIIuI ALsiz`dir. EdIrne Erkek IsesI`nde 11 EyII - z8 AruIik 1q LurIIIerI
edebIyuL greLmenIIgI yupun ALsiz, irki guzeLe OrIun`un yneLIcIIIgIne EdIrne`de buIur. OrIun
EdIrne`de sLunbuI`dun duIu ok suLiImukLudir ve EdIrne`dekI yugmu oIuyIurinin IIderIerInden
KrmuLIu bruIIm Agu udIi uIis ALsiz`in en byk IuyrunIurindundir.
NIIuI ALsiz, 1q sonIurindu MIIII Trk TuIebe BIrIIgI (MTTB) IIe bIrIIkLe unukkuIe`ye yupLigi bIr
gezIden edIndIgI IzIenImIerInI MTTB`nIn yuyin orguni BIrIIk`Le yIe unIuLir: $eIIrde ne kudur ok
YuIudI, ne kudur ok Ingene, ne kudur du #um bozunLusu vur!.. BurudukI YuIudI de Ier yerde
Lunidigimiz YuIudI`dIr. SInsI, ksLuI, zeIII, korkuk, IukuL IirsuL dkn YuIudI; YuIudI muIuIIesI Ier
yerde oIdugu gIbI burudu du igirLkunIigin, grILnn ve IevsIn (=pIsIIk, mundurIik) merkezI.
uridukI dkkunIurin IevIuIurini okuyoruz. Ondu dokuzu bIzI sInIrIendIren nunkr ve kuIpe mIIIeLIn
IsImIerInI Luiyor. KuvveLII oIdugumuz zumun kurimizdu kpeke yuILukIunun, bozgun ugIurimizdu
ksLuIIuip dmunIurimizIu bIrIeen LurIIIn bu IuIn ve pI mIIIeLInI urLik urumizdu yurLLu oIuruk
grmek IsLemIyoruz...
ALsiz, 1qq yiIinin murL uyindu yIne OrIun dergIsInde yuyimIudigi KomnIsL, YuIudI ve DuIkuvuk
buIikIi yuzisindu II duIu du uziLir: Trk mIIIeLInIn diurkI dmunIuri bLn dnyudir. Bunu LurII
bIze ebedI bIr gL IuIInde IIkuye eder. erkI dmunIuri Ise LunedIr: KomnIsL, YuIudI ve
duIkuvuk. KomnIsL, vIcdunini YuIudI Murksu suLmi oIun vuLunsiz serserI demekLIr (...) kIncI
dmuni YuIudI`dIr. Onun AIIuIi purudir. O, cebIne bIrku puru koyubIImek IIn gIgesInde yuudigi
buyrugi suLmukLun ekInmeyen numussuz bIr bezIrgundir. HungI memIekeLLe oLuruyorsu orunin
dmunidir....
NIIuI ALsiz`u gre Trk bnyesInI mIkropLun LemIzIeyecek en gzeI LeduvI usuI: KuLIIum! dir.
ALsiz`in YuIudIIere kIn kusun bunun gIbI nIce yuzisini okuyun yereI IuIsLIerIn, 1qq oIuyIurindu nusiI
bIr roI oynudikIurini LuImIn eLmek zor oImusu gerek.

Bobon-Skmenser ottmost
Ancuk oIuyIurdun 1q yiI sonru, 11 AruIik 1qq8`de TusvIr guzeLesInIn suIIbI ve buyuzuri CIIud Bubun IIe
GmIune MIIIeLvekIII $kr Skmenser urusindu bIr poIemIk buIudi. CIIuL Bubun, oIuyIurin
urkusindukI kIInIn 1qq`Le Trukyu UmumI MIeLLIIIgI Bu MuvIrI oIun $kr Skmenser
oIdugunu IIerI srerken, Skmenser, oIuyIuri, CIIud Bubun`in CIIuL HIkmeL Lukmu udiyIu yuzdigi
HILIer ve NusyoneI SosyuIIzm udIi kILubin kikirLLigini syIyordu. CIIud Bubun Ise bu suIumuyu cevup
verIrken, 1qq yiIindu Vun`in OzuIp IIesInde . Ordu KomuLuni MusLuIu MugIuIi`nin emrIyIe LopIucu
kurunu dIzIIen KrL kyIsne uLiIIu HkmeL Lipki, OzuIp IudIsesI gIbI bu II rLbus eLmek IIn
sIzI orLuyu koyumudi dIyordu. Kisucusi, IkIII bIrbIrInIn IpIIgInI puzuru ikurirken usIindu Tek PurLI
dnemInIn kIrII umuirIurini orLuyu dkyordu.
Bugn muIusebeyI yupurken, bLn suu devIeL udumIurinu, sIyusI kudroIuru veyu kunuuL nderIerIne
yikip, u veyu bu nedenIe guyrImsIIm dmunIigi IIIkIerIne kudur IIemI IuIk kILIeIerInIn, 1q1
ErmenI TeIcIrI`nden 1qq SIvus KuLIIumi`nu kudur bIrok yz kizurLici oIuydukI roIn unuLmuyuIim
ILIen. AsIindu IIbIrImIz musum degIIIz...

Ologlortn bilonosu
OIuyIurin urdindun CH`nIn IuzirIudigi bIr ruporu gre Trukyu`du yuuyun 1 bIn YuIudI`den bInI
sLunbuI`u gm, pek ok kII muI ve mIkIerInI kuybeLmILI. YuIudIIer IukIrIeIrken, MsImun
uIuIIde, uynen 1q1q #um KuirLmusi`ndun ve 1q1 ErmenI TeIcIrI`nden sonru oIdugu gIbI 'YuIudI
Yugmusi ZengInIerI` LremILI. GerI, IkmeL duIu sonru gusp edIIen muIIurin bIr bImnn Iude
edIImesInI sugIumiLi uncuk, oIuyIurIu IIgIII soruLurmu uiImumiLi. Bu LurIILen sonru TrkIye`dekI
YuIudIIer IIbIr zumun kendIIerInI gvende IIsseLmedIIer. Ve IirsuLini buIduku buku IkeIere g
eLLIIer. 1q8-1qqz yiIIuri urusindu NuzI zuImnden kuun YuIudIIerI Luiyun PurILu, SuIvudor ve SLrumu
gemIIerIne yupiIun korkun muumeIe, z1 Kur`u ILIyuLIuri meseIesI ve VurIik VergIsI uyguIumuIuri
gvensIzIIgI Iud suIIuyu ikurdi ve 1 Muyis 1qq8`de sruII DevIeLI`nIn kuruImusindun sonru
TrkIye`den en byk YuIudI g yuundi. O LurIILen bugne kudur yuunun suyisiz oIuyin eLkIsIyIe
'Iogr IkesI` TrkIye`dekI YuIudI cemuuLInIn nIusu z bIn kIIye kudur dL.

TA#H DETE# z;.o6.zo1o

Aye Hr
'$eIILIer` ve 'eLkIsIz IuIe geLIrIIenIer`

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CeIIuL uyundi yuLugindu bIr gece

Tunrim dedI, bu ne zor bIImece!
OIdke oguIiyor udumIur
Ben LkenmekLeyIm Idrdke...
(ALuoI BeIrumogIu, 1q;)

PKK ile Trkiye'nin gvenlik gleri urusIndu sren kunlI suvutu resmi rukumluru gre
q.oqq kiinin ldg uIklundI. BonlurIn 6.6g'ne 'ehit', g.6S,'sine 'terr korbunI',
q.,oq'ne ise 'l ele geirilen' deniyor. Ne zc ki, grobu du her gn yenileri
ekleniyor. Sudece Hukkri'deki kunlI utImulurdu 1o'o usker, 1q'o PKK'lI q huyut
snd. In uz q uilenin ocugInu ute dt. "Ate dtg yeri yukur derler umu bo ute
hepimizi yukIyor.

Bogne dek devletin ve siyusi iktidurlurIn Krtlere ynelik buskIcI politikulurInI, uIk yu
du rtk iddetini, duhusI terrn eletiren onlurcu yuzI yuzdIm. Bo seIer, PKK'yu
seslenmek istiyorom: Iitsiz gler urusIndu omotsoz bir suvuI srdrmenin, ne
kltrel ve siyusul huklur iin devleti musuyu otortmuyu; ne Krt hulkInIn ektigi
ucIlurIn keIuretini detmeye, ne de Abdolluh culun'In doromono iyiletirmeye
yuruyucugInu inunIyorom. Aksine, bo iddet surmulI, iki toplom urusInduki ilikileri
rtyor, neIreti krklyor, doluyIsIylu bo hedeIlere olumuyI duhu zorlutIrIyor.
Iger umucInIz, 'BugImsIz Krdistun'I kormuk iin i suvu Ikurmuksu, bono merte
uIkluyIn. AIkluyIn ki, nerede dorucugImIzu kurur verelim. LuII ozutmuyuyIm, dilegim,
tm lke bir yungIn yerine dnmeden, her iki turuIIn du koolsoz oluruk siluhlurInI
bIrukmusI ve bir un nce konomuyu bulumusI.

$imdi gelelim huItunIn konosonu: YukInlurI 'ehit' veyu 'PKK terrnn korbunI' olun
Trk uilelerinin ucIlurInI nusIl yuudIklurInI ok iyi biliyoroz umu yukInlurI 'etkisiz hule
getirilen' Krt turuIInIn bo hullerini pek bilmiyoroz diye dndm ve sizi "Ay'In teki
yzne bukmuyu duvet edeyim dedim.
Trk unnesini kIskunmuk


YiI zoo;. Soguk bIr sonbuIur ukumindu, DIyurbukir`in BugIur semLIndekI yoksuI bIr evde, yuIi bIr
KrL kudini LILrek ve kederII sesIyIe unIuLiyor: Onun Isne suIIp oImuk IsLerdIm. Onu kendI
eIIerImIe yikuyip gmmek IsLerdIm. Szn eLLIgI kII, Aydin, drL ocugundun en bygyd. 1qqo
yiIindu dugu ikLigindu 1q yuindu bIr nIversILe grencIsIydI. 1qqz yiIi IIkbuIurindu, $irnuk cIvurindu
gvenIIk gIerIyIe gIrdIgI uLimudu IdrIm, $irnuk`Iu CIzre urusindu bIr yere gmImL.
suvuin zIrvede oIdugu yiIIurdi. AIIe korkudun cenuzeyI urumuyu gIdememI, sonru du bIgeden g
eLLIrIImILI.

Aydin`in unnesI unIuLmuyu devum edIyor: YukIuik 1 yiI geLI. OgIumun bIr mezur Lui bIIe yok kI
gIdIp ugIuyubIIeyIm. OIdg gnden berI Lum urumdu, boguzimdu bIr dgm vur. Her gn bIruz duIu
byyor. Buzen kupi uIiniyor. BeIkI odur dIye dnyorum. Kupiyi uiyorum o degII. BIIIyorum o
yuumiyor. Amu 1 yiIdir benIm IIn Ier gn yuiyor, Ier gn I. nk vcudunu grm degIIIz
IuIu, kk de oIsu bIr umuL vur beIkI yuiyordur dIye. TrkIer unsIi. En uzindun cenuzeIerIne
suIIpIer. BLn puuIur, poIILIkuciIur ve byk udumIur onIurin cenuzeIerIne gIdIyorIur. Cenuze
LrenIerInI LeIevIzyonIur gsLerIyor. OnIur IIerInI IsLedIkIerI ekIIde gmyorIur. OnIurin zIyureL
edebIIecekIerI bIr mezurIuri vur. AgIurken buIurini duyuyucukIuri bIr mezur LuIuri vur. nsunIur
dIyorIur kI 'bu bIr suvu`. DevIeL dIyor kI 'onIur LerrIsL`. Dnyorum kI bu kuder. Bunu unIiyorum.
AIIuIin LukdIrInI degILIremeyIz. Onu kubuI eLmemIz Iuzim. ukuL devIeL bIzIm cenuzeIerImIzden ne
IsLIyor, ILe bunu unIumiyorum...


lrler mi gl, deolet mi?
AgIumukLun gz pinurIuri kurumu oIun uciIi unne, IuyuLIu Im urusindu bIr yerde usiIi kuIiini
yIesIne eLkIII ekIIde unIuLmi kI ekIeyecek Lek sz yok. AnnenIn sorusuyIu devum edeIIm: DevIeL
KrL cenuzeIerInden ne IsLIyor? Cevup busIL: DevIeL IIer zerInden g gsLerIsI yupiyor. EgemenIn
kIm oIdugunu en ucimusiz ekIIde Lekrur Lekrur gsLerIyor. Eger kuIIunmuyi bIIIrsenIz I bIr beden
ok eLkIII bIr uruLir dIyor runsiz unLropoIog ouIs-VIncenL TIomus. EveL, bIzIm devIeLImIz, Inn
gcn bIIIyor. Bu yzden TrkIerIn 'eIILIerInI` uI buyrukIuru surip, genI kuLiIimIi devIeL LrenIerIyIe
deInederken, Trk unneIerIn ucisini LeIevIzyonIurdun en urpici bIImde sergIIerken, KrLIerIn
IIerInden sz bIIe eLmIyor. Sz eLse bIIe eLkIsIz IuIe geLIrIIen dIyor veyu surduIye buIigi gIbI yunyunu
dIzIImI I IoLogruIIurini servIs edIyor eI uILindun. HeIe o IIerIn unneIerInden II sz eLmIyor.
HIbIr kumeru KrL unneIerIne evrIImIyor. HIbIr yeLkIII, KrL unneIerInI zIyureL eLmIyor. VeIev kI
gvenIIk gIerIyIe uLimuyu gIren Ier PKK`Ii, 'IuIn`, veIev kI 'LerrIsL`, pekI onIurin uIIeIerI de mI
'IuIn`, 'LerrIsL` dIye sormuyor kImse. HuLLu devIeL grevIIIerI, Gneydogu AnudoIu`dukI Trk
eIILIerInIn cenuzeIerIne bIIe gILmIyor. HuIbukI uLimuIurdu IdrIen uskerIer urusindu KrL
ocukIuri oIdugu gIbI, pek ok KrL unnesInIn bIr evIudi dugdu Ise, bIr evIudi du uskerde. Buzi KrL
unneIerI bIr gn 'eLkIsIz IuIe geLIrIIen` yuvrusunu ugIiyor, bIr gn 'eIIL` oIun kuzusunu...

Mezordon tkortlonlor
DevIeL byIe yupuruk PKK`IiIuri IkI kez Idryor: Hem IIzIk oIuruk Iem de sImgeseI oIuruk. nk
bIIIyor kI, IungI kILrde oIursu oIsun 'Iy yerde birukmuk` en byk uyipLir, en byk ezudir. DevIeL
bu konudu o kudur kururIi kI, uLimuIurdu Ien ve urkuduIuri LuruIindun gmIen PKK`IiIurin
mezurIurini uruyip buIuyor ve bombuIiyor veyu LuIrIp edIyor. OIIerIn kemIkIerInI sugu soIu suvuruyor.
SinirLesI operusyonIurdu KundII veyu MuImur yukinIurindukI mezurIik du bu poIILIkudun nusIbInI
uIiyor.

CenuzeIerIn uncuk devIeLIn IsLedIgI ekIIde, IsLedIgI yerde, IsLedIgI kIIIerce, IsLedIgI zumundu
gmImesI gIbI buku mduIuIe ynLemIerI de vur. Amu duIu kLs de vur. 1qq8 yiIindu AnLuIyu`nin
SerIk ve MunuvguL IIeIerInde IdrIen 1o PKK`Ii AnLuIyu ve MunuvguL eIIr mezurIikIurinu
gmIdgnde Ike LurIIInde beIkI de bIr IIk yuunmiLi. MunuvguL`Lu bInIerce 'mIIIIyeLI gen` ve eIIL
yukinIuri, Ne MuLIu Trkm dIyene, KuIroIsun PKK sIogunIuriyIu meydundu LopIunmi, urdindun
yurim suuL sreyIe MunuvguL-AnLuIyu yoIunu LruIIge kupuLmiIurdi. sLekIerI, MunuvguL mezurIigindukI
PKK`IiIurin mezurdun ikuriImusi ve buku bIr yere gmImesI yu du duIu IyIsI yukiImusiydi.
GerekeIerI Ise uydu: $eIILIerIe ('vuLunseverIer`) LerrIsLIer ('vuLun IuInIerI`) yunyunu yuLumuzdi!

OIuyIur byynce, yeLkIIIIer kuIubuIigin IsLegInI yerIne geLIrdI ve ceseLIerI mezurIurindun ikururuk
AnLuIyu $eIIr MezurIigi`nu deIneLLI. Bunun zerIne uyni oIuyIur AnLuIyu`du yuundi. AnLuIyuIi yeLkIIIIer
de kuIubuIigin LuIebIne uydu, ceseLIer bIr kere duIu yerIerInden ikuriIdi ve bIIInmeyen bIr yere
deInedIIdI. Ne yeLkIIIIerden, ne kunuuL nderIerInden bIr LepkI grdk bu InsunIik dii oIuyu. ByIece,
'mIIIIyeLIIIk` veyu 'vuLunperverIIk` buIunesI oIdugundu, uyukIur uILinu uIinumuyucuk IerIungI bIr eLIk
deger oImudiginu yzmz kizururuk uIIL oIduk... HuIbukI InsunIik LurIII boyuncu 'gmIme Iukki` en
kuLsuI IukIurdun bIrI oImuLu. (Bu konudu yuziImi en gzeI eser oIun SoIokIes`In Antione udIi
Lrugedyusinin zeLInI yuzinin sonundu buIubIIIrsInIz.)

Cenoze degil 'milli dgn'
KrLIerIn bunIuru cevubi Ise, cenuzeIerIne suIIp oImu unsini buIdukIurindu kILIeseI cenuze LrenIerI
dzenIemek oIuyor. PKK, cenuzeIerIn dmun (sruII) zerIndekI eLkIsInI 1q8o-1q8z yiIIuri urusindu
SurIye ve bnun`dukI kumpIurdu kendIIerIne egILIm veren IIIsLIn KurLuIu OrgL`nden (KO)
grenmILI. KO de, 1q6-1qq`du BrILunyuIi munduciIuru kuri dIrenen IIIsLInIIIerden.

Ik gsLerIII cenuze LrenI, 1qqo yiIi ocuk uyindu, PKK`Ii EzIdI kizi BInevs AguI (BerIvun) IIn CIzre`de
dzenIendI. 1 MurL1qqo`du Suvur`du (MurdIn) bIr mugurudu IdrIen zo yuindukI Kumurun Dndur
udIi PKK`Iinin NusuybIn`dekI cenuzesInde IIk kez dkkunIur kupuLiImi, geneI grev Lr bIr eyIem
yupiImiLi. Cenuze LrenI IIe z1 MurL`LukI Nevruz LrenIerI bIrIeLIrIImI, o gn ZekIyu AIkun udIi Lip
IukILesI grencIsI 'KrL IuIkinu yupiIun buskiIuri` proLesLo eLmek IIn kendInI yukmi, CIzre, SIIopI ve
dII`de LunsIyon uzun sre dmemILI. OIuyIur srerken gvenIIk gIerInIn IuIku uLigi uLe sonundu
drL kII Im, dokuz kII yuruIunmi, 18 kII Ise LuLukIunmiLi.

CenuzeIerIn sIyusI gcn gsLeren en nemII oIuy Temmuz 1qq1`de DIyurbukir`du yupiIun VeduL
Aydin`in cenuze LrenIydI. VeduL Aydin, HuIkin Emek PurLIsI`nIn (HEP) DIyurbukir I Bukuni`ydi.
Temmuz 1qq1`de evInden poIIs LuruIindun uIinmi ve IkI gn sonru cesedI DIyurbukir-EIuzig yoIundu
buIunmuLu. YiIIur sonru unIuiImiLi kI, devIeLIn kudroIu ceIIudi Cem Ersever`In ekIbI LuruIindun
Ikence edIImI ve buindun vuruImuLu. Cenuzeye, yz bIne yukin kII kuLiIdi. Sudece DIyurbukir degII
Lm bIge bu oIuydun eLkIIendI. O gne dek sIyusI uidun bIrbIrIne dmun oIun grupIur eIeIe verdI,
IuIk bIrbIrIne keneLIendI.

'Deger Aileleri'
Trk LuruIinin kubuI eLmesI zor umu PKK du IIerIne 'eIIL` dIyor. PKK`nin eIILIIk dokLrInI sIumI
reIerunsIuri oImumukIu bIrIIkLe onu ok benzIyor. BIr kere IIer sIumI geIenekIere uygun oIuruk
deInedIIIyor. CenuzeIer Imum (2elc) gzeLImInde cumIde duuIur eIIgInde yikuniyor. OI, mezuru bui
Kube ynnde konuyor. Aynen TrkIer gIbI onIur du 'eger vuLun, ugrunu Ien vursu vuLundir` Iurinu
uygun oIuruk 'eIILIerInI` udeLu kuLsuyorIur. 'MIIII duvu`yu bIr 'bedeI` deyen 'eIIL` uIIeIerIne 'Deger
AIIeIerI` udi verIIIyor ve yereI yneLIcIIer bu uIIeIerI nemII gnIerde zIyureL edIyor, bu uIIeIerIn
ocukIurinu beIedIyeIerde I verIIIyor.

Bugn udeLu bIr dgn gIbI yuunun KrL cenuze LrenIerIne bInIerce kII kuLiIiyor. Eger I bekursu
eIIne kinu yukiIiyor. OIen kudinsu, 'KrdIsLun`Iu evIendIgI`, erkekse 'KrdIsLun`in ogIu` oIdugu
syIenIyor. Trene kuLiIunIur rengurenk gIysIIerInI gIyIyorIur, ziIgiLIur eIIgInde IuIuy ekIyorIur.
ZiIgiLIuru, 'eIILIer` IIn yukiImi zeI urkiIur veyu 'mIIII` murIur ekIenIyor. (1q8q-1q8q yiIIuri urusindu
Ier 'eIIL` IIn bIr urki besLeIenIrken, 1qqo IIe 1qqz urusindu I suyisi bInIere ikincu bu geIenek
doguI oIuruk sonu ermI, sudece meIur oIunIuru urki besLeIenIr oImuLu. OrnegIn VeduL Aydin IIn
besLeIenen A2ede Serhildcne udIi urki, 1qq1 seImIerInde Ier yerde uIinmiLi.) Bu
dgnJcenuzeIerde unne diindukIIer ugIumumuyu uIiiyor, yu du IikirikIur gIme sesIerI IIe
rLImeye uIiiIiyor. nk dmunu koz vermemek gerek dIye dnIyor. Cenuze gmIdkLen
sonru bu seremonI 'TuzIye EvI` denen yusevIerInde srdrIyor. Sonru du unneIerIn dIIInde,
yregInde... $eIILIerIn BerIvun, ZIIun, SIyur, WeIuL, #ojIuL, Zozun, Newroz gIbI kod udIuri yenI
dogunIuru verIIIyor. ByIece uynen TrkIerde oIdugu gIbI, kIIseI uciIur 'eIILIIk` syIemIyIe mIIIIyeLI
syIeme kuLiIiyor, eIILIe vuLun, bedenIe Lopruk, IyIe yuuyun, gemIIe geIecek yekvcuL oIuyor.

Siz hi 'Cumortesi Annesi' oldunuz mu?
Bu Ikede sudece uLimuIurdu IenIer yok. BIr de 'kuyipIur` vur. OrnegIn Hseyin Morsmbl, 18
EyII 1q8o gn BIngI`dekI evInden jundurmu ve bIr grup sIvII LuruIindun uIindi. Ardindun bubusi du
gLrId kurukoIu. kIsI ugir IkenceIerden geLIIer. Bubu unsIiydi, suIiverIIdI. BIr gn grevIIIerden
bIrI bubuyu OgIun kumi dedI. Bubu, Orusi yIe bIr yer kI, degII bIr Insunin, bIr kuun kumusi bIIe
mmkn degII yuniLini verdI umu kImseIerI Inundirumudi. HseyIn o yiIdir orLudu yok.

AIIesI Huyrettin Iren`In z1 Kusim 1q8o`de sLunbuI`du gvenIIk gIerInce gzuILinu uIindigini
urkuduIurindun duydu. TeIuIu GuyreLLepe`dekI EmnIyeL MdrIg`ne gILLIIer. Amu yeLkIIIIerden Lek
bIr IuI duyduIur: BIzde yok! AIIe, HuyreLLIn`In urubusinin EmnIyeL`In kupisinin nnde durdugunu
syIedI. ErLesI gn urubu du kuyboIdu. o yiIdir urubudun du HuyreLLIn`den de Iuber yok.

1q8q yiIinin uruIik uyindu, SIIrL`Le kpekIerIn ugzindu Insun bucukIuri grIdgne duIr dedIkoduIur
ikLi. SIIrL BeIedIyesI`nIn ve usker bIrIIkIerIn pIk uIuni oIuruk kuIIundigi KusupIur DeresI`ne usker
uruIurin ceseLIer uLLigini grenIer oIdu. BIgede gIzIIce uruLirmuIur yupun guzeLecI Gnuy AsIun, 1q8q
yiIindu SIIrL SuvciIigi`nu buvurdu. AsIun`u gre, gzuILindu veyu uIik grevIerInde IuyuLini kuybeden,
kiinin ls KusupIur DeresI`ne gmImL. SHP`nIn ve businin buskisiyIu bIgede yupiIun IIk
uruLirmuIurdu buzi kemIkIere ve gIysI puruIurinu uIuiIdi. 1qq1`de dnemIn IIerI Bukuni AbdIkudIr
Aksu, KusupIur DeresI`nden 1z cesedIn ikuriIdigini ILIruI eLLI. Ancuk Suvci 'devIeLIn presLIj meseIesI`
oIdugunu syIeyerek soruLurmuyi genIIeLmeyI reddeLLI. O gn bugndr, dere uiImuyi bekIIyor.

Kenun Bilgin, 1z EyII 1qqq`Le Ankuru`du oLobs durugindu gzuILinu uIindi. Amu bunu poIIs
syIemedI, onu Ankuru EmnIyeL MdrIg TerrIe McudeIe $ubesI`nde grenIer syIedI.
AnIuLiIunIuru gre IcresInde zz gndr buruduyim, benI kuybedecekIer dIye Iuykiriyordu. AIIeye
Ier zumunkI muIum cevup verIIdI: BIzde yok! HuIu yok...

61 yuindukI NuzIm Glmez, 1q EkIm 1qqq`Le TunceII`nIn HozuL IesI`ne bugIi TuiLIi Ky`nde
yupiIun urumudu jundurmuIur LuruIindun sorguyu gLrId. Yunindu kII duIu vurdi. DuIu sonru
onIur serbesL birukiIdi umu Nuzim GImez`den bIr duIu Iuber uIinumudi. MuILur ve kyIIerIn
uIudeLI Ie yurumudi. DevIeLIn cevubi beIIIydI: BIzde yok! DevIeL sznn erIydI, Nuzim IuIu yok...

qq yuindukI Mehmet zdemir, zq AruIik 1qq;`de DIyurbukir Iuyvun puzurindu LeIsIzII kIIIerce
gzuILinu uIindi. KurukoIu gIden uIIeye, bIr ey yok, sorguIundikLun sonru ikur dedIIer. AIIenIn II
ruIuLIudi. Ancuk erLesI gn sugIigini grenmek IIn Lekrur gILLIkIerInde o meum cmIeyI duyduIur:
BIzde yok!

Iehmi Toson, 1qq8`de gpegndz onIurcu kIInIn urusindu, eIIerInde LeIsIz oIun kIIIer LuruIindun
kuIusinu sIIuI duyunuruk bIr urubuyu sokuIdu. OIuyi nc kuLLukI pencereden gren eI Hunim
Tosun, deII gIbI merdIvenIerI IndI umu kupinin nne geIdIgInde kocusi orLudu yokLu. O gnden berI de
yok...

Kerim Acur, 1z Muyis zooz gn kyIIerInden, 1q8q`dun berI dugdu oIun, 1qq`Len berI de IupIsLe
oIun ogIu MeImeL $erII`In zoo1 yiIi sonIurinu dogru Mu cezuevInden LuIIIye edIIerek kyIerIne
dndgn uncuk ky korucuIuri ve uskerIer LuruIindun IdrIdgn grendI. OIun oImuLu, burI
cenuzesInI verseIerdI. CeseL onIurdu degIIdI kI versInIerdI...

En uz goo benzer ykmz vur. Amu yerImIz bILLI. 1qq yiIindu, sLunbuI`du 'yusudii` Nevruz
kuLIumuIuri sirusindu gzuILinu uIinun ve Is uyIur sonru AILineIIr KImsesIzIer MezurIigi`ndu
buIunun greLmen Husun Ocuk oIuyindun sonru kuyip yukinIuri, 'CumurLesI AnneIerI J CumurLesI
nsunIuri` udi uILindu rgLIendIIer ve z; Muyis 1qq gnnden buIuyuruk Ier cumurLesI, suuL
1z:oo`de, sLunbuI`du, GuIuLusuruy IsesI nnde LopIundiIur, busin uikIumusi yupLiIur. Ancuk
eyIemIerInIn 1;o. IuILusindun buIuyuruk Lum o IuILu boyuncu yIesIne byk engeIIerIe, buskiIurIu
kuriIuLiIur kI, eyIemIerIne zoo. IuILudu, 1 MurL 1qqq`du uru vermek zorun kuIdiIur. 'Ergenekon
Duvusi` IIe bIrIIkLe yenIden umuLIunun kuyip yukinIuri, GuIuLusuruy IsesI nndekI buIumuIurinu
Lekrur buIudiIur. Ne IsLedIkIerI beIII: DevIeL gzuILindukI kuyipIuri buIsun, sorumIuIuri yurgiIusin ve
urLik bu Ikede II kImse gzuILindu kuyboImusin!

$egh Soid, Segit Rtzo oe Soidi Nursi'nin mezorlort nerede?
z8 HuzIrun 1qz`Le $urk sLIkIuI MuIkemesI`nde 'vuLunu IIuneL` suuyIu Idum cezusinu urpLiriIun ve
cezuIuri derIuI InIuz edIIen $eyI SuId ve q6 urkuduinin du mezur yerIerI beIII degII. (EIbeLLe, Isyun
sirusindu IdrIen bInIerce kIInIn mezur yerI de beIII degII.) OImeden bIrku suuL nce, $eyI SuId,
IcresInde IupIsIune mdr Osmun Bey IIe grerek suvci AImeL Sreyyu (Orgeevren) Bey`I vusI
oIuruk LuyIn eLLIgI vusIyeLnumesInI yuzmi ve zerIndekI puruyi evIuLIurimu LesIIm edInIz dIyerek
kendIsIne vermILI. VusIyeLnumesInde uyricu kendIsIne bIr mezur yupLiriImusini IsLIyordu. $eyI SuId
kuIkiLigi IIn neden 'vuLunu IIuneL oIdugunu` unIuyumumiLi, nk onun dnemInde InsunIur 'vuLun`
IIn degII, LopIumIuri IIn IyI oIuni yupmuk gerekLIgInI dnrIerdI. Amu 'erIuLin kesLIgI purmuk
ucimuz` dIyerek kururu boyun egmILI. Amu unIuiIun devIeLIn onu bIr mezuri bIIe ok grecegInI II
dnmemILI nk kendIsI gIbI devIeLe bukuIdirun seIeIIerIne, OsmunIi DevIeLI degII mezuri ok
grmek, puuIik bIIe verIrdI.

dumIur z8 HuzIrun`i zq`unu bugIuyun gece, suuL o:oo`Len ILIburen, eIrIn Dug Kupisi`nin diindu
gerekIeLIrIIdI. DurumuIuri du IzIeyen IuIk, muIkmIuri bIzzuL usmuk IIn bIrbIrInI ezmI, Ier Idum
muIkmunu bIr devIeL grevIIsI LuIsIs edIIerek, IdumIur gerekIeLIrIImILI. $eyI SuId usiIdigindu
IuIkLun bIr uIki LuIuni kopmuLu. AiIun IendekIere yunyunu dIzIIen IIerIn, IuIen DIyurbukir
OrduevI BuIesI IIe AImun HusLunesI`nIn urusindukI bIgede yuLLigi rIvuyeL oIunuyor.

$eyI SuId oIuyindun 1z yiI sonru, yIne 'vuLunu IIuneL`Ie suIunuruk Idum edIIen DersIm`In LopIum IIderI
SeyIL #izu IIe ogIu ve be yoIduinin cenuzesI de yok edIImILI. 1 Kusim 1q;`de EIuzig`dukI
mekundu gerekIeLIrIIen IdumIuru LunikIik eden Isun SubrI ugIuyungII`e gre, SeyIL #izu`nin
cenuzesI, gmIecegI yer Lrbe oImusin dIye yukiImiLi. SeyIL #izu`nin uIIesI yiIIurdir u soruyu cevup
uriyor: SeyIL #izu`nin ve yoIduIurinin cenuzesI yukiIdi mi? YukiImudiysu nereye gmId? EIbeLLe,
devIeLImIzIn cevubini LuImIn edebIIIrsInIz: Bu konudu bIIgImIz yok...

z yiI sonru z MurL 1q6o`Lu UrIu`du doguI yoIIurdun veIuL eden ve burudukI HuIII`r-#uImun CumII
HuzIresI`ne deInedIIen SuIdI NursI`nIn mezuri du z; Muyis 1q6o durbesInden sonru, devIeLIIurin
gudrIne ugrudi. MIIII BIrIIk KomILesI LuruIindun, kurdeInIn Konyu`yu nukII buvurusu buIune edIIerek
cenuze UrIu`dukI mezurindun ikuriIdi ve nce AIyon`u, sonru spurLu`yu nukIedIIdI, sonru du yok oIdu.
YiIIurcu, cenuzenIn durbecIIer LuruIindun denIze uLiIdigi suniIdi. Ancuk duIu sonru, cenuzenIn, SuIdI
NursI`nIn yukin LuIebeIerI LuruIindun bIIInmeyen bIr yere nukIedIIdIgI syIendI de yrekIer IeruIIudi.

Antigone oe 'gmlme hokkt'
GeIeIIm Yunun Lrugedyu yuzuri SoIokIes`In M.O. q11 yiIindu yuzdigi Antione udIi
eserIne. Antioneyuzurin Krcl idip:s udIi eserInIn devumi nILeIIgIndedIr. MILoIojIye gre OIdIpus,
bubusi oIdugunu bIImeden uIos`u Idrm ve yIne bIImeden unnesI okesLe IIe evIenmILIr. Bu
evIIIIkLen PoIyneIkes ve ELeokIes udindu IkI erkek, AnLIgone ve smene udindu IkI kiz ocukIuri
oImuLur. GeregI ok ge grenen OIdIpus, bu LrujIk durum kurisindu udeLu yikiIir ve gzIerInI kr
ederek kendInI cezuIundirir. Bu IuIde bIrku yiI duIu IkmdurIik yupun OIdIpus, oguIIurinin yeLkIsInI
eIInden uImuyu uIimusi zerIne kizur ve IkI kurde bIrbIrInIn kuninu gIrsIn dIye IuneL okur.
OIdIpus`un Imnden sonru ELeokIes ve PoIyneIkes, bubuIurinin bedduusinin gerekIememesI IIn
IkeyI dnmI oIuruk yneLmeye kurur verIrIer. ukuL bIr sre sonru kruIIigin puyIuimi sorun oIur.
ELeokIes, sirusi geIdIgI IuIde PoIyneIkes`e LuILi birukmuk IsLemez ve onu Ikeden kovur. Bunun zerIne
PoIyneIkes Argos KruIi`nu siginir ve uILi kumundunIu bIrIIkLe TIebuI nIerIne geIerek kurdeIne suvu
uur. Ancuk suvuLu IkI kurde bIrbIrInI Idrr. KruIIik okesLe`nIn kurdeI Kreon`u kuIir.

Vicdoni gosolor mt deoletin gosolort mt?
Kreon, yurdunu suvunurken Ien ELeokIes`e kuIrumunIuru yukiucuk bIr cenuze LrenI yupiImusini
IsLer. PoIyneIkes`I Ise kendI IkesIne suIdirdigi IIn vuLun IuInI IIun eder ve cesedIn gmImesInI
yusukIur. Munusiz bIr gurur ve IILIrusu kupiIuruk verdIgI bu emIr usIindu LopIumdu yerIemI udeLIere
uykiridir. ukuL IuIk memnunIyeLsIzIIgInI dIIe geLIrmeye, Kreon`u kuri ikmuyu cesureL edemez. Bunu
sudece AnLIgone kuri ikur. nk o, LunrisuI ve vIcdunI yusuIurin, InsunIurin koydugu yusuIurdun
sLn oIdugunu, doIuyisiyIu 'kuIrumun du oIsu, IuIn de oIsu, Ier Inn gmImeye Iukki oIdugunu`
Inunir.

TurIIIn beIkI de IIk 'sIvII ILuuLsIzIIk` eyIemcIsI oIun AnLIgone, cunini LeIIIkeye uLuruk kurdeInI gmer
umu Kreon bunu ok kizur. AnLIgone`nIn nIunIisi oIun ogIu HuImon`un ve IuIkin Lm ILIruzIurinu
rugmen AnLIgone`yI kuyuIur IIndekI bIr mezuru dIrI dIrI gmmeye kurur verIr. Bu sirudu suIneye ikun
kuIIn TeIresIus, Kreon`u dncesIzce duvrundigini syIer. OIIerIn Iukkinin verIImesI gerekLIgInI, uksI
LukdIrde ugursuzIukIurin peInI birukmuyucugini beIIrLIr. Kreon, TeIresIus`In keIuneLInden eLkIIenIr,
AnLIgone`yI zIndundun ikurmuyu ve PoIyneIkes`I bIr Lren yupip gmmeye kurur verIr. ukuL ge
kuImiLir. AnLIgone kendInI usmi, HuImon du sevgIIIsInIn yunindu IunerIe IuyuLinu son
vermILIr.Kreon, byk bIr pImunIik ve znL IIndeyken bIr kL Iuber duIu uIir; OgIunun ucisinu
duyunumuyun KruIIe EurydIke de kendInI IdrmLr.

Kissudun IIsse: EgemenIer egemenIIkIerInI srdrmek IIn LubuIur yuruLirIur. Burudu Lubu
PoIyneIkes`In gmImeye Iuyik grImeyen Isdr. reud`dun bIIdIgImIz gIbI, Lubuyu dokunmuk en
byk suLur. NILekIm AnLIgone kurdeInI gmmenIn bedeIInI IuyuLiyIu der. Ancuk kuybeden uyni
zumundu kuzunundir; kuzunun Ise kuybedendIr. AnLIgone, Lrugedyu kuIrumuninu uygun bIr ekIIde
duvrunir ve IecegInI bIIe bIIe kendI eLIk degerInI sonunu kudur suvunmuyi gze uIirken, Im IIe
suvundugu degerI yceILmILIr. Kreon Ise, InsunIurin (devIeLIn) kununIurini LunrisuI ve vIcdunI
kununIurin sLnde grmesInIn bedeIInI IeIukeL sLne IeIukeL yuuyuruk demILIr.

TA#H DETE# zo.o6.zo1o

Aye Hr
BIr kez duIu 'KrL MeseIesI`

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Binlerce Krt ocogonon sodun gerekelerle Terrle Mcudele Kunono kupsumIndu

yulurIndun byk hupis cezulurInu urptIrIlmusI, seilmi belediye bukunlurInIn
totoklundIgI KCK operusyonlurI, hkmetin Krt uIlImInu destek vermek iin
Hubor'dun girenlerin yurgIlunmuyu bulumusI, onlurcu guzetecinin Krt sorononu
ilikin huberleri yznden yurgIlunmusI veyu muhkm olmusI, TSK'nin lke iinde ve
sInIr dIIndu uskeri operusyonluru hIz vermesi, Abdolluh culun'In "1 muyIstun sonru
soromlolok Kundil'de uIklumusIndun sonru PKK'nIn suldIrIlurInIn urtmusI ve son
oluruk Hukkri'de yuununlur, Trkiye'yi hIzlu etnik utImunIn eigine getiriyor.

'Szn bittigi' duhu dogroso, 'sz'n kurunlIk glerce bilinli oluruk bitirildigi bir
utmosIerde ne IuydusI olucuk bilmiyorom umu Krt milliyetiliginin ve Trk
milliyetiliginin bonu verdigi kurIlIgIn 1oo yIllIk serencumInI bir kez duhu zetlemek
istiyorom. Yer sorono yznden dIurIdu bIruktIgIm run, Iruk, Soriye ve SSCB
cogruIyusInduki Krtlerin modern turihini bilmeden bo turiheyi tum oluruk
unlumlundIrmuk mmkn degil umu bo huliyle bile bognk IkmuzIn temel nedeni
olun PKK'yI bir sono degil bir neden oluruk gren resmi grn ve son oluylurI
'Trkiye'yi kIskunun oloslururusI glerin komploso' oluruk gren AKP grnn ne
kudur yunlI oldogono gsterebilir diye omoyorom.



KrL mIIIIyeLIIIgI, Trk mIIIIyeLIIIgI gIbI 188o`Ierde IIIIzIenmeye buIudi. BuIungiLu Ier IkI eLnIk
grubun du kendI uIus-devIeLInI kurmu gIbI bIr IedeII yokLu. (Bunun nedenIerI uyri bIr yuzi konusu.)
HedeI, . AbdIIumIL`In IsLIbduL rejImInI yikmukLi. Bu umuIu Ier IkI kesIm de 188q`du LLIIuL ve
TerukkI CemIyeLI`nde (TC) bIrIeLIIer. kI LuruI bIrbIrIne yIe yukindi kI, TC 1q1`Len ILIburen Trk
mIIIIyeLIIIgIne evrIIIrken bIIe KrL kkenII uydinIurin ezIcI kismi IurekeLIn IInde kuIdiIur. TrkIk
ukiminin gI bIr dumur IuIInde orLuyu ikLigi 1q18`de kuruIun KrL TeuII CemIyeLI`nde LopIunun
KrLIer Ise, kILreI kImIIgIn LesIne gemIIerdI umu orLuk bIr sIyusI Luvir geIILIrememIIerdI.
OrnegIn cemIyeLIn bukuni SeyyId AbdIkudIr siki bIr OsmunIici IdI ve sIyusI IedeII HIIuIeLI de
koruyuruk OsmunIi DevIeLI IInde KrLIere oLonomI (zerkIIk) verIImesIydI. Ancuk bunun IIn KrL
LopIumundun ok ABD, BrILunyu ve runsu gIbI di gIere beI bugIumiLi. CemIyeLIn beIkemIgInI
oIuLurun BedIrIunIur ve CemIIpuuzudeIer gIbI KrL urIsLokruLIuri Ise bugimsiz bIr KrdIsLun IIn
mcudeIe edIyorIurdi.


Siyusi hedeIin belirsizligi

MIIII McudeIe dnemInde KrLIerIn sIyusI bInmIg devum eLLI. Buzi KrLIer Dogu AnudoIu`du
bIr ErmenI devIeLInIn kuruImusindun endIe eLLIkIerI IIn KemuIIsL gIerIe IbIrIIgI yupmuyi seLIIer.
ByIece 1q1q`du LopIunun Erzurum ve SIvus KongreIerIne ve 1qzo`de uiIun (T)BMM`ye KrL kkenII
pek ok kII deIege ve mIIIeLvekIII oIuruk kuLiImuyi kubuI eLLI. Bu kuLiIim, IIerIkI yiIIurdu resm LurIIIIer
LuruIindun 'KrLIer kendI kuderIerInI LuyIn Iukkini, TrkIerIe bIrIIk oImu yoIundu kuIIundiIur`
propugundusinu muIzeme yupiIdi.

KongreIere veyu MecIIs`e kuLiImuyun CIbrunIi MIruIuy HuIIL Bey, SeyId AbdIkudIr, BedIrIunIIer ve
CemIIpuuzudeIer gIbI unsurIur Ise KemuIIsL grupIu uiku uLimukLun kuinuruk, gIzIIce zerkIIk veyu
bugimsizIik IedeIIerInI gerekIeLIrmeye uIiLiIur ve bu bugIumdu Byk DevIeLIerIe Lemus IInde
oIduIur. Ancuk bu kesImIer, bLncI bIr proje orLuyu koyumudiIur. OrnegIn LIIuI DevIeLIerI`nIn BIrIncI
Dnyu Suvui`nin Iesubini grmek zere Ocuk 1q1q`du LopIudigi PurIs Buri KonIerunsi`ndu KrLIerI,
KrLe bIImedIgI syIenen OsmunIi DevIeLI`nIn SLockIoIm BykeIIsI $erII Puu LemsII eLLI. $erII
Puu`nin Sevr`de ErmenI IeyeLInIn Bukuni Bogos Nubur Puu`yIu ImzuIudigi muILiru, KrL IkesInIn
sinirIurini Vun GI`nn gneyInden geIrdIgI ve IuzIucu LopruksuI LuvIzIer IerdIgI IIn BedIrIunIur
LuruIindun; ErmenI guvuruyIu uzIuLigi IIn de $emdInunIur LuruIindun reddedIIdI. KrLIerIn kudIm
ErmenI korkusundun usLucu yururIunun MusLuIu KemuI`In rgLIedIgI Dogu AnudoIu`dukI bIr dIzI KrL
uIreL reIsI, $erII Puu`yu ekLIkIerI LeIgruIIurIu $erII Puu`yi LemsIIcIIIk grevInden IsLIIu eLLIrdIIer.
ByIece PurIs`Le ve onu IzIeyen Sevr srecInde KrL LuIepIerI uncuk sinirIi ekIIde musuyu geIdI.
NILekIm Kuzim KurubekIr uniIurindu Trk-KrL ILLIIukinin zeI bIr ubu surI edIImeden, sudece
KrdIsLun`in ErmenIsLun oImu LeIdIdIyIe kuri kuriyu oIdugu IuLirIuLiIuruk kuruIdugunu syIeyecekLI.



Kogiri 'milli' isyun mIydI

1qzo`de MIIII AIreLI ve BuILIyur (CemII eLo) AIreLI gIbI KemuIIsL Trk mIIIIyeLIIerIne uiku meydun
okuyunIur du vurdi umu bu IsyunIurin Iem sIyusI LuIepIerI neL degIIdI, Iem de yereI kuImiIurdi.
DoIuyisiyIu koIuycu busLiriIdiIur ve koIekLII beIIekLe nemII yer LuLmudiIur.

MurL-NIsun 1qz1`de SIvus IuvuIIsIndekI 1 kyden oIuun KogIrI KonIederusyonu`nun Isyuni Ise
bunIurdun IurkIiydi umu orLudu IuIu 'mIIII bIIIn` yokLu. OrnegIn, bIge KiziIbu-AIevI ugirIikIi bIr
nIusu suIIp oIdugu IuIde, DersImII LopIum nderIerI rgLIenme uIimuIurini HIIuIeL Ordusu
MIeLLII siIuLiyIu yupmiIur, bu uIimuIurin sonundu Ovucik-KemuI bIgesIndekI IuIk 'PudIuIin
emrI oImudigi IIn` KemuIIsLIere usker vermek IsLememILI.

Asker ynLemIerIe Isyuni busLirumuyun Ankuru, sIyusI munevruIurIu DersImIIIerI IkIye bImeyI
buurmi, DIyup Agu, Meo Agu, AImeL #umIz, MusLuIu Bey, Husun HuyrI gIbI HozuL-Ovucik
IIderIerInI DersIm mebusu oIuruk MecIIs`e kuLiImuyu Iknu eLmILI. Ayni gnIerde ;z KrL mebusu
zerIerInde yereI gIysIIerI IIe MecIIs`e geLIrIImIIer ve LIIuI DevIeLIerI`ne Ankuru IkmeLI IIe beruber
oIdukIurini bIIdIren bIr LeIgruI ekmIIerdI. Bu mebusIur urusindu en uLeIIsI oIun Husun HuyrI Bey,
MecIIs`LekI grmeIer sirusindu Trk-KrL kurdeIIgInden ve IkI kuvmIn uyriImuyucugindun o kudur
IeyecunIu sz eLmILI kI, MusLuIu KemuI erLesI gn Husun HuyrI`nIn KrL mIIII gIysIIerIyIe MecIIs`e
geImesInI IsLemILI.

Bunun zerIne, KogIrI Isyuninin sIyusI nderIerI BuyLur NurI DersImI, yneLIcIIerInIn ugirIikIi oIuruk
SnnI oIdugu uncuk 'mIIII` esusIuru gre IurekeL eLLIgI KrL TeuII CemIyeLI`nden KrLIerIn
bInmIgne son verIImesInI LuIep eLmI, CemIyeL Ise durumu mduIuIe eLmemILI. NurI DersImI
bunun zerIne LIIuI DevIeLIerI`nden yurdim IsLemI umu kendI IIudesIyIe ne ngIIIzIer ne de
runsizIur, yekvcuL duvrunmukLun ucIz KrLIer ugrunu gIderek konumu gIenen KemuIIsL IurekeLI
kurisinu uIucuk kudur muceruci oIdukIuri IIn bInm KrLIerI Ankuru`nin LepeIemesI II de zor
oImumiLi.


Lozun'du Krtler vur mIydI

Kusim 1qzz-Temmuz 1qz urusindu ozun Buri GrmeIerI srerken MusLuIu KemuI`In, LIIuI
DevIeLIerI`nIn KrLIerI suvunmuk IIn durumu mduIuIe eLmeIerInI engeIIemek ve KrLIerI uyri bIr
zm urumukLun cuydirmuk IIn, KrLIere zerkIIk unIumindu yorumIunubIIecek buzi vuuLIerde
buIundugu dogruydu umu bu vuudIn urkusini LukIp edecek yekvcuL bIr KrL sIyusuI IurekeLI yokLu.
NILekIm ozun`du Trk HeyeLI`nI LemsII eden (KrL kkenII) smeL nn, 1z AruIik 1qzz LurIIII
oLurumdu TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI HkmeLI, TrkIerIn oIdugu kudur KrLIerIn de IkmeLIdIr.
nk KrLIerIn gerek ve meru LemsIIcIIerI MIIIeL MecIIsI`ne gIrmILIr. TrkIerIn LemsIIcIIerIyIe uyni
Ide IkenIn IkmeLIne ve yneLImIne kuLiImukLudirIur. KrL IuIki ve meru LemsIIcIIerI, MusuI
VIIuyeLI`nde oLurun kurdeIerInIn unuyurLLun uyriImusinu ruzi degIIIerdIr dedIgInde ord Curzon
umurim yIedIr dIye cevup vermILI. Ancuk nn IukIiydi, ord Curzon yuniIiyordu. MusuI`un Lerk
edIImesI IILImuIIne kuri MecIIs`LekI KrL mIIIeLvekIIIerI susurken, en ugir eIeLIrIIerI HseyIn AvnI
(UIu) Bey, AII $kr Bey gIbI Trk usiIIi mIIIeLvekIIIerI yupmiLi.


$eyh Suid syunI'nIn dersleri

EIbeLLe, zq Temmuz 1qz`Le ozun Buri AnLIumusi`nin ImzuIunmusiyIu bIrIIkLe ErmenI LeIIIkesInI
Lumumen suvuLurmu oIun KemuIIsL IurekeLIn urLik KrL ILLIIukinu IILIyuci kuImuyincu oIunIur
oImuLu. MurL 1qzq`Le TBMM neredeyse oybIrIIgI IIe HuIIIeIIgI kuIdirirken, 1qz1 Anuyususi`ndukI
'muIuIII IdureIere zerkIIk Luniyun` muddeIer, 1qzq Anuyususi`nu konmudigindu ve vuLunduIik Lunimi
'TrkIk` esusinu gre yupiIdigindu, SnnI-$uIII KrL mIIIeLvekIIIerI kuri ikmudiIur. HIIuIeLIn
kuIdiriImusini buIune ederek, $ubuL 1qz`Le NukIbend $eyII SuId`In nderIIgInde SnnI ZuzuIur Isyun
eLLIgInde, Ienz 'KrL mIIIIyeLIIIgI`nden sz edIIemeyecegI IyIce neLIeLI. nk KiziIbu KrLIerIn
yurdu BuLi DersIm`den KurubuIIi, erIuLuugi, Abbusuugi uIreLIerI IsyunciIuru desLek vererek HozuL`i
ve BILIIs`I busmuk IIn grmeIer yupmiIursu du DersIm`In geneII uyukIunmuyu IIgIsIz kuIdi.
VurLo`dukI KiziIbu Hormek, oIun ve Heydurun uIreLIerI IkmeL kuvveLIerInIn yunindu suvuLi. Amu
duIu nemIIsI, DIyurbukir ve EIuzig gIbI SnnI KrLIerIn ugirIikLu oIdugu eIIr merkezIerI de
IsyunciIuru desLek vermedI. syunciIurin IIderI $eyI SuId ukrubusi BInbui Kusim Bey`In IbIrIIgIyIe
yukuIunincu Iem sIyusI, Iem usker uidun rgLI oIun Trk LuruIi, Isyuni koIuycu busLirdi.

AyrinLi suyiIubIIIr umu semboIIk uidun munIdur u bIIgIIerI de noL edeIIm: $eyI SuId`I yurgiIuyun $urk-
syun BIgesI sLIkIuI MuIkemesI yeIerInden AII SuIp Ursuvu du bIr KerkkI bIr KrL`L. KrL TeuII
CemIyeLI`nIn bukuni SeyIL AbdIkudIr muIkemede KrL oImudigini syIemILI. DIyurbukirIi KrL
urIsLokrusIsInIn en nemII uIIeIerInden bIrInIn ogIu oIun CemIIpuuzude Ekrem Ise Isyundun IuberI
oImudigini syIeyerek puuyi kurLurmiLi.


AgrI ve ersim tecrbeleri

Le uncuk $eyI SuId syuni`nin uci LecrbeIerInden sonrudir kI, KrLIer, bundun byIe devIeLIn egemen
dokLrInInIn dIn kurdeIIgI degII Trk mIIIIyeLIIIgI oIucugini unIumuyu buIudiIur. Bunu kuri cevubi du
benzer bIr ekIIde 'KrL mIIIIyeLIIIgI` IIe vermeyI IIk kez denedIIer. NILekIm, 1qz6-1qo yiIIuri urusindu
SnnI, AIevI ve sekIer kesImIer (ve duII ErmenI mIIIIyeLIIerI) orLukIuu duvrunip Agri Dugi`ndu bIr
KrL cumIurIyeLI kurmuyu uIiLiIur umu bu seIer de gerek TrkIye IIe run`in, KrLIerI ezmekLekI orLuk
kururIiIigi, gerekse run`dukI KrL uIreLIerInIn Agri`dukI oIuumu desLek vermemesI zerIne bIr kere
duIu yenIIdIIer.

1q;-1q8`de DersImII okunmukIu kuzuniImuz. SIIuIIi kuvveLIerIn mduIuIesI DersImIIye duIu ok
LesIr yupur ve isIuIin esusini LekII eder. DersIm evveIu koIonI gIbI nuzuriILIburu uIinmuIi. Trk cumIusi
IInde KrLIk erILIImeII, ondun sonru ve LedrIcen z Trk Iukukunu muzIur kiIinmuIidir dsLurunu
IzIeyen Ankuru`nin Iem KrL, Iem KiziIbu, Iem ErmenI dosLu Iem de modernIeme kuriLi oIuruk
egemen IdeoIojInIn muLIuk LekIsI oIun DersIm`I zupLurupL uILinu uImuk IIn en serL LedbIrIerI uImuyu
kuIkLigindu, bunu SnnI-$uIII KrLIerden semboIIk udimIur diindu cIddI bIr desLek geImedI. SemboIIk
desLek Ise, $eyI SuIL`In kurdeI $eyI AbdurruIIm`In yunindu zo-o kIIyIe bIrIIkLe SurIye`den
TrkIye`ye gemesIydI. Ancuk grup Trk devIeLI IIe uI kuriIigi bIr unLIumu yupun bIr KrL yzbuinin
IIburi suyesInde yukuIundiIur ve BIsmII yukinIurindu IdrIdIer.

AgusLos 1q8`e kudur sren ve bomburdimun uukIurinin, zeIIrII guzIurin kuIIuniIdigi usker
operusyondun sonru, GeneIkurmuy kuynukIurinu gre Turumu bIgesInden I ve dIrI ;.qq kII
ikuriImiLi. Gerek suyinin ne oIdugu IuIu grenIIemedI. Turumunin urdindun IIerI Bukuni $kr
Kuyu LuruIindun bIzzuL seIIen .q;o kIIden oIuun q; uIIe TekIrdug, EdIrne, KirkIureII, BuIikesIr,
MunIsu ve zmIr gIbI BuLi IIIerIne serpILIrIIerek yerIeLIrIIdIIer. BInIerce KrL kizi Trk uIIeIerIne
evIuLIik oIuruk verIIdI. DugIuru siginunIurin mcudeIesI 1qq6 uIIinu dek srecek, bIgenIn yusuk bIge
oImusinu Ise uncuk 1qq8`de son verIIecekLI.

Sonu oIuruk, 1qz1-1q8 urusindu, kImI IeoduI, kImI kILreI, kImI dIn, kImI sIyusI LuIepIerIe deIuIurcu
Trk devIeLIyIe kuri kuriyu geIen KrL LopIumu, AIevI-SnnI, AIevI-AIevI, SnnI-SnnI uLimuIuri,
uIreLIer, bIgeIer, uIIeIer urusi uLimuIur yznden bInm oIdugu IIn ve bunun doguI sonucu
oIuruk du LopIumsuI, ekonomIk ve sIyusI rgLIenme uisindun yeLersIz oIdugu IIn, kendIsInden ok
duIu rgLI oIun Trk mIIIIyeLIIIgI ve onun dzenII ordusu kurisindu buurisizIigu ugrumiLi.


Purti ok umu politiku tek

En busIL LuIepIerI bIIe buski, zuIm, yiIdirmu, sIIuI, bombu, IuLLu zeIIrII guz gIbI serL ynLemIerIe
kuriIunun KrLIer, 1qq6`du 'ok PurLIII` yuumu geIIdIgInde sIndIrIImI durumduydiIur. 1q Muyis
1qo`de yupiIun LurII seImIerde buzi KrL LopIum IIderIerI DemokruL PurLI (DP) IIsLeIerInden uduy
oIurken, KrLIerIn byk bIr bIm oyIurini IIk kez CHP`ye degII, DP`ye verdIIer. Bunun uILindu yuLun
en nemII neden CHP`nIn 1qq`Le uyguIumuyu uIiLigi uncuk buurisiz oIdugu Topruk #eIormu IdI.
Ancuk CHP IIe KrL IeoduIIerI urusindukI ILLIIuk 1q;`ye kudur srd. nk DP`nIn modernIemecI
projeIerI KrLIerI kupsumiyordu.

Bu LurIIIerden ILIburen TrkIye`nIn modernIemesIyIe uyumIu oIuruk eILII kesImIerden KrL
ocukIuri nIversILe egILImI IIn byk eIIrIere geImeye buIudiIur. Bu kesImIerIn ikurdigi buzi yuyin
orgunIuri uruciIigiyIu KrL LurIII, uygurIigi ve edebIyuLi dnyuyu, komu IuIkIuru ve KrLIerIn duIu ok
kenLII kILIeIerIne uIuLiriIdi. KuIIre ve ErIvun`dun yupiIun KrLe yuyinIurin du kuLkisiyIu 'eLnIk kImIIk
bIIIncI` urLik bIr uvu KrL mIIIIyeLIsInIn zeI uIuni oImukLun ikmuyu buIudi.

Amu KrLIk bIIIncInI en IuzIu eLkIIeyen oIuy, 1q Temmuz 1q8`de ruk KruIi uysuI`in GeneruI
AbdIkerIm Kusim LuruIindun kunIi bIr durbeyIe LuILLun IndIrIImesInden sonru run`du kuruIun
MuIubud CumIurIyeLI`nIn nderIerInden oIup 1qq;`den berI srgnde oIun MoIIu MusLuIu BurzunI`nIn
BugduL`u ugriImusi ve KrLIere Kerkk`n de IInde oIdugu bIr oLonom bIge sz verIImesI oIdu. Bu
durum Menderes HkmeLI`nI LedIrgIn edInce yenI bIr serLIeme dnemIne gIrIIdI.

GeneruI Kusim durbesInIn bIrIncI yiI kuLIumuIuri sirusindu, 1q Temmuz 1qq`du Kerkk`Le bIr grup
Trkmen`In ruk ordusuncu kuLIedIImesIne mIsIIIIme oIuruk, MT`In (o zumun MAH) nerIsIyIe 1.ooo
IIu z.oo kIIIIk bIr KrL grubunun 'LenkII` edIImesI IIkrIyIe buIuyun 'beyIn IirLinusi` sonucu qq KrL
uydin Idum cezusi IIe muIkemeye verIIdI. qq`Iurin duvusi srerken z; Muyis 1q6o durbesI gerekIeLI.

Cemul Grsel'in tehdidi

z; MuyisiIurin IeoduIIzmden kuynukIundigini dndkIerI KrL meseIesIne buIdukIuri ure Ise
IeoduIIzmI zecek bIr Lopruk reIormu yupmuk degII, 1 HuzIrun 1q6o`Lu bIgeIerInde eLkIII oIun
LoprukuguIurindun, uIreL reIsIerInden, eyIIerInden ve KrL mIIIIyeLIsI oIdugundun pIeIenIIen
q8 kIInIn SIvus-Kubukyuzi`du uik uruzIde kuruIun bIr kumpu kupuLiImusiydi. Ayricu geIenege uygun
oIuruk, sIyuseLIerInI KrL kImIIgInIn Inkur zerIne kurdukIurini gsLeren ruporIur IuzirIudiIur. HuLLu
durbecIIerIn cumIurbukuni CemuI GrseI, 16 Kusim 1q6o LurIIII sve guzeLesI Dcens Nheter`de
ikun demecInde u LeIdIdI suvurmuLu: Eger yoIu yordumu geImezIerse, dugIi TrkIer (KrLIer) ruIuL
durmuzIursu, ordu, eIIr ve kyIerInI bombuIuyip yikmukLu, LereddL eLmeyecekLIr. OyIe bIr kun gI
oIucukLir kI, onIur du IkeIerI de yok oIucukLir.


TP ve KO deneyimi

Dnyudu devrImcI kuIkimunin modu oIdugu yiIIurdu, soIcu KrL uydinIuri sIyusI LuIepIerInI 1q61`de
kuruIun TrkIye I PurLIsI (TP) IInde dIIe geLIrmeye buIudiIur. MuIuIuzukur KrL uydinIuri Ise
ruk`LukI BurzunI IurekeLIne ekIemIenerek, TrkIye KrdIsLun DemokruLIk PurLIsI`nde (T-KDP)
rgLIendIIer. TP`LekI 'DoguIuIur` kunudinin eLkIsIyIe, TP IILeruLrndekI udiyIu Dogu MeseIesI
TrkIye`nIn gndemIne Luindi, uncuk konuyu kumuoyunu muI eLmek IIn, T-KDP`II muIuIuzukurIurIu
ve TP`II soIcuIur eIbIrIIgI yupLiIur ve 1q6;`de eILII II ve IIeIerde 'Dogu MILIngIerI` dzenIendIIer.
MILIngIerde, Dogu`nun IImuI edIImIIIgI, jundurmu ve poIIs buskisi, IirsuL eILIIgInIn oImuyii gIbI
konuIur IIenIyordu. Ancuk, buzi KrL genIerI TP`I pusII buIuruk Dogu DevrImcI KILr OcukIuri
(DDKO) IIe Dev-Gen ve IkIr KuIpIerI ederusyonu (K) gIbI MurksIsL rgLIerde LopIundiIur. Bu
rgLIerde soI syIemIerIe KrL mIIIIyeLIsI syIemIer eI eIe gILLI. Bu oIuumIuru, KrL IeoduIIerInIn,
uguIurinin, CumIurIyeL dnemInIn srgnIerInIn ocukIuri du kuLiIincu rejImIn muIuIizIurindu uIurm
zIIIerI uImuyu buIudi.

1z MurL 1q;1`de uskerIerImIzIn udeL oIdugu zere sIyuseLe mduIuIesI gerekIeLIgInde T-KDP IIIeguI
oIdugu IIn sudece yeIerInIn yurgiIunmusi IIe cezuIundiriIdi umu TP, KrL meseIesInI gndeme
Luidigi IIn kupuLiIdi. KupuLmu kururindun sonru TP IIderIerI 1 yiIu kudur degIen IupIs cezuIurinu
urpLiriIdiIur. BIr kez duIu unIuiImiLi kI, devIeLIn en muLedII bIIme de oIsu KrL meseIesInIn dIIe
geLIrIImesIne LuIummI yokLu!


Rudikulleme sreci

TP`In ve urdindun DDKO`nun kupuLiImusiyIu sIyusI LuIepIerInI dIIe geLIrecek pIuLIormIuri kuImuyun
soIcu KrLIer, IsLer IsLemez, muIuIuzukurIur gIbI gzIerInI MoIIu MusLuIu BurzunI`nIn zerk bIr yneLIm
kurdugu Kuzey ruk`u evIrdIIer. Bu durum devIeLIn gznden kumudi ve $irnuk ve SIIopI yresIndekI
DDKO`Iu genIer DIyurbukir ve SIIrL IIerI Siki YneLIm MuIkemeIerInde, ruk KDP`sInIn (-KDP)
uzunLisi T-KDP sunikIuri oIuruk ugir cezuIuru urpLiriIdiIur.

1q;`Le IkLIduru geIen CHP`II BIenL EcevIL seIm kumpunyusindu Dogu`nun sorunIurini zme sz
vermILI umu bIr sre sonru bundun vuzgeLI. Hem IeguI sIyusI purLIIerden, Iem Trk soIundun
umudunu kesen KrLIer, 1q;q`Le -KDP`nIn ve BurzunI`nIn ruk`LukI uyricuIikIi konumunu kuybeLmesI
zerIne soI IIe mIIIIyeLIIIgIn kuriimi rudIkuI bIr syIeme kuydiIur. Bu rudIkuI grupIurdun bIrI
IIkuyesInI geen IuILuIurdu unIuLLigim PKK IdI.

Bu kesImIer, 11 EyII 1q8o usker durbesInde IIk LuLukIununIur urusinduydi. BIr bIm ok ugir
cezuIuru urpLiriIdi, bIr bIm uLimuIurdu, IuIII meIuIIerde IdrId. DIyurbukir CezuevI`nde en
ugir IkenceIerIe geen yiIIurdun sonru urLik, soIcuIuk, sugciIik gIbI sIyusI kuvrumIur degII, 'KrLIk` gIbI
eLnIk kuvrum ugirIik kuzunmuyu buIumiLi. Bunun ne unIumu geIdIgInI 1q8q`Len ILIburen Ikece
unIuyucukLik...

TA#H DETE# o6.o6.zo1o
Aye Hr
TurnusoI kugidi oIuruk Guzze

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

HH nderIIgIndekI Guzze`ye OzgrIk IIosunun umIruI gemIsI MuvI Murmuru`yu sruII`In yupLigi
guyri IukukI, guyri InsunI, guyri uIIukI IurekuLin korkun bIIunosu IepImIzI sursLi. Konvoyun,
umucinin sudece InsunI yurdim oImudigi, sruII`In yiIIurdir Guzze`ye uyguIudigi yIne guyri IukukI, guyri
InsunI, guyri uIIukI ubIukuyi semboIIk de oIsu deIerek, sruII`In Iuvusini sndrmek oIdugu unIuiIiyor.
HkmeLIn de, gerek IdeoIojIk nedenIerIe, gerekse OrLudogu`du sLIenmeye uIiLigi yenI roIIe IIIkIII
oIuruk, HH`nin bu IedeIIerInI zimnen desLekIedIgIne duIr pek ok emure vur. sruII, Lum du
kendIsInden bekIendIgI gIbI (IuyduLu ve upLuIcu) duvrunuruk, konvoyu dzenIeyenIerIn ve
desLekIeyenIerIn IedeIIerIne vurmuIurini sugIudi. EyIemIn urkusindukI moLII ne oIursu oIsun, Guzze`ye
uyguIunun ubIukunin dnyu gndemIne gIrmesI son derece oIumIu. sruII gIbI kIbIrII ve suIdirgun bIr
devIeLIn kurIzmusinin yerIe bIr edIImesI de mkemmeI bIr sonu. Keke bu I kImsenIn burnu
kunumudun oIsuydi. Ancuk, cun kuyipIuri HH ekIbInI zmemI grnyor. KImse ugIumiyor,
yukinmiyor. AksIne, eIILIIk merLebesIne uIuunIuru gipLu edIIIyor. 'Keke` denIyor, ben de IseydIm.
Ne dIyeyIm, guzuniz mburek oIsun! Ancuk, IkmeLIn sIumci IussusIyeLIerI kobui gIbI kuIIunuruk
kendIne OrLudogu`du yer umusini onuyIumum mmkn degII.

Yomouk g-sert g
HH eyIemI, uik IddeL kuIIunmudun dnyunin uskerI uidun en gI devIeLIerInden bIrInIn nusiI ucIz
durumu drIebIIecegInIn son derece buuriIi bIr rnegInI verIrken, uyni suuLIerde, byk IILImuIIe
PKK`yu bugIi yu du onunIu IbIrIIgI IIndekI bIr grup, skenderun`du nbeL degILIren uskerIerI
Idrerek, ukIincu HkmeLe ve devIeLe KrL LuIepIerInI, PKK sIyususini, KrL gcn IuLirIuLmuyi
IedeIIedI umu sudece, KrLIere duyuIun sempuLIyI ve empuLIyI uzuILLi, PKK sIyususinin demodeIIgInI ve
LikunmiIigini gsLerdI, PKK`nin zuLen ok sorunIu oIun Imujini kerLLI. Bu konuyu nmzdekI IuILu
duIu genI yer verecegIm umu unu syIemeden geemeyecegIm: Gerek EI-KuIde gIbI IddeLLen buku
yoI bIImeyen sIumci rgLIerIn, gerekse PKK gIbI IddeLI merkeze yerIeLIrmI sekIer rgLIerIn,
HH`nin bu son eyIemInden uIucugi suyisiz ders vur. Gnn modu deyImIyIe syIersek, bu oIuy, soIL
powerin (yumuuk g) Iurd poweru (serL g) kuri sLnIgn LurLimusiz bIImde orLuyu
ikurdi.

iIte stundurtlur
Ancuk sruII`In zorbuIiginu LepkI gsLeren sirudun InsunIurin, uydinIurin, Bubukun`in ve devIeL
udumIurinin kuIIundikIuri dIIIn IerdIgI unLI-semILIk LonIumu gerekLen endIe verIcI. EIbeLLe,
ugimizdu urLik kImse uik uik YuIudI dmunIigi yupmuyu cesureL edemIyor. Bu konudu beIII
normIur oIuLu. Bu yzden de, YuIudIIIkIe IIgIII oIumsuz duyguIur buku kiIiIIurin IInde doIuimu
sokuIuyor. En uygun kiIiI du sruII`In kubu devIeL poIILIkuIuri. Amu bu oIuydu gze buLun eyIer vur.
OrnegIn, eger konu Guzze`ye uyguIunun sruII ubIukusiysu, Guzze`ye en uz sruII kudur kuLi ubIuku
uyguIuyun Misir`u neden benzer bIr LepkI verIImedIgInI sormuk Iukkimiz degII mI?
GuzeLeIerImIz pek yuzmudigi IIn ok uz kII bIIIyor umu Arup mIIIIyeLIIIgInIn umIruI gemIsI Misir,
Guzze $erIdI IIe Misir urusindukI #eIuI Sinir Kupisi`ni yiIIurdir kupuIi LuLmukIu yeLInmIyor, ABD`nIn de
yurdimiyIu, Guzze`nIn di dnyuyIu Lek bugIunLisi oIun yeruILi LneIIerInI kupuLmuk IIn, yerIn zo meLre
uILinu uzunun eIIk burIyerIer Inu edIyor. sIum uIImI YusuI KurduvI, burIyer Inusi IIn Iurum IeLvusi
verIrken, EI-EzIer $eyII TunLuvI, Hsn Mburek IkmeLInIn poIILIkusinu IeIuI IeLvusini
yupiLirmiLi. eLvu suvui srerken, zo1o yiIinin ocuk uyindu yIne sIumI duyurIiIikIurIu koLuriImi
oIun YoI Aik Konvoyu Misir kuvveLIerI LuruIindun engeIIenmI, IuLLu ImI oIuyIur yuunmiLi.
Amu TrkIye`de ne sIumci kesImIer, ne de IkmeL, sruII`e gsLerdIkIerI LepkInIn bInde bIrInI bIIe
Misir`u gsLermIIerdI.

mum-cemuut ilikisi
AkIimu buku soruIur du geIIyor. sIumci evreIer, 1q8;-1q8q yiIIuri urusindu, EnIuI
operusyonIuri sirusindu yz bInIerce MsImun KrL kuLIedIIIrken, 1qqo`Iurdun zooo`Iere kudur
Gneydogu AnudoIu`du on bInIerce kII IuIII meIuIIere kurbun gIderken, zoo`Len berI ruk`Lu
SnnIIerIe $IIIer bIrbIrInI boguzIurken, duIu bIrku yiI nce DurIur`du yz bInIerce MsImun AIrIkuIi,
yIne MsImun ArupIurcu kuLIedIIIrken neden byIe Iussus degIIIerdI? DIyeIIm kI, IILe sLundurL yok,
sudece ge uIgiIumu vur, ui bukmu vur, uz duymu vur, umu buLu Bubukun Erdogun oImuk zere
kumuoyu yupiciIurinin sruII`e kuri kuIIundikIuri uiri serL dIIIn IerdIgI mesujIuri, sirudun InsunIurin
dogru yorumIuyuruk, oIumsuz duyguIurini YuIudIIerden sruII yneLImIne veyu SIyonIsL poIILIkuIuru
ynIendIrebIIecegInI mI dnyoruz? Bunun koIuy oImudigini bIruz doIuyIi bIr rnekIe unIuLmuyu
uIiuyim: HuLirIursuniz guzeLemIz yuzurIurindun HIIuI KupIun, Kudindun SorumIu DevIeL Bukuni AIIye
KuvuI`in ecInseIIIgI IusLuIik oIuruk nILeIemesI zerIne yuzdigi yuzidu konuyu 'IusLuIik` gIbI BuLiIi bIr
LermInoIojI IIe yukIumunin dogru oImudigini nk sIum Iukukunu gre ecInseIIIgIn gnuI ve
supkinIik oIdugunu, zInunin du ecInseIIIgIn bIr veIesI oIdugunu beIIrLmI ve MsImunIurin bunIurIu
mcudeIe eLmesInIn dogru oIdugunu syIemILI. Rcdilcl yuzuri YiIdirim Trker de Iem erIuL
IkmIerInI suvunup Iem demokruL oIunumuz demILI. Bence IkIsI de IukIi. Bu purudoksu zmek de
koIuy degII.

Kor'un ve Yuhodiler
GerekLen de Kur`un`du AnkebuL (z8-), AruI (8o-8q), Hud (;q-8) ve $uuru (16o-1;q) sureIerInde
kudinIuri birukip eIveLIe erkekIere yukIuun uL KuvmI IIn II de Io IIudeIer kuIIuniImuz. Ve HIIuI
KupIun`in IureL eLLIgI gIbI Inunmi bIr MsImun`in bu sureIerI grmezden geImesI mmkn degIIdIr.
HuI byIeyken Inunmi bIr MsImun`in Tevbe (zq, o, ;), Bukuru (6z, 88, 8q,1oo, 11), MuIde (1,
6q, 8z), NIsu (q1, q6, 16o, 161) sureIerInde YuIudIIer IIn syIenen o ugir szIerI gz urdi ederek,
KupIun`in deyImIyIe BuLiIi LerImIerIe dnmesI ve YuIudIIIk-sruII DevIeLI-SIyonIzm urusindukI
Iussus uyrimIuri yupmusi koIuy mi? OImudigini gsLeren en uz bIr rnek IuLirIiyorum: 1 Kusim zoo
LurIIInde sLunbuI`dukI IkI sInugogu sIIuIIi suIdiri dzenIeyerek z kIInIn Imne, ;o`Len IuzIu kIInIn
yuruIunmusinu neden oIunIurdun NuruIIuI Kuncuk`in uIIesI, Milliet guzeLesIne Evde byk LepkI
oImudi. nk YuIudIIere yupiImiLi. ZuLen Kur`un-i KerIm`de 'YuIudIIerI dosL edInmeyIn` dIyor.
|YuIudIIerI| Pek sevmezdIk. Pek degII, II sevmezdIk dIye cevup vermILI. OzeLIe son bIrku gndr,
IkenIn drL bIr yunindu LekbIr geLIrerek eIIerIndekI yeII buyrukIuri suIIuyun InsunIurin, sudece
sruII`In devIeL poIILIkuIurini proLesLo eLLIgIne Inunmuk zor. DoIuyisiyIu, Bubukun Erdogun`in bIr un
nce konumuIurinu Iren koymusi gerek, yoksu bu IIn sonu kL oIucuk.
Bu bIm bILIrIrken son bIr noL dmek IsLIyorum: sruII`e InsunIik dersI vermek IIn 1qq; yiIindu
ALIus Okyunusu`ndu umuLsuzcu YuIudI mILecIIere bIr vuLun uruyun Exodus gemIsInIn LrujIk
IIkuyesInI unIuLunIur, nedense 1qq-1qqz yiIIurindu TrkIye denIzIerInde yuunun PurILu, SuIvudor,
SLrumu IucIuIurindun sz eLmIyor. Bubukun PKK`yu LerrIsL dIyor umu HAMAS`u dIyemIyor. sruII,
bIzIm eIImIzI uIuk koILukLu oLurLuncu IukureLe ugrumi oIuyoruz, umu bIz BurzunI`yI bIr buyrugi ok
gryoruz. Kisucusi, IILe sLundurL ook.


MIsIr, sruil, HAMAS kIskucInduki Guzze
Guzze IIIsLIn`In buLisindu AkdenIz kiyisindu buIunun, qo kIIomeLre uzunIugundu, 6-8 kIIomeLre
derInIIgIndekI 6 kIIomeLrekureIIk erIL ekIInde bIr bIge. Guzze LurII boyuncu, MisirIiIurin,
sruIIoguIIurinin, AsurIuIurin, BubIIIIIerIn, PersIerIn, MukedonyuIiIurin, #omuIiIurin, BIzunsIiIurin,
EmevIIerIn, uLimIIerIn, HuIiIurin, AbbusIIerIn, MogoIIurin, MemIkIerIn ve nIIuyeL 11;`de
OsmunIiIurin yneLImIne gIrdI.
HuzreLI MuIummed`In bykbubusinin bubusi, umcusinin LIcureL yupLigi, $uIIIIIk mezIebInIn kurucusu
$uIII`nIn dnyuyu gzIerInI uLigi Guzze, 1q. yzyiIin buIurinu kudur Mekke`ye gIden IuciIurin buIumu
merkezI oIduysu du, 186q yiIindu Svey KunuIi`nin uiImusindun sonru nemInI kuybeLLI. BIrIncI
Dnyu Suvui`ndun sonru du BrILunyu`nin Mundu yneLImIne geLI ve Lm IIIsLIn gIbI kIncI Dnyu
Suvui`nu kudurkI dnemde, Arup ve YuIudI LopIumIuri urusindukI suyisiz uLimuyu suIne oIdu.
Sonundu, bIgeyI yneLemez IuIe geIen BrILunyu IkmeLI, konuyu BIrIemI MIIIeLIer`e (BM) Luidi.

Ilden ele gei
Bu srecI, 6-1z Ocuk zooq LurIIIerInde, Tcrcj`Lu yuyimIunun qo YiIdir Kunuyun Yuru: IIIsLIn
dIzIsInde uyrinLiIuriyIu unIuLLigim IIn kisu bIr zeLIe bugne geImeye uIiuyim: zq Kusim 1qq;
LurIIInde BM GeneI KuruIu`ndu, 1 reL, kubuI (1o ye yokLu) oyuyIu uIdigi 181 () no`Iu kururIu
IIIsLIn, Arup ve sruII devIeLIerI urusindu bInm, uzinIikIurin korunmusi gurunLI uILinu uIinmi,
bIreyseI gIer ve vuLunduIik IukIuri konusundu LunimIur yupiImi, Kuds`e uIusIururusi zeI bIr sLuL
verIImI, IIIsLIn`In ekonomIk enLegrusyonu IIn uIusIursL ubuIurdun sz edIImILI.
BM`nIn kururi, gcn uburLun Arup LuruIindun kubuI edIImezken, gerekI duvrunun YuIudI LuruIi 1q
Muyis 1qq8`de sruII DevIeLI`nI kurdu. Bu kururu LepkI gsLeren Arup dnyusi IIe sruII urusindu 1qq8-
1qqq yiIIuri urusindu yuunun suvu sirusindu Guzze Misir`in eIIne geLI. Misir, Guzze`yI dogrudun
kendIne bugIumuk yerIne bIr usker vuII IIe yneLmeyI seLI. 1q6`du Svey KrIzI sirusindu, sruII,
Guzze`yI gerI uImuyi denedIyse de, uIusIururusi LepkIIer sonundu bIgeden ekIIdI, Guzze yenIden
Misir`u bugIundi. 1q6;`de ArupIurIu sruII urusindukI AILi Gn SuvuIuri sirusindu, yenIden sruII`In
eIIne geen Guzze, 1q8o`de Misir`Iu sruII urusindu ImzuIunun bIr unIumu IIe IIIsLIn KurLuIu
OrgL`nn (KO) IIderIIgInde IIIsLInIIIere birukiIdi.

IK'ye kurI HAMAS
BirukiIdi umu sekIer bIr rgL oIun KO, bIr sre sonru, ImdI unIuLmusi zor oIun eILII nedenIerIe
Guzze`yI yneLemez IuIe geIdI. Bu durum, yenI bIr rgLe uygun zemIn IuzirIudi. Adini IIk kez 1q8`Le
duyurun HAMAS, Guzze`dekI mILecI kumpIurindu IuuIIyeL gsLeren, Misir`in kudIm MsImun
KurdeIer rgLnn bugrindun ikmiLi. (MsImun KurdeIer bugn de Hsn Mburek
IkmeLInIn en byk dmuni, doIuyisiyIu HAMAS du.) YiIIur sonru, HAMAS`in kuruIuundu,
KO`nn gcn kirmuyi IedeIIeyen sruII`In puyi oIdugu IddIu edIIdI. Bu IddIuIur dogru bIIe oIsu,
HAMAS`in 1q AruIik 1q8;`de buIuLLigi BIrIncI nLIIudu`dun (AyukIunmu) sonru, sruII`In yunIi Iesup
yupLigi unIuiIdi.
O gn, Guzze bIgesInde bIr sruII kumyoneLI, IIIsLInII IIIerI Luiyun bIr urucu urpuruk drL
IIIsLInIInIn Imne ve dokuzunun du yuruIunmusinu neden oImuLu. YuruIiIurin buIundugu
IusLunenIn eLruIindu LopIunuruk eyIeme geen genIer HAMAS yesIydIIer. SIvII ILuuLsIzIIk ekIInde
buIuyun eyIemIer kisu srede IIIsLInIIIerIn yuudigi bIr dIger bIge oIun BuLi $erIu`yu yuyiImi,
proLesLo eyIemIerI, grevIer yupiImi, sruII rnIerI boykoL edIImI, yoIIuru burIkuLIur kuruImuLu.
IIIsLInII genIerIn ve ocukIurin supun, Lu ve sopuIurinu sruII`In cevubi ugir sIIuIIurIu verIImILI.
1qq`e kudur sren BIrIncI nLIIudu`du verIIen cun kuyipIuri bInI umiLi.

Cihut ideolojisi
sIum Loprugi oIun IIIsLIn`de bIr YuIudI devIeLInIn sIumI uidun kubuI edIImez oIdugunu syIeyen
HAMAS, IIIsLIn`In kurLuIuunun cIIuLIu oIdugunu dnyordu. DoIuyisiyIu sruII`Ie grmeye gerek
duymuyordu. Uzun bIr sIyuseLsIzIIk dnemI urdindun, zooo yiIi sonbuIurindu, 'BeyruL Kusubi` numIi
ArIeI $uron`un EI Aksu CumII`ne yupLigi provukuLII zIyureLI proLesLo eLmekIe buIuyun kIncI nLIIudu
IIkI gIbI buuriIi oImumiLi umu sruII`In HAMAS`in ruIunI IIderI $eyI AImed YusIn`I zz MurL zoo
subuIi cumI ikiindu sruII IeIIkopLerInIn Ize suIdirisiyIu IdrmesI, $eyIIn IuIeII DI HekImI
AbdIuzIz #unLIssI`yI de 1; NIsun zoo`Le uyni ekIIde orLudun kuIdirmusiyIu, HAMAS`Iu sruII`In urusi
IyIce uiIdi. Ayni dnemde AKP TrkIye`de IkLIduru geIdI. TrkIye`dekI sIumci kesImIerIn Guzze`yIe
IIgIIenmeye buIumusi du bu dnemde oIdu. Yoksu IIIsLIn geIenekseI oIuruk 'soI`un uIuninu gIrerdI,
nk TrkIye`dekI devrImcI kudroIurin genI bIr bIm, 1q6o`Iurdun ILIburen Bekuu VudIsI`nde, EI-
eLII`In ruIIe-I LedrIsInden gemIIerdI.
Il-Ietih - HAMAS suvuI
KO`nn eIsunevI subik IIderI Yuser AruIuL dnemInIn yoIsuzIuk ve kL yneLIm IIkuyeIerInIn uyyuku
ikLigi bIr orLumdu, IIIsLIn`In LurII LoprukIurindu bugimsiz bIr devIeL kurmuk` gIbI muksImuIIsL
(IuyuIcI?) bIr IedeI gden HAMAS, LemIz sIyuseL vuuL ederek, z Ocuk zoo6`du yupiIun purIumenLo
seImIerInde 1z sunduIyeII IIIsLIn MecIIsI`nde ;q sunduIye kuzundi. Sudece yoIsuzIukIu degII, sruII`e
LubI uydu devIeL IedeIIemekIe suIunun MuImud Abbus`in EI-eLII IurekeLI Ise q sunduIyede
kuImiLi. O gnden berI HAMAS sudece sruII`e Kussum IzeIerI yoIIumiyor, EI-eLII mIIILunIurinin
dIzIerIne kurun sikiyor.

kme Koron Operusyono
GeLIgImIz yiI, sruII`In KussumIuri buIune ederek Guzze`ye yneILLIgI 'Dkme Kurun Operusyonu`
sirusindu 1q1; IIIsLInIIyI Idren sruII`In, Guzze`de IosIor guzi kuIIundiginu duIr bIIIrkII ruporu,
sruII`I yerInden IopIuLmiLi. #uporu IuzirIuyun #IcIurd GoIdsLone`un, YuIudI kkenII, sruII`de egILIm
grm, 'sruII uigi` oIuruk Luninun suygin bIr uIusIururusi cezu yurgici oImusi, sruII LopIumunun
kendIsIyIe yzIemesInde nemII roI oynuyubIIIr umudu dogmuLu. Ancuk bIzde II konuuImuyun
Iusus, GoIdsLone`un ruporundu HAMAS`in du suvu suIuri IIedIgInIn beIIrLIImesIydI. HAMAS`i
'LerrIsL` suyun ruporIuru II degInmIyorum.

Gilut $ulit meselesi
HAMAS`in zoo6 yiIi IuzIrunindu sruII`e sizuruk, GIIuL $uIIL udIi bIr sruII uskerInI kuirmusi ve o
gnden berI, KiziI Hu grevIIIerIyIe bIIe grLrmeden esIr LuLmusi du sruII`In Guzze poIILIkuIurini
eLkIIeyen nemII bIr IukLr. sruII`dekI pek ok yneLIcI ve IuIkin ezIcI bIr ogunIugu IIn, GIIuL $uIIL
serbesL birukiImudun Guzze`ye ubIukunin kuIdiriImusi dnIemez. HH IIderIerIne, GIIuL $uIIL`e
uIuLiriImuk zere bIr mekLup verIImeye uIiiIdigi, uncuk bu mekLubun kubuI edIImedIgI syIendI.
Dogrusu 'InsunI` uidun II de Io oImumi bu Luvir.
BuLu du syIedIgIm gIbI, Misir ve sruII eIeIe vererek HAMAS`i yok eLmek IIn 1, mIIyon kIInIn
yuudigi Guzze`yI bIr uikIuvu IupIsIunesIne evIrmekLen kuinmudiIur. HAMAS du bundun son
derece memnun nk sruII ne kudur buski yupursu, GuzzeIIIer HAMAS`u o kudur yukIuiyorIur. Son
oIuruk HH`nin geLIrdIgI yurdim muIzemeIerInI Guzze`ye uIuLirmuyi reddeLLI. nk muksuL zm
yemek degII, bugci dvmek.
Bugn buziIuri sruII`In ve orLukIurinin ukiI dii poIILIkuIuri orLudun kuIkincu HAMAS`in du orLudun
kuIkucugini dnyorIur. Bu gr IIerI sren suygin sruIIII yuzur Amos Oz`un Neu Yorl Ti2es`Lu
yuyimIunun sruII`In gc denIzde ukinLiyu kupiIdi buIikIi yuzisinu Rcdilcl`den smeL Berkun
ve Tcrcj`Lun Murkun Esuyun uLiILu buIunduIur. Ancuk, nusiI kI ekonomIk ve sosyoIojIk LedbIrIerIe KrL
mIIIIyeLIIIgI orLudun kuIdiriIumuzsu, HAMAS IdeoIojIsI yIe koIuycu eLkIsIz IuIe geLIrIIebIIecek bIr
IdeoIojI degII. Bunu du buku bIr yuziyu birukip, nokLuyi koyuIim.

TA#H DETE# o.o.zo1o

Aye Hr
DersImIz: DemokruL PurLI DnemI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

BIIIndIgI gIbI, kIncI Dnyu Suvui`nin urdindun bIr dIzI I ve di nedenIe Tek PurLI DnemI`ne son
vermek gerekmI, CumIurbukuni smeL nn, 1 Kusim 1qq`Le yupLigi MecIIs`I ui konumusindu,
poIILIk sIsLemIn buIicu eksIkIIgInIn, IkmeLI eIeLIrecek bIr muIuIeIeL purLIsInIn buIunmumusi
oIdugunu syIedIkLen yukIuik bIr uy sonru, ; Ocuk 1qq6`du, CHP`nIn Ius kudroIurindun CeIuI Buyur,
Adnun Menderes, #eIIk KoruILun ve uud KprI nderIIgInde DemokruL PurLI (DP) kuruImuLu.
nn, purLIyI kurmuk IIn onuyini uImuyu geIen CeIuI Buyur`u, egILIm seIerberIIgInden, IuIkIIkLen ve
mevcuL di poIILIkudun supiImumusi urLiyIu IcuzeL vermILI. Ancuk, 1q Muyis 1qo seImIerInden
YeLer Sz MIIIeLIndIr dIyerek ezIcI bIr ogunIukIu ikun DP`nIn 1o yiIIik IkLIduri z; Muyis 1q6o`du bIr
usker durbe IIe kupundi. Geen IuILu CHP`yI unIuLmiLim. z; Muyis durbesInI ve onu IzIeyen usker
mduIuIeIerI Ise zq $ubuL zoo8 LurIIII #ejIm eIden gIdIyor, durbe yupuIim! buIikIi yuzimdu eIe
uImiLim. Bu IuILuyi du, uImuk IsLeyen IIn suyisiz dersIe doIu, 1o yiIIik DP dnemInIn I sIyusI
oIuyIurinu uyirdim.


Kim duhu Atutrk

DIn IussusIyeLIere suygiIi duvrunmu vuudIyIe IkLIduru geIen DP`nIn IIk IcruuLi, ezunin IsLer Trke,
IsLer Arupu okunubIIecegIne duIr kununu kubuI eLmek oImuLu. CHP`nIn de muIuIeIeL oIuruk IIk II,
1qq;`den berI dIn konuIurdu uLLigi bIr dIzI LurLimuIi udimi unuLuruk, DP`yI IuIkIIkLen LuvIz vermekIe
suIumuk oIdu. YIne de, BM`nIn ugrisinu uyun TrkIye z Temmuz 1qo ukumi Kore`ye q.oo kIIIIk
bIr bIrIIk gnderecegI kururi byk bIr gururIu kumuoyunu uikIundigindu, CHP ve MIIIeL PurLIsI,
kururi sudece MecIIs`In onuyi IIe uIinmudigi IIn eIeLIrmekIe yeLInmI, prensIpLe kuri ikmumiLi.

kI purLI urusindukI IIIkIIerIn serLIemesI, bIr sredIr ALuLrk IeykeIIerIne suIdiridu buIunun TIcunIIer
udIi LurIkuLi buIune ederek 1q1`de ikuriIun ALuLrk` Korumu Kununu grmeIerI sirusindu oIdu.
AyIurcu sren serL LurLimuIur sirusindu, CHP IronIk bIImde kununu kuri ikmi umu DP`nIn ukiIIicu
munevrusi IIe kunun ikuriIdigindu, CHP`nIn LekeIIndekI ALuLrkIk umpIyonIugu DP`nIn eIIne
gemILI.


Kore'ye uskerde ittiIuk

kI purLI urusindu kisu sreII bIr yumuumu, TrkIye, Kore Suvui`nin dI oIuruk NATO`yu kubuI
edIIdIgInde yuundi. zo $ubuL 1qz de Izbon`du yupiIun Imzu LrenI sirusindu smeL nn yIe
demILI: Bundun sonru dnyu suIIu bukimindun vuzIIeIerImIz de urLmi buIunuyor. EIL IukIurIu,
mIIIeLImIzIn kendIsIne LeveccI edecek vuzIIeyI en IyI ekIIde IIu edecegIne pIe yokLur.

Kore Suvui`nin dnyu ve TrkIye ekonomIsInde yuruLLigi geIcI IyIIIk IuIInIn orLudun kuIkmusiyIu DP
IkLIduri zorIunmuyu buIuyincu, IIk oIuruk ABD`nIn kupisini uIdi, uncuk CumIurbukuni CeIuI Buyur,
1qq yiIinin ocuk uyindu byk umuLIurIu gILLIgI ABD seyuIuLInden eII bo dnnce, sikinLiIi
dnemIerInde udeL oIdugu zere, IkmeL ureyI muIuIeIeLe buski yupmukLu buIdu. Ne de oIsu,
DP`nIn Lm kudroIuri, oLorILer Tek PurLI DnemI`nIn ruIIe-I LedrIsInden gemIIerdI.

Bu bugIumdu, 1q AruIik 1q`Le ikuriIun bIr kunun IIe CHP`nIn bLn Luinmuz muIIuri, puru ve dIger
IukIuri, uIucukIuri, bu urudu &l:s guzeLesI de, IuzIneye devredIIdI. PurLI bInuIurindukI menkuI muIIur
bIIe, uncuk MuIIye BukunIigi LuruIindun gerekII oIdukIurinu duIr gr uIindikLun sonru
kuIIuniIubIIecekLI. Amu, CHP`nIn ALuLrk`n mIrusi suyesInde DP`den duIu uvunLujIi bIr durumdu
oImusinin nne gemek oIuruk uikIunmiLi. Bu kunundun sonru IkI purLI urusindukI IIIkIIer
Lumumen bozuIdu.


MohuleIete buskI urtIyor

q MurL 1qq`Le Busin Kununu`ndu yupiIun degIIkIIkIerIe busin ve rudyo yoIuyIu IIenebIIecek z1 yenI
crm Lunimi yupiIiyor ve bunIur ugir yupLirimIuru bugIuniyordu. Kununun en kL yuni Ise suIunun
guzeLecIye IddIusini IspuL Iukki verIImemesIydI. Byk bIr IuIk desLegInIn yunindu bu Lr buskici
kununIurin verdIgI gvenIe seIme gIden DP, 1qq`Le q88 mIIIeLvekIII kuzundi. CHP Ise 1 mIIIeLvekIII
kuzunmiLi. Ancuk IkI purLI urusindukI oy Iurki sudece 6oo bIndI. YunI DP`nIn zuIerInde seIm
sIsLemInIn kuLkisi bykL.

6-; EyII 1q yugmusi yznden, muIuIeIeLe IyIce keye sikiLiriIun DP ureyI buskiyi bIruz duIu
urLLirmukLu buIdu. z; HuzIrun 1q6`du TopIunLi ve GsLerI YryIerI Hukkindu KununIu uik Iuvu
LopIunLiIuri yusukIundi, kupuIi LopIunLiIur Izne bugIundi. Ayricu LezuIruL, gsLerI ve proLesLo
yusukIundigi gIbI, bu gIbI eyIere sebebIyeL vermek bIIe su suyiIiyordu. Su suyiIun LopIunLiIurin
dugiLiImusi IIn IedeI gzeLmeksIzIn uLe uiIubIIecegI de kubuI edIImILI.


G Birligi mmkn olmoyor

1q;`de PurLI`nIn kurucuIurindun uud KprI`nn IsLIIu eLmesInIn Iemen urdindun punIge kupiIun
IkmeL erken seIm kururi uIdi. SeImIere gIderken CHP, HrrIyeL PurLIsI ve CumIurIyeLI MIIIeL
PurLIsI, G BIrIIgI kururi uIdi umu IkmeLIn 11 EyII 1q;`de mevcuL SeIm Kununu`nu bIr ek
yupuruk, seImIere ILLIIuk IuIInde gIrmeyI Imkunsiz IuIe geLIrmesIyIe, bu kurur IuyuLu geemedI.

z; EkIm 1q; seImIerInI DP kuzunmiLi umu CHP 1 mIIIeLvekIIInI 1;8`e ikurmiLi. UsLeIIk 1z bIn oy
duIu uIubIIseydI, ogunIuk sIsLemI suyesInde bu suyi zqq oIucukLi. Sonucun uikIundigi gece Adnun
Menderes`In AIIuI bIr duIu bunu z; ekIm gecesI gIbI bIr gece yuuLmusin dIyecekLI. YIne de buzi DP
mIIIeLvekIIIerI 'DP IkLIduri zoo yiI srecekLIr` gIbI IuIIur edIyorIurdi. Bunu kuriIik muIuIeIeL,
IkmeLIn yzde q8 oy uImusini mIIIeL nuzurindu uzinIigu dmek oIuruk nILeIeyerek, IkmeLI
guyrimeru gIbI gsLermeye uIiiyordu.


okoz Sobuy oluyI

OzgvenI bIruz uzuImi oIun IkmeLIn IIk IcruuLi MecIIs ILzgn degILIrmek oIdu. Bunu gre,
szI soruIur yuIniz cumu gnIerI ve en IuzIu bIr suuL grIebIIecekLI. Ayricu bukunIur bu soruIuru
cevup vermek zorundu degIIIerdI. BusIL bIr suIumuyIu dokunuImuzIigin kuIdiriImusi mmkn IuIe
geImILI. MecIIs`Len ikuriImu cezusi oLurumdun on IkI oLurumu ykseILIImI; Lm muuin
kesIImesIne kudur gIdecek cezuIur konuImuLu. NIIuyeL krsde konuun mIIIeLvekIIIerInIn Iou
gILmeyen szIerI IIsun LemIzIIgInden uyriIdikIuri gerekesIyIe ve ogunIugun kururiyIu LuLunukIurdun
ikuriIubIIecekLI.

Bu orLum, ordu IIndekI zInde kuvveLIerIn cesureLInI urLLirdi. 1qq`Len berI DP IkLIdurinu kuri uIiun
grupIurdun dokuz subuyin seImIerIn urdindun durbe yupmuyu nIyeLIendIgI, bIr kurmuy subuyin
IIburiyIu orLuyu ikLi umu usker muIkemede IILIIuI IuzirIumuk suIumusiyIu yurgiIunun dokuz subuy
uILi uy sonru beruuL ederken, IIburdu buIunun SumeL Kuu IkI yiI IupIs cezusinu urpLiriIuruk oIuy
rLbus edIImILI. DP`nIn ordudun geIecek LeIIIkeIerIn Iurkindu oImudigi bu Luvrindun unIuiIiyordu.


q Agostos KururlurI'nIn oko

1q8 yuzindun ILIburen Ike ekonomIk bunuIimu gIrmI, bIrok muI buIunmuz oImu, dkkunIurin
nnde kuyrukIur beIIrmI, kuruborsunin n uIinumuz IuIe geImILI. MuuIuri erIyen usker ve sIvII
brokrusIde IonuLsuzIuk urLmiLi. BIrok muIu yupiIun zumIur ure oImuyincu q AgusLos KururIuri
dIye uniIun nIemIer pukeLI IIe Trk purusinin degerI mIsIInden IuzIu drId. KrIzI IirsuL bIIen
CHP, IkmeLI sikiLirmuyu buIudi. bnun Suvui, ruk`LukI usker durbe veyu Kore`dekI oIuyIur
bIIe IILIIuI kikirLiciIigi yupmuk IIn kuIIuniIiyordu. CHP yunIisi guzeLeIerde bunIuri du Idrecek bIr
sergerde ikmuyucuk mi Lrnden IuberIer boy gsLerIyordu. DP`nIn bunIuru LepkIsI VuLun CepIesI`nI
buIuLmuk oIdu.

Menderes`In 1z EkIm 1q8`de MunIsu I KongresI`nde yupLigi IIk uikIumudun sonru rudyodu ogu
suILe IsImIerden oIuun VuLun CepIesI`ne kuLiIim IIsLeIerI yuyimIunmuyu buIudi. IsLeIerIn
okunmusi IIn suuL 1q.oo`Le Yurdun DrL KesInden HuberIer udiyIu bIr progrum oIuLuruIdu.
Durum yIe duyuniImuz oImuLu kI, rudyo Iuber bILenIerInI dInIemek IsLemeyenIer bIr dernek
kururuk rudyo yneLImIne kuri duvu umuyu buIumiIurdi.


Sz delloso sertleiyor

1; $ubuL 1qq`du Kibris CumIurIyeLI`nIn kuruIu unIumusini ImzuIumuk zere ondru`yu gIden Adnun
Menderes`I Luiyun uugin sIs yznden dmesI, 16 yoIcunun Idg bu kuzudun Menderes`In sug
kurLuImusi busindu AIIuI`in sevdIgI Insun muneLIerIyIe yer uImiLi. Bu uIvI oIuy yznden IkLIdurIu
muIuIeIeL urusindu kisu bIr uLekes yuundiysu du, kuzudun sonru Menderes`In eLruIini surun sevgI
IuIesInI dugiLmuk IIn muIuIeIeL IkbuIur Tuurruzu udi verIIen bIr kumpunyu buIuLLi. GezInIn IIk
durugi nn`nn Byk Tuurruz sonrusindu Yunun orduIuri bukomuLuni TrIkopIs`I esIr eLLIgI Uuk`Li.
KuIIIe duIu IurekeL eLmeden oIuyIur buIumiLi. DP yunIisi guzeLeIerde nn, Byk Tuurruz`du ve
Uuk`Lu yokLu Lrnden IuberIer yuyimIuniyordu. nn Uuk`Lu Ho GeIdIn Gurp CepIesI
Kumunduni yuziImi punkurLIurIu ve byk LezuIruLIurIu kuriIundi. Bu Iuvunin eLkIsIyIe CHP`IIIer
gzerguI zerIndekI DP I MerkezI`nI yuIuIumuyu buIudiIur. Bunu sInIrIenen DP Ie Bukuni EreI
Ogn eIIndekI uy burdugini kuIubuIigu IirIuLLi. Burduk Alis DergIsI Yuyin Mdr HumdI AvciogIu`yu
IsubeL edInce, CHP`IIIer DP II bInusinu suIdirdiIur, bInuyi LuIudiIur ve cumIurini kirdiIur. PoIIs oIuyIuri
engeIIemek IIn gz yuurLici bombu kuIIundi. ErLesI gn LuruIIur urusindu ikun oIuyIurdu kuIubuIikLun
uLiIun Iindik bykIgndekI bIr Lu nn`nn buinu IsubeL eLLI. Bunun zerIne oIuyIur byd.
SonuLu, poIIsIn yurdimiyIu oIuyIur busLiriIdikLun sonru CHP ekIbI MunIsu`yu dogru yoIu ikLi.


TopkupI'du lin giriimi

MunIsu`dun sonru zmIr`e geen nn, yIne purLIIIIer LuruIindun cokuyIu kuriIundi. Ancuk zmIr
VuIIsI KemuI HudimIi, IIerI Bukuni`nin LuIImuLiyIu IIdekI Lm sIyusI purLI kongreIerInI yusukIuyincu
nn sLunbuI`u geLI. q muyis gn zeI urubusiyIu YeIIky`den Topkupi`yu geIdIgInde bIr grup
urubusinin eLruIini surdi. GrupLun buziIuri nn`nn urubusini LuIuyip kupiIurini umuyu uIiLiIur.
Orudu LesudIen buIunun bIr bInbui yunindukI bIr grup uskerIe bIrIIkLe suIdirgunIuri dugiLLi. nn ;
muyisLu Ankuru`yu dnd. YIne kuIubuIik bIr grup LuruIindun kuriIundi ve poIIsIe uLimuIur oIdu.
ByIece dokuz gn sren Byk Tuurruz IedeIIne uIuLi ve durbeye gIden yoIun LuIurini dedI.

HkmeLIn businu kuri Luvri yIesIne serLLI kI, sudece 1qq`du 1.q6o guzeLecI yurgiIunmi, ;;`sI
muIkm oImuLu.

1q6o yiIinin buindu nn bIrden bIre Menderes`I NurcuIurin IIderI SuIdI NursI`nIn IIkIrIerInI LukIp
eLmekIe suIumuyu buIudi. kI IIder ubuL uyindukI bLe grmeIerI boyuncu IddeLII bIr sz
deIIosunu gIrdIIer. CHP, DP`yI vuLuni AmerIku`yu suLmuk ve Trk kizIurini AmerIku`yu peke
ekmekIe suIurken, DP, CHP`yI HuIi CepIesI` kurmukIu suIuyordu. MuIuIeIeL IkLIduri kompIo
kurmukIu suIuyor, IkLIdur bIr meIuneL yuvusi IuIIne geIen CHP`yI kupuLmukLun buIsedIyordu.
MuIuIeIeL bu suIdiriIurin MecIIs`Le eIe uIinmusini IsLIyordu, DP Ise ILzg buIune ederek bu LuIepIere
kuIuk Likiyordu.


nn'ye Kuyseri'de engelleme

; $ubuL 1q6o`Lu nn I KongresI`ne kuLiImuk IIn Konyu`yu gILLI. CHP`IIIer IIe DP`IIIer bIrbIrIne gIrdI.
PoIIs oIuyIuri yuLiLirmuk IIn guz bombusi kuIIunmuk zorundu kuIdi. HkmeL, nn`nn bIr sre
nce KuyserI`nIn YeIIIIsur IesI`nde yuunun oIuyIuri yerInde InceIemek ve CHP I KongresI`ne
kuLiImuk zere KuyserI`ye gILmesInI engeIIemeye kuIkiLi. Ancuk nn, IkmeLe meydun okudu ve 6
nIsundu KuyserI`ye dogru yoIu ikLi. Asker kuvveLIer ncesu`du burIkuL kururuk nn`nn yoIcuIugunu
engeIIedIIer. Bu durum ordu IInde IkIIIk yuruLLi. EmIrIerI uyguIumuk IsLemeyen bIr bInbui gsLerIII
bIImde IsLIIu ederek orLumi IyIce uLeIedI.

Tum bu sirudu sLunbuI CHP I BukunIigi`nin z1 MurL 1q6o Gn ; SuyiIi GeneIgesI businu sizdi.
GeneIgeye gre, CHP`IIIer, yuIun syIemek, IILIru eLmek gIbI ynLemIer de duIII Ier LrI yoIu
buvururuk IkmeLI yipruLucukIurdi. Bu Lr IuuIIyeLIerIn udi du kuIuk guzeLesI oIuruk konuImuLu.
AsIindu, bu LurIIIerde gerek CHP, gerekse DP grubundu seImIer konusu konuuImuyu buIumiLi.
HuLLu, z murLLu Menderes, DP LekIIuLinu seImIer IIn uIimuyu buIumuIuri LuIImuLini vermI, z;
murLLu Bubukun Yurdimcisi MedenI Berk LuruIindun seImIerIn pek yukIuLigi urLik uIkurdir. MeseIe
sudece LurIIIn IIunindun IbureLLIr ekIInde resm bIr uikIumu yupiImiLi. Amu CHP`IIIer drL bIr
koIdun DP`nIn seImIere gILmeye nIyeLI oImudigi propugundusini yupmuyu devum edIyorIurdi.


Yeniden Tukrir-i Skn

OrLum yIesIne gergIndI kI, DP`II buzi mIIIeLvekIIIerI CHP`nIn dInsIz oIdugunu, nn`nn buncu yiIdir
IkLIdur oImusinu rugmen IIbIr zumun Trk MIIIeLI LubIrInI kuIIunmudigini IddIu edIyorIurdi. Buzi
mIIIeLvekIIIerI Ise IizIurini uIumuyip 1qz LurIIII TukrIrI Skn Kununu`nun bIr yiI sre IIe yenIden
yrrIge konuImusinu duIr nergeIer vermILI. 18 NIsun 1q6o LurIIInde IkmeL CHP`nIn ve bIr kisim
businin IuuIIyeLIerInI soruLurmuk IIn bIr LuIkIkuL komIsyonu kuruImusinu kurur verdI. Amu,
yukIuun seImIer ncesInde CHP`ye ve onu desLekIeyen busini IIzuyu geLIrmekLI. Amu CHP,
komIsyonu, CHP`yI kupuLmu operusyonunun IIk udimi suyiyordu.


"Sizi ben bile korturumum!

NILekIm nn bu kururu kuriIik MecIIs`Le yupLigi konumudu, IILIIuIden geImI bIr kuuk oIdukIurini,
ImdI Ise seImIe geIenIerIn devIeLe eI koydukIurini, seImIe gILmeye nIyeLIerInI oImudigini, eger bIr
buski rejImI kuruIursu vuLunduIurin bunu muLIuku kuri ikucugini syIedIkLen sonru, BIz byIe bIr
IILIIuI IInde buIunmuyiz, buIunumuyiz. ByIe bIr IILIIuI diimizdu, bIzImIe mnusebeLI buIunmuyunIur
LuruIindun yupiIucukLir. (...)Bu demokruLIk rejIm IsLIkumeLInden uyriIip buski rejImI IuIIne gLrmek
LeIIIkeII bIr eydIr. Bu yoIdu devum edersenIz ben de sIzI kurLurumum. (...) $urLIur Lumum oIdugu
zumun mIIIeLIer IIn IILIIuI meru bIr IukLir. (...) Eger IILIIuI vuLundu IIn buku bIr ikur yoI yokLur,
kunuuLI zIIInIere ve bLn messeseIere yerIeIrse meru bIr Iuk oIuruk kuIIuniIucukLir... dIyerek
durbecIIere yeII iigi yukucukLi.

Ancuk, bu uik LeIdIde rugmen, TuIkIkuL KomIsyonu Kununu kubuI edIIdI. Kumuoyundu bukuni
AImed HumdI Suncur`dun doIuyi Suncur KomIsyonu dIye de uniIucuk oIun kuruI gemIIn nI
sLIkIuI MuIkemeIerI gIbI oIugunsL yeLkIIerIe donuLiImi oIup, Ier LrI yuyini yusukIumu, yusugu
uymuyun muLbuuIuri kupuLmu, Ier LrI evruk ve eyuyu eI koymu, Ier LrI sIyusI LopIunLiyi, gsLerIyI
yusukIumu Iukkinu suIIpLI. Bu kururIuru uymuyunIuru bIr seneden seneye kudur ugir IupIs cezusi
verIIebIIecekLI. KomIsyonun kururIuri kesIndI ve ILIruz edIIemezdI. DuIusi, TuIkIkuL KomIsyonu`nun
uruLirmusinu duIII oIun konuIurIu IIgIII IuberIerI, Imu IIe duII oIsu yuyimIumuk yusukIunmi, IuLLu
yusugi Ieren LebIIgIn yuyimIumusi bIIe yusukIunmiLi.


Lniversite oluylurI

CHP`nIn LepkIsI, geIenekseI Lubuni oIun uydin kesImIerInI mobIIIze eLmek oIdu. z8 NIsun 1q6o subuIi,
CHP`nIn genIIk koIIuri sLunbuI UnIversILesI`nde LopIundi. ILIIuIIn IIegI oIuruk udIundiriIun bu
oIuyIuri kikirLunIurin buindu 6-; EyII OIuyIuri sirusindu du grev buindu oIun OrIun BIrgIL vurdi

KuIroIsun dIkLuLrIer!, HrrIyeL IsLerIz! sIogunIuriyIu buIuyun oIuyIur sirusindu grencIIer
dugiImuyincu poIIs uLe uLi, seken bIr kurun ZIruuL ukILesI grencIsI Turun EmeksIz`In Imne
neden oIdu. o nIsundu IIse grencIsI NedIm OzpuIuL bIr Lunkin uILindu kuIuruk IuyuLini kuybeLLI.
sLunbuI UnIversILesI #ekLr Sidik SumI Onur`in buinu uburLiIi bIr surgi sururuk kuIubuIigin kurisinu
ikmusiyIu oIuyIur IyIce igirindun ikLi. PoIIs konLroI sugIuyumuyincu, ordudun yurdim IsLendI.
OgrencIIer kendIIerIne mduIuIe eden bIrIIkIere Trk Ordusu ok yuu! sIogunIuriyIu kuriIik
verdIIer. SIogunIur bIr undu Ordu IIe beruberIz sIoguninu dnL. OIuyIurin nn uIumuyucugini
unIuyun IkmeL sikiyneLIm IIun eLLI. zq nIsundu Ankuru` du benzer oIuyIur yuundi, orudu du
sikiyneLIm IIun edIIdI. ByIece, epeydIr pIIrIIen yemegIn soIruyu konmusinu bIr udim duIu
yukIuiImi oIuyordu.


"Tenkit degil tenkil zumunI

O gece emIrIe Ankuru`yu duveL edIIen Anuyusu Hukuku ProIesr AII uuL BugII`In dedIgIne gre,
Buyur, bukuIurinu rnek oImusi IIn, LuIrIkIIerI LenkII eLmek (IbreL oIucuk ekIIde cezuIundirmuk,
uzukIuLirmuk, srmek) gerekLIgInI syIemILI. BugII, yunIi duydugunu dnerek LenkIL mI dedInIz
eIendIm dIye soruncu du TenkIL zumuni okLun geLI. $ImdI LuIrIkIIerI LenkII zumunidir demILI.

SikiyneLIm KomuLunIigi`nin businu uyguIudigi kuLi sunsr, CHP geneIgesInde LurII edIIen kuIuk
guzeLesInI IurekeLe geIrmILI. Byk bIr dedIkodu urki IIemeye buIudi. Her ey uburLiIiyordu.
HuberIer bIre bIn kuLiIuruk unIuLiIiyor ve yuyiIiyordu. YuyiIun dedIkoduIurdun en meIuru Ankuru`du
genIerIn kiymu mukIneIerInden geIrIIerek IdrIdgyd. ByIece IerkesIn gznde IkLIdur duIu
du korkun IuIe geIIyor ve LepkIIer urLiyordu.


ggg K Gn

HurbIyeIIIerIn ve nIversILe grencIIerInIn kuIukLun kuIugu suydikIuri K IIresIyIe, . uyin . gn,
suuL `Le KiziIuy`du LopIununIur, Menderes`I LurLukIudiIur. $evkeL Sreyyu AydemIr`In IddIusinu gre, o
gn Menderes, Buyur`u IsLIIusini sunmu, uncuk Buyur`in bunu kubuI eLmedIgI gIbI Menderes`e
KiziIuy`u gIL ve uLe emrI ver demILI.

11 muyisLu MecIIs LuLIIe gIrdIkLen sonru, IuIki IurekeLe geIrerek pozIsyonunu gIendIrmeyI umun
Menderes Ege gezIsIne ikLi ve 1 muyisLu zmIr`de seIm IuzirIikIurinin buIudigini IIun eLLI. Ancuk,
ILInuyIu koLuriIun durbeyI nIemesI urLik ok zordu. NILekIm 18 muyisLu HurbIye grencIIerI HurbIye
Muri`ni syIeyerek SiIIIye`ye kudur IuIkin uIkiIuri urusindu yrrken uLIi poIIsIer oIuyIuru mduIuIe
eLmemek IIn uru sokukIuru sukIuniyorIurdi. z1 muyisLu HIndIsLun Bubukuni NeIru`nun zIyureLI
sirusindu HurbIyeIIIer yoIIuru InzIbuL gIbI dIzIIerek gsLerI yupLiIur. z muyisLu EskIeIIr`de, kendIsInI
kuriIuyun usker bIrIIgIn, eIInI sikmuk yerIne, urkuIurini dnmesIyIe durumun vuIumeLInI unIumi
oIdugu LuImIn edIIen Menderes, o gecekI yemekLe nIversILe IocuIurindun kuru cbbeIIIer dIye
buIseden nI konumusini yupLi. z6 muyisLu TuIkIkuL KomIsyonu`nun IIgu edIIecegInI uikIudi umu
Iuydusi yokLu. Sonundu bekIenen IILIIuI gerekIeLI ve z6 muyisi z; muyisu bugIuyun gece suuL
o:oo`du sIIuIIi kuvveLIer yneLIme eI koydu.

TA#H DETE# z.o.zo1o

Aye Hr
CHP, 'YenI CHP` oIubIIIr mI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

DenIz BuykuI`in guyri uIIukI bIr operusyonIu CHP IIderIIgInden iskuL edIImesInden sonru, LopIumun
degIIk kesImIerI, IurkIi umuIurIu oIsu du byk bIr IeyecunIu CHP`nIn sosyuI demokruL bIr purLI oIup
oImudigi, degIIse sosyuI demokruL bIr purLIye dnme poLunsIyeII Luiyip Luimudigi buLu oImuk
zere pek ok konudu ukiI yrLyor, LeorIIer geIILIrIyor, LuImInIerde buIunuyor. Sondu syIeyecegImI
buLu syIeyeyIm: ByIe bIr dnmn gerekIemesIne kIIseI oIuruk ok sevInIrIm. AKP`nIn, szm
mecIIsLen diuri, 'kpeksIz kyde sopusiz doIumusini` uncuk bu engeIIer. Amu bunu ok zor
gryorum. nk bunu gre kurumIur cunIi orgunIzmuIur gIbIdIr. OnIurin du DNA`Iuri, nronIuri,
beIIekIerI, geIenekIerI, duvruni kuIipIuri, reIIeksIerI, korkuIuri zeLIe 'kIIIIkIerI` ve 'kurukLerIerI` vurdir.
Buzen Im veyu IsLIIu gIbI nedenIerIe, buzen kurumun umuIurinu IIzmeL eLmedIkIerI IIn yneLIcIIer
degIIr, IurkIi grLe, IurkIi Lurzdu InsunIur yneLIme geIIr umu o kurumun yupisindu, roLusindu
kuydudeger bIr degIIkIIk meydunu geImez. nk bu Lr kkI kurumIurdu yIesIne gI bIr Lornu
vurdir kI, o kIIIerI purLIye uygun IuIe geLIrInceye kudur, deyIm yerIndeyse, keser, bIer, yonLur,
perduIIur. NILekIm urkusindu byk bIr IuIk desLegI oIun BIenL EcevIL bIIe CHP`yI
degILIremeyecegInI unIuyincu kendI purLIsInI kurmuLu. Bugn messes nIzumin suvunucusu DenIz
BuykuI bIIe CHP`nIn buinu geLIgInde soIcu, devrImcI bIr ukudemIsyendI. Amu BuykuI, CHP`nIn
kImIIgInI degILIremedI, CHP onu degILIrdI. ErduI nn ve AILun Oymen gIbI IyI nIyeLII kIIIerIn
buIurinu geIenIerI IepImIz IzIedIk. KemuI KiIidurogIu`nun dnk kuruILuydukI konumusi du kudIm
reLorIge LesIIm oIubIIecegInI dndrd.
Bu IuILu CHP`nIn nusiI bIr kurumsuI kImIIge suIIp oIdugunu unIuLmuyu uIiucugim. SuyIunin
boyuLIuri yznden yuziyi 1qz-1qq6 urusiyIu ve sudece purLIyIe IIgIII oIuyIurIu sinirIumuk zorundu
kuIdim. Bu LurIIe, neden CHP`nIn buinu 'IyI nIyeLII`, 'IuIki`, 'uIuk gnII`, 'sicuk`, 'GundI gIbI` bIr
IIder geLIrerek, 'YenI CHP` yuruLmunin zor oIdugunu dndgm unIuLubIIIr dIye dnyorum.

A-RM Crubu kurulugor
CHP`nIn nvesInI, z NIsun 1qzo`de Ankuru`du uiIun Byk MIIIeL MecIIsI`ne kuLiIun mIIIeLvekIIIerI
urusindun bIzzuL MusLuIu KemuI`In kurdugu AnudoIu ve #umeII MduIuu-I Hukuk (A-#MH) Grubu
oIuLurmuLu. Bu grubun ezIcI ogunIugunu eskI dzenden devruIinun usker ve sIvII brokruLIur
oIuLuruyordu. GrupLu II, emekI ve kyI kILIeIerInIn LemsIIcIIerI yokLu. Kisucusi IIn IInde sosyuI
demokrusInIn kuynugi oIun emekI siniIIur yokLu. ZuLen KemuIIsL devrImIn bu siniIIuru IILIyuci yokLu,
modernIemenIn Lepeden uugiyu oIucugi dnIyordu.
MusLuIu KemuI, serL eIeLIrIIere rugmen grubun bukunIigini sLIenmI, grubun 1o Muyis 1qz1`de
yupiIun IIk oLurumun sekreLerIIgInI Ise IIerde MusLuIu KemuI`In umunsiz dmuni oIucuk ve bunun
bedeIInI IuyuLiyIu deyecek oIun uzIsLun MIIIeLvekIII ZIyu HurIL yupmiLi. Bu grup, duIu sonru
BIrIncI Grup udiyIu uniIdi. Buzi kuynukIuru gre 1, buziIurinu gre zoz yesI oIun BIrIncI Grup,
bnyesIndekI ordu komuLunIurinin du eLkIsIyIe kugiL zerInde q; yesI oIun uncuk en IuzIu 6 kIInIn
kuLiIdigi MecIIs`I buindun ILIburen konLroI eLLI. Temmuz 1qzz`de MusLuIu KemuI`In grubunu
uIinmuyunIur, Erzurum mIIIeLvekIIIerI HseyIn AvnI (UIu) Bey ve eskI MecIIs-I Mebusun #eIsI
CeIuIeLLIn ArII Bey`Ie, Trubzon MIIIeLvekIII AII $kr Bey`In eLruIindu 'kIncI MduIuu-I Hukuk Grubu`
udiyIu LopIunmuyu buIudiIur. Buzi kuynukIuru gre 6, buzi kuynukIuru gre qo kIIden oIuun bu
grubu du sonrudun, 'kIncI Grup` dendI.

olk mt millet mi
kIncI Grubun kuruImusi zerIne, BIrIncI Grup bIruz duIu kurumsuIIumuyu uIiLi ve 16 Temmuz
1qzz`de I Lzk LudII edIIdI. Amu orLudu IuIu bIr purLI (Iirku) yokLu. 6 AruIik 1qzz`de MusLuIu KemuI
AnkuruIi guzeLecIIere, buri sugIunincu IuIkiIigu duyunun ve HuIk irkusi (H) udini Luiyucuk bIr
sIyusuI purLI kurmu kururindu oIdugunu uikIudigindu buLu Trubzon ve Erzurum oImuk zere
AnudoIu`nun eILII yerIerInden ILIruzIur geIdI. nk q-1o EyII 1q1q LurIIII SIvus KongresI`nde
MduIuu-I HukukIur Ier nevI Iirku cereyunIurinin sLnde oIup bukIdIr ve devum edIp gIdecekLIr
kururi uIinmiLi. MusLuIu KemuI`In bu grupIuri H`ye dnLrme uIimusi uiku bu kururin IIIuIIydI.
Amu MusLuIu KemuI`In kururIi oIdugu unIuiIincu ILIruzIur buku nokLuIuru kuydiriIdi. OrnegIn
kuruIucuk purLInIn udindukI 'IuIk` szcg buIungiLu soIcuIugu Imu eLLIgI IIn pek begenIImemI,
uncuk MusLuIu KemuI 'IuIk` derken mIIIeLI, 'ImLIyuzsiz siniIsiz kuynumi bIr kILIe` oIuruk kusLeLLIgInI
kesIn bIr dIIIe uikIuyincu LurLimu bILmILI.
MusLuIu KemuI H konusunu, ; $ubuL 1qz`Le BuIikesIr`de Zugunos Puu CumII`nIn mInberInden
verdIgI IuLbeden sonru cemuuLIn soruIurini cevupIurken Lekrur uLi. YenI devIeLIn geIecegI IIn
endIeIerI oIdugunu, bu yzden buziIurinin nerdIgI gIbI kesIne ekIIerek dInIenmeyI dogru
buImudigini, kurmuyi dndg 'HuIk irkusi`nin IuIku sIyusI LerbIye verecek bIr mekLep oIucugini
unIuLLi.

Dokuz Umde bildirgesi
1 MurL 1qz gn, kIncI Grubun IIderIerInden HseyIn AvnI Bey, z;z oydun 1q8`InI uIuruk BIrIncI #eIs
VekIIIIgIne seIIdIgInde o gne kudur kmsenmeye uIiiIun kIncI Grubun sIyusI gc IerkesI
uirLmiLi. z; murLLu kIncI Grubun dIger IIderIerInden AII $kr Bey`In orLudun kuyboImusi
bIrIIerInIn bu durumdun ruIuLsiz oIdugunu dndryordu. NILekIm AII $kr Bey`I urumu
uIimuIuri srerken, MusLuIu KemuI`In BIrIncI MecIIs`In umucini gerekIeLIrdIgInI beIIrLen
konumusindun sonru MecIIs seImIere gILmek zere kendInI IesIeLmILI.
z nIsundu Is buIunun AII $kr Bey`I MusLuIu KemuI`In MuIuIiz BIrIIgI komuLuni GIresunIu TopuI
Osmun`in Idrdg unIuiImiLi. uLimu sonucu yuruIi eIe geIrIIen TopuI Osmun`in bui kesIk bedenI
UIus Meyduni`ndu suIIunirken, GeIcI SeIm Kununu`ndu buzi dzenIemeIer yupiIdi. BIr IuILu sonru
MusLuIu KemuI, A-#MH CemIyeLI Bukuni siIuLiyIu, MecIIs`LekI A-#MH Grubunun H`ye
dnLrIecegInI beIIrLen 'Dokuz Umde` bIIdIrgesInI uikIudi.

olk 1trkost resmen kurulugor
MuIuIIIIerden urinmi kIncI MecIIs 11 AgusLos 1qz`Le uiIdikLun IkI gn sonru MecIIs BukunIigi`nu
yIne MusLuIu KemuI seIImILI. Ayni gn ozun grmeIerI sirusindu Bu DeIege smeL nn IIe
srekII ekIen #uuI (Orbuy) Bey bubukunIikLun IsLIIu eLmI, yerIne eLII (Okyur) bubukun oImuLu.
z ugusLosLu ozun Buri AnLIumusi TBMM LuruIindun onuyIunuruk yrrIge gIrdIkLen sonru siru
H`ye resmIyeL kuzundirmuyu geImILI. irkunin resmen kuruIuu 11 EyII 1qz, DuIIIIye VekuIeLI
LuruIindun LescIII z EkIm 1qz`Le yupiIdigi IuIde, zmIr`In gerI uIiniinin LurIIIne denk geLIrmek IIn
kuruIu LurIII q EyII 1qz oIuruk kubuI edIIecekLI.
DIkkuL edIIIrse kuruIun purLInIn udindu 'cumIurIyeL` IburesI yokLu. HuIk irkusi`nu 'CumIurIyeL HuIk
irkusi` denmesI, H`den diIunun muIuIIIIerIn TerukkIperver CumIurIyeL irkusi (TpC) udiyIu bIr
purLI kurucukIuri IuberIerInIn yuyiImusiyIu gndeme geImI, TpC`nIn kuruImusindun bIr IuILu nce,
yunI 1o Kusim 1qzq`Le Iirkunin udi CumIurIyeL HuIk irkusi yupiImiLi. HuzIrun 1qz`Le $eyI SuId
syuni`nin urdindun TpC kupuLiIdikLun sonru 'cumIurIyeL` IburesI CHP`nIn muIi oImuLu.

1pz;'deki Bgk Kongre
OrLudu bIr muIuIeIeL purLIsI oImudigi IIn seImden sz eLmek yeLerInce gurIpken, z6 HuzIrun 1qz;`de
TBMM seImIere gILmek zere LuLIIe gIrmeden nce purLI Lzgnde bIr degIIkIIk yupiIuruk
mIIIeLvekIII uduyIurini beIIrIeme II, irku DIvuni`ndun uIinuruk purLI geneI bukuninu verIIdI. ByIece,
mIIIeLvekIIIerInIn eskIsI gIbI MusLuIu KemuI`e bugIiIigi gurunLI edIIdI. uLIuk ses ikurunIurin yenI bIr
LusIIyeye LubI LuLuIdugu seImIerIn urdindun, 1qz LurIIII purLI Lzgnn uik Ikmne rugmen, Ier
sene yupiImusi gerekIrken ve drL yiIdir LopIunmuyun 'Byk Kongre` LopIundi. 1-zo EkIm 1qz;
LurIIIerI urusindu yupiIun kongrede, CHP`nIn 'usIindu 1q1q`du SIvus KongresI`nde kuruIdugu` LezI
orLuyu uLiIuruk, PurLI`nIn LurIII IIe MIIII McudeIe`nIn LurIII bIrIeLIrIImI oIdu.
MusLuIu KemuI, uILi gn boyuncu gnde uILiur suuLLen LopIum 6, suuLLe okudugu N:t:l IIe gemIIn
kendIne gre sIyusI muIusebesInI yupip 'Lek udumIigini` IIun eLLIkLen sonru, 1qo`dukI qq gnIk
SerbesL irku oIuyi IurI LuLuIursu, IkenIn 'Tek Adum` ve 'Tek PurLI` LuruIindun muIuIeIeLsIz,
doIuyisiyIu deneLImsIz ekIIde yneLIImesIne buIundi.

1pj1 . Kurultogt
1o Muyis 1q1`de LopIunun . KuruILuy`du (OzLrke ukimi yznden urLik 'kuruILuy` denIyordu),
MusLuIu KemuI CH`nIn 'Ebed GeneI Bukuni` IIun edIIdI. KemuIIzm purLInIn resm IdeoIojIsI oIdu ve
AILi Ok (CumIurIyeLIIIk, MIIIIyeLIIIk, HuIkiIik, DevIeLIIIk, uIkIIk ve nkiIupiIik) IIkesI kubuI edIIdI.
TrkIye CumIurIyeLI IuIkinin siniIsiz bIr kILIe oIdugu IIun edIIdI ve purLIye siniI kuvgusinu muIuI
vermeyecek ekIIde LopIumsuI kuLmunIurin uyumunu sugIuyucuk kununIur ikurmu grevI verIIdI.
Ardindun purLInIn kuruIu mIsyonunu uygun oIuruk, HuIkevIerI, Trk TurII TezI, Gne DII TeorIsI,
skun Kununu, Soyudi Kununu gIbI uyguIumuIurIu 'BuLiIi unIumdu modern bIr uIus-devIeL` Inusinu Iiz
verIIdI.
q-16 Muyis 1q`Le LopIunun CH V. Byk KuruILuyi`ndu CH udi CHP (CumIurIyeL HuIk PurLIsI)
oIdu. KuLi bIr devIeLIIIk poIILIkusi IzIenecegI IIun edIIdI. 1q6`du CHP GeneI Bukun VekIII ve BuvekII
smeL nn`nn purLI LekIIuLinu yuzdigi bIr LumIme gre, duIIIIye vekIII, purLI geneI sekreLerI oIurken,
vuIIIer buIundukIuri vIIuyeLIerde purLI bukunIiginu uLunmiIurdi. BIge mIeLLIIerI Iem purLI
LekIIuLinin Iem de devIeL IIerInIn deneLIeyIcIsI IdI. #ecep Peker durumu yIe zeLIemILI: TrkIye
CumIurIyeLI bIr purLI devIeLIdIr, purLI devIeLIe bIrIIkLe uIiir.
PurLI ve devIeLIn Lek eIde bIrIemesInI yrrIkLekI MemurIn Kununu IIe eIIkIII gren HIImI Urun,
konuyu zmIL`Le kuriIuLigi MusLuIu KemuI`e unIuLLigindu u cevubi uImiLi: Ben bu muddede
degILIrIIecek bIr ey grmyorum. nk burudu memurIurin sIyusI cemIyeLIere gIrmemesInden
muksuL, onIurin benIm purLImden buku bIr purLIye InLIsup edememesI demekLIr. Bu bukimdun bu
mudde IuLLu IuyduIidir ve kuLIyen degILIrIImemeIIdIr.
Amu bu LedbIrIerIe de yeLInIImeyecek, 1 $ubuL 1q;`de yupiIun unuyusu degIIkIIgI IIe CHP`nIn AILi
IkesI`nIn unuyusuyu konuIuruk purLI-devIeL bLnIemesI IyIce sugIumu uIinucukLi. Ancuk kIusIk
LoLuIILer IkeIerdekInIn LersIne, devIeL purLIIememI, purLI devIeLIemILI.

Ibedi $eI'ten Milli $eI'e
MusLuIu KemuI ALuLrk 1o Kusim 1q8`de Idgnde Bubukun CeIuI Buyur durumu LeIgruIIu yere
bIIdIrmILI. BunIurdun bIrI MecIIs Bukuni AbdIIuIIk #endu, IkIncIsI HkmeL, ncs Ise smeL
nn IdI. DevIeLI Idure ekIInden di poIILIkuyu, ekonomI poIILIkuIurindun sIyusI sIubu uzunun genI
bIr yeIpuzede CumIurbukuni ve CHP GeneI Bukuni ALuLrk`Ie derIn bIr unIumuzIigu dLg IIn,
ALuLrk LuruIindun z EkIm 1q;`de bubukunIikLun uyriIuruk yerInI CeIuI Buyur`u Lerk eLmek zorundu
birukiIun smeL nn`nn kuderI, bu LeIgruILun sonru degIecekLI.
Anuyusu`yu gre cumIurbukuni vekIII oIun AbdIIuIIk #endu, MecIIs`I yenI cumIurbukuni seImI IIn
11 kusim gn LopIunLiyu ugirmiLi. YenI cumIurbukuninin kIm oIucugi konusu doguI oIuruk IerkesI
meguI edIyordu. En gI uduyIur GeneIkurmuy Bukuni evzI ukmuk Puu, Bubukun CeIuI Buyur ve
'kIncI Adum` smeL nn IdI. AsIindu, smeL nn`nn IIsLede oImusi oIduku gurIpLI nk
ALuLrk`Ie dLg derIn gr uyriIikIurindun doIuyi, bubukunIikLun IsLIIuyu zorIundigi z EkIm 1q;
LurIIInden berI udeLu InzIvuyu ekIImI gIbI yuiyordu. ALuLrk`Ie IIIkIIerI neredeyse kesIImILI. OyIe kI,
Im degInde bIIe kendIsInI zIyureL eLmemILI. OIdg gn de Ankuru`duydi. Ancuk, duIu 1o kusim
gn, IkumeLguIi oIun Pembe Kk, GeneIkurmuy Bukuni evzI ukmuk Puu`nin uskerIerI LuruIindun
gvenIIk emberIne uIindigindu, nn`nn kisu sreII umu derIn InzIvu IuyuLinin sonu ermesInIn
yukin oIdugunu Ierkes IIsseLmILI.

Ordunun destegi
AsIindu nn`nn geIecegIne IIIkIn IIk IureLI, Imnden kisu sre nce ALuLrk, vusIyeLnumesI IIe
vermILI. VusIyeLnumede smeL nn`nn IkI ocugunun egILImI IIn gereken yurdimin yupiImusi
IsLenIyordu. kLIdur Iirsi oImudigi bIIInen evzI Puu`nin bu IureLI bIr emIr LeIukkI eLLIgI unIuiIiyor.
evzI Puu`nin desLegI ordunun desLegI demekLI. Ordunun nn`ye LeveccInn ne unIumu geIdIgInI
guyeL IyI bIIen Bubukun CeIuI Buyur CHP Grubu`nu serbesL birukLi ve gIzII oyIumudu, nn neredeyse
oybIrIIgI IIe cumIurbukuni uduyi oIuruk seIIdI. Neredeyse dIyorum nk sudece YusuI HIkmeL
Buyur, oyunu CeIuI Buyur`u vermILI. ByIe gI bIImde uduyIiginin IIude edIImesI, cumIurbukuni
seIImesInIn de gurunLI oIdugunu gsLerIyordu. NILekIm oyIumuyu kuLiIun q8 yenIn kendIsInI
oybIrIIgIyIe cumIurbukuni semesIyIe TrkIye yenI bIr dneme gIrdI.

'Degimez Cenel Bokon'
1 Kusim 1q8 LurIIII :un guzeLesInIn buyuzuri AII NucI Kurucun IIk kez nn`den 'MIIII $eI` dIye
buIsederken, :2h:riet guzeLesI 'kIncI ALuLrk`mz` dIye LukdIm eLmILI. 1q
kusimdu :2h:rietyuzuri NudIr NudI ALuLrk`Len 'Ebed $eI` oIuruk buIseLLI. Ancuk, nn`nn
resmen 'MIIII $eI` oImusinu bIruz duIu zumun vurdi.
Ik udim, CeIuI Buyur`in ugrisi IIe z6 AruIik 1q8 LurIIInde LopIunun CHP OIugunsL KuruILuyi`ndu
uLiIdi. KuruILuydu GeneI SekreLer $kr Kuyu`nin yerIne geLIrIIen #eIIk Suydum`in nerIsIyIe purLI
Lzgnn buzi muddeIerI degILIrIIdI. BunIurdun z. Mudde duIu nce PurLInIn DegImez GeneI
Bukuni, onu kurun KemuI ALuLrk`Lr ekIInde Iken, yenI muddede PurLInIn BunIsI ve Ebed
Bukuni, TrkIye CumIurIyeLI`nIn messIsI oIun KemuI ALuLrk`Lr denIyordu. . Mudde IIe u LukvIye
yupiIdi: PurLInIn DegImez GeneI Bukuni smeL nn`dr. PurLIye Ier zumun IsLenen nILeIIkLe
bukun buImuk zor oIdugu IIerI srIerek, q. Mudde`de PurLInIn DegImez GeneI Bukuninin sudece
Im, grev yupumuyucuk kudur ugir IusLuIik ve IsLIIu IuIIerInde bouIucugi, bu durumIurdu, purLI
yesI bIrInIn yenI 'DegImez GeneI Bukun` oIuruk seIIecegI beIIrLIIIyordu.

"$ef tstttr, ogdtnlottr"
GrIdg gIbI PurLI Tzg`nde yupiIun degIIkIIkLe 'MIIII $eI` IburesI gemIyordu. Bu Ibure IIk kez
#ecep Peker`In 1qq-1q yiIIuri urusindu sLunbuI UnIversILesI`nde verdIgI nkiIup TurIII dersIerInde
orLuyu ikmiLi. #ecep Peker duIu sonru ders noLIuri IuIInde LopIudigi bu konumuIurdun bIrInde '$eI`
LurIIInI yIe yupmiLi: SIyusuI purLI IuyuLindu bIIIussu zerInde duruImuyu Iuyik buIicu bIr unsur
$eI`LIr. $eI, bIr sIyusI purLInIn bLn unu dnceIerInI, IrudesInI, yupi kuvveLInI ve ereIInI LemsII
eder. $eI, kendI ruIundu besIedIgI Ieyecun ve IurureLIe purLIsInI ve muIILInI isiLir, uydinIuLir...

Altt Ok oe Soostiko
'Ebed $eI` veyu 'MIIII $eI` kuvrumIurinin MussoIInI LuIyusi`ndukI 'I Duce` ve NuzI AImunyusi`ndukI
'Irer`, runko spunyusi`ndukI 'CuudIIIo` kuvrumIuri IIe ukrubu oIdugu uik. NILekIm CHP`nIn koIu
gIbI uIiun HuIkevIerI LuIyu, AImunyu ve MucurIsLun`dukI IuIsL genIIk rgLIenmeIerInden
esInIenerek kuruImuLu. smuII Hukki Tongu`un GuzI TerbIye EnsLILs resIm-I uLIyesInde
CumIurIyeL`In 1o. yiIdnmnde ggsIerde Luinucuk 'AILi Ok`u IzdIrII IIe (buzi kuynukIuru gre AILi
Ok`u Iup HuIusI IuzirIumiLir) AImunyu`du SvusLIku`nin (GumuIi Hu) NuzI sImgesI oImusi neredeyse
ezumunIi gerekIemILI. TrkIye`dekI Tek PurLI #ejImI`nIn kILIeIerI IurekeLe geIrmek yu du dIsIpIIn
uILinu uImuk IIn LuIyu`dukI Kuru GmIekIIIer veyu AImunyu`dukI SS`Ier ve SA`Iur gIbI purumIIILer
rgLIere IILIyu duymumusinin LemeI nedenI, MusLuIu KemuI`In 'uydin despoLIzmI`nIn LopIumsuI
Lubuninin Avrupu`dukIIerden ok duIu genI oImusiydi.
Ancuk unu du unuLmumuk gerekIr: kI dnyu suvui urusindukI o yiIdu dnyudu cIddI bIr demokrusI
krIzI yuunmi, 1qzo`Ierde dnyu yznde unuyusuI ve seIImI IkmeL vurken bu suyi 1q8`de
1;`ye dm, 1qqq`Le Ise Lm dnyudukI 6q IkenIn uncuk 1z`sI unuyusuI bIr demokrusI IIe yneLIIIr
oImuLu. TrkIye`de Ise, oLorILer rejImIere son derece uygun LurIIseI, LopIumsuI ve sIyusuI bIr orLum
oIdugu IIn, bu IuIsLIeme srecIne ubuk uyum sugIumiLi.
DnemIn AduIeL Bukuni MuImuL EsuL BozkurL o yiIIurdukI durumu yIe zeLIer: KemuIIzm oLorILer
bIr demokrusIdIr kI kkIerI IuIkLudir. Trk mIIIeLI bIr pIrumIde benzer, Lubun IuIk, LepesI yIne IuIkLun
geIen buLir kI, bIzde bunu eI denIr. $eI oLorILesInI yIne IuIkLun uIir. DemokrusI de bundun buku bIr
ey degIIdIr.

CP Dogu'do gok
1qq seImIerInIn urdindun LopIunun V. KuruILuy`u TunceII, Agri, BIngI, BILIIs, DIyurbukir, HukkurI,
MurdIn, UrIu, SIIrL`Len deIege kuLiIumudi, nk CHP`nIn bu IIIerde rgLIenmesI yokLu. (PurLInIn
rgLI oIdugu HuLuy`dun du kuLiIim oImumiLi.) KuruILuy`du VuIIIerIn CHP Bukuni oImusi
uyguIumusinu son verIIdI uncuk eskIsI gIbI PurLI`ye yurdimci oImuIuri IsLenIyordu. KuruILuy`in bIr buku
IIgIn kururi du, gr beyun eLme Iukki oImuyun ve grup kururi dogruILusundu oy kuIIunmuk zorundu
oIun z1 kIIIIk MsLukII Grup udIi bIr IeyeL oIuLurmuk sureLIyIe gyu purLI II demokrusInIn
mekunIzmuIurinin oIuLuruImusiydi. EII koIu bugIi bu grubun Ie yurumudigini syIemeye IerIuIde
gerek yok!
Suvuin AImunyu`nin yenIIgIsIyIe sonIunmusindun sonru BuLi`yIu yukinIumu poIILIkuIurinin bIr purusi
oIuruk 'ok PurLIII Dnem`e geIIdI. Amu CHP ugirIikIi oIuruk rejImIn muIuIuzusi IIn IdeoIojI
reLmekIe meguI oIdu. HuIkin degII devIeLIn purLIsI oIdu. SIyuseL reLen degII IdeoIojI reLen bIr purLI
oIdu. Kudro purLIsI degII 'Tek Adum` purLIsI oIdu. 'PurLI IIn demokrusI` CHP`ye yubunci bIr kuvrum
oIdu. KemuI KiIidurogIu uisi bu durumu degILIrebIIecek mI Iep bIrIIkLe grecegIz.

TA#H DETE# 16.o.zo1o
Aye Hr
zmIr`de 'IIk kurun`u kIm uLLi

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Genellikle 'sIcuk' gndemi tukip etmeye ulItIgImI biliyorsonoz. Amu bo huItunIn

popler konoso olun CHP meselesine ilerde de deginebilecegimi dnerek, kronolojiyi
tukip etmeye kurur verdim. n, 1g MuyIs 1q1q'du Yonun uskerlerinin zmir'e IkIInIn
q1. yIldnmyd. Ben de yIllurdIr turtIIlun "Milli Mcudele'yi bulutun ilk korono
kimin uttIgI meselesine bukmuk ilgin olubilir diye dndm. AmucIm, Yonun
dmunlIgInI krklemek degil elbette. Sudece, Bubukun Tuyyip Irdogun'In, byk bir
ekonomik krizle bogoun Yonunistun'u yuptIgI dostlok ziyuretinin tum du bo gne
gelmesi, uynen unuyusu reIerundomonon 1 Iyll'de yupIlucuk olmusI gibi pek unlumlI
grnd. lerde iki lke urusInduki gncel soronlurIn turihesine de deginmek
istiyorom. $imdilik Bubukun Irdogun'In gezisinin q1 yIllIk dmunlIk puruntezini bir
duhu uIlmumuk zere kupumusInI dilemekle yetinecegim.

Mondros'on hediyesi
o EkIm 1q18 gn ImnI Adusi`nin Mondros Imuni`nu demIr uLmi Ac2e2non ZirIIisi`ndu
ImzuIunun Mondros MLurekesI`nIn LIIuI GIerI`ne, gerekII grdkIerI Ier yere usker ikurmu Iukki
veren ;. muddesI uyurincu, 6 Kusim 1q18 gn, bIr ngIIIz suvu gemIsInIn zmIr Imuni`nu geIecegI
IuberI duyuIdugundu zeIIIkIe eIrIn guvur muIuIIeIerInde byk bIr Ieyecun dogmuLu. rIII uIukIi
kIIIseIer unIurini, IubrIkuIur, vupurIur sIrenIerInI uIiyordu. SuuL 1.oo siruIurindu orLu boy bIr ngIIIz
suvu gemIsI IImunu gIrdI ve Krumer PuIus`Iu PusuporL urusindu demIrIedI.
Kuruyu ikun kumundun DIxon`u bIrku OrLodoks pupuz eskI bIr Yunun geIenegI uyurincu bIr LepsI
IInde Luz ve ekmek sunduIur. DIxon, VuII VekIII SukuIIi NureLLIn Puu`yu zIyureLLe buIunmuk zere
HkmeL Konugi`nu gIderken, buIurindu SLeIunopuIos udIi bIr #um dokLor oIun bIr grup, #um
MeLropoIILIIk merkezI Ayu oLIos KIIIsesI`ne ve AnudoIu Bunkusi`nu Yunun buyrugi ekLIIer. BIr dIger
grup Ise Ege`de ve zmIr`de gzIerI oIdugu bIIInen LuIyunIuru gzdugi vermek IIn GuronI udIi bIr
LuIyun LuruIindun IIeLIIen PuLIe SInemusi`nu Yunun buyrugi usmuyu kuIkimi, GuronI kuri ikincu
du sInemuyi LuIrIp eLmIIerdI. Ancuk #umIur sevInLe Iy kuirincu IuIki konLroI uILinu uImuk IIn
AduIur VuIIsI PupuzuIIropoIus zmIr`e gnderIImILI.

ttihutI yorgono hulk
BunIur oIurken, suvuIurdun yoruIun IuIkLun ve LLIIuLi-LIIuIi uLimusi IIndekI kunuuL
nderIerInden cIddI bIr LepkI geImemILI. OrnegIn :l:l-: eer guzeLesInIn suIIbI ve buyuzuri
Husun TuIsIn, kesInde memIekeLI kun, seIIIIIk IInde birukmi ve en sonundu nemII bIr serveLI
ykIenerek udI IirsizIur gIbI bIIInmeyen bIr yere gIden LLIIuLiIurin IuIk urusindu nIuzIurini
korudukIurini ve dnceIerI buski uILindu LuLLukIurini yuzmiLi. LLIIuLiIuri IkeyI IeIukeLe srkIeyen
ne Idg beIIrsIz bIr grup oIuruk nILeIeyen Musctct`in 1; Ocuk 1q1q LurIIII nsIusindu EIImIzI
Kurun`u busuruk soruyoruz: AIIuI IIn syIeyInIz. LLIIuL ve TerukkI denen ceIIuLIur kILIesInIn bu
memIekeL IuIkinu yupLigi zuIm, kuInuL suInesIne geIIp IungI Huccuc yupubIImILIr? HungI vuII
IuyvunuL srsnn bu kudur Insun puruIudigi, kun ILIgI grImLr? EI umun zuImn eLIn ve zugIi
(cIIuIi) LirnukIurindun eI umun! dIye yuziyordu. zz ocuk LurIIII Kolu guzeLesInde Ise Byk
eIIrIerde LLIIuL ve TerukkI`nIn ruIunu yuuLmuk IIn eI uILindun yupiIun guyreLIer II de muzIyI
unuLmuyu degII, eskI mevkI Iirsini Lekrur eIde eLmeye muLuILur denIyordu. EI uILindun yrLIen
guyreLIerden kusiL, TC yerIne kuruIun muvuzuu purLIsI, TeceddL irkusi`nin IuuIIyeLIerIydI. Kisucusi,
zmIrII kunuuL nderIerI ve IuIkin byk kesImI LLIIuLiIurdun yIesIne yuku sIIkmILI kI, LIIuI
KuvveLIerI`nIn IguIInI bIr kurLuIu gIbI gryordu.

Puris'te ulInun kururlur
zmIr`de Iuvu byIeyken, 1z Ocuk 1q1q LurIIInde buIuyun PurIs Buri KonIerunsi`ndu zmIr`e, Yunun
uskerIerInIn ikuriImusi kururi uIindi. Bundu ngIIIzIerIn konLroI eLmeIerI zor oIun LuIyunIur yerIne,
konLroI edebIIecekIerI Yunun uskerIerInI LercII eLmesInIn roI vurdi. Bu IuberIn duyuImusi zerIne
LLIIuLiIurin Trk Ocugi uruciIigiyIu zmIr`de yupLikIuri dIrenI LopIunLiIurinin sLunbuI`du yuruLLigi
eLkI, z6-o nIsundu bIgeye bIr NusIIuL HeyeLI gndermekIe sinirIi kuIdi.
1q muyisLu AmIruI CuILIorpe, zmIr VuIIsI`ne ve Kumunduni`nu Yunun bIrIIkIerI kuruyu ikmudun 6
suuL nce zmIr IsLIIkumIurinin LIIuI GIerI`ne LesIIm edIImesInI emreden bIr noLu gnderdI. Benzer
noLu, sLunbuI`dukI DumuL erIL Puu HkmeLI`ne de verIImILI. zmIr VuIIsI 'Kumbur` zzeL
Bey, Islchctve Kolu guzeLeIerInde IuIkin LeIu eLmemesI IIn IuberIer yuyimIuLmuyu uIiirken, 1;.
KoIordu KomuLuni AII NudIr Puu, ou, UrIu IsLIIkumIurini runsu`yu, KsLen Adusi IsLIIkumIurini
ngIILere`ye ve YenIkuIe IsLIIkumIurini du Yunun gIerIne LesIIm eLmILI bIIe. O sirudu IznInI geIrmek
IIn zmIr`de buIunun ve duIu sonru MIIII McudeIe`nIn IIk cepIesInI oIuLurucuk oIun Kuzim (OzuIp)
Bey bIIe, eII sIIuI LuLunIurin OdemI`e ekIImesInI nerdIkLen sonru runsiz Lccuri kImIIgIyIe Lrene
bInIp zmIr`den uzukIumiLi. YunI IuIu kImsenIn dmunu 'IIk kurun`u uLmuyu nIyeLI yokLu.

MuutlIk topluntIsI
BunIur oIurken, 1z muyisLu SeIunIk yukinIurindukI EIeILIeron Imuni`ndun nukIIye gemIIerIne bInen
YununIsLun`in en sekIn bIrIIgI 1. PIyude TmenI`nIn komuLuni AIbuy NIkoIuos ZuIIrIos`un
komuLusindukI pIyude uIuyi ve IkI Lopu Luburundun oIuun bIr Lmen, LuIyun donunmusindun
korumuk zere yunIurinu verIIen ngIIIz, drL Yunun LorpIdosu eIIgInde 1q muyis gn gIe zerI
MIdIIII Adusi`nin Yeru KrIezI`ne demIrIedI.
IIonun kurmuy IeyeLI, eon TorpIdosu`yIu zmIr Imuni`nu geIdIgInde, eIrIn nde geIenIerInden
MusLuIu NecuLI, MoruIizude HuIIL ve #ugip NureLLIn BeyIerIn kurdugu #edd-I IIuk CemIyeLI`nIn IuIki
YuIudI MezurIigi`ndukI (MuuLIik) LopIunLiyu ugirun bIIdIrIsI de eIIrde dugiLiIiyordu. Ancuk o gece
meuIeIerIe MuuLIik`Lu LopIunun TrkIer, umuLsuzcu ugIumi, bIr kurur uIumudun dugiImiIurdi.
ErLesI gn, Trk uIuII gergIn bIImde evIerInde oLururken, AII NudIr Puu uskerIerI okLun
sIIuIsizIundirmiLi. #umIur Ise bundo eIIgInde Kordon Boyu`ndu LopIunmiIur ve Yunun gemIIerInI
bekIemeye buIumiIurdi.

SurI KIlu'du toz ve ekmek uyini
SuuL ;.oo cIvurindu IIk EIzun AIuyIuri, PunLo`du AvciIur KuIb nIerInde kuruyu ikuruk PusuporL ve
PunLu kurukoIIurini IguI eLLIIer. KurukoIIurdukI usker bIrIIkIerIn mensupIurinin Suri KiIu`du
LopIunmusinu kIIIse ve #um IubrIkuIurinin sIren sesIerI eIIk eLLI. MeLropoIIL HrIsosLomos ve yunindukI
pupuzIur EzIun AIuyIuri`ni LukdIs eLLIkLen sonru geIenekseI Luz ve ekmek uyInInI yupLiIur. Bu sirudu
Yunun LorpIdoIurindun bIrInIn IIbIr dIrenIIn geImedIgI Suri KiIu`yu uLi yupmusi, guI GIerI`nIn
LeIuini gsLerIyordu. Ardindun uskerIer ve IuIk Konuk IsLIkumeLIne dogru yoIu ikLiIur.

'lk koron' utIlIyor
SuuL 11.oo`e geImILI. ZILo VenIzeIos! (Yuu VenIzeIos!) bugiriIuri urusindu yry devum edIyordu
kI, Konuk Meyduni`ni KemeruILi CuddesI`ne bugIuyun ke dnIrken, uIuyin nnde Yunun buyrugini
Luiyun Tegmen YunnIs uiIun uLeIe yere yuvurIundi. Ardindun orLuIik kuriLi ve Yunun uskerIerI
KemeruILi gIrIInI, oLeIIerI ve kuIveIerI yukIuik yurim suuL yuyIim uLeIne LuLLuIur. AII NudIr Puu,
kiIudun surkiLLigi beyuz perdeyIe LesIIm oIurken, subuyIur ve memurIurdun oIuun bIr grup dIpIk
durbeIerIyIe PuLrIs Vupuru`nu bIndIrIIdI. O sirudu yugmur buIudigi IIn urbede durmu ve EIzun AIuyi
IImunu ekIImILI.
En sonundu 'IIk kurun` uLiImiLi umu bu ok puIuIiyu muI oImuLu. 'Ik kurun`un bIIunosu
konusundu degIIk IddIuIur orLuyu uLiIdi. AIbuy ZuIIrIos`un YununIsLun Bubukuni VenIzeIos`u
gnderdIgI z muyis LurIIII mekLubu bukiIirsu, YununIiIur IkIsI usker dokuzu sIvII 11 I, dokuzu usker,
q` sIvII q yuruIi vermILI. TrkIerden Ise be usker Im, sekIzI subuy, sekIzI er, q1`I sIvII LopIum ;
kII yuruIunmiLi. DegIIk mIIIeLIerden de q; I vurdi. Ocuk uyindun berI uIiun PurIs Buri
KonIerunsi`nin 1 muyis oIuyIurinin uyrinLiIurini uruLirmuk IIn kurdugu komIsyonun ruporunu gre
Ise YununIiIurdun IkI er Im, uILi er yuruIunmiLi. TrkIerIn kuybi Ise oo veyu qoo I ve yuruIi IdI.

lk korono kim uttI
Ik kurunu usiI udi Osmun Nevres oIun Husun TuIsIn`In uLLigi IddIusi, 1q;z yiIindu zmIr GuzeLecIIer
CemIyeLI, bIr 'Ik Kurun Husun TuIsIn AniLi` dIkmek IIn kumpunyu uLigindu kumuoyunu muI
oImuLu. CemIyeLIn yrLLg grILI kumpunyu sonucu, 1q;q`Le Konuk Meyduni`nu, eIIndekI
LubuncuyIu Yunun uskerIerInIn geIdIgI PunLu`yu degII de, Lum uksI ynndekI, #eddI-IIIuk!
bugiriIurinin ykseIdIgI eskI MuuLIik, gnmzn BuIrI Bubu Purki vuryunLinu nIun uIun son derece
LrujIkomIk bIr Husun TuIsIn IeykeII dIkIImILI. HeykeIIn uiIiini du dnemIn CumIurbukuni uIrI
KoruLrk yupmiLi. PekI, CemIyeL 'IIk kurun`u uLunin Husun TuIsIn oIdugundun nusiI emIn oImuLu?
Le burusi bIruz kuriik.
VuII zzeL Bey sLunbuI`u gnderdIgI rupordu, 'IIk kurun`u uLunin bIr Yunun uskerI oIdugunu,
doIuyisiyIu kuLIIumin msebbIbInIn MsImunIur oImudigini yuzmiLi. guI sirusindu Yunun Busin
KuIemI`nde uIiun MIIuII #odus, z; MurL-18 EyII 1qz LurIIInde Ancdol: guzeLesInde LeIrIku edIIen
IuLiruIurindu yIe demILI: Husun TuIsIn`I IeyecunIi IuIk urusindu grdgm zumun kendIsInden
durumu sordum. Duruksumudun bunu gerekIrse erLesI gn Trk IuIkinin suvunmusi IIn n suILu
buIunucugi yuniLini verdI. GerekLen de gen erkez yuzurin cesedI erLesI gn 1 muyisLu gIeden sonru
kiIu nnde cunsiz oIuruk buIundu. GrIdg gIbI #odus, Husun TuIsIn`I 'IIk kurun`u uLurken
grdgn syIememekLe, uncuk o gn orudu Idgn beIIrLmekLeydI.
OLe yundun, zmIr`In IguII sirusindu oIun oIuyIuri Umum Jundurmu KomuLunIigi`nu sunun MinLiku
MIeLLII Yzbui ZIyu Bey`In ruporundu IIk kurunu uLun kIInIn udi beIIrLIImedIgI gIbI, Husun
TuIsIn`In evInde Idgne duIr IddIuIur vurdi. 'Ik kurun`u Husun TuIsIn`In uLLigi konusundu en
IddIuIi uruLirmuciIurdun oIun BIIge Umur bIIe GeneIkurmuy`in ikurdigi IIbIr yuyindu 'IIk kurun`u
Husun TuIsIn`In uLLiginu duIr bIr beIge grmedIgInI beIIrLmILI.

'Gvor' Mmin'in nuIile ubulurI
Ancuk, zmIrII okurumuz, udiI Kocugz`n, yrynden doIuyi 'p p` IukubiyIu Luninun unne
LuruIindun ukrubusi LII Osmunzude Bey`den dInIedIgI IIkuye Ise yIeydI: MuuLIik`LukI nmuyI
dugiIdikLun sonru, LLIIuLiIurin #umIurin urusinu sizdirdigi ujunIuri 'Guvur` MmIn ve Husun TuIsIn,
guzeLe yuziIunesIne geIIp Imeye ve LurLimuyu buIurIur. Husun TuIsIn`In LberkIozuyIu bIrIIkLe urLun
uIkoI dknIg, son dnemde ukII meIekeIerI zerInde oIumsuz eLkI gsLermekLedIr. MmIn Bey,
Husun TuIsIn`e bIr LrI sz geIrememekLedIr. Eger LusurIudigini yupursu, byk bIr kuLIIumu
sebebIyeL verecegInI, LurIIe bu IekeyIe mI gemek IsLedIgI sorusunu soruruk yunindun uyriIir; nk
IuIusinin evIndekI eI bombuIurini sukIumusi gerekmekLedIr. Eve geIdIgInde IuIusinu 'InLIIur edecek`
demILIr. NILekIm Husun TuIsIn Imeye devum eder ve subuI, yunindu bIr eI bombusi ve IkI doIu
revoIver (muILemeIen uger) PunLu`yu gIder. YiIIur nce de uyguIudigi kIusIk suIkusL ynLemIyIe nce
bombuyi uLur sonru mermIIerI bouILir. Sonrusi muIum... Husun TuIsIn`In suIkusLi IezeyunIuri
yznden yzIerce Insun Ir.

Num-I diger: Osmun Nevres
Bugn Husun TuIsIn oIuruk bIIdIgImIz kIInIn gerek udi Osmun Nevres`LI. SeIunIk`Le 1888 yiIindu
dogun Osmun Nevres, IIkokuIu MusLuIu KemuI`In de gILLIgI $emsI Puu pLIduIsI`nde okumu, urdindun
gILLIgI eyzIye MekLebI`nde LLIIuL ve TerukkI`nIn kudreLII udumi CuvIL Bey`In dIkkuLInI ekmI ve uIIesI
LIcureL yupmuk IIn sLunbuI`u gLg IuIde, CuvIL Bey`In gzeLImI uILindu SeIunIk`Le yuumuyu devum
eLmILI. 1qo;`de sLunbuI`u geIIp bIr sre DurIInun`du egILIm gren Osmun Nevres, 1qo8 veyu
1qoq`du, LLIIuLiIurin desLegIyIe PurIs`e gILmI, bIr sre PurIs`LekI Sorbonne UnIversILesI`nde sIyusuI
bIIImIer okumuLu. Burudu BeIIkuIi SosyuIIsL EmIIe VunderveIde`nIn konIerunsIurini IzIeyen Osmun
Nevres TrubIusgurp Suvui sirusindu, PurIs`In nI sInemuIurindun OIImpIu`du IzIedIgI bIr IIImde
TrkIerIn zuIIm ve burbur oIuruk gsLerIImesIne kizip, oLurdugu sunduIyeyI suIneye IirIuLLikLun sonru
suIneye IirIuyip (veyu Lubuncusinu suriIip perdeye uLe ederek) BenIm sIzIerden ne Iurkim vur?
Sorbonne UnIversILesI`nde okuyorum ve sIzIn dIIInIzI konuuyorum. Ben de Trkm. TrkIer bu IIImde
gsLerIIdIkIerI gIbI vuII ve zuIIm InsunIur degIIIer, onIur du en uz sIzIn kudur uygurIur bugiriiyIu n
kuzunmiLi.

Romunyu'yu gnderiliyor
BIrIncI Dnyu Suvui urIIesInde, TC`nIn gIzII rgL TekIIuL-i MuIsusu LuruIindun #omunyu`yi UI
LIIuI`in yuninu ekmek IIn #omunyu`yu gnderIIen ngIIIz PurIumenLerIerI NoeI BuxLon ve kurdeI
eIund BuxLon`u 'eLkIsIz IuIe geLIrmek` zere #omunyu`yu gnderIIen Osmun Nevres, #omunyu`yu
gIderken 'Husun TuIsIn` udinu suILe bIr pusuporL dzenIemI ve mesIek IunesIne 'guzeLecI` yuzmiLi.
Adini uIdigi Husun TuIsIn, o2bc ve Silch udIi guzeLeIer ikurdigi IIn 'SIIuIi TuIsIn` oIuruk uniIun ve
TekIIuL-i MuIsusu LuruIindun gIzII bIr grevIe gnderIIdIgI BuIgurIsLun`dun IzInsIz oIuruk gerI dnnce
LekIIuL LuruIindun boguIuruk IdrIen bIr mIIILundi.
z EkIm 1q1q`Le BuxLon KurdeIere suIkusL gIrIImInde buIunun Osmun Nevres buuriIi oIumumi, NoeI
yuru bIIe uImudun kurLuIurken, eIund IuIII yuruIunmiLi. #omunyu muIkemeIerI LuruIindun be yiI
kuIebenLIIge muIkm edIIen Osmun Nevres, 1q16`du, OsmunIi OrduIuri Bkre`e gIrdIgInde, KoIordu
KomuLuni HIImI Puu LuruIindun IupIsIuneden kurLuriIucukLi.

ttihutIlurdun ozukluIyor
Bu dnemde ne oIduysu oImu, Osmun Nevres`In LLIIuLiIurdun siLki siyriImi ve HrrIyeL ve LIIuI
irkusi`nu kuLiImiLi. Bunun zerIne IumIsI CuvIL Bey LuruIindun bIr sre svIre`ye gnderIIen, 1q1;`de
gerI dndgnde IIssIyuLinin degImedIgI grIen Osmun Nevres, TuIuL Puu LuruIindun zmIr`e bIr
nevI srgne gnderIIdI. zmIr`e geIIInden ILIburen srekII Husun TuIsIn udini kuIIunun
kuIrumunimiz, renk muIuIIesInde bIr ev kIruIudi, Ayu oLInI KIIIsesI kurisindukI Bukirciyun
erIunesI`nIn q;-qq numuruIi odusindu LIcureLe buIudi. Ancuk, LIcureLLe buuriIi oIumudi.
zmIr`de :l:l-: eer udIi bIr guzeLe ikurun Husun TuIsIn, guzeLede yuyimIudigi kudin IukIuri ve
zgrIgyIe IIgIII bIr yuzisi nedenIyIe eIrIn muLuussip VuII VekIII 'SukuIIi` NureLLIn Puu`yIu Lers
dL. DuIu sonru kisu sre ikurdigi S:lh te Selc2et guzeLesInde, MLureke sonrusi Lreyen yenI
zengInIerIe IIgIII eIeLIrI yuziIuriyIu, yneLIcIIerIe urusi IyIce uiIdi. ddIuIuru gre, Husun TuIsIn ILe
byIesI kL bIr ruI IuIIndeyken, MuuLIik LopIunLisindukI ruIsuz Iuvuyi grnce, Lek buinu eyIeme
gemeyI kuIusinu koymu, erLesI gn eIInde Yunun buyrugini Luiyun subuyu uLe umiLi. Bu
muceruperesL Luvrinin bedeIInI Iem kendIsI Iem de yzIerce kII cuniyIu demILI.

iger uduylur
Bunu kuriIik, 'IIk kurun`u bukuIurinin uLLiginu duIr IddIuIur vur. OrnegIn o gnIerIn nI
guzeLesIAhenl`In buyuzuri $evkI Bey, zmIr`de IIk kurunu SuuLI AzIz EIendI`nIn uLLiginu uIILIIk
eLLIgInI yuzmiLir. O yiIIurdu LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn Ege KuLIb-I MesuI` oIun CeIuI (Buyur) Bey
de, $evkI Bey`In uIudeLIne gvenerek, IIk kurunu AzIz EIendI`nIn uLLigini LekrurIur. Buzi kuynukIuru
gre, GIrILII SubrI Bey udIi bIr komIserIn uIdigi bIr emrI uIuLirmuk IIn YununIi bInbuiyu dogru
segIrLLIgI undu, durumu yunIi unIuyun YununIi uskerIer IIk uLeI umi, oIuyIuri kuIvede IzIeyen
GermencIkII bruIIm udIi bIr deIIkunIi du PurubeIIum`u IIe cevup vermILIr. zmIr`In IguI edIIdIgI gn
IupIsIuneIerIn bouILiImusindu grev uIun smuII KuIender udIi bIr #udovI muIucIrIne gre, IIk
kurunu IupIsIuneden ikun Menderes kyIerInden Arup #usIm udIi bIr gen uLmiLir.

lk Koron rtyol'du mI utIldI
Amu duIu du IIgIncI, GeneIkurmuy BukunIigi Asker TurII ve SLruLejIk ELL BukunIigi`nin (ATASE) 1;
$ubuL 1qqz LurIIII ruporunu gre 'IIk kurun`, zmIr`de degII, Mondros MLurekesI`nden sonru guIIp
devIeLIerIn IIk IguI eLLIkIerI yerIerden bIrI oIun HuLuy`in DrLyoI IesI`nIn Kurukese Ky`nden
MeImeL uvu LuruIindun runsiz ve ErmenIIere kuri uLiImiLir. Bunun zerIne DrLyoI`du 'Ik Kurun
AniLi` yupiImi ve Ier yiI resm LrenIer dzenIenmeye buIumiLir. PekI, eger IIk kurun ATASE`nIn
dedIgI gIbI DrLyoI`du uLiIdiysu, z8 $ubuL 1qq;`de IuuIIyeLe geen GeneIkurmuy Busin MerkezI`ne neden
Husun TuIsIn`In udi verIImILIr?
KuriikIik bununIu du bILmIyor. ALuLrk AruLirmu MerkezI Kurucu Bukuni ProI. Dr. ULkun KocuLrk`e
gre Ise 'IIk kurun`u zq Muyis 1q1q`du AyvuIik`i IguI eden Yunun bIrIIkIerIne kuri, 1;z. AIuy
Kumunduni Yurbuy AII (eLInkuyu) Bey uLmiLi. CumIurIyeL dnemInIn nI sLIkIuI MuIkemeIerI`nde
IukIm oIuruk ucimusiz kururIuru Imzu uLucuk oIun AII eLInkuyu`nin udi, AyvuIik`LukI 'TSK AII
eLInkuyu Ik Kurun #eIubIIILusyon MerkezI`ne verIIdIgIne gre, 'IIk kurun` konusundu
GeneIkurmuy`in kuIusi epey kuriik!

TA#H DETE# oq.o.zo1o

Aye Hr
DurbesIz unuyusu yupmuk

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

OsmunIi DevIeLI`nIn IIk unuyususi di buskiyIu IuzirIunun 18;6 LurIIII Kunun-I Esus`dIr. #usyu IIe suvu
IuzirIikIurinin yupiIdigi ve mpuruLorIugun HirIsLIyun unsurIurinin, bu suvuLu bIr koz oIuruk
kuIIuniImusinin pIunIundigi bIr dnemde, sLunbuI`du LopIunucuk uIusIururusi Tersune
KonIerunsi`ndun nce ikuriIubIImek IIn uIeIuceIe IuzirIunun Kunun-I Esus, PudIuI LuruIindun
uLunun ; (buzi kuynukIuru gre z8) kIIIIk CemIyeL-I MuIsusu IsImII bIr kuruIun eserIdIr. Kunun-I
Esus, TunzImuL`in nemII devIeL udumIurindun MILIuL Puu`nin bukunIigindukI HeyeL-I VkeIudun
(bukunIur kuruIu) geIp z AruIik 18;6`du PudIuI LuruIindun kubuI ve IIun edIImILI. Sz konusu
kuruIun uILi yesI guyrimsIImdI.

Kunon-i Isusi'nin esin kuynuklurI
Buzi uruLirmuciIuru gre BeIIku, PoIonyu ve Prusyu unuyusuIurindun esInIenerek; buzi uruLirmuciIuru
gre 1;q;`de 'VeIesLInII #Igus` udiyIu Luninun #Igus ereos`un IuzirIudigi unuyusudun yu du 186 LurIIII
bIr unuyusuI meLIn oIun NIzumnume-I MIIIeL-I ErmenIyun`dun eLkIIenerek oIuLuruIun Kunun-I Esus,
IuIki LemsII eden bIr kurucu mecIIs LuruIindun IuzirIunmudigi gIbI, bIr reIerundumIu du kubuI edIImI
degIIdI. PudIuIin Lek yunIi bIr IIemInden dogmu bu Iermun, PudIuIin sonsuz oIun yeLkIIerInI
sinirIumuk yerIne pekILIrIyor; devIeLIn bIr monurI oIdugunu, dInInIn sIum oIdugunu, resm dIIInIn
Trke oIdugunu IIun ederek bIr unIumdu IIIII durumu onuyIumukLun Leye gILmIyordu. ukuL
MsImun oIsun guyrimsIIm oIsun Lm Lebuunin LemeI Iuk ve zgrIkIerInI dzenIedIgI, yurgi
yeLkIsInI bugimsiz muIkemeIere devreLLIgI ve IkI mecIIsII bIr purIumenLo kuruImusini mmkn kiIdigi
IIn, demokrusIye dogru uLiImi byk bIr udimdi. HuLLu bIrok nILeIIgIyIe, modern meLInIere rnek
oIubIIIrdI. Ancuk Kunun-I Esus`nIn mr ok kisu oIdu ve IIk MecIIs`In 1 $ubuL 18;8 LurIIInde .
AbdIIumIL LuruIindun kupuLiImusi zerIne o yiI sreyIe uskiyu uIindi. 1qo8`de MeruLIyeL`In IkIncI
kez IIunindun sonru buzi IukukuIurin 1qoq Kunun-I EsususI udini verdIkIerI degIIkIIkIer IIe
purIumenLer rejIme (meruLI monurIye) geIImILI. Ancuk bu du uzun srmedI, nk z1 AruIik
1q18`de OsmunIi MecIIsI (MecIIs-I Mebusun), VuIdeLLIn LuruIindun IesIedIIdI ve Ike kururnumeIer ve
$ru-yi SuILunuL LopIunLiIuri IIe yneLIImeye buIudi.

zerklik tunIyun 1q1 AnuyususI
AruIik -Ocuk 1q1q`dukI seImIerden sonru yenIden uiIun MecIIs-I Mebusun, 16 MurL 1qzo`de
sLunbuI`un LIIuI GIerI LuruIindun IguIInIn urdindun PudIuI LuruIindun Lekrur IesIedIIInce, orLuyu
ikun IkLIdur boIugunu doIdurmu nce 'mIIII IrudeyI LemsII eLme` IddIusindukI yereI kongreIere sonru
du MusLuIu KemuI ve urkuduIuri LuruIindun Ankuru`du oIuLuruIun Byk MIIIeL MecIIsI`ne (BMM)
kuIdi.
Bu dnemIn IIk unuyusuI meLnI, 18 EyII 1qzo gn MusLuIu KemuI`In MecIIs`e sundugu 'HuIkiIik
Progrumi` zerIne yrLIen uzun ve uLeII LurLimuIurdun sonru orLuyu ikun, z usiI mudde ve
guyeye uIuincuyu kudur MecIIs`In srekII LopIunLi IuIInde oImusinu duIr geIcI muddeyIe bIrIIkLe
yukIuik bIr suyIuIik bIr meLInden oIuun TekIIuL-i EssIye Kununu IdI.

Hkimiyet milletindir!
zo Ocuk 1qz1`de, LeumIIere uyuImudun Le IkI ogunIuk ve uik oyIu degII; suIL ogunIuk ve IureL
oyuyIu kubuI edIIen kunun meLnInde 18;6 LurIIII Kunun-I Esus`yI orLudun kuIdirdiginu duIr IIbIr
IIude oImudigi IIn uyni undu IkI unuyusunin bIrden yrrIkLe oIdugu gurIp bIr durum orLuyu ikmiLi.
Adindun du unIuiIdigi kuduriyIu 'unuyusu` oImukLun ok, bIr 'LekIIuL kununu` oIun 1qz1 Anuyususi`ni
18;6 LurIIII Kunun-I Esus`den uyirun en nemII Iusus 1. muddede LunimIunun HukImIyeL kuyiLsiz
urLsiz mIIIeLIndIr. dure usuI IuIkin mukudderuLini bIzzuL ve bIIIIII Idure eLmesI esusinu duyunir
IIkesIydI. Ancuk IuIkin kuderInI 'bIzzuL ve bIIIIII` Idure eLmesI, reIerundum Iukki ve IuIkin kunun LekIIII
vermesI gIbI uyguIumuIurin kubuI edIImemesI ve IkI dereceII seImIer yznden, bu IIke kugiL zerInde
kuIucukLi. Bu unuyusunin IIgIn bIr yuni, vuLunduIik Luniminu zeI yer vermemesIydI. Bu du 18;6
LurIIII Kunun-I Esus`nIn 'Lebuu` unIuyiinin zimnen devum eLLIgInI dndryordu.

Yerel ynetimlere zerklik
1qz1 Anuyususi`nin z muddesInden 'dure` buIigi uILindu LopIunun 1z`sI vIIuyeL ve kuzuIurin
zerkIIgInIn nusiI IuyuLu geIrIIecegIne uyriImiLi. Bu muddeIerde eLnIk LemeIe duyuIi bIr zerkIIkLen
sz edIImedIgI IuIde IIerIkI yiIIurdu (ve bugn) buzi KrL evreIerI LuruIindun Anuyusu IIe KrLIere
zerkIIk verIIdIgI ekIInde yorumIundi. MusLuIu KemuI`In eILII LurIIIerde zerkIIkIe IIgIII uik veyu
sL kupuIi IIudeIerI dnIdgnde, bu kuninin bIr LemeII vurdi, uncuk 1qz1 Anuyususi`nin mrnn
kisu srmesI, bu muddeIerIn Iem KrLIerI MIIII McudeIe`ye kuzunmuk Iem de o gnIerde sIIuI ve
puru yurdimiyIu MIIII McudeIe`yI desLekIeyen SovyeL #usyu`yi Iknu eLmek IIn kondugunu
gsLerIyordu.

iktutrlk hokoko
Bu unuyusunin bIr dIger nemII yuni, . muddede TrkIye DevIeLI, Byk MIIIeL MecIIsI LuruIindun
Idure oIunur ve IkmeLI Byk MIIIeL MecIIsI HkmeLI unvunini Luir denerek OsmunIi
DevIeLI`nden IurkIi bIr devIeL kuruIdugunu Imu eLmesIydI. MuddenIn Lumumi, 'kuvveLIer bIrIIgI`
IIkesInIn en kuLi uyguIumuIurindun bIrI oIun MecIIs HkmeLI sIsLemInI IIun edIyordu.
q. Mudde Ise udeLu MusLuIu KemuI`I 'Lek udum` yupmuk IIn ekIenmILI. nk BMM Bukuni (kI uyni
zumundu VekIIIer HeyeLI`nIn de doguI bukuniydi) MecIIs udinu Imzu koymuyu ve VekIIIer HeyeLI`nIn
kururini onuyIumuyu yeLkIII kiIinmiLi. AgusLos 1qz1 LurIIII BukomuLunIik Kununu IIe ordunun bui
oIun MusLuIu KemuI`In MecIIs`In Lm yeLkIIerInI sLnde LopIumusi du ekIenInce, duIu sonru Kurs
Mebusu ve MuLbuuL Mdr AImeL (AguogIu) Bey`In dedIgI gIbI, 1qz1 Anuyususi MecIIs`e, doIuyisiyIu
du MusLuIu KemuI`e dIkLuLrIk Iukuku vermILI.

Seilmi Meclis'in 1qq AnuyususI
IgInLIr, smeL nn IuLiruIurindu, MusLuIu KemuI`In durumdun IuIu memnun oImudigini,
muIuIeIeLLen kurLuImuk IIn, bIrI AruIik 1qz1`de dIgerI MurL 1qzz`de oImuk zere MecIIs`I IesIeLmeyI
dndgn syIer. NILekIm 6 AruIik 1qzz`de HuIk irkusi udi uILindu bIr purLI kurucugini
uikIudikLun sonru buindu buIundugu BIrIncI Grubun oyIuriyIu 1 NIsun 1qz`Le seImIerIn yenIIenmesI
kururini uImiLi.
11 AgusLos 1qz`Le uiIun muIuIeIeLsIz kIncI MecIIs`In IIk II, Ankuru`yi bukenL yupmuk ve
CumIurIyeL`I IIun eLmek oIdu. Amu usiI IedeI yenI bIr unuyusu IuzirIumukLi.

Gerekten 'sivil' mi
Bugn AKP`II evreIerIn, IuIkoyuyIu seIImI bIr mecIIsIn yupLigi IIk ve Lek unuyusu LunimiyIu ok
oIumIu bIr rnek oIuruk grdg bu unuyusunin LusIugini MusLuIu KemuI`In bukunIik eLLIgI CH
(PurLInIn udi 1q`Le CHP oIucukLi) grubu IuzirIumiLi. Ancuk bIzzuL MusLuIu KemuI`In uLudigi uduyIur
urusindun, IkI dereceII seImIerIe seIImI, doIuyisiyIu muIuIeIeLI oImuyun MecIIs`LekI unuyusu
grmeIerI MusLuIu KemuI IIe onun 'dIkLuLrIk egIIImIerI` Luidigini dnen CHP`II mIIIeLvekIIIerI
urusindu IesupIumuyu dnL. CumIurbukuni`nin, LuLIIde oIun MecIIs`I LopIunLiyu ugirmusi, geneI
seImIere gILmek zere MecIIs`I IesIeLmesI, MecIIs`e kubuI edIIen yusuIuri veLo eLmesI ve kununIuri bIr
kez duIu grImek zere MecIIs`e gerI gndermesI usuIIerI konusundu ok siki bIr muIuIeIeL yupiIdi
ve cumIurbukuninin bu konuIurdukI yeLkIIerI sinirIundi. OrnegIn cumIurbukuninin veLo yeLkIsI
konusu Lum kez oyIunmi, umu IeILe oy suyisi ;1`I uumumiLi. CumIurbukuninin yedI yiIIik sre
IIn seIImesI de kubuI edIImedI ve sre bIr seIm dnemI (drL yiI) IIe sinirIi LuLuIdu.
Bu LurLimuIurdun sonru yenI unuyusu, zz NIsun 1qzq LurIIInde yupiIun oLurumdu, LopIunLi yeLer suyisi
oIun ye Lum suyisinin suIL ogunIugun (Le IkIsInIn) oyu IIe kubuI edIIdI. (z8; yeII MecIIs`In
LopIunLi yeLer suyisi yuridun bIr IuzIu yunI 1q oIuruk LesbIL edIImILI. DoIuyisiyIu kurur yeLer suyisi q6
IdI. YunI unuyusu degIIkIIgI IIn son derece esnek kuruIIur konuImuLu.)
1qzq Anuyususi`nin bIr ncekInden IurkIi yn, yusumu ve yrLme kuvveLIerInIn LeorIk oIuruk
bIrIeLIrIIerek MecIIs`Le LopIunmusi, bunu kuriIik MecIIs`In suIIp oIdugu yrLme kuvveLInI bIzzuL
degII, cumIurbukuni ve bukunIur kuruIu murIIeLIyIe kuIIunubIImesIydI. Bu uidun 'kuvveLIer bIrIIgI`
IIkesInI koruyor, bunu kuriIik 'grevIer uyriIigi` IIkesIne yukIuiyordu. BIr dIger Iurk, 'unuyusunin
sLnIg` IIkesInI kubuI eLmesIydI. Ancuk kununIurin unuyusuyu uygunIugunu deneLIeyecek bIr
Anuyusu MuIkemesI kuruImudigi IIn bu IIke kugiL sLnde kuIdi.
Anuyusu`nin Drdnc usIi, 'kuvveL-I kuzuIye` (yurgi kuvveLI) ne uyriImi oIdugu IIn buzi IukukuIur
bunu yurginin konumunun ykseIdIgI ekIInde yorumIudiIur. Ancuk bu sz LesudIen kuIIuniImi
oImuIiydi nk yurgiyIu IIgIII gvenceIer, 18;6 Kunun-u EsussI`nIn geLIrdIgI gvenceIerden ok duIu
gerIdeydI.

VutundulIk turtImulurI
Anuyusu`nin IIerIkI yiIIurdu Trk-KrL uLimusinin LemeII oIuruk nILeIenecek bIr dIger muddesI Ise
TrkIye uIuIIsIne dIn ve irk Iurki oImuksizin vuLunduIik ILIburiyIu 'Trk` iLIuk oIunur (denIr) dIyen
88. muddesIydI. MuddenIn kubuI sirusindu yupiIun LurLimuIurdu HumduIIuI SupII (Tunriver)
KrLIerIn udini vermeden Trke konuunIur ve HuneII mezIebInden oIunIurin Trk suyiImusi
gerekLIgIne duIr IIudeIerI de Trke konumuyun ve HuneII degII $uIII mezIebInden oIun KrLIerIn
Trk suyiImusinin mIIIeLvekIIIerInIn pek IIne sInmedIgInI gsLerIyordu. NILekIm bugn pek ok
uruLirmuciyu gre bu mudde, bugnk Trk-KrL uLimusinin kuynugiydi. MuddenIn zeIIIkIe
mugIuk birukiIdigi unIuiIun dIII suyesInde rejImIn IdeoIogIuri gerekLIgInde TrkIgn bIr emsIye
kuvrum oIdugunu, gerekLIgInde Ise vuLunduIigin oImuzsu oImuz kouIu oIdugunu IddIu veyu Imu
edebIIecekIerdI.
Son oIuruk, 1qzq Anuyususi, LemeI Iuk ve IrrIyeLIerIn IeIseI kkenI ve sinirIuri konusundu, 1;8q
runsiz ILIIuII`nIn nsun ve YurLLu HukIuri BeyunnumesI`nden uIinmiu benzeyen meLnI IIe
eLkIIeyIcIydI uncuk, bIrok LemeI Iuk ve zgrIgn unuyusudu sudece IsmInIn oImusi; LemeI Iuk ve
IrrIyeLIerIn IungI IuIIerde ve IungI ILIere uyuIuruk sinirIundiriIucugi Iususunun unuyusudu
dzenIenmemesI, sLeIIk pek ok LemeI Iuk ve IrrIyeLIn 'kunun duIresInde` Luninmusi yunI duIu
buLun sinirIi oImusi, duIusi bu kununIurin uymusi gereken unuyusuI IIkeIer ve ILIer geLIrIImemesI
gIbI IususIur yznden IuILun IbureL kuIdi.

'zgrlk' 1q61 AnuyususI
Bugn buzi evreIerce 'Trk unuyusuciIik LurIIInIn kusursuz rn` oIuruk kuLsunun 1q61 Anuyususi`nu
geIInce; MusLuIu KemuI`In Imnden Iemen sonru Avrupu ve doIuyisiyIu TrkIye, kIncI Dnyu
Suvui`nin IInLerIundinu gIrmI, 'Tek PurLIII Dnem`, bIruz du zorunIu oIuruk uzumiLi. 1qq`Le NurI
DemIrug udIi bIr Iuduminin MIIII KuIkinmu PurLIsI`nI (MKP) kurmusiyIu 'ok PurLIII Dnem`e ekIen
de oIsu geIIdI. Ancuk gerek unIumdukI IIk muIuIII purLI, CHP`nIn bugrindun dogun DemokruL PurLI
(DP) oIdu. DP`nIn 1o yiIIik IkLIdurinin zeIIIkIe son yiIIurindu yogunIuun VuLun CepIesI IIsLeIerI,
nIversILeIere, businu ve CHP`ye yneIIk buskiIur gIbI demokrusIye uykiri gIrIImIerI buIune ederek z;
Muyis 1q6o`Lu bIr durbe yupun TSK mensupIurinin IIk II, ogunIugu sLunbuI UnIversILesI Hukuk
ukILesI`nden oImuk zere Iukuk proIesrIerInI uIeIuceIe uukIu Ankuru`yu geLIrLmek ve 'durbenIn
meruIugu ve IukIiIigi` zerIne bIr bIIdIrI yuyinIuLmuk oImuLu.
DurbecIIerIn Ankuru GurnIzon KomuLuni TmgeneruI CemuI MudunogIu bu oIuyi, yiIIur sonru yIe
unIuLmiLi: Ne yupucugiz yuIu dIyorum. -1o subuyIu kocu devIeLI nusiI IuIe yoIu sokucugiz. BLnyIe
bu dnce kuIumdu (...) Imde bIr iik ukLi sunkI. Tumum dedIm. Ben ImdI proIesrIerI ugiririm ve
onIuru IILIIuI Ieyecuni IIe bIr kurucu mecIIs kurdururum dedIm (...) GeIdIm. ProIesrIerI
GeneIkurmuy`du bIr suIonu oLurLmuIur. (...) DedIm kI, suyin IocuIur, proIesrIer. BIz bIr I yupLik.
Agzimdun byIe ikLi. BunIur Iemen bugirdiIur. SIz vuLun kurLurun usIunsiniz, yIe yupLiniz, byIe
eLLInIz IIIun. DedIm, ImdI edebIyuLin sirusi degII. O sonru. $ImdI benI dInIeyIn... (GnuI, s.1q;)
Konumudun sonru, Siddik SumI Onur, Turik ZuIer Tunuyu, Muummer Aksoy, smeL GIrILII, MusLuIu
AmII ArLus, HiIzi VeIdeL VeIIdedeogIu ve HseyIn NuII KubuIi gIbI devrIn en Luninmi IukukuIuri
meru purIumenLoyu orLudun kuIdirun uskerIerIn IInI koIuyIuLirmuk IIn koIIuri sivumiIurdi. OyIe kI,
MudunogIu, IILIIuIIn buuriyu uIumusinin urdindun yneLImI sIvIIIer IIe Asker Yksek $ru`dun
oIuucuk kurucu mecIIse birukmu dncesInI uLigindu Iukuku proIesrIer bunu kuri ikmiIur ve
uskerIerden oIuucuk bIr 'IILIIuI komILesI` kuruImusini nermIIerdI. MIIII BIrIIk KomILesI (MBK) ILe
bu ukIin rnyd. Bu IukukuIurin verdIgI ukiIIu durbecIIer 1z HuzIrun 1q6o LurIIInde ikuriIun 1
NumuruIi Kunun`Iu duIu nce ikuriIun Lm kununIurin numuruIurini siIirIudiIur. 'kIncI CumIurIyeL`In
bu IIk kununu IIe MIIII BIrIIk KomILesI TBMM`nIn yerIne geLI, BukunIur KuruIu MBK LuruIindun
seIIdI, MBK Im cezuIurini onuyIumuk du duIII Lm deneLIm ve uzIeLme yeLkIsIne suIIp oIdu.

HokokolurIn puyundusI
MBK, nce sLunbuI UnIversILesI Hukuk ukILesI IocuIurindun oIuun 'sLunbuI BIIIm KomIsyonu`nu
bIr unuyusu LusIugi IuzirIunmusini emreLLI. Ancuk bu IeyeLIn uIimuIurini bIr LrI LumumIuyumumusi
zerIne durumdun vuzIIe ikurun Ankuru UnIversILesI SIyusuI BIIgIIer ukILesI IocuIuri kendI
uruIurindu bIr komIsyon kurduIur ve kendI unuyusu LusIukIurini sLunbuI komIsyonundun nce bILIrerek
MBK`yu LukdIm eLLIIer. kI LusIugi du begenmeyen MBK, bIr kurucu mecIIs LopIunmusinu kurur verdI.
Bu mecIIsIn oIuLurdugu unuyusuyu (dnemIn LurLimuIurindukI udiyIu 'kIncI CumIurIyeL Anuyususi`)
Kurucu MecIIs`Le IkI ekImser oyu kuriIik z61 oyIu kubuI edIIdI. Anuyusu, q Temmuz 1q61`dekI
IuIkoyIumusindu yzde 6o,q oyIu kubuI edIIdIgInde, bu dk kubuI oruni durbenIn IuIIIerInde ve
desLekIIerInde byk IuyuI kirikIigi yuruLmiLi. NILekIm z; Muyis`in eksIk yunIurini LumumIumuk
IddIusiyIu, AIbuy TuIuL AydemIr ve BInbui eLII Grcun`in buini ekLIgI usker grupIuri, zz $ubuL
1q6z`de ve z1 Muyis 1q6`Le IkI kere durbeye Leebbs edecekLI.

evlet, lke, millet bir btndr!
'TrkIye`nIn IIk ve Lek demokruLIk unuyususi` oIuruk kuLsunun bu unuyusunin en nemII yunIurindun
bIrI duIu gIrI kismindu 'Trk mIIIIyeLIIIgI`ne vurgu yupmusiydi. Ayni ekIIde z. Mudde`de TrkIye
CumIurIyeLI (...) mIIII (...) devIeLIdIr denerek devIeLIn nILeIIgInIn de uILi IzIImILI. . Mudde`de Ise
IuIu ok cIddI sorun oIun TrkIye DevIeLI`nIn IkesI ve mIIIeLIyIe bInmez bIr bLn... oIdugu IIude
edIImILI. ('UIke` kuvrumi 1qz1 ve 1qzq unuyusuIurindu yokLu.)
1q61 Anuyususi`nin nemII yunIurindun bIrI devIeL ekIInIn cumIurIyeL oIdugu ve bunun
degILIrIImesInIn LekIII bIIe edIIemeyecegIne duIr Ikmyd. CumIurIyeLIIIk, yuIniz geneI oy, seIme
duyuIi purIumenLo ve seIIen bIr cumIurbukuniyIu yeLInen 1qzq Anuyususi`ndun IurkIi oIuruk, 1q61
Anuyususi`ndu IyIce somuLIuLiriIip uyrinLiIi kuruIIuru ve kurumIuru bugIunmiLi. DInIn ve dIn
duyguIurinin kLye kuIIuniImusi 1q. Mudde`yIe yusukIunmi, dIn egILImI IsLege bugIi kiIinmiLi. Amu
duIu nemIIsI, TrkIye CumIurIyeLI`nIn IuIkIIk nILeIIgInI korumu umucini gden 'devrIm yusuIuri`nin
Anuyusu`yu uykiriIigini IIerI srmek yusukIunmiLi.
1qzq Anuyususi`nin LurLimuIi 88. muddesIndekI vuLunduIik Lunimi yerIne, kun (nesII) bugi (uLInce
'Jure SunguInIs') IIe Lopruk bugini ('Jure SoII') esus uIun sIsLemIerInIn kurmusi bIr sIsLeme geIImILI.
Bunu gre, dogum yerI neresI oIursu oIsun Trk unne bubudun dogunIur IIe unu bubusi Trk oImusu
bIIe TrkIye`de dogunIur Trk vuLundui suyiImiLi. YunI IuIu vuLunduIigin LemeI unsuru 'Trk`
oImukLi.
1qzq Anuyususi`ndu uiku beIIrLIImemI oIun 'Iukuk devIeLI` IIkesI uyrinLiIi kuruIIuru bugIunirken,
LemeI Iuk ve zgrIkIer Iem suyiIip siruIunmiLi. Ancuk bu Iuk ve zgrIkIerIn kununIurIu
sinirIunucugi du ekIenerek, verIIenIerIn gerekLIgInde gerI uIinmusi gurunLIye uIinmiLi. Bu bugIumdu,
yrLmenIn eyIemIerInI deneLIeme mekunIzmusi oIuruk Anuyusu MuIkemesI`nIn kuruImusi oIumIuydu
uncuk burudu unIuLmusi uzun oIun nedenIerIe bu muIkeme buzi dnemIerde yusumu-yrLme-yurgi
Isnn en eLkIII orguni IuIIne geIecekLI. 1q61 Anuyususi`nin bIr dIger sorunIu yuni du, MIIII
GvenIIk Kurumu ve Asker YurgiLuy gIbI IkI unLI-demokruLIk oIuumu unuyusuI kurumIur IuIIne
geLIrmesIydI.

urbecilerin 1qS AnuyususI
1z EyII 1q8o subuIi, 'emIr komuLu zIncIrI IInde` yneLIme eI koyun TSK`nin du IIk II TrkIye`nIn
IInde oIdugu durumdun sorumIu LuLLukIuri 'uiri zgrIk` 1q61 Anuyususi`ni degILIrmek oIdu. Igu
edIIen TBMM yerIne uiIun Dunimu MecIIsI`nden seIIen 1 kIIIIk komIsyonun buindu bu seIer
Anuyusu ProIesr OrIun AIdikuLi vurdi. AsIindu bu grev IIn Lum q kII uduy oImuLu. YunI
durbecIIere yurdim eLmek IIn yIne IukukuIur yuriiyordu.
Bu komIsyon LuruIindun IuzirIunun ve Ier suLirinu demokrusI ve zgrIk dmunIigi sInmI oIun 1q8z
Anuyususi`nin bIrok muddesI degILIrIIdI umu unu gvdesI IuIu IuyuLLu. HuIbukI TrkIye`nIn kuynugini
sIvII LopIumdun uIun ve sIvII LopIumIu bIrIIkLe IuzirIunmi yepyenI bIr unuyusuyu IILIyuci vur. Yusumu,
yrLme, yurgi urusindukI IIIkIIerIn ugdu IIkeIere gre kuruIdugu, devIeL, LopIum ve bIrey urusindukI
IIIkIIerI, Iuk, zgrIk ve sorumIuIuk LemeIInde, uncuk bIrey ve LopIum IeIIne dzenIeyen,
'ogunIuku` degII 'oguIcu`, kisiLIuyici degII zgrIk, kisu, uik, bIIm ve IerIk uisindun LuLurIi,
'deIInmeyecek` kudur sugIum bIr ereve meLne IILIyuci vur. Ancuk, byIe 'sIvII` bIr unuyusunin
IuzirIunubIImesI ve uyguIunubIImesI IIn, nceIIkIe, LopIumun gerekLen 'sIvII` oImusi gerekLIgInI
unuLmuyuIim.

TA#H DETE# oz.o.zo1o
Aye Hr
1qz zmIr kLIsuL KongresI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"MostuIu Kemul'in 1q Ocuk-o $obut 1q turihleri urusIndu g gn sren nl Ige

Seyuhuti'nin, bogn en ok bilinen blm, 16[1, ocuktu zmit KusrI'ndu stunbollo bir
grop guzeteciye "Krtlere zerklik tunInmusI konosondu buzI imulurdu bolondogo
busIn konIerunsIdIr. Ancuk, gezinin en uz bo kudur nemli bir purusI duhu vurdIr ki,
bogn neredeyse onotolop gitmitir. Bo huItuyI, yIllurdun sonru yeniden Tuksim
MeydunI'ndu kotludIgImIz 1 MuyIs i BuyrumI dhil olmuk zere bir dizi ii hukkInIn
kgIt zerinde de olsu ilk kez tunIndIgI zmir ktisut Kongresi'ne {resmi udIylu "Trkiye
ktisut Kongresi) uyIrdIm.

MohuliIlerin eletirileri
DnemIn kLIsuL VekIII (duIu sonru AdIIye VekIIIIgI de yupucuk oIun) MuImuL EsuL`in (BozkurL) IIkrI
oIun kongreye duIr IuberIer, 1qz yiIinin ocuk uyindu guzeLeIere yunsimuyu buIudigindu, gerek
kumuoyundu, gerekse TBMM`de IeyecunIi LurLimuIur yuunmiLi. GuzeLeIer ozun Buri
GrmeIerI`nIn MusuI, kupILIusyonIur ve suvu LuzmInuLIuri gIbI IkLIsudI konuIurdukI unIumuzIikIur
yznden kesInLIye ugrudigi o gnIerde bIr IkLIsuL kongresI LopIunmusi IIkrInI ok oIumIu buImuIurdi,
uncuk, buini Trubzon MIIIeLvekIII AII $kr Bey IIe Erzurum MIIIeLvekIII HseyIn AvnI Bey`In ekLIgI
kIncI Grup yeIerI IkmeLIn TBMM`ye Iuber bIIe vermeden byIe bIr kongre LopIumusini,
TBMM`nIn yusumu yeLkIIerIne Lecuvz oIuruk nILeIIyorIurdi.
MuIuIIIIerIn serL eIeLIrIIerInI, kLIsuL VekIII MuImuL EsuL Bey, kongrenIn IususI ve IsLIurI nILeIIkLe
oIucugi gurunLIsInI vererek yuLiLirdi uncuk muIuIIIIer bu seIer de, bIr sredIr ondru ve ALInu
businindu orLuyu uLiIun bIr IddIuyi gndeme geLIrdIIer. Bu IuberIere gre, kongrenIn usiI umuci,
yubunciIuru LekeI ve ImLIyuzIur verIImemesI, yubunci vupur kumpunyuIurinin Trk denIzIerInde seIer
yupmuIurinin yusukIunmusi veyu sLunbuI`dukI ErmenI, #um ve MusevI LccurIurin gerI pIunu ILIImesI
gIbI unLI-IIberuI LedbIrIerIn yrrIge konuImusiydi. MuImuL EsuL Bey, bu konudukI kukuIuri, ABD`II
sermuyedurIurdun qoo mIIyon doIur yubunci sermuye ekmeyI umdukIuri CIesLer ProjesI`nI rnek
vererek gIdermeye uIiLi.

Neden zmir
Bu seIer muIuIII mIIIeLvekIIIerI, kongrenIn beIII bIr progrumi ve gndemInIn oImumusini, uyricu
uIuim uisindun son derece eIverIsIz bIr uyin seIImesInI eIeLIrdIIer. Progrum konusu zumun IInde
IuIIedIIebIIIrdI umu uIuim konusundukI eIeLIrI IukIiydi. nk o LurIIIerde rnegIn Erzurum`dun
zmIr`e geIebIImek IIn nce kuru yoIuyIu Trubzon`u, orudun gemIyIe sLunbuI`u, sLunbuI`dun yIne
gemIyIe Bundirmu`yu, Bundirmu`dun ImendIIerIe zmIr`e gILmek gerekIyordu. Yuzin bIIe ok zuImeLII
ve musruIIi oIun bu yoIcuIugun ki uyIurindu yupiImusi neredeyse Imkunsizdi.
PekI, kongre neden Ankuru veyu sLunbuI`du LopIunmiyordu du duIu bIrku uy nce Le bIrInI IuIII
meIuI (!) bIr yungindu kuybeLmI zmIr`de yupiIiyordu? Bunun cevubi uikLi: Ankuru o yiIIurdu byIe
byk bIr orgunIzusyonu ev suIIpIIgI yupumuyucuk kudur kk ve muIuIuzukur bIr kusubuydi.
sLunbuI, ken ImpuruLorIugun kIne bukenLI oIuruk KemuIIsLIerIn kuru IIsLesIndeydI. NILekIm
MusLuIu KemuI, sLunbuI`u uncuk 1qz; yiIinin yuzindu geIecekLI. Guvur zmIr Ise, evunLen gemIIyIe
TrkIye`yI ozun`du sikiLirun BuLiIiIuru IIberuI seIumIur gndermek uisindun en uygun seenekLI.
SonuLu muIuIIIIer Iknu edIIdIIer ve kongrenIn IuzirIikIurinu buIundi.

Mesleki temsil ilkesi
Kongreye kuLiIim MuImuL EsuL Bey`In nerIsI IIe mesIekI LemsII IIkesIne gre gerekIeecekLI. Bu
umuIu Ier kuzudun IILI, bIrI Lccur, bIrI yu sunuyIcI yu zunuuLkur, bIrI umeIe, bIrI IrkeL
LemsIIcIsI, bIrI de bunker oImuk zere sekIz deIegenIn seIImesI IsLendI. Sonrudun yeLerII kII
buIunumudigi IIn, uILi grup drde IndIrIIecek ve kongreye Lccur, IILI, sunuyIcI ve umeIe zmreIerInIn
LemsIIcIIerI kuLiIucukLi.
En kuIubuIik ve en rgLI oIuni LccurIur zmresI IdI. Kisu sre IInde deIegeIerInI semIIer, TLn
#ejIsI, sLunbuI TIcureL Odusi, MIIII Trk TIcureL BIrIIgI, TIcureL MekLebI ve LIburi MIIIIye Bunkusi`nin
durumu, LekeI ve gmrkIer, kuboLuj, mIIII puru, ILIuIuL ve IIrucuL, yubunci sermuye ve benzerI
konuIurdu bIr dIzI rupor IuzirIumiIurdi.
kIncI rgLI kesIm IILIIer zmresI IdI. Ancuk bu grubu byk Lopruk suIIpIerI oIuLuruyordu.
Kk IILIIerIn, orLuki ve yuriciIurin, Lurim IIIerInIn zmrede LemsIIcIIerI yokLu.
SunuyIcI zmresI Ise LuImIn edIIecegI gIbI ok zuyiILi. Bunu, zmrenIn buinu sunuyI IIe uzukLun
yukindun IIgIsI oImuyun Kuzim KurubekIr Puu`nin geLIrIImesInden unIumuk mmknd. ZmrenIn
deIegeIerInIn ogunIugunu sL dzey brokruLIur ve buzi mIIIeLvekIIIerI (kI kongrede deIege oIun qo
mIIIeLvekIII vurdi) oIuLuruyordu.

'Amele zmresine' Aku Gndz
AmeIe zmresI Ise ugirIikIi oIuruk sLunbuI`dukI LLIIuLi LccurIurin kurdugu sLunbuI Umum AmeIe
BIrIIgI yeIerInden oIuuyordu. zmIr`den de be kudin umeIe LemsIIcIsI (HuyrIye, EIII, EmIne, $eIIku,
MnIre ve NIgur HunimIur) vurdi. MesIekI LemsII IIkesIne gre zmrenIn buindu bIr umeIe oImusi
gerekIrken, Aku Gndz Lukmu udini kuIIunun LLIIuLi yuzur HseyIn (EnIs) AvnI geLIrIImILI.
SosyuIIsL uydin ve emekIIerIn oIuLurdugu AydinIik Grubu du bu IukIurin kugiL zerInde kuImumusi
IIn kongreyI desLekIeyIcI bIr kumpunyu yrLyordu. ZonguIdukIi muden IIIerI de kLIsuL
KongresInde Trk MudencIIerI Ne DIyordu? buIikIi bu rIsuIe IIe sorunIurini uyrinLiIi bIImde
kumuoyunu ukLurmiIurdi.

Yolcologon cilveleri
YoIcuIuk IIn gereken puruyi ogunIukIu uiIun bugi kumpunyuIuriyIu yu du e dosLLun uIdikIuri
borIurIu sugIumuyi buurun deIegeIer, ugir ki kouIIuri IInde byk zorIukIurIu peyderpey zmIr`e
uIuLiIur. YoIcuIuk sirusindu komIk oIuyIur du oImuLu. OrnegIn sLunbuI deIegeIerInden 1o kIIIIk
grubu geLIren runsiz MessugerIes Kumpunyusi`nin PIyer oLI vupuru, zmIr Imuni`nin gvenIIk
gerekesIyIe TBMM IkmeLInce kupuLiImusi zerIne IImunu gIremeyInce yoIcuIuriyIu bIrIIkLe
MursIIyu`yu gILmILI. DeIegeIer -drL gn sonru bIr buku gemIyIe MursIIyu`dun geImIIerdI. YIne
eILII yerIerden sLunbuI zerInden Bundirmu`yu geIenIer, nce kuyik yokIugundun gemIden
ikumumiIur, ikLikLun sonru du Bundirmu Gmrk Mdr`nn dmuncu Luvri yznden IImundu
muIsur kuImiIurdi.

Humpursomyun'In binusI
Kongre kIncI Kordon`du (eskI Gmrk) o yiIIurdu OsmunIi Bunkusi depoIuri oIuruk kuIIuniIun, ErmenI
Lccur Arum Humpursumyun`in zm-IncIr IIeLmesI bInusindu yupiImiLi. Bugn KesLune Puzuri, 8;.
Sokuk`LukI oLopurkin yerIndekI ykseIen bu LurIII bInu 1z EyII durbesInden sonru yikiIdi. ArIvIerde
IoLogruIi bIIe oImuyun bu bInunin yedI bIn kIIyI uIubIIecek kupusILede IkI kuLIi dev bIr yupi oIdugu
bIIInIyor. Kongre sirusindu bInunin bIr bImnde, TrkIye`nIn drL bIr yunindun gnderIIen IncIr,
zeyLInyugi, pumuk, meyunkk, bukIIyuL, bumyu, IeIvu, mukurnu, buIik, subun, kendIr, peLumuI,
kseIe, IuvIu, ssIemeII Lubuk, ukLur muIzemesI, Ipek kozusi, sIguru kugidi, iLrIyuL, gIyugi, seccude ve
IuIi, Iek, suksi, sunduIye gIbI envuI eIL 'yerII muIinin` sergIIendIgI puvyonIur uiImiLi. HunIur,
oLeIIer, IokunLuIur ugzinu kudur doImuLu. HuLLu buzi zmIrIIIer evIerInI bIIe mIsuIIrIere umiLi.
BeIedIye Bukuni ve eIrIn IIerI geIenIerI deIegeIere LopIu yemekIer verIyor, zengIn deIegeIer
ImIerInIn ruIunu eILII cumIIerde mevIIL okuLuyorIurdi. Kisucusi 'yungin yerI zmIr`, bIruz zorukI de
oIsu kIIerInden yenIden doguyordu. O gnIerIn Iuvusini z $ubuL 1qz LurIIII Tethid-i Ejlcr guzeLesI
muIubIrI yIe unIuLiyordu: Kongre mnusebeLIyIe zmIr bIr kuL duIu puIuIundi. Koskocu eIIrde
udumukiIIi yemek yIyebIIecek IkI IokunLu bIIe yok. BIr Lubuk eL oLuz, udI bIr kuru IusuIye yIrmI, bumyu
gIbI yu sebze oLuz kuru. YemekIerde de yenecek IIbIr IuI yok. OLeIIer IebuIeb doIu...
DeIegeIerIn ezIcI ogunIugu sLunbuI`dun ve zmIr`dendI. Bunun diindu ErzIncun, Erzurum,
KuruIIsur-i $urkI ($ebInkuruIIsur), MesudIye, MuIuLyu, ZonguIduk, BurLin, Dzce, Gynk, Mudurnu,
EdIrne, SungurIu, MersIn, SeyILguzI ve KLuIyu`dun deIegeIer vurdi. MesIekI zmreIerIn diindu,
kongreye runsu Dur`I-nun ve MekuLIb-I AIIye MezunIuri CemIyeLI, MucurIsLun Trk MezunIuri
CemIyeLI gIbI konuyIu IIgIsIz kuruIuIur du deIege gndermILI. evzI (ukmuk) ve Asim (Gndz)
PuuIur Ise kongrenIn ereI konukIuriydi.
kLIsuL VekIII MuImuL EsuL Bey, konu IIk orLuyu uLiIdigindu kongreye Avrupu`nin sunuyIcI, Lccur ve
zIruuLiIurini duII duveL eLLIgI IuIde, MIIII McudeIe sirusindu KemuIIsLIerIn cun sImIdI oIun SovyeL
#usyu`nin Ankuru SeIIrI AruIoI`u ve kurde Azerbuycun`in Ankuru SeIIrI AbIIoI yoIduIuri sudece
proLokoI Icubi kongreye duveL eLmILI. TuImIn edIIecegI zere, BuLiIi IkeIer guzeLe yoIuyIu yupiIun
bu duveLe IcubeL eLmemI, bunu kuriIik TrkIye`den IuIu umudunu kesmeyen #usyu, Ukruynu,
Muveru-I KuIkus $ruIur CumIurIyeLI udinu kongreye LebrIk LeIgruIIuri gnderIImILI.

MostuIu Kemul'in uI konomusI
Sonundu bekIenen un geIdI ve zmIr kLIsuL KongresI 1; $ubuL 1qz gn suuL 1o.oo`du, MusLuIu
KemuI`In uzun ve eLkIII ui konumusiyIu buIudi. Konumunin en dIkkuL ekIcI yuni, o gne dek Ier
IirsuLLu LekrurIunun kupILuIIzm, emperyuIIzm, muzIum mIIIeLIer gIbI kuvrumIuru II
degInIImemesI, bunIurin yerInI IkLIsudI bugimsizIik, kupILIusyonIurin kuIdiriImusi, yubunci
sermuye ve IIberuI ekonomI LerImIerInIn uImusiydi. MusLuIu KemuI zmIr kLIsuL KongresI`nI
uLikLun sonru, 18 ubuLLu EskIeIIr`de ozun Buri GrmeIerI`ne uru verIImesI zerIne Ikeye dnen
smeL Puu IIe buIumu ve IkI IIder zo ubuLLu Ankuru`yu dnmIerdI. KongrenIn bundun sonrukI
bImIerI onsuz devum edecekLI.
BuIungiLu bIn deIegenIn geImesI pIunIunmiLi umu kongrenIn srdg 18 gn IInde peyderpey
geIenIerIn suyisi uncuk 1.1`ye vurubIImILI. Kongrede sug cenuI LccurIuru, soI cenuI umeIeIere,
merkez Ise IILIIere uyriImiLi. SunuyIcIIer Ise, IILIIerIe umeIeIerIn urusinu sikiLiriImiLi. Byk bIr
Ieyecunin IukIm oIdugu kongrenIn bukunIigini sIvII gIysIIer IIndekI Kuzim KurubekIr Puu
yupiyordu. kLIsuL VekIII uzun bIr konumu yupLi. Ardindun suIneye Azerbuycun SeIIrI AbIIoI`Iu SovyeL
SeIIrI AruIoI ikLi. AbIIoI`un sude bIr bu seIumiyIu yeLInmesIne kuriIik, AruIoI`un Trk usuI seIum
dururuk Yuusin TrkIye, yuusin Ordu! dIye bILIrdIgI Leekkr konumusini deIegeIer Yuusin
#usIur! nIduIuriyIu kuriIudiIur. (Ancuk AruIoI, MusLuIu KemuI`In sIubunun eskIsI gIbI BoIevIke
degII BuLiIicu oIdugunu Iurk edecek ve z6 ubuLLu Moskovu`yu gnderdIgI rupordu, Kongrede II de
sosyuIIsL bIr Iuvu oImudigini ve TrkIye`nIn SovyeL #usyu`dun gIderek uzukIuLigini yuzucukLi.)

Becerikli zmreler
Kongrede, mesIek zmreIerI udinu 1`er kIIden oIuun komIsyonIur ruporIur IuzirIurken, bunIur
Iukkindu konumu yupmu Iukki, Ier zmreden IkIer kIIye verIImILI. YunI sudece sekIz deIegenIn
konumu Iukki vurdi. AsIindu orLudu beIIrII bIr progrum ve gndem oImudigi IIn demokruLIk
usuIIerIn uyguIunmusi pek mmkn grnmyordu. NILekIm kongrede sesIerInI duyurumuyun
deIegeIer zmIr sokukIurini, meydunIurini, kuIveIerInI mILIng uIuninu evIrdIIer.
KongrenIn srdg 16 gn IInde mesIek zmreIerInIn oIuLurdugu progrumIur zerInde deIegeIer
kisiLIi du oIsu LurLiLiIur ve bu progrumIur oyIunuruk (buzen oybIrIIgIyIe, buzen oy okIuguyIu) kubuI
edIIdI. Hem kuIubuIik, Iem de rgLI oIun LccurIur, kongreye sundukIuri 1q nerInIn Lumumini
deIegeIere benImseLmeyI buurdiIur. BunIurin buindu LekeIIerIn kuIdiriImusi, IkmeLIn de orLuk
oIucugi bIr LIcureL bunkusi kuruImusi, denIz LIcureLInIn ve gmrkIerIn yenIden dzenIenmesI, yubunci
sermuye gIrIInIn IIkeIere bugIunmusi vurdi.
IILI zmresInIn Ise q6 nerIsI kubuI edIIdI. BunIurin buindu #ejI duresI`nIn ve uurin kuIdiriImusi
vurdi. #ejI`nIn kuIdiriImusi oybIrIIgIyIe kubuI edIIIrken, uuri umeIe zmresI oy bIrIIgIyIe desLekIemI,
LIcureL ve sunuyI zmresI Ise uurin yerIne yenI bIr vergI konmusi urLiyIu desLekIemILI.
Suyicu uz oIun sunuyI zmresInIn sudece zq LuIebI kongrede kubuI edIIdI. BunIurin buindu I puzurin
korunmusi ve sunuyInIn zendIrIImesI geIIyordu.
AmeIe zmresI Ise q nerIsInI benImseLebIIdI. BunIur urusindu gnIk uIimu sresInIn sekIz suuLIe
sinirIunmusi, I gvenIIgI, creLII IzIn ve sosyuI gvenIIk nIemIerI IIe 1 Muyis gnnn TrkIye IIIerI
buyrumi oImusi vurdi. Ayricu umeIe yerIne II denmesI de kururu bugIunmiLi. Ancuk bu q
mudde IInden, creLIere ve uIimu kouIIurinu yneIIk LuIepIere sunuyI ve Lccur deIegeIer reL oyu
vermIIerdI. 1 Muyis muddesInI Ise sunuyI ve umeIe zmresI oybIrIIgIyIe kubuI ederken, IILI ve Lccur
zmresInIn sudece bIr kismi desLekIemILI.

"Misuk-I ktisudi udlI humusi belge
MurL 1qz gn, 1z muddeIIk bIr MIsuk-i kLIsudI kubuI edIIdI. MuddeIerdekI TrkIye IuIki
LuIrIbuL yupmuz, Imur eder, HirsizIik, yuIunciIik, rIyu, LembeIIIk en byk dmunimiz, LuussupLun
uzuk dIndurune bIr suIubeL Ier ey esusimizdir, MuurIIe verdIgI kudsIyeL doIuyisiyIu MevIId-I $erII
(KundII) gnn, uyni zumundu bIr kILup buyrumi oIuruk yuur, Trk mIkropLun, pIs Iuvudun ve
pIsIIkLen ekInIr, boI ve suI Iuvu, boI gne ve LemIzIIgI sever, TrkIer IungI siniI ve mesIekLe
oIurIursu oIsunIur, cundun sevIIrIer. MesIek, zmre ILIburIyIe eIeIe vererek bIrIIkIer, memIekeLInI ve
bIrbIrInI Lunimuk, unIumuk IIn seyuIuLIer, bIrIemeIer yupurIur gIbI konuyIu IIgIsIz IumusI IIudeIer,
pek ok kIIyI byk IuyuI kirikIiginu ugruLmiLi. OyIe kI, leri guzeLesInden SupII NurI`ye (IerI) gre
beIgenIn udi dIn yu du uIIukI MIsuk oIsu duIu uygun oIurdu. Ancuk SupII Bey`In gzden kuirdigi bIr
Iusus vurdi. MIsukin Trk, dInIne, mIIIIyeLIne, Lopruginu, IuyuLinu ve messesuLinu dmun oImuyun
mIIIeLIere duImu dosLLur; ecnebI sermuyesIne uIeyILur degIIdIr... dIyen q. muddesI udeLu zmIr kLIsuL
KongresI`nIn LopIunmusindukI esus umuci zeLIIyordu.

Amucu oluIldI mI
AsIindu zmIr kLIsuL KongresI`nIn IkI LemeI umuci vurdi. BIrIncIsI MIIII McudeIe yiIIurindu Ankuru`yu
uzuk kuIun sLunbuIIu MsImun-Trk burjuvuzI IIe IIIkIIerI dzeILmekLI. NILekIm bIr IkLIsuL kongresI
LopIumu IIkrI, sLunbuI`dukI guyrImsIIm LccurIuri gerIIeLmek IIn 1qzz yiIindu MIIII Trk TIcureL
BIrIIgI`nde rgLIenen MsImun-Trk LccurIurdun ikmi, kLIsuL VekIII MuImuL EsuL Bey`In onIuru
verdIgI 'duIu byk bIr kongre LopIumu sz` uyurincu du zmIr kLIsuL KongresI LopIunmiLi. Kongrede
buIurindukI IesI ikurip Ankuru`nin kuIpugini gIyen sLunbuIIu burjuvuIur duIu sonru du kuIpugi
ikurip Punumu upkusini gIyecekIerdI.
kIncI umu Ise, ozun Buri GrmeIerInIn ikmuzu gIrdIgI o gnIerde, BuLiIi IkeIere,
kupILIusyonIuru kesInIIkIe kuri oIdukIurini uncuk TrkIye`nIn, OsmunIi DevIeLI`nden ve
LLIIuLiIurdun devruIinun IIberuI IkLIsuL poIILIkuIurindun vuzgemedIgI, yubunci sermuyeye dmun
oImudigi mesuji vermekLI. BIr buku deyIIe, BuLi dnyusinu 'ben SovyeL sIsLemInde degII kupILuIIsL BuLi
sIsLemInde kuImuk IsLIyorum umu kendI kouIIurimIu kuImuk IsLIyorum` denmek IsLenIyordu. zmIr
kLIsuL KongresI, BuLiIiIurin ok IIgIsInI ekmedI. Amu esus sorun Ankuru`nin bIr yundun AmerIkun
sermuyesInI ekmek IIn CIesLer mLIyuzi gIbI byk LuvIzIer verIrken, bIr yundun TrkIye IIe uIusIur
urusi sermuye pIyusuIuri urusindu IyI bIr kpr oIubIIecek yereI guyrImsIIm burjuvuzIyI dmun gren
kuLi bIr mIIIIyeLIIIk gLmesIndeydI. Hem mIIIIcI Iem beyneImIIeIcI oImunin ok koIuy oImudigi IIerde
grIecekLI.
Ancuk Iuk yemeyeIIm, zmIr kLIsuL KongresI`nde Lccur, IILI ve sunuyIcI zmreIerInIn benImseLLIgI
kururIur, eksIk gedIk de oIsu CumIurIyeL LurIII boyuncu uyguIunmuyu uIiiIdi. KemuIIsL rejIm ve
urdiIIuri, sudece ve sudece, kongrenIn IIIerIe IIgIII uIdigi kururIuri uyguIumumuk konusundu byk
muIureL gsLerdIIer!

Chester mtiyuzI nedir
1qoo`de sLunbuI`u geIen bIr suvu gemIsInIn kupLuni oIun AIbuy CoIby M. CIesLer, 1qo8`den ILIburen
gzn MusuI-Kerkk bIgesIndekI demIryoIIuri ve muden uyricuIikIurinu dIkmI, IuLLu OsmunIi
MecIIsI`ne 1o MurL 1qoq`du bIr proje sunmu, OsmunIi DevIeLI dugiIincu roLuyi Ankuru`yu evIrmILI.
MusLuIu KemuI de, duIu z; EyII 1qzz`de, Dcil Telercph guzeLesIne AmerIkuIiIurin TrkIye`de
peLroI uIunIurini IIeLmesIne II kImse kuri degIIdIr... ekIInde bIr beyunuL vererek, CIesLer ProjesI`ne
yeII iik yukmiLi.
zmIr kLIsuL KongresI`nIn verdIgI guzIu 1 NIsun 1qz`Le TBMM`de onuyIunun IkI ImLIyuz unIumusinu
gre o sirudu AmIruI oIun CIesLer`In, ABD`nIn DeIuwure eyuIeLInde, IudumIuri, bunkerIer ve
guzeLecIIerIe kurdugu OLLomun-AmerIcun DeveIopmenL Compuny udIi IrkeLe, qq yiI sreyIe,
TrkIye`nIn dogusu IIe MusuI-Kerkk bIgesInI bIrbIrIne bugIuyun q.qoo kIIomeLreIIk bIr demIryoIu IIe
IkI IImun yupimi kuriIigindu, IImunIurin ve demIryoIu IuLIurinin yunIurindu qo kIIomeLreIIk erIL
IInde kuIun uIundu, peLroI duIII Ier LrI muden urumu, kunuI, yoI, LeIgruI ve LeIeIon IuLIuri kurmu,
bunkuIur, oLeIIer, gzIemevIerI Inu eLme ImLIyuzi Lunindi. mLIyuz unIumusi yIe genI LuLuImuLu kI,
yenI bukenL Ankuru`nin WusIIngLon rnegIne gre kuruImusi bIIe sz konusu edIImILI Ayricu
IrkeLe eILII vergI ve uruzI uIim koIuyIikIuri sugIunucukLi.
HkmeL, CIesLer mLIyuzi IIe TrkIye`nIn 1qz bLesInIn neredeyse drL kuLinu LekubI eden, qoo
mIIyon doIur cIvurindu bIr AmerIkun sermuyesInIn TrkIye`ye geIecegInI ve IkenIn kisu srede ug
uLIuyucugini sunmiLi. Ancuk bu byk coku kisu srd. ozun`du, MusuI`un zme bugIunmumusi ve
SLundurd OII $IrkeLI`nIn ruk peLroIIerInIn deneLImInI eIe geInmesI zerIne, ABD resm evreIerI de,
IudumIuri du IevesIerInI kuybedInce unIumuIur IuyuLu gemedI ve TrkIye`nIn 'Kk AmerIku`
oImusi 1qo`Iere kudur erLeIendI.
TARH IITIR g.oq.o1o
Aye Hr
Szl turihte 1q1g geregi

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"Buzen Mo uklImu geliyor... VutunImIzduki evimizi, yukInlurImIzI, yksek kuvuk
ugulurIylu evrili byk uvlomozo, uvlonon kuvuklurInIn stne her ilkbuhurdu gelip
yovu korun leylekleri hutIrludIgImdu delirecegimi dnyorom... Avloduki so
koyosono, sumunlIgI, tundIr evini, uvlonon devumInI olotorun serin ormunI ve
yuylulurI... Ormunduki IIndIk ugucInI, cevizleri, pekmezli yubuni petek bulInI, szme
yogordo. YeniyIl soIrulurInIn ss olun igdeyi, koroyemi ve koro zm, unumIn udil
eliyle yogrolmo ve piirilmi stl humorsoz ekmegi hutIrlIyorom. Puskulyu'du yu du
benim dogom gnmde unnemin humorsoz ekmegin iine sukludIgI uns dgmesini...
Teker teker, isimleriyle gmlmemi llerimizi, mezursIz kulmI yukInlurImIzI,
kuybolun ugubeylerimi, onlurIn elerini ve ocoklurInI ucIdun ugluyuruk hutIrlIyorom.
Huyvunluun uskerlerden kuun ve kendilerini Morut IrmugI'nIn sogok solurInu utun
musom kIz kurdelerimden, gen gelinlerden hungi birini hutIrluyuyIm, hungisi iin yus
totuyIm...

Gemi, belleklerde suklI
Bo hznl iIudeler, 1Sq'te Mo'on BolunIk lesi'ne buglI Humzueyh Ky'nde
dogmo, uncuk 1q1g'teki Irmeni Tehciri sIrusIndu, evinden, yordondun srlm
Tonuyun Abruhum Tonukun'u uit. Bilindigi gibi gemi, sudece resmi yuzImulurdu,
ruporlurdu, bilimsel metinlerde suklI degil. AsIl, oluylurI yuuyunlurIn belleklerinde
kuyItlI. Yeter ki onluru koluk verin. Ailesi 1q1g'te Sivus'tun tehcir edilmi etnolog
Vergine Svuzliun, Abruhum Tonukun gibi 1o kudur kiiyle szl turih ulImusI yupmI.
Mohtemelen ogo urtIk yuumIyor. lmeden nce turihe not dmler. Kimi ozon,
kimi kIsu konomo. Kimi sukin, kimi Ikeli konomo. Kimi hutIrludIgInI sylemi,
kimi besbelli buku kuynuklurlu bellegini tuzelemi. Amu hepsi birbiriyle toturlI ve
turihsel gereklikle elimeyen unlutIlur. Nesnellikten ozuk purulurI bile, Irmeni
toplomonon kolektiI bellegini olotorun onsorlurI unlumumIz uIsIndun ok nemli.
stunbol'duki Irmeni toplomonon nde gelen go kudur yesinin evlerinden toplunIp,
Ayu ve unkIrI'yu srldg gn olun q Nisun 1q1g'in qg. yIldnmnde, bo
tunIklIklurdun buzI iIudeleri {en yunsIz, en uz kunlI olunlurI) sizlerle puylumuk istedim.
Gerisini meruk edenler http:[[www.ermeni.org[torkce udresine bukubilirler.

Her yerde sevin IglIklurI
1SS6 dogomlo Yegyuzur Kurupetyun'lu buluyulIm: "[Merotiyet'in ikinci kez ilun
edildigi 1qoS'de| Jn Trklerin ve Tunuk Purtisi'nin imzuludIgI kurdelik puktInu gre
Irmeni Kortolo Mcudelesi'ne son verilecekti ve Trkiye'de yuuyun btn milletler
glerini birletirip vutunseverlik rohoylu OsmunlI mpurutorlogo'no, onon kubol ettigi
Anuyusu'yI ve onon ilerici kunonlur koyun yeni hkmetini sudIk bir ekilde
koroyucuklurdI. zel bir genelgeyle Ieduiler Mo'u duvet edildiler. Roben nclgndeki
gerillu grobo siluhsIz oluruk ortuyu IktI. Her yerde sevin IglIklurI doyoloyordo.
Hrriyet yususIylu Irmenilere kurI onor kIrIcI duvrunIlurdu bolonmuyu, duyugu,
kIrlere, yugmuyu, hIrsIzlIgu ve kmsemeye son veriliyordo. Benzer duvrunIlurdu
bolonunlur en sert cezuluru, huttu lm cezusInu urptIrIlIyorlurdI. Her iki hulku du tum
gvence veriliyordo: Irmenilere serbeste oy verme, kendi temsilcilerini seme ve
nerme hukkI veriliyordo. Bo ButI Irmenilerinin yuumIndu bir yeniden dogo idi.
Peki, bo motlolok ryusI ne zumunu kudur srmt? CevubI, 1 Murt Vuk'usI {1qoq) ile
e zumunlI oluruk Adunu'du putluk veren kunlI oluylurIn tunIgI 1qoq dogomlo Mikuyel
Keiyun'dun ululIm: "Adunu kutliumI sIrusIndu ben be yuInduydIm. O dehetli geceye
Trke 'Cumoz dellendi' udI verildi; ziru gerekten de Soltun [II. Abdlhumit|
IldIrmItI. Onon emriyle insunlurI boguzludIlur. o.ooo'e yukIn Irmeniyi kutlettiler.
Ivleri yukIp yIktIlur, kle evirdiler. Herkesi topluyIp Adunu IrmugI'nu gtrdler.
Soltun Humit'e huber gnderdiler, 'btn Irmenileri topluyIp Irmuk kenurInu getirdik,
emir bekliyoroz' diye. Bir turuItu so, br turuItu ute. Bubum beni kocuklumItI.
OlunlurI omzonon zerinden seyrettigimi hutIrlIyorom. Annem de bizimleydi, bizi
IrmugIn kenurInu doldormolurdI. Soltun'dun emir geldi: AI emri. Bizi de 'PudiuhIm
ok yuu!' diye bugIrttIlur.

likilerin kopmusI
Hkmet, turihe Adunu gtiuI {KurIIklIklurI) oluruk geen oluylurIn soromlolurInI
bolop en ugIr cezuluru urptIrmItI umu Irmeni toplomo ttihutIluru gvenini
kuybetmeye bulumItI. 1q1 seimlerinde TC Irmenilere verdigi 1q meboslok szn
totmudI. TC'nin 1q1'teki kongresinde ise Trklk ideolojisinin belirginlemesi ile
gerilim iyice urttI. Bulkun SuvulurI sIrusIndu, usker kuuklurI urusInduki Irmenilerin
suyIsI urtmuyu buludI, huttu buzI Ros Irmenileri Bolgur cephesinde OsmunlI ordosonu
kurI suvutIlur. $obut 1q1q'te Byk devletlerin buskIsIylu Pudiuh 'Irmeni ReIormo'
tusurIsInI imzulumuk zorondu kuldI. AynI yIlIn yuzIndu, TC udInu Buhuddin $ukir, mer
Nuci ve Hilmi Bey'den oloun bir heyet Grc ve Azeri temsilcilerle birlikte, Tunuk
Purtisi'nin Irzorom'du yupIlun VIII. Kongresi'ne geldiler ve Rosluru kurI destek
istediler. LloslururusI ortumI lehlerine gren Tunuk liderleri uyuk srynce Iutoru
devletin tm Irmeni tebuusInu kesildi. Ikim 1q1q'ten itiburen olotorolun Amele
TuborlurI tehcirin ne kudur kunlI geecegine duir ilk ipolurIydI.

egirmendeki insun kuIulurI
1qo, dogomlo YozgutlI Veroniku Berberyun o gnleri yle unlutIyor: "Comurtesi gn,
ukumu dogro btn erkekleri Trk ordosonu gndermek zere toplumIlur; Iukut
orudu Irmenileri Trklerden uyIrmIlur. edem, Pupuz Hukob Berberyun Irmenilerin
siluhultInu ulInun Trklerden uyrIldIgInI grnce demi ki: 'Niin Irmenileri
uyIrIyorsonoz?' Trk binbuI yle cevup vermi: 'Pupuz IIendi, Irmeniler yol yupmuyu
gidecek, Trkler ise Ros cephesine.' Irtesi gn puzurdI. edem Kotsul Ayin'i bitirmi ve
duhu yeni eve gelmiti. NeIes duhi ulumudun kt huber bize olutI. Artin Agu'nIn oglo
degirmenciydi; subuh kulkIp ulImuyu gitmi, degirmenin yunIndu bir sr insun
kuIutusI, uyuklur, eller grm. ili korkodun totolmo bir hulde, neIes neIese kouruk
eve dnm ve grdgn unlutmI. Artin Agu ogloylu birlikte gelip dedeme dedi ki:
'n ukum uskere gtrlenleri gece vukti boguzlumIlur.' edem yle cevup verdi:
'Gidin, Kuymukum'u ikyet edin.' Artin Agu Kuymukum'u ikyet etmeye gitmi; umu o
gece urtIk eve gelmemi.
lk srgnler, 6 $obut 1q1g turihli bir telgruIlu bulumItI uncuk bonlur uskeri umulI
olop ngilizlerin Ikurtmu yupmusIndun korkolun okorovu blgesindeki {Irzin ve
rtyol'duki) Irmenilerin yerlerinin degitirilmesini kupsIyordo. Bono seIerberlik
emrine oymuyI reddeden bir grop Irmeni gencin direnie getigi {hikyesini iki huItu
nce unluttIgIm) Zeyton'dun yupIlun srgnler izledi.

Antrunik'in gnllleri
Resmi turihin tehcirin gerekesi oluruk gsterdigi mehor Vun uyuklunmusInIn
uriIesinde Irmeni komitucIlur, Vun-utuk ve Bukule urusInduki telgruI tellerini
kesmiler, urdIndun Trklere ve Krtlere {Humidiyelere) byk kuyIplur
verdirmilerdi. 1o gn sonru, Vun'In gen ve sert Vulisi Cevdet Puu isyuncIluru burI
ugrIsI yuptI. ugrIyu oyuruk yolu Ikun on kiilik heyet, Cevdet Puu'nIn kovvetleri
turuIIndun yukulunIp ldrld.
Gerisini 1qog'te Vun'In Kem Ky'nde dogmo olun Siruk Mesrop Munuysun'dun
dinleyelim: "q murt gn khun'I {Irmeni toplom lideri) Hir Ky'nde ldrdkleri
huberi olutI. Bononlu du yetinmeyerek onon iki ocogono du diri diri koyoyu utmIlur.
Biz, bono doyoncu, vutundulurlu birlikte ok korktok; Trklerin suldIrIsInu
huzIrlunmuyu buludIk. g Murt 1q1g gn gl bir topo utei doydok. Hulk meydundu
toplundI ve gitti kiliseye doldo. Trkler zuten nceden seIerberlik ilun edip, btn
genleri gtrmlerdi. Her gn, Trkler Irmenileri totop gzlerimizin nnde usIyor
yu du boguzlIyorlurdI. {...) Bir iki uy orudu kuldIktun sonru kuuruk Vun'u yuklumuyu
buludIk. Vun'u yukluIp Kugukume'e girecegimiz sIrudu, Trkler bizi dordorop erkek
urumuyu buludIlur. rbnle seyreden Vun kuhrumunlurI buludI ute etmeye.
Trklerden buzIlurI yere yIgIldI, buzIlurI du kutI ve biz kortoldok. Vun'u girdik. {...)
Trkler Ros Ordoso'non Sulmust'tun Vun'u dogro geldigini doyuruk punik iinde
ozuklumuyu buludIlur. Bizimkiler suldIruruk, sudece Trkleri imhu etmekle kulmuyIp,
top, mermi, vs. gibi byk bir gunimet de ele geirdiler. 6 muyIs [1q1g| gn Vun Kulesi
zerinde Irmenistun buyrugI dulgulundI. VusporukunlIlur ['soylo topruklurIn hulkI'|
Ros birliklerini ve Antrunik Puu komotusInduki Irmeni gnlllerini byk sevgi
gsterileriyle kurIludIlur.

Tuhsin Bey'in itiruII
RoslurIn destegi ile Vun'I ele geiren Irmeni etecilerin Vun ve Bitlis blgesindeki
Mslmun kylere suldIrdIgI ve kutliumlur yuptIgI dogroydo uncuk, ttihutIlur
kururlurInI ok nceden ulmIlurdI. q nisundu stunbol'duki Irmeni cemuutinin nde
gelenlerinden go kiilik bir grop unkIrI ve Ayu'u dogro yolu IkurIlIrken, q muyIstu
Vun ve Bitlis viluyetlerine ekilen bir iIreli telgruI ile Vun civurInduki Irmenilerin
tehcir edilmeleri emredildi. q muyIstu Vun'dun tehcir yupIlmusInu kurI Ikun Irzorom
Vulisi Tuhsin Bey "Vun'du ihtilul olmuzdI ve olumuzdI. Kendimiz zorluyu zorluyu o
iinden IkumudIgImIz kurguulIgI meydunu getirdik ve $urk'tu ordoyo mkl mevkie
soktok diyecekti umu ttihutI puulur kururlIydIlur. , MuyIs 1q1g'te lkedeki tm
Irmenilerin Soriye'nin eyr Zor llerine dogro tehcirini ngren geici kururnume
IkurIldI.
1Sq Mo, BolunIk dogomlo, Tonukun Abruhum Tonuyun, tehcir huberini nusIl
uldIklurInI yle unlutIyor: "Ivimizin yunIndu iyi bir Trk komomoz vurdI. O, nbeti
tuyin edilmi Trk uskerini bir puru ekmek yemek zere evine ugIrmI, usker bono
reddetmi. Trk komomoz onu yiyecek ve urup gtrm. KurnI ubocuk doyop
surho olun usker oykoyu dulmI. Trk komomoz IIrsuttun yururlunuruk, sumunlIgIn
ormunu bukun urku kupIsInu yuklumI ve btn Irmenilerin kutledilmesi iin gizli bir
emir oldogono belirterek unnemden kyden ozuklumusInI ricu etmi.

"Huydi! Gvor kesmeye gidelim!
Ancuk, tm lkenin cun puzurI huline geldigi bir lkede nereye kuubilirlerdi ki? 1qo
Yozgut dogomlo Arukohi Petrosyun kuInIlmuz korkon yolcologo yle unlutIyor:
"Yozgut duglurIndu ultI gn yrdk. So yokto, ekmek yokto. Sosozloktun hulkIn ugzI
koroyordo. Bizi srekli, koyonlur gibi gtryorlurdI. Bir de buktIk ki bir tellul geldi;
buludI bugIrmuyu: 'Huydi! Gvor kesmeye gidelim! Bultu krek ululIm! Gvor kesmeye
gidelim!'. Orudu bir Trk ky vurdI. Trk kudInlur gelip bizim iin gzyuI dktler;
yle bir ugludIlur ki sunki nlerine cenuze konmoto. O yurulI Irmenileri boguzlumudun
evvel onlurIn elbiselerini zerlerinden IkurdIlur ki ilerine dikili ultInlur kendilerine
kulsIn. Tenekeler ultInlu dolmoto. Aglumulur, sIzlumulur doyoloyordo. 'Alluh yurdIm
etsin!', 'Iy Trk! Alluhtun bol', 'Aluk Trk!' Bir de buktIk ki yksek rtbeli zubitler
gelip, bizimle tutlIlIklu konomuyu buludIlur: 'BucIlur, unneler, sizden ricu ediyoroz;
Trk [Mslmun| olop olmuyucugInIzu iyi kurur verin. Siz boguzlununlurI grdnz.
Onlur gibi olmuk ister misiniz? Trk olmunIz duhu iyi degil mi? Yoksu sizi de onlur gibi
boguzluyucugIz.
lmden kortolmuk iin yle ok kii Mslmun olucuktI ki, Tulut Puu doromu el
koyucuk, Irmenilerin inun nedeniyle degil, sudece memlekette kulmuk iin din
degitirdikleri sylenerek, din degitirseler bile srlmelerini isteyecekti.

Murduvur gn
Bogn resmi turihilerin tehcirin devlet plunI oldogono gzurdI etmek iin soo
Krtlerin stne utmulurInu bukIn 1SS6 Suson dogomlo Yegyuzur Kurupetyun ne diyor:
"1o huzirun gnnden itiburen Krt uiret reisleri birok utlIylu beruber sugdun ve
soldun Mo'u giri yupIyor, emirler ulIp evlerine geri dnyorlurdI. Krtleri
siluhlundIrmuk iin her gece yk urubulurIylu ehir dIInu siluh ve mermi tuInIyordo.
Irmeni kutliumInI buurIylu tumumlumuk iin hkmet turuIIndun zel bir plun
yupIlmI, kyler tuksim edilmi, suldIrI gn ve suuti yle bir incelikle belirlenmiti ki,
Mo OvusI'nduki 1og kyn tumumInIn imhusI, tek bir ocogon bile cunI bugIlunmudun,
o gn iinde tumumIylu sonolundIrIlucuktI. {...) S nisun gn Vurduvur dini
yortosonon puzur gnyd; Irmeni milletinin motlo buyrumI. Iukut ne yuzIk ki o gn,
Mo OvusI'nduki Irmeniler iin murduvur {insun yukmu) gnne dnt.
Bir buku Molo, 1qoS dogomlo Hrunt Hovhunnes Guspuryun ise mudulyonon teki
yzn gsteriyor: "Krt dostomoz geceleri bizi evine gtryor, bizi yedirip iiriyor,
yutucuk yer veriyordo. Irmeni oldogomoz unluIlmusIn diye bize Krt isimleri koydo.
Bunu Adrumun udInI verdiler; ublumu Gole, unneme Asyu, ugubeyime de Huydo
udlurInI...

"lde yzme dvme yuptIlur
1qoo dogomlo zmitli Burohi Silyun'In szleri ise eyr Zor'u sug vurmuyI buurunlurIn
ucIsInI hissetmemizi suglIyor: "1 uy lde kuldIk. Ne ekmek, ne so, ne burInuk, ne de
buku bir ey vurdI. okoz kiilik uilemizden sudece ben huyuttu kuldIm; unnemi
gzmn nnde ldrdler; ublumI kuIrdIlur; diger kIz kurdeim kkt, hustulunIp
ld; ortuncu ise kuyboldo ve bir duhu birbirimizi bolumudIk. Gelinimin kurnInI
yIrttIlur. 'Gvoron kurnInduki kIz mI yoksu oglun mI?' dedi uskerin biri; bir digeri ise
'gvor erkek dogormuz, buk du gr' dedi ve gzmzn nnde kIlIlu gelinimin kurnInI
yIrttI. Ben drt buku kIzlu beruber zur zor ormunluru kuubildim; orudu bir nehir vurdI;
yzerek o nehri getik. Bir Arup beni evine gtrd ve dedi ki: 'KIzIm, dogrodor, sizin
korullurInIzdu byle bir ey yok, umu gel yzne dvme yupuyIm ki seni Irmeni
zunnetmesinler.' Ben de ugludIm. Ne yutugIm vur ne de elbisem. Yzme dvme
yuptIlur; kulIn rglerimi kestiler. Orudu ev ilerini yupIyordom...

Cemul Puu demi ki...
1qoq dogomlo IIndIcuklI Hurotyon AlboyucIyun sug kortolun Irmeni ocoklurInIn
kuderine IIk totoyor: "Anu-bubumI ldrdkten sonru, beni ve benim gibi ergin
olmuyun ocoklurI topluyIp Cemul Puu'nIn Trk kszler yordonu gtrdler. Benim
soyudIm gg'ti; udIm ise $kr'yd. Irmeni urkuduIm du Inver udInI uldI. Bizi snnet
ettiler. Trke bilmeyen bir sr ocok vurdI; onlur Irmeni oldoklurI unluIlmusIn diye
huItulurcu konomudIlur. Iger uvolur bono doysulurdI onlurI Iulukuyu yutIrIr,
tubunlurInu o-o-go durbe voror veyu suutlerce gnee bukmuyu zorlurlurdI. Bize dou
ettiriyorlurdI; 'PudiuhIm ok yuu!' cmlesini kere tekrurlumumIz gerekiyordo. Bize
Trk giysileri giydiriyorlurdI: beyuz enturi, onon stne de siyuh cppe. Bir
mdrmz, birku buyun hocumIz vurdI. Cemul Puu bize iyi bukIlmusInI emretmiti;
ziru o Irmenilerin uklInI ve yeteneklerini ok tukdir ediyor ve suvuI kuzundIgI tukdirde,
binlerce Trklemi Irmeni ocogon gelecekte kendi hulkInI yceltecegine, bizim
gelecekte kendisine destek olucugImIzu inunIyordo...
lerde nl bir edebiyutI olun 1qoq Irzincun dogomlo Gurnik Stepunyun bogn
buzIlurImIzIn kuIusInu tukIlun "Irmeniler neden bir trl gemii onotmoyor
sorosonu cevup veriyor sunki: "1q1g'te olosomozu ve slulemize yupIlunlur korkonto.
Slulemizdeki 1oo'den Iuzlu kiiden topo topo 1g kii kortoldo. Annemin slulesinden
gelen herkes yu kutledildi, yu du diri diri toprugu gmld. iyorlur ki, onlurIn
zerindeki topruk hureket ediyordo. Hep dnyorom ucubu olunlurI onotubilir miyiz
diye, umu bizim onotmuyu hukkImIz yok, nk biz suyIcu uzIz. ntikum ugrIsI
yupmIyorom, umu onotmumIzI du tuvsiye edemem. Irmeni oloso kendi gzleriyle
grdklerini onotumuz. Ono 1qo1 Vun dogomlo Tovik Tovmus Bugdusuryun
tumumlIyor: "Trklere kurI tukIndIgImIz totom odor ki, biz olunlurI uslu
onotmuyucugIz. Amu Trk hulkI ne yupubilirdi ki; ziru bizi herkesten evvel st dzey
Trk yneticiler kutletti!
Bugdusuryun'In dedigi gibi ortudu uIIedilmesi g bir so vur. Bo soon udI bunu gre
soykIrIm, size gre buku bir ey olubilir. Amu uslolun, birilerini solo ilun etmek yu du
yurgIlumuk degil, bir insuni ucInIn yu du mugdoriyetin giderilmesi, dindirilmesidir. Bir
ucIyI dindirmenin en nemli yolo du gemie mugdorlurIn ve korbunlurIn gzyle
bukmuyu, onlurIn bukI uIsInI kuvrumuyu ulImuk, onlurlu birlikte yus totubilmektir.
q Nisun bo nedenle bo uIdun ok unlumlI bir gn.

Ik okomu: Vuhe Berberiun, Bubu ve Ogol AdInu, {eviren: Tulin Socoyun), Arus
YuyIncIlIk, ooS; Agop J. Hucikyun&Jeun-Yves Soocy, Gne O Yuz Hi ogmudI,
{eviren: Zekiye Husunebi), Pencere YuyInlurI, oo6

Not: Geen huItuki "Krt Meselesi'nde PKK'nin ilevi neydi? bulIklI yuzImdu 1q,S
kougIndun olmumu rugmen, Muhir uyunlurIn ldrldg yerden buhsederken,
Niksur-KIzIldere yerine Murdin-KIzIltepe demiim. ok muhcop oldom. Trk turuIInIn
cun kuyIplurInI 'ehit', Krt turuIInIn cun kuyIplurInI 'l' oluruk nitelemekten morudIm
bukuydI umu tIrnuk iuretleri dtgnden tum tersi bir dorom ortuyu IkmI. Ilinde
siluh totun PKK'li gen kIzu kurIlIk, buyruklI tubotu surIlmI Trk bubu resmi, resmi
sylemi tekrurluyun bir seim olmo.

TA#H DETE# 18.oq.zo1o

Aye Hr
KrL MeseIesI`nde PKK`nIn IIevI neydI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bu suyIuIurdu KrL mIIIIyeLIIIgInIn 1oo yiIIik LurIIIne duIr pek ok yuzi yuzdim. BunIurdun en
kupsumIisi zo-z EkIm zoo8 LurIIIerInde yuyimIunun OsmunIi`dun Bugne KrLIer ve DevIeL
dIzIsIydI. Ancuk bu dIzIde bIIe, TrkIerIn byk bIm LuruIindun 'KrL MeseIesI`nIn zmnde en
byk engeI, KrLIerIn byk bIr bIm LuruIindun Ise KrL MeseIesI`nIn zmnn unuILuri oIuruk
grIen PKK`ye ok yer uyirumudim. Bu IuILu bu eksIk puruyi LumumIumuyu uIiucugim. EIbeLLe bIr
guzeLe suyIusinin eIverdIgI Ide...

PKK deyInce ukIu IIk geIen unsur oIun AbduIIuI OcuIun`Iu buIuyuIim. AbduIIuI OcuIun q NIsun 1qq;`de
$unIiurIu`nin HuIIeLI IesI`ne bugIi OmerII Ky`nde dogmuLu. Bubusi KrL, unnesI Ise Trk usiIIiydi.
KendI IIudeIerIne gre, 1q66`du Tupu KudusLro MesIek IsesI`nde okumuk IIn Ankuru`yu IIk geIIInde
grdg ALuLrk IeykeIInden ok eLkIIenmI, Ankuru`nin gbegInde burjuvu LopIumunu gzeLme
Imkuni yukuIurken bIr yundun MuILepe CumII`nde numuzu gILmI, bIr yundun NecIp uziI Kisukrek`In
konIerunsIurini LukIp eLmI, bIr yundun du KomnIzmIe McudeIe DernegI`ne ugrumiLi. YIne bu
yiIIurdu, LesudIen eIIne geen Soscliz2in Aljcbesi udIi bIr kILupLun eLkIIenerek dInseI egIIImIerInI
Lerk eLmILI. Alc2 guzeLesInde yuyimIunun BurzunI #porLuji, ErIvun #udyosu`nun yuyinIudigi
KrLe urkiIur, AgusLos 1q6;-AgusLos 1q6q urusindu SIIvun, SIverek, BuLmun, TunceII, Agri, Ankuru,
Suru, HIIvun, VurLo ve Ice`de gerekIeen Dogu MILIngIerI, enIn`In &l:slcrin Kcderini Tcin
clli ve SLuIIn`In Milli Mesele udIi kILupIuri OcuIun`in sIyusI kImIIgInIn oIumusindu eLkIII oImuLu.
obok'tuki piknik
Once sLunbuI UnIversILesI Hukuk ukILesI`ne gIren, urdindun kuydini Ankuru UnIversILesI SIyusuI
BIIgIIer ukILesI`ne uIdirun AbduIIuI OcuIun`in IIk sIyusI eyIemI, o MurL 1q;z gn NIksur
KiziIdere`de, MuIIr uyun`in IIderI oIdugu THKPJC rgLne mensup sIIuIIi bIr grubun kuirdigi
reIIneIerI kurLurmu operusyonu sirusindu rgL mensupIurinin bIr kisminin ImesInI proLesLo eLmek
IIn IzInsIz bIIdIrI dugiLmukLi. Bu yzden yukIuik yedI uy Mumuk Asker CezuevI`nde LuLukIu kuIun
OcuIun, IupIsIunede MurksIsL IurekeLIe duIu du yukinIumi, IerIungI bIr IruksIyonu gIrmemI uncuk
Trk soIunun KrL meseIesIne bIr zm geLIrmeyecegIne Inunmuyu buIumiLi. Bu bugIumdu HIkmeL
KiviIcimIi`nin 1qo`Iurdu LeIuIIuz eLLIgI KrdIsLun smrgedIr IIkrInI sik sik LekrurIumuyu buIumiLi.
KendI IIudesIne gre, bu IIkrI yukin urkuduIurindun CemII Buyik ve Durun KuIkun`u IIk kez ; NIsun
1q;`Le ubuk Buruj GI`ndekI bIr pIknIkLe umiLi. DuIu sonru bu LurIII z1 MurL 1q; oIuruk
degILIrecek, byIece oIuyi KrLIer IIn semboIIk nemI byk oIun Newroz`Iu IIInLIIendIrecekLI.
Kesire culun MT'ten miydi
1q;q yiIindu duIu sonru eI oIucuk KesIre YiIdirim, HukI Kurer, CemII Buyik ve KemuI PIr`Ie IIk
rgLn kurun OcuIun ve urkuduIuri, TunceII KILr ve YurdimIumu DernegI ve TuzIuuyir
GzeIIeLIrme DernegI uruciIigiyIu Ankuru`nin Mumuk, TuzIuuyir ve AbIdInpuu muIuIIeIerInde
IuIsLIere kuri mcudeIeIerI suyesInde sempuLIzun IuIkusini genIIeLLIIer. 1q;o`Ierde kendIsInI nc
siniI bIr eyIemcI oIuruk LunimIuyun AbduIIuI OcuIun`in kurIzmuLIk bIr IIder oIuruk sIvrIImesInde,
mIIIIyeLI KrL IIderIerInIn ogunun 1z MurL 1q;1 usker muILirusi sonrusindu IupIsLe oImusinin ve
BurzunI eLkIsIndekI TrkIye KrdIsLun DemokruL PurLIsI`nIn (T-KDP), o dnemde zuyiI oImusinin roI
vurdi. OcuIun, IIerIkI yiIIurdu Son derece IyI egILIImI ve ekIcIydI. Byk IILImuIIe objekLII oIuruk du
sbjekLII oIuruk du kuniLIuyumudigim MT ujuniydi dedIgI KesIre YiIdirim`Iu evIendI ve IIL
DIyurbukir`u Luindi. (OcuIun`in kurisi IukkindukI bu IIudesI, yiIIurcu PKK`yI, BurzunI IzgIsIndekI gIzII
TrkIye KrdIsLun DemokruL PurLIsI`nI (T-KDP) konLroI eLmek IIn MT`In kurdurdugu IddIusinu
duyunuk yupiIdi. Ancuk bugne kudur bu IddIuyi desLekIeyen somuL bIr kuniL orLuyu ikmudi.)
Trkiye KrdistunI neresi
1q;q-1q;8 yiIIuri urusindu AbduIIuI OcuIun eLruIindu LopIunun ApocuIurin IuuIIyeL uIuni,
KrdIsLun`in TrkIye LoprukIuri dedIkIerI Kurs, Agri, Mu, BIngI, TunceII, EIuzig, MuIuLyu,
KuIrumunmuru, GuzIunLep, $unIiurIu ve DIyurbukir vIIuyeLIerIydI. OcuIun 1q;; yiIinin nIsun ve muyis
uyIurindu kendI deyImIyIe TurII KrdIsLun SeIerIne ikLi. Kurs, Agri, DersIm, BIngI, DIyurbukir,
GuzIunLep`Le LopIunLiIur yupLi. OcuIun`in LuImInIne gre, bu LopIunLiIurdun MT`In IuberI vurdi.
ApocuIur, 1q;8 sonbuIurindu DIyurbukir`in Ice IesI, Is (ZIyureL) Ky`nde yupiIun LopIunLidu
PurLIyu Kurkeren KrdIsLun (KrdIsLun I PurLIsI, PKK) udiyIu purLIIeLIIer. PurLInIn rgLIenme
modeII VIeLnum KomnIsL PurLIsI`nden uIinmiLi. Bunu puruIeI oIuruk Serxuebn (BugimsizIik) dergIsI
yuyimIunmuyu buIudi. PurLI yeIerI proIesyoneI devrImcIIer oIuruk duvuyu yogunIumuk IIn grencI
IseIer okuIIurindun, uIiun IseIer IIerInden uyriIdiIur. DuIu sonru, bu kudroIuri purLInIn IungI puruyIu
IInunse edIIdIgI konusundu ok spekIusyon yupiIdi. BuziIurinu gre IIn IInde, eger MT yoksu,
yubunci IsLIIburuL rgLIerI vurdi.
Pun Krdist proje
PKK esus oIuruk dnemIn popIer sosyuIIsL syIemInI kuIIuniyordu umu o gne kudur esus oIuruk
geIenekseI uIreL ve LurIkuL urIsLokrusIsInIn nderIIgInde geIIen uncuk orgunIze bIr IurekeL ve sLruLejI
oIuLurmuyi buurumuyun, kendInI IInde yuudigi uIus-devIeLIe sinirIuyun ve en rudIkuI IedeII bIgeseI
zerkIIk oIun KrL mIIIIyeLIIIgInI, devIeLIer, AIevIIIk-SnnIIIk, eIIrIIIIk-kyIIk, uIreLIer,
konIederusyonIur, LurIkuLIur, unuvuLundukIIer-dIusporuIiIur, devrImcIIer-muIuIuzukurIur gIbI uyriIikIuri
umuyu uIiun mIIII bIrIIkI (Pun KrdIsL) bIr IzgIde LopIumuyi IedeIIIyordu.
Bu IzgInIn sosyuIIsL IdeuIIerIe uiku eIILIgI orLuduydi. PKK bu eIIkIyI uIreLIerI, kIIIerI, sIyusuI
IurekeLIerI devIeLLen yunu, PKK`den yunu dIye IkIye bIerek gIdermeye uIiLi. ByIece
'KrdIsLun`in TrkIye LoprukIuri` IInde Iem uIreL ugusi Iem murubu, Iem uydin Iem gerIIIunin yer
uIdigi IkI cepIeye bInd. Bu urudu, OzgrIk YoIu (PSK), DevrImcI DemokruLIk KILr DernegI
(DDKD), KAWA, KrdIsLun UIusuI KurLuIuuIuri (KUK), #izgurI (KurLuIu), AIurizgurI (KurLuIu
Buyrugi) gIbI KrL grupIur reIormIsL kk burjuvu mIIIIyeLIIerI oIuruk kuri cepIeye ILIIIrken,
esus kuLupIumu eIbeLLe KrLIer ve TrkIer urusindu kuruIuyordu.
Ancuk buIungiLu devIeLe kuri sIIuIIi mcudeIe vermek sz konusu degIIdI. nk rgLn byIe bIr
gc yokLu. YupiIun Lek Lek IuIsLIere yu du poIIsIere sIIuIIi suIdiriIurdi. OcuIun`in deyIIyIe MurdIn,
SIIrL, DIyurbukir, EIuzig, BIngI, Kurs, Agri gIbI uIunIurdu kk grupIurin ncIgnde de oIsu
devrImcI Lerr gIderek yuyginIuiyordu.
culun Soriye'ye kuIyor
Bu geIImeIerI yukindun IzIedIgI unIuiIun poIIs, 1q;q yiIi muyis uyindu EIuzig`du ok suyidu PKK
yesInI gzuILinu uIincu, AbduIIuI OcuIun SurIye`ye geLI. OrgLn kumuoyunu LukdImI (!) zq Temmuz
1q;q`du $unIiurIu AP MIIIeLvekIII MeImeL AII Bucuk`u yneIIk sIIuIIi suIdiriyIu oIdu. PKK`ye gre
'IeoduI IbIrIIkI ve devIeL ujuni` oIun Bucuk AIreLI`nIn IIderI, oLomuLIk sIIuIIur ve bombuIurIu yupiIun
suIdiridun, bombunin puLIumumusi suyesInde yuruIi oIuruk kurLuIdu. OIuyin urdindun SIverek Ie
MerkezI IIe yukin kyIerde, Bucuk AIreLI IIe PKK urusindukI sIIuIIi uLimuIur gnIerce srd. EyIemIn
buurisizIigini 'yunIi LukLIge` bugIuyun PKK, usker becerIIerInI bnun`du, Bekuu VudIsI`nde Yuser
AruIuL`in IIIsLIn KurLuIu OrgL`nn (KO) kumpIurindu geIILIrdI.
PKK, 1z EyII 1q8o usker durbesInI IzIeyen yiIi bnun`du geIrdI. 1q8z`de DIyurbukir CezuevI`nde
grdkIerI korkun IkenceIerI proLesLo eLmek IIn, Merkez KomILesI UyesI MuzIum Dogun`in ve buzi
rgL yeIerInIn InLIIur eLmesI, yIne uyni gereke IIe Im orucunu buIuyun buzi yeIerInIn ImesI
zerIne, PKK`nIn Luvri duIu du rudIkuIIeLI. DuIu nceIerI sude bIr GeneI SekreLer oIun AbduIIuI
OcuIun`in 'Serok` (Onder) oIuruk puLIuLiriImusi du bu dnemde buIudi.
$emdinli ve Iroh buskInlurI
Ayni yiI, sregeIen run-ruk Suvui`nin yuruLLigi orLumi degerIendIrerek, MesuL BurzunI`nIn KrdIsLun
DemokruL PurLIsI (-KDP) IIe ILLIIuk kurun PKK, Kuzey ruk`u yerIeLI. Ancuk, TrkIye de bo
durmuyordu. Kerkk-YumurLuIik Boru HuLLi`ndun duIu IuzIu peLroI ukiLiImusini gvence uILinu uImuk
IIn ruk`Iu TrkIye urusindu ImzuIunun unIumuyu gre, TrkIye kendIsIne yneIIk suIdiriIuri nIemek
IIn ruk`in 1o km. IIerIne kudur operusyon yupubIIecekLI. Ik operusyon z NIsun 1q8`Le
gerekIeLIrIIdI. Bunu dIger sinir LesI operusyonIur IzIedI. PKK`nIn bu operusyonIuru cevubi, 1
AgusLos 1q8q`Le $emdInII ve EruI Ie MerkezIerIne buskin yupmuk oIdu. IeIerdekI jundurmu
kurukoIIurinu yupiIun bombuIi suIdiriIurdu IkI er eIIL oIdu, 1 sIvII ve usker yuruIundi, PKK
kurukoIIurdun uIdigi buzi mIImmuLIu gerI ekIIdI.
DevIeLIn bunu cevubi, AbdIIumIL dnemInIn nI HumIdIye AIuyIuri`nin bIr eIL reenkurnusyonu
oIun KorucuIuk sIsLemInI kurmuk oIdu. Ve 1q86`dun ILIburen Gneydogu AnudoIu kun gIne dnd.
PKK`ye yurdim eLmek IsLemeyen kyIIerI PKK cezuIundirirken, PKK`ye yurdim eden kyIIerI, Trk
gvenIIk gIerI cezuIundirdi. Ayni yiI, TSK`nin PKK`yI buIune ederek ruk`Lu BurzunI`nIn mevzIIerIne
suIdirmusi zerIne, BurzunI IIe PKK`nIn urusi uiIdi. Ayni yiI, AbduIIuI OcuIun IIe KesIre OcuIun
boundiIur. OrgL II ve dii IesupIumuIur Iiz kuzundi.
KorucuIuru yneIIk suIdiriIurin KrL LopIumundu derIn yuruIur uLigini Iurk eden rgL AruIik 1qq1`de
ruk`in kuzeyIndekI HuILunIn`de LopIunun kongrede korucuIuru geIcI uI IIun eLLI umu bu konudu IIbIr
zumun zeIeLIrI yupmudi. Kisu sreII bIr uLekes dnemInIn urdindun PKK Iem usker IedeIIere Iem
de Trk DevIeLI`nIn KrLIerI usImIIe eLmek IIn kuIIundigini dndg okuIIuru ve greLmenIere
suIdiriIuru buIudi.
Krt uristokrusisinin zImni onuyI
BunIur oIurken, geIenekseI KrL urIsLokrusIsI, buIungiLu siniIsuI oIuruk Lum kendI ziLIurini LemsII eden
PKK`ye uik desLek vermemekIe bIrIIkLe, zeIIIkIe usker 'buuriIur` geIdIke ve TrkIye CumIurIyeLI`ne
kuri usker zuIerIn mmkn oIdugu duygusunu kupiIdiku, PKK eLruIindu LopIunmuyu buIumiLi. Bu
kesImIer PKK`de yer uImudiIur uncuk PKK`nIn buLu Avrupu oImuk zere yubunci IkeIerde
oIuLurdugu purIumenLoIurdu, dIpIomuLIk mIsyonIurdu yer uIurukJIsLIIdum edIIerek PKK`ye presLIj
kuzundirdiIur. Ancuk KrL burjuvuIuri ve urIsLokruLIurinin uIusIururusi pIuLIormIurdu ne ikmusi
PKK`nIn uIL siniILun geIen esus suIIpIerInI ve AbduIIuI OcuIun`i ruIuLsiz eLLI. Bu yzden de PKK IIe
HoIIundu`du kuruIun Srgnde KrL PurIumenLosu veyu HEP, DEP, HADEP gIbI purLIIer urusindukI
IIIkIIer Iep beIII bIr gerIIIm Luidi.
Bu durum uyni zumundu, Trk LuruIinin PKK IurekeLInIn KrL LopIumunu LemsII nILeIIgInI
sorguIumusinu du neden oIdu. Trk mIIIIyeLI IurekeLI kendIsI esus oIuruk bIr sekInIer IurekeLI oIdugu
IIn, eger IIIe de bIr Lemus kurmuk gerekIyorsu, uncuk KrLIerIn sekInIerIyIe grmeye LenezzI
edIyordu. Ayni durum ruk`Lu yuundi. BurzunI ve TuIubunI gIbI sekIncI KrL mIIIIyeLIIerI PKK`yI
IIbIr zumun kendIIerIne denk grmedIIer ve muIuLup uImudiIur. HuLLu IIk IirsuLLu, TrkIye IIe IbIrIIgI
IInde PKK`yI yok eLmeye koyuIduIur. AbduIIuI OcuIun beIkI de bu yzden IIbIr OrLudogu IkesInden
devumIi siginmu Iukki sugIuyumudi.
Avropu destegini ekiyor
BuIungiLu pek ok Avrupu IkesInde, PKK Lerr rgL degII suvuun LuruI oIuruk Luniniyordu.
nk TrkIye, AB krILerIerIne gre, evrenseI Insun IukIurini ve uzinIik IukIurini uiku Igneyen,
buskici ve zorbu bIr devIeLLI. Ancuk 1qq6-1qq8 urusindu PKK`nIn meLropoIIerde ve LurIsLIk bIgeIerde
kudin mIIILunIuriyIu gerekIeLIrdIgI InLIIur suIdiriIuri bu sempuLIyI uzuILmuyu buIudi. Bunun IIk
sonucu, 1qq`Len berI PKK`yI 'Lerr rgL` dIye nILeIeyen AImunyu`nin 1qq;`de bIr PKK yesInIn
uyuLurucu kuukiIigindun Ikm gIymesInI buIune ederek PKK`yI orgunIze su rgL oIuruk
LunimIumusi oIdu.
Trk LuruIinin uskerI InIsIyuLIII eIIne geIrdIgI 1qq6`dun 1qqq`u kudurkI dnemde, muILemeIen
ABD`nIn LeIkInIerIyIe TrkIye DevIeLI, PKK`nIn rudIkuI LuIepIerInI iIimIiIuLirmusi, geIenekseI KrL
sekInIerIyIe ILLIIuku geerek LopIumsuI Lubunini genIIeLmesI, byIece IIevseI bIr mLLeIIk IuIIne
dnmesI IIn beIII bIr IirsuL LunimiLi uncuk PKK bu dnm yupumudi veyu yupmudi. Bunun
sonucu, 1qq8`de TrkIye`nIn buskiIuriyIu SurIye`den sinirdii edIIen OcuIun`in #usyu ve LuIyu`nin kubuI
eLmemesI zerIne YununIsLun`in Kenyu EIIIIgI`ne siginmuk zorundu kuImusi ve 16 $ubuL 1qqq`du, ABD
ve sruII`In orLukIuu rgLIedIgI bIr operusyonIu TrkIye`ye LesIIm edIImesI oIdu.
1q8q-1qqq urusinin bIIunosu ugirdi: Avrupu`nin en byk, dnyunin uILinci byk ordusunu suIIp
oIun TrkIye, 1 bIn cIvurindukI PKK yesInI eLkIsIz IuIe geLIrmek IIn oo bIn uskerInI ve 6; bIn
korucuyu seIerber eLmILI. 1q IIde 1q8;-zooz urusindu OIugunsL HuI (OHA) ve sikiyneLIm IIun
edIImI, bunIur Lum ; kez uzuLiImiLi. zq kez sinir LesI operusyon yupiImi, .`I gvenIIk gc
.oz`sI sIvII IuIkLun oImuk zere 1o.8; eIIL verIImI, bIr o kudur kII yuruIunmiLi. z bIn q8 PKK
yesI yu du sempuLIzuni IdrIm, 11.;q6`si sug eIe geIrIImILI. z.6oo kyde yuuyun 1 mIIyon zoo
bIn kII yerInden edIImI, 1; bIn kII 'IuIII beIII` cInuyeLe kurbun gILmI, bIgenIn ormunIuri, meruIuri
gvenIIk udinu ImIu edIImILI. HuyvunciIik, Lurim, sunuyI ve LurIzm Iukkin ruImeLIne kuvuurken,
uyuLurucu kuukiIigi puLIumu yupmiLi. Amu en kLs Trk ve KrL mIIIIyeLIIIkIerI bIrbIrIne kuri
bIIenmILI. UsLeIIk bu korkun sonucu vurmuk IIn qoo mIIyur doIurdun IuzIu puru IurcunmiLi!
Gulip kibrinden Krt AIlImI'nu
OcuIun`in mebbeL Iupse muIkm edIImesInden sonru LIpIk bIr guIIp kIbrI IIe duvrunun Trk LuruIi,
OcuIun`in ugrisiyIu TrkIye`ye geIen PKK mIIILunIurini Iupse uLLi, KrLIerIn IIbIr kILreI LuIebIne
kuIuk usmudi, KrLIerIn kurdugu Lm sIyusI purLIIerI u veyu bu buIune IIe kupuLLi, yzde onIuk seIm
buruji gIbI engeIIerIe PKK diindu bIr sIyusI IurekeLIn geIImesInI engeIIedI. DevIeLIn bu kuLi
poIILIkuIuri sonucu, TrkIye`ye geLIrIIII sirusindukI ve muIkemedekI Luvri yznden KrL LopIumu
nezdInde ok presLIj kuybeLmI oImusi gereken AbduIIuI OcuIun kisu srede Imujini LuzeIedI ve
zooq`Len ILIburen PKK KrL LopIumunun en dInumIk LemsIIcIsI oIuruk yenIden suIneye ikLi. O
LurIILen berI de, muIuIuzukurindun soIcusunu, $uIII`sInden KiziIbu`inu, yerIIsInden dIusporusinu
uzunun genI bIr yeIpuzeden zimnI yu du uik desLek uIuruk IddeLe duyuIi sIyususini devum eLLIrIyor.
CumIurIyeLIn 8 yiIIik yunIi poIILIkuIurini Lerk edIp KrL AiIimini buIuLmu cesureLI gsLeren AKP
IkmeLI, yu sIyusI dur grIIgnden yu du messes nIzumin bekIIerInI Iknu eLmeyI
buurumudigindun, bIr udim IIerI gIdIyorsu, IkI udim gerI gIdIyor. NILekIm nce DTP kupuLiIdi,
urdindun KCK operusyonIuriyIu 16oo` ukin KrL LopIum IIderI; TerrIe McudeIe Kununu yoIuyIu
1oo`den IuzIu KrL ocugu ve gencI Iupse LikiIdi. Son IuILuIurdu Gneydogu AnudoIu`dukI usker
IurekeLIIIIk ve bunu PKK`nIn kuriIik vermesI KrL AiIimi`nin sonunu geLIrme LeIIIkesI Luiyor. AImeL
Trk`e yupiIun yumrukIu suIdiri ve bunu verIIen LepkI Ier IkI LuruILu du sLuLkoyu korumuk ugrunu
IkeyI uLee vermeye Iuzir oIunIurin mevcuL oIdugunu dndryor. Son oIuruk OcuIun`in
uvukuLIurinu, ABD`nIn PKK`yI LusIIye eLmeyI, kendIsInI de IdrmeyI pIunIudigini syIedIgI IIerI
srId. Kisucusi TrkIye`yI zor gnIer bekIIyor. BukuIim LuruIIur bu Luzugi uLIumuyi buurubIIecekIer
mI?

TA#H DETE# 11.oq.zo1o
Aye Hr
ZeyLun nIye Isyunkurdi

Yazy Paylay:
Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Her yiI oIdugu gIbI devIeL bykIerImIzI zq NIsun LeIui uIdi. ABD Bukuni Obumu`nin 1q1 ErmenI
TeIcIrI IIn 'soykirimdi` dememesI IIn Lum suIu pres yupiIiyor. TurII gerekIer ve bunIurin TrkIye
CumIurIyeLI`ne ve Trk LopIumunu ykIedIgI uIIukI sorumIuIuk umurIurindu degII. Sudece gn
kurLurmuyu uIiiyorIur. OnIur q yiIIik guyri uIIukI LuLumIurinu devum eLsInIer, bIz LurIIseI gerekIIge
bIruz duIu yukIumuyu uIiuIim. Bu IuILunin konusu, LLIIuLiIurin 1q1`Le OsmunIi IkesIndekI Lm
ErmenIIerI Deyr Zor IIerIne dogru korkun bIr Im yoIcuIugunu ikurmuIurini meru kiImuk
IIn kuIIundikIuri ZeyLun syuni.
ZeyLun, Toros DugIuri sIIsIIesI IInde, Muru`in kuzeyInde yer uIun BerIL Dugi`nin gney eLekIerInde,
kudIm bIr ErmenI yerIeIm yerIdIr. ErmenIIerIn bIgeye geIIInI 1o. yzyiIu kudur gLren kuynukIur
vur. ErmenIIerIn bIgedekI vurIikIuri, BIzuns, SeIukIu, MogoI, MemIukIur ve DuIkudiroguIIuri
dnemIerInde kesInLIsIz bIImde bIgede srm. Buzi uruLirmuciIur ZeyLun udinin bIr zumunIur o
bIgede yupiIun zeyLIn Lurimindun geIdIgInI ne srerIer. Ancuk bIgede zeyLIn Lurimi yupiIdiginu duIr
kesIn kuniLIur yok. Kuynugi ne oIursu oIsun gzeI bIr ud ZeyLun.
Muru bIgesI, doIuyisiyIu ZeyLun, 11 yiIindu Yuvuz SuILun SeIIm LuruIindun OsmunIi LoprukIurinu
kuLiImiLi. 16 LurIIII Muru TuIrIr DeILerI`nde, eIIr nIusunun yzde 1o`nunun ErmenI oIdugu,
bunIurin du ugirIikIi oIuruk ZeyLun nuIIyesInde yuudigi beIIrLIIIr. Bunu gre ZeyLun`du 1q8 MsImun,
1.qz8 guyrImsIIm yuumukLudir. 161 yiIindu Muru ve ZeyLun`u zIyureL eden ErmenI usiIIi PoIonyuIi
seyyuI SImeon`u gre, ZeyLun`du uILi kIIIse ve bIr munusLir vurdir. SeyyuI, kusubudu bIr zumunIur 8oo
ErmenI IunesI vurken, ImdI o Iune kuIdigini syIer. Bu uzuImunin nedenI, 16oo`I yiIIurin
buIurindu Lm AnudoIu`yu byk bIr kurguuyu sokun CeIuII syunIuri`dir.
Asi Trkmen uiretleri
ZeyLun`u unIumuk IIn nceIIkIe Muru bIgesInI unIumuk gerekIr. SeIukIu DevIeLI`nIn yikiIdigi 1.
yzyiIdun ILIburen yukIuik yz sene boyuncu dugIik Muru`LukI konur-ger Trkmen uIreLIerI
muIuIII IkmeLIer (beyIIkIer) ekIInde rgLIenmIIerdI. GeImIerInI esus oIuruk IuyvunciIikIu
sugIiyorIurdi uncuk $um ve HuIep`Len AnudoIu`yu geIen LIcureL yoIunun zerIndekI oLurmuIuri
suyesInde ekiyuIik du nemII geIm kuynukIurindundi. AIreLIer sudece LccurIuri soymukIu kuImiyor,
bIrbIrIerIne de LusuIIuL edIyorIurdi. OsmunIi dnemInde devIeL ekiyuIigi nIenmek IIn keIuIeL, nezIr,
puru cezusi, srgn, IupIs ve krek cezusi gIbI serL LedbIrIere buvurduku, uIreLIer IyIce yoIdun
ikmiIurdi.
Ancuk, bIgede ekiyuIigi IIe meIur oIunIur ErmenIIer degII Trkmen uIreLIerIydI. BunIur urusindu en
meIurIuri du #eyIunIi, eIIkunIi, ALmuIi ve KiIiIi uIreLIerIydI. Ier bIr uru yIe bIr nokLuyu vurmiLi
kI, 1;1q yiIindu devIeL KiIiIi uIreLInIn zerIne usker gndererek erkekIerInI kiIiLun geIrmI, kudin ve
ocukIurini Kibris`u srgn eLmILI. 1;`Le uIreLIn ocukIuri Kibris`Lun kuuruk Lekrur Muru
bIgesIne geImIIer, kuynukIurin dIIIyIe Lekrur meI`uneL ve ekuvede buIumiIurdi. ZIru OsmunIi`nin
kIusIk dnemInde Muru ve yresI yuri muILur bIgeydI.
Muru`in ErmenIIerIne geIInce, onIur Trkmen uIreLIerIne gre bIruz duIu eIIrIIIemI oIdukIuri
IuIde, merkez devIeLIe IIIkIIerInI uynen TrkmenIer gIbI yuri muILurIyeL erevesInde kurmuyi LercII
edIyorIurdi. Ne de oIsu bIgede, TrkmenIerden de eskIydIIer. Ancuk MsImun-Trk uIreLIerIyIe
Muru bIgesInIn ErmenI uIuIIsI urusindukI IIIkIIer muLIuk dosLIuk yu du muLIuk dmunIik ekIInde
degIIdI. OyIe kI, OsmunIi modernIemesInde nemII bIr ke Lui oIun 186 LurIIII sIuIuL ermuni IIe
zorunIu uskerIIk konuImusinu kizun TecIrII AIreLI beyIerI Muru`i busLigindu, eIrIn IIerI geIenIerI
ZeyLunIu ErmenIIerI yurdimu ugirmi, sonundu IkI LuruI orLukIuu Muru`i yugmuIumiLi.
IV. Morud'In IermunI
OzeLIe syIersek, ZeyLunIu ErmenIIerIn Isyunci dIye LuninmuIuri, LemeI oIuruk Muru bIgesIne IukIm
oIun bu kILrIe IIgIIIydI. MsImun-TrkmenIerIn bIIe devIeLLen IonuL oImudigi bIr dzende,
guyrimsIIm Lebuunin IonuL oImusi bekIenemezdI. Ancuk ZeyLunIuIurin kendIIerIne gre buku bIr
gerekeIerI duIu vurdi. ErmenI szI LurIIIne gre, IuyvunciIik, bugduy urpu, misir ve pumuk Lurimi IIe
geInen ZeyLunIuIur ok IukIr bIr bIgede yusudikIurini ve ImkunIuri buIunmudigini IIerI srerek V.
Murud`dun (161z-16qo) vergI muuIIyeLI IsLemIIer ve bu IsLekIerI kubuI edIImILI. PudIuIin Iermuninu
gre devIeL, ZeyLun kusubusinin yiIIik vergIsInI 1 bIn kuru oIuruk LesbIL ederek, buku IIbIr
Ikmdurin bunu kurimumusini, OsmunIi memurIurinin kusubu IInde buIunmumusini emreLmILI.
Ancuk, 1;8o`den ILIburen merkez IkmeL bu Iermunin kouIIurinu uymumuyu buIumiLi. Le
ZeyLunIuIurin devIeLIe sorunu bundun sonru IddeLIenmeye yneImI, ZeyLunIuIur du Ier yenI vergI
suIiniindu, Ier yenI buskidu uyukIunmiIurdi.
Burudu bIr purunLez uuIim: Trk LurIIIIerI OsmunIi DevIeLI`nIn MIImme DeILerIerI`nde bu Iermunu
duIr IerIungI bIr kuyiL oImudigini, ErmenIIer Ise Iermunin usIinin 188q`Le ikun bIr yungindu yok
oIdugunu syIyorIur. Ancuk ZeyLun`u vergI muuIIyeLI uyguIundigini Trk LurIIIIerI de kubuI edIyor.
Demek kI ZeyLun IsyunIuriyIu vergI muuIIyeLInIn IIIuII urusindu bIr IIIkI oIubIIIr.
III. Nupolyon'u dileke
Ancuk, 186o`Lu bnun`du puLIuk veren Murun Isyunindun sonru runsu`nin buskiIuriyIu bnun`u
zerkIIk verIImesInden esInIenen ErmenIIerIn 186z`de runsiz mpuruLoru . NupoIyon`u dIIeke
yuzuruk bIr ErmenI PrensIIgI IIn desLek IsLemeIerI, geIenekseI bukuIdiriIurdun IurkIi bIr nILeIIk
Luiyor. Benzer bIr dIIeke yIne ErmenI yurdu oIun HuIn`den de geIInce, NupoIyon`un IsLegI zerIne
runsu BykeIIsI, HuIn ve ZeyLun`du InceIemeIerde buIunmu ve bIgede muILur bIr Idure
kuruIubIIecegI yoIundu bIr rupor gndermILI. Ancuk, runsu ErmenIIerIn bnun MurunIerI gIbI
KuLoIIk KIIIsesI`ne bugIunmuIurini IsLIyordu. OrLodoks oIun ErmenIIer bunu kubuI eLmeyInce NupoIyon
bIgeyI unuLup gILmILI.
Ancuk ErmenIIerI esInIendIren sudece MurunIer degIIdI. 18`Le Kirim Suvui IIn usker IILIyucini
kuriIumuk zere Muru ve Kozun dugIurinu geIen devIeL, yuri zerk yuumuyu uIimi oIun DuIkudirIi
ve BuyuzidIi gIbI Trkmen uIreLIerInIn IsyuniyIu kuriIumiLi. ErmenIIer de bu grupIurin yuruLLigi
kurguudun yururIunmuyu kuIkmiIurdi. NILekIm OsmunIi DevIeLI bIgeyI konLroI (LerbIye) eLmek IIn
186q sonIurindu irku-I sIuIIye udIi bIr bIrIIk kurmuk zorundu kuIucukLi. irkunin IurekeL uIuni
skenderun`dun buIiyor, Muru, ZeyLun, EIbIsLun, KIIIs, NIgde, KuyserI ve Adunu`yi IIne uIuruk SIvus
vIIuyeL sinirindu bILIyordu. irku-I sIuIIye`nIn buinu q. Ordu Kumunduni DervI Puu, IuIkIu IIgIII
IdurI IIerI grmek zere de AImeL CevdeL Puu LuyIn edIImILI. BIrIIk kisu srede deneLImI sugIumi,
186 yiIindu ZeyLun IIunIuri (beyIerI) nce HuIep`e ve orudun du sLunbuI`u srImL.
irku bundun sonru, HuLuy, OsmunIye, Adunu ve Muru bIgesInde devIeLe bukuIdirmuyi udeL IuIIne
geLIren Trkmen ve KrL uIreLIerInI de devIeLIn buyrugu uILinu uIdi. (DuduIogIu udIi bIr Trkmen
uiginin DuduIogIum bIr gn kuvgu kuruIurJ OLer LIekIer, duvIumbuzIur vuruIurJ NIce koyIgILIer
yere serIIIrJ OIen Ir, kuIun sugIur bIzImdIr ekIIndekI bozIugi devIeLIn bu poIILIkusinu
LepkIyI unIuLiyordu.) Uzun bIr sre bIge sukIn yuudi.
Bubik Puu oluyI
ZeyLun ErmenIIerI 18;;-18;8`dekI OsmunIi-#us Suvui`nin urdindun devIeLIe bIr kez duIu kuri kuriyu
geIdIIer. Suvuin sonundu ImzuIunun BerIIn AnLIumusi`nin 61. muddesI uyurincu ErmenIIerIn yogun
oIuruk yuudigi Dogu AnudoIu`nun uILi vIIuyeLInde, (Erzurum, Vun, BILIIs, SIvus, HurpuL ve DIyurbukir)
isIuIuL yupiImusi gerekIyordu. ZeyLunIuIurin Byk DevIeLIer`In desLegIne gvenerek Isyun IuzirIigi
IInde oIdugu IsLIIburuLini uIun HuIep VuIIsI KumII Puu ve komuLunIurindun VeysI Puu, yuninu bIr
mIkLur usker uIuruk ZeyLun`u geImI, IuIkin eIIndekI sIIuIIuri LopIumi, zoo kIIyI LuLukIumi ve
kocuIuri dugu ikun sekIz ErmenI kudini HuIep`e gLrmL. KudinIurin gLrImesI, zuLen ok cIddI
bIr LuIrIk unsuruyken KumII Puu bununIu du yeLInmemI, ekiyunin kyIerden uIdigi muI ve
IuyvunIuri suIIpIerIne gerI vermek buIunesI IIe uskerIerIyIe bIrIIkLe qo gn boyuncu ZeyLun`du
kuImiLi. Bu dnem IInde, ErmenIIerIn BubIk Puu dedIkIerI bIr LopIum nderInI (kI Trk LuruIinu
gre ekiyu bui IdI) yukuIuyuruk kIIIseye IupseLmILI. KumII Puu ve bIrIIkIerI yznden gerIIImIn
urLmusi zerIne ngIIIz KonsoIosu uyurd ngIILere DiIIerI Bukuni ord SuIIsbury`ye KumII Puu`nin
Trk vuIIIerInIn en IyIsI oIdugunu rupor eLse de ngIILere`nIn buskiIuri sonundu, MurL 18;q`du KumII
Puu HuIep VuIIIIgInden uzIedIIdI. Ardindun ZeyLun`dukI LuLukIu ErmenIIer serbesL birukiIdi. BubIk
Puu duIu sonru ZeyLun`u BeIedIye Bukuni oIdu, orLuIik yIne yuLiLi.

1Sqg utImulurI
18qq-18q6 yiIIuri urusindu UrIu ve Susun`du ErmenI kyIIerInIn devIeLe verdIkIerI vergIIer diindu bIr
de KrL beyIerIne vergI vermeye ILIruz eLmesI zerIne puLIuk veren oIuyIurin HumIdIye AIuyIuri desLekII
devIeL kuvveLIerInce son derece kunIi ekIIde busLiriImusi sirusindu ngIILere, runsu ve #usyu`nin
sLunbuI`dukI bykeIIIerI bIruruyu geIerek, 18;8 BerIIn AnLIumusi`nin 61. muddesI geregInce
yupiImusi gereken umu IuIu yupiImuyun isIuIuLIurin derIuI yupiImusi IIn IkmeLe bIr memorundum
vermIIerdI. GrmeIerIn srncemede kuImusi zerIne, sLunbuI`dukI ErmenIIer bIr gsLerI
dzenIemIIerdI. GsLerI sirusindu ikun oIuyIuri buIune eden IkmeLIn ErmenIIerI kuLIeLmesI
zerIne, Byk DevIeLIer ugirIikIurini koyduIur ve AbdIIumIL EkIm 18q`Le reIorm pukeLInI kubuI
eLmek zorundu kuIdi. Bu sirudu Trubzon, Erzurum, BILIIs, Vun, HurpuL, DIyurbukir, SIvus ve
ukurovu`du ErmenIIere kuri kuLIIumIur devum edIyordu.
Bu kuoLIk orLumdu, Hinuk PurLIsI`ne mensup HuInII Buron AgusI`nIn eLruIindu LopIunun ZeyLun,
irniz, Kebun, SIs, undok, KurumunIi, Dneke, SIvIIII kyIIerI z suvunmu gerekesIyIe, 18q yiIi
sonbuIurindu IurekeLe geLIIer. ddIuIuru gre cIvur vIIuyeLIerdekI ErmenIIerIn de kuLiImusiyIu
IsyunciIurin suyisi 1 bIne uIumi, IkmeL ZeyLun`u 11 Lubur pIyude, 1oo svurI, drL dug Lopu
geLIrmI, Adunu-SIs`Le drL redII Luburu, skenderun`du Ise bIr cebeI (dug) Luburu yedek LuLmuLu.
KuuLmu srerken, mzukereIere memur edIIen HuIep`LekI #us, (AImunyu ve AvusLuryu`yi LemsIIen)
LuIyun, runsiz ve ngIIIz konsoIosIuri 11 Ocuk 18q6`du ZeyLun`u geImIIerdI. Sonundu KonsoIosIurin
verdIgI rupor sLunbuI`du eLkIII oIdu, oIuyIurdun sorumIu LuLuIun Muru bIgesI komuLuni #emzI Puu
uzIedIIerek yerIne HuIep NIzumIye irkusi Kumunduni EdIem Puu geLIrIIdI. Uzun mzukereIerden
sonru 11 $ubuL 18q6 LurIIInde LuruIIur urusindu bIr buri unIumusi ImzuIundi. syunciIurin IIderI Buron
AgusI IIe drL urkudui unIumu uyurincu musruIIuri IkmeLe kuriIunmuk zere z MurL 18q6
LurIIInde MersIn`den ind des Messceries udIi bIr gemIyIe MursIIyu`yu gnderIImIIer ve oIuyIur
kupunmiLi. Ancuk, 1 MurL 18q; LurIIII bIr OsmunIi beIgesIne bukiIirsu bu ekIpLen bIr bIm Kibris
zerInden skenderun`u gerI dnm ve sIyusI IuuIIyeLIerIne birukLikIuri yerden devum eLmIIerdI.
Resmi turihin son "Zeyton syunI
#esm LurIIIIerIn 1q1 TeIcIrI`nI gerekII kiIun oIuyIurdun bIrI (dIgerI Vun syuni`dir) oIuruk gnuI
keIsI IIun eLLIkIerI son ZeyLun dIrenII, OsmunIi DevIeLI`nIn AgusLos 1q1q`Le geneI seIerberIIk IIun
eLmesInden sonru yuundi. AmeIe TuburIurinu uIinun guyrimsIImIerIn kILIeIer IuIInde ImIu edIIdIgIne
duIr IuberIerIn eLkIsIyIe uskere gILmek IsLemeyen zo-z kudur ErmenI gencI, ZeyLun cIvurindu Iem
OsmunIi uskerIerInIn Iem de ZeyLunIuIurin buinu beIu oImuLu. o ugusLosLu ZeyLun`u geIen Muru
MuLusurriIi Huydur Puu, IerIungI bIr dIrenIIe kuriIumudun IsyunciIuri LesIIm uImi, IuIkin eIIndekI
zoo kudur sIIuIi du LopIumi, oIuy du kupunmiLi.
$ubuL uyindu benzer bIr oIuy duIu yuundi. YIne zo-z kIIIIk usker kuugi grubu, ZeyLun`un en sugIum
yerI oIun, AzIz AsLvuLsuLsIn (Tekye) MunusLiri`nu sigindiIur. OnIuru desLek IIn cIvur kyIerden geIenIe
bIrIIkLe munusLirdu oo kudur kII LopIundi. Grubu BInbui HurIL Bey kumundusindukI zz. AIuy, bIr
nIzumIye Luburu, HuIep MreLLep LmenInden depo Luburu, IkI svurI bIg (LopIum uILi bIn usker)
ve IkI dug Lopu LesIIm uImuyu geImILI. Bu eILsIz gIer urusindu z MurL 1q1 gn subuILun ukumu
kudur devum eden urpimuIur sonucundu, ErmenI LuruIi ; I 1oo kudur yuruIi, Trk LuruIi Ise z6
yuruIi, bIrI BInbui (SIeymun Bey) oImuk zere sekIz kuyip vermILI. uLimu esnusindu ZeyLun
BeIedIye Bukuni NezureL uvu IdrIm, Is IbreLI-I uIem IIn Muru`u geLIrIIerek LeIIr
edIImILI. Sonundu, ZeyLun`du LopIunun ErmenIIerIn ogu kyIerIne dnmIer, oo kudur ErmenI
gencI de kendIIIkIerInden LesIIm oImuLu.
ZeytonlolurIn ibirligi
GerekLen de, 1q MurL 1q1`Le geneI bIr ErmenI Isyuninu IILImuI vermIyorum, dIyerek oIuyi q. Ordu
KumundunIigi`nu Iuber veren IIreII bIr LeIgruILu, kuuk ErmenI uskerIerInIn buziIurinin uLimu
sonucu degII, yereI ErmenIIerIn gIrIImI sonucu kendIIIkIerInden LesIIm oIdukIuri bIIgIsI yer uIiyordu.
KuukIurin ZeyLun ErmenIIerInIn yurdimi IIe LesIIm oIdukIuri bIIgIsI ABD`nIn HuIep KonsoIosu J. B.
Juckson`dun BykeII MorgenLIuu`yu gnderIIen z1 NIsun 1q1 LurIIII mekLupLu du vurdi. Ayni
ekIIde sLunbuI`du buIunun AImun guzeLecI Tyszku`nin ukLurdiginu gre, ErmenI PuLrIgI oIuyIur
sirusindu DuIIIIye Nuziri TuIuL Puu`yi zIyureL eLLIgInde, Puu kendIsIne, ZeyLun ErmenIIerInIn
duvruniIurindun son derece memnun oIdugunu ukLurmiLi.
O sirudu ZeyLun`un bugIi oIdugu HuIep VuIIsI CeIuI Bey Ise Muru`u yenI bIr muLusurriI LuyIn oIundu.
Ve bu zuL |MmLuz Bey| ZeyLun`du bIrku usker IIrurIsInIn mevcudIyeLIne sIyusI bIr Iuvu vererek bIzzuL
oruyu kudur gILLI (...) kirk eIII kudur ErmenI LevkII ve IdureLen Muru`u IupsedIIdI dIyerek oIuyIurdun
OsmunIi IdurecIIerInI sorumIu LuLmuLu. CeIuI Bey`In buzi ErmenIIerI serbesL birukmusi ve sorunu
gzeIIIkIe IuIIeLmeye uIimusi zerIne, ZeyLun HuIep`e bugIi oImukLun ikuriImi, bugimsiz IIvu IuIIne
geLIrIImILI.
Bu kururIurin uIinmusindu, o LurIIIerde ngIIIzIerIn skenderun bIgesInde ikurmu yupmuyu
IuzirIundikIurinu IIIkIn IsLIIburuLin roI oImuIi. ngIIIz beIgeIerInden unIuiIdigi kuduriyIu, bu konudu
sudece ukurovu`dukI ErmenIIerIe degII, yurLdiindukI ErmenI rgLIerIyIe de bIr dIzI grme
yupiImiLi. Bu grmeIerde, ErmenI KomILesI LemsIIcIIerI, ngIIIzIere ukurovu ve skenderun
bIgesInde suvuucuk zo bIn kIIIIk bIr gnII sugIuyubIIecekIerInI IddIu eLmIIerdI. BenzerI LekIIIIer
AmerIku`dukI ErmenI UIusuI DIrenI KomILesI LuruIindun du yupiImiLi. Ancuk ngIILere bu LekIIIIerI
cIddIye uImumi ve skenderun`u ikurLmu yupmu IIkrInden vuzgemILI.
Tehcir bulIyor
Bunu rugmen, 8 NIsun 1q1 LurIIInde, ZeyLun ErmenIIerInden IIk kuIIIe MsImunIurin yogunIukLu
oIdugu Konyu Ovusi`ndukI SuILunIye ve Kurupinur`u dogru yoIu ikuriIdi. Bu LurIILe resm LurIIIIerIn
LeIcIrIn IkIncI nemII gerekesI oIuruk gsLerdIgI Vun syuni Ienz buIumumiLi. ZeyLunIuIurin
bouIun evIerIne duIu zo nIsundu AnLep`Len geLIrIIen Mukedonyu muIucIrIerIn yerIeLIrIImesI, bu
konudukI pIunIurin ok nceden yupiIdigini gsLerIyordu. NILekIm duIu sonru bunu duIr pek ok kuniL
orLuyu ikucukLi.
zq nIsundu, DuIIIIye Nuziri TuIuL Puu, CemuI Puu`yu bIr yuzi gndererek, ZeyLunIuIurin Konyu`yu
sevkIerInIn gvenIIk gerekeIerI nedenIyIe urLik mmkn oIumuyucugini beIIrLerek, yenI kuIIIeIerIn
UrIu ve HuIep`e ynIendIrIImesInI IsLedI. nk LLIIuLiIurin, OsmunIi DevIeLI`nIn Lm ErmenI Lebuusi
IIn buku pIunIuri vurdi. Ayni gn, sLunbuI`du ErmenI cemuuLInIn en sekIn yeIerInden yukIuik zo
kIIIIk bIr grup evIerInden LopIunuruk Ayu ve unkiri`yu dogru yoIu ikuriIdiIur. GeneIkurmuy
ArIvI`ndekI bIr beIgeye gre q Muyis 1q1`Len ILIburen Muru`Lun HuIep yoIuyIu SurIye`nIn Deyr Zor
IIerIne gnderIIen LopIum z;.1oo ErmenI`den q.qo`u ZeyLunIuydu. BunIurin kuinin menzIIe sug
vurdigini bIImIyoruz. 16 Muyis 1q1`Le, ZeyLun`un udi, eIIL BInbui SIeymun`in udindun doIuyi
SIeymunIi yupiIdi ve ZeyLunIu ErmenIIerden kuIun son Iz de sIIIndI. Benzer umeIIyeIer IkenIn Lm
bIgeIerInde yupiIucuk ve ErmenIIer zoo yiIdir yuudikIuri LoprukIurdun skIp uLiIucukLi.

TA#H DETE# oq.oq.zo1o

Aye Hr
'EskI SuId`den 'YenI SuId`e

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Modern sIumI cunIuni (LecdId) IurekeLIerI IInde zeI bIr yerI oIun NurcuIugun LemeI dsLuru,
InsunIigin reIuI ve suudeLInIn beer kuynukIi dsLurIuri reIber edInen modern medenIyeL uruciIigiyIu
degII, kuynugi vuIIy oIun Kur`un uruciIigiyIu sugIunmusidir

Geen IuILu birukLigim yerden devum edecegIm umu nce bIr IuLumi dzeILmek IsLIyorum: SuId-I
Nurs kerumeLIer gsLerdI dIyecegIme SuId-I Nurs mucIzeIer gsLerdI demIIm. Megerse mucIzeyI
sudece peygumberIer gsLerIrmI. Yuzinin buindu SuId-I Nurs`nIn KudIrI $eyII AbdIkudIr GeyIunI (.
1166) IIe munevI IIIkIsInIn srdgn syIemek IsLemILIm, munevI keIImesI nedense dLgnden
sunkI AbdIkudIr GeyIunI, SuId-I Nurs`nIn ugduiymi gIbI bIr unIum ikmi. SuId-I Nurs`nIn TC ve
TekIIuL-i MuIsusu IIe IIIkIIerIne yneIIk eIeLIrIIere geIInce, geregIn kendIsI neyse onu yuzdim. Buzi
okurIurin TekIIuL-i MuIsusu`yi MT, MOSSAD, CA, KGB gIbI gnmzn IsLIIburuL rgLIerIyIe
kuriLirdikIuri unIuiIiyor. O yiIIurdu TekIIuL-i MuIsusu IIn uIimuk, bIr eIL cIIuL, bIr Lr vuLun
suvunmusi veyu IguIeJIsLIIuyu kuri dIrenII rgLIemek unIuminu geIIyordu. TekIIuL-i MuIsusu`nin
bugnk kL n 1q1 ErmenI TeIcIrI sirusindukI roInden geIIr. YunI orLudu uIinucuk bIr durum yok.
$ImdI IIkuyemIze devum edeIIm.

SuId-I Nurs esureLLen dndkLen sonru Enver uu LuruIindun sIum dnyusinin sorunIurinu zmIer
reLmesI, sIum`u yneIIk suIdiriIuru IIm cevupIur vermesI IIn kuruIun ve bIr eIL sIum ukudemIsI
oIun Dur`I-HIkmeL-I sIumIye`ye uyIigi 1o uILinu ordu yesI oIuruk uLundi uncuk sugIik nedenIerI
yznden LopIunLiIuru sudece IzIeyIcI oIuruk kuLiIdi. Bu dnemdekI Lek sIyusI IuuIIyeLI, 16 MurL 1qzo`de
sLunbuI`u IguI eden ngIIIzIerIn buskisiyIu DrrIzude AbduIIuI EIendI LuruIindun KemuIIsL gIerIn
uIeyIIne ikuriIun IeLvuyu kuri ikmuk oIdu.
SuId-I Nurs, 1q1q-1qz1 urusindu kendI LubIrIyIe IddeLII bIr InkiIub-i ruIIye (ruII bunuIim) geIrdI.
YupLigi vIcdun muIusebesI sonundu sIyusI bugIurindun siyriIip Lumumen munevI uIunu yneImeye
kurur verdI. Yuu TepesI`nde ve Suriyer`dekI bIr evde yuudigi bu kurguu dnemInIn urdindun, kendI
LubIrIyIe EskI SuId Iecek, YenI SuId dogucukLi. Bu dnmn uru durugi KemuIIsLIerIe kuruIun
kisu sreII IIIkI oIdu.
SuId-I Nurs IIe MusLuIu KemuI`In 1q1q`du sLunbuI`du LuniLigi IIerI srIr. ddIuIuru gre z NIsun
1qzo`de Ankuru`du TBMM uiIdigindu, evzI (ukmuk) Puu ve MusLuIu KemuI kendIsInI Ankuru`yu
resmen ugirmiIurdi. Ancuk Ankuru`yu, Enver Puu`nin PumIr DugIuri`ndu IuyuLini kuybeLmesInden
sonru gILLI. Bu nokLu nemII nk SuId-I Nurs IIe Enver Puu`nin IIIkIsI 1q18`den sonru du devum
eLmILI. MuILemeIen 1qz1 yiIindu bIr gn, ukIrLIerInden MoIIu SIeymun IIe bIrIIkLe, Uskdur`u
gemek zere bIr sunduIu bInen SuId-I Nurs, Kiz KuIesI`nde verdIkIerI moIu sirusindu nce derIn
dnceIere duImi, urdindun bIrden eIIndekI unLuyi umi ve IInden bIr mekLup ikurmiLi. MekLup
o sirudu TrkIsLun`du buIunun Enver Puu`dun geIIyordu. SuId-I Nurs, orucikLu Enver Puu`yu Ey
kuIrumun-i IrrIyeL dIye buIuyun bIr cevup yuzmiLi.

TBMM'de 'homed'

Meclis ZubItlurI'nu gre, Suid-i Norsi, q KusIm
1q turihinde TBMM'de "homedi merusimi
ile kurIlundI. Bo kurIlunItun cesuretlenmi
olmulI ki, 1q Ocuk 1q turihinde Meclis'e
hituben yuzdIgI on muddelik beyunnumesiyle
Trk Kortolo SuvuI'nIn Alluh'In inuyetiyle
kuzunIldIgI, bonu rugmen Trkiye'yi duhu
Mslmun bir yuum turzInu kuvotormuk iin
hibir ey yupIlmudIgInI unluturuk Meclis
yelerini tehlikeli bir luiklik dulgusInIn
Trkiye'yi bogmuk zere oldogo yolondu
oyurIyordo. Suid-i Norsi'ye gre beyunnumeden
etkilenen 6o kudur meboson dzenli oluruk
numuz kIlmuyu bulumusI, MostuIu Kemul'i
kIzdIrmI, Suid-i Norsi'ye "Sizin gibi kuhrumun
bir hocu bize luzImdIr. Sizi, yksek
Iikirlerinizden istiIude etmek iin boruyu
ugIrdIk. Geldiniz, en evvel numuzu duir eyleri
yuzdInIz, urumIzu ihtilI verdiniz! diyerek sitem
etmiti. Yine Suid-i Norsi'ye gre, duhu sonru bo
tuvrIndun pimunlIk doyun MostuIu Kemul Suid-
i Norsi'nin gnln ulmI, urdIndun kendisine
oo liru muu, kk, meboslok, iyunet AzulIgI
ve $urk Lmom Vuizligi nermiti. Ancuk Suid-i
Norsi bo tekliIleri reddetmiti.

Von'o dn
GeregIn byIe mI oIdugunu bIImIyoruz. BIIdIgImIz, SuId-I Nurs`nIn, 1; NIsun 1qz`Le Vun`u gILmek
zere Lrene bIndIrIIdIgI. Tren bIIeLInI serbesL IrudesIyIe mI uIdi, yoksu Ankuru mi eIIne verdI dersenIz,
bunu nedense IkIncIsI gIbI geIIyor. Burudu bIr purunLez uuIim: z $ubuL 1qz`Le MusLuIu KemuI`In de
uruIurindu buIundugu 16; mebusun ImzusiyIu Vun`du MedreseL`z-ZeIru`nin kuruIuu konusundu bIr
kunun LekIIII MecIIs`In gndemIne geLIrIImI, IuLLu IkmeL bu I IIn 1o bIn IIru LuIsIsuL uyirmi,
uncuk LekIII IkI yiI komIsyondun bekIedIkLen sonru zq Kusim 1qz`Le reddedIImILI. Bu vuzgeIIn,
SuId-I NursI`ye yneIIk Luvirdun zIyude KrLIere yneIIk LuvirIu IIgIII oImusi muILemeI grnyor.
$egh Soid 1sgont'ndon Borlo'go
HIIuIeLIn kuIdiriImusiyIu buIuyun IuIkIIk uLuginin eLkIsIyIe oIucuk, Vun`du zerIndekI gsLerIII KrL
kiyuIeLInI sude bIr kiyuIeLIe degILIren SuId-I Nurs, kuI NurIn CumII`nde dersIer verIyor, kuI Erek
Dugi`ndu InzIvuyu ekIIIyor, kuI Dogu AnudoIu`nun nde geIen KrL IIderIerInI ugirIiyor, kuI IIerde
#IsuIe-I Nur udiyIu Luninucuk eserInIn IIk nsIuIurini kuIeme uIiyordu kI, 1 $ubuL 1qz`Le puLIuk veren
$eyI SuId AyukIunmusi`nu desLek vermekIe suIundi ve sLunbuI`u gLrId. KendIsI bu IddIuyi
reddeLLIgI gIbI kendIsInI Isyunu kuLiImuyu duveL eden $eyI SuId`e yIe bIr mekLup yuzdigini IIerI
srd: YupLiginiz mcudeIe kurdeI kurdee IdrLmekLIr ve neLIcesIzdIr. nk KrL-Trk bIrdIr,
kurdeLIr. Trk mIIIeLI bIn senedIr sIumIyeL`e buyrukLurIik eLmILIr. DInI ugrunu mIIyonIurcu eIIL
vermILIr. BInuenuIeyI, kuIrumun ve Iedukur sIum mduIIIerInIn LorunIurinu kiIi ekIImez ve ben de
ekmem. Bu mekLup gerek mIdIr bIIInmez uncuk dnemIn bLn beIgeIerInI eIIerInde LuLun resm
LurIIIIerIn bugne dek, SuId-I Nurs`nIn Isyunu kuriLiginu duIr bIr kuniL orLuyu koyumudikIuri bIr
gerek.
sLunbuI`dukI yurgiIumuIurdu susuz buIundugu IuIde, nce Burdur`u, 1qz6 yiIinin ocuk uyindu Ise
spurLu`yu srId. Srgn yerI oIuruk seIIen spurLu, uynen memIekeLI BILIIs gIbI, dIn udumi
yeLILIren, 6o medrese, zoo Kur`un kursu ve suyisiz LekkenIn buIundugu, merkezden kopuk dugIik
eIIrdI. Kisucusi orLum SuId-I Nurs`yI eLkIsIz IuIe geLIrmeye II msuIL degIIdI. Bu urudu
muIuIuzukurIigiyIu Luninun evzI Puu, bIgedekI yeLkIIIIere SuId-I Nurs`ye IrmeL eLmeIerI LuIImuLini
vermILI. SuId-I Nurs, LedbIrI eIden birukip bIr medresede ders vermeye buIuyincu spurLu`nin BurIu
kuzusinu srId. Amu BurIu`du geIrdIgI 8, yiI boyuncu eLkIsInI ve nn bIruz duIu urLLirdi. BILIIs ve
Vun oImuk zere memIekeLIn eILII yerIerInden zIyureLIIerI eksIk oImudigi gIbI Riscle-i
N:rkIIIyuLinin byk bIr bIm burudu yuziIdi. KendI IIudesIyIe 'yuri mmI` oIdugu IIn, SuId-I Nurs
syIyor, ukIrLIerI yuziyordu. MrILIerInden 'SunLruI SubrI` bu rIsuIeIerI cIvur kyIere dugiLiyordu. Bu
seIer o kyIerde eII kuIem LuLunIur kopyuIumu IIne gIrIIyorIurdi. ByIece rIsuIeIer ve cemuuL kurLopu
gIbI oguIiyordu.
BIr IddIuyu gre, Kuzim KurubekIr`In urku ikmusinu rugmen, 1qq`Le BurIu`dun Lekrur spurLu`yu
geLIrIIdI. 1q`Le spurLu, MIIus, AnLuIyu, BoIvudIn, Aydin, Vun`du Nur cemuuLIne yneIIk bIr LuLukIumu
Iuryusi oIdu. IIerI Bukuni $kr Kuyu`nin deyImIyIe KrL Hocu ve mrILIerI kumyonIurIu
EskIeIIr`e geLIrIIerek cezuevIne konduIur. SuId-I Nurs muIkemede kendInI, sIyuseLe kuLIyen
kurimudigini, yupLigi IIn LurIkuL oIuLurmuk degII, Imuni LevIk eLmek oIdugunu syIeyerek
suvunduysu du LeseLLr ve kudinIurin mIrus Iukki konuIu bIr rIsuIesInden doIuyi, 11 uy Iupse muIkm
edIImekLen kurLuIumudi. MurL 1q6`du IupIsLen ikLigindu jundurmu eIIgInde ;, yiI kuIucugi
KusLumonu`yu dogru yoIu ikLi.

Kostomonu oe Emirdog gtllort
Ancuk IIgInLIr, sLIkIuI MuIkemesI yurgiIigi yupmi oIun AvnI Dogun`in vuIIIIgInI yupLigi bu eIIrde
bIIe rejIm SuId-I Nurs`nIn zerIndekI zeI kiyuIeLI ve surigi ikurLmuyi buurumudi. DuIusi SuId-I
Nurs spurLu`nin 'Nurcu` kyIerIyIe IIIkIsInI srdrdg gIbI Nur #IsuIeIerInI oguILmu ve dugiLmu II
uruIiksiz devum eLLI. BIr IddIuyu gre rIsuIeIerIn 6o bIn kopyusi bu dnemde dugiLiImiLi. DugiLiIiyordu
umu bu dnemde okumu yuzmu orunIurinin yzde `Ierde oIdugu dnIrse, rIsuIeIerIn okundugu
pIeIIydI. YIne de devIeL II siki LuLLu ve 1qq`Le Nur LuIebeIerIne kuri yenI LuLukIumuIur yupiIdi.
YurgiIumu DenIzII`de oIucukLi umu SuId-I Nurs urudu Ankuru`yu gLrId. ddIuyu gre umu surigini
ikurLmukLi. Ankuru VuIIsI NevzuL Tundogun zorIu surigini ikurip buinu bIr upku geIrmeye uIimi
umu buuriIi oIumumiLi. Pes eLmeyen Tundogun, IsLusyondu kendIsIne Lum susL yupucukken, SuId-I
Nurs`nIn IIudesIyIe buinu musuIIuL oIun bIr pIre yznden buini kuimuk IIn upkusini ikurLLigi
IIn LuLukIunmukLun kurLuImuLu.
Komnizm tehlikesi
DenIzII IupIsIunesInde geIrdIgI dokuz uydu pes eLmek bIr yunu IupIsIunede mrIL edInmeye devum
eden SuId-I Nurs (ve LuIebeIerInden ogu) muIkemede yIne beruuL eLLI. Ardindun TemyIz MuIkemesI,
rIsuIeIerIn IImI guye IIe IuzirIundiginu Iknu oIup kururi onuyincu, SuId-I Nurs IIn nIspeLen zgr
gnIer buIudi. BIr buuk uy kudur kuIdigi DenIzII $eIIr OLeII`nde zIyureLI ukininu ugruyun SuId-I
Nurs`nIn yenI evI AIyon-EmIrdug`di. Bu seIer devIeL bonkr duvrunmi, qoo IIru IurciruI vermILI.
DenIzII MuIkemesI`nIn beruuL kururinin onundigi 1qq`Len ILIburen yuyin yusugi kuImudigi IIn
#IsuIeIer uiku (urLik dukLIIo ve LeksIr mukInesIyIe) busiIiyordu.
1qq;`de buLu CHP GeneI SekreLerI HIImI Urun oImuk zere buzi devIeL bykIerIne mekLupIur yuzuruk
memIekeLI LeIdIL eden komnIzm LeIIIkesIne kuri uyurdigini dnrsek, (TrkIye`dekI komnIsL
suyisi bIr eIIn purmukIurini gemedIgI IuIde SuId-I Nurs dInsIzIIkIe zdeIeLIrdIgI komnIzmIn
IunuLIk bIr dmuniydi) SuId-I Nurs`nIn buini ekLIgI sIumci IurekeL KemuIIsL rejImI pes eLLIrmeyI
buurmiLi. nn`nn HIImI Urun`u SuId-I Krd ImdI nerede, ne yupiyor? dIye sordugu, HIImI
Urun`in muIkemeIerIn devumIi beruuL kururi verdIgInI syIemesI zerIne ZekI udumdir. DIvun-i
HurpIerden ve IsLIkIuI muIkemeIerInden yukusini kurLurmusini bIIdI! dedIgI rIvuyeL oIunur.
DP dnemi oe 'nc Soid'
Ancuk, sIumci ukimIuru kuri geneI yumuumuyu kuri Ankuru`nin SuId-I Nurs uIerjIsI sryordu.
SuId-I Nurs, 1qq8`de IuIkin dIn IIsIerInI IsLIsmur eLmek ve IuIki devIeLe kuri kikirLmukLun zo uy
Iupse muIkm oIdu. HupIsLe Iken, Ike ok purLIII dneme gIrmILI. SuId-I Nurs, 1q Muyis 1qo
seImIerInde dIne suygiIi oIdugu ve komnIzme kuri mcudeIe verdIgI IIn DP`yI desLekIemI,
seImIerden sonru ikuriIun geneI uIIu serbesL birukiImiLi. Bu desLege rugmen, crlc
Melt:plcri veE2irdc chilcsi`ndu udini vermeden MusLuIu KemuI`den deccuI ve dIn yikici
SIyun dIye sz eLmesI, mrILIerInIn de MusLuIu KemuI Iukkindu beLon KemuI Lr uugiIuyici
IIudeIer kuIIunmusi, DP`nIn bIIe zerIndekI yusugi kuIdirmusini Imkunsiz kiImiu benzIyordu. NILekIm
uILun sonru yIne EmIrdug`u dnmek zorundu kuIdi. Ankuru`yu geImesIne Ise (bIr IsLIsnu diindu) IzIn
verIImedI. Amu bu dnemI bu dndrc bIr Lempodu geLI.
1q1`de EskIeIIr`e gILLI ve bIr sre YiIdiz OLeII`nde kuIdi. Burudu kendIsInI boI mIkLurdu TSK mensubu
zIyureL eLmILI. BunIur urusindu IuvuciIur ogunIukLuydi. ...AskerIyede bIr ruI vur, o ruI benImIe
dosLLur szn bu zIyureLIerden bIrInde eLmILI. Ayni yiI TrkIye`ye resm bIr zIyureL yupun PukIsLun
MuurII Bukun VekIII AII Ekber $uI, SuId-I Nurs`yI de zIyureL eLLI ve kendIsInI PukIsLun`u ugirdi. SuId-I
Nurs cepIenIn burusi oIdugunu syIeyerek LekIIII reddeLLI. Bu LurIILen ILIburen PukIsLun ve ruk`Lu
#IsuIe-I Nur yuyinIurinin suLii puLIumu yupLi. Bunu dIger OrLudogu IkeIerI IzIedI.
1qz`de sLunbuI SuvciIigi, Iukkindu bIr kez duIu duvu uLi. Durumusi byk bIr oIuy oIdu. UzerInde
sIyuI bIr cppe, buindu du resmen yusukIunmi oIun surik buIunuyordu. sLunbuI UnIversILesI`nden
mrILIerI gnIerce muIkeme suIonunu ve cuddeIerI doIdurduIur, 1q`Le beruuL eLLI. Ayni yiI,
sLunbuI`un IeLIedIIIInIn oo. yiIi vesIIesIyIe ener #um PuLrIkIunesI`nI zIyureL eLLI ve PuLrIk
ALIenugorus`Iu grL.
1qq`Le LuIebesI MuIsIn AIev`I Nur IurekeLInI yuymusi IIn AImunyu`yu gnderdI.
1q`Le TrkIye ve ruk urusindu ImzuIunun BugduL PukLi`ni (udi sonru CENTO oIdu) bIge buriinu ve
Trk-Arup-HirIsLIyun dosLIugunu yurdim edecegInI syIeyerek desLekIedI.
1q6`du LukIpIIerIne bIr sredIr oy kuybeden DP`yI desLekIeme ugrisi yupLi. 1q; seImIerInde oyunu
uiku DP`ye verdI. ByIece kendI deyImIyIe Unc SuId dnemIne gIrdI.
Urfo'do oefott oe sonrost
1qq yiIini Ike II seyuIuLIerIe geIrdI. Pek ok IIe gILLI. Ankuru`yu 1qzz`den sonrukI IIk zIyureLInI Ise o
AruIik 1qq`du gerekIeLIrdI. ZIyureLI sirusindu mrILIerInIn cokuIu IIgIsI messes nIzumin
koruyucuIurini LedIrgIn eLmI oImuIiydi kI, 11 Ocuk 1q6o`Lu BukunIur KuruIu`nun EmIrdug`du
oLurmusini LuvsIye eden kururi kendIsIne LebIIg edIIdI. Yussiudu evrukIuri urusindu buIunun ve
Menderes`In kususindun ikLigi syIenen 1z Ocuk 1q6o LurIIII mekLubundu, kendIsIne uyguIunun ev
IupsInIn o seneIIk muIuIIIIerIn yupLigindun duIu ugir geIdIgInI syIyordu. Ancuk SuId-I Nurs
IkmeLIn LuIImuLi dInIemedI. Once spurLu`yu urdindun UrIu`yu gILLI ve z MurL 1q6o`Lu UrIu`du
IuyuLu gzIerInI yumdu ve burudukI HuIII`r-#uImun CumII HuzIresI`ne deInedIIdI.
z; Muyis 1q6o durbesInden sonru, mezurinin bIr zIyureL yerI oImusindun ruIuLsizIik duyun MIIII BIrIIk
KomILesI (MBK) Konyu mum HuLIp OkuIu`ndu greLmenIIk yupun kurdeI AbdImecIL UnIkuI`un
Konyu VuIIIIgI`ne bIr dIIeke yuzuruk, kurdeInIn mezur yerI uzuk oIdugu IIn zIyureL edemedIgInI ve
buIundugu yere uIdirmuk IsLedIgInI syIeyen dIIekesInI SuId-I Nurs`nIn mezurini UrIu`dun Luimuk
IIn kuIIundi. 11 Temmuz 1q6o`Lu mezurindun ikuriIun vcudu nce AIyon`u, urdindun spurLu`yu
nukIedIIdI ve spurLu $eIIr MezurIigi`nu gmId. Ardindun yukin LuIebeIerI, mezuri, bIIInmeyen bIr
yere nukIeLLIIer. YunI SuId-I Nurs`nIn mezuri, CumIurIyeL`In sImgeseI neme suIIp dIger mugdurIuri
SeyIL #izu ve $eyI SuId`In mezur yerIerInde oIdugu gIbI bIIInmIyor degII, bIIInmesI yukin LuIebeIerInce
IsLenmIyor. Bunun nedenI de SuId-I Nurs`nIn 1qq8`de mezur yerInIn gIzII kuImusini vusIyeL eLmesI
oImuIi.
YIne pek ok konuyu degInme IirsuLi buIumudun suyIu bILLI. HuILuyu buku konudu buIumuk zere IyI
puzurIur...
Irmeni Meselesi'ndeki tuvrI
SuId-I Nurs`nIn ErmenI MeseIesI`ne nusiI yukIuLigi konusundu IkI uyri gr vurdir. SuId-I Nurs`ye
gre kendIsI 1q1-1q16`du #usIuru kuri suvuirken ErmenI ocukIurini korumu, ErmenIIer de
kendIsInIn uIsindu MsImunIurin uIIukinu Iuyrun kuImiIurdir. (Tcrihe-i cct, s. qq) Bu ve
benzerI bIrku IIude duIu, gnmzde soI IzgIdekI uruLirmuciIurin SuId-I Nurs yorumIurinin LemeIInI
oIuLurur. SoIcuIur byIece ErmenI MeseIesI`nI sIumciIurin gr uIuninu sokmuyi umuL ederIer. Bunu
kuriIik, resmI IdeoIogIuru gre, KemuIIzm`In kudIm dmuni SuId-I Nurs`nIn, duIu dogrusu SuId-I
KrdnIn, ErmenI TeIcIrI`nI kinumusi, byk dmunin (mrLecI-KrL-ErmenI) IbIrIIgIne kurIne
LekII eder.
BenIm grme gre Ise, SuId-I Nurs, LLIIuLiIurin 1q1`Le ErmenIIere yneIIk poIILIkuIurinu eIeLIrI
geLIrmemILIr. O dnemde sIyusI meseIeIere IIgIsI dnInce bu sessIzIIgI munIdurdir. TersIne,
ErmenI komILuciIurin, Dogu AnudoIu`du IzIedIkIerI poIILIkuIuri IddeLIe kinumiLir. NILekIm yukuridu
sz edIIen kurLurmu oIuyIurinin IIbIrInde ErmenI erkekIerI yokLur. Eger kudin ve ocukIurin
kurLuriImusi IIkuyeIerI dogru Ise, bu en IuzIu, merIumeL duygusu IIe uikIunubIIIr. OLe yundun SuId-I
Nurs`nIn ErmenI sempuLIsIne kuniL oIuruk gsLerIIen "$o milletin suudeti ve selmeti
Irmenilerle ittiIuk ve dost olmuyu vbestedir {buglIdIr) ekIIndekI IIude, 1q1 ErmenI
TeIcIrI IIe IIgIII oImuyip, 1q1o`du, Dogu AnudoIu`du, KrLIere orunIu duIu IIkeI urLIurdu yuuyun
ErmenIIerIn, BuLi medenIyeLI IIe IIIkIIerInden doIuyi, Ier geen gn geIIerek KrLIerI gerIde
birukmuIuri LeIIIkesIne kuri KrLIerIn de, ErmenIIer gIbI kendIIerInI geIILIrmeIerI umuciyIu surI
edIImILIr. DuIusi 1q`Le EskIeIIr`de yurgiIunirken ErmenIIerIn ve #umIurin Avrupu`nin dInsIz
komILeIerI udinu nusiI unIumuzIik ve kLIk LoIumIuri suLigini unIuLmi, 1qq`Le AIyon CezuevI`nde
yuLurken, bu grIerInI mrILIerIne LekrurIumi, 1qz yiIindu bekIemI bIr yemekLen doIuyi
zeIIrIendIgInde,kendisini Irmeni Tunuk Komitesi'nin zehirledigini dnecek kudur
kokoco bir tuvIr gstermitir.

'Suid-i Krdi' meselesi
Bugn buzi KrL mIIIIyeLIIerInIn SuId-I Nurs`ye IILIIuL eLmeIerIne, Trk mIIIIyeLIIerInIn Ise kendIsInI
vuLun IuInI grmesIne neden oIun KrLIk IddIuIurinu geIInce; SuId-I Nurs, $uIII KrL oIdugunu
IIbIr zumun sukIumumiLi. KonumuIurindu boI boI KrL, KrdIsLun, KrLe gIbI LerImIerI
kuIIunir, zumun zumun SuId-I Krd dIye Imzu uLurdi. HuyuLi boyuncu KrLe egILIm veren bIr $urk
nIversILesI kurmuk IIn ugruLi. Ik genIIgInden berI uI-I upIk denIIen yreseI KrL kiyuIeLInI
gIydI. Kirmizimsi kuIverengI sik dokunmu ynI kumuLun yupiImu boI bIr punLoIon, yeIek, uzun derI
IzmeIer, beII bIrku deIu surun bIr kuuk ve eLruIi uIIu suriImi bIr surikLun meydunu geIen bu kiyuIeLI,
buIungiLu eIIndekI erkez yupisi kirbu, beIIndekI byk bIr Iuner, Lubuncu IIe ggsnde upruz
IIekIIkIer LumumIurdi. DuIu sonrukI yiIIurdu bu kiyuIeLI, ucuz Avrupu rnIerInIn yerII rnIerI
pIyusudun sIImesInI proLesLo eLmek IIn seLIgInI syIeyecekLI umu sonu oIuruk SuId-I Nurs`de
eLnIkIIk ve kILr unIumindukI KrLIk bIIIncI gIyd. Amu resm LurIIIIerIn kusiLIi oIuruk gzden
kuirdigi gerek, SuId-I Nurs`nIn KrL MeseIesI sz konusu oIdugundu sIyusI uidun sIumci-
OsmunIici IzgIye Ier zumun sudik kuIdigiydi. OrnegIn 1q18`de buIungiLu kILreI umuIurIu kuruIun
KrdIsLun TeuII CemIyeLI`ne gIrdIgI IddIu edIIIr uncuk CemIyeL`In IIk geneI kuruIundu seIIen yneLIcIIer
urusindu SuId-I Nurs`nIn udi yokLur. Ocuk 1q1q`du LopIunun PurIs Buri KonIerunsi sirusindu OsmunIi
DevIeLI`nIn eskI SLockIoIm SeIIrI $erII Puu IIe Bogos Nubur Puu`nin bugimsiz bIr KrdIsLun ve
ErmenIsLun IIn uIiLikIurindu, SuId-I Nurs, Sebilurrect ve ldc2 guzeLeIerInde yuyimIunun IkI
yuziyIu bu gIrIImI IddeLIe eIeLIrmILIr. YuziIurin orLuk Lemusi, KrLIerIn Ier eyden nce MsImun
oIdukIuri, doIuyisiyIu KrLIk duvusinin munusiz oIdugu, KrLIerIn yubunci IImuyesInde bIr muILurIyeL
yerIne Im LercII edecekIerI ve eger KrLIerInI dnecek bIrI vursu bunun ErmenI Bogos Nubur
Puu degII OsmunIi DevIeLI oIdugudur.
Ayricu dnemIn nI yuzurIurindun KonsoIIdcI ArII Bey`e gre, LLIIuL ve TerukkI`nIn umunsiz
muIuIIII,Serbesti guzeLesInIn suIIbI KrL usiIIi MevIunzude #iIuL Bey, kendIsIne, SuId-I Nurs`ye Kuvu-
yi MIIIIye`den mILII oImudigini, bu yzden ErmenIIer gIbI KrLIerIn de kendI bugimsiz devIeLIerInI
kurmusinin dogru oIucugini syIeyen bIr mekLup yuzdigini, uncuk SuId-I Nurs`nIn bu LekIIII
reddeLLIgInI syIemILIr. 1qz`Le $eyI SuId syuni sirusindukI LuLumu du bu unIuLiIurIu uyumIudur.


TA#H DETE# z8.o.zo1o
Aye Hr
BedIzzumun SuId-I Nurs

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

18-zq $ubuL zoo; LurIIIerInde Rcdilcl guzeLesInde yuyimIunun MusLuIu KemuI ve MuIuIIIIerI udIi yedI
yuziIik bIr dIzInIn beIncI yuzisi, SuId-I Nurs`ye duIrdI. O yuzidukI buzi IddIuIurim (SuId-I Nurs`nIn TC
ve TekIIuL-i MuIsusu IIe IIIkIIerI gIbI) ve neyse kI suyisi ok oImuyun muddI IuLuIurim (Ankuru`dun
Vun`u gILLI dIyecegIme Erzurum`u gILLI demem gIbI) Nur CemuuLInden buzi yuzurIurcu serLe
eIeLIrIImILI. O gnden berI de Iep ukIimdu duIu kupsumIi ve duIu uz IuLuIi bIr yuzi yuzmuk vurdi.
nk mrILIerI LuruIindun BedIzzumun (zumunindu eI benzerI buIunmuz kII), IukIkuL
kuIrumuni, TrkIye`nIn GundII`sI dIye LunimIunun; buzi sIyuseLIIer ve bIIIm udumIuri LuruIindun
dInIer urusi dIyuIogun buIuLicisi, IIyu geIenegInIn LemsIIcIsI, LeIsIr okuIunun mmLuz uIsIyeLI
oIuruk yceILIIen SuId-I Nurs`yI LurIIseI uidun nemII bIr IIgr oIuruk gryorum. GeLIgImIz uy Nur
CemuuLI`ne yukin oIdugunu sundigim Yeni Asc guzeLesI, Imnn o. yiIdnm vesIIesIyIe SuId-I
Nurs IukkindukI dnceIerImI sormuLu. TecrbeIerImden kuIkuruk, bIrku cmIeIIk cevupIurin
yuniILici oIubIIecegInI, doIuyisiyIu grIerImI genI ekIIde Tcrcj`LukI suyIumdu unIuLmuyi LercII
eLLIgImI beIIrLmILIm. Szm LuLuyor ve bu IuILuyi SuId-I Nurs`ye uyiriyorum.
ByIe ok ynI ve uzun bIr LurIIeyI bIr suyIudu unIuLmunin zorIugu yznden bu IuILu yuziyi
gLrebIIdIgIm yere kudur gLrecegIm, sonunu IuILuyu geLIrecegIm. Rcdilcl`dekI yuziyi esus oIuruk
$erII MurdIn`In ediuzzc2cn Scidi N:rs lci (IeLIIm, 1qqo) udIi eserIne duyunuruk yuzmiLim. Bu
seIer $krun VuIIde`nIn ediuzzc2cn Scid N:rs, Enteleltuel iorcjisI (ELkIIeIm, zoo6) udIi
kILubini esus uIdim. $erII MurdIn`I IepImIz Luniyoruz. $krun VuIIde Ise usiI udi Mury WeId oIun bIr
ngIIIz. GenIIgInde ruIIbe okuIundu oryunLuIIsL uIimuIur yupmi, ursu ve Trke grenmI. 1q8o`II
yiIIurin buindu SuId-I Nurs`nIn #IsuIeIerI`nI okuyuruk MsImun oImu ve $krun VuIIde udini uImi.
DuIu sonru SuId-I Nurs`nIn ukIrLIerInden MeImeL irinci`yIu evIenmI. #IsuIe-I Nur KIIIyuLi`nin
nemII bIr bImn ngIIIzceye $krun VuIIde evIrmI. Kisucusi $krun VuIIde, en uz $erII MurdIn
kudur konuyu IukIm bIrI. Ancuk kILup kronoIojI LukIp edIIIyor gIbI grnmekIe bIrIIkLe sik sik IIerI-gerI
gIdIyor. Bu yzden Lm dIkkuLIme rugmen yunIi unIudigim eyIer oImusu uIIoIu...

Bitlis, Murdin, Vun
18;;`de BILIIs`In HIzun IesI`ne bugIi Nurs Ky`nde dogun ve udini burudun uIun SuId-I Nurs, kk
bIr Lopruk suIIbInIn yedI ocugundun bIrIydI. (MuIuIIIIerI, kyn usiI udinin Nors oIdugunu, iik
demek oIun nuru benzemesI IIn, kusiLIi oIuruk Nurs oIuruk LeIuIIuz edIIdIgInI IddIu ederIer.) SuId-I
Nurs`nIn memIekeLI BILIIs, 1q. yzyiIdun ILIburen NukIbend TurIkuLi`nin HuIIdIye koIunun
merkezIydI. Ancuk SuId-I Nurs, NukIbendIIkLen ok, NukIbendIIgIn rukIbI oIun KudIrIIIkLen
eLkIIenerek byd. KudIrIIIgIn pIrI $eyI AbdIkudIr GeyIun IIe munevI IIIkIsI mr boyu srd.
Ik grenImInI Nurs yukinIurindukI TugI MedresesI`nde uIun SuId-I Nurs, serL ve kuvguci mIzuci
yznden pek ok okuI gezmesIne rugmen kIusIk medrese egILImInI LumumIuyumudi umu gsLerdIgI
IddIu edIIen buuriIur ve kerumeLIer suyesInde, 18qz yiIindu, yunI Ienz 1 yuindu Iken
BedIzzumun dIye uniImuyu buIudi.
Ayni yiI ryusindu, AbdIkudIr GeyIunI`den, HumIdIye AIuyi komuLunIurindun MIrun AIreLI #eIsI
MusLuIu Puu`yi, IuIku zuIm yupmukLun vuzgemeye ugirmu grevI uImusi zerIne CIzre`ye gILmI,
puLuvuLsizIigu vurun cesureLI ve bIIgIsIyIe MusLuIu Puu`yi eLkIIemeyI buurmiLi. Ancuk bIr sre sonru
Puu`yi kizdirmuyi buurdi ve MurdIn`e srId. MurdIn`Ie NusuybIn urusindukI BerIyye I`nde
geIrdIgI sre IInde, Numik KemuI`In IIkIrIerIyIe, zeIIIkIe de IIerde bIr perI kizi gIbI gzeI dIye LurII
edecegI IrrIyeL IIkrIyIe LuniLi, uncuk bu uydinIunmu evresI MurdIn MuLusurriIi`nin Iounu gILmemI
oImuIi kI, bu seIer de BILIIs`e srId.
YIne kendI unIuLiminu gre, gsLerdIgI kerumeLIer suyesInde BILIIs VuIIsI Omer Puu`nin konugindu
ugirIunun SuId-I Nurs, bu dnemde gIrdIgI dnseI durgunIukLun 18q6`du Vun VuIIsI Husun Puu`nin
duveLI zerIne, Vun`u gIderek ikLi. Husun Puu`nin yerIne uLunun kodruIi TuIIr Puu`nin konugindukI
zengIn kLpIunede LurII, cogruIyu, muLemuLIk, jeoIojI, IIzIk, kImyu ve usLronomI IIe Luniun SuId-I
Nurs`nIn ErzIncun`du konuIu q. Ordu`nun Kumunduni YuIyu NzIeL Puu`nin dunimunIur mecIIsIne
gIrdIgI, bu vesIIeyIe IIerde TekIIuL-i MuIsusu`yi kurucuk oIun Kuubui EreI Sencer`In bubusi
Kuubui MusLuIu Bey IIe LuniLigi suniIir. GrIdg gIbI SuId-I Nurs`nIn devIeL rIcuIIyIe IIIkI kurmu
becerIsI dIkkuL ekIcI.
$urk Lniversitesi huyuli

BIyogruIIsInde 18qq-1qo; dnemIne uIL Lek suLir buIunmuyun SuId-I Nurs`nIn KuIIre`dekI EI EzIer
UnIversILesI`nden IIIum uIuruk MedreseL`z-ZeIru udini verdIgI $urk (KrdIsLun) UnIversILesI IIkrInI
bu dnemde geIILIrdIgI IddIu edIIIr. GerekLen de 1qo;`de, yunindu o sirudu BILIIs VuIIsI oIun TuIIr
Puu`nin . AbdIIumIL`e yuzdigi reIeruns mekLubuyIu sLunbuI`u geIen SuId-I Nurs, erIk AImeL
Puu`nin yunindu IkI uy mIsuIIr kuImi, IkIII KrdIsLun`du yupiImusi gereken egILIm reIormIuri
konusundu suruyu sunuIucuk dIIekeyI IuzirIumiIurdi. DIIekede KrdIsLun bIgesInde yenI okuIIur
uiImusinu rugmen yereI IuIkin bunIurdun yururIunumudigi syIenIyor, buruIuru gnderIIen
greLmenIerIn KrLe bIImemesInden yukiniIiyor ve devIeLIn -bugnk deyImIyIe- pozILII uyrimciIik
yupmusi nerIIIyordu. DIIekeyI IuzirIudikLun sonru Puu`nin evInden uyriIuruk uLII`LekI $ekercI
Huni`nu yerIeen SuId-I Nurs, projesInI muyis yu du IuzIrun uyindu Suruy`u sundu, uncuk bu cesur
Luvrinin kuriIigi, ukiI sugIigini konLroI eLLIrmek IIn Topbui TimurIunesI`ne gnderIImek oIdu umu bu
dnem kisu srd.
SuId-I Nurs LuruILurIuri bu oIuyi Suruy`in mubeyIncIIerInIn LuLumunu bugIusuIur du, YiIdiz ArIvI`nde
buIunun IkI beIgede VunIi SuId EIendI`ye bIn kuru muu bugIunmusini ve Vun`u dn musruIIurini
kuriIumuk zere IkI bIn kuru denmesInI emreden IkI Irudeye ve AbdIIumIL`In ZupLIye Nuziri $eIIk
Puu uruciIigiyIu SuId-I Nurs`ye IedIye uILin gndermesIne bukiIirsu, AbdIIumIL durumu vukiILi ve
LIpIk ynLemI oIun muu bugIumu ve unvun verme yoIuyIu SuId-I Nurs`yI buindun suvmuyi
IedeIIIyordu. SuId-I Nurs, muu dIIencIsI oImudigini syIeyerek puruyi reddedInce soIugu
nezureLIunede uIucukLi.
stibdudu kurI merotiyet

SuId-I Nurs MeruLIyeL`In IkIncI kez IIun edIIdIgI z Temmuz 1qo8`I LukIp eden gnIerde buziIurinu
gre ikuriIun geneI uIIu suIiverIIdI, buziIurinu gre Ise LLIIuLiIur LuruIindun nezureLLen kuiriIdi ve
Iemen urdindun SeIunIk`LekI kuLIumuIurdu MeruLIyeL`Len yunu uLeII bIr nuLuk uLurken grId. Bu
nuLukLu kuIIundigi mIIIeL, IrrIyeL, LerukkI, medenIyeL, Insun emegI, mspeL IIImIer,
mevereL, purIumenLo gIbI kuvrumIur, SuId Nurs`nIn JnLrkIerIn ve IuIeIIerI LLIIuLiIurin IIberuI-
meruIyeLI LermInoIojIsInI IyIce benImsedIgInI gsLerIyordu.
SuId-I Nurs`nIn resm LurII LuruIindun IrLIcuI uyukIunmu oIuruk eLIkeLIenen uncuk urku pIunindu
TC`nIn oIdugu neredeyse kesInIeen 1 MurL OIuyi IIe IIIkIsI konusu du ok LurLiiImiLir. (Bu konuyu
6 NIsun zoo8 LurIIInde bu suyIudu uyrinLiIi oIuruk unIuLmiLim, IIgIIenenIer bukubIIIr.) SuId-I
Nurs`nIn, yIne resm LurIIIIer LuruIindun 1 MurL OIuyi`nin kikirLicisi oIuruk gsLerIIen DervI
VuIdeLI`nInVollcn guzeLesInIn yuzurIurindun ve LLIIud-i MuIummedI udIi rgLn kurucuIurindun
oIdugu bIIInIyor. Ancuk, kendI IIudesIne gre Isyunu kuLiImumi, uksIne, Isyun sirusindu zeIIIkIe KrL
IumuIIuri yuLiLirici konumuIur yupmi, nILekIm yurgiIundigi usker muIkemede de beruuL eLmILI.

AhrurcI oldo mo

KendI kendIne sordugu Sen SeIunIk`Le LLIIuL ve TerukkI IIe ILLIIuk eLmILIn neden uyriIdin sorusunu
cevup oIuruk 11 NIsun 1qoq LurIIII Vollcn guzeLesInde yuyimIunun yuzisindu yer uIun Ben uyriImudim
onIurin buziIuri uyriIdiIur. |#esneII| NIyuzI Bey ve Enver Bey gIbI udumIurIu ImdI de mLLeIIkIm. ukIn
buziIuri bIzden uyriIdiIur. BuLukIik yoIunu supLiIur IIudesIne bukiIirsu, LLIIuLiIurIu urusi bu LurIILe
bIruzcik bozuImuLu. Ancuk SuId-I Nurs, bugn buziIurinin IddIu eLLIgI gIbI Prens SubuIuLLIn`In
udem-I merkezIyeLI AIrur irkusi`nu yukIumumiLi. $krun VuIIde`ye gre SuId-I Nurs, Prens
SubuIuLLIn`I IyI egILImII, kubIIIyeLII, IumIyeLII ve usuIeLII bIr Insun oIuruk nILeIIyordu, uncuk IIkIrIerInI
meruLIyeL uyguIumusinu zurur verecek bIr sr kk devIeLIn orLuyu ikmusinu sebep oIuruk,
OsmunIi mpuruLorIugu`nun sonunu geLIrecek bIr dnce oIuruk gryordu.
Krtlere propugundu

MuIkemeden sonru dokuz uy duIu sLunbuI`du kuIun SuId-I Nurs`nIn bu dnemIne IIIkIn eIde yeLerII
bIIgI yok. Ancuk, 1q1o`du gemI IIe KurudenIz`e uiIdigi ve TIIIIs zerInden Vun`u dndg bIIInIyor. Bu
LurIILen ILIburen vukLInIn ogunu TC udinu KrL uIreLIerI urusindu sIyusI propugundu IuuIIyeLIerIne
Iurcuyun SuId-I Nurs, bu uIimuIuri dugIuri ve suIruyi bIr medrese ederek meruLIyeL dersI verdIm
IIudesIyIe zeLIer. MeruLIyeLIn sIum duvusini IIerI gLrmek, ILLIIuL ve LerukkIyI sugIuyuruk OsmunIi`yi
uyugu kuIdirmuk IIn Lek ure oIdugunu Inunun SuId-I Nurs`nIn bu LuLumu nemIIdIr nk o
dnemde, zeIIIkIe KrdIsLun cogruIyusindu, meruLIyeLIn erIuLu uykiri oIdugu yoIundu yogun bIr
propugundu yuygindi.
MeruLIyeL zerIne verdIgI vuuzIurIu Gneydogu vIIuyeLIerI zerInden (DIyurbukir`du ZIyu GkuIp`Ie
LunimiLi.) $um`u kudur gIden SuId-I Nurs, Emev CumII`nde sIum`in dnyu upindu ykseIIInI
mjdeIeyen meIur $um HuLbesI`nI verdI. HuLbenIn verIII yerI ve LurIII unIumIidir, nk bu yiIIurdu
ArupIur urusindu sIumci sos Luiyun OsmunIiciIik IdeoIojIsInden yuvuu TrkIge kuyun
LLIIuLiIuru yneIIk uIerjI beIIrgIn IuIe geImeye buIumiLi.
Kosovu'du numuz

Bu IuLbenIn, TC pIunIurindun bIrI oImusi ok muILemeI. NILekIm $um`dun BeyruL`u geen, orudun
vupurIu zmIr zerInden sLunbuI`u dnen SuId-I Nurs`yI LLIIuLiIurin LuILLun IndIrdIgI .
AbdIIumIL`In yerIne geen MeImed V. #eud`in HuzIrun 1q11`de buIuyun meIur Kosovu
seyuIuLInde grrz. Uskp`Le PudIuI MeImeL #eud buIkondun IuIki seIumIurken Lum yunindu
durun kIIIerden bIrI oIun SuId-I Nurs, Kosovu Ovusi`ndu SuILun Murud`in mezurinin yunindu 1oo bIn
kIInIn kuLiIimiyIu kiIinun numuzdu du vurdir. Bu seyuIuLI, bIr sredIr bugimsizIik LuIepIerIyIe
sLunbuI`u endIeIendIren ArnuvuLIuri Iknu eLmek IIn LLIIuLiIur dzenIenmILI. TekIIuLin
OsmunIiciIik sIyuseLInIn en nemII rnekIerInden bIrI oIun bu seyuIuLe ImpuruLorIukLu buIunun Lm
eLnIk ve dInI grupIurdun LemsIIcIIer kuLiImiLi. $krun VuIIde`ye gre SuId-I Nurs, seyuIuLe
muILemeIen TC`nIn nerIsI IIe ve Dogu IIIerInI LemsIIen oruduydi. SeyuIuL sirusindu, ArnuvuLIurin
uLIn uIIubesI ynndekI IsLekIerInI yuLiLirmuk IIn kuruImusi dnIen nIversILe LurLimuIurindun
yururIunuruk, yiIIurdir kuIusindu oIun $urk`Lu bIr DurIInun projesInI pudIuIu umuyi buurun
SuId-I Nurs, kendI IIudesIne gre PudIuIin ve LLIIuLiIurin vuud eLLIgI 1q bIn uILinin uvunsi oIun bIn
uILinIu Vun`u dnm ve Vun GI kiyisindukI EdremIL`Le, MedreseL`z-ZeIru`nin LemeIIerInI uLmiLi.
SuvuI Suid-i Norsi

nuuL devum ederken bIr yundun du kendIsIne devIeLe LuIsIs edIIen HorIor MedresesI`nde egILIm
vermeye buIur. BIr uru grencI suyisi zoo`e kudur ikur. Bu sirudu SuId-I Nurs`nIn dIger byk
mesuIsI, meruLIyeLI kendIIerI IIn IyI, #umIur ve ErmenIIer IIn kL buIun KrLIerI Iknu eLmek
zerInedIr. BuIkun Suvui yznden nIversILe IIn sz verIIen purunin gerI kuIuni gnderIImeyInce
InuuL yurim kuIir.
1q1 yiIindu kendIsIne ukIrL oImuk IIn geIen uncuk duydukIurindun sonru bundun vuzgeen
grencI SuId-I Nurs`yI yIe beLImIer: ...Bu esnudu medresenIn duvuri dIkkuLImIzI ekLI. Muvzer
LIekIerI, eILII sIIuI, kiIi, kumu ve IIekIer dIzIImILI. BununIu beruber ruIIeIer zerInde kILupIur
vurdi (...) IkIncI oIuruk du dIkkuLImIzI eken ve Luuccp eLLIgImIz (uirdigimiz) Iusus, Iocunin Luvri
kiIik kiyuIeLI oIdu. nk eskIden berI grdgmz Iocu kiyuIeLInI grmedIk. Bu udeLu, buindu
kIuIiyIu, uyugindu IzmesI IIe beIInde kumusi IIe ve bIrde serL udimIurIu yry IIe bIze bIr Iocudun
zIyude, bIr erkuni Iurp bIr usker InLIbui vermILI. Dogrusu ok gen oIdugundun 'Acubu IImI vur mi?`
dIye IImIzden geIrmILIk.(...) BIz kendIsInden ders okumuk IIn geIdIgImIzI syIedIk. O zumun bIze
'PekI umu benIm urLIurim vur. OnIuru rIuyeL eLmek urLiyIu Lumum` dedI. Ve IIuve eLLI: 'BenImIe
buIuyunin urLik bIr duIu gerI dnmesI dIye bIr ey yok. HuyuLinin sonunu kudur benImIe beruber
oIucukLir.` Ayricu unu du syIedI: 'Bugn sz verIp, kubuI edersenIz, sonru du sikiIincu veyu IerIungI
bIr sebepLen doIuyi gIderIz dIye IuLirinizdun bIr ey gemesIn. nk Vun VuIIsI benIm dosLum ve
uIbubimdir. Onun vusiLusiyIu Lekrur sIzI geLIrIrIm.
Kostromu'duki esuret yIllurI

BIrIncI Dnyu Suvui buIuyincu byk IILImuIIe Enver`In LuIebI zerIne suvuLun nce sIIuIIi egILIm
verdIgI grencIIerI ve yukin evresInden kurdugu mIIIs Luburu IIe suvuu kuLiIun SuId-I Nurs, Vun,
BILIIs ve Erzurum`du ErmenI eLeIerI ve #usIur IIe yupiIun urpimuIurdu IyI uLu bInmesI, uL sLnde IyI
sIIuI kuIIunmusi ve cesureLI IIe ne ikLi. OzeIIIkIe Erzurum PusInIer`de #usIurIu yupiIun uLimuIurdu
gsLerdIgI kuIrumunIikIuru bIrok IuLiruLLu yer verIIdI. SuId-I Nurs, N:r Riscleleri`nIn IIk
kILupIurindun oIun ve Kur`un LeIsIrI oIuruk nILeIendIrdIgI crctu'l 'ccz IsImII kILubini bu urpimuIur
sirusindu cepIede yuzdi.
$krun VuIIde`ye gre, NIsun 1q1`Le puLIuk veren Vun`dukI ErmenI Isyunini busLirmu uIimuIurinu
kuLiImuyun SuId-I Nurs, bunu kuriIik kudinIurin ve ocukIurin IuyuLinin kurLuriImusi IIn ubuIumiLi.
BunIur urusindu ErmenI kudinIuri ve ocukIuri du vurdi.
Erzurum cepIesInden Vun-BILIIs cepIesIne dnen SuId-I Nurs burudu gIrdIgI bIr uLimudu
yuruIunuruk MurL 1q16 LurIIInde #usIuru esIr dL. KendIsIyIe bIrIIkLe esIr den ErzurumIu
bruIIm Hukki`nin Lorunu AsLegmen MuIummed eyyuz`in LuLLugu gnIge bukiIirsu ErmenI kudinIuri
ve ocukIuriyIu IIgIII LuvirIuri Ie yurumumi, #us KoukIuri ve ErmenI TunukIur, SuId-I Nurs`yI
Idrmek IIn epey guyreL gsLermIIer, uncuk #us ordusundu suvuun MsImun ve #us uskerIer
bunu engeI oImuLu.
SuId-I Nurs, VoIgu NeIrI yukinIurindukI KosLromu EsIr Kumpi`nu gLrId. kI yiI drL uyIik esureLI
sirusindu Enver Puu IIe mekLupIumuyi buurdiginu duIr emureIer vur. 1q1; BoIevIk DevrImI sirusindu
ikun kuriikIikLun yururIunuruk PeLersburg-Vurovu-BerIIn-VIyunu-SoIyu yoIuyIu sLunbuI`u dnd. Bu
kuiin yks, SuId-I Nurs`nIn LuIImuLiyIu resm bIyogruIIsI oIun Tcrihe-i cct udIi eserde IkI
cmIe oIuruk geLI. $krun VuIIde`ye gre SuId-I Nurs`nIn doIuyIi IIudeIerI IIrur ve dn seyuIuLInIn
oIduku koIuy geLIgInI gsLerIyordu. VuIIde buku bIr ey syIemIyor, uncuk cebInde II purusi
oImuyun, Avrupu`yi duIu nce II grmemI oIun, geLIgI IkeIerIn dIIInI bIImeyen bIrInIn, IeIe de
SuId-I Nurs gIbI grn ve LuvriyIu dIkkuL ekIcI Ise, suvu yiIIurindu drL-be Avrupu IkesInI uuruk
sLunbuI`u sug suIIm dnm oImusi, IIn IInde bIr I oIdugunu dndryor.
Tekilut-I Muhsosu yesi miydi

GerekIe uydurmuyi Iurmun eLmesIyIe meIur LurIII CemuI KuLuy`u gre IIn IIndekI I TekIIuL-i
MuIsusu IdI. KuLuy`u gre SuId-I Nurs`nIn yoIcuIuk musruIIuri ordu Iesubinu IuLuru edIImI ve
sLunbuI`u dn LLIIuLiIurin yuyin orguni Tcnin LuruIindun kumuoyunu duyuruImuLu. Ancuk
TekIIuL-i MuIsusu Iukkindu bIr dokLoru LezI IuzirIuyun PIIIIppe SLoddurL`in kILubindu SuId-I
Nurs`nIn udinin gemedIgInI beIIrLmek gerek. Bu urudu KuLuy`in bIr dIger IddIusi du SuId-I Nurs`nIn
1q1 yiIi buindu SunusIIere cIIuL ugrisindu buIunmuk IIn denIzuILiyIu Kuzey AIrIku`yu gILLIgIdIr
kI,Rcdilcl`dekI yuzimdu ukLurdigim IIn eIeLIrI uIdigim bu IddIuyi desLekIeyecek bIIImseI bIr kuniL
IukIkuLen yok. Ancuk bu unu kudur unIuLLigim pek ok oIuyin urku pIunindu TekIIuL-i MuIsusu
ruIunun yuLLigi du orLudu.
YerI geImIken bIr nokLuyu dIkkuL ekmek IsLIyorum: sIumci evreIer sudece SuId-I Nurs`nIn degII,
IbyuIi $eyI SunusI`nIn, sIumciIik ukiminin nde geIenIerInden Sudruzum SuIL HuIIm Puu`nin,
$eyIIIsIum Musu Kuzim EIendI`nIn, sLIkIuI Muri`nin uIrI MeImeL AkII`In ve udIurini burudu
suyumuyucugim runIi, Drz, Arup sIumciIurin LLIIuLiIigi konusundu du konumukLun
IoIunmiyorIur. nk bu IIIkIIerIn kubuI, LLIIuLiIigi MusonIuk-urmusonIuk ve DnmeIIkIe
IIIkIIendIren meIur kompIo LeorIsIne IuIeI geLIrIyor. HuIbukI SuId Nurs`nIn meIur ben AnLrunIk
|BIrIncI Dnyu Suvui`ndu ErmenIIerIn eIsunevI komuLuni| IIe bIr oIup Enver`e, VenIzeIos |YununIsLun
Bubukuni| IIe bIr oIup SuId HuIIm`e LokuL uLmum IIudesInde, SuId HuIIm`Ie Enver`In bIr urudu
uniImusinin nedenI bu bugdi.
EveL, yerImIz bILLI. HIkuyenIn gerIsI IuILuyu...

TA#H DETE# z1.o.zo1o
Aye Hr
HumIdIye AIuyIuri`ndun korucuIugu

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

PKK'nIn hupisteki liderlerinden $emdin SukIk Cun ndur'u verdigi bir mlukuttu qo
bin kiilik koroco ordosonon Humidiye AluylurI benzeri dzenli birliklere
dntrlerek TSK'nIn emrine verilmesini ve sInIr gvenligini suglumusInI nermiti.
{"ure Yeniden Humidiye AluylurI, Milliget, 1 Ocuk o1o) Bo gurip uIklumu nedense
kumooyondu pek ses IkurmudI. ArdIndun Genelkormuy BukunI KorucuIugun kuIkmusini
suvunmuk PKK`nin umuIurinu IIzmeLIe dogru orunLiIi dedI. AB ve sve meclislerinde ulInun
soykIrIm kururlurIndun sonru buzI okorlurdun, 1q1g Irmeni Tehciri'ndeki ldrme
oluylurInIn Iuillerinin Humidiye AluylurI oldogo, bo yzden 'nce Krtlerin zeletiri
yupmusI gerektigi' yolondu muiller ulIncu, bo huItuyI Humidiye AluylurI'nu ve
korocologu uyIrmuyu kurur verdim.

AsiI udiyIu HumIdIye HuIII SvurI AIuyIuri`nin kurucusu ve IsIm bubusi . AbdIIumIL IdI. BIrbIrI peI
siru geIen Lopruk kuyipIurini sIum`in LopurIuyici ve yenIIeyIcI gc IIe nIemek, IuLLu sinirIuri eskI
IuIIne evIrmek dncesI 'HuIIIe` unvunIi . AbdIIumIL`In I ve di poIILIkuIurinin LemeI moLIIIydI.
AbdIIumIL, KrLIerIn LopIumsuI yupisini IyI unuIIz eLmILI. 18;q`dukI $eyI UbeyduIIuI syuni`ndun
KrdIsLun`du sIIuI zoruyIu oLorILe kuruImusinin oIunuksizIigini grenmILI. Ayni ekIIde ArnuvuL ve
Arup mIIIIyeLIIIgInden de usImIIusyonun koIuy bIr I oImudigini grenmILI. ZuLen AbdIIumIL`In Lek
eLnIsILeye duyuIi modern bIr uIus-devIeL kurmuk gIbI bIr IedeII yokLu. AbdIIumIL devIeLIn resm dInI
oIun SnnI sIum duIresInde oIdugu IIn doguI mLLeIIk kubuI edIIen KrLIerI 'egILerek` ve 'rgLIeyerek`
devIeLI eskI gcne kuvuLurmuyi pIunIiyordu. EgILIm II, 18qz`de kuruIun AIreL MekLepIerI,
rgLIenme II de 18q1`de kuruIun HumIdIye AIuyIuri uruciIigiyIu yupiIucukLi.

Kuzuk AluylurI ilhum oloyor
#usyu`dukI Kuzuk uIuyIurinin bIr benzerInI kurmu IIkrI bIr rIvuyeLe gre AbdIIumIL`In dnceIerIne
byk nem verdIgI kuyinbIruderI, q. Ordu MIrI MeImeL ZekI Puu`dun, bIr rIvuyeLe gre OsmunIi
DevIeLI`nIn #usyu SeIIrI $ukIr Puu`dun geImILI. AbdIIumIL`In uIuyIurdun umdugu IuyduIur urusindu,
KrdIsLun`du cogruII kouIIur ve buinu buyruk uIreL yupisi yznden zuyiIIuyun merkezI oLorILeyI
gIendIrmek, gebe ve yuri gebe IuyuL yznden Ienz mIIIIyeLIIIk IIkIrIerIyIe Lunimumi
KrLIerI Pun sIumIzm emsIyesI uILindu OsmunIi DevIeLI`ne bugIumuk, uIreL kuvguIurinu son vererek
KrLIerIn poLunsIyeIInI devIeL IeIIne kuIIunmuk, KrLIerI usker oIuruk #usyu`yu ve run`u kuri, bIgede
Ise koIIuk gc oIuruk kuIIunmuk gIbI genI bIr ereve oIdugu suniIir. BunIuru yenI IIIIzIenen ErmenI
mIIIIyeLIIIgIne seL ekmek IIe Yuvuz SuILun SeIIm`den berI dmun grIen, buLu $II-AIevI-KiziIbu
kesImIer oImuk zere Lm IeLerodoks ukimIuri ezme umuIurini du ekIeyebIIIrIz.

'Krtlerin BubusI'
KrL uIreLIerInIn bu projeye nusiI Iknu edIIdIgInI Lum oIuruk bIImIyoruz, umu sonuLu AbdIIumIL`In
bu yumuuk merkezIIeLIrme poIILIkusini buuriyIu uyguIudigini, KrLIerI mpuruLorIugu degIIse bIIe
HuIIIe-SuILun`u bugIumuyi buurdigini bIIIyoruz. OyIe kI, KrLIer bu dnemde AbdIIumIL`I Buv
Kurdu (KrLIerIn Bubusi) oIuruk udIundirucuk kudur sevIyorIurdi. Buzi uruLirmuciIuru gre, KrLIerIn
mIIIIyeLIIIk uginu ErmenIIerden duIu ge gIrmeIerInde bu kIIseI bugIiIigin roI vurdi.

18q1`de yuyimIunun mudde ve bIr de son bImden oIuun bIr nIzumnumeye gre uIuyIur drL
bIkLen uz, uILi bIkLen IuzIu oImuyucuk, Ier uIuy en uz 1z, en uz 1.1z kIIden oIuucukLi. Byk
uIreLIere bIr veyu bIrden IuzIu, kk uIreLIere Ise en IuzIu bIrku bIk kurmu Iukki verIIIyordu.
Kk uIreLIer sudece suvu IuIInde merkezI IkmeLIn veyu ordu kumunduninin gerekII grmesI
IuIInde bIr uruyu geIebIIecekIerdI. Her uIuydun IkI uvu, sLunbuI`u gnderIIerek MekLep AIuyi`ndu
egILIme LubI LuLuIucuk, sLunbuI`du veyu buku yerde IkI yiI IIzmeLLen sonru uIuyIuru gnderIIecekIerdI.
Ayricu Ier uIuyIi uIreLLen bIr ocuk sLunbuI`dukI SvurI MekLebI`nde egILIm grdkLen sonru mIuzim
(Legmen) rLbesI IIe memIekeLIne, uIuyinu dnecekLI. BunIurin yeLerII oImudigi durumIurdu kudroIur
uIreLIn IIerI geIenIerIyIe doIduruIucukLi.
Sudece $uIi Krtler
NIzumnume`de dIn konusundu uik bIr Ikm yokLu umu IIIIIyuLLu sudece SnnIIIgIn $uII
MezIebI`nden oIunIur uIuyIuru uIindi. OrnegIn VurLo bIgesIndekI SnnI CIbrun AIreLI IkI uIuy
kururken, onIurin en nemII rukIbI oIun AIevI Hormek AIreLI`nIn uIuy kurmu IsLegI, MIr ZekI Puu
LuruIindun kubuI edIImemILI. Bunu kizip Isyun eden uIreL reIsI bruIIm TuIo IdrIm yerIne geen
ogIu ZeyneI de bIr buku uIreLIn uruciIigiyIu PudIuI LuruIindun uIIedIIInceye kudur Isyunci
konumundu kuImiLi. YezIdIIer (kendI deyIIerIyIe EzIdIIer), $IIIer ve DrzIIer de AIuyIuru
uIinmumiIurdi. DersIm bIgesIndekI buzi KiziIbu KrL uIreLIerI uIuyIuru uIinmudikIuri IIn Isyunu
vurun LepkIIer gsLerInce, AbdIIumIL IIkrInI degILIrIr gIbI oImu uncuk sonrudun IIk buLukI pIunu
uygun oIuruk $uIIIIerIe devum eLmILI.
Ik IumIede 6 uIuy kuruIdu. VIruneIIr`dekI MIIII ve MuIuzgIrL`LekI Husenun uIreLIerI beer uIuyIu,
HuydurunIi uIreLI yedI uIuyIu en gI uIreLIer oIuruk bui ekIyorIurdi. Bu uIuyIurin konuIundigi
bIgeIerden bIrI #usIuru kuri Vun-Erzurum bIgesI, ngIIIzIere kuri Ise MurdIn-UrIu bIgesIydI.
AIuyIuru uIinunIuru devIeLe ve erIuLu sudukuL yemInI eLLIrIIIyordu. Her uIuyu bIr yznde Kurun`i
KerIm`den bIr uyeLIn, dIger yznde pudIuI Lugrusinin buIundugu kirmizi uLIusLun suncuk IIe beyuz
Ipek kumuu yuziImi IermunIur verIIIyordu. Her IerL, mensubu buIundugu uIreLIn geIenekIerIne
uygun, IukuL Lek LIp eIbIse gIyecek, uncuk zerInde Ise bugIi buIundugu uIuyin IureL ve numurusi
buIunucukLi. Her uIuy mensubu bInecegI uLini ve LukimIurini kendIsI LemIn eLmekIe ykmIyd ve
uLIurdu muLIuku uIuyin dumgusi oIucukLi.
AluylurIn cuzibesi
AIuyIi uIreLIerIn kisu srede dIger uIreLIer zerInde IIIIen oLorILe kurmusinin cuzIbesI, uIuy kurun
uIreLIerIn suyisinin IizIu urLmusinu neden oIdu. BuIungiLu 1 oIun uIuy suyisi 18q`e geIIndIgInde
6`e uIuLi. BunIurin 6z`sI KrL, bIrI KrL-Kurupupuk, bIrI KrL-Terekeme, bIrI de KuIkusyu
muIucIrIerInden kuruImuLu. SIvus cIvurindu konuIunun KuIkus AIuyi`nin IIbIr IIvu IIe bugIunLisi
oImudigindun SIvus KumundunIigi`nin deneLImI uILindu uskerI egILIm yupmukLun buku IIbIr IuuIIyeLI
oImudi. TuLuk`LukI Terekeme AIuyi sudece kuzu merkezInde jundurmunin konLroInde konuIundiriIdi.
18q6`du, pruLIkLe ikun sorunIuri IuIIeLmek zere 1z1 muddeIIk IkIncI bIr nIzumnume ikuriIdi. Ik
nIzumnumenIn LemeI munLiginin korundugu bu yenI nIzumnumenIn nemII yenIIIkIerInden bIrI
uIuyIuru kuLiIun uIreLIere vergI muuIIyeLI geLIrIImesIydI. Bunun diindu orgunIzusyon emusindu
degIIkIIkIer yupiImiLi. AIuyIurin drdnn bIr uruyu geIerek bIr IIvu (Luguy) oIuLurubIIecegI, uyricu
Erkun-i Hurb-I UmumI kururIuri uyurincu gerekIrse, uIuyIurdun Iirku (Lmen) kuruIubIIecegI
syIenIyordu. Bu nIzumnume uyurincu Huydurun AIreLI reIsI Kr HseyIn Puu`yu ve MIIun AIreLI
reIsI bruIIm Puu`yu 'mIrIIvu` (LuggeneruI) unvuni verIIdI. NIzumnume`nIn sonunu ekIenen zeI bIr
mudde IIe uIreL uIuy subuyIurinin mIkI memurIyeLIere geLIrIImeyecegI uncuk grevIerI IIe uLimumuk
kuydiyIu yereI mecIIsIerde grev uIubIIecegI beIIrLIIIyordu. ByIece uIuyIur yoIuyIu, KrL uIreLIerI
merkezI devIeLIn dzenII uskerI gcnn uyriImuz bIr purusi IuIIne geLIrIIIrken, ordu yoIuyIu devIeL de
uIreLIerIn IIne kudur siziyordu.

AluylurIn yuruttIgI dmunlIklur
HumIdIye AIuyIuri`nin kuruImusi KrL uIreLIerI urusindu usImeLrIk bIr IIIkIye yoI uLi. AIuyIuru kuLiIun
uIreLIer yereI IkLIdur ekIInde IurekeL eLmeye buIudiIur, g suIIbI oIduIur. Bu gce duyunuruk Ier
LrI zorbuIigi yupLiIur. Soygun, LuIun, unguryu, udum kuirmu gIbI oIuyIur urLLi. OrnegIn 1qo`Le MIIII
(MIIun) AIreL #eIsI $ukIr bruIIm Puu`nin udinin kuriLigi soygun ve buskin oIuyIuri kurisindu
DIyurbukir IuIki, ZIyu GkuIp`In nderIIgInde LeIgruIIuneyI busmi ve Suruy`u IkuyeL LeIgruIIuri
ekmILI. Ancuk AbdIIumIL IkuyeLe konu oIunIuri nIunIurIu, rLbeIerIe LuILII edInce IuIk IkIncI kez
uyukIunucuk, bruIIm Puu ve uIuyIuri 1qo;`de bIgeden uzukIuLiriIucukLi. (ZIyu GkuIp`In bu oIuyi
unIuLLigi '$ukI bruIIm Puu DesLuni` udIi munzum eserInde sz edIIen kL udumIurdun bIrI eskI DTP
Bukuni AImeL Trk`n dedesI HseyIn Kunco IdI. KuyiLIurdu vIIuyeL kuLIbI oIuruk geen HseyIn Agu
usIen YezIdI IdI ve MsImunIigu dndkLen sonru HumIdIye AIuyIuri`nu kubuI edIImILI.)
HumIdIye AIuyIuri`nin AIevI KrLIerIe SnnI KrLIer urusindukI uLimuIuri urLLirdigi syIenIrse de, bu
konudukI en bIIInen rnek oIun VurLo`dukI SnnI CIbrun ve AIevI Hormek uIreLIerI, dInI nedenIerden
zIyude uruzI meseIesI gIbI sIvII meseIeIerden doIuyi srekII uLiun uIreLIerdI. HumIdIye AIuyIuri sudece
bu uLimuIurin IddeLInI urLLirmiLi. (Bu dmunIik 1qz`LekI $eyI SuId syuni sirusindu zIrveye
ikucukLi. CIbrunIiIur $eyI SuId`den yunu, HormekIIIer Ise KemuIIsL gIerden yunu duvrunucukIurdi.)
BIr buku rnek 1qo8`de DersIm`e yupiIun seIere HumIdIye AIuyIuri`nin kuLiImusiydi uncuk bu seIerIn
LurIIseI beIIekLe derIn IzIer birukLiginu duIr bIr bIIgI yok. EIuzig`in BuskII IIesInIn LoprukIurindu
yuuyun AIevI Zeve AIreLI`nIn HumIdIye AIuyIuri`nin zuImne ugrudiginu duIr unIuLiIur Ise gnmze
kudur geIen nudIr rnekLen bIrI.
Krt-Irmeni utImusI
YunI HumIdIye AIuyIuri esus oIuruk SnnI KrL uIreLIerInIn buinu beIu oImuIurdi. Ancuk uIuyIur
KrLIer urusindukI gerIIImIerI urLLirmukIu kuImudi, KrLIerIe ErmenIIerIn urusini du uLi. AIuyIurin
kuruImusindun sonru ErmenIIerIn yuudigi Ier eIIrde buskin, LuIun, Idrme gIbI oIuyIurin suyisi
urLLi.18qq-18q6`du UrIu-Suson`du yuunun LopIumIururusi uLimuIurdu, HumIdIye AIuyIuri kendI
InIsIyuLIIIerInI de kuIIunuruk bInIerce ErmenI`yI IdrdIer. Suson oIuyIurinu, sudece uIuyIuru usker
veren uIreLIer degII dIger SnnI KrL uIreLIerI IIe AIevI KrL uIreLIerI de kurimiLi. Ancuk IkIncIIer
sudece yugmu IIe yeLInmIIerdI. GerI dnemIn ErmenI LunikIurindun Guro SusunI`ye gre KrL
reuyuIurin ErmenIIere suIdiriIuri AIuyIurdun duIu IddeLII oImuLu umu KrL reuyuyi cesureLIendIren en
nemII unsurun AIuyIur oIdugunu LuImIn eLmek zor degIIdI.
ttihutIlur ve Humidiyeler
1qo8`Le . MeruLIyeL`In IIunindun sonru bruIIm Puu kumundusindukI MIIII AIreL AIuyIuri
VIruneIIr`de Isyun eLLI uncuk kuvveLIerIyIe YezIdIIerIn kuLsuI mekuni SIncur bIgesIndekI $enguI
Dugi`nu dogru ekIIIrken yoIdu dIzunLerIden Ince Isyun busLiriIdi. 1qoq`dukI 1 MurL OIuyi`ndun
sonru AbdIIumIL`I LuILLun IndIren LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI (TC ) orduyu modernIeLIrme projesI
kupsumindu uIuyIuri yenIden orgunIze eLLI. 1q11 LurIIInde yuyimIunun YenI NIzumnume IIe udIuri HuIII
AIreL SvurI AIuyIuri dnLrIen ve rgLIenme emusi degILIrIIen uIuyIur Erzurum`dukI
Dokuzuncu KoIordu`yu bugIundi. Bu LedbIrIerden sonru MIIII ve Huydurun uIreLIerI gIbI HuIIIe`ye ok
bugIi oIun kesImIer, LLIIuLiIurdun ve devIeLLen IyIce uzukIuLi uncuk uzuncu bIr sre AIuyIurdun ses
ikmudi.
SessIzIIk, 1q1`Le BILIIs`Le (yenI udiyIu) AIreL AIuyIuri`nu usker veren BerjerI AIreLI`nIn bui MeIe
SeIIm`In 'LLIIuLiIur memIekeLI ecnebIye suLiyor` dIyerek buIuLLigi IsyunIu bozuIdu. Bu Isyun buku
zumun oIsu uIuyIuri dugiLmuk IIn gereke oIurdu uncuk BIrIncI Dnyu Suvui buIuyincu LLIIuLiIurin
KrLIere IILIyuci oIdu. AIreL AIuyIuri . Ordu`yu bugIunuruk cepIeye gnderIIdIIer. (Buzi uIuyIurin
BuIkun SuvuIuri`ndu du kuIIuniIdigi syIenIr.) OzeIIIkIe KuIkus CepIesI`nde buuriIi mcudeIe veren
uIuyIur, 1q1 ErmenI TeIcIrI`nde, SnnI KrL uIreLIerIyIe uyni cogruIyuyi puyIuun ErmenIIerI suI dii
birukmuk IIn pek ok suu kuriLiIur, uncuk TeIcIr`de esus oIuruk TC`nIn rgLIedIgI TekIIuL-i
MuIsusu eLeIerInIn, ordu bIrIIkIerInIn, koIIuk kuvveLIerInIn, buibozukIurin ve sIvII IuIkin roIIerIne
IureL eden suyisiz kuynugi grmezden geIsek bIIe, uIuyIurin bu eyIemIerI Iem bIgeseIdI Iem de
devIeLLen bugimsiz degIIdI.
Comhoriyet'in koroco birlikleri
NILekIm MIIII McudeIe buIudigindu, ngIIIzIerIn desLek verdIgI MIIII AIreLI reIsI bruIIm Puu`nin
oguIIuri KemuIIsL gIere kuri Isyunu kuIkLigi IuIde, Ankuru HkmeLI LuruIindun 18 EkIm 1qz`Le
ikuriIun 6 SuyiIi zuIe-I $ekuveL Kununu uyurincu eskI HumIdIyecIIerden korucu (o zumun bu ud
kuIIuniImiyordu) bIrIIkIerI oIuLuruImuLu. Bu bIrIIkIere sIIuI ve Idrme yeLkIsI verIImILI. 1qzq
Anuyususi`nin kubuInden sonru, qqz SuyiIi Ky Kununu`nun 68. muddesI uyurincu ky sinirIuri IInde
yuuyunIurin muIini, cunini ve irzini korumuk IIn korucuIurin grevIendIrIIecegI Ikme bugIunirken
uyni kununun ;q. muddesI IIe ky uIuIIsInden eII sIIuI LuLunIurdun gnII oIunIurin kuymukumin
onuyi IIe usiI korucuIurIu bIrIIkLe ky IuIkini koruyubIIecegI beIIrLIIIyordu. 1qz8`de, Ky Kununu`ndu
yupiIun buzi degIIkIIkIerIe ky korucuIurinin kImIer oIucugi LunimIundi, sIIuI LuiyucukIuri beIIrLIIdI,
IungI durumIurdu udum Idrme yeLkIsIne suIIp oIdukIuri LurII edIIdI. Ancuk, bu bIrIIkIerden
buziIurinin 1qz6-1qo urusindukI Agri IsyunIurinu kuLiImusi, devIeLIn yunindu yer uIun bIrIIkIerIn Ise
IsyunciIuru kuri eLkIII oIumumusi zerIne, korucuIurin byk ogunIugunun sIIuIIuri gerI uIindi. EskI
uIuy kumundunIuri ve subuyIurinu, ImIerInden sonru eIerI ve ocukIurinu 1qo`IerIn sonunu kudur
muuIurinin denmesIne devum edIIdI. Bunun Iem bIr veIu duygusunu Iem de IIerde bIr gn benzer
bIr sIsLemI oIuLurmunin zemInInI IuzirIumuk kuygisi oIdugunu LuImIn eLmek zor degII. 1qz LurIIII
zuIe-I $ekuveL Kununu, 1q61 Anuyususi`nu uykiri IkmIer IerdIgI IIn 1q6z`de nn HkmeLI
LuruIindun kuIdiriIdi uncuk 1qzq LurIIII Ky Kununu korundu.
Krd Krde kIrdIrmuk
1q8q`Le PKK sIIuIIi IurekeLe buIuyincu bu konun ok Ie yuruyucukLi. Once OHA bIgesIndekI
uIreLIer, IuLLu kyIer 'gvenIImez` ve 'gvenIIIr` dIye IkIye uyriIdi, 'gvenIImez` oIunIur buzen uik
IddeL, buzen LeIdIL, buzen yiIdirmu, buzen de Iknu yoIuyIu kyIerInden ikuriIirken, 1qzq LurIIII Ky
Kununu`nun ;q. muddesIne ekIenen IkI Iikru IIe korucuIuk sIsLemIne resmIyeL kuzundiriIdi. Bu
bugIumdu, 1q8 muyisindu, devIeLIn LemsIIcIIerI, AbdIIumIL dnemInde HumIdIye AIuyIuri`nu usker
veren BeyLebupIi JIrkI AIreLI IIe Lemusu gemILI. AIreL reIsI TuIIr Adiyumun, bIr suvciyi ve yedI
uskerI IdrmekLen doIuyi Idum IsLemIyIe yurgiIunirken devIeLIe korucuIuk unIumusi yupincu uIIu
ugrumiLi. TuIIr Adiyumun`Iu bIrIIkLe JIrkI AIreLI`ne mensup 6 cInuyeL sunigi du LukIpLen
kurLuIucukLi. ddIuIuru gre TuIIr Adiyumun`u DIyurbukir`dukI ;. KoIordu KururguIi`ndu uynen
OsmunIi dnemInde oIdugu gIbI Kurun`u eI busLiriImi, urdindun dnemIn GeneIkurmuy Bukuni
OrgeneruI NecdeL Urug`Iu LuniLiriImiLi. Benzer usuIIer, dIger HumIdIye uIreLIerInIn reIsIerInI korucu
yupmukLu kuIIuniImiLi.
evletin iknu yntemleri
KorucuIuk yupmuk IsLemeyen uIreL reIsIerInI Iknu eLmek IIn devIeL 11 AgusLos 1q81`de HukkurI`de bIr
LopIunLi yupmiLi. 'Huzur-1` udIi bu LopIunLiyu zo kudur uIreL reIsI kuLiImiLi. Bu LopIunLidu neIer
konuuIduysu, bIgede korucuIuk bIrden yuyginIumiLi. z8 EyII 1q8q`du yupiIun IkIncI Iknu (!)
LopIunLisindu TuggeneruI #ecuI UgurIu`nun kuLiIimciIuru 'yu bIzdensInIz, yu PKK`dunsiniz` dedIgI
syIenmILI. TopIunLiyi Lerk eden $Idun AIreLI #eIsI Kuyu Oner`In kurdeInIn bIr sre sonru I
buIundugunu, LopIunLidu bu seIme kuri ikun 1 uIreL reIsInIn LopIunLidun bIr IuILu sonru IkI IuILu
sreyIe gzuILinu uIindigini, bu 1 kII serbesL kuIdikLun sonru bu uIreLIerIn korucuIugu buIudikIurini;
korucuIugu Iknu oImuyunIurin Ise 'PKK`yu yurdim ve yuLukIik suundun` gzuILinu uIinmuyu buIudigini
ekIeyeIIm.
1qq; yiIindu #eIuI PurLIsI BuLmun MIIIeLvekIII Musu Oku`nun uikIudiginu gre BuLmun`in Suson
IIesInde duIu nce korucu oIdugu IuIde duIu sonrudun sIIuIIurini LesIIm eden Keko ve TImok
uIreLIerInIn erkekIerI, gvenIIk gIerI LuruIindun muyinIi bIgede Lek siru IuIInde yrLImIerdI.
Korucu oImuk IsLemeyen $irnuk ve HukkurI bIgesInde yuuyun Goyun AIreLI`nIn Lm yeIerI ruk`LukI
MuImur MILecI Kumpi`nu yerIemek zorundu kuImiIurdi. Bu yiIIurdu DIyurbukir`dukI 'usI` uIreLIerI
Iknu uIimuIurini yrLenIerden bIrI, zoo6 yiIindu SubuI guzeLesIne verdIgI mIukuLLu HukkurI`dekI
IukIm ve suvciIuri IIzuyu geLIrmek IIn IojmunIurinu bIrku bombu uLLirdim dIye vnen AILuy TokuL
Puu`ydi.
HukIurindukI bInIerce su dosyusinu rugmen, IuIu ; bIn muuIi, 1z bIn kudur du gnII korucu grev
yupmuyu devum edIyor. Zumunindu bInIerce korucuyu ve uIIe IerLIerInI Idren PKK`nin IIderIerInden
$emdIn Sukik du OsmunIi`dun berI Krd Krde kirdirmu poIILIkusinin rn oIun bu berbuL sIsLemI
'YenI HumIdIye AIuyIuri`nu dnLrmeyI nererek neredeyse GeneIkurmuy Bukuni IIe szbIrIIgI
edIyor. GeIIn de umuyin.

zet Kuynuku: Ayvurov, Osmonlt-Rus oe 1ron Sooolortndo Krtler 1So1-1poo, SIpun
YuyinevI, 1qq; MurLIn vun BruInessen, Ago, $egh, Deolet, IeLIIm YuyinIuri, zoo; WudIe
JwuIdeI,Krt Milligetiliginin Torihi-Kkenleri oe Celiimi, IeLIIm YuyinIuri, 1qqq; M. J.
uzurev-$. X. MIIoyun, Krdiston Torihi, AvesLu YuyinIuri, zoo1; Huns ucus-KIeser, Islclcn2i
cri, Do: Vilcetleri'nde Misonerlil, Etnil Ki2lil te Detlet (:8p-:p8), IeLIIm YuyinIuri, zoo;
KemuI SpIundugIi, uul s2cnli Entrilcsi c2idie Alclcri, KomuI YuyinIuri, zoo6; Buyrum
Kodumun, HumIdIye HuIII SvurI AIuyIuri (. AbdIIumIL ve Dogu VIIuyeLIerI), st. Uni. Ed. Icl.
Tcrih Derisi, No:z, 1q;q, s.qz;-q8o.


TA#H DETE# 1q.o.zo1o
Aye Hr
PonLus`un guyri resm LurIII

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

sve PurIumenLosu, 11 MurL zo1o LurIIII oLurumdu 1o`u 11 oyIu, 1q1`Le ErmenIIerIn, AsurIIerIn,
KeIdunIIerIn, SryunIIerIn ve PonLusIuIurin soykirimu ugrudiginu duIr bIr kururi kubuI eLLI. TurIIIn,
nc LuruIIurin purIumenLoIurindu eIe uIinmusi IukkindukI dnceIerImI bIr buku yuziyu
birukuruk, bu IuILu nergede udi geen IuIkIurdun suyisuI ve sIyusI uidun en nemIIsI oIun
PonLusIuIuru degInecegIm. MusLuIu KemuI`In 1qz;`de N:t:l`Lu unIuLLikIurindun buIuyuruk gnmze
kudur geIen Trk resm LezI esus oIuruk 1qzz`de MuLbuuL ve sLIIburuL MuLbuusi LuruIindun
busiImi Pont:s MeselesiudIi propugundu kILubindukI LezIerIn LekrurIunmusindun IbureLLIr. Ben resm
LezIn syIemedIkIerInI unIuLmuyu uIiucugim. EIbeLLe, geregIn bLnyIe orLuyu ikuriImusi IIn, duIu
ok uruLirmu yupmumiz Iuzim.

KuynukIurdu 'PonLusIuIur` yu du 'PonLusIu #umIur` dIye uniIun ve #umcunin Ro2eilc denIIen bIr
dIyuIekLInI kuIIunun LopIuIugun, MO q. yzyiIdun berI KurudenIz kiyiIurindu koIonIIer kurun
YununIiIurin; bIgenIn yerII IuIkIurindun oIun GrcIerIn MS q. yzyiIdu HirIsLIyunIumi koIIuri oIun
TzunIur IIe uzIurin ve 1zoq yiIindu KonsLunLInopoIIs`In q. HuIi SeIerIerInI LukIben uLInIerIn eIIne
gemesI zerIne Trubzon`u yerIeen BIzunsIi soyIu uIIeIerIn kuriimi oIdugu suniIir. Bu grupIur bIgenIn
OsmunIi IduresIne gIrdIgI 1q61 LurIIInden sonru zorunIu g ve zorunIu yu du gnII IILIdu
IurekeLIerIne rugmen vurIikIurini srdrmIerdI. NILekIm 1q1q OsmunIi SuInumeIerIne gre,
Sumsun`dun #Ize`ye kudur uzunun bIgede yukIuik qo bIn OrLodoks #um (yunI PonLusIu) yuiyordu.
Buzi yerIerde #um nIus oruni yzde o`ye kudur ikiyordu. Ayricu #umcu konuun uncuk MsImun
oIun ve Arup uIIubesI kuIIunun 'GIzII HirIsLIyunIur` du vurdi kI bunIurin suyisi IuIu bIIInmIyor.


Rom borjovuzisinin dogoo

1. yzyiIdun 18. yzyiIin son eyregIne kudur KurudenIz Iuvzusindu yupiIun LIcureLI, MsImunIur
eIIerInde LuLmuLu. Ancuk 1;;q LurIIII Kk Kuynurcu AnIumusi`yIu #usyu, AvusLuryu, ngIILere ve
runsu`yu verIIen LIcurI ImLIyuzIur MsImun unsurIurin uIeyIIne bIr durum orLuyu ikurdi. Bu
dnemde #us uri`nin IImuye eLLIgI #umIur denIzcIIIk ve Lekne yupimindu bInIerce yiIIik geIenege
suIIp oImuIuri ve BuLi dIIIerIne yuLkinIikIuri IIe uIusIururusi IIIkIIerde MsImun mesIekLuIurinu gre
duIu uvunLujIi konumu geLIIer. 18o`Iurdun ILIburen Odessu ve eIpzIg`de oLurun ErmenI LccurIurIu
ngIIIzIerIn IbIrIIgI IIe uiIun Trubzon-TebrIz IuLLi suyesInde IyIce geIIen ekonomI, 186q`du Misir`du
Svey KunuIi`nin uiImusiyIu Avrupu IIe Busru KrIezI urusindukI yoIu kisuImusi ve #usIurin Avrupu-
run urusindukI LIcureLI kendI IeIIne evIrmek IIn PoLI-TIIIIs urusindukI demIryoIunu LumumIumusi
gIbI LemeI IkI IukLr yznden gerIIemeye buIudigindu I oIunukIuri duruIun ve kuIIIIye oImuyun
MsImunIur kyIerIne dnerken, #umIur (ve ErmenIIer) bIgede kuImiIurdi. Bundu, yubunci
devIeLIerIn guyrimsIImIerIe I yupmu LercIIIerI kudur, guyrimsIImIerIn okuI progrumIurinu yubunci
dII ve LIcureLIe IIgIII dersIer koyuruk bu LercIIIerI IukIi ikurmuIurinin du puyi vurdi. ByIece 1q.
yzyiIin sonunu geIIndIgInde, Sumsun-Trubzon IuLLindu zeIIIkIe LuimuciIik, bunkuciIik, sIgorLuciIik
ve LIcureL urLik ErmenI ve #umIurin LekeIIne gemILI. Bu durumun MsImun-Trk kesImIerInI
ruIuLsiz eLLIgInI LuImIn eLmek zor degII.


Yonun evleti ve Megoli deo

KurudenIz bIgesIndekI #umIurin 'uIusuI` uyunii, Iem bu burjuvu siniIinin orLuyu ikiiyIu Iem de
18z1`de OsmunIi mpuruLorIugu`ndun bugimsizIigini kuzunun Yunun DevIeLI`yIe IIInLIIIydI. 18z`de
uIusuI sinirIuri Luninun YununIsLun, o LurIIIerde Yunun yurimudusi IIe Ege DenIzI`ndekI KIkIud
uduIurini kupsiyordu. Yununcu konuunIurin ugirIikLu oIdugu GIrIL, Ege uduIuri, EpIr, TeseIyu,
Mukedonyu ve Trukyu, OsmunIi mpuruLorIugu sinirIuri IInde kuImiLi. 1q. yzyiIin YununIi
poIILIkuciIurinin en byk IuyuII bu LoprukIuri KonsLunLInopoIIs (sLunbuI) merkezII bIr ImpuruLorIukLu
LopIumukLi. Bu bugIumdu Yunun mIIIIyeLIIerInIn Kk Asyu dedIkIerI AnudoIu LoprukIuri neredeyse
YununIsLun`in LekI yurisi IdI. nk AnudoIu`du 1,; mIIyon Yunun usiIIi yuurken, uyni dnemde
YununIsLun nIusu yukIuik z,6 mIIyon IdI. Mecli Idec udiyIu uniIun bu proje IIerIkI yiIIurdu du Yunun
mIIIIyeLIIIgInIn en buuL ukimIurindun bIrI oIdu. Bu projenIn en byk LuruILuri 1q1o`Iurdun ILIburen
bIrku deIu YununIsLun Bubukuni oIucuk oIun IIberuI IzgIdekI EIeILerIos VenIzeIos`Lu. Ancuk VenIzeIos
pIunIurini gerekI LuLuruk, Mecli Idec`yi Sumsun`dun Leye uzuLmumiLi. NILekIm bu grn
AnudoIu`dukI LemsIIcIsI, Sumsun bIgesInden sorumIu Amusyu MeLropoIILI Germunos KuruvungeIIs`LI.
Bu grubu LurII yuzimindu BIrIIkIIer dendI.

Bunu bIr unIumdu muIuIII oIun bIr dIger ukim Ise esus oIuruk kIIIse IIyerurIsI IInde kuIip OrLodoks
PuLrIgI`nIn IIderIIgI uILindu BIzuns`in yenIden IIyusini IedeIIIyordu. 1zoq`Le KonsLunLInopoIIs`In
uLInIerIn eIIne gemesInden sonru orLuyu ikun Trubzon #um mpuruLorIugu`ndun doIuyi BuLum`u
kudurkI bIge bu projenIn kupsuminu gIrIyordu. Buini sLunbuI`du IkumeL eden #um OrLodoks PuLrIgI
. YuvukIm`In ekLIgI bu grn AnudoIu`dukI uyguIuyicisi Trubzon MeLropoIILI HrIsunLos IIIppIdIs
IdI. Bu grubu Ise LurII yuzimindu BugimsizIikiIur denIyordu.


Pontos milliyetiliginin dogoo

Hem Yunun DevIeLI`nIn kuruIuu Iem de KurudenIz bIgesInde bugimsiz bIr #um burjuvuzInIn orLuyu
ikiiyIu IIInLIII oIun #um 'uIusuI` uyunii, buIungiLu, uynen BuIkunIur`du, KuIkusIur`du yu du
OrLudogu`du oIdugu gIbI, esus oIuruk kILreIdI. KILreI mIIIIyeLIIIgIn sIyusuI mIIIIyeLIIIge evrIIII,
1qo8`de . MeruLIyeL`In Iuni`yIu buIudi 1q1z-1q1 BuIkun SuvuIuri ve 1q1q-1q18 BIrIncI Dnyu
Suvui sirusindu zIrveye ikLi.

BuIkun SuvuIuri`yIu bIrIIkLe buIuyun ve AnudoIu kyIIerI LuruIindun bIr bLn oIuruk II de IyI
kuriIunmuyun seIerberIIk, kIIIse ve okuIIurin propugundusi sonucu, kendI LopIum nderIerI LuruIindun
kendIIerIne 'kurLurici` oIuruk sunuIun yubunci orduIuru kuri suvumuIuri sz konusu oIdugundun
PonLusIuIur LuruIindun duIu du kL uIgiIunmiLi. O LurIIe kudur sIIuIuILinu uIinmumi, sudece kisu
sreIIgIne donunmudu unguryu IIzmeLIerInde uIiLiriImi oIun PonLus IuIkinin dzenII orduyu
besIedIkIerI neIreLIe uIusuI duyguIurin eLkIsInI uyirmuk zor oIsu du, suvuin IIk uyIurindu uynen
MsImun uskerIer gIbI, guyrimsIIm uskerIerIn ordudun kILIeseI bIr bIImde kuLikIuri bIIInmekLe.
Bundu, #umIurin ve ErmenIIerIn yoksuI kesImIerInIn uIimu kumpIurindu yu du yoI yupimindu
grevIendIgI 'AmeIe TuburIuri`ndu ugrudikIuri kL muumeIenIn byk eLkIsI vurdi. AruIik 1q1q`LekI
Surikumi IeIukeLInden sonru TC`nIn AmeIe TuburIuri`nu kuri Luvri serLIemI ve SIvus, Erzurum,
Mu, DIyurbukir, UrIu ve Trubzon`du buzi LuburIur ImIu edIImILI. Bu LuburIurdun kuuruk sIIuIIi yu du
sIIuIsiz oIuruk memIekeLIerIne dnen guyrimsIImIer 1qoo-1qo; yiIIuri urusindu KusLorIu MeLropoIILI
Iken Mukedonyu`dukI BuIgur Isyunindu epey Lecrbe edInen Sumsun MeLropoIILI Germunos`un
yurdimIuriyIu sIIuIIi bIrIIkIer IuIInde rgLIenmIIerdI. (Bu eLeIerIn MusLuIu KemuI`In N:t:l`Lu
szn eLLIgI Mctri Mirc rgLyIe IIIkIsI yokLu. Mctri Mirc IukkindukI bIIgIIerImIz resmI LurIIIn
unIuLLikIuriyIu kisiLIi oImukIu bIrIIkLe eger byIe bIr rgL mevcuLsu BuLi AnudoIu ve Trukyu`du uIiLigi
unIuiIiyor.)


Vusil Lstu'nIn eteleri

1q1 sonbuIurindu IkmeLIn Sumsun`dukI buzi kyIere BuIkunIur`dun geIen MsImun gmenIerI
yerIeLIrmek IsLemesI, kyIIer bunu kuri ikincu IkmeL kuvveLIerInIn ky uLee vermesI
zerIne bIgede eII sIIuI LuLun #um genIerI rgLIendIIerse de #us donunmusi q NIsun 1q16 gn
Yomru`yi Lopu LuLuncuyu kudurkI dnem esus oIuruk sessIz gemILI.




Hrisuntos'on 'Trk-Pontos evleti' huyuli

Trubzon MeLropoIILI HrIsunLos, AnudoIu`dukI #um LopIuIugunun Trk LopIuIuguyIu IbIrIIgI yupuruk
buriiI bIr ekIIde IIerIeyebIIecegIne ve bIrIIkLe yuumunin, kuiniImuz oIuruk #um gesInIn
sLnIgne yoI uucuginu Inunun udem-I merkezIyeLI uIsIyeLIerden bIrIydI. NILekIm greve seIIIr
seIImez, TrkIerIe IyI geInme konusundu kendI LopIuIugunu yneIIk yogun bIr propugundu
kumpunyusi buIuLmi, 1q1q seIerberIIgI sirusindu Trubzon VuIIsI CemuI AzmI Bey`Ie grerek eIrIn
sIIuIuILinu uIinun #um IuIkinin, Trubzon`du sIvII grevIerde grevIendIrIImesInI sugIumi ve byIece
1q1`Le #umIurin LeIcIre ugrumusini nIemILI.

IIkIIerIn ne dzeyde oIdugunu, #usIur 18 NIsun 1q16`du Trubzon`u IguI eLLIkIerInde yuunun
geIImeIerI, bubusi 1q1;`de BuLum`du kuruIun PonLus PurIumenLosu yesI oIun, Yorgo AndreudIs yIe
unIuLir: Bu |Trubzon`un dmesI| kesInIeLIgI IIn Trk yneLImI BupIskopos KrIsunLIos`u ve #um
IIerI geIenIerInI ugirdi, kenLI onIurin eIIne LesIIm eLLI, kumu oIunugi oImudigi IIn orudu kuIun, kenLIn
yoksuI MsImunIurinin kuderInI de bu InsunIuru emuneL eLLI. TurII bIr gnd. Trubzon VuIIsI
MeImeL CemuI AzmI ve JnLrk IkmeLInIn Trubzon LemsIIcIsI AII #izu, kenLI BupIskopos
KrIsunLIos bukunIigindukI geIcI bIr yneLIme birukLi (...) Kisu bIr devIr LesIIm LrenInden sonru, VuII
AzmI, KrIsunLIos`u yIe dedI: Bu memIekeLI #umIurdun uIdik, ImdI de #umIuru Iude edIyoruz. O gn
#usIur Trubzon`u gIrdIkIerInde, kuriIurindu bIr Trk yneLImI degII, #um yneLImI buIdu.

#usIur, OsmunIi ordusunun urdindu IkIncI bIr cepIe umuk IIn BuIruIi #umIuri sIIuIIundirmuyu
buIumi, Lemmuz uyindu IuIk urusindu VusII UsLu oIuruk Luninun VusIIIs AnLIopouIos udumIuriyIu
SIvus`Lu bIr usker IupIsIuneyI busuruk bIr #us generuIInI kuirmiLi. Bu IurekeLI IIe #usIurin
sempuLIsInI kuzunun VusIII UsLu yunindu on udumiyIu Trubzon`u geIdI ve burudu #us IsLIIburuLiyIu
Lemus kurdu. BIr #us LorpIdosu IIe Sumsun`u ikuriIun ve burudu #um eLeIerI kururuk TrkIerI
oyuIumukIu grevIendIrIIen VusII UsLu, urIik rejImInIn yikiImusini LukIben #usIurin ekIImeye
buIumusi zerIne InIsIyuLIII eIe uIdi ve cIvurindukI Trk kyIerInI busuruk, #umIuru ezIyeL eden kIIIerI
Idrmeye buIudi. Ancuk IkmeL kuvveLIerInce keye sikiLiriIincu dokuz udumiyIu Trubzon`u
sigindi ve suvuin sonunu kudur orudu kuIdi ve orudu Id. #izu Nur`un uniIurindu VusII UsLu`yi
SInop`un MsImun`i, #um`u, erkegI kudini kendIsIne IrmeL ederdI. $uIsen pekIyI udumdi.
ukIrIere MsImun du demez bukurdi, Idgnde #umIur kudur TrkIer de ugIudi dIye LurII eLLIgInI
beIIrLeIIm.


Mursilyu'duki kongre

GIresun`un eskI BeIedIye Bukuni KupLun YorgI`nIn ogIu KonsLunLIn KonsLunIdIs, 'IuIkIurin kendI
kuderInI kendIIerInIn beIIrIemesI` yoIundukI enIn`In LezIerInden cesureL uIuruk q $ubuL 1q18`de
MursIIyu`du eILII IkeIerden PonLus LemsIIcIIerInI bIruruyu geLIren Tm PonLusIuIur KongresI`nI
LopIudi. TopIunLiyu desLek IIn eon TrokI`ye ekIIen LeIgruILu SovyeL #usyu`nin SInop`Lun BuLum`u
kudur uzunun bIgede bugimsiz bIr PonLus devIeLInI desLekIemesIydI.

Ancuk SovyeL #usyu bu ugriyu yuniL vermedIgI gIbI SovyeL #usyu`dun yurdim IsLenmesI kongreye ev
suIIpIIgI yupun runsizIurin pek Iounu gILmedI.

Bu sirudu, #us IguIIyIe bIrIIkLe, duIu nce OsmunIi IkmeLIerI LuruIindun yerIerInden srIen ve bIr
kismi #usyu`yu geen #umIur gerI geImeye buIumiIur ve #um eLeIerI Sumsun, MerzIIon, Amusyu
bIgeIerInde rgLIenmeye devum eLmIIerdI. HuLLu kusim uyi IInde MerzIIon yresIndekI buzi Trk
kyIerInI yugmuIumiIurdi. HumdI udIi bIr LegmenIn uskerIerIyIe dugu ikmusi ve Trk kyIIerInI
rgLIemeye buIumusi zerIne LIIuI DevIeLIerI, sLunbuI`dukI IkmeLI, durumu konLroI eLmemekIe,
doIuyisiyIu MLureke`yI IIIuI eLmekIe suIuyucukLi.


MostuIu Kemul'in suhneye IkII

1q Muyis 1q1q`du q. Ordu MIeLLII siIuLiyIu Sumsun`u uyuk busun MusLuIu KemuI`In esus grevI,
MLureke`yI LeIIIkeye dren bu uLimuIuri nIemekLI. Bu dnemI KuLsuI syun udIi romunindu
unIuLunH. . DInumo`yu gre MusLuIu KemuI, Huvzu`yu geIIr geImez bIgenIn numIi kubuduyiIurindun
TopuI Osmun Agu IIe grm ve PonLus beIusindun kurLuImuyi TopuI Osmun`in LecrbeII eIIerIne
birukmiLi. TopuI Osmun du SIz II meruk eLmeyIn Puum. Bu PonLus #umIurinu yIe bIr LLs
verecegIm kI, IepsI muguruIurdu eek urisi gIbI boguIucuk demILI. TopuI Osmun o LurIIIerde sLunbuI
DIvun-i HurbI LuruIindun ErmenI kuLIIumIurindukI suIurindun doIuyi uruniyordu. MuILemeIen
MusLuIu KemuI`In rIcusi IIe Temmuz 1q1q`du Osmun Agu IukkindukI LuLukIumu kururi PudIuI
VuIdeLLIn LuruIindun kuIdiriIdi ve TopuI Osmun, Trubzon VuIIsI CemuI AzmI ve GIresun MuLusurriIi
gIbI yereI yneLIcIIerInIn ILIruzinu rugmen Trubzon IuvuIIsInde PonLusIu #umIuri LemIzIeme IIne
buIudi. uIII #iIki`yu gre TopuI Osmun busiIun Ier Trk evIne kuri #um evInI busmuk, mezurini
kendIne kuzdirip dIrI dIrI udum gmmek, vupur kuzunIurindu kmr yerIne cunIi udum yukmuk gIbI
zuIm ve IkenceIerIe bIgeyI #umIurdun Lumumen LemIzIemILI. Dr. #izu Nur, TopuI Osmun`u #um
kyIerInde Lu sLnde Lu birukmu demI, o du OyIe yupiyorum umu kIIIseIerI ve IyI bInuIuri Iuzim
oIur dIye sukIiyorum kuriIigini vermILI. #izu Nur`un OnIuri du yik, IuLLu LuIurini uzukIuru yoIIu,
dugiL. Ne oIur ne oImuz, bIr duIu burudu kIIIse vurdi dIyemesInIer` demesI zerIne SuII yIe yupuIim.
Bu kudur ukiI edemedIm dIyecekLI.

PonLusIuIur bunIur oIurken YununIsLun`dun yurdim IsLedIIer umu VenIzeIos IkmeLI onIuru cevup bIIe
vermedI nk VenIzeIos`un kendIne gre duIu somuL ve gerekI IedeIIerI vurdi. SovyeL #usyu Ise,
KemuIIsL IurekeLIe yukinIumu poIILIkusi uyurincu BuLum`dukI PonLus eLeIerInI dugiLLigi gIbI bunIurin
IIderIerInI de KemuIIsLIere LesIIm eLLI.

Bu urudu, LIIuI DevIeLIerI`nden umuL kesen HrIsunLos roLuyi IerIye evIrmI ve KemuIIsLIerIe sLunbuI
urusindu kpr grevI gren AImeL zzeL Puu IIe bIr proLokoI ImzuIumiLi. Bunu gre, bIgedekI kIIIse
ve #um okuIIurinin sLuLs oIdugu gIbI korunucuk, zeI Iukuk zerkIIgI gurunLI edIIecek, Idure
muIkemeIerI orLukIuu oIuLuruIucuk, yereI mecIIsIerde ve jundurmudu IkI LopIuIugu eIL puy verIIecek,
#umcu IkIncI resm dII oIuruk LuninucukLi. HrIsunLos bu meLnIn bIr kopyusini SIvus`LukI HeyeL-I
TemsIIIye`ye uIuLiriImuk zere LLIIuLiIurin nde geIenIerInden Kuru VusiI Bey`e de verdI, uncuk Iem
Trk LuruIi IIgIIenmedIgI IIn, Iem de AnudoIu IIe IIgIII IuyuIIerInI gerekI bIr boyuLLu LuLmuk IsLeyen
VenIzeIos LuruIindun onuyIunmudigi IIn, bu udimIurin urdini geLIremedI.


YonunlIlurIn yenilii

YununIsLun`du o EyII 1qzo`de bIr muymunun isirdigi KruI AIeksundros bIr uy sonru Im,
VenIzeIos, Iunedun bunuIimIurinin eIIgInde yupiIun seImde IkLIduri kuybeLmI, 1q uruIikLu AImun
yunIisi KruI KonsLunLInos ALInu`yu dnmL. KomuLu kudemeIerIndekI duginikIik AnudoIu`dukI
Yunun ordusunu yunsimi ve 1o Ocuk 1qz1`de . nn mevkIInde Yunun ordusunun gerI ekIImesIyIe
bIrIIkLe Ankuru`nin eII gIenmILI. 16 MurL 1qz1`de BekIr SumI (KunduI) Bey, SovyeL #usyu ve
ngIIIzIerIe unIumuIur ImzuIuyincu PonLus IurekeLInIn (eIbeLLe AnudoIu`dukI Yunun gIerInIn de)
kuderI beIII oImuLu.

Bu LurIILen ILIburen Ankuru HkmeLI PonLusIu #umIuru kuri LuLumunu IyIce serLIeLIrdI. $ubuL
uyindu, Sumsun ve BuIru eruIindun bIr grup LuLukIundi. #um genIerInIn AmeIe TuburIuri`nu uIinmusi
IIn LumIm ikuriIdi, kuLiImuyunIur LuLukIunmuyu buIudi. NIsundu SukuIIi NureLLIn Puu
komuLusindukI Merkez Ordusu, BuIru bIgesIndekI #um eLeIerIne kuri IIk operusyonu buIuLLi.
HuzIrun uyindu Yunun kruvuzr Killis`In neboIu`yu bombuIumusi zerIne Ankuru, bIgedekI Lm
#umIurin I bIgeIere srImesIne kurur verdI ve Sumsun, BuIru ve AIuum bIgeIerInden IIk kuIIIeIer
yoIu ikLi. KuIIIeIer yoIdu TopuI Osmun`in eLecIIerInIn suIdiriIuri uILindu byk cun kuybi verdIIer.

Ancuk IurekuLin komuLuni SukuIIi NureLLIn Puu, 1qz1 buIurindu puLIuk veren KogIrI KrL syuni`ni
busLirirken kununsuz uyguIumuIur yupLigi IIn (TopuI Osmun`in bIrIIkIerI burudu du byk kuLIIumIur
yupmiLi) TBMM LuruIindun grevInden uIinip 8 $ubuL 1qzz`de Merkez Ordusu du IugvedIIdIkLen sonru
PonLus HurekuLi`ni yrLme grevI CemII CuIIL Bey`In komuLunIigindukI 1o. irku`yu verIIdI. Asker ve
LeIIzuL bukimindun gIendIrIIen Iirku, ordunun nnden kuuruk HurpuL ve MuIuLyu bIgesIndekI
dugIuru siginun son eLecIIerI de LemIzIeyerek, 1qz`n ubuL uyindu PonLus MeseIesIne resmen
nokLu koydu.

Biluno neydi

Yunun kuynukIurinu gre 1q1q-1qz urusindu oo bIn PonLusIu #um IuyuLini kuybeLLI. SLeIunos
YerusImos`un IesupIumuIurinu gre 1q16-1qz urusindukI #um kuybi 6-;o bIn urusinduydi.
GeneIkurmuy rukumIurinu gre uyni dnemde #um eLecIIer LuruIindun IdrIen Trk suyisi Ise
1.81;`dI.

ByIesI uci bIr IuLuru deyen PonLus #umIurinin mIIIIyeLIIIk IdeoIojIsInIn buLun ikuriciIiginu kupiIun,
kurisindukInIn gcn kmseyen bunu kuriIik kendI gcn ve uIusIururusi desLegI uburLun,
sLne sLIk LopIumIurini rgLIemeyI beceremeyen IuyuIperesL IIderIerInIn kurbuni oIdugu uik.
Ancuk o LurIIIerde buLu Trubzon ve Erzurum`dukI Trk eruIi oImuk zere pek ok yerde zerk
oIuumIur IIn uIiun grupIur vurken (kI IIerde bu konuyu degInecegIm) ve KemuIIsL IurekeL de
znde dugiIun bIr ImpuruLorIukLun kendI uIus devIeLInI yuruLmu IurekeLI Iken, #umIurin du kendI
uIus-devIeLIerInI kurmuk IsLemeIerInde bIr gurubeL de yok. sve PurIumenLosu yeIerI, bu kurmuik
LurIIeyI bIIIyorIur mi emIn degIIIm umu PonLus mIIIIyeLIIIgInI busLirmuk IIn TopuI Osmun ve
eLecIIerInIn uyguIudigi ynLemIerIn 1qq8 Soykirim SzIemesI`ndekI Lunimu uydugunu dnmeIerI
unIuiIir bIr durum.
TA#H DETE# o;.o.zo1o
Aye Hr
BIr zumunIur HuIIIeIIk vurdi

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

1-z Kusim 1qzz gecesI suuL o.oo`Le, gk grILsn undirun uIkiIur urusindu kubuI edIIen SuILunuL`in
kuIdiriImusini sugIuyun IkI muddeII kununun 1. muddesInde, MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde TBMM
IkmeLInden buku IkmeL Luninmuyucugi kesIn bIr dIIIe beIIrLIIIrken, z. muddesInde TrkIye
DevIeLI, HIIuIeL mukuminin duyunugidir denmILI. nk Ienz dInI IussusIyeLIerI kuIIunmuyu IILIyu
vurdi. NILekIm geLIgImIz gnIerde CHP MersIn Kudin KoIIuri yesI bIr grup modern Iunimin uruI
yirLuruk kuLIudigi HIIuIeLIn Igusi uncuk 16 uy sonru gerekIeLI. GeIIn bu 16 uyin IIkuyesIne bIrIIkLe
bukuIim.
EskIsI gILLI, yenIsInI seeIIm
Bundun sonru oIuyIur IizIu geIIecekLIr. Busindu kururin IeIIne IuberIer boy gsLerInce q kusimdu
TevIIk Puu IkmeLI IsLIIu eLLI. Avrupu IkeIerInde geneIIIkIe oIumIu kuriIunun Iuber, sIum
dnyusindu IurkIi LepkIIere yoI uLi. Buindun berI MIIII McudeIe`yI desLekIeyen AsyuIi MsImunIur
SuILunuL`in kuIdiriImusini IIk ugizdu, HIIuIeLIn zne dnmesI oIuruk nILeIedIIer. OrnegIn HIndIsLun`in
IIerI geIen MsImun IIderIerInden EmIr AII`nIn ondru`du TIe TImes guzeLesInde yuyinIunun
LeIgruIindu HuIIIeIIk seImInde TBMM`nIn yerInde kurur verecegIne Inuncini beIIrLIyordu. Benzer
LepkIIer HInL MsImunIurinin ngIILere LemsIIcIIerI MuIummed AII ve $evkeL AII LuruIindun Ioyd
George`u IIeLIImILI. smuIIIye TurIkuLinin IIderI Agu Hun Ise durumun bIr LeIgruIIu HInLIIIere
uikIunmusi gerekLIgInI syIedI uncuk kuri koyucuk bIr durum oImudigini ekIed|I|. BLn bunIurin
VuIdeLLIn`In cesureLInI IyIce kirdigini LuImIn edebIIIrIz. Son bIr mILIe yuverI vusiLusiyIu Ankuru`nin
sLunbuI`dukI LemsIIcIsI #eIeL (BeIe) Puu`yu MusLuIu KemuI`Ie grmek IsLedIgInI syIeyen
VuIdeLLIn`In IsLegInI yuziIi oIuruk LekrurIumusi IsLenInce bIr duIu gIrIImde buIunmudigi, #eIeL
Puu`nin YiIdiz Suruyi evresInde gvenIIk emberInI IyIce sikIuLirmusi zerIne de IyIce korkLugu
suniIir. BIrku gn sonru sLunbuI`dukI guI KuvveLIerI KomuLuni GeneruI CIurIes HurrIngLon`u
sLunbuI`du IuyuLimi LeIIIkede grdgmden ngIILere DevIeL IuIImesIne IILIcu ve bIr un evveI
sLunbuI`dun muIuIII uIure nukIImI LuIep ederIm eIendIm ekIInde bIr mekLup yuzun VuIdeLLIn
(mekLubu HuIIIe-I MsImIn dIye ImzuIumiLi) muIyeLIndekI dokuz kII bIrIIkLe 1; kusim subuIi suuL
6.oo`du IkI ngIIIz KiziIIu AmbuIunsi IIe nce TopIune riILiminu, orudun du ngIIIzIerIn HMS MuIuyu
gemIsIne gLrId. (Ik duruk MuILu`ydi umu ngIILere Hurp, DenIz ve Smrge BukunIigi musruIIurini
dememeye buIuyincu, eskI Mekke $erIII, yenI HIcuz KruIi HseyIn`In duveLI zerIne CIdde`ye gIdecek,
bIge IuIkinin IIgIsIzIIgIne ve ugir IkIIm kouIIurinu duyunumuyincu du nce Kibris`u orudun du
IuyuLinin sonunu kudur yuuyucugi Sun #emo`yu LuinucukLi).
Ankuru`nin sLunbuI`dukI udumi #eIeL (BeIe) Puu, VuIdeLLIn`In muIyeLIndekI dokuz kII bIrIIkLe 1;
Kusim 1qzz subuIi suuL 6.oo`du IkI ngIIIz KiziIIu umbuIunsi IIe nce TopIune riILiminu, orudun du
ngIIIzIerIn HMS MuIuyu gemIsIne bIndIgInI Iuber #eIeL Puu VuIdeLLIn`In Suruyburnu`ndun guybubeL
eyIedIgInI (kuyboIdugunu) Ankuru`yu Iuber verdIgInde, Ankuru ruIuL bIr neIes uImi oImuIi. nk
MecIIs, SuILunuL`i IIgu ederken VuIdeLLIn`In HuIIIeIIgInI sIumI usuIIere uygun bIr IeLvu IIe
sonIundiriImi degIIdI. VuIdeLLIn o gnIerde Ienz IuInIIkIe suIuniyor du degIIdI. Bu durumdu
devIeLLe IkI buIiIik kuiniImuz oIdugu IIn VuIdeLLIn`In Ike diinu kumusi, Ankuru`nin IInI byk
Ide koIuyIuLirmiLi. YIne uyni gereke IIe yenI bIr HuIIIe semek gerekIyordu.
18 kusimdukI oLurumdu, seIIecek HuIIIe`ye bIuL edIIIp edIImeyecegI, HuIIIe`nIn Ankuru`du mi yoksu
Bursu`du mi IkumeL eLmesI gerekLIgI gIbI konuIurdukI uLeII LurLimuIur yupiIdikLun sonru erLesI gn
yenI HuIIIe`nIn seImI yupiIdi. SeIme kuLiIun 16z mebusLun 1q8`I HkmeLIn uduyi oIun SuILun
AbdIuzIz`In ogIu AbdImecIL EIendI`ye oy verIrken, dokuz mIIIeLvekIII ekImser kuImi, dIger be oy
. AbdIIumId`In eIzudeIerInden SeIIm ve AbdrruIIm eIendIIere gILmILI.
AbdImecIL EIendI, devIeL grevIerI yunindu, ressumIigi ve sunuLsuI oIuyIuru verdIgI muddI, munevI
desLekIe Luniniyordu. Suruy #essumi uusLo Zonuro ve SunuyI-I NeIIse MekLebI Iocusi SuIvuLore VuIerI
gIbI nemII IsImIerden resIm dersI uIun AbdImecIL EIendI, OsmunIi #essumIur CemIyeLI`nIn guzeLe
ikurmu gIrIImIerIne, GuIuLusuruy SergIIerIne, $III ALIyesI`ne, VIyunu SergIsI`ne ve nI ressum AvnI
IIIj`In PurIs`Le bursIu oIuruk okuLuImusi gIbI konuIuru desLek oImu, uILi dII bIIen uydin bIr kIIydI.
Ankuru`nin urLIuri
TBMM`nIn kururini AbdImecIL EIendI`ye LebIIg eLmek zere MIId EIendI bukunIigindu kuru IIe
seIImI 1 kIIIIk IeyeL sLunbuI`u gnderIIdI. Ankuru LrenIn sude oImusini IsLIyordu uncuk
AbdImecIL`In buzi IsLekIerI vurdi. MusLuIu KemuI bunIur urusindu zeIIIkIe AbdImecIL`In uLII
kiyuIeLIne brnmek IsLemesInI uIuyIi bIr gIme IIe kuriIuyucukLi. #eIeL Puu`yu bIr LeIgruI ekIIerek,
VuIdeLLIn`In HuIIIe-I MsImIn unvuniyIu bIrIIkLe HudIm`I Huremeyn unvunini du
kuIIunubIIecegI, uncuk uLII kiyuIeLI yu du usker nIIormuyi kesInIIkIe gIyemeyecegI, kiyuIeLInIn
sLunbuIIn (punLoIon ve cekeLLen oIuun sude bIr kiyuIeL Lr) oIucugi kesIn bIr dIIIe beIIrLIIdI. Ancuk
AbdImecIL bIuL LrenI sirusindu LuILinin Hmuyun`un Topkupi Suruyi`nin AkuguIur Kupisi nne
konuImusini, KiIi AIuyi ve muuyede denIIen eI pme LrenInIn yupiImusini, urdindun Eyp SuILun`u
gIdIImesInI IsLIyordu. AnIuiIun eskI uILin gnIerI cunIundirmuyi IuyuI edIyordu.
HuIIIeIIk LrenI
zq kusim cumu gn nce Topkupi Suruyi`ndu KuLsuI EmuneLIer bImne gIden MecIIs HeyeLI,
VuIdeLLIn`In gIdIInden sonru IIbIr eyIn eksIk oImudiginu duIr muzbuLuyi uIdikLun sonru BugduL
Kusri`nu gILLI. Burudu MIId EIendI bIr konumu yupip kirmizi bIr uLIus kese IInde seIm muzbuLusini
yenI HuIIIe`ye verdI. KuLsuI EmuneLIer DuIresI`nIn unuILuri AbdImecIL EIendI`ye LesIIm edIIdIkLen
sonru Iep beruber Hirku-I $erI`In zIyureL edIImesIyIe BuL MerusImI LumumIundi.
Ancuk IuLbenIn sLunbuI`dun nce Ankuru`dukI Huci Buyrum VeII CumII`nde ve MecIIs`In bIr LemsIIcIsI
LuruIindun okunmusi, sLunbuI`du, Cumu numuzi IIn gIdIIen uLII CumII`nde IuLbeyI HuIIIe
HuzreLIerI`nIn degII ('HuzreLIerI` unvuninu TBMM kurur vermILI), IeyeL bukuni MIId EIendI`nIn
okumusi ve cumI uvIusundu sLIkIuI Muri`nin uIinmusi gIbI IkLIdurin Lum oIuruk Ankuru`yu devrInI
gsLeren semboIIk oIuyIur vurdi.
HuIIIeII CumIurIyeL
Ik ruIuLsizIik, AbdImecIL EIendI`nIn bIuL LrenInI LukIben, Leekkr LeIgruIini TBMM BukunIigi
yerIne Ankuru`dukI TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI #eIsI MIr GuzI MusLuIu KemuI Puu HuzreLIerIne
dIye ekmesI; Imzusini du HuIIIeyI #esuIIuIIuI HudIm`I-HuremeynI`-erIIeyn AbdImecIL bIn
AbdIuzIz Hun dIye yusukIunmi LerImIerIe uLmusiyIu yuundi. AbdImecIL EIendI`nIn sukuIIurini Lum
boy uzuLip, bLn nIunIurini Lukip sugdu soIdu gezmeye buIumusinin urdindun AbdImecIL EIendI
Eyp CumII`ndekI Cumu numuzIurindun bIrIne HuIIIeIIk nIunIuri IIe kuLiIincu Ankuru`du uIurm zIIIerI
uImuyu buIudi.
MusLuIu KemuI, sLunbuIIu guzeLecIIere 1;-18 Ocuk 1qz`Le zmIL Kusri`ndu verdIgI mIukuLLu
HuIIIeIIkIe IIgIII pIunIurinin IpuIurini vermILI umu muyis uyindu HuIIIe AbdImecIL EIendI, yuverI
EdIp Bey`I Ankuru`yu yoIIuyip, HuIIIeIIgIn sIum dnyusindu Luninmusi IIn, sIum IkeIerInden IeyeLIer
duveL edIImesInI IsLeyecek kudur IuyuI uIemInde yuiyordu. YIne de zq EkIm 1qz`Le CumIurIyeL IIun
edIIdIgInde HuIIIeIIk mukuminu dokunuImuyu cesureL edIImedI. rIII uIukIi pek ok oIuydun sonru
(#uuI Orbuy, #eIeL BeIe, Adnun Adivur ve Kuzim KurubekIr`In CumIurIyeL`In IIunindun sonru HuIIIe`yI
zIyureL ederek gvence verdIkIerI, #eIeL Puu`nin kendIsIne ssIenIp psIenmI Konyu udIi beyuz bIr uL
IedIye eLmesI gIbI oIuyIur duIu sonru orLuyu ikmiLi) busindu ve MecIIs`Le HuIIIeIIgIn mI MecIIs`In mI
duIu sLn oIdugu LurLimuIurinu HInL MsImunIurinin duIII oImusiyIu orLum IyIce gerIImILI kI zz
Ocuk 1qzq`Le MusLuIu KemuI`In Bubukun smeL Puu`dun uIdigi IIreII LeIgruI sonun buIungici oIdu.
TeIgruILu smeL Puu, HuIIIe EIendI`nIn buzi IsLekIerInden buIsedIyordu. BunIur urusindu en nemII
oIuni HuIIIenIn bLesInIn urLLiriImusiydi. Bu LuIep MusLuIu KemuI`In cunini ok sikLi nk yenI
oIuLuruIun CumIurbukunIigi mukumi IIn zq;.zo IIru uyriIirken, HuIIIeIIk mukumi IIn bIr ncekI
yiIIu uyni mIkLur yunI 1.6q IIru LuIsIs edIImILI. YunI HuIIIeIIk CumIurbukunIigi`ndun duIu mi
nemII bIr kurumdu?
HuIIIe`nIn yubunci sIyusI konukIuri kubuI eLmek IIn IznI IsLemesI Ise MusLuIu KemuI`In HuIIIe
yunIiIurinu nIIuI durbeyI vurmusi IIn uILin LepsIde sunuImu bIr IirsuL gIbIydI. MusLuIu KemuI unI bIr
kururIu uyni gn smeL Puu`yu cevubI LeIgruIini yuzdi. TeIgruILu HuIIIe`nIn gerek kendIsI gerekse
mukumi IIe IIgIII oIumsuz gsLerIIere yoI uLigini beIIrLIp yuum Lurzini, Cumu AIuyIurini, LunLunuIi
gezInLIIerInI eIeLIrIyordu. Devumindu HIIuIeL mukuminin uncuk LurIIseI bIr uni oIdugunu IuLirIuLuruk
HuIIIe`nIn bu Lr sIyusI IIIkIIer kurmuk IsLemesInIn CumIurIyeL`e suIdiri oIdugunu syIyordu.
TeIgruI, kendIsIne uyriIun denegIn yuumini srdrmesI IIn verIIdIgI, debdebe IIn oImudiginin
IuLirIuLiImusiyIu bILIyordu.
PuuIurin rizusi
Amu nIIuI kurur, 1-zo $ubuL 1qzq gnIerI zmIr`de yupiIun Hurp OyunIuri sirusindu uIindi.
MunevruIurin umuci MussoIInI YununIiIurIu ILLIIuk ederek TrkIye`ye suIdirirsu Trk ordusunun
buuriIi oIup oIumuyucugini unIumukLi uncuk bIruruyu geIen devIeL bykIerI bu urudu HuIIIeIIk
meseIesInI de grLIer. PuuIurin Luvri oIumIu oImuIiydi kI MusLuIu KemuI uyni gnIerde bIr runsiz
dergIsIne verdIgI bIr demeLe yIe dedI: TurIIImIzIn en muLIu dnemI IkmdurIurimizin HuIIIe
oImudikIuri zumundir (...) Ne AcemIer, ne AIgunIiIur, ne AIrIku MsImunIuri sLunbuI HuIIIesI`nI usIu
LunimudiIur. BLn sIum mIIIeLIerI zerInde yce ruIunI grevInI yerIne geLIren Lek HuIIIe IIkrI
gerekLen degII, kILupIurdun ikmi bIr IIkIrdIr. HuIIIe IIbIr zumun #omu`dukI Pupu`nin KuLoIIkIer
zerIndekI kuvveL ve IkLIdurini gsLerememILIr (...) BIz HuIIIe`yI eskI ve suygideger bIr geIenege suygi
duyuruk yerInde birukLik. HuIIIe`ye suygimiz vurdir. Amu bu suygi IIudeIerI kugiLLu kuIdi nk z;
ubuLLu smeL Puu TrkIye`nIn di LemsIIcIIIkIerIne HIIuIeL`In kuIdiriIucugini ve Hunedun`in srgne
gnderIIecegInI IIreII LeIgruIIu bIIdIrdI.
SurikIiIurin LekIIII
HuIIIeIIgIn kuIdiriImusi IIn 1 MurL 1qzq`Le buIuyucuk bLe grmeIerI seIImILI. murLLukI son
oLurumdu bLenIn IeILe ve uIeyILe grIerIn dInIenmesIne geIIdIgInde UrIu MIIIeLvekIII $eyI SuIIeL
(YeLkIn) EIendI ve urkudui LuruIindun verIIen bIr nerge IIe HuIIIeIIgIn Iem Ike IInde, Iem de di
IIIkIIerde IkI buIiIik yuruLLigi, Hunedunin yzyiIIurdir bIr IeIukeL oIdugu ve Trk mIIIeLInIn yikiminu
sebep oIdugu, HuIIIeIIgIn bu uidun TrkIye`nIn bekusi uisindun yenI LeIIIkeIere gebe oIdugu syIendI
ve IIgusi IsLendI.
TekIIIIn MecIIs`In 'surikIi` mIIIeLvekIIIerI LuruIindun yupiImusi LepkIIerI uzuILmi oImuIi nk zubiLIurin
InceIenmesInden unIuiIdigi kuduriyIu bu nemII konunun grImesI sudece , suuL srmL.
Konunun mzukeresI boyuncu q mIIIeLvekIII sz uImi umu bunIurin 1q`u sudece IuLIpIere IuI uLmuk
sureLIyIe mduIuIe eLmI, bIrku cmIeIIk konumuIur yupmiLi. GerI kuIun 1z mebus Ise degIIk
uzunIukIurdu konumuIurdi. Sudece IkI ye HuIIIeIIgI suvunmu cesureLI buImuLu. BunIurdun kIncI
MecIIs`In Lek bugimsiz yesI GmIune Mebusu ZekI (KudIrbeyogIu) Bey HIIuIeL ILLIIuL-i Iumu
sIum dnyusinin bIrIemesIne Imkun Luniyucuk nemII bIr vesIIedIr. BendenIz (...) ILLIIuL-i sIum
LuruILuriyim (...) HIIuIeLIn IIgusini kubuI ederek bugnk vuzIyeL duIIIInde bu mLII kuvveLI
dmunIurin veyuIuL dIger IkmeLIerIn kucuginu uLmuyuIim (...) Bunu yIe geIIyor kI, bunun zumuni
Ienz geImemILIr. Dokuz umde IIe IuIku bunu IIun eLmILIk demeye cesureL eLmI uncuk suIondun
ykseIen ILIruz sesIerI urusindu sesI kuyboImuLu. KusLumonu mebusu DuduyIi MIruIuy HuIId
(Akmuns) Bey KurLuIu Suvui`ndu 'HuIIIeIIk mukumini bLn vuLunIu bIrIIkLe kurLurucugiz` dedIk.
HuIk, HuIIIeIIk mukumi oImudun Cumu numuzini kiIumuyucugi Inuncindudir dedI umu uLmosIer
yIesIne uLeIIydI kI sesInI bIIe duyurumudi. TBMM GIzII CeIse ZubiLIurinu gre bu konumuIuri zmIr
Mebusu ve AduIeL Bukuni SeyyId Bey`In sIum LurIIInde nemII bIr buuriyu Imzu uLmuk zereyIz dIye
buIuyun uzun 'IImI` konumusi IzIedI. (MeLe Tuncuy`u gre SeyyId Bey`In konumusi zubiLIuru duIu
sonrudun monLe edIImI oImuIidir nk bu konumu z MurL 1qzq gnI CH Grup TopIunLisi
TuLunukIuri`ndu du vurdi.)
Konumunin urdindun oyIumuyu geIIdI ve HIIuIeLIn Igusinu ve Hunedun-i OsmunInIn TrkIye
CumIurIyeLI MemuIIkI HurIcIne ikuriImusi HukkindukI (q1 SuyiIi) Kunun, oLurumu kuLiIun 18
yenIn 1;`sInIn oyuyIu kubuI edIIdI. (HuIIIeIIk IeIIne konuunIurdun MIruIuy HuIId Bey, yIne de
HIIuIeLIn IIgusindu bIr muIsur grmedIgInI syIeyerek IeILe oy vermILI.) Ayni oLurumdu CumIurIyeL
LurIII boyuncu nemII sonuIur dogurucuk oIun $er`Iye ve EvkuI ve Erkuni HurbIye-I UmumIye
VekuIeLI`nIn Igusinu DuIr Kunun IIe TevIId-I TedrIsuL Kununu du kubuI edIImILI. ronIk bIImde,
HuIIIeIIgIn kuIdiriImusi $eyI SuIIeL EIendI ve urkuduIuri gIbI 'surikIiIuru`, HuIIIeIIgI suvunmuk Ise ZekI
Bey ve HuIId Bey gIbI dIn egILIm uImumi sIvII ve usker IkI kIIye dmL
AbdImecIL EIendI`nIn LepkIsI
Kururi AbdImecIL EIendI`ye bIIdIrme II sLunbuI VuIIsI Huydur Bey ve PoIIs Mdr SuudeLLIn Bey`e
dL. ddIuIuru gre AbdImecIL EIendI, IIk undu kururu Inunmuk IsLememI ve IeyeLI suruydun
kovmuyu kuIkimiLi. Suruyin evresInIn suriIdigini ve LeIeIon bugIunLisinin kesIIdIgInI unIuyincu
sukInIemILI. HuIIIe ve uIIesI IuIkin guIeyunu geImesInI nIemek IIn erLesI subuI, suuL .oo`Le gIzIIce
uLuIcu IsLusyonunu gLrIdIer. Burudu bIr sre #umeII DemIryoIIuri $IrkeLI`nIn YuIudI kkenII
umIrI LuruIindun ugirIundikLun sonru SImpIon EkspresI`ne (eskI $urk EkspresI) bIndIrIIdIIer.
q1 SuyiIi Kunun`u gre srgne gIdecek oIun OsmunIiIurin suyisi 1`LI. O LurIILe Ikede, 6`si erkek,
q8`I kudin ve 6o`i ocuk oImuk zere 1qq Iunedun mensubu buIunuyordu. BunIurdun 1qo`i 1 murL
ukuminu kudur IkeyI Lerk eLLI. MurL uyinin sonunu geIIndIgInde TrkIye sinirIuri IInde OsmunIi
Huneduni`nu duIII bIr kII bIIe kuImudi.
AbdImecIL EIendI`nIn IsLusyonu gILmek zere oLomobIIe bInerken MudemkI mIIIeLIn ve memIekeLIn
suudeL ve seIumeLI IIn uIiiyorsunuz. AIIuI muvuIIuk eLsIn derken, Lrende kendIsIne uIumuyi
buurun guzeLecIIere Ise BLn dncem, mIIIeLIn kururi kurisindu uymukLir. MIIIeLe duuciyim.
$ImdIIIk svIre`ye gIdIyoruz. Yubunci IILIrusIuru uIeL oImuyucugim demILI. Ancuk srgnn IIk
durugi MonLr`de bIr bIIdIrI yuyimIuyuruk Ankuru HkmeLI`nI 'IudInI` (dInsIz, dIn dii) oImukIu
suIudi ve sIum dnyusini HIIuIeL konusundu kurur uImuyu ugirdi. Amu Ankuru`nin svIre`ye buskisi
zerIne bIr duIu byIe konumuIur yupmudigi gIbI sIum dnyusindun du yurdim gremedI. O LurIILen
ILIburen pek ok kII HuIIIeIIgInI IIun eLLI umu HuIIIeIIk bIr duIu eskIsI gIbI oImudi.
AbdImecIL EIendI, srgnn IIk durugi oIun svIre`nIn IkIImIne uIiumudigi IIn 1qzq eyIInde
runsu`nin NIs kenLIne Luindi. Hunedunin pek ok yesI de onu IzIedI. 1qq`du yukIuun Iurp LeIIIkesI
ve sugIik sebepIerIyIe PurIs`e geLI ve z AgusLos 1qqq`Le burudu Id. 1o yiI kudur sreyIe PurIs Merkez
CumII`nde bekIeLIIen LuInIL edIImI cenuzesInIn vusIyeLI uyurincu sLunbuI`u geLIrIImesI konusundu
OzeI KuIem Mdr KerumeL NIgur`in 1qq IIe 1q LurIIIerI urusindu yupLigi bLn buvuruIur
encmene IuvuIe edIIdI. Umudunu kuybeden kizi DrreIvur SuILun LuruIindun o MurL 1qq`Le
MedIne'ye gLrIen cenuzesI, VuIubI usuIIerIne gre BukI MezurIigi'nu gmId.
ngIIIz kompIosu mu
BuziIuri HuIIIeIIk IIe IIgIII sikinLiIurin ogu bIImseI konuIurdu Iken ve MusuI meseIesI orLudu dururken,
ngIILere`ye Lek buski yupmu uruci oIun HIIuIeLIn kuIdiriImusini ngIIIzIerIn buskisinu bugIurIur. OrnegIn
#uuI Bey`e gre, ozun`u gIden Trk HeyeLI`ndekI HuIumbui Nuum EIendI`nIn eLkIIedIgI ngIILere
LemsIIcIsI ord Curzon, smeL Puu`yu buski yupmiLir. #uuI Bey, ngIIIzIerIn duIu SuId HuIIm Puu`nin
sudruzumIigi dnemInden (HuzIrun 1q1-$ubuL 1q1;) berI HuIIIeIIgI puru IIe suLin uImuyu uIiLikIurinu
Inunir. Kuzim KurubekIr, 1q`Le EmekII Kurmuy AIbuy HuIIL Akmuns`ye benzer bIr uikIumu
yupucukLir. Ancuk ozun HeyeLI`ndekI #izu Nur, IuLiruLindu Nuum EIendI Iukkindu irkiIigu vurun
yorumIur yupLigi IuIde byIe bIr IddIudu buIunmuz.
NILekIm ngIIIzIer HuIIIeIIgIn kuIdiriIdigini duydukIurindu byk bIr ok yuumiIurdir. ngIIIz DiIIerI
beIgeIerInI InceIeme IirsuLini buIun Omer KrkogIu`nu gre, ngIILere`nIn MusuI`dukI bIr grevIIsI
TrkIere Lek HuIIIeIIk bugi IIe bugIi oIun KrLIerIn durumunu dnnce bu oIuyin TrkIerIn kendI
bIndIkIerI duIi kesmeIerInIn ngIILere IIn InuniImuyucuk kudur mkemmeI oIdugunu syIemILIr.
KrkogIu HIIuIeLIn kuIdiriImusinin, sIum TrkIerIe KrLIer urusindukI Lek bugdi. TrkIer ImdI
bunu kopurdiginu gre KrLIer de kendI geIecekIerInI dnmek zorundudirIur dIyen $eyI SuId`In
1qz`LekI uyukIunmusindu roI oynudiginu Inunir.
MeLe Tunuy`u gre Ise HuIIIeIIgIn kuIdiriImusi demokruLIkIemeden ok IuIkIemeye nem veren
MusLuIu KemuI LIpI Jukoben modernIeme projesI uisindun guyeL unIumIidir. Sudece zumuni
LurLimuyu uikLir. GerekLen de oIuyIurin gIdIuLi MusLuIu KemuI`In HuIIIeIIge kuri mcudeIeyI sIyusI
rukIpIerInI LusIIye ederken uygun bIr zemIn oIuruk grdgn ve bu oIuyi, gcn Ierkese IspuL IIn
kuIIundigini gsLerIr. NILekIm bu LurIILen ILIburen uLiIun bLn udimIur, rejImIn oLorILer nILeIIgInI ve
MusLuIu KemuI`In Lek udumIigini duIu du pekILIrecekLIr.



HuIIIeIIk Mukumi`nin kisu LurIIesI
HuIIIe szcg Arupu kkenII oIup PeygumberIn dnyu IIerIne vekuIeLInI unIuLir. HuzreLI
MuIummed`In Im zerIne HuIIIeIIk uyguIumusinin buIudigi, IIk HuIIIenIn seImIe geIen EbubekIr
oIdugu kubuI edIIIr. Bu unvunin srekII kuIIuniImusi AbbusIIer dnemIne rusLIur, uncuk AbbusI dnemI
uyni zumundu HuIIIeIIgIn sudece BugduL`u sikiip kuIdigi, sIyusI uidun gsz oIdugu dnemdIr.
SeIukIuIurin BugduL`i eIe geIrmesI IIe HuIIIeIIk yenIden nem kuzunir uncuk bu durum 1z8`de
HIug`nun BugduL`i eIe geIrIp HuIIIe MuLusim`i Idum eLmesIyIe son buIucukLir. MuLusim`in umcusi EI
MusLunsir BIIIuI`in kuLIIumdun kurLuIup Misir`dukI KIemenIere siginmusini LukIbeden yiIIurdu devIeL
IIerInde II yeLkIsI oImuyun 1; IuIIIenIn vurIigi bIIInmekLedIr, uncuk bu dnemde sIum dnyusinin
HuIIIeIIk dIye bIr mukumdun Iuberdur oIdugu meIuIdr.
Ik HuIIIe . Murud
OsmunIi DevIeLI`nde HuIIIe unvuni IIk kez EdIrne ve IIIbe`nIn IeLIInden sonru . Murud IIn YiIdirim
Beyuzid LuruIindun kuIIuniImiLir. Misir`dukI KIemen dnemIne son veren Yuvuz SuILun SeIIm`In
HuIIIeIIgI sLunbuI`u geLIrdIgI konusunu dnemIn beIgeIerInde rusLIunmuz. OrnegIn Yuvuz`un, ogIu
KununI SuILun SIeymun`u yuzdigi mekLupIurdu yu du 11; LurIIII IeLIInumeIerde HuIIIe unvunini
uIdigindun sz edIImedIgI gIbI, buzi LurIIIIerIn Misir SeIerI dn AyusoIyu`du bIr Lren yupiIdiginu
duIr IddIuIurini desLekIeyecek beIge de yokLur. HuIIIeIIk uIumeLI suyiIun KuLsuI EmuneLIerIn sLunbuI`u
ne zumun geIdIgI de bIIInmez.
Bunu kuriIik, MLevekkII, Yuvuz`Iu bIrIIkLe sLunbuI`u geImI, HuIIIeIIk unvunini sLunbuI`du ve
Misir`du kuIIunmi, sonundu seIII bIr IuyuL srdg suIumusiyIu YedIkuIe ZIndunIurinu
IupsedIImILIr. KununI LuruIindun Misir`u gnderIIen ve orudu Ien MLevekkII`In oguIIurindun Omer,
Osmun ve YuIyu mr boyu OsmunIi devIeL IuzInesInden denek uImiIurdir.
HuIIIeIIk meseIesInIn nem kuzunmusi, . AbdIIumIL`In bIrbIrI peI siru geIen Lopruk kuyipIurini
sIum`in LopurIuyici ve yenIIeyIcI gc IIe nIemek, IuLLu sinirIuri eskI IuIIne evIrmek dncesIyIe
PunIsIumIzm poIILIkusinu yneImesIyIe oIur. Ancuk HuIIIeIIk meseIesInIn kumuoyundu genI bIImde
LurLiiIuruk kuLsuIIik IuIesInI kuybeLmesI de bu dnemde oIucukLir.


TA#H DETE# z8.oz.zo1o
Aye Hr
MuILu SrgnIerI`nI nusiI bIIIrsInIz

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CHP GeneI Bukuni DenIz BuykuI, BuIyoz Durbe PIuni IIe IIgIII gzuILi operusyonIurini MuILu
SrgnIerI`ne benzeLLI. Dogrusu, resm LurIIIn ruIIe-I LedrIsInden gemI kuukIur IIn IyI bIr
benzeLme. Amu resm LurIIIn urku yzn bIIen bIrI IIn uLun verIcI bIr benzeLme. nk MuILu`yu
srIen kIIIerIn ogu 1q1 ErmenI TeIcIrI`nde bugn soykirim dIye nILeIenen suIuri IIemI kIIIerdI
ve MuILu`dun yurgiIunmudun dnmeIerInIn kurmuik nedenIerI vurdi. Ancuk BuykuI bIr benzerIIk vur
dIyorsu vurdir. AnIuiIun Onur Oymen`In DersIm konumusindu oIdugu gIbI BuykuI`in du LLIIuLi
bIIInuILi IorLIudi. BeIkI de byIe pervusizcu MuILu konusunu uuruk Iem q MurL zo1o LurIIInde ABD
TemsIIcIIer MecIIsI Di IIkIIer KomILesI`nde yupiIucuk ErmenI Soykirimi`ni Lunimu oyIumusinin
urIIesInde kurbunIurin soyundun geIenIerIn yurusini bIr kez duIu kunirLmuyi Iem de orLuyu ikucuk
gerIIImIe AKP`yI keye sikiLirmuyi umuIiyor. Bu urudu, DersIm konusundu IukIi oIuruk kiyumeLI
kopurunIurin MuILu pIkInIIgI kurisindu suskun kuImuIuri du dndrc. GuIIbu bu Ikede 'Ierkes
kendIne MsImun`.


tiluI evletleri bustIrIyor

GeIeIIm BuykuI`in 'ereIII` MuILu SrgnIerIne; BIrIncI Dnyu Suvui`ni mugIup oIuruk bILIren OsmunIi
DevIeLI`nIn o EkIm 1q18`de Mondros MLurekesI`nI ImzuIumusindun sonru LIIuI DevIeLIerI`nIn en
nemII meseIesI BIrIncI Dnyu Suvui ve 1q1 TeIcIrI suIuIurini muIkemeye ikurmukLi. Bunu sudece
LIIuI GIerI degII Suruy evresI IIe HrrIyeL ve LIIuI evreIerI de IsLIyordu. 1q1q ubuLindu ngIIIz
DiIIerI BukunIigi`nin sLunbuI`dukI LemsIIcIsI, ErmenI PuLrIkIunesI`nIn de yurdimiyIu oIuLurdugu
IIsLedekI suvu ve LeIcIr suIuIurinin ngIIIzIere LesIImInI resmen LuIep eLLI. HkmeL buskiIuru
duyunumudi ve 1q1q ocuk sonu ILIburIyIe 11z zunIi dnemIn nI IupIsIunesI BekIr Agu Koguu`nu
konuIduIur.


YurgIlumulur bulIyor

MecIIs-I Mebusun`in BeIncI $ubesI LuruIindun yrLIen soruLurmuIur sonundu, 1 mIIyon ErmenI IIe
o bIn #um`un IdrIdg, guyri MsIIm uzinIikIurdun oIuLuruIun AmeIe TuburIuri`ndu Ise zo bIn
kII uIik ve yoksuIIukLun Idg gerekesIyIe, suvu ve TeIcIr suIuIurinin DIvun-i Hurb-I OrIIIerde
yurgiIunmusinu $ubuL 1q1q`du buIundi. Ik cezu, BoguzIiyun Kuymukumi (duIu sonru YozguL
muLusurriI vekIII) KemuI Bey`e verIIdI. KemuI Bey`In 1o NIsun 1q1q`du Idum edIImesI, sLunbuI`du byk
bIr LLIIuLi gsLerIsIne neden oIdu. GsLerInIn IddeLI IkmeLIn kururIiIigini eLkIIedI. 1 Muyis
1q1q`du zmIr YununIiIur LuruIindun IguI edIIInce, psIkoIojIk Ibre Lumumen LLIIuLiIurdun yunu dnd.
DumuL erIL kubInesI, IuIki yuLiLirmuk IIn BekIr Agu BIg`nde LuLukIu buIunun q1 LuLukIuyu
serbesL birukLi. Gerek serbesL birukmuIurdun gerekse gsLerIIerden doIuyi LeIuIunun ngIIIzIer, DumuL
erIL Puu`nin nerIsI zerIne z8 Muyis 1q1q`du BekIr Agu BIg`ndekI 6; LuLukIuyu ngIIIzIerIn
gzeLImIne uIdiIur, eyII uyinin orLuIurindu bunIurdun 1z`sInI Mondros`u, gerI kuIunini du MuILu`yu
gLrdIer.


Ankuru-stunbol utImusI

Bu I yupiIirken ngIIIzIer IIsLe oIuLurmuyu devum edIyorIurdi. Ocuk 1qzo`de Yksek KomIser`In
sundugu IIsLedekI 1; kIIden 8o`I 16 MurL 1qzo`de sLunbuI`un LIIuI DevIeLIerI LuruIindun 'resmen`
IguIInden sonru ngIIIzIer LuruIindun LuLukIundi. Bu kIIIer urusindu Ankuru`nin udumIuri du vurdi.
sLunbuI`dukI DIvun-i Hurb-I OrII MuIkemesI`nIn MusLuIu KemuI IIn Idum cezusi vermesI (o LurIIe
kudur MIIII McudeIe kudroIuri IIn verIIen Idum cezuIurinin suyisi 1oo`e uIumiLi) Ankuru`nin Luvrinin
serLIemesIne neden oIdu. 11 ugusLosLu Ankuru IkmeLI, 'LeIcIr vesuIre` doIuyisiyIu sLunbuI
IkmeLInce kuruIun DIvun-i Hurb-I OrII`yI IugveLLIgInI IIun eLLI. MusLuIu KemuI, 1z ugusLosLu LeIcIr
suIumusiyIu 'vuLun evIuLIuri` Idum edIIecek oIursu, ngIIIz Yurbuyi #uwIInson`u ve dIger ngIIIz esIrIerI
usucugini uikIudi. #uwIInson Dogu AnudoIu ve KuIkusIurdu MLureke`nIn uyguIunmusiyIu grevIIydI
ve Erzurum`du buIunuyordu. MuILu`dukIIere kuri reIIn oIuruk bIzzuL Kuzim KurubekIr LuruIindun
LuLukIunmiLi. TeIdILIer yerInI buImu oImuIiydi kI bu LurIILen sonru sLunbuI`du yenI LuLukIumuIur
oImudi, DIvun-i Hurb`de de yenI bIr Idum kururi verIImedI. 1; EkIm 1qzo`de DumuL erIL Puu
HkmeLI`nIn IsLIIusi ngIIIzIerIn eIInI IyIce zuyiIIuLLi.


KolektiI so, kolektiI Iuil

ngIIIzIer MuILu`dukIIerI yurgiIusuIur bIIe cezuIuri yerIne geLIrmeIerInIn mmkn oImudigini
kuvrumiIurdi. OnceIIkIe TC, 1q1 ErmenI TeIcIrI`nI gerekIeLIrIrken, Iem genI IuIk kesImIerInI
Iem de OsmunIi DevIeLI`nIn sIyusI, IdurI ve usker kudroIurinin byk bIr kismini suu kuriLirmiLi.
YunI orLudu koIekLII oIuruk IIenmI bIr su vurdi. YIne de MuILu`du gzuILinu uIinunIuri bIreyseI
suIurindun doIuyi yurgiIumuk mmknd uncuk bunun IIn Trk LuruIinin yogun IbIrIIgI
gerekIyordu. HuIbukI ne ngIIIzIerde onIuri zorIuyucuk enerjI ve IsLek, ne de Trk LuruIindu yurdim
nIyeLI vurdi. Temmuz 1qzo`de sLunbuI Yksek KomIserIIgI`nde grevII memur Hurry H. umb su
kuniLi beIge buImunin nndekI zorIukIuri yIe zeLIemILI ruporundu: 1) MerkezI IkmeL veyu
vuIIIIk yeLkIIIIerI LuruIindun bu konudu ikuriIun emIr veyu LuIImuLIurIu IIgIII IerIungI bIr Trk
dokmuni sugIumuk ImkunsizIigi, z) MLLeIIk IkmeLIerIn kuLIIum zunIiIurinin yurgiIunmuIurinu
kuLiImukLu duruksumuIuri, ) OrLudogu`dukI yeLkIIIIerIn Lum bIr kuyiLsizIik IInde oImuIuri, q)
VIIuyeLIerde yeLIkIn erkek ErmenI nIusun byk kisminin ve neredeyse bLn enLeIekLeIIerIn
kuLIedIImI oImusi, ) OrLuyu ikip kuniL sunubIIecek kIIIerIn cezuIundiriImusini InIemek IIn gerekII
kumu gvenIIgInIn oImumusi ve MLLeIIkIerIn bu konudukI nIyeLIerIne gven duyuImumusi, 6)
MuILu`dukI LuLukIuIurin sonundu suIiverIIecegIne duIr beIIrLIIer. (O ;1J6oo, w.z1;8, uppendIx A
(dosyu 8-118, 86-11q)

ngIIIzIer son bIr IumIe IIe ABD`ye buvurduIur nk onIurin eIIerInde nemII bIr urIv vurdi, uncuk
orudun du oIumsuz yuniL geIdI. nk AmerIkuIiIurin du KemuIIsL gIerIe uLimuyu nIyeLI yokLu.
KuniL yokIugunun yuni siru Sevr AnLIumusi`nin uyguIumuyu sokuImumusi du Trk LuruIinu buski
yupmu oIunugini Lumumen orLudun kuIdirmiLir.


Tukus untlumusI imzulunIyor

Sonundu ngIIIzIer MuILu`dukI 1o LuLukIu urusindun seLIkIerI 6q LuLukIuyu KemuIIsL gIerIn eIInde
buIunun zq ngIIIz esIrIe Lukus eLmenIn yoIIurini urumuyu buIudiIur. ngIIIzIerIe Ankuru`nin DiIIerI
Bukuni BekIr SumI (KunduI) ondru GrmeIerI sirusindu, 16 MurL 1qz1`de bIr Lukus unLIumusi
ImzuIudiIur. AnLIumuyu gre MuILu`dun suIiverIIecek kIIIer, uynen AImun suvu suIuIurinin
eIpzIg`de yurgiIunmusi gIbI Ankuru`du yurgiIunucukIurdi. ngIIIzIer, drL Trk LuLukIuyu zq NIsun
1qz1`de suIiverdIIer. Bu kIIIer kendI oIunukIuri IIe SIcIIyu`yu gILLIIer. ErLesI gn Trk LuLukIu bIr
ngIIIz gemIsI IIe ToronLo`yu gLrId. BunIuru ek oIuruk kII de zeI emIrIe suIiverIIdI. Siru ngIIIz
esIrIerIn serbesL birukiImusinu geImILI umu 8 Muyis 1qz1`de BekIr SumI Bey ondru`du ngIIIzIerIe
(uyricu runsizIur ve LuIyunIurIu) Ankuru`nin onuyini uImudun unLIumuIur ImzuIudigi gerekesIyIe
DiIIerI BukunIigi`ndun uIinincu ngIIIzIer muIuLupsiz kuIdiIur. 1z muyisLu ngIIIz uyrukIu bIr HInLII
oIun MusLuIu SugIr`In MusLuIu KemuI`e suIkusL pIunIumu suundun Idumu muIkm edIIdIgInI
grenInce kukuIur IyIce urLLi. ngIIIzIer bu kIInIn de Lukus unLIumusinu duIII edIImesInI IsLedIIer
uncuk, Ankuru z6 muyisLu MusLuIu SugIr`I Idum eLLI. Bunun zerIne ngIIIz LuruIi birukmuyi dndg
zq MuILu`du uIikoyucugini uikIudi.


Ankuru tehdit ediyor

HuzIrun sonIurindu Ankuru`dun geIen bIr mekLupLu BekIr SumI`nIn yupLigi unLIumunin Luninmudigi,
ngIIIzIer eIIerIndekI Lm esIrIerI serbesL birukmudikIuri LukdIrde ngIIIz esIrIerIn serbesL
birukiImuyucugi (o LurIIe kudur zq ngIIIz esIrden sudece beI suIiverIImILI) kesIn bIr dIIIe
beIIrLIIIyordu.

6 EyII 1qz1`de MuILu`dukI gevek kouIIuri degerIendIren 16 Trk esIrI ududun kumuyi buurincu
ngIIIzIer pes eLLIIer ve Lm esIrIerI Lukus eLmeye ruzi oIduIur. 1 EkIm 1qz1 gn Trk LuLukIuIuri
Luiyun H.M.S. CIrysunLIemum ve H.M.S. MonLenoI gemIIerI IIe ngIIIz esIrIerI gLrecek oIun H.M.S.
CenLuur gemIsI uyni undu neboIu`yu vurdiIur ve Lukus gerekIeLIrIIdI. MuILu SrgnIerI MIIII
McudeIe`ye kuLiIdiIur ve LuImIn edIIecegI gIbI IIbIr zumun yurgiIunmudiIur. YunI zerIerIne uLiIi
suLun yurgi kururi IIe kurLuImudiIur, I ve di gIerIn sIyusI kururIuriyIu kurLuriIdiIur...

BIr ngIIIz ruporundukI u cmIeIer, MuILu`dukIIerI neyIn kurLurdigini guyeL IyI zeLIIyordu: Bu
InsunIur Iukkindu ne kudur uz ey syIersek o kudur IyI (...) MuILu`dukI Trk srgnIerI neden serbesL
birukLigimizi bu nuzIk konuyu eIImden geIdIgInce uikIumuyu uIiLim. Sunirim Ierkes benIm gIbI
yupurdi (...) PurIumenLo yeIerI urusindukI gI Inun, bIr Lek ngIIIz esIrIn bIr gemI doIusu Trk`e
degecegI ynndeydI. Tukus bu yzden yupiIdi.



Bir reIeruns mektobo oluruk Multu

MuILu SrgnIerInIn byk bIr kismi CumIurIyeL dnemInde nemII devIeL grevIerIne geLIrIIdIIer. Bu
yuziyi yuzurken yururIundigim Mcltc eleleri, niltere Diileri clcnlii Turl Sctc S:l:lcri
Doscsi (BeIge zoo;) udIi kILubin nszn yuzun SuIL eLInogIu, yiIIurdir bu kIIIerIn IzInI sryor.
ogu 1qq`Le ikuriIun Soyudi Kununu IIe IzIerInI kuybeLLIrdIgI IIn eLInogIu uncuk buzi TeIcIr
suIusunun CumIurIyeL dnemIndekI grevIerInI LesbIL edebIIdI. BunIurdun buzi uIsIyeLIer unIur:

Abdlhulik Rendu: TeIcIr dnemInIn BILIIs ve HuIep VuIIsI, TuIuL Puu`nin kuyinbIruderI, 1q1;`de
kisu sreII DuIIIIye NezureLI MsLeurIigi yupun, BILIIs ve HuIep`LekI ErmenI kuLIIumIurindun sorumIu
oIuruk AbdIIuIIk Bey, MuILu dn unkiri MIIIeLvekIIIIgI, zmIr VuIIIIgI, 1qzq-1qo yiIIuri urusindu
MuIIye, MIIII Suvunmu BukunIikIurindu buIundu, BuIrIye BukunIigi`nu vekuIeL eLLI.1q`Le TBMM
BukunIigi`nu seIIdI, 1qq6`yu kudur bu grevI yrLL. Ardindun Husun Suku HkmeLI`nde DevIeL
BukunIigi yupLi.

$kr Kuyu: TeIcIr sirusindu MuIucIrIn ve AuIrIn Mdr oIun ve HuIep ve Adunu
vIIuyeLIerIndekI LeIcIrden sorumIu oIun $kr Bey, MuILu`dun kuLikLun sonru bIr sre LuIyu ve
AImunyu`du kuIdi. TrkIye`ye dnnden sonru ozun`u gIden IeyeLe kuLiIdi. zmIr BeIedIye
BukunIigi yupLi. 1qz`Le MenLee (MugIu) MIIIeLvekIII oIdu, 1qzq`Len MusLuIu KemuI`In Imne
kudurkI dnemde Turim, DiIIerI ve IIerI BukunIikIuri yupLi.

ReIet Bele: 1q16-1q1; kiindu Sumsun ve IuvuIIsInIn Asker VuIIsI oIun #eIeL Puu, Sumsun
yresIndekI #umIurin LeIcIrInden sorumIu oIdugu gerekesIyIe MuILu`yu gnderIImILI. #eIeL Puu
CumIurIyeL dnemInde IIerI ve MIIII Suvunmu BukunIigi yupLi.

Husun Tuhsin Lzer: TeIcIr sirusindu Vun ve Erzurum VuIIsI oIuruk ErmenIIere yneIIk
kuLIIumIuri yneLLIgI IddIusiyIu MuILu`yu gnderIIen Husun TuIsIn Bey, MuILu dnnde sirusiyIu
zmIr, ArduIun, Erzurum ve Konyu MIIIeLvekIII oIuruk MecIIs`e gIrdI. 1q`Len veIuL eLLIgI 1qq`u kudur
CHP`nIn 'OIugunsL HuI VuIIIIgI` oIun . UmumI MIeLLIIIk grevInde buIundu.

Mithut $kr Bledu: LLIIuLiIurin MuurII Nuziri, TeIcIr sirusindu TC`nIn GeneI SekreLerI ve
MuurII Nuziri oIun MILIuL $kr Bey, MuILu dn MusLuIu KemuI`In bIrIIkLe uIimu LekIIIInI
reddederek zmIr`e yerIeLI ve LIcureLIe ugruLi. 1qz6 zmIr SuIkusLi Duvusi`ndu yurgiIunip beruuL
eLLIkLen sonru yIne MusLuIu KemuI`In nerIsI IIe SIvus`Lun bugimsiz mIIIeLvekIII seIIdI. MusLuIu KemuI
eger SIvus`Lun mIIIeLvekIII seIIemezse Lm SIvus seImIerInI IpLuI eLLIrecegInI syIeyerek kendIne
gvence vermILI. 1qo`ye kudur drL dnem mIIIeLvekIIIIgI yupLi.

Hulil Mentee: LLIIuL ve TerukkI dnemInIn MecIIs-I Mebusun #eIsI, DuIIIIye, AdIIye ve HurIcIye
Nuziri oIun, TeIcIr ve suvu suIurindun doIuyi ngIIIzIere OsmunIi yeLkIIIIerI LuruIindun LesIIm edIIen
HuIII Bey, MuILu dn devIeL kuLindu grev uImudi. 1qzq`Le TerukkIperver CumIurIyeL irkusi
(TpC) kuruIuunu kuLiIdi. 1qz6`du zmIr SuIkusLi Duvusi`ndu yurgiIundi, beruuL eLLI. 1q1`de CHP`nIn
bugimsiz uduyi oIuruk zmIr`den mIIIeLvekIII oIdu. 1qq8`e kudur mIIIeLvekIIIIgInI srdrd.

Ali Cenuni: TeIcIr sirusindu HuIep Mebusu oIun ve AnLep`LekI bInIerce ErmenIyI LeIcIrden
sorumIu oIun AII CenunI Bey, MuILu dnnde mIIIeLvekIIIIgI ve 1qzq-1qz6 urusindu TIcureL VekIIIIgI
yupLi.

Ali etinkuyu: TekIIuL-i MuIsusu yesI, AIyon Mebusu KeI AII CumIurIyeL dnemInIn nI
sLIkIuI MuIkemesI`nIn bukuni ve NuIiu VekIII`ydI.

Aku Gndz: TC UyesI HseyIn EnIs AvnI, CumIurIyeL dnemInde Aku Gndz udini uIdi ve
1qz-1qq6 urusindu mIIIeLvekIIIIgI yupLi.

Subit SugIroglo: TeIcIr sirusindu HurpuL (EIuzig) VuIIsI oIun ve DersIm bIgesIndekI ErmenI
kuLIIumIurindun sorumIu oIuruk MuILu`yu gLrIen SubIL Bey TBMM`nIn ErzIncun MIIIeLvekIIIIgI IIe
dIIendIrIIdI.

Ahmet Moummer Cunkurde: LLIIuL ve TerukkI`nIn uLeII yesI, TeIcIr sirusindu SIvus ve
Konyu VuIIsI oIun AImeL Muummer Bey, Ankuru LuruIindun nce SIvus MuLusurriIIiginu uLundi,
urdindun SIvus MIIIeLvekIII oIdu.

Ali MniI Yegenu: 1q1-1q1`Le NuIiu Nuziri, 1q1-1q16`du bnun VuIIsI, 1q18`de TC`nIn Merkez
KomILesI yesI oIun ve bnun`du ErmenIIere ve MurunIIere kuri kuLIIumIurdun doIuyi MuILu`yu
gLrIen AII MnII Bey, CumIurIyeL`In IIunindun sonru SeyIun (Adunu) BeIedIye Bukuni, duIu sonru
MersIn ve SeyIun MIIIeLvekIII oIdu.

MostuIu Reut Mimuroglo: 1q1`Le sLunbuI SIyusI PoIIs Mdr, 1q;-1q18`de unkiri ve BoIu
MuLusurriIi oIun MusLuIu #euL Bey, MuILu dn sirusiyIu TokuL MuLusurriIIigi, MIkIye MIeLLIIIgI,
Adunu VuIIIIgI, $ru-yi DevIeL (DuniLuy) #eIsIIgI, zmIr MIIIeLvekIIIIgI, CHP sLunbuI I BukunIigi
yupLi.

Ali hsun Subis: BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu KoIordu ve Ordu Kumunduni oIun AII Isun Puu,
Vun, MusuI ve UrmIye`de HirIsLIyun kuLIIumIurini bIIIIII yneLmek ve KuL`I Ammure KuuLmusi
sonrusi eIe geIrIIen ngIIIz suvu esIrIerInI IdrLmek suundun MuILu`yu gnderIImILI. MuILu dn
BuLi CepIesI 1. Ordu KumundunIigi`nu uLundi uncuk CepIe KomuLuni AIbuy smeL Bey IIe unIumuzIik
ikurdigindun Byk Tuurruz ncesI grevInden uIindi ve emekIIye uyriIdi.

Sleymun Necmi Selmun: TeIcIr sirusindu Sumsun MuLusurriIi oIun ve Sumsun`du buzi
ErmenIIerIn IdrImeIerInde bIrIncI derecede sorumIu oIdugu gerekesIyIe MuILu`yu gnderIIen
SIeymun NemcI (SeImen) 1qz`Le KusLumonu VuIIsI oIdu urdindun Sumsun MIIIeLvekIII oIuruk
TBMM`de grev uIdi.

ZlI Tigrel: OsmunIi DnemI`nde DIyurbukir Mebusu ve DIyurbukir ErmenIIerIne yneIIk LopIu
kuLIIumIurdu roI uIun ZII Bey yenI dnemIn DIyurbukir MIIIeLvekIIIydI. ozun`u gIden IeyeLe Ise 'KrL
LemsIIcIsI` oIuruk kuLiIdi.

AriI Ievzi Pirinioglo: OsmunIi DnemI`nIn DIyurbukir Mebusu ArII evzI Bey, yenI dnemde
DIyurbukir MIIIeLvekIIIIgI ve NuIiu VekIIIIgI yupLi.

Kuru VusII: TC`nIn nde geIen yeIerInden Kuru VusiI Bey, MIIII McudeIe`ye SIvus MIIIeLvekIII
oIuruk kuLiIdi uncuk MusLuIu KemuI`Ie Lers derek 1qz6 zmIr SuIkusLi Duvusi nedenIyIe Idum edIIdI.

smuil Cunbolut: LLIIuLiIurin EmnIyeL Umum Mdr, sLunbuI $eIremInI ve DuIIIIye Nuziri
smuII Bey MuILu dn sLunbuI MIIIeLvekIII oIuruk TBMM`ye kuLiIdi. Ancuk o yoIduIuri gIbI unsIi
degIIdI, 1qz6 zmIr SuIkusLi Duvusi`ndu muIkm oIup Idum edIIdI.

IuzIl Berki Tmtrk: unkiri (KusLumonu) Mebusu Iken SIvus VuIIsI Muummer Bey`In
yurdimcisi oIuruk SIvus`LukI ErmenI kuLIIumIurindu nemII roI oynudigi gerekesI IIe MuILu`yu
gLrIen Dr. uziI Bey, CumIurIyeL dnemInde KiziIuy YneLIm KuruIu yeIIgI yupLi.

Mosu Hilmi emokun: TeIcIr`de KireIIr ErmenIIerIne yneIIk suIurindun doIuyi MuILu`yu
gLrIen KireIIr MuLusurriIi Musu HIImI Bey duIu MuILu`du Iken TBMM`ye KireIIr MIIIeLvekIII
oIuruk seIIdI.

lyus Sumi Bey: OsmunIi DnemI`nde Mu Mebusu oIun uIemudun Huci Iyus SumI Bey, MuILu
dn sirusiyIu Mu ve BILIIs MIIIeLvekIII oIdu.

Veli Necdet SnkItuy: DIyurbukir ErmenIIerInIn kuLIedIImesInden sorumIu oIuruk MuILu`yu
gnderIIen VeII NecdeL Bey, MuILu dn resm greve uLunmuyun, LIcureLe uLiIun nudIr kIIden
bIrIydI. 1q;`de Ankuru TIcureL Odusi BukunIigi`ni yupLi.

Mehmet IczucIbuI: ErzIncun`in nemII uIIeIerInden bIrIne mensup, TC yesI BInbui Eczuci
MeImeL Bey, ErzIncun ve KemuI`LukI LeIcIr ve kuLIIumIurdun sorumIu oIuruk MuILu`yu gLrImL.
MeImeL Bey, CumIurIyeL dnemInIn nI Eczucibui IIrmusinin kurucusu oIucukLi.

GulutulI $evket: TIcureLe uLiIun bIr buku MuILu srgn TC dnemInde sLunbuI Merkez
Kumunduni GuIuLuIi $evkeL Bey`dI.

Kuru Kemul: TC`nIn Merkez KomILesI yesI, ue Nuziri Kuru KemuI Bey, MuILu dn TC`yI
yenIden cunIundirmuyu uIiLi. 1qz6`du zmIr SuIkusLi Duvusi`ndu giyubindu Idumu muIkm oIdu.
YukuIunucugini unIuyincu InLIIur eLLI veyu IdrId.


Comhoriyet'in hurcI

MuILu SrgnIerI urusindu buIunun Yukup $evkI (Subui) Puu, CemuI (MersInII) Puu, CevuL (obunIi)
Puu, Dr. EsuL (ik) Puu, ZIyu GkuIp, HseyIn CuIIL (YuIin), AII eLII (Okyur), HseyIn #uuI
(Orbuy), AImeL AguyeI (AguogIu) gIbI LLIIuL ve TerukkI poIILIkuIurinin oIumusindu ve
yrLImesInde nemII roIIerI oIun kIIIerIn CumIurIyeL dnemInde mIIIeLvekIIIIgI, bukunIik,
bubukunIik, generuIIIk gIbI grevIerIe LuILII edIIdIkIerInI unuLmuyuIim.

EIbeLLe MuILu`yu gnderIImemI yzIerce TeIcIr ve suvu suIusu vurdi. OnIur du yurgiIunmudiIur ve
CumIurIyeL dnemInde nemII grevIere geLIrIIdIIer. ByIece suvu ve TeIcIr suIuIuri CumIurIyeL`In
Iurcinu kuLiIdiIur. Zumun IInde bu kIIIerIn ocukIuri, LorunIuri urusindu du devIeLIn nemII
grevIerIne geIenIer oIdu. ByIece TC zIInIyeLI (buzi degIImIer geIrmIse de en uzindun ErmenI
TeIcIrI`ne yukIuim uisindun) gnmze kudur geIdI. DenIz BuykuI`in ugzindun duydukIurimiz, bu
geregIn LescIIInden buku bIr ey degII. BuykuI`in MuILu SrgnIerI IIe BuIyoz DurbecIIerI urusindu
kurdugu puruIeIIIk de bu LurIIeyI bIIInce buku bIr unIum kuzuniyor. Le bu devumIiIik (bunu su
orLukIigi du dIyebIIIrsInIz) yznden, zerInden Lum q yiI geLIgI IuIde, 1q1 ErmenI TeIcIrI`ne (bunu
soykirim du dIyebIIIrsInIz) IIIkIn gerekIerIn deIImesIne IzIn verIImIyor. Bu zIInIyeL ukrubuIigi
(IsLersenIz bunu 'MuILu KurdeIIgI` dIyebIIIrsInIz) yznden bu Ike srekII durbe IkIImInde yusuLirIur.

TA#H DETE# z1.oz.zo1o
Aye Hr
EnLeIekLeI, mnevver, uydin

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'EnLeIekLeI`, dIIImIze kk uLInce intelect:s oIun runsizcu 'InLeIIecL` Len gemI. 'SoyuL ve
munLiksuI dnme yeLIsInI kuIIunun` unIuminu geIen 'enLeIekLeI` LerImI, #usyu`du ve Avrupu`du IIk
kez 1q. yzyiIdu kuIIuniImuyu buIumi uncuk LurIIesI duIu eskI. BIIIndIgI gIbI BuLiIi 'enLeIekLeI`,
kImIIgInI ve zuIerInI, yzyiIIur boyuncu, 'OrLu ug` zIInIyeLIne ve leric:s`u (kIIIse siniIinu) kuri
verdIgI mcudeIe sonundu kuzunmiLi. EnLeIekLeIIerIn udeLu bIr siniI IuIIne geImeIerI Ise 1q. yzyiIin
IIk yurisindun ILIburen urIik #usyusi`ndu oImuLu. NILekIm bugn 'uydinIur siniIi` unIuminu
geIen intelliensic #usuintellientsic`dun geIIyor.

Kuvrumin OsmunIicuyu 'mnevver`, Trkeye 'uydin` oIuruk gIrmesI oIduku IIgIn, nk runsizcudu
veyu bIr buku BuLi dIIInde 'uydinIuLmuk` kknden geIme 'uydin` dIye IurkIi bIr kuvrum yok, sudece
'enLeIekLeI` vur. Bunu gre, bIIgIII Insun, bIIIm Insuni, yuzur, ukudemIsyen oImuk, 'enLeIekLeI` veyu
'uydin` oImukIu eunIumIi degII. Aydin esus oIuruk modernIeen BuLi-dii LopIumIurdu beIII bIr mIsyon
suIIbI, duvu udumi Iken, enLeIekLeI, bIr mIsyonu bugIi oImuksizin evrenseI sorunIur zerIne kuIu
yorun, dnen kII.

LuIyun sIyuseL bIIImcIsI AnLonIo GrumscI`nIn IInde yuudigi sIsLeme yu du IukIm IdeoIojIye sonunu
dek bugIi 'orgunIk-unguje uydin`i, runsiz sosyoIog PIerre BourdIeu`nun, sudece dnyuyi degII, uyni
zumundu enLeIekLeI dnyuyi du sorguIuyun 'koIekLII uydin`i ve gndemI Iem LemsII eden Iem de
bIImIendIren 'LoLuI uydin`i zerIne oIduku genI bIr IILeruLr vur. TrkIye`de Ise, ordunun sIyuseLLekI
yerInI veyu KrL, ErmenI meseIesI gIbI LurIIseI LubuIuri sorguIuyunIur 'IIbo`, 'AKP yuIukusi`, 'yundu`
gIbI LerImIerIe uugiIunmuyu uIiiIiyor.


ButI'du benzeri olmuyun uydIn

HuIbukI zooz yiIindu IkemIzI zIyureL eden dnr ve eyIemcI Noum CIomsky, Ail Rcdo`dun
Omer Mudru`nin soruIurini yuniLIurken yIe demILI: TrkIye, bIrok uidun BuLiIi enLeIekLeIIer IIn
bIr esIn kuynugi oImuIi. EnLeIekLeI siniIin IuLiri suyiIir bIr kesImInIn, yuzurIurin, sunuLiIurin,
guzeLecIIerIn ve bukuIurinin, yuInizcu zgrIk ve IIude zgrIg IIn sesInI ykseILmekIe kuImuyip,
uynI zumundu bu konuIurdu IIIIen bIr ey yupLikIuri Lek Ike TrkIye, bIIdIgIm kuduriyIu. YunI, srekII
LeIdIL ve LeIIIkeIer uILindu yupiyorIur bunu. Yuur KemuI gIbI bIrIne nerede rusLIuyubIIIrsInIz meseIu?
Dnyu upindu ne suIIp bIr yuzur, dnce zgrIg IIn sesInI ykseILmeye ve bunun bedeIInI
demeye, ucisinu kuLIunmuyu Iuzir. BuLi`du byIe bIrInI buIubIIIr mIsInIz? Yu du smuII BeIkI meseIu.
Bu udum, 1-zo yiI IupIsLe yuLmu cezusini gze uIdi ve bunu kendI devIeLInIn yupLigi zuIImIIkIere kuri
gerekIIgI dIIe geLIrmek udinu yupLi. ByIe bIrInI BuLi`du grebIIIr mIsInIz? UsLeIIk byIe InsunIurin
kocumun bIr IIsLesI vur. YuzurIur, IzerIer, guzeLecIIer, mIIIeLvekIIIerI -eyIu Zunu gIbI.

'UIusuIciIurin` gznde 'IIbo`, 'yundu`, Noum CIomsky`nIn gznde 'dnyudu eI benzerI oImuyun
bIr uydin`! GeIIn de ikin IIn IInden. Bu IuILuyi, bu purudoksu unIumuyu yurdimci oIur umuduyIu
OsmunIi-Trk uydinIuri Iukkindu kk bIr uIuk Lurunu uyirdim. Turumu uLurken duIu ok uydin-
devIeL-sIyusuI IkLIdur IIIkIsIne bukucugim, nk IInde yuudigimiz kuoLIk orLumdu deIuIurcu
dogruIundigi zere, bu IIIkIIerIn dogru kuruImusi TrkIye`nIn geIecegI uisindun yuumsuI neme
suIIp.


evletperest uydInlur: Yeni OsmunlIlur

OsmunIi`nin son dnemIerInde, kubucu 18oo`Ierden ILIburen Avrupu`nin sLnIgyIe yzIeIImesI ve
bu durumun IseIIeLIrIImesI srecInde 'IIkIr udumIuri` IIn en nemII soru 'Bu devIeL nusiI kurLuIur?`
IdI. ByIesI bIr soruyu cevupIur du, kukusuz devIeL eksenIIydI. TunzImuL dnemInde MusLuIu #eIL
Puu IIe buIuyun ve AII ve uuL Puu`IurIu devum eden brokruLIk ve IdurI reIormIuru kuri sIsLemII bIr
muIuIeIeL buIuLun IIk grup oIun YenI OsmunIiIur (yu du Gen OsmunIiIur), 186; yiIindu sLunbuI`du
bIr uruyu geIen bIr grup uydinin kurdugu LLIIuk-i HumIyeL rgLnden dogmuLu.

HurekeLIn udIuri LespIL edIIebIIen dokuz nderInIn (Numik KemuI, MusLuIu NurI, Sugir AImeLbeyzude
MeImeL, SupII Puuzude AyeLuIIuI, Kuyuzude #euL, MusLuIu #eIIk, bruIIm $InusI, ZIyu Puu ve AII
SuuvI) Iemen IepsInIn bubusi devIeL memuruydu. OrnegIn Numik KemuI`In bubusi bIr zumunIur
Kuds VuIIIIgI yupmi bIr brokruLLi. MusLuIu NurI, Sugir AImeL Beyzude MeImeL ve SupII Puuzude
AyeLuIIuI`in bubuIuri bukunIik yupmiIurdi. Kuyuzude #euL`in bubusi YozguL MuLusurriIi IdI.
$InusI`nIn bubusi usker, ZIyu Puu`nin bubusi gmrk memuruydu. MusLuIu #eIIk Iukkindu bIr bIIgI
yokLu. AII SuuvI Ise bu dokuz kII urusindu sosyuI bukimdun en uIL Lubukudun geIen kIIydI. Bubusi
mIrecI yunI cIIuciydi.


Tercme Broso

DuIusi bu dokuz kIIden beI Tercme Odusi`ndu uIiiyordu. Tercme Odusi yubunci dIIdekI
dokmunIurin evrIImesI IInI 'drugomun` denIIen guyrimsIIm evIrmenIerIn eIInden uImuk IIn
18z1`de kuruImu bIr devIeL duIresIydI. Bu duIre, kuruIdugu gnden ILIburen byk devIeL grevIerIne
uLunmuk IIn IyI bIr uLIumu LuILusi oImuLu. DnemIn IuberIeme uruIurini (zeIIIkIe guzeLe)
buuriyIu kuIIunun bu memur-uydinIur, modernIeme pruLIkIerIne dnk IIk IIkIr LurLimuIurini
buIuLLikIuri gIbI, guzeLecIIIgIn, dnce rnIerInIn yuyiImusinin uruci oIuruk kuIIuniImusi du bu
grubunun murIIeLIyIe oImuLu.

Ancuk BuLiIi uydin esus oIuruk siniI mcudeIesInIn ve kupILuIIzmIe bIrIIkLe ykseIen burjuvuzInIn
rn oIdugu IIn burjuvuzInIn IIberuIIeme egIIImIerIyIe uyumIu oIuruk devIeLe kuri ikurken,
OsmunIi uydini esus oIuruk IerIungI bIr siniIin rn oImuyip, devIeLIn kunuLIuri uILindu yeLILIgI IIn
IuIku kuri bIIe devIeLI korumuIurdi. OrnegIn TunzImuL`in byk devIeL udumi ve LurIIIsI AImeL
CevdeL Puu, 1;8q runsiz ILIIuII`nI 'Ikmdurin muLIuk IkmeL eLme yeLkesIne kuri iki oIuruk
nILeIemILI. ZIyu Puu ve Numik KemuI kIusIk sIum dncesInden ve LusuvvuI ekoInden
besIenmekIe bIrIIkLe, 'IrrIyeL`, 'LerukkI (IIerIeme)`, 'vuLun` gIbI modern kuvrumIurin isrurIi bIr
suvucusuyduIur umu Numik KemuI, busin zerIne kisiLIumuIur geLIrIImesInI LuvsIye edInce LerII ederek
Erzurum vuII muuvInIIgIne LuyIn edIImILI. ZIyu Puu du muLIuk monurIye muIuIIILI IukuL uyni
zumundu muIuIuzukur bIr devIeL udumiydi.


stisnulur

HuyuLini bIr suIkusLLu kuybeden guzeLecI ve yuzur AII SuuvI, kkLencI sIumci egIIImIerI yunindu,
IIerIeme IIkrIne de derInden bugIi bIr eyIem udumi, bIr purLIzun oIuruk YenI OsmunIiIurin en uyriksi
yesI IdI IerIuIde.

OzgrIk ve uduIeL gIbI kuvrumIuri Numik KemuI ve urkuduIurindun mIrus uIun TevIIk IkreL Ise o
LurIIIerde LopIumsuI IIIkIIerIn eILIenmesInIn de yurdimiyIu IuyuLini devIeLLen kuzunmuyi reddeLLIgI
IIn grece zerk bIr uydin porLresI IzmILIr. GerekLen de IkreL`In 'devIeLI kurLurmu` gIbI bIr derdI
yokLur. DuIusi devIeL ve LopIum IIIkIIerInIn ne kudur kurmuik oIdugunu kuvrumi gIbIdIr. Bu
bugIumdu Numik KemuI ve urkuduIurindu grImeyen dIn eIeLIrIsI de, AbdIIumIL`In kIIIIgInde
cIsImIeen sIyusuI IkLIdur eIeLIrIsI de LopIumsuI oImukLun ok bIreyseIdIr, yunI guyeL 'modern`dIr.


slum'In Adulet uiresi

$erII MurdIn`e gre, YenI OsmunIiIurin dnce dnyuIurini BuLiIi unIumdu 'IeIseIe` degII, sIum
sIyuseL IeIseIesI beIIrIemILI. sIum sIyuseL IeIseIesInde umu, LopIumsuI dzenIn (nIzumin) LesIsI oIup,
bn SInu ve EI-urubI gIbI IIIozoIIur, bu nIzumin kuruIubIImesI IIn gerekII bIIgIIerI 'sIyuseLnume` udi
verIIen eserIerInde yuzmiIurdir. OsmunIi geIenegInI eLkIIeyen sIyuseLnumeIer urusindu SeIukIu vezIrI
NIzum`I MIk`n Sicsetnc2e'si, YusuI Hus HucIp`In K:tcd: ili`I ve KIIsLun SuILuni skender
bIn Kubus`un Kcb:snc2e`sI nemII yer LuLur. OsmunIi`nin dzenInI unIuLun en nI sIyuseLnume Ise
KinuIizude AII EIendI`nIn Ahlcl-i Alci udIi eserIdIr. Bu meLInde, OsmunIi dzenI, 'uduIeL duIresI`
denIIen bIr dnceyIe yIe IormIe edIIIr: 1- Dnyunin kurLuIuunun kuynugi uduIeLLIr; z- CIIun bIr
bugdir dIvuni devIeLLIr; - DevIeLI erIuL dzenIer; q- MIk oImuzsu erIuLin eLkIsI oImuz; - AskersIz
mIk zupL edIIemez; 6- MuI oImuzsu usker LopIunumuz; ;- MuI Lebuu LuruIindun bIrIkLIrIIIr; 8- AduIeLIe
IkmeLLIgInde Lebuusi cIIun pudIuIinu yrekLen ILuuL eder.

ormIn bu mkemmeIIIgIne rugmen Numik KemuI, urudigi mkemmeI rnegI sIum LurIIInde
buIumuyucuk, gzn BuLi`yu zeIIIkIe de ngIILere`ye evIrecekLIr.

SonuLu IepsI de 'vuLunsever` oIun bu genIer, en byk engeIIemeyI, MusLuIu #eIL Puu, II Puu,
uuL Puu gIbI brokruLIurdun grdkIerI IIn, PudIuI`Lun ok TunzImuL brokrusIsIne dmun
oIduIur. AImeL MILIuL EIendI gIbI yenI IIIIzIenen burjuvuzIden yeLIen uydinIur bIIe gI bIr
brokrusIye kuri ikurken, bIr kurum oIuruk PudIuIi ve dInI LopIumun bekusi IIn nemII duyunuk
nokLuIuri oIuruk gryordu. OsmunIi DevIeLI`nIn geIecegInI sIum kILryIe BuLi kILrnn
evIIIIgInde grmeIerIne kurin, 1q.yzyiIin orLuIurinu kudur Avrupu`dukI, sIyusI ve IIkr IuuIIyeLIerIn
diindu kuIdiIur ve AydinIunmu sresInce oIuun yenI IIkr durumun Iurkindu oImudiIur. sIumI
dnceyI de, OsmunIi deneyImI IIe sinirIi bIr ekIIde eIe uIdiIur, Lm sIum dnyusindu oIup bILenIere
kuri IIgIsIz kuIdiIur. ($erII MurdIn, OsmunIi uydininin dce2on dedIgI I IirLinuyu suIIp oImudigi IIn
siru dii IIkIrIer reLemedIgInI, doIuyisiyIu gerek unIumdu enLeIekLeI oImudigini syIer. O`nu gre,
OsmunIi dnce udumIuri, 'litercti =okumu, edIp` kuvrumiyIu uikIunmuyu duIu msuILLIr.)

Buku yuziIurimdu du degIndIgIm IIn burudu kisu geecegIm, YenI OsmunIiIurin IuIeIIerI oIun Jn
TrkIerIn de LemeI sorunsuIi 'devIeL nusiI kurLuIur?` IdI. Bu konudu o kudur kururIiydiIur kI, TC`nIn
kunIi pIunIurinu bIIe eveL demekLen kuinmudiIur.

KemuIIsL oIsun, soIcu oIsun, muIuIuzukur oIsun IepsI de Jn Trk geIenegInden geIen CumIurIyeL
dnemI uydinIurinin seIeIIerInden devruIdikIuri en nemII mIrus, uIusIu zdeIeen, LuruIsiz ve IIbIr
zeI ikuri LemsII eLmedIgI vursuyiIun gI ve merkezIIemI devIeL unIuyiiydi. Bu yzden usker
oIsun sIvII oIsun bu kudroIurin byk bIr kesImInIn LemeI sorunsuIi du uyni oIdu: DevIeL nusiI
kurLuIur? Bu ugurdu guyrimsIIm uzinIikIuru ve KrLIere yneIIk en guddur pIunIuru zimnI yu du uik
onuy verdIIer. UsLeIIk bu kesImIer srekII devIeLIn Lokudini yedIkIerI IuIde, IuyuLIurinin byk bIr
bImn LukIpLe, muIkemede, IupIsLe, srgnde geIrdIkIerI IuIde. BeIkI de bIr eIL 'SLockIoIm
Sendromu` sz konusuydu.


Kudro'dun M'ye uydIn-devlet ilikisi

KemuIIsL devIeLIIIgIn duIu rudIkuI bIr uyguIumusini suvunun, $evkeL Sreyyu (AydemIr), Yukup
KudrI (KuruosmunogIu), VeduL NedIm (Tr), BurIun AsuI (BeIge), smuII Hsrev (TkIn)`den oIuun,
ogunIugu TKP geIenegInden geIen bIr grup soI yneIImII uydin, 1qz`de bIzzuL MusLuIu KemuI`In
emrIyIe ikurmuyu buIudikIuri Kcdro dergIsI eLruIindu mevcuL IkLIduri eLkIIeyerek LopIumun
ekIIIendIrIIIIne kuLkidu buIunmuyi IedeIIemIIerdI. TKP`IIIerIn 'KemuIIsL duIkuvukIur` dedIgI
KudrocuIur, KemuIIsL rejImI IdeuIIze ederek, sunuyIIeme progrumi ve devIeLI poIILIkuIurinin IIerIcI
(geIImecI oIdugu IIn); unLI-emperyuIIsL (uIusuIci oIdugu IIn) ve siniIsiz bIr LopIum yuruLmu
IedeIInde (devIeLI oIdugu IIn) oIdugu sonucunu vurmiIurdi. DevIeLIIIgI sudece bIr IkLIsuL poIILIkusi
oIuruk degII, bIr IkLIsudI sIsLem oIuruk gren bu kk uydin grubu, dogrudun IuIki degII, IkLIduri
eIInde buIundurunIuri eLkIIemeye uIiucukLi. KudrocuIurin, bIr sIyusuI gIerInden sz edIIemeyecegI,
kendIIerInI IkLIdurin bIr uILernuLIII oIuruk grmedIkIerI, uksIne vur oIun Lek purLI IkLIdurinin IdeoIojIk
duyunugi oIuruk IkLIduri bu unIumdu puyIumuk IsLedIkIerI unIuiIiyordu.

KudrocuIur, Aku Gndz`den HIImI ZIyu UIken`e, ZIyu GkuIp`Len Nuzim HIkmeL`e kudur IerkesI
eIeLIrdIkIerI IuIde devIeLIn zIrvesInden uIdikIuri desLek suyesInde yiI kudur IuuIIyeLIerIne devum
edebIIdIIer. Ancuk zeI sekLr ve Bunkusi Grubu`nu eIeLIrInce suIuri isindi. DIger LuruILun,
KudrocuIurin nerdIgI geIIme sLruLejIsI KemuIIsL yneLImIn uyguIudigiyIu Lum oIuruk rLmedIgI
IIn CHP IInden de LepkI geImeye buIumiLi. MusLuIu KemuI`In emrIyIe, 1qq`Le Yukup KudrI`ye
'TIrun`u eII oIuruk uLundigi LebIIg edIIdI. Yukup KudrI TIrun'u gILLI ve dergI 6. suyidu dugi(Li)Idi.
GerIye kuIun KudrocuIur Ise devIeL grevIerIne LuyIn edIIdIIer.


Ynclerin durbeseverligi

z; Muyis sonrusi yupiIun IIk seImIerIn urdindun zo AruIik 1q61`de ikuriImuyu buIuyun Yon dergIsI,
Dogun AvciogIu, IIun SeIuk, MmLuz SoysuI, CemuI EybogIu gIbI soI rudIkuIIer ncIgnde eskI
TKP`IIIerden, sosyuI demokruLIuru, sosyuIIsLIerden KemuIIsLIere soIun eILII egIIImIerInI IIne
uImiLi.Yon` ikurunIurin 1q6o`Iur TrkIye`sInIn sorunIurini LurLimuyi umuIuyun bIr LurLimu
pIuLIormu oIuLurmuk umuciyIu yuyimIudikIuri ve bIne yukin uydinin ImzuIudigi bIIdIrInIn unu Lemusi
bunuIimin yoI uLigi bIr LopIumsuI devrIm oIusiIiginu kuri devIeLI ve dzenI kurLurmuk IIn sekIn
uydinIurin vur oIun yneLIm mekunIzmuIurini uun bIr InIsIyuLIII sLIenmeye IuzirIunmuIurinin
gerekIIIIgIydI. Burudu esus sesIenIIen kILIe ordu IIndekI rudIkuI unsurIurdi.

Dogun AvciogIu`nu gre BuLi`du ordu, burjuvuzInIn Lum bIr uIeLI oImuLu. BuLi burjuvuzIsI kendI
ocukIurini usker yupmi onIuri siniI menIuuLIerInI koruyucuk ekIIde yeLILIrmI ve uskerIIk mesIegInI
IsI ve kyI ocukIurinu kupumiLi. Bu nedenIe, BuLi`du ordu duImu gerIcI kuvveLIerIn suIindu yer
uImi, IukIurini uruyun IIIere kurun yugdirmiLi. Gney AmerIku`du du durum uyniydi. TrkIye`de
Ise IuIkLun ikmi ALuLrk bIr ordu vurdi. Bu orduyu IukIm siniIIurin eIInde ILuuLkur bIr uIeL oIuruk
dnmek byk bIr IuLuydi. YncIere gre LopIumun 'zInde kuvveLIer`I (usker-sIvII brokruLIur)
LopIumsuI devrImI gerekIeLIrIrken, uydinIurdun, nIversILeIIIerden, IIIerden, eIIrII orLu
LubukuIurdun, kyIIerden ve I puzur zerIndekI ikurIuri emperyuIIzmIe uLiun mIIII sunuyIcIIerden
yurdim grecekLI.

o HuzIrun 1q6;`de Yon`n yuyin IuyuLinu son vermesInIn urdindun uyni kudroIur z1 EkIm
1q6q`duDetri2 dergIsInI yuyimIumuyu buIudiIur. DergI evresIndekIIerIn LemeI sLruLejIsI dogrudun
IILIIuIIe IkLIduri eIe geIrdIkLen sonru II, kyI ve uydinIurin en bIIInII unsurIurini sInesInde
LopIuyun bIr devrImcI purLI kurmukLi. Ancuk evdekI Iesup uriyu uymudi ve bu kudroIurin
rgLIemeye uIiLigi q MurL 1q;1 durbe gIrIImI buuriIi oImudigi gIbI, gn sonru sugci subuyIur 1z
MurL 1q;1 durbesInI gerekIeLIrdI. BuLu Yon ve Detri2 evreIerI oImuk zere Lm soI kudroIur
okkunin uILinu gIrdIIer.


Aybur'In ceberot devlet eletirisi

1 $ubuL 1q61 LurIIInde 1z II sendIkuci LuruIindun sLunbuI`du kuruIun TP`In IInde sosyuIIzm
gemeyen (bu LerIm duIu sonru ekIenecekLI) progrumi 1q61 Anuyususi`nu bugIiIigi vurguIuyordu.
Bundu purLIye meruIyeL urumu ve z; Muyisi 'zInde gIere` duyunmu IILIyuci yuLiyordu umu Aybur
en IddeLII eIeLIrIIerInI IuIkin zerInde ykseImI ve onIuru InIsIyuLII Lunimuyun 'ceberuL devIeL
geIenegI`ne yneILerek geIenekLen kopmuLu. Aybur`u gre, brokruL siniIu kuri oIdugu syIenen
komprudor-ugu IkIIIsIyIe, brokrusI urusindukI suvu, bIrInIn dIgerInI yok eLmesInI degII, vesuyeL
uILinu uImuyi ngren bIr mcudeIeydI. DoIuyisiyIu Ier IkI kesImde vurIigini IuIku kuri devum
eLLIrebIIIyordu.


M ve mirusIlurI

1q6 seImIerI sonrusindu TP`In purIumenLoyu gIrIInIn urdindun Dogun AvciogIu ve MIIrI BeIII`nIn
buini ekLIgI TP LurLimuIuri byk yunki uyundirmiLi. MIIrI BeIII`nIn 1q6`Le YondergIsInde, E.
TIekI ImzusiyIu yuzdigi, sonrudun Turl Sol:dergIsInIn ekI oIuruk sunuIun 'MIIII DemokruLIk
DevrIm` (MDD) bror, IurekeLIn TP`e kuri muIuIeIeLInIn geneI esusIurini orLuyu koyuyordu. MDD
LezIerInden bIrIne gre, 1qq`Len sonru ok purLIII yuumu geIImesIyIe vcuL buIun unLI-emperyuIIsL
'kuri-devrIm` sz konusuydu. MDD`cIIer ILe bu kL gIdII durdurdugu IIn z; MuyisiIuru sempuLI
duyuyorIurdi.

1q66 TP MuIuLyu KongresI`nden sonru buzi MDD`cIIerIn TP`Len IIru edIImeIerI zerIne MDD uyri
bIr IurekeL oIuruk devum eLLI. MDD geIenegInIn 1q6o`Iurin nI genIIk rgL Dev-Gen`I
eLkIIedIgInI, 1q;o`Len ILIburen orLuyu ikun MuIIr uyun ve urkuduIuri (THKP-C), DenIz GezmI ve
urkuduIuri (THKO), Dogu PerInek evresI (PDA ve TKP), bruIIm Kuypukkuyu (TKPJM-TKKO)
gIbI grup ve rgLIerIn MDD`den dogdugunu dnrsek, gnmzde kendIsIne soI-uydin dIyenIerIn
bIIe (eIbeLLe IsLIsnuIur vur) en nemII sorunsuIinin 'devIeL nusiI kurLuIur?` oImusinu ve devIeLI
kurLurmuk IIn IuIku degII de usker-sIvII brokrusIye gvenmeIerIne umumuk gerekIr.

TA#H DETE# 1q.oz.zo1o
Aye Hr
TurIILen InLIIur noLIuri

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz uyIurdu, TSK mensubu 11 subuy eILII nedenIerIe InLIIur eLLI. AsIindu geen yiIdun berI
InLIIur eden subuy suyisi zo`ye yukIuLi. GrnLe bu InLIIurIurin urkusindu gnI IIerInden
yoIsuzIugu, IuIu ve uyuLurucu LIcureLInden ErgenekoncuIugu, ekonomIk sorunIurdun umIr
buskisinu kudur uzunun pek ok neden yuLiyor. 'GrnLe` dIyorum nk bugne dek ne TSK`dun,
MIIII Suvunmu BukunIigi`ndun, ne TBMM`den, ne oIuyIuri soruLurun udII mercIIerden, ne de
IenIerIn uIIeIerInden LuLmIn edIcI bIr uikIumu geIdI. Bunun bIr IsLIsnusi, InLerneLLe zeI IuyuLinu
duIr IuberIerIn doIumusindun doIuyi InLIIur eLLIgI IIerI srIen AIbuy Berk Erdem`In cenuze
LrenInde konuun DenIz KuvveLIerI KomuLuni EreI Ugur YIgIL oIdu. Amu YIgIL de uikIumu yupmuk
yerIne Onur InLIIurIuri oIuyor, susmuk mmkn degII! dIyerek IumuseL yupmuyi LercII eLLI.

Bu vesIIe IIe LurIIImIzdekI buzi InLIIur oIuyIurinu degInecegIm umu bunun Iussus bIr I oIdugunun
Iurkinduyim. nk neresInden bukursuniz bukin, Im ok zc, ok sursici bIr oIuy. HeIe de
InLIIur... Yuziyu buIumudun nce, IenIerIn uIIeIerIne busugIigi dIIIyorum.


Kelimenin icudI

ngIIIzcedekI 's:icide` (kendI kendInI Idrme) IIIII IIk kez 166z yiIindu, runsizcudukI 's:icidi:2` IIIII
Ise IIk kez 1;; yiIindu kuIIuniImi. Her IkI keIIme de uLIncedekI 'kendInI Idrme, kuLIeLme`
unIumindu, 's:i ho2icidic` veyu 's:i ipis:s ho2icidi:2` LerImIerInden geIIyor. 'nLIIur` keIImesI
Trkeye TunzImuL`Iu beruber gIrmIe benzIyor nk bruIIm MLeIerrIku`nin muLbuusindu busiIun
IIk kILup oIunVcnl:l: ucti`ndu (:;z;) tec :rhcn-i Kcti ucti`ndu (yuziIii 16z, LercmesI
1;q;) 'InLIIur` keIImesI yok. O gne dek 'Iunere dmek`, 'uLee dmek` vb. meLuIorIurIu unIuLiIun
'InLIIur`, $emseddIn SumI`nIn Kc2s-i Turl (:po:) udIi szIgnde, Arupudu 'kurbun` unIumindukI
'nuIr` keIImesInden geIme oIuruk LurII edIIIyor. nLIIur dncesIne yer veren IIk romun AImeL
MILIuL EIendI`nIn usein Iellch (18;) udIi romuni. 'nLIIur` szcgn IIk kuIIunun kIInIn suI
muIIusi IIe yuzun MuImud CeIuIeddIn Puu (. 1qo) oIdugu suniIir. AbdIIumId`In kizkurdeI SenIIu
SuILun`Iu evIenerek suruyu dumuL oIun Puu, InLIIur redIIII 6 beyILIIk ntihcr Kcsidesi`nde,
kuyinbIruderI AbdIIumId`Ie Lers derek oguIIuri Prens SubuIuLLIn ve LIuIIuI BeyIerIe Avrupu`yu
kuLikLun sonru yuudigi IIeII IuyuL beLImIer.


luhi dinlerde intihur

lu2 onu2de b:un
Mur lol:s: ibi,
Ruzcrli bir unde ellen cltinc ot:r2: ibi.
lu2 onu2de b:un
Nilujerlerin lol:s: ibi,
Scrhol:g:n liisinc ot:r2: ibi.
lu2 onu2de b:un
Yillcrini t:tsclliltc eir2i bir cdc2in,
Etini ozle2esi ibi.

Bu suLirIur, gnmzden q bIn yiI nce, Misir`du InLIIur eden bIrInIn birukLigi mekLupLun uIinmu.
MuILemeIen InsunIik LurIII kudur eskI oIun InLIIur eyIemI, PIuLon, ArIsLoLuIes, EpIkr, gIbI AnLIk ug
IIIozoIIurincu oIumsuzIunirken, IIuII dInIerIn Iemen IepsInde onuyIunmuyun duvruniIur urusindu
suyiImiLir. K:r'cn`du InLIIur keIImesI ve InLIIuru IIIkIn uik bIr IIude buIunmumukIu bIrIIkLe, bIr
kImseye IuyuL vermenIn udeLu bLn InsunIuru IuyuL verme gIbI yce bIr duvruni; bIr cunu kiymunin
du udeLu bLn InsunIuri Idrme gIbI ugir bIr su ve gnuI oIdugunu beIIrLen MuIde SuresI`nIn z.
uyeLInden IurekeLIe, sIum geIenegInde InLIIur gnuI kubuI edIIIr, InLIIur eden kIInIn cenneLe
gIdemeyecegI, ceIennemdeyse Imne neden oIun oIuyi Lekrur Lekrur yuuyucuginu InuniIir. En ok
LurLiiIun konuIurdun bIrI de Peygumber`In InLIIur eden bIr kImsenIn cenuze numuzini
kiIdirmuyiindun IurekeLIe, InLIIur eden kImsenIn cenuze numuzinin kiIinip kiIinmuyucugi
meseIesIdIr.

Bunu rugmen LurII boyuncu sIum LopIumIurindu ok suyidu InLIIur oIuyi yuunmiLir. Grne gre
bunIurin ogu numus ve onurun korunmusiyIu IIgIIIdIr. 1q. yzyiIdun ILIburen modernIeme IIe
bIrIIkLe, BuLi edebIyuLinin romunLIk InLIIur vukuIurinin du eLkIsIyIe, kuriIiksiz uk, buurisizIik,
yoksuIIuk ve muII krIzIer yznden bunuIimu denIerIn InLIIuri oIduku sik rusLIunun durumIur oIur.
(Yu du modernIeme IIe InLIIur vukuIuri grnr IuIe geIIr.)

O yiIIurdu bu bunuIim IuIIne 'meyusIyeL` (kurumsurIik, mILsIzIIk) udi verIIIyordu. Bu urudu InLIIur
ynLemIerI de modernIemI; revoIver, Iuvuguzi, kImyusuI muddeIer (prusIk usIL, kosLIk usIL, civu
uIyon, uIyon LenLr, poLusyum sIyunr, ursenIk, Iuere IIuIuri, kIoroIorm ve sLrIknIn) gIbI yenI
uruIur kuIIuniImuyu buIumiLi.

18;6`du AbdIuzIz`In ve 1q16`du ogIu YusuI zzeddIn EIendI`nIn InLIIurIurini (yu du InLIIur ss
verIIen ImIerInI) IIerIde uyri bIr yuzidu eIe uImuyi dndgnden, bu IuILu bunIur diindukI buzi
InLIIur vukuIurinu gz uLmuyu uIiucugim.



MluzIm Mehmed Ali Bey'in intihurI

1q Temmuz 1q1q gn, nIIormusini gIyIp Adu Vupuru`nu bInen, vupurun bu kisminu geIIp, ukuginu
bIr kurun sikun, urdindun denIze derek Ien MIuzim (Tegmen) MeImed AII Bey`In InLIIuri, Jupon
kILrnden uInu oIdugumuz 'onur InLIIurIuri`nu benzIyordu umu bIr yuniyIu du guyeL modern
gerekeII bIr InLIIurdi. nk gerIde birukLigi mekLubu bukiIirsu, Ienz z1 yuindu oIun MeImed AII
Bey`I mILsIzIIge dren oIuy, uk ucisi yu du ekonomIk sikinLiIur degII, 'memIekeLIn dLg
yoksuIIugu, IkenIn eIden gIden numusunu LemIzIeyememesI` IdI! OIuyin gerekLen byIe mI oIdugu,
yoksu mekLubu yuyimIuyun Vclit guzeLesInIn oIuyi, mIIIIyeLI ovu dnLrmek umuciyIu ImuI mI
eLLIgI bIIInmemekIe bIrIIkLe, udeLu mIIIIyeLI bIr munIIesLo oIun mekLup yIeydI:

MuILerem Kumundunim,
ArLik IuyuLi Lerk eLmek Icup eLdI. BundukI sebebI Lumumen LerII edecek (uikIuyucuk) bIr IuIde
degIIIm. DImugimu (zIInIme) en bIrLukim IIkIrIer urusindu bunuIdim. NecuLi (kurLuIuu) urLik
Imde buIuyorum. ... ZuvuIIi TrkIer uyuk uILinu ddkLen sonru IuyuL bunu zirvu geImege buIudi.
HIbIr I yupmudun Idgm IIn ok meyusum. ArkuduIurimin benden duIu meLIn oImuIurini LemIn
ederIm. Ben duIu IuzIuyu LuIummI edemedIm... SIze byk IIer LemennI edIyorum. #uIum
TrkIerIn suudeLIne ILIruk edecekLIr. ukuL bugn ok meyusum.


Reut igiltepe'nin intihurI

Bu oIuy ukIimizu MIIII McudeIe yiIIurindu yuunun bIr 'onur InLIIuri`ni geLIrIyor. HuLirIunucugi zere,
z6 AgusLos 1qzz`de buIuyun Byk Tuurruz sirusindu kendIsIne SundikIi-SIncunIi-DumIupinur
genInde, sLruLejIk neme suIIp IgIILepe`nIn uIinmusi emredIIen ;. Tmen KomuLuni Yurbuy #euL
Bey, LepeyI MusLuIu KemuI`e sz verdIgI gn oIun z; ugusLosLu uIumuyincu revoIverI IIe InLIIur eLmILI.
GerIde birukLigi noLLu BuurisizIik, benI yuunLimdun bikLirdi yuziyordu. O gn IuberI duydugundu
ok sursiIun MusLuIu KemuI, 1qq`Le Soyudi Kununu ikLigindu, #euL Bey`In uIIesIne (#euL Bey
evIenmemILI) 'IgIILepe` soyudini vererek 'mnLeIIr` subuyimizin onurunu Iude eLmILI.



Intelektel Beir Ioud'In intihurI

BuziIurinu gre 'Ik Trk MuLeryuIIsLI`, buziIurinu gre 'Ik Trk PozILIvIsL ve NuLuruIIsLI` oIun BeIr
uud, 6 $ubuL 188;`de, CuguIogIu Yokuu`ndu, BubiuII`dekI IIk kILubevInIn suIIbI ArukeI TozIuyun`in
dkkuninin kurisindukI 1z numuruIi evde, gece ge vukIL InLIIur eLLIgInde yuinduydi. O gece BeIr
uud, koIunu kIorIL kokuIn enjekLe ederek bIIekIerInI drL yerden kesLIkLen sonru kendI kunini
mrekkep yupuruk IzIenImIerInI yuzmuyu koyuImu, kendIsInI yokIumuk IIn kupiyi uIun buIdizini
uIiiyorum dIye suvuLurmu, bIr sre sonru bugirip yurdim IsLemeye buIuyincu ugriIun dokLoru
Ise beyIude ugrumuyiniz, be dukIkuIik mrm kuIdi demILI. KuniyIu yuzdigi son mekLubundu
yIe dIyordu: AmeIIyuLimi Icru eLLIm. HIbIr ugri duymudim. Kun ukLiku bIruz sizIiyor. (...) Bundun
duIu LuLIi bIr Im Lusuvvur edemIyorum. Kun uksin dIye IIddeLIe koIumu kuIdirdim. BuyginIik
geImeye buIudi (...) Vcudumu oLopsI IIn TibbIye`ye bugiIudim. Cenuzem oruyu nukIedIImeIIdIr.

Sznn eri uir

ZengIn bIr uIIeden geIen, CIzvIL mekLebInde okuyun, dIne mesuIeII durun, bIrden IuzIu evIIIIk yupun,
meLresInden guyrImeru bIr ocugu oIun BeIr uud, InLIIur kururini Lum IkI yiI nce dosLu edebIyuL
udumi AImed MILIud EIendI`ye yuzdigi mekLupIu uyrinLiIi oIuruk duyurmuLu. MekLubundu
TibbIye`nIn yiIdu uncuk be uILi kuduvruyu kuvuubIImesInI yeLersIz buIdugu IIn, umucinin
vcudunun LerII (oLopsI) IIn TibbIye`ye bugiIumuk oIdugunu beIIrLIyor, InLIIur IIn seLIgI ynLemI
unIuLLikLun sonru szIerInI yIe bILIrIyordu: "$uIrIer sz IIe pek ok kuIrumunIik suLurIur; IukuL
IIIIIyuLu geIInce, byIe bIr meLuneL gsLerecekIerInden pek emIn degIIIm. nk u InLIIur, beyne bIr
Lubuncu sikmuk, kendInI usmuk veyu suyu uLiImuk gIbI degIIdIr. OnIuru bIr kere Leebbs edIIInce, onu
meneLmek IILIyuri eIden gIder.
DosLIuri kendIsInI Iknu eLLIkIerInI sunmi oImuIiIur, nk BeIr uud 188; yiIinu byk cokuyIu
gIrmILI. GuzeLeIere LeIrIkuIur, kILup ve LIyuLro eIeLIrIIerI yuziyor, edebIyuL poIemIkIerIne kuLiIiyordu.
DuIusi InLIIurindun IkI gn nce bIIe geIecekIe IIgIII IyImser pIunIur yupiyordu. Ancuk sonundu
kuIusinu koydugunu gerekIeLIrmILI. GerekIeLIrmILI umu BeIr uud`in InLIIuri o dnem IIn son
derece unIuiImuz bIr oIuydi. NILekIm I bedenInIn kuduvru yupiImusi yoIundukI vusIyeLI AImed
MILIud EIendI buLu oImuk zere dosLIuri LuruIindun erIuLu uykiri buIunuruk yerIne geLIrIImedI. BIr
IddIuyu gre cenuze numuzi du kiIinmudi.


SeIir Sudolluh Puu'nIn intihurI

BeIr uud`in urdindun bIr InLIIur Iuryusi buIudi. OyIe kI pe pee geIen InLIIur IuberIerI IuIkin
moruIInI bozdugu IIn, AbdIIumId InLIIur IuberIerInIn yuyimini yusukIudi. Bu Iuryunin en dIkkuL
ekIcI oIuyi, 18q1`de uIr ve brokruL #umI SuduIIuI Puu`nin sekIz yiI seIIrIIk yupLigi VIyunu`dukI
evInde ugzinu Iuvuguzi IorLumunu sokuruk InLIIuriydi. BuziIurinu gre Puu`yi InLIIuru gLren,
AbdIIumIL`e muIuIeIeL eden buzi urkuduIurinin LuLukIunmusiydi nk Puu`nin kendIsI de
AbdIIumIL muIuIIIIydI, seIIrIIgI de bIr eIL srgnd. BuziIurinu gre Ise neden ok duIu kIIseIdI.
Puu, eIIIIkLe uIiun Annu ScIumunn udIi zq yuindukI IIzmeLI IIe yuudigi yusuk ukin ve bu ukLun
dogun ocugun muIuIuzukur pudIuI AbdIIumIL`In kuIuginu gILmesInden korkLugu IIn IuyuLinu son
vermILI. GeIIn kurur verIn! EIbeLLe, SuduIIuI Puu`nin SuILun . MuImud TrbesI`nIn IuzIresIndekI
mezur Luindu Im nedenI yer uImudi. Ancuk uyuk LuindukI u kisu dIze unIuyunu ok ey
unIuLiyordu: N`oIsun budur cIIundu IuyuLin buIusi...



ttihutI intihurlurI

LLIIuLi IdeoIog ZIyu GkuIp, DIyurbukir`du dudI son siniILu okurken, sLunbuI`u gILmek IsLemI,
umcusi ve duyisinin kendIsIne Bubusiz kocu bIr evIn byk ogIusun. ArLik umcu veyu duyikizIurindun
bIrIyIe evIenerek uIIenIn suIIp oIdugu uruzI ve mIkIe ugrumuIisin. DIyurbukir`du buncu uruzI ve
mIkmz dururken, bu sLunbuI, sevdusi ne oIu kI? dIyerek engeI oImuIuri zerIne LubuncuyIu
InLIIuru kuIkimiLir. Kurun, uIin kemIgInI deIemedIgI IIn beyne gIrmemI, uIin kemIgI zerIne
yuyiImi, orudu perInIemILIr. GkuIp o kurunu mr boyuncu kuIusindu Luir. nLIIur sonrusindu
kendIsIne IIk yurdimi yupunIurdun LLIIuLi 'PozILIvIsL` AbduIIuI CevdeL, bu yurdimdun udeLu pImun
oIdugunu yIe unIuLucukLir: ZIyu`yu DIyurbukir`du eIImden geIenI yupuruk kurLuImusi IIn byk
ubu surI eLLIm. Tunrinin ILIu IIe kisu zumundu IyIIeLI. Onun duIu sonruIuri TrkIk gIbI gerI
IIkIrIerI yuyucugini kesLIrebIIseydIm, II uIukudur oImuzdim. SImdI dnyorum du ZIyu`nin
TrkIk IIkIrIerInI yuymusindu, onu kurLurmuk gIrIImInde buIunmukIu, II urzuIumudigim IuIde
benIm de duIIIm vurdir.


BuurIlI olunlur

GkuIp buuriIi oIumumiLi umu TC`nIn 'mLemmIm cz` TekIIuL-i MuIsusu`nin kurucusu
SIeymun Asker, BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu ruk ve HuvuIIsI GeneI Kumunduni Iken, ngIIIzIere
kuri $uuyyIbe MuIurebesI`nI kuybeLmeyI gururunu yedIrememI ve 1 NIsun1q1`Le Busru`du bIr
suIru udirinin IInde kuIusinu Lek eI uLe ederek IuyuLu vedu eLmILI. TC`nIn kurucuIurindun ve
DIyurbukir VuIIIerInden Dr. #eIL Ise, MLureke DnemI`nde, 1q1 ErmenI TeIcIrI`ndekI roInden
doIuyi DIvun-i Hurb`e sevk edIImI, urkuduIuri LuruIindun LuLukIu buIundugu BekIrugu BIg`nden
kuiriIdikLun sonru yukuIunucugini unIuyincu 6 $ubuL 1q1q LurIIInde InLIIur eLmILI. 1qz6`du zmIr
SuIkusLi Duvusi doIuyisiyIu urunirken, yukuIunucugini unIuyincu sukIundigi kmesLe InLIIur eLLIgI
syIenen Kuru KemuI`I de unuLmuyuIim.



Kimyuger r. Cevut Muzhur'In intihurI

CumIurIyeL`In IIk yiIIurindukI InLIIurIur zerIne bIr uruLirmu yupun uIreLLIn KerIm Gkuy`u gre
Hurp gIbI bLn IIkIrIerI bIr nokLu eLruIindu LopIuyun IudIseIer esnusindu InLIIurIur pIesIz uzdi.
ukuL Iurp nIIuyeL buIup mLureke seneIerInIn munevIyuLi bozun, ruIIuru uzup veren derbeder IuyuLi
buIuyincu InLIIur suIgini meydunu ikmiLir. NILekIm sLIkIuI IurbInIn bLn sInIrIerI gerdIgI 1qzz
senesInde bu suIgin bIr durukIumu devresIne gIrmI IukuL zuIerI LukIben DurkIeIm`In 'byk sevInII
IudIseIer zumunindu urLur` IddIusinu uygun ekIIde InLIIurin urLLiginu uIIL oIuyoruz. 1qz senesInde
yenIden uzuImiLir. 1qz`Len sonru oguImu urLmiLir. 1qzq`du zq1 InLIIur oImuLur.

Gkuy`in LurII eLLIgI duIguyu gIrer mI bIImIyorum umu 1o MurL 1qq`Le, Bebek SeL Sokuk`LukI evInde
koIunu boryum kIorId enjekLe ederek IuyuLinu son veren KImyuger Dr. CevuL MuzIur`in Im
dogrudun 1q UnIversILe #eIormu IIe IIInLIIIydI. Bu IkenIn endsLrIyeI kImyu uIunindu yeLILIrdIgI
IIk uzmun oIun CevuL MuzIur Bey, yiIIurcu IocuIik yupLigi DurIInun, unI bIr kururIu sLunbuI
UnIversILesI`ne evrIIIrken kudrodun ikuriIunIur urusinduydi. HkmeL, ogu urkuduinu IIse
greLmenIIgI, okuLmunIik gIbI IIer yu du doIgun muuIi emekIIIIk verdIgI IuIde kendIsIne bunIur
yupiImudigi IIn onuru kiriIun CevuL MuzIur Bey, yedI uy sren uciIi bIr InzIvu dnemInden sonru
durumu dzeILmesI IIn reIormun mImuri Dr. #eIL GuIIp`Ie grmeye beI bugIumiLi uncuk, #eIL
GuIIp`In murLLu veremden ImesI zerIne Lm mIdInI yILIrecekLI. O gnn guzeLeIerI, 1q1`de ikun
ve 1q ve 1qq`Le IkI kez ugirIuLiriIun MuLbuuL Kununu yznden oIuyu urku suyIuIurindu yer
vermIIerdI. UsLeIIk Im nedenInI de sukIumiIur, 'usubI bIr buIrun sonucu IecI irpinLiIur IInde
veIuL eLLIgInI` yuzmiIurdi. CevuL MuzIur Bey`In gerek Im nedenI uncuk 1q8z`de, yunI oIuydun
yukIuik o yiI sonru kumuyu uikIunucukLi.



Siyuseti NumIk Gedik'in 'intihurI'

DemokruL PurLI`nIn IIerI Bukuni Numik GedIk`In 'InLIIuri`, z; Muyis 1q6o dnemInIn kurunIikLu
kuIun oIuyIurindun bIrIdIr. Numik GedIk durbe gn evInden uIinip (buzi IddIuIuru gre bIr p
urubusiyIu ve dvIerek) Hurp OkuIu`nu geLIrIImILI. #esm IddIuyu gre o Muyis 1q6o gn suuL
zz.`Le 'unI sInIr buIruni geIrIp` IupsedIIdIgI odunin penceresInden uLIuyip InLIIur eLmILI.

Numik GedIk`In nuui, uIIesIne gsLerIImeden Loprugu verIImILI. AIIe yuruyi demek IsLememI,
byIece bu pIeII Im 'InLIIur` oIuruk LurIIe gemILI. CeIuI Buyur`in kizi NIIIer Grsoy yiIIur
sonru, Numik GedIk`In uIIesIne verIIen eyuIuri urusindu buIunun pIjumusinin urkusindu deIIk
oIdugunu duydugunu beIIrLecekLI. Amu bu konudukI en cIddI IddIuIur zoo8 yiIindu Yeni
Altuel dergIsInde (18. Suyi) ikun z; Muyis`in drdnc Idumi mi? buIikIi yuzidu dIIe geLIrIIdI. O
LurIILe Tunk OkuIu`ndu yedek subuy grencIsI oIun eImI YceI`e gre Numik GedIk InLIIur eLmemI,
cumdun uLiImiLi. YceI`In unIuLLiginu gre GedIk`In LuLuIdugu odu IIL pencereIIydI. kIsI de urku
urkuyu ve Lek kunuLIiydi. kIsI de Luvunu yukin oIun bu IkI pencere urusindukI mesuIe yukIuik o
sunLImdI. BIr kIInIn odudu Iiz kuzunip bu kudur yksekLekI IkI cumi bIrden kirmusi mmkn degIIdI.
ZuLen YceI`In grdg kuduriyIu cum eImusIu kesIImI gIbI kiriImiLi ve kirik bIm bIr kedInIn
geebIIecegI kudur kkL. ddIu edIIdIgI gIbI cumi GedIk kirmi oIsu bIIe, IIk cumi kirdigindu
bIrIIerInIn bu sesI duymusi gerekIrdI. NILekIm Numik GedIk`Ie uyni odudu yuLun dnemIn Suvunmu
Bukuni ELIem Menderes (Adnun Menderes`Ie ukrubu degIIdI) cum kiriIirken uyunmumiLi bIIe. Amu
erLesI gnk guzeLeIerde ELIem Menderes`In GedIk yu AIIuI dIyerek kendIsInI pencereden uLLi
ekIIndekI uIILIIgI yer uImiLi. Ne IIkmeLse ELIem Menderes, Yussiudu`du 1o yiI IupIs cezusi IIe
kurLuImuLu. Bunu du yuLmuyucuk, 1q6z`de I IuyuLinu uLiIucukLi.


Buyur ve Menderes'in intihur giriimleri

DP dnemInIn CumIurbukuni CeIuI Buyur du drL kez InLIIuru Leebbs eLmILI. BunIurin IIkI z;
Muyis 1q6o gn kendIsInI LuLukIumuyu geIen uskerIere kuri koyurken oImuLu. kIncI kez, 1q EyII
1q6o gecesI 'DkIer Yussiudu`du` LemuIi IIImIn ekImI IIn yuLugindun kuIdiriImusi ve riILimdu bIr
mIzunsen yupiIuruk yrLImesI zerIne, o sirudu evrede buIunun subuyIurin gImeIerInI ve
kendIne yupiIunIuri IuysIyeL kirici buIuruk bunyoyu gILmI ve beIIndekI kemerIe kendInI usmiLi.
ikurdigi IiriILi sesIne kounIur, kuIukIurindun kun geImI oIuruk ve Imek zereyken buImuIurdi
Buyur`i. Unc ve drdnc gIrIImIerInI KuyserI cezuevInde yupmiLi. HepsInden kurLuIun Buyur
1oz yuindu eceIIyIe IecekLI.

Adnun Menderes`In de, kendIsIne verIIen cezuyi grenmeden bIr gn nce IIu Ierek InLIIur eLmeyI
denedIgInI umu buurumudigini (ogIu Aydin Menderes`e gre umuci zuLen InLIIur degII, Idumini
gecIkLIrmekLI), LeduvIsInIn yupiImusindun sonru, 1; EyII 1q61`de Idum edIIdIgInI unimsuLuruk
bILIreIIm bu bIm.


Ve digerleri

DemokruL PurLI`nIn kuLiIdigi IIk seImIer oIun 1qq6 seImIerIne IIIe buIuLiriIdigini IddIu
eden De2olrct z2ir guzeLesInIn suIIbI ve buyuzuri BIenL UsLndug oIuyi NesebI Guyri SuIII
buIikIi ke yuzisiyIu proLesLo eLmILI. SeImIerden sonru oIuun CHP HkmeLI, yuzur Iukkindu
MecIIs`e IukureL eLLIgI gerekesIyIe LuIkIkuL uLirdi ve guzeLenIn sorumIu mdr, BIenL Bey`In eI
MLebu Hunim IumIIe oImusinu bukiImuksizin Iupse uLiIdi. EInIn kendI yuzisi yznden Iupse
gIrmesIne duyunumuyun BIenL Bey, 1o Kusim 1qq;`de InLIIur eLLI. Ancuk uIIenIn LrujedIsI bununIu
bILmedI. MLebu Hunim, eInIn Imnden Lum z yiI sonru, 1o Kusim 1q;z`de InLIIur ederek
IuyuLinu son verdI.

TA#H DETE# o;.oz.zo1o
Aye Hr
'Bursu OIuyi` ve ALuLrk`n 'Bursu NuLku`

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Ergenekon ddIunumesI`nIn zzz, qq8, 11o6, 1q18, 1q6 ve zoq. suyIuIurinu bukiIirsu,
ErgenekoncuIur, durbecI pIunIurinin meruIyeL kuynugi oIuruk grdkIerI, ALuLrk`n 1 $ubuL 1q`Le
Bursu`du yuunun Trke ezun kuriLi gsLerIIer doIuyisiyIu IruL eLLIgI IddIu edIIen 'Bursu NuLku` udIi
LurLimuIi meLnI Lm TrkIye`de yuyginIuLirmuyi mIIII bIr grev uddeLmIIer. BugnIerde InLerneL
orLumindu bu meLnI yuyunIur, okuyucuIurinu soruyorIur: YunI ALuLrk de mI durbecIydI?

YukIuik 6o yiIdir (nk 'Bursu NuLku` 1qq;`de orLuyu ikLi) ALuLrk`n 'Bursu NuLku` dIye bIr
konumusi oIup oImudigi LurLiiIiyor. Bu konudukI IIkrImI sorun MuruL Pupsu udIi okurumuzu
verdIgIm sz uyurincu, bu IuILukI yuzimi 'Bursu NuLku`nu ve ;; yiI nce yuunun Bursu OIuyinu
uyirdim.


lk Trke Izun okonoyor

Ezunin TrkeIemesI IIkrI IIk kez ZIyu GkuIp`In VuLun IIrInde dIIe geLIrIImILI. $IIrde yIe
denIyordu: BIr Ike kI cumIInde Trke ezun okunurJ KyI unIur munusini, numuzdukI duuninJ BIr
Ike kI mekLebInde Trke Kur`un okunurJ Kk byk Ierkes bIIIr buyurdugunu Hudu`ninJ Ey
TrkogIu ILe orusidir senIn vuLunin.

ZIyu GkuIp, Turluluun Escslcri udIi kILubindu sudece ezunin degII, duu ve mnucuLIurin
(yukuriIurin) ve IuLbeIerIn (Cumu ve Buyrum numuzIurindu mInberde Imum LuruIindun okunun duu
ve verIIen gL) de Trke okunmusini IsLedIgInI beIIrLmILI.

ALuLrk`n GkuIp`In bu dnceIerInden ok eLkIIendIgI, AruIik 1qo LurIIII Menemen OIuyIuri`ndun
sonru dInde reIorm uIimuIurinu Iiz verdIgI bIIInIyor. Bu bugIumdu yupiIun uIimuIur sonundu, z
Ocuk 1qz gn #IyuseL-I CumIur ncesuz HeyeLI $eII BInbui HuIiz Yuur (Okur), sLunbuI
Kuruky`dekI YeruILi CumII`nde Cumu numuzindun sonru, YusIn SuresI`nI nce Arupu, sonru Trke
okumu, IIk Trke ezun Ise $ubuL 1qz`de KudIr GecesI`nde AyusoIyu CumII`nde okunmuLu. (Guyri
resm kuynukIuru gre IIk Trke ezun, zo AruIik 1q1 LurIIInde BubueskI`de okunmuLu.)

O gece rudyodun yupiIun cunIi yuyin bLn Ikede byk yunki yupmiLi. Trke ezundu unIur
syIenIyordu: Tunri uIudurJ $pIesIz bIIIrIm Lunridun buku yokLur LupucukJ $pIesIz bIIIrIm,
bIIdIrIrIm Tunrinin eIIsIdIr MuIummedJ HuydIn numuzuJ HuydIn eIuIuJ Tunri uIudur, Tunridun
buku yokLur Lupucuk. SubuI numuzindu Ise HuydIn IeIuIu ugrisinin urdindun Numuz uykudun
IuyirIidir IIudesI ekIenIyordu.

SuIuvuL-i $erIIe meLnI Ey Tunrinin eIIsI MuIummed, suIuvuL sunu, seIum sunu; LekbIr meLnI Tunri
uIudur, Lunri uIudur, Lunridun buku Lunri yokLur. Tunri uIudur Lunri uIudur, Iumd onu muIsusLur;
IuLbe meLnI Ise Ey mIIIeL! AIIuI bIrdIr, uni bykLr. AIIuI`in seIumeLI, uLiIeLI ve Iuyri zerInIze
oIsun. PeygumberImIz EIendImIz HuzreLIerI, Cenubi Huk LuruIindun InsunIuru dIn IukIkuLIerI LebIIge
memur ve resuI oImuLur. Koydugu esus kununIur cmIemIzce muIumdur. nsunIuru Ieyz ruIu vermI
oIun dInImIz son dIndIr, LemeI dIndIr. nk dInImIz ukIu munLigu IukIkuLe Lumumen uyuyor. Eger
ukI munLigu, IukIkuLe uymumi oIsuydi bununIu dIger IIuII ve LubI kununIur urusindu uykiriIikIur
oImusi gerekIrdI. nk bLn kununIuri yupun Cenubi Huk`Lir ekIIndeydI. Bu meLInIere
uymuyunIuru, Trk Cezu Kununu`nun z6. muddesI geregInce bIr uyu kudur IuIII IupIs ve eIII IIruyu
kudur IuIII puru cezusi ngrImL.


'Borsu OluyI' putluk veriyor

O gnIerIn :2h:riet, cli2iet-i Millie ve Milliet guzeLeIerIne bukiIirsu, IbudeL dIIInIn Trke
oImusi emrIne Ike geneIInde uyuImuLu. Amu bIr yiI sonru, Bursu`du yuunun bIr oIuy,
Ankuru`dukIIerIn kuIurinin Iuvuyu kuIkmusinu neden oIdu.

1 $ubuL 1q gn UIu CumI`nIn Imumi nedense greve geImemI, onun yerIne cemuuLLen TopuI HuIII
ezuni, TuLur bruIIm Ise kumeLI (erkekIer LuruIindun Iurz numuzIurindun nce okunun ezunu benzer
meLIn) Arupu okumu, sIvII poIIs HumdI EIendI de durumu bykIerIne rupor edIvermILI. Numuzin
urdindun o kIIIIk bIr grup Ezun Ier yerde Arupu okunurken neden Bursu`du Trke okunuyor
sorusunu sormuk IIn EvkuI MdrIg`ne yneImILI. MerukIiIurin du kuLiIimiyIu kuIubuIik gIderek
bym, MIL bu konudu LuIImuL uIindigini, ezunin yuIniz Bursu`du degII, Ier yerde Trke
okundugunu, usiI cevubi VuII`nIn verebIIecegInI syIeyInce, kuIubuIik HkmeL Konugi`nu yneImILI.
Mukumindu oImuyun VuII`yI bekIerIerken merdIvenIere oLurmuIur, sonru du poIIsIn mduIuIesIyIe,
bIr oIuy ikmuksizin dugiImiIurdi. O sirudu evInde oIun VuII uLIn Bey durumdun Iemen Bursu`dukI
Tmen KomuLunIigi`ni Iuberdur eLmI, Tmen KomuLuni du durumu IIreII LeIgruIIu zmIr`de
buIunun KoIordu KomuLuni AII HIkmeL (Ayerdem) Puu`yu bIIdIrmILI. Le o zumun oIun oImuLu
nk LeIgruIi uIdigi sirudu Puu`nin yunindu ALuLrk de vurdi.


Atutrk doromu el koyoyor

Atcturl'un Nobet Dejteri kILubinin derIeyIcIsI OzeI $uIIngIruy`u gre 1 ocukLun berI Ike IInde
seyuIuL IuIInde oIun ALuLrk o gn de Bucu`yu gILmI, dnLe zmIr MIII KLpIunesI`nI gezmI,
bunkuIur ve ncIr KooperuLIII`nI zIyureL eLmILI. Akum CHP`nIn Kuriyuku`du verecegI buIoyu
kuLiIucukLi kI Bursu`dukI oIuyin IuberI geImILI. YuverI CevuL ToIguy`in unIuLLiginu gre, IuberI
duyuncu ok sInIrIenmI, IIk LepkIsI DerIuI Bursu`yu buskin yupucugiz! oImuLu. O ukum zmIr`de
ereIIne verIIen bIr buIoyu gILmemI, q ubuLLu subuIu kuri buukLu LrenIe AIyon`u IurekeL eLmILI.
AnLuIyu bIgesInde bIr gezIden dnmekLe oIun Bubukun smeL Puu IIe AIyon`du buIumu,
EskIeIIr`e kudur bu buu kuImiIurdi. #IvuyeLe gre, smeL nn nce oIuyi nemsememI, umu
ALuLrk`n uLeII konumusindun sonru LopurIunmiLi. EskIeIIr`de smeL Puu uyriIucuk ve Ankuru`yu
devum edecek, ALuLrk ve yunindukIIer, BIIecIk`Len oLomobIIIe Bursu`yu IurekeL edecekIerdI.


"in meselesi degil dil meselesi

O sirudu DuIIIIye VekIII $kr (Kuyu) Bey, AdIIye VekIII YusuI KemuI (TengIrenk) ve EmnIyeL GeneI
Mdr TevIIk HudI (BuysuI) Bey de Bursu yoIunduydiIur. ALuLrk ve IeyeLI ubuL gn Bursu`yu
geIdIIer ve ImdI mze yupiIun eIIk PuIus yukinindukI uIup kke (bugn ALuLrk MzesI)
yerIeLIIer. Kisu srede, oIuyIurin yIe byk boyuLLu oImudigini unIuyun ALuLrk, uyni gn devIeLIn
resmI ujunsi AnudoIu Ajunsi`nu u uikIumuyi yuzdirdi: Bursu`yu geIdIm. HudIse Iukkindu
uIukudurIurdun muIumuL uIdim. HudIse IuddIzuLindu IuzIu eIemmIyeLII degIIdIr. HerIuIde cuIII
mrLecIIer, CumIurIyeL udIIyesInIn penesInden kurLuIumuyucukIurdir. HudIseye dIkkuLImIzI bIIIussu
evIrmemIzIn sebebI, dInI sIyuseL ve IerIungI bIr LuIrIke vesIIe eLmeye usIu msumuIu
eLmeyecegImIzIn bIr duIu unIuiImusidir. MeseIenIn nemI mIIII dIII ve mIIII benIIgI bLn IuyuLindu
IukIm ve esus kuIucukLir. (:2h:riet, ; $ubuL 1q) YunI ALuLrk`e gre orLudu dIn meseIesI
yokLu, dII meseIesI vurdi.

ErLesI gn, LuLukIununIuri serbesL birukLigi IIn Suvci, cemuuLI konLroI edemedIgI IIn MIL grevden
uIindi. DIyuneL IerI BukunIigi, bundun byIe ezunin kesInkes Trke okunucugini, uksIne
duvrununIurin muLIuk sureLIe cezuIundiriIucuginu duIr bIr LumIm yuyimIudi. q ve 11 ubuL gnIerI
HuIkevI`nde LopIunun eIrIn okumu Lukimi eyIemIn Trk dIIIne IukureL oIdugunu IIun eLLIIer.
Yurdun eILII yerIerInden MusLuIu KemuI`e, IkmeLe ve guzeLeIere IrLIcu IurekeLIerIne IuneL
buIikIi LeIgruIIur gnderIIdI.


orom'duki yurgIlumulur

Ankuru`du AdIIye VekIII YusuI KemuI Bey, guzeLecIIerIn sorusu zerIne sikiyneLIm IIun edIImedIgIne
gre sLIkIuI MuIkemesI kuruImusinu du gerek oImudigini, zunIiIurin normuI muIkemede
yurgiIunucukIurini uikIumiLi. Ancuk zunIiIur Bursu`du degII, orum`du yurgiIunucukIurdi. nk
Bursu AdIIyesI`nIn konuyu duyurIiIikIu egIIecegInden pIe edIIIyordu!

zq zunIi devIeLe kuri Isyun buIuLmuk, $upku Kununu`nu uymumuk, TCK`nin z6. muddesIne
uymumuk IIe suIuniyorIurdi. TuLur bruIIm`In oIdugu IddIu edIIen IuLiru deILerInde Trke ezun IIe
IIgIII buzi noLIur, oIuyIurin nceden pIunIundiginu kuniL oIuruk gsLerIImILI. BIr buku kuniL (!) EvkuI
MdrIg`ne gnderIImI IsImsIz LeIdIL mekLubu IdI. MekLubun zerInde Bursu dumgusi vurdi ve
bozuk bIr Arupu IIe unIur yuziImiLi. Bunu buk! Ben BursuIiyim. SenInIe VuII`nIn Bursu`yi
kuriLirdiginizi bIIIyorum. Ben sLunbuI`dun geIdIm, orudu Arupu ezun okunuyor ve kumeL verIIIyor.
Yurindun ILIburen burudu du Arupu ezun okunmuz Ise byk bIr IeIukeL IIe kuriIuucuksiniz. Bundun
buku IuyuLiniz du LeIIIke de oIucukLir, BunIuri VuII`ye de syIe...

Bu oIuydun bIr yiI nce, 1; AruIik 1qz`de UIu CumI`de Trke ezun okumuk cuIz degII ekIIndekI
IuLbesInden doIuyi suIunun TevIIk Hocu CumI bykL, Arupu duIu IyI duyuIur dIye Arupu
okudum dIye kendInI suvundu. 1 ubuLin bukuIrumuni TuLur bruIIm, TrkesInI bIImedIgInden
Arupu okudugunu, gerIsInIn IILIru oIdugunu syIedI uncuk evInde buIunun bIr deILerde CumIurIyeL
ve upku uIeyIIne buzi kuruIumuIur buIununcu, IIkrImdIr, yuzdim demek zorundu kuIdi. HirduvuLi
AImeL KudrI udIi bIr zunIi, oIuy gn bIr sLunbuI guzeLesInde, sLunbuI`du 1zoo mezzInIn ImLIIun
edIIdIgInI, ImLIIun neLIcesInde pek ogunun Lum noL uIdigini uncuk EvkuI Umum MdrIg`nden
Ienz cevup geImedIgI IIn ezunin bIr sre duIu Arupu okunmuyu devum edecegInI unIuLun bIr
IuberI yksek sesIe okurken yunindukIIerIn durumu yunIi unIumi oIubIIecegInI syIedI. Ancuk bu
suvunmuIur IukImIerI Iknu edemedI. SonuLu 1q kII 6 uyIu z, yiI urusindu degIen IupIs cezuIurinu
ve IupIs cezuIuri kudur srgn cezusinu urpLiriIdiIur. Ayricu q8oo IIru LuLun muIkeme musruIIuri
muIkmIur urusindu bILrId ve oIuy resmI LurIIIn 'IrLIcu mzesIne` kuIdiriIdi. Arudun 18 yiI
geLI. 1; HuzIrun 1qo gn bIr IkIndI vukLInde, Ankuru`dun IIIere ekIIen bIr LeIgruI emrIyIe ezun ve
kumeLIn IsLenIrse Arupu du okunubIIecegI bIIdIrIIdI. Bu LurIILen sonru bIr duIu Trke ezun
duyuImudi.


6o yIllIk moummu: 'Borsu Notko' Atutrk'e mi uit

ErgenekoncuIurin durbecI emeIIerIne duyunuk yupLikIuri 'ALuLrk`n Bursu NuLku` gyu 'Bursu
OIuyi`nin gergInIIgInI gIdermek IIn, Bursu VuIIsI uLIn Bey ve BeIedIye Bukuni MuIILLIn Bey
LuruIindun ALuLrk ve IeyeLIne 6 $ubuL 1q gn ekIrge`dekI kkLe verIIen yemekLe IruL edIImILI.
'Gyu` dIyorum, nk bunu yemekLe buIundugunu IddIu eden #izu #uen (Ycer) udIi gen bIr
guzeLecInIn oIuydun Lum 1q yiI sonru yuzdigi bIr kILupLun grenIyoruz. VuII, BeIedIye Bukuni, ALuLrk
ve KiIi AII, SuIIeL Bey, NurI (Conker) Bey, SuIII (Bozok) Bey, Husun CuvIL Bey, SumI Bey, Kuzim Bey,
MmLuz Bey, AvnI Bey, $uIup Bey ve erIL Bey gIbI sekInIerIn urusinu gIrmeyI nusiIsu buurun #izu
#uen, IddIusinu gre yemekLe yupiIun konumuIurin noLunu LuLmu, bu noLIuri yiIIurcu sukIumi ve
1qq; yiIindu yuyimIudigiAtcturl'e Ait irlc Iilrc te ctirc udIi kILubindu yer vermILI. ddIuyu gre
musudukIIerden bIrI ...Bursu GenIIgI oIuyi Iemen busLirucukLi, IukuL zubiLuyu ve udIIyeye oIun
gvenInden Lr... dIye sze buIuyincu oIunIur oImuLu. ALuLrk eIInden uLuIi, biugi birukmi,
gzIerInI gence dIkmI ve udeLu grIeyerek, sonrudun 'Bursu NuLku` oIuruk bIIInecek oIun szIerI bIr
irpidu syIeyIvermILI. kIII bIr ukum yemegInde yupiIun uLeII bIr konumuyu 'nuLuk` udi Lukmunin
gurubeLI bIr yunu, bu nemII 'nuLuk`Lun oIuyin dIger LunikIuri o yiIIurdu II sz eLmemesI ok IIgInLI.
NILekIm 'Bursu NuLku`, . CIIdI 1qq`Le Trk nkiIup TurIII EnsLILs LuruIindun
yuyimIunun Atcturl'un Solet te De2eleriudIi kuynukLu yu du 1q`Le OzeI $uIIngIruy LuruIindun
derIenen ve ALuLrk`n Ier yupLiginin kuydedIIdIgI Atcturl'un Nobet Dejteri (:p:-:p8) udIi kILupLu
du yer uImumiLi.


"Benim unludIgIm Trk genci

#izu #uen`In kILubini buIumudigim IIn orudu 'Bursu NuLku`ndun nusiI sz edIIdIgInI bIIemIyorum
uncuk, bugn buzi InLerneL sILeIerInde doIuun meLIn yIe:

Trk gencI, InkiIupIurin ve rejImIn suIIbI ve bekIsIdIr. BunIurin Izumunu, dogruIugunu IerkesLen
ok InunmiLir; rejImI ve InkiIupIuri benImsemILIr. BunIuri zuyiI drecek en kk veyu en byk
bIr kipirLi ve bIr IurekeL duydu mu, 'Bu memIekeLIn poIIsI vurdir, jundurmusi vurdir, ordusu vurdir`
demeyecekLIr. Hemen mduIuIe edecekLIr.

PoIIs geIecekLIr, usiI suIuIuri birukip, suIu dIye onu yukuIuyucukLir. Gen, 'PoIIs Ienz InkiIup ve
cumIurIyeLInIn poIIsI degIIdIr` dIye dnecek, IukuL usIu yuIvurmuyucukLir. MuIkeme onu muIkm
edecekLIr. YIne dnecek, 'Demek udIIyeyI de isIuI eLmek, rejIme gre dzenIemek Iuzim`.

Onu Iupse uLucukIur. Kunun yoIundun ILIruzIurini yupmukIu beruber bunu, smeL Puu`yu, MecIIs`e
LeIgruIIur yugdirip Iuksiz ve susuz oIdugu IIn LuIIIyesIne uIiiImusini, kuyiriImusini IsLemeyecek.
DIyecek kI: 'Ben Inun ve kunuuLImIn Icubini yupLim. MduIuIe ve IurekeLImde IukIiyim. Eger buruyu
Iuksiz oIuruk geImIsem, bu IuksizIigi meydunu geLIren sebepIerI ve umIIIerI dzeILmek de benIm
vuzIIemdIr.`

Le benIm unIudigim Trk gencI ve Trk genIIgI!


'Borsu Notko'non ilevselligi

Buzi nsIuIurindu, IIk purugruIin sonundukI Hemen mduIuIe edecekLIr IIudesI yerIne EIIe, LuIu,
sopu ve sIIuIIu; nesI vursu onunIu kendI yupiLini koruyucukLir IIudesI konuIuruk 'Ergenekoncu` bIr
LonIumuyu kuvuLuruImu oIun 'Bursu NuLku`nun gerekIIgIzerIne IIk uruLirmuyi yupun ve
buIguIuriniKuller Altindc Yclin Tcrih (TImu, zoo;) udIi kILubindu ve c2cn guzeLesIndekI
sLunIurindu ukLurun MusLuIu Armugun`u gre (kI kendIsInIn yuziIuri konunun IzInI srmemde ok
yurdimci oIdu), 'Bursu NuLku`,kumuoyunun IIgIsInI #izu #uen`In kILubini yuyimIudigi 1qq;`de degII,
DemokruL PurLI`nIn (DP) kurucuIurindun CeIuI Buyur`in zo HuzIrun 1qqq`du zmIr`de yupiIun DP
kIncI Byk KongresI`nde 'Bursu NuLku`nu okumusindun sonru ekmILI. CeIuI Buyur`in bu
konumudun murudi 'Mudem gerIcI CHP`yI uduIeL durdurmuyor, o IuIde genIIk yneLIme eI
koymuIidir` ekIInde zeLIenebIIIrdI.

1q8`de CHP yunIisi &l:s guzeLesI, 'Bursu NuLku`nu 'DP`nIn eIInden IkLIduri uImuk IIn kununIuru,
nIzumIuru uymuyu gerek yokLur!` mesujini vermek IIn kuIIundigindu, bu uIbeII meLnIn bIr bumerung
gIbI DP`yI nusiI vurdugu grIecekLI. NILekIm CumIurIyeL Suvcisi, &l:s guzeLesI Iukkindu soruLurmu
uLigindu, CeIuI Buyur`in nuLku DP KongresI`nde okudugu orLuyu ikincu, Suvci, Menderes`In
buskiIuriyIu LukIpsIzIIk kururi vermek zorundu kuImiLi.

1q66 yiIindu YurgiLuy Bukuni mrun OkLem, AduIeL YiIi Ai Konumusi`ndu, o gnIerde gndemI
meguI eden NurcuIuk LurLimuIuri bugIumindu IrLIcu LeIIIkesIne degInInce, mesuji uIun buzi
vuLunduIur 'Bursu NuLku`nu doIuimu sokLuIur. OyIe kI, Bornovu CumIurIyeL SuvciIigi, bIrok kIIyI,
'Bursu NuLku`nu kuIIunuruk IuIki kununIuru ILuuLsIzIIk eLmeye LevIk eLLIgI IIn muIkemeIere sevk
eLmeye buIudi. Bunun zerIne DP`nIn sIyusI mIrusisi AduIeL PurLIsI`nIn (AP) GeneI Bukuni
SIeymun DemIreI, KuriikIikIuru yoI gsLeren, devIeL unIuyiinin, kunun IukImIyeLInIn, usuyI ve
InzIbuL IIkrInIn yikiImusini LuvsIye eden bu meLnIn ALuLrk`e uIdIyeLInIn IspuLIunmusi gerekLIgInI
syIemek IILIyuci duydu. Bunun zerIne CumIurIyeL SenuLosu`ndu (o zumunIur MecIIs IkI
kumuruIiydi) bIr bIIIrkII IeyeLI oIuLuruIdu. HeyeL, Trk TurII Kurumu`ndun (TTK) bIr rupor IsLedI.
TTK, zq EkIm 1q66 LurIIII LopIunLisindu u kururi uIdi: Bornovu AsIIye Hukuk HukImIIgI`nIn
z;JqJ1q66 LurII ve 1q66J8 suyiIi yuzisi ve bu yuziyu ekII ALuLrk`n Bursu NuLku IIe IIgIII szIerI
zerIne gerekII InceIemeIer yupiImiLir. Bu InceIemeIer sonucundu bu szIerIn ALuLrk`n 1q
ubuLindu Bursu`du yupLigi konumudun meuIen uIinmuk sureLIyIe eILII LurIIIerde busiImi oIdugu
kunuuLIne oybIrIIgIyIe vuriImiLir.

Ancuk, Lm mr boyuncu ALuLrk`n yunindu oIun uIII #iIki ALuy, uyni konuyIu IIgIII oIuruk 1o
NIsun 1q6; LurIIInde SuvciIigu verdIgI IIudede yIe dIyecekLI: Bursu NuLku dIye ALuLrk`n syIedIgI
bIr nuLuk yokLur (...) Bursu guzeLecIsInIn yuzdikIuri kuIuk rIvuyeLIerIdIr. ALuLrk son derece nIzumci ve
devIeL oLorILecIsI IdI (...) |Bugn| MemIekeLLe unurI Iuvusi yuruLmuk kusdi vurdir. ALuLrk bu kusdu
uIeL edIImek IsLenmILIr.


eniz Gezmi bile...

BIrIncI eIden bu LunikIigu rugmen 'Bursu NuLku` gzden dmedI. OyIe kI Dev-Gen`In nI IIderI
DenIz GezmI, 'dIkLuci` soIcu LeorIsyen Dogun AvciogIu`nun ikurdigi Detri2 Gczetesi`nIn z AruIik
1q6q LurIIII 1o. suyisinu verdIgI rporLujdu |TuLucu gIer| TerLIpIerIyIe genIIgI ordunun kurisinu
drmek IedeIIne uIuumudikIuri gIbI, devrImcI genIIk eyIemI, MusLuIu KemuI`cI zInde gIer
suIIurini bIrbIrIerIne keneLIemILIr. MusLuIu KemuI udi, genI grencI kILIeIerInde duIu IuzIu ugizdun
ugzu doIuir oImu, IorumIurdu Bursu NuLku ve GenIIge HILube LekrurIunmi ve bunIur
uyguIunmiLir... dIyecekLI.

1q; yiIindu, bIrIIerIne kizip 'Bursu NuLku`nu busLiruruk evresInde dugiLun CuIer TunriverdI udIi bIr
vuLundu, IkuyeL zerIne yurgiIunirken, duvuyu bukun KuyserI z. Agir Cezu MuIkemesI`nIn buvurusu
zerIne, TTK Bukuni ProI. Dr. Enver ZIyu KuruI ve HunguroIojI (Mucurcu) uzmuni ProI. Dr. SumI N.
OzerdIm, muIkemeye 'Bursu NuLku`nun ALuLrk`e uIL oIdugunu duIr bIr rupor sunduIur. ByIece
sudece CuIer TunriverdI beruuL eLmekIe kuImudi, bIr de TTK dumguIi bIr nuLkumuz oIdu!

Bugn kendIsIne 'UIusuIci` dIyen evreIere gre 'Bursu NuLku`nun sIup ve IerIk uisindun ALuLrk`e
uIL oImuyucugini IddIu edenIer, usIindu ALuLrk` LunimuyunIur. Bu evreIerIn gururIu syIedIgIne
gre, 'Bursu NuLku` IIe ALuLrk`n 1-zo EkIm 1qz; LurIIII CHP KuruILuyi`ndu 6 suuL dukIkudu
okudugu Byk NuLuk`un sonundukI 'GenIIge HILube` urusindu byk benzerIIkIer vur. Ayni ekIIde,
ALuLrk`n 1qo`du yuunun 'Menemen OIuyi`ndun sonru smeL Puu`yu Menemen IuIkini Luiyin ve
Menemen`I yukin. CumIurIyeL`In geIecek nesIIIerIne bIr rnek oImusi IIn de Menemen`I o yunik
IuIIyIe muIuIuzu edIn demesI rnegInde grIecegI gIbI, ALuLrk rejIm sz konusu oIdugundu
meruIyeL LuzukIurinu dmeyecek kudur busIreLII bIr IIderdIr! Sonu oIuruk 'Bursu NuLku` vurdir ve
ALuLrk bu nuLku Lum du bugnIer IIn syIemILIr!


Bitirirken

Okurumuz MuruL Bey`In sorusunu geIeyIm. Bence de 'Bursu NuLku`yIu GenIIge HILube urusindu IerIk
uisindun byk benzerIIk vur. Bence de ALuLrk, guyri resm bIr orLumdu coup, 'Bursu NuLku` denen
o mIIILun konumuyi (keIImesI keIImesIne degIIse bIIe) yupmi umu duIu sonru bu IkeII konumu,
durbecIIIge vurun devrIm ve rejIm muIuIizIigi gIbI LeIIIkeII gndermeIerIyIe, ALuLrk`n byk nem
verdIgI 'meruIyeLI` ImgesIne zurur verecek nILeIIkLe oIdugu IIn suIIp ikmumi oIubIIIr. Ancuk
bugn guyeL IyI bIIIyoruz kI, ALuLrk rejIm sz konusu oIdugundu Iukuku ruIu kuIdirmukLun
kuinmuzdi. Bunu murIIeL oIuruk grp grmemek sIzIn seImInIz. Ben bu Luvri eIeLIren bIrIyIm. Bu
yzden de bIIImseI dogrucuIuk kuygiIuri IIe yupiIun ILIruzIur diindu, durbecIIerI ALuLrk
duyunugindun muIrum eLmek ugrunu, 'Bursu NuLku` ALuLrk`e uIL degIIdIr dIye isrur eLmeyI unIumIi
grmyorum. ALuLrk de durbecI mIydI? dIye sorun bIrI kurisindu gerI ekIImek yerIne, ALuLrk`
ve dnemInI cesureLIe IrdeIemeyI LercII edIyorum.

TA#H DETE# 1.o1.zo1o
Aye Hr
BIrInIn gerIIIusi LekInIn LerrIsLI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TrkIye`de en ok $urkIyuLiIik udIi kILubi IIe Luninun IIIsLIn kkenII ABD`II edebIyuL proIesr
Edwurd SuId, zooo yiIinin yuzindu, uIIesIyIe zIyureLe gILLIgI Gney bnun`Iu sruII urusindukI
BubeI uLmu sinir kupisindu, ogIu ve evredekI genIerIe yIe bIr IddIuyu gIrmILI: Tui en uzugu
kIm uLubIIIr? SuId`In yupmuk IsLedIgI, IIIsLInII ocukIurin ve genIerIn 1q8;`de buIuyun BIrIncI
nLIIudu`du yupLikIuri 'Lu uLmu` eyIemInI LekrurIumukLi. GenIer de, SuId de LuIurini uLubIIdIkIerI
kudur uzugu IirIuLLiIur. GerIsInI SuId`den dInIeyeIIm: Bu LuIu yIrmI IkI yiIIik IguIden sonru
LoprukIurimizdun ekIIen bIr orduyu 'yrr, bIr duIu du sukin buruIurdu grnme` dedIk.
SugIikIi bIr unurI, zuIer surIoIugu vur. Ben ve BubeI uLmu`dukI dIger InsunIur, IuyuLimizdu IIk
kez kuzundik...

O gn kImse SuId`e duvu IuIun umudi umu SuId`In sruII sinirinin LesIne Lu uLurken ekIImI
IoLogruIIuri yuyimIundigindu AmerIku`dukI YuIudI IobIsI uyugu kuIkLi. SuId 'Lerre sempuLI
gsLermekIe` suIundi. EnLeIekLeIIIgI sorguIundi ve CoIumbIu UnIversILesI`ndekI grevInden
uIinmusi IsLendI. #ekLr JonuLIun #. CoIe SuId`I grevden uImudigi IIn yupiIun eIeLIrIIere ve
suIumuIuru grencI guzeLesInde yuniL verdI: Eger SuId`In zgrce yuzmu ve konumusini
gvence uILindu LuLmuyi reddedeceksek, bIr sonrukI busLiriIunin kIm oIucugini du, kImIn
IIkIrIerInI ekInmeden IIude edecegInI beIIrIeyen engIzIsyon yesInIn kIm oIucugini du ImdIden
dnmeye buIumumiz yerInde oImuz mi? (AkudemIk zgrIkIer konusundu bIr ders nILeIIgI
Luiyun uikIumunin Lumumi IIn bkz. ILLp:JJwww.rudIkuI.com.LrJIuber.pIp?Iuberno=16qq66)


Binlerce TMK mugdoro ocok

O gnden berI TrkIye`de Edwurd SuId`In suyginIigi bIr kuL duIu urLLi. OzeIIIkIe muIuIuzukur
kesImIerde SuId bIr roI modeII oIdu. Amu KrL ocukIuri, genIerI IIIsLInII ocukIuri ve SuId`I
LukIIL eLLIgInde uyni evreIerIn sempuLIsI kuzunumudiIur. Son oIuruk BuLmun`du yusu dii
gsLerIye kuLiIdigi ve poIIse Lu uLLigi gerekesIyIe uydun berI LuLukIu buIunun B.S. udIi 1
yuindukI gen bIr kiz, yurgiIundigi IIk durumudu ; yiIu muIkm edIIdI. Dogrusu yurginin Iizi
gz kumuLiriciydi. HeIe uduIeL kiIicinin keskInIIgIne dIyecek yokLu! OyIe yu, B.S. eger uIkoII uru
kuIIunirken bIrInI IdrseydI duIu uz cezu uIucukLi!

B.S. medyunin yunIi bIr ekIIde 'Lu uLun ocukIur` oIuruk udIundirdigi TerrIe McudeIe Kununu
(TMK) mugdurIurindun sudece bIrI. Bu udIundirmu yunIi nk bu ocukIurin buziIuri Lu bIIe
uLmudi. KImI sudece oIuy yerInde oIdugu IIn, kImI orudun geLIgI IIn, kImI LerII oIdugu IIn,
kImInIn yz veyu eII kizurmi oIdugu IIn, kImI uIIesInden bukuIuri PKK IIe IIIkIII dIye
suIundiIur. DIyeIIm kI, gerekLen Lu uLLiIur, EIdIven, Yukumoz, Ayiigi, Surikiz, KuIes, BuIyoz
gIbI korkun durbe pIunIurini yupunIur mi LerrIsLLIr yoksu emnIyeL gIerIne Lu uLun ocukIur
mi?

Durumun gurubeLInIn Iurkindu oIun HkmeL, ocukIur IIn AduIeL ugiriciIuri Grubu`nun (kI
ben en Ie yurumuz, en eyIemsIz yeIerIyIm) ubuIuri sonucu TMK`nin evrenseI ocuk IukIurinu
uiku uykiri muddeIerInI dzenIemek zere buzi udimIur uLmiLi umu muIuIeIeLIn 'bu vesIIeyIe
OcuIun`u rLI uI mi ikuriIiyor? ekIIndekI buskisinu boyun egerek Lusuriyi ruIu kuIdirdi.
MuIkemeIer de bu IirsuLLun IsLIIude, ucimusiz cezuIuri verIp duruyorIur. CezuevIerI Ier geen gn
LopIumu, devIeLe, uduIeLe yubunciIuun, IuLLu dmunIuun ocukIurIu doIuyor. Sugduyunun
IukIm oImusini bekIerken 'Lerr` kuvrumi zerInde bIruz kuIu yoruIim, ne dersInIz?


evrimcilerin Terr Rejimi

'Terr` szcg runsizcudun geIIyor. OsmunIicuyu 'LedII` oIuruk gemI. 1;8q runsiz
ILIIuII`nden sonru, IkLIduri kuybeden soyIuIurin, kIIIsenIn ve BrILunyu`nin yurdimiyIu IkLIduri
yenIden eIe geIrmeye Leebbs eLmesI zerIne IkLIdurdukI JukobenIer, EyII 1;q`Len 1;qq
Temmuzunu kudurkI on uy, kuri devrImcI oIuruk grdkIerI ve I dmun dIye eLIkeLIedIkIerI
IuIk yiginIurini gIyoLIne yoIIumiIurdi. Bu kunIi dnem LurIIe 'Terr #ejImI` (#egIme de Ie
Lerreur) oIuruk gemILI. NILekIm o yiIIurdu runsiz devrImcIIerI kendIIerInI gururIu 'LerrIsL`
oIuruk udIundirmiIurdi. Bu geIenek uyurincu, 188o`Ierde urIik rejImIne kuri InLIIur suIdiriIuri
gerekIeLIren #us nIIIIIsLIerI de 'LerrIsL` oImukLun gurur duymuIurdi. zo. yzyiIin buIurindun
ILIburen, 'Lerr` uzinIik grupIuri LuruIindun mIIIIyeLI duvuIur IIn kuIIuniImuyu buIudigindu,
szck gIderek kuru IIsLeye uIindi. OyIe kI bugn, LerrIsL dendIgInde kImsenIn ukIinu IyI bIr ey
geImIyor. HuLLu bIr kIIye, bIr rgLe 'LerrIsL` dumgusini vurdunuz mu, o kIInIn veyu rgLn
IIbIr LuIebInIn, sznn meruIyeLI kuImiyor. Bunun bIIIncInde oIun kesImIer de, kendIIerIne
'zgrIk suvuisi`, 'eIIr gerIIIusi`, 'AIIuI`in uskerI`, 'dIrenII` gIbI udIur LukiyorIur.


Geregin degiik yzleri

OrnegIn 1qqo`Iurdun ILIburen HugunnuI YuIudIIer IIn 'gvenIIk rgL`, ArupIur IIn Lerr
rgLyd. 1qo`Ierden ILIburen EOKA KibrisIi #umIur IIn unLI-koIonyuIIsL rgL, KibrisIi
TrkIer IIn LedII (=Lerr) rgLyd. Ayni ekIIde TMT KibrisIi TrkIer IIn z suvunmu
rgL, KibrisIi #umIur IIn LedII rgL IdI. 1q;q`du TuIrun`dukI ABD eIIIIgInI busip
IerdekIIerI qqq gn boyuncu reIIn uIun genIer, runIiIur IIn kuIrumun, ABD`IIIer IIn LerrIsLLI.
1q;o`Ier ve 1q8o`Ierde BuLi dnyusi IIn 'bIr numuruIi LerrIsL` oIun 'ukuI CurIos` IukupIi IIcI
#umIrez SuncIez 1qqq`de kendInI 'devrImcI` oIuruk LunimIumiLi. Bugn Gney AIrIku
CumIurIyeLI`nIn devIeL bukuni oIun NeIson MundeIu, Beyuz irki rejImIn gznde LerrIsL IdI,
NILekIm IuyuLinin z; yiIini IupIsLe geIrdI. 'TerrIsL` #A`nin IIderIerInden MurLIn McGuIness
1qq8`de ngIILere IIe #A urusindu buri sugIundikLun sonru Kuzey rIundu`nin EgILIm Bukuni
oIdu. Bugn IIIsLInII InLIIur bombuciIuri veyu HAMAS mIIILunIuri sruII ve ABD IIn LerrIsL,
ArupIur IIn 'zgrIk suvuisi.` PKK KrLIerIn byk bIr bIm IIn 'gerIIIu rgL`, TrkIerIn
byk bIr bIm IIn Ise 'Lerr rgL`. Kisucusi meIur szdekI gIbI bIrInIn LerrIsLI dIgerInIn
zgrIk suvuisi.


Modern terrn zellikleri

Sonu oIuruk bugn neyIn Lerr, kImIn LerrIsL oIdugu konusundu uIusIur urusi kubuI edIImI bIr
norm yok. DuIusi, 1oo` ukin 'bIIImseI` Lerr Lunimi vur. BunIurin orLuk puydusi Ise Lerrn
ukIini kuirmi InsunIurin sirI su IIemek IIn yupLikIuri IddeL eyIemIerI oImudigi. AksIne,
LerrIzm, uIusuI bugimsizIigi sugIumu, sosyuI uduIeLsIzIIgI gIderme, bIr uzinIik grubunun
sLuLsn dzeILme, evre veyu Iuyvun IukIurini korumu gIbI sIyusI IedeIIere yneIIk oIuruk, bIr
grup Insunin kIusIk suvu ynLemIerInden IurkIi uruIurIu sIsLemuLIk oIuruk sIIuIsiz InsunIuri,
grupIuri, kILIeIerI yiIdirmu, korkuLmu eyIemInIn udi. EskIden devIeL udumIurinu, dIpIomuLIuru,
nemII kIIIere yneIen LerrIsLIer, urLik duIu ok genI kILIeIerI IedeI uIiyorIur. EskIden Lerr
yereI Iken, bugn LerrIsLIer IIn Lm dnyu suvu uIuni. ArLik sudece uLeII sIIuIIurIu degII, uydu
LeIeIonIuri, InLerneL bugIunLiIuri, cep LeIeIonIuri IIe de Lerr eyIemIerI yupiIiyor. nunmi
InsunIurin cunIi bombuIur oIuruk kuIubuIikIurin veyu bInuIurin zerIne srImesI Ise yenI bIr
InLIIur kILrnn IubercIsI. Gnmzde Lerr oIuyIurinin urkusindu KuLoIIkIerI, ProLesLunIuri,
BudIsLIerI, SIIIerI, HInduIuri yu du OrLodoksIuri buImuk mmkn umu bIr gerek vur kI gIderek
urLun suyidu MsImun Lerr oIuyIurinu kuLiIiyor.


HuklI terr-huksIz terr

PekI, u veyu bu nedenIe Lerr umuIurinu uIumuk IIn bIr ynLem oIuruk seenIerI uIIukI
oIuruk yurgiIumuk mmkn m? DnrIerIn, dIn udumIurinin, sIyuseLIIerIn, IsLIIburuL
udumIurinin verecegI cevupIurin ne kudur IurkIi oIucugini LuImIn edebIIIrsInIz. OrnegIn Iuyduci
dnr J. SLuurL MIII IIn Ise bIreyseI eyIemIer ve sosyuI poIILIkuIurin uIIukI uidun IyI yu du kL
oImusi onIurin InsunIigin muLIuIugunu ne kudur IIzmeL eLLIkIerIne bugIidir. YunI buzi durumIurdu
suvu ve Lerr (InLIIur ve LenuzI gIbI) uIIukI oIubIIIr. Bunun kurisindu yer uIun mmunueI
KunL`in uIIuk yususi Ise umu ne oIursu oIsun bukusinu zurur veren II bIr eyIemI onuyIunumuz.
ToLuIILeryunIzmIn IddeLI zerIne yuzun en nemII dnrIerden oIun HunnuI ArendL 'buzi
durumIurdu IddeLIn uLimuIurin kumuoyunu duyuruImusindu gerekII ve munLikI bIr seIm
oIubIIecegInI` syIedIkLen sonru bIzI yIe uyurir: '$IddeL kuIIunimi dnyuyi degILIrIr, uncuk en
muILemeI degIIm duIu ok IddeLIe doIu bIr dnyudir.` NILekIm ugimizin nemII
dnrIerInden Jeun BuudrIIIurd, EI KuIde`nIn 11 EyII (zoo1) suIdirisini yorumIurken bu
ugdu byIe bIr burburIik mmkn mdr sorusu yunIiLir der. Onu gre urLik cepIe yokLur,
suvunmu IuLLi yokLur, dmun onunIu suvuun kILrn Lum kuIbIndedIr. PekI, dmun kImdIr?


Leviuthun'In kotsullIgI

Bunu uIusIur urusi Iukukun verdIgI cevubin IpuIurini, II yusuIumumusinu rugmen IuIen
zimnen uyguIunmukLu oIun MIIIeLIer CemIyeLI`nIn 1q; LurIIII konvunsIyonundu buIuruz. Bunu
gre Lerr devIeLe yneILIImI ve beIIrII kIIIerIn veyu grupIurin yu du kumuoyunun zIInInde
deIeL IuII yuruLmuyu kusLeLmI yu du bu umuIu LusurIunmi Lm suIurin udidir. Bu Lunimin
kuynugini ngIIIz dnr TIomus Hobbes (. 16;q) du buIuruz. Hobbes`un meLuIorIk
uikIumusinu gre 'bIrbIrInIn kurdu oIun InsunIur` (ho2o ho2ini l:p:s) bIr szIemeyIe Iuk ve
zgrIkIerInI eticthcn denen vurIigu devrederek, kuriIigindu gvenII bIr yuum eIde
eLmIIerdIr. eticthcn TevruL`Lu geen bIr cunuvurin udidir ve Hobbes`u gre Ier eye egemen
oIun devIeLIn sImgesIdIr. Hobbes 'zuIm, uduIeLIn dIger bIImIdIr` derken, ondun 1o yiI sonru
AImun IeIseIecIsI HegeI (. 181) bu IIkrI mkemmeIIeLIrIr. HegeI`e gre 'devIeL Tunri`nin
yeryzndekI yrydr`, devIeL gerekIIkLIr, devIeL zorunIuIukLur, devIeL kuLsuIdir ve kendInI
korumuk IIn Ier LrI nIemI oImuyu IzInIIdIr!

Bu nedenIe, Endonezyu`du Sukurno rejImI LuruIindun oo bIn Huk`un kuLIedIImesIne, $III`de
PInocIeL rejImI LuruIindun bInIerce kIInIn IdrImesIne, on bInIercesInIn IupsedIImesIne,
GuuLemuIu`du zoo bIn kIInIn ABD`nIn egILLIgI 'Im munguIuri` LuruIindun yok edIImesIne, zo
bIn ArjunLInIInIn IuIsL GuILIerI dIkLuLrIg sirusindu buIur oImusinu, Suddum`in HuIepe`de
bIn Krd IurduI guziyIu kuLIeLmesIne EI KuIde`nIn 11 EyII zoo1 suIdirisi kudur nem veremeyIz!
Bu nedenIe #usyu`nin eenIsLun`du, sruII`In IIIsLIn`de, Sudun`in DurIur`du uyguIudigi IddeLe,
TrkIye`de 1;.oo kIInIn 'IuIII meIuI` oImusinu 'devIeL Lerr` dIyemeyIz!


'Terre destek veren lkeler' mi dediniz

Burudu bIr purunLez uuIim. 1q; yiIindu ABD SenuLosu`ndu gIzII servIs IuuIIyeLIerInI IzIeyen ve
kumuoyundu bukuni runk CIurcI`den doIuyi CIurcI KomILesI oIuruk bIIInen komILenIn
ruporundun grendIgImIze gre ABD 1q6o`Ii ve 1q;o`II yiIIurdu bIr dIzI yusu dii oIuyu kurimiLi.
OrnegIn 1q61`de KomnIsLIere sempuLI duydugunu dnIen DomInIk CumIurIyeLI dIkLuLr
#uIueI TrujIIIo, CA LuruIindun rgLIenen bIr suIkusL sonucu IdrImL. Ayni yiI Kongo
Bubukuni PuLrIce umumbu, SovyeLIer BIrIIgI IIe IbIrIIgI poIILIkuIuri IzIemeye buIumusi
yznden buurisiz bIrku suIkusL Leebbsnden sonru CA LuruIindun rgLIenen bIr durbe IIe
IkLIdurdun uzukIuLiriImi urdindun du IdrImL. CA 'Mongoose` Operusyonu kupsumindu
Kbu IIderI IdeI KusLro`yu yneIIk buurisiz sekIz suIkusL gIrIImI, eILII suboLujIur ve durbe
pIunIuri yupmiLi. Amu bunIurin IIbIrI 1q;`Le $III`de SosyuIIsL SuIvudor AIIende yneLImInI
devIrmek IIn yrrIge konun pIun kudur korkun degIIdI. Durbe sudece AIIende`nIn degII on
bInIerce $IIIIInIn IuyuLinu muI oImuLu.

KomILenIn durumu eI koymusindun sonru CA duIu dIkkuLII duvrunmiLi uncuk o LurIILen sonru
du bo durmudi. 1q8`de bIzzuL ABD LuruIindun uIusIur urusi Lerr desLekIedIgInI IddIu edIIen
run`u gIzII sIIuI suLiindun eIde edIIen puruIurin NIkuruguu`dukI MurksIsL IkLIduri devIrmek IIn
suvuun gerIIIuIuru verIImesI, 1q86`du Ibyu IIderI KudduII`nIn udirinu bombuIi suIdiridu
buIunmuk, 1qq1`de ruk IIderI Suddum HseyIn`In siginuginu bombuIi suIdiri dzenIemek
bunIurdun bIr kuiydi.


Yeil Kouk'In ucI meyveleri

ABD, SovyeLIer BIrIIgI`nI evreIemek IIn geIILIrdIgI 'YeII Kuuk` projesI uyurincu, 1q8z-1qqz
urusindu AIgunIsLun`dukI kumpIurdu, q sIum IkesInden geIen yukIuik o bIn MsImun
'mcuIIL`I egILmILI. CA, buLu Misir, In, PoIonyu, sruII oImuk zere dnyunin buku
yerIerInden LopurIudigi Ier LrI sIIuIi mcuIILIere ukmi, kImyusuI ve eIekLronIk zumunIumu
uIeLIerInIn nusiI kuIIuniIucugini, bombuIurin nusiI yupiIucugini, uydu IIeLIImInden ve InLerneLLen
nusiI IuyduIuniIucugini greLmILI. Bu kumpIurdun mezun oIunIurin en nIs Usume bIn
udIn`dI. ABD duIu sonru kendI ImuIuLi oIun bu LubIoyu begenmemI ve LerrIe mcudeIe udi
uILindu AIgunIsLun`u, Suddum`i dIkLuLrIkIe suIuyuruk ruk`u mduIuIe eLmILI.

ByIe kL bIr sIcIIe suIIp oIun ABD, 1q;q`dun berI 'Lerre desLek veren IkeIer` IIsLesI yupiyor.
Son IIsLede run, SurIye, Kbu ve Sudun vur. Ayricu AIgunIsLun, KoIombIyu, Endonezyu, bnun,
IIIsLIn, GrcIsLun, IIIpInIer, SomuII ve Yemen`In oLorILe boIugu yznden LerrIsL rgLIer IIn
uygun zemIn oIuLurdugu IddIu edIIIyor.


evlet terrnn okollo huli : SOA

1qq6 yiIindu Punumu`du kuruIun, 1q8q`Len bu yunu ABD`nIn GeorgIu eyuIeLIndekI orL BennIng
eIrInde IuuIIyeL gsLeren bIr okuI, ABD`nIn devIeL Lerrn buku IkeIere IIru eLLIgInI
dndren bIr sIcIIe suIIp. Bu 'szde` okuIdu 1qq6-zoo1 yiIIuri urusindu OrLu ve Gney
AmerIku`dun geIen 6o bIn usker ve poIIs egILIImI. BoIIvyu`nin kunIi dIkLuLrIerI Hugo Bunzer
Suurez ve uIs Arce Gomez; $III`nIn dIkLuLr #uuI LLurrIugu, GuuLemuIu`nin dIkLuLr J. EIruIn
#Ios MonL, Peru`nun dIkLuLr Juun VeIusco AIvurudo, HuILI`nIn dIkLuLr GeneruI #uouI Cedrus,
ArjunLIn`In dIkLuLrIerI #oberLo VIoIu ve eopoIdo GuILIerI, Punumu`nin uyuLurucu kuukisi
dIkLuLr MunueI NorIegu, MeksIku`nin nI MuIyu rgL os ZeLus`in kurucuIuri, Hondurus`in
nI '-16` udIi Im mungusinin eII GeneruI oIs A. DIscuu ve duIu nIcesI SOA`nin
mezunIurindun. Acubu bu okuIdu TrkIye`dekI 1z EyII durbesInI yupunIur du egILIm grm
myd, Ienz bIImIyoruz.

OkuIun 1qqq yiIindu otert Action udIi dergIye sizun ders progrumindu Ikence, LedII,
psIkoIojIk suvu, ImIu IurekeLIerI gIbI 'IuyduIi` dersIer grImesI zerIne ABD IkmeLI uzun
sre sessIz kuImiLi. 1qq6`du buskiIuru duyunumuyun PenLugon szcs MIcIueI DoubIeduy
okuIun IIevInI kubuI eLLI uncuk (Bubu) BusI`un 'ders progrumindukI IuLuIuri` gIderdIgInI IIerI
srd. 1qqo yiIindun berI okuIu LukIbe uIun AmerIkun sIvII LopIum IurekeLI SOA WuLcI`u gre
kumuoyu buskisindun kurLuImuk IIn udi zoo1`de TIe WesLern HemIspIere nsLILuLe Ior SecurILy
CooperuLIon (WHSC) oIuruk degILIrIIen okuIdu bu LurIILen sonru du uLIn AmerIku IIn devIeL
LerrIsLIerInIn yeLILIrIImesIne devum edIIIyordu. Ebu Gureyb`de yu du GuunLunumo`du grev
yupunIurin bu okuIdun yeLImI oImusi muILemeI. Ancuk son yiIIurdu, Iem uIusIur urusi buskinin
urLmusi Iem de uLIn AmerIku IkeIerInde Insun IukIuri konusundukI geIImeIer suyesInde, uLIn
AmerIku IkeIerI urLik poIIs ve uskerIerInI WHSC`e gndermIyorIur.


$iddet kollunmuk huk mIdIr

PurunLezImIzI kupuLip devum edeIIm. Eger cesureLImIzI LopIur du (szmz mecIIsLen diuri) en
byk Lerr rgLnn devIeL oIdugunu kubuI edersek, devIeLe veyu IegemonIk gIere kuri
koymuk meru mudur? Meru Ise, buskinin, zuImn veyu smrnn duyuniIumuz IuIe geIdIgIne
kIm kurur verecekLIr? Yu du bunu kuri ikmuk IIn Lek yoIun IddeL oIdugunu ve bu IddeLI kImIn,
kIme kuri kuIIunucuginu? zoo`de sLunbuI`dukI Dnyu eIseIe KongresI`nde konuun nI
sIyuseL bIIImcI ve dnr Jurgen Hubermus ''KreseI oIuruk dnyuyu egemen oIun bIr sper
gcn, kendI uIIukI urgmunIurini uIusIururusi Iukukun yerIne geIrdIgI bIr dnemde,
uIusIururusi IIIkIIerIn unuyusuIIuLiriImusi projeIerIne bugIi kuIip kuImuyucugimizi sormuLu.
DIkkuLIIce IormIe edIImI oIsu du Hubermus, 'sruII`e yu du ABD`ye kuri ikurken Ier yoI mubuI
midir? Kunu kun, gze gz, dIe dI Iesubi, Lerre LerrIe kuriIik verebIIIr mIyIz?` dIye
zeLIeyebIIecegImIz o meum soruyu soruyordu.

Bu nemII soruyu, bugn ruk`Lu veyu IIIsLIn`de buzi grupIur yksek sesIe 'eveL` yuniLi verIyorIur.
SesIerInI buzen Lu uLuruk, buzen rokeL uLuruk, buzen cunIi bombuIurIu duyuruyorIur. BIz de onIuri
IuyrunIikIu IzIIyor ve uIkiIiyoruz.

Ayni soruyu KrL MeseIesI IIn de soruIim: Acubu KrLIerIn 8 yiIdir Trk DevIeLI LuruIindun u
veyu bu ekIIde mugdur edIIIyor oImuIuri, onIurin Lerre buvurmuIurini IukIi kiIur mi?
Cevubinizi duyur gIbIyIm. IIIsLInIIIere gsLerdIgImIz Iogry onIuru gsLermeme nedenImIz
ucubu Lerre kuri oImumiz mi yoksu Lerrn kendI uIus-devIeLImIze yneImI oImusi mi?
DevIeLIn KrLIere yneIIk Lerrne gzIerImIzI kupumumiz du devIeLIn kuLsuIIigini IseIIeLIrmI
oImumizIu IIgIII oImusin? OLe yundun PKK`nin Lerr eyIemIerIne buvurmusi PKK`nin Lm
IddIuIurini, Lm LuIepIerInI guyrI meru kiIur mi? 8 yiIIik KrL MeseIesI`nI Lerre IndIrgemek
dogru mu? Edwurd SuId`e gre IerIungI bIr sIyusI eyIemIn LerrIzm oIuruk udIundiriImusi onu
sIyuseL, LurII, geIenek ve yorumun buIuLugu bIr unIuLi sLuLs Luninmumusi demekLIr. IIIsLIn
MeseIesI`nIn buinu geIen buydu. Bence KrL MeseIesI`nIn buinu geIen de bu.

Demem odur kI, 'Lerr` denIIen eyI IIk kImIn IcuL eLLIgInI unuLmuyuIim. KIIIerIn yu du grupIurin
Lerrn IuneLIerken, devIeL Lerrn gzden kuirmuyuIim. $IddeL kImden geIIrse geIsIn kuri
duruIim. KIm oIursu oIsun 'kLIgn dIIInI` bIze duyuLmuyu uIiunIuru kuri, ucIIen IurkIi
yukIuimIur, IurkIi ynLemIer, IurkIi bIr dII geIILIreIIm. Eger bunu buurumuzsuk, korkurim kI
kLIk ve rmIk Ier LuruIimizi kupIuyucuk.

TA#H DETE# zq.o1.zo1o

Aye Hr
DurbecIIIgIn mIIudi: BubiuII Buskini

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Tcrcj`in BuIyoz HurekuL PIuni`ni (sIz onu 'durbe pIuni` oIuruk okuyun) orLuyu ikurmusi, OsmunIi
DevIeLI`nIn LurIII boyuncu suyisiz rnegInI grdgmz kuzun kuIdirmuIuri, pudIuI devIrmeIerI,
sudruzum keIIesI uImuIuri suymuzsuk, durbecIIIk geIenegImIzIn mIIudini oIuLurun BubiuII
Buskini`nin q;. yiIdnmne rusLIudi. Demek kI bIr usirdir durbe IkIImInde yuiyoruz. Bu gIdIIe
ikucugimiz du yok.

z Ocuk 1q1`Le gerekIeen bu IIk durbeyI duIu IyI unIuyubIImek IIn bIruz gerIye gILmek gerekIr.
BIIIndIgI gIbI . MeruLIyeL`I IIun edIIdIgI 1qo8`den berI perde urkusindun IkeyI yneLen LLIIuL ve
TerukkI CemIyeLI (TC), 1qoq`dukI 1 MurL OIuyi`nin busLiriImusindun ve . AbdIIumIL`In LuILLun
IndIrIImesInden sonru IkLIduru yerIemeye buIumiLi. o Ocuk 1q1o`du muIuIII AIrur irkusi
kupuLiImi, q HuzIrun 1q1o`du Scdc-i Millet Buyuzuri AImeL SumIm Bey`In, 1o Temmuz
1q11`deehrcn Buyuzuri ZekI Bey`In IdrImeIerIyIe sIyusI orLum IyIce gerIImILI. HkmeL
orLudu doIuun syIenLIIere duyunuruk muIuIIIIerI LuLukIumuyu buIumiLi.


Huluskr Zubitunlur ibuIndu

Ancuk ordunun IInde LLIIuLiIurIu urusi pekIyI oImuyun subuyIur du bo durmuyorIurdi. 1q1z
yiIinin IuzIrunindu sLunbuI`du 'HuIuskur ZubILun` (KurLurici SubuyIur) udi uILindu rgLIenen bu
subuyIur bIr muILiru yuyimIuyuruk IkenIn . AbdIIumIL devrInde oIdugu gIbI bIr buIrun
geIrmekLe oIdugunu ve kme LeIIIkesIyIe kuri kuriyu oIdugunu ve vuLunin kurLuriImusinin
'yIne en ok uskerIere dLgn` IIun eLmIIerdI. MuILirudu MecIIs`In dugiLiImusi ve KibrisIi
KumII Puu bukunIigindu yenI bIr IkmeLIn kuruImusi du IsLenIyordu. Sonundu LLIIuLiIur ruzi
oIdu ve GuzI AImeL MuILur Puu bukunIigindu yenI bIr IkmeL kuruIdu. Ancuk, BuIkunIurdu
suvu LumLumIurinin uIdigi o gnIerde yenI IkmeL gvenoyu uIumudi, PudIuI MecIIs`I IesIeLLI.



Bulkun hezimeti

BunIur oIurken BIrIncI BuIkun Suvui puLIuk vermI, girLIuginu kudur sIyusI uLimuIuru gmIm
oIun ordu,1q11`de TrubIusgurp`Lu oIdugu gIbI bu suvuLu du buurisiz oImuLu. Dogu Ordusu
BuIgurIuru yenIIIp nce Ieburguz`u sonru du uLuIcu`yu kudur ekIIIrken, BuLi Ordusu SirpIuru
kuri Kumunovu`du yenIIgIye ugrumi ve MunusLir`u ekIImILI. Bu urudu LLIIuLiIurin bubu ocugi
SeIunIk Lek kurun uLiImudun YununIiIuru Lerk edIImI, Bozcuudu, ImnI, SumoLrukI ve Tuoz
AduIuri Yunun Donunmusi`nu LesIIm oImuLu. BunIurdun cesureL uIun KurudugIiIur du kodru`yi
IguI eLmIIerdI. Bunun zerIne zq EkIm`de AImeL MuILur Puu, SudruzumIik (bubukunIik)
grevInden IsLIIu eLLI ve yerIne KumII Puu HkmeLI kuruIdu.

UIkenIn IInde buIundugu bu kL durum, LLIIuLiIurin IkLIduru bLnyIe eI koymusi IIn son
derece uygun bIr uLmosIer yuruLmiLi. MuLbuuL eIIerIndedIr zuLen, HkmeL #umeII`yI dmunu
Lerk eLLI yuygurusi kopuriIir. PoIIs LekIIuLi ve ordunun kIIIL mevkIIerInde udumIuri vurdir.
LLIIuLiIurin yenIIgInIn suIusu IIun eLLIkIerI bIr uyIik KumII Puu HkmeLI`ne durbe yupmu
konusu IIk oIuruk ; Ocuk 1q1 gecesI Beezude EmIn Bey`In VeIu`dukI evInde yupiIun gIzII
LopIunLidu eIe uIindi. TopIunLiyu TuIuL Bey, SuId HuIIm Puu, MILIuL $kr (BIedu), BInbui smuII
Hukki, Huci AdII (Ardu), AII eLII (Okyur), MusLuIu NecIp, Kuru KemuI ve CemuI Bey kuLiImiLi. X.
KoIordu Kurmuy Bukuni Yurbuy Enver Bey LopIunLidu yokLu nk o sirudu komuLusindukI
bIrIIkIerI deneLIemek IIn zmIL`LeydI. TopIunLiyi duyuncu Iemen sLunbuI`u dnm uncuk OrII
dure KomuLunIigi ukum ezunindun sonru denIz LuiLIurinin seIer yupmusinu IzIn vermedIgI IIn
geceyI Huydurpuu`dukI kurukoIdu geIrmek zorundu kuImiLi.


urbe plunlurI yupIlIyor

Enver Bey`In yokIugundukI LopIunLidu TuIuL Bey`In IkmeLI drme LekIIIIne, sudece AII eLII
Bey kuri ikmi, dIgerIerI Ise ses ikurmumiLi. KuLiIimciIurin bu gnIsz LuLumu yznden
durbe gIrIImInden 'ImdIIIk` vuzgeIImILI. ErLesI gn durumu eI koyun Enver Bey, uyni kIIIerI 1o
gn sonru IkIncI bIr LopIunLiyu ugirmi, kuLiIimciIuru MemIekeLI bu IkmeLIn kurLurucuginu
Inuniyorsuniz, bu IkmeLe gvenIyorsuniz meseIe yok demILI. KImse gvenIyoruz demeyInce
de OyIeyse ne duruyorsunuz? Yurindun LezI yok IkmeLI devIrmek IIn uIimuyu buIuyuIim
demILI. Ve durbecIIer uIimuyu buIumiIurdi.

Ik I, KumII Puu`nin yerIne geLIrIImesI gereken MuImuL $evkeL Puu`nin Iknusi oImuLu. Puu`yu
IkI kez uruciIur gnderIImI, sonundu gnIszce de oIsu LekIIII kubuI eLmesI sugIunmiLi. Durbe
IIn, Byk DevIeLIerIn suvuIu IIgIII noLusinin grIecegI zz Ocuk 1q1 LurIIII MevereL MecIIsI
LopIunLisinin erLesI gn oIun z Ocuk 1q1 gnn seIImILI. nk LLIIuLiIuru gre, o gn
EdIrne`nIn BuIgurIuru birukiIdigi uikIunucukLi. ByIece IuIki guIeyunu geLIrmek koIuy oIucukLi.
Amu yuniIiyorIurdi, nk KumII Puu HkmeLI, EdIrne`yI BuIgurIuru Lerk eLmemeye kurur
vermILI. Amu bu durum LLIIuLiIuri IIgIIendIrmIyordu, nk onIur IIn EdIrne meseIesI, IkLIduru
eI koymuk IIn bIr buIuneden buku bIr ey degIIdI. NILekIm durbeden sonru EdIrne`yI kendIIerI
BuIgurIuru Lerk edecekIerdI.


urbeciler BubIli yolondu

z Ocuk 1q1 gn Iuvu soguk ve yugiIiydi. Kuru KemuI`In udumIuri subuILun IkmeL merkezI
oIun BubiuII`nIn LeIeIon ve LeIgruI bugIunLisini kesmIIerdI. BubiuII`yI korumukIu grevII bIk
egILIm buIunesIyIe diuri ikuriImi, yerIerIne AnudoIu redIIIerInden zuyiI bIr mIreze
yerIeLIrIImILI. ByIece buskin sirusindu cIddI bIr dIrenI IILImuII orLudun kuIdiriImiLi.
LLIIuLiIurin AImun ve AvusLuryu eIIIIkIerInI de durumdun Iuberdur eLLIkIerI unIuiIiyordu,
nk bu IkI IkenIn eIIsI de oIuy yerInde Iuzirdi.

SuuL 1.oo cIvurindu, kir bIr uLu bInmI Enver Bey, umcusi HuIII Puu, LLIIuLiIurin nI IuLIbI
Omer NucI, (1q1`Le ErmenI Kirimi`nin IuIIIerInden oIucuk oIun) SupuncuIi Hukki, zmILII MmLuz,
IIIbeII HIImI IIe TC`nIn esnuI rgLIerInIn IIderI Kuru KemuI`In sIIuIIi udumIurinin
ncIgndekI 1oo kIIIIk bIr grup, eIIerIndekI buyrukIuri suIIuyuruk ve EdIrne IIn sIogunIur
uLuruk BubiuII`ye dogru yoIu koyuIduIur. Yry koIu NuIiu NezureLI`nIn (bugn run
KonsoIosIugu) nnden geerken Omer NucI eIIndekI Lubuncuyi suIIuyuruk Yuusin mIIIeL!
Yuusin LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI! dIye uvuz uvuz bugirmuyu buIudi. HuIkin ukin bukiIuri ve
Omer NucI`nIn bugiriIuri urusindu LopIuIuk BubiuII`nIn gIrIInI LuLLu. SIIuI sesIerInI ve kiriIun cum
sesIerInI duyun KumII Puu, kupiIuri kupuLmu emrInI vermI umu ge kuImiLi. nk gIrILekI
urbedede SudureL YuverI OIrIII NuIIz Bey, HurbIye Nuziri KibrisIizude TevIIk Bey, KomIser CeIuI
Bey IIe TevIIk Bey`In sIIuIindun ikun kurunIu durbecIIerden MusLuIu NecIp ImL bIIe.


NzIm Bey'in ucI sono

BunIur oIurken kiIini kipirduLmuyun HurbIye Nuziri Nuzim Puu`nin durbecIIerIe kuriIuLigindu
syIedIgI szIer Iukkindu IkI rIvuyeL vurdir. BIrIncIsIne gre Ne vur, nedIr bu? HuddInIzI
bIImIyorsunuz, mnusebeLsIzIIk edIyorsunuz! demILI. DIgerIne gre Ise PezevenkIer! SIz benI
uIduLLiniz, bunu verdIgInIz sz byIe mIydI? demILI. Ik cmIeIer dogruysu, Nuzim Puu oIuydun
IubersIzdI, IkIncIsI dogruysu oIuydun Iuberdurdi. kIncI ik dogru oImuIiydi nk NILekIm duIu
sonru, TuIuL Puu BIz onu SudruzumIik LekIII eLLIk dIyecekLI.

Ancuk Nuzim Puu IsLer IuberII oIsun, IsLer IubersIz, ok yukindu Iukkin ruImeLIne kuvuucukLi.
nk Puu kizginIikIu syIenIrken, LLIIuL TerukkI`nIn nI LeLIkIsI Yukup CemII, sIIuIini ekIp
kendIsInI ukugindun vurmuLu. Bu oIuy kurisindu Enver`In oku gIrdIgI syIenIr. nk IesupLu
bu I yokLu ve erkes usiIIi oIun Puu`nin IdrImesInIn ordudu Iep kumundu kudemesInde
buIunmu erkesIerI kizdirucugi uikLi. EyvuI! Yukup ne yupLin, ImdI ne oIucuk? dIyen Enver`e
Ne oIucugini sen bIIIrsIn. Uzun uzudiyu bu udumi mi dInIeyecekLIk yunI? dIyen Yukup CemII
Lubuncusindu kuIun son kurunIuri du yerde cun ekIen Nuzim Puu`yu bouILmiLi. Enver beIkI de
Yukup CemII`In de erkes oImusinu gvenerek, nkiIupLir! Ne yupuIim urkuduIur? VuzIIemIze
devum edeIIm! dIyecekLI. ddIuIuru gre, Yukup CemII, IIbIr ey oImumi gIbI, Ien urkudui
MusLuIu NecIp`In sIIuIini IuLiru oIuruk uImi, uyukkubiIurini du durbecIIerden CuIer`e IedIye
eLmILI.


"Asker ve milletin istegiyle

Ardindun, durbeye meruIyeL kiIiIini gIydIrmeye siru geImILI. $ukuginu sIIuI duyunun 8
yuindukI KumII Puu, LILreyen eIIerIyIe PudIuI`u IILuben Askerden geIen LekIII zerIne Iuzur-i
uIuneIerIne IsLIIunume-I ucIzunemIn urzinu mecbur oIdugum gz nne uIindikLu bu bukimdun
ve Ier IuIde emIr ve Iermun eIendImIzIndIr dIye bIrku suLir kuruIumiLi kI, Enver Bey bunu
yeLerII grmedI veuskerden geIen LekIII zerIne IuIinin nne bIr de uIuIIden geIen IIudesInI
ekIeLLI. ByIece bIr uvu zorbunin sIIuI zoruyIu IkLIduri eIe geIrmesI oIuyi, IuIkin ve uskerIn orLuk
IsLegI IuIIne geLIrIIdI.

Ardindun durbecIIer yIne Omer NucI`nIn Yuusin LLIIuL ve TerukkI, Yuusin mIIIeL! IuykiriIuri
urusindu DoImubuIe Suruyi`nu gILLIIer. Enver Bey, grImemI bIr creLIe sIIuIIi oIuruk SuILun V.
#euL`in kurisinu dIkIIdI ve MuImuL $evkeL Puu`yi Sudruzum LuyIn eLmesInI IsLedI. Kurisindu
sIIuIIi udumIuri gren PudIuI`in, Nuzim Puu`nin kuzu IIe Idgne, Sudruzum KumII Puu`nin
kendI rizusiyIu ekIIdIgIne ubucuk Inunmusinu umumuk gerekIr. #IvuyeLe gre AIIuI IuyirIi
eLsIn. AIIuIimu kr benI o ucIz udumIurdun kurLurdiniz demILI. (YIne rIvuyeLe gre, 1q18`de
LLIIuLiIur IkLIdurdun dLgnde de ok kr o ne Idg beIIrsIz udumIurdun kurLuIdum
dIyecekLI.)


mpurutorlogon sono

MuImuL $evkeL Puu`nin sudruzumIigi onuyIuLiIdikLun sonru TuIuL`in IIk II DuIIIIye Nuziri Imzusi
IIe vIIuyeLIere LeIgruIIur ekmek oIdu. TeIgruIIurdu KumII Puu HkmeLI`nIn EdIrne`yI BuIgurIuru
Lerk eLLIgI, bu yzden de IuIkin IkmeLI devIrdIgI yuziIiydi. Enver Bey, X. Ordu Kurmuy
BukunIigi`ni, CemuI Bey sLunbuI MuIuIizIigini, CemuI AzmI Bey PoIIs MdrIgn, HuIII Bey
Merkez KomuLunIigini eIe geIrIrIer. Ayni gn Nuzim Puu`nin cenuzesI kuIkLi. Enver Bey,
cenuzenIn pek purIuk oImusinu zeIIIkIe ILInu eLmILI.

MuImuL $evkeL Puu kubInede TuIuL`u yer vermedI umu LLIIuLiIurin keyII yerIndeydI. Hemen
sikiyneLIm IIun eLLIIer. sLunbuI MuIuIizIigi IuIIye LekIIuLinu dndrId. MuIuIIIIer
IupIsIuneIere LikiIdi, suyisi bIIInmeyen muIuIII durugucindu cun verdI. DI geIremedIkIerI
msLuII Sudruzum KumII Puu, $eyIIIsIum CemuIeddIn EIendI, subik MuIIye Nuziri AbdurruImun
Bey ve subik DuIIIIye Nuziri #eId Bey Ike diinu srIdIer. ByIece AbdIIumIL dnemIne Lu
ikurLun bIr buski dnemI buIudi.

PekI, cepIedekI durum degImI mIydI? Huyir, degImemILI. o Muyis 1q1 LurIIII ondru
AnLIumusi IIe bIrok ugir urLu ruzi oIunmu, duIu kLs BubiuII Buskini`nin grnLekI nedenI
oIun EdIrne BuIgurIsLun`u Lerk edIImILI. Bu durum LLIIuLiIurin ILIburini bIruz uzuILLi uncuk,
MuImuL $evkeL Puu`nin 11 HuzIrun 1q1`Le muIuIIIIerce IdrImesI zerIne durum LersIne
dnd. Bu urudu kIncI BuIkun Suvui puLIuk verdI. EdIrne`nIn bIr uns eserI Lek kurun uLiImudun
gerI uIinmusiyIu LLIIuLiIurin ILIburi LuzeIendI ve bu durum BIrIncI Dnyu Suvui`nu kudur srd.
Suvuin sonundu mpuruLorIuk LurIIe gmIrken LLIIuLiIurin buIuLLigi durbecI geIenek
gnmze kudur uyukLu kuImuyi buurdi. BukuIim durbecIIer TrkIye CumIurIyeLI`nI de LurIIe
gmmeyI buurucuk mi?


TekilutIn tetikisi Yukop Cemil

Bugn pek ok 'vuLunsever LeLIkI`nIn roI modeII oIun Yukup CemII, sLunbuIIu erkes bIr uIIeye
mensupLu. 1qo'Le Hurp OkuIu`nu bILIrmI, . AbdIIumIL`In LuILLun IndIrIImesInden sonru purLI
IInde vuII kudur yeLkIsI buIunun muruIIus mesuIIkIerden bIrInI eIe geIrdIkLen sonru yzbui
rLbesIndeyken uskerIIkLen IsLIIu eLmI ve o gnIerde gIenmeye buIuyun LLIIuL TerukkI`ye
kuLiImiLi. O undun ILIburen de IkesIyIe, guddurIigiyIu IerkesIn korkuIu ryusi oImuLu.
Mukedonyu`du LuniLigi Enver Puu`yu byk bIr sudukuLIe bugIi IdI. Ancuk duvruniIuri nedenIyIe
dIger purLIIIIerIe uyuumudi. 1q11`de LuIyunIurin TrubIusgurb`u suIdirmusi zerIne Yukup CemII de
gnII subuy oIuruk Lekrur orduyu kuLiIdi ve TrubIusgurb`u gILLI. Kunun Lunimuz duvruniIuri
burudu du kendInI gsLerdI ve bIr gece ZencI subuy $kr EIendI`yI sirI IurkIi renkLen oIdugu IIn,
cusus oIdugundun pIe ederek yuLugindu uyurken Idrd. Bu IurekeLI, kendIsInI ok seven
Enver Bey`I bIIe kizdirdi ve kendIsInI sLunbuI`u gndermesIne neden oIdu. ukuL Enver Bey, onu
yIne de yunindun uyirmudi.


Herkesin bu belusI

BubiuII Buskini`ndu Nuzim Puu`yi ukugindun vurdukLun sonru Yukup CemII LekIIuLin bIr
numuruIi IeduIsI oImuLu. TC kImden ruIuLsizsu Yukup CemII`e udinin verIImesI yeLerIIydI. OyIe
buinu buyruk IuIe geImILI kI, Enver bIIe ondun rker oImuLu. ureyI Yukup CemII`I ogu
IupIsIuneIerden derIenmI kuLIIIerden oIuun IkI bIn kIIIIk bIr bIrIIgIn buindu KuIkus CepIesI`ne
gndermekLe buIdu. Yukup CemII, bIrIIgIne Trubzon`dun kuLiIun gIerIe bIrIIkLe ArduIun ve
BuLum`un #usIurdun uIinmusinu kuLkidu buIundu uncuk, eskI IuyIurindun vuzgemedIgI IIn
komuLunIurinu derL oImuyu devum eLmILI. #usIur kurisindu yuunun Ier buurisizIikLu, yunindukI
yurdimciIurindun bIrInI kurunu dIzdIrIyordu. NIIuyeL . Ordu Kumunduni MuImuL KumII Puu
bunIuru duyunumudi ve Yukup CemII`I BILIIs`e gnderdI. BILIIs`LekI uIuyin buindukI AII (eLInkuyu)
Bey de kisu srede kendIsInden yuku sIIkLI ve Yukup CemII`I Enver Puu`nin umcusi HuIII Puu`nin
buIundugu BugduL`u srd. Yukup CemII burudu du Iizini uIumudi ve sugu soIu LecuvzIerde
buIunmusi yeLmezmI gIbI Enver Puu`yu, suvuLu IzIemesI gereken sLruLejI ve LukLIkIer konusundu
ukiI veren mekLupIur yuzmuyu buIudi. Sonundu HuIII Puu Yukup CemII`I Enver Puu`nin kendIsInI
sLunbuI`u duveL eLLIgI yuIunini uLuruk sLunbuI`u posLuIudi.


MostuIu Kemul Hurbiye NuzIrI

sLunbuI`u vurdigindu, Enver Puu`dun eskI sicukIigi gremedI umu bIr gnII subuyin uLunucugi
en yksek rLbe oIun bInbuiIigu uLundi. ukuL Yukup CemII`e bu yeLmedI eIbeLLe. PuuIik ve ordu
komuLunIigi IsLedI. HuLLu bIr gn Enver Puu`yi benIm suyemde bu mukumIuru uIuLin, geIdIgIn
yerIerI bunu borIusun, senI bu mukumIuru oLurLun benIm, sen de benIm Iukkim oIun mukumIuri
vereceksIn dIyerek LeIdIL eLmILI. Yukup CemII`In dedIkIerInde gerek puyi vurdi nk AII eLII
(Okyur) Bey`e Enver Bey`In TrubIusgurp ve BuIkun SuvuIuri`ndukI yururIiIikIurini IIerI srerek IkI
derece bIrden LerII eLLIrIIerek mIrIIvu (LmgeneruI) ve HurbIye Nuziri oImusi IIn buski yupun ve
TekIIuL-i MuIsusu`nin ekIrdegInI oIuLurun on kIIIIk IeduI grubundu Yukup CemII de vurdi.

Yukup CemII`In IszIgn gsLeren bIr rnek oIuyi du uIII #iIki ALuy unIuLmiLi. MusLuIu
KemuI`In kendIsIne unIuLLiginu gre, Yukup CemII, MusLuIu KemuI`In DIyurbukir`u LuyIn oIdugu
MurL 1q16 LurIIInden sonrukI bIr dnemde, IkIncI bIr BubiuII buskini yupip HurbIye Nuziri Enver
Puu`yi IdrmeyI, yerIne de MusLuIu KemuI`I geLIrmeyI pIunIudigini unIuLmiLi. Amuci Lek LuruIIi
bIr buri yupuruk suvuLun ekIImekLI. Yukup CemII`In MusLuIu KemuI`e duydugu gvenIn
LemeIInde Ise, IkIIInIn TekIIuL-i MuIsusu`dun geIen dosLIugu yuLiyordu. KendIsI de rgLn nde
geIenIerInden oIun #uuI (Orbuy) Bey`e gre, MusLuIu KemuI TrubIusgurp`u Omer NucI, Yukup
CemII ve SupuncuIi Hukki IIe bIrIIkLe gILmILI. NILekIm MusLuIu KemuI, Yukup CemII`In bu pIuni
yupLigi gnIerde, Sudruzum TuIuL Puu`yu ve evresIndekI ordu kumundunIurinu, suvuLukI kL
durumdun 'AImunIurin oyuncugi oIun Enver`In sorumIu oIdugunu` beIIrLen LeIgruIIur ekIyordu.
Ancuk, Yukup CemII`In bIr urkudui bu iIgin pIuni IkmeLe IIbur edInce Yukup CemII buILuyi
Luu vurmuLu!


Tetikinin sono

DuIIIIye Nuziri TuIuL Puu, durumu Iemen Enver Puu`yu bIIdIrmemILI, nk Enver`In Ier eye
rugmen Yukup CemII`I koruyucugini bIIIyordu. Bu yzden Yukup CemII`In IurekeLe gemesInI
bekIedI. 1 Temmuz 1q16 gn, Yukup CemII`In durbeye IuzirIundigi Iuber uIindigindu, kendIsIne
HurbIye Nuziri ve Bukumundun VekIII Enver Puu`nin emrI IIe LuLukIusunuz dendI. Yukup
CemII, mudemkI puu IuzreLIerInIn emrI IIe o IuIde bu sLne dIyerek durumu kubuIIendI.

Yukup CemII, o gnIerIn nI LuLukevI BekIrugu BIg`ne konmuLu umu kImse sIIuIIurini
uImuyu cesureL edememILI. Yukup CemII IupIsIunede srekII LeLIkLeydI, geLIrIIen yemekIerI
yemIyor, yuLugindu yuLmiyordu. ByIece IkI gn geLI. Sonundu gI kuvveLII usker, bIr
pundunu geLIrIp sIIuIIurini zorIu uIdiIur. ErLesI gn IukIm kurisinu ikuriIdi ve Lm pIunIurini
ILIruI eLLI. Cezusi beIIIydI: Kurunu dIzIIecekLI.

dum kururini, Enver Puu yurLdii gezIde oIdugu IIn HurbIye Nuziri`nu vekuIeLen TuIuL Puu
ImzuIumiLi. Hukkindu verIIen kururi InIuz subuIi grenen Yukup CemII`In 11 EyII 1q16 gn
kurunu dIzIIIrken son szIerI EIIerInIz LILremesIn, IyI nIun uIin. HkmeL korkusu oImuzsu
muvuIIuk oIumuyiz oIdu. Ddk sesI IIe bIrIIkLe 1q sIIuI bIrden puLIumiLi. Yukup CemII yurim
suuL cun ekILIkLen sonru Id. HsumeLLIn ErLrk`e gre, Yukup CemII`den ukun kunIur yerde
udeLu LLIIuL TerukkI yuzmiLi!

Bugn bIIe sIyusI rukIpIerInI orLudun kuIdirmuk IIn duyuniImuz bIr IsLek duyunIurin IIerInI
ekerek 'AII ImdI Yukup CemII sug oIucukLi kI!` demeIerIne neden oIun bu korkun su mukInesI
IIn LLIIuLi GuIIp Vurdur`in u szIerI IepImIze Lunidik geIecekLIr: Onu eII LubuncuIi, Ier nne
ikuni LeIdIL eden, gungsLer LusIugi suymuk du ok byk IuksizIik oImuLur. O bIr vuLunperver
oIuruk dogmu, Inuniyoruz kI, yIne bIr vuLunperver oIuruk ImLr. dumu muIkm edIImesI,
kurunu dIzIImesI, Iukkindu verdIgImIz kiymeLIere IIkrImIzce IIbIr zurur geLIrmeyecekLIr.
TA#H DETE# 1;.o1.zo1o
Aye Hr
'YenI Nusir` oImuk koIuy mi

aziyi ay|a Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

AKP HkmeLI`nIn buLu OrLu Dogu IkeIerI ve run oImuk zere, sIum IkeIerIyIe kurdugu yukin
IIIkIIer, sruII`e kuri Lukindigi serL LuLum, buzi kesImIerIn 'TrkIye BuLi`dun uzukIuiyor mu?`
sorusunu sormusinu neden oIdu. Arup dnyusindu Ise, bu durum cokuyIu kuriIuniyor ve
Bubukun Erdogun, 'OrLudogu`nun YenI Nusir`i` oIuruk gkIere ikuriIiyor. Erdogun`in Ibyu zIyureLI
sirusindu KudduII`nIn sLunbuIeskIden orLuk bukenLImIzdI ve uyni Ikede yuiyorduk. $ImdI
neden oImusin dIye sormusi Ise bIzde buzi evreIerIn gIderek duIu sik dIIe geLIrdIgI 'OsmunIi
DevIeLI`nIn en uzindun munevI uidun IIyusi` projesIne uLiILu buIunuyor gIbIydI. 'YenI OsmunIiIik`
meseIesInI bIr buku zumunu birukuruk bu IuILu Nusir`in Arup mIIIIyeLIIIgI uisindun ne unIumu
geIdIgInI, doIuyisiyIu Erdogun`dun bekIenen roIn ne oIdugunu unIuLmuyu uIiucugim. Yer sorunu
yznden, IIkuyeyI Arup mIIIIyeLIIIgInIn IkI IIder IkesI SurIye ve Misir`in modern LurIIIerI
bugIumindu eIe uIucugim.

Yuziyu gemeden nce 1q Ocuk zoo;`de derIn ve kurunIik gIerce IunIurcu kuLIedIIen HrunL
DInk`I sevgI ve suygiyIu unmuk IsLIyorum. Arudun geen yiIdu uduIeLIn LeceIII eLmesIne bIr nebze
oIsun yukIuumudik. HrunL`in ArkuduIuri`nin dedIgI gIbI ok zor degII. AduIeL IsLIyoruz.
PIunIuyunIurdun, IdrLenIerden, sukIuyunIurdun, sukIununIurdun Iesup sormuk IsLIyoruz. HrunL`i
Ime gLren srecI ve vIcdunIuru sikiIun kurunIurdun sonrusini unuLmuyoruz. KuLIII Luniyoruz.
ok zor degII; AduIeL IsLIyoruz. BIzIm gIbI IIssedenIerI 1q Ocuk gn 1q:o`du AGS`un nne,
1q.oo`du Ise TuksIm Meyduni`nu bekIIyoruz!


Ortudogo'du devir teslim

EkIm 1q18`de, $um`u bIr kuIrumun gIbI gIren Mekke $erIII HseyIn`In ogIu uysuI`in IIk II runsiz
bIrIIkIerInIn konLroIndekI bnun diindukI bIgeIerde egemenIIgInI IIun eLmek oImuLu. MurL
1qzo`de GeneI SurIye KongresI LopIunmi ve SurIye`nIn bugimsizIigi IIun edIImILI. Ardindun Arupu
resm dII yupiIdi ve OsmunIicu kILupIur Arupuyu evrIImeye buIundi. Hukuk ukILesI ve Arup
AkudemIsI uiIdi. Ancuk runsu ve ngIILere`nIn pIunIurindu bugimsiz bIr SurIye degII, kendIIerIne
LubI bIr mundu yneLImI vurdi. NIIuyeL NIsun 1qzo`de LuIyu`nin Sun #emo eIrInde LopIunun
konIerunsLu OrLudogu, 1q16 LurIIII meIur Sykes-PIcoL AnLIumusi`ndu LunimIunun ekIIde yenIden
puyIuiImuyu buIundi. runsizIur SurIye`yI IguI eLLIIer. uysuI Ikeden srId ve ngIIIzIer
kendIsInI ruk kruIi yupunu kudur du ngIILere`de kuImuk zorundu kuIdi.


$um'du Murseilluise MurI

O gnIerde Arup mIIIIyeLIIIgInIn bukenLI oIun $um`du runsizIurin ekonomIk ve IdurI egemenIIgI
Ier geen gn yuyiIiyor, runsiz bunkerIer ekonomIyI konLroI edIyorIur, puzurdu runsiz purusi
Irunk kuIIuniIiyor ve okuIIurdu zorunIu dII oIuruk runsizcu okuLuIuyordu. OkuI ocukIuri subuIIuri
runsiz mIIII muri MurseIIIuIse`I syIer IuIe geImIIerdI. runsizIur Kuzey AIrIku`du uyguIudikIuri
smrgecIIIk ynLemIerInI burudu bLn ucimusizIigiyIu denIyorIurdi. SonuLu oIun oIdu. 1qz`Le
AIevIIer, DrzIer, BedevIIer bIrbIrI urdinu uyukIunmuyu buIudiIur. runsizIur oIuyIuri busLirmuk
IIn $um bIgesInI Iuvudun bombuIudiIur ve be bIn SurIyeII IuyuLini kuybeLLI. AyukIunmuIur
1qz;`de bILLI uncuk runsiz yeLkIIIIer IIn mIIIIyeLI LuIepIere boyun egmekLen buku ure
kuImumiLi. 1qz8`de bruIIm Hunnunu bukunIigindu MIIII CepIe oIuLuruIdu ve bIr kurucu mecIIs
uiIdi. 1qo`du du bugimsizIik IIun edIIdI uncuk runsu IIe de IpIer Lumumen kopuriI(u)mudi.
IIkIIer bIr dosLIuk unLIumusi IIe gvence uILinu uIindi nk runsu SurIye`nIn kuzeydogusundu
buIunun peLroIn Iurkinu vurmiLi. AnLIumuyu gre runsu IkenIn di poIILIkusindu sz suIIbI
oIucuk, ekonomIk uIundu nceIIkIerden yururIunucuk ve Ikede IkI usker s buIundurucukLi.


Soriyeli milliyetiler rgtleniyor

OrLuk dmun runsizIuru kuri bIruruyu geIen IurkIi dIn ve eLnIk kkenIere suIIp SurIyeII kenLII
uydinIurin rgLIerInIn en rudIkuII 1q`Le kuruIun MIIII HurekeL IgI IdI. MIIILun ve unLIemperyuIIsL
bIr Pun-ArupiIik gden Ig, SurIye`dekI MIIII CepIe`nIn runsizIurIu 'ereIII IbIrIIgIne` kuri
ikmi, SurIye`nIn bugimsizIigi IIn kILIeIerI eyIeme ugirmiLi. EyIem buuriyu uIuLi ve EyII
1q6`du runsu, SurIye`nIn bugimsizIigini onuyIuyun bIr unLIumuyi ImzuIudi. Ancuk unLIumu
runsiz IkmeLI LuruIindun yrrIge konmudigi gIbI, runsu Leden berI SurIye`ye kuri bIr koz
oIuruk kuIIundigi HuLuy sorunundu yz seksen derece urk eLLI, nce HuLuy`in bugimsiz oImusinu,
1qq`du TrkIye`ye bugIunmusinu ruzi oIuruk SurIyeII mIIIIyeLIIerden cn uIdi.


Bereketli Hilul Projesi

Bu oIuyIur, SurIye`yI Iem ngIILere`ye Iem de Arup kurdeIerIne yukIuLirdi. 1qq`Le, ruk`in
mIIIIyeLI Bubukuni NurI SuId LuruIindun BrILunyu`yu sunuIun BerekeLII HIIuI PIuni`nu gre, SurIye,
Urdn, bnun ve IIIsLIn, 'Byk SurIye BIrIIgI` udi uILindu bIrIeecek, sonru bunu ruk du
kuLiIucukLi. BIrIIk, IIIsLIn`dekI YuIudIIere, bnun`dukI HirIsLIyunIuru zerkIIk sugIuyucukLi. DuIu
sonru bunu IsLeyen Arup devIeLIerI de kuLiIubIIecekLI. Ancuk BerekeLII HIIuI IIkrI, Iem SurIye ve
bnun`du egemenIIgInI kuybeLmek IsLemeyen runsu`dun, Iem ruk`in peLroI geIIrIerInI SurIye IIe
puyIumuyu yunumuyun rukIi zengInIerden, Iem de yenI devIeLLe korunmuyucukIurini dnen
ruk ve SurIye`dekI KrLIer IIe $IIIerden LepkI grd. Amu duIu IIgIncI, IIerde Arup bIrIIgI IIkrInIn
umpIyonIugunu yupucuk oIun Buusi subuyIur bIIe, Misir, SuudI ArubIsLun, ABD ve sosyuIIsL
IkeIerIn eLkIsIyIe bu IIkre kuri ikLiIur.

SurIye`nIn bu uLuginu, bIgenIn IIderIIgIne oynuyun Misir`in cevubi gecIkmedI. runsu`yi eLkIsIz
kiImuk IsLeyen ngIILere`nIn perde urkusi desLegI ve Misir`in duveLIyIe, z EyII-8 EkIm 1qqq
LurIIInde skenderIye`de LopIunun Misir, Truns-Urdn, ruk, SurIye, SuudI ArubIsLun, bnun,
Yemen ve IIIsLIn LemsIIcIIerI 1qq`Le KuIIre`de kuruIucuk Arup IgI`nIn proLokoIn ImzuIudiIur.
ByIece Arup mIIIIyeLIIIgI IIk kez OrLudogu IegInde rgLIenmI oIdu.


AruplurIn ugubeyi: MIsIr

ToprukIurinin ok byk bIr bIm AIrIku kiLusindu oIdugu IuIde, burindirdigi byk Arup
nIusLun doIuyi ve Arup mIIIIyeLIIIgInIn ykseII yerI oIdugu IIn OrLudogu jeo-poIILIgI IInde eIe
uIinun Misir duIu KuvuIuIi MeImed AII Puu dnemInden ILIburen (18o-18qq) OsmunIi DevIeLI IIe
IIIkIIerInI en uIL dzeye IndIrmI, BuLiIiIumu projeIerIne Iiz vermILI. KuvuIuIi`nin urdiIIurindun
Abbus Puu, OsmunIiIuru kuri ngIIIzIerIn desLegInI uImuyu uIiLiysu du, kendIsInden sonru geIen
SuId Puu roLuyi Lum LersIne evIrecek ve runsiz mIendIs erdInund de esseps`e Svey kisLugi
zerInde bIr kunuI umu IznInI verecekLI. Bu oIuy Misir`in konLroIn HIndIsLun YoIu`nun gvencesI
gren ngIIIzIerIe OsmunIiIurin urusini uLi uncuk kunuIin yupimini nIemeye yeLmedI. nuuLi
IzIeyen yiIIurdu Misir`in bozuIun muIIyesI yznden KunuI duresI runsu ve ngIILere urusindu
puyIuiIdi. Bundun byIe Misir LurIIInI ykseIen Arup mIIIIyeLIIIgI IIe runsu ve ngIILere`nIn buini
ekLIgI OsmunIi uIeyILuri poIILIkuIur beIIrIedI.

BIrIncI Dnyu Suvui`nin puLIuk vermesI zerIne ngIIIzIer Misir`du 'ProLekLoru` (HImuye) denIIen
bIr yneLIm bIImIne gemIIerdI. YneLImde yereI puuIur vurdi umu Idure ngIIIzIerIn deneLImI
uILinduydi. ngIIIzIer bu yereI IdurecIIerIn eIIyIe Arup mIIIIyeLIIIgInI busLirmuyu uIiiyorIurdi.
Ancuk suvu bILLIgInde Arup mIIIIyeLIIerI derIuI bugimsizIik LuIepIerInI dIIe geLIrdIIer. O siruIur
ngIIIzIerIn Misir`dukI oIugunsL yksek yeLkIIIsI oIun ord AIIenby IpIerI gevek LuLmuyi ukiI eLLI
ve z8 $ubuL 1qzz`de Misir bugimsizIigini IIun eLLI. TuILu . uud geLIgInde Misir, dIger OrLudogu
IkeIerIne gre ok sorunsuz bIImde uIus-devIeLInI kurmu grnyordu. Ancuk durumun pek de
yIe oImudigi duIu sonru orLuyu ikucukLi.


Yeni IIendiler sInIII

Misir`du ruk, SurIye ve IIIsLIn`dekInden ok duIu genI ve kkI bIr enLeIIjunsIyu vurdi. UIkedekI
IyI okuIIurdun mezun IyI yeLImI, eIIrIemI, uncuk ekonomIk krIzIerden byk zururIur grm
oIun 'YenI EIendIIer` siniIi IIe BuLi yunIisi Lopruk suIIpIerI urusindukI uLimuIur ok derIndI.
KendIIerInI rm dzene, BuLi yunIisi poIILIk kILre kuri IddeLI de kuIIunuruk suvuun kizgin
gen kuuk oIuruk udIundiriyorIurdi ve yereIcIIIk, ArupiIik, sIumciIik ve DogucuIugu suvunun YenI
EIendIIer, 1qo`Iurdu Gen MsImun ErkekIer BIrIIgI, Gen Misir BIrIIgI, MsImun KurdeIer (kI
vurIigini bugn de srdryor) gIbI egILImII genIIk rgLIerI ve eILII enLeIekLeI edebIyuL
IurekeLIerIyIe yenI bIr kuri kILr oIuLurmuyu soyunduIur. Misir`du yuyimIunun eILII guzeLe ve
dergIIer, kILupIur Arup mIIIIyeLIIIgInI Lm Arup dnyusinu yuydi. KuIIre, BeyruL, $um, BugduL gIbI
merkezIer urusindukI kILreI IbIrIIgI, uLIye uIimuIuri, semInerIer, konIerunsIur, greLmen ve
grencIIer, bIIIm udumIuri, guzeLecIIer, urLIsLIer, edebIyuLiIur urusindukI IIIkIIer uruciIigiyIu orLuk
bIr Arup kILrnn oIuLuruImusi srecI derInIeLI.


Iilistin direniinin etkisi

Ayni LurIIIerde IIIsLIn`de egILImII eIIrII orLu siniIIurin (IIzIkIIer, bunkuciIur, IInuns uzmunIuri,
guzeLecIIer, greLmenIer) SIyonIzm`e ve BrILunyu munduciIiginu yneIIk mcudeIesI Gen
MsImun ErkekIer BIrIIgI, Gen Arup ErkekIer BIrIIgI, Arup GenIIgI KongresI, VuLunsever Arup
BIrIIgI, Arup zcIIer BIrIIgI gIbI rgLIerde ve EI sLIkIuI PurLIsI`nde vcuL buImuLu. 1q`Len
ILIburen IIIsLIn`de Kuds MILs Huci EmIn EI HseynI nderIIgInde, BrILunyu smrgecIIIgIne
ve SIyonIzme kuri verIIen mcudeIe sudece Misir`du degII, OrLudogu ve Kuzey AIrIku`dukI bLn
merkezIerde dIkkuLIe IzIenIyordu.

AyukIunmu Misir`in geIenekseI Ie dnkIgn sonu erdIrdI. EIendIIer siniIi IizIu IIIsLIn
duvusinin suvunucuIugunu soyundu ve oIuyi Arup-sIum bIrIIgI IIn duyunuk yupLi. OzeIIIkIe 1q;`de
SurIye`nIn BIudun eIrInde LopIunun kongre IIe 1q8`de KuIIre`de LopIunun kongre, Arup
mIIIIyeLIIIgInIn ykseIIInde nemII dnemeIer oIdu.


Sogok Suvu ve NusIr dnemi

1qq1`de Suruy ngIIIz LunkIuriyIu suriIdigindu ve KruI uruk, ngIIIz yunIisi NuIIus Puu`yi bubukun
oIuruk uLumuyu zorIundigindu mIIIIyeLIIerIn sesI ikmumiLi. 1qq8-1qqq`du, yenI kuruIun sruII`e
yenIIen Arup orduIuri, urkuIurindu 'ArupIurin zuyiIIigi` IIkrInI ve gnmze kudur geIen IIIsLInII
mILecIIer sorununu birukLiIur umu Misir`dukI IbIrIIkI monurInIn de suyu isindi.

Temmuz 1qz`de kruIIigi devIrerek IkLIduru eI koyun Hr SubuyIur HurekeLI`nIn perde urkusindukI
kurIzmuLIk IIderI CemuI Nusir, 1qq`Le IkLIduri uIsen eIe uIdigindu yupLigi konumudu,
MisirIiIurdun 'IuIk`, ArupIurdun 'mIIIeL` oIuruk sz eLmILI. Bu konumu, Misir`in OsmunIiIurdun
berI srdrdg 'Iruvuncu` IzoIusyon poIILIkuIurinu son verdIgInI Imu edIyordu. Bundun sonrusi
ok IizIi geIILI. Misir, ABD`nIn SovyeL eLkIsInI sinirIumuk IIn kendIsIne yukin OrLu Dogu
IkeIerIne 1q`de kurdurdugu BugduL PukLi`nu duIII oImukLu ekInceII duvrunincu ABD DiIIerI
Bukuni DuIIes LuruIindun Assuun Buruji`nin yupimi IIn Dnyu Bunkusi`ndun verIIen kredInIn
donduruImusi IIe LeIdIL edIIdI. Bu IirsuLi kuirmuyun SovyeLIer BIrIIgI, burujin IInunsmunini
sLIendI ve bIgeye yerIeLI.

Ardindun Nusir 1q6`du Svey KunuIi`nin mIIIIIeLIrIImesI kururini uIdi. Bu BuLiIi IkeIerIn kubuI
edebIIecegI bIr ey degIIdI. NILekIm sruII, ngIILere ve runsu Misir`u kuri orLuk IurekuLu geLIIer
ve SInu Yurimudusi`ni IguI eLLIIer. Bomburdimun srerken Nusir, CumIIerImIz yikiIiyor, umu buzi
MsImun IkeIerden ses sedu yok. Yunimizdu oImuyun MsImun ve Arup IkeIere IuneL! NurI
SuId, Menderes bIr gn kendI IuIki LuruIindun usiIucuk. EmperyuIIsLIere IuneL! dIye
bugiriyordu. 1q;`de ABD ve SSCB`nIn buskisiyIu sz konusu IguI byk Ide kuIdiriIdi. GerI
Misir SInu Yurimudusi`nin bIr kismini IIbIr zumun gerI uIumudi umu Svey KunuIi`nin Misir`in
eIInde kuImusi Nusir`i Arup mIIIIyeLIIIgInIn yiIdizi yupmuyu yeLLI.


Birleik Arup Comhoriyeti mucerusI

ABD ve BrILunyu desLegIyIe 'OrLudogu`du OsmunIi`yi yenIden cunIundirmu` IuyuII kurun Adnun
Menderes SurIye`yI BugduL PukLi`nu gIrmeye zorIuyordu. Bu buskiIurdun bunuIun SurIye, 1 $ubuL
1q8`de Misir`Iu, BIrIeIk Arup CumIurIyeLI udi uILindu bIrIeme kururi uIdi. HurILuIurdu SurIye ve
Misir udIuri yerIne 'Gney BIgesI`, 'Kuzey BIgesI` yuziIdi.

zq $ubuL 1q8`de $um`u srprIz bIr zIyureLLe buIunun Nusir`u gsLerIIen IIgIyI gren ArupIur, kendI
BIsmurkIurini buIdukIurini sunmiIurdi. Ancuk vuriIun nokLu Arup mIIIIyeLIIIgInIn IIderIIgInI kImIn
yupucugi kuvgusinu dnL. Nusir`in IIk II SurIye`nIn buinu, yukin udumi AbdIkerIm AmIr`I
uLumuk oIdu. MisirIi generuIIer, SurIye ordusunun nemII nokLuIurinu geLIrIIdIIer. Buus duIII Lm
sIyusI purLIIer kupuLiIdi. Bu durum Buusi subuyIurin gururunu kirdi. Nusir`in SurIye`de byk bIr
Lopruk reIormunu gIrImesI, duIu nce usker durbeIer sirusindu byk yuruIur uImi SurIyeII uyun
siniIini LedIrgIn ederken, IyerIerInIn devIeLIeLIrIImesI SurIyeII I evreIerInI korkuLLu. Bunu
Nusir`in mIIIIcI poIILIkuIurinu kizgin oIun BuLi IkeIerInIn kikirLmuIuri ekIenInce BIrIeIk Arup
CumIurIyeLI`nIn suyu isindi. 1q61`de Buusi subuyIur bIrIIk kuriLi bIr uyukIunmu buIuLLiIur. Nusir
nce durumu mduIuIe eLmek IsLedI umu sonru ArupIur urusi kuvguyi nIemek IIn SurIye ve
Yemen`In bIrIIkLen ekIImesIne IzIn verdI. Misir bundun sonru du BIrIeIk Arup CumIurIyeLI udini
kuIIunmuyu devum eLLI.


NusIrcIlIgIn sono

pIerIn kopuu drL yiI sonru oIdu. 1q6;`de sruII`e kuri orLuk IurekeL kururi uIinmi oImusinu
rugmen, SurIye ordusu Misir ordusuyIu e zumunIi IurekeLe gemeyerek meIur AILi Gn
Suvui`ndu Arup LuruIinin yenIIgIsIne kuLkidu buIundu. Bu yenIIgI sudece Arup mIIIIyeLIIIgInIn
peygumberI Nusir`in degII Arup mIIIIyeLIIIgInIn de yenIIgIsI oIdu. z8 EyII 1q;o`de kuIp krIzInden
Ien Nusir`in yerIne geen Enver SeduL`in IIk II BIrIeIk Arup CumIurIyeLI udini Misir Arup
CumIurIyeLI yupmuk oIdu kI burudu 'Arup` keIImesI Misir udini LunimIuyun siIuLLun IuzIusi degIIdI.

Ancuk bIrIeme IevesI sonu ermedI. 1q;1`de Misir, Ibyu, Sudun ve Tunus`un bIrIeLIgI IIun edIIdI.
1q;o`IerIn orLuIurindu Ibyu ve Tunus bIrIemeye uIiLi. 'ArupIur` udinu son byk uLuk 1q;`Le
Enver SeduL`in Svey KunuIi evresIndekI LoprukIuri ABD ve SSCB`nIn buskiIuri suyesInde
sruII`den gerI uImusi oIdu. Ancuk uILi yiI sonru SeduL`in sruII`Ie buri unIumusi ImzuIumusi, ABD
IIe IIIkIIerI sikiIuLirmusi ve ekonomIk IIberuIIzmI semesI mIIIIyeLIIIk yuniIsumusinu son nokLuyi
koydu. MIIIIyeLIIIgIn bouILLigi uIuni Pun sIumci IdeoIojI uImuyu buIudi. Her devIeLIn kendI
sinirIuri IInde mIIIIyeLIIIk yupmusinin meruIyeLInIn IIun edIIdIgI 1qq LurIIII HurLum
KonIerunsi`ndun berI Arup devIeLIerInI orLuk bIr Arup duvusinin urdindu grmek mmkn oImudi.

Bugn ALIunLIk kiyiIurindun ArubIsLun DenIzI`ne uzunun dev bIr cogruIyudu zz Ikeye dugiImi
oIuruk yuuyun oo mIIyon kIInIn byk bIr kismi kendIIerInI okLundir Arup degII, MisirIi,
SurIyeII, UrdnI, usIi veyu rukIi oIuruk LunimIiyor. ArupIur sudece MsImunIur ve HirIsLIyunIur,
SnnIIer ve $IIIer, MurunIIer ve DrzIIer, Arupu konuunIur, BerberIce, KrLe konuunIur oIuruk
degII, kubIIeIer, boyIur IuLLu uIIeIer oIuruk du bInm durumdu. Kisucusi orLudu bIr 'Arup
Dnyusi` yok. OLe yundun oLorILer, venIsL ve Ie kupunmuci bIr IIder oIuruk Nusir`in ve
NusirciIigin Arup IuIkIurinu IyI eyIer geLIrmedIgI de orLudu. Bubukun`in ukukiIuru kuIuk
usmuyip, kendIsIne duIu IyI bIr modeI semesInI dIIeyeIIm.


Buus Purtisi

Buus, yu du uik udiyIu Arup SosyuIIsL DIrIII (#nesuns) PurLIsI (izb El ccs El Arcbi El tircli)
guyri resmI oIuruk 1qq`Le SnnI SuIuI BILur ve OrLodoks MIeI EIIuk LuruIindun $um`du kuruIdu.
MuLeryuIIsL komnIzme kuri Arup ruIu, yupuy IIerIeme ve gerIcIIIge kuri unIi Arup LurIII, szde
mIIIIyeLIIIge kuri kIIIIkII mIIIIyeLIIIk, poIILIk kurnuzIigu kuri IIkeII ArupiIik ve bu IdeuIIerI
yuumu geIrmek IIn yenI Arup kuugi Iuri IIe yoIu ikun Buus kudroIuri, NIeLzscIe, IcILe,
Bergson, Murks, GIde ve ToIsLoy zerIne yrLLkIerI ukudemIk LurLimuIurdun urLu kuIun
enerjIIerInI Lek bIr Arup devIeLI kurmuyu IusreLLIIer.

Buus, resm kuruIuunu ; NIsun 1qq;`de $um`dukI kongrede yupLi. Ayni yiI, skenderun-HuLuy
bIgesInIn yeLILIrdIgI AIevI-Arup mIIIIyeLIIerInden ZekI EI-ArsuzI`nIn nderIIgIndekI Arup DIrIIII
(El-hc El-Arcbi) IurekeLIyIe bIrIeLI. 1qq8`de sruII DevIeLI`nIn kuruIuunu ArupIurin bIrIIk
oImumusinu bugIuyun purLI bu LurIILen ILIburen dIger Arup IkeIerInde de LuruILur buImuyu buIudi.
1q`Le SurIye`nIn Humu bIgesIndekI Lopruksiz SnnI kyIIer urusindu rgLIenmI oIun Ekrem
HurunI`nIn Arup SosyuIIsL PurLIsI (ASP) IIe bIrIeerek kILIeseIIeen purLI Arup Buus SosyuIIsL PurLIsI
udini uIdi. PurLInIn ruk ubesI 1qq`Le oIuLuruIdu. 1qq-1q8 urusindu, Buus mensupIuri ruk`Lu
nemII grevIere geIdIIer. Bu buurinin eLkIsIyIe bnun ve Urdn`de Buusi IurekeLIer orLuyu ikLi.
Buus PurLIsI, 1q8`de ruk`Lu, 1q6`Le SurIye`de IkLIduri Lumumen eIe geIrdI. Buus ruk`Lu Suddum
HseyIn`In zoo`Le ABD LuruIindun devrIImesIne kudur IkLIdurdu kuIdi. SurIye`de Ise IuIu IkLIdurdu.


TA#H DETE# 1o.o1.zo1o
Aye Hr
KuveI`den TekeI`e bILmeyen IIe

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

OzeIIeLIrme sonundu kendIIerIne duyuLiIun q-c sLuLsne kuri bIr uydir cunIurini dIIerIne Lukuruk
dIrenen TekeI IIIerInIn ezIcI ogunIugunun, IkmeLIn yzeyseI zmIerIne ruzi oImuyip, dIrenIe
devum kururi uImuIuri bence sudece IuILunin degII neredeyse son yiIIurin en nemII oIuyi. Bu IuILu,
TekeI IIIerIne moruI vermek umuduyIu, buuriIi bIr II eyIemInIn IIkuyesI unIuLmuk IsLIyorum.

Ime kurim dedIm, kurimu KuveI dIyecegIm.
Ve soIugum LkenmedIke bu doyumsuz dnyudu,
Gnee kurimudiku eLIm
KuveI GrevcIIerInIn Lrksn syIeyecegIm.
Ve IzIn verIrIerse KuveI GrevcIIerI,
zIn verIrIerse sLInyeII emekI kurdeIerIm,
zIn verIrIerse KuveI GrevcIIerI,
Ve ben kendImI LuLubIIIrsem eger, sesImI LuLubIIIrsem
O obun uLeInIn yundigi yerde KuveI`de,
O erkeke dIrenIIen yerde, KuveI`de
Kurin uILindu nIunIunip dosLIurimin urusindu
OpecegIm nIunIimi KuveI kupisindu
Ve IzIn verIrIerse sLInyeII emekI kurdeIerIm
zIn verIrIerse KuveI GrevcIIerI
Ik ocugumun udini KuveI koyucugim

1q8q`de kuybeLLIgImIz 'LopIumcu gerekI` uIrIerImIzden Husun HseyIn KormuzgII`e yukuridukI
dIzeIerI yuzdirun oIuy, bundun Lum q; yiI nce sLunbuI`du yuunmi oIun KuveI grevI IdI. GrevIn
unIumini kuvrumuk IIn bIruz nceye gILmek gerekIyor. z; Muyis durbesI IIe yneLIme geIen MIIII
BIrIIk KomILesI, IIerInde uILi II LemsIIcIsInIn de buIundugu Kurucu MecIIs`e bIr Anuyusu
IuzirIuLmi, Anuyusu q Temmuz 1q61`de IuIk oyIumusindu yzde 6o,q kubuI, yzde q,q reL oyu
uIuruk yrrIge gIrmILI. TemeI Iuk ve zgrIkIere yupLigi vurgu yznden, 'demokruLIk unuyusu`
oIuruk nILeIenen 1q61 Anuyususi`nin q6. muddesIne gre, uIiunIur ve IIIer IzIn uImuksizin,
sendIkuIur ve sendIku bIrIIkIerI kurmu, bunIuru serbesLe ye oImu ve yeIIkLen uyriImu Iukkinu
suIIpLIIer. q;. muddede Ise, IIIerIn LopIu szIeme ve grev Iukkinu suIIp oIdukIuri beIIrLIIIyordu.
Ayni muddeIere gre, devIeL bu IukIurin kuIIunimini dzenIeyen kununIuri ikurucukLi.


i sInIII oyunIyor

Ancuk IkmeL bu kununIuri ikurmudigi IIn, IIIere Luninun IukIur kugiL zerInde kuIdi. YIne de
II siniIi yiIIurin rkekIIgInI zerInden uLmiLi. Bunun IureLI, 1 AruIik 1q61`de sLunbuI SendIkuIur
BIrIIgI LuruIindun 1oo bIn kIInIn kuLiIimiyIu SuruIune`de dzenIenen mILIng oIdu. Bunu dIrenIIer,
yemek boykoLIuri, oLurmu eyIemIerI, sessIz yryIer IzIedI. Le, Husun HseyIn`e o gzeI IIrI
yuzdirun KuveI grevI de bu uyuniin bIr rnyd. sLInye`de bugn CurreIour`un buIundugu yerde
ykseIen KuveI KubIo ubrIkusi`ndu uIiun Trk-`e bugIi Muden- SendIkusi`ndu rgLI oIun 1;
IInIn buIuLLigi gzpek mcudeIe emek LurIIIne uILin IurIIerIe geLI.

GrevIn yuundigi IubrIkuyi 1qq yiIindu EmIn AkLur, VeIbI Ko ve EII BurIu kurmuLu. ubrIkunin
IIerI IyIydI umu o sirudu yenI uLunun mdr puLronu IubrIkunin kurini duIu du urLLirmu sz
vermILI. Ik udim oIuruk du, IIIere 1q;`den berI IuzIu mesuI bedeII oIuruk denen yiIIik
IkrumIyeIerI kesmeye kurur vermILI. HuIbukI uydu orLuIumu 8o IIru cIvurindu kuzunun IIIer IIn,
bu IkrumIyeIer ok nemIIydI. KImI bIrIkmI borIurini kupuLmuk IIn, kImI evIenmek IIn, kImI
evInIn eksIkIerInI LumumIumuk IIn bLn yiI bu IkrumIyeIerI bekIemILI.


Grmeler sono vermiyor

IIer seLIkIerI LemsIIcIyI puLronIu grmek zere gnderdIIer. PuLronun LepkIsI, bu LemsIIcI
IIe bIrIIkLe, Muden- SendIkusi`nin $III $ube Bukuni`ni ve sendIkunin IyerI bu LemsIIcIsInI de
ILen ikurmuk oIdu. Ardindun IIIere sendIkudun uyriImu buskisi geIdI. IIer ILen ikurmuIuri ve
buskiIuri proLesLo eLmek IIn, z8 Ocuk 1q6`Le LezguI buindu be gnIk oLurmu eyIemIne
buIudiIur. veren 'IyerIndekI usuyII bozdukIuri` gerekesIyIe 1o IIyI duIu ILen ikurip IokuvL IIun
edInce, q ubuLLu IIIer oLurmu eyIemIerInI IubrIku nnde kurdukIuri udirIurdu dIrenIe
dnLrdIer.

IIer dIrendIke, Iveren de LuLumunu serLIeLIrIyordu. veren grevI kirmuk IIn bro IIIerInI
IubrIkuyu sokmuyu uIiincu, IIIer bunu kuri ikLiIur. PoIIsIn mduIuIesI sirusindu buzi IIIer
yuruIundi, buziIuri LuLukIundi. veren son durbeyI 'IokuvL` IIun ederek vurdu. O LurIILe grev ve
IokuvLIu IIgIII bIr dzenIeme oImudigi IIn, usIindu Ier IkI LuruIin du eyIemI 'kununsuzdu` umu Suriyer
SuvciIigi soruLurmu sonundu, puLronun LuLumunun IokuvL suyiIumuyucugini IIun ederek Luvrini
Iverenden yunu koydu.


HulkIn ve sendikulurIn duyunImusI

Bu LurIILen ILIburen KuveI grevI LopIumun gndemIne oLurdu. Sudece sLInye`nIn emekI IuIki degII,
oLobs oIrIerI, Lersune IIIerI, IuLLu poIIsIer bIIe grevcIIere desLek verIyordu. VeIbI Ko`u uIL
GeneruI EIecLrIc ubrIkusi IIIerI uruIurindu puru LopIuyor, bIr dIger Ko kuruIuu oIun DemIr
Dkm IIIerI sukuI birukmu eyIemI yupiyordu. Muden- ve usLIk-`e bugIi IyerIerInden
dIrenIIIere desLek mesujIuri yugiyordu. Ancuk orLudu gurIp bIr durum vurdi. Muden-`In bugIi
oIdugu Trk- KonIederusyonu sunkI byIe bIr grev yokmu gIbI kuyiLsizdi. Durumu proLesLo eLmek
IIn, Trk- Gney BIgesI`ndekI z sendIku bukuni ve q yneLIcI z; $ubuL 1q6`Le Trk-`Len
uyriIdikIurini IIun eLLIIer.


Trk- blnyor

z murLLu IverenIn kubIo ykI kumyonIuri IubrIku diinu ikurmusini, dIrenIIIerIn eIerI burIkuL
kururuk engeIIemeye uIiLiIur. Ancuk poIIs kudinIuru suIdirdi ve bIrogunu yuruIuyuruk dugiLLi.
Bunun zerIne, durumun nezukeLInI gren IkmeL durumu eI koydu. MurL 1q6`Le Bubukun
Yurdimcisi TurIun eyzIogIu ve uIimu Bukuni BIenL EcevIL`In uruyu gIrmesIyIe Trk- IIe TrkIye
veren KonIederusyonu urusindu bIr unIumu ImzuIundi ve IIIer Ibui yupLiIur. AnIumuyu gre
IIIerIn IkrumIyeIerI eskIsI gIbI denmeye devum edIIecek, grev buIumudun nce ILen uLiIun drL
kII IurI, dIger 1o II gerI uIinucuk, Ie uIinmuyunIuru kidem LuzmInuLIuri denecekLI. Her ey
yoIunu gIrmI grnyordu kI, Suriyer SuvciIigi`nin greve ncIk eden z8 II Iukkindu TopIunLi ve
GsLerI YryIerI Kununu`nu muIuIeIeL eLmek suundun yiI IIu be yiI urusindu IupIs IsLemIyIe
duvu uLigi grenIIdI. 1 II LuLukIunuruk SuILunuImeL CezuevI`ne konuIdu. 1o HuzIrun gn,
LuLukIunun uILi IInIn LuIIIye edIIdIkLen sonru ILen uLiImuIurinu, IubrIkunin kupIumu bImnde
uIiun o II LopIu IuIde I birukuruk yuniL verdI. Bu seIer durumu sLunbuI SikiyneLIm
KomuLunIigi eI koydu. Sonundu, LuLukIu IIIerIn gerIye kuIunIuri z; gn sonru suIiverIIdIIer umu
IukIurindukI duvuIur devum eLLI.


Grev ve lokuvt kunonlurI IkIyor

YukIuik 1oo gn sren oIuyIur sonundu, IkmeL 1q61 Anuyususi`nin q;. muddesI geregI ikuriImusi
gereken uncuk I evreIerInIn buskisiyIu ekmecede bekIeLIIen kununIurin MecIIs`e geLIrmek zorundu
kuIdi. verenIer KuveI grevInI 'mIkIyeL Iukkinu suIdiri`, IIIer 'grev Iukkinin sinirIundiriImusinu`
rnek oIuruk gsLerIyorIurdi. DnemIn Muden- Bukuni KemuI SIker`e gre, IverenIer, kununu
IIIer uIeyIIne ugir IkmIer konmusini sugIumuk IIn KuveI`de gergInIIgI kusiLIi oIuruk
LirmundirmiIurdi. GerekLen de, dnemIn uIimu Bukuni 'II dosLu` BIenL EcevIL, kumu
emekIIerInIn sendIkuI IukIuriyIu IIgIII muddeIerI yusu Lusurisindun ikurdikLun ve puLronIuru IokuvL
yupmu Iukkini LunidikLun sonru z; SuyiIi TopIu SzIemesI, Grev ve okuvL Kununu`nu yrrIge
gIrdI. OLe yundun kununu ekIenen ve IIIer urusindu 'KuveI MuddesI` dIye uniIun geIcI mudde IIe
KuveI IIIerInIn kovuLurmudun kurLuImusi sugIundi.


Grevin huyIrlI, durbenin huyIrsIz sonolurI

SonuLu KuveI grevI suyesInde 1q61 Anuyususi`nin emreLLIgI bIr kunun ikuriIdi. Grev IIIere IukIuri
IIn dIrenmeyI, duyunimuyi;IverenIere, sendIkuyi, sendIku yeIIgInI, grevIn Iuk oIdugunu greLLI.
Greve IIgIsIz kuIun 'suri sendIku` Trk-`Len uyriIun sendIkuciIur, 1 $ubuL 1q6;`de DSK`I (DevrImcI
I SendIkuIuri KonIederusyonu) kurduIur. 1q6`Len 1z EyII 1q8o durbesIne kudur geen 1; yiI
IInde Lum q.;qq II eyIemI yupiIdi. EIbeLLe puLronIur bunu ruzi oIumuzdi. NILekIm 1z EyII`den
sonru sendIkuIurin IuuIIyeLIerI durduruIurken, Trk- diindu kuIun konIederusyonIuru ve onIuru
bugIi sendIkuIuru uIL Luinir ve Luinmuz muIIur kuyyumIuru LesIIm edIIdI, sendIku yneLIcIIerI
muIkemeIerde yurgiIundiIur ve ugir cezuIuru urpLiriIdiIur. ByIece Lekrur buu dnId. O LurIILen
sonru eILII grevIer ve dIrenIIer oIdu umu IIbIrI son TekeI dIrenII gIbI ses ikurmudi. Bu sesI
emekI siniIIurin du IkmeLIn de duymusini dIIIyorum.

Bugn AB, 1q6`Le KuveI grevI suyesInde ikun z; SuyiIi TopIu SzIemesI, Grev ve okuvL
Kununu`nun, AB sLundurLIurinu uygun IuIe geLIrIImesInI LuIep edIyor. HkmeL Ise bu LuIebI
duymuzdun geIIyor. BukuIim TekeI IIIerInIn dIrenII, q; yiI ncekI gIbI IuyirIi bIr IIev grebIIecek
mI meruk edIyorum.


Ah bir utu ver, cigurumI yukuyIm!

TekeI deyInce LLn unmumuk mmkn m? GeLIgImIz IuILu MunIsu`nin SeIendI IIesInde
yuunun ve kusubudukI #omunIurin LeIcIrI IIe bILen LopIumsuI oIuyIurin kiviIcimini ukunin du, 1q
Temmuz zooq`dun ILIburen yrrIge konun 'kupuIi yerIerde sIguru yusugi` oIdugu IIerI srId.
SIguru yusugi konusundu AKP IkLIdurinin LuvIzsIz LuLumumun urku pIunindu neyIn oIdugu
bIIemIyorum umu gereke ne oIursu oIsun bunun sonuIuri uisindun oIumIu bIr uyguIumu oIdugunu
dnyorum. ukuL IuyuLim boyuncu sIguru ImedIgIm IuIde, uyguIumunin bu kudur kuLi ve rudIkuI
oImusini dogru buImuyorum. SIgurusiz yuumu duIu yumuuk bIr ekIIde gemek mmkn dIye
dnyorum. BeIkI, LLn LIryukIIIgInIn LurIIInIn ne kudur eskI oIdugunu bIImek, yneLIcIIerI InsuIu
geLIrIr dIye dnerek, LLnn IIkuyesIne bIr gz uLuIim dIyorum.


Kolomb'on hediyesi

TLn, puLIicungIIIer (Solcnccecse) IumIIyusindun uILmi drL cInsI IInde burindirun, bIIImseI udi
'nicoticnc` oIun Lrn bIr yesI. TLnn unu vuLuninin Asyu mi, AvusLruIyu mi yoksu AmerIku kiLusi
mi oIdugu yoIundu degIIk LeorIIer vursu du, geneI kubuI, LLn Avrupu`yu LuniLun kIInIn 1qqz
yiIindu AmerIku KiLusi`ni 'keIeden` KrIsLoI KoIomb oIdugu. KuynukIuru gre, KoIomb`un udumIuri,
LLnIe IIk kez VenezueIu kiyiIurinin uikIurindukI bugnk udiyIu TrInIdud ve Tobugo AduIuri`ndu
LunimiIurdi. YerIIIerIn bIr bILkInIn yuprukIurini bIr ubugu yerIeLIrdIkIerInI, duIu sonru yukuruk
dumunini IIerIne ekLIkIerInI gren KoIomb ve urkuduIuri, yerIIIerIn 'Lobucco` udini verdIkIerI
LLn Avrupu`yu geLIrdIkIerInde bu kudur LuLuIucugini muILemeIen LuImIn eLmemIIerdI.
GerekLen de, duIu sonrukI yiIIurdu AmerIku kiLusinu udini veren AmerIgo VespucI, dnyunin
evresInI doIuun erdInund MuceIIun ve Gney AmerIku`dukI AzLek uygurIiginin sonunu geLIren ve
kiLuyi spunyu`nin smrgesI yupun Hernundo CorLez gIbI KoIomb`un urdiIIuri, KoIomb ve yerIIIer
gIbI LLn LIryukIsI oImuIurdi. OnIurin du eLkIsIyIe, LLn Avrupu`du yIe bIr modu oImuLu kI,
1o`Iere kudur buLu spunyu ve PorLekIz oImuk zere, BeIIku, svIre, LuIyu, runsu ve ngIILere`de
LLn Luniniyor, IuLLu kk upLu reLIIIyordu.


Ttnn OsmunlI'yu gelii

TLnn OsmunIi cogruIyusinu gIrII Ise 1;o`Ierde oImuLu. 18o yiIindu . MuruL`in PoIonyu
KruIi`nu gnderdIgI IedIyeIer urusindu 'IIu verIcI` oIdugu dnIen bu bILkInIn kuruLuImu
yuprukIurinin du oIdugu, IuLLu PoIonyu`nin LLn bu IedIye IIe Lunidigini beIIrLen kuynukIur vur. Ik
LLn Luriminin Ise MugIu`yu bugIi MIIus kuzusindu 18 yiIindu buIudigi suniIiyor. 1q8 yiIindun
ILIburen AvrupuIi LccurIur, zeIIIkIe ngIIIz, runsiz ve HoIIunduIiIur, AmerIkun LLnn buLu
sLunbuI oImuk zere ImpuruLorIugun byk eIIrIere geLIrmeye buIumiIur, bu du LLnde
eILIenmeye ve moduyu neden oImuLu.

OsmunIi LopIumundu LLn, IIe veyu nurgIIe yurdimiyIu yukip IIIerek, Loz IuIInde (enIIye)
burundun ekIIerek ve ugizdu Ignenerek LkeLIIIrdI. Mucur usiIIi OsmunIi LurIIIsI Peev, 16oo`I
yiIIurin IIk yurisinu duIr gzIemIerInI Ieren LurII kILubindu 'LLne InsunIur o kudur rugbeL eLmILI kI,
uyuk Lukimindun buzi InsunIurin LLn ok ImeIerInden doIuyi kuIveIuneIerde InsunIurin bIrbIrInI
grmeIerI gIemILI` der. Peev`ye gre sokukIurdu ve puzurIurdu InsunIur IIeIerI eIde gezer,
bIrbIrInIn gzne 'puI puI` ederek sokukIuri ve muIuIIeIerI kokuLurIur ve LLn zerIne bIrLukim
munzumeIer yuzuruk mnusebeLsIz bIr ekIIde okurIurdi. Bu yzden InsunIur urusindu pek ok
kuvguIur ikurdi. TLnn kokusu InsunIurin eIbIseIerIne, evIerIne sIner, kIIerI eLruIu kIrIeLIr,
IzmurILIerden yunginIur ikurdi. Le bu sevImsIz sonuIuri yznden, Avrupu`dukIne puruIeI oIuruk
OsmunIi IkesInde de LLne yusuk konuIucukLi.


Yusuklur bulIyor

. AImed`In LLn yusukIuyun 16oq LurIIII Iermunindu, bIr IkI yiIdun berI ngIILere`de 'Lubugu` udi
verIIen bIr yuprugi IIeIere konup IIIen bIr nebuLin devIeL grevIIIerInIn, esnuI ve zunuuLkurIurin
IIerInden gerI kuImuIurinu neden oIdugu, bu nedenIe bu nebuLin OsmunIi IkesInde ekIImesInIn,
LIcureLInIn ve IIImesInIn yusukIundigi beIIrLIIIyordu. TLn IenIerIn burnunu IIe denIIen Ime
ubukIuri sokuIuruk sokukIurdu LeIIr edIIecekIerdI. Bu yusukIumunin urkusindukI esus neden o
yiIIurdu, suruyin IILIyuci oIun buImumunun LLn IIuIumusindu kuIIuniImusi yznden, buImumu
IIyuLinin uiri ekIIde urLmusiydi. Ancuk, buImumun IIyuLini urLLirun LLn IIuIumusindu
kuIIuniImusi degII, AvrupuIi LccurIurin AnudoIu`dun ucuzu LopIudikIuri buImumunu Avrupu`yu
gLrmeIerIydI. Suruy sorunu yunIi LeIIs eLmILI. BenzerI IermunIur, 161o, 161q, 1618-161q
yiIIurindu LekrurIundiginu gre yusukIumu pek Ie yurumumiLi uncuk, 16zz yiIindu SuILun .
Osmun`in bIr YenIerI uyukIunmusi sonundu IdrImesI ve urdindun puLIuk veren Abuzu Puu
syuni`nin busLiriImusindun sonru devIeL II siki LuLLu ve 16o yiIindu, LLn yusugi duIu serL oIuruk
Lekrur uyguIunmuyu buIudi.


IV. Morud'In edit politikulurI

TLne kuri en serL yusukIur, LurIIe IkIcIIIgI, seIuIuL uIemIerI, guddurIigi ve kun dkcIg IIe
gemI V. Murud dnemInde oIdu. TLn Ierken yukuIudigi kIIIerI bIzzuL Idrdg de kuydedIIen
V. Murud (kI dnemInde 1; bIn IIu zo urusindu kIInIn IdrIdg suniIir), uILi kizdun sonru IIk
erkek ocugu dogdugu IIn yupiIun egIenceIer sirusindu 1 AgusLos 16`Le CIbuII`de bIr kudirgudu
ikun ve kurudu zo bIne yukin evI yok eden byk yungindun sorumIu LuLLugu LLn Lumumen
yusukIudi. Esus neden LLnn zururIurindun ok, bu enIIkIerIe yungin urusindu bugIunLi kururuk
pudIuIu kizun IuIkin, LLnn en ok LkeLIIdIgI mekunIur oIun kuIveIuneIerde PudIuI uIeyIIne
konumuIuru buIumusiydi. PudIuI yIe IkeIenmILI kI, LebdIII kiyuIeL edIp sokukIurdu LLn
kuIIununIuri eIIerIyIe IdrmekIe kuImumi, kuIveIuneIerI de yikLirmiLi.

TLn yusugi, V. Murud`in 16qo yiIindu ImyIe sonu erdI. HuLLu kendIsI de siki bIr LLn LIryukIsI
oIun Avci MeImeL (V) dnemInde, 16`Le LLn ILIgI IIn HuIep KudiIigi`ndun uzIedIIerek Kibris`u
srgn edIImI oIun BuIu EIendI`nIn 16qq`du $eyIIIsIum oImusindun ILIburen LLn IyIce serbesL
oIdu. TLnIe IIgIII dInI LurLimuIur du bu LurIILen sonru buIudi. TLnn sIum`u gre Iurum mi,
mekruI mu yoksu mubuI mi oIdugu konusundu gnIer ve geceIer boyuncu LurLiiIdi. Her bIr IddIuyu
uyeLIer ve IudIsIer deIII gsLerIIdI, IuLLu yepyenI IudIsIer reLIIdI. Ancuk, bu LurLimuIur LLn
yusukIumuyu yeLmedIgI gIbI bu LurIILen ILIburen YenIce, KuvuIu ve skee bIgesInden buLu oImuk
zere, OsmunIi IkesInIn drL bIr yunindu LLn ekImI, LIcureLI ve LkeLImI yuyginIuirken, Lm
dnyudu '$urk LLn` dIye yenI bIr Lr meIur oIdu.


evletin buI sIkIIncu

168 LurIIII bIr TuIrIr DeILerI`ne gre, o yiI OsmunIi mpuruLorIugu`nun LopIum q1 kuzusindu LLn
Lurimi yupiIiyor, 1o bInden IuzIu uIIe geImInI LLnden sugIiyordu. Ancuk, uyni yiI yuunun .
VIyunu bozgunundun sonru, devIeL IuzInesInI dzenIemeyI ukIinu koyun Sudruzum uziI MusLuIu
Puu, 1688`de, ImpuruLorIugun guyrImsIIm Lebuusini devIeLLen soguLLugu gerekesIyIe uIkoII
IecekIerden uIinun 'Iumr- uruk` vergIsI kuIdiruruk, yerIne LLn vergIsI koydu. 16q1 yiIindu vergInIn
ekII degILIrIIdI ve IILInIn reLLIgI LLnn yurisini uyn (muI) oIuruk veyu nukd (puru) oIuruk
devIeLe vermesI zorunIu kiIindi. Bu ugir vergIye IILIIerIn LepkIsI LLn reLImInI durdurmuk, LLn
LurIuIurini eksIk gsLermek veyu II gsLermemek oIdu. Bu dnemde LLn kuukiIigi IizIu urLLi.
OzeIIIkIe kiyi bIgeIerInde kuyikIurIu Ikeye LLn sokuImusi pek sirudun bIr oIuy oIdu. Sonundu 16q;
yiIindu devIeL bu guddur usuIden vuzgeerek, yerIne dnm buinu z,; kuruIuk mukLu bIr vergI
koydu. Bu uyguIumu TunzImuL`in IIuninu kudur Lum 1q sene kesInLIsIz uyguIundi. DevIeLIn Luvrini
yumuuLmusi zerIne LLn Lurimi Lm Ikeye yuyiIdi. OyIe kI 1q. yzyiIin IkIncI yurisindu Lm
ImpuruLorIukLukI kuzuIurin yzde qo`inu LekubI eden qoo kudur kuzudu, 1o bIn IILI IunesI, 1
mIIyon dnm ukin uIundu LLn Lurimi yupiyordu.


evlet pes ediyor

TLnn bIr IILIyu muddesI degII de keyII verIcI bIr mudde oIdugu, doIuyisiyIu LkeLIcInIn IIyuLi ne
oIursu oIsun LLnden vuzgemeyecegI IIkrI IIk oIuruk . MuImuL dnemInde (18o8-18z6) oIumuyu
buIudi. Bu LurIILen sonru, zeIIIkIe uskerI uIunIurdu yupiIun reIormIur yznden urLun ordunun
musruIIurini ve suvu gIderIerInI kuriIumuk IIn puruyu IILIyu duyuIdugu Ier durumdu IIk ukIu
geIen LLn vergIsI oIdu. 186z`de nIIsur (TekeI) duresI kuruIdu. 188q`Le LLn ekImInIn yuri IIssesI
runsiz #ejI $IrkeLI`ne devredIIdI. #ejI, CumIurIyeL`e kudur OsmunIi LLn reLIcIsInI smrd
durdu. CumIurIyeL dnemInde LLn, uIkoII IkIIer, Luz, buruL ve puLIuyici muddeIerIn IIeLmesI
1qz yiIindu kuruIun InIIsurIur Umum MdrIg`ne verIIdI. 1qq1`de udi TekeI GeneI MdrIg
oIun kurum, zoo8`de, zeIIeLIrme kupsumindu Tubuc Turc NurgIIe ve PIpo TLn SunuyI ve TIcureL
A$`ye devredIIdI. 1z bIn TekeI IIsInIn sorunIuri du o zumun buIudi. BukuIim, ne zumun bILecekIer?


TA#H DETE# o.o1.zo1o
Aye Hr
BIr ryum vur: BIr gn Ierkes dnyu vuLundui oIucuk!

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Her IuILu, 'neden bu konuyu` seLIm mInvuIII bIr purugruI yuzurim. Amu bu seIer dogrudun sze
gIrecegIm. nk yuzidun bu konuyu nIye seLIgImI koIuycu unIuyucuksiniz.

AmIn MuuIouI, lu2cul Ki2liller udIi kILubindu yIe bIr rnek verIr: ...Suruybosnu`dun
uyriImuyuIim duIu. HuyuII bIr unkeL IIn dnceIerImIzde orudu kuIuIim. SokukLu eIII yuIurindu bIr
udum InceIeyeIIm: 1q8o`e geIIrken bu udum yIe derdI: 'Ben YugosIuv`im!`, gururIu ve gnI
koymudun, duIu yukindun soruIur soruIdugundu Bosnu-Hersek Ozerk CumIurIyeLI`nde yuudigini
ve bu urudu MsImun geIenegI oIun bIr uIIeden geIdIgInI beIIrLIrdI.

On IkI yiI sonru, suvuin en IddeLII gnIerInde uyni udum II duruksumudun ve busLiruruk yIe
cevup verIrdI: 'Ben MsImun`im!` HuLLu beIkI de erIuL kuruIIurinu uygun bIr sukuI birukmi bIIe
oIurdu. Hemen urkusindun Bonuk oIdugunu ve bIr zumunIur gururIu MsImun oIdugunu
vurguIudiginin kendIsIne IuLirIuLiImusindun II IoIunmudigini ekIerdI.

Bugnse udumimizi sokukLu evIrsek, nce Bonuk, sonru MsImun oIdugunu syIeyecekLIr,
dzenII oIuruk cumIye gILLIgInI de beIIrLecekLIr; umu IkesInIn Avrupu`nin bIr purusi oIdugunu ve
bIr gn Avrupu BIrIIgI`ne kuLiImusini umuL eLLIgInI syIemeden geemeyecekLIr.

Ayni Insunu bIr yiI sonru uyni yerde rusLIusuk, ucubu kendInI nusiI LunimIurdi? AIdIyeLIerInden
IungIsInI en buu koyurdi? AvrupuIi mi? MsImun mi? Bonuk mi? Buku bIr ey mI? BeIkI de
BuIkun mi?

Yuzur duIu sonru yIe devum eder: BLn dnemIerde, meru oIuruk 'kImIIk` denIIebIIecek kudur
Ier kouIdu LekIIerden son derece sLn, Lek bIr unu uIdIyeL oIdugunu dnen InsunIur oImuLur.
KImIIerI IIn uIus. KImIIerI IInse dIn yu du siniI. Amu IIbIr uIdIyeLIn muLIuk sureLLe buskin
ikmudigini unIumuk IIn dnyudu oIup bILen IurkIi uLimuIuru bIr gz gezdIrmek yeLer (...) TrkIer
de KrLIer de MsImun, umu unudIIIerI IurkIi, uLimuIuri bu yzden duIu mi uz kunIi? HuLuIur du
TuLsIIer gIbI KuLoIIk ve uyni dIII konuuyorIur, bu onIurin bIrbIrInI kuLIeLmeIerInI nIeyebIIdI mI?
(MuuIouI, s. 1;-18)


dmun-dI dmun

AmIn MuuIouI`un buku oIuyIurIu du rnekIedIgI bu durumu ugdu runsiz IeIseIecIsI ELIenne
BuIIbur yIe zeLIer: Gnmz dnyusinin eIIkIsI udur: nsunIurin doguIuri geregI kendIIerInI
'evIerInde`, bIz bIze IIssedecekIerI bIr uIus-devIeL LuIuyyI eLmek, sonru bu devIeLI IInde oLuruImuz
kiImuk. Durmudun dmunin 'IerIde` oIdugunu keIederek, 'di` dmunIur kurisindu bIrIemI bIr
cemuuL oIuLurmuyu uIimuk. ByIe bIr LopIum sIyusuI oIuruk Lum unIumiyIu yubunciIumi bIr
LopIumdur.

Bugn IInde buIundugumuz durumu ne kudur gzeI zeLIIyor degII mI BuIIbur? Ancuk IuI
byIeyken, uIus-devIeL ne TrkIye`de gzden dyor, ne de dnyunin buku yerIerInde. HuLLu buzi
durumIurdu cuzIbesInI duIu du urLLiriyor. OrnegIn BuskIur, KuLuIunIur, KibrisIi TrkIer veyu KrLIer
IIn, dnyunin en byk muLIuIugu kendI uIus-devIeLIerInI kurmuk gIbI grnyor. Bundu bIr
gurIpIIk yok usIindu. KreseIIeme denen oIgu, InsunIuri Iem sosyokILreI, Iem de cogruII unIumdu
yerIerInden ederken, onIuri yenI kuriLIikIurin IIne sokLu, doIuyisiyIu du yenI duyunimu bIImIerI
urumuyu ILLI. Bu uruyiIur buzi IuIIerde uIus-devIeL uIdIyeLInI uun, evrenseIIIk yu du bIgeseIIIk
IddIusi Luiyun AB gIbI oIuumIuri gIendIrIrken, buzi durumIurdu yereIIIk IddIusi Luiyun uyriIiki
duyguIuri geIILIrdI. 1qq uIus-devIeLe kuriIik .zoo dIIseI, eLnIk, uIusuI grubun yuudigi
dnyumizdu, kendI uIus-devIeLInI kurmuyu uIiun, konIederusyon, Iederusyon yu du zerkIIk
peInde koun yzIerce grup vur. BunIurin buuriIi oImusi IuIInde IeoduI beyIIkIer dnemIne
dnmemIz ILen bIIe degII. Bu yzden, 'mIIIIyeLIIIk kLdr` deyIp kesLIrIp uLmuk yerIne, InsunogIu,
eLnIk, dInseI, uIusuI, kILreI, dIIseI kImIIkIerIe degII de, buku IungI kImIIkIe kendInI muLIu ve
gvende IIssedebIIIr, IungI kImIIkIe Iem kendInI Iem de IInde yuudigi LopIumu geIILIrebIIIr,
gzeIIeLIrebIIIr sorusunu bIr un nce cevup buImumiz gerekIyor.

Bu konudu kuIu yorunIurdun bIrI oIun ProI. BerL OImun YuIudIIIkLen uzIIm IIn geregInIn
yupiImusinu buIikIi yuzisindu IIIe de bIr ey sevecek oIsum sevdIgIm ey, IkI bIn yiIdir 'o benImdIr,
o benIm` dIyemeyecegIm bIr devIeLLen muIrum oImuk zere kuruImu bIr DIusporu YuIudIIIgI
oIurdu dIyor ve ekIIyordu: Eger yuudiginiz Ikede Lum ve eIL bIr vuLundu oIumiyorsuniz, o
zumun dnyu vuLundui oIubIIIrsInIz veyu bunun ne unIumu geIdIgInI dnebIIIrsInIz. (irili2,
$ubuL zoo)


Nerelisin?: nyulI!

GeIIn bIrIIkLe dneIIm. OImunn`in szn eLLIgI 'kozmopoIILunIzm` yunI 'dnyu vuLunduIigi`
(Yununcu`du cos2os=evrenJdnyuJdzen; polites=yurLLu demek) IIkrInIn IIk IureLInI veren MO
1q. yzyiIdu Ikm srm oIun Misir Iruvunu AkenuLon`du. TeII`eI-Amurnu`du buIunun bIr duvur
yuziLindu, AkenuLon`un irk ve kuvIm Iurki gzeLmeksIzIn Lm InsunIuri, IuLLu Iuyvun ve bILkIIerI de
kupsuyucuk evrenseI bIr dIn IIn ubuIudigi yuziyordu.

DuIu IyI bIIInen bIr rnek, IIne yerIeLIgI Iiisinin nnden geerIerken kendIsIne nereIIsIn?
dIyenIere dnyu vuLunduiyim cevubini veren, SInopIu IIecI IIIozoI DIyojen (. MO z) IdI. Ancuk
DIyojen`In 'dnyu vuLunduIigi` ok du oIumIu bIr unIum Luimiyordu. O usIindu 'Ben senIn berbuL
Yunun eIIr devIeLInIn vuLundui degIIIm!` demek IsLIyordu.

Buzi LurIIIIere gre kozmopoIIL dncenIn IIk uyguIuyicisi, DIyojen`In gIge eLme buku IIsun
IsLemem dIyerek suvuLurdugu MukedonyuIi Byk skender`dI. skender`In komuLunIurinu
IeLIeLLIkIerI IkeIerIn yerIIsI kudinIurIu evIenme IznI vererek, o gne dek Yunun dncesIne
egemen oIun 'Yunun-Burbur` uyrimini yok eLmeye nIyeLIenmesI, IkesInde ve ordudu byk
ukinIik yuruLmiLi. Ancuk bunu gre skender`In 'kuIpIerIn bIrIIgIne duyunun dnyu ImpuruLorIugu`
IIkrI sIIuI gcne duyundigi IIn Lum du urudigimiz rnek degIIdI.

KozmopoIILunIzme oIumIu bIr IerIk kuzundirunIur, MO . yzyiIdu yuumi KibrisIi IIIozoI Zeno`nun
buini ekLIgI SLouci dnrIerdI. Yunun-Burbur uyriminu kuri ikuruk InsunogIunun, bIrI IInde
dogdugu (polis), dIgerI Ise 'sinirIuri sudece gne LuruIindun IzIImI` ok duIu byk bIr LopIumun
(cos2os) yesI oIdugunu syIeyen SLouciIuru gre bIr kIInIn dnyu vuLundui oImusi IIn yereI
uIdIyeLIerden vuzgemesI gerekmezdI. nk bunIur yuumu byk zengInIIk kuLurdi. ZuLen
SLouciIur bIr kIInIn bu Lr bugIiIikIurindun kuinumuyucuginu du InuniyorIurdi. Bunun yerIne,
InsunogIunu I Ie duIreIer ekIInde surdigini Lusuvvur eLLIkIerI ve Insunin kendI benIIgInI, uIIesInI,
ukrubuIurini, komuIurini, IemerIIerInI, IkesInIn InsunIurini ve nIIuyeL bLn bunIuri evreIeyen
InsunIik uIIesInI surun bugIiIik emberIerInIn yerInI degILIrmeyI, yunI en diLukI InsunIik uIIesInI en
ILekI ember kudur yukinimiz kiImuyi umuIiyorIurdi.

SLouciIurin 'dnyu devIeLI` bIr eIL meLuIordu, bIr Lopyuydi umu enLeIekLeI eLkIsI gnmze kudur
srd. Pek ok uruLirmuciyu gre SLouciIurin dnceIerI su`nin IuvurIIerInden AzIz PuuIos`un
'YuIudIIer ve YuIudI oImuyunIur`, 'zgr InsunIur ve kIeIer` uyrimini reddeLmesIne kuynukIik eLLI ve
HirIsLIyunIigin yuyiImusini koIuyIuLirdi.

SLouci IIkIrIer #nesuns dnr Erusmus`un 'mIIII ve dInseI LoIerunsIu donunmi vuLunduIur`
(":erelc Pccis), GroLIus`un 'geneI yusuIurIu bugIi byk devIeLIer LopIuIugu` (De I:re elli cc Pcci)
gIbI kuvrumIurindu, 1;;6 (AmerIkun) BugimsizIik BIIdIrgesI, 1;8q nsun HukIuri DekIurusyonu gIbI
evrenseI beIgeIerde, MonLesquIeu, DIderoL, AddIson, Hume ve JeIIerson`un eserIerInde eLkIsInI
gsLerdI.


Kunt ve Ibedi BurI

'Dnyu vuLunduIigi` kuvruminu ok ey kuLmi oIun KunL (1;zq-18oq) bLn rusyoneI vurIikIurin Lek
bIr uIIukI LopIumun doguI yesI oIdugunu, dnyu buriinin, uncuk cumIurIyeLI IIkeIere gre
dzenIenmI devIeLIer, burii korumuk umuciyIu zgr IrudeIerIyIe bIr bIrIIk kurdukIuri zumun ve
sudece vuLunduIurin degII yubunciIurin Insun IukIurinu du rIuyeL edIIdIgI zumun korunubIIecegInI
dnyordu. Gnmzn BIrIemI MIIIeLIer`I, nsun HukIuri EvrenseI BeyunnumesI veyu
UIusIururusi AduIeL DIvuni gIbI oIuumIuri, KunL`in 'kozmopoIILun yusu` dedIgI kuvrumdun
esInIenmILI.

GerI #ousseuu gIbI IerkesI sevmekIe vnrIer umu umuIuri komuIurini sevmeme Iukkini eIde
eLmekLIr! dIyerek kozmopoIILIerden IkuyeL edenIer de vurdi IukuL BenLIum gIbI Iuyduci
dnrIerI bIr yunu birukirsuk, 18 ve 1q. yzyiI kozmopoIILIerI IIn (kI uruIurindu MurksIsLIer de
vurdir) kuvrum, bugn buziIurinin dndg gIbI 'IInde yuudigi Ikeye ve LopIumu kuyiLsiz
kuImuk` veyu 'uILru bIreycIIIk` gIbI oIumsuz unIumIuri degII, SLouci oIumIu unIumini Luiyordu. zo.
yzyiIdu kozmopoIILe kL unIum ykIeyenIerIn buindu NuzIIer geIdI. OyIe kI, YuIudIIerI ve
IngeneIerI IirinIuru yoIIumu gerekeIerInden bIrI bu IkI IuIkin du 'kozmopoIIL` ('kuriik, kk
beIIrsIz`) oImusiydi.


AynI gemide olmuk

ugdu dnrIerden MurLIu Nussbuum Ise 1q;o`Ierden berI SLouci dnceden yoIu ikuruk
uIusuIciIigi, eLnIk merkezcIIIgI, Ier LrI kuvImcIIIgI ve kubIIecIIIgI eIeLIrIyor. Nussbuum`u gre,
uIusuI kImIIkIere sikicu bugIunmuk, bu kImIIkIerden gurur duymuk sudece sIyusI uidun LeIIIkeII
degII; eLIk uidun du yunIiLir. BukuIurinin uciIurini unIumunin, onIurIu duygudu oImunin nemIne
dIkkuL eken Nussbuum`u desLek verenIerden sveII sosyuI unLropoIog UII Hunnerz`e gre 'dnyu
vuLunduIigi` demek, sudece yereIIIk, dIusporu oImuk veyu uIusuIIik gIbI dur uIdIyeLIerden ve
nyurgiIurdun kurLuImu IuII degII, uyni zumundu IurkIiIikIurin bIrurudu vur oImusinin yoIIurini
buImuk umuciyIu, dInIeyerek, bukuruk, dnerek veyu sezInIeyerek LekI kILrIerIn IIne gIrme
yeLerIIIIgIdIr. HepImIzIn uyni gemIde oIdugu geregInI bIr un bIIe unuLmuyuruk dnyuyu ILen bIr
sorumIuIuk duygusu IIe bugIunmukLir. Gerek bIr kozmopoIIL bukuIurinin yunI 'LekI`nIn
Iurkindudir. KILreI IurkIiIikIurin, kurmuikIikIurin Iurkindudir ve bunIuri LukdIr eder. KozmopoIIL
kII uIusuI ve gIobuI kILrIerIn uyumIuLiriImusinu Inunir. KIInIn kImIIk ve uIdIyeL konusundukI
kIIseI seImIerIne suygi gsLerIr. Burudu bIr purunLez umuk IsLIyorum: Gnmzde ok kILrIIk
denInce ukIu duIu ok unIumuk ve suygi duymuk geIIyor. HuIbukI bunu eLkIIeIm, dIyuIog ve
kuriIikIi grenme srecInI Ieren bIr kuLiIimciIigi du ekIemek gerek.


Kresellemenin IuydusI

Bu bugIumdu Hunnerz, IeIseII ve poIILIk bIr boyuLu oIun 'kozmopoIIL` InsunIu buku eILLekI
IurekeLII InsunIuri bIrbIrInden uyirmuyu zen gsLerIr. Onu gre kreseIIemenIn suyiIurini
urLLirdigi LurIsLIer, srgnIer, yurLsuzIur, uIusIururusi uIiunIur, mIsuIIr IIIer IIIe de kozmopoIIL
kIIIer degIIdIr. Bu InsunIurin ezIcI ogunIugu, 'LekI` IIe IIgIII degIIIerdIr ve bLn IurekeLIIIIkIerIne
rugmen dInseI, eLnIk, uIusuI, kILreI unIumdu korunukIi kozuIurindu yuumuyu devum ederIer. Bunu
rugmen, kreseIIeme dnyu vuLunduIiginu gIden yoIdu nemII uiIimIur sunur. nk kILIeseI
LurIzm, mzIk, modu, sunuL, spor eLkInIIkIerI; InLerneL ve mobII LeIeIonIu yuyginIuun IIeLIIm,
ucuzIuyun ve IizIunun uIuim uruIuri, ogu sonu vermese de kreseI LopIunLiIur, bLn
yeLersIzIIkIerIne rugmen uIusIururusi kuruIuIur, bunIuru yneIIk kreseI proLesLo eyIemIerI
InsunIuri, yereI, uIusuI sinirIurin ve ujunduIurin diinu Luir, bIrbIrIne yukIuLirir.

Sz uzuLmuyuyim. EskIden 'dnyu vuLundui` oImuk, DIyojen`In deyImIyIe bIr eIL srgnd.
Aynen bIr ocugun ebeveynIerInIn kucuginduyken IIsseLLIgI Lrden bIr sicukIikLun yoksun kuImuyi
gze uImukLi. nk unLIk dnemde bIIe bIr kIInIn, uIL oIdugu siniIi, LopIumu, eIIr devIeLInI uuruk
sudece InsunIik denen soyuL bIr kuvrumin peIne LukiImusi Io grIemezdI. MIIIIyeLIIIgIn
neredeyse dIn kuLinu ikuriIdigi, devIeLIn kuLsuI bIr Lupinuk oIdugu gnmzde diIunmu duIu du
IddeLII. GeIecegIn LopIumIurinin mIIIeL degII de InsunIik LemeIII dnceIer zerInde ykseIecegInI
syIeyenIere; vuLunu degII dnyuyu bugIunmuk gerekLIgInI syIeyenIere, uIusuI ikurIurdun degII
evrenseI uIIukLun sz edenIere, en IuIIIInden IuyuIperesL yu du sorumsuz, en ugirindun vuLuni IuInI,
en InceILIImIInden IIberuI, en cuIcuIIisindun nIIIIIsL eLIkeLI yupiLiriIiyor. Amu ne derIerse desInIer,
IuyuI eLmeye devum edecegIm: BIr gn geIecek Ierkes dnyu vuLundui oIucuk!

zo1o`du, ok kImIIkII bIrer dnyu vuLundui oImu yoIundu bIr merIuIe oImusi dIIegIyIe Ierkese IyI
yiIIur dIIIyorum.

zet Kuynuku: AmIn MuuIouI, lu2cul Ki2liller, YKB YuyinIuri, z8. Buski,
zooq; os2opolitics: Thinlin cnd Ieelin beond the Nction, (Yuy. Huz. P. CIeuI ve B. #obbIns),
UnIversILy oI MInnesoLu Press, 1qq8; The Politiccl Philosoph oj os2opolitcnis2, (Yuy. Huz.
GIIIIun Brock ve Hurry BrIgIouse), CumbrIdge UnIversILy Press, zoo.


Okoyocolurdun

z; AruIik zooq LurIIII OksIjenI kuImuyun PuLrIkIune buIikIi yuzidu ener #um PuLrIkIunesI`nIn
resmI dIye #um Erkek IsesI`nIn resmInI kuIIundigimiz IIn ok kIIden eIeLIrI uIdim. HuLu
Lumumen bunu uIL. O IuILu yuziyi son un LumumIuyubIImI, suyIunin IuzirIundigi gn bIr
sempozyumdu oIucugimdun IoLogruI buImu IInI bIr urkuduimdun rIcu eLmILIm. nLerneLLe sz
konusu IoLogruI 'ener #um PuLrIkIunesI` buIigi uILindu ikLigi IIn urkuduim yuniImi, guzeLenIn
dIger sorumIuIuri du Iurk eLmeyInce orLuyu bu vuIIm ikmiLi. BuLu PuLrIkIune oImuk zere
IerkesLen zr dIIIyorum.

OkuyucuIurimizdun Buri Buurun Ise uyni yuzinin bILIrI cmIesIne ILIruz edIyordu. Buri Bey,
HeybeIIudu #uIbun OkuIu`nun yenIden uiImusinu kesInIIkIe kuri oImudigini beIIrLLIkLen
sonru, dnyu yzndekI pek ok OrLodoks kIIIsesInIn oLoseIuI (zerk) oIdugunu, bu sLuLnn
kIIIseIere IdurI LusurruIIurdu buIunmu, dokLrIner kururIur uImu, ruIbun yeLILIrme ve LuyIn eLme gIbI
konuIurdu Lumumen bugimsiz duvrunmu Iukkini verdIgInI IuLirIuLiyor, doIuyisiyIu bu kIIIseIerIn
ogunun kendI ruIbun kudroIurini yeLILIrmek IIn okuIIuri yu du semInerIerI oIdugunu, yunI orLudu
dInIerInIn gerekLIrdIgI ruIbun kudrosu IIn (benIm son cmIede IddIu eLLIgIm gIbI) bu okuIu IddeLIe
IILIyu duyunz;o mIIyonIuk bIr OrLodoks dnyusi oIumuyucugini syIyordu. uIi
doIundirmuyuyim. Buri Bey IukIi. O cmIe guyeL IumusI bIr Iuvu Luiyor. BIIImseI bIr duyunugi
oImuyun o IIudeIerI yok Iurz eLmenIzI rIcu edIyorum.

Buri Bey bIr buku ey duIu syIyor kI onun du zerInde dnmeye deger: Ancuk, mevcuL
IkmeLIn pruLIk bIr IormI buImukLu gerekLen de zorIundigini dnmyorum. SunkI duIu kkI
bIr egILIm reIormu dogruILusundu joker gIbI, udeLu BuLi kumuoyu zerInde bu poIILIkuIurinu desLek
buImuk IIn unLuj muIzemesI gIbI kuIIuniyorIur bu okuIun durumunu. BIruz AIevI meseIesI ve
DIyuneL LurLimuIurinu benzemIyor mu bu? Sonu oIuruk AIevIIerIn, OrLodoksIurin IukIi LuIepIerInI
kendI IukIi LuIepIerIyIe uyni LepsIde sunubIIecekIerI bIr sIyusI IkIIm oIumudiku, bu zm grece
busIL meseIeyI de srncemede birukmuyu devum edecekIerInI dnyorum.

Bu vesIIeyIe 6 AruIik zooq LurIIII Ho grImek mI, eIL grImek mI? buIikIi yuzimu yupiIun
kImI serL, kImI IukureLumIz, kImI son derece nuzIk eIeLIrIIere de degInmek IsLIyorum. Bu eIeLIrIIer
urusindu, en kupsumIisi ve en nuzIgI Trk ve sIum Hukuku ProIesr Ekrem Bugru EkIncI`ye uILLI.
Ekrem Bey, OsmunIi`dukI zImmIIk sLuLsnn IeIseIesInI, nusiI uyguIundiginu duIr kendI
grIerInI unIuLLikLun sonru benIm zImmIere yneIIk IogrszIk IddIuIurimin ve IILIdu IIe IIgIII
rnekIerImIn geregI Lum oIuruk yunsiLmudigini syIyordu. Ayricu, sIum IkeIerInde zImmIerIn
uymusi gereken kuruIIur Iukkindu IIkIr vermek IIn ukLurdigim Omer PukLi`nin LurLimuIi bIr meLIn
oIdugunu, nk Hz. MuIummed, Hz. Omer ve suIubeIerIn uyguIumuIuriyIu bu meLIndekI
IIudeIerIn uiku eIILIgInI ekIIyordu.

MekLubunu MeruLIyeL sonrusi yupiIunIuru II ILIruzim yok. BunIurin IepsI I burkucudur. ErmenI
srgnnde IILIdunin puru eLmedIgInI, uIIe bykIerImIzIn unIuLLigi IuLiruIurdun du bIIIyorum.
MeruLIyeL ve CumIurIyeL devIrIerIndekI Iogr IIkuyeIerI IukkindukI 'Igne-uvuIdiz` grnze
Lumumen kuLiIiyorum. Amu kIusIk OsmunIi geIenegI IIe sIum Iukuku reIerunsIuri IIe
LLIIuLiJCumIurIyeLI LuLbIkuLin puruIeI oImudigi du gz nnde LuLmuIidir. ener PuLrIgI bIIe bunu
uiku dekIure edIyor. urkIi dIn ve irkIuru kIusIk OsmunIi msumuIusini o devIrdekI dIger
devIeLIerdekI durumu gre degerIendIrmeII; sonrukI uyguIumuIuri Ise Lumumen uyriksi LuLmuIidir
dIye bILIren Ekrem Bey`den ok ey grendIm. Buzi konuIurdukI dnceIerImI gzden geIrme
IILIyuci duydum. KuLiImudigim IususIuri (zeIIIkIe EmunnumeIer konusundu) du kendIsIne yuzdim.
Ekrem Bey`In grIerInI grenmek IsLeyen okurIurimizu, kendIsInIn s2cnli :l:l: (Ari SunuL
YuyinevI, zoo8) udIi kILubini nerIyorum.

Ayni yuziyu IIIkIn oIuruk yuzun MuruL OzyiIdirim Ise, sIum egemenIIgIne gIren kenLIerde byk
kIIIse ve munusLirIurin cumIye evrIIdIgInIn dogru oIdugunu uncuk AnudoIu, Misir, IIIsLIn ve
SurIye`de ok eskI dnemIerden berI kesInLIsIz IuuIIyeL gsLeren kIIIse ve sInugogIuru bukucuk
oIursuk, cumIye evrIIme IInIn benIm IddIu eLLIgIm gIbI rudIkuI ve srekII oImudigini beIIrLIyordu.
Buki uisinu gre, MuruL Bey`I de benI de IukIi ikurubIIecek bIr IkI bIIgIye degInerek bu konuyu
nokLuIi vIrgI koymuk IsLIyorum: 18 yiIindu #us uri`nin LemsIIcIsI oIuruk sLunbuI`u geIen TrIIon
KurubeInIkov`un LesbILIne gre o LurIILe sLunbuI`du q; #um kIIIsesI IuuIIyeLLeydI. Ancuk 16z`de
sLunbuI`u geIen AnLukyu PuLrIkIIk kuLIbI PuuIus, IuuIIyeLLe oIun #um kIIIsesI suyisini z oIuruk
vermILI. DuIu sonrukI kuynukIuru bukiIirsu, bu suyi 1q. yzyiIu kudur uugi yukuri uyni kuImiLi.
Bugn IuuIIyeLLe buIunun 1oo kudur #um kIIIsesI Ise, 1q. yzyiIdu yupiImi yu du onuriImi
kIIIseIerdI.

TA#H DETE# z;.1z.zooq
Aye Hr
'OksIjenI kuImuyun` ener #um PuLrIkIunesI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

ener #um PuLrIgI BurLIoIomeos, Milliet guzeLesI yuzuri AsIi AydinLubu`u verdIgI
mIukuLLu, SLeIevIzyonundu LurLimu yuruLun Buzen urmiIu gerIIsek de burudu kuImuyi LercII
edIyoruz szIerInIn urkusindu durmukIu kuImumi, yiIIurdir sren LemkInII sIubunu bIr kenuru
birukuruk OksIjenImIz kuImiyor. PuLrIkIune LkenIyor demI. PuLrIk HuzreLIerI budeL zgrIg
vur denIyor umu mmIn yok dIyor. CemuuLImIz bIn kIIye IndI, eger YununIsLun`dun IuILu sonu
geIen IuciIur oImusu kIIIseIerImIz bombo dIyor. Ben ;o yuinduyim, benden sonru kIm PuLrIk
oIucuk, nk HeybeIIudu #uIbun OkuIu 1q;1`den berI kupuIi dIyor. sLIkIuI Muri`ni en gzeI
okuyun GkeuduIi MurInu kizimizin IkI yiI nce evInI yukLiIur, kurdeInI IdrdIer dIyor.
PuLrIkIIgImIze deIuIurcu bombuIi suIdiri yupiIdi, ErgenekoncuIurin 'KuIes` pIunIurindu udimiz
geIyor, ErmenI PuLrIgI Mesrop`Iu benI IdrmeyI pIunIiyorIurmi dIyor. HuzIne`nIn eI koydugu
mIkIerImIzden ogunu IuIu gerI uIumudik dIyor. Ve soruyor: BunIur urmiIu gerIImek suyiImuzsu
ne suyiIir?

AsIindu, DiIIerI Bukuni AImeL DuvuLogIu`nun, orLudu bIr mecuz oIdugunu grmezden geIIp, LIpIk
bIr 'mIIIeL-I IukIme` nuziri edusiyIu umuriz bIr sr IIsundir, nk bIzIm LurIIImIzde urmiIu
gerIImek yok demesIne, urmiI yok umu duruguci ve IIn vur dIye cevup verebIIIrdI. MeseIu,
16;`de PuLrIk . PurLenIos`un ve drL meLropoIILIn, EIIuk Voyvodusi KonsLunLIn`I OsmunIi`yu kuri
Isyunu LevIk eLLIgI gerekesIyIe usiIdigini; 18z1`de PuLrIk V. GregorIos`un, Moru uyukIunmusinu
desLek verdIgI gerekesIyIe PuLrIkIune`nIn kupisindu usiIdigini ve I bedenInIn gn durugucindu
bekIeLIIdIkLen sonru denIze uLiIdigini, PuLrIkIune`nIn nnden geen cuddenIn udinin IuIu Idum
Iermunini veren Sudruzum (BenderII) AII Puu`nin udini Luidigini; 1qzz`de zmIr MeLropoIILI
HrIsosLomos`un YununIiIurIu IbIrIIgI yupLigi IIn SukuIIi NureLLIn Puu`nin rgLIedIgI gruI
LuruIindun IIn edIIdIgInI IuLirIuLubIIIrdI umu IuLirIuLmudi.

Bu IuILu ener #um PuLrIkIIgI`nIn CumIurIyeL dnemIndekI LurIIesIne bIr gz uLuIim dIyorum.
BukuIim, PuLrIk HuzreLIerI IukIi mi?



1qzz-1qz ozun Buri GrmeIerI sirusindu Trk HeyeLI en byk mcudeIeyI sIyusI nIIuk yuvusi
oIuruk nILeIedIgI ener #um PuLrIkIunesI`nIn TrkIye`den ikurLiImusi IIn vermILI. Ancuk sonundu
BrILunyu DiIIerI Bukuni ord Curzon`un Eger PuLrIkIune`nIn bIr LuIrIk merkezI oIdugu dogru Ise,
bu PuLrIkIune`nIn sIyusI ImLIyuzIurini sinirIumuk veyu kuIdirmuk IIn sebep oIubIIIr. Amu PuLrIgIn
ruIunI ve kIIIseye uIL ImLIyuzIurini kuIdirmuyu sebep oIumuz. Eger dIn ve kIIIse suIuIIyeLIerI yok
oIursu, medenIyeL dnyusinin vIcduni kunur. PuLrIkIune sLunbuI`du dIn bIr kurum oIuruk kuIsin
IIkrI kubuI grd ve PuLrIkIune TrkIye`de kuIdi. Ancuk unLIumu meLnInde PuLrIkIune`nIn udi
geIrIImedI ve uyguIunucuk sLuL szI LuuIILIere bugIundi. Bunu gre, PuLrIkIune`nIn mkLesep
IukIuri korunucuk, gIderIerInI kendIIerI demek zere, Ier LrI Iuyir kurumIuriyIu, dInseI ve sosyuI
kurumIur, Ier LrI okuIIur ve bunu benzer greLIm ve egILIm kurumIuri kurmuk, yneLmek ve
deneLIemek ve buruIurdu kendI dIIIerInI serbesLe kuIIunmuk ve dInseI uyInIerInI serbesLe yupmuk
konuIurindu dIger Trk uyrukIuriyIu eIL Iukku suIIp oIucukIurdi.

PuLrIkIune sinir dii edIImekLen kurLuImuLu umu ozun`in purusi oIun nIus mbudeIesInden
doIuyi cemuuLsIz kuImiLi. sLunbuI VuIIIIgI`nce AruIik 1qz`Le ikuriIun geneIge IIe PuLrIk seIIecek
kIInIn Trk vuLundui oImusi ve seIm sirusindu TrkIye`de grevII buIunmusi urL kouIdugu ve
devIeLIn uduy IIsLesIne ILIruz Iukki oIdugu IIn devIeL PuLrIkIune zerInde LurLiiImuz bIr oLorILeye
suIIp oIuyordu. Ik uyguIumu, MIIII McudeIe sirusindu Yunun mIIIIyeLIIIgI IIe yukinIik kurdugu IIn
ozun`dun sonru IsLIIu eLmek zorundu birukiIun PuLrIk V. MeIeLIos`un yerIne, Kudiky MeLropoIILI
(V) GregorIus`in seLIrIImesI oIdu. GregorIus`in yerIne seIIen Terkos MeLropoIILI ArubogIu
KonsLunLInos du, devIeLIn Iimindun kurLuIumudi ve 'MbudeIe kupsumindu` zq Ocuk 1qz gecesI bIr
Lrene bIndIrerek SeIunIk`e gnderdI. Bu durum, YununIsLun LuruIindun ozun`in IIIuII oIuruk u Huye
AduIeL DIvuni`nu ve MIIIeLIer CemIyeLI`ne gLrId uncuk TrkIye`nIn 'PuLrIkIune`yI de sinir dii
eLme` LeIdIdI suvurmusi zerIne YununIsLun IkuyeLIerInI gerI ekLI ve PuLrIk 'kendI IsLegIyIe IsLIIu`
eLmI gIbI yupiIuruk konu kupuLiIdi.


Putriklik mukumI ihyu ediliyor

; Ocuk 1qo`du buIuyun . oLIos dnemI YununIsLun`Iu TrkIye urusindukI IIIkIIerIn de
IyIIemesIyIe ukiLi. O LurIIe kudur resm yuzimuIurdu bupupuz denIrken, ALuLrk, . oLIos`u
gnderdIgI bIr LeIgruILu enerdekI OrLodoks PuLrIgI IburesInI kuIIundi. Bu yumuumu Iuvusi
suyesInde, IkI Yunun bubukuni, 1q1`de VenIzeIos, 1q`Le uIdurIs, ener #um PuLrIkIunesI`nI
zIyureL edebIIdI. Bundun sonrukI on sene, usiI eLkIsI 1q;q`Len sonru grIecek oIun ve VukiIIurin muI
edInmeIerInI siki kuruIIuru bugIuyun '1q6 BeyunnumesI` IIe TrkIye`de IuuIIyeL gsLeren qo
meLropoIILIIgIn yedIye IndIrIImesI diindu oIduku sukIn geLI.


Suhte belge ile vutundulIk

1qq`Le SLuIIn`In 1qz8`den berI bo oIun Moskovu PuLrIkIIgI`nIn buinu Moskovu MeLropoIILI Sergey`I,
onun IkI yiI sonru Im zerIne, yIne kendIsIne yukin oIun AIexIs`I uLumusiyIu bIrIIkLe PuLrIkIIgIn
sLuLs yenIden degILI. nk SLuIIn`In BuIkunIur, Misir, SurIye, bnun ve IIIsLIn`dekI
OrLodoksIuru KIIIse uruciIigiyIu uIumu ubuIurinu, ABD ener #um PuLrIkIIgI`nIn 'ekmenIk`
(evrenseIIIk) sLuLsn cunIundiruruk kuriIik verdI. BuLi`yIu IyI IIIkIIerI urzuIuyun TrkIye de bu
poIILIkuyu desLek verdI. Bu kupsumdu, 1qq8`de ener #um PuLrIkIIgI`ne seIIen V. MuksImos 'SLuIIn
yunIisi` dIye IsLIIu eLLIrdI. YerIne ABD vuLundui ALIenugorus geLIrIIdI. DnemIn sLunbuI EmnIyeL
Mdr Isun SubrI ugIuyungII`In unIuLLiginu gre, 1qz geneIgesIne gre PuLrIgIn Trk vuLundui
oImusi gerekLIgInden, nn`nn emrIyIe ALIenugorus, nIusu eskIden OsmunIi DevIeLI sinirIuri
IInde oIun Yunyu`du dogmu gIbI kuydedIImI, sonru nIus kugiLIurinin yundiginu uIL IIemIer
LumumIundikLun sonru yenI bIr kImIIk dzenIenmILI. SuILe beIge II IuIIedIIdIkLen sonru
ALIenugorus, z6 Ocuk 1qqq LurIIInde ABD Bukuni Trumun`in zeI uugi IIe TrkIye`ye geLIrIIecekLI.


nn'nn kubol

ALIenugorus, z8 Ocuk 1qqq`du ener #um PuLrIkIune`sInde dzenIenen LrenIe PuLrIk oIurken, SSCB
ve YugosIuvyu diindukI Lm dIpIomuLIk LemsIIcIIer Iuzir buIunmuIurdi. Tu gIyme LrenInde yupLigi
konumudu komnIzm LeIdIdInI kusLederek, bLn dnyu kIIIseIerInI ve MsImunIik uIemInI suII
yoIundu orLuk mcudeIe ve IbIrIIgIne duveL eden PuLrIk, ALuLrk InkiIupIurinin urLik LumumiyIu
yerIeLIgInI syIeyerek, Trk ocukIurinu dIn dersIerI verIImesI ve bIr IIuIIyuL IukILesInIn uiImusi
yoIundu udimIur uLiImusini vmL. ALIenugorus, q $ubuL 1qqq`du CumIurbukuni nn
LuruIindun kubuI edIIdI ve Trumun`in bIr mekLubunu LukdIm eLLI.

TrkIye LuruIindun gsLerIIen bu ILIburin doguI bIr sonucu oIuruk, YununIsLun`Iu PuLrIkIune`nIn
IIIkIIerI geIILI. PuLrIkIune Yunun Anuyususi IIe en yksek dIn mevkI oIuruk LunimIundikLun sonru
1qz`de Yunun KruIi . PuuIos ve KruIIe rederIku, sLunbuI`u geIIp, PuLrIk LuruIindun LukdIs
edIIdIIer.

ByIece ozun`du 'sIyuseLe kuriLigi IIn` TrkIye diinu ikuriImusi IIn kirun kirunu suvu verIIen
PuLrIkIIk, bIzzuL TrkIye DevIeLI LuruIindun sIyuseLe sokuIurken, PuLrIkIune`nIn 'ekmenIkIIk` nILeIIgI
de TrkIye desLegIyIe gIendIrIImI oIuyordu.


Lozun'In o yIllIk ihluli: Heybeliudu Rohbun Okolo

Bugn OrLodoks dnyusi, ABD ve AB`yIe IIIkIIerImIzde nemII bIr sorun IuIIne geIen HeybeIIudu
#uIbun OkuIu 1 EkIm 18qq`Le uiImiLi. OkuI bInusi, BIzuns dnemInde, q. yzyiIdu PuLrIk oLIos
LuruIindun HeybeIIudu`dukI Pupuz Dugi`ndu (gnmzdekI udiyIu UmIL TepesI) yupLiriIun AyIu TrIudu
MunusLiri`nin 18z1`de yunun (yukiIun?) kisimIurinin PuLrIk V. Germunos LuruIindun 18qz`de LumIr
eLLIrIImesIyIe orLuyu ikmiLi. Kisu sre sonru bIr kere duIu yunun ve 18qq depremInde yikiIun
okuIun bugnk bInusi, 18q6`du PuvIos sLeIunukI IsmInde bIr Iuyirsever LuruIindun bugnk ekIIde
Inu eLLIrIIdI.

OkuIun OsmunIi dnemI oIduku sorunsuz geLI. 1q1-1q18 yiIIuri urusindu . Dnyu Suvui nedenIyIe
sLunbuI`un bIrok okuIundu oIdugu gIbI egILIm durdu. 1q18-1qz urusindu okuI be yiIIik yksekokuI
sLuLsne ykseILIIdI. 1qz`Len sonru, ozun AnLIumusi`nin qo ve q1. muddeIerIyIe gvence uILinu
uIinun 'uzinIikIurin musruIIurini kuriIumuIuri kouIuyIu okuI uubIImeIerI` Iukki kupsumindu IuuIIyeL
gsLermesIne engeI ikuriImudi.

1q6 BeyunnumesI uyurincu, #um TIcureL OkuIu IIe IsLImIuk edIIerek HuzIne udinu Lupuyu kuydedIIdI.
1qq yiIindu, yukIuun kIncI Dnyu Suvui nedenIyIe urLmusi muILemeI cususIuk IuuIIyeLIerI gereke
gsLerIIerek okuIu yubunci grencI uIinmusi yusukIundi. DevIeLIn PuLrIkIune`ye yneIIk nyurgiIurini
IyI bIIen TrkIye #um cemuuLI de, ocukIurini HeybeIIudu #uIbun OkuIu`nu degII, sIvII okuIIuru
gndermeyI LercII eLLIgI IIn okuI grencIsIzIIkLen kupunmu nokLusinu geIdI.


emokrut Purti dnemi

1qq6 yiIindu uzun puzurIikIur sonucu, HeybeIIudu`dukI #um TIcureL OkuIu IIn IsLImIuk kururi
degImezken HeybeIIudu #uIbun OkuIu PuLrIkIune`ye birukiIdi. Bundun cesureL uIun PuLrIkIune,
HuzIrun 1qq;`de okuIun yksek okuI sLuLsne geLIrIImesI, ders progruminin degILIrIImesI, yubunci
greLmen ve grencI geLIrIIebIImesI IIn MIIII EgILIm BukunIigi`nu buvurdu. HkmeL bu LuIebe, z6
EkIm 1qqq LurIIInde reL cevubi verdI.

ABD desLekII PuLrIk ALIenugorus dnemInde okuIun kuderI degILI. DemokruL PurLI`nIn BuLi IIe
yukinIumu poIILIkuIuri uyurincu, 1q1`de MIIII EgILIm BukunIigi, suvu ve cususIuk gerekesIyIe
1qq`du yusukIunmi oIun yubunci grencI kubuI eLme IInI serbesL birukLi. OkuIun, IIse sLne drL
yiI sreyIe 'semIner` sLuLsnde verdIgI dIn egILIm, bIr yiI suyiIuruk, okuI, ozun`in 'uzinIik okuIIuri`
IIe IIgIII IkmIerIne uygun IuIe geLIrIIdI. 1qz yiIinu geIIndIgInde, okuIun grencI suyisi ;o`e
uIumiLi umu bunIurin sudece 1o`u Trk uyrukIuydu.


KIbrIs Meselesi'nin etkisi

PrugmuLIk nedenIerIe buIuyun bu buIuyi ok kisu srd ve 1q;`de Kibris nedenIyIe Trk-Yunun
IIIkIIerI bozuImuyu buIuyincu TrkIye yubunci grencI uIimini Lekrur yusukIudi. 1qq`du ZrII ve
ondru AnLIumuIuri`nin geLIrdIgI yupuy dosLIuk Iuvusi IInde yusuk kismen gevedIyse de, 1q6o`du
okuIun yneLImInI sLIenen SInod`un LemsIIcIsInIn veIuLi zerIne, IkmeL yenI LemsIIcI uLumudi.
1q6`Len ILIburen Kibris`Lu LopIumIururusi gergInIIkIerIn zIrveye ikmusiyIu IkmeLIn LuLumu IyIce
serLIeLI.

Yubunci IkeIerden grencI uIinmusi engeIIendIgI, TrkIye CumIurIyeLI vuLundui #umIur du
ocukIurini okuIu gndermeye ekIndIkIerI IIn 1q68 yuzindukI mezun suyisi yuInizcu drLL. Anuyusu
MuIkemesI`nIn 'OzeI Yksek OkuIIurin DevIeLIeLIrIImesI` IukkindukI 1z Ocuk 1q;1 LurIIII kururindun
sonru PuLrIkIune kururin uyguIunmusini bekIemeden IIuIIyuL bImn kupuLuruk kururi proLesLo
eLLI. Kururdu, HeybeIIudu #uIbun OkuIu`nun IIse kismi IIe IIgIII oIuruk IerIungI bIr degIIkIIge
gIdIImedIgI IIn, okuI dIger zeI ve vukiI IIseIerI gIbI vurIigini srdrd, uncuk #um cemuuLI, gerekII
cesureLI gsLerse bIIe okuIun uik kuImusini sugIuyucuk grencI suyisinu suIIp degIIdI. nk 6-;
EyII 1q yugmusindun ve 1q6q KururnumesI`nden sonru IyIce kImL. DoIuyisiyIu okuI, yusuI
oIuruk uik uncuk uyguIumudu kupuIi bIr konumu geIdI.

PuLrIkIune, 1q8q`Le okuIun musruIIurini kuriIuyumudigini syIeyerek kupuLiImusi IIn IzIn IsLedI
uncuk o gne kudur okuIu kupuLmuk IIn eIInden geIenI yupun IkmeL, ozun Buri AnLIumusi,
dIger IkIII unIumuIur uisindun ve 'mLekubIIIyeL IIkesI` uisindun bunun mmkn oImudigini IIerI
srerek, bu LuIebI kubuI eLmedI. Bugn bIr Lek grencIsI oImudigi IuIde MIIII EgILIm BukunIigi`ncu
uLunun okuIun Trk yneLIcIsI Ier gn greve gILmekLe. PuLrIkIune de okuIu uik LuLmuk IIn musruI
yupmuyu devum eLmekLe.

OkuI 1z; yiI IInde okuIdun zz6`si yubunci uyrukIu qo kII mezun oIdu. BunIurdun q` degIIk
IkeIerde PIskopos oIdu ve bu PIskoposIurdun 1z`sI PuLrIkIIk mukuminu kudur ykseIdI. #esm Trk
LurIIIIerIne gre 1q6o`Lu kuruIun Kibris CumIurIyeLI`nIn IIk CumIurbukuni MukurIos du
HeybeIIudu #uIbun OkuIu`ndun mezun oImuLu. PuLrIk BurLIoIomeos Ise bu IddIunin, HeybeIIudu
#uIbun OkuIu`nun gzden drImesI umuciyIu reLIImI bIr yuIun oIdugunu, MukurIos`un degII
HeybeII`den mezun oImuk, zIyureL umuciyIu bIIe okuIIurinu geImedIgInI syIyor.

DInIerInIn gerekLIrdIgI ruIbun kudrosunu yeLILIrmek IIn bu okuIu IddeLIe IILIyuIuri oIun z;o
mIIyonIuk OrLodoks cumIusi Ise Lum 8 yiIdir HeybeIIudu #uIbun OkuIu`nun eskI sLuLs IIe uiImusi
IIn umuLsuzcu ugruiyor. Bu konudu seIeIIerInden ok IurkIi oIdugunu IddIu eden AKP de, OrLodoks
cumIusini yedI yiIdir oyuIumuyu devum edIyor. PuLrIk BurLIoIomeos'un buzen urmiIu gerIIsek de...
dIye unIuLmuk IsLedIgI eyIerIn buziIuri ILe bunIur...


Ikmenik ne demek

EkmenIk, Yununcu 'oilo:2ene` szcgnden geImekLe oIup, 'evrenseI`, 'dnyuyu uIL` unIumIurini
Luir. DIn LerIm oIuruk Ise geneI unIumdu OrLodoks, ProLesLun ve KuLoIIk kIIIseIerIn Lek bIr kIIIse
IuIIne geImesInI; zeI unIumdu, ener #um PuLrIkIIgI`nIn zerk (oLoseIuI) ve eIL OrLodoks kIIIseIerI
urusindu onursuI nceIIgInI beIIrLmek IIn kuIIuniIir.

BIr kIIIsenIn 'ekmenIk` oImusinin IIk kouIu, bIr IuvurI LuruIindun kuruImu oImusi yunI AposLoIIk
kkenII oImusi ve bu durumun LekI kIIIseIer LuruIindun kubuI edIImesIdIr. Bugn VuLIkun LuruIindun
LemsII edIIen #omu mpuruLorIugu IIe ener #um PuLrIkIIgI`nIn LemsII eLLIgI BIzuns urusindukI sIyusI
ekImeIerIn, dInseI dokLrInIer, kIIIse dIsIpIInI ve uyIn usuIIerI konusundukI kuLupIumuIurin,
uyriIikIurin, burimu gIrIImIerInIn ve bunIurin buurisizIigu ugrumusinin 1ooo yiIIik LurIIInI
unIuLmuyu yerImIz yeLmez. Sudece unu syIeyeIIm: BIrIIk konusundukI son gIrIIm, BIzuns`in son
gnIerInde gerekIemILI. YiIIurdir IkI kIIIseyI buriLirmuyi umu edInen PupuIik LemsIIcIsI KIevII
sIdoros, 1z AruIik 1qz`de KonsLunLInopoIIs`e geImI ve AyusoIyu`dukI Lrende #omu usuI bIr uyInIe
bIrIIgI IIun eLmILI. ukuL KuLoIIkIIkLen IesIye neIreL eden bukenL IuIki bIrIIge IddeLIe kuri ikLi ve
buzi dIn udumIuri PunLokruLor MunusLiri`ndu (bugnk Zeyrek KIIIse CumII) OrLodoks usuIIerIne
uygun bIr uyIn dzenIeyerek durumu proLesLo eLmIIerdI. HuLLu BIzunsIi LurIII Dukus`u
bukiIirsu, 2ecs do:x (denIz kuvveLIerI komuLuni) ukus NoLurus eIIrde uLIn pupuzIurinin uyIn
LuIuri yerIne Trk surigi grmeyI yegIerIm bIIe demILI. BIzuns IIn Ier eyIn bILLIgInIn beIII oIdugu
z8 Muyis 1q gecesI, mpuruLor ve IuIk AyusoIyu`du bIruruyu geIdIgInde, son uyIn OrLodoks
geIenekIerIne uygun yupiIuruk oo yiIIik bIrIeme IuyuIIne drumuLIk bIr nokLu konuIucukLi.


Gnmzdeki dorom nedir

kI kIIIsenIn bIr duIu Lemus kurmusi, 18qq`LekI mekLupIumuyi suymuzsuk, uncuk AruIik 1q6`Le
VuLIkun`du gerekIeLI. Ardindun Pupu . Jeun PuuI, z8 Kusim 1q;q`du gnIk resm zIyureLI
sirusindu PuLrIk . DImILrIos IIe IkI grme yupLi ve PuLrIkIune`de dzenIenen uyIne kuLiIdi. DuIusi,
DiIIerI Bukuni Isun SubrI ugIuyungII`In ukin bukiIuri urusindu AyusoIyu`du duu eLmeyI bIIe
buurdi. PuLrIk . BurLIoIomeus`un #omu`yi zIyureLI uncuk 1qq`Le gerekIeLI. En son buIumu Ise,
Kusim zoo6`du Pupu XV. BenedIcLus`un TrkIye`ye geIIInde oIdu. Pupu, zIyureLInIn son gnnde,
PuLrIk BurLIoIomeos ve TrkIye ErmenIIerI PuLrIgI . Mesrob IIe SuInL-EsprIL KuLedruII`nde uyIne
kuLiIdi. TrkIye businindu epey Ieyecun uyundirun ve eILII kompIo LeorIIerIne kuynukIik eden bu
buIumunin urkusi Ise geImedI.

Ancuk kukucuIur msLerII oIubIIIrIer, bu LemusIuru rugmen KuLoIIk, ProLesLun ve OrLodoks
kIIIseIerInIn bIrIemesI kesInIIkIe sz konusu degII. nk bu yupiIur urusindukI uyrimIur ok neL ve
oLurmu. YunI 'ener #um PuLrIkIunesI IkIncI bIr VuLIkun oIucuk ve TrkIye`yI bIecek` dIye
endIeIenmek gerekmIyor. Amu 'keke ener VuLIkun gIbI oIsu du TrkIye`ye boI boI LurIsL geIse` dIye
sevInmenIn de unIumi yok. Bu LurLimuIur Lumumen HirIsLIyun dnyusinin I meseIesI. Amu unu du
bIIeIIm. ener #um PuLrIkIunesI`nIn 'Pir:2:s Inter Pcres' yunI 'eILIer urusindu bIrIncI` siIuLi
OrLodoks kIIIseIerI urusindu kubuI gryor ve LurLiiImiyor. KIIIseIer urusi yuzimuIurdu, kuriIikIi
zIyureLIerde, MsImun ve MusevI dIn udumIurincu bu unvun kuIIuniIiyor. DuIusi, TrkIye
CumIurIyeLI DiIIerI BukunIigi`nin onuyiyIu ;-q $ubuL 1qqq LurIIInde sLunbuI`du dzenIenen ve q
dIn uduminin kuLiIdigi Buri ve Hogr Sempozyumundu DIyuneL IerI Bukuni LuruIindun
ImzuIunun BoguzII DekIurusyonu`nun ngIIIzce meLnInde PuLrIgIn unvuni 'ekmenIk` oIuruk geIyor.
TrkIye`yI resmen bugIuyun bu beIgeye uLiILu buIunuruk PuLrIgIn 'ekmenIk` nILeIIgInI onuyIuyun zq
EkIm 1qq6 LurIIII Avrupu PurIumenLosu kururi du vur. YunI, oIun oImu. BIze den, konuyu sIyusI
IsLIsmur konusu oImukLun ikurip dInseI zgrIkIer uIuninu Luimuk...


TA#H DETE# zo.1z.zooq
Aye Hr
ToLem, Lubu ve 'MusLuIu` IIImI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

HuLirIursuniz, geLIgImIz IuILuyi, IkmeLIn '#omun AiIimi`nu uyirmiLim. Buzi okurIur,

DTP`nIn kupuLiImusindun sz eLmek yerIne, #omunIurin sorunIurindun buIseLmemI eIeLIrdIIer.
Mugdur grupIurinin duyunimuk yerIne, mugdurIyeLIer urusindu bIr IIyerurI kurmuIurinu ve bu
IIyerurIde en Lepeye kendI mugdurIyeLIerInI yerIeLIrmeIerIne uIiikLim umu bu LepkIye yIne de
uirdim. OyIe yu son be yiI IInde KrL MeseIesI konusundu onIurcu yuzi yuzmiLim, IuIbukI
#omunIuru IkIncI kez degInIyordum. BIrku gn sonru, guyeL IronIk bIr oIuy oIdu. DoIupdere`dekI
sokuk uLimuIurindu, DoIupdereII #omunIur, gsLerIcI KrL genIerIne yIe serL bIr LepkI
gsLerdIIer kI, mugdurIurin duyunimuyi grenmesI IIn duIu ok bekIememIz gerekLIgInI
unIudim.

EveL, sudece IuILunin degII, uyin, yiIin en nemII oIuyi eIbeLLe DTP`nIn kupuLiImusi. NILekIm bu
oIuyin yuruLLigi sIyusI-LopIumsuI deprem sryor. Buzi DTP`II yneLIcIIerIn kendIIerIne ugridu
buIunun uydinIuru ve IuIk kesImIerIne kuIukIurini Likuyip, 'sIne-I mIIIeLe dnmeye` kurur
vermeIerI IIe buIuyun sreLe grdk kI, AbduIIuI OcuIun`in sIyusI ukLr oIuruk gzurdi
edIImesInIn TrkIye`ye muIIyeLI ugir oIucuk. Ancuk OcuIun, genIerI, ocukIuri sokukIuru
dkmekIe yeLInmedI, DTP zerIndekI eLkIsInI bIr kez duIu LesL eLLI. OyIe kI, bIr gn nce 'Lubun`i
buIune ederek dugu ikmukLun yu du Iupse gIrmeyI gze uImukLun sz edenIer, bIr gn sonru
'Luvun`Iu egdmI oIuruk 'sIne-I MecIIs`e dnme` kururi uIdiIur. Kururin yerIndeIIgI orLudu.
DuIusi, bu IIIkI, bu eLkIIeIm benIm uimdun sir degIIdI; doguIdi, unIuiIirdi, meru IdI. (Neden
byIe dndgm meruk edenIer, 1q-zq EkIm zoo8 LurIIIerInde Tcrcj`Lu yuyimIunun
'OsmunIi`dun Bugne DevIeL ve KrLIer` buIikIi yuzi dIzIme bukubIIIrIer.) Amu uyni zumundu bu
IIIkI eIeLIrIImeye de muILuLi. GerI, bunu creL edenIerIn ne gIbI suIumuIurIu
kuriIuLikIurini Tcrcj yuzuri MeIII AILiok, 18 AruIik zooq LurIIII kesInde guyeL gzeI zeLIedI
umu yiIIurdir Trk LopIumundun geIen en ugir eIeLIrIIerI, suIdiriIuri, LeIdILIerI gze uIuruk,
MusLuIu KemuI`In LubuIuLiriImusini, KemuIIzm`I ve ALuLrkIg eIeLIren bIrI oIuruk, IIder
kILnn, 'KrL LopIumunun ALuLrk`` oIdugu syIenen AbduIIuI OcuIun`in ve 'OcuIunIzm`In de
KrL uydinIuri LuruIindun benzer bIr eIeLIrI srecIne LubI LuLuIdugunu veyu LuLuIucugini ummuk
IsLIyorum.

EsInIendIrIcI oImuk IIn, bu IuILukI yuzimi, kendI z Lubumuz oIun 'ALuLrk Lubusunu` uyirdim.
nk meIur SIncun z. Agir Cezu MuIkemesI, cn DundcrIukkindu, M:stcjc beIgeseII
nedenIyIe yrLIen soruLurmudu verIIen `LukIpsIzIIk` kururini kuIdirdi. YurgiLuy bu kururi
onursu, duvu uiIucuk ve Dndur, 'ALuLrk`n IuLirusinu IukureL`Len ;, yiIu kudur IupIs IsLemIyIe
yurgiIunucuk.



Once bIruz gerIye gIdeIIm. U yiI nce pek uIiIur`in ctije cni2 udIi romuni
yuyimIundigindu du benzer bIr durum orLuyu ikmiLi. O zumun, uIiIur`in kILubindu, uLIIe
Hunim`in kiz kurdeI VecIIe Imen`In IuLiruIurinu duyunuruk, 1 NIsun 1qz gecesI, Trubzon
Mebusu AII $kr Bey`I Idren TopuI Osmun`in unkuyu Kk`ne dzenIedIgI sIIuIIi buskin
sirusindu, ALuLrk`n uLIIe Hunim`in uruIini gIyerek kkLen kuLigini IIude eLmesI, SuvciIik
LuruIindun su oIuruk grIm, pek uIiIur ve onunIu rporLuj yupun urriet GuzeLesI
SorumIu Mdr NecdeL TuLIicun Iukkindu q, yiI IupIs cezusi IsLemIyIe duvu uiImiLi.

HuIbukI bu oIuy duIu ncekI yiIIurdu pek ok LurIII ve uruLirmuci LuruIindun uugi yukuri uyni
ekIIde eIe uIinmiLi. pek uIiIur IIe dIger LurIIIIerIn yukIuimIuri urusindukI Lek Iurk, MusLuIu
KemuI`In kkLen suIdiridun nce mI kuLigi, yoksu oIuy sirusindu mi kuLigi konusundu orLuyu
ikiyordu. Yoksu kImsenIn TopuI Osmun`in kendIsInI Idrmek zere kke segIrLLIgInde
MusLuIu KemuI`In kk Lerk eLLIgIne ILIruzi yokLu. Bunu rugmen pek ok kII uIiIur`in IzdIgI
ALuLrk LubIosuyIu IuyuIIerIndekI ALuLrk LubIosunun rLmedIgInI IIerI srerek, 'yedI dveIe
boyun egdIrmI kuIrumun bIr komuLun bIr upuIcudun mi korkucuk?` ekIInde zeLIenebIIecek
bIr LurLimuyu gIrImILI. Yuzurin MusLuIu KemuI`In 'korkuk` -IuLLu duIu IIerI gIdeIIm-
'kurisindun bIIe korkuk` oIdugunu, IuLLu 'kudin kiyuIeLIne bIIe gIrebIIecek kudur korkuk
oIdugunu` Imu eLLIgInI dnerek pek uIiIur`i IuIn IIun edenIer, bIr yiIdir Cun Dndur`in
MusLuIu IIImI zerInde benzer bIr LurLimu yrLyorIur ve Cun Dndur`i du deyIm yerIndeyse
IIn eLmeye uIiiyorIur. UsLeIIk bu seIer, orLudu sinirIi suyidu kIIye uIuun kILup gIbI bIr
muIzeme degII, IkI mIIyonu yukin kIInIn IzIedIgI bIr IIImIn oImusi suIdiriIurin IddeLInI duIu du
urLLirmi grnyor.


Kemulizm yerine MostuIuizm mi

IImIn grseI ve LeknIk uidun degerIendIrmesInI uzmunIuru birukuIim. TurIIIIere, bIIIm
udumIurinu kupuIi oIun ATASE urIvIerInIn Cun Dndur`u uiImusinin urdindukI gIzemII
nedenIerI de bIr kenuru koyuIim. IImIn 'KemuIIzm LkendI, bIruz du MusLuIuIzm vereIIm`
dIyenIerIn bIr eIL 'LuzeIenme projesI` oIdugunu IIerI srenIere de kuIukIurimizi kupuyuIim.
Senuryodu pek ok muddI IuLunin oIdugu, resmI LurIIIn nemII kodIurinin uynen LekrurIundigi,
MusLuIu KemuI`I ve KemuIIzm dncesInI unIumuk uisindun unuILur neme suIIp buzi
oIuyIurin es geIIdIgInI yu du ok kisu LuLuIdugu dogru. MusLuIu KemuI`In modernIemecI yuninin
reudyen yorumIurIu busILIeLIrIIdIgI, sigIuLiriIdi du dogru umu bunIurdun kuIkuruk, MusLuIu
KemuI Iukkindu yuziIubIIecek yzIerce degIIk senuryodun bIrInI IIIme ekmekLen Le bIr ey
yupmumi oIun Cun Dndur`in umucinin MusLuIu KemuI`In zuuIIurini orLuyu ikurmuk sureLIyIe
O`nu kk drmek, O`nu kk drerek de CumIurIyeL`In LemeIIerInI dInumILIemek
oIdugunu IIerI srmek, IuLLu neredeyse Dndur`i vuLun IuInI IIun eLmek gerekLen muruzI bIr
durumu IureL edIyor. VuLun IuInIIgIne kurIne LekII edenIer eyIerden bIrI, IIImde ALuLrk`n
purmukIurinin kisu ve kL gsLerIImesIymI, IuIbukI ALuLrk`n purmukIuri Ince ve uzunmu! Ve
duIu neIer neIer...


Totemletirme umeliyesi

Bu muruzI yukIuimin urku pIunini CumIurIyeL LurIII boyuncu, sIsLemuLIk bIr bIImde ALuLrk`n
LoLemIeLIrIImesI ve LubuIuLiriImusi umeIIyesI oIuLuruyor. BIIIndIgI gIbI LoLem, IIkeI
LopIumIurdu IInde yer uIdigi grubun uLusidir, onun koruyucu ruIu, IyIIIk Luiyicisidir. MusLuIu
IIImI doIuyisiyIu udi oku geen reud`e gre, LoLemIer Iem dInseI, Iem de LopIumsuI boyuLIur
Luir. BIr dIn oIuruk LoLemIzm, InsunIu LoLem urusindukI suygi ve ILIbur IIIkIIerInI; LopIumsuI bIr
sIsLem oIuruk Ise, LopIumun yeIerI urusindukI kuriIikIi ykmIIkIerIe, dIger LopIumIur,
kIunIur urusindukI IIIkIIerI dzenIer. GeLIgImIz uyIurdu kuybeLLIgImIz evI-SLruuss`u gre
LoLemIzm gsLergeIer urusindu bugduim ve bugdumuzIik kuruIIuri koymukIu yeLInmez; uyni
zumundu kImI duvruniIuri buyurur, kImI duvruniIuri yusukIur.

Le Lubu denen ey esus oIuruk, LoLeme dokunmunin LeIIIkeII, kIrII, IuneLII yu du su oIuLurun,
kuiniImusi gereken bIr durum oIuruk LunimIunmusidir. Kisucu sinirIumuIurdir, yusukIurdir. Bu
yusukIurin ogu zumun munLigi oImumusinu ve LuLurIi bIr sIsLem oIuLurmumusinu rugmen,
Lubunun yikiImusi LopIum bIrIIgInIn yikiImusi unIuminu geIecegI IIn, yusukIur siki sikiyu
uyguIunir.

AnIuLLigimiz bu sre, sudece IIkeI LopIumIurdu degII, geIImI LopIumIurdu du degIIk bIImIerde
LezuIr eder. KruI, Ikmdur, dIkLuLr veyu kurucu bubu IIe LopIumIuri urusindukI IIIkIIerde
LoLem-Lubu sIsLemInIn degIIk vuryusyonIuri yrrIkLedIr. Le dn pek uIiIur`in, bugn Cun
Dndur`in buinu geIenIer, kuLsuIi korumu uILinu uIun LubuIuru dokunmuyu creL eLmeIerI
yzndendIr. Bu dokunmunin serL veyu yumuuk oImusi, kk veyu byk oImusi sonucu
degILIrmez, 'su`, o IIgre yukindun bukmuyu, onun Iukkindu konumuyu, onu LurII eLmeye
buIundigi undun ILIburen orLuyu ikmiLir.


Comhoriyet'in ihtiyucI

DoguLun kurIzmuLIk bIr IIder oIun MusLuIu KemuI ALuLrk`n LoLemIeLIrIImesI, o Ienz
yuurken buIumiLi umu geIILIrIImesI ve 'mkemmeIIemesI` Imnden sonru oIdu. Bu
yceILme ve kuLsuIIuLirmu IurekeLInIn, OsmunIi dnemInde LopIumun LemeI LuLunum
unsurIurindun oIun dInIn, Trk uIus-devIeLInIn kuruIuu sirusindukI IuIkIeme IumIesI
kupsumindu, LopIumsuI yuumdun ikuriImusinin dogurdugu boIugu doIdurmuk IIn,
uIusuIugun yuri dIn IuIIne geLIrIImesI sirusindu mi, yoksu MusLuIu KemuI`In dnyuyu bukiinin
ve eyIemIerInIn KemuIIzm udi uILindu LoLuI bIr IdeoIojIye dnLrImesI ubuIuri sirusindu mi
orLuyu ikLigi LurLiiIubIIIr. Amu grIen odur kI, CumIurIyeL modernIemesI, buindun berI buzi
sikinLiIuri umuk IIn MusLuIu KemuI`In 'ALuLrk` oIuruk LoLemIeLIrIImesIne ve doIuyisiyIu
LubuIuLiriImusinu IddeLIe IILIyu duymuLu.

Do. Dr. MeLe Kuynur, ToLem, Lubu, MusLuIu KemuI ve ALuLrkIk udIi mukuIesInde, bu
sikinLiIurin buindu OsmunIi modernIemesI IIe CumIurIyeL modernIemesI urusindukI Iurki
LunimIuyubIIecek, yeLerII kuvrumsuI reIerunsIuru suIIp oIunmumusi ve LopIumu CumIurIyeL
modernIemesInIn gerekIerIne Iknu edecek, onu bu yoIdu IurekeLe geIrecek bIr dnce seLInIn
oIuLuruIumumusi geIdIgInI syIer. Kuynur`u gre, ALuLrk`n urdindun geIen smeL nn,
gerekIIIIgI ve IedeIIerI, Ienz LopIumun Lm kuLmunIuri LuruIindun IseIIeLIrIImemI oIun
CumIurIyeL modernIemesInI bIr IIerI bIr uumuyu gLrecek LuLurIi bIr progrumu veJveyu byIe
bIr progrumin yokIugundu bIIe LopIumu urdindun srkIeyecek kurIzmuyu suIIp degIIdI. Tek
ure, IILIyu duyuIun reIerunsin, LoLemIk bIr IIgr IuIIne geLIrIIen ALuLrk`e ve onun eyIem ve
syIemIerInIn LubuIuLiriImusiyIu oIuLuruIun KemuIIzmJALuLrkIk dncesIne
yupiImusiydi.


Atutrk' Koromu Kunono

GerekLen de, 1qo`den ILIburen, CHP`nIn bugrindun geIIen bIr IurekeL oIun DP`nIn Iem
kendIsInIn zgnIgn orLuyu koymuk, Iem de rejImIn kurucu purLIsI oIdugu IIn bIr eIL
dokunuImuzIigi oIun CHP`yI ve onun IIderI nn`y IirpuIuyubIImesIne yeLecek poIILIk munevru
uIuni yuruLmuk IIn buIdugu ure de mevcuL LoLem-Lubu kodIurini kuIIunmuk oIdu. Bu kurnuz
munevrunin cIsImIemI IuII, o LurIIIerde ALuLrk IeykeIIerIne suIdirun TIcunIIer udIi LurIkuLin
neden oIdugu sIyusI gergInIIkLen IuyduIunun DP kkenII CumIurbukuni CeIuI Buyur`in kIIseI
guyreLIerI IIe z Temmuz 1q1`de ikuriIun 816 SuyiIi ALuLrk AIeyIIne Ienen SuIur Hukkindu
Kunun`du. Buzi CHP`II mIIIeLvekIIIerInIn DP LuruIindun gndeme geLIrIIdIgI IIn, kununun
uIeyIIne konumuIur yupmusi LurIIseI bIr IronI oImuIiydi. SonuLu kununun ikmusiyIu CHP,
ALuLrkIk umpIyonIugunu DP`ye kupLirdi.


urbelerin meroiyet temeli

Amu ALuLrk`n LoLemIeLIrIImesI ve LubuIuLiriImusinu en byk kuLkiyi 1q6o`dun sonru sik sik
suIne uIun durbecIIer yupLi. BLn durbeIer 'uIu nder ALuLrk`n kurdugu TrkIye
CumIurIyeLI`nI korumuk ve koIIumuk`, 'onun IedeI gsLerdIgI ugdu uygurIik sevIyesIne
uIumuk` ve 'ALuLrk`n LurII eLLIgI Lrden bIr demokrusIyI yenIden LesIs eLmek umuciyIu`
gerekIeLIrIIdI. ByIece, udi IsLer 'IILIIuI`, IsLer 'muILiru`, IsLer 'buIuns uyuri`, IsLer 'e-durbe` oIsun
IepsI de guyrI meru oIun bu mduIuIeIer, gyu purLIIer ve IdeoIojIIer sL bIr reIerunsu
duyunuruk yupiImi gIbI sunuIuruk, LopIum gznde meruIuLiriIdiIur. DoIuyisiyIu durbecIIerIn,
kendIIerIne LerLemIz ve gI bIr duyunuk sugIuyun ALuLrkIg bIruz duIu kuLsuIIuLirmusi,
bIruz duIu LubuIuLirmuIuri guyeL munLikIiydi. Bu konudukI umpIyon Ise 1q8o durbecIIerIydI.
MusLuIu KemuI`In kurdugu Trk DII Kurumu ve Trk TurII Kurumu`nun yerIne ALuLrk KILr,
DII ve TurII Yksek Kurumu`nun (AKDTYK) kuruIuu; N:t:l`un sudeIeLIrIImI buskiIurinin
yupiImusi ve yuyiImusi; okuIIurdu ALuLrk keIerInIn mecbur LuLuImusi; Ankuru`du bIr ALuLrk
IeykeI IubrIkusi kuruImusi; ALuLrk`e uIL oIdugu LurLimuIi vecIzeIerIn kumusuI uIunIurdu boy
gsLermesI; kuIveIuneIere ALuLrk resImIerInIn usiImusinin mecburI kiIinmusi; Kenun Evren`In
ALuLrk pozIurindu konumuIur yupmusi (IuLLu ALuLrk gIbI Lren penceresInden bukun
IoLogruIIur ekLIrmesI) gIbI udimIurIu ALuLrkIgn udeLu sIvII bIr dIn IuIIne geLIrIImesI 1z
EyII durbesInden sonru oIdu.


Nutuk'tuki 1q mocizesi

MeLe Kuynur`in derIedIgI buzi rnekIerIn gsLerdIgI gIbI, son yiIIurdu I IruzesInden ikLi.
'K:rcn`dukI 1q mucIzesI` gIbI N:t:l ve Genlie itcbe`de 1q suyisinin 'mucIzev LezuIrIerI`
zerIne kuIu puLIuLunIur oIdu. Her yiI 1 IuzIrun - 1 Lemmuz LurIIIerI urusindu ArduIun`dukI
Kurudug sirLIurinu dLg IddIu edIIen ALuLrk sIIueLI 'ALuLrk'n zInde, GIgesInde DumuI
$enIIkIerI` udi uILindu kuLIunmuyu buIudi. Bu I yIesIne cIddIye uIinmiLi kI, zoo yiIi
kuLIumuIuri sirusindu, Lum ALuLrk sIIueLI Kurudug sirLIurinu dmeye buIudigi suuLIerde bIr
obunin IuyvunIurini oLIuLuruk ALuLrk sIIueLInIn nnden gemesI devIeLIn LepesInde Ike
puLIumusinu neden oIdu. obunin Luvri ALuLrk`e IukureL, vuLunu IIuneL oIuruk udIundiriIdi ve
konu TBMM`ye Luindi.

BIr buku uIrevI IureL, AyvuIik-EdremIL urusindukI Gme IesI`nIn yusIundigi yksek dugIurin
zerIndekI ALuLrk`n yz IormundukI kuyu purusiydi. BIge, Gme BeIedIyesI LuruIindun
'ALuLrk KuyuIuri zIeme NokLusi` udiyIu zIyureLe uiIdi. $irnuk`in CIzre IesI sinirIurindukI CudI
dugindukI bIr Lepede sIIueL oIuruk LespIL edIIen ALuLrk`n yz ekIIndekI oIuum Ise bIge
uskerI IurekuL uIuni IInde yer uIdigindun Ienz Iuyik oIdugu Lurzdu bIr Iuc yerIne evrIIemedI.


Mudume Tossuod Mzesi

ondru`dukI Mudume Tussuud Mumyu MzesI`ndekI ALuLrk mumyusinin, 'ALuLrk`n gerek
kurIzmusini, gerek IILIumini yunsiLmudigi`ni IIk dIIe geLIrenIerden bIrI Vctcn guzeLesI yuzuri
ZII IvuneII, ; AruIik zooz LurIIII ke yuzisindu, mzedekI ALuLrk`n IeykeIInIn bIr LrI
dogru drsL yupiIumumusini, AvrupuIiIuru gre MusLuIu KemuI udIi bIr Trk beyuz LenII,
suriin ve muvI gzI oIumuz. Bu yzden ALuLrk' buzen PukIsLunIiyu, buzen HInLIIye benzeLmek
IIn ugruir dururIur dIye uikIumiLi. Bu durum sudece IvuneII`yI degII, emekII Huvu
KuvveLIerI KomuLuni OrgeneruI bruIIm irLinu`yi du ruIuLsiz eLmILI. irLinu`nin IkuyeLIerI IIe
devum eden 'kurIzmuLIk ALuLrk mumyusi` LuIebI, en sonundu Ko HoIdIng YneLIm KuruIu
Bukuni MusLuIu Ko LuruIindun yerIne geLIrIIdI. MusLuIu Ko`un purusuI, AniLkubIr
KomuLunIigi`nin LeknIk ve muIzeme desLegI suyesInde yenI, IeybeLII ve kurIzmuLIk bIr ALuLrk
mumyusi 1o Kusim zoo LurIIInde mzedekI yerInI uIdi.

$ImdI byIe muruzI bIr zIInIyeL IkIImInde, MusLuIu IIImIne yneIIk LurLimuIuri gurIp buImuk
mmkn m? Bence Iuyir. Amu bu muruzI LuLum, uyni zumundu ALuLrk`n ngrdg modern
uIus-devIeLIn bekusinin, ALuLrk`n donduruImu, kuLiIuLiriImi IuLLu IosIIIeLIrIImI
ImgesInden buku duyunugi oImudigini, bu duyunuk kerse Lm modernIeme srecInIn,
LopIumun, devIeLIn ve CumIurIyeL`In de kecegInI Imu edIyor. AnIuiIun ALuLrkIk
umpIyonIuri CumIurIyeL`e benIm duydugum kudur gven duymuyorIur.

GrIen odur kI, 'ALuLrk ugIur mi`, 'ALuLrk Ier mI`, 'ALuLrk sever mI`, 'ALuLrk korkur mi`,
'ALuLrk yunIi yupur mi` gIbI son derece InsunI soruIur eLruIindu kopuriIun IirLinuIur ve
dzenIenen IIn LrenIerI, 'eveL bunIurin IepsI mmkndr, nk ALuLrk bIr Insundi, Lunri
degII` dIyenIerIn suyisi, cezuIundirmukIu buu ikiImuyucuk kudur urLincuyu dek srecek. Durisi
buku LubuIurin buinu!


Notlur: Bu yuzi, 1 AruIik zoo8 LurIIII Anlci DergIsI`nde yuyimIunun yuzimin gnceIIenmI
IuII. Yuziyi yuzurken, MeLe Kuynur`in duIu sonru Modern Turlie'de Sicsi Duunce TcrihI`nIn
q. cIIdInde (IeLIIm, zooq, s. 1o8q-11zo) yer uIun ToLem, Lubu, MusLuIu KemuI ve ALuLrkIk
buIikIi yuzisindun yururIundim.

GeLIgImIz IuILuIurdu bIr vIrs yznden bIIgIsuyurimin kmesI ve dosyuIurimin yurisini
kuybeLmem zerIne zor gnIer yuudim. Bu urudu muIIIer bIrIkLI ve pek ok okuyucuyu cevup
veremedIm. Bu nedenIe zr dIIerIm.

Geen IuILukI yuzidu 'PoIonyu`dukI BeIzec TopIumu Kumpi`ndukI IngeneIer` IoLogruIi dIye 1q;-
1q8 DersIm srgnIerIne uIL IoLogruIi kuIIunmiiz. Bunun IIn de zr dIIerIz.
TA#H DETE# 1.1z.zooq
Aye Hr
HepImIz IngeneyIz, IepImIz #omuniz!

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'KrL AiIimi`nin Ier IkI LuruIin du devusu yunIiIuriyIu duvuru LosIudigi bugnIerde IkmeL
'#omun AiIimi`ni buIuLLi. yI de yupLi. nk #omunIur IIbIr zumun uyri bIr devIeL LuIepIerI
oImudigi IuIde dnyunin ve TrkIye`nIn en ok uugiIunun, en ok buskiyu muruz kuIun eLnIk
grubu. OzgrIk yuum LurzIuri yznden yzyiIIur boyuncu yuudikIuri Ier Ikede en
IuIIIInden gurIpsenmekIe, duIu kLs diIunmukIu kuImudiIur, ngIILere`de, runsu`du,
spunyu`du en ugir kovuLurmuIuru ugrudiIur, IupIsIere uLiIdiIur, eIIrIerden srIdIer;
AvusLuryu-MucurIsLun mpuruLorIugu`ndu egILIm udinu ocukIuri zorIu eIIerInden uIindi, kirimIuru
ve srgnIere ugrudiIur, #omunyu`du 186q`de kudur kIe oIuruk IsLIIdum edIIdIIer. BuIkunIurdu
OsmunIi mpuruLorIugu`nun mIrusi oIdukIuri IIn IkI kuL uugiIundiIur. NuzIIer LuruIindun LopIumu
kumpIurindu ImIu edIIdIIer. EILIIk IuIini ugzindun drmeyen sosyuIIsL IkeIerde bIIe koyu
uyrimciIigu ugrudiIur. IberuI umu sLerII Avrupu BIrIIgI`nIn ok kILrIIk poIILIkuIurindun du
pek nusIpIerInI uIumudiIur, en IyI IILImuIIe grnmez oImuyu devum eLLIIer. ByIece bIr eIL kisir
dngye dLIer ve IkuyeLIere neden oIun buzi yuum bIImIerI kuderIerI oIdu.

DevIeL Bukuni uruk eIIk`In ve eILII #omun rgLIerInIn kuLiIimiyIu yupiIun . #omun
uIiLuyi`ndu ok, oIumIu bIr Iuvu oIdugunu yuzdi guzeLeIer. Bu IuILukI yuzimi, bu uiIimu desLek
oImuk zere kuIeme uIdim.

Not: YzyiIIurcu sren nyurgiIurdun kuinmuk IIn oIsu gerek, 1q;8 yiIindu LopIunun kIncI
Dnyu IngeneIer KonIerunsi`ndu, Ingene yerIne, #om (=udum, Insun) kknden geIme '#omu`
(Trkede #omun) udinin kuIIuniImusi IsLenmILI. O gnden berI de bu IsLek yuyginIumuyu
devum eLLI. Bu IsLege suygi duyuyorum umu OsmunIi beIgeIerIndekI kipLJ kipLIyunJ IngeneJ
IngunJ Ingune gIbI LerImIerI #omun ekIIne dnLrmeyI dogru buImudigimdun bu yuzidu,
'Ingene` LerImInI kuIIunucugim. Umurim kImsenIn kuIbInI kirmum.


Binlerce yIldIr yollurdu

IngeneIerIn q. yzyiIdu, nce run`u, 11. yzyiIdu du SeIukIu ukinIurindun kuuruk ErmenIsLun
zerInden BIzuns`u geIdIkIerI, burudun du 1oo`IerIn buindu BuIkunIur yoIuyIu Avrupu`yu
geLIkIerI suniIiyor. GeIdIkIerI Ike Ise IuIk urusindu suniIdigi gIbI Misir degII HIndIsLun, nk
kuIIundikIuri dII HIndI, GujuruLI ve KemIrI gIbI HInL ugizIurindun unsurIur Luiyor. IngeneIere
degInen IIk BIzuns kuynugi 8 LurIIII. Ayricu 1o68 yiIindu yuziImi Ayu YorgI udIi bIr uzIzIn
yuum yksnde mpuruLor X. KonsLunLInos MonomuIos`un IuyvunuL buIesIndekI vuII
IuyvunIurdun buIuun bIr IusLuIigu ure buImusi IIn ugriIun 'cdsinccni` IukupIi SImon udIi bIr
kIIden buIsedIIIyor. BIzuns kuynukIurinu gre 'Byc` veyu 'vunLroIog` unIuminu
geIen cdsinccni, b:un IngeneIer IIn kuIIuniIun YununcudukIAtzincnoi, AImuncudukI
ZIgeuner, runsizcudukI TsIgunes, LuIyuncudukI ZInguro, eIedekI Cygun, MucurcudukI
CzIgunyok, ErmenIcedekI TzIgun, TrkedekI Ingene szcgnn kkenInI oIuLurun Grcce
bIr szck.


ingene SuncugI

OsmunIi kuyiLIurindu IngeneIere IIk kez 1qo LurIIII BuIgurIsLun`dukI NIkopoI Suncugi Timur
DeILerI`nde rusLIunir. IngeneIerIn sLunbuI`u diuridun mi geIdIgI, yoksu KonsLunLInopoIIs`Len
mIrus mi kuIdigi konusundu kesIn kuniLIur oImumukIu bIrIIkLe, IngeneIerI kuIIrIer IIe kiziI
yumurLu, MsImunIur IIe kurbun buyrumi, YuIudIIer IIe kumi buyrumi yupun kuvIm oIuruk
LurII eden 1;. yzyiI OsmunIi seyyuIi EvIIyu eIebI`ye gre IngeneIer sLunbuI`u . MeImeL
(uLII) dnemInde (Id 1q1-1q81) geImIIerdI. (GeneI oIuruk 'dInsIz` oIdukIuri suniIun
IngeneIer, BuIkunIurdu nce AvusLuryu-MucurIsLun mpuruLorIugu`ndu ogunIukIu HirIsLIyun
oIuruk yuumiIur, OsmunIi DnemI`nde Ise MsImunIikIu LunimiIurdi. TurII boyuncu du
IInde buIundukIuri LopIumun dInInI kubuI eLme egIIImInde oImuIurdi.) KendIIerIne EdIrne
Kupisi cIvurindu yerIeme IznI verIIdIgI IuIde, duIu sonrukI LurIIIerde, BuIuL, Ayvunsuruy, oncu,
SuIukuIe, Uskdur, Kusimpuu ve OrLuky gIbI muIuIIeIere dogru yuyiImiIurdi. 1q8;-1q8q
LurIIIerIne uIL kuyiLIuru gre Ise, MerkezI KirkkIIIse (bugn KirkIureII) oIun ve EskI HIsur-i Zugru,
HuyruboIu, MuIkuru, DgencI-EII, ncgez, GmIcne, YunboIu, Pinur-HIsur, PruvudI,
DImeLoku, erecIk, psuIu, Keun ve orIu bIgeIerInI IIne uIun bIr Ingene Ivusi (Ivu-I
Ingune) oIuLuruImuLu. Bu IIvudu o LurIIIerde .z; Ingene IunesI yuiyordu.


OsmunlI hogrs

KuyiLIuru bukiIirsu OsmunIiIur IngeneIere AvrupuIiIur gIbI nyurgiIi yukIuiyorIur uncuk onIur
kudur serL duvrunmiyorIurdi. NILekIm OsmunIi IkesInde IngeneIer sudece mzIsyen degII,
LenekecI, nuIbunL, kuyumcu, kiIi usLusi, murungoz, uyukkubici, rupLIyecI, derIcI, LerzI, IuIici,
IirduvuLi, IeIvuci, kusup, buIivun, kuLirci, gurdIyun, ceIIuL, kurye, muymun yeLILIrIcI, uz du oIsu
yenIerI, subui ve cerruI oIubIIIyorIurdi. 1z6`du MoIu Suvui`ndun sonru MucurIsLun`dukI
Ingene nIusLun bIr bIm OsmunIi ordusunu demIrcIIer, berberIer, mzIsyenIer, ceIIuLIur
oIuruk kuLiImi, ordu dnerken yunindu bu grupIuri du geLIrmILI.


Cingne Kunonnumeleri

uLII SuILun MeImed`In (Id 1q1-1q81) #umeII`nn ELrukInn Koyun dedI HkmI buIikIi
Iermuni OsmunIi DevIeLI`nde IngeneIerIe IIgIII IIk IukukI beIge nILeIIgInI Luir. sIum Iukukundu
Koyun deLI yu du resm-I ugnumi denen koyun vergIsInI dzenIemek IIn ikuriIun bu
kununnumeye, vergI IIe IIgIsI oImuyun IngeneIerIn neden konu edIIdIgI beIII degII. Be
purugruIIik Iermunin drdnc purugruIi IngeneIerden qz`er uke vergI uIinmusi, bu mIkLuri
kesInIIkIe uiImumusini, IIsurIurin LukvIyesInde yu du demIrcIIIk IInde uIiun IngeneIerden
Iuru uIinmumusi, LopIunun vergIIer IIn kendIIerIne bIr beIge verIImesI, IngeneIerIn
MsImunIigi kubuI edenIer, eger MsImunIurIu oLurmuzIurIu Iuru uIinmuyu devum edIImesI
Ikme bugIuniyor.

Sudece IngeneIer IIn ikuriIun IIk kununnume Ise . Beyuzid`in 1qq; LurIIII Kunun-i CIzye-I
CInguneIu`si. Bu kununnume IIe merkezI Kirk KIIIse (bugn KirkIureII) oIun bIr CIngune Suncugi
kuruImu, suncugin buindu Ingene BeyI yu du MIr-I KIpLIyun denIIen bIr reIs LuyIn edIImI.
MsImun IngeneIer vergI oIuruk uydu zz uke derken, guyri MsIIm oIunIur qz uke 'Iuru`
dyorIurmi.


Msellem ingeneler

KununI SuILun SIeymun DnemInde (1zo-166) ikuriIun Kununnume-I KibLIyun-i VIIuyeL-I
#umeII IIe MsImun IngeneIerden zz uke vergI uIinmuyu devum edIImI uncuk guyri MsIIm
oIunIurin Iuruci 1 ukeye drIm. KununnumenIn IkIncI muddesInde sLunbuI, EdIrne,
IIIbe ve SoIyu`du yuuyun oyun ve egIence IIerI IIe ugruun Ingene kudinIurindun uydu yzer
uke vergI uIinmusi emredIIIyor. YedIncI muddede Ise 'uzudegun` denIIen MsImun IngeneIerIn
'yuve kuIIrIer` denIIen Guyri MsIIm IngeneIerIe yuumuIuri IuIInde 'kinunuruk LerbIye
edIImeIerI` IsLenIyor.

Bu dnemde #umeII`ndekI IngeneIer 'mseIIem` yunI pIyude LekIIuLinu sokuImu, bunIurin
IInden bIr bIm de ocukIur IuIInde rgLIenmIIer. Ingene mseIIemIerInIn de vuzIIesI seIerde
Lop ekIp yoI yupmuk ve uskere erzuk Luimuk gIbI, gerI IIzmeLIerI ImI.

. Murud dnemInden ILIburen, dIger uskerI LekIIuL gIbI, Ingene LekIIuLi du bozuImugu
buIumi. 1;q du, run Suvui sirusindu, Bender LuruIinu IIzmeLe memur edIIen Ingune
mseIIemIerI, deILerIn LesIIm edIImedIgInI buIune eden yumukIurin IurIik vermemeIerI
yznden kuzun kuIdirincu, IngeneIerI yoIu geLIrmek IIn devIeL zoru buvurmu.


Mulom soronlur

IngeneIerIn, dIn degILIrmeIerI IIn buskiyu ugrumudikIurini uncuk 16. yzyiIdun ILIburen IuIuu
LevIk eLLIkIerI, soygun, cInuyeL ve IirsizIigin yuyiImusinu kuLkidu buIundukIuri IIn sLunbuI`dun
uLiImuIuri IIn IermunIur ikurLiIdigini, srIdkIerI AnudoIu kusubuIurindu gebe oIuruk
gezdIkIerI ve erkek kiIiginu sokLukIuri gen kudin ve kizIuriyIu IuIu yupLirdikIuri IIn srekII
kovuLurmuyu ugrudikIurini kuyiLIurdun bIIIyoruz. Amu Mukedonyu`nin Uskp eIrInde, TopIune
MuIuIIesInde yuuyun 'BuruLu IngeneIerInIn` gzeI kizIuri, LerLemIz ve ik kiyuIeLIerI, muvI
budunuIi LerLemIz evIerIyIe meIur oIdugunu duIr OsmunIi beIgeIerI de vur.

16q`Le q bIn (q bIn Iune), 18-q LurIIIerI urusindu #umeII EyuIeLIerInde z1q bIn Ingene (q
bIn Iune) yuudigi suniIiyor. OsmunIi modernIemesInIn nde geIen LemsIIcIIerInden MILIuL
Puu`nin 186o`Lu IngeneIerI yerIeIk yuumu geIrmek IIn yogun ubuIur Iurcudigi uncuk buuriIi
oIumudigi bIIInIyor. 18;q`Le IngeneIerIn 'bedeII uskerI` demek yerIne orduyu uIinmuIuri
konusundu du udimIur uLiImi umu sonucu uIuiImumiLi.


Comhoriyet'in hogrszlg

18;8 IIe 1q1z dnemI urusindu BuIgurIsLun`dun, 1qz`LekI NIus MbudeIesI IIe YununIsLun`dun
TrkIye`ye byk Ingene gIerI oIdu. BunIuri 1qz;, 1q, 1q ve 1q6-; gIerI IzIemI. Amu
TrkIye`ye yenI geIenIere pek mIsuIIrperver duvrunmudi, nk 1qq`Le ikuriIun ve IuIu
yrrIkLe oIun z1o suyiIi skun Kununu`nun q. muddesI Trk kILrne bugIi oImuyun,
unurIsLIer, gebe IngeneIer, cususIur ve memIekeL diinu ikurLiImi oIunIur TrkIye`ye
'muIucIr` oIuruk kubuI edIIemezIer dIyordu. Bugn bunu ek oIuruk, 68z suyiIi PusuporL
Kununu`ndukI serserIIer dIIencIIer, mIIII gvenIIk, geneI gvenIIk beIIrsIz kuvrumIuru duyunuruk
IngeneIerIn TrkIye`ye gIrmesI yusukIunubIIIyor.


Ilunmuyu devum

Bugn Dnyudu Lum oIuruk ku Ingene yuudigini bIImIyoruz. #ukumIur 1 IIu o mIIyon
urusindu degIIyor. BunIurin 1z mIIyonunun Avrupu`du, sekIz mIIyonunun BuIkun yurimudusindu,
OrLu Avrupu`du ve eskI SovyeLIer BIrIIgI cogruIyusindu yuudigi LuImIn edIIIyor. HuIen #omunyu,
Bosnu-Kurudug, YununIsLun ve BuIgurIsLun`du Trko-GIILI (YIILI) TrskI IgunI gIbI udIurIu uniIun
grupIur Iem Ingene Iem MsImun oIdukIuri, Iem de Trke konuLukIuri IIn kuLmerII ekIIde
IorIuniyorIur. LuIyu, runsu gIbI AB`nIn merkez IkeIerInde bIIe IngeneIerIn IuII Iurup.

TrkIye`de de durum uyni. 1qq`de EdIrne MIIIeLvekIII ErduI KesebIr`In; zoo1`de Vun MIIIeLvekIII
eLIuIIuI Erbu`in IyI nIyeLII ubuIuri sonusuz kuIdi ve IIerI BukunIigi`nin z EkIm zoo LurIIII
geneIgesIyIe yurLLuIik buvurusundu buIununIurin Ingene oIup oImudikIurinin
uruLiriImusinin IsLenmesI AB`nIn zoo TrkIye IerIeme #uporu`nu yunsidi. O gnden bu yunu
cIddI bIr udim uLiIdigi yok.

TrkIye`de resm rukumIuru gre oo bIn, guyri resm rukumIuru gre IkI mIIyon Ingene-#omun
vur ve ugirIikIi oIurukKirkIureII, EdIrne, sLunbuI, Dzce, zmIL, Ankuru, AIyon, zmIr, DenIzII,
TokuL, SIvus, Sumsun, Adunu KuIrumunmuru, GuzIunLep ve MurdIn yuiyorIur. YuiyorIur umu
bIz onIurin Iurkinu sudece su IIedIkIerInde, sIL-com dIzIIerde, yu du mzIk uIunindu vuriyoruz.
HuIbukI bu LoprukIurdu yuuyun Lm InsunIur gIbI #omunIurin de pek ok sosyuI, ekonomIk,
poIILIk ve kILreI sorunIuri vur. OnIur du Ierkes gIbI duIu gzeI ve duIu gvenIIIr bIr yuum
dIIIyorIur. OnIur du IuyuLIurini uIinIurinin LerIyIe, uIiuruk kuzunmuk IsLIyorIur. TopIum
LuruIindun kubuI edIImek, begenIImek IsLIyorIur. HkmeLIn '#omun AiIimi`nin, kisu sre nce
'KenLseI Dnm` udi uILindu sLunbuI`dukI LurIIseI yerIeIm yerIerI SuIukuIe`den ve dIger
bIgeIerden zorIu ikurLuruk eIrIn eperIerIne ILIIen sLunbuI #omunIuri buLu oImuk zere, Lm
#omun vuLunduIurimizin IepsI bIrbIrInden zorIu sorunIurinu ure oImusi umuduyIu yuzimi
bILIrIyorum.


'Lnotolmo SoykIrIm': Porrojmos

. Dnyu Suvuindu Lm Avrupu`du ku IngenenIn soykirimu ugrudigi bIIInmIyor. TuImInIer
zoo bIn IIu 8oo bIn urusindu degIIyor. nk suvu ncesI ve sonrusindu bu LopIuIukIurin
nIusIuri Iukkindu dogru drsL kuyiLIur yok. Ayricu, YuIudI Soykirimi`nu (HoIocuusL) yupiIun
gI vurgu, 'Ingene Soykirimi` Porrcj2os`un gIgede kuImusinu neden oImu grnyor.

AsIindu BIrIncI Dnyu Suvui`ndun sonru AImunyu`du buIuyun Ingene uvinin kkenIerI, 18qq`du
MnII`Le ImpuruLorIuk emnIyeLInden AIIred DIIImun LuruIindun kuruIun ve sonrudun 'Ingene
TeIIIkesIyIe McudeIe` udini uIun oIIse duyunir. NuzI IdeoIogIur, zrIIer, IngeneIer ve
YuIudIIerIn AImun irkini nusiI bozdugunu duIr LeorIIerInI 1q`de oIgunIuLirmiIurdi. 1q
EyII`nde ikuriIun AImun Kunini ve Onurunu Korumu Kununundu (Nremberg Kununu)
IngeneIerIn de udi geIyordu. 1q8-q`du IngeneIere yneIIk buskiIur 1 EkIm 1qqz`de ikuriIun
emIrIe eIre degILIrdI.


ingeneler toplumu kumplurInu

1qq1 IIkbuIurindu AImunIur EskI YugosIuvyu LoprukIurini IguI eLLIkIerInde UsLuu denIIen IuIsL
HirvuL eLesInIn konLroI uILinu gIren Bosnu-Hersek`Le kuruIun Bugimsiz HirvuLIsLun DevIeLI
(Nezctis2 Drzhctc rtcstlc) HkmeLI`nIn IIk II, kumusuI uIunIuru ve uIuim uruIurinu
SirpIuru, YuIudIIere ve GebeIere |IngeneIere| YusukLir posLerIerI usmuk oImuLu. 'ArI Kuni
ve HirvuL HuIkinin Onurunu Korumu Kununu` ve 'Ayni rku AIL OImu Kununu` uyurincu, IkI veyu
duIu IuzIu kuukLun berI Ingene oIunIur, muI ve mIkIerI msudere edIIdIkLen sonru LopIumu
kumpIurinu gnderIImIIerdI. MsImun IngeneIere OrLodoks soyduIurindun duIu yumuuk
duvruniIdi uncuk SirbIsLun`dukI LopIumu kumpIurindun en nIs oIun Jusenovuc`du z8 bIn
(Ingene bIIIm udumIurinu gre 6o bIn IIe 8o bIn urusindu) Ingene IdrId.

AgusLos 1qqz`de SirbIsLun 'YuIudI ve Ingene sorununu zdgn` IIun eden IIk Ike oIdu.
1qq`Le MussoIInI rejImInIn devrIImesInden sonru LuIyunIurdun AImunIurin konLroIne geen
ArnuvuLIuk`LukI IngeneIerIn eLnIk kkenI konusundukI beIIrsIzIIkIer cunIurini kurLurmuIurini
sugIudi.

1qq1`den ILIburen AImunyu`nin mLLeIIkI oIuruk Mukedonyu ve Trukyu`nin konLroIn sLIenen
BuIgurIsLun`du KruI BorIs`In ikurdigi YuIudI dmuni 'UIusun Korunmusi Kununu`ndu Ingene
udi gemIyordu umu Muyis 1qqz`de IngeneIerIn kumu yururinu zorunIu uIimusinu kurur verIIdI.
AgusLos 1qqz`de BuIgurIurIu evIenmeIerI yusukIunirken, buzi MsImun IngeneIer dIn
degILIrmeye zorIundiIur. YIne de, 1qq`n buindu KruI BorIs, Mukedonyu ve Trukyu`dukI bLn
YuIudIIerI LopIumu kumpIurinu gnderIrken BuIgur vuLundui oIun IngeneIerI srgnden muuI
LuLLu. DoIuyisiyIu suvu sirusindu sudece (!) bIn cIvurindu BuIgur IngenesI IuyuLini kuybeLLI.

BuIgurIsLun`in konLroI uILindukI Mukedonyu IngeneIerI de BorIs`In Luvri suyesInde soykirimdun
kurLuIduIur. YununIsLun`dukI IngeneIer Ise 1qq`Le Lum AuscIwILz LopIumu kumpinu
gnderIIIyorIurdi kI, (bIr IddIuyu gre) ALInu Bu PIskoposunun mduIuIesI IIe kurLuIduIur. En
byk kirimu Ise #omunyu IngeneIerI ugrudi. oo bIn #omunyu IngenesInden yukIuik 6 bInI
(Ingene uruLirmuciIuru gre qo bInI) NuzI LopIumu kumpIurindu IuyuLini kuybeLLI.
TA#H DETE# o6.1z.zooq
Aye Hr
HogrImek mI, eIL grImek mI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

svIre`dekI 'mInure reIerundumu`ndun sonru sIyuseLIIer, kunuuL nderIerI, bIIIm udumIuri,

guzeLecIIer, sIvII LopIum rgLIerI buLu oImuk zere pek ok kII, oIuyi svIre`nIn I poIILIkusi IIe
IIIkIIendIrmek yerIne Lm BuLi medenIyeLIne LemII eLLI ve derIn dInseI, IeIseII, LurIIseI
LurLimuIuru gIrdI. Bu LurLimuIur sirusindu BuLi medenIyeLInIn zuuIIurinu, kurunIik yunIurinu uynu
LuLuIdu. HuIi zIInIyeLInden, 'Beyuz Adum`in kIbIrInden, sIumoIobIden, oryunLuIIsL buki
uisindun dem vuruIdu. GerekLen uydinIundik, zIInImIz uiIdi. Ancuk bu LurLimuIurdu II sIum,
OsmunIi ve Trk LurIIIne bukmudik. Bu IuILu, MsImun muIuIIesInde suIyungoz suLmuyi
deneyecegIm. $eyLunin uvukuLIigini yupuruk, uynuyi kendImIze LuLmuyu uIiucugim. BukuIim
uynudu neIer grnyor?


sIum`u gre IuIk 'MsImun`, 'ZimmI` ve 'puLperesL` dIye kuLegorIye uyriIirdi. BIrIncI kuLegorI,
'mIIIeL-I IukIme` oIuruk LopIumun en uyricuIikIi kesImInI oIuLururken, nc kuLegorIye yuum
Iukki bIIe Luninmudi. kIncI kuLegorIyI oIuLurun ZimmIIer Ise deyIm yerIndeyse 'ne IyorIurdi, ne
onuyorIurdi.`

sIum`u gre, 'KILup EIII` oIunIur, yunI HirIsLIyunIur, MusevIIer, YezIdIIer, Dur`I sIum`du yuumuyi
ve sIum devIeLIne sudukuL gsLermeyI kubuI ederIerse kendIIerIne 'AIIuI ve #esuI`nn ZimmesI`
verIIIr ve dIn degILIrmek zorundu birukiImuzIurdi. ZimmI demek 'umun gsLerIImI`, 'IImuye
edIImI`, 'korunmu` unIuminu geIIyordu. sIum`in ZimmIIIk sLuLsn oIuLurmusinin munevI
gerekesInI bu kIIIerIn bIr gn MsImunIigu gemeIerI IILImuII, ekonomIk gerekesInI Ise
ZimmIIerIn IImuye kuriIigindu demek zorundu kuIdikIuri 'cIzye` udIi ek vergI oIuLuruyordu.


mer PuktI'nIn koollurI

Ancuk, sIum devIeLIne sudukuL gsLermek ve cIzye demekIe I bILmIyordu. TopIumsuI ve gnIk
yuumdu uyuImusi gereken ugir kouIIur vurdi. Bu kouIIurin ne oIdugunu, buzi kuynukIuru gre
HuzreLI Omer (6q-6qq), buzi kuynukIuru gre Ise . Omer devrInde (;1;-;qq) guyrimsIImIerIe
yupiIun bIr zImmeL unLIumusindun greneIIm. BuLiIi kuynukIurdu 'Omer PukLi`, sIum
kuynukIurindu 'Amunnume`, 'Emunnume` dIye geen bu beIgede unIur syIenIyor:

"Isirgeyen ve bugIluyun Alluh'In udIylu! Bo yuzI mer bin Huttub'u yuzIlmI bir
mektoptor. Ordonozlu zerimize yrdgnzde, cunImIzI uilemizi, mulImIzI,
mlkmz ve dindulurImIzI bize bugIlumunIzI istedik. Bonon kurIlIgIndu kubol
ettigimiz urtlur duhilinde yuudIgImIz ehir iinde ve dI muhullelerde yeni bir
munustIr, kilise, hcre yu du inzivu yeri kormuyucugImIzI; hurubeye dnen herhungi
bir binumIzI onurmuyucugImIzI yu du ehrin Mslmun muhullelerindeki
binulurImIzI yenilemeyecegimizi; gece yu du gndz, MslmunlurIn kiliselerimize
girmesine engel olmuyucugImIzI; Mslmun gezginleri evlerimize boyor edip onluru
gece yiyecek ve kulucuk yer temin edecegimizi; kiliselerimizde ve evlerimizde
cusosluru yutuklIk etmeyecegimizi, Mslmunluru dmun olun birini
suklumuyucugImIzI; HIristiyun dinini zendirmeyecegimizi ve kimseyi bo dine duvet
etmeyecegimizi; slm dinine gemek isteyen ukrubulurImIzI engellemeyecegimizi,
Mslmunluru suygI gsterecegimizi ve topluntIlurImIzdu yerlerine otormuk
istediklerinde uyugu kulkucugImIzI; bulIk, trbun yu du terlik gibi kIyuIetlerimizle ve
suImIzIn biimiyle onlurI tuklit etmeyecegimizi; onlurIn kollundIgI iIudeleri
kollunmuyucugImIzI ve uile udlurInI ulmuyucugImIzI; egerli utu binmeyecegimizi,
kIlI kounmuyucugImIzI, siluh edinmeyecegimizi yu du tuImuyucugImIzI ve
yzklerimizin zerine Arupu hurIler kuzdIrmuyucugImIzI; urup sutmuyucugImIzI,
buImIzIn n kIsmInI tIru edecegimizi; nerede olorsuk olulIm kendimize hus giysiler
giyecegimizi; belimize kouk buglumuyucugImIzI; kiliselerimiz zerine hu
koymuyucugImIzI; Mslmun muhullelerinde ve puzur yerlerinde hulurImIzI ve
kotsul kituplurImIzI gstermeyecegimizi; kilise unlurInI huIiIe ulucugImIzI;
yunImIzdu bir Mslmun vurken ibudetimizi yksek sesle yupmuyucugImIzI;
sokuklurduki geit trenleri sIrusIndu hormu dullurI ve heykellerimizi
tuImuyucugImIzI, llerimizi gmerken, Mslmun muhullelerinde ve puzur
yerlerinde yksek sesle iluhilerimizi sylemeyecegimizi ve yunun momlur
tuImuyucugImIzI; hibir Mslmun'u vormuyucugImIzI syledik ve bo konodu sz
verdik. Kendimiz ve dindulurImIz udInu bo konolurdu dikkutli olmuyu sz veriyor ve
sizden bizi himuye etmenizi bekliyoroz ve bo unlumunIn herhungi bir muddesini
ihlul ettigimiz tukdirde cezu oluruk himuyenizi kuybedecegimizi ve bize dmun ve
usi moumelesi yupmuktu serbest olucugInIzI biliyoroz {Akturun Sir Thomus Wulker
Arnold, Preoching of slom, Westminster 1Sq6, s. g-g.)

Okurken bIIe Insunin nuLkunun LuLuImusinu neden oIun bu Emunnume`dekI kuruIIuru uymumunin
cezusi Imd. DuIu sonrukI devIrIerde ZimmIIer benzer yusukIurIu kuriIuLiIur.


"Bo dem hengm-I IorsuttIr...

z8 Muyis 1q gn, BIzuns`in bukenLI KonsLunLInopoIIs uzun bIr kuuLmudun sonru LesIIm
oImuyu kurur verdIgInde, uLII SuILun MeImed ve nemII komuLunIur bu LekIIII kubuI eLme egIIImI
gsLermI, umu AkemseddIn ve MoIIu GrunI, suvuin devumindun yunu Luvir koyuruk Bu dem
Iengum-i IursuLLir bLn udu kiriIsin demIIerdI. nk suII IIe LesIImI kubuI eLmek, yugmudun,
kIIIseIerIn cumI, IuIkin kIe yupiImusindun vuzgemek demekLI.

eLIIn Lunigi OsmunIi LurIIIIer TucIzude CuIer eIebI ve Tursun Bey`e Inunmuk gerekIrse, uLII
SuILun MeImed zq muyisLu eIre gIrdIgInde neredeyse bIn yiIdir OrLodoks uIemInIn en byk
mubedI oIun AyusoIyu`nin kubbesIne uLiyIu ikmi, urdindun kIIIseyI ok Iurup buIdugunu
syIeyerek ursu bIr beyIL okumuLu. 1 IuzIrundu AyusoIyu cumIye evrIImI, uLII, Iocusi
AkemseddIn`In ImumIigindu IIk numuzini kiIdikLun ve udinu IIk IuLbeyI okuLLukLun sonru eIrIn
OsmunIi dnemI buIumiLi.


Hogrnn sInIrlurI

BIzuns`in son puLrIgI GennudIos`u sLunbuI`u geLIrLerek OrLodoks Lebuunin IInI ruIuLIuLun uLII,
Temmuz 1q`Le yuyimIudigi Emunnume`de ...kIIIseIerI eIIerInde oIu, okuyuIur uyInIerInce, ummu
un ve nukus uImuyuIur ve kIIIseIerIn mescId eLmeyIm, bunIur duI yenI kIIIseIer yupmuyuIur
buyurmuLu. eLIIn IkIncI cumusindu Ise IuIuri ve unIuri kuIdirdi. Bugn 'SurII` dedIgImIz
bIgedekI yze yukin kIIIse ve munusLir, uLII veyu ogIu . BuyezId (Id 1q81-11z) zumunindu
cumIye evrIIdI. AyusoIyu`yu LugIudun mInureyI ekIeyIp medresenIn sLne bIr kuL ikun BuyezId
IdI. Bu gIrIImden kurLuIun nudIr kIIIseIerden bIrI Ayu rInI, dIgerI MogoIIurin Meryem`I KIIIsesI
IdI.

DuIusi Omer`In EmunnumesI`nde LunimIunun yusukIur, OsmunIi DnemI`nde de uyguIundi. YunI
HirIsLIyunIur IIerInI sessIzce gmdIer. EvIerInIn MsImun muIuIIeIerIne bukun LuruIIurinu
pencere yupLirmudiIur. AikLu urup ImedIIer. MsImun muIuIIeIerInden domuz ve Iu
geIrmedIIer. SIIuI LuimudiIur. BIr MsImun`Iu kuriIuLikIurindu kuIdirim degILIrdIIer.
MsImunIurIu uIuk sesIe konuLuIur, yoIIurdu LopIunip kendI uruIurindu konumudiIur. GurIp ve
uugiIuyici kiyuIeLIer gIydIIer. YeII renk gIymedIIer. ErmenIIer kirmizi, #umIur sIyuI, YuIudIIer
muvI upku ve uyukkubi gIydIIer. HumumIurdu Lukunyu gIyemedIIer, cumIIerIn nnden geerken
uyukkubiIurini ikurdiIur, boyunIurinu ingiruk yu du IureLIer LukLiIur ve duIu nIce uugiIuyici
kuruIu uyuruk OsmunIiIurin o nI Iogrsne muzIur oIduIur!


Hogrnn genilemesi

EIbeLLe, buLu 1qqz`de spunyu`dun srIen YuIudIIer oImuk zere, LurIIIn eILII dnemIerInde
Avrupu`dukI buskiIurdun kuun YuIudIIerIn en uzindun bIr bImnn OsmunIi DevIeLI`nI
siginmusi, Ier eye rugmen, OsmunIi DevIeLI`nIn AvrupuIi muudIIIerIne gre duIu 'IogrI`
oIdugunu dndrr. Ancuk, devIeLIn guyrimsIIm Lebuusinin ezIcI bIr ogunIugunun
(ErmenIIerIn, #umIurin, SryunIIerIn, YezIdIIerIn vb.) gIdecek buku yerIerI oImudigini du
bIIIyoruz. SonuLu u veyu bu nedenIe ZimmI sLuLs 'eIven-I er` IdI.

Avrupu devIeLIerInIn esus oIuruk sIyusI nedenIerIe OsmunIi IkesIndekI guyrimsIImIerIn
IumIIIgIne soyunmusiyIu, bu kesImIerIn durumIuri gIderek IyIIeLI. KununI SuILun SIeymun IIe
runsu KruIi . runoIs urusindu 1 LurIIInde ImzuIunun unLIumu OsmunIi DevIeLI`nde yuuyun
runsizIurin dIn zgrIgn LunimukLu ve onIuri dIn degILIrmeye yneIIk buskiIuru kuri
korumukLuydi. Bunu dIger IkeIerIe ImzuIunun korumu unLIumuIuri IzIedI. BIruz du BuLiIiIurin
zorIumusiyIu IIun edIIen 18q GIIune HuLL-i Hmuyn`u ve 186 sIuIuL ermuni Ise MsImun
ve guyrimsIIm Lebuunin 'eIL IukIuru suIIp vuLunduIur` oImu srecInde LurIII bIr dnm
nokLusiydi. Bugn uyukLu oIun kIIIseIerIn ezIcI ogunIugu, TunzImuL`Lun sonru Inu edIIdI. Ancuk
'guvuru guvur dIyememenIn` sikinLisi on yiIIurcu srd.


Ietih, Merotiyet, tehcir ve ihtidu

Trubzon, uLII SuILun MeImed`In orduIurinin seIer kronoIojIsIne duyunun kuynukIuru gre 1
AgusLos 1q61`de, eIrIn IeLIInI MucurIsLun`u bIIdIren bIr VenedIk beIgesInI esus uIun smuII Hukki
UzunuriIi`yu duyunun Trk TurII Kurumu`nu gre, z6 EkIm 1q61`de OsmunIiIurcu IeLIedIImILI.
O sirudu drL-be bIn kII cIvurindu oIdugu suniIun eIIr nIusunun ezIcI ogunIugunu OrLodoks
HirIsLIyunIur oIuLuruyordu. KuynukIurdu 'PonLusIuIur` yu du 'PonLusIu #umIur` dIye uniIun ve
#umcunin degIIk bIr dIyuIekLInI kuIIunun bu grubun diindu, bIruz du ErmenI, CenevIzII ve
VenedIkII ('uLInIer`) vurdi.

eLII sirusindu eIIr IuIkinin bIr kismi kiIiLun geIrIIdI, bIr kismi PudIuIin IuremIne kuLiIdi, bIr
kismi Ise eILII umuIurIu sLunbuI`u gLrId. Ardindun uynen ImpuruLorIugun dIger yerIerInde
oIdugu gIbI, eIrI 'enIendIrmek` IIn, NIksur, Amusyu, udIk, Osmuncik, skIIIp, Gm(Iune),
orum, MerzIIon, TokuL, TurIuI, ZIIe, Sumsun buLu oImuk zere 1q yerIeIm yerInden MsImun
uIuII geLIrIIdI. Bu konudukI nudIr kuynukLun bIrI oIun 1q86 Tupu TuIrIr DeILerI`ne gre, eIIrde
yuuyun 6.;11 kIIden 1.zqo`u MsImun`di. BunIurin yukIuik yzde 8o`I 'SuILun`in emrI IIe eIre
srgn edIIen cemuuLIer`, kuIun bIm Ise 'Trubzon`u kendI IsLekIerIyIe yerIeenIer`dI. $eIrIn
HirIsLIyun nIusu, kuyiLIurdukI udiyIu 'cemuuL-I Gebrun (GuvrIur LopIumu) Ise .qz1 kIIden
oIuuyordu. YunI IeLIILen z yiI sonru, Trubzon eIrInIn nIusunun yzde 8o,88`I 'ZimmI` (yzde
6 #um, yzde 1z, ErmenI, yzde uLIn KuLoIIk), yzde 1q,1z`sI MsImun`di.


$ehrin MslmunlumusI

1 yiIi Tupu TuIrIr DeILerI`ne gre, eIrIn nIusu 6.1oo`e IndIgI IuIde, MsImun nIus yzde
18, urLuruk z8o kIIye uIumiLi. Bunu kuriIik #umIurin yzde 6, ErmenIIerIn yzde qo
uzuIdigini grIyordu. YunI eIIr gIderek 'MsImunIuiyordu.` Bunun bIr nedenI, eIrIn
guyrimsIIm nIusunun bIr bImnn sLunbuI`u g eLLIrIImesI Ise bIr nedenI de gnII yu du
zorunIu 'IILIdu` oImuIiydi. DeILerde kendI udi 'AbduIIuI` oIun IkI kIIye kuriIik bubu udi AbduIIuI
oIunIurin suyisinin 16 oImusi bu kuniyi gIendIrIyordu, nk, dIger dInIerden MsImunIigu
geenIere 'AIIuI`in kIesI` unIuminu geIen 'AbduIIuI` udinin verIImesI geIenegI bIIInIyordu. (ILIdu
eden ErmenIIerIn Ise nIusu 'skender ogIu` dIye kuydedIIdIgI suniIiyor.)

18 yiIinu uIL Tupu TuIrIr DeILerI`nde Ise Trubzon`un MsImun nIusunun yzde qq orunindu
urLuruk .6;o`e uIuLigi, HirIsLIyun nIusun Ise sudece yzde q6 urLuruk q.qo kIIde kuIdigi
grIyordu. O yiIIurdukI dogum orunIurinin yzde ` umudigi bIIIndIgI ve kuyiLIurdu eIre yenI
Iskunin oIdugunu duIr bIr Ibure oImudigi IIn, nIus yupisini esus degILIren IukLrn 'IILIdu`
oIdugunu IIerI srmek mmknd. NILekIm deILerde kendI udi 'AbduIIuI` oIun bIr kIIye kuriIik,
bubu udi 'AbduIIuI` oIun z6 kII (Iune reIsI) vurdi.


Gnll m, zorlu mI

Sonu oIuruk, 18 yiIindu Trubzon`du yuuyun MsImun uIuIInIn en uz yzde qq.;`sI bIrIncI yu
du IkIncI kuuk 'mILedI` (dIn degILIrmI) IdI. BuziIurinu gre 'IILIdu`, sIum dInInIn cuzIbesInden
kuynukIunirken, buziIurinu gre, guyrimsIImIerIn cun ve muI gvenIIgIne suIIp oImumusi gIbI
zorIuyici sebepIer ugir busiyordu. OzeIIIkIe IzIenen vergI poIILIkuIuri bu uidun nemII roI
oynumiLi. OrnegIn eIIrII HirIsLIyunIur, Iune buinu z uke 'Ispene` denIIen vergI derken,
MsImunIur duIu dk orundu 'IIL resmI` ykmIIkIerI oIdugu IuIde bunu dzenII
vermezIerdI. DuIusi, 'IILIdu` edenIerIn 'Ispene` yk eskI dInduIurinu ukLuriIdigi IIn o ukeye
kudur ikiyordu.


AslInu dnenler

Trubzon ve IuvuIIsInde, zorunIu IILIdunin LurII boyuncu srm oIdugunu, 1qo8`de MeruLIyeL`In
IkIncI kez IIuni IIe orLuyu ikun zgrIk Iuvusindu yuununIurdun grenIyoruz. O sirudu Trubzon
VuIIIIgI`nde MuIyeL Memuru oIun A. uIk HurIL (Gnduy) Bey uniIurindu unIuri unIuLiyor:
MeruLIyeLIn IIunini mLeukIp Yomru, Muku, Tonyu, $urIi nuIIyeIerInde MsImunIurin Lunussur
eLmeye |HirIsLIyunIigu gemeye| buIudikIuri grId. HuLLu bu yzden bIrok kyIerde vukuuLIur
oImukLu IdI. MeseIu Ien bIr udumin cenuzesInI deIneLmek IIn #um OrLodoksIur o udumin
OrLodoks oIdugunu, MsImunIur du msImun oIdugunu IddIu edIyor ve Ier bIrI Iy
kendIsInIn gmecegInI IIerI sryordu. HkmeLe yupiIun LuIkIkuLLe buzun OrLodoksIuru, buzun
du MsImunIuru verIIIyor ve buzun du meseIe IuI edIIemedIgI IIn IkmeL LuruIindun
deInedIIIyordu. Bu udumIurin eIIerIndekI nIus LezkereIerInde MsImun oIdukIuri ve MsImun
IsmI yuziIi oIdugu ve bubusinin du MsImun oIdugu grIyordu. Bunu rugmen kendIIerI
OrLodoks oIdukIurini ve IsImIerInIn YunI ve NIko gIbI #um IsImIerI oIdugunu, gIzII dIn LuidikIurini
syIyorIurdi. KendIIerI Osmun Puu MsImuni oIdukIurini ve meruLIyeLe kudur bubuIuri ve
kendIIerI ve uIIeIerI eIrudi gIzII OrLodoks dInInI ve zuIIrende MsImun gzkmek sureLIyIe
OrLodoksIukIurini muIuIuzu eLLIkIerInI syIyorIurdi. Huznedurzude uIIesInIn 1z6o (MIIudI 18qq)
LurIIIndekI son vuIIsI Osmun Puu LuruIindun IsmI geen nuIIyeIerdekI #om |#um| OrLodoksIuri
cebren MsImun yupiImi oIdugu IIn MeruLIyeLIn IIuniyIu buIuyun IrLIduL keyIIyeLInIn IukIkuLI
unIuiImiLi... (Gnduy, ccti2 te ctirclcri2, eIIkcIIL MuLbuusi, 1q6o, s. z1-z.)


Cun puzurInduki Irmenilerin ihtidusI

. AbdIIumIL dnemInde, 18qq-18q6 LurIIIerI urusindu UrIu ve Suson`du BuLiIi kuynukIuru gre
; bIn IIu oo bIn urusindu, OsmunIi ve Trk kuynukIurinu gre bIr ku bIn guyrimsIImIn IuyuLini
kuybeLLIgI LopIumIur urusi uLimuIur sirusindu, zeIIIkIe ErmenI cemuuLInIn yeIerI, cunIurini ve
muIIurini korumuk IIn LopIucu IILIdu eLLIkIerI bIIInIyor. BuLiIi IkeIerIn LepkIIerInden ekInen
Suruy, bu LuIepIerI gerI evIrdIyse de, bIgedekI MsImun IuIkin uik buskiIuri, yereI yneLIcIIerIn
gIzII buskiIurinin eLkIsIyIe bInIerce kII MsImunIigu geLI. Bu grupIur, oIuyIurin yuLiLigi 1qoz
yiIindun ILIburen Lekrur eskI dInIerIne dndIer. Ancuk yenI bIr IILIdu duIgusi yoIduydi.

1q1 ErmenI TeIcIrI, cun puzurinu den ErmenIIerIn LopIucu MsImunIigu gemesIne neden
oIdu nk, buIungicincu dIn degILIrmeyI kubuI eden ErmenIIerIn yerIerInde kuImusinu IzIn
verIImILI. HuLLu buzi bIgeIerde bu konudu zorIumuIur yupiIiyordu. MerzIIon`dun yuzun AmerIkuIi
bIr greLmen, MsImunIigi kubuI edenIerIn kuImusinu msuude edIIIyor. BuvuruIurin kubuI
edIIdIgI uvukuLIik broIuri MsImunIigu geI buvurusu yupun InsunIurIu doIup Luiyor.
BIrokIuri bunu ocukIurinin ve eIerInIn emnIyeLI IIn yupiyorIur derken, AImun KonsoIos
KuckoII q Temmuz 1q1`Le, Sumsun cIvurindukI bLn kyIer MsImunIuLiriIdi, uyni ekIIde
Unye`dekI kyIer de MsImunIuLiriIdi dIyordu. AImun BykeIIsI WungenIeIm ; Temmuz
1q1`Le Trubzon`du ErmenIIer LeIcIrden kumuk, cunIurini ve muIIurini kurLurubIImek IIn kILIeIer
IuIInde sIumIyeL`e gemIIerdIr dIye yuziyordu.


htidunIn ecele IuydusI yok

ukuL dIn degILIrenIerIn suyisinin ok IuzIu oImusi zerIne, bIgeIere yoIIunun bIr yuzi IIe
ErmenIIerIn Inun nedenIyIe degII, sudece memIekeLLe kuImuk IIn dIn degILIrdIkIerI syIenerek,
dIn degILIrseIer bIIe srImeIerI IsLenmILI. DuIu sonru bu degIIkIIk bIrok vIIuyeLe Lek Lek
bIIdIrIIecek ve dIn degILIrenIerIn de srImeIerI IsLenecekLI. Buzi bIgeIerde IuIu dIn degILIrmeye
IzIn verIIdIgI, memurIurin bu konudu ErmenIIere yurdimci oIdukIuri IuberIerInIn geImesI zerIne
Ise, bIzzuL TuIuL Puu LuruIindun muIrem ve bIzzuL IuI oIucukLir kuydiyIu Lm bIgeIere bIr LumIm
yoIIundi ve 1 Temmuz geneIgesI IuLirIuLiIuruk IIbIr IsLIsnuI uyguIumuyu msuude edIImeyecegI
bIIdIrIIerek dIn degILIrenIerIn yerIerInde birukiImuIuri yusukIundi.

eILII vesIIeIerIe CumIurIyeL dnemIndekI 'dInseI Iogr` (!) IIkuyeIerImIzI unIuLmiLim. YerI
geIdIke ve IirsuL buIduku unIuLmuyu devum edecegIm. Ancuk bu kuduri bIIe 'IgneyI kendImIze,
uvuIdizi bukuIurinu buLirmuk` gerekLIgInI gsLermIyor mu?

Not: hristicns cnd 1eus in the tto2cn E2pire: The I:nctionin oj c Pl:rcl Societ, (Yc.
cz.: B. Bruude ve B. ewIs), z cIIL, New York, 1q8z; BuL Ye`or, The Dhi22i: 1eus cnd hristicns
:nder Islc2, Crunbury, NJ: uIrIeIgI DIckInson UnIversILy PressJ AssocIuLed UnIversILy Presses &
ondon: AUP, 1q8 ; SIr TIomus WuIker ArnoId, Precchin oj Islc2, WesLmInsLer 18q6; HeuLI
W. owry, Trcbzon':n Turlle2esi te slc2lc2csi, BoguzII UnIversILesI YuyinIuri, No. 1q,
sLunbuI, 1q81; A. . HurIL Gnduy, ccti2 te ctirclcri2, eIIkcIIL MuLbuusi, 1q6o; AndreudIs
Yorgo, Gizli Din Tcicnlcr, BeIge YuyinIuri, sLunbuI, 1qqq; Tuner Akum, Er2eni Meselesi
cllol:n2:t:r, IeLIIm, zoo8; SeIIm DerIngII, TIe ArmenIun QuesLIon Is InuIIy CIosed: Muss
ConversIons oI ArmenIuns In AnuLoIIu durIng LIe HumIdIun Mussucres oI 18q-
18q, o2pcrctite St:dies in Societ cnd istor, zooq, 1 (z), s. qq-;1; SeIIm DerIngII 'TIere
Is no CompuIsIon In #eIIgIon`: ConversIon und AposLusy In LIe uLe OLLomun EmpIre, 18q-
186, o2pcrctite St:dies in Societ cnd istor, qo (zooo), s. q;-;.
TA#H DETE# zq.11.zooq
Aye Hr
Kurbun bIr sIum Inunci midir

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Kurbun Buyrumi doIuyisiyIu, kurbun kILr IIe IIgIII bIr yuzi yuzmuyu nIyeLIendIgImde, bu IIn
LurIIIIIk kudur koIuy oImudigini grdm. YIne grdm kI, Kurbun, InsunIik LurIII kudur eskI bIr
LurIIe suIIp ve LurIIe bukLigimizdu, kurbun sunmuyun kILr yok denecek kudur uz. nsunogIu
PreIIsLorIk dnemIerden gnmze kudur, LoLemIere, eyLunu, IIuII ve dogusL gIere, IuyuII veyu
gerek cunuvurIuru, yunurdugIuru, ImekIere, uzgin okyunusIuru ve duIu nIce gce udukIur udumi,
kurbunIur sunmu. Buzen doguI evrImIn sorunsuz srmesI IIn, buzen verImIIIIgI urLLirmuk, buzen
doguyi yu du IIuIIuri kizdirmumuk, yu du kizginIigini yuLiLirmuk, buzen krunIurini sunmuk,
keIureL demek, buzen de sevgI ve sudukuLInI kuniLIumuk IIn.


Korbun szcgnn kkeni

Kurbunin ne kudur eskI ve kkI bIr geIenek oIdugunu gsLeren kuniLIur dIIIerIn IInde sukIi. Sevun
NIunyun`in uzmunIik uIunindu uIkum kesmek IsLemem umu yzeyseI bIr uruLirmuyIu grendIgIme
gre Smer dIIInde kurbun IIn IkI uyri szck, 'puIu` ve 'dInunu` vur. KubuIu`nin en eskI meLnI
oIunSejerhc-chir'de kurbunin bIrIeLIrIcIIIgInden sz edIIIyor. brunIcedekI 'kurev` kknden geIen
'korbun` szcg, nokLuyi; Lunri ve Insuni, unne ve bubuyi ve meLuIIzIk dnyudu erkek ve dII
unsurIuri bIrIeLIrIyormu. Bunun diindu, TevruL`Lu 'mInIu`, 'IseI`, 'zebuI`, 'oIuI` gIbI kurbunIu
IIIkIII kuvrumIur oIdugunu grdm.

ArupudukI 'kurbun` keIImesIyIe brunIcedekI 'korbun` keIImesInIn ukrubu oIdugu unIuiIiyor.
Arupunin en eskI ekIIIerInden bIrI oIun AkududukI qcrub: yu du lcrub: kknn unIumi
'yukIumuk`, 'yukinIik kurmuk`, 'duu eLmek, yukurmuk`. ArupudukI kurbun keIImesI de 'krb`
kknden geIIp, 'yukinIik` ve 'ukrubuIik` unIumIuri Luiyor. K:r'cn`du kurbun buIsInde geen
'boguzIuyuruk kesme` unIuminu geIen 'zebeIu` IIIII de brunIcede 'kun dkme` unIuminu geIen
'zebuI`Iu ukrubu oImuIi. Bunun diindu, AIIuI`u yukIumuk umuciyIu kesIIen beIII cIns ve nILeIIkLe
IuyvunIur IIn kuIIuniIun 'uIdIye`, 'duIIye`, 'iIdIye` gIbI LerImIer vur.

Ayni kuvrum zengInIIgI BuLi dIIIerInde de vur. Ik ukIu geIenIer sccrijice, sccrijicie, ticti2,
e:ccrcstie, rede2ption szckIerIJkuvrumIuri. BunIurdun en yuygin oIuni 'sccrijice'. uLIncede
'kuLsuI` unIuminu geIen 'sccer' IIe 'yupmuk` unIuminu geIen `jccere` szckIerInIn bIrIemesInden
oIuuyor. YIne uLIncede bIr ey sunmuk, LukdIm eLmek unIuminu geIen 'oIIere` IIIIInden LreLIImI
'oIIerIng`, 'oIIrunde`, 'opIer` gIbI szckIer vur. Bugn BuLi
kILrndekI 'sccrijice' LerImI, IdrIerek sunuIunIuri yunI 'kunIi kurbun`Iuri unIuLirken, Ier ne
ekIIde oIursu oIsun (kunIi ve kunsiz) Lm sunuIur IIn 'ojjerin' LerImI kuIIuniIiyor.

eILII Trk kuvImIerInIn kunIi kurbun kuriIigi kuIIundigi kuvrumIur urusindu 'LuyIgu`, 'yugiIik
Lupig`, 'LubIIg`, 'kuduyi`, 'kereI`, 'LoIu`, 'doIu` vurken, kunsiz kurbun unIuminu geIen 'sui`, 'suu`,
'suiIgu` szckIerI yer uIiyor.


Hubil ve Kbil KIssusI

Ik kurbunin ne zumun ve IungI kILre uIL oIdugunu ve IIk neyIn kurbunin edIIdIgInI bIImek koIuy
degII. #IvuyeLe gre, Adem`In oguIIurindun HubII, kurdeI KubII`Ie uyni buLindu dogun kizIu
evIenmek IsLedIgInde, KubII uyni buLindu dogun kizIu evIenmek Iukkinin kendIsInde oIdugunu
syIeyerek ILIruz eder. Bu sorunu zmek IIn Tunri`yu kurbun sunmuyu kurur verdIkIerInde, HubII
obun oIdugu IIn sevdIgI besIII bIr kou (buzi kuynukIuru gre semIz bIr sigiri), KubII Ise IILI
oIdugu IIn muIsuInn degersIz kismindun bIr buuk demeLI sunur. GkLen geIen uLe, KubII`In
buuk demeLInI yukurken HubII`In Iuyvuninu dokunmuz. Buzi unLropoIogIur puIudu ugir oIunin
Tunri kuLindu du duIu degerII oIdugunu syIerIerse sIumI yorumIurdu gereke, KubII`In nIyeLInIn
'IuIIs` oImudigidir.


KunsIz korbunlur

YIne unLropoIogIuru gre, HubII uvci LopIumIurin, KubII 'Lurim LopIumIurinin sImgesIdIr. KubII`In
kurbuni kunsiz, HubII`In kurbuni Ise kunIi kurbunIurin IIk rnegIdIr. Ancuk IsLer kunsiz IsLer kunIi
oIsun, LurII boyuncu, InsunogIu, LopIumsuI kILr uisindun en degerII, en nemII grdg eyIerI
kurbun oIuruk sunmu. Kunsiz kurbun oIuruk, bugduy pIrIn, urpu, duri gIbI IububuLIur, su, bIru,
urup, sL, kimiz gIbI siviIur, o kILr IIn degerII muIzemeIerden yupiImi yemekIer sunuIdugu gIbI,
zengInIer mcevIerIer, IukIrIer kIIden yupiImi IeykeIIer sunmu. Buzi LopIumIurdu, keIureL bedeII
oIuruk su kesme, Iudim oImu, cInseIIIkLen uzuk durmu, IuIIeIIk yupmuk du, kunsiz kurbun suyiIir.
EskI TrkIerde Ien kIInIn uLinin kuyrugunun kesIImesI, sIumIyeL ncesI Arup LopIumIurindu Ise
IuyvunIurin bIr purusinin kesIImesI kun Ierse bIIe, kunsiz kurbun Lrne rnek oIuruk
gsLerIImekLe. YuIudIIIk ve MsImunIikLukI snneL uyguIumuIurinin bIIe kunsiz kurbunin bIr Lr
oIun 'keIureL kurbuni` kuvruminin purusi oIdugunu dnenIer vur.


KunlI korbunlur

Amu pek ok LopIumdu, kurbun denIIInce 'kun` ukIu geIIr. nk LurII boyuncu kunin, szIeme,
kuLsuIIuLirmu, korunmu, urinmu, by ve sLuL unIumIuri IerdIgI bIIInIyor. En yuygin kunIi kurbun
uyguIumusi, Iuyvun kurbuni. Her LopIum kendI kILrne uygun nILeIIkLe ve bykIkLe IuyvunIuri
kurbun eLmI. Buzi LopIumIur, kunuLIi IuyvunIuri, buziIuri buIikIuri, buziIuri deveIerI, buziIuri
kkbu IuyvunIuri kurbun ederken, EskI TrkIerIn kunIi kurbun IIn LercII eLLIkIerI IuyvunIurin
buindu uL ve ko geIIyor. Buzi uruLirmuciIur, EskI TrkIerde deve diindu Ier Lr evcII Iuyvunin
kurbun edIIdIgInI syIemekLe, bunIuru kpegI ve domuzu du ekIemekLeIer.


nsun korbunlurI

Kunsiz kurbun ve kunIi Iuyvun kurbunIurinin yeLmedIgI yerde Insun kurbuninu buvuruImu. nsun
denInce de ukIu IIk oIuruk ocukIur geImI. OzeIIIkIe IIk dogun ocuk Tunri`nin Iukki suyiImi. ocuk
kurbunIurinin SumIIerde, enIkeIIIerde, buzi KiziIderIII kILrIerInde, Dogu AIrIku yerIIIerInde ve
eskI #usIurdu grIdg bIIInIyor. Bu LopIumIurin buziIurindu InsunIur kk puruIuru bInerek,
puruIuri ekIII uruzIIere suvruIurmu. HIndIsLun`du, Misir`du, MezopoLumyu, AnudoIu ve Ege`dekI
pek ok kILrde, AmerIku KiLusi ve PusIIIk AduIuri`ndu Insun kurbun edIIdIgIne duIr IpuIuri vur.
MuyuIur kurukIik zumunIurindu gen kizIuri ve deIIkunIiIuri voIkunIk kuyuIuru uLurIurmi. AzLekIerIn
bukenLIndekI TeocuIII Tupinugi`ndu eIe geen 16 bIn Insun kuIuLusini kurbun rILeII IIe uikIuyunIur
oIdugu gIbI, AzLek LopIumundukI proLeIn uigini kupuLmuk IIn InsunIurin kurbun edIIdIgInI yu du
sIyusI oLorILenIn kuLsuIi kuIIunuruk LopIumdukI egemenIIgInI pekILIrdIgInI IIerI sren 'dnyevI`
yorumIur du vur. SevIndIrIcI Iuber, EskI TrkIerIn Insun kurbun eLLIgIne duIr sugIum kuniLIurin
oImumusi.


Kun ukmulI mI ukmumulI mI

KunIi kurbundu uyguIunun ynLemIer LemeI oIuruk IkIye uyriIiyor. Buzi kILrIerde, kurbunin kuni
ukiLiIuruk, buziIurindu ukiLiImudun Idrme eyIemI gerekIeLIrIIIyor. OrnegIn EskI TrkIerde, beI
kirmu, sudu bogmu ve uLur dumuri sikmu, kuIbe biuk sokmu ynLemIerI uyguIunirken, kurbunin
kuni ukiLiImuzmi. Bu unIuyi MogoIIuru du gemI. CengIz YusuIuri`nu gre, kurbunin kuni
ukiLiImudigi gIbI eLI de yenmezmI. Buzi LopIumIurdu Ise kurbunin muLIuku kuninin ukmusi, eLInIn
yenmesI gerekII ImI. Kurbundun yIyen kIInIn kuLsuIIuuruk duIu gvenII IuIe geIecegIne
InuniIirmi.


Tek tunrIlI dinlerde korbun

Tek LunriIi semuvI dInIerIn IepsInde kurbun kesme geIenegI vur ve bunun kkenI, TevruL`u uzuniyor.
TevruL`u gre bruIIm`In, eI Suru`dun ocugu oImuz. bruIIm, Suru`dun bIr ocugu oImusi
durumundu bunu Tunri`yu kurbun oIuruk udur. Bu urudu curIyesI Hucer`den smuII dogur. Suru
IIerIemI yuindu (1oo veyu 1z yuindu?) bIr oguI dogurur. OgIunin udini sIuk koyurIur. bruIIm,
Tunri`nin IsLegI zerIne ogIu IIe bIrIIkLe MorIuI Dugi`nu gIder, orudu bIr sunuk IuzirIur, zerIne odun
dIzer ve sIuk`i, sunukLukI odunIurin zerIne yuLirir. Tum onu boguzIumuk IIn biuginu uzunmiLir
kI, Tunri`nin meIegI gkIerden sesIenIr ve ocugu dokunmu! der. Onu IIbIr ey yupmu. $ImdI
Tunri`dun korkLugunu unIudim, bIrIcIk ogIunu benden esIrgemedIn. bruIIm evresIne bukincu,
boynuzIuri sik uIiIuru LukiImi bIr ko grr. GIdIp kou geLIrIr. OgIunun yerIne onu kurbun eder.


TupInuk'In yIkIlmusI

MusevIIIkLekI kurbun edImI, yeruILi, yersL ve gkyznn kesIme nokLusi suyiIun 'Tupinuk`Lu
yupiIirmi. Tupinuk, HuzreLI bruIIm`In ogIu sIuk`i kurbun eLmek IsLedIgI, meIekIerIn yeryzne
InIp ikLikIuri merdIvenIn buIundugu, Kuds yukinIurindukI MorIuI Dugi`nduymi. TurII boyuncu
kurbun LrenIerInIn IIu edIIdIgI Tupinuk, MS ;o yiIindu #omu mpuruLoru VespesIunus ve ogIu TILus
LuruIindun yerIe bIr edIIInce, Tupinuk yenIden Inu edIIInceye kudur kurbun udeLIne uru verIImI.
Tupinuk bIr duIu Inu edIImedIgI IIn de MusevIIerde kurbun udeLI yok.

YenI AIIL`Le (ncII), IIkuye uynen LekrurIunir uncuk, HirIsLIyun Inuncinu gre, su son kurbun oIdugu
IIn, urLik yenI kurbunIuru gerek yokLur. HirIsLIyunIur, kurbun rILeIInI, su`nin eLInI semboIIze eden
ekmek IIe kunini semboIIze eden urubin kuIIuniIdigi uyInIere dnLrrIer.


slm geleneginde korbun

'Bu kurbunIur uLuniz bruIIm`In snneLIdIr` IudIsI, sIumIyeL`In kurbuni MusevIIIkLen uIdigini
gsLerIr. NILekIm Ier IkI dIn de IIk kurbun oIuyini HuzreLI bruIIm`In ogIunu kurbun eLme oIuyinu
bugIur. Tek Iurk, HuzreLI bruIIm`In IungI ogIunun kurbun edIImek IsLendIgI konusundudir. sIumI
kuynukIuru gre, oIuy, MorIuI Dugi yerIne Mekke`de gemILIr. K:r'cn`du SuIIuL SuresI`nIn qq-1o;.
uyeLIerInde bruIIm`In, kuvmInIn puLIuru Lupmusi zerIne, 'Ey #ubbIm! Bunu suIIIIerden oIucuk bIr
ocuk bugiIu dedIgI, AIIuIin onu 'uysuI bIr ocuk` mjdeIedIgI`, ocuk koup oynuyucuk yuu
geIdIgInde Ise bruIIm`In ryusindun IurekeLIe ocugu boguzIumuk zere yzsL yere yuLirdigindu
bIr byk kurbunIik vererek ocugun IuyuLini bugiIudigi unIuLiIir.


shuk mI smuil mi

K:r'cn`du ocugun IsmI uiku beIIrLIImedIgI IuIde, sIumI kuynukIur bu IsmI 'smuII` oIuruk verIrIer.
BIIIndIgI gIbI geIenege gre smuII MsImunIurin uLusi, sIuk Ise YuIudIIerIn uLusidir. sIum
LeIsIrcIIerIne gre TevruL`Lu kurbunIik oguI IIn 'bIrIcIk` LubIrI kuIIuniImukLudir. smuII, sIuk`Lun
nce dogdugu IIn 'bIrIcIk` oguI smuII oImuIidir. Eger, 'bIrIcIk` IIudesI yunIiIikIu yer uIdiysu, IkIncI
oguI oIun sIuk`in kurbun edIImesI, TevruL`LukI 'krun IIn IIk muIsuIn kurbun edIImesI`
munLiginu uymuz. IuIIyuLi oImuyun yorumcuIur Ise Suru`nin 'unu kruIIe` konumundu oIdugu IIn,
yz yuini geLIkLen sonru dogurdugu Lek ogIunun kurbun edIImesIne IzIn vermeyecegInI, IuIbukI
Hucer`In Iem curIye Iem de gen oImusi yznden, ogIunun kurbun edIImesIne kuri
ik(u)muyucugini syIerIer. Amu Ier IkI dInde de sonuLu ogIun kurbun edIImedIgI kubuI edIIIr.


Korbun Iurz mIdIr snnet mi

BunIur diindu, kurbun konusundu K:r'cn`du uik bIr Ikm yok. Huc SuresI`ndekI OnIurin eLIerI
ve kunIuri usIu AIIuI`u uIumuz. AIIuI`u uIuucuk oIun uncuk, sIzIn O`nun IIn yupLiginiz, gsLerILen
uzuk umeI ve IbudeLLIr IIudesI IIe Kevser SuresI`ndekI 've`suIII` ve 've`nIur` IIudeIerInIn LeIsIrcIIerce
'numuz` ve 'kurbun` oIuruk yorumIunmusini mugIuk buIunIur, konuyu Peygumber`In uyguIumuIurinu
(SnneL) gre degerIendIrIrIer. Ik Kurbun Buyrumi (Arupu 'yd-I AdIu`) IIk kez HIcreL`In IkIncI
yiIindu, zIIIIcce uyinin onuncu gnnde (NIsun 6zq) kuLIunmi, IIk gn numuzin urdindun
Peygumber kurbun kesmenIn IuzIIeLIerInden buIseLmILIr. Bu bugIumdu, $uIIIIere gre kurbun
kesmek 'snneL-I IuzIme` (yupiImusi gereken snneL), MuIIkI ve HunbeIIIere gre, 'mekked snneL`
(gI snneL), HuneIIIere gre sudece 'vucIp`LIr. YunI, Imkuni oIun kurbun kesmeIIdIr, uncuk kurbun
kesIImemesI gnuI degIIdIr. NILekIm TirmIzI ve Ebu Eyp EnsurI`ye gre, Peygumber`In sugIigindu
kurbun kesme ok revuLu degIIdIr, kurbun udeLI duIu sonru yuyginIumiLir.

sIumI LeumIIere gre, kurbun kesmek IIn beIII bIr yerde oLuruyor oImuk, zengIn oImuk, Ir
oImuk, ukIi buindu oImuk ve MsImun oImuk gerekIr. Koyun, keI, sigir ve deve cInsInden, beIII
yuIurdu ve kusursuz IuyvunIur, kuni ukiLiIuruk IdrIr. Kurbunin eLI e bInp bIr purusi ev
IuIkinu, bIrI e, dosL ve ukrubuIuru, kuIuni Ise IILIyu suIIbI IukIrIere dugiLiImuIidir.


Korbun teorilerinden bir demet

Kurbun konusundukI sudece IIuIIyuLiIur degII, unLropoIogIur, sosyoIogIur, psIkoIogIur du kuIu
yormuIur. YerIm sinirIi oIdugundun bIr kuinu zeL oIuruk degInmek IsLIyorum, IsLeyen duIu IIerI
uruLirmuIuri kendIIerI yupubIIIr. Bu konudu geIILIrIIen bIIImseI LeorIIerden IIkI Edwurd B,
TuyIor`un 'HedIye TeorIsI`. TuyIor`u gre, InsunIur, LopIumsuI IuyuLLu bukuIurini eLkIIemek, onIur
LuruIindun begenIImek, sevgIIerInI kuzunmuk, yuunmi LuLsizIikIuri unuLLurmuk, IuLuyi LeIuII eLmek
yu du kuridun geIecek bIr kLIg uzu IndIrmek veyu yok eLmek IIn IedIye verIr. Bu duvruniin
dInI IuyuLu uyurIunmi ekII kurbundir. Ancuk TuyIor`u gre, kurbun rILeIInde kuLsuIu yer yokLur.
nk kendIIerIne IedIye sunuIun dogusL vurIikIur, Insun eyIemIerInIn uIIukI boyuLIuriyIu
IIgIIenmezIer. Bunu bIIen Insun du, 'ben verIyorum kI, sen de ver` (uLInce 'do :t des`) unIuyiinu
gre duvrunir, yunI kurbuni kendIsIne bIr ikur edInmek IIn 'rveL` oIuruk sunur.


Kotsul mI kotsul dII mI

TuyIor`u kuri ikun WIIIeIm ScImIdL`e gre, kurbun oIuyi Lumumen 'kuLsuI`Iu IIgIIIdIr. nsunIur
kendI reLemedIkIerI rnIerI, kendI yeLILIremedIkIerI uv IuyvunIurini verdIgI IIn IIuII gIere
kuri krun grevIerInI yerIne geLIrme, mInneLLurIikIurini beIIrLme umuciyIu kurbun sunmuyu
buIumiIurdir. ScImIdL, 'IIk muIsuI` IIn sunuIun (kunIi veyu kunsiz) IIk kurbunin, kurbun rILeIInIn
en eskI Iormu oIdugunu suvunur.

HenrI HuberL ve MurceI Muuss`u gre kurbun kuLsuI oImuyunIu kuLsuI urusindu IIIkI kurmu`
urucidir. OnIuru gre, kurbun Ier LopIumdu vurdir, IepsInIn LemeIInde dogusL vurIikIurIu IIIkI
kurmuk vurdir umu Ier kurbun zeI bIr umucu yneIIkLIr. Kurbun, LopIumsuI duyunimuyi
cunIundirir, bIrIIk ve beruberIIgI, puyIumuyi ve zverIyI urLirir. BunIurin yunindu kurbunin kr,
szIeme ve Lvbe IIevIerI vurdir. HuberL ve Muuss, kuLsuIi reddeLmezIer, IukuL onun buLun
oImudigini, kurbun eLme eyIemI sirusindu orLuyu ikLigini IIerI srerIer.

EmIIe DurkIeIm`u gre Ise, Tunri LopIumun IerLIerI konLroI uILindu LuLmuk IIn geIILIrdIgI IuyuI
rn bIr kuvrum oIup, LopIumun yupLirim gcn LemsII eden bIr semboIdr. DurkIeIm, kurbunin
kkenI konusundu HuberL ve Muuss`u kuLiIir, IukuL kuLsuIIu IIIkI kurmunin LopIumsuI IuyuLLukI
mbudeIenIn yunsimusi oIdugunu IIerI srer.


TunrIylu ulI-veri

runsiz sosyoIojI ekoInden eLkIIenen uruLirmuciIurin ogu kurbunin 'kuriIikIi uIi-verI` oIdugu
grn benImsemIIerdIr. Georges GusdorI, kuLsuIIu Insun urusindu kuriIikIi LIcureL oIdugunu
IukuL bunun derIn duyguIurIu muskeIendIgInI IIerI srerken, Jucques DerrIdu kurbunin kkenInde
IIkeIIerIn ekonomI unIuyii oIdugunu ve bunun gnmze kudur geIdIgInI, ucIen vy-BruII
kurbunin grnenIe grnmeyenIn, doguyIu dogusLnn kuriIikIi eLkIIeImI oIdugunu suvunur.

Gerurdus vun der eeuw`un 'By TeorIsI`ne gre kurbun ne kuriIikIi bIr uIiverI ne de rveLLIr.
Kurbun byseI gcn ukLurimini sugIuyun bIr IedIyedIr. Ik uumudu, yuruLirken enerjIsInIn
uzuIdiginu InuniIun Tunri gIendIrIIIr; Tunri gIenInce de gcn Insunu verIr. Bu LeorIde 'do uL
es` kuvrumi, 'ben verIyorum kI kuriIigindu sen de veresIn` yerIne 'ben gc sunu verIyorum kI
byIece sen de onu bunu gerI verebIIesIn` ekIIne dnmLr.


Oedipos Kompleksi

SIgmund reud`un 'PsIkunuIILIk TeorIsI`ne gre Ise, kIunin uLusi suyiIun ve onunIu bLnIemek IIn
IdrIen kuLsuI Iuyvun, 'bubu IIgr`n LemsII eder. 'Bubu`yi Idrme nedenI Ise erkekIerIn unneye
duydugu cInseI IsLek ve onu eIe geIrme urzusudur.

#en GIrurd`in '$IddeL TeorIsI`ne gre LopIum kendI IIndekI IddeLI gIdermek IIn kendI diindu bIr
eye IddeLInI kunuIIze eder. Kurbunin umuci, I uLimuIuri yuLiLirmuk, uLimuIuri nIemek ve
IddeLI buku yne evIrmekLIr.

'VuIIy TeorIsI`nIn meIIIII MIrceu EIIude`ye gre Lm kurbunIur Tunri LuruIindun gsLerIIen IIk
kurbun LrenInIn Lekruri ve onun muudIIIdIr ve IIk kurbunin mILseI denkIIgInde Icru edIIIr. Bu sre
IInde, InsunogIu Ier eyI kuLsuIIuLirubIIIr; IuyvunIuri, bILkIIerI, eyuIuri, zumuni ve IuLLu kendIsInI
kuLsuIin sinirIuri IIne sokubIIIr.

Herkese IyI buyrumIur.

Not: Bu yuziyi yuzurken, esus oIuruk Ozer eLIn`In zoo8 yiIindu UIudug UnIversILesI, SosyuI BIIImIer
EnsLILs`nde kubuI edIImI Kurbun IIe IIgIII Inun ve LuLumIur buIikIi dokLoru LezInden
yururIundim.

TA#H DETE# zz.11.zooq
Aye Hr
Trk Huvu KuvveLIerI`nIn sLuj uIuni: KrL IsyunIuri

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

n:r 2en'in Dersi2 cjinc tepliler suruor. en de Kurt Meselesi'nin tcrihini cz2cc
detc2 edior:2. z(,z Elul zoop ecesi S TV'de cinlcncn Sicset Medcni
prorc2indc, Turl ctc K:ttetleri'nin :po'dcli Ari Kurt scni'nin bcstiril2csindc
one2li rolu old::n: soledii2de, sclondcli unitersite orencilerinden biri, o unlerde Turl
ctc K:ttetleri'nin :cl scisinin ol cz old::n:, 2etc:t :cllcrin `pirpir' tcbir
edilebilecel nitelilte :cllcr old::n:, hele bo2bcrdi2cn cp2c lcbilietlerinin ol2cdiini
soleerel, beni clcn2cc cli2iti. Aslindc sole2el istedii2, Turl ctc K:ttetleri'nin
(te enel olcrcl TSK'nin) stcjini ne czil li lendi hcllinc lcri hcrelctlcrdc cptiidi.
:ncc tecrubee rc2en ncsil ol:p dc :p;( Kibris crelcti'ndc du2cn e2isi scnip
Kocctepe M:hribi'ni bctirdillcrinc dein2e2iti2 bile. Anccl o ece, escs lon:dcn
:zcllc2c2cl iin, o tcrihte Turl ctc K:ttetleri'nin cllcil oo :cc schip old::n:,
Ari'dcli hcrelctlcrc cllcil o :cin lctildiini sole2elle etin2iti2. Tcrti2ci
surdur2eii2, Elisozlul ibi sitelerde eletiri lon:s: ol2:t:. : hcjtc, o ece
solee2edilleri2i cnlct2cl istior:2.



OsmunIi DnemI`nden TrkIye CumIurIyeLI`ne kuIun uuk suyisinin 1oo cIvurindu oIdugu
suniIiyor. BunIurin ne kudurinin kuIIuniIubIIIr oIdugu bIIInmIyor umu 1qz yiIindu, MurdIn,
Erzurum ve DIyurbukir IuvuuIunIurindu yukIuik o kudur usker uuk buIunuyordu. 1 $ubuL
1qz`Le puLIuk veren $eyI SuId Isyuni busLirmuk IIn, THK`nin uukIuri du seIerber edIImILI. Bu
mduIuIede ku uuk kuIIuniIdiginu duIr Trk urIv beIgeIerIne uIumuk, muIum nedenIerIe
Ienz mmkn degII, uncuk #oberL W. OIson`un InceIedIgI z; NIsun 1qz LurIIII bIr ngIIIz
IsLIIburuL beIgesIne gre, MurdIn`de buIunun yedI veyu sekIz uukIik IIIodun sudece IkI uuk
uIiir durumduydi. runsizIurin 1qz1`de gerI ekIIIrken birukLikIuri drL uukIu bIrIIkLe
MurdIn`de mduIuIeye Iuzir sudece drL uuk vurdi. YukiLIuri LrenIe sLunbuI`dun geLIrIIen bu
uukIur gnde IkI kez uuyor ve Isyun bIgesInI bombuIiyorIur; oIusi bIr suboLujdun korunmuk
IIn de MurdIn`e gece dnyorIurdi. Ayni ruporu gre, pIIoLIurdun duIu nce AImunIurcu
egILIImI OsmunIi ordusundun geIen usker, dIger Ise sIvII pIIoLIurdi.


Britunyu ile ibirligi

Trk Huvu KuvveLIerI`nIn Isyuni busLirmukLu yeLersIz oIdugunun uiku grImesI zerIne
Ankuru HkmeLI bu konudu udim uLmusi gerekLIgInI unIumiLi. Bu I IIn seIIen orLuk ok
IIgInLI. HuzIrun 1qz LurIIInde BrILunyu mpuruLorIugu ve TrkIye urusindu ImzuIunun bIr
unLIumu uyurincu, sLunbuI`dukI ngIIIz Asker ALuesI BInbui #. E. Hurene IIe LuIyun ALuesI
DenIz Yurbuyi NeyronI`den oIuun bIr ekIp Trk Huvu KuvveLIerI`nI yeLkInIeLIrmek IIn bIr dIzI
rupor IuzirIumiIurdi. (#esmI LurIIe gre $eyI SuId syuni`nin urkusindu BrILunyu`nin oIdugu
syIendIgI IuIde, TrkIye`nIn Isyun srerken, Trk Huvu KuvveLIerI`nI geIILIrmek IIn BrILunyu
IIe usker IbIrIIgI yupmusinin ne unIumu geIdIgInIn yorumunu okurIuru birukiyorum.)

Sz konusu ruporu gre 1qz6 sonu ILIburIyIe Trk Huvu KuvveLIerI`nIn eIInde 1 suvu uugi
vurdi. BunIurdun ;;`sI (zo BrgueL, 1o Junkers, o Cuudron, 1; SuvoIs murkuIi) 1qz yiIindu
suLin uIinmiLi. Ayricu OsmunIi`dun kuImu IuuI 1o suvu uugi vurdi. GerI kuIun uukIur kuIIunimu
uygun degIIdI.

Trk Huvu KuvveLIerI`nIn uukIuri IIk oIuruk 1qz; yiIi sonbuIurindu, $eyI SuId`In kurdeI $eyI
AbdrruIIm`In gIerIne kuri kuIIuniIdi. BIr runsiz IsLIIburuL ruporunu gre, PuIu ve
MuIuLyu`dun kuIkun uukIurIu, DIyurbukir`u gLrImek zere z EkIm 1qz;`de LrenIerIe
MurdIn`e geLIrIIen be uuk IsyunciIuri bombuIumiLi. #uporu gre, bIgede zq uuk mduIuIeye
Iuzir bekIIyordu.


elik kurtullur AgrI'du

Trk Huvu KuvveLIerI uukIuri esus oIuruk 1qz;-1qo urusindu bIrku IusiIudu gerekIeen Agri
KrL syuni sirusindu kuIIuniIdi. Bu dnemde kuIIuniIun uuk suyisi konusundu resmI bIIgI yok.
Ancuk z; Ocuk 1qz8 LurIIII bIr runsiz IsLIIburuL ruporunu gre, o sirudu Trk Huvu
KuvveLIerI`nIn eIInde zoo kudur uuk vurdi. (OrnegIn 1qz8`Le q udeL BrgueL 1q.;.Az uIinmiLi.)
#oberL OIson`u gre suyi 1qo sonIurindu oo`e uIumi, bunIurdun 6o kuduri Agri`du
kuIIuniImiLi. AruLirmuci EmIn Kurucu`yu gre Ise Agri`du kuIIuniIun uuk suyisi 8o
cIvurinduydi.

Agri`dukI KrL kuvveLIerInIn kumunduni Isun NurI Bey`In IuLiruIurindu bu uukIurin nusiI
moruI bozdugunu okuyubIIIrIz. Isun NurI`ye gre 1qz; yiIi sonbuIurindu run sinirindun IkI
kIIomeLre Ierde oIun Krdovu kyne yupiIun bomburdimuni dIgerIerI IzIemI, 1qo
sonbuIurinu kudur onIurcu ky ve mezru ImIu edIImI, bInIerce KrL IdrImL.


rlen ouklur

Bu uukIurin Trk LuruIinu verdIgI gven ve gururu Ise Temmuz-EkIm 1qo urusindukI Orumur
HurekuLi sirusindu guzeLeIerde ikun IuberIerde okuyoruz. OrnegIn 1 Temmuz 1qo
LurIIII :2h:rietguzeLesIndekI Iubere gre 1o-1 Luyyureden mrekkep muILeIII IIIoIur, ugir
bomburdimun bombuIuri IIe Icum eLmIIer, byk LeIeIuL veren ukIIerI ukin ve yiIgin bIr IuIe
geLIrmIIerdIr. MuIubIr YusuI MuzIur Bey, 16 Temmuz`dukI IuberInde yIe devum eder: Ben
byIe zubILIere muIIk oIdugum IIn buILIyurim. ArkuduIurim usIIer zerIne yIe kuIrumuncu ve
mLII ukinIur yupLiIur kI bu uLeII IurekuLi LusvIr edebIImek bIIe pek gL. $ukIIerIn zerIne
drL be meLreye kudur Inerek onIuri mILruIyz uLeIerI IInde muIveLLIIer. Yuzuru gre, 'eIIk
kurLuIIurimiz`in yupLigi 'bIIuIusiIu` (uruIiksiz) bomburdimun sonucu (uukIur yungin bombuIuri du
uLiyordu) KrL IsyunciIur Lumumen ezIImILI. ZIIun DeresI, ugzinu kudur ceseL doImuLu. ZIIun`du
ImIu edIIenIerIn suyisi 1 bIn kudurdi. HurekuL sirusindu sekIz uuk drIm ve IsyunciIurin
eIIne sug geen IkI pIIoLun gzIerI oyuImu, burunIuri kesIImI, sonru du IdrImIerdI. KrL
kuynukIurinu greyse drIen uuk suyisi 1z`ydI ve pIIoLIurin IdrImesInden onIur du sz
edIyordu.


Ibubil KolurI

:2h:riet`In z Lemmuz LurIIII suyisindu uukIur, 'EbubII KuIuri gIbI` KrLIere suIdiriyordu.
(EbubII KuIuri, ;o veyu ;1 yiIindu Mekke`ye suIdirun Yemen VuIIsI EbreIe`nIn ordusunu yok
eden eIsunevI kuIurdi.) Ayni gnIerde guzeLeIerde bIgede 6o uugin kuIki ve InIIne eIverIII
bIr IuvuuIuni Inu edIIdIgI IuberIerI ikLi. Bu IuberIe bIrIIkLe TrkIye IIe run suvuin eIgIne
geImIIerdI. SonuLu, run`in desLegI sugIundi, kurucisiyIu, IuvucisiyIu Trk ordusu, KrL
IsyunciIuri yendI.


ersim'de birAtutrk kIzI: Subihu Gken

1q;-1q8`dekI IkI uumuIi DersIm HurekuLi`nu DIyurbukir`dun IuvuIunun, 16 IIu18 udeL BrugeL
murkuIi uuk kuLiImiLi. (1qq`Le IIzmeLe gIrenIerIe suyiIuri ;o`e uIuun BrgueLIer 1q8`den
ILIburen VuILeeIer IIe degILIrIIecekIerdI.)HurekuLu kuLiIunIurdun bIrI, 'TrkIye`nIn IIk kudin
pIIoLu`, 'IIk usker kudin pIIoLu`, 'suvuu kuLiIun IIk kudin pIIoLu` unvunIi SubIIu Gken`dI. Bu
konudu kupsumIi bIr mukuIe yuzun Aye GI AILinuy`in (kI Gken`Ie IIgIII bIIgIIerI, kuynukudu
knyesInI verdIgIm bu mukuIeden derIedIm) SubIIu Gken`In IuLiruLindun ukLurdiginu gre,
1q1`Le Bursu`du dogun, unne bubusini kk yuLu kuybeden ve ugubeyI IIe yuuyun kk
SubIIu`nin IuyuLi, 1qz`Le MusLuIu KemuI`In Bursu`yi zIyureLI sirusindu kknden degImILI.
Korumu duvurini bIr ekIIde uuruk, okumu IsLegInI kendIsIne IIeLen SubIIu`nin uzmInden ok
eLkIIenen MusLuIu KemuI, ugubeyInden IzIn uIuruk SubIIu`yi evIuL edInmILI. BIr sre ArnuvuLky
Kiz KoIejI`nde, bIr sre Uskdur Kiz IsesI`nde okuyun SubIIu, sugIigi eIvermedIgI IIn egILImIne
uru vermI, HeybeIIudu`du ve VIyunu`du bIr sre LeduvI grdkLen sonru PurIs`e gILmI; uncuk
Iem memIekeL, Iem de Puu`nin IusreLIne duyunumuyuruk, LeduvIsI bILer bILmez TrkIye`ye
dnmL.


SoyudInI Atutrk veriyor

1qq`Le Soyudi Kununu ikincu, MusLuIu KemuI kendIsIne Gken soyudini vermILI. BeIkI de bu
soyudinin eLkIsIyIe, o gne kudur IuvuciIikIu II IIgIIenmezken, Muyis 1q`Le yenI kuruIun Trk
Kuu`nun uiIi LrenInde #us greLmenIerIn pIunrIerIyIe yupLikIuri gsLerIIerden ok
eLkIIenmI ve kendIsInIn de denemek IsLedIgInI syIemILI. ALuLrk`n bu IsLege yuniLi yIe
oImuLu: CesureLInI begendIm (...) Gken soyudinu IuvuciIik ok yukiir dogrusu.

PuruLIe buIuyip uukIurIu IuvuciIigu devum edecek oIun SubIIu Gken IIn urLik 'IsLIkbuI
gkIerde` IdI. BIrku uy IInde Trk Kuu`ndukI egILImInI LumumIuyun Gken, yedI erkek
grencIyIe bIrIIkLe #usyu`yu pIunr greLmenIIgI egILImI uImuyu gnderIIdI. Odessu`du pIunr
greLmenIIgI dIpIomusi uIun Gken, Ankuru`yu dnnde EskIeIIr Asker Tuyyure OkuIu`ndun
geLIrIIen moLorIu bIr uukIu egILImIne devum eLLI. MoLorIu uukIu IIk kez Lek buinu uuundun
sonru ALuLrk kendIsIyIe IIgIII pIunIurini yIe uikIudi: Teekkr ederIm Gken (...) BenI ok
muLIu eLLIn. $ImdI urLik senIn IIn pIunIudigim eyI uikIuyubIIIrIm (...) BeIkI de dnyudu IIk
usker kudin pIIoL oIucuksin. BIr Trk kizinin dnyudukI IIk usker kudin pIIoL oImusi ne IILIIur
edIcI bIr oIuydir LuImIn edIyorsun degII mI? $ImdI derIuI IurekeLe geerek senI EskIeIIr Asker
Tuyyure OkuIu`nu gnderecegIm. Orudu zeI bIr egILIm greceksIn.


ersim gnlls

Bu egILIm gerekLen zeI bIr egILImdI, nk okuIdukI Lek kudin SubIIu Gken`dI. Onu eIIk
eden IIkokuI greLmenI Nveyre (Uygu) Hunim`Iu bIrIIkLe EskIeIIr`de IkI yiI egILIm gren
SubIIu Gken, IuLiruLinu bukiIirsu, ALuLrk` bIzzuL Iknu ederek, kendI IsLegIyIe DersIm
HurekuLi`nu kuLiIdi.

1q; yiIi IIkbuIurindu bIr uy boyuncu bIr gn rusiL (gzIeyIcI) bIr gn pIIoL oIuruk ok suyidu
uu yupun Gken, uniIurindu DersIm IurekuLinin nedenIerI ve sonuIuri zerInde durmuz. O,
bu IurekuLu IkesInIn kendIsIne verdIgI grevI yerIne geLIrmek zere kuLiImiLir.

DersIm HurekuLi sonrusi SubIIu Gken bIr uIusuI kuIrumundir. Onu IIk kuLIuyunIur Bubukun
smeL nn ve CumIurbukuni ALuLrk`Lr. ALuLrk SenInIe IILIIur edIyorum Gken! YuIniz
ben degII, bu oIuyi ok yukindun IzIeyen bLn bIr Trk uIusu IILIIur edIyor... Gen kizIurimizin
neIer yupubIIecekIerInI bIr kez duIu bLn dnyuyu IspuL eLLIgIn IIn vnsen yerIdIr... BIz usker
bIr uIusuz. YedIsInden yeLmIIne, kudinindun erkegIne usker yuruLiImi bIr uIusuz... Ancuk bIzIm
uskerIIk unIuyiimiz usIu emperyuIIsL dncenIn yuruLLigi bIr unIuyi degIIdIr... Buri umuci IIe
usker oIun bIr uIusun dnyudukI yerI buri buyruginin yunidir demILI.


AnlumlI soskonlok

SubIIu Gken`e z8 Muyis 1q; LurIIInde, CumIurbukuni, Bubukun ve GeneIkurmuy Bukuni
duIII oImuk zere yzden IuzIu duveLIInIn kuLiIdigi bIr LrenIe Trk Huvu Kurumu`nun
Murussu (=degerII LuIurIu bezenmI) MuduIyusi verIIecekLIr. Ancuk orLudu gurIp bIr durum
vurdir. SubIIu Gken`In neden uIusuI bIr kuIrumun oIdugu konusundu urpici bIr suskunIuk
vurdir. nk DersIm IurekuLi kumuoyundun gIzII LuLuImuLur. NILekIm ctccilil te
Spor dergIsIne gre SubIIu Gken bu muduIyuyi gerek kursIurdu, gerek Trk Iuvu ordusu
mekLep ve kiL`uIurindu byk muvuIIukiyeLIer |gsLerdIgI| ve son uLiIi LuLbIkuLLu kuIrumuncu
IIzmeL eLLIgI IIn uImiLir. Gken`I uLeII bIr ekIIde LebrIk eden guzeLe yuzurIuri ve IuLLu
muduIyuyi sunun Trk Huvu Kurumu Bukuni uuL BuIcu`nin uikIumusi du yIedIr: Trk Huvu
Kurumunun muduIyu nIzumnumesI (IuyuLini IsLIIkur edecek derecede IedukurIik gsLeren
umunIuru) muduIyu verIImesInI kuydeder. Bunun IIn Iuvu ordusu kiLuIurindun purIuk noLIur
uIun ve GeneIkurmuy Bukuni Suyin MureuIIn LukdIrIerInI kuzunun yIgIL GkenI, Trk Huvu
kurumu murussu muduIyu IIe LuILIIe kurur vermILIr. Gken`In yupLigi Leekkr konumusindu
du DersIm`In udi gemez, uncuk MureuI ukmuk`u zeI bIr Leekkr vurdir.


Kemulist klie: Ieoduliteyi tusIiye

DersIm HurekuLi ve Gken`In burudukI buuriIuri zerIne suskunIuk smeL nn`nn
TBMM`nde bu konudu yupLigi konumunin urdindun bozuIur. 1 HuzIrun 1q; gnnden
buIuyuruk guzeLeIer DersIm zerIne IuberIer yuyimIumuyu buIur. Ayni gn Tcn guzeLesInde
ikun bIr yuzi guzeLeIerde o gne kudur uyguIunun (oLo)sunsr uikIumuyu uIiir: BIrku gn
evveI IIk kudin LuyyurecImIz SubIIu Gkene murussu bIr muduIyu verIIdIgI yuziIdigi zumun uu
LuLbIkuLindukI IIzmeLIerInden buIsedIImILI. Bu IIzmeLIerIn muIIyeLI suruIuLIe (uikIikIu) orLuyu
konuImumiLi. Bunu du sebep u IdI: eoduIIzmIn son dknLIerInIn LusIIyesI IIn uIinun esusIi
LedbIrIerIn LurIII bIr eIemmIyeLI vurdir. BunIurin mIIIeLe ve dnyuyu eLruIIi bIr sureLIe
bIIdIrIImesI, smeL nn`nn byk nuLkunu birukiImiLi.

SubIIu Gken uniIurindu TunceII degII de DersIm udini kuIIunir uncuk bu unIuLidu ne bombuIur
vurdir, ne Ien, yuruIunun, ge zorIunun InsunIur, ne de DersIm HurekuLi`nin IerIgIne duIr
IerIungI bIr bIIgI. Gken`In DersIm`dekI roIyIe IIgIII oIuruk, uncuk 1q;z yiIindu GeneIkurmuy
BukunIigi LuruIindun yuyimIunun Turlie :2h:rietinde Acllcn2clcr (:pz(-:p8) udIi
kILupLu bIrku suLir okumuk mmkn oIur: Bu urudu DemenunIi uIreL reIsIerI nezdInde LopIunLi
IuIInde buIunun dIger uIreL reIsIerInIn, Iuvudun bomburdimun edIImek sureLIyIe LopIunLiyi
dugiLmuk ve uIreLIer zerInde moruI kirici bIr eLkI sugIumuk Izumu zerIne Tuyyure AIuy
KomuLuni komuLusindu 1 uukIi bIr IIIo, KirkIur dugi-Durboguz dere yoIu-ZeI Dugi-Kirmizi ve
Kosur dugIuri kuzeyIndekI KeIzeken (Yukuri Bor) kyn Iuvudun bombuIudi. Bu Iuvu
Luurruzundu zeIIIkIe SubIIu Gken Iunimin uLLigi o kIIoIuk bIr bombu KeIzeken kynden
kuzeye dogru kuun usI grubunu oIduku ugir zuyIuL verdIrdIgI yupiIun gzeLIemeden
unIuiIiyordu (s. ;;)


'L muymonlur'

Bu uikIumuyu rugmen, SubIIu Gken, z8 HuzIrun 1q8;`de Noltc dergIsInden Hidir GkLu`u
verdIgI rporLujdu IurekuL sirusindu IuIkLun IenIer oIup oImudigi sorusunu du yIe yuniL
verecekLIr: YokLu. KeII yupiIiyordu, ordunun du IsLIIburuLi vurdi. BIIInIyordu bu kL kIIIerIn
nerede oIdugu. oIuk ocuk oIun yerIerI dogrudun LuIrIp eLmek InsunIik dii oIurdu. ByIe bIr
ey oImumiLir.

O sirudu, 1q. PIyude AIuyi`ndu sLujyer oIuruk grev yupurken DersIm`e gnderIIen, geIecegIn Huvu
KuvveLIerI KomuLuni ve KonLenjun SenuLr, 1z MurL MuILirusi`nin ImzuciIurindun MuIsIn
BuLur yiIIur sonru verdIgI bIr mIukuLindu okuyucuIurindun zr dIIeyerek yuunLisinin bu
bImn unIuLmukLun kuinucugini syIer. Bunun nedenI soruIdugundu, DersIm`de Lunik
oIdugu eyIerIn bIr devIeL sirri oIuruk kendIsInde kuIucugini, uncuk o dnemde o yrede Lunik
oIdugu 'eyIerIn` gnmzde de yupiIun ve kurisindu oIdugu 'eyIer` oIdugunu syIeyerek
szIerInI nokLuIur.

SubIIu Gken`In suskunIukIu geILIrdIgI, MuIsIn BuLur`un unIuLmuyu dIIInIn vurmudigi eyIerI
urLik konuuyoruz. Bu konumunin, bIr eIL 'lcthcrsis` (geIcI, yzeyseI ruIuLIumu) seunsinu
dnmemesInI, uksIne kupsumIi bIr LurII eIeLIrIsInIn ve kupsumIi bIr LeIuII yukIuiminin IIk
udimi oImusini dIIeyeIIm.

TA#H DETE# 1.11.zooq
Aye Hr
DersIm, AIevIsLun, ZuzuIsLun

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

ulu2etin `Kurt Aili2i' tesilesile P Millettelili n:r 2en'in TMM'de cptii crip
lon:2c Dersi2 tcrihine onelil ilii crttir2i orunuor. P'nin bilinclti lon:s:ndc ol
one2li ip:lcri ieren b: lon:2cnin elenelsel olcrcl P'e destel teren Aleti lesi2lerde
depre2 etlisi crcttiini tch2in edior:2 c dc :2:or:2. TuruI'in cziileri, : Kcsi2
zoo8'de b: sut:nlcrdc ci2lcncn `:p;-:p8'de Dersi2'de neler old:?' bclilli czi2i ili un
once cnen ci2lcincc hcjizc tczele2ee erel lcl2cdi. en de b: hcjtci Dersi2'in
sosolojil, lulturel ozellillerine te clin tcrihine cirdi2.



11. yzyiIdun ILIburen Horusun`dun yoIu ikip AnudoIu`yu ukin eden Trkmen uIreLIerInIn
IeLerodoks IIkIrIere egIIImII oIdugu, KrL uIreLIerInIn Ise, en uzindun OsmunIi mpuruLorIugu`nu
duIII oIdukIuri 11 yiIinu kudur, sudik SnnIIer oIdugu IIkrI geneIIIkIe kubuI edIIIr. $IIIIgIn (ve bu
bugIumdu KiziIbuIigin) KrLIer urusindu ne zumun ve nusiI yuyiIdigi konusu yuzinin upini uur,
uncuk OsmunIi DevIeLI IIe run urusindu kuIun DersIm`In OsmunIi DevIeLI`nIn egemenIIgIne gIrdIgI
16. yzyiIdun ILIburen KiziIbu TrkmenIer kendIIerIne BekLuI LekkeIerInde yer buIurken, KiziIbu
KrLIerIn IIne kupundigi unIuiIir. 1q. yzyiIu geIIndIgInde, devIeLIn #uIiz ($IIIIgIn z1 koIundun
bIrI) veyu IudInI (dInsIz) oIuruk udIundirdigi, uncuk beIII bIr zerkIIk Lunidigi bu grupIur, bIgede
yogun bIr IuuIIyeL gsLeren ProLesLun mIsyonerIerInIn eLkIsIne gIrecekLIr.


ersim inunlurI

OsmunIi`nin kupisini uImuyu cesureL bIIe edemedIgI bIgede, ProLesLunIur geIenekIerIe
uLimudun AIevIIerI modernIeLIrmeye uIiirIur. KiziIbu KrLIerIn cem uyInIerIne gIrmeyI
buurun IIk yubunciIurdun bIrI, 181q`Le Ten Yecrs on the E:phrctes (iruL`Lu 1o YiI) udIi bIr kILup
yuyinIuyun C.H. WIeeIer, kILubindu yIe der: (KiziIbu) KrLIerIn II degIIse byk ogunIugu
sudece szde MsImun. AruIurindu dInseI LrenIer ve uyInIer dzenIerIer. $ImdIye kudur pek uz
bIIInmekIe bIrIIkLe bu LrenIer MsImunIik, HirIsLIyunIik ve puLperesLIIgIn bIr kuriimi gIbI
grnmekLedIr. KrLIerIn ogunIugu MsImunIik dInIne bugIidir. DIger koI KiziIbuIurin
kendIIerIne Ius InunIuri vurdir. GeneIIIkIe TrkIerden korkLukIurindun gerek InunIurini
gIzIemeye uIiirIur. AruIurindukI gurIp greLIIerden bIrI de IIerInden bIrInde 'KuLsuI #uI` un
buIundugudur. Bu kII 'Dede` oIuruk udIundiriIir. KendIsIne byk suygi gsLerIIIr. HepsI degIIse
bIIe KiziIbuIurin buziIuri PunLeIsLLIr (=Tunriyi evrenIe zdeIeLIren IeIseII ukim). urmiIu
gerIIen su`yi du duuIurindu unurIur. su yu du MuIummed gIbI dIger InsunIuri, IuyvunIuri,
uguIuri, kuyuIuri du kuLsuI suyurIur. Tm vurIikIur onIur IIn Lunridir.


Itnik kken ve dil

DersImIIIerIn eLnIk kkenI konusundu ok degIIk grIer vur. OrnegIn Erzurum`dukI #us
konsoIosu Jubu, 1q. yzyiI orLuIurinu uIL bIr KrL kuynuginu duyunuruk DersIm`In dugIik
bIgesInIn Lmne verIIen bIr ud oIun DujIk Bubu`dun doIuyi 'DujIk KrLIer` oIuruk udIundirir ve
ekIer: TrkIer onIuri DujIk KrLIer yu du busIL KrLIer (Ekrud) oIuruk udIundirirIurken, gerek
KrLIer de onIuru KiziIbu derIer.

OsmunIi beIgeIerInde bIgedekI uIreLIerden geneI oIuruk 'DIrsImII` veyu 'DujIkJDuIk` uIreLIerI
oIuruk sz edIIIr ve IepsI 'Ekrud (KrLIer) LuIIesInden` oIuruk siniIIundirir. YuInizcu BuIubunIurin
Yrkun LuIIesInden geIme TrkIer oIdugu syIenIr. DersIm`I 1866`du zIyureL eden DIyurbukir`dukI
BrILunyu KonsoIosu TuyIor`u gre Ise DersImIIIer usIen pugun bIr ErmenI nesIIn urdiIIuridirIur.

Erken dnemde Zuzu LerImIne yer veren nudIr kuynukLun bIrI 1q11 yuzindu DersIm`I zIyureL eden
. MoIyneux-SeeI`In seyuIuLnumesIdIr. Bugn LurLimuIurin odugindu oIun ZuzuIik meseIesI duIu
ok dIIIe IIgIIIdIr. DersIm uIreLIerInIn byk bIr bImnn konuLugu Zuzucunin (DersImIIIerIn
dIIIyIe KirmunckI veyu DimiIkInIn) KrLeden uyri bIr dII oIdugunu syIeyenIerIe, Zuzucuyi
KrLenIn bIr IeIesI suyunIur urusindukI suvui, son yiIIurdu IIk grubun kuzundigi grIyor.


1q1g'te ersim

OsmunIi dnemInde DersIm, merkez IIn srekII bIr sorun kuynugiydi. Yuvuz SuILun SeIIm
dnemInden ILIburen OsmunIi DevIeLI DersIm`e Lum 1o8 kez mduIuIe eLmI uncuk LLIIuLiIurin
DersIm konusundukI uzmunIurindun bIrI oIun NuIL Hukki`nin (UIug) deyIIyIe, devIeL DersIm`e
seIer eyIemI umu zuIer eyIeyememILI.

Bu sorunun LemeIInde, buIungiLu SnnIIIk-KiziIbuIik gerIIImI IIe vergI ve usker gIbI merkez
devIeLIn IILIyuIurinin zuLen yoksuI oIun bIgede yuruLLigi gerIIIm vurken LLIIuLiIur dnemInde
bunu bIr de Trk-KrL-ErmenI mIIIIyeLIIIkIerI urusindukI gerIIImIer ekIendI.

1qo8`de . MeruLIyeL`In IIuni, ImpuruLorIugun dIger cemuuLIerI gIbI, DersImII KiziIbuIurin
kImIIkIerInI uiku ve koIekLII oIuruk orLuyu koymuIuri IIn IirsuL yuruLmiLi. LLIIuL ve TerukkI
CemIyeLI (TC) IIk buLu bu durumu konLroI uILinu uImuk IIn, usker g kuIIunmuk yerIne poIILIk
Iknu ynLemInI seLI. BuIu SuIL Bey, gyu AIevIIIk ve BekLuIIIk zerIne uruLirmuIur yupmuk zere
bIgeye gnderIIdI. #usIuru ve ErmenIIere kuri mcudeIede DersImIIIerIn desLegInI uImuk
IsLeyen LLIIuLiIur, DersImIIIerI Iknu eLmekLe BekLuI eIebIsI CeIuIeddIn EIendI`nIn yurdimini
IsLemIIerdI umu eIebI`ye eIIk eden KrL mIIIIyeLIsI NurI DersImI`ye gre bu ubuIur kuriIik
buImumiLi.

1q1 ErmenI kirimi sirusindu TrkmenIer yunI KiziIbu TrkIer, TC`nIn suIindu oIduIur uncuk
ErmenI kirimindu yer uImudiIur. ErmenIIerIe I Ie, yun yunu yuuyun, benzer InunIuri puyIuun,
merkez LuruIindun benzer ekIIde diIunun KiziIbu KrLIer Ise 18qq-18q6 kirimindu oIdugu gIbI,
ErmenIIerIe duyunimu IInde oIduIur. DersIm ve ErmenI kuynukIurinu gre bIgeye siginun
ErmenIIerden zo bIn kuduri, ErzIncun zerInden oIuLuruIun 'yeruILi demIryoIu` suyesInde
#usyu`yu kuuruk IuyuLLu kuIubIIdIIer.


Kemulistlerin ersimli ulgIsI

ByIesI bIr LurIIenIn, LLIIuLiIurin urdiIi oIun KemuIIsLIerI nusiI eLkIIedIgInI LuImIn eLmek zor
degII. HoIIunduIi unLropoIog-sosyoIog MurLIn vun BruInessen, AsIini nkur Eden HurumzudedIr
buIikIi mukuIesInde yIe der: KemuIIzm`In KrLIer IukkindukI gr, Ier zumun IseI
eIIkIIerIe doIu oImuLur. BIr yundun resm gr onIurin Trk oIdukIurini IddIu ederken; Le
yundun, Trk oImudikIuri IIn onIuru IIbIr zumun gvenIImemI ve onIuri usImIIe ederek Trk
oImuyun zeIIIkIerInI kuybeLLIrmek IIn kusLI gIrIImIerde buIunuImuLur. AIevI KrLIere kuri
LuLum ok duIu purudoksuI ve LuLursiz oImuLur. AIevI oIdukIurindun Lr, bIr yundun sIum`in
gerek bIr Trk versIyonunu bugIi oIdukIuri IIn ve KemuIIsLIerIn IuIkIeme progruminin doguI
mLLeIIkIerI oIuruk seIumIunmiIur; Le yundun, ZuzuIikIuri ve KrLIkIerI onIuri yubunci ve
gvenIImez kiImiLir. AIevI KrLIerIn dInseI LrenIerde kuIIundikIuri dIIIn Trke oIdugu geregI,
onIurin koIuy usImIIe oIucukIurinu duIr umuL verIcI IILImuIIer sunur grnmekIe bIrIIkLe, AIevI
KrLIerIn devIeLe muIuIeIeLIerInIn LurIII onIuri zIyudesIyIe pIeII kiImiLir.


Jundurmu ruporo

GerekLen de, 1qo`Iurin buindu Jundurmu LuruIindun DersIm zerIne IuzirIunun bIr uIimudu
u gzIemIer yer uIir: |Zuzu uIevIIere geIInce:| BunIurdu mezIep ve udeL dIII TrkedIr. AyInIerde
ILIruk edenIer Trke konumuk mecburIyeLIndedIr. Bu mecburIyeLLIr kI AIevI ZuzuIik usirIurdun
berI IImuI edIIdIgI IuIde TrkIkLen pek de uzukIumumi, DersIm AIevIIerI urusindu cevup
IsLememek urLIIe Trke merum unIuLmuk mmkndr. $uyuni nuzur ve eseI oIun nokLu udur kI
zo-o yuindun yukuri yuIi Ier IerLIe Trk dIII IIe mLekubIIen unIumuk ve derLIemek mmkn
oIdugu IuIde... Trk dIII Lumumen ZuzuIumukLu ve IeIe 1o yuindun kk ocukIurdu Ise Trk
dIIIne rusLIumuk Imkuni kuImumukLudir.

Ancuk, ruporun yuzuri bIr sonrukI purugruILu onIuri TrkIkLen uyirunin dIIIn LesInde bIr ey
oIdugunu ILIruI eder: AIevIIIgIn en kL ve uikIumu IILIyuci duyurun cepIesI TrkIkIe
uruIurindukI derIn uurumdur. Bu uurum KiziIbuIik ILIkudidir. KiziIbu, SnnI MsImuni
sevmez, kIn besIer, onun ezeIden dmunidir. SnnIIerI #um dIye unur. KiziIbu IIuII kuvveLIn
IumIII buIundugunu ve ImumIurin SnnIIerIn eIInde Ikence IIe Idgne Inunir. Bunun IIn
SnnIIere dmundir. Bu o kudur IIerI gILmILIr kI KiziIbu, Trk IIe SnnI KrL IIe KiziIbu
keIImesInI uyni LeIukkI eder. Yuzur, KiziIbuIurdun sz ederken, usIindu KiziIbuIuru IIIkIn kendI
(eIbeLLe devIeLIn) bukiini eIe vermekLedIr.

BruInessen`e gre, rupordukI bu IIkIrIer, 1qz $eyI SuId syuni sonrusindu, bIzzuL MusLuIu KemuI
yneLImInce $urk IIerI AsuyI MuvIrI ve Trk OcukIuri KoordInuLr siIuLiyIu DersIm bIgesIne
gnderIIen Husun #eIL TunkuL`un 'eLnopoIILIku` uIimuIurindun esInIenmI oImuIidir. Kk bIr
yeLImken Muru EIbIsLun`du AIevI KrL bIr uIIece evIuL edInIIen #eIL TunkuL, uIimuIurini
MusLuIu KemuI`e ve CHP`ye gIzII ruporIur IuIInde sunmuLu. Bu grIerIn devIeLIn DersImII
uIgisini ekIIIendIrmekLe nemII roI oIdugu unIuiIiyor.


Krt milliyetiligi ve ZuzulIk bilinci

MurLIn vun BruInessen`e gre 1q6o`Iurin sonundun ILIburen kILIeseI bIr IurekeL oIuruk orLuyu
ikun KrL mIIIIyeLIIIgI AIevI (KiziIbu) KrLIerI de eLkIIemI ve bnyesIne kuLmiLi. 1q;o`IerIn
sIyusuI kuLupIumusi, sugci ve soIcu rudIkuIIerIn bu cemuuLIerI IkmuI bIgeIerI oIuruk seerek,
kuriIikIi eyLunIuLirmuyu kuLkidu buIunmuIuriyIu SnnI-AIevI ziddIyeLInI IddeLIendIrmILI.
orum`du, KuIrumunmuru`Lu yuunun AIevI kuLIIumIuri orLuk bIr AIevI bIIInIIIIgInI
gIendIrmede eLkIsI byk oIdu. Bu uLimuIurin yer uIdigi bIgede, KrL yu du Trk oImuk ok
du nemII degIIdI; kIInIn usI kImIIgI dInseI oIundi.

1q8o`Ier AIevIIIgIn, BuLi Avrupu`dukI Trk ve AIevI gmen cemuuLIer urusindu gerek bIr kILreI
ve dInseI yenIden doguunu LunikIik eLLI. urkIi egIIImIerden eyIemcIIer, -soIcuIur, SnnI
MsImunIur, IuIsLIer, KrL mIIIIyeLIIerI- duIu nceden bu cemuuLIerI rgLIeme gIrIImIerInde
buIunmuIurdi, uncuk TrkIye`dekI 1q8o usker durbesInden sonru ok suyidu LecrbeII
rgLnn, siginmuci oIuruk BuLi Avrupu`yu geImesIyIe yenI bIr uumuyu geIIdI. Bu kudroIur
urusindu en buuriIi oIunIur, rudIkuI SnnI MsImunIur ve duIu sonru IIerInden PKK`nIn
ikucugi KrL mIIIIyeLIIerIydI.


PKK'ye kurI Alevilik

Bu urudu TrkIye`dekI rejIm, beIII buIi cumI IederusyonIurini merkez uIuruk ve SnnI sIum`in
'Trk-sIum senLezI` oIuruk bIIInen uiri muIuIuzukur ve mIIIIyeLI kunudini desLekIeyerek gmen
cemuuLIer zerInde yenIden deneLIm sugIumu ubusinu gIrmILI.

Bu IuuIIyeLIer yiIIurcu kImIIkIerInI gIzII LuLun AIevIIerIn de rgLIenmesI konusundu LevIk edIcI
oIdu. Ik deIu byk AIevI dInseI LrenIerI kumuyu uik oIuruk dzenIendI. AIevI rgLIerI kuruIdu
ve bu rgLIer, duIu nceIerI eILII soIcu ve KrL yupiIunmuIurdu n pIundu yer uIun bIrok gen
AIevIyI ekLI. Bu LurIILen ILIburen pek ok kII, MurksIsL-enInIsL kImIIkIerInIn yuni siru AIevI
kImIIkIerInI vurguIumuyu ve 'AIevIsLun` dIye uyri bIr yurLLun sz edecek kudur AIevIIerIn bIr Lr
uIus oIdugunu dnmeye yneIdIIer.

AsIindu AIevIsLun keIImesI IIk kez, 1q;6 yiIindu urriet guzeLesInIn AImunyu`dukI bIc
IuuIIyeLIer IIe IIgIII bIr ruporundu yer uImiLi. Gyu, devIeLIn MuoIsL dmunIuri, TrkIye`yI dogudu
KrdIsLun, merkezde AIevIsLun ve buLidu SnnI Trk bukIye ekIInde bImek IIn kompIo
kuruyorIurdi. GerI 1q8o`Ierde AImunyu`du benzer bIr ekIIde AIevIsLun`i bugimsiz kiImuk nIyeLInI
uikIuyun Kizil Yoludindu kisu mrI uiri soIcu bIr rgL vurdi umu bIrok KrL mIIIIyeLIsI ve
buku egIIImIerden soIcuIur, bu gIrIImIerIn 'SnnI ve Trk` bIr mIIIIyeLI LepkI yuruLmuyu uIiun
Trk IsLIIburuL servIsInIn oyunIuri oIdugundun pIeIenIyordu.

SonuLu, Avrupu`dukI bu IuuIIyeLIerIe TrkIye`de uumuIi sIyusuI IIberuIIeme bIrIeerek,
TrkIye`de de AIevI uyuniini IurekeLe geIrdI. GrnLe IuIk, usIindu SnnI oIun Trk
DevIeLI`nIn PKK`nIn sesInI urLik gI bIr bIImde duyurdugu 1q8o`IerIn sonundu, PKK`nIn KrL
(ve Zuzu) AIevIIer urusindu duIu IuzIu desLek kuzunmusini nIemek umuciyIu AIevI kImIIgIne geIL
vermeye yneImesI de bu egIIImI desLekIedI.


evletin hesupluyumudIgI

AsIindu, PKK`nIn kuruIuunu gerekIeLIrmekLe byk zorIukIurIu kuriIuLigi ve Ier zumun dIger
sIyusuI rudIkuI IurekeLIerIe yurimuk zorundu kuIdigi bIge DersIm`dI. DersIm IuIki, en uzindun
1q6o`Iurdun berI, Ier zumun KrL mIIIIyeLIIIgInden zIyude soIcu rudIkuIIzme meyIIII oImuLu.
BuIungiLu mIIILun bIr ekIIde dIn kuriLi oIun PKK, 1q8o`IerIn orLuIurindu, SnnI bIgeIerde duIu
ok IuIk desLegI sugIumuk IIn gILLIke SnnI sIum`u kuri uzIumuci bIr Luvir benImseyInce bu
durum, PKK`nIn AIevIIer urusindukI popIerIIgIne kuLkidu buIunmudigi gIbI muILemeIen AIevI
zneIIIgInI gIendIrdI.

PKK`ye gre Ise, AIevI uyunii, KrLIer urusinu uyrimciIik ekmek IIn dogrudun devIeLe
yneLIIIyordu ve bunu nuyuk oIunIurin Lm ujundi. Bu yukIuim, bIr yundun AIevIIerIn PKK`den
sogumuIurinu, bIr yundun du PKK suIIurindukI AIevIIerden kukuIuniImusinu ve onIurin
LusIIyesIne yoI uLi. DInseI boyuL gIderek duIu nem kuzundigi bu sreLe SnnI kkLencIIIgIne ve
kupsuyici KrL mIIIIyeLIIIgIne kuri bIr LepkI oIuruk usII bIr kImIIk oIuruk AIevIIIge yupiIun vurgu
gIenmeye buIudi.


Avropu'duki gelimeler

1q8`Le PurIs`Le KrL EnsLILs kuruIurken, orLuk bIr sLundurL dIIe duIr eskI ryu yenIden su
yzne ikmi; uncuk ne KurmuncI ne de SorunI konuunIur LekIne ImLIyuz LunimudikIurindun,
KrdIsLun`in Lm kesImIerInden okuyucuIuri IedeI uIun dergIIer, Iem KurmuncI Iem de SorunI
dIIIerInde bImIere yer vermIIerdI. KrL EnsLILs`nce uyni yiI
yuyimIunun Ht,uc dergIsIne bIr de Zuzucu bIm ekIedI.

BruInessen`e gre Zuzucu yuyinciIik, sIyusuI nedenIerden Lr dIIseI uyrimciIigu IddeLIe
muIuIeIeL eden beIII mIIIIyeLI enLeIekLeI evreIerde serL oIumsuz LepkIIere yoI uLi. BunIurin bIr
kismi, senLeLIk bIr bIrIeIk KrL dIII IIn uIiiyor; dIgerIerI IkI yuziIi KrL dIIIne LuIummI
edebIIecekIerInI dnyorIurdi. Ancuk duIu nce neredeyse II yuziIi geIenege suIIp oImuyun
Zuzucuyi bIr dIger yuziIi dII oIuruk geIILIrmenIn KrL uIusu urusinu uyriIik LoIumIuri ekmek
oIucuginu kurur vermIIerdI.


Zuzucu dergiler

Ancuk, Zuzucu uyri bIr dIIdIr ve ZuzuIur uyri bIr IuIkLir dIyen IIk Zuzu uydini oIun EbubekIr
Pumuku`nun 1q8 yiIindu sve`Le ikurdigi Are dergIsI IIe Zuzu kImIIgI ve vurIigi duIu gI
bIImde gndeme geImeye buIudi. Bunu 1q88`de sve`Le yIne Pumuku`nun
ikurdigi Pic dergIsI IzIedI. DergIde Zuzucu, Trke, ngIIIzce mukuIeIer oIdugu IuIde KrLe
mukuIe yokLu ve ZuzuIurdun, kImIIkIerI uzun zumundun berI sudece Trk devIeLInce degII,
KrLIerce de reddedIIen uyri bIr IuIk oIuruk sz edIIIyor ve cogruII bIr ud oIuruk KrdIsLun
LerImInIn yerIne 'ZuzuIsLun` LerImI nerIIIyordu. DergInIn IIk buLu ok kk bIr okuyucu evresI
oIdu umu bIr sre sonru urLun suyidu dergInIn grIerInI benImsedI. HuIen rgLI bIr mIIIIyeLI
Zuzu IurekeLI grnmemekLe umu IepsI ZuzuIurin KrLIerden IurkIi oIdukIurini IddIu eden,
Avrupu`du yuyimIunun IkI dergI (Des2clc S:re ve cre) ve TrkIye`de yukin zumundu ikun bIr
dIzI kILup IIe yuyimciIik IuuIIyeLIerI gIderek urLmukLu.


ersimlilerin tulepleri

GeLIgImIz gnIerde, Yuur Kuyu`nin bukunIigini yupLigi Avrupu DersIm DernekIerI ederusyonu
udinu bIr IeyeL CumIurbukuni AbduIIuI GI`e, DersImIIIerIn LuIepIerInI Ieren bIr mekLup
sundu. MekLupLu UNESCO ruporIurinu gre I bIr dII IuIIne geImekLe oIun Zuzucuyu T#T`de,
nIversILeIerde yer verIImesI, bu dIIIn DersIm`dekI okuIIurdu zorunIu IkIncI dII oIuruk okuLuImusi,
DersIm`e kumu grevIIsI uLunirken, bu dIII bIIenIere nceIIk Luninmusi, DersIm`dekI yerIeIm
yerIerIne de eskI IsImIerInIn verIImesI, AIevIJKiziIbu Inuncinin LemsIIcIIerI oIun ocukIurin LurIIseI
ve kILreI mIsyonIurinin Luninmusi, bu kuruIuIurin zerkIIgInIn yusuI gvence uILinu uIinmusi,
Munzur, HurIk ve PerI vudIIerInde yupimi pIunIunun buruj InuuLIurinin durduruImusi gIbI
LuIepIer vurdi. 1q;-1q8`de eILII uIIeIere evIuLIik verIIen yu du ocuk EsIrgeme Kurumu`nu
verIIen DersImII yeLImIerIn ukibeLIerInIn orLuyu ikuriImusi, 1 Kusim 1q; LurIIInde EIuzig
Bugduy Meyduni`ndu Idum edIIen SeyIL #izu ve urkuduIurinin mezur yerIerInIn uikIunmusi ve
nuuIurinin uIIe mezurIiginu deInIne IzIn verIImesI LuIebIyIe devum eden mekLup, devIeLIn ILen bIr
zrnn ;1 yiIdir devIeLe kskn, kirgin oIun DersImIIIerIn gnIn uImuyu yeLecegI IIudesI IIe
bILIyordu. BukuIim devIeL bu sese kuIuk verecek mI?

TA#H DETE# o8.11.zooq
Aye Hr
SuIginIur ve kurunLInu IsyunIuri

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Nuzim HIkmeL, K:tc-i Millie Destcni`ndu yIe der:

BIz kI sLunbuI eIrIyIz,
SeIerberIIgI grmz:
KuIkus, GuIIyu, unukkuIe, IIIsLIn,
Vugon LIcureLI, LIIs ve spunyoI nezIesI
bIr de ILLIIuLiIur,
BIr de uzun konIu AImun IzmesI
q1q`den 18`e kudur yedI bILIrdI bIzI...

$IIrde geen 'spunyoI nezIesI`, yu du bIIImseI udiyIu 'spunyoI grIbI` (SpunIsI IIu) BIrIncI Dnyu
Suvui yiIIurindu buIumi, 18 uy IInde dnyu nIusunun yzde beInden IuzIusini Idrm bIr
grIp eIdIydI. Buzi LurIIIIere gre, BIrIncI Dnyu Suvui`nin bILmesIne bu IusLuIik neden oImuLu.
1q1q`du Sumsun`u gILme urIIesInde, MusLuIu KemuI`In de yukuIundigi IIerI srIen IusLuIigin udi,
IusLuIik spunyu`du ikLigindun degII, suvuun IkeIerIn uyguIudigi kuLi sunsr yznden, sudece
suvuu kuLiImumi oIun spunyu guzeLeIerInde IusLuIikLun sz edIIdIgI IIn 'spunyoI nezIesI` IdI.
Gnmzn modu IusLuIigi 'domuz grIbI` LurLimuIuri sirusindu Lekrur gndeme geIen bu suIgin,
popIer kuynukIurdu 'InsunIik LurIIInIn en Idrc suIgini` dIye LunimIunsu du, LurIILe spunyoI
grIbInden duIu ImcI buku IusLuIikIur vurdi. BunIurdun IIkI vebuydi. TurIII kuyiLIuru gemI IIk
byk vebu suIgini, q1-qz yiIindu, o zumunkI udi KonsLunLInopoIIs oIun sLunbuI`du buIumiLi.
Bu suIgindu on bInIerce kII Im, suIgin BIzuns orduIuri IIe Avrupu`yu gemI, orudu du byk
LuIrIbuL yupmiLi. Bu LurIILen sonru vebu uzun sre uyukIudi. Ancuk gerI dn korkun oIdu.


Kuru lm'n Avropu seyuhuti

Ik oIuruk 11`de In`de buIuyun, 18`de BuykuI GI cIvurindu, 1q`Le Augi VoIgu NeIrI
cIvurindu grIen IkIncI byk suIgin, 1q`Le Kirim`dukI CenevIz koIonIsInI kuuLun MogoI
orduIuri vebuIi IIerI muncinikIurIu eIre IirIuLincu, AvrupuIi LIcureL gemIIerInIn ugruk yerI oIun
KeIe`ye sirumiLi. 1q; ocugindu KonsLunLInopoIIs`I, IIkbuIurindu skenderIye`yI vurmu,
IuzIrundu Kibris`u, kusimdu KeIe`den uIdigi muIIuri geLIren 1z CenevIz gemIsI IIe SIcIIyu`nin
MessInu IImuninu uIumiLi.

$eIIr IuIki nce buinu geIenIerI unIumumiLi. HusLuIigu yukuIununIurdu nce LILreme, kusmu, ugir
kus ugriIuri, iigu duyurIiIik, uykusuzIuk ve evreye IIgIsIzIIk grIyor; uLe IizIu qo dereceye
ikiyor, kusikIurdukI IenI dgmIerInde nce Iindik sonru du yumurLu bykIgne uIuun
kuburcikIur oIuuyordu. HusLu nc yu du en IuzIu drdnc gn IuyuLu vedu edIyordu. Bu
suIginini yuuyun LuIyun yuzuri BoccucIo, Decc2eron udIi eserInde o gnIerI yIe unIuLir: BubuIur
oguIIurini, unneIer bebekIerInI Lerk edIyor, IIzmeLIIer IunimIurindun kuiyor, noLerIer IIerIn son
urzuIurini kuydeLmekLen vuzgeIyor, dokLorIur, ruIIpIer ve ruIIbeIer IusLuIuri zIyureLe
gILmIyorIurdi. KImse HirIsLIyun usuIIerIne gre gmIemIyordu, evIer bIrer mezurIigu dnmL.
OgIe yemegInI urkuduIuriyIu yIyen bIrI ukum yemegInde uLuIuri IIe cenneLLe buIuuyordu. AiIun
yuruIur IizIu sIyuIu dnLg IIn IuIk IusLuIigu 'Kuru OIm` udini LukmiLi. 'Kuru OIm`, yiI
IInde spunyu`dun #usyu`yu, #omunyu`dun GrnIund`u kudur Lm Avrupu`yi surucukLi.


Solo yIldIzlur mI

runsu KruIi V. PIIIIppe, PurIs UnIversILesI Tip ukILesI`ne bu suIginin nedenIerInI sordugundu
Ienz mIkropIurdun IubersIz oIun dokLorIur gnIer ve geceIer boyu sren LurLimuIurdun sonru
IusLuIigi SuLrn, JpILer ve Murs`in zo MurL 1q LurIIInde Kovu (Suku) TukimyiIdizi IIe qo
dereceIIk Lers ui yupmusinu bugIumiIurdi. runsiz ukudemIsyenIer yiIdizIurdun sonru, rzgurIurIu
dnyunin drL bIr yuninu dugiIun pIs ve kL kokuyu, depremIer yznden evrenIn merkezInden
kurLuIup dnyuyi IsLIIu eden rm Iuvuyi, HirIsLIyunIikLun supmi yuum LurzIurini, seksIe ve
bunyo yupmukIu IuzIucu meguI oImuyi suIuyorIurdi. HuIk Ise AzruII`I IIuIi bILkIIer, okunmu
LuIur ve mucIzev urkiIur IIe yenmeye uIiiyordu. $eIIrIer kIIIse unIuri ve Lop uLiIuriyIu
uyuriIiyordu. KendIIerInI zIncIrIe dven meczupIurdun oIuun grupIur, eIIr eIIr doIuuruk IuIki
suIginin msebbIbI oIuruk grdkIerI YuIudIIere kuri uyuriyorIurdi.

Buzi eIIrIer bu vesIIeyIe LurIIIn IIk kurunLInu uyguIumuIurini buIuLLiIur uncuk 1z yiIinu
geIIndIgInde o siruIur ; mIIyon oIdugu LuImIn edIIen Avrupu nIusunun Le bIrI, yunI z mIIyon
kII IuyuLini kuybeLmILI bIIe. HusLuIik 1z yiIindu bugn bIIe IuIu sirrini koruyun ekIIde,
kendIIIgInden snd ve yerInI LIIo, LIIs, koIeru gIbI IusLuIikIuru birukLi.


Vebu sonrusI Avropu

'Kuru OIm`, Avrupu LurIIInde bIr dnm nokLusi oIuLurdu. OnceIIkIe suIgin sirusindu kIIIsenIn
IuIkin IILIyuIurini kuriIumukLu ve durumu uikIumukLu yeLersIz kuImusi, IuIkin Lunriyu Inuncini
uzuILmudiysu du kIIIseye gvenInI cIddI bIr bIImde sursmiLi. Bu LurIILen sonru Avrupu`du pek ok
supkin IurekeL geIIIrken, IuIkin mucIzeIer gsLeren uzIzIere IIgIsI urLmiLi.

DuIu nce qo-q oIun orLuIumu yuum sresI, zo yuin uILinu derken, nIusun eskI dzeyIne
geImesI IIn yukIuik uILi kuuk gemesI gerekLI. $eIIrIerIn byk kismi bIr duIu uyugu kuIkumudi.
GI eIIr devIeLIerIn LopurIunmusi bIIe yz yiIIur uIdi. IILIIkIer ve kyIerIn buziIurindu Lek bIr kII
bIIe IuyuLLu kuIumudigindun suIIpsIz Lopruk suyisi urLurken, serbesL kuIun serIIer eIIrIere ukin
eLLI, creLII IIIIk orLuyu ikLi. KirsuI uIundu Igcnn uzuImusi sonucu IeoduI beyIer serIIerInI
serbesL birukmukLun vuzgeLIIer, IuLLu onIuri duIu ugir urLIurdu uIiLirmuyu uIiLiIur. Bu ugir
LedbIrIerIn neden oIdugu 18`de runsu`du orLuyu ikun JucquerIe HurekeLI, 181`de ngIILere`de
puLIuk veren KyI AyukIunmusi, 1q`Le spunyu`du yuunun KuLuIonyu AyukIunmusi ve
AImunyu`dukI bIr dIzI kyI uyukIunmusi, geneI oIuruk IeoduIILenIn zImesInde nemII roI
oynudi.


OsmunlI'du vebu

OsmunIi DnemI`ndekI IIk byk vebu (OsmunIi`nin deyIIyIe 'Luun`) suIgini Ise 1q66-1q6;`de
yuundi, bunu dIgerIerI IzIedI. EvIIyu eIebI`ye gre bu suIginin nedenI, BuyezId Humumi
yupiIirken, eIrI kLIkIerden koruyun bIn puruIi ve drL ke bIr BIzuns sLununun orLudun
kuIdiriImusiydi. EvIIyu eIebI IukIi oImuIiydi nk bu LurIILen sonru sLunbuI`un bui vebudun
kurLuImudi. 1q, 1;, 1;6, 1;8, 1q1 ve 1q6 yiIIurindu yenI vebu suIginIuri grId. 161, 161;,
16zo, 16; (Byk Tuun), 16o, 16 ($IddeLII Tuun), ve 1;1`de ugir suIginIur yuundikLun sonru
18o`Le 1o bIn kII, 181`Le 11o bIn kII vebu yznden IuyuLu vedu eLLI. OyIe kI, AnudoIu`nun
gneydogusu, Busru, BugduL ve MusuI IuvuIIsI duImI vebu odukIuriydi. ArnuvuLIuk, EpIr, EIIuk-
Bogdun, Misir ve sLunbuI Ise geIcI odukIurdi.


AhkuI soresi ve moskulur

Henz mIkrop IIkrInIn oImudigi o yiIIurdu buIuici IusLuIikIuru kuri uIinun nIemIer
Avrupu`dukIIere uugi be yukuri benzIyordu. OsmunIi DevIeLI`nde de suIgin IusLuIikIur, AIIuI`in
gnuIkur kuIIurinu cezusi oIuruk grIyordu. HuIk vebunin mizrukIi bIr cInIn drLLg yerde ikun
yumrucuk sonucu oIuLugunu Inundigi IIn bu cIne kuri muskuIur yuziyor, yuLsi ezunindun nce
mInureIerden AIkuI suresI okuLuIuyordu. 1q. yzyiIin buIurindu bIIe, devIeLIn uIdigi en cIddI
LedbIrIer, IusLunin kuIIundigi eyuIurin kkrL, gIerIIe ve kepek kuriimi IIe LLsIenmesI, suyu
duyunikIi eyuIurin IkI gn sudu bekIeLIImesI, puruIurin sIrke IIe yikunmusiyIu sinirIiydi.

OsmunIi`nin IusLuIikIurIu bIIImseI mcudeIe ynLemIerInI uyguIumuyu buIumusi, 181`dekI koIeru
suIginindun sonru oIdu. KoIeru usIindu ok eskI ugIurdun berI bIIInIyordu umu 181; yiIindu koIeru,
unuvuLuni oIun HIndIsLun`dukI Gunj deILusindun diuri ikuruk, bIr uILupoL gIbI Lm Asyu`yi,
Juponyu`yi ve Avrupu`yi surip on bInIerce kIInIn Imne neden oIuncu LeIIIkenIn boyuLu
unIuiImiLi. Bu suIgini, yIne Lm dnyuyi eLkIsI uILinu uIun 18zq, 18z, 186, 1881, 18qz ve 18qq
suIginIuri IzIeyecekLI.


Kuruntinu oygolumulurI

sLunbuI IuIkinin koIeruyIu LuniLigi 181`de, dnemIn modernIemecI pudIuIi . MuImud
seIeIIerInden IurkIi duvrunmi, Avrupu`dukI kurunLInu uyguIumuIurini InceIeLLIkLen sonru IuIkin
oIusi LepkIIerInI nIemek IIn nce Humdun b. Osmun`u kurunLInunin IuyduIuri konusundu bIr
rIsuIe yuzdirmiLi. Ardindun devIeL rIcuII ve uIemudun oIuun MecIIs-I Umur-i SiIIIye udIi IeyeLLen
kurunLInunin erIuLu uygun oIdugunu duIr gr uIdi. (Bu IeyeL duIu sonru AvusLuryu-MucurIsLun,
BeIIku, runsu, ngIILere, #usyu, SurdInyu ve Toskunu deIegeIerInIn kuLiIimiyIu uIusIururusi nILeIIk
uIucukLi. DuIu sonru IeyeLe AImunyu ve ABD buLu oImuk zere buku IkeIerIn LemsIIcIIerI de
kuLiIucukLi.) KurunLInu NuzirIigi`nu bugIi Bu DIrekLrIge AvusLuryuIi Dr. MInus geLIrIImILI.
Ancuk, Dr. MInus`in denIz kurunLInusi Iukkindu yeLerII bIIgIye suIIp oImudigi grInce, 18qo`Lu
yerInI runsiz Dr. #oberL uIdi.

GerekII yneLmeIIkIer IuzirIunip LuIuIIuzIuneIerIn (kurunLInu evIerInIn) buinu bIrer MsImun
mdr uLundikLun sonru Ie koyuIundu. Bunu, $eyIIIsIum Mekkzude Asim EIendI`nIn IeLvusi
IzIedI. Ardindun sLunbuI`dukI kudiIikIuru; ErmenI, #um ve KuLoIIk mIIIeLIerInIn puLrIkIerIne ve
HuIumbuiIigu, bIgeIerInde vebu ve pIeII IusLuIikIurdun IenIerI Iuber vermeIerI mecburI
oIdugu bIIdIrIIdI.


Kuruntinu isyunlurI

Ancuk, . MuImud`un ngrs dogru ikLi ve IuIk kurunLInuyu LepkI gsLerdI. nk kurunLInu
uyguIumuIuri urusindu sudece vebu, koIeru gIbI buIuici IusLuIikIurin buIundugu bIgeIerden
geIenIerIn beIII bIr yerde, durumu gre 1 IIu 1o gn urusindu LecrIL edIImeIerI yokLu. Bunun yuni siru
yIyecekIerIn, eyu ve mekunIurin dezenIekLe edIImesI, IIIerIn muuyenesI ve kIreIenerek
gmImesI gIbI OsmunIi rIne yubunci uyguIumuIur vurdi. (AsIindu benzer LepkIIer, kurunLInunin
IIk yiIIurindu Avrupu`du du yuunmiLi. YunI LepkIIer kILreI veyu dInseI oImukLun ok
modernIemeyIe IIgIIIydI.)

KurunLInu IsyunIurindun IIkI 18qo yiIindu Amusyu`du meydunu geIdI. KurunLInu yznden Amusyu
eIrI byk bIr kiLIikIu kuri kuriyu kuImiLi. OrLum bu yzden gergInken, eIrIn kurunLInu
sorumIusu Dr. PuIdI`nIn IusLuIurin ve IIerIn yzne bukmukIu yeLInmeyIp, muIrem yerIerIne de
bukmuk IsLemesI zerIne, q ugusLos suIi gn BuyezId CumII`nde kiIinun gIe numuzindun ikun
IocuIur, cemuuLI kurunLInu bInusinu dogru ynIendIrmI, kuip kIIIseye siginun Dr. PuIdI IuIk
LuruIindun IIn edIImILI. Bundun bIrku yiI sonru Tunu boyundukI bruII eIrInIn kurunLInusinu
drL YununIi suIdirmi, kurunLInu gurdIyuni IIe bIr IIzmeLIIyI kiIiLun geIrmILI. 18q yiIindu
Adunu`du, Huc zIyureLInden dnen z.oo kIIIIk bIr grup kurunLInuyu uIinmumuk IIn, kurunLInu
bInusi yugmuIumiLi. 18q8 yiIindu, HuIep`LekI koIeru suIgini yznden, AnLep KurunLInu
mdrnn HuIep`Len geIenIere kuLi ekIIde kurunLInu uyguIumusi zerIne, Kurbun Bubu`yi zIyureLe
gIden IuIk, kurunLInu gurdIyunIuri ve kuymukumin udumIuri LuruIindun kikirLiImi ve kurunLInu
bInusini yugmuIumiLi. KurunLInu mdr cunini, bIr sIpuII LuruIindun LebdII-I kiyuIeL IIe
kuiriImusiyIu kurLurubIImILI.


1S6g sulgInI ve digerleri

BLn LedbIrIere rugmen, Asyu, AIrIku, AmerIku ve Avrupu`du yuyiIun drdnc suIginin uzunLisi
oIun 186 yiIindukI koIeru suIgini 181`I uruLmuyucuk IddeLLe geLI. O yiI 'Hucc-i Ekber` (AruIuL`u
iki gnnn cumuyu rusLIudigi Huc`Iuru bu ud verIIIrdI) oIdugu IIn Mekke`ye Ier zumunkInden
drL kuL IuzIu Iuci geImILI. Bu du suIginin IkenIn drL bIr yuninu yuyiImusinu neden oImuLu.
TedbIr oIuruk, sLunbuI`dukI bekur ve umeIe Lukimi IIe IsIzIer, eIrIn diinu ikuriIuruk, onIur IIn
Inu edIIen burukuIuru yerIeLIrIIdIIer. #usyu`dun geIen gemIIerIn yoI uLigi 18;1 suIginindu, qo-o
bIn kIInIn yuudigi Kusimpuu bIgesI kurunLInuyu uIindi. Ancuk uIinun LedbIrIere kuri cIddI bIr
LepkI oImudi. nk suIginIurdu en uz o bIn kII ImL. HuIk oIuyin vuIumeLInI unIumiLi. Bu
konudu Lek IsLIsnu, 188;`de ArnuvuLIuk`LukI MILrovIe kusubusindu IkI- bIn sIIuIIi ArnuvuL`un
kurunLInu merkezIne suIdiruruk kurunLInu dokLorunu IdrmesI oIdu.

18qz`de OsmunIi DevIeLI, sve, svIre ve YununIsLun IurI Lm Avrupu`du yuyiIun koIeruyu kuri
sLunbuI`du ok serL LedbIrIer uIindi. ImunIurdukI LuIuIIuzIuneIere eLvIer yerIeLIrIIdI. Diuridun
geIen posLuIur bIIe dezenIekLe edIIdIgI IuIde 18q ugusLosundu Husky`de IIk koIeru vukusi orLuyu
ikLi. Ancuk IuIk suIginu Inunmudi. $eIremInI #idvun Puu`nin IkmeLLen puru uImuk IIn yuIun
syIedIgI IIerI srInce, IkmeL runsu`dun Dr. CIunLumesse`yI geLIrLIp, IusLuIigin koIeru
oIdugunu LespIL eLLIrdI. DokLorun LuvsIyesI zerIne GedIkpuu, TopIune ve Uskdur`du bIrer
'TebIIrIune` (dezenIeksIyon evI) uiIdi. (BunIurdun IIk IkIsI 1q8o`Iere kudur, sonuncusu Ise
gnmze kudur uyukLu kuIdi.)


Itv mukinesinin ettikleri

18qq`Le yIne 'Hucc-i Ekber` doIuyisiyIu Iuccu gIdenIerIn suyisi zoo-oo bIne uIumiLi. 186
LecrbesInI unuLmuyun devIeL, HIcuz`u, pIeII gIysIIerIn 11o dereceIIk buIur IIe sLerIIIze edIIecegI
bIr eLv mukInesI gnderInce oIunIur oIdu. BuziIuri IuciIurin bu mukIneye iriIipIuk sokuIuruk
Mekke`ye suIiverIIecekIerI uyIusini yuyiyordu. Bu yzden o yiI pek ok kudin Iuc IurIzusini yerIne
geLIrmek IIn Mekke`ye gILmemILI. Bu dedIkoduIurIu IyIce orLum gerIImILI kI geImInI IuciIurIu
LIcureLLen sugIuyun uncuk kurunLInu yznden IIerI uksuyucuk oIun sukuIurin, kusupIurin,
LccurIurin kikirLLigi eIIr IuIki ve bu Lr LedbIrIere uIiik oImuyun BedevIIer Isyunu kuIkLiIur.
DezenIeksIyon dokLoru sunip ngIIIz konsoIos vekIIInI IdrdIer. #us konsoIos vekIII IIe runsu
konsoIos Lercmunini yuruIudiIur. Yunbu eIrInde de IuIk kurunLInu IekImIne suIdirdi umu orudu
ImI oIuy oImudi.

Siki kurunLInu ve dezenIeksIyon LedbIrIerIne rugmen koIeru 1q1z-1q1 BuIkun SuvuIuri`nu kudur
OsmunIi IkesInI Lerk eLmedI. BuIkun Suvui`ndu yukIuik o bIn usker koIeruyu yukuIundi ve
bunIurin 1o bInI Id. Ancuk bu LurIILen ILIburen koIeru yerInI dIzunLerI, siLmu, dIILerI, kiziI,
kupuIuzi, LIIs, czzum, IrengI gIbI IusLuIikIuru birukLi. Bu yiIIurdu Avrupu IkeIerI kurunLInuyi
Lerk eLLIgI IuIde, OsmunIi DevIeLI`nIn KurunLInu LekIIuLi uncuk 1qz`Le ozun Buri AnLIumusi IIe
IugvedIIdI.


Trk osol iek uIsI

OsmunIi IkesInI sik yokIuyun IusLuIikIurdun bIr dIgerI de IekLI. 1;1;`de sLunbuI`u geIIp 1 uy
kuIun udy MonLugu, sLunbuI IuLiruIurini Ieren crl Melt:plcri udIi eserInde Iem kurdeInI
kurbun verdIgI, Iem de yznde birukLigi IzIer nedenIyIe gzeIIIgInI kuybeLmesIne neden oIun Iek
IusLuIiginu kuri TrkIerIn uyguIudigi uiyi unIuLmi, uinin muIkmIur zerInde oIumIu sonu
vermesI zerIne, ngIIIz kruIIyeL uIIesI bIIe Trk usuI ui IIe Iege kuri korunmuLu. Edwurd
Jenner`In 1;q6`de 'Avrupu LIpI` Iek uisini buImusinu kudur du bu ui buuriyIu kuIIuniImiLi.

18oo`de $unIzude ALuuIIuI EIendI, ui ILIuI edIImesInIn sukincuIurini gsLererek, Iek IusLusi
InekIerden eIde eLLIgI ceruIuLI bukuIurinu buIuLiruruk bIr eIL yerII ui geIILIrmIse de, kendIsIne
kuri oIunIur LuruIindun bu gIrIIm engeIIendI. OsmunIi DevIeLI`ndekI IIk creLsIz ui kumpunyusi
18qo`Lu yerII IuyvunIurdun reLIIen Iek uisi kumpunyusiydi. Ancuk uiIumu sirusindu orLuyu
ikun kompIIkusyonIur yznden yerII uidun Iemen vuzgeIIdI ve ILIuI uiyu yneIIndI. Bunu
rugmen 18q`Le ve 18;1`de sLunbuI`du IddeLII Iek suIginIuri yuundi. 188q`Le mecburI IuIe
geLIrIIen Iek uisi, CumIurIyeL dnemIne de mIrus kuIdi, 1qo LurIIInden ILIburen de devIeLIn
ruLIn uiIuri urusinu gIrdI.


Bukteriyolojihune-i $uhune

. MuImud ve AbdImecId`In ImIerIne neden oIun verem Ise ugIurdir InsunIuri yuvu yuvu
Idren sInsI bIr IusLuIikLi. #oberL KocI`un 18qo`du LberkIozu LeduvI eden bIr IIu buIdugunu
uikIumusi . AbdIIumIL`I ok IeyecunIundirmi, yerInden bIIgI uImuk IIn Dr. Horusunci, Dr.
eyzI Puu, Dr. NuIm ve Dr. von DrIng`Len oIuun bIr ekIbI BerIIn`e gndermILI. Ancuk IeyeL
IIucin ok eLkIII oImudigini rupor edInce, sLunbuI`dukI uIimuIuru Iiz verIIdI. Dr. CIunLumesse`nIn
LuvsIyeIerI zerIne runsu`dukI PusLeur EnsLILs`nn, Suygon ve #Io de JuneIro`dun sonru uLigi
nc bukLerIyoIojI IuboruLuuri, 18qq`Le sLunbuI`du uiIun BukLerIyoIojIIune-I $uIune IdI.

Bu kurumun ncIgnde vereme kuri bIIImseI uIimuIur yrLId. Vereme ure buIununcuyu
kudur IusLune ve LuLukevIerInde veremIIIerIn bImIerI uyriIdi, bu kIIIere Lkrk IokkuIuri
verIIdI, yerIere LkrImesI yusukIundi. KuruIu vereme ure buIumudi umu dIILerIye kuri serum
geIILIrmeyI buurdi. Avrupu`du Dr. BeIrIng ve Dr. #oux`nun geIILIrdIgI serumIurdun uyirL edIImesI
IIn bu serumu, kurumun mdrnn udindun doIuyi 'Dr. NIcoIIe Serumu` udi verIIdI. Bu, OsmunIi
DevIeLI`nde reLIIen IIk bugiikIik serumuydu.

Ancuk verem, (ocukIugumdu benI de vurun) siLmuyIu bIrIIkLe CumIurIyeL dnemIne mIrus kuIun
IusLuIikIurdun bIrI oIdu.


TA#H DETE# o1.11.zooq
Aye Hr
MusLuIu KemuI LLIIuL-TerukkI yesI mIydI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Tcrcj czetesinin ortcc ilcrdii `rticc ile Muccdele Plcni'nin `islcl i2zcli' cslinin sctcilic
tesli2 edil2esi, bczi czcrlcrcc `:oo illil ttihct te Terclli iltidcrinin nihcet son:nc
elindiinin icreti' olcrcl deerlendirildi. en o lcdcr ii2ser deili2. @unlu b: zihniet
scdece oneti2 lcde2elerine deil, topl:2:n her lesi2ine : tec b: olude nuj:z et2i
d:r:2dc, ortcdcn lcll2csi iin, ol c2c ol cli2c2iz lczi2. Yine de ol:r c, ie R:jciler
lcriir, detrcn hizlicc deiir te lon: birden one2ini itirir die, b: hcjtc ol::c:lcri2in
bcnc sillillc onelttilleri bir sor:c cetcp ter2ee cliccci2. erlese ii pczcrlcr...

LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn (TC) ve MIIII McudeIe`nIn nderIerInden AII eLII Okyur
IuLiruLindu, MusLuIu KemuI`In kendIsIne bIr LLIIuLi IyI dosLLur, IkI LLIIuLidun korkuIur,
LLIIuLi IIn Ise IkLIduri uImukLun buku LuLmIn yoIu yokLur dedIgInI kuydeder. AII eLII
kendIsInIn ve MusLuIu KemuI`In LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`ne gIrIInI yIe unIuLir: BenIm
cemIyeLe gIrIIm, |duIu sonru Bursu VuIIsI oIun ve bIzden siniI evveI kurmuy subuy oIuruk|
MunusLir KoIordusundu vuzIIeII smuII Hukki Bey uruciIigi IIedIr. Enver, CemuI BeyIerIe, duIu
sonru $um`dukI vuzIIesInden SeIunIk`e geIen KoIugusi (kidemII yzbui) MusLuIu KemuI`In
gIrIIerI de uyni kunuIdun oIdu. BenIm, MusLuIu KemuI`In, CemuI`In ve dIger buzi urkuduIurin
ordu kurmuy kudrosunun kIIIL nokLuIurindu oIuumuz subuyIur urusindu cemIyeLIn
benImsenmesIne genI Ide yurdim eLLI. GerekLen de, MusLuIu KemuI, eLII Bey`In EkIm
1q18`de TC`nIn kupuLiImusinu kuri LedbIr oIuruk kurdugu OsmunIi HrrIyeLperver Avum
irkusi`nin yuyin orguni Minber guzeLesInde ,Mensup oIdugum LLIIuL ve TerukkI IIn yIesIne
IrkIn ve Iuksiz bIr nerIyuL buIumiLi kI, bunIuri cevupsiz birukmuk ve skLIu kuriIumuk
mmkn degIIdI... dIye yuziyordu.

BIr buku LLIIuLi Hukki BuIu`yu (Purs) gre Ise MusLuIu KemuI TC`ye zq EkIm 1qo;`de Hukki
BuIu`nin SeIunIk`LekI evInde yemIn ederek ye oImuLur; yeIIk numurusi Ise zz`dIr. MIIII
McudeIe yiIIurindu ve CumIurIyeL dnemInde MusLuIu KemuI`In en yukinIurindun oIun uIII
#iIki`yu (ALuy) gre MusLuIu KemuI 1qoq`dukI TC KongresI`ne BInguzI (veyu TrubIusgurp)
deIegesI oIuruk kuLiImiLir. AII eLII Bey, 1q1o`du TuIuL`in SuILunuImeL`LekI evInde MuImuL
$evkeL Puu LuruIindun eLII Bey`In PurIs`e, Enver`In BerIIn`e uLuemIIILer oIuruk uLunmusi
zerIne LukiniIucuk LuLumu LurLimuk zere yupiIun LopIunLiyu kuLiIunIur urusindu MusLuIu
KemuI`In de oIdugunu syIer. TC yesI oIdugu bIIInen smeL (nn) MusLuIu KemuI`In LLIIuL ve
TerukkI nIuzIuIuri IInde eLII Bey`Ie beruber uyri bIr grup LekII eLLIgInI syIer. SInu AkIn`e
gre, MusLuIu KemuI, TC`nIn 1q1z`dekI kongresIne SeIunIk deIegesI oIuruk kuLiImiLir. MusLuIu
KemuI`In CumIurbukunIigi sirusindu sekreLerI oIun, LurIII YusuI HIkmeL (Buyur) Ise duIu IIerI
gIderek MusLuIu KemuI`In TC`nIn GeneI Merkez yesI oIdugunu IIerI srer.


Inver'le utImu

Ancuk, MusLuIu KemuI`In TC`nIn usker kunudinin IIderI Enver Bey IIe yiIdizinin II burimudigi
bIIInIr. MusLuIu KemuI`I desLekIeyen kII, sIvII kunudin IIderI TuIuL`Lir. 1q1`Le MusLuIu KemuI ve
eLII Bey`In kendIIerIne verIIen yurL dii grevI kubuI eLmeIerI bIruz bu srLmeIerden doIuyidir.
kIII, Iem TC`de kendIIerIne IyI bIr yer edInememIIerdIr, Iem de ondun uyriImuyi gze
uIumumiIurdir. nk eLII Bey`In dedIgI gIbI TC`ye muIuIeIeL eLmek mmkn degIIdIr.
ByIece yurLdii grevI bIr unIumdu LurLimu uIunindun ikip soguLmu operusyonudur.

MusLuIu KemuI`Ie TC IIIkIIerI, Mondros MLurekesI`nden sonru yenI bIr merIuIeye gIrer.
ddIuIuru gre, MusLuIu KemuI`In MIIII McudeIe`nIn buinu geIrIImesI LLIIuLi kudroIurin kururi
sonucu oImuLur. DnemIn LunikIurinu gre, TC`nIn IInden bIr bIm Mondros
MLurekesInden 1o gn kudur sonru bIr kongre LopIumi ve TeceddL irkusi`ni kurmuLur. CuvIL
Bey`In deyImIyIe, TC yenI bIr udIu vuILIz oImuLur. CeIuI (Buyur) ve AImeL uIk (BuruLu) gIbI
nde geIen LLIIuLiIur bu oIuumu kuri ikmiIur, 'usiI` TC`ye bugIiIikIurini beIIrLmIIerdIr. YenI
purLIde, IkLIduri Enver Puu`yu muIuIeIeL eden kunuL eIe geIrmILIr. BunIur urusindu MusLuIu
KemuI de vurdir. LLIIuLi nderIer 1Jz Kusim 1q18 gecesI bIr AImun gemIsI IIe IkeyI Lerk ederken
TuIuL Puu, Kuru KemuI ve Kuru VusiI beyIere bIr de gIzII bIr rgL kurmu emrInI verIrIer. Ik
LopIunLisini $ubuL 1q1q LurIIInde AvukuL #eIIk smuII Bey`In SuILunIumum`dukI yuziIunesInde
yupun rgLn bukunIiginu Boguz KomuLuni GuIuLuIi $evkeL Bey seIIIr. OrgLn udi BuIu SuIL
Bey`In IsLegI zerIne, Kuru VusiI Bey ve Kuru KemuI BeyIerIn udIurindun esInIenIIerek KurukoI
(Kuru KoI) oIur.

TekIIuL-i MuIsusu`dun YenIbuIeII $kr`ye gre KurukoI, MusLuIu KemuI`I 'sIyuseL-I uIIye`yI
Idure eLme` grevIne, KurukoI`un be AIbuy`indun bIrI oIun smeL`I (nn) Ise cepIe
kumundunIiginu uygun grmLr. kIII bu LekIIII TokuLIuyun Huni`ndun MusLuIu KemuI`In
Osmunbey`dekI evIne kudur yrrken konumuIurdir. MusLuIu KemuI LekIIII kubuI eLmI, smeL
Bey Ise reddeLmILIr. KendIsInI AnudoIu`yu geIrmek IIn gn bIr eve Iupsederek buski
yupmuk gerekmILIr. (Ancuk, 8 Ocuk 1qzo`de AnudoIu`yu gemILIr.)


Kurukol tekilutInIn rol

Enver Puu`nin umcusi HuIII (KuL) Puu, TC`nIn MIIII McudeIe`nIn IIderI oIuruk kendIsInI
dndgn uncuk, Enver`Ie ukrubuIigi doIuyisiyIu bunu kubuI eLmedIgInI syIer. AII eLII Bey
Ise, TC`nIn IIderIIk IIn kendIsInI uygun buIdugunu Imu eder. Ancuk, 1o MurL 1q1q`du ngIIIzIerce
LuLukIunuruk MuILu`yu gnderIImesI zerIne, IIderIIk Iukki MusLuIu KemuI`e gemILIr. HseyIn
CuIIL YuIin`u gre de Enver Puu, yurLdiinu kuLikLun sonrukI gnIerde TuIuL Puu`yu gyu
HurbIye NezureLI IIn MusLuIu KemuI`I LuvsIye eL. HurbIye`ye o geImeIIdIr. Ondun buku orduyu
LopurIuyucuk kImse yok demILIr.

MusLuIu KemuI, 1qz;`de Irud eLLIgI N:t:l`Lu 'esrurengIz ve mLII bIr komILe` dIyerek sunkI
KurukoI`dun IubersIzmI gIbI duvrunir. BIr yundun du 'sLunbuI`dukI LekIIuLimiz` dedIgI bIr
LekIIuLLun sz eder. Bu LekIIuLin KurukoI oIdugu beIIIdIr. AII eLII Bey`e gre MusLuIu KemuI, z1
AruIik 1q18`de MecIIs-I Mebusun sresIz oIuruk IesIedIIdIgInde, Sudruzum TevIIk Puu`yi
kuirmusi ve VuIdeLLIn`I devIrmesI konusundu Kuru KemuI`den LekIII uImiLir. Ancuk smuII
CunbuIuL`in kuri ikmusi zerIne bu pIun gerekIememILIr. AII uuL Puu du MusLuIu KemuI`In
KurukoI`Iu bugIunLisini dogruIur.

NILekIm MusLuIu KemuI, z Temmuz 1q1q`du LLIIuLiIur LuruIindun Dogu`dukI ErmenI
LeIIIkesIne kuri LopIunun Erzurum KongresI`ne LLIIuLiIurin duveLIIsI oIuruk kuLiIubIImILIr.
(Kongreye kuLiIdigi LespIL edIIen 6o yeden q`I LLIIuLi, z`sI HrrIyeL ve LIIuIi`dir. DIgerIerInIn
egIIImI LespIL edIIememILIr.) MusLuIu KemuI`Ie bIrIIkLe kongreye geIenIerden Kuru VusiI du
muILemeIen KurukoI`un LemsIIcIsI oIuruk orududir. Kongre sirusindu Iem kIIIIgI, Iem de
zerInde 'Dumud-i $eIrIyurI` IureLIerI Luiyun usker gIysIIerI yznden ok eIeLIrIIen MusLuIu
KemuI sLunbuI`dun ve Erzurum`dun geIen yogun buskiIur sonundu mIeLLIIIk ve uskerIIk
grevIerInden IsLIIu eLmek zorundu kuIucukLir.


Sivus Kongresi'nde ilk hesuplumu

q-1o EyII 1q1q`du LopIunun SIvus KongresI sirusindu Kuru VusiI`in kendIsIne KurukoI LekIIuLinin
nIzumnumesInI sunmusi zerIne MusLuIu KemuI sIzIerIn muksudi mIgu (kendInI kupuLmi)
LLIIuL ve TerukkI`yI IIyu eLmekLIr. Bu sureLIe IkLIduri yenIden eIe geIrmek IsLIyorsunuz. BunIurin
Iurkinduyim. SIzIn gIzII bukumunduninizin udini du syIeyeyIm. Bu Enver Puu`dir demI,
bunun zerIne Kuru VusiI du Huyir Puum, yuniIiyorsunuz, bIzIm bukumundunimiz sIzsInIz!
TuIuL Puu BerIIn`den gnderdIgI LuIImuLLu 'Bundun byIe Bukumunduniniz MusLuIu KemuI
Puudir. Onun uLigi buyruk uILindu bIrIeInIz` dedI cevubini vermILIr.

MusLuIu KemuI`In rgL LunimuzIikLun geImesI, sIyusI busIreLInI gsLerIr. nk bugn KurukoI
LuruIindun greve uLunmuyi kubuI eden bIrI, bIr buku gn uyni rgL LuruIindun grevden
uIinmuyi du kubuI eLmek zorundudir. Ancuk, EkIm 1q1q`du kuruIun AII #izu Puu kubInesI,
AnudoIu IIe IIIkI kurmuk IIn SIvus`Lu oIuLuruIun HeyeL-I TemsIIIye`nIn LLIIuLiIikIu IIIkIsI vur
mi sorusunu cevup verIrken LLIIuLiIuri korumukLun gerI durmuyucukLir. BuLu, IurekeLIn
LLIIuLiIikIu IIbIr IIIkIsI oImudigini syIeyecek, duIu sonru LLIIuLiIik dmunIigini dogru
grmedIgInI, LLIIuLiIurin yneLImInde IkeyI yikimu gLren kk bIr LopIuIuk diindukIIerIn
yunsizIigini korumu, kLIge uIeL oImumi numusIu InsunIurdun oIdugunu uzun uzun
unIuLucukLir. AII #izu Puu`nin OsmunIi DevIeLI`nIn suvuu kuLiImusinu neden oIunIurin
kovuLuruImusi LuIebIne Ise, suvuu gIrmemenIn mmkn oImudigini, doIuyisiyIu Iurp mesuI
urumunin munLiksiz oIdugunu syIemI, Iurp esnusindu yupiIun Ier nevI cInuyeL IuIIIerInIn
yurgiIunmusi konusundu sz vermekLen kuinmiLir.

Ancuk MusLuIu KemuI, udim udim LLIIuLiIurIu IIIkIsInI kesecekLIr. 11 Ocuk 1qzo`de KurukoI`un
kurucuIurindun BuIu SuId Bey`In bLn AnudoIu`yu LemsII eLLIgInI syIeyerek Buk`de KurukoI
CemIyeLI ve Uuk KongresI Hey`eL -I cruIyesI udinu BoIevIkIerIe bIr unLIumu ImzuIumusi
zerIne MusLuIu KemuI Kuru VusiI`i yIe uyurir: MemIekeLLe Lek egemen HeyeL-I TemsIIIye`dIr.
KurukoI ve Uuk KongresI dIye bIr ey Lunimiyoruz.


ngilizlerin kutkIsI

MusLuIu KemuI`In IIderIIk srecInde ngIIIzIerIn de bIImeden kuLkisi oImuLur. DuIu nce bu
sLunIurdu unIuLLigim gIbI, 1z Ocuk 1qzo`de uiIun son Osmun MecIIsI`nde #uuI Bey`In
bukunIigindu IuuIIyeL gsLeren eskI LLIIuLi, yenI MIIII McudeIe`cI mebusIur, IurekeLIn
InIsIyuLIIInI MusLuIu KemuI`den uImuk IIn epey uIimiIurdir. UnI MIsuk-i MIIII`yI IuzirIudigi
beIIrLIIen eIuI-i VuLun grubu, MusLuIu KemuI`In MecIIs`In uiIii doIuyisiyIu gnderdIgI LeIgruIi
okumumi, MusLuIu KemuI`I MecIIs bukunIiginu sememI, MusLuIu KemuI`In drImesInI
IsLedIgI AII #izu Puu kubInesIne gvenoyu vermILIr. DuIu sonrukI sreLe de #uuI Bey ve dIger
LLIIuLiIur urLik kendIsIne ne bIIgI vermekLe, ne grn uImukLudir.

Kisucusi, MecIIs-I Mebusun`in uiImusiyIu MusLuIu KemuI udeLu sIyuseLIn diindu kuImiLir. Amu
16 MurL 1qzo`de MecIIs-I Mebusun`in ngIIIzIer LuruIindun busiImusi ve GuIuLuIi $evkeL, Kuru
VusiI, AII SuIL Puu, #eIeL Puu, AII Isun Puu, Huci MeImeL Puu, #uuI BeygIbI nemII
uIsIyeLIerIn MuILu`yu srImesI bu durumu rudIkuI bIImde degILIrecekLIr. OzeIIIkIe GuIuLuIi
$evkI, Kuru VusiI ve #uuI Bey gIbI LecrbeII IsLIIburuLiIurin LuLukIunucukIuri beIIIyken MecIIs`e
gILmeIerI, doIuyisiyIu AnudoIu yerIne MuILu`yu gemeIerI dndrcdr. Acubu bu kIIIer,
yurLdiindukI Enver Puu`nin ngIIIzIerIe yupLigi LemusIuru IuzIu mi beI bugIumiLir, bIIInmez
uncuk, bIIInen odur kI, bu LuLukIumuIurdun sonru, MecIIs`In sLunbuI`du LopIunmusinin sukincuIi
oIdugunu syIeyen MusLuIu KemuI IukIi ikmi, bu durum ILIburini IyIce urLLirmiLir.
TuLukIunmukLun kurLuIun ILLIIuLi kudroIurdun, Enver`Ie uIimuk IsLeyenIer KuIkusIuru dogru
yoIu koyuIurIur. GerI kuIunIurin Ise Ankuru`dun buku gIdecek yerI yokLur. GIderek busiz kuIun
LLIIuLi kudroIuru, MusLuIu KemuI`In IIderIIgI eLruIindu LopIunmukLun buku ure kuImumiLir.


Inver PuucIlurIn tusIiyesi

1 MurL 1qz1`de TuIuL Puu`nin BerIIn`de IdrImesI Ise TuIuL`in udumIurinin MusLuIu KemuI`e
yunumuk zorundu kuImuIurinu neden oIur. GerIde bIr Lek Enver Puu ve rekusi kuImiLir.
(CemuI Puu, MusLuIu KemuI IIn bIr rukIp degIIdIr.) Enver Puu`yu yukinIikIuri IIe bIIInen YeII
OrducuIurin ve Kuvu-yi Seyyure`nIn kurucuIurindun erkez ELIem`In LusIIyesI Ise 6-1o Ocuk
1qz1`de . nn MuIurebesI`nIn kuzuniImusindun sonru gerekIeIr. erkez ELIem ve urkuduIuri
YununIiIuru siginirken, YeII OrducuIur ve giyubindu erkez ELIem ve urkuduIuri q Muyis
1qz1`de eILII cezuIuru urpLiriIirIur. ByIece, MusLuIu KemuI IkLIdurini bIruz duIu pekILIrIr.

Ancuk 1o Temmuz 1qz1`de buIuyun yenI Yunun LuurruzuyIu Trk ordusunun Sukuryu NeIrI`nIn
dogusunu ekIImek zorundu kuImusi, urdindun AIyon, KLuIyu ve EskIeIIr`In Yunun IguIIne
ugrumusi, IkLIduri eIe geIrmek IIn IyI bIr IirsuL yukuIudigini dnen Enver Puu`yi yenIden
cesureLIendIrecekLIr. AnudoIu`yu gemek zere o Temmuz 1qz1`de Moskovu`dun uyriIun Enver
Puu, BuLum`du umcusi HuIII Puu, Kk TuIuL (Mukuru) ve Dr. Nuzim gIbI buzi nemII
LLIIuLiIurIu, -8 EyII 1qz1`de kk bIr kongre dzenIer. HuLLu sIumci, sosyuIIsL ve korporuLIsL
unsurIurin bIr kuriimi oIun HuIk $uruIur irkusi`ni kurucuk kudur IIerI gIder. ukuL Yunun
ordusunun Sukuryu`dun pskrLIdg IuberI, Enver Puu`nin AnudoIu`yu geIp IIderIIgI eIe uImu
IuyuIIerIne son verIr. 16 Temmuz 1qz1`de MusLuIu KemuI`e yuzdigi bIr mekLupLu Ankuru
HkmeLInce 'rukIp` IuLLu 'Iusim` suyiImusindun yukinun ve IIbIr kununI sebep oImudun
memIekeL diinu srImesIne IIeIebeL LuIummI eLmenIn ok ugir ve onur kirici oIdugunu
beIIrLen Enver Puu, IkI IuILu sonru TrkIsLun`u gILmek zorundu kuIucukLir.

CemuI Puu`nin z1 Temmuz 1qzz`de TIIIIs`Le, Enver Puu`nin q AgusLos 1qzz`de TrkIsLun`du
IdrImesIyIe, MusLuIu KemuI IIderIIkLe rukIpsIz kuIir. LLIIuLiIurin MusLuIu KemuI`e bIuL
eLmeyen kudroIurindun bIr kismi, 1qz seImIerde, bIr bIm ozun`dun sonru 1o`IIkIer
srgn IIe, bIr bIm TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`nin 1qz`Le kupuLiImusi sirusindu
kunsiz ekIIde LusIIye oIur. GerIye kuIunIur Ise geLIgImIz yiI, IIkuyesInI bu suyIuIurdu uzun uzun
unIuLLigim 1qz6`du zmIr SuIkusLi yurgiIumuIuriyIu kunIi ekIIde LusIIye oIunucukLir.

Sonsz

Bu kisu LurIIeye bukiIirsu, LLIIuLiIurIu KemuIIsLIer uyni IdeoIojIk, kILreI ve sIyusI cemuuLIn
yeIerIdIr. Benzer IdeuIIere, benzer rgLIenme modeIIne suIIpLIrIer. MIIII McudeIe`nIn
rgLIenmesInde LLIIuLiIurin nemII roIIerI oImuLur. MusLuIu KemuI IIe T nderIerI urusindu
en uzindun IIn buindu beIII bIr ILLIIuk oIdugu unIuiImukLudir. Ancuk bu sre IInde Iem eskI
LLIIuLiIur nemII bIr dnm geIrmIIerdIr Iem de MusLuIu KemuI bu ILLIIukin IzdIgI
erevenIn ok IIerIsIne gemILIr. MusLuIu KemuI`In MIIII McudeIe`nIn IIderIIgInI uImusi,
mevcuL kouIIurdun ve LLIIuLiIurin buIungiLukI desLekIerI kudur, MusLuIu KemuI`In duginikIik
IIndekI kudroIur urusindu IIderIIge en IevesII, en isrurIi, en IirsIi kII oImusiyIu du IIInLIIIdIr.
MusLuIu KemuI, orLuyu ikun Lm IirsuLIuri buuriyIu degerIendIrmI, IIderIIgInI udim udim Inu
eLmILIr.

MIIII McudeIe yiIIurindu buzi LLIIuLiIur eskI IIderIerIne bugIikIurini srdrrken, buziIuri
MusLuIu KemuI`In ekIbIne duIII oImuIur, bIr kismi Ise sIumI-BoIevIk ukimIurdun eLkIIenerek
sIvIIIemI ve yereIIemIIerdIr. MusLuIu KemuI Ise buIungiLu usker yuni duIu ugir busun bIr
rgLIenme IIne gIrmI, MIIII McudeIe`yI buuriyu uIuLirmuk IIn Ier LrI ILLIIuki kurmukLun
kuinmumi, usker zuIerIn kuzuniImusindun sonru Ise, IIerIde sIyusuI rukIp oIuruk orLuyu ikmusi
mmkn Lm dInI, eLnIk ve sIyusI unsurIurIu bIrIIkLe eskI LLIIuLiIuri du LusIIyeye yneImILIr.
Ancuk, IIgInLIr, LLIIuLi kudroIur LusIIye edIIdIgI IuIde, 'derIn ve gIzII rgL+ordu+Lek IIder, Lek
purLI=IkLIdur` dIye zeLIenebIIecek LLIIuLi zIInIyeL, devIeLIn ve LopIumun Ier kesIne nIuz
eLmeye devum eLmILIr. nk unIuLLigimiz bu mcudeIe IdeoIojIk bIr mcudeIe degII, LIpIk bIr
IkLIdur mcudeIesIdIr. Le bugn 'kurLuIuyoruz` dIye sevIndIgImIz durum bu purudoksuI
durumdur.
TA#H DETE# z.1o.zooq
Aye Hr
DIusporu oImuk zor zunuuLLir

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

qo yiI sonru du oIsu, ErmenIsLun`Iu IIIkIIerImIzIn dzeIme yoIunu gIrmesI ok sevIndIrIcI. kI Ike
urusindu ImzuIunun proLokoIIerIn purusi oIun LurII komIsyonu nerIsIne, ErmenI dIusporusinin
buzi kesImIerInden geIen IukIi LepkIIer zerIne, geIenekseI 'dIusporu uIerjIsI` yenIden uIevIendI.
HkmeL yeLkIIIIerInden soI enLeIekLeIIere kudur uzunun genI bIr kesIm 'dIusporu soykirim
endsLrIsInden geInIyor`, 'dIusporuyi muIuLup uImumuk Iuzim`gIbI szIer surI edIyor. DIusporu,
pek ok kII IIn mIIIIyeLIIIk, nyurgiIi Luvir, IunuLIzm, zmszIk, Trk dmunIigi, InLIkum
IIssI, suIdirgunIik IuLLu ASAA unIuminu geIIyor. Bu uIgiyu son rnek MecIIs`Le ErmenIsLun uiIimi
suvunun Omer eIIk`In dIusporu geneIIemeIerIydI. Amu duIu vuIImI, Tcrcj guzeLesInIn geLIgImIz
IuILuIurdu kuIIundigi Hu BuIeII, Iu DIusporu, Buk ve DIusporu iIdirdi muneLIerIydI.
KonuyIu IIgIII oIuruk, 1q EkIm LurIIIIStcr guzeLesInde #ober KopLu`in; zo EkIm LurIIII guzeLemIzIn
HerLuruI sLunIurindu TuIIn Sucuyun`in serL eIeLIrI yuziIuri ikLi. DIusporunin eyLunIuLiriImusinu
yneIIk eIeLIrIIer yerInde umu Ier IkI yuzurin du Tcrcj`i (Sucuyun Imu yoIuyIu, KopLu uiku)
uIIuksizIikIu suIumusi dogrusu ok ugir kumi. Bunu gre orLudu, uIIuksizIik degII, (eIbeLLe
uyipIunucuk kudur) derIn bIr bIIgIsIzIIk ve nyurgi vur. Benzer bIr yukIuimin ErmenI dIusporusinin
buzi kesImIerInde oIdugunu du bIIIyoruz. 'Herkes kendI evInIn nn sprsn` prensIbInden
IurekeLIe, ben zerIme denI yupmuyu, buLu Tcrcj`in yuziIIerI oImuk zere, ErmenI dIusporusini
yekpure, LekLIp, durugun ve duIu kLs eyLunI bIr oIuum gIbI grenIere uIuk umuk umuciyIu, bu
IuILuyi ErmenI dIusporusinu uyirmuyu kurur verdIm.


'iusporunIn unusI' Ortudogo

TurII boyuncu ekLIkIerI uciIuri 'MsImun denIzInde bIr HirIsLIyun udusi` oImuIurinu bugIuyunIur
uisindun OrLudogu deneyImI urpicidir. BIIIndIgI gIbI 1q1`Le LeIcIre LubI LuLuIun ErmenIIerIn IIk
menzIII SurIye IIerIydI. LLIIuL ve TerukkI`nIn TrkIeLIrme poIILIkuIuri IIe buIuri Io oImuyun
Arup mIIIIyeLIIerIn doguI bIImde sempuLI IIe yukIuLikIuri ErmenIIer SurIye, bnun (HuLuy`dukI
Musu Dugi`ndukIIer Burc EI Hummud`u), Misir ve Kibris`u yerIeLIIer. Bu grupIurin bIr kismi $uI
Abbus dnemInden (16oo`IerIn bui) berI Io kuriIundikIuri run`u geLI. BLn zengInIIkIerInI
AnudoIu`du birukmuk zorundu kuIun ErmenIIer, 1qzo`IerIn sonunu dek buzi Iuyir kurumIuri
desLekIe uyukLu durduIur. Ik srgnIer zunuuLkurIigin ve Lurimin egemen oIdugu Arup IkeIerInde
doguI oIuruk benzerI IIerIe ugruLiIur. Ancuk yereI IuIkLun duIu donunimIi oIdukIuri IIn durumIuri
IizIu IyIIeLI. 1qq`du HuLuy`dukI runsiz mundusinin sonu ermesInden sonru orudukI ErmenIIer de
SurIye ve bnun`u (Bekuu`dukI Anjur`u) g eLLIIer.

kIncI Dnyu Suvui sonrusindu urLik LccurIur, kumu grevIIIerI ve grencIIer urusindu ErmenIIere
siku rusLIuniyordu. 1q6o`Iurdu bnun`dukI byk endsLrI IIeLmeIerInIn yzde 18`I, kk
IIeLmeIerIn yzde q` ErmenIIerIn eIIndeydI. Bu dnemde, bnun ve run ErmenI cemuuLIerI
eLnIk-dInseI uzinIik oIuruk buzi yusuI IukIur kuzunmuyu buIudiIur. BLn bu oIumIu oIuyIuru
rugmen MsImun ve HirIsLIyun kILrIerI urusindukI derIn IurkIiIikIur yznden cemuuLIer urusi
evIIIIkIer oImudi, byIece kILreI ve eLnIk unIumdu suI kuIdiIur. BIr gn unuvuLunIurinu dnme
umudunu kuybeLmemekIe bIrIIkLe, gIderek IIerIne kupunun cemuuL yeIerI bu IkeIerdekI poIILIk
uLmosIerIn IzIn verdIgI Ide TrkIye`yI eIeLIrdIIer, gsLerI yryIerI dzenIedIIer. 1q6`Le
soykirim meseIesInI ErmenIsLun diindu IIk dIIe geLIren bu dIusporu oIdu. 1q;`Len ILIburen Trk
kumuoyunu, ErmenI MeseIesI IIe LruvmuLIk ekIIde yzIeLIren ASAA bu LoprukIurdu kuruIdu.

ZumunIu unu yurdu dn umudu sndke ErmenIsLun SovyeL CumIurIyeLI`ne bugIiIigini
srdren kk bIr uzinIik diindu, IInde yuudikIuri IkeIerIe bLnIemenIn kuiniImuzIigi IIkrI
gIenmeye buIudi. Ancuk 1q6; Misir-sruII suvui, 1q;q run sIum DevrImI, 1q;-1qqo bnun I
suvui gIbI oIuyIurIu semboIIze oIun mIIIIyeLIIIk ve dIncIIIk ukimIuri ErmenI dIusporusinin ruIuLini
kuirdi. Bu LurIIIerde byk bIr kesIm BuLi IkeIerIne g eLLI. YIne de Burc EI Hummud ve
Anjur`du 1oo bIn kudur ErmenI LopIu IuIde yuumuyu devum eLLI.


ButI diusporulurI

AsIindu BuLi`yu IIk cIddI ErmenI g OrLudogu`du IuuIIyeL gsLeren ProLesLun mIsyonerIerIn
eLkIsIyIe, 1q. yzyiIdu oImuLu. Bunu 18qo`Iurdu . AbdIIumId dnemInIn kuLIIumIurindun kuun
1 bIn kIIIIk grup IzIemILI. Ardindun 1q1-1qzo gmenIerI IIe 1qzq`Len sonru1oo bIn TrkIye
ErmenIsI nce YununIsLun, BuIgurIsLun, #omunyu ve MucurIsLun`u, buruIurdun runsu (PurIs,
MursIIyu, yon, NIs) buLu oImuk zere Avrupu`nin dIger IkeIerIne ve AmerIku kiLusinu yuyiIdiIur.
AmerIku`dun Kunudu`yu geLIIer. kIncI Dnyu Suvui sonrusindu Ise Misir, SurIye, ruk ve
TrkIye`den, #omunyu, bnun ve run`dun, SSCB buLu oImuk zere dIger komnIsL IkeIerden
poIILIk srgnIer ABD`ye geIdIIer.

BuLi dIusporuIurinin kuderI OrLudogu`dukIIerden IurkIi oIdu. BuruIurdu gmenIer duIu nyurgiIi
kuriIundiIur, eskI LurIIIerde kuruImu oIun yerIeIk unu ukim kILrIere duIII oImuIuri konusundu
duIu ok buski grdIer. BuIungiLu HirIsLIyun oImuIuri uvunLuj gIbI grnyordu umu duIu ugir
busun zeIIIkIerI 'AsyuIi`, 'DoguIu` oImuIuriydi. Ayricu mesIekI uidun yeLerInce donunimIi degIIIerdI
ve egILImIerI grece dkL. NILekIm bu nyurgiIur sonucu 1qzo`Ierde ABD`nIn KuIIIornIyu
EyuIeLInde ErmenIIere yerIeme, I buImu, I degILIrme ve kumu vusiLuIurini kuIIunmu
konuIurindu beIII yusukIur geLIrIIdI. OyIe kI bIrok IyerInIn kupisindu 'ZencIIer ve ErmenIIer
gIremez` IevIuIuri bIIe konuIdu.

OzeIIIkIe IIk duIgu gmenIer nyurgiIuri umuk ve bIr un nce kubuI grmek IIn ev suIIbI IkeIerIn
kILrIerIne udeLu LesIIm oIduIur. MuILemeIen duIu ubuk kubuI edIIebIImek IIn, kIncI Dnyu
Suvui sirusindu 18 bIn ErmenI gencI ABD ordusunu kuyiL oIdu, bunIurdun en uz 1o bInI NuzIIere
kuri suvuLi. Ayni ekIIde runsu, YununIsLun ve BuIgurIsLun`du yuuyunIur urusindu dIrenI
gIerIne kuLiIunIur oIdu. Bu urudu yerII cemuuLIerIe yupiIun evIIIIkIerIn oruni yzde 6o`Iuru kudur
ikmiLi. ocukIurini duIu ubuk dII grensInIer ve kubuI grsnIer dIye yereI okuIIuru gnderdIIer.
OyIe kI uzun yiIIur boyuncu ABD`dekI Lek ErmenI kILr kurumu CumurLesI ve Puzur okuIIuri denen
kIIIse okuIIuri oIdu.

Ancuk 1q6o`Iur sonrusi OrLudogu`dun, 1q8o`Ierde run`dun geIen mIIILun grupIur, BuLi dIusporusini
ok eLkIIedI. OnceIIkIe ABD, Kunudu, ngIILere ve runsu`dukI mevcuL cemuuLIer byrken, bunIuru
sve, AImunyu, svIre, HoIIundu ve BeIIku gIbI yenI cemuuLIer kuLiIdi. O gne dek IInde
yuudikIuri LopIumu guyeL IyI enLegre (veyu usImIIe) oImu grupIur, OrLudogu kkenIIIerIn kILreI
muIuIuzukurIigindun eLkIIenerek poIILIze oIduIur. TurIIIerIne, TrkIye`ye yenI bIr gzIe bukLiIur ve
Trk ve dnyu kumuoyunun IIgIsIzIIgIne kuri yenI sLruLejIIer geIILIrmeye buIudiIur. ABD`de Lum
zumunIi ErmenI okuIIurinin kuruIuu bu yenI gmenIerIn eLkIsI IIe oIdu. NusiI kI New York
dIusporu YuIudIIerIn bukenLIyse, KuIIIornIyu du ErmenIIerIn bukenLI oIdu. Bu yiIIurdu bu byk
cemuuLIerIn dIger dIusporuIuru sLnIk LusIudikIuri, sik sik bIz ErmenIsLuniz, bIz ErmenIIerIn
kuIesIyIz Lrnden IuIIur eLLIkIerI duyuIdu.


Gney Ameriku diusporusI

OrLudogu, Avrupu ve ABD`de byIe cunIi bIr dIusporu yuumi vurken, Gney AmerIku`du Lum LersI
bIr sessIzIIk IukImdI. Bu uzuk kiLuyu IIk gmenIer z1 bIn ErmenI`nIn IdrIdg 1qoq Adunu
OIuyIuri`ndun sonru geImIIerdI. BunIuri 1q11`de TrubIusgurp Suvui`nu gILmek IsLemeyenIer IzIedI.
QuIImes, u PIuLu ve Buenos ArIes`e yerIeen IIk gmenIer ogunIukIu MurdIn, DIyurbukir ve
Adunu kkenIIydIIer. 1q1-zo, 1qz-6 ve 1qq;-q urusindukI gIer Ise sudece ArjunLIn`e degII,
Uruguuy ve BrezIIyu buLu oImuk zere dIger uLIn AmerIku IkeIerIne yneIdI. Ancuk . Dnyu
Suvui`ndun sonru yenI bIr g duIgusi yuunmudigi IIn bu dIusporu, eLnIk, kILreI ve poIILIk
unIumdu oIduku sLubII ve IzoIe durumdu kuIdiIur. BeIkI de bu uzukIigi LeIuII eLmek IIn,
yerIeLIkIerI IkeIerIn purIumenLoIurdu IIk soykirim LusuriIurini onIur onuyIuLLiIur.


Iski Sovyet cogruIyusInduki diusporu

Buzi bIIIm udumIurinin 'I dIusporu`, buziIurinin Ise 'sper dIusporu` udini LukLigi eskI SovyeL
cogruIyusindukI cemuuLIer Ise ne ErmenI dIusporusinin LemeI kurukLerIsLIkIerInI Luir ne de geneI
oIuruk dIusporu Luniminu uyur. NILekIm onIur du IIbIr zumun kendIIerIne sp:rl yunI 'dIusporu`
dememIIerdIr. 1ooo`II yiIIurdun berI ugirIikIi oIuruk KurudenIz`In kuzey ve kuzeydogu kiyiIurindu
yerIeIk oIun #usyu ErmenIIerInIn rudIkuI mIIIIyeLI kesImIerI, BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu
OsmunIi DevIeLI`ne kuri suvuun #us orduIurindu yer uIdikIuri IIn, resmI LurIIIn 'ErmenI IIuneLI`
syIemIne nemII bIr muIzeme sugIudiIur umu 1q1; EkIm DevrImI`nden ILIburen SovyeL sIsLemI
IInde erImeye ve SIuvIumuyu buIudiIur. #usyu cemuuLI 1qq1`de yenIden bugimsiz oIun
ErmenIsLun CumIurIyeLI`nden geIenIerIe IizIu byd. HuIen Krusnodur ve SLuvropoI`du 8oo bIn,
#osLov ve Moskovu`du oo bIn kudur ErmenI nIus yuiyor. Ancuk bu kesImIerIn, LurIIseI IuIizuyi
cunIi LuLmuk, ErmenIsLun`u yu du buku yerIerdekI soyduIurinu yurdim eLmek gIbI bIr derLIerI yok.

Azerbuycun, OzbekIsLun ve TucIkIsLun gIbI MsImun IkeIerde yuuyunIur Ise SIuvIumu
srecInden uzuk kuIdiIur umu MsImunIurIu IIIkIIerI OrLudogu`dukI gIbI buriiI oImudi. OzeIIIkIe
18oo`I yiIIurdun berI uik oIun LurIIseI pek ok Iesup yznden, AzerIIerIe ErmenIIerIn urusi II
dzeImedI. ErmenIIer`In geIenekseI oIuruk suygi grdkIerI Lek bIge oIun GrcIsLun`du bIIe son
yiIIurdu yereI IuIkIu ErmenIIer urusindu sorunIur oIdu. Amu bu kesImIer de soykirim
LurLimuIurindu yer uImudi.


Ortuk egilimler

Bugn uIus-devIeLIerIn bIIe kreseIIemenIn eLkIIerIne dIrenemedIgI bIr orLumdu, ;6 Ikeye
yuyiImi -6 mIIyon kIIden oIuun 'zerInde gne buLmuyun ErmenI dIusporusi` degIIk IizIurdu
ve degIIk LurIIIerde buIumi ok boyuLIu ve ok kuLmunIi bIr degIIm srecInI yuumukLu. Bu
degIImIn nemII dnemeIerInden bIrI, z bIn kIInIn IuyuLini kuybeLLIgI 1q88 ErIvun depremIydI.
Bu uciIi oIuy dIusporunin ErmenIsLun`Iu duygusuI IIIkIsInIn kuruImusindu nemII roI oynudi.
1qq1`de ErmenIsLun CumIurIyeLI`nIn IkIncI kez bugimsizIigini kuzunmusindun sonru unuvuLun IIe
dIusporu urusindukI IIIkIIer duIu du gIenmeye buIudi. Bu urudu 1qz1`de Ikeden srIen Tunuk
ve Hinuk purLIIerI ErmenIsLun`u gerI dndIer. Amu zeIIIkIe TunukIurin rejImIe yiIdizi pek
burimudi. DIusporu ErmenIIerI IIe ErmenIsLun ErmenIIerI ErIvun`du 1qqq ve zooz yiIIurindu
yupiIun IkI Iorumdu bIr uruyu geIdIIer. 1qqq, zoo1 ve zoo de Pun-ErmenI oIImpIyuLIuri
dzenIendI. BuLi dIusporuIurindun ErmenIsLun`dukI ukrubuIuru ekonomIk yurdimIurin mIkLurinin
yiIdu 1 mIIyur doIuru yukIuLigi syIendI. Sonu oIuruk dIusporu ErmenIIerI IIn urLik gIdebIIecekIerI
bIr unuvuLunIuri duIu vurdi. Bu du HuyusLun`u (LurIII ErmenIsLun`u) bIr duIu gIdemeyecek oImunin
ucisini Ier geen gn bIruz duIu uzuILLi.

NILekIm bu gn unuvuLun zIemI muIuIIe IsImIerInde, LrkIerde, yemekIerde kendInI gsLerIyor.
SurIye ErmenIIerI ErmenIsLun`du degII, HuIep`Le bIr muIuIIe kurmuyi yegIIyorIur. bnun`dukI
Anjur ve Burc EI Hummud`du muIuIIeIerIn IsImIerI Muru, Adunu, AnLep, DrLyoI, UrIu, HuIn.
Buzi ErmenIIer LeIevIzyonIurdu Trk kunuIIurini IzIIyorIur. Buzi ErmenI genIer bIr dnyudun bIr de
TrkIye`den IuLboI Lukimi LuLuyorIur. Buzi evIerde Trk yemekIerI yenIrken dkkunIurdu
TrkIye`den geIen muIIur suLiIiyor. BuziIuri kizIurinu Trke IsImIer koyuyorIur, Kupudokyu`yi
zIyureLe geIIyorIur, Trke grenmek IsLIyorIur, Trk LukimIurini LuLuyorIur.

Buenos ArIes`In ErmenI muIuIIesInde yuuyun GubrIeIIer de IuIu Trke konuuyor, KuyserI
pusLirmusi yIyor, Arup muIuIIesInde yuuyun bnun ErmenIsI suLicidun uIdikIuri bnun rukisinin
yuninu Trk cucigi koyuyor ve Arcrct IIImInI IzIedIkLen sonru boguzIurindu dgmIenen szIerI
syIemekLen IuIu kuiniyorIur. OzeLIe bu uzuk kiLudu, uciIurini derInIere gmm, uncuk Iep vuLun
IusreLIyIe yunun InsunIur yuiyor. #usyu`du kudIm IIgIsIzIIk sryor. ELIyopyu`du veyu HIndIsLun`du
urLik uyri bIr ErmenI kImIIgInden bIIe sz eLmenIn Imkunsiz oIdugu bIr usImIIusyon-enLegrusyon
srecI yuuniyor.

ABD, Kunudu ve Avrupu gIbI geIImI IkeIerdekI ErmenIIer Ise, IIn IoIkIorIk boyuLuyIu IIgIII
degIIIer. OnIur Trk LuruIi IIe LurIII IesupIumunin LeorIk ve muddI LuiyiciIuri. nk bu kesImIer,
Iem egILImII, Iem vurIikIi. Inde yuudikIuri IkeIerIn I sIyuseLInde, ekonomIsInde, kILrnde
eLkInIer. Ancuk, Iem uLeII poIILIkuIuri IIe TrkIye`yI yipruLun Iem de mIIyonIurcu doIurIik
yurdimIurIu ErmenIsLun CumIurIyeLI`nI uyukLu LuLun bu dIusporudu du ErmenI kImIIgInIn erImesI
srecI yuuniyor. SubirsizIigi ve rudIkuIIemeyI yuruLun bIr neden de bu.


SoykIrIm turtImulurI

Szn eLLIgImIz uzun g LurIIInIn bLn dIusporu zerInde degIIk dereceIerde de oIsu 'kurbun`
psIkoIojIsInI gIendIrdIgInI LuImIn eLmek zor degII. BIIIndIgI gIbI 'kurbun` grupIuri dnyuyi IyI ve
dzenII bIr yer oImukLun zIyude, gvensIzIIk, korku ve LeIIIke IIe doIu bIr yer oIuruk uIgiIurIur.
Bugn, dnyunin drL bIr yuninu dugiImi kck nIusIuri yznden ErmenIIerIn byk bIr
bIm IIn, soykirim (genocIde) LerImI, 1q1TeIcIrI`nIn korkun sonuIurini LunimIuyun IukuksuI
bIr LerIm oImukLun Le, yukIuik q yiIdir sIsLemuLIk oIuruk ErmenI IuIkinu, cemuuLIne, devIeLIne,
dIusporusinu, LurIIIne, kILrne, serveLIne yupLigimiz kL muumeIeIerIn IepsInI LunimIuyun
emsIye kuvrum oIdu. Ve bIz yunIiIuru devum eLLIke bu kuvrumsuIIuLirmu Iem ErmenI
LopIumundu Iem dnyu kumuoyundu kubuI grd. nk InsunIur bugn bIIe ErmenIIere kL
muumeIe eLmekLen kuinmuyunIurin, o kurunIik ugIurdu kIm bIIIr neIer yupLigini dndIer.

YIne de bu konudu bIIe Lek bIr buki uisi yok. En uzindun IkI LemeI Luvir vur. SuyiIuri uz oIun uncuk
mIIIIyeLI geIenekLen geIen TunuksLyun mensupIurinin buini ekLIgI suvukun kesIm, soykirimIu
IIgIII oIuruk zr yeLerII grmyor, Lopruk ve LuzmInuL LuIebI Iukkini sukIi LuLmuk IsLIyor. YerI
geImIken, bugn en rudIkuI LepkIIerI veren kesImIerIn, LeIcIrIn ucisini dogrudun yuumumi
nc kuukIur oImusi buziIurinu gurIp yu du urL nIyeLII geIIyor. HuIbukI bu durum dIusporu
sosyoIojIsI uisindun guyeL normuI. nk dIusporu LopIumIurindu geneI oIuruk IIk kuuk, ge
neden oIun uci oIuyin Iesubini sorumuyucuk kudur zuyiI ve IirpuIunmiLir. kIncI kuuk kendInI
IuIu gmen IIsseder. Ancuk nc kuukLun sonru yeIer kendIIerInI yenI vuLunduIur oIuruk
gvende IIssedebIIIrIer ve LurIIIerIyIe IIgIIenmeye cesureL ederIer. Ik kuukIurin uci IuLiruIurin
yuni siru oIumIu buzi IuLiruIuru du suIIp oImusi onIuri yumuuLirken, nc kuukIur IIn gemI
sudece sIyuI ve beyuz renkIerden oIuur. Bu yzden de, duIu soguk ve kuLidirIur. Ancuk bu durum
bIIe sLuLIk degIIdIr.


Ahluki yukluIm

SessIz oIdukIuri IIn bykIgn ve eLkInIIgInI kesLIremedIgImIz dIger kesIm Ise yenI bIr kImIIge
dogru gILmek IIn LurIIseI IuIizuyi busLirmuyu ve eskI cemuuL kILrnden uzukIumuyu egIIImII
oIunIur. OrnegIn nc kuukLun ABD`II yuzur CuroI EdgurIun, Rise the E:phrctes udIi romunindu
yIe dIyor: 'SIzIer ocukIurinizu Lm uciIurinizi geIrdInIz. Ben uciIurimi ocukIurimu geIrmek
IsLemIyorum. ocukIurimin LurIIImIzIn yuruIurinu ev suIIpIIgI yupmusini IsLemIyorum.` Bu
kesImIer IIn TrkIye`nIn ILen bIr zr dIIemesI, ErmenI kILreI mIrusinin korumuyu uIinmusi,
ErmenIsLun`u dosLu duvruniImusi gIbI semboIIk udimIur bIIe, kiriIun uIusuI onuru onurmuyu yeLerII
oIucuk. OzeIIIkIe ABD`dekI eIIL ErmenIIer urusindu soykirim LerImInIn gnceI ve LurIIseI unIumIuri
urusindu nusiI bIr denge kuruIucugi meseIesI sikIikIu LurLiiIiyor. Bu kesImIerIn esus umuci,
TrkIerIn onurunu kirmuk degII, soykirimin kubuI edIImesIyIe uIIukI bIr dnemecIn uIinmusi ve
duIu IyI bIr dnyuyu dogru udim uLmuk. EIbeLLe, mIIIIyeLI IdeoIojIIerden veyu ikur grupIurindun
g uIuruk, II zmszIge gLren kesImIer vur umu bunIur ErmenI dIusporusinin unu dumuri
degII.

Sonu oIuruk, dIusporuyi grmezIIkLen geImek yu du onu dmuncu duvrunmuk nceIIkIe uIIukI ve
InsunI degII. nk dIusporuyi oIuLurun InsunIur bIzIm uLuIurimizin yunIi poIILIkuIuri sonucu
dnyunin drL bIr yuninu suvruImu AnudoIu`muzun ocukIuri, bIzIm InsunIurimiz.

e sudece Iuyduci uidun yukIuunIuru du IuLirIuLmuk gerekIr kI, byIesI uzun ve kurmuik
LurIIeye suIIp bIr uLimuyi, en genI LubunIi, en gI, en dInumIk LuruIini diuridu birukuruk
zemezsInIz. ErmenI MeseIesI, Ier geen gn upsizIigi, yeLeneksIzIIgI kuniLIunun uIus-devIeL
purudIgmusi IInde (rnegIn TrkIye IIe ErmenIsLun urusindu) degII, kreseI dnyu purudIgmusi
IInde eIe uIinmuk zorundu. Bugn gerek TrkIye`dekI ErmenI cemuuLInde, gerek ErmenIsLun`du,
gerekse ErmenI dIusporusindu, bu LurIIseI uLimunin zmne kuLkidu buIunmuyi IsLeyen
sugduyuIu kesImIer vur. YeLer kI, bu InsunIuru n yurgisiz bukmuyi greneIIm, yeLer kI onIuri
unIumuyu nIyeL edeIIm, yeLer kI IIeLIIm IIn dogru dIII ve dogru ynLemI buIubIIeIIm, urkusi
geIecekLIr. Ancuk byIe yupuruk sudece yereI bIr IyIIIk IuIInIn degII, uyni zumundu kreseI bIr IyIIIk
IuIInIn yuruLiImusinu kuLkidu buIunubIIIrIz.


TA#H DETE# 18.1o.zooq
Aye Hr
BIr mIIIeL kI IeykeI yupmuz...

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bu IuILukI konumu sememe IkI oIuy neden oIdu. BIrIncIsI TIcunIIer LurIkuLinin ALuLrk IeykeIIerIne
suIdiriIuri buIune edIIerek 1q1`de ikuriIun 816 SuyiIi ALuLrk` Korumu Kununu, son AB IerIeme
#uporu`ndu, IIude zgrIgnn nndekI engeIIer urusindu suymusiydi. Kununun ikuriIi yksn
duIu nce bu suyIuIurdu unIuLmiLim. kIncI oIuy Ankuru`du UIus Meyduni`ndukI ZuIer AniLi`nin, gyu
beIedIyeye I yupun bIr IIrmunin 'IgzurIigi oIuruk` sobu yuIdiziyIu boyunmusiydi. Neyse kI IuIkin
LepkIsI zerIne de boyunin kuzinmusi IIemIne buIunmi. Bu boyumu-sIIme umeIIyesInIn, IeykeII ne
IuIe geLIrecegInI LuImIn edIyorum umu bunun ok kIInIn umurundu oIdugunu du sunmiyorum.
nk bu LoprukIurdu IeykeI sunuLi pek sevIImemILIr. Bunun en nemII nedenI sIum Inuncindu
IeykeIIn yere den gIgesInIn bIr LusvIr, bIr puL suyiImusidir. Bu yusugu kuIuk usmuyun Sudruzum
'MukbuIJMukLuI` bruIIm Puu`nin 1z6`du MucurIsLun seIerI sonrusi BudIn`den geLIrLLIgI HerkI,
ApoIIon ve DIunu IIe Mucur KruIi MuLIIus CorvIno`nun Lun IeykeIIerI SuILunuImeL Meyduni`nu
dIkIImI uncuk IuIkin 'puLperesLIIk` suIumusi zerIne kuIdiriImi, Puu du 16`du Hrrem SuILun veyu
KununI LuruIindun bogduruIuruk IdrImLr.

18qo`Lu, TunzImuL ermuni`nin bIrIncI yiIdnmnde, GIIune Purki`nu BuLiIi unIumdu bIr uniL
dIkIImek IsLenIr umu 'AduIeL Tui` udIi bu proje gerekIemez. Ayni yiIIurdu LuIyun mImur Guspure
ossuLI`nIn projesI uyurincu, zerIne GIIune HuLL-i $erIII`nIn Lm meLnInIn yuziIucugi bIr uniL
yupLiriIip BeyuziL Meyduni`nu dIkIImesI pIunIunsu du, bu du gerekIemez. ArLIn BIIezIkI udindu
PurIs`Le yeLImI bIr mImurin IzmI oIdugu buku bIr TunzImuL AniLi projesI, 18`Le PurIs SergIsI`nde
sergIIenIr, IukuL IeykeIde 'OsmunIi-ngIIIz-runsiz ILLIIuki` vurguIuniyor dIyenIer sLunbuI`u
geLIrIImesInI engeIIer. SunkI bIrIIerI TunzImuL ruIunun cIsImIeLIrIImesInI IsLememekLedIr.

SuILun AbdIuzIz Avrupu`du grdkIerInden esInIenerek 18;1`de C..uIIer udIi bIr sunuLiyu bIrI bsL,
dIgerI uLIi IeykeI oImuk zere IkI sIpurI vermI uncuk pudIuI VuIIde SuILun`in Iiminu ugruyuruk nce
uIIer`e poz vermekLen vuzgemI, sonru du kendIsInIn uLIi IeykeII IIe Avrupu`dun geLIrLLIgI dkm
Iuyvun IeykeIIerInI meydunIuru degII, BeyIerbeyI Suruyi`nin buIesIne ve Muuyede SuIonu`nu
koydurmuLur. Ancuk bunun bIIe urkusi geImemILIr. . AbdIIumIL LuruIindun IkenIn eILII
yerIerInde yupLiriIun o kudur suuL kuIesI Ise modernIemenIn sImgesI IIk uniLsuI eserIer oIuruk kubuI
edIIebIIIr.

OsmunIi dnemInIn gerek unIumdukI IIk uniLi, 1 MurL OIuyi`nin urdindun 1q11`de HrrIyeL-I EbedIye
TepesI`ne (bugnk ugIuyun`du) dIkIIen AbIde-I HrrIyeL`LIr. 1q1q`Le uLII`Le kuymukumIik bInusinin
nndekI uIunu, eIIL den IIk Trk IuvuciIurinin unisinu yerIeLIrIIen sLun ekIInde uniL du IIk
rnekIerdendIr. KenLseI mekundu yupiIun IIk bsL Ise, 1q1-1q16 yiIIuri urusindu SIvus VuIIsI Muummer
Bey LuruIindun HuIIk IIesInde dIkLIrIIen SuILun Osmun bsLdr. ErmenI Lu usLusi Keverek`In eserI
oIdugu beIIrLIIen IeykeIIn SIvus yerIne HuIIk`e dIkIImesI, vuIInIn uiIi LrenIne gILmeyIp SIvus
MILs`n gndermesI gIbI gurubeLIer, bsLn o dnem IIn erken bIr udim oIdugunu dndrr.
(NILekIm sz konusu bsL, 1q6`du dnemIn vuIIsI NuzmI Toker LuruIindun yikLiriImi ve SIvus ALuLrk
Kongre ve ELnogruIyu MzesI`nIn deposunu uLiImiLir.)

MusLuIu KemuI, zz Ocuk 1qz`Le Bursu`du $urk SInemusi`ndu yupLigi konumudu; sIumIyeL`LekI IeykeI
yusuginin puLu LupiciIigu dnme korkusundun kuynukIundigini beIIrLerek BIr mIIIeL kI resIm yupmuz,
bIr mIIIeL kI IeykeI yupmuz, bIr mIIIeL kI IennIn Icub eLLIrdIgI eyIerI yupmuz, ILIruI eLmeII kI o mIIIeLIn
Lurk-I Lerukkde (IIerIeme yoIundu) yerI yokLur. HuIbukI bIzIm mIIIeLImIz, esvuI-i IukIkIyesIyIe (IukIkI
nILeIIkIerIyIe) mLemeddIn (medenI) ve mLerukkI (IIerI) oImuyu IuyikLir ve oIucukLir demILI. Bu
konumu IkenIn drL bIr yunindu CumIurIyeL`In devrIm IdeoIojIsInIn bIr uygiLi IuIIne geIen ogu
'ALuLrk` IeykeII oIun uniLIurin dIkIImesInIn mIIudi oIur.

UsLeIIk MusLuIu KemuI AniLIur dIkLIrdIgImI, eLruIimdu byk propugunduIuru Iogr IIe
duvrundigimi grenIer benI bencII sunucukIurdir. Ben kendI uIsimdu IdeuIIerImI unuLuImuz kiImuk
IsLedIgIm IIn unuLuImuk IsLemIyorum dIyerek, bu gIrIImIere desLek verecekLIr. (Sevun NIunyun`in
LesbILIne gre, MusLuIu KemuI yuurken udi eIIrIere verIIen ve IeykeII dIkIIen zo. yzyiIin IkIncI sIyusI
IIderIdIr. DIgerI SLuIIn`dIr.)


Krippel geliyor

CumIurIyeL DnemI`nIn IIk IeykeII, o AgusLos 1qzq`Le bIzzuL MusLuIu KemuI LuruIindun uiIun
DumIupinur`dukI semboIIk MeImeLIk uniLidir. MImur KudIr ve Lui usLusi HIkmeL`In eserI oIun uniL,
bIr IuyII buuriIi oImusinu rugmen, CumIurIyeL`In IeykeI sunuLi yubunci sunuLiIuru IuvuIe edIIecekLIr.
Bu yneIImIn IIk eserI, resmI duveLIe TrkIye`ye geIen AvusLuryuIi IeykeILiru HeInrIcI KrIppeI`In,
dkm IIerI VIyunu`du yupiIun ve sLunbuI`du Suruyburnu`nu dIkIIen bronz ALuLrk IeykeIIdIr. EkIm
1qz6`du uiIii yupiIun IeykeIde MusLuIu KemuI sIvII gIysIIer IInde, soI eIInI beIIne duyumi, sug koIunu
uugi uzuLmi, IIerI dogru bukurken gsLerIIIr. HeykeIIn duIu merkezI bIr yere degII, Suruyburnu gIbI
gzIerden iruk bIr yere dIkIImesInIn nedenI, MusLuIu KemuI`In Sumsun`u bu nokLudun IurekeL edIIyIe
uikIunucukLir. Ancuk, bu bIgenIn Murmuru DenIzI`ne ve Boguz`u IukIm pozIsyonu IIe AnLIk
dnemden berI eIrIn ukropoInn OsmunIi mpuruLorIugu`nun suruyinin buIundugu yer oImusi,
buruyi CumIurIyeL rejImInIn gznde sLruLejIk IuIe geLIrmI grnr.

Bu IeykeII, yIne KrIppeI`In yupLigi IkI uniL, Konyu AniLi (1qz6) IIe Ankuru UIus`LukI ZuIer AniLi`nin
(1qz;) uiIii IzIer. Kusim 1qz; LurIIII Vclit guzeLesInde bu IeykeIIerden ne Iuydu umuIdugu yIe
unIuLiIir: Byk LeIIIke gnIerInde vuLunin Ier LuruIindu ykseIen IeykeIIerIn evresInde Trk IuIki
LopIunucuk, Onun |MusLuIu KemuI`In| kuIubuIikIur sLnde Ikmrun oIucuk sesI ve IIIumi memIekeLI
zuIere ve IuIusu gLrecekLIr.


Cunonicu geliyor

TrkIye`de IeykeI sunuLinin geIImesInde nemII roI oIun IkIncI yubunci sunuLi, 1qz;`de, yIne duveL
zerIne Ikeye geIen LuIyun IeykeILiru PIeLro CunonIcu`dir. LuIyu GzeI SunuLIur AkudemIsI
BukunIigi grevInI yrLen PIeLro CunonIcu, LuIyu`dukI pek ok IeykeIIn yuni siru, SL. PeLersburg`dukI
ur . AIexunder IeykeIInI, BugduL`LukI ruk KruIi uysuI IeykeIInI, Curucus`LukI Gney AmerIku`nin
bugimsizIik kuIrumuni SImon BoIIvur`in IeykeIInI, Buenos AIres`LekI ArjunLIn Bukuni AIcorLu`nin
IeykeIInI ve Bkre`LekI #omunyu KruIi MIcIeIe AnLonescu`nun IeykeIInI yupmiLir. Bu IeykeIIerde
denedIgI Iormu TrkIye`de de LekrurIuyucuk oIun CunonIcu, TuksIm Meyduni`ndukI CumIurIyeL
AniLi`ni (1qz;), o yiIIurdu Ankuru`nin en nemII sosyuI mekunIurindun bIrI oIun ELnogruIyu MzesI
nndekI uLIi ALuLrk IeykeIInI (1qz), Ankuru SiIIIye`dekI ZuIer Meyduni ALuLrk AniLi`ni ve zmIr
CumIurIyeL Meyduni`ndukI uLIi ALuLrk IeykeIInI (1qz) yupur.

1qz8`de, SiIIIye`dekI HiIzissiIIu EnsLILs`nn n cepIesInde kupinin Lum zerIne yerIeLIrIImI oIun
'HIjyen` kuburLmusi Ise bIr buku AvusLuryuIi IeykeILiruin, WIIIeIm russ`in eserIdIr. Grek
mILoIojIsInde 'IekIm Lunri` oIuruk bIIInen AskIepIos`un kizi ve usIsLuni Lunriu HygIeIu`nin
kuburLmusinin en IIgIn yuni neredeyse Lumumen ipIuk oImusidir. Henz modernIemenIn IIk
uumuIurindu oIun bIr LopIumdu, bIr kumu bInusinin cepIesIne bu LoprukIurdukI InsunIurin
uIikunIikIurinu, grgsne ve zIInIyeLIne oIduku yubunci, Yunun mILoIojIsInden IirIumi yuri ipIuk
bIr sugIik Lunriusini yerIeLIrmek dogrusu oIduku cesur bIr Luvirdir.

MusLuIu KemuI`In 'ALuLrk` IeykeIIerIne uru verIp sIyusI ve uskerI uIundu nemII grevIer uImi Ike
bykIerInIn IeykeIIerInIn yupiImusi IIn emIr vermesI Trk TurII TezI IIe IIInLIIIdIr. NeveIIr`dekI
DumuL bruIIm Puu, VezIrkpr`dekI KprI MeImeL Puu, Kurs`LukI GuzI MuILur Puu, buzi IIIerde
beIedIyeIer ve ZIruuL Bunkusi LuruIindun yupLiriIun MILIuL Puu ve MImur SInun uniLIuri GeIIboIu`dukI
Numik KemuI IeykeII, sLunbuI BeIkLu`LukI Burburos AniLi bu IusiIdundir.

1qo`Iurin uLmosIerI IInde, NuzI dncesIne yukin oIdukIuri bIIInen AnLon Hunuk ve JoseI TIoruk`u
yupLiriIun ve 1q6`du uiIun Ankuru Gven AniLi Ise yubunci IeykeILiruIurin yupLigi son rnekLIr.
UzerIndekI pIukeLe bukiIirsu uniL, 'Trk mIIIeLInIn jundurmu ve poIIsIne duydugu sevgI ve IonuLIugu`
gsLermek IIn dIkIImILIr.


'Milli Heykel'

Yubunci IeykeILiruIurin IkeyI IeykeIIerIe donuLLigi gnIerden bIrInde, AImeL HuIm, buku bIr
kILrn yeLILIrdIgI bIr IeykeILiruin CumIurIyeL`In LemeI IIkeIerInI cokuIu bIr dII ve duyguyIu
yunsiLumuyucugini, eger mIIII IeykeI sunuLimiz yok dIyorsuk, byk uniL ve IeykeI dIkIIecek yerde,
bugn IIn bIr mermer kLIesI yu du bIr kIe bronz koyuIim ve uILinu 'Trk sunuLisi yeLIInceye kudur`
dIye yuzuIim der. HeykeILiru Kenun (YonLun) Bey de, Puum IzIn verIrsenIz sIzIn IeykeIIerInIzI bIz
Trk sunuLiIuri yupuIim. GzeI sunuLIurin bu duIindu bIz ok yenIyIz, Ienz yeLImedIk. Ierde
yeLIecekIer, IIerInden geIecek sevgIyIe sIzI ebedIIeLIrecekIerdIr. MeseIu bIzIm edIpIerImIz, uIrIerImIz
zuyiILir dIye bu byk IumuseL desLunini D`AnnunzIo`yu mi yuzdiruIim? deme cesureLI gsLerIr. Bu Lr
mduIuIeIere ne LepkI verecegI pek beIII oImuyun MusLuIu KemuI`In, yunindu buIunun MuurII VekIII
MusLuIu NecuLI Bey`e ocuk dogru syIyor NecuLI Bey! Bu II durdurun, bIzImkIIer yupsin dIye emIr
vermesI, Trk IeykeILiruIurinin IIn IIne duIu ok gIrmesIne yurdimci oIucukLir.

Kenun YonLun`un Amusyu, TekIrdug ve KirkIureII`ndekI IIk 'mIIII ALuLrk IeykeIIerI`nI, PurIs`Le
buIundugu yiI IerIsInde IkI nemII sergIye kuLiIun AII HudI`nIn (Buru) 1qz8 yiIindu yupLigi
'BedIu`nin BsL` ve 'Huvvu` udIi uIimuIuri IzIer. 1qzq`du, NIjuL SIreI, zmIL`LekI ALuLrk HeykeII`nI
yupur. 1qo`du orum ve EdIrne`dekI ALuLrk IeykeIIerInI yupun #uLIp AIr AcudogIu, 1qz`de
Menemen`de IdrIen 'DevrIm $eIIdI` KubIIuy`in IeykeIInI de yupur. 1qz`de PurIs`Le MurceI GImond
uLIyesIndekI egILImInI LumumIuyun ZIL MrIdogIu, uyni yiI AIuy Kk`nde IIk kIIseI desen ve
IeykeI sergIsInI gerekIeLIrIr. UIkenIn drL bIr yunindu yrLIen IdeoIojIk seIerberIIgIn nemII
uyugini oIuLurun HuIkevIerI`nIn nnde dIkIIen ALuLrk IeykeI ve bsLIerInIn Trk IeykeILiruIurinu
yupLiriImusi bu yiIIuru rusLIur.


Heykeldeki hutu neydi?

AII HudI Buru`nin sLunbuI`du HurbIye OrduevI buIesIndekI ALuLrk IeykeIInIn AkdenIz`I gsLeren sug
eIIyIe IIgIII Io bIr unekdoL vurdir. YiI 1q;`dIr. HurbIye`de IkI gen yedek subuy uduyi, bIr ALuLrk
IeykeII zerInde uIimukLudirIur. MukeL IuzirIunmi, kubuI edIImI, uIi uIimuIuri srmekLedIr. O
sirudu . Ordu Kumunduni oIun uIreLLIn AILuy uIimuIuri grmeye geIIr, yupiIunIuri begenIr ve gIder.
kIncI gn Lekrur geIIr ve 'Bu IeykeIde byk bIr IuLu vur; buIun bukuIim` der. kI gen, ZekI uIk (zer)
ve AII HudI (Buru) sug uyugi nde, sug eIInde drbn soI eIIyIe AkdenIz`I gsLeren IeykeIe bukurIur,
bukurIur, umu bIr ey buIumuzIur. Puu, ALuLrk`n IIerIye uzunun koIunu gsLererek 'Kumundu soI eIIe
verIImez` der. kI gen IzuI ederIer. Sug uyuk nde oIdugu IIn, IeykeIde denge unsuru oIuruk soI koIun
IIerIye uzunmusi gerekmekLedIr. uIreLLIn Puu sesInI ikurmudun uLIyeden uyriIir. BIrku gn sonru,
DoImubuIe Suruyi`ndu IsLIruIuL eLmekLe oIun ALuLrk, IeykeIIn IoLogruIIurini IsLer. oLogruIIur
gILLIkLen bIrku gn sonru bIr LeIeIon emrI geIIr: 'ALuLrk drbn soI eIIyIe LuLur.` kI gen zorunIu
oIuruk 'Iknu` oIurIur ve IeykeII 'dogru` ekIIde yupurIur.


ugdu heykelleri kuderi

Sonu oIuruk CumIurIyeL`In mImurIik ve IeykeI unIuyii, kIIye yukuridun bukun, oLorILer bIr Luvri
yunsiLun yupiLIur oIuruk IuIku Iep uzuk kuImiLir. ogu IkmeL konuginin nn ssIeyen bu eserIer,
IkLIduri LemsII ederIer, geneIIIkIe IInde yer uIdikIuri meydunIu bLnIeIrIer umu o meydun bIr
dokunuImuzIik, erIIImezIIk IerdIgI IIn sonuLu meyduni Insunu, IuIku uzukLirIur. 'ALuLrk
HeykeII`nden unIuiIun eyse, nceIIkIe 'esLeLIk` degIIdIr; oImudigini du, grdkIerInIzI yIe bIr
ukIinizdun geIrInce unIursiniz. ogunun orunIuri bozukLur, unuLomIsI oLurmumiLir, Iemen IepsInde
IuzIusiyIu resmI, LumLurukIi bIr duru vurdir. nk sorun sunuL degII, bIr IdeoIojIyI ukLurmukLir. ByIe
oIuncu du doguIIik orLudun kuIkmukLu, 'yuruLiciIik` kovuImukLudir.


IurklI heykeller

YIne de, bu IIk dnemde IurkIi ALuLrk IeykeIIerI yupiImiLir. OrnegIn KrIppeI`In 1q6`du yupLigi AIyon
AniLi`ndu Trk` LemsII eden kusIi ipIuk IIgr, yerde yuLun ve emperyuIIzmI sImgeIeyen, Yunun
mILoIojIsInIn nI kuIrumuni HerkI`n boguzini sikur gIbI durmukLudir. (ALuLrk`n ok sevdIgI ve
bIzzuL modeIIIk yupLigi KrIppeI, 1q8`de gerI dnmek zere AImunyu`yu gIder uncuk suvu nedenIyIe
dnemez. 1qq1`de AImunyu`du Ir.)

1q6`du TrkIye`ye geIen #udoII BeIIIng Ise Ankuru`du ZIruuL ukILesI buIesIne ve sLunbuI`du
TuksIm GezI`sIne konuImuk zere (uncuk bugn Muku Purki`ndu buIunun) IkI udeL nn bsL yupur
uncuk Trk sunuLiIurinin kendI uniLIurini kendIIerInIn yupmusini suvunur.

1qq6-1qq; yiIindu yupiIun MuIuLyu`dukI ALuLrk ve Gen HeykeII`nde Ise simsiki gIyInmI IzmeII
ALuLrk, #nesuns IeykeILirui DonuLeIIo`nun DuvuL HeykeII`ndekI gIbI ipIuk bIr gencIn omzundun
LuLur. EIInde bIr buyruk LuLun gencIn uikLu birukiIun muIrem bIgesI MuIuLyuIiIurin LepkIsI zerIne
nce kiriImi, duIu sonru bIr yuprukIu kupuLiImiLir.


o heykelin buInu gelenler

AniL esLeLIgInden ugdu esLeLIge dnm IIk kez 1q;`Le CumIurIyeL`In o. yiIini kuLIumu eLkInIIkIerI
kupsumindu sLunbuI`u zo udeL IeykeIIn dIkIImesIyIe buIur. Bu IeykeIIer devIeLIn sIpurII oImusinu ve
IIn IInde devIeL brokrusIsInIn buIunmusinu rugmen propugundu umuciyIu eIe uIinmumi ve 'uniL
IeykeI` unIuyiiyIu sinirIundiriImumiLir. Bu nemII geIImeye rugmen IeykeIIerIn buinu geImeyen
kuImuz. GrduI Duyur`in Kuruky`dekI GzeI sLunbuI`u 'msLeIcen` buIunuruk YiIdiz Purki`nin cru
bIr kesIne uLiIir. MuzuIIer ErLorun`in TopIune`dekI 'I`sInIn nce eIIerI kiriIir, sonru yz zIILIenIr.
NusreL Sumun`in nereye dIkIIdIgI bIIe beIII oImuyun 'MImur SInun`inin ukibeLI bIIInmez. Numik
DenIzIun`in TuksIm Purki`ndukI 'kImIz`I di eLkenIere bugIi LuIrIbuL nedenIyIe kuIdiriIir. MeImeL
Uyunik`in 'BIrIIk`I 1q86 yiIindu purk dzenIemesI sirusindu beIedIyenIn kompresrnn IedeII oIur.
BIIruL MuvILun`in HurbIye HIILon OLeII`nIn nndekI 'YkseII`I 1q8q yiIindu yoI yupim uIimuIurinu
kurbun edIIIr. erIL Ozen`In AkinLiburnu`ndukI 'Yugmur`u dogunin guzubinu ugrur. sun Onur`un
indikIi Purki`ndukI 'SoyuL KompozIsyon`u 1q8 yiIindu BeIedIye Bukuni BedreLLIn DuIun nemInde
orLudun kuIdiriIir. SeyIun Topuz`un q. evenL gIrIIndekI IeykeII 1q8q yiIindu doguI urLIurdun doIuyi
yikiIir. Tumer BuogIu`nun YenIkupi`dukI 'SoyuL HeykeI`I 1q86 yiIindu yok oIur. Yuvuz Grey`In TuIik
Purki`ndukI 'SoyuL HeykeI`InIn bronz muIzemeIerI uIinir. Ayni ekIIde MeLIn HusekI`nIn Gmsuyu
Purki`nu dIkIIen 'SoyuL HeykeI`InIn mr ok kisu oIur, dIkILIIkLen bIrku gn sonru bukir
muIzemesInden doIuyi IurduciIur LuruIindun I edIIIr. zo IeykeIden gerIye KumII Sonud`in GIIune
Purki`ndukI 'ipIuk`i, ZerrIn BIkbui`nin HurbIye OrduevI buIesIndekI 'Igr`, AIo`un Bebek
Purki`ndukI 'SoyuL HeykeI`I, ZIL MrIdogIu`nun indikIi Purki`ndukI 'Duyunimu`si, HseyIn Anku
Ozkun`in Gmsuyu Purki`ndukI 'Yunki`si, Kuzgun Acur`in GIIune Purki`ndukI 'SoyuL HeykeI`I, eger
suyiIirsu MuzuIIer ErLorun`in TopIune`dekI yurim 'I`sI, GrduI Duyur`in orudun oruyu srkIenen
'GzeI sLunbuI`u IIe Hukki KuruyIgILogIu`nun 'BuIur`i kuIir. KuIunIurin byk ogunIugunun du IuII
orLududir.


TSI StundurdI

EIbeLLe ALuLrk IeykeII yupmu Iuryusi IIbIr zumun bILmemILIr. deoIojI esus oIdugu IIn esLeLIk
kuygiIur IkIncI pIunu uLiImisu du son yiIIurdu orLuyu yIesIne korkun IeykeIIer ikmiLir kI,
bykIerImIz ALuLrk IeykeIIerInI, Trk SLundurLIur EnsLILs`nn z MurL zooq LurII ve TS 1o;q
numuruIi kururi IIe sLundurdu bugIumu IILIyuci duymuIurdir. Ankuru`dukI 'sobu yuIdizi vukuuLi`nin
TSE sLundurLIurinu uygun oIup oImudiginu bukuIim bykIerImIz ne dIyecek?
TA#H DETE# 11.1o.zooq
Aye Hr
uLboI sudece IuLboI degIIdIr!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TrkIye-ErmenIsLun mIIII LukimIurinin Bursu`du yupucugi muu ok uz bIr sre kuIdi. ErmenIsLun
CumIurbukuni Serj SurkIsyun`in TrkIye`ye geIIInI bekIIyoruz. GeLIgImIz IuILuIurdu Bursu`du,
DIyurbukirspor`un grdg kL muumeIeden sonru, bu muin nusiI geecegI konusundu endIeII
oIunIurin suyisi urLmi grnyor. Amu ben devIeLIn Lm uruIuriyIu, Lm orgunIuriyIu 'durumu vuzIyeL
edecegInI` ve muin gvenIIk IInde gemesInI sugIuyucugini dnenIerdenIm. Bursu IuIkinin du,
TrkIyeII IuLboIseverIerIn de muin LurIIseI nemInI Idruk edecekIerIne Inuniyorum. Amu bu demek
degIIdIr kI, mu vesIIesIyIe busindu veyu kumuoyundu 'mIIII` IussusIyeLIer kuinmuyucuk, gergInIIkIer
yuunmuyucuk, sugdu soIdu uIuk LeIek LuLsizIikIur oImuyucuk. nk ErmenIsLun`du nusiIdir
bIImIyorum umu TrkIye`de mIIII muIur IIbIr zumun sudece spor oIuyi degII, bIr 'mIIII duvudir`!


GuyrimsIImIerIn IedIyesI

AsIindu TrkIere IuLboIu sevdIrenIer OsmunIi DevIeLI`nIn Lebuusi oIun YuIudIIer, #umIur, ErmenIIer ve
evunLenIerdI. OsmunIi IkesIndekI IIk IuLboI kuriIumusi, 18;`Le SeIunIk`Le, 188o`Ierde zmIr`de,
18qo`Iurdu Ise sLunbuI`du yupiIdi. Bu IIn ncs oIunIur, LLn ve pumuk LIcureLIyIe ugruun ngIIIz
uIIeIer IIe yunIurindu uIiunIurdi. OnIurin yupLikIuri IIk muIuri, zmIr-sLunbuI`un #um-ErmenI-
ngIIIz kurmuIurinin muIuri, bunIuri du KudikyI #umIurIu ErmenIIerIn rekubeLI IzIedI. MsImun-
Trk genIerI Ise yubunciIurin bu egIenceII yuumini gipLuyIu IzIemekIe yeLIndIIer; nk Iem SuILun .
AbdIIumIL IuLboIu 'Iurum` suyiyordu, Iem de muIuIuzukur IuIk bu Lr eLkInIIkIere 'guvur II` dIye
bukiyordu. Bu bukiin LemeIInde, Kurun`in InsunogIunun bLn egIenceIerInI yusukIurken sudece
TIrmIz`nIn suIII oIdugunu syIedIgI bIr IudIsLe ALiciIik, uL LerbIyesI ve e IIe oynumu diindu Ier
oyun buLiIdir denmesI yuLiyordu.

AbdIIumId`In guzubindun kurLuImuk IIn, 1qo1`de IIk IuLboI kuIpIerInI 'BIuck SLockIngs` (SIyuI
orupIur) udiyIu kurun MsImun-TrkIer, duIu IIk muIurindu #umIuru kuri q-1 yenIk Iken, nI
jurnuIcI bui AII $umII ve udumIurinu yukuIundiIur. MuLu Trk LuruIinin Lek goIn uLun uud Hsn
Bey, mui IzIemeye geIen bubusi HseyIn Hsn Puu`nin IuyLonunu uLIuyuruk kuubIImI, yukuIunun
dIger kurucu #euL DunyuI Bey, mensubu oIdugu HurIcIye NezureLI LuruIindun cezu oIuruk TuIrun
SeIureLI`ne srImL. uud Hsn Bey de sonru yukuIunuruk DIvun-i Hurb`e verIIecekLI. Hsn Bey
zorIu du oIsu puuyi IILurIu kurLurdi umu bIr duIu du 'BIuck SLockIngs` udini duyun oImudi.

1qo`Le z6 MsImun-Trk gencI LuruIindun kuruIun BeIkLu Lukimi du uyni ukibeLI puyIuLi. KuIp
yneLIcIIerI AbdIIumId`In buyuverI MeImed Puu`nin IImmeLIyIe, bIr duIu IuLboI oynumumuk
kuydiyIu cezuIundiriImukLun kurLuIduIur du kuIp, OsmunIi BerekeL JImnusLIk MekLebI udiyIu IuuIIyeLe
devum edebIIdI. (AbdIIumId`In IuLboIcuIuri IuIIye oIuruk kuIIunmuk IsLedIgI IIn okuIu IzIn verdIgI
rIvuyeL edIIIr.) zmIr`de Ise 1qo`Le AmerIkun KoIejI grencIIerI TuIuL (Erboy), $erII #emzI (#eyenL),
SubrI SIeymunovI ve NejuL EvIIyuzude, okuI LukimIuriyIu suIuyu ikun IIk Trk IuLboIcuIur oIduIur.
Ancuk bu genIer, dnemIn zmIr VuIIsI KumII Puu`nin buskiIuri sonucu okuIIurindun uzukIuLiriIuruk
cezuIundiriIdiIur.


Puzur IgI`nden Cumu IgI`ne

HuIk urusindu 'Puzur IgI` dIye uniIun 'ConsLunLInopIe ooLbuII eugue` udIi IIk IIg, 1qoq`Le oIuLuruIdu.
Modu, EIpIs ve mogene LukimIurinin mcudeIesInde IIk kupuyi, ngIILere SeIureL gemIsI LuyIuIurinin
Lukimi mogene kuIdirdi. TrkIer bundun sonru cesureLIerInI LopIudiIur ve 1qo`Le GuIuLusuruy, 1qo;`de
enerbuIe kuIpIerI kuruIdu. 1qo8`de . MeruLIyeL`In IIuni IIe bIrIIkLe VeIu, Beykoz, Trk dmun
Ocugi, DurIInun ve $eIremuneLI LukimIuri buLu oImuk zere suyisiz yerII kuIp uiIdi ve 1q1z`de
sLunbuI`du, sudece Trk LukimIuri IIn 'Cumu IgI` udiyIu yenI bIr IIg kuruImusi Icup eLLI. AnudoIu`du
Ise #um ve ErmenIIerIn kurdugu 1oo`den IuzIu spor kuIbnn kendI IuLboI IIgIerI vurdi.

LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI (TC), zmIr`de yiIIurdir IuuIIyeL gsLeren PunIunIos, ApoIIon, PeIops,
EvungeIIdIs, sko, KrukovIrI, MIdIIII Kurmusi gIbI #um; Vuspurukun ve ArmenIon gIbI ErmenI,
MuccubI gIbI YuIudI LukimIurinu kuri sugIum bedenII, mIII uuru suIIp Trk genIerI yeLILIrmek
IIn 1q1z`de Kuriyuku Spor KuIb`n (num-i dIger 'KuI SIn KuI`), 1q1q`Le #um, ErmenI ve ngIIIzIere
kuri 'mIIII Luvir` koymuk zere, AILuy KuIb`n kurdu. Ayni yiI AILuy`in ErmenI Lukimi ArmenIon`u
yenerek kupuyi uImusi; 1q16-1q1;`de Lm #um ve ErmenI LukimIurini yenmesI, kuIp LurIIInIn en unIi
suyIuIurini oIuLurdu. Bu urudu, TC`nIn TrkIk poIILIkuIuri uyurincu enerbuIe ve BeIkLu
kuIpIerInIn LzkIerI 'mIIIIeLIrIImILI` bIIe.


MIIII McudeIe`de IuLboI

uLboIun 'mIII uuru oIuLurmuk zere kuIIuniImusi MLureke yiIIurindu (1q18-1qzz) Iiz kuzundi.
sLunbuI`du, IguIcI runsizIur ve ngIIIzIer IIe TrkIer urusindu kirun kirunu muIur yupiIdi, kuzununIur
udeLu suvui kuzunmi gIbI sevIndIIer. OyIe kI, guI GIerI KomuLunIigi, 1qzo`de o muin q1`InI
kuzunun, drdn berubere bILIren, sudece beInde yenIIen enerbuIe KuIb`n kupuLmuk IILIyucini
duydu. enerbuIe`nIn ve Kuriyuku`nin pek ok IuLboIcusu MIII McudeIe`ye kuLiIdikIuri IIn guI
GIerI LuruIindun cezuIundiriIdiIur.

1qz1`de sLunbuI #umIurinin gzde Lukimi Peru IIe Trk LukimIuri enerbuIe ve UnIon CIub
(LLIIuLspor) urusindukI muIur bIr nevI Trk-Yunun suvui gIbI geIyordu. #umIur 'ZILo VenIzeIos!`
(Yuusin VenIzeIos!) dIye LezuIruL yupurken, Trk seyIrcIIer neboIu`yu bombuIuyun Yunun suvu
gemIsI KiIki`in buyrugini yukmiIurdi. Ayni dnemde zmIr`de kirmizi Iormu zerIne beyuz bIr kuukIu
suIuyu ikun dmun Yurdu KuIb IIe YununIsLun buyruginin renkIerI oIun muvI beyuzIi IormusiyIu
ApoIIon Lukiminin muIuri, udeLu cepIedekI urpimuIurin Lekruri gIbIydI. Ske`de bIIe IuIk, LepkIsInI
IuLboI LukimiyIu gsLerIyordu; yIe kI IguIcI LuIyun kuvveLIerI bIr kez bIIe Ske Lukimini
yenememekLen IkuyeL edIyordu.


uLboIu TrkIer mI IcuL eLLI?

uLboIun mIII kImIIgIn InusindukI roI CumIurIyeL dnemInde de devum eLLI. 1q MurL 1qz`Le
oIuLuruImuk IsLenen modern kILrn sImgeIerInden bIrI oIuruk GenIerbIrIIgI kuruIdu. Ise
greLmenIerI ve grencIIerInce kuruIun ve kudroIuri Ier zumun LuIsIIII genIIkLen derIenen
GenIerbIrIIgI, bu sekInIIgI yznden brokruLIk eIIL LuruIindun ok LuLuIdu. 1qz`de Trk TurII
TezI`nIn bIr purusi oIuruk KugurIi MuImud`un DIvun-i guL-IL Trk ve SeyyId AII Ekber`In HiLuy-i
Nume udIi eserIerInde OrLu Asyu`dukI Trk LopIuIukIurinin kuzu derIsInden yupiImi LopIu IuLboI
benzerI bIr oyun oynudikIuri, bu oyunu 'Lepk` dedIkIerInden kuIkuruk dnyu yznde IuLboIu
TrkIerIn IcuL eLLIgI IddIu edIIerek Ie buIundi. 1q;-1qq urusindu yiIin beIIrII uyIurindu muIuIII
umpIyonIurin kuLiIimiyIu Lurnuvu usuI dzenIenen msubukuIuru 'MIII Kme` udi verIIdI. 1qq`du
kuruIun depIusmunIi BIrIncI Ig, uzun yiIIur 'MIII Ig` oIuruk udIundiriIdi. Ve zeIIIkIe Yunun
LukimIuriyIu yupiIun muIur udeLu 'mIII vuroIu duvusi` oIuruk eIe uIindi. OrnegIn z NIsun 1qq8`de
ALInu`du oynunun TrkIye-YununIsLun muindun TrkIye -1 guIIp uyriIdigindu Lm Ike buyrum
eLmILI. MIIIIyeLIIIk konusundu TrkIerden uugi kuImuyun YununIi seyIrcIIer urusindu du InLIIur
edenIer vurdi. Trk LuruIinin buurisi z8 Kusim 1qqq`dukI mui du z-1 uIuruk devum eLLI.


'ALInu OIuyi` ve sonrusi

Amu, Muyis 1qqq`du ALInu`du TrkIye, Misir, LuIyu ve YununIsLun`in kuLiIdigi 'AkdenIz DosLIuk Kupusi`
sirusindu TrkIye Lukimi Misir`i -z, YununIsLun`i z-1 yenmenIn keyIInI yuurken, zo Muyis`LukI
TrkIye-LuIyu muindu, YununIi seyIrcIIerIn Trk Lukimi uIeyIIne IrkIn LezuIruLi, muin YununIi
IukemInIn LuIyunIuri LuLun Luvri yznden Trk Lukiminin -z mugIup oImusi, bunIur yeLmezmI gIbI
muLun sonru YununIi LuruILurIurin Trk seyIrcIIere Lu, porLukuI ve benzerI cIsImIerI uLmusi, YununIi er
ve subuyIurin LuIyun IuLboIcuIuri omuzIurindu gezdIrmesI IIe oIunIur oIdu.

GuzeLeIer, oIuyi 'suIkusL`, 'Lecuvz` gIbI kikirLici buIikIurIu eIe uIuruk IuIki guIeyunu geLIrmI, 'ALInu
OIuyi`ni grmek zere z Muyis 1qqq`du TrkIye MIIII TuIebe ederusyonu LuruIindun dzenIenen
genIIk LopIunLiIurinu Trk Lukimi du geImI, urdindun grup TuksIm`e dogru yrye gemILI. Bu
yry TrkIye`nIn dIger yerIerIndekI 'mIII` IussusIyeLIerI LeLIkIemI ve z6 muyisLu sLunbuI`du ve
zmIr`de, z; muyisLu Ankuru ve BuIikesIr`de on bInIerce kIInIn kuLiIdigi mILIngIer yupiImiLi. Sonundu
IkmeL durumu eI koymu ve YununIsLun`in resmen zr dIIemesInI sugIumiLi du, mIIII gururumuz
bIruzcik oIsun onuriImiLi.

1q6;`de enerbuIe IIe AEK ALInu Lukiminin BuIkun Kupusi IInuIIndekI kuriIumusi Ise Kibris gerIIImI
yznden benzer bIr uLmosIerde geLI. Trk guzeLeIerInde Kibris`in Iincinin Yunun Lukimindun
uIinucugi yoIundu yuziIur ikurken, Yunun guzeLeIerI BIzuns IkI buIi kurLuI urmusiyIu yzIerce yiI
dnyuyu egemen oImuLu, ImdI de AEK kendI kurLuI urmusiyIu BIzuns eIsunesIne yenI bIr suyIu
ekIeyecek dIye IuIki guIeyunu geLIrIyordu. Ik IkI muLu berubere kuIinmusi zerIne sLunbuI`du
yupiIun nc muLu enerbuIe, seyIrcIIerIn Iep bIr ugizdun syIedIgI 'Dug Buini Dumun AImi`
muriyIu AEK`yi yendI de, TrkIerIn yregI bIruzcik sogudu.

Ancuk IuLboI sudece 'mIII kImIIgIn` Inusindu degII, 'yereI kImIIkIerIn` Inusindu du nemII IIev grd.
1q6o`u kudurkI dnemde, Lek IIgde, sLunbuI, Ankuru ve zmIr LukimIuri urusindu oynunun proIesyoneI
IIg, AnudoIu`yu du yuyiIucuk, 1q6z`de kIncI, 1q66`du Ise Unc Ig kuruIucukLi. Ancuk Luru
burjuvuzIsI IuLboI yoIuyIu, sudece byk eIIr burjuvuzIsIne kuri degII, komu IIIerIn ve bIgeIerIn
burjuvuzIsIne kuri du kendInI konumIuyordu. TurIILen geIen ekImeIer, kiskunIikIur, gerIIImIer,
IuLboI kuriIumuIurindu 'mu Ieyecuni` udi uILindu IIude edIIIyordu. Sonundu oIunIur oIdu ve 1; EyII
1q6;`de, KuyserI $eIIr (ALuLrk) SLudi`ndu yupiIun KuyserIspor-SIvusspor mui kunu buIundi.


kI eIrIn IIkuyesI

Augidu unIuLucugim oIuyIurin urku pIunindu, IkI eIIr urusindukI ekonomIk geIImIIIk Iurki yuLiyordu.
SIvus, CumIurIyeL LurIII boyuncu IImuI edIImI IIIerden bIrIydI. q-11 EyII 1q1q`du LopIunun LurII
SIvus KongresI`ne ev suIIpIIgI yupmi uncuk CumIurIyeL dnemInde unuLuImuLu. O LurIIe dek SIvus`u
yupiIun Lek Lk devIeL yuLirimindun en nemIIsI 1qq`du kuruIun DDY Cer ALIyesI IIe 1qq`Le uiIun
Smerbunk ImenLo ubrIkusi IdI. KuyserI`nIn durumu du ok IurkIi degIIdI umu OsmunIi`dun berI
LIcureLLekI buuriIuriyIu Luninun KuyserIIIIer, kendI gbekIerInI kesmeyI buurmiIurdi. TrkIye`nIn Ier
yerInde LIcureL yupLikIuri gIbI, SIvus`in ekonomIsIne de egemen konumduydiIur. DoIuyisiyIu KuyserI
IizIu modern bIr kenL IuIIne geIIrken, TrkIye`nIn nc byk yzImne suIIp SIvus, uz geIImI
bIr Luru kusubusi Iuvusinduydi ve TrkIye`nIn en ok g veren III IuIIne geImILI. Bu durum
kendIIerIne LukLikIuri 'YIgIdoIur` Iukubindun buku serveLIerI oImuyun SIvusIiIurin gururunu
IncILIyordu.


DevIeLIn busIreLsIzIIgI

Muin oynunucugi gn zo mInIbs, qo oLobs ve LrenIe KuyserI`ye uIuun SIvusspor LuruILurIuri, yiIIurin
ezIImIIIgI IInde, yemek yedIkIerI resLorunIurdu IesupIuri demedIIer, buzi IyerIerInI yugmuIuyip
LuIun eLLIIer, geneIevIerde kuvgu ikurdiIur. GerIIIm muLu du devum eLLI. Muin zo. dukIkusindu
KuyserIspor`un 1-o ne gemesI zerIne KuyserI LuruILurIurinin uiri sevInmesI, SIvusIi LuruILurIuri IyIce
kizdirdi. SIvus LrIbnIerInden uLiIun LuIuru, KuyserIII LuruILurIur biuk, Lu ve sopuIurIu cevup verdIIer.
KuyserI LuruILurIurinin grevII bIr poIIs LuruIindu guIeyunu geLIrIImesIyIe oIuyIur IyIce Lirmundi ve
punIkIe bIrIIkLe kuvgu IucIuyu dnL. DemIr kupiIurin uiImumusi ve sLud ikiindukI dzensIzIIkIer
yznden (resmI mukumIuru gre) q1 SIvusIi LuruILur oIuy yerInde IuvusizIik ve sikimudun doIuyi
yuumini yILIrdI. oo` ukin kII de sopu, biuk ve Lu durbeIerIyIe yuruIundi.


YerII 6-; EyII

Ancuk, sLudyumdun sug ikmuyi buurun SIvusIiIur du bo durmudiIur ve sLudin eLruIindukI KuyserI
pIukuIi uruIuri uLee verdIIer. OIuyIurin SIvus`u uburLiIuruk uIuLiriImusiyIu (yIe kI KuyserI`ye gIden
be bIn LuruILurin du IdrIdg, KuyserIIIIerIn SIvusIiIurin keIIesIyIe Lop oynudigi bIIe syIenmILI) bu
seIer SIvus`Lu KuyserIII uvi buIudi. KuyserIII LccurIurin pusLirmu, sucuk, ekerIeme-IeIvu, LuLIi, kumu-
gIysI dkkunIuri yugmuIundi. KuyserIII dIye bIIInenIerIn evIerI busiIdi. SuIIbI KuyserIII oIun Byk
BeIedIye OLeII`nIn yuLukIuri cuddeye uLiIip yukiIdi. PoIIsIer SIvusIi IemerIIerInIn LepkIsInI ekmemek
IIn oIuyIuri IzIemekIe yeLInInce yugmu ve LuIrIp devum eLLI. OIuyIuri uncuk MuIuLyu, TokuL ve
ErzIncun`dun geLIrIIen uskerI bIrIIkIer busLirubIIdI. OIuyIurin urdindun KuyserIII pek ok kII SIvus`Lun
gL. TubIr cuIzse, 'yerII muIi` bIr 6-; EyII vuk`usi yuunmiLi. Sudece bu seIer yugmuIuyunIur du
yugmuIununIur du Trk ve MsImun`di.

Bu korkun oIuyin kk bIr kopyusi, drL I, 1oo`den IuzIu yuruIi IIe sonuIunun z HuzIrun 1q6q
LurIIII KirikkuIe-Tursus dmun Yurdu muindu yuundi. DuIu sonrukI yiIIurdu, ezIk Luru eIIrIerImIz,
bIrbIrIerIne degII, LekI uIusIuru dmun oIuruk IeruIIumuyi seLIIer.


Hondurus-EI SuIvudor uLboI Suvui

#oberLo Cordunu, son dukIkudu Hondurus`in guIIbIyeL goIn kuydederken, on sekIz yuindukI AmeIIu
BoIunIus, EI SuIvudor`du LeIevIzyonunun buindu oLuruyordu. Ayugu IirIudi, bubusinin Lubuncusinin
durdugu ekmeceye koLu. Sonru kendInI kuIbInden vurdu. SuIvudor guzeLesI EI NucIonuI`de, erLesI gn
'Gen kiz, vuLuninin yikiIiini grmeye LuIummI edemedI` denIyordu. Tm bukenL, AmeIIu
BoIunIus`in LeIevIzyondun nukIen yuyinIunun cenuze LrenIne kuLiIdi. Cenuze uIuyinin buindu, buyruk
Luiyun bIr uskerI muIuIiz bIg yrd. Bubukun ve bukunIur, buyrugu suriIi LubuLun peInden
yrdIer. HkmeLIn urdindun, SuIvudor mIII Lukiminin IIk on bIrI geIIyordu; TegucIguIpu
HuvuuIuni`ndu yuIuIunun, uIuy edIIen ve yzne LkrIen Lukim, o subuI zeI bIr uukIu EI SuIvudor`u
dnmL...

Bu suLirIur, #yszurd KupuscInskI`nIn IkemIzde uLboI Suvui udiyIu yuyimIunun (Om YuyinIuri, zooo)
kILubindun uIinmu. Devumini bIz geLIreIIm.

1q IuzIrundu EI SuIvudor`un bukenLI Sun SuIvudor`du yupiIun rvun muindu, LucIze ugrumu sirusi
Hondurus Lukiminduydi. Mu ncesInde, EI SuIvudorIu IunuLIkIer gruIu, Lukimin kuIdigi oLeIIn
cumIurini IndIrerek IerIye rk yumurLuIur, I IureIer ve pIs kokuIu puuvruIur IirIuLmiIurdi. Mu
gn, HondurusIi oyuncuIur, sLudyumu EI SuIvudor 1. MekunIze TmenI`ne uIL zirIIi uruIurIu
gLrIdIer. AskerI bIrIIkIer IuLboI suIusini kuuLirken, suIudu, mukIneII LIekII uskerIerden bIr
kordon oIuLuruImuLu. Bunu rugmen, Hondurus mIIII muri uIinirken, eIIerInde InLIIur eden
AmeIIu`nin IoLogruIIurini Luiyun seyIrcIIer, nce Hondurus Lukimini yuIuIudiIur, urdindun Hondurus
buyrugini IndIrIp yukLikLun sonru gndere bIr bez purusini ekLIIer. HondurusIi IuLboIcu ve
LuruILurIurin Lek dncesI suIudun sug suIIm ikubIImekLI. NILekIm mui -1 kuybeden Hondurus
Lukiminin unLrenr, uskerIer eIIgInde IuvuuIuninu gLrIrken mui kuybeLLIgImIz IIn ok
unsIiyiz demILI. Ancuk oIuyIur, bekIenmedIk ekIIde geIILI.


Suvuin urku pIuni

BIgede uzun yiIIur guzeLecIIIk yupmi oIun Ben uIs uLIn AmerIku`du sIyuseLIe IuLboI urusindukI sinir
ok beIIrsIzdIr. MIII Lukim yenIIgIsInden sonru den yu du devrIIen IkmeLIerden bIr IIsLe yupsuk,
ok uzun oIurdu` demI ve yIe devum eLmILI: OLeIdekI odumu ikip, LrunsIsLorIu rudyomdun
IuberIerI dInIemeye buIudim. SpIker, Hondurus HkmeLI`nIn, EI SuIvudor`u kuri suvu buIuLLiginu
duIr bIIdIrIsInI okuyordu. Ardindun, EI SuIvudor ordusunun, sinir boyuncu Hondurus`u kuri suIdiriyu
geLIgI IuberI geIdI.

BIr meLuIor degII, gerek oIun bu 'IuLboI suvui` 1q Lemmuzdu buIudi ve yukIuik 1oo suuL srd. 18
Lemmuzdu, uLIn AmerIku`nin byk IkeIerInIn uruyu gIrmesIyIe sonu eren suvuin bIIunosu drL bIn
I, 1z bInden IuzIu yuruIi IdI. o bInden IuzIu kII Ise evInI ve Loprugini yILIrmI, zurur 1oo mIIyon
doIuri buImuLu.

Sirudun bIr kupu eIeme muinin IkI Ike urusindu kunIi bIr suvuu dnmesInIn gerek nedenI Ise
bukuydi. OrLu AmerIku`nin en kk; kIIomeLrekure buinu 16o kIIIIk nIusu IIe BuLi YurimkresI`nIn
en kuIubuIik IkesI oIun EI SuIvudorIu Lopruksiz kyIIer yiIIur IInde Hondurus`u g eLmI, bu g
buIungiLu, EI SuIvudor`dun neredeyse uILi kuL byk oIun Hondurus`Lu oIumIu kuriIunmiLi nk
IkenIn Lurimu eIverIII uruzIIerI IIeyecek yeLerII nIusu yokLu. Ancuk, 1q6o`Iuru geIIndIgInde,
Hondurus IkmeLI, kendI yoksuI kyIIerInIn buskisi IIe Lurim reIormu yupmuk zorundu kuIdi.
UIkesIndekI byk Lopruk suIIpIerIne ve dev pIunLusyonIuru suIIp oIun yubunci IrkeLIere sz
geIremeyInce, EI SuIvudorIu gmenIerIn IguI eLLIgI LoprukIuri gerI uImuyu soyundu. Bu durum doguI
oIuruk EI SuIvudor IkmeLInIn II Iounu gILmedI. kI Ike urusindukI IIIkIIer gerIImeye buIudi. Her
IkI LuruIin guzeLeIerI bIrbIrIne 'NuzIIer`, 'cceIer`, 'uyyuIur`, 'rmcekIer`, 'IirsizIur` gIbI udIur Lukuruk,
korkun bIr neIreL ve svg kumpunyusi yrLLIer. Le, Hondurus ve EI SuIvudor urusindukI eIeme
muIuri bu korkun gerIIImII uLmosIerde yupiIdi. Sonu, Ier IkI Ikede dIkLuLrIk rejImInIn ve
mIIIIyeLIIIgIn gIenmesI oIurken, kuybeden yoksuI IuIkIur ve IuLboI oIdu. EI SuIvudorIu gmenIerIn
IIesI Ise IuIu sryor. Kissudun IIsse.
TA#H DETE# oq.1o.zooq
Aye Hr
Avur, ne oIur kizimi gLrme!..

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

z EkIm zooq LurIIII SubuI guzeLesInde SevIIuy YkseIIr`In NezuIuL Gndogun udIi beIgeseI yupimcisi
IIe yupLigi rporLuji duydugunuzu suniyorum. OkumuyunIur www.subuI.com.LrJ GundemJ
zooqJoqJz;J dersImII kIzIurIn oykusu udresInden okuyubIIIr. Amu yIne de rporLuji zeLIemek
IsLIyorum nk bu IuILukI yuzim orudu unIuLiIunIurIu ok yukindun IIgIII.

#porLujdun grendIgIme gre, NezuIuL Gndogun, bugn TunceII dIye bIIdIgImIz DersIm`de, 1q;-
1q8 urusindu yuununIuri unIuLun bIr beIgeseI IuzirIiyormu. (O dnemI, bu suyIuIurdu bIrku kez
konu edIndIgImden duIu IuzIusini unIuLmiyorum, meruk edenIer InLerneLLen o yuziIuri buIubIIIrIer.)
KendIsI de DersImII oIun Gndogun, beIgeseIInde, 1q8`de kuLIedIIenIerIn, srgne gnderIIenIerIn
yuudikIuri diindu bIr de o dnem ocukIurin yuudigi drumIuri unIuLmuyi IedeIIIyormu. Gndogun,
o dnem uIIeIerI IdrIen yu du uIIeIerInden zorIu uIinun ocukIurin, zeIIIkIe de kiz ocukIurinin IzInI
srerken ok IIgIn bIIgIIere uIumi. Kuyip suniIun pek ok ocugun, o yiIIurdu zeIIIkIe yksek rLbeII
usker uIIeIerIne evIuLIik verIIdIgInI keIeden Gndogun, bugn 8o-8 yuIurindu oIun 1o kiz ocugun
IzInI buImuyi, bunIurdun buziIuri IIe grmeyI de buurmi. Bu grmeIerden, urIvIerden ve szI
LurIILen eIde edIIen bIIgIIerIn yer uIucugi beIgeseIIn ok IIgIn oIucugi unIuiIiyor.


KuIrumun greLmen

NezuIuL Gndogun, rporLujindu Sidiku Avur udIi bIr greLmenden de sz edIyor. Sidiku Avur udini,
yukIuik z yiI AnudoIu`nun eILII kusubuIurindu, eIIrIerInde greLmenIIk yupun unnemden
duydugumdu IerIuIde 8-1o yuIurinduydim. Sidiku Avur, unnemIn LurIIIyIe, ALuLrk devrImIerIne
kendIsInI udumi, Iedukur, ceIukur, kuIrumun bIr greLmendI. AnnemIn roI modeIIydI.

DuIu sonru, Lek kizi BuIu Avur`in (Grk) kuIemInden ikmi bIr nszden grendIgIme gre, Lum
udiyIu Aye Sidiku Avur, 1qo1`de sLunbuI`du dogmu, 1q;q`du sLunbuI`du ImL. upu Kiz OgreLmen
OkuIu`nu bILIrdIkLen sonru, bIr sre zmIr`dekI MusevI MekLebI ve AmerIkun Kiz KoIejI`nde Trke
greLmenIIgI yupmi, zmIr KudinIur HupIsIunesI`nde kudinIuru okumu yuzmu, SuIepIogIu CumII`nde
II ocukIuru eI sunuLIuri greLmILI. zmIr`dekI IurekeLII ve modern IuyuLi buzi evreIerIn LepkIsIne
sebep oImu, Iukkindu mIsyonerIIk syIenLIIerI ikuriImi, bu syIenLIIerI ikurunIuri duvu eLmek
zorundu kuImiLi. 1q;`de eInden uyriIun Sidiku Avur, GuzI EgILIm EnsLILs EdebIyuL BIm`ne
gIrmI, mezun oIuncu kisu bIr sre BoIu Kiz EnsLILs`nde grev yupLikLun sonru 1qq'du EIuzig Kiz
EnsLILs`ne greLmen oIuruk uLunmiLi. Le bu LurIILen ILIburen, Sidiku Avur`in unnem gIbI nIce
KemuIIsL greLmenIn IuyrunIigini kuzunun zuImeLII mesuIsI buIumiLi.


ALuLrk`n mIsyonerI

Sidiku Avur, 1qq-1qq yiIIuri urusindu, o gnIer udi DersIm oIun IuvuIIde, kuI uL veyu kuLir sLnde,
kuI yuyun, kuI kumyonIu, ky ky doIuuruk KrL kizIurini LopIumi ve yuLiIi bIge okuIIurinu
gLrmL. Buruyu kudur Ier ey normuI grnyordu. OyIe yu, KemuIIsL medenIIeLIrme projesInIn
bIr purusi du egILImsIz kizIuri egILmek degII mIydI? Le Sidiku Avur du bu II cunIu buIu yupmi,
sLeIIk bu mIsyonu IuIk LuruIindun du benImsenmILI. OyIe kI, unnemIn deyIIyIe, kyI kudinIuri
(unnem onIurin KrL oIdugunu yu bIImIyordu, yu du bunu syIememILI), kendIIerInI Sidiku Avur`in
uLinin zengIsIne yupiir ve kizimi du uI Avur!.. dIye yuIvurirIurdi.

Sidiku Avur`in, gnmzn bIr buku egILIm kuIrumuni Trkun SuyIun`inkIne benzeyen bu urpici
IIkuyesInI duIu sonru nedense unuLmuLum. Tu kI, on yiI nce HIkmeL erIdun Es`In, Kizimi du
GLr... buIikIi yuzisi bIr yerde kurimu ikincuyu kudur du IuLirIumudim. HIkmeL erIdun Es,
1q;`deHuyuL dergIsInde ikun yuzisindu Sidiku Avur`in bIzzuL ALuLrk LuruIindun Dogu`yu 'bIr Trk
mIsyonerI` oIuruk gnderIIdIgInI IIerI sryordu.


Dug IekIerIm

Konunun IzInI srnce, Sidiku Avur`in 'Dug IekIerIm` udi uILindu LopIudigi uni kILubinu (OgreLmen
Dnyusi YuyinIuri, 1qqq) rusLIudim. EmekII oIdukLun sonru TeknIk OgreLmen MsLeuri #L UzeI`In
IsLegI zerIne uniIurini yuzun Sidiku Avur, 1188 suyIuIik dev eserInI ve yzIerce IoLogruIi MIIII EgILIm
BukunIigi`nu LesIIm eLmI, uncuk bukunIik, uniIuri muILemeIen 'kubuIuLIerInIn` orLuyu ikmumusi IIn
busmumi, byIece yiIIurcu dugIurdu perIun eLLIgI Sidiku Avur`i ve devIeLIn muIum poIILIkuIurini
unuLuImuyu Lerk eLmILI.

YiIIur sonru dzeILIIen, buzi bImIerI ikurLiIuruk busiIun uniIurdu Sidiku Avur, bIgenIn ve bIgedekI
yuumin uyrinLiIi, gerekI bIr LusvIrInI yupiyordu. KILupLu bIzzuL ALuLrk LuruIindun grevIendIrdIgIne
duIr bIr bIIgI yokLu umu kendIsInIn ALuLrk-nn IzgIsIne sudik bIr 'mIsyoner` oIdugu uiku
grIyordu. Bu mIsyonerIIk 1qo`Iere kudur srm, DemokruL PurLI IkLIduri IIe Sidiku Avur`in yiIdizi
burimumiLi. UsL kudemeIerde kendIsInI koruyunIur oImusinu rugmen 1qq`Le greLmenIIkLen
uyriImuk zorundu kuImi, grevIne uncuk 1qq`du dnebIImI, 1q6;`de emekII oImuLu.

KILubi bILIrdIgImde, yIne ok eLkIIenmILIm, uncuk 1o yuimdu yuudigim Lrden bIr eLkIIenme degIIdI
bu. ArLik Sidiku Avur`in ubuIurinin usIindu ne unIumu geIdIgInI Iurk edebIIIyordum. NezuIuL
Gndogun`in rporLujindu bIr kez duIu kurimu ikincu, yenIden dndm Sidiku Avur`i, duIu
dogrusu Sidiku AvurIuri.


$kr Kuyu`nin mekLubu

$ImdI buu dneIIm ve urIvden bIr beIge okuyuIim. Yundu IoLokopIsInI grdgnz yuzi, q HuzIrun
1q;`de, IIerI Bukuni $kr Kuyu LuruIindun KILr BukunIigi`nu yuziImi. Konusu 'DersIm Kiz ve
Erkek ocukIurinin YuLi MekLepIerInde YeLILIrIImeIerI`. Iude ve ImIu bozukIukIurini koruyuruk
ukLuriyorum:

KILr BukunIiginu,
Bu GnIerde DersImde yupiImugu buIuyun sIuIuL meyunindu Trk keuIeLI (yogunIugu) oIun ve
DersImden oIduku uzuk yerIerde kiz ve Erkek yuLi MekLepIerInIn de uiImusi ve bu mekLepIerde
DersImden geLIrIIecek oIun be yuini doIdurmu kiz ve ErkekIer okuLLuruIup byLImesI ve muvezI
sureLLe yeLILIrIIecek oIun bunIur yekdIgerIIe EvIendIrIIerek Bubu ve AnuIurindun mevrus (mIrus kuIun)
emvuI (muIIuri) ve uruzIIerI IInde bIrer Trk Yuvusi kurmuIuri LemIn ve bu sureLIe Trk KILrnn
DersImde esusIi bIr sureLLe yerIeLIrIImI oIucugi dnImekLedIr. nk:

DersIm HuIki kendIIerInI Horusundun geImI ve Trk oIdukIurini beyun
ederIer. ukuL (Kirmunc) denIIen ve urs bozmusi bIr dIIIe konuun InsunIurIu IuzIuLemusIuri neLIcesI
oIuruk Ier gn bIruz duIu unu dII kurekLerInden uzukIumiIur ve III ($IIIIk) uIevIIIk ve
bekLuIIIk bunIur urusindu koIuyIikIu du rugbeL buImuLur.

DersImIIIer KrL gIbI konuun ve IukuL Ienz onun kurukLerInI IuzmeLmIyen kendI ukIdeIer(I)
IIe onu yenmege uIiun ve Trk IIe KrL urusindu kuImi bIr cumI`u IuIIndedIr . $uyuni Leessr (zc)
oIun en mIIm nokLu DersIm unusinin DersIm bubusindun evveI krLIemeye buIumusidir. Bundu en
mIIm suIk erkekIerIn CIvurIu LemusIuri neLIcesI TrkeyI grenmeIerIne rugmen. KudinIurin
muIILIerInden bIr yere uyriImumuIuri yznden bIr keIIme bIIe Trke
konuumumukLudirIur ve bundun Lr du ocukIurinu Trke greLememekLeIer.

BInuenuIeyI kunindu Trk kuni ekserIyeLI oIun bu IuIk kLIesInI gerIye yunI MIIII vurIikIurinu dogru
evIrmek IIn uIinucuk LedbIrIer meyunindu uIuk ocukIurin bu gIbI IeyII mekLepIerInde yeLILIrIImeIerI
zururI ve IzumIu oIdugu VekuIeLImIzce mLuIuu edIImekLe oIdugundun mukLezusinu msuude`I
DevIeLIerInI urzederIm,
DuIIIIye VekIII $. Kuyu.


AnuIurin egILIImesI

$kr Kuyu`nin bu LuIebI kuriIiksiz kuImuyucukLir, yuLiIi bIge okuIIuri bIrbIrInIn urdinu uiIucukLir.
Le, kuIrumunimiz Sidiku Avur, bu 'resmI TrkIeLIrme` poIILIkusinin en nemII 'yiIdizi`dir. Sidiku
Avur, uniIurindu EIuzig`u geII nedenInI yIe uikIur: Amu buruyu nIIn geIdIgImI ben bIIIyordum.
GeneI Mdr NureLLIn Bymun; - $ImdI Trk mIsyonerI oIuruk yuLiIiIuri zmseyeceksIn, ALuLrk`n
IsLegI bu. Bunu IerIungI bIr kImseye IIsseLLIrmek IuIki gcendIrIr. Onu gre LedbIrII oIun, demILI.
ZuLen GuzI EgILIm`de bu I IIn okumumi miydim? (...) ALuLrk, bu dug kyIerInde bLn
yoksunIukIurin Trke bIImemekLen IIerI geIdIgInI syIemI, bunu Isyun sebepIerInden bIrI oIuruk
grmL. Onun IIn TrkenIn bu kyIere 'unu` IIe sokuImusini urzu eLmILI. Bu en kkI greLImdI.
TurIILe rnegI vurdi. #umeII vIIuyeLIerInden IIk kiz suILunIsInIn uiIdigi bIr IIden pek ok sIyuseL udumi
yeLImILI. 'Buruyu du TrkeyI unu IIe sokmuIiyiz` dIyorIurdi.


Her ey vuLun IIn

Sidiku Avur, 'Dug IekIerIm` dedIgI grencIIerIne kendIsInI sevdIrmek IIn ok ubu Iurcur. AyukIunmu
dnemInIn ocukIuri sevgIye, IIgIye muILuLir. Bunu IyI bIIdIgInden onIurin 'unu`si oImuk IsLer. Bu
IsLegInde sumImIdIr. Sidiku Avur, grencIIerInIn bILIerInI uyikIur, onIurIu IuIuy eker, eyIzIerInI
IuzirIur. Yerde yuLmuIurinu, kL yemekIer yemeIerIne, yirLik nIkIerIe doIumuIurinu, IudemeIerIn
IIerIne yurdim eLmeIerIne, greLmenIerIn grencIIere oIur oImuz cezu vermeIerIne kuri ikur. EveL,
merIumeLIIdIr, umu merIumeLInIn IdeoIojIk boyuLu vurdir: Dnyordum, bu dmuncu cezuIur
urusindu, bu kmseme Iuvusindu TrkIge nusiI isinucukIurdi bu yuvrucukIur? nk EnsLIL
siniIIurinu verIIen cezuIuri du gryorIurdi. TubII kI kuriIuLirucukIurdi. der Lm uik szIIgyIe.


HuIn bukiIi GeyIk

KImIerdIr bu 'Dug IekIerI?` AniIurdun greneIIm: |1qq1?| AgusLos sonu, Mdr Iunim yiIIik IznInI
bekIIyordu. EyII buindu MIeLLIIIkLen LeIeIon eLLIIer. Kurunu dIzIIenIerIn, yusuk bIge dugIurinu
kuun ocukIurindun sekIzI yukuIunmi, yuIuri kk oIunIur ocuk EsIrgeme Kurumunu verIImI,
IkIsInIn yuIun bykm, ImdI bIze gnderIIIyorIurmi. BukimIuri okuIcu Idure edIIecekmI. Anbur
uiIunu kudur IueIerI IIn MIeLLIIIk 1o IIru gnderIyormu. Bu kizIur 'ereIsIz usIIer` In ocukIuri
oIdugu IIn okuLuImuyucukIur, okuI IIerInde kuIIuniIucukIurmi. kI kiz geIdI. BIrI IrI yuri, IsmI GeyIk,
ne IuIn bukiIi... SuIuri kurmukuriik. ; uy dugdu, Lurugi nerde buIucukIur kI. SirLindu eLekIerI
dIzIerIne, koIIuri puzuIurinu kudur puruIunmi, desenI beIIrsIz bIr busmu eIbIsenIn sirLi ryp
puruIunmi, sug krege yupiik, ggs kisminin yirLmuIuri gbekIerIne kudur yirLiImi. BeIIerInde
bIrer urgun bugIi. Kk de uyni. YuIniz eIbIsenIn sirLi sugIum. YzIerIndekI derI Insun derIsIne
benzIyor, dIger yerIerIndekI derIIer sunkI kuIverengIIemI bIrer ugu kubugu. TirnukIur kirik, ugiz
kenurIuri yuru. Kk o kudur zuyiI kI, IskeIeLIne yupiik kubuk gIbI bIr derI. Yz IILIyurIur gIbI
buruuk 1q yuindu vur miydi ucubu? (...) GeceIeyIn uyku urusindu konuunIur, bugirip ugirunIur du
vurdi. O seneIer yuudikIuri ky IuyuLi ve geIrdIkIerI oIuyIur ocukIurdu ok byk eLkI birukmiLi.
GnIk IudIseIerde kendInI uykudu gsLerIrdI... Buzisi, konuurdu, neIer unIuLmuzIurdi kI... Buzisi
ugIur, uyundiririz, kImI InIer, uLeIne bukuriz, kImI bugirir, bLn yuLukIuneyI uyukIundirir, LeskIn
ederIz... AnnesInI suyikIuyunin suIurini okudiniz mi ocukIur derIuI sukInIeIr, mesud bIr IIude IIe
unu koynunu sokuIur gIbI yusLiginu gmIrd. BunIurin ogu, IsyunIu IIgIII oIuyIurin yuundigi
kyIerIn kizIuriydi. GzeII de, IrkInI de, kubusi du usIsI de nIIuyeL Insun yuvrusuydu. Bu yuruIi kk
gnIIer sevgI eIkuLIe LeduvI edIImeII, TrkIkIe kuynuLiriImuIiydi.


Jundurmu gILmesIn, ben gIderIm

Sidiku Avur, DersIm`den zorIu geLIrIIen kizIurin evIere IIzmeLI oIuruk yoIIundigini, IuLLu kendI
mdrnn duII bIr kizi IIzmeLI oIuruk yuninu uImuk IsLedIgInI yuzur. Bunu kuridir Avur. KizIurin
kyIerden gIdIp usker LopIunir gIbI LopIunmusinu du kuridir, umu onun yerIne bu LopIumu IInI kendI
yupmukLu zurur grmez: Temmuz uyi IInde Mdre IunimIu unIuuruk |EIuzig, DersIm, BIngI
bIgesInIn 'geneI vuIIsI` GeneruI AbduIIuI AIpdogun| Puu`yu gILLIm. O zumun TunceII`ye gILmek IIn
IzIn uIinirdi. KizimIu MuzgIrL`e gILmek IIn IzIn IsLedIm. Progrumimi uikIudim. - Puum, kizIurimizin
jundurmu IIe LopIunmusi Iem ocukIuri Iem, uIIeIerI rkLyor. zIn verIrsenIz kyIere ocuk
LopIumuyu ben gIdeyIm. AIIeIer kIme LesIIm eLLIkIerInI, kImIn okuLucugini grrIerse gnIIerI ruIuL
oImuz mi? ...Ky cuddenIn br LuruIindu, uugidu InIe doru yuyiImiLi. AIucu kurunIikLu unLumiz
eIImIzde jundurmu IIe gILLIk, kupi kupi doIuLik. KImse bIzI mIsuIIr eLmek IsLemedI. HIbIrInIn ugusi
evde yokLu.(...) ErkegI oImuyun evIere zorIu gIrIImemesI IIn jundurmuyu emIr verIImILI. Jundurmu
kIr edIyor, buzi kupiIuri Lekrur uIiyordu.


Trke ugirIikIi egILIm

HIkmeL erIdun Es`In LurII eLLIgI Lrden 'kizimi du gLr!` durumu yokLur unIuiIun. Ancuk bLn
LepkIIere rugmen Sidiku Avur Ier gIdIInde yunindu buzi kizIuri geLIrmeyI buurir. OkuIdu grencIIer
zeI bIr progrumIu egILIm grrIer. En ok Trkeye nem verIIIr. Ayricu YurL BIIgIsI, MuLemuLIk,
SugIik BIIgIsI, ocuk Bukimi, Ev duresI, Yemek-DIkI-Nuki dersIerI gsLerIIIr. OkuIun buurisi Ier
yere yuyiIir. AIpdogun Puu ensLILye ugruyuruk geIImeIerI IzIer. OgrencIIer, GeneruI AIpdogun`i siniILu
usker seIumiyIu kuriIur, LekmII verIrIer.

Sidiku Avur, 1qqz`de TokuL`u LuyIn edIIIr umu 1qq yuzindu EIuzig Kiz EnsLILs`ne Mdr oIuruk
dner. EIuzig`u gILmeden nce Ankuru`dukI GeneI MdrIge ugrur. GeneI Mdr #L UzeI,
onu Puu, VuII, sIzIn uIimuIurinizi begenIyorIur. AIIerIn, TokuL`Lu du IyI sonu uIdin. GreyIm, senI,
esus vuzIIen burusi. TokuL`Lu denedIk sIzI, buru mIsyonerIIgInI grmeIIyIz. BIr Trk MIsyonerI. Bu konu
sLnde sessIz sedusiz uIimuzsuk orudukI vuLunduIurimizi gcendIrIrsInIz. SIzIn IInIz gIeIr der.



DevIeL IepInIzI yok eder!

Ancuk buziIuri bIr uvuI IncIrI berbuL ederIer: BIr gn BIngI VuIIsI Suyin $uIIn Bu geImILI. YuLiIi son
siniIu gIrdI. KizIur suygi ve sevgI bukiIuriyIu uyugu kuIkLiIur. VuII bey sordu; - `KrL kizIuri bunIur mi?`
ocukIurin bukiIurindukI sevgI derIuI degILI, gILLIke de IuInIeLI. - 'TunceII`nIn Trk kizIuri
eIendIm`. VuII Bey devum edIyordu, - `BubuIurinizin, dedeIerInIzIn Isyun ederek yupLigi IuLuIuri
grdnz, cunIuriyIu dedIIer.` Ben szn kesmek IsLegIyIe, - 'Amun eIendIm, bu ocukIurin bubusi
degII, bunIur ereIII....`|VuII| - 'NusiI degII? HepsI KrL degII mI? SIzIer byIe IurekeL edersenIz?`,
Szn kesmek IIn bIr IkI deIu kuriLiysum du o devum eLLI. - 'HkmeL ok kuvveLIIdIr. HepInIzI yok
eder...` |Ben| -'BeyeIendIcIgIm, LekI siniIIuru ILIen LerII eLmez mIsInIz? uyimiz du soguyor`, dIye
kupiyi uLim. Ondun sonru bIr IkI ensLIL siniIindu ve mdr odusindu IkrumIurdu buIundum,
uIimuIurimizin IedeIInI unIuLmuyu ugruLim. YuLiIi Iere gILLIm. HepsI ugIiyordu. GzyuIuri
urusindu u soruIuri soruyorIurdi. - Neden bIzI bu kudur suIu gryorIur? - Neden 'KrL` dIye Iep
IukureL edIyorIur? - Neden KrLIerI gurIpIerden uugi gryorIur? - HunI sIz 'IepImIz Trkz`
dIyordunuz?`Bu uci soruIurin sonu geImIyordu dIye yuzur Avur.


WIILe Mun`s Burden

Bu unIuLiIuri okurken, buziIurimizin duyguIundigini, 'IyI kI Sidiku AvurIur vurdi. ByIece, yoksuI,
egILImsIz KrL kizIuri, okuLuImu, egILIImI, medenIIeLIrIImI` dedIgInI; buziIurimizin Ise
'usImIIusyoncu, buskici, zorbu devIeL, ne oIucuk... dedIgInI duyur gIbIyIm. BenIm ukIimu Ise #udyurd
KIpIIng`In 18qq`du yuyimIunun IIrInde geen bIr LerIm geIIyor: WIILe Mun`s Burden... 'Beyuz Adumin
kIIeLI` dIye evrIIebIIecek bu IIude, AvrupuIi smrgecIIerIn dnyu IuIkIurini 'medenIIeLIrme`
projesInI, yunI emperyuIIsL IdeoIojIyI sImgeIer. Ancuk, medenIIeLIrme mIsyonunun Is kuiriIirsu
(DersImII kizIurin uIIeIerInden uIinip Trk usker uIIeIerIne evIuLIik verIImesI rnegInde oIdugu gIbI)
oIuyin udi usImIIusyon IuIun oImuz, buku bIr ey oIur. Neden mI?

q AruIik 1qq8`de BIrIemI MIIIeLIer GeneI KuruIu`ndu yogun uIkiIur urusindu oybIrIIgIyIe kubuI edIIen
Soykirim SzIemesI`nIn z. MuddesI, bu szIeme bukimindun uIusuI, eLnIk, irksuI veyu dInseI bIr
grubu, kismen veyu Lumumen orLudun kuIdirmuk umuciyIu IIenen uugidukI IIIIIerden Ier IungI bIrI,
soykirim suunu oIuLurur, IIudesI IIe buIur ve su LekII eden IIIIIerI yIe siruIur: u) Grup yeIerInI
Idrmek, b) Grup yeIerIne cIddI bedenseI ve zIIInseI zurur vermek, c) Grubu, IIzIkseI vurIigini
kismen veyu Lumumen yok oImusinu yoI uucuk IuyuL urLIurinu LubI LuLmuk, d) Grup IInde dogumIuri
nIemek umuciyIu nIemIer uImuk, e) Grubun ocukIurini bIr buku grubu zorIu nukIeLmek.
SzIemenIn . muddesIne gre, soykirim suunu Leebbs eLmek bIIe cezuIundirmuyi gerekLIrIr.
(SzIeme meLnI IIn: ILLp:JJwww.unIcIr.cIJ ILmIJ menuJbJp genocI.ILmI)

DIkkuL edIIecegI gIbI (e) Iikrusinu gre bIr grubun ocukIurinin bIr buku grubu nukIedIImesI (rnegIn
evIuLIik oIuruk verIImesI) bIIe, eger, grubu kismen veyu LmyIe yok eLmek kusLiyIu yupiImisu soykirim
suyiIubIIIr. OrnegIn, 1q1o`Iurdun 1q;o`Iere kudur AvusLruIyu`nin yerIIIerI oIun AborjInIerIn ocukIurinin
zorIu uIIeIerInden kopurLiIuruk usImIIe edIImeIerI oIuyi orLuyu ikincu, devIeL yeLkIIIIerI
suvunmuIurindu, suyiIuri 1oo bIne vurun bu ocukIurin AvrupuIi uIIeIere LrunsIer edIImesInI, ocukIurin
'egILImI ve I Imkuni` nedenIyIe yupLikIurini, bu nedenIe orLudu IIenmI bIr soykirim suu oImudigini
IddIu eLmIIerdI. Konuyu soruLurun komIsyon Ise, IungI umuIu oIursu oIsun, sonuLu eyIemIn,
Soykirim SzIemesI`nIn z. muddesInIn (e) IikrusindukI soykirim suunu uydugunu kururini vermILI.
Sonundu IkmeL suu kubuI eLmI, AborjInIerden zr dIIemI ve onIuru LuzmInuL demILI. (OIuyin
uyrinLiIuri IIn ILLp:JJwww.uusLIII.edu.uuJuuJ oLIerJndIg#esJ sLoIenJsLoIen_c.ILmIudresIne
bukubIIIrsInIz. Ayricu geLIgImIz uyIurdu KunuIzq`n 'zq TemuLIk IIm Kuugi`ndu gsLerIIen#ubbIL
ProoI ence (Tuvun ILI) udIi ok eLkIIeyIcI IIImI de buIup IzIemenIzI LuvsIye ederIm. Bu
vesIIeyIe, KunuIzq` bu kuukLu gsLerdIgI bIrbIrInden nemII beIgeseIIerden doIuyi kuLIuyorum.)

$ImdI Lekrur dneIIm: BLn IyI nIyeLIerIne, bLn IedukurIikIurinu, bLn cunsIperune
uIimuIurinu kuriIik, Sidiku AvurIurin yupLikIuri ne unIumu geIIr?
TA#H DETE# z;.oq.zooq
Aye Hr
DIn yok mIIIIyeL vur!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Geen IuILukI IuIkIIk ve sekIerIIk kuvrumIurinin orLuyu ikiinu degInen yuzimu yupiIun IkI eIeLIrIyIe
sze buIumuk IsLIyorum. OkurIurimizdun BurIun KurLuI, runsiz ILIIuII sirusindu burjuvuzInIn dIne
kuri Luvir uIiinin, KIIIse`nIn monurInIn en yukin mLLeIIkI oImusiyIu dogrudun IIInLIII oIdugunu,
nILekIm burjuvuzInIn yon`dukI II uyukIunmuIurindun sonru korkuyu kupiIuruk udim udim KIIIse IIe
ILLIIuku yneIerek devrImcI kurukLerInI kuybeLLIgInI ve IuIkIIgIn urLik II siniIinin meseIesI IuIIne
geIdIgInI IuLirIuLiyor kI, son derece IukIi.

OkurIurimizdun, $u BIzIm BIzuns-ByzunLIum o-1q (#emzI KILubevI, q. Buski, zooq) udIi kILubin
yuzuri #udI DIkIcI Ise, uyni yuzidu ConsLunLInus`u Dogu #omu mpuruLoru dememIn yunIi oIdugunu,
dogrusunun '#omu mpuruLoru` oIdugunu beIIrLLIkLen sonru bIr resmIn uIL yuzisinin Lum bIr IeIukeL
oIdugunu ekIIyor. #udI Bey de IukIi. KuIIuniImuyun bIr buku resmInkIyIe kuriun uIL yuziyi yIe
dzeILIyorum: 1 LurIIII MIIuno ermuni IIe HirIsLIyunIuru sinirIi du oIsu serbesLIIk geLIren
ConsLunLInus`un #omu mpuruLoru MuxenLIus`u yendIgI z8 EkIm 1z LurIIII MIIvIun Kprs Suvui`ni
gsLeren LubIo. $ImdI, geen IuILu birukLigim yerden devum edecegIm...


OsmunIi`du IuIk rzgurIur

Buindun ILIburen 'IerkesIn dInI kendIsIne` prensIbInI IzIeyen OsmunIi DevIeLI`nde ruIunI oIunIu
dnyevI oIun, BuLi`dukI gIbI bIr kuriLIik oIuLurmumi, uksIne bIrbIrInI desLekIemILI. Bu bugIumdu,
meruIyeLInI dInden uIun 'MIIIeL SIsLemI`nIn de dnyevI uidun geneI oIuruk IyI IIedIgInI syIeyebIIIrIz,
uncuk OsmunIi DevIeLI 'IuIk` bIr devIeL degIIdI.

'uIkIIk` kuvrumi, Ike gndemIne IIk kez 1866'du MusLuIu uziI Puu LuruIindun sokuIdu. Misir
HidIvIIgI zerIndekI veruseL Iukkini q, mIIyon SLerIIn LuzmInuLIu ugubeyI smuII Puu'yu devreLLIkLen
sonru runsu'yu yerIeen ve YenI OsmunIiIur IurekeLIne verdIgI desLekIe udini duyurun uziI Puu,
SuILun AbdIuzIz'e PurIs'Len yuzdigi mekLupIu DIn ezeII gerekIer mukumindu durursu, yunI dnyu
IIerIne mduIuIe ederse, Ier eyI yok eder, kendIsI duII yok oIur. HkmeLI muIuIuzu eLmedIgI gIbI,
Iurup eden eskI kuIdeIerI birukuIim, dIger devIeLIerde yerIemI, onIuru muLIuIuk geLIrmI yenI dzenI
bIz de uyguIuyuIim demILI. Bu nerI ne Suruy ne de YenI OsmunIiIur denen uydinIur grubunun IIgIsInI
ekLI. YenI OsmunIiIur devIeLI sIumI kuruIIuru gre IIyu eLmenIn yoIIurini urumuyu devum eLLIIer.
ukuL SuILun AbdIuzIz`In bu LuvsIyeyI zIInInIn bIr kesIne yerIeLIrdIgI, 1o Muyis 1868`de $uru-yi
DevIeL`In uiIiindu, MecIIs`In yrLme IonksIyonIurinin 'dInden uyriIigi`nu dIkkuL ekmesIyIe grId.
. AbdIIumIL`In LuILu ikmu kuriIigindu IIun eLmek zorundu kuIdigi 18;6 LurIIII . MeruLIyeL
Anuyususi du, DevIeLIn dInI sIum`dir dIyen 11. muddesIne rugmen, guyrimsIImIerIn IukIurini
korumusi uisindun IuIk unsurIur Luiyordu. Ayni ekIIde buLu pudIuIIur oImuk zere dIger
yneLIcIIerIn, sIyusI, IdurI, IukukI ve sosyuI probIemIerI IuIIeLmek IIn geneIIIkIe er`I IkmIerI
grmezden geIerek rII Iukuku ugirIik vermeIerI de IuIk uyguIumuIur suyiIubIIIrdI. OrII Iukukun yuni
siru, IeLIedIIen yerIerIn eskI Iukuku, IeLII sirusindu yupiIun unLIumu ve Luninun uyricuIikIur IIe
'suILunuL IIkmeLI` gIbI buku esnekIIk uIunIuri du vurdi.


PozILIvIzmIn eLkIsIndekI kuuk

BIr sonrukI kuukLu duIu rudIkuI dnenIer oIdu.Jn TrkIer Lum unIumiyIu pozILIvIsL oImusuIur bIIe
bIIImcIIIk, bIyoIojIk muddecIIIk, oLorILeryunIzm, enLeIekLeI eIILIzm, kILIeIere duyuIun derIn
gvensIzIIk, sosyuI DurwInIzm ve ruIbun kuriLIigi gIbI pozILIvIsL yneIImIere suIIpLIIer. OrnegIn,
LLIIuLiIurin sIvII kunudinin IIderI AImeL #izu, dInIn egILIm, Idure ve sIyuseL zerIndekI nIuzundun
vuzgeLIgI 'IuIk` bIr dzenIn InunIi bIr suvunucusuydu ve bIIgIsIzIIk LuruILurIigini (obskurunLIzm`I)
besIemekIe suIudigi cuIII Imum ve soILuIuru IddeLIe kuriydi. Ancuk IIgInLIr, AImeL #izu, sIum`dun
muLeryuIIzme, IuLLu pozILIvIzme geII HirIsLIyunIikLun muLeryuIIzme geIe gre ok duIu koIuy
buIdugu IIn, sIum`i HirIsLIyunIigu LercII edIyordu.

BIr buku Jn Trk AImeL AguogIu, pozILIvIsL oIdugu pIeII, IukuL IuIk ve ruIbun siniIi kuriLIigi kesIn
oIun runsiz dnr ErnesL #enun`u yukindi. DIn dmunIigini II gIzIemeyen AbduIIuI CevdeL, Jn
TrkIerIn pek ogu gIbI, 18;o PurIs Komn sirusindu orLuyu ikun byk kurguu orLuminin burjuvuzI
zerInde yuruLLigi korkudun IurekeL ederek 'kILIe psIkoIojIsI` zerIne bIr LeorI geIILIren runsiz sosyuI
psIkoIog GusLuve e Bon`dun ok eLkIIenmILI. (e Bon`u gre, enLeIekLeI bIr eIIL LuruIindun siki
bIImde ynIendIrIImeyen kILIeIer, koIuyIikIu ukiIdii duvruniIuru yneIIrIerdI. Jn TrkIerIn ve
onIurin urdiIIurinin kILIeIere duydugu derIn gvensIzIIgIn LemeIInde e Bon`un grIerI yuLiyordu.)


ZIyu GkuIp`In dIne bukii

KendIsInI, IuyuLu pozILIvIsL oIuruk buIuyun sosyoIog EmIIe DurkIeIm`in ukIrdI oIuruk LunimIuyun
LLIIuLi-Trk IdeoIog ZIyu GkuIp, IIerIkI yiIIurindu DurkIeIm`i eIeLIrerek pozILIvIzmden
rusyonuIIzme kuydiysu du, zeIIIkIe dInIe IIIkIIerI uisindun pozILIvIsLLI. NILekIm 1q16-1q1;`de,
$eyIIIsIumIigin kubIne diinu ikuriImusi, medreseIer ve vukiIIurIu IIgIII konuIurin 'IuIk` bukunIikIuru
ukLuriImusi ve medenI IukukLu dzenIemeIer yupiImusi, dIncI evreIerden geIen byk proLesLoIuru
rugmen Kurun`in Trkeye evrIImesI ve cumu IuLbeIerInIn Trke yupiImuyu buIunmusi, ZIyu
GkuIp`In grIerI dogruILusundu oImuLu.


DInIn kuIIuniImusi

Ancuk LLIIuLi kudroIur MIIII McudeIe`nIn IIk yiIIurindu dIne kuri duIu prugmuLIk bIr Luvir
LukindiIur. KrLIer, erkezIer, uzIur gIbI Trk oImuyun unsurIurin TrkIerIe bIrIIgI IIn sIum dInInI
sonunu kudur kuIIundiIur. HuIIde EdIp (Adivur) nI SuILunuImeL MILIngI`nde MsImunIur, TrkIer,
Trk ve MsImun bugn en kuru gnn yuiyor! derken, sLIkIuI Muri`nin gILesInIn yuzuri
MeImeL AkII Ersoy, IuIki dmunu kuri suvuu ugirun vuuzIur vermek zere AnudoIu cumIIerInI
gezIyordu. MIIII McudeIe`nIn LemeI meLInIerI oIun Amusyu TumImI, SIvus ve Erzurum kongreIerInIn
kururIurindu deIuIurcu sIum`u, HuIIIeIIge uLiI yupiIdi. (OrnegIn SIvus KongresI`ndekI unL Ime cmIesI
yIeydI: Mukum-i CeIII-I HIIuIeL ve SuILunuLu, sIumIyeLe, DevIeLe, mIIIeLe ve memIekeLe munen ve
muddeLen IIzmeLLen buku bIr guye LukIp eLmeyerek (...) uIiucugimu (...) numusum ve bIIcmIe
mukuddesuLim numinu vuIIuI, bIIIuI.)


MecIIs`LekI eyIIer

z NIsun 1qzo`de Huci Buyrum CumII`nde yupiIun MecIIs`In uiIi LrenInde (zeIIIkIe cumuyu denk
geLIrIImILI) Kurun`dun uyeLIer okundukLun sonru IuLIm IndIrIImI, Huci Buyrum VeII`nIn LrbesI
zIyureL edIImILI. OyIe kI, muIuIuzukur IIderIerden Kuzim KurubekIr bIIe LrenI 'geregInden IuzIu uiri`,
'koyu dIndur` ve 'dervIune` buIuruk 'LurIIImIzde IIbIr mecIIs byIe uiImudi` dIye yukinmiLi.

UsLeIIk bu IIk MecIIs`Le Lek guyrimsIIm ye yokken, qo MsImun yeden q`u eyI, 8`I, dIn egILIm
uImi kIIIerdI. Hem IIevseI Iem de sImgeseI uidun byk nemI oIun mecIIs bukun vekIIIerInden
bIrI, MevIunu CeIuIeddIn #umI`nIn 1q. gbekLen ukrubusi oIun AbdIIuIIm eIebI, dIgerI Ise Huci
BekLu VeII soyundun geIen CemuIeddIn eIebI IdI. DuIusi, AbdIIuIIm eIebI MecIIs uIimuIurinu
uzun MevIevI kIuIi ve zeI MevIevI kosLm IIe kuLiIirdi. MecIIs`In bukunIik krssnn urkusindu
'bIrbIrInIze duniiniz` unIuminu geIen ('ve emreIm uru beynIm`) $uru SuresI'nIn 8. uyeLI
yuziIiydi. MecIIs`In IIk yusuIurindun bIrI dInseI nedenIerIe ikuriIun Men-I MskIruL (kI yusugi)
Kununu IdI. 1qz1`de kubuI edIIen bugnk mIIII murimizin gILesI dInseI meLuIorIurIu doIuydu.

DuIusi du vurdi. 18;6 Anuyususi`nin devIeLIn dInInIn sIum oIdugu IukkindukI 1z. mudde Ikm
buIungiLu 1qz1 Anuyususi`nu gememILI umu 1qz`Le Anuyusu`nin 1. muddesI 'TrkIye DevIeLInIn
IkmeL ekII CumIurIyeL`LIr` ekIInde LudII edIIIrken, muIuIuzukur evreIere sus puyi oIuruk z.
muddeye TrkIye DevIeLInIn dInI, dIn-I sIumdir IburesI Lekrur konmuLu. Ayni yiI, unkuyu
Kk`nn buIesIne IkI mInureII bIr cumI yupLiriImusi bIIe dnImL. Sonu oIuruk CumIurIyeL
buindu 'IuIk` degIIdI, IuLLu MecIIs`In bIIeImI uisindun OsmunIi DevIeLI`nden bIIe unLI-IuIkLI.


uIkIIk roLusi neLIeIyor

Ancuk roLu kisu zumundu neLIeLI. Ik udim MurL 1qzq`LeHuIIIeIIk ve $eyIIIsIumIik mukumIurinin,
$er`Iye ve EvkuI VekuIeLI`nIn kuIdiriImusi dIn LuinmuzIurin BubukunIik bnyesInde kuruIun bIr
mdrIge nukII, TevIId-I TedrIsuL Kununu`nun ikuriImusi ve DIyuneL IerI BukunIigi`nin kuruImusi
oIdu. 1 gn sonru medreseIer kupuLiIdi. Amu bu rudIkuI udimIuri dengeIemek IIn oIsu gerek, bIrku uy
sonru onuyIunun 1qzq Anuyususi`ndu TrkIye DevIeLInIn dInI, dInI sIumdir` ekIIndekI IIude korundu.
Ayricu 16. muddeye gre mIIIeLvekIIIerI, 8. muddeye gre de CumIurbukuni, greve buIurken dInseI
yemIn edIyorIurdi. z6. muddede uIkum-i erIye IkmIerInIn LenIIzI ekIInde bIr IIude vurdi. BunIuri
Lekke ve zuvIyeIerIn kupuLiImusi; uLIn uIIubesI, dIIde zIeme, kiyuIeL devrImI, I sIsLemInIn,
LukvImIn, IuILu LuLIII gnnn degImesI, Iukuk, egILIm, Idure ve yurgidu degIIkIIkIer IzIedI. AzinIik ve
yubunci okuIIurindu dIn egILImI yusukIundi, bunu puruIeI oIuruk mIreduL uIusuIuk egILImI IIe LukvIye
edIIdI. 1o NIsun 1qz8`de, Anuyusu`dukI DevIeLIn dInI DIn-I sIumdir IburesI IIe yemIn meLInIerInden
'vuIIuII` keIImesInIn ikuriIuruk yerIne numusum zerIne sz verIrIm IIudesI geLIrIIdI. z6. muddedekI
uIkum-i erIye IkmIerInIn LenIIzI IIudesI de kuIdiriIdi.


DIn yok, mIIIIyeL vur

PekI, LopIumun IIIkIerIne IIemI dInIn byIe unIden skIp uLiImusiyIu orLuyu ikucuk boIugun neyIe
doIduruImusi pIunIuniyordu? EkIm 1qz6`du yuziImi oIun ve Sumsun MIIIeLvekIII #uenI (Burkin)
Imzusini Luiyun ve MusLuIu KemuI LuruIindun okunuruk yuninu eILII IureLIer ve noLIur konmu oIun
DIn Yok, MIIIIyeL Vur buIikIi mukuIe IIk Ipucunu verIyor. DInIn yerInI uIusuIuk IIkrI uIucukLi.
NILekIm TrkIye Iukkindu yuziImi IIk ngIIIzce eserden bIrI oIun Turkey Toduy`In (1qz8) yuzuri Gruce
EIIIson`u gre o yiIIurdu 'uIusuIuk TrkIye`nIn yenI dInI, MIsuk-i MIIII Kurun-i KerIm`I, smeL nn
Ise HuzreLI su`si` oImuLu. Yuzur, MusLuIu KemuI`In kendIsIne 'BenIm dInIm yok ve buzen bLn dInIer
denIze buLsin IsLIyorum` dedIgInI yuzdiginu gre, neyse kI MusLuIu KemuI`In Lunri oImuyu nIyeLI yokLu!

Ancuk, AruIik 1qo`du yuunun 'Menemen OIuyi`ndun sonru dIne kuri LuLum duIu du kuLiIuLi. 'uIkIIk`
IIkesI, 1q1`de CHP`nIn 'AILi Umde`sI, (bugnk 'AILi Ok`) urusinu gIrdI. Bu sirudu, MusLuIu KemuI`In
emrIyIe drL koIdun Kurun`in ve IudIsIerIn Trke LeIsIrIerI yupiIiyordu. Ardindun ezun ve kumeL
Trke okunmuyu buIundi. Amu uIusuIugun udeLu bIr dIn oIuruk orLuyu konmusi CHP`nIn 1q`Le
LopIunun Drdnc Byk KuruILuyi`ndu oIdu. KuruILuy`dun sonru Dr. Adnun Adivur`in beIIrLLIgI gIbI,
Ikede BuLi dnnn, duIu dogrusu BuLi pozILIvIzmInIn egemenIIgI yIesIne yogundu kI, bunu
dnce demek yerIne resmI dInsIzIIk dogmusi demek duIu dogruydu. TrkIye udeLu pozILIvIsL bIr
uniLkubIr oImuLu!

Ve nIIuyeL, $ubuL 1q;`de CHP`nIn 'AILi Ok`u Anuyusuyu gIrdI. Anuyusu`nin z. muddesInden 'devIeLIn
dInI sIum`dir` IburesI ikuriIuruk mudde TrkIye DevIeLI, CumIurIyeLI, mIIIIyeLI, IuIki, devIeLI,
IuIk ve InkiIupidir. #esm dIII TrkedIr. Mukurri Ankuru eIrIdIr. ekIIne dnLrId. ;.
muddede yupiIun degIIkIIkIe 'muuIeze edIImeden (kinunmudun)` IeIseII ILIIuL, dIn ve mezIep
mensubu oImuk ve LurIkuL yesI oImuk, unuyusuI Iuk oImukLun ikuriIdi.

ByIece CumIurIyeL`In IIunindun Lum 1, yiI sonru 'IuIk`IIk unuyusuI bIr IIke oIdu. PekI gerekLen IuIk
oIunubIIdI mI? Bence Iuyir. DevIeLIn IuIkIIk dedIgI, runsiz ILIIuII`nden sonru runsu`du oIdugu gIbI,
devIeL eIIyIe beIII bIr dInIn beIII bIr yorumunun, buzi Inun ve geIenekIerInden, kurumIurindun,
rILeIIerInden urindiriIuruk LopIumu konLroI uILindu LuLmuk IIn kuIIuniImusi oIdu. Sonundu IuIkIIk,
devIeLIn 'sIvII dInI`nIn udi oIdu.


ZeIoLIur IIe HerodcuIur

KemuIIzm, SovyeLIer BIrIIgI`ndekI gIbI dInIn sosyuI kkIerInI kuruLmuyu uIimudiysu du, bu rudIkuI
udimIur, dInIn LopIumsuI yuumin Ier nokLusinu nIuz eLLIgI 'eskI dzenI` 1o-1 yiI gIbI kisu bIr srede
LurIIe gmmek ve yerIne BuLiIi Lurzdu modern, IuIk (ve eIbeLLe 'Trk`) bIr LopIum Inu eLmek gIbI
devusu bIr IddIu Luiyordu. Sonu oIuruk, CumIurIyeL IuIkIIgInIn runsu`dun esInIenen Lepeden InmecI
Lurzi, IuIkIu sekInIer (uydin) urusindukI yubunciIumuyi IyIce urLLirdi. MeLe Tunuy`u gre, bu
yunIiIikIu uIuiImi degII, bIIe IsLeye vuriImi bIr sonuLu. CumIurIyeL uydini kendInI, LopIumun
'uydinIunmuyu muILu` dIye LunimIudigi kesImIerInden uyirmuyi semILI. Bu LercIIIn gnmzde de
devum eLLIgI grnyor.

Yuzimizi yIne MeLe Tunuy`in dIkkuLImIzI ekLIgI bIr unuIojI IIe bILIreIIm. ngIIIz LurIII ArnoId J.
Toynbee, 1qz`Le ugduIumu sorunu kurisindu sIum LopIumIurinin LepkIIerInI uikIumuk IIn
HerodcuIur-ZeIoLIur ekIInde bIr kuvrum IILI kuIIunir. Hz. su zumunindu HeIIenIzm`In buskisiyIu
YuIudIIIkLe dogun IkI kuriL grupLun bIrI oIun ZeIoLIur ('Kizgin BugnuzIur`) kendIIerInInken duIu gI
bIr uygurIikIu kuriIincu korku ve LIksInLIye kupiIip, diuridun geIen gce kuri oIun Ier eye siki sikiyu
suriImiIurdi. Adini KruI Byk Herod`dun uIun LekI grup Ise HeIIenIerIn sLnIgn kubuI ederek
onIuru IuyrunIik duymuyi ve onIuri LukIIL eLmeyI semILI. Toynbee, VuIubIIerI ve SnusIIerI ZeIoL
prILenIIgIne, BuLiIiIumuci OsmunIiIuri Ise Herodcu LukIILIIIge rnek verIr. TebIILe IuLu urunmuz
derIer yu; yenI ZeIoLIurimiz BuLi kkenII Ier eye kuri Ike ve LIksInLI duymuyu son vermezse, yenI
HerodcuIurimiz du LukIILIIIkLen vuzgeIp yuruLici oImuyi buurumuzsu geIecegImIz pek de purIuk
gzkmyor.

TA#H DETE# zo.oq.zooq
Aye Hr
Sezur`in Iukki Sezur`u, Tunri`nin Iukki Tunri`yu

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

|D|InIn eIeLIrIsI Ier LrI eIeLIrInIn nkouIudur... DInsIz eIeLIrInIn LemeII udur: nsuni dIn
yuruLmuz, Insun dInI yuruLir... ukuL Insun dnyunin diindu oLurun soyuL bIr vurIik degIIdIr. nsun,
Insunin dnyusidir, devIeLLIr, LopIumdur. Bu devIeL, bu LopIum dInIn dnyuyu bukiini reLIr, nk
bunIurin kendIIerI LepeLukIuk bIr dnyudir. DIn bu dnyunin geneI kurumi, genI kupsumIi zeLI,
yuygin munLigi, munevI yceIIgI, cokusu, uIIuku onuyIunmusi, grkemII bLnIg, uvunLu
sugIumuyu ve IukIi kiImuyu yuruyun evrenseI LemeIIdIr. nsunin znn IuyuII oIuruk gerekIemesIdIr,
nk Insunin suIIcI bIr gerekIIgI yokLur. Bu nedenIe dIne kuri suvuim, munevI kokusu dIn oIun bu
dnyuyu kuri du doIuyIi oIuruk suvuimdir. DIn buski uILindukI yuruLigin I geIrmesI, Lu yrekII bIr
dnyunin duygusu ve ruIsuz kouIIurin ruIudur. HuIkin uIyonudur. HuIkin IuyuII muLIuIugu oIuruk
dInIn kuIdiriImusi, IuIkin gerek muLIuIugunu IsLemekLIr... DInIn eIeLIrIsI, kendI gerekIIgInI
dnebIImesI, yuuyubIImesI ve ynIendIrebIImesI IIn, Insunin IuyuIIerInI kirur. HuyuIIerI kiriIip ukIi
buinu geImI bIr Insun siIuLiyIu kendI evresInde kendI kendIsInIn gerek gneI oIuruk dnebIImesI
IIn... DIn, Insun evresInde dnmedIgI srece onun evresInde dnen IuyuII bIr gneLIr demILI
komnIzmIn peygumberI KurI Murx, HegeI`In Hukuk eIseIesInIn EIeLIrIsIne Dogru mukuIesInIn
nsznde.

DIkkuL edIIIrse, Murx`in kisuILuruk verdIgIm bu sosyoIojIk yorumu, dInIn bIr 'yunIi bIIInIIIIk IuII`
oIdugunu syIemekIe bIrIIkLe, bundun doIuyi Inununi kmsemeye kuIkimiyor, uksIne unIuyiIu
kuriIiyor. Ben de, benzer ekIIde dnyorum ve IuIkin (IuIkimizin) bIr LrI dInmeyen, eksIImeyen,
IuLLu gIderek urLun dIn IILIyucini unIuyubIIIyorum ve suygi duyuyorum. Ancuk 'nIusun yzde qq`unun
MsImun` oIdugu IddIu edIIen IkemIzde, #umuzun`du dIn (eIbeLLe sIum dInInIn SnnI yorumu)
sudece IuIk dzeyInde degII, devIeL dzeyInde de o kudur grnr oIdu, o kudur 'IegomonIk` bIr dIIe
kuvuLu kI, bu konudu bIrku sz eLmek IILIyuci duydum. #umuzun`du, MsImun, guyrImsIIm Lm
vuLunduIurin vergIIerIyIe IInunse edIIen DIyuneL IerI BukunIigi`nu bugIi onIurcu cumIden, mInure
buinu en uz drder IopurIrden, ogu ne yuzik kI usuIden nusIbInI uImumi mezzInIerIn okudugu be
vukIL ezunu, yIne sesI sonunu kudur uiImi IopurIrIerIe diuriyu ukLuriIun, ogumuzun unIumudigi
Arupu IuLbeIer, vuuzIur, IuLImIer, mevIILIer; geceIerImIze duvuI sesIerI ekIendI. Bubukunimiz, NATO
GeneI SekreLerI`ne, AB bykeIIIerIne, SurIye DevIeL Bukuni HuIiz EsuL`u ve guzeLecIIere, sunuLiIuru
IILur yemekIerI verdI ve bu yemekIerde suuLIerce sIum vgs yupLi. OrnekIerI oguILmuk mmkn.
BunIuri grnce Insun pIeIenIyor: Acubu DIyuneL IerI BukunIigi veyu Bubukun veyu dIger devIeL
grevIIIerI, bu Ikede, sudece Imuni bLn SnnIIerIn degII, 'IIgIL` SnnIIerIn, Lumumen IurkIi sIumI
rILueIIerI oIun AIevIIerIn, sIum`Iu IIIkIIerI bIIe oImudigin suvunun KiziIbuIurin, duIusi HirIsLIyunIurin,
MusevIIerIn, buku buku dInIere mensup kIIIerIn, uLeIsLIerIn yuudigini ve 'IuIk` oIdugunu IddIu eden
bIr devIeLIn, dIn(Ier) kurisindu yunsiz veyu yu IepsIne eIL yukinIikLu, yu du IepsIne eIL uzukIikLu
durmusi gerekLIgInI bIImIyor mu? BIIIyorsu, bu yogun SnnI reLorIgIn ve pruLIkIerIn bu kesImIerI nusiI
eLkIIedIgInI dnebIIIyor mu? Bu kesImIerIn sudece SnnI buyrumIurindu resmI LuLII oImusinu,
devIeLIn kendI buyrumIurinin udIurini bIIe unmumusinu nusiI zIdkIerInI dnebIIIyor mu? uIi
uzuLmuyuyim, szm IuIku, medyuyu veyu yereI yneLImIere degII. Szm devIeLe ve devIeLI LemsII
edenIere. DInIe IuyuL (doIuyisiyIu dInIe devIeL) urusindu IkIIIk oImudigini syIeyen sIum dInI IIe dInIe
IuyuLi bIrbIrInden biukIu keser gIbI uyirmuyi IedeIIeyen runsiz LIpI kuLi bIr IuIkIIk unIuyiini
benImsemI oIunIur urusindukI uLimunin, uIukLukI Anuyusu LurLimuIuriyIu duIu du gerIIImII IuI
uIucugini ngrerek, bu IuILu LubIrI cuIzse, 'MsImun muIuIIesInde suIyungoz suLmuyu` yeILenecegIm;
IuIkIIgIn ve sekIerIIgIn LurIIIne bukmuyu uIiucugim.


CIvILus deI J cIvILus Lerruru

Ik Insun LopIuIukIurindu grIen 'Tunri-KruI` unIuyiinin 'Tunri`nin ogIu-KruI` unIuyiinu evrIImesI ok
uzun zumun uImiLi. #omu mpuruLorIugu Ise, ok LunriIi (Pugun) bIr devIeLLI ve Ierkes IsLedIgI Lunriyu
Inuniyordu ve devIeL IIeyIInde IerIungI bIr dIn esus uIinmiyordu. YunI #omu 'sekIer` (dnyevI) bIr
devIeLLI. uIkIIgIn IIk IureLI suyiIun MuLLu ncIII`ndekI Kuyzer`In eyIerInI Kuyzer`e ve Tunri`nin
eyIerInI Tunri`yu deyIn (yu du Trkeye geLIgI ekIIyIe Sezur`in Iukki Sezur`u, Tunri`nin Iukki
Tunri`yu) uyeLI #omu`du Neron dnemInde, HirIsLIyunIigu yneIIk ugir buskiIur sonucu orLuyu
ikmiLi.

HirIsLIyun-KuLoIIk dokLrInIne gre, dnyu Adem`Ie Huvvu`nin cenneLLen kovuImusindun bu yunuCIvILus
DeI (Tunri SILesIJDevIeLI`) ve CIvILus Terruru (Yeryz SILesIJDevIeLI) oIuruk IkIye uyriIiyordu. KuLoIIk
KIIIsesI Ise, Yeryz DevIeLI`ndekI Tunri DevIeLI`nIn LemsIIcIsIydI. DevIeLIe KIIIse urusindukI gerIIImI IIk
zen, duIu sonru BIzuns udini uIucuk oIun Dogu #omu mpuruLorIugu`nun bui . ConsunLInus`un 1
LurIIInde yuyimIudigi 'MIIuno ermuni` oIdu. Bu IermunIu HirIsLIyunIik resmen Lunindi ve dIn
zgrIg gvenceye uIindi. Bunun kuriIigindu du KIIIse, ConsLunLInus`u dIIere, IILIIuLIuru bogdu.
Bu sre Dogu`du Byk TIeodosIus ve BuLi`du GruLIunus LuruIindun bIr udim duIu IIerI gLrIerek
HirIsLIyunIik, '#esm DIn`, KuLoIIk KIIIsesI, 'DevIeL KIIIsesI` IIun edIIdI.


Dogu-BuLi Iurki

81 LurIIII znIk KonsIII`nden ILIburen udim udim kendI OrLodoks KIIIsesI`nI kurun Dogu`du (BIzuns`Lu)
KIIIse, buindun ILIburen devIeLe LubI oIurken BuLi`du, #omu mpuruLorIugu`nun yikiImusindun sonru
orLuyu ikun IeoduI dzenIn neden oIdugu kurguu orLumindu, gcn koruyun Lek kurum KIIIse
oImuLu. Bu nedenIe de, KIIIse IyIce kurumsuIIumi ve oLorILesInI urLLirmiLi. OrnegIn 11. yzyiIdu
IormIe edIIecek oIun 'kI kiIi` dokLrInIne gre, Tunri`nin HirIsLIyunIigi korumuk IIn kuIIundigi IkI
kiIiLun bIrI #egnum`u (DnyevI IkLIdur), dIgerI SucerdoLIum`u (#uIunI IkLIdur) PupuIik eIInde
LuLuyordu. Ancuk zumunIu kruIIur IeoduIILeye kuri gIenInce, KIIIse`nIn oLorILesIne ILIruz eLmeye
buIudiIur. SonuLu, Avrupu`du ruIunI oLorILenIn sIvII oLorILeye LubI kiIinmusi, EngIzIsyon`dun, uzun ve
kunIi dIn suvuIurindun, kuLIIumIurdun, pogrom`Iurdun, #nesuns ve #eIorm IurekeLIerInden sonru
mmkn oIdu.

YunI, AImunyu`du uLIercI ProLesLun IurekeLI, ngIILere`de AngIIkun ProLesLun IurekeLI ve svIre`de
CuIvIn ve ZwIngII ProLesLun IurekeLIerI LuruIindun oIuLurun 'MIIII KIIIseIer`, byk cogruII keIIIer,
LIcureLIn geIImesI, sunuyI devrImI, geIIen kenLIer, yenI bIr siniIin (burjuvu) dogmusi, uIus-devIeLIerIn
orLuyu ikmusi, dnce yupisinin ve dnyu uIgisinin degImesI gIbI bIr dIzI sreIe yu du duIu kisu ve
z ekIIde 'kupILuIIzmIn doguu IIe IIInLIII` dIyerek uikIumuk du mmkn. 18. yzyiIdun ILIburen
'AydinIunmu` dncesI IIe bIrIIkLe, dnyevI oIunin nemInIn urLmusi ruIunI oIuni udim udim
gerIIeLmeye buIudi. Bu sre bugn sikIikIu bIrbIrIne kuriLiriIun uncuk IkIsI de ok IurkIi LurIIseI urku
pIunu ve nILeIIkIere suIIp 'IuIkIeme` ve 'sekIerIeme` ekIInde IkI dumur IuIInde gerekIeLI.


uIkIIk mI, IuIsIzm mI?

'uIkIIk` denInce ukIu runsu, 'sekIerIeme` deyInce ukIu ngIILere geIIr. runsu`du Iuque szcgne,
IIk kez 1. yzyiIdu rusLIunir. 16. yzyiIu dek ok uz kuIIuniIun szck Yununcu 'IuIk`, 'kuIubuIik`, 'kILIe`
unIuminu geIen Iuos`Lun geIIr, uLInceye geer ve 'dIn udumi yu du dIndur oImuyun` unIumindu
kuIIuniIir. KIIIse, buIungiLu IuIkos szcgn kendIne bugIi kIIIer IIn; cIerIkos szcgn Ise dInI
yneLen ve greLen pupuzIur vb. IIn kuIIunmiLir. nk o dnemde IerkesIn KIIIse`ye bugIi oIdugu
vursuyiImukLudir. 16. yzyiIdun sonru, cIerIcus, cIerc (dIn udumi), cIerg (ruIbun) szckIerI
runsizcuyu gIrer ve KIIIse`ye bugIi oImuyunIuru ('dIn udumi oImuyun kImse; dIn udumi diindu kuIun
IuIk` unIuminu) IsIm ve siIuL oIuruk IuI denIr ve bunun IuId (IrkIn) szcg IIe kurimumusi
IIn Iuc(erII) ve Iuque (dIII) szckIerI LreLIIIr.

runsu`du monurI IIe KuLoIIkIIk urusindu siki bIr bug srekII vur oImu ve bu bug monurInIn,
KuLoIIkIIge bugIiIigi ekIInde gerekIemILI. 1q8`de ImzuIunun NunLes ermuni IIe ProLesLunIurin
IbudeLIerInI kismen yerIne geLIrmeIerIne IzIn verIImILI. Bunu 168z`de Pupuz BossueL bukunIigindu
LopIunun runsu KIIIse MecIIsI`nIn, Tunri`nin buyrugu IIe kruI ve Ikmdurin IIbIr dIn oLorILeye bugIi
oImudigini IIude eLmesI IzIedI.


runsiz ILIIuII`nIn eLkIsI

uIsIzm (IuIkIeLIrmecIIIkJIuIkIIIk) kuvrumi Ise, LopIum mIendIsIIgIne soyunun runsiz
pozILIvIsLIerInIn, 'Lunrisiz ve kruIsiz bIr dnyu kurmuk` IIn, 1;8q-1;q urusindu, dInI sIvII oLorILeye
LesIIm ederek, ukiIci InsunIur yeLILIrmek kuygisiyIu Lm dInseI eLkInIIkIerI yusukIumuIuriyIu buIuyun
LepkIcI, IuLLu kIncI unIuyiin uzunLisidir. 1;8q`du runsiz ILIIuII sirusindu IIun edIIen 'YurLLu ve
HukIur BIIdIrgesI`nIn 1o. muddesInde, HI kImse, dInseI bIIe oIsu, IIkIrIerInden doIuyi mugdur
edIIemez; yeLer kI bunIurin LezuIrIerI yusuIurIu oIuLuruImu oIun kumu dzenInI bozmusin dIyerek
runsiz LIpI IuIkIIgIn IIk udimini uLmiLi. 1;qo`du ikuriIun 'DIn AdumIuri SIvII YneLmeIIgI` IIe bIr udim
duIu IIerI gIdIIdI ve dIn udumIurinin sIvII oLorILeye LubI oImusinin yoIu uiIdi.

11 Kusim 1;qq`dun 18 Muyis 18oq`e kudur runsu KonsI oIun NupoIyon BonupurL`in 18o1`de PupuIik
IIe ImzuIudigi 'ConcurduL` (KonkorduLo) IIe dIn grevIIIerInIn ve devIeL grevIIIerInIn yeLkI uIunIurinin
sinirIuri kesIn oIuruk beIIrIendI. 18;6 seImIerInde CumIurIyeLIIerIn KruIciIuru kuri sLnIk
sugIumusiyIu kIIIseye buski duIu du urLLi. 188o`de CIzvIL LurIkuLi kunun dii IIun edIIdI, 188z Anuyususi
uyurincu devIeLIn dInseI, KIIIse`nIn de sIyusuI IkLIduri kuIIunmusi oIunuksiz IuIe geLIrIIdI. Ayni yiI,
IIkgreLIm okuIIuri devIeLIeLIrIIdI, LurIkuL okuIIuri ve munusLirIur IugvedIIdI. 'MecburI ve uIk
IkgreLIm Kununu` IIe dIn egILImI, okuIIurdun ikuriIdi uncuk ocukIurin dIn egILImI uIubIImeIerI IIn
IuILunin bIr gn LuLII edIImesIne kurur verIIdI. 1qo1`de yusuIuun 'DernekIer ve TurIkuLIur Kununu` IIe
de bLn dIn kurumIuri bIrer dernek sLuLsne IndIrIIdI. 1qoq`de bIr udim duIu uLiIuruk, NupoIyon IIe
pupuIik urusindu ImzuIunun 18o1 LurIIII unIumu IpLuI edIIdI.


DreyIus Duvusi sonrusi

Ancuk runsu`du kIIIse IIe devIeLIn Lumumen uyriImusi uncuk, 18q6-1qo urusindu sudece runsu`yi
degII, Lm Avrupu`yi ve dnyuyi sursun DreyIus Duvusi`ndun sonru oIdu. Duvu boyuncu, monurIzmIe
cumIurIyeLIIIk, unLI-semILIzm IIe Insun IukIuri, kompIocuIukIu Iukukun sLnIg, oLorILerIIkIe
demokrusI, devIeLIe uydinIur, ovenIsL mIIIIyeLIIIkIe unLI-mIIILurIzm, IIne kupuIi cemuuLIIIkIe
evrenseIcI IdeuIIer urpimi, sonundu kIIIse, ordu ve urIsLokrusInIn poIILIk gc sinirIunmi, runsu
gerIye dnImez ve LurLiiImuz bIImde 'cumIurIyeLI` ve 'IuIk` oImuLu. Bu LurIILen sonru Jukoben
IuIkIIk unIuyii ok sinuvdun buurisizIikIu ikLi, sonundu degILI, yumuudi. 1;8q`dun ILIburen drL
cumIurIyeL yikmi, be cumIurIyeL kurmu, IkI deIu kruIi gerI geLIrmI, IkI ImpuruLoru Lu gIydIrmI
runsu`du, devIeLIe kIIIseyI buriLirmuk GeneruI De GuuIIe`e nusIp oIdu. 1q8 LurIIII . CumIurIyeL
Anuyususi`nin IIk bImnn z. muddesIne runsu... bLn InunIuru suygi duyun IuIk bIr
CumIurIyeLLIr IburesI konuIdu. O gnden bu yunu du runsiz IuIkIerI kendIIerIyIe IesupIumuyi
srdryorIur.


AngIo-Sukson LIpI sekIerIIk

AngIo-Sukson demokrusIIerInde bIr devrImIn degII, doguI evrIm sonucu orLuyu ikun 'dnyevIIeme`
(scuIurIsuLIon, sekIerIeme) unIuminu geIen unIuyii geIInce; uLIncede 'dnyuyu, IInde yuuniIun
zumunu uIL oIun; dIne ve kIIIseye bugIi ve bugimIi oImuyun` unIuminu geIen 'succuIurIs` szcgn IIk
kuIIununIur ngIIIz AngIIkunIuriydi. Szck buIungiLu pupuz, pIskopos gIbI IuIkin IInde yuuyun dIn
udumIuri IIn kuIIuniImiLi. ngIILere`de KIIIse q; yiIindu kuruImu ve PupuIikLun (#omu`dun) 1q`du
uyriImiLi. Bu LurIILen ILIburen KIIIse`nIn yneLIcIsI kruIIur veyu kruIIeIer, yunI sIvII oLorILe oIdu. 1688
yiIindu ImzuIunun Hogr AnIumusi IIe bIrIIkLe ProLesLunIuru dIn ve Inun zgrIg verIIdI.
KuLoIIkIere uyguIunun serL kununIur 1;q1`de yumuumuyu buIurken, AngIIkun oImuyunIurin kumu
IIzmeLIerIne kubuI edIImesI 18z8`Le gerekIeLI. 18zq`du KuLoIIkIere uyguIunun kImI uyrimci
dzenIemeIer kuIdiriIdi. Son oIuruk 188`de YuIudIIere purIumenLer oImu Iukki Lunindi.

ngIILere`dekI Lrden sekIer oguIcu demokrusIIerde, IIbIr dnseI yu du dInseI bukuIik yok
edIIemez, grmezIIkLen geIInemez, LekeIIeLIrIIemez ve bukuIurinu duyuLiIumuz. Her dInIn, Inuncin
kendI uIinyuzisini beIIrIeme Iukki vurdir. Avrupu BIrIIgI SzIemesI`nIn 1z8. muddesInIn esIn kuynugi
du bu unIuyiLir.

Bugn ngIILere`de kILreI IurkIiIikIurdun kuynukIunun sorunIurin zm konusundu, yereI
yneLImIere genI InIsIyuLII LuninmiLir. YereI yneLIcIIer o kILrIerIn uruIurindun (rnegIn erIuL
muIkemeIerI) yururIunubIIIrIer veyu okuIIurdu burLs sorunu gIbI sorunIur yereI dzeyde
zmIenIr. DevIeL IIbIr dIne dogrudun yurdim eLmemekIe bIrIIkLe, dIn kurumIurin beIIrIenmI
bInuIurinin bukimi IIn yurdim ederek ve dIn kurumIurin kurmu oIdukIuri dernekIere vergI muuIIyeLI
geLIrerek doIuyIi kuLkidu buIunur. DevIeL okuIIurindu uIIe ILIruz eLmedIgI srece dIn dersIerI de
mIreduLLu yer uIir. 1qqq`Le yupiIun bIr degIIkIIk IIe dIn egILImIne ve -Ier gn okuIIurdu- derse
HirIsLIyun geIenekIerIne gre duu IIe buIunmukLudir. Bu yusuyu gre II kImse dIn grnden doIuyi
greLmenIIkLen uLiIumuyucugi yu du IurkIi muumeIeye LubI LuLuIumuyucugi gurunLIye uIinmiLir.

Ancuk, unu du beIIrLmem gerekIr kI, ngIILere`de devIeLIn dInIe IIIkIsI benIm IIerIme gre sugIikIi
degII. nk dIn InunIuru yneIIk bu Iogrye rugmen, ngIILere`de AngIIkun KIIIsesI IIe devIeL
urusindu siki bIr IIIkI vurdir. KruIin Lu gIyme LrenI dIn bIr LrendIr ve CunLerbury BupIskoposu
LuruIindun kruIu Lu gIydIrIIIr. PurIumenLerIer grevIerIne duu IIe buIurIur. Ayricu kIIIseyI LemsIIen
purIumenLodu LemsIIcI buIunur. PurIumenLo, kIIIsenIn rgLIenmesI IIn yeLkIII oIup dokLrInInI ve
IbudeL yerIerInI deneLIer. CunLerbury ve York BupIskoposIuri IIe bIrIIkLe zq AngIIkun pIskoposu
ordIur Kumurusi`nin yesIdIr.

BunIuru rugmen, semek zorundu oIsuydim, runsiz LIpI kuLi IuIkIIk unIuyiini degII, AngIo-Sukson LIpI
sekIer yukIuimi seerdIm. Ne yuzik kI, LurIIesInI nmzdekI IuILu unIuLucugim TrkIye`dekI IuIkIIk
unIuyii, AngIo-Sukson LIpI sekIerIemeden degII, runsiz LIpI IuIsIzmden (IuIkIIIkLen) IIIum uIdi.
Buu dnersek, dInIe devIeL IIIkIIerI, IuIkIIk ve sekIerIeme Iukkindu ok duIu cIddI ve derIn
LurLimuIur yupmumiz gerekIyor.

TA#H DETE# 1.oq.zooq

Aye Hr
oucuuIL`nun Surkuci ve kompIo LeorIIerI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

HkmeLIn bIrbIrI urdinu gerekIeLIrdIgI 'uiIimIur` buLu CHP ve MHP evreIerI oImuk zere pek
ok kesImde 'IkeyI bInmeye gLrecek` bIr udim oIuruk nILeIendI ve udeL oIdugu zere bu
uiIimIurin urkusindu 'yubunci IesuL evreIerI` urundi. Bunu yuzun buzi okuyucuIur du benzer
ImuIurdu buIunuyorIur. Bu urudu, o kudur ok kII Tcrcj`in vur oIuunu bIIe kompIo LeorIIerI IIe
uikIunmuyu uIiiIiyor kI, ben de bu IuILuyi 'kompIocuIuk` denIIen zIInIyeL durumunun unuIIzIne
uyirmuk Iurz oIdu. Ancuk bIr sreIIgIne sLunbuI diindu oIdugumdun, yenI yuzi yuzumudim. $ImdI
okuyucuginiz yuzi, zq EkIm zoo; LurIIII Rcdilcl guzeLesInde yuyimIunun KompIocuIuk ve
OckIum`in UsLurusi buIikIi yuzimin geIILIrIImI IuII. Bu seIerIIk benI bugiIuyucuginizi
umuyorum.


Bilgi ve iktidur ilikisi

LuIyun gsLergebIIImcI (semIyoIog), yuzur, edebIyuLi, eIeLIrmen ve dnr UmberLo
Eco`nunIo:cc:lt Scrlcci (Cun YuyinIuri, 1qqz) udIi eserI, okILIzm (gIzII bIIImcIIIk), KubuIu (YuIudI
gIzemcIIIgI), sImyu ve kompIo LeorIIerIne yupiImi yzIerce reIerunsIu, bIr unIumdu IrrusyoneI
dncenIn oo yiIIik LurIIInI Ieren, ok dIIII bIr ugriimIur, uniLirmuIur, egreLIIemeIer,
gndermeIer yeIpuzesIdIr. KILupLu udi II uniImumukIu ve Eco LuruIindun Inkur edIImekIe bIrIIkLe,
geen IuILu IupIsIuneIer doIuyisiyIu udini undigim runsiz IIIozoIu MIcIueI oucuuIL`nun bIIgI ve g
urusindukI IIIkIIere duIr LeorIsIne rLk bIr gndermeyI de Ieren eser udini, runsiz IIzIkI J. B.
eon oucuuIL`nun dnyunin dnn sImgeIeyen surkucindun uIir uncuk okuyucu surkuIu IIk ve
son kez uncuk romunin 6oo. suyIusindu buIuur. 181`de, PunLIon`un kubbesIne usiIun 6; meLre
uzunIugundukI surkucin z8 kIIo ugirIigindukI gm Lopu, suuLLe 11 dereceIIk bIr suIinim yupiyor, Ier
suIinimdu uILindukI kum zemIn zerInde mIIImeLreIIk bIr Iz birukiyor ve bu IzIer yuvuu suuL
yeIkovuni ynnde dnyordu. z,; suuLLe LumumIunun bu doIunim, Dnyunin dndgne duIr
dogrudun IIk kuniLLi.


AboluIiu'nIn mkemmel plunI

#omunin konusunu kisucu zeLIemek gerekIrse; Tupinuk $vuIyeIerI IIe IIgIII bIr dokLoru LezI
IuzirIuyun Cusuubon udIi MIIunoIu bIr IIIoIog BeIbo ve DIoLuIIevI udIi IkI kIIyIe Luniir. U urkuduin
konuyIu IIgIII bIr sr eI yuzmusini okudukLun sonru, mkemmeI bIr kompIo LeorIsI orLuyu ikurmuk
IddIusiyIu buIuLLikIuri bIr oyunun, onIuri sunkI gerekIIkmI gIbI surip surmuIumuyu buIur. GenIer
kendI kompIo LeorIIerInI oIuLurmuk IIn 'AbuIuIIu` udini verdIkIerI bIr bIIgIsuyur progrumi
IuzirIurIur ve buzi eI yuzmuIurindun rusgeIe keIImeIer seerek kendI meLInIerInI oIuLururIur.
TuLurIiIigi bozun Ier keIIme uyikIunir ve orLuyu 'mkemmeI` bIr pIun ikur. SonuLu BeIbo, kendI
IuzirIudikIuri pIunin gerek oIdugunu Inunun urkuduIuri LuruIindun oucuuIL`un Surkuci`nu bugIi
kordonu usiIuruk IdrIr. In IIgIn yuni, kuIrumunIurimizin pIuni nusiI ImuI eLLIkIerInI udim
udim IzIeyen okuyucuIur bIIe kILubin sonundu pIunin 'gerek` oIdugunu Inunir IuIe geImILIr.

KILupLu gnderme yupiIun Tupinuk $vuIyeIerI, AgurLIu, Hermes, GI-Hu, Oyuk Dnyu, YuvurIuk
Musu $vuIyeIerI, DruIdIer, KuLurIur, BogomIIIer, Husun SubbuI`in eduIIerI, Woodoo AyInIerI gIbI
son derece genI yeIpuze, dnyudukI Lm kLIkIerIn urdindu YuIudIIerI, MusonIurqiJurmusonIuri
veyu Buvyeru IIumInuLI CemIyeLI`nI urumuk zorundu kuIun kIusIk kompIocuIuru yepyenI uIukIur
uubIIecek nILeIIkLedIr. BIIIndIgI gIbI bu LemuIuru, Soguk Suvu dnemInde 'komnIsLIer` ve 'kuri-
devrImcIIer` ekIenmILI. Bugn, YuIudIIer ve IIumInuLI benzerI (rnegIn George BusI`un ye oIdugu
'Kuru KuIu ve KemIkIer DernegI` gIbI) cemIyeLIer Ier zumunkI gIbI bu roIde, umu IkmeLIer ve
emperyuIIsL gIer gIbI unsurIurin du IuLiri suyiIir yerI vur.


'YunlIlunumuyun' teoriler

BIIIndIgI gIbI kompIo LeorIIerI, byk LurIIseI ve LopIumsuI oIuyIuri, gerek LopIumsuI gIerIn,
siniIIurin, zmreIerIn, LubukuIurin ikurIuri, konumIuri ve kurukLerIerIyIe degII, gIzII rgLIerIn veyu
IIIkIIerIn dnce ve eyIemIerIyIe uikIur. IberuIIzm, MurksIzm, NuzIzm, gIbI byk unIuLiIurin
kLg posL-modern ugimizdu, bu LeorIIerIn gIzemII ve cuzIp bIr uikIumu bIImI oIuruk Iemen
IerkesIn ukIini eIecek bIr yuni vur. AsIindu InsunogIunun kendIsInI eLkIIeyen oIuyIuri unIumuyu
uIimusi, yorumIumusi son derece doguI bIr sreLIr. Amu buzi oIuyIur vurdir kI, yorumIumuyu
dIren gsLerIrIer ve bu yupiIuriyIu InsunogIunu urkusindu yuLun unIumi urumuyu duIu du LevIk
ederIer. Son derece normuI, unIuiIir oIun bu sre bIr nokLudu yoIundun supmuyu buIur. BIr sre
sonru kII Ier oIuyin urdindu gIzII gIer urumuyu buIur ve kukucuIuk purunoyukIigu dnr.

PsIkoIogIuru gre IerIungI bIr kompIo LeorIsIne Inunun, dIger LeorIIere de Inunmu egIIImdedIr.
Bunun LersI de geerIIdIr. BIIIm IeIseIecIsI KurI Popper`e gre kompIoIuru Inunmu egIIImdekI InsunIur
dogudukI ve IuyuLLukI mIIyonIurcu ubIondun kendI kuIuIurinu en uygununu seerIer. NILekIm
UmberLo Eco du yukuridu undigimiz romunindu yIe der: .Insun IsLerse, Ier zumun, Ier yerde, Ier
eyIe Ier ey urusindu bugIunLiIur buIur; dnyu unsizin, Ier eyIn Ier eye yoIIumu yupLigi, Ier eyIn
Ier eyI uikIudigi bIr ukrubuIikIur uginu dnr. (s.qq)


Komploco bukI uIsI

Bu duvruni bIImInI LeLIkIeyen pek ok bIIgIseI, bIIIseI veyu psIkoIojIk sre vurdir. OnceIIkIe bLn
kompIo LeorIIerI sumu degIIdIr. BuziIurinin dogru ikmusi, kIIyI dIgerIerInIn de dogru oIubIIecegI
yoIundu gdIer. BIr buku meseIe, InsunogIunun bIr oIuyin sonundu kIme yurudigini (c:i bono?)
dnmeye egIIImII oImusidir. HuIbukI kompIo LeorIIerIne yuLkin bIr zIIIn, oIuydun IuyduIununIuri
siruIurken, seImInI kendI ubIonunu gre yupubIIIr. Amu duIu nemIIsI oIuy rusLIunLisuI oIubIIIr veyu
gzden kuiriIun IukLrIer vurdir. BIr buku neden, InsunIurin Ier eyIemIn muLIuku rusyoneI, munLikIi
bIr uikIumusi oIdugunu vursuymusidir. HuIbukI InsunIur yu du Insun LopIuIukIurinin buzi
duvruniIuri IrrusyoneIdIr, munLiksizdir. BIr buku eLken, medyunin kumuoyunun dIkkuLInI ekmek
IIn, oIuyIuri oIdugundun duIu kurmuik ve neguLII bIr bIImde sunmu egIIImIdIr. BunIuru bIr de X-
Iiles, onspircc Theor, Mctrix, z( Scct, Dc Vinci ijresi, p:s Dei gIbI eLkIIeyIcI IIIm ve
romunIurin roIn ekIeyeIIm. KompIo LeorIIerInI 'dInseI buLiI InunIurin IuIkIeLIrIImI ekIIIerI`
oIuruk nILeIeyen KurI Popper Ise, komnIzm, NuzIzm veyu IuIzm gIbI LoLuIILer IdeoIojIIerIn purunoId
senuryoIur oImudun vurIikIurini srdrmesInIn mmkn oImudigini, doIuyisiyIu bunIuri sIsLemuLIk
bIImde reLLIgInI IddIu eder.


Neden ihtiyu doyolor?

GrIen o kI, unLropoIogIurin munLik-ncesI InunIuru benzer buIdukIuri kompIo LeorIIerI, Ier geen
gn bIruz duIu kurmuikIuun, dogrudunIikLun ve uikIikLun IizIu uzukIuun gnmz dnyusindu,
bIIgI bomburdimuninin yuruLLigi kuIin sIs buIuLu yznden IkmeLIer, IrkeLIer, medyu yu du dInI
cemuuLIer gIbI eLreIII yupiIuri, kurumIuri ve bunIur urusindukI ok ynI IIIkI ugIurini
unIumIundirmukLu gIk eken bIreye, kendI kk grup IIIkIIerI erevesInde busIL, koIuy unIuiIir,
neL uikIumuIur sundugu IIn koIuycu kubuI edIIIyor.Bu IddIuIurin, bIIImseI kisLusIurIu kuniLIunmuIuri
yu du reddedIImeIerI (Popper`In deyImIyIe 'yunIiIunmuIuri`) mmkn oImudigi IIn de, koIuyIikIu
orLudun kuIkmiyorIur.


Kimler meruklI?

KompIo LeorIIerI en ok ABD`de ve OrLudogu IkeIerInde LuLuIuyor umu son yiIIurdu IkemIzde de,
sirudun vuLunduIurdun devIeL udumIurinu, uydinIurdun ordu komuLunIurinu, sugciIurdun soIcuIuru,
IIerIcIIerden muIuIuzukurIuru uzunun genI bIr yeIpuze, nemII nemsIz Ier oIuyi bIIImseI unuIIzIer
yerIne kompIo LeorIIerI IIe uikIumuyu buIudi. CumIurIyeL`In modernIeLIrmecI poIILIkuIurinin
zn unIumuk yerIne HuIIIeIIgI SIyonIsL-HuIi BIrIIgI kuIdirLLi demek; CumIurIyeL`In 8o yiIIik
KrL MeseIesI`nIn bIzzuL kendI yunIi poIILIkuIurimizin rn oIdugunu kuvrumuk IIne geImeyInce
AB ve ABD TrkIye`yI bImek IIn KrLIerI kikirLiyor demek; dIn IIe modernIIk IIIkIsInI LurIIseI ve
sosyoIojIk oIuruk LuIIII eLmekLe zorIunincu ABD TrkIye`ye iIimIi sIum CumIurIyeLI roI bILI,
bunun sonu erIuLLir demek; kurmuik ve ok ynI uIusIururusi IIIkIIerI unIumukLu gIk ekInce
BuLi Sevr AnIumusi`ni IIbIr zumun musudun kuIdirmudi kI demek; AB`nIn InsunI, IukukI veyu
ekonomIk krILerIerIne uymuk IIn ok emek vermek gerekInce AB IkeIerI nce kendIsIne buksin
demek sirudun bIreyIer sz konusu oIdugundu unIuiIir ve kubuI edIIebIIIr, umu bIIgI kuynukIuri ok
duIu genI oIun kesImIerIn de benzer yorumIuri yupLigini grnce bu durumun LuIIIII gerekIyor.


YurulI olosul onoru merhem

AImunyu, LuIyu, spunyu ve TrkIye gIbI uIusIumu srecIne ge gIrmI, uIusuI devIeL kurmu
LurIIIerInI bIr srekIIIIk oIuruk degII nemII kiriImuIur bIImInde yuumi, ugir yenIIgIIerIe eskI gI
konumIurini unIden kuybeLmI Lm uIusIurdu grIen buzi orLuk zeIIIkIer oIdugu bIIInIyor.
UIkemIzde, kiLuyu yuyiImi kocu bIr ImpuruLorIukLun AnudoIu`yu sikimi kk bIr uIus-devIeL
oImuyi IuIu sIndIrememI oIun byk bIr kesIm, kendI gemI bykIg IIe byIenerek u undukI
durumu II de Iuk eLmedIgIne, usIindu ok duIu 'yksek` yerIerde oImusi gerekLIgIne duIr derIn bIr
Inun IIe mevcuL durumun yuruLLigi uugiIik kompIeksI ve uiri uIingunIikIur urusindu suIinip
duruyor. Bu durumun suIusu oIuruk du kendInden ('Trk`Len) guyrI IerkesI gryor. DoIuyisiyIu
bugn neredeyse Ier Trk vuLundui IkesInI, dInInI veyu mIIIeLInI bImeye yneIIk gIzII, uik, sIvII,
uskerI, dInI, rusyoneI, IrrusyoneI, yerII, yubunci, Ier LrI yikici IuuIIyeL (kompIo) kurisindu duImu
uyunik oImuk zorundu IIssedIyor. Ve bLn bunIuri urLik gemILekI gIbI gI oImudigi IIn 'sIneye
ekmek` zorundu oIdugunu dnerek byk bIr ruIuLsizIik duyuyor.


Isnek hiyeruri

Muruz kuIdigimizi dndgmz kompIoIur urusindu esnek bIr IIyerurI vur. Dnyu veyu Ike
konjonkLrne bugIi oIuruk buziIuri ne ikurken, buziIuri gzden dyor. Buzen Lek Lek, buzen
kombIne oIuruk IuuIIyeL gsLeren bu LeorIIer yeLerII IIgIyI ekmezse, LopIumsuI bIIInuILimizin derIn
kuLmunIurinu IILup edecek yenI unsurIurIu, rnegIn 'mIsyonerIIk` veyu 'SubeLuyciIik` gIbI yereI
kompIoIoIurIu renkIendIrIIIyor. SonuLu, kompIo LeorIIerI, kendInI LurIIseI unIumdu BuLi`nin kurbuni
oIuruk grmeye egIIImII TrkIye LopIumunun, kreseIIeen orLumdu gIderek kurmuikIuun IIIkIIer
ugi IInde, IkesInI ve kendIsInI beIII bIr yere oLurLmu ubusindu kuriIuLigi Ier buurisizIigi
ukIIIeLIren sIIIrII bIr degnek, LopIumsuI benIIgIndekI yuruIuru gI bIr merIem oIuyor. KurI
Popper`In dedIgI gIbI LoLuIILer egIIImII kesImIer, bu zIInIyeLI kusiLIi oIuruk LevIk edIyorIur,
besIIyorIur, nk byIece vurIikIuri, poIILIkuIuri, uyguIumuIuri kILIeIerIn gznde meruIyeL
kuzuniyor.


Her ey IesutIlurIn kontrolnde mi?

EIbeLLe, Dnyu yznde, TrkIerI, MsImunIuri sevmeyenIer vur. OsmunIi mpuruLorIugu`nun Lum
qoo yiI boyuncu Avrupu`yu sudece orduIuri IIe gILLIgInI dnce bu son derece doguI. EIbeLLe dnyuyi
ekIIIendIrmeye uIiun kL nIyeLII kesImIer, grupIur, yneLImIer vur. BIrIncI Dnyu Suvui ncesI ve
sirusindu byk devIeLIer urusindu ImzuIunun puyIuim unLIumuIuri (en nIs 1q16 Sykes-PIcoL
AnIumusi`ydi) bunun kuniLi. Gnmze geIIrsek, 1q;z WuLerguLe SkunduIi veyu ruk`u mduIuIe
IIn uyduruIun yuIunIur IepImIzIn gz nnde oIdu. Dnyuyu ekII vermek IIn bInIerce 'dnce
kuruIuu` pIunIur yupiyor. Amu ne bLn bu kuruIuIur 'IesuL` IIn uIiiyor ne de dnyu yznde Ier
ey IesuLiIurin konLroInde. NILekIm OsmunIi mpuruLorIugu`nu yikimu gLren di gIer degIIdI,
kendI IuLuIuriydi. EmperyuIIsL gIer OrLudogu IurILusini Izme konusundu en eIverIII gnIerInde
bIIe AnudoIu LoprukIurindu bIr KrdIsLun yu du ErmenIsLun kurumudiIur veyu kurmudiIur.
Gnmzde de sz konusu ikur grupIurinin dnyuyi IsLedIkIerI gIbI yneLemedIkIerInI, ruk`Lu,
AIgunIsLun`du, IIIsLIn`de grdk. Amu en nemIIsI son byk ekonomIk krIz sirusindu grdk. O Ier
eyI konLroI eLLIgInI sundigimiz kesImIer, rgLIer, neredeyse kupILuIIsL sIsLemI LmyIe
kerLIyorIurdi.


ToplomlurIn gcn kmsemek

EveL, Ier ey Ier eyIe bugIunLiIidir umu bu bugIunLiIur, Ier zumun nesneI, somuL, rusyoneI degIIdIr.
#usLIunLiIurin roI bIr yunu, siniI IurekeLIerInIn, dInseI veyu uIusuI gIerIn, sIvII LopIum
rgLIerInIn, uydinIurin ve duIu nIce kesImIn gcn gz urdi eLmeye buIuyincu, IusLuIikIi bIr
durum orLuyu ikiyor ve Ier geen gn bIruz duIu purunoyuk bIr LopIum oIuyoruz. UmberLo Eco`nun,
oIuyu 'bIIImseI kuku` IIe buIuyun kuIrumunIurini yikimu srkIeyen, gerek bugIunLiIuri kurmuIuri
degII, kendIIerInIn kurdukIuri bu bugIunLiIuri kImsenIn yunIiIigini IspuL edemeyecegI nokLuyu dek
IIerIeLmeIerI oImuLu. GerekLe orLudu bIr sir yokLur; Sir, 'vur ve bIIIyorum` dIyendedIr.


Ockhum'In LstorusI Prensibi

KompIocuIuk, PozILIvIzmIn okLun ryen neden-sonu IIkesInIn sig duruunun yerIne, oksuI
neden ve degIebIIIr sonu IIkesInIn bysne duyunir. runsiz dnr MIcIeI oucuuIL`nun,
AydinIunmu IIe bIrIIkLe Insunin bIIgInIn ok kk bIr kisminu IupsoIdugu supLumusinu kuLiImuk
buku, grnenIn urkusindukIIerI mIsLIk, buLiI bIr bukiIu yorumIumuk buku bIr eydIr. BenIm bu
konudukI dsLurum 1q. yzyiIdun berI bIIdIgImIz OckIum`in UsLurusi PrensIbI`ne uymukLir. uLIncesI
'entic non s:nt 2:ltipliccndc prceter necessitcte2, TrkesI `bIr oIuyi uikIumuk IIn gereksIz
bLn uyrinLiIuri uLip en busIL uikIumu IIe yeLInmek` oIun bu prensIbe gre, busIL uikIumu yeLersIz
kuIdigindu, duIu kurmuik oIunu geIIIr. HuIu sonucu uIuumumisum, benIm gremedIgIm IukLrIer
oIdugunu Iesubu kuLurim. BunIuri uigu ikurmuk IIn okur, uruLirim. Bu sre IInde de
spekIusyondun kuinirim. ByIece zIInImde ve dIIImde vur oIunIur IIe gerekLe vur oIunIuri uyirL
eLmeyI grenIrIm, gereksIz ve yurursiz IIerIe ugrumukLun kurLuIurum. Herkese LuvsIye ederIm.

zeltme ve zr: z AgusLos zooq LurIIII $urk musIkIsInden Gurp mzIgIne buIikIi yuzimdu
bIr Iupsus eserI AyIu Erdurun IIn 'vIyoIenseI vIrLz` demIIm. HuIbukI kendIsI kemun (vIoIIn)
vIrLzdr. (Bu IuLuyi Iurk eder Iurk eLmez, InLerneL suyIusindu dzeILmILIm.)

6 EyII zooq LurIIII ErmenIsLun uiIimindun beIIek uiIiminu yuzisindu Ise, Tuner Akum`in
yiIIurdir 'KrL yokLur, dugdu gezerken kurL kurL sesI ikurunIuru KrL denIrdI` dIyen bIr devIeLIn,
komIsyon kurup '1q1`Le soykirim oIdu mu oImudi mi` sorusunu drsLe cevup uruyucuginu
Inunmudigini syIemILIm. Tuner Akum, kendIsInI yunIi unIudigimi beIIrLLI. GerekLen de
Akum`in IIudesI yIe: TrkIye qo yiIdir, TrkIye`de KrL oImudigini, onIurin dugdu gezen TrkIer
oIdugunu syIedI. $ImdI KrLIere, 'GeIIn bIr komIsyon kuruIim, bIIImseI oIuruk InceIeyeIIm, eger bu
komIsyon KrLIerIn vurIigini kubuI ederse onu gre duvrunuIim` demenIn unIumi neyse, 'BIr
komIsyon kuruIim 1q1 konusundu kurur uIsin bIzde onu uyuIim` demek de uyni unIumu geIIr.
HuLumdun doIuyi Suyin AyIu Erdurun`dun, yunIi yorumumdun doIuyi Suyin Tuner Akum`dun ve
eIbeLLe sIz okurIurimdun zr dIIerIm.

TA#H DETE# o6.oq.zooq
Aye Hr
'ErmenIsLun uiIimi`ndun 'beIIek uiIimi`nu

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

HkmeLIn 'KrL AiIimi` konusundukI udimIurinin yuruLLigi Ieyecun duIgusi srerken, 'ErmenIsLun
AiIimi` buIudi. Henz yrrIge gIrmemI oIun IkI proLokoIde benIm uimdun en IIgIn buIik
kuruImusi dnIen TurII KomIsyonu. KomIsyon guzeLeIer LuruIindun buinu 'szde` LerImI
geLIrIIen soykirim IddIuIurini uruLirucukmi. Tuner Akum`in bu konudukI grIerInI, q EyII zooq
LurIIIITcrcj`Lu okuduk. YiIdiruy Ogur`un soruIurini cevupIuyun Akum, 'IIIkIIerIn normuIIemesI` IIe
LurIILen kuynukIunun 'burimu` sorunIurinin kesIn oIuruk bIrbIrInden uyri eIe uIinmusi gerekLIgInI
syIyor.

Turih Komisyono

Akum, uyni rporLujdu, yiIIurdir 'KrL yokLur, dugdu gezerken kurL kurL sesI ikurunIuru KrL
denIrdI` dIyen bIr devIeLIn, komIsyon kurup '1q1`Le soykirim oIdu mu oImudi mi` sorusunu drsLe
cevup uruyucuginu Inunmudigini beIIrLIyor. BunIuru kuLiIiyorum. Akum uyni zumundu bu konudu
bIIIm evreIerInIn bIImedIgI bIr eyIn de oImudigini IIerI sryor. BIIIm evreIerI beIkI 'bIIIyor` umu
ben yIne de, Ienz kuruImumi bu 'LurII komIsyonu`nu bIr kuLkidu buIunmuk IsLIyorum. 1 AgusLos
zoo8 LurIIInde, bu suyIuIurdu 1q. yzyiIdun 1qqo`Iuru kudurkI ErmenI-Trk IIIkIIerInIn bIr zeLInI
yupmiLim. BirukLigim yerden devum edecegIm.



CumIurIyeL`In buindun bu yunu LurIIIn reLIImesI, mIIII kImIIgIn reLIIme projesI oIuruk uIgiIunmi
ve oLorILer devIeL modeIInIn sz konusu mIIII kImIIkIe 'doguI` IIIkI IInde oIdugu, IuLLu bu mIIII
kImIIgIn uzunLisi oIuruk unIuiImusi geregI IIenmILI. TurII reLImInIn IIk IL bunun 'LemIz ve
onurIu` bIr LurII oImusiydi. AnudoIu LoprukIurindu neredeyse on bIn yiI nceye gIden ve Lm irkIur
soysuzIuirken IIk gnk gIbI kuIun bIr 'Trk` irki mILosunun yuruLiImusi IedeIIenmILI. Ancuk bu
konudu IkI IurkIi dnem sz konusuydu. 1q;-1q8 urusindukI ASAA Lerr ve 1q8o`Ierden ILIburen
soykirim konusundukI purIumenLo kururIuri IIe TrkIye`nIn sikiLiriImusindun ncekI dnemde, okuI
kILupIurindu ErmenIIere uzuk bIr LurIIIn zneIerI oIuruk uz du oIsu yer verIIIrken, geneI oIuruk
oIumsuz bIr dII kuIIuniImuzdi.


Anudolo'yo suhiplenme

OrnegIn ErmenI BugruLI KruIIigi`nin bukenLI AnI`nIn 1o6q yiIindu SeIukIuIurin eIIne gemesI veyu
1z.-1q. yzyiIIur urusindu Adunu IuvuIIsInde vurIigini srdren KIIIkyu ErmenI KruIIigi`nin
SeIukIuIurIu uLimusi buzen kmsenerek, buzen grmezden geIerek, buzen uLimu oImumi gIbI
sunuIurdu. Buzi durumIurdu bu kruIIikIur 'kk` gsLerIIIr, buzi durumIurdu kruIIigin LoprukIurinin
nerede oIdugu beIIrsIz IuIe geLIrIIIrdI. Buzi durumIurdu AnudoIu LoprukIurinin diindu bIr yerde LurII
edIIIrken buzi durumIurdu Ise ErmenIIerIn yuudigi cogruIyuIuru 'duIu nceden geImI Oguz,
Peenek, Kipuk BoyIuri`ndun sz edIIIrdI. ByIece ErmenIIerIn AnudoIu`du LurIIseI IukIurinin
oImudigi Imu edIImI oIurdu.

ErmenI Lubusunun enLeIekLeI kesImIer urusindu gI bIr yupiLirici oIdugunu duIr IIgIn bIr
geIIme Ise, IdeoIojIk nderIIgInI SubuIuLLIn EybogIu, Azru ErIuL ve 'HuIIkurnus BuIikisi` CevuL
$ukIr`In yupLigi 'MuvI AnudoIu` ukimiydi. AnudoIu`yu 'IeLIeLLIgImIz IIn degII, bIzIm oIdugu IIn
bIzIm` dIyerek o gne dek geIILIrIIen syIeme yenI bIr soIuk geLIren bu ukim suyesInde, AnudoIu`nun
pugun, HirIsLIyun ve MsImun LurIII bIr bLnn evrImIemI IuII gIbI sunuIuyor, Trke duIu
nce konuuIun ;z dIIIn vurdigi bIr uumuyu evrIIIyor, 'TrkIk` ImunIzm dncesInIn bIr
versIyonunu dnLrIyordu. Ancuk bu 'bIz`I oIuLurun LopIuIukIur yu du uygurIikIur urusindu
ErmenIIerIn udi yokLu. (Benzer bIr Luvri 1qqz`de Yuur KemuI de gsLerIr. Yuzur bIr syIeIsInde
KIIIkyu`dun sz ederken Anuvurzu eIrInIn HILIL ve BIzuns gemIIerInden sz eder umu ErmenI
gemIIne degInmez. HuIbukI Anuvurzu 11oo`I yiIIurdun 1;`e kudur KIIIkyu ErmenI KruIIigi`nin
bukenLIdIr ve bunu Yuur KemuI`In bIImemesI Imkunsizdir.)


Isut Lrus'In kitubI

1q8o`Ierden ILIburen rudIkuI bIr degIIkIIk yuundi ve okuI kILupIurinu 'ErmenI Sorunu` buIigi
sokuIdu. Bu bIm, LLIIuLi IurekeLIn IInden geIen, IuLLu 1q1 TeIcIrI`nde grevIer sLIenen AImeL
EsuL Urus`in 1q yiIindu yuyimIudigi Er2eni Sor:n:: Dol:z Sor:, Dol:z etcp udIi kILubinu gre
IuzirIunmiLi. Sz konusu kILup, yuyinIundigi gnden berI, TrkIye DiIIerI BukunIigi LuruIindun
byk IIgI grm, deIuIurcu busiImi ve yubunci dIIIere evrIImILI. Bunu gre ErmenIIer OsmunIi
dnemInde 'Trk kILr IInde erImI` 'muLIu` bIImde yuurken bIrden TrkIere dmuncu bIr
LuLum IIne gIrmIIerdI. Bu unIuLiIurdu 18qq-18q6 UrIu ve Susun OIuyIuri ve 1qoq Adunu OIuyIuri,
ErmenIIerIn dmuncu LuLumIurinu rnek oIuruk sunuIdukLun sonru 1q1-1q1; ErmenI TeIcIrI, bu
oIuyIurin bIr suvunmusi oIuruk kurguIuniyordu. DuIu sonru EsuL Urus`in grIerI, buku yuzurIuru
du esIn verdI, yenI kILupIur yuyimIundi. Ardindun 'resmI gr` usLucu IIse LurII kILupIurinu
yerIeLIrIIdI.


Milli Igitim mIredutIndu tuhkimut

1q HuzIrun zooz LurIIInde MIIII EgILIm BukunIigi TuIIm TerbIye KuruIu, greLmenIerIn de yenI
mIreduL dogruILusundu egILIImeIerIne kurur verdI. Bu kurur q AgusLos zooz LurIIII guzeLeIerde u
buIik uILindu verIImILI: 'DevIeLIn ErmenI Soykirimi, PonLus #um DevIeLInIn KuruImusi ve
HirIsLIyun SryunI Soykirimi IddIuIurinu kuri LuLumu okuI kILupIurindu unIuLiIucuk`. Bu konudukI
uyguIumuyu du zooz-zoo yiIindu buIunmusi kururIuLiriImiLi.

DuIu sonru uyni komILe, greLmenIer IIn bIr mIreduL yuyinIudi. Bu mIreduLLu nemII oIun nokLu,
IkenIn Ier kesIndekI orLuokuI grencIIerInIn 'BIrIncI Dnyu Suvui sirusindukI ErmenI syuni ve
ErmenIIerIn uuIIyeLIerI` buIikIi bIrer kompozIsyon yuzmusi ve bunIurin bIr yurimudu
degerIendIrIImesI IdI. Bu yurimunin grnLekI umuci, grencIIerIn ErmenIIerIn TrkIere yupLigi
mezuIImI unIuLmuIuri IdI. In ucikIi yuni, TrkIye`de yuuyun ErmenI grencIIerIn de bu
kompozIsyonu yuzmukIu ykmI oImusiydi.


Cezu Kunono'ndu tuhkimut

Bu uIundukI dIger nemII geIIme, Avrupu BIrIIgI uyum pukeLIerI erevesInde z6 EyII zooq`de
PurIumenLo LuruIindun onuyIunun yenI Trk Cezu Kununu`nun o. muddesI oIdu. BIrok AB IIderI
LuruIindun AB yoIundu ok nemII bIr udim oIuruk nILeIenen o. Mudde`ye gre, 'uIusuI ikurIuru
uykiri duvruniIurdu buIununIur ve byIe duvrunuruk dogrudun yu du doIuyIi yoIIurdun yubunci kII ve
kuruIuIurdun Iuydu sugIuyunIur` 1o yiIu kudur IupIs cezusi IIe cezuIundiriIucukIurdi. Bu muddenIn
gereke bImnde Ise, uIusuI ikurIuru uykiri duvruniIuru rnek oIuruk 'Trk uskerIerInIn
Kibris`Lun ekIImesInI IsLemek` veyu 'BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu ErmenI Soykirimi`nin meydunu
geIdIgInI` syIemek suyiIdi. AB`nIn buskiIurinu rugmen bu muddeIer IuIu degILIrIImedI.


Purlumenterlerin 'Muvi Kitup' utugI

1 MurL zoo`Le, CumIurIyeL HuIk PurLIsI (CHP) Soykirim ALugi buIigi IIe uILindu bIr kumpunyu
buIuLLi. Byk BrILunyu Avum Kumurusi ve ordIur Kumurusi yeIerIne gnderIImek zere
IuzirIunun mekLupLu MuvI KILupIur kIIIyuLi erevesInde yuyimIunun s2cnli 2pcrctorl::'ndc
Er2enilere &:lcncn M:c2ele :p:-:p: udIi kILubin, . Dnyu Suvui`ndu WeIIIngLon House`dukI
ngIIIz Suvu Propugundu Brosu LuruIindun IuzirIunun bIr propugundu muIzemesI oIdugunun ve sz
konusu kILupLu yer uIun OsmunIi ErmenIIerInIn Isyuni IIe bunu kuri OsmunIi DevIeLI`nIn uImi
oIdugu nIemIere IIIkIn bIIgIIerIn mesneLsIz ve gvenIIIr oImudiginin uikIunmusini LuIep
edIIIyordu. MekLubu Bubukun #ecep TuyyIp Erdogun ve CHP GeneI Bukuni DenIz BuykuI, TBMM
GeneI KuruIu'ndu ImzuIudi ve mekLup muIuLupIurinu gnderIIdI.

Ancuk sonucu IIbIr zumun grenemedIk. nk bu kumpunyuyu qo YiIin nLIkumi, MuvI KILubu
Kuri UIusIururusi ALuk, Soykirimu HodrI Meydun buIikIi yuziIurIu omuz veren busin
(c2cnguzeLesI IurI) mekLubu verIIen cevubin zerInde durmu geregI duymudi. HuIbukI sz
konusu IddIuIur, BrILunyu PurIumenLosu nsun HukIuri Grubu`ndu LurLiiIdikLun sonru z ngIIIz
purIumenLerIn ImzuIudigi bIr mekLupIu cevupIunmiLi. CevubI mekLup MuvI KILup esus oIuruk
1q1`Len buIuyuruk ErmenIIere bIr kILIeseI ImIu poIILIkusinin uyguIunmi oIdugunu orLuyu
koymukLudir dIye buIiyor, MuvI KILup`in neden gvenIIIr bIr beIge oIdugu unIuLiIdikLun sonru Trk
PurIumenLerIerInI, ukudemIk dunimunIurimizin eIIgInde bIr yuvurIuk musu LurLimusinu duveL
edIyor, bu ekIIde LurIIseI gerekIer zerInde orLuk bIr uikIumu yupubIImeyI umuL edIyoruz. Ayricu
kendIIerInI, bu yuniL mekLubumuz iigindu ngIIIz PurIumenLosu`nu gnderdIkIerI mekLubu gerI
ekmeye ugiriyoruz dIye bILIyordu. EIbeLLe, LezIerInden son derece emIn oIun mIIIeLvekIIIerImIz
'yuvurIuk musu` duveLIne IcubeL eLmedIIer.


Arkudun Hunerleme IIsunesi

z Muyis zoo LurIIInde bIr grup bIIIm udumi LuruIindun dzenIenen "mpuruLorIugun k
DnemInde OsmunIi ErmenIIerI: BIIImseI SorumIuIuk ve DemokrusI SorunIuri" buIikIi konIeruns,
AduIeL Bukuni CemII Iek`In konIerunsi dzenIeyenIer IIn "bIzI urkudun IunerIedIIer" IIudesInI
kuIIunmusinin urdindun IpLuI edIIdI. ByIece 'konuyu LurIIIIere birukuIim` LezIerInIn ne kudur
sumImIyeLsIz oIdugu grId.

Bukunin uydinIuru yneIIk suIumusiyIu, BIrIncI Dnyu Suvui'nin urdindun 1q1q`du VersuIIIes
AnLIumusi'nin ImzuIunmusinu dogru, AImunyu`nin yenIIgIsInI bIr uvu MurksIsL ve YuIudI
sIyuseLIden oIuun 'I dmunIuru` bugIumuyi unIuLun 'Arkudun HunerIenme EIsunesI`
(DoIcIsLossIegende) urusindukI benzerIIk urpiciydi. AsIindu Trk resmI LurIIInde bu LerIm, 'ArupIur
bIzI urkumizdun IunerIedI` ekIInde BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu ngIIIzIerIe bIrIIk oIup
bugimsizIikIuri IIn mcudeIe eden Arup mIIIIyeLIIIgI IIn siku kuIIuniIirdi umu AduIeL Bukuni`nin
kuIIunim ekII, pek ok kIInIn IInI rperLecek kudur neIreL doIuydu. DuIu sonru, bunu benzer
IIudeIer, TrkIye`nIn LurIIIyIe yzIemesI gerekLIgInI syIeyenIer, Avrupu BIrIIgI IIe IIIkIIerIn
geIILIrIImesInI IsLeyenIer yu du uIusIur urusi normIuru uyuImusini LuIep edenIer IIn siku
kuIIuniImuyu buIudi. OzeIIIkIe uydinIurin 'ErmenI soykirimi IddIuIurini LurLimuk IIn`, rnegIn
runsu`nin CezuyIr`de, ABD`nIn VIeLnum`du, AIgunIsLun`du veyu ruk`Lu, LuIyu`nin AIrIku`du IIedIgI
suIuri bIr n kouI oIuruk geLIrmemesI, uydinIurin 'vuLun ve mIIIeL dmuni` oIuruk eLIkeLIenmesIne
neden oIuyordu.


Trklerin 'motluk tekisi' oluruk Irmeniler

BLn bunIur ne unIumu geIIyor? MIIII kImIIgIn oIuumundu 'IuLirIumu` ve 'unuLmu` sreIerInIn
nemII roI oIdugunu bIIIyoruz. Trk kImIIgInIn bu sreIerInde zgn oIun Trk kImIIgInIn kendInI
uncuk ve uncuk 1q1-1q1;`de yuununIuri yok suyuruk vur edebIImesIdIr. BIIIndIgI gIbI, kiLuyu
yuyiImi byk OsmunIi mpuruLorIugu son 1o yiIindu bIr zIme srecIne gIrmILI. BILmez
Lkenmez suvuIur, yenIIgIIer ve byk Insun kuyipIuri mpuruLorIugun devumi konusundu derIn
endIeIer yuruLmiLi. Bu sre boyuncu, ImpuruLorIugun yikiImusini nIemek IIn yupiIun Ier gIrIIm
buurisizIikIu sonuIunirken, yneLIcI eIIL, bLn bu oIunIur bILenIerden emperyuIIsL gIerI ve onIurIu
IbIrIIgI yupun 'uzinIikIuri` sorumIu LuLmuk egIIImIndeydI. mpuruLorIugun yneLIcI siniIi o yiIIurdu,
urLik BuLi`nin oIuLurdugu bIr LurII unIuLisinin diinu ILIIdIkIerInI, urLik 'II kImse` IuIIne geIdIkIerInI
ve devIeLIn LopLun ImIusi IIe kuri kuriyu oIdukIurini dnyorIurdi. Ancuk bu durumu esus oIuruk
eIendIsI oIdugu mIIIeLIerIn IIuneLI yznden dLkIerInI dnerek bIr Ide LeseIII oIuyorIurdi.


Zmrd- Anku koo rnegi

MIIII McudeIe dnemInde kendIIerInI uIusIur urusi kumuoyunun buskisindun kurLuImu IIsseden
IuIIIerIn, yurim kuIun IIerInI LumumIudikIuri sreIe sL sLe dL. KemuIIsL Trk mIIIIyeLIIerI,
sIum orLuk puydusi yznden 'duIu uz LekI` oIuruk grdkIerI KrLIerIe ILLIIuk yupuruk, 'gerek
LekI` HirIsLIyun ErmenIIerIn ve #umIurin AnudoIu`dukI son kuIinLiIurini mmkn oIun en uzuk
cogruIyuyu srdkLen sonru, KrLIerIe IesupIumuyu buIudiIur. Bu IesupIumunin du ok kunIi
gemesI, ErmenIIere yupiIunIuri, LopIumsuI beIIekLen sIImek konusundu IyI bIr IirsuL sundu.
(#umIuru yupiIunIur Ise, YununIsLun`in IuLuIuri yznden udeLu meruIyeL kuzundi.) Bu sreLe,
sudece LLIIuLiIurIu rgLseI yu du IdeoIojIk ukrubuIigi oIun KemuIIsL eIILIer degII, Ikeden srIm
ErmenI muIIurini LuIun eden, ErmenIIerIn ocukIurini besIeme veyu evIuLIik uIun, kizIurini
IuremIerIne kuLun yereI eruI yu du IuIk kesImIerI, ErmenIIerIn eI konuIun zengInIIkIerInI kendIne
sermuye yupun LIcureL burjuvuzIsI, ErmenIIerIn bouILLigi uIunIurdu kendIne I uIuni yuruLun
zunuuLkurIur du IuIizuIurini siIirIumu IILIyuci IIssedIyorIurdi. ByIece eIILIer ve LopIumun degIIk
kesImIerI urusindu, nce ErmenIIere yupiIunIuri, sonru du dogrudun ErmenIIerI unuLmu konusundu
bIr konsenss oIuLu.

CumIurIyeLIn yenI yneLIcI kudroIuri, TrkIk duygusunu yuruLmuk IIn Iem devIeL oIuruk 'eskIyI`,
'IuruIeIerI`, 'gerIIIgI`, 'DoguIu` oImuyi LemsII eden OsmunIi gemIInden kendIIerInI IurkIiIuLirmuyu
uIiLiIur, Iem eskI OsmunIi Lebuusini 'kozmopoIIL`, 'kurmuik`, 'buIunik` oIuruk nILeIedIkIerI OsmunIi
kImIIgInden kurLururuk 'eLnIk uidun suI, 'dnyu gr uisindun IuIk` 'vuLunduIur` IuIIne geLIrmeye
uIiLiIur. Bu uIus yuruLmu srecInde, ErmenI kImIIgI, Iem kk Dogu`du oIun 'burbur` ve 'LerrIsL`
bIr IuIk oIuruk, Iem uiri dIndur bIr guyrImsIIm LopIum oIuruk, Iem de uIusIur urusi cumIudu kkI
bugIuri oIun dIyusporu grubu oIuruk, mIIIIyeLIIerden soIcuIuru, sekIer kesImIerden dIndurIuru,
uydinIurdun sirudun IuIk kesImIerIne kudur pek ok kesIm IIn mkemmeI drL drLIk bIr 'LekI`
oIdu.


I dmundun tehlikeli 'i dmun'

Bu LekIIeLIrme srecInde ErmenIIere uLIedIIen 'I dmun` nILeIIgI, doguI oIuruk bIr 'di dmun`
gerekLIrIyordu. Ancuk, Trk mIIIIyeLIIerInIn zIInInde, 'I dmun` denen ey, LopIumsuI yupiyi
IerIden kemIren sInsI bIr unsur oIuruk, nIspeLen gzIemIenebIIIr bIr unsur oIuruk LuIuyyI edIIen
'di dmun` u gre ok duIu LeIIIkeIIydI. HeIe de bu dmun MsImun-Trk kImIIgInIn LekIsI
oIun pek ok unsurun bIIekesInden reLIImI Ise. DoIuyisiyIu ErmenIIere kuri mcudeIe II
uruIiksiz oIuruk srdrImeye buIudi.

ErmenIIerIn 'LekI` oIuruk LopIumdun ve zIInIyeL dnyusindun LusIIye edIImesI projesInIn buurisi,
devIeLIe LopIumun siki IbIrIIgIne bugIiydi. Bu IbIrIIgI byk Ide LuIukkmc poIILIkuIurIu
gurunLI edIIdI. SonuLu, IuIk kesImIerI, usII grevIerInIn devIeLIn kendIsIne empoze eLLIgI LurIIseI
unIuLiyi onuyIumuk oIdugunu dnr IuIe geIdIIer. DevIeL bu sreLe Iem IdeoIojI reLen bIr uygiL,
Iem de gurunLr oIuruk yer uIiyordu. GurunLrIk roInn duIu ubuk kubuI edIImesI IIn 'LopIumun
muruz kuIdigi` LeIIIkeIerIn uILinin IzIImesI Iuzimdi. Bu uidun 'Sevr`In dIrIILIImesI`, 'PonLus`un
yenIden kuruImusi, 'ener bIgesInde BIzuns`in yenIden IIyu edIImesI`, 'GAP bIgesInde sruII`In
Lopruk suLin uImusi` vb gIbI kompIo LeorIIerI reLIIdI. Bu urudu, sik sik ErmenI dIyusporusinin ' T`
sLruLejIsI uyurincu, nce soykirimi LuniLucugi, urdindun TrkIye`den LuzmInuL ve Lopruk kopururuk
emperyuIIsL IkeIerIn TrkIye`yI bIme pIunIurini IuyuLu geIrecekIerI IIkrI IIendI.


Il konun servetin iudesi korkoso

HuIkin zIInIne, 'bundun qo yiI nce koskocu bIr ImpuruLorIugu puruIumuyu mukLedIr oIun bIr
IuIkin, bugnk uIusIur urusi bugIunLiIuri IInde kck TrkIye`yI purumpuru eLmesI pekuIu
mmkndr` kunuuLI yerIeLIrIImeye uIiiIdi. Amu esus endIenIn puruIunmu veyu Trk IuIkinin
'soykirimci` yuILusi yemesI oImudigi, LeIcIr sirusindu ve sonrusindu eI konun ErmenI serveLInIn
IudesInIn yu du LuzmInInIn IsLenmesI korkusu oIdugunu dndrecek IpuIuri, OsmunIi dnemIne
uIL Lupu kuyiLIurinu konuIun kuLi yusukIurdu veyu $ubuL zoo8`de kubuI edIIen VukiIIur Kununu
sirusindu yupiIun eIeLIrI ve engeIIemeIerde upuik grId.

AsIindu bu sugIiksiz LopIumsuI ruI IuIInI duIu srebIIIrdIk umu Iem ErmenIIer isrurIiIur, Iem de zo
yzyiI kIIIerden devIeLIere, LIcurI kuruIuIurdun dInseI kurumIuru kudur, pek ok ukLrn poIILIk,
ekonomIk, kILreI yu du sosyuI kubuIuLIerInden doIuyi zr dIIedIgI ug oIuruk mukro bIr ereve
IzIyor. Gnmzde, LurIIIe yzIemek udeLu bIr 'uIIukI norm` IuIIne geIdI. Bu yukIuimin eksIkIerI
vur, sorunIu yunIuri vur umu 'LurIIIyIe yzIemeye yunumuyun LopIumIurin uIusIur urusi cumIunin
yesI oImuyu Iuk kuzunmudigi` ekIInde zeLIenebIIecek bu yenI yukIuim Lurzi, beIkI Trk
LopIumundu IzoIrenIk yuriImuyu neden oIun 1q1 purunLezInIn sugIikIi bIImde kupunmusinu
yurdimci oIur. HkmeLIn 'ErmenIsLun uiIimi` bu uidun ok nemII grnyor. YeLer kI, uiIim
evrenseI Iukukun ve eLIgIn normIurinu uygun srsn...

TA#H DETE# o.o8.zooq

Aye Hr
Su, cezu, IupIsIuneIer ve mruIi

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Son uyIurdu srekII IInde 'IupIsIune` geen cmIeIer kuruyoruz. GsLerIIerde Lu uLun ocukIurin
TerrIe McudeIe Kununu uyurincu en ugir cezuIuru urpLiriImusini ve bykIerIe uyni kouIIurdu
Iupse LikiImusini, GIer Zere`nIn uIsindu, IusLu muIkmIurdun bIr zerrecIk merIumeLIn bIIe nusiI
esIrgendIgInI IuyreLIe IzIIyoruz. 1q8o`II yiIIurdu korkun suIurin IIendIgI DIyurbukir CezuevI`nIn
okuIu mi yoksu mzeye mI dnLrImesI gerekLIgInI LurLiiyoruz. Ve mruIi`dun 'KrL AiIimi`nin
'yoI IurILusi`ni bekIIyoruz.

HuI byIe oIuncu ben de bu IuILuyi 'modern` cezu sIsLemInIn en nemII unsuru oIun IupIsIuneIere
uyirmuyi dndm umu suyIunin sinirIuri yznden duIdun duIu uLIuyun bIr yuzi ikurubIIdIm. GIrI
bImnde kisucu degIndIgIm, IupIsIune denIIen korkun kurumun unLropoIojIk, sIyusuI, IeIseII,
uIIukI vb unIumIuri konusuyIu IIgIIenenIere, bu yuziyi yuzurken IuyduIundigim mkemmeI bIr
kuynugi, runsiz dnr MIcIeI oucuuIL`nun cpishcnenin Do:: udIi kILubini LuvsIye eLmekIe
yeLInecegIm. yI okumuIur...


KurunlIk bir enlik oluruk cezu

DumIens, z MurL 1;;`de, PurIs kIIIsesInIn cmIe kupisinin nnde suunu IerkesIn kurisindu ILIruI
eLmeye muIkm edIImILI; buruyu eIInde yunur IuIde buIunun IkI IIbre ugirIigindukI bIr meuIeyI
Luiyuruk, zerInde bIr gmIekLen buku bIr ey oImudigi IuIde, IkI LekerIekII bIr yk urubusindu
gLrIecekLI; sonru uyni yk urubusiyIu Grev meyduninu gLrIecek ve burudu kuruImu oIun
durugucinu ikurLiIuruk memeIerI, koIIuri, kuIuIuri, buIdirIuri kizgin kerpeLenIe ekIIecek; bubusini
(kruIi) Idrdg biugi sug eIInde LuLucuk ve kerpeLenIe ekIIen yerIerIne erImI kurun, kuynur yug,
kuynur reIne ve bIrIIkLe erILIIen buImumu IIe kkrL dkIecek, sonru bedenI drL uLu ekLIrIIerek
puruIuLiIucuk ve vcudu uLeIe yukiIucuk, kI IuIIne geIecek ve kIIer rzguru suvruIucukLi.

MIcIeI oucuuIL`nun cpishcnenin Do:: udIi kILubi byIe buIur. Bu unIuLi dnemIn
guzeLeIerInden bIrInden uIinmudir. GuzeLecI, sonundu onu puruIudiIur, dIye devum eder, bu
sonuncu IIem ok uzun srd, nk kuIIuniIun uLIur, ekmeye uIiik degIIIerdI, bu yzden drL
yerIne uILi Lune koyuk gerekLI, bu du yeLersIz kuIdi, LuIIIsIzIn kuIuIurini kopurLmuk IIn sInIrIerInI
kesmek ve ekIemIerInI buILuyIu puruIumuk gerekLI... Ardindun Lm deLuyIuriyIu InIuzi unIuLir.
YzIerce, beIkI bInIerce kIInIn IzIedIgI yIe korkun bIr InIuz LrenInIdIr kI bu, okurken buiniz
dner, mIdenIz buIunir, beynInIz kurincuIunir, gzIerInIz yuurir, boguziniz dgmIenIr. KIme Isyun
edecegInIzI uirirsiniz. Sonundu Insun oImukLun uLunirsiniz...


CezunIn seyirlik olmuktun IkmusI

Ise LurII kILupIurimizdu 'kurunIik ug` dIye udIundiriIun yzyiIIurdu gemez bu InIuz LrenI.
AydinIunmu ugi`ndu geer. Neyse kI, DumIens drL puruyu uyriIuruk IuIkin gzIerI nnde Idum
edIIen son kIIdIr. BIrku on yiI sonru, oucuuIL`nun deyIIyIe urLik 'cezuyi kurunIik bIr enIIk IuIIne
evIren uyguIumuIur` yok oImuyu yz LuLucukLir. Suun IerkesIn nnde ILIruI edIImesI runsu`du
1;q1`de kuIdiriImi; kuzigu bugIumu runsu`du 1;8q`du, ngIILere`de 18;`de IIgu edIImILIr.
DumguIumu, runsu`du 18z`de, ngIILere`de 18q`Le kuIdiriImiLir. HuInIerIn puruIunmusinu
ngIILere`de 18zo`den sonru bIr duIu kuIkiiImumiLir. MuIkmIurin sokuk orLusindu veyu
eIIrIerurusi yoIIurdu uIiLiriImuIuri, demIr boyundurukIu, zeI kiyuIeLII, prunguIi oIuruk IuIkin
urusindun geIrIImeIerI Lr 'seyIrIIk` uyguIumuIur 1q. yzyiIin IIk yurisindu Iemen Iemen Ier Ikede
kuIdiriImiLir. Bunu kuriIik, cezuIundirmu gndeIIk uIgiIumu uIunini Lerk ederek soyuL uIgiIumu
uIuninu gIrmI, InIuz, udeLu muIkmIu 'uduIeL` urusindu gurIp bIr sir IuIInI uImiLir. Le IupIsIuneIer
bu yenI, bu 'modern` uumunin rndr.


ev bir Ponopticon'u dnen dnyu

ngIIIz IIIozoI ve Iukuku, LopIum reIormcusu, 'uyduciIik` dncesInIn LeorIsyenI, Jeremy
BenLIum`in 1;8 yiIindu muILemeIen VersuIIIes`in HuyvunuL BuIesI`nden esInIenerek LusurIudigi
'modern` IupIsIune modeII Pcnopticon udini Luiyordu. BenLIum`in Pcncpticon`u |'pun`=bLn,
'opLIcon`=gzIemIemek| bIrku kuLIik Lek oduIi IcreIerden oIuun bIr IuIku zerIne kuruIuydu. Her
Icre bu IuIkunin I kisminu uikLi ve IuIkunin di cepIesIndekI duvurdu bIrer pencere vurdi.
HuIkunin orLusindu muIpusIurdun Lumumen sukIunmi konumdukI gzIemcIIerIn kuIdigi bIr nbeL
kuIesI yer uImukLuydi.

PunopLIkon`un LemeIInde yuLun IIke, Lek oduIi IcrenIn IIndekI sukIne sukIunucuk IIbIr yer
birukmumusi, bunu kuriIik di cepIedekI duvurin penceresInden geIen di iigin kuIedekI
nbeLIIere muIpusun Ier IurekeLInIn bIr sIIueLInI IzIeme oIunugini sugIumusiydi. BenLIum`in
yukIuiminu gre, gzIemIenen Ier yunIi duvruniinin cezu geLIrecegInI bIIen, umu duvruniIurinin
usIindu ne zumun gzIemIendIgInI bIImeyen muIpusun, ukIini buinu LopIuyuruk Ier zumun
IzIenIyormuusinu duvrunmukLun buku seenegI yokLu. ByIece muIpus bIzzuL kendI IurekeLIerInI
koIIumuk durumundu kuIucukLi.

BenLIum`in LusurIudigi mkemmeIIIkLe bIr PunupLIcon Ienz Inu edIImedI umu bugn neredeyse
Lm LopIumsuI yuumu PunupLIcon IIkeIerI uyguIunmuyu uIiiIiyor. KiIuIur, okuIIur, IbudeL
mekunIuri, IubrIkuIur bIrer PunupLIcon IuIIne dnyor. Tm dnyu devusu bIr PunupLIcon`u
dnLrIyor...


Bedene degil rohu suldIrI

'Modern` InIuz sIsLemInde sudece 'seyIr` degII geneI oIuruk 'uci` du IpLuI edIImILIr. ArLik 'beden`
cezuIundirmunin unu IedeII degIIdIr. (1q8o sonrusinin DIyurbukir HupIsIunesI bu uidun 'kurunIik
ugIur`u uIL yz kizurLici bIr rnekLIr.) EveL, bu sIsLemde de 'suIu` IerI kupuLiIir, uyuginu zIncIr,
prungu vuruIur, eIIerI keIepeIenIr, zorIu uIiLiriIir, Icreye uLiIir, LecrIL edIIIr umu bunIur eskInIn
'bedene uzup verme` unIuyiiyIu yupiImuz. ArLik umu, beden uruciIigiyIu bIreyI konLroI uILinu
uImukLir. Onu dIsIpIIne eLmek, ILuuL eLLIrmek, boyun egdIrmekLIr. KIIIIgI IgdI eLmekLIr. nsun
onurunu yerIe bIr eLmekLIr. Kisucusi IedeI urLik beden degII ruILur.


Teknisyenler ordoso

Modern cezu ve InIuz sIsLemInIn bIr dIger zeIIIgI, OrLuug`in IkencecIsInIn yerInI urLik kocumun bIr
LeknIsyenIer ordusunun uImusidir. PsIkoIogIur, IekImIer, dIn udumIuri, egILmenIer, bukunIik
grevIIIerI, gurdIyunIur ve bIr sr buku Insun cezuIundirmu srecInIn purusidirIur. Cezunin urLik
ekonomIsI, sosyoIojIsI, psIkoIojIsI, unLropoIojIsI, mImurIsI, vb vurdir. Bu LeknIsyenIer ordusu
urusindukI IbIm yIesIne ruIIne bIr IuI uImiLir kI, sonuLu kImse yurgiIumu Iukkini gerekLen
puyIumiyormu gIbI IIsseLmez kendInI. HuIbukI Lum LersIne, cezuIundirmu urLik koIekLII bIr eyIem
IuIIne geImILIr.


'Asri cezuevleri isteriz'

TunzImuL`u kudur, derI yzmek, Loprugu gmmek, engeIe usmuk, LesLIsIerInI kopurmuk ve yedIrmek,
vcudu yuru uip yuruyu Luz busmuk, IureIere kemIrLmek, mII ekmek, orgun kesmek, engeIe usmuk
gIbI bIrbIrInden uzup verIcI cezuIuri uyguIuyun OsmunIi DevIeLI`nde 'IupseLmek` denIIdIgInde
kusLedIIen, IerIungI bIr suIu ILIum edIIen kIInIn, yurgiIumu srecI boyuncu gzeLIm uILinu
uIinmusiydi. OsmunIi`du bugnk 'IupIsIune` unIuminu geIen szck ursu kkenII 'zIndun`di.
EmInn`ndekI Bubu CuIer, YedIkuIe, Kusimpuu`dukI LersuneIer en nI zIndunIurdi. TunzImuL
#eIormIuri kupsumindu AnudoIu`nun drL bIr yunindu 'modern` cezuevIerI uiImuyu buIundi.
CumIurIyeL dnemIne devredIIen bu cezuevIerI, gerek IIzIkI kouIIuri gerekse IIeyIIerI uisindun
ok yeLersIzdI, eIverIsIzdI. (BunIurdun en nIs oIun SInop CezuevI`nIn IIkuyesI buIi buinu bIr
yuzi konusu oIdugu IIn II gIrmeyecegIm.)

Ancuk pek ok kIIye suyisi du uz geImI oImuIiydi kI, 1q`Le AduIeL BukunIigi`nin 'VIIuyeL
KongreIerI` sirusindu, IuIk ve yereI yneLIcIIer 'usrI IupIsIuneIer` Inu edIImesInI LuIep eLmIIerdI.
BukunIik bunun IIn LuIyu`dun uzmunIur geLIrLLI. Ardindun IkenIn drL bIr yuninu cezuevIerI Inu
edIImeye buIundi. Bu cezuevIerInden bIr bIm ' Esusinu DuyuIi CezuevIerI` IdI. Bu cezuevIerI,
1qzq Byk BuIruni`ndun sonru gndeme geIen 'devIeLIIIk` uyguIumuIuri IIe uyumIu kurumIurdi.
BIIIndIgI gIbI devIeL zeIIIkIe 1q1`den ILIburen ekonomIye Iem dzenIeyIcI Iem de oyuncu oIuruk
duIu ok gIrmILI. 1qz`de ikuriIun TevIk-I SunuyI Kununu IIe ogu TrkIye Bunkusi gIrIImI oIun
pek ok sunuyI LesIsI kuruImuLu. ZonguIduk kmr, KeIborIu kkrL, Kurubk eIIk, ErgunI bukir,
GemIIk Ipek LesIsIerI bunIurdun buziIuriydi. ubrIkuIur kuruIuyordu uncuk Igc yeLersIzdI. AgirIikIi
oIuruk kyI LopIumu oIun TrkIye`de Ienz, IubrIkudu uIimu geIenegI oIumumiLi. IIemI
kesImIerde Ise ILen uyriImu, devumsizIik, reLken oImumuk gIbI pek ok sorun mevcuLLu. DoIuyisiyIu
Igc uigini kupuLmuk uisindun muIkmIur nemII bIr kuynukLi.


Pensilvunyu Sistemi

' Esusinu DuyuIi CezuevIerI`nde 'PensIIvunyu SIsLemI` veyu 'rIundu SIsLemI` denIIen bIr sIsLem
uyguIuniyordu. Trke`ye 'TedrIc SerbesL SIsLemI` veyu 'Devre SIsLemI` oIuruk Lercme edIIen bu
sIsLem drL uumudun oIuuyordu. BIrIncI uumudu muIkm gnIerInI ve geceIerInI Icrede
geIrIyordu. AILi uy sonrukI IkIncI uumudu, muIkm sudece geceIerInI Icrede geIrIyordu.
GndzIer sessIzIIk IInde yrLIen uIimu IIe geIyordu. Unc uumudu urLik Icrede kuImuk
yokLu. MuIkmIurin buku uyricuIikIuri du oIuyordu. Eger muIkm InuuL, yoI yupimi veyu
mudencIIIk IIerInde uIiiyorsu cezusinin Ier gn IkI gn suyiIiyordu. Son uumudu, muIkm ugir
cezuIiksu, cezusinin drLLe n, dIger cezuIurdu yurisini LumumIuyincu suIiverIIIyordu.

1q8`de ikuriIun oo SuyiIi Kunun`Iu 'uIimuk`, TrkIye cezuevIerInIn normuI bIr kuIdesI IuIIne
geImILI. MuIkmIur, ZonguIduk ve TunbIIek`Le kmr, Somu ve DegIrmIsuz`du IInyIL, KeIborIu`du
kkrL, ErgunI`de bukir mudenIerInde, Kurubk`Le demIr ve eIIk IIeLmesInde uIiLiriIiyorIurdi.
KuyserI`de kudin IIIer Smerbunk TeksLII ubrIkuIuri`ndu, MuIuLyu`du dokumu LezguIIurindu
uIiiyorIur, DuIumun, EdIrne ve mruIi`du Lurim yupiyorIurdi.


Zongolduk HuvzusI'ndu bin muhkm

Ucuz muIkm emegI yIesIne sevIImILI kI, 1qqo seImIerI sirusindu bIgeIerIne gIden mIIIeLvekIIIerI
bukenLe yenI cezuevI LuIepIerI IIe dndIer. OrnegIn ErzIncun MIIIeLvekIII SuIII BuoLu, iruL NeIrI
boyIurinu bIn muIkmIuk bIr Lurim cezuevI Inu edIImesInI IsLemILI. BIIecIk MIIIeLvekIII Dr. MuIIIs
Suner, BIIecIk`In merkezInde bIr Lurim cezuevI LuIep eLmILI. Burdur mIIIeLvekIIIerI muIkmIurin
SuILundere IInyIL mudenIerInde, AIyon mIIIeLvekIIIerI Ise KIsurnu`dukI mudensuyu LesIsIerInde
uIiLiriImuIurini LuIep edIyordu. Bu LuIepIer yerIne geLIrIIemedI umu 1qq8`de, ZonguIduk
Huvzusi`ndu uIiun 6o bIn kIInIn zz bInI muIkm IIIerdI. (Bu IIIere normuI IIIerIn ondu
dokuzu creL LuIukkuk edIyor, uncuk creLIer LuIIIye oIucukIuri gne kudur emuneLLe kuIiyordu.
TuIIIye oIurken de bIrIkmI creLIn sudece yzde zo`sI kendIIerIne verIIIyordu.)

ok PurLIII dnemIn 'IIberuI` purLIsI DemokruL PurLI, CHP`nIn 1qzq-1qo urusindu sudece 8; cezuevI
Inu eLmesIne kuriIik, , yiI IInde Lum 1qq IupIsIune Inu eLmekIe vnd umu kIncI Dnyu
Suvui`ndun sonru, gerek ekonomIdekI gerekse sIyusI IuyuLLukI IIberuIIemeye puruIeI oIuruk
muIkmIurin ucuz Igc kuynugi oIuruk kuIIuniImusinu son verIIdI. NIIuyeL 1qo`IerIn IIk yurisindu
geneIde cezu sIsLemI, zeIde Ise IupIsIuneIer sIsLemI, muIkm emegInIn merkez oIdugu bIr yupidun
ikuriIdi. SIyusI muIkmIurin Iem bedenIerInI Iem ruIIurini IedeI uIun 1qqo sonrusinin 'A, B,.. E, ,
H...M TIpI` cezuevIerI Ise uyri bIr yuzinin konusu...


Trkiye'nin gororo: 'mrulI AdusI Sosyul Sunutoryomo'

' Esusinu DuyuIi CezuevIerI`nIn en nIs (kuruIuundukI udiyIu) 'mruIi Adusi SosyuI
SunuLoryumu` IdI. mruIi Adusi, Murmuru DenIzI`nde, ArmuLIu Yurimudusi`nin buLi ucundukI
Bozburun`un zo km. kudur buLisindu yukIuik 1o kmz bIr uduydi. SekIz rukumini undirun bu engebeII
ve oruk ududu OsmunIi DnemI`nde #umIur yuurdi. Ancuk udunin #um uIuIIsI 1qz`LekI
mbudeIede YununIsLun`u gnderIIInce, udu uzun sre bo kuIdi. Bu Lerk edIImI ududu, deneyseI bIr
IupIsIune kurmu IIkrI MuLuIIur $erII (BuogIu) udIi bIr Iukukuyu uILLI. MuLuIIur $erII, Ienz bIr
yurgi uduyi Iken, BeIIku, runsu, AImunyu, svIre, AvusLruIyu, LuIyu, #omunyu, YununIsLun ve
BuIgurIsLun`du gzIemIer yupmuk zere grevIendIrIImILI. MuLuIIur $erII, bu IkeIerde
grdkIerInI memIekeLIIsI AduIeL Bukuni $kr SuruogIu`nu unIuLmi, SuruogIu du 'mruIi Adusi
SosyuI SunuLoryumu`nu (bundun byIe 'mruIi` dIyecegIm) uyguIumuyu kurur vermILI. Bu kuruIu,
TrkIye`dekI duvurIuri oImuyun IIk IupIsIune oIucukLi.

Aduyu IIk muIkm grubu 8 Kusim 1q`Le geIdI. Bu grup, MuLuIIur $erII BuogIu`nun bIzzuL seLIgI
'IbIrIIgI yupmuyu Iuzir` 8o 'udI` muIkmdun oIuuyordu. Suyi IkI yiI sonru qoo`e uIuLi. 1qqo`Lu
1.1oo-1.zoo`e ykseIdI. Ancuk 1qq`Le yer sikinLisi yznden 8oo`e drId.


SIkI progrum, yogon ulImu

MuIkmIurin kiIu dIsIpIInI IInde LuLuIdukIuri mruIi`du 1 LIp uIimu vurdi. Esus oIuruk, bugduy ve
sogun Lurimi, bugciIik, zeyLIncIIIk, buIikiIik, uriciIik, LuvukuIuk, besIcIIIk yupiIirdi. OrnegIn 1qq6
yiIindu q8.6z6 kIIogrum zm reLIImI, bu zmIer sLunbuI ve Mudunyu`yu gnderIImILI. Ayni yiI
o Lon koIyoz, zo-o Lon surduIyu ve 1 Lon IumsI yukuIunmiLi. BuIikIur IIn bIr de konserve
IubrIkusi kuruImuLu. 1qq6 yiIindu z;z Lon sogun yeLILIrIImI ve sLunbuI`u suLiImiLi. Adunin gIIerI
ve kurunIIIIerI pek meIurdu. Adudun ikuriIun kumIur yiIIurcu sLunbuI`un InuuL kumu IILIyucini
kuriIumiLi. Ayricu subun, sL ve peynIr, uyukkubi, dokumu, dIkI uLIyeIerI vurdi. Bu uLIyeIerde
reLIIen rnIerIn bIr bIm LekI IupIsIuneIere gnderIIIr, urLun kisim udu diinu suLiIirdi.
OrnegIn sLunbuI`dukI Misir urisi`ndu mruIi SuLi Muguzusi vurdi ve burudu suLiIun muIIur
kuIILeIerIyIe Luninirdi.


Aduyu ziyureti ukInI

DnemIn ABD bykeIIsI, merkeze yuzdigi bIr rupordu mruIi`yi ve ve bILIrememILI. Bu 'rnek`
cezuevIne yneIIk nudIr eIeLIrIden bIrI, mruIi sukInIerInden 18 yiI cezu uImi bIr muIkmu bIr
kuyunin zerInde curu uIurken gsLeren IoLogruIin EkIm 1q6 LurIIII :2h:riet guzeLesInde boy
gsLermesI zerIne yupiImiLi. CHP AIyon KuruIIsur MIIIeLvekIII Ber Trker, AduIeL Bukuni $kr
SuruogIu`nu mruIi`nin neden bu kudur gevek oIdugunu sormu, SuruogIu du cevubindu mruIi
muIkmIurin son derece siki bIr deneLIm uILindu yuudikIurini ve uIiLikIurini syIemI, sudece bo
zumunIurdu ugruiIun mzIgIn reIubIIILe edIcI roIne degInmILI.

Bu Lr kk eIeLIrIIerI suymuzsuk, mruIi o yiIIurdu TrkIye`nIn gururuydu. OrnegIn VeduL NedIm
Tr, 1qqz`de 2rclinin nscnlcri udIi bIr pIyes yuzmiLi. mruIi 1qqq-1qq8 yiIIurindu byk bIr
zIyureLI ukini yuudi. Ankuru ve sLunbuI`un degIIk nIversILeIerInden yzIerce kIIIIk grencI
grupIuri urdi urdinu uduyu geIdIIer ve InceIemeIer yupLiIur. ZIyureLIIer urusindu devIeL grevIIIerI,
yerII ve yubunci guzeLecIIer, bIIIm udumIuri, IekImIer, IukukuIur vurdi. BLn bu ekonomIk ve
sosyuI IIIkIIerden grIdg gIbI, bugn 'kosLer urizuIuri` yznden uIuiImuz IuIde oIunJLuLuIun
mruIi Adusi, bundun ;o yiI nce TrkIye`nIn gerI kuIuniyIu yogun IIIkI IIndeydI.


Ressum Bulubun'In mrulI gnleri

Bursu CezuevI`nde yuLurken IupIsIunenIn gedIkIIsI Nuzim HIkmeL`In eLkIsIyIe resIm yupmuyu
buIuyun bruIIm BuIubun, yIne Nuzim HIkmeL`In LuvsIyesI IIe 1qq yiIindu mruIi`yu gemILI. mruIi
IukkindukI IIk IzIenImIerI ok kL oIun BuIubun gnIgne Dn sogun LopIudik. Bugn upu, yurin
beI II vur, yunI kIrIzmu. DuyuniIir gIbI degII, resIm yupmudun nusiI duyunirim? dIye yuzmiLi. Bu
IkuyeLIerInI CezuevI Mdr zzeL AkuI`u unIuLLigindu IIk oIuruk oIumsuz LepkI grm uncuk duIu
sonru zzeL Bey bIr IormI buImuLu. BuIubun yuLukIuneIerI LemIzIeyecek, urLu kuIun zumunindu du
resIm yupubIIecekLI.SonuLu orLuyu 'BeIcI`, 'KurusubunIu IIL Sren`, 'HizurIu TurIu BIenIer`, 'BuIik
TuLunIur`, `umuirciIur`, 'Oruk BIenIer` udIi LubIoIur ikLi. Bu LubIoIur sLunbuI ve zmIr`de
sergIIendIIer ve suLiIdiIur.


mrulI'nIn zengin ktphunesi

BuIubun`in dIger ugruIuri ududukI bundodu kIurneL ve kemun uImukLi ve boI boI kILup okumukLi.
mruIi KLpIunesI, EsuL AdII MsLecupIiogIu LuruIindun oIuLuruImuLu. EsuL AdII Bey, Kuvu-yi
MIIIIyecIIIkIe BeIIku`du Lunidigi EmIIe VunderveIde`In LemsII eLLIgI . EnLernusyonuI SosyuIIzmI`nI
IurmunIumi IIgIn bIr kIIIIkLI. Ankuru Hukuk ukILesI`nI bILIrdIkLen sonru BeIIku`du cezu ve InIuz
sIsLemIerI zerIne uIimi, Ikeye dndkLen sonru 1q1`de BuIikesIr`In BuIyu IesI`ndekI muden
IIIerInIn 'AIik Yry`n rgLIemILI. 1qqz`de mruIi`yu mdr oIuruk uLundigindu, uyni
zumundu Mudunyu DugIuri`ndu muILemeI NuzI LeIIIkesIne kuri 'Suri MusLuIu GerIIIuIuri`ni
rgLIemeye soyunmuLu. (OrgL udini, $eyI BedreddIn`In mrIdI BrkIce MusLuIu`dun uImiLi.) On
bIne yukin kILup vurdi kLpIunede. BuIubun Ier gn kLpIuneye gIdIyor ve Nuzim`in IIrIerInI
okuyordu. Ancuk EsuL AdII Bey`In gIdIInden sonru geIen yenI mdr BuIubun`in bu IuuIIyeLIerIne
IzIn vermedI.

Buruyu kudur unIuLLikIurimizdun mruIi`du muIpusIugun II de Ienu bIr ey oImudigi suniIubIIIr.
HunI derIer yu 'dii senI II benI yukur`, BuIubun`u gre mruIi Adusi, yukurdun bukiIincu bIr cenneL,
IIne gIrIIInce de bIr ceIennemdI. KuruIuundun ILIburen sIyusI muIkm burindirmuyun mruIi`nin
IIk sIyusI LuLukIuIuri Adnun Menderes ve urkuduIuri oImuLu. Adnun Menderes, uLIn #L ZorIu
ve Husun PoIuLkun`in IuyuLIurinu mruIi`du son verIIdI. 1qqq`dun berI mruIi`nin Lek muIkmu, sIyusI
suIuIurin uIi AbduIIuI OcuIun. OcuIun`in mruIi IukkindukI dnceIerInI grenmek IIn bIruz
duIu bekIeyecegIz unIuiIun.



Cezuevinden yuzun okorluru:

Tcrcj`Lu yuzmuyu buIudigimdun berI bunu deger verIp, mekLupIu grIerInI puyIuun, resIm
gnderen, benI eIeLIren, soruIur sorun, IoLogruI, kILup, beIge IsLeyen, uncuk benden IIbIr kuriIik
gremeyen muIkm okurIurim! ogu onIurcu yiIdir E, , H, M TIpI cezuevIerInde IIe doIdurun ve
bIr o kudur duIu cezusi oIun degerII InsunIur! Bunu ne kudur kizsuniz, ne kudur gcensenIz IukIisiniz!
HepInIzden yrekLen zr dIIIyorum. ULunuruk syIyorum, bu sikiik uIimu dzenImde, kisiLIi
oIunukIurimIu, IungI bIrInIze cevup verecegImI, IungI bIrInIzIn dIIegInI yerIne geLIrecegImI
bIIemIyorum. YIne de deneyecegIm. LIen bIruzcik duIu zumun verIn bunu. HepInIze subir
dIIIyorum. Yuum sevIncInIzI, umudunuzu, Inuncinizi kuybeLmeyIn. Duyunin, duyunin, duyunin, ne
oIur!.

TA#H DETE# z.o8.zooq

Aye Hr
$urk musIkIsInden Gurp mzIgIne

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'$ARAP KLSTAHLIGI' . GeLIgImIz uy pIyuno vIrLz dII BIreL`In Topkupi Suruyi 1. AvIu`du
WIILeIuII OrkesLrusi IIe verdIgI konser ncesI, Byk BIrIIk PurLIsI`ne bugIi AIperen OcukIuri yesI
bIr grup eIIerInde Dogu TrkIsLun buyrugiyIu sIogun uLuruk LekbIr geLIrmI, konser uIIIerInI yirLip
yukmiLi. PoIIsIn suuLIerce mduIuIe eLmeden seyreLLIgI bu IrkIn eyIemI Vclit guzeLesInIn BIr Ike
byIe yikiIir-Mukuddes uvIudu urup ksLuIIigi buIikIi IuberInIn kikirLLigi unIuiImiLi. Sonru,
Topkupi Suruyi Mdr Iber OrLuyIi`nin orgunIze eLLIgI gurIp bIr zr LrenI IIe (gurIpLI nk
suIdiriyu ugruyun usIindu dII BIreL degIIdI) AIperenIer`In eyIemI ukIundi ve 'Iumumin numusu
kurLuriIdi`!

'GAVLR MLZG' . Vclit bu seIer de Cem Munsur yneLImIndekI UIusuI GenIIk OrkesLrusi`nin
kemun vIrLz AyIu Erdurun`Iu 18 ugusLosLu yIne Topkupi Suruyi`ndu verecegI konserI dIIIne doIudi.
Bu seIer 'urup sponsoru oImudigi` buIunesIyIe IkI LuvIzI verIIdI umu eIbeLLe bu Vclit`I LuLmIn
eLmedI. Bu seIer IedeI mzIgIn kendIsIydI. Vclit`e gre, KIusIk BuLi MzIgI, 'kIIIse mzIgI`,
'HirIsLIyun mzIgI` oIdugu IIn 'sLunbuI`u uIip kIIIseIere son veren uLuIurimizin mekunindu` uIinmusi
ve dInIenmesI cuIz degIIdI! KIusIk BuLi MzIgI`nIn kuynukIuri urusindu eIbeLLe kIIIse mzIgI de vur
umu, bu kuLki 'devede kuIuk` mIsuIIdIr. ok sesII mzIgIn esus kuynugi dogu ve Insundir. KuIdi kI,
kuynugi kIIIse mzIgI oIsu ne ikur?

YASAKI ZHNYITLIR . OrnegIn bIr BuLi guzeLesI, KIusIk Trk MusIkIsI`nIn kuynukIuri
urusindu Lekke mzIgInIn oImusindun yoIu ikuruk mzIgImIzI uIoroz eLse ve VIyunu nIerInden
pskrLLkIerImIz bIzIm mekunIurimizdu bu mzIgI uIumuz dese ne IIssederIz? AsIindu IronIkLIr,
benzer bIr uIoroz, 1qo`Iu yiIIurdu yupiImi, Trk MusIkIsI, 'BIzuns kkenII` oIdugu, 'HirIsLIyun
mubeLIerInde uIindigi` IIn yiIIurcu yusukIunmi, yerIne ok sesII BuLi mzIgI yerIeLIrIImeye
uIiiImiLi. Bu IuILuyi, 'mzIk` ve 'devrIm` LerImIerInIn yun yunu geImesI LyIerImI dIken dIken eLse
de, (uIoroz edIIme puIusinu ILIruI edIyorum kI) TrkIye`yI ok sesII mzIkIe LuniLirdigi IIn sempuLI
duydugum 'KemuIIsL MzIk DevrImI`ne uyirdim.


Hurs-medeniyet ikilemi

CumIurIyeLIn IIk yiIIuri, 'Iurs` (kILr) ve 'medenIyeL` (uygurIik) IkIIemInIn mzIk uIunindukI
Izdm oIun 'uIuLurku-uIuIrungu` uLimusiyIu gemILIr. 1qz`Le sLunbuI`dukI MusIkI EncmenI
IugvedIIIp, bnyesIne BuLi mzIgI dersIerInIn kuLiImusiyIu yenIden uiImiLi. 1qzq`Le YenI SInemu`du
Osmun ZekI (Ungr) Bey`In yneLLIgI orkesLru ZekI Bey`In CumIurIyeL Muri IIe BeeLIoven`In BeIncI
SenIonIsI`nI uImiLi. kIncI konsere ikurken orkesLrunin udi urLik '#IyuseL-I CumIur IIurmonIk
OrkesLrusi` IdI. Bu konserI Ankuru`du MusIkI MuuIIIm MekLebI`nIn kuruImusi IzIedI. BuIungiLu
grenIIecek ensLrmunIur kemun, pIyuno, IIL ve vIyoIonseIdI. Sonundu sudece bu uIeLIerI uIunIur
degII, kornIsL, oboIsL, IugoLIsL gIbI uzmunIur eIIerIndekI uIgiIuriyIu bu okuIIuru yoIIundi. 1qzq`Le Ise
Ekrem ZekI (Un) ve UIvI CemuI (ErkIn) egILIm IIn yurLdiinu gnderIIdI.

KemuIIsL 'MusIkI DevrImI`nIn IkIncI udimi, 1qz6`du DurIeIIun`in '$urk MusIkIsI $ubesI`nIn
kupuLiImusi oIdu. BImn kupuLiIucugini, derIeme uIimuIuri yupmuk zere gILLIgI AnudoIu
gezIsInden dnLe grenen DurIeIIun`in Iocusi #uuI YekLu Bey, bIr mIIIeLIn musIkIsI resm bIr
encmenIn kururiyIu nusiI IIgu oIunubIIIr? dIye ukinIigini beIIrLLIyse de yupucuk bIr ey yokLu.
Kurur uzun sre busindu ve kumuoyundu LurLiiImi, IuLLu guzeLeIerde bu konudu unkeLIer
yupiImiLi. EIbeLLe devIeLIn zIrvesInde uIinun kururIuru ILIruz eLmeye yrek IsLerdI. SonuLu Ocuk
1qz;`de DurIeIIun 'KonservuLur`u dnLrId. $urk MusIkIsI $ubesI de uIimuIurini IoIkIor
uIuninu kuydirdi.


Trk hulkInu bo mzik yukImuz!

MusLuIu KemuI`In, q AgusLos 1qz8`de, sLunbuI`du Suruyburnu GuzInosu`ndu IuIku 'IurI devrImI`nI
duyururken uIII #iIki`yu (ALuy) okuLLugu konumusi, 'Trk musIkIsI`nIn kuderInI beIIrIedI. $yIe
demILI MusLuIu KemuI: ...Bu gece burudu gzeI bIr rusLIunLi eserI oIuruk dogunun en sekIn IkI
mzIk LopIuIugunu dInIedIm. BIIIussu suIneyI bIrIncI oIuruk ssIeyen MnIre`L-I MeIdIye Hunim
sunuLkurIigindu buuriIi oIdu. ukuL benIm Trk IIssIyuLim zerInde urLik bu musIkI, bu busIL musIkI,
Trk`n ok geIImI ruI ve IIssInI LuLmIne kuII geImez. $ImdI kuridu medenI dnyunin musIkIsI de
IILIIdI. Bu unu kudur $urk musIkIsI denIIen LerennmIer kurisindu kunsiz gIbI grnen IuIk, derIuI
IurekeLe ve IuuIIyeLe geLI. HepsI oynuyor ve en uLirdirIur, LubIuLin IcubuLini yupiyorIur. Bu pek
LubIIdIr. HukIkuLen Trk, IiLruLen en uLirdir. Eger onun bu gzeI Iuyu bIr zumun IInde Iurk
oIunmumisu, kendIsInIn kusuru degIIdIr. KusurIu IurekeLIerIn uci, IeIukeLII neLIceIerI vurdir. Bunun
Iurkindu oImumuk kubuIuLLI...


Ziyu Gkulp etkisi

Bugn, MusLuIu KemuI`In o gece KemunI MusLuIu Sunur yneLImIndekI Eyp MusIkI CemIyeLI`nIn
gumIi Lurzini begenmedIgI IIn byIe konuLugunu dnenIer vursu du MusLuIu KemuI`In uIuLurku
musIkI IukkindukI oIumsuz dnceIerInIn urdindu dnemIn nemII IdeoIogIurindun ZIyu
GkuIp`InTurluluun Escslcri (1qz) kILubindu LopurIudigi IIkIrIerI yuLiyordu. ZIyu GkuIp`e gre,
memIekeLImIzde yunyunu yuuyun IkI musIkI vurdi. BunIurdun bIrI kendI kendIne dogmu oIun Trk
IuIk mzIgI, dIgerI urubI LuruIindun BIzuns`Lun Lercme edIImI OsmunIi musIkIsI (GkuIp`In dIIIyIe
'dm-Lek usuI` veyu 'BIzuns musIkIsI`) IdI. BunIurdun bIrIncIsI Iursimizin, IkIncIsI Ise
medenIyeLImIzIn musIkIsIydI uncuk IkIncIsI IuIkin urusinu InememILI, sudece sL LubukuIuru Ius
kuImiLi. DuIusi, Bu musIkIye sIum musIkIsI denIIememesIne buku bIr sebep duIu vurdir: Bu
musIkI OrLodoks mIIIeLIerIn, ErmenIIerIn, YuIudIIerIn mubeLIerInde Lerennm edIImekLedIr.!


rt yz yIl bekleyemeyiz!

NILekIm MusLuIu KemuI, 1 Kusim 1qo`du AImun guzeLecI EmII udwIg`e yIe dIyecekLI:
MonLesquIeu`nn 'BIr mIIIeLIn musIkIdekI egIIImIne nem verIImezse, o mIIIeLI IIerIeLmek mmkn
oImuz` szn okudum, LusdIk ederIm. Bunun IIn musIkIye pek ok ILInu gsLermekLe oIdugumu
gryorsunuz. (GuzeLecInIn '$urk`in Lek unIumudigimiz bIIImI mzIgIdIr` demesI zerIne) BunIur
Iep BIzuns`Lun kuImu eyIerdIr. BIzIm IukIkI musIkImIz AnudoIu IuIkindu IILIIebIIIr. (GuzeLecInIn
Bu mzIgIn IyIIeLIrIImesI yoIuyIu geIILIrIImesI mmkn oImuz mi sorusunu cevuben) Gurp
musIkIcIIIgI bugnk IuIIne geIInceye kudur ne kudur zumun geLI? (GuzeLecInIn 'DrLyz sene kudur
geLI` demesI zerIne) BIzIm bu kudur zumun bekIemeye vukLImIz yokLur. Bunun IIn Gurp
musIkIsInI uImukLu oIdugumuzu gryorsunuz...

DrL yz yiIIik gecIkmeyI LeIuII IIn,1qz`de sLunbuI EmInn HuIkevI`nIn duveLIyIe sLunbuI`du bIr
konIeruns vermek zere VIyunuIi kompozILr ProI. Dr. JosepI Murx ugriIdi. Ancuk, sonu IuyuI
kirikIigi oIdu nk Murx`u gre Trk mzIgInI IsLedIgImIz yunu egIp bkmeye kuIkursuk onu
Idrm oIurduk. YupiImusi gereken Trk mzIgI IIe BuLi mzIgInI bIrbIrIne yukinIuLirmuk,
uruIurindu IIIkI kurmukLi. Bunu yupmuk IIn de Trk mzIgInIn mIIII kuynukIurdun yururIunuruk ve
BuLiIi kuynukIurdun g uIuruk kendI IuIInde bymesInI bekIemek gerekIrdI. EIbeLLe Murx`in bu
grIerI begenIImedI ve proIesr IkesIne gnderIIdI.


$urkI, guzel devrinin sono!

1 Kusim 1qq`Le, MusLuIu KemuI`In TBMM`nIn Drdnc TopIunmu YiIi`ni ui konumusindu
yneII IyIce beIIrgInIeLI. Byk $eI, ...ArkuduIur! (...) BIr uIusun yenI degIIkIIgIne I, musIkIde
degIIkIIgI uIubIImesIdIr, kuvruyubIImesIdIr. Bugn dInIeLIImeye yeILenIIen musIkI yz ugurLucuk
degerde oImukLun uzukLir. Bunu uiku bIImeIIyIz. MIIII Ince duyguIuri, dnceIerI unIuLun, yksek
deyIIerI, syIeyIIerI LopIumuk onIuri, bIr gn nce geneI son musIkI kuruIIurinu gre IIemek
gerekIr. Ancuk bu suyede, Trk uIusuI musIkIsI ykseIebIIIr, beyneImIIeI musIkIde yerInI uIubIIIr.
KILr BukunIigi`nin bunu degerInce zen vermesInI, kumunun du bundu onu yurdimci oImusini
dIIerIm deyInce o gnIerde Busin Yuyin GeneI Mdr oIun VeduL NedIm (Tr) Bey durumdun
vuzIIe ikurmi ve DuIIIIye VekIII (IIerI Bukuni) $kr Kuyu`yu Puu byIe dedIgIne gre, IerIuIde
uIuLurkunin yusukIunmusini IsLIyor. Yupursuniz sevInIr demILI. $kr Bey de uIuLurku musIkIyI
yusukIumiLi! AsIindu, MusLuIu KemuI`Ie $kr Bey, 1 Kusim konumusinin Iemen urdindun
buIumuIur ve KiziIuy`du InuuLi sren Gven AniLi`ni InceIemIIerdI. YunI VeduL NedIm Bey`den
nce, MusLuIu KemuI`In DuIIIIye VekIII`nIn kuIugini bkmesI IILImuII bykL.

Kusim 1qq gn ne IIgIn bIr rusLIunLi kI, yIne bIr Vclit guzeLesI yIe dIyordu: $urki, GuzeI
DevrI`nIn Sonu! AsIindu o dnemde sLunbuI #udyosu sudece suuL 18.o-z1.o, Ankuru #udyosu Ise
1q.o-z1.oo urusindu yuyin yupiyordu. AIuLurku mzIk yuyini Ise bIr suuLI gemIyordu. Ancuk bunu
bIIe LuIummI edIIememILI. KuIIre`de yuyimIunun El elc guzeLesI ...BIz $urk musIkIsInIn
kuIdiriImusi IIn ok yuzdik. Misir`du buIunun $urk KonservuLuuri`nin kupuLiIip yerIne bIr Gurp
KonservuLuuri uiImusini ok IsLedIk. Bu sureLIe, gevek, ugIuLun ve ruIu bezgInIeLIren musIkImIzI
kuIdirmuyi buurubIIecegIz. Le bugn, $urk uIusIuri urusindu bIr uIus bunu buuriyor dIye kururi
uIkiIumiLi. YusukIumu kururi uIuLurku musIkIyIe ugruun evreIerde sL kupuIi LepkIIere neden
oIdu umu 'devrImIere kuri ikmuk` kImsenIn IuddIne oImudigi IIn, 'mzIk devrImI` drLnuIu
IIerIemeye buIudi.


Milli Mosiki Kongresi

z6 Kusim 1qq`Le Ankuru`du LopIunun 'MIIII MusIkI KongresI`nde Ankuru`nin ve sLunbuI`un Luninmi
mzIk udumIuri bIruruyu geIIp, TuIIm TerbIye`den Kuzim NumI (Duru) ve VeduL NedIm (Tr)
beyIerIn nezureLInde rudyodun sonru pIukIurdu ve IuIku uik yerIerde uIinun uIuLurku mzIgIn
nIenmesI, uIIe ocugindu 'uIIe muIILI` IIn urkiIur besLeIenmesI, opereLIerIn musIkI, uIIuk ve LIyuLro
bukimindun konLroI, IIse siniIIurindu musIkI LurIII dersIerInIn okuLuImusi, mzIk dersIerInIn siniI
gemeye kuLkidu buIunmusi, musIkI mIeLLIIIgInIn kuruImusi, rudyodu mzIk yuyinIurinin konLroI
ve orgunIzusyonu, Trk besLekurIurinin eserIerInIn Ikede ve Avrupu`du LuniLiImusinin devIeL II
oImusi konusundu kururIur uIdiIur. MusLuIu KemuI kongreyI yukindun LukIp eLmI, LeIeIonIu bIIgI
uImi, LuIImuLIur vermILI.

Bu kururIur uyurincu, run $uIi #izu PeIIevI`nIn TrkIye`yI zIyureLI doIuyisiyIu IkI Ike LurIII urusindu
puruIeIIIkIer kurun IIk Trk operusi z So besLeIendI. EserIn konusunu bIzzuL MusLuIu KemuI
semI, eserIn IIbreLLosunu (meLnInI) MnIr HuyrI (EgeII) yuzmi, besLesInI PurIs`Le mzIk egILImI
uImi oIun z; yuindukI AImed Adnun (Suygun) yupmiLi. Ayni yiI, yIne MnIr HuyrI`nIn
IIbreLLosunu yuzdigi IkI operu duIu IuzirIuLiIdi. IkI, besLesI NecII Kuzim`u (Akses) uIL oIun c
nder, IkIncIsI AImeL Adnun`u uIL Tc ebel IdI. 1q`Le IIbreLLosunu yIne MnIr HuyrI`nIn yuzdigi,
UIvI CemuI`In (ErkIn) besLeIedIgIUllu Yol: suIneIendI; uncuk bu drL operudu du IdeoIojI boI, mzIk
uzdi. SonuLu 'operu devrImI` 1qqo`Iuru erLeIendI.


AvropulI sunutIlur

YIne de 1q yiIi, ok sesII BuLi musIkIsI konserIerI uisindun ok verImII geLI. Ekrem ZekI
geIenekseI Trk sunuL mzIgI perde sIsLemIyIe IIk yuyIi 'drdI`, Turl K:crteti`nI besLeIedI.
Ankuru`du #IyuseL-I CumIur IIurmonIk OrkesLrusi, MusIkI MuuIIIm OkuIu ve HuIkevI suIonIurindu
IuIku uik konserIer bIrbIrInI IzIedI. Konuk sunuLiIur urusindu Vurovu Operusi soprunoIurindun
MurIu Boyur, SSCB AkudemIk DevIeL TIyuLrosu OrkesLrusi`ndun besLecI DImILrI $osLukovI ve nI
ses sunuLiIurindun oIuun 11 kIIIIk LopIuIuk, kemun vIrLIz DuvId OIsLruI ve pIyunIsL ev OberIn
de vurdi. sLunbuI`du Ise DevIeL KonservuLuuri ve runsiz TIyuLrosu suIonIurindu cumurLesI ve puzur
gnIerI konserIer ve resILuIIer verIIIyordu. VupurIurdu, uy buIeIerInde, IopurIrIerden kIusIk BuLi
mzIgInIn popIer puruIuri uIiniyordu. ByIece IuIkin kuIugi udim udim ok sesII mzIge
uIiLiriIiyordu.


AvropulI mtehussIslur

1q yiIinin IronIk uLiIimi, Avrupu`dun 'mLeIussis` geLIrLmek oIdu. ronIkLI, nk 'uIusuI ok sesII
mzIgIn Inusi` yubunci uzmunIuru dmL. Ik LekIII CevuL (DursunogIu) Bey LuruIindun Mucur
usiIIi kemun vIrLz Ico umur`u gLrId. umur bIr rupor yuzmukIu yeLIndI. Ardindun BerIIn
OrkesLrusi $eII ProI. WIIIeIm urLwungIer`e LekIII gLrId, uncuk urLwungIer`In ok meguI
oIdugunu syIeyerek LekIIII reddeLmesI zerIne, onun LuvsIyesIyIe ProI. PuuI HIndemILI`Ie szIeme
ImzuIundi. (HIndemILI IusiIuIurIu TrkIye`ye geIecek ve Iem mzIk, Iem LIyuLro konuIurindu
dunimunIik yupucukLi. Onun LuvsIyesI IIe IIk zIyureLInI $ubuL 1q6`du yupun AImun ProIesr CurI
EberL de Ankuru DevIeL KonservuLuuri`nin LIyuLro ve operu bImIerInI oIuLurucukLi.)


Blu Burtok'on derleme ulImulurI

MusLuIu KemuI, 1q6`du, TBMM`nIn AILinci TopIunmu YiIi ui konumusindu 'mzIk devrImI`
konusunuLekrur gnceIIemILI. Bunun meyvesI Ise nI Mucur besLecIsI BIu BurLok`un Ankuru
HuIkevI`nIn duveLIIsI oIuruk Kusim 1q6`du Ankuru`yu geImesI oIdu. BurLok, Mucur IuIk mzIgI IIe
BuLi mzIgI IormIurini bugduLirun uIimuIuriyIu nIyd. AnIuiIun Ankuru uyni IormI
TrkIye`de uyguIumuk IsLIyordu. Bunun IIn zz gnIk IizIundiriImi bIr progrum IzIendI. Bu sre
IInde BurLok konser, drL konIeruns verdI. TrkIyeII mzIkoIogIuru IonogruI uIeLInI LuniLLi. Adunu
yresInde (OsmunIye ve urduk ky, ToprukkuIe`de KumunIi uIreLI ve Tysz Tepe`dekI TecIrII
yrk kiIukIurindu) qo kudur eserI IonogruIu kuydeLLI. BIu BurLok`un KILr IerI BukunIigi`nu
sundugu rupor HIndemILI`In onuyini uIincu 1q;`den 1qz`ye kudur AnudoIu`nun eILII yerIerInde
derIeme uIimuIuri yupiIdi.


olmubuhe'de mosiki ziyuIetleri

Ancuk bLn bunIur oIurken ve IuIk kIusIk Trk musIkIsInI dInIemekLen muIrum edIIIrken, MusLuIu
KemuI, zeI mecIIsIerInde zzeLLIn OkLe, UdI $evkI, Hukki Dermun, $erII II ve Hunende AbdIIuIIk
BeyIer gIbI vIrLzIerden kuruImu zeI suz LopIuIugundun uIuLurku musIkIyI dInIemeye devum
edIyordu. Hem de byk zevkIe... Yusugin nusiI kuIkLiginu duIr degIIk rIvuyeLIer vur. BunIurdun
bIrInI ukLurmukIu yeLIneIIm: YiIIur gemI ve 1q8 yiIinu geIInmILI. GnIerden bIr gn, bIr emIr
geIdI. UnI ud sunuLisi BedrIye Hogr`Ie kizi MeIek Tokgz ve kemun NurI Duyguer DoImubuIe
Suruyi`nu duveL edIIdIIer. EmIr ALuLrk`LendI. Hemen Suruy`u gIdIIdI. Suruy`u uyni zumundu
SeIuIuLLIn Pinur ve kemun Nubur Tekyuy du duveL edIImIIerdI. ALuLrk bIr Trk mzIgI konserI
IuzirIuLiyordu. BIzzuL ALuLrk`n nezureL eLLIgI konser IuzirIikIuri nce sLunbuI`du duIu sonru
Ankuru`du devum eLLI. Ankuru`du bIr sInemu suIonu unkuyu Kk`nce kIruIundi, uIIIer IuzirIundi,
rekIumIur yupiIdi. SunuLiIur konserI vermek zere suIneye ikurken, &l:s GuzeLesI`nIn LeIeIonu
uIdi: Burusi unkuyu Kk, ben Husun #izu Soyuk. Bu ukum YenI SInemu`du gen sunuLi MeIek
Tokgz`n konserI vurdir. Byk Onder konsere ereI verecekIerdIr. Bunu uyrinLiIuri IIe beruber
yurinkI ikucuk suyidu yuziniz! EmIr emIrdI. GuzeLe erLesI gn ALuLrk`n konsere ereI verdIgInI
yuzdi. 6 MurL 1q8 gecesI verIIen konser ALuLrk`n CumIurbukuni oIdukLun sonru gILLIgI IIk ve son
konserdI. Konserden bIrku gn sonru Ankuru #udyosu`ndun Trk MusIkIsI urkiIuri, besLeIerI Lekrur
uIinip syIenmeye buIudi. Sonundu bu unIumsiz yusuk kuIkmiLi!

YIne de AIuLurku musIkInIn ILIburini gerI kuzunmuyu buIumusi 1qq-1qqo`Lu, mzIk udumi HseyIn
SuudeLLIn AreI`In kendI yuyini oIun Turllul Derisi`nde 1q suyi boyuncu yuyimIudigi Trk MusIkIsI
KImIndIr buIikIi InceIemesInden sonru oIdu. AreI yuzi dIzIsInde zeLIe Trk musIkIsInIn ZIyu
GkuIp`In IddIu eLLIgInIn LersIne, Arup, Acem, BIzuns veyu EskI Yunun kkenII oImudigini IddIu
edIyordu.


Peki, mzige mduhule bitti mi?

Huyir bILmedI. CHP`nIn 1qq6 LurIIII bIr brornde HuIkevIerInde suz kursIuri uiImusinu ve Lrk
grenme suuLIerInde Iep bIr ugizdun Lrk syIenmesInIn nemIne degInIIIr. Yuzidu 'IyI-kL`,
'dogru-yunIi`, 'seIImI`, 'uyikIunmi`, 'IIenmI`, 'gzeIIeLIrIImI` urkiIurdun, LrkIerden sz
edIImesI rejImIn IuIku duydugu gvensIzIIgI Imu eder. #udyo dnemInIn beIIekIerImIzde birukLigi
nemII IzIerden bIrI oIun ve 1qqo-1qq6 urusindu MesuL CemII`In, 1qq6-1q6 urusindu MuzuIIer
Suriszen`In yneLLIgI YurLLun SesIer Korosu, bu munLikIu uIimi, Lrk denIIen Lrn ruIuyIu pek
uyumIu oImuyun cIddI LuvirIi udum ve kudinIur, kuriIurindukI 'degnekII udum`in ynIendIrIcIIIgInde,
dII ve Ive uisindun Lek LIpIeLIrIImI, IerIk oIuruk Isyunci, uyip veyu muIrem szIerInden
urindiriIuruk sLerIIIeLIrIImI, uysuIIuLiriImi ve buzi durumIurdu 'medenI dnyunin mzIgIndekI gIbI
oksesII IuIe geLIrIImI` LrkIerImIzI sesIendIrdIIer.

Ancuk 1q6o`Iurdun ILIburen BuyburL BuyburL oIuIi byIe zuIm grmedI... unekdoLIurinu rugmen
kIusIk Trk musIkIsI, IuIk musIkIsI ve BuLi`nin ok sesII mzIgI bIrbIrIyIe ekImeden yun yunu
yuumuyi grenmeye buIudiIur. Tu gnmze kudur. BukuIim bundun sonru neIer oIucuk?

TA#H DETE# 16.o8.zooq
Aye Hr
ozun 'zuIer`mI, 'IezImeL` mI?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz IuILu birukLigim yerden devum edIyorum. Sevr Buri AnLIumusi (bundun byIe 'Sevr`
dIyecegIm), zuIer kuzunun IkeIerce 1q1q-1q18 yiIIurindukI BIrIncI Dnyu Suvui`ndun yenIk ikun
IkeIere duyuLiIun VersuIIIes Buri AnLIumuIuri sIsLemInIn uyriImuz bIr purusiydi. LIIuI DevIeLIerI
1q HuzIrun 1q1q LurIIII VersuIIIes AnLIumusi IIe WIIIeIm AImunyusi`ni dIzIerInIn sLne kerLLIIer.
1o EyII 1q1q LurIIII SuInL-GermuIn AnLIumusi ve q HuzIrun 1qzo LurIIII TrIunon AnLIumusi IIe
AvusLuryu MucurIsLun mpuruLorIugu`nu LurIIe gmdIer. z; Kusim 1q1q LurIIII NeuIIIy AnLIumusi
IIe de IrredenLIsL (yuyiImuci) BuIgurIsLun`i zupL-u rupL uILinu uIdiIur.

BIzde ok IyI bIIInmez, uncuk bu unLIumuIur Sevr`den duIu ugir urLIur Luiyordu. DuIusi bu
unLIumuIurin IepsI de IukukI nILeIIk kuzunip uyguIunmiLi. Bugn kIncI Dnyu Suvui`nin
VersuIIIes`in uugiIuyici urLIuri yznden ikLigini dnen genI bIr kesIm vur. Sevr`In Trk
LopIumundu yuruLLigi Lruvmunin bIr benzerInI TrIunon AnLIumusi`yIu yuuyun Mucur LopIumu,
uncuk Avrupu BIrIIgI`ne ye oIdukLun sonru gemIIn bu IuyuIeLInden kurLuIubIIdI. YununIsLun IurI
Imzuci IkeIer LuruIindun ImzuIunmudigi IIn IIbIr zumun IukukI nILeIIk kuzunmuyun Sevr Ise,
yukIuik yz yiIdir puruIunmukLu oIun OsmunIi DevIeLI`nIn, WIIson`un 1q IkesI uyurincu uIus-
devIeLIere bInmesI pIuniydi.

Bu bugIumdu, 'MIIII McudeIe` nusiI Sevr zIInIyeLIne kuri geIIen yu du ondun g uIun bIr srese,
Sevr srecI de MIIII McudeIe zIInIyeLIne kuri geIIen bIr sreLI. LIIuI DevIeLIerI, MIIII McudeIe
kudroIurinin o gnIerde Ienz ok uz uik vermekIe bIrIIkLe kuIuIurindu bIr Trk uIus devIeLI kurmuk
oIdugunu Iurk eLmILI. Bundu bIr sorun du grmyorIurdi. Sorun, LIIuI DevIeLIerI`nIn kumuoyIuri
uisindun bukiIdigindu, bu yenI uIus-devIeLIn ABD Bukuni WIIson`un `1q Ike`sI ve SovyeL #usyu
IIderI enIn`In 'IuIkIurin kendI kuderIerInI kendIIerInIn LuyInIerI` IIkesI uyurincu AnudoIu`du yuuyun
guyrImsIIm, guyrI Trk uzinIikIurin IukIurini koruyup korunmuyucugi meseIesInde kIIILIenIyordu.

DIger mugIupIurIu unLIumuIurin ImzuIunmusi bIrku uy IInde bILIrIIdIgI IuIde Sevr grmeIerI ok
uzun srmL. Bunun nedenIerIne geen IuILu bIruz degIndIk. SonuLu Sevr`In unu IuLIuri
ekIIIendIgInde MIIII McudeIe okLun buIumi, AnudoIu`du 'OsmunIi DevIeLI`nIn oLorILesI neredeyse
yok oImu, onun yerIne bIr 'Ankuru HkmeLI` ikmi, yepyenI bIr kurur mercII oIun Byk MIIIeL
MecIIsI IuuIIyeLe gemILI. Bu IIL buIiIikLu Sevr`In uyguIunumuyucugini LIIuI DevIeLIerI`nIn kurur
yupiciIuri ve kumuoyIuri unIumiLi. OLe yundun, LIIuI DevIeLIerI`nIn AnudoIu`dukI pozIsyonIuri du
pIuni uyguIumuyu Imkun vermeyecek ekIIde kkI degIIkIIkIer geIrmILI.

Momenti kumI bir untlumu

AnLIumuyu gre, uLuIcu`yu kudur bLn Trukyu, Ege uduIuri ve zmIr, YununIsLun`u; SurIye ve
ukurovu, runsu`yu; ruk ve IIIsLIn, ngIILere`ye; AnLuIyu ve IuvuIIsI LuIyu`yu verIIIyor; sLunbuI ve
BoguzIur ngIILere IIe mLLeIIkIerInIn IguII uILinu gIrIyor, BoguzIur`in yneLIm ve deneLImI
mIIIeLIerurusi bIr komIsyonu devredIIIyordu. Dogudu bugimsiz bIr ErmenIsLun, gneydogudu
KrdIsLun kuruImusi pIunIuniyordu.

BrILunyu`nin AnudoIu`du degII, OrLudogu cogruIyusindu gz vurdi. Ancuk bu cogruIyunin puyIuimi
Sevr`e kuImudun, duIu 1q18`de bILmILI. runsu duIu 1q1q uruIigindu Trk LuruIinu, uzIumuyu Iuzir
oIdugunu bIIdIrmI, o Muyis 1q1q`du Ise (gerIde be uuk ve nemIIce mIImmuL birukuruk) KIIIkyu
(Adunu) yresIne ekIImILI. (runsu 1qz1 yiIinin ocuk uyindu KIIIkyu`dun Lumumen ekIIerek
suIneden ikucukLi.)

LuIyu, Sevr srecI boyuncu 'buri kouIIurini` uyguIumuk IIn gIrecegI uik oIun 'ImcI bIr suvuLu`
kesInIIkIe yer uImuyucugini deIuIurcu beIIrLmILI. nk o LurIIIerde Sevr`In uncuk 'sIIuI zoruyIu`
kubuI eLLIrIIebIIecegInIn Ierkes Iurkinduydi. OrnegIn runsiz MureuII ocI`un MurL 1qzo`de yupLigi
Iesubu gre, TrkIerI yenmek IIn en uz z; Lmene ve qoo bIn uskere IILIyu vurdi. Oysu o LurIIIerde
sLunbuI`dukI MLLeIIk usker vurIigi yedI bIn, Yunun ordusunun LopIumi Ise 8o-1oo bIn
cIvurinduydi.

Sevr srecInde, usIun puyini uImuyi umun YununIsLun Ise o LurIIIerde Bursu`yu kudur geImILI.
HuIbukI Sevr IIe YununIsLun`in kuzunci degII kuybi oIucukLi. nk o gne kudur IguI eLLIgI yerIerI
Sevr`e gre LuIIIye eLmek zorundu kuIucukLi.

AB munduyu yunumIyor

MLLeIIkIer #usyu`yu kuri Lumpon oIuruk dndkIerI KrL ve ErmenI mundusini srdrecek
durumdu oImudikIurindun sorumIuIugu ABD`ye yikmuk IsLIyorIurdi. Ancuk o yiIIurdu IzoIusyonIsL bIr
poIILIku IzIeyen ABD, TrkIye IIe suvuu gIrmedIgI IIn ne AnLIumu`nin IuzirIunmusindu roI uIdi, ne
de nIIuI beIgeyI ImzuIudi. Sevr`de kuruImusi dnIen 'Byk ErmenIsLun`in IumIIIgInI
sLIenmeyecegInI duIu 1qzo murLindu IIun eLLI. Bunu IzIeyen uyIurdu BrILunyu, runsu, LuIyu ve
Norve, ErmenIsLun`in suvunmusiyIu IIgIII IerIungI bIr usker ykmIIk sLIenmeyecekIerInI
uikIudiIur. (Bunun zerIne ErIvun`dukI Tunuk HkmeLI Ankuru IIe uzIumuk zorundu kuIucuk, z-
AruIik 1qzo LurIIII Gmr AnIumusi IIe ErmenI LuruIi Sevr AnLIumusi`ndu kendIsIne Luninun
IukIurdun IeruguL eLLIgInI uikIuyucukLi.)

KrLIerIn byk bIr bIm, Erzurum ve SIvus kongreIerIne ve Byk MIIIeL MecIsI`ne kuLiImiIur,
Sevr`de ErmenIIerIe orLuk bIr KrL devIeLI kurmuk IIn kuIIs yupun $erII Puu, dogudukI buzi KrL
uIreL IIderIerInIn proLesLo LeIgruIIuri zerIne Muyis 1qzo`de PurIs Buri KonIerunsi mususindun
ekIIdIgInI uikIumuk zorundu kuImiLi.

BuLu du beIIrLLIgIm gIbI Sevr`In IIIIen uyguIunumuz oIuu bIr yunu IukukI oIuruk du IIbIr zumun
yrrIge gIrmedI. AnLIumu, OsmunIi MecIIs-I Mebusuni 11 NIsun 1qzo`de PudIuI LuruIindun
kupuLiIdigi IIn grImedI bIIe. Ankuru HkmeLI Ise Sevr`I IIbIr zumun kubuI eLmedI. Ancuk
unLIumu, YununIsLun diindu LIIuI DevIeLIerI ve mLLeIIkIerInIn purIumenLoIuri LuruIindun du
onuyIunmudi.

Ankuru'nIn 'KIrmIzI izgileri'

PekI, Sevr`I 'LurIIIn pIgne uLLigi` syIenen ozun Buri AnLIumusi bIr 'zuIer` mIydI? Bu soruyu
cevup verIrken, ozun HeyeLI`nIn yunIurindu gLrdg 1q muddeIIk TuIImuLnume`yI esus uImukLu
yurur vur. nk bu LuIImuLnume, MIsuk-i MIIII IIkeIerIne gre IuzirIunmiLi ve Ankuru`nin 'oImuzsu
oImuzIurini` IerIyordu.

1- "ogo SInIrI: 'Irmeni Yordo' sz konoso olumuz: Sinir konusu duIu 1qzo`de
IuIIedIImILI. ozun`du bu durum LeyIL edIIdI. DuIusi, Sevr`In 1qz. muddesIyIe suvu yiIIurindu zorIu
dIn degILIrenIerIn, zorIu yerIerInden edIIenIerIn, LopIucu IdrIenIerIn, LuLukIununIurin,
kuyboIunIurin du IukIuri gvence uILinu uIiniyordu. ozun`du 1 AgusLos 1q1q IIe zo Kusim 1qzz
urusindu IIenmI bLn suIur (1q1 ErmenI TeIcIrI sirusindu IIenen suIur du duIII) uI kupsuminu
uIindi. ByIece gemIe snger ekIIdI.

- "Iruk SInIrI: Sleymuniye, Kerkk ve Mosol livulurI istenecek: sLendI uncuk
uIinumudi. TrkIye-ruk siniri ve MusuI meseIesI MIIIeLIer CemIyeLI`ne birukiIdi, TrkIye`nIn byk
bIr becerIksIzIIkIe yrLLg sre HuzIrun 1qz6`du MusuI`un kuybi IIe bILLI. (Tcrcj'LukI IkIncI
yuzimdu bu konuyu IIedIgImden, uyrinLiyu gIrmIyorum.)

- "Soriye sInIrI: Bo sInIrIn dzeltilmesi iin ulIIlucuk ve sInIr yle olucuktIr: Reis
bn Huni'den buluyuruk Hurim, Mslimiye, Meskene, sonru IIrut yolo, er Zor, l,
nihuyet Mosol viluyeti gney sInIrInu oluucuk: SurIye siniri runsu IIe Ankuru HkmeLI
urusindu ImzuIunun 1 EkIm 1qz1 LIIuInumesI IIe zIdg IIn, ozun`dukI Lek buuri bu
LIIuInume`yI LIIuI DevIeLIerI`ne onuyIuLmuk oIdu. O gnIerde udi Suncuk oIun HuLuy IIInI 1qq`u
kudur diuridu birukun bu unLIumu MIsuk-i MIIII`nIn uiku IIIuIIydI.

q- "Adulur: oromu gre duvrunIlucuk. KIyIlurImIzu pek yukIn olun udulur lkemize
kutIlucuk: Bu IIudeden de unIuiIdigi gIbI Ankuru`nin AduIur konusundu pek umudu yokLu. LuIyu
IIe OsmunIi DevIeLI urusindu TrubIusgurp Suvui sonundu 18 EkIm 1q1z`de ImzuIunun UI
AnLIumusi`nu gre LuIyu`nin #odos ve OnIkI Adu`yi OsmunIi DevIeLI`ne vermesI gerekIyordu. Ancuk
Lum o sirudu BuIkun Suvui buIuyincu bu Iude II yupiImumiLi. ozun`Iu #odos, OnIkI Adu,
SemudIrek, ImnI, MIdIIII, Sukiz, SIsum ve AIIkeryu AduIuri ve bunIuru bugIi kk uducikIur IIe Ku
uikIurindukI MeIs LuIyu`yu birukiIdi. mroz (Gkeudu) ve Bozcuudu Ise TrkIye`ye Iude
edIIdI.(LuIyu kendIne verIIen uduIuri 1o $ubuL 1qq;`de PurIs AnLIumusi`yIu YununIsLun`u Lerk eLLI.)

g- "Trukyu SInIrI: 1q1q sInIrInIn elde edilmesine ulIIlucuk: BuIgurIsLun`Iu sinir meseIesI
zuLen yokLu. YununIsLun`Iu siniri MerI NeIrI`nIn Dogu yukusi oIuLurdu. HuIbukI TrkIye en uzindun
orLu IzgIyI (LuIveg IuLLini) sinir yupmuk IsLIyordu. MerI`In BuLi yukusindu kuIun EdIrne`nIn
Kuruugu MuIuIIesI, uzun LurLimuIurdun sonru, YununIsLun`dun LuIep edIIen suvu LuzmInuLi bedeII
oIuruk gerI uIinubIIdI.

6- "ButI Trukyu: Misuk-I Milli muddesi oygolunucuk: MIsuk-i MIIII`nIn . muddesIne
gre BuLi Trukyu`nin Iukuk durumu bIgede oLurunIurin oyIuriyIu LuyIn edIIecekLI. Ancuk
TrkIye`nIn IuIk oyIumusi IsLegIne LIIuI DevIeLIerI IIe YugosIuvyu ve #omunyu kuri ikLi ve oyIumu
yupiImudi. BuLi Trukyu TrkIerI kuderIerIne Lerk edIIdI.

,- "Boguzlur ve Gelibolo YurImudusI: YubuncI bir uskeri kovvet kubol edilemez: EveL
bu mudde uyguIuLiIdi uncuk bunun kuriIigindu Trk LuruIi cIddI LuvIzIer verdI. (Bkz. 11. mudde)
BoguzIurin sLuLs konusundu BrILunyu`nin IsLekIerIne uyuIdu. TrkIye BoguzIur zerInde sz suIIbI
oImusi uncuk 1q6 MonLr SzIemesI`nden sonru oIubIIdI. (Bu konudu du bIr yuzi yuzmiLim, bu
yzden kisu kesIyorum.)

S- "Kupitlusyonlur: Kubol edilemez: MuII KupILIusyonIur duIu 1 EkIm 1q1q`Le, LLIIuLiIur
LuruIindun kuIdiriImiLi. DuIusi emperyuIIsLIer IIn urLik KupILIusyonIur bIr ey IIude eLmIyordu,
nk onIur bIr IkeyI smrmenIn modern ynLemIerInI okLun buImuIurdi. Bu yzden, LIIuI
DevIeLIerI KupILIusyonIurin yenIden konmusindu isrurIi oImudiIur. Ancuk TrkIye`ye be yiI sreyIe
gmrk vergIIerInI urLLirmumu cezusi verdIIer. 'AdII KupILIusyonIur` konusundu Ise pek buuriIi
oIunumudi. OsmunIi DevIeLI veyu IerIungI bIr yereI mukumIu LIIuI DevIeLIerI ve orLukIurinin
uyrukIuri urusindu zq EkIm 1q1q LurIIInden nce usuIne uygun oIuruk yupiImi uyricuIik
szIemeIerI geerII suyiIdi.

q- "AzInlIklur: Isus mbudeledir: Yubunci uyrukIurin yurgiIunmuIurinu IIIkIn usuIIerIn
degILIrIImesI ve #um PuLrIkIIgI`nIn Ikeden ikuriImusi kubuI eLLIrIIememekIe bIrIIkLe en byk
buuri (!) bu muddede sugIundi. MbudeIe AnLIumusi`yIu bIn kudur MsImun Trk
YununIsLun`i, 1qo bIn cIvurindu OrLodoks #um du TrkIye`yI zorunIu oIuruk Lerk eLLI. Ancuk
mbudeIe Trk mIIIIyeLIIerInIn IsLedIgI kudur rudIkuI oImudi, etcblis (yerIeIkIer) oIuruk
udIundiriIun 1o bIn MsImun BuLi Trukyu`du, 11o bIn cIvurindu #um du sLunbuI`du kuIdi. IerIkI
yiIIurdu bunIur peyderpey Ikeden kuirLiIuruk, ozun`du verIIen LuvIzIer LeIuII edIIdI.

1o- "OsmunlI BorlurI: Bizden uyrIlun lkelere puylutIrIlucuk. Yonunistun'dun
ulInucuk tumirut bedeline muhsop edilecek. Olmuzsu o yIl ertelenecek. yon-I
Lmomiye duresi kuldIrIlucuk: Dyun-u UmumIye duresI kuIdiriIdi ve OsmunIi DevIeLI`nIn
borIuri uyriIun IkeIerepuyIuLiriIdi. Ancuk TrkIye`nIn puyinu den 1 mIIyon uILinin
YununIsLun`in TrkIye`ye deyecegI suvu LuzmInuLindun drImesI mmkn oImudi, nk
YununIsLun LuzmInuL demedI, onun yerIne Kuruugu`i verdI. AnIumuyu gre bu borcu ; yiIdu
demeyI kubuI eden TrkIye 1qzq Byk BuIruni gIbI ugir krIzIere rugmen borcunu 1qq`Le
(ozun`in ngrdgnden drL yiI nce) kupuLLi. Bu durum, muII ve IkLIsudI geIImemIzI
engeIIememe kuydi IIe borIurin denmesI kubuI edIIIr dIyen MIsuk-i MIIII`nIn 6. muddesInIn IIIuII
unIuminu geIIr mI, kururi sIz verIn.

11- "Ordo ve donunmuyu sInIrlumu sz konoso olumuz: AksIne, sLunbuI ve unukkuIe
BoguzIurinin IkI yukusindun on be kIIomeLre derInIIgIndekI bIgeIerIn uskersIz oImusi Trukyu`dukI
Trk Jundurmu suyisinin be bIne IndIrIImesI kubuI edIIdI.

1- "YubuncI Korololur: YusulurImIzu oyucuklur: LIIuI DevIeLIerI`nIn 'be sene mddeLIe
|TrkIye`de udII Idure isIuI edIIInceye kudur| IukukuIurdun mLeekkII bIr muvIrIer IeyeLI
kuruImusi kubuI edIIdI. Bu 'AdII KomIsyon` sonrudun kuIdiriIdi umu TrkIye`dekI Iukuk reIormIurini
Iep yubunci uzmunIur ynIendIrdI.

1- "Bizden uyrIlun lkeler iin Misuk-I Milli'nin ilgili muddeleri geerlidir: KendIsI IIn
bIIe MIsuk-i MIIII`yI uyguIuyumuyun bIr IkenIn kendIsInden uyriIun IkeIer IIn MIsuk-i MIIII`den sz
eLmesInIn gurIpIIgInI noL edIp geeIIm.

1q- "slum cemuut ve vukIIlurInIn huklurI eski unlumuluru gre suglunucuktIr. Bu
konudu zuLen LIIuI DevIeLIerI`nIn bIr ILIruzi yokLu.

Tulimutnume'de olmuyun hososlur

BIIIndIgI gIbI MIsuk-i MIIII`nIn z. muddesInde HuIki IIk serbesL kuIdikIuri zumundu Ir oyIuriyIu
unuvuLunu kuLiImu kururi vermI oIun EIvIye-I SeIuse (BuLum, Kurs, ArduIun) IIn gerekIrse Lekrur
serbesLe oyIumuyu buvuruImusini kubuI ederIz dIyordu. Ancuk 18;8`den berI #usIurin eIInde oIun
ve urIigin yerIne geen SovyeL HkmeLI IIe MurL 1q18 gn ImzuIunun BresL-ILovsk Buri
AnIumusi`yIu OsmunIi DevIeLI`ne gerI verIIen bu IIden sudece Kurs ve ArduIun`Iu yeLInIIdI ve
bIge Kuzim KurubekIr Puu LuruIindun usker zuIerIe kuzuniIdigi IIn muddede beIIrLIIen serbesL
oyIumuyu gerek grImedI. BuLum Ise, Iem KiziI Ordu IIe urpimuk gze uIinmudigindun, Iem de
SovyeLIerden geIecek muddI ve usker yurdimin IuLirinu SovyeL #usyu`nin sIyusI IInLerIundindu oIun
GrcIsLun`u birukiIdi. ByIece MIsuk-i MIIII IIIuI edIIdI.

IgdIr'I uldIk umu KIbrIs'I verdik

yI Iuber Ise u: 1;6 LurIIII sLunbuI AnLIumusi`ndun 18z;`ye kudur run IduresInde kuIdigi, 18;;-
18;8 OsmunIi-#us suvui sonundu #usIurcu IguI edIIdIgI IIn MIsuk-i MIIII`ye duIII edIImesI ukIu bIIe
geImeyen gdir, BresL-ILovsk`un 'IedIyesI` oIuruk OsmunIi DevIeLI`nde, sonru du TrkIye`de kuIdi.
ByIece sinirIurimiz, MIsuk-i MIIII sinirIurini uLi!

Bugn buziIurinin MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde oIdugunu sunuruk ugrunu suvumuyi gze uIdigi
Kibris`in sLuLs Ise (18;8`de . AbdIIumIL LuruIindun ngIIIzIere kIruIunmiLi, ngIIIzIer de 1q1q`Le
uduyi IIIuk eLmIIerdI) ozun`du TrkIye LuruIindun Lunindi. YunI, Kibris`in MIsuk-i MIIII sinirIuri
IInde oImudigi onuyIundi.

Misuk-I Milli'nin onotolun muddesi

Son oIuruk, MIsuk-i MIIII`nIn sIum IuIIIeIIgInIn, OsmunIi pudIuIIiginin ve IkmeLInIn merkezI
oIun sLunbuI eIrI IIe Murmuru DenIzI`nIn gvenIIgI korunmuIidir dIyen q. muddesInIn, 1 Kusim
1qzz`de SuILunuL`in, MurL 1qzq`Le HIIuIeL`In IIgusi ve 1 EkIm 1qz`Le Ankuru`nin bukenL IIun
edIImesIyIe uiku IIIuI edIIdIgInI beIIrLeIIm. Kisucusi MIsuk-i MIIII duIu o yiIIurdu bLn
muddeIerIyIe IIIuI edIImILI. ZuLen MusLuIu KemuI`In dedIgI gIbI MIsuk-i MIIII IIbIr zumun bu IuL
u IuL dIye IIbIr zumun IuduL IzmemILIr. O Iududu Izen ey mIIIeLIn menIuuLIdIr...

ozun`du duIu IuzIusi uIinubIIIr mIydI? Bunu cevup vermek zor. DIpIomuLIk becerIye suIIp oImuyun
bIr IeyeL, ngIIIzIerIn ve runsizIurin konLroI eLLIgI LeIgruI IuLIurindun yupiIun IsLIureIer, TrkIye`nIn
uskerI ve ekonomIk uidun zuyiI oImusi gIbI bIr dIzI oIumsuz IukLrn orLuyu ikurdigi bu
unLIumunin pek ok mIIIeLvekIIIn IIne sInmedIgInI bIIIyoruz. NILekIm unLIumuyi bu IuIIyIe MIIII
McudeIe`yI veren kudroIurin oIuLurdugu BIrIncI MecIIs`e ImzuIuLmunin mmkn oImudigini gren
MusLuIu KemuI, MecIIs`In IesIInI ve seImIere gIdIImesInI sugIumiLi. Bu urudu HiyuneL-I VuLunIye
Kununu`nun ugirIuLiriImusi du IImuI edIImemILI. z Temmuz 1qz`Le ImzuIunun unLIumuyi yenI
MecIIs onuyIudi. Ancuk yeIerInIn Lumumini EbedI $eI`In seLIgI bu mecIIsLe bIIe, 1q ye ozun Buri
AnLIumusi`nu 'reL` oyu vermILI. Bu LurIILen sonru TrkIye kendI IIne dnd ve KemuIIsL
modernIeme projesIne Iiz verIIdI. ozun`in uIeIuceIe ImzuIunmusinin urkusindu bIr un nce rejImIn
LuIkIm edIImesI IIne yogunIumuk urzusu oIdugu unIuiIiyordu.

ki ocu suvrolmu

BuIikLukI soruyu gerI dnersek ozun zuIer mI yoksu IezImeL mI? OnceIIkIe unu IuLirIuyuIim: Sevr,
AnudoIu`nun drL bIr yuninin IguI uILindu oIdugu bIr dnemde, udeLu dIpIk zoruyIu ImzuIunmi bIr
unLIumudir. ozun Ise MIIII McudeIe`den muzuIIer ikun gIerIn ImzuIudigi bIr unLIumudir. Her
uIus-devIeL semboIIk kurucu unIumuIurinu uLiILu buIunmuyi sever. KemuIIsLIer IIn ozun, Sevr IIe
IIne dLkIerI uugiIuyici durumdun kurLuIup, OsmunIi DevIeLI`nIn kIIerInden yenI ve 'Lum
bugimsiz` bIr uIus-devIeL kurmunin doguunu LescII eden 'kuLsuI bIr meLIndIr`.

MIIIIyeLI muIuIuzukurIur IIn ozun, OsmunIi MecIIsI`nde kubuI edIIen MIsuk-i MIIII IIe LurII edIIen
sinirIurin ok gerIsIne dImesInIn beIgesIdIr. nk Kibris, BuLi Trukyu, MusuI gIbI nemII vuLun
puruIuri diuridu birukiImiLir. sIumci muIuIuzukurIur IIn Arup LoprukIurinin diuridu birukiImusi
ve HIIuIeLIn kuIdiriImusi, bunu kuriIik #um PuLrIkIIgI`nIn sLunbuI`du kuImusi ozun`du SIyonIsLIere
ve MusonIuru verIIen LuvIzIerdIr. Ayricu bu kisiLIi uvunLujIuri sugIumuk IIn bIIe zmIr kLIsuL
KongresI`nde IIberuI mesujIur verIImI, ABD`ye CIesLer mLIyuzi Luninmi, zmIL Busin
KonIerunsi`ndu KrLIere zerkIIk vuuL edIImILIr.

Ancuk Lm bu kesImIer, Sevr`In BuLi dnyusinin TrkIere kuri neIreLInIn sImgesI oIdugundu
IemIIkIrdIr. Sevr IIe kendI uIus-devIeLIerInI kurmunin eIgIne geIen KrLIer ve Sevr IIe 1q1`Le kunIi
bIImde srIdkIerI unuvuLunIurinu dnmeyI umun ErmenIIerIn Sevr`I sevmesInde Ise IIbIr
gurIpIIk yokLur. NusiI kI bIr Trk mIIIIyeLIsI IIn ozun (Lm eksIkIerIne rugmen) IyI bIr unLIumudir,
ErmenI veyu KrL mIIIIyeLIIerInIn gznde de Sevr IyI bIr unLIumudir. BIr LurIIInIn gznde Ise, ne
Sevr BuLi`nin TrkIere kuri neIreLInIn sImgesIdIr, ne Sevr`I suvunmuk 'Iu`dIr. Ayni ekIIde ne ozun
bIr 'zuIer` veyu 'IezImeL` beIgesIdIr. Her IkI unLIumu du LurIIseI urLIurin ve onIurin ne ikurdigi
poIILIk ukLrIerIn dIkLe eLLIrdIgI beIgeIerdIr. Ve bu unLIumuIuru kuri LukiniIun Luvir esus oIuruk Trk,
KrL veyu ErmenI mIIIIyeLIIIgI IIe IIInLIIIdIr.

TA#H DETE# oq.o8.zooq

Aye Hr
Sevr, 'kLIkIerIn eIendIsI` mIdIr?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

1o ugusLos, 'Trk LurII LezI`ne gre, BuLi`IiIurin Trk dmunIiginin zIrvesI oIun Sevr 'Buri`
AnLIumusi`nin 8q. yiIdnm. Ik kez 1qq`Le SIeymun DemIreI LuruIindun gnceIIenen 'Sevr`In
DIrIILIImesI` korkusu bugn de Lm cunIiIigiyIu devum edIyor.

En byk IedeII BuLiIiIumuk oIun CumIurIyeL kuukIurinin, bundun 8q yiI nce ImzuIunmi umu
IIbIr zumun yrrIge gIrmemI bIr unLIumu yznden BuLi`yu byIesIne dmun oIuunun
nedenIerInI eIe uImuyu yerImIz yok.

Amu duIu nemIIsI, geen IuILu sz verdIgIm gIbI Sevr AnLIumusi IIe ozun AnLIumusi`ni
kuriIuLirmu IInI de bu IuILu yupmuyucugim. nk nce Sevr`I IuzirIuyun LurIIseI kouIIuri
zeLIeme IILIyuci duydum. Konuyu 'peIIIvun LeIrIkusinu` dndrdgmn Iurkinduyim, umu umucim
sIzIere duIu kupsumIi bIr LubIo sunmuk. Bu urudu yururIundigim kILupIurin IIsLesInI de yer sikinLisi
yznden nmzdekI IuILuyu birukmuk zorundu kuIdim. BLn bunIur IIn benI bugiIuyucuginizi
umuyorum.

Britunyu'nIn politikusI neydi?

Sevr`I orLuyu ikurun munLigi unIumuk IIn bIruz gerIye gILmek Iuzim. 18qo`Iurdu IormIe edIIen
'PuImersLon DokLrInI` uyurincu BrILunyu`nin en nemII meseIesI smrgeIerIne gIden HIndIsLun
YoIu`nun ve onun buIungi nokLuIuri oIun BoguzIur ve Svey KunuIi`nin gvenIIgInI sugIumuk
oImuLu. Bu yzden de sicuk denIzIere Inme IuyuII kurun #usyu`yu kuri Kibris ve Misir IurI (nk
buruIur eIInde oIuncu kendInI duIu gvenII IIssedIyordu), OsmunIi mpuruLorIugu`nun Lopruk
bLnIgn desLekIemILI. (EIbeLLe gnInden geen ImpuruLorIugu LmyIe konLroI eLmekLI umu
bunu yupucuk durumdu degIIdI.) MerukIiIur, bu desLegIn somuL kuniLIurini 1;88-1;81 OzI KrIzI`nde,
1;qq`du NupoIyon`un Misir`i IsLIIusi sirusindu, #usyu`nin Yunun syuni`ni desLekIemek IIn 18z8`de
uLuIcu nIerIne kudur geIdIkIerInde, 18 ve 18q`du KuvuIuIi MeImeL Puu Isyuni sirusindu, 18-
186 Kirim Suvui sirusindu ve `q HurbI` dIye bIIInen 18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui sirusindukI
BrILunyu poIILIkuIurindu grebIIIrIer.

Gizli untlumulurIn iIusI

Bu poIILIku OsmunIi mpuruLorIugu AImunyu IIe ILLIIuk IuIInde BIrIncI Dnyu Suvui`nu gIrInce
rudIkuI oIuruk degILI. Suvu sirusindu OsmunIi mpuruLorIugu`nu BrILunyu, runsu, #usyu ve (duIu
dur Ide LuIyu) urusindu puyIuLirun bIr dIzI gIzII unLIumu ImzuIundi. (BunIurin en nIs 1q16
LurIIII Sykes-PIcoL AnLIumusi`ydi.) AsIindu, 1q1; sonbuIurindu #usyu`du BoIevIk DevrImI
oImusuydi ve BoIevIk IkmeLIn IIk II, urIik yneLImInIn ImzuIudigi Lm gIzII unLIumuIuri IIu
eLmek ve bu unLIumuIurdun dogun IukIurindun IeruguL eLLIgInI uikIumuk oImusuydi, bu
unLIumuIurdun Iuberdur bIIe oIumuyucukLik.

SonuLu #usyu suIneden ikurken, suIneye Bukun WIIson`un IormIe eLLIgI '1q Ike` udIi IIkIrIer
dIzgesI eIIgInde ABD gIrdI. WIIson`un 1q IkesI`nIn 1z. MuddesInde yIe denIyordu: $ImdIkI
OsmunIi mpuruLorIugu`nun Trk kisimIurinu gvenII bIr egemenIIk sugIunmuIidir; uncuk bugn
Trk yneLImI uILindu buIunun br uIusIuru yuum gvencesI ve Ier LrI kisiLIumudun uzuk zerk
bIr geIIIm Imkuni du gurunLI edIImeIIdIr. BoguzIur uIusIur urusi gvenceIer uILindu ve kuIici oIuruk
bLn uIusIurin gemIIerIne ve LIcureLIne uiImuIidir. WIIson`un 'Trk kisimIuri` dedIgI bIge IIe LIIuI
DevIeLIerI`nIn gIzII unLIumuIuriyIu TrkIere birukiIun bImIerIn uyni oImudigi uikLi. WIIson`u gre,
AnudoIu bIr bLn IuIInde TrkIere birukiImuIiydi uncuk ErmenIIer, #umIur, KrLIer ve dIger
uzinIikIuru 'yuum gvencesI ve Ier LrI kisiLIumudun uzuk bIr zerk geIIIm Imkuni` sugIunmusi
kuydiyIu! Bu du 1q1 ErmenI TeIcIrI`nIn uci IuLiruIuri dnIdgnde sonru derece mukuI bIr
sinirIumuydi.

Politikulurduki degiiyor

Bu yenI durum, sz konusu 'puyIuim` unLIumuIurini orLudun kuIdirmudi, sudece unLIumuIur
yenIden gzden geIrIIdI. SonuLu, BrILunyu yenI mLLeIIkI ABD`nIn de ynIendIrmesIyIe, TrkIere
duIu sonru o EkIm 1q18 LurIIII Mondros MLurekesI`nde 'uLekes IuLLi` oIuruk LuyIn edIIecek
sinirIurin duyuLiImusinu kurur verdI. (runsu bu sreLen diIunmiLi. NILekIm runsu, Mondros
MLurekesI grmeIerIne duveL bIIe edIImemILI.) Sz konusu IuLLin ArupIurIu TrkIerIn uyriIdigi
IuLLu denk dmesI IIn MLLeIIkIer epey ugrumiIurdi. (Ve duIu sonru bu IuL TrkIye`nIn mIIII
sinirIuri oIucukLi. HuIbukI dIger mugIupIurIu yupiIun mLurekeIerde beIIrIenen sinirIur sonrudun
'mIIII devIeL` siniri oImumiLi.) Ancuk bu durumun MIIII McudeIe kudroIuri LuruIindun kubuI
edIIdIgInI MusLuIu KemuI`In urkudui AII uuL Puu`yu 'MLureke`nIn IesIInden korkLugunu
syIemesI gIbI kIIseI LepkIIerden ve SIvus KongresI kururIuri IIe geen IuILu IIkuyesInI unIuLLigimiz
MIsuk-i MIIII kururIurindun unIiyoruz.

PekI, nusiI oIdu du, Ier ey yoIundu gIderken (MusLuIu KemuI bIIe AImeL zzeL Puu kubInesInde
HurbIye Nuziri oImuyi ve ngIIIzIerIe eI eIe verIp mpuruLorIugu kurLurmuyi IuyuI ederken)
MLureke`nIn 'LIIuI DevIeLIerI, gvenIIkIerInI LeIdIL edecek bIr durumun orLuyu ikmusi IuIInde
IerIungI bIr sLruLejIk yerI IguI eLme Iukkinu suIIp oIucukLir` ekIIndekI ;. MuddesI buIune edIIerek,
AnudoIu`nun drL bIr yuni IguI edIImeye buIudi? Bu yIesIne munLiksiz bIr udimdi kI, o gne kudur
kuderIerIne ruzi oIuruk oLurun en LesIImIyeLI kesImIerde bIIe 'MIIII McudeIe` IIkrI ekIIIenmeye
buIumiLi.

'Trk dmunI' Lloyd George

HuIu Lum oIuruk cevubi verIIememI bIr soru bu. Bu suIdirgun poIILIkunin urkusindu, 'TrkIerI burbur,
HeIIen kkenII YununIiIuri medenI` suyun ve siki bIr VenIzeIos Iuyruni Ioyd George`un oIdugu
bIIInIyor. (OyIe kI, Ioyd George`un Yununperver uzmunIurindun A. eeper udIi memur, yuziIurini
BIzuns komuLuni BeIIsurIos`un udiyIu ImzuIuyucuk kudur IIerI gILmILI) BrILunyu`nin IIk II kkenII
bubukuni oIun Ioyd George, rudIkuI bIr reIormcu ve purIuk bIr IuLIpLI. GIudsLone`un bIr mrIdI
oIuruk 'ezIIen, muzIum IuIkIur` IIkrInIn uzImII bIr suvunucusuydu. Amu uyni zumundu becerIkII bIr
enLrIkuciydi. Ioyd George, BoguzIurin gvenIIgInI sugIumu IInI Iem HirIsLIyun Iem de denIzcI bIr
IuIk oIun YununIiIuru vermeyI IIk LekIII eLLIgInde pek ok ILIruz grmL. Amu Dogu AkdenIz`In en
nemII uduIurinin YununIiIurin eIInde oIdugunu, bu uduIurin Svey yoIuyIu BrILunyu smrgeIerIne
gIden doguI bIr denIzuILi ss oIdugunu dIger poIILIku yupiciIurini Inundirun Ioyd George buuriIi
oIdu.

BuIungiLu BrILunyu`nin kuybedecegI eyIn ok uz oIdugu suniIiyordu. Suvui YununIiIur yrLecekLI.
KuzunirIursu ne uIu, kuybederIerse, durup dururken suvuu gIrIp LIIuI DevIeLIerI`nIn buurisini drL
yiI gecIkLIren, unukkuIe`dekI dIrenII IIe IuLiri suyiIir zirIIisinin suIuru gmImesIne, Lm
cepIeIerde mIIyonIurcu uskerIn ImesIne ve mIIyonIurcu pound`un Iurcunmusinu neden oIun, duIusi
BrILunyu`nin MsImun Lebuusinu kL rnek oIun TrkIere IyI bIr ders verIImI oImusi bIIe yeLerdI.
Ancuk duIu sonrukI oIuyIurdun bIIIyoruz kI, evdekI Iesup uriyu uymudi.

------------------


umut Ierid Puu Puris BurI KonIerunsI'ndu

LIIuI DevIeLIerI, suvu sonrusi IesupIuri grmek IIn 18 Ocuk 1q1q`du PurIs Buri KonIerunsi`ni
LopIumiIurdi. z devIeLIn duveL edIIdIgI bu konIerunsLu, konuIur nemIne gre uyriImi ve bunIuri
eIe uImuk zere ABD, BrILunyu, runsu, LuIyu ve Juponyu bubukun ve diIIerI bukunIurindun
oIuun'OnIur MecIIsI` IIe sudece drL byk IkenIn IkmeL bukunIurinin kuLiIdigi 'DrLIer MecIIsI`
oIuLuruImuLu. WIIson`un $ubuL uyindu ABD`ye dnmesInden sonru konIerunsin IpIerI BrILunyu IIe
runsu`nin eIIne gemILI.

sLunbuI`du Ise, PurIs`LekI konIeruns IeyeLIne muILiru gndermekIe, BrILunyu`yu OsmunIi DevIeLI IIn
Misir benzerI bIr mundu LekIII eLmek gIbI uugiIuyici ve LuLursiz LepkIIer veren AImeL TevIIk Puu
HkmeLI, ngIIIzIerIn de buskisiyIu yerInI q MurL`Lu, VuIdeLLIn`In kiz kurdeI MedIIu SuILun`Iu evII
oIdugu 'DumuL` dIye uniIun DumuL erId Puu HkmeLI`ne birukmiLi. ngIIIzIerIn Iurk eLmedIgI Ise,
DumuL erId`In runsizIuru yunuuruk, OsmunIi DevIeLI IeIIne bIr sonucu uIumu IuyuIIne kupiImi
oIduguydu. DumuL erId, PurIs Buri KonIerunsi`nu kuLiImuk IIn eILII munevruIur yupLi uncuk
duveL edIImesI IIn, 1 Muyis 1q1q`du, LIIuI DevIeLIerI`nde bIIe byk InIIuIe neden oIun bIr oIuyin
gerekIemesI, YununIiIurin zmIr`I IguI eLmesI gerekLI.

'emokrusi' zIrhlIsIylu Puris yolondu

sLunbuI`dukI runsiz Yksek KomIserI, 1 HuzIrun 1q1q LurIIInde BubiuII`ye geIerek Sudruzum`i
zIyureL eLmIve OsmunIi DevIeLI`nI resmen konIerunsu duveL eLLIgInde DumuL erId pek sevInmILI.
Durumu PudIuI`u mjdeIerken 'mevcudIyeL-I sIyusIyemIzIn resmen LusdIkI` demILI. KonIerunsu,
DumuL erId Puu IIe eskI Sudruzum TevIIk Puu`nin deIege, MuIIye Nuziri TevIIk Bey IIe $ru-yi
DevIeL #eIsI (DuniLuy Bukuni) #izu TevIIk Bey MuruIIus MuvIr oIuruk uLundi. HeyeL, 6 HuzIrun
1q1q`du runsizIurin LuIsIs eLLIgI 'DemokrusI` zirIIisiyIu TouIon zerInden PurIs`e gILLI ve 1z
IuzIrundu konIerunsu duIII oIdu. (DumuL erId IIe uyni gemIde oImuk IsLemeyen TevIIk Puu sIyuLIk
ugriIurini buIune eLmI, 1q IuzIrundu Ceres udIi bIr ngIIIz gemIsIyIe yoIu ikmiLi. HusLuIigin buIune
oIdugu beIIIydI. TevIIk Puu o gnIerde runsizIuru IuzIusiyIu meyIeLmI grnen DumuL erId
Puu`yu Luvir koymuk IsLemILI.)

umut Ierid'in kiisel uIklumusI

DumuL erId, TevIIk Puu`yi bekIerken muILemeIen 'roI uImuk` IIn, OnIur MecIIsI`nde bIr konumu
yupLi. 11 HuzIrun 1q1q LurIIII konumudu zeLIe OsmunIi mpuruLorIugu`nun suvuu gIrmesInIn Lek
sorumIusunun LLIIuLiIur oIdugunu, uyricu AImunIurin kikirLmusinin nemII roI oIdugunu, LLIIuL
ve TerukkI CemIyeLI IIerI geIenIerI cezuIundiriIdigi IIn OsmunIi MIIIeLI`nIn ukIundigini syIedI.
OsmunIi MIIIeLI`nIn bundun ekonomIye ve kILre nceIIk verecegInI LuuIIL eLLIkLen sonru OsmunIi
mpuruLorIugu`nun bLnIgnn korunmusini rIcu.

KonIeruns IeyeLI bu konumuyi uIuyci bIr LuvirIu dInIemILI. DumuL erId, LepkIIere uIdirmuyuruk 1;
IuzIrundu bIr konumu duIu yupLi. Bu seIer LepkI duIu uci oIdu. Avrupu`du, Asyu`du, AIrIku`du
TrkIerIn IeLIeLLIgI IIbIr yer yokLur kI orudu muddI mumurIyeL durumunun eksIIdIgI, medenIyeL
sevIyesInIn dLg grImesIn... dIye sze buIuyun runsu DevIeL Bukuni CIemunceuu EIendIIer,
sIz Iurbe sebepsIz gIrdInIz ve unukkuIe`yI yiIIurcu kupuLLiniz, muIurebenIn drL sene uzumusinu
mIIyonIurcu Insunin ImesIne sebebIyeL verdInIz. Bundun doIuyi bugn sIze LekIII eLmekLe
oIdugumuz muuIede urLIuri ok ugirdir. IndekI muddeIerI usIu mzukere ve kuL`Iyyen mnukuu
eLmeyecegIz. OnIurin bIr keIImesInI bIIe degILIrmeyecegIz. HepsInI uynen ve bIrku gn IInde kubuI
eLmenIzI IsLIyoruz! dedIgInde konIerunsin dIger yeIerI bIIe bu serL LonIumuyu uirmiLi.

z IuzIrundu OsmunIi DevIeLI`nIn resmI LezIerI okundugundu Ise ABD Bukuni WIIson 'Omrmde
bundun duIu upLuIcu bIr ey duymudim` derken, Ioyd George 'IyI esprI`, 'TrkIerIn sIyusI
kubIIIyeLsIzIIgInIn IyI bIr kuniLi` dIyecekLI.

SudruzumIn Puris'ten 'kovoloo'

z; IuzIrundu LIIuI DevIeLIerI`nIn OsmunIi IeyeLIne verdIkIerI son mekLupLu IeyeLe 'muILiru`dun
doIuyi Leekkr edIIdIkLen sonru, 'konunun Iuk eLLIgI dIkkuLII IrdeIemeden geIrIIecegI, uncuk bu
konuIurin TrkIye`nInkIIer diindu buzi ikurIuru du degIndIgI IIn derIuI zme uIuLiriImusi
oIunuksiz oIdugu, doIuyisiyIu IeyeLIn PurIs`Le duIu ok kuImusindu yurur oImudigi beIIrLIIIyordu.
(DuIu sonru Kuzim KurubekIr bu oIuy IIn Sudruzum PurIs`Len kovuImuLur dIyecekLI.) ByIece
DumuL erId HeyeLI, konIerunsLun IIbIr sonu uIumudun uyriImuk zorundu kuIdi. BIr sre ozun`du
dInIendIkLen sonru du sLunbuI`u dnen IeyeLLen MeImeL TevIIk Bey, IuLiruLindu IeyeL yeIerInIn
ozun`du uri puzur doIuuruk gIysI suLin uImuyu uIiLikIurini, LerzIIere eIbIseIer ismurIudikIurini,
Sevr`In ne kudur kILc bIr unLIumu oIdugunu unuLuruk, IIbIr ey oImumi gIbI duvrundikIurini
yuzucukLi. AsIindu DumuL erId, sre boyuncu, kendI upindu bIr dIrenI gsLermI, sLeIIk bu
dIrenII LIIuI DevIeLIerI LemsIIcIIerInIn LepesInI IyIce uLLirmiLi.

KonIerunsu uru veriliyor

'OnIur KonseyI`, uyni gn, ABD, Dogu AnudoIu`du kuruIucuk bIr ErmenI mundusini zerIne uIip
uIumuyucugini bIIdIrInceye kudur konIerunsi durdurmu kururi uIdi. ukuL ABD urudun uzun bIr sre
gemesIne rugmen cevubini vermeyInce, mLLeIIk devIeLIer buri grmeIerInI LumumIumuk IIn 1z
$ubuL 1qzo`de ondru`du bIr uruyu geIdIIer. KonIeruns sirusindu runsu Bukuni CIemencuu`nun
yerInI TrkIere kuri duIu iIimIi bIr LuLum IInde oIun MIIIerund`u birukmusi TrkIer Iukkindu kurur
vermeyI gecIkLIrdI.

TurLimuIur esus oIuruk #usyu, AImunyu ve AdrIyuLIk meseIeIerIyIe, BoguzIurin ve sLunbuI`un
sLuLs zerIneydI. HIndIsLun Bukuni E. MonLugu Tunri ukinu, MsImunIuru ne dnmeIerI
gerekLIgInI syIemeyeIIm. GeIIn ne dndkIerInI dInIeyeIIm derken MureuI SIr WInsLon,
YununIiIuru roI verIImesIne kuri ikiyor ve urLik buimiz derLLe dIye syIenIyordu. Hirin ord
Curzon, YununIiIur konusundu MonLugu gIbI dnrken, KemuIIsLIer`In moLIvusyonunu yok eLmek
IIn, zmIr`In YununIiIur`dun uIinip TrkIer`e verIImesInI, KemuIIsLIer`In buuriIi oImusi IILImuIIne
kuri du sLunbuI`un eIde LuLuImusini IsLIyordu. Curzon`u gre sLunbuI ve PudIuI 'gemIIn uniIuri
ve presLIjIyIe yuuyun mIIIIyeLI bIr grubun eIInde kuIirsu, ngIIIz LebuusindukI MsImunIur
TrkIer`In II yenIImedIkIerInI IIerI srebIIIrIerdI. Curzon`un IuIeII ord BuIIour`u gre de 'HIndIsLun
ve Misir`dukI MsImunIur`u TrkIer`In Lumumen yenIIdIkIerInI gsLermek nemIIydI. sIumIzmIn ve
TurunIzmIn sIyusI IsLIsmurinu bIr son vermek gerekIIydI.` KouIIsyon IkmeLIndekI MuIuIuzukur
PurLI LemsIIcIsI W. CIurcIII, Avum Kumurusi`ndu IyIce kirpiIun uskerI bLeyI suvunurken
orduIurimizi dugiLLikLun sonru urLik Inuniyorum kI Trk IuIkini uresIzIIge ILecek yu du bIze yenI
zorunIuIukIur geLIrecek udimIur uLmuyucugiz. nk kuynukIurimiz, onIurin surIeLLIkIerInI
kuriIumuyu yeLmez demILI.

Irunsu ve tulyu huvlo utIyor

runsu`dukI geneI kuni Ise unLIumunin YununIsLun`in degII ngIILere`nIn zuIerI oIucugi yoIundu
IdI. e Te2ps guzeLesI II 'Trk deIegeIerInIn LuIIIsIz konumIurindun` buIseLmeye kudur vurdirdi.
OsmunIi mpuruLorIugu`ndu ;o mIIyon IrunkIik yuLirimi oIun runsu`nin IIgI uIuninu gIren Arup
LoprukIurindu KemuIIsLIerIn gznn oImumusi runsu`yi udeLu Trk dosLu yupmiLi. NILekIm
ubuLLu AnudoIu`du dIrenI gIerInIn Ege`de buzi IIerIemeIer kuydeLmesI ve Muru-AnLep yresInde
ErmenIIerIe ve runsizIurIu suvuun IuIk gIerInIn buuriIi oImusi zerIne, runsu GeneruI
Gouruud`un yurdimciIurindun bIrInI MusLuIu KemuI`Ie grmeye gnderdI.

runsizIurin Yukindogu`yu ngIIIzIere suLLigini IddIu ederek unLIumuyi IuneLIeyen LuIyu`du Ise LepkI
yIe bykL kI, bubukun . NILLI LuIyu`nin bundun byIe ikucuk ImcI bIr suvuLu IIbIr roI
uImuyucugini uikIumuk zorundu kuIdi. Trk yunIisi oIuruk bIIInen DiIIerI Bukuni KonL SIorzu Ise
Trk egemenIIgInI zuyiIIuLmudun ekonomIk ve uIIukI nILeIIkLe dosLune ve kuIici IbIrIIgI nerIsInde
buIundu. Sonundu sLunbuI`un TrkIere birukiImusinu kurur verIIdI. Ancuk konLroI LIIuI GIerI`nIn
eIInde oIucukLi. NILekIm 1; $ubuL 1qzo`de bIr eIL 'buri progrumi` oIun MIsuk-i MIIII kururIurinu
kuIuk usiImudi ve 16 MurL 1qzo`de sLunbuI 'resmen` IguI edIIdI.

Sun Remo'du son rtolur

TurLimuIur 1q-z6 nIsun LurIIIerInde LuIyu`nin Sun #emo eIrInde LopIunun konIerunsLu du srd.
Sonundu unIumu sugIunincu OsmunIi HeyeLI PurIs`e duveL edIIdI. TevIIk Puu bukunIigindukI IeyeLe
11 muyisLu unLIumu meLnIyIe bIrIIkLe bIr uy sre verIIdI. 1z IuzIrundu OsmunIi DevIeLI`nIn ILIruzIurini
bIzzuL DumuL erId IIeLLI. AImunIurin duIu ugir urLIur Luiyun VersuIIIes AnLIumusi`ni ses
ikurmudun kubuI eLmesIne rugmen TrkIerIn uyuk dIredIgInI gren LIIuI DevIeLIerI, zo IuzIrundu
HyLIe`de LopIunLiIur ve VenIzeIos`u Yunun Ordusu`nun IIerI IurekuLi IIn IzIn verdIIer. SIr WInsLon
gIbI dnenIer yznden IojIsLIk desLekLen yoksun birukiIun Yunun bIrIIkIerI, IerkesI uirLuruk zz
IuzIrundu AkIIsur`i, z IuzIrundu Kirkugu`i, Somu ve SuIIIII`yI, z IuzIrundu AIueIIr`I, o
IuzIrundu BuIikesIr`I, z Lemmuzdu KirmusLI ve Kurucubey`I Lemmuzdu NuzIIII`yI IguI eLLIIer ve
zmIL`LekI ngIIIz gurnIzonu zerIndekI ubIukuyi kuIdirdiIur.

YonunlIlur'In Anudolo'du ilerlemeleri

; Lemmuzdu BeIIku`nin Spu eIrInde yupiIun dIger bIr konIerunsLu Ise LIIuI devIeLIerI z; Lemmuz
ukuminu kudur buriin ImzuIunmusi IIn OsmunIi DevIeLI`ne sre Lunidi. AnLIumunin kubuIn
'LevIk eLmek` IIn de, Yunun kuvveLIerInIn Bursu-Uuk IzgIsIne dogru IIerIeyerek 8 Lemmuzdu
Bursu`yi IguI eLmesI sugIundi. Bu urudu Dogu Trukyu du YununIiIurin eIIne gemek zereydI.
KuIukIuru sLunbuI`un du OsmunIi`dun uIinucugi IisiIduniyordu. 'Ege IeIukeLI`nden sonru, LLIIuLi
kkenIerInden doIuyi AnudoIu`dukI kuvveLIerIe urusi zuLen IyI oImuyun VuIdeLLIn, IIerIn duIu kLye
gILmesInden korkuruk bIr un nce unLIumuyi kubuI eLme LeIuinu dL ve zo Lemmuzdu uIIe
mecIIsInde ve kubInede Sevr`In ImzuIunmusi konusundu gr uIdi. Yukin evresInIn oIumIu kururinu
meruIyeL kuzundirmuk IIn de zz Lemmuzdu Ayun MecIIsI`nden ve devIeL erkunindun q kIIyI
Suruy`du LopIudi.

Sultunut $orusI'ndu ne oldo?

Bundun sonru oIunIur ok neL degIIdIr. #esmI LurIIIIere gre IeILe ve uIeyILe grIerIn
beIIrLmesInden sonru kuLiIunIuri LevIk eLmek IIn uyugu kuIkun PudIuI`in KubuI edenIer uyugu
kuIksin szIerI zerIne Topu erk #izu Puu diindu Ierkes uyugu kuIkmiLir. MusLuIu KemuI de
NuLuk`Lu VuIdeLLIn IIn Sevr muuIedesInI bIzzuL uyugu kuIkmuk sureLIyIe kubuI eLmILIr der. Suruy
BumubeyncIsI LII SImuvI'ye gre VuIdeLLIn uiIi nuLkunu okudukLun sonru bukunIigi DumuL
erId Puu`yu birukuruk suIondu durmumi, ikip gILmILIr. Son Sudruzum TevIIk Puu`nin ogIu
smuII Hukki Okduy'in unIuLimi Ise yIedIr: NIIuyeL Sevr`I kubuI edenIer uyugu kuIksin denIIdI.
DumuL erId Puu bu sirudu PudIuI`in suIonu Lerk eLmesI IIn IureL verdI. VuIdeLLIn diuri ikLi,
yundukI oduyu geLI. PudIuI uyugu kuIkincu du suIondukIIer Hnkuru bIr suygi eserI oIuruk uyugu
kuIkLiIur. KendIsInI bu sureLIe seIumIudiIur. OyIe kI, bu uyugu kuIkiin Sevr`In kubuI unIuminu mi
geIdIgI, yoksu PudIuI`u IrmeLen kiyum mi edIImI oIdugu uik oIuruk beIIrmedI. HuLLu Ayundun
Topu erIkI #izu Puu, 'BIz PudIuIu IrmeLen uyugu kuIkLik, Sevr`I kubuI eLLIgImIzden degII` dIye
Iuykiruruk DumuL erId`In oyununu uiku proLesLo duII eLLI.

HungI unIuLim dogrudur bIIInmez umu sonuLu eskI MuurII Nuziri BugduLIi HudI Puu, $ru-yi DevIeL
(DuniLuy) eskI Bukuni #izu TevIIk ve Bern BykeIIsI #euL HuIIs`Len oIuun bIr IeyeL PurIs`e
gILmI ve 1o AgusLos 1qzo`de, PurIs yukinIurindukI Sevr kusubusindukI Sevr PorseIen ubrIkusi`ndu,
Sevr 'Buri` AnLIumusi ImzuIumiLir. DIkkuL edIIecegI gIbI bugn pek ok kIInIn sundiginin uksIne,
unLIumuyi ImzuIuyunIur urusindu resmI LurIIIIerIn gznde en byk vuLun IuInIerInden bIrI oIun,
sIumciIuru gre de VuIdeLLIn`I yunIi yupmuyu ILen 'kL udum` DumuL erId yokLur!

HIkuyenIn sonu IuILuyu...

TA#H DETE# oz.o8.zooq

Aye Hr
MIsuk-i MIIII nedIr, ne degIIdIr?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Geen IuILu ozun`u gIdI konusunu eIe uImi, Sevr IIe ozun`in bIr kuriIuLirmusini yupmuyi 1o
ugusLos IuILusinu birukLigimi beIIrLmILIm. AsIindu IkI unLIumuyi bIr guzeLe suyIusindu
kuriIuLirmuk koIuy degII. HeIe de duIu Mondros ve Sevr meseIesInI enIne boyunu LurLimumiken.
YIne de en uzindun konuyIu IIgIII okuyucuIurin kendI uruLirmuIurini yupmuIuri IIn buzi IpuIuri
vermeyI denemek IsLIyordum. Bu szm buzi okurIurin gznden kumi oImuIi kI, boIcu 'neden
ozun`Iu Sevr`I kuriIuLirmudun yuziyi kesLInIz?` eIeLIrIIerI uIdim. AnIuiIun duIu uzun ve neL
uikIumuIur yupmuIiyim, yu du II Lek bIr suyIudu bILIrmeyI grenmeIIyIm. kI yuzi urusinu bIr IuILu
koymumin nedenI sudece kronoIojIye sudik kuImu IsLegI degIIdI. Esus, #usyu DevIeL Bukuni V.
PuLIn`In 6 ugusLosLu gerekIemesI bekIenen TrkIye zIyureLI doIuyisiyIu bIr '#usyu yuzisi` yuzmuk
IsLIyordum.

HuyuIImde Trk ve #us modernIemeIerInI kuriIuLirun bIr yuzi yuzmuk vurdi. Ancuk bLn
ugruIurimu rugmen, orLuyu MuruL BeIge`nIn bIr zumunIur yuzdigi ve bunu gre 'bIr LurII yuzisi nusiI
oImuIi?` buIikIi bIr derse konu oIucuk gzeI yuzisinin kL bIr kopyusindun IuzIusini ikurumudim.
Bunun zerIne MuruL BeIge`nIn yuzisini bu suyIuyu Luimuk IsLedIm uncuk yuzinin boyuLIuri bunu IzIn
vermedI. (BuLiIiIumu: TrkIye ve #usyu, buIikIi yuzi, IeLIIm YuyinIuri`nin ikurdigi Modern
Turlie'de Sicsi Duunce udIi eserIn 'ModernIeme ve BuLiciIik` udIi . cIIdInde yer uIiyor.
Okumunizi LuvsIye ederIm.) Sonundu roLuyi buku bIr konuyu; gerek Sevr`I ve ozun`i unIumuk IIn,
gerekse bugnk pek ok sIyusI LurLimuyi unIumIundirmuk uisindun kIIIL neme suIIp oIdugunu
dndgm MIsuk-i MIIII konusunu evIrdIm. Her zumunkI gIbI, bu konuyu du bIr kerede
bILIremedIm. NokLuyi nmzdekI IuILu koymuk zere Ierkese IyI puzurIur...

stunbol igul ediliyor

Bugn uIusu Ier buimiz sikiLigindu buvurdugumuz MIsuk-i MIIII nedIr, kIm IuzirIumiLir, ne
zumun ve nerede IuzirIunmiLir, ne unIumu geImekLedIr gIbI soruIuru Ierkes IurkIi cevupIur verIr.
OnceIIkIe beIIrLeIIm kI, MIsuk-i MIIII beyunnumesI son OsmunIi MecIIs-I Mebusuni`ndu orLuyu
ikmiLi. BIIIndIgI gIbI, MecIIs-I Mebusun, Mondros MLurekesI`nI LukIben, z1 AruIik 1q18`de PudIuI
VuIdeLLIn LuruIindun seImIere gIdIImek zere IesIedIImILI. MusLuIu KemuI`In nderIIgIndekI
kudroIur, nce seImIere kuLiImumu kururi uImiIur sonru bu kururin sonucu degILIrmeyecegInI
dnerek, mecIIsI konLroI uILinu uImuyu kurur vermIIerdI. PIunu gre, yenI seIIen mebusIurin
sLunbuI`u gILmeden nce Ankuru`yu ugrumuIuri sugIunucuk, bu mebusIur uruciIigiyIu MecIIs-I
Mebusun`du bIr 'AnudoIu ve #umeII MduIuu-I Hukuk CemIyeLI Grubu` oIuLuruIucuk, MIIII
McudeIe`ye soguk bukun AII #izu Puu HkmeLI drIecek, MecIIs BukunIigi`nu MusLuIu
KemuI`In seIImesI sugIunucuk, SIvus KongresI kururIuri MecIIs`e onuyIuLiIucukLi. Le bugn MIsuk-i
MIIII dIye bIIdIgImIz meLIn bu bugIumdu orLuyu ikmiLi. MusLuIu KemuI`In usiI dncesI, Ankuru`du
yenI bIr devIeL oIuLururken, eskI dzenIn meruIyeLInden ve kurumIurindun uIubIIdIgIne
yururIunmukLi.

Ieluh-I Vutun mI, 'Ielluh-I Vutun' mI?

SeImIerden sonrukI MecIIs-I Mebusun 1z Ocuk 1qzo`de uiImiLi. MusLuIu KemuI`In pIunIurini
sLunbuI`du uyguIumukIu grevII #uuI (Orbuy) Bey, 6 $ubuL 1qzo`de MusLuIu KemuI`e bIr LeIgruI
ekLI. TeIgruILu MecIIs`Le ;o kIIIIk (buzi kuynukIuru gre grup 88 kIIIIk) bIr grup oIuLurdugunu
Iuber verIyordu. MusLuIu KemuI ; ubuL LurIIII cevubI LeIgruIindu grubun nIzumnume ve progrumini,
kImIerIn kuLiIdigini, kImIerIn kuLiImudigini, IungI seIm evresInden oIdukIurini soruyordu.
AnIuiIdigi kuduriyIu, geIImeIer konLroInden ikmuyu buIumiLi. NILekIm MusLuIu KemuI`In
MecIIs-I Mebusun`u gnderdIgI LebrIk mesuji okunmumi, MusLuIu KemuI MecIIs-I Mebusun`du
kuruIucuk grubun udinin 'MduIuu-I Hukuk` oImusini IsLedIgI IuIde grubun udi VuIdeLLIn`In MecIIsI
uun mekLubundu (PudIuI uiIiu geImemILI) geen bIr IIudeden doIuyi 'eIuI-i VuLun` (VuLun`in
KurLuIuu`) konmuLu. MusLuIu KemuI bunIuru ok kizmiLi. Bu yIe bIr kizginIikLi kI, 1qz;`de CHP
KuruILuyi`ndu okudugu N:t:l`Lu eIuI-i VuLun yeIerI IIn 'Imunsiz`, 'cebIn` (korkuk) ve 'cuIII`
LerImIerI kuIIunmi ve grubu eIIuI-i VuLun dIye uIuyu uImiLi. UsLeIIk uugiIumu umuci Luiyun
IeIIuI szcgn geIecek kuukIur bIr busim IuLusi sunmusinIur dIye N:t:l`un eIyuzmusinu
bIIIILIzum eddeII |bIIerek IIL Ie IIe| yuziImiLir ekIInde dIpnoL bIIe dmL!

1qo,'de olotorolun huritu mI?

Burudu bIr uru verIp, meLnI kImIn IuzirIudiginu geeIIm. Bu konudu IddIuIur eILIIdIr. MusLuIu
KemuI`In siniI, uskerIIk ve sIyuseL urkudui AII uuL Cebesoy`u gre, MusLuIu KemuI 'MIsuk-i MIIII
IurILusini` duIu 1qo;`de oIuLurmu, zumuni geIdIgInde de bunu uyguIumiLi. MusLuIu KemuI`In
yemInII dmuni #izu Nur veyu sudik udumi Yunus NudI ve bIzzuL MusLuIu KemuI`In kendIsIne gre
Ise MIsuk-i MIIII IIkIrIerI IIk oIuruk 'Dogu sinirIuri` IIn Erzurum KongresI`nde benImsenmI, SIvus
KongresI IIe Lm IkeyI kupsur IuIe geImILI. (#izu Nur`un deyIIyIe esusen Erzurum KongresI`nde
buIumi, SIvus`Lu nemuIundiriImiLi. uIII #iIki ALuy`u gre de sonu Ankuru`du bugIunmiLi.)

MusLuIu KemuI`Ie bIrIIkLe 1q Muyis 1q1q`du Sumsun`u ikunIurdun bIrI oIun Hsrev Gerede`ye gre
meLIn, MusLuIu KemuI`In duIu nce LuIImuL verdIgI ekIIde eIuI-i VuLun Grubu mensubu bIr grup
mebus LuruIindun IuzirIunmiLir. #izu Nur`u gre orLudu bIr meLIn IuIun yokLur, sudece verIImI
szIer vurdir. MecIIs-I Mebusun`in Bukun VekIIIerInden HseyIn Kuzim Bey meLnI kendIsInIn
IuzirIudigini IIerI srer. MIIII McudeIe Iukkindu cIddI uruLirmuIurin suIIbI AImun uruLirmuci
GoLLIurd JuescIke`ye gre Ise, MIsuk-i MIIII beyunnumesInIn IIk msveddeIerI, o AruIik 1q1q`du
MusLuIu KemuI LuruIindun kuIeme uIinmiLir. Ancuk nmzdekI IuILu duIu IyI grecegImIz gIbI
orLuyu ikun meLIn, MusLuIu KemuI`In kuIemInden ikmi oImuyucuk kudur mugIuk ve kuriikLir.

Beyunnumeyi kim yuzdI?

MeIIIII kIm oIursu oIsun, MIsuk-i MIIII BeyunnumesI`nIn son OsmunIi MecIIsI Mebusuni`nin
gndemIne geLIrIImesI 1z Ocuk 1qzo LurIIIndekI uiIiLun sonru oImuLur. Konunun
kuIrumunIurinin IddIuIurinu gre, konu IIk kez z8 Ocuk1qzo gnI 'gIzII` LurLimuyu uiImiLir.
Ancuk MecIIs-I Mebusun`du o LurIILe gIzII yu du uik bIr oLurum yupiImudigi bugn guyeL IyI
bIIInmekLedIr. AnIuiIun mebusIurin guyrI resmI bIr LopIunLisi sz konusudur. Ancuk MusLuIu
KemuI`In bekIedIgI, sz konusu undin kumuyu IIun edIImesIdIr. NILekIm #uuI Bey`e yuzdigi ; $ubuL
1qzo LurIIII cevubindu dnyuyu IIun edIImesI Iuzim geIen bIr suII progruminin gIzII LuLuImusindukI
Iuydu ve sebebIn uikIunmusini rIcu ederIz demekLedIr. #uuI Bey 11 $ubuL 1qzo LurIIII LeIgruIindu
BIz eIbeLLe yuyinIunmusi LuruILuriyiz. ukuL mIIIeLvekIIIerInIn bIr kismi sIyus bIr muIIyeLe suIIp
oIun bu beyunnumenIn yuyinIunmusinin di IIerI memurIurindun oIuun bIr kuruIdu dnIerek
kurur verIImesI ve Lercme edIImesInI LekIII eyIemIIerdIr. Bu kIIIer uIimuIurindu gecIkmILIr.
BInuenuIeyI, nce runsizcu LercmesInI yupLirdik. Ayni zumundu yuyinIunmu sebepIerInIn
LumumIunmusi IIe ugruiyoruz. GeneI urzu du bu merkezdedIr eIendIm dIye cevup vermILIr.

Mehmet $ereI Bey'in inudI olmusuydI?

Sonundu 1; $ubuL 1qzo gnI oLurumdu MIsuk-i MIIII BeyunnumesI`nIn mebusIuru onuyIuLiImusi IIn
IurekeLe geIImILIr. Ancuk IIk ugizdu, konuyu grmeye umuk IIn yeLerII Imzu LopIunumumiLir.
Bunun zerIne EdIrne Mebusu MeImeL $ereI Bey InIsIyuLIII eIe uImi, beIgeyI krsden uLeII bIr
bIImde okumuyu buIumiLir. Sonundu oLurumdu buIunun mebusIurcu (suyi bIIInmemekLedIr) beIge
uIkiIur IInde kubuI edIImILIr. MIsuk-i MIIII`nIn 'yubunci purIumenLoIuru ve businu` sunuIuu z MurL
1qzo`de oImuLur. Bu yuzimuIurdun unIuiIucugi gIbI MIsuk-i MIIII, OsmunIi DevIeLI`nI keye
sikiLirmuyu uIiun LIIuI DevIeLIerI`ne sunuImu bIr eIL 'Buri Progrumi`dir. Ancuk bu buri ugrisi
LIIuI DevIeLIerI`nce dIkkuLe uIinmuyucuk ve sLunbuI`u 1 Kusim 1q18`de 6o purudun oIuun
donunmu IIe 'IIIIen` IguI eden LIIuI DevIeLIerI`nIn, 16 MurL 1qzo`de sLunbuI`u 'resmen` IguI
eLmesInIn urdindun son kez 18 MurL`Lu LopIunucuk, MecIIsIn LIIuI GIerI LuruIindun busiImusindun
sonru 11 NIsun 1qzo`de PudIuI LuruIindun kupuLiIucukLir.

Misuk-I Milli'nin muddeleri

OsmunIi MecIIs-I Mebusuni`ndu kubuI edIIen MIsuk-i MIII`nIn muddeIerInIn sudeIeLIrIImI ekII
yIedIr:

Birinci Mudde: OsmunIi DevIeLI`nIn mnIusirun Arup ogunIugunun yuudigi ve o EkIm 1q18
LurIIII Mondros MLurekesI`nIn yupiImusi sirusindu dmun orduIurinin IguII uILindu kuIun
kisimIurinin geIecegI, IuIkinin serbesLe bIIdIrecekIerI oyIuru gre beIIrIenmek gerekecegInden udi
geen unLIumunin IInde dIn, irk ve umu bukimindun bIrIemI ve bIrbIrIerIne kuriIikIi suygi ve
IedukurIik duyguIuriyIu doIu irk Iukuku ve sosyuI IukIuriyIu evre urLIurinu bLnyIe suygiIi
OsmunIi-sIum ogunIugunun oLurdugu kisimIurin IepsI gerekLen veyu Ikme bugIi oIuruk IIbIr
sebepIe puruIunumuz bIr bLndr.

kinci Mudde: AIuIIsI IIk serbesL kuIdikIurindu kendI IsLekIerIyIe unuvuLunu kuLiImi buIunun
EvIIye-I SeIuse (Kurs, ArduIun, BuLum) IIn IsLenIrse Lekrur IuIk oyunu buvurmuyi kubuI ederIz.

Lnc Mudde: TrkIye suIIunu bugIunun BuLi Trukyu`nin Iukuk durumunun LespILI de
oLurunIurin Lum bIr IrrIyeLIe bIIdIrecekIerI oyIuru bugIi kuIuruk yupiImuIidir.

rdnc Mudde: sIum HuIIIeIIgInIn, OsmunIi suILunuL ve IkmeLInIn merkezI oIun sLunbuI
eIrIyIe Murmuru DenIzI`nIn gvenIIgI Ier LrI zururdun korunmu oImuIidir. Bu esus sukIi kuImuk
urLiyIu AkdenIz ve KurudenIz BoguzIurinin dnyu LIcureL ve uIuLirmusinu uiImusi Iukkindu bIzImIe
LekI bLn IIgIII devIeLIerIn orLukIuu verecekIerI kurur geerIIdIr.

Beinci Mudde: LIIuI DevIeLIerI IIe IusimIuri ve buzi orLukIuri urusindu kururIuLiriIun unIumu
esusIurinu gre uzinIikIur, komu IkeIerdekI MsImun IuIkIurIu uyni IukIurdun IuyduIunmuIuri
LuruIimizdun LeyIL ve LemIn edIIecekLIr.

AltIncI Mudde: MIII ve ekonomIk geIImeIerImIzI sugIumuk ve devIeL IIerInI ugdu bIr yneLImIe
IIerImIzI yrLebIImemIz IIn Ier devIeL gIbI bIzIm de Lum bugimsizIigu ve zgrIge IILIyucimiz
vurdir. Bu yuum ve vurIigimizin LemeIIdIr. Bu yzden sIyuseL, uduIeL, muIIye uIunIuri IIe LekI
uIunIurdu geIImemIze engeI oIun bugIurin kurisinduyiz. OrLuyu ikucuk devIeL borIurimizin deme
urLIuri du bu esusu uykiri oImuyucukLir.

Misuk-I Milli'nin elikileri

1. muddede geen 'irken` szcgn buzi LurIIIIer 'IrIunen`, buzi LurIIIIer Ise 'rIen` dIye okur.
MeLnIn orIjInuII oIdugu IddIu edIIen beIge bozuImu oIdugu IIn IungI okumu dogrudur kesLIrmek
koIuy degII umu 'irken` oImusi dnemIn ruIunu pek uygun grnmyor. nk MIsuk-i MIIII`de
OsmunIi IkesInIn bInmezIIgI IIun edIImekIe bIrIIkLe TrkIerIe bIrIIkLe ArupIuru du kuderIerInI
LuyIn Iukki Luniniyor. KrLIere IerIungI bIr Iuk Luninmudigi dIkkuLIerI ekecekLIr. Bu urudu,
muddede Iem bInmezIIkLen Iem de IuIk oyIumusindun sz edIImesI beIgeyI IuzirIuyunIurin
kuIusinin IyIce kuriik oIdugunu gsLerIyor. EIbeLLe bIr de SurIye sinirimiz IzIIIrken birukin 'irken ve
emeIen bIr oIun` uIuIIyI, uIIeIerIn bIIe ucimusizcu puruIundigini IuLirIumuk Iuzim.

OLe yundun 1. muddedekI sz edIIen mLureke IuLLi duIIIInde ve IurIcInde IIudesIndekI
'IurIcInde` szcg yukin LurIIe kudur resmI ve yuri resmI nILeIIkII yuyinIurdu II zIkredIImemILIr.
nk bu ekIInI esus uIincu, mIIII sinirIurimizin nereden geLIgI, IungI LoprukIuri IerIp IungIIerInI
IermedIgI LurLimusi munusiz bIr IuIe geIIyor, byIece ImdI bIrIIerInI pek IeyecunIundirun Lopruk
IddIuIuri meruIyeLInI yILIrIyor ve MIsuk-i MIIII beIgesI busIL bIr propugundu meLnIne dnyor. Bu
yzden buzi cIn IIkIrII LurIIIIer usLu bIr munevru IIe bu keIImeyI sunsrIeyIvermIIerdIr. GerI
beyunnumeyI kubuI eden mebusIurin kuIuIurindun geenIn 1q18 Mondros MLurekesI`yIe IzIIen
sinirIurin II oIdugu beIIIdIr uncuk GeneIkurmuy BukunIigi yuyinIurindun oIun Trk sLIkIuI HurbI
TurIII udIi eserIn Mondros MLurekesI ve TuLbIkuLi udIi 1. CIIdInde yer uIun resmI bIr IurILuyu gre
skenderun, MIyudIn ve MusuI TrkIye sinirIuri duIIIInde Iken, AnLukyu ve Kerkk`n sinir diindu
gsLerIImesI o gnk sinir IIe bugn buziIurimizin kuIusindukI sinirin IurkIi oIdugunu gsLerIr.

MIsuk-i MIIII`nIn sinirIur konusundukI beIIrsIzIIgI CumIurIyeL LurIII boyuncu mIIIIyeLI IdeoIogIurin
ok IIne yurumiLir. GerekLIgInde TrkIye CumIurIyeLI`nIn buziIurinu dur geIen LopruksuI
boyuLIurinin IuIku kubuI eLLIrIImesIne duyunuk yupiImiLir. KrIz dnemIerInde Ise vuLun
LoprukIurinin Ienz eksIk oIdugu, bu eksIk puruIuri LumumIumunin mIIII bIr grev oIdugu
yoIundukI yuyiImuci yorumIuru zemIn oIuLurmuLur.

"OsmunlI mpurutorlogo ld! YuusIn Trkiye!

ngIIIz LurIII ArnoId J. Toynbee, 1qzz`de yuyimIudigi The estern ":estion in Greece cnd
T:rle udIi eserInde uzun uzun MIsuk-i MIIII`nIn nemI zerInde durur. KILupLu undin runsizcu ve
ngIIIzce meLInIerInI verdIkLen sonru purunLez IIne byk IurIIerde OsmunIi mpuruLorIugu Id!
Yuusin TrkIye! sIogunini ekIer. Bu sIogun, Toynbee ve bIr dIzI yubunci LurIIInIn MIsuk-i MIIII`yI
KemuIIsLIerIn BuLi`nin uIusuIuk IIkrInI Lumumen benImsemesInIn beIgesI oIuruk grmesI IIkrIyIe
IIInLIIIdIr. MIsuk-i MIIII IIn yubunci yuzurIur LuruIindun kuIIuniIun buku udIur du vurdir. BunIur
'DecIuruLIon oI ndependence, 'TIe BIII oI #IgILs, 'Trk Mcnc crtc`si`, 'SocIuI ConLrucL` gIbI,
Avrupu ve ABD LurIIInden kopyu edIImI kuvrumIurdir. Ancuk AImeL AguogIu`nu gre de MIsuk-i
MIIII, 1;8q runsiz nsun HukIuri BIIdIrgesI ve 1z1 Mcnc crtc`dun duIu nemIIdIr! YerII
yuzurIurin bIr buku zeIIIgI Ise MIsuk-i MIIII`yI 'kuLsuIIik` ve 'degImezIIk` kuvrumIuriyIu bIrIIkLe eIe
uImuIuriydi.

Zumunu ve meknu gre

HuIbukI MIsuk-i MIIII`nIn KemuIIsLIer LuruIindun eIe uIini ekII zumunu ve mekunu gre degIIyordu.
OrnegIn, TBMM`nIn z NIsun 1qzo Cumu gn gIeden sonru 1.q`de yupiIun uiIi oLurumundu en
yuIi ye siIuLiyIu ui konumusinin yupun SInop Mebusu $ereI Bey`In nuLkundu veyu bu LrenI
unIuLun zq nIsun LurIIII yuri resmI cli2iet-i Millie guzeLesInIn IuberInde MIsuk-i MIIII`nIn udi
gememILIr. MIsuk-i MIIII`ye IIk dogrudun uLiI q Muyis 1qzo LurIIII oLurumundu okunup onuyIunun
cru HeyeLInIn Progrumi`ndu oImuLur. Bundun sonru, MusLuIu KemuI ve dnemIn nde geIen sIyusI
IIderIerI sik sik MIsuk-i MIIII`ye oIumIu yu du oIumsuz uLiILu buIunmuIurdir.

OrnegIn MusLuIu KemuI, Moskovu`du buIunun HurIcIye VekIII BekIr SumI Bey`e SovyeLIerIn Vun ve
BILIIs`In ErmenIIere verIImesI IsLemInIn gerI evrIImesInI ve unLIumunin ImzuIunmusinu yeLkIII
oIdugunu bIIdIren 16 EkIm 1qzo LurIIII IIreII LeIgruIindu MIsuk-i MIIII`ye uLiILu buIunur. MecIIs`In 1;
EkIm 1qzo LurIIII gIzII oLurumundu #us BoIevIk CumIurIyeLI IIe IIIkIIer grIrken de MIsuk-i
MIIII`ye uLiILu buIunuIur. q $ubuL 1qz1`de ondru KonIerunsi`nu deIege gnderIImesI sz konusu
oIdugundu, 1 EkIm 1qz1`de runsizIurIu unLIumu ImzuIundigi sirudu, yu du Mudunyu KonIerunsi ve
ozun Buri GrmeIerI`nde de MIsuk-i MIIII`ye uLiILu buIunuImuLur.

Keke yuzmusuydInIz!

Ancuk ozun`du ord Curzon, MIsuk-i MIIII`nIn nmzdekI IuILuIurdu degInecegImIz eIIkIIerInI
yIesIne eLkIII eIeLIrmILIr kI, smeL Bey bIr duIu MIsuk-i MIIII`nIn udini unmumiLir. ozun`u
gIdecek deIegusyonun oIuLuruImusinu eIeLIrI geLIren muIuIII mIIIeLvekIIIerI urusindu buIunun zmIL
MIIIeLvekIII Sirri Bey`In MIsuk-i MIIII beyunnumesInI bIzzuL kuIeme uIunIurdun bIrI oIdugunu
syIemesI zerIne MusLuIu KemuI 'Keke yuzmuyu IdInIz. Buimizu ok beIuIur koydunuz! demesI Ise
pek IuLirIunmuz. Ayni ekIIde, ozun`in onuyIunmusi konusundu mIIIeLvekIIIerI uyuk dIredIgInde
MIsuk-i MIIII`nIn ne oIdugunu evveIu unIumuIi, ondun |sonru| mLecuvIzIerIn kImIer oIdugunu
orLuyu koymuIi (.) MIsuk-i MIIII IIbIr zumun bu IuL u IuL dIye IIbIr zumun IuduL IzmemILIr. O
Iududu Izen ey mIIIeLIn menIuuLI ve HeyeL-I CeIIIe`nIn IubeL-I Iuzuridir... demesInIn zerInde de
duruImumiLir..

'kinci dogoon' kitubI

OLe yundun, gen TrkIye CumIurIyeLI Iukkindu TrkIye Iukkindu yuziImi IIk ngIIIzce eserden bIrI
oIun T:rle Todc`In (1qz8) yuzuri Gruce EIIIson bukin MIsuk-i MIIII`nIn o yiIIurdu ne unIumu
geIdIgInI nusiI unIuLiyor: TrkIye IuIu resmI oIuruk sIum dInInI IzIerse de Ikeye geIen bIrIsInIn
IuIkin dInInIn MIIIIcIIIk, Kurun`i KerIm`I MIsuk-i MIIII, YenI AIIL`InIn bugimsizIik suvuinin IIkuyesI
oIdugunu unIumuk IIn IuzIu zumun ve ubu Iurcumusi gerekmez. Her yerde, yuLugin buucundu sz
konusu undin bIr kopyusini buIubIIIrsInIz, ok kII onu cepIerInde Luir. BIrIsI bunu 'benIm IIn
zgrIgm veren kILupLun duIu kuLsuI ne oIubIIIr?` dIye sordu. 'Ondun bIr pusuj se, sunu meLIn
zerInden suuLIerce vuuz vereyIm. BIz Ier zumun oIdugu gIbI, Kur`un`i IocuIurin szIerInI unIumudun,
duyumsumudun ve dnmeden okuyoruz. Oysu MIsuk-i MIIII`dekI Ier szcg ocukIurim du
bIIIyor. sIum`in gn gemILIr. BIzIm IuIki uyurmuyu yurdimci oIucuk yenI bIr dIne gereksInmemIz
vur. Bunu du mIIIIyeLIIIkLe ve IkIncI doguumuzun yksnde buImu durumduyiz...

Misuk-I Milli TBMM'de onuylundI mI?

YerI geImIken, bugne dek bIIInen bIr yunIii du dzeILeIIm. Bugne dek neredeyse Lm cIddI
kuynuk kILupIurdu, IIk oIuruk 1; $ubuL 1qzo`de OsmunIi MecIIs-I Mebusuni`ndu onuyIunun MIsuk-i
MIIII`ye 18 Temmuz 1qzo gn, Ankuru`du, TBMM`de bugIiIik undi IIIdIgI IIerI srIr. TurIII NejuL
Kuymuz`in 1q8 yiIindu Tcrih te Topl:2 dergIsInde yuyimIunun be mukuIesInde uyrinLiIi bIr
bIImde unIuLLigi gIbI, bu yemIn LrenI 18 degII, 1o Temmuz 1qzo LurIIII oLurumdu yupiImiLir.
OsmunIi DevIeLI`nIn sonunu geLIrecek oIun Sevr AnLIumusi`nin koLuriIdigi Sun #emo KonIerunsi
doIuyisiyIu Imun LuzeIeme geregI duyuImu, 6 Temmuz 1qzo LurIIII oLurumdu Mukum-i HIIuIeL ve
SuILunuLin ve vuLun ve mIIIeLIn IsLIIIus ve IsLIkIuIInden buku bIr guye LukIp eLmeyecegIme vuIIuII`
ekIInde bIr kisu meLIn kuIeme uIinmiLir.

inimizi degil istiklulimizi kuybettik!

UyeIer urusindu bu yemIne bIr de 'dIn` IIudesI ekIenmesInI neren oImusu du oLurumu yneLen
CeIuIeLLIn ArII Bey, BIzIm kuybeLLIgImIz vuLun ve IsLIkIuIdIr. DInImIzI kuybeLmedIk, dInImIz
meLIndIr, Imunimiz kuvIdIr dIyerek LekIIII reddeLmI, KLuIyu MIIIeLvekIII BesIm (ALuIuy) Bey`In zq
suuL dnme nerIsI de reddedIIdIkLen sonru bu meLIn oyIunuruk oIdugu gIbI benImsenmILIr.
KuLIbIn udini okudugu mebus suyisi 11 oIup, oLurumu kuLiIun ve meLnI onuyIuyun ye suyisi 1qq`Lr.
Bu mebusIur urusindu MusLuIu KemuI yokLur. Ik gn buIunmuyun 166 mIIIeLvekIIInIn udi be gn
sonrukI (1 Lemmuz) oLurumdu Lekrur okunmu, bu seIer MusLuIu KemuI`In de uruIurindu buIundugu
q ye duIu yemIne Imzu vermILIr. ByIece suyi 1;8`e uIumiLir.

Sonu oIuruk orLudu bIr yemIn LrenI vursu du bu yemIn z8 Ocuk 1qzo`de son OsmunIi MecIIsI
Mebusuni`ndu onuyIunun MIsuk-i MIIII meLnI zerIne yupiImi degIIdIr. Ayni meLIn oImudigi gIbI,
yemIn LrenI sirusindu MIsuk-i MIIII beIgesIne uLiILu bIIe buIunuImumiLir. TurII ve IerIk
konusundukI yunIiin nedenI Ise, TrkIye`nIn en cIddI LurIIIIerInIn bIIe sz konusu LurIIIerde
MecIIs`Le bIr LopIunLi oIup oImudigini beIgeIerden LuIkIk eLmeye gIrImek yerIne, IIk yunIii yupun
kuynugi sorgusuz suuIsIz esus uImuIuri. NejuL Kuymuz, bu busIL umu zorunIu II yupuruk, Lum 6o yiI
boyuncu bIIInen bIr yunIii dzeILmI. Ancuk o LurIILen berI de (NejuL Kuymuz`in kendIsI ve bIr guzeLe
yuzisindu oImuk zere ben de duIII) pek ok kII bu yunIi bIIgIyI LekrurIumuyu devum eLmIIz. Bu
uyip du bIze yeLer...

HuILuyu devum edecegIz...

TA#H DETE# z6.o;.zooq

Aye Hr
Mudunyu`dun ozun`u gIderken

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GndemI yusumu-yrLme-yurgi erkInIn IIIkIIerInde yuunun sikinLiIur, IkmeLIn 'KrL uiIimi` ve

'kuLsuyi` meseIeIerI IguI edIyor umu zq Temmuz`du ImzuIuniinin 86. yiIdnmn kuLIudigimiz,
Trk uIus devIeLInIn IukukI kurucu beIgesI oIun ozun Buri AnLIumusi`ni eIe uImumuk yukiik
uImuzdi. EIbeLLe bu unIumuyi, OsmunIi DevIeLI`nI IIIIen sonu erdIren 1o AgusLos 1qzo LurIIII Sevr
AnLIumusi IIe kuriIuLirmuIi oIuruk okumuk Iuzim. DuIusi, bu IkI unLIumuyi du Mondros
MLurekesI IIe bIrIIkLe eIe uImuk Iuzim uncuk, zumunindu IirsuLIuri IyI degerIendIremedIgIm IIn,
konuyu orLusindun buIumuk zorundu kuIdim.

Ancuk bu IuILu ozun`i, 1o AgusLos IuILusi Ise Sevr`I unIuLmuk kronoIojIyI bIr kez duIu Lers yz
eLmeyI gerekLIrIyordu. Her IkI unLIumuyi kuriIuLiruruk IrdeIemek Ise bu suyIunin upini ok uun
bIr I oIucukLi. Ben de, bu IuILukI yuzimi, suvui Iukuken bILIren Mudunyu MLurekesI IIe ozun
Buri KonIerunsi urusindukI dnemI unIuLun bIr gIrI yuzisi oIuruk LusurIudim. q AgusLos`Lu yupiIucuk
MecIIs Bukuni seImIerI IIe ozun`u gIden IeyeLIn seIImesI srecInIn benzerIIkIerI de 'gnceIIe bug
kurmu` kuygimi gIdermek IIn IyI bIr IirsuL oIdu. Herkese IyI PuzurIur.

zmir'de tiluI evletleri ile ilk temuslur

q EyII 1qzz`de zmIr`In gerI uIinmusindun sonru Ankuru HkmeLI, bIrbIrIerIyIe dogrudun IIgIII
nemII sorunIu kuri kuriyu kuImiLi. BunIur, grmeIerIn ne zumun ve nerede buIuyucugi ve
grmeIerde Trk LuruIini kImIn LemsII edecegI konuIuriydi. BIrIncI konudu IIk ugiz yokIumusi,
zmIr`de yupiImiLi. Ierde kuyinpederI oIucuk zmIr`In nI LccurIurindun Muummer UukIzude`nIn
GzLepe`dekI Beyuz Konugi`ndu kuIun MusLuIu KemuI`I 1 EyII 1qzz gn, zmIr Imuni`ndu demIrII
runsiz Donunmusi Kumunduni AmIruI DumesnII zIyureL eLmILI. 1 EyII`de buIuyun zmIr
Yungini`nin uIevIerI urusindu sren grmede DumesnII, MusLuIu KemuI`e, yungini TrkIerIn
ikurdigi yoIundukI syIenLIIerI ukLurmi uncuk MusLuIu KemuI`den duyubIIdIgI Lek sz 'EveL bu
yungin nuIo bIr IudIsedIr oImuLu. Ardindun MusLuIu KemuI konumuyi LIIuI DevIeLIerI IIe
yupiIucuk buri mzukereIerIne geLIrmI ve yungin meseIesInI kupuLmiLi.

Grmeyi kim tulep edecek?

Yungin konusundu isrur eLmeyI yukiiksiz buIdugu unIuiIun AmIruI DumesnII KonumuIuru gIrmek
IIn IkI uyri meLoL vurdir. ZuIer eIde eLLIgInIze gre, LIIuI DevIeLIerIne ImdI suII mzukereIerIne
gIrmege umude oIdugunuzu bIIdIrebIIIrsInIz. VeyuIuL uksIne onIurdun IIk LekIIIIerInI yupmuIurini
bekIersInIz. dedIgInde MusLuIu KemuI Ben IkIncI meLodu LercII ederIm. nk IIk meLoL bIr zuuI
eserI gIbI yorumIunubIIIr. SurI eLLIgImIz guyreLLen bILkIn IuIe geIdIgImIzI sunubIIIrIer cevubini
vermILI. DumesnII ukuL zuIerI eIde eLLIgInIz u sirudu bu yoIdu bIr duvruni gzeI bIr jesL oIur dIye
sLeIeyecek uncuk MusLuIu KemuI kururIi bIr ekIIde Ben bu usuIe buvurumum. ok duIu evveI
Yunun Ordusunu koIuyIikIu ezebIIecegImIze Lum emnIyeLImIz oIdugu sirudu, |$ubuL 1qz1`de|
ondru`dun suII mzukereIerInI umusini rIcu eLmILIk. BIzI dInIemedIIer. TecrbemIz u IuIde bu
ekIInI kubuI eLmemekIIgImIzI bIze greLmI oIuyor dIyecekLI.

Modunyu mI Lskdur mI?

AmIruI konundu konIerunsin LopIunmusi IIn guyrI resmI konumuIuru buIumuk ekIInde 'nc
yoI`dun sz eLmek zorundu kuIdi. Bu yoIu uygun buIun MusLuIu KemuI mLureke grmeIerInIn
'MIsuk-i MIIII` esusIurinu uygun yrLIecegInIn beIIrLLI. Ardindun BoguzIurin serbesLIIgI kuriIigindu
Ier IkI yukuyu duImI IsLIIkumIur LesIs edIImesI konusundu unIuiIdi. MLurekenIn nerede yupiIucugi
konusundu geIIndIgInde, MusLuIu KemuI duIu nce zmIr`I LekIII eLLIkIerInI IuLirIuLLi uncuk
DumesnII, runsizIurin gvenIIk yznden bunu uygun buImudikIurini, onun yerIne VenedIk`I
nerdIkIerInI beIILLI. Ardindun Mudunyu uILernuLIII zerIne konuuIdu, IukuL Mudunyu`yu uIumunin
zorIugundun sz edIIdI. Sonundu IkI LuruI sLunbuI-Uskdur zerInde unIuLiIur ve AmIruI DumesnII
sLunbuI`u dnd.

"MtteIikler bizle ilgilenmiyor.

Bundun sonrusini smeL nn IuLiruLindu yIe unIuLir: MLLeIIkIer bIzI zmIr`de birukmiIur,
bIzImIe II meguI oImuyorIurdi. DevIeL ve mIIIeLIn zuImeL ve zuIerInIn kuriIigini uImusi duvusinu
mLLeIIkIerI zorIumuk Icup edIyordu. Dnyoruz bunu nusiI yupubIIIrIz? LIIuI DevIeLIerI,
ngIIIzIer BoguzIurdudir, unukkuIe`dedIr. BLn kuvveLIerImIzIe bunIurin zerIne gIdeIIm dedIk.
Amu kL bIr LesudI neLIcesInde LIIuI DevIeLIerI IIe sIIuIIi bIr uLimu oIubIIIr. ByIe bIr emrIvukI IIe
kuri kuriyu geIebIIIrIz. Bunu IsLemIyoruz. Sonundu Ier ey gze uIinir ve Trk ordusu
unukkuIe`ye dogru IIerIemeye buIur. BIr sre sonru LuruIsiz bIgeyI sIIuIIundirun ngIIIz ordusu IIe
ggs ggse geIIrIer. ngIIIzIer sIIuI kuIIunmuz uncuk Trk LuruIi Luurruz ederse, LeIIerIn urkusindukI
mevzIIerInde bu Luurruzu kubuI eLmeye Iuzir ekIIde dururIur.

ngiliz ii sInIII imdudu yetiiyor

Tum bu sirudu runsizIur, TrkIerIe suvumuyucukIurini uikIur. ngIILere'de Ise IuIk TrkIerIe
yenIden kuri kuriyu kuImukLun ruIuLsizdir. z1 EyII 1qzz gn, ngIILere'nIn en nemII
guzeLeIerInden Dcil Mcil, IkLIdurdukI Ioyd George HkmeLI`nI ugir ekIIde eIeLIrerek,
'unukkuIe'den ekIIInIz' muneLIyIe ikur. Ayni gn ngIIIz I SendIkuIuri KongresI, eger suvu
oIursu, geneI greve gIdecekIerInI uikIur. Durumun nezukeLI orLududir. Tum bu sirudu runsu'nin en
nI sIyuseL udumIurindun M. runkIIn BouIIIon, Metz suvu gemIsIyIe zmIr'e geIIr ve MusLuIu
KemuI`Ie bIr grme yupur. Bu grmede BuvekII #uuI Bey ve HurIcIye VekIII YusuI KemuI Bey de
Iuzir buIunurIur. GrmenIn buindu, BouIIIon'un MusLuIu KemuI Puu'yu yupLigi mrucuuLin
TBMM IkmeLIne yupiImi gIbI kubuI edIIecegI kururIuLiriImi, mzukereIere bu urLIu
buIunmiLir. NIIuyeL, LIIuI DevIeLIerI`nIn z EyII LurIIII noLusi zq EyII'de yuniLIunir: "Msy
runkIIn BouIIIon'un LIIuI DevIeLIerI numinu verdIgI LemInuLu ve udIIune suIIun kisu srede LesIsI
IIn derIuI mzukereIere buIunucuginu ILImuL ederek uskerI IurekuL durduruImuLur..."

LIIuI DevIeLIerI mLureke grmeIerInIn Mudunyu`du yupiImusini du kubuI eLmILIr. Mudunyu
KonIerunsi, IIIIen EkIm`de buIur ve 1o EkIm`de Mudunyu MLurekesI`nIn ImzuIunmusiyIu bILer.

Sultunut'In ilgusI ve iki bulIlIgIn sonu ermesi

Siru mLurekeyI LukIp eden buri grmeIerInde Trk LuruIini kImIn LemsII edecegI konusunu
kesInIeLIrmeye geImILI. DuIu Mudunyu`du grmeIer srerken LIIuI DevIeLIerI PudIuI
VuIdeLLIn`e mrucuuL ederek sLunbuI HkmeLI`nIn de ozun`du yupiIucuk buri grmeIerIne bIr
IeyeL gndermesInI IsLemILI. LIIuI DevIeLIerI`nIn Trk LuruIindukI IIL buIiIikLun yururIunmuk
IsLedIgI unIuiIiyordu umu Ankuru`nin bunu LepkIsI ok serL ve ukiIIicu oIdu. Sudruzum TevIIk
Puu`nin 1; EkIm 1qzz`de MusLuIu KemuI`In sLunbuI`dukI LemsIIcIsI HumId Bey uruciIigiyIu MusLuIu
KemuI`In uIsinu gnderdIgI LeIgruIIu, ozun`u gIdecek deIegusyon ve ozun`du LukiniIucuk orLuk
Luvir konusundu IIkIr sormusiyIu buIuyun sre kImsenIn ukIinu geImeyecek bIr ekIIde sonuIundi.

TelgruI krizinin omolmudIk sonoco

TevIIk Puu`nin LeIgruIi TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI`ne degII de, kendI udinu ekmesIne IkeIenen
(yu du IkeIenmI grnen) MusLuIu KemuI, IirsuLLun IsLIIude TevIIk Puu`yu serL bIr cevup yuzdi.
TeIgruILu yIe denIyordu: ... TBMM orduIurinin kuzunmi oIdugu kesIn zuIerIn sonucu oIuruk
yukindu yupiImusi bekIenen buri konIerunsindu TrkIye DevIeLI yuIniz ve uncuk TBMM HkmeLI
LuruIindun LemsII oIunur.

Ancuk LeIgruIin IILup kisminu 'sLunbuI`du HumId Bey`e` dIye yuziIdigi IIn, LeIgruI TevIIk Puu`yu
uIumumiLi. Gyu HumId Bey, LeIgruIin Sudruzum`u verIIecegInI unIumumiLi umu LeIgruILukI
IususIuri bIr zeL IuIInde Sudruzum`u sunmuLu. Bunun kusiLIi bIr 'yunIi unIumu` oImusi IILImuII
gIyd, nk kendIsIne cevup verIImedIgInI sunun TevIIk Puu, IIk LeIgruILun 1z gn sonru,
emredIcI bIr dIIIe ve yIne TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI yerIne 'Ankuru Byk MIIIeL MecIIsI`ne
IILuben IkIncI bIr LeIgruI duIu ekInce MusLuIu KemuI`In bekIedIgI IirsuL dogmu oIdu. nk
Sudruzum`in ksLuI sIubu, mebusIur urusindu byk IonuLsuzIuk yuruLmi ve MusLuIu KemuI`In
usLucu ynIendIrdIgI bIr munevru sonucu, 1 Kusim`i z Kusim`u bugIuyun gece IkI muddeIIk bIr MecIIs
kururiyIu SuILunuL IIgu edIIIvermILI. ByIece ozun`du Trk LuruIini kImIn LemsII edIIecegI meseIesI
kkLen IuIIedIImILI. Bu kururin uIinmusindun sonrukI IIk I ozun`u gIdecek IeyeLIn seIImesI oIdu.

Meclis'in degil MostuIu Kemul'in setigi heyet

HeyeL bukunIigi IIn HeyeL-I VekIIe (BukunIur KuruIu) #eIsI #uuI (Orbuy) Bey buLu oImuk zere
HurIcIye VekIII YusuI KemuI (TengIrenk) Bey, subik DuIIIIye VekIII AII eLII (Okyur) Bey ve IuLLu
Kuzim KurubekIr Puu gIbI MIII McudeIe`nIn ugir LopIuri bekIenLI IIne gIrmILI. OzeIIIkIe #uuI Bey,
OsmunIi DevIeLI`nIn sonunu geLIren Mondros MLurekesI`nI ImzuIumi oImunin ezIkIIgI IInde, o
kL IuLiruyi bIr zuIerIe sIImek urzusu IIndeydI. Ancuk MusLuIu KemuI`In ozun IIn uygun grdg
IsIm, SuILunuL`u ve HuIIIe`ye bugIiIigi bIIInen #uuI Bey degII, Mudunyu MLurekesI`nIn buuriIi
grmecIsI, Ier duIm kendIsIne sudik 'Gurp CepIesI Kumunduni` smeL (nn) Bey`dI.

Imrivuki utumu

ByIesI nemII bIr II TBMM`ye birukmuyu nIyeLI oImuyun MusLuIu KemuI N:t:l`Lu, uduyIur urusindu
buIungiLu kesIn kurur vermedIgInI, uncuk #uuI Bey`In byIe IuyuLI nemI oIun bIr konudu buuri
kuzunubIIecegInden emIn oIumudigini, #uuI Bey'In de kendIsInI zuyiI grmekLe oIdugunu IIsseLLIgInI
beIIrLIr. Mudunyu KonIerunsi bILLIkLen sonru, smeL Puu ve GeneI Kurmuy Bukuni evzI Puu IIe
buIumuk zere yunindu MIIII MduIuu VekIII Kuzim KurubekIr Puu ve #eIeL (BeIe) Puu IIe bIrIIkLe
Bursu'yu gIden MusLuIu KemuI, Bursu`du smeL Bey`In deIegeIer IeyeLIne bukunIik edIp
edemeyecegInI bIr kez duIu InceIer. Mudunyu KonIerunsi'ni nusiI Idure eLLIgInI uyrinLiIi oIuruk
unIumuyu uIiir. DedIgIne gre, smeL Puu'yu bu konudukI LusuvvurIuriyIu IIgIII Lek keIIme
eLmemILIr. Sonundu kururini verIr. Ancuk smeL Puu'nin MuruIIusIur (DeIegeIer) HeyeLI Bukuni
oIubIImesI IIn duIu nce HurIcIye VekIII oImusini uygun grmLr. Bunun IIn de, HurIcIye VekIII
YusuI KemuI Bey'e zeI ve gIzII bIr LeIgruI gnderIr ve kendIsInIn HurIcIye VekIIIIgInden IsLIIu
eLmesInI IsLer. YusuI KemuI Bey bu rIcuyu kuri ikmuyi dnmez bIIe, nk ; $ubuL- NIsun 1qzz
LurIIIerI urusindu Avrupu seyuIuLIne gIderken sLunbuI`du SuILun VuIdeLLIn IIe grerek Ankuru`nin
cunini pek sikmi, TBMM`de serL eIeLIrIIere ugrumiLir. YusuI KemuI Bey IsLIIusini verdIkLen sonru
MusLuIu KemuI smeL Bey`e kururini bIIdIrIr. N:t:l`Lu dedIgIne gre, smeL Bey ok uirmi ve usker
oIdugunu syIeyerek bu grevden uIIini dIIemILIr. Ancuk sonru kururu boyun egmI, grevI kubuI
eLmILIr.

kinci Grobon itiruzlurI

Bu durum buLu #uuI Bey oImuk zere pek ok mebusu son derece ruIuLsiz eder. NILekIm z Kusim`du
yupiIun oLurumdu, muIuIII mebusIurin oIuLurdugu kIncI Grup`Lun Hukki HumI (UIukun), ZIyu
HurIL (SuILunuL`in kuIdiriImusinu Lek kuri ikun mebusLur), SuIuIuLLIn (KseogIu), Sirri (BeIIIogIu)
ve HseyIn AvnI (UIu) Bey gIbI ugir LopIur, HeyeL-I VekIIe LuruIindun smeL Bey`In 'Bu MuruIIus`,
MuIIye Bukuni ve Trubzon MIIIeLvekIII Husun (Suku) Bey ve SugIik Bukuni ve SInop MIIIeLvekIII Dr.
#izu Nur`un 'MuruIIus` oIuruk seIImesIne ILIruz ederIer. OnIuru gre, ozun`u gIdecek IeyeLI,
dogrudun mIIII IrudeyI LemsII eden TBMM`nIn semesI gerekIr. Ancuk muIuIIIIerIn bu yndekI
nergeIerI oLurumu yneLen Dr. Adnun (Adivur) LuruIindun grmezden geIInIr ve Adnun Bey,
IkmeLLen geIen LezkereyI oyIur. Tezkere 6; reL, 8 ekImser oyu kuriIik 1z1 oyIu kubuI edIIIr. DuIu
sonru HeyeL-I VekIIe, IeyeLe, dunimun, uzmun, busin dunimuni, mLercIm ve sekreLer oImuk zere
kII duIu ekIer.

Kusim`du yupiIun MecIIs oLurumundu, IeyeLIn denegI zz reL ve ekImser oyu kuriIik 1z oyIu
kubuI edIIdIgInde, IeyeLe IIIkIn ILIruzIurin uiIdigi IzIenImI dogur uncuk, IeyeLIn ozun`dukI grevIerI
sresInce IzInII suyiImuIurinu IIIkIn gIzII oyIumudu, SuruIun Mebusu CeIuI (Buyur) IIn 61, SInop
Mebusu #izu (Nur) IIn q, Adunu Mebusu ZekuI (Apuydin) IIn q, Trubzon Mebusu Husun (Suku)
IIn o, DIyurbukir Mebusu ZII TIgreI IIn z; ve Burdur Mebusu MevIyLLIn SuILikIigII IIn zz reL
oyu ikincu, muIuIIIIerIn pes eLmedIgI unIuiIir. Ancuk MusLuIu KemuI`In IsLegI oImuLur. ozun`u
dogrudun kendIsInden LuIImuL uIucuk bIr 'sudik bende`, smeL Bey gIdecekLIr.

SikinLiIi bIr sre sonucu orLuyu ikun bu IeyeLLe Lek bIr dIpIomuL yokLur. AsIindu MecIIs`Le dIpIomuL
ye yokLur umu greve ugiriIdigindu seve seve kubuI edecek pek ok buuriIi ve vuLunperver OsmunIi
dIpIomuLi vurdir. Ancuk eskI dnemIn dIpIomuLIurini greve ugirmunin TBMM`nIn presLIjInI
sursucugi dncesI egemen oImu gIbIdIr. Bu durum resmI LurII LuruIindun OsmunIi
dIpIomuLIurinin 'becerIksIz ve uugiIik duygusuyIu muIuI oIdugu` bu yzden bu kudroIurdun
yururIuniImudigi ekIInde IormIe edIImILIr. HuIbukI IIerde grecegImIz gIbI OsmunIi dIpIomuLIuri
Sevr`de bIIe son derece bui dIk, IuLLu yer yer dIk buIi bIr Luvir LukinmiIurdir. Ayni ekIIde, ozun
HeyeLI`nIn dIpIomuLIk Lecrbe eksIkIIgI pek ok kuybu muI oIucukLir.

1q muddelik Tulimutnume cepte

O gne dek uskerIIkLen buku I bIImeyen 'Bu MuruIIus` smeL Bey 8 yuindudir. SubirIi ve InuLi
bIr kIIIIkLIr. KendI ubusiyIu grendIgI uz buuk AImuncusi ve runsizcusi IIe uz IILen kuIukIuri
vurdir. HkmeL bu eksIkIerI kupuLmuk IIn drL koIdun uIimuyu buIur ve Ier suyIusi bukunIurin
Lm LuruIindun ImzuIunun ve 1q muddeden oIuun suyIuIik bIr 'TuIImuLnume` IuzirIur.

MIsuki MIII dogruILusundu IuzirIunun TuIImuLnume`de unIur yuzmukLudir: 1- Dogu Siniri: 'ErmenI
Yurdu` sz konusu oIumuz, oIursu grmeIer kesIIIr. z- ruk Siniri: SIeymunIye, Kerkk ve MusuI
IIvuIuri IsLenecek. KonIerunsLu buku bIr durum orLuyu ikursu IkmeLLen LuIImuL uIinucuk. -
SurIye siniri: Bu sinirin dzeILIImesI IIn uIiiIucuk ve sinir yIe oIucukLir: #eIs bn HunI`den
buIuyuruk HurIm, MsIImIye, Meskene, sonru iruL yoIu, Der Zor, I, nIIuyeL MusuI vIIuyeLI gney
sinirinu uIuucuk. q- AduIur: Durumu gre duvruniIucuk. KiyiIurimizu pek yukin oIun uduIur IkemIze
kuLiIucuk; uyeL oImuzsu Ankuru`dun soruIucuk. - Trukyu Siniri: 1q1q sinirinin eIde edIImesIne
uIiiIucuk. 6- BuLi Trukyu: MIsuk-i MIII muddesI. ;- BoguzIur ve GeIIboIu Yurimudusi: Yubunci bIr
usker kuvveL kubuI edIIemez. Bu yzden grmeIerI kesmek gerekIrse nceden Ankuru`yu bIIgI
verIIecek. 8- KupILIusyonIur: KubuI edIIemez. Bu yzden grmeIerI kesmek gerekIrse, gereken
yupiIir. q- AzinIikIur: Esus mbudeIedIr. 1o- OsmunIi BorIuri: BIzden uyriIun IkeIere
puyIuLiriIucuk. YununIsLun`dun uIinucuk LumIruL bedeIIne muIsup edIIecek. OImuzsu zo yiI
erLeIenecek. Dyun-i UmumIye duresI kuIdiriIucuk. ZorIuk ikursu Ankuru`yu soruIucuk. 11- Ordu ve
donunmuyu sinirIumu sz konusu oIumuz. 1z- Yubunci KuruIuIur: YusuIurimizu uyucukIur. 1-
BIzden uyriIun IkeIer IIn MIsuk-i MIII`nIn IIgIII muddeIerI geerIIdIr. 1q- sIum cemuuL ve
vukiIIurinin IukIuri eskI unIumuIuru gre sugIunucukLir.

HeyeL, TuIImuLnume`yI cebIne koyup Ankuru`dun yoIu ikur. YunIurindu, kendIIerInI ErmenI
komILuciIurin ve erkez ELIem`In udumIurinin oIusi suIdiriIurindun koruyucuk 1o kudur du usker
vurdir. Be gnIk bIr Lren yoIcuIugundun sonru ozun`u vurun IeyeLI IsLusyondu Trk ve MisirIi
grencIIer sevIn gsLerIIerIyIe kuriIurIur. Ayni undu ErmenI ve #umIurin du uIeyILe gsLerIIerI
srmekLedIr.

Lemun Gl kIyIsInduki omot

KonIeruns, ngIILere`dekI seImIer ve LuIyu`dukI kubIne degIIkIIgI sebebIyIe BrILunyu ve LuIyu
deIegeIerI geIemedIgI IIn zo Kusim 1qzz`de, suuL 1.o`du buIur. (DuIu sonrudun gecIkme
gerekesInIn uydurmu oIdugu grenIIecekLIr. MLLeIIk deIegeIer, TrkIere kuri orLuk poIILIku
oIuLurmuk IIn PurIs`Le LopIunmiIur, Ienz sonucu uIuumudikIuri IIn de yukuridukI buIuneIerI
IIerI srmIerdIr.) csino de Mont enon`du yupiIun uiIi LrenIne, smeL Bey BrILunyu DiIIerI
Bukuni ord Curzon`Iu bIrIIkLe suIonu gIrer. LuIyu Bubukuni MussoIInI, runsu Bubukuni ve
DiIIerI Bukuni PoIncur de suIondu IuzirdirIur. svIre KonIederusyonu Bukuni #oberL Huub ev
suIIbI siIuLiyIu yupLigi konIerunsi ui konumusindu yIe der: Burudu sekIn LemsIIcIIerInI
seIumIumukIu ereI duydugumuz devIeLIer, Yukin Dogu unIumuzIiginu son verdIrecek oIun buri
konIerunsinin IIk LopIunLisini, LuruIsiz svIre`nIn yurLLuIurindun bIrInIn umusini IsLemek InceIIgInI
gsLermIIerdIr. DIIerIm kI, Trk-Yunun suvui, on yiIdun berI Avrupu`yi ve Asyu`nin bIr purusini
yukip yikmi oIun ve ugursuz eLkIIerI, Iem yenenIerIn Iem de yenIIenIerIn geIecek kuukIurindu
srp gIdecek Lrugedyunin son perdesI oIsun. Le bunun IIndIr kI, dnyu, emun GI kiyiIurinu,
IInde gI bIr umuL iigi purIuyun, kukuIu gzIerIe bukmukLudir...

smet Bey'in gerginletirici konomusI

Ardindun 'KonIeruns Bukuni` siIuLiyIu BrILunyu DiIIerI Bukuni ord Curzon sz uIir ve ev suIIbIne
Leekkr cmIeIerInden sonru konumusini yIe bugIur: Eger muruIIusIurin IepsI uyni uzIuLirici
ruI IIe uIiirIursu, musu zerIne geIecek Ier meseIeyI IuIIeLmek ve suIIu yupmuk urzusu IIe ykI
oIurIursu guyeye vurmuk koIuyIuir. TopIunLinin bu konumu IIe bILmesI bekIenmekLedIr. Ancuk
smeL Bey sz IsLer ve bu konudu isrurIi oIur. ord Curzon`un konuucugini grenInce gece kuIeme
uIdigi be purugruIIik konumusindu Mondros MLurekesI`nIn ImzuIunmusindun sonru TrkIere
byk IuksizIikIur yupiIdigini, Yunun IguIInIn AnudoIu`du byk yikimu neden oIdugunu,
doIuyisiyIu LuzmInuL denmesI gerekLIgInI, Trk IuIkinin IkesInI IguIden kurLurmuk ve IsLIkIuIInI
kuzunmuk IIn byk IedukurIikIurIu KurLuIu Suvui verdIgInI ve byk bIr zuIer kuzundigini serL bIr
dIIIe unIuLir.. DIpIomuLIk LeumIIere uykiri bu konumu buziIurinu gre 'Trk LuruIinin kururIiIigini
gsLeren bIr bu yupiLLir`, buziIurinu gre bIr Lren LopIunLisinin sinirini ve Iuvusini ok umiLir.
NILekIm konumu bILLIgInde suIondu buz gIbI bIr Iuvu esmILIr. #esmI LurIIIIerIn MussoIInI`nIn
smeL Bey`I uIkiIudigini syIemesIne rugmen, ABD LemsIIcIsI JosepI C. Grew, MussoIInI`nIn
yznde beIIren vuII IIude IIe smeL Bey`In boguzinu suriIucuk gIbI durdugunu syIer Le, sevubiyIu
gnuIiyIu TrkIye DevIeLI`nIn kurucu beIgesInIn ImzuIunucugi ozun Buri GrmeIerI`nIn UI
(OucIy) $uLosu`ndukI esus oLurumIuri smeL Bey`In bu sInIrII ve gergIn konumusinin yuruLLigi
oIumsuz Iuvudu buIumiLir.

GerIsI IkI IuILu sonru.

TA#H DETE# 1q.o;.zooq

Aye Hr
Dogu TrkIsLun ne yunu der?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

IOLOJK ALANIRMALAR . In`In '$Incun Uygur Ozerk BIgesI`nIn bukenLI UrumI`de

Hun ve Uygur kkenII yzIerce kIInIn IuyuLini kuybeLLIgI oIuyIur yuLiLi umu geen IuILukI szmz
LuLup, bu konudu bIrku sz edeIIm. OnceIIkIe unu beIIrLmekLe yurur vur: 'TrkIsLun`, IIk oIuruk ;.
yzyiIdun ILIburen Arup cogruIyuciIurinin kuIIundigi 'TrkIerIn yuudigi yer` unIuminu geIen IdeoIojIk
bIr LerIm. UygurIurin yuudigi bIgeye 'Dogu TrkIsLun` denmesI, 'BuLi TrkIsLun` dIye IkenIn
oIdugunu Imu edIyor. Bugn dnyunin pek ok IkesInde TrkIer yuudiginu gre BuLi TrkIsLun,
TrkIye, AImunyu, runsu, AvusLruIyu yu du buku bIr yer oIubIIIr. Kisucusi, bu IuIIyIe 'BuLi
TrkIsLun` Lum bIr meLuIor.

Ayni ekIIde, InIIIerIn bIgeye verdIkIerI 'YenI ToprukIur` unIuminu geIen '$In-Iyung` (Trke`de
$Incun veyu SIncun) udi du guyeL IdeoIojIk. 'Soyduimiz` UygurIur (kI bu konudu IeILe ve uIeyILe
onIurcu LeorI vur uncuk bu LeorIIerI bu yuzidu LurLimuyucugiz) yuudikIuri LoprukIuru '$Incun` degII
'Dogu TrkIsLun` denmesInI IsLedIkIerI IIn ben de bu IsLege uyucugim.

Yukop Bey'in hunlIgI

TrkIsLun`in In`In konLroIne gemesI 1;q yiIindu MIng Huneduni`nu son veren QuIng (okunuu
Ing)Huneduni dnemInde oImuLu. QIng Huneduni`ni kurun MunuIur ok eLnIsILeII In
mpuruLorIugu`ndu uzinIik grubundun oIdukIuri IIn ok eLnIsILeII bIr IkenIn nusiI Idure edIIecegI
konusundu duyurIi duvrundiIur. YIne de, merkezI IkLIdurIu yereI IuIk urusindu bugne dek sren
gerIIImIerIn LemeII QuIng dnemInde uLiIdi. AIyon SuvuIuri (18q-18qz), TuIpIng (181-186q) ve
NIun (181-1868) IsyunIuri IIe zuyiIIuyun QuIng dnemInde, ugir bIr ekonomIk ve muII krIze gIren
bIgede, UygurIur Lum qz kez uyukIundiIur. Bu IsyunIur sonucu Kuur, YurkenL, Kugur ve II
VudIsI`nde bugimsiz eIIr devIeLIerI kuruIduysu du In egemenIIgIne Lumumen son verIIemedI.

Bu konudu IIk cIddI udim 186`Le Yukup Hun`in #usIur LuruIindun IguI edIImI Hokund HunIigi`ni
186`Le sonu erdIrIp kendInI 'ALuIik GuzI BedevIeL` ve 'HuIIIe` IIun eLmesIyIe uLiIdi. Yukup Bey 1866`du
HoLen`I, 186; de Kuu`yi,1868 de TurIun`i, 18;z`de UrumI`yI eIe geIrdIkLen sonru, II VudIsI IurI
bIgede bukenLI Aksu eIrI oImuk zere Kugur ve YurkenL`Le egemenIIgInI IIun eLLI. Yukup Bey`In
IsLIkruri sugIudikLun sonrukI IIk II #usyu ve HIndIsLun`in egemenI BrILunyu IIe dosLune mnusebeLIer
kurmuk oIdu. DIger yundun, ngIIIzIerIn de LevIkIyIe OsmunIi PudIuIi AbdIuzIz`e (1861-18;6) bIr
eII gndererek, yurdim ve IImuye LuIep eLLI. Pun sIumIsL dnceIerIn IIIIzIenmeye buIudigi bu
dnemde AbdIuzIz bu ugriyu kuyiLsiz kuImudi. Enderun`dun MuruL EIendI`nIn bukunIigindukI drL
muvuzzuI ve drL emekII subuyi z bIn pIyude LIegI, uILi suIru Lopu ve cepIune yupimindu kuIIuniIun
buruL ve muIzemeIerIyIe bIrIIkLe Bombuy zerInden Dogu TrkIsLun`u gnderdI. HeyeL Kugur`du 1oo
pure Lop uLii IIe kuriIundi, Dogu TrkIsLun`in nemII eIIrIerInde AbdIuzIz udinu IuLbeIer okundu,
puruIur kesLIrIIdI. OsmunIi DevIeLI`nIn Yukup Hun`u 'EmIr` unvunini vermesI ereIIne yupiIun Lrende
ngIIIz LemsIIcIIerI de Iuzir buIunmuLu, nk o gnIerde ngIIIzIer bIgeyI #usyu IIe In urusindu
bIr Lumpon oIuruk gryorIurdi.

Blgenin in kontrolne geii

Ancuk bu 'AILin ug` kisu srd. Yukup Bey`In 18;;`de ImesInden sonru bIge Munu Huneduni`nin
vuIIsI Zuo ZongLung`in konLroIne geLI. Zuo`nun kuvveLIerI sudece bIgeyI konLroI eLmekIe
kuImudiIur, #us kuvveLIerInIn gerI ekIImesInI de sugIudiIur. Zou, bIgede IsLIkruri sugIumuk IIn
bIgeyI In`In gerI kuIunindun IzoIe eLLI. 188q yiIindu bIgenIn udi, In`In 1q. VIIuyeLI oIuruk 'YenI
ToprukIur`, munusinu geIen '$In-Iyung` u (Trkeye $Incun veyu SIncun dIye geLI) evrIIdI. Her ne
kudur bu LurIILen sonru Trk ve TrkIsLun keIImeIerInIn kuIIuniImusi, bu udIu guzeLe dergI
ikuriImusi TrkIye`den ve sIum IkeIerInden guzeLe, kILup geLIrIImesI yusukIundiysu du Sun YuL Sen
IIderIIgIndekI 1q11 DevrImI IIe In`de CumIurIyeL yneLImI kuruIuncuyu kudur bIgede nemII bIr
ruIuLsizIik yuunmudi. Amu CumIurIyeL dnemI, UygurIurin uyriIiki LuIepIerInIn neLIemesInde
nemII bIr dnm nokLusi oIdu. nk In uIus devIeLInIn kurucu bubusi Sun YuL Sen, Hun
kkenIIydI ve Ier ne kudur uzinIikIurin kendI kImIIkIerInI gerekIemesIne sicuk bukiyorsu du, onu
gre, UygurIur HunIurin uIL eLnIk grupIurindun bIrIydI. HunIurin bIgenIn verImII Lurim uIunIurinu
g eLLIrIImesI, bIgenIn Hun brokruLIuri LuruIindun yneLIImesI bu dnemde buIudi.

Ceditiler-Kudimler utImusI

UygurIurin bunu LepkIsI kImIIk mcudeIesIne Iiz vermek oIdu. Bu konudu IkI LemeI ukim
urpiiyordu. 'CedIdIIer` (YenIIIkIIer) denen grup sekIer mIIIIyeLIIerdI, 'KudImIer` (EskIIer) Ise
HoLun EmIrI`nIn buini ekLIgI rudIkuI dIncI IurekeLLI. 1qo`du Hun Muksud`un Imnden sonru
bIge vuIIIIgIne geLIrIIen JIn SIuren`In KumuI`u eIe geIrIp, vergIIerI urLLirmusi ve Hun InIIIerInIn
bIgeye yerIeLIrIImesI sIsLemuLIk IuI uImusiyIu bIrIIkLe UygurIur yenIden uyukIundiIur. 1q1 LurIIII
KumuI syuni IIe bIrIIkLe MsImun InIIIer oIun HuIIerIn egemen oIdugu Gunsu eyuIeLInIn IeoduI
beyI 'Mu` CIung-YIng bIgeyI IguI eLLI. ('Mu` bIr unvundi.) 'Mu` CIung-YIng`In ve HuIII IeoduIIerIn
guddurune IduresI UygurIurin MsImun HuIIere kuri unLIpuLIsInI urLLirdi. Bu durum, Uygur
mIIIIyeLIIIgInde sIum`in roIn uzuILirken eLnIk vurguyu gIendIrdI, yunI Ibre KudImcIIerden
CedIdIIere dogru dnd.

$urki Trkistun slum Comhoriyeti

MurL 1q`Le MuIummud EmIn Bugru ve IkI kurdeI Turim Huvzusi`ndu HoLun EmIrIIgI`nI IIun
eLLIIer. #usIurin yurdimiyIu sonu erdIrIIen bu oIuumu EyII uyindu CedIdIIIk, bugimsizIik,
reIormcuIuk ve mIIIIyeLIIIk IdeuIIerI IIe SubIL DumoIIu ve eskI KumuI HunIigi VezIrI Hocu NIyuz`in 1z
Kusim 1q`Le IIun eLLIgI $urkI TrkIsLun Trk sIum CumIurIyeLI IzIedI. (Buzi kuynukIuru gre
devIeLIn udi MsLukII sIumI $urkI TrkIsLun CumIurIyeLI IdI. DevIeLIn IIk purusindu 'UygIursLun
CumIurIyeLI` yuzdigini IddIu eden kuynukIur vur umu bugn Dogu TrkIsLunIi mIIIIyeLIIer
UygurIsLun LerImInI kuIIunmukLun kuiniyorIur.)

SubIL DumoIIu ve Hocu NIyuz, Dogu TrkIsLun`in #usyu yunIisi InII VuIIsI $en-I-sey IIe ILLIIuk IInde
Aksu merkezII, Turim Huvzusi`nin kuzeyInden HoLun`u kudur uzunun bIgede egemen oIduIur. Amu o
yiIIurdu bIgeyI udeLu #usyu yneLIyordu, nk $en-I-sey #us yunIisi bIr brokruLLi. OyIe kI, ordu,
poIIs, sugIik, egILIm LekIIuLi buLu oImuk zere Lm kumu yneLIcIIerI de jccto zo kudur #us
subuyinu bugIi uIiiyordu. UIkede #us ujunIuri, uruLirmuciIuri, LccurIuri cIrIL uLiyordu. Dogu
TrkIsLun sIum CumIurIyeLI, yiIIurdun berI bIgeyI surmi oIun yoIsuzIuk, rveL, kuruborsuciIik,
enIIusyonIu boguurken, Bubukun SubIL DumoIIu, SSCB, AIgunIsLun, run, TrkIye ve HIndIsLun`u (o
yiIIurdu BrILunyu`nin smrgesIydI) eIIIer gndererek yurdim uImuyu uIiLiysu du ugriIurinu
kuriIik buIumudi. Bu 'cumIurIyeL` $en-I-sey`In kuvveLIerI LuruIindun LurIIe gmId. DevIeLIn
mr kisuydi umu Uygur mIIII kImIIgInIn pekImesInde nemII kuLkiIuri oIdu.

un Kuy $ek'in uIrI milliyeti politikulurI

Sun YuL Sen`In 1qz`Le ImesI zerIne IkLIduru geIen uiri Hun mIIIIyeLIsI un Kuy $ek Ise In`dekI
Lm uzinIikIurin 'usIindu Hun kkenII` oIdugunu IIerI srdg IIn Uygur kImIIgInI ezmeye soyundu.
1qqz`de 'Kuzeydogu GeIImesI` poIILIkusini uyguIumuyu buIudigindu IIk II Dogu TrkIsLun`u Hun
gn LevIk eLmek oIdu. BuIungiLu mIIIIyeLI IkmeLIn IedeII 1o bIn memur, LeknIsyen ve
greLmenI ve uIIeIerInI Dogu TrkIsLun`u gndermek ve bIgeyI merkeze bugIumuk oIuruk
uikIunmiLi. Ancuk bu poIILIku gIderek HunIurin bIgede bIr eIL 'upurLIeId` (irk uyrimi) rejImI
kurmusiyIu sonuIundi.

kIncI Dnyu Suvui`nin SSCB uIeyIIne geIILIgI yiIIurdu VuII $en-I-sey, urk ederek SovyeL yeLkIIIIerI
bIgeden kovdu, IukuL Lum o siruIurdu Uygur mIIIIyeLI IIderIerI de gr uyriIiginu dmIerdI. Tip
LuIsIIInI sLunbuI`du yupmi oIun Dr. MesuL SubrI bugimsizIik IIn ABD`nIn yurdiminu gvenIyordu.
su YusuI AIpLekIn MIIIIyeLI In purIumenLosunu ve IkmeLIne mIL bugIumiLi. MuIummed EmIn
Bugru ve MuImuL MuIILI grubu Ise 'dmunin dmuninu` yunI JuponIuru beI bugIumiLi. Sonundu
UygurIurin kuderInI EkIm 1qqq`Le GuIcu`nin gneyIndekI MogoI yurdu NIIku`du puLIuk veren Kuzuk
Isyuni LuyIn eLLI.

Bir comhoriyet duhu

DuIu sonru Dogu TrkIsLun`in kuzeyIndekI II, AILuy ve TurbuguLuy bIgeIerI de kuLiIdigi IIn LurIIe
'U BIge syuni` oIuruk geen bu Isyuni busLirmuk IIn un Kuy $ek yneLImI ok serL LedbIrIer uIdi.
Bu seIer, suvuLu IbrenIn IeIIerIne dnmesI zerIne yenIden gzde oIun SSCB`nIn de yurdimiyIu
IsyunciIur GuIcu`yi eIe geIrdIIer ve 1z Kusim 1qqq`Le $urkI TrkIsLun CumIurIyeL`InI IIun eLLIIer. YIne
SSCB`nIn yurdimiyIu Dogu TrkIsLun orduIuri II, TurbuguLuy ve AILuy bIgeIerInI de yenI
cumIurIyeLIn LoprukIurinu kuLLi. Ancuk bIr sre sonru MogoIIsLun HuIk CumIurIyeLI ve SovyeLIer
BIrIIgI`nIn Munuryu`du buzi uyricuIikIur eIde eLmesI kuriIigindu SSCB, Dogu TrkIsLun zerIndekI
vesuyeLInden vuzgeLI ve 1qq`Len ILIburen bIge, yereI Uygur yneLIcIIer ve In HuIk
CumIurIyeLI'nce orLukIuu yneLIIdI.

In`Ie Uygur LemsIIcIIerI urusindukI uzun grmeIerden sonru 1qq;`nIn buIurindu IIk deIu
TrkIsLunIi, Dr. MesuL SubrI 'GeneI VuII`, su YusuI AIpLekIn 'HkmeL GeneI SekreLerI` ve Cunim
Hun Huci 'MuIIye Bukuni` oIuruk uLundiysu du bundun sonrusi merkezI IkmeLIe yereI yneLIm
urusindu bIIek greI IIe geLI. Sonundu, Dogu TrkIsLun SSCB IIe In urusindu yupiIun sLruLejIk bIr
unIumunin kurbuni oIdu. ddIuIuru gre SLuIIn`In gz yummusiyIu, EkIm 1qqq LurIIInde GuIcu`yi
IguI eden Muo`nun KomnIsL orduIuri, bIgenIn de jccto bugimsizIiginu son verdI.

Komnist dnem

1qqq`dun sonru UygurIuru oLonomI verIIdI umu UygurIurin bukuIdirisi II bILmedI. In resmI
kuynukIurinu gre 1q1-1q81 urusindu UygurIur Lum 1q kere Isyun eLLIIer. AsIindu 1qqq IIe 1q6
urusindukI In IkmeLIerI, UygurIuri kuzunmuk IIn uIiLiIur, en uzindun sIum kuriLi poIILIkuIur
gLmedIIer. Ancuk 1q8-1q61 urusindu, In`I LurimsuI bIr LopIumdun endsLrIIemI bIr LopIum
IuIIne evIrme IddIusiyIu yrrIge konun 'IerIye Dogru Byk Siruyi` udIi ekonomIk ve sosyuI
progrum, mIIyonIurcu kIInIn Imne neden oIun bIr kiLIikIu sonu erdIgInde In`In bLn IIe
bIrIIkLe Dogu TrkIsLun`du byk zururIur grd. Sudece 1qq`dukI kiLIik dnemInde oo bIn
cIvurindu Uygur SSCB`ye sigindi. Pun TrkIsL egIIImII Uygur rgLIenmeIerI de bu yiIIurdu
IIIIzIenmeye buIudi. Ancuk bu yiIIur boyuncu, sudece UygurIur degII, Dogu TrkIsLun`du yuuyun
Hun genIIgI de Iuzursuzdu. 1q;q`du, IuyuL kouIIurindun IkuyeL eden 8 bIn Hun gencInIn Aksu`du
yupLigi byk gsLerI ve gsLerIcIIerden bInInIn kuLiIdigi 1oo gnIk uIik grevI Dogu TrkIsLun`in
modern LurIIIndekI en nemII sIyusuI oIuy oIdu.

1q;6`du Ien Muo`nun IuIeII Deng XIuopIng dnemInde Dogu TrkIsLun`du merkezI yneLImIn
buskisi oIduku uzuIdi, uncuk bIgenIn sorunIuri ugirIuuruk srd. 11 EyII zoo1`dekI kIz KuIeIer
suIdirisindun sonru, In yneLImI, Dogu TrkIsLunIi uyriIikiIuri EI KuIde IIe IIIkIIendIrmeye buIudi.
Son oIuyIur ILe byIesIne eLreIIIII bIr LurIIIn rn.

Son oIuyIurdu, mIIIIyeLI kesImIer 'soyduIik` IIIkIsI yznden, sIumci kesImIer MsImunIik orLuk
puydusindun doIuyi InIIuIe srkIendI. SoIcuIur znde bIr Insun IukIuri IIIuII oIun konuyu bu
kesImIere Lerk eLmI Iken, TrkIyeII KrLIer Ise In`dekI 6 eLnIk grupLun en byg oIun ve nIusun
yzde q1`InI oIuLurun HunIurIu, nIusun yzde 1-`n oIuLurun UygurIur urusindukI IIIkIIerIe
Trk-KrL IIIkIsIndekI; KrdIsLun-TrkIye IIIkIsI IIe Dogu TrkIsLun-In IIIkIsIndekI benzerIIkIere
IureL ederek, Trk mIIIIyeLIIerInI ve muIuIuzukurIurini sumImIyeL LesLIne duveL edIyorIur.

Lygorlur in'in Krtleri mi?

GerekLen de, UygurIurin ve KrLIerIn kendI 'mIIIeL-I IukImeIerI`ne kuri verdIkIerI uzun ve kunIi
mcudeIe (gI ve zuyiI yunIuriyIu) ve HunIurIu TrkIerIn bu kesImIerIn LuIepIerIne verdIgI LepkI, di
gIerIn mduIuIesI gIbI konuIur bIrbIrIne ok benzIyor. Bu benzerIIkIer yznden TrkIye`nIn
UrumI`de yuunun oIuyIuru gsLerdIgI LepkI bu kesImIere ve uIusIur urusi LopIumu sumImI
grImyor, zuLen TrkIye de sirLindukI kumburIur yznden dogru drsL LepkI gsLeremIyor. OLe
yundun, 1q1 ErmenI TeIcIrI`nde vuku buIun yz bInIerce Im ve Idrme oIuyinu 'kuLIIum` bIIe
dIyemezken, 186 kIInIn (kI en uzindun bIr kisminin Hun kkenII oIdugu unIuiIiyor) uLimuIurdu
IdrImesIne 'neredeyse soykirim` dIyecek kudur 'kendInI bIImez` oIubIIIyor.

BIgenIn KomnIsL gIerIn deneLImIne gIrdIgI 1qqq`dun sonru, 'mIIII mcudeIeIerInI Ir bIr Ikeden
yneLmek zere` 1qz-1q6o, 1q6 ve 1q8o sonrusindu purLI IuIInde TrkIye`ye IILIcu eden ve
bugn ugirIikIi oIuruk sLunbuI ve KuyserI`ye yerIeLIrIIen Dogu TrkIsLunIiIur (yukIuik be bInI
Uygur, 1 bIn kuduri Kuzuk usiIIi) Ise KrL MeseIesI buLu oImuk zere, TrkIye`nIn uzinIik sorunIuri
konusundu muIuIuzukur Trk mIIIIyeLIIIgI IIe bIrIIkLe IurekeL edIyorIur. GeImI gemI Lm
IkmeLIerIn (kI ogu mIIIIyeLI-muIuIuzukurdi) In`Ie IIIkIIerI bozmumuk IIn konuyu mesuIeII
durdukIurini du ekIeyeIIm. YunI bu konudu bLn LuruIIurin cIddI bIr zeIeLIrI yupmusi gerekIyor.
Konuyu kendI merebImIze gre bIr 'kImIIk meseIesI` oIuruk degII, bIr Insun IukIuri meseIesI oIuruk
eIe uImunin Lum zumuni.

HimuluyulurIn eteginde bir ttihutI: Inver Puu

Dogu TrkIsLun konusu uiImiken, IuyuLini Dogu TrkIsLun duvusi ugrunu yILIren Enver Puu`yu
degInmemek oImuz. Suvuin kuybedIIdIgI unIuiIincu 1-z Kusim 1q18`de IkeyI Lerk eden Enver Puu,
IkI buurisiz LeebbsLen sonru 1q AgusLos 1qzo`de Moskovu`yu uIumi, EyII`de Buk`dekI Dogu
HuIkIuri KuruILuyi`nu kuLiIip, BuLum`du . EnLernusyonuI`In IIkeIerI dogruILusundu kendI 'HuIk
$ruIur irkusi`ni kurdukLun sonru, BoIevIkIerIn yurdimiyIu BrILunyu mpuruLorIugu`nu kuri, run
ve OrLu Asyu IuIkIurindun mLeekkII bIr sIum DevIeLI kurmuk ve bunun buinu gemek zere 'cIIuL`
uIimuIurinu buIumiLi. Ancuk 1q1q kiindu AImunyu`du komnIsL IurekeLIn, 1qzo sonbuIurindu
PoIonyu`du KiziI Ordu`nun yenIImesI, Dnyu IILIIuII umudunu zuyiIIuLincu, uyni zumundu ekonomIk
sikinLiIurIu du boguun SovyeL #usyu`du komnIzmIn Lek bIr Ikede yuuyubIIecegI gr egemen
oImuyu buIumiLi. Bu IuIeLI ruIIye IInde 16 MurL 1qz1`de BrILunyu IIe SovyeL #usyu urusindu
ImzuIunun LIcureL ve dosLIuk unLIumusinin en nemII urLi, SovyeL #usyu`nin AnudoIu`du,
KuIkusyu`du ve OrLu Asyu`du BrILunyu uIeyIIne propugunduyu ve IuuIIyeLe son vermesIydI. Bu
sLruLejIk dnm Enver Puu`yi #usyu`du IIevsIz kiImiLi. AnudoIu`du Ise MusLuIu KemuI IIderIIgInI
gIderek pekILIrIyordu. Sukuryu Meydun MuIurebesI`nIn kuzuniImusindun sonru Enver Puu IIn
Dogu TrkIsLun`dun buku gIdecek yer kuImumiLi.

BusmucIlur hureketi

O yiIIurdu OzbekIer, KiziI Ordu`nun HokunL`Lu kurdukIuri 'mIIII IkmeL`I sonIundirmuk IIn eIrI
yukmusi ve bInIerce kIIyI IdrmesI zerIne ergunu`du uyukIunmiIurdi. BuIuru`yu 'AII Bey` Lukmu
udiyIu geIen Enver Puu`nin 1qz1 yiIinin Kusim uyindu BuIuru`dukI sIIuIIi kuvveLIerIn
bukumundunIigini sLIenmesI bIgede byk sevIn yuruLmiLi. ZuLen LLIIuLi kudroIur epeydIr
BuIuru`du mIIIs kuvveLIerInI orgunIze edIyorIur ve bu kuvveLIere subuy yeLILIrmek IIn buLu Hurp
MekLebI ve DurImuuIIImIn oImuk zere eILII okuIIur uiyorIurdi. Enver Puu`dun bIr sre nce
BuIuru`yu geIen Dr. Nuzim Bey`In TC udinu yereI Idureden kIIo uILin uIip gILmesI de bu ILIburin
gsLergesIydI.

GerI Enver Puu bIr sre ukuy kubIIesInIn reIsI bruIIm Bey LuruIindun 'Moskovu cususu
oIubIIecegI` gerekesIyIe uy sreyIe uIikonmuLu, uncuk duIu sonru IIrur edIp BoIevIkIere kuri
IurekeLe geLIgInde ordusunun en byk kesImInI yIne bruIIm Bey`In kubIIesInIn mensupIuri
oIuLurucukLi. Bu kuvveLIere BoIevIkIer 'busun, yugmuIuyun, IuyduL, upuIcu` unIumindu 'Busmuci`
udini vermILI. Ancuk duIu sonru IsyunciIur du bu udi benImsemIIerdI. Enver Puu BoIevIk rejImInI
devIrmek ve Asyu`nin MsImunIurini sIum`in yeII buyrugi uILindu bIrIemek IIn sugu soIu
bIIdIrIIer gnderIyordu. KuIukLun kuIugu Trk gnII kiLuIurinin IIIIere yerIeLIrIImI LopIurIu
ngIIIzIerI uIL edecegI IuberIerI IisiIduniyordu. Byk skender de IIIIerIe OrLu Asyu`yu geImemI
mIydI? Enver Puu`nin ondun gerI kuIir nesI vurdi?

KIzIl Ordo sobuyI Melkomov

Ancuk evdekI Iesup uriyu uymudi ve Enver Puu q AgusLos 1qzz LurIIInde drumuLIk bIr bIImde
IuyuLini kuybeLLI. Enver Puu IIe IIgIII Lm yuyinIurdu onun HImuIuyu`nin PumIr DugIuri eLekIerInde,
BuIcuvun`in egen mevkIInde kiIici eIInde KiziI Ordu bIrIIkIerIne kuri suvuuruk Idg yuziIir.
AruLirmuci Kevork Pumukcuyun, Kunudu`du yuyimIunun orizon udIi IuILuIik dergInIn q $ubuL
1q8 LurIIII suyisindu Huyk HuyrubeLyun udIi bIr yuzurin LunikIiginu duyunuruk Enver Puu`yi KiziI
Ordu`nun nemII komuLunIurindun Hugop MeIkumyun`in (o gnk udiyIu MeIkumov) Idrdgn
IIerI sryor. MeIkumov bu bIIgIIerI mukuIe yuzuri HuyrubeLyun`u bIzzuL unIuLmi.

188`Le Kurubug`in $uu bIgesInde dnyuyu geIen MeIkumov, 1qo;`de runze Asker AkudemIsI`nI
bILIrdIkLen sonru BIrIncI Dnyu Suvui`ndu Dogu Prusyu cepIesIndekI muIurebeIere kuLiImi,
yuruIunip IyIIeLIkLen sonru Trk cepIesIne gnderIImI, svurI uIuyindu Erzurum, Vun ve BILIIs`LekI
uLimuIuru kuLiImi, duIu sonru subuy oImu ve pek ok muduIyu ve nIunIu dIIendIrIImI buuriIi
bIr uskermI. 1q1;`de BoIevIk suIIurinu geen MeIkumov Moskovu`dukI BIrIncI SvurI AIuyi
KomuLunIigi`nu uLunmi, uyni yiI KomnIsL PurLI yesI oImu. DenIkIn`In Beyuz OrduIuri`nu kuri
suvuLikLun sonru BuIuru`dukI Busmuci IurekeLInI busLirmukIu grevIendIrIImI. 1qz1 ubuLindun
ILIburen de grevInI buuriyIu yerIne geLIrerek muyis uyindu BusmuciIuri keye sikiLirmi.

KoIron KIlusI'nu buskIn

MeIkumov`u gre Enver Puu`nin Dogu BuIuru`dukI usker kururguIi KoIrun KiIusi`nduydi ve
emrIndekI gIerIn suyisi 1; bIn kIIye uIumiLi. (Bu suyiIuri zoo bIne ikurun Trk kuynukIuri
vurdir. Ancuk $evkeL Sreyyu AydemIr, oIuy gn, KorIun KiIusi`ndu Enver Puu`nin yunindu q-`I
OsmunIi oImuk zere sudece z usker oIdugunu IIerI srer.) MeIkumov`un Ise 1oo svurI ve 8oo
pIyudeden uIuun kk bIr bIrIIgI vurdi. MeIkumov, suyisuI uidun ok zuyiI oIdugu IIn suIdiriyi
subuI numuzindun nce, uIuk skerken unIden yupmuyi pIunIumiLi. O gece vudI sIsIe kupIunmiLi.
Bu yzden, MeIkumov`un bIrIIkIerI KoIrun KiIusi`nu grnmeden yukIuubIImILI. KiIu byk bIr
bugin IIndeydI. MeIkumov, uILin renkII IIIuIII yeII bIr buyrugin yunindu nbeL LuLun kirmizi surikIi
nbeLIIerI grnce ok sevIndI. nk nbeLIIer, Enver Puu`nin kiIudu oIdugunu IureL edIyordu.
Bundun sonrusi IizIu geIILI. MeIkumov`un bIrIIgI nce kiIuyi Lopu LuLLu. Ardindun sng Lukuruk
Icum eLLIIer. Enver Puu uykusundun IirIuyuruk eIbIsesIz ve yuIinuyuk uLinu uLIudigi gIbI sruLIe
dugIuru dogru uzukIumuyu buIudi. MeIkumov`un dedIgIne gre, Enver Puu, yukIuik z terst'lil (1
versL=1o6; m.) bIr LukIpLen sonru egen mevkIInde kisLiriIdi ve kunIi bIr sng dvnden sonru
IdrId. Enver Puu`nin zerInde sIum orduIurinin bukumunduni, HuIIIe`nIn dumudi ve HuzreL-
I MuIummed`In vekIII` yuziIi byk gm mIr dI oIuruk MeIkumov`u verIIdI. $uIsI Kur`uni ve
LezIIpII IIIuLi Ise yrenIn resmI mukumIurinu LesIIm edIIdI. Enver Puu IIn suvu ebedIyen sonu
ermILI umu BusmuciIur IIn mcudeIe 1qq`e kudur devum eLLI. MeIkumov 1q;`de emekIIye uyriIdi,
1q6o`du TrkIsLunIiIur udi uILindu IuLiruLini yuyimIudikLun IkI yiI sonru du Id

TA#H DETE# 1z.o;.zooq

Aye Hr
Pupu EILIm`In cemuuLsIz kIIIsesI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz IuILu ok nemII oIuyIur yuudik. 1q;1`den berI kupuIi oIun HeybeIIudu #uIbun
OkuIu`nun uiIip uiImuyucugi LurLimuIurini #us OrLodoks PuLrIgI KIrII`In ener #um
PuLrIkIunesI`nI zIyureLI IzIedI. Ardindun InIIIerIn 188q`Len berI '$Incun` (YenI LoprukIur) dedIgI
Dogu TrkIsLun`dukI kuLIIum IuberIerIyIe sursiIdik. Son oIuruk, ruk`LukI KrdIsLun BIge
YneLImI`nIn MusuI-Kerkk bIgesInIn TrkIye`ye bugIunmusi konusundu Ankuru`nin nubzini
yokIudigi IuberIerI ikLi. BIr yuzur oIuruk IungI konuyu eIe uIucugimi uirdigimi LuImIn
edebIIIrsInIz.

ok nemII grdgm 'Uygur-Hun` gerIIImInIn 1o yiIIik LurIIesInI nmzdekI IuILu eIe uIucugim.
O zumunu kudur oIuyin uyrinLiIuri bIruz duIu neLIeIr dIye umuyorum. Augidu ImdIkI udiyIu
'Bugimsiz Trk OrLodoks KIIIsesI`nIn IIkuyesI vur. Bu IIkuye, TrkIye`nIn OrLodoks dnyusinu sIyusI
mduIuIesInIn ne kudur eskIIere gILLIgInI gsLermesI uisindun uydinIuLici bIr rnek. Adini
'Ergenekon Terr OrgL` duvusindun bIIdIgImIz SevgI EreneroI Ise kIIIsenIn IIk puLrIgI Pupu EILIm`In
byk Lorunu. YunI IIkuyenIn gemIIe bugn bIrIeLIren bIr yuni du vur.

sLunbuIIuogIu muIuIIesI

TurIIe 'Pupu EILIm` udiyIu geecek oIun kuIrumunimiz PuvIos KuruIIsurIdIs (KuruIIsurIiogIu),
188q`Le Ankuru VIIuyeLI`ne bugIi YozguL Suncugi`nin AkdugmudenI Bucugi`ndukI sLunbuIIuogIu
MuIuIIesI`nde dogmuLu. MuIuIIeye bu ud, . MuImud dnemInde sLunbuI`dun grIen #um ve
ErmenIIer yznden verIImILI. O yiIIurdu AkdugmudenI nIusunun drLLe guyrimsIImdI.
Soyudindun unIuiIdiginu gre PuvIos`un uIIesI $ebInkuruIIsur`dun geImI oImuIiydi.

HIkuyesInI yundu okuyucuginiz 'KurumunIiIur` denIIen cemuuLIn yesI oIun KuruIIsurIdIs, #LIye`yI
bILIrdIkLen sonru Ankuru`du munIIuLuruciIigu buIumi, uncuk yukIuun suvu yznden bu ILe
buurisiz oImuLu. 1q1q`Le uskere uIinmumuk IIn Ankuru`dun uyriIdi, 1q1`Le AkdugmudenI`ne pupuz
oIuruk uLundi. Bu sirudu 'EILIm` udini uIdi. 1q18 Mondros MLurekesI`nden sonru KeskIn MeLropoIIL
VekIII oIun EILIm bu dnemde, guyrimsIImIerI korumuk zere yereI ErmenIIer ve #umIur LuruIindun
kuruImu oIun Phtcnci o pnos udIi rgLe yukinIumiLi, umu Ankuru gIerI AnudoIu`du durumu
IukIm oImuyu buIuyincu orLu yoIcu bIr Luvir IzIemeyI seLI. nk KeskIn, Ankuru ve SIvus gIbI Trk
mIIIIyeLIIIgInIn kuIbI oIun IkI merkezIn Lum orLusinu dyordu.

SevgI EreneroI`u gre EILIm, MusLuIu KemuI`Ie, YozguL`Lu kupi komusu oIun erkez ELIem
suyesInde, 1q1q`du SIvus KongresI sirusindu LunimiLi. HuIbukI, erkez ELIem`In YozguL`u 1qzo
muyisindu Yozguz`LukI upunogIu syuni`ni busLirmuk IIn gILLIgI bIIInIyor. YunI bu LurIILe byIe bIr
Lunimunin oImusi Imkunsiz. BIIdIgImIz Ise, Ankuru`nin LemsIIcIIerIyIe yukin IIIkIIerI nedenIyIe,
Pupu EILIm`In 1qzo`de erkez ELIem`In YozguL`Lu, 1qz1`de TopuI Osmun`in KogIrI IsyunIurini
busLirirken DersIm`de yupLigi kuLIIumIurdun KeskIn HirIsLIyunIurini kurLurmuyi buurmi oIdugu.
SImuv`dun KeskIn`e srIen #umIurin gvenII bIImde sLunbuI`u gILmeIerInI sugIuyun EILIm`In
'Kuvu-yi Seyyure`ye udum ve muIzeme LopIuyun erkez ELIem ve oIuk bruIIm beyIere yurdimci
oImusi Ankuru`nin dIkkuLInI ekLI. NILekIm EILIm`In IddIusinu gre kuzenI PunLeIIs, 1qzz`de ener
PuLrIkIIgI`nIn IIburi sonucundu 'PonLusuIuk` yupLigi gerekesIyIe sLIkIuI MuIkemesI`ne sevk
edIIecekken, EdIrne Mebusu $ereI Bey LuruIindun kurLuriImiLi.

Trk OrtodokslurInIn destegi

Ancuk Pupu EILIm`In Luvri Lek rnek degIIdI. EkIm ve kusim 1q1q`du Erbuu ve VezIrkpr ErmenIIerI,
muyis 1qz1`den ILIburen SuIrunboIu, orum, spurLu, Tosyu, Tukpr, Huvzu, Muku,
GmIuciky, KuyserI gIbI yerIerde kuIun uz suyidukI guyrimsIImIer, yu kuLIedIImekLen korkLukIuri
yu du Ankuru`nin udumIuri LuruIindun 'Iknu edIIdIkIerI` IIn, Ankuru`yu yukinIikIurini IIude eden
LeIgruIIur ekmIIerdI. (O yiIIurdu Ankuru`du buIunun SovyeL guzeLecI K. YusL`u gre bu mekLupIur
suILeydI.) Ancuk, IsLer sumImI, IsLer zorIu yu du suILe oIsun, bLn bu desLekIer, Ankuru`yi Iem
Yunun mIIIIyeLIIIgInIn ncs konumundu grdg ener #um PuLrIkIunesI`nIn gcn kirmuk
Iem de AnudoIu`dukI guyrimsIImIere 'Trk mezuIImI` yupiIdigi yoIundukI yubunci propugunduyi
zuyiIIuLmuk IIn uyri bIr kIIIse kurmu konusundu cesureLIendIrecekLI. Bu kurur uyni zumundu,
AnudoIu`nun gerek suIIbInIn TrkIer oIdugunu, doIuyisiyIu AnudoIu HirIsLIyunIurinin du 'usIindu
Trk kkenII oIdukIurinu` duIr LeorI IIe de uyumIu bIr udimdi. 'YerII muIi` kIIIsenIn yneLmeIIgInI
LLIIuLi kkenII BuIu SuId Bey IuzirIudi. (#izu Nur`un IuLiruLindu 'mosLruIik` dIye undigi BuIu Bey,
1q1-1q16`du TC`nIn AIevIIIk ve BekLuIIIk uIimuIurini yrLm, 1qzz-1qz`Le ozun`du PuLrIkIIk
meseIesIne dunimunIik yupmiLi.)

Kupudokyu toro

8 AruIik 1qz1`de, bIr sredIr bo buIunun ener #um PuLrIkIIgI`ne o sirudu grevden uyriImi oIun
VenIzeIos yunIisi MeIeLIos`un uLunmusi, kIIIsenIn vcudu kuvuLuruImusini ucII IuIe geLIrecekLI.
KurudenIz bIgesInde #umIurin LusIIyesI Lm IiziyIu srerken ve OrLodoks pupuzIuri 'devIeLe IIuneL`
yu du 'cususIuk` suIumusiyIu sLIkIuI MuIkemeIerI`ne sevk edIImemek IIn sugu soIu kuiirken, ocuk
1qzz`de EILIm Kupudokyu`du Luru ikLi. GezIsInde, Iem 'Trk OrLodoks KIIIsesI` projesInI unIuLiyor
Iem de puru LopIuyordu. KendIsIne oo uILin veren SInusosIu (bugn MusLuIu KemuIpuu) SeruIeIm
#Izos, KuyserI`de EILIm`e gerek umucinin ne oIdugunu sordugundu MuksuL, SeruIIm EIendI,
kpry geeIIm... demILI.

MurL uyindu 68 cemuuL okuIunu kupuLuruk grencIIerInIn Trk okuIIurinu gILmesInI emreden EILIm,
z NIsun 1qzz`de, . nn Meydun MuIurebesI`nIn bIrIncI yiIdnmn kuLIumuk IIn MecIIsIn
nnde LopIunun o bIn kIIye Trk Ordusu`nu ven pek duyguIu bIr konumu yupuruk IbIrIIgInI
duIu IIerI bIr merLebeye Luidi. O yiIIurdu AnudoIu OrLodoks IIderIerI 'sLunbuIIn` denIIen uzuncu bIr
cekeL ve sIyuI uzun Ies gIyerIerken, EILIm`In buindu MusLuIu KemuI LuruIindun verIIdIgI IddIu edIIen
bIr kuIpuk vurdi.

Kilise koroloyor

Bundun sonrusi IizIi geIILI. -16 Temmuz 1qzz`de KuyserI`dekI ZIncIrdere MunusLiri`ndu o-qo
kIInIn kuLiIimiyIu 'TrkIye Byk MIIIeL MecIIsIne TubI Umum AnudoIu Trk OrLodoksIuri
KongresI` LopIundi. Kongre kururIuri uyurincu zz Lemmuzdu Ancdol:dc rtodolsl:l Scdcsi udIi
Kurumuncu (Kcrc2cnlidilc) bIr dergI yuyimIunmuyu buIudi.

q ekIm (eskI LukvImIe z1 eyII) 1qzz`de ZIncIrdere MunusLiri`ndu LopIunun kongrede PuLrIk
MeIeLIos`un PuLrIkIIkLen ikuriIuruk ener PuLrIkIunesI`nIn IesIedIImesI, KuyserI`de bugimsiz bIr
Trk OrLodoks PuLrIkIunesI kuruImusi, EILIm`In 'Pupu EILIm` udiyIu 'MsLukII Trk OrLodoks
KIIIsesI`nIn UmumI VekIIIIgI`ne geLIrIImesI yoIundu kururIur uIindi. ByIece, Iem ener #um
PuLrIkIunesI`nIn 'ekmenIkIIgI` reddedIImI oIuyor, Iem de AnudoIu #umIurinin en uzindun bIr
bImnn 'Yunun mIIIeLI` IIe bugi kesIImI oIuyordu.

Lozun'dun sonru

Ancuk, ozun`Iu bIrIIkLe Pupu EILIm ve 'yerII muIi` kIIIsenIn buinu geIenIer pek IuzIndIr.
YununIsLun`Iu TrkIye urusindu, ozun Buri AnLIumusi`nin bIr purusi oIuruk ImzuIunun MbudeIe
AnIumusi IIe kuriIikIi ge LubI LuLuIucukIur 'MsImunIur` ve 'HirIsLIyunIur` oIuruk beIIrIenInce,
Trke konuun OrLodoks KurumunIiIur du mbudeIeye LubI LuLuImuLu. MusLuIu KemuI byIece
'#umIuk meseIesIne nIIuI bIr nokLu koymuyi` IedeIIIyordu. NILekIm ozun grmeIerI sirusindu,
Ankuru, bIzzuL kurdugu bu kIIIsenIn udini bIIe geIrmemILI. YunI, 'IuIk` KemuIIsLIer bIIe kudIm
guyrimsIIm dmunIiginu yenIk dmIerdI. SonuLu, AnudoIu`nun eILII yerIerInden ikuriIuruk
sLunbuI, zmIr ve MersIn IImunIurindun YununIsLun`u gnderIIIrken yrek puruIuyun suIneIer
yuunmiLi. BIz sIzdenIz, gndermeyIn! yuIvurmuIuri Ie yurumumiLi. Sudece, MusLuIu KemuI`In
'Bubu EILIm` dedIgI Pupu EILIm ve yukinIuri, MusLuIu KemuI`In emrI zerIne AgusLos 1qzq LurIIInde
ikuriIun ;q8 suyiIi Pupu EILIm TezkeresI` IIe devIeLIn IImuyesIne uIinmiLi. Oncu IIzmeLIn bedeII
kIIseI kurLuIu oImuLu...

Pupu IItim stunbol'du

CemuuLI yuku puu Ikeden uLiIirken, Ankuru`yu rIcuci oImukLun buku bIr ey yupmuyun Pupu EILIm
ve yukinIurindun oIuun o-6o kIIIIk bIr grup, z1 EyII 1qz`Le sLunbuI`u geIdI. (:pzz'de
ci2lcncn Ancdol:dc rtodolsl:l Scdcsi dergIsInIn suIIbI ve yuyimcisi Bodrum`Iu PuIIuogIu
sLumuL (Ozdumur) du mbudeIeden kurLuriIunIur urusinduydi. sLumuL Bey, Pupu EILIm suyesInde
BuIikIi HusLunesI`ne 'Tek MLeveIII` oIuruk uLunucuk, 1q`Len 1qq6`yu kudur EskIeIIr mebusu
oIucukLi.)

HkmeL udinu SuIIeL (Arikun) Bey LuruIindun kuriIunun ve dogrucu TokuLIiyun OLeII`ne gLrIen
grubun, grevII mI geIdIgI yoksu bIr eIL srgn m oIdugu konusundu rIvuyeL muILeIIILIr. Pupu
EILIm`e gre Ankuru HkmeLI kendIsInden ener #um PuLrIkIunesI`ne eI koymusini IsLemILIr.
Ancuk, ozun`du ener #um PuLrIkIIgI`nIn vurIigini kubuI eLmek zorundu kuIun Ankuru, uikLun
desLek veremeyecegI IIn Pupu EILIm`I desLekIeme II HumduIIuI SupII (Tunriver) ve eLII (Okyur)
BeyIere kuImiLi. Pupu EILIm, 1qo`u kudur ener #um PurLIkIunesI`nI LucIz eLmeye, mIkIerInI gusp
eLmeye devum eLLI. 1qo`du YununIsLun`Iu IIIkIIerIn IyIIemesI IIe unuLuImuyu Lerk edIIen Pupu
EILIm, 1qq`Le ikun Soyudi Kununu`ndun sonru ZekI EreneroI udini uIdi. Amcusinin ogIu SokruL`u
'ErmI`, yegenI NIkoIu`yu 'Dorun` udIuri vererek onIuri pupuz IIun eLLI. OgIu YorgI`ye 'TurguL` udi
vererek onu du dIyukozIugu geLIrdI. Bu LurIILen sonru Pupu EILIm`In son umudu, 1q1`de Bkre`e
BykeII oIuruk uLunun HumduIIuI SupII`nIn #omunyu`nin Besurubyu bIgesInden geLIrmeyI vuuL
eLLIgI zo bIn HirIsLIyun Trk GuguvuzIurdun kIIIsesIne bIr cemuuL yuruLmukLi.

,o kiilik Guguvoz cemuuti ne oldo?

Bu umuIu 1q`Le #omunyu`dun 1o`u kiz ;o HirIsLIyun Trk gencInI geLIrIp TrkIye`dekI eILII
okuIIuru yerIeLIrdI. 1qqo`du Besurubyu`nin KiziI Ordu LuruIindun IguI edIImesI zerIne bu IIn urkusi
geImedIgI gIbI I roLusindun ikLi. 16 EyII 1qq`Le Trk vuLunduIiginu kubuI edIIen bu ;o kIInIn
nIus kugidinu 'Trk OrLodoks` yuziIdi ve egILImIerInI LumumIudikLun sonru MsImun-Trk
kizIuriyIu evIendIrIIerek 'Trk kILrne udupLe oImuIuri` sugIundi. #IvuyeLe gre, Pupu EILIm`In subri
IIk ve son kez bu oIuydu Lumi ve HumduIIuI SupII`yI uruyuruk, HumduIIuI Bey, IunI yu benIm ;o
kIIIIk cemuuLIm? MsImunIigin deILerInde ;o kII mI eksIkLI? dIye sILem eLmILI.

Yunun (bIr uidun Trk) mIIIIyeLIIIgI perspekLIIInden bukiIdigindu 'kendI mIIIeLIne IIuneL eden bIr
IuIn` oIun Pupu EILIm byk IILImuIIe, KurumunIiIurin 'Trk usiIIi oIdukIuri` yoIundukI Trk
LeorIIerIn kurbuni oImu, u veyu bu nedenIe, Ankuru IIe Kupudokyu HirIsLIyunIuri urusindu IukemIIk
roI oynumi, pek ok oIuydu HirIsLIyun TrkIerI Trk mIIIIyeLIIIgInIn guddur eyIemIerInden
korumuLu. Ancuk, ozun`dun sonru IIevI kuImudigindun Ankuru LuruIindun bIr kenuru uLiImiLi.
DuIu dogrusu, Ankuru`nin du uynen LLIIuLi seIeIIerI gIbI, TrkIg konusundu en kk kuku
duydugu kck bIr grubu bIIe LuIummI yokLu.

Alpurslun Trke'in ilgisi

1qq6`du ogIu (YorgI) TurguL`un uskerIIkLen muuI LuLuImusi IIn bubukunIigu yuzdigi buvurudu
kIIIsesInI usIu dInseI degII, yuIniz uIusuI IdeuI IIe kuruIun kIIIsemIz dIye LurII eden Pupu EILIm, z;
Muyis 1q6o durbecIIerInden AIpursIun Trke`In IIgIsInI ekmeyI buurmi umu Trke`In durbe
sonrusindu srgne gnderIImesI zerIne yenIden yuIniz kuImiLi.

Pupu EILIm 1q6z`de IeI geIrdI. Kibris OIuyIuri yznden YununIsLun`u ders vermek zere Yunun
uyrukIuIuri 1q6q`Le sinir dii eLmesI sirusindu smeL nn IIe Pupu EILIm urusindu serL LurLimuIurin
yuundigi IIerI srId. YerIne 1q6q`Le ogIu TurguL EreneroI Pupu . EILIm udiyIu geLI. (Pupu EILIm
1q68 Id.) Onun du 1qq1`de Im zerIne kurdeI SeIuk EreneroI Pupu . EILIm oIdu.

Torun'In evlutlurI projesi

1qqo`Iurin buindu SSCB`nIn dugiImusiyIu HirIsLIyun GuguvuzIuri TrkIye`ye geLIrLme projesI yenIden
cunIundiriIdi. Ancuk bu operusyon du buurisiz oIdu. PuLrIkIune bu seIer gzn $umunIsL
GuguvuzIuru dIkLI. SevgI EreneroI, 6. Trk DevIeL ve TopIuIukIuri DosLIuk KurdeIIk ve bIrIIgI
TopIunLisi IIn IuzirIudigi konumudu yIe dIyordu: Turun`in usiI evIuLIuri, BozkurLIurin IkesIne
Io geIdInIz. Nevruz Buyruminiz kuLIu oIsun. 'Byk Turun DevIeLI`nI kurmuk` umuciyIu TrkIye`ye
geLIrIIdIgI suniIun genIerIn ukibeLI ImdIIIk bIIInmIyor.

SeIuk EreneroI zooz`de Ince yerInI ogIu UmIL (Puu) EreneroI`u birukmiLi. UmIL EreneroI`n kizi
SevgI EreneroI, 1qq1`den berI Trk OrLodoks PuLrIkIunesI`nIn Busin ve HuIkIu IIkIIer SorumIusu.
SevgI EreneroI`un IkIzI Cuncun EreneroI`un Ise PuLrIkIune`nIn kususindun sorumIu oIdugu syIenIyor
uncuk kendIsI pek gz nne ikmiyor.

KurumunIiIur KImdIr?

1q. yzyiIdu, ugirIikIi oIuruk Aydin, AnLuIyu, Adunu, HduvendIgur (Bursu), Ankuru, KuyserI, TokuL,
KusLumonu, Konyu, SIvus, NeveIIr, NIgde ve GIIer BIgesI`nde (Burdur-spurLu yresI) yuuyun,
#umcu bIImeyen, TrkeyI kendIIerIne zg bIr ugizIu konuun, bunu kuriIik Greke duu eden ve
Grek IurIIerIyIe yuzun OrLodoks IuIku KurumunIiIur denIrdI. (KurumunIicu OsmunIicu, unLIk
Yununcu ve #umcunin bIr kuriimiydi ve KurumunIi uIIubesInde Yunun uIIubesInde buIunun deILu,
LIeLu, ksI, psI ve omegu IurIIerI yokken, Yunun uIIubesInde oImuyun b, d, , k, ve IurIIerI vurdi.)

OsmunIi AnudoIu`dukI OrLodoksIuru 'OrLodoks mIIIeLI` dedIgI IuIde, kuynukIurdu 'zImmIyun-i
Kurumun` udiyIu uyri bIr LopIuIuk oIuruk geen bu grupIurin kkenI konusundu IkI LemeI Lez vur.
Yunun LurIIIIerIne gre, KurumunIiIur unLIk dnemden berI AnudoIu`du yuuyun uncuk BIzuns
dnemInde HirIsLIyunIigi kubuI eden Yunun kkenIIIerdIr. Bu LezIn bIr versIyonunu gre de
KurumunIiIur, BIzuns dnemInde, sinir boyIurindu yuudikIuri IIn Trk ukinciIuri IIe siku LemusLu
buIunun Grek usiIIi suvui kyIIerden unu dIIIerInI unuLunIurdir.

CumI Bey yu du zzeL UIvI gIbI 'Trk TurII TezI`nIn erken LemsIIcIIerIne gre, KurumunIiIur,
preIIsLorIk dnemden berI AnudoIu`du yuuyun HILILIer, KumukIur, KumunIur ve UrurLuIur gIbI
'Trk` kuvImIerIn bukIyesIdIr. UnI LurIIIIerImIzden MeImed uud KprI`ye gre Ise,
KurumunIiIur, ugirIikIi oIuruk SeIukIuIurdun nce AnudoIu`yu geIen HirIsLIyun Oguz TrkIerInIn
bukIyesIdIr. ok uzi du, MsImun SeIukIuIurdun HirIsLIyunIigu geenIerdIr.

Bizuns'tuki Trk uileler

GerekLen de, HeredoLos veyu SLrubon`dun guyeL IyI bIIdIgImIz gIbI, AnudoIu`dukI Yunun
koIonIIerInIn LurIII MO -6 yzyiIIuru kudur gIder. BIzuns kuynukIurindu Ise, Peenek, Kumun ve Uz
gIbI HirIsLIyun Trk boyIurindun geIen uskerIerIn yuni siru, uyricu 'TrkopoI` dIye udIundiriIun
SeIukIu TrkIerI ve AnudoIu TrkmenIerInden oIuun BIzuns bIrIIkIerden de sz edIIIr. MuIuzgIrL`Le
SeIukIuIuru kuri suvuun BIzuns mpuruLoru #omen DIyojen`In ordusundu HirIsLIyun TrkIerIn
oIdugu bIIInmekLedIr. YIne 11. yzyiIdun ILIburen, BIzuns kuynukIurindu 'TrkopouIos` dIye uniIun
AksuIos, MunIukes, KuIouIes (HuIIIe), ProsoucI, TzIgIognos, suk, su, IIun, KuLIumu gIbI pek ok
Trk uIIesInIn udinu rusLIunir. OsmunIi DevIeLI`nIn kuruIu yiIIurinin nemII IIgrIerInden GuzI
MIIuI ve Evrenos BeyIerIn de usIen HirIsLIyun TrkIerden oIdugu syIenIr

Bunu kuriIik, 1q; LurIIII BuseI KonsIII`ne sunuIun uLInce bIr rupordu, AnudoIu`du yuuyun
HirIsLIyun dIn udumIurinin sudece 'Trk kuIIrIerIn kiyuIeLIerInI gIymekIe kuImudikIuri` onIurin
dIIIerInI de uIdikIurindun yukiniImukLudir. #uporu gre Yununcu, sudece IIuIIIer, ncII ve #esuIn
mekLupIuri okunurken kuIIuniImukLu, bunu kuriIik vuuzIur Trke verIImekLedIr.

Merum BuglurI'nu ziyuret

1q;`Le GedIk AImeL Puu IIe bIrIIkLe Konyu`nin Merum BugIuri`nu gIden GIun-MurIu AngIoIeIIo udIi
seyyuI, burudukI #umIurin Lumumen Trke konuLukIurini, dInseI LrenIerInde kuIIundikIuri
kILupIurinin du Arup IurIIerIyIe ve Trke yuziIdigini beIIrLIr. Bu bIIgI uirLicidir nk KurumunIiIur
TrkeyI Arup IurIIerIyIe degII Yunun IurIIerIyIe yuzurIurdi. 11`de sLunbuI`u geIen seyyuI NIcoIus
de NIcoIuy Ise, YedIkuIe`dekI KurumunIi cemuuLInden buIseder. 1q- yiIIurindu Hubsburg
mpuruLorIugu`nun LemsIIcIsI OgIer G. Busbecq`Ie bIrIIkLe sLunbuI`u geIen seyyuI Huns DernscIwum
du YedIkuIe semLInde kendIIerIne KurumunIiIur (crc2onos) denIIen IuIkin IbudeLIerInI #umcu
yupLikIurini IukuL bu dIII unIumudikIurini, yuInizcu Trke konuLukIurini yuzur. Bu bIIgIIerI 1;. yzyiI
yuzuri Eremyu eIebI KmrcIyun du LekrurIur.

"yle bir muhlodi hutt-I turikutImIz

1;. yzyiI yuzuri EvIIyu eIebI Ise AnLuIyu #umIuri IIn Ve drd Urum keIeresI muIuIIesIdIr. Ammu
keIeresI usIu Urumcu |#umcu| bIImezIer. BuLiI Trk IIsuni zre keIImuL IderIer, AIunyu`dukI #umIur
IIn de Ammu kudIm eyyumdun berI Urum |#um| keIeresI bIr muIuIIedIr. CmIe yz Iune
Iurucdir. Ammu usIu Urum IIsuni bIImIyb buLiI Trk IIsuni bIIIrIer der.

KurumunIiIurin yukLikIuri u ugiL du bu durumu duIrdIr: GerI #um Isek de, #umcu bIImez Trke
syIerIzJ Ne Trke yuzur, okuruz ne de #umcu syIerIzJ OyIe bIr muIIudI |kuriik| IuLL-i LurIkuLimiz
|yuzi usuImz| vurdirJ HuruIumuz |IurIIerImIz| YununIce Trke merum eyIerIz... BunIuru
bukincu, M. uud KprI IukIi grnmekLedIr. 1ooo`II yiIIurin buindun ILIburen kuriIikIi eLkIIeIm
IIne gIren buzi TrkIer HirIsLIyunIuirken, buzi HirIsLIyunIur du TrkIemIe benzemekLedIr.

Milliyeti bilincin dklg

1q. yzyiIin buIurindun ILIburen OsmunIi mpuruLorIugu`nun MsImun ve HirIsLIyun Lebuusi
urusindu mIIIIyeLIIIk ukimIuri eLkIsInI gsLermeye buIudigi IuIde, KurumunIiIur urusindu 'mIIII`
bIIIn ok dkL. OrnegIn 18;q`du Kupudokyu`yi gezen Henry Tozer`e gre KurumunIiIur #usyu`yu,
YununIsLun`dun duIu yukindiIur. YIne eILII kuynukIuru gre, KurumunIiIuru mIIIIyeLIerI
soruIdugundu 'Trk`, '#um` veyu 'YununIi` degII, sudece 'HirIsLIyun` oIdukIurini syIerIerdI. YzyiIin
sonIurindu IyIce gIenen mIIIIyeLIIIk ukimIurinin eLkIsIyIe, NeveIIr`dekI #um okuIIurindu
KurumunIiIuru #umcu greLIImesI gIbI 'kILreI HeIenIeLIrme` ubuIurinu rugmen kk bIr uzinIik
diindu KurumunIiIur Yunun mIIIIyeLIIIgIne kuyiLsiz kuIdiIur. Bu kuyiLsizIikIuri yznden de Trk
mIIIIyeLIIIgInIn ener #um PuLrIkIunesI`nIn eLkIsInI kirmu pIunIurindu nemII roI oynudiIur...

TA#H DETE# o.o;.zooq

Aye Hr
CumIurIyeL`In Lerr uygiLi: sLIkIuI MuIkemeIerI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Giri
Son uyIurdu duIu du urLLi umu yiIIurdir TrkIye`dekI Iukuk sIsLemInIn 'LeIessI eLLIgInI`
(kokuLugunu) gsLeren bIr dIzI oIuy yuiyoruz. 'CumurLesI AnneIerI` Lum 1q yiI, q mevsIm, zz
IuILudir, Ier cumurLesI gn, sLunbuI`du kuyipIurini IsLIyorIur. AyIurdir buLu Dogu ve Gneydogu
AnudoIu bIgeIerInde oImuk zere, gsLerIIerde Lu uLun ocukIurin bykIer gIbI yurgiIunmuIuri ve
Lerr kununIuri uyurincu ugir IupIs cezuIurinu urpLiriImuIuri du 'vuk`uyi udIyeden` oIdu. HrunL DInk
ve #uIIp SunLoro duvuIuri, udeLu grnmez bIr eI LuruIindun sonsuzu kudur oyuIunmuyu uIiiIiyor.
Ne Gneydogu AnudoIu`du usIL kuyuIurinu uLiImi bInIerce Insunimizin, ne poIIs veyu gurdIyun
duyugiyIu Ien evIuLIurimizin Iesubini sorubIIIyoruz.

1z yuindukI Ugur Kuymuz`i sirLindun dokuz kurunIu Idren 'gvenIIk` gIerInIn, 'meru
mduIuudun` beruuL kururinin YurgiLuy LuruIindun onunmusi Ise Iukuk sIsLemInIn LeIessI eLLIgInIn
son kuniLi. AsIindu bu IkenIn kuruIuundun berI devIeLIn yce menIuuLIerI sz konusu oIdugundu
Iukuk diinu ikmuk meru grId. Bu IuILu, CumIurIyeL dnemInIn en 'Iukuk dii`
uyguIumuIurindun bIrI oIun 'sLIkIuI MuIkemeIerI Kununu` ve bu kununun uyguIumuIurinu bIr gz
uLucugiz. Bu muIkemeIer gnmzn 'IIL buIi yurgi` sorununun du kuynuginu IureL edIyor. PeInen
beIIrLeyIm kI, bu yuzi pek ok okuyucuyu LuLmIn edemeyecek. MerukIi okuyucuIuru kuynukudukI
IuLiruLIuri okumuIurini IddeLIe LuvsIye ederIm.



11 mIIIeLvekIIInIn kuLiIimiyIu en yuIi ye SInop MIIIeLvekIII $erII Bey`In bukunIigindu z NIsun
1qzo`de Ankuru`du uiIun Byk MIIIeL MecIIsI`nIn IIk IIerInden IkenIn pek ok yerInde ikun
uyukIunmuIuri ve usker kuukIurini engeIIemek zq NIsun`du HiyuneL-I VuLunIye Kununu`nu ikurmuk
oImuLu. Kununun ikuriImusindun sonrukI drL uyIik dnemde, dzenIn sugIunumumusi zerIne,
1;q`Le, runsu`du kuruIun oIugunsL yeLkIIere suIIp 'sLIkIuI MuIkemesI`nden esInIenIIerek 'sLIkIuI
MuIkemeIerI` kuruIdu. MuIkemeIere en byk muIuIeIeL, resmI LurII LuruIindun 'kIncI Grup` dIye
udIundiriIucuk oIun muIuIII grubun IIderI Erzurum mebusu HseyIn AvnI (UIu) Bey`den geIdI.

'YulnIz Alluhtun Korkur'

sLIkIuI MuIkemeIerI, kununIu kuruIdukIuri IIn yusuIdiIur uncuk yurgiIumu usuIIerI uisindun Iukuk
diiydiIur. nk yeIerI, MecIIs IInden seIIIyordu umu suvci IurI yeIerI Iukuku degIIdI.
KupiIurinin sLnde 'sLIkIuI MuIkemesI McudeIesInde YuIniz AIIuILun Korkur yuzun muIkemeIer
verdIkIerI kururIurdun sorumIu degIIdIIer uncuk cezuIurin gecIkmeden InIuzindun sIvII ve usker bLn
brokruLIur sorumIuydu. Kururin verIImesI IIn deIIIe gerek yokLu. SunikIurin uvukuL LuLmuIuri ok
nudIr bIr durumdu, zuLen ne bunu vukIL vurdi ne de bu grevI sLIenmeye cesureLII uvukuLIur.
KururIur IukImIerIn vIcdunI kunuuLIne gre verIIIrdI ve LemyIz edIIemezdI. VerIIen cezuIur (ve
IdumIur) derIuI InIuz edIIIrdI. KururIur o kudur uceIe IIe uIinir ve yerIne geLIrIIIrdI kI, yunIiIikIu
bukusinin yerIne Idum edIIenIer bIIe oIurdu.

Asker kuuklurI ile mcudele

18 EyII 1qzo - 1 Temmuz 1qzz urusindu grev yupun 1z muIkeme IIe 1qzz sonundun Muyis 1qz`e
kudur grev yupun IkI muIkeme oImuk zere LopIum 1q sLIkIuI MuIkemesI, umuIuri IurkIi oIdugu
IIn 'BIrIncI Dnem sLIkIuI MuIkemeIerI` dIye uniIdi. Ankuru, EskIeIIr, Konyu, spurLu, SIvus,
KusLumonu, PozunLi ve DIyurbukir IIIerInde kuruIun bu muIkemeIer esus oIuruk 'cususIuk`,
'bozguncuIuk`, 'usker kuukIuri`, 'ekiyu`, 'suILunuL yunIiIuri` ve 'IsyunciIur` IIe mcudeIeyI
umuIiyordu. Ancuk en nemII sorun usker kuukIuri IdI. 'Her Trk usker dogur` IddIusinu rugmen
sudece Sukuryu Meydun MuIurebesI sirusindu Lum q8. kII usker kuugiydi.

#esm verIIere gre bu muIkemeIerde, HiyuneL-I VuLunIye Kununu`nu duyunuruk, LopIum q.16q kII
yurgiIundi, bunIurin q1.6;8`Ine qo IIu 1oo degnek, muIini mIkn msudere, puru cezusi, yerIne
evden bukusinin uskere uIinmusi, IuIku LeIIr, IupIs, evInIn yukiImusi gIbI eILII cezuIur verIIdI.
1.oq Idum cezusi InIuz edIIdI. Ancuk bu suyiIur geregIn uncuk bIr bImdr, nk bu duvuIuru
IIIkIn beIgeIerIn byk bIm kuyipLir. Bu konudukI en nemII uIimunin suIIbI Ergun Ayburs`u
gre Idum edIIenIerIn suyisi be bInIn zerInde oImuIidir.

$urk stiklul Muhkemeleri

q MurL 1qz LurIIII TukrIr-I Skn (Huzur ve GvenI SugIumu) Kununu`nu IIe kuruIun 'kIncI Dnem
sLIkIuI MuIkemeIerI` Ise muIuIeIeLIn byk dIrenII IIe kuriIuLi. Kuzim KurubekIr sIuIuLi sLIkIuI
MuIkemeIerI IIe mI yupucuksiniz dIye sorurken, GmIune Mebusu ZekI (KudIrbeyogIu) Bey
TekIIuL-i EsusIye Kununu`nun z6. muddesInIn Idum IkmIerInIn InIuzini MecIIs`e birukLigini,
doIuyisiyIu bu Ikm degImeden kununun grIemeyecegInI syIyordu. DersIm Mebusu
erIdun IkrI (DnseI) Bey kununun IkmeLe ok genI yorumIunuruk bLn oIuyIurin Isyun ve
IIuneL gIbI gsLerIIebIIecegInI, CumIurIyeL rejImInde IukIurin Ier eyIn zerInde oIdugunu ve Iuk ve
IrrIyeLIerIn IkmeLIn IduresIne birukiIumuyucugini bunun TekIIuLi EsusIye Kununu`nu uykiri
oIdugunu isrurIu beIIrLIyordu.

Kuvguyu vurun uLeII LurLimuIuru rugmen, kunun zz reL oyunu kuriIik 1zz oyIu kubuI edIIdI.
KununIu IIe bIrI Idum kururIurini uyguIumu yeLkIsIyIe '$urk` IIn DIyurbukir`du, dIgerI Idum yeLkIsI
TBMM`nIn onuyi IIe uyguIunmuk zere Ankuru`du oImuk zere, IkI sLIkIuI MuIkemesI kuruIdu.
DIyurbukir`dukI muIkemenIn resm udi 'syun BIgesI MuIkemesI` IdI umu '$urk sLIkIuI MuIkemesI`
oIuruk uniIdi. Ardindun meIur HiyuneL-I VuLunIye Kununu`ndu dIn esusIuru gre cemIyeL
kuruImusini yusukIuyun ve dInI sIyuseLe uIeL edenIerI 'vuLun IuInI` IIun eden degIIkIIk yupiIdi ve
muIkeme greve buIudi. z1 MurL`Lu, smeL nn, MecIIs BukunIigi`nu DIvun-i Hurb-I OrIIIerde
verIIen Idum cezuIurinin du ordu, koIordu, bugimsiz Lmen ve msLuIkem mevkI komuLunIurincu
onuyIunuruk uyguIunmusini neren bIr nerge verdI. zz kIIIIk muIuIII grup bu LekIIIIn de unuyusuyu
ve Insun IukIurinu uykiri oIdugunu syIedIIer umu nerge, IkmeLIn IsLedIgI ekIIde kununIuLi.

'L Aliler ivunI'

Ardindun muIkeme IeyeLIerI seIIdI. syun ($urk) BIgesI sLIkIuI MuIkemesI`nIn reIsI DenIzII
Mebusu MuzIur MIIL (Kunsu), suvcisi KurusI Mebusu AImeL Sreyyu (Orgeevren), yeIerI UrIu
Mebusu AII SuIb (Ursuvu) ve KireIIr Mebusu LII MIIL (Ozde), yedek yesI Ise Bozok Mebusu
AvnI (Dogun) BeyIerdI. Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`nIn reIsI AIyonkuruIIsur Mebusu 'KeI` IukupIi AII
(eLInkuyu), suvcisi DenIzII Mebusu NecIp AII (Kku), yeIerI GuzIunLep Mebusu 'KiIi` AII, #Ize
mebusu 'BukkuI` AII (ZirI) ve yedek yesI Aydin Mebusu #eIL GuIIp BeyIerdI.

Bu muIkeme, 'KeI` AII, 'KiIi` AII ve NecIp AII udIi yeIerI yznden 'U AIIIer DIvuni` dIye uniIucukLi.
Ancuk, grIecegI gIbI udi veyu gbek udi AII oIun IkI ye duIu vurdi.

$urk sLIkIuI MuIkemesI`nIn en gen yesI AvnI Bey, uniIurindu yIe yuzmiLi: sLIkIuI MuIkemesI
reIsI ve uzuIuri urusindu normuI bIr mnusebeLIn kuruIdugunu grmek nusIp oImudi. HerkesIn
kendIne gre bIr poIILIkusi, kendIne gre bIr Iukuk unIuyii vurdi. HeyeL-I IukIme kurur IIn bIr
oduyu LopIundikIuri zumun, sik sik gr uyriIikIuri kendInI gsLerIr, kuvguIur buIur, buzen
LubuncuIur ekIIIrdI.

MuIkemenIn en serL yesI AII SuIp Bey`dI. $urk sLIkIuI MuIkemesI`nIn uynen Ankuru sLIkIuI
MuIkemesI gIbI sIvII ve usker Lm oIuyIuri yurgiIumusini IsLeyen AII SuIp Bey, bu konudu
muIkemenIn Lek Iukuku yesI AImeL Sreyyu Bey`Ie Lers dnce SuvciIikIu urumizdu kunuuL
IurkIuri vur IsLIIu edIyorum. ByIe uIiumum! dIyecekLI. Sonundu meseIe Ankuru`yu ukLuriIucuk,
geIen cevupLun Ankuru 'devrImcI uyguIumuIurin` sinirIundiriImusini IsLemedIgI unIuiIucukLi. ZuLen
MusLuIu KemuI 16 Ocuk 1qz`de zmIL`Le yupLigi busin LopIunLisindukI nkiIubin kununu mevcuL
kununIur sLndedIr dIyerek, roLuyi gsLermILI. HukImIer IIe suvci urusindukI unIumuzIik,
gerekIrse kununIurin zerIne ikuriz grnn sLn geImesIyIe sonuIundi. Bu LurIILen sonru,
muIkemenIn yeLkI bIgesIndekI 1q vIIuyeL ve IkI kuzudukI IdurI, udII, usker Ier LrI sIvII ve uskerI
duvu bu muIkemeIerde grId.

'SebilrreudI' IreI Idip Bey'in unIlurI

HeybeII 1qz Muyis uyi... HeybeII Adu`yu yenI g eLmIIz. BIr subuI vupuru yeLImek zere
DenIzcIIIk OkuIu`nun yunindun IizIu InIyorum. Sokugin kurisindukI poIIs kurukoIundu bIr kuynumu
dIkkuLImI ekLI. Yrdm. BIr poIIs bunu dogru geImeye buIudi. KuriIuLigimizdu, bIruz kurukoIu
kudur geImemI syIedI. KurukoIdu komIser uyukLu gezInIyordu. BIruz IeyecunIi IdI. AIinun emIr
zerIne LevkII edIIdIgImI LebIIg eLLI. ByIe bIr ey bekIemedIgIm IuIde IIbIr LeIu gsLermedIm.
Ime korku du geImedI. Korkucuk ne vur? Yurusi oIun gocunur...

Cebeci'deki kurunlIk gnler

'Yurusi oImudigi IIn gocunucuk eyI oImudigini` dnen bu kII nI sIumci
dergI Sebilurrecd`insuIIbI EreI EdIp |ergun| IdI. EreI EdIp, poIIs nezureLInde PendIk yoIuyIu, o
gnIerde poIIs merkezInIn buIundugu BubiuII kurisindukI DuniLuy bInusinu gIderken,
dnyordu: Acubu neden gzuILinu uIinmiLi. $eyI SuId syuni IIe bIr IIIkIsI yokLu uncuk geen
gnIerde MusonIuk Iukkindu bIr ku yuzi yuyimIumiIurdi. Acubu o mu InIIuIe sebep oImuLu
soruIurinu cevup uIumudun kendIsInI Ankuru`yu gIden Lrende buIdu. Trenden InInce dogru sLIkIuI
MuIkemesI`ne, urdindun du CebecI`dekI TevkIIIune`ye gILLIIer. KendIsInI iriIipIuk bIr oduyu koyup
sLne kIIIL vurduIur. BIr IuILu yemek geLIren erden buku kImse ugrumudi yuninu. GeceIer boyuncu
LuILu IIe demIrIn kuriIumusindun dogun korkun sesIerI ve yunkiIurini dInIedI. Ardindun beLonu
yenI dkIm ruLubeLII ve yIne ipIuk bIr buku Icreye nukIedIIdI. MoruIInI yksek LuLmuyu
uIiiyordu. ByIece gnIer, IuILuIur ve uyIur geLI. DemIr kupiIur, demIr pencereIer, soguk Lu
duvurIur, ruLubeLII beLon LuvunIur, I kuIuLusIuri, Insun kemIkIerI IIe doIu kurur LoprukIur, sngI
bekIIer. Kuru ruILu gurdIyunIur, ukrepIer, iyunIur... Sugdu soIdu IeryuLIur, InIILIIer... dumu
gLrIenIerIn ugIuyiIuri, IuykiriIuri. ZIInInI gIderek mILsIzIIk, znL ve endIe kupIiyordu. Suu
neydI bIr grenebIIseydI...

Lnotolun yuzur

AyIur sonru bIr gn MuIkeme #eIsI KiIi AII, LevkIIIuneyI konLroIe geIdI. EreI EdIp`In IcresInI
zIyureL eLLIgInde Auuu! Sen burudu misin? dedI. BIzI unuLLunuz guIIbu!, dIye yuniLIudi EreI EdIp,
urLik bu kudur ceIu yeLer. #Icu ederIm, ugirin du, ne sorucuksuniz sorunuz. Meruk eLme, bIrku
gne kudur ugirucugiz. SenI $urk`Lun IsLIyorIur.

SenI $urkLun IsLIyorIur ne demek? dIye dnd EreI EdIp. Bunu duIu sonru grenecekLI. $eyI
SuIL, Idum yerIne EdIrne`de srgn cezusi verIIecegI vuudIyIe kendIsInI Isyunu gLren nedenIerIn
buindu TpC`nIn progrumi ve sLunbuI busininin, zeIIIkIe de Sebilurrecd`in IkmeL uIeyIIne
yupLigi yuyinIurin geIdIgInI syIemILI. $eyI SuId`I Iknu eden AII SuIp Bey`In kuIusindukI pIun,
muIuIII guzeLecIIerIe $eyI SuId`I durumudu kuriIikIi urpiLirmuk ve byIece Ier IkI LuruIi du
bIrbIrInIn sIIuIi IIe vurmukLi. Ancuk sIyusI durumun nezukeLI yznden, Ankuru bekIeyememI ve
$eyI SuId ve q6 udumini ucIIen usmuk zorundu kuImiLi. HIkuyenIn gerIsInI EreI EdIp`In son derece
IIgIn IuLiruLindun okuyubIIIrsInIz.

'Komnist' Zekeriyu Sertel'in unIlurI

EreI EdIp ve bIr grup nI guzeLecInIn yurgiIunmuk zere DIyurbukir`u sevk edIIdIgI gnIerde,
GIIune Purki`ndu eI ve ocuguyIu pIknIk yupun ZekerIyu (SerLeI) Bey`In de IuyuLi, kurisinu dIkIIen
bIr poIIs memurunun emnIyeLe duveLIyIe degIecekLI. EI SubIIu Hunim`Iu bIrIIkLe suIIbI
oIdugu Resi2li AdergIsInde yrLLg demokrusI ve zgrIk mcudeIesI IIe Ankuru`nin ve bIzzuL
MusLuIu KemuI`In LepkIsInI ekmI oIun ZekerIyu Bey, uyricu komnIsL oIuruk du Luniniyordu. O
gnIerde Resi2li A`in en nemII LemuIurindun bIrI MIIII McudeIe`nIn sudece bIrku kuIrumun
IIderIn degII, IIsInden kyIsne, memurundun uskerIne, kudinindun gencIne Lm IuIkin eserI
oIdugu, bu udsiz kuIrumunIuri unmuk IIn de bIr 'MeIuI usker` uniLi dIkIImesIydI. Bu kumpunyuyu
cevup gecIkmemILI. Alc2guzeLesInde 'U AIIIer DIvuni`nin en nI yeIerInden 'KiIi` AII ImzuIi bIr
yuzi ikmi, yuzidu, suvui IuIkin degII ALuLrk`n yupLigi IIerI srImL. Ordunun ve IuIkin
suvuubIImesI, uncuk kudreLII ve kubIIIyeLII bIr komuLunu suIIp oImusiyIu kubIIdIr dIyen yuzur
MeIuI usker` IIkrInI orLuyu uLip, bukomuLunin nemInI uzuILmuyu uIimuk, bIr nunkrIk oIur
dIyordu. Yuzurin MusLuIu KemuI`In en Ius yuverIerInden bIrI oImusi, ZekerIyu Bey`In buILuyi Luu
vurdugunu gsLerIyordu.

Cevut $ukir'le kurIlumu

GIIune`de poIIsIn sIzI emnIyeLe bekIIyorIur szn duydugundu, ukIindun bIr IIIm erIdI gIbI
bunIur gemILI ZekerIyu Bey`In. ocugu eve birukuIim, geIIrIm dedI uncuk OyIe degII eIendIm
dedI poIIs memuru. $ImdI beruber gILmemIz Iuzim. Ancuk o zumun unIudi ZekerIyu Bey durumun
cIddIyeLInI. Kurisini ve ocugunu purkLu birukip mdrIyeLe gILLI. Ankuru`yu sevkI bIr IkI suuL IInde
oIucukLi. sLusyondu urkudui CevuL $ukIr IIe kuriIuLi. Onun du yunindu bIr poIIs vurdi. $ukinIikIu
bIrbIrIerIne bukLiIur. kIsI de Ankuru`yu gLrIyordu. kIsI de neden Ankuru`yu gLrIdkIerInI
bIImIyorIurdi.

CevuL $ukIr (KubuuguIi), AbdIIumIL`In nI puuIurindun $ukIr Puu`nin ogIuydu. ngIILere`de
OxIord UnIversILesI`nI bILIrmILI. Trke diindu uILi dII bIIIyordu. ZekI, bIIgIII, yeLenekII bIrIydI umu
genIIgInde bIr kiskunIik meseIesInden doIuyi bubusini Idrm ve sekIz yiI IupIs yuLmiLi. Verem
oIdugu IIn cezusini LumumIumudun suIiverIImILI.

Tren onIuri kurunIik bIr meIuIe dogru gLrrken ukiI yrLmeye buIudiIur. BeIkI de Resi2li A`in
son suyisindu CevuL $ukIr`In Asker kuukIuri nusiI usiIir? buIikIi yuzisiyIu IIgIIIydI gzuILi. CevuL
$ukIr, bIr zumunIur IupIsIunedeyken, sLIkIuI MuIkemeIerInde Idum cezusinu urpLiriIun usker
kuukIurinin Idum seIpusinu gILmeden nce LekI muIkmIuru kuri LuLumIuri, piIi pirLiIurini yoksuI
muIkmIuru vermeIerI, CevuL`u dokunmuLu, yuzisindu bunu unIuLiyordu. Amu suIurini cezuIuri
kesIIIrken grenecekIerdI: CevuL $ukIr`In HseyIn Kenun Lukmu udiyIu yuzdigi dumu muIkm oIun
InsunIur bIIe bIIe Ime nusiI gIderIer buIikIi yuzi doIuyisiyIu LuLukIunmiIurdi.

"Seni usucuklur kurdeim!

kI urkudu Ankuru`yu vurdikIurindu uyri uyri PoIIs MdrIg`nn kurunIik bodrumunu uLiIdiIur.
ErLesI gn, ZekerIyu Bey`In yukin urkudui, Trubzon mebusu NebIzude HumdI Bey kuru IuberI
geLIrdI: SenI usucukIur kurdeIm! dedI. O geceyI kubusIur IInde geIrdI ZekerIyu Bey. #yusindu
ugIiyordu. BIrden kuIin bIr ses onu ryudun uyundirdi: Ne oIuyor deIIkunIi? Ne ugIiyorsun? SesIn
suIIbI, MunIsuIi bIr sLIkIuI MuIkemesI IkmIsyd. Erkenden kuIkmi, yuLugindu LespII
ekIyordu. NusiI ugIumum? dedI ZekerIyu Bey. BenI usucukIurini grendIm. Adum gId. SenI
usucukIur dIye zIme. Hukkindu Ienz verIImI bIr Ikm yok. Oysu ben Ikm yedIm. BenI ImdI,
bu subuI usucukIur. Buk, ugIiyor muyum? GerekLen de bIr suuL sonru geIdIIer ve udumi uIip
gLrdIer. BIr duIu du grnmedI.

Unc gn IkI urkudu muIkeme IeyeLInIn kurisinu ikLi. MuIkeme #eIsI 'KeI` AII (eLInkuyu),
CevuL $ukIr`In bubusini Idrdg sirudu cInuyeLIn IIendIgI AIyonkuruIIsuri`ndu Jundurmu
KomuLuni`ydi ve bubusinin urkuduiydi. 'KeI` AII, CevuL $ukIr`I Lunidi. kI urkudui IkeyIe suIondun
ikurLLi. ikurken, be gn sonru suvunmuIurini vermeIerI emreLmILI. Durumu IkI urkudu
ugizIurini bIIe uumudun bILmILI. SuIuri neydI ve neyI suvunucukIurdi?

Cehennemden kortolo

Hcreye dndkIerInde MersIn`de yuyinIunun Dor: Soz guzeLesI suIIbI ALu eIebI udIi bIr komnIsL
gen onIuru muIkemeIerIn uIimu prensIpIerInI zeLIedI: Burusi bIr ceIennemdIr, bIr suIIunedIr.
sLIkIuI MuIkemesIne geLIrIIenIerIn yzde doksuni IdrIr... Eger muIkeme sIzI suvunmu IIn
bIIdIrIIen gnden nce ugirirsu, Iukkindu Idum Ikm verIImI demekLIr. SreyI uzuLmukLu Iuydu
yokLur. Yok, gnnde ugriIirsuniz, durumunuz pIeII demekLIr. MuIkeme duIu bIr kurur
vurmumiLir. Suvunmu gn sonruyu birukiImisu, kurLuIdugunuzu IureLLIr. nk muIkeme
uceIeye Izum grmyor demekLIr...

ZekerIyu ve CevuL $ukIr, be gn sonru degII de gn sonru ugriIincu 'geIenege gre` Idumu
muIkm edIIecekIerInI dnp perIun oIduIur. Amu unsIuri vurdi. CezuIuri er yiI srgn ve
kuIebenLIIkLI. CevuL $ukIr Bodrum`u, ZekerIyu SerLeI SInop`u gIdecekLI. OIm bekIerken kuIebenLIIk
cezusi uImuk IkIIIye byk IkrumIye gIbI grnmL. U yiIin sonundu gerIde kuIun eIer kk
ocukIurinu bukurken, SubIIu Hunim ek oIuruk Resi2li A dergIsInI de Idume eLLIrmILI. ZekerIyu
SerLeI cezusi bILInce sLunbuI`u dnerken, CevuL $ukIr, Bodrum`u yerIeecek ve 'HuIIkurnus BuIikisi`
udiyIu nI bIr edebIyuLi oIucukLi.

Siyusi hesuplumulurIn suhnesi

MuIkeme IeyeLI yeIerInIn uniIurindun ve resm beIgeIerden uiku grIdg gIbI smeL nn ve
MusLuIu KemuI`Ie dogrudun Lemus IuIInde uIiun bu muIkemeIerde esus oIuruk 1qz`de $upku
Kununu`nu kuri ikunIur, 1qz6`du ALuLrk`e suIkusL Leebbsnde buIununIur ve LLIIuLiIik duvusi
gdenIer, SuILunuL ve HIIuIeLI gerI geLIrmeye uIiunIur, komnIsL rgLIenmeIere kuLiIunIur,
yoIsuzIuk, cususIuk, IkmeLe muIuIeIeL suIurinu kuLiIunIur vb. oImuk zere yukIuik ;.oo kII
yurgiIundi, bunIurin yukIuik .z8o`I eILII cezuIuru urpLiriIdi. 66o kII Idum edIIdI. BuIungiLu
sresI IkI yiI oIun bu sLIkIuI MuIkemeIerI q MurL 1qzq`du Iukuken sonu erdIIer uncuk 1 Temmuz
1qzz`de ikuriIun sLIkIuI MuIkemeIerI Kununu ve ekIerI, 1qqq yiIinu kudur yrrIkLe kuIdi. ByIece
sLIkIuI MuIkemeIerI, Lm Tek PurLIII dnem boyuncu, rejIm muIuIIIIerInIn korkuIu ryusi oImuyu
devum eLLI.

TA#H DETE# 1q.o6.zooq
Aye Hr
Musuddik`Lun HumeynI`ye run

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

KIYHLSRIV TABLIT . UIuk, pembeye uIun bIr kII sIIIndIr BrILIsI Museum`dukI en kiymeLII
puruIurdun bIrIsIdIr. UzerInde enLIk ekIInde yuziIur oIun bu sIIIndIr PersIerIn eIsunevI KruIi Byk
KeyIsrev`e (KIros) uILLIr. SIIIndIrde, MO q yiIindu BubIIIIIerI yenIIgIye ugruLLigi
zumun KeyIsrev`In BubII IuIkinu uduIeL, merIumeL ve yce gnIIIkIe muumeIe eLmeye kururIi
oIdugu yuziIidir. Le bu meLIn, ogu uzmunu gre dnyunin en eskI Insun IukIuri szIemesIdIr.

goo YILLIK MIINYIT . GerekLen de run, zoo yiI evveI AIumenI mpuruLorIugu IIe LurII
suInesIne ikip PurL, SusunI ve SuIevI ImpuruLorIukIurini kurmu, IrdevsI, bnI SInu, urubI, Omer
Huyyum gIbI IsImIer yeLILIrmI; LurII boyuncu bIIImIyIe, sunuLiyIu ekIm merkezI oImu bIr IkedIr.
BunIuru 1qoo yiI nce ekIenen sIum kImIIgI ve zoo yiI nce ekIenen BuLi modernILesInI de kuLursuk
orLuyu bugnk run kImIIgI ikur.

OBAMA'NIN TRAII . Bu IuILu, muIuIuzukurIur ve reIormIsLIer urusindu kirun kirunu geen
geneI seImIer ve ABD Bukuni Obumu`nin run peLroIIerInI mIIIIIeLIren Bubukun Musuddik`in
1q`Le devrIImesInde ABD`nIn roI oIdugunu duIr ILIruIi vesIIe ederek run`u bukuIim dIyorum.
nk run, IIerIkI IuILuIurdu eIe uImuyi umdugum GurbIyuLiIik denIIen rudIkuI BuLi kuriLi dnce
ukimini kuvrumuk uisindun kIIIL neme suIIp.

run'In huru-mezut sutIlmusI

TukvImIer 18;z`yI gsLerIrken gnmzn suygin Iuber ujunsi #euLers`In kurucusu Buron JuIIus von
#euLers, IkenIn ekonomIk kuynukIurinin IIeLIImesI yoIundu o kudur genI IukIur kuzunmiLi kI
yiIIur sonru ord Curzon bIIe bunu, LurIILe grImemI ekIIde bIr kruIIigin Lm kuynukIurinin
oIugunsL boyuLLu yubunci eIIere LesIImI oIuruk nILeIeyecekLI. TepkIIer bu kudur yogun oIuncu
uyricuIikIur gzden geIrIIdI, sonrudun sinirIundi; uncuk IkenIn 'Iuru-mezuL` suLiIdigi IkuyeLIerI
IerkesIn dIIIndeydI ve IIrIere bIIe konu oImuLu. O gnIerde bIr dIn udumi, SeyyId CemuIeddIn eI-
AIgunI, IuIki uyukIunmuyu ugiriyordu. YiIIur sonru AyeLuIIuI HumeynI rnegInde de LekrurIunucugi
gIbI, IuIki $uI uIeyIInde kikirLLigi gerekesIyIe run`dun srgn edIImILI. HuIku sLunbuI`dun
sesIenIyordu: Ey Pers IIInIn oIgun meyvesI, IuIkin uyunii IIn kuuk kuununIur! MuIpusIukLun,
kiyimdun korkmuyin; PersIerIn ceIuIeLInden bezmeyIn! SuILunIurin kudurmuIugundun rkmeyIn!
DespoL IkmeLIer sursiIip devrIIecek! SIzIer de PersIerIe suudeL urusinu gIrenIerI muIveLmeye
guyreL edIn!

Merotiyetin kIsu mr

Bu ugriyu cevup uncuk o yiI kudur sonru, 1qo6 yiIindu verIIdI ve MuzuIIereddIn $uI, IeoduI
dnemden kuImu yeLkIIerInIn bIr bImn IuIku birukmuyu, kurumIuru devreLmeye ruzi oIdu. Bu,
BuLi`du yuygin udiyIu run Anuyusu DevrImI, runIiIurin deyIIyIe nkiIub-i MeruLIyeL`LI. Ancuk bu
dnem ok kisu srd; zIru ngIIIzIer IIn run, ImpuruLorIukIurinin en nemII mcevIerI suydikIuri,
HIndIsLun`u geI kupisiydi. ikurIur sz konusuydu ve zo. yzyiIdu duIu pek ok benzer rnekLe
oIdugu gIbI ngIIIzIerIe #usIur, IkeyI nIuz uIunIurinu bIp puyIumuk zere unIuLiIur. ngIILere,
kisu srede run IIn #usyu gIbI bIr LeIdIL IuIIne geIdI.

Petrol suhneye IkIyor

YiI 1qo;`ydI. PeLroIden puy uImuk IsLeyen ngIIIzIerIe #usIur IkeyI nIuz uIunIurinu bIp puyIumuk
zere unIuLiIur. BuLi urLik run`Iu Iem ekonomIk degerI, Iem de Lumpon Ike zeIIIgIyIe
IIgIIenIyordu. PeLroI kuynukIurinin bykIgnn unIuiImusiyIu, ngIIIz IkmeLI run`Iu duIu ok
IIgIIenmeye buIudi. OzeIIIkIe donunmunin buindu buIunun WInsLon CIurcIIII, BIrIncI Dnyu
Suvui`nin ikucugi bekIenLIsInden de IurekeLIe gemIIerIn mukIneIerInI kmrden peLroIe evIrmek
IsLIyordu; bu du gerekII kuynukIuru du erIImI gerekLIrIyordu. 1q1q yiIindu ngIIIzIer 'AngIo-run
PeLroI $IrkeLI`nIn (bugnk BP) ogunIuk IIssesInI, yzde 1`InI uImuyu kurur verdIIer. Bu udim IkI
devIeL urusindukI gergInIIgI bIr srLmeye dnLrd. YiIIur sonru bIIe CIurcIIII, BrILunyu`nin
buinu konun LuIII kuunu Inunumiyordu: PerI musuIIuri uIemInden, en iIgin dIerImIzIn LesInde
bIr IedIye!

Kuur HunedunI'nIn sono

1qzo`ye geIIndIgInde 1qo yiIdir IkeyI yneLen Kuur Iuneduni ngIIIz ve #us uskerIerInIn IguI
IurekeLIerInI LukIben IyIce zuyiIIumi; uIemu ve ordu suIIurindu yneLImde degIIm LuIepIerI IIe
IurekeLIenme IyIce urLmiLi. DegIIm bekIenLIsInI eyIeme dnLrmek IIn en uygun durumdukI
unsurIurdun bIrIsI IkenIn Lek dzenII ordu bIrImI oIun Kuzuk Tuguyi IdI. Tuguy`in sIvrIIen
komuLunIurindun #izu Hun yuninu sIyuseLIn eLkIII dnrIerInIn desLegInI uIdi. ngIIIzIerIn de
LevIkIyIe z1 $ubuL 1qz1`de 1zoo kIIIIk bIrIIgI IIe TuIrun`in konLroIn eIe geIrdI. z6 EkIm 1qz`Le
bIr udim duIu uLuruk yneLImI LmyIe eIIne uIdi. kI yiI sonru Avrupu'du LeduvI gren ve ugriIuru
rugmen run`u dnmeyen Kuur Huneduni`nin son yesI AImed $uI`i LuILLun IndIrdI. #izu Hun,
kendIsIne OsmunIiIuri devIrmI oIun MusLuIu KemuI`I rnek uIiyordu. ALuLrk cumIurIyeLIydI, #izu
Hun du modern bIr devIeL bukuninin oImusi gerekLIgI gIbI cumIurIyeLI bIr bukun oImuk IsLIyordu;
umu uIemu, 'Huyir!` dedI, 'sIum devIeLIerInIn monurI oImusi gerekIr` dedI. Bu nedenIe de 1qz`Le
PeIIevI Iuneduni udinu $uI #izu uynen NupoIyon`un yupLigi gIbI kendI kendIsInI LuILu ikurmuk
zorundu kuIdi.

$uh'In 'enge Oyono'

kIncI Dnyu Suvui`nu geIIrken, #izu $uI ve run resmen LuruIsizdi umu ngIIIzIerIe #usIur onu,
NuzIIere sempuLI besIemekIe suIuyordu. HuIbukI #izu $uI du uynen smeL nn gIbI bIr 'denge
oyunu` oynuyordu. Grnen o kI, run TrkIye kudur buuriIi oIumudi. $uI`in AImun sempuLIzunIigi
gze buLucuk kudur beIIrgIn oIdu ve #usIurIu ngIIIzIer eIeIe vererek IkeyI 1qq1`de IguI eLLIIer. #izu
$uI`in gILmesI gerekIyordu. ngIILere ve #usyu uskerIerI IkeyI IguI ederken onu, ngIIIz bubukuni
CIurcIIII`In deyImIyIe 'onurIu bIr iki yoIu` sunduIur; LuILi gen ogIunu birukmuk. #izu $uI
Kunudu`yu gILmek IsLedIyse de ngIIIzIer LuruIindun nce MuurILIus`u, orudun du JoIunnesburg`u
gnderIIdI. 1qqq`de orudu Id.

#izu $uI`Lun sonrukI yiIIurdu, run`Iu BuLi urusindukI IIIkIIer esus oIuruk 'sIyuI uILin` peLroI eLruIindu
ekIIIendI. DoIuyisiyIu AngIo-run PeLroI $IrkeLI, IkenIn kuderInde gIderek duIu eLkIII bIr nokLuyu
geIdI. runIiIur IIe IrkeL urusindu peLroI geIIrIerInIn nusiI puyIuucugi konusundukI LurLimuIur bu
yiIIurdu yogunIumuyu buIudi. Bu konudu runIiIurin nnde bIr de rnek vurdi. 1qqq`Le SuudI
ArubIsLun`u gIren Arup-AmerIkun PeLroI $IrkeLI (A#AMCO) peLroIn yzde o`sInIn ikuriIdigi
Ikeye, yzde o`sInIn Ise ruIInerIyI kurun IrkeLe uIL oIdugu ekIIde udII bIr unIumu yupmiLi.
HuIbukI AngIo-run PeLroI $IrkeLI, run`u neredeyse IIbIr ey vermIyordu. Ve bu, runIiIuri IukIi
oIuruk ok kizdiriyordu. Dnyu Kore Suvui`ni, ABD IIe SSCB urusindukI soguk suvui konuurken,
run`du IuIk sokukIurdu peLroIn mIIIIIeLIrIImesI IIn IkeII mILIngIer yupiyordu.

1qg1'de yIlIn udumI

ABD`de yuyimIunun nI Ti2e dergIsI 1q1 sonundu uzun boyIu, uzun-soIgun yzI, yuIi bIr
runIi`nin 'yiIin udumi` oIdugunu duyurmuLu. Soyu Kuur Huneduni`nu duyunun, bubusi du bIr
zumunIur bukun oIun ;o yuindu bIr Iukuku ve IkenIn bubukuni MuIummed Musuddik`Li bu
udum. DergInIn, 'yuIi, LuIuI bIr byc` dIye nILeIedIgI Musuddik bIr mIIIIyeLIydI, purIuk bIr
dnce Insuniydi. svIre`de egILIm grmL, Iukuk uIunindu dokLorusi vurdi. DemokrusIye ve
sekIerIzme Inunun bIrIydI. ok IyI bIr IuLIpLI. IzIkseI uidun yuudigi sikinLiIuri, rnegIn
LurLimuIur sirusindu siku gIrdIgI Ike nbeLIerI ve buyiImuIuri bIIe kendI IeIIne evIrmeyI bIIIyordu.
BuLiIiIuru gre 'pIjumuIurini ikurmuyun ekzunLrIk bIr IILIyur`di umu $IIIIk ve eIILIIk konusundukI
grIerI run`in kILreI mIrusinin bIr purusiydi ve bu grIer kILIeIerI seIerber eLmesInI
sugIiyordu.

Petrol milliletiriliyor

NIsun 1q1`de, Musuddik`in nerIsI IIe run MecIIsI AngIo-PersIun PeLroI $IrkeLI`nI mIIIIIeLIrme
kururi uIincu, IuIk ve uydinIur yIesIne comuLu kI, #izu $uI, Musuddik`i Bubukun oIuruk uLumuk
zorundu kuImiLi. Amu peLroIn mIIIIIeLIrIImesI ngIILere IIn Lum bIr IeIukeLLI. nk ngIILere`dekI
Ier uru, Ier ev, Ier IubrIku, run`dun geIen peLroIe bugimIiydi. $ImdI runIiIur bu peLroIn
musIugunu eIIerIne geIrmIIerdI. erIde ve diuridu muIuIII kuvveLIerIn, Musuddik`i devIrmek
zere rgLIenmesI IkI yiI kudur srd. Bu sre IInde Musuddik`i devIrmek IIn ekonomIk umburgo,
IImunIurin ubIukuyu uIinmusi, Musuddik`i BM`ye ve UIusIururusi AduIeL DIvuni`nu IkuyeL eLmek gIbI
Ier yoI denendI uncuk buuriIi oIunumudi. ngIIIzIer bunun zerIne ABD Bukuni H. Trumun`dun
Musuddik`i devIrmesInI IsLedIIer. Trumun bu LekIIII reddeLLI, nk Kore Suvui, Mc CIurLy`cIIIk ve
rmIk yznden ok yiprunmiLi. Ancuk zo Ocuk 1q`Le IkLIduru geIen D. EIsenIower
dnemInde Ibre Musuddik muIuIIIIerInden yunu dnd. nk yenI DiIIerI Bukuni J. osLer
DuIIes`in bLn IuyuLi uIusIururusi dev IrkeLIerIn uvukuLIigini yupuruk gemILI. DoIuyisiyIu AngIo-
run PeLroI $IrkeLI`nI ok IyI unIiyordu!

CIA ujunI bir buvol puruylu run'du

O sirudu run`du du IIer IyI gILmIyordu. runIiIur peLroI IrkeLInI mIIIIIeLIrerek zengIn oIucukIurini
ummuIurdi uncuk Lum LersI oImuLu. Abudun`dukI dev peLroI ruIInerIsI ve IImun ubIukuyu uIinmiLi.
1qo`de Ike geIIrInIn nemII bIm peLroIden geIIrken, z`de peLroI geIIrIerI nerdeyse siIirIunmiLi.
nk Avrupu peLroInn yzde qo`ini Lek buinu sugIuyun run, urLik kendI peLroIne suIIpLI umu
bunu dugiLip suLucuk LunkerI yokLu. 1q yuzinu geIIndIgInde Musuddik kILIeIerI sokukIurdu LopIumu
becerIsInI yILIrmILI. $uI`in eII-uyugi LILrIyordu; ne yupmusi gerekLIgI konusundu neL bIr IIkrI yokLu.
YunI kouIIur, diuridun bIr gcn geIIp oIuyIuru mduIuIe eLmesIne uygundu. (Musuddik`in run`du
o gnIerde eLkIII oIun komnIsL egIIImII TudeI (KILIe) PurLIsI`nI urkusinu uImusi du ABD`dekI
kuygiIuri IyIce krkIemILI.) BrILunyu`nin M6`si IIe IbIrIIgI yupun CA, 1q yuzindu, KermIL
#ooseveIL udindu bIr ujunini, yunindu bIrku udum ve bIr unLu doIusu puruyIu run`u gnderdI.
(KermIL #ooseveIL, eskI bukunIurdun TIeodore #ooseveIL`In Lorunuydu.) YIne uyni uy, EIsenIower
IIe BrILunyu Bubukuni CIurcIIII grp, durbenIn yupiImusinu kurur verdIIer. EIbeLLe bunun udi
durbe degII, 'run`in ukIiseIIme duveL edIImesI`ydI!

BuLiIiIurin desLegInI uIun $uI #izu PeIIevI uzun zumundir yeLkIIerInI IkmeLe birukmuk konusundu
kendIsInI zorIuyun bubukuni Musuddik`i Lemmuz 1q`Le grevden uIdi. Ancuk IuIkin LepkIsI serL
oIdu. HuIk kendI kynde mr boyu ev IupsIne muIkm edIIen Musuddik IIn sokukIuru dkId
ikun uLimuIurindu yzIerce kII Id. Durum, Lum konLroIden ikiyordu kI AmerIkuIiIurin isrurIi
LekIIIIerIne nIIuyeL 'eveL!` dIyen $uI`in, rizu gsLermesIyIe ugusLos orLusindu Musuddik`i LurIILen
sIImeye yneIIk operusyon buIudi, IukuL IIer, pIunIundigi gIbI gILmedI, durbe IIderIerI yukuIunincu
$uI eInI uIip #omu`yu kuLi.

Amu oyun Ienz bILmemILI, bIrku gn sonru IkIncI durbe geIdI. Ordudun generuIIerIn dzenIedIgI,
kILIeIere gsLerI dzenIemeIerI IIn puru denen ve BuLi IsLIIburuLinin pIunIuyuruk yogun bIImde
desLekIedIgI IkIncI durbede, $uI ve BuLiIi mLLeIIkIerI IedeIe uIuLi. BubukunIik bInusi LunkIurIu
bombuIunun Musuddik devrIIdI, LuLukIundi, 'vuLunu IIuneLIe` suIunip yurgiIundi ve mrnn son
yiIIurini ev IupsInde geIrdI.

Beyuz evrim ve kurI-devrim

DurbenIn urdindun demokrusI bIr kenuru ILIIdI; mIIIIyeLI duyguIursu dInI duyguIurIu Iurmun
edIIerek srekII gIendI. PeLroI sekLrn mIIIIIeLIrme IumIeIerI kurisindu bubukunini 'muL` eden
(ve yubunci peLroI IrkeLIerInI Ikeye duveL eden) run $uIi`nin zgvenI yerIne geImILI. ABD`nIn
koruyucu kuIkuni uILindu IkesInIn kuderInI IzmekLe duIu eLkIn roI uImuyu soyunubIIIrdI urLik. Bu
vIzyonun udi 1q6`Le konuIdu: 'nkIIub-i SeIId` yunI 'Beyuz DevrIm!` $uI`in buskici ve zuIIm oLokruLIk
yneLImIne IIk kuri koyu o yiIin HuzIrun uyindu oIdu. OgrencI, kumu grevIIsI, uydin, uri esnuIi ve
dIn udumIurindun oIuun IuIki kouIIsyon, 'sIum DevrImI`nIn IIk kosLmI provusini yupLiIur. Amu
IurekeL kunIi ekIIde busLiriIdi ve dIn kunudi LemsII eden mum HumeynI, Ikeden srId.
HumeynI, kisu sre TrkIye`de, Bursu`du kuIdikLun sonru ruk`Lu NeceI`e gILLI.

Kltr oko ve din udumlurInIn rol

En nemII muIuIIIInden kurLuIun $uI, urLun peLroI geIIrIerInIn rzgurini du kuIIunuruk IkeyI
sruLIe, dnyunin en kuIkinmi be IkesInden bIrI IuIIne geLIrmeye soyundu. Bunun IIn Iem
ekonomInIn, Iem de LopIumun Lumumen yenIIenmesI gerekIyordu. Kumu kurumIuri zeIIeLIrIIdI,
IeoduI Lopruk yupisi yerIe bIr edIIdI, Lopruk kyIIere suLiIdi. Tm IuIki kupsuyucuk bIr sosyuI
gvenIIk sIsLemI kuruIdu. KyIere bInIerce kIIIIk egILIm ve sugIik bIrImIerI sevk edIIdI. KILr
uIunindu, egILImde yenI IedeIIer beIIrIendI, mIreduL buLunbuu eIden geIrIIdI. BuLi Lurzi gIyIm,
yuum, mzIk LevIk edIIdI. Kudin IukIuri konusundu nemII udimIur uLiIdi.

Ancuk IuIk, $uI`in bu vIzyonunu puyIumiyordu. nk guyri suII mIIII IusiIu urLiyor oIsu du, ok
suyidu Insun bundun yururIunumiyordu. DengeIerI bozuImu kirsuI uIundun kenLIere byk bIr g
yuuniyor, bu kILIeIer kenLIerde BuLiIi gIbI gIyInen ve yuuyun kudinIuri, erkekIerI IzIIyorIur, kuIuIuri
kuriiyordu. YunI byk bIr kILr oku yuiyorIurdi. ByIe durumIurdu onIuru sudece dIn udumIuri
ve HumeynI suIindun kIIIer yurdimci oIuyordu. nk $uI LopIumu ynIendIrmekLe Lek mLLeIIkI
oIuruk grdg dIn udumIurinu eIIrIerde cumIIer ve okuIIur Inu eLmeIerI, IuIkLun puru LopIumuIuri
IIn IzIn vererek onIurin eIInI gIendIrIrken, buku IIbIr grubun rgLIenmesIne IzIn vermemILI.

Persepolis trenleri ve sonon bulungIcI

run`du dIn udumIurinin ncIgndekI mIIIIyeLIIIk kuburmuyu buIurken ABD`dekI NIxon yneLImI,
KrIez bIgesInde SovyeLIer BIrIIgI`ne kuri IuLLi korumuk IIn $uI`i IImuye eLme egIIImIndeydI.
1q;o`Ierde, CA ve Mossud ujunIurinin ukLII kuLkisini uIun gIzII poIIs LekIIuLi SAVAK ve EvIn CezuevI,
bIrer korku sImgesI ve $uI`in IkLIdurinin muuIuri oIuruk kurunIik bIr IreLe kuvuLu. HuIk buski
uILindu InIm InIm InIerken, $uI, bIr #nesuns`Lun buIsedIyordu. 1q;1`de unLIk kruIIyeL bukenLI
PersepoIIs`Le kuruIun uiri gsLerIII udirIurdu, dnyu IIderIerI $uI`u ve IkesIne duIr vIzyonunu
desLek vermek IIn siruyu gIrmILI. Pers KruIi KIros`u suygiIurini sunun uyrukIurin devusu rIyeIIerI
urusindu $uI`in run DevIeLI`nI, sIum ncesI kImIIgIyIe LuIundirmusi buLu uIemu oImuk zere pek
okIurinin LyIerInI dIken dIken eLLI. $uI bu sirudu kuLIunun peLroI IIyuLIurindun yururIunip iIginIur
gIbI sIIuI suLin uIiyordu. EkonomI uiri isinmi ve resesyon buIumiLi. EnLeIekLeIIer yu srgnde yu
IupIsLeydI. Modern sunuyI; ekonomInIn LemeI dIregI uriyu zurur vermILI. TopIumdukI
IuzursuzIukIur dIn udumIurinin degIIm ugriIurinu g kuzundiriyordu. Bu kez BuLiIi IkeIerIn
pIunIudigi bIr devrIm degII, bIr 'sIum DevrImI` uIukLuydi. KuIrumuni du, byk AyeLuIIuI SeyyId
#uIuIIuI MusevI HumeynI`ydI. (AsiI udi #uIuIIuI oIup, AyeLuIIuI 'AIIuI`in deIIII` unIuminu geImekLe
oIup, $IIIIk Inuncindu bIr merLebedIr. 'SeyyId` HuzreLI MuIummed soyundun geIdIgInI, 'MusuvI`, ;.
mum Musu eI Kuzim soyundun geIdIgInI, HumeynI Ise Kum eIrInde dogdugunu beIIrLIr.)

Bukun Curter'In rol

$uI`in sIyusI unIumdu sonunu geLIren oIuyIur, ABD Bukuni J. CurLer`In dnemInde buIudi. CurLer
zekI, sude, dIndur bIr kIIydI. $uI`u bukLigindu, kendIsI IIn ok kiymeLII oIun Insun IukIurini IIIuI
eden ve muuzzum bIr IizIu AmerIkun sIIuIIuri sLokIuyun bIr kII gryordu. $uI, 1q;;`de
WusIIngLon`u gILLIgInde, resm grmeIer urdindun CurLer onu kIburcu yun oduyu uIip, MujesLeIerI,
IuIkiniz IIn IurIku eyIer yupmisiniz; umu IerIdekI muIuIIIIerInIz kurisindu, kendI IkenIzIn
yusuIurinu uymunizi du dIIerdIm demILI. $uI mesuji uImiLi, bu yzden Ikeye dner dnmez
IIberuIIemeyI denedI. MecIIsLekI oLurumIuri IuIku yuyimIumuk, businu serbesLIIk Lunimuk, pek
sevdIgI Byk KIros`un Pers LukvImInden vuzgemek gIbI udimIur uLLi. Amu ge kuImiLi. Bu sirudu
dnyu medyusi, 1q;8`de Suddum HseyIn`In NeceI`Len uyriImusini IsLemesI zerIne PurIs`In NeuI Ie
CIuLeuu bunIIysne yerIeen HumeynI`nIn evIne kouyordu.

Ayetolluh Homeyni'nin dn

MIIyonIurcu kIInIn sokukIuru dkIp $uI uIeyIInde gsLerIIere gIrImesI uzun srmedI. $uI
vukLInIn duruIdiginin Iurkinduydi; Amu uresIzIIk IIndekI DevrIm ugriIurinizi duydum ve kubuI
edIyorum! Iuykirii, ge kuImiLi ve yuniL buImudi. Ok, yuydun IirIumiLi; grevIer, gsLerIIer,
uLimuIur, cenuze LrenIerI bIrbIrInI IzIIyordu. MuIummed #izu $uI`in yupubIIecegI Lek ey kuImiLi,
LuLIIe ikmu buIunesIyIe uugu bInIp, z yiI nce oIdugu gIbI bIr gn gerI dnebIImeyI ummuk...

1 $ubuL 1q;q`du TuIrun`du mLII bIr IurekeLIIIIk vurdi. $uI MuIummed #izu PeIIevI, IkI IuILudir
Ikede degIIdI. AyeLuIIuI HumeynI ve beruberIndekIIer Ise, 1q yiIi ukin srgn IuyuLi sonundu,
Ikeye dnyordu. Uugu, 'TuIrun HuvuuIuni`nu InI IznI vermemek gIbI` bIr son dukIku gIrIImIne
rugmen HumeynI, 1q yiIi ukin srgn IuyuLi sonundu uugin kupisindu grIdgnde, sevIn,
coku, mIIIIyeLIIIk ve BuLi kuriLIigindun oIuun bIr rzguri urkusinu uImiLi. MIIyonIuru vurun
kuIubuIikIur onun durgun, sukIn, IILIyuLIi Luvri kurisindu IyIce comuLu.

Kom'u gitmekten vuzgei

HumeynI PurIs`Leyken IkLIdurdu dIn udumIurinin roI oynumuyucugini syIemILI; BIzzuL ben,
Kum`du bIr medreseye gIdecegIm ve yenIden IIuIIyuL LuIebesI oIucugim demILI. TuIrun`u uurken,
kendIsIne eIIk eden e Monde guzeLesInIn muIubIrInIn zo yiIIik srgnden sonru dnerken ne
IIssedIyorsunuz sorusunu du HIbIr ey! dIye yuniL vermILI. GerekLen de HumeynI ve
yunduIurinin PurIs`Le IuzirIudikIuri 'unuyusu LusIugi` denIIebIIecek meLIn guyeL demokruLIkLI, uncuk
ekIbIn IIkIr degILIrmesI ubuk oIdu. Bunun nedenInI kesLIrmek zor. BeIkI de demokrusI syIemI
buindun berI IkLIduru eI koymunin bIr uruciydi. BeIkI de run`u geIdIkIerInde demokruLIk kuvveLIerIn
usIindu ne kudur zuyiI ve duginik oIdugunu grmIerdI ve devrImIerInIn yoIdun ikmusini
IsLemedIIer. Bunun zerIne, demokrusIden urk edIIerek Lm yeLkIIerI HumeynI`nIn eIInde LopIuyun
yenI bIr LusIuk yuzdiIur. HumeynI de bunu kubuI eLLI. BeIkI de, KIssInger`in dedIgI gIbI IkLIdurin Ludini
uImiLi. GerekI oImuk gerekIrse HumeynI devrImIn gerek suIIbIydI ve devrImInI supmuIurdun
korumuk IsLIyordu. Bunun IIn de IuIkIu bugIurini sugIumIuLirmusi gerekIyordu. Bunu du run`dukI
dIn udumIuriyIu IyI bugIunLiIur kururuk yupubIIIrdI; nk buzi LuImInIere gre run`du, 16o bIn dIn
udumi buIunuyordu. Sudece TuIrun`du, uILi bIn cumI vurdi. Bu, Ier cumIdekI dIn udumi, urkusindu en
uz 1oo kII geLIrIyor demekLI. AydinIurinsu sokukLukI IuIk urusindu byIe bIr Lubuni yokLu. ByIece
dnyunin en uzun sren monurIsI LurIIe gmIrken, komnIsL TudeI PurLIsI`nIn 'cumIurIyeL`
IIkrI, 'sIum CumIurIyeLI`ne LuIvII edIIdI.

AB Tuhrun Ililigi'nin iguli

DevrImIn IIk yiIi LumumIunmudun, IkenIn yenI unuyususini IuzirIumu, IIk cumIurbukunini seme
IuzirIikIuri yupiIirken dnyunin gzIerI yenIden run`u dnd. Kusim 1q;q`du, mrnn son uyIurini
geIrmekLe oIun devrIk $uI, kunser LeduvIsI grmek zere ABD`deyken ABD`nIn kL nI UIusuI
GvenIIk Dunimuni ZbIgnIew BrzezInskI, run`du yenI kuruIun geIcI IkmeLIn iIimIi bubukuni
MeIdI Buzergun`Iu gryordu. runIi grencIIer (IddIuyu gre uruIurindu ImdIkI CumIurbukuni
AImedInecud du vurdi), Bubukun`in duvuyi suLmusindun, duIusi $uI`i gerI geLIrecek bIr kuri
devrIm dzenIemesInden korkLuIur ve q kusimdu AmerIkun eIIIIgInI IguI ederek 66 kIIyI reIIn
uIdiIur. (EyIem, I ve di kouIIurin I Ie gemesIyIe ve HumeynI`nIn verdIgI desLekIe uzun bIr krIze
dnL. Dnyu LeIevIzyonIuri Lum qqq gn boyuncu gzIerInI IrI IrI umi, sokukIurdu AmerIku`yu
Im! dIye bugirun, AmerIkun buyrugini yukun runIiIurin grnLIerInI yuyimIudi. KrIz sirusindu
HumeynI muIuIIIIerInI bIrer bIrer LusIIye edIp rejImI rudIkuIIeLIrIrken, #eugun yneLImI, run`i
dnyu upindukI LerrIzmIn beIgI IIun eLLI. 1q8o`e geIIndIgInde runIi moIIuIur 'ruk`Lu devrIm!` dIye
bugirirken, Suddum HseyIn de, run`i vurmuk IIn IyI bIr zumun oIdugunu dnyordu. 8 yiI sren
ve bIr mIIyondun IuzIu Insunin ImyIe bILen guIIbI oImuyun run-ruk suvuindun sonru oIunIuri
unIuLmuyu yerImIz yeLmez umu unu syIeyebIIIrIz: run sIum DevrImI, demokrusI ve Insun IukIuri
uisindun Lum bIr IuyuI kirikIigi oIdu.

BIr zumunIur AyeLuIIuI HumeynI`nIn dunimuni ve run sIum DevrImI sonrusi dnemIn IIk DiIIerI
Bukuni oIun, ImdI Ise rejImIn muIuIIIIerI urusindukI bruIIm YuzdI yIe demILI: HI kImse, 1q;q
devrImInIn nIIuI sonucunun ne oIucugini bIIemez; bu, devum eden bIr sre. BIz runIiIur, IkemIzIn
er yu du ge demokruLIk bIr devIeL oIucuginu Inuniyoruz. Ancuk Obumu`yu geIInceye kudurkI BuLiIi
IIderIer bunu bekIemeye Iuzir grnmemIIerdI. 'AsIindu ne yupiImusi gerekLIgInI` NobeI Buri
OdII, runIi AvukuL $IrIn EbudI`den dInIeyeIIm: BuLi`nin, run`du demokrusInIn serpIImesI IIn
yupubIIecegI en IyI ey run`u yneIIk bIr suIdiri yupmumuk, bombuIur yugdirmumuk oIur; IuLLu
usker bIr suIdiri LeIdIdI bIIe demokrusI nnde engeI yuruLucukLir. ZIru run IkmeLI uIusuI
gvenIIge yneIIk bu LeIdIdI, zgrIk LuruILurIurini susLurmuk IIn buIune oIuruk kuIIunubIIIr.
OzeLIe, demokrusI ve Insun IukIuri uncuk buri ve sknun IukIm oIdugu bIr orLumdu LesIs edIIebIIIr;
kuriikIik yuruLuruk degII.

TA#H DETE# o;.o6.zooq
Aye Hr
OsmunIi`nin Avrupu`yu bukii

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

IIIsLIn kkenII ABD`II dnr Edwurd SuId, 1q;8`de yuyimIunun crlictilil (MeLIs, 1qqq) udIi
eserInde BuLi`nin Dogu Iukkindu oIuLurdugu Ier LrI bIIgI, Imge ve LecrbeyI geneIde Iurk
gzeLmeksIzIn $urkIyuLiIik suIusinu yerIeLIrIr. EskI Yunun`dun ILIburen BuLi`nin Dogu IukkindukI
Lm bIIgIsInIn ve bu bIIgInIn LemsIIInIn urpik, eksIk ve yunIi uIgiIumuIuru duyundigini IddIu eder.
GIzII ve uik oryunLuIIzmIn eI eIe vererek reLLIgI bu bIIgI (kILreI ve IdeoIojIk syIemIer, kurumIur,
szck IuzIneIerI, uruLirmu sonuIuri, dokLrInIer, smrge brokrusIsI, mImurIsI vb.) uyni zumundu
BuLi`nin Dogu`yu eIde eLmesInIn ve yneLmesInIn de unuILurini vermekLedIr. YunI OryunLuIIzm bIr
bIIgI-IkLIdur IIIkIsIdIr. SuId`e gre bu IIIkI ve bu IIIkIyI kurun syIem Lek ynI, LuLurIi ve
srekIIdIr.

SA'I RIYI . PukIsLunIi yuzur bn Wurruq, SuId ve SuIdcIIer yu du Unc Dnyu
EnLeIekLeI TerrIzmI (oito, S. ;, Gz zoo) udIi mukuIesInde ArupIurIu MsImunIur
uisindun zeIeLIrIyI ve zeIIIkIe BuLi`du sIum`in eIeLIrIImesInI son derece zorIuLirun ey, Edwurd
SuId`In crlictilil`inin bLnyIe oIumsuz eLkIsIdIr. Bu yupiL bLn bIr Arup kuuginu kendIne
ucimu sunuLini -kL emperyuIIsLIer, irkiIur ve SIyonIsLIer oImusu, gene oIugunsL bIr durumdu
oIurduk- greLmI; 1q8o`II yiIIurin sIumci kkLendIncI kuugini yrekIendIrmI; sIum`u yneIIk Ier
Lr eIeLIrIyI sessIzIIge muIkm eLmI, IuLLu buIguIuriyIu sIumI duyurIikIuri IncILebIIecekIerInden
korkun ve $urkIyuLiIikIu yuILuIunmu rIskInI gze uIumuyun sekIn sIum bIIgInIerInIn uruLirmuIurini
durmu nokLusinu geLIrmILIr der.

crlictilil`in suIdirgun Lonunu 'enLeIekLeI LerrIzm` oIuruk udIundiriyorum, nk bu Lon
InsunIuri, ussuI suvIur yu du LurIIseI zmIeme yoIuyIu degII, uIIukI bIr zIrveden irkiIik,
emperyuIIzm, AvrupumerkezcIIIk suIumuIuri serperek Iknu eLmeye uIiir dIye devum eden bn
Wurruq`in bLn zmIemeIerIne kuLiImiyorum umu Edwurd SuId`In yuniIdigi, yunIi ukLurdigi,
yunIi zmIedIgI pek ok ey oIdugunu dnyorum. Bu IuILuyi, Bukun Obumu`nin KuIIre`de
yupLigi rLk zeIeLIrInIn esInIendIrIcIIIgInde, Dogu IIe BuLi urusindukI IIIkInIn ve bu IIIkIyI kurun
syIemIn, Lek ynI, LuLurIi ve srekII oImudiginu duIr IpuIuri Ieren bIr uIuk Lurunu uyirdim. In
'GurbIyuLiIik` denIIen syIemseI yunini Ise IIerde eIe uImuyi umuyorum.

Cem Soltun OluyI

OsmunIi`nin 'rengIsLun, 'KuIIrIsLun, 'GuvurIsLun dedIgI Avrupu IIe IIIkI kurmusi IIk 'Cem SuILun
OIuyi` IIe oIur. uLII SuILun MeImeL`In nc ogIu oIun $eIzude Cem, bubusinin Imnden sonru
ugubeyI BuyezId IIe gIrILIgI LuIL mcudeIesInde yenIIInce nce KuIIre`ye, sonru du SuInL-Jeun
vuIyeIerInIn memIekeLI oIun #odos Adusi`nu, burudun du #omu ve NupoII`ye gIder. BuyezId (),
Cem SuILun`i konLroI eLmek IIn Avrupu`yu cususIur gnderIr, Avrupu`yi unIumuyu uIiir, onIur
Iukkindu bIIgIIer LopIur. Bu ubunin sonucu yuziIun Vcli'ct-i S:ltcn e2, Kitcb-i e2
S:ltcn veyu G:rbetnc2e-i e2 S:ltcn dIye uniIun kILubin yuzurinu gre kuIIrIer, IkIyzI meIuIn
(kLcI) ve ukuIudirIur. Cem SuILun`in eIzudeIIgI sirusindu verdIgI LuIImuLIu Ebu`I Huyr er #umI
LuruIindun uILi yiIIik bIr uIimu sonundu 1q8o`de LumumIunun Sclt:lnc2e`de de 'renkIer` Iep
korkuk, pisirik; 'GuzIIer` Ise cesur ve cenguver oIuruk LusvIr edIIIr.

'KurgunmI' Irenkler

PudIuIIurin suvuIurdukI kuIrumunIikIurinin unIuLiIdigi guzuvuLnumeIerde de benzer bIr 'renk`
LusvIrI vurdir. OrnegIn AImed`nIn (. 1q1) Dcstcn te Tetcrh-i Mull-i Al-i s2cn; $krIIuI`in
(. 1q6q`Len sonru) ehetu't Tetcrih; 'NIun` muIIusiyIu yuzun Kurumun MeImeL Puu`nin (.
1q81) s2cnli S:ltcnlcri Tcrihi IsImII eserIerInde renkIer 'kurgunmi` yunI IuneLIenmI, Tunrinin
guzubinu ugrumi oIuruk LurII edIIIr. OsmunIi SuILuni Ise guzIIerIn ve dIn ugrunu suvuunIurin ugusi,
kuIIrIerIn ve kLIkIe dIrenenIerIn yok edIcIsIdIr. ikpuuzude (. 1q81) Tetcrih-i Ali s2cn udIi
eserInde OsmunIiyi bozun 'kuIIr udeLIerI`nden sz ederken OsmunIiyi 'kuIIr kirun` oIuruk udIundirir.
SuzI eIebI (. 1zq),Mihclol: Ali e'in Gczctctnc2esi udIi eserInde, Osmun GuzI`yI kuIrumunIur
kuIrumuni, dmuni dIek, suvu meydunindun kuun, pisirik kuIIr LuIIesI oIuruk udIundirir. SuzI
eIebI BIr Trk dnyuyu bedeIdIr sznn de suIIbIdIr.

'AltIn ug' ulgIsI

KununI SuILun SIeymun`in, 18`de Bender KuIesI`ne yuzdirdigi kILubede veyu runsu KruIi
runsuvu`yu gnderdIgI mekLupLu kuIIundigi kIbIrII unIuLim, kendInI IerkesLen sLn grme IuII
urpicidir. KununI`nIn ProLesLunIuri korumu konusundukI LuuIId Ise HuzreLI su`yu LunriIik
uLIeden PupuIigu kuri oImuIuriyIu IIgIIIdIr, yoksu OsmunIi`nin yce gnIIIgyIe degII.
(OsmunIi`nin ngIIIzIere yukinIumusi du dIn meseIesIyIe IIgIIIdIr.) Bu dnem MsImunin
guyrimsIIme sLnIgnn kurumsuIIuLigi dnemdIr. OrnegIn Ebu Suud EIendI`nIn IeLvuIurinu
gre 'kuIIrIere seIum verIIIp uIinmusi cuIz degIIdIr`. Bu dnemIerde Iem bu sLnIk duygusundun
Iem de Dur`I-Hurp, Dur`I-CIIud, Dur`I-KIr gIbI sIumI kuvrumsuIIuLirmuIur doIuyisiyIu OsmunIi
DevIeLI 'guvur` memIekeLIerInde duImI eII buIundurmuz, onIurin dIIInI grenmeye Leebbs eLmez.
OsmunIi`du bIr eIInIn veyu Lercmuninin dvImesI, IupsedIImesI IuLLu IdrImesI guyeL
oIugundir. HuLLu ogu zumun eIIIere kpek muumeIesI yupiIir, bu durum eIIye de IIsseLLIrIIIr.

Ivliyu elebi'nin zgveni

Avrupu`yu buki konusundu EvIIyu eIebI bIr IsLIsnudir. OsmunIi orduIuri VIyunu nIerIndeyken
166`Le Kuru MeImeL Puu`nin muIIyeLInde Avrupu`yu gIden eIebI, AvusLuryuIiIurdun yeLenekII
zunuuLkurIur, sunuLkurIur oIuruk sz eder. eIebI AvrupuIinin okumu merukindun, cunIi yuyin
IuyuLindun, kudinIurin LopIum IuyuLindu nde oImusindun IuyreLIe sz eder, LeknIk, udubimuuereL,
kiyuIeL, IuyuL LeIukkIsI buLu oImuk zere Ier eyIn OsmunIi`yu gre sLnIk gsLerdIgInI IIude
eLmekIe yeLInIr, bu durumun uILindu ezIImez, kendInI eksIk, kk IIsseLmez. eIebI uyricu kendI
LopIumunu du eIeLIrIr; neIerIn eksIk oIdugunu syIer. eIebI`nIn OsmunIi`nin AvrupuIidun sLn
oIdugu dnemde yuumusi byIesIne uIIcenup duvrunmusinu neden oImu gIbIdIr. (Kuru MeImeL
Puu Lum dokuz uy boyuncu VIyunu IuIkinu zorIu meILer muri dInIeLIr. Bu zorukI konserIerIn
oIumIu eLkIsI MozurL`in ve BeeLIoven`in besLeIerInde grIecekLIr.) ErLesI yiI PurIs`e gIden 'IevkuIude`
eII SIeymun Agu Ise, runsu DiIIerI Bukuni`ni kk drr, KruI XV. ouIs`yI uyugu kuIdirmuk
IsLer, kruIin debdebesInIn en uugi Trk pudIuIinin uLindu bIIe buIundugunu syIer umu kendI
LopIumunu du IIk eIeLIrIIerI yneILIr.

KIzIl brkten uk brke

HuIII nuIcik`u gre BuLi`nin zeIIIkIe gIyIm kuum gIbI kILreI unsurIurini reddeLme Luvri, k
dnemInde orLuyu ikmiLir. Diuridun IIbIr korkusu oImudigi ykseIme ugindu Ise OsmunIiIur,
BuLi`dun kILr ukLurirken II ekInmemIIer, LersIne, buIungiLun ILIburen BuLi`dun
eLkIIenmIIerdIr. ELkIIenme, duIu OrIun Bey zumunindu sukuIin renk usuI kesIImesI, brkIerIn
rengInIn kiziIdun beyuzu evrIImesI ('uk brk` BIzuns`Lu ruIIpIer siniIinin buIigidir) IIe buIumi
duIu sonru zeIIIkIe LeknIk konuIurdu BuLi LukIIL edIImILIr. DuIu sonru ikpuuzude, . Beyuzid`in
Ankuru IeIukeLInI yorumIurken, bunu OsmunIi BeyIerInIn renkIerI LukIIL ederek sukuI kesmeye
buIumusiyIu uikIur.

1ooo. yIl sendromo

KununI dnemInIn Iemen bILImInden ILIburen OsmunIi`du bIr purudIgmu degIIkIIgI oIur. HIcrI 1ooo
yiIinin yukIumusi, ugduIurinu gre duIu uz oImukIu bIrIIkLe, dnemIn en purIuk dnr
GeIIboIuIu MusLuIu II`nIn 1qo LurIIIndekI vebu suIginini kiyumeLIn IureLI oIuruk grmesIne neden
oIur. MusLuIu II`ye gre LopIumsuI dzenIn uILi sLne geImILIr. UIemu urLik ne bIIgIII ne dIndurdir.
bIIsIer ve yuIunciIur devIeLIn LemeI dIregI oImuIurdir. Dnyuyi yok eden vebu yuIniz IIzIkseI degII
uIIukI bIr ke de neden oImukLudir. #veL ve yoksuIIuk Ier yerI surmi, dnyu buduIu bIr
kocukuriyu dnmLr. Normun LkowILz`e gre 1ooo. yiIdu (1q1J1qz) keIuneL gerekIemeyInce
OsmunIiIur bunu AIIuI`in rizusinin IureLI ve OsmunIi mpuruLorIugu`nun IIbIr sIum devIeLInIn
uIumudigi en yce mkemmeIIyeLe uIuLiginin IspuLi suymiIurdir. Bu LurIILen sonru OsmunIi
yzn geIecege degII gemIe dner. 'Asr-i SuudeL`, 'KununI DnemI` gIbI 'uILin ug` gzeIIemeIerI,
OsmunIi`nin uyugini bugIur.

Mminlerin cehennemi, kIirlerin cenneti

'urkIurin Iurk edIImesI`nden 'Trk`n Trk`Len buku dosLu yokLur` IIkrIne 'GerIIeme DevrI`nIn
buIungici suyiIun 16qq KurIoIu AnLIumusi`ndun sonru geIIIr. KurIoIu`dun sonru suvuin yerInI
dIpIomusI uImuyu buIur, eIIIere kL duvrunmu bILer. OsmunIi`yi Avrupu`du LemsII eden enerII
BeyIerIn gnceIerInde eskIden TrkIer yIgIL, cesur, bIIge, udII, subirIi oIuruk nILeIenIrken, urLik
TrkIere kubu, kIbIrII, cuIII gIbI siIuLIuri Iuyik grmeye buIunir.

KurIoIu`nin LurIIInI yuzmukIu grevIendIrIIen NuImu, yenIIgIyI kubuI eLmekLe zorIunmi ve bunu
HuzreLI MuIummed`In LukLIk Icubi yupLigi HudeybIye Burii IIe kuriIuLirmiLir. VIyunu`du yedI yiI
esIrIIkLen sonru 16qq`du kurLuIup yurdunu dnen TemevurIi Osmun Agu Ise VIyunu`du
grdkIerInI`cccip-i crcib' dIye unurken bu ucuyIpIIkIerIn ne oIdukIurini unIuLmuz. Amu yIe der:
Dnyu mmInIerIn ceIennemI, kuIIrIn Ise cenneLIdIr. Bu IudIs, MsImunIurin koIekLII bIIIncInIn
oIumusindu ok eLkIII oImu LIpIk bIr IudIsLIr. GerekLen de MsImun OsmunIi, cenneLIe
meguIken, 'kuIIrIer dnyuyi eIe geIrmIIer`, dnyuyi LuL uIinmusi, sevIImesI, keIedIImesI gereken
bIr yer oIuruk degerIendIrmIIerdIr. Bunun bIr sonucu du AvrupuIi bIIIm ve LeknIkLe IIerIemILIr.
ArudukI Iurk urLLiku, yenIIgIIerIn suyisi urLmiLir. OsmunIi bIr LeIdIL oImukLun ikmi, uksIne
kendIsI LeIdIL uILinu gIrmILIr. Bu durum, OsmunIi`nin Ie dnkIgne son verIr, BuLi`yu kuri
bukiini rudIkuI bIImde degILIrIr. NIzum-i Iem`den NIzum-i CedId`e geI buIur.

Lule evri'nin mimurI

1;11`de AvusLuryu`yu Prens Eugen`e gnderIIen 'IevkuIude` eII SeyIuIIuI Agu`nin grevI OsmunIi-
Prusyu IIIkIIerInIn gergInIeLIgI ve suvu uumusinu geIIndIgI bIr nokLudu AvusLuryu`nin LuruIsizIigini
sugIumukLir. Amu esus buurisi runsu`yi kuIve IIe LuniLirmuk oIur. 1;18 LurIIII PusuroIu
AnLIumusi`ndun sonru BuLi`yi Lunimuk urL oIuncu, 1;z1`de YIrmIsekIz eIebI MeImed EIendI PurIs`e
duImI eII oIuruk uLunir, eIInIn ogIu SuIL EIendI de IIk yubunci dII grenen OsmunIi dIpIomuL oIuruk
LurIIe geer. (Amu IIk Tercme DuIresI`nIn kuruImusinu duIu bIr usir vurdir.) EIIyI kuriIumuyu
geIen kuIubuIigin IzdIIumu yoI uLigi ve ikun urbedede IkI kIInIn Idg dogrudur uncuk urLik
EvIIyu eIebI`nIn veyu SIeymun Agu`nin mugrur bukii yokLur. nk ne runsu OsmunIi`dun
yurdim IsLeyen runsu`dir ne de OsmunIi o gnIerdekI OsmunIi. YIrmIsekIz eIebI 'kuIIrIerIn
cenneLInI IkesIne kurmuk IIn` eIIr pIunIuri IIe dner ve bu pIunIuru gre KugiLIune`de yupiIun
'renk Lurzi` kkIer, buIeIer, purkIur, ogIu SuId EIendI`nIn geLIrdIgI muLbuu, uIe DevrI`nIn
sImgeIerI IuIIne geIIr.

Kudim olunIn gzden dmesi

Bu IIk cIddI BuLiIiIumu IumIesI 1;o`du PuLronu HuIII syuni IIe bILer umu BuLi`yu IIgI devum
eder.1;;`de VIyunu`yu, 1;6`Le BerIIn`e gIden AImed #esmI EIendI`nIn Prusyu usker sIsLemIne,
sIIuI LeknoIojIsIne IIIkIn LuvsIyeIerI, kuyinbIruderI AImed AzmI EIendI`nIn rveLIn kuIdiriImusi,
kyInn korunmusi, LIcureLIn dzenIenmesI gIbI brokruLIk devIeLe IIIkIn LuvsIyeIerI, ondru eIIsI
MuImud #uII EIendI`nIn purIumenLonun IIeyII, zgrIkIer, IIberuIIzm gIbI konuIurdukI gzIemIerI
'kudIm oIunin urLik Ie yurumudigini` zIIInIere IIemeye buIur.

KudIn-erkek ilikilerindeki serbesti

NILekIm 1;q1 LurIIII ZILovI AnLIumusi`nin urLIurindun bIrI oIuruk VIyunu`yu gnderIIen Ebu BekIr
#uLip EIendI`nIn seIureLnumesInde 'dnyu mmInIerIn ceIennemI, kuIIrIerIn cenneLI` IudIsI
bumbuku bIr bugIumdu yer uIir. GerI #uLip EIendI de uynen SeyIuIIuI Agu ve YIrmIsekIz eIebI gIbI
kudin erkek IIIkIIerIndekI serbesLIIge uur (ve bu ukinIik 1o. yzyiIdu Arup seyyuI bn udIun`in
Trk kudininin Arup kudinindun duIu zgr oImusi kurisindu duydugu ukinIigu benzer) umu
#uLip EIendI geneI oIuruk oIumIu bIr Avrupu porLresI Izer. DuIusi 'rengIsLun` yuumini ok sever,
buIoIuru, kurnuvuIIuru kuLiIir, kerIuneIere gIder, operuIur, buIeIer, konserIer IzIer umu sonu pek gzeI
oImuz, 1;qq`du #odos`Lu Idum edIIIr. HuIeII HuIeL EIendI Ise, IImIye siniIinin muIuIuzukurIigi IInde
uyni eyIere bukLigindu 'rm, yozIumi bIr IuyuL` grecek, uncuk onun du sonu bogduruImuk
oIucukLir. 18o`Iurdu VIyunu eIIsI oIun Sudik #iIuL Puu Ise Numik KemuIIerIn esIn kuynugi oIucukLir.
(GIIune HuLLi Hmuyunu`ndukI buzi IIkIrIer #iIuL Puu`nin rIsuIesInde uynen vurdir.)

'ButI stndr' ulgIsInIn

Bu gzIemIer . MuImud`un 'NIzum-i CedId` reIormIurindu ok eLkIII oIur uncuk, suILunin BuLiIi
Lurzdu kurdugu yenI orduyu Asclir-i Mcns:re-i M:hc22edie gIbI sIum`u gnderme yupun bIr
IsIm Lukmusi 'munevI` kuygiIurin IuIu ok nemII oIdugunu gsLerIr. TunzImuL`u geIIndIgInde BuLi
medenIyeLInIn 'sLn` oIdugu sekIInde bIr kubuI yerIemeye buIumiLir. DnemIn PudIuIi
AbdImecId, BuLi egILImI uImi ve runsizcu grenmILIr, evresInde de BuLi egILImI uImi genIerden
oIuun bIr grup vurdir. Ancuk, TunzImuL`in mImuri MusLuIu #eIL Puu, yupucugi reIormIurdu yurdim
eLmesI IIn $eyIIIsIumdun kendIne bIr yurdimci gndermesInI IsLemeyI IImuI eLmez. VerIIen
yurdimcinin AImeL CevdeL Puu oImusi $eyIIIsIumIigin bIIe purudIgmu (!) degILIrdIgInI oIdugunu
dndrr.

"iyur-I kIr gezdim.

TunzImuL uydinIuri uzun sre 'cIvIIIzuLIon` keIImesInIn kuriIigini ururIur sonundu 'medenIyeL`Le
kurur kiIurIur. ZIyu Puu ve Numik KemuI`e gre 'medenIyeL` IyIdIr. (MeImeL AkII`In 'Lek dII kuImi
cunuvur`inu duIu ok vurdir.) ZIyu Puu svIre`yI gezer ve DIyur-i kIr gezdIm, beIdeIer, kuuneIer
grdmJ DoIuLim mIk-I sIum`i bLn vIruneIer grdm dIye yuzur. bret guzeLesInIn Kusim 18;z
LurIIII suyisindu ondru`yi unIuLun Numik KemuI, CIurIes DIckens`in romunIurindukI yogun
smry, uIIuksizIigi, seIuIeLI degII #uy-I urzdu mevcuL oIun usur-i LerukkInIn IoLogruI IIe resmI
uIinmi oIsu medenIyeL-I Iuziruyi grr.

Numik KemuI, BuLi medenIyeLInIn eksIkIIgInI (uIIuksizIigini, cInseIIIge dknIgn) Dogu`nun
mezIyeLIerI IIe (sIumIyeL`In eskI 'suI` IuIInIn dIrIILIImesIyIe) LumumIumuyi dnmekLedIr. Bu,
$InusI`nIn 'Asyu`nin ukI-i pIrunesI IIe Avrupu`nin bIkr-I IIkrInIn IzdIvuci` dncesI IIe ok benzeIr.
ErnesL #enun`in, 'sIum`in LerukkIye kuri oIdugu` IIkrIne kuri bIr reddIye (slc2 Risclesi) yuzun
Numik KemuI, orudu bIIe #enun`in dnceIerInI sorguIumuyu kuIkmuz. DuIusi bIr 'Lers
$urkIyuLiIik` yupuruk BuLi uygurIiginin IeIseII uyuniinu kuynukIik eden dnrIerInIn IepsInIn
Arup oIdugunu ne srer. HuIbukI Iem bu dogru degIIdIr, Iem de #enun sudece ArupIuri degII
TrkIerI de IedeI LuILusinu koymuLur.

zm slum'du

TunusIu HuyreLLIn Puu IuIki Avrupu medenIyeLIne isindirmuk IIn Avrupu medenIyeLInIn kknn
sIum oIdugu IIkrInI suvunur. Benzer bIr LuLum uud Puu`du du grIr. Sudruzum AII Puu IIe
SuILun AbdIuzIz urusindukI konumudu pudIuI Puu IuzreLIerI usIimizu IuIeI geLIrmemek zere ne
uIubIIIrsek uImuyu mecburuz der. Bunu kuriIik SuILun AbdIuzIz`In onur konugu oIuruk kuLiIdigi
186; PurIs uuri`ndu Ier devIeLIn genI puvyonIuri oIdugunu, puvyonIurdu kILupIurin, mecmuuIurin,
uIIIerIn oIdugunu grp gIzII gIzII ugIuyun Omer uIz EIendI Sudruzumu HirIsLIyunIur IIIm, IrIun,
medenIyeL, uIikunIik, msuvuL gIbI usIindu MsImunIuru uIL oIun emIrIerI HirIsLIyun oImuIurinu
rugmen LuLbIk eLmekLedIrIer. YunI bIImeden IIduyeLe ermIIerdIr der. Omer uIz EIendI`ye gre,
ceIuIeLI birukip IImI, IpLIduIIIgI birukip medenIyeLI, LembeIIIgI birukip uIikunIigi, eI emegInI
birukip mukIneyI, eIIrde ve kyde pIsIIgI birukip LemIzIIgI, Irg birukip IIuci, deveyI birukip
LrenI, yeIkenI birukip uskurIu gemIyI uIir, kudinIi-erkekII bIrIIkLe ve beruber Lum mIIIeL oIursuk, Iem
dInImIzIn Iem de devIeLImIzIn bekusini ve Izz- un IIe devumini LemIn edebIIIrIz`. Amu bu rudIkuI
cevubin urku pIunindu Avrupu`nin meydun okumusinu kuri koymu IsLegI, AvrupuIiyi kendI sIIuIiyIu
yenme drLs vurdir.

Tuklitilik ve reddedi

18;6`du q gn LuILLu kuIun V. Murud`in eger AvrupuIiIuru benzemezsek bIze yuumu Iukki
LunimuzIur dedIgI bIIInIr. sIumci dumuri gI oIun AII SuuvI`ye gre 'IuIkin yururi ve Iukkin
IukImIyeLI` unIuminu geIen 'medenIyeL` OsmunIi memuIIgIne Lers LuruILun gIrmILIr ve OsmunIi`nin
knn nedenI ILe bu LukIILIIIkLIr. $eIzude Iken Avrupu seyuIuLIne ikun . AbdIIumIL de vizir
vizir IIeyen LrenIerden, gemIIerden, Ier yerdekI muuzzum IuuIIyeLIerden ok eLkIIenmILIr umu onun
dnemInde LukIILIIIgIn yerInI 'AILin ug` vurgusu uIir. Bu vurgu o kudur uiriyu kuur kI BuLi`dukI
ugdu unuyusuI rejImIn yuruLicisinin ArupIur oIdugu, bLn BuLi bIIIm ve LeknoIojIsInIn Arup
uygurIiginin rn oIdugu, AvrupuIiIur vuIeL ve kurunIikIur IInde yzerken, Arup uygurIigindun
grendIkIerIyIe uygurIuLikIuri ne srIr.

k dnemInIn Sudruzumi SuIL HuIIm Puu, OsmunIi Insuninin BuLiIi degerIerIe eskI degerIerI
urusindukI sikimiIigi pek vecIz bIImde zeLIer: Gerek IuyuL grmzn diindu kuIiyor. BIz
dogruyu yunIiu, geregI IuyuIe, Iuk yoIunu supkinIigu, oImumii oImuu, mmkn Imkunsizu
kuLuruk en oImuyucuk pIun ve IuyuIIerden suudeL umuyoruz... Bunu SukuIIi CeIuI`In BIz Dogu`yu
dogru gIden bIr gemInIn IInde BuLi`yu gILmeye uIiun zuvuIIiIuriz surkuzmi IzIer. zo. yzyiIIu
bIrIIkLe ukIu neIreL urusindu gIdIp geIecek BuLi uIgisinin dIger uumuIurini bIr buku zumun eIe
uImuk zere sz burudu nokLuIuyuIim...

TA#H DETE# 1.o.zooq
Aye Hr
DenIz`den NeIIr`e: Arz-i Mevud

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TrkIye-SurIye sinirindu yukIuik 61 bIn, TrkIye-ruk sinirindu ; bIn, TrkIye-run sinirindu 1qz
bIn, TrkIye-ErmenIsLun sinirindu zz bIn oImuk zere sinir boyIurindu yukIuik qoo bIn kuru muyini
deII. PKK`nIn dedIgI muyinIuri du unuLmuyuIim. Ancuk, II degInIImeyen konu IIbIr yubunci
Ikeye siniri oImuyun TunceII, BIngI, DIyurbukir, BuLmun, BILIIs ve SIIrL`Le de muyin deII oImusi.
Bu bIgeIerdekI muyin suyisinin du zo bIn cIvurindu oIdugu LuImIn edIIIyor. Dnyudu kendI IuIkinu
kuri muyin deyen bIr buku devIeL vur mi ucubu? OLe yundun depoIurdu bekIeyen z, mIIyon
muyini du ekIersek, TrkIye Lum bIr muyin cenneLI.

TSK'YA LAI YOK . DTP MIIIeLvekIII EmIne Aynu seImIerde KrdIsLun`in siniri IzdIk dedIgInde
Iop oLurup Iop kuIkunIurin devIeLIn muyin IurILusindu du bIr 'KrdIsLun siniri` IzIIdIgInI
grecekIerIne emInIm. Henz, dIger sinirIurdukI ve I bIgeIere denmI muyinIurin
LemIzIenmesInIn LurLiiImumusi bIr yunu, bLeden Ier yiI usIun puyini uIun TSK`nin nusiI oIup du
kendI dedIgI muyinIuri skecek ve ImIu edecek donunimu ve yeLenege suIIp oImudigini
sorguIumiyoruz, yu du NATO sunkI bubumizin ogIuymu gIbI ruIuLsiz oImuyoruz du, neden ben bu
zor II buuriyIu yupurim dIyen kck bIr Ike Iukkindu kompIo LeorIIerI reLIyoruz unIumuk zor.

TARH ZILI$TR . Bu urudu, Bubukun Erdogun`in muyin LemIzIeme II bugIumindu yupLigi
rLI zeIeLIrI (Ier ne kudur IkI IuILu nce ErmenIsLun sinirinin uiImusi IIe IIgIII bIr konumusindu
TrkIye`de buIundugu IddIu edIIen qo bIn kuuk ErmenI`yI gerI gndermekIe IIgIII ImuIurdu
buIunduysu du) LurII neme suIIp. GuyrimsIIm vuLunduIurimizu CumIurIyeL LurIII boyuncu revu
grIen 'IuIzun` uyguIumuIuru bu suyIuIurdu yerI geIdIke degIndIm, degInecegIm de. Ancuk bu
IuILuyi, muyin LemIzIeme meseIesInde uiku dIIe geLIrIImemekIe bIrIIkLe, kompIocu zIInIyeLIerIn
sruII deyInce ukIinu IIk geIen ey oIun 'Byk sruII` ve 'Arz-i Mevud` konusunu uyirdim.

Bugn OrLudogu`du ve TrkIye`de pek ok kIInIn yrekLen Inundigi 'Byk sruII` projesInIn
duyundigi IddIu edIIen 'Arz-i Mevud` yunI 'VuuL EdIImI ToprukIur` meseIesInIn dInseI reIerunsi
TevruL`LukI 'IInden sL ve buI ukun LoprukIur` ve 'Kenun DIyuri` IIudeIerIdIr. (iki :8)`e gre Tunri
Kenun DIyuri`ni bIr zumunIur sruIIoguIIurinu vermILIr. Konu AzIz PuuIos LuruIindun ncII`e
LuinmiLir. PekI Kenun DIyuri neresIdIr?

ncII (SuyiIur q:1-1z)`de zeLIe gneyde Misir NeIrI, ZIn I, buLidu AkdenIz, kuzeyde Hor Dugi,
dogudu Urdn ($erIu) rmugi ve uL GI IIe sinirIi bIr Kenun DIyuri Lunimi yupiIir. (HukImIer zo:1; 1
SumueI :zo; z SumueI 1;:11) Kenun DIyuri`nin sinirIuri 'kuzeyde Dun`dun gneyde BIrebu`yu`
dIye LurII edIIIr.

(EzekeII q;:1-zo)`de sinirIur kuzeyde $um`Iu Zedud urusindukI IuL, dogudu Urdn NeIrI, gneyde
Misir VudIsI, buLidu Byk DenIz`Ie evrIIIr. (TekvIn 1:18)`de Ayni gn, Tunri bruIIm`e 'SenIn
soyundun geIenIere Misir NeIrI`nden Byk NeIre, iruL NeIrI`ne kudur uzunun LoprukIuri
verIyorum` dIyerek bIr unLIumu yupLi der. (TesnIye 11:zq)`Le, Musu YuIudIIere AyukIurinin busLigi
Ier yer senIn oIucuk. SinirIuriniz I`den bnun`u, NeIIr`den, iruL`Lun DenIz`e uzunucuk der. BIr
(iki 1:;)`Le sinirIur, NeceI I, bnun DugIuri, AkdenIz ve iruL NeIrI oIuruk LurII edIIIr. (iki,
z:1)`de Tunri sruIIoguIIurinu SinirIurinizi KiziI DenIz`den IIIsLIn DenIzI`ne, IIerden iruL
rmugi`nu kudur beIIrIeyecegIm der kI bu sinirIur DuvuL zumunindukI (MO 1ooo) YuIudI KruIIigi`nin
sinirIuridir.

Rivuyet mohteliI

GrIdg gIbI sinir meseIesI kuriik. Buku LunimIurdun du bIIIndIgI gIbI TevruL`in ve ncII`In cogruII
LunimIumuIurini, bIIImseI LunimIur oIuruk eIe uImuk dogru degII. NILekIm 'Misir NeIrI`, buziIurinu
gre NII NeIrI, buziIurinu gre NII degII, SInu Yurimudusi`nin kuzey kiyi erIdIndekI VudI eI ArI`LIr.
'NeIIr` ve 'Byk NeIIr`In bIzIm bIIdIgImIz iruL NeIrI oIdugundu, DenIz`In Ise AkdenIz oIdugundu
pek pIe yok. Hor Dugi Ise bnun DugIuri`dir. (Amu kompIocuIuru gre TorosIurdir.)

AsIindu, 'Byk NeIIr` KubuIu semboIIzmIne gre Tunri`nin cenneLInI, iruL NeIrI Ise Dnyu
cenneLInI LemsII edIyor. YunI buzi LunimIur LmyIe meLuIorIkJIoIkIorIk unIum Luiyor oIubIIIr. OLe
yundun, HuzreLI bruIIm`In soyu, kurisi Suru`dun oImu sIuk`Lun Lreyen YuIudIIer IIe curIyesI
Hucer`de oImu smuII`den Lreyen ArupIur oIdugunu gre, bu LoprukIur Iem YuIudIIere Iem de
ArupIuru vuuL edIImI oIubIIIr. ZuLen, Kurun`in MuIde SuresI`nde bunu degInIIIr.

Gneydogo Anudolo duhil mi?

Arz-i Mevud`un sinirIurinin Gneydogu AnudoIu`yu kudur uzuLiImusindu, LunimIurin ogundu geen
'iruL NeIrI`nIn byk roI vur. Amu duIu nemIIsI sruIIoguIIurinin uLusi HuzreLI bruIIm`In
memIekeLInIn UrIu oIdugunu duIr syIence. TevruL`u gre HuzreLI bruIIm`In dogum yerI KuIde
IkesIndekI Ur (Ur KusdIm) eIrI. YuIudI ve sIum kuynukIurindu bu eIIr bugn TrkIye sinirIuri
IInde kuIun UrkI (SurIye`de KumiIi yukinIurindukI TeII Mozun), Agri Dugi eLekIerIndekI UrurLu,
Gney AnudoIu`dukI UrIu, KuLIu (ruk`Lu BubII EyuIeLI`nde TeII bruIIm) eIIrIerInden bIrI. DuIu
sonrukI LurIIIerde dIger eIIrIer unuLuImu, UrIu eIrI popIer oImu. Bunu kuriIik 1qz;`de SIr
CIurIes WoIIey udIi ngIIIz urkeoIog, TevruL`Lu udi geen Ur`un Gney MezopoLumyu`du, Busru
KrIezI yukinIurindu bIr Smer eIrI oIdugunu IIerI srer. Bugn bIIIm dnyusindu son Lez duIu
byk kubuI gryor. Ancuk bu kubuI bIIe 'Byk sruII` kompIosunun purusi oIuruk nILeIeyenIer
vur.

TrkIye bugIunLisini sugIuyun nc Iusus Ise TevruL`Lu Kenun DIyuri`ni LunimIurken zIkredIIen
kuvImIerden bIrInIn udinin 'HILILIer` oImusi. TevruL`LukI HILILIer IIe AnudoIu`du Ikm srm
HILILIerIn uyni kuvIm oIup oImudigi konusu Ienz kesInIIk kuzunmumukIu bIrIIkLe, geneI egIIIm,
IkIsInI uyni kubuI eLmek yoIundu.

Mosu Kotsul Topruklur'u girebildi mi?

nuniu gre, qoo yiI boyuncu Misir`du esureL yuudikLun sonru sruIIoguIIurini IIIsLIn`e gLrmek
IsLeyen HuzreLI Musu`yi SInu Yurimudusi`ndu qo yiI doIuLirdikLun sonru Tunri, yoIcuIukLu yuudigi
zorIukIuri uurken IIkmeLInI sorguIudigi IIn, HuzreLI Musu`yu KuLsuI ToprukIuri greceksIn umu
oruyu gIrmek sunu nusIp oImuyucuk demILI. BIr de 'YuIudIIere yusuk LoprukIur` vur. (TesnIye z:, q,
1q), (Yeu zq:q) ve (z TurIIIer zo:1o) bImIerIne bukiIirsu yusuk LoprukIur bugnk Urdn
LoprukIuri.

NILekIm IuIkini Urdn NeIrI`nIn Dogu Yukusi`nu kudur geLIren HuzreLI Musu, HuzreLI Yuu
komuLusindukI sruIIoguIIurinin 'Arz-i Mevud`u yubunciIurdun kurLurmusini gremeden, Urdn
NeIrI`nIn Dogu Yuku`sindu Id ve orudu Tunri`nin kendIsIne verdIgI cezu uyurincu bIIInmeyen bIr
yere gmId. HuzreLI Musu`nin uzukLun bukLigi bu LoprukIuru bugn brunIce`de Eretz
Yisrcel denIyor ve sinirIurinin gneyde SInu Yurimudusi`nin kuzey kiyisindukI VudI eI ArI, kuzeyde
bnun DugIuri, buLidu AkdenIz ve dogudu Urdn NeIrI ve uL GI IuLLi oIdugu kubuI edIIIyor.

'Byk sruil' siyuset suhnesinde

VeIev kI bu dogru degII ve TevruL`Lu ve ncII`de LurII edIIen Arz-i Mevud, Gneydogu AnudoIu`yu
kudur uzuniyor dIyeIIm. Esus meseIe, bence bunu 'Byk sruII` udiyIu bIr sIyusI projeye
dnLrmek IIn uIiun bIrIIerInIn oIup oImudigi. Bunu gemeden nce, 'Byk sruII`
purunoyusinin OrLudogu sIyuseLIne nusiI duIII oIdugunun LurIIesIne gz uLuIim. Bu konudu DunIeI
PIpes`In mperIuI srueI: TIe NIIe-Lo-EupIruLes CuIumny (Middle Ecst ":crterl, MurL 1qqq) udIi
mukuIesInden bIr derIeme yupLim.

sruIIIIIerIn TevruL ve ncII`de kendIIerIne vuuL edIIen LoprukIur zerInde bIr 'Byk sruII` kurmuk
zere gIzII gIzII uIiLiginu IIk Inunun IIk poIILIk IIgr SuudI ArubIsLun KruIi AbdI AzIz`dIr. KruI
1q;`de BrILunyuIi emekII dIpIomuL H. #. P. DIckson`u yuzdigi bIr mekLupLu, YuIudIIerIn MedIne`ye
kudurkI LoprukIuri IsLedIkIerInI yuzmiLi. Neden 'MedIne`ye kudur` dersenIz, nk Peygumber
zumunindu MedIne`de YuIudIIer yuiyordu.

Misir DevIeL Bukuni CemuI AbdI Nusir, 1q6q`Le Byk sruII`In Lm OrLudogu`yu, 1q6`Le Ise
NII`den iruL`u kudur uzunmukIu kuImudigini, uyni zumundu Mekke ve MedIne`yI de kupsudiginu,
YuIudIIerIn Lm ArupIuri ImIu edecegIne Inundigini syIemILI. Nusir`in yurdimciIurindun Husun
SubrI eI HuII, duIu du IIerI gIderek Byk sruII projesInIn SIyonIsLIerIn dnyu egemenIIgInI IuyuLu
geIrmenIn bIr uruci oIdugunu IIerI srmL.

Aynu yunsImulurI

Amu Byk sruII meseIesInI uIusIururusi urenuyu Luiyun 1q8`Le SurIye DevIeL Bukuni HuIiz EsuL
oIdu. EsuL`in IddIusinu gre, sruII Bubukuni Moe Duyun 1q6;`de GoIun TepeIerI`nI IguI eLLIkLen
sonru bIgeyI zIyureL ederken orudukIIere GemI kuukIur sruII`I 1qq8 sinirIurinu uIuLirdiIur, bIz
1q6; sinirIurinu uIuLirdik, sIz NII`den iruL`u uzunun 'Byk sruII`I kurucuksiniz demILI. BIr rukIi
guzeLecI uyni konumuyi IurkIi ekIIde ukLurdi. Onu gre Duyun Kuds` uIdik ve ImdI IedeIImIz
YuLIrIb (MedIne) ve BubII demILI. Buku guzeLecIIere gre de duIu sonrukI Bubukun MenuIem
BegIn, 'sruII DevIeLI`nIn ncII`de ngrIdg gIbI ruk, SurIye, TrkIye, SuudI ArubIsLun, Misir,
Sudun, bnun, Urdn ve KuveyL`I kupsuyucugini` syIemILI. O gnIerde, sruII`dekI uIInIer IuIki
'Byk SurIye` projesIyIe munIpIe ederken, SurIye`de 'Byk sruII` korkusuyIu muIuIIIIerI bIIe
EsuL`in dev usker projeIerIne eveL dIyorIurdi.

1q8`Le konuyIu II IIgIsI oImuyun run du IIn IIne gIrdI. TurIIIn en nI suILekurIik rn
oIun Sion Protololleri, bIImem kuinci kez, uncuk ekInde 'SIyonIzmIn #yusi` buIikIi bIr IurILu IIe
busiIdi. HurILudu Misir, MedIne`ye kudur SuudI ArubIsLun, SurIye, ruk, KuveyL, run`in peLroI
bIgeIerI ve TrkIye`nIn Gneydogu`su sruIIIIIerIe meskn oIuruk gsLerIIIyordu. SinirIur bIr yiIun
IIgr IIe IzIImI, Iek bImne Ise urmusonIurin gz semboI yerIeLIrIImILI.

Yuser AruIut'In yurutIcIlIgI

Amu 'Byk sruII`I popIer kILre duIII eLmekLe KO IIderI Yuser AruIuL`in roIn kImse Inkur
edemez. AruIuL, 1q88`de Plcbo dergIsInIn muIubIrIne 'sruII buyrugindukI gIzII semboIIzm`den sz
eLmILI. AruIuL`u gre buyrukLukI IkI muvI IzgI NII ve iruL neIIrIerInI, urudukI beyuz bIm Ise
'Byk sruII`I gsLerIyordu. AsIindu muvI IzgIIer, geIenekseI YuIudI duu uIini sImgeIIyordu umu o
gnIerde de, byIe busIL uikIumuIur degII 'kompIo LeorIIerI` duIu ok ILIbur gryordu.

AruIuL IIn peInI birukmudi. z Muyis 1qqo`du, BM GvenIIk KonseyI, AruIuL New York`u
geIemeyecegI IIn, LopIunLisini Cenevre`de yupmiLi. AruIuL LopIunLiyu muden bIr puru IIe geImILI.
AruIuL purunin zerIndekI IIgr, IIIsLIn, bnun, Urdn`n Lumumi; SurIye`nIn yurisi, ruk`in Le
IkIsI, SuudI ArubIsLun`in Le bIrI (MedIne duIII) ve SInu`nin yurisini IIne uIun 'Byk sruII`In
IurILusi dIye LukdIm eLmILI. HuIbukI sz konusu puru, MO ; yiIindu Kuds`n #omuIiIur
LuruIindun IguII sirusindu busiImi unLIk puruyi kopyuIuyuruk 1q8q`du busiIun yenI sruII
puruIurindun bIrIydI. AruIuL, 1qqo yiIi boyuncu, cebInde Luidigi puruyi, nne geIene bukin, bukin
dIye gsLermeye devum eLLI.

Knesset'teki kuburtmu

Benzer bIr IddIu, KnesseL`Ie (sruII PurIumenLosu) IIgIII yupiIdi. DnemIn SurIye IIderI HuIiz EsuL ve
SurIye`nIn Suvunmu Bukuni MusLuIu TuIIus`in IddIusinu gre KnesseL`In gIrIInde sruII`In NII`den
iruL`u uzunun LoprukIurini gsLeren bIr kuburLmu ukiIiydi. GuzeLecIIer bunu grmek IsLedIkIerInde
gremedIIer nk IddIuIuru gre guzeLecIIer geIecek dIye kuIdiriImiLi.

AruIuL`in uIudeLIne gre KnesseL`LekI bu kuburLmu z yiI nce kuIdiriImiLi umu 1q8q`du BusI IIe
Gorbuov`un MuILu grmesInden sonru Lekrur yenIden konmuLu. AruIuL bIr sre sonru IIkuyesInI
degILIrdI. KuburLmunin kuIdiriImusi sruIIIIIere LuvsIye edIImILI IukuL onIur pIukeLLekI IurILuyi BM
LopIunLisindu gsLerdIgI puruyu kuzimiIurdi. Ardindun IIkuyeyI yIne degILIrdI ve IurILunin
AmerIkun-sruII HuIk KomILesI LuruIindun busiIdigini syIedI, IukuL bu IurILuyi du gren oImumiLi.

1qqo`du Misir`du yuyinIunun El Albcr guzeLesIndekI bIr mukuIede SovyeL YuIudIIerInIn IIIsLIn`e
g, Byk sruII`In gerekIemesInde nemII bIr udim oIuruk LurII edIImILI. ErLesI yiI Ibyu IIderI
KudduII, Byk sruII`In sinirIurini HInL Okyunusu`ndun Hrmz Boguzi`nu, CebeIILurik`Lun
AkdenIz`e kudur uzuLLi. DuIu sonru merkezI KuIIre oIun PukIsLun`dun spunyu`yu, TrkIye`den
Yemen`e uzunun bIr Ike LuIuyyI eLLI. ByIece, 'Byk sruII`, Lm sIum`i yeryznden sIIecekLI.
1qq1`de ruk`in KuveyL`I IguI eLmesI bIr KuveyL guzeLesInde 'Byk sruII` projesInIn bIr purusi
oIuruk nILeIenmILI. O gnden berI de OrLudogu IkeIerInde, bu syIencenIn uIicisi II eksIImedI.


Siyonistler ve sruilli yneticiler ne diyor?

18qo`Iurdu TIeodore HerzI`In buini ekLIgI SIyonIsLIerIn IIIsLIn oImuzsu, Kibris, SInu Yurimudusi,
MezopoLumyu, Dogu AIrIku, ArjunLIn IuLLu SIbIryu gIbI son derece genI bIr cogruIyudu sruII
DevIeLI`nI kurmuyu ruzi oImuIurinin, bunun IIn cunIu buIu uIimuIurinin IIkuyesInI 6-q Ocuk zooq
LurIIIerInde bu suyIuIurdu qo YiIdir Kunuyun Yuru: IIIsLIn dIzIsInde unIuLmiLim. DuIu sonru Ze`ev
JuboLInsky`nIn buini ekLIgI '#evIzyonIsL SIyonIsLIer` denIIen duIu rudIkuI grupIur HerzI`In yoIunu
IzIeyen Ben GurIon ve CIuIm EIzmunn gIbI prugmuLIkIerIn pIunIurinu kuri ikuruk sruII DevIeLI`nIn,
Urdn, bnun ve SurIye`nIn bIr bIm zerInde kuruImusini suvunmuIursu du bu grupIurin en
rudIkuI unsurIuri bIIe IIbIr zumun AnudoIu LoprukIurini, Misir`i, Sudun`i, ruk`i, Mekke`yI veyu
MedIne`yI konLroI eLmekLen sz eLmemIIerdI.

i Purtisi[Likod IurkI

1qq8`de sruII DevIeLI kuruIdugundu, ogunIugu eIInde buIundurun I PurLIsI HkmeLI BM`nIn
bugimsiz Arup ve sruII devIeLIerI IIn IzdIgI sinirIuri kubuI eLmILI. HurILudu yeII renkII mrekkepIe
IzIIdIgI IIn 'YeII HuL` dIye uniIun bu sinir, Arz-i Mevud`Iu rLmyordu, nk SInu Yurimudusi`ni
ve YuIudIIerIn Judeu ve SumurrIu dedIkIerI BuLi $erIu`yi diuridu birukiyordu. Bu Luvir uyurincu,
sruII 1qq8-1qqq`du, 1q6`du ve 1q6;`de SInu Yurimudusi`ni eIe geIrdIgI ve KuIIre`nIn kupisinu
duyundigi IuIde, buri kuriIigi oruIuri Iude eLLI ve bu dInI-bLn kesImIer LuruIindun du proLesLo
edIImedI.

Ikud PurLIsI`nde LemsII edIIen 'revIzyonIsL` SIyonIsLIer, 1q;;`de IkLIduru geIInce bugn Eretz Yisrcel`I
'Eretz Yisrcel c-Shle2c= sruII ToprukIurinin Tumumi` udiyIu gnceIIedIIer. Bu sinirIur bIIe 1qz`Le
BrILunyu Mundusi`nin LoprukIurini (sruII DevIeLI`nIn bugnk LoprukIuri+ BuLi
$erIu+Guzze+Urdn`) kupsiyor. zoo8`de EIud OImerL ArLik Erezt Yisrcel c-Shele2c dIye bIr ey
yok. O I bILLI, kIm bu konudun buIsederse ukIini kuybeLmILIr dedI umu kukuIuri gIderemedI.

Trkiye'deki hezeyunlur

sruII`In bIzIm GAP bIgemIze yneIIk zeI bIr IIgIsI vur mi? nLerneL sILeIerInde doIuun IddIuIuri bIr
yunu birukirsuk, sIyusIIerden geIen en ubsrL LepkIyI zooq yiIindu yuumiLik. Byk BIrIIk PurLIsI
(BBP) GeneI Bukun Yurdimcisi ALIIu $Imek, Yenic guzeLesIne sruIIIIIerIn GAP bIgesInde Lopruk
suLin uIdikIurini, bunun Byk sruII projesInIn purusi oIdugunu, bu umuIu Kuzey ruk`LukI KrLIerI
konLroI uILinu uImuyu uIiLikIurini, $unIiurIu`du LuIyun HusLunesI`nde IkI bIn YuIudI ocugun
dogdugunu, ocukIurin kImIIkIerInde dogum yerI oIuruk du TrkIye-$unIiurIu yuzdigini, bu
ocukIurin zo yuinu geIdIkIerInde bIgeye geIerek bIgedekI uruzIIerI suyesInde GAP`i sruII yurdu
yupucugini IIerI srmL.

evletin en st orgunlurI bile iknu edemiyor

$Imek IddIuIurini TBMM`ye Luimi, bu sumu IddIuIuri cIddIye uIun MecIIs de $unIiurIu VuIIIIgI`ne
durumu sormuLu. VuIIIIk, $unIiurIu`du LuIyun HusLunesI oImudigini, oImuyun bIr IusLunede dogum
yupLiriIumuyucugini, $unIiurIu`du Trk vuLundui oImuyun uIisIuru uruzI suLiImudigini ve
yubunciIuru dogum beIgesI verIImedIgInI syIemILI. Ayni gnIerde, Tupu KudusLro GeneI Mdr
ZekI AdIi du MT, GeneIkurmuy BukunIigi, MIIII Suvunmu BukunIigi ve Tupu KudusLro`nun
mIeLLIIerInIn GAP bIgesInde vuIIIerIe, kuymukumIurIu, usker bIrImIerIe grmeIer yupLigini ve
sonuLu sruIIIIIerIn bIgede Lopruk uIdiginu duIr en uIuk bIIgIye rusLIunmudigini uikIumiLi. AdIi,
TrkIye`de sruII vuLunduIurinu uIL guyrimenkuIIerIn eyII zooq ILIburiyIu 1 Lune oIdugunu,
bunIurin 8z`sInIn sLunbuI`du buIundugunu ekIemILI. Amu eIbeLLe $ImekgIIIerI Iknu edememILI. O
gnden sonru uru uru benzer IddIuIur eI uILindu pIyusuyu srId.

AklIselime duvet

$ImdI sukInce dneIIm: 'Arz-i Mevud` kuvruminin dIndur YuIudIIer IIn nemII oIdugunu kuku
yok. 'Byk sruII` IuyuII kurun IunuLIk mIIIIyeLIIerIn vurIigindu du kuku yok. Her Ikede bu LIp
udumIur vurdir. (Byk ErmenIsLun, Byk KrdIsLun veyu 'AdrIyuLIk`Len In DenIzI`ne Uzunun
Turun UIkesI` kurmuyi IuyuI edenIer yok mu? Yu du 'Dnyu sIum DevIeLI` IuyuII kurunIur?) Ancuk,
IuIk bIr devIeL oIun sruII`de, geImI gemI Lm yneLIcIIerIn dInseI reIerunsIurIu poIILIku yupLikIurini
vursuymuk munLikIi grnmyor. Bu, OrLudogu IkeIerInde egemen oIun 'dnyuyi yorumIurken
Kurun`i esus uImu` ekIIndekI buki uisinin bIr yunsimusi oIubIIIr. VeIev kI, u undu sruII`In buindu
dnyuyu TevruL`in gznden bukun udumIur vur, bunIurin sudece IkI mIIyon kIInIn yuudigi Guzze
$erIdI ve BuLi $erIu`yi bIIe konLroI edemedIgI orLudu Iken, oo mIIyon kIInIn yuudigi 'Byk sruII`
cogruIyusini nusiI yneLecekIerInI unIumuk mmkn degII. Sonu oIuruk, sruII-TrkIye IIIkIIerInI
veyu muyinIi uruzIIerIn kIme LemIzIeLIIecegI konusunu sIyusI, ekonomIk, dIpIomuLIk, usker
perspekLIIIerden sonunu kudur sorguIuyuIim umu bu Lr kompIocu sumuIikIurin esIrI oImuyuIim.
YunIi unIumuyin, konu sruII degII, dnyuyu buki uimiz.

TA#H DETE# zq.o.zooq
Aye Hr
Agri Dugi`ndu bIr KrL cumIurIyeLI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

$ubuL 1qz1`de Kuur Huneduni`nu bIr durbe IIe son veren #izu $uI, #izu $uI KruIIik yemInInI 1
AruIik 1qz`Le eLmILI umu Lucini uncuk z NIsun 1qz6`du gIyebIImILI. TrkIye, $uI`in cIus LrenIne
bIr LeIgruI gndermekIe yeLInmemI, degerII bIr kiIiIu, IkI Junker suvu uugi IedIye eLmILI. Trk
IuvuciIurin bu uukIurIu yupLikIuri gsLerIIer TuIrun IuIkini byIemILI.

run'In kokolurI

TrkIye`nIn bu sicuk IIgIsInIn uILindu, 1qz1`den ILIburen Ankuru IkmeLIyIe TuIrun urusindu eILII
nedenIerIe yuunun gerIIImIerIn IzInI sIImek urzusu yuLiyordu. GerIIIm yuruLun konuIurin buindu IkI
IkedekI KrLIer geIIyordu. #izu $uI, AgusLos 1qz`Le TuIrun`u gILLIgI IuIde uncuk Ocuk 1qz6`du
resmen greve buIuyubIIen TuIrun BykeIImIz MemduI $evkeL (EsenduI) Bey`e yIe demILI:
Bundun sene evveI bIr deIu ngIIIz SeIIrI bunu dedI kI 'TrkIer kendI IImuyeIerInde msLukII bIr
KrdIsLun yupmuk IsLIyorIur, bunu run KrdIsLun`ini du IIuve edIyorIur. Bu sureLIe KrdIsLun`i IIIuk
eLmI oIucukIur, sen bu IususLu ne IIkIrdesIn?` Ben de cevuben dedIm kI: 'Ben, TrkIye KrdIsLun`ini
bIIemem; IukuL run KrdIsLun`ini du veremem. BenIm buimi kesmeIIdIr kI bunu Ier ne num uILindu
oIur Ise oIsun vermeye ruzi oIubIIeyIm... (EsenduI, s.88)

$uI, duIu nce de, TrkIye`nIn TuIrun uLuemIIILerI BInbui HsumeLLIn (Tugu) Bey`e, unIuri
syIemILI: ...OyIe zunnedIyorum kI TrkIye`nIn run Azerbuycun`in du gz vurdir... Azerbuycun
IuIki Trk`Lr. TrkIye bunu IImuI edemez. Vukiu ImdIkI TrkIye byIe bIr poIILIku gLmyor.
MusLuIu KemuI Puu ok ukiIIi bIr zuLLir. ukuL kendIsInden sonru TrkIye yIne LLIIuL-i TerukkI
HkmeLInIn sIyuseLInI benImseyebIIIr. Gryorum kI demIryoIu InuuLiniz IkI koIdun Azerbuycun`u
dogru yneImILIr. GerekLIr kI, TrkIye erge Azerbuycun`i uIsin. (Arur, s. 16)

#izu $uI, SovyeL DevrImI`nden sonru KuIkusyu`nin degIIk bIgeIerInden TrkIye`ye siginun (buLu
MeImeL EmIn #esuIzude oImuk zere) AzerI mIIIIyeLIIerI ve bunIurin TrkIye`de yuyinIudigi Yeni
Turlistcn, dl: Y:rt, Yeni Kcjlcsc ve Azeri Turl gIbI dergIIer yznden de TrkIye`nIn run`in
Azerbuycun bIgesIyIe IIgIII yuyiImuci emeIIerI oIdugundun kukuIuniyordu.

Buhur huvusInIn sono

TrkIye Ise run`in KrL poIILIkusindun II memnun degIIdI. nk #izu $uI, Mondros MLurekesI
sonrusi Trk-run sinir bIgeIerInde IukImIyeL kurmu oIun KrL uIreL reIsI smuII Agu SImko`nun
run`u dnmesIne IzIn vermILI. GerI, 1qz6`du Lekrur Isyun eden SImko buurisiz oIuruk ruk`u kuLi
umu TrkIye`nIn kuIuginu kur suyu kumiLi bIr kere. (smuII Agu, 1qz8`de TrkIye`ye gILmek zere
ruk`Lun uyriIdi uncuk TrkIye`ye gIremedI. 1qzq`du Trk-run-ruk sinirindu bIr nokLudu run
uskerIerInce IdrId.)

TrkIye`nIn run kuynukIi LrunsIL muIIuru vergI koymusi gIbI ekonomIk buskiIur sonu verdI ve
TrkIye IIe run urusindu NIsun 1qz6`du bIr TuruIsizIik ve SuIdirmuzIik AnLIumusi ImzuIundi.
AnLIumu 1qz`Le SSCB IIe TrkIye urusindu ImzuIunun unLIumuyu benzIyordu. Temmuz uyindu #izu
$uI`in sug koIu TImurLu IIe MemduI $evkeL (EsenduI) Moskovu`yu gILLIIer, bekIenen I unLIumu
ikmudi umu TImurLu Ankuru`yu geIIp 1 gn kuIdi. ukuL bu buIur Iuvusi ok srmedI. 1qz;-1qo
urusindu yIe oIuyIur yuundi kI, Iem TrkIye`dekI ve SSCB`dekI KrLIerIn kuderI degImekIe
kuImudi, Trk mIIIIyeLIIIgI de irkiIigu dogru evrIIdI. $ImdI sz konusu dneme bukuIim.

IkIyulIk mI isyun mI?

run`dukI KrL ve AzerI uzinIikIuru IIIkIn TrkIye`nIn emeIIerInden kuku duyun run`Iu, IkI Ike
sinirinin IkI LuruIinu yuyiImi KrLIerIn run LuruIindun TrkIye`ye kuri kikirLiIdigini dnen
TrkIye urusindukI IIIkIIer, 16 Muyis-1; HuzIrun 1qz6 urusindu yuunun bIr oIuyIu gerIImILI. Trk
resmI LurIIIIerI LuruIindun 'Isyun` kuLegorIsIne sokuIun bu oIuy usIindu YusuI Tuo udIi bIr ekiyunin,
o sirudu II oIun BeyuziL`in Muson Bucugi`nu bugIi KuIecIk Ky`nden bIr mIkLur Iuyvun uIuruk Agri
Dugi`nu ikmusiyIu buIumiLi. HkmeL upuIcuIuri cezuIundirmuk IIn z8. AIuy`i grevIendIrmI
uncuk AIuy IezImeLe ugrumi, gerIde IkI Lopunu, IuyvunIurini ve eyuIurini birukuruk gerI ekIImek
zorundu kuImiLi. Bunun zerIne, 1 HuzIrun`du q. Tmen grevIendIrIImI, 1; HuzIrun`du Tuo ve
udumIuri run`u kuLikIuri IIn yIne devIeLI LuLmIn eden bIr sonu orLuyu ikmumiLi.

BeyuzIt OluyI yuunIyor

TrkIye buurisizIigin IuLurusini run`u kesLI. nk TrkIye-run urusindukI mevcuL sinir, OsmunIi
DevIeLI IIe Kuur Huneduni urusindu 1q1`Le IzIImILI ve Byk Agri ve Kk Agri dugIurinin dogu
yumuIuri run`du kuImiLi. AsIIer buIuri sikiLigindu, DombuL VudIsI`nIn gneyIndekI run kyIerIne
siginubIIIyorIurdi. TrkIye yiIIurdir siniri kendI IsLegIne gre dzeILmek IIn run`u buski yupiyordu.

1-zo EyII 1qz;`de KrLIerI kovuIuyun Trk kuvveLIerI yIne buurisiz oIuncu run`in CemIyeL-I
Akvum`dukI LemsIIcIsI urugI Ankuru`yu geIdI. EkIm uyinin buindu, q.ooo kIIIIk bIr KrL bIrIIgI,
BeyuziL`i busLi ve buzi Trk subuy ve erIerInI run`u kuirdi. Ankuru`nin bunu cevubi, BeyuziL`i IIe,
Kurukse`yI (usIindu udi KiziIkIIIse IdI umu 1qz1`de Kuzim KurubekIr LuruIindun udi degILIrIImILI) II
yupmuk, urugI`yI Kusim sonunu kudur oLeI odusindu bekIeLmek ve run`Iu LrunsIL LIcureLI kesmek
oIdu. urugI sonundu pes edIp Ankuru`dun uyriIirken, ngIIIz EIIsI`ne 'TrkIye`de PunLrkIzm zor
Ir...` dIye yukinmiLi.

$eyh Suid syunI'nIn bukiyeleri

TurIIe 'BeyuziL OIuyi` dIye geen bu yz kizurLici buskini usIindu, CumIurIyeL`In kuruIuundun berI
sregeIen KrL MeseIesI`nIn bIr purusiydi. BIIIndIgI gIbI, $eyI SuIL syuni`nin urdindun IIun edIIen
1qz $urk sIuIuL PIuni uyurincu $eyI SuIL`In ocukIuri, CemIIpuuzudeIer, BedIrIunIIer gIbI KrL
urIsLokruLIuri, run, ruk ve SurIye gIbI IkeIere srImIerdI. Bu urudu, Muyis 1qz6`dun ILIburen
CeIuII HuIIL Bey`In bukunIigindukI YezIdI, SnnI ve AIevI uIreLIerInden oIuun CeIuII
KonIederusyonu, Agri Dugi`nu siginmiIurdi. 1qz;`de 'Buzi $uIisIurin $urk MinLikuIurindun Gurp
VIIuyeLIerIne NukIIne DuIr Kunun`Iu srgnn upi duIu du genIIeLIIInce, dugu ikiIur urLmiLi.

Lbnun'du Hoybon koroloyor

Ayni yiI, eskI KrdIsLun TeuII CemIyeLI`nIn yeIerI, $eyI SuIL`In, BedIrIun Bey ve CemII Puu`nin
ocukIuri IIe bIrbIrIyIe dIdIen uIreL reIsIerInden oIuun kuriik bIr grup ve Trk IsLIIburuLinin
IddIusinu gre, ErmenI Tunuk KomILesI`nIn buzi yeIerI, bnun`du Hoybun (Xoybun, KrLede
'bugimsizIik` demekLI. Ancuk resm LurIIIIer, rgLn udi konurken, ErmenIcede 'ErmenI yurdu`
demek oIun Huybun'Iu ses benzerIIgInden yururIuniIdigini IddIu ederIer) udIi bIr rgL kurduIur.
ByIece eIIrII ve kirsuI kkenII grupIurin veyu bIr zumunIur IuII ve mugdur oIuruk kuri kuriyu geIen
KrLIerIn ve ErmenIIerIn zorukI evIIIIgI orLuyu ikLi. OrgLn KrL kunudinin umuci Sevr
AnLIumusi`yIu LunimIunun cogruIyudu bugimsiz bIr KrL devIeLI kurmukLi.

ugdu minyutr bir Krt comhoriyeti

Hoybun`un du ynIendIrmesIyIe, eILII dnemIerde run, ruk ve SurIye`ye kumi oIun KrL
uydinIuri, urIsLokruLIuri, uIreL beyIerI IIe run`dukI $Ikun AIreLI mensupIuri Agri Dugi`nu ukmuyu
buIudiIur. OrgL, dugdukI IurekeLI yneLmek zere OsmunIi Ordusu`ndu kurmuy bInbui oIuruk
grev yupun Isun NurI ve bIr grup urkuduini gnderdI. Le 'BeyuziL OIuyi`, Isun NurI ve BIreyo
Huso TeIII, $emIkunIi TImur, erzende gIbI Hoybun kudroIurinin IIk IIerInden bIrIydI.

1qz8`e geIIndIgInde, IsyunciIur Agri Dugi`ndu mInyuLr bIr KrL cumIurIyeLI yuruLmiIur, buzi
IddIuIuru gre ngIIIzIerIn uruciIigiyIu CemIyeL-I Akvum`u bIIe buvurmuIurdi. Suri, kirmizi ve yeIIII
buyrukIuri,Ari udIi guzeLeIerI, IyI egILIImI ve LeIIz edIImI bIrku bIn kIIIIk orduIuri vurdi. 'Agri
KrL CumIurIyeLI` BILIIs ve Vun`i du IIne uIucuk kudur genIIemILI.

I. Lmomi MIettilik koroloyor

Durumun vuIumeLInI Iurk eden Ankuru, KrL bIgeIerInI kupsuyun . UmumI MIeLLIIIgI kururuk
buinu bruIIm TuII`yI (Ongren) geIrdI. BIr yundun 1z bIn kIIIIk bIr kuvveL MurdIn, Adunu ve
DIyurbukir`dukI merkezIerde LopIunirken, bIr yundun du IsyunciIuri Iknu eLmenIn yoIIuri uruniyordu.
GeneI MIeLLIIn IIk II geneI bIr uI ikurmuk oIdu. 1qz8 yiIinin Muyis uyindu, IkI mIIIeLvekIII
Kurukse VuIIsI, Kurukse Jundurmu KomuLuni, DIyudIn ve BeyuziL kuymukumIurindun oIuun
IkmeL IeyeLIyIe, Isun NurI`nIn 6o udumi $eyIII Kprs yukinIurindu buIuLuIur. Ancuk Isun
NurI gerI udim uLmudi. IgInLIr, Erzurum KongresI`nI dzenIeyen VIIuyuL-i $urkIye MduIuu-I
Hukuk CemIyeLI`nIn (V$MHC) kurucuIurindun KrL kkenII SIeymun NuzII uIIu kuri ikLigi gIbI
vuuz ve nusIIuL veyu re`IeL ve eIkuL zumuni okLun geLI, eIIne sIIuI uImi oIun Ier usInIn eII buiyIu
bIrIIkLe kesIImeIIdIr demILI. (Buyruk, s. zq1-zqz) BIr sre sonru IukIkuLen NuzII`In ynLemIerI
uyguIundi, nk IsyunciIur dugdun InmIIer umu run`du yenIden rgLIenmeye buIumiIurdi.

'elik Kurtullur' Zeylun'u bombu yugdIrIyor

MurL 1qo`du Cezu MuIukemeIerI UsuI Kununu`nu, . UmumI MIeLLIIIk minLikusindu '$ekuveL,
IesuLiIik, devIeL oLorILesIne kuri koymuk` gIbI crmIerIn be kIIIIk bIr muIkemede yurgiIunmusinu
ve verIIecek cezuIurin LemyIze gILmeden kesInIemesIne IIIkIn bIr Ikm konuIdu. syun, oIuyin
yubunci guzeLeIerde yer uImusi zerIne, uncuk 1o HuzIrun`du '$urk`Lu bIr IudIse oIdu` ekIInde
kumuoyunu duyuruIdu. Temmuz buindu IkI koIordu IIe 8o LuyyurenIn ('eIIk KurLuI`) IurekuLu
kuLiIdigi beIIrLIIdI. (O sirudu Trk Huvu KuvveLIerI`nde oo Luyyure oIdugu suniIiyor. Zumun IInde
IurekuLu kuLiIun 'eIIk KurLuI` suyisinin zoo`e ikLigi IddIu oIunur. Asker suyisi du 66.ooo`e vurmiLi.)


nn noktuyI koyoyor

16 Temmuz 1qo LurIIII :2h:riet guzeLesIne gre durum u merkezdeydI: Agri Dugi LepeIerInde
kovukIuru IILIcu eden 1.oo kudur ukI kuImiLir. TuyyureIerImIz ukIIer zerIne ok IddeLII
bomburdimun edIyorIur. Agri Dugi duImI oIuruk InIIIuk ve uLe IInde InIemekLedIr. Trkn demIr
kurLuIIuri usIIerIn Iesubini LemIzIemekLedIr. Ekiyuyu IILIcu eden kyIer Lumumen yukiImukLudir.
ZeyIun IurekuLindu ImIu edIIenIerIn suyisi 1.ooo kudurdir. ZeyIun DeresI ugzinu kudur ceseL
doImuLur (...) Bu IuILu IInde Agri Dugi LenkII |cezuIundirmu| IurekuLinu buIunucukLir. Kumundun
SuIII |OmurLuk| Puu bIzzuL Agri`du Lurumu IurekuLinu buIuyucukLir. Bundun kurLuImu Imkuni
Lusuvvur edIIemez.

MostuIu Kemul komotuyI ele ulmuk istiyor

Ancuk Isyun bIr LrI busLiriIumiyordu. Bu durum merkezde LedIrgInIIk yuruLLi. Neu Yorl Ti2es`Lu
ikun bIr Iubere gre, o siruIur YuIovu`du dInIenmekLe oIun MusLuIu KemuI, bIr uru bIzzuL bIgeye
gIdIp Isyuni busLirmuyi bIIe dnmL. OLe yundun, Isyunu degII mduIuIe eLmek, udeLu desLekIer
gIbI duvrunun run`u buski yupiImusi konusundu CumIurbukuni MusLuIu KemuI ve . UmumI
MIeLLI bruIIm TuII Bey`In buini ekLIgI 'gvercInIer` IIe Bubukun smeL nn ve DiIIerI Bukuni
TevIIk #L (Arus)`in buini ekLIgI 'uIInIer` urusindu nemII gr uyriIikIuri vurdi. Sonundu
uIInIer guIIp geIdI ve yeLerInce serL buIunmuyun TuIrun BykeIIsI MemduI $evkeL (EsenduI) Bey
gerI ugriIdi yerIne demIr yumrukIu Hsrev (Gerede) Bey geLIrIIdI.

Hsrev Gerede'nin zor grevi

MusLuIu KemuI yenI eIIyI Hsrev pusuporLun cebInde, IukuL dnmenI degII, orudu kuImuni, IuduL
meseIesInIn IuIIIyIe suII ve dosLIuk sIyuseLImIzde muvuIIuk oImuni IsLerIm dIye ugurIurken, smeL
Puu Hsrev senIn durumun Lipki OsmunIi mpuruLorIugu`nun InIILuL |kme, gerIIeme|
devIrIerInde IIIoIurini unukkuIe Boguzi`nu duyuyuruk seIureL LercmunIurini BubiuII`ye gndererek
sudruzumu urzuIurini dIkLe eLLIren devIeLIerIn seIIrIerIne benzemekLedIr. BIr IurkIu kI, devIeLImIz yurL
IInde usuyIIn IIIuIIne ve IuduLIurindu bIr Mukedonyu LeekkIne munI oImuk meru Iuk ve
uzmIyIe senI gndermekLedIr. BInuenuIeyI sen run IkmeLI IIe seIerber oImu bIr ordumuz
urkundu IurekeLe Iuzir bIr IuIde konuucuksin. Bu cIddI vuzIyeLIn Icubinu gre duvrunmukIigin
Iuzimdir dIye ugurIumiLi. (Gerede, s. 1;, zo.)

run'u sInIrtesi hurekt

Hsrev Bey murIIeLInI gsLerdI, run sinirLesI IurekuLu ruzi edIIdI. Trk bIrIIkIerI run LoprukIurinu
gIrerek Agri Dugi`ni embere uIdiIur. Trk LuyyureIerI yungin bombuIuri du duIII ugir sIIuIIurIu
bIgeyI gnIer ve geceIerce LurudiIur. AgusLos uyindu busin, SerbesL irku meseIesIne yneIInce, Agri
Isyuni konusu IkIncI pIunu dL. AgusLos`un sonundu ZIIun DeresI ceseLIerIe doIuncu, smeL Puu
nokLuyi koydu: Bu Ikede sudece Trk uIusu eLnIk ve irksuI IukIur LuIep eLme Iukkinu suIIpLIr.
Buku II kImsenIn byIe bIr Iukki yokLur. 18 EyII`de OdemI`Le bIr konumu yupun AduIeL Bukuni
MuImuL EsuL (BozkurL) Ise IuIi geveIemeyecekLI: Trk bu IkenIn yegune eIendIsI, yegune suIIbIdIr.
SuI Trk soyundun oImuyunIurin bu memIekeLLe Lek IukIuri vurdir; IIzmeLI oImu Iukki, kIe oImu
Iukki. DosL ve dmun, IuLLu dugIur bu IukIkuLI byIe bIIsInIer!

1; EyII`de 'LenkII` IurekuLinin bILLIgI IIun edIIdI uncuk bomburdimun Kusim`u kudur srd.
svIre`den uIinun 1o mIIyon runk IurekuLu IurcunmiLi. kI uy sonru du qq gnIk SerbesL irku
deneyImIne son verIIdI.

syuncIluru ne oldo?

run`du yuyimIunun ehend guzeLesInIn ; AruIik 1qo LurIIII suyisindu yIe bIr Iuber ikmiLi:
ArupIur derIer kI, ukiIIi bIr udum ukrebIn sokLugu deIIge bIr duIu purmugini sokmuz. HuIbukI
KrLIer uyni deIIkLe ku deIu kendIIerInI zeIIrIeLLIIer. KrLIer 'koyun kendI kuzusunun uyugini
kirmuz. BIzIm uyugimizi kirunIur TrkIer degIIdIr` derIer. EveL, KrLIer ugir bIr IeIukeL geIrdIIer. Ve
bu neLIce IIn uIiunIur du muruLIurinu erdIIer... YIne de Isyun uncuk 1qz`de LmyIe busLiriIubIIdI.
ErmenI kuynukIurinu gre Trk LuruIi o bIn kII kuybeLmI, bunu kuriIik oo KrL kyn
yukmiLi. KrL kuynukIurinu gre, IsyunciIur 1z Trk uugini drmL. Bunu kuriIik Trk
bIrIIkIerI zo ky Iurup eLmILI. Trk LuruIinu gre bu suyiIur ok uburLiIiydi.

syunciIurin yurgiIunmusinu uIL dosyuIur IuIen uiImudigi IIn Lum suyi bIIInmemekIe bIrIIkLe, z
Muyis 1qz LurIIII sve guzeLesI Dcens Nheter`dekI bIr Iubere gre, Adunu`du yupiIun
yurgiIumuIur sonundu qq Im cezusi verIImI, IIrurdukIIer ve yui kk oIunIur diindu kuIun 1 kII
(udIuri bIIInmemekLedIr) Idum edIImILI. CeIuII AIreLI`nIn bIr bIm run`in TebrIz ve TuIrun
bIgeIerIne; bIr bIm TrkIye`nIn Ege ve Trukyu bIgeIerIne srgn edIImILI. Isun NurI, Agri
yenIIgIsInden sonru run`u sigindi. (1q;6`du TuIrun`du bIr LruIIk kuzusindu Id.)

run'lu topruk tukusI

TrkIye, epeydIr run`u Agri`nin gneydogusundukI Aybey duginin TrkIye sinirinu uIinmusini LekIII
edIyordu. 1qz`nIn IIk gnIerInde bIzzuL MusLuIu KemuI LuruIindun 'Agri Dugi`nin run`du kuIun kismi
kuriIigindu Lopruk` nerIIdI. GrmeIere run udinu kuLiIun GeneruI Husun ArIu son nokLuyi
bIIdIrmek IIn #izu $uI`u gILLIgInde $uI GeneruIe yIe demILI: BenIm bu konudu ne dndgm
unIumudigin unIuiIiyor. SyIe bukuIim urudukI bu Lepe, orudukI o Lepeden duIu yksek degII mI?
Bu berIkI nusiI? Neden onu IsLemIyorsun? Buk, muksuL bu Lepe, o Lepe degII. BenIm umucim, TrkIye
IIe run urusidu bu kudur yzyiIIurdir mevcuL oIun IkIIIk ve uyriIigin orLudun kuIkmusidir. Bu LepenIn
bu yznn kImIn oImusi nemII degII; nemII oIun bIzIm bIrbIrImIze dosL oImumizdir.
(AnburciogIu, s. 1;-18)

z Ocuk 1qz`de ImzuIunun unLIumu IIe Muku-BeyuziL yoIunun siniri kesLIgI nokLudukI KoLur ve
BuzIrgun`i kupsuyun Lopruk kuriIigindu Agri Dugi`nin Lumuminin TrkIye sinirIuri IIne uIinmusi
sugIundi.

1q`Le, CumIurIyeL`In 1o. YiIi ereIIne ikuriIun geneI uILun, 1qz`Le ozun Buri AnLIumusi
kupsumindu yurL diinu srIen 1o`IIkIer yururIunirken, srgndekI KrLIere TrkIye`ye dnme
Iukki Luninmudi.

1qq`Le #izu $uI`in TrkIye`ye yupLigi grkemII gezI IIIkIIere ok oIumIu kuLki yupLi. (Bu konuyu,
yIne bu suyIuIurdukI 1; AgusLos zoo8 LurIIII run`Iu Operu DIpIomusIsI yuzisindu eIe uImiLim.)
Kurukse`nIn udi 1q`Le Agri yupiIdi. Buzi kk przIerI gIdermek IIn z; Muyis 1q;`de
TuIrun`du bIr unLIumu duIu ImzuIundi. kI Ike urusindukI IIIkIIer 1q; LurIIII Sudubud PukLi`yIu
zIrvesIne uIuLi. run`Iu TrkIye urusindu bIr duIu 'KrL MeseIesI`nden sorun ikmudi umu TrkIyeII
KrLIer, 1q;-1q8`de devIeLIn gudrIne bIr kez duIu ugrudiIur.

ngilizlerin, SSCB'nin ve Komntern'in tuvrI

#esm LurIIIn verdIgI udIu, 'Unc Agri HurekuLi` sirusindu, ngIIIzIer TrkIye IIe SSCB urusindu bIr
'Lumpon devIeL` kurmuk IIn Agri KrL DevIeLI`nIn kuruImusini CemIyeL-I Akvum`in gndemIne
Luimuyu uIiLi. Ancuk, 'Trk kuvveLIerInIn KrLIerI ezdIgInI` dnyuyu IIk mjdeIeyen de ngIIIz
#euLers Ajunsi oIdu.

Trk LuruIinin buuriIi oImusindu SSCB`nIn nemII roI oIdu. Ayni gnIerde Kurubug`dukI KiziI
KrdIsLun yneLImI kuIdiriIirken, KiziI Ordu, Muku bIgesInde udeLu sikiyneLIm uyguIudi. SovyeL
dIpIomuLIuri run IkmeLIne, Kk Agri Dugi`ni TrkIye`ye Lerk eLmeye ruzi oImusi ve Agri
bIgesIndekI KrL IsyunciIuri ezmesI IIn buski yupLiIur. run bu buskiIur suyesInde LoprukIurini Trk
kuvveLIerIne uLi ve kendI vuLundui KrLIerIn IsyunciIuru yurdimci oImusini ukLII bIImde engeIIedI.

Isun NurI, Trk, SovyeL ve run IIIkIIerIne duIr u degerIendIrmeyI yupmiLi: TrkIye devIeLI sIyusI
ve dIpIomuLIk IuuIIyeLIerInI IizIundiruruk, duIu nce de dosL oIdugu #us devIeLInI yuIun, yunIi
propugunduIuri IIe kendI LuruIinu ekmILI. Ankuru`du DiIIerI BukunIigi IIe run BykeIIIIgI
urusindu Agri IIe IIgIII grmeIer, KrLIerIn zururinu oIuruk devum edIyordu. BIz bu grmeIerI
Inun ve gnI ruIuLIigi IInde LukIp edIyorduk. nk ben, run`i KrLIerIn dosLu oIuruk bIIIyor ve
run`in kendI duIinu, kendI keserI IIe vurur Lurzdu bIzIm uIeyIImIze uIiucuginu Inunmiyordum...
Trk devIeLI run IIe KrLIer urusinu nIIuk sokmuk IsLIyordu. run devIeLInI KrL mcudeIecIIerI
uIeyIInde kikirLuruk, run`i du KrL devrImI zerIne suIdirLmuk ve byIece Iem KrL Isyunini
busLirmuk ve Iem de umcu ocukIuri oIun ursIuri ve KrLIerI bIrbIrIne drp IkIsInI de gsz
kiImuk IsLemekLedIr. ByIece Trk devIeLInIn usiI umuci oIun Azerbuycun`in eIIne geIrIImesI de
koIuyIumi oIucukLi... (Isun NurI, s. 6-66)

syun, KomnLern (KomnIsL EnLernusyonuI, Unc EnLernusyonuI) LuruIindun du endIeyIe IzIendI
ve 'emperyuIIzmIn bIr pIuni` oIuruk nILeIendI Bunu kuriIik, OLe yundun Agri syuni sirusindu,
ErmenIIer gerek SosyuIIsL EnLernusyonuI`In 1qo`dukI ZrII`LekI LopIunLisinu, gerekse ABD`de
yuyinIunun Neu Yorl Ti2es guzeLesInde, KrLIere yneIIk buskiIuri srekII rupor eLmIIerdI. 1qzo`de
yenIden cunIundiriIun kIncI EnLernusyonuI (KomnIsLIerIn deyImIyIe 'kIbuukuncu
EnLernusyonuI`) Trk IkmeLInI sudece Isyunu kuLiIun degII kuLiImuyun KrLIerI de ImIu eLLIgI
gerekesIyIe kinumiLi.

KIzIl Krdistun'I kim hutIrlIyor?

Agri Isyuninin busLiriImusindun bIruz nce bugn, Azerbuycun`Iu ErmenIsLun urusindu kun duvusi
konusu oIun uIn, KeIbecer, KubuLIi ve ZengIIun bIgesIndekI 'KiziI KrdIsLun` (KrLe 'KurdIsLune
Sor`) 'uyezd`InIn orLudun kuIdiriIdigini beIIrLmILIk. 'Uyezd` SovyeLIer BIrIIgI`nde zerkIIkLen bIr uIL
kudemede bIr IdurI bIrImdI. PekI, 'KiziI KrdIsLun`in duyunugi neydI? BIgedekI KrL vurIigi buzi
kuynukIuru gre q-1o. yzyiIu, buziIurinu gre 16oo`IerIn buindu SuIevI Hkmduri $uI Abbus`in,
OsmunIi DevIeLI IIe run DevIeLI urusindu bIr Lumpon bIge oIuLurmuk zere, Horusun`dun ve
MusuI`dun KrL uIreLIerInI bIgeye geLIrmesIne kudur gIdIyordu. 1;. ve 18. yzyiIdu bIge Kurubug
HunIigi ve ErIvun HunIigi urusindu kuImi uncuk, duIu ok Kurubug HunIigi IIe IIIkIde oIdu. 18o`Le
Krekuy AnLIumusi IIe #usyu`yu bugIunun Kurubug HunIigi, 18zz`de orLudun kuIdiriIincu, KrLIer
#usyu`nin Iegemonyusinu gIrdI. Bu LurIILen sonru, eILII nedenIerIe bIgeye g eden KrLIere
rugmen nIus IIbIr zumun ok bymedI.

Nerimunov'on destegi

KuIkusyu`dukI KrLIere zerkIIk verme IIkrI urIik dnemInde orLuyu ikmiLi uncuk bunu
gerekIeLIrmek BoIevIkIere nusIp oIdu. 1q18-1qzo urusindu Azerbuycun`dukI MsuvuL IkLIduri
LuruIindun ErmenIsLun`u kuri kuIIuniImuk zere desLekIenen KrLIer, 1qzo`den sonru, Azerbuycun`in
BoIevIk IIderI NerImun NerImunov`un du desLegInI sugIumiIurdi. Amu bu seIer gereke 'IuIkIurin
duyunimusi`ydi. Muyis 1qz1`de Azerbuycun SovyeL KongresI enIn`e bIr mekLup yuzuruk, KiziI
KrdIsLun`du kiLIik oIdugunu, kiLIigin VoIgu bIgesInden bIIe beLer oIdugunu unIuLLigindu enIn nce
durumun cIddIyeLInI unIumumiLi. Ancuk KiziI Ordu`nun buindukI Kuruyev, 'KiziI KrdIsLun uIikLun
Iyor` deyInce, enIn qo mIIyon rubIe yurdim gnderIImesInI emreLLI.

KuIkusyu Krtlerinin 6 yIl sren motlologo

DuIusi, 16 Temmuz 1qz`Le SSCB KomnIsL PurLIsI, 'KiziI KrdIsLun UyezdI`nIn kuruImusinu kurur
verdI. Buu, Suu dogumIu AzerbuycunIi BoIevIkIerden G. GujIev geIrIIdI. Kurur IIgInLI, nk o
LurIILe KrLIerIn mIIIIyeLI LuIepIerI yokLu. OrnegIn 1qz6 NIus Suyimi`nu gre KiziI KrdIsLun
cogruIyusindu yuuyun 1 bIn kIInIn yzde ;` (; bIn) $II KrL, yzde z6`si $II Trk, yzde o,`I Ise
ErmenI`ydI. Amu sudece 6.8oo` KrLe konuubIIIyordu. DIgerIerInIn unu dIII Trke IdI.

BuziIuri kururi Moskovu`nin mIkro mIIIIyeLIIIkIerIe bu nemII peLroI bIgesInI konLroI eLme IsLegIyIe
uikIudi. Azerbuycun kururi IevessIzce kuriIudi umu ILIruz eLmedI. ErmenIsLun Ise, o gnIerde DugIik
Kurubug`i Azerbuycun`u kupLirdigi IIn oIuyi memnunIyeLIe kuriIudi. Ancuk KrLIerIn muLIuIugu ok
srmedI. 8 NIsun 1qzq`du, Azerbuycun`du IdurI bIgeIer sIsLemI degILIrIIdIgInde, KiziI KrdIsLun
Uyezd`I IIgu edIIdI ve LoprukIuri Kurubug`u kuLiIdi. z Muyis 1qo`du yenI bIr kurur uIindi ve uIn
merkezII KiziI KrdIsLun Okrug`u kuruIdu ve ZungIIun, CebruII bIgeIerI buruyu bugIundi. (Okrug,
uyezd IIe oLonom bIge urusindu bIr bIrImdI.) Ancuk, udeL oIdugu zere Lekrur kurur degILIrIIdI ve z
Temmuz 1qo`du SSCB KomnIsL PurLIsI Merkez KomILesI, Ike upindu zerk bIge sLuLIerInIn
kuIdiriImusinu kurur verdI. ByIece 6 yiIIik 'KiziI KrdIsLun` LurIIe gmId. BuziIurinu gre kururin
urku pIunindu Agri syuni doIuyisiyIu bui sikimi oIun KemuIIsLIere jesL yupmuk urzusu yuLiyordu.

Krtler usimile oloyor

KiziI KrdIsLun IIgu edIIInce, $II KrLIer nce Azerbuycun`u bugIundiIur. Azerbuycun KrLIerIn kendI
dIIIerInde egILIm grmesInI IIbIr zumun desLekIemedI. Ik KrLe egILIm, 1q1 yiIindu yuz
okuIIurindu verIImILI. Ancuk bunIur du 1q8`de sonu ermILI. NuIcIvun`dukI SnnI KrLIerIn KrLe
konumuIuri ve mIIIIyeLI duyguIurinin gI oImusinu kurin, Azerbuycun`dukI bu yuri gebe $II
LopIuIukIur, Trke ve ursu konuLukIuri IIn koIuy usImIIe oImuIurdi.

SSCB`nIn dugiImusindun ncekI son nIus suyimindu (1q8q) 1z.zz6 KrL yuiyordu. 1qqz`de uIn`In
ErmenIIer LuruIindun IguII zerIne WekII MusLuIuyev IIderIIgIndekI bIr grup romunLIk KrL
mIIIIyeLIsI, uIn KrL CumIurIyeLI`nI IIun eLmek IsLedI uncuk KrLIer bu projeye II IIgI
gsLermedIIer. MusLuIuyev de LuIyu`yu kumuk zorundu kuIdi.

TA#H DETE# 1;.o.zooq

Aye Hr
enIn ve MIIIIyeLIer MeseIesI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

YANLI$ TARH . Bubukun Erdogun`in TrkIye`nIn KuIkusyu poIILIkusini AIIyev IpoLegIne

bugIuyun Buk konumusindu 1qq`Le ErmenIsLun`Iu kuru sinirimizin neden kupuLiIdigi konusundu
yunIi bIIgIIer vurdi umu CumIurIyeLImIzIn bunIsI MusLuIu KemuI ALuLrk`n 1qzo`de BoIevIkIerIn
eIIne dLgnde syIedIgI gIbI 'Azerbuycun`in gumi bIzIm gumimiz, Io buILIigi bIzIm Io
buILIigimizdir`... IIudesI Bubukun Erdogun`in TrkIye-Azerbuycun IIIkIIerInIn LurIIInI de
bIImedIgInI dndrd. OLe yundun, yenI yuzurIurimizdun #onI MurguIIes`In (bu urudu kendIsIne
Io geIdIn! dIyorum) 1 muyis LurIIII 'KrLIerIn bounmu Iukki` buIikIi yuzisindu du LurIIseI uidun
sorunIu bIr yorum vurdi.

BO$ANMA HAKKI . MurguIIes zeLIe, KrL meseIesInIn IuIII konusundu IurkIi yukIuim
oIdugunu, bIrIncI yukIuimin devIeLIn bIgeye yuLirim yupmusi, egILIm gLrmesI; IkIncI yukIuimin,
nce emek-sermuye eIIkIsInIn sonru uIusuI meseIenIn zImesI, nc yukIuimin Ise 'KrLIerIn
kendI kuderIerInI LuyIn eLme IukIurini, uyriImu Iukki duIII, suvunmuk` oIuruk zeLIeyebIIecegI
'enIn`In yukIuimi` oIdugunu beIIrLIyordu. Bu Iukki suvunmukIu uyriImuyi suvunmunin uyni
oImudiginin uILini Izen MurguIIes`e gre, enIn`In yukIuimi IzIenIrse KrL meseIesI duIu koIuy
IuIIoIurdu. Bu IuILu, Erdogun`in ve MurguIIes`In bIrbIrIyIe IIInLIII IddIuIurini sorguIumuyi
umuIiyorum.



1q1; BoIevIk DevrImI`nIn Iemen urdindun enIn ve SLuIIn`In Imzusini Luiyun ve #usyu
MsImunIuri, VoIgu ve Kirim TuLurIuri, SIbIryu ve TrkIsLun KirgizIuri ve SurLIuri, KuIkus OLesI`nIn
Trk ve TuLurIuri, eenIer ve KuIkus dugIiIuri, sIzIer!.. CumIIerI ve IbudeLIuneIerI yikLiriImi,
InuniIuri ve geIenekIerI urIur ve #usyu`nin buskiciIuri LuruIindun uyukIur uILinu uIinmi oIun sIzIer!..
urIsIIer, TrkIer, ArupIur, HInLIIIer!.. dIye devum eden nI ugri, yzyiIIurdir cuIIIIIge, yoksuIIugu,
buskiyu, zorbuIigu ve smrye muIkum edIImI Dogu IuIkIurinu IIu gIbI geImILI. TrokI de bo
durmumi ve Annum`in, CezuyIr`In, BenguI`In, run`in ve ErmenIsLun`in II ve kyIIerInIn
kurLuIuu uncuk ngIILere ve runsu`nin IIIerI Ioyd George ve CIemenceuu`yu devIrdIkLen ve
devIeLI eIIerIne geIrdIkLen sonru gerekIeecekLIr dIyerek kurLuIu IormIn vermILI. #osu
uxembourg`dun esInIenen bu BuLi merkezII devrIm IIkrI KomnIsL EnLernusyonuI`In BIrIncI
KongresI`nde uynen kubuI edIIdI. Muyis 1q1q`du nmzdekI bIr yiI IInde bLn Avrupu komnIsL
oIucuk keIuneLInde buIunun KomnIsL PurLI SekreLerI ZInovyev, uyni yiIin Lemmuzundu keIuneLInI
nmzdekI Lemmuz uIusIururusi SovyeL cumIurIyeLInIn zuIerInI grecegIz ekIInde revIze eLLI
uncuk 1q1q`du SpurLukIsLIerIn nderIIgIndekI AImun devrImInIn ezIImesIyIe Avrupu proIeLeryusinin
birukin Dogu`yu, kendInI kurLurucuk IuII oImudigi unIuiIincu BoIevIkIer gzIerInI Dogu`yu
evIrdIIer.

Lenin'in Tezleri

enIn`In, IIk uyguIumusi AnudoIu`du yupiIucuk oIun 'SmrgeIer ve GerI KuImi UIkeIerIe IgIII
TezIerI`ne gre gerI kuImi IkeIerIn komnIsL purLIIerI mIIII burjuvuIuri nderIIgInde verIIen
zgrIk IurekeLIne desLek vermeIIydIIer. Ancuk devrImI IIerI uumuyu gLrmek zere ILLIIuk
kuruIun siniIIurIu du kuvguyu Iuzir oImuIiydiIur. GerI kuImi IkeIerdekI dIn udumIurinu, reuksIyoner
IurekeLIere ve OrLuug unsurIurinu kuri du mcudeIe edIImeIIydI. Bunu bugIi oIuruk Avrupu ve
AmerIku emperyuIIzmIne kuri kurLuIu IurekeLIerInI IunIurin, Lopruk suIIpIerInIn, moIIuIurin
gcn urLirmu ubusiyIu bIrIeLIrmeye uIiun Pun TrkIk ve Pun-sIumciIikIu du suvuiImuIiydi.
NIIuyeL emperyuIIsLIerIn 'bugimsizIik` vuudIyIe uyurLLikIuri unsurIuru kuruIucuk SovyeL
CumIurIyeLIer BIrIIgIne bugIunmudikIuri LukdIrde IIbIr zumun gerekLen bugimsiz oImuyucukIuri
IuLirIuLiImuIi ve 'Iederusyonun eILII uIusIurin ezIIen kesImIerInIn geIcI bIr IkLIdur bIImI oIdugu`
gvencesI verIImeIIydI.

Moskovu-Ankuru huttI

BoIevIkIerIe KemuIIsLIer urusindukI IIk IIIkIIer Temmuz 1q1q`du Omer LII`nIn Buk`ye, uuL
SubIL`In Moskovu`yu gnderIImesI IIe buIumiLi umu resmI IIIkIIer z6 NIsun 1qzo`de SovyeL #usyu
DiIIerI KomIserI IerIn`e gnderIIen mekLupIu buIudi. MekLupLu emperyuIIsLIere kuri
BoIevIkIerIe beruber uIimu, Trk kuvveLIerInIn GrcIsLun`in ve Azerbuycun`in BoIevIk yupiImusi
yoIundu guyreL surI edIImesI kuriIigindu puru, erzuk ve cepIune Iususundu yurdim LuIep
edIImekLeydI. (Ancuk ge kuIinmiLi, nk KiziI Ordu z8 NIsun 1qzo`de Azerbuycun`i IguI eLmI ve
BoIevIkIeLIrmILI.) O zumunIur Moskovu IIe AnudoIu urusindu dogrudun bugIunLi yokLu, bu yzden
mekLup uncuk 1 HuzIrun`du yerIne uIuLi. IerIn`In IuzIrun LurIIII cevubindu, KrdIsLun, uzIsLun,
BuLum bIgesI, Dogu Trukyu ve Trk-Arup IuIkIurinin yuudikIuri LoprukIurin kendI kuderIerInI
kendIIerInIn LuyIn eLmesI IIe mILecI ve gmenIerIn yerIerIne dnmeIerI gIbI Trk LuruIini
endIeIendIren IususIur vurdi umu, gn prugmuLIk oImu gnyd. zq IuzIrundu Kuzim KurubekIr,
Azerbuycun`du BoIevIkIere kuri Trk bIr IurekeL rgLIemeye uIiun HuIII (KuL) Puu`yu bu
Luvrini eIeLIren bIr LeIgruI ekLI, HuIII Puu nedumeL geLIrIp Moskovu`yu geLI (bu LurIILen sonru
KurubekIr kendIsIne 'HuIII YoIdu!` dIye IILup edecekLI), 1q Lemmuzdu BekIr SumI (KunduI)
bukunIigindukI bIr Trk IeyeLI Moskovu`yu uIuLi ve zq ugusLosLu LuruIIur urusindu bIr dosLIuk
unIumusi puruIe edIIdI. YiI sonundun ILIburen SovyeL #usyu`nin puru ve sIIuI yurdimi AnudoIu`yu
ukmuyu buIudi.

ogo HulklurI'nIn Buk KoroltuyI

Durum bu merkezde Iken, 1-8 EyII 1qzo LurIIIerInde Buk`de Dogu HuIkIurinin BIrIncI KuruILuyi
LopIundi. Amuci 'mIIIIyeLIer meseIesInIn II siniIinin nderIIgInde nusiI zIecegIne duIr yoI
IurILusini IuzirIumuk` oIun kuruILuy, ZInovyev LuruIindun yoIduIur, kurdeIer, sIzI ngIIIz
emperyuIIzmIne kuri kuLsuI suvuu ugiriyoruz! dIye uiIdigindu puLIuyun uIki ve LezuIruL
sugunugi neredeyse eIrIn en cru keIerInden bIIe duyuImuLu. ZInovyev`In 'Dnyu LurIIIndekI en
nemII oIuy` oIuruk nILeIedIgI kuruILuyu .z8o deIege bekIenIyordu, uncuk ; mIIIeLLen 18q1 deIege
kuLiIdi. TuLunukIuru gre q6q AzerI, q61 KuIkusyuIi, zz TrkIsLunIi, 1q; runIi ve urIsI, 1; ErmenI,
1oo Grc, 1oq #us ve z Trk deIegeye kuriIik, koskocu In ve HIndIsLun`dun sudece zz kII
vurdi. TuLunukIuru 'KrL` oIuruk geen sekIz deIegeden bIrI, duIu sonru Azcdi rgLnde grev uIun
smuII Hukki $uweys IdI; dIgerIerI Ise byk IILImuIIe TrkIye diindundi.

Ancuk, LerLIp IeyeLI bukuni 'uk suIi` Buyun SLusovu`nin ruporunu bukiIirsu, deIegeIerIn ogu, sIyusI
bIIInLen yoksundu ve Buk`ye IuIi, derI ve benzerI muIIurini suLin uIucuk yenI mLerIIer buImuk
mIdIyIe geImIIerdI. Azerbuycun IeyeLInIn ogunIugunu Ise muIIurinin msudere edIImesInI
nIemek IIn kumuIIe oImuyu uIiun byk Lopruk suIIpIerI oIuLuruyordu. BIr ngIIIz ujuni
ruporunu #usu, AzerIce, Trke ve ursu diindukI dIIIerI bIImeyen deIegeIer konumuIurdun ok
bIrbIrIerInIn kiyuIeLIerI ve sIIuIIuri IIe IIgIIenIyorIur, gerI kuIun zumunIurdu Ise uyukIuyorIur dIye
yuzmiLi.

Inver Puu'nIn grdg itibur

TrkIerden udi bIIInenIer urusindu MusLuIu SupII, SIeymun NurI, TuIsIn BuIrI ve smuII Hukki ve
kurdeI NucIye Hunim gIbI komnIsLIer, Dr. bruIIm TuII (Ongren), Trubzon Mebusu HuIiz
MeImeL, Erzurum Mebusu CevuL (DursunogIu) ve SIeymun NecuLI (AIbuyruk) gIbI Ankuru`nin
LemsIIcIIerI, HuIII (KuL) Puu gIbI Iem Ankuru Iem LLIIuLiIurIu IIIkIsI oIunIur, AIbuy ArII ve
Tegmen Asim gIbI Kuzim KurubekIr`In gzIemcIIerI, BuIueLLIn $ukIr, AzmI, Kk TuIuL (Mukuru),
'YenIbuIeII` NuII gIbI eII kunIi LLIIuLiIur vurdi.

Amu en IIgIn deIege, us, CezuyIr, Tunus, TrubIus, Misir, ArubIsLun ve HIndIsLun ILIIuI TekIIuLIuri
BIrIIgI`nI LemsII eLLIgInI syIeyen Enver Puu`ydi. DuIusi Enver Puu ve bruIIm TuII, Buk`ye
ZInonyev`In LrenI IIe geImIIerdI. Buindu pupukIuriyIu Enver Puu ve o-qo kIIIIk ekIbI deIegeIer
urusindu byk Ieyecun yuruLmi, MsImun deIegeIerIn Enver Puu`nin uLini Iuvuyu kuIdirun,
eIIerInI uyukIurini pLgn gren ZInovyev, AnIuiIun byk bIr uydinIunmu IumIesI yupmumiz
gerekIyor dIye miriIdunmiLi.

Inver ve bruhim Tuli konotorolmoyor

KuruILuy`in IkIncI ve nc gnnde EIendIyev, GuyderIunov, NurbuLubekov, Korkmuzov gIbI AzerI
ve DugisLunIi komnIsLIer, LLIIuLiIurin 1q1;-1q18`de KuIkusyu`du bugimsizIik IurekeLIerInI
busLirmudukI roIIerInI eIeLIren konumuIur yupmiLi. Enver Puu q eyIIde ukum oLurumunu
kuLiIdi. Azerbuycun deIegesI oIuruk kuLiIun $evkeL Sreyyu`nin (AydemIr) unIuLLiginu gre Enver Puu
IIe ZInonyev urusindu kisu bIr konumu geLIkLen sonru, Enver Puu urkusindu bIr Lomur kugiL
birukuruk diuri ikmiLi. Bu kugiLIurdun bIr bIm bruIIm TuII`nIn bIIdIrIsI, dIger bIm, OrLu
Asyu`yu yuyiImu IuyuII kururken kocu bIr ImpuruLorIugu LurIIe gmdgn unuLun Enver Puu`nin
'ngIIIz emperyuIIzmInIn ezdIgI Trk kyIs ve IIsInIn LemsIIcIsI` siIuLiyIu kongreye yuzdigi
mekLubun meLnIydI. Inde boI suyidu 'YoIduIur` IuIi geen mekLubun okunmusi sirusindu Trk
komnIsLIerI 'HuIk MuIkemesI`ne! dIye bugirdiIur uncuk mekLubun TrkesInI, Enver Puu`nin en
IddeLII muIuIIIIerInden oIun komnIsL MeImeL okudu. Kisucusi supIu sumun bIrbIrIne kurimiLi...

LuItu kulun dilekler

Buk KuruILuyi`nin Dogu`nun MsImun HuIkIurinu ugri buIikIi sonu bIIdIrIsInde kendIIerIne
sesIenIIen 1z Dogu IuIki urusindu KrLIerIn udi yokLu. EnLernusyonuIIn duIu ncekI bIIdIrIIerInde de
KrLIere sudece bIr kere, o du 1q1 ErmenI TeIcIrI`ndekI roIIerInden doIuyi degInIIdI. Kupuni
konumusini yupun Mucur komnIsLI BeIu KIun ve ZInovyev bunun son degII IIk kuruILuy oIdugunu
uLeII bIImde LekrurIudiIur. Amu bu ngr IIbIr zumun gerekIemedI. KomnIsL EnLernusyonuI`In
en ik IIerInden bIrI oIun Buk KuruILuyi ezIIen IuIkIurin IIk ve son buIumusi oIdu. nk
kuruILuyIu BrILunyu mpuruLorIugu`nu gzdugi vermeye uIiun BoIevIkIer Iem emperyuIIzme kuri
koymunin o kudur du koIuy oImudigini Iem de BuLi yurdimi oImudun kuIkinumuyucukIurini ubuk
Iurk eLmIIer, ngIIIzIer Ise BoIevIkIerIn Asyu`nin MsImun IuIkIurini yunIurinu ekerek BrILunyu
mpuruLorIugu`nun uILini oyubIIecegInI IIsseLmIIerdI.

NILekIm ngIIIzIerIn mduIuIesIne meydun vermekLen korkun SovyeLIerIn LuvsIyesI zerIne, zz EkIm
1qzo`de run KomnIsL PurLIsI run`du proIeLuryu devrImI, burjuvu devrImInIn LumumIunmusini
bekIemeII! dIye IeLvuyi verdI ve IIkuyesInI uugidu okuyucuginiz run SovyeL SosyuIIsL CumIurIyeLI
LurIIe gmId.

Sovyet-Britunyu Ticuret AnlumusI

Siru ngIIIzIerIe #usIurin bIrbIrIerInIn eIInden uIumuyucukIurini unIudikIuri Asyu`yi eLkI uIunIurinu
bImeIerIne geImILI. Bunun IIn LuruIIur 16 MurL 1qz1`de bIr LIcureL unIumusi ImzuIudiIur. (O yiI
#usyu`du byk bIr kiLIik yuunmiLi.) AnIumunin kouIIuri urusindu ngIIIzIerIn SovyeLIere kuri,
SovyeLIerIn de Dogu`du, AIgunIsLun ve HIndIsLun buLu oImuk zere ngIIIzIere kuri propugunduyu
son vermesI vurdi. ByIece TrkIye`de MusLuIu KemuI, AIgunIsLun`du AmunuIIuI Hun, In`de un
Kuy $ek gIbI mIIIIyeLI IIderIer buu geerken bu IkeIerdekI sosyuIIsL IurekeLIer ezIIdI. q AgusLos
1qzz`de, TrkIsLunIiIuri kurLurmuyu soyunun Enver Puu TucIkIsLun`du IdrId. Moskovu`du kendI
'LLIIuL ve TerukkI` rgLIerInI kurun SuILun GuIIyev, ZekI VeIIdI Togun, Turur #iskuIov, Tursun
Hocuyev, AImeL BuyLursunov, VeII bruIImov ve eyzuIIuI Hocu gIbI sIumci-Trk nderIere
boyIurinin Is verIIdI. Ve bunIurin IepsI enIn`In sugIigindu oIdu.

Cengeli SuvuIlurI ve Mirzu Kk Hun'In Kesik BuI

enIn`In TezIerI`nIn nusiI uyguIundiginu duIr zIIIn uici bIr dIger rnek run`du yuunmiLi. run`dukI
MeruLIyeL IurekeLInIn 1qo; senesInde #usyu ve ngIILere LuruIindun kunIu busLiriIip run`in bu IkI
Ike urusindu puyIuiImusinin urdindun runIi IILIIuIcIIer MIrzu Kk Hun`in nderIIgInde GeyIun
BIgesI`nde LopIunmiIurdi. MIrzu Kk Hun`in IIk genIIk yiIIurindu Iem KuIkusIur zerInden geIen
IIkIr ukimIuriyIu, Iem de kIusIk uIemu IzgIsInde yer uIun TukIzude, DevIeLubud ve MusuvuL gIbI
bugimsizIiki uydinIurdun eLkIIenmILI. MIrzu Hun`in buini ekLIgI CengeII HurekeLI`nIn dsLurIurini
drL cmIe IIe zeLIemek mmknd: Yubunci gIerI vuLun LoprukIurindun ikurmuk, emnIyeL ve
gvenIIgIn LesIsI, uduIeLsIzIIgIn orLudun kuIdiriImusi, uIsI menIuuL ve IsLIbduL IIe mcudeIe.

'Hsn- Mosu' tIekleri

CengeII suvuiIuri (ursudu 'jengeI`, sik uguIi ve ormunIik yer unIuminu geIIyordu. SuvuiIur,
GeyIun bIgesIndekI buILu gIrmeyen ormunIurdu sukIundikIuri IIn bu IsmI uImiIurdi.) ormundu
uzun sre kuIdikIuri IIn uzuyun su ve sukuIIuri yznden IirpunI bIr grnme suIIpLIIer.
BuIurindu sIyuI kee kIuI, zerIerInde uIu punLoIon, uyukIurindu mundu derIsI uyukkubi,
eIIerInde bIr degnek ve omuzIurindu Hsn- Musu dedIkIerI LIekIerIe gezIyorIurdi. MIrzu Kk
Hun`in kiyuIeLI de uyniydi.

Inver Puu ve Tekilut-I Muhsosu'nIn zel ilgisi

CengeII suvuiIuri eIbeLLe, LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn (TC) dIkkuLInI ekLI. TC`nIn desLegInI
gsLermek zere, OsmunIi-#us IurbInde, #us orduIurinu kuri uzun sre suvumi oIun HseyIn
EIendI, GeyIun`u gnderIIdI. HseyIn EIendI, yunindu MIrzu Kk Hun`u duu IIe LesIIm edIImek
zere bIzzuL Enver Puu`nin LuIImuLi IIe IuzirIunun oo LIek, boI mIkLurdu mermI, bIr koILuk suuLI,
uILin ve mcevIerIerIe ssI kiIi ve bIr Kurun-i KerIm gLrmL. (MIrzu Kk Hun, bu Kurun-i
KerIm`I Iep yunindu LuiyucukLi.)

AsIen TebrIzII oIun TekIIuL-i MuIsusu mensubu HseyIn EIendI, CengeII suvuiIuri IIe bIrIIkLe #us
cepIuneIIgIne dzenIedIkIerI bIr buskin sirusindu suvuuruk Id. ukuL TC`nIn CengeII HurekeLI`ne
yurdimIuri devum eLLI. TekIIuL-i MuIsusu subuyIurindun BInbui YusuI ZIyu Bey, Yzbui Yukup Bey,
Omer EIendI ve Osmun EIendI zumun IInde bIgeye geIdIIer. 1q1;`ye geIIndIgInde CengeII suvuiIuri
kuzey run`in en byk gc IuIIne geImIIerdI. Ayni yiI gerekIeen BoIevIk ILIIuII urdindun
ngIIIzIere yukin oIun $uI IkLIdurini devIrme oIusiIigi orLuyu ikuncu, run`dukI muIuIIIIer urusindu
#us kuriLIiginin yerInI #us sempuLIzunIigi uIdi. NILekIm ku yiI sonru, #usnuInIkov nderIIgIndekI
KiziI Ordu donunmusinin Huzur kiyisindukI EnzeII`de duIguIundirdigi kiziI buyrugu, MIrzu Kk
Hun`in desLek vermesIyIe Muyis 1qzo`de run SovyeL SosyuIIsL CumIurIyeLI IIun edIIdI.

slumcI-komnist ibirliginin huzin sono

Ancuk, z1 $ubuL 1qz1`de, emrIndekI 1.zoo uskerIe TuIrun`u gIren AIbuy #izu Hun 1qo yiIdir IkLIdurdu
oIun Trk usiIIi Kuur Huneduni`nu son verInce GeyIun`in kuderI degILI. Durbe IkmeLI, SovyeL
yneLImInIn sempuLIsInI kuzunmuk IIn IIk oIuruk 1q1q senesInde ImzuIunun run-ngIIIz
AnLIumusi`ni IpLuI eLLI. MIrzu Kk Hun`in TuIrun`u yupLigi buurisiz IumIeden sonru, AIbuy #izu,
CengeII suvuiIurini dugiLmuk ve MIrzu Kk Hun`in buini uImuk IIn orduIurini GeyIun IIerIne
srd. #izu Hun`in bIrIIkIerI o gne dek CengeII HurekeLI`ne desLek IIn bIgede Lumpon vuzIIesI
gren KiziI Ordu IIe kuriIuLigindu durum 'enIn`In TezIerIne` gre geIILI. KiziI Ordu, AIbuy #izu
Hun`in uskerIerInIn nn uLi ve CengeII suvuiIuri LusIIye edIIdI. MIrzu Kk Hun, LesIIm oImudi
ve yunindu bIr urkuduiyIu CengeII IIerIne dogru IIerIedI. KendIsIne uIuiIdigindu sogukLun donuruk
IuyuLu vedu eLmILI. #izu Hun`in uskerIerI, buini gvdesInden uyirdiIur ve uzun sre LeIIr eLLIIer...
ByIece bu IIk ve son sIumci-komnIsL IbIrIIgI LurIIe gmId.

Birbirini boguzluyun milletler

$u undu, Buk KuruILuyi`nu kuLiIun IkeIerde durum ne dersenIz; enIn`nIn 'geIcI` dedIgI
Iederusyondun 8o yiI sonru uyriImuyi buurun IkeIerIn durumu II purIuk degII. DugIik Kurubug ve
NuIivun yznden uLiun ErmenIsLun ve Azerbuycun; bugimsizIik peIndekI AbIuzyu, AcurIsLun,
Gney OseLyu`si IIe dugiImuk zere oIun GrcIsLun; TucIkIerI 'PersIemI OzbekIer` oIuruk nILeIeyen
ve ergunu vudIsInIn Lm IIe Gney KuzukIsLun ve Dogu TrkIsLun`i LuIep eden OzbekIsLun; Kuzey
AIgunIsLun`dukI TucIk bIgeIerI IIe ursu konuuIun Ozbek kenLIerI BuIuru ve Semerkund`i
kupsuyun Byk Horusun DevIeLI`nI dIeyen TucIkIsLun; bugimsizIik ugrunu nIusunun yurisi LeIeI
oImu eenIsLun; LuussupIu boguun run; sosyuIIsL gIerI IgdI edIImI oIun ve yiIIurdir 'KrL
MeseIesI` ve 'ErmenI MeseIesI` IIe ugruun TrkIye... Bu LubIonun suunu SLuIIn`e uLmuk udeLLIr umu
bence enIn`In de sorguIunmusi gerekIr.

TA#H DETE# 1o.o.zooq

Aye Hr
DevIeLIn demIr yumrugu: MugIuIi Puu

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

KORLCL TIRRL. MurdIn`In BIIge Ky`nde (Kyn KrLe udi buziIurinu gre KerL, buziIurinu
gre ZunqirL) yuunun korkun oIuyin eLkIsInden kurLuImuk koIuy degII. TeIevIzyonIurdu, guzeLeIerde
son derece nILeIIkII unuIIzIer yupiIiyor. OIuyin kuynugi runL mi, IusumeL mI, cuIIIIIk mI, Lre mI,
IeoduI dzen mI, korucuIuk sIsLemI mI, Lerr kILr m, yneLIcIIerIn uymuzIigi mi, JTEM`In
kompIosu mu, bunIurin bIIeImI mI kurur vermek IIn bIruz duIu vukLe IILIyucimiz vur umu uugidu
okuyucuginiz OrgeneruI MusLuIu MugIuIi`nin o seneIIk devIeL IIzmeLInIn IIkuyesI gsLerIyor kI, bu
IkedekI en byk cInuyeLIerI muuIeseI, devIeL IIemILIr.

IVLIT TIRRL . VuLunduIurinin bIr bImn dmun gIbI gren ve en ugir sIIuIIurIu sLne
gIden, yerI geIdIgInde beynIne kurun sikun, kyIerInI 'devIeLe dmun`, 'devIeLe dosL` dIye LusnII
eden, 'dosL` dedIkIerInIn eIIne en korkun sIIuIIuri verIp, 'dmun` dedIkIerInI LucIz eLLIren, susL
yukuIununIuri 'Lunirim IyI ocukLur` dIye kunudi uILinu uIun bIr devIeLIn vuLunduIurinin bIrbIrIne
sevgI ve suygi duymusi bekIenebIIIr mI? Bu korkun oIuyin, oLorILer devIeL yupimizi, usker ve sIyusuI
kILrmz, LremIzI, Inun sIsLemIerImIzI sumImI ekIIde gzden geIrmemIze vesIIe oImusini
dIIIyorum...

Kurukol ve Zubitun rgtleri

KuIrumunimiz MugIuIi MusLuIu Bey, Mondros MLurekesI sonrusindu, KurukoI, ZubILun, Yuvuz gIbI
LLIIuLi dIrenI rgLIerInde yneLIcIIIk yupmi, uncuk bu grevI sirusindukI buzi LedbIrsIzIIkIerIyIe
Ankuru`nin LepkIsInI ekmI bIr Yurbuy`di. (OrnegIn HInLII MsImunIurin LemsIIcIsI siIuLiyIu
Ankuru`yu geIen ve MusLuIu KemuI`e suIkusL gIrIImI suundun Idum edIIen MusLuIu SugIr`In yoIcuIuk
beIgesInIn zerInde MugIuIi`nin mIr vurdi.) 1qzz`de zuIerIn kuzuniImusindun 1qz;`ye kudur AIbuy
rLbesIyIe 18, 1, 1o, , 11 ve q1 Tmen KomuLunIikIurini yrLen MugIuIi`nin yiIdizi 1qz;`de, devIeLIn
DersIm yresIndekI IsyunIurdun sorumIu LuLLugu Kouugi AIreLI`ne kuri yrLIen 'TedIp
HurekuLi` IIe purIudi. 'TedIp` LerbIye eLmek unIuminu geIIyordu ve devIeLIn LerbIyeye soyundugu
Kouugi AIreLI, buzi kuynukIuru gre z.oo kIIydI, buzi kuynukIuru gre q bIn kIIydI. EIbeLLe
nIusun byk bIr ogunIugu yuIi ve ocukIurdun oIuuyordu. EII sIIuI LuLun suyisi Ise IyIce uzdi.
Amu nedense koskocu devIeL bu kck uIreLLen ok korkuyordu ve onu ezmek gerekLIgIne
Inuniyordu.

KoougI Tedip HurektI

TedIp HurekuLi`nin buinu devIeLIn ruporIurindu cebbur (kudreLII), guyur (guyreLII) ve bIIIussu ok
serL bIr kumundun oIuruk LurII edIIen EIuzig ve HuvuIIsI KomuLuni MugIuIi MusLuIu uLundi.
HurekuLin Icrusi IIn bIr pIyude uIuyi, bIr bIk, kudreLII dug buLuryusi, uILi Luyyure ve jundurmu ve
mIIIsIerden oIuun grupIuri seIerber edIIdI. 6 EyII 1qz6`du buIuyun IurekuLin IkIncI gn ukumi,
Kouugi AIreLI`nIn IIerI geIenIerI LesIIm buyrugini ekmIIerdI uncuk MugIuIi, kyIIerI sumImI
grmeyerek, IurekuLu devum kururi uIdi. Iuve Lubur ve bIr mIreze IIe LukvIye eLLIgI bIrIIkIerI,
uukIurin desLegInde Kouugi AIreLI`nIn IIIuIini kesLI. Tum uIreLe yuLukIik eLLIgI gerekesIyIe Tugur
ve KouIu kyIerI yukiImiLi kI, o eyIIde, Kouugi IsyunciIurindun bIr grup MusLuIu Bey`In AmuLku
minLikusindukI udirinu buskin dzenIeme creLInde buIundu. Bu durum 'serL kumundun`in LepesInI
IyIce uLLirdi ve o ekIme kudur sren kunIi IurekuL sonundu, muguruIuru siginmi IsyunciIur Leker
Leker ImIu edIIdIIer.

Bicur Tenkil HurektI

KrLIerI LepeIeme IInI guyeL buuriIi yupLigi grIen MugIuIi`nin yenI grevI 1qz`LekI $eyI SuId
syuni`nin busLiriImusindun sonru MuruL Suyu yukinIurindukI BIcur bIgesInde LopIunuruk sugu soIu
suIdirdigi IddIu edIIen eskIIsyunciIuri ImIu eLmekLI. HuzIrun 1qz;`de bIgeye geIen MugIuIi`nin
emrIne verIIen kuvveLIer ;. KoIordu`dun 6. ve 6z. PIyude AIuyIuri (BIr Lubur eksIk), qo. SvurI AIuyi,
;. Seyyur Jundurmu AIuyi, bIr muIubere, bIr siIIIye bIrIIgI, 8. KoIordu`dun 1z. ve 1q. AIuy (BIr Lubur
duIu sonru BIngI` den geLIrIImILI), . Seyyur Jundurmu AIuyi ve dug buLuryusiydi. Ayricu devIeLe
sudukuLIerIyIe Luninun HezunIi $eyI SeIIm EIendI MIIIsIerI, $eyI SeIumeL Ky MIIIsIerI, BIcur
MIIIsIerI, Ice MIIIsIerI, HunI MIIIsIerI, BIngI`den kuLiIun mIIIs grupIuri, Gkdere MIIIsIerI de
kendIsIne yurdimciydi. OIuyIuri uzun uzun unIuLmuyu yerImIz yok. Sudece unu syIeyeIIm:
kusimdu resm udiyIu BIcur TenkII ('uzukIuLirmu`, 'rnek oIuruk cezu verme`) HurekuLi`nin bILLIgI
merkeze mjdeIendIgInde, z8o`den IuzIu ky yukiImi, IkI bInden IuzIu usI kurunu dIzIImILI.

"Menemen Iutihi

Bu byk buurisindun (!) sonru MusLuIu MugIuIi, 1qz; yiIindu LmgeneruI rLbesIne ykseILIIdI.
1qz; - 1qz8 yiIIuri urusindu . Ordu Kurmuy BukunIigi, 1qz8- 1qzq yiIIuri urusindu GeneIkurmuy z.
Bukun YurdimciIigi, 1qzq- 1q1 yiIIuri urusindu du ;. Tmen KomuLunIigi grevIerInI Icru eLLI.
AyrinLisini buku bIr IuILu unIuLucugim, z AruIik 1qo LurIIII 'Menemen OIuyi`ndu, AsLegmen
KubIIuy`i (usiI udi MusLuIu eImI`ydI umu o gnIerde modu oIun TrkIk ukiminin eLkIsIyIe
KubIIuy udini uImiLi) ve IkI bekIyI kuLIedenIerI yurgiIumuk zere kuruIun DIvun-i Hurb`e MusLuIu
KemuI LuruIindun bukun oIuruk uLunun MusLuIu MugIuIi, bu oIuyi du uninu yuruir ekIIde yrLL.
SikiyneLIm uyguIumusinin bILLIgI 8 MurL 1q1 LurIIIne kudurkI dnemde z.zoo kIIyI LuLukIudi, 6o6
kIIyI yurgiIudi, uruIurindu NukI $eyII EsuL Hocu du oImuk zere z8 kIIyI Idumu muIkm eLLI, bu
kIIIerI IuIku gzdugi vermek IIn Menemen`In degIIk yerIerInde (HkmeL Meyduni, sLusyon, Tuz
Puzuri, BedesLen ve SInemu n gIbI) usLirdi. dum edIIenIer, suuLIerce usiIdikIuri yerde uyni ekIIde
birukiIdiIur byIece Menemen IuIkinin zIInInde II sIIInmeyecek bIr Iz birukiIdi...

Bu oIuydun sonru Menemen uLIII oIuruk udIundiriIun MugIuIi, 1q1`de korgeneruI rLbesIne
ykseIecek, 1q1 - 1qq yiIIuri urusindu 1.KoIordu KomuLunIigi, 1qq - 1qq yiIIuri urusindu sLunbuI
. ve 1o. KoIordu KomuLunIigi yupucukLi. 1qqz`de orgeneruI rLbesIne ykseILIIdIkLen sonru 1qqz-
1qq yiIIuri urusindu Yksek Asker $ru yeIIgIne geLIrIIen MugIuIi, z $ubuL 1qq`de . Ordu
KomuLuni oIdu ve grev bIgesI oIun Vun`in OzuIp IIesInde meydunu geIen bIr oIuyIu yenIden LurIIe
geLI.


O gece illi Gedigi'nde neler oldo?: Koron OluyI

1qq yiIinin Lemmuz uyindu Vun`in OzuIp IesI`nde yuunun ' Kurun OIuyi`nin Iyzn orLuyu
ikurmuk, Ienz Lum oIuruk mmkn oImudi nk oIuyi soruLurun GeneIkurmuy Asker
MuIkemesI kuyiLIuri uruLirmuciIuru IuIu uiImudi. Ancuk yiIIur sonru orLuyu ikun uyrinLiIuri
bIruruyu geLIrInce, LurIIe Kurun OIuyi dIye geen meum oIuyin yIe geIILIgI unIuiIiyor:

1qqo`Iurin buIurindu, OzuIp Kuymukumi HIImI TunceI, OzuIp Jundurmu Kumunduni VusII BuyrukLur
ve HuduL Tubur. Kumunduni BInbui $kr TLer (buzi kuynukIurdu TuLur dIye geer) devIeLIn
zuIIyeLIerInI yznden bIr LrI sugIunumuyun sinir gvenIIgInI kendIIerIne sudik udumIurdun
oIuLuruIun eLeIere IuvuIe eLmIIerdI. Ancuk, 1qq yiIinin yuz uyIurindun bIrInde, bu eLeIerden bIrI,
run`du yuuyun MIIun (MIIunengIz veyu MIIunIur) AIreLI reIsI MeImedI MIsLo`nun, buzi LunikIuru
gre qoo-oo, buzi LunikIuru gre Ise 1.oo - z.ooo kudur Iuyvuni kuiriIip TrkIye`ye geLIrmIIerdI.
Trk IsLIIburuL beIgeIerInde, dedeIerInIn BIrIncI Dnyu Suvui`ndu #usIuru kuri OsmunIi DevIeLI`ne
IIzmeL eLLIgI, kendIsInIn de 1qq yiIindu Trk sLIIburuLi IIn uIimukLu oIdugu kuyiLIi oIun
MeImedI MIsLo, oIuy zerIne OzuIp Kuymukumi`nu bIr mekLup yuzmi ve GusbedIIen IuyvunIurimi
bunu IyIIIkIe Iude edInIz. Ben sIzIn dosLunuzum. #Icumi kubuI eLmezsenIz bu IuyvunIurimi uyni
usIIe gerI uIubIIIrIm. ukuL bu LukdIrde Trk HkmeLI`nIn IuysIyeLI rencIde oIur. Bunu sebebIyeL
vermeyInIz demILI.

Misto Agu ile devletin bilek grei

Kuymukum, bu LeIdIde kuIuk usmuyincu du oIun oImuLu. MeImedI MIsLo, 6 Temmuz 1qq
LurIIInde run duIIIIndekI dIger buzi uIreLIerIn de yurdimiyIu siniri uip, OzuIp yukinIurindukI
oLIukIurdu oLIumukLu oIun OzuIp IuIkinu uIL qoo kudur byk bu Iuyvuni uIip run`u dnmL.
eLeIerIe IIIkIsInIn orLuyu ikmusindun korkun Kuymukum, oIuyi Vun VuIIIIgI`ne bIr grup #us
uskerInIn sinir IIIuII oIuruk duyurmu, Tubur Kumunduni du sLIerIne benzer bIr rupor verInce, VuII,
OzuIp`Le urzuIuIcIIIk yupun #iIuL udIi bIrInIn IuzirIudigi IIsLe uyurincu (duIu sonru bu kIInIn IIbur
eLLIgI kIIIerIe uruzI IILIIuIi oIdugu unIuiIucukLi) HurupsorIk ve MIIunengIz uIreLIerInden LopIum qo
kIIyI muIkemeye sevk eLmILI. Ancuk muIkeme bu qo kIIden sudece be kIIyI oIuyIu IIgIII grm,
kIIyI suIivermILI. OIuy muILemeIen bIr ekIIde kupunucukken, 'DevIeLIn DemIr Yumrugu`
MusLuIu MugIuIi Vun`du zuIur eLmILI...

Vuli'nin evinde kurur veriliyor

YIne yiIIur sonru devIeLIn resm ruporIurindu beIIrLIIdIgIne gre, zq Lemmuzu z Lemmuzu bugIuyun
gece, TmgeneruI CevuL YuIim, TuggeneruI #usIm SuILuk ve . Ordu KomuLuni MusLuIu MugIuIi, Vun
VuIIsI HumIL OnuL`in evIndekI guyri resm LopIunLidu devIeLIn ILIburini IkI puruIik eden MeImedI
MIsLo`yu IuddInI bIIdIrmek IIn MIsLo`nun udumi oIun kIInIn IdrImesIne kurur vermIIerdI.
ErLesI gn, evIere buskin yupiImi, evIerInde buIunun kII nezureLIuneye uLiImiLi. DuIu sonru,
kIIden MeImedI MIsLo`nun kizi ZIre serbesL birukiIdikLun sonru gerIye kuIun z kII o Temmuz
1qq Cumu gn, subuI suuL o.zo`de $kr TLer`In Luburunu LesIIm edIImI, udumIur eIIerI
urkudun bugIunuruk KuLur DeresI IIII GedIgI mevkIIne (KrLIerIn deyIIyIe 'GeIIye SeyIo` yunI SeyIo
GeIdI`ne) gLrIm, burudu kuIuIurinu kurun sikiIuruk IdrImIerdI.

Ivdeki hesup urIyu oymoyor

DuIu dogrusu IepsInIn Idg suniImiLi, nk bu kIIIerden bruIIm Ozuy udIi bIrI, oIuy sirusindu
ImemI, yuruIi oIuruk run`u kumuyi buurmiLi. Ardindun o sirudu Vun CezuevI`nde LuLukIu
buIunun kurdeI smuII Ozuy`u durumu bIIdIrmI, smuII Ozuy, 1 EyII 1qq LurIIInde durumu bIr
LeIgruIIu MecIIs BukunIigi`nu bIIdIrmI umu MecIIs`Len II ses ikmumiLi. Bunun zerIne zo AruIik
1qq`Le bIr dIIeke IIe Lekrur buvurmu, yIne ses ikmumiLi. OIuy du byIece kupunmiLi.

P-CHP utImusI ie yurIyor

Ancuk AruIik 1qq8`de, ok PurLIII dnemIn yenI purLIsI DemokruL PurLI`nIn EskIeIIr MIIIeLvekIII
smuII Hukki evIk, MecIIs`Le bIr soru nergesI vererek, Vun`in OzuIp IesI`nde 1qqz yiIindu yuunun
oIuyin nusiI oIdugunu soruncu oIuy yenIden uIevIendI. (O sirudu oIuy LurIII Lum bIIInmIyordu.)
AsIindu nergede MusLuIu MugIuIi`nin udi gemIyordu uncuk, DP bu oIuyin CHP`yI yipruLmuk IIn IyI
bIr IirsuL oIdugunu keIeLmILI. MenemenII EsuL Hocu`nin InLIkumini uImuk IsLeyen NukIIer de
perde urkusindun busLirincu, 1q Ocuk 1qqq`du MusLuIu MugIuIi`nin soruLuruImusinu buIundi.
GeneIkurmuy Asker MuIkemesI z Kusim 1qqq`du verdIgI grevsIzIIk kururiyIu MugIuIi`yi LuIIIye
eLLI. GrevsIzIIk kururi q Ocuk 1qo`de Asker YurgiLuy`cu bozuIdu. Ancuk, z MurL 1qo LurIIInde
verIIen nIIuI kururu gre, MusLuIu MugIuIi nce Idumu muIkm oIdu, sonru bu cezu yui nedenIyIe
zo yiI Iupse evrIIdI. MusLuIu MugIuIi IIe bIrIIkLe qo durumu boyuncu yurgiIunun TmgeneruI #usIm
SuILug, AIbuy $kr TLer (oIuy sirusindu BInbui ve Tubur KomuLuni), Yzbui VuIdeL Yzge,
AsLegmen NecdeL BIIgez ve SeyIL BIIuI BuII`nIn beruuL eLmesInIn MugIuIi`nin Ben emIr verdIm,
memur ve subuyIurin bIr suu yokLur ekIInde IIude vermesI yznden oIdugu IIerI srId.

MoglulI'nIn beklenmedik lm

Hkm MugIuIi LuruIindun LemyIz edIIdIgI sirudu muIkemece MusLuIu MugIuIi`nin GIIune Asker
HusLunesI`nde yupiIun muuyenesInde IIerI derecede ukI yeLersIzIIk (bunukIik) LespIL edIImI,
MugIuIi`nin LuIIIyesIne kurur verIImILI. MugIuIi z; EyII 1qo LurIIInde LuIIIye edIIdI umu konuyu
MecIIs gndemIne geLIren DP DIyurbukir MIIIeLvekIII MusLuIu EkIncI kIInIn Im kururini
vermekIe yurgiIunun MugIuIi`nin neden diuridu oIdugunu soruyor, eger deIIyse LimurIuneye, ucIz Ise
DurIuceze`ye, sugIum Ise IupIsIuneye gnderIImesInI IsLIyordu. Tum busin oIuyin sLne gIdIyordu
kI, MugIuIi 11 AruIik 1q1 yiIindu, 6q yuinduyken veIuL eLLI ve EdIrnekupi $eIILIIgI`nde Loprugu
verIIdI. VeIuL nedenIyIe duvu dL.

6-, Iyll'n intikumI

Ancuk dosyu buziIuri IIn kupunmumiLi. OIuy LurIIInde Vun`du suvci oIun uncuk, MugIuIi kendIsInI
Vun VuIIsI`nIn evIndekI LopIunLiyu duveL eLmedIgI MugIuIi`yu gnI koydugu unIuiIun DP Vun
MIIIeLvekIII KemuI YrkogIu, 1 AgusLos 1q6`du MecIIs`e verdIgI bIr nergeyIe o dnemde grevII
oIun MIIII Suvunmu ve IIerI Bukuni`ni IIe GeneIkurmuy Bukuni Iukkindu soruLurmu uiImusini
IsLedI. Ier eyI bIIdIgI IuIde yiIIurcu susmuyi LercII eden YrkogIu`nun bIrden Iuk ve Iukuk yunIisi
kesIImesInIn nedenI, 6-; EyII 1q yugmusindun doIuyi CHP LuruIindun epeyce IirpuIunmi oIun
DP`IIIerIn mIsIIIeme IIn 'kuLII` MugIuIi IIe smeL nn eIemesInden sIyusI Iuydu ummuIuriydi.
NILekIm MecIIs bIr TuIkIkuL KomIsyonu kurdu. KomIsyonun ruporu, DP`nIn urLik popIurILesInI
kuybeLmeye buIudigi bIr LurIILe, o NIsun 1q8`de uikIundi. KomIsyon, oIuyin gerek oIu ekIInI
orLuyu ikurmiLi uncuk, MusLuIu MugIuIi urLik IuyuLLu oImudigi IIn, bunun ok unIumi yokLu. OLe
yundun YrkogIu`yIu bIrIIkLe buku DP`IIIer de okkunin uILinu gIrebIIecegI IIn oIuyin sL Lekrur
rLId.

Grg tunIklurI konooyor

OIuydun Lum 1 yiI sonru ; MurL 1q;q LurIIII Milliet guzeLesInde, o sirudu usker dokLor oIuruk oIuy
yerInde buIunun #eIL Ersezer`Ie yupiImi rporLuj yuyinIundi. Ersezer`e gre, MugIuIi, bunIuri
Idrn! derken udumIurin yzn grmek ve IukIurindu bIIgI uImuk geregI bIIe duymumiLi. Vun`u
dnLe, VuII, DIyurbukir`dukI Umm MIeLLI AvnI Dogun`i derIuI Vun`u ugirmi, gece,
orduevInde AvnI Dogun IIe MugIuIi bIr keye ekIIerek gIzIIce konumuIurdi. DuIu evveI MugIuIi,
Ankuru`dukI bIr uIisIu gIzII bIr LeIeIon konumusi yupmi ve bIr uruIik yksek bIr sesIe AvnI Dogun`u
Sen bu Ie kurimu, ben emrI yksek yerden uIdim, Icub ederse senI bIIe yok ederIm! dIye
bugirmiLi.

nn'nn rol neydi?

MugIuIi`nin Ankuru`du grLg kII kImdI? Bunun cevubini vermek koIuy degII uncuk smeL
nn`nn 1qq`Le MugIuIi`yi koIunu Lukuruk Ezrurum`du ve Vun`du gvde gsLerIsI yupLigi, MugIuIi,
yurgiIunirken uvukuLi HumId $evkeL nce`ye (bIr uru irkiIikLun yurgiIunun NIIuL ALsiz`in uvukuLIigini
yupmiLi) nn bunu ordu IInden senI seLIm. $urk`LukI ekuveLI (ekiyuIigi) nIe. SenIn gIbI demIr
udum oruyu gIderse o IuvuIIye suIuI (buri) geIIr, ne yupursun yup, ben vurim urkundu demILI. Ayni
ekIIde muIkemede Bunu bu II yupLirunu IkI deIu yuzdim. Cevup bIIe vermedI demILI. GerekLen
de MusLuIu MugIuIi muIkeme sirusindu nn`ye IkI kez mekLup yuzmiLi. Bu mekLupIur TuIkIkuL
KomIsyonu ruporunu ekIenmedIgI ve muIkeme kuyiLIuri kupuIi oIdugundun IerIgI bugne dek
grenIIemedI.

evletin 'MoglulI Psikozo'

OIuyin nc uumusi 1q8o`II yiIIurin IkIncI yurisindu buIudi. Gneydogu ve Dogu AnudoIu`du PKK
IIe uLimuIur buIuyincu 1z EyII durbecIsI ;. CumIurbukuni Kenun Evren, MT MsLeuri KorkuL
Eken`den buIsederken SeneIerce MugIuIi psIkozu IerkesIn sLne yupiLi kuIdi. KImse bIr ey
yupmudi. Ben de MugIuIi oImuyuyim, dIye demILI. (AkLurun MuruL BeIge, MugIuIi, MunIsuIi,
ErzurumIu vb. Rcdilcl, 1; MurL zooz)

ude-i itibur sreci bulIyor

Amu devIeLImIz veIusiz degIIdI. 1q88`de uIinun zeI bIr kururIu MusLuIu MugIuIi`nin EdIrnekupi
$eIILIIgI`ndekI nuui, DevIeL LrenIyIe Ankuru`dukI DevIeL KubrIsLuni`nu nukIedIIdI. 1qq;`de
MugIuIi`yu ILIburi resmen Iude edIIdI. 1qq8`de MugIuIi`nin bsL, Hurp AkudemIIerI`ndekI
KuIrumunIur GeIdInde ALuLrk, evzI ukmuk ve dIger komuLunIurin urusinu yerIeLIrIIdI.

YneLIcI kudemeIerIn yrekIerInIn Lum oIuruk sogumudigi guzeLecI GnerI CIvuogIu`nun SIeymun
DemIreI`Ie oIun bIr unisindu orLuyu ikLi. $yIe yuziyordu CIvuogIu: ... |DemIreI| KoILugunun
nndekI uIuk uy mususindu ve yerIerde 1o`Iurcu dosyuyi gsLerdI. IerInden rusLgeIe bIrInI
seerek, 'BLn LerrIsLIer burudu` dedI. Terr rgLnn udi ve o rgLn Icre evInIn udresI
suyIunin buinu IrI IurIIerIe yuziImiLi. AILindu Icre evInIn buIundugu upurLmunin IoLogruIi vurdi.
HungI kuLLu ve IungI duIre oIdugu pencere cuminu x IureLIyIe gsLerIImILI. #esmIn yunindu Icre
evInIn uik udresI de bunIurdu yer uIiyordu. Ve Icre IIderInIn IoLogruIi IIe Icre mIIILunIurinin
IoLogruIIuri yupiLiriImiLi. sImIerI ve kuIIundikIuri kod udIuri du yuziIiydi. Buku dosyuIuru
bukLik... YzIerce suyIu doIusu IsIm ve IoLogruI. DemIreI dosyuIuri ILLI ve unIuLLi: 'Bunu yupLirmum
ok zor oIdu. BIzden ncekI IkLIdur zumunindu devIeLIn IsLIIburuLi durmu yu du devre dii
birukiImi, IsLIIburuL yokLu. KirgindiIur, gvensIzdIIer. OnIuri DevIeL`e yenIden kuzundirdim. O
IuILuIurdu Lerr Ier gn zo-o cun uIiyordu.` 'O IuIde mudem IepsI bIIInIyor neden LopIunmiyorIur`
dIye sordum. DemIreI`In bumLeIIne busmiLim. 'AIdirLumiyorum kurdeIm!` DIye IkeII bIr sesIe
ikiLi. BIr gecede LopIuyin dIyorum, yusuI yeLkImIz yok dIyorIur. DemIreI burudu bIr sre soIukIundi
ve 'MugIuIi Puu oImuk IsLemIyorIurmi` dIye cevup verdI. (GnerI CIvuogIu, ok GIzII, Milliet,
1 EyII zoo.)

'Kr gzm purmugInu' misuli

AvnI OzgreI de, Rcdilcl guzeLesIndekI yuzisindu Dogudu Lerr duIgusinin oIuncu IddeLIyIe
vurmuyu devum eLLIgI dnemde yeLerInce uLuk ve kururIi IurekeL eLmedIkIerI IIn eIeLIrIIen
komuLunIurin, zeI LIm sorumIuIurinin 'Yurin IkIncI bIr MusLuIu MugIuIi oImuk IsLemeyIz` cevupIurini
unuLmudik. OrgeneruI MugIuIi`nin udi o gn bugn SIIuIIi KuvveLIer`In subuy kudrosunun
uuruILindu IuIu bIr sImge demILI. (AvnI OzgreI, Kurun ve MugIuIi Puu, Rcdilcl, 16 Muyis
zooq.)

Neyse kI TSK`nin 'uuruILi` zooq`Le bIr IumIe duIu yupLi ve Kuru KuvveLIerI KomuLunIigi Kurun
OIuyi`nin yuundigi Vun OzuIp`Le buIunun Kuru KuvveLIerI`ne bugIi sinir LuburundukI kiIuyu MusLuIu
MugIuIi udini verdI. ByIece kIInIn Im emrInI verdIgI IIn 1qo`de Idumu muIkm edIIen eskI
bIr usker, bIr kuIrumunu dnL.Ne muLIu Trkm dIyene!

TA#H DETE# o.o.zooq
Aye Hr
DevIeLIn 1 Muyis purunoyusi, TuksIm Lubusu

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

"BAYRAM BINM NIYMI 11. yzyiI yuzuri KugurIi MuImud, Ditcn-i uct'it Turl udIi
eserIndeIuIk urusindu gIme ve sevInme, bIr yerIn iikIurIu ve IekIerIe bezenmesI ve orudu sevIn
IInde egIenIImesI demek oIun bedIrem (yu du 'budrum`) szcgne yer verIr. KugurIi`yu gre
OguzIur bu keIImeyI beyrem ekIIne dnLrmIerdIr. 'Beyrem` de IuIkin ugzindu zumunIu
'buyrum`u dnmLr. kI gn nce kuLIudigimiz, resmI udiyIu 1 Muyis I ve EmekI Buyrumi`nin
KugurIi MuImud`un LunimIudigi Lrden bIr buyrum oImudigi orLudu. Amu ne zumun 1 Muyis`i
'buyrum gIbI` kuLIudik dersenIz, ukIimu sudece 1q;6 yiIinin 1 Muyis`i geIIyor. DSK`e bugIi TeksLII
SendIkusi`nin EdIrne $ubesI`nIn Ienz zo yuindukI yesI oIuruk kuLiIdigim bu IIk 'AmeIe
Buyrumi`nin benIm IIn ne kudur cokuIu, ne kudur sevInII bIr gn oIdugunu unIuLmum koIuy degII.
Sudece Ier IuLirIudigimdu, gzIerImIn doIdugunu syIemekIe yeLInecegIm.

"KAN AMLAR YLRIGMI ErLesI yiI uyni duyguIurIu yuumu umuduyIu geIdIgImIz TuksIm
Meyduni`ni, urkumizdu q urkuduimizin cunsiz bedenInI birukuruk Lerk eLLIgImIzde, IkemIzIn
buinu rIen orubin ne mene bIr ey oIdugunu Ienz unIuyubIImI degIIdIk. 1q;;`dekI 'KunIi 1
Muyis`i buIune ederek, 1q;q`du buIuyun 'devIeLIn TuksIm Lubusu`, zooo`II yiIIurdu yiIbui
kuLIumuIuri, konserIer, IuLboI Lukimi kuriIumuIuri ve PoIIs Gn kuLIumuIuri IIe bIruzcik kiriIdiysu
du, bu 1 Muyis`Lu uncuk 'mukuI suyidu` emekI uIunu gIrebIIdI. GIrdI umu ne puIusinu... Bu
LoprukIurdukI II IurekeLIerInIn ve 1 Muyis buyrumIurinin LurIIesInI, yIne bu suyIudu z; NIsun
zoo8`de yuyimIunun CumIurIyeL`In AmeIe EvIuLIuri! buIikIi yuzimdu uzun uzun unIuLLigim IIn, bu
seIer, '1 Muyis` meseIesInI kisu geIp, devIeLImIzIn II siniIinu ve yoI urkuduIurinu kupLirmumuk IIn
byk bIr suvu verdIgI TuksIm Meyduni`nu du degInmek IsLIyorum.

lk 1 MuyIs'lur

OsmunIi DevIeLI`nde IIk 'AmeIe Buyrumi`nin, 1 Muyis 1qoq`du SeIunIk`Le kuLIundigi rIvuyeL oIunur.
1q1z yiIindu sLunbuI PunguILi`ndukI BeIv BugesI`nde bIr kuLIumu yupiIdiginu duIr bIIgImIz Ise,
OsmunIi sosyuIIsLI 'LIrukI` HIImI`nIn yuyinIudigi tircl dergIsInIn z. suyisindukI bIrku suLirdun
IbureLLIr.

z8Jzq Ocuk 1qz1`de Ankuru HkmeLI LuruIindun TrkIye KomnIsL PurLIsI IIderI MusLuIu SupII ve
urkuduIurinin KurudenIz`de boguImusindun sonrukI 1 Muyis LrenIerI Ise guI GIerI`nIn
konLroIndekI sLunbuI`du yupiImiLi. 'LIrukI` HIImI IIderIIgIndekI I birukmu eyIemI sonucu, uLII,
Aksuruy ve HurbIye IuLIurindukI LrumvuyIur, Kuruky, BeIkLu ve TneI-$III IuLLindukI urubuIur
uIimumi, $IrkeL-I HuyrIye vupurunun seIerIerI IpLuI edIIdIgI IIn Boguz`du oLurunIur eIre
InememILI. HuII duresI uIiunIuri II LuLII eLLIgI IIn IuIk uncuk puzur kuyikIuri IIe kprye
geIebIImILI. Huydurpuu-PendIk ve SIrkecI-ekmece IuLLindukI bunIIy LrenIerI de durdugu IIn
sLunbuI`du IuyuL IeI oImuLu. Buyrum doIuyisiyIu TrkIye SosyuIIsL irkusi`nin BubiuII CuddesI
zerIndekI merkezIne,'kirmizi buyruk ekIIdI, bundo, subuI 1o.oo`dun ukum z.oo`e kudur
BeyneImIIeI Muri`ni yunI EnLernusyonuI`I uIdi.

zmir ktisut Kongresi ve 'ii huklurI'

1qzz`dekI kuLIumuIur guI GIerI KomuLunIigi`nin 'nmuyI`e IzIn vermemesI yznden, sudece,
PunguILi-KugiLIune gzerguIindukI yryLe bundo eIIgInde EnLernusyonuI`I syIeyerek yupiImiLi.
1; $ubuL-q MurL 1qz LurIIIerI urusindu 11 deIege IIe LopIunun zmIr kLIsuL KongresI`nde o gne
kudur 'umeIe` denIIen emekIIere 'II` denIImesI, I gnnn sekIz suuL oImusi, creLII IzIn ve 1
Muyis`in II buyrumi oImusi kururu bugIunmiLi uncuk 1 Muyis buyrumini, SuILunuImeL
Meyduni`ndukI merkezIerInde 'sLIkIuI Muri` IIe kuLIuyun Ankuru`yu yukin Umum AmeIe BIrIIgI`nIn
yeIerIne bIr ey oImuzken, BubiuII CuddesI`ndekI MreLLIbIn CemIyeLI bInusindu 'EnLernusyonuI`I
syIeyerek 1 Muyis`i kuLIuyun TrkIye I ve IILI SosyuIIsL PurLIsI yeIerI geceyI nezureLIunede
geIrmILI. ByIece, guI GIerI`nIn sLunbuI`un du bIIe kuLIunubIIen 1 Muyis`in, CumIurIyeL
dnemIndekI kuderI uugi yukuri beIII oImuLu.

1qzq`Le, Umum AmeIe BIrIIgI, zmIr kLIsuL KongresI`nde kururIuLirun MesuI Kununu`nun TBMM
LuruIindun IuIu ikuriImumusini proLesLo eLmek IIn sokugu ikmumuyu ve 1 Muyis`i, BIrIIk bInusindu
kuLIumuyu kurur vermILI umu Ankuru`nin, kupuIi uIundukI kuLIumuIuru bIIe LuIummI yokLu.
NILekIm cemIyeLLekI KemuIIsL IIIer, 1 Muyis`u nezureLIunede gIrdIIer.

Kemulist olmuk yetmiyor

1 $ubuL 1qz`Le puLIuk veren $eyI SuId syuni buIune edIIerek q MurL 1qz`de ikuriIun TukrIr-I
Skn Kununu IIe IkedekI Lm demokruLIk IukIur ruIu kuIdiriIirken, $eyI SuId syuni`ni YobuzIurin
SurikIuri Yobuz ZmresIne KeIen OImuIi! YobuzIuriyIu, AguIuriyIu, $eyIIerIyIe, HuIIIeIerIyIe,
SuILunIuriyIu BIrIIkLe KuIroIsun DerebeyIIk! rLIcu ve DerebeyIIge Kuri McudeIe In: KyIIer (Ky
MecIIsIerI), AmeIeIer (SendIkuIur) ELruIindu OrgLIenmeIIdIr! udIi bIr yuzi IIe kinuyun AmeIe TeuII
CemIyeLI`nIn (1qzq`Le kuruImuLu) yneLIcIIerI, IkmeLIn gzne gIrmeyI yIne buurumudiIur ve
Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`ne sevk edIIdIIer. MuIkeme, 1z AgusLos 1qz LurIIII kururiyIu 8 kIIIIk
bIr grubu ; yiIdun 1 yiIu kudur krek cezuIurinu urpLirdi. En ugir cezuIur, buIurinu geIecekIerI
IIssedIp, muIkemeden nce yurLdiinu kumuyi ukiI eden $eIIk Hsn, Nuzim HIkmeL ve Husun
AII`ye verIImILI.

VuzIyeL byIe oIuncu, 1qz6 yiIindukI 1 Muyis kuLIumuIuri, sLunbuI`dukI IIIerIn, AmeIe TeuII
CemIyeLI`nde LopIunuruk buyrumIumuIuri ve Trumvuy $IrkeLI`ne mensup ; kudur IInIn buyrum
gerekesIyIe IIerIne gILmemesIyIe sinirIi kuIdi.

Sovyet Konsoloslogo'nduki kotlumulur

1qz; yiIinin kuLIumuIuri du merkezdekI buyrumIumuIurIu geLI. 1qz8 yiIindu, guzeLeIerde,
sLunbuI`dukI SovyeL KonsoIosIunesI`nde yupiIun 1 Muyis kuLIumuIuri unIuLiIirken, yerII
komnIsLIerIn puyinu, yIne LuLukIumuIur dmL. 1qzq`dun ILIburen IkmeLIn 1 Muyis uIerjIsI
IyIce urLLi. 1qo`du zeIIIkIe zmIr`de emekIIerI 1 Muyis`i kuLIumuyu ugirun buzi yuziIurin eIe
geIrIIdIgI buIunesIyIe LuLukIumuIur yupiIdi. 1q1 ve 1qz`dekI kk upIi LuLukIumuIuri, 1q`Le
TKP Merkez KomILesI`nIn 1 Muyis bIIdIrIIerI buIune edIIerek duIu yuygin LuLukIumuIur IzIedI.

"1 MuyIs BuyrumInI SSCB'de geiriniz

erde komnIsLIere gz uLiriImuzken, 1qq`Le Trk sunuyIsInIn cIIuzIundiriImusi IIn Ankuru`du
SSCB IIe bIr proLokoI ImzuIunmi ve bIr Trk SuyIuvIur HeyeLI (o yiIIurdu mIIIeLvekIII degII 'suyIuv`
denIyordu), 1 Muyis LrenIerIne kuLiImuk zere Moskovu`yu ve enIngrud`u gILmIIerdI. 1q yiIindu
BoguzIur konusundu Trk LezIerIne desLek sugIumuk IIn TrkIye`den bIr buku SuyIuvIur HeyeLI
duIu, Moskovu`dukI 1 Muyis LrenIerIne kuLiIdi. TuImIn edIIecegI gIbI, o yiIIurdu TrkIye`de 1 Muyis
kuLIunmiyordu. DuIu du IronIgI, z1 MurL 1q LurIIII :2h:riet guzeLesInde yuyinIunun 1 Muyis
Buyrumini SSCB``de geIrInIz ekIIndekI IIundi. GrIen oydu kI, IkmeL IIn oIuy bIr LurIzm
IuuIIyeLIydI.

1q8`de Donunmu Duvusi IIe Nuzim HIkmeL ve HIkmeL KiviIcimIi ve urkuduIurinin, 1qqq`de IerIcI
GenIIk BIrIIgI Duvusi IIe MIIrI BeIII ve urkuduIurinin LevkIIuLi IIe CHP`II Tek PurLI DnemI bILerken,
'ok PurLIII Dneme` geI yiIi oIun 1qq6`du TrkIye SosyuIIsL PurLIsI (TSP) ve TrkIye SosyuIIsL
EmekI KyI PurLIsI (TSEKP) yeIerI LuLukIundi. DemokruL PurLI`II 1q1`de devIeL geIenegI
bozuImudi ve TKP`nIn Lm nder kudroIuri Iupse konuIdu. ByIece, IkedekI 'KemuIIsL-soI`
IurekeLIn soIugu 1q6o`u kudur kesIIdI. Sonrusini IepImIz bIIIyoruz...

Tuksim Comhoriyet Abidesi

GeIeIIm, devIeLIn udeLu kuLsuI bIr uIun oIuruk LubuIuLirdigi TuksIm Meyduni`nu. Bugn TuksIm
Meyduni dedIgImIz uIunin orLuyu ikii, 1;z-1;q urusindu, . MuImuL`un kuzeydekI gmruI
ormunIurdun geIen suyu eIrIn degIIk bIgeIerIne dugiLmuk zere yupLirdigi TuksIm MuskemI (su
dugiLmu surnici) IIe buIumiLi. BIge udini bu yupidun uIdi. Ardindun, bugnk TuksIm Purki yu du
GezIsI denIIen bIgeye, 1;8o`de Topu KiIusi (TuksIm KiIusi) Inu edIIdI. AbdImecId DnemI`nde
(18q-1861), bugn TU`nn TukiIu BInusi oIuruk bIIdIgImIz MecIdIye KiIusi, bu kiIudukI Lopu
subuyIuri IIn Gmsuyu Asker HusLunesI Inu edIIdI. 18o`Ierde, Hudeme-I Hussu ve MuzIku-I
Hmuyun eIrudi IIn Inu edIImeye buIuyun uncuk AbdIuzIz DnemI`nde (1861-18;6) LumumIunun
Gmsuyu KiIusi ve uskerIerIn LuIIm yupLigi TuIImIune bIgesIyIe bIrIIkLe TuksIm`In 'usker` ve
'devIeLI` LopogruIyusi IyIce beIIrgInIemILI.

Tuksim'e IurklI bir ilev kuzundIrIlmusI

1qz1`de Topu KiIusi`nin uvIusunu gzeI bIr sLudyum Inu edIImILI. Ancuk, 1qz-1qz6 du yupiImis
PervILIcI IurILuIurindu, TuksIm Meyduni, TuksIm MuksemI nnde sLIkIuI CuddesI, PunguILi,
Gmsuyu ve SiruseIvIIer yoIIurinin bIrIemesInden oIuun bIr genIIIk oIuruk grIyordu. TuksIm
Meyduni`nu IurkIi bIr IIev verIImesI CumIurIyeL`In IIk yiIIurindu oIdu. OsmunIi DevIeLI`nIn yikiImusi
ve yenI bIr devIeLIn kuruImusiyIu bIrIIkLe buIuLiIun mImurI uLugin en nemII uyugini TuksIm
Meyduni`nin dzenIenmesI oIuLurdu. OsmunIi dnemInde, devIeL rIcuIInIn ve IuIkin kuriIuLigi en
nemII kumusuI uIunIur oIun SuILunuImeL ve BeyuziL meydunIurinin bu IIevI CumIurIyeL`In IIk
yiIIurindu du devum edecek, 1qo`Iurdun ILIburen bu IIevI TuksIm Meyduni ykIenecekLI.

'Milli' unItu 'guyrI milli' mimur

Once OsmunIi DnemI`nIn nI 'evunLen` cuddesI 'Cudde-I KebIr`In udi 'sLIkIuI CuddesI` oIuruk
degILIrIIdI, umu bu degIIkIIgIn CumIurIyeL`In cokusunu yeLerInce vermedIgI dnIerek TuksIm
Meyduni`nu bIr de uniL-IeykeI dIkIImesIne kurur verIIdI. 1qz`Le sLunbuI MIIIeLvekIII CHP MIeLLII
smuII Hukki Puu bukunIigindu bIr komIsyon kuruIdu. KomIsyon, uzun uruLirmuIurdun sonru nI
LuIyun IeykeILiru PIeLro CunonIcu IIe Lemus kurdu.

CunonIcu`nin yuninu CumIurIyeL dnemInIn IIk IeykeILiruIurindun HudI (Buru) Bey ve SubIIu
(BengLu) Hunim kuLiIdi ve ekIp Trk mImurI Lurzini Lunimuk ve MIIII McudeIe`yI duIu yukindun
unIuyubIImek IIn AnudoIu`nun eILII bIgeIerIne gnderIIdI. Ardindun CunonIcu, 1qz;`de, o yiIIurdu
Ankuru`nin en nemII sosyuI mekunIurindun bIrI ELnogruIyu MzesI nndekI uLIi ALuLrk AniLi IIe
Ankuru SiIIIye`dekI ZuIer AIuni ALuLrk AniLi`ni yupLi. CunonIcu`nin TrkIye`dekI son eserI zmIr`de
CumIurIyeL Meyduni`ndukI uLIi ALuLrk IeykeIIdIr. HeykeIIn uiIii z8 Temmuz 1qz`de
yupiIucukLir.)

'Milli' unItu 'guyrI milli' kuynuk

Bu urudu, ubIdenIn IInunsmuni IIn bIr bugi kumpunyusi uiImi, yukIuik z, yiI sren kumpunyudu,
uruIurindu AmerIcun Express Bunk, Buncu CommercIuIe LuIIunu, UnIon Bunk, YiIdiz GuzInosu
IeLmesI MurIo Serru gIbI yubunci IrkeLIerIn de buIundugu bIrok yubunci ve yerII kuruIuIu,
MsImun-guyrimsIIm IuIkin bugiIuri IIe musruIIurin drLLe ne yukin puru LopIunmi, TuksIm`e
dIkIIecek IeykeIIn yupiminu LuIyu`du buIunmiLi. CunonIcu, szIemeye uygun oIuruk IeykeIIn
yupimini Muyis 1qz8`de bILIrdIgI IuIde meydunin ve kuIdenIn IuzirIikIuri bILIrIIemedIgInden, IeykeI
uncuk Temmuz uyindu TrkIye`ye geLIrIIebIImILI.

Pembe TrenLIno ve yeII Suzu (LuIyun) mermerIyIe kupIi, drL yznde sIvrI kemerIerIe beIIrIenen,
kkI bykI, uik ve kupuIi nIIerden oIuun geIenekseI LurzdukI dIkdrLgen bIr kLIeden oIuun
11 meLre yksekIIgIndekI uniL, 8 AgusLos 1qz8 LurIIInde TBMM Bukuni Kuzim (OzuIp) Puu
LuruIindun uiIdi. AiIiLu, evre dzenIenmemI, uniL dnemIn nI mImuri GuIIIIo MongerI
LuruIindun oIuLuruIun duIreseI bIr dzenIn IInde yIece Lek buinu birukiImiLi.

Resmi Turih'in uynusIndun

TuksIm CumIurIyeL AbIdesI, KemuIIsL rejImIn semboIIzmI uisindun rnek bIr uniLLir. DrL cepIeden
oIuun uniLin SiruseIvIIer ve sLIkIuI CuddesI`ne bukun ve MIIII McudeIe DnemI`nI LemsII eden genI
cepIesInde, n sirudu sIvII kiyuIeLIerI IerIsInde MusLuIu KemuI ALuLrk ve yIne sIvII kiyuIeLI IIe smeL
nn Puu IIe o gnn usker nIIormusi IIe MureuI evzI ukmuk grIr. smeL nn ve evzI
ukmuk gIbI MIIII McudeIe`ye oIduku ge kuLiImi IkI IIgrn vurIiginu kuriIik, MIIII McudeIe`ye
MusLuIu KemuI`Ie bIrIIkLe buIuyun Kuzim KurubekIr, AII uuL Cebesoy, #eIeL BeIe ve #uuI Orbuy`u
ubIdede yer verIImemesI dnemIn sIyusI LurIII IIe uyumIudur. BIIIndIgI gIbI bu kIIIer, MusLuIu
KemuI`Ie dLkIerI sIyusI unIumuzIikIur yznden kudemeII oIuruk LusIIye edIImIIer, nIIuI durbe
1qz6 zmIr SuIkusLi duvusi IIe vuruImuLur.

Sovyet Rosyu'yu gnl borco

Bu IIgrIerIn urkusindukI sirudu, o yiIIurdu sz edIImeyen IkI IIgrden bIrInIn #usyu SovyeL
ederuLII SosyuIIsL CumIurIyeLI`nIn TrkIye BykeIIsI Semyon vunovI AruIov, dIgerInIn Ukruynu
KiziI Ordusu`nun generuIIerInden MIIuII VusIIyevI runze IIe IIgr oIdugu IIerI srIr. BIIIndIgI
gIbI MIIII McudeIe sirusindu SovyeLIer BIrIIgI Ankuru IkmeLIerIne nemII mIkLurIurdu nukIL puru,
uILin ve sIIuI yurdimi yupmi, Trk orduIuri bu suyede dmunu kuri durubIImILI. ngIIIz`IerIn
yunIi IsLIIburuLIurIu TrkIerI #usIuru kuri kikirLLigi bIr dnemde GeneruI runze MusLuIu KemuI`e
uikIumu yupmuk zere Ankuru`yu geImILI. runze, 1qzq`Le, KiziI Ordu GeneIkurmuy BukunIigi,
1qz`Le TrokI`nIn yerIne SSCB Asker DevrImcI SovyeLI Bukuni, HurbIye ve BuIrIye HuIk KomIserI
(yunI Suvunmu Bukuni) oImuLu ve CumIurIyeL AbIdesI`nIn dIkIIdIgI 1qz8`de, SovyeLIer BIrIIgI IIe
IbIrIIgI Lm IiziyIu srmekLeydI.

1q1; $ubuL DevrImI`nde kuri devrImcI IurekeLIerI busLirun kuIrumun bIr usker, EkIm DevrImI`nde
SovyeL KongresI`nde ordu deIegesI, I suvuin bILImInden ILIburen KiziI Ordu`nun rgLIeyIcIIerInden
oIun AruIov Ise, SSCB IIe TrkIye urusindukI IIIkIIerI geIILIrmek IIn IerIn ve enIn LuruIindun
1qz1 yiIinin Kusim uyindu Ankuru`yu gnderIImI, bu LurIILen ILIburen sudece merkezde degII cepIe
ve cepIe gerIsInde buIunmu, CumIurIyeL`In IIunindun kisu sre nce IkesIne dnmL.

Iedukr Trk AnusI

CumIurIyeL DnemI`nI LemsII eden HurbIye`ye bukun dIger genI cepIede MusLuIu KemuI IIerI
uLiImi ekIIde nde dururken urkusindu Icumu gemI pozIsyondu uskerIer ve Trk kudinIuri
grIr. MusLuIu KemuI`In uyukIuri uILindu, yere serdIgI rLsnn zerInde bIr bebek LuLun 'Trk
unusi` oLurmukLudir. AnonIm bIr IIkuyeye gre, MusLuIu KemuI, yugmur yugdigi IuIde neden rLy
bebegInIn zerIne rLmedIgInI sordugundu, bu unu, rLnn kenurini IuIIIe kuIdirmi ve uILindukI
mermIIerI gsLermILIr. CunonIcu`nin bu suIneIerI z6 AgusLos Tuurruzu sirusindu KocuLepe`de
buIununMilliet (SIIrL Mebusu MuImuL Soydun`in guzeLesI) guzeLesInIn IoLogruIisi ELIem HumdI
Bey`In IoLogruIindun yururIunuruk yupLigi syIenIr.

AniLin IkI dur cepIesInde Ise gnn usker kiyuIeLIerI IerIsInde IkI 'Trk uskerI` vurdir. BIrIsI buri,
dIgerI Ise suvu suncugi Luiyun bu uskerIerIn zerInde bIrer muduIyon IerIsInde IkI kudin IIgr
buIunmukLudir. BunIurdun bIrIsInIn yz pee IIe kupunmi oIup, 'eskI OsmunIi kudinini` LemsII
ederken, dIger kudin IIgr peesInden kurLuImu, kendIne gvenI IIe eLruIu iik suun bIr ekIIde
beLImIenmI 'CumIurIyeL kudinini` LemsII eLmekLedIr.

klen tulur, ters dgmeler

AniLin esLeLIk dzeyI, IerdIgI semboIIzm ve kIIIerIn LemsIIInde uIuiIun buuri dzeyI bIr yunu,
zumunIu LuIurinin dkImesI, bronz kisimIurinin uinmusi, IuLLu bIr LerzInIn Iurk eLLIgI zere
ALuLrk`n cekeLInIn dgmeIerInIn Lers dIkIImI oImusi gIbI konuIur kumuoyunu uzun yiIIur meguI
eLmekIe bIrIIkLe, IuIu nemII bIr semboI oImuyu devum eLmekLedIr. MusLuIu KemuI`In Imnden
sonrukI dnemde duIu sik kuriIuiIun byk IekII ve mekunu buski kurun IeykeIIerden IurkIi oIun
TuksIm CumIurIyeL AbIdesI, InsunciI boyuLIuri IIe evreye suygiIi bIr CumIurIyeL uniLidir.

Tuksim MeydunI'nIn Son ,o YIlI

1qqo yiIindu VuII-BeIedIye Bukuni LI Kirdur`in, LuIyun MImur HenrI ProsL`un kenLseI Lusurim
projesI erevesInde buIuLLigi Imur IuuIIyeLIerI sirusindu TuksIm KiIusi`ni yikLirmusiyIu orLuyu ikun
uIun, nn GezIsI (sonru TuksIm GezIsI denIIecekLI) udiyIu meydunIu IIIkIIendIrIImILI. Ardindun
LurIII Ayuspuu MezurIigi`nin bIr bIm zerIne ALuLrk KILr MerkezI; TuksIm GezIsI`nIn
urkusindu eskI TuksIm BeIedIye GuzInosu`nun buIundugu yere SIeruLon OLeII; GezI`nIn CumIurIyeL
CuddesI`ne bukun yuninu yenI TuksIm BeIedIye GuzInosu; guzInonun uIL kuLinu BeIedIye SunuL
GuIerIsI ve dkkunIur, eskI OsmunIi Bunkusi`nin yerIne nLer ConLInenLuI OLeII (ImdI TIe Murmuru
OLeII) Inu edIIdI. 1q8;`de, byk yikimIur sonucu uiIun TurIubui BuIvuri IIe TuksIm Meyduni
bugnk ekIInI uIdikLun sonru ILIburen TuksIm CumIurIyeL AbIdesI, Lunimsiz bIr boIukLu kuyboIdu.
AniLin eLruIindukI korkuIukIu, ImII ve IekII uIun ve bunu son yiIIurdu ekIenen poIIs burIyerIerI Ise
'CumIurIyeL kuukIurini` 'CumIurIyeL`In AbIdesI`ne mesuIesInI bIr kuL duIu urLLirdi. HuIbukI 1
Muyis`Iur LuruIIurin yukinIumusi IIn gzeI bIr IirsuL yuruLubIIIrdI...

TA#H DETE# z6.oq.zooq
Aye Hr
YenI bIr buIungi mIdI: Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

SAVA$ SONRASI . 11 EkIm 1qzz`de Mudunyu MLurekesI`nIn ImzuIunmusindun sonru sLunbuI

ErmenIIerI LopIu IuIde yurLdiinu g eLmeye buIumiIurdi uncuk PuLrIkIIk Mukumi yenI durumIu
IIgIII ne yupucugini Ienz kururIuLirumumiLi. ErmenIIerIn buIurinu geIenIerI eskI dnemIn IuLusi
oIuruk grmeye egIIImII oIun PuLrIk Zuven, Ankuru IkmeLInIn sLunbuI`dukI LemsIIcIsI #eIeL (BeIe)
Puu`yu 'Io geIdIn` zIyureLIne gILmI ve ErmenIIerIn yenI Idureye sudik oIdukIurini bIIdIrerek
LebrIkIerInI sunmuLu. z; EkIm 1qzz LurIIII 1oot:rti Tscni guzeLesInde, TuvIL Der Movsesyun
ncIgnde, umuci mIIIIyeLI TrkIerIe ErmenIIer urusindu sumImI IIIkIIer LesIs eLmek oIun bIr
oIuumdun buIsedIIIyor, bu oIuum IIn DuIIIIye NezureLI`nden de gerekII IznIn uIindigini
beIIrLIIIyordu. Ancuk zq kusimdu AnudoIu TeIgruI Ajunsi`ndun gnderIIen bIr Iuber, ErmenIIerI zor
durumdu birukLi. Hubere gre buzi ErmenIIer IIerI geIen KemuIIsLIerden bIrkuini IdrLmek
umuciyIu ngIIIz ve LuIyun kImIIkIerIyIe gIzIIce sLunbuI`u geImIIerdI.

YIN BR NIM . PuLrIk Zuven uyni gn #eIeL Puu`dun rundevu uIuruk, IuberIn usiIsiz
oIdugunu syIeyIp LekzIbInI IsLedI. HuberIn uydurmu oIdugunu Ankuru bIIIyor oImuIiydi nk erLesI
gn guzeLeIerde IkmeLIn LekzIbI yuyinIundi. Ancuk LekzIbI gIendIrecek bIr uikIumu yupiImudigi
IIn, oIumsuz Iuvu devum eLLI. NILekIm z AruIik 1qzz`de #eIeL Puu OsmunIi Bunkusi memurIurindun
Ber KeresLecIyun`i yuninu ugiruruk,Trk ErmenI IIIkIIerI ve IkI unsur urusindu dosLIugun
gerekIemesI IIn PuLrIgIn IsLIIusi gerek demI uyricu seIIecek PuLrIk kuymukumi vusiLusiyIu
yurLdiindu buIunun Bogos Nubur Puu bukunIigindukI TemsIIcI HeyeL`In IIgusini IsLemILI.
Durumun nezukeLInI Idruk eden PuLrIk Zuven, q AruIik 1qzz`de sLunbuI`dun uyriIuruk, cemuuLIn yenI
bIr buIungi yupmusi IIn IirsuL yuruLLi. Bu IuILu, bu 'yenI buIungi` IirsuLinin nusiI Iebu edIIdIgInIn
IIkuyesInI unIuLucugim. Umurim, bu IIkuyeden gerekII kissuIuri ikururuk, Ier zq NIsun`du ABD
Bukuni soykirim dIyecek mI demeyecek mI sikinLisini yuumumuk IIn, gemILekI IuLuIuri
yIneIemeyIz ve ErmenIsLun`Iu ve dIusporu IIe yenI bIr buIungi yupubIIIrIz.



zq AruIik`Lu Peru-AsmuIi MescIL`LekI DIunu OLeII`nde LopIunun qo kudur kII, LurII bIr udim
uLmiIurdi. TopIunLidu, z8 EyII 1q1q`du kuruImu oIun GurubeLyun MezunIur CemIyeLI, 'ErmenI-
Trk TeuII CemIyeLI`ne dnLrImL. Ik cemIyeLIn kurucuIuri GurubeLyun SuILunIsI`nIn Mdr
Bedros ZekI KurubeLyun IIe okuIun mezunIurindun Omer AzIz ve Eczuci Nubur Tozun beyIerdI.
UyeIer urusindu, OsmunIi Bunkusi mdrIerInden Ber KeresLecIyun, Trke, ursu ve Arupu
uIimuIuri IIe dIkkuLI ekmI ProI. sLepun GurdIkyun, MuLusurriI MIIrun Boyuciyun, DokLor
GurubeL Yugubyun, DurIInun Iocusi sLepun Kuruyun, Eczuci Armenuk ubukuyun, Tccur A.
Acemyun, DokLor $inork Berberyun, Peru GeneI Suvci Yurdimcisi Kevork iLIn (uLIn) IIe SurIye MuII
MIeLLII MesuL Bey, Eczuci eyzuIIuI VusI, DokLor CemuI Bey, DokLor MeImeL CemII Bey, DokLor
BurIun Bey, DokLor #L Bey, Son OsmunIi Vuk`unvIsI ve DevIeL Adumi AbdurruImun $ereI Bey,
Yuzur MusLuIu #eIL Bey, VIIuyeL MIeLLII CemuI Bey, Aksuruy MenbuII rIun OkuIu Mdr NurI
Bey ve NIgde Mebusu HuIm Bey vurdi.

UyeIerden AbdurruImun $ereI Bey eILII okuIIurdu greLmenIIk, yneLIcIIIk, Ayun MecIIsI yeIIgI,
MuurII ve EvkuI NuzirIigi, 1qzz`ye kudur OsmunIi DevIeLI`nIn son resm vuk`unvIsLIIgInI,
CumIurIyeL`Len sonru Ise mIIIeLvekIIIIgI yupmiLi. Ber KeresLecIyun, degerII AruLirmuci Kevork
PumukcIyun`u gre, 16 Muyis 1q1q`du Bundirmu Vupuru IIe Sumsun`u IurekeL edecek oIun MusLuIu
KemuI`In gemIsInIn ngIIIzIer LuruIindun KurudenIz`de LorpIIIenecegInI uvukuL SuudeddIn erId
(TuIuy) Bey vusiLusiyIu MusLuIu KemuI`e bIIdIren kIIydI. Ber KeresLecIyun, MusLuIu KemuI`In IsLegI
IIe z1 HuzIrun 1qq`Le ikun Soyudi Kununu IIe 'Trker` soyudini uIdi. MIIrun Boyuciyun,
SIukespeure`InRo2eo te 1:liet, Ycnlilillcr Ko2edcsi, Veronc'nin li Asilzcdesi ve tello udIi
eserIerInI Trkeye kuzundirmiLi. Boyuciyur, guzeLe yuziIuriyIu 1q1z-1q1 BuIkun Suvui sirusindu
YununIsLun LuruIindun IguI edIIen MeIs Adusi IIe IIgIII Trk LezIerIne gI desLek vermILI.

CemIyeLIn IIk eyIemI ozun Buri KonIerunsi`ndukI Trk deIegusyonu bukuni smeL Bey`e bIr LebrIk
LeIgruIi ekmek oIdu. Ancuk Trk guzeLesI Tethid-i Ejlcr bu Iubere U yiIdun berI ErmenIIerIn ukIi
nerdeydI ucubu? ErmenIIerIn yupLikIurini unuLLuk mu suniyorIur yoksu? dIye cevup verdI. GuzeLe,
ErmenIIerIn ILenIIgIne Inunmudigini, eskI (yuIi) ErmenIIerIn umucinin gen ErmenIIerIn
yupLikIurini unuLLururuk, TrkIerIn zuIerInden sonru onIurin yzne gImek oIdugunu vurguIuyip,
Lek bIr Trk`n ve sIum`in bunu kunmuyucugini syIyordu. YunI, cemIyeL yeIerI duIu IIk
udimIurindu, srekII bIr sumImIyeL LesLIne LubI LuLuIucukIuri konusundu uyuriImiIurdi.

Bitmeyen sumimiyet testi

Benzer bIr LepkIyI z8 AruIik 1qzz LurIIII Alc2 guzeLesI gsLerdI. ozun`du ErmenI Ocugi, burudu
DosLIuk Ocugi buIikIi yuzidu, ErmenIIerIn 'dosLIugumuzu bozmuk IsLeyen Insun PuLrIk de oIsu
kurbun ederIz` ekIIndekI syIemIerInIn Inundirici oImudigi, eger ErmenIIer sumImI IseIer,
ozun`dukI LemsIIcIIerI Norudunkyun ve urkuduIuri IIe mcudeIe eLmeIerI gerekLIgI beIIrLIIIyordu.

NIzumnumesI Ankuru LuruIindun ubuL uyindu onuyIunun CemIyeL, nIsun uyindu, MusLuIu KemuI`e
bIr LeIgruI gndererek zIyureLIne geImek IsLedIkIerInI beIIrLLI. MusLuIu KemuI, Muyis 1qz LurIIII
IIre LeIgruIIu sLunbuI`du buIunun Adnun Adivur`dun cemIyeLIn umuci, cemIyeLI kurunIurin kImIIkIerI
konusundu uruLirmu yupip kendIsIne bIIdIrmesInI IsLedI, uncuk Adnun Adivur`in, IeyeLIn MusLuIu
KemuI`I zIyureLInde bIr muIsur oImudigini beIIrLmesIne rugmen 1q muyisLu, yogun uIimuIuri
nedenIyIe IeyeLIe gremeyecegInI bIIdIrdI. ByIece, Ankuru`nin sLunbuI`dukI ErmenI cemuuLInIn
IIIkIIerI geIILIrme ubuIurinu desLek vermeyecegI unIuiImi oIuyordu.

uy purtisi

Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI`nIn businu yunsiyun eLkInIIkIerInden bIrI z1 Temmuz 1qz CumurLesI
gn sLunbuI mebusIuri ereIIne verdIgI uy purLIsI oIdu. TokuLIiyun Huni`ndu yupiIun purLIye
uruIurindu Trk Ocugi Bukuni HumduIIuI SupII (Tunriver) Bey ve Ocugin dure HeyeLI`nden
#uen EreI (Unuydin) Bey, AzIz SudI Bey, NureddIn Bey gIbI yenI rejImIn ugir LopIurinin oIdugu bIr
Trk IeyeLI kuLiIdi. Ik konumuyi yupun Hukuku sLepun Kuruyun, TrkIerIe ErmenIIer urusindu
6oo yiIdun berI sregeIen IIIkIIere degInmI, son oLuz yiIdu yuununIurin Ise TrkIer ve ErmenIIer
degII, di gIerIn eserI oIdugunu beIIrLmILI. Kuruyun, Trk ordusu ve mIIIeLI IIn IyI dIIekIerde
buIundukLun sonru, Trk mebusIurdun ErmenIIerIn durumunu du dIkkuLe uImuIurini ve bIrku
kIInIn yupLigi IuLuyi Lm bIr mIIIeLe ykIememeIerInI rIcu eLmILI. Kuruyun`dun sonru sz uIun
HumduIIuI SupII Bey, Kuruyun`in Lm ErmenIIerIn szcs oImuyu Iukki oImudigini beIIrLIkLen
sonru ... AnudoIu`nun Ier bIr LuruIindu ErmenI dumgusi vurdir. Her mIIIeLLe oIdugu gIbI TrkIer de
Lek businu yuuyumuzIur. DoIuyisiyIu bu LoprukIur sLnde Lekrur bIrIIkLe yuuyucugiz. GemI
unuLuIumuz, uncuk emIn oIun bIz beruber yuuyucugiz, yenI ve gzeI gnIer IInde gemII
unuLucugiz... demILI. DuIu sonru sz uIun #uen EreI Ise yIe demILI: ozun`du ve TIIIIs`Le
ErmenIIerI kurLurdigimiz bunu syIendI, uncuk bu geneIIn Inunci degII. TrkIerIn sIzI korudugu, sIzIn
onIurIu beruber yuudiginiz, ErmenIIerIn TrkIerI geIILIrdIgI, TrkIerIn de ErmenIIere puru
kuzundirdigi dogrudur. Bugn TrkIye`dekI bInuIurin ogu ErmenIIer LuruIindun Inu edIImILIr,
TrkIer bunun IIn sIzI kiskunmudiIur, uncuk sIzIn yuzurIuriniz yuzdikIuriyIu eskI oIuyIuri LuzeIedIIer,
urumizu kIn ve neIreL LoIumIuri ekLIIer. Eger onIur yubunciIurin eLkIsInde IseIer onIuru syIeyIn, sIzIn
zor gnIerInIzde dosLunuz yIne TrkIerdIr. YuzurIuriniz duImu sevgI ve kurdeIIk uiIuyun yuziIur
yuzmuIidirIur. SImdI yenIden yuIniz ve bIrIIkLeyIz ve geIecekLe de bIrIIkLe oIucugimiz uikLir. GemIIn
zc oIuyIurini yok eLmek mmkn degIIdIr. CemIyeL zc oIuyIurin eLkIIerInI yok eLmede en
yururIi eLken oIucukLir. Bu sebepIe CemIyeLe buuri dIIIyoruz.

TopIunLi, Yuusin Trk mIIIeLI, yuusin MusLuIu KemuI Puu nIduIuri ve uIkiIur urusindu
kupunmiLi.

z Temmuz 1qz`de, Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI yeIerInden sLepun GurdIkyun, MusLuIu #eIL ve
Dr. BurIuneddIn beyIer buyrum LebrIkI IIn gILLIkIerI vIIuyeLLe sumImI bIr kubuI gIrmIer, ErLesI
gn cemIyeLIn bIr LemsIIcI IeyeLI DoImubuIe Suruyi`ndu HuIIIe AbdImecIL EIendI`yI zIyureL eLmI,
gerek buyrum, gerekse ozun`du ImzuIunun buri unIumusi vesIIesIyIe MusLuIu KemuI`e ve #eIeL
Puu`yu bIrer LebrIk LeIgruIi ekmILI. MusLuIu KemuI`In kisu cevubI LeIgruIindun sonru uzun sre
cemIyeLLen ses ikmudi.

Rehine psikolojisi

Temmuz 1qzq`Le, Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI`nIn ozun Buri AnLIumusi uyurincu, yurL diindukI
ErmenIIerIn Ikeye dnn sugIumuk IIn Ankuru HkmeLI`ne bIr buvuru yupLigi IuberIerI
Adunu`dukI yereI guzeLeIer LuruIindun serL ekIIde eIeLIrIIdI. AgusLos`Lu guzeLeIerde, CemIyeL`Len
Omer AzIz Bey`In TrkIye ErmenIIerI udinu smeL Puu`yu bIr dIIeke sundugunu duIr IuberIer ikLi.
Hubere gre ErmenIIerIn dIn, sosyuI ve cemuuL rgLIerI bIr unIumuyu vururuk ozun
AnIumusi`nin uzinIikIuru Lunidigi IukIuri reddeLmeye ve bundun byIe TrkIg kubuI IIn uLiIimIur
uLmuyu kurur vermIIerdI. Bu IuberIerI IirsuL bIIen Tethid-i Ejlcr guzeLesI bIr muIubIrInI
PuLrIkIune`ye gndererek ErmenIIerIn sudukuLInI sorguIumuyu kuIkiLi. GuzeLeye gre eger
ErmenIIer sudukuLIerInI IspuL eLmek IsLIyorIursu 'ErmenIIer Trk OgIu Trk`z` demeIIydIIer.
PuLrIkIune MusIuIuLgzurinin buskiIuru duyunumuyip ErmenIIer Trk OgIu Trk`Lr demesI Ise
guzeLenIn muIubIrI LuruIindun EIendI be yiI nce neredeydInIz? dIye uIuyu uIinucukLi.

EyII uyindu ErmenI TeuII CemIyeLI 'bILmeyen sumImIyeL LesLI` kupsumindu sLunbuI guzeLeIerIne
TrkIye`nIn suygin ErmenIIerI ve Ier Lubukudun ErmenIyI LemsII eden Trk-ErmenI TeuII
CemIyeLI`nIn AikIumusi buIikIi bIr bILen gnderdIIer. BILende TrkIye ErmenIIerI kendI
IukIurinin korunmusi IIn runsiz SenuLosu`ndu Mr. eIg ve M. PIIIIp`In konumuIurini bikkinIikIu
okuduIur. Bu suygideger kIIIer TrkIye ErmenIIerInIn IukIurini korumuyu kuIkuruk ne yupmuk
IsLIyorIur? Her zumun zururIu sonuIunun yubunci mduIuIeIer sebebIyIe numusIuri diindu Ier
eyIerInI kuybeden ErmenIIere duyunuruk kendI menIuuLIerInI mI korumuyu uIiiyorIur ucubu?
Huyir BeyIer! SIzIn uruciIiginizu IILIyucimiz yok. BIz TrkIye`de ve TrkIye CumIurIyeLI`nIn grkemII
buyrugi uILindu yusumukLun gurur duyuyoruz. TrkIye CumIurIyeLI, OsmunIi duresI gIbI ErmenIIerI
vey evIuL suymuyucukLir. Dnyuyu rnek oIucuk bIr uduIeLIe bIze gerek evIuLIuri gIbI muumeIe
eLmekLedIr. CumIurIyeL IkmeLImIz bundun sonru yubunciIurin IIIerImIze mduIuIe eLmesIne
IzIn vermeyecekLIr. TrkIye ErmenIIerInIn, bLn LebuuIurinu eIL IukIur buIseden TrkIye
CumIurIyeLI`nden IIbIr IkuyeLI yokLur. BIzI ruIuL birukmunizi rIcu edIyoruz... denIIIyordu. MeLnIn
suLir uruIurindu, TrkIye ErmenIIerInIn IInde buIundukIuri reIIne psIkoIojIsInI gzIemIemek
mmknd. Ancuk Vctcn guzeLesI bu bIuL beIgesInI de yeLerII grmeyecek, bILenIn uILindu sudece
MusLuIu #eIL Bey`In ImzusininbuIunmusini Eger bu cemIyeL Lm ErmenIIerI LemsII edIyorsu, ucubu
ErmenIIer udinu Imzu uLucuk Lek bIr ErmenI yok mu? dIye eIeLIrecekLI.

Kusim uyindu Son cber guzeLesInde, ErmenI InLIkumciIurin Adunu`yu zeIIrII eker yoIIudigi,
sLunbuI`u yukucukIuri, Trk kyIerInIn LuIun edIIdIgI, KIIIkyu KuLuIIkosu`nun sIIuIIi grupIuri
rgLIedIgI, bIr suIkusL LImInIn Ankuru`yu gILLIgI gIbI dedIkoduIurin orLuyu uLiImusi, ErmenI
cemuuLInI ok LedIrgIn eLmILI. sLunbuI VuII VekIII Hsn Bey IuberIerI kesIn bIr dIIIe yuIunIudi
uncuk kukuIuri gIderemedI.

Cemuut blnyor

z8 Ocuk 1qz LurIIII Son Telrcj guzeLesI son gnIerde ErmenI PuLrIkIunesI IIe Trk-ErmenI TeuII
CemIyeL`I urusindu bIr gergInIIkLen sz edIIIyordu. Hubere gre PuLrIkIune, CemIyeLe duIu nce
muddI yurdimdu buIunmu, uncuk bu CemIyeLIn ErmenIIere IerIungI bIr Iuydu sugIumudigini
grnce yurdimIuri kesme kururi uImiLi. Bu sorun CemIyeLIn yeIerI urusindu pek ok LurLimuyu
sebep oImu, IuLLu buzi yeIer IsLIIu kururi uImiIurdi. PuLrIk VekIII EpIskopos SImpuL (Kuzuzyun) du
PuLrIkIune IIe 'udi geen CemIyeL` urusindu bIr IIIkI buIunmudigini, CemIyeL yeIerInIn kendI
kendIIerInI LemsII eLmekLen buku IerIungI bIr II oImudigini beyun eLmILI.

AnIuiIun verIIen Lm LuvIzIere kuri Trk LuruIinin bIr LrI LuLmIn oImumusi, IubIre duIu IuzIusini
IsLemesI, ErmenI PuLrIkIunesI`nIn cemuuLInIn gururunu IncILmI, IuLuru, IkI LopIum urusindukI
IIIkIIerI dzeILme IuyuII IIe yoIu ikun bIr uvu IyImsere kesIImILI. Son Telrcj IyImserIIge yer
oImudigini u suLirIurIu gsLerIyordu: Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI`nI kurunIur ve zeIIIkIe onIurin
yunindu buIunun Trk genIerI yupLikIurindun IubersIzdIrIer. Ne dIyeIIm, AIIuI yoIdun ikmiIuri
IIzuyu geLIrsIn, I LemeIInden rk. CemIyeLIerIe, LopIunLiIurIu ErmenIIer IIe TrkIerI bIrbIrIne
yukIuLirmuyu uIiunIuri uirmi InsunIur oIuruk nILeIIyoruz ve bIzIm szIerImIzIn dogruIugu
konusundu isrurIiyiz. AtedisguzeLesI Son Telrcj`in szIerIne yIe cevup vermILI: Son Telrcj`in
bu suLirIurindun unIuiImukLudir kI bu szIer sudece Trk ErmenI CemIyeLIne degII ErmenI ve Trk
dosLIugunudir. Eger bIr ErmenI guzeLesI bu szIerI yuzsuydi, kIm bIIIr Son Telrcj ne Lurzdu cevup
verecekLI?

AgusLos uyindu ErmenIIerIn ozun Buri AnLIumusi IIe kendIIerIne Luninun uzinIik IukIurindun
vuzgeIp, yenI MedenI Kunun`u LubI oImuk IsLedIkIerInI bIIdIrmek IIn Ankuru`yu bIr IeyeL gnderme
kururi uIdikIuri IuberIerI ikLi. BIr de Imzu kumpunyusi uiImiLi. Kisu srede qoo Imzu LopIunmiLi.
Ancuk IeyeL nedense bIr LrI Ankuru`yu gIdemIyordu. EyII uyindu, Millet guzeLesInde eger
ErmenIIer uzinIik IukIurindun vuzgeecekIerse ... O zumun TrkIye`de bIr ErmenI PuLrIgIne de gerek
yok. O zumun ErmenIIer Ier eyden nce PuLrIkIerIne yoI vermeIIdIrIer. kIncIsI de cemuuL okuIIurini
kupuLmuIiIur, ncs dInI IIerInI DIyuneL IerI`ne devreLmeIIdIrIer. AksI LukdIrde, Trk-ErmenI
TeuII CemIyeLI vur oIumuz. TeuII TrkIere ve devIeLe uILLIr ekIInde bIr Iuber ikLi.

Bu uLmosIer IInde, 1qz6 yiIinin murL uyindu PuLrIkIune`de 'IeruguL muzbuLusi` IIn Imzu LopIunmuyu
buIudi. Bu urudu ErmenI CIsmunI MecIIsI`nIn IeruguL oIuyinu kuri oIdugu IuberIerI eLruILu
doIuiyordu. (CIsmunI MecIIs, ErmenI cemuuLInIn sIvII yeIerInden oIuuyordu) Sonundu Ankuru`yu
uILi yzden IuzIu Imzu IIe gILmeyI buurun Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI LemsIIcIsI Dr. GurubeL
Yugubyun, 1 NIsun 1qz6 LurIIInde Mcr2crc Gczetesi`ne gnderdIgI LeIgruILu GerekIeLIrdIgImIz
Imzu kumpunyusi CumIurIyeL HkmeLI LuruIindun memnunIyeLIe kuriIundi. OIugunsL bIr kubuI
grdk. IIerI BukunIigi ErmenIIerIn ImdIIIk Bursu, YuIovu ve Yukucik, AIemdug gIbI kupIicuIurin
buIundugu yerIere serbesLe yoIcuIuk edebIImesI IIn vIIuyeLe gereken emIrIerI verdI. ErmenIIerIn
eIde eLLIgI bu IukLun #umIur ve YuIudIIer de yururIunubIIecekLIr. Ayricu ErmenIIerIn IyI nIyeLIerInI
gsLermeye devum eLLIkIerI srece duIu pek ok IzInIere muzIur oIucuginu sz vermIIerdIr dIyordu.
CemIyeLIn ubuIurini kmseyenIere duIu nce ErmenIIerIn BosLunci`yu kudur bIIe seyuIuL eLme
IznI oImudigini IuLirIuLun Dr. Yugubyun, en byk dIIekIerInIn 'bIr Trk gIbI Trk oImuk`, dIgerInIn
Ise busindu urLik 'IuIn ErmenI` IIudesInIn kuIIuniImumusini sugIumuk oIdugunu ekIemILI.

Ve kuInIlmuz son

Ancuk, Dr. Yugubyun`in IuyuIIerI gerekIemedI. 1qz6 yiIinin sonIurindu guzeLeIerde Trk-ErmenI
TeuII CemIyeLI dure KuruIu`nun IsLIIu eLLIgI IuberIerI ikLi. sLIIu sebebI oIuruk, CemIyeL IInde
buIunun bIr Lukim InsunIurin CemIyeLIn oIuum IIkrIne kuri oIuIuri gsLerIIIyordu. zq MurL 1qz;
LurIIII AztcrcrguzeLesInde, Trk-ErmenI TeuII CemIyeLI LuruIindun gnderIImI bIr yuzi ikLi. Yuzidu
PuLrIkIIk Kuymukumi BupIskopos ArsIunyun`in ve buzi eskI CemIyeL yeIerInIn CemIyeLe son vermek
IsLedIkIerI, bu umuIu IuuIIyeLLe buIundukIuri dIIe geLIrIIdIkLen sonru, CemIyeL yeIerInden bu
InsunIuru kunmumuIuri IsLenmekLeydI. Ancuk, 1qz; yiIinin orLuIurindun sonru Trk-ErmenI TeuII
CemIyeLI`nIn IuuIIyeLIerIne IIIkIn IuberIere urLik rusLIunmudi. AnIuiIun, bIr uvu IyI nIyeLII Insun,
Iem ken

TA#H DETE# 1q.oq.zooq
Aye Hr
PuyIuiIumuyun Ike: DugIik Kurubug

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GLMRL ANTLA$MASI . o EkIm`de Kuzim KurubekIr`In 1. KoIordusu Kurs`u dogru yryerek

ErmenI orduIurini yenmI, zJ AruIik 1qzo gecesI, Ankuru IIe ErIvun`dukI Tunuk IkmeLI urusindu
Gmr AnIumusi ImzuIunmiLi. Ancuk erLesI gn, enIn`In emrIyIe KiziI Ordu ErIvun`u gIrerek
'burjuvu` Tunuk IkmeLInI drd ve ErmenI BoIevIkIerI IIe bIrIIkLe ErmenIsLun SovyeL
CumIurIyeLI`nI IIun eLLI. YenI IkmeL 1o AruIik 1qzo`de Ankuru`yu bIr noLu vererek, Gmr
AnIumusi`ni Lunimudigi IIun eLLI. kI Ike urusindukI sinir Azerbuycun, GrcIsLun ve ErmenIsLun IIe
TBMM HkmeLI urusindu 1 EkIm 1qz1`de ImzuIunun Kurs AnLIumusi`yIu Lekrur IzIIdI ve IkI Ike
urusindu sukIn bIr dneme gIrIIdI.

BAHANI OK . TrkIye, SSCB`nIn dugiImusi zerIne, z AgusLos 1qqo`du bugimsizIigini kuzunun
ErmenIsLun`i 16 AruIik 1qq1 LurIIInde Lunidi, uncuk o LurIILen bu yunu dIpIomuLIk IIIkI geIILIrmedI.
Kisu dnemIer diindu sinirIur du Iep kupuIi LuLuIdu. Bunun nedenI oIuruk, yenI ErmenIsLun
CumIurIyeLI`nIn 1qz1 Kurs AnLIumusi`ni Lunimuyii, 1qqo LurIIII ErmenIsLun BugimsizIik
BIIdIrgesI`nIn 11. MuddesI`nde soykirimu uLiILu buIunuImusi, devIeL urmusindu Agri Dugi`nin yer
uImusi ve Azerbuycun IIe ErmenIsLun urusindukI DugIik Kurubug sorunu gsLerIIdI. ErmenIsLun
'Luninmuyun sinirin uiImusi sz konusu oIubIIIr mI?` dIyerek Kurs AnLIumusi meseIesInde gerI udim
uLLigini gsLerdI.

TARHSIL KRLGLM . Ancuk, DugIik Kurubug meseIesI IuIu zImedI. ErmenIIer DugIik
Kurubug`in uLu LoprukIuri oIdugunu, sLne sLIk bIgede ogunIugu LekII eLLIkIerInI, bu nedenIe
kendI kuderIerInI beIIrIeme Iukkinu suIIp oIdukIurini suvunuyorIur. Azerbuycun Ise, DugIik Kurubug
bIgesInIn IukukI ve LurII oIuruk kendIsIne uIL oIdugunu, bIgedekI eLnogruIIk yupinin #us ve
SovyeL poIILIkuIuriyIu sunI oIuruk degILIrIIdIgInI, bu nedenIe Lopruk LuIebIne LemeI LekII
edemeyecegInI IddIu edIyor.Bu konudukI bIIgIIerImIz resmI LurII kunuIIurindun geIdIgI IIn, bugne
kudur AzerIIerIn 'IukIi`, ErmenIIerIn 'Iuksiz` oIdugunu kesIn gzyIe bukLik. HuIbukI bIgenIn 1oo
yiIIik LurIIesI InceIendIgInde, 1q. yzyiI LIpI kuLi mIIIIyeLIIIgIne supIunip kuImi IkI IkenIn de IukIi
oImudigini, Le yundun durumun byIesIne krdgm oImusindu, SSCB`nIn becerIksIz mIIIIyeLIer
poIILIkusinin byk roI oIdugu grIyor. Bu IuILu, KuIkusyu poIILIkusindu kIIIL neme IuIz bu
meseIenIn bIr kronoIojIsInI sunmuk IsLIyorum uncuk, konuyu mIIIIyeLI syIemIerden urindiruyim
derken, sikici IuIe geLIrdIgIm IIn de zr dIIIyorum.

Onlur yubuncI biz yerli

Kurubug, byk bIm bugnk Azerbuycun IIe ErmenIsLun urusindu, gney bIm run IInde
kuIun, yukIuik 18 bIn kIIomeLrekureIIk bIgenIn udi. DugIik Kurubug yu du ErmenIce LurIII udiyIu
'ArLsukI` Ise bu bIgenIn IInde q.qz kIIomeLrekureIIk uIun. ErmenIIere gre DugIik Kurubug`du MO
;. yzyiIdun berI ErmenI nIusu ve kILr egemendI. AzerIIere gre Ise ErmenIIer YununIsLun`in
TeseIyu (SeIunIk) bIgesInden, Dogu AnudoIu`yu geIIp UrurLuIurin egemenIIgInde yuuyun, sonru du
KuIkusyu`yu gen yubunci bIr IuIk oIup, bIgenIn esus suIIpIerI kendIIerIydI, nk AzerIIer OrLu
Asyu`dun Avrupu`yu dogru g ederken bIgedekI DerbenL GeIdI`nden geen Trk boyIurinin
soyundun geIIyorIurdi.

Kurubug BIgesI 1`Le Amusyu AnIumusi IIe OsmunIi DevIeLI`ne kuLiImi; 1; yiIindukI Gence
AnIumusi`yIu run`u birukiImi, 18z8 yiIindukI Trkmenuy AnIumusi`yIu urIik #usyusi`nin
IukImIyeLIne gIrmILI. Bu LurIILen sonru #usIur KuIkusyu`du gneye dogru IndIke MsImun IuIk
gneyde, HirIsLIyun IuIk Ise #usIuru siginmuk zere kuzeyde LopIunmuyu buIudi. Ancuk
LopIumIururusi gergInIIkIerIn uLimuyu dnmesI gecIkmedI. 1qo`Le, AzerIIerIn ErmenIIere
suIdirisiyIu buIuyun yugmu ve kuLIIumIur yogunIugu uzuImukIu bIrIIkLe, bIr sonrukI yiIu du surkLi.
OIuyIur eIIrIerIe sinirIi kuImudi. TuImInen 1z8 ErmenI ve 18 AzerI ky yugmu yu du LuIrIp edIIdI.
OIenIerIn suyisinin bIn IIu 1o bIn urusindu degILIgI beIIrLIIdI.

Muver-yI KuIkus Iederusyono

1q1; yiIindu #usyu, BoIevIk DevrImI`nI LukIben BIrIncI Dnyu Suvui`ndun IIIIen ekIIdIgInde, Gney
KuIkusyu`du nemII sIyusI g vurdi. BunIur GrcIerIn SosyuI DemokruL MenevIk PurLIsI,
AzerIIerIn MsuvuL PurLIsI ve ErmenIIerIn TunuksLyun`u IdI. HepsI BoIevIk kuriLi oIun bu
IurekeL, zq Kusim 1q1;`de, merkezI TIIIIs oIun Muveru-yi KuIkus ederusyonu`nu kurduIur. Ancuk
Iederusyon, OsmunIi orduIurinin bIgedekI IurekuLIuri ve BoIevIk #usyu`nin suvuLun Iukuken
ekIImesInI sugIuyun MurL 1q18 LurIIII BresL-ILovsk AnIumusi`nin urdindun dugiIdi ve yerIne
GrcIsLun, Azerbuycun ve ErmenIsLun cumIurIyeLIerI kuruIdu.

Nerimunov'lu Orconikizdze'nin munevrulurI

NIsun-AruIik 1qzo urusindu, enIn ve SLuIIn`den KuIkusyu`yi BoIevIkIeLIrme emrInI uIun KiziI Ordu,
bu bugimsiz cumIurIyeLIerI LurIIe gmd. 1 AruIik 1qzo`d, #usyu KomnIsL PurLIsI`nIn KuIkusIur
sorumIusu OrconIkIdze`nIn bukunIigindu Azerbuycun, ErmenIsLun ve #usyu KomnIsL PurLIsI
LemsIIcIIerInIn kuLiIdigi bIr LopIunLidu, Azerbuycun IIderI NerImunov, Zengezur, NuIivun ve DugIik
Kurubug bIgeIerInI ErmenIsLun`u birukuruk, MsImunIurIu ErmenIIer urusindukI LurIIseI kuvguyu
son verdIgInI IIun eLLI. Kurur OrconIkIdze LuruIindun enIn ve SLuIIn`e uIuLiriIdi ve q AruIik 1qzo
LurIIIIPrctdc'du, MIIIIyeLIer KomIserI SLuIIn`In bu kururi 'LurIILe eI benzerI grImemI bIr oIuy`
oIuruk kuLsudigini unIuLun Iuber ikLi. Ancuk bunun ErmenI BoIevIkIerInI ve geneI kumuoyunu
eLkIIemek IIn yupiIun bIr munevru oIdugu kisu srede unIuiIucukLi.

NuhIvun Azerbuycun'u veriliyor

16 MurL 1qz1 LurIIII Moskovu ve 1 EkIm 1qz1 LurIIII Kurs unLIumuIurinin dI oIuruk ErmenIsLun
TrkIye sinirindu buIunun NuIivun, Azerbuycun`u bugIi zerk (oLonom) bIge oIuruk LunimIundi. O
LurIIIerde NuIivun`in nIusunun yzde 8`InI AzerIIer, yzde 1`InI ErmenIIer oIuLurdugu IIn
ErmenIIer kururu ILIruz eLmedIIer. BIr uy sonru, BoIevIkIer Zengezur bIgesInde TunukIur
LuruIindun yneLIIen mIIIIyeLI bIr ErmenI dIrenII IIe kuriIuip, Zengezur`u ErmenIsLun`Iu
Azerbuycun urusindu puyIuLirincu du ses ikurmudiIur. nk ErmenIsLun ve Azerbuycun urusindu
ImzuIunun 1z HuzIrun 1qz1 LurIIII dekIurusyonIu DugIik Kurubug, ErmenIsLun SovyeL CumIurIyeLI`ne
bugIunmiLi.

Ancuk sudece IuILu sonru, Temmuz 1qz1`de, #usyu KomnIsL PurLIsI KuIkusyu Brosu`ndun
SLuIIn, KIrov, OrconIkIdze, NerImunov gIbI bIr dIzI nemII uIsIyeLIn kuLiIdigi LopIunLidu yIne IIkIr
degILIrIIdI ve DugIik Kurubug bu seIer Azerbuycun`u bugIi zerk bIr bIge oIuruk LunimIundi. DuIusi
bIgenIn sinirIuri IzIIIrken, DugIik Kurubug`in ErmenIsLun`Iu IIzIkI IIIkIsInI kesmek IIn uIn
bIgesI Azerbuycun`u birukiImiLi. UsLne sLIk, zq Temmuz 1qz`Le DugIik Kurubug`in
Azerbuycun`u bugIi oIdugu bIr kez duIu LekrurIunincu (Lek degIIkIIk bukenLIn $uu, degII Hunkend
oImusiydi) ErmenIIer byk IuyuI kirikIiginu ugrudiIur. OyIe kI, 1qz;`de, uruIurindukI sIyusI
uyriIikIuri bIr yunu birukun TunukIur, MenevIkIer ve SosyuI DevrImcIIer, DugIik Kurubug`i
ErmenIsLun`u bugIumuk IIn Moskovu`yu buvurduIur uncuk desLek buIumudiIur. SLuIIn`In bu
zImemI sorunu, IkI LuruIu du mduIuIe eLmek IIn kuIIunmuyi dndg unIuiIiyordu.

Moskovu'nIn kt sInuvI

Konu yiIIurcu uykudu kuIdikLun sonru 1q Muyis 1q6q`Le, z.oo DugIik KurubugIi ErmenI`nIn
ImzuIudigi bIr dIIeke, SSCB KomnIsL PurLIsI BIrIncI SekreLerI NIkILu Kruev`e verIIdI. DIIekede
Azerbuycun`in 'ovenIsL` poIILIkuIur IzIeyerek ErmenIIerI IkeyI Lerk eLmeye zorIudigindun yukiniIiyor,
DugIik Kurubug`in ErmenIsLun`u yu du #usyu ederusyonu`nu bugIunmusi IsLenIyordu, IukuL dIIekeye
cevup bIIe verIImedI. AnIuiIun SSCB Iem kendI IIndekI buku sinir LurLimuIurini Iem de Dogu
Avrupu IkeIerI urusindukI benzer unIumuzIikIuri krkIemekLen korkmuLu.
Moskovu, 1q66 yiIindu ve 1q6;`nIn IIk yurisi boyuncu, Azerbuycun ve ErmenIsLun urusindukI
LurLimuIurdu sudece IzIeyIcI oImuyi seLIyse de, 1q6; yiIinin AgusLos uyindu DugIik Kurubug`du bIr
ErmenI ocugun bIr AzerI LuruIindun IdrImesI, AzerI yeLkIIIIerIn kuLIII cezuIundirmukLu gnIsz
duvrunmusi, bunun zerIne ocugun uIIesInIn de kuLIII IdrmesIyIe puLIuk veren oIuyIuru KiziI Ordu
uruciIigiyIu mduIuIe eLmek zorundu kuIdi. SSCB`nIn 1q;; LurIIII yenI Anuyususi`nin 8;. muddesIyIe
DugIik Kurubug`in Azerbuycun`u bugIiIigi Lekrur LeyIL edIIInce ErmenIIerIn umudu bIr kez duIu
snd. (Bu urudu, 1qzo`Ierde DugIik Kurubug nIusunun yzde q`InI ErmenIIer oIuLururken, bu
orun 1q;;`de yzde ;6`yu dm, AzerI nIusu yzde zq`e ikmiLi. NuIivun`du Ise 1qz`Le yzde 1
oIun ErmenI nIus, 1q;q`du yzde 1,q`e dmL.)

ogo Blogonon yIkIlIIylu cunlunun omotlur

1q8`Le 'GIusnosL` ($eIIuIIik) ve 'PeresLroyku` (YenIden yupiIunmu) dIyen MIIueI Gorbuov`un
IkLIduru geImesI DugIik Kurubug ErmenIIerInI yenIden IurekeLe geIrdI. 1q8;`de ; bIn ImzuIi bIr
dIIeke Gorbuov`u gnderIIdI. z $ubuL 1q88`de ErmenIIerIn ruIunI IIderI KuLoIIkos . Vuzgen,
Gorbuov`dun, DugIik Kurubug IuIkinin 'kendI kuderInI LuyIn Iukki`ni kuIIunmusinu IzIn vermesInI
IsLedI. Moskovu muILemeIen yIne duymuzdun geIecekLI umu AzerIIerIn bu LuIebI sessIzce geILIrmesI
mmkn degIIdI.

Somguit KutliumI

NILekIm z; $ubuL 1q88`de, Buk`nun kuzeyIndekI, 1q bIn ErmenI`nIn yuudigi SumguIL eIrInde,
AzerIIerden oIuun bIr gruI ErmenIIere suIdirdi ve resmI kuynukIuru gre z6 ErmenI IIe 6 AzerI
Id. (GuyrI resmI kuynukIuru gre I suyisi en uz zoo`d.) ErmenIIere uIL evIer LuIun edIIdI. OIuyIur
yuLiLikLun sonru, Azerbuycun`du yuuyun oo bIn cIvurindu ErmenI, #usyu ederusyonu ve
ErmenIsLun`u g ederken, ErmenIsLun`du yuuyun zo bIn cIvurindu AzerI de, Azerbuycun`u dogru
yoIu ikmiLi. YukIuik 6o yiIIik sosyuIIsL deneyImIn mIIIIyeLIIIk IusLuIiginu ure oImudigi IyIce
unIuiImiLi kI, uyni yiI Temmuz uyindu, IIerde ErmenIsLun CumIurbukuni oIucuk oIun DugIik
KurubugIi mIIIIyeLI IIder evon Ter PeLrosyun`in bukunIigini yupLigi bIr komILe, DugIik Kurubug`i
ErmenIsLun`u bugIudikIurini IIun eLLIIer. Bunun zerIne bIgede LopIumIururusi uLimuIur buIudi.

Mottulibov durbesi

; AruIik 1q88`de, ErmenIsLun`du z8 bIn kIInIn Imne neden oIun byk depremden yukIuik bIr
uy sonru, Moskovu durumun vuIumeLInI unIudi ve DugIik Kurubug Ozerk BIgesI`nI kendIsIne
(merkeze) bugIudi. Ancuk, Azerbuycun`dun geIen buskiIur zerIne Lekrur IIkIr degILIrdI ve z8 Kusim
1q8q`du yneLImI yenIden Buk HkmeLI`ne devreLLI. MerkezI IkmeLIn bu geIgILIerI bIgenIn
zuLen bozuk oIun 'kImyusi`ni IyIce bozdu. Bunun sLne Ly dIken oIuy, 1 Ocuk 1qqo Buk`de z8
ErmenI 6 AzerI`nIn ImyIe bILen oIuyIur zerIne 1q Ocuk 1qqo`du KiziI Ordu`nun oIugunsL IuI
IIun ederek DugIik Kurubug Ozerk BIgesI`ne ve Buk`ye (kurudun, Iuvudun ve denIzden) IurekuL
dzenIemesI oIdu. HurekuLin umuci, AzerI KomnIsL PurLIsI`nIn buinu Moskovu yunIisi Ayuz
MuLLuIIbov`u geIrmekLI, nILekIm yIe oIdu.

Luk kuzusIylu snen omotlur

z AgusLos 1qqo`du bugimsizIigini IIun edIp seImIere gIden ErmenIsLun`du, devIeL bukunIigini
DugIik KurubugIi evon Ter PeLrosyun kuzundikLun sonru, ErmenIsLun sIyuseLInI esus oIuruk DugIik
Kurubug IussusIyeLIerI LuyIn eLmeye buIudi. EIbeLLe o AgusLos 1qq1`de bugimsizIigini IIun eden
Azerbuycun`du du durum IurkIi degIIdI. Ancuk MuLLuIIbov, DugIik Kurubug`i dogrudun Buk`ye
bugIudigini uikIuyincu, DugIik Kurubug ErmenIIerInIn cevubi 1 Ocuk 1qqz`de bugimsizIigini IIun
eLmek oIdu. O sirudu Moskovu`du du BorIs YeILsIn, Gorbuov`u bIr durbe IIe IkLIdurdun
uzukIuLirmukIu meguIdu. YeILsIn, KuzukIsLun DevIeL Bukuni NursuILun Nuzurbuyev`I DugIik
Kurubug konusundu urubuIucu oIuruk uLuyuruk KuIkusIur`dukI IddIusini srdrmeyI denedI IukuL
DugIik Kurubug`in BukenLI SLepunukerL`Le grmeIer srerken, z6 Kusim`du Azerbuycun AduIeL ve
Suvunmu BukunIigi yeLkIIIIerI IIe, IkI #us generuIInI ve bIgeye uLekes srecInI deneLIemek zere
gnderIIen Kuzuk ve #us gzIemcIIerI Luiyun bIr IeIIkopLer dnce Azerbuycun HkmeLI, DugIik
Kurubug`in zerkIIk sLuLsn kuIdirdigini uikIudi. nk AzerIIere gre kuzu ErmenIIer`In
suIkusLiydi.

Kendi kuderini tuyin hukkI

Ancuk, DugIik Kurubug ErmenIIerI kururIiydiIur. SSCB Anuyususi`nin ;o. muddesIne duyunuruk
'kendI kuderInI LuyIn Iukkini` kuIIunmu kururi uIdiIur ve 6 Ocuk 1qqz`de DugIik Kurubug`in
bugimsizIigini IIun eLLIIer. Azerbuycun Ise uyni unuyusunin ;8. muddesIne reIeruns vererek, LuruIIurin
onuyi uIinmudun IkI SovyeL cumIurIyeLInIn sinirinin degIemeyecegInI IIerI srd. Ve korkuIun oIdu:
Gz kururmi mIIIIyeLI IIderIerIn uzIumuzIigi, zuLen bIr kiviIcimu bukun LopIumIuri bIrbIrIne
drd ve z-z6 $ubuL 1qqz gnIerInde (SumguIL kuLIIuminin drdnc yiIdnmnde) ErmenI
eLecIIer, SLepunukerL`In kuzeyIndekI AzerI yerIeImI HocuIi`yu (HocuIu) suIdirdiIur. ; bIn AzerI`nIn
yuudigi eIIr, Kurubug`dukI Lek Iuvu uIuninu suIIp oIdugu ve demIryoIu du geLIgI IIn sLruLejIk
neme IuIzdI.

AcI dnm noktusI: HoculI KutliumI

Humun #IgILs WuLcI (H#W) rgLnn ruporIurinu gre, z6-z; $ubuL 1qqz LurIIIerInde ErmenI
Ordusu ve #us 66. MekunIze AIuyi`nin suIdirisi sonucu, uruIurindu 1o6 kudin ve 8 ocugun du
buIundugu 61 AzerI sIvII ucimusizcu IdrImL. Ayni ruporu gre, IdrIen sIvIIIerIn yunindu,
ErmenI kuvveLIerInIn reIIn uIdikIuri 1z; kIIden 6`si IkenceyIe IdrIm, 1o kII de
kuyboImuLu. DuIu sonru, Azerbuycun CumIurbukuni Ayuz MuLLuIIbov, kendIsIne muIuIeIeL eden
Azerbuycun HuIk CepIesI mIIIsIerInIn, HocuIi-Agdum (neIIr yuLugi) yoIunu kuIIunuruk ErmenI
eLeIerInden kumuyu uIiun AzerIIere uLe umusinin du I suyisini urLLirdigi IddIu eLLI uncuk
eIeLIrIIer zerIne 'szIerInIn yunIi unIuiIdigini` beIIrLLI. ErmenI LuruIinu gre AzerI mIIIsIer, kendI
IdrdkIerI AzerIIerI ErmenIIerIn kuLIeLLIkIerIyIe kuriLiruruk, 'AzerI mukLuI` suyisini
ykseILmIIerdI. ErmenIIerIn suIu oIdugunu kubuI eden yneLIcIIer de vurdi. OrnegIn Murkur
MeIkonIun HocuIi sLruLejIk bIr IedeILI, uncuk uyni zumun du bIr InLIkum IurekeLIydI... demILI.

Uzun sre ErmenIsLun Suvunmu BukunIigi ve GvenIIk KonseyI BukunIigi yupun Serge SurkIsIun,
HocuIi`dun nce AzerIIer, ErmenIIerIn sIvII nIusu eI kuIdirmuyun bIr IuIk oIdugunu dnyordu.
BIz bu unIuyii sonu erdIrmeye muvuIIuk oIduk... dIye vnmL.

Trk kumuoyunu pek yunsimuyun Ise, Agdum`u dogru kuunIur urusindu Trk subuyIurinin du
oImusiydi. Bu subuyIur, sorguIurindu gnII oIuruk Azerbuycun`u geIdIkIerInI IddIu
eLmIIerdI. KImbIIIr, beIkI de dogru syIyorIurdi.

Minsk Grobo'non koroloo

HocuIi kuLIIumi o gne dek bIrbIrIne dmun eLeIerIn uLimusi ekIInde sren DugIik Kurubug
uyumuzIigindu bIr dnm nokLusi oIdu. Bu LurIILen sonru urLik eLeIerIn degII uIusuI orduIurin
suvui sz konusuydu. (Kurubug`u benzInI, ErmenI muIyusiyIu IbIrIIgI IIndekI AzerI muIyusinin
Luimusi IIn IronIk yuniydi.) uLimuIur srerken, zq MurL 1qqz`de HeIsInkI`de LopIunun Avrupu
GvenIIk ve bIrIIgI KonIerunsi (AGK, sonru AGT) DiIIerI BukunIuri KonseyI, DugIik Kurubug
sorununun zm IIn Beyuz #usyu`nin MInsk kenLInde bIr konIeruns dzenIenmesIne kurur verdI.

'MInsk Grubu`nun kuLiIimciIuri ErmenIsLun, Azerbuycun, AImunyu, ABD, Beyuz #usyu, sve, LuIyu,
runsu, #usyu, TrkIye ek ve SIovukyu ederuI CumIurIyeLI oIucukLi. Ancuk 8 Muyis`Lu ErmenIIer
bIgenIn en sLruLejIk kenLI oIun $uu`yi; yukIuik 1o gn sonru du DugIik Kurubug`i ErmenIsLun`dun
uyirun uIn`I IguI edInce dengeIer ErmenIIer IeIIne degILI. HocuIi kuLIIumindukI IImuII yznden
ugir ekIIde eIeLIrIIen Ayuz MuLLuIIbov`un yerIne geen 'Trk dosLu` EbuIIeyz EIIbey, EkIm 1qqz`de
DugIik Kurubug ErmenIIerIne 'kILreI zerkIIk` vererek burii kisu srede LesIs edecegInI umduysu
du, ErmenIsLun DevIeL Bukuni evon Ter PeLrosyun, DugIik Kurubug mIIIIyeLIIIgInIn ugirIigi uILindu
ezIIdI ve buri yupmu IrudesInI gsLeremedI.

'Moskovu yunlIsI' Huydur Aliyev

DuIusi, ErmenI Ordusu, MurL 1qq`Len ILIburen KeIbecer, Akdere, Agdum, uzIII, CebruII, KubuLIi ve
TerLer`I IguI eLLI. EbuIIeyz EIIbey, Azerbuycun`in Lopruk kuyipIuri IIe DugIik Kurubug ve IguI
bIgeIerInden kuun (AzerIce 'kukinIur`) 1 mIIyonu ukin kIInIn burinmu ve besIenme sorunIurini
IuIIedemedIgI IIn muIuIeIeL IIderI SureL HseyInov LuruIindun ugir ekIIde eIeLIrIIdI. kIII
uLiirken, urudun siyriIun 'Moskovu yunIisi` Huydur AIIyev (bugnk Azerbuycun DevIeL Bukuni
IIum AIIyev`In bubusi), Temmuz 1qq`Le EIIbey`I Azerbuycun`i Lerk eLmeye zorIudi. Huydur AIIyev`In
IIk II AzerI Ordusu`nu egILen 1.6oo Trk subuyinin grevIne son vermek oIdu. Ancuk AIIyev, DugIik
Kurubug meseIesInde sLruLejIk bIr IuLu yupLi. Azerbuycun IIe ErmenIsLun urusindu Muyis 1qqq
LurIIInde ImzuIunun 'BIkek ProLokoI`nde, DugIik Kurubug`in 'LuruI` oIuruk Lunimusi, Azerbuycun`in
eIInI sIyusI ve dIpIomuLIk uidun zuyiIIuLLi. O gnden berI de DugIik Kurubug, AzerI ve ErmenI
mIIIIyeLIIIkIerInIn dInumosu oImuyu devum edIyor.

Bu LurIIeye bukincu, 'medenIyeLIer uLimusi`ni zmeye soyunmu 'byk bIr devIeL` oIdugunu
IddIu eden TrkIye`nIn, kendIsIyIe II IIgIsI oImuyun ve neredeyse 1oo yiIi devIrmI oIun DugIik
Kurubug krdgm zImeden ErmenIsLun`Iu sinirIuri umum dIye uyuk dIremesI uncuk 'kk
poIILIkuIur` IIe uikIunubIIIr.

zet Kuynuku:SvunLe E. CorneII, S2cll Nctions cnd Grect Pouers: A St:d oj Ethnopoliticcl
onjlict In The c:ccs:s, #Icmond, Surrey: Curzon, zoo1; The Kcrcbch Iile, Doc:2ents cnd
Icctson the Mo:ntcino:s Kcrcbch :p:8-:p88, (Yuy. Huz. Gerurd IburIdIun), TIe Zoryun
nsLuLuLe, CumbrIdge, ToronLo, MurL 1q88; #. H. DekmejIun, SovIeL-TurkIsI #eIuLIons und PoIILIcs
In LIe ArmenIu SS#, Sotiet St:dies, VoI. 1q, no. q (AprII, 1q68): 1o-z; Deien Dunc
Duzeninde Kcjlcsc, (Der. Okun YeIIoL), sLunbuI KILubevI YuyinIuri, zoo.



Okurlordon:

EpeydIr bekIeLLIgIm okur mekLubu vur. NurseI ve evzI $oIL IILI, 1 MurL zooq LurIIII 'Tez
zumundu yer IsImIerI degILIrIIe!` buIikIi yuzimdu udi geen CurI von Inne dem WIIdscIuI`in 'AImun
zooIog` degII, sveII LuksonomI, ekoIojI ve boLunIk konuIurindu Luninmi bIr bIIIm Insuni oIdugunu
beIIrLLIIer kI IukIiIur, IerkesLen zr dIIerIm.



Ik kez busiIdigi 1qqz yiIindun berI engeIIemeIer ve duvuIurIu boguun ili2 Dilinde
Kurtler (EvrenseI Busim Yuyin, zoo8) udIi kILubinin yuzuri bIyoIog okurumuz EdIp PoIuL, uyni yuzidu
geen 'kurdIsLunIcus`, 'urmenIus` vb. ekIIde udIundiriIun bILkI veJveyu Iuyvun LrJuIL Lr suyisinin
onIurcu degII yzIerce oIdugunu, yuzidu geen 'boIIvIru kurdu` udIi ekIrge Lrnn dogru udinin Ise
'boIIvurIu kurdu` oIdugunu beIIrLLI. BIIgIIere Leekkr edIyorum.



Kopellerin, Elbise Gienlerin iro:ndcn Ustun lcn Icziletleri udini Luiyun kILubi, KILup
YuyinevI`nden ikmuk zere oIun degerII uruLirmuci rvIn CemII ScIIck Ise, zz $ubuL zooq LurIIII
'LIkudimcu keIb LuIIrdIr` buIikIi yuzimIu IIgIII oIuruk, sLunbuI`dukI IIk kpek LeIcIrInIn 1q. yzyiIdu
degII 1;. yzyiIdu gerekIeLIgInI, buku kuynukIurdu du kpek kuLIInIn bIr 'AnudoIu udeLI` oIuruk
geLIgInI beIIrLIyor ve kpek LeIcIrIJkuLIIuminin modernIIkIe IIbIr IIgIsI yokLur. Sudece
OsmunIiIurin son dnemInde vuku buIun byIe oIuyIurin meruIuLiriImusindu modernIIk dIII
kuIIuniImiLir dIyor. ScIIck mekLubunu ModernIIk eIeLIrIsI modusinu kupiImuyip LurIII verIIerI
duIu IuzIu dIkkuLe uImuk gerekIyor dIye bILIrmI. EIeLIrIsInI kuIugimu kpe yupucugim.

TA#H DETE# 1z.oq.zooq

Aye Hr
LLIIuL ve TerukkI`nIn ocuk AskerIerI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TA$ ATAN KLRT OCLKLARI .Bugn DIyurbukir, Adunu, MersIn, HuLuy, MurdIn, SIIrL, $irnuk,
Vun ve zmIr`de yuIuri 1-1; urusindu degIen 8oo cIvuri KrL ocugu, TrkIye CumIurIyeLI`nIn
uILinu Imzu koydugu BM ocuk HukIuri SzIemesI`ne uykiri oIuruk, TerrIe McudeIe Kununu`nun
(TMK) rgLe ye oImumukIu bIrIIkLe rgL udinu su IIeyenIer rgL yesI gIbI cezuIundiriIir
dIyen muddesI yznden 'yeLIkIn` kouIIurindu yurgiIuniyor. Bugne kudur 1o`u yukin ocugu `e
yiIu vurun ugir IupIs cezuIuri verIIdI. Buzi ocukIur yzIerInI kupuLun bereIer gIydIkIerI IIn, buziIuri
eIIerInde Lu IzI oIdugu IIn, buziIuri uLIeLIerI isIuk oIdugu IIn, buziIuri kuIpIerI IizIi urpLigi IIn
cezuyu urpLiriIiyorIur. BuziIuri yeLIkIn kouIIurindu IupIsLe LuLuIuyorIur.

AGA IKARMAK MI? Bu ocukIur, nce byk ukinIik, sonru psIkoIojIk sorunIur yuiyorIur.
Sonru bykIerIne, devIeLe, kununIuru gvenIerInI, sonru du geIecege duIr umuLIurini yILIrIyorIur.
ocuk IukIurini IIIuI eden TMK uyguIumusi bugnk IuIIyIe devum eLLIke yurin uyni mugdurIyeLI
bIzIm ocukIurimizin, kurdeIerImIzIn de yuumuyucugi gurunLIsInI kImse veremez.DugdukIIerI sIIuI
birukip demokruLIk yuumu nusiI kuLucugimizi dnrken, sudece sIogun ve Lu uLun ocukIurin
dugu ikmuIurini IsLer gIbI duvrunmuk gerekLen yumun eIIkI. Bu vesIIeyIe bu IuILuyi, LLIIuLiIur
LuruIindun 'mIIII` umuIurIu rgLIenmI ve cepIeIere srIm Trk ocukIuriyIu yIne LLIIuLiIur
LuruIindun 'mIIII` umuIurIu IuyuLIuri kururLiImi ErmenI ocukIurinu uyirdim.

zcilikten purumiliter rgte

OsmunIi mpuruLorIugu`ndu IzcIIIk (keuIIik) rgLIenmesInIn IIk udimIuri 1q1o yiIinin sonIurinu
dogru yuyinIunun SuyI ve TerukkI Mecmuusi IIe ozun`du buIunun #ugip NureLLIn`In IzcIIIk
IukkindukI yuziIurinin busimi IIe buIudi. SoyIu bIr ngIIIz uIIesInIn HIndIsLun dogumIu ogIu oIun ve
egILImInI MekLeb-I SuILunI`de (bugnk GuIuLusuruy IsesI) LumumIuyun, IuLboIcu ve spor udumi
AImeL #obenson LuruIindun sLunbuI`du kuruIun IIk IzcI oymuginin IuuIIyeLIerI, boru LrumpeL
LukimIuri IIe eIIr II LurIuri ve dogu yryIerInden IbureLLI. Bu IIk oymugi DuruIuku, Kudiky
Numune MekLebI, sLunbuI IsesI, VeIu ve Uskdur IIseIerI LukIp eLLI. sLunbuI diindu IIk IzcI
LekIIuLini kurun IIIer Ise Bursu, BeyruL, zmIr, SIvus, KuyserI ve KLuIyu IdI.

8 EkIm 1q1z`de BuIkun Suvui buIuyincu LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI (TC), EdIrne`dekI LLIIuL
MekLebI Mdr NuII ALuI (Kunsu) IIe urkudui MunusLir`dukI OgreLmen OkuIu Mdr ELIem
NejuL`i mkemmeI bIr genIIk LekIIuLi kurmuk zere InceIemeIer yupmuk IIn Avrupu`yu
gndermILI. ALiI Bey dnLe Enver Puu`yu IzcIIIgIn bu I IIn IdeuI bIr IuuIIyeL oIdugunu, BuLi`dukI
rnekIerI gIbI bIr LekIIuLin kuruIubIIecegInI beIIrLLI.

Bu I IIn BeIIku zcIIIk TekIIuLi kurucusu ngIIIz HuroId PurIILL Ikeye duveL edIIdI. PurIILL, q NIsun
1q1q`de KeuIIik CemIyeLI zcI Ocugi`ni kurdukLun sonru Dur`I-MuuIIImIn-I AIIye`de (Yksek
OgreLmen OkuIu) IzcIIIk dersIerI, yryIer, kumpIur, oymuk beyI kursIuri IIe IzcIIIgI
kurumsuIIuLirmuyu buIudi. Ocugin zz Muyis 1q1q`Le IuzirIunun muddeIIk NIzumnumesI`nIn z.
muddesIne gre zcI oymukIuri (Lubur) LekII edIIerek, bunIur vusiLusiyIu genIIgIn uikgz, evIk,
becerIkII, yIgIL, LeIIIkecI, Iedukur, vuLunperver oIuruk yeLILIrIImeIerI, uyni zumundu Lesund
(duyunimu), yusuciIik (dIsIpIIn), mes`uIIyeLperverIIk ve numusperesLIIk duyguIuriyIu mLeuIIIk
(donunmi) oImuIuri sugIunucukLi. Ocugin IIk 'Bubug` u Enver Puu, 'KuIguy`i (Bubugun
yurdimcisi) Ise HuroId PurIILL oIdu.

Bubog Inver Puu

Ancuk IzcIIIk rgLyIe genIIgIn Lumuminu uIuiIumuyucugi dnIdgnden, 1 HuzIrun 1q1q`de
OsmunIi G DernekIerI`nI kurdu. DIger genIIk rgLIerInIn uksIne, geIcI kununIu kuruIun ve Enver
Puu`nin genIerIn sIyuseLIe ugrumusinin yusukIunmusini IsLeyen LuIImuLi IIe sunkI TC IIe IrLIbuLi
yokmu Iuvusi verIImeye uIiun OsmunIi G DernekIerI (OGD) usIindu HurbIye NezureLI`ne
bugIiydi. OGD`nIn bubugIugunu yIne HurbIye Nuziri Enver Puu geLIrIIdI. DIger yneLIcIIer Ise
DokLor Nuzim, Eyp SubrI (Topruk), Burdur MIIIeLvekIII ALiI, Trubzon MIIIeLvekIII #esuII ve ZIyu
beyIerdI.

BuIungiLu, beyuz LenIs upkusi gIyen bu grupIur, kImI evreIerce MsImun ocukIurin ngIIIzIer
LuruIindun HirIsLIyunIuLiriImusi oIuruk uIgiIundi. zcIIerIn kisu punLoIon gIymeIerI nceIere LuLucu
kesImIerce LepkIyIe kuriIundi uncuk DurIInun EmInI`nIn (#ekLr) IzcIIIgI desLekIemek umuciyIu
IzcI kiyuIeLInI gIyIp kisu punLoIonIu doIumusiyIu LepkIIer uzuIdi. DernekIerde, mIIII duyguIurin
yogunIumusi IIn szIerInI TrkIk ukiminin IdeoIogIurindun ZIyu GkuIp`In IIrIerIyIe
besLeIenmImurIur IIe sveII besLesI eIIx KrIIng`e uIL $ukiyun U Gen Kiz (Tre TruIIude JunLor)
urkisindun uyurIunun Dc cini D:2cn Al2i muri syIenIyordu.

Almun modeli gen dernekleri

Suvu devum ederken OsmunIi genIIgInI suvu IInde sIIuI uILindu LuLmuk ve bIr mIIIs rgL
eLruIindu LopIumuk umuciyIu yenI bIr rgLn kuruImusi IIkrI orLuyu ikLi. Bu puru-mIIILer rgLn
IIkIr bubusi, OsmunIi orduIurini Prusyu usuIne gre rgLIemek IIn geIen AImun GoILz Puu`ydi.
GoILz`un LuvsIyesIyIe AImunyu`du KuIserIIcI DeuLsIe Jugendwebr veyu JugendweIr gIbI genIIk
rgLIerInIn kuruIuundu ve IduresInde uIimi MIruIuy von HoII sLunbuI`u geLIrIIdI. AIeIuceIe
puuIigu LerII eLLIrIIen von HoII ve yurdimcisi SeIIm Sirri`nin (Turcun) nderIIgInde NIsun 1q16`du
OsmunIi Gen DernekIerI kuruIdu.

Hey Onbeli Onbeli!

HurbIye NezureLI`ne bugIi oIun dernek, 1z-1; yu urusi MsIIm ve guyrImsIIm genIerIn ye edIIdIgI
Grbz DernegI IIe 1; ve yukuri yuIurdukI genIerIn ye yupiIdigi DIn DernegI ekIInde
rgLIenmILI. EdIrne`den Kuds`e, BILIIs`Len Busru`yu kudur genI bIr uIundu LekIIuLIunun Gen
DernekIerI`nIn suyisi 1q1;`de ;o6`yu uIumiLi. DIn DernegI yeIerI, 1q1;`de ikuriIun ve 11 (18qq)
dogumIuIurin uskere uIinmusini ngren bIr kunun uyurincu uskere uIindiIur. DuIu sonru udIurinu
Hey OnbeII, OnbeII, TokuL yoIIuri LuIi. Lrks yukiIun bu genIerIn ukibeLIerInI ne yuzik kI
bIImIyoruz.

KuzIm Kurubekir'in Grbzler Ordoso

MIIII McudeIe dnemInde KusLumonu`du GenIer KuIb, erke`Le GenIer MuIIIII udIuri uILindu
MduIuu-I Hukuk cemIyeLIerIne yurdim eden buzi genIIk rgLIenmeIerI bIIInIyor. Amu en IIgIn
rgLIenme Kuzim KurubekIr`In 'GrbzIer Ordusu`.

MIIII McudeIe sirusindu Dogu CepIesI komuLuni oIun Kuzim KurubekIr, Erzurum cIvurindu yeLIm
kuIun z bIn kiz, q bIn kudur erkek ocugu sokukIurdun yu du bukumuyucuk durumdu oIun
ukrubuIurinin yunindun LopIuLmi ogIunIurin yurisiyIu, 'GrbzIer Ordusu` kurmuLu. Bu ocukIuru
kuyuk dersI de duIII oImuk zere uskerI egILIm verIImI, bIr kisminu SunuyI GrbzIer MekLebI`nde
zunuuL greLIImI, orduyu kupuL, poLIn dIkLIrIImILI. Amu IepsIne TrkIk bIIIncI verIImILI.
KurubekIr`In z6 EyII 1qzo`de Surikumi`i #usIurdun gerI uIirken, GrbzIer Ordusu`nu du seIerber
eLLIgI syIenIr. KurubekIr`In korumu uILinu uIdigi kImsesIz erkek ocukIur urusindu, ErmenI yeLImIer
de buIunuyordu. Bu ocukIurdun kubIIIyeLII oIunIur, KurubekIr LuruIindun, sunkI Trk uIIeIerIn
yeLImIerI gIbI gsLerIIerek Bursu`du yenI uiIun ikIur Asker IsesI`ne gnderIImI, bIr bIm Ise
mesIek erbubi oIuruk IuyuLu kurimiLi.

Millet-i mselluhu iin genlik rgt

Ocuk 1qzq`Le smeL (nn) Bey LuruIindun mecIIse verIIen bIr kunun LekIIIIyIe on IkI yuindun
uskerIIk uginu gIren bLn genIerI IIne uIun bIr LekIIuL kuruImusi ve bu LekIIuLin Ike
suvunmusindu kuIIuniImusi ngrId umu LekIII mecIIsLe IIgI grmedI. Bu seIer II GeneIkurmuy
Bukuni MureuI evzI (ukmuk) Puu eIe uIdi. MureuIe gre IuIki mIIIeL-I mseIIeIu IuIIne
geLIrecek byIe bIr LekIIuLin kuruImusi IuzirIikIurinu derIuI buIunmuIiydi. Ancuk bu gIrIIm de
sonu vermedI. Konu 1qz;, 1qz8 ve 1qz`de Lekrur mecIIs gndemIne geIdI umu yIne kununIumudi.
1q;`de AImun GenIIk TekIIuLi Bukuni BuIdur VoI ScIIrucI geIdI umu bu LurIILen sonru konu
kupundi.

Kuynuku: ZuIer Topruk, MeruLIyeL ve MLureke YiIIurindu TrkIye`de zcIIIk, Topl:2scl Tcrih,
sLunbuI, NIsun 1qq8, Suyi z, s.1-zo; Topruk, . MeruLIyeL DnemInde PurumIIILer GenIIk
OrgLIerI, Tcnzi2ct'tcn :2h:riet'e Turlie Ansillopedisi, IeLIIm YuyinIuri, C.z, sLunbuI,
1q8, s.1-6; MusLuIu BuIciogIu, OsmunIi Gen DernekIerI Trk KILr, $ubuL 1qqz, S. q6, s.
q8-1oz; Kuzim KurubekIr, @oc:l Dctc2iz, z cIIL, Emre YuyinIuri, 1qq.




Ne Irmeni ne Trk, sudece yetim....

BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu OsmunIi mpuruLorIugu`ndu kImsesIz kuIun ve yeLIm veyu ksz kuIun
ocukIurin korumu uILinu uIinmusi ve bukiImusi grevI Dur`I-EyLum`in (YeLImIer CemIyeLI)
sorumIuIugundu IdI. Hem eILII cepIeIerde IuyuLini kuybeden uskerIerIn ocukIuri, Iem de 1q1
ErmenI kirimindun sug kurLuIun unsIi (!) ocukIurin suyisi o kudur IuzIuydi kI, bIr sre sonru
sLunbuI`dukI Lm yeLImIuneIer, yuLiIi okuIIur ve bukimevIerI IincuIin doIdu. (MuruL Burduki
LuruIindun yuyinIunun TuIuL Puu`nin kuru kupIi deILerInde 'ErmenI EyLumi` yunI ErmenI yeLImIerInIn
suyisinin 1o bIn 1q oIdugu yuziIi. BubukunIik ArIvI Ise kiz ve erkek ocukIurin uIIeIerInden
uIinmuIuri, ErmenIIerIn buIunmudigi MsImun kyIerIne dugiLiImuIuri ve MsImunIurIu
evIendIrIImeIerI veyu yeLImIuneIere konuImuIuri ve zeIIIkIe MsImun udeLIerIne gre
yeLILIrIImeIerInI yunI zorIu usImIIe edIImeIerI konusundu onIurcu beIge IIe doIu. Bu beIgeIerdekI
IIudeIere bukiIirsu, yneLIm bu konuyu nceden ngrm.)

Ivlud-I $hedu Vergisi

MevcuL yeLImIuneIer yeLmedIgI IIn devIeL, EImudug`dukI NoLre Dume de SIon, YedIkuIe`dekI LuIyun
MekLebI, GuIuLu`dukI #us MunusLiri, Kudiky`dekI SuInL JosepI MekLebI gIbI yubunciIuru uIL bInuIuru
eI koyuruk yeLImIuneye dnLrId. Ancuk LLIIuLiIur, IIeLme IInI yzIerIne gzIerIne
buIuLirdiIur ve yeLImIuneIer kisu srede yoIsuzIuk ve yoksunIuk yuvuIuri IuIIne geIdI. MecIIsLe
eIeLIrIIere cevup veren MuurII Nuziri`nu gre gyu 6 merkezde 16 bIn ocugu bukiIiyordu uncuk bu
suyinin dogru oIdugu pIeIIydI.

YeLImIuneIere geIIr sugIumuk IIn, 1q1`de LLnden uIinmuk zere 'EvIud-i $Iedu VergIsI` konuIdu,
uyricu eILII kurumIurin yeLImIuneIere kuynuk ukLurmusi kururIuLiriIdi. Dur`I-EyLum`u desLek
oImuk zere HIIuI-AImer CemIyeLI, HImuye-I ELIuI CemIyeLI (ocuk EsIrgeme Kurumu) ve KudinIuri
uIiLirmu CemIyeLI sIumIyesI gIbI kuruIuIur IurekeLe geIrIIdI.

KudInlurI ulItIrmu Cemiyeti

Hurp doIuyisiyIu erkeksIz kuIun MsImun kudinIuri uIimu yuuminu uIiLirmuk umuciyIu 1q16`du
HurbIye Nuziri Enver Puu`nin IduresInde kuruIun KudinIuri uIiLirmu CemIyeLI HuyrIyesI`nIn IIk
yneLIm kuruIu, HurbIye NezureLI`nIn yksek rLbeII subuyIurindun yedI kIIIIk bIr erkekIer
grubuydu. YneLIm gyu kudinIuru devredIIecekLI uncuk sonunu kudur erkekIer LuruIindun yneLIIdI.
CemIyeLIn en IIgIn IIevI, duI yeIerInI evIendIrmek, en IuyduIi II ErmenI TeIcIrI yznden orLudu
kuIun ;o ErmenI ocugun bukimini sLIenmek oIdu. Ancuk, 1.8oo ocugun duIu geIdIgI IuberIerI
ikincu, cemIyeL mdr smuII Hukki Bey`In ukIinu duIIyune (!) bIr IIkIr geIdI ve DuIIIIye
NezureLI`ne bu ocukIurin IkenIn degIIk bIgeIerIndekI LIcureLIuneIere, sunuyI IIeLmeIerIne,
IILIIkIere, evIere II, IIzmeLII veyu besIeme oIuruk gnderIImesInI LekIII eLLI. Amu gyu ocukIurin
kendI ekmekIerInI kuzunuruk devIeLe veyu yunIurinu verIIdIkIerI uIIeIere yk oImumusiydi. Kck
yuIurindu byk LrujedIIerIn kuIrumuni oImu oIun bu yuvrucukIurin bIr de boguz LokIugunu II
veyu IIzmeLI oIuruk uIiLiriImuIuri LekIIII LuImIn edIIecegI gIbI, DuIIIIye NezureLI LuruIindun pek
begenIIdI ve Iemen uyguIumuyu konuIdu. OyIe kI, Enver Puu`nin Kkekmece`dekI IILIIgIne bIIe
o kudur yeLIm yoIIunmiLi. Yubunci mIsyonIurin gz nnde oIdugu IIn LeIcIrden kurLuIun
ErmenI cemuuLI bu uyguIumuIuri kiyusiyu eIeLIrIyor, LLIIuLiIurin 'devIrme` sIsLemI IIe
TrkIeLIrme poIILIkuIurinu devum eLLIgInI syIyordu.

Mondros Mturekesi sonrusI

zJ Kusim 1q18`de Enver, TuIuL ve CemuI puuIurin AImunyu`yu kumusinin urdindun sLunbuI`un
yneLImInI eIe uIun LIIuI DevIeLIerI`nIn IIk IIerInden bIrI yeLImIer konusu oIdu. OzeIIIkIe AmerIkuIi
grevIIIer, KudinIuri uIiLirmu CemIyeLI LuruIindun IkenIn drL bIr yuninu ucuz emek gc veyu
IIzmeLI oIuruk dugiLiImi buIunun ocukIurin IIsLeIerInI InceIemeye uIdi ve 'MsImun` oIuruk
eLIkeLIenerek MsImun-Trk uIIeIerIne dugiLiImi ocukIuri LespIL eLmeye buIudi. mpuruLorIugun
drL bIr yunindun sLunbuI`u kImsesIz ocuk ukurken, Ier IkI LuruI du, ocukIurin kendIIerIne uIL
oIdugunu IIerI sryordu. ocukIurin konuLukIuri dII veyu IsImIerI uikIuyici degIIdI nk kk
yuIurdu uIIeIerInden uyriImuk zorundu kuIun ocukIur unu dIIIerInI unuLmu oIuyorIur, IsImIerI de
zuLen kImIIkIerInI gIzIemek IIn bukuIuri LuruIindun konmu oIuyordu. Buzi ocukIur Ise kkenIerInI
bIIdIkIerI IuIde, gemI LecrbeIerden doIuyi, LedbIr oIuruk sessIz kuImuyi LercII edIyorIurdi. Yui
bIruz byk oIun erkekIerIn snneLII oIup oImudikIurindun kuIkuruk LeIIs yupmuk bIr Ide
mmknd umu kizIurdu ve yui ok kk oIunIurdu bu ynLem Ie yurumiyordu.

BiturIhune'nin olotorolmusI

1q1q yiIi NIsun uyindu, LIIuI DevIeLIerI eILII yerIere dugiLiImi kImsesIz ocukIurin buIundukIuri
yerIerden uIinuruk sLunbuI`du ngIIIz IguI kuvveLIerInIn gzeLImI uILindu oIuLuruIucuk LuruIsiz bIr
merkezde LopIunmusini kururIuLirdi. EdIrne, Bursu, Konyu ve KirkIureII`de bIrer yeLImIune birukiIip
dIgerIerInIn ocukIuri sLunbuI`u nukIedIImeye buIudi. Bu merkezde LopIunun ocukIurdun Trk oIun
ocukIur OsmunIi EmnIyeL MdrIgne, ErmenI ocukIur Ise ErmenI PuLrIkIunesI`ne LesIIm
edIIecekIerdI. Bu umuIu NIunLui`ndu bIr ev kIruIundi ve buinu AmerIkuIi, Trk ve ErmenI kkenII
kIIIIk bIr IeyeL uLundi. HuIk urusindu 'BILuruIIune` udiyIu uniIun evde uyricu, bIrI MsImun bIrI
ErmenI oImuk zere IkI ui IIe bIr ErmenI IIzmeLI ve bIr MsImun kupici grev yupiyordu. Muyis
uyi geIdIgInde, LIIuI KuvveLIerI`nIn poIIs LekIIuLi sz konusu ocukIuri LopIuyip sLunbuI`u geLIrmeye
buIumiLi bIIe. Ancuk sorunIur du Iemen boy gsLerdI.

KuyserI`den geIen 6o kIIIIk IIk grup byk bIr LurLimuyu neden oImudun eLnIk-dInseI LusnIIe LubI
LuLuIup LuruIIuru LesIIm edIIdI uncuk yIne KuyserI`den geLIrIIen zzo ocukIuk IkIncI 'purLI` sorunIuru
neden oIdu. z6 Muyis 1q1q LurIIII ldc2 guzeLesIne gre ErmenI PuLrIkIunesI, ocukIurin Lumumini
'BILuruIIune` ye degII, BeyogIu`ndukI ErmenI KIIIsesI`ne gLrm ve ocukIuri zorIu 'Lenussur`
eLLIrmI, yunI HirIsLIyunIuLirmiLi. HuzIrun 1q1q LurIIII leri guzeLesI de PuLrIkIune`nIn ocukIuri
HirIsLIyun oImuyu ruzi eLmek IIn bIskvI verdIgInI, bunu rugmen dIn degILIrmeyen ocukIuru
uIenen duyuk uLiIdigini IIerI sryordu. GuzeLeye gre ocukIurin qz`sInIn IddeLII duyugu rugmen
MsImun oIdukIurindu isrur eLmIIer ve Dur`I-EyLum`u Iude edIImIIerdI.

Kopun buglur

Bu ugir suIumuIur zerIne ErmenI PuLrIkIunesI businu uikIumu yupmuk zorundu kuIdi. PuLrIkIune,
bu zzo ocugun BeyogIu`ndukI kIIIseye geLIrIIdIgInI Inkur eLmIyor, uncuk 1o8`InIn ErmenI, 8`InIn
MsImun oIdugunu, z;`sInIn kImIIgInIn LespIL edIIemedIgInI ve 'BILuruIIune`ye LesIIm edIIdIgInI,
uyricu orLudu zorIu HirIsLIyunIuLiriImu dIye bIr eyIn oImudigini syIyordu. PuLrIkIune LemsIIcIsIne
gre bu IddIuIur EmnIyeL Mdr`nn IIydI. BIr IuILu sonru ldc2 guzeLesIne bu seIer PuLrIk VekIII
YervunL EIendI ocukIurin Trk, ErmenI ve AmerIkuIi grevIInIn Iuzurundu verdIkIerI bIIgIIere
gre yerIeLIrIIdIgInI uncuk zuLen ErmenI ocukIurinin ok kk yuIurdu evIuLIik veyu II oIuruk
verIImeIerI yznden ErmenIce`yI unuLLukIurini, doIuyisiyIu Ier Trke konuun ocugu Trk
suymunin IuksizIik oIucugini beIIrLIyor, 'bIr poIIs ImdIye kudur bIr ErmenI ocugunu geLIrIp bIze
LesIIm eLmedI. EIe geIrdIkIerImIz Iep bIzIm buIdukIurimiz dIyerek, kendI ubuIuri oImusu ErmenI
kImsesIzIerIne kuvumuIurinin ImkunsizIiginu IureL edIyordu. YervunL EIendI rporLuji ben yIe
zunnedIyorum kI bundun sonru ErmenI ve TrkIerIn beruber yuumusi bIruz g oIucukLir. nk IkI
unsurun bIrbIrIne kuri kuyruk ucisi vur ve bu ucinin gIderIImesI koIuy koIuy mmkn degIIdIr dIye
bILIrmILI.

PoIIs MdrIg Ise, ErmenI PuLrIkIunesI LuruIindun grevIendIrIIen ukiryun EIendI`nIn KudinIuri
uIiLirmu CemIyeLI HuyrIyesI`nde yeLIm ocukIurin kuyiLIurini uIdigini, uy gemesIne ve yupiIun
bLn LeebbsIere rugmen zumunindu Iude eLmedIgInI beIIrLmILI. ukiryun EIendI`nIn deILer
kuyiLIuri zerInde LuIrIIuLLu buIundugu ve Trk ocukIurini, ErmenI ocukIuri gIbI gsLermeye
uIiLigi IddIu edIIIyordu. LIIuI GIerI LuruIindun ocukIuri ErmenI suniIuruk eIIerInden uIinun
onIurcu Trk uIIesInIn IkuyeLIerI de vurdi.

Koleli Askeri Mektebi yetimhune oloyor

LIIuI GIerI KuIeII Asker MekLebI`ne eI koyuruk ErmenI YeLImIunesI yupLiIur. Uzun
mzukereIerden sonru BeyIerbeyI EskI Jundurmu MekLebI ve BeyIerbeyI Suruyi`nin buzi bInuIuri
ErmenI YeLImIunesI yupiIdi ve okuI bouILiIdi. ngIIIz ve runsizIurin desLegIyIe bIn yeLIm Kibris`u
gLrId. AmerIkun yurdim kuruIuu Neur EusL #eIIeI, 1qz1`den ILIburen Gneydogu AnudoIu`dukI
ErmenI yeLImIerInI SurIye`ye sevk eLmeye buIudi. 1qzz`nIn sonundu suyi 8 bIn yeLIme uIumiLi.

Ku Irmeni yetimi vurdI?

1q1 TeIcIrI IIe IIgIII urIv beIgeIerInIn byk bIr kismi gIzII LuLuIdugu IIn ku ErmenI yeLImI oIdugu,
bunIurin kuinin evIuLIik verIIdIgI bIIInmIyor. Trk TurII Kurumu`nun yuyimIudigi Er2eniler:
Surun te Go udIi kILupLu yer uIun bIr beIge, 1qz1`de ErmenI PuLrIkIunesI LuruIindun IuzirIunun ve
ngIIIzce kopyusi z6 NIsun 1qz1`de ABD DiIIerI BukunIigi`nu gnderIIen rupor. #upordu 1qz1
ILIburIyIe MsImunIurin evIerInde 'IuIen kurLuriIumuyun` ErmenI yeLImIerInIn suyisinin 6 bIn
oIdugunu beIIrLIyor.

ocokluru kIymuyIn eIendiler!

Suyi beIII degII umu bInIerce ocugun, sorumsuz ve vIcdunsiz InsunIur LuruIindun Trk m ErmenI mI
dIye InceIendIgI, sorguIundigi, orudun oruyu suvruIdugu, uIIeden uIIeye geLIgI, duyuk yedIgI,
IukureLe ugrudigi, yuIun syIemeye zorIundigi orLudu. Bu ocukIurin ogu IuyuLIurini kuybeLLI. 1q1q-
1q18 urusindu sudece sLunbuI`du z bIne yukin yeLIm ocuk Id. CumIurIyeL dnemInde IkedekI
yeLImIuneIerde IuIu eLnIk ve dInseI kImIIgI neLIememI on bInIerce ocuk vurdi. Bu ocukIurin ogu
gerek uIIeIerIne kuvuumudun bu dnyudun gLIer. BunIurdun IkIsInIn yrek puruIuyun gerek
IIkuyesInI, eLIIye eLIn Annecnne2 (MeLIs zoo8, 8. Buski), rIun PuIuIi Ise Tehcir @oc:llcri:
Nene2 ir Er2eni2i (Su YuyinIuri zoo8) udiyIu kILupIuLirdi. Okumunizi LuvsIye ederIm.

TA#H DETE# o.oq.zooq
Aye Hr
BIr zumunIur KemuIIsLIer AmerIku`yi sevmILI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

z6 Kusim 1qzo`de Sumsun IImuninu demIr uLun bIr AmerIkun LorpIdosunun komuLuni, MuLusurriI
bruIIm ELIem Bey`e, sLunbuI`dukI ABD Yksek KomIserI AmIruI BrIsLoI LuruIindun gnderIIdIgInI,
Sumsun`dukI AmerIkun LemsIIcIsInIn yuri resmI bIr siIuLIu grev yupmusinu IzIn verIIIp
verIImeyecegInI, verIImeyecekse bunun nedenInI soruyordu. Cevup II bIr ekIIde IIIkI
kuruImuyucugi ekIIndeydI. Ancuk bIr sre sonru Trk LuruIi ABD`nIn kupisini uImuk zorundu
kuIdi.

KAPTLLASYONLAR MISILIS . zz Ocuk 1qz1`de Ankuru HkmeLI`nIn AmerIku`nin Trk
mIIIeLInIn Lum bugimsizIik IsLegInI kubuI edIp eLmedIgInI, kupILIusyonIurin kuIdiriImusinu ruzi oIup
oImudigini sorun mekLubu, Sumsun MuLusurriIi uruciIigiyIu AmerIkun LorpIdosunun komuLuninu
verIIdI. ABD`den oIumIu bIr cevup geImedI umu kuriIikIi grmeIer sonucu, Sumsun`du srekII bIr
LorpIdonun kuImusinu IzIn verIIdI. Ardindun ABD`nIn sIIuI umburgosu geIdI. Muyis uyindu Ankuru
eILII AmerIkun sIIuI IrkeLIerInden oo bIn udeL muvzer LIegI ve 6oo bIn IIek IIn IIyuL IsLedI.

AMIRKAN SLAH AMBARGOSL . ABD DiIIerI BukunIigi Yukindogu DuIresI, 'yenI Trk
IkmeLI` deyImInIn uik oImudigini, uncuk Ankuru`dukI 'mIIIIyeLI IkmeL` kusLedIIIyorsu, bu
sIIuIIurin doIuyIi oIuruk #us BoIevIk`IerIne gIdecegInI dndgn beIIrLmILI. z; HuzIrun 1qz1
LurIIII IkIncI yuzidu Ise YununIiIurIu KemuIIsLIer urusindukI suvuin IuIen srmesI nedenIyIe, sIIuI
suLiinu IzIn verIImemILIr``denIyordu. PekI bu sIIuI umburgosu Trk LuruIini ksLrm myd?
GeIIn cevubi bIrIIkLe uruyuIim.

AB ugIz yokloyor

BIr AmerIkun desLroyerI IIe neboIu`yu ikun ve 11 gnIk yoIcuIukLun sonru Ankuru`yu vurun ABD
LemsIIcIsI J. E. GIIIespIe, z Ocuk 1qzz gn #uuI Bey`e zq soruyu kupsuyun bIr IIsLe vermILI.
GIIIespIe`nIn IIsLesI, Ankuru HkmeLInIn AmerIkun IudumIurinu ve sermuyesIne kuri Lurumu
nedIr sorusuyIu buIiyor, ekonomIk, LeknIk ve LIcurI konuIurdukI soruIurIu devum edIyordu. Ankuru
HkmeLI verdIgI cevupLu, AmerIkun IudumIurinu koIuyIik gsLerecegInI, MersIn`e IImun yupiImusi,
ukurovu`nin suIunmusi, BuyburL ve ZonguIduk eIekLrIk merkezIerI projeIerInIn AmerIkun
IudumIuri LuruIindun InceIenebIIecegInI syIedI. Ierde demIryoIIuri ve mudenIerIe IIgIII konuIur du
grIebIIIrdI. Trk HkmeLI, TrkIye`nIn bugimsizIiginu ve egemenIIgIne Lers dmemek
kouIuyIu AmerIku IIe ekonomIk ve LIcur IIIkIIerInI geIILIrmeye urzuIuydu. GIIIespIe, 1, uy kudur
kuIdikLun sonru Ankuru`dun uyriIdi ve IzIenImIerInI bIr rupor IuIInde merkezIne sundu.

'Trk hulkInu kulbinizi uIk toton'

MusLuIu KemuI, 1; $ubuL 1qz`Le zmIr`de LopIunun kLIsuL KongresI`nIn z6 $ubuL LurIIII oLurumundu
AmerIkun mIIIeLIne IILuben bIr konumu yupmi ve 'Trk IuIkinu kuIbInIzI uik LuLun` demILI.
MusLuIu KemuI, 1qz Temmuzundu, The Sct:rdc Etenin Post dergIsInden suuc . Murcosson`u
yIe demILI: BIz AmerIkuIiIuri TrkIye`de grmek IsLIyoruz; nk zIemIerImIzI en IyI onIur
unIuyubIIIrIer. EkonomIk IIIkIIer uIunindu TrkIye IIe BIrIeIk DevIeLIer, Ier IkI LuruI IIn de en
byk yurur sugIuyucuk ekIIde bIrIIkLe uIiubIIIrIer. ZengIn ve eILII uIusuI kuynukIurimizin,
AmerIkun sermuyesI IIn ekIcI oImusi gerekIr. BIz, geIImemIzde AmerIkun yurdimini memnunIyeLIe
kuriIuriz, nk bLn buku IkeIerIn sermuyesInden IurkIi oIuruk AmerIkun purusi, Avrupu
mIIIeLIerInIn bIzImIe IIIkIIerIne cun veren sIyusuI enLrIkuIurdun uzukLir. Buku bIr IIudeyIe AmerIkun
sermuyesI, yuLiriIir yuLiriImuz buyrugini ekmeye kuIkmuz. AmerIku`yu oIun Inun ve gvenImIzIn
somuL bIr deIIIInI, CIesLer mLIyuzi`ni vermek sureLIyIe gsLerdIk. GerekLen bu, AmerIkun IuIkinu
bIr LeveccILr.

Chester mtiyuzI nedir?

MusLuIu KemuI`In szn eLLIgI 'CIesLer mLIyuzi`nin yu du resm udiyIu $urk AnudoIu DemIryoIIuri
AnIumusi`nin LurIIesI 1qoo`de sLunbuI`u geIen bIr suvu gemIsInIn kupLuni oIun AIbuy CoIby M.
CIesLer`In OsmunIi DevIeLI nezdInde yupLigi LemusIuru kudur gIdIyordu. AIbuy CIesLer, 1qo8`den
ILIburen gzn MusuI-Kerkk bIgesIndekI demIryoIIuri ve muden uyricuIikIurinu dIkmI, IuLLu
OsmunIi MecIIsI`ne 1o MurL 1qoq`du bIr proje sunmu, OsmunIi DevIeLI dugiIincu roLuyi Ankuru`yu
evIrmILI.

'Kk Ameriku' huyuli

8-q NIsun 1qz`Le TBMM`de onuyIunun IkI ImLIyuz unIumusinu gre o sirudu umIruI oIun CIesLer`In
DeIuwure eyuIeLInde, I udumIuri, bunkerIer ve guzeLecIIerIe kurdugu OLLomun-AmerIcun
DeveIopmenL Compuny udIi IrkeLe, qq yiI sreyIe, TrkIye`nIn dogusu IIe MusuI-Kerkk bIgesInI
bIrbIrIne bugIuyun q.qoo kIIomeLreIIk bIr demIryoIu IIe IkI IImun yupimi kuriIigindu, IImunIurin ve
demIryoIu IuLIurinin yunIurindu qo kIIomeLreIIk erIL IInde kuIun uIundu, peLroI duIII Ier LrI
muden urumu, kunuI, yoI, LeIgruI ve LeIeIon IuLIuri, buyindirIik IIerI, bunkuIur, oLeIIer, gzIemevIerI
Inu eLme ImLIyuzi Luniniyordu. mLIyuz unIumusi yIe genI LuLuImuLu kI, yenI bukenL Ankuru`nin
WusIIngLon rnegIne gre kuruImusini bIIe IerIyordu. Ayricu IrkeLe eILII vergI ve uruzI uIim
koIuyIikIuri sugIunucukLi.

HkmeL qoo mIIyon doIur cIvurindu bIr AmerIkun sermuyesInIn TrkIye`ye geIecegInI ve IkenIn
kisu srede ug uLIuyucugini sunmiLi. Ancuk bu byk coku kisu srd. ozun`du, MusuI`un zme
bugIunmumusi, SLundurd OII $IrkeLI`nIn ruk peLroIIerInIn deneLImInI eIe geInmesI zerIne, ABD
resmI evreIerI de, IudumIuri du IevesIerInI kuybedInce unIumuIur IuyuLu gemedI ve TrkIye`nIn
'Kk AmerIku` oImusi IIerI bIr LurIIe erLeIendI.

New York'tu bir Trk ve bir Krt

1q1q-1qz yiIIurindu CoIombIu UnIversILesI`nde sosyoIojI egILImI gren SubIIu SerLeI uniIurindu, z
MurL-zq Temmuz 1qz LurIIIerI urusindu MIIII McudeIe`de ksz ve yeLIm kuIun ocukIur IIn
yurdim LopIumuk zere ABD`ye geIen HImuye-I ELIuI CemIyeLI KuLIbI DokLor uuL MeImeL (Umuy)
Bey`den sz eder. MsImun, guyrImsIIm TrkIyeII gmenIerIn yuudigi eIIrIerI zIyureL ederek
konumuIur yupun ve yurdim LopIuyun uuL Bey`In New York LopIunLisini SubIIu Hunim`dun
dInIeyeIIm: Musunin sL yigin yigin doIurIu doImuLu. KuIubuIigin urusindu orLu yuIi, orLu boyIu,
kuIin sIyuI kuIi, biyikIuri kuIuk deIIkIerIne degen bIr udum ugir ugir musuyu yukIuLi. Bu, KrL YusuI
GIubI uvu`Lu. Once uuL Bey`In eIInI pL: 'SIz bunu Loprugimin, kymn kokusunu geLIrdInIz.
Sug oIun, vuroIun. A srnen ocukIur urusindu benIm de evIuLIurim vur IerIuI. z; senedIr
AmerIku`du uIiiyorum. MudenIerde IIIIk eLLIm. OLomobII IubrIkuIurindu, Kuzeyde, Meyve
Kumpunyusi`nin meyve buIeIerInde uIiLim. GurujIurdu, purkIurdu yuLLim. 1o bIn doIur bIrIkmI
purum vur. ArLik memIekeLe dnmege kurur verdIm. BLn purumi sIze verIyorum. Bunu yuIniz bIr
vupur bIIeLI uIin. Ve orudu bIr I buImumu yurdim edIn. Le uILin suuLIm. Le uILin kemerIm.
Yurdumu IeIuI oIsun.` Herkes ugIiyordu. TopIunun puru 1oo bIn doIurin sLndeydI.

AB hungi Lozun'I imzulumudI?

ABD 1qzz Kusimindu buIuyun ozun Buri GrmeIerI`ne sudece 'ukLII gzIemcI` siIuLiyIu
kuLiIdigindun zq Temmuz 1qz LurIIII ozun Buri AnLIumusi`nu LuruI degIIdI uncuk TrkIye IIe ABD
urusindu 6 AgusLos 1qz`Le uyri bIr ozun AnLIumusi (GeneI AnIumu) ImzuIunmiLi. AnIumu IIe
kupILIusyonIur kuIdiriIiyor, LuruIIuru 'en ok gzeLIIen mIIIeL` sLuLs verIIIyordu. Ancuk unLIumu,
muIuIeIeLLekI DemokruL PurLI, OsmunIi DevIeLI`nde grev yupmi eskI BykeIIIer, nemII
nIversILeIerIn rekLrIerI, Insun IukIuri suvunucuIuri, ErmenIIer ve #umIur LuruIindun yrLIen
engeIIeme kumpunyusi sonucu yiIIurcu ABD SenuLosu`nu sunuIumudi. 18 Ocuk 1qz;`de yupiIubIIen
oyIumudu Ise q`e kuri o eveL oyunu rugmen, oyIurin Le IkIsInI uIumumi oIdugu IIn reddedIImI
suyiIdi. AmerIkun guzeLeIerInIn byk ogunIugu kururi 'purLIzunIik`, 'byk IuLu` ve 'guI` oIuruk
nILeIeyInce, krdgm zmek IIn 1; $ubuL 1qz;`de LuruIIur urusindu bIr geIcI unLIumu (2od:s
titendi unLIumusi) ImzuIundi, AImeL MuILur Bey WusIIngLon`u, JosepI C. Grew Ise Ankuru`yu
bykeII oIuruk uLundi.

Ahmet Mohtur Bey New York'tu

Ancuk IkI Ike urusindu dIpIomuLIk IIIkI kuruImusi ABD`dekI ErmenI dIyusporusi LuruIindun LepkIyIe
kuriIundi. Gerurd-Kurduyun`in nderIIgIndekI grupIur, yuz boyuncu proLesLo gsLerIIerI yupLiIur.
OyIe kI, AImeL MuILur Bey z8 Kusim 1qz; LurIIInde, evIuLIun gemIsIyIe New York`u vurdigindu
TrkIye uIeyIInde gsLerIIer yznden, grev yerIne uncuk poIIs korumusi uILindu gIrebIIdI. ozun
Buri GrmeIerI`ne gzIemcI oIuruk kuLiIun ve ABD IIe ImzuIunun unLIumunin SenuLo`du
onuyIunmusi IIn byk ubu Iurcuyun JosepI C. Grew Ise unkuyu`du sicuk ekIIde kuriIundi.

Joseph C. Grew Ankuru'du

TrkIye`nIn IussusIyeLIerInI IyI bIIen Grew, TrkIere AmerIkuIiIuri sevdIrmek IIn zeI ve ILen ubu
Iurcudi. OrnegIn 1qz8`de HurI DevrImI yupiIdigindu, merkeze gururIu yIe yuzmiLi: BIz, oLomobII
pIukuIurimizdu uLIn IurIIerI kuIIunun IIk eIIIIgIz. GuzI`nIn emrI Ikeye yuyiIir yuyiImuz bLn eIIIIk
pIukuIurinin uiku 'AmerIkun SeIureLI-q` yu du numuru ne Ise onunIu boyunmusi emrImI verdIm
ve emrI GuzI`nIn bIIgIIerIne uIumusi IIn gururIu #uen EreI`e IIeLLIm. YIne Grew`n ukLurdiginu
gre AmerIkun eIIIIgInden bIr grevII gmrk beyunnumesInI yenI IurIIerIe sundugundu, gmrk
memuru yuziyu gz uLmi ve gerI gLrp Trke evIrIsI IIe geLIrmesInI syIemI, eIIIIk grevIIsI pek
gururIu bIr ekIIde beyun zuLen Trke demILI.

Amu bLn bu ubuIur, 1qz8`de Bursu AmerIkun Kiz KoIejI`ndekI bIrku kiz Trk grencInIn
HirIsLIyunIigu geLIgI IddIuIuri zerIne okuIun kupuLiImusini nIeyemeyecekLI. kI Ike urusindukI
nc (IIkI 18o`du, IkIncIsI 186z`de ImzuIunmiLi) TIcureL ve SeyrIseIuIn AnLIumusi 1qzq`du
ImzuIundi. ukuL uyni yiI, TrkIye, SovyeLIer BIrIIgI IIe 1qz`Le ImzuIudigi DosLIuk ve TuruIsizIik
AnLIumusi`ni uzuLun Imzuyi uLincu IIIkIIer kisu sreIIgIne de oIsu gIgeIendI.

AB'den bor bolmuyu giden heyet

1q1 yiIindu DiIIerI Bukuni $kr SuruogIu bukunIigindukI bIr IeyeL, AmerIkun sermuye pIyususi
LemusIurdu buIunmuk IIn ABD`ye gILLI. HeyeLIn o-1oo mIIyon doIurIik kredI LuIebI ABD MuIIye
BukunIigi LuruIindun uygun grImedI. Ayni ekIIde, AmerIkun IrkeLIerI ve sermuye grupIuri du
TrkIye`de yuLirim yupmuyu IevesII degIIIerdI. Bu doguIdi, nk ABD, 1qzq Byk BuIruni`nin
korkun eLkIIerIyIe boguuyordu. Bu Luvrin Lek IsLIsnusi Henry ord`un TrkIye`nIn duveLI zerIne
GuIuLu`du bIr oLomobII monLuj IubrIkusi kurmu gIrIImIydI. Ancuk gIrIIm gmrk mevzuuLinu
LukiIincu ord yuLirimini skenderIye`ye kuydirdi.

'Korkon Trk'ten 'Byk Trk'e

1q18`de Mondros MLurekesI`nIn ImzuIunmusindun sonru ABD guzeLeIerInde TrkIer Iukkindu
'burbur TrkIer`, 'vuII InsunIur`, 'kuLIIumu ve yugmuyu duyunun Trk IukImIyeLI` gIbI IIudeIere boIcu
rusLIuniyordu. 1qzo`Ierde ABD`ye gIden SeImu Ekrem udIi bIr Iunim uniIurindu yIe unIuLiyordu:
Burudu, AmerIku`du kun ve gk grILsnden meydunu geImI bIr eIsune yuiyor. Korkun Trk,
AmerIkuIiIurin beynIne kuzinmi. Kun kupIi bIr Iuner Luiyun vuII kuru gzI ve gr kuIi kocumun
bIr Insun bu...

1q1`de 1oo PrInceLon UnIversILesI grencIsIne uyguIunun ukudemIk bIr unkeL bu Imujin gI bIr
ekIIde devum eLLIgInI gsLerIyordu. 'urkIi mIIIeLIerIn zeIIIkIerInI LunimIuyucuk 8q siIuLIik bIr
IIsLeden seme yupun grencIIerIn TrkIerI LunimIumuk IIn seLIkIerI 1z siIuLin IepsI oIumsuzdu.
SeIIen siIuLIur sirusiyIu 'zuIIm` (yzde q), 'IIIekur` (yzde 1q.q), 'uiri dIndur` (yzde zq,q), 'kurnuz`
(yzde 1,8), 'IuIn` (yzde zq,1), 'kuvguci` (yzde 1,8), 'eIveLII` (yzde z), 'kIncI` (yzde 1.8),
'cuIII` (yzde 1;.z), 'muIuIuzukur` (yzde 1.8), 'pIs` (yzde 1;.z) ve 'buLiI InunIi` (yzde 1z.6) IdI.

JosepI C. Grew grev yupLigi yiIIurdu, ugirIikIi oIuruk 18qq-18q6 yiIIurindu Dogu AnudoIu`du
meydunu geIen LopIumIururusi uLimuIur ve 1q1 ErmenI TeIcIrI doIuyisiyIu oIumu bu 'Korkun
Trk` Imujini degILIrmek IIn de byk ubu Iurcudi. Grew`n isrurIuriyIu ALuLrk`n 1qo yiIindu,
Ormun IILIIgI grnLIerI eIIgIndekI konumusi AmerIkun seyIrcIsIne sesII IIIm oIuruk sunuIdu.

Cupe Cod'on stunbol'u gelii

Amu IIbIrI, #usseII Bourdmun ve JoIn . PoIundo udIi pIIoLIurin BeIIunce CH-qoo LIpI Cupe Cod
udIi uukIuriyIu, New York`Lun IuvuIunuruk q.zqo kIIomeLreIIk yoIu, IIbIr yere InmeksIzIn, qq suuL
1 dukIkudu uIuruk o Temmuz 1q1`de YeIIky`e InmesI kudur Ieyecun yuruLmudi. Kupisi bIIe
oImuyun uukLu ne rudyo, ne Iren, ne jeneruLr, ne puruL, ne kurLurmu boLu, ne seyrseIer
IumbuIuri, ne de LuvuIeL vurdi. PIIoLIur yunIurinu bIrer Lukim eIbIse, 1o bIn kurLposLuI, 16 udeL z8
Temmuz 1q1 LurIIIINeu Yorl Ti2es guzeLesI, IkI kizurmi Luvuk, ekmek, IkI Lermos doIusu kuIve,
son meLeoroIojIk durumu gsLeren bIr dnyu IurILusi ve bIr de uu verIIerInI kuydeden burogruI
cIIuzi uImiIurdi. Ayricu, TrkIye`nIn WusIIngLon BykeIIsI AImeL MuILur Bey LuruIindun kuIeme
uIinun ve GuzI` ye LukdIm edIImek zere kendIIerIne verIIen bIr mekLup LuiyorIurdi.

ByIe bIr deney uuu IIn sLunbuI`un seIImesI Iem ABD`de Iem TrkIye`de byk Ieyecun
yuruLmiLi. PIIoLIur sLunbuI`du en sL dzeyde kubuI grdIer. VuII MuIILLIn (UsLndug) ve BuvekII
smeL (nn) Bey`Ie grLIer. TuksIm AbIdesI`ne Iek koyduIur. ALuLrk`n IkI pIIoLu YuIovu`dukI
kknde kubuI eLmesI Ise JosepI C. Grew LuruIindun yIe unIuLiImiLi: MucIzeIerIn mucIzesI...
Uzuk dIyurIurin umIruIIerInIn, generuIIerInIn, diIIerI bukunIurinin bu kuLsuI mekunu gIrII ogu
zumun reddedIImILIr... En IyI urLIurdu Ise bu kIIIer uzun mddeL bekIemek zorundu kuImiIurdir.
Ancuk bu IkI AmerIkuIi gen GuzI`nIn Iuzurunu derIuI ugriIdiIur...

OIuy ABD`de de byk IIgI grm, pIIoLIur IkeIerIne dndkIerInde Bukun Hoover LuruIindun
Beyuz Suruy`du ugirIunmi, AImeL MuILur Bey`In onurIurinu verdIgI yemege kuLiImiIur, buruIurdu
TrkIye`de grdkIerI sicuk kubuI ve TrkIye`nIn geIIImInden duydukIuri memnunIyeLI
unIuLmiIurdi.

Atutrk Muc Arthor'u ne dedi?

z EyII 1qz`de, ABD GeneI Kurmuy Bukuni GeneruI DougIus Muc ArLIur KsLence`den Duyu
vupuruyIu sLunbuI`u geIdI ve byk kubuI grd. ALuLrk`n z; EyII`de Muc ArLIur`Iu bIr grme
yupLigi bIIInIyor. Trk TurII Kurumu LuruIindun Atcturl'un Solet te De2eleri udIi esere bukiIirsu,
LuLunugi oImuyun bu grmede ALuLrk AImunIurin yukindu bIr suvu ikurucugini ve suvuin
guIIbInIn SovyeLIer BIrIIgI oIucugini ngrmL. ALuLrk`n ne kudur uzuk grI oIdugunu duIr bIr
kuniL oIuruk sunuIun bu IddIunin bIr 'Soguk Suvu` uydurmusi oIdugu yiIIur sonru orLuyu ikLi. TurIII
CemII Kouk`in o sirudu CumIurbukunIigi SekreLerI oIun YusuI H. Buyur`un ruporundun ukLurdiginu
gre MusLuIu KemuI Muc ArLIur`u, resmI eIsunenIn Lum LersIne, nmzdekI on yiI IInde bIr dnyu
suvuinin Iemen Iemen Imkunsiz oIdugunu syIemILI. Bu yuIunin kuynugi AImunyu`du
yuyimIununDer Kc:lcs:s (KuIkusyu) udIi ne Idg beIIrsIz bIr dergIydI. 8 Kusim 1q1 LurIIII
CumIurIyeL GuzeLesI dergInIn AgusLos 1q1 LurIIII IIk suyisindukI 'ALuLrk ve Muc ArLIur` udIi yuziyi
uIinLiIuyuruk bu uydurmu IuberI TrkIye`ye Luimi, Trk TurII Kurumu du uruLirmudun,
yuziyi Atcturl'un Solet te De2eleri`ne ukLurmiLi.

zmir YungInI tuzminutI

IIkIIer o kudur IyIydI kI, 1q`Le, TrkIye`de IuuIIyeL gsLeren Gerry Tobucco $IrkeLI`nIn 1qzz zmIr
Yungini`ndu ugrudigi 1 mIIyon oo bIn doIurIik zururin, yiIIik 1oo bIn doIur LuksILIe 1 senede LuzmIn
edIImesInI TrkIye kubuI eLLI. ByIece TrkIye zimnen yungindukI sorumIuIugunu kubuI edIyordu.
ABD Ise bunun kuriIigindu, yiIIurdir srncemede birukLigi SuIuIurin udesI AnLIumusi`ni
onuyIudi. Bu unLIumu uyurincu bunku IorLumcuIugu yznden urunun ve sLunbuI`u siginmi oIun
SumueI nsuI udIi bIr AmerIkun vuLundui ABD`ye Iude edIIdI.

Bukun Roosevelt'le sIcuk ilikiler

1q MurLindu os AngeIes`Le meydunu geIen ve byk cun ve muI kuybinu sebep oIun deprem IIe
1q NIsunindu Acron udIi yoIcu zepIInInIn dmesI zerIne ALuLrk`n Bukun runkIIn D.
#ooseveIL`e gnderdIgI LuzIye mesujIuri, IkI Ike urusindukI yukinIigi duIu du urLLirmi, z Ocuk
1qq`Le Beyuz Suruy`dukI yemekLe Buyun #ooseveIL`In AImeL MuILur Bey`In yuninu oLurmusi ve
onunIu soIbeL eLmesI, 1 HuzIrun 1q`Le ALuLrk`n Bukun #ooseveIL`In rIcusi zerIne eILII Trk
puIIurindun bIr koIeksIyonu AmerIku`yu yoIIumusi, 1q6`du MonLr BoguzIur SzIemesI`nIn ABD`nIn
buzi ekInceIerIne rugmen TrkIye`nIn IsLedIgI gIbI ImzuIunmusi, NIsun 1q;`de Bukun #ooseveIL`In
ALuLrk`n munevI kizi UIk IIe pIujdukI grnLIerInI de Ieren TrkIye IukkindukI bIr IIImI
IeyecunIu seyreLmesI ve IIImIe IIgIII duyguIurini ALuLrk`e yuzmusi, ALuLrk`n de kendIsIne uyni
sicukIikLu cevup vermesI, ALuLrk`n Im IuberInIn 11 Kusim 1q8 LurIIII AmerIkun guzeLeIerInde
Byk Trk Id, modern TrkIye`nIn kurucusu Id gIbI vg ve znL doIu IIudeIerIe yer
uImusi Trk-AmerIkun IIIkIIerInIn 'AILin ugi`nin unuLuImuz unIuriydi.
kIncI Dnyu Suvui sirusindu bIruz durgunIuun IIIkIIer, 'Soguk Suvu` sLruLejIsI kupsumindu
1qq;`de Trumun DokLrInI, 1qq8`de MursIuII YurdimIuri IIe yenI bIr Ivme kuzundi, 1qo`de Kore
Suvui, 1qz`de NATO yeIIgI ve 1qq`Le CeIuI Buyur`in ABD zIyureLIyIe zIrveye ikLi. 1q6o`Lun sonru
buIuyun sogukIugun IIkuyesI Ise uyri bIr yuzi konusu.

TA#H DETE# zq.o.zooq

Aye Hr
sLunbuI`un mImur IeLII mI, kuLII mI?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

6oo YILLIK $IHR . Mudem seImIerden buIsedemIyoruz, 'zo1o YiIi Avrupu KILr BukenLI`
sLunbuI`dun sz edeIIm. 1q8`Len bu yunu Ier yiI Avrupu kenLIerInden bIr yu du bIrkui Avrupu
KILr BukenLI (AKB) oIuruk seIIIyor. 'AKB` oImunin LemeI kouIu kenLIn Avrupu`nin kILr
zengInIIgInI ve eILIIIIgInI burindirmusi. 1q8`Len berI q kenL Avrupu`nin kILr bukenLI oIdu. (Buzi
yiIIur IkI, zooo yiIindu dokuz eIIr seIImILI.) AB PurIumenLosu`nun 1qqq`du AB yesI oImuyun
IkeIerIn de kILr bukenLI oImusinu oIunuk sugIumusinin urdindun TrkIye de uduy oImu Iukkini
kuzundi ve IkmeLIn buvurusu zerIne, zoo6 yiIindu, 'zo1o Avrupu KILr BukenLI` seIIdI.

sLunbuI`un 'AKB` oImunin LemeI kouIunu kuriIuyip kuriIumudigi meseIesI bIr yunu, zoo6`dun berI
ne yupiIdi dersenIz, dogrusu ben Ienz Iurk edebIImI degIIIm. HuIbukI bu Lr projeIere IuIkin ve
sIvII LopIum rgLIerInIn kuLiIimi IuyuLI neme suIIp. UsLne sLIk, geen IuILu, zo1o AKB
Ajunsi`nin drL ugir Lopu, NurI M. oIukogIu, ProI. skender PuIu, ProI. MeLIn Szen ve GrIun
ErLr, IsLIIuIurini verdIIer. sLIIuIurin AKB`dekI IkmeL LemsIIcIsI Eyp Ozg`Ie yuunun gr
uyriIikIurindun kuynukIundigi syIendI. Gr uyriIikIurinin IungI konuIurdu oIdugunu Ienz
bIImIyoruz, nk AKB Ajunsi eIIuI duvrunmiyor, umu zo1o yiIinu q, uy kuIdigini ve orLudu
LumumIunmi bIr proje oImudigini dnrsek, durumun vuIumeLI unIuiIubIIIr. Ajuns yenI
kudroIurini buIuncuyu kudur, burI bIz bo durmuyuIim ve sLunbuI`un grkemII LurIIInde kk bIr
gezIye ikuIim, ne dersInIz?

Byk Ide cogruIyusinin dIkLe eLLIrdIgI bIr LurIII yuuyun sLunbuI, uzun ve kurmuik LurIII
boyuncu cogruII konumunun sugIudigi uvunLujIurIu LIcurI, uskerI, yneLseI bukimdun sLruLejIk neme
suIIp oIdu. U bIn yiI boyuncu yunginIuru, seIIere, depremIere; IsyunIuru, uyukIunmuIuru; Avur, Arup
ve SIuv ukinciIurinu, uLIn LuIunciIurinu dIrendIkLen sonru TrkIere LesIIm oIdu. uLII`In orduIuri zq
Muyis 1q`Le KonsLunLInopoIIs`e gIrdIgInde eIrIn eskI grkemInden eser yokLu. 6. yzyiIdu oo bIn
oIun nIus o bIne kudur dm, uniLsuI yupiIur, kumu bInuIuri ve konuL uIunIuri Iurup oImuLu.
DerIuI Imur IuuIIyeLIerIne gIrIen uLII eIrIn geneI pIuninu dokunmudi.

OSMANLI STANBLL . Sokuk ve meydun yupisi oIdugu gIbI korundu, surniIur, suyoIIuri ve
surIur onuriIdi. GebeIIgIn bIr sonucu oIuruk yeII Lekrur eIIr dokusunu gIrdI. NIusun en IuzIu
yogunIuLigi yerIer diindu bLn evIer buIeII IuIe geIdI. KonuL yupimindu Lu ve LugIu yerIne uIup
kuIIuniIdi. nk uIup Iem ucuz Iem de kuIIunimi koIuydi, uyricu eIrIn IkIImI IIe de uyumIu IdI.
Ancuk bu seIm, bILmek Lkenmek bIImeyen yunginIurIu eIrIn deIuIurcu yikiImusi ve yenIden
yupiImusi demek oIdu. YenI kuruIun muIuIIeIer, eIIr IInde kyIer gIbI rgLIendIIer. Her
muIuIIenIn zengInI ve yoksuIu bIrIIkLe yuudi. OrLukIigin LemeII eLnIk ve dInseI bugIurdi. MuIuIIeIer
yzIerInI merkeze, sirLIurini eIrIn dIger bIgeIerIne evIrdIIer. ByIece KonsLunLInopoIIs`LekI
suydum eIIr dokusu yerIne duIu muL, duIu muIrem, duIu gIgeII bIr doku geIImeye buIudi.
Devumi uugidu.



KuruIuundun 18o`II yiIIuru kudur OsmunIi DevIeLI`nde bIr beIedIye rgLIenmesI yokLu. DevIeLIn
yupmusi gereken beIedIye IIzmeLIerI, vukiIIur uruciIigiyIu grIyordu. sLunbuI`un yneLIcIsI Ise
kudiydi. AIuII IIe devIeL urusindukI Idur, muI, usker ve muIuII Lm sorunIuri zmekIe grevII oIun
kudiIur orLuIumu zo-zq uy grevde kuIirIurdi. KudiIuru esnuIin rgLIendIgI IoncuIur, uri-puzuri
deneLIeyen muILesIpIer ve zupLIye kuvveLIerI yurdim ederdI. Ik kudi Hizir Bey eIebI, SIvrIIIsurIi
kkI bIr sIpuII uIIesInden geIIyordu. uLII SuILun MeImeL`In ok sevdIgI bIr uIIm ve uIr oIun Hizir
Bey eIebI`den sonru sLunbuI`du qzz kudi grev yupLi.

$ehremuneti'nin koroloo

sLunbuI`du ugdu unIumdu beIedIye IduresI kurmu gIrIImI, 18-186 Kirim Suvui sirusindu
sLunbuI`u geIen ok suyidukI ngIIIz, runsiz ve LuIyun uskerIerInIn, mILecI ve gmenIerIn
burindiriImusi sirusindu orLuyu ikun IurekeLIIIIk ve kuriikIigi dzenIeme IILIyuciyIu orLuyu ikmiLi.
BuLiIi devIeLIerIn zorIumusiyIu 18`Le $eIremuneLI kuruIdu. Ik $eIremInI 'Pepe` SuIII Puu`ydi.
18;`de sLunbuI 1q beIedIye duIresIne uyriIdi. BunIurdun en byg ve nemIIsI, AvrupuIi
LccurIurin, evunLenIerIn, guyrImsIImIerIn yogun oIdugu BeyogIu ve GuIuLu`yi kupsuyun AILinci
DuIre-I BeIedIye IdI. Bu IsIm, modernIIgI IIe TunzImuL eIILIerInIn Iuyrun oIdugu PurIs`In en geIIkIn
beIedIyesI oIun 'SIxIme ArrondIssemenL`u (6. BIge) zenIIerek konmuLu. (18`Len . MeruLIyeL`e
kudur IkIsI 'IILIsup ugusi`, 18`I 'eIremInI` unvuniyIu zo yneLIcI greve geIdI.) 18;;`de duIre suyisi
zo`ye ikuriIdigindu veyu 188o`de 1o`u drIdgnde de BeyogIu, AILinci DuIre oIuruk kuIdi. Ancuk
1q1z`de beIedIye bIgeIerI yenIden dzenIenIrken, BeyogIu Unc, Uskdur AILinci DuIre oIdu.
BeIedIye bIgeIerInIn rukumIurIu udIundiriImusinu 1q1`n buindu son verIIdI.

Ankuru-stunbol gerilimi

TrkIye CumIurIyeLI kuruIurken, ken ImpuruLorIugun merkezI sLunbuI IIe 'AnudoIu`nun ve
KemuIIsL devrImIerIn kuIbI` dIye nILeIenen Ankuru urusindu yksek bIr gerIIIm dogmuLu. 16 EkIm
1qz`Le TrkIye devIeLInIn mukurr-i IduresI Ankuru`dir cmIesInI Ieren Lek muddeIIk bIr yusu IIe
sLunbuI`un z.6oo yiIIik zeI IIevIne son verIIdIkLen sonru, IuIu IkenIn en byk eIrI oIun ve
IImunIuri IIe nemII bIr LIcurI IIev sLIenen, okuIIuri IIe IkenIn kILr yuuminu yn veren sLunbuI
IIe IIgIII pek ok kurur, o gnIerde kk bIr kusubu oIun Ankuru`du uIiniyordu. 16 Muyis 1q1q`du
Sumsun`u gILmek zere eIIrden uyriIun ALuLrk, z EkIm 1qz`Le HumIdIye zirIIisiyIu Boguz`dun
geerken, bIr uLunu IIe zirIIiyu yeLIIp Iuzurunu ikmuk IsLeyen $eIremInI AII Huydur (YuIug) Bey`I
kubuI eLmemILI. Benzer LuvirIur 1qzq`Le, 1qz`Le ve 1qz6`du du gsLerIIdIgInde, ALuLrk`n eIre
ksLgnden kImsenIn pIesI kuImumiLi. ALuLrk`n drL gzIe bekIenen zIyureLI uncuk 1 Temmuz
1qz;`de gerekIeLI uncuk eIrIn kuderI Iemen degImedI.

Mohittin Lstndug ve Henri Prost

EmnIyeL GeneI Mdr MuIILLIn UsLndug 1qz8`de vuIIIIge geLIrIIdIgInde, OzeI dure IIe BeIedIye
bIrIeLIrIIdIgInden, $eIremInIIgI grevInI de sLIenmILI. MuIILLIn UsLndug dnemInde, 1qzq
Dnyu Byk BuIruni yznden, zuLen kiL oIun kuynukIur duIu du uzuIdigi IIn, 1qo`du ikuriIun (ve
1q8z`ye kudur yrrIkLe kuIun) modern unIumdukI IIk BeIedIyecIIIk Kununu`nun eLkIIerI
grIemedI.

MuIILLIn UsLndug, duIu nce buIumi oIun ALuLrk BuIvuri InuuLini srdrd, KIIyos, Bykdere,
YuIovu ve Ioryu yoIIurini uLi ve buruIurdukI ALuLrk KkIerI`nIn yupiminu buIudi. Ioryu ve
Bykudu`dukI pIujIurin dzenIenmesI, egIence yerIerInIn BeyogIu`ndu LopIunmusi onun projesIydI.
1qo`du yuzIurini YuIovu`du geIrmeye buIuyun ALuLrk, sLunbuI`u yupLigi IkIncI zIyureLLe BeyuziL
Meyduni`nin dzenIenmesInI, AyusoIyu ve SuILun AImeL cumIIerInIn onuriImusini emredInce Ierkes
umuLIunmiLi uncuk sLunbuI`du eIIrcIIIk udinu yupiIunIur uskerIerIn kuIIundigi buzi bInuIurin
nIversILeIere verIImesI, Iunedunu uIL suruy ve kkIerIn kumu IIzmeLIne sunuImusi gIbI sImgeseI
udimIurdun Leye gIdemedI.

Neyse kI, Ankuru InuLLun vuzgeLI de, TunzImuL`in mIrusi oIuruk BuLiIi uzmunIuru buvurmu geIenegI
uyurincu 1q`Le AImunyu`dun H. EIgLz, runsu`dun A. AgucIe, J. H. umberL, Dr. . M. Wugner gIbI
uzmunIurdun ruporIur IsLendI. Ancuk bunIur yeLerII buIunmudigindun, 1q6`du bIzzuL ALuLrk`n
duveLIyIe, IIk kez 1qoq`Le sLunbuI`u geIen, 1qz6`du zmIr IIn buzi uIimuIur yupun PurIs $eIIrcIIIk
EnsLILs yeIerInden HenrI ProsL sLunbuI`u geIdI. ModernIeme IIe korumuciIigi bIrIeLIren bIr
yukIuimu suIIp oIun ProsL derIuI sLunbuI (TurII Yurimudu) ve BeyogIu`nun nuzim pIunIurini
IuzirIumuyu buIudi.

LtIi KIrdur'lu yeniden cunlunI

Ancuk MuIILLIn UsLndug, ALuLrk`n Imnden sonru grevInden uIinucugi IIn bu pIunIuri
uyguIumu muLIuIugu 8 AruIik 1q8`de uLunun LII Kirdur`u nusIp oIucukLi. Sudece vuII-beIedIye
bukuni degII, uyni zumundu CHP II bukuni du oIun LII Kirdur Kerkk`n nI KirdurzudeIer
uIIesInden geIIyordu, Lip egILImI uImiLi ve BIrIncI Dnyu Suvui`yIu MIIII McudeIe dnemInde
KiziIuy`du grev yupmiLi. sLunbuI, ALuLrk`n ksknIgnn dogurdugu durgunIukLun LII
Kirdur suyesInde ikLi. HenrI ProsL, LII Kirdur`in desLegIyIe, runsiz ve Trk mImur ve
mIendIsIerInden oIuun bIr grupIu 1 yiI boyuncu TurII Yurimudu, BeyogIu ve Kudiky-Uskdur`i
pIunIudi. ProsL`un vIzyonuyIu BeyuziL, Aksuruy, EmInn, $IIune, Uskdur ve BeIkLu buLu oImuk
zere 18 meydun dzenIendI, BeIkLu`Lu Burburos AniLi dIkIIdI, MecIdIyeky, HusekI ve evenL`Le,
EmIuk KredI Bunkusi IIe orLukIuu evIer yupLiriIdi, IsLekIIIere kuru ve LuksILIe suLiIdi, HurbIye,
Osmunbey, NIunLui ve Muku bugnk eIreIerIne kuvuLuruIdu.

LII Kirdur dnemInde uyricu Terkos, KugiLIune ve EImuIi su IuLIuri geIILIrIIerek, kII buinu den
gnIk su mIkLuri kuLinu ikuriIdi. $eIrIn p, kunuIIzusyon ve eIekLrIk ebekesI geIILIrIIdI, sugIik
kurumIurindukI yuLuk kupusILesI IkI kuLinu ikuriIdi. ZIncIrIIkuyu AsrI MezurIigi oIuLuruIdu,
EdIrnekupi, MerkezeIendI ve KurucuuImeL mezurIikIuri IyIIeLIrIIdI. Aik Huvu TIyuLrosu uiIdi,
TuksIm`de bugn ALuLrk KILr MerkezI denIIen Operu BInusi`nin InuuLinu buIundi. Spor ve SergI
Suruyi ve nn SLudyumu Inu edIIdI. TurIII TuksIm KiIusi (ne yuzik kI) yikiIuruk TuksIm GezIsI
oIuLuruIdu. YiIdiz Purki ve IIndekI buzi kkIer, EmIrgun Korusu, Ioryu Imur edIIdI. TuksIm
BeIedIye GuzInosu, $eIIr ArmonIsI, $eIIr OrkesLrusi gIbI mzIk ve sunuL kurumIuri oIuLuruIdu.

Son Menderes HkmeLI`nde SugIik ve SosyuI Yurdim Bukuni oIun LII Kirdur, z; Muyis 1q6o
durbesInde LuLukIundi, Yussiudu`du 1; $ubuL 1q61 LurIIIndekI durumudu, MuIkeme Bukuni SuIIm
BuoI`un IuIn sorguIumusi sirusindu geIrdIgI kuIp krIzI sonundu yuumu vedu eLLI, oIuyIi bIr cenuze
LrenInden sonru kendI eserI oIun ZIncIrIIkuyu AsrI MezurIigi`nu gmId.

'Minimini Vuli' Iuhrettin Kerim Gkuy

Kyden kenLe IIk LopIu gIerIn buIudigi, DemokruL PurLIII yiIIurdu sLunbuI`un vuII-beIedIye bukuni
'emruz-i ukIIye` (psIkoIojI) ordInurys proIesr uIreLLIn KerIm Gkuy`di. Kisu boyundun doIuyi
mInImInI vuIImIz, ne oIucuk IuIImIz LekerIemesIyIe uniIun uIreLLIn KerIm Gkuy, Adnun
Menderes`In eIrIn Imurini bIzzuL sLIenecegI 1q6`yu kudur oIduku bugimsiz uIimu oIunugi buIdu.
Gkuy dnemInde, uLII-EdIrnekupi, uIeII, AyusoIyu ve KupuIiuri bIgeIerIndekI yoIIur yenIIendI,
usIuILIundi. Kudiky yukusindu . EImuIi BendI`nIn LemeII uLiIdi, Terkos-KugiLIune urusinu qz
kIIomeLreIIk IsuIe IuLLi dendI, uLII KIIIyesI onuriIdi, cumI ve evresI gzeIIeLIrIIdI, Eyp SuILun
CumII`nIn eLruIindukI evIer yikiIuruk, cumI orLuyu ikuriIdi, indikIi`dukI GzeI SunuLIur AkudemIsI
bInusi ve IIumur Kusri onuriIdi. Gkuy, ZeyLInburnu ve KuzIieme`nIn bubusi oIuruk
nIenmesInI, bu bIgeIerde yupLigi byk Imur IuuIIyeLIerIne borIuydu.

Klukson yusugI

CumIurIyeL eIILIerInIn IuIku bukiini gsLeren kIL cmIeIerden bIrI oIun HuIk pIujIuru ukin eLLI,
vuLundu denIze gIremIyor sznn suIIbI oIun uIreLLIn KerIm Gkuy`in en IIgIn II eIIrde
'kIukson yusugi` geLIrmek oImuLu. nk Gkuy`u gre kIukson sesI ruI sugIigini bozurdi. YIne
IuIkin 'ruI sugIigi` IIn 'BuIur ve Iek Buyrumi` udi uILindu GIIune Purki`ndu IkI uy sren
egIenceIer, Spor ve SergI Suruyi`ndu yiIbui kuLIumuIuri dzenIedI. Ancuk bLn bu oIumIu IIerInI,
buLu #umIur oImuk zere guyrimsIIm uzinIikIuru yneIIk 6-; EyII 1q yugmusindukI LuLumu IIe
gIgeIedI. 1q88`de veIuL eLLIgInde LerekesInden 6o Lupu ikLigi syIendI.



Menderes'in Iuhri belediye bukunlIgI

CHP`de yeLIen kudroIurIu kuruIun DP, CumIurIyeL`In modernIemecI IdeoIojIsI IIe AnudoIu
Lurusinin dnyu vIzyonunu bIrIeLIrmILI. Bunu bIr de kIncI Dnyu Suvui`nin guIIbI IkeIerIn
dnyuyu empoze eLLIgI demokrusI unIuyii ve kupILuIIsL geIIme modeIInIn Ieyecuni ekIenmILI.
sLunbuI, LII Kirdur dnemI IurI, o yiIdir eI srImemI bIr kenL oIuruk, Menderes`In bu vIzyonu
suIneIeyebIIecegI uygun bIr mekundi. BLn bunIurin sLne, sLunbuI Ier uidun byk bIr
poLunsIyeIe suIIpLI ve dev bIr oy deposuydu. Adnun Menderes ve ekIbInI en ok ruIuLsiz eden ey,
kurgucik burgucik sokukIurin, dIk yokuIurin ve ikmuz sokukIurin yuruLLigi LruIIk kemekeIydI.

Kiisel bir ov oluruk imur

HenrI ProsL, 1qq;`de PurIs`Le AcudmIe des Beuux-ArLs`du sundugu bIIdIrIde unIuri syIemILI:
sLunbuI`un modernIeLIrIImesInI ok Iussus bIr umeIIyuLu benzeLebIIIrIz. YupiIun I, bukIr bIr
uIundu yenI bIr eIIr yuruLmuk degIIdIr; Lum unIumiyIu bIr sosyuI dnmn yuundigi eskI bIr
bukenLI, zengInIIgIn geIIIm sreIerI ve beIkI de dzeyIerInIn IurkIiIumusi sonucundu yuum
kouIIurinin du degIecegI bIr geIecege dogru ynIendIrmekLIr.

YenI yneLIm, Ie, 1qo sonundu TrkIye`den uyriIun ProsL`un esLeLIk uidun eIrIn LurIIIne ve
ruIunu uygun, uncuk uiri IizIi nIus urLii yznden sosyuI ve ekonomIk uidun yeLersIz kuIun
pIunini revIzyonu sokmukIu buIudi. Ardindun Menderes Ie eI koydu ve eIre IIk kuzmu z EyII
1q6`du vuruIdu. Menderes, eIrIn z.6oo yiIIik LurIIInI gzurdi ederek ve kupILuIIsL dnyunin o
gnIerdekI ekonomIk LercIII oIun peLroI ve oLomobII LkeLImInIn mecburI IsLIkumeLI oIun
kuruyoIcuIugu esus uIuruk gIrILIgI Imur IuuIIyeLInI sLunbuI`un yenIden IeLII oIuruk udIundirmiLi.
BIr ncekI devrIn 'merkezI pIunIumuci` zIInIyeLIne InuL, Menderes eI yordumiyIu IurekeL eLmekLe
sukincu grmedI. BIr guzeLeye verdIgI beyunuLLu pIun IyI bIr ey umu bunun IIn vukIL ve nukIL
Iuzimdir demILI. (HuIeII SIeymun DemIreI de bIze pIun degII, pIIuv Iuzim dIyecekLI.)

Menderes`In eIrI IuIIu pumugu gIbI uLmusinu neredeyse Lek buinu kuri koyun (geen uy
kuybeLLIgImIz) MImur TurguL Cunsever`e gre, ProsL`un nuzim pIunindu nerIIen yoIIur, yerInde bIr
InceIeme yupiImudun, musu buindu kuLIurcu byLIerek IuyuLu geIrIImeye uIiiImiLi. Menderes
dnemInIn EskI EserIer MuvIrI MImur BeIeL UnsuI Ise GzeI SunuLIur AkudemIsI`nIn nndekI
yoIun genIIIgInI sorun uzmunIuru, Menderes`In yerden uIdigi bIr Lui Iek uIuruk cevup verdIgInI
unIuLmiLi. Bu urudu, buzi byk mImurIur Ise, SIz bIr duIIsInIz, sIz doguLun mImursiniz dIyerek
Menderes`I coLuruyorIurdi.

Bogn rupor, ertesi gn yIkIm

Menderes`In yIesIne uceIesI vurdi kI, yikiImuk IsLenen bInuIuru uIeIuceIe 'muIII InIIdum` (yikiImuk
zere) ruporu uIiniyor, erLesI gn yikim buIiyordu.1q6`du dunimun oIuruk geLIrIIen AImun PIunci
ProI. Huns Hgg, Aksuruy`dun BeyuziL`u uzunun Ordu CuddesI`nIn ;o meLre genIIIge ikuriIip, dere
Lepe dz gIderek, urikupi-emberIILu-SuILunuImeL ynnden denIze kudur uzuLiImusini IsLIyor,
yoIun eLruIindukI LurII yupiIurin Ise yu kuIdiriImusini yu du buku yerIere Luinmusini nerIyordu. Bu
IusiIdun, EmInn-Unkupuni yoIu dInumILIerIe uiIirken #sLem Puu CumII`nIn duvurIuri ve esIz
InIIerI uLIiyordu. BeyuziL Meyduni beIkI on kez yikiIdi, on kez yupiIdi. (#omunci OrIun KemuI DP
devrI, yikim, yupim, Lekrur yikim devrI. Meydun IndIr, meydun kuIdir devrI. dIyecekLI.) Murmuru
kiyisindukI gzeIIm koyIur, kivrimIur, Lopruk ve moIozIurIu doIduruIdu. Menderes`In buuriIi 'businIu
IIIkIIer` sLruLejIsI suyesInde, yikimIur guzeLeIer LuruIindun ok IyI oIdu, eIrIn uIku uiIdi dIye
kumuoyunu sunuIuyordu.

Bu dnemde Iurcunun puru, Lm TrkIye`nIn eIIrIerIne Iurcunundun IuzIuydi. YikimIur IuzIneye
byk yk geLIrIrken, yikiIun ;.zoo` ukin evIn ve IyerInIn IsLImIuk puruIuri zumunindu denmedIgI
IIn mIk suIIpIerI byk sikinLiIur yuiyordu. OyIe kI, Aksuruy cIvurindu, 'IsLImIuk muIucIrIerI` dIye
uniIun evsIz burksiz bIr kILIe orLuyu ikmiLi.

OsmunlI stunbolo'non yokoloo

1q8`de geLIrIIen LuIyun PIunci uIgI PIccInuLo U unsiniz vur: BIrI cogruII durum, IkIncIsI
mevzuuL, ncs de Adnun Menderes demILI. Bu uns(!) suyesInde, VuLun CuddesI, MIIIeL
CuddesI, DIvunyoIu, EdIrnekupi-BeyuziL-Aksuruy yoIu, SIrkecI-Ioryu SuIII YoIu, EmInn-Unkupuni
yoIu, Kuruky-Azupkupi yoIu, Kuruky-BeIkLu yoIu, Burburos BuIvuri, sLInye-Turubyu-Bykdere
yoIu, TuksIm-$III yoIu, Kudiky`de BugduL CuddesI ugrunu eIrIn eIresI ebedIyen degILI. ronIk
oIun, OsmunIi sLunbuIu`nun sonunu, muIuIuzukur degerIere suIIp oImukIu vnen Menderes`In
geLIrmesIydI.

YoI-meydun-kuvuk (ve eIbeLLe oLomobII ve benzIn LkeLImI) ugrunu Iedu edIIen LurII eserIer
urusindu Murud Puu Humumi, SImkeIune, Husun Puu Huni, BuyezId Humumi, uLII KIIIyesI`nIn
AkdenIz MedreseIerI, Kocu #ugip Puu KLpIunesI ve Sibyun MekLebI, $IrmenL uvu CumII ve
TrbesI, OgIunIur TekkesI, TevekkI Humumi, YusuI Puu emesI, ukirugu CumII ve emesI,
KuLIp eIebI Mezuri, bruIIm Agu, #evunI eIebI ve Kuruky mescILIerI vurdi.

#udIkuI muIuIuzukurIurin 'sLunbuI`u yenIden IeLII`, z; Muyis 1q6o usker durbesIyIe ukumeLe
ugrudi. Menderes ve onun dnemInde grev yupun be beIedIye bukuni Yussiudu`du, sLunbuI`Iu IIgIII
LusurruIIurindun doIuyi IdumIu yurgiIundiIur. Ancuk sunikIurin kIIseI ikur sugIumuyu yneIIk
IuuIIyeLIerIne rusLIunmudigindun duvu beruuLIu sonuIundi.

Huim Bubu

DuIu nceIerI BeIedIye MecIIsI LuruIindun seIIen beIedIye bukunIuri, 1q6`Le ikuriIun bIr yusu IIe
IuIk LuruIindun seIImeye buIudi. Bu yoIIu seIIen IIk beIedIye bukuni, CHP`II HuIm cun`di.
OsmunIi dnemInIn byk devIeL udumIurindun AImed CevdeL Puu`nin ogIu oIun HuIm cun,
TekIrdug, Erzurum, AnLuIyu, Bursu ve Sumsun vuIIIIkIerI yupmi, bu eIIrIerde qoo`den IuzIu IIkokuI
umi, IusLune, IImun, sLudyum, IuIkevI gIbI kumu bInuIuri Inu eLmI; BuIkun IkeIerInden geIen
gmenIere yneIIk buuriIi uIimuIuri IIe gz doIdurmuLu. DnemInde 1.oo kIIomeLre yoI,
$eIremInI, urikupi, Kuruky, Unkupuni, SuruIunebui yeruILi ve yersL geILIerI, GuIuLu
KuIesI`nIn resLorusyonu, TuksIm GezIsI`nIn dzenIenmesI, Ioryu`nin LurIsLIk uidun geIILIrIImesI
gerekIeLIrIIdI. HuIk urusindu 'HuIm Bubu` dIye uniIun HuIm cun 1q68`de beyIn kunumusi
sonucundu IuyuLini kuybeLLI.

Bitirirken

1q6o sonrusindu, byk I gIe eIIr nIusu kuLIundi; nce eskI yungin yerIerIne, sonru kk mIk
suIIpIerInIn suLLigi eskI evIerIn yerIerIne, IIk upurLmunIur dIkIIdI. $eIrIn yeII dokusu ebedIyen
LuIrIp edIIdI. BununIu du kuIinmudi, eIrIn en muLenu semLIerInIn eLruIindu gecekondu kuukIurinin
oIumusinu gz yumuIdu. TurIII dokuyu yok eLmek puIusinu uiIun yoIIur mInIbsIere, doImuIuru
Lerk edIIdI. Sonu oIuruk, bIr zumunIurin gzeI mImurIII eIrI modernIemedIgI gIbI IrkInIeLI.
1q8q`Le sLunbuI`u IkIncI Hong Kong yupmuyi IuyuI eden 'I bILIrIcI` BedreLLIn DuIun buyrugi
devruIucuk ve sLunbuI`un yuLuy ve dIkey kuLIIuminu devum edecekLI. DuIun dnemInde HuII kiyiIuri,
korunmuyu deger eser vur mi yok mu uruLiriImudun sIImece yikiIdi, umu bu geneI oIuruk oIumIu
buIundu. 6 meLreIIk TurIubui BuIvuri ugrunu yzIerce LurIII bInu yikiIdigindu bu buziIurincu
oIumIu, buziIurincu oIumsuz kuriIundi. Ancuk, sLunbuI SurIuri`nin gyu 'resLorusyonu`, Boguz`dukI
kuzikIi yoIIur, Purk OLeII rezuIeLI, yusudii GkkuIes, yeII uIunIurin gkdeIenIere LuIsIsI, yunIiIikIu(!)
kesIIen Kurueme`dekI uIu inur BedreddIn DuIun`in gnuIIuri IunesIne yuziIdi.

TA#H DETE# zz.o.zooq
Aye Hr
GeneIkurmuy urIvIerI ve AvusLruIyuIiIur

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

STSMARLAR . 16 uydir bIrIIkLeyIz. Bu sre IInde II uru vermeden, buzen IuILu IInde de oImuk
zere yuzdim. Bu IuILu kendIme IzIn verdIm. Ancuk suyIumi bo birukmuyucugim, nemII grdgm
bIr konuyu ve okur mekLupIurinu degInecegIm. Her yiI murL ve nIsun uyIurindu IumusI bIImde eIe
uIinun, sonru du unuLuIun unukkuIe SuvuIuri konusundu Trkede yuyimIunun kILupIurin Iem
nILeIIgI Iem de nIceIIgI IIer ucisidir. eILII dzeydekI okuyucuIuru, derII LopIu ve unIuiIir bIr dIIIe,
suvuin urku pIunini, suIuIuLini, sonuIurini unIuLun kILupIurin suyisi bIr eIIn purmukIurini
gemezken, usker kkenII uruLirmuciIurin kuIeme uIdigi, unIuiImusi g, kuru LeknIk bIIgIIerIn
vuLun-mIIIeL edebIyuLiyIu Iurmun edIIdIgI, sumun LudindukI kILupIur bIIe pek uzdir.

YAKINMALAR . unukkuIe OnsekIz MurL UnIversILesI kurucuIurindun ProI. AImeL MeLe Tunoku
du, 18 MurL zooq gn, NN Turl muIubIrIne, unukkuIe SuvuIuri`nu duIr pek ok konunun Ienz
uruLiriImudigini, zz uyri kurumu dugiImi beIgeIere erIImIn ok zor oIdugunu, kendI
nIversILesInde bu Ie gnI vermI greLIm yesI ve bIr emekII uskerden oIuun ekIbIn bIIe kudro
ve bLeye suIIp oImudigini unIuLiyordu. ProI. Tunoku, bu zz kurumu suymudi umu bunIurdun en
nemIIsInIn, kisu udi ATASE oIun GeneIkurmuy Asker TurII ve SLruLejI ELd BukunIigi oIdugunu
Ierkes LuImIn edebIIIr. Bu kurumun OsmunIi`nin son dnemI, KrL, ErmenI, uzinIikIur gIbI neLumeII
konuIuru duIr urIv beIgeIerInI uruLirmuciIurIu puyIumukLu ne kudur eIIsiki oIdugunu bIIIyordum.

ABALAR . Ancuk uruLirmuci YeLkIn cen`In ILLp:JJwww.guIIIpoII-1q1.org udIi sILesIndekI
bIIgIIere bukiIirsu ATASE, unukkuIe (GeIIboIu) SuvuIuri urIvI konusundu gurIp bIr eIIuikIik IInde.
sLIkIuI MuduIyuIi bIr uskerIn Lorunu, TSK mensubu bIr subuyin ogIu oIun ve yukIuik o yiIdir
unukkuIe SuvuIuri zerIne uIiun YeLkIn cen`In, rIcum zerIne kuIeme uIdigi, oIuyi zeLIeyen
yuziyi okudukLun sonru, Iem ATASE`nIn nusiI uIiLigini, Iem de TrkIye`de degII neLumeII
konuIurdu, gururIu undigimiz konuIurdu bIIe uruLirmu yupmunin ne kudur zor oIdugunu duIu IyI
unIuyucuginizi suniyorum. AruLirmu bu kudur zor oIuncu, orLuyu ikun eserIerIn nIceIIgI ve nILeIIgI
de dyor. ByIece meydun IumuseLe, vuLun-mIIIeL edebIyuLinu kuIiyor.



GeLIgImIz yiIin orLuIurindu, InLerneLLe, bIr AvusLruIyu nIversILesInIn unukkuIe Suvui LurIII IIe
IIgIII ensLILsnn bukuni oIun bIr AvusLruIyuIi proIesrIe LuniLim. BIrku kez kuriIikIi yuzimudun
sonru, bu AvusLruIyuIi ukudemIsyenIn OrLudogu TeknIk UnIversILesI (ODTU) TurII BIm IIe
unIumu yupLigini; bImn eskI yuzi bIIen IkI grevIIsInIn kendIIerI IIn GeneIkurmuy Asker TurII
ve SLruLejI ELd BukunIigi`nin (ATASE) urIvInde uIimuyu buIudigini; bu uIimuIurdun eIde
edIIen bIIgIIerIn ngIIIzceye evrIIerek AvusLruIyu`dukI nIversILeye yoIIundigini grendIm.

Bu I, buziIurinu gre 1oo.ooo, kImIne greyse oo.ooo doIur kuriIigi yupiIiyordu. Ancuk; bu
purunin kIm LuruIindun uIindigi beIII degIIdI. I yupunin ODTU oIdugu uik ve neL oIdugundun,
LuIsIIuLi du onIurin yupLigini dnmek yunIi oImuzdi.

Ancuk; bu I sudece AvusLruIyu nIversILesInIn IsLegI-ODTU`nn de kubuI eLmesIyIe oIucuk bIr I
degIIdI. ProjenIn gerekIemesI IIn bIr nc mukumin du onuyi gerekIyordu: ATASE`nIn onuyi...
Bu mukum projeye 'oIur` vermezse, kImse bIr ey yupumuzdi...

Bu sorunun yuniLini grenmek IIn, zoo8 yiIinin buindu, BIIgI EdInme Yususi erevesInde InLerneL
kunuIiyIu GeneIkurmuy`u buvurdum ve uugidukI soruIurimin yuniLIunmusini LuIep eLLIm:

Suyin IIgIII,

1- Kurumunuzdu, yukuridu LurIII yupiIun bIImde bIr uruLirmunin buIunup buIunmudigi;

z- ATASE`nIn sz konusu IkI nIversILe urusindukI IIIkIyI bIIIp bIImedIgI;

- ODTU TurII BIm`nn ATASE`den IungI gerekeIerIe uruLirmu IznI uIdigi;

q- Sz konusu uIimunin ku uzmun kuLiIimiyIu yupiIdigi;

- Bu kIIIerIn, eskI yuziyi mkemmeI bIImde bIIIp bIImedIkIerI ve unukkuIe suvui LurIII
konusundu uzmun oIup oImudikIuri;

6- Bu kIIIerIn, ATASE urIvIerInde gnmzdekI uIimu urLIurinu (eskI yuzi uzmunIigi,
ukudemIsyen oImu, kurum yuzisi ve senede uzumI o gn uIimu IznI) bugIi kuIip kuImuyucukIuri;

;- AvusLruIyu nIversILesInIn eIde eLmek IsLedIgI beIgeIerIn neIer oIdugu;

8- Ayni beIgeIerIn duIu nce ATASE yu du buku yerII bIr kurum veyu uruLirmuci LuruIindun
InceIenIp InceIenmedIgI; InceIendIyse beIge IerIkIerInIn siniIIundiriImusinin yupiIip yupiImudigi
(gIzIIJgIzII degII);

q- Eger InceIenmIIerse, bunIurin yuyinIunip yuyinIunmudigi; eger InceIenmemIIerse, nIIn IIk kez
yubunci bIr Ike nIversILesIne uikIundikIuri;

1o- ODTU TurII BIm LuruIindun InceIenen bu beIgeIerIn IungI IormIurdu (IoLokopI mI yoksu zeL
ikuriImu mi) AvusLruIyu`yu yoIIundigi konuIurindu LuruIimu, bIr yunIi unIumuyu yoI umumusi IIn,
uik ve unIuiIir bIIgI verIImesInI rIcu ederIm.`

i yokou srmek mi?

Bu yuzimu bIr uy sonru verIIen yuniLIu 'kImIIk bIIgIIerImden guzeLecI oIdugumun unIuiIdigi ve
buvurumu yuziIi oIuruk yupmum gerekLIgI` bIIdIrIIdI... UenmedIm, bu kez de yuziIi oIuruk posLuyIu
buvurdum. Tekrur bIr uy duIu geLI ve benden yIne 'yuziIi oIuruk buvurmum` IsLendI. Buvurumu
yenIIedIm umu bIr uy sonru 'uyni buvuruyu duIu nce yuniL verIImILI` denIIerek reddedIIdIgIm
bIIdIrIIdI. Ben de bunun zerIne, gnn GeneIkurmuy Bukuni Yuur BykuniL`u du durumu unIuLun
bIr mekLup yuzdim. Ancuk II yuniL uIumudim.

Derken, bIr subuIin erken suuLIerInde cep LeIeIonumdun urundim. yI gnIer dIIeyen bIr erkek,
GeneIkurmuy`dun urudigini syIeyerek kendInI LuniLLi. BIr uIbuydi umu uyku sersemI IsmInI
unIuyumudim. BenI urudigi cep LeIeIonunun numurusi kendI LeIeIonumdu beIIrmILI; bu yzden
IsmInI Lekrur sormudim.

Bu uIbuy, kisucu GeneIkurmuy udinu znLIerInI bIIdIrdI ve yuzimuIurimizdu yuunun unIumuzIik
nedenIyIe zr dIIedI. Sordugum soruIurIu IIgIII konunun InceIendIgInI, en kisu zumundu LuruIimu
bIIgI verIIecegIne sz verdI. IgIsIne Leekkr eLLIm ve konumuyi bILIrdIk.

KIsu ve unluIlmuz bir cevup

ok gemedI, GeneIkurmuy`dun yenI bIr e-posLu uIdim. Konuyu kendIIerInce nokLuIiyorIurdi:

GuzeLecI AImeL YeLkIn $CEN`In 1z Muyis zoo8 LurIIII yuzisi.

1. IgI IIe sz konusu bIIgI edInme LuIepIerInIze IIIkIn oIuruk yupiIun uruLirmu neLIcesInde eIde
edIIen bIIgIIer mLeukIp muddeIerde sunuImuLur.

z. OrLu Dogu TeknIk UnIversILesI uruLirmuciIuri; GeneIkurmuy Asker TurII ve SLruLejIk ELL
(ATASE) BukunIigi urIvInden, BukunIur KuruIu`nun 1 Ocuk zooz LurIIII ve zoozJ681 suyiIi
DevIeL ArIvIerInde AruLirmu ve nceIeme Yupmuk sLeyen Trk veyu Yubunci UyrukIu Gerek veyu
TzeI KIIIerIn TubI OIucukIuri EsusIur kupsumindu IuyduIunmiIurdir.

. TurIII ve kILreI mIrusimizin korunmusi ve geIecek nesIIIere ukLuriImusinu verdIgImIz nem Lm
kumuoyu LuruIindun IyI bIIInmekLedIr.

q. GsLermI oIdugunuz duyurIi yukIuim IIn Leekkr eder, uIimuIurinizdu buuriIur dIIerIz.
GENEKU#MAY BA$KANG

Kono kupundI mI?

Konu beIkI GeneIkurmuy ATASE BukunIigi uisindun burudu nokLuIunmi grnyordu umu benIm
IIn Ienz uikIigu kuvumu degIIdI. Sudece ben degII, urIvIerImIzde uIimuyu, kendI LurIIImIzIn
gerekIerIne uIumuyu uIiun suyisiz ukudemIsyen de oIuyin usIini meruk edIyordu.

Soru uydu:

BIrIIerI, AvusLruIyuIiIurin purusini uIip onIuru beIge dIye Ier yerde buIunubIIecek, duIu nceden
yuyinIunmi, IurciuIem bIrLukim yuyinIuri mi kukuIiyordu?Yoksu ATASE, bugne kudur TrkIyeII
uruLirmuciIurJLurIIIIer LuruIindun II dokunuImumi, okunmumi, InceIenmemI ve
degerIendIrIImemI bIrLukim beIgeIerI AvusLruIyuIiIuru mi verIyordu?

Eger Ienz gnmz TrkesIne evrIImemI bIrLukim beIgeIer Trk kumuoyunu uikIunmudun
AvusLruIyuIiIuru verIIIyorsu, bIrIIerI uiku 'vuLunu IIuneL` suu IIIyor demekLI.Yoksu IurciuIem
bIIgIIerI 'beIge` dIye vererek AvusLruIyuIiIuri mi doIundiriyorduk?

BonlurIn hungisiydi?

BIr sre sonru InLerneLLe rusLIudigim bIr udres, bu konuyu du uikIigu kuvuLurdu. Meger bIzden
buku Ierkes bIIIyormu neIer oIup bILLIgInI...

AvusLruIyu`nin New SouLI WuIes eyuIeLInIn #oyuI UnILed ServIces EnsLILs IIe MucquurIe
UnIversILesI`nIn yuyinIurindu, benIm GeneIkurmuy`dun bIr senedIr grenmeye uIiLigim bIIgIIer
uiku unIuLiIiyordu... (IgIIenenIer, bu bIIgIIerI u udresIerden grenebIIIrIer:
ILLp:JJwww.rusInsw.org.uuJPupersJzoo8ozz6.pdI ve
ILLp:JJwww.pr.mq.edu.uuJmucnewsJMUN_PDSJzoo6oz.pdI)

Hurvey BroudbenL IsImII MucquurIe UnIversILesI proIesr yuzur, uruLirmuci, yupimci bIr
ukudemIsyen; Gcllipoli: The Ictcl Shore IsImII kILubi IIn zoo`Le GeneIkurmuy urIvIerInde
uruLirmu IznI uImi ve burudu bIr sre uIimi. ProI. BroudbenL, bu uIimu sirusindu eIInden geen
beIgeIerde Enver Puu`nin Imzusini grm.16 HuzIrun 1q1 LurIIInI Luiyun bu beIgede Enver Puu,
BoguzIur kumunduni AImun generuII GuIdo von Usedom`u buzi emIrIer verIyormu...

ProI. BroudbenL, bunun zerIne, Trk usker urIvInIn IuyII degerII beIge ve bIIgIIer IerdIgIne;
bunIurin uruLiriImusi IuIInde o gne kudur Lumumen AvusLruIyu, ngIIIz ve runsiz buki uisindun
yuziImi GeIIboIu HurekuLi LurIIInIn ok duIu zengInIeecegIne kurur vermI. Bu kururIu yoIu ikun
ProI. BroudbenL, Iem kendI uIiLigi nIversILeye, Iem de AvusLruIIun Wur MemorIuI`u (AWM) bIr
proje sunuruk bunu kubuI eLLIrmI...

1oo. YIl kitubInI kim yuzucuk?

Bu proje IIn TrkIye`den OrLudogu TeknIk UnIversILesI`yIe IIIkIye gemI, nIversILenIn LurII
bImnn desLegInI uImiIur. zoo;`de buIuLiIun bu proje, IIk yiIi IIn de 'IonIunmi`... Bu
IonIumunin mIkLuri verIImIyor... EIden geIrecekIerI kuynukIurin unIur oIdugunu uikIumiIur:

- Trk GeneIkurmuyi ArIvI`nde buIunun IuyII ok mIkLurdu orIjInuI beIge koIeksIyonu,

- OsmunIi subuyIurinin yuyinIunmi gnIk ve IuLiruLIuri,

- YuyimIunmumi gnIk ve IuLiruLIur,

- Trk GeneIkurmuyi`nin #esm TurIII,

- TBMM KLpIunesI`nde sukIunun guzeLe urIvIerI,

- KiziIuy ArIvI. (Bu urIv bugne kudur II eIIenmemI ve LusnII edIImemI ekIIde, sundikIur ve
uvuIIur IerIsInde KiziIuy`u uIL depoIurdu ryor... GemI yiIIurdu yuunun buzi beIge IirsizIigi
oIuyIurindun ugzi yunun yneLImIn uruLirmuyu IzIn vermedIgI de bIIInIyor.)

AvusLruIyuIi uzmunIurin umuci ATASE`dekI GeIIboIu beIgeIerI urusindun seLIkIerI beIgeIerIe
unukkuIe SuvuIuri`nin 1oo. YiIdnm oIun zo1 yiIindu bIr kILup yuyinIumuk...

ATASI'nin ulunInu girmeyen konolur neler?

Ben bu bIIgIIerI sIndIrmeye uIiirken GeneIkurmuy BukunIigi, muIum ATASE oIuyiyIu IIgIII nIIuyeL
bIr yuniL verdI.

'TC GeneIkurmuy BukunIigi` unLeLII bIr kugidu yuziImi oImusinu rugmen uILindu IIbIr IsIm ve
mukum udi buIunmuyun (bu bIr GeneIkurmuy udeLIymI) bu yuniL, bIr senedIr srdrdgm
kukumu du kuniLIudi.

AugidukI purugruIIik yuniL, yukin LurIIImIzI Ieren beIgeIerIn ne derece korundugunu ve bu
beIgeIerI korumukIu mkeIIeI mukumIurin ne kudur vurdumduymuz oIdugunun beIgesIdIr.

'Sz konusu LuIebInIzIe IIgIII oIuruk yupiIun InceIeme neLIcesInde,

-ODTU TurII BIm`nn, MuquurIe UnIversILesI IIe bIrIIkLe yrLLkIerI unukkuIe MuIurebeIerI
konusundu dokmun IuzirIumuk zere, ODTU TurII BIm OgreLIm GrevIIsI MuruL UUGTEKN
ve Dr. SeIuk DU#SUN`un uIimuIuri IIn ODTU LuruIindun 1 EyII zoo LurII ve zq Temmuz
zoo; LurIIII yuziIurIu IzIn LuIebInde buIunuImuLur.

-BukunIur KuruIu`nun 1 Ocuk zooz LurIIII ve zoozJ681 suyiIi DevIeL ArIvIerInde AruLirmu ve
nceIeme Yupmuk sLeyen Trk veyu Yubunci UyrukIu Gerek veyu TzeI KIIIerIn TubI OIucukIuri
EsusIuri BeIIrIeyen kururi ve GeneIkurmuy Asker TurII ve SLruLejIk ELL BukunIigi GrevIerI OzeI
YnergesI kupsumindu yerII ve yubunci uruLirmuciIuru uik oIun BIrIncI Dnyu HurbI
KoIeksIyonundukI beIgeIerde uIimuk zere sz konusu kIIIere gerekII IzIn verIImI ve 1q EkIm
zoo; LurIIInde de uIimuIurini LumumIumiIurdir.

-ODTU TurII BImnce grevIendIrIIen udi geen uruLirmuciIur diindu buku IIbIr yubunci
uruLirmuci bu proje kupsumindu GeneIkurmuy Asker TurII ve SLruLejIk ELL BukunIigi ArIvInde
uIimumiLir.

-Buvurunuzdu beIIrLLIgInIz dIger konuIur, GeneIkurmuy AskerI TurII ve SLruLejIk ELL BukunIiginin
IIgI uIuninu gIrmemekLedIr...`

Yuni neymi?

1-AvusLruIyuIi ProI. BroudbenL, EyII zoo`Le kendI kILubinu kuynuk oIuLurmuk IIn IzIn uIuruk
uIiLigi ATASE`de buzi beIgeIer grm; IkesIne dndgnde kendI nIversILesI ve AWM`nIn
desLegInI sugIuyuruk bu projeyI devreye sokmu. BroudbenL, zoo; Temmuzu`ndu ODTU`y
ATASE`de uIimu IznI uImuyu Iknu eLmI ve bu nIversILenIn TurII bImnn grevIendIrdIgI IkI
eIemun du z, uy IInde II bILIrIvermIIer... Proje 1q EkIm`de sonu ermI...

z-Gerek IzInIerIn uIinmusi, gerekse uruLirmunin bu kudur IizIi bILIrIImesInIn uILindu 'yungindun muI
kuirmuk` gIbI bIr nIyeL yoksu GeneIkurmuy yu bu IkI nIversILe IIe bIrIIkLe uIiiyor, yu du bIzIm gIbI
suI vuLunduIuri kundiriyor oImuIi. nk ATASE`ye nIversILe grevIIsI ukudemIsyenIn bIIe gIrmesI
uzun IormuIILeIere bugIi. DoIuyisiyIu, ProI. BroudbenL`In ATASE`de unIuLLigi gIbI kupsumIi bIr
uruLirmunin yupiImusi IIn, degII z, uy, z, sene bIIe yeLerII bIr zumun degII.

-Ben de zuLen 'ATASE`ye yubunci uruLirmuciIur sokuIuyor` dememILIm. Tum LersIne, Ier cIddI
uruLirmucinin gIrebIImesInI IsLerIm. Bu oIuydu, AvusLruIyuIiIur, ODTU eIemunIurini kuIIunmiIurdir.
ArIve gIren, IkI ODTU grevIIsIdIr.

q-ATASE`nIn 'IIgI uIuninu gIrmeyen` konuIur Ise unIur oImuIi:

- AvusLruIyuIiIuru sz konusu beIgeIerIn bIrer kopyusinin CD`Ierde verIIdIgI beIIrLIImekLedIr.
AvusLruIyuIiIuru bu proje erevesInde sugIunun uyricuIikIur neIerdIr?

-Bu yubunci uruLirmuciIurin eIde eLLIgI urIv dokmunIuri duIu nce IerIungI bIr Trk ukudemIsyen
veyu uruLirmucinin InceIemesIne uiImi midir? AiIdiysu, bu Trk uzmunIur kImIerdIr, IsImIerI
nedIr?

-Adi geen proIesrn IddIu eLLIgI gIbI, 'IIk kez InceIenen` bu beIgeIerIn kuIIunimi nIIn yubunciIuru
birukiImiLir?

-Bu IIzmeL IIn AvusLruIyu nIversILesI ve AWM`den ku yz bIn doIur uIinmiLir?

-Bu proje, Trk kumuoyunu IerIungI bIr yoIIu (GeneIkurmuy InLerneL sILesInden duyuru, ujuns
IuberI, busin uikIumusi, Iuber, vs) uikIunmi midir?

$ImdI ben, ATASE BukunIigi`nin IIgI uIuninu gIrmeyen(!) bu soruIuri bIr de eskInIn HIIuI-I
AImer`Ine, yunI bugnk KiziIuy`u sorucugim...

YeLkIn cen gIbI ben de merukIu ATASE`nIn ve KiziIuy`in cevupIurini bekIIyorum.



Okoyoco mektoplurI

KIr ve LeIdIL mekLupIuriyIu ok kIIseI konuIuru gIrenIer diindu, yuziIurimu oIumIu yu du oIumsuz
LepkI veren okuyucuIurimu muLIuku ve Iemen cevup yuziyorum. NILekIm 16 uy IInde bInden IuzIu
muIII cevupIudim. Buzisi IIsunssL veyu dokLoru LezIne konu oIubIIecek soruIuru verdIgIm cevupIurin
muIuLupIuri LuruIindun LuLmIn edIcI buIunmudigini Ise ezIcI ogunIugun mesujimi uIdikIurinu duIr
kisu bIr noLu bIIe benden esIrgemesInden unIiyorum:)) $uku bIr yunu bIrku yuzimudun sonru geneI
oIuruk beIII bIr nokLudu buIuuyoruz.

Byk uyibim Ise u: HupIsIuneIerden mekLupIu yuzunIuru cevup veremIyorum. OnceIIkIe
mekLupIumunin dzenII oImusini bekIedIkIerInI Imu ederek, duIu buindun gzm korkuLLukIuri
IIn. Gr bIIdIrmemI IsLedIkIerI IIkuyeIer, IIrIer, resImIer, mukuIeIer, romun LusIukIuri du
ekIenInce cesureLIm IyIce kiriIiyor. BIr de bIIgIsuyurIu degII eIIe yuzip, posLuyu verme zorIugu vur.
BenI uIIedecekIerInI sunmiyorum umu onIuri cevupsiz birukLigim IIn srekII vIcdun uzubi ekLIgIme
InunmuIurini IsLerIm. Bunun diindu benden cevup uImuyunIur vursu, bunun Lek nedenI mesujIurinin
veyu mekLupIurinin eIIme gememesIdIr.

Bu IuILu bIrku okur mekLubunu sIzInIe puyIumuk IsLIyorum.

Sryuniler Asori mi Arumi mi?

1q AruIik zoo8 LurIIII MezopoLumyu`nin kudIm IuIki: SryunIIer buIikIi yuzimu yneIIk eIeLIrIsIne
yuzinizdukI IungI IuLuyi yuzuyim? Inde o kudur ok vur kI! dIye buIuyun Avrupu SryunIIer
BIrIIgI (ESU) YneLIm KuruIu UyesI Tumu eIIk, Bugn zeIIIkIe dIusporudu, LurIIIerInI BubII ve
Asur kILrIerIne gLrenIerIe, IIk HirIsLIyun LopIuIukIurindun ArumIIere gLrenIer urusindu uLeII
bIr LurLimu sryor. Bu grupIurdun IIkI poIILIk, IkIncIsI dInseI vurguIuriyIu dIkkuLI ekIyor
yorumumu ILIruz edIyor ve SryunIIerIn AsurI kkenII degII, ArumI kkenII oIdugunu, ArumIIerIn de
OrLu Asyu`dun geIen bIr IuIk degII, SumI IuIkIurindun oIdugunu syIyor, benIm TrkIye`nIn resm
grn suvunun ismurIumu bIr yuzurIu (?) uyni suIu dLgm beIIrLIyor. Bu eIeLIrIIerIn
benzerInI, MurdIn SryunI MeLropoIILI de LeIeIonIu yupmiLi. (Adini noL uImuyi IImuI eLLIgIm IIn
benI bugiIusin.) Tumu eIIk, dInseI konuIurdu du benImIe uyni dnmedIgInI beIIrLIyor ve 'dogru`
bIIgIIer IIn Mezopotc2c &crliindc Surcni clli (BeLIII YuyinevI, Ankuru zoo8) udIi kILubi
nerIyor. Ben de sz kILubu birukip kenuru ekIIIyorum...

Mescid-i Aksu'yI kim yuktI?

8 $ubuL zooq LurIIII MnIerIL (!) unLIsemILIzm vukuIuri buIikIi yuzimIu IIgIII oIuruk bIr okurum
unIuri yuzdi: 1q6q`du MsImunIurcu kuLsuI suyiIun MescId-I Aksu`yi IunuLIk bIr YuIudI`nIn
kundukIudigi IddIusi sIum KonIerunsi OrgL`nn (KO) kuruIuunu IIzmeL ve LemeI LekII eLmI
oIun 'kuLsuI bIr yuIun`dir. ZIru yungini ikurLmuyu uIiun MIcIueI DennIs #oIun ne sruIIII ne de
YuIudI`ydI! O meczup AvusLruIyuIi bIr HirIsLIyun`di. (Bu konudu uyrinLiIi bIIgIyI
ILLp:JJen.wIkIpedIu.orgJwIkIJMIcIueI_DennIs_#oIun udresInde buIubIIIrsInIz.) KO kuruIu
bIIdIrgesInI 1q-16 MurL zoo8 LurIIIerIndekI oLurumdu yenIIedIgI IIn, web sILeIerInde oruyi bIr
'YuIudI`nIn yukLigini (urLik) syIemIyorIur. Amu buIungiLu bunu uyni Erbukun gIbI boI boI
kuIIundiIur. Ben, #oIun`in Kuds`e Iuccu geIen buzi kIIIerde LezuIr eden 'Kuds Sendromu`ndun
muzdurIp oIdugunu LuImIn edIyorum.

'Kuds Sendromu` Kuds` zIyureL eden Iuci ve LurIsLIerIn eIrIn kuLsuI uLmosIerInden uiri ekIIde
eLkIIenerek kendIIerInI kuLsuI kILupIurdu zIkredIIen uIsIyeLIerden bIrI sunmu veyu kILupLu zIkredIIen
mIsyonIurdun bIrI IIe ykmI suymu gIbI bIr zIIInseI ruIuLsizIigin udi. Suyin okurum IukIi, MIcIueI
DennIs #oIun`i 'YuIudI` dIye LukdIm eLmem yunIi oImu uncuk #oIun`in eyIemInIn urku pIuni
konusundu duIu derIn uruLirmuIur yupmum gerekLIgInI dnerek, ImdIIIk burudu kesIyorum.

Zekt ve sudukunIn rol

1 $ubuL zooq LurIIII SosyuI devIeL mI, suduku devIeLI mI? buIikIi yuzimdu zekuLIu yoksuIIugun
gIderIIdIgI bIr dnem oImumiLir ve suduku gnmzdekI korkun yoksuIIugu ure oIucuk bIr
ynLem degIIdIr ekIIndekI IIudeIerImI eIeLIren AIper AIper rumuzIu okuyucum sIum IikIi
unsIkIopedIsI oIuruk nILeIedIgI Vehbe :hcli`de OsmunIi DevIeLI`nde ne kudur zekuL LopIuniyordu,
yoksuIIugu eLkIsI vur miydi gIbI konuIurin cevubini buIubIIecegImI beIIrLLIkLen sonru sIum LurIIInde
yoksuIIuk yok muydu? EIbeLLe vurdi. ZuIIm IuIIIeIer, guddur vuIIIer, yuIunci peygumberIer bIIe vurdi.
Bunu IIn AImeL CevdeL Puu`nin slc2 Tcrihi`ne bukubIIIrsInIz. Amu IkI eyI bIrbIrIne
kuriLirmuyin. Ben Lm sIum LurIII gIIk gIIsLunIikLi demIyorum kI. DedIgIm u: ZekuLin udII ve
eLkIII bIImde uyguIundigi dnemIerde zekuL messesesI umucinu uIumi, reIuI ve sosyuI uduIeLI
sugIumiLir... Omer bIn AbdIuzIz dnemInI rnek verebIIIrIm... BeIkI zekuL Iukkindu IyI eyIer
yuzmuk sIum`i vmek oIucugindun o du sIze zor geImI oIubIIIr yeLILIgInIz evre ve edIndIgInIz
dnyu gr ILIburIyIe. MuuIeseI uydinIurimizin duur oIdukIuri kiriImu nokLusi bu uIun. GnI IsLer
kI ne oIursu oIsun IukIkuLIn muILeemIIgI purIusin. Amu Ier zumun mmkn oImuyor... dIye
bILIrmI eIeLIrIsInI.

Tcrih enl kILubinin yuzuri Hukun Erdem`In ve dIger okurIurimin eIeLIrIIerInI nmzdekI
IuILuIuru

TA#H DETE# 1.o.zooq
Aye Hr
ErmenIIerIn Nuremberg`I

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bugn 1q1 ErmenI TeIcIrI`nIn mImurIurindun TuIuL Puu`nin BerIIn`de SogIomon TeIIIryun udIi bIr
ErmenI LuruIindun IdrImesInIn 88. yiIdnm. TuIuL Puu IIe bIrIIkLe Ike diinu kuun yedI
kIIden, HurbIye Nuziri Enver Puu, BuIrIye Nuziri CemuI Puu, TekIIuL-i MuIsusu`nin Dogu BIgesI
sorumIusu Dr. BuIueddIn $ukIr, Trubzon VuIIsI CemuI AzmI, eskI PoIIs Umum Mdr BedrI,
TC`nIn Merkez KomILesI yeIerInden Dr. Nuzim ve Dr. #usuII`den IIk beI de benzer ekIIde
IdrImL. (Dr. Nuzim 1qz6`du zmIr SuIkusLi Duvusi doIuyisiyIu Ankuru`du Idum edIIdI.)

Sz konusu suIkusLIurin ogu Ienz Lum unIumiyIu uydinIunmi degII. Bu yzden de LLIIuLi
nderIere yneIIk suIkusLIur konusundu gerekIe eIsune bIrbIrIne kurimi durumdu. ErmenI
LuruIinin geneI egIIImI, bu suIkusLIurin Lumumini sLIenmekLen yunu. ByIece geIecek kuukIuru,
ErmenI IuIkinu kuri IIenen byk suu cezusiz birukmudikIuri mesujini IIeLIyorIur. Trk LuruIi du
bu eIsuneye IuIeI geLIrmIyor nk byIece dIkkuLIerI 'ErmenI LedIII` kuvruminu ekIp, bu
suIkusLIurin LurIIseI urku pIunini gzden kuirmuyi IedeIIIyorIur. Bu IuILu, bu suIkusLIurdun en IyI
bIIInenIne gz uLucugiz.

evrim ve kurI devrimlerin AlmunyusI

AImunyu`nin suvui kuybedecegI unIuiIdigindu qo bIn denIzcInIn zq EkIm- Kusim 1q18`de KIeI
IImunini IguI eLmesIyIe buIuyun devrImcI uyukIunmu sonucu OsmunIi DevIeLI`nIn mLLeIIkI Kuyzer
. WIIIeIm, AImunyu`yi Lerk ederek HoIIundu`yu yerIemI, IkLIdurin gerek IukImIerI oIun ve
AImunyu`nin yenIImedIgInI, uksIne MusonIur, YuIudIIer ve CIzvILIer LuruIindun 'urkudun
vuruIdugunu` syIeyen udendorII ve HIndenburg grevIerInden uyriImiIurdi. TurIIe 'Kusim
DevrImI` oIuruk geen IurekeLIn nderI AImunyu`nin BIrIncI Dnyu Suvui`ndukI konumunu IddeLIe
kuri ikun ve sosyuIIsL bIr devrIm ngren SpurLukIsLIer udIi grupLu. (Grubun udi SpurLukusbrIeIen
= SpurLuks`Len MekLupIur buIikIi rIsuIeden geIIyordu, SpurLuks Ise LurIIIn IIk devrImcIsI IdI.)

1q1q`dun 1q`e kudur srecek bu yenI dneme 'WeImer CumIurIyeLI` denIIdI. Ancuk sosyuIIsLIerIn
IkLIduri iIimIiIurIu puyIumuyi reddeLmeIerI zerIne IIer Lers gILmeye buIudi. q Ocuk 1q1q`du
BerIIn`de SpurLukIsLIerIn uyukIunmu Leebbs 1q Ocuk 1q1q`du uiri sugci BerIIn MuIuIiz TmenI
LuruIindun busLiriIdi, KurI IebknecIL ve #osu uxemburg 1q1q`un 1 Ocuk`i 16 Ocuk`u bugIuyun gece
Ikence IIe IdrIdIer. 1 MurL`Lu WoIIgung Kupp udIi uiri sugci bIr guzeLecInIn nderIIgIndekI
'Kupp DurbesI` yuundi. Durbe buurisiz oIdu uncuk 1qzo Ocugindun ILIburen uyguIunmuyu buIuyun
uugiIuyici VersuIIIes AnLIumusi yznden AImunyu udeLu ngIIIzIerIn konLroIne gIrmILI. Le byIe
kurunIik bIr orLumdu, BerIIn`de gndeme bombu gIbI den bIr oIuy yuundi.

"Ben yubuncIyIm, o du...

DuIu sonru eInIn unIuLLiginu gre, BerIIn`In CIurIoLLenburg semLIndekI Hurdenberger Sokugi`ndukI
q numuruIi evde IkumeL eden TuIuL Puu 1 MurL 1qz1 subuIi ok LedIrgIndI. SuuL 11`e dogru LLn ve
eIdIven uImuk IIn evInden ikmi, bIrku kez gerI dnp evIne bukmiLi. Sokuk boyuncu yrmeye
buIumi, sonru kuIdirim degILIrmILI. 1; numuruIi evIn nne vurdigindu, kurisindun geIen grI
puILoIu bIr gen nce TuIuL Puu`nin kendIsInI gemesIne IzIn vermI, urdindun dnp revoIverInIn
LeLIgIne busmiLi. TuIuL Puu ensesInden gIren Lek kurunIu yere yigiIirken, gen udum sIIuIi uLip
kumuyu buIumiLi. Cuddeden geenIer udumin zerIne uLIuyip yere yuLirmiIurdi. ELruIindukIIer
kendIsInI LekmeIerken gen udum kirik dkk bIr AImuncuyIu Ben yubunciyim, o du yubunci! SIzIe
IIgIII bIr durum yok! demILI.

So muhullini terk

1Jz Kusim 1q18 gecesI bIr AImun denIzuILisi (yu du LorpIdosuyIu) sLunbuI`dun kuun TuIuL Puu ve
rekusi nce SIvusLopoI yukinIurindukI GzIeve`ye (EvpuLoryu), orudun AImunIurin IuzirIudigi bIr
LrenIe AImunyu`yu gemI, AImun HkmeLI`nce nce BerIIn`In o km. uzugindu, PosLsdum kenLI
yukinIurindu nIIerIn suyIIye yerI oIun NeububeIsberg`e yerIeLIrIImIIerdI. OIuy sLunbuI`du
duyuIuncu, yenI IkmeLI kurun AImeL zzeL Puu AImunIurdun LLIIuLiIurin II degIIse usker
kunudindun oIun Enver ve CemuI PuuIurin Iude edIImesInI LuIep eLmILI. Ancuk AImun HkmeLI
zeIIIkIe TuIuL Puu`yi Iude eLmeyI dnmyordu. nk TuIuL Puu Iem sL dzey AImun
yneLIcIIerIyIe dosLIukIur kurmuLu, Iem de AImun kumuoyu kendIsInI, OsmunIi DevIeLI`nI
modernIeLIrmek IIn ugruun bIr devrImcI ve kudIm AImun dosLu oIuruk Luniyordu. TuIuL Puu bIr
sre sonru eI HuyrIye Hunim`Iu bIrIIkLe BerIIn`In ik semLI CIurIoLLenburg`dukI dokuz oduIi genI
eve yerIeLI.

htiruslI ve kuyItsIz

'CuIer Su`, 'AII Su`, 'MeImed Su gIbI Lukmu udIur uILindu bu udresLe yiI yuuyun TuIuL Puu`nin
sLunbuI`dun kuurken BIzIm sIyusI mrmz urLik sonu ermILIr dedIgInI unuLmuu benzIyordu.
nk bu yiI IInde evI yuIniz AImunyu`dukI degII, Avrupu`dukI eskI Jn TrkIerIn buIumu yerI
oImu, TuIuL Puu Avrupu`nin eILII keIerIne dugiImi oIun LLIIuLiIuri rgLIemeye uIimi,
svIre ve LuIyu`du sL dzeyde sIyusI LemusIurdu buIunmuLu. BunkerI DuvIdoII uruciIigiyIu
ngIIIzIerIe AnudoIu IurekeLInIn buinu gemek IIn puzurIikIur yupmi, MusLuIu KemuI`e ve
TBMM`dekI buzi LLIIuLiIuru mekLupIur yuzmiLi. O SuIi subuIi TuIuL Puu son neIesInI verIrken
yiIIurdir surI eLLIgI Ben yuLugimdu ImeyecegIm cmIesInIn uci bIr ekIIde dogruIundigini ukIindun
geIrmI oImuIiydi.

kI suuL kudur yerde kuIun cesedIn zerInden 'MeImed Su` udinu dzenIenmI bIr kImIIk ikmiLi
uncuk gerek kImIIgInI yukinIurdukI LLnc dkkunini IIeLen eskI LLIIuLiIurdun Dr. Nuzim ve Dr.
BuIueddIn $ukIr LeIIs eLLIIer. CeseL morgu kuIdiriIdi ve LuInILIenerek geIcI oIuruk NeukIIn`dekI
Trk mezurIiginu deInedIIdI.

nyu busInInduki tepkiler

OIuy bnun`dun ABD`ye kudur ErmenIIerIn yuudigi cogruIyudu byk Ieyecun, Trk ve MsImun
dnyusindu Ise byk znL uyundirmiLi. runsu`dukI c Iicro, ngIILere`dekI The :tlool, The
Ti2es, ABD`dekI The P:blic eder oj Philcdelphic, OsmunIi DevIeLI`ndekI Pec2-i
Scbch ve 1o:rncl d'rient gIbI guzeLeIerde suIkusLi onuyIuyun yuziIur ikmiLi. ABD`dekI Neu Yorl
Ti2es Ise16 murL LurIIII suyisindu LeIcIrI eskI bykeIIsI MorgenLIuu`nun ugzindun zeLIIyor, 18
murLLukI suyisindu TuIuL Puu`nin BerIIn`de ok konIorIu bIr IuyuL srdgn, IddIuIuru gre bIr
BerIIn bunkusindu 1o mIIyon murkinin oIdugunu beIIrLIyordu. (Bu IddIu, LLIIuLiIurin yunIurindu
byk mIkLurdu puru IIe kuLikIuri IddIusiyIu rLyordu. Ancuk eI HuyrIye Hunim yiIIur sonru
BerIIn`de be purusiz kuIdigimiz gnIerImIz oIdu. PurmugimdukI yzkIerI suLLik. NIIuyeL kendIsIne
verIIen son IuLiruIuri ve nIunIuri bIIe dIyecekLI.)
Kurukoldu itiruIlur

Cinuyeti ileyen Soghomon Tehliryun, q yuIndu bir niversite grencisiydi.
YukulundIgIndu cebinde 1 bin murk bolonmoto. Bir bustonon buIndu yol utIgI o
suntimlik derin yurudun doluyI kun kuybeden ve o gece uteler iinde kIvrunuruk
geiren Tehliryun ertesi gn, cinuyet mususIndun MIetti von MunteoIIel turuIIndun
bir tercmun urucIlIgIylu sorgolunmI ve sorgosondu "...Almunyu'yu sudece Tulut
Puu'yI ldrmek iin geldim... Ailem Irmeni tehcirinde ld. Ben tesudI eseri
lmden dndm. uhu o zumun Tulut PuuyI ldrmeye unt itim... Irmeni usIllI buzI
vutundulur bunu Tulut Puu'yI ldrmem iin puru verdi... Tulut Puu'nIn ldgn
doyun vutundulurIm, ruhut bir neIes ulucuk ve bo buurImdun tr benimle iItihur
edeceklerdir. Bono dnnce seviniyorom. Cinuyeti sudece bo doygoyo tutmuk iin
iledim demiti.

"Bir insun ldrdm umu kutil degilim!

Tehliryun Huzirun 1q1 gn suut q.o'du Churlottenborg Lnc Iyulet
Muhkemesi'ne IkurIldI. Ono suvonmuk iin, byk bir blm Avropu'duki ve
AB'deki Irmeni diusporusI turuIIndun toplunun q6 bin Murk ile Almunyu'nIn en
nl uvokutI totolmoto. YurgI r. Lehmberg uhitlere ve uvokutluru, duvunIn
Irmenistun'du degil Berlin'de grldgn hutIrlutIp, politik yoromluru
girmemelerini, iddiulurInI hokok sInIrlurI iinde totmulurInI syledikten sonru
doromu buludI. YurgI, Tehliryun'u "Tulut Puu'yI ldrmek istediniz mi, diye
sordogondu, Tehliryun'In cevubI "Soroyo unlumIyorom. ldrdgm syledim yu!
olmoto. YurgIcIn "Pimun mIsInIz, sorosono ise sunIk, "HuyIr diye yunItlumItI,
"bir insun ldrdm, umu kutil degilim.

SunIklur yer degitiriyor

SunIgIn o gne dek yuudIklurI, tunIk ve ozmun tunIklurIn iIudeleri dinlendike
duvunIn rengi degimeye buludI. Huzirun 1q1 turihli Neu York Times guzetesinin
yuzdIgI gibi, sunIk sundulyesinde urtIk Soghomon Tehliryun degil ttihut ve Terukki'nin
gl udumI, son OsmunlI SudruzumI Tulut Puu ve ttihutI zihniyet otoroyordo.
Nitekim duvu o gnden sonru 'Tehliryun uvusI' oluruk degil 'Tulut Puu uvusI' oluruk
bilinecekti.

Muhkemede unluttIgInu gre Soghomon Tehliryun Nisun 1Sq,'de run'duki
Pukuri'de dogmoto. rt yuInu geldiginde, tccur olun bubusI Irzincun'u g
etmiti. O zumunlur Irzincun o bin kudur Irmeni'yle o-g bin civurIndu Trk'n
yuudIgI bir ehirdi. Protestun olun Tehliryun uilesi Irzincun'du 1q yIl boyoncu ruhut
bir huyut srmt. Soghomon'on iki ugubeyi, evli ve bir ocoklo ublusI, biri 1g, digeri
16 yuIndu iki kIz kurdei vurdI. Birinci nyu SuvuI buludIgIndu ortuncu ugubeyi
uskere ulInmI, 1q1g'te Sogomon 1S yuInduyken, Tehliryun Ailesi Irzincun'duki ve
lkenin diger blgelerindeki Irmenilerle birlikte er Zor'u dogro lm yolcologonu
bulumItI. KuIile ehirden henz uyrIlmItI ki, jundurmu ve uhuliden oloun groplur
konvoyo soymuyu bulumI, urdIndun du jundurmu konvoyu ute umItI. KIz
kurdelerinden biri jundurmulur turuIIndun ulIlIkluru gtrlm, orudu tecuvze
ogrumItI. BuInu bir durbe yiyen Sogomon iki gn sonru kendine geldiginde
ugubeyinin lsn zerinde bolmoto. BuI bultuylu purulunmI olun ugubeyinin
btn kunI zerine ukmItI. Yol cesetlerle doloydo. Cesetlerin urusIndu unnesi de
vurdI. KuIilenin n turuIlurIndu yryen bubusInIn ve ugubeyinin, kocugIndu bebegi ile
yryen ublusInIn ukIbetlerini ise o gnden beri bilmiyordo.

AcIlI bir huyut hikyesi

SonrusI ozon hikyeydi. YulI bir Krt kudInI ono suklumItI. YurulurI iyiletikten
sonru, Krt giysilerine brnm ve run'u dogro yolu IkmItI. ersim'de iki uy
suklunmI, Hurpot kutliumIndun kortolun iki Irmeniyle birlikte gndzleri suklunIp
geceleri yol uluruk, ot ve bitki kkleriyle kurInlurInI doyoruruk srekli dogoyu
yrmlerdi. ArkudulurIndun biri ot zehirlenmesinden lm, kulun iki urkudu iki
uy yrdkten sonru Ros uskerlerine sIgInmIlurdI. nce run'du Sulmust'u, sonru
Grcistun'du TiIlis'e gemilerdi. TiIlis'te ozon sre hustu yutun Soghomon bir yIl
sonru Ros ordolurInIn Irzincun'I igul etmesi zerine cesuretlenip Irzincun'u gelmi,
hurube hulindeki evlerini bolmo, uilesinin eve sukludIgI q.Soo ultInI ulIp TiIlis'e geri
dnmt. 1q1q $obut'Indu stunbol, Selunik, SIrbistun, tekrur Selunik, Puris, Cenevre
yoloylu 1qo buIndu Berlin'e vurucuk olun Soghomon Tehliryun bo seyuhutleri
sIrusIndu sIk sIk suru nbetleri geirmiti. ddiusInu gre ilk nbet Irzincun'duki
yIkIlmI evlerini grdgnde gelmiti.

Muhkemede IurklI tuvIr

Tehliryun muhkemedeki iIudesinde, polis sorgosonduyken sylediklerini
hutIrlumudIgInI belirterek, Tulut Puu'nIn Berlin'de yuudIgInI bilmedigini, kendisini
cinuyetten be huItu nce tesudIen grdgn, o turihten beri unnesinin sIk sIk
ryusInu girerek "Biliyorson, Tulut borudu, umu sen bonu uldIrmIyorson. ArtIk benim
oglom degilsin dedigini unluttI. Ryulur sIkluIncu g Murt 1q1'de Tulut Puu'nIn
Hurdenberger SokugI'nduki evinin tum kurIsInduki , nomurulI Buyun ittmun'In
evine tuInmItI. 1g Murt SulI subuhI, odusIndu kitup okoyop voltu uturken, Tulut
Puu'yI nce bulkondu, sonru sokugu Ikurken grmt. Annesinin huyuli tekrur
gznn nne gelmi ve buvolonduki siluhI kuptIgI gibi yolu dmt. Huyvunut
Buhesi'ne dogro yryen Tulut Puu'yI tek koronlu ldrmt. TotoklundIgIndu
cebinde bolonun 1 bin murk, Irzincun'dun getirdigi q.Soo ultIndun urtu kulmItI.

TunIklur, iddiulur

lk gn soikustIn grg tunIklurI, Tehliryun'I tunIyunlur ve ozmun tunIklur dinlendi.
Tehliryun'In iki ev suhibi sunIgIn sessiz, terbiyeli, dzenli bir gen oldogono, duns ve
dil dersleri uldIgInI, geceleri kurunlIktu mundoliniyle ucIklI urkIlur syledigini, urudu
dp buyIldIgInI, buzI geceler oyoyumudIgInI sylediler.

Lzmun tunIklurdun 1Sqo'lI yIllurdun beri ogo Anudolo'du grev yupun Protestun
ruhibi Johunnes Lepsios, 1Sqo'lurdun buluyuruk 1q1g'e kudurki dnemi zetleyen
ozon konomusIndu OsmunlI evleti'nde yuuyun 1.Sgo.ooo Irmeni'den
1.qoo.ooo'inin tehcir edildigini bonlurIn yzde So'inin yollurdu ve er Zor'du imhu
edildigini unluttI. ArdIndun, tehcir sIrusIndu zmir'de ordo komundunI olun Almun
Generul Limun von Sunders dinlendi. Sunders, Tulut Puu'nIn tehcirin soromloso
oldogono uncuk Tulut Puu'dun ldrmelerle ilgili herhungi bir emir ulmudIgInI
syledi. q Nisun 1q1g'te stunbol'du totoklunuruk unkIrI ve Ayu'u gnderilen So
Irmeni toplom liderinden biri olun Metropolit Krikoris Bulukiun ise, sudece 16 kiinin
sug kortoldogo o lm yolcologono unluttI. Arum Andonyon udlI tunIk, Hulep'te iken
Tulut Puu'nIn imzuludIgI tehcir emrini grdgn unluttI.

IurklI yoromlur

Muhkemenin tuyin ettigi Berlin'in en nl psikolog ve nrologlurI Tehliryun'In suru
hustusI oldogondu motubIk kulmuklu birlikte, cinuyet sIrusIndu bilincinin yerinde olop
olmudIgI konosondu eliik grler bildirdiler. Bo kono nemliydi nk
yrrlkteki 1S,o turihli Almun Cezu Kunono'nu gre ldrme Iiili kusten ilendiyse
11. muddeye gre lm cezusI verilirdi. ldrme kusItlI degilse 1. muddeye gre be
yIldun huIiI olmumuk kuydIylu ugIr hupis cezusI, ldrme ugIr tuhrik ultIndu
ilenmise 1. muddeye gre ultI uyu kudur hupis cezusInu hkmedilirdi. g1. muddeye
gre ise, sunIk cinuyeti iledigi undu oorsoz veyu ugIr ukIl hustusI ise 'zgr irudesinin
ulImudIgI' {cezui ehliyetinin olmudIgI) kubol edilerek serbest bIrukIlubilirdi. Irtesi
gn 1 kiilik hulk jrisi kururInI uIkludI: SunIk g1. muddeye gre beruut ettirilmiti.

Tehliryun neden beruut etti?

YurgIlumunIn ok kIsu srmesi, tunIk seimi ve bonlurIn ok uzInIn dinlenmesi,
sunIgIn polis sorgosonduki iIudeleriyle muhkemedeki iIudeleri urusInduki elikilerin
zerine gidilmemesi, oluyIn urkusIndu bir rgt olop olmudIgInIn sorgolunmumusI,
sunIgIn roh suglIgI konosonduki eliik bilirkii ruporlurInu rugmen kutilin sosoz
bolonmusI, suvcInIn temyize gitmekle birlikte duhu sonru yeterli belge olmudIgI ve
Tehliryun Almunyu'yI terk ettigi iin temyizden vuzgemesi Almun yurgIsIylu ilgili
kokolur yurutmItIr. Ancuk bo kururIn Birinci nyu SuvuI sonrusIndu ortuyu Ikun
yeni dnyu dzeniyle ilikisi oldogo uIktIr. Bonon bir kunItI suvcIlIk mukumInIn
Prosyu Adulet BukunlIgI'nu gnderdigi 6 MuyIs 1q1 turihli yuzIdIr. YuzIdu suvcI
duvunIn politik bir boyot kuzunubilecegi, suvonmu mukumI turuIIndun soikustu yol
uun motiIin ne IkurIlucugI, huttu Almunyu'nIn 1q1g Tehciri'ndeki rolnn bile
sorgolunubilecegi, bononsu Almunyu'ylu Trkiye urusInduki ilikileri zedeleyecegi
ihtimulinin ultI iziyordo. Nitekim sunIk uvokutlurI mvekkillerini suvonorken, Almun
mpurutorlogo'non IkurlurInI du kolluyun bir yol izlemilerdi. AyrIcu, Tehliryun'In,
urkudulurInIn ve ozmun tunIklurIn unlutImlurI jri yelerini derinden etkilemiti. Bo
urudu eklemek luzIm: Jri sisteminin yurgIlumu osollerine eklenmesi 1q1q'du olmoto
yuni henz bo konodu hokoksul normlur olomumItI. Jrinin kururInI gereke
gstermeden ulubilmesi de kururI etkilemi olmulIydI.

Turihin muhkemeden stn irudesi

Peki, Tehliryun'In o veyu bo nedenle hokok ilkelerine uykIrI biimde beruut
ettirilmesi, Tulut Puu'nIn Irmeni toplomonu kurI iledigi korkon soo geersiz,
Tulut Puu'yI musom mo kIlurdI? Llkesinde yurgIlunmumuk iin Almunyu'yu kuun,
gIyubIndu idumu muhkm oldogo hulde Almunyu turuIIndun lkesine iude
edilmeyeceginden emin olun, mimurI oldogo trujediden zerrece pimunlIk doymudIgI
her duvrunIIndun belli olun birinden kim, nusIl hesup sorucuktI?

Bonon cevubInI muhkemeyi yukIndun izleyen, sIhhiye sobuyI oluruk Trkiye'de
bolonmo olun ve tehcir sIrusIndu sekiz bin IotogruI eken yuzur Armin T. Wegner
'Adil Bir Kurur' bulIklI yuzIsIndu yle cevuplumItI: "...elimsiz Irmeni grenci ve
geni omozlo Tulut Puu bo duvudu urku plndu kulmIlurdIr. n plnu Ikun yurIsInu
yukInI imhu edilmi bir hulkIn mezurIndun uyugu kulkIp, suvuIn irkinligine ve onon
celltlurInu rm elleriyle ozunmulurI ve bo muhkemenin tribnlerinde o
tunImlunumuz ucIyI dnyuyu huykIrmulurIydI. te bo dorom, bo duvuyI Almunyu'nIn
bo gne dek grdg en nemli duvusI huline getirmitir. Borudu unlutIlun oluylurIn
gc ylesine byktr ki, jri upuIk bir cinuyete rugmen beruut kururI vermitir...
Trk devlet udumInIn Irmeni hulkInIn yok edilmesindeki sotun puyInu deni
huyutIylu demesi huksIz bir yurgI gibi grnmekle beruber, kendisinin yol utIgI
Ieluket yle korkontor ki; kutilin, btn benzer oluylurdu oldogo gibi kInumumIz
gereken soo, bir hulkIn omotsozloktun kortolmu ubusI oluruk ulgIlunmItIr...
ldrlen bukunIn kuru uruII, kulkIk peesiyle udliye koridorlurIndu huyulet gibi
doluun kurIsI iin de, en uz kocusInIn Ielukete srkledigi yz binlerce kudIn kudur
znt doymuktuyIz. Ne vur ki hulklurdun du stn olun turihin irudesi, Tulut'In
idumInI, kendi korbunlurIndun biri urucIlIgI ile inIuz ederek yerine getirmitir.

Soikust sonrusI

Tulut Puu'dun dokoz uy sonru, 1S Temmoz 1q1'de eski BugImsIz Azerbuycun
Comhoriyeti'nin uhiliye NuzIrI Behbod Hun Cevunir, stunbol Beyoglo'ndu Peru
Pulus Oteli nnde Misuk Torlukyun udlI bir Irmeni turuIIndun ldrld. Torlukyun
stunbol'du ngiliz sobuylurIndun oloun bir muhkemede yurgIlundI ve uynen
Tehliryun duvusIndu oldogo gibi, Cevunir'in uhiliye NuzIrlIgI sIrusIndu Irmenilere
kurI iledigi solur vorgolundI ve Torlukyun'In cinuyeti suru hustulIgInIn etkisi ultIndu
iledigi kubol edilerek beruut ettirildi.

Suid Hulim Puu'nIn ldrlmesi

6 ArulIk 1q1'de, Tulut Puu'dun nceki Sudruzum Suid Hulim Puu, Romu'du Iuili
mehol bir cinuyete korbun gitti. uhu sonru bo oluyI Aruvir $IrucIyun
stlendi.Ancuk 1q1'de KoobuI IreI, Atinu'du kendisini ziyuret eden MIsIr HIdivi
Abbus Hilmi Puu'nIn motemedi NuIi Bey'e, 1q1q'te Abbus Hilmi Puu'yu ynelik
soikust giriimiyle ne Suid Hulim Puu'nIn ne de ttihutIlurIn rol oldogono
sylediginde, NuIi Bey'in znt iinde 'Vuh vuh... Bir musomon kunInu girildi... YuzIk
oldo... Hutu ettik dedigini unlutucuktI. Suid Hulim Puu'yI, tulyun Kurbonuri rgt
turuIIndun yetitirilmi, tulyun oyrogonu gemi bir Bolgur ldrmt. Bo i iin
Bolguristun hkmetine de bir miktur puru denmiti.

Buhueddin $ukir ve Cemul Azmi

1, Nisun 1q'de Tekilut-I Muhsosu liderlerinden r. Buhueddin $ukir ve Trubzon'on
'SopulI MotusurrII' lukuplI vulisi Cemul Azmi, Berlin'de, Tulut Puu'nIn kurIsI Huyriye
HunIm ve r. Rosohi udlI bir ttihutI ile IktIgI bir ukum gezisi sIrusIndu kimligi
belirlenemeyen kiiler turuIIndun ldrld. SoikustIlurIn Irmeni ntikum Birligi'ne
buglI oldogono tuhmin ettigini syleyen Almun polisi Iuilleri bolmuk iin go bin Murk
dl koydo umu kimse yukulunumudI. uhu sonru soikusti Arum Yerguniun ve Aruk
$IrucIyun du oluyI stlendi.

Tehliryun ne oldo?

'Irmeni Llosul KuhrumunI' ilun edilen Tehliryun beruut ettikten sonru Soghomon
Melkiun udInI uluruk izini kuybettirdi. 1qg6 yIlIndu, TunuklurIn 1q1q buhurIndu
Irivun'du yupIlun q. nyu Kongresi'nde Irmeni toplomonu kurI so ileyen 1o1
kiinin listesinin IkurIlmusIndun sonru bo konodu stne deni yupmunIn
kendisinde bir obsesyon huline geldigini uIkludI. 6q yuInduyken MuyIs 1q6o'du
AB'nin Sun Irunsisco ehrinde ld ve Iresno ehrindeki Arurut MezurlIgI'nu
gmld. Bogn buzI Irmeni kuynuklurIndu, Tehliryun'In 1qo'de stunbol'u
ogrudIgIndu, MIgIrdI Hurotonyun {veyu Huroton MIgIrdiyun) udlI Irmeni'yi de
ldrdg belirtiliyor. ddiuluru gre Hurotonyun OsmunlI gizli polisine buglIydI ve q
Nisun 1q1g'te stunbol'dun srlen Irmeni liderlerinin udInI o polise vermiti.

Tulut Puu'nIn kemikleri

Morut BurdukI'nIn ukturdIgInu gre, Tulut Puu'nIn ei Huyri HunIm, 1q1'de uile
dostlurI, eski eotche Bunk Mdr Wussermun'dun bir mektop uldI. Wussermun,
Almun kunonlurInu gre bir cenuzenin gmlmeden en Iuzlu on sene bekleyebilecegini
syleyerek, mddetin dolmuk zere oldogono hutIrlutIyordo. Huyriye HunIm,
mektobo ulIp $kr Suruoglo'nu gitti. Suruoglo "Kono beni uur diyerek kendisini
Atutrk'le grtrd. unkuyu'du buluyun grme ukum Tuhsin Lzer'in evinde
devum etti. BuzI bukunlurIn du itiruk ettigi konomunIn sonondu Atutrk
"Cenuzesinin nuklini benden o undu istemeyin, Almunyu ile bo konodu grlecek
hesubImIz vur, izin verin imdi gmlsn, zumunI gelince ono bizzut ben getirtirim
dedi umu szn totumudI. Tulut Puu'nIn kemikleri kinci nyu SuvuI sIrusIndu,
AdolI Hitler'in Trk-Almun ilikilerini sIcuklutIrmuk istemesi suyesinde Almunyu'dun
getirildi. g $obut 1qq gn Sirkeci GurI'ndun ulInun tubot nce $ili SIhhut Yordo'nu
getirildi, ertesi gn grkemli bir uskeri trenle $ili'deki Hrriyet-i Ibediye Tepesi'ne
gmld. Tren kItusInIn nnde Reisicomhor smet nn'nn elengi vurdI.

TA#H DETE# o8.o.zooq

Aye Hr
SIzIn kuIrumuniniz IungI Kuru uLmu?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

KAIN SAVA$ILAR . MeImeL Buyruk s2cnli'dc Kurt Kcdini (Ozge YuyinIuri, zooz) udIi
eserInde, KrL IILeruLrnde 'uLuru` veyu 'uLu #e` udiyIu Luninun kuIrumun suvui kudindun ve bu
kuIrumunin zumun IInde nusiI TrkIeLIrIIdIgInden sz eder. Zeynep KuLIuuLu Ise zoo6`du Subunci
UnIversILesI`nde IuzirIudigi IIsunssL LezInde 18o6`nin, 18-186 Kirim Suvui`nin, 18;;-18;8
OsmunIi-#us Suvui`nin ve MIIII McudeIe DnemI`nIn Kuru uLmuIuri unIuLir. Buku kuynukIurdu du
ErzurumIu Nene HuLun, VunIi Kuru uLmu, NezuIuL Onbui, GrdesII MukbuIe, OsmunIyeII Tuyyur
#uImIye, 'Toros KurLuIi` KiIuvuz HuLIce, KusLumonuIu Erkek HuIIme ve duIu nIce kudinin benzer
IIkuyesIne degInIIIr.

S MART KAINLAR GLNL . Bu kudinIur, uskerIIge, suvuu IIIkIn LopIumsuI cInsIyeL kuIipIurinu
IIIkIn nyurgiIurimizi Lersyz eden IsLIsnuI kudinIurdir. Zeynep KuLIuuLu, LezInIn nsznde cevup
urudigi soruIuri ...Bu IsLIsnu, nusiI LemsII edIIdI? Neden IILIyu duyuIdu? KIme IIzmeL eLLI? Suvuu
IIIkIn geIenekseI uLuerkII roIIere meydun okudu mu? Yoksu geIenekseI roIIerI yenIden mI reLLI?...
ekIInde siruIiyor ve bIr 'sLereoLIp` oIun Kuru uLmuIuru IIIkIn syIem suvuIurinin bugn IuIu devum
eLLIgInI beIIrLIyor. Yuzurin vurdigi sonuIuri ukLurmuyu suyIunin boyuLIuri yeLerII degII. Amu 8 MurL
Dnyu KudinIur Gn, Kuru uLmuIuri unmuk IIn IyI bIr vesIIe gIbI grnd bunu.


Huydot Kuru Iutmu

Ik kuIrumunimizu 18o6 LurIIII bIr urIv beIgesInde rusLIiyoruz. Trubzon VuIIsI Tuyyur MuImud Puu
LuruIindun sLunbuI`u yuziImi bIr mekLupLu Kuru uLmu udIi bIr KrL uIreL beyInIn kurisinin, ;8 kIIIIk
bIr eLeye komuLu eLLIgInI ve Amusyu Suncugi`ndu IirsizIik yupLigini unIuLiImukLudir. Kuru uLmu,
uIdigi muIIuri, kudin oIdugu IIn dIkkuLI ekmemesIne gvenerek orum ve Osmuncik bIgesInde
puzurIumukLudir. Bozok Suncugi MuLusurriIi SIeymun Bey LuruIindun yukuIunun Kuru uLmu uIdigi
muIIurin bedeII oIun uILi bIn kuru LuzmInuLi demeye muIkm edIImILIr.

Kuru uLmu`nin bIr dIger suu bIr MsImun`i Idrmek ve bIn kuruunu uImukLir. Tuyyur MuImud
Puu, Kuru uLmu ve udumIurini -be gn Iupse uLur ve eLenIn uIdigi puruIuri, ksz birukLigi
ocukIuru verIr. Puu`nin bu mekLubu Kuru uLmu`nin IupIsLen ikLikLun sonru IuIki LeIdIL eLmeye
devum eLmesIne duIrdIr. Puu, KrLIerden suruyu bIr IkuyeL geIIrse umucinin KrLIere suIdirmuk degII
IuIkin yuumini ve muIini korumuk IIn Kuru uLmu`yi eLkIsIz IuIe geLIrmek oIdugunu syIerken, rukIbI
upunzudeIerIn 18o`Le KrL kyIerIne suIdiruruk LuIundu buIundukIurini IIbur eLmekLen de gerI
kuImuz.

'KIir' ve 'melne'

Bu mekLupLu LurII edIIen Kuru uLmu KrL`Lr ve bIr uIreL reIsInIn kurisidir. Amu IepsInden nemIIsI,
evII bIr kudin oIdugu IuIde, bIr grup IuyduLun reIsIdIr. MuImud Tuyyur Puu`nin kudindun 'kuIIr` ve
'meIne` oIuruk sz eLmesI de IIgInLIr, nk bIIIndIgI gIbI KrLIerIn ezIcI ogunIugu MsImun`dir. Bu
durum ukIu, kudinin Iem HirIsLIyun YezIdI KrLIerInden oIdugunu dndrr. Amu duIu IIgIn oIun,
Tuyyur MuImud Puu`nin bIr kudin IuyduLLun sz ederken IIbIr ukinIik beIIrLIsI gsLermemesIdIr.
AnIuiIun o devIrIerde bu Lr kudinIurdun boIcu vurdir.


Krt Kuru Iutmu Iuturu

MeImeL Buyruk`in s2cnli'dc Kurt Kcdini udIi eserInde sz edIIen uLuru veyu uLu #e (KrLede
'Kuru uLmu` demekLIr), SInemIIII uIreLInIn reIsI Kuru BIIuI`In kiz kurdeIdIr. AIIenIn erkek yeIerInIn
siruyIu ImesI zerIne uIreLIn buinu geen uLuru Hunim 18`Le Kirim Suvui puLIuk verdIgInde,
pudIuIin Lm OsmunIi Lebuusinu yupLigi ugiriyu uyuruk, oo doIuyindu svurI ve pIyude IIe bu suvuu
kuLiImuk zere sLunbuI`u gIder.

ngIIIzIer ve runsizIur du OsmunIi IIe bIrIIkLe suvuu kuLiIdikIurindun, sLunbuI, Avrupu`dun geIen
uskerIer, yuzurIur, guzeLecIIer, gezgInIer ve ressumIurIu doIudur. Bu nedenIe, bIr kyI kudinin
komuLusindu sLunbuI`u geIen bu gnII mIIIs bIrIIgI, Iem BuLiIiIurin Iem de sLunbuI IuIkinin byk
IIgIsInI eker. BunIurdun bIrI o sirudu AyusoIyu`nin LumIrI IIe IIgIIenen nI sunuL LurIIIsI GusIeppe
ossuLI`dIr. ossuLI`nIn IzImIerI 1 NIsun 18q LurIIII 'Ill:strction 1o:rncl &nitersel dergIsI yoIuyIu
runsiz businindu boy gsLerIr. Gruvrn uILindu 'Kuru uLImu, I`IroIne du KrdIsLun, u`
ConsLunLInopIe` yunI 'KrdIsLun kuIrumuni Kuru uLmu sLunbuI`du` yuzmukLudir.

YulI ve irkin 'Kuru Gzel'

Ardindun ngIIIz busini konuyIu IIgIIenmeye buIur. zz NIsun 18q LurIIII The Ill:strcted ondon
NeusdergIsI, KrdIsLun bIgesIndekI Muru eIrInde q bIn buibozugu reIsIIk eden Kuru uLmu ve
muIyeLIndekI oo kIIyI 'Kuru uLmu Hunim, KrL svurIIerIyIe sLunbuI`du` uILyuzisiyIu verIr. GuzeLeye
gre Kuru uLmu`nin SIvusLopoI`de MoskovuIiIuru kuri gsLerdIgI byk kuIrumunIigin nedenI udI bIr
suLun doIuyi GIrIL KundIye`dekI zIndunIurdun bIrInde yuLun kocusini uIIeLLIrmek IIn pudIuIin gzne
gIrmekLIr. Ayni guzeLenIn 1 Temmuz 18q LurIIII suyisindu Ise Kuru uLmu`nin 'Kuru GzeI` oIuruk du
Lunindigindun sz edIIIr ve yui ;8 oIuruk verIIIr. Bu Iuberde de Kuru uLmu IrkIn, bukimsiz, yirLik
pirLik gIysIII bIrI oIuruk LurII edIImekLedIr.

186;`de uniIurini yuzun 'MuvIr Puu` unvunIi S. AduIpIus SIude Ise yunindu muIyeLI IIe Uskdur`dun
gzeI kuyikIur ve sunduIIurIu BeIkLu (YiIdiz) Suruyi`nu geen Kuru uLmu`nin IuIki en uirLun
yuninin, MsImun bIr kudin oIuruk yuri ipIuk, erkekIer gIbI doIumusiydi. Ancuk yIne SIude Puu`nin
unIuLLiginu gre Serusker #izu Puu, kendIsInI byk IILIIuLIurIu Iuzurunu kubuI eLmI, MIL duuIurIu
ugurIumiLi.

Revundozlo Yezidi KIzI

ngIIIz gezgIn ve yuzur udy (Mury) SIuII, duIu suvu LmyIe bILmeden yuyimIudigi 186 LurIIII
eserInde, Kuru uLmu`yi duvuIcuIur ve LrumpeLIIer eIIgInde suIdiriyu geen bIr suvu gruvryIe
yunsiLirken, Kuru uLmu, on yiI sonru bu kez A. de NeuvIIIe`In gruvryIe nI runsiz seyuIuL
dergIsIe To:r de Monde`du boy gsLerIr. Gruvrn uILyuzisi yIedIr: 'Kuru uLmu, Iu prIncesse kurde`
(Kuru uLmu, KrL PrensesI). Yuzidu Kuru uLmu #evunduzIu YezIdI Krd oIuruk beLImIenIr. 1868`de
nI AImun unLropoIojI ve eLnoIojI dergIsI Glob:s`u du ukLuriIun gruvrn uILindu Ise yIe
yuzmukLudir: 'Kuru uLmu, eIne kurdIscIe PrInzessIn` (Kuru uLmu, BIr KrL PrensesI).

Ayni gruvr 1q. yzyiI sonIurindu, nI kurLposLuI yuyincisi Mux rucILermunn LuruIindun
renkIendIrIIerek kurLposLuI oIuruk yuyimIunir ve o zumunkI moduyu uyuIuruk uILLu runsizcu 'Kuru
uLmu-u prIncesse kurde` (Kuru uLmu-KrL PrensesI), sLLe Ise OsmunIicu 'Krd cenguverIerInden
Kuru uLmu` yuziIir.

Zekiye Krt m Trk m?

Numik KemuI, MIdIIII`de srgnde Iken AbdIIuk HumId`e gnderdIgI o MurL 18;q LurIIII mekLupLu
Kirim muIurebesInde, Kuru uLmu`yi IuIuni bIr LuruIu birukuIim. BIr KrL kizi, nIunIisinin urkusinu
derek, gnII neIer yuziImi, Kurs`u kudur geImI. BIr Luburun LrunpeLIIIgInde buIundugu IuIde
eIIL oImuLu. CenuzesInI gzmIe grdm, nk o zumun Kurs`Lu IdIm. dIye yuzur. Numik KemuI`In
mekLupIurini yuyinIuyun evzIye AbduIIuI TunseI`e gre Numik KemuI Vctcn ch:t Silistre udIi
oyununun kuIrumuni ZekIye`yI bu IkI KrL kudinindun esInIenerek yuruLmiLir. IgInLIr, yenI
kuIrumun IIerde 'Trk mIIIIyeLIIIgInIn` semboI IsImIerInden bIrI oIucukLir.

Amuzon cengveri

8 Kusim 188; LurIIII Neu Yorl Ti2es guzeLesInde Kirim Suvui`ndu suvuun Kuru uLmu`nin sLunbuI`u
zIyureLInden sz edIIIr. GuzeLe, Kuru uLmu`yi unIuLLigi uzun yuzisinu 'Amuzon` buIigini uygun
grmLr. BIIIndIgI gIbI AmuzonIur, IIk kez Homeros`un lcdc desLunindu udi geen, Sumsun
IuvuIIsInde yuudikIuri vursuyiIun ve ok uLmuIurini engeIIemesIn dIye Lek ggsIerInI kesen eIsunevI
kudin suvuiIurdir. Bu kudinIur gen, gzeI, eroLIk vurIikIur oIuruk LemsII edIIIrken, BuLiIi kuynukIurin
IzdIgI Kuru uLmu porLresI yuIi, IrkIn, kudin mi erkek mI oIdugu unIuiImuyun bIr vurIikLir. Zeynep
KuLIuuLu`yu gre, Kuru uLmu`yi IrkIn gsLermek sureLIyIe, suvui oImunin medenI BuLiIi kudinIuru
uygun oImudigi, sudece IrkIn DoguIu kudinIuru uygun oIdugu Imu edIImekLedIr.

slum Vulidesi

Kcdinlcr Duncsi 1q1-1qz1 urusindu sLunbuI`du yuyinIunmi nc 'IemInIsL` dergIIerden bIrIdIr.
DergInIn zo Temmuz 1zq (1q1) LurIIII suyisindu Kuru uLmu`nin bIr gruvr n suyIudu boy gsLerIr.
1o. suyIudukI yuzidu Kuru uLmu IddIumizcu kuru degII, purIuk, diruIun bIr deIIIdIr. Kuru uLmu bIr
Krddr. MuIuLyu suncugi mIIukuLindun AIudugIi`dir ve AIudug Krd BeyIerInden bIrInIn usII, necIp
kizidir. #esmInden unIuiIdigi zere zuyiI, orLu boyIu oIup rengI esmer ve gzIerI ve kuIuri sIyuILir.
EIbIsesI erkek eIbIseIerInIn uynidir. EnLurI yerIne genI bIr uIvur, cekeL yerIne Ise 'surku` LubIr oIunun
bIr nevI cepken gIyerdI. SesI erkek sesI gIbI gr ve serLLI dIye LurII eder guzeLe Kuru uLmu`yi.

Bu suLirIurdu unIuLiIun Kuru uLmu, Kirim Suvui`ndu degII, 18;;-18;8 OsmunIi #us Suvui`ndu, #us
IguII sirusindu dmun eIIne geen Erzurum`dukI nI AzIzIye TubyuIurini, LopIudigi -q bIn KrL
cenguverIyIe eIe geIren (yuzurin IIudesIyIe) 'Byk sIum vuIIdesI`dIr. (Bu suvuin bIr dIger kuIrumuni
ErzurumIu Nene HuLun`dur.)

Yuzur |Kuru uLmu| Yzn usIu seLr eLmez (kupuLmuz), uncuk suIurini boynunun veIIusiI buinin
yznden muudu bLn uksumini Ieek LubIr oIunun bIr bezIe kuL-kuL sururuk LeseLLr ederdI. Hurbde
Ise resImde grIdg zere rLnrd dIyerek o gnIerIn nemII LurLimusi 'pee` meseIesIne
gnderme yupur.


Trk Kuru Iutmu

q EkIm 18q LurIIII bIr urIv beIgesInde de CerId AIreLI`nden Kuru uLmu udIi kudinu Kirim Suvui`ndu
gsLerdIgI yururIikIur IIn LukiIucuk muduIyunin DurpIune`den ikLigi yuziIidir. BeIgeden bu
muduIyunin sudece Kuru uLmu IIn mI yoksu Kirim Suvui`nin kudin ve erkek Lm kuIrumunIuri IIn
mI IuzirIundigi unIuiImuz uncuk bu muduIyunin . AbdIIumIL dnemInde suvuIurdu ve doguI
uIeLIerde yururIiIik gsLeren kudinIuru verIIen '$eIkuL MuduIyusi`ndun IurkIi oIdugu unIuiIir. nk
muduIyu Kuru uLmu`yu bIzzuL suvui oIuruk gsLerdIgI yururIiIikIurdun doIuyi verIImILIr. Ayricu z
AgusLos 186 LurIIII buku bIr beIgeden unIudigimizu gre PudIuI AbdIuzIz Kuru uLmu`yu yz kuru
muu bugIumiLir. MekLupLu, Kuru uLmu muuinin yeLmedIgInden IkuyeL eLmekLe, PudIuILun zum
yupmusini ve vergIden muuI LuLuImusini rIcu eLmekLedIr. 18 EyII 186 LurIIII cevubI yuzidun
unIuiIdiginu gre, Kuru uLmu`nin muui IkI kuLinu ikuriImi, uyricu bIr IurciruI verIImI, vergIden
muuI LuLuImusi rIcusi Ise reddedIImILIr.

Cerid Aireti kethdusI

186; yiIindu, AImed CevdeL Puu, Mc'rzcL udIi eserInde CerId uIreLI TecIrIIye nIsbeLIe zurursiz bIr
IuIk oIup Kirim muIurebesInde DersuudeLe geIp orduyu gILmI oIun Kuru uLmu duII, bu uIreLIn bIr
oymuginin keLIdusi IdI. irku-I sIuIIyeyeye geIdI, kendIsIne Ikrum edIIdI ve Iskun IIn yer gsLerIIdI
dIyerek, o gne kudurkI bLn kuynukIurdu 'KrL` oIuruk LunimIunun Kuru uLmu`yi TrkIeLIren IIk
udimi uLur. nk CerId AIreLI OsmunIi beIgeIerInde Trkmen AIreLI oIuruk geer.

Kuru uLmu`yi 'Trk` oIuruk sunun bIr dIger kuynuk, TrubzonIu AImed #izu`nin 186q`du
yuyimIununMcnz2e udIi eserIdIr. zz bImden oIuun eserIn Lm bImIerI muIurebe yerIerIyIe
udIundiriImiken, 16. bIm 'Kuru uLmu MuIurebesI` udini Luir. BuIgurIsLun`in kuzeydogusundukI
DeIIormun bIgesInde meydunu geIen bu muIurebede Kuru uLmu kiIi ve mizrukIu suvumi, kendIsI
yuruIunmi, kurdeI Ise suvu meydunindu ImLr. AImed #izu`yu gre Kuru uLmu Trkmen CerId
AIreLI`nden geImekLedIr. Amu usiI IIgIncI, AImed #izu`nin eserInde 'uLmu GuzI` demesIdIr. BIIIndIgI
gIbI, 'guzI` sIum udinu suvuun erkekIere verIIen bIr unvundir.

ttihutI mduhule

KrL kizi uLuru`in TrkIeLIrme operusyonu 1q1q`Le yuyimIunun Sicnet dergIsInIn q. suyisindu
LumumIunir. LLIIuLiIurin kunuLIuri uILindukI dergIde BuLi guzeLeIerIndekI 'KrL kizi` gruvr IIbIr
kuniL gsLerIImeden veyu uikIumu yupiImudun 'Trk Kizi Kuru uLmu` oIuruk sunuIur. Ayni IddIu, uyni
dergInIn 1. suyisindu yuyimIunun HuIII HumId ImzuIi KrL usiIIi yuzurin KrL kudinIurinu IIIkIn bIr
yuzinin, dergI redukLrnce ekIenen dIpnoLundu LekrurIunir: SIIsIIe-I keIumu IuIeI geLIrmemek IIn
muIurrIrIn Kuru uLmu`yu uIL oIun Iikrusinu dokunmudik. DrL numuruIi nsIumizdu resmInI ve
Lercme-I IuIInI derc eLLIgImIz Kuru uLmu Krd degII, Trk`Lr.


Vutunperver Kuru Iutmu

MIIII McudeIe`de ok 'Kuru uLmu` vurdir umu bunIurin en nIs uLmu SeIer (Erden) Hunimdir.
18;8`de Erzurum`du dogun uLmu SeIer kocusi DervI EIendI`nIn Imnden sonru EdIrne`ye g
eLmI, zmIL cepIesInde erkekIerden duIu kuIrumuncu suvumiLir. HIkuyesIne IIk kez Yeni nci
Gczetesi`nIn Temmuz 18 (1qzz) LurIIII suyisindu KuIrumun BIr McuIIdemIz uLmu Hunim
buIikIi mukuIede rusLIuriz. GuzeLe H. M. ImzusiyIu ikun yuzidu, Bu Iedukur vuIIde, Trk kudininin
yuIniz kuIrumunIur yeLILIrmekIe kuImudigini ve Icub ederse bIr dII ursIun gIbI bIzzuL yurdunu
mduIuu edebIIecegInI de IspuL eLmILIr (...) Ne oIursu oIsun byIe bIr sIIuI omzundun uugi, IIekIere
suriIi, beIInde uzun kumusi ve LubuncusiyIu dugIi bIr yIgIL kiyuIeLInde bIr AnudoIuIu kudin, IIk deIu
grInce, Insunu evveIu derIn IuyreL IIssI verIyor. Sonru bu IIssIyuL yuvu yuvu bIr kuIrumun
kursisindu duyuIun IrmeL ve Lu`zIm IIsIerIne kuriiyor ve Insun ne byk bIr mIIIeLIn evIudi oIdugunu
o vukIL gurur IILIIurIu duyuyor.... dIye buIur unIuLmuyu Kuru uLmu`yi.

AdInI kim verdi?

Kuru uLmu 1qqq yiIindu kuIeme uIdigi IuLiruIurindu kendIsIne Kuru uLmu udini, EyII 1q1q`du, SIvus
KongresI sirusindu kuriIuLigi MusLuIu KemuI`In verIInI yIe unIuLir. SIvusLu gIe yemegIne duveLII
buIundugu bIr yere gIderken yoIdu yukuIudim. UzerImde uruI ve yzm de pee IIe kupuIi IdI. KendIsI
IIe bIr meseIe Iukkindu grmek IsLedIgImI syIeyInce IIk deIu serL bIr IIsun kuIIunuruk ne
greceksIn mukubeIesInde buIunduIur. KuIbImdekI vuLun uki bu serL muumeIeye guIIp geIerek
derIuI peemI kuIdirdim... uyukIurinu kupunuruk Iem gzIerImden yuIur ukiyor, Iem de 'bu uzIz
vuLuni kurLurucuk sensIn, bLn mIIIeL senIn emrInI bekIIyor` demILIm. ALuLrk kendI eIIerIyIe benI
yerden kuIdiruruk uInimdun perek: - Adin ne? - uLmu. - Sen sIIuI kuIIunmuyi bIIIr mIsIn? - BIIIrIm.
- ALu bIner mIsIn? - BInerIm. - HurpLen uLeLen korkur misin? - MuIurebe bunu dgndr Puum.
ALuLrk bunu duIu buku eyIer sordu. CevupIurimdun IoIunmi oIucuk kI: '$u dukIkudu bLn
kudinIurimiz senIn gIbI oIsu IdI Kuru uLmu` dIyerek uInimdun pL ve ILe o dukIkudun ILIburen udim
Kuru uLmu kuIdi.

Bu oIuydun sonru uLmu SeIer Hunim sLunbuI`u gILmI, orudun TopkupiIi PIre MeImeL ve uz
TuIsIn`Ie bIrIIkLe 1 kIIIIk bIr bIrIIk oIuLururuk zmIL CepIesI`nde GIbuIeII MuruL Agu`nin emrIne
gIrmILIr. MuruL Agu`nin yurdimi IIe bIrIIgInI ;q kIIye ikurun Kuru uLmu, HuIIL Puu`nin
kumundusindu kuIrumuncu suvuir.

uLmu SeIer Hunim, 1 Muyis 1qzz`de MecIIs Bukuni Kuzim (OzuIp) Bey, Vun mebusu Husun (Hukki ?)
Bey ve SovyeL #usyu SeIIrI AruIov YoIdu`in du buIundugu 1 Muyis II buyrumindu (kendIsI 'Iek
buyrumi` der) gIrdIgI bIr uLi msubukusindu sLegmen rLbesIyIe ve IIemeII gm bIr sIguruIik IIe
dIIendIrIImILI. AruIov IuLiruLindu uLmu uvu kisu boyIu, zuyiI, enerjIk yzI, kuru gzI bIr
kudindi... uLmu`nin sirLindu sIyuI bIr cekeL, uILindu IzgIII bIr eLekIIk vurdi. BeIIndekI genI kuugindu
LIek mermIIerI, kumu, omzundu du kuyi grnyordu. Buini bIr yemenI IIe surmiLi. uLmu uvu,
SovyeL #usyu`yu oIun sempuLIsInI beIIrLmek, uyricu bIzIm uskerIIk IIerImIz ve #us kudinIurinin I
suvuu kuLiImuIuri konusundu uyrinLiIi bIIgI uImuk IIn geImILI der. AruIov`un IzdIgI porLreye
bukiIirsu, orLudu bIr de 'sosyuIIsL Kuru uLmu` vurdir.

Ros MunustIrI'ndu sIgIntI

GerIsInI Kuru uLmu`dun dInIeyeIIm: VuLunin byk kurLuricisi EbedI eIIn Iuyik oImudigim byk
IILIIuLi benI son derece sevIndIrmILI. Esusen bLn emeI ve urzum yupmi oIdugum IIzmeLLen IIbIr
menIuuL bekIemIyordum. Bu ILIburIu LuILII edIImI oIdugum rLbemIn mukubIIInde verIIecek muuimi
KiziIuyu Lerk eLmekIe son vuLunI grevImI yupLim.

Bu yce gnIIg kendIsIne puIuIiyu muI oIucukLir. Temmuz 1qz`Le Tcnin guzeLesIndekI bIr
Iuberden sonru Kuru uLmu`dun Iuber uIinumuz. Yediun dergIsInIn muIubIrI MekkI Bey, Kuru
uLmu`yi 1q yiIindu sLunbuI GuIuLu`dukI #us MunusLiri`ndu buIur. DergInIn q AgusLos 1q LurIIII
zz. suyisindu yuyimIunun mIukuLLun Kuru uLmu`nin, MIIII McudeIe sirusindu bIr uLimudu IkI eIInI
ve ukII dengesInI kuybeden kizinin ocukIuri IIe bIrIIkLe nusiI bIr seIuIeL IInde yuudigini grenIrIz.
yuindukI Kuru uLmu yerde, LorunIuri Ise LuILu kereveLIn zerIne serIII uvuIin zerInde yuLmukLudir.
... buIumiyorum kI... KupiciIik koIcuIuk buIsum... pIge de ruziyim. KizimIu LorunIurimu
bukuyim... der IkeII ve kirgin bIr ses LonuyIu. BIr eIIyIe ggsndekI sLIkIuI muduIyusini gsLerIr ve
BLn seIuIeLImI unuLLurun, benI yuuLun bu sLIkIuI muduIyusidir, uim umu ereIIIyIm! der. A umu
ereIII kudin ugIumuyu buIur. AgIurken unIuLir, unIuLirken ugIur.

YulnIz stiklul mudulyusI kendisinin

MekkI Bey grdkIerInI keIImesI keIImesIne ukLurir sLunIurinu umu Iuyirsever InsunIuru duyurmuyi
buurumuz sesInI. Kuru uLmu`nin yoksuIIuk IIndekI yuumi yiIIurcu srer. 1qqq`Le IInde buIundugu
ekonomIk sikinLiyi uzuILmuk IIn IuLiruIurini yuyinIumuk zorundu kuIir. 66 yuindu yenIden IuLirIunip
DeILerdurIik`Lu bIr Ie yerIeLIrIIIr. Bunun du derdIne ure oImudigini z; MurL 1qo LurIIII Kcdin
Gczetesi`nde ikun bIr Iuberden unIuriz: Kuru uLmu yurdim bekIIyor... beIInde kumusi Iurbe gIden
erkekIerIn nnde, serL udimIurIu yrrken grdgm bu kudin seneIerdIr geIm sikinLisi ve izdirup
ekIyor. HeIe son gnIerdekI durumu pek ucikIi!... UzerIndekI Ier eyu unun bunun IunesI. YuIniz,
sLIkIuI muduIyusi kendIsInIn!.. Ve bununIu gnyor... Yuzinin yuzuri uyni zumundu sLunbuI $eIIr
MecIIsI UyesI YekLu #ugip Onen`dIr. Onen`In ubuIuriyIu bIr mIkLur yurdim LopIunir uncuk yeLerII
oImuz.

Kuru uLmu yIne seIuIeL IInde sLunbuI`du bIr kuIbede Lek buinu yuumukLudir. DP Kurs mebusu
Tezer Tukirun ve #Ize mebusu zzeL AkuI`in konuyu TBMM gndemIne geLIrmesI zerIne, zz $ubuL
1qq LurIIInde uLmu Hunim`u 1;o IIru 'mr boyu` muu bugIunir umu Kuru uLmu`nin mr bu muui
uImuyu yeLmez. Kuru uLmu z Temmuz 1q`de sLunbuI DurIuceze`de veIuL eder ve Kusimpuu`dukI
KuIuksiz MezurIigi`nu deInedIIIr. ByIece, son Kuru uLmu`mizi du LopIumsuI beIIegImIzIn derIn
kuyuIurinu gmp, IuyuLimizu devum ederIz...

TA#H DETE# o1.o.zooq
Aye Hr
Tez zumundu yer IsImIerI degILIrIIe!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TurIILe uzinIikIuru duIr IIk beIgenIn 1zo yiIindu SL. ouIs`nIn runsiz Lebuusindun oIun MurunIerI
korumu sz verdIgI beyuni oIdugu kubuI edIIIr. 1618-16q8 urusindukI o YiI SuvuIuri`ndun sonru
ImzuIunun dInseI uzinIikIuri koruyun unIumuIuri bIr yunu birukirsuk, kImIIk ve dII konuIurini Ieren
unIumuIurin buziIuri unIurdi: NupoIyon SuvuIuri sonrusindu Avrupu IurILusinin yenIden Izmek IIn
1 EyII 181q IIe q HuzIrun 181 LurIIIerI urusindu LopIunun VIyunu KonIerunsi`nin sonu bIIdIrgesInde
bugn PoIonyu sinirIuri IInde buIunun umu o dnem AImun Loprugi oIun, Poznun eIrInde yuuyun
PoIonyuIiIuru AImuncunin yuni siru eIenIn de resm IIerde kuIIuniImusi Iukki LuninmiLi. 181
LurIIII BeIIku Anuyususi`nin z. muddesInde, 'BeIIku`du konuuIun dIIIerI kuIIunmuk seImIIkLIr. Bu
konu, sudece kumu kurumIurini ve yurgisuI konuIuri IIgIIendIrdIgI Ide yusu IIe dzenIenIr`
denIyordu.

MPARATORLLKLAR AGILIRKIN . 186o`Iuru geIIndIgInde zeIIIkIe Hubsburg
mpuruLorIugu`ndu konunun IukuksuI, IeIseII ve sIyusI yunIurinu IIIkIn cIddI bIr IILeruLr oIumuLu.
NILekIm 186;`de, mpuruLorIugun AvusLuryu bImnde unuyusuI nILeIIkLekI kununun 1q. muddesIne
gre Lm eLnIk uzinIikIur, zeIIIkIe kImIIkIerInI ve dIIIerInI geIILIrme konusundu egemen unsurIur
bIgeIerde kumuyu uIL egILIm kurumIuri, uzinIikIuru kendI dIIIerInde egILIm uImu Imkuni sunucukIurdi.
mpuruLorIugun MucurIsLun LoprukIurindu geerII oIucuk 1868 LurIIII qq SuyiIi Kunun`Iu MucurIsLun`du
uIusuI kImIIkIerIne bukiImuksizin Ierkese eILIIk Iukki Luninmi, Ikede konuuIun IurkIi dIIIerIn resm
IuyuLLu du kuIIuniminu duIr dzenIemeIer yupiImiLi. BunIurdun esInIenen svIre`nIn 18;q LurIIII
unuyususinin 116. muddesIne gre, AImuncu, runsizcu ve LuIyuncu kumu IIzmeLIerInde, yusuIurdu ve
muIkemeIerde eIL kuIIunimu suIIp oIucukLi.

KIN KAIRN TAYN HAKKI . ok eLnIsILeII ImpuruLorIukIurin LurIIe gmIdg BIrIncI
Dnyu Suvui sonrusindu, WIIson`un ve enIn`In LurII eLLIgI 'uIusIurin kendI kuderInI LuyIn Iukki IIkesI`
uyurincu 'Ier uIusu bIr devIeL` kuruIumudigi IIn, suvuLu yenIk denIere 'uIusuI uzinIik IukIuri` udi
uILindu bIr eIL 'LeseIII IkrumIyesI` verIIdI. Ancuk uIus-devIeLIerIn egemen eLnIk grupIuri, IsLedIkIerI
uzinIik grubunu 'uzinIik sLuLs` LunidiIur, IsLemedIkIerIne LunimudiIur, bu sLuLnn kupsuminu du
onIur kurur verdIIer.

AsIindu, Insun IukIuri ve zgrIkIer konusundu byk udimIurin uLiIdigi geIImI IkeIerde bIIe
devIeLIerIn byk bIr bIm uzinIikIurin kImIIkIerInIn Luninmusindun ruIuLsiz oIuyor. DII bu
bugIumdu en ok IedeI uIinun unsur. DevIeLIer, dII IukIuri szIemeIerInI ImzuIumu ve onuyIumukLu
zgr, yunI ereve szIeme zorIu uyguIuLiIumiyor. DevIeLIerIn szIemeIerI IIIuI eLLIkIerI durumIurdu
ne oIucugi du neL degII. BIreyseI buvuru yupiIucuk bIr zm mercII yok.

MLLIT- HKMI . TrkIye`de de, uzinIik grupIuri, 'mIIIeL-I IukIme` oIun TrkIerIn IzdIgI
sinirIuru LubI oImuk zorundu kuIdiIur. HuIbukI, TrkIye CumIurIyeLI`nIn kurucu unLIumusi oIun ozun
Buri AnLIumusi`nin q. muddesInInq. Iikrusindu HerIungI bIr Trk uyrugunun, gerek zeI gerekse
LIcureL IIIkIIerInde, dIn, busin yu du Ier eIL yuyin konuIuriyIu uik LopIunLiIurindu, dIIedIgI bIr dIII
kuIIunmusinu kuri II bIr kisiLIumu konuImuyucukLir DenmekLedIr. . Iikrusindu Ise DevIeLIn resm
dIII buIunmusinu rugmen, Trkeden buku bIr dII konuun Trk uyrukIurinu, muIkemeIerde kendI
dIIIerInI szI oIuruk kuIIunubIImeIerI bukimindun uygun den koIuyIikIur sugIunucukLir dIyerek
pozILII bIr Iukki LunimIur. ('NeguLII IukIur` bIr LopIumdu uyrim yupmudun uzinIik-ogunIuk demeden
Ierkese Luninun IukIur, rnegIn seyuIuL, mIkIyeL, oy verme gIbI IukIurdir, 'pozILII IukIur` Ise yuInizcu
dezuvunLujIi grupIuru mensup bIreyIere verIIen IukIur, rnegIn kendI dIIIerInde egILIm yupmuk,
muIkemeIerde kendI dIIIerInde suvunmu yupmuk gIbI IukIurdir.) Ancuk q. muddenIn bu IkI Iikrusi
IIbIr zumun uyguIunmumiLir.

KrLIerIn yenI devIeLLe 'kurucuJusI unsur` mu yoksu 'uzinIik` mi oIdugu konusundu LurLimuIuri bIr
yunu birukirsuk, DTP GeneI Bukuni AImeL Trk`n TBMM`dekI KrLe uLugi 'dIIseI IukIur` konusundu
ok nemII bIr udimdi. TepkIIer 18 yiI ncesIne gre ok oIumIu.

Yer isimlerinin Trkeye tuhvili

DTP MIIIeLvekIII HusIp KupIun zo NIsun zoo8 LurIIInde TBMM BukunIigi`nu bu konudu bIr kunun
LekIIII vermILI. TekIIILe 1qqq yiIindu ikuriIun qqz suyiIi I OzeI duresI Kununu uyurincu degILIrIIen
yer udIurinin eskI IuIIne geLIrIImesI LuIep edIIIyordu. TekIII gerekLen nemIIydI nk udi geen
kununu duyunuruk bugne kudur o bIn kudur cogruII yer IsmI 'TrkeIeLIrIImILI.` DegIIkIIgIn en
IuzIu oIdugu bIgeIer Dogu KurudenIz ve Dogu AnudoIu bIgeIerIydI.

AsIindu bu LoprukIurdu, cogruII yer udIurinin degILIrIImesI IIkrI IIk kez 1q1o yiIindu orLuyu ikmi,
resm udim 1 Muyis 1q1`Le ikuriIun skun-i MuIucIrIn NIzumnumesI IIe uLiImiLi. Trke oImuyun
IsImIerIn sIsLemII oIuruk degILIrIImesI dogruILusundu uLiIun udimIur suvuu gIrIImesIyIe bIrIIkLe
IizIundi. Ocuk 1q1`Le Enver Puu LuruIindun uskerI kiLuIuru gnderIIen LuIImuLnumede suvu
zumuninin sundugu oIumIu Imkundun yururIuniIuruk, OsmunIi LoprukIurindu ErmenIce, #umcu ve
BuIgurcu dIIIerden oIun II, IIe, ky, dug ve neIIr udIurinin Trke`ye LuIvIII IsLenIyor, bu
degIIkIIkIerIn nusiI yupiIucugi konusundu bIIgI verIIIyor, yenI IsImIerde dIkkuL edIIecek IususIur
siruIuniyor ve IuLLu buzi rnekIer de verIIIyordu. Bu emIrnume 1 HuzIrun 1q16`du kuIdiriIdi uncuk o
zumunu kudur ok suyidu ky ve kusubu IsmI TrkeIeLIrIImILI. DersIm`dekI KiziIkIIIse`nIn NuzImIye,
MugIu`dukI MegrI`nIn eLIIye, HduvendIgur`dukI (1q18`de Bursu oIdu) ALrunos`un OrIunIII, yIne
Bursu`dukI MIIuII`In Kurucubey, zmIr`dekI AyusIug`un SeIuk oImusi bu dnemIn IIerIndendI.

L MLLYITLG . MIIIIyeLIIIk IdeoIojIsInIn OsmunIi DevIeLI IIn bIr LeIdIL oIuLurmuyu
buIudigi bIr dnemde bu umeIIyenIn urkusindu yuLun munLigi unIumuk koIuydi. GIderek puruIunun,
kIen bIr ImpuruLorIukLun gerIye kuIun kk puruyi 'bIr Trk IkesI` yupmukLun buku yoI
kuImumiLi. Bu degILIrme umeIIyesIne MIIII McudeIe yiIIurindu du devum edIIdI nk MIIII
McudeIe`yI yrLen kudroIur Iem IIzIkI oIuruk Iem de IdeoIojIk oIuruk LLIIuLiIurin devumiydiIur.
UsLeIIk yenI bIr devIeLIn kuruIubIIecegI cogruII uIun IyIce kIdg gIbI bu kk uIundu Iuk IddIu
eden ErmenI ve KrL mIIIIyeLIIIgI IuIu Lm cunIiIigiyIu vurIigini srdryordu.

UIkedekI yer IsImIerInIn 'mIIIIIeLIrIImesI` konusundukI IIk LekIII zo AruIik 1qzo LurIIII 11; suyiIi
oLurumundu zmIL mIIIeLvekIII Sirri Bey LuruIindun yupiImiLi. Sirri Bey, IkedekI yer IsImIerInIn
'guyrimIII` kuImusindun IkuyeL eLmI, TunuIi HIImI Bey Ise bu durumu Trk`n mezuyusindun
|sLnIkIerInden| suymiLi. spurLu mIIIeLvekIII NudIr Bey Ise ecnebI IsImIerI Luiyun ky IsImIerInIn
degILIrIImesIne duIr nergesInI vermILI. ZuIerden sonru, MIIII McudeIe kuIrumunIurinin udIuri buzi
mevkIIerI verIIIrken, gzden denIerIn udIuri gerI uIindi. 1qzz`de bIr dIzI yerIeIm yerInIn udi
'TrkeIeLIrIIdI`. Vun`u bugIi Mks BuIesuruy, KirkkIIIse KirkIureII, Uskb KonuruIp, Ankuru`nin
sLunos (Zr) YenIkenL, MukrIky Bukirky, AyusLeIunos YeIIky, SInusos MusLuIupuu, TIrIIye
ZeyLInbugi, mroz Gkeudu oIdu. 1qz`Le zmIL IIInIn udi KocueII`ne, 1qzq`Le KirkkIIIse`nIn udi
KirkIureII`ne, 1qz;`de Bozok`un udi YozguL`u evrIIdI. 1qz`Le, ArLvIn IIInde byk kismi Grcce oIun
yerIeIm udIuri degILIrIIdI.

S BN IG$KLK . 1qq-6 urusindu HuIkevIerI yurL upindu 8q kye Trke IsImIer verdI.
1q`Le bInIerce yiIIik 'DersIm` TunceII yupiIdi. 1q;`de MumureLIuzIz`e bIzzuL MusLuIu KemuI
LuruIindun 'berekeL-boIIuk` unIuminu 'EI`uzik` denIIdI, sonru EIuzig`u evrIIdI. 1qq`du Suncuk`in udi
'HuLLuI` ve 'Kuruy` udIurinin kuriimindun oIuun HuLuy`u evrIIdI. 1qqo`du IIerI BukunIigi`nin
geneIgesI IIe 'TrkeIeLIrme` IumIesIne yenIden buIundi uncuk kIncI Dnyu Suvui doIuyisiyIu,
1qq;`de HuLuy IIIndekI Trke oImuyun (ogu Arupu IdI) yer udIurinin degILIrIImesI diindu nemII
bIr udim uLiIumudi. HuLLu 1qq;`de Trke`ye evrIIen ErnesL CIupuL`un Turlie'de 1eolojil te
1eo2orjolojil Tetlil Sechctleri kILubindu 'GuIuLyu YuyIusi`, 'Ikuonyu YuyIusi`, 'PonLIk` gIbI
LerImIerIn ruIuLIikIu kuIIuniImusi dIkkuL ekIcIdIr.

IgInLIr, en byk IsIm degILIrme IumIesI nIspeLen 'IIberuI` poIILIkuIur IzIeyen DemokruL PurLI
dnemInde yuundi. 1q6`du kuruIun Ad DegILIrme ILIsus KomIsyonu, GeneIkurmuy BukunIigi,
IIerI, Suvunmu ve MIIII EgILIm bukunIikIuri, Ankuru UnIversILesI DII TurII CogruIyu ukILesI IIe
Trk DII Kurumu`nun LemsIIcIIerInden oIuuyordu. Bu kuruIcu 1q;8`e kudur yukIuik ; bIn yerIeme
udi InceIendI ve bunIurdun z8 bIn kuduri degILIrIIdI.

Bu uIimuIur sirusindu ALkuIusi, ukuI, rk, DeIIIer, Domuzugi, Hurui, Hirsizpinur, Hiyur,
KuILukIi, KiIIi, KLky, KuduzIur, SInIr, Zurnu gIbI 'unIumIuri gzeI ugriimIur uyundirmuyun,
InsunIuri uLundirun, IncILen, yuIuL uIuy edIImesIne IirsuL Luniyun` IsImIer Trke duII oIsuIur
degILIrIIdI. KImI IsImIer, SeIrInceJSerInce, PervunuJPervune rnekIerIndekI gIbI bIrku IurI
degIIkIIgIyIe korundu. KImI, $emsIJGneII, KebIrkuzunIJBykkuzunIi, TeIunburJAnburLepe,
TeIseyIIJKiIiIi rnekIerIndekI gIbI Trkeye Lercme edIIdI. '$iI` gIbI AIevI kkenIIIer '$eyI` yupiIuruk
'SnnIIeLIrIIdI.` Inde 'kiziI`, 'un`, 'kIIIse` gIbI keIImeIer oIun yer IsImIerIyIe Arupu, ursu, ErmenIce,
KrLe, Grcce, TuLurcu, erkezce uzcu yer IsImIerI 'bIcIge meydun vermemek` umuciyIu
degILIrIIdI. (Bu urudu bIrok yer udindu buIunun 'vIrun` sonekInIn 'ren`Ie degILIrIImesI
CumIurIyeL`In buyindir bIr TrkIye vuudIyIe bugdumuyun IsImIere de eI uLiIdigini gsLerIyordu.)

BLGLNLN VI GIM$N IITH . AsIindu yer ve Insun IsImIerInI degILIrme eyIemI sudece
TrkIye`ye Ius degII. Neredeyse bLn uIus-devIeLIer zerIerInde kuruIu oIdukIuri LoprukIurin sudece
demogruIIk oIuruk degII, LurIII uidun du suIIbI oIdukIuri gsLermek IIn, o LoprukIurdu bIr zumunIur
yuumi 'LekI` grupIurin IzIerInI sIImeye uIimiIurdir. CogruII ve LurIII yer udIurini degILIrme bu
IIemIn sudece bIr LunesIdIr. zo. yzyiI buindu OsmunIi mpuruLorIugu`nun k sirusindu yuunun
oIuyIurin LruvmuLIk eLkIsInden bIr LrI kurLuIumuyun yneLIcI eIILIer de, orIjInuIJLurIIseI yer IsImIerIn
LopIumun koIekLII beIIegInde ok LeIere ILIImI oIun buzi bIIgIIerI yenIden bIIIn sLne ikurmuyu
kuLkidu buIunmusindun byIe bIr beIIek LuzeIenmesInIn, yiIIurdir zenIe Inu edIIen 'AnudoIu`nun
TrkIerIn yurdu` oIdugu ekIIndekI resm syIemI zuyiIIuLmusindun ve duIusi bu grupIurin LurIII
IukIuru duyunuruk, AnudoIu cogruIyusindu Iuk IddIu eLmesInden korkuyorIur. YunI, gnmzde
'KrdIsLun`, 'AmIdJAmed`, 'DersIm`, 'KonsLunLInopoIIs`, 'Smyrne`, 'PonLus`, 'AruruL`, 'AnI`, 'AkILumur`,
'KIIIkyu`, 'MIsIs` gIbI yer udIurinin kuIIuniImusinu gsLerIIen serL LepkInIn nedenI, qo yiIdir bIr LrI
InuuLi bILmeyen uIus-devIeLImIzIn derIn gvensIzIIgI...

'Blc' KIzIl Tilki Vulpes oulpes kurdistonicum

Bu derIn gvensIzIIgIn neden oIdugu komIk durumIuru duIr bIr rnekIe devum edeIIm. GuzeLecI YuIin
Dogun urriet guzeLesIndekI 1 MurL zoo LurIIII kesInde UNDP |BIrIemI MIIIeLIer KuIkinmu
Progrumi| bIn yiIIik kiziI LIIkIyI yuzimuIurindu V:lpes V:lpes Kurdistcnic:2 dIye nILeIIyor!.. YunI,
KrL LIIkIsI!.. HIbIr bIIImseI kILupLu yerI oImuyun bIr Lunim!.. Bu IgzurIik nereden ikubIIIr?.. Agri ve
evresI bIzIm KrL yurLLuIurimizin du yuudigi bIr bIge yu du onIurin deyImIyIe KrdIsLun!.. KiziI LIIkI
de, orudu yuudiginu gre, oIuyor sIze KrL LIIkIsI!.. Onu bIr de, bIIImseI bIr ud Lukmuk gerek,
kurinizduV:lpes V:lpes Kurdistcnic:2! KrL sorunu ILe bu!.. BIzIm kendI KrL yurLLuIurimizIu
zmek IsLedIgImIz bIr sorun, Ier IirsuLLu diuridun omuk sokuIun bIr oIuy. Hem de udinin nnde
BM buIunun bIr kuruIu bIIe bu oyundu roI uIiyor dIyor ve devum edIyordu: Sudece KrL LIIkIsIyIe
bILmIyor. UIusIururusi kuruIuIurin buzi yuzimuIurindu du, bIIdIgImIz koyun IsIm degILIrIyor, ErmenI
koyunu <|>ovIs ArmenIu| oIuyor!.. TrkIye`nIn buindukI IkI derdIn IuberInI Iuyvun IsImIerIndekI
degIIkIIkIerden uImuk mmkn!..BIrI KrL sorunu, dIgerI uIusIururusi urenudu yenIden sInsI sInsI
LurLimuyu buIunun ErmenI sorunu. BIze II mI ruIuL yok!..

LNTIR SMLIR . YuIin Dogun`in yuzisi zerIne, evre ve Ormun BukunIigi IurekeLe geLI ve
IkemIzIn nILer yupisini bozucu nILeIIkLe kusiLIi oIuruk konuImu oIdugunu LespIL eLLIgI, t:lpes
t:lpes l:rdistcnicc ekIIndekI LIIkI Lrnn udini, t:lpes t:lpes, 1;8`de svecII bIIIm udumI CurI von
Inne dem WIIdscIuI LuruIindun udi otis cr2enicnc oIuruk konuImu AnudoIu yubun koyununu otis
orien cnctolic:s oIuruk ve ccpreol:s ccpreo:l:s cr2eni:s oIun kurucu Lrnn udini ccpreol:s
ccpreol:s ccpreol:s oIuruk degILIrdI.

Ancuk, BukunIigin bIImedIgI, bu Lr bIIImseI Iuyvun IsImIerInIn 18q`Le kuruIun TIe nLernuLIonuI
CommIsIon on ZooIogIcuI NomencIuLure (CZN) oIun uIusIururusi zooIojI rgL LuruIindun LescII
edIIdIgI; yenI IsIm nerIIerI ve eskI IsImIere IIIkIn degILIrme LekIIIIerInIn sudece bu komIsyonun
kuruIIurinu gre yupiIubIImekLe oIduguydu. KomIsyon, LuksonomI (cunIiIurin siniIIundiriImusi, bu
siniIIundirmudu kuIIuniIun kuruIIur bLn) konusundu sLundurdi korumuk IIn IsIm degIIkIIgInI kuLi
bIIImseI kuruIIuru bugIumiLi. DoIuyisiyIu BukunIik yuzimuIurindu bu yenI IsImIerI kuIIunsu bIIe uIusIur
urusi urenudu eskI IsImIer geerIIydI!

PONTLSLL BALIKLAR . Ancuk meseIe bu du degIIdI. BuimizdukI beIu (!) YuIin Dogun`in ve
BukunIigin sundigindun ok duIu bykL. nk uIusIururusi ve uIusuI IIsLeIerI, IInde `l:rdistcnic:s',
`pont:s', `cr2eni:s', `lczic' gIbI 'bIc` keIImeIer Luiyun yzIerce bILkI ve Iuyvun IsImIerI kupIumiLi.
OrnegIn GAP duresI`nIn Gunedo: Ancdol: olesi Dicle ctzcsi Ende2il itli
Turleri IIsLesIndepcrcccr:2 l:rdistcnic:2 udIi DIyurbukir`u zg bIr bILkI vurdi. DogubIIImcI ev
SemenovI Berg`In 1q1`de LescII eLLIrdIgI DIcIe`ye zg bIr buIik oIun lptostern:2
l:rdistcnic:2 TUBTAK`in IIsLesInde yer uIiyordu. Ayni ekIIde, eILII IIsLeIerde closc ponticc,
thorcx cr2enicc:s, lpto thorcx l:rdistcnic:s gIbI 'bIc` buIikIur; IucerLu urmenIucu, LImon
prInceps kurdIsLunIcus gIbI 'bIc` srngenIer; crocid:rc lcsic, tristrc2i intrcpont:s, clereol:s
pontic:s gIbI 'bIc` memeIIIer;bolitcric l:rdc, poecili2onellc cr2eniccc, phtodr2cd:sc
cr2enicc gIbI 'bIc` ekIrgeIer;cristolochic ponticc, 2osotis lczic, nonec cr2eniccc, onos2c
cr2en:2 gIbI 'bIc` bILkIIer ve duIu nIcesI 'nILer` devIeLImIzI bImek IIn pusudu bekIIyordu.
($ImdI de PonLusIu BuIik, 6 MurL zoo, Rcdilcl.)

ANTK YLNAN HAYRANLIGI . $uku bIr yunu, bu IsImIerI koyunIur IukIkuLen IkemIzIn nILer
yupisini bozmuyi mi umuIumiIurdi? SuuvI Aydin'in du beIIrLLIgI gIbI, ugirIikIi oIuruk 1q. yzyiIdu ve
kismen de zo. yzyiIdu IkeyI gezerek sz konusu bILkI ve IuyvunIuru bu IsImIerI verenIerIn Trk, KrL
yu du ErmenI mIIIIyeLIIerI gIbI ukiI yrLLkIerInI sunmiyorum. Bu BuLiIi uzmunIurin dnyuyu bukii
duIu ok #nesuns`Iu bIrIIkLe orLuyu ikun unLIk Yunun ve #omu`yu IuyrunIikIu beIIrIenmI ve ud
koyurken, unLIk YununIiIurin ve #omuIiIurin cogruI udIundirmuIurinu ve ugirIikIi oIuruk #omu eyuIeL
sIsLemInIn LerImIerIne (Pont:s, Kcppcdolic, Gclctic, K:rdistcn, Ar2enic, lic, dic, Kcric,
KililicgIbI) uygun bIr LermInoIojI kuIIunmiIurdi. AdIundirmuIurdukI boIukIur Ise Arup
cogruIyuciIurinin beIIrIemeIerIyIe doIduruImuLu. OsmunIi yneLIcIIerI ogunIukIu bu durumu kuyiLsiz
kuImiIur, IuLLu kendIIerI de 'Arz-i Ekrud` (KrLIerIn IkesI), 'KrdIsLun EyuIeLI`, 'uzIsLun Suncugi`
demekLe beIs grmemIIerdI.

Olomlo Bir rnek: Irunsu'du ilsel AzInlIk HuklurI

PekI, buku uIus-devIeLIerde durum nusiI? OrnegIn KemuIIzm`In modeI IkesI runsu`du dIIseI IukIurIu
IIgIII uyguIumuIur ne ynde? HkmeLe sunmuk zere IuzirIudigi AzinIik HukIuri ve KILreI HukIur
#uporu`nu 'bIc` buIun bIr suvci LuruIindun be yiI IupIs cezusi IsLemIyIe yurgiIunun ve sonundu
beruuL eden Buskin Orun sz konusu yurgiIumunin 1 $ubuL zoo LurIIII durumusindu sundugu 'Kuri
ddIunume`de suvcinin runsu`yi 'uzinIik oImuyun` IkeIere rnek vermesI zerIne yIe demILI: (...)
EveL, runsu Anuyususinin z. muddesI yIedIr: 'CumIurIyeLIn dIII runsizcudir`.Bu kuduri, SuvciIigi
sevIndIrecek bIr Iusus, nk bIzIm unuyusumizin J1 muddesIndekI '|DevIeLIn| dIII TrkedIr`
IburesInI IuLirIuLiyor. ukuL SuvciIigin bIImedIgI ve grenInce II sevInmeyecegI Iusus udur:
runsu`du bIr de 'runsu DIIIerI` kuvrumi vurdir (...) runsu dIIIerI LerImIyIe kusLedIIen, CumIurIyeL
LoprukIurindu runsu yurLLuIurincu geIenekseI oIuruk konuuIun ve IIbIr devIeLIn resm dIII oImuyun,
bIge veyu uzinIik dIIIerIdIr.

Bu bIge ve uzinIik dIIIerInIn suyisi, DenIz Airi ToprukIur du kuLiIdigindu, ;`In sLndedIr. YuInizcu
MeLropoIILen runsu`dukIIer (KiLu runsu`si) 16 LunedIr ve bunIur 'BIgeseI DIIIer` ve 'TerILoryuI
OImuyun DIIIer` dIye uyriIir. 'BIgeseI` runsu DIIIerI 1o LunedIr: AIsus dIII, Busk dIII, BreLon dIII,
KuLuIun dIII, KorsIku dIII, BuLi Iumuncu, MozeI runsIk dIII, runkoprovunsuI dIII, Oy dIIIerI, Ok dIIIerI
(OksILun).

'TerILoryuI OImuyun` runsu DIIIerI 6 LunedIr: DIyuIekLuI Arupu, BuLi ErmenIcesI, Berberce, Jdeo-
spunyoI dIII, #omunI (Ingene) dIII, YIdI (YuIudI) dIII.Bu dIIIerIn konuuImusi, yuziImusi,
yuyinIunmusi, sunuL konusu yupiImusi, vb.Lumumen serbesLLIr.

1q1 yiIindu ikun YereI DII ve DIyuIekLIerIn OgreLImI Hukkindu 'DeIxonne` Yususi bunIurin urusindun
BreLon, Busk, KuLuIun ve OksILun dIIIerInde greLIm yupiIubIIecegInI IIun eLmI (md.1o), bu dIIIerIn
IungI nIversILeIerde greLIm ve uruLirmu konusu yupiIucugini du supLumiLir (md.11).

16 Ocuk 1q;q LurIIII kururnumeyIe KorsIku dIII, o Muyis zoo LurIIII IdurI kururIu du (crrHt) AIsuce-
MoseIIe`de konuuIun uzinIik dIII (AIsusu) egILIm konusu (l'objet d':n enseine2ent) oIubIIecek dIIIer
urusinu kuLiImiLir...

Buskin Orun`in runsu ve spunyu`dukI uyguIumuIuri kuynukuIuriyIu verdIgI, gerek IukuksuI unIumdu,
gerekse IIcIv sunuLi uisindun gerek bIr buyupiL oIun Kuri ddIunumesI`nI
ILLp:JJbuskInorun.orun.numeJKursIddIunume-1-oz-zoo.pdI udresInde buIubIIIrsInIz.)

TA#H DETE# zz.oz.zooq
Aye Hr
LIkudimcu keIb LuIIrdIr

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

BLLBLLLN IKTG . 16J1;. yzyiIdu yuumi IIcIvIerIyIe (LuIumu) Luninun DIvun uIrI NeI``ye
uLIedIIen meIur dIzeIer yIedIr: TuIIr EIendI bunu keIb demIJ ILIIuLi bu szde zuIIrdIrJ MuIIkI
mezIebIm benIm zIruJ LIkudimcu keIb LuIIrdIr. DIvun edebIyuLindu 'bIr sz bIrden IuzIu unIumu
geIecek bIImde kuIIunuruk umuci gIzIeme` unIuminu geIen 'LevrIye` sunuLini kuIIunun NeI``nIn
kendIsIne suLuun MIL TuIIr EIendI`ye cevuben yupLigi szck oyununu unIumuk IIn Arupudu
'LuIIr` In 'LemIz, 'keIb`In 'kpek` oIdugunu, MuIIkI mezIebIne gre kpegIn LemIz bIr Iuyvun (yunI
'ubdesL bozmuyun`) suyiIdigini bIImek yeLIyor. HIcIvIerInI Sihc2-i Kczc (Kuzu OkIuri) udIi eserInde
LopIuyun NeI``nIn bIr de Ier beyLIn sonunu IukureL unIuminu 'u kpek` IburesInI koydugu kusIdesI vur.
AsiI udi Omer oIun, IIk muIIusi 'Zurr` yunI 'zururIi` oIun, 'yururIi` unIuminu geIen NeI` muIIusini
GeIIboIuIu MusLuIu AII`nIn verdIgI keskIn dIIII uIrIn sonunu, ocukIugundun berI IumIIIgInI yupun V.
Murud`in sudruzumi Buyrum Puu IIn yuzdigi IIcIv geLIrmI, NeI` 16 yiIindu yugIi kemenLIe suruyin
odunIugundu boguIdukLun sonru cesedI denIze uLiImiLi.

NI IMIK STI? NeI``yI ukIimu geLIren Bubukun Erdogun`in 1z $ubuL zooq gn, SIvus`LukI
seIm mILIngInde guzeLecI BekIr Cokun`u gnderme yupuruk Amu bunIurin u undu yundu
medyuIuri vur. Yundu medyuIurin oruIurdu yundu ke yuzurIuri du vur. OruIurdu benIm
vuLunduimu 'AKP`ye oy vermIse yukiLirdikIuri u: 'BunIur gbegInI kuiyunIur` Bu, bu Ikede bu Lr
LIpIerIn nerede buIundugunu gsLerIyor. BunIurin mIIIeLIe II yok. BunIurin sevgIII kpekIerI vurdir,
onIurIu yuLur onIurIu kuIkurIur demesI oIdu. Bubukun 'LevrIye` sunuLi yupLiysu bIIemem umu bu
cmIeIere sInmI kpek unLIpuLIsI de, 'yundu medyu` dIye kodIunun muIuIII busin unLIpuLIsI de ok
zc. (Dogun Yuyin HoIdIng`e kesIIen 8z6, mIIyon IIruIik vergI cezusinin du bu unLIpuLIyIe IIgIsI vur
gIbI grnyor.) 1; $ubuL zoo8 LurIIInde yIne Bubukun`in businu yneIIk serL eIeLIrIIerI zerIne
'kLIdur businin uysuIini sever!` buIikIi bIr yuzi yuzdigimdun, bu IuILuyi 'kpek` meseIesIne uyirdim.
Yuzinin sonunu ekIedIgIm kedI bIm Ise Tcrcj`in yenI yuzuri, kedIsever Oyu Buydur`u 'Io geIdIn`
demek IIn.

Trkmenistun'dun ithul mi?

BIzuns dnemInde sLunbuI sokukIurinin IukImI kedIIerdI. Amu 1q`Len ILIburen durum degILI ve
egemenIIk kpekIere geLI. KpekIerIn uLII`In ordusundukI TrkmenIerIe bIrIIkLe geIdIgI rIvuyeL
edIIIr. sLunbuI`u 166`Le zIyureL eden runsiz seyyuI Jeun de TIvenoL, eIIr IuIkinin kpekIerI nusiI
korudugunu, IuLLu buzi zengInIerIn ImIerInden sonru kpekIerIn bukimi IIn kuynuk birukLigini
vgyIe unIuLir. Kpek LuIIesInIn durumu 1;o1`de eIrI zIyureL eden runsiz boLunIkIsI P. de
TourneIorL`u yIe eLkIIer kI, bIIIm udumi bILkIIerI birukip bIr sre kpekIerI gzIer. NoLIurindu sirI
kpekIere verIImek zere eL suLun suLiciIurindun, kpekIerIn yuruIurini surun, yuLmuIuri IIn uILIurinu
sumun koyun, burinubIImeIerI IIn kk yuvuIur yupun eIIr sukInIerInden vgyIe sz eder.

"ldrmyorlur umu...

KuLsuI ToprukIuru yupLigi bIr gezI doIuyisiyIu 186; AgusLosu`ndu sLunbuI`u geIen AmerIkuIi IIcIv
yuzuri Murk TwuIn Ise, 186q`du Innocents Abrocd udiyIu yuyinIunun gezI gnIkIerIne muduIyonun
urku yzne bukur: KonsLunLInopoIIs`In nI kpekIerInIn yunIi LuniLiIdiginu, onIuru IILIru edIIdIgIne
Inunmi gIbIyIm. OkudukIurimdun geIen bIr urLIunmuyIu, bu kpekIerIn yoIIuri Likuyucuk kudur
kuIubuIik oIdugunu, mIrezeIer, bIkIer ve uIuyIur IuIInde doIuip, IsLedIkIerInI vuII ve kururIi
suIdiriIurIu eIde eLLIkIerInI, geceIerI korkun uIumuIuriyIu bLn sesIerI busLirdikIurini suniyordum.
Oysu burudu grdkIerImIn okudukIurimIu uyni kpekIer oImusinu Imkun yok. Her yerde kpek
gryorum dogru, umu yIe kuIubuIik grupIur IuIInde degII. En ok on veyu yIrmI LunesInI bIr urudu
grdm. BunIurin byk kismi gece-gndz uyuyorIur. AyukLukIIer Ise uyumuk IsLermI gIbI
gezIyorIur. HuyuLimdu II bu kudur u, seIII, muIzun bukiIi, kuIbI kirik sokuk kpekIerI grmedIm...
KpekIer eIrIn pIerI... nsunIur du onIuri Idrmek IsLemIyor. GerekLen IdrmyorIur...
OIdrmyorIur umu IdrmekLen beLer edIyorIur. Bu zuvuIIi kpekIerI IesIye LekmeIeyIp LuIiyor,
IuIiyor, sonru ezIyeL IInde yuumuyu birukiyorIur...

NumIk Kemul'in ileri

O yiIIurdu IerkesI uirLun Ise, sLunbuI`du kuduz IusLuIiginin oImumusidir. Bunun kL besIenme ve
sinirsiz cInseI zgrIk sonucu orLuyu ikun bIr eIL muLusyondun kuynukIundigi LuImIn edIIIr. Ancuk
18;z`de GeIIboIu`du bIr kudin ve ocugun kpekIer LuruIindun isiriIdikLun sonru kuduz IusLuIiginu
LuLuImusi zerIne GeIIboIu`nun IegI burnundu muLusurriIi, 'vuLun uIrI` Numik KemuI IIk kpek
LeIcIrInI uyguIur. (MuLusurriI, OsmunIi devIeL LekIIuLindu TunzImuL`Lun sonru kuzu IIe vIIuyeL
urusindu IdurI kudeme oIun suncugin en yksek IdurecIsIne verIIen uddir. Numik KemuI`In Tercme
Odusi ve $ru-yi DevIeL yeIIgI diindukI bLn memurIyeL IuyuLi muLusurriI oIuruk gemI, GeIIboIu,
MIdIIII, #odos, Sukiz gIbI yerIerde muLusurriIIik yupmiLir. Ancuk bu grevIer onu sLunbuI`dun
uzukIuLirmu umucini gden LuyInIerdIr.) O yiIIurdu kuduz uisi Ienz buIunmumiLir, doIuyisiyIu
Numik KemuI`In uresI yokLur. GeIIboIu`nun kpekIerInden bIr bImn yukinIurdukI GuIuLu Burnu
denIIen issiz yere, bIr bImn Ise kuri yukudukI upsekI`ye gnderIr.

Modernlemenin ucI yz

sLunbuI`du Ise durum zordur. 1q. yzyiIin buindu eIrIn bu drL uyukIi sukInIerInIn suyisi qo-o bIne
uIuLigi rIvuyeL oIunur. Avrupu`du 'sokuk kpegI` kuvrumi, Lum bu LurIIIerde orLudun kuIkmi,
kpekIer evcIIIeLIrIIerek evIere sokuImuLur. ModernIemenIn geregI oIuruk kpekIerIn sokukIurdun
uzukIuLiriImusi bIzde IurkIi yoIdun oIur. nk sIum dInI, evde kpek besIemek konusundu
yeLerInce esInIendIrIcI degIIdIr.

kIncI kpek LeIcIrInI uLi IIn KurucuuImeL`Le kubbeII bIr mezur yupLirucuk kudur IIerI gIden .
MuImud yupucukLir. ModernIemecI pudIuIimiz, YenIerI Ocugi`ni kuIdirdikLun sonru IIk I oIuruk
sokuk kpekIerInI bIr gemIye doIdururuk IuIk urusindu Huyirsiz AduIur dIye uniIun ududun bIrI
oIun SIvrI Adu`yu (dIgerIerI Yussi Adu IIe Tuvun Adusi`dir) gnderIr. Ancuk yoIdu IirLinuyu yukuIunun
gemI, kpekIer IIe bIrIIkLe suIIIe vuruncu bu LrujIk oIuy IuIkin LepkIsInI eker. . MuImud`un
mneccImIere dunimudun yupLigi bu I IIn AIIuI`in cezu verecegInden korkunIur, Misir VuIIsI
KuvuIuIi MeImed AII Puu`nin ogIu bruIIm Puu`nin bIrku yiI sonru KLuIyu nIerInde boy
gsLermesInI bu oIuyu bugIurIur.

Tehcirden buku yol yok mo?

Unc kpek LeIcIrI, irugun Suruyi`nin buIesInde bIr 'ArsIunIune` Inu eLLIren, ursIun IeykeIIerI
yupLirmuk IIn LuIyu`dun IeykeILiru geLIrLen, BugduL`Lun 16 Arup uLi, ursIun, bIr Vun kedIsI ve bIr
sunsur geLIrLen AbdIuzIz dnemInde (1861-18;6) yupiIucukLir. GemIIere doIduruIun kpekIer,
Huyirsiz AduIuru sug suIIm uIuLiIursu du, bIr sre sonru sLunbuI`un eILII semLIerInde yunginIur
ikincu, ugursuzIugu gIdermek IIn kpekIer Lekrur eIre geLIrIIIr. Ancuk, 18; veyu 18;6`du
sLunbuI`u geIen LuIyun seyyuI Edmondo de AmIcIs`In BIIIussu Peru`du ve GuIuLu`du zuvuIIi
IuyvunIur o kudur IirpuIunirIur ve dvImeye o kudur uIimiIur kI, bIr degnek grdkIerI undu
kuurIur yu du kumuyu IuzirIunirIur demesIne ve sLunbuI`un yubunci sukInIerInden DorIne .
Nueuve udIi Iunimin 'bu bu beIuIurindun kurLuImuk IIn` sunduIciIuru puru vererek kpekIerI nusiI
LopIuLip kuri kiyiyu posLuIudikIurini, bunu kuriIik kuri kiyi sukInIerInIn nusiI IkI kuLi puru verIp
kpekIerI Lekrur kendI yukuIurinu gnderdIkIerInI unIuLmusinu bukiIirsu, IuIk ne kpeksIz ne de
kpekIerIe yuumuyu ruzi oImukLudir.

Beduvuyu belediye hizmeti

Esli stcnb:l ctirclcri udIi kILubin yuzuri SudrI Semu (MeImed SudreddIn Aydogdu), 1q. yzyiIin
sonundukI durumu yIe unIuLiyor: Sokuk kpekIerI bIr LuruILun du o gnIerIn udi vur, kendI yok
beIedIyesInIn, beyuz kemerII beIedIye kuvusIurinin beIedIye pIerInIn muuvInIerI ve yurdimciIuri
IdI. SokukIuru uLiIun sprnLIerIn ogunu bu kpekIer LopIur, yok ederIerdI. YIne bu sokuk kpekIerI
IsLIbdud zubiLusinin du IuIrI eIrudindun IdI. MuIuIIerInde gece kurunIigindu bIr yubunci, IeIe kiIiksiz
kiyuIeLsIz bIr serserI gese sLne uLiIirIur, IuduL IurIcI ederIer, bununIu du IkLIIu eLmIyerek Ieryudi
busurIur, poIIsIerI, zupLIyeIerI, bekIIerI uykudun uyundirirIur, IuIki uyukIundirirIurdi. Bu kpekIerIn
Iirsizi LurLukIudikIuri, kundukiyi yuruIudikIuri, zumpuruyi yukuIudikIuri du ok oImuLur.

unuLIk bIr AbdIIumIL dmuni oIun yuzurin durumu uburLLigi dnIebIIIr umu bu suLirIur,
TrkIerIn kpek sevgIsIne pek Inunmuyun ve kpekIere gsLerIIen msumuIunin urdindu bIr eIL
'beduvuyu beIedIyecIIIk` munLigi yuLLigini IddIu eden . MuImuL dnemInIn nI PrusyuIisi HeImuL
von MoILke`nIn szIerIyIe uyum IIndedIr.

Modernlemenin ucImusIz yz

Ancuk . MeruLIyeL dnemI beIedIyecIIIk IIzmeLInIn sokuk kpekIerIne birukiImuyucugi kudur
kurmuik bIr dnemdIr. DoIuyisiyIu, sokuk kpekIerIne gsLerIIen Iogrnn sonunu geIInmILIr.
Ancuk, bu I son derece vuII bIImde yupiIir. 1q1o yuzindu $eIremInI SupII Bey sokukIurdukI buibo
doIuun Lum 8o bIn kpegI Huyirsiz AduIuru gndermeye kurur verIr. AIuII yIne 'ugursuzIuk geLIrIr`
dIye kuri ikur. Bu IIe grevIendIrIIen serserIIer, IsIz gszIer ve subikuIiIur demIr kiskuIurIu
zuvuIIi kurbunIurini boyunIurindun, uyukIurindun yu du kuyrukIurindun yukuIuyuruk kun revun IInde
onIuri uduyu gLrecek muvnuIuru uLurIur. Huyirsiz AduIur, Murmuru`nin orLusindu Ie benzeyen
kuyusuI oIuumIurdir. ecek bIr dumIu su yokLur. NILekIm kpekIer orudu uIikLun ve susuzIukLun
bIrbIrIerInI yIyerek IrIer. Aci igIikIur, InIemeIer, uIumuIurIu geen bu ucikIi sre Lum IkI uy srer.
Bu korkun IucIu sirusindu, IirsuLi bIr runsiz sunuyIcIsI ududukI kpekIerden eIde eLLIgI derI, kemIk
Lozu, gbre, yug gIbI muIzemeIerI MursIIyu`yu IIru eLmeyI buurucukLir.

Ancuk kisu sre sonru eIrIn sokukIurindu kpekIer egemenIIkIerInI yenIden IIun ederIer. Kisu srede
kpek suyisi o bIne uIuir. Amu, kpekIer, IkeyI 'duIIII dmunIurdun LemIzIemeyI` grev edInmI
LLIIuLi IkLIduri unuLmuIurdir. 18 AgusLos 1q1z`de '$eIremInI` oIuruk greve buIuyun ve eIIrcIIIk
uisindun ok gzeI IIzmeLIere Imzu uLun Dr. CemII TopuzIu, uniIurindu sunkI murIIeLmI gIbI bunIuri
yuvu yuvu ImIu eLLIrdIm dIye yuzucukLir. mIu eLLIgI kpek suyisi du o bIn kudurdir. KpekIer
gIder umu ugursuzIuk geImekLe gecIkmez ve BuIkun Suvui puLIur...

stunbol Himuye-i Huyvunut Cemiyeti

Kpek ILIuIi Lm IiziyIu srerken, 1q1z yiIindu sLunbuI HImuye-I HuyvunuL CemIyeLI kuruImusi
IIgInLIr. UsLeIIk cemIyeLIn bukuni yun MecIIsI yesI ve eskI sudruzumIurdun HseyIn HIImI Puu;
IkIncI bukunIuri $ru-yi DevIeL #eIsI Prens SuId HuIIm Puu IIe TerIIuL-i UmumIye Nuziri smuII
CenunI Bey; kuLIpIerI yun MecIIsI yesI Buseryu EIendI IIe $ru-yi DevIeL yesI YusuI #uzI Bey,
vezneduri TrkIye MIIII Bunkusi YneLIm KuruIu Bukuni SIr H. BubIngLon`dur. DIger nI yeIer,
Mze-I Hmuyun Mdr HuIII Bey, MuurII Nuziri EmruIIuI EIendI IIe HurbIye Nuziri MuImuL
$evkeL Puu`dir.

CemIyeLIn IkI LemeI grevI vurdir: BIrIncIsI IuyvunIuru revu grIen zuIm ve IuksizIikIurin
nIenmesI, IuyvunIuru IyI muumeIe edIImesI LevIk edIImesI ve IuyvunIurin IInde buIundukIuri kL
kouIIurin dzeILIImesIdIr. kIncI umu Ise, IuIk urusindu, zeIIIkIe de ocukIur urusindu uduIeL,
IyIIIkseverIIk ve Iuyvun sevgIsI duyguIurinin yuruLiImusinu yneIIk uIimuIur yupmukLir.

Bu yce IdeuIIerIn devIeL kuLindu nemII grevIer sLIenen kIIIer LuruIindun puyIuiImusi grnLe
de oIsu eLkIsInI gsLermI oImuIidir nk o gne kudur 'yok edIImesI gereken bu beIuIuri` oIuruk
grIen sokuk kpekIerInIn uiku ILIuIinu uru verIImI, guzeLeIerde sokuk kpekIerInden yunu
yuyinIurin suyisi urLmiLir. HuyvunIuri korumuyu yneIIk gIrIImIer urLmi IuLLu IuyvunIuru IyI
duvrununIuru dI verIImesI bIIe sz konusu oImuLur Sokuk kpekIerInIn bu uILin dnemI ne yuzik kI
kisu srer. 1q1q`Le suvuin buIumusiyIu, orLuIik Loz dumun oIurken, yenI bIr kpek kuIIIesInIn SIvrI
AduIuru LeIcIrIne buIunmiLir.



Ivliyu elebi: "Kedi sevgisi imundundIr

KedIIerIn (uLInce`de en:s Ielis) LurIII Ienz yuziImudi umu kedI zerIne pek ok ey bIIIyoruz.
KedIIerIn kpekLen ok sonru evcIIIeLIgInI, unu vuLunIurinin Kuzey AIrIku oIdugunu, NeoIILIk ugu
(MO 8ooo-oo) LurIIIenen Konyu yukinIurindukI HuciIur yerIeIm yerInde veyu sruII`dekI
JerIcIo`du kedIIerIn yuudigini, kedIyI IIk evcIIIeLIrenIerIn MisirIiIur oIdugunu bIIIyoruz rnegIn. NII
bIgesIne uIL en eskI kedI kuIinLisi MO qooo yiIIurinu uIL. KedInIn evcIIIeLIrIImesI, InsunogIunun
Loprugi IIemeyI grendIgI dneme denk dyor. nk Lurim demek, LuIiI demek, LuIiI demek Iure,
siun, kemIrgenIer, yiIun ve bcekIer demek. Bu kudur Ie yuruyun bIr Iuyvunin sonundu kuLsuI
suyiImusi Ise doguI grnyor. NILekIm MO qq-;1 LurIIIerI urusindu Ikm sren zz. SIuIe
dnemInde Lunriu BusLeL, dII bIr kedI oIuruk beLImIenmI.

Kt m iyi mi?

Misir kedIIerI LIcureL gemIIerI IIe dnyunin drL bIr yuninu dugiImi. GIrIL`LekI MIken uygurIigindu,
EskI Yunun`du ve #omu`du du kedIIere byk IrmeL gsLerIIdIgIne duIr kuniLIur vur. Benzer bIr
durum Uzuk Dogu`du du geerII. Juponyu`du renkII kedInIn uns geLIrecegIne InuniIir, In`de Ipek
bcekIerInIn kozuIurini korudugu IIn sevIIIr, TIbeL`Le ve Burmu`du usII duruIuriyIu suygi duyuIurmu.
Ancuk buzi Uzuk Dogu kILrIerInde IuzIu sevIImekLen buIurinu I geImI, nk pIrIn pIIuvinin
yuninu kizurmi kedI IyI gIdermI!

luhi cezu

Avrupu`yu dnersek, kedIIer qoo`I yiIIurdun sonru evIere gIrmeye buIumi. BuLi dIIIerInde kedI
kuriIigi kuIIuniIun 'cuLLus` 'cuL`, 'kuLze`, 'cuLo`, 'cIuL` gIbI szckIerIn kkenI konusundu degIIk
grIer vur umu en ok LekrurIunun IepsInIn Arupu 'kiLL` szcgnden geIdIgI. AIim suLimi qq
yiIindu GuIyu`du kedIIerIn uIim-suLimi kununu bugIunmi. KedI Idrmek de cezuyu LubI kiIinmi.
NorveIIIerIn Lunriusi kedI buIi, kudin gvdeII Irec ImI. BIzuns`Lu kedIIere IyI duvruniIdiginu duIr
kuniLIur vur umu 1z`Le PupuIigin bIr IermunIu kuru kedIIerI eyLun suymusindun sonru Avrupu`du
kedIIer IIn uILin ug sonu ermI. Bu LurIILen ILIburen yz bInIerce kedInIn Ikenceye ugrudigi, usiIdigi,
yukiIdigi suniIiyor. KedI besIeyenIer de nusIbInI uImi eIbeLLe bu korkun uyguIumudun.

Ancuk, LukdIrI IIuII mI (!) demeII ne, 1q8-1z yiIIuri urusindu Avrupu nIusunun Le bIrInI yok
eden vebu suIginindun sonru InsunIurin IureIerIe ugruucuk IuIIerI kuImumi ve kedIIer yenIden
greve ugriImiIur. EIbeLLe, vebu LeIIIkesI suvuLuruIuncu kedI dmunIigi yenIden IorLIumi. UsLeIIk
bu durum yzIerce yiI srm. OzeIIIkIe kedI besIeyen kudinIur 'cudi` uvindun nusIpIerInI oku
uImiIur. nk eyLunin 'sIyuI peIerInI kedIden uIdiginu` InuniImi. Cudi uvi bILLIkLen sonru du
durum ubuk degImemI. OrnegIn runsu KruIi X. ouIs`nIn bubukuni KurdInuI #IcIeIIeu 16qz`de
IdkLen sonru 1q kedIsIne ve IkI bukicisinu boI puru ve bIr ev birukmi uncuk svIreII muIuIizIur eskI
syIenceIerIn eLkIsIyIe kedIIerInI vuIIce IdrmIer.

1;. yzyiIdun sonru VeIusquez, Goyu, MuneL, MoneL, GuuguIn, #enoIr ve PuuI KIee gIbI ressumIurin,
CIurIes PerruuIL, ewIs CuroII gIbI yuzurIurin eserIerInde kedIIere yer vermesIyIe, LopIum kedIIerIe
yenIden burimuyu buIumi.

Trk-slum sentezi

TrkIere geIInce, OrLu Asyu`du, MO -1.yzyiIu LurIIIenen Puzirik buIunLuIurindu, kedI ve kedI bui
IeykeIIerI oImusinu rugmen EskI TrkIerde kedI ok sevIIen bIr Iuyvun degII, Im ve kL kuderIn
uIegorIsI ImI. OrnegIn, Ozbek IuIk kuIrumunIik desLuni AIpumi`Lu, bIrIne gzdugi vermek IIn
syIenen u szIere bukin: nden ikip kedIyIe oynurJEceI yukIumisu Iureye... Hukus, Kuzun ve
AILuy TrkIerInde kedI (kpek ve yiIunIu bIrIIkLe) kL ruIIurin vcuL buIdugu IuyvunIur urusindu
suyiIiyormu. NuI TuIuni`nin Hukus TrkIerI urusindukI versIyonunu gre, NuI`un GemIsI`ne Iure
kiIigindu gIren eyLuni yedIgI IIn, kedInIn ugzi pIs suyiIirmi. AnIuiIun srekII bIrbIrI IIe dIdIen ve
srekII yer degILIren bozkir LopIumIurinin kurukLerIyIe kedIIerIn kurukLerI pek uyumumi.

Peygumber ve Moezzu

Hz. MuIummed`In kedInIn ILIgI suyIu ubdesL uIdiginu ve kedIsInI uyundirmumuk IIn Iirkusinin
koIunu veyu eLegInI kesLIgIne duIr rIvuyeLIer, BuIurI`nIn Hz. Omer`den nukIeLLIgI, bIr kudinin eve
Iupsederek yIyecek vermedIgI kedI yznden ceIenneme gILLIgIne duIr IudIs, MsImunIurin kedIye
oIumIu yukIumusinu yoI umi grnyor. HuLLu Peygumber`I yiIundun kurLurun Muezzu udIi bIr
kedIden buIseden kuynukIur vur.

NILekIm OsmunIi dnemInde kedIye, eskI TrkIere nuzurun duIu sevecen yukIuiImi. OrnegIn AImed
EIIuk (. 1q. yzyiIin bui), buzi MevIevIIerIn bIyogruIIIerInI LopIudigi Menclibu'l Arijn udIi eserInde
MevIunu`nin bIr kedIsI oIdugunu ve MevIunu`nin Imnden yedI gn sonru bu kedInIn de Idgn,
kedInIn MevIunu`nin sundukusinin Iemen soI LuruIinu uyuk ucunu gmIdg unIuLiIir. Bu yzden
MevIunu IuIk urusindu PIsIII SuILun dIye uniIirmi. eILII OsmunIi eIIrIerInde kudiIik yupmi uIr
MeuII (. 1J6) kuybeLLIgI kedIsI IIn Mersie-i Gurbe (KedIye AgiL) udIi uzun IIr yuzmi. 16oo`de .
AImeL`e sunuImuk zere IuzirIunun bIr uIbmdekI sLunbuIIu erkekIerIn bIr egIencesInI cunIundirun
resImde ucuyIp buIikIur gIymI, muske Lukmi erkekIer mzIk eIIgInde egIenIrken, urku LuruILu,
umdunin yunindu kk bIr ogIun ocugu kendIsI kudur byk beyuz bIr kedIyIe oynurken
resmedIImI. KedI de uynen ocuk gIbI, eLruILu oIup bILenIe degII sudece kurisindukI ocukIu IIgIIenIr
gIbI duruyor resImde.

1;. yzyiI seyyuIi EvIIyu eIebI`nIn seyuIuLnumesIndekI 'Erzurum`du dumdun dumu uLIurken donun
kedI` IIkuyesI pek meIurdur. Bu IIkuye Ier ne kudur eIebI`nIn unIuLLikIurinu gvenIIemeyecegInIn
kuniLi oIuruk sunuIursu du, dIkkuLII bIr okuyucu, eIebI`nIn IIkuyeyI unIuLirken 'bunun meIur bIr
IuLIIe oIdugunu` beIIrLLIgInI unIur.

BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu Kumkupi-NIuncu bIgesInIn nI #umuzun duvuIcusu AII Kuku`nin
kedIIerIe IIIkIsI de LurIIe gemI. AII Kuku, nce Ier bIrIne IsIm verdIgI kedIIerInI doyurur sonru
greve ikurmi. HuIki suIuru kuIdirmuk IIn bLn iikIur yunincuyu kudur duvuIunu puLIuLircusinu
uIur, bu I sirusindu kendIsIne kuIbesInde besIedIgI sokuk kedIIerInden bIr ordu eIIk edermI.

Kedisever yuzurlur

ZerrILe, bu IsmIydI onun, sunkI IuberII
Ugrun kederImden
YuILukIunir, uLIur, srnr, okuLir, okur
SirI uIsin IIn gnIm bIr ure buIurdu
ukIn zerImden
BIr kez dugiIip gILLI mI Iznm, kuruIurdu:
'Suyemde bu neen` demek IsLer gIbI mugrur;
Mugrur ve kmser,
BuIurdi veIusizIigu; ben bugIi ve gsz,
Her IsLegI, Ier Iuzzi ve Ier keyIIne uymu,
Buzen uurukLun,
Buzen kizururukLun, yIne gsz, yIne kunmi;
En pIeII bIr meyIInI grsem Inunirdim;
BIureIIgImden;
Hep LirmuIunir, LirmuIunir, LirmuIunirdim!
...

TevIIk IkreL, ZerrILe udIi kedIsInIn urkusindun byIe yuzmiLi. AsIindu kedI derken 'kudin` demek
IsLIyordu. ZerrILe, ursu 'sirmu`, 'uILin LeI` demekLI. uIini esIrgemeyen eIeLIrmen NuruIIuI ALu du
kedIye koydugu udu bukin? Trke`yI o kudur Ior grm udumu bIz de kuIkip byk Trk uIrI
demIIz! AIIuI gnuIimizi uIIeLsIn! demILI. TunburI MesuL CemII Bey kedI ukindun IIkuyecI oImu,
HuIIL ZIyu UukIigII, burnu byk kedIIerIn, InsunIuru gvenmeIerInIn uci sonIurini unIuLmi, #eIIk
HuIIL Kuruy IuvuzdukI buIikIuri yIyor dIye kedIsInI IdrmL. BIIge Kurusu, KedI sever gIbI
sevmemeIIyIz sevdIkIerImIzI demI, HseyIn #uImI Grpinur`in son szIerI KedIIerImI IyI besIeyIn!
oImuLu. Oyu Buydur du 'VIcdun yuziIuri` buIikIi sLunundukI IIk yuzisinu OrIun VeII`nIn KuyrukIu
$IIrI`yIe;

Uyuumuz, yoIIurimiz uyri;
Sen cIgercInIn kedIsI, ben sokuk kedIsI
SenIn yIyecegIn kuIuyIi kupLu;
BenImkI usIun ugzindu;
Sen uk ryusi grrsn ben kemIk.
Amu senInkI de koIuy degII kurdeIm;
KoIuy degII IunI,
ByIe kuyruk suIIumuk Tunrinin gn dIzeIerIyIe buIumiLi.

Ben de yuziyi bIrku 'kedI sz` IIe bILIreyIm: 'HepsI bILLI de I kuru kedInIn evIenmesIne mI geIdI?`
'KedInIn sLne vurmu, usIun yupursin`, 'KedInIn kunudi oIsuydi, serenIn udi oImuzdi`, 'KedIye
sormuIur, kudi mi IyI, mIL m? Ne o, ne o demI`...

TA#H DETE# 1.oz.zooq
Aye Hr
SosyuI devIeL mI, suduku kILr m?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TrkIye sLuLIsLIk Kurumu`nun (TUK) yupLigi zoo; YoksuIIuk uIimusi`nu gre TrkIye`de yoksuIIuk
oruni, bIr ncekI yiIu gre o,; puun urLuruk yzde 18,6`yu ikLi. BIrIemI MIIIeLIer KuIkinmu
Progrumi`nin (UNDP) zoo;-zoo8 nsunI GeIIme #uporu`nu gre TrkIye, GuyrI SuII YurL I HusiIu
(GSYH) uisindun dnyunin en byk 1;. ekonomIsIne suIIp oIdugu IuIde, zoo-zoo yiIIuri
urusindu gerek sosyuI yurdim uIunIurin geneI nIusu oruni uisindun (zoo`de yzde z6,8, zooq`Le
yzde o,q8 ve zoo`Le yzde z,1), gerekse yupiIun yurdim mIkLurIurinin GSYH`ye oruni uisindun
(zoo`de yzde o,;, zooq`Le yzde o,66 ve zoo`Le yzde o,86) srekII bIr urLi egIIImI gsLerdIgI
IuIde, nsunI GeIImIIIk EndeksI`nde 1;; Ike urusindu 8q. sirudu yer uIiyor. Bu LubIo, yoksuIIukIu
mcudeIenIn ne kudur ucII bIr grev oIdugunu gsLerIyor. Son yiIIurdu, yoksuIIugun gIderIImesI ve
IuIkin yuum kuIILesInI urLLirmuk IIn gerekII oIun sosyuI yurdimIurin Iuyirsever bIreyIer, LopIum, sIvII
LopIum rgLIerI veyu devIeL LuruIindun mi yupiIucugi konusundu cIddI LurLimuIur vur.

zm suduku mI?

TrkIye`de bu konudu devIeLe ykIenen 'dev`, yunI 'sosyuI devIeL` nILeIIgI, IIk oIuruk 1q61 Anuyususi
IIe LunimIundi, duIu sonru uIuk LeIek IurkIiIikIurIu 1q8z Anuyususi IIe devum eLLI. Ancuk IIbIr zumun
gerek unIumdu 'sosyuI devIeL`Ie Luniumudik. YiIIurdir dzenII bIImde kmr, yIyecek ve sugIik
yurdimIuri yupun AK PurLI IkmeLI kumu IonIurini yunduIurinu dugiLmukIu ve devIeLIn bu uIundukI
sorumIuIukIurini gnII kuruIuIuru veJveyu IuyirseverIere devreLmeye uIimukIu suIuniyor.
Bubukun Erdogun Ise MuIuIeIeL Iep eIeLIrIyor. Suduku kILr dIye LuLLurmuIur gIdIyorIur. BIzIm
kILrmzde suduku nemIIdIr dIye cevup vererek IddIuIuri udeLu dogruIuyor. zoo8`de bIr ncekI
yiIin dokuz kuLinu IirIuyun ve son gnIerde beyuz eyu, mobIIyu, LuvuIeL, IuLLu ev verme ekIInde
devum eden yurdimIurin 'sosyuI yurdim mi` yoksu 'seIm rveLI mI?` oIdugu konusundukI IukIi
LurLimuIur vesIIesIyIe, 'suduku kILr`ne ve sIum`in en nemII IuyirseverIIk kurumIuri oIun vukiI ve
ImureLIerIn OsmunIi dnemIndekI uyguIumuIurinu gz uLmuyi IuyduIi grdm.

OsmunIi DevIeLI`nde 'sosyuI poIILIku`, 'sosyuI devIeL` gIbI kuvrumIur yokLu. BunIurin yerIne 'ILImuI
muuveneL` (sosyuI duyunimu) kuvrumi kuIIuniIirdi. LImuI muuveneLI sugIumuk, devIeLIn usII grevI
oImuyip, uIIe, Ioncu, vukiI gIbI kurumIur uruciIigiyIu yrLIrd. Bu kurumIurin duyundigi ve
esInIendIgI kuynuk Ise sIum dInIydI. Bu bugIumdu 'Iuyir`, 'eIkuL`, 'IImuye` gIbI kuvrumIurIu yoksuI
MsImunIuru desLek oIunmuyu uIiiIirdi.

sIum Iukuku ve LopIumu erevesI IInde LesIs edIIen, Iuyir IIerI IIn bugiIunmi dInseI LemeIII
kurumIuru 'vukiI` (oguIu evkuI) denIyordu. 'VukI` szcgnn Arupudu 'durmu, durdurmu,
IurekeLLen uIikoymu, IupseLme ve dInIendIrme` unIuminu geImesI, vukIu ukLuriIun muIIurin
suLiIumumusi, ukLuriIumumusi, LemInuL gsLerIIememesI, IpoLek edIIememesI gIbI durumIurIu IIgIII
oImuIidir. BIr muIin, geIIrI IIe bIrIIkLe IuyirIi bIr Ie uyriImusi umuciyIu mIk suIIbInIn mIkIyeLInden
ikuruk, AIIuI`in mIkne veyu sosyuI mIkIyeL kuLegorIsIne ukLuriImusi ekIInde LurII edIIebIIecek
vukiIIuri kurmu konusundu Kurun`du uik IIudeIer oImumukIu bIrIIkLe, mmInIere Iuyirsever
oImuIuri, zekuL ve suduku-I IILre diindu buku IuyirIur du yupmuIuri LuvsIye edIImILIr.

lk vukII Peygumber mi kordo?

Ik vukIin ne zumun kuruIdugu bIIInmIyor. TurII boyuncu eskI TrkIerde, MogoIIurdu, urIsIIerde,
sIumIyeL ncesI ArupIurdu, YuIudIIerde, #omuIiIurdu ve BIzuns`Lu vukiI uyguIumuIurinin oIdugunu
duIr pek ok kuynuk oIdugu IuIde, sIum kuynukIurinu gre IIk vukIi mmInIerden bIrInIn kendIsIne
birukLigi muIIu Peygumber kurmuLur. Buzi kuynukIuru gre Ise kendIsIne verIIen Semg denIIen
IurmuIigi suduku oIuruk dugiLip dugiLmumu konusundu Peygumbere duniun Omer kurmuLur.
Peygumber Omer`e yIe demILIr Bu IurmuIigin usIini (rukubesInI) vukIeL! ArLik o IIbe edIImez,
vurIs oIunmuz, yuIniz onun muIsuI InIuk edIIIr, yedIrIIIr.

Gc yeten herkes vukII korubilir

VukiI kurmu Iukki, vukIedIIecek mIkn IIk eIden suIIbI oIun, ukIi buindu, yeLIkIn ve zgr (eIII,
buIIg ve Ir), yerIne geLIrecek buku ykmIIg oImuyun kIIIere (kudin ve erkekIere) LuninmiLir.
Ancuk kudinIurin mIk suIIbI oImuIuri duIu zor oIdugundun vukiI kurmuIuri du nudIr oImuLur.
SuILunuL vukIi kurmuk Ise OsmunIi ImpuruLorIuk kImIIgInIn nemII bIr purusidir. SuILunuL vukiIIurini
ugirIikIi oIuruk erkekIer kurmusu du, serveL, mevkI ve IkLIdur suIIbI OsmunIi kudinIuri suIIp
oIdukIuri gc IsLer kendI IsLekIerI dogruILusundu, IsLerse bIr uIIenIn yu du cemuuLIn koIekLII ubusinin
purusi oIuruk byk IuyirseverIIk gIrIImIerInde buIunuruk gerege dnLrmIerdIr.

DIn umuIuru IIzmeL eLLIgI srece YuIudIIere ve HirIsLIyunIuru du vukiI kurmu Iukki LuninmiLir umu
bu Iuk kIIIse ve sInugogIuri kupsumuzdi. VukIin umucu uygun IIzmeL edIp eLmeyecegInI ve kurucusu
LuruIindun beIIrIenmI kouIIuru uyup uymuyucugini LukIp edecek bIr 'mLeveIII IeyeLI`nIn oImusi du
urLLi. Ancuk bu kouIIurin yuziIi IuIe geLIrIImesI urL degIIdI. $uIILIer Iuzurundu szI vukiInume de
kubuI edIIIyordu.

VukIedIIecek mIk bIr odudun LIcurI IIeLmeye kudur genI bIr yeIpuzede oIubIIIrdI. sIum Iukukundu
IuIz (rIbu) uImuk gnuI suyiIdigindun IIk buIurdu nukIL vukiIIurinu kuri ikiImi uncuk Ebu`s-Suud
EIendI`nIn (. 1;q) IeLvusindun sonru bunIuru du IzIn verIImILI. VukiI yurdimi uIun kuruIuIurin
buindu cumI, mescIL, medrese, mekLep, Lekke, ImureL, BImurIune (IusLune) ve emeIer geIIrdI.
Ancuk kprIer, yoIIur, IIsurIur veyu su kunuIIuri gIbI yupiIur bIIe vukiI IIzmeLI uIubIIIrdI.

VukIIlurIn gc

Ancuk ne zumun ve kIm LuruIindun kuruIursu kuruIsun, vukiIIur, en yuygin ve IIevseI bIImInI
OsmunIi DevIeLI`nde kuzunmiIurdir. 16. yzyiIdu sudece sLunbuI`du z.oo`den IuzIu vukiI vurdi. 18.
yzyiIu geIIndIgInde OsmunIi IkesIndekI vukiI suyisi 6.ooo`I umiLi. 1;. yzyiIdu ekonomInIn yzde
16`sini, 18. yzyiIdu yzde z;`sInI, 1q. yzyiIdu yzde 16`sini vukiIIurin konLroI edIyordu. VukiIIur,
suIIp oIdukIuri geIIrIn 1;. yzyiIdu yzde 6`sini, 18. yzyiIdu yzde 1o`unu ve 1q.yzyiIdu yzde 1;`sInI
sosyuI yurdim IuuIIyeLIerIne IurciyorIurdi.

OnemII bIr IsLIIdum merkezI oIun (rnegIn sLunbuI`dukI YenI CumI VukIi`ndu 6q1 kII uIiiyordu)
vukiIIur urusindu kImsesIz ocukIuru, kszIere, yeLImIere, muILuIuru yurdim vukiIIuri, ukiI
IusLuIurinin bukimi IIn IusLune vukiIIuri, grme ve IILme engeIIIIere yurdim vukiIIuri, dmunu esIr
denIerIn IIdyeIerInIn denerek kurLuriImusini sugIuyun vukiIIur, IumuI, cumci, kuyiki gIbI ugir ve
yipruLici IIerde uIiun IIIere yurdim vukiIIuri, bor veyu IIIus sebebIyIe Iupse dm oIunIuru
yurdim edIIerek IupIsLen kurLuriImuIuri IIn kuruIun vukiIIur, ksz kizIuru eyIz verIImesI IIn
vukiIIur, IukIr IILIIere dn LoIumIuk bugduy, urpu vs verIImesI IIn kuruIun vukiIIur, irukIurin
kirdikIuri unuk-mIek gIbI eyIer yznden IukureLe ugrumumuIuri IIn kuruIun vukiIIur gIbI ok
degIIk umuIi oIunIuri vurdi.

OsmunIi`du vukiIIuru IIgInIn oImusi doguIdi nk sIum`u gre Iuyir IIeme, IukIrIerIn zengInIerden
LukdIr-I IIuII geregI LuIep eLLIgI bIr Iurzdir. sIum`u gre Insunin kendI uIIesInI geIndIrmesI de Iurz
oIuruk LunimIunmiLir. VukiI, Ier IkI Iurzin du yerIne geLIrIImesI IIn ok cuzIp bIr uruLir. OyIe kI, 16.
yzyiIdun ILIburen vukiI kurmu, zekuL vermeyI gerIde birukun bIr IuyirseverIIk bIImI oImuLur.
nk vukiIIur, zekuLLun IurkIi oIuruk, sudece AIIuI`in sevgIsInI ve InuyeLInI kuzunmuyu degII, IIuve
oIuruk kurucunun uIIesInI geIndIrme, kIIseI serveLInI msudereden korumu, mIrusini IsLedIgI gIbI
dugiLmu, serveLInI ve gcn sergIIeme; Iunedun yeIerI ve byk devIeL grevIIIerI IIn, LopIum
IIzmeLIerInI grme, IsLIIdum yuruLmu, ILIbur ve nIuz geIILIrme, IuIk zerInde egemenIIk kurmu gIbI
pek ok umucu uyni undu IIzmeL edebIIIyordu.

teki dnyu iin yutIrIm yupmuk

Bu IIevIerIn buziIurinu yukindun bukursuk; Kurun`du (HudIdJ18) Suduku veren erkekIere ve suduku
veren kudinIuru ve AIIuI`u gzeI bIr dn verenIere, verdIkIerInIn kuriIigi kuL kuL denIr ve onIuru
degerII bIr mkuIuL vurdir dendIgI IIn mIkn vukIeLmeyI seen kImseIerIn AIIuI kuLindu
yceIecegIne (kurbeL) ve cenneLe gIdecegIne InuniIirdi. DoIuyisiyIu IuyirIi IIerde buIunmuk, nceIIkIe
LekI dnyu IIn bIr yuLirim yupmuk unIumi Luiyordu.

Aileye bukmuk

VukIedenIn vukiI uruciIigiyIu uIIesInIn IerLIerIne bukmusi guyeL meru bIr umuLi. Bu IIev sudece
Hunedun uIIeIerI ve byk devIeL grevIIIerInIn kurdukIuri vukiIIurdu sz konusu oImuzdi. Ancuk,
kurucunun uIIesInIn vukiILun IsLIIude eLmesI sonsuzu kudur srmezdI. nsun mrnn kisu oIdugu
modern ncesI dnemde, bIrku kuuk sonru vukIedenIn uIIesInden kImse kuImuz, sonuLu vukiILun
yoksuIIur, muILuIur, vb. yururIunirdi.

Msudereden kortolmuk

HerIungI bIr sebepIe Ikmdurin guzubinu ugruyun yksek dereceII devIeL grevIIIerInIn IupIs ve
Idumi ve muIIurinin beyLImuI numinu zupL ve msuderesI, Trk-sIum-OsmunIi devIeLIerInde sikIikIu
kuriIuiIun bIr durumdu. VukiIIur, byIe bIr durum kurisindu uIIenIn seIuIeLe dmesInI engeIIeyen
bIr nevI sIgorLu vuzIIesI grmLr. nk vukIedIIen muIIur AIIuI`u yu du cemuuLe devredIIdIgI IIn
msudere edIIemezdI. BIr Lek uLII SuILun MeImeL bu kuruIi IgnemI uncuk byk LepkIIer zerIne
ogIu . BuyezIL bubusinin IsLImIuk eLLIgI vukiI muIIurini Iude eLmILI.

Mirustu esneklik

OLe yundun vukIeden kII IsLedIgI kIIIerI vukiInumeye yuzdiruruk mIrusi yupubIIIr, mIrusLun
drmek IsLedIkIerInI (rnegIn kiz ocukIurini) vukiInumeden ikurubIIIrdI. Bu du mIrus birukmu
uisindun sIum Iukukunu gre duIu byk bIr esnekIIge IureL edIyordu. OrnegIn CezuyIr, us ve
Tunus gIbI Kuzey AIrIku bIgeIerInde, kendIIerI $uIII veyu MuIIkI oIdukIuri IuIde HuneII IikiI
esusIurinu duyunuruk vukiIIur kurunIur vurdi.

NIoz ve suygInlIk kuzundIrmuk

uLimIIer, ZengIIer ve EyybIIer dnemInde yneLIcIIer vukiIIur yoIuyIu buzi kIIIerI IImuyeIerInde ve
konLroIIerInde LuLmuIur, kendIIerIne desLek verecek yereI dIn IIderIer zerInde ekonomIk nIuz
suIIbI oImuIurdi. Uzun IkmdurIikIuri sirusindu MemIk suILunIuri uIemu, grencIIer, medrese
IocuIuri, dervIIer ve dIger grevIIIerI vukiIIur uruciIigiyIu konLroI ederek IkLIdurIurini srdrmIerdI.
AnudoIu SeIukIuIuri dnemInde uIemu IIe emIrIer urusindukI ikur IIIkIIerI vukiIIur uruciIigiyIu
yrLImL. OsmunIiIur uisindun vukiI kurmu, yenI IeLIedIIen LoprukIurdu yerIeImI sugIumunin
kIIIL uruciydi. OsmunIi dnemInde vukiIIur Iem sIumIyeL`I, Iem OsmunIiIigi, Iem de eIIrIemeyI
yuyginIuLirun, kkIeLIren merkezIer oIuruk IIev grmIerdI.

Temel grev: ue temini

BLn ImpuruLorIukIur gIbI OsmunIi mpuruLorIugu IIn de Lebuusinin LemeI gidu muIzemeIerInI LemIn
eLmek LemeI grevIydI. $eIIrIerIn IuesInI LemIn eLmek, kendIIerInI doyurumuyunIuru LemeI
gereksInImIerInI dugiLmuk ve kiLIik zumunIuri IIn Iue sLoku yupmuk bu grevIn bIr purusiydi. Bu
uidun, OsmunIi devIeLI bIr reIuI devIeLI degIIdI umu bIr reIuI LopIumuydu. Ancuk SuILunuLin
cmerLIIgInIn IIerI ve sinirIuri vurdi. mpuruLorIugu evIren eIIrIerdekI sIyusuI busincu uyurIiydi
ve OsmunIi Iegemonyusini vurguIumuyu yneIIkLI.

'ueyI LemIn eLmek`, 'IuyirseverIIk` ve 'yoksuIIukIu` mcudeIe uisindun en nemII vukiI bImIerI
ImureLIuneIer (u evIerI, muLbuIJmuLIuk) IdI. KuynukIuru gre IIk OsmunIi ImureLI 16`du znIk`Le,
OrIun Bey LuruIindun kuruImuLu. Ik yiIIurdu pudIuIIur, IuIk IIn kurdukIuri uik soIruIurdu
buIunurIurdi. Bu geIenek, uLII SuILun MeImeL`Ie (. 1q81) orLudun kuIkLi. 16oo yiIinu geIIndIgInde
ImureLIerIn suyiIuri 1oo`e uIumiLi ve on bInIerce kII kurinIurini ImureLIerde doyurur oImuLu, uncuk
1;. yzyiIdun sonru suyiIuri uzuIun ImureLIer, 1q. yzyiIu geIIndIgInde vukiI sIsLemInde orLuyu ikun
bozuImu IIe bIrIIkLe eskI IIevIerInI yerIne geLIremez oIduIur.

Toz ve ekmegin sembolik unlumI

mureLIerIn nusiI IIedIgIne gemeden nce, yemek vermenIn semboIIk unIumi zerInde durmuk
gerekIr. TuzIu ekmek uIip verme ImureLIerdekI sosyuI uIiverIIn bIr purusiydi nk Ier IkIsI de
LemeI gidu muddeIerIydI. Ancuk, ekmek ve Luz uIip vermenIn bundun Le bIr unIumi vurdi. 11. yzyiIdu
yuumi KuruIunIi edIp YusuI Hus HucIp, K:tcd: ili udIi eserInde sIum geIenekIerIne duyunuruk
IkmdurIuru Lebuusi zerInde deneLImI sugIumuk IIn uyunu, uIemuyu ve uvumu yemek vermesInI
gLIemI ve yIe demILI: OnIuru ekmegInden ve Luzundun yedIr! OsmunIiIurdu Ise 'Luz ve ekmek
Iukki bIImedI` deyImI, 'ykmIIkIerInI yerIne geLIrmedI` unIuminu kuIIuniIirdi. HImuye edenIe
edIIen urusindu kuruIun 'mInneL borcu` IIIkIsI ImpuruLorIuk geneIIndekI Ier kudemedekI Lebuu IIe
Ikmduri bIrbIrIne bugIurdi. YIyecek bu gcn sImgesI ve dIIe geLIrmenIn yoIuydu. Her Lubukudun
Insuni besIeyen u, pudIuIin egemenIIgInI ve LuILini du besIeyIp kuvveLIendIrIyordu.

Kods'teki Huseki Soltun mureti

Bu IIevIerI yzyiIIurcu buuriyIu yerIne geLIren bIr ImureL rnegI oIuruk Kuds`LekI HusekI SuILun
mureLI gsLerIIebIIIr. KununI SuILun SIeymun`in kurisi Hrrem SuILun`in 18`de Kuds`Le kurdugu
vukiI, bugn surIurIu evrIII eskI eIrIn merkezInde EI Vud IIe AkubeL`L-TukIye cuddeIerInIn bIrIeLIgI
nokLudu, VIu DoIorosu`nin bIruz gneyInde Hurem` $erII, KubbeL`s-SuIru, Mescd`I-Aksu ve KuLsuI
KubIr KIIIsesI`nIn buIundugu Lupinuk LepesInIn yukinIurindu IuIu uyukLu duruyor.

BuLiIi kuynukIurdu '#oksuIunu` oIuruk geen Hrrem`In dIger suILunIurdun IurkIi oIuruk kendInI
pudIuI unnesI (VuIIde) oIuruk degII pudIuI kurisi (HusekI) oIuruk LesIs eLLIgI ve KununI`yI buku
kudinIurIu puyIumudigi, gILLIgI yerIere onunIu gILLIgI bIIInIyor. Hrrem kuzundigi bu uyricuIikIi
konum suyesInde byk g ve serveLe kuvuLu ve o zumunu dek grImedIk Ide byk vukiIIur
kurdu. Hrrem`In IIk kurdugu vukiI o zumunIur AvruL Puzuri denIIen sLunbuI-Aksuruy`dukI HusekI
semLIndeydI. SemLIn udi 'HusekI` Hrrem`In yupLirdigi cumI, medrese, ImureL ve geIIyordu. HusekI
HusLunesI`nIn LemeIInde Hrrem SuILun`in yupLirdigi DurIIu vurdi. Ayni ekIIde AyusoIyu IIe
SuILunuImeL CumIsI urusindukI HusekI Humumi du Hrrem SuILun`in IuyruLiydi.

Kods'n gerek Iutihi

Kuds`LekI HusekI SuILun mureLI, Hrrem SuILun`in Mekke, MedIne, sLunbuI, Bursu, EdIrne gIbI
eIIrIerde kurdugu vukiIIurdun sonuncusuydu. NILekIm Hrrem SuILun, ImureLIn vukIIyesInI
IuzirIudikLun (18) bIr sre sonru IuyuLu vedu eLLI.

mureLe vukIedIIen muIIur urusindu Kuds, Guzze, NubIus ve TrubIusum`du IunIur, dkkunIur, uri,
IumumIur, subun IubrIkuIuri, su ve yeI degIrmenIerI, subunu, LLne, odunu ve buzi mezru ve kyIerIn
vergIIerI vurdi. YukIuik o kIIyI IsLIIdum eden ve dzenII oIuruk LopIum oo kIInIn kurnini doyurun
ImureLIunenIn yupiIii, sLunbuI`du SIeymunIye KIIIyesI`nIn yupiIiiyIu e zumunIiydi. AnIuiIun
Hrrem SuILun kocusi gIbI cmerL, mmIn, Iuyirsever ve g suIIbI oIdugunu bu ImureLIune IIe
gsLermeye uIimiLi. Buzi kuynukIuru bukiIirsu ImureLIune bInusi MemIkIu Tunuk HuLun (Im
1q8) LuruIindun du ImureLIune oIuruk kuIIuniIiyordu. Tunuk HuLun`un ImureLIunesI de BIzuns
mpuruLoru . KonsLunLInos`un unnesI EIenu`nin IusLunesI zerInde ykseIIyordu. (EIenu 1 yiIindu
HirIsLIyunIigi kubuI eLmILI.) YunI Hrrem, vur oIun bIr Iuyir kurumunu yenIden IIyu eLmILI.

mureL, IIIsLIn`dekI dIger nemII dIn merkez Hebron eIrInde yzIerce yiIdir IIzmeL veren HuIII
bruIIm SoIrusi`yIu (sImuL`I-HuIII) rekubeL eden HusekI SuILun mureLI, 116`du OsmunIiIur
LuruIindun kunsiz bIr ekIIde uIinun Kuds`n, uzun LurIII boyuncu IyIce kemIkIemI LopogruIyusinu
nIuz ederek, eIrIn OsmunIiIurcu gerek unIumdu IeLIedIImesInde nemII roI oynumiLi.

orbusIz olmuz

HusekI SuILun mureLI`nIn vukIIyesInden de grdgmz gIbI ImureLIuneIerIn gnIk yemek
IIsLesInde muLIuku IkI eIL orbu ve ekmek oIurdu. Tereyugi, noIuL, sogun, Luz, kImyon ve mevsImIne
gre kubuk, yogurL, IImon yu du kurubIberIe LuLIundiriIun buIgur orbusi ukum gnnde verIIIrdI.
DuIu busIL oIun orbuIur Ise subuIIeyIn verIIIrdI. orbunin yunindu verIIen ekmek (IodIu) Ise un, Luz
ve sudun yupiIir ve en uz qo dIrIem ugirIigindu oIurdu.

Bu IkI eIL orbu ImpuruLorIukLukI bLn ImureLIuneIerde orLuk yemekLI uncuk buzi bIgeIerde
orbuyu ispunuk, puzi, muydunoz ve Iuvu gIbI buku sebzeIer de kuLiIirdi. OrnegIn Hebron`dukI HuIII
bruIIm SoIrusi`ndu Perembe ukumIuri mercImek orbusi, I pIIuv ve nur LunesI Ikrum edIIIrken,
uLII mureLI`nde zeI konukIuru koyun eLI yuInIsI, buIIu LuLIundiriImi pIIuv ve zerde, erIkII sLIu
gIbI buku yIyecekIerde verIIIrdI. SIeymunIye mureLI`nde nemII kIIIere kuIvuILidu buI verIIIrdI.
Ayricu bugduy, pIrIn, kuyisi, budem, zm, erIk, noIuL ve yugIu yupiIun zeI bIr LuLIi sunuIurdu.
KundIIIerde ve buyrumIurdu bLn ImureLIuneIerde orbu yerIne LuneII yemek (rnegIn yuInI)
verIIIrdI. Ancuk duI kudinIuru verIIen yemek II degImezdI, onIur Iep en yoksuI yemege LuIIm
ederIerdI.

Blgesel IurklIlIklur

YIne de sLunbuI ImureLIuneIerInde sunuIun yemekIer IerkesI memnun eLmezdI. OrnegIn 18o`Ierde
bu ImureLIuneIerI zIyureL eLmI oIun GeIIboIuIu MusLuIu AII`ye gre ekmekIerI Lopruk gIbI kuru, sunkI
bIr uvu kII, orbuIuriysu udeLu buIuik suyu, sLIu kusmuk gIbI, yuInIyse IdkLen sonru kesIImI bIr
derI bIr kemIk kuImi koyunun eLInden yupiImi|Li.|

Ayni kII BuIkunIurdukI Evrenos Bey mureLI`nde verIIen yemegI Ise yIe LurII eLmILI: ...gnde IkI
kere drL veyu be eIL yemek yoIcuIuru beduvu dugiLiIir. Bu kurumIur pek LesIrII, yoIcuIuru Ikrum
edIIen yemekIer pek IezzeLII ve buIsedIIdIgI ILuI uici, IuLLu evde yeLILIrIIen uiIur LuruIindun
yemekIerden duIu IezzeLII ve Io. YuInIIerInIn Ludi kivumindu, orbuIuriyIu kILeIerInIn de erILe ve
erILe orbusi du uyni IezzeLLe. DuIusi suIur geceIerI soIruIurdun IIIuI gIbI purIuk, ekerden duIu LuLIi
bukIuvu, suyisiz eILIe IezIz bumbur ve kekek gIbI yemekIer eksIk oImuyor.

'Tus suhibi olmuk'

mureLIuneIerIn kuynukIuri sinirIi oIdugu IIn kImIere u dugiLiIucugi konusundu kesIn kuruIIur
konmuLu. OrnegIn Konyu`dukI SuILun SeIIm mureLI`nde yoIcu gIe numuzindun nce geImIse o gn
yemek yeme Iukkinu suIIpLI, uksI LukdIrde erLesI gnn IIsLesIne gIrerdI. KusLumonu`dukI smuII Bey
mureLI`nde gece geIen yoIcuIuru subuIu kudur uIikIurini busLirsin dIye buI, cevIz, peynIr gIbI
yIyecekIer verIIIrdI.

mureLIuneIerden dzenII yururIunmuk IIn 'Lus suIIbI` oImuk gerekIrdI. Ancuk, 'Lus suIIpIerI`
urusindu yoksuIIuru geIInceye kudur pek ok kII vurdi. DuIu dogrusu, yoIdun geen suruy eIIsInden,
nemII bIr Lccuru, medrese grencIsInden dIIencIIere kudur uzunun genI yeIpuzede, yoksuIIur
ogunIugu oIuLurmuzIurdi. (VukIIyeIerde geen 'IukIrJIukuru` LerImI dknIer, dIn IukIrIerI,
dervIIer, duIIur, yeLImIer, IuciIur, IusLu ve sukuLIur, yoksuIIur gIbI genI bIr grubu LunimIudigi IIn bu
konudu yunIi bIr uIgi oIumuLur.)

Diuridun geIen Ierkese yemek verIImedIgI gIbI, diuri yemek ikurmuk du mmkn degIIdI. OrnegIn
Kuds`LekI HusekI SuILun mureLI`nde Lek IsLIsnu SIon TepesI`ndekI runsIsken munusLirinu
yerIeLIrIIen $eyI ed DeccunI`yIe 16 mrIdIydI. Bunun du muILemeIen nedenI, dervIIerden oIuun
yemek uIuyinin HirIsLIyun muIuIIesIne gIrIInIn bIr eIL gvde gsLerIsI IIevI grmesIydI.

AyrIculIklI moumele

mureLIuneIerde verIIen yemek mIkLurIuri du degIIyordu. GeneI oIuruk en ok yemegI ImureLIerde
uIiunIur uIirdi. Bunun diindu buku IIer de vurdi. OrnegIn Kuds`Le medrese grencIIerI ve
personeII bIr kepe yuInIyIe IkI somun ekmek uIirken greLmenIere bunun IkI kuLi yemek verIIIrdI.
uLII mureLI`nIn vukiI kuLIbI, muIusebe memuru ve yurdimcisi IkIer kepe orbu uIirken, kIIIyede
uIiun dIger kIIIer bIrer kepeyIe yeLInIrIerdI. GerIye kuIun yIyecek Ise yoksuIIuru puyIuLiriIirdi. Buzi
ImureLIuneIerde yoIcuIur, yoIcuIuk IuIIndekI memurIur, medrese greLmen ve grencIIerI, yoksuIIurin
nnde yer uIirdi.

Yemek yeme sirusi du nemIIydI. uLII`Le IuLiri suyiIi konukIur nce yerIerdI, onIurin urdindun
uLII`In kurdugu SuIn-i Semun medreseIerInIn uIuIIsI, sonru LekI okuIIurin personeII ve en son
yoksuIIur geIIrdI. SIeymunIye`de, nemII uIisIur IIn zeI oduIur vurdi ve yemekLe uIemuyu nceIIk
Luninirdi. Kuds`Le IIkIn ImureL ve cumI personeII, urkuIurindun ImureLIn odusindu konuk kuIunIur,
en son IIzmeLkurIur soIrudu yerIerInI uIirdi. Son oIuruk yoksuI IuIk vurdIyuIi oIuruk IerI gIrerdI.
OnIurdu siruIi gIrebIIIrdI. Once uIemu urusindukI yoksuIIur, sonru LekI yoksuIIur en sonru kudinIur
yemek uIirdi. ogunIukIu yemek kuImudigindun kudinIur ve yunIurindukI ocukIur u kuIirdi.

Zekt ve suduku

VukiI ve ImureLIerIn LemeI esIn kuynukIurinu geIIrsek; Kurun`du geen 'zekuL`, 'suduku`, 'suduku-I
curIye`, 'kurbun`, 'uduk`, 'keIureL`, 'IedIye`, 'kurz-i Iusen` (AIIuI`u gzeI bor LukdIm eLmek), 'InIuk`
(AIIuI yoIundu Iurcumuk) gIbI ynLemIerIn LemeI umuci AIIuI`in sevgIsInI, rizusini kuzunmu, muIi ve
kuzunci yoksuIIurin Iukkindun LemIzIeme ve gnuIIurdun urinmuydi.

sIum`in be urLindun bIrI oIun zekuL, IILIyuci oIun eyu ve borIurindun IuzIu oIuruk, dInde zengInIIk
Is mIkLurindu muIi, purusi buIunun Ier ergInIIk uginu geImI, ukiI suIIbI, Ir MsImun`in
muIIurinin beIII bIr mIkLurini (geneIIIkIe kirkLu bIrInI) seneden seneye IukIr MsImunIuru vermesIdIr.
Ancuk, 'IuzIu zengInIIgIn` IesupIunmusinin zorIugu bIr yunu, zekuL verme Iurzinin ne Ide yerIne
geLIrIIdIgIne duIr bIr bIIgIye suIIp oImudigimiz gIbI zekuLIu yoksuIIugun gIderIIdIgI bIr dnem
oImumiLir.

Her ey sudukudIr

Bubukun Erdogun`in beI bugIudigi grIen 'suduku` konusunu geIInce; Kurun`du (TevbeJ6o) kImIere
suduku verIIecegI yIe beIIrLIImILI: SudukuIur (zekuLIur) AIIuI`Lun bIr Iurz oIuruk uncuk, yoksuIIuru,
dknIere, (zekuL LopIuyun) memurIuru, gnIIerI (sIum`u) isindiriIucuk oIunIuru, (IrrIyeLIerInI
suLin uImuyu uIiun) kIeIere, borIuIuru, AIIuI yoIundu uIiip cIIud edenIere, yoIcuyu muIsusLur.
AIIuI pek IyI bIIendIr, IIkmeL suIIbIdIr. Ancuk Peygumber`In Akrubuyu suduku vermek, sevub)
bukimindun IkI kuLLir. YedIgIn ey sudukudir. Zevcene yedIrdIgIn ey, senIn IIn sudukudir. HIzmeLIne
yedIrdIgIn ey, senIn IIn sudukudir. Her IyIIIk sudukudir. Ho sz, bIr sudukudir. M`mIn kurdeInIn
yzne Lebessm eLmek sudukudir. demesIne bukiIirsu, 'suduku` gnmzdekI korkun yoksuIIugu
ure oIucuk bIr ynLem degIIdIr.

BIr de 'suduku-I IiLir` vurdi kI, Suduku-I IiLir IIn ngrIen zengInIIk Is (nIsup) zekuLLu urunun
nIsupLir. Ancuk suduku-I IiLirdu, zekuLLu ngrIen, muIin urLici oImusi ve zerInden bIr yiI gemesI
urLi yokLur. Suduku-I IiLir, #umuzun buyruminin bIrIncI gn subuIi, IukIrIere vermekIe ykmI
oIdukIuri beIII mIkLurIurdukI bugduy, urpu, Iurmu veyu kuru zm yuIuL kiymeLIerI kudur uILin veyu
gm oIup, IudIsIerde suduku-I IiLirin mIkLuri, bugduy, urpu, Iurmu veyu zmden bIr 'su`
(Peygumber dnemInde kuIIuniImukLu oIun bIr I bIrImI oIup yukIuik z,q1; grum) oIuruk
beIIrIenmILIr. (Gnmzde suduku-I IiLir`in IesupIunmusindu bIr kIInIn bIr gnIk normuI gidu
IILIyucini kuriIuyucuk mIkLur esus uIinir. Bu mIkLur DIyuneL IerI BukunIigi LuruIindun zoo8 yiIi IIn
6 YT. oIuruk supLunmiLir. Bu mIkLurin du yoksuIIugu ure oImuyudigiJoImuyucugi uikLir.

HuyIrseverlik degil, ykmllk

nsunogIu ok eskI LurIIIerden berI, sukuLIur ve yoksuIIur gIbI IILIyu suIIbI kIIIere yurdim eLmeyI
dnmLr. Verme gds bLn InsunIurdu orLuk zeIIIkIer gsLerIr. Ancuk bunun yuumu
geIrIImesI IurkIi kILreI kouIIurdu gerekIeIr. Bu uidun MusevIIIk, HirIsLIyunIik, MsImunIik
kendIIerIne zg 'IuyirseverIIk` kurumIuri reLmIIerdIr. BunIur beIII dnemIerde, yoksuIIugu
IuIIIIeLmekLe nemII IIevIer grmLr. Ancuk, vukiIIurin en gI ve yuygin oIdugu OsmunIi`nin
kIusIk dnemInde bIIe yoksuIIugu ure oIumumiLir.

SosyuI poIILIkuIur konusundu nemII uIimuIuru Imzu uLmi oIun BoguzII UnIversILesI`nden ProI.
Aye Bugru`nin dedIgI gIbI yoksuIIugu yukIuim konusundu, kupILuIIzmIn geIIImIne eIIk eLmI IkI
LemeI yukIuim vurdir. BunIurdun bIrIncIsI uIimuyi degerIer sIsLemInIn merkezIne koyur ve
yoksuIIugu LembeIIIgIn bIr LrevI gIbI grerek, kumu kuynukIurinin sosyuI umuIurIu kuIIunimi
konusundu gnIsz duvrunir. Bu kesImIer, yoksuIIugu, yoksuIu suIuyuruk uikIumu Imkunini
LkeLLIgInde, IuyirseverIIgI vurguIur. Huk LemeIII oIun IkIncI yukIuim Ise, LopIumu emek pIyususinin
nne koyur ve yoksuIIugu poIILIk bIr sorun oIuruk eIe uIir. DoIuyisiyIu gnmzde 'sosyuI IIzmeL`,
'sosyuI yurdim`, 'sosyuI gvenIIk` gIbI kuvrumIur IuyirseverIIk konusu degII, kumusuI Iuk vl
ykmIIk konusudur. DevIeLIn grevI suduku vermek degII, bLn yurLLuIurinin eIL kouIIurdu ve
InsunI IIerde yuumusini gvence uILinu uImukLir. nk suduku yoksuIIugu gIdermedIgI gIbI kuIici
IuIe geLIrIr.

TA#H DETE# o8.oz.zooq
Aye Hr
MnIerIL(!) unLIsemILIzm vuk`uIuri

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Guzze LrujedIsI doIuyisiyIu yrLIen uLeII LurLimuIurdu sruII yu du SIyonIzm kuriLIigi nerede
bILIyor, unLIsemILIzm nerede buIiyor, kesLIrmek gIderek zorIuiyor. Pek ok kII bunu ILIruz edIyor
nk bIzdekI geneI kuni, kubucu 'YuIudI irkindun oIunIuru duyuIun IunuLIk neIreL ve dmunIik` dIye
LunimIuyubIIecegImIz unLIsemILIzmIn, OsmunIi DevIeLI`nde ve TrkIye`de IIbIr zumun oImudigi
yoIundu. BIr eyIer oIdugunu kubuI edenIer Ise 'mnIerIL oIuyIur` deyIp geerIer. OLe yundun LurIIIIer,
OsmunIi dnemInde YuIudIIerIn MsImunIurIu eIL degII umu Avrupu`dukI soyduIurinu gre duIu
ruIuL yuudigini kubuI ederIer, siniIsuI ve eLnIk konumIuri yznden poIILIk oIuruk Jn-Trk
IurekeLInI, MeruLIyeLI, KemuIIzm`I ve CumIurIyeLI desLekIeyen YuIudIIerIn, ErmenIIer yu du #umIur
gIbI uIusuI bugimsizIik yu du Lopruk LuIepIerIyIe orLuyu ikmudikIuri IIn KemuIIzm`In 'TrkIeLIrme`
poIILIkuIurindun du byk zurur grmedIgIne InunirIur.

Bunu kIncI Dnyu Suvui sirusindu buzi dIpIomuLIurimizin YuIudIIerI NuzIIerIn vuIeLInden
kurLurmuk IIn yupLikIuri kuIrumunIik IIkuyeIerInI de ekIeyInce 'TrkIye`de YuIudI dmunIigi
yokLur!` dIye bbrIenmek pek ogumuz IIn koIuy oImuLur. UsLeIIk bu gr, uIusIur urusi YuIudI
kuruIuIuri LuruIindun du, TrkIyeII YuIudI kuruIuIuri ve kunuuL nderIerI LuruIindun du puyIuiIir.
YuIudIIer bIIe 'TrkIye`de unLIsemILIzm yokLur` derken, 'Iuyir vurdir!` demek gurIp kuubIIIr umu
geneI oIuruk CumIurIyeL LurIII, zeI oIuruk du son yiIIurdu yuunun IrIII uIukIi bIrok eyI bIr uruyu
geLIrdIgImIzde 'bIzde unLIsemILIzm yokLur` nermesIne muuIeseI kuLiIumiyorum. NedenIerImI
unIuyubIImenIz IIn, bu konudukI en yeLkIn uruLirmuci oIun #iIuL N. BuII`nIn eserIerInden
yururIunuruk kk bIr kronoIojI IuzirIudim. nLerneL nsIusindu bIruz duIu IuzIu rnek grebIIIrsInIz
uncuk en IyIsI #iIuL BuII`nIn kILupIurini okumuniz. Ondun sonru kurur sIzIn.

TIK PART NIM

Ocok 1pzj zmIr`de yuyimIunun Turl Sesi ve Ycnil Y:rt guzeLeIerI, Trk LccurIurin uruIurindu
bIrIeerek 'uIIuksiz ve ikurci YuIudI LeIIIkesIne` kuri mcudeIe eLmesInI IsLIyordu. YuziIurdu
YuIudIIerIn TrkIye`nIn ve zeIIIkIe zmIr`In 'mIkrop yuvuIuri` oIdugu IIerI srIyordu. Ardindun
mIzuI dergIsI Albcbc koroyu kuLiIdi ve YuIudIIerIe I yupiImuyucugini duymudiniz mi?, Bu
mIkropIurin bIzImIe yuumuIurinu mi IzIn vereIIm? gIbI buIikIurIu doIu bIr dIzI yuzi yuyimIudi.
EdIrne`dekI Pcceli guzeLesInde yuyimIunun bIr dIzI yuzi sonucu guIeyunu geIen EdIrneIIIer eIIr
meydunindu LopIunuruk bu Ikeden gILme sirusi sIze de geIecek! YuIudIIer deIoIun! dIye bugirdi.
PoIIs YuIudIIere uIL dkkunIuru suIdiriImusini zorIukIu nIedI. BubueskI gIbI kk kenLIerde yuuyun
YuIudIIer sLunbuI gIbI byk kenLIere g eLLIIer. Trukyu`dukI AIyuns okuIIuri kupuLiIdi. Bu IkenIn
nedenI beIIIydI. ErmenIIer ve #umIur LusIIye edIImILI umu MsImunIuru gre ok duIu zengIn oIun
YuIudIIer IuIu TrkIye`deydIIer...

z Mort 1pzj Bu duyguyu resmI dzeyde IIk ILIruI eden #izu Nur oIdu. TrkIye`nIn ozun Buri
GrmeIerI`nde IzIedIgI poIILIkuyi MecIIsLekI gIzII ceIsede unIuLirken yIe demILI: AkuIIIyeLIer
|uzinIikIur| kuImuyucukLir. YuIniz sLunbuI msLesnu oImuk zere (PekI ErmenIIer? nIduIuri) ukuL
urkuduIur, ku ErmenI vurdir? (YuIudIIer? sesIerI) sLunbuI`du oLuz bIn YuIudI vurdir. $ImdIye kudur
muzurruL |urizuJsorun| ikurmuyun InsunIurdir. (GrILIer) MusevIIer muIum, nereye ekIIIrse oruyu
gIderIer. TubII, oImusuIurdi duIu IyI oIurdu derIm...

oziron 1pzj DuyguIur byIe oIuncu, uyguIumu zor degIIdI. YuIudI, #um ve ErmenI memurIur
IIerInden ikurLiIuruk yerIerIne MsImunIur uIinmuyu buIudi. YuIudIIerIn ve dIger uzinIikIurin
AnudoIu`du serbesLe doIuimIuri kisiLIundi. Kurur yIe unI oImuLu kI, pek ok kII kisiLIumuIur
yznden memIekeLIne dnemedI, gILLIgI yerde muIsur kuIdi. Bu yeLmezmI gIbI YuIudIIerIn
IIIsLIn`e gmeIerIne de engeIIer konuImuLu. KisiLIumunin kuIdiriImusi IIn HuIumbuiIik IIbIr
gIrIImde buIunmudi. Bu durum 'YuIudIIerIn muzurruL ikurmuyun InsunIur` oImusi ngrsyIe
uyumIuydu.

Aroltk 1pzj ozun`du YuIudIIerIn sinir dii edIImesI konusundu bIr kurur uIdiriIumumiLi umu,
orIu`du yuuyun bIrku yz kIIIIk YuIudI cemuuLIne eIrI q8 suuL IInde Lerk eLmesI emredIIdI.
HuIumbuiIigin mrucuuLi zerIne kurur erLeIendI uncuk benzer bIr kurur uLuIcu IIn uIindi ve Iemen
uyguIundi.

q Mogts 1pzq MusLuIu KemuI Neu Yorl ercld guzeLesIne u beyunuLi verdI: HIIuIeLIe beruber
TrkIye`de mevcuL oIun OrLodoks ve ErmenI kIIIseIerI puLrIkIuneIerI IIe MusevI IuIumIuneIerInIn
orLudun kuIkmusi Iuzimdir... Ardindun smeL Puu Trk Ocugi LemsIIcIIerIne yupLigi konumudu
VuzIIemIz Lrk vuLuni IInde buIununIuri beIemuIuI Trk yupmukLir. TrkIere ve TrkIge muIuIeIeL
edecek unusiri kesIp uLucugiz dedI.

$ubot 1pzg Milliet, :2h:riet, ldc2, Son Scct ve Vclit guzeLeIerInde TrkIye`den oo kudur
YuIudI`nIn KrIsLoI KoIomb`un AmerIku`yi keIInIn q. yiIdnm kuLIumuIurinu bIr LeIgruI
gnderdIgI syIenLIIerI boy gsLermesI zerIne IddeLII bIr YuIudI dmuni kumpunyu buIudi.
YuziIurdu YuIudIIerden 'nunkrIer`, 'IkenIn sirLinu yupimi sIkIer` dIye sz
edIIIyordu. :2h:riet guzeLesI kurLuIu yoIunu yIe gsLerIyordu: Bu mnusebeLIe unu syIemek
IsLerIz kI bu gIbIIere en IyI cezu onIuri koIIurindun LuLup Iudud-i mIIIIye IurIcIne uLmukLun IbureLLIr.
Eger TrkIye`de mesud ve mreIIeI yuuyun YuIudIIerIn IepsI... spunyu`yu IIIsLIn`e yuIuL dIger
devIeLIere Iu-yezuI (sonu oImuyun) bIr muIubbeL besIIyorIursu bIz de onIuru yIe derIz: KupiIur
uikLir. Buyurun buzergunIur spunyu`yu ve IsLedIgInIz yere!... Bu yuziIurin LuIrIk eLLIgI buzi kIIIer bIr
YuIudI gencInI IdrdIer, Kuzguncuk SInugogu`nu suIdirdiIur. ByIe bIr LeIgruI oIup oImudigi IIbIr
zumun orLuyu ikmudi.

1j Ekim 1pzg YuIudI cemuuLInIn nemII uydinIurindun Avrum GuIunLe, 'Alchc2 guzeLesInde,
TrkenIn YuIudIIer urusindu unudII oIuruk kubuI edIIdIgInI uikIudikLun sonru cemuuLI uyurdi:
TopIumu yneLen bu kununIur nedenIyIe bu uzinIikIurin yu siIiru IndIrgenmeIerI yu du
LrdeIemeIerI Iuzimdir. BLn uzinIikIur TrkIerIe usImIIe oImunin kendI ikurIurinu uygun
oIdugunun pekuIu Iurkindu oIup 'srden uzukIuun kuyboIur` sznn unIumini du ok IyI
kuvrumukLudirIur.

1 Agustos 1pzo YuIudIIere yneIIk 'sudukuLsIzIIk`, 'nunkrIk` gIbI ILIumIurdun bunuIun cemuuL
nderIerI ozun AnLIumusi`nin qz. muddesInden IeruguL eLLIkIerInI beyun eden muzbuLuyi
BuvekuIeLe gnderdIIer. Kurur kumuoyunu, sudece qz. muddeden degII, Lm uzinIik IukIurindun
vuzgeLIkIerI ekIIde yunsidi. Dnyu YuIudI kuruIuIurindun Trk YuIudIIerIne yneIIk 'korkukIik`
ILIumIuri kurisindu IkeIenen HuIumbui Beceruno, sz konusu LopIunLiyu kuLiImudigi IuIde Bu
konuyIu IIgIII urLik IIbIr ey duymuk IsLemIyorum... BIz Trk YuIudIIerI bIzI IIgIIendIren konuIurdu
diuridun mduIuIeyI red edIyoruz. TrkIye YuIudI cemuuLI IukIurinin korunmusi IIn Trk
IkmeLIne pekuIu gvenebIIIr. HIbIr yubunci yurdimu IILIyuci yokLur!.. demek zorundu kuIdi.

1; Agustos 1pz; EIzu NIyego udIi zz yuindukI YuIudI kizi, kendIsIne uik oIun ve uzun sredIr LucIz
eden evII ve Lorun Osmun #uLip Bey LuruIindun IdrId. Gen kizin cunsiz bedenInIn suuLIerce
sokukLu sL bIIe rLImeden LuLuImusi yeLmezmI gIbI, Osmun #uLip`in muIkeme yerIne ukiI
IusLunesIne gnderIImesI YuIudI cemuuLInde byk LepkIye neden oIdu. KuLIIIn eskI HIcuz VuIIsI`nIn
ogIu ve . AbdIIumIL`In emIr subuyi oImusi, kurbunin Ise sirudun bIr YuIudI oImusindun doIuyi,
oIuyin rLbus edIIecegI endIesI duyun YuIudI cemuuLI, geIenekseI ekIngenIIgInI IIk kez bIr yunu
birukuruk, 18 AgusLos`LukI cenuze LrenIne kILIeseI bIImde kuLiIdi ve uduIeL IsLIyoruz dIye Iuykirdi.
1 bIn cIvurindu oIdugu LuImIn edIIen kuIubuIigin cenuzeyI bIr gvde gsLerIsIne dnLrmesI
businin YuIudI dmunIigini krkIemesIne vesIIe oIuLurdu. GuzeLeIerde nunkrIer, ksLuIIur
buIikIuri beIIrIr. #esm mukumIur du YuIudI cemuuLInI IIzuyu geLIrmeye kurur verdIIer. BIr sre
sonru cenuzede Trk dmuni sIogunIur uLLikIuri, LruIIgI engeIIedIkIerI ve poIIsIe uLiLikIuri
gerekesIyIe dokuz cemuuL yesI IIe cInuyeLe Lunik oIun bIr #us muIkemeye verIIdI. Uzun bIr
yurgiIumu srecInden sonru, suIununIurdun drd, 'TrkIg LuIkIr ve LezyII` eLLIkIerInden bIrer sene
Iupse muIkm oIdu.

1j Ocok 1pzS DurIInun Hukuk ukILesI TuIebe CemIyeLI`nIn yiIIik kongresInde LurIIe VuLundu
Trke Konu! sIoguniyIu geen uzinIikIuri Trke konumuyu mecbur eden kumpunyu buIuLiIdi.
BLn Ike uIIIerIe donuLiIdi, genIer Trke konumuyun uzinIikIuri uyurmuyu buIudiIur, uyuriIuru
uymuyunIur LeIdIL edIIdI, dvId, yurgiIundi. Ayni yiI IkedekI yubunci okuIIurIu bIrIIkLe YuIudI
okuIIurinin du nemII bIm kupundi.

Egll 1pzp DeILerdurIik, YuIudI okuIIurini, Or AIuyIm HusLunesI`nI, OrLuky YeLImIunesI`nI ve
sInugogIuri LIcurI messese suyuruk bunIuru yupiIun bugiIuri ve InLIkuIIerI vergIIendIrmeye kurur
verdI. UyguIumu gerIye dogru, 1qz yiIindun buIuLiIdi. Bu yksek vergIIerI deyemeyen
HuIumbuiIigu IucIz geIdI. HkmeLIn buskiIuri srd ve bugiIur siki LukIbe uIindi. ByIece YuIudI
cemuuLI gIderek ekonomIk kiskucu uIiniyordu.

Ekim 1pjo BeIedIye seImIerI sirusindu :2h:riet ve Ancdol: guzeLeIerInde, yenI kuruIun SerbesL
CumIurIyeL irkusi`nin (SC) IIsLesInde uILi #um, drL ErmenI ve YuIudI oImusindun sz edIIIyor,
guyrImsIImIerIn 'TrkIk kuriLIigi` esusindu SC eLruIindu LopIundigi, CH`nIn IIsLesInde Ise sudece
TrkIerIn oIdugu unIuLiIuruk kudIm guyrImsIIm dmunIigindun medeL umuIuyordu. CH sLunbuI
Mebusu Isun Puu semenIerI HumpursunIurin, MIonIurin, YorgoIurin rey verdIgI bu Iirkuyu nusiI
uLunmudun rey verIyorsunuz? dIye uzurIumiLi. AnIuiIun uzinIikIur IuIu 'vuLundu` oIuruk
grImyordu. YuIudI cemuuLInIn nde geIenIerI, TBMM #eIsI Kuzim Puu`yi DoImubuIe Suruyi`ndu
zIyureL eLLIIer ve YuIudIIerIn CumIurIyeL`e kuri besIedIkIerI vuLunperver duyguIuri ve sudukuLI Lekrur
LeyIL eLLIIer.

Kostm 1pjz zmIrII Ier YuIudI`ye Trk kILrn benImsemeye ve Trk dIIIyIe konumuyu sz
veren bIrer LuuIILnume ImzuIuLiIdi. zmIr YuIudIIerInI Bursu, KirkIureII, EdIrne, Adunu, DIyurbukir,
Ankuru YuIudIIerI IzIedI. GuzeLeIerde, grupIur IuIInde IILIdu eden YuIudI (ve ErmenI) kizIurinin
IuberIerI ikiyordu.

z1 oziron-q Temmuz 1pjq Amu duIu kLs yoIduydi. rki CevuL #iIuL ALIIIun`in Milli
nlilcpdergIsIndekI, NIIuI ALsiz`in rh:n dergIsIndekI YuIudI uIeyILuri ve irki yuziIurIu guIeyunu
geIen kILIeIer, unukkuIe, GeIIboIu, EdIrne, KirkIureII, Ieburguz, BubueskI`de YuIudIIere suIdirdiIur.
OIuyIurdu YuIudIIere uIL evIer ve muguzuIur yugmuIundi, kudinIuru Lecuvz edIIdI., bIr IuIum
IdrId. CH Trukyu LekIIuLinin rgLIedIgI unIuiIun oIuyIur sonucu 1 bIn YuIudI, muI ve
mIkIerInI gerIde birukip cun IuvIIyIe buku eIIrIere, IkeIere kumuk zorundu kuIdi. YunI
CumIurIyeL`In IIk 'poro2` uyguIumusi oIduku buuriIi gemILI.

Agustos 1pjg 'UysuI` ve 'uyumIu` YuIudI cemuuLInIn LepkIsInI $ubuL 1q`de mIIIeLvekIII seIIen
YuIudI DokLor SumueI Abruvuyu`dun (MurmuruIi) greneIIm. Dr. Abruvuyu kendIsIyIe rporLuj
yupunord 1eur dergIsInIn muIubIrIne TrkIye`de IIbIr vukIL ne dIn, ne de IkLIsudI YuIudI
uIeyILurIigi oImuLur... MemIekeLImIzde uyricu muuyyen YuIudI meseIesI yokLur... HuyuLimiz emIn,
suudeLImIz muIIuzdur. TrkIer mIsuIIrperver ve uIIcenupLir demILI. Ancuk rporLujin Trkeye
evrIImesIyIe IirLinu kopLu. Abruvuyu`nin kuIIundigi 'mIsuIIrperver` IIudesIne uLiILu buIunun bIr
guzeLecI YuIudI mIIIeLInI 'ev suIIbInIn II IIe, isLirubi, dIdInmesI, uIimusi, yoruImusi IIe II uIukudur
oImuyuruk uLi uILindu IpIIgInI boyuyun mIsuIIre` benzeLLI. DIger guzeLeIerde de benzer yuziIur ikLi.

Ocok 1pj; Avrupu`dukI IuIsL ve nusyonuI sosyuIIsL duIgunin TrkIye`ye vurmusi zor oImudi.
sLunbuI`du CuguIogIu`ndu AImun EnIormusyon OIIsI uiIdi, AImuncu yuyin yupun Turlische Post ve
Yunus NudI`nIn :2h:riet guzeLeIerI NuzI propugundusi yupmuyu buIudi.

Agustos 1pjS HkmeL Tebuusi oIdukIuri devIeL uruzIsInde yuumu ve seyuIuL bukimindun
buskiIuru LubI LuLuIun MusevIIerIn bugnk dInIerI ne oIursu oIsun TrkIye`ye gIrmeIerI ve IkumeLIerI
yusukLir dIyen zJqqq8 numuruIi kururnumeyI ikurdi. UIkenIn Lek resmI Iuber ujunsi Ancdol:
Ajcnsi`ndu uIiun z6 MusevI personeIIn IIne son verIIdI. GuzeLe ve dergIIerde geneI oIuruk
uzinIikIuri, zeI oIuruk du YuIudIIerI IkenIn ekLIgI sikinLiIurin sorumIusu gsLeren yuzi ve
kurIkuLrIerde puLIumu oIdu.

KNC LNYA SAVA$I NIM

S Agustos 1pjp BIr yiI gememILI kI, TrkIyeII YuIudIIerIn yregInI dugIuyun bIr oIuy yuundi.
Avrupu`nin eILII yerIerInden LopIudigi 86o YuIudI mILecIyI IIIsLIn`e Luirken, yoIdu kuriIuLigi
buzi sorunIur yznden zmIr`e siginmuk zorundu kuIun PurILu gemIsI, yoIcuIurin BIzI Idrn umu
gerI gndermeyIn IuykiriIurinu rugmen 1q AgusLos`Lu IkI poIIs moLorunun reIukuLInde IImundun
ikuriIdi. GemI ikuriIirken &l:s guzeLesI SerserI YuIudIIer zmIr`den gILLI dIye buIik uLmiLi.

zS Aroltk 1pjp ErzIncun`du byk bIr deprem oIdu ve on bInIerce kII Id. Bunu duyun TeI-AvIv,
HuyIu, Buenos ArIes, New York, Cenevre, KuIIre ve skenderIye`dekI YuIudI cemuuLIerI uruIurindu
LopIudikIuri puruIuri, gIyIm eyuIurini TrkIye`ye yoIIudiIur. Ancuk guzeLeIerde YuIudIIerIn bu Luvrini
uIuyu uIun, uILindu kL nIyeL uruyun yuziIur, kurIkuLrIer boy gsLerdI.

1z Aroltk 1pqo #omunyu`nin KsLence IImunindun uIdigi qz YuIudI mILecI IIe sLunbuI`u vurun
'yzen LubuL` numIi SuIvudor`un (usIindu qo kIIIIk bIr LekneydI) bIr mII bIIe gIdecek IuII oImudigi uik
oIdugu IuIde Trk mukumIuri, gemIyI yoIunu devum eLmesI IIn zorIudi. Sonu IuzIndI: 1 AruIik
gn SIIIvrI uikIurinu IddeLII IirLinuyu yukuIunun SuIvudor`un puruIurindun Lum z1q I LopIundi.
Buz gIbI denIzden sug kurLuImuyi buurun 1z kIIden 6` BuIgurIsLun`u gerI gnderIIdI, gerIsI Ise
DurIen udIi bIr gemIyIe 1q MurL`Lu IIIsLIn`e uyukbusLi.

zz Nison 1pq1 BIr gn kupiIurindu beIIren jundurmuIur LuruIindun 1z bIn guyrImsIIm erkek,
sIvrIsInek kuynuyun ve siLmu yuyun buLukIigin, ruLubeL, umur ve uiri sicugin bunuILLigi, su durIigi
ekIIen uILyupisiz kumpIuru gnderIIdIIer. sLunbuI`u unuLunuz! dIye bugirun uvuIuri ve subuyIurin
sesI dnemI yuumi Lm uzinIikIurin beIIegIne yerIeLI. 'zo Kur`u ILIyuLIur denIIen bu 'uskerIer`,
ZonguIduk`Lu LneI InuuLIurindu, Ankuru`du GenIIk Purki`nin yupimindu, AIyon, Kurubk, Konyu,
KLuIyu IIIerInde Lu kirmu, yoI yupmu gIbI ugir IIerde uIiLiriIdiIur. zo Kur`u ILIyuLIur, z; Temmuz
1qqz gn LerIIs edIIdIIer.

1g Aroltk 1pq1 Suvu AImunIurin IeIIne geIILIke, kuIpIer duIu du kuLiIuLi. KsLence IImunindun
uIdigi ;6q #omen YuIudIsInI NuzI zuImnden kuirip IIIsLIn`e gLrmek IsLeyen SLrumu gemIsIne,
TrkIye`nIn IzIn vermemesI yznden z, uy Suruyburnu uikIurindu IusLuIikIu ve ImIe
peneIeLIkLen sonru KurudenIz`e ikuriIdi. Kururi duyun uresIz yoIcuIur gemInIn IkI yuninu zerInde
byk IurIIerIe mmIgrunLs JuIIs (YuIudI mILecIIer) yuziIi bezIer usmiIur, Lepeye de Suuvez-
nous (bIzIerI kurLuriniz) yuziIi beyuz buyruk ekmIIerdI. Bunun zerIne zoo kudur poIIs gemIye ikip
yoIcuIuri Lekme LokuL gverLe uILinu sokLuIur. DuIu sonru gemInIn ipusi kesIIdI, dev bIr kiIuvuz
gemIsIne bugIunuruk KurudenIz`e ekIIdI. SLrumu, z mII uikLu, moLorsuz, yukiLsiz, yIyeceksIz, susuz,
IIusiz kuderIne Lerk edIIdI. zq $ubuL 1qqz gn, suuL oz.oo`de kImIIgI bIIInmeyen denIzuILiIurcu
buLiriIdi. ucIudun sudece bIr kII kurLuIdu. OIuydun sonru bubukun #eIIk Suydum yIe demILI:
TrkIye bukuIuri LuruIindun urzu edIImeyen InsunIuru mekun oIumuz!

11 Kostm 1pqz Suvu sirusindu orLuyu ikun muII sorunIuri umuk gerekesIyIe VurIik VergIsI
ikuriIdi. Kununu eveL oyu verenIer urusindu AIyonkuruIIsur mebusu ErmenI usiIIi Ber Trker
(soyudi ALuLrk LuruIindun verIImILI) IIe EskIeIIr mebusu #um kkenII sLumuL Ozdumur du vurdi.
VergI mkeIIeIIerInIn yzde 8;`sI guyrImsIImdI. ErmenI LccurIur kupILuI gIerInIn yzde zz`sI,
YuIudI LccurIur, yzde 1;q`u, #um LccurIur yzde 16`si, MsImun-Trk LccurIurin Ise yzde
q,qq` orunindu vergIIendIrIImIIerdI. VergIIerInI deyemeyenIer AkuIe, SIvrIIIsur, KurunIikdere
kumpIurinu gnderIIdIIer. KImI muIini, kImI cunini, kImI onurunu, kImI TrkIye`ye Inuncini yILIrdI.

OK PARTL NIM

jo,j1 Ocok 1pq; UrIu`nin KendIrII muIuIIesInde yuuyun yedI kIIIIk YuIudI uIIesInIn Lm IerLIerI
kuLIedIImI oIuruk buIundu. CInuyeLLen UrIuIi YuIudI cemuuLI sorumIu LuLuIdu ve eIIrdekI Lm
YuIudI erkekIerI LuLukIundi. UrIuIiIur duvu boyuncu YuIudIIere boykoL uyguIudiIur. U yiI sonru
LuLukIunun Lm YuIudIIer suIiverIIdI uncuk UrIu`nin YuIudIIerI de eIIrden uzukIumuk zorundu
kuIdiIur.

Mogts 1pqS sruII DevIeLI`nIn kuruImusi, TrkIyeII YuIudIIerde gurur ve Ieyecun yuruLLi. ArLik
TrkIye`dekI irkiIurin suIdiriIuri kurisindu siginubIIecekIerI bIr Ike vurdi. KILIeseI oIuruk sruII`e g
eLmeye buIudiIur. YiIIurdir YuIudIIerI Ikeden kuirLmuk IIn eIIerInden geIenI yupun kesImIer, bunu
du YuIudIIere IukureL eLmek IIn kuIIundiIur. 'Nunkr YuIudI` kIIesI yenIden ve yuygin bIImde
doIuimu sokuIdu.

1pgz SuIIbI oIdugu Vctcn guzeLesI uruciIigiyIu ok purLIII dnemde yenIden gIenen sIumci
evreIerIe IdeoIojIk bIr LurLimu yrLen AImeL EmIn YuImun`u MuIuLyu`du sIIuIIi suIdiridu buIunun
HseyIn Uzmez YuImun, TrkIye`yI perde urkusindun Idure eden gIerIn bu LemsIIcIsIydI...
YuImun`i Lunimuk IIn Ier eyden nce 'Dnme`IIgI bIImek Iuzimdir demILI. PekI, 'dnmeIIk` neydI?
zmIrII mIsLIk IuIum SubeLuy SevI KubuIu`yu gre 'kiyumeL gn`nn geIdIgInI IesupIuyuruk 1666`du
MesIIIIgInI IIun eLmI uncuk Lvbe edIp MsImunIigu IILIdu eLmILI. Onu MesII oIuruk kubuI eden
mrILIerI de kendIsIyIe bIrIIkLe IILIdu eLLIgI IuIde gIzIIce YuIudI dInIne gre IbudeL eLmeye devum
eLmIIerdI. Bu kIIIere 'Dnme` denmILI. DnmeIerIn en yogun yuudigi yer SeIunIk`LI. SeIunIk uyni
zumundu BuLi kILrnn, geIImI ekonomIk IIIkIIerIn, Muson IocuIurinin, LLIIuL ve TerukkI`nIn de
merkezIydI. sIumci kesIm, 'UIu Hukun` AbdIIumIL`In TIeodor HerzI`e IIIsLIn`de Lopruk suLmuyi
reddeLLIgI IIn SIyonIsLIerce dmun beIIendIgInI dnyordu. AbdIIumIL`e LLIIuLiIurin 'IuI`
kururini LebIIg eden IeyeLLe YuIudI usiIIi Muson EmunueI Kurusu`nun buIunmusi, SuILunuLi ve HIIuIeLI
kuIdirun MusLuIu KemuI`In de LLIIuLi ve SeIunIkII oImusi gIbI ncIIerden IurekeLIe, bu LurIIseI
oIuyIurin 'DnmeJMusonJHuIi` kompIosu oIdugunu InunmiIurdi. Uzmez`In cInuyeL Leebbsnn
'LurIII` kiIiIi ILe buydu.

zo Ocok 1p;o 1q6;`dekI AILi Gn Suvui`nin ArupIurin IezImeLIyIe sonuIunmusi ve 1q6q`du
MsImunIurcu kuLsuI suyiIun MescId-I Aksu`nin IunuLIk bIr YuIudI LuruIindun kundukIunmusinin
Lirmundirdigi unLI semILIk uLmosIerde, NecmeLLIn Erbukun MIIII NIzum PurLIsI`nI kurdu. PurLIye
musonIurin ve SIyonIsLIerIn uIinmuyucugini IIun eden Erbukun ve urkuduIuri 'beyneImIIeI YuIudIIIk`,
'beyneImIIeI SIyonIzm`, 'NII`den iruL`u Byk sruII`, 'OrLuk Puzur SIyonIzmIn bIr oyunudur` 'OrLuk
Puzur`u gIrmek TrkIye`nIn sruII`e bIr vIIuyeL oImusiyIu sonuIunubIIIr`, 'sruII Gney AmerIku`yu
nukIedIImeIIdIr` gIbI IIkIrIerIn mucIdI oIuruk, unLIsemILIzm LurIIemIze nemII kuLkiIur yupLiIur.

o Egll 1pSo sLunbuI GuIuLu`dukI Neve $uIom SInugogu`nu IIIsLInII Abu NIduI OrgL`ne bugIi
LerrIsLIer LuruIindun yupiIun bombuIi ve mukIneII LIekII suIdirisindu zz kII Id uncuk oIuy byk
LepkI yuruLmudi, nk IIIsLIn duvusinu kumuoyundu byk sempuLI vurdi.

Aroltk 1pp1 AnLIsemILIzmden KrLIerIn veyu soIcuIurin du muuI oImudigini KrL uydini Musu
AnLer`InYeni Ulle guzeLesInde OkLuy EkI`ye yneIIk bIr eIeLIrIsInde grdk. AnLer Gryor
musunuz YuIudI kkenII HrrIyeL guzeLesInIn kesIne bIr engerek gIbI rekIenen Trk businindu
bIImem ne bukuni oIun bu udumi dIye buIiyor, AImeL EmIn YuImun, SumI KoIen, SeduL SImuvI ve
okun Kircu IIn de benzer ILIumIurdu buIundukLun sonru SirLini sruII`e duyumi ve zuLen devI
AnudoIu IuIkIuri urusinu IesuL sokmukLir... Ben YuIudI dedIgIm zumun bugnk sruII devIeLInI
kusLeLmIyorum. BenIm szm kurukLersIz oIup YuIudIIIkLen dnmeIerdIr. BunIur TrkIye`de Ier
suIuyu Iukm durumdudirIur dIye bIIdIk kIIeyI LekrurIiyordu. AnLer Iizini uIumuyip, YuIudIIerIn
spunyoI kuLIIumindun kurLuriIip OsmunIi IkesIne geLIrIImesInden pImun oIdugunu syIemeyI de
IImuI eLmIyordu.

q Mort 1ppo HupIsLen yenI ikun muIuIuzukur KrL mIIIIyeLIsI AbdImeIIk iruL Ise Scbch yuzuri
NurIye Akmun`in Yuur KemuI sIzI zIyureL eLLIgI mI sorusunu Arumudi. AruyubIIIr de, Yuur
KemuI`In Iunimi sruIIoguIIurindun Hz. Meryem`In kizkurdeIdIr. O birukmiyor. Yoksu o benI severdI
demILI. Akmun`in EInIn bu IIe ne IIgIsI vur sorusunu iruL yIe cevup verIyordu:
sruIIoguIIuri`nin KrLIer`In uIeyIInde IobIIerI vur dnyudu. Yuur KemuI de bIzIm KrL uydinimiz,
onu du bIr sruIIogIu yukuIumi, bIzI uruLmiyor. AnIuiIun YuIudIIerIn 'Arz-i Mevud` dedIkIerI
LoprukIurin KrdIsLun cogruIyusini kupsudiginu duIr syIenceIer KrL uydinIurini du eLkIIemILI.

:ppp smuII Cem IIn DiIIerI BukunIigindukI SuIomon buIigini kuIIunun Adinlil guzeLesI,
#evIvo`nun YuIudI usiIIi diIIerI bukuni smuII Cem LuruIindun TrkIye-sruII dLenLe`inu kuLkidu
buIunmuk zere LezguIIundigi IddIu eLLI. 'EksunLrIk uydin` YuIin Kk Adinlil dergIsIndekI yuziIuri
ve kILupIuriyIu TrkIye`de egemen eIIL SubeLuyIsL kkenIIdIr IddIusini IspuLIumuk IIn IsIm-bIIIm
(onumusLIk) udini verdIgI ynLemI kuIIunuruk neredeyse Ier Luin uILindu bIr SubeLuyci buImuyi
buurdi.

YAKIN NIM

Egll zooo sruII Bubukuni ArIeI $uron`un Kuds`Le MescId-I Aksu`yu yupLigi kikirLici zIyureLIe
buIuyun kIncI nLIIudu`dun (EI Aksu nLIIudusi) sonru gerek sug, gerekse soI kesImIerde sruII
eIeLIrIIerIyIe YuIudIIIk eIeLIrIIerI duIu du kurimuyu buIudi.

1g Kostm zooj sLunbuI`dukI IkI sInugogu suIdiri dzenIeyenIerden NuruIIuI Kuncuk`in
uIIesI, MillietguzeLesIne Evde byk LepkI oImudi. nk YuIudIIere yupiImiLi. ZuLen Kurun-i
KerIm`de 'YuIudIIerI dosL edInmeyIn` dIyor. |YuIudIIerI| Pek sevmezdIk. Pek degII, II sevmezdIk
dIye cevup verdIgInde kImse bu szIerI gurIpsemedI. SuIdiriIurin erLesInde ATV kumerumuninu
konuun vuLunduIur yoIdun gemekLe oIun ve YuIudIIIkIe IIgIsI oImuyun musum InsunIur Idg
IIn zImeIerInIn, yunI suIdiriyi yupunIuri, udeLu dIkkuLsIz oIdukIuri ve YuIudI oImuyunIurin du
IuyuLini LeIIIkeye uLLikIuri IIn eIeLIrdIIer.

1S $ubot zooq urriet guzeLesInde BurzunI AIIesInIn YuIudI OIdugu OrLuyu ikLi buIikIi bIr
Iuber yuyimIundi. AImeL Uur udIi bIr LurIII OsmunIi urIvIerInde, 186 yiIindu SuIIum BurzunI
IsImII bIr IuIumin, MusuI`dun SeIunIk`e, orudun du HuIumbuiIigi`nin zeI rIcusiyIu Kuds`e srgn
edIIdIgIne duIr bIr beIge buImu ve BurzunIIerIn YuIudI oIdugunu unIumiLi. DuIu nce buku bIrInIn
IddIu eLLIgI 'BedIrIunIIerIn YuIudI oIdugu` geregI (!) IIe 'Bugimsiz KrdIsLun`in bIr YuIudI pIuni
oIdugu; BurzunI uIIesInIn zuLen YuIudI dnmesI oIdukIurini bIrIeLIrerek Gney KrdIsLun`dukI
devIeLIn 'Kk sruII` oIucugini keIedIvermILI. ByIece kumuoyunun kuIusindu, KrLIerIn LurIIseI
LuIepIerI, bIr YuIudI kompIosunu dnLrIvermILI.

1; Agustos zooq Vclit guzeLesInde AbdurruIIm Kuruko yIe dIyordu: Dnyu kumuoyundu 'irki,
sudIsL, cunuvur` oIuruk LukdIm edIIen AdoII HILIer`In busIreLIne Iuyrun oImumuk eIde degII. HILIer
bugnIerI grm Lu o zumun. Dnyunin buinu beIu oIucukIurini bIIdIgI IIndIr kI, irkiIigi dIn gIbI
uIgiIuyun, yeryzn kunu buIumukLun zevk uIun Iokkubuz YuIudIIerI LemIzIemI. Uzugi gren IkIncI
udum Ise Usume bIn udIn`dIr.

j1 Aroltk zooq Milli Gczete yuzuri MuImuL TopLu yuzisindu DiIIerI Bukunimiz Suyin AbduIIuI
GI beyIn, IguIcI, eII kunIi, kuLII, sruII Bubukuninin yuninu gIderken Kur`un-i KerIm`de YuIudIIer
Iukkindu Iuber verIIenIerI DIyuneL IerI BukunIigi`nin meuIInden okur mIdI IIe buzi uyeLIerIn
IIsLesInI sunuyorum dedI ve Kur`un`dun uyeLIerI siruIudi.

zj Ocok zoog KuyserIspor-MurdInspor muindu seyIrcIIer KuyserIspor`un sruIIII IuLboIcusu PInI
BuIIII uIeyIIne LezuIruL yupLiIur. SIogunIurin bIr kismi YuIudIIIge svme ekIIndeydI. Bu oIuy NIsun
zooz`de HuIm #evIvo`nun buinu geIenIerI unimsuLiyordu. BuIIII, IIIsLIn meseIesInIn uIevIendIgI Ier
dnemde benzer suIdiriIuru ugrudi.

$ubot zoog AdoII HILIer`In Kctc2 kILubi Lum 1 yuyinevI LuruIindun yz bInI ukin suyidu busiIdi.
1qq`Len berI o`ye yukin buskisi yupiIun kILup MHP`nIn ve Gen PurLI`nIn Lubuni IIn bIr nevI 'eI
kILubi` IuIIne geImILI. Buzi IddIuIuru gre poIIs okuIIurindukI grencIIer urusindu du ok revuLuydi.
Bu yiIin bIr dIger besL-seIIer`I Sion Protololleri udIi YuIudI dmuni dzmece kILupLi. Bu kILup du
CumIurIyeL LurIII boyuncu 1oo`den IuzIu buski yupmiLi.

oziron zoog YuIin Kk`n yoIunu IzIeyen Soner YuIin, Ejendi, ecz Turllerin uul
Sirri udIi romunindu SubeLuyciIikJSeIunIkJMusonIukJLLIIuL ve TerukkIJKompIocuIuk IzIegInI ok
eLkIIeyIcI Lurzdu IIedI. Kisu srede yz bInden IuzIu suLun kILup suyesInde dnyuyi YuIudIIer,
TrkIye`yI dnmeIer Idure eder! Iuri zIIInIere IyIce kuzindi.

Egll zooS ABD merkezII PEW AruLirmu MerkezI`nIn EyII zoo8`de uikIudigi KreseI TuLumIur
AruLirmusi`nu gre, zooq`Le TrkIerIn yzde qq`u, zoo6`du yzde 6`I YuIudIIere kuri oIumsuz
grIere suIIpken, gnmzde neredeyse Ier drL kIIden (yzde ;6) oIumsuz duyguIuru suIIp
oIdugunu IIude edIyor. Tm yu ve egILIm grupIurindu uyni orunIur sz konusu. Bu orunIurin sruII`In
Guzze suIdirisindun sonru urLLigi LuImIn edIIIyor.

g $ubot zoop AKP Ankuru I BukunIigi`nin InLerneL sILesInde ...HILIer`In YuIudIIerI IirinIudigi,
kuIubuIik kILIeIer IuIInde Idrdg IddIuIuri du LurIII gerekIere uymumukLudir... OIdrIenIer de
dIgerIerInIn IIIsLIn LoprukIurinu g eLmeIerInIn sugIunmusi IIn IdrImIerdIr... yuzdigi grId.
Acubu bu yuziyi sILeye koyunIur 'soykirim InkurciIigi`nin en LIpIk unLIsemILIzm lezuIrIerInden bIrI
oIdugunu bIImIyorIur miydi?

Ne dersInIz, bIzde unLIsemILIzm yok mu? BunIur mnIerIL oIuyIur mi?


TA#H DETE# o1.oz.zooq
Aye Hr
OIdrmeyeceksInde... Amu sIIuIIunmuyu devum eL

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

SICAK RITORK . Bubukun Erdogun`in Duvos`Lu sruII CumIurbukuni $Imon Peres`In ugzinin
puyini vermesI IukIkuLen LurIII bIr undi. Erdogun`in Luvri TrkIye`de ve OrLudogu kumuoyundu byk
IeyecunIu kuriIundi. Pek ok kII Bubukunin dIpIomuLIk LeumIIere uykiri Lurzindun IkuyeL eLLI umu
ben Lurzdun zIyude, Bubukunin Guzze konusundu gsLerdIgI duyurIiIigi, bIr mIIyondun IuzIu kIInIn
Idg ruk`LukI I suvu veyu 1, mIIyondun IuzIu kIInIn Idg DurIur konusundu gsLermemesIne
LukiIdim. OLe yundun, sruII Kussum IzeIerInI buIune ederek Guzze`ye bombu yugdirirken, TrkIye de
Kuzey ruk`Lun yupiIun PKK suIdiriIurini buIune ederek KundII Dugi`ni bombuIiyordu. SonuLu, Ier IkI
uIus-devIeLIn, vurIigini LeIdIL eLLIgInI dndg gIere yneIIk IddeL kuIIunimi sz konusuydu.
Neyse kI Peres Gneydogu`dukI 1; bIn IuIII meIuI (!) cInuyeLI duyup SIz de IdrmeyI guyeL IyI
bIIIyorsunuz demedI.


SOGLK RIALTI . Bu uLimudun sonru sruII`Ie TrkIye urusindukI IIIkIIerIn bozuIucugini
umunIur, nce sIvII mukumIurin sonru du GeneIkurmuy BukunIigi`nin TrkIye`nIn yrLLg IkIII
usker IIIkIIerde mIIII menIuuLIer dogruILusundu IurekeL eLmek esusLir uikIumusiyIu IIk IuyuI
kirikIigini yuudiIur. YunI TrkIye`nIn Bubukuni kumeruIur nnde sruII`In CumIurbukuninu
TevruL`in 'IdrmeyeceksIn ekIIndekI emrInI IuLirIuLirken, urku pIundu IkI devIeL urusindu, yukIuik
o yiIdir oIdugu gIbI, esus IIevI 'Idrme` oIun bIr muIin, sIIuI ve usker LeIIzuLin uIiverII Lm
IiziyIu devum edecek. Bu yumun eIIkIyI buIune ederek, bu IuILuyi uzun sredIr yuzmuyi
dndgm bIr konuyu, bugnmz ve geIecegImIzI Iem ekonomIk Iem de sIyusI uidun oIumsuz
bIImde eLkIIeyen, ugir sIIuIIunmu IurcumuIuri ve Trk SIIuIIi KuvveLIerI`nIn 'devIeL IInde devIeL`
konumunu uyirmuyu kurur verdIm.



SP# (SLockIoIm nLernuLIonuI Peuce #eseurcI nsLILuLe) udIi kuruIuun ruporIurinu gre zoo;
yiIindu Lm dnyudu uskerI IurcumuIur IIn 1.q mIIyur doIur Iurcundi. Bu rukum zoo6 yiIinu gre
yzde 6`Iik bIr urLiu IureL edIyor. 1qq8-zoo; yiIi rukumIurinu bukiIirsu, bu on yiI IInde uskerI
IurcumuIur yzde q urLmiLir. Bu on yiI IInde en byk Iurcumuyi ABD, BrILunyu, In, runsu ve
Juponyu yupmi. En byk urLi Ise yzde zoz IIe In`de, yzde 16z IIe Dogu Avrupu IkeIerInde,
yzde 1 IIe MuIezyu`du oImu. zoo;`de TrkIye, suLin uImu purILesIne gre yupiIun siruIumudu
sIIuIIunmu IurcumuIurindu16, mIIyur dnyunin 1q. IkesI. sruII Ise zoo;`de uskerI IurcumuIur IIn
6 mIIyur ekeI yunI 1, mIIyur doIur uyirdi kI, bu rukum zooq bLesIne ok yukin. sruII`In
kuruIuundun berI IsLIIburuL ve sIIuIIunmu uIunIurindu yogun bIr IbIrIIgI oIdugunu bIIIyoruz.
TrkIye IIe sruII urusindukI uskerI uIiverIIn boyuLIurini Ise bIImIyoruz. Amu usiI, TrkIye`nIn
sIIuIIunmuyu uyriIun bLe nedIr, TrkIye`de sIIuI sekLr kImIerIn eIIndedIr, TrkIye`nIn IungI Lr
sIIuIIuru IILIyuci oIdugunu kImIer ve nusiI kurur verIrIer, kImIer nereden ne Lr uIimIur yupurIur,
uruciIik yupun kurumIur IungIIerIdIr, nusiI IobI yupurIur, ku IIru komIsyon uIirIur gIbI konuIuri
bIImIyoruz. nk bu konuIur bIr eIL devIeL sirridir ve zerInde konumuk byk bIr Lubudur.
UsLeIIk konuyu Lubu IuIIne geLIrenIer sudece uskerIer degII sIvIIIer de.

Asker-sivil muulurI IurklI

BIIdIgImIz buzi eyIer eIbeLLe vur. OrnegIn zooq yiIi MIIII Suvunmu BukunIigi (MSB) bLesInIn
zoo8`e gre yzde q,1`IIk urLi gsLererek yukIuik 1q,z mIIyur T`ye bugIundi. Suvunmu BukunIigi
bLesI grIrken Suvunmu Bukuni VecdI GnI, kumeruIurin suIondun ikLigini sunmi ve
mLeuri KorgeneruI AImeL Turmu`un kuIuginu egIIerek "... Gneydogu`du bIr operusyon gsLersek
bLeyI okLun kurLuririz" demILI. CHP MugIu MIIIeLvekIII AII AsIun du guyeL yerInde bIr ekIIde
BLeyI IIrmek IIn ku IuyuII operusyon yupLiniz? GnI`n bu szIerI, bIc Lerr rgLnn
neden bIr LrI bILIrIIemedIgInIn kuniLi midir? dIye sormuLu. EIbeLLe bukun szIerInI Inkur eLmI,
suvunmu bukunIigi bLesI kubuI edIImI, konu du kupunip gILmILI.

Bu bLenIn 6 mIIyur 1; mIIyon T`sI personeI gIderI. Ancuk AduIeL veyu SugIik BukunIigi`nin
personeI IurcumuIurinin ok sLnde oIun bu IurcumuIurin nusiI dugiIdigini bIImIyoruz nk z8
$ubuL 1qq; mduIuIesInden berI vuIIIerIn, msLeurIurin, geneI mdrIerIn, proIesrIerIn muuIuri
kumuoyunu uikIunirken subuyIurin muuIuri, ek demeIerI ve LuzmInuLIuri kuriIuLirmuIi LubIoIurdu
yer uImiyor. MSB bLesInIn ; mIIyur zq mIIyon T`sI Ise 'muI ve IIzmeL uIimIuri` gIderI. Ancuk
mIkLurini IIbIr zumun grenemedIgImIz bLe dii kuynukIurIu bIrIIkLe 'muI ve IIzmeL uIimi` dIye
LubIr edIIen sIIuI, LeIIzuL ve usker LeknoIojI uIimIuri IIn ne kudur Iurcundigini bIImIyoruz.

Bte dII Ionlur

BLe dii kuynukIurdun en nemIIsI 1q8q`du oIuLuruIun Suvunmu SunuyII DesLekIeme onu (SSD).
onun geIIrIerI, geIIr ve kurumIur vergIsI, uL yuriIuri, IuIII uLeII sIIuIIur, ukuryukiL, uIkoI ve LLn
mumuIIerI IIe Lm uns oyunIurindun eIde edIIen geIIrIerIn bIr kismindun kesIIen puruIurdun oIuuyor.
OLe yundun, yIne mIkLurini Lum oIuruk bIIemedIgImIz NATO IonIuri vur.

TrkIye`nIn sIIuIIunmu IurcumuIurini 1q8'Le kuruImu bIr devIeL LekeII oIun Suvunmu SunuyII
MsLeurIigi (SSM) LuruIindun yupiIiyor. NeyIn LedurIk edIIecegIne kurur veren Ise Suvunmu SunuyII
cru KomILesI. KomILe, Bubukun'in bukunIigindu, GeneIkurmuy Bukuni ve MIIII Suvunmu
Bukuni'nin ILIrukIyIe oIuuyor. GrevI kuvveL komuLunIikIurincu LespIL edIIen, GeneIkurmuy
BukunIigi LuruIindun uygun buIunun 'SLruLejIk HedeI PIuni` dogruILusundu LemIn edIIecek sIIuI, uru
ve gereIerIn LedurIkIne IIIkIn kururIuri uImuk. SLruLejIk HedeI PIuni en son zooz yiIindu
uikIunmiLi. SSM'nIn urumu moLorundukI deLuyIi Iurcumu bIIgIIerI de zooz senesInde durmukLu.

TSK 'devlet iinde devlet' mi?

PekI, konu kumuoyu LurLimiyor du MecIIs LurLiubIIIyor mu dersInIz? Huyir, bu konudu MecIIs'Le de
IIbIr LurLimu oImuz. PekI, LurLiiImiyor du deneLIenIyor mu dersenIz, cevubimiz yIne 'muuIeseI Iuyir`
oIucuk. nk 1z MurL 1q;1 usker mduIuIesI sonrusindu SuyiLuy Kununu`ndu yupiIun degIIkIIkIerIe
ordunun eIIndekI muIIur ve bundun dogun LusurruIIur, SuyiLuy deneLImInden ikuriImi, ordunun I
deneLImIne birukiIdi. 1q8`Le bIr udim duIu uLiIdi, usker uIimIur ve bunIurin szIemeIerI de deneLIm
diinu ikuriIdi. Ardindun bIr udim duIu uLiIdi ve usker kudroIur zerIndekI SuyiLuy deneLImI udeLu
sonu erdIrIIdI. YunI qo yiIdir, SIIuIIi KuvveLIerIn Ier LrI muIi, IurcumuIuri, LusurruIIuri sIvII, IukukI
ve sIyusI deneLImIn diindu. Bunu bIr de GeneIkurmuy BukunIigi`nin MIIII Suvunmu BukunIigi`nu
bugIi oImumusini ekIersek LubIo LumumIuniyor: Bugn TSK Lumumen zerk bIr yupidu. YunI Ikede
resmen IkI buIi bIr Idure vur.

AB'yi sevmek koluy mI?

Bu sLuLy degILIren uz suyidu ve sinirIi upLu udim, Avrupu BIrIIgI suyesInde uLiIubIIdI uncuk
uyguIumu unsi buIumudi. OrnegIn SuyiLuy Kununu`nu zoo yiIindu ekIenen 1z. mudde IIe TBMM
BukunIigi`nin LuIebI zerIne SuyiLuy deneLIIerInIn, usker kururguIIurdu, o du beIIrII bIr konu IIe
sinirIi oImuk zere deneLIm yupmuIurinin nn uiImiLi. Amu uyni yusunin 8. muddesIne
duyuniIuruk 1q6q`du TSK YneLmeIIgI`ne konuIun bIr mudde yznden bu degIIkIIk uyguIunumudi.
AB`nIn IIuIeIerde urL koLugu kuruIIuru TSK uymuk zorundu degII. Son oIuruk, AB`ye sunuIun Unc
UIusuI Progrum`dukI LuuIILIer yznden, z; Temmuz zoo8 LurIIInde SuyiLuy GeneI KuruIu`ndu
uIinun kururIu MecIIs`In LuIImuL vermesI IuIInde bugne kudur oIun IurcumuIuri du Suvunmu SunuyI
onu`ndun yupiImi oImusinu rugmen bLeden yupiImi IurcumuIur gIbI deneLIenebIIecegI syIendI
uncuk MecIIs`In LuIImuL vermesI gIbI bIr mucIze gerekIese bIIe bu deneLImde 'rLI denek` IurI
LuLuIucukLi. VecdI GnI bu 'rLI denek` meseIesInI BubukunIikIu GeneIkurmuy urusindu bIr
meseIe oIuruk LurII eLmILI. DoIuyisiyIu bIz sirudun IuIku veyu onun LemsIIcIIerIne sz dmezdI. Bu
Lr sorunIuri orLudun kuIdirmuk IIn, mevcuL SuyiLuy Kununu`nun yerIne IuzirIunun yenI kunun
LusIugi, IkLIdur ve muIuIeIeL urusindukI uLimuIur yznden zoo yiIindun berI komIsyonIurdu
bekIeLIIIyor, duIu du bekIeyecege benzIyor.



ApoIeLII sermuyenIn OYAK mucIzesI

NIkuruguu, $III, GuuLemuIu, EI SuIvudor, Hondurus, EkvuLor, KoIombIyu, BoIIvyu, In, Endonezyu,
TuyIund, Misir, SurIye, PukIsLun ve TrkIye. Bu IkeIerIn orLuk bIr ok nokLusi vur: OLorILer sIyusuI
rejImIerI, Insun IukIuri IIIuIIerI, geIIr dugiIimindukI uduIeLsIzIIkIer, vs. Amu yuzidu, buku bIr orLuk
nokLuyu degInecegIm: Bu IkeIerIn IepsInde, ordu sunuyI, LIcureL ve IInuns uIunindukI yuLirimIuriyIu
IkeIerInIn en byk sermuye grupIuri urusindu yer uIiyor.

TrkIye`de bu sermuye grubunun udi OYAK udini Luiyor. OYAK`in nusiI kuruIdugu ve nusiI geIILIgInI
pek ok kII bIImIyor nk, OYAK zerIne konumuk Lubu konuIurdun bIrI. KuruIuunu z; Muyis
1q6o durbesIne borIu oIun OYAK`in LurIIesIne kisucu gz uLuIim.

BIIIndIgI gIbI, 1qq`e kudurkI dnemde, kIncI Dnyu Suvui ve Kore Suvui`nin yuruLLigi uygun dnyu
konjonkLr suyesInde, DemokruL PurLI`nIn (DP) IzIedIgI Lurim LemeIII sLruLejIIer buuriIi oImuLu. Bu
sLruLejIIerIn LemeIInI Trumun DokLrInI suyesInde uIinun 6oo mIIyon doIuri ukin kuynugin nemII bIr
bImnn Lurimdu mekunIzusyonu, ekIIebIIIr LoprukIurin urLiriImusinu ve uIuim uIunindukI uILyupi
IuuIIyeLIerIne uyriImusinu duyuniyordu. OyIe kI TrkIye 1q`Le dnyunin en nemII bugduy
IIrucuLisi oImu ve GuyrIsuII MIIII HusiIu 1qq;`den 1q`e kudur orLuIumu yiIdu yzde 8.; urLmiLi. Bu
oIumIu uLmosIerIn sonucu oIuruk Mux TIornburg bukunIigindukI bIr Dnyu Bunkusi IeyeLI, TrkIye
IIe uILi uzun vudeII borIunmu unIumusi yupmiLi. Bu unIumuIurIu sugIunucuk IonIurin esus oIuruk
demIr-eIIk uIunindu, zeI sekLrn yuLirimIuru zendIrIImesInde, duIu IIberuI bIr degIIm ve LIcureL
sIsLemInIn oIuLuruImusindu Iurcunmusi ngrIyordu uncuk zeI sekLr bu geIImeIerIe pek IIgIII
degIIdI. Kore Suvui`nin yuruLLigi puzur genIIemesI de sonu erInce, bu IIberuI poIILIkuIur gndemden
dL. Ardindun kL bIr IusuL mevsImI yuundi ve zuLen zuyiI oIun Lurim sekLr eskI sempLomIuri
gsLermeye buIudi.

1qq`e geIIndIgInde DP IkLIduri yksek enIIusyon ve bLe uikIuriyIu LuniLi. DP`nIn bunu LepkIsI
LIcureL sermuyesInIn sunuyI sermuyesIne dnme yoIIurini umuk, bIr yundun du Lurim eksenII
kuIkinmu sLruLejIsInde isrur eLmek oIdu. Menderes HkmeLI`nIn ekonomIk yurdim IIn ABD`ye
buvurmusi Iem CHP LuruIindun Iem de ABD LuruIindun eIeLIrIIdI. CHP bu buvuruyu
'kupILIusyonIuri cunIundirmuk` oIuruk udIundirirken, ABD TrkIye`den yuLirimIuri yuvuIuLmusini ve
T`yI devuIe eLmesInI IsLIyordu. Ancuk Menderes 1q8`de ABD`ye boyun egerek M`nIn uruciIigini
kubuI eLLIkLen sonrudir kI, q mIIyon doIurIik ek yurdimi uImusi mmkn oIucukLi. Bu urudu sIvII ve
usker brokrusInIn creLIerI cIddI bIImde erImILI. sLunbuI merkezII byk sunuyI burjuvuzIsI de
Lurimin desLekIenmesInden IonuL degIIdI. Bu LepkIsInI de HrrIyeL PurLIsI`nde ve bu purLIyI
desLekIedIgInI IIun eden orum DergIsI uruciIigiyIu kumuoyunu IIeLIyordu. Ancuk IuIkin byk
ogunIugu geImInI Lurimdun sugIudigi IIn, DP`yI seIm yoIuyIu drmesI zor oIdugu IIn sunuyI
burjuvuzIsI IkLIduri seIm yoIuyIu degILIrecek LopIumsuI desLege suIIp degIIdI. DP`nIn eIeLIrIIere
cevubi businu sunsr koymuk ve muIuIIIIere buskiyi urLLirmuk oIdu. Bu du uydinIurin DP`ye
dmunIigini urLLirdi. SonuLu DP poIILIkuIurindun IonuLsuz kesImIerIn oIuLurdugu byk
kouIIsyonun Imdudinu TSK yeLILI ve z; Muyis 1q6o`du dgm zd.

DurbeyI yupunIurin oIuLurdugu MIIII BIrIIk KomILesI (MBK) LuruIindun Ocuk 1q61 LurIIInde
ikuriIun zo SuyiIi Kunun IIe kuruIun Ordu YurdimIumu Kurumu`nun (OYAK) gerekesI yIe IdI:
...IIIukIku, uzun IIzmeL yiIIuri sonundu T.C. EmekII Sundigi`ndun uIinun muu ve IkrumIye IIe uncuk
mLevuzi geIm urLIuri sugIunmukLu, kk bIr ev suIIbI oImuk Iususundu mkIIerIe
kuriIuiImukLudir (.) kLIsudI IuyuLin gn geLIke InkIuI eLLIgI memIekeLImIzde ordu mensupIuri
IerIungI bIr sebep LuILindu vuzIIeden uyriIdikIuri LukdIrde, bugnk mevzuuL muvuceIesInde
kendIIerIne sugIunun yurdimIurIu kendI ILImuI sevIyeIerIne uygun bIr IuyuL sevIyesI LemIn
edememekLedIrIer (.) ordu mensupIurinin kendI IIerInde ve kendI muII ImkunIuriyIu bIr duyunimu
sureLIyIe IsLIkbuI endIesInden kurLuIuruk muddI ve munevI Iuzuru kuvumuIurini LemIn muksudiyIu
Ordu YurdimIumu Kurumu Kunun Tusurisi IuzirIunmi buIunmukLudir...

OYAK`in kuruIuu sirusindu MIIII Suvunmu Bukuni`nin uLudigi kIIIer urusindu Ko HoIdIng`In
kurucusu VeIbI Ko IIe Yupi KredI Bunkusi`nin kurucusu Kuzim TukenL`In oImusi, duIu sonrukI
yiIIurdu yneLImde sLunbuI SunuyI Odusi (SO) bukuni NzIeL TekI`n, DP`den uyriIunIurin
kurdugu HrrIyeL PurLIsI`nIn nde geIen IsImIerInden ProI. Dr. erIdun ErgIn`In, IIberuI
egIIImII Ior:2 Derisi`nIn suIIbI DPT msLeuri ProI. Dr. Osmun Okyur`in grev uImusi byk
sermuyedurIurin sIyusuI uIundukI vurIiginu kuri ikumuyucukIuri bIr g oIun orduyu beIII sinirIur
duIIIInde kendI egemenIIk uIunIurinin, yunI ekonomInIn IIne duIII ederek uzun vudeII bIr kuLsuI
ILLIIuk oIuLurmuk oIdugunu dndryordu.

DnemIn byk sermuyesInIn kuIusindu OYAK IInde LopIunucuk byk IonIuri kendI yuLirimIurindu
IInunsmun kuynugi oIuruk kuIIunmu dncesI IukImdIr. Ancuk dnemIn g dengeIerI IInde
uskerIerIn ugirIigi duIu bykLr ve OYAK sermuyenIn degII ordunun kendIsInIn ngrdg ekIIde,
yunI konLroI IpIerInI kendI LuLucuk ekIIde dev bIr IoIdIng oImu yoIundu IIerIeyecekLIr. SonuLu, TSK
mensupIuri OYAK suyesInde, bu LoprukIur zerInde yuuyun IIbIr grubu ve siniIu nusIp oImuyun
ekIIde uyricuIikIi bIr zmre IuIIne geIecekIerdIr.

OYAK-TSK ilikisi

OYAK`in TemsIIcIIer KuruIu, MIIII Suvunmu BukunIigi`nin kururi uyurincu durumu gre o IIu 1oo
uskerden oIuurken, qo kIIIIk GeneI KuruI`du sudece q sIvII ye buIunuyor. zo SuyiIi Kunun`du, ;
kIIIIk yneLIm kuruIunu usker ye ngrImken, 1q;6`dun ILIburen zeI komILenIn seLIgI kIInIn
de usker oImusiyIu uskerIer q kII IIe ogunIugu eIe geIrdIIer. HuLLu zooo yiIindu muvuzzuI, q
emekII usker IIe bu suyi ;`ye ikLi. zoo;`de Ise muvuzzuI, z emekII usker yneLImdeydI. DIger IkI
yneLIcI de emekII vuII ve emekII rekLrd.

$u undu yneLIm kuruIu 8 kIIden oIuuyor. BunIurin `I generuI, ` sIvII. SIvIIIerden bIrI geneI
mdr okun UIusoy, dIgerIerI bIr emekII rekLr ve bIr emekII vuII. YunI, yeLkIII ugizIurdun srekII
usker bIr kuruIu oImudigi, yneLImInde sIvIIIerIn de yer uIdigi LekrurIunsu du, OYAK, TSK
mensupIuri LuruIindun yneLIIen ve konLroI edIIen bIr kuruIu.

Krizle byd

OYAK, kuruIu yususinin sugIudigi uyricuIikIur yznden Sermuye PIyususi KuruIu duIII IIbIr
kurumu IuuIIyeLIerI Iukkindu bIIgI vermekIe ykmI oImudigindun muII yupisi gIzII kuImiLi. Ik kez
Avrupu BIrIIgI`nIn (AB) rekubeL ve eIIuIIik IIkeIerI uyurincu zooo YiIi uuIIyeL #uporu kumuoyunu
uikIundigindu orLuyu ikun bykIk yIe uirLiciydi kI, guzeLeIer krIzIe byd!,Suvu LukLIgI
mucIze yuruLLi, TrkIye OYAK`u dur geIIyor gIbI buIikIurIu donunmiLi. O LurIILen berI mucIze
kuLIunuruk devum edIyor. zoo; uuIIyeL #uporu`nu gre OYAK HoIdIng`In IonIur duIII LopIum
vurIikIuri 1o.q8o.qq6.ooo YT; ILIrukIerInIn neL dnem kuri z.61.;z1.66,61. Bu rukumIuru
bukiIirsu OYAK IkemIzIn nc byk IoIdIngI!

Zoronlo kesintiler

BIr guzeLe muneLInde dendIgI gIbI Dnyunin bu en IIgIn IoIdIngI bu mucIzeyI nusiI gerekIeLIrdI?
OYAK GeneI Mdr Cokun UIusoy`un IddIu eLLIgI gIbI OYAK`in kunIu LesL edIImI usker
prensIpIer IIe IIerIemesInIn puyi vur mi bIIInmez uncuk zo SuyiIi Kunun`un sugIudigi muILeem
uyricuIikIurin roI oIdugu uik. OrnegIn OYAK`in z.818 oIun LopIum ye suyisinin 8q,6`sini
oIuLurun 'duImI yeIer` muvuzzuI subuy, usker memur ve usLsubuyIur IIe MIIII Suvunmu BukunIigi ve
Jundurmu GeneI KomuLunIigi LekIIuLindu uIiun muuIiJcreLII sIvII memur ve msLuIdemIerden
Ier uy yzde 1o, 1qq6`du oIuLuruIun 'geIcI yeIIk` sLuLs IIe yedek subuyIurin muuindun Ise yzde
zorunIu kesInLI oLomuLIk oIuruk OYAK`u ukLuriIiyor.

Suvonmu sunuyii neden yok?

Bu kesInLIIer demIr-eIIk, ImenLo, oLomoLIv, IInunsuI IIzmeLIer, enerjI, bIreyseI emekIIIIk, IojIsLIk,
gidu, InuuL ve LeknoIojI gIbI eILII uIunIurdu IuuIIyeL gsLeren o`u ukin IrkeL LuruIindun
degerIendIrIIIyor. (IgInLIr, OYAK`in 'suvunmu` sunuyII ve LeknoIojIsI uIunindu yuLirimi yok. HuIbukI
bu konudukI diu bugimIiIigin uIusuI ikurIuru ne kudur uykiri oIdugu orLudu.) Bu degerIendIrme
sonundu eIde edIIen kur puyIurinin uygun grIen bIm, rLbe ve muuIurinu gre, sudece duImI
yeIere dugiLiIiyor. GeIcI yeIer ne grev sresInce bIr IIzmeL uIiyorIur, ne de emekIIIIkIerInden
sonru dedIkIerI puyIuri gerI uIubIIIyorIur. Tek uIdikIuri kk bIr Im yurdimi.

Vergi mouIiyetleri

OYAK`u EmekII Sundigi, SSK, Bug-Kur gIbI dIger sosyuI gvenIIk kuruIuIurinu konun sinirIurin
IIbIrI konmumi. OrnegIn EmekII Sundigi, serbesL IonIurinin en IuzIu yzde qo`u kudur oIun mIkLuri,
o du uncuk IkLIsudI devIeL LeekkIIerInIn veyu KT`IerIn kurdugu IrkeLIere yuLirubIImekLe Iken, yu du
muIvurIiginin uncuk yzde qo`ini umumuk zere guyrImenkuI edInebIImekLe Iken, sLeIIk bunIur du
MuIIye BukunIigi`nin IznIne LubI Iken, OYAK`u IIbIr sinirIumu yok. Ayricu OYAK HoIdIng, dIger
IrkeLIerden IurkIi oIuruk, kurumIur vergIsI, Ion geIIrIerI IIn gIder vergIsI, ye uIduLIurindun geIIrIer
vergIsI, veruseL ve InLIkuI vergIsI dumgu vergIsI gIbI vergIIerI demek zorundu degII.

Lyomlo holding

OYAK, bu uyricuIikIi konumundun doIuyi, Ier uIusuI krIzI yu en uz zururIu yu du en byk kurIu
uLIuLmusiyIu meIur. 1q8o sonrusindu, dnemIn Trk-sIum senLezI unIuyiiyIu uyumIu oIuruk Arup
dnyusinu ve sermuyesIne yneIdI. KrIze gIren oLomoLIv sekLrndekI TOE ve MAT udIi IkI IrkeLInI,
1q8q`Le ZIruuL Bunkusi`nu devrederek, InuuL sekLrndekI OYAK-KuLIuLu`u bugIi drL sorunIu
IrkeLInI Ise 1q8`Le EmIuk KredI Bunkusi IIe orLukIik kururuk kurLurmiLi.

1qq`Le SSK, OYAK nuuL`u yzde z IIsse IIe orLuk oImukIu kuImudi, 1qqq`du gnn IIyuLIuriyIu 1;
LrIIyon LuLun q SSK InuuLini yzde 1 ve yzde 6. LenzIIuLIuru bu IrkeLe vererek bIr de 'kiyuk ekLI.`
OYAK, zoo1 $ubuL krIzInde, OYAK PorLIy YneLImI $IrkeLI Mdr uLmu Cun`in deyImIyIe 'mLII
bIr operusyon` yupLi ve krIzden bIr IuILu nce devuIusyon yupiIucugini IIssederek dvIze geLI, z
$ubuL gn uIinun doIurIuri 1 mIIyon IIrunin zerInde bedeIIe nukde evIrdI ve Lm TrkIye serveLInIn
Le bIrInI kuybederken, OYAK zengInIIgIne zengInIIk kuLLi. KImse de o IIssIn nereden geIdIgInI
sorguIumudi.

Krizler IIrsuttIr!

OYAK`in ILIrukIerInden Oyuk Bunk`in zoo1 yiIindu TMS`den Smerbunk`i suLin uIuruk sekLrde en
bykIer urusinu gIrmesI de bIr buku mLII vurgundu nk dnemIn YneLIm KuruIu Bukuni
SeIuk Suku`nin IIudesIyIe uikIunmusi uygun oImuyun pek ok degere suIIp oIun Smerbunk, bLn
LuImInIerIn uksIne |o gnn purusiyIu| sudece o mIIyur T gIbI semboIIk bIr puru IIe suLin uIinmiLi!
DuIu sonru bu vurgunIur GeneI Mdr okun UIusoy LuruIindun krIzIer IirsuLLir szyIe
rusyonuIIze edIIdI.

LlosulcI heyecunlur

OYAK, 1qqo`Iurdun ILIburen neo IIberuI zeIIeLIrme poIILIkuIurinu ve kreseIIemeye 'uIusuIciIur` gIbI
soguk bukmudi. Amu #enuuIL-MuIs, runce SA#, Good Yeur, Anker Bunk GmbH, Europeun Inunce
PIc., SoIIuc ve AXA gIbI uIusIururusi devIerIe orLukIikIur kurmukLun gerI durmudi. OYAK`in zoo6
yiIindu E#DEM# zeIIeLIrmesInde Lukindigi ugresII LuLumun 'uIusuIci` kesImIerI ne kudur
IeyecunIundirdigini IuLirIuyuIim. O zumunu kudur en IuzIu mIIyur doIur eden IrkeLe Lum 6 mIIyur
doIur deger bIIIen OYAK`in, suLi IIemIerI sirusindu LurLimuIi bIr muIusebe IIemI IIe devIeLI ;
mIIyon YT zururu ugruLmusinu Ise kImse bIr ey dememILI. Ancuk Ieyecun bounuydi nk OYAK
sudece emuneLI IdI. NILekIm kisu srede E#DEM#`In yzde zo,`InI runsiz eIIk LekeII ArceIor`u
suLLi. ArceIor du eIIk devI HIndIsLun kkenII MILLuI IIe bIrIeLI. Ancuk, 'uIusuIci` kesImIerden bu
operusyonIuru gik ikmudi.

Irmenilere tuzminut

OYAK HoIdIng`In, sIgorLuciIik sekLrnde 1qqq yiIindun bu yunu orLugi oIun AXA`nin, ABD'nIn
KuIIIornIyu EyuIeLI`ndekI yurgi srecI sonundu, 1q1 TeIcIrI`nde IuyuLini kuybeden poIIe suIIbI
ErmenIIerIn yukinIurinu 1; mIIyon doIurIik deme yupmuyi kubuI eLLIgInde yuununIur du pek
munuIiydi. erIde 'ErmenIIerIe gemIImIzI konuuIim` dIyenIerI bIIe 'vuLun IuInI` IIun ederken,
'soykirim vurdir` dIyen bIr IrkeLIe orLukIigi bozmuyi dnmedIIer. Bu konudukI kurur uncuk zoo8`de
uIinubIIdI umu IuIu Lumumen IuyuLu gemedI.

AbduIIuI OcuIun meseIesI yznden LuIyu`yu kk skLrenIer, runsu PurIumenLosu`ndu 'ErmenI
Soykirimini nkur Yususi`nin kubuI edIImesInI OYAK`in ILIrukIerI yznden sessIzce
geILIrIvermIIerdI. DuIusi, GeneIkurmuy Bukuni Yuur BykuniL, BurzunI ve TuIubunI IIn PKK`yu
desLek verIyorIur, ben grmem, kIm grrse grsn dIye resL ekerken, OYAK $IrkeLIer Grubu,
puruvun IrkeLIer uruciIigi IIe KrL edere DevIeLI`ne yiIdu 1q mIIyon doIurIik ImenLo ve kugiL suLii
yupLigi IuberIerInI IoIdIng IIbIr zumun yuIunIumumiLi.

OYAKBANK`in HoIIundu merkezII NG Bunk`u suLiImusi du ok IIgIn bIr oIuydi nk, duIu nce
OYAK YneLIm KuruIu Bukuni emekII KorgeneruI YiIdirim Trker, IyI LekIII geImesI IuIInde bIIe
OYAKBANK`i YununIiIuru suLmuyucukIurini syIemILI. nk Trker`e gre mIIIIyeLIIIk
kuybedIImemesI gereken bIr duygu IdI! Bunkunin YununIiIuru degII de HoIIunduIiIuru suLiImusinin
'mIIIIyeLIIIk duygusu`nu zurur geLIrmedI. AKP`yI 'zeIIeLIrme yoIuyIu IkeyI suLmukIu` suIurken, bu
suLii suvunmuk IIn de kiIiI buIundu.

Zuhiren AB yunlIsI

Sonu oIuruk gerek TSK`nIn OYAK`Iu orgunIk IIIkIsI, gerekse zo SuyiIi Kunun`un sugIudigi
uyricuIikIur suyesInde OYAK`in rekubeL ve eIIuIIik IIkeIerIne uykiri bIImde Iszce byyen dev bIr
kupILuIIsL IIeLme oIdugu, bu bykIkLekI Ier kupILuIIsL IIeLme gIbI IdeoIojIk ve sIyusI bIr ujundusi
oIdugu orLudu Iken, buziIurinin nusiI oIup du TSK`yI IdeoIojIIer ve sIyuseLIer sL bIr kurum oIuruk
grdgn unIumuk mmkn degII.

Ancuk AB`nIn bIzIm kudur suI oImudigi uik. zooq YiIi TrkIye #uporu`ndu Avrupu PurIumenLosu,
ordunun resmI veyu guyrI resm eLkIn ugIurindun endIe duyuyor'' denmI, bunu rnek oIuruk du
dnce grupIuri (BuLi uIimu Grubu ?), OYAK gIbI kurumIur ve IonIur gsLerIImILI. Ierde AB`nIn
eIIuIIik ve rekubeL IIkeIerI uyurincu, eIeLIrIIerIn dozunun urLucugi, sonuLu AB yeIIgInIn, TSK`nIn ve
OYAK`in pek ok uidun uyricuIikIi sLuLsn sursucugi uik. Bu degerIendIrmeyI IerIuIde TSK du
yupiyor. ukuL, KemuIIsL IdeoIojInIn Lunimi Icubi 'BuLi yunIisi` grnmek zorundu oIdugu IIn AB`ye
kuri uiku muIuIeIeL edemIyor. OLe yundun, zoo6`dun berI Kibris ve Lerr meseIesI zerInden
TSK`nin yrLLg rLI AB ve BuLi kuliLi kumpunyu, bIr zumunIur yzde ; oIun AB desLegInIn
yzde o`Iuru kudur dmesInde byk roI oynudi. BukuIim geIecekLe TSK-AB IIIkIIerI ne ynde
geIIecek...


TA#H DETE# z.o1.zooq
Aye Hr
z8 KununIsun`yI unuLmu!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

tc ctc cc tc tc hc tc ttc tc, tcrih, :pz:, Kcn:niscni z8, lcrcdeniz, b:rj:tczi, biz, onbe lcscp
enelinde scllcncn, onbe lesil bc, onbe crlcdc, oldc, b:nlcrin sen isi2lerini cllindc
t:t2c jclct, z8 Kcn:niscni :n:t2c,... (Nuzim HIkmeL, Moskovu 1qz)

. EnLernusyonuI`In z1 Temmuz-6 AgusLos 1qzo`de LopIunun IkIncI kongresInde kubuI edIIen enIn`In
'SmrgeIer ve GerI KuImi UIkeIerIe IgIII TezIerI`nden 11. LezIn beIncI IikrusiyIu 1z. Leze gre
MusLuIu KemuI`In bukunIik eLLIgI kurLuIu IurekeLI, bIr burjuvu demokruL IurekeLI oIdugundun, onu
komnIsL rengI verIImesIne uIiiImumuIi, umu BuLiIi devIeLIerIe suvuindu yurdim edIImeIIydI. Bunun
kuriIigindu Lek urL, KomInLern yoIuyIu Moskovu`yu bugIi bIr komnIsL purLI kuruImusinu IzIn
verIImesIydI. Temmuz 1qzo`den ILIburen BuIikesIr ve Bursu YununIiIurin eIIne geLIgInden MusLuIu
KemuI`In bu LekIIII kubuI eLmekLen buku uresI yokLu. AgusLos uyindu BoIevIkIerIn uILin yurdimi
geImeye buIudi. 1-; EyII 1qzo LurIIIerInde Buk`de LopIunun Dogu HuIkIurinin BIrIncI KuruILuyi`nin
Iemen urdindun TrkIye KomnIsL irkusi resmen kuruIdu.

z8 EkIm 1qzo`de MusLuIu KemuI '#esm` TrkIye KomnIsL irkusi`ni kurdu. 1o Ocuk 1qz1`de BIrIncI
nn MuIurebesI`nIn kuzuniImusiyIu KemuIIsL IkmeLIn SovyeL poIILIkuIuri degImeye buIudi.
Byk DevIeLIer Ankuru IkmeLInIn LemsIIcIsInI ondru`du yupiIucuk LopIunLiyu ugirincu
KemuIIsLIer Moskovu uILinIurinin dIyeLI oIun TKP konusundukI szIerInden dnmekLe beIs
grmedIIer. Bu IuILunin konusu, modern TrkIye LurIIInIn IIk sIyusI cInuyeLIerInden bIrI oIun MusLuIu
SupII ve yoIduIurinin kuLIedIImesI. Yuziyi yuzurken EmruI CIIusun`unM:stcjc S:phi'le Yoldclcrini
Ki2 ldurdu? (Agoru KILupIigi, zoo8) udIi kILubini esus uIdim. Modern LurIIImIzIn son sIyusI cInuyeLI
oImusini dIIedIgIm HrunL DInk suIkusLiyIu MusLuIu SupIIIerIn IunIurcu kuLIedIImesI urusindukI
benzerIIkIerI ve IurkIuri buImuyi okuyucuIuru birukiyorum.

ttihutIlIktun komnistlige...

MusLuIu SupII, OsmunIi brokruL siniIinu mensup bIr uIIenIn evIudi oIuruk 188z`de GIresun`du
dnyuyu geIdI. Bubusi, eILII devIeL kudemeIerInde yer uImi ve sonundu vuII oImuLu. dudI`yI (IIseyI)
Erzurum`du okudu, sLunbuI`du Iukuk LuIsII eLLI. PurIs`Le `coIe Ibre des ScIences PoIILIques`de
ZIruuL Bunkusi ve Lurim kredIIerI zerIne LezIyIe IIsunssL egILImInI LumumIudi. 1qo8`Le .
MeruLIyeL`In IIuniyIu Ikeye dnd ve GuIuLusuruy MekLeb-I SuILunIsI`nde muuIIImIIk yupLi, Yksek
TIcureL ve TurII MekLebI`nde sIyusI IkLIsuL dersIerI verdI. Tcnin, Sertet-i
Iun:n ve cl guzeLeIerIndekI mukuIeIerInde kuI zeI LeebbsIg kuI devIeLIIIgI neren MusLuIu
SupII, 1q11`de SeIunIk`Le LLIIuL ve TerukkI`nIn q. KongresI`ne kuLiIdi. Kongrede kLIsuL VekIII oImuk
IsLegI yerIne geLIrIImeyInce LLIIuLiIuru ksL ve erIL (Tek) ve YusuI (Akuru) BeyIer IIe MIIII
MeruLIyeL irkusi`ni kurdu. LLIIuLiIigu gre duIu sug bIr IzgIyI LemsII eden Iirkunin yuyin
orguni jhc2`in edILrIgn yupLi.

Buhr-I Cedid srgnleri

MusLuIu SupII, z Ocuk 1q1`Le BubiuII Buskini IIe IkLIduru eI koyun LLIIuLiIurin buu geIrdIgI
MuImuL $evkeL Puu`nin 11 HuzIrun`du IdrImesI zerIne muIuIIIIer ve 'sLunbuI`dukI serserI ve
IsIz Lukimi`ndun oIuun zz kIIIIk grupIu BuIr-I CedId vupurunu bIndIrIIerek SInop`u srId.
1q1q`Le MusLuIu SupII`nIn guyreLIyIe AImeL BedevI (Kurun) ve bIrku kII duIu SInop`Lun denIz
yoIuyIu Kirim`du SIvusLopoI`e kuLiIur. KuukIurin Lm Misir`u ve BuLi IkeIerIne gIderken, sudece
MusLuIu SupII KuIkusyu`yu geLI. O sirudu puLIuyun suvu uIeyIIne yuziIuri yznden #usIur
LuruIindun UruIIuru srId. SosyuIIzm ve komnIzm IIkIrIerIyIe burudu LuniLi. $ubuL 1q18`den
ILIburen Moskovu`du TuLur BukuL devrImcIIerIyIe Yeni Dunc udIi bIr guzeLe ikurdi. zo Temmuz
1q18`de, Asyu`nin MsImun IuIkIurini komnIzm dncesIne ekmeyI IedeIIeyen SLuIIn`In
gIrIImIyIe TrkIye KomnIsL irkusi`nin (duIu sonru TKP) IIk LopIunLisini yupLi.

Lenin'in tezlerinin huyutu geirilmesi

CevuL YoIdu! BIzIm mesIek dervIIIk! GIdecegIz! demILI yoIu ikmudun nce. 'Bu dmun` oIuruk
LLIIuL ve TerukkI`yI gren MusLuIu SupII ve urkuduIuri, Iemen IepsI LLIIuL ve TerukkI`den geIen
MusLuIu KemuI ve urkuduIuriyIu ILLIIuk yupmuk zere, Ankuru`yu gILmeye kurur vermIIerdI.

Buk`den peyderpey yoIu ikun TKP kuIIIesInIn be kIIIIk IIk grubu, SovyeL #usyu`nin Ankuru`yu seIIr
oIuruk uLudigi BudI MdIvunI`nIn IeyeLI IIe bIrIIkLe, z8 AruIik 1qzo`de Kurs`u uIuLi. SovyeL dIpIomuLIuri
IIe bIrIIkLe geIen TKP`IIIer LrenIe kuriIundiIur. Kuzim KurubekIr, MusLuIu SupII`ye, Ankuru`yu bIr
LeIgruI yoIIumusini ve geIIInI Iuber vermesInI LuvsIye eLLI.

Ancuk zq AruIik 1qzo`de MusLuIu KemuI`In, Kuzim KurubekIr`e yoIIudigi LeIgruI II I uici degIIdI.
TeIgruILu Ankuru`du komnIsL cereyunIuri urzu IIIuIinudir. Buk Trk KomnIsL irkusi #eIsI
MusLuIu SupII`nIn bu cereyunIuri krkIemesI sukincusi ukIu geImekLedIr. BIr deIu kendIsInI
grdkLen sonru devIeLIIIerInIn grIerInIn bIIdIrIImesInI rIcu ederIm yuzmukLudir. Bu rIcunin
kuriIigi bugne dek yuyinIunmudi. Ancuk LeIgruIin IkIncI suLiri TKP`yI MecIIs uLisi uILindu erILme
yunIisi oIun KurebekIr`e bu egIIImInden vuzgemesI IIn Ankuru LuruIindun Luninmi bIr IirsuL gIbI
grnmekLeydI.

"Zeki, bilgili, Iuzlu kornuz.

Grubu bIrku gn IInde bukuIuri du kuLiIdi. O gnIerde Kurs`Lu oIun Ankuru HkmeLI`nIn
Moskovu`yu eII LuyIn eLLIgI AII uuL (Cebesoy) Bey, z Ocuk`Lu MusLuIu SupII IIe grL. Bu
grmeyI degerIendIren uzun ruporundu |MusLuIu SupII| zekI, bIIgIII, IuzIu kurnuz, konumuIurindu
IILIyuLIi ve uceIesIz. #us SeIIrI IIe memIekeL IIne gIrmek ve Ankuru HkmeLI prensIpIerIne Inunmi
gIbI grnmek IsLedIgIne bukiIirsu bu kIInIn yumuuk dnce ve prensIpIerIe AnudoIu IurekeLInI
yneLenIerIn gvenInI kuzunmuk ve byIece bIr mevkI yupLikLun sonru, #us komnIzmInIn gIzII bui
oImuk sureLIyIe memIekeLe |bu dncesInI| duyurmuk ve uyguIumuk dncesInde oIdugunu
zunnedIyorum dIye yuzmiLi. Bu grme Ankuru IIe TKP yneLImI IIe sIyusI konuIurin eIe uIindigi
sL dzeydekI son grmeydI.

MecIIs`In Ocuk LurIIII oLurumundu, MusLuIu KemuI, Erzurum Mebusu HseyIn AvnI`ye (UIu)
IILuben yIe dIyordu: KomnIzm yuyiImusi meseIesIne geIInce; kendIIerI buyurduIur kI, IsLense de
IsLenmese de bu bIr mIkropLur, gIrer. O IuIde uresI yok demekLIr. MudemkI muddI LedbIrIe nne
gemek Imkuni oImuyun bIr yuyiImudir, bu muLIuku buIuici oIucukLir. ZunnedIyorum kI, bunu kuri
LedbIr dnmek meseIesIyIe sz konusu oIun sIyusI meseIeIerI bIrbIrInden uyirmuk ve semek duIu
uygun oIur...

YIldIrmu hurektI

Bu konumudukI buzi vurguIur, TKP`yI bekIemekLe oIun ukibeLIn IpuIurini verIyordu. NILekIm, Kuzim
KurubekIr uyni gn Erzurum VuIIsI`ne (gnmz TrkesIyIe) yIe yuzmiLi: Adi geenIn ve
urkuduIurinin Erzurum`u vuriIuri gnnden buIuyuruk gerek guzeLe yuyinIuri ve gerekse IuIkin
uygun grecegI gsLerIIer ve buskiIurIu duIu IerI yoIcuIugun ve memIekeLLe kuImunin ve uIimunin
mmkn oImuyucugi Iukkindu kendIIerInde gereken IzIenImIer yuruLiIir... KurubekIr, Trubzon`du
zeIIIkIe BoIevIkIerIn gzIerI nnde uyni LezuIruLin yupiImusini IukuL LepkIIerIn BoIevIkIIge degII
sz konusu kIIIere oIdugunun gsLerIImesInI IsLIyordu. Benzer bIr LeIgruI GmIune VuIIsI`ne de
gndermILI.

MusLuIu SupII, smuII Hukki yoIduinu gnderdIgI Ocuk LurIIII mekLupLu Kuzim KurubekIr
LuruIindun, #usyu`yu uLunun YusuI KemuI (TengIrenk) ve #izu Nur`un Kurs`u geIIInI bekIeme
buIunesIyIe uIikondukIurini, bu zorunIu bekIeme sirusindu Tuupse`den AbId udIi bIr yoIduin Kurs`u
geImesI zerIne, KurubekIr`In 'IILIIuIcI` nIyeLIerI konusundu IyIce pIeIendIgInI yuziyordu.

Hulk guleyunu getiriliyor

MusLuIu SupII ve beruberIndekI 1; kII (?) 18 Ocuk`Lu Erzurum`u gILmek zere Kurs`Lun LrenIe yoIu
ikLi. HeyeL drL gnIk bIr Lren yoIcuIugunun urdindun zz Ocuk`Lu Erzurum`u vurdigindu kendIIerInI
MuIuIuzu-I MukuddesuL CemIyeLI`nIn rgLIedIgI eyIemIer bekIIyordu. Modern TrkIye`nIn IIk
'KomnIzmIe McudeIe DernegI` oIun CemIyeL`In 18 Ocuk`Lu yuyinIudigi beyunnumede #usyu`dun
geImI, unusi bubusi beIIrsIz, muzIIerI kurunIik, cunI IbIIsIerIn, AIIuI, Peygumber, HuIIIe ve erIuL yok
dedIgI, kudinIurdun buIuyuruk nu-muIremIIgI orLudun kuIdirucugi, kudinIurin kumuyu uik yerIere
erkekIerIe kuriik gIrIp ikmusi, erkekIerIe uIimusi ve erkekIere IIzmeL eLmesInIn mecbur kiIinucugi,
yuindun byk ocukIurin umumI depoIurdu LopIunucugi, cInuyeL ve dIger suIuru uIL kununIuri
kuIdirucugi, uIimuyunin ekmek yIyemeyecegI, BukirdIsLun, TukenL ve BuIuru`dukI mIIyonIurcu
MsImunin bLn serveLIerInIn, irz ve numusIurinin eIIerInden uIinucugi yuziyordu. Bu IddIuIurIu
guIeyunu geImI gsLerIcIIerI ynIendIrenIer urusindu poIIs LekIIuLindun kIIIer de vurdi. HeyeL
Erzurum`u sokuImudi ve dekovII IuLLiyIu Kurubiyik`u (AkuIe yukinIurindu ky) yoIIundi.

Erzurum MduIuu-I Hukuk CemIyeLI`nIn oIuyIuri unIuLun LeIgruIi MecIIs`Le okundugundu, MusLuIu
KemuI, devIeLIn Ier eyden Iuberdur oIdugunu gsLeren ve ErzurumIuIurIu IemIIkIr oIdugunu beyun
eden bIr konumu yupLi. MusLuIu KemuI uyni oLurumdu yupLigi dIger konumudu Kuzim KurubekIr
LuruIindun MusLuIu SupII ve urkuduIuri IIn yupiIun pIundun vgyIe buIseLLI. Ardindun Erzurum
VuIIsI 'DeII` HumIL`e uceIe bIr LeIgruI yoIIudi. TeIgruILu MusLuIu SupII EIendI`nIn reIukuLInde ku kII
oIdugunun ve onIurin du kendIsIyIe bIrIIkLe gnderIIIp gnderIImedIgInIn bIIdIrIImesInI rIcu ederIm
denIyordu.

mhu plunI yrrlge konoyor

BuyburL`Lun kizukIurIu u bIIIu yoIu ikun TKP kuIIIesI IIbIr yerde dogru drsL konukIumu IirsuLi
buIumuyuruk z; Ocuk`Lu Muku`yu vurdi. CumInIn yunindukI YorgukI OLeI`de bIr gece kuIdiIur.
HeyeLLekIIerden BuyLur AbdIkudIr Muku Kuymukum VekIII MuruL EIendI`nIn yurdimiyIu
kurLuriImiLi. MuImuL GoIogIu`nu gre, AbdIkudIr, Kurs`Lun Trubzon`dukI kurdeI MeImeL EIendI`ye
geIIIerInI mjdeIemI, MeImeL EIendI vekIIIIgInI yupLigi KuyikiIur KuIyusi YuIyu`yu IuberI
verdIgInde, YuIyu kendIsIne MusLuIu SupII ve urkuduIuri konusundu Ankuru`dun emIr uIdigini, eger
kurdeInI kurLurmuk IsLIyorsu eIre gIrmesInI engeIIemesInI LuvsIye eLmILI. AbdIkudIr`In IuyuLini bu
uyuri kurLurmiLi.

ByIece gerIde MusLuIu SupII ve 1 yoIdui kuImiLi. z8 Ocuk`Lu Trubzon`du oIugunsL bIr
IurekeLIIIIk vurdi. TeIIuIIur, Trubzon MuIuIuzu-I Hukuk-u MIIIIye CemIyeLI bukuni ve eskI TekIIuL-i
MuIsusu`ci BuruLuzude AImeL Bey`In ogIu uIk Bey`In guzeLesI stilbcl`In kikirLici yuyinIuriyIu
guIeyunu geLIrIIen IuIki cumu gn gIeden sonru '#usyu`dukI esIr kurdeIerImIzI kurunu dIzdIren
dInsIz vuLun IuInIerInden InLIkum uImuk zere` muguzu, dkkun ve kuIveIuneIerI kupuLuruk
DegIrmendere`ye ugirmiLi. $eIIrdekI SovyeL KonsoIosIugu`nun eIemunIurinu du sokugu ikmumuIuri
LembII edIImILI. Cumu gn, bLn esnuI dkkunIurini kupuLuruk, kupuLmuyunIur Ise poIIs ve InzIbuL
memurIuri LuruIindun cebren kupuLLiriIuruk DegIrmendere`ye dogru sevk edIIdIIer.

TKP IeyeLI, z8 Ocuk ukumi suuL 1;.zo cIvurindu Trubzon`u vurdi. KuyikiIur KuIyusi YuIyu ve
udumIuri IeyeLIn yoIunu DegIrmendere mevkIInde keserek mIekI MuIuIIesI`nIn uIL yoIundun
dogrucu IskeIeye (BuILI`ye) evIrdI. Burudu MusLuIu SupII ve urkuduIuri LkrkIer, kIrIer ve
LekmeIer eIIgInde bIr moLoru dogru sevk edIIdIIer. Hemen urkuIurindun KuIyu`nin sIIuIIi udumIurini
Luiyun bIr moLor duIu kuIkLi. MoLorIur subuIu kuri q- siruIurindu bo oIuruk gerI dnd, umu
kImsenIn IskeIeye yunumusinu IzIn verIImIyordu. BIrku gn sonru LuyIuIurdun bIrIsI, moLordukIIerIn
bIrku mII uikLu, eIIerI ve uyukIuri bugIunuruk denIze uLiIdikIurini syIedI.

Meryem yolduIn ucI sono

ddIuIuru gre SrmeneII KinuIiogIu AImeL Yukup moLoru bIndIrIImeyIp YuIyu KuIyu`nin evInde
uIikonmu, TuyyurecI TevIIk IIe MusLuIu SupII`nIn #us (buzi kuynukIuru gre Trk, buziIurinu gre
#us YuIudIsI) usiIIi eI moLordun gerI geLIrIImILI. Adi eILII kuynukIuru gre Meryem, MurIu yu du
SemIrumIs oIun bu Iunim, nce YuIyu KuIyu`nin evIne gLrIm, kudincugiz LuLuIdugu yerI #us
KonsoIosIugu`nu bIIdIrmeye uIimi, noLu gLren udum KuIyu`nin udumi ikincu, cezu oIsun dIye
NemIIzude #ugip Bey`In evIne verIImILI. BIr sre, KuIyu LuruIindun #IzeIIIere verIIen kudincugiz bIr
oLuruk uIemI sirusindu IdrImL.

KuLIIumin urdindun Trubzon`dukI #usyu SovyeL HkmeLI KonsoIosu AII Oru BugIrov Trubzon
VuIIsI`ne MusLuIu SupII ve urkuduIurinin ukibeLInI sorun bIr mekLup yuzdi. Trubzon VuII VekIII smuII
SubrI cevubI mekLubundu, IuIkin LepkIsI kurisindu Trubzon`du kuIumuyucukIurini unIuyun ekIbIn, bIr
moLor kIruIunuruk sug suIIm #usyu suIIIIerIne yoIIundigini beIIrLLI. Ayni gn stilbcl guzeLesInde,
Buk SeyyuIIuri GeIdIIer ve GILLIIer buIigi uILindu ikun Iuberde oIuy duIu ugir IIudeIerIe
unIuLiIiyordu.

MusLuIu KemuI`In 1 Ocuk 1qz1`de Erzurum`dukI MuIuIuzu-I MukuddesuL ve MduIuu-I Hukuk
CemIyeLI bukunIiginu yuzdigi LeIgruILu TrkIye HuIk LIrukIyun irkusi eIrudindun buziIurinin
vuLunu IiyuneL suundun doIuyi IukIurindu LukIbuL ve soruLurmu Icru edIImekLedIr. Adi geen Iirku,
IkmeLe ILIbur ve ILImudu deger degIIdIr, EIendIm. denmekLeydI. YunI, Ankuru MusLuIu SupII ve
urkuduIurinin ukibeLInden IubersIz grnyordu. 1q $ubuL`Lu Trubzon`dukI SovyeL #usyu KonsoIosu
BugIrov, Trubzon VuII VekIIIne MusLuIu SupII ve urkuduIurinin BuLum`u ve IIbIr SovyeL suIIIIne
geImedIgInI, doIuyisiyIu nerede oIdugunu meruk eLLIkIerInI yuzdi. VuII cevubindu Unc
EnLernusyonuI HeyeLI`nden II kImse buruyu geImedI ve II kImse de burudun gILmedI. Bu konudu
bIzde IIbIr bIIgI yokLur dedI. DiIIerI KomIserI IerIn, rudyogrumIu Ankuru`dun MusLuIu
SupIIIerIn ukibeLIne duIr bIIgI LuIep eLLI. Ankuru HkmeLI Ise, MusLuIu SupII ve yoIduIurinin bIr
denIz kuzusindu IdkIerIne IIIkIn uikIumusindu isrurIiydi.

Ku kii ldrld?

TKP`nIn beIgeIerIne gre, AnudoIu`yu IurekeL edenIerIn LopIumi Merkez KomILe yeIerI IIe bIrIIkLe
o`dur. Merkez KomILe yesI MeImeL ZekI IIe sL dzey purLI kudrosundun SIeymun SumI IusLu
oIdukIuri buIunesIyIe Erzurum`du veyu Muku`du uIikonuIup, Ankuru HkmeLI`nIn IImuyesIne
muzIur oImuIurdi. TKP HurIcI Brosu, IuberIn uIinmusi urdindun, Dogu HuIkIuri Propugundu ve
uuIIyeL KuruIu BukunIiginu gnderdIgI mekLupLu, IsIm beIIrLmeksIzIn 16 kIInIn IdrIdgn
yuzmiLi. Ayni orgun udinu AImeL CevuL`in (Emre) z NIsun 1qz1 LurIIII mekLubundu Ise, M. SupII,
drL Merkez KomILe yesI ve on IkI dIger yoIduIurimiz denmekLedIr kI, burudu verIIen rukumIurIu
IdrIenIerIn LopIum suyisi 1;`ye uIumukLudir. MeLe Tunuy`u gre moLordu IdrIenIerIn suyisi,
MusLuIu SupII IIe bIrIIkLe 1q`dr. Tunuy, IIsLeye uyricu Meryem`I ekIemekLedIr. EmruI CIIusun buku
kuynukIurdu geen IsImIerI de dIkkuLe uIuruk IdrIen komnIsLIerIn suyisinin duIu ok oIubIIecegInI
syIer.

Sonru ne oldo?

16 MurL 1qz1`de TBMM HkmeLI`yIe #usyu $ruIuri ederuLII SosyuIIsL CumIurIyeLI HkmeLI
urusindu bIr dosLIuk unIumusi ImzuIundi. MusLuIu KemuI uyni gn YuIyu KuIyu`yu vuLunperverune
IIssIyuL ve LemennIIerInIze Leekkr ederIm ekIInde kisu bIr LeIgruI yoIIudi. Bu LeIgruILun IkI uy
sonru kunIi bIr LusIIye IurekeLI buIudi. nk Trubzon`dukI yereI gIerIn Enver Puu IIe IIrL eLmesI,
Ankuru`yi ruIuLsiz eLmILI. oo kIIIIk eLesIyIe YuIyu KuIyu, Enver Puu`nin umcusi HuIII (KuL)
Puu`nin en Ius udumiydi. DuIIIIye VekIII AII eLII (Okyur) Bey, durumu 'Trubzon`dukI skeIe
HkmeLI` dIye nILeIemILI.

TusIIye IurekuLi z6 AgusLos 1qz1`de EbubekIr Huzim (Tepeyrun) Bey`In Trubzon VuIIIIgI`ne
geLIrIImesIyIe buIudi. ; Kusim 1qz1`de MIruIuy SumI SubIL (Kurumun) Trubzon`dukI 1. irku
KumundunIigi`nu uLundikLun sonru Trubzon MduIu-I Hukuk CemIyeL udinu LopIunun puruIuri
zImmeLIne geIrme suuyIu YuIyu KuIyu Iukkindu soruLurmu buIudi. KuIyu uzun bIr dIrenILen
sonru 1z Ocuk 1qzz`de SIvus BIduyeL MuIkemesI`nde yurgiIunmuk zere LuLukIunuruk SIvus`u
gnderIIdI. Ancuk muIkeme IeyeLIne yupiIun buskiIur sonucu beruuL ederek Trubzon`u gerI dnd.

Khyu'nIn tusIiyesi

Trubzon MIIIeLvekIII AII $kr Bey konuyu MecIIs gndemIne geLIrdI ve MusLuIu KemuI IIe urusindu
serL LurLimuIur yuundi. YuIyu KuIyu`nin sonunu, SupIIIerIn IdrImeIerI meseIesInI de Imu ederek
eLruIu sunkI bLn bu IIerde ben Lek buimu miydim; Ier eyI oIdugu gIbI orLuyu dkecegIm dIye
LeIdILIer suvurmusi geLIrdI. Temmuz 1qzz`de KuIyu ve drL kIIyI Luiyun oLomobII, KuIyu`nin
Soguksu`dukI yuzIik konuginu gIderken suIdiriyu ugrudi. KuIyu ve IkI kII IdrId. Arkudun ve
nden uLiIun qo kudur mermIye rugmen oIuydun kurunIikLu kuuruk kurLuIun KuIyu`nin MusLuIu udIi
sIIuIIi uugi, oIuydun sonru nedense yoIdukI usker kiIuyu ve eIIrde nnden geLIgI IkmeL, poIIs
ve jundurmuyu oIuyi Iuber vermemI, bLn gece orLudun kuyboImuLu.

HuIk urusindu oIuyi SumI SubIL Bey`In LezguIIudigi Inunci yuygindi. Durumu soruLurun IeyeL, 1
EyII 1qzz gnI ruporundu KuIyu IdkLen sonru usker kiIuyu dogru kuLikIuri grIen kuLIIIer
Iukkindu zumunindu gereken uruLirmu yupiImumi oIdugundun buIunmuIuri Imkunsiz IuIe
geImILIr dIyerek soruLurmuyi kupuLLi.

Azmettiren kim?

O gnden berI MusLuIu KemuI`In oIuydukI roI uydinIunmudi. YiIIur sonru MusLuIu KemuI IIe yoIIuri
uyriIucuk oIun Kuzim KurubekIr uzun bIr sre yusukIi kuIun uniIurindu, bu oIuyIu IIgIII oIuruk,
IuyuLimIu ve numusumIu oynudiIur dIyecekLI.

YIne yiIIur sonru MusLuIu KemuI`In MuIuIiz Tuburu KomuLuni smuII Hukki (Teke) Bey, YuIyu
KuIyu`yi, z; MurL 1qz`Le MusLuIu KemuI`In yemInII muIuIIII AII $kr Bey`I Idrecek oIun
GIresunIu TopuI Osmun`in IkI udumiyIu bIrIIkLe kendIsInIn Idrdgn uikIudi. Bu konudu bIr
mukuIe yuzun YuIin YusuIogIu`nu gre, YuIyu KuIyu`nin ogIu, MeLe Tunuy`u gnderdIgI mekLupLu,
bubusinin o zumunkI kouIIuru gre vuLunI vuzIIesInI yupLigini ve usiI kuLIIIn bugn LupiniIun bIr kII
oIdugunun bIr gn muLIuku unIuiIucuginu Inundigini yuzmiLi. HuIII BerkLuy`in dedesI HuIII N.
BerkLuy du oIuyin Ankuru`dun geIen IIreII bIr LeIgruIIu emredIIdIgInI ve IIreyI zm subuyIu
sonruIuri LesudIen LuniLigini syIemILI.

OIuyin dnyu soIcuIugu uisindun ne unIumu geIdIgInI Ise MeLe Tunuy yIe zeLIemILI kI bunu ben
de kuLiIiyorum: MusLuIu SupII ve urkuduIurinin kuLII kurisindu SovyeLIerIn ve KomInLern`In
Lukindigi Luvir dnyu soIcuIugunun geIIme srecI bukimindun bIr dnm nokLusiydi. Bu oIuydu
sosyuIIsL unuvuLunin di poIILIku ikurIuriyIu bIr kurde purLInIn vurIik sorunu uLimi ve
komnIsLIer, duIu sonru TrokIsLIer LuruIindun SLuIIn`e uLIedIIen bIr 'IirsuLiIik` kuIiblnin IIk
rnegInI vermIIerdI. HuIbukI bunIur oIurken, enIn resmen ve IIIIen SovyeL devIeLInIn buindu
buIunuyordu.

TA#H DETE# 18.o1.zooq
Aye Hr
CemuI Puu`yi kIm Idrd?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

1 Kusim 1q18`de sLunbuI`dun uyriIdikLun sonru Odessu zerInden nce BerIIn`e orudun MnII`e geen
CemuI Puu, svIre`nIn Duvos eIrI yukinIurindukI KIosLers kusubusindu bIr yiI kuImi orudun
'HIndIsLun ILIIuII`nI rgLIemek zere Moskovu zerInden AIgunIsLun`u gILmILI. AIgunIsLun`du yereI
gIerIe buzi sorunIur yuudi ve nce Moskovu`yu, orudun du TIIIIs`e dnmek zorundu kuIdi. TIIIIs
onun son durugi oIdu.



BR ZAMANLAR . Yurin SevgIII HrunL DInk`In derIn devIeLe kuLIedIIIInIn IkIncI yiIdnm. HuIu
oIuyin urku pIuni uydinIuLiImudi. HrunL DInk`Ie IkI kez kuriIumi, uyuksL bIrku cmIeIIk
konumuIur yupmiLik o kudur. Ik ve son yuzimumiz Ise CemuI Puu suIkusLi konusundu oImuLu.
KendIsI, bIr uruIur konu zerIne uIiLigini umu kesIn bIr sonucu uIuumudigini, eger IsLersem,
eIIndekI beIgeIerI seve seve verebIIecegInI syIemILI. sLerIm eIbeLLe! dIye yuzmiLim sevInIe, umu
ne yuzik kI bu mmkn oImudi. nk bIrku gn sonru, sevgIII HrunL, o meum suIkusLu kurbun
gILLI.

ALAR . DuIu sonru, TTK`dun HIkmeL OzdemIr suIkusLi ErmenIIerIn IIedIgInI IddIu eden bIr
kILup yuzdi. CemuI Puu`nin Lorunu Milliet yuzuri Husun CemuI, EkIm zoo8 LurIIII ke yuzisindu,
'IuLboI dIpIomusIsI` vesIIesIyIe gILLIgI ErIvun`du (Yerevun), dedesInIn suIkusLiIurindun bIrInIn Lorunu
oIdugu syIenen Armen Gevorgyun`Iu LuniLiriImusinin IIkuyesInI unIuLLi. KendIsIne bu kIIIerIn
dedesInIn kuLIIIerInIn bu kIIIer oIdugundun nusiI emIn oIdugunu sorun bIr muII uLLim uncuk cevup
uIumudim. Son oIuruk, q Ocuk zoo8 LurIIII Vctcn`du ZII IvuneII CemuI Puu`yi TIIIIs`Le ErmenIIer
Idrd dIye yuzdi.

CIVAPLAR . HuIbukI yiIIurdir, CemuI Puu`yi #usIurin Idrdgne duIr nemII IpuIuri vurdi.
UsLeIIk CemuI Puu`yi ErmenIIer Idrd, ngIIIzIer Idrd veyu #usIur Idrd dIyenIer uyni
beIge grubundun IurekeL edIyorIurdi. YunI orLudu yenI beIge yok, sudece yorum Iurki vurdi. Bu IuILu
bu konudu yuzdigim bIr yuzinin genIIeLIImI IuIInI sunucugim. Yuziyu gemeden, sevgIII HrunL
DInk`In unisi nnde suygiyIu egIIIr, Ergenekon soruLurmusindu uIinun mesuIenIn, Ergenekon`Iu
IIIkIsI oIdugu unIuiIun bu kurunIik suIkusLin soruLurmusindu du uIinmusini dIIerIm.



TIIIIs`Le Iken, #usIurin kendIsI IukkindukI oIumsuz dnceIerInI (AIgunIsLun poIILIkuIuri) gIdermeye
uIiun CemuI Puu, q Temmuz 1qzz`de MusLuIu KemuI`e bIr mekLup yuzuruk, o siruIurdu gergInIeen
Ankuru-Moskovu IIIkIIerInIn dzeILIImesInI, Enver Puu`yIu bIr IIgIsInIn oImudiginin IIunini ve
AIgunIsLun meseIesInI grmek zere Ankuru LemsIIcIsI AII eLII (Okyur) Bey`Ie Kurs veyu
Trubzon`du buIumuyi nermILI. MekLubunu cevup bekIerken de, OsmunIi DevIeLI`nIn Moskovu
BykeIIsI AImeL MuILur Puu`nin TIIIIs`LekI LemsIIcIIIk bInusinu gIdIp geIIyordu.

O gece Yokovski SokugI'ndu neler oldo?

z1 Temmuz 1qzz`de, suuL zz.o cIvurindu yuverIerI NusreL ve Sreyyu BeyIerIe bu zIyureLIerden
bIrInden kuIdikIuri oLeIe dnerken, Byk PeLro CuddesI IIe #us gIzII poIIsI EKA`nin bInusinin
buIundugu YukovskI Sokugi`nin kesInde, bIr oLomobIIden ikun LuImInen on kIIIIk sIIuIIi bIr
grubun suIdirisinu ugrudiIur.

Once bIr eI sIIuI sesI duyuImu, oIuyu mduIuIe eLmeye uIiun KurukIn DIIunyun udIi bIr ILIuIye
neIerI vuruImuLu. kIncI sIIuI sesInde udi grenIIemeyen bIr kudin uci uci bugiruruk yere yikiImiLi.
Ardindun yuyIim uLeInI undirun puLIumuIur buIumiLi. Gen yuver MIuzim Sreyyu Bey, Puu`yi
korumuk IsLemI IukuL yere serIImILI. Ardindun CemuI Puu ve NusreL Bey vuruImuIurdi. EnsesIne
ve beIIne kurun yIyen CemuI Puu IIe be kurun yIyen NusreL Bey derIuI ImIer, Lek kurun
IsubeL eden Sreyyu Bey Ise IusLunede IuyuLu vedu eLmILI.

O gece, uLe uunIurdun kImse yukuIunumudi. ErLesI gn Tunuk IeduIIerInden KurukIn uIuyun ve
Sergo VurLunyun IsmInde IkI ErmenI subuy LuLukIundi. Ayni gn, CemuI Puu ve yuverIerInIn LuInIL
edIImI cenuzeIerI IIn TIIIIs`LekI $uI Abbus CumII`nde IuIkin, yubunci LemsIIcIIerIn ve KiziI Ordu
bIrIIkIerInIn kuLiIdigi grkemII bIr cenuze LrenI yupiIdi.

Soro iuretleri

sLunbuI`du yuyimIunun Pec2-i Scbch`in z6 Temmuz 1qzz LurIIII nsIusindu CemuI Puu
KuLIedIIdI buIikIi Iuberde, cInuyeLI bIr ErmenI`nIn gerekIeLIrdIgI, IukuL uyrinLiIi bIIgInIn Ienz
eIIerIne uIumudigi yuziyordu. z8 Temmuz 1qzz LurIIII The Ti2es guzeLesInde CemuI Puu`yi
ErmenIIerIn degII, CemuI Puu`nin #usyu`nin nIuzunu kirmuk IIn Enver Puu IIe MusLuIu KemuI
Puu`yi buriLirmuk zere oIdugundun pIe edIIen #us EKA`sinin (duIu sonrudun KGB dIye bIIInen
#usyu GIzII PoIIsI) Idrm oIubIIecegInden sz edIIIyordu.

ErmenI guzeLeIerI oIuyi znL IIe kuriIumiIur, kuLIIIn kIm oIdugu beIII degIIken, ErmenIIerI
suIumunin IuksizIiginu degInmIIerdI. Bunu kuriIik #um guzeLeIerI, CemuI Puu`nin bu sonu Iuk
eLLIgInI yuzmiIurdi.

ugusLosLu Ankuru`dukI yubunci mIsyon eIIerI ve #us SeIIrI AruIoI, BuvekII #uuI (Orbuy) Bey`I
zIyureL eLmIIer, AruIoI CemuI Puu, TrkIye`nIn byk bIr evIudi ve #us-Trk dosLIugunun uLeII bIr
LuruILuri oIdugu IIn, Leessrmz pek derIndIr demI, kuLIIIerIn IddeLIe LukIp edIIerek, kirk kIInIn
LevkII edIIdIgInI, muIukeme neLIcesInde IuIIIerIn IddeLIe cezuIundiriIucukIuri Iususundu LemInuL
vermILI. Ancuk 1o gn sonru SovyeL SeIureLI`nde AruIoI`u gre #uuI Bey, SovyeL IsLIIburuLinu gre
Erzurum Mebusu Duruk Bey LuruIindun ikuriIun pIeII bIr yungin, LuruIIur urusindukI IIIkIIerIn ok
gergIn oIdugunu gsLerIyordu.

Cenuzeler Irzorom'u getiriliyor

BunIur oIurken, TBMM`nIn uIdigi kurur uyurincu CemuI Puu`nin kurdeI Yzbui KemuI (DoguIuogIu)
Bey TIIIIs`e gIderek cenuzeIerI Kuzim KurubekIr`In sugIudigi zeI LrenIe Erzurum`u geLIrdI. z8 EyII
1qzz gn, CemuI Puu ve yuverIerI Kurs Kupisi`ndu, 1q1q`LekI Surikumi IezImeLInIn mImurIurindun
HuIiz Hukki Puu`nin kubrI yuninu sude bIr LrenIe deInedIIdIIer. Ayni gn, ErmenI subuyIur uIuyun
ve VurLunyun`in yurgiIunmuIurinu buIundi. Ancuk suIumu IIn yeLerII kuniL buIunumudigi IIn
LuLukIuIur kisu srede suIiverIIdIIer. O gnden bu yunu Lum 88 yiI geLI ve IuIu CemuI Puu suIkusLinin
sLndekI sIs perdesI kuIkmudi.


BRNC SINARYO: ngilizler mi ldrtt?

SuIkusLIu IIgIII IddIuIurin en zuyiIindun buIuyuIim: TekIIuL-i MuIsusu mensubu, bnunIi Drz IIder
EmIr $ekIp ArsIun`u gre, CemuI Puu bIr ngIIIz kompIosunu kurbun gILmILI. ZIru, CemuI Puu`nin
BoIevIkIerIe bIrIIkLe yrLLg AIgunIsLun projesI, HIndIsLun`dukI ngIIIz egemenIIgIne kuri byk
bIr LeIdIL oIuLurmukLuydi. OyIe kI, CemuI Puu AIgunIsLun`dukI ngIIIz nIuzunu kirmuk ve bIr #us-
AIgun unIumusini sugIumuk IIn de byk ubu gsLermI ve bu konudukI grIerInI, 1qz1
sonbuIurindu ngIILere DiIIerI Bukuni ord Curzon`u yuzmiLi. HuLLu KubII`dekI ngIILere EIIsI
Henry #. Dobbs`u $uyeL ngIIIzIer MusLuIu KemuI IIe ereIII bIr suII yupmuzIursu HIndIsLun`du IILIIuI
ikurmuk IIn oruyu kuvveLIerImIe yryecegIm dIyerek LeIdILLe bIIe buIunmuLu. Puu bu
grmesInI SemurkundIi MevIunu UbeyduIIuI`u unIuLmi, o du Puu IyI bIr komuLundi IukuL
dIpIomuL degIIdI dIyerek suIkusLi Puu`nin bu uik szIIgne bugIumiLi.

ngilizler ok sevinmiti

$ekIp ArsIun IIkuyeyI yIe LumumIiyordu: ...|O|Im IuberI Avrupu`yu z Lemmuz gIbI uIumiLi.
HuLirIudigim kuduriyIu o gn ondru`du, ngIILere ve runsu`nin SurIye ve IIIsLIn Iukkindu
ImzuIudikIuri 'Mundu` udi verIIen gIzII bIr unLIumuyi onuyIuyun CemIyeL-I Akvum Kururi`ni proLesLo
edIyorduk. CecII OLeII`ndeyken bIr ngIIIz GeneruI sevIn IInde yunimizu geImI ve 'CemuI Puu
IdrId, umurim yukindu Enver de kendIsIne kuLiIir` demILI.

$ekIp ArsIun, uyricu ngIIIz guzeLeIerInIn de CemuI Puu`nin Im IuberIne ok sevIndIkIerInI,
ngIIIzIerIn BoIevIkIerIe mcudeIe eLmesIne rugmen Enver ve CemuI PuuIuri LeIIIkeII grdkIerInI
syIeyerek, cInuyeLIn kesInIIkIe ngIIIzIerIn II oIdugunu Inuniyordu. ArsIun`u gre, ngIIIzIer bu I IIn
ErmenI InLIkumciIuri kuIIunmi oIubIIIrIerdI.

Ancuk, $ekIp ArsIun`in TuIuL Puu`nin z1 MurL 1qz1`de BerIIn`de vuruIdugu gn Enver Puu`yu yuzdigi
mekLupLu, ErmenI IeduIIerInIn TuIuL ve CemuI Puu`yi Idrmek IIn runsiz uskerI kiIiginu gIrerek,
bIr sene nceden BerIIn`e geIdIkIerInI beIIrLLIgI IuLirIunincu, bu IddIuIuri ok Inundirici grnmez,
uncuk 1qqo`dun sonru uiIun SovyeL urIvIerInde uIiun MeImeL PerInek`e gre de, TrkIye`de grev
yupun SovyeL dIpIomuLIurindun NIkoIuy #uvI, CemuI Puu`nin IdrImesInI ngIIIz IsLIIburuL
servIsInIn bIr II oIuruk gryordu. Amu, Trk-SovyeL IIIkIIerInI bozmukLi.


KNC SINARYO: Irmeniler mi ldrd?

Bu Lez, Iem TrkIye`dekI resm LurIIIIer Iem de mIIIIyeLI ErmenI evreIerI LuruIindun suvunuIur.
Trk LuruIinu gre, suIkusLLun sonru TIIIIs`Le Tunuk PurLIsI yesI 1qq kIInIn LuLukIunmusi ve Ankuru
HkmeLI`nIn z AgusLos 1qzz`de ErmenIsLun HkmeLI`ne serL bIr noLu gndermesI suIkusLi
ErmenIIerIn gerekIeLIrdIgInIn IIk kuniLidir. Sz konusu noLudu, kuLIIIerIn bIr un evveI yukuIunuruk
TrkIye`ye Iude edIImesI, eskI Trk devIeL udumIurinu yneIIk suIkusLIurin devum eLmesI IuIInde
bundun ErIvun HkmeLI`nIn sorumIu LuLuIucugi LeIdIdInI suvurmuLu.

ErmenI HkmeLI Ise cInuyeLIn erLesI gn nce TIIIIs`LekI OsmunIi DevIeLI LemsIIcIIIgIne, duIu sonru
Kuzim KurubekIr`e LuzIye mesujIuri gndererek suIkusL oIuyi IIe IIbIr IIgIsInIn oImudigini IIude
eLmILI.

elil degil kunuut

Ayni ekIIde, CemuI Puu`nin ve yuverIerInIn cenuzeIerInIn Erzurum`u geLIrIImesInI LuIep ederken $urk
CepIesI KomuLuni Kuzim KurubekIr Puu`nin Tunuk mezuIImI Erzurum`du ebed bIr IuLiru birukmi
oIur ekIIndekI IIudesI, LLIIuLiIurin eskI MuIIye Nuziri CuvIL Bey`In zz Temmuz 1qzz CumurLesI
gn deILerIne ZuvuIIi CemuI Puu`nin uIudeLI de Leeyyd eLLI. Hem eIIL oIdu, Iem pek Iuksiz
oIuruk dIgerIerInden duIu Iuksiz oIuruk bIr ErmenI kurunu IIe. BeIkI bundu bIr ngIIIz purmugi du
vur. ukuL pIem yok kI, sIIuIi eken eI bIr ErmenI eIIdIr. (...) yuzmusi Trk LuruIi IIn 'ErmenI
purmugi`nin deIIIIdIr!

ErmenI LuruIinu gre Ise, CemuI Puu`yi SIuIun NuLuIIe udiyIu Luninun Hugop Der HugopIun`in,
ErmenI kiriminin InLIkumini uImuk zere kurdugu Ne2esis udIi rgLn SLepun DzugIIyun, Bedros
D. BogIosyun ve ZureI MeIIk $uI Nuzuryun`dun oIuun LImI IdrmLr. 1 MurL 1qz1`de TuIuL
Puu`yi Idren de Ne2esis mensubuydu. Ne2esis yeIerInden AruvIr $iruciyun`u gre, TunukIur
1q1q yiIi IInde sLunbuI`du yuyimIunun ErmenI guzeLesI 1ccdc2crd`in bInusindu bIr 'suIkusL LukIp
brosu` kurmuIurdi. GeIImeIer burudun IzIenIyor ve LuIImuLIur, Im emIrIerI burudun verIIIyordu.

Cemul Puu'yI severlerdi

SuIkusL sirusindu Moskovu`du buIunun #izu Nur Ise bu IddIuIuri Inundirici grmemILI. Hurb-I
UmumI`de ErmenIIere IIbIr IenuIik yupmumiLi. BIIukIs bIrok ErmenIIerI SurIye`ye uIip onIuri
Imden kurLurmiLi. uekuI eIII bIn ErmenI`nIn cunini kurLurmiLi. Bu IuIde ErmenIIer ne dIye bunu
vuruyorIur, dIye sormuLu. Benzer ekIIde, sLunbuI`dukI ErmenI guzeLeIerI de CemuI Puu`nin
ErmenIIer LuruIindun IdrImesI IIn IIbIr neden oImudigini CemuI Puu`yi BoIevIkIerIn Idrm
oIubIIecegI yoIundu yuyinIur yupmiIurdi.

LLIIuLi guzeLecI HseyIn CuIIL YuIin Ise yIe der: AkIimin uImudigi bu cInuyeLIn ucisini, uusunne
KonIerunsi esnusindu SovyeL HurIcIye Nuziri IerIn kurisindu IuLirIudim. Onu IIk suuIIm: 'CemuI
Puu`yi sIz IdrLmsnz`, demek oIdu. IerIn yznn IIbIr IzgIsI LILremeden bu suuIImI
dInIedI. SukIn bIr dIpIomuL LuvriyIu cInuyeLI yupunIurin ErmenI oIdukIurini ve cezuIurini buIdukIurini
LemIn eLLI.

ZekI VeIIdI Togun, uniIurindu CemuI Puu`yi IdrenIerden bIr ErmenI IIe grmesInI yIe
unIuLmukLudir: |1qz`Le| BIz HeruL`u IurekeL ederken orudu oIun #us kuryeIerI 1; IuzIrundu CurkuI
denIIen yerde urkumizdun geIIp yeLILIIer. BunIurin bIrIsI #us, dIgerI KurupeL IsmInde bIr ErmenI IdI.
YunIurindu gene IkI #us uskerI vurdi (...) Akum onIurIu uyni suruydu kuIdik. ErmenI (...) Enver ve
CemuI PuuIurin ukibeLIerInden Iuberdur oIuruk konuuyordu. (...) KubII`de grendIgImIze gre bu
ErmenI KurupeL TIIIIs`Le CemuI Puu`yi IdrenIerden bIrIsI ImI.

Yeni Sovyet belgeleri

MeImeL PerInek`e gre, 1; AgusLos 1qzz gnI #usyu KomnIsL PurLIsI (BoIevIk) Merkez KomILesI
LuLunukIurindu du u IIudeIer vurdir: CemuI Puu`nin IdrImesIyIe IIIkIII KuIkusIur-OLesI |Muveru-
i KuIkus| OIugunsL KomIsyonu son derece enerjIk uruLirmuIur yupiyor. SuIkusLin du, IerIuIde
suIkusL IuzirIikIurinin du gerekIeLIrIImesI TunukIur`u yukin InsunIur oIdugunu sunmuk IIn buzi
IpuIuri vurdir. CemuI Puu`nin IdrIdg gn TIIIIs`Le buIunun Tunuk PurLIsI Merkez KomILesI
yeIerI duIu subuILun yunI suIkusLLun evveI kuyboIup sukIunmiIurdir. SorumIu grevI oIun bIr sr
Tunuk du sukIunmiLir. TunukIur urusindu LuLukIumu yupiImiLir. (#udek`In IuzirIudigi IIk LusIukLu
suIkusLi 'Tunuk LerrIsLIerInIn` IIedIgI yuziIi oIup, bu Lr serL IIudeIer SLuIIn LuruIindun meLInden
ikuriImiLir.)

PurLInIn z Kusim 1qzz LurIIII oLurumun LuLunukIurindu u kisu bIIgI yer uImiLir: CemuI Puu`nin
uIIesIne yurdim IIn uIinun kurur: OIdrIm CemuI Puu`nin uIIesIne .ooo uILin rubIe vermekLIr.
MeImeL PerInek`e gre bu, #usIurin CemuI Puu`yi 'nemII ve degerII bIr devIeL udumi` grdkIerIne
deIIIdIr.


LLNCL SINARYO: Roslur mI ldrd?

Bugn gIderek ugirIik kuzunun Leze gre Ise (geLIgImIz IuILuIurdu cberturl`LekI Teke Tek
progruminu kuLiIun MuruL Burduki du uyni eyI syIedI) CemuI Puu suIkusLinin urdindu #us EKA`si
vurdir. Bu LezIn suIIpIerI urusindu bIr bIm Ise, suIkusLi dzenIeyenIerIn #usIur oImusinu rugmen,
LeLIkIIerIn Grc muIyusi yu du ErmenI komILuciIur oIdugunu IIerI sryorIur.

Bu LezIn suvunucuIurinu gre #usIur, 1qzz buIurindu Enver Puu`nin BuIuru`yu geLIgInI, burudu
kendIIerIne kuri bIr uyukIunmu IuzirIigi IInde oIdugunu grenmIIerdI. AIgunIsLun`Iu IIgIII
IuuIIyeLIerInI bIIdIkIerI CemuI Puu`nin du bu projenIn IInde oImusindun pIeIenmeIerI ok doguIdi.
CemuI Puu, Enver Puu`yIu IIbIr IIgIsI oImudigini deIuIurcu syIemIse de #usIuri Iknu edememILI.
Bu nedenIe #usIur kendIsInden Moskovu`yi Lerk eLmesInI IsLemIIerdI. CemuI Puu`nin TIIIIs`e geIII
bu yzdendI.

Ankuru-Moskovu gerginligi

EKA`nin Moskovu`yi Lerk eLmesInI IsLedIgI kIIIer urusindu buIunun HuIII (KuL) Puu, SovyeL Merkez
$rusi`ndu buIunun eskI bIr urkuduinin kendIsIne $ru merkezInde CemuI Puu`nin IdrImesIne
kurur verIIdIgInI, uncuk bu cInuyeLIn Moskovu`du degII TIIIIs`Le LuLbIk edIIecegInI ve suIkusLi
yupunIurin du ErmenIIer oIdugunun IIun edIIecegInI syIemILI. HuIII Puu bu bIIgIyI derIuI CemuI
Puu`yu uIuLirdigini uncuk Puu`nin Ammu yupLin HuIII`cIgIm, benI nIye Idrmeye kuIksinIur, sonru
benIm SurIye`de ErmenIIere yupLigim yurdim IerkesIn bIIdIgI eyIerdIr. Neden oIsun bu? dedIgInI
ekIemILI.

Ayni ekIIde, 1o Muyis 1qzz`de Moskovu`dun cususIuk yupLigi IddIusiyIu oIuyIi bIr ekIIde
uzukIuLiriIun Ankuru`nin Moskovu LemsIIcIsI AII uuL (Cebesoy) Puu du Moskovu`dun uyriIirken (kI
AImeL MuILur Bey kendIsInIn urdindun gnderIImILI) CemuI Puu`yi IuyuLinin LeIIIkede oIdugu
konusundu uyurmiLi.

Tetikiler Grc myd?

z8 Lemmuz gnI The Ti2es guzeLesInde CemuI Puu`yi ErmenIIerIn degII, SovyeL IsLIIburuLinin
Idrdg IddIu edIImILI. SuIkusL oIuyini en yunsiz ekIIde veren guzeLe oIun Pec2-i Scbch`in o
Temmuz 1qzz LurIIII nsIusindu Ise Avrupu guzeLeIerIne uLiIIu, CemuI Puu`nin, MusLuIu KemuI IIe
Enver Puu`yi buriLirmuk IsLemesI yznden #usIur LuruIindun IdrIdg yoIundukI Iuber boy
gsLermILI. Bu Iuber zerIne Vclit guzeLesInIn muIubIrI, #us seIureLI yeLkIIIIerIyIe bIr mIukuL
yupmi, uncuk #usIur suIkusL oIuyi Iukkindu bIIgIIerI oImudigini syIemekIe yeLInmIIerdI.

1qo yiIindu, E. V. Dumbudze LuruIindun PurIs`Le #usu yuyinIunun @EKA te Ko2intern'in
iz2etindeudIi kILupLu Dumbudze yIe dIyordu: TIIIIs`Le yurLdiinu ikmudun nce, BuLum
GPU`sunun (gIzII poIIsI) bukuni nI ekIsL EdIjIbIyu YoIdu`Iu grLm. OnunIu soIbeL eLLIm. EskI
IuLiruIurimizi LuzeIedIk ve bu esrurIi konuyu mevzu eLLIk. Le o zumun EdIjIbIyu bunu, CemuI Puu`yi
nI bIr ekiyu oIun Sergo ubedze`nIn Idrdgn syIedI. ubedze bu suIkusLi Grc EKA`sinin
emrIyIe gerekIeLIrmILI. Grc EKA`sinu du byIe bIr operusyonun yupiImusini Moskovu
emreLmILI. Trk eskI nuzirinin IdrImesI nIIn gerekII oImuLu bIImIyorum. Ayni ekIIde EdIjIbIyu
du bu konudu bIr ey bIImIyordu.

zoo yiIindu Buk DevIeL UnIversILesI TurII ukILesI`nden Musu Kusimov, GrcIsLun urIvIerIne
duyunuruk suIkusLin KGB`nIn LeLIkIsI Sergo ubedze LuruIindun yerIne geLIrIIdIgI IddIusini
LekrurIumiLi. Kusimov`u gre ubedze suIkusLLun bIr sre sonru nce kImIIgI beIIrsIz kIIIerce
suIdiriyu ugrumi, IusLunede q- uy yuLLikLun sonru KGB LuruIindun eskI suIuri buIune edIIerek
kurunu dIzIIerek susLuruImuLu.

zoo yiIindu AbdIvuIup Kuru bu LezI LekrurIumi ve cInuyeLIn duIu sonru SLuIIn`In gzdesI oIuruk
KGB eIIIgIne kudur ykseIecek oIun ve ucimusizIigiyIu nI uvrenLI BerIu`nin IIk nemII kunIi
operusyonu oIdugunu syIemILI.

Son oIuruk HIkmeL OzdemIr`e gre, 1qz yiIindu CemuI Puu`nin ogIu BeIeL CemuI`In, suIkusLin o.
yiIi nedenIyIe yuyimIunun yuzisindu KuIpe #us PoIIsI, Trk mIIIIyeLIIerIne bIr durbe duIu
vurmuLu demI, MusLuIu KemuI`In yukin evresInden TevIIk BiyikIiogIu du BoIevIkIer, CemuI Puu
AIgunIsLun`u geerse, Enver`Ie bIrIIkLe #usIuru kuri cepIe uIucukIurindun ekIndIkIerI IIn, nce
CemuI Puu`yi TIIIIs`Le, IkI IuILu sonru du Enver Puu`yi BuIuru`du eIIL eLmIIerdI dIye yuzmiLi.

$ImdI, IddIuIur bu kudur eILII, deIIIIer bu kudur buIunik Iken CemuI Puu`yi ErmenIIer Idrd dIye
kesLIrIp uLmuk sIzce dogru mu?


TA#H DETE# 11.o1.zooq
Aye Hr
BIr ryum vur, gn geIecek...

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CAMLS . AIberL Cumus`nn IeIseII drumusi es 1:stes Asscsins (AdII SuIkusLiIur) 1q1; EkIm
DevrImI'nIn urIIesInde 'YenI bIr #usyu' yuruLmu IdeuIInIn Ieyecuni IIndekI devrImcIIerIe Luniiriz.
Grund Dk Sergey`e bombuIi suIdiri pIunIuri yupun be kIIIIk suIkusL LImInIn LemeI meseIesI udur:
DegerII bIr umu ugrunu IddeLe buvurmuk onurIu bIr eyIem mIdIr? Bunu eveL yuniLi verIIdIkLen
sonrukI IIk gIrIIm, suIkusLiIurdun Yunek`In Grund Dk`n urubusindu kk yegenIerInIn oIdugunu
grp suIkusLLun vuzgemesI IIe suyu der. Bu kez soru udur: Buzi InsunIurin (rnegIn ocukIurin)
yuumi dIgerIerInden (rnegIn bykIerden) duIu mi degerIIdIr? EkIpLen SLepIun bugn ocukIuri
dnecegImIz gn degII, bIz dnyunin eIendIsI oIucugiz ve devrIm zuIerInI IIun edecek dIyerek
Yunek`e kizur. Bunun zerIne dogrucu kuIrumun Doru keIuneLInI uikIur: DevrImIn oIdugu gnden,
Lm InsunIik neIreL edecek...

ZAHAR . BunIuri ukIimu geLIren HAMAS komuLunIurindun MuImud ZuIur`in SIyonIsLIer bIzIm
ocukIurimizi Idrerek kendI ocukIurinin IdrImesInI meruIuLirdi. BIzIm InsunIurimizi
Idrerek, dnyunin Ier yerInde kendI InsunIurinin IdrImesInI meruIuLirdi ekIIndekI szIerI.
(Rcdilcl, q Ocuk zoo8) ZuIur`in bu korkun ukiI yrLmesInI eIeLIren MecId Nuvuz sruII`In
suIdiriIurindu ocukIurin ImesIyIe, sruIIII ocukIurin zeI oIuruk IedeI seIImesI urusindukI krILIk
uIIukI Iurku dIkkuL ekerek IIIsLIn konusundu uduIeL ku ocugun keIIesInIn uuruIdugu bIr ceseL
suyisinu mi IndIrgendI dIye soruyor. Bu IuILu, KrL veyu IIIsLIn meseIesI gIbI kronIk sorunIuri
zmek IIn Lerrden duIu uIIukI ve duIu eLkIII oIdugunu Inundigim 'sIvII ILuuLsIzIIk` ve 'IddeL
Iermeyen dIrenI` LecrbeIerIne degInmek IsLIyorum.



'SIvII ILuuLsIzIIk` kuvrumi MO. Jq. yzyiI dnr SokruLes`In devIeLIn koydugu yusuIurin LesInde
bIr buku yusudun sz eLmesIne kudur gLrIebIIIr. 1. yzyiI dnr AkInuIi TIomus`in
vuLunduIurin udII oImuyun yusuIuru uymumusinin doguI bIr Iuk oIdugunu IIerI srmesI, 1;J18. yzyiI
yuzuri JoIn ocke`in degIndIgI IuIkin kendI IukIurini korumuyun bIr IkmeLIere kuri bukuIdirmu
Iukki oIdugunu IIerI srmesI de bu kuvrumu duIr IpuIuri Luir. Ancuk 'sIvII ILuuLsIzIIk` kuvrumini
LeorIIeLIren 1q. yzyiI dnr Henry DuvId TIoreuu`dur. TIoreuu`nun o zumun uduIeLsIz buIdugu,
kIeIIgI meruIuLirun yusuIurIu 18q6-18q8 urusindu MeksIku`yu kuri verIIen suvui onuyIuyun
yusuIurdi.

TIoreuu`nun Imnden drL yiI sonru, 1866 yiIindu onun konumuIurinin derIendIgI bIr kILupLu
kuIIuniIun 'sIvII ILuuLsIzIIk` kuvruminin IkI LemeI IIkesI vurdi: BIrIncIsI devIeLIn oLorILesInIn uncuk
yneLIIenIerIn rizusinu duyunubIIecegIydI. AduIeL, IkmeLIn kununIurindun duIu sLn bIr kuvrumdi
ve bIrey, kununIurin udII oIup oImudigini yurgiIumu Iukkinu suIIpLI. kIncIsI, bIrey kununIurin udII
oImudiginu kunuuL geLIrIyorsu, bunIuru ILuuL eLmemeye Iukki vurdi uncuk bu ILuuLsIzIIk IddeL
Iermeyen ynLemIerIe yupiImuIiydi.

Muhutmu Gundhi ve Sotgogroho

'SIvII ILuuLsIzIIk` kuvrumindun IurekeLIe Sctcrchc (SunskrILe`de 'gerege bugIiIik`) udini verdIgI
'IddeL Iermeyen dIrenI` kuvrumini orLuyu uLun Ise, HIndu Iukuku, dnr ve sIyuseLI eyIemcI
MuIuLmu GundII`ydI. Kuvrumi geIILIrIrken HInduIurin nI Mchcbhcrcttc desLuninin bIr bImn
oIuLurun kuLsuI meLIn hcctcd Gitc, PIuLon`un Solrctes'in Sct:n2csi, eo ToIsLoy`un Tcnrinin
Krcllii Senin indedir (18q) rIsuIesInden eLkIIenen GundII, 1qoq`du ToIsLoy`un 'BIr HIndu`yu
MekLup` udIi mukuIesInI okumu, ToIsLoy`u bIr mekLup yuzuruk, bunu GujuruLI dIIIne (HIndIsLun`du
bIr dII) evIrebIIIr mIyIm dIye sormuLu. ToIsLoy`un cevubi oIumIu oImu ve IkIII, ToIsLoy`un Idg
1q1o LurIIIne kudur yuzimiLi.

Sctcrchc`nin LemeI IIkeIerI uikszIIk, IddeLe buvurmumuk, iIimIiIikJIIIk, merLIIk,
korkusuzIuk ve IirsLun uzuk oImukLi. Sctcrchc`yu kuIkiun bIrI IkuyeL eLmeden bunun cezusini
ekmeye Iuzir oIucukLi. SIvII dIrenIIn LumumIuyicisi Ise sosyuI uIimuIurdu yer uImukLi. BIr soru
zerIne korkukIik IIe IddeL urusindu bIr seIm yupmuk zorundu kuIsuydi IddeLI seecegInI uncuk,
IddeL Iermeyen dIrenme ynLemIerInIn IddeL IerenIerden, bugiIumunin cezuIundirmukLun duIu
gI oIdugunu Inundigini syIemILI.

Rosu Purks ve Montgomery Otobs Boykoto

'$IddeL Iermeyen dIrenI`In en mLevuzi umu en buuriIi uyguIuyiciIurindun bIrI ABD`nIn AIubumu
EyuIeLI`nde oLobsIere zencIIerIe beyuzIurin uyri kupiIurdun gIrmesI ve uyri yerIere oLurmusini zorunIu
kiIun 'JIm Crow` yususinin sonunu geLIren eyIemI IIe LurIIe geen #osu Purks`Li. #osu Purks, 1 AruIik
1q gn MonLgomery eIrInde bIr oLobse bInmI, bIr beyuz beyuzIuru uyriIun yerde yer
buIumuyincu, zencIIere uIL bImde oLurmukLu oIun #osu Purks`Lun koILugundun kuIkip kendIsIne yer
vermesInI IsLemILI. Purks yerInden kuIkmudi. TuLukIundi ve Iupse gIrdI. OIuydun sonrukI bIr yiIdun
duIu uzun bIr sre boyuncu zencIIer oLobsIere bInmedIIer, Ier yere yryerek gILLIIer. MLerIIerInIn
yzde ;`InI kuybeden oLobs IrkeLI 8z gn sonru pes eLLI. ABD ederuI MuIkemesI de
oLobsIerdekI bu uyguIumuyi yusukIudi.

YiIIur sonru, nsunIur srekII o gn yerImI yorgun oIdugum IIn vermedIgImI syIyorIur, umu bu
dogru degII. IzIkseI oIuruk yorgun degIIdIm, yu du geneIde bIr Ign sonundu oIdugumdun duIu
yorgun degIIdIm. YuIi du degIIdIm qz yuimduydim. Huyir, Lek bIr yorgunIugum vurdi: Pes eLmekLen
yoruImuLum dIyecekLI.

Murtin Lother King'in ryusI

MonLgomery`dekI oLobs boykoLunun IIderIIgInI yupun MurLIn uLIer KIng Ise, zencIIerIn 'IddeL
Iermeyen dIrenII`nI bIr udim duIu IIerI gLrd. TIoreuu ve GundII`nIn IIkIrIerIne HirIsLIyunIikLun
buzi geIer kuLmiLi. " ve OzgrIk In WusIIngLon'u Yry" eyIemI doIuyisiyIu z8 AgusLos
1q6`de IncoIn AniLi`nin nnde LopIunun zoo bIn kIIye, BIr ryum vur... dIye buIuyun nI
konumusindu $unu kendInden menkuI bIr gerek kubuI ederIz kI, bLn InsunIur eIL yuruLiImiLir.
BIr ryum vur. Gn geIecek, eskI kIeIerIn evIuLIuriyIu eskI kIe suIIpIerInIn evIuLIuri, GeorgIu`nin kiziI
LepeIerInde kurdeIIk soIrusinu bIrIIkLe oLurucukIur. BIr ryum vur. Gn geIecek, MIssIssIppI eyuIeLI
bIIe, uduIeLsIzIIgIn ve buskiIurin sicugiyIu bunuIip IIemI oIun o eyuIeL bIIe, bIr zgrIk ve uduIeL
vuIusinu dnecek... dIye IuykirdikLun IkI yiI sonru sIyuIIur, sIyusuI IukIurinu kuvuLuIur, KIng, q
NIsun 1q68`de Tennessee`de, oLeI odusinin buIkonundu vuruIuruk IdrId umu mcudeIesI uyni
ynLemIerIe srdrId ve Buruck Obumu`nin bukunIigu seIIebIIdIgI bIr ABD orLuyu ikLi.


Gundhi'nin Toz Yry

MuIuLmu GundII (usiI udi MoIundus Kurumund`di) IIk IddeLsIz dIrenIInI HIndIsLun`du degII, bIr
HInL IrkeLInde uvukuL oIuruk uIimuk zere 18q`Le gILLIgI Gney AIrIku CumIurIyeLI`nde
buIuLmiLi. Gney AIrIku`du sudece AIrIkuIiIuru degII HInLIIIere de uyrimciIik yupiIiyordu. GundII, IIk
oIuruk eIInde bIrIncI mevkI bIIeLI oImusinu rugmen nc mevkIe gemedIgI IIn Lrenden uLiIdi. DuIu
sonru yoIunu uL urubusi IIe devum ederken, AvrupuIi bIr yoIcuyu yer umuk IIn urubunin diindu
busumuk zerInde yoIcuIuk eLmeyI reddeLLIgI IIn src LuruIindun dvId. YoIcuIugu esnusindu
buzi oLeIIere uIinmumuk gIbI eILII zorIukIurIu kuri kuriyu kuIdi. BIr muIkemede IukIm HIndu
Lrbunini ikurmusini emreLLIgInde bunu kuri ikLi. BLn bunIur IddeL Iermeyen dIrenI IIkrI
zerIne dnmesIne neden oIdu.

GundII, 1qo6`du, Gney AIrIku HkmeLI, HInL kkenIIIerIn zeI bIr kImIIk LuimuIurini ngren bIr
kururnumeyI kubuI edInce, 11 AgusLos`Lu JoIunnesburg`du dzenIenen byk bIr proLesLo gsLerIsInde
IIk kez Sctcrchc IIkesIne uLiILu buIundu ve LuruILurIurini IddeL Iermeyen eyIemIere duveL eLLI.

Ynetemez hule getirme

Sctcrchc`nin yoI IurILusi yIeydI: Once bIr IuksizIik LespIL edIIIyor ve onun yusukIudigi ey
buIunuyordu. Sonru bIr grup bu yusugi deIIyor ve LuLukIuniyordu. TuLukIumuIurdun sonru GundII
kILIeIerI eyIeme ugiriyor, ugriyu uyun kILIeIer yusuyi IgnIyor ve LuLukIunuruk Iupse uLiIiyorIurdi.
HupIsLe de bo durmuyorIur ve uIik grevI yupuruk sesIerInI duyurmuyu uIiiyorIurdi. BIr sre sonru
LuLukIu suyisinin urLmusi yznden IupIsIuneIerI konLroI eLmekLe zorIunun IkmeLe yusuyi
kuIdirmu ugrisindu buIunuIuyordu. HkmeL durumun srdrIemez IuIe geIdIgInI gryor ve
yusuyi kuIdiriyordu.

BIr Iukuku oIun GundII bunIuri yupurken yusuIuru suygisizIigi IedeIIemIyordu. AksIne, Ier yusugi
deIIInde, cezuIundiriImuyi udII buIuyor ve Iupse gIrmeyI gze uIiyordu. OLe
yundun SctcrchcdncesInIn IzIeyIcIIerI sudece kuri ikmuyi du IedeIIemIyordu. AmuIuri kuri
ikurken kuriIurindukInI de Iknu eLmekLI.

'Muhutmu' ve 'Bupo'

Henz yeLerInce oIgunIumumi du oIsu, Sctcrchc ynLemI Ie yurudi ve 1q1`Le Gney AIrIku
HkmeLI, BrILunyu ve HIndIsLun`in du buskisiyIu, GundII IIe uzIumu IIn musuyu oLurmuk zorundu
kuIdi. Bu kismI buuridun sonru HIndIsLun`u dnen GundII 1q18 yiIindu BIIur EyuIeLI`nde uyni
ynLemIerI IzIeyerek on bInIerce IukIr IILI, kyI ve serII rgLIeyerek sIvII dIrenIIn IIne sokLu.
ngIIIzIer kendIsInI LuLukIudi uncuk yz bInIerce kII bu suIdiriyi proLesLo ederek cezuevInI surincu
serbesL birukiIun GundII`ye 'Bupu` (Bubu) ve 'MuIuLmu` (Yce #uIIu) dIye sesIenIImeye buIunmusi
bundun sonru oIdu.

GundII, 1qzo`de HIndIsLun UIusuI KongresI`nIn (NC) bukuni oIdu ve BrILunyu`yi HIndIsLun`i Lerk
eLmeye zorIumuk umuciyIu 'ngIIIzIerIe uIimumu` kumpunyusi buIuLLi. Ancuk, AmrILsur`du
dzenIenen bIr LopIunLi sirusindu ngIIIz poIIsI sIIuIsiz IuIkin zerIne uLe uuruk qoo kIInIn
Imne, yzIercesInIn yuruIunmusinu neden oIuncu, IuzIu kun dkImesInI nIemek IIn dIrenII
durdurdu. ErLesI yiIkI kumpunyu, ngIIIz rnIerInIn boykoL edIImesI, IkmeL grevIerInde
uIimumu, muIkemeIerIn yeLkIsInI reddeLme, ocukIuri okuIIuru gndermeme ekIInde oIdu.
BozguncuIukIu suIunun GundII, uILi yiI Iupse muIkm edIIdI uncuk IuIkin buskisiyIu IkI yiI sonru
serbesL birukiIdi.

Toz Yry

1qz8`de HIndIsLun`u bIr yiI IInde domInyon sLuLs verIImesI LekIIIIne ngIIIzIerIn oIumIu cevup
vermemesI zerIne nce NC, z6 Ocuk 1qo`du bugimsizIik IIun eLLI ve 1z MurL 1qo`du GundII ve ;8
yoIdui (suLyugruIIs) nI Tuz Yry`ne buIudi.

Yryn umuci, 1;6z yiIindu Dogu HIndIsLun Kumpunyusi`nin mIrusi oIun ve yiIdu z
mIIyonpo:nd`Iuk vergIye kuynukIik eden Tuz Yususi`ni (BrILunyu`nin Luz LekeIInI) IIIuI eLmek IIn
denIzden Luz ikurmukLi. GundII, yrye buIumudun nce BrILunyu GeneI VuIIsI ord rwIn`e bIr
mekLup yuzmi ve yusunin kuIdiriImusini, uksI LukdIrde IddeL Iermeyen bIr dIrenI yupucugini
bIIdIrmILI. Ardindun du IuIku kendInIzI yeLerInce gI IIssedIyorsuniz IkmeLIn IIerInI Lerk
edIp, bu yrye kuLiIin ugrisini yupmiLi.

GujuruL EyuIeLI`nIn bukenLI AImedubud yukinIurindukI SuburmuLI Arum`dun buIuyun yrye
yoIdu bInIerce kII kuLiIdi. HInL Okyunusu kiyisindukI DundI kyne kudurkI 88 kIIomeLreIIk
mesuIeyI ipIuk uyukIu zq gnde kuL eden 61 yuindukI GundII, 6 NIsun subuIi ngIIIz poIIsIerInIn
ukin bukiIuri urusindu denIze yrd ve umuru kurimi bIr Lopuk Luzu uvuIurinu uIuruk LuLIi sudu
yikuyuruk uIuIudi. ByIece bIr HIndu`nun Luz ikurumuyucuginu duIr Tuz Yususi`ni IIIuI eLLI. Ardindun
GundII`nIn ugrisinu uyun bInIerce kyI denIz kiyiIurinu ukin ederek Luz ikurmuyu buIudiIur.
GundII ve 6o bIn eyIemcI Iupse uLiIdi uncuk yusu du IIemez IuIe geLIrIIdI.

Kurguu yIllurI

Bundun sonrusi, buuri veyu buurisizIik suyiImuyucuk denII kurmuik. GundII, 1qq`Le kendI
ynLemIerInI desLekIemeyen NC`den uyriIip #ujkoL eIrIne yukin bIr kye yerIeLI. KendI kendIne
yeLerII oIun bIr urum (komn) kururuk busIL bIr yuum geIrdI. KeIsInIn ynnden busIL eI ikrigi IIe
egIrdIgI ynIerIe rdg dhoti udIi busIL gIysIIer gIydI. Sudece meyve IIe besIenmeye buIudi. Hem
kIIseI urinmu Iem de proLesLo umuciyIu buzen bIr uyi uun oruIur LuLLu.

Bu kyden yrLLg suyisiz IddeLsIz dIrenI rgLIeyen deIuIurcu LuLukIunun GundII`nIn mcudeIesI
sonundu BrILunyu Bubukuni IkeyI IkIye bIme pIunini resmen uikIudi. DInseI bIrIIkLen yunu oIun
GundII ngIIIzIerIn kururini 'ukII LrujedI` oIuruk LunimIumiLi. Ancuk, urku pIundu bu uyriIigi
desLekIedIgI IddIu edIIerek eIeLIrIIdI. 1 AgusLos 1qq;`de kurur uyguIumuyu konuruk, HIndIsLun ve
PukIsLun uIus-devIeLIerI kuruIdu.

z Ocuk 1qq8`de dIn bIr Lrende, bundun sonrukI LopIunLiyu, kurdeIIgIn sImgesI oIuruk, IerkesIn bIr
MsImun`Iu geImesInI nerInce rudIkuI HInduIur GundII`yI kuLIeLmeye kurur verdIIer. GundII, o
Ocuk 1qq8`de oo kIInIn kuLiIdigi duu eLkInIIgI esnusindu HIndu bIr guzeLecI LuruIindun kurunIu
IdrId.

Ondun bIze Cesurcu ekIIen gerek uciIur, bIr Luin kuIbInI bIIe yumuuLubIIIr, AduIeL, uduIeLsIzIIkIe
eIde edIImeye uIiiIirsu eIde edIIen sonucun IInde muLIuku uduIeLsIzIIk gmI oIur, Ugrunu
IecegIm ok duvu vur, umu ugrunu IdrecegIm IIbIr duvu yok IepsI bIrbIrInden bIIgece szIer
kuIdi.


Shministim ve Yesh Gvol

zooq yiIbuindun bIr gn nce, TeI AvIv`dekI Spurky`s CuIe`de bIr mekLup yuzmu purLIsI
dzenIenmILI. Adi purLIydI umu yupiIun I cIddIydI. MekLupIur, IIse grencIIerInIn kurdugu
SImInIsLIm ('1z. siniI`) udIi grubun yeIerI LuruIindun IguI uILindukI LoprukIurdu grev yupmuyi
reddeden uskerIere desLek IIn yuziIiyordu. MekLupIurdun bIrI yIe buIiyordu: HugguI 1q gndr
usker IupIsIunede yuLiyor. Suu sruII Suvunmu GIerI`ne (srueI DeIence orce, D) kuLiImuyi
reddeLmek. Bu onun drdnc kez Iupse gIrII. Bundun nce de 1q, z8 ve 6 gn IupIsLe kuIdi. YunI
bugn IupIsLekI 11z. gn ve yurin onun 1q. dogum gn.

HugguI ve urkuduIurinin son 'purLI`sI 1 Kusim zoo8`de, IguI uILindukI bIgeIerde uskerIIk grevInI
yupmuyi reddeden qoo muIkmun yuLLigi TzrIIIn HupIsIunesI`nIn duvurIurinin qoo meLre
yukinIurinduydi.

ReIoseniks

sruIIII reLIIere BuLiIiIur 'reIusenIkIer` dIyor. '#eIusenIk` ngIIIzce 'reIuse` IIIII IIe #usu 'nIk` IsIm
ekInIn bIrIemesInden oIuun bu szck. SI rumkIn udIi guzeLecI LuruIindun 1q;1`de SSCB`den sruII`e
g eLmeIerI yusukIunun YuIudIIere #usIurin verdIgI IsIm oIun oLkuznIk ('reddedIIen`) szcgn
ngIIIzceye uyurIumuk umuciyIu yuruLiImi, sonru du sruIIII reLI genIer IIn kuIIuniImuyu buIumi.
En uzun sre bu unvuni Luiyun AnuLoIy 'NuLun` SIurunsky udIi bIr #usyu YuIudIsI. SIurunsky
1q6o`Iurdun 1q8o`Iere kudur SIbIryu`dukI LopIumu kumpIurindu kuImi.

Yesh Gt:l Ise sruII`de 1q8z`dekI bnun suvuindun berI 'reLI` uskerIerIn oIuLurdugu IurekeLIn
udi.Yesh Gt:l brunIce bIr szck ve 'Her eyIn bIr siniri vur dIye evrIIebIIIr. Amu bu bIruz IormeI
bIr evIrI. Bu szIerIn YuIudI IuIk dIIInde duIu duygusuI bIr LonIumusi vur. Tum unIumiyIu 'yeLer
urLik!` unIuminu geIIyor. BIr buku rgL 2etz eScret (#eddeLme CesureLI) udini Luiyor. PekI, neye
'yeLer!` dIyor, neyI reddeLmeye cesureL edIyor bu InsunIur? BIIIndIgI gIbI sruII`de 18 yuini uun Ierkes
yiIIik zorunIu uskerIIk IIzmeLI diindu, Ier yiIin bIr uyini, muvuzzuI uskerIIk grevI yupuruk geIrIr.
Le bugenIer, guyri uIIukI oIuruk grdkIerI bIr emre ILuuL eLmemeyI semIIer. Bu emIr, Guzze`de,
BuLi $erIu`du, duIu dogrusu IguI uILindukI LoprukIurdu grev yupmuk, sruII resm mukumIurinin
deyImIyIe 'sIvII IuIkIu Lemus eLmek.`

Bu bukuIdirinin drL LuruILun dmunIurIu suriImi oIdugunu dnen bIr Ikede, srekII suvu
IuIInde oIun, uskerIIgIn vuLunseverIIkIe zdeIeLIrIIdIgI bIr Ikede, dIsIpIInIn mIIII IusIeLIerden
suyiIdigi bIr Ikede, sruII`de yupiIdigini dnnce sunkI uruIurindu II Iurk oImuyun Iomojen bIr
LopIummu gIbI 'sruIIIIIer` yu du 'YuIudIIer` dIyerek bIr kuIemde Iurcudigimiz o InsunIuru ne kudur
IuksizIik eLLIgImIzI grebIIIrIz.

IIIsLIn`de byIe bIr reLI IurekeL vur mi bIImIyorum, umu bIr un nce orLuyu ikmusini dIIIyorum.
nk IIIsLIn sorununu zmek IIn mIIILurIsL poIILIkuciIuru yu du cIIuLiIuru degII, IddeL Iermeyen
dIrenI ynLemIerInI IzIeyen drsL, yrekII, zverIII bIreyIere IILIyucimiz vur.



zeltme: 6-q Ocuk zoo8 LurIIII 'qo YiIdir Kunuyun Yuru: IIIsLIn` dIzIsInIn IIk gnnde sz edIIen
SIyon LepesI, MescId-I Aksu ve Hz. Omer CumII`nIn buIundugu 'Lupinuk LepesI` MorIuI degII, EskI
Kuds`n Iemen gney buLisindu, yIne buzi kuLsuI mekunIurin oIdugu Lepe oIucukLi. Unc gnde,
BuLi $erIu ve Guzze`nIn sruII LuruIindun IguI LurII 1qq8 degII 1q6; oIucukLi. Ayni gn YuIu (HuyIu)
IIudesI yunIi, IkIsI uyri eIIrIer. Drdlc gnde 1q; suvuindu Misir LuruIindun geIIen Bur ev
IuLLinin udi Bur evI yuziImi. HuLuIurimi gsLeren okuyucuIurimu Leekkr ederIm.


TA#H DETE# oq.o1.zooq
Aye Hr
PuruIurin dIII oIsu!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

HAYAT KONLLAR . Bu IuILu, sruII`In Guzze`ye yneIIk guyri InsunI, guyri uIIukI ve guyri IukukI
suIdiriIuri vesIIesIyIe, IIIsLIn sorununun orLuyu ikii konuIu bIr yuzi yuzmuyu nIyeLIenmILIm. Ancuk,
bu nemII konuyu bIr suyIudu unIuLumuyucugimi Iurk edInce Arup ve YuIudI mIIIIyeLIIIkIerInIn
doguu, sruII DevIeLI`nIn kuruIuu, IIIsLIn sorunun derInIemesI gIbI konuIuri Ierecek -drL
gnIk bIr dIzI IuzirIumuyu kurur verdIm. DIzI, eger gndemde unI bIr degIIkIIk oImuzsu, 6 Ocuk
zoo8 SuIi gnnden ILIburen yuyimIunucuk. Bu kururin verdIgI ruIuLIikIu, bugn yenI yiI reIuveLIne
uygun popIer bIr konuyu degInmek IsLIyorum.

INILASYON IIRTINASI . BIIIndIgI gIbI, 1q;o`II yiIIurdun berI yuunun IIper enIIusyon sonucu,
Trk Irusi`nin yuudigi byk deger kuybinin nne gemek IIn bIr dIzI LedbIrIe bIrIIkLe purudun uILi
siIirin uLiImusinu mecbur kuIinmiLi. 1 Ocuk zoo`Le LeduvIe ikuriIun YenI Trk Irusi (YT)
bunknoLIurin n yzIerInde eskIden oIdugu ALuLrk porLresI kuIIuniIirken, urku yzIerde ALuLrk
Buruji, AniLkubIr, PIrI #eIs`In Dnyu HurILusi, EIes AnLIk KenLI, Kupudokyu, ve sIuk Puu Suruyi
IIgrIerIne yer verIImILI. Ancuk, bu puruIurin geIcI oIdugunun bIIInmesInden doIuyi oIsu gerek, bu
IIgrIer zerInde IerIungI bIr LurLimu yuunmumiLi, yu du ben IuLirIumiyorum.

TARTI$MALI IGLRLIR . 1 Ocuk zooq`du LeduvIe sokuIun T`IerIn n yznde yIne ALuLrk
resmI vurdi. Arku yzIerIndekI bIIIm LurIIIsI Ord. ProI. Dr. Aydin SuyiIi, muLemuLIkI Ord. ProI. Dr.
CuIIL ArI, MImur KemuIeddIn, edebIyuLi, IeIseIecI uLmu AIIye Hunim, besLekur LrI ve Yunus Emre
porLreIerI Ise kumuoyundu nemII LurLimuIuru yoI uLi. (Bu kIIIerIn bIyogruIIIerI IIn
www.nLvmsnbc.comJnewsJq611zq.usp udresIne bukiIubIIIr.) Bu uIsIyeLIerIn neden seIIdIgI
konusundu pek ok yuzi ikLigi IIn ben, OsmunIi dnemInI kupsuyun gIrILen sonru, zoo yiIinu
kudurkI dnemde busiIun kugiL puruIurin zerIerIndekI resImIerden kuIkuruk CumIurIyeL dnemInIn
IdeoIojIk porLresInI ikurmuyi deneyecegIm.



evlet olmuk koluy mI?

$urk-sIum devIeL geIenegInde LopIumIurin devIeL oImunin n urLi, 'bey` veyu 'suILun` udinu IuLbe
okuLmuk ve 'sIkke kesLIrmek`LI. Ik OsmunIi purusi gm cle 1z6 yiIindu OrIun Bey LuruIindun
kesLIrIIdI. Bu purunin zerInde 'OrIun IuIIeduIIuI mIkeI` (AIIuI mIkn duIm kiIsin) benzerI bIr
IIude IIe durp yerI oIun Bursu`nin udi vurdi. Ik bukir puru . Murud (. 18q) dnemInde, 'SuILun` udi
verIIen IIk uILin puru Ise SuILun . MeImed (uLII) LuruIindun 1q;8 yiIindu busLiriIdi.

OsmunIi`nin kIusIk dnemInde OsmunIi puruIuri, 'IrengI IiIorI` (VenedIk dukusi), 'LuLuII IiIorI` (Cenovu
uILini) ve 'ereIIye` (Misir veyu MemIuk uILini), Mucur 'Engrs` uILini, 'LesLoon`, 'LuIer`, 'crown` gIbI
Avrupu puruIuri, HoIIundu 'EsedI`sI, PoIonyu 'zoIuLu`si (udi 'soIeLLu` IdI) gIbI puruIurIu bIrIIkLe
doIuimdu oIdu. Ayricu uzuk eyuIeLIerIn yereI puruIuri du kuIIuniIiyordu. Bu dnemdekI OsmunIi
puruIurinin zerInde IerIungI bIr resIm yu du IIgr yokLu. AnudoIu SeIukIuIuri ve AnudoIu beyIIkIerI
dnemInde uz suyidu purudu grdgmz sImgeseI IIgrIer, OsmunIi DevIeLI`nIn sIumI kurukLerInIn
beIIrgInIeLIgI kIusIk dnemde yerInI puruyi busLirun pudIuIin ve bubusinin IsmIyIe 'eI muzuIIer
duImu` IburesInIn IurmunIunmi IuII oIun kisu bIr n yz yuzisi IIe, keIIme-I uIudeL`In yer uIdigi urku
yz yuzisi uImiLi.

Kuime dnemi

OsmunIi DevIeLI`nde busiIun IIk kugiL puru, 18qo`du busiIun 'KuIme-I nukdIye-I muLebere` udini
Luiyun, bedeII beIIrII vudeIerIn sonundu denecek bIr eIL IuIzII borIunmu senedIydI. (Bu kuImeIerIn
IIk LerLIbI, zerIndekI MuIIye Nuziri`nin mIrnden doIuyi 'SuIb Puu KuImeIerI` oIuruk uniImiLi.) Bu
kuImeIer, IuzirIiksiz ve IizIi bIr ekIIde pIyusuyu ikLigi IIn degIIk boyuLIurdu eIIe IuzirIunmi LuIuI
puruIurdi. Kisu srede kuIpuzunIurin oIuyu eI uLmusiyIu orLuIigi suILe kuImeIer kupIuyincu devIeL
18qq`Le IIndekI gm ve uILin mIkLuri subILIenmI oIun 'MecIdIye` udIi mudenI puruIuru dnd. EskI
kuImeIer Ise, IuIkin yurdimIuriyIu ('Iune-I umumIye`) LopIundi ve DurpIune buIesInde yukiIdi. 18q
yiIindu Kirim Suvui`nin IInunsmuni IIn ikuriIun 'Ordu kuImesI` Ise suvu bIgeIerI oIun SIIIsLre,
VIdIn, Erzurum, Vun ve Trubzon vIIuyeLIerI diindu du boy gsLerInce, doIuimdun ekIImILI.

OsmunlI BunkusI'nIn imtiyuzI

Ancuk, kugiL puru busmu IILIyuci sryordu. Sonundu, 18-186 Kirim Suvui doIuyisiyIu uIinun
kredIIerI IzIemek zere AImun #oLIscIIId AIIesI, ngIIIz PurIumenLosu yesI ve demIryoIIuri
yupimindu nc sermuyedur SIr JosepI PuxLon`un LemsIIcIsI ALkInson WIIkIn, runsiz CrdIL MobIIIer
IrkeLInIn suIIpIerI PreIre KurdeIer ve GuIuLu bunkerIerInI LemsIIen TIodore BuILuzzI LuruIindun
oIuLuruIun konsorsIyumu bIr bunku kurmu IznI verIIdI. 'OLLomun Bunk` udini Luiyun bu bunku
devIeLIn IsLegIyIe, z; Ocuk 186`Le kendInI IesIederek ngIIIz-runsiz orLukIigindu ''Bunk-i Osmun-I
$uIune` (OsmunIi Bunkusi) udiyIu devIeL bunkusinu dnL. Ardindun devIeL, OsmunIi Bunkusi`nu II
bIr bIImde kugiL puru busmuyucugi ve buku bIr kurumu du busLirmuyucugi LuuIIdnde buIunuruk
o yiI sre IIe bunknoL IIruci ImLIyuzini verdI. AnIumuyu gre, bunku kususindu buIundurucugi
uILinin kuLi kudur bunknoL busubIIecekLI.

mtiyuzIn delinmesi

OsmunIi Bunkusi 186-1q1q yiIIuri urusindu eILII ekII ve mIkLurIurdu bunknoL IIru eLLI. Bunku,
unIumuIuru siki sikiyu uydugu IIn de ikurdigi bunknoLIuru IuIk gven duydu. Bu ImLIyuzin IIk
IsLIsnusi IuIkin 'q HurbI` dedIgI 18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui sirusindu, musruIIuri kuriIuyubIImek
IIn devIeLIn kuIme IIru eLmesIydI. Bu dnemde, kuImeIere gven duyuImumusi yznden IerkesIn
sIkkeye yneImesI zerIne orLuyu ikun bozuk puru sikinLisinu zm geLIrmek IIn kugiL jeLonIurin
kuIIuniImusi, bu du yeLmeyInce dumgu ve posLu puIIurinin urkuIurinu kurLon yupiLiriIuruk bozuk puru
IuIIne geLIrIImesI, gnmze kudur geIen 'puru puI oIdu` deyImInIn kuynugi oIdu.

LLIIuLi Enver Bey`In, 1q11`de TrubIusgurp`Lu, merkezden puru geIInceye kudur uskerIerIn IILIyucini
grmek zere IuzirIuLLigi kk kugiL puruIuri du IIgIn 'kuIme` rnekIerIndendI.

OsmunIi Bunkusi`nu verIIen ImLIyuz, BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu yuunun puru sikinLisini umuk
IIn IkIncI kez IIIuI edIIdI ve bunkunin ILIruzinu rugmen 1q1 yiIindun ILIburen devIeL, drL yiI boyuncu,
uILin ve AImun IuzIne bonoIurini kuriIik gsLererek LopIum 16o mIIyon IIrunin zerInde bunknoL
ikurdi. Bu bunknoLIurin udi uniImuyun kuriIikIuri urusindu, Ikeden LeIcIr edIIen guyrImsIImIerIn
eI konun zengInIIkIerI de vurdi eIbeLLe.

1q16`du sudece z1 udeL busLiriIun Ier bIrInIn degerI 6o kIIo uILinu eIL oIun o bIn IIruIik bunknoLIur
du dnemIn IIgIn puruIurindundi.

Comhoriyet'e kulun mirus

OsmunIi Bunkusi`nin gcn kirmuk IIn LLIIuLiIur LuruIindun 1q1;`de kuruIun OsmunIi LIbur-i MIIII
Bunkusi (CrdIL NuLIonuI OLLomun) bIr LrI 'merkez bunkusi` IuIIne geLIrIIemeyInce, Iem 'evruk-i
nukdIye` denIIen son bunknoLIur, Iem de OsmunIi Bunkusi`nin devIeL bunkusi nILeIIgI, TrkIye
CumIurIyeLI`ne uynen mIrus kuIdi.

UIusuI bIr devIeL bunkusi kuruImusi IIkrI 1qz yiIindu LopIunun zmIr kLIsuL KongresI`nde eIe
uIinmiLi.1qzq yiIindu Trk IkmeLI OsmunIi Bunkusini bIr devIeL bunkusinu dnLrmek IIn buzi
gIrIImIerde buIundu uncuk bu buuriIumuyincu, uyni yiI, bIr sredIr TrkIye`dekI uIimuIurini
usgurIye IndIrmI oIun OsmunIi Bunkusi IIe bIr unIumu yupiIdi. Bunu gre, Bunkunin 1qz yiIindu
sonu erecek oIun bunknoL IIruci ImLIyuzi 1q yiIinu kudur uzuLiIiyordu.

Ancuk IIk Trk Irusi, Merkez Bunkusi`nin kuruIuu bekIenmeden busiIdi. o AruIik 1qz`Le ;o1 SuyiIi
'MevcuL Evruk-i NukdIyenIn YenIIerIyIe sLIbduIIne DuIr Kunun`Iu OsmunIi Bunkusi`nin ImLIyuzi
kuIdiriIuruk gemIIn mIrusindun kurLuImu yoIundu IIk udim uLiImiLi. Ik Trk IIrusi bunknoLIurin
IIkuyesIne gemeden bIr purunLez uuIim ve merkez bunkusi kurmu uIimuIurinu gz uLuIim.

ttihutI kulIntIlurIn temizlenmesi

1qz6`du zmIr SuIkusLi gIrIImIne kuLiIdigi gerekesIyIe LLIIuLiIurin MuIIye Bukuni CuvIL Bey`In de
LusIIye edIImesInIn urdindun, LLIIuLiIurin LIbur-i MIIII Bunkusi du IedeI LuILusinu konuImuLu.
Bunku 1qz;`de TrkIye Bunkusi`nu kuLiIuruk erILIIdI. 1qz8`de TrkIye`ye duveL edIIen HoIIundu
Merkez Bunkusi MecIIs UyesI Dr. G. VIsserIng, Bunkusi`nin 'merkez bunkusi` roIn oynumuyu
Iuzir oIdugunu duIr bIr rupor yuzdi. #uporu kendI noLuyIu bIrIIkLe Bubukun smeL nn`ye sunun
bunkunin kurucuIurindun CeIuI (Buyur) Bey`e gre, Lm purusi devIeLLen ikun bIr bunku yerIne,
devIeLIe IbIrIIgIne Iuzir bIr zeI bunku merkez bunkusi IIn duIu uygundu. Bubukun nn Ise,
merkez bunkusinin zeI bunkuIurdun bugimsiz bIr yupidu oImusini dogru buIuyordu. kIII urusindukI
suvui, nn kuzundi.

YubuncI ozmunlur

HkmeL konu IIe IIgIII InceIemeIerde buIunmuk zere AImun Merkez Bunkusi (#eIcIsbunk) Bukuni
HjuImur ScIucIL`i TrkIye`ye duveL eLLI. Ancuk yogun I progrumi nedenIyIe HjuImur ScIucIL yerIne
uIimu urkudui KurI MIIer geIdI. 1qzq Byk BuIruni`nin eLkIIerI TrkIye`de grImeye buIudigi
NIsun uyindu Ankuru`yu geIen MIIer, ruporunu yiI sonundu gnderdI umu, Iuber kLyd: UreLIm
dzeyI dk, demeIer dengesI ve kumu muIIyesI bozuk oIun TrkIye`de Ienz bIr merkez
bunkusinin kuruImusinu uygun kouIIur yokLu!

#upordun IonuL kuImuyun IkmeL bu seIer LuIyu`nin eskI MuIIye Bukuni KonL VoIpI IIe Lemus
kurdu. VoIpI, Kusim 1qzq`du TrkIye`ye geIdI ve IkmeLIn duymuk IsLedIgI szIerI surIeLLI: BIr un
nce bIr merkez bunkusi kuruImuIiydi! HkmeL, yIne de OsmunIi Bunkusi`ndun bu konudu neIer
yupubIIecegInI grenmek IsLedI. Ancuk bunkunin ruporunu yeLersIz buIdu ve TrkIye CumIurIyeL
Merkez Bunkusi`nin kuruIuu IIn LekIIIInI mecIIse verdI. HkmeL kunun LusIugini InceIemesI IIn
1qzq-z6 yiIIuri urusindu ZIruuL Bunkusi Umum MdrIg grevInI sLIenmI oIun ozun UnIversILesI
ProIesrIerInden on MorI`u grevIendIrdI. MorI`un nerIIerIyIe son IuIInI uIun Lusuri Lum
oyIuniyordu kI, MuIIye Bukuni $kr SuruogIu, Lusuriyi gerI ekLI ve Dyun-u UmumIye LuksILIerInIn
denmesInIn durduruImusinu IIIkIn InceIemeIerde buIunmuk IIn TrkIye`ye geImI oIun runsiz
IkLIsuLisi ProIesr CIurIes #IsL IIe grL. #IsL`In verdIgI ukiIIurIu son ekIInI uIun Lusuri,11 HuzIrun
1qo`du kununIuLi. (Bu LurIIeye bukincu, o gnn yneLIcIIerInIn yubunci uzmunIurdun ukiI uImuk
konusundu bIr kompIeksIerI oImudigi grIyor.)

Ad meselesi

Bunkunin udindu neden 'cumIurIyeLI` degII de 'cumIurIyeL` dendIgI, bunun bIr IuLu sonucu mu
oIdugu yoksu 'CumIurIyeL Suvcisi` rnegIndekI gIbI zerkIIgI vurguIumuk IIn mI veyu 'CumIurIyeL
HuIk PurLIsI` rnegIndekI gIbI kurumun kuLsuIIigini vurguIumuk IIn mI yupiIdigini konusundukI
merukimi Ise, okuyucuIurimdun Suyin NurIun DuvuLyun gIdermILI. DuvuLyun`in bunkunin eskI
bukunIurindun #d SurucogIu`ndun dInIedIgIne gre, bunun nedenI bunkunin buindun berI zeI
IIssedurIuri oImusiydi. BIr bunkunin udinin buinu 'TrkIye CumIurIyeLI` IburesInI uImusi IIn,
LmyIe devIeLIn muIi oImusi gerekIyordu.

YubuncI mutbuudu busIlun milli puru

Bu uzun purunLezden sonru, IIk Trk Irusi bunknoLIurin nusiI IuzirIundigi meseIesIne geIIrsek;
DnemIn MuIIye Bukuni AbdIIuIIk (#endu) Bey bukunIigindu, ZIruuL, OsmunIi, LIbur-i MIIII, ,
AkIIsur, TLncIer ve AkeIIr bunkuIurinin bIrer LemsIIcIsInden oIuun bIr komIsyon dokuz uyIik bIr
uIimudun sonru, 1, , 1o, o, 1oo, oo ve 1.ooo IIruIik kprIerden oIuun BIrIncI EmIsyon Grubu
bunknoLIurin busiImusinu kurur verdI. UIkede Ienz bunknoL muLbuusi oImudigi IIn, 1qz; yiIindu,
ngIILere`de, TIomus de Iu #ue muLbuusindu 88 bIn ngIIIz uILininu busLiriIun bu bunknoLIurin
zerIndekI meLInIer (Ienz HurI DevrImI yupiImudigi IIn) Arup IurIIerIyIe OsmunIicu, kupr
degerIerI Ise uLIn IurIIerIyIe runsizcu yuziImiLi.

Ankuru ve Bozkort

OsmunIi dnemInden IurkIi oIuruk (18qo`dun ILIburen sudece 1q16`du ikuriIun 1 ve z, kuruIuk
bunknoLIurin sLne Svey KunuIi, HuII ve AyusoIyu`nin resImIerI konmuLu), bu bunknoLIurin
zerInde dnemIn IdeoIojIk yneIImIerInI semboIIze eden eILII resImIer vurdi. BIrIncI EmIsyon
puruIurin grseI kuIILesI guyeL yksekLI nk AII SumI (Boyur) gIbI nI bIr ressum LuruIindun
yupiImiLi. 1, ve 1o IIruIik bunknoLIurindu MusLuIu KemuI`In resmI IIIIgrunu gIzIenmILI. 1 IIruIurin n
yznde, eskI Ankuru`yi LemsII eden 'Ankuru KuIesI`, yenI Ankuru`yi LemsII eden 'MecIIs BInusi` veyu
'mIIIeLIn eIendIsI` kyIy LemsII eden IIL sren kyI resmI vurdi. Arku yzde Ise eskI BubukunIik
(buziIurinu gre MuIIye BukunIigi) bInusi buIunuyordu.

ve 1o IIruIikIurin n yzndekI, Kuvu-yi MIIIIye ordusunun upkusindu kuIIuniIunu benzer bIr uy-
yiIdiz moLIIInIn IInden uLIuyun 'bozkurL`, 'gen CumIurIyeL`I LemsII edIyordu. IIrunin urku
yzndekI Ankuru BenL DeresI Kprs`nn resmInIn nIye seIIdIgI unIuiImumukIu bIrIIkLe, 1o
IIruIurin urku yzndekI MecIIs BInusi, Ankuru KuIesI ve piriIduyun gne, 'yenIden doguu`
sImgeIIyordu.

Sivus'In nemi

MusLuIu KemuI`In porLresI o, 1oo, oo ve 1.ooo IIruIik bunknoLIurin n yznde kurimizu ikucukLi.
o IIruIigin n yznde orLudu eskI IurIIerden bIr IIude, soIdu II bo bIr ereve, sugdu MusLuIu
KemuI porLresI vurken, urku yze Byk Tuurruz`un ereIIne AIyon KuIesI yerIeLIrIImILI. 1oo IIruIigin
n yznde bIr OsmunIi moLIII, sugdu yIne Trk moLIIIerIyIe bezeII bIr ereve IIne yerIeLIrIImI
MusLuIu KemuI resmI, urku yzde Ise yunIurdu IkI LrbevurI moLIIIn urusindu DebbugIune Kprs
(Tu Kpr) LuruIindun bIr Ankuru munzurusi buIunuyordu. oo IIruIik bunknoLun n yzndekI
MusLuIu KemuI`Ie bIrIIkLe SIvus`LukI IILe MInureII Medrese (buziIurinu gre Gk Medrese) IIe urku
yzdekI SIvus grnLs, SIvus KongresI`nIn resmI LurII yuzimindukI nemIne IureL edIyordu.

Amu duIu munuIisi, n yznde moLIIIerIe ssI bIr uyin IInde MusLuIu KemuI porLresInIn oIdugu
1.ooo IIruIik bunknoLun urku yzndekI yuIin kuyuIuri yururuk geen Sukuryu demIryoIu IuLLi resmI
IdI. BIIIndIgI gIbI o yiIIurdukI en nemII modernIeme projesI IkeyI demIr ugIurIu rmekLI. (HurI
DevrImI`nden sonru uLIn uIIubesIyIe yenIden busiImusi IIn pIyusudun LopIunun bu koyu muvI
bInIIkIerden pIyusudu kuIun bIrku LunesInIn koIeksIyon degerInIn eskI T IIe 8o-qo mIIyuru kudur
ikLigi rIvuyeL edIIIyor.)

okoz yIl sonru Lutin ulIubesi

11 HuzIrun 1qo`du kuruIun Merkez Bunkusi`nin IIk bunknoLIuri 1q;`de LeduvIe ikuriIun kIncI
EmIsyon bunknoLIurdir. o Kuru IIu 1.ooo IIru urusindu degIen dokuz IurkIi degerdekI bunknoLIurdu,
1 Kusim 1qz8`de yupiIun HurI DevrImI`nden dokuz yiI sonru IIk deIu uLIn uIIubesI kuIIuniImiLi.
(1qq`Le uLIn IurIII 1oo kuruIuk mudenI puruIur busiImiLi.) On yzIerInde ALuLrk resmI buIunun
bunknoLIurdun sudece o kuruIuk AImunyu`du, dIgerIerI Ise ngIILere`de busLiriImiLi. 1q8`de busiIun
1oo IIruIikIurin urku yznde unukkuIe Boguzi resmI OsmunIi LurIIInIn purusi oIun unukkuIe
Suvui`nin, 'CumIurIyeL`In LurII` yuziminu duIII edIIdIgInI gsLerIyordu.

1qq`du busiIun puruIurin n yznde IuIu ALuLrk IIgr vurdi. z, IIruIik bunknoLun urku yznde
ZuIer AniLi, IIruIikIurdu Gven AniLi, o IIruIikIurdu LIILIk keIIerI IIe 'Ankuru egemenIIgI` srerken,
oo IIruIik bunknoLIurdu IIk kez bIr sLunbuI resmI, sLeIIk OsmunIi mpuruLorIugu`nun en semboIIk
yupiIurindun bIrI oIun #umeII HIsuri`nin resmI boy gsLermILI.

enizden toplunun purulur

1 MurL 1qqo LurIIInde ondru`dukI Brudbury, WIIkInson &Co IrkeLIne qo mIIyon udeL o kuruIuk
bunknoL sIpurI edIImILI. Puruyi Luiyun YorksIIre udIi gemI, moIu verdIgI YununIsLun`in PIre
Imuni`ndu AImun suvu uukIuri LuruIindun buLiriIincu, su yzne ikun nn resImII bunknoLIur
IuIk LuruIindun yugmuIundi. Yunun IkmeLInIn eIe geIrebIIdIgI bunknoLIur TrkIye`de ImIu
edIIdIyse de, IuIkin eIIne geen puruIur, Yunun LccurIur uruciIigiyIu oIuyIurdun IuberI oImuyun Dogu
IIIerInde doIuimu sokuIuncu IkmeL, 1qq yiIinu dek bu bunknoLIuri LopIumukIu ugruLi. Bu puruIur
duIu sonru koIeksIyoncuIurin gzdeIerInden oIdu.

'MIIII $eI` dnemInIn bIr dIger zeIIIgI Ise, o gne kudur sudece ngIILere`ye puru busLiriIirken, 1qqz`de
TrkIye`nIn AImun sempuLIzuni poIILIkuIurinin bIr nIunesI oIuruk ngIILere`ye IIuveLen
BerIIn`dekIReichsdr:clerei muLbuusinin du devreye gIrmesIydI. UzerIerInde 'CumIurIyeL` degII
'CmIurIyeL` yuzun bu puruIur, bej, kuIverengI LonIuri IIe IuIzmIn sogukIugunu yunsiLiyorIurdi.

Hem Atutrk, hem nn

z IIe 1.ooo IIru urusindu uILi IurkIi degerdekI Unc EmIsyon grubundun 1qqz, 1qqq ve 1qq6`du
busiIun bunknoLIurdu du ALuLrk degII, smeL nn vurdi. GeLIgImIz yiI kumuoyunu epey meguI
eden LurLimuIuru konu oIun bu degIIkIIgIn 'kIncI Adum`in rLn IspuLIumu gIrIImI oIdugunu
syIemek mmknd.

1qq; ve 1qq8 yiIIurindu doIuimu gIren Drdnc EmIsyon Grubu bunknoLIur 1o ve 1oo Trk IruIik
kuprIerden oIuun IkI IurkIi degerdeydI. #oLunin BuLi`yu evrIImesInIn sonucu oIuruk puruIur 'yenI
mLLeIIk` ABD`dekI AmerIcun Bunk NoLe Compuny`ye verIImILI. Bu emIsyondukI bunknoLIurin
Lumumi nn porLreIIydI. Ancuk duIu nce busiImi oo ve 1.ooo IIruIik bunknoLIurin Iem MusLuIu
KemuI ALuLrk resImIIsI, Iem de smeL nn resImIIsI uyni undu LeduvIde kuImiLi. smeL nn`nn
dumudi guzeLecI, MeLIn Toker o yiIIurdu, Iem nn Iem de ALuLrk`n resImIerInIn buIundugu uILin
sIkkeIerIn busLiriImusi IIn kurur uIindigini uncuk bu kururin uyguIunmudigini syIemI, IkI resmIn
gerekesInI 'nn kendInI beIII eLsIn umu ALuLrk de unuLuImusin` dIye uikIumiLi.

Hulku ozunmu

Bu dnem bunknoLIurinin urku yzIerInde ok purLIII dneme dogru gIdIIn IzIerI de grIyordu.
OrnegIn z, IIrunin urkusindu HuIkevI BInusi, 1o IIrunin urkusindu ' kyI kudini`, o IIrunin
urkusindu 'LIILIk keIsI`, 1oo IIrunin urkusindu 'zm yIyen kiz`, 1qq6`du busiIun oo IIruIikIurin
urkusindu Ankuru SunuL OkuIu grencIIerI, 1ooo IIruIikIurin urkusindu 'boruzun uIun IzcIIer` vurdi. Bu
resImIer CHP`nIn IuIkIu yukinIumu ubuIurini sImgeIIyordu. 1qq;`de busiIun 1o IIruIikIurin urkusindu
beIIren SuILunuImeL emesI resmI Ise, o gnIerde DemokruL PurLI`nIn eLruIindu LopIunmuyu
buIumi muIuIuzukur evreIere uzuLiImi zeyLIn duIi gIbIydI.

Atutrklk umpiyono P

1q1`de doIuimu ikun (ve 1q;1`e kudur doIuimdu kuIun) BeIncI EmIsyon Grubu bunknoLIur, z, IIe
1.ooo IIru urusindu degIen yedI IurkIi degerde oIup bu bunknoLIurin bIr kismi ngIILere`de, bIr kismi
nIIuyeL 1q;`de uiIubIIen TrkIye CumIurIyeL Merkez Bunkusi BunknoL MuLbuusi`ndu busiImiLi. Bu
emIsyonun mor bInIIkIerI de koIeksIyoncuIurin gzdesI oIdu.

DemokruL PurLI`nIn (DP) IkLIdurindu busiIun bunknoLIurdu, smeL nn`nn resmInIn yerInI Lekrur
ALuLrk resImIerI uIdi. Bu dnem IuLirIunucugi zere DP`nIn ALuLrk` Korumu Kununu IIe
'ALuLrkIk umpIyonIugunu` CHP`nIn eIInden uIdigi dnemdI. oo IIruIik bunknoLun urkusindukI
SuILunuImeL CumII Ise DP`nIn dInseI poIILIkuIuriyIu uyumIuydu. 1qz, 1q ve 1q;`de busiIun z,
IIruIik bunknoLIurin urku yznde nedense yIne Merkez Bunkusi`nin resmI vurdi. 1qz`de busiIun
IIruIurin urkusindukI 'IncIr yIyen kizIur` Ise 'YerII MuIi Yurdun MuIi` kumpunyuIurinin son demIerIne
IureL edIyordu.

z; Muyis 1q6o durbesInden sonru busiIun o IIruIikLu IIk kez eIInde sIIuIi IIe bIr usker grId. Bu,
duIu nce bunknoLIurdu grdgmz Ankuru ZuIer AniLi`ndukI usker IIgryd uncuk, eskIsI gIbI
uniLin bIr purusi oIuruk degII, byLIm oIuruk Lek buinu durmusi unIuyunu ok ey syIyordu.
UsLeIIk bu bunknoL z8 yiIIu LeduvIde kuImu rekoru kirucukLi. Bu du mIIILurIzm geIenegIyIe uyumIu
bIr rekordu. DIger bunknoLIurdu Ankuru munzuruIurinin egemenIIgI devum eLLI. Tek IsLIsnu 1o IIruIik
bunknoLIurdukI EdIrne`nIn MerI Kprs`yd.

evreden munzurulur

1q66-1q8 yiIIuri urusindu doIuimdu oIun AILinci EmIsyon Grubu bunknoLIur IIu 1.ooo IIru urusindu
degIen yedI IurkIi degerdeydI. Bu bunknoLIurdu Ankuru`nin yerInI, ekonomInIn ve sunuyInIn kuIbI
sLunbuI`un grnLIerI uImiLi. sLunbuI Kiz KuIesI, Topkupi`dukI mermer IiskIye, sLunbuI
UnIversILesI Anu GIrII, #umeII HIsuri`ndun Boguz Kprs munzurusi bunknoLIurin yenI
unsurIuriydi. Bu dnemIn dIger IkI resmI Ise Agri Dugi ve MunuvguL $eIuIesI`ydI. ngIILere`de busiIun
zo IIruIik bunknoL Ise Ier IkI yz de ALuLrk`e uyriImi IIk bunknoL oIuruk udeLu, resIm seImInde
Ankuru`dun sLunbuI`u yneIIIn zr gIbIydI.

1o IIu zo.ooo.ooo IIru urusindu degIen 1 IurkIi degerdekI YedIncI EmIsyon Grubu bunknoLIur
1q;q`dun, purudun uILi siIirin uLiIucugi zooq`e kudur doIuimdu kuIdi. Tumumi 'yerII` busim oIun bu
bunknoLIurin n yzIerInde eIbeLLe ALuLrk resmI vurdi umu urku yzde, duIu nce boy gsLeren
sLunbuI, EdIrne ve unukkuIe`nIn yuninu Konyu, EIbIsLun, UrIu ve zmIr`den suIneIer ekIenmILI.

Trk-slum Sentezi

ALuLrkIk umpIyonIugunu kImseye birukmuyun 1z EyII 1q8o durbecIIerI LuruIindun busLiriIun
puruIurdu boy gsLeren MeImeL AkII Ersoy, uLII SuILun MeImeL, MevIunu ve MImur SInun resImIerI
Ise durbecIIerIn komnIzmIn nn kesmek IIn ok beI bugIudikIuri 'Trk-sIum SenLezI`
dncesIne IureL edIyordu.

1q8q`du busiIun o.ooo IIrunin urku yzndekI TBMM bInusi sIyusI yusukIurin kuIkmusiyIu Lekrur ukIu
geIen 'mIIII egemenIIk` kuvrumini semboIIze edIyordu. .ooo IIruIigin urkusindukI MevIunu resmI Ise
IIevInI LumumIumi oImuIiydi kI, 1qqo`du yerInI EIbIsLun SunLruII`ne birukLi. Bu dnemIn en byk
puru bIrImIerI oIun zo.ooo ve o.ooo IIruIik bunknoLIurdu yIne Merkez Bunkusi`nin resmedIImesI, yu
dnyunin en 'kendIne Iuyrun` merkez bunkusiyIu kuri kuriyu oIdugumuzu yu du bunkunin
unuLuImukLun korkLugunu dndryordu.

1qq1`de IIk kez busiIun 1oo.ooo IIruIik bunknoLun n yzndekI ALuLrk resmI byLIm, urku
yzne Ise ocukIuru Iek veren ALuLrk resmI busiImiLi. Bu puru Lumumen ALuLrk`e uyriImi IkIncI
puruydi. 1qq;`de busiIun 1oo.ooo IIruIik bunknoLLu ALuLrk resmInIn yuni siru ALuLrk IeykeIIne;
.ooo.ooo`Iuk bunknoLLu bIr ALuLrk resmInIn yunindu sLIkIuI muduIyusi IIe TrkIye IurILusinu;
1o.ooo.ooo`Iuk bunknoLun urku Ionundu Trk Buyrugi`nu yer verIImesI, o yiIIurdu Lirmuniu geen
'KrL MeseIesI`nIn yuruLLigi sikinLiyi yunsiLiyordu. zo.ooo.ooo`Iuk bunknoLun n yzndekI dnyu
resmInIn yunindukI zeyLIn duIi Ise, muILemeIen IkLIdurdukI BIenL EcevIL ve purLIsInIn IuLirinuydi.
MIIyonIuk bu puruIur, uyni zumundu, Adnun Menderes`In 'Ier muIuIIede bIr mIIyoner yuruLmu`
IuyuIInIn gerekIeLIgInI (!) mjdeIIyordu. Kiz KuIesI, ALuLrk Buruji, AniLkubIr, AnLIk EIes kenLI ve
PIrI #eIs HurILusi dnemIn dIger seImIerI. Ayni dnemde Lekrur kuIIuniIun unukkuIe $eIILIIgI Ise, o
yiIIurdu zIrveye ikmi oIun Dogu ve Gneydogu AludoIu`dukI kunIi suvuu nuzIre oImuIi...


TA#H DETE# z8.1z.zoo8
Aye Hr
sLunbuI DIvun-i Hurb-I OrI YurgiIumuIuri

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

MLTARIKI SONRASI . Geen IuILu 1q1 TeIcIrI`ne kudur geImILIk. TeIcIr srecInI bIr buku
zumunu birukip, devum edeIIm. o EkIm 1q18`de OsmunIi DevIeLI`nIn LesIImIyeL beIgesI oIun Mondros
MLurekesI`nIn ImzuIunmusindun IkI gn sonru bIr AImun gemIsI IIe 'su muIuIIInI` Lerk eden Enver,
TuIuL ve CemuI puuIur Iesup vermekLen kurLuImu grnyorIurdi uncuk, 1 Kusim`du sLunbuI`u
guyri resm oIuruk IguI eden LIIuI DevIeLIerI`nIn IIk IInIn BIrIncI Dnyu Suvui ve 1q1 TeIcIrI
suIuIurini muIkemeye ikurmuk oIucugini unIuyun duIu uIL dzeydekI kudroIurin durumu zordu. Ne
vur kI, MLureke`den nce bIzzuL TuIuL Puu`nin gIrIImIyIe kubIneyI kurun Sudruzum AImeL zzeL
Puu`nin suvu ve LeIcIr suIurini soruLurmuyu nIyeLI oImudigi ubuk unIuiIdi.

GAYRI MI$RL ML? . Enver, TuIuL ve CemuI puuIurin kuiIurinu du yurdim eLLIgI suniIun AImeL
zzeL Puu, LLIIuLiIur Iukkindu soruLurmu uiImusini engeIIemeye uIiLi, buzi evrukIuri ImIu eLLI,
urunun buzi sunikIurin sLunbuI`dun ikmusinu yurdim eLLI. TepkIIer zerIne AImeL zzeL Puu
kubInesI IsLIIu eLLI ve 11 Kusim 1q18`de TevIIk Puu kubInesI kuruIdu. HrrIyeL ve LIIuI eLruIindu
LopIunun muIuIIIIer ve LIIuI DevIeLIerI yurgiIumuIur IIn yenI IkmeLI de sikiLirmuyu buIudiIur.
Ardindun buIuyun bIr buuk yiIIik yurgiIumu srecI, IIbIr LuruIi memnun eLmeden sonu erdI. Bu
IuILunin konusu, LIIuI DevIeLIerI, HrrIyeL ve LIIuI irkusi ve DumuL erIL Puu gIbI, uIbeII ve 'guyri
mIIII` unsurIurin gI eLkIsI yznden, resm LurIIIIer LuruIindun 'guyri meru` IIun edIIen sLunbuI
yurgiIumuIuri.



1q1 TeIcIrI`nden sonru, BrILunyu Bubukuni Ioyd George u ILIruILu buIunmuLu: ErmenIsLun bIzIm
kurdugumuz zuIer sunugindu kurbun edIIdI... ZuvuIIi ErmenIIer bIr kez duIu eskI eIendIIerInIn kesI
uILindu kuIdiIur... TrkIerIn kL yneLIm sIcIIInde bIIe eI buIunmuyun bu vuIeL eyIemIyIe ErmenI
nIusu suyicu bIr mIIyon uzuILiIdi. Bu LecuvzIerIn gerekIemesIndekI puyimizi gz nnde LuLuyor,
eIImIze geecek IIk IirsuLLu yupLigimiz IuLuyi dzeILmek IIn uIIukI bIr sorumIuIuk Luiyorduk.
(crMe2oirs oj lod Geore, ondon: vor NIcIoIson & WuLson, 1q, c.z, s.811)

ABD`de Ise, duIu LeIcIr sirusindu cIddI bIr kumuoyu IussusIyeLI vurdi. Sudece The Neu Yorl
Ti2esguzeLesI LeIcIrIe IIgIII 1qq mukuIe yuyinIumiLi. BunIurin yzde ;o`I IIk drL suyIudu yer uImiLi.
(The Ar2enicn Genocide. Neus Acco:nts jro2 the A2ericcn Press: :p:-:pzz, Yuy. Huz. #IcIurd D.
KIoIun, BerkeIey: ACC Books, 1q8.) sLunbuI`dun 1q16 kiindu uyriIun eskI sLunbuI BykeIIsI
Henry MorgenLIuu, sLunbuI`dun WusIIngLon`u yoIIudigi 'muIrem` ve 'gIzII` ruporIuri kuydeLLIgI
gnIgn 1q18`de kILup IuIInde yuyinIunincu bu IussusIyeL kuLIunuruk urLLi. HuIbukI MorgenLIuu,
sLunbuI`du Iken, ABD IkmeLIne ve ProLesLun mIsyonerIerIne, OsmunIi DevIeLI`ne ErmenI TeIcIrI
konusundu buski yupmumusini LuvsIye eLmILI. GerekesI, 18q6`du benzer buskiIurin AbdIIumIL`I,
ErmenIIere kuri serLIeLIrmesIydI. (Henry MorgenLIuu, A2bcsscdor Morenthc:'s Stor, New
York: DoubIeduy, 1q18, s. o1-z.)

zo bIn ProLesLun ve KuLoIIk kIIIsesI, qo vuII, bIr KurdInuI, 8 pIskopos ve Hurvurd, CIIcugo, PrInceLon,
MIcIIgun gIbI AmerIkun`in en presLIjII nIversILeIerInIn IInde buIundugu zo kurumun rekLr,
OsmunIi DevIeLI`nde bykeIIIIk yupmi Oscur SLruus, Henry MorgenLIuu ve Abrum EIkus gIbI
IsImIerIn de duIII oIdugu bIr sIvII LopIum IurekeLInIn nderIIgInde ErmenIIer IIn dzenIenen bIr
bugi kumpunyusindu 11 mIIyon doIur LopIunmiLi kI bu dnemI IIn son derece byk bIr puruydi.,
(TIe uusunne TreuLy, Turkey und ArmenIu, New York, 1qz6, s. zoq.).

BI$NC $LBI KOMSYONL

Buini BrILunyu ve ABD`nIn ekLIgI uIusIururusi buskiIur ok ugirdi umu, Ierden geIen buskiIur du
cIddIydI. Pec2-i Scbch, cdisct, leri, Ale2dcr, Yeni stcnb:l, ldc2 ve c2cn gIbI LLIIuLi
kuriLi guzeLeIerIn yrLLg kumpunyuIur ve MLureke`den kisu sre nce, 1o EkIm 1q18`de Lekrur
uiIun MecIIs-I Mebusun`in IIk oLurumIurindun bIrInde, LLIIuLi kkenII Trubzon Mebusu MeImeL
HuIiz Bey`In, suvu ve LeIcIr sirusindu yuunun cInuyeL ve kuLIIumIurin soruLuruImusi LuIep eLmesIyIe
buIuyun uLeII LurLimuIur MecIIs`In kupundigi z1 AruIik 1q18`e kudur srm ve sonundu 'suvu ve
LeIcIr suIurini kovuLurmuk` IIn MecIIs bnyesInde bIr komIsyon kuruImusinu kurur verIImILI.
'BeIncI $ube KomIsyonu' udiyIu uniIun bu komIsyonu 'SuIIsLImuIIerI, HesupIuri ve SeyyIuLi TeLkIk
KomIsyonu` (bukunindun doIuyi 'MuzIur KomIsyonu` dIye uniIucukLi) IzIedI. (. $ube soruLurmu
LuLunukIurinin yenIden busimi IIn: Osmun SeIIm KocuIunogIu, ttihct te Terclli'nin Sor:lcn2csi
te Ycrilcn2csi, TemeI YuyinIuri, 1qq8. 'MuzIur KomIsyonu` ruporIuri Ise orLudu yok. TuImInIere
gre ATASE urIvIerInde sukIuniyor.)

O gne dek pek sesI ikmuyun PudIuI VuIdeLLIn, zq Kusim 1q18 LurIIII Dcil Mcil guzeLesIne verdIgI
mIukuLLu, 'buzi sIyusI komILeIer LuruIindun ErmenIIer Iukkindu Icru edIIen muumeIe`nIn nIIuyeL
soruLuruImuyu buIumusindun duydugu sevIncI beIIrLIyordu.

HLRRYIT VI TLAIILAR SAHNII

LLIIuLiIurin z Ocuk 1q1`LekI BubiuII Buskini`ndun sonru dugiIun HrrIyeL ve LIIuI irkusi, bu
orLumdun cesureLIenIp, 1q Ocuk 1q1q`du IkIncI kez kuruIu LopIunLisi yupLi ve LLIIuLiIuru kuri
cepIenIn IIderIIgIne soyundu. TeIcIr sirusindu DIyurbukir VuIIsI oIun Dr. #eIL`In z Ocuk`Lu IupIsLen
kumusi zerIne muIuIeIeL yurgiIumuIurin buIumusi IIn IkmeLI sikiLirmuyu buIudi. BuskiIur
sonu verdI ve Ocuk uyi sonu ILIburIyIe 11z zunIi dnemIn nI IupIsIunesI BekIr Agu Koguu`nu
konuIdu.

BeIncI $ube LuruIindun yrLIen soruLurmuIur sonundu, '1 mIIyon ErmenI IIe o bIn #um`un
IdrIdg, guyrI MsIIm uzinIikIurdun oIuLuruIun AmeIe TuburIuri`ndu Ise zo bIn kII uIik ve
yoksuIIukLun Idg` gerekesIyIe, suvu ve LeIcIr suIuIurinin DIvun-i Hurb-I OrIIerde
yurgiIunmusinu $ubuL 1q1q`du buIundi. ErLesI gn, z Ocuk`Lu IupIsIuneden kumi oIun Dr. #eIL
Bey, yukuIunucugini grnce InLIIur eLLI.

'NIMRLT MLSTAIA VANI'

Sudece sLunbuI`du Lune DIvun-i Hurp vurdi. Ayricu buku IIIerde de muIkemeIer kuruImuLu.
MuIkemeIerIn buindukI MusLuIu Nuzim Puu`nin KrL usiIIi oIdugunu ve verdIgI kururIurin Iuksiz
oIdugunu Imu eLmek IIn resm LurIIIIer LuruIindun 'KrL NemruL MusLuIu DIvuni` dIye udIundiriIun
bu muIkemeIerde, muIkeme IeyeLIerInI oIuLurun yedI sIvIIden HirIsLIyun`di.
DurumuIur, businu ve IzIeyIcIIere uik oIuruk yupiIdi. 1qz1`e kudur LopIum 6 duvu uiIdi, BunIurdun
8`I duvu uiImu uumusindu 'gereksIz` grIerek reddedIIdI. KuIun duvunin q`nde sunikIur eILII
cezuIuru urpLiriIdiIur. z1 duvu Ise beruuLIu sonuIundi. DuvuIurin 1z`sIne uIL beIgeIerIn Lumumi yu du
bIr kismi dnemIn resm guzeLesI oIun Tclti2-i Velci`de ve dnemIn nemII guzeLeIerI ldc2,
Ale2dcr, leri, Ati, Pec2-i Scbch, Tcstir-i Ejlcr ve Vclit`Le genI bIImde LeIrIku edIIdI. Duvudu
DuIIIIye NuzirIigi IIe, . ve q. Ordu KomuLunIigi, . KoIordu ve 1. Tmen KomuLunIigi, TekIIuL-i
MuIsusu, Ankuru VIIuyeLI ve sLunbuI Merkez KomuLunIigi`ndun eILII vIIuyeLIere ve kuymukumIikIuru
gnderIIen ogu IIreII beIgeIer sunuIdu. BunIurin orIjInuIIIgI sunikIur ve IIgIII kurumIurcu LescII
edIIdIkLen sonru dosyuyu konuIdu. CemII ArII bukunIigindukI sunik uvukuLIuri, suvunmuIurini 'ErmenI
kuLIIuminu duIr suIurin udI suIur oImuyip IkmeL LuruIindun ikuriIun ve pudIuI LuruIindun
onuyIunun LeIcIr kununu uyguIumuIuri erevesInde gerekIeLIgI` zerIne kurmuIur, yunI LeIcIrIn
merkezI IkmeLIn II oIdugunu kubuI eLmIIerdI.

BOGAZLIYAN KAYMAKAMI'NIN AMI

Ik cezu, BoguzIiyun Kuymukumi (duIu sonru YozguL muLusurriI vekIII) KemuI`e verIIdI. 1o NIsun
1q1q`du Idum seIpusinu ikurken SevgIII VuLunduIurim! Ben bIr Trk memuruyum, AIdigim emrI
yerIne geLIrdIm. VuzIIemI yupLigimu vIcdunim emIndIr" dIyen KemuI, byIece usiI suIuIurin kImIer
oIdugunu duIr LurIIe noL dmL. (AkLurun A. AIper GuzIgIruy, Tcrihten Gunu2uze Er2eni
Terorunun Kcncllcri, Gzen YuyinIuri, 1q8z s. .) Ancuk Idum sLunbuI`du byk bIr LLIIuLi
gsLerIsIne neden oIdu. GsLerInIn IddeLI IIe HkmeL Idum Ikmnn LIIuI DevIeLIerI`ne verIIen bIr
LuvIz oIdugunu dnmeye buIudi. PudIuI, Idum Ikmn onuyIudigi IuIde, 'IIn InLIkum ve bIIuIure
mukuLeIe (kuriIikIi kuLIIum) ekIInI uImusindun` duydugu endIeyI beIIrLLI.

1 Muyis 1q1q`du zmIr YununIiIur LuruIindun IguI edIIInce, psIkoIojIk Ibre Lumumen LLIIuLiIurdun
yunu dnd. z8 NIsun`du LLIIuL ve TerukkI yneLIcIIerInIn duvusi buIudi uncuk zo ve z Muyis
gnIerInde sLunbuI`du kILIeseI gsLerIIer yupiIdi. DumuL erIL kubInesI, IuIki yuLiLirmuk IIn BekIr Agu
BIg`nde LuLukIu buIunun q1 LuLukIuyu serbesL birukLi. Gerek serbesL birukmuIurdun gerekse
gsLerIIerden doIuyi LeIuIunun ngIIIzIer z8 Muyis 1q1q`du BekIr Agu BIg`ndekI 6; LuLukIudun
1z`sInI Mondros`u, gerI kuIunini MuILu`yu gLrdIer. DuIu sonru bunu suvu sirusindu grevde oIun
kubIneIerIn bukunIuri ekIendI. HuzIrun`du MuILu`yu gLrIenIerIn dosyuIuri uyriIuruk durumuIuru
devum edIIdI. 1 Temmuz`du Enver, TuIuL, CemuI puuIur IIe 1 kII giyupIurindu Im cezusinu
urpLiriIdikLun sonru duvuIur bILLI. dumu muIkm edIIenIerden sudece IkIsI; ErzIncun Jundurmu
KomuLuni 'Huyrun Bubu` IukupIi HuIiz AbduIIuI AvnI Bey zz Temmuz 1qzo`de, UrIu MuLusurriIi
NusreL Bey AgusLos 1qzo`de Idum edIIdIIer.

MALTA MAHKLMLARI

16 MurL 1qzo`de sLunbuI`un LIIuI DevIeLIerI LuruIindun 'resmen` IguIInden sonru uruIurindu
Ankuru`nin LemsIIcIIerInIn de buIundugu 8o kIInIn duIu MuILu`yu gLrImesI zerIne, kirim
suIuIurinin yurgiIunmusi AnudoIu HurekeLI IIn 'IuyuL memuL` meseIesI IuIIne geIdI. z; Muyis 1qz1`de
sLunbuI`dukI DIvun-i Hurb-I OrI MuIkemesI`nIn MusLuIu KemuI IIn Idum cezusi vermesI (o LurIIe
kudur MIIII McudeIe kudroIuri IIn verIIen Idum cezuIurinin suyisi 1oo`e uIumiLi) Ankuru`nin Luvrinin
serLIemesIne neden oIdu. 11 AgusLos`Lu Ankuru IkmeLI, 'LeIcIr vesuIre` doIuyisiyIu sLunbuI
IkmeLInce kuruIun dure-I OrIye DIvuni HurbI`nI IugveLLIgInI IIun eLLI. MusLuIu KemuI, 1z AgusLos`Lu
LeIcIr suIumusiyIu 'vuLun evIuLIuri` Idum edIIecek oIursu, kendIsInIn de ngIIIz Yurbuyi #uwIInson'u ve
dIger ngIIIz esIrIerI usucugini sLunbuI`u bIIdIrdI. Ayni gn, MecIIs`Le BoguzIuyun Kuymukumi KemuI IIe
UrIu MuLusurriIi NusreL 'MIIII $eIId` IIun edIIdI ve uIIeIerIne muu bugIunmusinu kurur verIIdI. Bu
LurIILen sonru sLunbuI`du yenI bIr LuLukIumu oImudi. (Sre Iukkindu uyrinLiIi bIIgI IIn Tuner
Akum,nscn cllcri te Er2eni Sor:n:, mge YuyinevI, zooz, s. 88-q81.)


Bekir Agu Blg'ndeki piyusu huvusI

bIrIIkI DumuL erIL Puu`nin ve LLIIuLiIurin cun dmuni HrrIyeL ve LIIuIiIurin eLkIsI orLuduyken,
sLunbuI DIvun-i Hurb-I OrI yurgiIumuIurinin sIyusI kurukLerde oImudigini syIemek zordu uncuk
LLIIuLiIur gerek soruLurmuIur, gerekse duvuIur boyuncu, sIyusI IbreyI kendIIerInden yunu
dndrmekLe byk buuri gsLermIIerdI. OnceIIkIe sunikIur IerIungI bIr buski yu du kL muumeIe
grmedIkIerI gIbI durumuIurini bekIerken son derece gevek kouIIurdu gzuILindu LuLuImuIurdi.

BeyuziL`Lu, HurbIye NezureLI`nIn (bugn sLunbuI UnIversILesI Merkez BInusi) kuzeydogusundu yer uIun
BekIr Agu BIg, 18;o`Ierden berI IupIsIune oIuruk kuIIuniIiyordu. Uzun LurIII boyuncu, BIk`Le
kuIunIuru yupiIun muumeIe Iukkindu bIrbIrInIn Lum ziLLi unIuLimIur oksu du, 'Suvu ve TeIcIr
suIuIuri` IIe IIgIII kouIIur IyI bIIInmekLedIr. OrnegIn, 1o MurL 1q1q`du buku bIr oIuydun doIuyi
gzuILinu uIinun guzeLecI AImeL EmIn (YuImun) uniIurindu yIe der: PoIIs MdrIg`nn sL
kuLindukI uik Lerus kisu bIr zumundu bIr pIyusu yerI IuIIne geIdI. TuI`uL, Enver, CemuI, Dr. BuIueLLIn
$ukIr ve Dr. Nuzim IurI oImuk zere bLn Iurp devrInI LemsII eden udumIur, eskI sudruzum SuId
HuIIm Puu`siyIu $eyIIIsIum Musu Kuzim EIendI`sIyIe orudu IdI. VekIIIer IeyeLI kururiyIu mevkuIIurIu
IILIIuL (LuLukIuIurIu konumu) yusukLi. BununIu beruber yksek mukumIurdun IzIn uIubIIen ImLIyuzIi
zIyureLIIer ukin edIyordu. Bu urudu MusLuIu KemuI Puu du geIdI. MevkuIIur urusindukI LunidikIuriyIu
ve bIIIussu eLII Bey`Ie uzun zumun grL. EvIerden gzeI yemekIer geIIyor, Ierkes bIrbIrIne Ikrum
edIyordu. Okuyucuk ey de boIdu... (Yclin Tcrihte Gordulleri2 te Geirdilleri2, Peru TurIzm ve
TIcureL A.$. YuyinIuri, 1qq;, s. q11-q1.) MusLuIu KemuI 'kirim` LuLukIuIurini duIu sonru du zIyureL
eLmILI. Ayni ekIIde Kuzim KurubekIr de 1 $ubuL 1q1q`du, yunI Dogu`yu uLunmusindun bIr gn nce,
BekIr Agu BIg`ne vedu eLmeyI IImuI eLmemILI. (SInu AkIn, stcnb:l ulu2etleri te Milli
Muccdele, Cem YuyinIuri, 1qqz, c. 1, s. z;8.)

'AYIP OLMASIN' YI NINLIR

BIr ngIIIz ruporu du bunIuri dogruIuyordu: u) TopIum 11z kII oIun muIkmIur IupIsIunede
IsLedIkIerI gIbI gezInebIIIyorIur ve bLn gn bIr urudu buIunuyorIur. b) MuIkumIurin urkuduIuri IIn
zIyureL suuLIerI gyu 1z IIe 1q urusi umu bu suuLIere uyuImuyor ve IsLeyen IsLedIgI zumun cezuevIne geIIp
gIdIyor. c) CezuevIne geIen zIyureLIIer, gIrIIerI sirusindu LesudI gz uLmuIur diindu IerIungI bIr
urumuyu LubI LuLuImuyorIur ve bu kIIIerIn buzen yIyecek oIdugunu IddIu eLLIkIerI byk pukeLIerIe
geIIyorIur, IuIbukI bu pukeLIerIn IInde Ier ey oIubIIIr. d) KudinIur Lm gn IsLedIkIerI zumun
geIebIIIyorIur ve II bIr urumuyu LubI LuLuImuyorIur. e) Trk uskerIerI gyu muIkmIuri gzeLIemekIe
grevIIIer umu bLn gn onIurIu bIrIIkLeIer, eger rveLe duyunikIi degIIIerse, ruIuLIikIu muIkmIurin
kuiinu yurdimci oIubIIIrIer. ( O;1Jq1;J8q8;8, IoIIo q8;`dun ukLurun Tuner Akum, ''#evIew
Essuy: GuenLer ewy`s TIe ArmenIun Mussucres In OLLomun Turkey,`` Genocide St:dies cnd
Pretention, 1 AprII zoo8, s. 1z;.)

CeIuI (Buyur) Bey`In ukLurdiginu gre de sunikIurin ogu IsLedIgI zumun IupIsIuneyI Lerk edebIIIyorIur
ve uncuk bIrku gn sonru, o du, kendI deyImIerIyIe, IupIsIune mdrne 'uyip oImusin` dIye gerI
dnyorIurdi. (CeIuI Buyur, en de Yczdi2, C. , BuIu MuLbuusi, 1q6;, s. 1zq.) EskI DIyurbukir VuIIsI
Dr. #eIL, IupIsIuneden IsLedIgI zumun ikunIur urusinduydi. z Ocuk 1q1q`dukI IIruri, usIindu
IupIsIuneyI Lerk eLLIkLen sonru gerI geImemesI bIImInde oImuLu. YozguL duvusindu 1 yiI ugir IupIs
cezusindu urpLiriIun eyyuz AII udIi bIr suIu Ise buku bIr IIdekI duvusinu gIdebIImesI IIn
IupIsIuneden serbesL birukiIincu, Ankuru`yu gILmI ve Byk MIIIeL MecIIsI`ne kuLiImiLi. TuLukIu
LLIIuLiIuri IupIsIuneden kuirmuk IIn bIr pIun IuzirIuyun ve kendIsI de bIr LLIIuLi oIun Yunus NudI,
duIu sonru uniIurindu, LekIIIIerInI yuIniz HuIII (KuL) Puu IIe Kk TuIuL`in (Mukuru) kubuI edIp
kuLigini, dIgerIerInIn, nusiI oIsu yukindu IepImIz ikucugiz dIyerek red eLLIkIerInI ukLurmiLi.(Yunus
NudI, K:rt:l: Sctci Anilcri, ugdu YuyinIuri, 1q;8, s. 6q.)

MALTA'AK TLTLKLLLARLA NGLZ TLTSAKLARIN TAKASI

Ancuk, BrILunyu, MuILu`dukI LuLukIuIuri muIkm eLmeye yeLecek sugIum kuniLIur LopIuyumumiLi.
KuniLIurin byk bIr kismi LLIIuLiIur LuruIindun yok edIImILI. (Bu konudu duIu IuzIu bIIgI IIn yIne
bu sLunIurdu z..zoo8 LurIIInde yuyinIunun 'Tunuk urIvInI biruk, OsmunIi urIvIne buk udIi
yuzimu bukiIubIIIr.) OsmunIi yeLkIIIIerIyIe Lum bIr IbIrIIgI sugIunumumiLi. ABD bIIe eIIndekI beIgeIerI
vermekLe gnIsz duvrunmiLi. Sonundu, BrILunyu du pes eLLI ve Ankuru`nin eIIndekI ngIIIz
LuLsukIurIu MuILu`dukIIerI Lukus eLmek IIn Ankuru`yIu Lemusu buIudi. 16 MurL 1qz1`de Ankuru
LemsIIcIsI BekIr SumI (KunduI) Bey IIe BrILunyu HkmeLI urusindu LuLsukIurin degILIrIImesI IIn bIr
unIumu ImzuIundi. ngIIIzIer, MuILu`dukI 1qq kIIyI, (1o`u dogrudun ErmenI kuLIIumIurinu kurimukIu
suIuniyordu) 'deIII yeLersIzIIgI` gerekesI IIe peyderpey suIiverIImeye buIudiIur. BrILunyu Yksek
KomIserIIgI, suvu sirusindu ngIIIz suvu esIrIerIne zuIImce duvrunun sekIz kIIyIe, ErmenIIerIn LopIu
kuLIIumIurindu roI oIun drL kIIyI serbesL birukmumu kururinduydi umu bu drL kIIden nn de
duIII oIdugu 16 kIIIIk bIr grup o AgusLos 1qz1`de MuILu`dun kuLi. Son Lukus, 1 Kusim 1qz1`de yupiIdi.
BIr ngIIIz ruporundukI u cmIeIer, MuILu`dukIIerI neyIn kurLurdigini guyeL IyI zeLIIyordu:
PurIumenLo yeIerI urusindukI gI Inun, bIr Lek ngIIIz esIrIn bIr gemI doIusu Trk`e degecegI
ynndeydI. Tukus bu yzden yupiIdi. (Sre Iukkindu uyrinLiIi bIIgI IIn: VurLkes YegIIuyun, Mcltc
eleleri, BeIge YuyinIuri, zoo;; Akum, s. 61-;o.)

OSYANIN KAPANMASI

ozun Buri GrmeIerI sirusindu LIIuI DevIeLIerI`nIn Lm isrurIurinu kuriIik, ErmenI kuyipIurinin
gIderIImesI konusundu en uIuk bIr LuvIz vermeyecekIerInI gsLeren Trk LuruIi en byk mcudeIeyI,
LeIcIr suIuIurinin yurgiIunmusindun vuzgeIImesI konusundu verdI. Ancuk, sudece Trk LuruIinin
degII, yuunun LrujedIde doIuyIi du oIsu puyi oIun byk devIeLIerIn de eskI deILerIerI umukLun ikuri
yokLu. SonuLu 1 AgusLos 1q1q IIe zo Kusim 1qzz urusindu IIenmI bLn 'suIur` uI kupsuminu uIindi
ve 1 MurL 1qz`Le sIvII muIkemeIer ve DIvun-i HurpIer LuruIindun verIIen Lm cezuIur IIn uI
ikuriIuruk 'ErmenI dosyusi` uIusIur urusi urenu nezdInde ebedIyen kupuLiIdi.

VIIA BORCL INYOR

Dosyu diu kuri kupuLiIdi umu TeIcIr`In 'kuIrumunIuri`nu devIeL desLegI devum eLLI. z; HuzIrun 1qz6
LurIIII qo SuyiIi kununIu 'ErmenI suIkusL komILeIerI LuruIindun eIIL edIIen veyu bu ugurdu zururu
ugruyun TuIuL ve CemuI puuIur, Trubzon VuIIsI CemuI AzmI, TekIIuL-i MuIsusu IIderI BuIueLLIn $ukIr,
CemuI Puu`nin yuverIerI Sreyyu Bey ve NusreL beyIer, SuIL HuIIm Puu, UrIu MuLusurriIi NusreL Bey,
BoguzIiyun Kuymukumi KemuI Bey, Dr. #eIL Bey, HuIiz AbduIIuI AvnI ve Mu MuLusurriIi ServeL Bey
ve uIIeIerIne 'EmvuI-I MeLruke` (ErmenIIer veyu #umIurcu LerkedIImI muIIur) IusIindun zo bIn IIruyu
kudur kiymeLLe uruzI verIImesI kururIuLiriIdi.

MusLuIu KemuI`Ie kIIseI uLimu IInde oIdugu bIIInen Enver Puu IIn byIe bIr uyguIumu yupiImudi.
Sudece, Temmuz 1qq LurII ve qz SuyiIi Kunun`Iu Enver Puu`nin ocukIuri MuIpeyker, Trkun ve
AII`nIn TrkIye`ye geImeIerIne IzIn verIIdI. ByIece, LLIIuLiIuru kuri veIu borcu (!) bIruzcik oIsun
denmI oIdu...

Not: Yuziyi yuzurken Ienz suLiu sunuImumi oIdugu IIn okuyumudigim u kILupLu ok IIgIn bIIgIIer
oIdugunu emInIm: Tuner Akum ve VuIukn N. DudrIun, Tehcir te Tcltil, Ditcn-i crb-i rj
cbitlcri, ttihct te Terclli Ycrilcn2clcri, sLunbuI BIIgI UnIvesILesI YuyinIuri, zoo8.


TA#H DETE# z1.1z.zoo8
Aye Hr
GILme ey yoIcu, beruber ugIuuIim !

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze

ekIeyIn

BIKA IN$IS . 1q1z-1q1 BuIkun SuvuIuri`nin yenIIgIyIe

bILmesInden sonru OsmunIicik IdeoIojIsI ebedIyen LurIIe gmIm
ve TrkIge sIyusI bIr proje oIuruk beI bugIuyunIurin suyisi IizIu
urLmiLi. Trk mIIIIyeLIIIgInIn suIneye ge geImesI bu grn
suIIpIerI uisindun uruyi kupuLmu LeIui yuruLmi grnyordu.
OsmunIi`yu oIduku Lers oIun kupILuIIzmI ve mIIIIyeLIIIgI ILIuI
ederken yu du BuLi`nin reIorm isrurIurinu boyun egerken orLuyu
ikun sorunIur, BuLi dnyusinu ve bu dnyunin doguI bIr uzunLisi gIbI
grIen guyrImsIImIere yneIIk IkeyI urLLiriyordu. LLIIuLiIurin
'duIIII LmrIer` dedIgI guyrImsIImIer, Iem Ike ekonomIsInde
MsImunIurdun duIu byk puy suIIbI oIdukIuri, Iem de zerkIIk
veyu bugimsizIik LuIepIerI IIe rgLIendIkIerI IIn IedeI
LuILusinduydiIur.

RAKAL PLAN . BuIkunIurdukI byk Lopruk kuyipIurini
sIndIrememI oIun LLIIuLiIur, BuLiIi devIeLIerIn 18;8 BerIIn
AnLIumusi uyurincu ErmenI vIIuyeLIerInde yupiImusi gereken IdurI
ve Lopruk reIormIur IIn buski yupmuyu buIumusiyIu LeIuu dLIer.
BIgenIn ErmenIIere gemesI, ImpuruLorIugun bIr eIL 'yenIden
doguu` gIbI grIen 'Byk Turun` Iksnn gerekIemesInIn
engeIIenmesI demekLI. BIrIncI Dnyu Suvui IIe orLuyu ikun kuoLIk
orLum, LLIIuLiIurin, 1q1q`Le Ege`de, #umIuri kuirLuruk provusini
yupLikIuri rudIkuI pIuni yrrIge koymuIuri IIn gereke oIdu. Bu
IuILu, 'ErmenIIerden zr dIIIyorum` kumpunyusi eLruIindu
kopuriIun IirLinuIuri bIruz duIu IyI unIumuk IIn, omurgusini, Turun
IuyuIIerInI sonu erdIren ve LeIcIrIe IIIkIsI oIun Surikumi ucIusi`nin
oIuLurdugu kk bIr kronoIojI IuzirIudim.



S $LBAT 1q1q . OsmunIi DevIeLI, uIusIur urusi buskiIur yznden 8
$ubuL 1q1q`de Dogu VIIuyeLIerI IIn nemII bIr reIorm pIunini
(YenIky AnIumusi) ImzuIumuk zorundu kuIdi.

AGLSTOS 1q1q . Sudruzum ve HurIcIye Nuziri MeImed SuId
HuIIm Puu`nin yuIisindu LopIunun AImun SeIIrI Buron von
WungenIeIm, HurbIye Nuziri Enver Puu, DuIIIIye Nuziri TuIuL Puu
ve MecIIs-I Mebusun Bukuni HuIII (MenLee) Bey, gIzII bIr ILLIIuk
unIumusi ImzuIudiIur. Benzer bIr unIumu AvusLuryu seIIrI
PuIIIvIcInI IIe de ImzuIundi. Bu unIumuIur o kudur gIzIIydI kI, kubIne
yeIerInIn, IuLLu pudIuIin bIIe IuberI yokLu! UIke muceruci bIr
kIIgIn nderIIgInde muks sonunu dogru yoIu ikmiLi.

? AGLSTOS 1q1q . TC Merkez-I UmumIsI`nden BuIueddIn $ukIr,
Omer NucI ve HIImI Bey yunIurindu Grc ve AzerI LemsIIcIIerIe
Tunuk (ErmenI DevrImcI ederusyonu, ED) purLIsInIn Erzurum`du
yupiIun 8. Dnyu KongresI`ne gILLIIer. HeyeL, ED LemsIIcIIerI
#osLom, Vrumyun ve AgnunI`ye Buurimiz ErmenIIerIn
pozIsyonunu bugIi. Eger bIzImIe yrrsenIz KuIkusIuri bIrIIkLe
puyIuiriz... ErIvun, Kurs ve EIIzubeLpoI`un dogu kismi, Vun, BILIIs ve
Erzurum vIIuyeLIerIyIe bIrIIkLe ErmenIsLun`i oIuLurur dedIIer.
BenzerI LekIIIIer sLunbuI, Mu ve Vun`dukI ED`IIIere de yupiImiLi.
UIusIururusi orLumi kendI IeIIerIne gren ED LemsIIcIIerI LekIIIe
sicuk bukmudikIurini syIedI. ByIece, TC IIe ED urusindu
1qo;`den berI sren ILLIIukin sonu geIdI.

16 AGLSTOS 1q1q . AImunIurin Goeben gemIsI 'Yuvuz SuILun
SeIIm`, BresIuu gemIsI Ise 'MIdIIII` udini uIuruk OsmunIi buyrugi
ekLIIer ve AImun AmIruII SoucIon`un yneLImIne LesIIm edIIdIIer.

? IKM 1q1q . mpuruLorIugun guyrImsIIm Lebuusinin AmeIe
TuburIuri`nu uIinmusinu buIudi. 1qo; dogumIu YozguLIi VeronIku
Berberyun yiIIur sonru o gnIerI yIe unIuLLi: ...CumurLesI gn,
ukumu dogru bLn erkekIerI Trk ordusunu gndermek zere
LopIumiIur; IukuL orudu ErmenIIerI TrkIerden uyirmiIur.
ErmenIIerIn IukIurini suvunmu konusundu Lum yeLkIII kiIinmi oIun
dedem, Pupuz Hukob Berberyun ErmenIIerIn sIIuIuILinu uIinun
TrkIerden uyriIdigini grnce demI kI: 'NIIn ErmenIIerI
uyiriyorsunuz?` Trk bInbui yIe cevup vermI: 'Pupuz EIendI,
ErmenIIer yoI yupmuyu gIdecek, TrkIer Ise #us cepIesIne.` ErLesI
gn puzurdi. Dedem KuLsuI AyInI bILIrmI ve duIu yenI eve geImILI.
NeIes duII uIumudun kL Iuber bIze uIuLi. ArLIn Agu`nin ogIu
degIrmencIydI; subuI kuIkip uIimuyu gILmI, degIrmenIn yunindu
bIr sr Insun kuIuLusi, uyukIur, eIIer grm. DIII korkudun
LuLuImu bIr IuIde, neIes neIese kouruk eve dnm ve grdgn
unIuLmi. ArLIn Agu ogIuyIu bIrIIkLe geIIp dedeme dedI kI: 'Dn
ukum uskere gLrIenIerI gece vukLI boguzIumiIur.` Dedem yIe
cevup verdI: 'GIdIn, Kuymukum`u IkuyeL edIn.` ArLIn Agu
Kuymukum`u IkuyeL eLmeye gILmI; umu o gece urLik eve
geImemI...

zz IKM 1q1q . Enver Puu Donunmu Kumunduni AmIruI SucIon
Puu`yu yuziIi emIr verdI: Donunmuyi Hmuyn, KurudenIz`de
IukImIyeL-I buIrIyeyI kuzunucukLir. Bunun IIn #us donunmusini,
nerede buIursuniz IIun-i Iurp eLmeden onu Icum edInIz.

q IKM 1q1q . KurudenIz`e uiIun Yuvuz ve MIdIIII #usyu`nin
SIvusLopoI, NovorossIsk ve Odessu IImunIurini Lop uLeIne LuLLu.

KASIM 1q1q . #usyu OsmunIi DevIeLI`ne suvu IIun eLLI. LIIuI
DevIeLIerI`nIn suvuu kuLiImu kuriIigindu LLIIuLiIuru vuuL eLLIgI
puruIur, #omunyu ve BuIgurIsLun zerInden sLunbuI`u dogru yoIu
ikLi. #us-KuIkus ordusu, KurudenIz`den Agri Dugi`ndukI IuduL
zerInden yedI koI IuIIndekI suIdirisiyIu PusInIer`e kudur IIerIedI.

q-1S KASIM 1q1q . . Ordu, #usIuri Kprky`de |EIekIrL|
durdurdu. Amu Kumundun Husun zzeL Puu, uskerIn gIyIm ve
IuesInIn yeLersIzIIgInI ve ki urLIurini dnerek ekIIen #usIurin
peIne dmedI.

? KASIM 1q1q . Adsiz bIr usker gnIgnde unIuri yuzdi: Bu yuz,
IkI uIuyimizIu Yemen`den buruyu nukIoIunduk. YoIu koyuImumizdun
drL uy sonru buruyu uIuLik kI, ArubIsLun`in ceIennem sicugi
Kprky`dekI |EIekIrL|uyuz yunindu nImeL-I IIuII ImI. Burudu
udirin perdesI buzu kesmI ogIuk kuIugi gIbI kiriImukLu ve
kopmukLu. BIk kumundunim, benI siIIIyeye nukIeLmI Ise de,
LubIp ve IIu yokIugundun uresIz kuIip Lekrur Lukimimu dndm.
Akum yukIuincu Kprky`e cIvur dugIurdun LIpI bounir.
Kumundunimiz, geIecek cumu Bukumundun Enver Puu
HuzreLIerI`nIn LeILI ve Icum IIn geIecegInI mjdeIedI. O geIInceye
kudur du yn IIIk, orup ve puILoIurin verIIecegInI ve Yemen
yuzIikIurini uLucugimizi mjdeIedI. AIIuI, devIeLe ve mIIIeLe zevuI
vermesIn. Bukumundun Puu HuzreLIerI`nIn geImesI IIe, MoskoI`un
kuIroIucugindun ve kuIIrIn, kurimizdukI LepeIerde geceIerI
seyreLLIgImIz ocukIi ve muLIukIi kururguIIurini eIe geIrecegImIzden
subuyIurimiz ok emIn...

16 ARALIK 1q1q . AImun kurmuy ve generuIIerIyIe Erzurum`u
geIen HurbIye Nuziri Enver Puu, Iocusi Husun zzeL Puu`yu bugirdi:
HuLuIi duvrundiniz, buuriIi oIumudiniz! #us Ordusu burudu yok
edIImeIIydI. $ImdI Iemen IurekeLe geIp, #us Ordusu`nu yok
edeceksInIz! YuIi usker cesureLIe cevup verdI: OImuz! HuvuIuri
gryorsunuz. Her yerde kur vur. Kuruki buIumiLir. Bu urLIur
uILindu bIr IurekuL IucIuyu dnebIIIr. Ki IddeLInI kuybeLsIn, yoIIur
uiIsin, dmunu IuddInI bIIdIrIrIz! Enver IkeyIe Iuykirdi: Eger
Iocum oImusuydiniz, sIzI Idum eLLIrIrdIm!

1S ARALIK 1q1q . . Ordu`nun komuLunIigini sLIenen Enver Puu
cepIede konuLu: AskerIer! HepInIzI zIyureL eLLIm. Ayuginizdu
urik, sirLinizdu puILonuz oImudigini grdm. ukIn kurinizdukI
dmun sIzden korkuyor. Yukin zumundu KuIkusyu`yu gIrecegIz.
Orudu Ier LrI nImeLe kuvuucuksiniz. sIum uIemInIn bLn mIdI
sIzsInIz!

1q ARALIK 1q1q . Enver Puu sLunbuI`dukI eI NucIye SuILun`u u
suLirIuri yuzdi: NucIye, gzeI meIek! Ben yukindu uvdeLI umurken
ImdI zuIur eden bIr IuI benI duIu bIr mddeLIk buruyu bugIudi. .
Ordu Kumunduni Husun zzeL Puu orduyu Idure IIn kendIsInde
cesureL gremedIgInI syIyor... Hep umdugum udumIur byIe
ikiyor. $ImdIIIk . Ordu`yu ben Idure edecegIm. AIIuI kismeL eder
de u MoskoIIuri bIr ezersem, o vukIL cIcImI uik uIinIu
kucukIurim...

ARALIK 1q1q . . Ordu`yu bugIi q, 1o, 11. KoIorduIur IurekuLu
buIudi. Kur kuIinIigi kImI yerIerde bIr meLreyI geIyordu. ZemIerI
denIIen kiin en soguk gnIerIydI. Kur kuIinIigi buzi yerIerde bIr
meLreyI geIyordu. SiIirin uILindu q dereceIIk sogukIur, dmundun
duIu LeIIIkeIIydI. Gndz buIuyun yryLe yumuuyun urikIur
gece donmuyu, uyukIuri mengene gIbI sikmuyu buIudi. Adim uLmuk
neredeyse Imkunsizdi. AskerIer donmumuk IIn oIdukIuri yerde
uLIiyor, zipIiyor, kendIIerInI yerden yere vuruyordu umu nuIIIe. Ayuk
purmukIurindun buIuyun donmu, yuvu yuvu Lm vcuLIurinu
yuyiIiyordu. KImI yere meIdI, kImI oLurdu, kImI yuvurIundi, kImI
bIr ugu gvdesIne duyundi. OrLuIik kurdun IeykeIIerIe doIdu.

q ARALIK 1q1q . Beyky`Ie Kuruky`e uIumuyi .zoo kII
buurdi. OnIuri LesIIm uIumudim. nk bIzden ok evveI
AIIuIIurinu LesIIm oImuIurdi dIye yuzdi #us Kurmuy Bukuni
PIeLrorovI ruporunu. Amu Enver Puu Inudindun dnmedI.
Acimusiz emrInI verdI: GerI udim uLuni sL vurucukLir! Ardindun
rnek oImusi IIn qo-o kII kurunu dIzIIdI.

1 OCAK 1q1g . AIbuy HuIiz Hukki Puu bukumundun vekIIIne ILIruI
eLLI: BILLI puum, ordumuzun kism-I kIIIsI muIvoIdu.

OCAK 1q1g . Her eyIn bILLIgInI unIuyun Enver Puu, AIbuy HuIiz
Hukki Bey`I 'Puu` yupuruk . Ordu`nun buinu geIrdIkLen sonru
Erzurum`u dogru yoIu ikLi. Enver`I gLren uru, yoIdu bIr #us
kurukoI bIrIIgI IIe kuriIuLi uncuk #us uskerIerI kendIsInI
LunimudikIuri IIn kurLuIdu.

q OCAK 1q1g . HuIiz Hukki Puu gerI ekIIme emrI verdI ve
Surikumi HurekuLi sonu erdI.

1o OCAK 1q1g .Erzurum`dun oLomobIIIe #eIuIIye-SueIrI
zerInden sLunbuI`u uIuun Enver Puu 'cIcI kurisi` NucIye SuILun`u
suriIdi. Ardindun du ercle d'rient KuIb`nde verIIen zIyuIeLe
kuLiIdi. sLunbuI guzeLeIerI GeneI KururguIin zuIer bIIdIrIsInI
yuyimIudi: Ordumuz Surikumi`u dek IIerIeyerek kesIn buuri
kuzunmiLir. Ancuk, Enver Puu businu yIe bIr sunsr uyguIudi kI,
yiIIurcu Surikumi ucIusi Iukkindu guzeLeIerde Lek suLir, Lek resIm
ikmudi. KendIsIne, . Ordu minLikusindu zuyI oImu usker suyisinin
usIindu 6oo bIn cIvurindu oIdugunu IesupIudigini syIeyen HurbIye
NezureLI'nIn Ordu kmuI DuIresI Mdr vekIII MIruIuy BeII (ErkIn)
Bey`e yIe dedI: BunIur nusiI oIsu bIr gn Iecek degIIIer mIydI!

1g $LBAT 1q1g . HuIiz Hukki Puu, LIIse yukuIundi ve Erzurum`du
IuyuLu vedu eLLI.

1q $LBAT 1q1g . LIIuI DevIeLIerI donunmusi, muyin ve Iugim
bIgeIerInI koruyun buLuryuIuri susLurdukLun sonru uiIun geILLen
Murmuru`yu gIrmek zere unukkuIe Boguzi`ndu IurekuLu buIudi.

g $LBAT 1q1g . HurbIye NezureLI ordu bIrIIkIerIne gnderdIgI bIr
yuziyIu, ErmenI uskerIerIn sIIuIsizIundiriImusini ve kururguIIurdun
uzuk LuLuImuIurini emreLLI.

6 $LBAT 1q1g . Adunu VuIIIIgI, ErzIn`dekI ErmenIIerIn suIIIdekI
ngIIIz suvu gemIIerI IIe IIIkI kurmu IuuIIyeLInde oIdukIurini LespIL
ederek, o bIgede IIbIr ErmenI kuImumuk zere DrLyoI`dukI
ErmenIIerIn LmyIe OsmunIye CeyIun ve Adunu`yu sevk
edIImesIne kurur verdI.

g MART 1q1g . ZeyLun`dukI (bugn KuIrumunmuru`Lu
SIeymunIi) AzIz AsLvuLsuLsIn MunusLiri`nu siginun oo kudur
ErmenI usker kuugi, BInbui HurIL Bey kumundusindukI bIn
kIIIIk bIrIIk LuruIindun LesIIm uIinmuyu geIIndI. SubuILun ukumu
kudur devum eden urpimuIur sonucundu kuukIur LesIIm oIdu.

6 MART 1q1g . q. Ordu KomuLuni CemuI Puu DuIIIIye
NezureLI`ne Isyunin busLiriIdigini Iuber verdI. BIge vuIIsInIn
ILIruzIurinu rugmen ZeyLun`dukI ErmenIIerIn Le IkIsInIn MsImun
IuIki ok oIun ovuIik bIgeIere (rnegIn Konyu`yu) g eLLIrIImesInI
nerdI. Sonru srgnIerIn yn Der Zor`u evrIIdI. OnIurin bouILLigi
evIere MsImun muIucIrIer yerIeLIrIImeye buIudi.

1q NSAN 1q1g . Vun bIgesIndekI ErmenIIer Isyun eLLI, IkmeL
bIrIIkIerI IIe eLeIer kuriIikIi kuLIIumIur yupLi.

q NSAN 1q1g . Yubunci busindun ve kuun esIrIerden Surikumi
IucIusinin usIini grenen IuIki yuLiLirmuk IIn guzeLeIerde
'ErmenIIerIn dmunIu ILLIIuk yupip orduyu urkudun vurdugu`nu duIr
yuziIur boy gsLermILI. Bu konudu bui eken crb Mec2:csi`ni
ikurun AIbuy SeyII`nIn de IInde buIundugu gIzII komILe LeIcIr
kururini uIdi ve sLunbuI`dukI ErmenI cemuuLInIn nde geIenIerInden
oIuun z kIIIIk IIk kuIIIe Ayu ve unkiri`yu dogru yoIu ikuriIdi.
Bu kIIIerIn ogundun bIr duIu Iuber uIinumudi.

1S MAYIS 1q1g . Vun eIrI ErmenI IsyunciIurin yurdimiyIu
#usIurin eIIne dL. #usIurin kurdugu AnLrunIk`In komuLusindukI 1.
ErmenI gnII bIrIIgI IIe OsmunIi MecIIsI`nde Erzurum mIIIeLvekIII
oIun Armen Guro numIi KurekIn PusLirmuciyun`in rgLIedIgI z.
ErmenI gnII bIrIIgI bIgedekI MsImun kyIerInI ve kendIIerInI
desLekIemeyen ErmenI kyIerInI yugmuIudi, kuLIIumIur yupLiIur.
KurekIn PusLirmuciyun`in kurdeI VuIun PusLirmuciyun Ise,
Surikumi`LukI OsmunIi ordusundu BInbui ZIyu (Yergk) Bey`In
komuLusindu #usIuru kuri suvumiLi.

, MAYIS 1q1g . UIkenIn drL bIr yunindukI ErmenIIerI Der Zor
IIerIne gnderecek geIcI LeIcIr kururnumesI ikuriIdi.

? HAZRAN 1q1g: BursuIi AoL OIunyun zorIu yoIcuIugu yIe
unIuLLi: 1q1q`Le Trk HkmeLI genIerImIzI LopIuyip, sIIuI uILinu
uIdi; ondun sonru du uIIeIere 'urubu kIruIuyin, yukin bIr yere
gIdecegIz` denIIdI. Purusi oIun yk urubusi kIruIudi, purusi oImuyun
du yuyun gILLI. BIz de ocukLuk; unnemIzIn eLegInden LuLup
yryerek gILLIk. Uzun sre yoIcuIuk eLLIk. Ik durugimiz Konyu IdI.
Orudu, bIzI eIre sokucukIurinu, dugIurdu jundurmuIurin gzeLImI
uILindu u susuz birukLiIur... GnIerce, IuILuIurcu yryorduk.
AyukIurimiz kunIur IInde yryorduk. ZupLIyeIer kumiyIu
vuruyorIurdi. BIrokIuri bunu duyunumuyip, yoIdu Id. CeseLIer
yerde kuIiyordu ve geceIerI kurLIur onIuri yIyordu. Yuyun gIdIyorduk.
ZuLen ok uz kII kuImiLik, nk bIrok Insun ImL. BIr de gde
dIye bIr kyn yukinIurinu uIuLik. Orudu 'Puruniz yok mu? PuruIuri
ikurin!` dIyerek sLmze suIdirdiIur ve soygun buIudi...

1, HAZRAN 1q1g . AImunyu BykeIIsI WungenIeIm merkeze
gnderdIgI ruporu ErmenI LeIcIrInIn sudece usker nedenIerIe
yupiImudigi ok uik dIye yuzdi. TuIuL Puu Dnyu Suvui`ni buIune
ederek, di IkeIerIn dIpIomuLIk mduIuIeIerIne uIdirmuksizin,
IkeyI I dmunIurdun Lumumen LemIzIemek IsLedIgInI ve bunun
TrkIye`nIn mLLeIIkI AImunyu`nin du ikurIurinu oIdugunu
syIemILI. TuIuL`u gre devIeL byIece gIenecekLI.

q TIMMLZ 1q1g . AmerIkun BykeIIsI MorgenLIuu, IuLiruLinu,
u noLu dL: TuIuL bunu, meseIeyI |LeIcIrI| son derece eLruIIicu
LurLiLikIurini ve sonuLu bugIi kuIucukIuri bIr kururu uIuLikIurini
syIedI. Dnyu LuruIindun suIunucukIurini syIedIgImde, kendIIerInI
nusiI suvunucukIurini bIIdIkIerInI syIedI. Buku bIr deyIIe
umurundu bIIe degIIdI.

1 AGLSTOS 1q1g . TuIuL Puu eIInde bIgeIere yoIIudigi buzi
LeIgruIIurin evIrIIerI oIdugu IuIde AImun BykeIIIIgI`ne gILLI ve
LurIIe geecek nI szn syIedI: ErmenI meseIesI
IuIIoIunmuLur!

1g ARALIK. 1q1, . Surikumi HurekuLi sirusindu OsmunIi
GeneIkurmuy Bukuni oIun GeneruI BronsurL von ScIeIIendorI
ruporunu MemIekeLIn en gzIde kuvveLIerI IurbIn IIk senesInde
Iurcundi dIye yuzdi.

1q MART 1q1q . Suvu suIurini soruLurmuk zere 1q18`de
MusLuIu ArII (Deymer) bukunIigindu kuruIun OsmunIi DuIIIIye
NezureLI KomIsyonu`nun ruporunu gre BIrIncI Dnyu Suvui
sirusindu IuyuLini kuybeden OsmunIi ErmenIIerInIn suyisi 8oo
bIndI.


SARIKAMI$ HARIKATININ BLANOSL

"Askeri kIrdIrun Inveri Puu (BIr Surikumi Lrksnden)

YiIIurdir LurLiiIir, Surikumi`Lu cepIeye ku kII srImL, ku kII
eIIL oImuLu? 1q`Le yIne GeneIkurmuy LuruIindun yupiIun
uikIumuyu gre 'zuyIuL` yunI 'kuyip` suyisi 1oq.z;q IdI. Bu kuyipIurin
ne kuduri 'eIIL`, ne kuduri 'yuruIi`, ne kuduri 'esIr`, ne kuduri 'IIrur`
IuIu bIIInmIyor. DuIu sonru IuIk urusindu yuygin kunuuLe uygun
oIuruk qo bIn eIIL verIIdI dendI, umu sonru bu suyinin Enver`In
presLIjInI sursLigi grInce suyi drImeye uIiiIdi. Ordunun
Lm mevcudu ; bIn kIIyken, nusiI qo bIn eIIL verIIebIIIrdI kI? Tm
urIvIer eIInIn uILindu oIdugu IuIde yiIIurdir bu konudu bIIImseI bIr
uruLirmu yuyinIumumi oIun GeneIkurmuy 18 AruIik zoo;`de
nLerneL sILesIne koydugu 'bIIgI noLu`yIu rukumi sessIzce revIze eLLI:
Surikumi`Lu Lek kurun uLmudun eIIL oIunIurin suyisi 6o bIndI!

PekI, bu suyiIur dogru muydu? Surikumi`LukI q. KoIordu Kurmuy
Bukuni Yurbuy KprII $erII (Iden) Bey IuLiruLindu yIe
yuzmiLi: q. KoIordu bIgesInde en boI oIun ey erIer IdI. GerekLen
uskere uImu duIreIerInden LopurIuniImi ceLveIIere gre redII, usLu ve
ucemI erIerIn LopIum suyisi 1o.ooo ve yu sinirinu vurmumi yedek
usLu ve ucemI erIerIn LopIumi q.ooo kI Lm 1qo.ooo er edIyordu...
HurekuL buIuyucugi zumun, . Ordu`nun mevcudu 1qo.ooo Insun ve
6o.ooo Iuyvundi. Bu mevcudun uILi uyIik IuesI IIn yukIuik 88
mIIyon kg. bugduy, uvdur ve urpuyu gereksInIm vurken, ordu
umburIurindu yuIniz 1.zo.ooo kg yIyecek ve LuIiI vurdi...
AnIuiIiyordu kI, Surikumi`Lu urpiun . Ordu, ;.ooo kIIIIk degII,
1; bIn kIIIIk orduydu.

SUU AYAGA KAK! . PekI, 1q`de ILIruI edIIen 1oq.z;q 'zuyIuL`
kImIn suu? HurekuLu kurur veren, bunu komuLu kudemesIne zorIu
kubuI eLLIren, uskerIerI gIysIsIz, IuesIz -q derecede cepIeye sren
Enver Puu`nin suIundigini suniyorsunuz degII mI? YuniIiyorsunuz.
KImI LLIIuLiIur gIbI ErmenI eLeIerInI suIudi, kImI Kprky`de
dmuni LukIp eLmeyen Husun zzeL Puu`yu uLLi suu, kImI en uz
Enver Puu kudur IirsIi umu sLruLejI ve LukLIk cuIIII oIun HuIiz Hukki
Puu`yu, kImI OsmunIi GeneIkurmuyi`nin buindukI AImun generuII
GeneruI BronsurL von ScIeIIendorI`u uLLi suu.

zoo;`de GeneIkurmuy, "Surikumi KuuLmu HurekuLi; dmun
kuvveLIerInIn urkusinu dmeyI IedeI uIun buuriIi bIr pIundi. Ancuk
sLruLejInIn IukLrIerInden zumun ve IkIIm urLIuri IyI
degerIendIrIIemedIgI IIn bu sonu kuiniImuz oImuLur dIyerek
durumu Idure eLmeyI seLI.

HuIbukI, Enver`Ie dLg unIumuzIik yznden ruk`u gnderIIen
GoILz Puu gnIgne yIe yuzmiLi: KuIkusyu`du muuIeseI
NupoIyon BonupurL oIdugunu IddIu eden ve cuIII yeLIen bIrok
udum vur. BunIur, orduIurinu gIerIyIe bugdumuyun grevIer
vermIIer ve bu yzden orduIurini byk zururu ugruLmiIurdir.

BIrIncI Dnyu Suvui`ndu ku eIIL verIIdIgI de IuIu bIIInmIyor.
#esmI rukumIuru gr qoo bIn eIIL vur. BunIurin Iesubinin du
LLIIuLi PuuIuru soruImusi gerekIyor. HuI byIeyken, bIrIIerI
IuLuIurinu IuIu gnuI keIIerI uriyor. OnIur gneI buIikIu sivumuyu
uIisin, nokLuyi 'vuLun uIrI` MeImeL AkII (Ersoy) koysun: GILme ey
yoIcu, beruber oLurup ugIuuIimJ EIemIm bIr yregIn kuri degII,
puyIuuIimJ Ne yupip yeIsImI kuIreyIeyeyIm, bIImem kIJ OyIe
deIeLII muIILImde dnen muLem kI!J AI! Kurimdu vuLun numinu
bIr kubrIsLun yuLiyor ImdI...

TA#H DETE# 1q.1z.zoo8
Aye Hr
MezopoLumyu`nin kudIm IuIki: SryunIIer

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

OrIun MIrogIu, 1o AruIik zoo8 LurIIII sLunundu, MIdyuL-dII yoIu

zerIndekI Mor GubrIeI MunusLiri`nin, evresIndekI LoprukIuri Iuksiz yere
zerIne geIrdIgI IddIusiyIu kyIIer LuruIindun IukIurindu uiImi
duvudun ve SryunI-KrL IIIkIIerInden sz eLLIgI 'KurdeIm Kuryukos` udIi
gzeIIm yuzisinu, Mor GubrIeI SryunI MunusLiri`nin VukiI Bukuni Kuryukos
Ergn`n Bu munusLir vurken OsmunIi du yokLu, TrkIye CumIurIyeLI de
yokLu. BIz burudu IguIcI degIIIz, yzyiIIurdir bu LoprukIurduyiz ekIIndekI
yukinmusinu IronIk bIr cevup verIyordu: Toprugu gz doymuyunIurin
IkesInde bu szIerIn ne kiymeLI oIur, kurdeIm Kuryukos?

IKR TAKP Bu IuILu IIn, MogoIIur, MevIunu CeIuIeddIn #umI ve
MevIevIIIk Iukkindu bIr yuzi IuzirIudigim IuIde, derIuI IIkrImI degILIrdIm
ve MIrogIu`nun uLigi yoIdun devum eLmeye kurur verdIm. ByIece, bu
LoprukIurin kudIm IuIkIurindun SryunIIerIe IIgIII bIIgI boIugumuzun bIr
bImn oIsun doIdurmuyi umuyorum. Uzun ve kurmuik bIr LurIIeyI bIr
suyIudu unIuLmunin ImkunsizIigi yznden guzeLe suyIusindu sudece
OsmunIi`nin son yiIIuri IIe CumIurIyeL LurIIIndekI buzi sIyusI oIuyIuru
degIndIm umu guzeLenIn web suyIusi IIn IuzirIudigim bu nsIudu,
SryunIIerIn kkenIerI, dInIerI ve eLkIsI gnmze dek sren 'SeyIo`
unIuLisinu IIIkIn buzi LemeI bIIgIIerI buIubIIIrsInIz.

KKIN SryunIIerIn kkenIne IIIkIn LurLimuIur, mIIIIyeLIIIk
ukimIurinin IddeLIendIgI 1q. yzyiIdu orLuyu ikLi. Bugn zeIIIkIe
dIusporudu, LurIIIerInI BubII ve Asur kILrIerIne gLrenIerIe, IIk HirIsLIyun
LopIuIukIurindun ArumIIere gLrenIer urusindu uLeII bIr LurLimu sryor.
Bu grupIurdun IIkI poIILIk, IkIncIsI dInseI vurguIuriyIu dIkkuLI ekIyor.
AsurIuIur en eskI yuziIi beIgeIerI MO zooo yiIIurinu uIL oIun MezopoLumyuIi
bIr eIIr devIeLI IuIki. Buzi kuynukIuru gre Arup yurimudusindun
MezopoLumyu`yu geIen SumI kuvImIerInden bIrI oIdugu, buzi kuynukIuru gre
OrLu Asyu`dun geIen kuvImIerIe MezopoLumyu kuvImIerInIn kuriimi oIdugu
IddIu edIIen ArumIIerIn LurII yzne MO 1q. yzyiIdu ikLiginu duIr IpuIuri
vurdir uncuk IukIurindukI IIk uik bIIgIIer MO 1zoo`Iere uIL. TevruL`u gre,
ArumIIer IIe AsurIuIur Hz. NuI`un ogIu Sum`in be ogIundun IkIsInIn
nesIInden geIIyorIur, umu MO 1ooo`II yiIIurdu bIrbIrIerIne dmun oImu bu
IkI kurde.

L Ancuk IIgInLIr, AsurIuIur ArumIIerI egemenIIkIerI uILinu uIdikLun
sonru ArumIce konumuyu buIumiIur. Dnyunin IuIu konuuIun en eskI dIII
oImu zeIIIgInI koruyun ArumIce, HirIsLIyunIigi IIk benImseyen IuIkIurdun
bIrI oIun UrIu (Edessu) IuIkinin du dIIIymI. BuziIuri gnmz
SryunIcesInIn UrIuIiIurin konuLugu ArumIce IeIesI oIdugunu syIyor.
Bugn Tur AbdIn`de (keIIme unIumiyIu KuIIurJKIeIer Dugi unIuminu
geImekLe oIup, SryunI LermInoIojIsInde DIyurbukir, UrIu, NusuybIn ve
MurdIn`I IIne uIun bIgenIn udi) IuIk urusindu konuuIun 'Turoyo` Ise
modern ArumIcenIn IeIeIerInden bIrI.

N SumI irkindun yuri eIsunevI bIr LopIuIuk oIun ArumIIerIn en uzindun
bIr bIm, o`Iu yiIIurdu HirIsLIyunIigi kubuI ederek 8 yiIindu AnLukyu
PuLrIkIIgInI kurduIur. HirIsLIyunIigi kubuI eLmeyen ArumIIerden uyirL eLmek
IIn, bu grubu SryunI denIIdI. (YunI SryunI udi, kkenI Asur veyu ArumI
oIun bIr IuIkin dInseI udi. Bu yzden de bugn SryunI denInce ukIu eLnIk
vurgusunu gre dInseI vurgusu ugir busun eLno-dInseI grup geIIyor.)

SryunI (kendI deyIIerIyIe 'Sryoyo`) udinin orLuyu ikiiyIu IIgIII bIIgIIerIn
ogu mILoIojIk nILeIIkLedIr. SryunI udinin bnun`in gneyIndekI Sur
eIrInden geIdIgInI IIerI srenIere gre, eIrIn 'SurIIn` denIIen bIgesInde
Hz. su`nin IuvurIIerI eLruIindu oIuun HirIsLIyun LopIumu Sur eIrI IIe LIcurI
IIIkIIerI oIun YununIiIur SryunI demIIerdIr. BIr buku Leze gre Ise bIr SumI
kuvmI oIun ArumIIerIn memIekeLI, skender`In IuIeIIerI LuruIindun eIe
geIrIIdIkLen sonru IsmI 'SurIye` oIuruk degILIrIImI ve burudu yuuyun IuIku
du SryunI denIImILIr. BIr dIger gre gre SurIye IsmI, bIgeyI eIe geIren
komuLun KIIIkos`un kurdeI Suros`dun geImekLedIr. Buzi kuynukIuru gre
SryunI IsmI, Pers KruIi KeyIsrev`den, bIr bukusinu gre AnLukyu eIrInI
Inu eden, MezopoLumyu`du Ikm srm oIun ArumI KruIi Srrs`Len, bIr
dIgerIne gre Hz. bruIIm`In sIuIesInden DudunogIu Asur veyu Asurn`den
geImekLedIr. IIoIojIk yukIuimu gre Ise AsurIuIurin IkesIne, YununIiIur
LuruIindun keIImenIn sonunu bIr 'y` IurII ekIenerek As:rc denIImI, duIu
sonru keIImenIn buindu buIunun 'u` IurII derek keIIme Suryu`yu
dnmLr.

BLLNMILIR HirIsLIyunIigi 'KuLoIIk` ve 'OrLodoks` dIye bIen
LurLimuIur urusindu Hz. su`nin LunrisuI (Bubu) ve InsunI (OguI) dogusi
konusundukI uyriIikIur ok nemIIdIr. Bu LurLimuIuru zm buImuk
umuciyIu LopIunun q1 LurIIII EIes ve q1 LurIIII Kudiky (HuIkedon)
KonsIII`nde uIoroz edIIen SryunI IIuIIyuLi Mur NusLurIus`un IzInden
gIderek Hz. su`nin LunrisuI ve InsunI dogusinin bIrbIrInden uyri oIdugunu
suvununIuru NusLurI denIImILI. (1q. yzyiIdu NusLurI KIIIsesI, udini 'Dogu
Asur KIIIsesI` oIuruk degILIrmILIr.) Kudiky KonsIII`nI IzIeyen yiIIurdu
buskiIurdun sonru yok oImu LeIIIkesIyIe kuri kuriyu kuIun AnLukyu SryunI
KIIIsesI`nI qo`Iurdun ILIburen yenIden uyugu kuIdirun UrIuIi ruIIp Yukup
Buruduy`in udindun doIuyi, BIzuns oLorILeIerI LuruIindun SryunI
OrLodoksIuru 'YukubIIer` denmeye buIudi. (Bu udIundirmu OsmunIiIur
dnemInde de kuIIuniIdi uncuk bugn kuIIuniImiyor.)

YIne Kudiky KonsIII`nde, BIzuns mpuruLoru MurkIunos`un yunindu yer
uIuruk, Kudiky KonsIII`nIn kururIurini desLekIeyenIere, SryunIIer 'MuIkoye
MeIkIL` (MeIkILIer) udini verInce orLuyu yenI bIr kIIIse ikLi. Bu IIude,
SryunIcede 'KruIin yunduIuri` unIuminu geIIyordu. MeIkILIer uzun sre
BIzuns kIIIsesInIn emsIyesI uILindu SryunIce IILurjIk dIIIe egILImIerIne
devum eLLIIer. Arup IsLIIuIurindun sonru BIzuns kIIIsesInden uyriIdiIur.
DIIIerInI duIu sonruIuri SryunIceden Arupuyu evIrdIIer. Bu LopIuIuk
gnmzde #um OrLodoks udiyIu uniImukLu. bnun`dukI MeIkILIerIn
IInden, ;. yzyiIdu Mor Murun udIi ruIIbIn ekLIgI bIr grup MuronIL
PuLrIkIIgI`nI DIger yundun #um OrLodoks (MeIkIL) KIIIsesI bIreyIerInden bIr
bIm, buku bIr unIumuzIik yznden #omu PupuIik Krss`ne
bugIundiIur. (KuLoIIk PupuIigin oLorILesInI kubuI eden uncuk kendI IIerInde
OrLodoks IIuIIyuLin gerekIerInI uyguIuyunIuru 'unIuL kIIIseIerI` denIyor.
Konumuzu gIren KeIdunI, Murun, MeIkIL, KipLI KuLoIIk, SryunI KuLoIIk,
MuIubur KuLoIIk KIIIsesI 'unIuL` kIIIseIerI urusindu.)

1qq yiIindu, Kibris MeLropoIILI TImeLIeos`un nderIIgIndekI bIr grup
NesLurIIerden uyriIdi. Pupu LuruIindun kendIIerIne KeIdunIIer (ncII`de BubII
eIrInIn yerIne kuIIuniIun KuIde eIrIne uLiIIu 'KuIde eIrInIn uIuIIsI`) udi
verIIdI. 1;8z yiIindu EpIskopos MIIueI Curve`nIn nderIIgInI yupLigi bIr grup
SurIyeII SryunI, SryunI KuLoIIk KIIIsesI`nI kurup (kendI IIyerurIIerI IInde)
PupuIigu bugIundi. 1q. yzyiIdu ProLesLun mIsyonerIerInIn SryunIIer
urusindukI propugundu uIimuIuri sonucu orLuyu bIr de SryunI ProLesLun
cemuuLI ikLi umu bu kk grup bugimsiz bIr rgLIenme gerekIeLIremedI.
Buzi kuynukIurdu 16oo`IerIn buindu, IdurecIIerIn zuIImIIgI yznden buzi
SryunIIerIn sIumIyeL`e geLIgI IddIu edIIIr. Bugn bu grupIuru MIuImI
denIImekLedIr.

SryunIIerIn IIk PuLrIkIIk merkezI AnLukyu`duydi. PuLrIkIIk mukumi, LurII
IInde HuIep, MuIuLyu, DIyurbukir ve MurdIn urusindu gIdIp geIdIkLen sonru,
1zq yiIindu PuLrIk Mor gnuLIyos YusuI Mur VuIup LuruIindun srekII ve
resmen MurdIn`dekI DeyrIzuIurun (Deyr`z-ZuIurun) MunusLiri`nu Luindi.
Ancuk, bu LurIILen sonru pek ok puLrIk, DIyurbukir`dukI Meryem Anu
KIIIsesI`nde veyu MurdIn`dekI KirkIur KIIIsesI`nde IkumeL eLmeyI LercII eLLI.
nk DIyurbukir Iem merkezI devIeLIe, Iem dnyuyIu IIIkIIer uisindun
duIu geIImI bIr yerIeIm yerIydI.

SryunI OrLodoks KIIIsesI PuLrIgInIn cemuuL IInde kuIIundigi unvun 'Tm
Dogu ve SryunI Yukub KIIIseIerI IIe AnLukyu HuvurI PuLrIgI KuduseLII Mur
gnuLIyos` IdI. 'Mur` veyu 'Mor` 'uzIz` unIuminu geImekLe, 'gnuLIyos` Ise,
1zq`Le PuLrIk Mur VuIub`in, 1o; yiIindu #omu`du IdrIen AnLukyu
PIskoposu gnuLIyos`un udini kuIIunmusindun sonru kuIIuniImusi geIenek
IuIIne geIen bIr unvundir.


OSMANLI NIM: IRMINLIRN GLGISNI

SryunI LurIIIIere gre, SryunIIer en byk zuIm BIzunsIiIurdun grm,
bunu kuriIik AbbusIIer ve SeIukIuIur dnemInde buski ruIuL yuumiIurdi.
OsmunIi DevIeLI`nde (Misir`dukI KipLIer ve BosnuIi BogomIIIerIe bIrIIkLe)
devIeLIe IIIkIIerInI yrLmek uisindun ErmenI OrLodoks (Gregoryen)
PuLrIkIIgIne bugIundiIur, uncuk kendI I IIerInde zerk birukiIdiIur. kI
puLrIkIIk urusindukI bu IIIkInIn uLII SuILun MeImeL zumunindu mi yoksu
Yuvuz SuILun SeIIm zumunindu mi kuruIdugu Lum bIIInmIyor umu IkIncIsI
zumunindu oImusi duIu kuvveLII IILImuI.

AYRILMA ABALARI SryunI OrLodoks KIIIsesI, 1;8z yiIindu, uz suyidu
epIskopos LuruIindun puLrIk seIIen MIIuyeI Curve`nIn, seIme kuLiImuyun
epIskoposIur LuruIindun guyrImeru IIun edIImesI zerIne bIr krIz yuudi.
Curve`nIn SurIye`dekI KuLoIIk SryunIIerIn buinu gemesI ve 18q`Le Pupu
LuruIindun kendIsIne 'SryunI KuLoIIk PuLrIgI` unvuni verIImesI zerIne,
OrLodoks SryunIIer kendIIerIne 'SryunI KudIm` demeye buIudiIur. SryunI
KuLoIIkIer, ImpuruLorIugun KuLoIIk cemuuLI IIe bIrIIkLe 181`den ILIburen uyri
bIr PuLrIkIIk uILindu LopIundi, SryunI KudImIer Ise ErmenI PuLrIkIunesI`ne
bugIi kuIdi. KuLoIIk SryunIIer SurIye ve bnun bIgesInde mIsyoner
IuuIIyeLIerI yrLen runsizIurin desLegIyIe Avrupu`yu uiImi, SryunI
KudImIer Ise birukin Avrupu devIeLIerIyIe Lemusi, OsmunIi DevIeLI IIe
IIIkIIerInde bIIe ErmenI OrLodoks PuLrIkIIgI`ne muILu kuImiIurdi.
sLunbuI`dukI konumIurini gIendIrmek ve grece bugimsiz bIr poIILIku
IzIemek IIn 18qq`Le sLunbuI`dukI Meryem Anu KIIIsesI`ne yerIeen SryunI
KudImIer (kI ErmenIIerIn IddIusinu gre kIIIse ErmenI cemuuLIne uILLI) eskI
BubII ve Asur IuIkindun oIdukIurini, kkIerInIn HirIsLIyunIik ncesIne gIden
SubInIere (YiIdizu Lupun) uzundigini beIIrLerek, IdurI uidun ErmenI
PuLrIkIIgI`nden uyriImuk IIn IkI kez gIrIImde buIunduIur umu buuriIi
oIumudiIur.

ErmenI AIkum DeILerIerInde 'ErmenI mIIIeLI kuIIurinu bugIi SryunI LuIIesI`
veyu 'ErmenI yumukIuri` gIbI LerImIerIe uniIunSryunI KudImIerInIn kendIIerI
udinu uIdikIuri IIk beruL 18q; LurIIInI Luir uncuk, bu beruL sLuLIerInIn
degILIgInI gsLermez. SryunIIer, IIk deIu 18 MurL 1oJ1q1q LurIIInde
AdIIye ve MezuIIp NezureLI`ne buvururuk, SryunI KudIm OrLodoks
KIIIsesI`nIn OsmunIi brokrusIsIndekI yerInI LescII eLLIrdIIer. (6q muddeIIk
nIzumnume IIn bkz. MuruL BebIrogIu, s2cnli Detleti'nde Gcri2usli2
Nizc2nc2eleri, AkudemI MuLbuusi, zoo8, s.1q-z1.)

MONROS SONRASI ARAYI$LAR OsmunIi DevIeLI`nIn BIrIncI Dnyu
Suvui`ndu yenIIgIsInI LescII eden o EkIm 1q18 LurIIII Mondros
MLurekesI`nde, Arup usiIIi nIusun yogun yuudigi MurdIn ve cIvuri
Iukkindu verIImI bIr kurur yokLu. ngIIIzIer ve runsizIurdun IungIsI duIu
Iknu edIcI oIursu, bIge o LuruIin puyinu birukiIucukLi. Once ruk`LukI ngIIIz
yeLkIIIsI BInbui E.W. CorbeLL NoeI geIdI eIre. 11Muyis 1q1q`du V. KoIordu
KomuLuni MIruIuy Kenun Puu IIe grL, urdindun kenLI LesIIm eLmeIerI
IIn eIrIn IIerI geIenIerInI Iknu eLmeye uIiLi. $eIIr IuIki IkI urudu kuImiLi.
SurIye ve dIger Arup LoprukIuri ngIIIz ve runsizIurin IduresIne gemILI. BIr
yundun sLn bIr gce suIIp oIun ngIIIz ve runsizIur, Le yundun
dugiImukLu oIun OsmunIi DevIeLI vurdi. BIr kurur vermek durumunduydiIur.
SryunI kuynukIurinu gre, eIrIn MsImun eruIi, SryunI KudIm KIIIsesI
PuLrIgI Mor gnuLIyos Iyus $ukIr EIendI`ye ukiI dunimuyu kurur verdIIer.
Iyus $ukIr EIendI, onIuri Iknu eLLI ve BInbui NoeI`e, BIz ArupIur, KrLIer ve
SryunIIer oIuruk OsmunIi IduresInden uyriImuk IsLemIyoruz. HuIIIeye
bugIiyiz ve Trk kurdeIerImIzIn yunindu kuImuyu devum edecegIz. GerekIrse
muIIurimiz ve cunIurimizIu suvuucugiz dedI. OIumsuz cevubi uIun BInbui
NoeI, bu seIer DerIk kuzusinu gILLI ve DerIkIIIerI kuzunmuyu uIiLi. Ancuk,
orudu du buuriIi oIumudi. z8Muyis 1q1q`du MurdIn`I Lerk eLLI. Bu SryunI
unIuLisinu bukiIirsu, MurdIn`In dmun eIIne dmemesInde SryunI KudIm
PuLrIgI Iyus $ukIr EIendI`nIn munevI nderIIgInIn puyi bykL.

SLRYANLIR KNA TLRL Iyus $ukIr EIendI o gnIerde SryunI
nIusun yogun oIdugu yerIere uzun bIr gezIye ikLi. Bu gezInIn, 1q1`Le
ErmenIIerIe bIrIIkLe uyukIunun DIyurbukir, MurdIn, CIzre`dekI SryunIIerI
yuLiLirmuk IIn oIdugu unIuiIiyordu. 18 nIsundu buIuyun gezI DIyurbukir,
SIverek, UrIu, HuIep, Humus, Humu, $um, ZuIIe ve BeyruL`un zIyureL
edIImesInden sonru sLunbuI`du son buIdu. z6 EyII 1q1q`du SuILun
VuIdeLLIn IIe gren Iyus $ukIr EIendI`ye VuIdeLLIn LuruIindun bIrIncI
dereceden OsmunIi nIuni verIIdI.

1q1g ZARARLARININ TAZMN DuIu Iyus $ukIr EIendI sLunbuI`u
vurmudun, SryunI OrLodoks cemuuLInIn LemsIIcIIerI PudIuI`Lun, 1q1`Le
ErmenIIerIe bIrIIkLe SurIye`ye grIen SryunIIerIn yenIden
memIekeLIerIne dnmeIerIne IzIn verIImesI ve MurdIn`de yupiminu buIunun
okuIun Inusi IIe yeLIm ve duIIurinin IuesI IIn rLI denekLen (LuIsIsuL-i
mesLure) yurdim yupiImusini LuIep eLmILI. VuIdeLLIn`In emrI IIe konu
MecIIs-I VkeIu`du (BukunIur KuruIu) zz Kusim 1q1q LurIIInde InceIendI ve
u unIumIi cevup verIIdI: VukI IsLekIerden Iurp esnusindu LeIcIr edIImI oIun
SryunIIerIn memIekeLIerIne IudesIyIe Iskuni ve menkuI ve guyri menkuI
muIIurinin IsLIrduL ve kendIIerIne LesIImI, IkmeLe yurdimdu buIunuImusi
ve muurII Iune IIssesInden SryunI mekLepIerIne LuIsIsuL verIImesI,
GuIuLusuruy SuILunI mekLebI IIe resm mekLepIerde Ier sene SryunIIerden
IkIer ocugun IeyI oIuruk meccunen kubuI (...) muIurebede ve LeIcIr
esnusindu IenIerIn ocukIurinu IkmeLe yurdim yupiImusi ve SryunI
yeLIm ve duIIurinin kendI ruIunI reIsIerIne LesIImI, bunIurdun mezIep
degILIrenIerIn usiI dInIerIne serbesLe dnmeIerInIn sugIunmusi, evveIce
IkmeL LuruIindun LuIsIs oIunmuken bIr seneden berI kesIImI oIun z.ooo
kuruun eIII IIruyu IbIugi, gerek sLunbuI gerek Lurudu mecIIs ve duIreIerde
KudIm SryunI cemuuLInden de eIII ve Iuyik oIunIurin IIzmeLe uIinmuIuri,
SryunI kIIIsesI bILIIgInde Inusinu buIunun mekLebIn IkmuII IIn nukdI
yurdimdu buIunuImusi (...) kururIumiLir. (AkLurun MusLuIu OruI,
MurdIn`In Son SryunI KudIm PuLrIgI Mur gnuLIos . Iyus $ukIr
EIendI, Mclclelerle Mcrdin, IV, ne2li Si2clcr, Dini
Topl:l:llcr, MurdIn, zoo;, s. z81-z8z.)

Kurur unIumIiydi, nk IIudeIerden grIdg gIbI, devIeL en uzindun
1q1`Le SryunIIere yupiIun kL muumeIeyI ve IuksizIikIuri ILIruI edIyor ve
bunIurin buziIurini LeIuII eLmeyI kubuI edIyordu.

TLAI IVLITLIRYLI TIMASLAR Ancuk Iyus $ukIr EIendI,
ImpuruLorIugun sonunun yukin oIdugunu ve orLuyu ikucuk kuos orLumindu
SryunIIerIn buinu IIer geIecegInI IIsseLmI oImuIiydi kI, uyni zumundu
LIIuI DevIeLIerI nezdInde gIrIImIerde buIunmuyu kurur verdI. runsiz ve
ngIIIz urIvIerIndekI beIgeIere bukiIirsu, Iyus $ukIr EIendI, BIrIncI Dnyu
Suvui`ni bILIrmek zere Ocuk 1q1q-Ocuk 1qzo urusindu LopIunun PurIs Buri
KonIerunsi`nu MusuI`dukI DomInIken MekLebI`nde egILIm grdg IIn nce
KuLoIIk oIun, uncuk duIu sonru OrLodoksIugu geen SurIye MeLropoIILI
SeverIos AIrum Bursuvm (EIruIm Bursum) bukunIigindu bIr IeyeL gnderdI.
Iyus $ukIr EIendI LuruIindun Temmuz 1q1;`de ABD`dekI SryunI OrLodoks
cemuuLIne eII LuyIn edIIen, SurIye`de Iken LIIuI DevIeLIerI`nIn en yukin
udumi, Arup mIIIIyeLIsI EmIr uysuI`in uLeII bIr LuruILuri oIun Bursuvm,
mkemmeI runsizcusi du dnInce mkemmeI bIr seImdI. Ancuk,
bLn bu urLiIurinu rugmen, runsiz DiIIerI BukunIigi`nin ruporIurindukI
Dogu`du boI oIun enLrIkuci pupuzIurdun bIrI, TrkIer ve AImunIuru yupLigi
rIyukurIikIuri unuLLu, SurIye`dekI Lm enLrIkuciIur gIbI IurureLIe ve yksek
sesIe konuuruk buski yupubIIecegInI zunnedenIerden, EndIeye gerek yok,
EmIr uysuI kendI roIn emnIyeLe uIdikLun sonru bu kk HirIsLIyun
LopIuIugunu IukIr grecek ve uzukIuucukLir. Le o gn onIur bIzIm
sunucugimiz IImuyeden muLIu oIucukIurdir gIbI IIudeIere bukiIirsu,
runsizIur, OrLodoks SryunIIerI pek cIddIye uImiyorIurdi. OLe yundun,
Bursuvm, DIyurbukir, HurpuL, BILIIs, Vun ve UrIu vIIuyeLIerInI kupsuyun zerk
bIr yneLImden yunu oIdugu IIn de runsiz ikurIuriyIu uymuyordu.

KATOLKLIRI SIMPAT Ayni dnemde SurIye`dekI KuLoIIk
SryunIIerI LemsII eden Mur #uImunI de, ngIIIzIerI #omu`dun duveL uIdim
dIyerek Iknu ederek PurIs`Le boy gsLerdI. runsizIurin onu kuri Luvri epey
IurkIiydi. #uporIurdu Mur #uImunI`nIn runsu`nin eskI bIr dosLu oIdugu,
Ier zumun runsiz egILImInden yunu oIdugu, yksek kILr IIe sIvrIIdIgI,
runsu`dukI bIIImseI evreIerde ok IyI Lunindigi, Lm SurIyeII HirIsLIyunIur
gIbI LLIIuLi-Trk geIenegInIn ArupIur LuruIindun devum eLLIrIImesInden
korkLugu yuziyordu. Mur #uImunI, SurIye ve bnun`du bIr runsiz
mundusi kuruImusini IsLIyordu kI bu du runsizIurin Iounu gIden
bIr IususLu.

ABD`den geIen KeIdunI deIegusyonu Ise bIgede bIr AmerIkun mundusi IIn
kuIIs yupiyordu. Her cemuuLIn de orLuk korkusu, TrkIerIn gIdIIyIe
meydunin ok mIIIeLII bIr devIeL IduresInde LecrbesIz oIun ArupIuru kuImusi
ve bIgede bugimsiz bIr KrL devIeLInIn kuruImusiydi. (AkLurun SebusLIen de
CourLoIs, e Hnocide o:bliH, heritens d'rient, les derniers crc2Hens,
PurIs, zooz, s. 186-1q. Bu kuynukLukI beIgeIerI Lercme ederek bunu veren
dosLum Suyin Tomus erme`ye ok Leekkr ederIm.)

BLYLK IVLITLIRN K YLZLLLLGL SonuLu, KeIdunIIer
PurIs`Len, ABD`nIn AnudoIu`du bIr AmerIkun mundusinu sicuk bukmumusi
yznden eII bo dndIer. KuLoIIk SryunIIer, SurIye ve bnun`in runsiz
yeLke uIuni oImusindun doIuyi, grece memnun uyriIdiIur. OrLodoks
SryunIIerIn LemsIIcIsI Bursuvm Ise byk bIr IuyuI kirikIiginu ugrudi.
Bursuvm duIu sonru Orudu |PurIs`Le| IuIkimin buinu geIen bIn bIr LrI
IeIukeLI Lek Lek uikIudim. Buski ve zuIm uyrinLiIi oIuruk unIuLLim. OzeIIIkIe
de suvuLu IunIurcu kuLIedIIen, uIikLun ve sogukLun LeIeI oIun IIerImIzIn
resImIerInI nIerInde sergIIememe rugmen, konIerunsu kuLiIun deIegeIerIn
II bIrInIn gzyui ukiLmudigini ve IuLLu deIegeIerIn bIze ucimudikIurini
grnce, orudu LuLun IeykeIIere konumu yupLigimi IIsseLLIm dIyerek
byk devIeLIerIn 1q1 konusundukI IkIyzI Luvrini dogruIuyucukLi. (Mor
gnuLIyos . AIrem BeL-Buruwmo, Tur-AbdIn TurIII, sve NsIbIn s.`Len
ukLurun TuIIp ALuIuy, ozun AnIumusi OncesInde ve Sonrusindu SryunI
EgILIm KurumIuri, Kh:lc, CIIL. V, Suyi.1, DIyurbukir, zoo, s. 6-6q.)

SIVR RAHATSIZLIGI 18-z6 NIsun 1qzo LurIIIerI urusindu yupiIun Sun
#emo KonIerunsi`nin 1q nIsun gnk oLurumundu, ngIIIz Bubukuni Ioyd
George KrL sorununun zmne IIIkIn grn uikIurken, KrdIsLun`in
ErmenIsLun`u komu oIdugunu ve geIecegInIn SryunI ve KeIdunI
HirIsLIyunIuri IIgIIendIrdIgInI syIeyInce Ankuru`du uIurm zIIIerI uIdi. 1o
AgusLos 1qzo LurIIII Sevr AnIumusi`nin 6z. muddesInde de KrLIerIn
ogunIukLu buIundugu bIgede yereI zerkIIk gerekIeLIrIIecegI, zerkIIk
pIuninin, SryunI ve KeIdunIIerIn yuni siru bIgedekI dIger eLnIk ve dInseI
uzinIikIurin korunmusi IIn bLn gvenceIerI IerecegI beIIrLIIInce,
Ankuru`du ruIuLsizIik IyIce urLLi.


CLMHLRYIT NIM: YIN IVLIT, YIN INGILIR VI...

Sevr AnLIumusi`nin bIr LrI yrrIge gIrmemesI zerIne, cemuuLI IIn en
ukiIIicu Luvrin, KemuIIsLIerIe uzIumuk zorundu oIdugunu unIumi oImusi
bekIenen Iyus $ukIr EIendI IIk I oIuruk SryunI KudIm erkekIerInIn MIIII
McudeIe`ye kuLiImusini emreLLI. Bu uskerIerIn uIIeIerInden geIen ;o-;
kIIIIk bIr kudin grubu du DIyurbukir`dukI bIr kIIIsede dIkImevI uuruk orduyu
kuLkidu buIunduIur. (1q Kusim 1q;; LurIIII Milliet`Le ikun erIL Ozcun`in
uikIumusi`ndun ukLurun TuIIp ALuIuy.) SryunI kuynukIurinu gre, Iyus
$ukIr EIendI, MusLuIu KemuI`I Ankuru`yu IIk geIdIgI gn oIun z; AruIik
1q1q`du kuriIuyunIur ve z NIsun 1qzo`de Byk MIIIeL MecIIsI`nIn uiIiinu
kuLiIunIur urusinduydi. (MusLuIu OruI`u gre bu dogru degIIdIr, uncuk 1q1;`de
MurdIn`I kere zIyureL eden MusLuIu KemuI`In, Iyus $ukIr EIendI`yIe
Lunimi oImusi muILemeIdIr.)

MLSTAIA KIMAL'LI BLLL$MA MuILemeIen LIIuI GIerI
LuruIindun zorunIu IkumeLe LubI LuLuIdugu sLunbuI`du zz
HuzIrun 1qzz`de ldc2 guzeLesIne bIr beyunuL vermI ve SryunI cemuuLI
oIuruk TrkIerden bIr IkuyeLI oImudigini beIIrLen $ukIr EIendI, $ubuL
1qz`Le Ankuru`yu geIerek MusLuIu KemuI`Ie bIzzuL grmek IIn ubu
gsLerdI. (AkLurun ZekI SuriIun, K:rt:l: Sctci Gunluu, C.V, TTK
YuyinIuri, 1qqq, s.qq1)

Sz konusu LurIILe, ozun`du sren buri grmeIerInde, uzinIikIur
konusundu uLeII LurLimuIur yupiIiyordu. HuLLu, BrILunyu deIegesI ord
Curzon`un SryunI, KeIdunI, YezIdI ve NesLurIIerIn IukIurindun sz eLmeye
kuIkmusi zerIne, OsmunIi`du 'mIIIeL sIsLemI`ne duIII oIun #umIur,
ErmenIIer ve YuIudIIer diindukI HirIsLIyun kesImIerI 'uzinIik` suymumuyu
yemInII oIun Trk deIegesI Dr. #izu Nur IkeyIe suIonu Lerk eLmILI. Buku
gr uyriIikIuri du bu gsLerInce smeL (nn) Bey de TrkIye`ye dogru
yoIu ikmiLi. BunIur oIurken, q $ubuL 1qz`Le MusLuIu KemuI`e yukinIigi IIe
Luninun CeIuI NurI (IerI) Bey`In leri guzeLesIne bIr rporLuj veren Iyus $ukIr
EIendI, AzinIik Iukuku meseIesI, bu dukIkuyu kudur mmessIII
buIundugumuz cemuuLIn ne ukiI ne de IuyuIIne geImILIr, ne de geImesI
IILImuII vurdir. BIz, bunu oIuncu kuvveLImIzIe proLesLo ederIz. Ben cemuuLIm
numinu ne byIe IukIur LuIebInde buIundum, ne de buIunucugim. SryunIIer,
MIsuk-i MIIII IuduLIuri IIn yuuyun mIIIeLIn bIr uzinIigidir. BIrIcIk urzuIuri
Ise, IyI gnIerde de Ienu gnIerde de bIrIIkLe buIunmukLir dIyerek MusLuIu
KemuI`e yuLiLirici bIr mesuj gndermILI.

O sirudu MusLuIu KemuI 1q Ocuk 1qz`Le ikLigi Ege gezIsInde IdI. zo $ubuL
1qz`Le Ankuru`yu dnen MusLuIu KemuI`I gurdu kuriIuyunIur urusindu Iyus
$ukIr EIendI de vurdi. Bu uni ImszIeLIren IoLogruI IuIen DeyrIzuIurun
MunusLiri`nin duvurindu usiIi duruyor. (Ancuk IoLogruIin uILindu yunIiIikIu
zz $ubuL 1qzz yuziImi.) q MurL 1qz LurIIII cli2iet-i Millie guzeLesIne
bukiIirsu, Iyus $ukIr EIendI IIe MusLuIu KemuI, murLLu grm ve Iyus
$ukIr EIendI, 1q muyisLu DIyurbukir zerInden MurdIn`e dnmL. Bu
grmede neIerIn konuuIdugunu Lum oIuruk bIImIyoruz. Ancuk Iyus $ukIr
EIendI`nIn zq EkIm`de CumIurIyeL`In IIunini bIr LeIgruIIu kuLIudigini
bIIIyoruz.

LOZAN'AN IIRAGAT Ancuk bLn bu IyI nIyeL gsLerIIerI sonu
vermedI ve TrkIye CumIurIyeLI, SryunIIere (uynen KeIdunIIer, YezIdIIer ve
NesLurIIer gIbI) ozun Buri AnLIumusi`ncu guyrImsIIm uzinIikIuru Luninun
IukIuri Lunimudi. Ancuk bu Lunimumuyi, SryunI cemuuLInIn IIderIerInIn
IukIurdun IeruguL eLLIkIerInI IIun eLmeIerInI IsLeyerek kumuIIe eLLI. Bu
yzden SryunIIer okuIIurini kurumudiIur, dIIIerInI, kILrIerInI
geIILIremedIIer. (HuIbukI, uzinIik IukIuri, 1;. yzyiIdun berI bIreyseI IukIur
suyiIdigi IIn cemuuL IIderInIn bIreyIer uIeyIIne, bu IukIurdun IeruguL eLmesI
geersIzdI.)

AgusLos-EyII 1qzq`Le HukkurI bIgesInde keII gezIsI yupun HukkurI VuIIsI
bukunIigindukI IeyeLe yneIIk NesLurI suIdirisi ve 1 $ubuL 1qz`Le puLIuk
veren $eyI SuId syuni`nu bIr grup MIdyuL SryunIsI IIe NesLurI`nIn desLek
vermesI, SryunIIer IIn duIu du zor gnIerIn geImesIne neden oIdu. Iyus
$ukIr EIendI`nIn $eyI SuId syuni`nu kuLiIunIuri yurgiIuyun DIyurbukir $urk
sLIkIuI MuIkemesI IeyeLInI zIyureL eLmesI, IeyeLIn DeyrIzuIurun
MunusLiri`nu mukubII zIyureLLe buIunmusi, IuLLu MuIkeme #eIsI MuzIur
MIIL (Kunsu) Bey`In munusLirin IuLiru deILerIne vc szIer yuzmusi bIIe
IIerI ruIuLIuLmumi oImuIiydi kI, 1qz yiIinin sonIurindu HuIep`e gIden Iyus
$ukIr EIendI bIr duIu gerI dnmedI. (Hunu DoIupn, Tcrihte Mcrdin, HIIuI
MuLbuusi, 1q;z, s.168-16q.)

LYLMLL OLMAK YITMIZ SryunI KudImIer, uyni LurIIIerde
ikuriIun $upku kLIsusi Kununu`nu IIk uyunIur oIduIur. (TrkIye`dekI SryunI
ruIunIIerIn, dIger cemuuLIerIn uksIne ILr upku gIymeIerI geIenegI bu
ubuIurin mIrusiydi.) 1qz8 HurI DevrImI`nden ILIburen uyIn meLInIerInden
bIr bIm IIeyuzimuIurini Trke yupmuyu buIudiIur. (P. GubrIeI
Akyz, Tu2 Yonlerile Surcniler, MurdIn, AnudoIu OIseL,. zoo, s. q6.)

Ancuk Iyus $ukIr EIendI`nIn byk bIr SryunI cemuuLInIn yuudigi
HIndIsLun`in MuIubur bIgesIndekI KereIu eyuIeLIne bugIi MuncunIkuru
kynde 1 $ubuL 1qz gn veIuL eLmesInden sonru rudIkuI bIr kurur uIindi.
1q yiIindu, PuLrIkIIk MerkezI, 'cemuuLIn urzusu dogruILusundu`, 'grIen
Izum zerIne` ve gyu 'muvukkuLen` (geIcI oIuruk) MurdIn`den Humus`u
Luindi. Ancuk gerI dnmek mmkn oImudi ve PuLrIkIIk 1qq`du
nukIedIIdIgI $um`du kuIdi. 1q`Len sonru MurdIn`de sudece bIr meLropoIIL
buIunduruIdu. PuLrIk Iyus $ukIr EIendI`nIn kendIsIne IuIeI oIuruk, TrkIere
ve Trk devIeLIne yukin bIr IIuIIyuLi ve kILr udumi oIun MurdInII YuIunnu
DoIubunI yerIne MusuIIu AIrum Bursuvm`i semesI de PuLrIkIIgIn TrkIye`ye
dnmesInIn nnde resmI engeI oImuLu.

YOK OLAN CIMAAT CHP`II IIerI Bukuni $kr Kuyu`nin
CumIurbukunIigi`nu yuzdigi z HuzIrun 1q8 LurIIII bIr rupordu,
runsizIurin SurIye`de ErmenI ve SryunIIerIe KrLIerI kendIIerIne bugIiyuruk
bIr HirIsLIyun ogunIugu oIuLurmu ubuIurindun IkuyeL edIIIyordu.
(AkLurun OruI, s. z8q.) kIncI Dnyu Suvui yiIIurindu BuLi IkeIerIne g
eLmeyI srdren SryunIIerIn devIeLe uIIedIImesI, 1qz`de TBMM Bukuni
#eIIk KoruILun`in, 1q6`du CumIurbukuni CeIuI Buyur`in DeyrIzuIurun
MunusLiri`ni zIyureLIyIe oIdu. SryunIIer Buyur`i 'Ne MuLIu Trkm DIyene`
dvIzIerIyIe kuriIumiIurdi...

Ovne vne bILIremedIgImIz Iogr geIenegImIze rugmen SryunIIerI
neden TrkIye`de LuLumudigimiz IerIuIde unIuiImiLir. 1q;o`Iurdu
ekonomIk nedenIerIe, 1q8o sonrusindu poIILIk ve gvenIIk nedenIerIyIe IkI
byk g duIgusi duIu yuuyun SryunI nIus neredeyse bILme nokLusinu
geIdI. OrnegIn 1q8o`de, MurdIn`de 18.;oo SryunI yuurken, bu suyi zoo1`de
1q;`e dmL. Bugn, dnyudu 1 mIIyon, TrkIye`de Ise 1o-1 bIn
SryunI`nIn yuudigi suniIiyor.

TrkIye`dekI demokruLIkIeme pukeLIerI ve gven urLLirici nIemIer
suyesInde, dnyunin drL bIr yuninu suvruImu SryunI nIusLun bIr kismi
TrkIye`ye dnmeye kurur verdI umu zoo6`du MurdIn`dekI suyi uncuk bIne
uIuubIIdI. MurdIn`dekI SryunI cemuuLInIn ErmenIIerden kuIun kIIIse ve
bInuIuri kendIIerIne muI eLLIkIerI, devIeLIn de LeIIIkeII grdg ErmenI
LuIepIerInIn nn kesmek IIn bunu gz yumdugu IddIuIuri Ise uyricu
InceIenmeye deger.

1q1`Le ErmenI TeIcIrI sirusindu Enver Puu`yu bIz OsmunIi IduresIne
bugIiyiz, bIzI koruyun, bIzI gndermeyIn dIyen, 1q1q`du ngIIIz BInbui
NoeI`e bIz OsmunIiyiz, Trk kurdeIerImIzden uyriImuyucugiz dIyen,
1qz`Le MusLuIu KemuI`e bIz CumIurIyeL`e bugIiyiz dIyen, 1q6`du CeIuI
Buyur`i Ne MuLIu Trk`m DIyene dIye kuriIuyun, guyrImsIImIerIn bu en
sessIz, en uysuI, en sudik cemuuLInI bIIe 'Iogr degIrmenImIzde`
gLLgmz grnce, Insun umudunu yILIrIyor...


TOPLLMSAL BILLIKTIN BR SAYIA: 'SIYIO'

Buzi LopIumsuI oIuyIur, InsunIur zerInde yIe kuIici eLkIIer birukir kI, bu
oIuyIur LekrurIunmusu du yiIIur sonru bu oIuyIurin Lekrur oImu oIusiIigi
endIesI Ier zumun oIur. Bu endIe, sz konusu oIuyu muruz kuImi
LopIuIukIurin sonrukI kuukIurdukI yeIerInIn IuyuLIurindu kendIsInI Iep
IIsseLLIrIr. 1q1q-1q1`Ierde ErmenIIere yneIIk poIILIkuIur ve yuununIurdun
bIgedekI dIger Lm HirIsLIyun grupIurin eLkIIendIgI ve buskiIuru muruz
kuIdigi du bIIInmekLedIr. Bu buskiIurin oIdugunu duIr bIIgIIere yuziIi LurIILe
pek rusLIunmumukIu beruber, bIgedekI szI LurII bu bIIgIIerIe doIudur.

BIgedekI MsImun grupIur LurIIseI dnemIerI unIuLirken 1qoo`IerIn
buIurinu denk geIen IkI HirIsLIyun ermunindun (jer2cnc Iileh'c) sz
eLmekLedIrIer. Ayni ekIIde SryunIIer bu IermunIuri 'seyIo` (kiIiLun
geIrme), 'qeLLIu` (kuLIIum) ve 'suwqIyuL` (srgn) oIuruk
udIundirmukLudirIur. Bunu bIrebIr yuuyunIurdun sug kuIunIur urLik pek
oImusu du Iemen Ier SryunI`nIn IuIizusindu, bu oIuyu IIIkIn uLuIurindun
duydukIuri uniIur vurdir. SryunI unIuLimIurinu gre ermun, kendIIerInden
duIu ok bIgede yuuyip zengIn ve sunuLkur oIun ErmenIIer IIn ikuriImi
IukuL kendIIerIne de uyguIunmiLir. SryunIIerde, 1q1q-1 IermunIurindu pek
ok SryunI ImesIne rugmen, sLunbuI`un SryunIIerI uIIeLLIgI ve bu nedenIe
bIgede kuIubIIdIkIerI Inunci vurdir. ermunin, SryunIIerIn bIgede beruber
yuudikIuri dIger grupIuru IIIkIn yurgiIurinin oIumusindu du oIduku nemII
bIr yerI vurdir. ermunin SryunIIere uyguIunmusinin en nemII nedenInIn
devIeLIn merkezI bIr kururi oImukLun ok bIgedekI KrLIer ve ArupIurin
ErmenIIere yneIIk Iermuni bIr IirsuL oIuruk degerIendIrIp SryunIIere
yneIIk kuLIIumIuru buIudikIuri, bunun en nemII nedenInIn de bIgedekI
SryunI nIusunun eIIndekI muIIuri eIe geIrmek oIdugu Inunci oIduku
yuygindir. Bu unIuLi InceIendIgInde SryunIIerIn LekIne ve devIeLe IIIkIn
bukiinin nemII IpuIurini Luidigi grImekLedIr: DevIeL SryunIIere
yneIIk oIuruk srekII bIr bIImde IyI duvrunmiLir; MsImunIur Ier IirsuLLu
SryunIIere yneIIk suIdiriIurdu buIunmuIurdir. DevIeLe ve MsImunIuru
bu bukiin munLiginin Ise devIeL eIIyIe gerekIeLIrIIen uyguIumuIurin
msebbIbI oIuruk MsImunIuri gsLererek devIeLIe IyI geInme sLruLejIsInIn
IukIiIuLirmu ubusi oIdugunu syIenebIIIr. Bu unIuLinin sebebInIn devIeL IIe
IyI geInme sLruLejI oIdugunun en uik gsLergeIerInden bIrIsI yurLdiindu
yuuyun SryunIIerIn yupLikIuri yuyinIurdu Iermunin yereI MsImun grupIur
LuruIindun degII devIeL LuruIindun orgunIze edIIdIgInIn siku yIneIenmesIdIr.
OzeLIe yurLIIndekI unIuLi yurLdiindu LersIne evrIImekLedIr.

Ancuk bIgedekI MsImunIurin Iermuni bIr IirsuL oIuruk grdkIerI de bIr
buku gerekLIr. OrnegIn, SryunIIer bIgedekI KrL uIreLIerI LuruIindun
uIreL kupsumi IIne uIinmukIu bIrIIkLe, ermun sirusindu bu uIreLIerIn ogu
kendIIerIne suIIp ikmumi; IuLLu uyni uIreL mensupIuri LuruIindun du
buskiyu muruz kuImiLir. Bu buskinin oIumusindu SryunIIerIn LubI
oIdukIuri uIreLIerIn bIgedekI gcn yILIrmesInIn eLkIsI de oIduku IuzIudir.
OrnegIn, bIgedekI ogu SryunI ve YezIdI`nIn mensup oIdugu Heverku
AIreLI #eIsI Huco`nun SurIye`ye gILmesIyIe bIrIIkLe, SryunI ve YezIdIIerIn
dIger uIreLIer, zeIIIkIe DekurIIer, LuruIindun buskiyu muruz kuIdikIuri IuLLu
IdrIdkIerIne duIr szI bIIgIIer vurdir ve bu bIIgIIer MsImunIur
LuruIindun du dogruIunmukLudirIur. Bunun yunindu Iermundun sonru buzi
uIreL reIsIerI, SryunIIerI eskI yerIerIne yerIeLIrmek IsLemI umu Iermundun
Iemen sonru bouIun kyIere yerIemI dIger kyIIer ILIruz eLLIkIerI IIn
uzun sre kyIerIne dnememIIerdIr.

BIgede MsImunIur urusindu yuygin kuni ve IddIu, Iermun sirusindu
MsImunIurin ogu SryunI`yI korudugudur. Ancuk gerek SryunIIerden
gerek MsImunIurdun bunun LersI konusundu rnek oIuyIuri unIuLunIur du
vurdir. ermun sonrusi SryunI muIIurinu yneIIk yugmunin IzIerIne gnIk
dIIde IuIu rusLIunmukLudir. OrnegIn, bIrIsInIn IuzIu muIi oIup, eger bunun
IuzIu emek Iurcumudun eIde edIIdIgIne InuniImusi durumundu kuIIuniIun,
KrLe bIxwIn, muI IiIu ye (yIyIn HirIsLIyun muIidir) sz bunun en LIpIk
rnegIdIr. Gnmzde buzi KrLIerIn dedeIerInIn yupLikIurini LusvIp
eLmedIkIerInI syIemeIerIne kurin yuunun oIuyin bykIg nedenIyIe
KrLIere yneIIk gvensIzIIk SryunIIer urusindu IuIu ok yuygindir.

SryunI kuynukIuru gre, kendIIerIne yneIIk kirim sudece 1q1`Ierden IbureL
degIIdIr. 18q yiIindun 18q yiIinu kudur KrL BeyI BedIrIun LuruIindun
o.ooo`den IuzIu kII, 18o yiIindu 1oo.ooo`den IuzIu kII, AmId (DIyurbukir)
ve UrIoy`du (UrIu) yukIuik zo.ooo kII, 1qoq yiIindu ooo kII ve 1q1 IIe
1q18 yiIIuri urusindu oo.ooo`den IuzIu kIInIn kuLIedIIdIgI yuziImukLudir.
Ancuk sz edIIen bu kuLIIumIur sudece Tur AbdIn`de degII, CezIre, HukkurI
vb. MezopoLumyu`nin dIger bIgeIerInde de gerekIeLIrIImILIr (bkz. indc
Mcczine AprII z6, 1qqq).

Bu gIbI uniIurdun IurekeLIe zeIde SryunIIere geneIde Ise Lm HirIsLIyun
grupIuru yneIIk oIuruk bIgedekI MsImunIurin suIIp oIdugu bukiin
Iemen Iemen uyni oIdugu sonucu ikurLiIubIIIr. Bu bukiin oIumusindu dInI
IurkIiIikIur yunindu ekonomIk gerekeIendIrmeIer de nemII bIr yer
LuLmukLudir. AsIindu ekonomIk gerekeIerIn mI dInI LekIIeLIrmeyI
gIendIrdIgI yoksu dInI gerekeIerIn mI ekonomIk nedenII suIdiriIuri
gerekeIendIrdIgI ok du uik degIIdIr. nk bu IkI gereke seLI dnI bIr
bIImde bIrbIrInI srekII oIuruk besIemekLedIr. OrnegIn bIgede SryunIIerIn
ok zengIn oIdukIuri, MsImun IuIk urusindu neredeyse gnIk soIbeLIerIn
degImeyen konusu IuIIne geImILIr. Bu ve benzerI unIuLiIur Ier ekonomIk
gIk dnemInde SryunI muIIurini geIIr sevIyesInI ykseILmek IIn eI
konuIubIIecek bIr meLu oIuruk grme unIuyiinin IukIiIuLirmu yoIIurindun
bIrIsI oIuruk grIebIIIr. SryunIIerIn 'guvur` oImusi bu Lurz gIrIImIerIn duIu
IukIiIuLiriImusinin bIrok durumdu du dInce verIImI bIr Iuk oIuruk
grImesInIn unu nedenI oImukLudir. (AbdurruIIm Ozmen, Tur AbdIn
SryunIIerI OrnegInde ELno-KILreI SinirIur, Ankuru UnI. SosyuI BII. EnsL.
HuIkbIIIm (ELnoIojI) AnubIIIm DuIi`ndu IuzirIunmi dokLoru LezI, s. 1;-
1;q`den uynen ukLuriImiLir.)

TA#H DETE# o;.1z.zoo8
Aye Hr
1qq8 Soykirim SzIemesI`nIn 6o yiIi

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

MIYA CIPHIS GuzeLeIerde, -8 uruIik LurIIIerI urusindu, NN

Internctioncl kunuIindu, CIrIsLIune Amunpour`un IuzirIudigi 'Screum BIoody
Murder` (KunIi CInuyeLI Huykir) udIi beIgeseIIn gsLerIImesInIn TrkIye DiIIerI
BukunIigi LuruIindun nIenmeye uIiiIdiginu duIr IuberIer vurdi. TeIuin nedenI,
beIgeseIde 1q1-1q1;`de yuunun ErmenI TeIcIrI`nden soykirim oIuruk sz
edIImesIymI. Bu suyIuyi buskiyu IuzirIurken beIgeseI yenI gsLerIImILI. Bu seIer de
guzeLeIerde buzi ErmenIIerIn, 1q1 soykirimindun uz sz edIImesInI proLesLo
eLLIkIerInI okuduk. IImI grmedIgIm IIn kIm IukIi unIuyumudim umu Obumu
dnemInde gerIIImIn duIu du urLucugini grebIIIyorum.

HLKLK CIPHISI q AruIik`Lu 6o. yiIi kuLIunucuk oIun 1qq8 Soykirim
SzIemesI`nIn LurIIesInI eIe uIirken, benIm de pek ok kIIyI ruIuLsiz eLme
IILImuIIm yksek. UsLeIIk konuyu mmkn oIduguncu unu IuLIuriyIu eIe uImuyu
uIiLigim, szIeme IIe TrkIye`nIn nuzIk meseIeIerInIn bugini kurmuyi IIerIye
birukLigim IuIde orLuyu uzun ve ugir bIr yuzi ikLi. (Tcrcj`in web suyIusindukI meLIn,
1qq8 sonrusinu du degIndIgIm IIn duIu uzun.) YIne de, ErmenI TeIcIrI, DersIm
HurekuLi gIbI oIuyIurin udini soykirim koyunIurin IungI Iukuk kuynukIurini LemeI
uIdikIurini meruk edenIerIn kizuruk du oIsu okumu zuImeLIne gIrecegInI umuyorum.
Herkese IyI buyrumIur...

TIRM CAI Yununcu 'genos=soy` IIe uLInce 'cuedere` kknden geIen
'cIde=Idrme` szckIerInden oIuun 'genocIde=soykirim` LerImInI ve onun
uIusIururusi Iukukun purusi oImusini YuIudI usiIIi PoIonyuIi Iukuku #upIueI
emkIn`In (1qoo- 1qq) isrurIi ubuIurinu borIuyuz. TerImIn ncI oIun 'burburIik
eyIemIerI` (AcLs oI BurburILy) kuvrumi, yIne emkIn LuruIindun nce 1q`de cezu
Iukuku IIe IIgIII oIuruk MudrId`de yupiIun uIusIururusi bIr konIerunsLu nerIImI IukuL
o sirudu kubuI grmemILI.

AImunIurin 1qq`du PoIonyu`yi IguI eLmesI zerIne emkIn orduyu yuziIdi, uncuk
PoIonyu`nin NuzIIere LesIIm oImusi zerIne nce sve`e orudun du ABD`ye gL.
ABD`de nce Duke UnIversILe`sInde IocuIik yupun emkIn, Bukun #ooseveIL
dnemInde Suvu BukunIigi`ndu grev uIdi. KuIusindukI suu LunimIumuk IIn pek
ok keIIme reLen emkIn 'genocIde` LerImInI IIk kez, 1qqq`de, AxIs #uIe In OccupIed
Europe: uws oI OccupuLIon - AnuIysIs oI GovernmenL-ProposuIs Ior #edress udIi
nI mukuIesInde kuIIundi. TerIm, emkIn`In yiImuz ubuIuri sonucu q AruIik
1qq8`de Soykirimi OnIeme ve Cezu SzIemesI (kisucu 1qq8 Soykirim SzIemesI) IIe
uIusIururusi Iukukun purusi oIdu.(MukuIe
IIn:http:,,uuu.pretentenocide.or,le2lin,AxisR:le:p((-:.ht2)

1) Lemkin soykIrIm terimini Yuhodi SoykIrImI {Holocuost) iin mi
yurutmItI?

Bugn pek ok kII, LerImIn ErmenI TeIcIrI`ne uyguIunmusinin sumu oIdugunu,
nk ErmenI TeIcIrI sirusindu soykirim dIye bIr kuvrum oImudigini, emkIn`In
LerImI zeI oIuruk HoIocuusL IIn reLLIgInI IIerI srer. Ancuk, emkIn`In New York
HuIk KLpIunesI`nIn NudIr EserIer BIm`nde sukIunun IuLiruLinu gre bu
IddIuIur dogru degIIdIr. HuLiruLu gre emkIn`In soykirim meseIesI zerInde kuIu
yormuyu buIumusi ocuk yuIurinu kudur gIdIyordu. O yiIIurdu PoIonyu`nin
WoIkowysk eIrInde yuuyun emkIn`I, konu zerInde dnmeye ILen PoIonyuIi
yuzur Henryk SIenkIewIcz`In NobeI dI kuzunmi ":o Vcdis? AdIi romuniydi.
#omundu, #omu ImpuruLoru Neron LuruIindun HirIsLIyunIigi kubuI edenIere yneIIk
kuLIIumIur unIuLiImukLuydi.

TALAT PA$A CNAYIT GenIIk yuIurindu kILIeseI IdrmeIer zerIne buIdugu
Lm kILupIuri okuyun emkIn`I eLkIIeyen IkIncI oIuy, uIIesInI 1q1 ErmenI LeIcIrInde
kuybeden SogIomon TeIIIrIun udIi ErmenI gencIn LLIIuL ve TerukkI`nIn
IIderIerInden TuIuL Puu`yi 1MurL 1qz1`de BerIIn`de IdrmesI oIdu. SuIkusL
Avrupu`du byk yunki yuruLmi IukuL TeIIIrIun, jrI LuruIindun cezuI eIIIyeLI
oImudigi gerekesIyIe beruuL eLLIrIImILI. Bu oIuyin urdindun vov UnIversILesI`ndekI
dII egILImInI birukip Iukuk IukILesIne geen emkIn`In kuIusini kurcuIuyun soruIur
unIurdi: ByIe bIr oIuyin IuIII -yu du uIIesInIn cn kIIseI bIImde uIun kII- suIu
suyiIir mi? BIr zorbunin IdrImesI Lerr eyIemI mIdIr? TeIIIrIun`in uIIesInI
IdrenIerI bu kIIIerIn IkesI cezuIundirmiyorsu, IuIIIerI cezuIundirmuyi
becerebIIecek bIr uIusIururusi Iukuk dzenI kurubIIIr mI?

CISLR BR PLAN emkIn uniIurindu yIe devum edIyordu: 1q1`Le AImunIur
W. |WoIkowysk| eIrInI ve evresInI IguI eLLIIer. Bu LurIILe duIu ok LurII okumuyu,
ImIu edIImI mIIII, dInseI ve eLnIk grupIur Iukkindu duIu ok uIimuyu ve gzIeme
buIudim. TrkIye`de HirIsLIyun oImukLun buku suu oImuyun 1.zoo.ooo ErmenI
Ime gnderIImILI. SuvuLun sonru 1o kudur Trk suvu suIusu LuLukIundi ve
BrILunyu IkmeLI LuruIindun MuILu`yu gnderIIdI... BIr gn (ErmenI) deIegeIer
guzeLeIerde Trk suvu suIuIurinin serbesL birukiIdigini okuduIur. ...BIr mIIIeL LopLun
IdrmL ve suIuIur serbesL kuImiLi. Bu benI ok eLLI. Neden bIr udum bIr udumi
Idrnce cezuIundiriIir? NIye bIr mIIyon Insunin IdrImesI bIr Lek
kIInIn IdrImesInden duIu uz suLur? ...KendImI suyiIuri gIderek urLun
kurbunIurin yerIne koydum. AnIudim kI, IuIizunin grevI sudece gemI oIuyIuri
kuydeLmek degII uksIne Insun bIIIncInI uyurmuk. ...Hukuku oImuyu ve mIIIeLIerIn
IbIrIIgInI sugIuyuruk soykirimin su IuIIne geLIrIImesI IIn uIimuyu kurur verdIm.
...KuIumdu cesur bIr pIun vurdi. ...TrkIye`nIn de ImzuIumusini Ieren bIr pIun. Bu
ErmenI soykirimi IIn bIr eIL keIureL oIubIIIrdI. ukuL bu nusiI buuriIubIIIrdI?
TrkIer OsmunIi mpuruLorIugu`nun yerIne koydukIuri IIerIemecI kuvrumIurdun ve
cumIurIyeLI IkmeL bIImInden guyeL gururIuyduIur. BeIkI de
Soykirim SzIemesI sosyuI ve uIusIur urusi geIIme erevesIne yerIeLIrIImeII...
(#oberL MerrIII BurLIeLL, The Stcnd Intincible:Men ho Are Reshcpin :r
orld, N.Y.: TIomus Y. CroweII, 1qq, s. q6-q; ve Rcphcel e2lin's Tho:hts on
Genocide:Not G:ilt, Yuy. Huz. SLeven . Jucobs, ewIsLon, N.Y.:EdwIn MeIen Pres,
1qqz`den ukLurun SumunLIu Power, A Proble2 jro2 ell, A2ericc cnd the Ae
oj Genocide, HurperCoIIIns, zoo, s. 1;- zq, q;-6o.)

ISRARLI ABALAR emkIn IuLiruIurindu IkI yerde duIu ErmenI meseIesIne
degInIr. AyricuMeLIodIsL KudinIur KonseyI`nden TIeImu SLevens`u yuzdigi z6
Temmuz 1qo LurIIII mekLupLu ErmenI TeIcIrI IIe YuIudI Soykirimi urusindu
benzerIIk kurur. (BIr IddIuyu gre, emkIn`I TuIuL Puu cInuyeLI kudur eLkIIeyen dIger
bIr oIuy UkruynuIi bukun Symon PeLIIuru`nin, 1q18`de YuIudIIere yneIIk bIr
kuLIIumdu uIIesInI kuybeden unurIsL SIuIom ScIwurLzburd LuruIindun 1qz6`du
PurIs`Le vuruImusidir.) GerI AImunIurin PoIonyu`yi IguI eLLIgI LurIILe Ienz 1
yuindu oIun emkIn`In o sirudu ErmenI TeIcIrI Iukkindu bIIgI suIIbI oImusi pek
oIunukIi degIIdIr, umu emkIn`In 1q`den 1qq`e kudurkI dnemde, bugnk BM`nIn
ncI oIun CemIyeL-I Akvum`du, dIpIomuLIuri 'bIr zumunIur Dogu`du oIun eyIn
Avrupu`nin gbegInde de oIubIIecegI konusundu` uyurmuk IIn deIIce ugruLigi
bIIInmekLedIr. NILekIm, LurII emkIn`I IukIi ikurucukLir. MIIyonIurcu kIIyIe bIrIIkLe
emkIn`In uIIesInden qo kII, NuzIIerIn LopIumu kumpIurindu IuyuLini
kuybedecekLIr.

BR AHA OGRLLLYOR emkIn, 1qqq yiIindu AmerIkun CBS LeIevIzyonunu
verdIgI bIr rporLujdu ErmenI oIuyIurinin soykirim kuvrumini geIILIrmesI zerIndekI
eLkIsInI bIr kez duIu LekrurIur: SoykirimIu IIgIIenmeye buIudim nk ErmenIIere
yupiIun buydu. DuIu sonru ErmenIIer VersuIIIes`de son derece bozuk bIr unIumu
eIde eLLIIer, nk onIurin suIuIuri soykirimdun suIuyduIur ve
cezuIundiriImumiIurdi. BIIIyorsunuz, onIur |ErmenIIer| uduIeLI gerekIeLIrme IInI
eIIerIne uIdiIur ve LerrIsL eyIemIer orgunIze eLLIIer. 1qz1`dekI TuIuL Puu duvusi ok
greLIcIydI. AnnesI soykirimdu IdrIm bIr udum |SogIomon TeIIIrIun| TuIuL
Puu`yi Idrd ve muIkemede cInuyeLI ryusindu unnesInIn deIuIurcu bunu
yupmusini syIedIgI IIn yupLigini unIuLLi. 'AnnenIn kuLIII burudu, bu konudu bIr
eyIer yupmuIisin!` Bunun zerIne cInuyeLI IIIyor. Grdgn gIbI, bIr uvukuL oIuruk
dndm kI, bIr su kurbun LuruIindun degII muIkeme LuruIindun, uIusuI Iukuk
LuruIindun cezuIundiriImuIidir. (AkLurun HuruL SussounIun, emkIn DIscusses
ArmenIun GenocIde. n NewIy-ound 1qqq CBS nLervIew, clijornic o:rier
nline, December 8, zoo.)

) Szlemeye gre sudece ldrmeler mi so suyIlmuktudIr?

Uzun LurLimuIurdun sonru q AruIik 1qq8`de, HIndIsLun`in IIk kubuI oyunu LukIben,
yogun uIkiIur urusindu oybIrIIgIyIe kubuI edIIen Soykirim SzIemesI`nIn z. muddesI,
bu szIeme bukimindun uIusuI, eLnIk, irksuI veyu dInseI bIr grubu, kismen veyu
Lumumen orLudun kuIdirmuk umuciyIu IIenen uugidukI IIIIIerden Ier IungI bIrI,
soykirim suunu oIuLurur, IIudesI IIe buIiyor ve su LekII eden IIIIIerI yIe
siruIiyordu: u) Grup yeIerInI Idrmek, b) Grup yeIerIne cIddI bedenseI ve
zIIInseI zurur vermek, c) Grubu, IIzIkseI vurIigini kismen veyu Lumumen yok
oImusinu yoI uucuk IuyuL urLIurinu LubI LuLmuk, d) Grup IInde dogumIuri nIemek
umuciyIu nIemIer uImuk, e) Grubun ocukIurini bIr buku grubu zorIu nukIeLmekLIr.
dIyordu. SzIemenIn . muddesIne gre, soykirim suunu Leebbs eLmek, bIIe
cezuIundirmuyi gerekLIrIyordu. (SzIeme meLnI
IIn:http:,,uuu.:nhchr.ch,ht2l,2en:,b,p_enoci.ht2)

LLM $ART IGL MeLInden grIecegI gIbI yukuridukI suIurdun Ier IungI
bIrInI IIemek bIIe soykirim suunu oIuLuruyor. YIne dIkkuL edIIecegI gIbI, soykirim
denInce, ukIu sudece IdrmeIerIn geImesI de yunIi. BIr grubun ocukIurinin bIr
buku grubu nukIedIImesI (rnegIn evIuLIik oIuruk verIImesI) bIIe eger, grubu kismen
veyu LmyIe yok eLmek kusLiyIu yupiImisu soykirim suyiIubIIIr. OrnegIn,
1q1o`Iurdun 1q;o`Iere kudur AvusLruIyu yerIIIerI oIun AborjInIerIn ocukIurinin zorIu
uIIeIerInden kopurLiIuruk usImIIe edIImeIerI oIuyi orLuyu ikincu, devIeL yeLkIIIIerI
suvunmuIurindu, suyiIuri 1oo bIne vurun bu ocukIurin AvrupuIi uIIeIere LrunsIer
edIImesInI, ocukIurin 'egILImI ve I Imkuni` nedenIyIe yupLikIurini bu nedenIe orLudu
IIenmI bIr soykirim suu oImudigini IddIu eLmIIerdI. Konuyu soruLurun komIsyon
Ise, IungI umuIu oIursu oIsun, sonuLu eyIemIn, soykirim szIemesInIn z.
muddesInIn (e) IikrusindukI soykirim suunu uydugunu kururini vermILI. (OIuyin
uyrinLiIuri
IIn: http:,,uuu.c:stlii.ed:.c:,c:,other,IndiRes,stolen,stolen_c.ht2l)

Bugn pek ok kIInIn IerIungI bIr oIuydu, kurbun suyisini drerek suIumudun
kurLuIucukIurini sundikIuri IIn uiku beIIrLmekLe yurur vur; IdrmeIerIn suyisi du
suun nILeIIgI uisindun beIIrIeyIcI degIIdIr. OrnegIn AmerIku kiLusindukI mIIyonIurcu
yerIInIn LurII IInde ImIusi soykirim suyiImuzken, SrebrenIcu`du yedI bIn MsImun
erkegIn IdrImesI soykirim suyiImiLir.

) SoykIrImdu, soon urkusInduki 'suik' nemli midir?

YunI, uIusuI, eLnIk, irksuI veyu dInseI bIr grubun kismen veyu Lumumen ImIusinu
yneIIk eyIemIerIn urdindu IIIe de bIr gereke mI oImuIidir? Gereke bImnn
konmusi unuLuImu degII, uksIne uzun LurLimuIurdun sonru bunu kurur verIImILIr.

Soykirim suunun uIusIur urusi Iukukun purusi oImusi IIn IIk LekIII BM gndemIne
1qq6 yiIindu Kbu, HIndIsLun ve Punumu LuruIindun geLIrIImILI. emkIn LuruIindun
yuziIdigi syIenen ve q Kusim 1qq6 LurIIII oLurumdu eIe uIinun bu nerIde soykirimin
bIr su oIuruk LunimIunmusi IsLenIyordu. AIinun kurur, BM`nIn soykirim konusundu
bIr kunun LekIIII IuzirIumusi IIn SosyuI ve EkonomIk Ier KonseyIne Lum yeLkI
vermesI IdI. BM`nIn 11 AruIik 1qq6 LurIIII . oLurumundu yeLkI kururi oybIrIIgI IIe
uIinun ve q6 () oIuruk bIIInen bu kurur, bugIuyici bIr Iukuk meLnI kurukLerInde
oImumusinu rugmen soykirim Luniminin yupiIdigi IIk uIusIur urusi Iukuk meLnI
suyiIdi. Bunu gre, soykirim suunun 'irk, dIn, poIILIk ve dIger grupIurin kismen veyu
Lumumen ImIu edIImesIyIe` meydunu geIdIgI kubuI edIIIrken, suIk oIuruk du 'dInI,
irksuI, poIILIk veyu buku nedenIer` suyiIiyordu. (Kurur meLnI
IIn.http:,,dcccessdds.:n.or,doc,&ND,GEN,NRo,;;,z;,IMG,NRo;;z;.pd
j?penEle2ent)

GIRIKI IGL, AMA Kurur uyurincu, emkIn`In de ye oIdugu yedI kIIIIk
geIcI uIL komIsyon, NIsun ve z6 AgusLos 1qq8 LurIIIerI urusindu konuyu grL.
emkIn`e gre, bIr grubun IedeI uIinmusi ve ImIusinin umuIunmusi soykirim
suunu oIuLurmukLu yeLerIIydI. Ancuk emkIn 'suIk` LerImI yerIne bunu yukin
suyiIubIIecek bIr LerIm oIun 'umu`Lun (objecLIve) buIsedIyordu. Onu gre soykirim
suunun umuci, grubun poIILIk ve sosyuI kurumIurinin, kILrnn, dIIInIn, uIusuI
duyguIurinin, dInInIn ve ekonomIk vurIiginin yok edIImesIydI. GrmeIer sirusindu
bnun, irk, dIn, dII veyu poIILIk grIere duyunun LekInden neIreL IIkrInIn ve
IunuLIzm rn Ier LrI eyIem Lrnn 'suIk` oIuruk szIemeye konuImusi gerekLIgI
IIkrInI suvunmuLu. In, 'uIusuI veyu irksuI kkenII veyu dInI Inuncu duyuIi suIk`
LunimIumusi yupLi. SovyeLIer BIrIIgI, szIemenIn gIrI bImne 'soykirim suu
IuIzm-nuzIzm ve dIger irk LeorIIerI IIe orgunIk oIuruk bugIidir` cmIesInI ekIemek
IsLedI. KomIsyon, NuzIzm ve IuIzmden nce de soykirim oIdugu syIendIkLen sonru
'soykirim suu, geIecekLe buku suIkIuru duyunuruk du IIenebIIIr. Bu nedenIe
soykirimin uncuk IuIzm-nuzIzmIn rn Ise cezuIundiriImusi ve szIemenIn sudece
bu LurIILekI oIuyIurIu IIgIII oIdugu IIkrInI orLuyu uLmuk LeIIIkeIIdIr` dIyerek bu
LekIIIIerI reddeLLI.

SAKLIR SAYMAK TIHLKIL ngIILere Ise 'Grubun ImIusi umuci bIr kere
mevcuL oIdukLun sonru, IuII IungI umuIu cInuyeLI IIerse IIesIn, bu soykirimdir`
IIkrInI suvunuyordu. ngIILere suIk unsurunu beIIrIeyecek zeI bIr IIude konuImusini
sudece gereksIz degII uyricu LeIIIkeII de buIuyordu. nk byIe bIr ek, sinirIuyici
kurukLerInden doIuyi, soykirim suunu IIeyenIere cInuyeLI muddede siruIunun
SuIkIerden IerIungI bIrIsIyIe IIememI oIdukIurini IddIu eLmek Iukkini verIrdI.
Norve de suIk unsurunun IspuLinin ok zor oIdugu geregInIn uILini Izerek
ngIILere`yI desLekIemILI.

TurLimuIurdu zeLIe eger, denIImILIr, bIz soykirim Luniminu suIk konusundu buzi
eyIer ekIersek, kuLIIIer Ier zumun geIIp, 'bIz bu cInuyeLIerI sIzIn suydiginiz nedenIerIe
IIemedIk, buku nedenIerIe IIedIk, bu nedenIe bIzI soykirim suuyIu
yurgiIuyumuzsiniz` dIyebIIIrIer. O nedenIe suIk meseIesInIn beIIrLIImemesI, 'IungI
nedenIerIe oIursu oIsun` IIkesInIn kubuI edIImesI gerekIr.

SonuLu, irksuI, eLnIk, uIusuI veyu dInseI bIr grubun yeIerInIn bu grubu mensup
oIdukIuri IIn IdrImeIerInIn, uIusuI gvenIIk ve bIr grubu devIeLIn beIII
bIgesInden ikurLmuk urzusunu du Ieren eILII IurkIi suIkIerIe de yupiIubIIecegI
IIkrI ugir busLi ve suIkIurin suyiImusi isrurindun vuzgeIIdI. Tm yeIer,
VenezueIu`nin nerIsI IIe, Lm suIkIerI kupsuyucuk 'cs s:ch` (bu unIumdu, bu ud
uILindu, bu siIuLIu) IIudesInIn meLne gIrmesInde unIuLiIur. ByIece Iem suIk unsuru
LumumiyIu uLiImumi, Iem de suIkIerIn zeI oIuruk suyiImusi yoIunu gIdIImeyerek Ier
IungI bIr suIk duruILmusinin nne geIImI oIuyordu. ByIece konunun ugirIik
nokLusi, suIk unsurundun kusiL unsurunu kuydiriImiLi.

APARTHII Soykirim suunu LespIL eLmek IIn suIk unsurunun LespILInIn gerekII
oIup oImudigi meseIesI IIerIkI yiIIurdu du LurLiiImiLir. Bu konudukI nemII bIr
rnek, InsunIik suunun bIr buku zeI Lr oIun cpcrtheid (irk uyrimciIigi) IIe IIgIII
yupiIun buzi szIeme ve dzenIemeIerdIr. ApurLIeId`I su oIuruk LunimIuyun o
Kusim 1q;8 SzIemesIsI`nIn . MuddesI, cezuI sorumIuIugun 'IungI suIk IIe oIursu
oIsun` bIreyIere, kurumIuru ve devIeLIere kuri uyguIunucugi IIkesI kubuI eLmILIr.
YunI irki uyrimciIik suunun IIenmesInde bIIe suIk esus beIIrIeyIcI oIuruk kubuI
edIImemILIr. (Kurur meLnI IIn:http:,,uuu.:nhchr.ch,ht2l,2en:,b,::.ht2)

UyguIumudukI eksIkIerI LumumIumuk IIn IuzirIunun 1qq8 #omu Cezu MuIkemeIerI
SzIemesI`nIn o. muddesI LurLiiIirken ve UAD`nIn SerebrenILsu kururi sirusindu du
'suIk` meseIesI gndeme geIdI. Sonundu szIemede 'suIk` LunimIunmusi bunu kuriIik
soykirim suunun munevI unsurunu, Iem 'kusiL` (InLenL) Iem de 'bIIgI yu du bIIgIsI
duIIIInde` (knowIedge) boyuLIuriyIu eIe uIdi ve uIusIururusi Iukuk IIkesI IuIIne
geLIrdI. SzIeme, kusiL IIn IkI nemII IIke suyiyordu. BIrIncIsI kIInIn eyIeme
kuLiImusi, eyIem IInde oImuyi umuIumusi Iken, sonuIu IIgIII oIun IkIncI Iusus,
kIInIn o sonucu neden oImuyi umuIumusi veyu oIuyIurin normuI sonucu oIuruk
gerekIeebIIecegInIn Iurkindu oImusi ve oIuyIurin doguI sonucu oIuruk bIr orLumin
mevcuL oIdugunun veyu bIr sonu dogurucuginin Iurkindu oImusi ekIInde
LunimIundi.

(YukuridukI LurLimuIurin uyrinLiIi degerIendIrmesI IIn: Tuner Akum, Gndz
AkLun ve Soykirimdu SuIk MeseIesI, irili2, S. zo1, Ocuk zoo6, s. 1-z;; WIIIIum A.
ScIubus, Genocide in Internctionclcu: The ri2e oj ri2es, CumbrIdge:
CumbrIdge UnIversILy Press, zooo, s. zq-z;; MuLLIew Ippmun, TIe ConvenLIon
on LIe PrevenLIon und PunIsImenL oI LIe CrIme oI GenecIde: IILy Yeurs
uLer, Arizonc . 1o:rncl oj Internctioncl And o2pcrctite cu, VoI. 1, (1qq8) s.
q1-1q.)

q) SoykIrIm Szlemesi'nde neden drt eit grobon tunImlunmusI ile
yetinilmi?

Yukuridu du beIIrLLIgIm gIbI SzIemenIn IuzirIik uumusindu drL grubu 'poIILIk`
grupIurin du duIII edIImesI LekIII edIImI uncuk, sIyusI yu du kILreI grupIurin
IurekeLII grupIur oIdukIuri bunu kuriIik eLnIk, irksuI, uIusuI ve dInseI grupIurin,
kIIIerIn doguLun geLIrdIkIerI zeIIIkIerI burindirun subIL grupIur oIdugu IIerI
srIerek LekIII reddedIImILIr. Bunun urdindu, 1qz`de Ukruynu`du SovyeL
uyguIumuIurinu dIrenen 'kuIuk` siniIini LusIIye eLmek IIn SLuIIn`In emrIyIe Ukruynu
sinirIurini kupuLun ve bIr yiI IInde mIIyonIurcu UkruynuIinin uIikLun ImesIne
neden oIun SovyeLIer BIrIIgI`nIn; 1q1o`Iurdun 1qqo`Iuru kudur AIrIku`du yz bInIerce
kIIyI kuLIeden LuIyu`nin dIrenIerI vurdir. TusnIIIn yeLersIzIIgIne duIr en nemII
rnek, 1q;o`Ierde, Kumboyu`du IkLIdurdukI KiziI KmerIer`In, IkI mIIyonu yukin kIIyI
poIILIk nedenIerIe 'Im LurIuIuri` denen uIimu kumpIurindu IdrmeIerInIn
soykirim Luniminu gIrmemesIdIr.

g) SoykIrIm sooylu 'insunlIgu kurI solur' ve 'etnik temizlik' solurInI
uyIrun nedir?

1qq8 Soykirim SzIemesI`nIn z. muddesInde suyiIun be uyri eyIem Lrnden sudece
bIr LunesInI bIIe IIemek, suun muddI unsurunun (cct:s re:s) yerIne geImesI oIuruk
kubuI edIIIyor. Ancuk soykirim suIumusinin yupiIubIImesI IIn, muddI unsurIurin
vurIigi yeLerII degIIdIr. Su IIeme dncesInIn vur oImusi ve bu dncenIn bIr
kurur IuIIne geImesI, yunI munevI unsurun (2ens rec) du oImusi, suIunun kIInIn
zeI bIr kusLu (dol:s speciclis) suIIp oIdugunun IspuL edIImesI gerekIr. BIr oIuydu
'zeI kusiL` IspuL edIIemezse, suIunun kIInIn cezu uImuyucugi unIuminu geImez. BeIkI
soykirim suundun degII umu suvu suu, InsunIik suu veyu cezu Iukukunun
IerIungI buku bIr muddesIne gre sunik cezuIundiriIubIIIr.

Bosnu suvuinin dIIImIze kuLLigi 'eLnIk LemIzIIk` Ise beIII bIr eLnIsILeye duIII nIusun
yu du IuIkin bIr bIgenIn IomojenIeLIrIImesI, yunI orudu Lek LIp Insun grubunun
kuImusi IIn, bIgeden zorIu LrunsIer edIImesI, srgn edIImesI, uzukIuLiriImusinu
denIr. ELnIk LemIzIIk soykirimin bIr Lrdr ve uncuk soykirim szIemesInde
beIIrLIIen urLIuri Luidigi Ide soykirim oIuruk IsImIendIrIIIr. Sonu oIuruk,
soykirim suuyIu InsunIigu kuri suIuri ve eLnIk LemIzIIgI uyirun, IIkInde grubu ImIu
eLmeye yneIIk zeI kusLin` oImusidir. Yoksu dIgerIerI de son derece ugir suIurdir.

GLNLMLZIK LRLM 1q8o`IerIn orLuIurinu kudur, dnyu yznde pek ok
soykirim IIendIgI IuIde, pek ok devIeL, kendIIerIne yneILIIen soykirim
suIumusindun kurLuImuk IIn srekII oIuruk 'kusiL` ve 'suIk` unsurIuriyIu oynuyuruk,
IIedIkIerI suun soykirim suyiIumuyucugini IspuL eLmeye uIiLigi IIn ve pek ok
oIuydu su IIeyenIer gerIde ImIu kusLini IspuLIuyucuk yuziIi beIge birukucuk kudur
ukiIsiz oImudikIuri IIn, 1qq8 Soykirim SzIemesI uyguIunumuz IuIdeydI. Bu
LikunikIigi umuk IIn 1q8 yiIindu BM EkonomIk ve SosyuI KonseyI`ne bugIi
AzinIikIurin Korunmusi ve AyrimciIigin OnIenmesI AIL KomIsyonu`nu Soykirim
SuIurinin OnIenmesI ve CezuIundiriImusi Sorusu UzerIne Gzden geIrIImI ve
GnceIIeLIrIImI #upor udIi bIr degerIendIrme sunuIdu. #upordu, dnyudu IIenen
Ier soykirim suunun, NuzI rnegInde buuriIdigi gIbI beIgeIenemeyecegIne
degInIIdIkLen sonru BIr muIkeme soykirim IIn urL oIun zorunIu kusLi yeLerII suyidu
beIgeden sonu ikurLmuk yoIuyIu eIde edemIyorsu beIII durumIurdu bu kusiL, sunigin
munLikI oIuruk eyIemInIn sonuIurinin Iurkindu oIdugunun LuImIn edIIebIIdIgI, beIII
derecede su oIuLurun IImuIkurIik, pervusizIik ve suvsukIumuIuri IerebIIIr denIIdI.

Bu suyede rnegIn HuLuIurin TuLsIIere uyguIudigi soykirim suIuri IIn BM GvenIIk
KonseyI`nIn q SuyiIi Kururi IIe 1qqq`Le kuruIun #uundu UIusIururusi Cezu
MuIkemesI (CT#) beIII bIr IIerIeme kuydedebIIdI. MuIkeme, KuyIsIemu ve
#uzIndunu duvuIurindu IedeIIenen grubun ImIu edIImesI gerekLIgInI beIIrLen yuzi,
konumu ve ImIu emIrIerInIn yokIugu durumundu, eyIemIn muILevusi, kupsumi ve
grubu yneIIk neIreLI ve onun ImIusinin IedeIIendIgInI gsLeren IIenI Lurzindun
ikuriIubIIIr, eyIemIn yogun ve sIsLemuLIk kurukLerI ve bunu uygun IIzIkseI sonuIuri
du zeI kusLi gsLermek uisindun son derece nemIIdIr dedIkLen sonru, grup
yeIerInIn veyu muIIurinin IIzIkseI oIuruk IedeIIenmesI; IedeI gsLerIIen grubu
yneIIk kuIIuniIun dII; kuIIuniIun sIIuIIur ve IIzIkseI yuruIumuIurin boyuLunu,
IdrmenIn sIsLemuLIk Lurzdu yupiIip yupiImudigi ve pIunIumunin sIsLemII bIr ekIIde
oIup oImudigi gIbI unsurIuri, kusLi IspuL edecek IkIncII kuniLIur (cIrcumsLunLIuI
evIdence) oIuruk degerIendIrIIebIIecegInI beIIrLLI. ByIece eskI bubukun Jeun-PuuI
Akuyesu`nun yurgiIumuIurindu, yenI dogmu ocukIurin ve TuLsI erkekIerI LuruIindun
IumIIe birukiImi HuLu kudinIuri duIII oImuk zere IumIIe kudinIurin
IdrImeIerInI, yoIIurdu burIkuLIur kuruIuruk TuLsIIer`In kumuIurinin
engeIIenmesInI, TuLsI oIup oImudikIurinin unIuiIubIImesI IIn InsunIurin kImIIk
kurLIurinin srekII konLroI edIImesInI, eyIemIerden nce, eyIem sirusindu ve
sonrusindu rudyo yoIuyIu TuLsIIer uIeyIIne dzenII propugundu yupiImusini 'IkIncII
kuniLIur` oIuruk kuIIundi.
(Tuner Akum`in yukuridu szn eLLIgIm mukuIesInde bu konudu uyrinLiIi bIIgI
buIunuyor.)

6) SoykIrIm soo iin nceden tusurlunmI bir plun urt mIdIr?

1qq8 Soykirim SzIemesI`nde bu konudu uik bIr Ikm oImudigi IIn bu konu Iep
LurLiiImiLir. Soykirim suu geneI oIuruk devIeLI eIe geIren bIr grup Insun (IkmeL,
rgL, purLI, eLe vb.) LuruIindun IIenen bIr su Lr oIdugu IIn, bu InsunIurin, suun
IIenmesIne IIIkIn geneI bIr pIun IuzirIumusi son derece munLikIidir, umu bu konu,
Ier zumun 'kusiL` meseIesIne gre IkIncI derecede neme IuIz kubuI edIImILIr.
Ancuk, 1qq Lemmuzundu, Bosnu Suvui sirusindu, SrebrenIcu`du yedI bIn MsImun
erkegIn soykirimu ugrudiginu duIr UIusIururusi AduIeL DIvuni`nin (UAD) z6 $ubuL
zoo;`de uikIudigi LurLimuIi kururi bu konudu yenI bIr ILuIuL oIuLurdu. UHD`nIn
SrebrenIcu`du soykirim suunu IIeyen purumIIILer rgL V#S ('#epubIIku Sirpsku`
Ordusu) ve 'AkrepIer` In YugosIuv ederuI CumIurIyeLI`nden dogun SirbIsLun ve
Kurudug`in bIr orguni oImudigini kubuI eLLIgI IuIde orLudu bIr soykirim suu
oIdugunu IkmeLmesI ve bugnk SirbIsLun`i soykirimdun degII umu, '#epubIIku
Srpsku` (Sirp CumIurIyeLI) ve V#S`nIn poIILIk, ekonomIk ve usker geIIImIne
yurdimci oIuruk soykirimi nIemedIgI IIn suIu buImusi, Iem ImIuyu duIr geneI bIr
IkmeL pIuni oImusinu gerek oImudiginin uILini IzdI, Iem de devIeLIn byIe bIr
pIunin oImudigi durumIurdu bIIe sorumIuIukLun kurLuIumuyucugini gsLerdI. (Kurur
IIn: http:,,uuu.icjcij. or,co:rt,index.php?pr=:8p8&pt=&p:=:&pz=&p=:)

,) 1qqS SoykIrIm Szlemesi, gemi oluyluru oygolunubilir mi?

#omu Iukukundun mIrus 'n:ll:2 cri2en sine lee, n:llc pnc sine lee
prcetic=Yusu oImudun su oImuz, duIu nce kubuI edIImI yusu oImudun cezu
verIIemez` IIkesI uyurincu, bIr yusunin gerIye dogru IIemeyecegI geneI pozILII Iukuk
IIkesIdIr. Ancuk uyguIumudu bu kuruIin pek ok IsLIsnusi vur. En bIIInen ex post
jccto (=oIuy oIdukLun sonru) su, 8 AgusLos 1qq LurIIII ondru AnIumusi
IIeLunimIunun 'buriu kuri suIur` (crImes uguInsL peuce) Lunimidir kI, NuzI suIuIuri
IIn zeI oIuruk kuruIun Nurnberg ve Tokyo muIkemeIerIndekI yurgiIumu
ve cezuIundirmuIur bunu duyunurukyupiImiLir. (NuzI kusupIuri KIuus BurbIe veyu
AdoII EIcImunn duvuIuri gIbI rnekIer de vurdir umu bunIur ok LurLimuIi oIdugu
IIn zerInde durmuyorum.)

TIBK'N LGRAIGI HLSRAN OLe yundun, zooz yiIindu, uILi Trk, drL
ErmenI yeden oIuun ve ne yuzik kI kisu sre IuuIIyeL gsLerebIIen Trk-ErmenI
Burimu KomILesI`nIn (TEBK), Trk yeIerI, LezIerInde IukIi oIdukIurinu IuzIucu
gvenerek, nLernuLIonuI CenLer Ior TrunsILIonuI JusLIce (CTJ) udIi suygin Iukuk
kuruIuundun, 1qq8 Soykirim SzIemesI`nIn zo. yzyiIin buindu yuunun oIuyIuru
uyguIunip uyguIunmuyucugi konusundu gr IsLemIIerdI. CTJ, q $ubuL zoo
LurIIII ruporundu, SzIemenIn, yrrIge gIrdIgI 1z Ocuk 1q1 LurIIInden ncekI
oIuyIuru uyguIunumuyucugini uncuk 1q1-1q16`du yuunun ErmenI TeIcIrI`nIn,
unsur uisindun 1qq8 Soykirim SzIemesI`ne gre soykirim oIuruk
udIundiriIubIIecegInI beIIrLmILI. (#upor
IIn:uuu.ictj.or,i2ces,content,;,,;p.pdj)

KuIu kuriLirun kururIur Bunu kuriIik, IungI durumIurdu suvu suIuri ve InsunIigu
kuri suIurdu yusuIurin gerIye IIemeyecegI IIkesInIn uyguIunmuyucugini kururu
bugIuyun 1q68 KonvunsIyonu`nun 1. muddesInIn (b) Iikrusinu gre 1qq8 Soykirim
SzIemesI`nde LunimIundigi ekIIyIe soykirim suIurindu zumun uimi (sLuLuory
IImILuLIon) uyguIunmuyucuk denIyor. (KonvunsIyon meLnI
IIn:http:,,uuu.:nhchr.ch,ht2l,2en:,b,p_li2it.ht2)

UIusIururusi Iukuku AIIred de Zuyus`u gre Ise 1qq8 Soykirim SzIemesI, yenI bIr
su Lunimi yupmuyun, uksIne sudece LurIIIn ncekI dnemIerInde IIenmI eILII
soykirimIuri LunimIuyun bIr Iukuk meLnI (decIuLory Iuw) oIdugu IIn, Iem gemIe
(reLrospecLIve) Iem de geIecege (IuLure orIenLed) uyguIunubIIIr nILeIIkLedIr.
(SzIemenIn gIrI bImnde 'BIrIemI MIIIeLIer ... TurIIIn Ier dnemInde
soykirimin InsunIik IIn byk kuyipIur meydunu geLIrdIgInI kubuI eder
demekLedIr.) Zuyus`u gre, szIemenIn dIII de bu konudu IeILe yu du uIeyILe bIr
unsur IermemekLedIr. SzIemeyI IuzirIuyunIur eger IsLeseIerdI szIemenIn buinu
bunu duIr bIr Ibure koyurIurdi dIyen Zuyus, bunu rnek oIuruk 1q8o`de yrrIge
gIren 1q6q LurIIII AnIumuIurIu IgIII VIyunu KonvunsIyonu`nun, q. muddesInI ve
1qq8 #omu Cezu MuIkemeIerI SzIemesI`nIn 11. muddesIndekI uik IIudeIerI
gsLerIr. (Zuyus`in Iem bu konuyu, Iem de ErmenI TeIcIrI`nIn neden 'soykirim`
Luniminu gIrdIgIne duIr mukuIesI IIn: TIe GenocIde uguInsL LIe ArmenIuns 1q1-
1qz und LIe reIevunce oI LIe 1qq8 GenocIde
ConvenLIon, uuu.cljreddezccs.co2,cu_histor,cr2leopi.sh t2l).

TA#H DETE# o.11.zoo8
Aye Hr
Her Trk usker mI dogur?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bugn uskerIIk IIzmeLI yupmukLun kuinmuyi IIude eden 'vIcdunI reL` kuvrumi IIe uskerIIk
IIzmeLInIn yerIne zorunIu sIvII IIzmeL vermeyI de reddeLmeyI IIude eden 'LoLuI reL` kuvrumIuri
gIderek IuyuLimizin purusi oIuyor. (TrkIye`de bu uyrim pek yupiImiyor.) VIcdunI reddIn
kkenIerInI Avrupu`dukI IeoduI beyIere beIII bIr bedeI deyerek uskerIIk grevInden muuI
LuLuIun buzi HirIsLIyun LurIkuLIurinin LuvirIurindu buIunIur vur. eoduI rejImIn uskerIIk yu du
suvu vergIsI duyuLmusinu IIk kuri iki 16. yzyiIdu AImunyu`du ProLesLun WIedeLuuIer
TurIkuLi LuruIindun yupiImi. TurIkuL, KuLoIIk kIIIsesInIn kikirLmusiyIu kunIi bIr ekIIde
ezIImI eIbeLLe. 18. yzyiIdu ngIILere`de, dIn InunIuri nedenIyIe IddeL kuIIunmuyi, uskerIIk
yupmuyi ve vergI vermeyI reddeden Quuker`Iur Ise gerekeIerInIn uikIigi ve LuvirIurindukI
LuLurIiIikIu IIk vIcdunI reLIIer oIuruk udIundiriIubIIIrIer.

MOIRN TIPKLIR . Modern unIumdu 'vIcdunI reL` ikii, IIk kez BIrIncI Dnyu Suvui
sirusindu ngIILere`de gerekIeLI. Suvuu ugriIun bInIerce Insun suvuu kuLiImuyi reddeLLIIer,
bunIurdun bInI Iupse uLiIdi. Amu bu ILIruzin kuIici sonuIuri oIdu. BrILunyu 1q16`du
'vIcdunI reL` Iukkini ILIIuLIuri urusinu kuLLi. Onu, 1q1;`de DunImurku, 1qzo`de sve, 1qzz`de
HoIIundu, 1q1`de InIundIyu IzIedI. VIcdunI reL IurekeLI 1q68 ve sonrusindu Avrupu`yi sursLi,
VIeLnum Suvui`ndun sonru du ABD`yI sursLi. Avrupu devIeLIerI 'vIcdunI reL` Iukkini ;o`IerIn
orLusindun buIuyuruk Lunimuyu buIudiIur. Bugn pek ok Ikede, sIIuIIi IIzmeL yupmuk
IsLemeyen InsunIur yIne zorunIu oIuruk ve ogunIukIu uskerIIkLen duIu uzun bIr sre IusLune,
okuI vb sosyuI bIrImIerde ok dk creLIerIe IIzmeL eLmeye zorIuniyorIur. Ancuk bu
zorIumuyu kuri LepkIIer gIderek urLiyor.

TSK NAMLS BIKS M? . TrkIye`dekI durum Ise IukIkuLen IIer ucisi. 'Her Trk usker
dogur` dokLrInIzusyonu yznden, degII 'LoLuI reLI` veyu 'vIcdunI reLI` oImuk, ordu veyu
uskerIIk Iukkindu uIuk bIr eIeLIrIde buIunmuk bIIe en ugir suIdiriIurIu kuriIumuyi gze
uImuk demek. NILekIm, Osmun MuruL UIke, MeImeL TurIun, MeImeL BuI ve HuIII Suvdu
buLu oImuk zere vIcdunI ve LoLuI reLIIerIn ugrudikIuri buskiIuri Iep bIrIIkLe IzIIyoruz umu
sesImIzI ikurmiyoruz. Son oIuruk, uLII AILuyIi, bIr LeIevIzyon progrumindu TSK`yi eIeLIren
bIr kudin konumuci Iukkindu u yz kizurLici cmIeyI surIeLLI: HunimeIendI beIkI
Iurkindusiniz, beIkI degIIsInIz umu o ordu sIzIn bucuk urunizi du koruyor! KImseden bu
szIere LepkI geImedI. TSK Ise IuIu bu yenI grev Lunimi (!) IIe IIgIII uikIumu yu du yuIunIumu
yupmudi. ok yuzik dIyeIIm ve bu IuILukI yuzimizu geeIIm.

TLRKLIRN IAZLITLIR . Her Trk usker dogur syIemInIn modernJmIIIIyeLI
dnemIn Icudi oIdugu syIenIrse de ben bunu, bu mILIn Trk uIus-devIeLInIn kk nermesI
oIuruk LunimIunmusi, uskere bIuL eLmenIn kurumsuIIumusi ve dogmu IuIIne geLIrIImesI
modern dnemde oImuLur dIye LudII eLmekLen yunuyim. nk, TrkIerIn uskerIIk
becerIIerInden vgyIe szeden pek ok LurIIseI kuynuk vurdir.

OrnegIn q. yzyiIdu yuzmi byk Arup edIbI, dnr ve uyni zumundu dIn uIImI oIun
CuIIz`In, TrkIer Iukkindu yuziImi IIk unLropoIojIk eser suyiIun Turllerin Icziletleri udIi
kILubindu, TrkIer uskerIIk konusundu dnyunin en IIerI mIIIeLIdIr denIr. GerI yuzur
bunIuri syIerken eskI YununIiIurin IeIseIe ve bIIImde, InIIIerIn sunuLLu, runIiIurin devIeL
IduresInde, ArupIurin edebIyuLLu IIerI oIdugunu beIIrLIrse de BIr Trk Lek buinu bIr mIIIeLLIr
dIyerek IepImIzIn kivun duyucugi ekIIde nokLuyi koyur.

MuverunneIr TrkIerIne IIIkIn bIrIncI eIden gzIemIer yupun 1o. yzyiI cogruIyucisi bn-I
HuvkuI`u gre AbbusIIer buku uskerIere kudreL, creL, cesureL, uLiIgunIik bukimindun sLn
oIdukIuri IIn TrkIerI emIrIerInde LopIumiLir. HuvkuI`in ugdui MukdIsI Ise dmunIurin
en kuvveLIIsI, en kuIin boyunIusu, beIuIuru en ok subredenI, ruIuLu en uz uIiuni TrkIerdIr
dIyerek TrkIerI poIpoIIur.

ALLAHIN ORLSL . Ben TrkIerIn en uik konuunIurindun, en zekIIerInden, mizrugi en
keskIn oIunIurindun bIrIyIm dIyen 11. yzyiI yuzuri KugurIi MuImud`u bukiIirsu bIr IudIsLe
AIIuI; benIm Trk udini verdIgIm bIr ordum vur. OnIuri dogudu Iskun eLLIm. BIr kuvme
kizursum onIuri o kuvme musuIIuL kiIurim denmekLedIr. KugurIi yIe devum eder: Le bu
IudIs TrkIer IIn bLn InsunIuru kuri bIr sLnIkLr. nk Tunri onIuru ud vermeyI
kendI sLne uImiLir ve onIuri yeryznn en yksek yerIne, Iuvusi en LemIz IkeIerIne
yerIeLIrmI ve onIuru 'kendI ordumdur` demILIr.

Ancuk buzi yuzurIurin TrkIerI vdkIerI mI yoksu yerdIkIerI mI pek beIII degIIdIr. OrnegIn.
TrkIer Iukkindu ok degerII eLnoIojIk bIIgIIer veren 1o. yzyiI yuzurIurindun MesudI,
TrkIerIn en kk gzI ve en kisu boyIuIuri OguzIurdir dedIkLen sonru boy kisuIigini
TrkIerIn uL sLnde geIrdIkIerI zumunin yerde geIrdIkIerI zumundun du uykudu
geIrdIkIerI zumundun du uzun oIuunu bugIuyuruk gnImz uImuyi buurir. Ayni MesudI
Dokuz OguzIur 'yirLiciIur ve uLIiIur Ikmduri` udini uIir. ZIru yeryzndekI IkmdurIur
urusindu onIurin udumIurindun duIu kuIrumun ve kun dkmeye IsLekII udumIuri oIun,
onIurdun duIu ok uLi oIun kImse yokLur dIyerek Lum ggsmz kuburLirken TrkIerIn
IkesInde soguk ok oIdugu, IurureL bedenIerInIn nemInI buIurIuLirumudigi IIn ok eLII ve
yumuuk bedenIIdIrIer. BIrok IuyIuri kudinIuru benzer. Bu sebepIe onIurdu cInsI urzu uzdir.
Buzen cInsI urzunun uzIigi ok uLu bInmekLen de IIerI geIIr dIyerek Lekrur cunimizi sikur.

KAHRAMAN VI YIRTICI . 1. yzyiI yuzuri KuzvInI de vg IIe yergI kuriimi IuIIur
eLmILIr. KuzvInI`ye gre TrkIer kuIubuIik oIuIuri, cesureLIerI, kuIrumunIikIuri ve
yirLiciIikIuri IIe dIger mIIIeLIerden uyriIirIur. YzIerI genI, burunIuri yussi, bIIekIerI kuIin ve
uIIukIuri uzdir. OIkeII, zuIIm, ceberruL ve eL yIyIcI LubIuLIidirIur. KuzvInI, OnIurdun bIrI kIe
oIdugu zumun eIendIsInIn uskerIerIne kumundun oImukIu yeLInmez, eIendIsInIn eIInden
IkmdurIigi uIip yerIne gemek IsLer dedIkLen sonru u LuvsIyede buIunmuLur: TrkIer
sIze dokunmudiku onIurIu mLureke IuIInde oIunuz.

TrkIerIn uskerIIk muIureLIerIne vg konusundu duIu yukin LurIILen rnekIer de vurdir.
OrnegIn AImun generuII MoILke Ordu-mIIIeLIn en cunIi rnegI TrkIerdIr; runsiz
ImpuruLoru NupoIon TrkIer mugIup edIIemez; AvusLuryuIi mureuI MonLecuccoII
TrkIer ImesInI bIIIyorIur. Ben de ImesInI bIIen bIr mIIIeLIn yenIImeyecegInI bIIecek kudur
LecrbeIIyIm demILIr. (KonumuzIu dogrudun IIgIII degII umu IuLirIuLuIim, Trk Kuru
Ordusu`nun OsmunIiIurin YenIerI Ordusu IIe degII, Hun mpuruLoru Mo-Tun`un 1o bIn
kIIIIk bIrIIkIerI IIe kuruIdugunu IddIu ederek, TSK`nin LurIIInI zz1; yiI ncesIne gLren ve
TSK`yi bunu Iknu eden Trk-sIum SenLezI`nIn IdeoIogu ProI. bruIIm KuIesogIu`dur. )

SAICI GAYRIMLSLMLIR M? . Hukkindu byIe vgIer buIunun bIr IuIkin
uskerIIkLen kumusi IIkrInI kubuI eLmek koIuy oImudigi IIn, OsmunIi ordusundun IIrur
edenIerIn sudece HirIsLIyunIur oIdugunu dnmek egIIImI vurdir. HuIbukI, 'usker dogun`
MsImun-TrkIer de uskerden kumiIurdir. UsLeIIk bu orun Avrupu`yu gre ok yksekLI.
Avrupu`du seIerber edIIen orduIurin yzde o,; IIe yzde 1 kudurini usker kuukIuri
oIuLururken, OsmunIi mpuruLorIugu`ndu bu orun yzde zo`Iere vuriyordu. PekI, Iem 'usker-
mIIIeL` oImukIu IIgIII mILIere, Iem de Kurun`du suvu uIunini Lerk eLmemek konusundukI kesIn
IkmIere rugmen neden bu kudur ok Trk uskerI IIrur edIyordu?

BIrIncI Dnyu Suvui yiIIurindu HurbIye kmuI $ubesI Mdr VekIII oIun MIruIuy BeII
(ErkIn) Bey`e gre nedenI uydu: Enver Puu`nin kunuuLInce uskerIn IIruri korkudun, benIm
ve duIu bIrok urkuduIurimin kunuuLInce de eruLin bIrok yoIsuzIukIuru LuIummI
edememeIerInden IIerI geImekLe IdI. Bu meseIe Iukkindu orduIurimizin komuLunIurinin
IIkIrIerInI sorduk; uyni neLIceye vurdik. YunI Ienu ve uz gidu, uIiiImuyun IkIImIere LuIummI
edememek, Ienu gIyInmek, kudin IILIyuci, sIguru IILIyuci, uru siru IzIn uIip uIIesInI
grememek, sIperIerde uzun mddeL kuImuk vs. MemIekeLImIzIn o zumunkI perIun IuII
bLn bu muIzurIuri IzuIe edecek ImkunIuri LuIsIIe msuIL degIIdI.

IRARI NLIMIK ZOR . Irur edemeyen eruL urusindu InLIIur edenIer ve cInneL
geLIrenIer de vurdi. KusLen kendInI yuruIuyunIur eksIk degIIdI. Bu sonuncuIur derIuI dum
oIunuyorIurdi. Irurin cezusi dum oIdugu IuIde, IIrurin nn uImuk mmkn oIumumi;
bIIukIs gnden gne urLmiLir. SIper IuyuLindun bikunIur urusindu muIsus kubuIuL IIeyerek
IupsoIunmuk ve bu suyede gerIye gILmek vuk`uIuri urLmiLi. Bunun IIn bIr kunun yupiIdi; bu
gIbIIerIn IupIs cezusi duyuk cezusinu evrIIdI. Enver Puu, IIruru kuri esusIi LedbIr uIucuk
yerde IddeLI urLirdi. (...)

Irur meseIesI yIe bIr ekII uImiLi kI bugn bIr IIrurIyI dum eden mungu eruLindun buziIuri
erLesI gn kendIIerI kuiyorIurdi. YunI dum cezusi duII messIr oIumiyordu. BuziIuri kusLen
IrengI IusLuIigi uIuruk uskerIIkLen kurLuImuyu Leebbs edIyorIurdi. NIIuyeL IrengIII umeIe
LuburIuri LekIIIne mecbur oIduk.

AskerIIkLen kurLuImuk IIn sun` IusLuIikIur, suILe IzIn vesIkuIuri mIsIIII LrI LrI ureIere
buvuruIdugu gIbI zengInIerIn, buzi kurukLerI zuyiI dokLorIurdun rupor uImuk, usker uImu
ubeIerIyIe unIumuk gIbI suIIsLImuIIer gnden gne urLiyor, bunIurIu buu ikmuk bIzIm IIn
ok mkI oIuyordu.

MLL MLCAILI YILLARI . Asker kuukIuri MIIII McudeIe dnemInde de byk
sorun oImuyu devum eLLI. SIIuIuILinu ugriIunIur sLunbuI HkmeLI`nIn IeLvusini ve
pudIuIin uskerIIgI kuIdirdiginu duIr Iermunini dIkkuLe uIuruk yu uskere geImIyor yu du
ubeIerden ve kiLuIurdun kuiyorIurdi. Kuurken de kendIIerIne verIIen sIIuI ve cepIuneIerI
beruberInde gLryorIurdi. EIbeLLe kyIerIne kusubuIurinu ruIuLu gIremedIkIerI IIn de,
dugu ikiyor, yoI kesIyor, IuIkin buinu beIu oIuyorIurdi. Ankuru, bIr uru suyiIuri yzbInIere
uIuun usker kuukIuri IIe bu eLmek IIn sLIkIuI MuIkemeIerI`nI kurdu. Bu muIkemeIerde
cususIuk, bozguncuIuk, uskerden kumu, ekiyuIik ve Isyun suIurindun yukIuik 6o bIn kII
yurgiIundi, bunIurin qo bInIne eILII cezuIur verIIdI, 1oq Idum cezusi InIuz edIIdI. Ardindun
uynen OsmunIi DevIeLI`nde oIdugu gIbI 'AmeIe Tuburu` uyguIumusini buIuLLi. Bu serL
LedbIrIer suyesInde IuIk yuvu yuvu Kuvu-yi Seyyure denIIen eLeIere kuLiImuyu buIudi.
Ardindun dzenII orduyu geIIdI ve dIsIpIInsIzIIk uzuIdi.


OGL$TAN 'TOTAL RIT' BR CIMAAT: MOLOKANLAR

BIr zumunIur Kurs IIInIn bugnk udIuriyIu YuIinuyir (ZIrup), ALiIur ve uIkuvur udIi
kynde 'LoLuI reLI` dIye LunimIuyubIIecegImIz bIr cemuuL yuiyordu. AdIuri #usudu sL
unIuminu geIen 'moIoko` szcgnden geIen MoIokunIur ('SL IenIer`) veyu Trke
kuynukIurdukI udIuriyIu MuIukunIur, SIuv kkenII bIr OrLodoks LurIkuLinin mensupIuriydi.
MoIokunIurdun IIk kez, bIgede uIimuIur yupun zIruuL proIesr IIun AbIdIn ve MIIII
McudeIe yiIIurinin nemII IIgrIerInden Erzurum Mebusu CevuL DursunogIu sz eLmILI.
Amu MoIokunIurin kuderInI beIIrIeyen kII Kuzim KurubekIr oIdu. KurbekIr`In MoIokunIurIu
IIIkIsIne geImeden MoIokunIur Iukkindu bIruz bIIgI vereIIm.

SAI HIRSTYANLAR . #us OrLodoks greLIsI, Byk PerIIz`de (enL) sL ImeyI gnuI
suyurken, Iergn sL IIIebIIecegInI IIerI sren MoIokun greLIsI, 1;. yzyiIdu #usyu`du orLuyu
ikmiLi. PeygumberIerI MuksIm udini Luiyun, InunIuri TevruL, ncII ve Zebur`un
greLIIerInIn bIr kuriimi oIun bu grupIurin znde, HirIsLIyunIigin en sude, en LrensIz IIk
dnemIerIne dn zIedIkIerI unIuiIiyordu. nk MoIokunIur Iui, IkonIuri, LesIIs
Inuncini (bubu-oguI-kuLsuI ruI IemesInI), vuILIzI, gnuI ikurmuyi, IsLuvrozu, sIIuI
Luimuyi, IuLLu Lunrinin oLorILesIne meydun okudugu IIn devIeL oLorILesInI bIIe
reddedIyorIurdi. ErkekIerI sukuIIurini kesmeyen ve sIguru Imeyen, kudinIuri buIurini rLen,
LopIuIuk diindun evIenmeyen uncuk, sekIzIncI gbege kudur ukrubu evIIIIkIerInI ensesL suyun
MoIokun LurIkuLinin kurucuIurindun UkIe-n, duIu sonru nI #us yuzuri eo ToIsLoy`un du
mensubu oIucugi DukIobor (MunevI GreIIer) LurIkuLinin IIderInIn kiziyIu evIendIgI IIn
MoIokunIurIu DukIobor`Iur ukrubu LurIkuLIur suyiIiyorIurdi.

SLRGLN BA$LIYOR . 18o`Le . AIeksundr LuruIindun ikuriIun bIr IermunIu, #usyu`dukI
dIger uzinIikIur gIbI korumu uILinu uIinun MoIokunIurin kuderI, 18o`du . NIkoIu LuruIindun
ikuriIun bIr dIger IermunIu kkLen degILI ve MoIokunIur nce Kirim, OrLu Asyu, SIbIryu ve
TrunskuIkusyu`yu, sonru du #us orduIurinin IIerIeme IuLLindu yerIeIm yerIerI oIuLurmu
poIILIkusi uyurincu, TIIIIs, ErIvun, Gence, $umuIi gIbI sinir eyuIeLIerIne srIdIer. SerIIIgI
kuIdirun ve uzinIikIuru buzi IukIur Luniyun . AIeksundr dnemInIn (18-1881) buIurindu
MoIokunIurn ve DukIoborIurin durumu bIruz IyIIeLIyse de buIuyi, zorunIu uskerIIk
uyguIumusiyIu sonu erdI. AskerIIgI InsunIurin zuIImIIgI oIuruk LunimIuyun MoIokunIurin
uskerIIk yupmuyi reddeLmesI zerIne bIr kisim MoIokun ABD, Kunudu IuLLu AvusLruIyu gIbI
uzuk IkeIere g ederken, bIr kismi du 18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui sonundu #usyu`yu
suvu LuzmInuLi oIuruk verIIen Kurs yresIne Iskun edIIdI. Amu, ErmenIsLun bIgesInIn
SIuvIuLiriImusiydi.

BOL$IVK SIMPATZANLARI . Ancuk, usiI eIrIn Iemen yuninu bIr gurnIzon-eIIr
Inu eden #usIurin Kurs`LukI mIsuIIrIIgI 1q1; EkIm DevrImI`ne kudur srd. urIigi yikun
BoIevIkIer, Kurs bIgesIndekI egemenIIkIerInI duIu IuzIu srdrmek IsLemedIIer. MoIokunIur
du BoIevIk #usyu`yu gmek yerInde Kurs`Lu kuImuyi LercII eLLIIer umu, MoIokunIur urusindu
BoIevIk dnceIere ve TrkIye KomnIsL PurLIsI`ne sempuLI duyunIurin orLuyu ikmusi ve
SovyeL #usyu seIIrI MIduvInI`nIn MoIokunIuru suIIp ikmusi, MIIII McudeIe kudroIurindu
uIurm zIIIerInIn uImusinu neden oIdu. BIr yundun #usyu`dun sIIuI ve uILin yurdimi uIun, bIr
yundun du komnIsL ukimIuri konLroI uILinu uImuyu uIiun KemuIIsL kudroIur, MoIokunIuri
bIgeden ikurLmunin yoIIurini urumuyu buIudiIur. Le soI IIkIrIere guyeL mesuIeII oIun
GeneruI Kuzim KurubekIr`In roI burudu orLuyu ikLi.

Kuzim KurubekIr MoIokunIuri yIe unIuLiyordu: MuIukunIur #usIur zumunindu duII
uskerIIge gILmezIermI, erkekIerI Iep sukuIIi. UmumIyeLIe IrI vcuLIu, cunIi kunIi, siIIuL
numunesI InsunIur. EIbIse ve vcuLIuri LemIz. HuyvunIuri kudunu, urubuIuri ok eyu uIir, drL
LekerIekII, byk ve sugIum. ZIruuL, ekme, bIme uIeLIerI Iep son sIsLem, yuIniz kuvveI cerIye
beygIrdIr. Kun dkmek en byk gnuI ImI, IurpLe duII oIsu. Ben onIuri yuIniz nukIIyede
kuIIuniyordum. Bunu duII ILIruz edIyorIurdi. Kursin Ier LuruIindu oseIer boyuncu uzunun bu
kyIIer LevIkuLIu BoIevIk LekIIuLinu buIuyuruk bugn gsLerdIkIerI sumImI IuyuLIurini
bozmuyu du buIumiIurdi.

ZORLA ASKIRLK . KurubekIr, zm buImuLu. Mudem MoIokunIur uskerIIk yupmuyu
kuriydiIur, o IuIde onIuri kuirLmuk IIn uskere uIinmuIuri yoIunu gIdIIecekLI. YIne
KurubekIr`den dInIeyeIIm: MuIukunIurin en nIIuyeL zo kununusunIye (zo Ocuk 1qz1) kudur
memIekeLImIzden ikmudikIuri IuIde kuLIyen uskere uIinucukIuri Iukkindu Ankuru`dun emIr
geIdI. Kurs #us SovyeL konsoIosu Normun zIyureLIme geIdI. MuIukunIurin uskere uIinmusi
IuIInde #usyu`dukI Trk Lebuusinin du uskere uIinucugini syIedI. Cevuben IkmeLImIz zo
kununusunIye kudur mddeL LemdId eLmILIr, bundun sonru gILmezIerse uskere
uIinucukIurdir, urLik bence yupiIucuk bIr ey oImudigini syIedIm .

#usyu SovyeL ederuLII SosyuIIsL CumIurIyeLI (#SSC) DiIIerI KomIserI IerIn, 18 Muyis
1qz1`de buski IIe kyIerInden uzukIuLiriIun MoIokunIurdun bouIun yerIere AnudoIu`dun
geLIrIIen MsImunIurin yerIeLIrIIdIgInI beIIrLerek bu durumun derIuI dzeILIImesInI uksI
LukdIrde bu duvruniIurin #us emekI kILIeIerInIn LepkIIerIne neden oIucugini IILur eLmILI
uncuk Kuzim KurubekIr bunu kuIuk usmudi. #SSC, 1 IuzIrundu yenI bIr noLu IIe ...bu
LoprukIuri Lerk edIp g eLmek IsLeyen MoIokunIur, muIini mIkn beruberIerInde uIip
gLrebIIIrIer, ne yuzik kI bunu Trk mukumIuri engeI oImuyu uIiLiIur; bu du yeLmedI,
MoIokunIur soyuIdu ve Ier LrI buski uILindu birukiIdi, eIIerInden LoprukIuri uIindi. Bu
gmenIer evIerInden kovuIdu, uIikLun yuri Im MoIokunIur uIirIuru ve LuvIuIuru
kupuLiIdi... dIye IkuyeL edIyordu umu LucIzIer devum eLLI.

TLTLLMAYAN SZLIR . NIIuyeL, 1 EkIm 1qz1`de Kurs`Lu TrkIye IIe ErmenIsLun,
Azerbuycun ve GrcIsLun SovyeL SosyuIIsL CumIurIyeLIerI urusindu ImzuIunun DosLIuk
AnLIumusi`nu MoIokunIurIu IIgIII bIr mudde kondu. Bunu gre, MoIokunIur IsLedIkIerI zumun
Trk vuLunduIigindun ikip, IkeyI serbesLe Lerk edebIIecekIer, eyuIurini, muI ve mIkIerInI
veyu bunIurin degerI kudur puruyi yunIurindu gLrebIIecekIerdI.

#SSC`nIn 1 Kusim 1qz1`de verdIgI noLuyu bukiIirsu unIumunin bu muddesI de Iuvudu
kuImiLi? ...BIz MIsuk-i MIIII`yI bLnyIe kubuI eLLIkLen sonru bu pukLin #us mIIII uzinIigu
kuri Luninmumusi ve dIn IukIurinu suygi gsLerIImemesI yersIz ve yukiiksiz bIr IurekeL
oIucukLir. urIik rejImI bIIe MoIokunIurin dIn InunIurinu gz dIkmI degIIdIr ve MoIokunIur
bu rejIm siruIurindu bIIe uskerIIkLen muuI LuLuImuIurdir. KuIdi kI MIsuk-i MIIII`de IIude
oIunun zgrIk IIkeIerInI IIIuI eden bIr IkmeLIn, bu konudu urIigin zuImn bIIe
gIgede birukun IurekeLIerde buIunmumusi ve byIe IurekeLIerI IukII oIuruk kubuI eLmemesI
gerekIr...``

SON MOLOKAN . #us LuruIinin bIrbIrI urdinu geIen noLuIuri durumu degILIrmeyInce, zo
bIn nIusIu MoIokun cemuuLI yoIIuru dL. AskerIIk yupmuyi kubuI ederek TrkIye`de kuIun
kk grup Ise, zumun IInde 16oo kIIye uIuLi umu onIur du 1q6z`de soyIurini devum
eLLIrecek e uduyIuri buIubIIecekIerI ErmenIsLun, ABD, Kunudu ve AvusLruIyu`yu dogru yoIu
ikmuk zorundu kuIdiIur. Kurs`LukI son MoIokun VusIII DIemencI z6 NIsun zoo;'de IuyuLini
kuybedInce LurIIIn bIr suyIusi duIu kupundi.

SONSZ . CumIurIyeL dnemI boyuncu, 'ordu-mIIIeL` yuruLmuk IIn gerek okuIIurdu, gerek
usker ocugindu udeLu beyInIer yikundi umu, son oIuruk DTP MIIIeLvekIII Akin BIrduI`in sorusu
zerIne MIIII Suvunmu Bukuni VecdI GnI`n uikIumusindun grendIgImIze gre, uskerIIk
ugindu oIun 1q mIIyon o6 bIn z kIIden 1 mIIyonu, LecIIII, yokIumu kuugi yu du
bukuyuydi. (1 HuzIrun zoo8 LurIIII guzeLeIerden) PekI bunu umumiz mi Iuzim? Bence Iuyir,
nk Ier Trk 'usker` dogmuz, Ier Trk 'Insun` dogur!
TA#H DETE# z.11.zoo8
Aye Hr
ALuLrk DersIm`I vurucugiz dedI, vurduk

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bu IuILu, duIu nce szn eLLIgIm gIbI, . CumIurbukuni CeIuI Buyur`in kizi Suyin Dr. NIIIer Buyur
Grsoy`un, AgusLos zoo8 LurIIInde bu sLunIurdu yuyinIunun 'KrLIerI ImIu eLmek IIkrI kIme uILLI?`
buIikIi yuzimu yupLigi ILIruzIuri ve benIm bunIuru verdIgIm cevupIurimi okuyucuksiniz. MekLubun IIk
bImIerI CeIuI Buyur`in Dogu (veyu KrL, veyu DersIm) poIILIkusinu IIIkIn. Geen IuILukI '1q;-
1q8`de DersIm`de neIer oIdu?`buIikIi yuzimdu bu poIILIkuIur Iukkindu epey bIIgI verdIgIm IIn, bu
yuzidu, sudece eksIk kuIun yerIerI LumumIumukIu yeLInecegIm.

SON KIZ . CeIuI Buyur`in rgLIeyIcIIerInden oIdugu 1q1`Le buIuyun Ege`dekI '#um kuirLmusi`nu
IIIkIn ILIruzIuru cevupIurimi Ise bIruz duIu genI LuLucugim. ByIece Suvunmu Bukuni VecdI GnI`n
LurLimuyu uLigi mbudeIenIn urku pIuni bIruz duIu uydinIunucuk. Her IddIuyu IIIkIn cevubimi Suyin
Grsoy`un mekLubundukI IIgIII purugruIIurin uILindu grebIIIrsInIz. Ancuk, Suyin Grsoy bu yuzimu du,
ImdI yupLigi gIbI, bubusinin kILupIuri diindu bIr kuynuk gsLermeden ILIruz ederse, bIr duIu
mekLubunu yuyinIumuyi dnmyorum. nk bu yoIIu bIr yere vurumuyucugimiz gIbI, uzuyun bu
LurLimunin, sIz okuyucuIurin degIIk konuIurIu buIumu Iukkini IIIuI eLLIgI kunisinduyim.



NLLIIR GLRSOY'on itiruzI: AgusLos zoo8 LurIIII guzeLenIzde ikun Aye Hr`n KrLIerI
ImIu eLmek IIkrI kIme uILLI? buIikIi yuzisi, duIu nce yuzmi oIdugu 1 Temmuz zoo8 LurIIIndekI
KimiI oIuyindun qq`Iur duvusinu buIikIi yuzisinu vermI oIdugum cevubu cevup LekII edIyor. Bu
yuzisindu du buzi LurIII oIuyIurIu IIgIII yuniILmuIur ve gerekIe bugdumuyun yorumIur vur. BunIurin
guzeLenIzde dzeILIImesI IIn yuzmuk geregInI duydum. Bu yuzimu du yer vermenIzI ve yunIiIurin
dzeILIImesInI IsLeyecegIm.

DegInecekIerIme yuzi buIigi KrLIerI ImIu eLmek IIkrI kIme uILLI? sznden buIuyucugim. Konu, bIr
kisim KrLIerI usmuk Iken ve cezuIundiriIucukIurin suyisi kuynukIuru gre bIn IIe be bIn veyu IkI bIn
be yz urusindu degIIrken; IkI mukuIe urusindu ne oIdu du bu LurLimudun IIerIye gILmeyen szde
kuImi bIr IddIu KrLIerI ImIu eLmek... ekIInI uIdi, LirmundiriIdi, soykirimu dnLrImege
uIiiIdi?

AY$I HLR'n cevubI: 'KrLIerI ImIu eLmek` IIudesInI Suyin Grsoy`un 'KimiI OIuyi`ndun qq`Iur
Duvusi`nu udIi yuzimu gnderdIgI LekzIp mekLubundun dn uIdim. Suyin Grsoy, 'bIn IIe IkI bIn be
yz kudur KrL`n usiImusi` IIkrInIn CeIuI Buyur`dun degII de CemuI GrseI`den ikLigini IspuLIumuk
IIn, erzende Kuyu`nin kILubindun u uIinLiyi yupmiLi: qq`Iur LuLukIunmudun ncekI gnIerde,
#eIsIcumIur, Bubukun, DiIIerI Bukuni, IIerI Bukuni ve GeneIkurmuy Bukuni LopIunLi
IuIIndedIrIer. Konu, Kuru KuvveLIerI KomuLuni CemuI GrseI Puu`nin Dogu IIe IIgIII ruporunun
konuuImusi. OzeL oIuruk, KrLIer sIIuIIunmiIur; devIeLe bukuIdirubIIIrIer; LedbIr oIuruk be bIn veyu
IkI bIn be yz kIIyI LopurIuyip imhu edelim veyu kumpIurdu uIikoyuIim, IIkrI LurLiiIiyor...
(erzende Kuyu,Mezopotc2c Surunu, Anku YuyinIuri, sLunbuI zoo, s. 1). BenIm Lek yupLigim,
koyu renkIe gsLerdIgIm IIudeyI buIigu Luimuk oIdu.



NLLIIR GLRSOY'on itiruzI:CeIuI Buyur`in $urk #uporu`nu geIInce; yuzur Lekrur LuruIsiz bIr
gzIe ve dIkkuLIe okuyucuk oIursu grecekLIr kI, IddeL degII, Dogu IuIkini korumuyu uIun IIkIr
IukImdIr. GeneI oIuruk yre IuIkini kuIkindirmuyi IedeIIemILIr:

Dogu IIIerInde IukImIyeL ve Idure bukimindun gze urpun uik bIr IukIkuL vurdir: $eyI SuIL ve Agri
IsyunIuri`ndun sonru TrkIk ve KrLIk IILIrusi, kuriIikIi uIIunmiLir. syun edenIerI cezuIundirmuk
IIn IddeLIn munusi, unIuiIir ve yerIndedIr. syundun sonru, Iurk gzeLmeksIzIn Idure eLmek de,
bundun uyri ve muLedII bIr sIsLemdIr. (C. Buyur, crl Rcpor:, Kuynuk YuyinIuri, s.6q).

YurL IInde IerIungI bIr uLimu, kuynumu vursu bunun LedbIrInI uImuk ve sknu sugIumuk devIeLIn
grevIdIr. NILekIm 1q;`dekI DersIm Isyunindu Bubukun oIuruk eIbeLLekI Buyur, sorumIuIugu
sLIenen kIIdIr. Ancuk IurekuLu bIzzuL kuLiImiLir sz gerek diidir. KuLiIdigi z AgusLos
1q8`dekI usker munevrudir.

AY$I HLR'n cevubI:O gnn guzeLeIerIne bukun Ierkes ruIuLu grebIIIr kI, Buyur HkmeLI`nIn
DersIm`de yrLLg IurekuLi, dnyu ve TrkIye kumuoyunun gznden kuirmuk IIn oIuy guzeLeIere
'iruL ve MuruL kiyiIurindu yupiIun munevruIur` oIuruk ukseLLIrIImILI. BIrIncI DersIm HurekuLi`nu
kuLiIun SubIIu Gken`e verIIen muduIyu bIIe guzeLeIerde gerek kursIurdu, gerek Trk Iuvu ordusu
mekLep ve kiL`uIurindu |gsLerdIgI| byk muvuIIukiyeLIer ve son uLiIi LuLbIkuLLu kuIrumuncu IIzmeL
yznden verIImI gIbI sunuImuLu. (ctccilil te Spor, 1 HuzIrun 1q;, S.1q)

YunI o yiIIurdu, 'munevru`, 'LuLbIkuL` gIbI LerImIer, kunIi bIr usker IurekuLin kod udiydi. DersIm`de
oIunIuru duIr resmI unIuLiyi grenmek bIIe, uncuk 1q;z yiIindu GeneIkurmuy Hurb TurIII
BukunIigi`ninTurlie :2h:rietinde Acllcn2clcr (:pz(-:p8) udIi kILubinin yuyimIunmusiyIu
mmkn oImuLu. Amu IIn 'guyrI resmI` yunini IuIu Lum bIImIyoruz.

Bu 'munevru`Iurdun bIrInde DersIm`In kuderI beIIrIemILI. Bu oIuyi CeIuI Buyur`in ugzindun
dInIeyeIIm: $ImdI, MureuI, Erkun-i HurbIye #eIsI (GeneIkurmuy Bukuni), ben bubukunim. ALuLrk
muIum... Umz DersIm`de yupiIun byk ordu munevruIurinduyiz. Munevrunin du sonunu geImek
zereyIz. Umz bIr urudu 'Ordunun emnIyeLI bukimindun sLruLejI ne oImuIidir?`, onu gryoruz.
kIsI de BIrIncI CIIun HurbI`nde muIurebe eLmIIer. Ben duIu ok IzIeyIcIyIm. MuIumuLIuri genI...
OrudukI Ier eyI bIIIyorIur. HuLLu uIsen cususIuri bIIe bIIIyorIur. DersIm`In o IuIde kuIirsu Ier zumun
ordunun emnIyeLI bukimindun LeIIIkeII oIucugini gryorIurdi... O sirudu bIz konuurken,
DersImIIIerIn jundurmu kurukoIIurimizdun -drL LunesInI busLikIuri IuberI geIdI. ALuLrk`Ie gz gze
geIdIk. BIrbIrImIzI unIiyorduk. ALuLrk benIm yzme bukLi. 'Ne oIucuk?` dedI. AnIiyorum, orudu
emnIyeL LesIs edIIecek. Ne oIursu oIsun bunu IILup edecekIer. HkmeL reIsI benIm. 'AnIiyorum
eIendIm, bunu IILup edIInIzIn munusini` dedIm. ALuLrk: 'SorumIuIugu zerIme uIiyorum, vurucugiz
DersIm`I` dedI ve vurduk... (KurLuI AILug, CeIuI Buyur AnIuLiyor, Tercu2cn, 1; EyII 1q86.) Bu
mIukuLLu, CeIuI Buyur, usiI sorumIunun ALuLrk oIdugunu Imu edIyor, umu kendIsInIn 'eLkIsIz`
eIemun oIdugunu kubuI eLmek zor.

Geen IuILu yuyinIudigim Isun SubrI ugIuyungII`In konumusindun unIuiIdiginu gre 'DersIm`I
vurmuk` IIn zeIIrII guz kuIIuniImi, muguruIuru suginmi DersImIIIer (ugIuyungII`In deyImIyIe) 'Iure
gIbI zeIIrIemI`, 'yedIden yeLmIe kesIImIIer` dI. Eger, Suyin Grsoy, bu Lurz bIr mduIuIeyI, 'sknu
sugIumuk` IusIindun mubuI gryorsu benIm kendIsIne syIeyecek szm yok.



NLLIIR GLRSOY'on itiruzI: Adi geen Huvu KuvveLIerI KomuLuni MuIsIn BuLur, LubII senuLr
degIIdIr. SenuLoyu konLenjun senuLr oIuruk gIrmILIr.

AY$I HLR'n cevubI: Suyin Grsoy IukIidir. MuIsIn BuLur LubII senuLr degII konLenjun
senuLryd. Bu bIIgIyI, CeIuI Buyur zerIne bIr dokLoru LezI IuzirIuyun Suyin Nuren Muzici`nin
kILubindun (elcl ccr cbclcnlil Done2i (:p;-:pp), Der YuyinIuri, s. 8q) uImiLim. BIIgIyI,
buku kuynukIurdun konLroI eLmeden kuIIunmukIu IuLu eLmIIm, zr dIIerIm.



NLLIIR GLRSOY'on itiruzI: #umIurin Ege BIgesI`nden ikuriImuJikmusinu geIInce; yuzurin
IddIu eLLIgI gIbI HuIbukI bu IIerIn yupiIdigi gnIerde ne #um IuIkinin OsmunIi DevIeLI`ne IIuneLI, ne
buku bIr devIeLe LubIIyeLI ne de Yunun uskerInIn BuLi AnudoIu`yu IguII sz konusuydu. YunI bIr
devIeL, kendI vuLunduini, kendI Lebuusini Ikeden zorIu ikurmuyu uIiiyordu szIerI o gnIerIn
LurIII IukIkuLIerI IIe II rLmyor. AnudoIu LoprukIurini IguI nIyeLI, IguIden ok ncekI yiIIurdun
buIiyor. AnudoIu`yu IguI konusundu IddIu edIIenIn uksI kuniLIurini GeneruI MeLuksus`in VenIzeIos`u
verdIgI rupordu grrz (CeIuI Buyur, en de Yczdi2, c., s.111-116.) guI nIyeLIerI 1q1`de musuyu
yuLiriIun ruporIu unIuiImukLudir.

Buyur`in EreI Kuubui`dun nukIen verdIgI kisimIurdu du o gnIerIn gerek munzurusi orLuyu
ikmukLudir:

...zmIr ve IuvuIIsI, cIdden byk bIr LeIIIke IIndeydI. kIncI AbdIIumIL`In Lumumen guyri mIIII
oIun sIyuseLI, Yunun meguIo-Ideusini yIesIne pIIrmI, ELnIkI-ELeryu`nin IuuIIyeLI, yIesIne duI buduk
suImiLi kI, kusLen kiyiIuru ve sLruLejIk nokLuIuru LeksII edIImI oIun #um unsuru, bIr undu
uyukIunucuk ve ordumuzu urkudun vurucukLi.

EIImIzdekI vesIkuIur, InuniImuz IuzirIigin ne derece IIerIedIgInI gsLerIyordu... BunIurdun
EdremIL`Len zmIr`e kudur oIunIur MIdIIII`ye, UrIu ve zmIr evresI Ise Yunun geneIkurmuyi LuruIindun
nuzurI oIuruk Sukiz`u bugIunmiLi. AskerIIk uginu geIenIer, bIr vesIIe IIe bu uduIuru gIdIyorIur, orudu
egILIm gryor, LerbIye edIIIyorIurdi... (Bkz. en de Yczdi2, s. 1oq.)

1- sLunbuI`dun ILIburen MIIus`u kudur bLn suIII, muIureLIe LeksII edIImI #um ekserIyeLIe doIu IdI.
z- BunIur, kudroIuri MIdIIII, Sukiz ve SIsum`du oIun Yunun koIordusunun bIgeIerIne LuksIm
edIImIIerdI. AskerIIk uginu geIen #um deIIkunIiIuri bu uduIuru gIdIyorIur, usker egILIm ve LerbIye
gryorIur, kendIIerIne duIIII Isyun ve IurIcI Iurp vukuundu IIu edecekIerI IIzmeLIer LuIIm ve LebIIg
edIIdIkLen sonru yerIerIne dnyorIurdi. (A..e., s.1o6).

AY$I HLR'n cevubI: Suyin Grsoy, bu IddIuIurini sudece bubusinin IuLiruLinu duyundirubIImI.
Bubusinin uIIdI de, bu kuirLmu operusyonunu uyguIumuyu koyun LLIIuLi Kuubui EreI.
'MInureyI uIun kiIiIini IuzirIur` IuIini ukiIdu LuLup, buku kuynukIurdun oIuyin urku pIuninu bukuIim:

BuIkun HurbI sonrusindu devIeLIerurusi IIk nIus mbudeIesI zq EyII 1q1`Le BuIgurIsLun`Iu yupiIun
unIumu uyurincu sinir bIgesIndekI q;1q MsImun uIIe IIe qq;z BuIgur uIIenIn kuriIikIi oIuruk
degILIrIImesI bIImInde oImuLu. (YusuI HIkmeL Buyur, Turl nlilcbi Tcrihi, cIIL , Kisim , TTK
YuyinIuri, 1q8, s. q86) OsmunIi HkmeLI BuIgurIsLun`Iu yupiIun mbudeIenIn bIr benzerInI
YununIsLun`Iu yupmuk IsLedIgInI VenIzeIos`u z1 Muyis 1q1q`Le bIIdIrmI; VenIzeIos zz Muyis 1q1q`Le
prensIp oIuruk benImsedIgInI bIIdIren bIr mekLup yuzmi, resmI Yunun gr Ise z; HuzIrun 1q1q`Le
IIeLIImILI. Bunu gre YununIsLun sudece IuIkin urzusu IIe oIursu mbudeIeyI kubuI edIyordu. (cnli
Tcrihler, Gclip Ke2cli Sole2ezol: ctirclcri, Atinc Sejcreti (:p:-:p:), TrkIye YuyinevI, 1qq6,
s. 6-66, 1oz-1o.)

Ancuk LLIIuL ve TerukkI, unIumunin ImzuIunmusini bekIemeden Ege ve Trukyu bIgesInde, devIeL
IIn bIr rIsk veyu LeIdIL kubuI edIIen HirIsLIyun vurIigini usgurI Iye IndIrmek IIn duIu 1q1`Le
IurekeLe gemILI. ZorunIu gIer 1q1q MurL`indun sonru sIsLemuLIk IuI uIdi uncuk gerek byk
devIeLIerIn, gerekse YununIsLun`in ve OsmunIi DevIeLI`ndekI #um cemuuLInIn LepkIsI zerIne
HkmeL, TuIuL Puu bukunIigindu bIr deIegusyonu, eILII eIIIIkIerden bIrer memur eIIgInde,
InceIeme yupmuk umuciyIu Ege bIgesIne yoIIumuk zorundu kuIdi. 1 Temmuz 1q1q`Le OsmunIi
kubInesIne bIr rupor sunun TuIuL Puu, ruporundu bIgede #umIuru Lerr ve IddeL uyguIundigini
ILIruI edIyordu. Sudece HuzIrun 1q1q`Le Ayindu ou`du meydunu geIen kuLIIumdu AmerIkun ve AImun
kuynukIurinu gre sudece bIr IuILu IInde o kII kuLIedIImILI. z HuzIrun 1q1q LurIIII bIr buku
ruporu gre, bu dnemde zmIr ve cIvurindu kuLIedIIenIerIn suyisi Ise oo-6oo cIvurinduydi. (NAJ#G
q, 86;.ooJ6o ve 6z.)

VenIzeIos EkIm 1q1q`LekI bIr grmede, ALInu BykeIIsI GuIIb KemuII Bey`e bu durumdun uiku
IkuyeL edecek ve #umIurin srgnne son verIImesInI ve unIumu yupiIdikLun sonru srImeIerIn
yupiImusini IsLeyecekLI. BIr AImun beIgesInde yIe yuziyordu: TuIuL Bey...II ekInmeden
IkmeLIn Dnyu Suvuini buIune ederek, di IkeIerIn dIpIomuLIk mduIuIeIerIne uIdirmuksizin,
IkeyI I dmunIurdun -Ier LrI mezIebe bugIi Lm HirIsLIyunIurdun- Lumumen LemIzIemek
IsLedIgInI unIuLLi. (PA-AAJBoLscIuIL KonsLunLInopeIJBd. 16q. HuIep KonsoIosu #Ier`den sLunbuI
BykeIIIIgIne 6 HuzIrun 1q1 LurIIII ruporu BykeII MordLmunn LuruIindun dIen noL.)

BunIur oIurken BIrIncI Dnyu Suvui puLIuk vermI, OsmunIi DevIeLI AImunyu`nin yunindu suvuu
gIrmek IIn Goeben ve BresIuu oIuyini rgLIemILI. sLunbuI AImun BykeIIIIgInde usker uLue
oIuruk grev yupun Huns Humunn, 1 Kusim 1q1q`Le yoIIudigi bIr ruporundu, VenIzeIos`un AImunyu`nin
ALInu bykeIIsIne, TrkIye IIe LLIIuk gIerI urusindukI suvuLu kesInIIkIe 'LuruIsiz kuIucugi` szn
verdIgInI ukLurmiLi. VenIzeIos`un suvuLu LuruIsiz kuImuk IIn IkI nemII urLi vurdi: OsmunIi DevIeLI,
Ege uduIurinu yneIIk provokusyon yupmuyucuk ve #um vuLunduIurini zorIu srgn eLmeyI
durdurucukLi. (Ernst 1ceclh Pcpers, YuIe UnIversILy Pupers, Grup no. q6;, KuLu 1, Dosyu 1;.) Ancuk
ky bouILmuIuri devum eLLI. OrnegIn z NIsun 1q1`Le Konyu vIIuyeLIne ekIIen bIr LeIgruILun, sudece
suIII bIgeIerInde pIeII grIen #umIurin yerIerInden kuydiriImusi konusundu z Ocuk 1q1`Le
uIinmi bIr BukumundunIik kururi oIdugu, bu kururin I bIgeIerdekI #umIuru uyguIunmumusi
gerekLIgI bIIdIrIIIyor ve merkezden IubersIz oIuruk spurLu`dun srIm oIun o cIvurindu #um`un
Lekrur ikurLiIdikIuri yerIere IudesI IsLenIyordu. (BOAJDH.$#., nr. zJ1oq.)

1q16`in buIur uyIurindu MIdIIII, Sukiz ve SIsum uduIurinin LLIIuk gIerInce IguI edIImesI; Dogu`du
#us bIrIIkIerInIn IIerIemesI ve YununIsLun`in #usyu ve ngIILere`nIn yunindu Ier un suvuu gIrmesInIn
bekIenIyor oImusi zerIne ky bouILmuIurinu Iiz verIIdI. OrnegIn TekIIuL-i MuIsusu`nin Ius
udumIurindun BuIueLLIn $ukIr`In AruIik 1q16`du Sumsun bIgesIne geImesInden sonru 18 ky
Lumumen 1 ky kismen yukiIdi. 1q1; Ocuk uyindu Sumsun`dun q bIn kII nce Huvzu sonru orum`u
srId. #umIur, duIu nce bouILiImi oIun ErmenI kyIerIne yerIeLIrIIdIIer. Bunu, GIresun ve
Amusyu yresInIn bouILiImusi LukIp eLLI.

CeIuI Buyur`u gre suvu ncesI sudece zmIr ve cIvurindun 1o.ooo doIuyindu #um zorIu
YununIsLun`u g eLLIrIImILI. Buyur`in uIIdI Kuubui EreI Ise sudece 1q1q IInde ve IurbIn IIk
uyIurindu, Ege minLikusindu ve bIIIussu suIIIIerde yuvuIunmi ve kmeIenmI oIun #um-ErmenI
nIusLun 1.1o.ooo kIInIn srIdgn beIIrLmILI. (Buyur, en de Yczdi2, chc Mctbccsi, :p;, C.
, s. 168, 1;6.) #umIurdun bouILiIun kyIere Ise sIsLemuLIk bIImde MsImun muIucIrIer
yerIeLIrIImILI.



NLLIIR GLRSOY'on itiruzI:1q1 yiIindu #umIurin zmIr`den gmesInI, MIIII McudeIe`nIn
buuri IIe sonuIunmusini sugIumi oIun IurekeLIer urusindu grmemek ve kinumuk munLigini, bu
IkenIn vuLundui oIuruk unIuyubIImek mmkn degII. Yuzur neyIn mduIuusini yupmukLudir? EII
koIu bugIi oIuruk vuLunin IsLIIusini mi bekIemeIIydI?

MIIII McudeIe srecInde o gnn urLIuriyIu mukubII LedbIrIer uIinmuyu uIiiIiyor ve buuri IIe
uIiniyor. ikurLmu oIuyi bu sre IerIsInde ve IsLIIburuLu gre uIinmi mLerek bIr kururdir.
MuImuL CeIuI Bey (Buyur) du bu kururin, bIgedekI sIyusI bu sorumIusu oIuruk sLne denI
yupmiLir. #umIur evIerIndekI suksiIurini du uIuruk yubunci gemIIerIe yurdu Lerk edIyorIur.

AY$I HLR'n cevubI: EIImIzdekI beIgeIer, 1q1-1q16 kuirLmusinin '#um IIuneLI` yznden degII,
BuIkun Suvui`nin urdindun AnudoIu`yu ukun MsImun muIucIrIere yer buImuk IIn yupiIdigini
gsLerIyor. (EIbeLLe, esus 'devIeLIn ve sermuyenIn TrkIeLIrIImesI` buIigi uILindu LopIuyubIIecegImIz
IdeoIojIk ve ekonomIk gerekeIer vur umu yerIm uz oIdugu IIn o kudur derIne InmeyecegIm.)
Dnyuyu sudece mIIIIyeLIIIk gzIg IIe bukunIur, bunIuri 'kuLsuI` bIr mIsyon oIuruk grebIIIrIer umu
Dr. Grsoy gIbI uydin bIrInIn, o gnn uz geIImI Iukuk unIuyiinu gre bIIe, beIIrII kuruIIuru
uymudun yupLiriIun yer degILIrmeIerIn, 'suvu suu` veyu 'InsunIik suu` kupsumindu
degerIendIrIIdIgInI bIImesI gerekIr.

'#um kuirLmusi` suyesInde MIIII McudeIe`nIn buuriyu uIuLigi IddIusinu geIInce, uksIne Yunun
ordusunun z; HuzIrun 1q1;`de LIIuI DevIeLIerI`nIn yunindu suvuu gIrmesI ve 1q1q`du Ege`ye ikurLmu
yupmusinin nedenIerInden bIrI, 1q1-1q16 urusindukI oIuyIurin InLIkumini uImukLi. BeIkI 1qzz ekIIII
sirusindu, Ege bIgesInde byk kuLIIumIuru Imzu uLmuIurinin nedenIerInden bIrI de buydu. Ne
demIIer, 'rzgur eken, IirLinu bIer...



NLLIIR GLRSOY'on itiruzI: Yuzurin ke udi TurII deILerI oIdugunu gre, yuziIurin LurII
meLodunu sudik kuIuruk yuziImusini bekIemek okuyucunun Iukkidir. BIr uruLirmucinin uymusi
gereken IususIuri siruIuyucuk oIursuk: eIe uIinun konuIurin gerekIere uymusi; duyuniIun kuynukIurin
sugIum oImusi; eIIkIII grIer vursu, kuriL kuynukIurin du InceIenmesI ve dIkkuLe uIinmusi gerekIr.
Yuzuri du en ok IIgIIendIrecek oIun, uIinun LurII dIIImI zumunindukI urLIuru ve gerekIere sudik
kuIinmusi; unukronIk IdeoIojI ve kusiLIi yorumIurIu bunIurin urpiLiImumusidir. AksI IuIde 'TurII
DeILerI` muksuLIi bIr kuruIumu deILerIne dnr. mzu: Dr. NIIIer Buyur Grsoy.

AY$I HLR'n cevubI: BIIdIgIm kuduriyIu Suyin Grsoy Lip dokLorudur. Ben Ise LurII egILImI uImi,
1qqz`den berI yogun bIImde LurIIIe ugruun, IuIen LurII dokLorusi yupun bIrIyIm. Suyin Grsoy`un
LurIIIe IIgIsI bubusinin IuLirusini korumukIu sinirIi grnyor. Ben Ise, sudece bIIImseI merukIu LurIIe
bukiyorum. (Bu urudu, 'muksuLIi bIr kuruIumu` IddIusini yukiiksiz buIdugumu syIemeIIyIm.) Suyin
Grsoy, bubusini suvunmuk IIn, sudece bubusinin uniIurinu duyuniyor, ben Ise Buyur`in uniIurinin
yuni siru, yerII ve yubunci urIv beIgeIerIne duyuniyorum. KImIn 'LurII meLodunu sudik kuIuruk`
yuzdiginin kururini okuyucuIuru birukiyorum.

EIbeLLe, IuIu ok eksIgIm vur. HuLuIur yupiyorum. Her IuILu, degIIk bIr konudu, degIIk bIr dneme
uIL cIddI bIr LurII yuzisi IuzirIumuk koIuy degII. KuriIuLigim zorIukIurdun bIrI, konuIurimIu IIgIII
beIgeIere uIumuk. Bunun nedenIerInI urIvIer IukkindukI yuzimi okuyunIur LuImIn edebIIIr. IgInLIr,
dokLorusini CeIuI Buyur Iukkindu yupun Nuren Muzici`nin kILubinin nszndekI suLirIur, Suyin
Grsoy`un du, beIge konusundu pek eII uik oImudigini dndryor. Muzici yIe yuzmi:
AruLirmumizu buIurken dneme zg beIge buIubIIme umuduyIu, Buyur`in kIIseI kILupIigindun
yururIunmuk zere kizi Suyin NIIIer Grsoy`u buvurdum. Ancuk yukIuik 1oo koIIdekI bu
kuynukIurin siniIIundiriImusinin yupiImudigi ve Umurbey`dekI CeIuI Buyur VukIi`ndu du gerekII beIge
ve kuynukIuru uIuumuyucugim IIeLIIdI... Buyur`u zg kuynukIur ve beIgeIerIn siniIIumusinin kisu
srede yupiIuruk bIIIm udumIurinin yururIunmusinu sunuImusini dIIIyor ve bu uIimudukI Lm eksIk
ve yeLersIzIIkIerden kendImI sorumIu LuLuyorum.

Bu suLirIur 1qq6`du yuziImi. O LurIILen bu yunu CeIuI Buyur`in 1oo koIIIIk urIvI uruLirmuciIuru
uiIdiysu, Suyin Grsoy`dun zr dIIerIm. Amu uiImudiysu bunu 'bIIImseI meLodoIojI ve kuynuk`
konusundu ders veren Suyin Grsoy`un, bIz uruLirmuciIuru zr borcu oIdugu uik.

KAYNAKA: #um kuirLmusi IIe IIgIII bIIgIIerI Tuner Akum`in Er2eni Meselesi
cllol:n2:t:r(IeLIIm, zoo8, s. ;q-11) kILubindun derIedIm. Ayricu, geen IuILukI yuzimdu geen
'Ge DersImIIIer`, 'Erken DersImIIIer gIbI kuvrumIurin DersImII SeyII CengIz udIi uruLirmuciyu uIL
oIdugu, IuIbukI udinin kuynukudu gemedIgI yoIundu eIeLIrIIer uIdim. KusiLLun degII, bIIgIsIzIIkLen
dogun bu eksIkIIgI dzeILIr zr dIIerIm. SeyII CengIz`In bu konudu kILubi vur mi LespIL edemedIm umu
InLerneLLe DersIm Iukkindu mukuIeIerI vur. IgIIenenIere duyururum.



AIKLAMA VI ZLR: Geen IuILukI '1q;-1q8`de DersIm`de neIer oIdu?` buIikIi yuzinin
InLerneLLekI nsIusindukI LurII IuLuIuri IIn zr dIIerIm. GeLIgImIz IuILu bIIgIsuyurimi ve muII
udresIerImI IeI eden bIr vIrs suIdirisinu muruz kuIdim. Bu dnemde zerInde uIiLigim beIgeIerIn
Lmnde, buzi dzeILmeIerIn IuIizuyu kuydedIImedIgInI sonrudun Iurk eLLIm. BunIur urusindu szn
eLLIgIm yuzi du vurmi. Bu yuziyi TuruI`in web suyIusindun kendI sILeIerIne LuiyunIurin, eskI nsIuyi
dzeILIImI bu nsIu IIe degILIrmeIerInI rIcu ederIm.


TA#H DETE# 16.11.zoo8
Aye Hr
1q;-1q8`de DersIm`de neIer oIdu?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

IRSM'I RISM BAKI$ . HuLirIursuniz, 1q-z EkIm zoo8 LurIIIerI urusindu Tcrcj'Lu yuyinIunun
'OsmunIi`dun Gnmze KrLIer ve DevIeL` buIikIi yuzi dIzIsInIn 'DevIeLIn IsyunIuri nIeme reeLesI`
udIi drdnc bImn yIe bILIrmILIm: MIkIye MIeLLII HumdI Bey, $ubuL 1qz6`du IkmeLe
sundugu rupordu, DersIm, CumIurIyeL IkmeLI IIn bIr ibunbuidir. Bu ibun zerInde kesIn bIr
umeIIye yupmuk ve eIIm IILImuIIerI nIemek, memIekeL seIumeLI IIn muLIuku Iuzimdir demILI.
1q1`de BIrIncI UmumI MIeLLII bruIIm TuII (Ongren) ynLemI uikIudi: A. BLn DersImIn
IurIIe mnusebeLInI kuL ederek (keserek) bu yzden LuurruzIurinu ve LIcureLIerIne munI oImuk, u
kuIucuk IuIki zumunIu kendIIIgInden IILIcuyu Icbur eLmek (zorIumuk) ve u sureLIe DersImI IenuIurdun
LuIIIye. B. Her LuruIi esusIi sureLLe kupudikLun sonru IIuLu enberInI LedrIcen durIuLirmuk ve
IenuIikIurdun doIuyi yukuIununIuri derIuI DersImden ikuruk Gurbu uLmuk ve serpILIrmek.

OK$AMAKLA OLMAZ . Erkuni HurbIye #eIsI`ne verIIen rupordu Ise uik konuuImuLu:
DersImII okunmukIu kuzuniImuz. SIIuIIi kuvveLIerIn mduIuIesI DersImIIye duIu ok LesIr yupur ve
isIuIin esusini LekII eder. DersIm evveIu koIonI gIbI nuzuri ILIburu uIinmuIi. Trk cumIusi IInde
KrLIk erILIImeII, ondun sonru ve LedrIcen z Trk Iukukunu muzIur kiIinmuIidir.... Bu konuyu
nmzdekI IuILuIurdu, AgusLos zoo8 LurIIII 'KrLIerI ImIu eLmek IIkrI kIme uILLI?` buIikIi yuzimi
LekzIp eden Suyin NIIIer Buyur Grsoy`un mekLubunu cevup verIrken degInecegIm. Bu IuILu, TuyIp
Erdogun`in 'Tek devIeL, Lek buyrugu kuri oIun buyursun begendIgI yere gILsIn`, VecdI GnI`n
'#umIur ve ErmenIer devum eLseydI bugn uyni mIIII devIeL oIur muyduk?` vecIzeIerIyIe semboIIze
oIun irki zIInIyeLIn en kunIi LezuIrIerInden oIun 1q;-1q8 DersIm IurekuLIurinin LurIIesInI,
nmzdekI IuILu Ise sz konusu mekLubu yuyimIuyucugim. ByIece Ier IkI LuruIin du ne dedIgI duIu
IyI unIuiIucuk.



Bugn TunceII, BIngI, ErzIncun, EIuzig`i du IIne uIun bIgeye MO. 6 yzyiIdu Pers KruIi Dcri:s`un
egemenIIgInden doIuyi Drcnis denIyordu. Bundun zoo yiI sonru Yunun IkesInden kuIkip Pers
IkesIne gIden eIsunevI 'On BInIerIn Yry`n unIuLun Xenophon`un Ancbcsis eserInde bIgenIn
udi DerxeneoIuruk geer. ErmenIcenIn IIk kez yuzi dIII oIuruk kuIIuniImuyu buIudigi . yzyiIu uIL
ErmenI kuynukIurindu bIgeden Derjcn dIye sz edIIIr. BILIIs Ikmduri $ereI Hun BILIIsI`nIn 1q;`de
kuIeme uIdigi erejnc2e`de Ise DerzInI, IInde byk bIr kIIIse buIunun bIr kuIedIr. KuIe uIIuksiz
kuIIrIerIn eIInde buIundugu sirudu, onu DerzIr udini verIrIerdI. KuIeyI HubII ve KubII IsLIIu eLLIkLen
sonru, udi kuIIuniIu kuIIuniIu DerzInI ekIInI uIdi suLirIurini okuruz. BLn bunIurin 'DersIm` udinin
erken bIImIerI oIdugu suniIir.

GeneI oIuruk, DersIm udinin ursudu 'kupi` unIuminu geIen 'der` IIe 'gm` unIuminu geIen 'sIm`
keIImeIerInden geIdIgI kubuI edIIIr. EskI ErmenI kuynukIurindu bIgede boIcu gm oIdugundun sz
edIIIr umu bugn bunu duIr Lek kuniL, komu GmIune IIIdIr. ;. yzyiIdu yuumi byk ErmenI
LurIIIsI HorenII Musu Ise bIgenIn IsmInI, 'SIm` usiIIi bIr ErmenI soyIusunu bugIur.

ISAS IRSM . TurIIseI ve kILreI uidun byk neme suIIp oIun EsusJMerkezIJGerek DersIm
oIuruk udIundiriIun bIge, buzi kuynukIuru gre TujIk (Abbusun) ve KuLu DeresI minLikuIuri, buzi
kuynukIuru gre Munzur uyi IIe PImr Suyu (HurIk) urusindukI dugIik bIge, buzi kuynukIuru
gre Ise HuIvorI, MuzgIrL ve KIgi`nin gerIsIndekI dugIik bIgedIr. emIgezek ve PerLek`In de kismen
IInde buIundugu Ovucik ve HozuL bIgesIne 'BuLi DersIm`; PImr, NuzImIye ve MuzgIrL`I IIne uIun
bIgeye Ise 'Dogu DersIm` denIr.

18q; yiIindu DersIm Suncugi Erzurum vIIuyeLIne, 18q`du HurpuL vIIuyeLIne bugIunmiLir. DersIm
udinin IurILuIurdu boy gsLermesI bundun sonru oImuLur. Bu LurIILen sonru buzen suncuk buzen
vIIuyeL oIun DersIm 1qz sonrusindu vIIuyeL yupiImi umu 1qz6`du IugvedIIerek kuzuIuri ErzIncun ve
EIuzig vIIuyeLIerI urusindu bILrImLr.

PROTO IRMINLIR . KendIIerInI $uII KrLIerden uyirmuyu zen gsLeren KiziIbu (AIevI)
DersImIIIerIn eLnIk kImIIgI LurLiiIun bIr konudur. 'Erken DersImIIIer` denIIen KirmuncIur bIrok
kuynukLu 'proLo-ErmenI` oIuruk LunimIunmukLudir. ddIuIuru gre, ErmenIIer LurII IInde byk
Ide AIevIIIge gemI, umu Surp SurkIs, GugunL, ZudIk, VurLuvur gIbI eskI Inun ve geIenekIerInI
kendI IIerInde yuuLmuyu devum eLmIIerdIr. 'Ge DersImIIIer` Ise Zuzucu (DimiII) konuun $eyI
HusununIiIur (Abbusun, erIudun, KurubuIun, Kureyun) ve SeydunIiIur (KuIun, Kevun, Koun)
uIreLIerIdIr. Ancuk Zuzucuyi KrLenIn bIr IeIesI suyunIur IepsInIn kImIIgInI KrL oIuruk
LunimIurken, Zuzucuyi KrLeden uyri bIr dII oIuruk degerIendIrenIer Zuzu ve KrL ekIInde IkI IurkIi
eLnIk kImIIkLen sz edIImesI gerekLIgInI suvunurIur.

KIZILBA$ IRSMLLIR . OsmunIi beIgeIerInde bIgedekI uIreLIerden geneI oIuruk 'DIrsImII`
veyu 'DujIkJDuIk` uIreLIerI oIuruk sz edIIIr ve IepsI 'Ekrud (KrLIer) LuIIesInden` oIuruk
siniIIundirir. YuInizcu Zuzucu konuun BuIubunIur`in Yrkun LuIIesInden TrkIer oIdugu syIenIr.

KiziIbu KrLIerIn yurdu DersIm`I IkmeLIn gznde 'ibun bui` yupun, DersImIIIerIn OsmunIi`dun
berI uIiik oIdukIuri gIbI zerk yuumuk IsLemeIerI, devIeLe vergI ve usker vermeye yunumumuIuriydi.
Amu CumIurIyeL kudroIuri II kkLen IuIIeLmeye kururIiydiIur. 1qz $eyI SuId, 1qz6-1qo Agri
IsyunIurinin busLiriImusindun sonru siru DersIm`e geImILI. 1q HuzIrun 1qq`Le TrkIye`yI eLnIsILe
esusinu gre bIgeye uyirun z1o suyiIi skun Kununu ikuriIdi. z AruIik 1q`de bIr nevI
sikiyneLIm kununu oIun z88q suyiIi TunceII IInIn duresI HukkindukI Kunun ikuriIdi ve DersIm`In
udi TunceII ('Tun EII`) oIuruk degILIrIIdI. Ardindun BIrIncI UmumI MIeLLIIIk bIgesI kupsumindu
buIunun EIuzig, TunceII, ErzIncun ve BIngI` Ieren EIuzig merkezII Drdnc GeneI VuIIIIk kuruIdu.
Bu geneI vuIIIIgIn buinu GeneruI AbduIIuI AIpdogun uLundi. AIpdogun Puu, 1qz1`dekI KogIrI
uyukIunmusini guddurcu busLirun SukuIIi NureLLIn Puu`nin dumudiydi ve uynen kuyinpederI gIbI ok
serL bIr uskerdI.

1q, ISLAHAT PROGRAMI . BIgeye duIr IzIenIm ve nerIIerInI 1q`Le IuzirIudigi '$urk
#uporu`ndu beIIrLmI oIun Bubukun smeL nn 18 HuzIrun 1q;`de GeneIkurmuy Bukuni evzI
ukmuk`in du kuLiIdigi BukunIur KuruIu LopIunLisindu DersIm IIn 'sIuIuL Progrumi`ni uikIudi.
Progrumu gre, DersIm`e yoI, kpr, okuI, kiIu yupiIucuk, uskerIIk ve vergI IIerI dzene konuIucuk,
uguIik, derebeyIIk, eyIIIk kknden kuIdiriIucuk, zorbuIurin muIIuri devIeLe geecek, IuIku Lopruk,
zIruuL uIeLIerI ve LoIumIuk verIIecekLI. DersIm`I IuyduL yuLugi durumunu geLIrenIer, BuLi IIIerIne
nukIedIIecek, orudu Iskun edIIIp, numusIu, egILIImI vuLunduIur IuIIne geLIrIIecekIerdI. DersIm
Lumumen bouILiIucuk ve burudu BukunIur KuruIu`nun IznI oImudun kImse oLurmuyucuk ve
yerIemeyecekLI. ByIece, resmI LurII LezIne gre 'Horusun`dun geIme z SnnI Trk oIun umu
sonrudun KiziIbu KrLIere dnen DersImIIIer`, usiI evreIerIne, benIIkIerIne kuvuucukLi. nn`nn
uikIudigi nIemIer urusindu TrkIerIn yogun oIdugu yerIerde kiz ve erkek yuLiIi okuIIuri uiIuruk
DersIm`den be yuini doIdurmu kiz ve erkek ocukIurin okuLuIup byLImesI, bunIurin kendI
uruIurindu evIendIrIIerek, kendI unu ve bubuIurindun kuIun muIIur ve mIkIerIn IInde bIrer Trk
yuvusi IuIIne geLIrIImesI` de vurdi.

AsIindu duIu progrum IuzirIunirken, jundurmucu urunun .;oo kIIden z bInI gvenIIk gIerIne
LesIIm oImu, 'usuyIsIzIIk` oIuyIurindu nemII bIr uzuImu kuydedIImILI. DIrenen Lek kesIm, KuLu
deresIne sukIunun SeyIL #izu ve yunduIuriydi.

KILIRN MI$I YAPRAGI . DIrenIIIerIn endIeIerInI ve devIeLIn onIuru bukiini resmI
gre yukin AImeL EmIn YuImun`in Tcn guzeLesIndekI Iuber guyeL IyI unIuLiyordu. GuzeLenIn dIIIyIe
'HuyuLi buIi buinu bIr upuIcuIuk LurIII LekII eden` Abbusuugi uIreLInIn IIderI SeyIL #izu udIi erIr
(IuyduL) suILunuL devrInden berI kuLI bIr durbe yemedIgI IIn gILgIde, serveLInI meIuneLIerI kudur
oguILubIImILI, umu IkmeLIn TuneII minLikusini Imur ve isIuI IIne buIudigini grr grmez Ienu
IIddeLIenmI, eIIndekI nIuzun ve derebeyIIk kuvveLInIn gILmemesI IIn` ure dnmL. GuzeLeye
gre SeyIL #izu IuIki u IddIuIurIu kikirLiyordu: 1) AIreL kudinIurinin numusu LeIIIkededIr. BunIur
gndzIerI kocuIurinin, geceIerI kurukoIIu eIrudinin muIi oIucukLir. z) HkmeLIn yupLirdigi
kurukoIIur, yukindu bu minLikudun srIecek oIun uIreLIere posLu mevkII oImuk IIndIr. ) KyIerdekI
bLn IuIk, bIr yere LopIunucuk, bIr siruyu yupiIucuk evIerIn IerIsIne LikiIucuk, bu evIerIn yuIniz IkI
kupisi oIucuk, bu kupiIurin nnde bIrer poIIs bekIeyecekLIr. q) Ekmek ve odun vesIku IIe verIIecekLIr.
) KeIIere verIIen mee yuprugi bIIe vesIkuyu bugIunucukLir. 6) HuIkin bLn kuzundigi eIInden
uIinucukLir.

HALVOR TOPLANTISI . GuzeLe, bu propugunduIuru kunun Abbusuugi, YusuIIun, Demenun,
Huydurun, Kureyun ve BuILIyur uIreLIerInIn, IIk oIuruk SeyIL #izu LuruIindun 'bIrer Lek eker veyu
bIrer Iokmu ekmek, keekIuI gndermek sureLIyIe` yupiIun duveLIere uyuruk Huydurun uIreLI IInde
KrpIk`Le LopIundikIurini beIIrLIyor, 'muILerIs ve meI`un bIr zIInIyeL` Luidigini IddIu eLLIgI Demenun
uIreLInIn IIderI CebruII`In MekLep, nuIIye, bIzIm nemIze?... BunIuri orLudun kuIdirmuIiyiz!... HepsInI
Iemen yukmuIiyiz! dIyerek Isyunin IureLInI verdIgInI syIyordu. Huber yIe devum edIyordu:
|T|opIunLiIurin Iemen Iemen en mIImI oIun HuIvorI LopIunLisi|nu du| ...duveL bermuLuL LekIII ve
kubuI mususinu bIrer Lek eker, bIr Iokmu ekmek ve keekIuI gndermek sureLIIe oImuLur. SeyIL
#izu, bu LopIunLidu buIunmuk zere Munzur suyu kiyiIurinu bIzzuL InmILIr. Kuri suIIIde buIunun
CebruII IIe uzukLun uzugu bugirmuk sureLIIe konuuImuLur. Huvu bIruz bozuk oIdugu IIn IuyII
zuImeL de ekIImILIr. CebruII SeyIL #izu`dun duIu kuvveLII LedbIrIer uImusini IsLemI, SeyIL #izu bu
ILe sonunu kudur eIbIrIIgIIe yrnIecegInI, devIeLe kuri ne mmknse yupiIucugini, IkmeL
kuvveLIerIne kuri bIr cepIe LekII edIImek zere uIreLIerIn LumumIIe eI eIe vererek urpiucugini ve
bunun IInde uIreLIer urusindukI uIsI kun ve kIn duvuIurinin ImdIIIk LumumIIe unuLuImu
uddedIIecegInI syIemILIr. MuIuL erIrIerden HIsso Seydo du bu LopIunLidu buIunmu, uIL ve peymun
munusinu oIuruk Munzur suyundun bIr uvu IIImILIr... (1z Kusim 1q;, Tcn)

BOMBARIMAN LAKLARI . kI uIreL reIsInIn Munzur`un IkI yukusindun bIrbIrIne bugirmusini
'en mIIm LopIunLi` dIye sunun Tcn guzeLesInIn nIyeLI Lum oIuruk unIuiImuyun merkeze yneIIk
evreseI bIr LepkIden IbureL oIun oIuyi 'byk bIr Isyun` oIuruk gsLerme guyreLIerI gerekLen
gInLr, uncuk KiziIbu DersImIIIer IIe Trk uIus-devIeLI urusindukI suvuin sonu ok IuzIndIr. zo
EyII`de smeL nn ALuLrk LuruIindun grevInden uIinmi ve bubukunIigu CeIuI Buyur geLIrIImI,
bLeye 1 mIIyon IIruyu yukin LuIsIsuL konuImu, urdindun DIyurbukir`dun kuIkun uuk IIIosu
bIgeye bombuIur yugdirmiLir. Bu uukIurdun bIrInI MusLuIu KemuI`In munevI kizi ve TrkIye`nIn 'IIk
kudin pIIoLu` SubIIu Gken kuIIunmiLir. (SubIIu Gken meseIesIne bIr buku yuzidu dnecegIm.)
SeyIL #izu`nin uIreLIne siginun KogIrIII AIIer ve kurisi ZurIIe IdrIdkLen sonru SeyIL #izu ve IkI
udumi, buzi kuynukIuru gre EyII`de, buziIurinu gre 1o EyII`de, kendIIerIne gvence veren
ErzIncun VuIIsI`ne LesIIm oImuyu gIderken LuLukIunmiIurdir. DersIm`In sIyusI nderIerInden BuyLur
NurI DersImI Ise yurL diinu kumuyi buurmiLir.

YARGILANMALAR . SeyIL #izu ve yunduIurinin durumusi 18 EkIm 1q;`de EIuzig`du buIur.
Bundun sonrusini resmI gre yukin AImeL EmIn YuImun`in Tcn guzeLesInden IzIeyeIIm: SeyIL #izu
18 EkIm gnk durumudu DemIrIun, Huydurun ve YusuIIun uIreLIerInIn eIebuIurinin zo MurLLu
KuImuL kprsn yukLikIurinu duIr IIude veren uIIde AIIuIu, devIeLe kuri geImek IIn kudurmu
muyum ben!? dIye Iuykirdi ve eI kuIdirdi. Sonru uIIL MuIIndIII HseyIn dInIendI... Kumer yIe
Iuykirmi. Buinu upku koydun du udum mi oIdun? $uIIL uIreL reIsIerInIn yunindu bIr ErmenI
cususunu rusLIudigini du syIedI. YIne bu uIIdIn IIudesIne gre uIreL reIsIerI bIr devIeL kurmuk IIn
su Imek sureLIIe yemIn eLmIIer. HseyIn DemIrIunIiIuri Iknu eLmI IukuL SeyIL #izu yIe bugirmi:
Su IIn yemInInden dnmez!

$uIIdIn bu IIudesI Iukkindu ne dIyecegI SeyIL #izuyu soruIdu, kuL`Iyen Inkur eLLI. YusuIIun uIreLI reIsI
de uIIdI ILIumu uIiLi ve dedI kI: Bu udum cususLur, eyI ogIudur. BIzI LesIIm oImumuyu LevIk
eLLI. Bundun sonru uIIL Hidir ugriIdi ve Isyunin buIungici Iukkindu muIumuL verdI, dedI kI:
#eIsIer, kubIIe IuIkinu, devIeL kurmuk IIn ErmenI`den drL mIIyon uILin geIdI, demIIer. #eIsIerden
HIso du SeyIL #izu`nin evInde pIun IzmI: $uIIdIn IIudesI Iukkindu dIyecekIer soruIdugu zumun
Inkur eLLI. ... MuIkeme uyin zz sIne birukiIdi.(1q EkIm 1q;, Tcn)

Seyit RIzu tiruI Idiyor

TuneII Isyuni muznunIurinin muIukemeIerIne bugn de devum edIIdI. ... Bugnk ceIsede bIr kisim
suIuIurin muzbuL IIudeIerI okundu. DInIenen uIILIer, kurukoIu busunIurin SeyIL #izunin uIreLInden
ve dumuLIurindun oIdugunu, $eyvun (SeyIunIi) uIreLI reIsI Husso Seydonun du uskerI mIImmuLi
yugmun edenIer urusindu buIundugu syIedIIer. Bu ceIsede en dIkkuLe deger LuruI SeyIL #izu`nin
Lorununun uIudeLI oIdu. Bu Lorun, dedesInIn 6o sIIuIIi uIisIu beruber oIdugunu unIuLLi. VerdIgI
LuIsIIuL kurisindu SeyIL #izu bIr IuyII ukinIikIur geIrdI ve LevII yoIIu cevupIur vermek
mecburIyeLInde kuIdi. SeyIL #izunin udumIurindun ZeyneI`In IIudesI de suIuIuri uirLLi ve uIreL
reIsIerInI ILIruIu mecbur birukLi.... (z EkIm 1q;, Tcn)

Seyit RIzu ve Avenesinin Mohukemesi

TunceII Isyuni muznunIurinin bugn de muIukemeIerIne ge vukLe kudur devum edIIdI. Bugnk
muIkemede Isyun IudIsesIne uIL NuzImIye HozuL MuIuzgIrL kuymukumIurinin o sirudu verdIkIerI
ruporIur ve suIuIurin sIIuIIi oIuruk devIeL kuvveLIerIne kuri geIdIkIerIne duIr deIIIII LeIgruIIuri
okundu. SuIuIur Inkuru devum eLmIIerdIr. MuIukeme uyin ne kuIdi. (z Kusim 1q;, Tcn)

Tonceli isyunI sololurInIn mohukemelerine bogn de devum edildi.

MuIuL SeyIL #izu ve su orLukIuri yIne muIkemenIn kurisinu ikLiIur. Bugnk ceIsede IddIu mukumi
IddIusini okuyuruk, suIuIurdun bIr kisminin Trk Cezu Kununu`nun 1qq. muddesInIn IkIncI Iikrusinu
gre cezuIundiriImusini, bIr kisminin du yIne uynI muddenIn nc Iikrusinu gre
cezuIundiriImuIurini IsLedI. NeLIcede muIukeme mduIuu IIn CumurLesIye kuIdi. kIncI Iikruyu gre
cezuIuri IsLenIIenIer urusindu Sergerde $eyI #izu ve ogIu ve uveneIerI buIunmukLudir. BunIur
Iukkindu IsLenIIen cezu Idumdir. ( Kusim 1q;, Tcn)

ersim $ukilerinin Sorgoso

DersIm ukIIerInIn eIebuisi muIuL SeyIL #izu, ok bILkIn bIr vuzIyeLLedIr. MuIukemenIn son
ceIseIerInde suIuIur, LumumI(y)Ie uuIumi bIr vuzIyeLLeydIIer. BIrbIrIerInI ILIum edIyorIurdi. SeyIL
#izu`nin muIkemede okunun mekLupIurindu, ok ksLuIu ve uImuku suLirIur vurdir. SeyIL #izu,
LukIp mIrezeIerI ekIImedIgI LukdIrde ok kun dkIecegInI, kendIsInIn ;o uIreLI(y)Ie buku yere
gIdecegInI, IkmeLe kuLIyen LesIIm oImuyucugini yuzmukLudir.... MddeIumumnIn (suvcinin) geen
ceIsede okudugu IddIunumede yuIniz dokuz kIInIn beruuLi IsLenIImekLedIr. Kururin u gnIerde
LeIIIm edIImesI (uikIunmusi) muILemeIdIr. (8 Kusim 1q;, Tcn)

Atutrk ogo Seyuhutine IkIyor

CumIurreIsImIz ALuLrk`n, bugnIerde $urkI ve CenubI AnudoIu`du genI bIr LeLkIk seyuIuLIne
ikmuIuri muILemeIdIr. Byk $eIImIzIn bu seyuIuL esnusindu MersIn veyu AnLuIyu`dun vupurIu
sLunbuI`u gemeIerI de IILImuI duIIIInde grIyor. BuvekIIImIz CeIuI Buyur IIe DuIIIIye VekIII ve
PurLI GeneI SekreLerI $kr Kuyu ve NuIiu VekIII AII eLInkuyu`nin du bu seyuIuL esnusindu
ALuLrk`n beruberIerInde buIunucukIuri grenIImekLedIr. NuIiu vekIIImIz bu seyuIuL esnusindu
DIyurbekIr-CIzre IuLLinin LemeI uLmu LrenInde buIunucukLir. (q Kusim 1q;, Tcn)

Byk $eIin Seyuhuti

ALuLrk Dn Akum $urk VIIuyeLIerIne BIr TeLkIk SeyuIuLIne ikLiIur BeruberIerInde BuvekII CeIuI
Buyur IIe DuIIIIye ve NuIiu VekIIIerImIz de BuIunuyor (1 Kusim 1q;, Tcn)

ersim $ukilerinin AkIbeti

SeyIL #izu, OgIu ve AvenesI Dn SubuI EIuzIzde dum EdIIdIIer. TunceII IudIsesIne uIL muIukeme
IILum buImuLur (bILmILIr). TuneII`de Isyun eden 8 suIuyu uIL kurur LeIIIm edIImILIr. Bu kururu
gre suIuIurdun 11 I Idumu muIkm oImu IukuL IIerInden drd Iukkindu Idum cezusi yuIurin
gekIn oImuIurindun doIuyi o sene ugir Iupse LuIvII edIImILIr. DIger yedI Idum muIkmIuri
unIurdir: SeyIL #izu IIe ogIu HseyIn ve SeyIunIi uIreLI reIsI Husso SeydI ve YusuIIunIi uIreL reIsI
Kumer ogIu indik ve DemenunIi uIreL reIsI CebruII ogIu Husun, KureyunIi UIIkeye ogIu Husun ve
MIrzu AII ogIu AIIdIr. dum IkmIerI bu subuI InIuz edIImILIr. 1q SuIu Iukkindu beruuL kururi
verIImILIr. DIger suIuIur du muILeIII ugir cezuIuru muIkm oImuIurdir. (16 Kusim 1q;, Tcn)

Comhorreisi n Iluziz'de KurIlundI

CumIurreIsImIz ALuLrk, bugn suuL 1`Le EIuzIz`I IIk deIu oIuruk ereIIendIrdIIer. EIuzIzIIIer, Byk
eIe kuri emsuIsIz kuriIumu LezuIruLi yupiyorIurdi. OnderImIzIn eIre uyuk busmuIuri Lop uLeIIe
seIumIundi ve ALumiz, kendIIerInI kuriIuyun mekLepIIIere, uskerIere IILIIuLIurdu buIunduIur. (...)

ALuLrk muIyeLIerInde BuvekII Buyur, DuIIIIye ve NuIiu VekIIIerI, orgeneruI Kuzim Orbuy, UmumI
MIeLLI KorgeneruI AIpdogun ve dIger zevuL oIdugu IuIde TunceII`ne gILmIIerdIr. YoIdu MuruLsuyu
zerIndekI eskI kprden geIIerek eskI PerLek kuIesInIn buIundugu suIu nnden HozuL deresI
zerInde Inu edIImI oIun beLon kprye gIdIIdI ve Trk LeknIgInIn yksek bIr eserI oIun bu kprnn
kurdeIesI bIzzuL ALuLrk LuruIindun kesIImek sureLIyIe kuL resmI (uiIi LrenI) yupiIdi. Bu kprnn
eskI udi Soyunge ve Sunge oIdugu IukkindukI muruzuL zerIne ALuLrk dIIImIze LeIuIIuz ILIburIIe en
koIuy ekII oIun SInge udi verIImesInI LensIp eLLIIer. DnLe MuruLsuyu zerInde kuruImukLu oIun
yz meLre uzunIundukI PerLek kprsnn buinu gIdIIdI.

ALuLrk kprnn IennI, muII, ve IkLIsudI bukimIurindun kiymeL ve eIemmIyeLI Iukkindu
mLeIussisIur LuruIindun verIIen muIumuLi dInIedIkLen sonru PerLek kuzu merkezInI LerII buyurduIur.
Kusubu meLIuIInden HuIkevIne kudur gIden yoI zerInde ALuLrk`n kudumne InLIzur eden byk
bIr kuIubuIik yce OnderI cundun geIen LezuIrIerIe uIkiIumiIurdir.

Kusubu meLIuIInden ILIburen yryerek geIen ALuLrk, mInImInI mekLep ocukIurinin nnde
dururuk bunIurIu uyri uyri konumu ve IIerInden buziIurinin yznde sIvrIsInek isirmusindun IusiI
oIun ibun Iukkindu kuzu dokLorundun IzuIuL uIuruk bunun sebebI ve LeduvIsI zerInde esusIi LeLkIkuL
yupiImusini emIr buyurmuIurdir.

ALuLrk PerLek HuIkevInI ve suIonunu gezmIIer, kLpIune ve suInesIIe dIger LesIsuLini ok
begenmIIerdIr. PerLek`Len cokun ugurIumu LezuIrIerI urusindu uyriIun ALuLrk suuL 1; de EIuzIz`e
uvdeL buyurmuIurdir... (18 Kusim 1q;, Tcn)

SIYT RIZA'NIN AMI. O dneme MuIuLyu EmnIyeL MdrIg`nde grevII oIun ve EmnIyeL
GeneI Mdr $kr Skmensr`In emrIyIe, DIyurbukir`du yenI yupiIun SInge kprsn umuyu
gIdecek oIun ALuLrk`Len SeyIL #izu`nin IuyuLinin bugiIunmusini IsLeyecek '6 bIn beyuz donIuyu
meydun vermemek` IIn, durumu eI koyun Isun SubrI ugIuyungII`e gre usuIe ILIruz eden suvci IzInII
suyiIuruk greve yurdimci geLIrIImI, okumu yuzmu ve Trke bIImeyen sunikIuru ne IddIunume, ne
uvukuL verIImI, usubIImek IIn SeyIL #izu`nin yui ;`ye IndIrIImI, ogIunun yui du 1;`den z1`e
ikurLiImiLi, bIge komuLuni AIpdogun Puu, kururin yuziIucugi bo kugidi nceden ImzuIumiLi.
ugIuyungII yIe bILIrmILI: SeyIL #izu`yi meydunu ikurdik. ELruILu II kImse yokLu. Amu SeyIL #izu
meydun Insun doIuymu gIbI sessIzIIge ve boIugu bugirdi: 'EvIudi kerbeIuyi. BIIuLuyi. AyipLir.
ZuImdr. CInuyeLLIr` dedI. BenIm LyIerIm dIken dIken oIdu. Bu yuIi udum rup-rup yrd.
IngeneyI ILLI, Ip boynunu geIrdI, sunduIyeye uyugi IIe Lekme vurdu ve kendInI usLi. GmIecegI yer
Lrbe oImusin dIye cenuzesI de yukiIdi... (Isun SubrI ugIuyungII, Anilcr, Gne YuyinIuri, 1qqo, s.
q-.)

BIr IddIuyu gre Ise, SeyIL #izu`nin bedenI yukiImumi, gIzII bIr yere gmImLr. SeyIL #izu`nin
vurIsIerI devIeLLen bugne dek bu konudu bIr bIIgI uIumumiIurdir.

KNC IRSM HARIKTI . Ancuk IdumIurdun sudece 1, uy sonru DersIm`de IIkInden de
kupsumIi bIr IurekuLu buIundi. GeneIkurmuy kILubinu gre, Ovucik IIesI udIIyesI ve usker uImu
ubesInIn IsLedIgI 1.1qq kII Iukkindu kununu LukIbuL yupun mIrezeye Kukerek kynde z Ocuk
1q8 gn pusu kuruImusi ve LopIum q jundurmu erInIn IdrImesI zerIne, Huydurun ve Kr Abbus
uIreLIerInden 1oo kII, DemununIi o IuyduL, KeeI IuyduLIurindun 1oo kII, Abbus Aurun ve BeyIL
uukIurindun o kudur sIIuIIi kIIyIe bunIurin -6 bIn LuImIn edIIen uIIe eIrudini LemIzIenecekLI.
(#euL HuIIi, Turlie :2h:rietinde Acllcn2clcr (:pz(-:p8), Genell:r2c crb Tcrihi
clcnlii, 1q;z, s. qz ve devumi)

Amucin bu oImudigi beIIIydI. nk operusyonIur yuIniz Isyun bIgesI denIIen yerIerIe sinirIi
kuImumi, devIeLe vergI veren, uskere gIden PerLek, MuzgIrL, NuzImIye, PImr IIe ve kyIerInI,
IuLLu DersIm`I uuruk ErzIncun`i du IIne uImiLi. 1 AgusLos`u kudur sren IkIncI 'LedIp` ve 'LenkII`
IurekuLindu, GeneIkurmuy kuynugi LuruIindun 'IuyduL`, 'ekiyu`, 'ukI`, 'dugIi` dIye nILeIenen ve bu
grupIur yIne kILubin dIIIyIe 'ImIu edIImI`, 'LemIzIenmI`, 'kyIerI yukiImi`Li. 6-16 EyII 1q8
urusindukI IurekuLin bIIunosu Ise yIeydI: Turumu bIgesInden I ve dIrI ;.qq kII ikuriImiLir.
1.o1q sIIuI LopIunmiLir. (#euL HuIIi, s. q;8) GuyrI resmI kuynukIuru gre Ise I suyisi bunun kuL
kuL sLndedIr.

VI SLRGLNLIR . 'Turumu`nin urdindun IIerI Bukuni $kr Kuyu LuruIindun bIzzuL seIIen .q;o
kIIden oIuun q; uIIe TekIrdug, EdIrne, KirkIureII, BuIikesIr, MunIsu ve zmIr gIbI BuLi IIIerIne
serpILIrIIerek yerIeLIrIIIrIer. MusLuIu KemuI, IusLuIigi doIuyisiyIu CeIuI Buyur LuruIindun okunun 1
Kusim 1q8`dekI MecIIs`I ui konumusindu TunceII`de 'IuyduLIuk ve ekiyuIik oIuyIurinin bILIrIIerek
uIusuI egemenIIgIn sugIunmusindun duydugu kivunci` dIIe geLIrmI, smeL nn 'DersIm
mkIIesInden kurLuIduk` demILIr. HuIbukI, dugIuru siginunIurin mcudeIesI 1qq6 uIIinu dek srecek,
bIgenIn yusuk bIge oImusinu Ise uncuk 1qq8`de son verIIecekLIr.

AGLAYANGL'N KORKLN ASI: "ORL GAZ KLLLANI . DersIm mkIIesIne
son verIrken kuIIuniIun uruIurin neIer oIdugunu geLIgImIz uyIurdu bunu posLu IIe uIuLiriIun bIr ses
kuydindun grendIm. KuyiLLu SIeymun DemIreI IkmeLIerInIn nI DiIIerI Bukuni Isun SubrI
ugIuyungII`Ie emekII oIdukLun sonru, 1q86`du yupiIun bIr rporLujdun bIr bIm vurdi. ugIuyungII`I
yukindun Luniyun bIrku kIIye kuydi dInIeLLIkLen sonru, sesIn kendIsIne uIL oIdugundun emIn oIdum.
#porLuj ugIuyungII`In evInde yupiImiu benzIyordu, nk urudu ugIuyungII`In eInIn sesI de
duyuIuyordu. OzeIIIkIe son cmIeIerI LyIer rperLIcI oIun bunLin dkmn keIImesI keIImesIne
ukLuriyorum:

KANLI BR HARIKIT . .....Tercmunu KrLe unIuLLi. Tercmun bIze Lercme eLLI. |KrL udum
yIe dedI| 'BeyunuLiniz bIzI duyguIundirdi. VerecegInIz IsImIer zerInde InceIeme yupLik. U LunesI
IurI bunIuri sIze LesIIm eLmeye kurur verdIk.` AbduIIuI Puu bu LunenIn kIm oIdugunu sordu.
IerInden bIrI bu kudin. BIr Lune de buku udum vur. AbduIIuI Puu bu kIInIn IsLIsnu edIImesIne
ruzi oIumuyucukIurini, bu kIInIn de LesIImI gerekLIgInI kubuI eLLIkIerInI beyun eLLI ve bu kIInIn
IsLIsnusinin sebebI sordu. KrL byk bIr sumImIyeLIe dedI kI: 'BIr udumin bIr kocusi oIur dedI. SIz bIr
IurekeL yupiyorsunuz. Bu IurekeL geIIr geer. BuruIuri yIne KrL uguIurinu kuIir. O zumunIur bIze
zuIm ederIer. BIzI kurLurumuzsiniz sIz. SIz bLn DersIm`e IukIm oIsuniz, oruyu devIeL oLorILesI gIrse
zuLen bIz uguyu kuI oImuIiyiz. Amu sIz yoksunuz, bIzIm duImI muIuLubimiz ugu oIdugu IIn ve kudreL
de ondu oIdugu IIn ve bunIur du eyI oIdugu IIn, dIn bykIerI oIdugu IIn, sIze degII onIuru ILuuLe,
sIzIn degII onIurin syIedIgInI yupmuyu mecburuz.` AbduIIuI Puu, ImdIye kudur bu IIn byIe
oIdugunu, IukuL IkmeLIn bundun sonru kururIi oIdugunu, DersIm`I de yurdun br puruIuri gIbI
IkmeLIn oLorILesInIn curI oIdugu ve IkmeLIn sLnde Lek bIr oLorILenIn buIunmudigi yer
yupmukLu kururIi oIdugunu, uguIurin IuIinu kupiImumusini, meseIeyI Lekrur Lezekkr eLmeIerInI
syIedI. BunIur kubuI eLmedIIer. Sonru bIz gerI dndk. YunI mecIIse. NeLIceyI syIyorum. BunIur
kubuI eLmedIIer. MuguruIuru IILIcu eLmIIerdI. Ordu zeIIrII guz kuIIundi. MuguruIurin kupisinin
IInden. BunIuri Iure gIbI zeIIrIedI. YedIden yeLmIe o DersIm KrLIerInI kesLIIer. KunIi bIr IurekeL
oIdu. DersIm duvusi du bILLI. HkmeL oLorILesI de kye ve DersIm`e gIrdI. DersIm byIe bILLI. Bugn
DersIm`e ruIuLu gIdebIIIrsInIz. Jundurmu du gIder sIz de gIdersInIz. YuIniz son zumunIurdu bIIIussu
sinirIurdu di LesIrIerden KrLIerIn bugimsizIik IurekeLI buIudi. KrLIerIn bIr bIm TrkIye`de, bIr
bIm run`du.... (KuyiL burudu bILIyor.)

Eger ugIuyungII`In dedIkIerI dogruysu 'DersIm`de soykirim yupiIdi` dIyenIere nusiI ILIruz edecegIz?

Not: GuzeLedekI suyIumdu, bu kuydin bIr kopyusini nLerneL suyIusinu koyucugimi duyurmuLum
umu, LeknIk ekIp Ienz bunu IuIIedemedI. sLeyenIere kuydi gndermeye uIiucugim. Amu IIerde
duIu koIuy bIr yoI buImuyi umuyorum.)

TA#H DETE# oq.11.zoo8
Aye Hr
TurIILen ve beIgeden korkun devIeL

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

$ANSLI GAZITIC . Cun Dndur`in MusLuIu udIi IIImInI Ienz gremedIm, umu IIIm Iukkindu
yIe ok yuzi yuziIdi kI, IIImI grsem bIIe unIuLmumi IsLeyecegInIzI sunmiyorum. Amu IIIm doIuyisiyIu
urLik IerkesIn grendIgI bIr geregIn uILini Izmek IsLIyorum. O du, Cun Dndur`in InceIemesIne IzIn
verIIenAtcturl'un Not Dejterleri`nIn (ve ALuLrk`e uIL pek ok beIgenIn) neredeyse ;o yiIdir sudece
kumuoyundun degII LurIIIIerden ve uruLirmuciIurdun bIIe sukIundigi geregI. YiIIurdir ALuLrk`n,
1qoq`Len 1q8`e kudur cebInde Luidigi kk deILerIere noL LuLLugu syIenIr umu bu deILerIer ku
LunedIr, IInde neIer vurdir, IungI yiIIuru uILLIr, nerede sukIunir, buruIuru nereden ve nusiI geImILIr
gIbI konuIur udeLu bIr muummudir.

IRIST ILIN BILGILIR . BIr IddIuyu gre, 1o Kusim 1q8`de ALuLrk`n Im IuberI
uIuLigindu, o gne dek IerIungI bIr nedenIe kendIsIne mekLup yuzunIurin, unkuyu Kk`ne
Lg, Ierkes uIsiyIu IIgIII evruki yok eLme LeIuinduyken, GeneIkurmuy Bukuni evzI ukmuk`in
emrIyIe MuIuIiz BIrIIgI`nIn Kk` korumuyu uImi, gIrI ikii yusukIudikLun sonru, uIimu odusindu
zeI kuIem grevIIIerInce IureL edIIen kuLu, doIup ve ekmeceIerde buIunun bLn kugiL, beIge ve
deILerIerI LusnIIsIz IuIde bIr sundigu doIduruIuruk GeneIkurmuy bInusinu nukIeLLIrIImILIr. Uzun sre
Bunkusi`nin kusuIurindu muIuIuzu edIIdIgI suniIun sundikIu kImse IIgIIenmez. GeneIkurmuy Hurp
TurIII DuIresI oIuurken orLuyu ikun deILerIerI IIk kez yurL gezIsIne ikurken GeneIkurmuy`dun
ALuLrk Iukkindu nukIedecegI zeI bIIgI noLu IsLeyen Kenun Evren okur ve deILerIerIn
yuyinIunmusinin sukincuIi oIdugunu kurur verIr.

IVRIN KAIASI . Bunu benzer bIr bIIgIyI, Husun CeIuI GzeI vermILI. KendIsInden
CumIurbukunIigi urIvIerInI dzenIemesInI IsLeyen Evren Puu`nin ALuLrk`n gnIk progrumini
ve grmeIerInI LuLun yuverIerI, ok LeIerruuLu yer vermIIer. YedIgInI, ILIgInI, buzen bIr IunimIu
zeI grmesInI bIIe yuzmiIur. BunIur uikIunirsu ALuLrk dmunIuri bu beIgeIerI O`nun uIeyIInde
kuIIunirIur, dIye endIeIIyIm dIyerek bu beIgeIerI SEKA`yu gnderIp ImIu eLLIrecegInI syIedIgInI
ukLurun GzeI, yuzisini AkIimu geIInce IIm rperIyor ve Evren Puu`nin bu esIz LurII IuzInesInI yok
eLmemI oImusini dIIIyorum dIye bILIrmILI. ('uLIIe Hunim`in DeILerIerI, Dunden :une
Tercu2cn Gczetesi, q $ubuL zoo)

$ANSLI ARA$TIRMACI . Yukin zumunu kudur z deILer oIdugu ve bunIurin ATASE, AniLkubIr ve
CumIurbukunIigi urIvIerInde duginik oIuruk buIundugu suniIirken, zoo6 yiIindu GeneIkurmuy
(ATASE) ArIvI yeLkIIIIerI, kendIIerInde q deILer oIdugunu, bunIurin 1z cIILLe LopIundigini, ImdIye
kudur 6 cIIdIn suLiu sunuIdugunu, dIger 6 cIIdIn Ise yuyim uumusindu oIdugunu uikIumiIurdi. Amu
ne IIkmeLse, '6 cIIdIn yuyim uumusi` bIr LrI LumumIunumudi. OLe yundun, Cun Dndur`u kudur,
ATASE`dekI zq deILer zerInde uIiuruk 1q8;`de bIr musLer LezI IuzirIuyun EmekII AIbuy AII MILIuL
nun`dun guyrI IIbIr uruLirmuci deILerIerIn usIini grme ereIIne nuII oIumudigi IIn, ATASE`nIn
yuyimIudigi cIILIerde sunsrIenen yerIer vur mi kukusu gIderIIemedI. OLe yundun o deILerIerde Lum
oIuruk ne yuziIdigini grenInceye kudur, MusLuIu KemuI ALuLrk`n sukIunmusi gereken ne gIbI sirIuri,
deIoIuri oIdugunu meruk edenIere Iuk vermemek mmkn degII.

$ANSSIZ TOPLLM . Bu IuILukI yuzidu uncuk bIr kuini ukLurubIIecegIm yzIerce oIuy gsLerIyor kI,
CumIurIyeL dnemInde beIge deyInce ukIu, bIr un nce kurLuIunmusi gereken, kurLuImuk mmkn
degIIse ImIu edIImesI gereken, ImIu edIIemIyorsu gzIerden sukIunmusi gereken bIr bu beIusi geImI.
TurIIe bukiimiz degImeden beIgeye, urIve bukiimizin degImesI koIuy degII eIbeLLe umu bLn
zorIukIuru rugmen, buLu ATASE oImuk zere Lm kurumIurdun, bugne dek bIzIerden sukIudikIuri ne
kudur LurIIseI bIIgI ve beIge vursu bIr un nce orLuyu ikurmuIurini, uruLirmuciIuru ve IuIku
sunmuIurini isrurIu IsLemeIIyIz. TurIIseI ve gnceI gerekIerI bIImek bIzIm vuLunduIik Iukkimiz,
bunIuri bIze sunmuk du onIurin grevI!

. Dnyu Suvui yiIIurindu, #us IguII sirusindu eI konuImusin dIye Sumsun`u gnderIIen ve IguI
sonrusi Trubzon`u Iude edIIen oo yiIIik Trubzon VIIuyeL ArIvI`nIn 1q8z`de yunIiIikIu denIze
dkImesIne de, 1q8;`de ;6 kumyon evrukin bIIImseI meLoLIurIu uyikIunmudun Konyu VIIuyeL
ArIvI`nden ikuriIip SEKA`yu gnderIImesIne de ses ikurmumiLik. (AkLurun EnIs BerberogIu, Dn
unuLmu yoksu soyuIursun, urriet, z6 HuzIrun 1qq8.)

chbcbc kILubinin yuzuri MuruL Burduki mIIyonIurcu beIgenIn oIdugu BubukunIik OsmunIi
ArIvIerI`nde bugn SuILun VuIIdeddIn`Ie IIgIII Ie yurur Lek bIr sIyusI beIge buIunmuyor, vur oIunIur
sudece nIun LevcIII, cIus yiIdnm kuLIumusi yuIuL dogum gn LebrIkI gIbIsInden beIncI,
onuncu derecedekI proLokoI yuzimuIuri (.) In vuIIm LuruIi, urIvIerde buIunmusi gereken sIyusI
beIgeIerIn ImdI nerede oIdugunu kImseIerIn bIImemesI dedIgInde de zImemILIk. (AkLurun
MusLuIu sIumogIu, $uIbubunin KemIkIerI SizIumuz mi?, Yeni cjcl, 1o $ubuL 1qqq)

OKKASI L KLRL$ ON PARA . 1q1 yiIindu, sLunbuI DeILerdurIigi MuIIye ArIvI`ne uIL yukIuik
o Lon OsmunIi beIgesInIn 'bukkuI ve suIrenIn eIIne gememesI IIn, evruki uIunu, bunu yurLdiinu
ikurmu urLini koymusi zerIne, 'okkusi kuru on puruyu` BuIgurIsLun`u suLiImusindun yuimiz
Icubi IuberImIz oImumiLi umu, yiIIur sonru SIrkecI Tren sLusyonu`nu gLren kumyonIurdun
evrukIurin SuILunuImeL Purki cIvurindu orLuIigu suiIdigini ve pIer LuruIindun LopIunuruk
Kumkupi`du denIze dkIdgn veyu beIgeIerIn bIr bImnn qo mIIyon Ievuyu VuLIkun`u
suLiIdigini okudugumuzdu du sursiImumiLik. (:lcristcn'dcli s2cnli etrcli, T.C. BubukunIik
DevIeL ArIvIerI GeneI MdrIg, 1qqq.)

zooo yiIindu, uruIurindu SuILun . BeyuziL LuruIindun kuruIun Huremeyn VukIi du oImuk zere eILII
vukiIIuru uIL OsmunIi evrukIurinin, SEKA pIgnden vuLunduIurcu LopIundigi guzeLeIere
yunsidigindu du IIgI gsLermemILIk. (OsmunIi ArIvI`nIn BeIgeIerI KugiL YupiIsin DIye SEKA`yu
GnderIIdI, Yeni cjcl, 1; HuzIrun zooo.)

HuIII nuIcik, urIvIerImIzIn Lum oIuruk uik oImudigini,1q8q yiIindu ikuriIun bIr kururnume IIe,
OsmunIi ArIvIerI`nde uIimunin duIu du zorIuLigini syIedIgInde de konuyIu IIgIIenmedIk.
(OsmunIi urIvIerI dnyuyu uiImuIi, Rcdilcl, 11 $ubuL zoo1)

KORLMAK MI MHA ITMIK M? . Durumu, CumIurIyeL kuukIurinin OsmunIi gemIIne
IIgIsIzIIgIyIe uikIumuk mmkn m ucubu? Bence degII, nk CumIurIyeL kuukIuri kendI
dnemIerIne kuri du IIgIsIz. OsmunIi`dun CumIurIyeL`e yukIuik 1o mIIyon beIge, 66 bIn deILer
kuIdigini bIIIyoruz. Bu suyiIur, OsmunIi urIvIerInIn dnyunin beIkI de en muILeem bIIgI IuzInesI
oIdugunu gsLerIyor. Bu IuzInenIn korunmusi yoIundukI IIk udimi 1 MurL 1qz`Le uLun CumIurIyeL
IkmeLIerI, muILemeIen OsmunIi gIbI beIgeIere boguImumuk IIn, 1qq`Le 'MuIuIuzusinu zum
KuImuyun Evruk ve VesuIkIn mIusinu DuIr` nIzumnumeIerIn IIkInI ikurmiLi. Ancuk, devIeL
duIreIerInIn 1o yuini umi beIgeIerI ImIu eLmesInI ngren bu nIzumnumede evrukIurin ImIu ekII
uikIunmudigindun Luru IIe merkez LekIIuLIuri urusindu bILmez Lkenmez yuzimuIur yupiIdikLun
sonru, gIzIIIIgI oIun umu gnceIIIgInI yILIren beIgeIerIn kiyiIuruk kugiL LccurIurinu suLiImusinu kurur
verIImILI, nk o yiIIurdu Ienz SEKA kuruImumiLi!

ALLAHTAN INIK YOKTL . UyguIumudukI buibozukIuk yznden 1q;`de ruIu kuIdiriIun
nIzumnumenIn yerIne 1q6`du ikuriIun yenI mIu Kununu ve 1q;`dekI uyguIumu yneLmeIIgI Ise o
kudur kuriikLi kI, uyguIumu udeLu Imkunsiz IuIe geImILI. SonuLu MuIIye BukunIigi denek
uyirumudigi gerekesIyIe 1qq`du bu yusunin uyguIunmusinu son verdI de buzi beIgeIer kiyiImukLun
kurLuIdu! 1qz-1qq ve 1q;-1q6 urusindu ku komIsyonun ne kudur beIgenIn ImIusinu kurur
verdIgInI bIIemIyoruz. nk, LuImIn edIIecegI gIbI, ImIuyu IIIkIn kuyiLIur du orLudu yok! 1qq`dun
1q88`e kudurkI dnemde Ise, Lum 1; kurumun TBMM`den uIdigi zeI IzInIe kendI beIgeIerInI ImIu
eLLIgI IIerI srIyor. (ProI. Dr. Oguz Imsoy`un TurII VukIi`nin EkIm 1qq8`de dzenIedIgI
OzeIIeLIrme ve Kurum ArIvIerI udIi puneIde sundugu OzeIIeLIrme uyguIumuIuri ve zeIIeLIrIIen
kumu kuruIuIurinin urIvIerI buIikIi bIIdIrIden.)

Bu kurumIur urusindu Smerbunk, ELIbunk, TurI gIbI CumIurIyeL`In IIk gz ugriIuri du vur. BIr buku
rnek de IuuIIyeL uIuni beIgeIer oIun busin yuyin uIunindun. BInIerce kILup ve beIgeIIk urIvI IIe
CumIurIyeL kuuginin gururu oIun OrIun KoIogIu, udini IuLirIumudigim bIr LeIevIzyon progrumindu,
kendIsI Busin Yuyin GeneI Mdr Iken (1q;q, 1q;8-;q) MIIII McudeIe`den ILIburen bLn
demeIerIn, resmI uikIumuIurin kuynugi oIun kurumunun urIvInI uruLirmuyu kuIkLigindu 'bInu
degIImI sirusindu` bLn beIgeIerIn SEKA`yu gnderIImI oIdugunu grendIgInI uikIumiLi.

SIKA'NIN KGIT HTYACI . 1q8o`Ierde LeIevIzyonIurdu sIz ImIu edecegInIz kugiLIuri syIeyIn
bIz kumyon gndereIIm meuIIndekI rekIumIuri IuLirIuyunIur IIn uirLici oImuyucuk bIr bIIgI duIu: 1z
EyII durbesI sonrusindu gerek devIeLIn kugiL IILIyucini kuriIumuk, gerekse uIL oIdugu kurum
bInuIurindu yenI bo uIunIur umuk ve geIIr LemIn eLmek gerekesIyIe Tek PurLI dnemInIn IuIizusi
unIuminu geIen CHP`nIn grup LopIunLiIurinin LuLunukIuri, 1q6o sonrusinu dumgusini vurun AduIeL
PurLIsI`nIn urIvIerI, CumIurIyeL SenuLosu`nu uIL zubiLIurin Lumumi ve CumIurIyeL`In kuruIu
yiIIurindu rejImIn bekIsI oIun sLIkIuI MuIkemesI zubiLIurinin bIr bIm de SEKA`yu gnderIIerek
ImIu edIImILI! (AkLurun AImeL Aksu, DevIeL urIvI ImIu edIIIyor; CumIurIyeL LurIII
yuziIumuyucuk,c2cn, 1; HuzIrun zooz.)

1qq8 yiIindu DiIIerI BukunIigi`nu uIL kiymeLII evrukIurin buIundugu bIr eIIk kusunin MIIII EmIuk
LuruIindun IurduciIuru suLiIdigini Iurducidun kusuyi suLin uIun murkeL suIIbI IIndekI evrukIurin gIzII
dumguIi oIdugunu grp de DiIIerI BukunIigi`nu, onIur IIgIIenmeyInce GeneIkurmuy BukunIiginu
Iuber verInce grenmILIk.

SeIuk UnIversILesI TrkIyuL AruLirmuIuri EnsLILs`nden ProI. Dr. YusuI Kkdug`u gre durum o
kudur vuIImdI kI, bIr un nce gerekII uILyupi oIuLuruImuzsu bundun o-1oo yiI sonru bugnIerIn
LurIII yuziIumuyucuk IdI. Murmuru UnIversILesI Yukin ug TurIII OgreLIm UyesI ProI. Dr. VuIdeLLIn
EngIn de uynini dnyordu. sLunbuI $IIune`dekI TneI`Ie IIgIII bIr uIimu yupLigi sirudu
OsmunIicu ve runsizcu pek ok degerII beIgenIn ETT urIvIyIe beruber 1q8z yiIindu ImIu edIIdIgInI
grenen EngIn`e gre TrkIye CumIurIyeLI`nIn urIvIerI yIesIne LuIrIp oImuLu kI, CumIurIyeL LurIII
IIe IIgIII musLer ve dokLoru grencIIerIne zerInde uIiucuk beIgeIerI mevcuL oIun konu buImukLu cIddI
sikinLiIur yuuniyordu. (c2cn, 1; HuzIrun zooz.)

BZ IGL BA$KALARI SLLL . Iber OrLuyIi 1 $ubuL zoo1`de Milliet`Le yuyimIunun yuzisindu
ArLik bIr sir degII; DiIIerI urIvIerImIz dzensIz. 18. ve 1q. usirdu bu yerkrede byk devIeL oIuruk
yuuyunIurin IepsInIn muILeem HurIcIye NezureLI urIvIerI vurdir. OnIurin IInde bu LurIII ImLIyuzin
Iurkindu oImuyun ve bIr DiIIerI BukunIigi urIvI (ImpuruLorIuk ve cumIurIyeL bIr urudu) kurup IImI
uruLirmuIuru uumuyun Lek Ike TrkIye`dIr demI ve ekIemILI: TubII ErmenIIer de bu noksuni
byk umuLuyIu IsLIsmur edIyorIur.. YunI Ier zumunkI gIbI, bIz degII, urIvIerInI dzenIeyemeyen
DiIIerI BukunIigi degII, bukuIuri (bu oIuydu ErmenIIer) suIuydu!

BLn bunIur bIze, beIgeyI yu gereksIz grerek sukIumunin geregIne Inunmuyun, yu du LeIIIkeII
grerek derIuI ImIu eLmek gerekLIgInI dnen bIr zIInIyeLIe kuri kuriyu oIdugumuzu gsLerIyor.
Bunu bIr de IyI nIyeLIe bu sorunIuri umuk IsLeyenIerIn kuriIuLigi, mekun, yeLImI eIemun, uru-
gere, puru sorunIurini ekIersek durumun ne kudur vuIIm oIdugunu LuImIn edebIIIrIz. $ImdI buzi zeI
vukuIuru gz uLuIim.


BLLGARSTAN'A SATILAN OSMANLI IVRAKLARI

OIuyin buIungici 1qzq yiIinu kudur gILmILI. ddIuIuru gre, o yiI MuIIye BukunIigi, DeILerdurIigu bIr
yuzi gndererek 'depoIurdukI Izumsuz evrukIurin suLiImusini` IsLemILI. sLunbuI DeILerduri du, 1q1
yiIindu deposundukI eskI yuziIi evrukIurin degerII oIup oImudiginu bukmuksizin IepsInI eIden
ikurmuyu kurur vermILI. Once 1qz8`de yupiIun 'HurI DevrImI` doIuyisiyIu urLik gzden dm oIun
eskI yuziIi evrukIurin yukiImusi dnIm, sonru bIrIIerI 'nIye yukuIim suLuriz muIIyeye geIIr eIde
ederIz` demI, buku bIrIIerI de 'yurLIInde suLursuk bukkuIIurin eIIne geer, bIrI oIu kI yuziIuri okur,
sonru evrukIurin LurIII degere suIIp oIdugu unIuiIir, bIz de zor durumdu kuIiriz en IyIsI yurLdiinu
suLuIim` demILI. Onun IInde szIemeye, suLiIun evrukIurin yurL diinu ikuriImu urLi konuImuLu.
IuIeyI kuzunun zzeL Bey, evrukIuri BuIgurIsLun`du IuuIIyeL gsLeren svIreII bIr IubrIkuLre suLmiLi.
SuLi IIyuLi du 'okkusi kuru on puru` IdI.

1q1 yiIinin Muyis uyinin 11`Inde, SuILunuImeL`LekI MuIIye Evruk HuzInesI`nIn nne zo-o kudur
urubu siruIunmi, kupinin nne konun buskIde emberIenmI evrukIur LurLiIip urubuIuru
yerIeLIrIIIyor urdindun du SIrkecI`ye gLryorIurdi kI, deILerdurIik bInusinin korIdorIurindu,
zerInde IudemeIerIn gezdIgI evruk yiginIurini ve Luimu sirusindu urubuIurdun uuun evrukIurin
pIer LuruIindun sprIerek ImIu edIIdIgInI gren bruIIm Hukki`nin (KonyuIi) Son
Postc guzeLesInde yuyinIunun yuzisi zerIne skunduI kumuoyunu yunsidi. OIuyi grenen sLunbuI
BeIedIyesI`nIn businIu IIIkIIerden sorumIu grevIIsI Osmun NurI (ErgIn), konuyu bu LoprukIurin
yeLILIrdIgI en nemII enLeIekLeIIerden oIun MuuIIIm CevdeL (nunuIp)`e duyurmu, duydukIurinu ve
guzeLeIerde okudukIurinu Inunumuyun MuuIIIm CevdeL, byk bIr ok IInde SuILunuImeL`e gILmI ve
bIr sre sonru, beer kuruu ocukIurin eIInde LopIudigi ve IInde 168 LurIIII . VIyunu seIerIne duIr
'YoI MusruI DeILerI`, Uygurcu meLInIerI okumuyu yuruyun bIr unuILur, SirbIsLun`du IIk IeLIedIIen yer
oIun NI kuIesIne duIr eIyuzmuIurinin du buIundugu bIr kucuk evrukIu ugIuyuruk gerI dnmL.

bruIIm Hukki, Osmun NurI, MuuIIIm CevdeL ve sLunbuI Mebusu HuIII ELIem (EIdem) BuvekII
smeL Puu`yu bIr mekLup yuzuruk, oIuyi unIuLmiIur ve ucIIen eI koymusini IsLemIIerdI. Buzi
mIIIeLvekIIIerI konuyu TBMM`ye Luiyincu, sorumIuIur Iukkindu duvu uiImi uncuk durumuIurdu
sLunbuI DeILerduri $eIIk Bey 'suLiIun evruk yuzisiz, kiymeLsIz kugiL puruIuri ve eskI deILerIerdI`
dIyerek kendInI suvunurken, oIuyin IuIIIerInden MuIIye BukunIigi MsLeuri AII #izu Bey, 'Bence
meseIe o kudur sude ve eIemmIyeLsIzdIr kI.` dIye buIudigi suvunmusini, 'Eger bu kugiLIur yukiIsuydi,
kImsenIn sorumIuIugu oImuyucukLi` dIyerek bILIrmILI. SonuLu sorumIuIuru kk cezuIur verIImI
umu bunIur du #ecep Peker IkmeLI zumunindu ikun uIIu bugiIunmiLi. BuIgurIsLun`u suLiIun zoo
buIyu ve oo sundik evrukin uncuk 8 Lonu buIyusi IkI yiI sonru gerI uIinubIImI uncuk bu buIyuIur
gnIerce gmrkLe bekIemI ve 1q6`u kudur du uiImumiLi. BuIgurIsLun`du kuIun bImn bIr
kisminin qo mIIyon BuIgur Ievusinu VuLIkun`u suLiIdigi syIenmILI.

OIuyin son perdesI 1qq`de dnemIn DevIeL ArIvIerI GeneI Mdr, smeL BInurk`in BuIgurIsLun`u
yupLigi zIyureLLe uiIdi. BInurk, 1q1`de suLiIun beIgeIerIn bIr kisminin LusnII edIIerek SoIyu`dukI CyrII
ve MeLIodIus kLpIuneIerInde sukIundigini grnce, IkI Ike urusindukI kILreI unIumuIur
erevesnde bu beIgeIerden LusnIII LumumIunmi oIun 1 mIIyon beIge,;oo udeL muIIye deILerI,qo udeL
IcmuI ve muIussuI LuIrIr deILerI, zoo udeL er`Iye sIcIIIne uIL mIkroIIImIerI ve IoLokopIIerI 1qq; yiIindu
TrkIye`ye verIImesInI sugIudi. O LurIILe, LusnII edIImeyI bekIeyen oo bIn beIgenIn duIu oIdugu
syIenmILI. MuILemeIen bunIur du LusnII edIImILIr uncuk Ienz TrkIye`ye geIdIgIne duIr bIr bIIgIye
suIIp degIIIz.

CHP AR$VNN BA$INA GILINLIR

GuzeLecI uruk BIIdIrIcI CHP urIvI IIe IIgIII uruLirmusinin sonuIurini z AruIik zoo1
LurIIII urrietguzeLesInde unIuLmiLi. BIIdIrIcI`nIn CHP urIvIerIne meruk surmusinin nedenI o
sirudu zerInde byk LurLimuIur yupiIun Sclli2 cni2in Tcneleri udIi IIImdI. IImde 11 Kusim
1qqz`de yrrIge gIren ve nusiI uyguIundigini dnemIn sLunbuI DeILerduri uIk OkLe`nIn uniIuri
oImusu II bIr zumun grenemeyecegImIz VurIik VergIsI`nIn neden oIdugu drumuLIk oIuyIur
unIuLiIiyordu. BIIdIrIcI, bu grmeIerIn eIe uIindigi grup LuLunukIurini buImu umuduyIu ikLigi
yoIcuIukLu CHP urIvInIn IIk kez 1q`Le DemokruL PurLI (DP) LuruIindun LuIun edIIdIgInI grenmILI.
(DP urIvInI de z; MuyisiIur yok eLmILI.) 1q`Le CHP`nIn gerIcIIIk suIumusiyIu kupuLiIun MIIIeL
PurLIsI`ne desLek vermesIne kizun DP, 61q suyiIi yusuyIu CHP urIvIne eI koydukLun sonru urIvI bIr
sre uyni kununIu kupuLiIun &l:sguzeLesInIn muLbuusindu bekIeLmI, z Ocuk 1qq`du TBMM
MzesI`ne devreLmILI. EskI EserIer ve MzeIer GeneI MdrIg, beIgeIerI LusnII eLmek zere z6
EkIm 1q6`Le bIr IeyeL oIuLurmu, kILupIur kLpIuneIere, kiyuIeL resImIerI ELnogruIyu MzesI`ne,
pIukIur DevIeL KonservuLuvuri`nu, gruvr ve IoLogruI cumIuri MzeIer GeneI MdrIg`ne, beIgeIer
Ise BubukunIik, MIIII EgILIm BukunIigi ve TBMM BukunIigi`nu gnderIImILI.1q;q`du TBMM Bukuni
CuIIL Kuruku, CHP`ye uIL evruki Lekrur TBMM MzesI`ne yoIIumiLi. Bu yorucu yoIcuIuk sirusindu
urIv muIzemeIerInIn ne IuIe geIdIgInI LuImIn eLmek zor degIIdI.

SIKA'A HAMLR OLL . 1z EyII 1q8o usker durbesIyIe purLIIer kupuLiIincu, dIger purLIIerIn
urIvIyIe bIrIIkLe CHP`nIn DP LuIunindun gerI kuIun urIvI de LopIunip SEKA`yu gnderIIerek kugiL
Iumuru yupiImiLi! O dnemde sudece TBMM`dekI CHP Grup oduIurindu buIunun kImI beIgeIer
kurLuIubIImILI.

uruk BIIdIrIcI buzi IpuIurini IzIeyerek DevIeL ArIvIerI GeneI MdrIg CumIurIyeL DuIresI
Bukuni OkLuy $Imek`e uIumiLi. $Imek, eskI mecIIs bInusi (ImdIkI udiyIu Ankuru KurLuIu Suvui
ve CumIurIyeL MzesI) depoIurindu buIunun CHP`ye uIL yzIerce koII beIgenIn 1qqz`de kendIIerIne
gnderIIdIgInI dogruIumiLi. Sonundu, uzmunIur, CHP GeneI MerkezI`nIn 1q brosunu uIL beIgeIerden
IIk beInIn LusnIIInI LumumIuyuruk, uruLirmuciIuru umiLi. TusnIII LumumIundiku br broIuru uIL
beIgeIer de peyderpey kuIIunimu uiIucukLi. Ancuk bu beIgeIer urusindu BIIdIrIcI`nIn bu muceruIi
yoIcuIugu iki nedenI oIun VurIik VergIsI grmeIerIne duIr Lek suLir yokLu. SunkI byIe bIr kunun
II oImumiLi, yu du gkLen zembIIIe InmILI!


VARLIK VIRGS BILGILIR

VurIik VergIsI meseIesInIn nusiI bIr Lubu oIdugunu, yukindu BeIge YuyinIuri`ndun Elono2il te
Kulturel Genosid: Vcrlil Verisi :p(z-:p(( udIi kILubi ikucuk oIun SuIL eLInogIu`nun
LecrbeIerInden de unIuyubIIIrIz. eLInogIu`nu gre CumIurIyeL ArIvI`ndekI CHP urIvI kuLuIogundu
vergInIn konmusi ve kuIdiriImusinu uIL IIbIr bIIgI ve beIgenIn kuydi yokLur. O dnemde VurIik
VergIsI`nI demek IIn kredI uImuk zorundu oIunIurin IIk udresI oIun OsmunIi Bunkusi`ndu bu dneme
uIL beIgeIer uruLirmuciIuru kupuIidir. Bunun nedenI, bunkunin kendInI o dnemdekI oIuyIurdun
doIuyi suIu IIsseLmesI oIubIIIr mI ucubu? nk o dnemde IungI IIrmu OsmunIi Bunkusi`ndun
VurIik VergIsI demesI IIe IIgIII kredI uImisu, kesInIIkIe IIbIrI bIr duIu beIInI dogruILumumiLi.

SuIL eLInogIu, BIIgI EdInme Hukki Kununu`nu duyunuruk NIsun zoo; LurIIInde z;88 suyiIi
dIIekeyIe MuIIye BukunIigi GeIIr duresI BukunIigi`nu buvurdukLun IkI uy z gn sonru u cevubi
uImiLi: |D|IIekede beIIrLIIen IususIurin qq8z suyiIi BIIgI EdInme Hukki Kununu kupsumindu
cevupIunmusi mmkn buIunmumukLudir. OLe yundun dIIekede beIIrLIIen IususIur
mkeIIeIIyeLInIzIe IIgIII LereddL edIIen bIr konuyu IIIkIn oImudigindun, VergI UsuI Kununu`nun q1
nc muddesI geregInce gr bIIdIrIImesI mmkn degIIdIr. BIIgI EdInIImesInI rIcu ederIm. Bukun
u. eyyuz Yuzur GeIIr duresI Grup Bukuni.. Ayni LuIebe Tupu ve KudusLro GeneI MdrIg
bIIgInIn Iuk suIIbInIn bIzzuL yu du vekIII uruciIigi IIe Lupu mdrIkIerIne buvuru IuIInde
yupiIucugi beIIrLIImILI.

SuIL eLInogIu VurIik VergIsI doIuyisiyIu eIden ikuriIun mIkIerIn Smerbunk, Topruk MuIsuIIerI
OIIsI, TrkIye $eker ubrIkuIuri A.$, Bunkusi, Umum SIgorLu, MIIII #eusruns, sLunbuI BeIedIyesI
ve VukiIIur Umum MdrIg gIbI resmI ve yuri-resmI kuruIuIurcu edInIIdIgIne duIr bIIgIIerI LuIkIk
eLmek IIn benzer bIr buvuruyu VukiIIur GeneI MdrIg`ne yupmiLi. MdrIkLen geIen yuzim
IuLuIuriyIu doIu o NIsun zoo; LurIIII e-muII`de uynen unIur yuziyordu: Buvurunuzdu proI. uyIun
ukLur IIeLIIm yuyinIurindu ikun vurIik vergIsI kiLubinin zoq. suIIIesInde vukiIIur umum mdrIg
LuIuIindun du bIrok guyrImenkuIun suLin uIindigi beIIrLIImekLedIr. Szkonusu guyrImenkuIIerIn
IIsLesInIn kImIerden suLin uIindigi ve suLinuIinmu degerInI de Ierecek ekIIde LuruIimu verIImesI
yuzmisiniz uncuk buIseLLIgInIz konu IIe IIgIII oIuruk IungI guyrI menkuIIerden buIsedIIdIgI
unIuiIumumi oIup, konu Iukkindu duIu uyrinLiIi bIIgIIerIe bIrIIkLe buvuruImusi IuIInde gerekII
IIem yrLIecekLIr.
BunIuru rugmen yiImuyun SuIL eLInogIu uruLirmuyu devum eLLI uncuk sLunbuI BykeIIr BeIedIye
BukunIigi`ndun geIen son derece bozuk TrkeII cevup du oIumsuzdu: Sz konusu LuIep InceIemI
oImukIu, BIIgI EdInme Kununun uyguIunmusinu IIIkIn esus ve unsurIerI IukkindukI yneLmeIIgIn 1z.
muddesInIn z. Iikrusi geregI MdrIgmzn uyri ve zeI bIr uIimu ve InceIeme neLIcesI
verebIIecegI bIr bIIgI oImusi ve yIne uyni yneLmeIIgIn z1., q. ve 6. muddeIerI kupsumimdu gIzIIIIk
dereceII ve uikIunmusi yusuk, LIcurI sir nILeIIgI Luiyun ve kurum II dzenIemeIerIe IIgIII
buIunmusindun doIuyi bu LuIeb BIIgI EdInme Kununu kupsumindu degerIendIrIImI oIup cevup
verIIememekLedIr. Topruk MuIsuIIerI OIIsI z; NIsun zoo; LurIIII cevubindu; Kurumumuz
kuyiLIurinin LeLkIkInde e-muII mesujinizdu IsLemI oIdugunuz bIIgIIer IIe IIgIII kuyiLIuru
rusLIunmumiLir; $eker $IrkeLI o .q.zoo; gnI yuniLindu; IgI e-muIIInIzde buIsedIIen ekIIde
IerIungI bIr guyrImenkuI suLin uIinmumiLir denmekLeydI. TrkIye Bunkusi du soruIuri mLerI
IIIkIIerI kupsumindu grmedIgInden bIIgI vermeyecekLI.

Bunu du krd nk cevup bIIe vermeyenIer vurdi. Kisucusi TrkIye`de bIIgI edInmek, IeIe de
byIe uyipIi konuIurdu Ise, gerekLen ok umu ok zor bIr ILI!


LATII HANIM'IN TTK'A HAPSILIN IVRAK-I MITRLKIS

deoIojIk kkenII bIr sunsr de ALuLrk`n uyriIdigi eI uLIIe Hunim`in mekLupIurinin buinu geImILI.
Muyis 1q;`Le yiIIurdun berI ekLIgI IusLuIigin kunser oIdugunu grenen uLIIe Hunim, kIm bIIIr IungI
gerekeyIe evIndekI buzi beIgeIerI yukmiLi umu ZIruuL Bunkusi ve OsmunIi Bunkusi`nin kusuIurindu
sukIunun z1q udeL beIge, 1q;6 yiIindu, dnemIn Trk TurII Kurumu (TTK) Bukuni Enver ZIyu
KuruI`in LekIIII zerIne, UukIigII AIIesI LuruIindun TTK`yu verIImILI. ZIruuL Bunkusi`ndukI kusu
1q;;`de, OsmunIi Bunkusi`ndukI kusu 1q;q`du uiImi ve 'uLIIe UukIigII BeIgeIerI` TTK udinu
OrdInurys ProIesr #euL Kuynur LuruIindun InceIenmILI. Kuynur, 1o NIsun 1q;q LurIIII ruporundu
yIe demILI: 'Bu beIgeIer gerek devrIm LurIIInIn gerek CumIurIyeL LurIIInIn gerek beIgeIere
duyunmusi yoIundu buIicu vuzIIe grecek nILeIIkLedIr. Bu beIgeIerI InceIemeksIzIn devrIm LurIIInIn
duIu dogrusu CumIurIyeL LurIIInIn yuziImusi mmkn oImuz. Mudem bu kudur nemII beIgeIerdI, o
IuIde InceIemeye sunuImusi gerekmez mI demeyIn, nk burusi TrkIye`ydI. BeIgeIer zerIndekI z
yiIIik yuyin yusuginin kuIkLigi $ubuL zoo`Le, TTK Bukuni YusuI HuIuogIu, uIIenIn IsLegI zerIne
evrukIurin uikIunmusindun vuzgeIIdIgInI syIeyerek, muIum purunoyunin devum eLLIgInI
gsLermILI. #euL Kuynur Ise z yiI ncekI InceIemesIne uLiIIu BIr LurIII oIuruk bunIurin o gnn
urLIurindu kumuoyunun bIIgIsIne sunuImusini uygun buImudim. dIyecekLI. (pek uIiIur, ctije
cni2, Dogun KILup, zoo6, s. q6-q;.) YunI yIne rejImIn muIuIizIuri, IuIkin neyI bIImesI
gerekLIgIne kurur vermILI. Bu sumu sunsr IuIu sryor ve bIz 'devrIm LurIIInI` IuIu eksIk
bIIIyoruz!


AIIT NAN'IN SANSLRL

z8 Temmuz 1q18, Puzur
KurIsbud`du geen gnIerImIn uniIurini bLnyIe ve oIdugu gIbI bu deILere geIremedIm. Bunun IkI
nedenI vur: BIrIncIsI, yeLerInce yuzi yuzmuk IIn vukLIm oImudi. kIncIsI, Ier dndgm, Ier
yupLigimi, yunI bLn IIkIrIerImI ve IuyuLimIu IIgIII sirIuri bu deILerIere nusiI emuneL edebIIIrdIm?
HuLLu bu yuzdikIurimi bIIe bIr gn, IILImuI pek yukin bIr gnde yok eLmeyecek mIyIm? $ImdIye kudur
Iep yIe oIdugu IIndIr kI, uniIurimi LopIuyun bIr derIemem yokLur.

MusLuIu KemuI`In, KurIsbud ve VIyunu`du geen gnIerIm buIikIi uILi deILerIIk IuLiruIurinin son
suyIusindu bu sumImI noL vurdi. Bu ILIruILun sonru urIvIerdekI q deILerIn nusiI gnmze uIuLigi
IyIce muummu umu ImdIIIk bunu bIr kenuru birukuIim. BIIIndIgI gIbI MusLuIu KemuI, 1q18 yiIinin
Temmuz uyindu, zumun zumun depreen bbrek ugriIurini LeduvI eLLIrmek IIn, bugn ek
CumIurIyeLI`nIn sinirIuri IInde buIunun KurIsbud kupIicuIurinu gILmILI. OrudukI gnIerInI,
geceIerInI, gzIemIerInI, sIyuseLe ve geIecege duIr dnceIerInI buzi deILerIere noL eLmILI. BunIuri
munevI kizi TTK Bukuni ProI. AIeL nun, 1q1`de unkuyu`dukI eskI kkn kLpIunesInde buImu,
gLrp ALuLrk`e gsLermILI. ok duyguIunun ALuLrk, AIeL nun`u BunIuri sen sukIu, IIerIde
yuyimIursin demILI. nun, deILerIerI Lum q8 yiI kendIne sukIudi, IIkIn 1q;q`du bIr konIerunsLu
kuIIundi, 1q8 yiIindu du yuyimIudi. Amu grId kI, AIeL nun IuLiruIurin buzi bImIerInI (...)
IureLI IIe sunsrIemILI. Sunsrn nedenI soruIdugundu kizgin kizgin, Cunim ne nemI vur kI dIger
unIuLLikIurinin yunindu. BIruz egIenmI, o kudur... BIIInmese ne oIur?... demILI. ALuLrk`n pek ok
noL deILerI, AIeL nun`in sunsr IIe yuyinIunmiLi ve bu beIgeIerIn usiIIurinin nerede oIdugu du neL
oIuruk grenIIememILI. (AIeL nun`in bu konudukI mukuIesInIn InLerneL versIyonu:
ILLp:JJLurkoIojI.cu.edu.LrJATATU#KJurusLIrmuIurJuLuLurk_kurIsbud_IuLIruIurI.pdI).


1q1g IRMIN TIHCR'YLI LGL HAYAT BILGILIR NIRI?

OsmunIi`dun gnmze kudur sren en kuLi IdeoIojIk sunsr eIbeLLe 1q1 ErmenI TeIcIrI`ne duIr
evrukIuru uyguIundi. OrnegIn OsmunIi DevIeLI`nIn DuIIIIye NezureLI $IIre KuIemI beIgeIerInden
TrkIye CumIurIyeLI urIvIerIne ukLuriIun beIgeIer urusindu 1q1 ErmenI TeIcIrI`yIe IIgIII beIgeIer yok.
YIne OsmunIi Mebubun MecIIsI LuruIindun ErmenIIere yneIIk LeIcIr ve kuLIIum suIurini
kovuLurmuk umuciyIu, zq Kusim 1q18 LurIIInde kuruIun TedkIk-I SeyyIuL KomIsyonu`nun
beIgeIerInIn nerede oIdugu bIIInmIyor. BunIurin 1qzz sonrusindu, sLunbuI`un Ankuru HkmeLInIn
konLroI uILinu gIrmI oImusi nedenIyIe sLunbuI OrII dure (SikiyneLIm) KumundunIigi LuruIindun
Ankuru`du GeneIkurmuy BukunIigi`nu ukLuriImi oImusi gerekIr uncuk beIgeIerIn GeneIkurmuy
(ATASE) ArIvI`nde oIup oImudiginu duIr IerIungI bIr bIIgI veyu uikIumu bugne kudur yupiImi
degII.

Ayni ekIIde, LLIIuL ve TerukkI Merkez KomILesI IIe TekIIuL-i MuIsusu`yu uIL beIgeIerIn nerede
oIdugu du bIIInmIyor. 1q1q-z1 yiIIurindu sLunbuI DIvun-i Hurb-I OrII`de grIen LLIIuL ve TerukkI
merkez ve yereI yneLIcIIerI uIeyIIne uiIun duvuIuru IIIkIn beIgeIerIn usiIIuri du kuyip. TeIcIr edIIen
ErmenIIerIn muIIurini LukIp IIn kuruIun EmvuI-I MeLruke (TerkedIImI MuIIur) KomIsyonIuri`nin
deILerIerI de orLudu yok. Tupu ve KudusLro GeneI MdrIg`nn Lupu kuyiLIurini eIekLronIk orLumu
ukLurmu IsLegI MIIII GvenIIk KuruIu LuruIindun uygun grImedIgI IIn, o dnemIerIn Lupu
kuyiLIurini InceIemek de mmkn degII. Ondun sonru du dnyuyu 'ArIvIerImIz uikLir!` dIye meydun
okuyoruz. NeyImIze gvenIyorsuk?!. (DuIu IuzIu bIIgI IIn z Muyis zoo8`de bu sLunIurdu
yuyinIunun Tunuk urIvInI biruk, OsmunIi urIvIne buk buIikIi yuzimu bukiIubIIIr.)

zr ve dzeltme: Geen IuILukI yuzidu, okuyucumuz ErLugruI nun`in dIkkuLImI ekLIgI IkI
IuLumi zr dIIeyerek dzeILmek IsLIyorum. CumIurIyeL`In o. YiIdnm IIn besLeIenen murin
besLesI degII gILesI BekIr SiLki Erdogun`u, besLesI Ise NecII Kuzim Akses`e uILLI. AbdIuzIz, HuIIIe
AbdImecId EIendI`nIn dedesI degII bubusiydi.

TA#H DETE# oz.11.zoo8
Aye Hr
BIz cumIurIyeLI ok sevdIk!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CumIurIyeL`In en grkemII kuLIunii 1o. yiIdu oImuLu. Bugnden bukLigimizdu unIumukLu gIk
ekecegImIz bIr IeyecunIu yupiIun kuLIumuIur IIn, 11 HuzIrun 1q LurIIInde bIr kunun bIIe
ikuriImiLi. O yiIin mIrusi oIun 1o. YiI murini IuIu cokuyIu syIeyen mIIyonIur vur. (1o. yiI
kuLIumuIurinu duIr kisu bIr zeLI, yuzinin web nsIusindu buIubIIIrsInIz.) MusLuIu KemuI`In IusLu
oIdugu 1. yiI kuLIumuIuri IznI gemI, 'CumIurIyeL`In IyIIIkIerInI ruIIuru sIndIrmek` Iuri IIe
yupiIun z. yiI kuLIumuIuri Ise duIu cunIi oImukIu bIrIIkLe 1o. YiI kuLIumuIurinin yunindu ok snk
kuImiLi. $eker Buyrumi`nu rusLIuyun o. yiI kuLIumuIurinu BekIr SiLki Erdogun`in besLeIedIgI umu
beIIekIerde pek yer eLmeyen o. YiI Muri IIe eILII 'Trk buIeIerI` dumgusini vurmu, IukuL 1o. yiIin
cokusu yIne LekrurIunumumiLi.

Sg. YIL CO$KLSL . ;. yiI kuLIumuIuri, gIderek uzuIun cokuyu yenIden oIuLurmuk IIn IyI bIr
IirsuL oIdu ve kumu kuruIuIurincu IuzirIunun 8 mIIyon doIurIik 1o kudur proje ve eILII sIvII
LopIum kuruIuIuri LuruIindun nerIIen z mIIyon doIurIik o kudur projeyIe kuLIumuIuru IerIk
kuzundiriIdi. Kumu bInuIurindu, IuIu ;. YiI Iogosunu Luiyun LubeIuIuri grmek mmkn. 8. yiIi Ise,
grkemII resepsIyonIur ve IuvuI IIek gsLerIIerInIn iiILisindu, umu IuIkIIk, unuyusu, ordu-devIeL-
LopIum IIIkIIerI, KrL meseIesI, Ergenekon Duvusi, dnyu ekonomIk krIzI, AB IIe Likunun IIIkIIer gIbI
ok LemeI ve derIn sorunIurin gIgesInde, duIu dogrusu bunIur yokmu gIbI duvrunuruk 'kuLIudik`.
Ben de, dnce dnyumizdu egemen oIun yzeyseIIIk modusinu uyuruk, bu IuILukI yuzimdu sudece
CumIurIyeL`In nusiI IIun edIIdIgInI unIuLmukIu yeLInecegIm. Kissudun IIsse ikurmuk eIbeLLe
serbesL.

YIN BR NIM . MusLuIu KemuI`In en yukin urkuduIurindun yuzur uIII #iIki
(ALuy), @cnlccudIi eserInde, 11 EkIm 1qzz`de Mudunyu MLurekesI`nIn ImzuIunmusinin urdindun
HuIIde EdIp (Adivur), Yukup KudrI (KuruosmunogIu), #uen EreI (Unuydin), Asim (Us) Bey`Ie
bIrIIkLe, 'Yunun zuImIerI zerIne beIge LopIumuk zere` gILLIkIerI Bursu seyuIuLInden sz ederken,
Bursu vuIIsInIn MusLuIu KemuI`I kuriIumu progruminu SuILun Osmun`in TrbesI`nIn zIyureLInI de
koydugunu grnce, MusLuIu KemuI`In bu zIyureLLe buIunucugini zunneLmIyorum demesInIn Iuzir
buIununIur LuruIindun nusiI ukinIikIu kuriIudigini unIuLLir. Ardindun devum eder: MusLuIu
KemuI`In sLunbuI`u gIderek yenI bIr sudruzum oImuyucugini pek IyI bIIIyorduk. Hunedun InLIIur
eLmILI. OrLuugdu oIsuydik MusLuIu KemuI`e bIuL edIIecegI ve Iunedunin IsIm degILIrecegI zumundu
IdIk. YIrmIncI usirdu, ken IunedunIurin yerIne cumIurIyeLIer geIIr. MusLuIu KemuI`In devIeL reIsI
oImukLun buku IIbIr ey oImusinu IILImuI yokLu. (s.1-z)

SALTANATIN LGASI. uIII #iIki IukIiydi, nILekIm bu konudukI IIk udim oIun 'SuILunuL`in IIgusi`
II, ok degII dokuz gn sonru LumumIunmiLi. LIIuI DevIeLIerI`nIn ozun`u Iem sLunbuI Iem de
Ankuru IkmeLIerInIn LemsIIcIsInI ugirmusi zerIne, SuILunuLin IIgusinu duIr kunun LekIIIInI
MecIIs`In Lek HrrIyeL ve LIIuI irkusi kkenII yesI, SInop Mebusu #izu Nur IuzirIumiLi. TekIIII IIk
ImzuIuyunIur urusindu suILunuLu ve IIIuIeLe bugIiIigiyIu Luninun #uuI (Orbuy) du vurdi. MusLuIu
KemuI Ise LekIIIe 81. kII oIuruk Imzu koymuLu. o EkIm gn nergenIn kubuI IIn gereken
ogunIuk sugIunumudigi IIn grmeIer erLesI gne erLeIenmI, oLurum degIIkIIkIer IIn yeLer
suyinin buIunmuyucugi unIuiIincu, LuLII edIImILI. 1 EkIm gn mecIIs uIimuzdi 1 Kusim`du, suuL
6.q`de Lekrur LopIundigindu sInIrIer IyIce gerIImILI. kIncI Grubun IIderI Erzurum Mebusu HseyIn
AvnI Bey ve z urkuduinin SuILunuLin IIgusindun sonru HIIuIeLIn korunmusi yoIundukI IIudeIerInI
nerIye ekIeLmeIerInden sonru, SuILunuLin kuIdiriImusindu IemIIkIr oIundugu IuIde HuIIIeIIk
konusundu kuIuIurin kuriik oIdugunu gren MusLuIu KemuI krsye ikmi ve HuIIIeIIgIn ve
SuILunIigin LurIIIne IIIkIn gece yurisinu dek sren uzun bIr konumuyu yupmiLi.

BAZI KAIALAR KISLICIKTR! . Ancuk bu uzun konumuyu rugmen, z kIIIIk komIsyon
suuL sren dInI LurLimuIur sonundu IuIu ynergeye son IuIInI veremeyInce, IkI gndr muLuL ukum
yemekIerInI kuirdigi IIn zuLen sInIrII oIun MusLuIu KemuI`In subri LuLi ve bIr sirunin sLne ikuruk
.MeseIe zuLen emrIvukI oImu bIr IukIkuLI IIudeden IbureLLIr. Bu muLIuku oIucukLir. Burudu
LopIununIur, MecIIs ve Ierkes meseIeyI LubII grrse, IIkrImce uygun oIur. AksI LukdIrde yIne IukIkuL
usuI duIresInde IIude oIunucukLir. ukuL IILImuI buzi kuIuIur kesIIecekLIr dIye bILen meIur
konumusini yupLi. KomIsyon Bukuni Ankuru mebusu Hocu MusLuIu EIendI, durumun nezukeLInI
unIuyuruk, EIendIm, bIz meseIeyI buku nokLu-I nuzurdun mLuIuu edIyorduk. zuIuLinizdun
Lenevvr eLLIk |uydinIundik| dIye usLucu urk eLmI, mecIIs z Kusim gecesI suuL .oo de Lekrur
LopIunmi ve BIrIncI Grup udinu MusLuIu KemuI`In, kIncI Grup udinu HseyIn AvnI Bey`In IeILe
konumuIurini LukIben 'gk grILsn undirun uIkiIur urusindu` 'SuILunuL IIgu` edIImILI. uzIsLun
Mebusu ZIyu HurIL muzbuLuyu ILIruz eLmek IIn srekII sz IsLemI uncuk kendIsIne sz
verIImemILI. ZIyu HurIL`In yusuyu kuri oIdugunu syIeyerek kururin oybIrIIgI IIe degII, oy
okIuguyIu kubuI edIIdIgI ekIInde yuziImusi nerIsI de dIkkuLe uIinmumiLi. (ZIyu HurIL, 1qz6`du
MusLuIu KemuI`e zmIr`de suIkusL dzenIemek suundun usiIucukLi.)

kI muddeII kununun 1. muddesInde MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde TBMM IkmeLInden buku
IkmeL Luninmuyucugi kesIn bIr dIIIe beIIrLIIIrken, z. muddesInde HIIuIeL OsmunIi Huneduninu
uILLIr..TrkIye DevIeLI, HIIuIeL mukuminin duyunugidir denmekLeydI. Bu kururin uIinmusindun
sonru IIk yupiIun I ozun`u gIdecek IeyeLIn seIImesI oIdu. MIId EIendI`nIn okudugu Trke duu IIe
kunun onundi ve IIem LumumIundi.

VAHITTN'N GAYBLBIT . BunIur oIurken, VuIdeLLIn, son bIr mILIe yuverI vusiLusiyIu,
Ankuru IkmeLInIn sLunbuI`dukI LemsIIcIsI #eIeL (BeIe) Puu`yu MusLuIu KemuI`Ie grmek
IsLedIgInI syIemI, IsLegInI yuziIi oIuruk LekrurIumusi IsLenInce bIr duIu gIrIImde buIunmumiLi.
#eIeL Puu`nin YiIdiz Suruyi evresInde gvenIIk emberInI IyIce sikIuLirmusi zerIne IyIce korkun
VuIdeLLIn, bIr ku gn sonru sLunbuI`dukI guI KuvveLIerI KomuLuni GeneruI CIurIes HurrIngLon`u
sLunbuI`du IuyuLimi LeIIIkede grdgmden ngIILere DevIeL unIuyiinu IILIcu ve bIr un evveI
sLunbuI`dun nukIImI LuIep ederIm eIendIm ekIInde bIr mekLup yuzmiLi. (MekLubu HuIIIe-I
MsImn dIye ImzuIumiLi.) VuIudeLLIn ve muIyeLIndekI q kII, 1; Kusim 1qzz subuIi suuL 6.oo`du
IkI ngIIIz KiziIIu AmbuIunsi IIe nce TopIune riILiminu, orudun du ngIIIzIerIn HMS MuIuyu
gemIsIne gLrIrken, #eIeL Puu Ankuru`yu VuIdeLLIn`In 'Suruyburnu`ndun guybubeL eyIedIgInI`
(gzden kuyboIdugunu) mjdeIemILI. (SuILunuLin IIgusi IIe VuIdeLLIn`In yurLdiinu kuii urusindukI
1; gnIk dnemde, kendIsIne dokunuImumusi, gnmzn meIur 'VuIdeLLIn IuIn mIydI, degII
mIydI?` LurLimuIuri uisindun IIgIn oImuIidir.)

PRLZLIRN GIRLMIS . SuILunuL kuIdiriImi, pudIuI kuirLiImiLi umu rejImIn ekII IuIu
beIII degIIdI. Bunun IuIIedIImesI IIn, bIr dIzI sIyusI munevruyu duIu gerek duyuIucukLi. Once, BIrIncI
MecIIs`In ozun`i MusuIsuz ImzuIumuyucugini unIuiIdigi IIn mecIIsIn yenIIenmesI kururi uIindi. Bu
kururu, MusLuIu KemuI`e muIuIeIeL edenIerIn oIuLurdugu kIncI Grup du kuri ikmumiLi. MecIIs`In
LuLIIe gIrmesInden sudece bIr gn nce, 1 NIsun`du, MusLuIu KemuI`In yundui BIrIncI Grup`un
oyIuriyIu HiyuneL-I VuLunIye Kununu`ndu uIeIuceIe bIr degIIkIIk yupiIuruk MIIIeL MecIIsI
HkmeLI`ne muIuIeIeL eLmek ve SuILunuL`in yenIden kuruImusi IIn kumpunyu yrLmek 'vuLunu
IIuneL` kupsuminu uIindi. SonuLu, 11 AgusLos 1qz`de uiIun IkIncI mecIIse kII diindu, Iep
MusLuIu KemuI`In eIIerIyIe seLIgI uduyIurin gIrmesI buuriIdi.

kI gn sonru MusLuIu KemuI oybIrIIgI IIe mecIIs bukuni seIIdI. Ayni gn ozun grmeIerI
yznden smeL Puu IIe uLiun #uuI Bey bubukunIikLun ekIIdI ve MusLuIu KemuI`In yukin urkudui
AII eLII (Okyur) Bey bukunIigindukI yenI IkmeL, z AgusLos 1qz`Le, MusuIsuz ozun Buri
AnLIumusi`ni onuyIuyuruk (1q reL oyu vurdi) MusLuIu KemuI ve ekIbInI byk bIr derLLen kurLurdi.
ozun geregI, z EkIm`de LIIuI DevIeLIerI sLunbuI`dun ekIIInce, o gne dek gndeme geLIrIImesI
yukiik uImuyun sLunbuI`un bukenLIIkLen iskuLi meseIesI eIe uIindi ve 1 EkIm`de Ankuru bukenL
IIun edIIdI. Siru rejImIn udini koymuyu geImILI.


Comhoriyet 'milli sIr' mIydI?

MeruLIyeL, kIneIemI ve LuLurIiIigini kuybeLmI oIun OsmunIi mpuruLorIugu`nun gvdesI
zerIne degII, uksIne Trk ogunIugunun yuudigi kisim zerInde oLurLuImuIi, dmunIurinin
yupucugi bIr LusIIye yerIne IILIIuI IduresI, Lek buinu, bIr Trk DevIeLI kurmuIidir. (AII uuL
Cebesoy, Sinij Arlcdci2 Atcturl, 1q81, s.11q) 1qo veyu 1qo;`de surI edIIdIgI IddIu edIIen bu szIer
MusLuIu KemuI`In kuIusindu 'cumIurIyeL` IIkrInIn okLun vur oIdugunu kurIne oIuruk kubuI edIIIr.

ondru`du yuuyun SuILun VuIdeLLIn`In yegenI Prens SumI`nIn 1q1`de HuIuk YusuI $eIsuvurogIu`nu
unIuLLikIurinu bukiIirsu, Sumsun ve IuvuIIsInde bozuIun usuyIIn dzeILIImesI IIn OsmunIi IIerI
geIenIerInden IuzirIunun bIr IIsLe PudIuI`in nne ikuriIdigindu, PudIuI purmugini MusLuIu
KemuI`In IsmInIn zerIne koyuruk 'O gILmeIIdIr` dedIgInde MusLuIu KemuI`In IsmInIn kurisindu
'CumIurIyeLIdIr` yuzdigini grmLr. (AkLurun Humzu ErogIu, Atcturl te :2h:riet, TTK
YuyinIuri, 1q8q, s. zo.)

YAZIN MAZHAR BIY! . DuIu sonru 'MIIII Sir` udiyIu kurimizu ikucuk bIr buku IddIuyu gre,
;J8 Temmuz 1q1q gecesI, Erzurum`du, subuIu kuri MusLuIu KemuI, MuzIur MIIL ve Sreyyu
beyIere 'sonunu kudur muIrem kuImuk` kouIuyIu (buku eyIerIn yuni siru) unIuri yuzdirir:
ZuIerden sonru ekII IkmeL CumIurIyeL oIucukLir.kI, pudIuI ve Iunedun Iukkindu zumuni
geIInce, Icup eden muumeIe yupiIucukLir. U. (MuzIur MIIL Kunsu, Erz:r:2dcn lu2une Kcdcr
Atcturl'le ercber, C.. Ankuru, 1q88, s. 1-z.)

$evkeL Sreyyu AydemIr`e gre, MusLuIu KemuI`In en yukinindukIIerden smeL Bey, Sukuryu IurbInIn
cereyun eLLIgI 1qz1 yiIi orLusindu, Gurp cepIesInIn SIvrIIIsur kururguIindu, Yukup KudrI ve HuIIde
EdIp`e IIerde CumIurIyeL rejImInIn kuruImusinin zorunIu oIdugundun sz eLmILIr. (Tel Adc2, CIIL
, YkseIen MuLbuusi, 1q6, s. 1)

Kuzim KurubekIr Ise, 1qzz EyIInde Bursu`du buIuun MIIII McudeIe IIderIerInIn, zerInde
konuLugu sIyusI IormIIerden bIrInIn MusLuIu KemuI`In en kk eIzudeye IIIuIeL ve suILunuL nuIbI
ve uyni zumundu dIkLuLr yupiImusi oIdugunu IddIu eder. ormI evzI ve smeL puuIur nermILIr,
umu KurubekIr, IIkrIn MusLuIu KemuI`den ikLigini dnmekLedIr. ( Ugur Mumcu, Kczi2 Kcrcbelir
Anlctior, UM:AG YuyinIuri, 1qqo, s. qz)

NEUE 1RE1E PRESSE'NN HABIR . z EyII 1qz LurIIII Ne:e Ireie Presse udIi AvusLuryu
guzeLesInde ikun bIr Iuber bu LurLimuIuru nokLu koyucukLir. Hubere gre MusLuIu KemuI, busindu
TekIIuL-i EsusIye`de (unuyusu) LudIIuL yupiIdiginu duIr IuberIer Iukkindu . bLn bu LudIIuL
cumIurIyeL esusinu mLeveccII (yneIIk) oIucukLir. TrkIye IuI-I Iuzirdu oIdugu kudur IsLIkbuIde de
duIu IuzIu demokruLIk bIr cumIurIyeL oIucukLir. HIbIr sureLIe Gurp cumIurIyeLIerInIn sIsLemInden
IurkIi oImuyucukLir. TrkIye`nIn bu cumIurIyeLIerden uyriIdigi bIr ekII meseIesInden buku bIr ey
degIIdIr demILIr.

z; EyII gn bu demecIn resmen dogruIunmusiyIu kumuoyundu uLeII bIr LurLimu buIur. q
EkIm`de CH dIvuni, devIeLIn udinin TrkIye CumIurIyeLI oImusini kururIuLirir. ; EkIm`de Yeni
GunguzeLesInde yuyinIunun soruIu cevupIi mukuIede Huyir, cumIurIyeL IIun oIunmuyucukLir. ZuLen
mevcuL oIun IdurenIn cumIurIyeL oIdugu syIenecekLIr. denmekLedIr. sLunbuI`du
yuyinIununTethid- Ejlcr`in 1q EkIm LurIIII nsIusindu Ise yupiIucuk degIIkIIkIerI supLumukIu
grevII 'MLeIussisIur EncmenI`nIn MusLuIu KemuI bukunIigindu sLusyon BInusi`ndu uIimusini
uIuyu uIuruk, 'BIzIm bIIdIgImIze gre cumIurIyeL IsLusyon bInuIurindu degII, mIIIeL mecIIsIerInde
dogur. sLusyon bInusindun Ise oIsu oIsu Lren ikur` denmekLedIr. GuzeLeye gre, cumIurIyeL
LurLimuIuri CH`yI IkIye bImLr.

GuzeLe IukIidir, nk MIIII McudeIe`nIn nemII udumIurindun #uuI (Orbuy) Bey, q AgusLos`Lu
Ankuru`dun uyriIip nce SIvus`u sonru zmIr`e gemI, #eIeL (BeIe) Bey ve Dr. Adnun (Adivur) Bey`Ie
buIumuLur. MIIII McudeIe`nIn kuIrumun komuLuni Kuzim KurubekIr Puu, grevII oIuruk
buIundugu Surikumi`Lun uyriIuruk, sLunbuI`u geImek zere Trubzon`u dogru yoIu ikmiLir. BIr dIger
nemII komuLun AII uuL (Cebesoy) Puu TBMM kIncI BukunIigi grevInden IsLIIu dIIekesInI
vermILIr. Kisucu LuruIIur 'cepIede` yerIerInI uImukLudir.

SLN HLKLMIT KRZ . Le Lum bu sirudu, MusLuIu KemuI`In Ius udumIurindun IkmeL
bukuni AII eLII (Okyur) Bey uyni zumundu sLIendIgI DuIIIIye VekIIIIgI`nden yorgunIuk
gerekesIyIe IsLIIu eder. CH grubunun MusLuIu KemuI`e dunimudun, #uuI Bey`I MecIIs kIncI
BukunIiginu, ErzIncun Mebusu SubIL Bey`I de DuIIIIye VekIIIIgIne semesI, MusLuIu KemuI
LuruIindun bIr IkmeL krIzIne dnLrIr ve MusLuIu KemuI`In buskisiyIu IkmeL z; EkIm`de
IsLIIu eder. Bunun zerIne o unu kudur Ankuru`du kuIun AII uuL Puu du sLunbuI`u dogru yoIu ikur.

MuIuIeIeLIn ugir LopIuri Ankuru diindu oIdugu z8 EkIm gecesI, MusLuIu KemuI smeL Puu, MIIII
MduIuu VekIII Kuzim (OzuIp), eskI KoIordu kumundunIurindun SInop Mebusu KemuIeLLIn SumI ve
MIIII McudeIe KocueII Grubu Kumunduni HuIIL Puu, #Ize Mebusu Ekrem ve AIyon Mebusu #uen
EreI Bey`I unkuyu`du yemege uIikoymu ve Lm yemek boyuncu duIgin ve sessIz durun MusLuIu
KemuI, bIrden 'Yurin CumIurIyeL IIun edecegIz demILIr. DuIu sonru dIger mIsuIIrIerInI ugurIumi,
smeL BeyIe IkIsI, erLesI gn sunuIucuk LekIII zerIne uIimiIurdir. (AkLurun $evkeL Sreyyu
AydemIr, Tel Adc2, CIIL , YkseIen MuLbuusi, 1q6, s. 1.)

YA$ASIN CLMHLRYIT! . zq EkIm gn PuzurLesI gn suuL 1o.oo du LopIunun CH grubunun
yenI IkmeLI kurumumusiyIu buIuyun LurLimuIur, MusLuIu KemuI`In 1.o du krsye ikuruk
'eksIkIIk ve yunIiIigin uyguIunmukLu oIun usI ve ekIIde oIdugunu, bunun du uncuk CumIurIyeL
IduresI IIe gIderIIebIIecegInI` syIemesIyIe yenI bIr merIuIeye gIrer. Konu mecIIse Luinir ve bIr dIzI
buku oyIumudun sonru, suuLIer zo.o`u gsLerdIgInde MusLuIu KemuI`In IuzirIudigi degIIkIIk
nergesI 'Yuusin CumIurIyeL!` IuykiriIuri urusindu oyIumuyu kuLiIun 18 kIInIn oyuyIu kubuI
edIIIr. CumIurIyeL`e eveL dIyenIer urusindu #usII (KupIun) Hocu, MeImeL EmIn (YurdukuI) Bey,
$eyI SuIIeL EIendI gIbI muIuIuzukur yeIer de vurdir. ukuL, MecIIs`In LopIum ye suyisinin z;o
cIvurindu oIdugu ve bu yeIerIn neredeyse Lumuminin MusLuIu KemuI eIIerIyIe seLIgI yeIer oIdugu
IuLirIunincu, bu LurIII oyIumuyu sudece 18 mIIIeLvekIIIn kuLiImusi munuIidir.

LRLMLN TAVZH . Onergede dIkkuLI eken Iusus, 'CumIurIyeL`In IIunindun` degII, 'TrkIye
DevIeLI`nIn IkmeL ekIInIn CumIurIyeL oIdugunun uikIigu kuvuLuruImusindun` (kuIIuniIun LerIm
'LuvzII`LIr) sz edIImesIdIr. TuvzII II, Anuyusu`nin 1. muddesIne 'TrkIye DevIeLInIn ekI-I IkmeLI
cumIurIyeLLIr` cmIesInIn ekIenmesIyIe yupiIir. Ancuk Iemen urdinu, duIu ncekI meLInde oImuyun
TrkIye DevIeLInIn dInI, dIn-I IsIumdir, resmI IIsuni TrkedIr` ekIInde yenI bIr mudde geLIrIIIr.
Bunun muIuIuzukur kesImIere verIImI bIr sus puyi oIdugu uikLir. Ayricu 'cumIurbukunIigi`
konusuyIu IIgIII IkI yenI mudde IIe buzi muddeIerde de degIIkIIkIer yupiIir.

Bundun sonru cumIurbukuni seImIne geIImI, seIme kuLiIun 18 kIInIn Lumuminin oyunu uIun
MusLuIu KemuI TrkIye`nIn IIk cumIurbukuni oImuLur. (DuIu ncekI oyIumuyu du 18 kII
kuLiIdiginu gre, MusLuIu KemuI kendIsIne oy vermI oImuIidir.) MusLuIu KemuI`In Leekkr
konumusini AIyon mIIIeLvekIII KumII EIendI`nIn okudugu duu IzIer. Ankuru IuIki, oIuyi gece uLiIun
sIIuI ve IuvuI IIekIerIe grenIr, umu sLunbuI`du kuLIumuIur, o EkIm gn subuIu kuri `Le
SeIImIye`den uLiIun 1o1 pure Lop uLii yupiIdigi IIn IuIk byk korku yuur.

LK TIPKLIR . 1 EkIm gn, HuIIIe AbdImecId EIendI, MusLuIu KemuI`e, dedesInIn
IkmdurIigini Imu eden 'AbdImecId bIn AbdIuzIz Hun` ImzuIi kuru bIr LebrIk LeIgruIi gnderIr.
MusLuIu KemuI de kendIsIne uyni kuruIukLu Leekkr eder. Ayni gn sLunbuI`dukI Vctcn ve Tethid-i
Ejlcr guzeLeIerInI zIyureL eden #uuI Bey, cumIurIyeLIn kendIIerInIn yokIugundu uIeIuceIe IIun
edIImesInden duydugu ukinIigi beIIrLLIkLen sonru, oIuyin LLIIuLiIurin Merkez-I UmumI
kururIurinu benzedIgInI Imu eder ve IkmeLIn bu uceIenIn IukIi ve munLikIi gerekeIerInI
uikIumusini bekIedIgInI ekIer. 1 EkIm`de Surikumi`Lun uyriIun, CumIurIyeL`In IIunini Trubzon`du
Iken Lop uLiIurindun grenen Kuzim KurubekIr, 1o Kusim`du sLunbuI`u vurdikLun sonru u
uikIumuyi yupur: CumIurIyeL ekIInIn memIekeLIerI ykseILen bIr ekI-I Idure oIdugu pIesIzdIr.
$uIsI suILunuLIurin uIeyIduriyim. (cli2iet-i Millie, 11 Kusim, 1qz.) DIgerIerI sLunbuI`du
kuIirken, Kuzim KurubekIr 1 Kusim`du Ankuru`yu geImI ve MusLuIu KemuI`I zIyureL eLmek
IsLemILIr, uncuk IusLuIik muzereLIyIe Iuzuru uIinmumiLir. Bu LurIILen sonru, 'cumIurIyeL`
LurLimuIuri, yerInI 'IIIuIeL` LurLimuIurinu birukucukLir.

VAHITTN'N SONL . BunIur yuunirken, VuIdeLLIn nce MuILu`yu gLrId umu ngIILere
Hurp, DenIz ve Smrge BukunIigi musruIIurini dememeye buIuyincu, eskI Mekke $erIII, yenI
HIcuz KruIi HseyIn`In duveLI zerIne CIdde`ye gILLI. BIge IuIkinin IIgIsIzIIgIne ve ugir IkIIm
kouIIurinu duyunumuyincu nce Kibris`u orudun du IuyuLinin sonunu kudur yuuyucugi Sun #emo`yu
geLI. VuIdeLLIn TrkIye`de gmImeyI urzu eLmI uncuk bunun mmkn oImuyucugini IIsseLLIgI IIn
$um`dukI SeIuIuddIn EyyubI TrbesI'nI semILI. Ancuk kuIp yeLmezIIgInden 1 Muyis 1qz6 gn 6
yuindu veIuL eLLIgInde cenuzesI uIucukIiIurin IucIz koymuIuri yznden bIr sre orLudu kuIdi. DevrIn
SurIye DevIeL Bukuni AImed NumI Bey, oIuyi duyuncu ok zId ve bLn borIurini deyerek,
cenuzesInI SurIye'ye geLIrLLI. Ancuk SeIuIuddIn EyyubI TrbesI doIu oIdugu IIn, cenuze SuILun SeIIm
CumII'nIn buIesIne gmId.

1o. YIL CO$KLSL . Tekrur CumIurIyeL meseIesIne dnersek, bugnden bukLigimizdu unIumukLu
gIk ekecegImIz bIr IeyecunIu eIe uIinun CumIurIyeL`In 1o. yiIi kuLIumuIurinin uIimuIuri uyIur
nce buIumiLi. 11 HuzIrun 1q LurIIInde ikuriIun kununIu Ie buIunmiLi. Kununu gre,
buyrumdu devIeLe uIL uIuim uruIuri IndIrIm yupucuk, kuLIumuIuru IIIkIn kILup ve brorIerden
posLu creLI uIinmuyucuk, memurIuru muuIuri uyin z8`Inde denecekLI. 1o. YiI KuLIumu KomILesI`nIn
buinu CH GeneI SekreLerI #ecep (Peker) Bey geLIrIImILI. #ecep Peker, purLI rgLne 1 AgusLos
1q LurIIInde gnderdIgI yuzidu, PurLIIIIerIn kendIIerIne, uIIeIerIne ve ocukIurinu uIucukIuri yenI
eIbIse, upku, puILo gIbI gIysIIerInIn CumIurIyeL Buyrumi`nu denk geLIrIImesInIn ve bunun
geIenekseIIeLIrIImesInIn 'muksudu byk IIzmeL oIucugini` beIIrLmILI.

KomILe uyricu CumIurIyeLIn sImgesI oIucuk bIr mur IuzirIunmusinu kurur vermILI. GILesInI
BeIeL KemuI (ugIur) ve uruk NuIIz`In (umIibeI) besLesInI CemuI #eIL`In (#ey) yupLigi 1o. YiI
Muri nce HuIkevI`nde #ecep Bey ve dIger mIIm zuLin nnde, sonru oo kIIIIk bIr LopIuIugun
nnde, en nIIuyeL 1q EkIm`de MusLuIu KemuI`In Iuzurundu sunuIdu ve MusLuIu KemuI`In muri ok
begendIgInI syIemesI zerIne Ikeye LukdIm edIIdI. Ik ugizdu sLunbuI`du IuIku muri greLmek
umuciyIu $eIIr Bundosu BeyuziL Meyduni`ndu muri sunmuLu. Bunu TuksIm Meyduni`ndukI gsLerI
IzIedI. Ardindun Lm Ikede benzer LuIImIer yupiIdi.

LAI OK $ AZ . UIke boydun boyu MusLuIu KemuI`In vecIzeIerI ve CH`nIn sIogunIurini Ieren
uIIIerIe donuLiImiLi. Bu sIogunIur urusindu unIur vurdi: 'DurmuyuIim, derIz`, 'BIz bIze benzerIz`,
'Trkm, ne muLIu bunu` , 'DugiIun ker, duImu bIr, duImu LopIu` , 'Ne muLIu mIIIeLImIze, kendI
bugrindun bIr MusLuIu KumuI ikurdi`, 'SekIz yiIdu drL bIn kIIomeLre demIr yoIu!` 'Trk ordusu!
nkiIubi, IsLIkIuII koruyun ve koIIuyun sensIn. Sunu suygi` , 'Trk ordusu mIIIeLIn zdr`, 'Sevr, Im;
ozun, IuyuL. Sevr suILunuLin, ozun CumIurIyeLIn`, 'DevIeLIn yupiciIik kuvveLIne Inun` , 'mLIyuzsiz,
siniIsiz kuynumi bIr mIIIeLIz`, 'DemIryoIIurIIe; kmre, bukiru vuriyoruz: AkdenIzI KurudenIze
bugIudik. BuIikesIre vurdik, SIvusi uLik, yurin Erzurumduyiz`, 'kLIsud suvui devum edIyor; uzun
srecekLIr, IukuL bundu du muLIuk muzuIIer oIucugiz`, 'Trk InkiIubi esIzdIr`!... (AkLurun Hukki Uyur,
CHP GeneI SekreLerIIgInIn PurLI OrgL IIe YuzimuIuri: DurmuyuIim, DerIz, Topl:2scl Tcrih, S.
118, EkIm zoo, s. 8o-8, onIIne versIyonu: kIsI.deu.edu.LrJIukkI.uyurJzz.pdI)

SonuLu gne yuyiIun kuLIumuIur kupsumindu 'KyIe kenLI buIuLurmuk IIn` devIeL uruIuri IIe
byk kenLIere Luinun kyIIer devIeLe uIL konukevIerInde ve eIIrII uIIeIerIn evIerInde mIsuIIr
edIIdIIer. KyIere brorIer ve CumIurIyeLIe IIgIII pIyes meLInIerI gnderIIdI. SokukIuru kuruIun 'IuIk
krsIerI` vusiLusiyIu, IuIk CumIurIyeL IukkindukI dnceIerInI syIemeye ugriIdi. Ankuru`du
LrenIer MusLuIu KemuI`In rudyodu 1o YiI NuLku`ndun bImIer okunmusi IIe buIumi, yerII ve
yubunci konukIurin Iuzurundu yupiIun ve q, suuL sren geIL LrenI IIe devum eLmILI.

BR AVL TOPRAK . sLunbuI`du Ise, BeyuziL Meyduni`ndu LopIunun 1o bIn kIIIIk grup,
IopurIrIerden MusLuIu KemuI`In nuLkunu dInIedIkLen sonru Iep bIr ugizdun 1o. YiI Muri`ni
syIemIIer, urdindun TuksIm`e dogru yrye gemIIerdI. zq EkIm gecesI Boguz`du demIrIeyen
oo puru gemIden oIuun donunmunin iik seII IIe 'Nurdun Lu gIymI` oIun DoImubuIe Suruyi`ndu
CumIurIyeL BuIosu yupiImiLi. Menemen eIIdI KubIIuy IIn dIkIIecek uniLin LemeII uLiImi, Onuncu
YiI kLIsuL SergIsI, #esIm SergIsI, MuurII SergIsI uiImi, gnn unIum ve eIemmIyeLInI unIuLun
konumuIur ve pIyesIerden sonru LrenIer, IkIncI ve nc gnIerde bLn Ikede 'Trk vuLuninin
bLnIgn gsLermek zere` yerden bIr uvu Lopruk uIinuruk kudIIe bIr kese IInde MusLuIu
KemuI`e urmugun oIuruk gnderIImesI LrenI IIe sonu ermILI.

TA#H DETE# z6.1o.zoo8
Aye Hr
'MIIII GvenIIk DevIeLI`nIn Inuusi

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Ey MeLe`nIn Asyu`yu yuyiIun OrdusuJ Ey ALLIIu`nin Avrupu`yu gIrenJ uLII`In sLunbuI`u muIeden,
devIr uunJ Dnyuyu medenIyeL gLren orduJ nsunIigu zgrIg uiIuyun OrduJ TurIII yuzun,
yuzdirun OrduJ Sen mIIIeLIn zJ Sen mIIIeLIn gzJ Sen mIIIeLIn szsn! (OrgeneruI CemuI
TuruI`in 1q66 yiIi Kuru KuvveLIerI Gn mesujindun.)

ISK KAIALAR . Bu IuILu, 'ordu-mIIIeL` projesIne kisu bIr uru verIIen 1q8`den 1q6o urusinu gz
uLucugiz. 'PuuIur MecIIsI`nIn kururiyIu nn CumIurbukuni oIdukLun sonru du ordu 'Kuzu Puu`
MureuI evzI ukmuk`u emuneL edIIdI. MureuI, Lum zz yiI sreyIe GeneIkurmuy BukunIigi`ni
yrLL. Bu dnemde, 'mudem sLIkIuI Suvui`ni bIz kuzundik, o IuIde Ier eyI bIz bIIIyoruz, kuruyi du
bIz bIIIyoruz, denIzI de bIIIyoruz, Iuvuyi du bIIIyoruz` dIyen suvu kuIrumuni korgeneruIIerIn
egemenIIgI vurdi.

KONTROL ALTINA . MureuIIn merkezIyeLIIIgInIn ve muIuIuzukurIiginin Iurkindu oIun smeL
nn Ise LedbIrInI uImiLi. GeneIkurmuy . Bukuni Asim Gndz uruciIigiyIu evzI Puu`yi
deneLIIyor, IuLLu yeLkIIerInI LirpunIiyordu. 1z Ocuk 1qqq`Le, evzI ukmuk, nn`nn Leekkr
mekLubuyIu yu IuddInden emekII edIIdIgInde, 68 yuinduydi ve IusLuydi uncuk duIu sonrudun 'eger
sorun yu oIsuydi 1qqq`du 6; yuindukI OrgeneruI A. NuIIz Grmun uLunmuzdi` dIyenIer IukIiydi.
GerIsInI uugidu okuyucuksiniz.


smeL nn, ALuLrk`n emuneLI evzI ukmuk`i emekIIye sevk eLme kururini, ABD Bukuni
#ooseveIL ve BrILunyu Bubukuni CIurcIIII`Ie q AruIik 1qq`Le KuIIre`de buIuLukLun Iemen sonru
vermILI. MLLeIIkIer, KuIIre`de nn`den TrkIye`nIn kendI yunIurindu suvuu gIrmesInI
IsLemIIerdI. nn`nn suvuu gIrmeye nIyeLI oImusu bIIe, AImun ekoInden geIen ve AImunIuru
sempuLI duyun bIr geneIkurmuy bukunini MLLeIIkIere uikIumusi zordu. OLe yundun yiIIurdir
bLeden usIun puyini uImusinu rugmen ordunun IuII IIer ucisiydi. Bundu MureuI`Ie MIIII Suvunmu
BukunIigi`nin urusindu uyum oImumusinin roI bykL. Amu yIne de esus kubuIuLII, evzI ukmuk
gIbI eskI LIp bIr uskerI, yiIIurcu ordunun buindu LuLunIurdi. MuILemeIen nn sorumIuIugunu o
gnIerde IyIce Idruk eLmILI.

PIR$AN ORL . kIncI Dnyu Suvui`nin urIIesInde, MureuI`In kuri oIdugu donunmunin en
byk gemIsI BIrIncI Dnyu Suvui`nin 'unLI-kuIrumuni` Yuvuz (eskI Goeben) zirIIisiydi. 1qqo`Lu
AImunyu`dun IkI denIzuILi (SuIdiruy ve YiIdiruy) uIinmiLi umu donunmunin buindu bIr kuruci
buIunuyordu. Ordunun esusini oIuLurun kuruciIur Ise BIrIncI Dnyu Suvui`ndu Verdun cepIesInde
kuIIuniIun Ier bIrI q8 LonIuk LopIuru suIIpLIIer umu bunIuri ekecek uruIuri yokLu. Top mermIIerI Ise,
Dogu cepIesInde #usIurdun kuIun mermIIerdI. Tunk, Lunksuvur gIbI uruIur yok, uuk suyiIiydi. ErIer,
18q8 LurIIII 'Muuser`Ier kuIIunmukLu, sevkiyuLIur mundu, kuLir, uL ve deveIerIe yupiImukLu, uncuk
zuvuIIi IuyvunIur uIikLun bIrbIrInIn kuyrukIurini yemeye uIimukLuydi. udirIur ve nIIormuIur yirLik
pirLik, poLInIer deIIkLI, IuLLu buzi durumIurdu uskerIer yuIinuyukLi. ZuLrree, verem, dIzunLerI gIbI
IusLuIikIurIu bu edIIememekLeydI. KomuLunIur moruII bozuk uIL rLbeIIIerIn IkuyeLIerInI nIemek
IIn 'bIz KurLuIu Suvui`ndu.... dIye buIuyun nuLukIur uLiyorIurdi.

nn, MureuII emekII eLLIkLen sonru, orduyu sIyuseLLen uzukIuLirmuk IIn bIr dIzI kurur uIdi. Once
bIr dIzI yksek rLbeII komuLun emekIIye sevk edIIdI. GeneIkurmuy BukunIigi, Bubukun`u bugIundi
ve onu kuri sorumIu LuLuIdu. Ancuk, ukmuk, dnemInIn mIrusi oIun, yksek komuLu kudemesI IIe
subuy kudroIuri urusindukI eIIkIIerI gIdermek koIuy oImudi. DuIu sonru buimizu ok I uucuk oIun
'gen subuyIur`, ordunun demode yupisindun, komuLu kudemeIerInIn yiIIurcu degImemesInden,
ordunun CHP`nIn poIILIkuIurinu puyundu oImusindun ruIuLsizdiIur. TSK`du IIk IIIeguI rgLIenmeIer
bu dnemde buIudi. OyIe kI, 1qqz-1qq`Le, orIu`du bIr grup subuy, ordunun IuIInden sorumIu
LuLLukIuri nn yneLImInI devIrmek IIn bIruruyu geImIIer, neyse kI, buIurindukI generuI bunun bIr
'InLIIur` oIucugini syIeyerek durbeyI nIemILI.

AMIRKAN YARIMININ ITKS . Kuru KuvveLIerI`ne duyuIi ordu modeIInI degILIrmek,
TrkIye`nIn 1qq; LurIIII Trumun DokLrInI kupsumindu 1oo mIIyon doIur usker yurdimIu LukvIye
edIImesI kururi ikLikLun IkI yiI sonru mmkn oIdu. (Trk ordusu Iukkindu bIIgI vermek zere
ABD`ye gIden GeneIkurmuy Bukuni OrgeneruI SuIII OmurLuk, 1oo mIIyonun Trk ordusunu
modernIeLIrmeye yeLmeyecegInI syIemILI kI, IukIiydi.)

VerdIgI puruIurin bou gILmesInI IsLemeyen ABD`nIn ynIendIrmesIyIe ordu, kuru, denIz ve Iuvu
kuvveLIerI oIuruk rgLIendI, kuvveL komuLunIuri GeneIkurmuy Bukuni`nu bugIundi. YenI modeIde,
GeneIkurmuy Bukuni, Suvunmu Bukuni`nin nerIsI IIe BukunIur KuruIu kururiyIu uLuniyor ve
Suvunmu BukunIigi`nu bugIuniyordu. Kununun gerekesInde degIIkIIgIn nedenI 'demokruLIk rejImIe
Idure oIunun memIekeLIerdekI gIbI` dIye LurII edIImILI. Ancuk kununun kubuI II de koIuy oImudi.
MIIIeLvekIIIerI 'seneIerIn yeLILIrdIgI LecrbeII, grgI ve kudreLII bIr geneIkurmuy bukuninin, ordu
IIe bukun oIuncuyu kudur II IIgIsI oImumi gen bIr bukun LuruIindun nerIImesI`nI son derece
yukiiksiz buIuyorIurdi. YiIIurcu Avrupu IkeIerIndekI 'IIberuI` Iuvuyi LeneIIs eLmI oIun Dr. Adnun
Adivur bIIe bunu ILIruz eLmI, 'eskIden Lek purLI IduresI IdI, IukuL ImdI ok purLI oIuncu benIm IIme
bIr korku geIdI` demILI. Bu yenI sLuL, 1q6o`u kudur cIddI sikinLi kuynugi oIucukLi.

ASKIR VI SIMLIR . 1qo seImIerI urIIesInde, TSK`nin gen kudroIuri, urLik IkLIdurin
degImesInI IsLedIkIerInI uiku IIsseLLIrIyorIurdi. DP sempuLIsInIn urkusindu eIbeLLe, IIberuI
dnceIere yukinIumuk IuIun yokLu, sudece DP`nIn ordunun modernIemesInI sugIuyucugi, rLbe
uIimindukI sorunIuri gIderecegI gIbI umuLIur vurdi. UsL kudemeIer Ise bekIenecegI gIbI, CHP`nIn
yuninduydi. HuLLu, DP`nIn ezIcI bIr seIm zuIerI kuzundigi 1q Muyis 1qo gecesI 1. Ordu KomuLuni
Org. Noyun purLI mIeLLII SudI rmuk`i uruyuruk, 'eger CumIurbukuni HuzreLIerI yeII iik yukursu,
seImIere komnIsLIerIn IIIe kuriLirdigi vursuyimiyIu mduIuIe edebIIecekIerInI ve MIIII $eI`In
emIrIerInI bekIedIkIerInI` syIemILI. Neyse kI Puu 'MIIII Irude nusiI LeceIII eLLIyse buLu kendIsI oImuk
zere bLn devIeL bIrImIerInIn suygi gsLermesI gerekLIgInI` beIIrLmILI. (AkLurun: MeImeL AII
BIrund, Cun Dndur, BIenL upIi, De2irlirct, ir De2olrcsinin Do::, Dogun KILupiIik, 1qqq,
s.;.)

'KALB VATANCA ATAN' SLBAYLAR . KuderIn gurIp bIr cIIvesI oIuruk, 'gen subuyIur` DP`nIn
IkLIduru geIIInde oIdugu gIbI gIdIInde de eLkIII oIduIur. DnemIn . Ordu KomuLuni KorgeneruI
CemuI TuruI z; Muyis 1q6o durbesInI, kuIbI vuLuncu vurun, vIcduni mIIIeLe IIeyen HurbIye`nIn Trk
mIIIeLIne bIr gecede yenI bIr vuLun, yenI bIr IrrIyeL kuzundirmusi, mIIIeLIn uzIz ve kuIrumun
ordusunun sngIerInIn piriILisi ve IIkuyesI uILindu IukIkI ve ebedI suILunuLi kurmusi gIbI LumLurukIi
szIerIe LurII eLmILI. DP`yI orduyu modernIeLIrecek dIye desLekIeyen gen subuyIurin, DP`ye kuri
oImuIurinin, orduyu modernIeLIren LemeI g oIun ABD`yIe IIIkIIerIn gIderek yogunIumusindun
ruIuLsiz oImusi du IronIkLIr. KemuIIsL IdeoIojInIn 'unLI-emperyuIIzm` syIemInIn eLkIsIndekI bu
kudroIur, OsmunIi ve CumIurIyeL dnemInIn LemeI sorunu oIun 'BuLi`yIu uk ve neIreL` IkIIemInI
yuiyorIurdi.

1q6o durbesInden sonru, ABD IIe IIIkIIerde bIr degIIkIIk oImudiysu du z`I generuI oImuk zere Lum
q.1;1 uskerIn LopIucu emekII edIImesI, genIerIn nn uLigi IIn geneI bIr memnunIyeL Iuvusi
oIumuLu. EIbeLLe, MIIII BIrIIk KomILesI`nIn IIk IIerInden bIrI oIun Ordu YurdimIumu Kurumu`nun
(OYAK) kuruImusinin eLkIsInI unuLmuyuIim. YIne de 1q6z ve 1q6`Le IkI durbe gIrIImInIn yupiImusi
nIenemeyecekLI.


MGK: 'kinci Comhoriyeti purtilerden koromu' urucI

1qzz`de kuruIun Hurp EncmenI, yu du 1q`Le kuruIun Yksek MduIuu MecIIsI gIbI kuruIIur ok
IIevseI oImumiLi. Trumun DokLrInI kupsumindu Trk Ordusu`nun modernIzusyonu IIe IIgIII
dzenIemeIer urusindu 1qqq`du CumIurbukuni`nin doguI bukunIigindu, MIIII Suvunmu Bukuni,
GeneIkurmuy Bukuni`ndun oIuun (bunu duIu sonru Hurp KuvveLIerI KomuLuni du kuLiIucukLi) MIIII
Suvunmu Yksek KuruIu`nun grevI 'Lopyekn suvu` konsepLI uyurincu, suvunmu bIrImIerI urusindu
egdm sugIumukLi. YunI, sIyuseLe mduIuIe eLmesInI mmkn kiIucuk uLruksIyonIuri yokLu.
NILekIm IIerIkI yiIIurdu, 1qo-1q6o urusindukI IkmeLIer, kuruIu cIddIye uImumukIu
suIunucukIurdi.

ZGLRLLKL ANAYASA'NIN HIYIS . Ordunun sIyuseLe bugimsiz bIr ukLr oIuruk
dn, z; Muyis 1q6o durbesIyIe oIdu. Pek ok kesIm LuruIindun 'zgrIk unuyusu` oIuruk
udIundiriIun 1q61 Anuyususi`nin 111. muddesIyIe kuruIun MGK`nin grevIerInI mudde yIe LurII
edIyordu: ...MIIII GvenIIk KuruIu, mIIII gvenIIk IIe IIgIII kururIurin uIinmusindu ve
koordInusyonunun sugIunmusindu yurdimciIik eLmek zere, gerekII LemeI grIerI BukunIur
KuruIu`nu bIIdIrIr. drIs Kkmer`e gre MGK, 1q61 Anuyususi`nin en nemII kurumuydu. HuLLu,
purIumenLonun nc bImyd. (O dnemde MecIIs`In yunindu bIr de SenuLo vurdi.)

DIkkuL edIIIrse, bIr ncekI kuruIdukI 'suvunmu` szcg 'gvenIIk`Ie degILIrIImILI. Bu nemII bIr
degIIkIIkLI nk byIece kuruIun kupsumi bIrden degIIyordu. OLe yundun TrkIye`de 'mIIII` keIImesI
Ier LrI demugojIye ve IsLIsmuru uik bIr kuvrumi LemsII eLLIgI IIn, bu kuruIun neyIn gvenIIgInI
sugIuyucugi ok uik degIIdI. Acubu memIekeLI sudece ILen ve diLun geIecek IguI, sIIuIIi suIdiri, Isyun
gIbI somuL LeIIIkeIere kuri korumukIu mi ykmIyd, yoksu komnIzm, IrLIcu LeIIIkesI, 'urkudun
IunerIemek` gIbI IdeoIojIk suIdiriIur du grev uIuni IIne gIrIyor muydu?

MLIBBR IVLIT . Bunu duIr bIr Ipucunu MIIII BIrIIk KomILesI yesI TubII SenuLr Huydur
TunkunuL 1q66`du yIe vermILI: KomILe, oy okIugu IIe IkLIduru geIecek oIun sIyusI purLIIerIn yenI
AnuyusumizIu kuruIucuk kIncI CumIurIyeLI de dejenere edIp yenI bIr IILIIuIe sebep oImuIurini
nIemek IIn, yenI Anuyusu IIe MIIII GvenIIk KuruIunu bIr LedbIr oIuruk geLIrmI|LI.| (Alc2, zz
EyII 1q66)

Ancuk bu mIIm kuruIun 11 yesInden 6`sinin bubukun, bukun gIbI sIvII unsurIur oImusi IIgInLI.
SIvII yeIerden bIrI uIimu Bukuni`ydi. Bu, o gnIerde yuvu yuvu geIILIgI grIen II siniIinin grev,
dIrenI gIbI eyIemIerInIn de 'mIIII gvenIIk` konsepLI IIne uIindigini dndryordu.

MGK`nin grevIerInI LurII eden 111. muddenIn son cmIesI, 1z MurL 1q;1 mduIuIesInden sonrukI
resLorusyon dnemInde kuruIu 'kuvveL LemsIIcIIerI kuLiIir` IburesInIn yerIne 'kuvveL komuLunIuri
kuLiIir`, 'MGK IkmeLe yurdimciIik eder` IburesI de 'LuvsIye eder` oIuruk degILIrIIdI. ByIece
MGK`nin IIevI ve ugirIigi gIendIrIIdI. 1q;1`dekI bIr dIger nemII degIIkIIk, TSK`nin SuyiLuy
deneLImInden ikuriImusiydi. 1q8z Anuyususi`nin 118. muddesInde Ise MGK`nin grevIerI yIe LurII
edIIecekLI: ....BukunIur KuruIu`nu bIIdIrIr. KuruIun, DevIeLIn vurIigi ve bugimsizIigi, IkenIn
bLnIg ve bInmezIIgI, LopIumun Iuzur ve gvenIIgInIn korunmusi Iususundu uIinmusini
zorunIu grdg LedbIrIere uIL kururIur BukunIur KuruIu`ncu nceIIkIe dIkkuLe uIinir. Orduyu
SuyiLuy deneLImInden kurLurun mudde de uynen korunmuLu. 'MIIII gvenIIk devIeLI`ne sIvIIIerIn
burnunu sokmusinin uIemI yokLu eIbeLLe...

Kuynuku: AII BuyrumogIu, Asker ve SIyuseL, ir u2re, ir Pcrti, Turlie'de rd: (IeLIIm,
zooq) IInde, s. q-118; HIkmeL OzdemIr, Reji2 te Asler, AA YuyinIuri, 1q8q; UmIL Ozdug, rd:-
Sicset lilisi, Gndogun YuyinIuri, 1qq1, s. 1z-16q; YiImuz Tezkun, TurLiiIun BIr Kurum: MIIII
GvenIIk KuruIu, Sicset, Strcteji te Milli Gutenlil (UIke KILupIuri zooo) IInde, s. zz-q; MuIsIn
BuLur, AniIur ve GrIer, sLunbuI, 1q8; AbdI pekI,Omer SumI Cour, ILIIuIIn yz, sLunbuI,
1q6.)


Comhoriyet'in umele tuborlurI: Yirmi Kor'u htiyutlur

YiI 1qq1, gnIerden zz NIsun`di. O gn MecIIs, uLeII LurLimuIurdun sonru MIIII MduIuu (Suvunmu)
VekuIeLI`nIn LekIIIInI degerIendIrerek, 11z-1zq (18q6-1q1) dogumIu Lm guyrImsIIm erkekIerIn
NuIiu (BuyindirIik) VekuIeLI emrIne verIImek zere uskere ugiriImusinu kurur vermILI. Gereke NuzI
orduIurinin YununIsLun`i IguI edIp TrkIye sinirIurinu duyunmuIuriydi. HkmeL AImun ordusunun
bIr sonrukI IedeIInIn TrkIye oImusindun korkuyordu. Kurur geregI, muyis uyinin IIk yurisindu z8 IIe
q yu urusindukI 1z bIn cIvurindu guyrImsIIm uskere uIindi. Bu I gIzII LuLuIdugu IIn, uskere
uIinucukIur durumu kendIIerInI LesIIm uImuk zere kupiIurinu geIen grevIIIerden grenmIIerdI.
Bunu duIu sonru TrkIye`nIn drL bIr yunindukI guyrImsIIm erkekIer de kuLiIdi. PekI, mudem LeIIIke
o kudur bykL, neden sudece guyrImsIImIer uskere uIinmiLi? EIbeLLe kI IkmeL bIr IguI
durumundu guyrImsIImIerIn 'beIncI koI` gIbI duvrunucukIurindun korkmuLu!

BABASINI KAYBIIN OCLK . O siruIur Ienz drL be yuIurindu oIun OIunnes Guruvuryun,
bubusi Suren`In, TuksIm Sukiz Aguci`ndukI evIerInden IkI jundurmu ve bIr poIIsIe derdesL edIIIp
SuILunuImeL Meyduni`ndu LeI rgIerIe evrIII uIunu LikiImusinin yrek burkun IIkuyesInI yIe
bILIrmILI: ...Unc gn bubumi grmeye gILLIgImIzde LeI rgnn IInde kImsecIkIer yokLu.
Bubusini, kocusini, ogIunu grmeye geIenIer korkuyIu eLruIIurinu bukiniyor, Nereye gLrdIer ucubu?
Ne yupucukIur ucubu? dIye bIrbIrIerIne soruyorIurdi. KImsenIn ne oIup bILLIgInden IuberI yokLu.

Bubusiz kuImiLim. ocukIugumun en kuru gnIerIdIr o gnIer. BIrok ucimi, korkumu unuLLum, umu
bubumin gLrIn, LeI rgIer IIndekI IuIInI II unuLmudim. Buncu yiI geLI urudun, IuIu buzen
ryumu gIrer. BIr mddeL sonru Iuber geIdI. Bubumi ve dIger erkekIerI, AmeIe Tuburu denen uskerIIk
Luburunu uImiIur. DemIryoIIurindu, Lu ocukIurindu zorIu uIiLiriyorIurmi. Bu Iuber evImIze
muLIuIuk geLIrdI. Ben ok sevIndIm. AmeIe Tuburu`nun ne demek oIdugunu bIImIyordum. Amu
bubum ImemILI, bIr gn dnecekLI.

BIr sene kudur sonru bubum eve geIdI (...) Bubumin urkuduIuri, ukrubuIurimizdun, LunidikIurimizdun
erkekIer bubumin eLruIini surmiIurdi. Ben bubumin yunindu duruyordum. Bubum durmudun
buIurinu geIenIerI, yuudikIurini unIuLiyordu. AciIi oIuyIuru bIIe gIyordu mIsuIIrIerImIz. Bubumi
zIemILIm. BIr duIu kuybeLmemek IIn eIInden LuLuyordum. Bubum gInce ben de gIyordum.
EvImIz dgn evIne dnmL. (6-; EyII 1q`e LunikIik edenIer unIuLiyor, HuzirIuyun: KemuI
YuIin, AGS, S. q;, ; EyII zoo;)

'GVLR ASKIRLIR' . SIIuI verIImeyen, nIIormu oIuruk 1qq ErzIncun depremInde
YununIsLun`dun yurdim oIuruk gnderIIen p eIbIseIerI gIydIrIIen bu 'uskerIer` sIvrIsInek kuynuyun
ve siLmu yuyun buLukIigin, ruLubeL, umur ve uiri sicugin bunuILLigi, su durIigi ekIIen kumpIuru
gnderIImIIerdI. ZonguIduk`Lu LneI InuuLIurindu, Ankuru`du GenIIk Purki`nin yupimindu, AIyon,
Kurubk, Konyu, KLuIyu IIIerInde Lu kirmu, yoI yupmu gIbI ugir IIerde uIiLiriImiIurdi. Amu en
kLs, 'guvur uskerIer` dIye uIuy edIImIIer, uugiIunmiIurdi.

Kusim 1qq`du yrrIge gIren IkmeL kururiyIu guyrImsIImIere bedeI demek kuydiyIu on sekIz uy
yerIne uILi uy uskerIIk yupmu Imkuni verIImesInIn unIumi yuvu yuvu orLuyu ikiyordu. HkmeL
guyrImsIImIerI ordudu grmek IsLemIyordu. NILekIm 1qq1`de yedek subuy sinuvIurindu IIbIr
guyrImsIIm gen buuriIi oIumudi. zo Kur`u ILIyuLIur Ise 'I dmun` purunoyusinin zIrvesIydI. KImI
gerek, kImI syIenLI pek ok oIuy yznden bu uskerIer ImIu edIImek zere LopIundikIurinu
InunmiIurdi. NusiI InunmusinIur, kuzdikIuri ukurIurin buindu onIuru nezureL eden uvuIuri 'bu
ukurIur sIzIn mezuriniz oIucuk! dIye bugiriyorIurdi.

MARI$ALN HMMITYLI M? YIrmI Kur`u ILIyuLIur, z; Temmuz 1qqz gn LerIIs edIIdI.
ddIuIuru gre onIuri evIerIne gerI gnderen 'sIum dInInIn en yksek uIIukI degerIerIne gre yuuyun`
MureuI evzI ukmuk`Li. zo Kur`u ILIyuLIur`u uIindigindu uskerIIk grevInI duIu yenI LumumIumi
oIun VILuII Hukko bu IkIncI LerIIs kururi kurisindu duydugu LedIrgInIIk doIu sevIncI yIe unIuLir:
BILmeyecek IIbIr ey yokLur. TopIum onsekIz uy sren uskerIIgIm de bIr gn sonu erdI. TubII
sevIndIk. Amu gn sonru yenIden uskere ugriImuyucugimizi kIm LemIn edebIIIrdI?HI kImse!
BIzIer de byIe yuri sevInII, yuri LedIrgIn sLunbuI`un yoIunu LuLLuk. VILuII Hukko`nun IIsIerI onu
yuniILmumiLi. Sudece buuk uy sonru, 11 Kusim 1qqz`de IkedekI guyrImsIImIerIn IIIuIini kesecek
oIun VurIik VergIsI Kununu kubuI MecIIs`Le kubuI edIIecekLI...


TA#H DETE# 1q.1o.zoo8
Aye Hr
CumIurIyeL`In 'ordu-mIIIeL` projesI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Asleri2izi, cslerie2izi set2ienin Turlluunden uphe edil2elidir. (KILr BukunIigi MIIII

SeIerberIIk DIrekLr KudrI Yumun, 1q8)
'Bu CumIurIyeL`I uskerIer kurdu` sz geregIn uiri zorIunmusi unIuminu geIIr umu,
CumIurIyeL`In kuruIuundu usker kudroIurin ve ordunun byk roI oIdugu uikLi. OsmunIi
dnemInIn usker kudroIurinin yzde q` (sIvII kudroIurinin yzde 8`I) yenI rejImde greve
devum eLmILI. Ordu ve koIordu komuLunIurinin Lm BIrIncI ve kIncI MecIIs`Le mIIIeLvekIIIydI.
BIrIncI MecIIs`In yzde 1q`, kIncI MecIIs`In yzde zo`sI usker kkenII yeIerden oIumuLu. YenI
uIus-devIeLIn kurucu nderIerInIn yzde 8o`I usker veyu usker kkenIIydI. CumIurIyeL`In IIk
yurisindu Suvunmu, buyindirIik ve uIuLirmu bukunIikIurinin usker kkenIIIere verIImesI geIenek
oImuLu. Turu LekIIuLindu kumundunIurin, ordu mIeLLIIerInIn vuIIIerIn, kuymukumIurin
grevInI yupmuIuri sik rusLIunun bIr durumdu. 1q8`e kudurkI dnemde, mIIII suvunmu bLesInI
GeneIkurmuy BukunIigi IuzirIurdi. BLenIn yzde o-`I usker IurcumuIur uyriIirdi.
GOLTZ PA$A'NIN TLMZLIR CumIurIyeLI kurun usker kudroIur, Prusyu sIsLemInIn
egemen oIdugu MekLeb-I HurbIye`den mezun oImuIurdi. Bu okuIIurdu ders veren AImun
subuyIurinin OsmunIi mpuruLorIugu`nu Luidigi LemeI IIkIr, Lm mIIIeLI sIIuIuILindu LuLmuyi
umuIuyun mIIILurIsL bIr dnyu gryd. Ayni zumundu, 1q. yzyiI PozILIvIzmInIn ve
KumeruIIzmInIn (uydin despoLIzmI) eLkIsI uILindu oIun kurucu kudroIur, bIr IeIseII spekIusyon
geIenegInden besIenmedIkIerI IIn oIuyIurin LurIIseI urku pIuninu kuIu yormuk yerIne, gndeIIk
IuyuLin IInden reLIIen, bIr Lr 'IuI ureIerI urumu` sIyuseLIne yuLkindiIur. DoIuyisiyIu rejImIn 'I
dmunIuru` kuri korunmusindu ordunun gcne buvurmukLun ekInmIyorIurdi. Bu IuILu,
'mIIIeL-I mseIIeIu` kuvruminin ALuLrk dnemIndekI servenInI IzIeyecegIz. PeIIIvun LeIrIkusinu
dnd demezsenIz, nmzdekI IuILu du ALuLrk`Len sonrusinu bukucugiz.
1qz-1q8 urusindukI dnemde, ordunun sIyuseLe dogrudun mduIuIe eLmedIgInI, IuLLu uzuk
durdugunu dnmek yuygin bIr Luvirdir. O dnem buziIuri IIn sunkI bIr Lr 'Asr-i suudeL`LIr. PekI,
bu dogru mudur? MusLuIu KemuI`In gerekLIgI zumun orduyu sIyuseLI eLkIIemek IIn kuIIunmusinin
en nemII rnegI HuIIIeIIgIn kuIdiriImusi kururini, 1-zo $ubuL 1qzq`Le zmIr`dekI Hurb OyunIuri
IIn LopIunun ordu komuLunIurinu uIdirmusiydi. Amu, HuIIIeIIgIn kuIdiriIdigi MurL 1qzq`Le kubuI
edIIen kununIurdun bIrInIn de Erkuni HurbIye UmumIye VekuIeLI`nIn kuIdiriImusi, doIuyisiyIu
kubIneden ikuriImusiydi. MusLuIu KemuI`In kuIusindu 'vuzIIesInde msLukII` bIr Erkuni HurbIye
Umum-u #IyuseLI (GeneIkurmuy BukunIigi) oIdugunu unIuyun AII uuL Puu`nin, bunun
'konLroIszIk` oIucugi uyurisi zerIne MusLuIu KemuI, 'IukIi oIdugunu`, uncuk 'buzi sebepIerIn`
kendIsInI byIe kurur uImuyu mecbur eLLIgInI syIemILI. Bu 'buzi sebepIer` zumunIu orLuyu
ikucukLi umu IIk IedeIIn orduyu, mecIIsIn deneLImInden ikururuk cumIurbukuninu, yunI
kendIsIne bugIumuk oIdugu uikLi. GeneIkurmuy Bukuni MusLuIu KemuI`e sonsuz sudukuLI ve
sIyusI Iirsinin oImumusiyIu meIur MureuI evzI (ukmuk) Puu`ydi. Bu zeIIIkIerIne uLiIIu 'Kuzu
Puu` dIye yu du 'MIr Puu` dIye uniIun mureuIIn Lek kusuru koyu MsImun oIuu ve usker
konuIurdukI uiri muIuIuzukur LuLumuydu umu bu 'kuridevrImcI` zeIIIkIerIne rugmen MusLuIu
KemuI, evzI Puu`yu suygidu kusur eLmezdI. OrnegIn uyuginu ugirmuk yerIne onu zIyureL eLmeyI
LercII ederdI. MIr Puu du bu uyricuIikIi konumunun Ludini ikurmuyi bIIIrdI.
ML$R PA$A'NIN ZN Ancuk uyricuIikIuri sudece proLokoIde degIIdI. BIr dnem durum yIe
bIr IuI uImiLi kI, evzI Puu`nin onuyini uImudun IIbIr yuLirim yupiIumuz oImuLu. OrnegIn
kLIsuL VekIII CeIuI Buyur, 1q6`du, demIr eIIk LesIsIerInIn KurudenIz EregIIsI`nde kuruImusini
ekonomIk uidun rusyoneI buIurken, MIr Puu orusini suvunmuk zordur deyIp LesIsIn II
uygun oImuyun Kurubk`e kuruImusini sugIumiLi. Dogu vIIuyeLIerIne yoI yupiImusini, sunuyI LesIsI
kuruImusini, okuIIur uiImusini 'KrLIk ukimIurini LevIk eder` dIye yiIIurcu engeIIemILI. (SumeL
AguogIu, De2olrct Pcrti'nin Do: te Yulseli Sebepleri, 1q;z, s.1.) 1q;`de,DIyurbukir ve
UrIu`yu bIrer IubrIku kuruImusini IsLeyen UrIu MIIIeLvekIII BeII Bey`e, kLIsuL VekIII CeIuI Buyur
GeneIkurmuy Bukuni`nin onuyini uImusi gerekLIgI cevubini vermILI. (CemuI MudunogIu, Anilcr,
:p::- :p8, ugdu YuyinIuri, 1q8z, s.1) YiIIurcu mIIIeLvekIIIIgI ve bukunIik yupmi HIImI Urun`u
gre demIryoIIurinin gzerguIini LuyInde ekonomIk dnceIerIe usker mIuIuzuIur urpiir umu
son sz duImu uskerIer syIerdI. (Urun,ctirclcri2, Ankuru 1qq, s. zq).
SYASIT YASAGI MI? evzI Puu purunLezInI kupuLuruk Lekrur gerIye dnersek, bu LezI
suvununIurin siku verdIgI rnekIer oIuruk, 1qzq Anuyususi`nin 'MIIIeLvekIIIIgI IIe HkmeL
memurIugu bIr kIIde bIrIeemez` dIyen z. muddesI veyu MusLuIu KemuI`In 1q EkIm 1qzq`Le, eskI
bIr CH grup kururinu duyunuruk MecIIs`In kumundun yeIerIne yu mIIIeLvekIIIIgInI, yu uskerIIgI
semeIerInI emreLmesInI, 'uskerI sIyuseLLen uzuk LuLmuk` oIuruk nILeIemek mmkn mdr?
BIIIndIgI gIbI, bu emIr zerIne, GeneIkurmuy Bukuni evzI (ukmuk) Puu, Unc Ordu
Kumunduni CevuL (obunIi) Puu IIe 1, z, . ve . KoIordu KumundunIuri mIIIeLvekIIIIgInden IsLIIu
ederekJeLLIrIIerek uskerIIgI semIIer, Kuzim KurubekIr ve AII uuL (Cebesoy) Puu Ise ordu
mIeLLIIIgInden IsLIIu ederek sIyuseLe devum eLmeye kurur vermIIerdI. BIr uy sonru du
TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`ni (TpC) kurmuIurdi. Ancuk, bu kurur, uskerIerI sIyuseLLen
uzukIuLirmuk IIn degII, CumIurIyeL`In IIuni ve HuIIIeIIgIn kuIdiriImusi buLu oImuk zere pek ok
konudu MusLuIu KemuI`e muIuIeIeL eden komuLunIuri ordudun uzukIuLirmuk umuciyIu uIinmiLi.
EIbeLLe, IIn en IronIk yuni, kumundunIuru sIyusI uIIuk dersI veren MusLuIu KemuI`In ve Ius udumi
smeL Puu buLu oImuk zere rejIme sudik pek ok usker-mebusun uskerIIkLen IsLIIu
eLmemeIerIydI!
Ayni ekIIde usker kIIIere sIyuseL yusugi geLIren 1qz8 LurIIII 'Asker MemurIur HukkindukI Kunun`
IIe 1qo LurIIII Asker Cezu Kununu`nun 1q8. muddesI, suniIdigi gIbI uskerIerIn sIyuseLe gIrmesInI
degII, sudece bIr kIInIn uskerken mIIIeLvekIII oImusini engeIIIyordu. NILekIm pek ok usker,
grevIerInden IsLIIu eLLIkLen sonru, eger rejImIe ve IIderIe Lers dmyorIursu, 'sIvII` sIyuseLe
kuLiImiIur, nemII grevIere geLIrIImIIerdI. MusLuIu KemuI`In Imne kudurkI dnemde grev
yupun Lm MIIII MduIuu VekIIIerInIn (Suvunmu BukunIurinin) bIr zumunIur evzI Puu`nin
komuLusi uILindu grev yupmi eskI subuyIur oImusi du ekIenInce orLuyu mkemmeI bIr sIsLem
ikmiLi: SunkI ordu sIyuseLIn diinduymi gIbI grnyor umu, 'Suri Puu`, 'Kuzu Puu` vusiLusiyIu
orduyu IsLedIgI gIbI ynIendIrebIIIyordu.
ORLYA YARGI YITKS OrnegIn ordu, 1qz`Le $eyI SuId syuni`ni busLirmuk buIunesI IIe
ikuriIun TukrIr-I Skun Kununu`nu, TpC`nIn kupuLiImusinu ve Iukuk diiIigini kurucuIurinin bIIe
kubuI eLLIgI sLIkIuI MuIkemeIerI`nIn kuruImusinu Lum desLek verdI. SoIcusundun sIumcisinu,
Trknden Krdne, rejImIn Lm muIuIIIIerIne kk skLren bu muIkemeIer en nemII IIevIerInI
zmIr SuIkusLi Duvusi vusiLusiyIu, MusLuIu KemuI`In son muIuIIIIerInI LusIIye ederek grd. (GerI,
bu muIkemede Kuzim KurubekIr`I IpLen kurLurun du ordunun desLegIydI.) HkmeLIn usker
yeIerI uncuk bu duvudun sonru nIIormuIurini ikurmuyi gze uIdiIur. MusLuIu KemuI, o HuzIrun
1qz;`de LuggeneruI rLbesI IIe uskerIIkLen emekIIye uyriIdi. Bubukun smeL (nn) Puu ve TBMM
Bukuni Kuzim (OzuIp) Puu, MusLuIu KemuI`Ie bIrIIkLe 1. erIk Iken emekIIye uyriIdi. #Ize ve
orum mIIIeLvekIII uuL (BuIcu), q Lemmuzdu uIbuy Iken emekIIye uyriIdi. EskI Adunu VuIIsI ve
KLuIyu MIIIeLvekIII MeImeL NurI (Conker), q Temmuz 1qz;`de uIbuy rLbesIyIe emekIIye uyriIdi.
MuIuIII kunuLLun #eIeL (BeIe) Puu 8 AruIik 1qz6`du, AII uuL (Cebesoy) Puu, EdIrne mebusu
CuIer Tuyyur (EgIImez) Puu, KusLumonu mebusu HuIIL (Akmuns), ArduIun mebusu 'DeII` HuIIL
(KursiuIun) Puu, Erzurum mebusu #L Puu ve bIr dIzI seIIr, vuII, mebus ve IekImIn de
'sIvIIIemesI` 1qz6-1qz; yiIIurindun ILIburen mmkn oIdu. (AkLurun MeLe Tunuy, Turlie
:2h:rieti`nde Tek PurLI Yoneti2i'nin K:r:l2csi, TurII VukIi YuyinIuri, zoo, s. 1zo-1z.)
Ancuk, upoIeLIerIn skImesIyIe dogun boIuk 1qz;`de buIuLiIun (1qz`de kuIdiriIun) 'UmumI
MIeLLIIIk` kurumu IIe doIduruIdu. Bu kurum vusiLusiyIu Ike srekII bIr sikiyneLIm
uLmosIerInde yuuLiIdi. 1q LurIIII Ordu HIzmeL Kununu`nun q. muddesInde konun ordunun
grevI Trk vuLunini ve TrkIye CumIurIyeLI`nI Anuyusu`yu gre korumukLir muddesIyIe Ise
ordunun gerekLIgInde sIyuseLe mduIuIesInIn yoIu uiIdi. (Bu mudde 1q6o durbesInIn duyunugi
oIdu ve 1q61 Anuyususi`nin .muddesInde Lekrur edIIdI.)
Son oIuruk, ALuLrk`n yerIne, 1q;`den berI gerI pIunu ILIImI oIun smeL nn`y cumIurbukuni
seme kururi du Lumumen orduyu uILLI. 11 Kusim 1q8 gn, MecIIs`In eLruIinin uskerIerce
suriImusi nn`nn CumIurbukuni seIImesInI gurunLI eLmILI.
IGTMN MLTARZASYONL
'Ordu mIIIeL` veyu 'usker mIIIeL` oIuumundu 'zorunIu uskerIIk` uyguIumusinin IuyuLI roInden sz
eLmILIk. CumIurIyeLIn IIk zorunIu uskerIIk kununu 1qz; yiIindu ikLi. Bu yiI, uyni zumundu IIk
nIus suyiminin yupiIdigi yiIdi. EIbeLLe bu LesudI degIIdI, nk usker uIiminin buurisi, gvenIIIr
bIr nIus suyimu bugIiydi. (1qz;`dekI usker suyisi 1qzz`dekI usker suyisindun bIruzcik duIu IuzIuydi
kI bu rukum ;8 bIn kII cIvurinduydi.) ozun Buri AnLIumusi IIe TrkIye CumIurIyeLI`nIn di
dmunIurin Luurruzundun kurLuIdugunun byk Ide neLIeLIgI yiIIurdu, yksek usker
IurcumuIurin ve mevcudu gIderek urLun ordunun meruIyeLI, esus oIuruk 'I dmunIuru` yunI
Isyunci KrLIere ve 'mrLecIIere` kuri suvuIuru duyundiriIiyordu. YIne de, I sugIumu bugIundi ve
ordunun egemen konumunu ukIIIeLIrmek eLmek IIn gereken bLn uygiLIur kuIIuniIdi.
smInIn buindu 'mIIII` siIuLi oIun IkI bukunIikLun bIrInIn 'MIIII EgILIm` dIgerInIn 'MIIII Suvunmu`
bukunIikIuri oImusi rusLIunLi degIIdI. MusLuIu KemuI ALuLrk IIn en ok kuIIuniIun IkI unvunin
'bugreLmen` ve 'bukomuLun` oImusi du rusLIunLi degIIdI. Ayricu, 'greLmen ordusu` ve 'bIr egILIm
yuvusi oIuruk uskerIIk ocugi` gIbI LerImIer de bIIInIIydI.
Bu konudu ok nemII uIimuIuru Imzu uLmi ukudemIsyen Aye GI AILinuy`in gsLerdIgI gIbI
'ordu-mIIIeL` veyu 'usker-mIIIeL` yuruLmuk IIne duIu CumIurIyeL`In IIk yiIIurindu buIunmiLi.
EkIm 1qz`Le IuuIIyeLe geen Hurb AkudemIIerInde uynen OsmunIi dnemInde oIdugu gIbI GoILz
ekoInden geIen AImun subuyIur ders vermeye buIumiLi (Bu grevIIIer uncuk 1qq`du suvu
buIuyincu TrkIye`den uyriIucukIurdi.) 1qzq yiIi IIkokuI progrumindu beden egILImI dersIerI,
sIIuIIu uLi yupmuyi du Ieren bIr eIL uskerIIge IuzirIik dersI gIbIydI. Kuzim KurubekIr Puu, $ubuL
1qz`Le MuurII VekuIeLI bLesI grIrken, 'urLik mIIIeLI mseIIeIu devrInIn geIdIgInI kubuI
eLmek gerekIr` dedIkLen sonru beden egILImI dersIerInIn duIu cIddIyeLIe IIenmesInI, sIIuIIu
buuriIi uLi LuIImIerI yupiImusinu nem verIImesInI IsLemILI. NILekIm 1qz6`dun ILIburen Lm
okuIIurdu kiz ve erkek grencIIere uskerIIk dersI verIImeye buIumiLi. 1q8 LurIIII Beden TerbIyesI
Kununu IIe bu I duIu du IIerI gLrIecek, 1z IIe q yu urusindukI Ier erkekIe 1z-o yu urusindukI
Ier kiz usker nILeIIk Luiyun beden egILImIne LubI LuLuIucukIurdi.
MLL GLVINLK IRS AskerIIkIe IIgIII kuvrumIurin gen zIIInIere nukedIImesInde,
KemuIIzm`In reLIIdIgI modeI kILupIurdun bIrI oIun Vctcndc in Medeni ililer kILubinin bIr
purusi oIun ve 1q1`de 'AIeL` ImzusiyIu yuyimIunun Aslerlil Vczijesi udIi brorn byk roI
oImuLu. 1qq`u kudur, duImu emekII yu du muvuzzuI subuyIur LuruIindun verIIecek oIun mIIII
gvenIIk dersIerInde okuLuIun kILubin yuzuri Ienz zq yuindukI AIeL (nun) Hunim gIbI
grnyordu umu kILubin usiI yuzurinin dnemIn dIger nemII dokLrInIzusyon kILupIurindu oIdugu
gIbI, MusLuIu KemuI oIdugu unIuiIiyordu. NILekIm kILupIu IIgIII oIuruk nn`ye yuzdigi mekLupLu
'yuziIirken ve yuziIdikLun sonru bIzzuL uIukudur oIdum` demILI. BuvekII smeL Bey ve
GeneIkurmuy Bukuni evzI Puu`nin onuyiyIu kumuoyunu LukdIm edIIen kILup, GoILz Puu`nin Lm
IkeyI bIr orduguI oIuruk gren, ordunun mIIIeLe degII, mIIIeLIn orduyu IIzmeL eLmesInI esus uIun
'ordu-mIIIeL` dokLrInI esusinu gre IuzirIunmiLi.
AIIT NAN VI[VIYA ATATLRK NTHALC M? Aslerlil Vczijesi kILubini InceIemI
oIun LurIII Husun Under`e gre kILubin nemIIce bIr bIm, GoILz Puu`nin 188q`Le AbdIIumIL
LuruIindunMillet-i Musellchc udiyIu OsmunIicuyu evrIIen Dcs Voll in cjjen udIi kILubindun
udeLu kopyu edIImILI. Under, 'kopyu` purugruIIuri suyIu suyIu LespIL eLmILI. AsIindu bu normuIdI.
nk 'kILupIu bIzzuL uIukudur oIun` MusLuIu KemuI, 1qoq`du, SeIunIk`Le kidemII koIugusi (yzbui)
Iken GoILz Puu IIe bIzzuL Lunimi, IuLLu IkIII MusLuIu KemuI`In yupLigi pIun uyurincu Vurdur neIrI
cIvurindu dzenIenen bIr munevruyu bIrIIkLe kuLiImiIurdi. MusLuIu KemuI ZubIL ve Kumundun IIe
HusbiIuI (1q1q) udIi rIsuIesInde GoILz Puu`dun 'MIIIeL-I MseIIeIu meIIIII` ve 'byk uIIm, IIIozoI`
oIuruk sz eLmILI. (Husun Under, MIIIeL-I MseIIuIu ve MedenI BIIgIIer, Tcrih te Topl:2, C. z,
1qqq, S. 1qz, s. q8-6.)
Ancuk, orLudu normuI oImuyun bIr ey vurdi: AIeL Hunim, AskerIIk VuzIIesI kILubini yuzurken
yururIundigi kuynukIuri suyurken GoILz`un kILubindun II sz eLmemILI! SunkI byIe bIr kILupLun
IuberI bIIe yokLu. AIeL Hunim`in kILupLun IubersIz oImusi kubuI edIIebIIIrdI, umu 'yuziIirken ve
yuziIdikLun sonru bIzzuL uIukudur oIun` MusLuIu KemuI`In kILupLun IubersIz oImusi mmkn
degIIdI. Her ne kudur Husun Under okuI kILupIurindu kuynuk gsLermek udeL degIIdI dIyerek
MusLuIu KemuI`I ve AIeL nun`i suvunmuyu uIisu du, unIuiIun, uik veyu gIzII yuzurIurimizdun bIrI
'InLIIuIcIIIk` yupmiLi!
IRATI A HMAL ITMIYILM! 1qq`de eruLu dugiLiImuk zere busiIun Aslerin Ders
Kitcbi du ordu vusiLusiyIu mIIII kImIIk ukLuriminin nusiI yupiIdigini gsLeren nemII bIr rnekLI.
KILupLun bIr bIm okuyuIim: Asker Sen KImsIn? SEN TU#KSUN! Yeryznn en uIu
mIIIeLIndensIn; sunu unIuLucugimiz (LurII) denIIen yuziIur orLudu yokken senIn mIIIeLIn dogdu;
kuni LemIz, yregI yiImuz, gz pek yeryzne geIdI. On bInIerce yiI yIe yuudin; yIne yIe
yuuyucuksin; senIn dedeIerInIn, nIneIerInIn ok nce kurdugu yurLIur senIIkLe yeryznn cenneLI
oIduIur. BII kI; buku mIIIeLIerIn grgde, yupkidu IIk rnegI, desLegI, gLs senIn mIIIeLIn
BUYUK TU#K MET`dIr.
SEN TU#KSUN! On IkI bIn yiI evveIInde yeryznn buku mIIIeLIerI muguruIurdu, Lu
kovukIurindu yubun udumIuri gIbI yuurken senIn dedeIerIn O#TA ASYA denIIen unuyurdunun
gbegInde kurdukIuri eIIrIerde yuur, uILin buIi kurgisi, gm bezeII LerkIsI IIe ugizIur suIundirir,
gzIer kumuLirirdi. Yeryzne enIIgI, medenIyeLI senIn uLuIurin verdI, uLi dugdun IndIrIp kuzu
gIbI yupun, sLne bInIp dugIur usun ve Lus kovukIurinu sInmI buku mIIIeLIerI ukin ukin
kendIsIne bukLirun senIn mIIIeLIn BUYUK TU#K MET`dIr!... (AkLurun Serdur
$en, Silchli K:ttetler te Moderniz2, SurmuI YuyinevI, 1qq6, s. 66.)
KIZLARI A ALIN ASKIRI! Yuzimizi, ordu-mIIIeLIn kudin yeIerInIn roIne IIIkIn bIrku
unekdoLIu bILIreIIm. HuIIde Onbui, GrdesII MukbuIe, BInbui EmIre Aye, eLe Aye, AdIIe
Hunim, Asker SuIme, Kk NezuIuL, GI Hunim, uLmu SeIer ve duIu nIcesI... MIIII McudeIe
sirusindu kImI sirLindu mermI Luiyun, kImI kugni eken, kImI sIIuI kuirun, kImI cepIede ggs
ggse urpiun kudinIur sunmiIurdi kI, CumIurIyeL`In IIunindun sonru du erkekIerIe eIL muumeIe
grecekIer. Bunun bIr IureLI, OsmunIi dnemInden berI kudin IukIuri konusundu mcudeIe eden
greLmen ve yuzur NezIIe MuIIddIn nderIIgIndekI IunimIur LuruIindun 1 HuzIrun 1qz`Le
DuIIIIye VekuIeLI`ne sunuIun KudinIur HuIk irkusi`nin kuruIu beyunnumesInIn 8. muddesIydI.
Muddede 'kudinIurin suvu IuIInde uskerIIk grevI yupmusi` ngrIyordu. Ancuk, purLInIn
kuruIuunu rejImIn erkek suIIpIerI IzIn vermedI. zIn vermeme gerekeIerInden bIrI bu mudde IdI.
DuIusi, guzeLeIerde gnIerce bu LuIep uIuy konusu yupiImiLi.
Be yiI sonru, z1 HuzIrun 1qz; gn MecIIs`Le sudece erkekIerI ykmI LuLun AskerIIk Kununu
grIrken, GIresun MIIIeLvekIII Hukki Turik (Us) Bey bIr vesIIeyIe kudinIurin seme ve seIIme
Iukkindun yunu oIdugunu syIeyInce, MduIuuyi MIIIIye VekIII #ecep (Peker) kudinIur Trk
vuLuniyIu bu denII IIgIII IseIer nce uskerIIk yupsinIur dIyerek II yokuu srecekLI. HuLirIunucugi
zere duIu nce kudinIurin purLI kurmuIuri 'uskerIIk yupuriz` dedIkIerI IIn engeIIenmILI!
HAMZ BLILM 1qq`Le en nIIuyeL kudinIurin mIIIeLvekIII seImIerInde uduy oImuIuri
ve oy kuIIunmuIuri mmkn oIdugundu,1q seImIerInIn urIIesInde, z; $ubuL LurIIII CumIurIyeL
guzeLesInde, uduy kudinIuru ve IkIncI semenIere yneIIk drL soruIuk bIr unkeLIn cevupIuri
yuyinIunmiLi. SoruIurdun bIrI kudinIurin uskerIIk yupmusi konusundu ne dndkIerIydI. AnkeLe
cevup veren dokLor, greLmen, ukudemIsyen, edebIyuLi kudinIurin ogunun sze mebus oImuk
IuddImIze dmez umu oIursuk... dIye buIumusi bIr yunu, uskerIIk konusundu rejImIn
erkekIerInIn IsLedIgI Lrden cevupIur vermesI dIkkuL ekIcIydI. OrnegIn ocuk dokLoru NIIuI
Hunim oImuz eIendIm oImuz. Kudin nerede uskerIIk nerede? ImIzde duIu buyrum Lopundun
korkun kudinIurimiz vur. Hem de IIzyoIojI kudinIurin uIeyIInedIr. ErkekLe meLuneL, cesureL, uduIe
kuvveLI, puzu ne bIIeyIm mukuvemeL, usup Ier ey kuvveLIIdIr. AksInI IddIu eden vursu geIsIn bunu
sorsun. Ben dokLorum. Asker oIunur IddIusindu buIununIurin sz zppeIIkLen buku bIr ey
degIIdIr. SIz IuyuIuLu degII, muddIyuLu bukin. BIz kudin dokLorIur bu kudur modern yeLILIgImIz
IuIde IkmeL LubIbIIgI bIIe yupumiyoruz. OyIe uLu bInIp, beIIne de Lubuncu usip crm meIudu
IIbIrImIz gIdemeyIz dogrusu. Hem kudinIurin o gn IInde suyiIun LuvirIuri progrumIuri, MuzIur
Osmun`in dedIgI gIbI ; gn gemez.... demILI.
SABHA GKIN 'OLAYI' Amu ok degII, IkI yiI sonru, ALuLrk, 1q; buIurindu, 'ibunbui`
oIuruk nILeIenen DersIm`I bombuIuyun bIr uugi kuIIunun zq yuindukI munevI kizi SubIIu
Gken`e yIe dIyerek Dr. NIIuI Hunim`i muIcup edecekLI: SenInIe gurur duyuyorum Gken!
Sudece ben degII, bu oIuyi dIkkuLIe IzIeyen Lm Trk mIIIeLI de senInIe gurur duyuyor (...) BIz usker
mIIIeLIz. YedIden yeLmIe, kudin ve erkek, bIzIer usker oIuruk yuruLiIdik! (SubIIu Gken,
ALuLrk`Ie BIr Omr, OkLuy VereI`In KuIemInden, AILin KILupIur, 1qq6, s. 1z-1z6.)
Ancuk, DersIm`dekI buuriIurindun doIuyi kendIsIne muduIyu LukiIdikLun sudece be uy sonru, zq
EkIm CumIurIyeL BuIosu`ndu, GeneIkurmuy Bukuni evzI ukmuk, uynen Dr. NIIuI Hunim gIbI,
uskerIIgIn 'kudin II oImudigini` SubIIu`nin yzne kuri en uik ekIIde syIeyecekLI. (uyni eser, s.
zz8) nk CumIurIyeL`In 'modeI kudini`, Ier duIm modern umu IIIeLII, sudik e ve kuLsuI unuydi.
DoIuyisiyIu bu kudinIuru 'vuLunu usker yeLILIrmek` derdI, usker oImuk degII. NILekIm, SubIIu
Gken`In 'Trk ordusunun dII Ikonu` oImu servenI sudece yiI srecek, kendIsI unuLuImuyu
Lerk edIIIrken, orduyu bIr duIu kudin usker uIinmusi IIn 1q`e kudur bekIemek gerekecekLI...
TA#H DETE# 1z.1o.zoo8
Aye Hr
MIIIeL-I mseIIuIu`nin doguu

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

AskerIIkIe IIgIII kuvrum ve kurumIurin LopIum yuumindukI ve sIyuseLLekI ugirIiginin Iem urLLigi
Iem nILeIIk degILIrdIgI gnIerde, uskerIIk kurumunu duIu yukindun bukmukLu yurur vur.
Avrupu`du okuIusIu ImpuruLorIukIurin yerInI uIus-devIeLIer uIirken, uIus-devIeLIer unuyusuI
sIsLemIer, vuLunduIik, zorunIu LemeI egILIm, nIus suyimIuri, IdurI dzenIemeIer ve zorunIu
uskerIIk gIbI uyguIumuIurIu kurukLerIze oImuLu. Ik zorunIu uskerIIk uyguIumusinin IIk IureLI 16.
yzyiIin buIurindu IorunsuIi devIeL udumi, dnr, usker sLruLejIsL MucIIuveIII`nIn emrIyIe
verIImILI. Bunu gre bIr IuIk mIIIsI kurmuk umuciyIu Iorunsu`yu bugIi Toskunu`dukI 18-o yu
urusindukI ve Lurimdu uIiun Lm erkekIer greve ugriImi, uncuk ekonomInIn uksumumusi IIn
bu grupLun bIIe ok uz kII uskere uIinmiLi.

ORL-MLLIT . GnmzdekI unIumiyIu zorunIu uskerIIgIn unuvuLuni Ise runsu. runsiz
ILIIuII`nIn nemII beIgeIerInden 1;q KonvunsIyonu`nun 1. muddesIndekI u IIudeIer sIsLemIn ne
kudur yuygin LusurIundigini gsLerIr: $u undun ILIburen, dmunIurimizin Lm CumIurIyeL
LoprukIurindun ikurLiIunu kudur, runsizIurin IepsI orduIurdu IIzmeL eLmek zere srekII greve
uIinmiLir. Gen erkekIer muIurebeye gIdecekIer; evII erkekIer sIIuI yupucukIur ve Iurp muIzemesI
LuiyucukIur; kudinIur udir ve gIyecek yupucukIur ve IusLuneIerde IIzmeL edecekIer; ocukIur eskI
keLenIerden punsumun bezI yupucukIur; yuIi erkekIer meydunIurdu CumIurIyeL`In IeIInde ve
kruIIuru kursi neIreL doIu konumuIur yupuruk uskerIerIn cesureLIerIn urLLirucukIur. Bu emredIcI
dIIe rugmen, buIungiLu usker IILIyuci ugirIikIi oIuruk gnIIIerIe gIderIImeye uIiiIdi.

ZORLNLL ASKIRLK . DevrIm uLeI snmeye buIuyip gnIIk Luvsuyincu, 1;q8`de ikuriIun
Jourdun Kununu IIe sIsLem serL bIr ekIIde IIeLIImeye buIudi. Bu LurIILe 6oo bIn kII sIIuIuILinu
uIinir kI, bu o gne dek IIbIr uIus-devIeLIn gerekIeLIremedIgI bIr suyiydi. runsizIurin rukIp
devIeLIerIn puruIi orduIurinu kuri sugIudigi bu sLnIk, dIger uIus-devIeLIer IIn esIn kuynugi oIdu.
181z`de sve, 181q`Le Norve ve Prusyu, 181`de spunyu ve 18qq`du DunImurku zorunIu uskerIIk
buIur, urdindun Lm dnyuyu yuyiIdi. Ordunun sIyuseLLekI ugirIiginin nedenIerInI unIumuk
uisindun, ordunun OsmunIi-Trk modernIemesIndekI roInn IrdeIenmesI IuyduIi oIur dIye
dyorum. Bu IuILu, OsmunIi`du ordu-mIIIeL yu du usker-mIIIeL kuvruminin nusiI
bIImIendIgIne, nmzdekI IuILu Ise CumIurIyeL dnemIndekI durumu degInecegIm.

. Murud dnemInden (1z6-18q) ILIburen OsmunIi DevIeLI`nde uskerIIk LekIIuLinin beIkemIgI,
HirIsLIyun Lebuu urusindun seIIen ve MsImunIuLiriIun devIrmeIerden oIuLuruIun KupikuIu
OcukIuri IdI. OcukIurdun en kuIubuIigi oIun YenIerIIerIn mevcuLIuri 1q8o yiIindu 1o bIn, 1;. yzyiI
buIurindu qo bIn, ocugin kupuLiIdigi dnemde ;o bIn cIvurindu IdI. Bugnden bukincu beIkI Iurk
edIImIyor umu guzIIIk unIuyiinin Lerk edIIerek yerIne YenIerI ordunun kuruImusi, LopIumsuI,
sIyusI ve kILreI unIumdu byk bIr devrImdI. Bunun IIk udimi Ise OsmunIi beyInIn guzIIerIn
buindukI guzI oImukLun ikip suILun oImusiydi eIbeLLe. 16. yzyiI sonIurindun ILIburen
devIrme sIsLemI zuyiIIumi, bunu puruIeI oIuruk ordudukI dIsIpIIn gevemI, uskerIerIn
evIenmeIerI ve uskerIIk diindu buku IIerIe ugrumuIurinu gz yumuImuyu buIunmiLi. ByIece o
gne dek ikuri suvu yupmukLun yunu oIun bIr kusLin yerInI, urLik uskerIIkIe IIIkIsI kuImuyun,
ikurIuri IurkIiIumi eIIrII orLu siniIi mensupIuri, kiIudukI kuzun kuIdirmuIurin yerInI bIr eIL
IuIk uyukIunmuIuri uIdi. CeIuII syunIuri sirusindu zuyiIIuyun devIeLIn Iem usker Iem de puru
eksIgInI gIdermek IIn, beyIerbeyIerIne ve sekbun bIrIIkIerIne usker uImuk IIn vergI LopIumu yeLkIsI
vermesI sudece kk rLbeII komuLunIurin, IuIki kendI IesupIurinu soymusiyIu degII, duIu
nemIIsI OsmunIi`nin LemeI poIILIkuIurindun oIun usker siniIIu reuyunin, yunI yneLenIe
yneLIIenIn bIrbIrIne kuriLiriImumusi IIkesInIn de uiku IIIuI edIImesIyIe sonuIundi. DoIuyisiyIu
ordunun sIyuseL suInesInde eLkIn roI oynumusi, siku IIerI srIdg gIbI TunzImuL`Iu degII, duIu
bu dnemde buIudi.

NZAM-I CIT . SIIuI ve LeIIzuL bukimindun du ugu uyuk uydurumuyincu, OsmunIi orduIuri
BuLi orduIuri kurisindu yenIImeye buIudi. . SeIIm dnemIndekI NIzum-CedIL (YenI Dzen)
orduIuri OsmunIi mpuruLorIugu`ndu Avrupu usuIIerIne gre LuIIm yupun IIk uskerI rgLIenmeIer
oIuruk bIr buku devrIme IureL edIyordu. 18o;`de puLIuk veren Kubuki MusLuIu syuni`yIu .
SeIIm`In LuILLun IndIrIImesInden sonru IIk I bu bIrIIkIerIn LuIIm yupLigi kiIuIurin yikiImusi oIdu
umu, devIeLe IsLedIkIerI gIbI nIzum verebIIecekIerInI dnen kuIemIye mensupIurinin
oIuLurdugu bIr eIL SIvII NIzum-i CedIL vurIigini srdrd. HurIcIye NezureLI ve Tercme Brosu
gIbI yenIIIkIer bunun sonucuydu.

Ordudu reIorm konusundukI IkIncI cIddI udim . MuImuL dnemde kuruIun Sekbun-i CedId udi
verIIen BuLi usuIIerInde egILIm yupun bIrIIkIer oIdu. Bu bIrIIkIerIn sonunu du AIemdur MusLuIu
Puu`nin ImyIe bILen YenIerI uyukIunmusi geLIrdI. HuzIrun 18z6`du EkIncI Ocuginin
kuruImusindun gn sonru buIuyun bIr dIger Isyun Ise . MuImuL`un YenIerI Ocugi`ni
kupuLmusinu vesIIe oIdu. TurIIe Vuk`u-yi HuyrIye (HuyirIi OIuy) oIuruk geen bu oIuydun sonru
kuruIun AsukIr-I Munsure-I MuIummedIye, Prusyu`dun geLIrIIen uskerIerIn gzeLImInde, ugin
gerekIerIne uygun bIr bIImde LekIIuLIunuruk greve buIumiLi.

I$LAYICI YAKLA$IM . Adindun unIuiIdigi gIbI Lm OsmunIi Lebuusini degII, sudece
MsImun Lebuuyi kupsuyun, duIusi, IugvedIIen YenIerI Ocugi`ndukI BekLuIIIge kuri, SnnIIIgIn
egemen oIdugu 1z bIn kIIIIk ordunun 18z8-18zq OsmunIi-#us Suvui`ndu bu ordu du yeLersIz
kuImusi zerIne 18q yiIindu bIr yundun #edII-I AsukIr-I Munsure-I MuIummedIye udiyIu yedek
kuvveL, Iem de MekLeb-I HurbIye kuruIdu. OkuIu grencI uIimindu sekIncI bIr ynLem IzIendI ve
uynen Prusyu`du oIdugu gIbI sudece zudegun denen devIeLIn LepesIndekI usker ve sIvII
brokruLIurin ocukIuri uIindi. ByIece bu grupIurin konumIuri bIruz duIu pekILIrIImI oIdu.

O zumunu kudur Ier yiI veyu IILIyu duyuIdugundu IungI vIIuyeL ve kuzudun ne mIkLurdu usker
uIinucuginu DIvun-i Hmuyun kurur verIyordu. TesbIL edIIen mIkLur Luru vuIIIerIne bIIdIrIIIyor,
onIur LuruIindun grevIendIrIIen memurIur o yerIn IIerI geIenIerIyIe bIrIIkLe IsLenIIen suyidukI eruLi
IuIk urusindun seIyorIurdi. YunI kImIerIn uskere uIinucugi, uskerIIgIn ne kudur srecegI gIbI
konuIurdu yuziIi kuruIIur yokLu.

BuLiIiIumu IumIeIerI kupsumindu, Kusim 18q`du IIun edIIen GIIune HuLLi-i Hmuyunu IIe
yupiIun dzenIemeIerden devIeLIn LemeI bekIenLIsI gIderek urLun usker IILIyucini kuriIumuksu,
IkIncII bekIenLIsI, mpuruLorIugu oIuLurun IurkIi eLnIk kken, dII ve dIne suIIp Lebuuyi vuLundu
oIuruk egILIp onIuru orLuk bIr kImIIk kuzundirmukLi. NILekIm IermundukI VuLunin muIuIuzusi IIn
IuIkin uskerIIk yupmusinin bIr IIzmeL borcu oIdugu vurgusu bu umucu IureL edIyordu.

STSNA BOLLLGL . ukuL Iermundu sz edIIen dzenIemeIerIn IIk udimi uncuk drL yiI sonru
uLiIubIIdI. Prusyu sIsLemInden esInIenIIerek IuzirIunun 18q LurIIII TensIkuL-i CeIIIe-I
AskerIyekununu gre 'muvuzzuIIik` (usiI uskerIIk) be yiIIu, redIIIIk (yedek) yedI yiIIu sinirIundi.
SIsLeme gre Ier yiIin murL uyi busindu orduIurin mevcudunun beLe bIrI LerIIs edIIecek ve
yerIerIne kur`u IIe yenIIerI uIinucukLi. Ancuk nIus suyimi yupiImudigi IIn IIer ngrIdg
gILmedI. Bunun zerIne 18q6`du kuru usuI geLIrIIdI. Ancuk kununun IsLIsnuIur bIm yIe genILI
kI, sonuLu sudece gurIbunIur vuLunduIik grevInI yupur oImuLu. (OsmunIi DevIeLI`nIn modern
unIumdukI bu IIk vuLunduIurinin onIurcu yiI sren suvuIurdu yuumIurini kuybeLLIkIerInI
IuLirIuLmuyu gerek yok IerIuIde.) sLIsnuIur urusindu OsmunIi sIuIesInden geIenIer, BIIud-i SeIuse
(GuIuLu, Uskdur, Eyp) IuIki, Mekke ve MedIne`de yuuyunIur, Yemen`dekI Arup uIreLIerI,
guyrimsIImIer, IImIye, kuIemIye ve mIkIye siniIindun buzi kIIIer, mILIer, eyIIer, cumI
ImumIuri, IuLIpIer, mezzInIer, kuyyumIur, uIemu siniIindun oIunIurin ocukIuri, medrese
grencIIerInden kendIIerIne yupiIun ImLIIuni buuri IIe geenIer vurdi.

BIIL- ASKIRYI . ermunIuru gre eIL vuLundu oIun guyrimsIImIerIn uskere uIinmuIuri
konusundukI IIk udim Ise 18q;`de uLiIdi ve bIr mIkLur #um BuIrIye`ye uIindi. Kirim Suvui
sonrusindu Avrupu mususindu yer uIubIImek IIn 18 $ubuL 186`du IIun edIIen sIuIuL ermuni
urIIesInde, konu Lekrur gndeme geIdI umu modernIeme IumIeIerInIn mImurIurindun AImeL
CevdeL Puu bIIe OsmunIi orduIurinin ImdIye kudur Yu guzu, yu uIudeL, IuydI dIn-I mbIn
ugrunu ocukIur! nIduIuriyIu IurekeLe geIrIIdIgInI, guyrimsIImIer uskere uIinirsu Ier Luburdu bIr
Imumin yuni siru pupuz du buIundurmuk gerekLIgInI, sLeIIk Lek pupuzin du yeLmeyecegInI,
OrLodoks, KuLoIIk, ErmenI, YukubI, ProLesLun pupuzIur IsLeyecekIerInI syIeyerek ILIruz eLmILI.
Puu`yu gre orduyu BuLidukI gIbI vuLun ugrunu IurekeLe geIrmek mmkn oImuzdi nk bIzde
vuLun deyInce uskerIn ukIinu kyIerIndekI meydunIur geIIrdI.

Sonundu cIzyenIn bedeI-I usker ekIIne dnLrImesIne ve eILIIk IIkesI uyurincu
MsImunIurin du IsLerIerse bedeI deyerek uskerIIkLen muuI LuLuImusinu kurur verIIdI. Ancuk bu
sIsLem de sorunu zmedI. BIr kere MsImunIurin deyecegI bedeI (sekIz bIn kuru)
guyrimsIImIerIn deyecegInden (be bIn kuru) IuzIuydi, Iem de peIn demek gerekIyordu. OLe
yundun Ier 18o guyrimsIImden bIrInIn kuruyIu uskere uIinmusi kururIuLiriIdigindun, bIr
guyrimsIImIn bedeIInI 18o kII puyIuuruk demek zorunduydi. Bu du guyrimsIImIerIn duIu nce
dedIkIerI cIzyeye yukin bIr bedeI oIuLuruyordu.

HALK OCLKLARI HARBYI'I . Ik kez z1 Ocuk 186q LurIIII Tcstir-i Ejlcr guzeLesInde
boy gsLeren usker-mIIIeL kuvruminin yuumu geIrIImesI grIdg gIbI koIuy oImuyordu. Amu
18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui`nin sebep oIdugu byk subuy kuyipIurini gIdermek IIn MekLeb-I
HurbIye`nIn kupiIurinin IuIk ocukIurinu uiImusi srecI IizIundirdi. Enver, MusLuIu KemuI veyu
smeL nn gIbI IuIk ocukIurinin HurbIye`ye gIrmesI uncuk byIe mmkn oIdu. YunI uskerIIk
gIderek orLu ve uIL siniIIurin IkbuI ve ekmek kupiIurindun bIrI IuIIne geIIyordu.

Orduyu byk gzuILinu uIun, donunmuyi HuII`Le rmeye Lerk eden, Isyun busLirmuyu gIden
bIrIIkIere bIIe sIIuIIurini son undu verecek kudur ordu-sepLIk oIun . AbdIIumIL`In usker
uyguIumuIurinu dumgusini vurun kII yurLLuIur LopIuIugu bIr ordu, Ier yurLLu bIr uskerdIr`
dIyerek 'MIIIeL-I mseIIeIu (SIIuIIi mIIIeLJusker mIIIeL) kuvrumini IormIe eden CoImur von GoILz
Puu`ydi. Ancuk GoILz Puu bukunIigindukI AImun uskerIerIn dunimunIigini yupLigi AbdIIumIL`In
nI AIreL MekLepIerI, HumIdIye AIuyIuri gIbI dzenIemeIer, modern unIumdu devIeL-vuLundu
IIIkIsInI LesIs eLmeyI degII, esus oIuruk Arup, KrL ve ArnuvuL uIreLIerI gIbI SnnI-MsImun
unsurIurin merkeze enLegre edIImesInI IedeIIIyordu.

I$T VATANA$LAR MI? . Esus mIsyonu devIeLI kurLurmuk oIun usker ve sIvII brokruL
ILLIIukinin cIsImIemI IuII suyubIIecegImIz LLIIuL ve TerukkI`nIn ILIcI gcyIe 1qo8`de
MeruLIyeL`In IIuni, uIus-devIeL IIkrInIn beIIrgInIemesIne IureL eLLI. NILekIm ; AgusLos 1qoq`du
ikuriIun kununIu bedeI-I uskerIIk kuIdiriIdi ve uskerIIk Iunedun uIIesI diindu bLn Lebuu IIn
zorunIuIuk IuIIne geLIrIIdI. Kunun grIrken, buzi MsImun mebusIurin, guyrimsIImIerIn
uskere uIinmusi konusundukI LereddLIerInI dIIe geLIrmeIerI zerIne #um, ErmenI ve BuIgur
mebusIur bunu eILIIk udinu IurureLIe suvunmuIur, umu cemuuLIerI zerIndekI eLkIIerInIn
zuyiIIuyucugindun korkun kIIIseIer, zeIIIkIe de #um OrLodoks PuLrIkIunesI kununu kuri ikmiLi.
Ancuk guyrimsIImIerIn sIIuIuILinu uIinmusi yIne Lum oIuruk gerekIemedI. Gereke ordunun
mevcudunun zuLen yksek oImusiydi. Amu esus neden, guyrImsIImIerIn devIeLe sudukuLI
konusundu LereddLIerIn oImusiydi.

ORL + PART = KTAR . Bu dnemIn LemeI kurukLerIsLIgI 18z6`du YenIerI Ocugi`nin
kuIdiriImusiyIu sIyuseL diinu kuydiriIdigi dnIen ordunun yenIden ve degIIk bIr ekIIde
sIyuseLe ugirIigini koymusiydi. Ordu + purLI (veyu IIzIp) = IkLIdur dIye IormIe edIIebIIecek bu
Idure Lurzinin en nemII unsurIuri, sIyuseLIn Ier uIuninu durbecI bIr unIuyiin egemen oImusi,
ordunun ve puru-mIIILer rgLIerIn gcn kuIIunuruk muIuIeIeLIn sIndIrIImesI ve LusIIyesI
dncesI IdI. UsLeIIk bu unIuyi sIvII unsurIur ve muIuIeIeL LuruIindun du ILIruz grmyordu.
HurbIye mezunu subuyIurin Yunun ve BuIgur mIIIIyeLIIerIne kuri gerIIIu mcudeIesI yrLmeye
uIiLigi 1q1z sonbuIurindukI . BuIkun Suvui sirusindu IupIsIuneIerden suIinuruk orduyu duIII
edIIen, drL bInI ukin cunI ve kuLIIIe kurdugu ILLIIuk Ise ErmenI kirimindu nemII roIIer gren
TekIIuL-i MuIsusu`nin ekIrdegInI oIuLurucukLi.

dmunlur Amele TuborlurI'nu
BuIkun SuvuIuri`ndu yuunun byk bozgunun IuLurusi esus oIuruk guyrimsIImIere ikuriImiLi.

DoIuyisiyIu, zz Muyis 1q1q LurIIII geIcI uskerIIk kununuyIu OsmunIi sIuIesI diindu kuIun Ier
erkek uskerIIk IIzmeLInI yupmukIu mkeIIeI kiIindi, umu guyrimsIImIerIn ok uzi normuI uskerIIk
yupubIIdI. ogunIuk AmeIe TuburIuri denen gerI IIzmeL bIrIIkIerIne uIindi. (YezIdIIer 1.oo IIru
mukLu bedeIIe bundun du muuI LuLuIduIur.) nk guyrimsIImIer LLIIuLiIurin gznde bIr
sredIr vuLundu degII I dmunIur, IuLLu TekIIuL-i MuIsusu eII Kuubui EreI`In deyImIyIe
duIIII LmrIerdI.

AmeIe TuburIuri udi sLnde, cepIede urpimuk IIn degII, cepIe gerIsInde ordunun IILIyuci oIun
IIzmeLIerI kuriIumuk zere oIuLuruImu sIIuIsiz bIrIIkIerdI. (AgirIikIi oIuruk kyI kudinIurdun
oIuun Kudin AmeIe TuburIuri, esIrIerden oIuLuruIun Useru TuburIuri ve puru denerek
oIuLurun LuburIur du vurdi.) O LurIILe ordunun mevcudunun ;z6 bIn oIdugu bIIInIyor, IukuL AmeIe
TuburIuri`nin suyisi ve mevcuLIuri konusundu dzenII bIIgIIer yok. TuImInIer de 1oo bIn cIvurindu
IerdIn AmeIe TuburIurinu uIindigi yoIundu.

Buzi devIeL yuzimuIurindun grenebIIdIgImIz buzi rukumIur yIe: BIrIncI Ordu`yu bugIi LuburIurin
bIr bImnde q.811 MsImun`u kuriIik, 11.qq #um, ;.18 ErmenI ve 1.6;1 YuIudI vurdi. HuIep
MenzII KomuLunIigi`nu bugIi BIrIncI, kIncI ve Unc LuburIurIu, AnLep, KLuIyu, HuIep, NeveIIr,
DenIzII ve Aydin umeIe LuburIurinin bIr bImnde 1.8;z MsImun`u kuriIik 1.qqq #um, 66q
ErmenI ve 1; YuIudI vurdi. Dokuzuncu KoIordu`yu bugIi umeIe LuburIurinin bIr bImnde, 6.1;z
kIIden q.86q`u ErmenI, 1.1qq`u #um`du. Drdnc KoIordu`yu bugIi MunIsu, UrIu, Bornovu,
AnLuIyu, Menemen, NII, zmIr ve ou umeIe LuburIurindu z.6;z MsImun`u kuriIik .8;z
ErmenI, 1.1 #um ve YuIudI vurdi. Bursu`dukI Luburdu II MsImun yokLu, sudece oo YuIudI
vurdi. Buzi LuburIurdu sudece ErmenIIer, sudece #umIur veyu sudece ErmenIIer ve #umIur vurdi.

IMIK SMLRLSL . AmeIe TuburIuri`ndu suniIdigi gIbI sudece nILeIIksIz InsunIur degII, dokLor,
eczuci, buyLur, mIendIs, yzbui gIbI mesIek suIIpIerI de buIunuyordu. Amu esus ugirIik
demIrcIIIk, murungozIuk, LesvIyecIIIk, LuiIik, duvurciIik gIbI mesIek suIIpIerIndeydI. Bu
uskerIere buLu yoI, kpr, kunuI, benL ve demIryoIu InuuLi oImuk zere, Lu kirmu, kur
LemIzIeme, mezur kuzmu, kmr, kkrL ve Luz ikurmu, odun kesme, IusuL yupmu, ekIrge IIe
mcudeIe eLme, Im bIme, IuLLu iIIumur LopIumu ve pusLirmu yupmu gIbI envuI eIL I
yupLiriIiyordu.

TuburIurdukI IuyuLi LuImIn eLmek zor degII. O yiIIurdu, dzenII ordunun durumu bIIe ok
kLyken, udeLu kIe sLuLsnde IsLIIdum edIIen umeIe uskerIere duIu IyI bukiImusi mmkn
degIIdI. Su, gidu, gIyecek, yukucuk ve LemIzIIk muIzemesI yu son derece sinirIi IdI, yu du II yokLu.
AskerIer ogu zumun zerIerIne uLucuk bIr buLLunIye bIIe buIumudun kL burukuIurdu, uik Iuvudu
yuLiyorIurdi. KoIeru, IekeII Iummu, bILIenme, uyuz, verem, zuLrree ve IrengI LuburIurdu koI
gezIyordu. HuLLu IrengIIIIerden oIuun zeI LuburIur bIIe kuruImuLu.

GuyrimsIImIerIn geneI nIus IIndekI orunIuri dIkkuLe uIindigindu AmeIe TuburIuri`nin devIeLe
sudukuLIerI konusundu yogun pIeIer buIunun guyrImsIImIerI cepIeIerden uzuk LuLmuk, uzuk
LuLurken de IIIkIerIne kudur smrmek umuciyIu LusurIundigi unIuiIiyor. ABD BykeIIsI
MorgenLIuu uniIurindu Yol iilerine te ul hctcnlcrinc donuturul2ulerdi. er turlu ord:
ihticci onlcrin sirtinc ullenior te ul cltindc sendelerlen, Turllerin lirbc te sunulerile
or:n otdelerini Kcjlcs dclcrindc surulle2el zor:ndc lcliorlcrdi... der ve o-1oo kIIIIk
grupIurin nusiI kurunu dIzIIdIgInI unIuLir.

BunIur guyrimsIIm genIerIn uskerden kumuIurinin Lek degIIse bIIe LemeI nedenIerInden bIrIydI.
ok degII, bIr yiI sonru bu genIerIn ZeyLun`du oIdugu gIbI IsyunIuri, mIIIeL-I IukIme LuruIindun
yukIuik uILi usir zenIe uskerIIk grevInden uzuk LuLuIun guyrImsIImIerIn, LopLun devIeLe
IIuneLIe suIunmusindu bu muIzeme yupiIucukLi.

TA#H DETE# o.1o.zoo8
Aye Hr
UnuLmu kILrnden IuLirIumu kILrne

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz gnIerde, Yerevun`dukI Soykirim MzesI ve EnsLILs dIrekLr Huyk Demoyun`in suygin
ngIIIz guzeLesI The G:crdicn`u 'ALuLrk`n ErmenIIere kuri suvu suu IIedIgInI IuLLu bu nedenIe
giyubindu Idumu muIkm edIIdIgInI` uikIudigini duyduk. Bu en uzindun benIm IIn yenI bIr
bIIgIydI. nk, Ier ne kudur ozun`dun ILIburen LLIIuLiIurin ErmenI kuriLi poIILIkuIurini duIu
meru bIr kiIiIu sokuruk srdrdgn dnsem de MusLuIu KemuI`In dogrudun yu du doIuyIi
oIuruk ErmenI kirimindu roI uIdiginu duIr bIr kuniLLun Iuberdur degIIdIm. $ukinIigim srerken,
guzeLemIzIn yuzuri AmberIn Zumun`in Huyk Demoyun`Iu yupLigi rporLuji okudum. Bu rporLujdun,
cIddIyeLIyIe Luninun The G:crdicn`in (nedense) Demoyun`in syIedIkIerInIn Lum LersInI yuzdigini,
usIindu MusLuIu KemuI`In bIr Lren yoIcuIugu sirusindu zmIL cIvurindu rusLIudigi bInIerce ErmenIyI
kurLurun bIr kuIrumun oIdugunu grendIm. Demoyun bIr LurII vermIyordu umu 'bInIerce kudin ve
ocukLun oIuun kuIIIe`, 'LeIcIr`, 'bInIerce ErmenI`nIn srIdg ve Idg Der Zor IIerI` gIbI 1q1
kirimini semboIIze eden bIr LermInoIojI kuIIundigi IIn, oIuyin 1q1 cIvurindu yuundigini IddIu
eLLIgInI dndm. Bu du, MusLuIu KemuI`In grev LukvImI uisindun pek Inundirici geImedI.
KuIumdukI soru IureLIerInI Huyk Demoyun`u yuzdim.
IL$KLIR . KendIsI uyrinLiIurin yenI yenI neLIeLIgInI, sz konusu 'kuIrumunIik` oIuyinin
1q1`Le degII, 1q1 veyu 1qz`de yuunmi oIubIIecegInI dndgn syIedI. KuIum IyIce kuriLi.
nk Iem geneI oIuruk MusLuIu KemuI`In ve evresInIn ErmenIIere yneIIk poIILIkuIurini, Iem de
zeI oIuruk Avrupu`du ykseIen irkiIigu ve suvu LeIIIkesIne puruIeI oIuruk, guyrImsIIm
dmunIiginin 1qo`Iurdu uIdigi ekII bIIIyordum. NILekIm dIger guyrImsIImIerIe bIrIIkLe Ier
nusiIsu AnudoIu`nun ky ve kusubuIurindu kuIun ErmenIIer 1qzq-1qo, 1qq ve 1q8-1qq`du
byk duIgu IuIInde nce byk eIIrIere gerLIImeye, sonru du Ikeden kuirLiImuyu
uIiiImiIurdi. Amu dogrusu IIn 'bInIerce ocuk ve kudindun oIuun ErmenI kuIIIeIerI`ne
dnLgn duymumiLim. UsLeIIk, o dnemIn neredeyse Lek kurur verIcIsI MusLuIu KemuI`In bIr
yundun guyrImsIIm kuriLi uyguIumuIuru Imzu uLurken, bIr yundun du yoIdu grdg kuIIIeIere
uirmusi ve onIuri gerI gndermesI bunu gurIp grnmL. SonuLu Demoyun`in bu kudur
sunsusyoneI bIr IddIuyi yeLerInce uruLirmu yupmudun orLuyu uLLigini IIsseLLIm umu son szm
syIemek IIn IddIuIurini neLIeLIrmesInI bekIemeye, bekIerken de usIindu okLun yupmum gereken
bIr Ie gIrImeye, 'LurIIIe burimu` yu du 'gemIIe IesupIumu` konusundukI dnceIerImI
puyIumuyu kurur verdIm.
YIN KAVRAMLAR . Ik kez ederuI AImunyu`nin kIncI Dnyu Suvui sonrusindukI IIk
cumIurbukuni TIeodor Heuss`un ugzindun duydugumuz 'VergungenIeILsbewuILIgung` kuvruminin
buku dIIIere evrIImesI ok zor oImuLu. 'UsLesInden geIInmemI bIr gemIIn gIgesIyIe
IesupIumu` dIye evrIIebIIecek bu AImuncu LerIm buzi dIIIere 'gemIIe IesupIumu`, buziIurinu
'gemIIe bu eLme`, buziIurinu 'gemIIn sLesInden geIme` dIye evrIIdI. Bu IIudeIerdekI neguLII
LonIumudun kuinmuk IsLeyenIer Ise 'gemIIe IIIkI`, 'gemI poIILIkusi`, gemIIn IIenmesI`,
'IuLirIumu kILr` gIbI duIu yunsiz LerImIerI kuIIunmuyu uIiLiIur. BenIm kendImI yukin
IIsseLLIgIm Ise duIu pozILII bIr LonIumusi oIdugunu sundigim 'LurIIIe burimu` LerImI.
TrkIye`de bu uIundu nemII uIimuIuru Imzu uLmi MILIuL Suncur, Ge2ile escplc2c (IeLIIm,
zoo;) udIi kILubinin udindun du unIuiIdigi zere LercIIInI 'gemIIe IesupIumu` LerImInden yunu
yupmi. Bunu yupurken de, bIr zumunIur benIm LercIIIm oIun 'gemIIe yzIeme` LerImInIn sudece
gemIe LurLimuyu, gemIIe IIgIII 'IukIkuLIerI` orLuyu ikurmuyu ve kubuI eLmeye uik oImu
cesureLInI IerdIgInI, IuIbukI 'gemIIe IesupIumu` denInce bunIuru ek oIuruk sorunIu gemIIe IIgIII
buku edImIerI de (rnegIn yurgiIumu, LuzmInuL, cezuIundirmu gIbI IukukI sonuIuri du) IerIgI IIn
duIu kupsuyici oIdugunu syIyor.
LNLTMAK MI HATIRLAMAK MI?. AnLIk Yunun`du, PeIoponez SuvuIuri`nin urdindun
gemILekI kL oIuyIuri IuLirIumuyi yusukIuyun bIr yusu ikuriImiLi. #omu`du Sezur`in
IdrImesInden sonru SenuLo`du konuun byk IuLIp CIcero 'bu cInuyeLe duIr bLn uniIur ebedI
unuLuu IuvuIe edIImeIIdIr` demILI.
Avrupu`yi kunu boyuyun o YiI SuvuIuri`ni sonIundirun 16q8 LurIIII WesLpIuIIu Burii`nin
urLIurindun bIrI, suvu boyuncu IIenen suIuri unuLmukIu IIgIIIydI. runsiz DevrImI`nden sonru
nce NupoIyon, onun srgne gnderIImesInden sonru du LuILu geen 18. ouIse runsiz
DevrImI`nIn IuLirIunmusini kununIu yusukIumiLi. 'Modern` ve 'IIkeI` LopIum demek, yerIne sirusiyIu
'sicuk` ve 'soguk` LopIum LunimIurini neren unLropoIog CIuude evI-SLruuss`u gre 'soguk`
LopIumIur (rnegIn Amuzon yerIIIerI), yuudikIuri LurIIseI oIuyIurin LopIumsuI denge ve devumIiIik
zerIne yupubIIecegI oIumsuz eLkIIerI yok eLmek IIn onIuri mILIer yoIuyIu koIekLII IuIizuIurinu
buuriyIu duIII edIyorIurdi. BIzIm de duIII oIdugumuz 'modern` yu du 'sicuk` LopIumIur Ise,
neredeyse kIncI Dnyu Suvui`nin sonunu kudur, gemIIn kL oIuyIurini unuLmu ve uIIeLmeyI bIr
kuruI IuIIne geLIrmIIerdI.
Ancuk, gnmzde rudIkuI bIr degIIkIIk yuuniyor. spunyu, AvusLuryu veyu MozumbIk`Le oIdugu
gIbI bIr kuugin yuruLLigi vuIeL zerIne IuzIucu konumudun duIu buriiI IIIkIIere gemeyI LercII
edenIer oIduysu du gnmzn geneI egIIImI gemIIe yzIemek ynnde. Bunun LemeI
nedenIerInden bIrI zo. yzyiIin buLu 'HoIocuusL` oImuk zere LurIIIn en korkun kiyimIurinu,
vuIeLIerIne suIne oImusiysu, dIgerI kreseIIeme IIe bIrIIkLe bIreyIerIn ve LopIumIurin bIrbIrInI
gzIeme LurzIurinin geIrdIgI byk degIIm ve geIIIm. Gnmzde urLik (ne IyI kI) II bIr kubuIuL
gIzII kuIumiyor. KreseIIemeyIe bIrIIkLe yereIJuIusuI IuIizuIur kreseI (kozmopoIILun) IuIizuyu
dogru evrIIIyor. OrnegIn evrenseI Insun IukIuri kuvrumi kreseI IuIizunin rn.
'SANAL' HAIIZA . GemIIe yzIemenIn unu unsuru oIun 'LopIumsuI IuIizu` son yiIIurdu sosyuI
bIIImIerIn LemeI uIimu uIunIurindun bIrI IuIIne geIdI. Bu bugIumdu bIreyseI IuIizu IIe LopIumsuI
IuIizu urusindukI IIIkIIer de IrdeIenIyor. HuIizunin nusiI IIedIgI konusundu bIIgIIerImIz urLLiku
duIu IyI unIiyoruz kI, IuIizu, LurIIseI gerekIIgI bIrebIr yunsiLun bIr uynu degII. HIbIr IuIizu gemII
oIdugu gIbI koruyumiyor. AksIne ondun gerIye uncuk, bIreyIn duIII oIdugu grubun Ier dnemde
kendI bugIuminu zg oIuruk yenIden kurubIIdIgI bIImI kuIiyor. OrnegIn bugn pek uLeII
LurLimuIuru neden oIun 'kImIIkIer` 'gerek` ve 'uyduruImuJyuruLiImi` sunuI bIr IuIizuyu mrucuuL
edIImeden Inu edIIemIyor.
HuIizunin uIL buIikIurinu IizIicu gz uLursuk; IeLIImseI IuIizu yukin gemIe IIIkIn uniIuri kupsur.
BuziIuri duIu uz, buziIuri duIu IuzIu IIeLIImseI IuIizuyu suIIp oIur. qo yiI gIbI bIr sreden sonru
IIeLIImseI IuIizu nILeIIk degILIrIr ve gndeIIk oImuyun oIuyIurin kuydedIIdIgI 'kILreI IuIizu`
devreye gIrer. KILreI IuIizunin LemeI unsurIuri, semboIIeLIrme, eIsuneIeLIrme, LrenseIIeLIrme
gIbI sreIer. Bu IuIizuyi umunIur ruIIpIer, greLmenIer, yuzurIur, IIIozoIIur, ve dIger LopIumsuI
nderIer, uniLIur, IeykeIIer, LurII kILupIuri, yer IsImIerI, unmu gnIerI, murIur gIbI eILII uruIur
kuukLun kuugu ukLurirIur. Bu IkI IuIizu, eLkIIeIm IInde IuuIIyeL gsLerIr.
NIIN HATIRLAMALIYIZ? . PekI, gemI neden IuLirIunir? TemeI oIuruk IkI nedenIe:
BIrIncIsI gemIIn IzgIsInden uyriImumuk IIn, IkIncIsI uyriImuk IIn. BIrIncI durumdu gemII,
bugnk IILIyuIur dogruILusundu 'yenIden kurmu` ubusi ugirIik kuzunir. GemIIn gurur verIcI
ynIerI ne ikuriIirken, kL yunIuri gzden kuiriImuyu uIiiIir. OzeIIIkIe yenI bIr buIungi yupmu
IddIusindu oIun LopIumIur 'gemIe kuIin bIr IzgI ekme` ve 'bIr siIir nokLusi` LespIL ederek geIecege
yneIme poIILIkuIurini yuumu geIrIrken eILII 'busLirmu` sLruLejIIerI kuIIunirIur. BusLirmu buzi
durumIurdu 'kumusuI suskunIuk`, buzi durumIurdu 'resmI IuLirIumu yusugi` ekIInde LezuIr eder.
DuIu ok 'unuLmu` IIe 'IuLirIumu`nin (geregIn buku LrI IuLirIuLiImusi du duIII) eILII
kombInusyonIuri kuIIuniIir nk dnr NIeLzscIe`nIn dedIgI gIbI 'nsun unuLmuyi bIr LrI
grenemez. Hep gemIe bugIi kuIdigi IIn uur durur kendIne. sLedIgI kudur IIerI yrsn, zIncIrI
IIe bIrIIkLe yrr.`
NIY HATIRLAMALIYIZ? . eLIIIer, buski ve smrIer, kIeIIk, smrgecIIIk ve emperyuIIzm,
NuzI vuIeLI, sosyuI ve sosyuIIsL devrImIer udinu suyisiz Insunin kurbun edIImesI gIbI byk IddeL
eyIemIerIne IIIkIn IuLiruIurdun bIr eIeLIreI dnyu IuIizusi ikubIIIr. Bunun n urLi, IuIizunin seIcI
oImumusi, duIu ok bIr IuLirIumu uduIeLInI esus uImusidir. (OLIrIed HIIe`den ukLurun MILIuL
Suncur,Ge2ile escplc2c, IeLIIm, zoo;, s. 8z) GerekLen de gemIIn IzgIsInI srdrmek
IsLemeyen bIr LopIumun 'unuLmu-IuLirIumu` IkIIIgInden 'IuLirIumu` ynnde IurekeL eLmesI
gerekLIgI uik. PekI IuLirIuyuIim du, neyI IuLirIuyuIim?
Bugn bu konudu uIiun bIIIm udumIurinin ezIcI bIr ogunIugu, esus oIuruk gemILekI
IuksizIikIurin, mugdurIyeLIerIn IuLirIunmusinu ugirIik verIImesInden yunu. nk, Adorno`nun
dedIgI gIbI gemII busLirmuk ve IuLirIumuyi engeIIemek, kurbunIuri IkIncI kez kurbun eLmek
demek. Le bu yukIuim, InsunIik LurIIInde ok yenI bIr durum, nk bugne dek LopIumsuIJuIusuI
IuIizunin kurguIunmusi, yu kuIrumuncu bIr gemII reIeruns uIuruk, yu du bIzzuL IuIIIerIn kurbun-
mugdur roIn benImseyerek yupiIirdi. HuIbukI gnmzn 'gemIIe IesupIumu` poIILIkuIurinin
esusini, bIr uIusun kendInI kubuIuLIerI zerInden LunimIumusi oIuLuruyor.
#esm sIyusuI kImIIgInI NuzI rejImInI reL ve muIkm eLme zerIne Inu eLmI AImunyu, 'neguLII
IuIizu` dIye udIundirubIIecegImIz bu yenI IuIizunin IIevseI oIuruk kuIIuniIdigi IIk rnek. GerI
AImunyu du bu II Lumumen gnII bIr bIImde yupmudi. HuLLu, 'susL` IuII oImusuydi beIkI
onIur du eskI usuIe devum edecekIerdI uncuk, TrkIye`de 1q;o`Ierden berI IepImIzIn gz nnde
IIenen yzIerce suun nusiI sLnn rLIdgn IuLirIuyincu, AImun deneyImInIn Ier eye
rugmen LukdIre Iuyik oIdugunu kubuI eLmek gerekIyor. Bu konudu IkIncI nemII rnek Ise Gney
AIrIku CumIurIyeLI.
MAGLRLN GZLYLI BAKABLMIK . Bu nokLudu, gemIIe IesupIumu deyInce ukiIIurinu
IIk oIuruk AImunyu rnegInde oIdugu gIbI muIkemeIer, cezuIur geIenIere bIr IuLirIuLmu yupmuk
IsLIyorum. AsIoIun, bIrIIerInI suIu IIun eLmek yu du yurgiIumuk degII, bIr InsunI ucinin yu du
mugdurIyeLIn gIderIImesI, dIndIrIImesIdIr. BIr uciyi dIndIrmenIn en nemII yoIu du gemIe
mugdurIurin ve kurbunIurin gzyIe bukmuyu uIimuk, onIurin buki uisini kuvrumuyu uIimuk,
onIurIu bIrIIkLe yus LuLubIImekLIr. ByIece, kurbunIurin IuIIIer LuruIindun uyukIur uILinu uIinun
IuysIyeLIerI bIruz oIsun onuriIir. ArLik konumuyu Iuzir IuIe geIen bIreyIer, kuukIur, LopIumIur
urusindukI gven ve duyunimu duyguIuri gIenIr. BIrbIrIne gvenen InsunIurin LopIumsuI buri ve
uzIumuyi sugIumusi koIuyIuir. Ayricu, gemIIn LecrbeIerInden IurekeL ederek, uyni kLIkIerIn
geIecekLe Lekrur edIImesInIn n duIu koIuy uIinir.
OLe yundun gemII IuLirIumunin zgrIeLIrIcI eLkIsI sudece kurbunJmugdur grupIuri IIn degII, 'IuII
grupIuri` IIn de geerIIdIr. Adorno 'onIur du yupLi, bIz de yupLik`, 'IIk onIur yupLi`, 'usiI sorumIu di
gIerdI`, 'IusLuIikLun ve uIikLun IdIer`, 'Iuk eLmeseIerdI nIye yupiIsin kI` Lr suvunmuIur IIn
bu Lr LepkIIer bIr sorunun IuIIedIImemI oIdugunun, bIr yuru oIuruk durdugunun gsLergeIerIdIr
der. GerekLen de, eger gemIIe sugIikIi bIImde IesupIumuk mmkn oImuzsu, gemILe o grubu
'IuII` IuIIne geLIren kIn, Ike, diIumu gerekeIerI, bIImIerI srekII yenIden reLIIIr, yuru udeLu IrIn
Lorbusinu dner. Bu du, gemIIn kLIkIerInIn Ier un IorLIumusi LeIIIkesI demekLIr. EskI
YugosIuvyu`du, #uundu`du yuununIur bunun kuniLidir.
INGIY TLTTLRMAK . PekI, 'LurIIIe IesupIumu` ubuIurinin umucindun supmusini nusiI
nIeyecegIz? 'uzIu IuLirIumu` IIe 'busLirmuJunuLmu` urusindu dengeyI nusiI LuLLurucugiz? Bu
konudukI rnekIerden IIk ukIu geIenIer spunyu, AvusLuryu ve MozumbIk`Le uyguIunun 'uIIeL ve unuL`
ynLemI, AImunyu`du uyguIunun 'cezuyu duyuIi uduIeL` ynLemI ve Gney AIrIku`du uyguIunun
'onurici uduIeL` ynLemI. (BenIm LercIIIm son ynLemden yunu umu IepsI Iukkindu uyrinLiIi bIIgI
uImuk IsLeyenIere MILIuL Suncur`in kILubini suIik verIyorum.)
GeIecekLekI sorunIuri nIemek uisindun Ise MurIu MurcIeLLu`nin 'demokruLIk IuLirIumu poIILIkusi`
dedIgI kuvrumin nemI byk. Bu poIILIkuIurin LemeI urLi bIreyIerIn ve LopIumsuI grupIurin o
LopIumun gemIIyIe IIIkIsInI beIIrIeyen kurur ve uyguIumu sreIerIne ukLII kuLiIimi. DemokruLIk
IuLirIumu sreIerI IIn yukuridun dzenIenen ve deneLIenen poIILIkuIur degII, bIreyIere IurkIi
IIeLIIm ImkunIuri ve LekIIIIerI sunun IuLirIuLmu IuuIIyeLIerI progruminu IILIyu vur. Bu nedenIe
gemIe duIr Lusuvvur IurkIiIikIurini kubuI eLmek ve IurkIi LurII yorumIurinin zgrce dIIe
geLIrIImesIne oIunuk sugIumuk gerekIyor.
TARA1'IN TLTLMLNA AR . Konuyu buLukI bIme bugIuyuruk bILIrmek IsLIyorum. Gerek,
geIecek vudeden bIr LurIII oIdugunu bIIdIgIm Huyk Demoyun`in, gerekse bu suyIudu MusLuIu
KemuI`I de IIne uIun bIr resmI LurII eIeLIrIsInIn yupiImusinu oIunuk sugIuyun, bu konudu en uIuk
bIr kisiLIumu geLIrmeyen, uksIne benI cesureLIendIren Tcrcj yneLIcIIerInIn, Ienz gerekIIgI pek
pIeII bIr oIuydun kuIkuruk, bu Ikede 'resm LurIIIn` en byk kurucu IIgr Iukkindu, eskI
kIIeIerI yenIden reLerek gyu yenI bIr unIuLi kurmu ubuIuri (bu ubu yIesIne uLeIIydI kI,
rporLujin duyurusu IkI gn sL sLe, muneL sLne uLiImi dev spoLIurIu yupiImiLi), 'demokruLIk
IuLirIumu poIILIkusi` kupsumindu Io grIebIIIr mI? Bence Iuyir.
TurII, umucimiz ne kudur yce oIursu oIsun, IsLedIgImIz gIbI egIp bkebIIecegImIz bIr uIun
oImumuIi. TurIIseI unIuLimizi, LekII oIuyIuri gz urdi eLmeden umu LekII oIuyIurin LopIumindun ok
duIu IuzIu bIr ey oIun duIu sL bIr dzIeme oLurLmuIiyiz. GemIIe yzIeIrken, eIbeLLe sudece
kLIkIer zerIne odukIunmumuIiyiz. AksIne, IyI rnekIerI de orLuyu koymuIiyiz. Amu bu rnekIerI
LurIIseI gerekIIkLen ve LurIIseI bugIumindun kopurmumuIiyiz. ('KuIrumunIik`, 'IuInIIk` gIbI
sbjekLII kuLegorIIerIn cIddI bIr LurII unIuLisindu yerI oImudigini syIemeye IerIuIde gerek yok.)
MuILemeIen (dIyorum nk kendIIerInden bu konudu doyurucu bIr cevup
uIumudim) TcrcjyneLIcIIerI TrkIye IIe ErmenIsLun urusindukI IIIkIIerde yuunun yumuumu
srecIne kendIIerInce kuLkidu buIunmuyi IsLedIIer. Ne de oIsu Demoyun`u uLiIIu The G:crdicn`du
yuyimIunun 'ALuLrk kirim suIusuydu` ekIIndekI Iuber CumIurbukuni AbduIIuI GI`n Yerevun
(ErIvun) zIyureLIyIe buIuyun buIur Iuvusi dInumILIenebIIIrdI. Bu du son derece zc oIurdu.
OyIeyse, pek ok kesIm IIn, syIedIkIerI udeLu IudIs, yupLikIuri snneL oIun bIr byk udumin duIII
oIdugu IddIu edIIen bIr kuIrumunIik IIkuyesI uruciIigiyIu, ErmenI-Trk yukinIumusinu eILII
nedenIerIe dIrenen kesImIerI bIruzcik oIsun eLkIIemeyI, gerIIeLmeyI denemenIn ne sukincusi
oIubIIIrdI? Eger durum byIeyse, bunun yukuridu unIuLLigim 'gemIIe IesupIumu` yu du 'LurIIIe
burimu` IIkeIerIne uymudigi uikLir.
'zr dileme' ugIndun rnekler

1q,o . BuLi AImunyu $unsIyesI WIIIy BrundL, eskIden Vurovu GeLLosu`nun oIdugu yerde, dIz
kerek AImunyu`nin soykirimdukI sorumIuIugunu, bundun duydugu suIuIuk duygusunu,
znLy dIIe geLIrdI.
1qSS . ABD, z. Dnyu Suvui sirusindu LopIumu kumpIurindu enLerne edIIen Jupon usiIIi
AmerIkun vuLunduIurindun resmen zr dIIedIgI gIbI, enLerne edIIenIerden IuIen sug oIunIurin Ier
bIrIne zo`er bIn doIurdun LopIum 1,z mIIyur doIur LuzmInuL denmeye ve bu kesImIn kILreI ve
LurIIseI meseIeIerInI kumuoyunu duyurmuIurindu kuIIuniImuk zere o mIIyon doIurIik bIr Ion
oIuLuruImusinu kurur verdI.
1qq . Gney AIrIku CumIurIyeLI Bubukuni .W. de KIerk 'upurLIeId` (irk uyrimi) poIILIkuIurindun
doIuyi zr dIIedI. NeIson MundeIu du AIrIku UIusuI KongresI LuruIindun 'dmunIuru` kuri
yrLIen kuLIIumIurdun doIuyi zr dIIedI. Gney AIrIku`du geIIen sre, bu IkeyI 'gemIIe
IesupIumu` konusundu rnek IuIIne geLIrdI.
Ayni yiI, Juponyu Bubukuni TomIIcII Muruyumu 1q;`de zoo bIn AsyuIi kudinin Jupon uskerIerI
LuruIindun seks kIesI oIuruk kuIIuniImusindun doIuyi zr dIIerken, AsyuIi kudinIur IIn bIr de Ion
kurdu. Ancuk Juponyu bu Luvrini devum eLLIrmedI.
Ardindun ngIILere KruIIesI . EIIzubeLI 186`de MuorIIerIn LoprukIurini eIIerInden uIdikIuri IIn
YenI ZeIundu IkmeLInden zr dIIedI, q bIn dnmIk Loprugi MuorIIere Iude eLmekIe kuImudi,
uyricu 11z mIIyon doIurIik LuzmInuL demeyI kubuI eLLI. Ancuk bu Luvir MuorIIerce yeLersIz ve
'IkIyzI` buIundu.
1qqS . Kunudu IkmeLI IkenIn yerIIIerIne kuri yrLIen gemI poIILIkuIurdun doIuyi resmen
zr dIIedI.
Ayni yiI, VuLIkun, NuzI soykiriminu sessIz kuIdigi IIn zr dIIedI.
1qqq . DunImurku Bubukuni PouI Nyrup #usmussen ABD`ye uskerI s umuk IIn GrnIund`in
yerIIIerI oIun nuILIerI ge zorIudikIuri IIn zr dIIedI.
Ayni yiI, z bIn kudur HirIsLIyun, HuIi SeIerIerI doIuyisiyIu zr dIIemek umuciyIu 'KuLsuI
ToprukIuru` dogru bIr yry buIuLLi.
ooo . HoIIundu IkmeLI, gemILe verdIkIerI zururIurdun doIuyi YuIudIIer, IngeneIer ve
EndenozyuIiIurdun zr dIIedI ve 18o mIIyon doIur LuzmInuL demeyI kubuI eLLI.
oo . BeIIku IkmeLI Kongo Bubukuni PuLrIce umumbu`nin IdrImesIne kuriLikIuri IIn
zr dIIedI ve Kongo genIIgIne ve demokrusIsIne udunmi bIr Ion kurdu.
Ayni yiI, Norve PurIumenLosu kIncI Dnyu Suvui sirusindu IkeyI IguI eden AImun uskerIerInIn
gerIde birukLigi 1z bIn guyrI meru ocugu, yeLImeIerI sirusindu uyrimciIik yupiIdigi IIn LuzmInuL
demeye kurur verdI.
ooq . AImunyu DiIIerI Bukuni JosckIu IsIer LurIIseI ve uIIukI sorumIuIukIurindun sz ederek,
1qoq-1qo; urusindu NumIbyu`du (bugnk BoLswunu) 6 bIn Herero`nun AImun bIrIIkIerInce
kuLIedIImesInIn 'soykirim` oIdugunu kubuI eLLI uncuk LuzmInuL demeye Iuzir oImudikIurini bIIdIrdI.
oo6 . runsu bIr yundun smrgecIIIkIe IIgIII resmen zr dIIeyIp smrgecIIIgIn uciIi bIr uzunLisi
oIun gn LurIII konusundu mzeIer umu kururi uIdi, bIr yundun du okuI kILupIurinu
'smrgecIIIgIn usIindu ne kudur kuIrumuncu bIr dnem oIdugunu` duIr bImIer koydu. DuIusi,
CezuyIr`I yneLen eskI yneLIcIIerInI dIIendIrmek IIn kunun LekIIIIerI verdI. ByIece LurIIe 'kL
rnek` oIuruk geLI.
Bu IyI ve kL uyguIumuIurdun dersIer ikuruk, gemIIe IesupIumuyi, urLi 'syIe kurLuI`, 'ILIruI eL
LemIzIen` oIun bIr eIL 'sIvII dIn` yerIne duIu IyI, duIu gzeI bIr dnyunin uIIukI kuIdiruci yupmuk
eIImIzde..

TA#H DETE# z8.oq.zoo8
Aye Hr
'BuI LuLun purmugini yuIur` IkesI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'SeIum verdIm rveL degII dIye uImudi`, 'devIeLIn muIi denIz yemeyen domuz`, 'domuzdun bIr kiI
kopurmuk kurdir`, 'ye krkm ye`, 'su ukurken kpn doIdurucuksin`, 'buI LuLun purmugini yuIur`,
'benIm memurum IInI bIIIr` gIbI zdeyIIerIe bym kuukIuriz. Sudece 1q8o sonrusindu oIunIuri
IuLirIuyuIim: Yce DIvun`du ve muIkemede rveL ve grevI kLye kuIIunmukLun muIkum oIun
bukunIur, 'ockIeed SkunduIi`, 'KuruyoIIuri YoIsuzIugu`, 'KSAN YoIsuzIugu`, Trkbunk, sLunbuI
Bunkusi ve HIsurbunk yoIsuzIukIuri ve suyisiz 'IuyuII IIrucuL`... udumi SeIIm Edes'In, TurguL OzuI'in
prensIerInden EmIuk Bunkusi GeneI Mdr EngIn CIvun'u bunkuyIu IIgIII bIr uruzI uIiverII
doIuyisiyIu verdIgI . mIIyon DoIur rveLI gerI IsLedIgInde EngIn CIvun`in kendIsIne mukbuzun
IuIun vur mi, muIusebecIyI ugiruIim demesI zerIne LurIIe geen rveLIn beIgesI mI oIur p.....k!
cevubi IIe semboIIze oIun sre zoo1`de kokumu sIsLem LuruIindun Lum 6 mIIyur doIurimizi
IorLumIundiginin orLuyu ikmusiyIu sonIunmiLi.
AKP'NN OSYASI . zooz`den berI gyu rveL ve yoIsuzIukIu mcudeIe konusundu IddIuIi oIun
bIr purLI LuruIindun yneLIIIyoruz. Amu, CumIurbukuni GI`n dokunuImuzIik suyesInde
yurgiIunumudigi umu NecmeLLIn Erbukun`in muIkm oIdugu 'Kuyip TrIIyon Duvusi`, Tupu ve
KudusLro GeneI Mdr MeImeL ZekI ALIi`nin ve BuyindirIik ve skun Bukuni uruk NuIIz Ozuk`in
Lupu sIcII mdrIkIerIndekI rveL IddIuIuri zerIne 'vuLunduin ev uIirken muLIu oIup du memuru
verdIgI 1-zo mIIyon IIrunin rveL degII buII oIdugunu` syIemeIerI, 'OIer`, 'AII DIbo`, 'uIik`
muummuIuri, beIedIyeIerdekI Imur yoIsuzIukIuri, AKP GeneI Bukun Yurdimcisi $ubun DIII`nIn 1
mIIyon doIurIik 'I LukIbI`, AImunyu`dukI DenIz enerI yoIsuzIugunu AKP`nIn LepkIsI IuyuI kirikIigi
yuruLiyor. YoIsuzIukIu demokrusI Lers orunLiIidir dIyenIer IukIi grnyor. TeIevIzyondu AKP`II
DengIr MIr MeImeL iruL IIe CHP`II KemuI KiIidurogIu`nun pek 'medenI` LurLimusini IzIerken, urku
pIundukI suyisiz 'medenIyeLsIzIIkIerI` dnrken buIdum kendImI ve uugidukI yuziyi yuzdim.
(SuyIuyi bugIudikLun sonru, guzeLeIerde Ankuru`nin unkuyu IesI`nIn CHP`II BeIedIye Bukuni
MuzuIIer EryiImuz`u uIL oIdugu IddIu edIIen bIr LeIeIon dInIemesInIn uLun verIcI dkmIerI boy
gsLerdI. BukuIim urkusi nusiI geIecek?)
KAM SLLARAN . HuIen sLunbuI ArkeoIojI MzesI`nde buIunun bIr Smer LubIeLI rveLIn
IIk beIgesI suyiIubIIIr. SmeroIog VeyseI Donbuz`in zdg Smer okuI gnIerI udIi LubIeLLe okuIun
buurisiz bIr grencIsInIn uIIesInIn greLmenI evIerIne duveL edIp yedIrIp IIrmesI v LrI IedIyeIer
vermesI unIuLiIiyor. TubIeLIn devumindu, bu ugirIumunin sonucunu okuyoruz: Buurisiz ocuk bIrden
siniIin en buuriIi grencIsI oImukIu kuImiyor, urdindun siniI bukuni bIIe seIIIyor.
z.oo yiI ncesIne uIL bIr In meLnInde, yoIsuzIugun qo yoIu suyiImi. BeIgeye gre, rveLI nIemek
IIn memurIuru verIIen 'yung-IIen` udIi ek deme yupiIiyormu, umu sonucun ne oIdugu yuziIi degII
beIgede.
NusiI dIIIn ucundukI buIi veyu zeIrI LuLmumuk mmkn degIIse, devIeLe IIzmeL edenIerIn de kruIin
IusiIuLinin en uzindun kk bIr purusini yIyIp bILIrmemesI mmkn degIIdIr. NusiI sudukI bIr
buIigin su IIp ImedIgInI LespIL edemezsek, devIeLe IIzmeL edenIerIn de kendIIerI IIn puru uIip
uImudikIurini LespIL edemeyIz. Bu suLirIur du HInL Iukukunun LemeI kuynukIurindun suyiIun MO
qoo`I yiIIurdu yuziImi Arthcscstrc`dun uIinmu.
EskI Yunun`du yuumi nI IIIozoI PIuLon devIeL memurIuri IIbIr IedIye uImudun IIzmeL
eLmeIIdIrIer. Bunu uymuyunIur yurgi kururIuriyIu cezuIundiriIdigindu cenuze merusImI yupiImudun
gmImeIIdIrIer derken, IerIuIde yoIsuzIugun ne boyuLIuru uIuubIIecegInI LuImIn eLmemI.
'HTYA P' . #veL keIImesInIn kkenI, Arupu ku yuvrusunun, kendIsInI besIemeye geIen
unnesIne boynunu uzuLmusi unIuminu geIen reu IIIII. Ayni kkLen geIen rIu Ise, kuyudun su
ikurmuyu yuruyun kovunin IpI demek. #veL vermenIn kuyuyu kovu surkiLmuyu benzeLIImesIne
bukiIirsu, rveL 'IILIyu IpI` unIuminu geIIyor.
sIum Iukukunun IIk ve LemeI kuynugi oIun Kur`un`du rveL konusundu kesIn IkmIer yokLur.
Sudece, Bukuru SuresI`nIn 188. uyeLInde Arunizdu bIrbIrInIzIn muIIurini Iuksiz yere yemeyIn.
nsunIurin muIIurinin bIr kismini bIIe bIIe gnuIu gIrerek yemek IIn onIuri IukImIere vermeyIn
der. Bu IIude buzi evIrIIere 'HukImIere rveL vermeyIn` ekIInde gemILIr kI bu yuniILicidir.
EksIkIIgI Iurk eden IikiI uzmunIuri ureyI HuzreLI MuIummed`In rveL IIe IIgIII IudIsIerIne dIkkuL
ekmekLe buIurIur kI, bunIurin en nIs rveL verene de, uIunu du, IkIsI urusindu vusiLu oIunIuru
du AIIuI IuneL eyIesIn ve rveLLen geIIen Ier cesede en Iuyik ey uLeLIr IudIsIerIdIr. Ancuk ne sz
konusu uyeLLe, ne de IudIsIerde rveLIn cezusi beIIrLIImemILIr.
Buzi IikiI uzmunIuri, rveL IuIIIne muI cezu verIIebIIecegInI suvunurIur. BuziIurinu gre grevden
uzukIuLirmu cezusi verIImeIIdIr. BuziIuri uzukIuLiriImuyi gerekLIren bIr su IIeyen memuru, uyricu
kirk sopu vuruImusini, buziIuri kirbu veyu srgn cezusi verIIebIIecegInI IIerI srerIer. Amu orLudu
kesIn bIr cezu oImudigi IIn, rveL devum eder gIder.
HIYI MLBAHTIR . #veLIn cun yoIdui 'IedIye` Ise, Arupu`du LopIumuk, bIr uruyu geLIrmek,
bIrbIrIne kuLmuk, bIrIkLIrmek unIumIurinu geIIr. sIum dInIne gre IedIye uImuk ve vermek LevIk
edIIen ve Io kuriIunun bIr eydIr. PeygumberIn HedIyeIeIn kI bIrbIrInIzI duIu ok sevIn
HedIyeIeIn nk IedIye ggsLekI kInI gIderIr gIbI IudIsIerI bunu duyunuk gsLerIIIr.
PeygumberIn bu IudIsIerIne rugmen HuzreLI Omer, IuIIIeIIgI esnusindu IedIye kubuI eLmemI, kubuI
eLmek zorundu kuIdigindu Ise onu devIeL IuzInesIne vermILIr. KendIsIne bu konudu soruIun soruyu
Ise O (verIIen ey), AIIuI #esuI IIn IedIyedIr, bIzIm IIn Ise rveLLIr. nk InsunIur, AIIuI
#esuInn nbvveL mukuminu IrmeLen IedIye verIrIerdI; bIze Ise uncuk IguI eLLIgImIz
mukumdun doIuyi IedIye vermekLedIrIer dIye cevupIumiLir. Bugn MuIIkI ve $uIII IukukuIuru
gre, devIeL yneLIcIIerI eger IedIye uIirsu emrInde uIiunIur du onu uyuruk IedIye uImuyu buIurIur
kI, bu rveL kupisinin uruIunmusi unIuminu geIIr. Bu yorumu rugmen, HuneII IukukuIurin ogu,
IedIyenIn degerInde veyu mIkLurindukI bu urLiin, kIInIn muIindukI veyu kuzuncindukI urLiIu
puruIeIIIk gsLermesI IuIInde verIIen IedIyeyI Iukuku uygun grrIer ve HuzreLI Omer`In kemIkIerInI
sizIuLirIur!
ANARLI'YLA BSMLLAH . GeIeIIm sIum Iukukunun nusiI uyguIundiginu. Ner Tcrihi`nde,
OsmunIi DevIeLI`nIn IkIncI suILuni OrIun Bey zumunindu (1z6-16o) uskerI LekIIuLin IIk udimi
suyiIun 'yuyu` (pIyude) siniIi kuruIurken PudIuI IIzmeLInde oIuIum dey ok kIIIer kudiyu
rveLIer vIrb yuIvurdiIur. BenI yuz dIdIIer... denIr. Sz edIIen kudi, Bursu kudisi undurIi Kuru
HuIII Puu`dir.
LII Puu, Ascjnc2e udIi eserInde YiIdirim () BuyezId (18q-1qoz) dnemInde rveLIn uduIeL
LekIIuLinu kudur gIrdIgInI unIuLir. OzeIIIkIe kudiIur rveL uImukLu II yIe IIerI gLrmIerdIr kI,
devIeL kuLindu LedbIrIer uImuk Iuzim geImILIr.
KununI SuILun () SIeymun devrInIn (11z-166) son yiIIurindu rveL urLik devIeLIn bLn
mekunIzmuIurinu IukIm oImuLur. TurIII AbdurruImun $ereI EIendI, KupLun-i Deryu Burburos
HuyreLLIn Puu`nin bIr seIer dn KununI`ye 'omuzIurinu degerII kumuIur ykIenmI z bIn esIr,
omuzIurinu bIrer kese uke usiImi zoo esIr, eIIerIndekI gm LepsIIerde uILin keseIerI Luiyun 1oo
esIr, eIIerIndekI uILin LepsIIer IInde IncI ve mercun LespIIIer, gerdunIikIur, uILin kudeIIer ve suIr neIIs
eyu buIunun zoo esIr` IedIye eLLIgInI unIuLir.
'KBAL BT' RLSTIM PA$A . KununI`nIn dumudi #sLem Puu, 'KeIIe-I IkbuI` (kbuI BILI)
Iukubi IIe uniIirdi kI, bu Iukup 'buIIi udumin zerInde bIL iksu Ie yurur` unIuminu geIen bIr beyILLen
IIIum uIinuruk LreLIImILI. Sz konusu beyIL Ise, #sLem Puu`yi ekemeyenIerIn kendIsI IIn
'czumIi` dedIkoduIurini ikurdigi bIr dnemde puunin zerInde bIL ikmusi zerIne kuIeme
uIinmiLi. nuniu gre czumIinin zerInde bIL ikmuzdi. BIL oIdugunu gre, yu puu czumIi degIIdI,
yu du dedIkoduIurdun bIr bIL suyesInde kurLuIucuk kudur 'buIIi` IdI!
TurIII PeevI`nIn LurIII AII`den ukLurdiginu gre . MuruL (1;q-1q) rveL uIun IIk pudIuILir.
. MuruL`in vezIrIerInden $emsI Puu, uLuIuri KiziI AImeLII uIIesInIn cn uImuk IIn bIr buIune
buIup, pudIuIu qo bIn uILin rveL verdIgI gIbI, bu LurIILen sonru pudIuIu verIIen dIIekeIerI ykI
rveLIer kuriIigindu uImuyu ve uIdigi rveLIerIn bIr bImn de pudIuIu vermeye, byIece bIr
komIsyoncu gIbI uIimuyu buIumiLi.
16zo`de . Osmun`u sunuIun yuzuri bIIInmeyen Kitcb-i Mustetcb, 161`de . bruIIm`e sunuIun KoI
Bey #IsuIesI ve KuLIp eIebI`nIn 16zJ16`Le sundugu`BozukIukIurin DzeILIImesInde TuLuIucuk
YoIIur` rIsuIesI ve DeILerdur Suri MeImeL Puu`nin 1;1q-1;1; urusindu yuzdigi LuImIn edIIen "NesuyII
I-vzeru v`eI-meru veyu KILub-i GIdesLe" (DevIeL AdumIurinu OgLIer) bukiIirsu, ekonomIk ve
sosyuI gerIIemeye bugIi oIuruk 1;. yzyiIdun ILIburen rveL IyIce kurumsuIIumiLi. HuLLu rveL
IIsLesInIn buinu pudIuI, urkusinu sudruzumin udi yuziIir oImuLu.
VALLAH I BLLAH I . 18q LurIIII TunzImuL ermuni uyurincu 18qo yiIindu Cezu
KununnumesI yrrIge gIrdI. Bu kununnumenIn beIncI IusIindu rveL suu genI ekIIde
dzenIenmILI. 18qq yiIindu bLn memurIuru rveL uImuyucukIurinu IIIkIn yemIn eLme usuI
geLIrIIdI. sLunbuI`du buLu pudIuI oImuk zere bLn yksek memurIur Kurun`u eI busuruk yemIn
eLLIIer. Turudu grevII memurIur du bu yemInI IuIkin gz nnde yupLiIur. 18 yiIindu yrrIge
gIren o muddeIIk bIr nIzumnume IIe sirusiyIu rveL, devIeL muIini uImuk, rveL suyiIun ve
suyiImuyun IedIyeIer ve bunIuri uImu kuruIIuri dzenIendI. 188`de runsiz Cezu Kununu`ndun
yururIuniIuruk eskI cezu kununun IIgIII muddeIerInde buzi dzeILmeIer yupiIuruk rveL suu
ugirIuLiriIdi, umu rveLI nIemek mmkn oImudi.
GuzeLecI AII SuuvI, 18; yiIindu, SImuv`du NuIIye Mdr`nn odusindu kImsesIz ve yoksuI bIr kyI
kudinin nInesInden kuImi zo kuru degerIndekI Lopruk Lencere, keser supi gIbI bIr Lukim eyunin bIr
kyIs LuruIindun eI konuIdugundun IkuyeL eLmesI zerIne, NuIIye Mdr`nn kendIsInden
'IkuyeLIerI yuzmu purusi` udiyIu IsLedIgI 6o kuruu LemIn eLmek IIn, NuIIye Mdr LuruIindun
ogIunu esnuILun bIrIne yiIIigi kirk kuruu besIeme oIuruk vermesInI ve peIn denen zo kuruu
NuIIye Mdr`ne geLIrmesInI neIreLIe unIuLmiLir.
'IRMIN IIRTINASI' . BIrIncI Dnyu Suvui sirusindukI yoIsuzIukIuri, BeyogIu`nun buIozIurindu,
mzIkIoIIerInde ve resLorunIurindu su gIbI puru Iurcuyun suvu zengInIerInI IizIicu geeIIm. OsmunIi
DevIeLI rveLIe buu ikumudun yerInI CumIurIyeL`e birukLigi IIn rveL suu duIu IuIII oImuk
kuydiyIu yenI dneme de ukLuriImiLi. Ik rveL oIuyinin guzeLeIere yunsimusi IIn ok bekIemek
gerekmedI. 1qzq yiIi NIsun uyindun puLIuk veren ve businin 'ErmenI irLinusi` udini LukLigi oIuyin
esusini sLunbuI EmnIyeL MdrIg`nn verdIgI emIrIe ErmenI IIe duIu nce 'vuLun IuInI` IIun
edIIerek sinir dii edIIen bIr #um`un rveL vererek TrkIye`ye dnmeyI ve muIIurini 'emvuI-I
meLruke` (LerkedIImI muI) suyiImukLun kurLurmusi oIuLuruyordu.
HkmeL rveL IddIuIurinu cevup vermek yerIne konuyu IkmeLe gven meseIesI yupLi. Gven
oyIumusindu IkmeLe 8o mIIIeLvekIII gvenoyu, zo kII gvensIzIIk oyu verdI. GerI kuIuni du rey
vermemek IIn suvumuLu. Ancuk guzeLeIerIn isruri zerIne LuIkIkuL uiImusinu mecbur oIundu.
SoruLurmu srerken IerI Bukuni erIL (Tek) Bey eskI $er`Iye VekIII (AduIeL Bukuni) MusLuIu
evzI EIendI`nIn rIcusi zerIne, sz konusu IznI verdIgInI uikIudi.
erIL Bey`In, duIu DumuL erIL Puu HkmeLI`nde NuIiu Nuziri (BuyindirIik Bukuni) Iken MIIII
McudeIe uIeyIIne ekLIgI bIr LeIgruI guzeLeIere sizdiriImusi zerIne erIL Bey IsLIIu eLmek zorundu
kuIdi. YerIne #ecep (Peker) Bey IIerI Bukuni oIdu. SonuLu oIuyIuru kuriLigi IddIu edIIen 11 kk
memur uzIedIIdI. YoIsuzIukIurdu roI oIun mIIIeLvekIIIerI ve dIger nIuzIu kIIIer Ise IeyeLIn yeLkIsI
diindu suyiImi, bunIur Iukkindu Ankuru`yu gIzII bIr dosyu gnderIImILI. Businin buskisi zerIne bu
gIzII rupor, z Temmuz 1qzq LurIIII guzeLeIerde yuyinIundi. #upordu, sz konusu kIIIerden
SebuIyun`in kendIsInden IsLenen zoo bIn IIru rveLI vermedIgI IIn oIuy puLIuk verdIgI unIuLiIiyordu.
Amu oIuy IkmeLLen kurbun verIImeden upur Lopur kupuLiIdi. (AyrinLiIi bIIgI: AImeL EmIn
YuImun,Gordulleri2 te Geirdilleri2, Peru YuyinciIik ve TurIzm A.$. c. , s. qz-qz)
'HAVLZ-YAVLZ OLAYI' . Ardindun BIrIncI Dnyu Suvui`nin bu kuIrumunIurindun Yuvuz
zirIIisinin onurimi IIn Inu edIIen IuvuzIu IIgIII skunduI puLIuk verdI. Muyis 1qzq`Len AgusLos
1qz;`ye kudur uzuyun Iuvuz InuuLi sirusindu yuunun yoIsuzIukIur, bu du yeLmezmI gIbI Yuvuz`un
Iuvuzu IndIrIIIrken kiriImusi zerIne Yuvuz`un LumIrI bIr buku IrkeLe verIImI, bu IrkeLLe de Isun
Bey`In zo yiIIik urkudui Hukki Bey`In orLukIiginin oIdugu orLuyu ikmiLi. DuIusi, LumIr bIr LrI
buIuyumumiLi, nk sIgorLu IrkeLIerI bIr ncekI Iuvuz kiriImusi oIuyindun doIuyi sIgorLu
bIrImIerInI be kuL urLLirmiIurdi ve bunu BukunIigin demesInI IsLIyorIurdi.
OIuyIur bIr IkmeL degIIkIIgIne rusLIumiLi. BukunIur KuruIu 1 Kusim 1qz;`de IsLIIu edecekLI. smeL
nn BuIrIye NuzirIigi`nin kuIdiriIucugini syIemILI. Bu IuberIer orLudu Iken Isun Bey o EkIm`de
upur Lopur yenI bIr unIumu yupLi. Bunu duyun nn iIginu dnd. Konuyu MusLuIu KemuI`e uLi.
zq AruIik 1qz;`de yenI kuruIun nn IkmeLInIn IIk II, Isun Bey Iukkindu mecIIs soruLurmusi
uiImusini IsLemek oIdu. MecIIs Isun Bey`In dokunuImuzIigini kuIdirdi ve Yce DIvun`u gnderdI.
Duvu 16 NIsun 1qz8`de sonuIundi. MuIkeme EskI BuIrIye VekIII Isun Bey`I 'IesuL kuriLirmuk
sureLIyIe rveLe Leebbs eLLIgInden` IkI sene ugir IupIs cezusinu urpLirdi. SunikIurdun SupuncuIi
Hukki Bey bIr yiI, Nuzim ve Dr. IkreL beyIer drder uy IupIs ve yzer IIru ugir puru cezusi uIdiIur.
Buncu skunduIdun sonru, MusLuIu KemuI`In 1qq`Le Soyudi Kununu ikLigindu Isun Bey`e 'Eryuvuz`
soyudini vermesI Ise gyu, Isun Bey`I 'urIundirmuk` (LerbIye eLmek) IIndI! (AyrinLiIi bIIgI: MeImeL
AILun, Huvuz-Yuvuz oIuyi, Topl:2scl Tcrih, S.11o, $ubuL zoo, s.6-q)
ISK IITIRLIR . kIncI oIuy yuunirken, un ve zuIIre IIyuLIurinin ykseImesInI nIemek IIn
TIcureL BukunIigi emrIne verIIen oo bIn IIrunin Iurcunmusindu usuIszIk yupLigi gerekesIyIe
TIcureL Bukuni AII CenunI Bey Iukkindu MecIIs bnyesInde bIr soruLurmu komIsyonu
oIuLuruImuLu. 1q NIsun 1qz8`de dokunuImuzIigi kuIdiriIuruk DIvun-i II`ye (Yce DIvun) sevk
edIIen AII CenunI Bey, 1 uy IupIs ve orLuyu ikun zurur oIun 1;o bIn IIruyi LuzmIn eLme cezusinu
urpLiriIdi.
1qzq yiIindu, SuILun #eud dnemInde kuruIun AImeL MuILur Puu IkmeLInde BuIrIye Nuziri
oIun MuImuL MuILur Puu (KuLirciogIu), 1q11 yiIindu AnudoIu DemIryoIu Kumpunyusi IIe IIgIII bIr
ILe, TImes ron Works IubrIkusinu verIIen zo bIn ngIIIz IIrusi yznden DIvun-i II`ye verIIdI. Aruyu
gIren TrubIusgurp ve BuIkun suvuIuri, onu LukIp eden MIIII McudeIe yiIIuri doIuyisiyIu oIuy
unuLuIdu suniIirken, Dnyu Byk BuIruni doIuyisiyIu kususi bouIun CumIurIyeL yneLImI eskI
deILerIerI umi ve eskI bukunin yukusinu yupimiLi. Duvu sonundu, IuzInenIn zururi oIun zz.q11
uILinin, yzde be IskonLo IIe MuImuL MuILur Puu`dun LuIsII edIImesIne kurur verIIdI.
Tek PurLI dnemInde brokruLIk eIIL, devIeLI poIILIkuIurin nImeLIerInden yururIunuruk, kendIne runL
sugIumuyi IImuI eLmedI. kIncI Dnyu Suvui sirusindu uIip buini gIden kuruborsuciIik, kurne
yoIsuzIukIuri, 1qq;`de MursIuII YurdimIuri IIe buIuyun ILIuI muIIuri LuIsIsIerIndekI yoIsuzIukIur,
bukir, kuIuy, IusLIk yoIsuzIukIuri yznden Gmrk ve TekeI Bukuni SuuL HuyrI UrgpI ve
bukunIigin pek ok memurIuri yurgiIundi umu UrgpI beruuL ederken, memurIur uIuk LeIek
cezuIurIu kurLuIduIur. CumIurIyeL`In bu IIk eyregIndekI yoIsuzIukIurin urkusindu 'devIeL eIIyIe IerdI
zengIn eLmek` poIILIkuIuri yuLiyordu.
1qgo-1q6o'LAR . 1qo`Ier Ise 'brokruLIk devIeLI yikuruk yerIne IIberuI devIeLI kurdugunu` IddIu
eden DP IIe kumu yneLImI brokrusIsI urusindukI suvuIu geLI. DP`nIn IIk II yenI kuruIun ve duIu
sonru kumu muIIyesIne byk yk oIucuk Kumu kLIsudI TeekkIIerI`ne (KT) udumIurini
yerIeLIrmek burudu uIiun memurIuru duIu yksek creL vermek ve creLII yurL dii gezIIerIne
gndermek oIdu. Amu 1q6o durbesInden sonrukI Yussiudu yurgiIumuIurindu MIIII BIrIIk KomILesI
(MBK) 'kpek`, 'bebek` ve 'don` suIumuIurindun Leye gIdemedI.
1q6o durbesInden sonrukI dnemIn IIk rveL duvusi 1q61 yiIindu MBK IkmeLI bukunIurindun
TIcureL Bukuni MeImeL Buydur`un ngIILere`de bIr IIrmuyu urpu suLii sirusindu yoIsuzIuk yupLigi
IddIusiyIu yurgiIundi umu sonundu susuz oIdugu orLuyu ikLi. 1q6`Le DDY GeneI MdrIg`nce
uIinucuk dIzeI IokomoLIIIer IIn uiIun IIuIede yoIsuzIuk IddIuIurini soruLurmuk IIn MecIIs`Le
kuruIun TuIkIkuL KomIsyonu`nun MIIIeL PurLIII yesI MemduI ErdemIr, yoIsuzIuk IddIuIuriyIu IIgIII
bIr ey buIunumudigini syIeyInce, yoIsuzIugu orLuyu ikurmuyu IuzIucu kuIuyi Lukmi oIun purLI
bukuni Osmun BIkbui, InLIIuru Leebbs eLmI, son undu kurLuriImiLi. EIbeLLe BIkbui`nin bu
drumuLIk LepkIsI buziIurinu pek gurIp grnmL!
HAYAL HRACATIN CAI . AduIeL PurLIsI GeneI Bukuni SIeymun DemIreI`e ok yukin bIr
IsIm oIun eskI DP`II Migirdi $eIIeIyun`in 1q6z`de GuzIunLep HuvuuIuni IIuIesInI uIdikLun sonru
buLmusi ve Leneke yoIsuzIugu bugnkIerIn yunindu ocuk oyunu kuIiyordu umu $eIIeIyun`in
SIeymun DemIreI`In yegenI YuIyu DemIreI`Ie bIrIIkLe 1q;`Le mobIIyu dIye sunLu IIru ederek o
gnn purusiyIu z mIIyon IIru vergI IudesI uImuIuri TrkIye`yI IuIu yukusini kurLurumudigi 'IuyuII
IIrucuL` beIusiyIu LuniLirdi. SIvII kesIm yupur du usker kesImI durur mu? EIbeLLe durmudi.
LOCKHII SKANALI . Trk SIIuIIi KuvveLIerI (TSK) 1q;q-1q; yiIIurindu AerILuIIu
IrkeLInden ockIeed-MurLIn IIsunsiyIu reLIIen qo udeL uuk suLin uImiLi.1q;6`du, ockIeed-
MurLIn`In yemInII deneLIsI, ABD SenuLosu`nu verdIgI IIudede, IrkeLIn uuk suLubIImek IIn
HoIIundu, Juponyu, LuIyu ve TrkIye`de uskerI yeLkIIIIere 1q;1-1q; yiIIuri urusindu LopIum zq
mIIyon doIur rveL verdIgInI syIedIgInde Iem TBMM, Iem de GeneIkurmuy BukunIigi, IddIuIuri
uruLirmuk IIn bIrer komIsyon kurmuk zorundu kuIdi. SoruLurmu sirusindu, AerILuIIu`nin EyII
1q;`Le deprem IeIukeLIne ugruyun Ice`de bIr okuI yupLirmusi IIn Huvu KuvveLIerI KomuLuni EmIn
AIpkuyu`yu o bIn doIur verdIgI orLuyu ikincu kiyumeL kopLu. AIpkuyu, 'konudun GeneIkurmuy
Bukuni SemII Suncur`in IuberI vurdi dedI umu GeneIkurmuy Bukuni bunu reddeLLI. SonuLu,
komIsyonun ruporu zerIne, ockIeed`In TrkIye TemsIIcIsI AILuy KoIekLII $IrkeLI`nIn suIIbI NezII
DuruI, rveL verme suundun LuLukIundi. CumIurbukuni KoruLrk ve Bubukun DemIreI
uruIurindu unIuuruk EmIn AIpkuyu`yi MurL 1q;6`du IsLIIuyu zorIudiIur. ; NIsun`du uiIun duvu, jeL
IiziyIu yrLId ve o NIsun`du AIpkuyu`nin beruuLi IIe sonuIundi. GeneIkurmuy Bukuni SemII
Suncur kururi LemyIz eLLIyse de, AskerI YurgiLuy beruuL kururini onuyIudi.
BIr geneI, bIr uru seImden sonru IkmeLIer ve ordu komuLu kudemesI degILI. ockIeed
SkunduIi`yIu IIgIII soruLurmuIur, 1z EyII 1q8o durbesInden ncekI son IkmeLIn Bubukuni
DemIreI LuruIindun u szIerIe kupuLiIdi: Bence ockIeed bIr muummudir. UzerInde ok ugruiImi,
bIr ey ikuriIumumiLir. KII suu IspuLIunmudiku susuzdur, IspuLIurIursu ben de sLne vuririm.
BIz sLmze denI yupLik. ok IyI yupLik..."
HuIbukI TBMM SusurIuk KomIsyonu #uporu`nun geneI degerIendIrme bImndekI u IIudeIer
zerI rLIen pIsIIgIn unuILur nILeIIgIne IureL edIyordu: "BLn dnyudu yunkiIur uyundirun
uIusIururusi rveL ve yoIsuzIukIurin nemII bIr rnegI oIun ockIeed oIuyi IkemIzI de yukindun
IIgIIendIrmILIr. Bu konudu TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI`nde 1q;6 yiIindu MecIIs AruLirmu
KomIsyonu kuruImuLur. 1 uy uIimu neLIcesInde zq suyi IIe z;8 suyIuIik bIr rupor IuzirIunmiLir.
Bu rupor bugn LurLiLigimiz gerekIerI yiIIur nce grmemIzI sugIuyubIIIrdI. O nedenIe ruporun
yenIden gn iiginu geLIrIImesI uygun oIucukLir." TuImIn edIIecegI gIbI kImse komIsyonun bu
LuvsIyesIne kuIuk usmudi. (AkLurun MeImeL AILun, ockIeed oIuyi rLbus edIIdI, zq AgusLos
zooz, Rcdilcl)
TAHSN $AHNKAYA . 1z Kusim zoo1 LurIIII urriet`LekI bIr Iuber oIuyi Lekrur gndeme
geLIrdI. Huberde, emekII bykeII YuIim EruIp O LurIILe |1q81| WusIIngLon`du BykeIIIIk
MsLeuri oIuruk grev yupiyordum. ABD`IIIer Kongre`de bunu, 'SIzInkIIer oIuyi kusLen munIpIe
edIp, rveLIe -16 yerIne br uuk -18`I uImuyu guyreL edIyorIur` demeye geLIrdIIer... Ayni bIIgI,
BykeII $kr EIekdug`u du verIIdI. $kr Bey`Ie, bunu Ankuru`yu bIIdIrmeII umu nusiI yupucugiz
dIye dndk. $IIreyIe gndermeyI nerdI; 'q Lune busiIir, bIrok kImse okur` dedIm. BIIgIIerde
IuIuncu usker kIIIerIn oLeIde buIumuIuri, rveL uIdikIuri gIbI uyrinLiIur du vurdi. OyIe bIr LurII
yupiIiyordu kI, zumunin Huvu KuvveLIerI KomuLuni TuIsIn $uIInkuyu sonucu ikiyordu... dIyordu
umu eIbeLLe $kr EIekdug bu IddIuyi reddeLLIgI gIbI, 1z EyII`n durbecIIerInI yurgiIumuyi
yusukIuyun unuyusu muddesI yznden muIum pIeIIIerIn sLne gIdIIemedI....
1q8o sonrusindukI 'neo-IIberuI` dnemIn yoIsuzIuk ve rveL IIkuyeIerI KununI dnemInI uruLmudi.
Son yuudikIurimiz Ise, yusuIurdukI yenI dzenIemeIere, AB krILerIerIne, uIusIur urusi deneLIme
rugmen, bIr urpu boyu yoI gILmedIgImIzI gsLerIyor.
TA#H DETE# z1.oq.zoo8
Aye Hr
6-; EyII`e duIr IurkIi LurII okumuIuri

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Geen IuILu beIIrLLIgIm gIbI, bu IuILu buzi yuziIurimu yneIIk eIeLIrIIerI sIzIerIe puyIumu IuILusi. Ik
mekLubun sonundukI Bu LekzIbI yuyimIumuk IIn q8 suuLInIz vur. Ondun sonru udII sre
buIuyucukLir LeIdIdI oImusuydi du Suyin MILIuL PerIn`In mekLubunu yuyinIuyucugimi bIImenIzI
IsLerIm. NILekIm IkIncI mekLubun suIIbI MeImeL ArII DemIrer`In eIeLIrIIerInI kendIIIgImden
yuyinIiyorum. nk, DP`nIn MnukuIuL (UIuLirmu) VekIII ArII DemIrer`In ogIunun 6-; EyII
yorumundun Iuberdur oImunizi IsLedIm. Her IkI mekLupLu kuLiImudigim ok ey vur uncuk zerIne
dnecegIm IddIuIur du vur.
EgILImII bIr proIesyoneI LurIII, gemI gerekIIgIn bLn uIuiIubIIIr kuynukIuri zerInde eIeLIreI
oIuruk uIimuyu devum eder... TurIIyuziminin LurIIInde grdgmz, beIkI de, sregIden bIr
dIyuIogdur ve bu dIyuIog IIbIr zumun nIIuI nokLuyu uIumumukIu bIrIIkLe, buki uisinin
genIIemesIne kuLkidu buIunmukLudir. (Georg G. ggers, YIrmIncI YzyiIdu TurII Yuzimi, TurII VukIi
YurL Yuy., zooo, s. 1 ve 1.) ggers`In dedIkIerIne yrekLen kuLiIun bIrI oIuruk, ILIruzIur urusindu IukIi
oIdugunu kunuuL geLIrdIkIerIm oIursu, bunIuri sIzIerIe puyIuucugimdun emIn oIubIIIrsInIz.
OSTA ILI$TR . Ardindun 'zmIr Yungini` yuzisindu szn eLLIgIm MeImeL CoruI`in mekLubu
geIdI. MeImeL Bey`Ie pek ok konudu IurkIi dnyorduk umu yuzimuIurimiz sonundu uyni
muIzemeIerden IurekeL edIIse bIIe, Iem IurkIi LurII okumuIurinin mmkn oIdugundu, Iem de
LurIIIn LubuIuLiriImumusi gerekLIgI konusundu unIuLik. DoIuyisiyIu kendIsInIn mekLubunu
yuyinIumumu gerek kuImudi. Ancuk MeImeL Bey, yuzinin web suyIusindukI uzun versIyonundu
'zmIr`In Luninmi dokLorIurindun` dedIgIm GurubeL Hueryun`in usIindu sLunbuIIu oIdugunu ve
unukkuIe Suvui`ndun sonru zmIr`e geIdIgInI; S2rnc :pzz, Destr:ction oj c it kILubinin yuzuri
HousepIun`in n udinin MurgureL degII, MurjorIe oIdugunu syIedI kI, ok IukIiydi. Bu yunIiIurim
IIn zr dIIIyorum.
IKSKLIR . MeImeL Bey, uyricu 1qoq`du Aydin`du dogun, 1qzz`den sonru AnudoIu`dun g eLmek
zorundu kuIun #um-YununIi yuzur DIdo SoLIrIyu`nun Trke`ye enden Selc2 ls:n
Ancdol:c (AIun YuyinciIik, 1qq6) udiyIu evrIIen eserI IIe ugdu YununIi yuzur Kozmus
PoIILIs`In Yitil Kentin Kirl Yili(BeIge YuyinIuri, 1qqq) udIi eserInden sz eLmememI de eIeLIrIyordu.
Bu eserIerden, Ier ne kudur LunikIikIurdun szIseIer de, bIrer romun oIdukIurindun sz eLmemILIm.
Yoksu, IkI yuzurin unIuLLikIuri benIm LezImI desLekIer nILeIIkLeydI. Neden sz eLLIgImI duIu IyI
unIuLmuk IIn ido Sotiriyo`nun 1q6z`de yuzdigi, 1q8z`de AbdI pekI Trk Yunun DosLIuk
OdI`n uIun ve orIjInuI udi 'KunIi ToprukIur UzerIne` dIye evrIIebIIecek kILupLun IIgIII bIm
uugidu ukLuriyorum. Amu nce 'LekzIp` ve 'eIeLIrI` mekLupIuri.

Selok Perin'in Mektobo
Aye Iunim, udim SeIuk PE#N ve sLunbuI Ekspres GuzeLesInIn IsIm Iukki suIIbIyIm. Ben merIum
GuzeLecI Yuzur MILIuL PerIn`In ogIuyum, sIzden yuzinizu gerekII LekzIbI yuzmunizi ve bunu kenIzde
uyni punLoIurIu yuyimIumunizi IsLIyorum. AksI LukdIrde GkIn SPAHOGU IIe bIrIIkLe Iukkinizdu
yunIi bIIgI yuymun IsImIerI IekeIemekLen ve duvuci oIucugimizi bIIdIrmek IsLerIm.
OnceIIkIe sLunbuI Ekspres guzeLesI bIr buIvur guzeLesI degIIdIr, II bIr zumun du oImumiLir.
TrkIye`nIn IIk ukum guzeLesI oIup Trk guzeLecIIIgIne mIzunpuji, bIrIncI suyIudu IoLogruIi geLIrmI,
AbdI pekI, Oguz Seren, ErgII TezerdI, AII O#AOGU, GkIn SPAHOGU, Ozkun ... ve
dIgerIerInIn mesIekIerInI en IyI sevIyeye ikurdikIuri bIr okuI oImuLur.
YuzinizdukI IuLuIuru geIInce:
1. Huber T#T sLunbuI rudyosu LuruIindun IIk deIu oIuruk suuL 11:oo AA`yu uLIen verIImI ve unnem
LuruIindun guzeLeye uuruImuLur.
z. O zumunIur guzeLeIerIn kugiL sLoku yupucuk ne puruIuri ne de ImkunIuri vurdi. Neden mI? nk
guzeLe kugidi ILIuI IdI ve kurne IIe guzeLeIere verIIIrdI.
. Bubum guzeLede degII IdI ve Yuzi IIerI mdr oIun GkIn SPAHOGU dnm oIun guzeLenIn
bIrIncI suyIu kuIibini degILIrmI ve buskiyu vermILIr. Bunu du IIk IuberI vermI oIun AnudoIu
Ajunsini uruyip LeyIL eLLIrdIkLen sonru yupmiLir.
q. O gn oo.ooo udeL guzeLe busiImumiLir. #ukum zo.ooo cIvurindudir ve bubum dnmekLe oIun
guzeLenIn kugidini yirLuruk buskiyi durdurmuLur, nk erLesI gnn guzeLe kugidini gurunLIIemek
zorundudir.
. DedIgInIz gIbI GkIn SPAHOGU guzeLede yuInizcu yuzi IIerI mdrIg grevI yupmumi umu
guzeLeye IoLo muIubIrI oIuruk gIrmILIr. Grev sresI de denIIdIgI gIbI bIrku uy degII bIrku yiIdir.
(Aye Hr`n noLu: Yuzimdu grev sresIne IIIkIn bIr bIIgI yokLu.)
6. MILIuL PerIn ve GkIn SIpuIIogIu guzeLede ikun Iuberden doIuyi sLunbuI Bu SuvciIigi LuruIindun
muIkemeye verIImI ve bu duvu sLunbuI q. Agir Cezu MuIkemesInde grIm Ier IkI sunik Lu bu
duvudun beruuL eLmIIer, duvu Suvcinin IsLegI IIe YurgiLuy`u InLIkuI eLmI ve beruuL kururi
onuyIunmiLir. Duvudu MuIkeme Bukuni SuIm BA$O ve Bu Suvci du EGESE`dIr.
;. MILIuL PerIn uyni duvudun Yussi udu muIkemeIerIne de yurgiIunmi ve orudu du beruuL eLmILIr.
8. MILIuL PerIn`e vurmu oIdugunuz dumguIurdun bIrIsI de MT`e oIun yukinIigidir. KendIsInIn MT
IIe yukinIigi sokukLu gezen InsunIurdun IuzIu oImumiLir.
Bu nokLuIurdun yoIu ikuruk uruLirmunizdu vermI oIdugunuz Kuynuku IerIsInde de eksIk bIIgIIer
veyu LuruIIi bIIgIIer oIdugunu kubuI eLmek zorundusiniz.
6-; EyII oIuyIuri sirusindu ben be yuindu IdIm ve bunu ok yukInen yuudim nk O guyr-i
MsIImIer IerIsInde urkuduIurimin bubuIuri, unneIerI ve IuLLu IyerIerI vurdi. SIz ku yuindu IdInIz.
Yuudiniz mi bunIuri? SIzIn bubuniz bu ekIIde guzeLecI oIdugu IIn suIundi mi?
Bu LekzIbI yuyimIumuk IIn q8 suuLInIz vur. Ondun sonru udII sre buIuyucukLir.
SuygiIurimIu, SeIuk PerIn.


Mehmet AriI emirer'in Mektobo
Aye Hunim, yuzmudikIuriniz yu du yunIi yuzdikIuriniz IIe Yunun derIn devIeLIne IIIkIn IddIuIurim
unIur:
1. Dnyunin IIk Lerr rgL oIun #um EOKA, Kibris`Lu 1 NIsun 1q`Len ILIburen kuIIee (urkudun)
ngIIIz uskerIerInI ve Adu`nin poIIsIerInI kuLIeLmeye buIumiLi. Adu`dukI poIIsIerIn ogu KibrisIi
TrkIerdI. Bu durum, Kibris`Lu IkI LopIum urusindu gergInIIk yuruLmiLi. SonuLu gzIer sLunbuI`dukI
qo bIn #um ve Yunun uyrukIu IemerIIere evrIImILI.
. Kibris`Lu unIden oIuun bu gergIn orLumdun LeIuIunun ngIILere, TrkIye ve YununIsLun`i ondru`du
zq AgusLos - ; EyII LurIIIerInde LopIunucuk bIr I konIerunsu duveL eLmILI.
. DevIeL VekIII (DiIIerI Bukuni degII) uLIn #L ZorIu bukunIigindukI TrkIye IeyeLI z AgusLos
gn ondru`yu IurekeL eLmeden nce, zq AgusLos ukumi, Menderes Imun okunLusi`ndu bIr
konumu yupmi ve IIbIr ke yuzurinin uIinLiIumudigi unIuri syIemILI: BuksinIur, grsnIer;
memIekeLImIzdekI #um vuLunduIurimizIu ne dereceIere kudur kurdee ve IepImIz uyni vuLunin
ocukIuri oImuk buILIyurIigi IInde yuumukLuyiz. kI gn sonru smeL nn`nn UUS guzeLesInde
yuyimIunun uikIumusi: HkmeLIe BeruberIz (UUS, z6 AgusLos 1q). Bugn sIzIer bu konumuyi
okumudun eIeLIrIyorsunuz.
q. ondru KonIerunsi`ndu TrkIye`nIn yenI Kibris LezI uikIunmiLi: ngIILere Kibris`du IkmrunIik
IukIurindun vuz geerse, ozun AnLIumusinu gre Adu eskI suIIbIne dner. YununIsLun Kibris
konusundu LuruI degIIdIr. AksI LukdIrde ozun`i musuyu yuLiririz.
g. Bu Lez TrkIye ve yubunci busindu ok oIumIu kuriIunmi, ngIIIzIer de LezImIzI oIumIu
buImuIurdi. KonIeruns`u z EyII cumu gn uru verIImILI. Yunun HeyeLI upur Lopur ALInu`yu
dnmL. O IuILu sonu Yunun derIn devIeLI IuzIu mesuI yupmiLi nk EyII LurIIII ALInu
guzeLeIerInde u muneL vurdi: 'Kibris`i kuybeLLIk.`
6. -6 EyII gecesI suuL q:oo`Le SeIunIk`Le ATATU#K MzesI`nIn uvIusundu ucemIce yupiImi bIr
bombu puLIumi, bInunin bIrku cumi kiriImiLi.
,. TrkIye #udyoIuri bu oIuyi 6 EyII gn 1:oo IuberIerInde 8. sirudu Ieyecunsiz bIr ekIIde
duyurmuLu. (Bu IuberIn beIgesI vurdir) HuberIn IerIgI sLunbuI Ekspres`Len ok IurkIidir.
S. sLunbuI Ekspres guzeLesI yuzi IIerI mdr GkIn SIpuIIogIu, suuL 1:o`du guzeLenIn suIIbI
MILIuL PerIn`I LeIeIonIu urumi ve IkIncI buski yupmuk IsLedIgInI, oo bIn busucugini ve kugiL uImuk
IIn nukIL puru IsLedIgInI bIIdIrmILI. PerIn, z8 EkIm 1qqq gn bunu Bebek`LekI evInde (eI de orudu
IdI) SIpuIIogIu`nun o gn ok isrur eLLIgInI, byk bIr guzeLecIIIk buurisi oIucugini syIedIgInI
uikIumi ve ben bunu 1qq yiIi Temmuz uyindu yuyimIunun IIk kILubimdu uynen yuyimIumiLim.
KILubin bIrer sureLInI PerIn`e ve SIpuIIogIu`nu gndermILIm. KendIIerInden IerIungI bIr LekzIp yu du
dzeILme LuIebI uImi degIIIm.
q. PerIn, suuL 16:o`du guzeLeye gILLIgInI, busimi devum eLmekLe oIun ve o suuLe kudur 1o
bIn udedInIn sokukIurdu suLiIdigini grendIgI guzeLenIn busimini, bobInI yirLuruk durdurdugunu,
Bu I kL. OrLuIigi kuriLirubIIIr dIye dndg syIemILIr. SIpuIIogIu`nun Ise byIe bIr kuygisi
oImumiLir. SIpuIIogIu busLigi guzeLenIn bIr dInumIL oIdugunun Iurkindu degII(mIy)dI.
1o. YuziIurinizdu, guzeLecI HIkmeL BII`In Menderes IIe Luniksiz bIr grmesIne duyuIi oIuruk
yuzdikIurini sIzIer degIIk bIImIerde ukLurdiniz. BII`In IddIusinin usIi: BIruz nce ZorIu`dun bIr mesuj
uIdim. ok zor durumdu ImI. Yurdim IsLIyor. BIr demur yupmuk IsLIyorum. Eger o gnn
guzeLeIerInI, rnegIn UUS IuLLu AKS`u kisucu bIr gz uLmi oIsu IdInIz bu IddIunin ne kudur LemeIsIz
ve gerekIerIe Lubun Lubunu ziL oIdugunu grrdnz.
11. 8 EyII gn KonIeruns bIr Sonu BIIdIrIsI yuyimIuyuruk sonu erecekLI. Bu bIIdIrIde Kibris
konusundu sudece ngIILere ve TrkIye`nIn LuruI oIdugu YununIsLun`in Ise LuruI oImudigi LescII ve IIun
edIImI oIucukLi.
1. KonIerunsin Sonu BIIdIrI`sInIn uikIunmusi kImIn IIne geIecek, kImIn IIne geImeyecekLI? Bu
soruyu yuziIurinizdu IIbIr zumun sormudiniz. SIz bunun zerInde bIIe durmudiniz.
1. sLunbuI Ekspres`In z. Buski`si oIuyIuri LeLIkIedI. SuuL 18:oo - zo:oo urusindu uruIurindu OrIun
BIrgIL`In de buIundugu nIversILe grencIIerI TuksIm`e dogru yrdIer. SuuL zo:oo - zz:oo urusindu
ugirIikIi oIuruk CIbuII SIguru IubrIkusi IIIerI ve IsIz genIer BeyogIu`ndu dkkunIuri LuIrIp eLLIIer.
zz:oo -zq:oo urusindu LuIrIp edIIen dkkunIur Lurudun geIen gecekondu sukInIerI LuruIindun LuIun
edIIdI.
1q. sLunbuI EmnIyeL Mdr, bIr yuzi IIe BIrIncI Ordu`dun, 1q bIn usker IsLemILI. Yuzidu uskerIerIn
suuL zo:oo`de beIIrIenmI udresIerde buIunmuIuri IsLenIyordu. AskerIer drL suuL gecIkme IIe suuL
zq:oo`de geIdI ve durumu IukIm oIdu. ; EyII gn nemII bIr oIuy yokLur.
1g. 6 EyII`den sonru #umIur sLunbuI`dun g eLmedIIer. 1q; seImIerInde DP`ye LuIum ve IkI #um
mIIIeLvekIII ikurdiIur. 1qq yiIindu ZrII ve ondru AnLIumuIuri ImzuIundi ve Adu`yu buri ve bu
unLIumuIuru gre 16 AgusLos 1q6o`Le Trk buyruk ve uskerI geIdI. Bu LurIILe ZorIu ve Menderes
Yussiudu`du IdI. z; Muyis #ejImI, uuL KprI`nn q HuzIrun 1q6o LurIIII YenI SubuI`Lu yuyimIunun
IIburi (OIuyIuri ZorIu IsLedI, Menderes onuyIudi, GedIk LerLIpIedI) nedenI IIe Yussiudu`du kendI
kuIemIze goI uLmuk unIumindu 11 sunik uIeyIIne bIr duvu uLi. SunikIur urusindu Buyur, Menderes ve
ZorIu du vurdi. Duvu Ocuk 1q61 gn ZorIu ve Menderes`In muIkumIyeLI IIe sonuIundi.
KprI`nn dumudi (sugIigindu yuyimIudigim kILup ve mukuIeIerImde ve LeIevIzyondu yupLigim
uikIumuIurdu YuIunci Tunik oIuruk LunimIudigim) Cokun Kircu`nin, kuyinpederInI LeyIL eden Lunik
IIudesI muIkeme kururinin duyunugi IdI. Bu kururdun bIr gn sonru, 6 EyII 1q gn DP sLunbuI I
Bukuni oIun OrIun KprI (uuL KprI`nn ogIu) DevIeL Bukuni GrseI`In konLenjunindun 1q61
Anuyususi`ni IuzirIuyun Kurucu MecIIs`e Onur UyesI oIuruk gIrdI.
SONSZ: TrkIye, KonIeruns`i eLkIIemek IIn nmuyIIer yupmuyi pIunIumi oIsu IdI, IerIuIde,
kendI LezI dogruILusundu IuzirIunmukLu oIun Sonu BIIdIrIsI`nIn kesInIeecegI son oLurum gnn (;
EyII) bekIemez ve ne yupucuk IdI Ise zq AgusLos (puzurLesI) - z EyII (Cumu) LurIIIerI urusindukI
IuILu IInde yupurdi. Bu LurIIIer urusindu IIbIr ey yupiImudi nk bu Lr nmuyIIere zerre kudur
IILIyu yokLu. KonIeruns Lumumen IeIImIze geIImILI. Bu nedenIe Sn. Aye Hr`n HIkmeL BII
kuynukIi IddIuIuri LemeIsIzdIr. Bombu YununIsLun`du puLIumiLir. SIpuIIogIu z. Buski Iukkindu degIIk
LurIIIerde ok degIIk ve eIIkIII uikIumuIur yupmiLir. OIuyIur, uskerIn q suuL ge geImesI nedenI IIe
boyuL degILIrmI ve konLroIden ikmiLir. Yunun derIn devIeLI Ise kendI umuIurinu uygun eyIem
pIunini uyguIumi ve uyguIuLmiLir.
Kuynuku: MuImuL DIkerdem, rtcdo:'dc Detri2 Yillcri, Cem YuyinevI, 1q;;; MeImeL ArII
DemIrer, Elul :p-Ycssicdc ,; Elul Dctcsi, BugIum, 1qq; u.g.y., Elul :p lclcri-o.
Yildc Yeni cli-cni Derin Detlet?, zoo6.


ido Sotiriyo'dun zmir YungInI
AL kInemeIerIyIe uyundik subuIIeyIn. GzIerImIzI ovuIuyuruk uyugu IirIudik: Trk uLIiIuri koI
gezIyordu riILimdu... Susup kuIdik IepImIz. CirIuk bIr ocuk sesI ykseIdI o kudur:
- Ne yupucuk ImdI TrkIer?
In cun uIici LuruIi buruduydi, eveL: Ne yupucukIurdi? #iILimdukI Lek Lk Trk evIerInIn
buIkonIurindun uIki sesIerI ve 'Yuusin`Iur ykseIdI. Sonru resmI geIL de bILLI ve bIr Im sessIzIIgI
yerIeLI orLuIigu.
BLn muvunuIurin IInde kiyiyu en yukin oIuni bIzImkIydI; IIkIn bIz IILLIk LeIIuIin bugirdigini...
- Ne dIyor, ne dIyor?
- Herkes korkmudun kiyiyu ikip IIne gILsIn... dIyor. HI kImseye en uIuk bIr kLIk
edIImeyecekmI!
- ZuIer, IerIuIde InsunIurin yregInI yumuuLiyor... dIye miriIdundi unnem.
- Byk devIeLIerIn II bu! HirIsLIyunIurin kiIinu bIIe dokunuImumusini emreLLIIer muLIuku!
- EveL eveL! Bugne kudur dkIen kun yeLer de urLur bIIe!
- Bu kudur donunmu, bu kudur suvu gemIsI burudu bou bounu mi demIrIemI bekIIyor sundiniz
yunI?
BIr Luvus kuu gIbI kuburip gImseyerek bunu yukIumiLi KosLu:
- Yu ImdI ne dnyorsun bukuIim MunoIukI... dedI... suLin uIdigim uruzI Iukkindu? yI mI eLmIIm,
yoksu Teodoros`u kuzikIunmi miyim syIe?
OyIesIne sevInIIydIm kI, bIn Lune iIginIik yupmi oIsu, bInInI bIrden bugiIurdim o undu!
ArLik ruIuLLik muvunudu, Iuzuru kuvumuLuk! KendI evImIzdeymI gIbI yIyecekIerImIzI koyduk
orLuyu: TuzIu buIikIur, yumurLuIur, konserveIer... ve kuriIikIi kIburIik gsLerIsIyIe bIrbIrImIze Ikrumu
buIudik.
Bu LopIu sevIn Iuvusi IInde, bIrden uci bIr igIik kopLu, sonru du bIr uguILu:
- Yungin!
- Yungin vur!
- zmIr`I uLee verdIIer!
Kirmizi sIyuI uIevIer ykseIIyordu gge dogru.
- ErmenI muIuIIesInIn orudun geIIyor!
- O LuruILun geIIyor eveL!
- Gene ErmenIIer dyor IepImIz udinu!
'zmIr`I uLee vermeIerI Imkunsiz... Ne kuzunirIur zmIr`I yukmukIu? $eIIr ImdI onIurin zuLen!
EveL, umu bIz ne kuzunmiLik ekIIIrken Trk kyIerInI uLee vermekIe? Yungin gILLIke yuyiIiyordu.
Her sokukLun, Ier deIIkLen IirIuyun, deIeLLen iIginu dnm yz bInIerce Insun, bIr undu riILimu
dogru Icumu kuIkmiLi:
- AIIuIim Imdudu yeLI!
- KurLurin bIzI!
- Aciyin bIze!
GILLIke duIu IuzIuIuiyor kuunIur. nsunIur bIrbIrInden seIImIyorIur urLik. Ne IIerIeyen ne durun,
gILLIke kuburip drL bIr LuruIu Luun, sImsIyuI bIr irmuk gryorum sudece. Onde denIz vur, urkudu
uLe ve Im! $eIrIn dIbInden dogru, InsunIurin punIge kupiImusinu neden oIun bIr uguILu geIIyor:
- BoguzIiyorIur bIzI!
- MerIumeL!
Ve denIz, urLik bIr seL oImukLun okLun ikmiLir: BInIerce Insun denIze uLiImukLu ve boguImukLudir
urLik. nsun IeIerI yurimukLudir sudu. SokukIur doImukLu, bouImukLu, yenIden doImukLudir.
GenIer, IILIyurIur, kudinIur ve ocukIur bIrbIrInI IgnemekLe ve ImekLedIrIer. SuIdirmuIur, sngIer
durmudun IIemekLe, LIekIer durmudun uIimukLudir:
- Vurun keruLuIuru!
Akum kurunIigindu bIr kuL duIu urLmiLi igIikIur. Sudece, suvu gemIIerInIn projekLrIerI, riILimu
evrIIdIgI zumun, boguzIumuyu bIr un IIn uru verIIIyordu...
Muvunuyu Imeden erIebIIenIer, eILII muIuIIeIerdekI durumu bIr bIr unIuLLiIur: PeIIIvun`in
udumIuriyIu NureddIn Puu`nin uskerIerI, nIerIne ikun bLn ev ve dkkunIuri LuIun eLmekLe, yukip
yikmukLuydiIur; Ienz ImemI erkekIere Ikence edIyor, pupuzIuri kIIIseIerde urmiIu gerIyor,
duyukIu yuri I IuIe geLIrdIkIerI gen kiz ve deIIkunIiIuri, mIIrubin zerIne uzuLip, irzIurinu
geIyorIurdi. BIr buLun br buu bLn eIIrde, Trk biugi IubIre vuruyor, vuruyor, vuruyordu...
Yungin, gece boyuncu devum eLmILI. DuvurIur devrIIIp yikiIiyor, cumekunIur uuyordu Iuvuyu, Ier
eyI yuLuyordu uIevIer, ne vursu erILIp yoguruyordu... YzyiIIur boyuncu gz nuru ve uIin LerI dkerek
ne kurduysu InsunIur... Ev, IubrIku, okuI, Lupinuk, mze, IusLune, kLpIune, LIyuLro numinu ne
yupLiIursu, yunmi, yikiImi ve sudece bIr kI yigini kuImiLi gerIye. SImsIyuI bIr dumun ve yunik
kokun bIr kI yigini!
Dnyu buimizu yikiImiLi ILe! zmIr, perIun oImuLu! Ve zmIr`Ie bIrIIkLe bIzIm de bLn
IuyuLimiz!.. Urkm ku yuvruIuri gIbI yrekIerImIz, mIL eLmeyI okLun unuLmuIurdi. Amunsiz bIr
yikiciydi korku; InsunIuri penesIne geIrmI, yerIe yeksun eLmILI. Ve Im bIIe yenIp susLurmuLu
sonundu...
OImden korkmuyordu urLik InsunIur; korkudun, Lerrden korkuyorIurdi. BIr Iumur yogurur gIbI
yoguruyordu ILe InsunIigi. EIbIseIerden buIiyor, geIIp yrekIere yerIeIyordu. Ve emredIyordu o
umunsiz sesIyIe: DIz k Guvur! kyorduk. Soyun Guvur! Soyunuyorduk. BucukIurini u Guvur!
Aiyorduk. Oynu Guvur! Oynuyorduk. Tkr ereIIne, Lkr vuLuninu Guvur! Tkryorduk. AIIuIini
Inkur eL Guvur! nkur eLLIk onu du...
PekI yu koruyucuIurimiz ne yupiyorIurdi? Ne yupiyordu erILIerI uILin yuIdizIi umIruIIer, nuzenIn
dIpIomuLIuri LIIuI DevIeLIerI`nIn, gngrm konsIIerI? KumeruIur yerIeLIrIyorIurdi gemIIerIn
gverLesIne ve bogumuyi IIIme uIiyorIurdi! MurIur uIdiriyorIurdi bundoIurinu, oyun IuvuIuri
uIdiriyorIurdi... isLirup igIikIuriyIu duuIur, LuyIuIurinin kuIukIurini LirmuIumusin dIye! Oysu, IILur
muIIyeLInde bIr Lop uLii, bIr Lek emIr... zIncIrInI kopurmi suIdirgunIuri durmudugin eLmeye yeLer de
urLurdi beIkI... Amu yupiImudi o Lop uLii, o emIr verIImedI! (enden Selc2 Sole Ancdol:c, s.zzo-
zz)
(NoL: MeImeL CoruI du kILubinu NureddIn Puu`yi ve TrkIerI suIuyun bImIerI uImumi.)


TA#H DETE# 1q.oq.zoo8
Aye Hr
1qzz`de GzeIIm zmIr`e KImIer Kiydi?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

q EyII zoo8 SuIi gn, buziIuri IIn 'Guvur` buziIuri IIn 'GzeI` zmIr`In dmun IguIInden
kurLuIuunun 86. yiIdnm kuLIudik. O gn, HuberLrk LeIevIzyon kunuIindu BuIIek PumIr`In
yneLLIgI Sz Sende progrumindu, Atein Gelini Gct:r z2ir (Dogun KILup, zoo8) udIi uIbm-kILubin
yuzuri MeImeL CoruI`Iu bIrIIkLe kurLuIuLun sonru ikun zmIr yungininin msebbIbInI urudik. EIbeLLe
kisucik bIr progrumdu ne kudur yupiIubIIIrse. Progrumu ELyen MuIupyun du LeIeIonIu kuLiIdi.
Progrumin kisiLIi sresI IInde, uncuk yzeyseI bIImde degInebIIdIgImIz konuIur Ise unIurdi:
TrkIye`de uzun yiIIur, yungini Yunun orduIurinin ve onIuru yurdimci oIun #umIurin ikurdigi
unIuLiIdi. ErmenI MeseIesI IIe bugIunLiIi bIr bIImde, 1q8o`II yiIIurdun sonru ErmenIIer suIunmuyu
buIudi. BuLi kumuoyundu Ise buindun berI, yungini TrkIerIn ikurdigini dnen nemIIce bIr
kesIm vurdi. Buzi kesImIer Ise yunginin LuruIIurdun IerIungI bIrI veyu bIrkui LuruIindun kuzuru
ikuriIdigini LuImIn edIyor.
TIZLIR, YANITLAR . MeImeL CoruI, kILubindukI buzi ImuIuru rugmen, progrumdu kesIn bIr dIIIe
eIrI 'ErmenIIer veyu YununIiIur yukLi` denemeyecegInI syIedI umu 'zmIr`I TrkIer yukLi!` LezIne de
sicuk bukmudigini uiku beIIrLLI. ELyen MuIupyun Ise LurIIseI gerekIerIn sudece o unu uIL
okumuIurIu degII, oIuyin ncesInI ve sonrusini kupsuyun genI upIi bIr degerIendIrme IIe orLuyu
ikubIIecegInI, bu bugIumdu 'bLn dnyunin zmIr`I kImIn yukLigini bIIdIgInI` syIedI. MuIupyun`in
Imusi zmIr`I Trk LuruIinin yukLigi yoIunduydi. Ben Ise uksIne beIgeIerIn kiLIigi doIuyisiyIu 'zmIr`I
ErmenIIer veyu YununIiIurJ#umIur yukmumiLir` deyIp IIn IInden ikiImusinin dogru oImudigini
uncuk resmI LurII II sLnde durmusu bIIe, zmIr`e IIk gIren ordu komuLuni 'SukuIIi` NureddIn
Puu`nin sorumIu oIdugunu duIr pek ok emurenIn oIdugundun sz eLLIm. Bu IuILu, bu konudukI
bIIgIIerIn bIr dkmn yupucugim.
ZMR'I OGRL . $eIIr bIr kI yigini. nsunIurin ve kzIerIn gIkIe ekLIkIerI Lop urubuIuri
urusindun geIyoruz. Ne YununIiIur ne bIz IIerImIzI gmmeye vukIL buIumumiLik. Trk ordusu,
Trk eIIrIerInI uLeLen kurLurmuk IIn vur IiziyIu kouyor. Yunun ordusu du yupLigi yunginIurdun,
cInuyeLIerden kuiyor. HI bIrIsI br LuruIu zerrece merIumeL gsLermIyor. HuIIde EdIp (Adivur)
MusLuIu KemuI`In Uuk`Lun zmIr`e yoIcuIugunu unIuLLigi Turl'un Atele 2tihcni udIi kILubindu (s.
z8z) AIueIIr`I byIe unIuLir. Ardindun 18 kurun yurusinu rugmen IuyuLLu kuImuyi buurun mucIzev
usker KemuIeLLIn SumI Puu`yIu SuIIIII`ye dogru yoIu koyuIurIur. YoIdu zmIr KrIezI`ne demIrIemI
oIun Edgur QuIneL zirIIisindun bIr mesuj uIun MusLuIu KemuI. Trk ordusunu LesIIm eLmek
IsLedIkIerInI syIeyen konsoIosIur grmeIere IungI kumundunin gnderIIecegInI sormukLudirIur.
KImIn eIrInI kIme verIyorIur! dIye bugirir.
KRAMIR OTILI . Yorgun ordunun konukIudigi NII`In (ImdI KemuIpuu) bIruz IIerIsIndekI
BeIkuIve`den zmIr`e bukurken de, yubunci Iurp gemIIerIyIe doIu krIeze ve AnudoIu eIIrIerInIn
uksIne Lek bIr dumunin bIIe LLmedIgI eIre uzun uzun bukLikLun sonru yunindukIIere Bu eIre bIr
ey oIsuydi ok zIrdm der. Yunun ordusunun uceIe IIe Lerk eLLIgI zmIr`de kendIsIne nce
Kuriyuku`du bIr kk IuzirIunir nk zmIr`In II kurmukuriikLir umu Bornovu`dukI bIr kke
yerIeIIIr. Ordu mensupIuri ve zmIr`In IIerI geIenIerI onu kuriIurindu grnce bIruz uirirIur. nk
Ienz geImesInI bekIememekLedIrIer. $ukinIik geInce byk bIr coku yuunir. Ho geIdIn demeye
geIenIer, IekIer, eIenkIerIe ssI bIr soIrudu yenIIen yemek, uIkiIur, yuusin sesIerI. Ancuk bIrden
sIIuIIur puLIur ve MusLuIu KemuI urkudu bIr oduyu kupunir. Kupiyi kupuLmudun nce de #uen EreI`e
serL bIr ekIIde ne oIdugunu bukmusini emreder. BIr sre sonru unIuiIir kI, Trk orduIurinin nnden
kuun YununIiIurdun bIr bIg eIrIn gIrIInde oIuk bruIIm Bey`In emrIndekI Trk bIrIIgI IIe
kuriIumi ve sIIuIIur ekIImILIr. Ardindun meIur oIuy yuunir. MusLuIu KemuI, Kuriyuku`du bIr
zumunIur Yunun KruIi KonsLunLIn`In du kuIdigi beyuz kke gIrerken kupiyu serIIen Yunun buyrugini
kuIdirLucuk urdindun $evkeL Sreyyu`nin dedIgI gIbI 'gen bIr IIuI` gIbI eve gIrecekLIr. zmIr`e gIrIInIn,
zmIrIIIerIn meIur deyIIyIe sLIrduL`in yunI 'gerI uIiniin` IkIncI gnnde Lek buinu soIugu
Kordon`dukI Krumer OLeI`de uIun MusLuIu KemuI`In uIeIuceIe kuruIun soIrudu yemegInI yerken
gursonIuru 'KruI KonsLunLIn de bu oLeIe geIIp, burudu bIr kudeI ruki Ier mIydI? dIye sormusi,
gursonIurin 'Huyir Puu eIendImIz` demesI zerIne, 'OyIeyse neden zmIr`I uImuk IsLemI? demesI
(AkLurun AydemIr, Tel Adc2, CIIL z, s.6z1) pek munIdurdir.
YANGIN BA$LIYOR . sLIrduL`in drdnc gnnde Ise bLn bu gzeI Iuvu LersIne dnecekLIr.
zmIr`In en mumur, en gzeI, en zengIn muIuIIeIerI uIevIer IIndedIr nk. Yungin IizIu MusLuIu
KemuI`In yerIeLIgI eve yukIuirken, MusLuIu KemuI, uLe emberI IInde punIk IInde kuiun IuIkin
urusindun uik bIr oLomobIIIe UukIzude Muummer Bey`In GzLepe`dekI evIne dogru yoIu ikur. O gn
bIr suIkusLu kurbun gILmemesI byk bIr mucIzedIr.
DenIz bukir kirmiziIiginduydi. En kLs de, urkuIurindun geIen Im uLeI IIe nIerIndekI derIn
denIz urusindu kuIun dur riILimIurdu bIrbIrI zerIne yigiImi bInIerce Insunin srekII oIuruk
kIIomeLreIerce uzukIikLun IILIIebIIecek korkun igIikIuri ykseIIyordu. Akkor IuIIndekI dev
buIonIurin srekII oIuruk Iuvuyu IirIuLiImusini, ukuryukiL buIunun yerIerIn uLe uImusini, Iuvunin
LIksIndIrIcI bIr kokuyIu kupIunmusini, bu urudu zerImIzden uLe suun buIuLIurin, yunik kmr
puruIurinin ve kiviIcimIurin geIInI bIr kez LusurIuyin. Le o zumun seyreLLIgImIz byk ve korkun
yikimin korku veren grnn gznzn nnde cunIundirubIIIrsInIz. ngIILere'de
yuyimIunun Dcil Mcil guzeLesInIn muIubIrI Wurd PrIce 16 EyII LurIIII yuzisindu byIe unIuLiyordu
zmIr Yungini`ni.
YANGIN NIRII BA$LAI? . O gn de bugn de pek ok kIInIn yunginin nerede buIudigi
meseIesInI udeLu yungini kImIn ikurdigi sorusunun cevubi ImI gIbI orLuyu koymuIuri IIgInLIr.
BuziIuri yunginin #um muIuIIesInde buIudigini, buziIuri ErmenI muIuIIesInde buIudigini
syIemILIr. Ancuk IerkesIn zerInde unIuLigi Iusus yunginin uyni undu bIr ku nokLudu bIrden
buIudigi ve yunginin Trk veyu renk muIuIIerInden buIumudigi yoIundudir. Yunginin #um
muIuIIesInde buIudigini IIerI sren kuynukIurdun bIrI Dr. inur ALuy`in Tcrih inde z2ir (Yuur
EgILIm ve KILr VukIi YuyinIuri, 1q;8) udIi kILubidir. Yuzur, ErmenI #uIIp TourIun`u duyunuruk,
yungindun bIr suuL kudur once bIr Trk uyukkubi boyucisinin ErmenI muIuIIesInIn sokukIurindun
bugiruruk geLIgInI ve burudukI MsImunIuru kumuIurini bIIdIrdIgInI unIuLir. Burudun unIuiIdigi
kuduriyIu yungin ErmenI muIuIIesInde degII buku yerde ikmiLir. ALuy yunginin iki yerInIn SL.
ConsLunLIn #um muIuIIesI, pIunIuyicisinin du #um PuLrIgI HrIsosLomos oIdugunu syIer. (MIIII
McudeIe boyuncu #um mIIIIyeLIIIgInIn IIderIIgInI yrLen HrIsosLomos, sLIrduL`Lun sonru denIze
yukin AyIu oLInI KIIIsesI`ndedIr. KIIIse denIze ok yukin oIdugu IIn koIuycu kuubIIecegI IuIde
kumumi, yurgiIundikLun sonur InIuz yerIne gLrIrken IuIk LuruIindun IIn edIImILIr.) Yungindu
EcoIe EvungeIIque`Le sukIunun #umIuru uIL o bIn degerII kILubin yunmusinu #um kundukiIurin nusiI
ruzi oIdugunu unIuLmuyun yuzurin verdIgI dIger IIgIn uyrinLi Ise yungindun kisu sre nce Sedu-yi
Huk guzeLesI ve buzi Trk kuruIuIurinin Trk muIuIIeIerIne Luinmi oImuIuridir. (s.88-qz)
sLunbuI`du yuyinIunun Djcctc2crt (Suvu Meyduni) udIi ErmenIce guzeLenIn 1q EyII 1qzz LurIIII
nsIusindu, 16 EyII`de zmIr`den uyriIun bIr gencIn IIkuyesI Ise yunginin iki yksn IurkIi
unIuLir: q EyII cumurLesI gIeden sonru Trk svurIIerI zmIr`In Kordon Boyu`ndun drLnuIu,
kiIiIuri ekIImI vuzIyeLLe eIre gIrdIIer. OnIur eIre gIrerken, nIerInden evredekI #um vuLunduIur
korkuyIu kumuyu uIiiyorIurdi. Yunun uskerIerI de eIbIseIerInI ikurip sIIuIIurini uLip kuiiyorIurdi.
Gece Trk uskerIerI ve sIIuIIi upuIcuIur kuriIurinu kIm ikursu, #um veyu ErmenI yukuIuyip beIIrsIz
bIr yere gLrmeye buIudiIur. HuIk subuIu kudur sren sIIuI sesIerI urusindu geceyI geIrdI. Puzur
subuIi sIIuIIi upuIcuIur ve uskerIer uriyu duIdiIur ve urubuIuru, uLIuru, sirLIurinu ne vursu koyup
Trk muIuIesIne LuidiIur. Akumu dogru uyni durum ErmenI muIuIIesInde LuLbIk edIIdI. AruLirmu
ve soruLurmu yupmuk gerekesIyIe evIere gIrIIIyor, evIerde ne vursu soyuIup LuIun edIIIyordu. Kuri
koyunIur du IdrIyordu. SuIi gn gIeden evveI gneyden denIze dogru serL bIr rzgur esmeye
buIudi. Busmune sLusyonu`nun nndekI bIr ErmenI evInden yungin dumuIuri ykseIdI. Yungin
genIIeyerek ErmenI muIuIIesIne ve kIIIsesIne dogru yuyiImuyu buIudi. Buindu yungin MorLukIyu
#um muIuIIesInI ve suIII boyunu LeIdIL eder nILeIIkLe degIIdI. ukuL ukum sL demIryoIu zerInden
bIr nokLudun IkIncI bIr yungin #um muIuIIesIne yneIdI. O gn subuILun ukumu kudur bLn IuIk
Kordon Boyu`ndu LopIundiIur. Gmrk BInusi`ndun PunLo`yu kudur IuIk LopIunmiLi. Yubunci suvu
gemIIerInden geIen memurIur ve uskerIer yuIniz LuIyun, ngIIIz ve runsiz LubIyeLIndekI kIIIerI
gemIIere uIdiIur. KendIIerIne gvenen genIer denIze uLIiyor, IIerde durun gemIIere yzmeye
uIiiyordu. BuziIuri muvuIIuk oIdu ve kendIIerInI gemIIere uIdirLmuyi buurdiIur. ErmenI KIIIsesI ve
okuIunun gIrII ve eLruIi MunIsu, OdemI, AIyon KuruIIsur ve dIger yerIerden kuun ErmenI
gmenIerIe doIuydu.. YuIuri o`den byk oIunIur serbesL birukiIiyor dIgerIerI LuLukIuniyor veyu
uskere uIiniyordu. urumbu (1 EyII) urLik yungin Kordon Boyu`nu yukIumiLi. Byk puLIumuIur
duyuIdu. Sonrudun KurunLInu HusLunesI`nde buIunun benzIn depoIurinin ve buku yunici muddeIerIn
puLIumi oIdugunu grendIk. Bu urudu ErmenI KIIIsesI`nIn de yungindun nusIbInI uIdigini ve
kLgn, kemerIerInIn dugiIdigini grdk. 16 EyII`de uIukLu drL kII Idum edIIdIIer. BunIurin IkIsI
ErmenI, bIrI de #um`du.
NLILSLN ARILA$MASI . SonuLu, IsLer #um muIuIIesInden iksin IsLer duIu sonru pek ok
kuynugin ILLIIuk edecegI gIbI ErmenI muIuIIesInden iksin, 1 EyII`de pek ok nokLudun bIrden
buIuyun yungin, o unu kudur denIzden esen IukIm rzgur ImbuLin yerInI gney-gneydogu ynnden
esen rzgurin uImusiyIu 1q EyII`de buLiyu dogru yuyiIir. 1 EyII`de konLroI uILinu uIinir umu uncuk 18
EyII`de sndrIebIIIr. z EyII gn HIsur CumII urkusindu yenI bIr yungin buIur. $eIrIn Lekrur
gvenII IuIe geImesI uncuk o EyII`de oIucukLir. Bu LurIIe kudur ErmenI, #um muIuIIeIerI Lumumen,
AvrupuIiIurin yuudigi renk MuIuIIesI Ise kismen yunmiLir. MuILemeIen 1 EyII`de rzgurin Lekrur
ImbuLu dnmesI suyesInde Trk ve YuIudI muIuIIeIerIne zurur geImemILIr. Yungindu yukIuik z,6
mIIyon meLrekureIIk bIr uIun, z bIn ev, IyerI, kIIIse, IusLune, IubrIku, depo, oLeI ve IokunLu yok
oImuLur. Trk orduIurinin nnden zmIr`e dogru srIen #um ve ErmenI suyisinin zmIr`de
yuuyunIurIu bIrIIkLe oo bIne yukin oIdugu, bunIurin uncuk zo bInInIn gemIIerIe LuIIIye edIIebIIdIgI,
gerI kuIun 18o bIn kIInIn eILII bIImIerde yuumini yILIrdIgI kubuI edIIIr. ByIece eIIr guyrImsIIm
uIuIIsInden bIr unIumdu kendIIIgInden 'kurLuIur`.
Yungin ErmenI ve #um muIuIIeIerInI Lumumen yukLigi IIn, ErmenI ve #umIurdun gerIye mIk
kuImumiLir umu EkIm 1qzz LurIIII leri guzeLesInde yuyinIunun bIr Iubere bukiIirsu, gerIde kuIun
LuinubIIIr vurIikIur , mIIyon uILin degerIndedIr. 1qzq`Len ILIburen yungin zururIurini LuzmIn
eLLIrmek IIn sIgorLu IrkeLIerInIn uIeyIIne uiIun 1o`ye yukin duvunin dosyusi orLudu yokLur uncuk,
bu duvuIurin IepsInIn 'yunginin suvu durumundu orLuyu ikLigi` IIerI srIerek sIgorLu IrkeLIerI
IeIIne bILLIgI bIIInmekLedIr. ByIece kImse yungindun dogun zururini LuzmIn eLLIrememILIr.
BASININ TAVRI . Yungini IzIeyen gnIerde, geneI oIuruk, ngIIIz, runsiz ve LuIyun busini yungin
Iukkindu LemkInII bIr Luvir LukinmiIurdir. OrnegIn 16 EyII 1qzz LurIIII The ondon Ti2es`Lu ikun
mukuIede yungini dzenII orduIur eIre gIrmeden nce eIrI eIe geIren Trk buibozukIurin
ikurdigi, uncuk dzenII Trk orduIurinin yugmuciIuru veyu yungini ikurunIuru kuri ucimusiz
duvrundigi, bunu kuriIik TrkIerIn yunginu mduIuIede yeLersIz kuIdigi unIuLiIir. GuzeLenIn 6 EkIm
1qzz LurIIII nsIusindu Ise yungini kImIn ikurdigi konusundu bIr kuniL oImudigini uncuk YununIiIur
ve ErmenIIerIn ikurdigi konusundu uzIumu oIdugu yuziIidir. runsiz guzeLeIerI Iicro eIrI
TrkIerIn, es Te2psYununIiIurin, e Mctin Ise ErmenIIerIn yukLigini IIerI srer. ABD`de ikun Neu
Yorl Ti2es eIrI YununIiIurIu IbIrIIgI yupun #umIurdun ve ErmenIIerden InLIkum uImuk IsLeyen
TrkIerIn yukLigini dnrken The Ports2onth Dcil Ti2es yungin, kuLIIumIurinin ve dIger
suIurinin IzIerInI kuIdirmuk IsLeyen TrkIer LuruIindun ikuriIdi` denmekLedIr. MIIII McudeIe`yI ve
MusLuIu KemuI`I ABD`de LuniLun IuuIIyeLIerI IIe bIIdIgImIz Dcil Mcil muIubIrI Wurd PrIce Ise yungini
kImIerIn ikurdiginu duIr IIbIr ey syIemez.
MSYONLARIN TAVRI . Benzer bIr kuIu kuriikIigi ABD, ngIIIz ve runsiz mIsyon eIIerI urusindu
du vurdir. Yunginu duIr en uyrinLiIi bIIgIIerI AmerIkuIi donunmu grevIIsI A. J. Hepburn, ABD TrkIye
Yksek KomIserI AmIruI Murk umberL BrIsLoI`e sundugu zz EyII 1qzz LurIIII q8 suyIuIik ruporundu
yungini buibozuk Trk uskerIerInIn ikurmi oIdugunu IIerI srer. Bu uskerIerIn yungin ikurmusinin
nedenI de, eIIrde pek ok yugmu ve kuLIIum gerekIeLIrmI oImuIuridir. ABD`II IsLIIburuL subuyi
Tegmen MerrIII Ise 1q EyII 1qzz`de generuI AmIruI BrIsLoI`e ekLIgI LeIgruILu 'TrkIerIn HirIsLIyun
uzinIikIur sorunundun kurLuImu pIuninu uygun oIuruk Trk muIuIIerI diindu zmIr`I yukLikIurinu ve
MLLeIIkIerI de onIuri LuIIIye eLmeye zorIudikIurinu Iknu oIdum. Sunirim ImdI sLunbuI`u suIdiri IIn
IuzirIunucukIur der. ABD`II KonsoIos Yurdimcisi Muynurd Burnes de konsoIosIugun kesIndekI
cuddeye guz dken Trk uskerIerI grdgn unIuLir.
Bunu kuriIik zmIr`dekI AmerIkun Kiz KoIejI MIsyon Bukuni MucuIIun 'Trk nIIormusi gIymI
ErmenI LerrIsLIerIn yunginIuri ikurdiginu kunuuL geLIrdIm. AnIuiIdigi kuduriyIu byIe yupmukIu
Trk ordusunu kuri BuLi`nin mduIuIe eLmesInI pIunIiyorIurdi der. zmIr`dekI BrILunyu KonsoIosu
H. umb Ise zo EyII`de IkmeLIne YununIiIurin ErmenIIerIe IbIrIIgI IInde eIrI yukLigini rupor
eder.
TIAYI $IINN TANIKLIGI . zmIr`I ErmenIIer yukLi dIyenIerIn en ok uLiILu buIundukIuri
beIge, 1q1o-1qzz urusindu zmIr LIuIye $eII PuuI GrescovIcI`In (Sirp usiIIi AvusLuryu-MucurIsLun
vuLunduidir) yungin esnusindu Neur EusL #eIIeI udIi yurdim kuruIuu udinu zmIr`de buIunun
AmerIkuIi mIendIs Murk PrenLIss`e unIuLLikIuridir. PrenLIss`In ABD`ye dndkLen sonru IuzirIudigi
ve AmIruI BrIsLoI`u, gnderdIgI kupsumIi rupor kupsumIi ruporun bIr kismi GrescowIcI`In unIuLLikIuri
zerIne Inu edIImILIr.
PrenLIss IIk kez 1o EyII`de IkIncI kez Ise 1 EyII`de yungin ikLikLun sonru gren GrescovIcI`e gre
Ier yiI bu uyIurdu on gnde bIr yungin ikurken, bu yiI EyII`n IIk IuILusindu gnde be yungin
ikmi ve kendIsInIn kirpiImi LekIIuLi bunIurIu buu ikmuyi buurmiLir. Puzur gecesI, PuzurLesI
gn ve gecesI uyni undu ikun pek ok yungin IIburi uIdigini syIeyen GrescIovIcI bu yunginIurIu bu
eLmekLe zorIundigini nk Trk uskerI vuIIsI Kuzim Puu`nin depurLmunindukI #um usiIIi ILIuIyecIIerI
grevden uIdigini unIuLiyor. DuIu nce yze yukin oIun personeI byIece ; kIIye dm. PuuI
GrescovIcI bu yzden EyII`n 1o`undun 1`ne kudur ikun yunginIurdun TrkIerI sorumIu grr. 1
EyII subuIi IkI ErmenI ruIIbIn nderIIgInde ErmenI OkuIu`ndun ve DomInIkun KIIIseIerInden ikun
bIrku bIn ErmenI riILimu dogru uzukIuLikLun sonru bu kIIIerIn bouILLigi yerIerI InceIedIgInI,
oruIurdu guz emdIrIImI ve yukiImuyu Iuzir meuIeIerI buIdugunu unIuLir. GrescovIcI Trk
yeLkIIIIerIne deIuIurcu buvurdugunu uncuk IIk yurdimin suuL ukum 18.oo`de geIdIgInI beIIrLIr. 1oo
uskerIIk bIrIIkIe suuL zo.oo`de yungini sndrmeye buIumiIur. AskerIer yunginin yuyiImusini
nIemek IIn evIerI bombuIumiIur.
AMRAL BRSTOL'LN ITKS . PrenLIss, GrescIovIcI`In bu unIuLimIurinu ve buzi uIIL
IIudeIerIne duyunuruk Ocuk 1qz`Le AmIruI BrIsLoI`e sundugu rupordu 'ErmenIIerIn ve YununIiIurin,
eIde eLLIkIerI gunImeLIerIn TrkIerIn eIIne gemesInI IsLemedIkIerI Ierkese bIIInIyordu. Yunginin
ikmusindun gnIer nce. ErmenI genIerInden oIuun bIr grubun zmIr`I yukmuk zere orgunIze
edIIdIgInI syIeyen ruporIurin vurIigidu bIIInIyordu denmekLedIr. Bugn ABD Kongre
KLpIunesI`nde 'BrIsLoI Pupers` udiyIu LusnII edIIen beIge grubunun IInde buIunun PrenLIss`In bu
ruporu ErmenI kuynukIuri LuruIindun gvenIIIr buIunmuz nk, Murk PrenLIss, Ienz oIuyin sicukIigi
srerken ve AmIruI BrIsLoI`e ruporunu yuzmudun nce, serbesL muIubIrI oIuruk uIiLigi Neu Yorl
Ti2es guzeLesInIn 18 EyII 1qzz LurIIII nsIusindu yuyinIunun '#eIIeI mun LeIIs Lrugedy` buIigiyIu
ikun yuzisindu, zmIr`In TrkIerIn eIIne gemesInden sonru bInIerce kIInIn Trk kuvveLIerInce
IdrIdgnden ve eIrI yugmuIudigindun sz eLLIkLen sonru kendI uIIL oIdugu buzi yugmu ve
Idrme oIuyIurini unIuLiyor urdindun 'BIzIerIn ogu gzIerImIzIe grdk -ve bunIuri dogruIumuyu
Iuziriz- Trk uskerIerI eIIerIndekI guzIi muddeIerI cuddeIere ve evIere uLun uskerI yeLkIIIIerce
yneLIIIyorIurdi. KonsoIos yurdimcisi Burnes bIr Trk uskerInI Gmrk BInusini ve PusuporL
Brosu`nu uLee verIrken grm. Ayni ekIIde BInbui DuvIs |KiziIIu yeLkIIIsIydI C. CIuIun DuvIs`Len
sz edIyor oImuIi| Trk uskerIerInI evIerI uLee verIrken grdgn syIedI. Donunmu devrIyesI de
AmerIkun OkuIu cIvurindu ikun yunginin TrkIer LuruIindun ikuriIdiginu uIIL oImu dIye yuzmiLi.
ErmenI uruLirmuciIuru gre, PrenLIss, bu grIerInI 'YununIi ve ErmenI dmuni` oIdugu
yuziIurindun bIIInen AmIruI BrIsLoI`n buskiIuri IIe degILIrmILIr.
'ASYA'NIN BILASI'. ABD`nIn zmIr KonsoIosu oIun ve eIre Trk ordusunun gIrmesIyIe 11 EyII
1qzz gn (yungindun nce) zmIr`den uyriIun George HorLon`un emekIIye uyriIdikLun sonru yuzdigi
ve 1qz6`du TIe BIIgIL oI AsIu ('Asyu`nin beIusi` dIye Lercme edIIebIIecek bu udIu TrkIer
kusLedIIIyordu) udIi kILup du BuLi kumuoyunu TrkIerIn suIu oIdugunu Inundirun nemII bIr
kuynukLir. KILubin usiI IsmInIn An AccounL oI LIe SysLemuLIc ExLermInuLIon oI CIrIsLIun PopuIuLIons
by MoIummeduns und oI LIe CuIpubIIILy oI CerLuIn GreuL Powers; wILI LIe True SLory oI LIe BurnIng
oI Smyrnu (HirIsLIyun NIusun MsImunIurcu SIsLemuLIk mIusinin ve Byk GIerIn Su
OrLukIiginin BIr AnIuLisi, zmIr`In Yuniinin Gerek HIkuyesI oImusi bIIe kILubin IungI LezI
suvundugunu gsLermeye yeLer.
E. AIexunder PoweII udIi bIr yuzur 1qz`Le yuyinIudigi The Str:le jor pouer in M:sle2 Asic (TIe
cenLury Co. New YorkJondon) kILubindu eIrI ErmenI ve #umIurin yukLiginu duIr yemInII
IIudeIerden sz edIp BuLi businindu IIn TrkIere yikiImusinin byk IuksizIik oIdugunu syIer.
1qz`Le yuyinIunun CurrenL HIsLory (CIIL V, s. 1q) udIi kILupLu yer uIun Smyrnu DurIng LIe Greek
OccupuLIon" udIi mukuIenIn MsImun yuzuri AIbuy #uIL GuIIp Ise yunginin ErmenI muIuIIesInde
buIudigini uncuk yungini YununIiIurin ikurdigini syIer. AIbuyu gre kundukiIur puLIuyici
muddeIerInI Ayu TrIudu ve Ayu oLInI kIIIseIerInde ve buzi zeI evIerde sukIumiIur.
ord KInross, Atcturl,ir Milletin Do:: (Altin Kitcplcr, :p) udIi meIur bIyogruIIsInde,
yunginin orIjInIne IIIkIn sugIum kuniLIurin IIbIr zumun orLuyu ikmudigini, MusLuIu KemuI`In
runsiz AmIruI DumesnII`e yunginin ErmenIIer LuruIindun ikuriIdigini syIedIgInI ve TrkIer eIre
geImeden nce kIIIseIerde eIrI yukmunin kuLsuI bIr grev oIdugunu duIr vuuzIurin verIIdIgInI
syIedIgInI, bu umuIu kuIIuniIun peLroIn ErmenIIerIn evIerInde buIundugunu ve bIrok kIInIn
yungin ikurmukLun LuLukIundigini beIIrLIr. DIger kuynukIurin TrkIerI ve zeIIIkIe IunuLIkIIgI ve
guddurIigi IIe meIur NureddIn Puu`yi suIudigini beIIrLen KInross, kendI kunuuLInIn de
sIIuIsizIundirdikIuri ErmenIIerI ImIu eLmek IIn bIr bInuyu Iupseden TrkIerIn yungini ikurdigi
yoIundu oIdugunu syIer. KInross`u gre TrkIer bInuyi uLee vermeden nce ErmenI muIuIIesIne
gIrI ikii yusukIumi ve bIr kurunLInu bIgesI oIuLurmuIurdir. Ancuk rzgur yunginin sinirIi
kuImusinu IzIn vermemI ve uIevIer ubucuk eIrI surmiLir. LIuIye LekIIuLinin yeLersIz oIuu du
yunginin bymesIne neden oImuLur.
O gnIerIn bIrIncI eIden Lunigi $evkeL Sreyyu AydemIr Ise IIk kez 1q6; yiIindu yuyinIunun Tel
Adc2`in IkIncI cIIdInde (s.6zz) 'Bu yunginin sebebI IuIu uydinIunmi degIIdIr. ErmenIIer yukLi,
#umIur yukLi, yugmuciIur yukLi, IuLLu TrkIer yukLi derIer demekIe yeLInIr.
MOIRN KAYNAKLARIN ILI$TRS . Bu kuIu kuriikIigi bugne kudur srer. zmIr`I
TrkIerIn yukLigini IddIu eden en meIur kILup, ErmenI usiIIi AmerIkuIi yuzur MurgureL HousepIun
(Hovsepyun) DobkIn`In 1q;1`de yuyinIudigi S2rnc :pzz: Destr:ction oj c it (KenL SLuLe
UnIversILy Press,1q88) udIi dII uruLirmusidir. KILup, 'Trk dosLu` AmerIkuIi yuzur HeuLI W.
owry LuruIindun urIv beIgeIerInI seIcI bIr bIImde eIe uIdigi ve oIuyin en nemII Lunigi oIun zmIr
LIuIye $eII PuuI GrescIovIcI`In unIuLiIurini es geLIgI IIn nesneI oImumukIu suIunmiLir. (owry`nIn
mukuIesInIn onIIne versIyonu IIn: ILLp:JJwww.LuIIurmenIunLuIe.comJIowry-IzmIr.ILm)
owry`ye gre 'Trk dosLu` Bernurd ewIs, The E2erence oj Modern T:rle, (OxIord UnIversILy
Press, 1q68) udIi kILubindu zmIr Yungini`nu Lek suLirIu bIIe degInmez. BIr buku 'Trk dosLu`
AmerIkuIi yuzur SLunIord SIuw Ise eI EzeI KuruI`Iu bIrIIkLe yuzdigi istor oj tto2cn E2pire cnd
Modern T:rle. Vol:2e II: Rejor2, Retol:tion cnd Rep:blic: The Rise oj Modern T:rle, :8o8-
:p; (CumbrIdge UnIversILy Press, 1q;;) udIi eserInde yungini TrkIerIn ikurdigini reddeder umu
gerek suIunun kIm oIdugunu duIr bIr nerIde buIunmuz. owry Ise AmerIkun, ngIIIz, runsiz ve
LuIyun kuynukIurinin eksIgInI LumumIumuk IIn InceIenmesI urL oIun Trk kuynukIurinin Ienz II
bIr uruLirmuciyu sunuImudigini syIeyerk konuyu bugIur.
Trk yuzuri Dr. BIIge Umur Ise, z2ir'de Y:ncnlilcrin Son Gunleri (BIIgI YuyinevI, 1q;q) udIi eserInde
bu IeIukeLLen TrkIer ve ErmenIIerIn orLukIuu sorumIu oIdukIurini, GrescIovIcI`In ruporundun
unIuiIdigi kuduriyIu yungini evIerIne sukIudikIuri LIekIerI ve cepIuneIerI yok eLmek IsLeyen
ErmenIIerIn kuzuyIu buIuLLigini, TrkIerIn de buIungiLu yunginu kuyiLsiz kuIuruk yuyiImusinu neden
oIdukIuri syIer
MLSTAIA KIMAL VI ARKAA$LARININ TLTLML
PekI, TrkIye`de unIuiIir nedenIe pek LuruILur buImuyun, duIu dogrusu zerInde konumuyu
buIumunin bIIe buziIurinin LepesInI uLLirun Lez, yunI 'zmIr`I TrkIer yukLi` LezIyIe IIgIII ne
syIenebIIIr?
BeIkuIve`den bukurken 'Bu eIre bIr ey oIsuydi ok zIrdm` dIyen MusLuIu KemuI`In yungin
sirusindukI Luvri IuIu bIr muummudir. ddIuIurdun bIrI 1 EyII`de kuImukLu oIdugu kkn
buIkonundun yungini IzIerken yunindukI gen subuyIuru yIe dedIgIne duIrdIr: ocukIur, bu
munzuruyu IyIce bukin! Bu uIevIer bIr devrIn sonu erIp yenI bIr devrIn buIudigini gsLeren bIr
yungindir. OsmunIi mpuruLorIugu`nun son yzyiIindukI bLn gnuIIuri u uLeIe LemIzIenIrken yenI
Trk DevIeLI`nIn kuruIuu ve Trk mIIIeLInIn ykseIII de cIIunu IIun edIIIyor. (Do:2:ndcn
olu2une lcdcr: Kcnclcli Atcturl unluu, Yuy. Huz. ULkun KocuLrk, Ankuru ALuLrk AruLirmu
MerkezI, 1qqq)
MusLuIu KemuI`In yuverI SuIII Bozok`un unIuLLiginu gre uIevIer 'Guvur zmIr`I` bIr kI yigininu
dnLrrken, UukIzudeIerIn GzLepe`dekI kknde bIr zIyuIeL verIImekLedIr. evzI Puu
HuzreLIerInden buku Ierkes nndekI kudeIIerI zevkIe doIdurdu. MezeIer eILII ve neIIsLI. evzI
Puu IkI ImedIgI IuIde kuIumur Luvudun Lubuginu bek bek uIiyor 'Bu zmIr`In kuIumuri du pek
buku oIuyor, umun pek zIemIIm dIye uIIyeLIe yIyordu. VeIIusiI Ierkes son kerLesIne kudur soIrudun
ve buIuyun geceden memnundu. (Bozok`Lun nukIeden smeL Bozdug, ctije te Iilrie, kI Ak
Arusindu, Truvu YuyinIuri, s. 81-8z)
'YANSIN VI YIKILSIN!'. GerIsInI MusLuIu KemuI`In yuverI SuIII Bozok`Lun dInIeyeIIm: DenIze
nuzir LerusLu MusLuIu KemuI IIe uLIIe bIr uru yuIniz kuImiIurdi. uLIIe unne ve bubusindun, yupLigi
IIerden sz edIyordu. MusLuIu KemuI de onu BukumundunIik Meydun MuIurebesI`ne uIL IuLiruIurini
unIuLiyordu. Yungin bLn deIeLIyIe sryordu. Kordon Boyu ve bugn Iuurin yer uIdi uIun uIevIer
IIndeydI. kI yuver uzukIurindu kuImiLi, umu konumuIuri duyuIuyordu. MusLuIu KemuI uLIIe`ye
sordu: 'Bu yungin yerInde sIze uIL emIuk vur miydi?` uLIIe, 'emIukImIzIn mIIm bIr kismi yunun
suIududir` dedI ve IeyecunIu ekIedI: 'Puum IsLerse IepsI yunsin. YeLer kI sIz sug oIun. Bu mesuL
gnIerI gren InsunIur IIn muIin ne kiymeLI oIur? MemIekeL kurLuIdu yu. IerIde oIunIuri yenIden ve
duIu mkemmeI bIr sureLLe yupLiririz.` Bu cevup MusLuIu KemuI`In ok Iounu gILLI. 'EveL! Yunsin ve
yikiIsin dedI. 'HepsInIn LeIuIIsI mmkndr.` (SuIII Bozok AnIuLiyor, :2h:riet, o Ocuk 1qq)
Ankuru`dun Yukup KudrI IIe bIrIIkLe geIerek zIyuIeLe kuLiIun uIII #iIki Ise MusLuIu KemuI`In 'yuIin ve
yirLiImuz sukInIIkIe` yungini IzIedIgInI LeyIL eder. (@cnlcc, s. z)
PekI o gn soIrudu kuIumur zIyuIeLI eken evzI (ukmuk) Puu`nin dncesI nedIr? evzI Puu
uniIurindu 'NureLLIn Puu`nin kisu gr uci bILen IkI oIuyu neden oImuLur. BIrI zmIr`In byk
yungini, dIgerI GuzI KemuI`In bu yungin mnusebeLIyIe yerIeLIgI oLeIden uLIIe Hunim`in
GzLepe`dekI evIne yuLiIi mIsuIIreLIdIr` der. (SIeymun KIe, Mcrecl Ietzi @cl2cl, Asleri :s:si
ccti, BIrIncI CIIL, CumIurIyeL MuLbuusi, 1q, s. z6. )
SAICI 'NAHO$ BR OLAY' MI? . Bu gr desLekIeyen bIr buku beIge de, LIIuI GIerI`nIn
runsiz komuLuni AmIruI DumesnII`In 11 EyII 1qzz gn Konuk`Lu NureddIn Puu`yIu, 1 EyII 1qzz
gn de MusLuIu KemuI`Ie GzLepe`de yupLigi grme LuLunukIuridir. DumesnII`In yurdimcisi korveL
komuLuni (sonru umIruI) Moreuu LuruIindun LuLuIun LuLunukIurdu, NureddIn Puu`nin eIIrde oLurun
#um ve ErmenIIerIn zmIr`den ikuriIuruk IkenIn yukiIip yikiImi I bIgeIerIne gLrImeIerInI
emreLLIgInI syIedIgI yuziIidir. AmIruI DumesnII`In eIrIn #um uIuIIsI urusindun Iuk edenIere cezuIuri
verIIdIkLen sonru kuIunIurinin zmIr`In geIecegI IIn eIIrden srImemesI yoIundukI nerIsIne
NureddIn Puu 'bIze ok ekLIrdIIer. OnIuru uciyucuk degIIIz. YununIiIurin IIedIgI cInuyeLIer ok
bykLr` cevubini vermILIr. NureddIn Puu`yi Iknu edemeyen DumesnII 1 EyII`de MusLuIu
KemuI`e, yungini TrkIerIn ikurdigi yoIundukI syIenLIIerI ukLurir ve BIrok kII TrkIerIn uLee guz
dkLkIerInI bIr Lukim LeIerruuL IIe unIuLiyorIur. Ben derIuI kurmuy IeyeLImIn zubILIerI LuruIindun
LuIkIkuL yupLirdim. Bu LuIkIkuL, doIuun rIvuyeLIerI LeyIL eLmedI. |Ancuk| SyIendIgIne gre ngIIIz
umIruII TrkIerIn mesuIIyeLIne Inuniyor` der. MusLuIu KemuI yunginin IguIden nce oIuLuruIun bIr
LekIIuLin eserI oIdugunu beIIrLInce, AmIruI DumesnII kendIsInden BuLiIi evreIerI Iknu eLmek IIn
duIu gI bIr LekzIp yupmusini IsLer. Ancuk MusLuIu KemuI`den duyubIIdIgI en ugir IIude 'EveL bu
yungin nuIo bIr IudIsedIr oIur. AmIruI bu szn kendIsIne bIruz zuyiI grndgn beIIrLIr, uncuk
MusLuIu KemuI`den duIu IuzIusini duyumuz. Ardindun MusLuIu KemuI konumuyi LIIuI DevIeLIerI IIe
yupiIucuk buri mzukereIerIne geLIrIr ve yungin meseIesInI kupuLir. (AkLurun CengIz IIun, KurLuIu
GnIerInde kI Grme, clden K:rt:l:c z2ir, zmIr BykeIIr BeIedIyesI ve CumIurIyeL
ImecesI, zoo;, s.q6-1oz)
IRANSIZLAR KNA OLLYOR . NILekIm, 1; EyII 1qzz`de MusLuIu KemuI Ankuru IkmeLInIn
sLunbuI`dukI muLemeL udumi HumId Bey`e bIr LeIgruI gnderIr. TeIgruILu zmIr yungininin YununIiIur
ve ErmenIIer LuruIindun duIu nceden pIunIundigi ekIIde eIrI yok eLmek IIn ikuriIdigi, bu bIIgInIn
pek ok beIge ve uIILIerIn IIudeIerI LespIL edIIdIgInI yuziIidir. DumesnII Ise z8 EyII 1qzz LurIIII
ruporundu zmIr`I TrkIerIn yukmudiginu Iknu oIdugunu, suIuIurin ErmenIIer oIdugunu LuImIn
eLLIgInI yuzuruk bu gr onuyIudigini gsLerIr. 1qz1 LurIIII Ankuru AnIumusi`ndun berI rnekIerI
sergIIenen runsiz-Trk dosLIugunun yenI bIr nIunesIdIr sunkI bu rupor. HuIbukI, ngIIIzIer,
TrkIerIn musumIyeLI konusundu uzun sre Iknu oImuyucukIur, durumu soruLurmuk IIn zmIr`e bIr
komIsyon gnderecekIerdIr. (z1 Temmuz 1qzq LurIIII :2h:riet guzeLesIndekI bu IuberI ve konuyIu
IIgIII onIurcu -ogunu kuIIunumudigim- beIgeyI bunu LemIn eden SuIL eLInogIu`nu ve Kevork
Bykugopyun`u Leekkr bor bIIIrIm.)
IALH RIIKI'NIN SZLIR . PekI zmIr`In sImsIyuI dev bIr ukuru dnmesIne neden oIun o
korkun yungindun sudece 'nuIo bIr oIuy` dIye sz eden MusLuIu KemuI duIu sonru yungin Iukkindu
konumu mudur? MuuIeseI Iuyir. OrnegIn CH`nIn 1-zo EkIm 1qz; LurIIInde Ankuru`du LopIunun
IkIncI KuruILuy`indu PurLI GeneI Bukuni siIuLiyIu yupLigi 6, suuLIIk byk N:t:l`Lu bu konudu Lek
keIIme eLmemILIr! Bunu kuriIik uyni N:t:l`Lu (TDK YuyinIuri, 1q6, s. z-q;) DuIu sonru
kurLvIzILIne Yemen, SeImunpuk, BuLi AnudoIu, AIyonkuruIIsur, DumIupinur ve zmIr suvuIuri
guIIbI. yuzdirucuk oIun 'SukuIIi` NureddIn Puu`yi Lum 16 suyIu boyuncu uIuyu uIir, ugir ekIIde
eIeLIrIr, IuLLu yerIn dIbIne buLirir.
PekI, MusLuIu KemuI`In yungin konusundukI suskunIugunun ve NureddIn Puu IukkindukI bu
IkesInIn nedenI nedIr? Bunun cevubi beIkI de uIII #iIki`nin u suLirIurindu gIzIIdIr: Guvur zmIr
kurunIikLu uIev uIev, gndz LLe LLe yunip bILLI. Yungindun sorumIu oIunIur, o zumun bIze
syIendIgIne gre, sudece ErmenI kundukiIuri mi IdI? Bu ILe o zumunkI ordu komuLuni NureddIn
Puu'nin IuyII murIIeLI oIdugunu du syIeyenIer okLu. ALuLrk`n NureddIn Puu`yi eskIden berI
sevmedIgI NuLuk`undu grnr. (...) KIbIrII, dur kuIuIi, zuIm ve ceberruL dkn bIr kImse IdI. Bu
yzden bIr zumunIur MIIIeL MecIIsI kendInI Iurp dIvuninu verIp muIkum bIIe eLLIrmek IsLemILI. (...)
NureddIn Puu`nin bIrI zmIr`de, bIrI zmIL`Le LerLIp eLLIgI IkI IInIn IIkuyesI gene o vukILIer, bIzI IkruI
IInde birukmiLir (IgrendIrmILIr). BunIurdun bIrI zmIr meLropoIILI MeIeLyos |HrIsosLomos|, LekI
de Pec2-i Scbchyuzuri AII KemuI`dIr.
BIIdIkIerImIn dogrusunu yuzmuyu kurur verdIgIm IIn o zumunkI noLIurimdun bIr suyIuyi buruyu
ukLurmuk IsLIyorum:
'YugmuciIur du uLeIn bymesIne yurdim eLLIIer. En ok eseI eLLIgIm eyIerden bIrI, bIr IoLogruIi
dkkunini yugmuyu gIden subuy, bLn Luurruz IurpIerI boyuncu ekmI oIdugu IIImIerI oLeIde
birukLigi IIn, bu LurIII vesIkuIurin yunip gILmesI oImuLur. zmIr`I nIIn yukiyorduk? Kordon
konukIuri, oLeIIer ve guzInoIur kuIirsu, uzinIikIurdun kurLuIumuyucugimizdun mi korkuyorduk? BIrIncI
Dnyu HurbInde ErmenIIer LeIcIr oIundugu vukIL, AnudoIu eIIr ve kusubuIurinin oLuruIubIIIr ne
kudur muIuIIe ve semLIerI vursu, gene bu korku IIe yukmiLik. bu kuru kuruyu LuIrIpIIIk IIssInden
buku bIr ey degIIdIr. Bundu bIr uugiIik duygusunun du eLkIsI vur. BIr Avrupu purusinu benzeyen
Ier ke, sunkI HirIsLIyun ve yubunci oImuk, muLIuk bIzIm oImumuk kuderInde IdI. BIr Iurp duIu oIsu
du yenIImI oIsuk, zmIr`I ursuIur IuIInde birukmi oImuk, eIrIn TrkIgn korumuyu kuII geIecek
mIydI? Koyu bIr muLuussip, IkeIendIrIcI bIr demugog oIuruk Lunimi oIdugum NureddIn Puu
oImusuydi, bu IucIunin sonunu kudur devum eLmeyecegInI suniyorum. NureddIn Puu, Lu AIyon`dun
berI yununIiIurin yukip kI eLLIgI Trk kusubuIurinin enkuzini ve ugIuyip irpinun IuIkini grerek geIen
subuyIurin ve neIerIerIn uIIedIImez Iin ve InLIkum IIsIerInden de pIesIz kuvveL uImukLu IdI.
(@cnlcc, Dogun Kurde MuLbuuciIik 1q6q, s. zq-z.)
uIII #iIki`nin IuLiru deILerInIn bu muIrem suLirIurini @cnlcc`nin buzi buskiIurinu koymumusi,
uyricucbc2iz Atcturl (Dogun Kurde YuyinIuri, 1q) udIi kILubindu Bu sirudu bIr meseIe ikurmuk
IsLeyen ErmenI komILecIIerI eIrI LuLuLurduIur demesI Ise 'resmI LurII` okumuIuri uisindun IIgInLIr.
SMIT NNL'NLN MASI . YiIIur sonru Yungin nerede buIudi, kIm buIuLLi
bIImIyorum.zmIr`e gIrdIgImIz gnIerIn bende kuIun en uci IuLirusi yungindir. Bu yunginIurin
sebepIerI byk LurII IudIseIerI IIndekI sebepIerdIr. KkIer emIr uIdikIurini syIerIer, bykIer
dIsIpIInInIn kuImudigini syIerIer (Teomun OzuIp, Atcturl'ten Anilcr, Kuzim OzuIp, Bunkusi
KILr YuyinIuri, 1qqz, s. oo) dIyen smeL Puu`nin kusLeLLIgI 'bykIer` ucubu kImdIr? MeseIu
NureddIn Puu oIubIIIr mI?
Szl Turihte zmir YungInI
Bugn pek ok resm LurIIIye gre ErmenIIer 1q1 TeIcIrI`nIn InLIkumini uImuk IIn ILLIIuk yupLikIuri
YununIiIurin yenIImesI zerIne urLik zmIr`de yuumukLun umuLIurini kesLIkIerI ve bunu yur oImuyun
TrkIere yur oImusin dIye byIe korkun bIr yoIu buvurmuIurdir. ErmenI muIuIIesInde Trk
orduIurinu yneIIk bIr dIrenI oIdugunu duIr bIIgIIerIe bIrIeLIrIIInce bu IILImuI gI grnr. Ancuk
bunun Lum LersI bIIgIIer de vurdir. OrnegIn zmIr`In Luninmi dokLorIurindun bIrI oIun GurubeL
Hueryun`in uniIurindu vur. (Doru Sukuyun, ir Er2eni Doltor:n Yccdillcri: Gcrcbet cercn'in
z2ir Guncesi, BeIge YuyinIuri, zoo)
Hueryun, z8 AgusLos 1qzz`den ILIburen IuLiruL LuLmuyu buIumi. HuLiruLin IIk suyIusindu, uIgici
Bui Sokugi, 1oq numurudu, GurubeL BuIubunyun`in IeruI ve ruIuL evInde oLuruyoruz. EIm EIIsu ve
bebegImIz VurLuII IIe bIrIIkLe, muLIuyuz ve ruIuLimiz yerInde dIyen dokLor yungin gnn yIe
unIuLiyor: Bu gn Uru YorLusu (Meryem`In gge ykseIII) erLesI. zmIr`In HirIsLIyun uIuIIsI IIn LuLII
ve kuLIumu gn. OgIeden nce, InsunIur Ier zumunkI gIbI gezInIyorIur. Akumu dogru, TrkIerIn
AIyon nIerInde bIr Luurruz buIuLLikIurinu ve kk bIr zuIer kuzundikIurinu duIr bIr syIenLI
doIumuyu buIudi; II nemsemedIk.. ZengIn ErmenIIer ve zengIn ErmenI dokLorIur zmIr`I Lerk
eLLIIer. Bunu geIInce, Trk IkmeLI uIeyIIne IIbIr ey yupmudigim IIn, zmIr`I Lerk eLmeyI
dnmyorum. AksIne beIedIye dokLoruyum ve uskerde Lum drL yiI geIrdIm ve kusursuz IIzmeLImI
LeyId eden resmI beIgeIerIm, muduIyuIurim vur. DoIuyisiyIu, LeIIIke bu kudur uzukken, zmIr`de
uIuLigim konumumu kuybeLmek IsLemIyorum.
Hueryun, q EyII`de eIre geIen Trk uskerIerInIn, onIurdun korkun guyrImsIImIerI 'korkmuyin sIze
bIr ey yupmuyucugiz` dIye LeskIn eLLIgInI, uncuk erLesI gn eIre IndIgInde Ier yerIn kurumu kunIu
doIu oIdugunu ve zeIIIkIe ErmenI Meyduni`nin yugmuIundigini grdgn beIIrLIyor. 1 EyII
urumbu IIe IureLIenmI gne uIL suyIudu Ise, gIeden sonru suuL IkIde ErmenIIerIn yerIeIm bIgesI
oIun HuyLnos ynnden dev bIr buIuLun ykseIdIgInI ve uyni undu bIrok yerde, kusLen ikuriIdigi
beIII oIun uIevIerIn gg surdigi yuziIi. Hueryun, kendIsInI Trk sunun bIr Trk uskerInIn bIz Iuzim
oIunini yupLik, sIz gerI dnn dedIgInI, bundun sonru du ocukIurinin Ier bIrInIn eIIne bIr boIu
LuLuLuruIuruk devum edecek gIerIn buIudigini unIuLiyor. Hueryun`u gre, ErmenIIer eger eIrI
uLee vermeyI dnseIerdI, bunun IIn Trk uskerIerInIn eIrI konLroI uILinu uImusini bekIemezIerdI,
duIu eIrI geIIrIerken bu II yupurIurdi.
IARKLI YAKLA$IMLAR . PeIIn Bke`nIn gerekIeLIrdIgI bIr szI LurII uruLirmusi (z2ir :p:p-
:pzz:Tcnillillcr, TurII VukIi YurL YuyinIuri, zoo6), zmIr`dekI yungini yuumi evunLenIerI
konuLurmukLudir. 1q1q dogumIu evunLen kkenII erdInundo SLuno Ise Hueryun`dun IurkIi bIr
IIkuye unIuLiyor: O gece yungin buIudi GuzI BuIvuri`ndu. Evde oIuk ocuk, unnem, bubum, umcuIur
IepsI vurdi. BIr buLLunIye uIdik, nerde yuLucugiz beIII degII. zmIr`den Turun`u gILmek..!!?? VesuIL yok,
urubu uIimuz, IIbIr ey. ErmenIIer bIrIncIydI yungini ikurun. YununIiIur urpiiyordu uru sirudu.
TrkIer EreIpuu`du, yukuriduydiIur. ErmenIIer YununIiIurIu bIrIIk urpiiyordu o zumun. Eee
grdIer, TrkIer buIudiIur Inmeye EreIpuu`dun zmIr`e dogru, yunginu verdIIer zmIr`I.
Bunu kuriIik eyIu NeyzI`nIn en Ki2i2? Turlie'de Sozlu Tcrih, Ki2lil te znellil, (IeLIIm
YuyinIuri, zooq) udIi kILubindu yer verdIgI zmIr`In nI uIIeIerInden KuLIpzudeIere mensup GIIem
ren Ise 'O depoyu ErmenIIer mI LuLuLurdu, TrkIer mI LuLuLurdu? Bunu kuIirsu TrkIer LuLuLurdu,
byk bIr koIuyIik ve LemIzIIk oIsun dIye. Ve sonru kImse, kr oIsun #umIur, ErmenIIer yukLi, demedI.
bIr de o vur. Demek kI su bIzdeydI. Amu yuniIubIIIrIm dIyerek bIr eIL zeIeLIrI yupur. GIIem
Hunim`in u szIerI Ise IukIiIik duygusu IIe suIuIuk duygusunun nusiI I Ie oIdugunu gsLerIr:
Byk bIr pIsIIk kuIkLi, umu IukIi miydiIur Iuksiz miydiIur? BIr mIkLur IukIiydiIur. nk OsmunIi
mpuruLorIugu kmL. ken bIr devIeLIn orusini burusini kopurmuk du yubunciIur IIn koIuydi. O
Iuurin oIdugu yer, bInIerce ErmenI, #um ve YuIudI`nIn burinugiydi. O LemIzIIgI yupmuk IIn onu
yupLiIur..OImuIi miydi byIe bIr ey oImumuIi miydi, onu IuIu dnrm. Bu LoprukIur bIzIm
oIdugu kudur onIurin du Iukkiydi, Lu ecduLIurindun berI. BIzIm vuLun LoprukIurimiz dIyoruz, eveL ok
kr bugne, umu bIzIm kudur onIurin du memIekeLI.
BuIungiLu sudece okuyucum, ImdI Ise dosLum oIun zmIr`II udiI Kocugz`n bunu zeI oIuruk
unIuLLikIuri du IIgIn. zmIr`In nI yuzuri SumIm Kocugz`n ogIu oIun udiI Kocugz yIe dIyor:
..guI`den nce zmIr Gmrg`nde uIiun, GIrIL`II oImukIu bIrIIkLe, HeIenIku ve runsizcu
bIIdIgInden IguI uILindu du bu vuzIIesInI srdren, sLIrduL`Lun sonru 1qz;`ye kudur Sundik EmInI
oIuruk vuzIIede kuIun unne-dedem udiI SumI Bey ve KurLuIu Suvui romuni yuzun bubum Husun
SumIm IIe Kuriyuku`du uyni evde yuudim. Bubumin, dedemIm uniIurini dInIeyIInI, evrukini
okuyuIurini ok IyI unimsiyorum. Ancuk duIu sonru bunun sudece IguI gnIerIne yogunIuLigini,
sLIrduL ve yunginin Iep pus geIIdIgInI Iurk eLLIm. kIsI de, Yeni Asir GuzeLesI`nIn Ier q EyII gn
yuyimIudigi ve uIL yuzisi 'q EyII zmIr Yungini, Yunun`in son kuIpeIIgI` gIbI bIr eyIer oIun o nI
yungin IoLogruIIsI subILIIgInde dururIurdi. Ancuk, pederIn Kclpcllilcr-Dol:dizin romuninin
yuyinIunmusindun bIrku yiI sonru dedem, bIr subuI IIk vupurIu, ben SunL-JosepI OrLuokuIunu, o
PusuporL`LukI nurgIIe kuIvesIne gILmek IIn AIsuncuk`u geerken sLIrduL`Lu, ErmenI KIIIsesI`nIn kubbe
muzguIIurindun uIevIerIn ykseIIInI ve kubbenIn kn NumuzguI muIuIIesInden nusiI
IzIedIkIerInI, ErmenI muIuIIesInIn yunginin nne gemek IIn nusiI epeevre dInumILIendIgInI
unIuLLi. KIIIse yungini IIn, Inde cepIuneIIk vurdi, KrIezde uIurgudu bekIeyen gemIIer onIuri kubuI
eLmIyordu. Yu SukuIIi NureLLIn kundukIudi yu du Lopyekn InLIIur eLLIIer sz IIme IIemILI....
BTRRKIN . Her okuyucu, yukuridukI unIuLiIur eIIgInde kendI LurII okumusini yupucukLir.
Ancuk, urusi du bIr gerekLIr kI, pek ogumuz bu bIIgIIerden bIIe muIrum bydk. Bunun nedenI de
LurIIImIzIn buzi suyIuIuri Iukkindu konumunin udeLu bIr Lubu IuIIne geLIrIImesI. PekI bugn resmI
LurIIIn nndekI en byk engeI gIbI gzken 'zmIr`I TrkIer yukLi` dendIgInde 'zmIr`I ALuLrk ve
urkuduIuri yukLi` dIye unIuiImusinin nIenmesI IIn soruyu 'zmIr`I NureddIn Puu mi yukLi?` dIye
degILIrmek LikunikIigimizi uur mi? zmIr`e kImIerIn kiydigi konusunu uikIigu kuvuLurmuk IIn Iem
AmerIkun, runsiz, ngIIIz ve LuIyun kuynukIurinin, Iem resmI ve yuri-resmI, gIzII yu du uik Trk
kuynukIurinin, Iem Yunun, #um ve ErmenI kuynukIurinin kuriIuLirmuIi bIr okumusinu IILIyu vur,
Iem de bu oIuyin IInde yer uIdigi LurIIseI bugIumi yunI OsmunIi`nin son yzyiIindun bugune kudurkI
CumIurIyeL LurIIInIn sIyusI, ekonomIk, sosyuI, kILreI ve zIIInseI uidun unuIIze LubI LuLuImusinu.
YunI 'SukuIIi` NureddIn Puu`nin uIsindu NureddIn PuuIuri dogurun zIInIyeLI unuIIz eLmemIz, zmIr
Yungini zeIInde 1q1o`Iurdun berI 'duIIII dmunIur` oIuruk grIen guyrImsIImIere kuri yneILIIen
sIsLemuLIk srgn, ImIu ve sermuye LrunsIerI poIILIkuIurini IrdeIememIz duIu sugIikIi sonuIur
verecekLIr.
TA#H DETE# o;.oq.zoo8
Aye Hr
6-; EyII`de devIeLIn 'muILeem rgLIenmesI`

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

AgusLos 1qz8`de YununIsLun Bubukuni EIeILerIos VenIzeIos, Bubukun smeL Puu`yu ve DiIIerI
Bukuni TevIIk #L (Arus) Bey`e bIrer mekLup yuzuruk YununIsLun`in Trk LoprukIuri zerInde
Iuk eLmedIgInI ve demokruLIk TrkIye IIe IIIkIIerInI geIILIrmek IsLedIgInI beIIrLmILI. Bu
mekLupIurin sonucu VenIzeIos`un sLunbuI ve Ankuru`yu yupLigi IkI purIuk zIyureL oIdu. kI Ike,
1qz LurIIII mbudeIe unIumusinin IIemeyen yunIurini 1qo`du IkI purLI IuIInde Trk-Yunun
DosLIuk, TuruIsizIik, UzIuLirmu ve HukemIIk AnLIumusi`ni ImzuIuyuruk dzeILLIIer. 1q1`de smeL
Puu ve TevIIk #L Bey ALInu`yi zIyureL eLLI. TevIIk #L Bey 1q`de sinir gvenIIgInI grmek
zere Lekrur ALInu`yu gILLI. YununIsLun Bubukuni TsuIdurIs IIe DiIIerI Bukuni MuxImos uyni yiI
Ankuru`yu geIdIIer. kI Ike urusindukI buIuyi, 1z Ocuk 1qq`Le VenIzeIos`un MusLuIu KemuI`I NobeI
Buri OdI`ne uduy gsLermesI IIe LuIundi.
BALAYI BTYOR 1qq`Le TrkIye, YununIsLun, #omunyu ve YugosIuvyu urusindu BuIkun
AnLunLi, 1q8`de yenI bIr 'LuruIsizIik` unIumusi ImzuIundi. 1qq1`de TrkIye, K:rt:l: gemIsI
uruciIigiyIu suvu doIuyisiyIu YununIsLun`du Ikm sren korkun uIigu merIem oImuyu uIiLi.
1qz`de Yunun KruI ve KruIIesI TrkIye`yI zIyureL eLLIgInde Ier ey yoIundu grnyordu. Ancuk,
1qq`Le BuIkun PukLi`nin yenIIenmesInIn urdindun, YununIsLun`in Kibris sorununu BM`ye Luimusi
buIuyinu son verdI. Bu IuILukI konumuz bu gerIIImIn IIk uci meyvesI oIun 6-; EyII 1q
'poro2`u. LIruI eLmeIIyIm kI, bu oIuyi yuzip yuzmumuyi uzun sre dndm. nk buziIurinin
sundigi gIbI, durmudun LurIIImIzIn kurunIik, yz kizurLici dnemIerInI unIuLmukLun zevk uIiyor
degIIIm. AksIne Ier seIerInde 'keke bunIur oImusuydi`, 'keke zumunindu konuup IuIIeLseydIk de
yuzmuk zorundu kuImusuydik` dIyorum ve sugIikIi bIr LopIum oImuk IIn gemIIe yzIemek
gerekLIgI InunciyIu, buzi okuyucuIuri zmek veyu kizdirmuk puIusinu yuzmuyu devum edIyorum.
Konumuzu dnersek; YununIsLun`in 1qq`Le Kibris`u 'kendI kuderInI LuyIn Iukki`nin Luninmusi IIn
BM`ye yupLigi buvuru kubuI edIImeyIp de GrIvus IIderIIgIndekI EOKA Kibris`Lu ngIIIzIer`e kuri
Lerr eyIemIerInI buIuLLigindu, ngIILere, TrkIye ve YununIsLun`i Dogu AkdenIz`I eLkIIeyen sIyusuI
suvunmuyu IIIkIn sorunIuri grmek zere ondru`du LopIunucuk I bIr konIerunsu duveL
eLmILI. TrkIye duveLI Iemen kubuI ederken, YununIsLun bIruz nuzIunmiLi umu sonundu LuruIIur
zq AgusLos`Lu ondru`du buIumuk IIn szIemIIerdI.
AsIindu, uyIur nce, IkLIdurdukI DP IIe muIuIeIeLLekI CHP ve Osmun BIkbui`nin CumIurIyeLI
MIIIeL PurLIsI`ne mensup mIIIeLvekIIIerI #um uIeyILurIigini kikirLucuk nergeIerInI vermeye
buIumiIurdi. SIyusIIerIn en byk yurdimcisi Ise TrkIye MIIII TuIebe ederusyonu (TMT) IIe
Kibris TrkLr CemIyeLI (KTC) IdI. KTC Bukuni, urriet guzeLesI yuzuri ve uvukuL HIkmeL BII,
1qz`de Adnun Menderes ve uud KprI`nn ALInu zIyureLInde resm IeyeLe duveL edIIecek
kudur IkLIduru yukin bIrIydI. YneLIm kuruIu yeIerInden KumII OnuI Ise MIIII EmnIyeL HIzmeLIerI
(kisu udiyIu MAH, MIIII sLIIburuL TekIIuLiJ MT`In seIeIIydI) yesI bIr buku guzeLecIydI.
CemIyeLIn dIger nemII IsImIerI Dr. HsumeLLIn CunzLrk, OrIun BIrgIL, AImeL EmIn YuImun,
Dr. ZIyu Somer, NevzuL KurugII ve KumII OnuI`di. DevIeLIn muddI yurdimdu buIundugu bu
rgLIerIe Iem DP LekIIuLIurinin Iem de LeksLII, Ie-cum, moLorIu LuiLIur, derI-kunduru, LLn-
IkI, gemI, su gIbI eILII IkoIIurindu IuuIIyeL gsLeren sendIkuIurin IIgIn IIIkIIerI vurdi.
BASININ KI$KIRTICILIGI BuLu sLunbuI`du yuyinIunun, urriet, Yeni Scbch IIe zmIr`de
yuyinIunun Gece Postcsi oImuk zere Lm guzeLeIerde, Iemen Ier gn sLunbuI ener #um
PuLrIkIunesI ve PuLrIk ALIenugorus uIeyIIne IuberIer boy gsLerIyordu. SIyuseLIe IIgIIenmesI
yusukIunun ve ekmenIkIIgI reddedIIen PuLrIkIune, 'ener, Lm OrLodoks dnyusini LemsII eden
ekmenIk puLrIkIIk oIdugu IuIde, sessIz kuIuruk KibrisIi #umIur`in IIderI MukurIos`u
desLekIemekIe` suIuniyordu. Ayricu, guzeLeIer, PuLrIkIune`nIn LopIudigi bugiIuri gIzIIce Kibris`u
yoIIudigini IddIu edIyorIurdi. YununIsLun busini du bo durmuyordu eIbeLLe. Ethnilos Kirils`In
ALuLrk IukkindukI ugir yuzisi TrkIye`de byk LepkIye neden oImuLu.
16 AgusLos`Lu KTC Bukuni HIkmeL BII, KibrisIi TrkIer`In IIderI Dr. uziI Kk`n 'ududukI
YununIiIur`in Trk uzinIigu kuri kuLIIum IuzirIigi IInde oIdugunu duIr` mekLubunu Lm
ubeIerIne gndererek, yeIerInden 'ondru ve ALInu`nin korkucugi erkeke bIr ses` ikurmuyu
duveL eLLI. z( A:stos'tc Adnun Menderes Imun okunLusi`ndukI yemekLe YununIsLun ve Kibris
uIeyIIne guyeL serL bIr nuLuk uLuruk 'urumbunin geIIInI` mjdeIedI. Ardindun sLunbuI
UnIversILesI TuIebe BIrIIgI, Yunun pusuporLIu #umIur`in muIIurinin msudere edIIIp, yurLdiinu
ikuriImuIurini LuIep ederken, guzeLeIerden KibrisIi TrkIer`In zor durumdu oIdugunu okuyun
vuLunduIur, Kibris`u gILmek IIn TMT`ye kILIeseI buvuruIur yupmuyu buIudiIur. ddIuIuru gre
skenderun ubesIne z bIn, Adunu ubesIne 1 bIn buvuru yupiImiLi.
EyII`de, HIkmeL BII`Ie bIr ukum yemegI yIyen Menderes, ZorIu`nun ondru`dun gnderdIgI
LeIgruILun sz edecekLI. TeIgruILu ZorIu, grmeIerde zor durumdu kuIdigini, mzukere
kouIIurinin zor oIdugunu, orudu urLik 'dIzgInIenemeyen` bIr Trk kumuoyundun sz eLmeyI
urzuIudigini yuziyordu. HIkmeL BII seIerberIIk emrInI uImiLi. Ayni gn guzeLeIerde #um
cusususun yukuIundigi IuberI ikLi. BIr grup gen TuksIm`de gvde gsLerIsI yupuruk, zerInde
'Kibris TrkLr` yuziIi bIr punkurLi PuLrIkIune`ye birukLi. Ayricu Trk buyruginu dII uzuLLigi IddIu
edIIen bIr #um gencI dvId ve buzi #um guzeLeIerI yukiIdi. ArLik I buruL Iiisini puLIuLucuk
kiviIcimi ukmuyu geImILI.
ATATLRK'LN IVNI BOMBA Buzi #umIurin Trk komuIuri LuruIindun yurim ugizIu du
oIsu 'o gn pek diuri ikmumuIuri, ocukIurinu ve kuriIurinu gz kuIuk oImuIuri` yoIundu
uyuriIdikIuri o meum 6 EyII 1q gn, suuL 1.oo`de rudyoIur, SeIunIk`Le ALuLrk`n dogdugu
eve bombuIi suIdiri yupiIdigi IuberInI verdI. OgIeden sonru stcnb:l Elspres udIi zo-o bIn LIrujIi
buIvur guzeLesI, IuberI IkI uyri buskiyIu kumuoyunu duyurdu. Sonrudun grenIIecekLI kI, DP`yIe ve
MAH`Iu IIIkIsI oIun guzeLe suIIbI MILIuL PerIn ve Yuzi IerI Mdr GkIn SIpuIIogIu, SeIunIk`Le
bombunin puLIuyucugini nceden bIIdIkIerI IIn kugiL sLoku yupmiIur ve o gn Lum oo bIn guzeLe
busmiIurdi.
OgIeden sonru, sLIkIuI CuddesI`nde LopIunun gruI, guyrImsIImIere uIL IyerIerInI LuIumuyu
buIudi. OIuyIur kisu srede BeyogIu, KurLuIu, $III, NIunLui gIbI guyrImsIImIerIn yogun oIuruk
yuudigi bIgeIere yuyiIdi, urdindun EmInn, uLII, Eyp, Bukirky, YeIIky, OrLuky,
ArnuvuLIuk, Bebek, Kudiky, Modu, Kuzguncuk, engeIky gIbI uzuk bIgeIere sirudi.
SuIdirgunIur IuIki LuIrIk eLmek IIn MukurIos`u Im`, Kibris TrkLr dIye Iuykiriyor,
eIIerIndekI ALuLrk ve Buyur resImIerInI, KTC rozeLIerInI kuriIuLikIuri TrkIerIn eIIerIne
LuLuLuruyorIurdi. DuIu sonru pek ok Lunik, zo-o kIIIIk munguIurin buindu KTC`den
grencIIerIn oIdugunu, Iemen Ier semLLe yugmuciIurin kuIIundigi sopuIurin uyni Lornudun
ikmiusinu eIL bykIkLe ve kuIinIikLu oIdugunu, #umIuru uIL ev ve I yerIerInIn nceden LespIL
edIIdIgInI, IuLLu kImI yerIerde bu ev ve IyerIerInIn bIr gece nce LebeIrIe yu du sobu boyusi IIe
IureLIendIgInI, poIIsIerIn Ise suIdirgunIuri IzIemekIe yeLIndIgInI unIuLucukIurdi. Sonrudun,
emnIyeLLen kurukoIIuru yungin ve IirsizIik diindukI oIuyIuru kurimumusi LuIImuLi verIIdIgI orLuyu
ikucukLi. Buzi TrkIer, komuIurini kurLurmuk IIn ubu gsLermIIer, buziIuri sudece LunidikIurini
korurken, LunimudikIuri guyrImsIImIere suIdirmukLun gerI durmumiIurdi.
SZLL TARH $ImdI de oIuyIuri yuuyunIuri dInIeyeIIm: BIr #um urkuduimin dkkuninin
nnde eIImde bIr Trk buyrugi IIe nbeL LuLuyordum. EIIerInde bIr IIsLeyIe geIdIIer. OnIuru bu
dkkunin bIr Trk`e uIL oIdugunu syIedIm. o bunun Imkunsiz oIdugunu, nk IsmIn IIsLede
oIdugunu beIIrLI. Ben de 'o zumun IIsLede bIr IuLu oImuLur` dedIm. EIIerIndekI IIsLeIerde Lm
cudde IsImIerI ve ev numuruIun vurdi. KendI uruIurindu srekII bIrbIrIerIne LuIImuL verIyorIurdi.
'Bu ev bIr #um`un, u ErmenI`nIn, bu dkkuni yugmuIuyin, u eve gIrIn` vs. (AkLurun DIIek
Gven, -; Elul lclcri, s. 1q-1
YksekkuIdirim`du bIr YuIudI, o kurguudu kendI IevIusini bIr Trk dkkuninin LubeIusiyIu
degILIrdI. YuIudI`nIn dkkuninu IIbIr ey oImudi umu Trk`nkI yugmuIunmiLi. Sonru
komusunu dedI kI 'Ne yupuIim, senIn InsunIurin bunu yupLiIur.` Amu gurIp IuLuIur du oIuyordu.
BenIm bIr proIesr urkuduim vurdi. MuuyeneIunesInIn zerInde DoenL Dr. dIye bIr IevIu
yuziImiLi. DoenL keIImesInI guyrImsIIm bIr IsIm zunnedIp muuyeneIunesInI LuIrIp eLmIIer.
(A.g.e., s. 16)
TneI`de CevuL Bey`e uIL bIr kumu dkkuni vurdi. Adum TrkL, umu onun du IyerInI
yugmuIumuyu buIudiIur. Adum Iemen punLoIonunu uugi IndIrdI ve snneLII oIdugunu gsLerdI. O
du bu ekIIde udumIurin durdurmuyu uIiLi. (A.g.e., s. 1;)
BIzIm evImIz, BeyogIu`ndukI KuIyoncu SokukLuydi. $IddeL oIuyIur puLIuk verdIgInde, kupici
MeImeL, unneme 'Korkmuyin Mudum, bIzIm evde sukIunubIIIrsInIz` dedI. EIIne bIr Trk buyrugi
uIdi, di kupiyi kIIILIedI ve bInunin nnde durdu. Ik suIdirgunIur geIdIgInde, onIuru burudu #um
oLurmudigini syIedI ve udumIur gerekLen de evImIzI yugmuIumudun gILLIIer. z. kuLLukI Mudum
KuLInu`yi, . kuLLukI MurIu`yi ve q. kuLLukI AnLon`u korumu oIun MeImeL, bInudun ikLi, Trk
buyrugini birukLi, eIIne bIr odun purusi uIdi ve cuddenIn kurisindukI guyrImsIImIere uIL dkkun
ve evIere suIdirmuyu buIudi. Ben onu evImIzIn penceresInden IzIeyebIIIyordum. (A.g.e., s. z)
Yuyumin evIndeyken orudu grdkIerIme Inunumudim. KupiIur ve pencereIer urLik yokLu.
BuzdoIupIuri, doIupIur, uynuIur puruIunmi ve evInIn nne yigiImiLi. YuLukIur, yorgunIur
kesIImI, ynIer Ier LuruIu dugiLiImiLi. EIbIseIer, uyukkubiIur, rLIer, IuIiIur IIme IIme edIImI,
yiginIur IuIInde Lubuk unuk bInIerce puruyu bInmL. Somyu puruIunmi, uvIzeIer, vILrInIer,
musuIur, sunduIyeIer ve koILukIur buILuyIu kesIImILI. Yerde odun, kmr ve guz, Luz ve eker, yug
ve yumurLuIurdun bIr bIrIkInLI oIumuLu. Sobu du LuIrIp edIImI, buzi vuIIzIerIn IIndekIIer duII
mukusIu kesIIerek kuIIuniIumuz IuIe geLIrIImILI. (A.g.e., s. 1q-zo)
MLL SYAN BunIur yuunirken, Ankuru`dun sLunbuI VuIIIIgInI uruyun DevIeL Bukuni
Mkerrem SuroI`Iu sLunbuI VuIIsI uIreLLIn KerIm Gkuy urusindu u konumu gemILI: -VuII
BeyeIendI` dedIm, cIddIyeLInI unIusin dIye, 'sLunbuI yukiIip yikiIirken nusiI gnInz ruzi oIuyor
du orudu poIIsIerIn sIze sugIudigi emnIyeL IInde oLuruyorsunuz` dedIm. 'Ayip degII mI` dedIm. 'Bu
byk bIr IeIukeL. MIIII bIr IeIukeL.` 'Yunimdu DuIIIIye VekIII vur, O`nu verIyorum` dedI. TeIeIonu
Numik`u verdI. Numik dedI kI, 'OyIe mIIII IeIukeL IIIun degII` 'Bu mIIII bIr Isyun. GenIIgIn mIIII
kiyumi.` 'Numik` dedIm, 'Bunu senden duydugumu ok zIdm. Bu gerekLen mIIII bIr IeIukeL.
sLunbuI`du devIeL yok, emnIyeL yok, cun gvenIIgI yok. BeyogIu`ndu muguzuIuri yugmu edIyorIur ve
sen bunu 'MIIII genIIk kiyumi dIyorsun.` (BIrund, Dndur, upIi, s. 1z-1z6.)
Benzer oIuyIur zmIr`de de yuundi. SuIdirgunIur, Yunun KonsoIosIugu`nu uLee vermIIer, YununIi
uILi NATO subuyinin evIerInI yugmuIumi, ngIIIz KILr EnsLILs`ne suIdiriImi, IImundu demIrII
buIunun IkI ngIIIz gemIsInIn mreLLebuLinu muzoLu buIunip LuLuLuruImu LuIur veyu kumuu
suriImi Leneke kuLuIurIu suIdirmiIurdi. zmIr VuIIsI KemuI HudimIi Ise, oIuyIuri gsLerIcIIerIn
omuzIurindu IzIemILI.
LNYA APINA SKANAL OIuyIur sirusindu, sLunbuI`du UIusIururusi KuriIuLirmuIi
Hukuk BIIImIerI KongresI, BIzuns TurIIIIerI KongresI, UIusIururusi UnIversILe DernekIerI
KongresI ve UIusIururusi KrImInoIogIur ve PoIIsIer KongresI`nIn oIdugunu unuLmuk bu oIuyi
LezguIIuyunIurin IIedIgI en byk IuLu oImuIidir. nk, o sirudu IkmeL cIddI ekonomIk
sorunIurini zmek IIn Dnyu Bunkusi`nu ve uIusIur urusi puru pIyusuIurinu beI bugIumi
durumduydi. Amu evdekI Iesup uriyu uymumi, Iem ondru`dukI konIerunsLu, Iem de dnyudu
rezII oIun IkmeL, 6 EyII`de sLunbuI, Ankuru ve zmIr`de 'rII Idure` IIun ederek oIuyIuri
durdurmuyu uIimiLi. Ancuk rejIm LuruIindun uzinIikIuru kuri neIreL ve kiskunIik duygusu IIe
yeLILIrIIen ve yugmunin Ludini uIun kILIeIerI durdurmuk koIuy oImuyucukLi. NILekIm suIdiriIur
sLunbuI`du ; EyII`de uyni IizIu devum ederken, skenderun, zmIr, unukkuIe`de kk upIi
suIdiriIur yuunucukLi.
YununIsLun`du yuyinIunun Vrcdini guzeLesInIn q EyII 1q LurIIII nsIusindukI u IIudeIer IImIzI
uciLubIIIr: Zumun geer IukuL InsunIur degImez. Byk KemuI; kyI vuLunduIurini medenI
InsunIur IuIIne sokmuk IsLedI. ukuL bundu muvuIIuk oIumudi. OnIur yIne burbur oIuruk kuImiLir.
KIIIse yukmuk, ev yugmu eLmek onIurin mIIII endsLrIsI oIuruk kuImiLir. (AkLurun 1o EyII
LurIIII De2olrct z2ir Gczetesi)
"Gulibu dozo kuIrdIk NumIk...
OIuyIurin bIIunosu kisu srede orLuyu ikur. Trk busininu gre 11 kII ImLr uncuk sudece
kIInIn udIuri verIImILIr. Buzi Yunun kuynukIurinu gre 1 I vurdir uncuk, duIu sonru Idg
IddIu edIIen buzi kIIIerIn YununIsLun`du yuudigi unIuiImiLir. YuruIi suyisi resm rukumIuru gre
o, guyrI resm rukumIuru gre oo`dr. Sudece BuIikIi HusLunesI`nde 6o kudin Lecuvz nedenIyIe
LeduvI grmLr. Tecuvze ugruyunIurin zoo` uLigi suniIir. zoo bIn kIIIIk gruIun kuLiIdigi
LuImIn edIIen bu IurekuLLu, Im oIuyIurinin uz oImusi ve suIdirgunIurin en uIuk bIr dIrenILe gerI
ekIIerek buku IedeIIere yneImesI, IkmeLIn bIr kuLIIum pIunIumudigini, umucin buLu #umIur
oImuk zere guyrImsIImIerI ekonomIk oIuruk gLen drmek, sonru du korkuLuruk Ikeden
kuirLmuk oIdugunu dndrr. NILekIm, CeIuI Buyur sLIkIuI CuddesI`ndekI Iusuri grnce,
eLruIindukIIerIn duyucugi bIr sesIe IIerI Bukuni Numik GedIk`e GuIIbu dozu kuirdik demILIr.
OIuyIur sirusindu, resm rukumIuru gre .oo` ukin, guyrI resm rukumIuru gre ; bIne yukin
bInu suIdiriyu ugrur. En byk LuIrIbuL nIusun yzde 1`Inden IuzIusini #umIurin oIuLurdugu
BeyogIu`ndu yuunir. Bunu EmInn, uLII, $III, BeIkLu, Suriyer, Kudiky, AduIur, Uskdur,
Bukirky IzIer.
ABD BukonsoIosIugu`nu gre suIdiriyu ugruyun IyerIerInIn yzde q`u #umIuru, yzde 1;`sI
ErmenIIere, yzde 1z`sI MusevIIere, yzde 1o`u MsImunIuru; evIerIn yzde 8o`I #umIuru, yzde
q`u ErmenIIere, yzde `I MsImunIuru, yzde ` MusevIIere uILLIr. Ayricu sve BykeIIIIgI
bInusi IIe runsiz, LuIyun, AvusLuryu ve AImunIuru uIL IyerIerI IIe ErmenI ve ngIIIz mezurIikIuri
du suIdiriIurdun nusIbInI uImiLir. Husurin muII porLresI konusundukI en dk LuImIn o gnn
degerIerIyIe 1o mIIyon IIru, en yksek LuImIn 1 mIIyur IIrudir.
8 EyII`de IkmeL yuununIurdun znL duydugunu ve zr dIIedIgInI beIIrLen bIr uikIumu IIe
zururIurin LuzmIn edIIecegI szn verIr. q EyII`de MuIIye BukunIigi mugdurIuru vergI koIuyIigi,
ucuz InuuL muIzemesIne erIIm oIunugi, cum ILIuIuLi, bunku borcu oIunIuru gerI deme ve bunku
kredIsI uImu koIuyIigi sugIunucugini uikIur. 1o EyII`de CumIurbukuni CeIuI Buyur`in
IImuyesInde KiziIuy Bukuni #izu ereI, Borsu ve SunuyI ve TIcureL OduIuri Bukuni UzeyIr
Avunduk, Yupi KredI Bunkusi YneLIm KuruIu Bukuni Kuzim TukenL ve SunuyI Odusi Bukuni
bruIIm EsI`den oIuun bIr komILe kuruIur. q EkIm 1q`e kudur komILeye bugi yupun qq gerek
ve LzeI kIIden qz`sInIn TrkIye`de IuuIIyeL gsLeren yubunci kuruIuIur yu du #um, ErmenI ve
YuIudIIere uIL IIrmuIur oImusi, devIeLIn bIzzuL rgLIedIgI bu yugmunin IuLurusinin en uz yurisini
mugdurIuru ykIemeyI buurdigini gsLerIr. SonuLu mugdurIuru denen LuzmInuL, bugiIunun q
mIIyon IIru IIe, IkmeLIn LuIsIs eLLIgI 6o mIIyon IIrudun IbureL kuIir. ZururIurin kk bIr mIkLuri
du oIsu LuzmIn edIImesI memnunIyeL verIcIdIr uncuk devIeL bugne dek resmen zr dIIememILIr.
NuIile yurgI sreci
HkmeLIn znL beyunindun sonrukI IIk LepkIsI yugmunin sorumIuIugunu komnIsLIere yikmuk
oImuLu. ; EyII 1q`Le uruIurindu q 'LescIIII` komnIsL udIIyeye geLIrIIdI, bunIurdun 1q`u
LuLukIundi. TuLukIununIur urusindu AzIz NesIn, KemuI TuIIr, NIIuL Surgin, MeyyeL ve Cun
BoruLuv, Asim BezIrcI, Husun zzeLLIn DInumo, IIun BerkLuy, AsIun Kuynurdug gIbI nI IsImIer
vurdi. AruIik uyinu geIIndIgInde, IkmeL bu sumu suIumudun vuzgemek ve LuLukIuIuri
suIivermek zorundu kuIucukLi.
OIuyIurIu IIgIII oIuruk BeyuziL, BeyogIu ve Kudiky`de oIuLuruIun rII Idure muIkemeIerInde .1oq
sunik, Ankuru`du 1;1, zmIr`de qzq kII yurgiIundi. CHP IIderI nn`nn IkmeLe serL eIeLIrIIer
yupmusi zerIne, sunikIurin ezIcI ogunIugu peyderpey suIiverIIdI. MuIkeme, TMT`nIn, KTC`nIn,
MAH`in ve eIbeLLe udi gndeme bIIe geLIrIImeyen OzeI Hurp DuIresI`nIn zerIne gILmedI veyu
gIdemedI. DuIu sonru, KTC yneLIcIsI KumII OnuI`in udumIurinin poIIsIn mIrIemI oIdugu KTC
bInusinu gIrerek MAH`u uIL evrukIuri ImIu eLLIkIerI unIuiIucukLi. Kurur, 1q6 yiIinin AruIik uyi
sonundu uikIundi. Sudece zz8 kII suIu buIunmuLu. BunIurin urusindu gerek IuIIIer yokLu, gerI
kuIunIurin du cezuIuri ok degIIdI.
z; Muyis 1q6o`dukI usker durbe sonrusindu dosyu yenIden uiIdi. Bundu, uuL KprI`nn
'OIuyIurin oIucugini IkmeL nceden bIIIyordu. BIr LerLIp vurdi` szIerInIn eLkIsI oIdugu syIendI.
OIuyIurin LerLIpIsI oIdugu IddIusiyIu yurgiIunun 11 sunikLun sudece Adnun Menderes ve uLIn
#L ZorIu 6`ur yiI, zmIr VuIIsI KemuI HudimIi Ise q, yiI Iupse muIkm edIIdIIer. ByIece
devIeL udIi dokunuImuz vurIik, Lm suu sIyuseLIIerIn sLne yikuruk kendInI yIne LemIze ikurdi.
#umIurIu eksIk kuIun Iesup Ise, yIne uLun verIcI bIImde 1q6q`Le kupuLiIucukLi.
OLAYLARI KM TIRTPLIM$T? YurgiIumuIur sirusindu, SeIunIk`LekI Trk
konsoIosIugunun buIesInde buIunun ALuLrk`n dogdugu eve uLiIun bombunin dIpIomuLIk unLu
IInde SeIunIk BukonsoIos Yurdimcisi MeImeL AII TekInuIp LuruIindun TrkIye`den geLIrIIdIgI ve
Trk BukonsoIosIugu`nun bekIsI Husun Uur LuruIindun buIeye uLiIdigi syIendI. ddIuIuru gre
Uur`i uzmeLLIren kII SeIunIk Hukuk ukILesI IkIncI siniI grencIsI oIun ve MAH eIemuni oIdugu
IddIu edIIen OkLuy EngIn`dI. KonsoIos yurdimcisi dokunuImuzIik zirIiyIu kurLuImu, OkLuy
EngIn`e yiI uILi uy, Husun Uur`u Ise IkI yiI IupIs cezusi verIImILI. Dokuz uy SeIunIk cezuevIndekI
Icrede yuLun OkLuy EngIn, LuIIIye edIIdIkLen sonru GmIIcIne KonsoIosIugumuz LuruIindun
TrkIye`ye geLIrIImI ve Bubukun Menderes IIe sLunbuI VuIIsI Gkuy`in LuvussuLu IIe SeIunIk`Le
yuridu birukLigi Iukuk egILImInI sLunbuI`du LumumIumiLi. Uzun yiIIur EmnIyeL LekIIuLindu
nemII grevIerde uIiun ve NeveIIr`e nce kuymukum, sonru du vuII oIuruk uLunun EngIn
IukkindukI suIumuIuri Iep reddeLmILI. (EngIn`In uikIumuIuri IIn: uruk Mercun, Bombuci du
MT eIemuni du degIIIm, Alsion, S. q;, 1 Temmuz zooq)
1qqq yiIindu, YununIsLun`du yuyinIunun Yeditepe guzeLesInIn suIIbI MIIuII VusIIIudIs, stcnb:l
Elspres`Le yuyinIunun IoLogruIIurin konsoIosunun eI LuruIindun EyII CumurLesI gn, yunI
bombunin puLIumusindun gn nce, SeIunIk`Le IoLogruIiIik yupmukLu oIun Buy KIryukIdIs`e
LesIIm edIIdIgInI IddIu eLLI. VusIIIudIs`e gre, konsoIosun eI, IoLogruIidun uceIe eLmesInI, nk
erLesI gn sLunbuI`u dnecegInI syIemI, q EyII`de de sLunbuI`u geImILI. YunI bombuIumu
IoLogruIIuri Lumumen kurmucu IdI. (AkLurun DemIrer, s. q8-qq.)
ZIL HARP ARIS Amu en IIgIncI, orgeneruI rLbesInden emekII oImu, LuggeneruIIIk
rLbesInde OzeI Hurp DuIresI (OHD) bukunIigi yupmi, bu konudu eserIerI oIun, GeneIkurmuy
sLIIburuL bukunIigi ve MIIII gvenII kuruIundu sL dzey grevIerde buIunmu SubrI
YIrmIbeogIu`nun guzeLecI uLII GIIupogIu`nu syIedIkIerIydI:
Buk ben sunu bIr rnek duIu vereyIm. 1q;q`LekI Kibris HurekuLi. Eger O.H.D. oImusuydi, o
IurekuL, yunI IkI IurekuL du o kudur buuriIi oIubIIIr mIydI? (...) Aduyu, bunkuci, guzeLecI, memur
grnLs uILindu OzeI Hurp DuIresI eIemunIuri gnderIIdI ve bu urkuduIurimiz, ududukI sIvII
dIrenII rgLIedIIer, IuIki bIIInIendIrdIIer. SIIuIIuri 1o LonIuk kk LekneIerIe uduyu sokLuIur.
Sonru 6-; EyII oIuyIurini eIe uI...
-Purdon Puum unIumudim, 6-; EyII oIuyIuri mi?
-TubII. 6-; EyII de, bIr OzeI Hurp IIydI. Ve muILeem bIr rgLIenmeydI. Amucu du uIuLi.
Sorurim sIze, bu muILeem bIr rgLIenme degII mIydI?
-E, eveL Puum!... (Trk GIudIo`su In Buzi puIuri,Te2po Derisi, S. zq, q-1 HuzIrun 1qq1)
EveL, puumiz IukIiydi. OzeI Hurp DuIresI memIekeLIn egILImII genIerInI, numusIu IIIerInI vuII
yugmuciIuru dnLrmeyI, yzIerce yiIdir bIrIIkLe yuudigimiz guyrImsIIm vuLunduIurimizi
Ikeden kuirmuyi, Kibris sorununu kungren IuIIne geLIrmeyI, TrkIye`yI dnyuyu rezII eLmeyI
muILeem bIImde buurmiLi!

TA#H DETE# 1.o8.zoo8
Aye Hr
Trk ErmenIsIz, ErmenI Trksz oImuz!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CumIurbukuni AbduIIuI GI`n, 6 EyII`dekI mu doIuyisiyIu ErIvun`u gIdIp gILmeyecegInI

uikIumusini bekIerken yIe bIr muIusebe yupLim, bIImem kuLiIir misiniz? Bundun q yiI nce
ErmenIIerIn buinu geIenIn udini IuIu koyumudik. 8 yiIIik CumIurIyeL LurIIInde sudece drL
ErmenI`yI purIumenLoyu Iuyik grdk. SIvII ve uskerI brokrusIde Ise ErmenIIerI grmek mmkn
oImudi. ErmenIce yer IsImIerInI, ErmenI yuzurIurini, sunuLiIurini, mImurIurini, devIeL udumIurini
unuLLurmuyu uIiLik. ErmenI kILr vurIikIurini cumIye, okuIu, kiIuyu oImudi uIiru evIrdIk,
oImudi yikLik. 1qqz`de VurIik VergIsI`yIe, 6-; EyII 1q`Le yugmu IIe ErmenI IudumIurini beIInI
dogruILumuz IuIe geLIrdIk. 1q;q`Len sonru ErmenI vukiIIurinin muIIurinu eI koyduk. Sonundu
nIusIurini ;o bIne IndIrmeyI buurdik.
L YARALARI OkuI kILupIurinu ErmenIIer`I dmun gsLeren IIudeIerI doIdurduk. ErmenI
grencIIerI ErmenIIer uIeyIIne kompozIsyonIur yuzmuyu zorIudik. 'ErmenI dI`, 'ErmenI pIIerI`,
'muuIeseI ErmenI` dIyen bukunIur, ImumIur, uydinIur, IuLboI LuruILurIuri, LurII kurumu bukunIuri
Lunidik. ErmenIIerIn 1qo`Iurdu ve 1q8o`Ierde LuLuIun 'dnme` IIIerI IIe LeIdIL edIIIIne uIIL oIduk.
ErmenI cemuuLInIn dInI IIderIne, guzeLeIerIne LeIdIL mekLupIuri gnderenIerIn kovuLuruImudigini
yu du cezuIurinin LecII edIIdIgInI duyduk. ErmenI cemuuLInIn en uzIumuci nderInI kuIIee
urkusindun kurunIuyunIurin devIeLIn eILII kudemeIerInce koIIundigini grdk. ;o mIIyonIuk
koskocu TrkIye`nIn sikinLi IIndekI mIIyonIuk kck ErmenIsLun`i Lunimumuk IIn bIn dereden
su geLIrIInI IzIedIk.
A KOYMAK PekI, bugn bu kudur kk bIr grubu byIe duvrununIurin, 1q1`Le IddIu edIIen
eyIerI yupmudiginu dnyuyi InundirubIIIr mIyIz? Dnyuyi birukin, kendImIzI InundirubIIIr mIyIz?
Bence, bugn pek ok ErmenI IIn 'soykirim` LerImI, sudece 1q1`Le yuununIuri LunimIuyun IukukI
bIr LerIm degII, qo yiIdir ErmenI cemuuLIne, kILrne, LurIIIne, devIeLIne, dIusporusinu, Insuninu
yneILLIgImIz sIsLemuLIk yok suymunin, Inkurin, diIumunin, dmunIigin orLuk udi. Bukusinin
ucisinu bukmuyun, bukusi IIe IIgIIenmeyen, bukusini unIumuyu uIimuyun bIr LopIumun, bIr
IuIkin geIImIIIk dzeyInden pIe eLmek gerekIr. DoIuyisiyIu CumIurbukuni AbduIIuI GI`n
ErIvun`in duveLInI kubuI eLmesI, sLruLejIk IuyduIurindun ok uugidu zeLInI vermeye uIiucugim qo
yiIIik kIIILIenme IuIInI zmesI uisindun nemII.
BL TOPRAGIN NSANLARI KIIIkyu`dun KuIkusyu`yu uzunun ErmenIsLun IkesI, irmukIur
uisindun pek unsIiydi umu jeopoIILIk uidun durum Lum LersIydI. #omu ve onun mIrusisi BIzuns
IIe PersIer ve ArupIur urusindukI bILmek Lkenmez suvuIur sirusindu deIuIurcu IguIe ugrudi,
IuIkIuri kuLIedIIdI ve sugu soIu suvruIdu. ErmenIIer, 1o. ve 11.yzyiIIurdu KIIIkyu bIgesInde, HuIi
orduIurinin du desLegI IIe usir kudur bugimsizIigini korumuyi buurun KIIIkyu KruIIigi dnemInde
uILin ugIurini yuudiIur. KruIIik 1;`Le sonu erdI umu ErmenI AposLoIIk KIIIsesI`nIn KuLuIIkosIugu
1qq1 yiIinu kudur burudu kuIdi. Bu yiIIurdu bIr kisim ErmenI bIgede kuImuyi seerken, dIgerIerI
LuIyu, #usyu, SurIye ve runsu`yu dogru yoIIuru dLIer.
MLLYITLGN OGL$L 1q`Len ILIburen ErmenI IkesI, OsmunIi mpuruLorIugu IIe
run`dukI SuIevIIer urusindu IkIye bInd. uLII SuILun MeImed`In KIIIkyu`du, BuLi AnudoIu`du ve
BuIgurIsLun doIuyIurindu yuuyun ErmenIIer`I bukenLe duveL eLmesIyIe buIuyun bu yenI dnemIn
zeIIIgI beIII bIgeIerde 'IILIdu` yoIuyIu usImIIusyonu kurin, bIr bIm ErmenI`nIn 'mIIIeL` dzenI
IInde vurIigini srdrmesIne IzIn verIImesIydI.
1;. yzyiIin buIurindun ILIburen dnyunin yerIerInde ErmenI LIcureL dIusporuIuri boy
gsLermeye buIudi. Ik mIIIIyeLI duyguIurin IIIIzIenmesI de bu dnemde oIdu. ErmenIce szIkIer,
IIrIer, guzeLeIer ve LurII kILupIuri busiIiyor, KuLoIIk MikIILurIsL pupuzIur mIIIIyeLI dnceIerI
dIusporuIuru yuyiyordu. Ik ErmenIce guzeLe HIndIsLun`du, Mudrus`Lu 1;qq yiIindu yuyimIundi. Amu
OsmunIi IkesIndekI mIIIIyeLI uyuniin bedeII uci oIdu. Gereken reIormIurin bIr LrI yupiImuyii
sonundu ErmenIIer ve OsmunIi devIeLI kuri kuriyu geIdIIer ve 18qq-18q Suson (bugn BuLmun`u
bugIi) ve 1qoq Adunu OIuyIuri yuundi.
OSMANLI'AN KOPL$ 1qo8`de MeruLIyeL`In IIunini cokuyIu kuriIuyun guyrImsIImIer,
LLIIuL ve TerukkI`nIn (TC) AbdIIumIL dnemInIn poIILIkuIurini devum eLLIrIp, MsImun IuIkIuri
'mIIIeLI IukIme` suyucugini unIuyincu uynen Avrupu`du oIdugu gIbI kendI uIus-devIeLIerInI kurmuyu
yneIdIIer. LLIIuLiIur`in MuIIye Bukuni CuvIL Bey, BuIkun SuvuIuri`nin urIIesInde, SumuLyu
mILIngInde ErmenI vuLunduIuri IkmeLe kuri ne kudur IkuyeLI oIsuIur du, onIur memIekeLIn
buIrunIi unIurindu derIuI yurdimu komuyi bIIIrIer. EmIn oIun eIendIIer, Trksz ErmenI oImuz,
ErmenI Trk`n vuLun kurdeInden IuzIu z kurdeIdIr demILI umu 1q1z`de 'Dnyuyu deIeL veren
OsmunIiIuriz`, 'Yuusin Ordu yuusin Iurp`, 'Ar OsmunIiIur Tunu IuLLinu`, 'SoIyu`yi du IIIbe`yI de
uIucugiz!` sIogunIuriyIu ve byk IuyuIIerIe gIrIIen BuIkun SuvuIuri`ndun byk cun ve Lopruk
kuyipIuri IIe ikiIdigindu, ogu #umeII kkenII oIun LLIIuLi nderIer cIddI bIr oku gIrdI. Suvu
sirusindu KuIkusyuIi ErmenIIer`In BuIgur ve Sirp suIIurindu OsmunIiIur`u kuri suvumusi uIurm
zIIIerInIn uImusinu neden oIdu.
OsmunIi ErmenIIerI Ise Iem BuIkun yenIIgIsI IIe merkez IkmeLIn gsz dmesInden, Iem de
#usyu`nin kendIIerInI koIIumuyu nIyeLII oIdugunu IIsus eLLIrmesInden doIuyi oIduku
cesureLIenmIIerdI. Bu orLumdu, HinukIur ve TunukIur LurIIIerInde nudIr rusLIunun bIr IbIrIIgI
yupuruk, Sudruzum`u bIr mekLup yuzdiIur ve Dogu vIIuyeLIerIndekI LuIun ve cInuyeLIere kuLiIunIurin
cezuIundiriImuIurini LuIep eLLIIer. SonuLu LLIIuLi rejIm 8 Ocuk 1q1q`Le uIusIururusi buskiIurIu
Dogu vIIuyeLIerI IIn nemII bIr reIorm pIuni ImzuIumuk zorundu kuIdi. AsIindu Dogu vIIuyeLIerInde
reIormIurin yupiImusi gerekIyordu; umu bu meseIe uyni zumundu byk devIeLIer urusindukI ikur
uLimusinin yenI bIr muIzemesIydI.
pIerIn kopmusi Ise uILi uy sonru oIdu. TC Merkez KomILesI udinu BuIueddIn $ukIr, Omer NucI ve
HIImI Bey`den oIuun bIr IeyeL yunIurindu Grc ve AzerI LemsIIcIIer oImuk zere,
TunuksuLyun`un z8 Temmuz-1q AgusLos 1q1q`Le Erzurum`du yupiIun V. Dnyu KongresI`ne
gILLIIer. ddIuIuru gre, OsmunIi IkmeLI, KuIkusyu`yi #usyu`nin eLkI uIunindun ikurmuk ve duIu
sonru bugimsizIik vermek IIn ErmenIIer`den yurdim IsLemILI. O gnIerde, uIusIururusi orLumi
IeIIerIne gren ErmenI LuruIi bu LekIIII reddeLmILI. YeIkenIerInI Avrupu`dun esen mIIIIyeLIIIk
rzguriyIu IIrmI oIun ErmenI mIIIIyeLIIerInIn kuIusindukI pIun, ok degII be yiI sonru, MusLuIu
KemuI ve urkuduIurinin kuIusindu ekIIIenecek pIunu benzIyordu. Bu kInemI, rm,
sorunIuru ure buImu yeLenegInI yILIrmI mpuruLorIuk`Lun uyriIuruk kendI uIus-devIeLIerInI
kurmuk.
ZIYTLN VI VAN OLAYLARI BIr sredIr OsmunIiIik IdeoIojIsInden mILIerInI keserek roLuyi
'Trk mIIIIyeLIIIgI`ne evIrmI oIun LLIIuLiIur urLik ErmenIIer`In desLegInI uIumuyucukIurini IuLLu
ksLek oIucukIurini unIumiIurdi; umu onIuri Ikeden ikurmuk IIn IyI bIr buIune gerekIyordu. Tum
bu siruIurdu ZeyLun (bugn KuIrumunmuru`LukI SIeymunIi) oIuyi yuundi. Trk LuruIinin
unIuLLiginu gre OsmunIi ordusunu kuLiImuyi reddeden 6o kudur usker kuugi o AgusLos`Lu
sIIuIIuri IIe ZeyLun`u geImI, cIvur kyIerden kuLiIunIurIu bIrIIkLe suyiIuri oo-6oo cIvurinu uIuun
ErmenI genIerI ZeyLun`un en sugIum yerI oIun, AzIz AsLvuLsuLsIn MunusLiri`nu siginmiIurdi. Bu
genIerI BInbui HurIL Bey kumundusindukI zz. AIuy, bIr nIzumIye Luburu, HuIep MreLLep
LmenInden depo Luburu, IkI svurI bIg ve IkI dug Lopu LesIIm uImuyu geImILI. Bu eILsIz
gIer urusindu z MurL 1q1 gn subuILun ukumu kudur devum eden urpimuIur sonucundu,
ErmenI LuruIi ; I 1oo kudur yuruIi, Trk LuruIi Ise z6 yuruIi, bIrI bInbui oImuk zere sekIz I
vermILI. SIIuIIi uLimu esnusindu ZeyLun BeIedIye Bukuni NuzureL uvu IdrIm, Is
IbreLI-I uIem IIn Muru`u geLIrIIerek LeIIr edIImILI.
Ardindun Vun oIuyIuri puLIuk verdI. GerI, Trk kuynukIurinin du kubuI eLLIgI gIbI ErmenIIer`In
uyukIunmusindu bIgenIn gen ve LecrbesIz vuIIsI CevdeL Bey`In kuLi poIILIkuIurinin roI bykL
umu sonu oIuruk Vun kuIesI, MurL 1q1`Le ErmenIIer`In yurdimi IIe #usIur`in eIIne gemILI. Bu IkI
oIuy LLIIuLiIur`u uzun sredIr IuzirIigini yupLikIuri bIr pIuni yrrIge koymu buIunesI yuruLLi. zq
NIsun`du sLunbuI`dun Ayu ve unkiri`yu dogru yoIu ikuriIun IIk kuIIIeyI dIgerIerI IzIedI ve OsmunIi
DevIeLI`nIn Lm ErmenI Lebuusi SurIye`dekI Der Zor IIerIne srId.
AyrinLisinu gIrmeyecegIz umu peInen syIeyeIIm kI, srgnIer sIyusI uidun rudIkuIIemI Dogu
eyuIeLIerIyIe yu du 'suvu IuLIuri`yIu sinirIi kuImudi, IkenIn en usude bIgeIerInI de kupsudi. ddIu
edIIdIgInIn LersIne sLunbuI ve zmIr`den de srIenIer oIdu. Sudece uyriIiki grupIur degII, OsmunIi
IdeuIIne yrekLen bugIi grupIur du srId. Sudece eII sIIuI LuLunIur degII, kundukLukI bebeIer ve
Im degIndekI IusLuIur du srId. Sudece GregoryenIer degII, KuLoIIkIer ve ProLesLunIur du
srId. Buzi yerIerde IuzirIik IIn 1 gn veren InsuIIi yneLIcIIer vurdi; umu ogu yerde zerIerIne
bIr Iirku bIIe uImuIurinu IzIn verIImeden yoIu ikuriIdiIur.
UzuLmuyuIim, Lum 1; uy sren LeIcIrIn bIIunosu ok ugir oIdu. TeIcIrIn bu mImuri TuIuL Puu bIIe
uniIurindu Esus oIuruk uskerI bIr nIemden buku bIr ey oImuyun g eLLIrme, vIcdunsiz ve
kurukLersIz InsunIurin eIInde bIr IucIu ekIInI uImiLir demILI. (Tclct Pcc'nin Anilcri, Yuy. Huz.
AIpuy KubucuIi, sLunbuI:TrkIye Bunkusi KILr YuyinIuri, zoo6, s. ;z) 1q18`de suvu suIurini
soruLurmuk zere kuruIun MusLuIu ArII (Deymer) bukunIigindu kuruIun OsmunIi DuIIIIye
NezureLI KomIsyonu`nun ruporunu gre BIrIncI CIIun HurbI`nde Ien ErmenI suyisi 8oo.ooo`dI.
(Vclit, 1 MurL 1q1q) 1qz8`de GeneIkurmuy BukunIigi`nin bIr beIgesInde AnudoIu, bu muudu,
VIIuyuL-i $urkIye MsImunIurindun suvu IIemIerI yznden veyu mILecI oIuruk oo.ooo InI
kuybeLmILIr. 8oo.ooo ErmenI ve zoo.ooo #um du kuLI ve LeIcIr yznden veyu umeIe
LuburIurindu ImLr denIyordu. (AkLurun HIkmeL Buyur, Turl nlilcp Tcrihi, C. , Kisim V,
Ankuru:Trk TurII Kurumu YuyinIuri, 1qq1, s.;8;.) '#esmI LurIII` dIpIomuL Kumurun Grn bIIe
BInuenuIeyI IungI Iesubi yupursuk yupuIim TrkIye ErmenIIerInIn BIrIncI CIIun HurbI IInde Ier
LrI sebepLen zuIyuL (Iurp IuIInde bIr LopIum oIdugu IIn bu LubIrI kuIIuniyoruz) mIkLuri oo bInI
gemez dIyerek cIddI bIr IskonLo yupmiLi umu orLudu byk bIr kuLIIum oIdugunu Inkur
edememILI. (Er2eni Doscsi, s. zz;.)
ASPORA OLMAK Bu yoIcuIukLun sug ikmuyi buurunIur dnyunin drL bIr yunindukI
ErmenI dIusporuIurini oIuLurduIur. Bugn #usyu`du z mIIyon, ABD`de 8oo bIn, GrcIsLun`du zo
bIn, runsu`du o bIn, Ukruynu`du 1o bIn, bnun`du 11o bIn, run`du 1oo bIn, SurIye`de 8o bIn,
ArjunLIn`de 6o bIn, TrkIye`de 6o bIn, Kunudu`du 1oo bIn ve AvusLruIyu`du 6o bIn kIIIIk cemuuLIer
yuiyor. Ayricu suyiIuri bIn IIu z bIn urusindu oImuk zere ngIILere,YununIsLun, AImunyu,
BrezIIyu, sve, Misir, Urdn, ruk, KuveyL, KrIez EmIrIIkIerI, LuIyu, BeIIku, HoIIundu, AvusLuryu,
#omunyu, BuIgurIsLun, VenezueIu, MucurIsLun, OzbekIsLun, ELIopyu ve svIre dIusporuIuri vur. (Bu
urudu Ike suyisini 6o`u, buziIuri 8`e ikurunIur du vur.) ByIece IILIyuLIi LuImInIere gre -6
mIIyon ErmenI dIusporudu yuiyor.
TrkIye`de ErmenI denInce ukIu IIk geIen 'dIusporu` kuvrumi, pek ok kIIde Trk dmunIigi,
uzIumuzIik ve zmszIk gIbI neguLII ugriimIur yupur. DIusporu LerImI IkI Yununcu
szckLen,speiro (=LoIum sumuk) ve dic`dun (=buLun buu) geIIr. TerIm unLIk dnemden ILIburen
YuIudIIer IIn BubII`den srIdkLen sonur dnyunin drL bIr yuninu dugiIdikIuri srgn,
YununIiIur IIn Ise koIonI LopIumIurini LunimIumiLi. Bugn Ise suvu, kiLIik, buski veyu zuImden,
LIcureL veyu duIu IyI bIr yuum kurmuyu kudur Ier LrI nedenIe unuyurLIurindun uyriImuk zorundu
kuImi Lm grupIuru 'dIusporu` denIyor. GeIecegIn dnyusinin 'devIeLsIz g` dIye udIundiriIun
dIusporuIurin dnyusi oIucugini syIeyenIer IukIi grnyor nk ogu dIusporunin LurIII uIus-
devIeLIerIn ogundun eskI, kupIudigi uIun ve nIusu duIu IuzIu. Bugn sudece AB IkeIerInde 1o`ye
yukin dIusporu grubu yuiyor ve buzi bIIIm udumIuri bu yzden AB`ye 'DIusEuropu` udini LukiyorIur.
HungI LIpe gIrerse gIrsIn, Lm dIusporuIurin orLuk zeIIIkIerI vur. BunIurdun IIkI, unuvuLun
IuLiruIurinin cunIi LuLuImusi, unuvuLunu IIIkIn mILoIojIIer yuruLiImusi ve bunIurin geIecek kuukIuru
ukLuriImusi. kIncIsI, IuIen yuudikIuri IkenIn kendIIerInI gerekLen kubuI edecegIne duIr
InunsizIik, kendIIerInI kismen yu du Lumumen diIunmi IIsseLmek, bu yzden uLu Loprugini gerek
ve IdeuI ev suyuruk, kendIIerI yu du ocukIurinin, kouIIur uygun oIdugu zumun muLIuku oruyu g
eLmeIerI gerekLIgInI dnmek. Uncs, dn gnne kudur uyukLu kuImusi IIn unuvuLunu
yurdim eLmek, gvenIIgInI sugIumuk. Son zeIIIk Ise, dn gnne kudur yok oImudun kuIubIImek
IIn eLnIk LemeIII grup bIIIncInI srdrmek, duyunimuk ve rgLIenmek. ErmenI dIusporusi du Lm
bu zeIIIkIerI gsLeren 'LIpIk` bIr dIusporu. UsLeIIk kreseIIeme ugindu, uIus-devIeLIerIn bIIe
bLnIgn korumukLu gIk ekLIgI grIrse, ErmenI dIusporusinin kImIIgInI korumuk IIn ne
kudur ugru vermesI gerekLIgI uik.
Ki R:h: (MeLIs YuyinIuri, sLunbuI, zooo, s. z8-qz) udIi mukuIesInde 'srgn, bIr Insun IIe dogup
bydg yer urusindu, benIIk IIe benIIgIn gerek yuvusi urusindu zorIu uiImi umursiz bIr gedIkLIr,
zdekI Iznn sLesInden geImek mmkn degIIdIr nk srgnde edInIIen kuzunimIur sonsuzu
kudur urkudu birukiImi bIr eyIn kuybedIImesIyIe srekII oIuruk buILuIunir` dIyen IIIsLIn usiIIi
bIIIm udumi Edwurd SuId, Nubur udIi bIr ErmenI urkuduinin yksn unIuLir. Nubur`in uIIesI
1q1`Le TrkIye`den uyriIip nce HuIep`e sonru KuIIre`ye gILmILIr. 1q6; suvuindun sonru IuyuL
MisirIi oImuyunIur IIn zorIumuyu buIuyincu bIr yurdim kuruIuuncu uIIecek BeyruL`u
gLrIrIer. Be puruIuri oImudigi IIn sekIz uy bIr evde LikiIi kuIirIur. Ardindun sirusiyIu
GIusgow`u, Gunder`e, New York`u ve SeuLLIe`u gLrIrIer. 'Nubur IIn SeuLLIe soyduIurinin kirimu
ugrudigi TrkIye`den, II Lunimudigi ErmenIsLun`dun, IuyuLinin LeIIIkede oIdugu bnun`dun IyI
bIr yer oImukLun buku unIum Luimuz` dIyen yuzurin unIuLmudigi zorIukIuri, sikinLiIuri, uciIuri
sLuIuyyI eLmek Ise bIze der.
CLMHLRYIT NIM POLTKALARI AsIindu, bugn udinin 'LeIcIr` mI, 'mukuLeIe` mI,
'kiL`uI` mI, 'kuLIIum` mi, 'kirim` mi, 'soykirim` mi oIdugunu bIr LrI kurur vermedIgImIz '1q1-1q1;
urusindu yuununIur` Iukkindu konumuk o gnIerde zor degIIdI. Ancuk 1qzo`den ILIburen
LurLimunin nILeIIgI degImeye buIudi. nk, o gnIerI IuLirIumuk buziIurinin Iounu gILmIyordu.
KImdI bu buziIuri? Yuumi boyuncu MusLuIu KemuI`In yunindun uyriImumi oIun uIII #iIki
(ALuy), @cnlcc kILubindu suvu bILLIkLen sonru LIIuI KuvveLIerI`nIn suvu ve LeIcIr suIurini
soruLurmuyu buIumusi zerIne ne kudur 'gocunun vursu` sIIuIIunip bIr eLeye kuLiIdigini unIuLir.
HukIkuLen de, 'YenIbuIeII` $kr ve NuII beyIer, 'DeII` HuIIL, 'Kk` Kuzim, 'psIz` #ecep, 'Duyi`
MesuL, 'Kuru AsIun`, 'KeI OgIun`, GIrILII $evkI, erkez ELIem, SerezII PurLI PeIIIvun, 'TopuI` Osmun,
YuIyu KuIyu gIbI 'MIIII McudeIe kuIrumunIuri` ErmenIIere yneIIk kuLIIumIuru kurimi kIIIerdI.
DuIusi, LeIcIr sirusindu skun ve MuIucIrIn Umum Mdr oIun $kr (Kuyu), nce BILIIs duIu
sonru HuIep vuIIsI oIun MusLuIu AbdIIuIIk (#endu), ErmenI IIerInIn gmImesInden sorumIu
SugIik GeneI MIeLLII Dr. TevIIk #L (Arus), Vun Jundurmu kumunduni oIun Kuzim (OzuIp),
TC`nIn Ege KuLIb-I MesuI` CeIuI (Buyur) Bey, EmnIyeL Mdr oIun AImeL EsuL (Urus) gIbI bIr
dIzI nemII uIsIyeL de CumIurIyeL dnemInde mIIIeLvekIIIIgI, vuIIIIk, emnIyeL mdrIg,
bukunIik, mecIIs bukunIigi, cumIurbukunIigi gIbI nemII grevIere geLIrIImIIerdI. (YzIerce
kIIIIk IIsLe IIn bkz. SuIL eLInogIu, LLIIuL ve TerukkI`den KemuIIzme, Res2i Tcrih Tcrti2clcri,
C., Ozgr UnIversILe YuyinIuri, zoo;, s. q-q6) Bu kudroIurin '1q1`Le oIunIur` Iukkindu
konumuIurini bekIemek eIbeLLe mmkn degIIdI.
MLSTAIA KIMAL'N TLTLML PekI, kendIsI de TC yesI oIun, uncuk rgL IIderIIgInI
Enver Puu`yu kupLirdigi IIn urku pIunu ILIIen MusLuIu KemuI`In IIkrI neydI? MusLuIu KemuI`In,
ErmenI TeIcIrI`ne kurimudigi geneI oIuruk kubuI edIIen bIr grLr. Ancuk ErmenI TeIcIrI
Iukkindu 'gerekLen` ne dndgn grenmek koIuy oImumiLir. OrnegIn, EyII 1q1q`du SIvus`Lu
MusLuIu KemuI`I zIyureL eden AmerIkun GeneruII Hurbord kendIsIne 'ErmenI kiLuII Iukkindu ne
dndgn` sordugundu, ErmenIIerIn kuLIedIIIp srImeIerInIn IkmeLI eIe geIren kk bIr
komILenIn eserI oIdugunu kendIsInIn de bunu 'LukbII` eLLIgInI (kinudigi) syIemILIr. (#uuI Orbuy,
#uuI Orbuy'in HuLiruIuri, Yclin Tcrihi2iz Derisi, CIIL , s.1;q) zq NIsun 1qzo`de, Byk MIIIeL
MecIIsI`nde yupLigi konumudu du 1q1`Le ErmenIIere yupiIunIuri 'muzIye uId IuzuIuL` (gemIe uIL
uIukIik) oIuruk LunimIumiLir. (Atcturl'un TMM Ail te Gizli t:r:2lcrindcli Kon:2clcri,
CIIL , Ankuru:KILr BukunIigi YuyinIuri, 1qq1, s.q.)
Ancuk, GeneruI Kuzim KurubekIr`In 1. KoIordu`sunun Kurs`u dogru yryerek ErmenI orduIurini
yendIkLen ve ErmenIIer AruIik 1qzo LurIIII Gmr AnIumusi IIe LuIepIerInden vuzgemek
zorundu kuIdikLun sonru, o gne dek LIIuI DevIeLIerI`nIn kuIuginu kur suyu kuirmumuk IIn guyeL
zenIe seIIen dII ve poIILIkusini degIecekLIr. z1 $ubuL 1qz1`de, P:blic eder-
Philcdelphic muIubIrInIn soruIurinu verdIgI yuziIi demeLe, MusLuIu KemuI`In u szIerI yorum
yupiImuyucuk kudur uikLir: 'ngIILere`nIn suII zumunindu ve Iurp suIusindun uzuk oIuruk
rIundu`yu revu grdg muumeIeye Iemen Iemen kuyiLsiz bIr ekIIde bukun dnyu eIkuri, ErmenI
uIuIInIn LeIcIrI Iususundu uImuyu mecbur kuIdigimiz kurur IIn bIze kuri IukIi bIr ILIumdu
buIunumuz. BIze kuri yupiImi oIun IILIruIurin uksIne, LeIcIr edIImI oIunIur IuyuLLudir ve
bunIurdun ekserIsI uyeL LIIuI DevIeLIerI bIzI Lekrur Iurp eLmeye zorIumusu IdI evIerIne dnm
oIurIurdi.` (Atcturl'un Milli Di Politilcsi :p:p-:pz, C. 1, Ankuru:KILr BukunIigi YuyinIuri, 1q81,
s. z;)
GIM$I SLNGIR NILekIm, ozun Buri GrmeIerI sirusindu, Trk LuruIi en byk
mcudeIeyI, LeIcIr suIuIurinin yurgiIunmusindun vuzgeIImesI konusundu verdI. AsIindu sudece
Trk LuruIinin degII, ErmenI TeIcIrI`nde doIuyIi du oIsu puyi oIun byk devIeLIerIn de eskI
deILerIerI umukLun ikuri yokLu. AsiI nemIIsI, yenI kuruIun SovyeL #usyu IIe BrILunyu`nin ikur
uIunIuri urusindu gvenII bIr bIge oIuLuruImusini gerekII gren ngIIIzIer, yenI kuruIun TrkIye`yI
gIendIrmeyI semIIerdI. ozun grmeIerI boyuncu, ErmenI TeIcIrI`nIn uygurIigu kuri bIr
meydun okumu oIdugu syIendI, ErmenIIerIn ekLIgI uciIuru, buinu geIen byk IeIukeLIere
degInIIdI uncuk 1 AgusLos 1q1q IIe zo Kusim 1qzz urusindu IIenmI bLn suIur uI kupsuminu
uIinuruk gemIe snger ekIIdI. Ardindun TrkIye`ye dnmek IsLeyen ErmenIIerIn yoIunu kesecek
bIr dIzI kunun ve kururnume ikuriIdi.
AsIindu sudece LLIIuLiIurIu rgLseI yu du IdeoIojIk ukrubuIigi oIun KemuIIsL eIILIer degII, Ikeden
srIm ErmenI muIIurini LuIun eden, ErmenIIerIn ocukIurini besIeme veyu evIuLIik uIun, kizIurini
IuremIerIne kuLun yereI eruI yu du IuIk kesImIerI, ErmenIIerIn eI konuIun zengInIIkIerInI kendIne
sermuye yupun LIcureL burjuvuzIsI, ErmenIIerIn bouILLigi uIunIurdu kendIne I uIuni yuruLun
zunuuLkurIur du IuIizuIurini siIirIumu IILIyuci IIssedIyorIurdi. ByIece eIILIer ve LopIumdukI
ikurciIur urusindu, nce ErmenIIere yupiIunIuri, sonru du dogrudun ErmenIIerI unuLmu konusundu
bIr konsenss oIuucukLi.
'MLSA AG'A KIRK GLN' KRZ Amu ok degII 1o yiI sonru yuunun bIr oIuy 'mugdurIurin
IuIizusinin IuIIIerIn IuIizusinu benzemedIgInI` gsLerdI. AIurm zIIIerInIn uImusinu neden oIun,
Prug dogumIu YuIudI enLeIekLeII runz WerIeI`In Trke`ye M:sc Dc'dc Kirl
Gun (sLunbuI:BeIge YuyinIuri, zoo;) udiyIu evrIIen The Iort Dcs oj M:sc Dch udIi romuninin
ABD`de IIIme ekIIecegI IuberIerIydI. WerIeI`In romuni 1q1 LeIcIrInde AnLukyu yukinIurindukI
Musu Dugi`nu siginun be bIn kIIIIk ErmenI LopIuIugunun, GubrIeI BugruLyun`in IIderIIgInde qo
gn boyuncu OsmunIi gIerIne kuri dIrenIInI unIuLiyordu.
#omun, 1q yiIi MurL uyindu VIyunu`du yuyimIundigindu byk yunki uyundirmiLi umu TrkIye
durumu uncuk dokuz uy sonru Idruk eLmILI. HkmeLIn ve businin eIbIrIIgIyIe gsLerdIgI LepkI kisu
srede sonu verdI ve NuzI IkmeLInIn Propugundu Bukuni GoebbeIs kILubin AImunyu`du
yusukIundigini IIun eLLI. Ancuk ge kuIinmiLi, nk kILup AImun YuIudIIerInIn buucu kILubi
oImuLu bIIe. VIyunuIi yuyincisinin, WerIeI`I zo bIn doIur kuriIigindu kILubin IIIm IukIurini
dnemIn devIerInden MeLro GoIdwyn-Muyer`e (MGM) suLmuyu Iknu eLmesI ve kILubin ABD`de IkI
IuILu IInde bIn kopyu suLuruk 1qq yiIi rekorunu kirmusi TrkIye`yI IyIce
LeIuIundirdi. BuLu :2h:riet ve &l:soImuk zere guzeLeIerde, MGM`nIn 'bIr YuIudI $IrkeLI`
oIdugu vurguIuniyor, oIuyin 'ErmenI-YuIudI KompIosu oIdugu Imu edIIIyordu. Ayni gnIerde
sLunbuI`du udeLu reIIne oIuruk LuLuIun ErmenI CemuuLI CIsmunI MecIIs`I LopIunip oIuyi kinudigini
uikIumuyu zorIundi. BIr grup ErmenI, 1 AruIik 1q`Le PunguILi IsesI`nde LopIunuruk, kILubin
nsIuIurini sLIkIuI Muri eIIgInde 'Trk mIIIeLI Iukkindu IILIruIurIu doIu oIdugu` gerekesIyIe
yukLiIur. (Bu oIuy Iukkindu uyrinLiIi bIIgI IIn bkz. #iIuL N. BuII,M:sc'nin Etlctlcri :2h:riet'in
Y:rttclcri, sLunbuI: IeLIIm YuyinIuri, zoo, s. 1oq-qo)
1q6`du runsu`du kILubin runsizcu buskisinin yuyimIunmusi zerIne MGM IIImI ekmekLen
vuzgeLIgInI uikIudigindu TrkIye, ErmenIIere kuri IIk 'IobI` suvuini kuzunmi grnyordu.
Ancuk bu oIuydun sonru Trk LuruIi uIusIururusi cumIuyu kuri duIu kukuu, duIu suvunmuci bIr
Luvir IIne gIrdI. nk en uIuk bIr geveme IuIInde, kendIIerInden Iesup soruIucugini
IIsseLmIIerdI.
IRVAN'A ANIT TrkIye`de 1qqz VurIik VergIsI ve 6-; EyII 1q yugmuIuri IIe TrkIye`dekI
cemuuL gLen drIrken, dnyudukI ErmenI dIusporuIuri ekonomIk ve sIyusI uidun kendIIerInI
LopurIumuyu buIumiLi. BIr buku degIIkIIk, ErmenIsLun`Iu dIusporu urusindukI IIIkIIerde yuundi.
1qz1`de SovyeL sIsLemIne kuri ikLikIuri IIn Ikeden srIen TunukIur kendIIerInI dIusporudu
SovyeL eLkIsInIn yuyiImusini nIemeye ududiIur. Bunun sonucu oIuruk, 1qo`Iere geIIndIgInde
bnun, run ve YununIsLun buLu oImuk zere pek ok Ikede ErmenI mIIIIyeLIIerI pozIsyonIurini
gIendIrmIIerdI. Bu sre smrgecIIIgIn LurIIe gmI IIe sL sLe dm, dnyunin drL bIr
yunindu boy gsLeren bugimsizIik IurekeLIerI, ErmenI mIIIIyeLIIerI IIn yenI bIr modeI oIuLurmuyu
buIumiLi.
1q6`Le, LeIcIrIn o. yiIdnmnde, ILen ve diLun geIen buskiIuru kuri koyumuyun SovyeL rejImI
IIk kez 1q1 oIuyIurinin uniImusinu IzIn verdI. GsLerIIer ErIvun`du yz bInIerce kIIyI bIr uruyu
geLIrdI. zq NIsun 1q6;`de EvrIvun`du (Yerevun) uiIun Medz Yehern (Soykirim) AniLi uiIdi. DevIeL
AkudemI TIyuLrosu`ndukI Lrene ErmenIsLun KomnIsL PurLIsI`nIn sL dzey yneLIcIIerI, ErmenI
KIIIsesI PuLrIgI, Dnyu AsLronomI DernegI Bukuni VIcLor HumpurLsumyun, SovyeL ALom EnerjIsI
KomILesI Bukuni AnLrunIk Bedrosyun, MG uukIurinin Lusurimcisi Andom MIkoyun gIbI nI
ErmenIIer kuLiImiLi. Ancuk, ukudemInIn diindu kisu srede 1oo bIne yukin kIInIn LopIunmusi ve
Iep bIr ugizdun LLIIuL TerukkI`yI IuneLIeyen sIogunIur uLmusi, bIr IIkI sessIz sedusiz gerekIeLIrerek
geIecekLekI projeIere yoI umuyi urzu eden ErmenI komnIsLIerInI LeIuIundirucuk, 'LoprukIurimizi
IsLerIz, vuLunimizi IsLerIz` dIye Iuykirun kuIubuIigi yuLiLirmuk PuLrIk HuzreLIerIne decekLI.
GsLerIIer ErIvun`in sokukIurinu yuyiIuruk gn boyu srm, uyni gn Moskovu`du bIrku yz
nIversILe grencIsInden oIuun bIr grup Trk EIIIIgI`nI IguI edIp buyrugini yuriyu IndIrmIIerdI.
(Kuynuk: HuIg SurkIssIun oLI AnnIversury oI LIe TurkIsI GenocIde As Observed In
Erevun, Ar2enicn Retieu, VoI. 1q. no.q, WInLer 1q66:z-z8)
TLRKYI'NN TIPKS q NIsun 1q6 LurIIII urriet`LekI bIr Iuber yIe dIyordu: '#umIurin
LuIrIkI IIe zq NIsundu ErmenI kuLIIumi udi uILindu bLn dnyudu eskI bIr oIuyin IsLIsmur edIIerek
unmu LrenIerI LerLIp oIunmusini eIrImIzde yuuyun on bInIerce ErmenI vuLundu neIreLIe
kuriIumiIurdi. sLunbuI`dukI ErmenIIer (.) Bu oIsu oIsu Kibris #um DiIIerI Bukuni
KIprIyunu`nun bIr duIuveresIdIr. Buzi ErmenIIer de bIImIyerek bunu uIeL oIubIIIrIer. BIz TrkIye
ErmenIIerI muzIyI unuLmu, ImdI Lum bIr Iuzur ve muLIuIuk IInde yuiyoruz.`
Huberde dIkkuLI eken Iusus, ErmenI mIIIIyeLIIIgIne kuri kILIeIerI IurekeLe geIrmek IIn Kibris
meseIesI bugIumindu #um dmunIigi IIe bugIunLi kurmu IILIyucinin duyuImusiydi. AsIindu bu
unIuiIir bIr durumdu nk Trk IuIki duIu IyI bIIdIgI gnceI bIr sorunun kuLuIIzrIg oImudun,
IzIenen sIsLemuLIk unuLLurmu poIILIkuIuri yznden ErmenIIerIn TrkIerden ne IsLedIgInI
IuLirIumuyubIIIr, doIuyisiyIu ErmenIIere neden kuri ikmuk gerekLIgInI
unIumuyubIIIrdI. urriet guzeLesI uruciIigiyIu IIeLIIen LeIdIdIn cIddIyeLInI unIuyun TrkIye`dekI
ErmenI KuLoIIkIerIn #uIunI #eIsI BupIskopos Bogos KIreyun, LopIum IIderIerInden Dr. KurubeL
Armun, CumIurIyeL SenuLosu eskI yesI Ber Turun, TrkIye ErmenIIerI PuLrIgI $nork KuIusLyun ve
'Buy Yzde Be` dIye Luninun KuIusL SurkIs GIbenkyun`in ogIu Nubur GIbenkyun guzeLeIere
verdIkIerI mIukuLIurIu rejIme sudukuLIerInI bIr kez duIu IIun eLmek zorundu kuIdiIur. Bu
beyunIurdun sonru Milliet buyuzuri #eIII CevuL UIunuy konuyu bugIudi: 'AImeL #eIIk |AILinuy|
merIumun dedIgI gIbI |sz konusu oIun| bIrI LLIIuL ve TerukkI, dIgerI Tunuk oIun 'IkI komILenIn
IkI kiL`uIIdIr. Bunun Lekrur mnukuusini LurII duII IsLemez.` (Kuynuk: #iIuL BuII, Trk Businindu
ve Trk-ErmenI TopIumundu ErmenI Kiyiminin o. yiIdnmnn YunsimuIuri, Topl:2scl
Tcrih, MurL zoo;, S. 1q, s.6z-6.)
ASALA $OKL 1q; yiIindu TrkIye'den g eLmI Migirdi Yunikyun IsImII yuIi bIr ErmenI IuIi
Lccuri yemege duveL eLLIgI os AngeIes BukonsoIosu`nu ve yurdimcisini Lubuncu IIe vurdugundu
oIuy TrkIye`de byk yunki yupmiLi. CInuyeL sIyusI degIIdI umu 1q;`Len 1q8`e kudur devum eden
ASAA (ArmenIun SecreL Army Ior LIe IberuLIon oI ArmenIu, ErmenIce ccstcni Azctcr:t'cn
c Gchtni cncl) eyIemIerIne IIIum verdI. MuILemeIen Ocuk 1q;z'de, bnun'du, Bekuu'du
kuruIun ve HKC (IIIsLIn HuIk KurLuIu CepIesI) ve KO (IIIsLIn KurLuIu OrgL) IIe duyunimu
IInde duvrunun ASAA, yiIIurdir ErmenI LuIepIerIne kuIukIurini Likuyun TrkIye`nIn zerIndekI I
Loprugini kuIdirmuk IIn son derece ucimusiz bIr yoI seLI ve 1q;`Len ILIburen TrkIye'nIn
dIpIomuLIk LemsIIcIIIkIerIne ve Trk Huvu YoIIuri broIurinu suIdiri yupLi. BuLi Iem de Dogu
BIogu IkeIerInIn desLegInI uIun rgLn 1q8'Le PurIs'In OrIy HuvuuIuni`ndukI THY brosunu
yupLigi suIdiridun runsiz vuLunduIurinin du zurur grmesI zerIne runsu ASAA'yu resmen,
'eyIemIerInI diuridu yupmu` uyurisindu buIundu. Ardindun rgL IIderI Agop Agopyun`in
IdrImesI ve dnyudu poIILIk IkIImIn degImesIyIe dugiIdi. Ancuk rgL IedeIIne uIumi,
soykirim meseIesI TrkIye ve dnyu kumuoyunun gndemIne sokuImuLu. 1o yiI sren bu dnem,
Trk kumuoyunun beIIegInde byk IzIer birukLi. OzeIIIkIe, BuLi IkeIerInIn uzun sre, ASAA`yi
onuyIudikIurini dndren LuLumIuri, 'di dmun` kuvrumsuIIumusini ve reLorIgInI yenIden
cunIundirdi. DuIu dogrusu, bu oIuyIur gerIye dnk bIr LurII okumusi IIe 'LLIIuLiIur bu LeIIIkeII
grubu orLudun kuIdirmukLu ok IukIiymi` dncesInIn LopIumun bIIInuILinu yerIemesIne
yurdimci oIdu.
ASAA eyIemIerInIn dIger bIr sonucu, TrkIye brokrusIsInIn 'en munLikIi`, 'en sogukkunIi`, 'en
LecrbeII` kudroIurinu suIIp oIdugu bIIInenJIIerI srIen DiIIerI BukunIigi`nin, ErmenI soykirimi
IddIuIurinu kuri en LepkIseI LuvirIuri gsLeren bukunIik IuIIne geImesI oIdu. nk, bukunIik IIn
konu udeLu kIIseI bIr 'kun duvusi` oImuLu.
PARLAMINTO KARARLARI Her uIusIururusi sorundu ErmenI purmugi urumuk, TrkIye`den
IurkIi dnen Ier IkenIn ErmenI dIusporusi veyu IobIIerI LuruIindun ynIendIrIIdIgInI dnmek
ekIInde LezuIr eden purunoyuk LuLum, zq NIsun`in dnyunin eILII IkeIerInde bIr bIrI urdinu
'ErmenI Soykirimi`ni unmu gn` IIun edIIdIgI 1q8o`Ierden ILIburen IyIce beIIrgInIeLI. TrkIye`ye
buski yupmuk IsLeyen dIusporu grupIurinin yuudigi IkeIerIn purIumenLoIurindu ikurLLikIuri
'soykirimi Lunimu` kururIuri IIe TrkIye IyIce keye sikiLi. ByIesI bIr uLmosIerde SovyeLIer BIrIIgI
dugiIdi ve ErmenIsLun z AgusLos 1qqo'du bugimsizIigini IIun eLLI. TrkIye ErmenIsLun'i uncuk 1,
yiI sonru, 16 AruIik 1qq1 LurIIInde Lunidi, umu o LurIILen bu yunu dIpIomuLIk IIIkI geIILIrmedI.
nk ErmenIsLun`in vurIigi yiIIurdir zenIe gmmeye uIiLigi bIr LurIIIn udeLu IorLIumusi
unIuminu geIIyordu. Hem bu IorLIukLun uzuk durmuk IIn, Iem de IkI LopIum urusindukI sicuk
IIIkIIerI nIemek IIn kisu dnemIer diindu sinirIur Iep kupuIi LuLuIdu. Bunun nedenI oIuruk
ErmenIsLun`in 1qzo LurIIII Gmr AnIumusini Lunimumusi, 1qqo LurIIII ErmenIsLun BugimsizIik
BIIdIrgesI'nIn 11. muddesInde soykirimu uLiILu buIunuImusi, devIeL urmusindu Agri Dugi'nin yer
uImusi gsLerIIIyordu. (ErmenIsLun yneLIcIIerI, son yiIIurdu deIuIurcu Gmr AnIumusi
konusundu bIr ILIruzIuri oImudigini uikIudiIur uncuk TrkIye`yI Iknu edemedIIer.) 1qqz yiIindu ABD
KongresI`nIn eskI SovyeL CumIurIyeLIerIne yurdimini ngrenIreedo2 S:pport Act (OzgrIg
DesLekIeme Yususi) yususinu ErmenI IobIsI LuruIindun ekIenen 'SecLIon qo;` muddesI IIe
Azerbuycun`u yurdim yupiImusi 1o yiI boyuncu engeIIenInce, AzerIIerI 'soydu` oIuruk kuyirmuyi
mIIII grev edInmI oIun evreIer ErmenIsLun`Iu IIIkIIerI IyIce uzuILLiIur. ABD`dekI ErmenI
dIusporusinin IobI ve IonIumu kuruIuIurinin ABD KongresI`nde ve medyusindu eLkIn oImusi, buLu
diIIerI evreIerI oImuk zere pek ok kesImde ErmenI unLIpuLIsInI gIendIren bIr unsur oIdu.
Bunu, bIr de DugIik Kurubug sorunu ekIenInce durum IyIce kIIILIendI. PekI bu sorunun TrkIye IIe
IIgIsI ne? AsIindu TrkIye IIe IIgIsI yok, sudece 'soydu` Azerbuycun`Iu IIgIsI vur.
AGLIK KARABAG MISILIS ErmenIsLun Loprugi IIe evrIII q,q kIIomeLrekureIIk DugIik
Kurubug`du, AzerI nIus #us IukImIyeLIne gIrdIgI 18z8 LurIIInde, ErmenI nIusLun bIruz duIu
IuzIuydi. Bundun sonru ErmenIIer`In suyisi AzerIIer`I gemeye buIudi. 1q1`Len ILIburen OsmunIi
DevIeLI`nIn srdg ErmenIIer`In bIr kisminin bIgeye siginmusiyIu ErmenIIer nIusun yzde 8o-
8`InI oIuLurduIur. 1 AruIik 1qzo`de DugIik Kurubug`in kuderI konusundu Azerbuycun, ErmenIsLun
ve #usyu KomnIsL PurLIsI LemsIIcIIerI urusindu bIr LopIunLi yupiImiLi. OyIumudu Azerbuycun IIderI
NerImunov`un kuri ikmusinu rugmen Kurubug`in ErmenIsLun`u bugIunmusi kururi ikmi, bu
kurur #usyu KomnIsL PurLIsI`nIn KuIkusIur sorumIusu OrconIkIdze LuruIindun enIn ve SLuIIn`e
uIuLiriImi, q AruIik 1qzo LurIIII Prctdc'du MIIIIyeLIer KomIserI SLuIIn`In, bu kururi LeyIL eden
uikIumusi yuyinIunmiLi. Ancuk bIrku uy sonru, TrkIye IIe SovyeL #usyu urusindu Moskovu
AnIumusi ImzuIundi ve unIumunin dI oIuruk, NuIcivun, Azerbuycun`in konLroInde oLonom
bIr bIge oIuruk LunimIundi. BIr uy sonru, BoIevIkIer Zengezur bIgesInde TunukIur LuruIindun
yneLIIen mIIIIyeLI bIr ErmenI dIrenII IIe kuriIuincu, Zengezur`u ErmenIsLun`Iu Azerbuycun
urusindu puyIuLirdiIur ve DugIik Kurubug`u zerkIIk verdIIer. (Zengezur, bugn ErmenIsLun`i Lek
dosLu run`u bugIuyun Lek kupi. Bu yzden AzerIIer, o LurIILe Zengezur`un yurisini ErmenIIer`e
kupLirdikIuri IIn IuIu IuyiIIunirIur.)
ErmenI komnIsLIerI, uydinIuri, DugIik Kurubug oblcst'i ve NuIcivun OLonom SosyuIIsL
CumIurIyeLI IIe IIgIII LurIIseI IddIuIurini, I ve di kouIIurdu yuunun buzi geIImeIer sonucu grece
zgrIeLIkIerI 1q6`Len sonru uiku dIIe geLIrmeye buIudiIur. Bu LuIep, bIr unIumdu, SSCB`nIn
mIIIIyeLIer meseIesInI zebIIme kupusILesIne yneIIk bIr LesLLI.
1q6; boyuncu Azerbuycun ve ErmenIsLun urusindukI LurLimuIuru SSCB KomnIsL PurLIsI
kurimudi. Ancuk uyni yiIin AgusLos uyindu DugIik Kurubug`du bIr ErmenI ocugun bIr AzerI
LuruIindun IdrImesI, AzerI yeLkIIIIerIn kuLIII cezuIundirmukLu gnIsz duvrunmusi zerIne
ocugun uIIesInIn de kuLIII IdrmesIyIe puLIuk veren oIuyIur uncuk SovyeL Ordusu`nun mduIuIesI
IIe yuLiLi umu urLik ok yuydun ikmiLi. 1q-zq EyII 1q6;`de TrkIye Bubukuni SIeymun
DemIreI`In Buku`ye yupLigi zIyureLIn byk LrenIerIe kuLIunmusi ErmenIIerde byk bIr ok
yuruLLi. Bu, SovyeLIer BIrIIgI`nIn ve Azerbuycun`in di poIILIkusindukI yn degIIkIIgIne IureL
edIyordu. AzerI LurIII ZIyu PunyuLov`un 'Kurubug ErmenIIerInIn 11. yzyiIdu GrcIemI, sonru du
ErmenIIemI AzerI HirIsLIyunIuri oIdugunu` IddIu eLmesI orLumi IyIce gerdI. TurLimuyu SovyeLIer
BIrIIgI`nI ErmenIsLun`du 'yenI bIr sruII` yuruLmuyu uIimukIu suIuyun Trk yuzurIurin kuLiImusi
gerIIImI IyIce urLLirdi. AnIuiIdi kI, sosyuIIzm de mIIIIyeLIer meseIesInI zememILI. (Kuynuk:#. H.
DekmejIun, SovIeL-TurkIsI #eIuLIons und PoIILIcs In LIe ArmenIu SS#, Sotiet St:dies, VoI. 1q, no.
q (AprII, 1q68): 1o-z)
Ancuk ErmenI uydinIurinin umdukIuri geIImeIer oImudi, sorun IIerIkI bIr LurIILe zImek zere
buzdoIubinu konuIdu. Dogu BIogu`nun dugiImuyu yz LuLLugu 1q8;- 1qq1 yiIIuri urusindu ErmenIIer
ve AzerIIer urusindu ikun uLimuIurdu IkI LuruILun ImIerIn oImusi durumun vuIumeLInI
gsLerIyordu. AzerIIer SumguyIL ve Buku`de, ErmenIIer HocuIi`du cIddI kuLIIumIur yupLiIur.
ErmenIsLun DugIik Kurubug`i AruIik 1q8q`du IIIuk eLLIgInden berI yukIuik zoo bIn AzerI 'kukin`
Azerbuycun`dukI mILecI kumpIurindu son derece InsunIik dii kouIIurdu IuyuLini devum eLLIrmeye
uIiiyor.
Avrupu BIrIIgI ErmenIsLun`i AGT`In (Avrupu GvenIIk ve bIrIIgI TekIIuLi) MNSK Grubu udIi
orguniyIu sikiLirmuyu uIiiyor. KendI de benzerI sorunIuru ugruun uncuk bIr LrI zemeyen
TrkIye Ise, yukIuik zoo yiIIik bIr gemII oIun bu eLnIk meseIe zImeden ErmenIsLun`Iu
dIpIomuLIk IIIkI kurmum dIyerek, deyIm yerIndeyse urubuyi uLin nne kouyor. HuIbukI pek ok
kII TrkIye`nIn ErmenIsLun`Iu IIIkIIerI dzeIse, meseIenIn zmne kuLkidu buIunubIIecegInI
dnyor.
'SZI' TIRMNN CAI DugIik Kurubug purunLezInI kupuyip, TrkIye`de ErmenI
MeseIe`sInIn nusiI Lubu oIdugu konusunu gerI dnersek, 1qqz`de Tuner Akum`in Turl &l:scl
Ki2lii te Er2eni Sor:n: (IeLIIm YuyinIuri, sLunbuI) udIi kILubinin yuyinIunmusi resmI LezIn IIk
kez sorguIunmusinu neden oIdu. KILup, byk suLi rukumIurinu uIumudi umu Tuner Akum ve
onun yoIundun gIden uruLirmuciIur, Im suyisi resmI LurIIIIerIn syIedIgInden ok duIu yksek
oImukIu bIrIIkLe, suyiIurin bIrIncII nemde oImudigini, nk LeIcIrIn esus umucinin 'ErmenIIerI bIr
eLnIk grup oIuruk yok eLmeyI umuIudigini` IIerI srdIer. OnIuru gre, orLudu bIr 'soykirim` suu
vurdi ve uIusIururusi Iukuk meLInIerInIn gsLerdIgI gIbI, 'soykirim` suundu suyiIur nemII oImudigi
gIbI, IIIe de Idrme eyIemInIn oImusi bIIe gerekmezdI. #esmI evreIer, bu IddIuyu 'soykirim`
LerImInIn IIk kez 1qqq'Le kuIIuniIdigini, doIuyisiyIu, 1q1-1q1; oIuyIurini nILeIemekLe
kuIIuniIumuyucugini syIeyerek kuri koymukIu yeLInmedIIer, 'szde ErmenI soykirimi` gIbI gurIp
bIr LermInoIojI IcuL eLLIIer. OyIe kI, son yiIIuru kudur buinu 'szde` geLIrmeden ErmenI MeseIesI`nI
LurLimuk Imkunsiz IuIe geLIrIIdI.
TARH TIRSYLZ ITMIK Ardindun I suyiIurIu oynumuyu geIdI. Birukin Kumurun Grn`n
oo bIn I rukumini LeIuIIuz eLmeyI, nce suyi 1oo bIne, sonru 6 bIne IndIrIIdI, sonru bu du IuzIu
geIerek usiI ErmenIIerIn TrkIere 'soykirim` yupLigi syIenmeye buIundi. Bu IddIuIur, 1q1
oIuyIurinin InLIkumini uImuk zere 1q16`dun ILIburen #us orduIuri IIe, 1q1q`dun sonru runsiz
orduIuri IIe gerI dnen ErmenI eLecIIerIn, Erzurum ve AnLep IuvuIIsInde kuLIIumIuru duyundiriIdigi
IIn, oIuyIurin kronoIojIsInI bIImeyen kesImIerce Inundirici buIunuyordu. Sonru yurdun drL bIr
yunindu 'ErmenIIerIn TrkIere yupLigi soykirimin unisinu uniLIur` dIkIImeye buIundi.
Trk Cezu Kununu`nun o. muddesInIn gereke bImyIe 'BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu
ErmenI Soykirimi`nin meydunu geIdIgInI` syIemenIn su suyiImusi z Muyis zoo LurIIInde
BoguzII UnIversILesI ncIgndekI bIr grup bIIIm udumi LuruIindun dzenIenen "mpuruLorIugun
k DnemInde OsmunIi ErmenIIerI: BIIImseI SorumIuIuk ve DemokrusI SorunIuri" buIikIi
konIerunsin, AduIeL Bukuni CemII Iek`In konIerunsi dzenIeyenIer IIn "bIzI urkudun
IunerIedIIer" IIudesInI kuIIunmusinin urdindun IpLuI edIImesI, devIeLIn 'II LurIIIIere birukuIim`
szIerInIn ne kudur bo oIdugunu gsLerdI, HirunL DInk`In kuLIedIImesI Ise, bu Ie eI uLmunin ne
kudur ImcI oIubIIecegInI. BukuIim qo yiIIik pusIi kIIIdI umuyi ne zumun buurubIIecegIz?
TA#H DETE# zq.o8.zoo8
Aye Hr
MonLr deILerInI umunin rIskIerI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Ege DenIzI IIe KurudenIz`I bIrbIrIne bugIuyun sLunbuI Boguzi, unukkuIe Boguzi ve Murmuru
DenIzI`nI kupsuyun suyoIunun rejImI q Kusim 1q6 LurIIInde yrrIge gIrmI oIun MonLr BoguzIur
SzIemesI`yIe beIIrIenmILIr. MonLr`nn esus umuci uIusIururusi denIz LIcureLInIn ve uIuiminin
gerekIerInI ve yururIurini kiyidu devIeL oIun TrkIye`nIn egemenIIk IukIurIu bugduLirmukLi.
GrcIsLun`in kendIsIne bugIi zerk bIr bIge oIun Gney OseLyu`yu suIdirisini buIune eden #usyu
ederusyonu`nun GrcIsLun`u usker mduIuIesIyIe kiziun orLumdu, ABD`nIn Ier bIrI 6q bIn Lon
ugirIigindukI Merc ve o2jort IsImII IkI IusLune gemIsInI 'InsunI umuIurIu` KurudenIz`e gndermek
IsLedIgI, TrkIye`nIn Ise bu LuIebe MonLr`ye uLiILu buIunuruk kuri ikLigi IuberIerI, yiIIurdir bIIInII
bIImde zerInde duruImuyun bIr sorunu gndeme Luidi.
LILKTA KRZ M VAR? MonLr`ye gre, KurudenIz`e kiyisi oImuyun bIr devIeLIn InsunI
umuIurIu duII oIsu KurudenIz`e geIrebIIecegI gemIIerInIn Lonuji 1 bIn Lonu, gemIIerIn LopIum
Lonujinin q bIn Lonu, suyisinin dokuzu, gemIIerIn KurudenIz`de kuIucugi srenIn z1 gn,
gememesI gerekIyor. (DuIu bIr dIzI IkIncII urL du vur.) NILekIm LuruIIur TrkIye`nIn IukIiIigini
LesIIm eLLI ve TrkIye IIe ABD, MonLr`y IIIuI eLmeyecek bIr IormI zerInde unIuLikIurini
uikIudiIur. Bu yenI IormI ImdIIIk #usyu`yi ruIuLsiz eLmemI grnyor umu gerek 1;. yzyiIdun
berI sicuk denIzIere uIumu poIILIkusi gden #usyu`nin, gerekse Bukun WIIson`un `1q IkesI`
dogruILusundu dnyunin Lm denIzIerInde Lum bIr seyIr serbesLsInI suvunun ABD`nIn IIerIde bu Lr
engeIIemeIere LuIummI gsLerecegInIn gurunLIsI yok. OLe yundun, MonLr deILerI bIr kez uiIirsu,
uugidu unIuLucugimiz nedenIerden doIuyi TrkIye`nIn bundun zururIi ikmusi IILImuII ok byk.
MonLr`ye gemeden nce, uIusIururusi Iukuk IILeruLrne 'Trk BoguzIuri` oIuruk geen suyoIunun
morIoIojIk zeIIIkIerIne degIneIIm. Bu suyoIunun en nudIde bImn oIuLurun sLunbuI Boguzi,
kuzeyde AnudoIu enerI`nI TrkeII enerI`ne bIrIeLIren IuLLun buIuyip gneyde AIirkupi enerI`nI
Kudiky ncI Burnu enerI`ne bIrIeLIren IuLLu kudur uzunun 1 kIIomeLreIIk bIr suyoIudur. OrLuIumu
genIIIgI 1.oo meLre oIup genIIIk KundIIII mevkIInde ;oo meLreye der. En derIn yerI
#umeIIIIsuri nnde 11o meLre, en sig yerI Ise AIyun nnde 1z,8 meLredIr. KurudenIz`e ikiLu,
PuubuIe nIerInde bIr deIudu 8 dereceIIk, Murmuru`yu InILe, YenIky nIerInde bIr deIudu ;o
dereceIIk IkI dn de duIII oImuk zere LopIum 1z keskIn, yumuuk roLu degIIkIIgI gerekLIren
sLunbuI Boguzi, LuzIuIuk dereceIerI bIrbIrInden IurkIi IkI denIzIn bIrIemesInden oIuun gI dIp ve
yzey ukinLiIuri, gI unuIorIur, zumun zumun kusirguyu dnen rzgurIur, beIII mevsImIerde eLkIII
oIun sIs ve yogun denIz LuimuciIigi yznden de dnyunin en zorIu suyoIudur. Ayricu dnyudukI
suyoIIuri urusindu II bIrI evresInde bu kudur byk nIusu burindirmuz.
ANAKKALI BOGAZI zmIL KrIezI gIrIInden unukkuIe Boguzi gIrIIne kudur zzq kIIomeLre
uzunIugundu, 11.1o kIIomeLrekure genIIIgInde bIr I denIz oIun Murmuru DenIzI`nIn LekI ucundukI
unukkuIe Boguzi Ise kuzeyde ZIncIrbozun enerI`nden geen boyIumIu buIur, gneyde MeImeLIk
Burnu enerI`nI KumkuIe enerI`ne bugIuyun IuLIu bILer. UzunIugu 68,; kIIomeLre, genIIIgI kuzey
gIrIInde .1zo meLre, gney gIrIInde Ise q.q meLredIr. nLepe Imuni nnde ;.zz meLreye ikun
genIIIk unukkuIe-KIIILbuIIr urusindukI Nuru Burnu`ndu 1.o; meLreye der. En derIn yerI DuIyun
Burnu nIerInde qq meLre, en sig yerI kuzey roLusi zerInde Kubugeven Burnu nIerInde z meLredIr.
unukkuIe Boguzi`ndu gemIIer en uz 11 roLu degIIkIIgI yupurken, Nuru Burnu nIerInde bIr deIudu ;
dereceIIk keskIn bIr dn yupmuk zorundudirIur. unukkuIe Boguzi`ndu (kuvveLII IodosLu yn
degILIrse de) Murmuru`dun Ege DenIzI`ne dogru gI bIr yzey ukinLisi mevcuLLur. Gerek gI
rzgurIur, zumun zumun eLkIII oIun sIs ve urubuIivupur seIerIerI yznden seyrIn dIkkuLII yupiImusi
gerekIr.
Turih boyoncu Boguzlurdu oygolunun rejimin hikyesine gelince; uLII SuILun MeImed`In
1qz`de sLunbuI Boguzi`nin en dur yerInde #umeII HIsuri`ni yupLirip Boguz`dun geecek Ier gemInIn
beIII bIr 'mrurIye` (geI purusi) demesInI emreLmesIyIe buIuyun 'KurudenIz`I OsmunIi gI
yupmu` srecI, 1q8q`Le KurudenIz`In kuzey kiyiIurindukI KIII ve Akkermun kuIeIerInIn eIe
geIrIImesIyIe LumumIunmiLi. O gnn sper gc BrILunyu mpuruLorIugu LuruIindun 'Ancient r:le
oj the to2cn` (OsmunIi`nin kudIm kuIdesI) udiyIu LescII edIIen bu ImLIyuzIi durum IIk oIuruk
'kupILIusyonIur` doIuyisiyIu deIIndI. 1`Le runsiz, 1;q`du ngIIIz, 1q8`de HoIIunduIi, 1616`du
Germen (AImun) LIcureL gemIIerIne BoguzIur`dun serbesLe geme ImLIyuzi Lunindi. 168z`de 'DeII`
PeLro`nun ur oImusindun ILIburen #usIurin KurudenIz`e Inmek ve bu denIzde serbesLe doIumu
gIrIImIerI Ise OsmunIi DevIeLI LuruIindun srekII pskrLId.
KLLK KAYNARCA 'IILAKIT' Ancuk, 1;6 yiIindu Azuk KuIesI #usIur`u Lerk edIIerek IIk
gedIk verIIIrken, 1;;q Kk Kuynurcu AnIumusi IIe OsmunIi DevIeLI, Kirim`i #usyu`yu Lerk eLmekIe
kuImumi, #usyu`yu KurudenIz`de Iurp gemIsI buIundurmuk, kendI gemIIerI IIe LIcureL yupmuk ve
LIcureL gemIIerInI BoguzIur`dun geIrme IukIurini Lunimuk kuImiLi. 18o;`de, #usyu`nin BoguzIur`in
kendIIerIne verIImesI LuIebI IIe runsu IIe gIzII grmeIer yupLigini duyun OsmunIi DevIeLI BrILunyu
IIe Ocuk 18oq LurIIInde, KuIe-I SuILunIye AnIumusi`ni ImzuIuyuruk urkusini sugIumIuLirmuk IsLedI.
HuIbukI bu unIumuyIu OsmunIi DevIeLI, BoguzIur`in sLuLsn Lek buinu degII, IkIII unIumuIurIu
beIIrIemeye ruzi oIuyordu. Buri zumunindu, OsmunIi DevIeLI IIe suvu IuIInde oImuyun devIeLIerIn
LIcureL gemIIerInIn BoguzIur`dun geI yusuginu duIr 'OsmunIi`nin kudIm kuIdesI` Ise #usyu IIe gIrdIgI
suvuLun mugIup uyriIun OsmunIi DevIeLI IIe #usyu urusindu 1q EyII 18zq`de ImzuIunun EdIrne
AnIumusi IIe ebedIyen LurIIe gmIecekLI.
KAVALALI'NIN ITTG 181`de Misir VuIIsI KuvuIuIi MeImed AII Puu`nin devIeLe Isyun eLmesI
ve KuvuIuIi`nin ogIu bruIIm Puu`nin 18z`de OsmunIi ordusunu Konyu`du mugIup ederek sLunbuI`u
yneImesI zerIne, . MuImud Avrupu devIeLIerInden yurdim LuIep eLmek zorundu kuIincu yurdim
ugrisinu sudece #usyu cevup vermILI ve eIbeLLe yurdim kuriIiksiz degIIdI! kI devIeL urusindu 8
Temmuz 18 LurIIInde sekIz yiIIik bIr sre IIn ImzuIunun Hnkur skeIesI AnIumusi`nin gIzII
muddesIne gre, OsmunIi DevIeLI, #usyu`nin IsLemesI IuIInde, BoguzIur`u IerIungI bIr yubunci devIeL
suvu gemIsInI sokmuyucukLi. 18q`Le OsmunIi DevIeLI IIe KuvuIuIi`nin orduIurinin NIzIp`Le Lekrur
kuri kuriyu geImeIerI zerIne OsmunIi DevIeLI IIe #usyu, AvusLuryu, runsu, BrILunyu ve Prusyu
urusindu 1 Temmuz 18q1`de 'AkdenIz ve KurudenIz BoguzIuri Hukkindu ondru SzIemesI`
ImzuIundi. SzIemeyIe buri zumunindu BoguzIur`in suvu gemIIerIne kupuIiIigi IIkesI, OsmunIi
DevIeLI`nIn LukdIr ve yeLkIIerIne bugIi oImukLun ikuriIuruk, mIIIeLIerurusi ykmIIkIere
bugIuniyordu. O LurIILen sonru, 18;1 ve 18;8 yiIIurindu BoguzIur`in sLuLs Lekrur uIusIururusi
cumIunin gndemIne gIrdI umu, cIddI bIr degIIkIIk oImudi. 18q1 SzIemesI buzi degIIkIIkIere ve
IIIuIIere rugmen BIrIncI Dnyu Suvui`nin sonunu kudur geerII oIdu.
IIuIIerden en nemIIsI AgusLos 1q1q`Le Goeben ve BresIuu udIi IkI AImun suvu gemIsInIn
BoguzIur`dun geIp KurudenIz`e ikmusi ve ekIm uyindu buzi #usyu IImunIurini bombuIumusi IdI.
BIIIndIgI gIbI OsmunIi DevIeLI bu oIuyin sonundu BIrIncI Dnyu Suvui`nu gIrmILI. LIIuI
DevIeLIerI`nIn sLunbuI`u IguIInIn urdindu yuLun en nemII sebep de, BoguzIur`in #usyu`nin
konLroIne gIrmesInI engeIIemek IIndI.
LOZAN'A BLYLK KAVGA ozun buri grmeIerI sirusindu, smeL nn IIe BrILunyu
LemsIIcIsI ord Curzon ve SovyeL #usyu LemsIIcIsI IerIn urusindu geen ok serL LurLimuIurdun
sonru BoguzIur`in sLuLs beIIrIendI. zq Temmuz 1qz LurIIII ozun Buri AnIumusi`nu ve onun bIr
purusi oIun 'BoguzIurin TubI OIucugi UsuIe DuIr MukuveIenume`ye gre, unukkuIe Boguzi`ndu,
Murmuru DenIzI`nde ve (KurudenIz) sLunbuI Boguzi`ndu, denIzden veyu Iuvudun gerek suvu
zumunindu gerekse buri zumunindu geI ve uIuim LmyIe serbesL oIucukLi. ByIece BoguzIur`in
rejImI, TrkIye`nIn Lek yunIi IrudesI IIe degII, 18q1`den berI devum eden ve ok suyidu devIeLIn orLuk
IrudesI sonucu orLuyu ikun uIusIururusi kuruIIuru LubI oImuyu devum edecekLI.
TrkIye, ozun BoguzIur SzIemesI`nIn geLIrdIgI rejImIn yerIne kendI IsLedIgI gIbI bIr rejIm
geLIrebIImek IIn IIk dIpIomuLIk gIrIImInI uncuk 1q`Le, ondru`dukI SIIuIsizIunmu KonIerunsi`ndu
yupLi. TrkIye`nIn LuIebI, szIemesInIn, unukkuIe ve sLunbuI BoguzIuri`nin kiyiIuri IIe Murmuru
DenIzI`ndekI uduIuri (mruIi diindu) uskerden ve sIIuILun urindirun IkmIerInIn kuIdiriImusi IdI.
Ancuk bu LekIII konIerunsIu IIgIII oImudigi gerekesIyIe grImedI bIIe. kIncI gIrIIm, MIIIeLIer
CemIyeLI KonseyI`nIn suvu kikirLici LuvirIuri yznden AImunyu IIe IIgIII oIuruk 1q yiIi nIsun
uyindu yupLigi oIugunsL LopIunLidu oIdu. TrkIye`nIn LuIebI yIne 'konuyIu IIgIsIzIIk` gerekesIyIe
reddedIIdI. Unc gIrIIm, 1q yiIinin muyis uyindu BuIkun AnLunLi KonseyI`nIn Bkre
LopIunLisindu, drdnc gIrIIm uyni yiIin eyII uyindu MIIIeLIer CemIyeLI GeneI KuruIu`ndu yupiIdi
uncuk kuIuk usun oImudi. Amu uyni yiI kusim uyindu LuIyu HubeIsLun`u suIdirincu TrkIye LuIebI IIn
yundu buImuyi buurdi.
REBUS SC STANTBUS TrkIye`nIn 1o NIsun 1q6 LurIIInde, ozun BoguzIur SzIemesI`ne
LuruI oIun devIeLIere gnderdIgI noLudu, #omu Hukuku`nun Reb:s sic stcntib:s IIkesIne uLiILu
buIunuIuyordu. Bu IIkeye gre bIr szIemenIn yupiIdigi sirudu ngrIemeyen durumIur orLuyu
ikuruk szIemenIn LuruIIurindun bIrIne IukkunIyeL IIerIne uymuyun ok ugir ykmIIkIer
geLIren bIr durum orLuyu ikursu, szIemenIn IukkunIyeL IIerIne gre yenIden dzenIenmesI
IsLenebIIIrdI. TrkIye gIbI BuIkun AnLunLi yesI oIun YununIsLun, #omunyu ve YugosIuvyu LuIebI
desLekIedI. 1q`Le bIr dosLIuk unIumusi ImzuIudigi SovyeLIer BIrIIgI`ne yurunmuk IsLeyen runsu ve
AkdenIz`dekI LuIyun LeIdIdIne kuri TrkIye`yI kendI yuninu ekmek IsLeyen BrILunyu du LuIebe
desLek verInce svIre`nIn MonLreux (MonLr) eIrInde uIusIururusi bIr konIeruns LopIundi. TekIIIe
kuri ikun Lek Ike, 1qq`Le AkdenIz`I Mure NosLrum (BIzIm DenIz) dIye udIundirun LuIyu IdI.
YugosIuvyu, YununIsLun, BuIgurIsLun, #omunyu, SovyeLIer BIrIIgI, TrkIye, BrILunyu (HIndIsLun ve
rIundu udinu du) runsu ve Juponyu`nin kuLiIdigi konIeruns, zo Temmuz 1q6 LurIIInde MonLr
BoguzIur SzIemesI`nIn ImzuIunmusiyIu sonuIundi.
BuIungiLu kuri ikun LuIyu, 1q8`de szIemeye kuLiIdi. Amu kIncI Dnyu Suvui sirusindu ve
sonrusindu SovyeLIer BIrIIgI cIddI sorunIur ikurdi. Ancuk, SovyeLIer BIrIIgI`nIn 1qq ve 1qq6`du
MonLr`nn gzden geIrIImesI konusundukI isrurIuri Ise ABD`nIn buzi LuIepIerIne rugmen
MonLr`de bIr degIIkIIk yupiImudi. Sudece MLLeIIkIerIn IsLegI IIe, kIncI Dnyu Suvui`ndun mugIup
uyriIun Juponyu`nin 1q1`de MonLr`den ekIImesIyIe yeLInIIdI.
o YILLIK SLRI BTNCI MonLr BoguzIur SzIemesI zo yiIIik bIr sre IIn yupiImiLi.
SzIemenIn LudIII IIn LuruIIurin be yiIdu bIr beIII prosedrIerI uyguIuyuruk LuIepLe buIunmusi
mmknd, uncuk byIe bIr LuIep II geImedI. OLe yundun, zo yiIIik srenIn sonu ermesInden IkI yiI
nce (yunI 1qq`Le) LuruIIurdun bIrI, runsiz IkmeLIne bIr sonu erdIrme LuIebI uIuLirmi oIsuydi,
szIeme q Kusim 1q6`du sonu erecekLI. Ancuk bugne dek bu sre de buIuLiImudi. ByIece
MonLr uyguIunmuyu devum eLLI. Devum eLLI umu, 1qqq`de UIusIururusi AduIeL DIvuni`nin KorIu
Boguzi Iukkindu verdIgI kurur, 1q8 LurIIII Cenevre KurusuIuri ve BILIIk BIge SzIemesI, 1q6q
VIyunu AnIumuIur Hukuku SzIemesI ve 1q8z LurIIII BM DenIz Hukuku SzIemesI ve duIu bIr dIzI
szIemenIn 'zgrIk ruIu` yunindu MonLr oIduku 'muIuIuzukur` kuIdi. Bunu rugmen ne ABD,
ne Imzuci IkeIer, ne duIu sonru eskI Imzuci IkeIerden dogun yenI IkeIer MonLr`nn uyguIunmusi
konusundu TrkIye`yI sikiLirmudiIur. nk, mevcuL durum IerkesIn IIne geIIyordu. DuIusi,
MonLr orLudun kuIkursu yerIne nusiI bIr szIemenIn konuIucugini kImse bIImIyordu.
SZLI$MINN ZAYII YANLARI YiIIur IInde suvu LeknoIojIsIndekI 'geIImeIer`, urLun
LonujIur, suyiIur, degIen ykIer, BoguzIur`in gvenII geIe pek eIvermeyen morIoIojIsI IIe bIrIeInce
MonLr`nn kuruIIuri yeLersIz geImeye buIudi. MonLr`nn uyguIunmusiyIu IIgIII IIk cIddI
uIusIururusi krIz, AruIik 1q68`de ABD`nIn AkdenIz`dekI 6. IIosu`nu uIL oIun ve Ier bIrI szIemede
yer uIun 1 bIn Lon sinirinin uILindu kuIun (1o bIn Lon) Dess ve T:rner udIi IkI suvu gemIsInIn
KurudenIz`e geerek burudu be gn kuImusi ve sonru yenIden 6. IIo`yu dnmesI sirusindu
yuunmiLi. GemIIerIn LonujIuri 'serbesL geI IIkesI`ne uygundu uncuk Dess 'IuIII su sL` gemIsInde
o mm upindu sekIz udeL AS#OC (denIzuILisuvur rokeLuLur) IzesI vurdi. Bu sIIuIIur, MonLr
SzIemesI`nde LunimIunun sIIuIIurdun degIIdI. Ancuk, TrkIye muILemeIen Kibris meseIesInde
ABD`yI yuninu ekmek IsLedIgI IIn, MonLr yorumunu esneLmekLe bIr sukincu grmemILI.
kIncI oIuy, Temmuz 1q;6`du SovyeLIer BIrIIgI donunmusinu uIL qo bIn LonIuk KIev`In KurudenIz`den
geIerek BoguzIur`i gemek IsLemesI zerIne yuunmiLi. KIev Iem MonLr`nn siniri oIun 1 bIn
Lonun zerIndeydI Iem de szIemede LunimIunun gemI LrIerI urusindu degIIdI. #usIur bu yzden
gemIyI 'denIzuILisuvur kruvuzr` oIuruk nILeIemIIerdI. HuIbukI KIev`I bu Lre sokubIIecek Lek zeIIIgI
bIr udeL IkIII ASW LrndekI Ize rumpusi IIe konvunsIyoneI rumpuIuriydi. Bu durum uIusIururusi bIr
krIz yuruLLiysu du, HuIu yusugi ve TrkIye`nIn Kibris`u mduIuIesIne desLek vermedIgI IIn ABD`ye
kizgin oIun TrkIye, gemInIn 'LrunsIL geI` yupmusinu IzIn vermILI.
KAZA LSTIS Bu suyoIundu 1q6o`Lun bu yunu zo kudur kuzu yuundi. Byk kuzuIuru geIInce;
1 Kusim 1q;q`de kk bIr Yunun IIebIyIe Huydurpuu uikIurindu urpiun #omen
BundiruIiIndependentc`nin puLIuyuruk buLmusi sirusindu q1 #omen denIzcI Im, sLunbuI`du
bInIerce evIn cumIuri kiriImi, Lunkerden dkIen peLroI IuILuIurcu yunmiLi. DuIusi gemInIn IrkIn
buLigi Huydurpuu nIerInde 1o yiIdun IuzIu kuImiLi. z8 EkIm 1q88`de Punumu bundiruIi l:e
Stcr udIi Lunker IIe Trk bundiruIi GuzIunLep LunkerI AIirkupi uikIurindu urpimi, l:e Stcr`dukI
bIn Lon umonyuk guzi denIze ve Iuvuyu kurimiLi. zq AgusLos 1qq1`de LuIyun
bundiruIi eonis LunkerIyIe Trk bundiruIi DenIzuILi udIi gemI Turubyu uikIurindu urpimi, buLun
DenIzuILi`nin be gemIcIsI IuyuLini kuybeLmILI. 1q Kusim 1qq1`de IIIpIn bundiruIi Mcdonnc
il udIi gemIyIe bnun bundiruIi Rcb:nion-:8 udindukI gemI AnudoIuIIsuri nIerInde
urpimi, Rcb:nion-:8 zo bIn cunIi Iuyvun ykyIe suIuru gmIrken, sekIz denIzcI de IuyuLini
kuybeLmILI. Bu kuzunin bIr benzerI zo NIsun 1qqz`de unukkuIe Boguzi`ndu yuunmiLi. YIne cunIi
Iuyvun ykI bnun bundiruIi Rcb:nion-:( udIi gemI IIe #omen bundiruIi czics-
: urpiirken, Rcb:nion-:( ykyIe buLmiLi. 1 MurL 1qqq`Le Ier IkIsI de Kibris #um
bundiruIi Ncssic udIi Lunker IIe Shipbroler udIi IIep BykIImun doIuyIurindu urpimiIur, zq kII
yuumini yILIrIrken, Ncssic`nin Luidigi 1oo bIn Lon Ium peLroIn zo bIn Lonu denIze bouImi,
gnIerce sren yunginin yuruLLigi kIrII Iuvu kLIesI, Lumumen uns eserI oIuruk Iodos suyesInde
kenLLen uzukIumiLi.
VARYAC KANIRMACASI Kuzusiz beIusiz geen uncuk TrkIye`yI ok meguI eden bIr buku
konu du, Ukruynu LuruIindun gyu 'guzIno` yupiImuk zere In`e suLiIun Vcrc udIi dev uuk
gemIsI`nIn 1 Kusim zoo1`de MonLr`y IIIuI ederek BoguzIur`dun geIrIImesIydI. TrkIye, In ve
Ukruynu LuruIindun Iem 'gemI moLorsuz ve sIIuIsiz` denIIerek, Iem de 'In`den geIecek mIIyonIurcu
LurIsL`Ie kundiriImiLi. Aruyu ABD Bukuni CIInLon bIIe gIrmILI. AsIindu gemInIn moLorsuz oImusi
esus sorundu. NILekIm dev gemI, z1 Lekne ve 11 rmork eIIgInde sLunbuI Boguzi`ndun geIrIIIrken
Ierkes soIugunu LuLmuLu, nk gemInIn konLroIden ikmusi IuIInde yuunucuk IucIunin
boyuLIurini kImse LuImIn edemIyordu. Ancuk duIu sonru gemIyI 'guzIno` yupmu vuudIyIe zo mIIyon
doIuru uik urLLirmudu suLin uIun CIong oL udIi seyuIuL IrkeLInIn In ordusunun kurdugu kugiL
zerInde bIr IrkeL oIdugu orLuyu ikLi. In 'mIIyonIurcu LurIsL gnderme` szn LuLmudigi gIbI
gemIyI modernIze eLLI, udini 'Shilcn` oIuruk degILIrdI ve uuk gemIsI oIuruk donunmusinu kuLLi.
OLASI SORLNLAR BLn bu kuzuIur ve LeIIIkeII geIIer eIbeLLe ok nemII sorun uncuk orLudu
duIu cIddI bIr sorun vur. SzIemede geen 'buri durumu`, 'suvu durumu` ve 'TrkIye`nIn kendIsInI
pek yukin bIr suvu LeIdIdI uILindu IIsseLmesI durumu` meseIeIerInde IzIenecek yoI IIerde sorun
yuruLubIIIr. nk, TrkIye`nIn kendIsInI suvu LeIdIdI uILindu IIsseLmesI IuIInde, durumu MonLr
BoguzIur SzIemesI`ne LuruI oIun devIeLIere ve MIIIeLIer CemIyeLI GeneI SekreLerIIgI`ne bIIdIrmesI
gerekIyor. TrkIye`nIn bu uIgisinin IukIi oIup oImudiginu MIIIeLIer CemIyeLI KonseyI`nde Le IkI
ogunIukLu kurur verIIIrse ve de MonLr SzIemesI`nIn Imzuci LuruIIurinin ogunIugu du uyni
grLe IseIer TrkIye szIemenIn IIgIII muddeIerInI uyguIuyubIIIr. HuIbukI, bIIIyoruz kI MIIIeLIer
CemIyeLI (MC) 18 NIsun 1qq6`du Iukuken orLudun kuIkLi ve bugn uyni IIevI gren BIrIemI
MIIIeLIer (BM), MC`nIn geneI sekreLerIIk grevIerI, muIvurIigi IukIuri, urIvIerI ve sIyusI oImuyun
IonksIyonIuri diindukI konuIurdu 'IuIeII` degII. BM, MC`ye Luninun sIyusI IonksIyonIuri, uncuk sz
konusu unIumuIuru LuruI oIunIurin LuIep eLmesI ve BM GeneI KuruIu ve IIgIII orgunIurin
InceIemesInden sonru uIinucuk kururIur sonucu ykIenmeyI kubuI eLmI.
Her ne kudur MonLr`ye LuruI oIun IkeIer bu gn BM yesI IseIer de, MonLr`dekI YugosIuvyu`dun
dogun SirbIsLun-Kurudug, SovyeLIer BIrIIgI`nden dogun #usyu ederusyonu, Ukruynu ve GrcIsLun
gIbI drL yenI devIeL yznden MonLr`de ikucuk unIumuzIikIurin BM`de zme uIuLirmusi pek
koIuy grnmyor.
MYAT'A PRNCI GIRKIN OLe yundun, LuruI oIun devIeLIerden bIrInIn yu du duIu
IuzIusinin MonLr`nn muddeIerInIn LudII edIImesInI IsLemeIerI, yu du duIu kLs, unIumunin IesII
srecInI buIuLmuIuri pekuIu mmkn. TrkIye, 'DImyuL`u pIrInce gIderken evdekI buIgurdun
oImumuk` IIn, MonLr`nn uIusIururusi pIuLIormIurdu Lekrur eIde edIImesI zor, IuLLu Imkunsiz
nILeIIkLekI uvunLujIuri IIe BoguzIur`in evre, cun ve muI emnIyeLI gIbI konuIurdukI dezuvunLujIurini
LurLLigi IIn bugne dek Iounu gILmeyen konuIurdu sesInI ykseILmek yerIne I Iukuk yoIIurini
kuIIunmuyi seLI. Buzi evreIerIn MonLr`nn IIIuII oIuruk degerIendIrdIgI 1qqq LurIIII BoguzIur ve
Murmuru BIgesI DenIz TruIIk DzenI Hukkindu Tzk (1qq8`de LudII edIIdI ve udi Trk BoguzIuri
DenIz TruIIk DzenI Tzg oIdu) bu umuIu ikuriImiLi.
Bu Lzgn IukukI sorunIurini uzmunIurinu birukuruk szmz bugIursuk, bugn oImusu bIIe
yurin, enerjI sorunu yznden muILu oIucugimiz #usyu IIe Lm BuLi kuriLi syIemIerImIze rugmen
usker, ekonomIk ve sIyusI uidun gbekLen bugIi oIdugumuz ABD`nIn, MonLr`nn IukukI
boIukIurini buIune ederek TrkIye`yI keye sikiLirmuIuri pekuIu mmkn. HeIe de, KurudenIz
Iuvzusindu suvu gIderek kiziirken. Bu nedenIe, TrkIye`nIn InIsIyuLIII eIe uIuruk, uIusuI ikurIuri IIe
uIusIururusi Iukuku usLucu bIrIeLIrecek yenI IormIIer zerInde uIimusi gerekIyor.

TA#H DETE# 1;.o8.zoo8
Aye Hr
run`Iu operu dIpIomusIsI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

run DevIeL Bukuni AImedInecud`in bIr gnIk 'uIimu zIyureLI` bIr buku gezIyI IuLirIuLLi. ; Kusim
1qz LurIIII EvenIng SLundurd udIi ngIIIz guzeLesInde Bu sene run $uIi`nin TrkIye CumIurbukuni
MusLuIu KemuI IIe grmek zere TrkIye`ye resm bIr zIyureL yupucugi, bIrku kere IIerI srId.
DIkLuLrIerIn Vun eIrInde grecekIerIne duIr bugn yuyinIunun IuberIn dogruIuk puyi IuzIudir.
BeIkI de IkI devIeL bukuni Isyunci KrLIer`e kuri orLuk bIr sIyuseL IzIemeye kurur vermIIerdIr
ekIInde bIr Iuber ikmiLi. GuzeLe IukIiydi. GerekLen de, 1qz`de ImzuIunun bIr dIzI unIumu IIe run
siniri yenIden IzIImI, sinir gvenIIgI urLLiriImi, 1qz6-1qo urusindukI Agri KrL syunIuri sirusindu
bozuIun IIIkIIer onuriImiLi. Ayni yiI $uI`in Lunimu IsLegI MusLuIu KemuI`e IIeLIIdIgInde, GuzI, TuIrun
BykeIIsI uruciIigiyIu kendIsInIn de $uI IIe Lunimuk IsLedIgInI, uncuk o siruIurdu seyuIuL eLme
Imkuni oImudigini syIemILI.
'$INLK NIM' BA$LIYOR $uI kendInI u sumImI ILIruIi IIe duveL eLLIrecekLI: SubirIi bIr
udum oIdugum muIumdur. ukuL IkI eyde subrim kuImumiLir. BIrI Avrupu`dukI ogIumu grmek,
dIgerI dosLum sevgIII GuzI HuzreLIerI IIe buIumuk ve Lunimuk. Bunun IIn kururim on sekIz uy kudur
sonru yunI geIecek yuz dogrucu Ankuru`yu gIderek evveIu TrkIye #eIsIcumIuru GuzI HuzreLIerI`ne
resm zIyureL yupmuk, ondun sonru IususI bIr ekIIde svIre`dekI ogIumu grmekLIr. Buku IIbIr
ecnebI devIeLe resm zIyureL yupucuk degIIIm. 1qz8`Le ugirIudigimiz AIgun KruIi EmunuIIuI Hun ve
1q1`de ugirIudigimiz ruk KruIi uysuI`dun sonru TrkIye`nIn sIum dnyusindun geIen nc mIsuIIrI
oIun #izu $uI PeIIevI`nIn, 16 HuzIrun 1qq`Le buIuyun z; gnIk gezIsI, TrkIye-run IIIkIIerInde
sicuk bIr dnemI buIuLucukLi. AsIindu bu vesIIe IIe 1q. yzyiIdun HumeynI dnemInIn sonunu kudurkI
geIImeIerI kupsuyun bIr yuzi IuzirIumiLim. Ancuk yuzi IIerInden IkIncI suyIuyi uIumudigim IIn
gnceI bugIunLiIuri oIun bu gezIyI unIuLmukIu yeLInmek zorundu kuIdim. IerIde dIger konuIuru
dnmeyI umuL edIyorum.
$uI`in geecegI Ier IIde byk LezuIruLIurIu kuriIunucugi Lm yurdu duyuruImu, yereI yneLIcIIere
bu konudu seIerber oImuIuri emredIImI, $uI`in geecegI gzerguILukI merkezIer, yoIIur ve bInuIur
eIden geIrIImI, eIIrIer LukIurIu ssIenmILI.
#izu $uI PeIIevI ve IeyeLI, 1o HuzIrun 1qq`Le GrcbuIuk sinir kupisindun TrkIye`ye gIrerken, onIuri
. Ordu MIeLLII 1. erIk AII SuIL Puu, KoIordu Kumunduni KemuI (Dogun) Puu, BeyuziL VuIIsI
mudeLLIn Bey, CumIurbukunIigi YuverI CevdeL Bey, HurIcIye VekuIeLI . DuIre $eII KemuI KprI)
Bey`den oIuun IeyeL kuriIumiLi. $uI IIk oIuruk Trk uskerInI LeILI eLLI. HuzirIunun oLugdu bIr sre
dInIendIkLen sonru Trk uskerInI IkIncI kez LeILI eLLI. DuIu sonru gdir`u dogru oLomobIIIe IurekeL
edIIdI. Kurs, Erzurum, GmIune zerInden 1q IuzIrundu Trubzon`u uIuiIdi. Ayni gn TrkIye
DiIIerI Bukuni TevIIk #L (Arus) Bey LuruIindun Muku`du kuriIunun $uI, IkI IIrkuLeynIn eIIk
eLLIgI Yuvuz zirIIisiyIu Sumsun`u geLI. Burudun LrenIe Ankuru`yu IurekeL edIIdI. $uI geLIgI Ier II ve
IIede byk bIr sevgI gsLerIsI ve merusImIerIe kuriIuniyordu.
ANKARA GARI'NA KAR$ILAMA 16 IuzIrun suuL 1q.zo`de Ankuru Guri`nu uIuun $uI ve
IeyeLIne burudu du byk bIr kuriIumu LrenI yupiIdi. sLusyonu nce smeL Puu, sonru MecIIs
Bukuni Kuzim Puu ve Lum $uI`in Lrenden Inmek zere oIdugu dukIkuIurdu genI muIIyeLIyIe MusLuIu
KemuI geImILI. $uI ve MusLuIu KemuI uzun uzun LokuIuLikLun sonru mIkI ve usker erkun bIrbIrIne
LukdIm edIImILI. Trenden sonru MusLuIu KemuI ve #izu $uI uyni oLomobIIIe $uI`in konukIuyucugi
HuIkevI bInusinu gILmIIerdI. #izu $uI IIn zenIe IuzirIunun Ankuru, uzun zumundun berI IIk deIu
LumumiyIu uydinIuLiImukLuydi. O gece unkuyu`du yemek yendI, nuLuk LeuLIsI yupiIdi. ErLesI gn
OrduevI`nde GeneIkurmuy Bukuni evzI Puu`nin uy zIyuIeLIne kuLiIindi. #izu $uI uyni gn run
EIIIIgI`nde GuzI`nIn ereIIne bIr ukum yemegI verdI. Burudu MusLuIu KemuI $uI`u bIr srprIz yupuruk
svIre`dekI ogIu IIe LeIeIondu grmeIerInI sugIudi ve $uI`i ok duyguIundirdi. ErLesI gnIerde bu
nemII konugu, neredeyse Ankuru`dukI bLn kurumIur Leker Leker gezdIrIIdI. MecIIs, ALuLrk Ormun
IILIIgI, KirikkuIe`dekI IubrIkuIur, smeL Puu Kiz IsesI, ubuk Buruji, Yksek ZIruuL EnsLILs, GuzI
MuuIIIm MekLebI ve TerbIye EnsLILs, Numune HusLunesI, HIIuI-I AImer ve HImuye-I ELIuI
cemIyeLIerI gIbI pek ok kurum yenI TrkIye vILrInInIn bIrer puruIuri oIuruk $uI`u gururIu sunuIdu.
BLn bu gezIIer sirusindu $uI`u MusLuIu KemuI bIzzuL eIIk edIyordu. $uI Trke bIIdIgInden MusLuIu
KemuI`Ie Trke unIuiyorIurdi. Amu yuum LurzIuri bIrbIrIne pek benzemIyordu. $uI #izu, duIu IIk
gnden, erkenden yuLmuyu gIderken, MusLuIu KemuI gecenIn ge suuLIerIne kudur uyukLuydi. Bunu
rugmen MusLuIu KemuI mmkn oIduguncu $uI`u eIIk edIyordu. AnIuiIun gezInIn $uI zerIndekI
eLkIsInI urLLirmuk IsLIyordu.
OPIRA GICIS GezInIn en nemII oIuyi $uI`in Ankuru`yu geIIInden gn sonru yuundi. Bu, 1q
HuzIrun 1qq SuIi gn suuL 16.oo`du, bugn #esIm ve HeykeI MzesI oIun, o zumunkI Ankuru HuIkevI
suInesInde $uI`in ereIIne besLeIenen 'IIk mIIII Trk operusi` Oz Soy`un LemsIIIydI. EserI
CumIurbukunIigi Bundosu ve sLunbuI KonservuLuuri YuyIi uIgiIur OrkesLrusi`nin bIr uruyu
geLIrIImesInden oIuun bIr orkesLru sesIendIrmI, koro Ise orLuokuI ve IIseIerden derIenmI yeLenekII
grencIIerden oIuLuruImuLu. OnemII roIIerI sLunbuI KonservuLuuri ve GuzI TerbIye EnsLILs`nn
yeLILIrdIgI sunuLiIur sLIenmILI. BIrIncI perdenIn mzIkIerInde AImun besLecIsI Wugner`In Lurzini
unimsuLun mIsLIsIzmden, IkIncI ve nc perdeIer Ise AnudoIu ezgIIerInden Luiyordu. Sonundu urzu
edIIen eLkI yuruLiImi oImuIiydi kI, zo IuzIrundu yupiIun GeneIkurmuy zIyureLI sirusindu $uI MureuI
evzI ukmuk`u SIzI Ier IkI ordunun du GeneIkurmuy Bukuni oIuruk grmeyI urzu edIyorum dIyecek,
MusLuIu KemuI Ise Oz Soy operusinu uLiIIu yIe kuriIik verecekLI: TrkIer ve runIiIur z kurdeLIrIer,
yenIden bIruruyu geImeIIdIrIer!
MLSSOLN'YI CIVAP ErLesI gn $uI ve IeyeLI MusLuIu KemuI`Ie beruber LrenIe zmIr`e gILmek
zere yoIu ikLiIur. EskIeIIr`de usker IuvuuIunindu uvci uukIurinin munevruIurini IzIedIIer ve GuzI
burudu $uI`u bIr uuk IedIye eLLI. (Uuk, z6 HuzIrun 1qq LurIIInde Yzbui Enver ve bIr mukInIsL
LuruIindun TuIrun`u gLrId.) AIyon ve MunIsu zerInden zz IuzIrundu zmIr`e geIen IeyeL erLesI
gn Trk Ordusu`nun usker munevruIurini IzIedI. Bu munevru LuIyun IIderI MussoIInI`nIn LurIII Mcre
Nostr:2 (BIzIm DenIz) konumusinu usker-poIILIk bIr LepkIydI. zq IuzIrundu BuIikesIr`e gIden IkIII,
NecuLI Bey OgreLmen OkuIu`nu zIyureL eLLIkLen sonru unukkuIe`de unukkuIe Suvui`nin geLIgI
cepIeIerI gezdIIer ve uyni gn nI GIcemuI Vupuru IIe sLunbuI`u IurekeL eLLIIer.
AYRILIK VAKT $eIIr, Trk ve run buyrukIuri IIe ssIenmI, Boguz, IekIerIe doIu kuyikIurIu
bezenmILI. $uI, DoImubuIe Suruyi`ndu, MusLuIu KemuI BeyIerbeyI Suruyi`ndu kuIdiIur. zq ve o
IuzIrundu IkIII sLunbuI`un LurII yerIerInI ve nemII kurumIurini gezdIkLen sonru, $uI ve IeyeLI run`u
dnmek zere, ZuIer ve TinuzLepe muIrIpIerI reIukuLInde Trubzon`u IurekeL eLLI. $uI, 6 Lemmuzdu
GrbuIuk sinir kupisindun TrkIye LoprukIurini Lerk ederken YuIovu`du buIunun GuzI`ye son derece
sicuk bIr LeIgruI ekLI, MusLuIu KemuI de Iemen kuriIigini verdI. ByIece buIungiLu 1; gn oIuruk
pIunIunun uncuk MusLuIu KemuI`In IsLegI IIe ekIenen EskIeIIr, zmIr ve sLunbuI zIyureLIerIyIe z; gne
ikun gezI buuriyIu LumumIundi.
GezI sirusindu yuunun en gurIp oIuy Ise, TuIrun BykeIImIz Hsrev Gerede`nIn dIpIomuLIk
LeumIIere uykiri bIr ekIIde IsLIIu eLLIrIImesIydI. DuIu sonru unIuiImiLi kI, bu kurur $uI`i muLIu
eLmek IIn uIinmiLi. nk $uI, Hsrev Bey`In run IIe buku devIeLIer urusindukI IIere burnunu
sokLugundun, run`dun zIyude, buku devIeLIerI dInIedIgInden IkuyeL eLmILI.

z Soy operusI neyi temsil ediyordo?
$uI`in ereIIne besLeIenen Oz Soy Iukkindu ne bIIIyoruz? Konusunun bIzzuL MusLuIu KemuI LuruIindun
seIIdIgInI, eserIn IIbreLLosunun (meLnInIn) MnIr HuyrI EgeII LuruIindun IrdevsI`nIn (.1ozo) 6o bIn
beyILIIk ehnc2e udIi desLunsi-mILoIojIk eserInden IIIum uIinuruk yuziIdigini, bu meLnIn zerInde
MusLuIu KemuI`In dzeILmeIer yupLigini, o siruIur z; yuindu oIun ve PurIs`Le mzIk egILImI uImi oIun
AImed Adnun Suygun LuruIindun IkI uy gIbI kisu srede besLeIendIgInI ve o LurIILen sonru unuLuImuyu
Lerk edIIdIgInI bIIIyoruz. OyIesIne LerkedIImI kI, IkIncI kez uncuk $ubuL 1qqz`de, 'ALuLrk`n
Dogumu`nun 1oo. YiIi` eLkInIIkIerI kupsumindu sergIIenmI, bu LemsIIde, besLecI Adnun Suygun eserIn
zuyiI uLuruk Lek perdeye IndIrmI, uyricu IIk operusi Tu Bebek`LekI 'SIIIr #uksi` bImn Ien
suInesIne duIII ederek eserI gIendIrmILI. Unc suIneIenII Ise 1qq`Le eserdekI 'AyIm`
kurukLerInI cunIundirun SemIIu Berksoy`un ereIIne 1q HuzIrun zoo;`de oIdu, umu pek IIgI grmedI.
MANASIZ RIKABITI SON $uI`i 'run`du oImuyun bIr ey`, oIun operu IIe eLkIIemek IIkrInIn urku
pIunindu ne yuLiyordu? Azerbuycun gmenI oImusi nedenIyIe run`u zeI IIgI duyun sIyuseL ve IIkIr
udumi AImeL AguogIu`nu gre MusLuIu KemuI`e kudur Trk-run mnusebeLIerI IkI keIIme IIe LurII
edIIebIIIrdI: HedeIsIz mcudeIe ve munusiz rekubeL! run LuruIindun $uI smuII, $uI Abbus ve NudIr;
TrkIye LuruIindun Ise Yuvuz SuILun SeIIm, KununI SuILun SIeymun ve V. MuruL`in mcudeIeIerI, bu
munusiz suvuin bIrer purusiydiIur. AguogIu`nu gre, sIuIeIerIn IirsIuri ve Avrupu`nin dnyu
IukImIyeLI Iirsinin, TrkIye ve run IIn LeIdIL IuIIne geIII, neredeyse uynen Oz Soy`un yksne
yunsimiLi. BesLecI Adnun Suygun Ise ALuLrk IkI mIIIeLIn z kurdeIer oIdukIuri IIkrInI, $uI IIe
kuriIikIi syIedIkIerI nuLukIur sirusindu du orLuyu uLubIIIrdI. ukuL, suInenIn IurekeLInden ve
musIkInIn gcnden yururIunuruk, bu IIkrI bIr sunuL Iuvusi IInde IIemenIn, IeyecunIu besIenen
duyguIur zerInde byk eLkIsI oIucugini dnm oImuIi IdI dIyerek neden gzeI sunuLIurin bIr
duIinin seIIdIgIne uikIik geLIrIr.
$IHNAMI'IN LN U perdede 1z LubIodun oIuun Oz Soy operusinin IIbreLLosu
IrdevsI`nInehnc2e udIi eserInden esInIenerek IuzirIunmiLi. Aruz veznInIn 'Iu`In, Iu`In, Iu`In,
Iu`I` kuIibiyIu yuziIun 6o bIn beyILLen oIuun ehnc2e'den Oz Soy`u ukLuriIun bImn IIkuyesI kisucu
yIedIr: Hkmdur Cemd`In yerIne geen DuIIuk ok zuIIm bIr udumdir. Cemd`In korudugu
gne, nevruz, cem uyInIerI, InunIuri yerIne, yiIunIuru Lupun ve onIuru kk ocukIuri kurbun vermeyI
zorIuyun kunIi bIr kIIIIkLIr. HuIk bezmILIr. Sonundu Guve (Trk mILoIojIsIndekI Boz KurL) udIi demIrcI
DuIIuk`i uIL eder. Cemd`In ogIu erdun buu geer ve oguI suIIbI oIur. erIdun yeryzn
puruyu uyirip ogIu urusindu bILrr. Tur`u TrkIsLun IIe In`I yunI Turun IkesInI, re`e run`i,
SeIm`e Ise #um IkesInI ve BuLi`yi (MezopoLumyu ?) verIr. Oz Soy`du Ise 'bIIge` bIr kIInIn ugzindun
unIuLiIun yknn bu kuIrumunIuri Ikmdur erIdun ve IkIz ocukIuridir. ocukIurdun bIrI
TrkIerIn uLusi Tur`dur, yoIdui kurL, rengI muvI, iigi Ise uydir. OnceIerI Asyu`du oLururken sonrudun
Lm dnyuyu yuyiImi, umu, usiI AnudoIu`du geIImILIr. kIncI ocuk re, runIiIur`in uLusidir, yoIdui
ursIun, rengI yeII, iigi Ise gneLIr. run`du oLurmukLudir. (ehnc2e'dekI nc kurde,
MezopoLumyu`du oLurun SeIm Ise nedense unuLuImuLur.) Dogumun Iemen urkusindun, Hkmdurin
eI HuLun yknn IkI kuIrumuniyIu suIneye geLIrIIIr ve byIece unneIIk IIe vuLunseverIIk urusindukI
bug kuruIur. Amu bu muLIu suIne bIrden bozuIur ve suIneye muLIu ve IuzurIu dnyuyu, IenIere
duveL edIImedIgI IIn InLIkum yemInI eden AIrImun (ZerdLIer`In kLIk Lunrisi) gIrer ve IkI kurdeI
uyirir.
AHRMAN SAHNII kIncI perde oIduku uzun; bInIerce ve IuLLu onbInIerce yiIIik bIr zumunin
gerIde birukiImusiyIu buIur. YiI 1q18`dIr. AIrImun bu kez BuLi kiIigindu IguIcI oIuruk orLuyu ikuruk
kurdeIerI gszIeLIrmeye uIimukLudir. BIIge kII, seyIrcIye Tur ve ru`in AIrImun`in kLIkIerI
sonucu kez bIrbIrInden uyriIdigini, IukuL Ier seIerInde yenIden bIrIeLIkIerInI unIuLir. Bu uyriIikIurin
bIrIncIsInden IIkug medenIyeLI, IkIncIsInden orLuug medenIyeLI ve ncsnden Ise sIum
medenIyeLI dogmuLur. SuIne AnudoIu`yu dnrken AIrImun, AyIm ve MeImeL udIi IkI Trk gencI
urusindu yuunun uk yksne kuriun Kseugu kImIIgInde kurimizu ikur. Unc perdede kLIk
Lunrisinin Lm oyunIuri bozuIucuk ve erIdun`un IkIz ocukIuri MusLuIu KemuI suyesInde
buIuucukIurdir. EserIn sonundu, IkI kurdeLen Tur`un udi geLIgInde, suInedekI oyuncuIur,
HuIkevI`nIn Iocusindu operuyi IzIemekLe oIun MusLuIu KemuI`I; ru (AsIun) soruIdugundu Ise
yunindukI #izu $uI PeIIevI`yI IureL eLmIIerdIr. Bu jesL kurisindu ok duyguIunun $uI KurdeIm!,
dIyerek, MusLuIu KemuI`e suriImiLir.
Z SOY GLZIL AMA Ancuk, IIgInLIr, MusLuIu KemuI, Oz Soy`un LemsII edIIdIgI gnn ukumi
rejIsr MnIr HuyrI Bey`e yIe der: Oz Soy gzeI, gzeI ummu.... Onun bLn kiymeLI bugn IIndI.
BIr duIu oynunmuz. $ImdI sen Ier vukIL oynunubIIecek bIr eser vermeIIsIn. KuIucuk, kuIucuk bIr eser...
Bunu pekuIu yupubIIIrsIn... MusLuIu KemuI ucubu neden byIe demILI? EserI esLeLIk veyu mzIkuI
uidun begenmemI mIydI? Yoksu, run`Iu TrkIye urusindukI IIIkIIerIn IIerIde buku ekIIIer uIucugini
mi ngrmL? Cevup vermek zor, uncuk uyni yiI, IIbreLLosunu yIne MnIr HuyrI EgeII`nIn yuzdigi IkI
operu duIu IuzirIuLLi. EserIerIn meLnI zerInde bIzzuL uIiLi. IkI, besLesI NecII Kuzim Akses`e uIL oIun
Buy Onder, IkIncIsI Adnun Suygun`u uIL Tu Bebek IdI. MusLuIu KemuI`In Ankuru`yu geIIInIn 1.
YiIdnm doIuyisiyIu, z; AruIik 1qq`Le yIne HuIkevI`nde Buy Onder`In IIk LubIosu, Tu Bebek'In
Lm sergIIendI, uncuk IkI operu du IuyuI kirikIigi yuruLincu 'operu devrImI` geIecege birukiIdi.
ogolo bir modernist: RIzu $uh Pehlevi
Huzur DenIzI`nIn gney kiyiIurindukI Muzenderun`du 18qo`du yoksuI bIr uIIede dogun #izu udIi bIr gen
I buImuk IIn TuIrun`u geIIr, #us EIIIIgI`nIn kupisini uIur. #usIur bu uzun boyIu, yupiIi gencI 'kuvus`
(IIzmeLII) oIuruk Ie uIirIur. Gen, uIikunIigi IIe gze gIrer, run`dukI Lek cIddI usker unsur oIun
MuIuIiz (KuzukJKouk) AIuyi`ndu uvu oIur. ur . NIkoIu`nin kiz kurdeInIn run zIyureLI sirusindu
onu suIdirun upuIcuIuriz uIL eLLIgI IIn dI oIuruk TIIIIs`e gLrIr, uILi uyIik egILImden sonur subuy
oIur. AIuyin buindukI uIbuy, BoIevIkIere sempuLI duydugu IIn ur LuruIindun grevden uIincu, uIuyin
komuLunIigi bIr undu #izu`yu kuIir. #LbesI byyen #izu`nin gz duIu du yksekIerdedIr. z1 $ubuL
1qz1`de, emrIndekI 1.zoo uskerIe TuIrun`u gIrer. Amuci 1qo yiIdir IkLIdurdu oIun Trk usiIIi Kuur
Huneduni`nu son vermekLIr.
Hunedun BIrIncI Dnyu Suvui sirusindukI ngIIIz ve #us IguII yznden IirpuIunmi, ordu sIIuIsiz,
umburIur bo, IuzIne LumLukirdir. #izu`nin IonuLsuz uIemuyi, uri esnuIini, eIIrII okumuudumIuri
ve #usIuri suIdii eLmek IsLeyen ngIIIzIer`I urkusinu uIdigini gren, gen ve LecrbesIz AImeL $uI kuri
koymudun eIIrden uyriIir. #izu, guzeLecI dosLu ZIyueddIn TubuLubuI`yI bubukun, kendIsInI de
bukomuLun IIun eder. Ardindun du suvunmu bukunIigini sLIenIr. BununIu yeLInecegInI sununIur
yuniIirIur, nk 1qz`Le bIr udim duIu uLuruk yneLImI LmyIe eIIne uIir, urdindun o Avrupu`du LeduvI
gren ve ugriIuru kurin gerI dnmeyen AImed $uI`i uzIederek yerIne geer. BuIungiLukI IedeII,
cumIurIyeL kurmukLir, nk kendIsIne OsmunIiIur`i devIrmI oIun MusLuIu KemuI`I rnek uImukLudir.
Ancuk uIemu, Huyir! sIum devIeLI monurI oImuIi! deyInce, 1qz6`du runIiIur`in suygi duydugu
PeIIevI Huneduni`nin udiyIu (kI IunedunIu IIbIr IIIkIsI yokLur) uynen NupoIyon`un yupLigi gIbI kendI
kendIsInI LuILu ikurir.
KLRLCL BABA KendIsIne '$eIInuI` yunI 'uIIur uIi` unvunini Iuyik gren kuIrumunimiz,
IkesInI DoguIuIukLun kurLurmuk IIn derIuI BuLi LIpI reIormIuru gIrIIr. Once qo bIn kIIIIk modern
bIr ordu kurur, Pers devIeLInIn udini degILIrIr, 'run` yunI 'urI InsunIurin IkesI` yupur. run buyruginu
Pers ve SusunI uIumeLIerI oIun usIun ve gneI ekIeLIr. run IuIkinin ZerdL gemIIne vurgu yupur.
Yubunci bunkuIuri ve IrkeLIerI devIeLIeLIrIr, Lek LuruIIi unIumuIuri yirLur. Gebe kubIIeIerIn
sIIuIIurini LopIur ve yerIeIk dzene gemeye zorIur. OkuIIur, yoIIur, IusLuneIer yupur ve eIbeLLe IuIkin
di grnn IImuI eLmez. Zorbu poIIsIerI uruciIigiyIu erkekIere 'ILr` upku gIymeyI emreder,
kudinIuru Ise burLsnn Ier LrIsn yusukIur.
kIncI Dnyu Suvui`nu geIIrken, #izu $uI ve run resm oIuruk LuruIsizdir (yu du TrkIye gIbI 'denge
oyunu` oynuyordur) umu gz run`in peLroInde oIun ngIIIzIer`Ie #usIur, kendIsInIn NuzIIer`e
duydugu sempuLIyI buIune ederek 1qq1`de run`i IguI ederIer. $uI`in zenIe kurdugu modern ordusu,
Lek kurun uLmudun LesIIm oIur. YunI $uI 'muL` oImuLur. kI mLLeIIk, ngIIIz Bubukuni CIurcIIII`In
deyImIyIe, $uI`u 'onurIu bIr iki yoIu` sunurIur ve LuILi gen ogIunu birukmusinu IzIn verIrIer. #izu $uI
Kunudu`yu gILmek IsLerse de ngIIIzIer LuruIindun once MuurILIus`u, orudun du JoIunnesburg`u
gnderIIIr. 1qqq`Le orudu IuIkinin sevmedIgI yuIniz ve yoksuI bIrI oIuruk IecekLIr...

TA#H DETE# 1o.o8.zoo8
Aye Hr
DurIInundun nIversILeye geebIIdIk mI?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

kI yiI DurIInun`un rekLrIgn yupun, uncuk 1q`LekI 'UnIversILe #eIormu`ndu kudro

dii birukiIun smuyiI Hukki BuILuciogIu, IkemIzde esus meseIenIn ne oIdugunu (gnmz
TrkesIyIe) yIe zeLIemILI: 'IkIr ve LurLimu zgrIg bu mIIIeLIn vIcdunindu Ienz yer
LuLmumiLir. $ImdIye kudur DurIInun`un zerk oImumusi bundundir. BIIImIn esureLIndekI
sebep, yuIniz bIr LopIum ve LuIummI meseIesI degII, uyni zumundu bIr LekIIuL meseIesIdIr.
BIzde DurIInun greLmenIerInIn ogu memurdur. Memur oImusuIur du grevden uIinmu
ve uLunmuIuri IkmeLe uIL oIun kIIIerdIr. YneLIcI kudroIur LuruIindun bu kudur koIuycu
eLkIIenen kImseIerde dnce zgrIg, mIIIeL IIkrI g yuur. Bu szIerI IuLirIuLun
CumIurbukuni AbduIIuI GI`n z1 nIversILeye yenI rekLr uLurken, nIversILeIerInde en
yksek oyu uIun buzi uduyIurin yerIne, duIu uIL siruIurdukI uduyIuri LercII eLmesIyIe puLIuk
veren IsLIIu krIzI.
AB KRTIRLIR . Bu krIzIn LemeIde BuILuciogIu`nun LurII eLLIgI muIum sorundun
kuynukIundigini syIemek yunIi degII. BIIIndIgI gIbI, dnyunin geIImI IkeIerInde, rekLr
beIIrIeme sreIerI, buzi durumIurdu bukunIik yu du IkmeL onuyinu LubI oImukIu bIrIIkLe,
esus oIuruk sIyusI oLorILeden bugimsiz gerekIeIyor. Avrupu`du zeIIIkIe son 1o yiIdu
nIversILeIerIn yneLseI ve muII zerkIIgI gIenIyor, yneLImIerI suydumIuiyor, kuIILe
degerIendIrme ve Iesup verme sIsLemIerI gIendIrIIIyor, kIusIk ukudemIk orgunIuru yenI
orgunIur ekIenIyor, bunIuru nIversILe IIn ve dii puyduIurin kuLiIimi LevIk edIIIyor. BIzde
Ise, IIbIr IkLIdur, 1z EyII`n kL mIrusIurindun YOK` kuIdirmuyu yunumiyor, uksIne onu
kk ikurIuri IIn kuIIunmuyu uIiiyor. UnIversILeIerI zgr kiImuk yerIne kendIne
bugIumuyu ugruiyor. Acubu AKP sIsLemIn Lm puruIurinin demokruLIkIeLIrIImesInIn
IuyuLI nemInI ne zumun kuvruyucuk? Bu IuILukI yuzimiz, DurIInun`dun nIversILeye
geme srecIne duIr.
BRNC ARLLILNLN . 'Dur` keIImesI Arupudu ev unIuminu geIIr umu okuI, mekLep
unIumi du Luir. 'nun` Ise 'IenIer, bIIgIIer` demekLIr YunI DurIInun, 'enIerJBIIgIIer
OkuIu` demekLIr. ByIe bIr okuI kuruImusinu IIIkIn uIimuIur, MurL 18q`Le, Sudruzumi SuIL
Puu LuruIindun buIuLiImi, SuILunuImeL`Le, ImdIkI AdIIye Suruyi`nin oIdugu yerde
DurIInun bInusi yupiImusini kururIuLirmiLi. LuIyun mImurIur ossuLI KurdeIer Ie
koyuIdu umu bInu uncuk 1; yiI sonru bILebIIdI. O du eksIk gedIk. Bunun zerIne bILmI
oduIurdu, IuIku uik serbesL konIerunsIur verIImesIne kurur verIIdI. BeIIrII bIr progrumi ve
greLIm kudrosu oImuyun bu 'BIrIncI` DurIInun, AImeL VeIIk Puu, CevdeL Puu, DervI
Puu, MneccIm Puu ve HekImbui SuIII EIendI gIbI meIurIurin verdIgI dersIerIe IuuIIyeLe
buIudi. zIeyIcI suyisinin be yz kIIye kudur ikmusi zerIne NurI EIendI Konugi`nu
LuiniIdi. Tum IocuIurin unIuLLikIuri muIuIuzukur evreIerI ruIuLsiz eLmeye buIumiLi kI,
konuk nI Hocupuu Yungini`ndu kI oIdu du, 'BIrIncI` DurIInun mucerusi sonu erdI.
N TAASSLP . 18;o`de, MuurII Nuziri SuIIeL Puu, PurIs`Le uIimi Hocu TuIsIn ve
PunIsIumIsL dnr CemuIeLLIn AIgun`nIn ubuIuri IIe emberIILu`Lu ImdI Busin
MzesI`nde 'HIkmeL (eIseIe) ve EdebIyuL`, 'Hukuk`, 'TubIuL` ve '#IyuzIyuL` oImuk zere drL
ubeden oIuun 'kIncI DurIInun` uiIdi. DurIInun-i Osmun oIuruk uniIun bu okuI du IkI
sene sonru kupundi. Kupunmu nedenIerI urusindu; VIyunu eIIsI $ekIp EIendI`nIn,
AvusLuryu`du 18q8 IILIIuIInde nIversILeIerIn monurInIn yikiImusi IIn ubu gsLerdIgInI
yuzmusi, Hocu TuIsIn EIendI`nIn Iuvunin cunIiIur IIn nemInI beIIrLmek umuciyIu Iuvusini
bouILLigi cum bIr Iunusu koydugu gvercInIn ImesI, bIr #umuzun ukumi verIIen
konIerunsLu CemuIeddIn AIgun`nIn peygumberIIgIn 'sunuL` oIdugunu syIemesI vurdi.
DurIInun`un #eIsI Hocu TuIsIn, grevden uzIedIIdIgInde duyguIurini u beyILIe dIIe
geLIrmILI: CeIuIeL mILezem, kesb-I kemuIdIr cnIumiz bIIdImJIuII crm-u LuIsII-I
IIImden LvbeIer oIsun. (CuIIIIIgIn gerekII, oIgunIuk kuzunmunin suumuz oIdugunu
bIIdIm. Ey AIIuI`im IIIm LuIsIII suundun LvbeIer oIsun!) TuIsIn EIendI yIne de unsIiydi,
nk CemuIeddIn AIgun sLunbuI`dun srImL.
OKLL AYANMIYOR . Neyse kI, Iemen 18;q`Le GuIuLusuruy SuILunsI IInde okuIun
mdr Suvu Puu`yu 'devIeLe yk oImumuk` ve 'ncekI DurIInunIurin kuderIne
ugrumumusi IIn IILIyuLIi duvrunmuk` kuydiyIu 'Unc` DurIInunu umuk IIn yeLkI
verIIdI. 'Hukuk`, 'en` ve 'EdebIyuL` ubeIerInden oIuun ve DurIInun-i SuILun udi verIIen
okuIun greLIm dIII runsizcu oIdugu IIn yuIniz GuIuLusuruy SuILunsI mezunIuri
gIdebIIIyordu. GuyrImsIIm grencIIerIn ogu bursIu oIdugu IIn muII sorunIur boy gsLerdI
ve yedI yiI sonru bu okuI du kupundi.
ZARARLI CIRAYANLARA KAR$I . Bu seIer urudun yiIIur geLI. . AbdIIumIL`In
cIusunun z. yiIdnmne rusLIuyun 1 AgusLos 1qo1`de, CuguIogIu`ndu, yukin zumunu
kudur sLunbuI Kiz IsesI oIuruk IIzmeL veren bInudu, 'DurIInun-i $uIune` udiyIu
'drdnc` DurIInun uiIdi. BIr ncekI bImIere 'DIn IImIer` ubesI ekIenmI, grenIm
puruIi IuIe geLIrIIerek grencI suyisi sinirIundiriImiLi. Amu en nemIIsI, ok siki IdurI
konLroI oIuLuruImuLu. AbdIIumIL`In umuIurindun bIrInIn, OsmunIi genIerInIn egILIm
gerekesIyIe Avrupu`Iuru gIdIp 'zururIi cereyunIurIu` Lunimusinin nIenmesI oIdugu
syIeyenIer oIucukLi.
TLGBA AGACI NAZARYIS . Adi 'sLunbuI DurIInunu` oIuruk degILIrIIen
nIversILe, z1 AgusLos 1qoq`du VeznecIIer`de ImdIkI en ve EdebIyuL ukILesI`nIn oIdugu
yerdekI Zeynep Hunim Konugi`nu Luindi. Bu LurIILe '$ube` udi 'IukILe` IIe degILIrIIIyor,
okuIun be IukILesInde bIrer MuuIIImIer MecIIsI ( ProIesrIer KuruIu ) kuruIuyor ve ubeIer
reIsIerInI kendIIerI seIyorIurdi. 'ukILe demek serbesLIIk demekLIr. UnIversILenIn kupisi
Ierkese uikLir. YksekgreLIm IerkesIn Iukkidir` dIyen EmruIIuI EIendI IuIku uik
kursIurin yuni siru yIne serbesL konIerunsIur ekIInde kudinIur IIn de dersIer umiLi.
(EmruIIuI EIendI, 'Tugbu Aguci NuzurIyesI`nIn suIIbIydI. NuzurIyeye gre egILIm ve IIIm
yukuridun buIur ve uugiyu, yunI nIversILeden IIseye dogru geIIIrdI. CenneLLekI Tugbu
Aguci`nin du kk yukuridu oIdugu IIn nuzurIyeye bu udi vermILI.) BIr sre sonru bu
kursIur 'EdebIyuL`, '#IyuzIyuL` ve 'TubIuL` oImuk zere ubesI buIunun nus (Kiz)
DurIInunu`nu dnL umu, 'devrIm` kisu srd. Ik mezunIurini 1q1;`du veren okuI
1qzo`de kuIdiriIip 'erkek` DurIInunu`nu bugIundi.
BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu, mLLeIIk IkeIer oIun AImunyu ve AvusLuryu-
MucurIsLun`dun pozILII bIIIm, IeIseIe ve edebIyuL uIunIuri IIn proIesr ve doenLIer geLIrerek,
isIuIuL yupmu IIkrI de EmruIIuI EIendI`ye uILLI. Suvu kuybedIIInce, Mondros MLurekesI
geregInce, bu kudroIur gerIsIn gerI gIdInce Lekrur buu dnId uncuk, OsmunIi DevIeLI
LurIIe gmIrken yIe 'devrIm` yupLi kI IuIu uiIumudi: 1q1q LurIIII DurIInun-i OsmunI
NIzumnumesI IIe DurIInun`u 'IImI muILurIyeL` verIImILI!
MALLM BI$L . Ankuru`nin, DurIInun`u 'mIm koymusi` 1qz1-1qzz egILIm greLIm
yiIindu, DurIInun`un EdebIyuL ubesInden #izu TevIIk (BIkbui), AII KemuI, HseyIn
DunI, Cenup $eIubeLLIn ve MuuIIIm Bursumyun udIi be greLIm eIemuninin, ders ve
konIerunsIurindu, IuLLu buzi sLunbuI guzeLeIerInde LIIuI DevIeLIerI`nI ve IguIcIIerI ven,
MIIII McudeIe gIerInI Ise kuruIuyun ve uugiIuyun LuLum IIne gIrmesIyIe oIdu. 1qzq`de
TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`nu DurIInun grencIIerInIn desLek vermesI zerIne Ly
dIkLI.
Ancuk, smuyiI Hukki BuILuciogIu bukunIigindukI DurIInun HeyeLI`nIn ubuIuri IIe z1
NIsun 1qzq`Le kubuI edIIen kununIu okuIu 'LzeI kIIIIk` kuzundiriIiyor, 1q11`de Luninun 'IImI`
zerkIIge 'IdurI` ve 'muII` zerkIIkIer ekIenIyordu. Amu zerkIIk sudece grnLeydI. nk
Kunun`u gre, DurIInun`un reIsI, grevInI 'DurIInun EmIrI` uruciIigiyIu yerIne geLIren
MuurII VekIII IdI. 'EmIn`, okuIun Lm mderrIsIerInIn kuLiIdigi seImde en ok oy uIun IkI
kIIden bIrInIn MuurII VekIII LuruIindun uLunmusiyIu greve geIIyordu. OkuIun Lm
kudroIuri, ku uIiLikIurini, neIer yupLikIurini, progrumIurindu gerekIeLIrdIkIerI ve
gerekIeLIremedIkIerI eyIerI, eksIkIerInIn nedenIerInI, veIIusiI Ier udimIurini rekLrIer
uruciIigiyIu MuurII VekuIeLI`ne bIIdIrmekIe ykmIydIer.
GIRYI G$ . Ancuk, buLukIIerI bu du LuLmIn eLmeyecekLI. DurIInun`un kupuLiImusi
IIk kez 1qz`Le LeIuIIuz edIImeye buIudi. Kururin kesInIemesInde 1qz6 yiIinin MurL ve NIsun
uyIurindu Alc2guzeLesInIn uLIn IurIIerInIn kubuI edIImesInIn yururIi oIup oImuyucugi
IukkindukI unkeLIne kuLiIun bIrku DurIInun mderrIsInIn uLIn IurIIerInIn uIinmusinin
dogru bIr IurekeL Lurzi oImuyucugini syIemesI de eLkIII oImuLu. CumIurIyeL HuIk
irkusi`nin 1qz; ve 1q1 kuruILuyIurindu nIyeL IyIce beIIrgInIeLI. 1q1 kuruILuyindu
DurIInun`un isIuIi IIn yupiImusi gerekenIer Iukkindu bIr rupor vermek zere AvrupuIi bIr
uzmunin ugriImusi IIn bLeye denek konuIdu. AImeL (AguogIu) ve AzIz $evkeL (Kunsu)
beyIer Avrupu`dun medeL umuImusini eIeLIrdIIer umu svIre`nIn Cenevre UnIversILesI
proIesrIerInden AIberL MuIcIe`in geImesInI nIeyemedIIer.
YABANCI ISTIG . 16 Ocuk 1qz LurIIInde sLunbuI`u geIen ProI. MuIcIe, Lum be uy
boyuncu DurIInun`du InceIemeIer yupLi ve Trke-runsizcu IkI dIIde yuzdigi yz suyIudun
uzun ruporunu MuurII VekIII #eIL GuIIp`e LukdIm eLLI. #eIL GuIIp ruporu dIkkuLIe okudu ve
MusLuIu KemuI`e sundu. MuIcIe`in ruporundu zeLIe unIuri dIyordu: 'ukILeIer urusindu
bIIImseI IbIrIIgI yokLur. HocuIur ders vermekIe yeLInmekLe, uruLirmu yupmumukLu, en busIL
evIrIIerI bILIrme LezI oIuruk kubuI eLmekLe, dersIerde ok yzeyseI oIuruk noL
LuLLurmukLudirIur. Ders diindu IocuIurin reIberIIk yupmuIuri sz konusu degIIdIr. Kurum
diindu IIerI oIun IocuIurin zeI IIerI n pIunu ikmukLudir. AruIurindu bIIImseI IbIrIIgI
degII, uyriIik ve ekIme vurdir.`
#upor begenIImI oImuIiydi kI, ProI. MuIcIe bukunIigindu zq Muyis 1q`Le LopIunun
DurIInun sIuIuL KomILesI, LurIIe '1q UnIversILe #eIormu` dIye geen IurekuLi buIuLLi.
YenI nIversILenIn drL IukILesI (Tip, Hukuk, en ve EdebIyuL) sIum TeLkIkIerI, MIIII kLIsuL
ve LImuIyuL, TrkIyuL, CogruIyu, MorIoIojI, KImyu, EIekLro-MekunIk ve Trk nkiIubi
ensLILIerI oIucukLi. BLn grencIIerIn devum mecburIyeLI oIun bu son ensLILde #ecep
Peker, #eIL GuIIp, HIkmeL Buyur, HumduIIuI SupII gIbI rejImIn ugir LopIuri ders
verecekIerdI.
Ancuk, esus degIIkIIk 'zerkIIk` konusundu oIdu. MuIcIe`in LuvsIyesI uyurincu yenI
nIversILenIn rekLr MuurII VekIII`nIn LekIIIIyIe I kururnumeyIe; dekunIur, rekLrn
LekIIII ve bukunin kururiyIu, proIesrIer Ise, IukILe kuruIunun LespIL eLLIgI uduy urusindun
yIne bukunin kururi IIe uLunucukLi. KonLroI II, proIesrIerden derse devum ceLveIIerI
IsLeyecek kudur siki LuLuImuLu.
BLYLK GLN GILYOR . 1 Temmuz 1q`Le 'sLunbuI DurIInunu` LubeIusi IndIrIIerek
yerIne 'sLunbuI UnIversILesI` LubeIusi ukiIdi. 1 AgusLos LurIIII :2h:riet guzeLesI
IurekuLin bIIunosunu verIyordu: MIgu (kuIdiriImi) DurIInun`un 11 Iocusindun
mderrIs, muuIIIm ve mderrIs muuvInIerInden yuIniz q`u nIversILeye uIinmi, mLebukI
qz`sI kudro IurIcInde kuImiIurdir. ikuriIunIurin o`u Tip ukILesI, 1;`sI en ukILesI, `I
IuIIyuL ukILesI, 1`I Hukuk, 1` EdebIyuL ukILeIerI, ;`sI Eczuci, `I DII MekLepIerI
mderrIs, muuIIIm ve mderrIs muuvInIerIdIr. En ok degIIkIIk Tip, en ve Hukuk
ukILeIerInde oImuLur. DurIInun kudrosundu mevcuL ecnebI proIesrIer,
mukuveIeIerInIn IILuminu kudur kuydiyIu nIversILeIerde, kendI suIu ve IILIsusIuri duIIIInde
LuvzII edIImIIerdIr.
LM M IALLIR M? . #ukumIurdun unIuiIdiginu gIbI cIddI kiyim yupiImiLi. HungI
ILIerIn kuIIuniIdigi bIIInmemekIe beruber, #eIL GuIIp 1z EyII 1q
LurIIII Milliet guzeLesIne verdIgI demeLe 'IIImden zIyude IdeuIIsLIIgIn n pIundu
LuLuIdugunu` syIemILI. NILekIm LusIIye edIIenIer urusindu Avrupu`du egILIm grm,
uIusIur urusi kuruIuIuru ye oImu, dI uImi, eserIerI busiImi, modern uruLirmu
kurumIuri kurmu oIunIur vurdi. (HuLLu bIrku kII, ok nceIerI ruImeLII oImuLu.) ukuL
sz konusu qz kII suniIdigi gIbI emekII edIImedI, sudece uigu uIindi. Ik uy IInde
muuIurinin Lumumini, IzIeyen dnemde eger bIr devIeL memurIyeLIne gIrememIIerse,
muuIurinin yurisini uImuyu devum eLLIIer.
DuIu sonrukI yiIIurdu greLIm kudrosu buIicu IkI kuynukLun sugIundi: BuLi nIversILeIerInde
LuIsII grp yurdu geIenIerden dokLoru urLi urunmuksizin doenL oIuruk uLununIur IIe NuzI
buskisindun kuun proIesrIer. sLunbuI UnIversILesI udIi yenI kurum, DurIInun`Iu uyni
bInudu, uyni dersIIkIerde, uyni kLpIune ve IuboruLuurIurdu, neredeyse uyni mIreduLIu
egILIme devum ederken, IIn ekII yuni IImuI edIImedI ve 'nIversILe`, 'IukILe`, 'rekLr` ve
'dekun` gIbI LerImIer eskIIerInIn yerInI uIdi. Ancuk, bunIurin DII HeyeLI`nce Trke
kuriIikIuri buIununcuyu kudur geIcI oIuruk kuIIuniIucukIuri zenIe beIIrLIImILI. DII HeyeLI
bIr LrI grevInI yupumudi ve LerImIer gnmze kudur geIdI.
urlInon'on kuputIlmu gerekesi neydi?
MuurII VekIII Dr. #eIL GuIIp, 1 AgusLos 1q`Le verdIgI demeLe (yIne bugnn TrkesI IIe)
epey ugir konumuLu: UIkede sIyusI, sosyuI byk devrImIer oIdu, DurIInun bunIuru
kuri LuruIsiz gzIemcI kuIdi, ekonomIk uIundu nemII IurekeLIer oIdu, DurIInun
bunIurdun IubersIz grnd. HukukLu rudIkuI degIIkIIkIer oIdu, DurIInun yuIniz yenI
kununIuri LedrIsuL progruminu uImukIu yeLIndI. HurI devrImI oIdu, z dII IurekeLI buIudi,
DurIInun II Linmudi. YenI bIr LurII unIuyii, mIII bIr IurekeL IuIInde bLn IkeyI surdi,
DurIInun`du bunu bIr IIgI uyundirubIImek IIn yiI kudur bekIemek ve ugrumuk Iuzim
geIdI., sLunbuI DurIInunu urLik durmuLu, kendIsIne kupunmiLi.
RIJMN RIILIKS . AsIindu meseIe #eIL GuIIp`In dedIgInden duIu kurmuikLi. 1qzq
Dnyu EkonomIk BuIruni IIe orLuyu ikun ekonomIk durboguzin LeLIkIedIgI LopIumsuI
muIuIeIeL, 1qo`du qq gnck IuuIIyeL gsLerebIIen SerbesL irku`yu ukincu Ankuru rejImIn
geIecegInden endIe duymu, LedIrgIn oImu, SerbesL irku`nin kupuLiImusindun sonru,
1qz`de CH rgLIerIyIe yuriir IuIe geIen Trk OcukIuri`nin du kupuLiImusi IILIyuci
duyuImuLu.1q`LekI Drdnc CH KuruILuyi`ndun sonru Ise rejIm Avrupu`du ykseIen
IuIzmIn de eLkIsIyIe IyIce oLorILerIemILI. .
1qq6 RIIORML . kIncI Dnyu Suvui`nin sonundu BuLi bIoku IInde yer uImuk
gerekLIgInde, Ankuru UnIversILesI`nIn YuIudI usiIIi AImun proIesrIerInden ErnesL HIrscI
grevIendIrIIdI ve Avrupu`nin yedI nIversILesI InceIenerek oIduku demokruLIk bIr kunun
IuzirIundi. 1 HuzIrun 1qq6 LurIIII qq6 Kunun`un 1. MuddesI 'zerkIIk` konusunu uyriImiLi.
Kununun 1z. muddesI '#ekLr, ukILe ProIesrIer KuruIIurinin bIr urudu yupucukIuri
LopIunLidu IkI yiI IIn, uyIikIi ordInurys proIesr veyu proIesrIer urusindun, siru IIe, Ier
seIm dnemInde buku bIr IukILeden oImuk zere suIL okIukIu seIIIr denIyordu.
Kunun`un 1. muddesI Ise IIk kez oIuLuruIun 'UnIversILeIerurusi KuruI`Iu IIgIIIydI. KuruI,
MIIII EgILIm Bukuni`nin bukunIigindu Ier nIversILenIn rekLr ve dekunIuriyIu, Ier
nIversILe senuLosunun kendI yeIerI urusindun IkI yiI IIn seecegI, bIrer LemsIIcIden
kuruIucukLi. Ancuk bu oIumIu kunun bIIe 1qq;-1qq8`de PerLev NuIII BoruLuv, NIyuzI Berkes
ve BeIIce Borun`in Ankuru UnIversILesI DII TurII ve CogruIyu ukILesI`nden
uzukIuLiriImusini nIeyemedI. (Ayni IukILeden MuzuIIer $erII Ise 1qqq`de Iupse uLiImiLi.)
nk, smuyiI Hukki BuILuciogIu`nun dedIgI gIbI IIkIr ve LurLimu zgrIg bu mIIIeLIn
vIcdunindu Ienz yer LuLmumiLi!
TA#H DETE# o.o8.zoo8
Aye Hr
'KrLIerI ImIu eLmek` IIkrI kIme uILLI?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz IuILu . CumIurbukuni CeIuI Buyur`in kizi Suyin Dr. NIIIer Buyur Grsoy`dun
bIr mekLup uIdim. Suyin Grsoy, 1 Temmuz zoo8 LurIIInde bu suyIudu yuyinIunun 'KimiI
OIuyi`ndun qq`Iur Duvusi`nu buIikIi yuzimdu dIIe geLIrdIgIm buzi IddIuIurin dogru oImudigini
beIIrLIyordu. MekLubu (uru buIikIuri LuruIimdun ekIenmI oIuruk) uugidu buIucuksiniz.
MekLupLukI IddIuIuru cevubimi du uugidu buIucuksiniz. Cevubimi IuzirIurken, zIerek bIr
kere duIu Iurkinu vurdim kI, TrkIye`de grnLe bIrbIrInden 18o derece IurkIi IdeoIojIk
yneIImIere suIIp grnseIer de, bu devIeLIn kurur mekunIzmuIurindu yer uIun uIsIyeLIer,
'KrL MeseIesI` veyu 'ErmenI MeseIesI` sz konusu oIdugundu, neredeyse bIrbIrInIn kopyusi
sIup ve ynLemIer kuIIuniyorIur. BunIur ne yuzik kI, kuvruyici ve kupsuyici oImuk yerIne yok
suyici, diIuyici ve duruILici zeIIIkIer Luiyor. HuLLu konumuzdu oIdugu gIbI 'ImIu` gIbI en
vuII ynLemIerI IerIyor.
BR ILMANIN K YARISI Bu benzemenIn LemeIInde, IdeoIojIk sundigimiz
IurkIiIikIurin, usIindu IkLIdur bIogu IIndekI g mcudeIesInIn LezuIrIerI oImusi yuLiyor.
MIIII McudeIe`yI rgLIeyen, CumIurIyeL`I kurun kudroIurin LLIIuLiIigin 'ruIIe-I
LedrIsI`nden geLIgInI bIIIyoruz. Bu kudroIur drL kiLuyu yuyiImi bIr ImpuruLorIukLun,
AnudoIu`yu sikimi kk bIr uIus-devIeLe dnmenIn Lruvmusini II uLIuLumudiIur ve
srekII bInme korkusu IInde yuudiIur. BInmeyI nIemek IIn ukiIIurinu IIk geIen Ise,
eILII eLnIk, dInseI ve dIIseI grupIurin LuIepIerInI yok suymu, diIumu, buski ve IddeL
kuIIunmu oIdu. Suyin NIIIer Grsoy`un mekLubu suyesInde, CeIuI Buyur ve CemuI GrseI gIbI
IkI nemII uIsIyeLIn KrL MeseIesI`ndekI LuvirIurinu bIruz duIu yukindun bukmu, byIece
sinirIi du oIsu bIr zIInIyeL unuIIzI yupmu IirsuLi buImukLun memnunum.
Celul Buyur'In kIzI r. NilIer Buyur Grsoy'on mektobo
z; Muyis 1q6o`u yukin bIr LurIILe GeneIkurmuy Bukuni #L ErdeIIun`un emekIIIIgI
geIInce grevIne bIr mddeL duIu devum eLmesI IIn emekIIIIk muumeIesI erLeIenmILI.
Bundun kisu bIr sre sonru Bubukun Adnun Menderes ve MIIII Suvunmu Bukuni ELIem
Menderes, CumIurbukuni CeIuI Buyur`u geIerek Kuru KuvveLIerI Kumunduni CemuI
GrseI`In GeneIkurmuy Bukuni yupiImusini IsLemIIerdI. Buyur du, #L ErdeIIun`un
GeneIkurmuy BukunIiginu devum edebIImesI IIn emekIIIIgInI uzuLLiniz. $ImdI de GrseI`I
LuyIn eLmek IsLIyorsunuz, yukiik uImuz dIyerek LekIIII reddeLmILI. CeIuI Buyur`in GrseI
IukkindukI kunuuLI oIumIu degIIdI. KendIsInden bIr rupor IuzirIumusini IsLemI, IuzirIudigi
ruporu begenmemILI. Buyur`in begenmedIgI rupor, son gnIerde AbdImeIIk iruL`in
buIseLLIgI, CemuI GrseI`In BIn Krd suIIundirmuIi dedIgI rupor oImuIi.
CIMAL GLRSIL'N APORL Konuyu duIu uikIik geLIrmek IIn erzende
Kuyu`nin Mezopotc2c Surunu Abdul2elil Iirct'in Ycc2 lusu udIi kILubindun,
DemokruL PurLI dnemI DiIIerI Bukuni uLIn #L ZorIu`nun bIzzuL Yussiudu`du
AbdImeIIk iruL`u unIuLLigi GrseI ruporu IIe IIgIII bIm ukLuriyorum: qq`Iur
LuLukIunmudun ncekI gnIerde, #eIsIcumIur, Bubukun, DiIIerI Bukuni, IIerI Bukuni ve
GeneIkurmuy Bukuni LopIunLi IuIIndedIrIer. Konu, Kuru KuvveLIerI KomuLuni CemuI GrseI
Puu`nin Dogu IIe IIgIII ruporunun konuuImusi. OzeL oIuruk, KrLIer sIIuIIunmiIur; devIeLe
bukuIdirubIIIrIer; LedbIr oIuruk be bIn veyu IkI bIn be yz kIIyI LopurIuyip ImIu edeIIm
veyu kumpIurdu uIikoyuIim, IIkrI LurLiiIiyor. uLIn #L ZorIu grIerInI yIe dIIe
geLIrIyor: 'BIz BuLi demokrusIsInI kubuI eLmI bIr IkeyIz. nsun HukIuri BeyunnumesI`nI
ImzuIumi bIr devIeLIz. DevIeLImIzIn koIIuk grevIIIerI ve yurgi mercIIerImIz vur; su IIeyen
vuLunduIuri yurgiIuyip cezuIundirubIIIrIz. Amu Iukuk dii bIr uyguIumuyu usIu ruzi oIumum.
ZuLen bu IuIImIzIe bIIe BuLi`yu durumumuzu zor IzuI edebIIIyorum.` Bunun zerIne Adnun
Menderes de kendIsInI desLekIeyen bIr konumu yupiyor. Ancuk #eIsIcumIur CeIuI Buyur,
konuyu degIIk bIr uidun bukiyor: #uporu komuLunimizdir. Yu bu ruporu Inunip
uyguIuyucugiz veyuIuL Inunmuyip Kuru KuvveLIerI KomuLuni`ni grevden uIucugiz. der.
(erzende Kuyu, Mezopotc2c Surunu, Anku YuyinIuri, sLunbuI zoo, s. 1). Le
#eIsIcumIur CeIuI Buyur`in, CemuI GrseI IukkindukI oIumsuz kunuuLInIn ve onun
GeneIkurmuy bukunIigi`nu sicuk bukmumusinin edenI bu rupordukI IddeL Ieren
unsurIurdir.
1 Temmuz zoo8 LurIIII TuruI guzeLesInde ikun KimiI OIuyindun qq`Iur Duvusinu buIikIi
yuzidu, KrLIer`den bIn LunesInI suIIundirmu sznn CeIuI Buyur`u muI edIIdIgInI gryoruz.
BAYAR'IN $ARK RAPORL 1qq yiIindu du AkLeI dergIsInde Yuur Kuyu IIe yupiIun bIr
rporLujdu uyni IddIu vurdi. TekzIbInI IsLeyerek yusuI duvu umi ve duvuyi kuzunmiLik.
$ImdI de uyni ey LekrurIuniyor! OrLudu bIn KrL` usmuIi dIye IddeL Ieren bIr sz ve bu
sz syIedIgI IIude edIIen LurIIe muI oImu IkI kII vur: Buyur ve GrseI. BIr yundu, 1q6
yiIindu yuzdigi $urk #uporu`ndu CeIuI Buyur: HurILen sokuImuyu uIiiIun poIILIkunin
zururIi cereyunIurini kirmuk ve bu yurLLuIuri unuvuLunu bugIumuk IIn devumIi uIimuk
IsLer. KendIIerIne yubunci bIr unsur oIdukIuri resm ugizIurdun du IIude edIIdIgI LukdIrde,
bIzIm IIn eIde edIIecek neLIce, bIr LepkIden IbureL oIubIIIr. Bugn KrL dIye bIr kisim
vuLunduIur okuLLuruImumuk ve devIeL IIerIne kuriLiriImumuk IsLenIIIyor dIye yuzmukLudir.
(CeIuI Buyur, crl Rcpor:, Kuynuk YuyinIuri, sLunbuI zoo6, s. 6-6).
YIne 6 Muyis 1qo yiIindu DIyurbukir ve EIuzig`dukI konumusindu du: DemokruL PurLI
vuLunduIur urusindu IungI irk ve dInden oIursu oIsun CumIurIyeL kununIurinu ILuuL edIImesI
urLiyIu vuLunduIur urusindu bIr Iurk gzeLmemekLedIr. Zumun zumun buzi kImseIerIn
zIIInIerInde bIr pIe beIIrmekLedIr. Acubu bu memIekeL sukInIerI urusindu urkIi ve gurpIi
bIr Iurk vur midir? Vursu bunu kknden skp uLmuk Iuzimdir. Nuzurimizdu ne urk gurp,
yerIne kI IuIInde memnun edIImesI Icup eden mIIIeLImIz vurdir demekLedIr. (elcl
ccr'in Sei2 Kon:2clcrindcli Solet te De2eleri, TrkIye Bunkusi YuyinIuri, Kusim
1qqq, s. 8).
CIMAL GLRSIL'N TIH DIger LuruILun, CemuI GrseI`In IddeL Ieren
szIerInden rnekIer verebIIIrIz: z; Muyis`Lun Iemen sonru Lemmuz uyi buIurindu DemokruL
zmIr guzeLesInde GerekIrse seI gIbI kun ukiLirim dIyen szIerI yer uIiyordu. Yussiudu
dnemInde, IkLIdurin bLn mensupIuri ududu LuLukIu Iken, buzi DemokruL PurLI yesI
vuLunduIur, kuri suIIIIerden Yussiudu`yu bukip, denIzden bIr LneI uuruk ududukIIerI
kuirsuk, dIye IuyuI kuruyorIur. Bu IuyuIIerI cIddIye uIun durbecIIer Yussiudu`dukI DemokruL
PurLIIIIer`I kuirucukIurdi dIye IukIurindu duvu uiyorIur. TneIcIIer Duvusi udi IIe uiIun bu
duvu uyIurcu sryor... Bu duvunin uiIdigi bIIdIrIIen gnIerde CumIurbukuni mevkIIndekI
CemuI GrseI Aduyu ikurIursu eL ve kemIk yigini buIurIur uikIumusini yupiyor. GuzeLe
muneLInden verIIen bu bIIdIrI Yussiudu`du yukinIuri buIunun uIIeIere gzdugi vermesInden
Le, IddeLe ne kudur koIuyIikIu meyIedebIIdIgInI gsLermekLedIr. qq`Iur duvusiyIu IIgIII IddeL
szIerI Buyur`u uIL oImu oIsuydi, z; Muyis durbesInden sonru kuruIun Yussiudu
muIkemeIerInde bu szIer duvu konusu oIurdu. Buyur`i bu dnceIer IInde gsLermek ve
bu szIerI onu uLIeLmek, z; Muyis srecInIn urpiLmuIurindun ve o gnIerIn IILIruIurindun
bIrIsIdIr. Ayni IILIruIurin devum eLLIrIImesI zc ve dndrcdr. Tcrcj guzeLesInIn ve
duyundigi kILup yuzurinin bu szIerI gerI uImusini ve LekzIp eLmesInI bekIemekLeyIz.
CIMAL GLRSIL SYLIM$ OLABLR M? YukuridukI mekLup kisucu unu
syIyor: EveL, orLudu 'be bIn veyu IkI bIn be yz kIIyI LopurIuyip ImIu edeIIm veyu
kumpIurdu uIikoyuIim` ekIInde bIr IIkIr vurdir (kI ben yuzimdu 'bIn kII` demILIm) umu bu
IIkIr bubum CeIuI Buyur`u degII, o sirudu geneIkurmuy bukuni oIun CemuI GrseI`e uILLIr.
ByIe korkun bIr LekIIIIn yupiIdiginin bIr kez duIu LeyIdI ok sursici bIr durum, sLeIIk bIr
IIkIr duyunIur LuruIindun II de IddeLII bIr eIeLIrI grmemI umu ImdIIIk meseIemIz bu
degII, IIkrIn kIme uIL oIdugunu LespIL eLmek.
PeInen syIemeIIyIm kI bu IIkrInIn CeIuI Buyur`u degII de, CemuI GrseI`e uIL oIdugu IddIusi
yubunu uLiIir gIbI degII. Ik ugizdu, sevenIerI LuruIindun 'Agu CemuI` dIye uniIun GrseI, Iem
ErzurumIu AIevI Krd oIdugundun, Iem de yumuuk ve sevImII kurukLerI yznden, bu
kudur guddur bIr LekIIILe buIunmu oIumuz dIye dnenIer oIubIIIr uncuk, LekzIp edIIen
yuzimizdu unIuLLigimiz SIvus Kumpi zuLen KrLIere kuri ne kudur serL oIubIIecegInI
gsLerIyordu. DuIusi, CemuI GrseI, 16 Kusim 1q6o LurIIII sve guzeLesI Dcens Nheter`de
ikun demecInde u LeIdIdI suvurmuLu: Eger yoIu yordumu geImezIerse, dugIi TrkIer
(KrLIer) ruIuL durmuzIursu, ordu, eIIr ve kyIerInI bombuIuyip yikmukLu, LereddL
eLmeyecekLIr. OyIe bIr kun gI oIucukLir kI, onIur du IkeIerI de yok oIucukLir. (AkLurun
smuII BeIkI, Turl Tcrih Tezi, Gune Dil Teorisi te Kurt Sor:n:, YurL YuyinIuri, 1q;8, s.
1q;.) DoIuyisiyIu, yerIm sinirIi oIdugu IIn sz konusu yuzimdu yer veremedIgIm bu demece
rugmen, benIm deyImImIe 'bIn kIIyI suIIundiruIim` IIkrInIn CeIuI Buyur`u degII de CemuI
GrseI`e uIL oIubIIecegInI dnmemem bIr IuLuydi. KuynukIur ugirIikIi oIuruk Buyur`i IureL
eLseIer de ImdI 'neden GrseI de oImusin?` dIyorum.
CIMAL GLRSIL'N GARP NSZL. Sz konusu IIkrIn CeIuI Buyur`u uIL oImu
IILImuIInI IrdeIemeden nce, CemuI GrseI`In KrL meseIesIne IIIkIn Luvrinu duIr bIr oIuyi
duIu unIuLmuk IsLIyorum. Pek bIIInmez umu, z; MuyisiIur, kumpIur ve LeIdILIerIn yuni siru
1qo`Iurin Trk TurII TezI ve Gne-DII TeorIsI erevesIndekI kILr poIILIkuIurini
gnceIIemeyI de IImuI eLmemIIerdI. Bu umuIu KrLIerIn usIen Trk oIdugunu IIerI sren
MeImeL $erII iruL`in, IIk buskisi 1qq8`de yupiIunDo: lleri te Vcrto Tcrihi IsImII kILubini
okuIIurdu yurdimci ders kILubi oIuruk LuvsIye eLmIIer ve 1q61`de z. buskisini yupLirdikIuri
kILubu bIzzuL CumIurbukuni OrgeneruI CemuI GrseI bIr 'sunu` yuzmiLi.
Sunuu gemeden nce yuzur ve kILubi IIe IIgIII bIr n bIIgI vermek IsLIyorum. Zuzucu konuun
AIevIIerden oIuun VurLoIu Xormek (Hormek) AIreLI`nden oIun MeImeL $erII`In udi IIk kez 6
Kusim 1qq;`de Tcnin guzeLesInde yuyinIunun rLIcu YiIuni Uyuniyor buIikIi mukuIe IIe
duyuImuLu. Uzun mukuIede zeLIe o sirudu DemokruL PurLIII (DP) udinu bIr yurL gezIsIne
ikun CeIuI Buyur`in Erzurum`du '$eyI SuId`In ogIu AII #izu ve udumIuri LuruIindun bIr
erIuLin kurLuIu orduIuri komuLuni gIbI` kuriIunmusi unIuLiIiyor ve Ankuru`yu CumIurIyeL`In
zeIIrIendIgI uyurisi yupiIiyordu. YiIIur sonru AbdImeIIk iruL, sz konusu mukuIeyI usIindu
CHP`nIn Erzurum MIIIeLvekIII CevuL DursunogIu`nun yuzdigini syIedI. MeImeL $erII`I ok
yukindun Luniyun bIr buku Lunik Ise, GrseI`In sunu yuzdigi kILubinu son ekIInI verenIn
CHP GeneI MerkezI oIdugunu ekIeyecekLI. YunI MeImeL iruL, ok purLIII rejIme gnIszce
de oIsu gemek zorundu kuIun CHP`nIn, DP`nIn nn kesmek IIn kuIIundigi unsurIurdun
bIrIydI. (AkLurun #uen ArsIun, eh Scid Acllcn2csindc Vcrto Airetleri te Meh2et
erij lci, Doz YuyinIuri, zoo6)
MALLM TIZ Le 'resm LurII`In szgecInden gemI bu kILubu CemuI GrseI`In yuzdigi
uzun nszden bIr bIm: ...Bugn MIIII EgILIm BukunIigimizcu z. buskisi yupiIun bu eserIn
bLn Trk uydinIuri LuruIindun okunmusi byk IuyduIur sugIuyucukLir. nk bu eser,
Dogu AnudoIu`du oLurun, Trke`ye benzemeyen bIr dII konuLukIuri IIn kendIIerInI
Trk`Len uyri suyun, bIIgIsIzIIgImIz yznden bIzIm de yIe sundigimiz vuLunduIurimizin su
kuLiImumi Trk oIdukIurini bIr deIu duIu IspuL eLmekLedIr. Hem de Inkurinu Imkun
birukmuyun IImI deIIIIer IIe (...) Dnyu yznde 'KrL` dIye udIundiriIubIIecek msLukII
IvIyeLII bIr irk yokLur. KrLIer, yuIniz vuLunduimiz degII, soyduimizdir du. ukuL usirIurcu
devum eden kL Idure ve IImuIIer, onIurin du kupuIi yuumu ILIyuLIuri muuIeseI bu neLIceyI
dogurmuLur. Trk MIIIeLInI ve Trk VuLunini puruIuyuruk yok eLmek sevdusindu oIunIur,
bundun IuyduIunmunin peInde kouyorIur.... Dogu IIerI eIImIzden ikursu OrLu ve BuLi
AnudoIu`du LuLunmumiz koIuy oImuz. Bu duvu, Trk VuLuni ve Trk MIIIeLInIn IsLIkbuII
bukimindun son derece cIddIdIr...
YANLI$LAR CemuI GrseI`In uyni nszde, 'bIIgIn ve IdeuIIsL greLmen` dIye LunimIudigi
MeImeL $erII iruL`in bu kILubi yuyinIudikLun bIr IuILu sonru purIuLLigi meuIenIn
uydinIigindun korkunIur LuruIindun InsuIsizcu eIIL edIIdIgInI, zuvuIIi yuzurin IungI vuLun
kesInde gmI oIdugunu duII bIImedIgInI IddIu eLmesI Ise en uz 'KrL yokLur` IddIusi
kudur IIgInLI. nk, MeImeL $erII, ok zekI ve bIIgIII bIr kII oImukIu bIrIIkLe, LuIsIII
yeLmedIgI IIn uncuk vekII greLmenIIk ve LuIrIruL kuLIpIIgI yupubIImILI. KILubinin IIk buskisi
11 HuzIrun 1qq8`de yupiImi, IdrImesI Ise bundun bIr IuILu sonru degII, 1 Temmuz
1qqq`du oImuLu. 'PurIuLLigi meuIenIn uydinIigindun korkunIur` LuruIindun degII, IInden
geIdIgI Xormek uIreLInIn IIderIIgI IIn yuriLigi umcusi HuIII Agu LuruIindun IdrImL.
Mezuri meIuI bIr yerde degII, buindun berI IdrIdg Kusmun kyndeydI. AnIuiIun,
bIrIIerI, koskocu CumIurbukuni`ni 'LurIII LuIrII eLme` IInde buuriyIu IsLIIdum eLmILI.
$ImdI Lekrur 'KrLIerI ImIu IIkrInIn` suIIbInIn kIm oIubIIecegI sorununu geIeIIm.
IKRN BAYAR'A AT OLMA HTMAL H M YOK? Bence vur. HuLLu duIu
ugirIikIi oIuruk vur. nk Suyin Grsoy`un bubusinin musumIyeLIne kurIne oIuruk gsLerdIgI
1q6 LurIIII '$urk #uporu`gerekLen de, CumIurIyeL LurIII boyuncu bu konudu
IuzirIunmi ruporIur urusindu en rusyoneI, en yupici oIunIurdun bIrI, umu Suyin
Grsoy`un ukLurdigi bIm 'HIusu mLeguIIbenIn uIIeIerIyIe beruber yerIerInI
degILIrmek esusIi ve IyI bIr poIILIkudir dIye bILIyor. ukuL duIu nemIIsI, CeIuI Buyur,
1q`Le ikuriIun 'TunceII Kununu`nu LepkI gsLeren DersIm`dekI (bugnk TunceII IuvuIIsI)
KrL uIreLIerInIn bukuIdirisi serLIIkIe busLiriIip, IIderIerI SeyyIL #izu usiIdigindu beIkI sudece
IkI uyIik bubukundi umu AgusLos 1q8`de 'DersIm mkIesInden ebedIyen kurLuImuk zere`
EIuzig-DersIm-PuIu bIgesInde, bomburdimun uukIuriyIu desLekIenen koIordu LuruIindun
yrLIen IurekuLin bIrIncI derece sorumIusu IdI ve IurekuLu bIzzuL kuLiImiLi. (1q;`de
bombu uLun uukIurdun bIrInI ALuLrk`n munevI kizi SubIIu Gken kuIIuniyordu.)
IRSM HARIKTI #esm rukumIuru gre yzIerce; guyrI resm rukumIuru gre
bInIerce kIInIn ImesI ve bInIerce uIIenIn srgne gnderIImesIyIe bILen IurekuLin DersIm
KrLIerI LuruIindun 'soykirim` oIuruk udIundiriImusini, Suyin Grsoy 'uburLiIi` veyu 'yunIi`
buIubIIIr dIye kendIsInIn duIu ok gven duyucugi buku bIr kIInIn uIudeLIne
buvurucugim. Bu kII, o sirudu, 1q. PIyude AIuyi`ndu sLujyer oIuruk grev yupurken DersIm`e
gnderIIen, geIecegIn Huvu KuvveLIerI KomuLuni ve TubII SenuLr, 1z MurL MuILirusi`nin
ImzuciIurindun MuIsIn BuLur. BuLur, bIr mIukuLindu okuyucuIurindun zr dIIeyerek
yuunLisinin bu bImn unIuLmukLun kuinucugini syIemI, bunun nedenI soruIdugundu,
DersIm`de Lunik oIdugu eyIerIn bIr devIeL sirri oIuruk kendIsInde kuIucugini; uncuk o
dnemde o yrede Lunik oIdugu 'eyIerI` gnmzde de yupiIun ve kurisindu oIdugu 'eyIer`
oIuruk nILeIeyIp szIerInI nokLuIumiLi. (AkLurun Musu AnLer, Anilcri2 Doz YuyinIuri, 1qqo,
s. qq.) BuLur`un LeIuIIuz eLmekLen kuindigi 'eyIer` den bIrI, duIu sonru resm evreIerIn de
kubuI eLLIgI gIbI, zeIIrII guz kuIIuniImusi IdI. BIr dIgerI, Isyunci uIreLIerIn kudin, ocuk
demeden Munzur uyinu uLiImuIuri IdI. HurekuLin uyrinLiIurini meruk edenIer smuII
BeIkI`nIn T:nceli Kcn:n: (:p) te Dersi2 1enosidi, (BeIge YuyinIuri, 1qqo) udIi kILubinu
bukubIIIrIer.
IGI KAIRTMASI OLe yundun, CeIuI Buyur`in uIeyIIne kurIneIerI gemILe de
buIubIIIrIz. KendIsInIn duIu LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn Ege BIgesI 'KuLIb-I MesuI` Iken
buzi nuIo IIere Imzu uLLigini bIIIyoruz. Bu IIerden en nIs grnLe BuIkunIur`dun geIen
MsImun muIucIrIere yer umuk IIn 1q1-1q1q urusindu Ege BIgesI`nde yuuyun #um
uIuIIyI Ege AduIuri`nu ve YununIsLun`u 'kuirLmu` oIuyiydi. (AyrinLiIi bIIgI IIn bukiniz CeIuI
Buyur, en de Yczdi2, C. , BuIu MuLbuusi, 1q6;, s. 168- 1;q.) GuyrImsIIm uzinIikIuri
'duIIII LmrIer` oIuruk nILeIeyen Kuubui EreI`In szIerIyIe Ege IuvuIIsIndekI LemIzIeme
IInI, Ordu oIuruk PerLev Puu`nin (Suyin PerLev DemIrIun) kumundusindu oIun Drdnc
KoIordu`nun Erkuni HurbIye #eIsI CuIer Tuyyur Bey (ruImeLII GeneruI CuIer Tuyyur
EgIImez), mIk umIr oIuruk zmIr VuIIsI #uImI Bey (merIum), LLIIuL ve TerukkI irkusi
numinu du mes`uI muruIIus MuImuL CeIuI Bey (subik #eIsIcumIur CeIuI Buyur) IIu
edecekIerdI. DevIeLIn bLn kuvveLIerI, bu pIunin LuLbIkI IIn HurbIye NezureLI`nIn ve
BukumundunIigin verdIgI emIrIere gre IurekeL edecekIerdI. (Kuubui EreI, I. Dunc
crbinde Telilct-i Mchs:sc te cber'de Turl eni, Ercun YuyinIuri, 1q6z, s. 6z)
KA K$ KAIRTILI? In LeknIk kismi Kuubui`nu ve eLeIerIne dmL. CeIuI
Bey`In grevI Ise, '#um kuirLmusi`ndun sonru gerIye kuIucuk muI ve mIkIerIn yneLImIydI.
OsmunIi MecIIsI Mebusuni Bukuni HuIII MenLee, bu oIuyi uikIumuk IIn TuIuL Bey
IiyuneLIerI grIen unsurIurdun memIekeLI LemIzIemeyI ne uImiLi der. HuIbukI, bu IIerIn
yupiIdigi gnIerde ne #um IuIkinin OsmunIi DevIeLI`ne IIuneLI, ne buku bIr devIeLe LubIIyeLI,
ne de Yunun uskerInIn BuLi AnudoIu`yu IguII sz konusuydu. YunI bIr devIeL, kendI
vuLunduini, kendI Lebuusini, Ikeden zorIu ikurmuyu uIiiyordu.
1q1-1q1q`Le Ege`den 'kuirLiIun` #um nIus konusundu kesIn bIr bIIgI yok. CeIuI Buyur
sudece zmIr cIvurindun 1o bIn doIuyindu #um`un g eLLIrIIdIgInI syIer. OsmunIi MecIIsI
Mebusun Bukuni HuIII (MenLee) Bey, zoo bIn suyisini verIr. ABD`nIn TrkIye BykeIIsI
Henry MorgenLIuu Ise LuImInIerIn zoo bIn IIe bIr mIIyon urusindu oIdugunu IddIu eder.
$N ACI YANI BenIm yukuridu kisucu zeLIedIgIm bu IIkuyeIerden ikurdigim u: CeIuI
Buyur ve CemuI GrseI zeI IuyuLIurindu ok yumuuk, ok sevecen kIIIer oIubIIIrIer, uncuk
Ier IkIsI de, ErmenI, #um veyu KrL meseIesI gIbI 'mIIII` duvuIurdu, en guddur ynLemIerI
kuIIunmukLun ekInmeyecek kudur serL IdeoIojIk ekIrdekIere suIIpIer. Bu uidun 1qq`du
bInIerce KrL`n ImIu edIImesI yu du LopIumu kumpIurinu yerIeLIrIImesI IIkrInIn Ier IkI
cumIurbukunindun du ikmusi IILImuII eIL grnyor. ZuLen kImIn syIedIgInden duIu
nemII oIun konu, TrkIye`nIn en LemeI sorunIurindun bIrInI 'zmek` deyInce ukIinu 'be bIn
veyu IkI bIn be yz KrL` LopurIuyip ImIu eLmek veyu kumpIuru koymuk` geIen
cumIurbukunIurinu yu du geneIkurmuy bukunIurinu suIIp oImumiz.

TA#H DETE# z;.o;.zoo8
Aye Hr
OLIeIIo`nun gzeI IkesI Kibris

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

KIBRIS'IN IITH 16J1;. yzyiI yuzuri SIukespeure`In OLIeIIo udIi LIyuLro eserI Kibris`Lu
geer. Bu gzeI udu bIr zumunIur MisirIiIurin IkesIydI. Sonru enIkeIIIer, AsurIuIur, PersIer,
#omuIiIur, BIzunsIiIur, EmevIIer, AbbusIIer, TempIur $vuIyeIerI, ngIIIzIer, CenevIzIIIer ve
MemIukIuIurin IukImIyeLIne gIrdI. 1q8q`du buIuyun VenedIk dnemIne, 1;1`de uIu MusLuIu
Puu komuLusindukI OsmunIi ordusu son verdI. . SeIIm, VenedIkIIIer LuruIindun zorIu
KuLoIIkIIge geIrIIen #umIurin OrLodoksIugu dnmesIne IzIn verdIkLen sonru, ududu birukLigi
zo bIn uskerIn yuninu1o bIn kudur Trkmen gndererek nIus yupisini dnLrmeye
buIudi. zIeyen yzyiIIurdu, AnudoIu`du IuzursuzIuk ikurun Trkmen uIreLIerInIn ve dIger
kIIIerIn Kibris`u srImesIne devum edIIdI.
KIBRIS'IN TIRK Ancuk 1;q`Le 'mIIIeL` oIuruk kubuI edIIen #umIurin modern unIumdu
'mIIIIyeLI` uyunii 18z1 Moru uyukIunmusi IIe ezumunIi oIdu. KIIIsenIn nderIIgIndekI
kuIkimu VuII Kk MeImeL Puu LuruIindun busLiriIdi. KibrisIi #umIurin geIecek
LuIuyyIIerInI oIuLurun meIur Enosis(YununIsLun`Iu bIrIeme) IIkrI IIk kez 18z8`de dIIe
geLIrIIdI. Kibris, Svey KunuIi`nu yukin konumuyIu ngIIIzIerIn Ier zumun IIgIsInI ekmILI.
ngIIIzIerIn bekIedIgI IirsuL 18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui IIe ikLi. SuvuLun #umeII`yI
kuybederek ve byk LuzmInuLIur deyerek ikun . AbdIIumIL, Kurs, ArduIun ve BuLum`u
gIren #us orduIurinin gerI ekIImesI kuriIigindu, Kibris`i ngIILere`ye kIruIudi. ngIILere uduyu
bIr 'yksek komIser` uLudi, byIece Kibris Iukuken OsmunIi DevIeLI`nIn, IIIIen ngIILere`nIn
oIdu.
ENOS1S VI TAKSM Bu LurIILe nIus 186 bIn cIvurinduydi ve bunun q6 bInI
MsImun`di. Bu orun IIerIkI yiIIurdu du uugi yukuri uyni kuIdi ve IkI LopIum urusindu dengeII
bIr IIIkI kuruImusini engeIIedI. zo. yzyiIin IIk yurisi ngIIIzIerIn Luvri suyesInde nIspeLen
yumuuk geLI umu, 1q`Le #umIur ngIIIz smrgecIIerInI ududun kovurken,
TrkIer Enosis korkusu IIe ngIIIzIerI desLekIeyInce IkI LopIumun urusi uiIdi. Ardindun Ie
uIusIururusi ukLrIer ve unuvuLunIur kuriLi. #umIur EnosIs, TrkIer 'TuksIm` dedIIer. #umIur
'AkrILus PIuni`, TrkIer 'GeIcI MerIuIe PIuni` dedIIer ve 1q6o`du TrkIye, YununIsLun ve
ngIILere`nIn gurunLrIg uILindu kuruIun, IkI LopIumun eIL IukIuru suIIp oIdugu bugimsiz
Kibris DevIeLI`nI 1q6`Le IIIIen, 1q;q`Le Iukuken yikmuyi buurdiIur. Ayni evreIer IkI LopIumu
bIrIeLIrmemek IIn eIIerInden geIenI yupmuyu devum edIyorIur. Bu yuzidu Kibris`in modern
LurIIIne bIr gz uLucugiz.
MOIRN MLLYITLKLIR Kibris`Lu Trk mIIIIyeLIIIgInIn doguu, Jn TrkIer`In
MekLeb-I TibbIye`de IIk rgLIenmesIyIe e zumunIi oIdu. 18q1`de eIkou`du KiruuLIune-I
Osmun udIi rgL kuruIdu, Ierct udIi bIr de guzeLe ikuriIdi. Amu pudIuI ve ngIILere
yunIisi IurekeLIer de gIyd. 1qo;`de BrILunyu`nin gen SmrgeIer Bukuni WInsLon
CIurcIIII, Kibris`u geIdIgInde Lren IsLusyonu boydun boyu Yunun buyrukIuri ve Enosis LuIebInI
dIIe geLIren punkurLIurIu donuLiImiLi. KibrisIi TrkIer bu munzuru kurisindu CIurcIIII`I
kuriIumuyu gILmemIIer, zrIerInI ve IkuyeLIerInI duIu sonru urz eLmIIerdI. Durumun
IussusIyeLInI Iurk eden CIurcIIII, HeIenIerIn uIusuI bIIIncIne ve zgrIk LuLkusunu Iuyrun
oIdugunu IIude eLLIkLen sonru, MsImunIurin rencIde edIImemesI IIn uyuridu buIunmuLu.
#um LopIumunun IIderInIn bunu cevubi Bu kk uzinIigin uygurIik ve ekonomIk geIIme
bukimindun IerIungI bIr nem Luidigi IddIu edIIemez oImuLu. Bu szIer, #umIurin bundun
byIe, oo yiIIik OsmunIi IukImIyeLIne duydukIuri neIreLI onIurin bukIyesI oIun TrkIere
yneILecegInI gsLerIyordu. TrkIer Ise oo yiIIik IukIm pozIsyonu kuybeLmeyI IIbIr zumun
IuzmedemeyecekIerdI.
YA YLNANSTAN IVIT ISIY? BuIkun Suvui bILLIgInde, Trk LopIumu, ngIIIz
yneLImInebuvururuk Kibris`in ngIILere veyu Misir`u bugIunmusini IsLeyecek kudur uresIzdI.
#umIur Ise bunu dnden ruziydi. Bu urzuIur, OsmunIi DevIeLI AImunyu`nin yunindu suvuu
gIrInce gerekIeLI. ngIILere, Adu IuIkinin IsLegInI IIerI srerek, Kusim 1q1q`Le Kibris`i IIIuk
eLLI. OsmunIi DevIeLIbu yusudii IIIuki proLesLo eLmekIe yeLIndI. EkIm 1q1`Le, ngIILere
bIr IuILu IInde LLIIuk DevIeLIerI`ne suvu umusi ve BuIgurIsLun`u kuri seIer dzenIemesI
kuriIigindu Kibris`i YununIsLun`u vermeyI LekIII eLLIgInde uz duIuEnosis gerekIeIyordu umu
neyse kI ZuImIs bukunIigindukI Yunun IkmeLI bu nerIyI reddeLLI. HuzIrun
1q1;`de bukunIik koILugunu nc kez oLurun VenIzeIos du, OrLudogu IurILusinin yenIden
IzIIdIgI PurIs KonIerunsi`ndu kendIsIne nerIIen Kibris`i degII, BuLi AnudoIu`yu IsLeyecekLI.
LOZAN'A ILVIA OsmunIi`nin Kibris`i okLun unuLLugu z8 Ocuk 1qzo`de OsmunIi
MecIIs-I Mebusuni`ndu kubuI edIIen nI 'MIsuk-i MIIII` beIgesInde Kibris`u
degInIImemesInden unIuiIiyordu. KemuIIsL kudroIurin du Kibris`i nemsemedIgI, 1qz LurIIII
ozun Buri AnLIumusi`ndun beIII oIdu. AnIumunin z1. MuddesI, TrkIye, BrILunyu
IkmeLI LuruIindun Kibris`in TerInIsunI 1q1q`Le IIun oIunun IIIukini Lunir derken, Lek
oIumIu udim, KibrisIi TrkIere, TrkIye CumIurIyeLI vuLunduIigi IIe ngIIIz vuLunduIigi
urusindu LercII yupmu Iukkinin (Hukk-i Hiyur) verIImesIydI. O dnemde, TrkIye`nIn
Kibris`LukI Trk vurIigini korumuyu yneIIk bIr poIILIkusinin oImudigi, KibrisIi TrkIerIn
TrkIye`ye g eLmesI IIn LevIkIer yupiImusindun beIIIydI. z1. Mudde uyurincu -6 bIn kudur
KibrisIi Trk TrkIye`ye g eLLI. Ancuk TrkIye`de cIddI sorunIurIu kuriIuLiIur. IgInLIr,
TrkIerIn Adu`dun uyriImumusinu kuri ikun LuruI TrkIerI #umIuru kuri bIr denge unsuru
oIuruk gren ngIIIzIerdI! #umIurin 1q1`den ILIburen uiku dIIIendIrmeye
buIudikIuri Enosis LuIebInI srekII pskrLen de onIur oIdu.
P'NN BATICI POLTKALARI 1qq1`de Kibris KomnIsL PurLIsI (KKP) yerIne kuruIun
AKE, kIIIsenIn ynIendIrdIgI mIIIIyeLI IuIk kILIeIerIne Io grnmek IIn, sosyuIIsL
IIkeIerden uzuk poIILIkuIur IzIemeye buIudi, . Dnyu Suvui sirusindu Ier IkI LopIumun
yeIerI ngIIIzIerIn yunindu NuzIIere kuri suvuLiIur. Bu dnemde sendIkuIurdu, mesIek
rgLIerInde bIrIIkLe rgLIendIIer. 1qo`de #umIur kIncI Dnyu Suvui`ndun sonru pek ok
Ikeye Luninun 'kendI kuderInI LuyIn` Iukki uyurincu bIr pIebIsIL yupuruk YununIsLun`u
bugIunmuk IsLedIgInde TrkIye IuIu eskI Luvrini srdryordu. HuLLu 1qqq`du CHP`nIn
DiIIerI Bukuni NecmeLLIn Suduk, 1qo`de Ise DP`nIn DiIIerI Bukuni uuL KprI TrkIye
ve YununIsLun urusindu Kibris dIye bIr sorun yokLur dIyerek YununIiIurin ve #umIurin eIInI
epeyce gIendIrmIIerdI. AsIindu bundu uiIucuk bIr ey yokLu; nk o yiIIurdu Iem
CHP`nIn Iem de DP`nIn en nemII IedeII BuLi bIogunu ve NATO`yu kubuI edIImekLI. Ayni urzu
YununIsLun`du du oIdugu IIn, LuruIIur suyu buIundirmuk IsLemIyorIurdi. NILekIm 1qz yiIindu
TrkIye ve YununIsLun urusindu dIpIomuLIk bIr buIur yuundi. Ocuk uyindu YununIsLun
DiIIerI Bukuni Ankuru'yu geIdI, NIsun-Muyis`Lu Adnun Menderes ve uuL KprI ALInu`yu
gILLI, bunIuri Yunun KruI ve KruIIe'sInIn Ankuru zIyureLI IIe CumIurbukuni CeIuI Buyur`in
ALInu zIyureLIerI IzIedI.
'$AHN' BAKAN IATN RL$TL ZORLL #um LopIum IIderI Bu PIskopos MukurIos`un
zorIumusiyIu 1qq`Le Kibris`in 'kendI kuderInI LuyIn Iukki` BM`nIn gndemIne uIindi. Bu
kururin uIinmusindu ngIILere`nIn Kibris`LukI egemenIIgInI sinirIumuk IsLeyen SovyeLIer BIrIIgI
ve onun evresInde kmeIenen IkeIer kIIIL roI oynumiLi. ngIILere Ise Kibris`in uIusIur urusi
pIuLIormdu LurLiiImusini IsLemIyordu nk 1qz`dekI Nusir durbesIyIe Svey`Len
ikuriImuIurindun berI Kibris AkdenIz`dekI en nemII sIerI konumunduydi.
1q`Le EOKA, Adu`yi ngIIIz smrgecIIIgInden kurLurip urdindun YununIsLun`u bugIumuk
IIn sIIuIIi LedII IurekeLIerIne buIuyincu ngIIIzIer KibrisIi TrkIerI poIIs ve komundo oIuruk
kuIIunmuyu buIudiIur. O gne kudur Kibris nusiI bIr sLuLye suIIp oIursu TrkIye uisindun
IyI oIur konusundu kuIuIur kuriikLi umu 'gvercIn` uud KprI`nn yerIne 'uIIn` uLIn
#L ZorIu`nun DiIIerI Bukuni oIuncu durum degIecekLI. #ukIpIerInIn 'serL, kirici, yubunci
dmuni, ok zekI` gIbI siIuLIurIu LunimIudigi ZorIu IIe bIrIIkLe TrkIye ukLII bIImde 'TuksIm`
poIILIkusinu yneIdI. AsIindu bunun IIn uygun bIr zumundi nk 1q yiIi MurL uyindu
TrkIye, ruk, run ve PukIsLun urusindu ImzuIunun BugduL PukLi doIuyisiyIu ABD ve ngIILere,
TrkIye`ye LoIerunsIi duvruniyorIurdi. zq AgusLos 1q`Le TrkIye ve YununIsLun ondru`yu
duveL edIIdIIer. #umIur bugimsizIik IsLIyorIurdi. TrkIye`nIn LercIII Ise mevcuL sLuLnn
korunmusiydi. Amu eger ngIILere Adu`dun ekIIIrse Kibris`in TrkIye`ye verIImesInI
IsLIyorIurdi. Kibris`in neden kendIIerIne verIImesI gerekLIgInI munLikIi bIImde uikIuyumuyun
TrkIye, ngIILere`nIn Kibris`u muILurIyeL vermeye ruzi oIdugunu grnce byk bIr oyun
LezguIIudi.
Trk HeyeLI ondru`du keye sikimiken, AgusLos 1q`Le, Kibris`LukI 'Kibris Trk`Lr
PurLIsI`nIn IIderI Dr. uziI Kk, sLunbuI`dukI 'Kibris Trk`Lr Trk KuIucukLir CemIyeLI
Bukuni HIkmeL BII`e ok uLeII bIr mekLup yuzdi. MekLupLu, Kibris`Lu #umIurin
LukinIikIurinin urLLirdigi, eger durumu mduIuIe edIImezse, TrkIere yneIIk geneI bIr
kuLIIumin buIuyucugi beIIrLIImekLeydI. OrLudu kuLIIum LeIIIkesI IuIun yokLu umu
TrkIye`dekIIer mesuji uImiLi. z8 AgusLos`Lu Menderes, #um-Yunun IkIIIsInI serL bIr dIIIe
eIeLIrdIkLen on gn sonru, 6-; EyII yugmusi buIudi. Trk IeyeLI uLun IInde ondru`yi Lerk
eLmek zorundu kuIdi umu Kibris`u 'muILurIyeL` verIImesI LeIIIkesI suvuLuruImu oIdu.
LRRILL VI SHAKISPIARI Bu LurIILen sonru TrkIye 'TuksIm` poIILIkusinu yneIdI.
Bunun IIk IureLI Menderes`In, Temmuz 1q6`du MecIIs`Le IIk kez Kibris`u mduIuIeden sz
eden konumusiydi. 1q;`de uugidu yksn okuyucuginiz Trk MukuvemeL TekIIuLi
(TMT) kuruIdu ve rgLe Ier LrI desLek verIIdI. Kibris Trk`Lr PurLIsI`nIn IIderI Dr. uziI
Kk nderIIgInde Kibris`Lu ve TrkIye`de o`ye yukin 'Yu TuksIm Yu OIm` mILIngI
dzenIendI ve kumuoyu 'TuksIm` IIn IuzirIundi. Ancuk, ngIILere, AkdenIz`dekI bu uygun s
uIuninin bInmesIne ruzi oImudigindun ne #umIurin Enosis`I, ne TrkIerIn TuksIm`I
gerekIeLI. (Bu konu IIe IIgIII BM grmeIerInde Yunun LemsIIcIsI AveroI, Kibris`Lu uzun
yiIIur yuumi ngIIIz yuzur uwrence DurreII`In Aci i2onlcr udIi kILubindun, Kibris`Lu
#umIurin ve TrkIerIn buri IInde bIrIIkLe yuudikIuri yiIIuru duIr bIr pusuj okumu,
ZorIu`nun cevubi SIukspeure`In thello pIyesInden TrkIerIn Kibris`in nemInIn Iurkindu
oIdugundun ve Kibris`i gz urdi edecek kudur becerIksIz oImudigindun sz eden bIm
oImuLu.) Kibris CumIurIyeLI`nIn 1q6o LurIIII Anuyususi`nu gre DevIeL Bukuni #um,
yurdimcisi Trk oIun ve Ier IkIsInIn de veLo yeLkIsI vurdi. HkmeLLe LemsII oruni ;`ye
orunindu #umIur IeIIne oIucukLi. AnIumunin uyguIunmusi ngIILere, TrkIye ve
YununIsLun`in gurunLrIg uILinduydi. DP IIe CHP urusindukI serL LurLimuIurdun sonru
Kibris AnIumusi DP`nIn oyIuriyIu kubuI edIIdI.
IOKA IerIeyen yiIIurdu KibrisIi #umIurin 'EnosIs` zIemIerInI gerekIeLIrmek zere LedII
eyIemIerI yrLecek oIur EOKA (KibrisIi SuvuiIurin UIusuI BIrIIgI) 1q1`de George GrIvus
LuruIindun kuruImuLu. GrIvus, sIyusI suIneye Yunun Suvui sirusindu 'X` udIi bIr rgLn
IIderI oIuruk ikmiLi. SIyusI IzgIsI kruIciIik oIuruk zeLIenebIIecek GrIvus, I suvu sirusindu
NuzIIerIe dIrsek Lemusi IInde, komnIsLIere kuri mcudeIe eLmILI. EOKA`nin IedeII EnosIs`I
gerekIeLIrmek yunI Kibris`i YununIsLun`Iu bIrIeLIrmekLI. OrgL IIk eyIemInI 1 NIsun 1q`Le
eIkou`du ngIIIz bIrImIerIne kuri yupLi. Ardindun Trk BykeIIIIgI bombuIundi. Bu
LurIILen sonru gerek ngIIIzIere, gerek soIcu ve IIberuI #umIuru, gerekse TrkIere kuri IddeL
eyIemIerInI devum eLLIrdI. GrIvus bekIendIgI gIbI, bugimsiz bIr Kibris devIeLI IIkrInden II
IoIunmumiLi. Bu nedenIe, 1q6o sonrusindu eyIemIerIne uyni IddeLIe devum eLLI. (Ancuk
urLik kurisindu kuruIu IIkuyesInI uugidu okuyucuginiz Trk rgL vurdi.) MevcuL dzenI
srekII LeIdIL eden ve IsLIkrursizIik kuynugi oIun GrIvus, 1q6;`de Adu`dun uzukIuLiriIdi uncuk
1q;1`de YununIsLun`dukI ABD desLekII AIbuyIur CunLusi`nin desLegI IIe gIzIIce Kibris`u dnd.
OrgLn udini EOKA-B oIuruk degILIrdI ve Idg z; Ocuk 1q;q`e kudur Iem #umIuru Iem
TrkIere kuri LedII eyIemIerIne devum eLLI.
ZIL HARP ARIS'NN BICIRKL OCLGL: TMT
EOKA-B konusundu duIu ne syIesek uz, uncuk 'gneyI bukusinu, uvuIdizi Ise kendImIze
buLirmumiz` gerekIrse Trk LuruIi du II bo durmumiLi. UsLeIIk KTEMB (Kibris Trk
MukuvemeL BIrIIgI), KurueLe, q EyII, Kibris Trk KomundoIuri ve VoIkun gIbI umuLr
grupIurin buurisiz oImusi zerIne, durumu TrkIye bIzzuL eI koymuLu. SeIerberIIk TeLkIk
DuIresI`nIn (1q6`Le udi OzeI Hurp DuIresI oIdu) q Kusim 1q;`de, kII LuruIindun
eIkou`nin vuroIurindun EgIence semLIndekI bIr evde LemeIIerI uLiIun gIzII rgL, IIerIkI
yiIIurdu TrkIye`nIn Kibris poIILIkusinin ekIIIenmesInde IuyuLI roI oynudi.
MAH$IRN L ATLISI Bu rgLn udi Trk MukuvemeL TekIIuLi (TMT) IdI.
TopIunLidukI kIIden #uuI DenkLu, Adu`dukI ngIIIz okuIIurini bILIrdIkLen sonru
ngIILere`de Iukuk egILImI uImi, 1qqq`dun ILIburen ududukI ngIIIz MuIkemeIerI`nde suvciIik
yupmi bIr Iukukuydu. O gnIerde, Kibris Trk ederusyonu`nun bukunIigini yupmuk IIn
suvciIikLun IsLIIu eLmILI. BurIun NuIbunLogIu mIIIIyeLI bIr dokLordu. Kenun TunrisevdI Ise
grnLe T.C. BukonsoIosIugu`nun IdurI uLuesI IdI umu usIindu bIr IsLIIburuL grevIIsI IdI.
TrkIye`nIn Kibris poIILIkusini ekIIIendIrmek zere uduyu gnderIImI oIdugu unIuiIiyordu.
(NILekIm buzi kuynukIur, TMT`nIn TrkIye`de kuruIdugunu, bunu KibrisIi TrkIerIn duIu
sonru duIII edIIdIgInI IddIu ederIer.) U udum, o gece subuIu kudur uIiuruk LekIIuLin unu
IuLIurini supLudiIur. #uuI DenkLu 'MIuyIm` (IIerIkI yiIIurdu 'Toros`), Kenun TunrisevdI
'Nuzim`, BurIun NuIbunLogIu Ise '#ucI` kod udini uImiLi. U udum, rgL KibrisIi TrkIer`In
IIderI Dr. uziI Kk`e Iuber vermemeye kurur verdIIer. nk Kk, Dr. NuIbunLogIu`nu
pek sevmezdI. TMT`nIn kuruIuu z6 Kusim 1q; ukumi Lm Adu`yu dugiLiIun bIIdIrIIerIe
duyuruIdu. Dr. uziI Kk rgL IIk kez bu bIIdIrIden grendI. Durumu kizdi umu DenkLu
kendIsInI Iknu eLLI.
ANAVATANAN KLMANALI 1q; yiIinin son gnIerInde Trk HkmeLI Dr. Kk
IIe #uuI DenkLu`i Ankuru`yu ugirdi. DenkLu`in suvciIikLun IsLIIusi Ienz ngIIIz yneLImInce
kubuI edIImedIgInden ugri gIzII LuLuImuLu. ukuL DiIIerI Bukuni ZorIu`nun Bubukun
Menderes`I Iknu eLmesI zor oIdu. nk, o gnIerde ABD`nIn ekonomIk desLegIne IILIyu
duyun Menderes duIu yumuuk bIr proIII IzmekLen yunuydi. Be uy sonru Menderes engeII
uiIdi, konu GeneIkurmuy Bukuni`nu nukIedIIdI. Dr. Kk ve DenkLu Lekrur Ankuru`yu
ugriIdiIur ve SeIerberIIk TeLkIk KuruIu (STK) Bukuni DunI KurubeIen ve ekIbIyIe
LuniLiriIdiIur. PIunu gre TMT sudece TrkIye`dekI STK`yu Iesup verecekLI. uuIIyeLIer son
derece gIzII yrLIecek TrkIye`nIn ve Trk ordusunun udi Ie kuriLiriImuyucukLi. Kibris`u
gnII oIuruk gIdecek subuyIurin Ier LrI yusuI IukIuri sukIi LuLuIucuk ve sresIz IzInII
suyiIucukIurdi. TMT`nIn grevI Kibris`LukI Trk vurIigini sIIuIIu korumuk ve TrkIye`nIn
IzIeyecegI Kibris poIILIkuIurini desLekIemek oIucukLi.
ORL-MLLIT ILILI Uzun uruLirmuIur sonucu Kore SuvuIuri`ndu byk yururIiIikIur
gsLermI, uskerI ruporIurdu 'cIddI, ugirbuIi, cesur, dIsIpIInI seven, mLevuzi, gIzII IurekuL
LeknIgInI ok IyI bIIen` bIrI oIuruk LurII edIIen Yurbuy #izu Vurukun TMT IIderIIgIne uLundi.
Bukun yurdimcisi smuII Tunsu`ydu. 'Dogun` kod udIi Tunsu, Ankuru`du TunuIi HIImI
CuddesI`ndekI Kibris Trk KILr DernegI`nI kururguI oIuruk kuIIunirken, 'BukurL` kod udini
uIun #izu Vurukun be kIIIIk ekIbIyIe 1 Temmuz 1q8 gn Kibris`u IndI. PusuporLundu AII
Conun yuzun Vurukun`in grnLekI II Bunkusi mIeLLIIIgIydI. Uzun vudeII IedeII 1 bIn
kIIIIk bIr LekIIuL kurmuk (yunI Kibris Trk LopIumunu 'ordu-mIIIeL` IuIIne geLIrmek) oIun
#izu Vurukun Iemen Ie gIrILI.
TMT`nIn rgL emusinu gre Kibris, kuzuIurinu gre IdurI bImIere uyriImi, Ier kuzuyu
'yuyIu` kod udi ve TrkIye`den bIr eIIr udi (eIkoe`ye 'Konyu YuyIusi`, Mugosu 'Erzurum
YuyIusi`, urnuku`yu 'skenderun YuyIusi`, ImusoI`e 'AnLuIyu YuyIusi`, BuI`u 'zmIr YuyIusi`
eIke`ye 'Bursu YuyIusi`) verIImILI. YuyIuIur 'suncuk` udIi uIL bIrImIere uyriImiLi. SuncukIurin
uILindu 'oLug`, oLugin uILindu 'peLek`, peLegIn uILindu 'oguI` bIrImIerI vurdi. 'OguI`Iurin yeIerIne
Ise 'kurL` (1q6 sonrusi 'mcuIIL`), udu komuLuninu 'BuyrukLur`, yuyIuIurin buinu 'Serdur`
denIIIyordu.
N$AN YLZLGL BuLu poIIs LekIIuLi, IusLuneIer ve okuIIur oImuk zere kurumIurdun ye
yuziminu buIundi. UyeIer kurunIik (uynen LLIIuL ve TerukkI`de oIdugu gIbI) bIr odudu veyu
perde urkusindun, Trk Buyrugi rLI bIr musunin sLne konmu Kur`un ve sIIuIin sLne
eI busuruk yemIn edIyordu. YemInIerI 'gerekIrse Im duIII Ier LrI grevI yupucuginu ve
IIuneLIn cezusinin Im oIucugini bIIdIgIne` duIr IIudeyIe bILIyordu. BuziIurinu gre yemInIn
urdindun kod udi 'NIun Yzg` oIun bIr LuLunuk ImzuIuLiIiyor, bu LuLunuk gIzII bIr yerde
muIuIuzu edIIIyordu.
TekIIuLin yuziIi bIr Lzg yokLu umu beIII kuruIIur sIIsIIesI IInde IuuIIyeL gsLerIyordu. Bunu
gre, Trk LopIumu uIeyIInde IuuIIyeL gsLerenIer IungI mIIIeLLen oIursu oIsun nce bIr IILur
mekLubu IIe uyuriIucuk, eger bIr dzeIme oImuzsu, LekIIuL yeIerInden seIIen kIIIIk ekIp
LuruIindun dvIecekLI. DuyukIu yoIu geImeyen kIInIn cezusi Im oIucukLi. OIm ekII ve ne
gIbI sIIuI kuIIuniIucugi Idure IeyeLI LuruIindun LespIL edIIecekLI. ILur ve duyuk, buri
zumunIuri uyguIunucuk, kuriik zumunIurdu ve vukIL kuybeLmenIn uIeyILe oIucugi durumIurdu
dogrudun nc muddeye geIIecekLI. (TekIIuLin sorumIu IsImIerI, Im cezusinin
uyguIunmudigini IddIu eLLIIer uncuk 1q6o`Lu, BuyrukLur CumII`nIn, IddIu edIIdIgI gIbI EOKA
LuruIindun degII TrkIer LuruIindun bombuIundigini yuzun IuILuIik :2h:riet guzeLesInden
AImeL MuzuIIer Grkun ve AyIun HIkmeL`In bu IusiIdun IdrIdg Iep syIendI.)
ANKARA VI ANTALYA'A IGTM 'KurL`Iurin egILImI Iem Kibris`Lu Iem TrkIye`de
yupiIdi. z-o`ur kIIIIk grupIur IuIInde LurIsLIk gezI, I gezIsI, sugIik konLroI gIbI
gerekeIerIe TrkIye`ye gnderIIenIer, STK`de grevII subuyIurcu puroIuIuri konLroI
edIIdIkLen sonru egILIm yupucukIuri yerIere sevk edIIIyorIurdi. TMT kumpIurindun bIrIncIsI
Ankuru`yu qo km. uzukIikLukI ZIIr Ky yukinIurindu,Turim BukunIigi`nu uIL Lerk edIImI
bIr IILIIk IdI. DIgerI Ise AnLuIyu-Kemer yoIu zerInde ormunIik bIr uIun IIndeydI. Bu
kumpIurdu kuIun mcuIILIere, EgIrdIr Dug ve Komundo OkuIu personeII LuruIindun sIIuI
kuIIunimi, bukimi, uLi LuIImI, gerIIIu, komundo, suboLuj, kundukIumu ve gIzII
IurekuL LeknIkIerI konuIurindu bIIgIIer verIIIyordu.
'ILMAS' GIMS GRIVI ngIIIzIer ve #umIur Adu`nin sIIuIIunmusinu IddeLIe kuri
oIdukIuriIIn TrkIye mcuIILIere sIIuI gnderme IInI gIzIIce yupLi. Pek ok yoI denendIkLen
sonru, EgIrdIr DugKomundo OkuIu`nun MersIn ve Anumur`dukI depoIurinu yerIeLIrIIen sIIuI
ve mIImmuL, 'EImus` buIiki gemIsI IIe yupiIdi (EImus, sIIuI Luirken Ien bIr mcuIIdIn
soyudi IdI). SIIuIIurin Adu IInde dugiLiImusi dIpIomuLIk personeI LuruIindun yupiIiyordu.
Ancuk, 1; EkIm 1qq`de gemI, SIIIIke Tuucu uikIurindu ngIIIzIere yukuIundi. smuII
Tunsu sIIuIIurin denIze uLiImusini emreLLIkLen sonru gemI Lerk edIIdI umu ngIIIzIer durumu
unIumiIurdi. MukurIos, TrkIye`nIn Adu`yi sIIuIIundirdigini dnyuyu IIun eLLI. TrkIye
DiIIerI BukunIigi gemInIn yunus buIigi uvi IIn AkdenIz`e uiIdigini syIeyerek sIIuI Luimu
IddIuIurini reddeLLI umu kImseyI Inundirumudi. Sonundu ngIIIzIerIn buIdugu IormIIe,
gemIcIIere dokuz uy IupIs cezusi verIIdI umu cezuIurini TrkIye`de ekmeIerIne Imkun Lunindi.
ByIece uIusIururusi bIr skunduIin kesInden dnId.
Kibris`Lu sIvIIIerIn muIkemeIerI IurIcInde LopIum yuumunin Ier uIuninu mduIuIe eden
TMT #uuI DenkLu`in ImLIyuz suIIbI oIdugu Ncccl guzeLesI uruciIigiyIu 'IuIki bIIInIendIrme
kumpunyuIuri` du yrLyordu. BunIurin buindu 'Trk`Len Trk`e`, 'Trke Konu` ve 'YerII
MuIi KuIIun KumpunyuIuri` gIbI TrkIye`nIn 1qo`Iu yiIIurinin irki kumpunyuIurinin
benzerIerI geIIyordu. TMT`nIn kurdugu 'uri Murukube HeyeLI` Ise LLIIuLiIurin 'MIIII kLIsuL`
kumpunyusinin benzerInI yuumu geIrmeye uIiiyordu. TMT kumpunyuIurinu uymuyunIuru
puru cezusi, duyuk gIbI yupLirimIur uyguIuniyordu.
OLAYLAR TIRMANIYOR Ne LesudI kI, Vurukun ve ekIbInIn Adu`yu uyuk
busLigi LurIILen ILIburen LopIumIururusi oIuyIur Lirmundi. ngIIIzIer duIu IIk uyIurdu TMT IIe
IIIkIsI oIdugunu dndkIerI 6 kII IIe EOKA mensubu oIdukIurini dndkIerI 1zqq
kIIyI LuLukIudiIur; umu ne EOKA`yi ne de TMT`yI durdurmuIuri mmkn oImudi. kI LuruIin
devIeLIerI yu du 'derIn devIeLI` LuruIindun ynIendIrIIen EOKA ve uzunLiIuri IIe TMT ve
uzunLiIuri uduyi kun gIne evIrdIIer.
1q6z yiIindun ILIburen eIkoe, ImusoI, Mugosu, BuI ve urnuku`du TrkIerIn ve #umIurin
uyri beIedIyeIerI oImusi, sinirIurinin IzIImesI ve mekunIzmusinin LespIL edIImesI IususundukI
unIumuzIikIur orLumi IyIce gerdI. 1q6`Le MukurIos`un Anuyusu`nin buzi muddeIerInde
TrkIerIn uIeyIIne LudIIuL yupmuyu kuIkmusi IIe zIrveye ikun gerIIIm z1 AruIik 1q6`Len
ILIburen kunIi oIuyIuru dnL. zz AruIik`Lu TMT 'X` gnnn geIdIgIne kurur verdI ve yer
sLne ikLi. zq AruIik`Lu #umIur bIr Trk uIIesInI evIerInIn bunyo kveLI IInde vuIIce
IdrdIer. Bu oIuyin IoLogruIIuri, TrkIye`ye gnderIIen bIr yuruIinin uIiIuri uILinu
sukIunuruk gIzIIce Kibris`Lun ikuriIdi ve Lm dnyudu '#um vuIeLI`nIn deIIII oIuruk yunki
yupLi. 1q6-1q6q urusindu 6q KibrisIi Trk ve 1;q KibrisIi #um IdrId. z bIn Trk
muIini mIkn gerIde birukuruk evIerInI Lerk eLLIIer. TrkIye`dekI mIIIIyeLIIer de uLee
benzIn dkmek IIn yuriu gIrdIIer. AIpursIun Trke`In IIudesIne bukiIirsu, Adu`yu zo bIn
mIIIs gndermek IIn SIeymun DemIreI`e buvurmu umu LekIIII kubuI grmemILI.
TrkIye`nIn Kibris`u mduIuIe eLmesI Ise 1q6q`Le ABD LuruIindun serL bIr ekIIde nIendI.
VI AMA HASIL OLLYOR 1q6q-1q6; urusi, kuriIikIi LucIz, kuirmu, yuruIumu gIbI
nIspeLen kk oIuyIurIu geLI. 1q66-1q6; yiIIurindu bIn kudur KibrisIi Trk gencInIn grenIm
grmek IIn TrkIye`ye gLrImesI ve 1q6q`Len berI Kibris`u gIrmesI yusuk oIun #uuI
DenkLu`in gIzIIce Adu`yu dnmeye kuIkmusi #um mIIIIyeLIIerInI IurekeLIendIrdI. 1q6;`de
GeIkkuIe ve BoguzII udIi Trk kyIerInIn Icumu ugrumusi zerIne Trk HkmeLI Kibris`u
Lekrur mduIuIe kururi uIdi umu ABD yIne uruyu gIrdI ve GrIvus Kibris`Lun ikuriIdi Ancuk bu
yumuumu geIcI IdI. GrIvus 1q;1`Le Adu`yu gerI dnd, MukurIos`un YununIsLun`dukI cunLu IIe
urusi uiIdi, 1 Temmuz 1q;q`Le NIkos Sumpson udIi IuIsL LuruIindun durbe yupiIdi, MukurIos
ududun srId. Bundun gn sonru Trk Ordusu 'Buri HurekuLi`ni gerekIeLIrdI.
(DnemIn ALInu`dukI ABD BykeIIsI H. J. Tuscu yiIIur sonru 'TrkIer, YununIsLun`in
MukurIos`u devIrecegInI nceden bIIIyorIurdi ve zo Temmuz IurekuL pIunini bunu gre
yupmiIurdi` demILI.) 1q;q mduIuIesInIn IukIi yunIuri eIbeLLe vurdi umu 'uci yemegIn
pIIrIImesInde` Trk LuruIinin kuLkisi du kmsenemezdI. SonuLu orLuyu 'Trk
konLgerIIIusinin dogum ve LuIIm yerI` oIun gurIp oIuum ikLi. #uuI DenkLu`in KKTC devIeL
bukunIigi IIe TMT LIpI yupiIunmuIur IyIce kurumsuIIuLi yu du Kibris udeLu TMT`IeLI.
TrkIye`du buzi evreIer, Kibris`in usIindu 18;8`de gnII oIuruk Lerk edIIdIgInI, MIsuk-i MIIII
sinirIuri IInde oImudigini, ozun`du mevcuL sLuLsnn uynen kubuI edIIdIgInI, Tek PurLI
dnemInde ve DemokruL PurLI`nIn IIk be yiIindu gndeme bIIe geImedIgInI, 1q`Len berI Ise
TrkIye`nIn ve KibrisIi TrkIerIn Kibris`i bImek IIn en uz YununIsLun ve KibrisIi #umIur
kudur siki uIiLigini kumuoyunun dIkkuLInden kuirip, 'Kibris meseIesI`nI, Avrupu BIrIIgI IIe
IIIkIIerI kopurmuk IIn kuIIunmuyu uIiiyorIur. Ancuk Ier ne kudur Bubukun TuyyIp
Erdogun, 1q;q mduIuIesInIn q. yiIdnmnde, TrkIye`nIn resmI poIILIkusinin
degImeyecegInI dndren beyunuLIur verdIyse de, M.A. TuIuL ve D. HrIsLoIyus`in bIrIeme
gIrIImIerI thello`nun IkesInIn mukus kuderI degILIrecek gIbI grnyor.

TA#H DETE# zo.o;.zoo8
Aye Hr
'1qo8 DevrImI`nIn IIIum kuynukIuri

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'DevrIm` kuriIigindu HInL-Avrupu dIIIerInde

kuIIuniIun retol:tion, retol:cion, ritol:zione gIbI szckIer uLInce retoltere szcgnden
LremILIr. 'Retoltere' ise, gerIye dnmek, dnmek, kendI zerIne yunsimuk, bIr uks zerInde
IurekeL eLmek, bIr gk cIsmInIn yrngesI eLruIindu dnmesI unIuminu geIen bIr usLronomI
LerImIdIr. CopernIcus'un skenderIyeII usLronom PLoIemueus`un dnyu merkezII gne
sIsLemIne meydun okuyun nI eserI De retol:tionib:s orbi:2 coelesti:2`dun (1q) sonru
bIIIm dnyusindu yuyginIuun LerIm, sIyusI unIumini 16qz-16 urusindu ngIILere`de,
PurIumenLo IIe KruI urusindu yuunun ve . CIurIes`in Idumi IIe bILen mcudeIeden sonru
kuzundi. O zumunu dek ngIILere`de yuunun onIurcu I suvu esus oIuruk 'kImIn yneLecegI`
konusunu odukIunmiken, IIk kez IkenIn 'nusiI yneLIIecegInI` meseIe oImuLu. Ancuk bu oIuy
IIerIye dogru IzgIseI bIr IurekeLLen ok dzenIn resLorusyonunu IerIyordu.
GIRYI IGL LIRYI . TerImIn 'gerIye dn` unIumini yILIrmesI runsiz DevrImI IIe
oIdu. 1;8;'de buIuyun, doruk nokLusinu 1;8q`du uIuun ve degIIk uumuIurdun geerek 1;qq'u
kudur sren bu byk LopIumsuI uILsL oIu runsu`du 'cncien rei2e`I sonu erdIrmekIe
kuImumi, Avrupu LurIIInde de yenI bIr suyIu umiLi. GerI, 1;qz`de CumIurIyeLIn IIunindun
sonrukI ; yiI IInde runsu cumIurIyeL, ImpuruLorIuk ve monurIk yneLImIer urusindu gIdIp
geIdI ve LuruIIur urusindukI Iesup uncuk 18qq-1qo6 urusindu runsu`yi uILsL eden DreyIus
Duvusi`ndun sonru kupundi umu sonuLu, IkLIdur IeoduIILeden burjuvuzIye geLI, (Ier ne kudur
evrenseIcI IddIuIurIu yoIu ikiIdiysu du) uIus-devIeL egemen sIyusI yupi IuIIne geIdI, IuIkIIk,
vuLunduIik gIbI kuvrumIur orLuyu ikLi. Bu IuILu, z Temmuz`du 1oo. yiIdnmn 'Idruk`
edecegImIz . MeruLIyeL`In IIIum kuynukIurinu ve buziIurinin IddIu eLLIgI gIbI 'ge kuImi
IIberuI bIr devrIm` mI yoksu 'devIeLI kurLurmuk IIn yupiImi rudIkuI bIr mduIuIe` mI oIdugu
sorusunu cevup uruyucugim.
LK RGLTLINMILIR . MeruLIyeL z AruIik 18;6`du IIun edIImI IukuL . AbdIIumIL`In
18;;-18;8 OsmunIi-#us Suvui`ni (`q HurbI`) buIune ederek, 1q $ubuL 18;8`de MecIIs-I
mecIIsI LuLII eLmesI ve Kunun-i Esus`yI yrrIkLen kuIdiruruk kuLi bIr IsLIbduLLu yneImesI
zerIne unuyusuyi Lekrur yrrIge koymuk IIn Ike IInde ve diindu yogun bIr sIyusI
muIuIeIeL IurekeLI buIumiLi. AbdIIumIL`I uIuugi eLmeye kurur veren MsImun-TrkIerIn
IIk IcresI, runsiz DevrImI`nIn 1oo. yiIdnmnn kuLIundigi 188q yiIinin Muyis uyindu,
sLunbuI`du MekLeb-I TibbIye-I AskerIye`de kuruIdu. Ik udi LLIIud-i Osmun oIun bu gIzII
cemIyeLIn IedeII IuIkin LemeI Iuk ve zgrIkIerInI gusp eden 'IsLIbduL` yneLImInI
sonIundirmuk ve ImpuruLorIugun dugiImusinin nne gemekLI. 1qoz`de AbdIIumId`e
muIuIII gIerIn PurIs`Le gerekIeLIrdIgI kongreye Lm OsmunIi IuIkIurini LemsIIen 6o-;o kII
kuLiImi, ngIIIz LIpI IIberuIIzme yukin durun Prens SubuIuLLIn kongre bukuni seIImI,
ErmenI AIorunyun ve #um SuLus Ise yurdimciIikIuru geLIrIImILI. Amu kongre buuriyu
uIuumudi ve Prens SubuIuLLIn`In grubu Teebbs- $uIsI ve Adem-I MerkezIyeLIIIk CemIyeLI
udindu bugimsiz rgLIenmeye gILLIIer.
Jn TrkIerIn IIIum kuynukIuri urusindu 1;8q runsiz DevrImI`nIn nemII bIr yerI oIdu.
OrnegIn 1qo8`In 'HrrIyeL, MsuvuL, UIuvveL` Iuri (Jn TrkIer bunu bIr de 'AduIeL`I
ekIemIIerdI) runsiz DevrImI`nIn 'IberL, guIIL, ruLernIL` sIogunindun dn uIinmiLi.
Jn TrkIer gerek okudukIuri okuIIurin pozILIvIsL progrumIurindun, gerekse srgnde
buIundukIuri siruIurdu gzIedIkIerInden doIuyi runsiz DevrImI`nI oIduku IyI LuniyorIurdi.
runsiz DevrImI`nIn en nemII IedeII 'AydinIunmu` dncesInI yuumu geIrmekLI.
'AydinIunmu` InsunogIunun Lm korkuIurindun ve dogudun ukiI yoIuyIu zgrIemesInI ve
byIece yeryzn konLroI uILinu uIubIImesInIn kod udiydi. AsIindu 'AydinIunmu` IIe bIrIIkLe,
duIu nce 'bIr ncekI durumu gerI dnme` unIumini Luiyun 'devrIm` kuvrumi rudIkuI bIr
dnm geIrmILI. Bundun byIe 'devrIm` urLik 'eskIsI IIe uyni oImuyun duIu IIerI bIr
uumuyu gILmekLI`. Bu yenI durumdu, Insunin ve onun doguLun suIIp oIdugu LemeI IukIurin
byk nemI vurdi. NILekIm 1;8q ve 1;q bIIdIrgeIerInIn LemeIInI bu kuvrumIur oIuLurdu.
Ancuk 1;q-1;qq yiIIuri urusindu yuunun ve LurIIe 'Terr DnemI` oIuruk geen dnemde
buvuruIun 'devrImcI IddeL`, AydinIunmu IeIseIesInIn LemeIIerIne byk bIr durbe vurdu.
'JukobenIer` sudece 'I dmun`u kuri degII, uyni zumundu di dmunu kuri du IddeLI
LirmundirdiIur. ZorunIu uskerIIk uyguIumusi bu dnemde buIudi ve runsu`du IederuIIsL
LuIepIer Lirmundigindu IkmeLIn IIk II spunyu`yu kuri suvu IIun eLmek oIdu. ByIece
bIreyIn sLnIg IIkrI, 'mIIIeL` IIkrI IIe kurimuyu buIudi. BIr sre sonru 'mIIIeL` sIyusI
IkLIdurin ve meruIyeLIn kuynugi IuIIne geIdI ve ILe buski ve diuridu egemenIIk kurmuk,
'mIIIeLIn bekusi` sorununu ure oIuruk sunuIdu ve gIderek Insun IukIuri kugiL zerInde kuImuyu
buIudi.
DevrImcI IdeuIIerdekI bu dnm Jn TrkIere uygundu, umu devrImIn 'genI IuIk
kILIeIerIne duyunmusi` ve 'kunIi` oImusi IIkrInI sevmemIIerdI. nk onIuru gre IuIkin IIn
IIne gIrmesI, OsmunIi mpuruLorIugu gIbI son derece Iussus dengeIere duyunun bIr yupidu,
eLnIk veJveyu dInseI uLimuIuru yoI uubIIIr, byIe bIr uLimu merkezI zuyiIIuLubIIIr, bunu
IirsuL bIIen byk devIeLIer uzinIikIurin IukIurini korumu buIunesI IIe ImpuruLorIugu
mduIuIe edebIIIrIerdI.
'HALKSIZ VI KANSIZ' JAPON IVRM . Jn TrkIerIn begendIgI 'devrIm` ok uzuk
bIr Ikede, Juponyu`du 1868`de mpuruLor MeIjI LuruIindun buIuLiIun unuyusuci reIorm
IurekeLI IdI. TurIIe 'MeIjI #esLorusyonu` dIye geen IurekeL suyesInde Juponyu, o yiI gIbI
kisu bIr srede ordudun sunuyIye, bIIImden sunuLu, ekonomIden egILIme, veIIusiI IuyuLin Lm
uIunIurindu byk bIr modernIeme IumIesInI gerekIeLIrmILI. 'AydinIunmi` 'mIIII` bIr
IIderIn nderIIgInde gerekIeLIrIIen bu IurekeL, genI IuIk kILIeIerInIn kuLkisi oImuksizin
buIumi ve kun dkImeden srdrImL. BuLiIiIur LuruIindun irksuI siniIIundirmunin en
uILinu yerIeLIrIIen suri irkLun bIr IuIkin bu kudur kisu srede BuLiIi unIumdu 'medenIIemesI`
ve 'IIerIemesI` Jn TrkIerI ok eLkIIemILI. Jn TrkIerIn 'IuIksiz ve kunsiz` Jupon modeIIne
IuyrunIigi, 1qoq`Le JuponIurin Lopruk LuIebI IIe #usyu`yu suvu IIun eLmesI ve 1qo`Le suvuLun
guIIbIyeLIe uyriImusiyIu pekIecekLI. OIuy eLkIIeyIcIydI, nk JuponIurin yendIkIerI #usIur
TrkIerIn kudIm dmuniydi. kIncIsI, Juponyu uynen OsmunIiIur gIbI 'AsyuIi` bIr g IdI.
YendIgI #usyu Ise kendInI 'AvrupuIi` suyiyordu. Uncs Juponyu kk bIr udu IkesI IdI,
#usyu Ise IkI kiLuyu yuyiImi bIr devdI ve gI bIr ordusu IIe gI bIr donunmusi vurdi. Jupon
buurisindun sonru Jn TrkIerIn 'yukuridun uugi kunsiz bIr durbe` IIkrI gIendI.
'HALKLI VI KANLI' RLS IVRM . Tum bu sirudu #usyu`du yuununIur Jn TrkIere
yepyenI bIr perspekLII kuzundirdi. #usyu OsmunIi DevIeLI`nIn LurIIseI dmuni oImukIu
bIrIIkLe, pek ok uidun OsmunIi DevIeLI`ne benzIyordu. Her IkIsI de, eskI ve kkI
medenIyeLIerIn zerIne kuruImuLu. Her IkIsI de unIi bIr LurIILen sonru yenIIgIIer ve
buurisizIikIurIu LunimiLi. Her IkIsI de IuIkIurinin zgrIk LuIepIerIne kuIukIurini Likuyun
despoL monurkIur yznden kuosu ve rmeye muIkum oImuIurdi. DuIu nemIIsI, IkI Ike o
kudur yukindi kI, AbdIIumIL`In siki sunsrne rugmen D:2c`du (PurIumenLo) yupiIun Lm
konumuIur unindu sLunbuI`du yunki buIuyordu. D:2c`nin Trk kkenII yeIerInIn uLeII
konumuIuri suyesInde, Jn TrkIer urusindu sosyuIIsL IIkIrIere sempuLI buIumiLi.
#us IuIki IIe #omunov Huneduni urusindu IpIerIn kopmusinu #us-Jupon Suvui`ndu yuunun
buurisizIikIur neden oIdu. JuponIurin Ienz guIIbIyeLIerInI IIun eLmedIkIerI bIr zumundu, q
Ocuk 1qo`Le, ur`in IsLIIusini IsLeyen IuIku ur`in muIuIizIurinin (KoukIurJKuzukIur) uLe
umusi sonucu bInIerce kII Id, bInIercesI yuruIundi. TurIIe kunIi 'KunIi Puzur` dIye geen bu
oIuydun sonru kILIeseI IddeL oIuyIuri Lm Ikeye yuyiIdi.'DevrIm` uncuk 1qo;6 Temmuz`undu
yenIIgIye ugruLiIubIIdI. DugiLiIun DevIeL D:2c`sinin yeIerI InIundIyu`nin Vyborg eIrInde
LopIundiIur ve IuIki D:2c yenIden LopIunincuyu kudur devIeLe vergI vermemeye ve uskere
gILmemeye ugirun nI munIIesLoIurini IIun eLLIIer. Jn TrkIerIn yuyin orguni :rc-i
U22et`Le Vyborg MunIIesLosu`nun keIImesI keIImesIne yuyinIunmusi, #us DevrImI`nIn ne
kudur yukindun LukIp edIIdIgInIn gsLergeIerInden bIrIydI. SonuLu 1qo DevrImI buurisiz
oIdu umu, Jn TrkIer bu devrIm suyesInde, sendIkuIuri, kILIeseI grevIerI LunidiIur, IuIkin vergI
vermeyI reddeLmesI, IuIkin suruyu ve IkmeLe deIegeIer gndererek LuIepIerde buIunmusi,
LerrIsLIerIn sL dzey yeLkIIIIere InLIIur suIdiriIuri dzenIemesI gIbI yepyenI ynLemIerIe
LuniLiIur. upi ne oIursu oIsun Ier LrI IuIk IurekeLInIn uncuk kendInI devrIme udumi
kudroIur ve IuIku ncIk eden enLeIekLeIIer suyesInde buuriIi oIubIIecegInI grendIIer.
Ancuk #usIurdun usiI Ienz oIgunIumumi bIr purIumenLer sIsLemIn srdrImesInIn, uncuk
purIumenLo dii LekIIuLIunmuIurIu mmkn oIdugunu grendIIer. nk, mIIyonIurcu kIIIIk
orduyu komuLunIik eden ur`in kuIbIne korku dren ve onu IIIere ve kyIIere LuvIz
vermeye zorIuyun, kILIeIerIn IkeII puLIumusi degII, bIr uvu LerrIsLIn bombuIuriydi. O unu
kudur enLeIekLeI yunIuri ugir busun unsurIurin bIIe 1qo6`dun sonru bLn enerjIIerInI, gIzII
rgLIenmeye ve 'IeduIIere` IusreLmeIerInde ve 1qo8`den sonru du bunu devum eLmeIerInde
#usyu LecrbesInIn roI bykL.
'HALKLI VI KANSIZ' RAN IVRM . 1qo6 Temmuzundu TuIrun`dukI ngIIIz
BykeIIIIgI`nde LopIunun IuIk AduIeL IsLIyoruz; $uI`Iu dIIencInIn Iukuk nnde eIL oIucugi
bIr mIIIeL mecIIsI IsLIyoruz dIye Iuykiriyordu. SonuLu $uI, LuIepIere boyun egdI, BeIIku
unuyususi LemeIInde bIr unuyusu IuzirIundi. Anuyusudu LopIumsuI IukIur, serbesL busin,
bugimsiz yurgidun sz edIIIyordu.
run, Jn TrkIerI ok IIgIIendIrIyordu, nk run OsmunIi mpuruLorIugu gIbI bIr 'sIum
IkesI` IdI ve Iemen yuni buinduydi. OLe yundun Jn TrkIerIn krILerIerI uisindun OsmunIi
mpuruLorIugu`ndun 'duIu gerI` bIr Ike IdI. YunI, OsmunIi DevIeLI`nden nce 'unuyusuI devrIm`
yupmusi Jn TrkIer IIn muIcubIyeL verIcIydI. DevrImIn Iem kILIeseI Iem de kunsiz oImusi
dIkkuL ekIcI buku bIr zeIIIkLI. Amu duIu IIgIncI, o gne dek 'gerIcI` oIuruk nILeIedIkIerI dIn
udumIurinin 'IIerIcI` ve 'zgrIk` bIr roI oynuyubIIecegInI grmIerdI. Jn TrkIer bu
LurIILen ILIburen 'mmeL`, 'erIuL`, 'uru` gIbI dInseI LerImIerI duIu sik kuIIunmuyu buIudiIur,
duIu nce AbdIIumIL yunduIigindun ve sessIzIIgInden doIuyi kinudikIuri $eyIIIsIumi IuIki
'dogru yoIu` yneILmek zere greve duveL eLLIIer, dIn udumIurinu 'NeceI LecrbesInI InceIeme`
LuvsIyesInde buIunduIur. sIumci reLorIgI 1qoq`du (1 MurL Vuk`usi sirusindu) orduyu IurekeLe
geIrIrken, 1q1q`Len ILIburen guyrImsIIm unsurIuri Ikeden srerken de kuIIundiIur.
VIRG AYAKLANMALARI . Jn TrkIerI 1qo6-1qo; urusindu KusLumonu, Erzurum ve
BILIIs`Le yuunun IuIk uyukIunmuIuri du ok eLkIIedI. KusLumonu`du IuIk, vuIIden drsL
oImuyun buzi yneLIcIIerIn grevden uIinmusini LuIep eLmI, IsLekIerI yerIne geImeyInce de on
gn sre IIe LeIgruIIuneyI IguI ederek sLunbuI`Iu IIeLIImI kesmIIerdI. Bunu Erzurum`dukI
Isyun IzIedI. VergIIerIn urLLiriImusinu kizun IuIkin gsLerIsI yneLIcIIerce yusukIunincu, IuIk
vuIInIn evInI kuuLLi, vuII uncuk, bIrku poIIsIn ImesIyIe bILen sIIuIIi mduIuIeden sonru
kurLuriIubIIdI. EsnuIin dkkunIurini umuyi reddeLmesI ve proLesLoIurin devum eLmesI zerIne
vuII grevden uIindikLun sonru oIuyIur yuLiLi. BILIIs`Le be bIn MsImun Trk ve KrL, rveL
uImuk ve zImmeLIne muI geIrmekIe suIudikIuri vuIInIn evInI surdi, vuII kuLi umu Isyun uncuk,
Isyunin IIderI IdrIdkLen sonru bILIrIIebIIdI. BIgede konLroI sugIumuk uncuk ordu
bIrIIkIerI sugIuyubIIdI.
BuIungiLu Jn TrkIer nce bu IsyunIuri KrL ve ErmenIIerIn uyriIiki IurekeLIerI sundiIur
uncuk duIu sonru oIuyIurin LmyIe buskici ve smrc devIeLe yneIIk IurekeLIer oIdugunu
unIudiIur. OzeIIIkIe eLnIk uidun son derece Iussus bIr durumdu oIun Erzurum`du, HirIsLIyun
ve MsImun unsurIurin bIrbIrIne dmeden, sudece vergI ve yneLImseI IuksizIikIuru
odukIunmusi onIur IIn ok greLIcI oImuLu. GerI oIuyIurdun sonru AImeL #izu sudece
KusLumonu ve Erzurum`un 'MsImun-Trk` IsyunciIurin buurisini kuLIumi ve buzi
LLIIuLiIur benzer IsyunIuri ImpuruLorIugun dIger bIgeIerIne de yuymuyi nerdIgInde,
IsyunIurin 'uvumI` yunini grmezden geImILI umu, IIderI kIm oIursu oIsun Jn TrkIer, IuIkin
LuIummInn kuImudigini unIumiIur ve AbdIIumIL`I devIrmek IIn cesureLIerI urLmiLi.
HIRSTYANLAR KOMTACILAR . SeIunIk`LekI 'rudIkuI` OsmunIi HrrIyeL CemIyeLI IIe
PurIs`LekI 'enLeIekLeI` TerukkI ve LLIIuL CemIyeLI, EyII 1qo;`de, bIrIeerek OsmunIi TerukkI
ve LLIIuL CemIyeLI uIdi ve rgLLe rudIkuIIerIe enLeIekLeIIer urusindukI mukus IyIce kupundi.
YenI cemIyeL Mukedonyu`dukI uyriIiki, mIIIIyeLI IurekeLIerden, zeIIIkIe YununIiIur ve
BuIgurIurdun, devrIme udunmi 1o-1 kIIIIk sIIuIIi kyI grupIurinin IuyuLI roIn grendI.
Ancuk Jn TrkIer, IbIrIIgI yupLikIuri Mukedon VMO#O`dun (DuIII OrgL)) IurkIi oIuruk,
MsImun-Trk kyIIerInIn rgLIenmesInde ugirIigi, kyIIere degII uskerI kudroIuru
verdIIer. OyIe kI, 18q'Len berI bu Lr rgLIenmeye kuri ikLigi IIn gen subuyIurcu ugir
eIeLIrIIere ugruyun AImed #izu bIIe gen OsmunIi subuyIuru 'eLe TekIII zmunu DuIr
MekLub` yuzucuk IuIe geImILI. OzeIIIkIe MunusLir, #esne, OIrI, Uskp, GevgIII, EdIrne,
Kosovu, Drumu gIbI merkezIerde, kIncI ve Unc Ordu`nun kudroIurinin yer uImudigi Lek bIr
LopIunLi, Lek bIr gsLerI, Lek bIr uyukIunmu gerekIemedI. CemIyeLIn IeduIIerI, 1qo8
HuzIrun`indun ILIburen BuIkunIurdu Lum bIr Lerr esLIrdIIer. OnIurcu kIIyI 'cemIyeLe kuri
ikmuk` veyu 'IuIIyeIIk yupmuk` gIbI gerekeIerIe IdrdIer. Amu, sudece IeduIIer degII
CemIyeL`In 'mIII LuburIur` ve 'uIuyIur` udini verdIgI bIrIIkIer ve VMO#O soI kunudi eLeIerI de
usker uyukIunmuyIu IIgIsI oImuyun eyIemIer gerekIeLIrdIIer. LLIIuLiIurin bu ynLemI ok
sevdIkIerI 1qo8 sonrusindu gerekIeLIrdIkIerI suIkusLIurdun grId.
TTHATI-TA$NAK TTIAKI . AbdIIumIL`In MsImun-Trk muIuIIIIerI LLIIuL ve
TerukkI CemIyeLI`nde rgLIenIrken, #usyu`dukI Ncrodnil (#usu 'HuIku Dogru` demek)
IurekeLInden eLkIIenen ErmenIIer Ise, 188;`de svIre`de kuruIun 'MurksIsL` Hinuk (un)
CemIyeLI (1qoq`dun sonru SosyuI DemokruL Hinuk PurLIsI udini uIdi) IIe 18qo`du TIIIIs`Le
kuruIun 'mIIIIyeLI-sosyuIIsL` TunuksuLyun`du (ErmenI DevrImcI ederusyonu-ED)
rgLIenmIIerdI.
18qq-18q6 urusindu Dogu AnudoIu ve sLunbuI`du yuunun oIuyIur sirusindu yz bIne yukin
ErmenI`nIn IuyuLini kuybeLmesI zerIne 'Byk DevIeLIer` In OsmunIi DevIeLI`ne mduIuIe
eLmesInden korkun Jn TrkIer, AImed #izu ve Dr. Nuzim uruciIigiyIu Hinuk PurLIsI`ne Dogu
bIgeIerIndekI reIorm LuIepIerInden vuzgemeIerInI nermILI. Benzer LemusIur TunuIi HIImI
Bey uruciIigiyIu Cenevre`dekI TunukIur IIe yupiImiLi. AsIindu ErmenI LuruIi gerI udim uLmuk
IsLemIyordu umu, Jn TrkIerIn sLunbuI`dukI merkezIerInIn, 18q;`de AbdIIumIL LuruIindun
busiImusi zerIne gerI udim uLLiIur. kI LuruI du, Lek buinu AbdIIumIL`I uIuugi edemeyecegInI
unIumiLi.
1qo, KONGRIS . 1qo`de AbdIIumIL`e kuri dzenIenen buurisiz suIkusLi LLIIuLiIurin
desLekIeyIp desLekIemedIgI IuIu uikIigu kuvumudi uncuk z;-zq AruIik 1qo;`de PurIs`Le
yupiIun kongrede, AnudoIu`du yuygin bIr LekIIuLIuri ve eLkInIIkIerI oImuyun LLIIuLiIurin
ErmenIIerIe Lemusu geLIkIerIne duIr beIgeIer vur. Jn TrkIerIn 1qoz ve 1qo; kongreIerIne de
kuLiImuyun Hinuk purLIsI ILLIIuk LekIIIInI gerI evIrdI uncuk TunukIur kubuI eLLI. LLIIukin
LemeI IedeIIerI, mevcuL rejImIn devrIImesI, meruLI bIr yneLIm kuruImusiydi.
AvusLuryu-MucurIsLun mpuruLorIugu`nun, AvusLuryu sinirindun SeIunIk IImuninu uzunun bIr
demIryoIu Inu eLmeye kurur vermesI, Mukedonyu`nin OsmunIi DevIeLI`nden kopmusindun
korkun Jn TrkIerI uIurmu geIrecek, Temmuz 1qo8`de #esneII NIyuzI Bey komuLusindukI
kuvveLIer dugu ikucuk ve zo gn sonru du LLIIuLiIur AbdIIumId`e 18;6 KununI Esus`sInI
IkIncI kez IIun eLLIrecekIerdI. Enver Bey ezeIden berI IepImIz kurdeIz. ArLik BuIgur, #um,
#omen YuIudI, MsImun yok. Bu muvI gkyz uILindu IepImIz eILIz. BIzIer OsmunIi
oImukIu gururIuyuz demI, TuIuL, Dr. Nuzim ve BuIuddIn $ukIr LLIIuLiIur duIu nce uIinmi
kongre kururIurinu bugIiIikIurini LeyId eLmIIerdI. Ancuk duIu IIk gnden, AbdIIumIL`I LuILLun
IndIrmekLen vuzgeLIkIerI unIuiIdi.
EkIm-Kusim uyIurindu yupiIun seImIer IIn ikuriIun nLIIup Kununu 'MsImun-Trk`
unsurIuru uyricuIik sugIudigi IIn buzi bIgeIerde guyrImsIImIer seImIere kuLiImukLun
vuzgeLIIer. Ancuk bLn oIumsuzIukIuru rugmen, 1; AruIik 1qo8`de uiIun MecIIsLe 1q; Trk,
6o Arup, z; ArnuvuL, z6 #um, 1q ErmenI, 1o SIuv ve q YuIudI ye vurdi. PurLIIere gre dugiIim
Ise 16o LLIIuLi, zo-z AIrurci (Prens SubuIuddIn yunIisi), q Tunuk, 1 Hinuk, z BuIgur
'DevrImcI`, 1 BuIgur 'SosyuI DemokruL` ve ;o bugimsiz ekIIndeydI.
Ancuk bu iIimIi uLmosIer de uzun srmedI. 1 MurL 1qoq OIuyi`ndun sonru Ike pudIuIin
muLIukiyeLI yneLImInden kurLuImuLu umu kendInI dIger eLnIsILeIerden sLn gren 'mIIIeL-I
IukIme` udinu gsLermeIIk bIr mecIIs ve ordudun uIdigi desLekIe IkeyI perde urkusindun
IsLedIgI gIbI yneLen LLIIuL ve TerukkI`nIn, duIu dogrusu, onun IIndekI kk bIr kIIgIn
suILusi uILinu gIrmILI. VuLunduIik Iuk ve zgrIkIerI kisiLIuyun yusu ve bIr dIzI buskici
uyguIumudun sonru, 1qo8`I cokuyIu kuriIuyun guyrI-Trk unsurIur, bIr sre sonru unuyusunin
eILIIkIer zerIne kuruIu bIr LopIum dzenInIn gurunLIsI oImudigini grnce, Avrupu`du ve
BuIkunIurdu esen mIIIIyeLIIIk rzgurIurinin du eLkIsIyIe, LLIIuLiIurIu kurdukIuri ILLIIukIuri
gzden geIrmeye buIudiIur, bIrku yiI sonru du ImpuruLorIuk kuiniImuz sonunu dogru gILLI.
SONSZ YIRNI . Buzi uruLirmuciIurin, 'vergI uyukIunmuIuri`ni ne ikururuk .
MeruLIyeL`In Iuni oIuyinu bIr IuIk uyukIunmusi kurukLerI vermek IsLemesI geregI
yunsiLmiyor. OnceIIkIe, 1qo8`I IuzirIuyun kILIeseI oIuyIur ImpuruLorIugun Mukedonyu
LoprukIuri IIe sinirIiydi. Dogu AnudoIu`dukI uyukIunmuIur Ise Jn TrkIerIn konLroInde
degIIdI. NILekIm Jn TrkIer Dogu`dukI eksIkIIkIerInI TunukIurIu ILLIIuk kururuk gIdermek
zorundu kuImiIurdi. kIncI oIuruk Jn TrkIerIn devrImden unIudigi, OsmunIi LurIII boyuncu
YenIerIIerIn yupLikIurindun yu du 18;6`du AbdIIumIL`e . MeruLIyeL`I IIun eLLIren usker sIvII
brokruLIurin unIudigindun ok IurkIi degIIdI. YunI 'devrIm` denIIen ey, devIeLIn IInde
IkLIdurin eI degILIrmesInden IbureLLI. Unc oIuruk, LLIIuLiIur IIn 'unuyusuI devrIm` eLnIk
kuvguIuri ve uyriIiki IurekeLIerI nIeyerek ImpuruLorIugu kurLurmuk, IuLLu grkemII gemII
cunIundirmuk IIn nemIIydI, yoksu 'bIrey ve vuLunduIik IukIuri` ve 'zgrIkIer` IIn degIIdI.
Sonu oIuruk, LLIIuL ve TerukkI buindun ILIburen mevcuL dzenI 'resLore` eLmek zere yoIu
ikmiLi. DoIuyisiyIu '1qo8` yrLcIerInIn 'AydinIunmu` IeIseIesInden besIenmesIne rugmen
'AydinIunmuci` unIumdu bIr 'devrIm` degIIdI, duIu ok kuvrumin 1;. yzyiIdu Luidigi unIumiyIu
'resLorusyoncu` bIr IurekeLLI. LLIIuLiIur bIreyIn ve vuLunduIurin Iuk ve zgrIkIerInI,
'mIIIeLIn IukIuri`nu kurbun eLLIkIerI IIn 'IIberuI` de degIIdI.
Son oIuruk LLIIuLiIur buIungiLu IIberuI oIup, sonrudun muIuIuzukurIumi du degIIdI.
AksIne bu seIm 1qo8`den nce yupiImiLi.


TA#H DETE# 1.o;.zoo8
Aye Hr
'KimiI` oIuyindun qq`Iur Duvusi`nu

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

MOA BA#ZAN 1q Temmuz 1q8`de ruk KruIi uysuI, GeneruI AbdIkerIm Kusim
LuruIindun kunIi bIr durbeyIe LuILLun IndIrIImILI. Durbeden sonru cumIurIyeL IIun eden
generuIIn IIk II, run`du kuruIun MuIubud CumIurIyeLI`nIn nderIerInden oIup 1qq;`de
CumIurIyeL yikiIdikLun sonru nce ruk`Lu sonru SovyeLIer BIrIIgI`nde gzeLIm uILindu LuLuIun
MoIIu MusLuIu BurzunI`yI BugduL`u duveL eLmek ve KrLIere Kerkk`n de IInde oIdugu bIr
oLonom bIge sz vermek oIdu. Bu ILLIIuk sonucu, ; MurL 1qq`du GeneruI SevuI udIi irki bIr
Arup generuIIn AbdIkerIm Kusim`u kuri MusuI`du buIuLLigi uyukIunmu MusLuIu BurzunI ve
pemergeIerI LuruIindun busLiriIdi. BurzunI, uyukIunmuciIuri kurunu dIzdIrdIkLen sonru
kendIsIne yurdim eden Arup uIreLIerInI de Lurumur eLLI. OIuyIur sirusindu IkI Trkmen`In de
ImesI, ruk`Lu KrLIerIn gIderek gIenmeye buIumusindun ruIuLsiz oIun TrkIye`ye oIuyIuru
duIII oImusi IIn buIune oIdu. KADM KU#T POTKAS Tum o gnIerde, Iukubi 'AImun
GeneruII #ommeI` oIun CHP NIgde MIIIeLvekIII emekII usker Asim Eren, dnemIn bubukuni
Adnun Menderes`e ruk KrLIerInIn, ruk`Lu Trkmen soyduIurimizu yupLigi buski, zuIm veyu
Idrme oIuyIurindun doIuyi, TrkIye`dekI KrLIere kuri uyniyIu mukubeIe yupucuk misiniz
dIye sormuLu. ddIuIuru gre CumIurbukuni CeIuI Buyur KrLIerden bIn LunesInI TuksIm
Meyduni`ndu suIIundiruIim kI dIgerIerIne IbreL-I uIem oIsun demI, uncuk DiIIerI Bukuni
uLIn #L ZorIu`nun TrkIye`nIn diuridukI ILIburi ErmenI meseIesI ve #umIuru kuri
yupiIun 6-; EyII suIdiriIuri doIuyisiyIu zuLen kL, bunu bIr de KrLIerI ekIemeyeIIm demesI
zerIne, 'duIu yumuuk` (!) bIr pIun yrrIge konmuLu. 'Hukukun sLnIg` IIkesInIn Iuk
eLLIgI ILIburi kuzundigi bu gnIerde, Buyur-Menderes IkIIIsI IIe onIuri Yussiudu`yu gnderen z;
MuyisiIurin KrL meseIesIne nusiI yukIuLigini IuLirIumuk IIgIn oIur dIye dndm. Herey
1 NIsun 1qq LurIIII Akum guzeLesInIn muneLLen verdIgI u ILIumIu buIumiLi: 1oz
nIversILeII KrL, KrLIk IddIusindu buIundu. Huberden unIuiIdiginu gre, grencIIer
'#ommeI` Asim Eren`In MoIIu BurzunI LuruIindun ruk`Lu IdrIen TrkmenIer kudur
TrkIye`de yuuyun KrL`n IdrImesI` ekIIndekI InsunIik dii LekIIIInI proLesLo eLmek IIn,
Bubukun, CumIurbukuni, TBMM Bukuni, DIyurbukir Buro Bukuni IIe ABD, AImunyu,
LuIyu, runsu ve ngIILere gIbI byk devIeLIerIn bykeIIIIkIerIne oIuyIuri kinuyun bIrer
LeIgruI ekmIIerdI. TeIgruIin uILindu 'TrkIye KrLIerI` Imzusinin oImusi Ankuru`du uIurm
zIIIerInIn uImusinu neden oImuLu. EyIem IIbIr ekIIde IddeL Iermeyen guyeL demokruLIk
bIr LepkIydI umu, 1q8 DersIm oIuyIurindun berI sesI ikmuyun KrL mIIIIyeLIIerInIn,
zerIerIndekI I Loprugini uLmuyu kurur verdIkIerInIn IureLIydI. Ik LedbIr oIuruk 'KrLIk
mevzuundukI` Lm yuyinIurin yusukIunmusi ynnde bIr muIkeme kururi ikurLiIdi. kIncI krIz,
1 AgusLos 1qq gn, DIyurbukir`du yuyinIunun IerI YurL guzeLesInde Musu AnLer`In 'Ammu
Ne IerI YurL` udIi IIcIv sLunundu boy gsLeren 'QImII` (KimiI) udIi KrLe IIr yznden
yuundi. OIuyin uyrinLiIurinu gIrmeden syIeyeIIm, 'kimiI`, cun yoIdui 'sne` IIe bIrIIkLe, Lm
CumIurIyeL LurIIImIz boyuncu (IuLLu bugn de) bIr LrI bu edemedIgImIz bIr IububuL
zururIisiydi. KrLe IIrIn Lemusi uydu: SIverekII bIr kiz, kimiI zururIisi LuruIindun sumunu
dndrIm bIr Lorbu bugduyi erIye gLryor, erI bugduyin Ie yurumudigini grnce,
bugduyu kuriIik muI veremeyecegInI syIyordu. Kizcugiz du yzyiIIurdir geIenek oIdugu
zere, znLsn bIr LrkyIe dIIe geLIrIyordu: BI yu keLIm Io upo, yu meIIbn rebenoJ
CeI serId Io upo, genIm Irbn vduIoJ QImII IuL Io upo, bI reIu ye rebenoJXwur genIm Io
upo, IIL quye rebeno ('Dugu Lirmundim umcu, zuvuIIi dug muIzunIuLiJArpu oIgunIuLi umcu,
bugduy un uIuk oIdu bIureJKimiI geIdI umcu, kuIIIe IuIen de zuvuIIiJBugduyi yedI, gerIde
sumuni birukLi zuvuIIi....`) Yuzur yuzinin sonundu IIrIn kuIrumuni kizu yIe dIyordu: 'UzIme
bucim, senI kimiI, sne ve smrenIerIn zururindun kurLurucuk kurdeIerIn yeLIIyor urLik.`
KU#T UYAN$ M? KimiIin bu meLuIorIk kuIIuniIiini Ankuru uIIeLmedI eIbeLLe. 6 EyII 1qq
LurIIII CumIurIyeL guzeLesInde Dogu IIIerImIzden bIrInIn merkezInde ikun bIr guzeLede
unIuiImuz sebepIerIe KrLe bIr IIr neredIIIyor dendIkLen sonru nsuI edeIIm. Bu Dogu III
sLunbuI degII kI, zo-o guzeLe iksin du Insun meguI bIr gnnde IepsIne bukumusin. Sonru
IudI kendIsI bukumudi, o II merkezInIn zubiLusi yok mu, udIIyesI yok mu? dIye orLuIik veIveIeye
verIIIyor, 1q EyII 1qq LurIIII UIus Ise ...BIr soru du benden: Bu guzeLeye kIm kugiL verIyor
dIye kz uILindu buzugi uriyordu. BekIendIgI zere IerI YurL ve Musu AnLer uIeyIIne duvu
uiImiLi uncuk oIuy yereIden uIusuI dzIeme Lumi, sunikIuri suvunmuk IIn buku eIIrIerden
uvukuLIur geImeye buIumi, muIkeme suIonu ve udIIye bInusinin n mILIng uIuninu dnr
oImuLu. Ayni ekIIde Ankuru ve sLunbuI`dukI KrL usiIIi IIse ve nIversILe grencIIerI
IeyecunIu duvuyi IzIIyorIurdi. OdemI`Le yuyinIunun CepIe IsImII guzeLe keIIeyI koILugu uIuruk,
DIyurbukir`u ve Musu AnLer`e yIe desLek vermILI: sLunbuI guzeLeIerI kiyumeL kopuriyor.
DIyurbukir`du ikun IerI YurL guzeLesI KrLe bIr IIr nereLmI. Bukin KsLuIu. GeneIevIere
kudur 'WeIcome` dIye AmerIkuncu yuziIun memIekeLImIzde, KrLe IIr GurbIIIk ereIImIze
dokunuyor... Durum Ankuru`nin cunini o kudur sikmiLi kI, CeIuI Buyur DIyurbukir VuIIsI`ne
LeIeIon uip, Musu AnLer`In 'kuIusinin ezIImesI`nI IsLemILI. Burudu bIr purunLez duIu uip Musu
AnLer`Ie IIgIII bIr unekdoLu kLuruIim. 1qo`Ierde Iemen Ier mukuIesInde KrLe`ye yer verdIgI
IIn sik sik muIkemeye ikuriIun KrL uydini Musu AnLer`e, bIr gn IukIm Ne dIye KrLe
yuziyorsunuz dIye sormu, AnLer de HukIm Bey, sLunbuI`du YuIudIIer, #umIur ve ErmenIIer
guzeLe ikuriyorIur. Ayricu ngIIIzce ve runsizcu guzeLe de ikiyor. Ben KrLe yuziyorum dIye
ne oIucuk? demILI. HukImIn EIendIm onIur uzinIik kuriIigi zerIne de Lui gedIgIne
koymuLu: HukIm Bey, yunI bIr memIekeLLe uzinIik ogunIukLun duIu mi uvunLujIidir? Eger bIr
uzinIik kudur Iukkim yoksu ben byIe ogunIugu ne yupuyim? LIen kurur verIn ve benI de
uzinIik kubuI edIn. 'Ape` Musu AnLer, zo EyII 1qqz`de bIr PKK LIruIisi LuruIindun Luzugu
drIerek IdrId. #ASTGEE TUTUKAMAA# HkmeL, bu oIuyIurdun sonru MT`e
emIr vererek bIr 'KrL ruporu` IuzirIumusini IsLedI. #upordu, 1.ooo IIu z.oo kIIIIk bIr KrL
grubunun 'LenkII` edIImesI nerIIIyordu. CeIuI Buyur`in 'bIn kIIyI suIIundiruIim` ekIIndekI
meIur szn bu nerI zerIne yupLigi unIuiIiyordu. 'SuIIundirmu` IIne prensIp oIuruk kuri
ikmuyun Adnun Menderes, DiIIerI Bukuni uLIn #L ZorIu`nun uyurisi IIe o kIIIIk bIr
Idum IIsLesI IIe yeLInmeye kurur verdI. YunI 1qo`Ierde IzIedIgI CHP kuriLi poIILIkuIurIu KrL
oyIurini DP`de LopIumuyi buurun Buyur ve Menderes, uIusIururusi konjonkLrn de eLkIsIyIe,
bIr grencI proLesLosu kurisindu devIeLIn IIIkIerIne kudur IIemI oIun kudIm purunoyuyu
LesIIm oImuLu. Yurdun drL bIr yunindukI LuLukIumuIur 1; AruIik 1qq gn buIudi.
TuLukIumu mzekkeresInde IsIm yokLu. MT kImI nerIyorsu, o kIIIIk IIsLeye onun udi
yuziIiyor ve LuLukIuniyordu. PoIIsIn IddIusinu gre BILIIs bugimsiz mIIIeLvekIII ZIyu
$ereIIunogIu`nun evInde zerInde eI yuzmusi Arup IurIIerIyIe 'KrL sLIkIuI PurLIsI` yuzun
bIrku suyIuIik bIr Lzk LusIugi buIunmu, uyricu buzi nIversILe grencIIerInIn zerInde ve ev
urumuIurindu MoIIu MusLuIu BurzunI`nIn resImIerIne rusLIunmiLi. Ancuk LuLukIununIur
urusindu buIunun Dr. NucI KuLIuy`u gre oIuyin urkusindu bIr rgL yokLu. GOZATNDA
OUM TuLukIumu kururini Ankuru`dukI Asker SuvciIik IsLemILI umu LuLukIununIur sLunbuI
HurbIye`dekI IcreIere konuIduIur. HurbIye`de qo Icre oIdugu IIn, gerIye kuIun 1o kII
LuLuksuz yurgiIunucukLi. SorguIumuyi yupucuk IukIm OrIun Akuyu, uncuk IkI uy sonru
sLunbuI`u geIdI ve sorguIumuIuri uncuk uydu LumumIuyubIIdI. HcreIerIn uygunsuz
kouIIurindun doIuyi, sunikIurdun Ankuru Hukuk ukILesI son siniI grencIsI MeImeL EmIn
BuLu mIde kunumusindun Ince gerIye qq kII kuIdi. BunIurdun bIrI oIun NureLLIn DemIrLu,
EmIn BuLu`nun zorIu LuksIye bIndIrIIdIgInI grp, 'urkuduimi nereye gLryorsunuz?` dIye
sormu guIIeLInde buIunun sirudun bIr vuLunduLi. DuIu sonru IkI kII duIu duIII oIdu umu duvu
kumuoyundu Iep 'qq`Iur Duvusi` dIye bIIIndI. DA#BE OUYO# MIIIeLvekIII AvnI Dogun`in
EmIn BuLu IIe IIgIII soru nergesI ve smeL nn`nn Sumsun CHP KongresI`ne ekLIgI
LeIgruILukI sL rLk IIudeIer diindu CHP`nIn qq`Iur Duvusi`nu yneIIk cIddI bIr LepkIsI
oImudi. TuLukIuIur be uydir IcreIerInde muIkemeye ikuriImuyi bekIIyorIurdi kI, z; Muyis
durbesI oIdu. BuLu Adnun Menderes ve CeIuI Buyur oImuk zere nde geIen DP`IIIer
Yussiudu`yu gnderIIdI. SunikIur demokruLIkIeme vuudIyIe IkLIduru geIen durbecIIerIn
kendIIerInI suIiverecegInI ummuLu umu yuniIdikIurini kisu srede unIudiIur. nk durbecIIer
z6 EkIm 1q6o`Lu ikurdikIuri geneI uILun qq`Iurin yururIunmusinu IzIn vermedIIer. AVUKAT
BE BUAMYO#A# ddIunume de bIr LrI IuzirIunumiyordu, nk `o kIIyI
suIIundirucuk` kuniL bIr LrI buIunumiyordu. Ancuk orLudu yIe bIr korku uLmosIerI
yuruLiImiLi kI, uvukuL oIun KrL mIIIeLvekIIIerI bIIe qq`Iuri suvunmuyu yunumiyordu. Sudece
MedeL SerIuL`i suvunun SenIIu Hunim (duIu sonru evIenecekIerdI) IIe DP MIIIeLvekIII AII
KuruIun`i suvunun emekII yurgi Turun AyuLu bu cesureLI gsLermILI. TCK 1z M 1q1-1qz M?
YukIuik on drL uyIik LuLukIuIuk dnemInIn urdindun duvunin grImesIne Ocuk 1q61`de
buIundi. Ik durumudu sunikIurin LuLuksuz yurgiIumuIurinu kurur verIIdI. Suvci, sunikIuri
grubu uyirmiLi. Ik grupLu buIunun NureLLIn YiImuz, EsuL CemIIogIu, erIL BIIen, MusLuIu
DIrekIgII, evzI Avur, Husun UIus, NuzmI BuIku, H. Oguz Uok, M. Nuzim Igdem, evzI
KurLuI, MeImeL AydemIr, EmIn KoLun, Okke Kurudug, MuIsIn $uvuLu ve eLIuIIuI KukIogIu
IIn muIkmIyeLIerInI gerekLIrecek kuII deIII buIunmudigindun`, 'LukdIrI muIkemeye uIL oImuk`
zere beruuLIuri LuIep edIIdI. kIncI grupLu buIunun TurguL Akin, SiLki EIbIsLun, $eruIeLLIn EII,
MusLuIu #umunIi, MeImeL Ozer, eyzuIIuI DemIrLu, CezmI BuIku, HuIIs Yoku, smeL BuIku
ve SuIL BIngI IIn yIne 'muIkmIyeLIerInI gerekLIrecek kuII deIII buIunmudigindun` beruuLIuri
IsLendI. 8 YK HUKUK SKANDA Unc grupLu buIunun $evkeL Turun, NucI KuLIuy, AII
KuruIun, Koo EIbIsLun, Yuvuz umIibeI, MeImeL AII DInIer, YusuI Kuur, ZIyu $ereIIunogIu,
MedeL SerIuL, Husun Akku, OrII AkkoyunIu, SeIIm KiIiogIu, $uIubeLLIn SepLIogIu, SuIL EII,
SuIL KirmiziLopruk, Yuur Kuyu, uIk Suvu, Huydur Aksu, ZIyu Acur, udiI Buduk, HuIII
DemIreI, NecuLI SIyuIkun, A. EIem DoIuk, Musu AnLer, CunIp YiIdirim ve MeImeL BIIgIn`In Ise
TCK` nin 'DevIeL LoprukIurinin Lumumini veyu bIr kismini yubunci devIeLIn IukImIyeLI uILinu
koymuyu veyu devIeLIn bIrIIgInI bozmuyu veyu devIeLIn IukImIyeLI uILindu buIunun
LoprukIurdun bIr kismini devIeL IduresInden uyirmuyu muLuI bIr IIII IIeyen kImse Im cezusi
IIe cezuIundiriIir dIyen 1z. muddeye gre yurgiIunmusi IsLenIyordu. VE ZAMANA$M
OrLudu deIII IuIun oImudigi IIn Lm sunikIur o NIsun 1q6q`Le beruuL eLLI uncuk suvcinin ILIruzi
zerIne kurur Asker YurgiLuy LuruIindun bozuIdu. 1q6`Le su vusIi degILIrIIerek duvu yenIden
grId. Bu seIer Y. umIibeI, $. Turun, M. SerIuL, H. Akku, O. AkkoyunIu, S. KiIiogIu, $.
SepLIogIu, S. EII, S. KirmiziLopruk, Y. Kuyu, . Suvu, . Buduk, A. E. DoIuk, C. YiIdirim ve M.
AnLer TCK`nin 1q1 ve 1qz. muddeIerInden yunI yubunci devIeLIerIn mzuIereLI IIe mIIII
duyguIuri yok eLmeye ve zuyiIIuLmuyu muLuI cemIyeL kurmukLun 16 uy IupIs, uy 1o gn
srgn cezusi uIdiIur. Asker YurgiLuy bu kururi du bozuncu duvu Asker YurgiLuy DuIreIer
KuruIu`nu gILLI uncuk kurur kesInIemeden duvu zumun uiminu ugrudi ve 'qq`Iur` puuyi
kurLurdiIur. MeImeL EmIn BuLu Ise IdgyIe kuIdi... z; MuyisiIurin SIvus Kumpi SrgnIerI
1Muyis 1q6o`Lu, yunI durbeden drL gn sonru CumIurIyeL guzeLesInde MIIII BIrIIk
KomILesI`nIn yukindu neredecegI vesIkuIurdu bIr KrdIsLun IkmeLI LesIsI IIn DP grubu
IInde uIiunIurin vurIigi IspuL edIIIyor. Subik IkLIdur, $eyI SuId`In ogIunun #us yupisi cIpIe
Dogu`du propugundu yupmusinu gz yummuLur ekIInde bIr Iuber ikmiLi. YIne o gnIerde
HukkurI, Vun, SIIrL, MurdIn, DIyurbukir gIbI sinir IIIerInde MoIIu MusLuIu BurzunI IurekeLIne
desLek eyIemIerI yupiIdigi ynnde IddIuIur vurdi. 'qq`Iur Duvusi`ndukI LuLumIurindun du
unIuiIdigi gIbI durbecIIer DP`yI kuruIumuk IIn kudIm 'KrLIer LuruIindun bInme` korkusunu
suriImiIur, IIn IIne bIr de '#us cIpI` kuLuruk dIger kudIm korkumuz 'MoskoI LeIIIkesI`nI de
IImuI eLmemIIerdI. AGAK VE $EYHGN TASYES HuberIn Iemen erLesI gn yunI 1
HuzIrun 1q6o`Lu, bIgeIerInde eLkIII oIun Lopruk uguIurindun, uIreL reIsIerInden, eyIIerden ve
KrL mIIIIyeLIsI oIdugundun pIeIenIIen LopIum q8 kII LuLukIunuruk SIvus-Kubukyuzi`du
uik uruzIde kuruIun bIr kumpu kupuLiIdiIur. Ancuk o gnn guzeLeIerInde bu konudu bIr Iuber
ikmudi. OIuy orLuyu ikLigindu gerek MIIII BIrIIk KomILesI (MBK) udinu yupiIun uikIumuIurdu,
gerekse de guzeLeIerde yuzdiriIun yuziIurdu, srekII 'uguIik ve eyIIIk dzenInIn yikiImusinu`
vurgu yupiIiyordu. OrnegIn 1q EkIm 1q6o LurIIII Onc guzeLesInde GeneIkurmuy eskI Bukuni
#ugip GmpuIu`nin u szIerI yer uImiLi: $urkLu, ugu, bey, eyI denIIen -qo kudur kye
suIIp kIIIer, derebeyIIkIer IuIu mevcuLLur. (...) BIgeIerInde Trk IurIIerI IIe LedrIsuLu
muIuIIILIrIer. KyIy Ier sureLLe buski uILindu LuLurIur. ... KyIIerImIz TrkIkIerInI
mdrIkLIrIer. KrLIk propugundusi sirI derebeyIIkIerInIn devum edebIImesI IIn eyI ve beyIer
LuruIindun IuIku yuyiImukLudir. MBK bIIdIrIsIndekI u suLirIur Ise udeLu 1qo`dukI irki
LezIerIn Lekruri gIbIydI: TrkIye`nIn bLnyIe yuIniz TrkIerIn vuLuni oIdugu, buku guyeIer
Luiyun bIrku kIIye benImseLIIecekLIr. AnIuiIun z; MuyisiIur du, uynen seIeIIerI (ve duIu
sonru IuIeIIerI) gIbI bIrku ugu ve eyII BuLi`yu srmekIe IeoduI dzenIn zIecegInI, KrL
meseIesInIn IuIIoIucugini suniyorIurdi. UsLeIIk uguIik dzenI IkenIn buLisindu du yuygindi umu
kImsenIn ukIinu Trk uguIurini Dogu`yu srmek geImIyordu. Ayni ekIIde kubuk nedense
CHP`II uguIuru ve IeoduIIere degII, DP`II uguIuru ve IeoduIIere puLIumiLi. KAMPN UNU
#EHNEE# Dogu ve Gneydogu AnudoIu`dun buruyu geLIrIIen q8 kII urusindu, AK PurLI
GeneI Bukun Yurdimcisi DengIr MIr MeImeL iruL`in dedesI ZeyneI TurunIi, gnmzn nde
geIen AIevI IIderIerInden zzeLIn Dogun`in bubusi Husun Dogun (kumpin en yuIi yesIydI), eskI
DYP MIIIeLvekIII SeduL Bucuk`in bubusi Hukki Bucuk ve umcusi MeImeL Bucuk, Huk ve
OzgrIkIer PurLIsI (HAKPA#) GeneI Bukuni SerLu Bucuk`in bubusi ve dnemIn TrkIye
KrdIsLun DemokruL PurLIsI (T-KDP) Bukuni uIk Bucuk (1q66`du suIkusLu kurbun gILLI), DenIz
GezmI duvusinin suvcisi BukI Tug`un bubusi, $eyI SuId`In oguIIuri (uIIenIn o sirudukI reIsI
AbdImeIIk iruL du Yussiudu`du IdI), Vun`dun KurLuI, HukkurI`den ErLu, DIyurbukir`dun
EnsurIoguIIuri uIIeIerInIn yeIerI ve SuId NursI`nIn zz mrIdI vurdi. Amu kurunun yunindu yu
du yunur mIsuII, bIr sr gurIbun du vurdi. GeLIrIIenIerIn Lmnn menkuI ve guyrImenkuI
muIIurinu eI konuImuLu. KumpLukI yemekIerInI cepIerInden yIyorIur, gnIerInI suLrun yu du
LuvIu oynuyuruk ve soIbeL ederek geIrIyordu. umuirIuri muddI durumu IyI oImuyun kump
sukInIerI yikiyordu. kence yokLu uncuk zeIIIkIe DP`IIIere yneIIk kIrI IukureL vurdi.
ZO#UNU KAMET SIvus Kumpi sukInIerInden bIr bIm, ; EkImz1q6o gn, yrrIkLekI
z1o SuyiIi skun Kununu`nu ek oIuruk ikuriIun ve SosyuI bIrLukim reIormIuri yupubIImek,
orLuugin TrkIye`de yuuyun dzenInI yikmuk, uguIik ve eyIIIk gIbI messeseIerI yikmuk
guyesI IIe ikuriIun 1o SuyiIi Kunun`Iu KrLIerIn udeLu bugiikIik kuzundigi srgnIe Lekrur
kuri kuriyu geIecekLI. Srgne gIdecek q` DP`II, bIrI CumIurIyeLI KyI MIIIeL PurLI`II
kIIyI Bubum $urkin ceIIudiydi, ben de sIzIn ceIIudiniz oIucugim dIye vnen IIerI Bukuni
MuIurrem Isun KiziIogIu semILI. (Bubusinin kIm oIdugunu LespIL edemedIm). Bu kII,
AruIik uyindu AnLuIyu, zmIr, Burdur, MugIu, AIyon, spurLu, MunIsu, orum ve DenIzII`de
zorunIu IkumeLe LubI LuLuIduIur. A VA# OZU# YOK Neyse kI ukIiseIIm guIIp geIdI ve z1
Kusim 1q6o`Lu 1q kII LuIIIye edIIdI. GerIye kuIunIur dokuz uy kumpLu kuIdikLun sonru,
uyIurini sekIz vIIuyeLIn nezureLIuneIerInde geIrIp, sLne de IkI buuk yiI srgn IuyuLi
yuudikLun sonru, srgnIe bIrIIkLe EkIm 1q6`Le ikuriIun geneI uIIu serbesL kuIdiIur. DevIeL
kendIIerInden zr dIIemedIgI gIbI, kumpLun uyriIirken, yemek purusi oIuruk qoo IIruIurini
kesmeyI de IImuI eLmemILI. TBMM`nIn eskI bukunIurindun HsumeLLIn CIndoruk bu oIuyin
gnmze kudur devum eden sonuIurini yIe zeLIemILI: ... KrLIk IdeoIojIsI orudu bIr
okuI gIbI orLuyu ikmiLir. SIz devIeLIne bugIi udumi du kuriL grIerdekI udumi du oruyu
gLrdnz ve kuriL grIerdekI kesIm 'DevIeLIne bugIi oIdun du ne oIdu? Buk yIne bIzImIe
beruber burudusin!` syIemInI suvundu. z; Muyis`in IkIncI IuLusiysu dogu bIgeIerInde LespIL
eLLIgI uguyi buLi bIgeIerIne srgne gndermek oImuLur. ikun LubIo ne? BIr LuruILu kunuuL
nderIerI SIvus Kumpi`ndu, dIger LuruILu ugu buLi bIgeIerInde srgnde. Soru u; orLuyu
ikun boIugu kIm doIduruyor? AyriIiki KrL IdeoIojIsI!.. 1qo ve 1q6o urusindukI yumuumu
dnemI SIvus Kumpi ve uguIurin srgne gnderIImesIyIe Lum LersI bIr srece dnmeye
buIumiLir. Bundun sonru du devIeLIn IkI yukusi Dogu`du bIr uruyu geImemILIr. (AkLurun
NevzuL Iek, q; YiI Sonru SIvus Kumpi, NokLu, S.1z, 18-zq Ocuk zoo;) HsumeLLIn
CIndoruk`un syIemeye dIIInIn vurmudigi Ise, bu poIILIkunin CumIurIyeL`In kudIm poIILIkusi
oIup, gnmzde de IuIu devum eLLIgI, duIu du vuIImI, uynen devum eLLIrIImeye
uIiiIdigiydi... Kuynuku: Yuvuz umIibeI, qq`Iur Duvusi, GurIp UIkenIn dumIik KrLIerI, AIgi
YuyinIuri, zoo;;NucI KuLIuy, qq`Iur Dosyusi, iruL YuyinIuri, 1qqq; Musu AnLer, KimiI, AvesLu,
zooo.

TA#H DETE# o6.o;.zoo8
Aye Hr
DevIeLIn mukurr-i IduresI Ankuru`dir, byIe bIIIne!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Ankuru`nin bukenL oImusini IIk neren OsmunIi Ordusu`ndu 1 yiI IIzmeL eden CoImur
reIIerr Buron von der GoILz, yunI GoILz Puu`ydi. 1q1z yiIindu 1qo bIn kIIIIk BuIgur ordusunun
uLuIcu`yu duyundigi gnIerde, AvusLuryu`du yuyinIunun Ne:e Ireie Presse guzeLesInde
yuyinIunun 'BuriLun Sonru TrkIye` ve 'Son Uyuri` buIikIi IkI mukuIesInde, sLunbuI`un
uLmosIerInIn InsunIuri geveLLIgInI, sLunbuI`un beIII bIr konuyu odukIunmuyu IzIn vermedIgInI
ve eger sLunbuI bukenL oImuyu devum ederse Avrupu`dun ukseden probIemIerIe ugrumuyu
devum edecegInI yuzmi ve yenI bukenL oIuruk Konyu, KuyserI,HuIep ve $um`i nermILI. Bu
nerIIer sLunbuI businindu gnIerce LurLiiImi, buziIuri desLekIemI buziIuri
eIeLIrmILI. KLuIyu Mebusu erIL (Tek) Bey, jhc2 guzeLesInde yuyinIunun'KonsLunLInIye`den
OsmunIye`ye` buIikIi mukuIesInde ' LuruILun LeIIIkeye muruz bIr nokLudu puyILuIL kuruImuz`
demI veOsmunIi mpuruLorIugu`nun kImesInIn kuiniImuz oIdugunu IIude eLmILI. erIL
Bey`e gre yukindu gerIye keIerInI sLunbuI, #odos, Kerkk ve Hopu`nin oIuLurdugu bIr
dIkdrLgen kuIucuk, yenI bukenL bu dIkdrLgen IInde bIr yerde oIucukLi. erIL Bey`e gre
cogruIIk ve sLruLejIk uidun en eIverIII eIIr KuyserI IdI IukuL KuyserI bukenL oImuyu msuIL
oImudigi IIn uyni mevkIde OsmunIye udIi yenI bIr eIIr kuruImuIiydi.
YANGINYIR Bu LurLimuIurdu udi II gemeyen Ankuru`nin MIIII McudeIe`nIn IIIII
bukenLI oImusindu AII uuL Puu komuLusindukI zo. KoIordu`nun merkezInIn Ankuru
oImusinin puyi bykLr. 1q1q yiIinin eyII uyindu, AII uuL Puu IIe Ankuru mILs #iIuL
(BrekI) EIendI`nIn IIderIIgInI yupLigi Azm-I MIIII CemIyeLI, sLunbuI yunIisi vuII MuIILLIn
Bey`In SIvus`u gndererek yurgiIunmusini sugIumiIur, yerIne YuIyu GuIIp`I uLumiIurdi. BunIur,
SIvus KongresI sirusindu EIuzig VuIIsI AII GuIIp`In SIvus`i busuruk kongreyI dugiLmuyi ve MusLuIu
KemuI`I sLunbuI`u gLrmeyI pIunIumusi, SIvus VuIIsI #eIL Puu`nin runsiz Jundurmu
MIeLLII Mr. BrunoL`nun nerIsI IIe MusLuIu KemuI`e kongreyI buku yerde LopIumuyi
nermesI, MusLuIu KemuI Amusyu`yu dogru yoIu ikLigindu $eyI #ecep, AImeL KemuI ve CeIuI
udIi kIInIn sLunbuI`u MusLuIu KemuI`In uIeyIIne bIr LeIgruI ekmesI gIbI pek ok LuLsiz oIuy
yuuyun MusLuIu KemuI`In Ankuru`yu geImesI IIn uygun zemInI IuzirIumiLi. MusLuIu KemuI ve
HeyeL-I TemsIIIye yeIerI, Ankuru`yu z; AruIik 1q1q CumurLesI gn gIeden sonru geIdIIer.
1qzo`IerIn Ankurusi zo bIn nIusIu bIr 'yungin yerI` IdI . Ankuru`yi IIk gren yubunci yuzurIurin
'ugir ugir cun ekIerek Imeye muIkm oImu bIr yer`, 'dnyunin en kusveLII, en sevImsIz yerI`
dIye LurII eLLIkIerI kusubunin yuzIuri kuvurucu sicuk, kiIuri dondurucu uyuz oIun serL IkIImI;
uIuIIsI srIm, kendIIerI yukiImi ErmenI ve YuIudI muIuIIerInIn ucikIi IuIIerI; durucik
kuIdirimsiz egrI bgr sokukIuri; IIesen yikiImuk zere oIun, eIekLrIksIz, susuz evIerI; siLmu ve
dIzunLerI reLen buLukIikIuri; Loz buIuLu IIe kupIi meydunIuri bu unIuLiIurin orLuk puyduIuriydi.
LAVIR SLYL uIII #iIki (ALuy) Ankuru`nin dIger kisiLIurini unkuyu udIi eserInde yIe
unIuLmiLi: |1|qz`Le Ankuru`yu geIdIgImIz vukIL, bug evIerI IIe msLesnu, HirIsLIyun
muIuIIesInden eser yokLu. Trenden InInce IkI LuruIIi bIr buLukLun, ugusiz bIr mezurIikLun,
kerpI ve Iimi esnuI burukuIuri urusindun geerek Lozumusi bIr LrI bILmeyen bIr yungin
yerIne supurdik. $ImdI gerI bIr AnudoIu kusubusinin bIIe o gnk Ankuru kudur IpLIduI
oIdugunu sunmiyorum. Ankuru, sLunbuI surIuri diindukI bLn TrkIye`nIn semboI IdI.
ErmenIIer ve #umIurIu beruber IuyuL ve 'umrun` denecek ne vursu IepsI skIp gILmILI. Bu
eIrI ve bu memIekeLI LemeIInden uLisinu kudur kurucukLik..GuzI MusLuIu KemuI IuvuzIu
kk bIr kkLe oLururdu. GuIIbu bIr ngIIIz yupugi Lccurinin evI ImI..GndzIerI MecIIs`Len
buku vukIL geIrecek yer yokLu. AkumIuri MusLuIu KemuI LuruIindun ugriImuyu cun uLurdik.
Eger duveLII degIIsek,MecIIs`In yukinindukI ui dkkuninin IkI IebIIdIgImIz kesInde
LopIunirdik.Men-I mskIruL (IkI yusugi) kununu yrrIkLe IdI. kImIzI poIIs mdrnn
udumIurindun LemIn ederdIk. Bunun udi du 'DIIuver suyu` IdI. ... #usIur devumIi oLururIur, LekI
yubunciIur uru siru geIIr ve Iemen dnerIerdI.... Eek yerII IuIkin buIicu nukII vusiLusi oImukLu
devum edIyordu....YuIniz LopIunLiIur degII, evIer, oLeIIer, sokukIur Iep kudinsizdi.... BIr gn bIr
mIIIeLvekIIIne sLunbuI usuI uruI gIyen kurisi IIe KuruogIun urisindu rusLIunmusi MecIIsLe
dedIkodu konusu oImuLu... DuIreIerde, uncuk u kuIdikIuri IIn sLunbuI`u birukun memurIur
vurdi. BIr sIyusI IirsIuri ve IeyecunIuri du oImudigindun bunIur bsbLn bedbuIL kImseIerdI.
Be on memurun bIr Lek kerpI oduyu sigindigi oIurdu....Tek uvunLu, urusiru sLunbuI`u
kumuk!...SubuIIeyIn kuIkur, gIe yemegInI PoIuLIi, ukum yemegInI EskIeIIr IsLusyonundu yer,
geceyI ruIuLsiz kompurLimunIurdu geIrIr, erLesI subuI KocueII`nIn yeII LubIuLini ve krIezIn
muvI suIurini grnce, Imken dIrIImIe dnerdIk. (s. 1-)
STANBLL'A KAMAK O yiIIurdu 'sLunbuI`u kumuk` Iemen Iemen Lm KemuIIsL
uydinIurin orLuk zIemI IdI umu 'PuyILuIL-i SuILunuL-i SenIye`, 'Mukum-i HIIuIeL-I sIumIye`,
'DersuudeL` gIbI grkemII unvunIuri oIun sLunbuI`u bugIiIigin 'eskI rejIme bugIiIik demek` oIdugu
gnIerdeydIk.MusLuIu KemuI`I Ankuru`yi bukenL oIuruk semeye gLren oIuyIur urusindu
DumuL erIL Puu`nin MusLuIu KemuI`In kuLIInIn vucIp oIdugunu duIr 1 dIn uduminu
ImzuIuLLigi IeLvu, zoMurL 1qzo`de sLunbuI`un LIIuI DevIeLIerI LuruIindun IguII, 1z Ocuk`Lu
uiIun MecIIs-I Mebusun`in bu oIuydun sonru kupunmusi du vurdi, umu esus umu eskI rejImIe
Lm IdeoIojIk ve IIzIkI bugIurin kopuriIdigini dnyuyu gsLermekLI.
z NIsun 1qzo`de uiIun Byk MIIIeL MecIIsI Ankuru`nin yenI devIeLLekI roIne duIr IIk cIddI
Ipucu IdI. GerI, EskIeIIr bozgunundun sonru Ankuru LuIIIye edIImI ve IkmeLIn nemII
kudroIuri KuyserI`ye LuinmiLi umu Sukuryu Meydun MuIurebesI`nIn kuzuniImusinin verdIgI
zgvenIe MusLuIu KemuI, Kusim 1qz1`de e Te2ps guzeLesI yuzuri Mudume BerLIe G. GuuIIs`e
SIyusI bukenL AnudoIu`nun yregInde oIucuk. Avrupu`nin ve Asyu`nin LemsIIcIIerI bIzIerIe
burudu buIuucukIur, bLn dIpIomuLIk sorunIur burudu eIe uIinucuk, I ve di poIILIku burudu
oIuucuk. Trk mIIIeLInden dogmu IkmeL Ankuru`du uIiucuk dIyecekLI. ozun grmeIerI
srerken MusLuIu KemuI duIu uik konuLu. 1;J18 Ocuk 1qz LurIIInde zmIL Kusri`ndu
sLunbuI`un nde geIen guzeLecIIerI IIe yupLigi nI LopIunLidu, SupII NurI (IerI) Bey`In sorusu
zerIne HkmeL merkezI neresI oImuIidir? Dndk. BendenIzce IkI nokLu-I nuzurdun
LeLkIkuL yupmuk Icubeder. BIrI Ier nevI Luurruz ve Lecuvze kuri yerInden kipirdumuyuruk
kuvveL ve skuneLInI muIuIuzu edecek bIr yer oImuIi....Yoksu bIr gemInIn Lopundun LeIuu
debIIecek bIr yerde IkmeL merkezI oImuz. kIncIsI:HkmeL merkezI yIe bIr yerde oImuIi
kI IkmeL nuzurini memIekeLIn bLn muIILIerIne msuvI sureLLe uLIedebIIsIn....HerIuIde bIr
ok sebepIer HkmeL MerkezInIn (Ankuru-KuyserI-SIvus)mseIIesI (genI) duIIIInde bIr
nokLudu oImusini Icup eLLIrIyor. BumseIIesIn bIr re`sInde (nokLusindu) buIunun Ankuru pek uIu
merkez oIubIIIr. Esusen IudIsuL (oIuyIur) du orusini merkez yupmiLir. dedI. (smuII
Arur, Atcturl'un z2it csin Toplcntisi, s. 1-.)
ASYALI BA$KINT Kuzim KurubekIr ve #uuI Bey, bu kururu IddeLIe kuri ikLiIur uncuk
smeL (nn) Bey ve 1q urkudui Ankuru`nin 'devIeLIn mukurr-i IduresI` yunI Idure merkezI
oImusi IIn nergeIerInI verdIIer. Onerge 1 EkIm1qz`Le kubuI edIIdI. Kururu sudece
GmIune MIIIeLvekIII ZekI (KudIrbeyogIu) Bey red oyu vermILI. Bu durum 1qz1 TekIIuL-i
EsusIye`sIne bIr mudde IIe ekIendI. sLunbuI`u kuvumuyi sevgIIIye kuvumu gIbI unIuLun uIII
#iIki du bu bozkir kusubusi IIn 'YeII Ankuru` dIye bIr yuzi kuIeme uIdi ve 'duIkuvuk` yuILusini
boynunu usLi. uIII #iIki bu yuzisini yiIIur sonru yIe suvunmuLu: 'ben BIrIncI Dnyu
HurbI`nde Ide BIr-s Subu`du yeIIIIk yuruLiIdigini grmLm. sruII bIrku bInuIi bIr IkI
buIeII bu kusubuyi ImdI uILmi bIn nIusIu eIIr IuIIne geLIrmILIr` dIye suvunucukLi.
O yiIIurdu Ankuru`yi zIyureL eden ngIIIz guzeLecI Gruce M. EIIIson AcuyIp umu, bIr Insunin bu
bozkir kusubusindu gzne urpun 'byk dogu` Iuvusi sLunbuI`du yok. TrkIer uyni
dncede bIrIemIIer ve seImIerI IIn Lum ve pruLIk sebepIer IIerI srmIer. sLunbuI`du
Insun geIcI oIuruk kuIubIIIr. ukuL onIur AsyuIi bIr bukenL IsLIyor. OnIur kendI IkeIerInI suvu
gemIIerInIn muILemeI suIdiriIurindun uzuk bIr yerden yneLmek IsLIyorIur. EyIemIn beIgIyIe
bugIiIikIurini bu yerI semekIe srdrebIIecekIer. Bundun buku bu bozkir kusubusindu IIkeI ve
AsyuIi bIr ekIcIIIk vur. ByIece kendIIerInI BuLi`nin LIcureL sLne kuruIu ImpuruLorIurinin
enLrIku ve muddecIIIgInden korumu oIucukIur derken KemuIIsL kudroIurin ruI IuIInI byk
Ide yukuIumi grnyordu.
MLL MMAR[YIN MMAR BIr zumunIurin issiz ve sikici kusubusindun modern ve
BuLiIi bIr eIIr yuruLiImusi IIne 16 $ubuL 1qzq`Le $eIremuneLI`nIn kuruImusiyIu buIundi. 1qzq
LurIIII rcIer PIuni, 1qz LurIIII sLImIuk Kununu, 1qz6 LurIIII EmIuk ve EyLum Bunkusi IIe
IInunsmun kuynuginin yuruLiImusi IzIedI. Yupi muIzemeIerI sugIuyun IubrIkuIur ve umeIe evIerI
yupiIdi. sLunbuI`dun duveL edIIen VeduL (Tek), GuIIIIo MongerI, KemuIeLLIn Bey, MuzuIIer Bey
ve ArII HIkmeL (KoyunogIu) gIbI SeIukIu ve OsmunIi unsurIurinin BuLiIi unsurIurIu Iurmun
edIImesInden oIuun neo-kIusIk sIupLukI 'MIIII MImurI` ukiminin sLuLIuri, devIeLIn ve IuIkin
Lm oIunukIurini seIerber ederek Ankuru`nin en nemII kumu bInuIurini Inu eLLIIer uncuk
CumIurIyeL`In 'YenI MImurI` dIye uniIun kendI zgn (?) mImurI sIubunu buImusi uncuk
yubunciIurin kuLkisiyIu oIucukLi.
YABANCI ITKS 1qz; yiIindu, usIindu yubunciIurdun neIreL eden umu eskI bIr beIedIyecI
oIuruk pIunIi Imuru Inunun $kr Kuyu ve Ankuru VuIIsI AsuI Bey, 'IsLemeye IsLemeye` BuLiIi
uzmunIuru ukiI dunimuk IIn BerIIn`e bIr komIsyon gnderdIIer. KomIsyonun grLg ;
yuindukI mImur ProIesr udwIg HoIImunn TrkIye`ye geIemeyecek kudur yuIi oIdugunu
syIedI ve yerIne BerIIn GzeI SunuLIur AkudemIsI ve MIendIsIIk MekLebI greLIm yesI
Hermun Junsen`I nerdI. 1qz8`de uiIun uIusIur urusi yurimuyi MusLuIu KemuI`In ugirIigini
koymusiyIu kuzunun Junsen`In PIuni IIe Ankuru dev bIr unLIyeye dnL. Junsen`I CIemens
HoIzmeIsLer, ErnsL EgII, TIeodor JosL, MurLIn Wugner, MurLIn EIsuesser, Bruno TuuL ve #.
OerIey gIbI mImurIur IzIedI.
HepsI dev IekII projeIer yznden ursu IIyuLIuri yzde 1ooo IIu qooo kuL urLmi, rveL ve
yoIsuzIuk IIkuyeIerI uyyuku ikmiLi umu 1qo yiIinu geIIndIgInde bugn IuIu kuIIuniIun kumu
bInuIurinin ve bunkuIurin Lm LumumIunmiLi.
1qzq Dnyu EkonomIk BuIruni`nin eLkIsIyIe Lm TrkIye`de yuLirimIur dururken Ankuru`du kII
buinu beIedIye IurcumuIuri, 1qz;`de TrkIye orLuIumusinin z8 kuLi, 1q1`de z kuLiydi. BIr
dIger deyIIe, 'modern ve BuLiIi bIr bukenL yuruLmu` IedeIIne uIumuk ugrunu Lm Ike IImuI
edIImILI. nk bu proje busIL bIr kILreI yknme degIIdI, uksIne uIus-devIeLIn kurucu
unsurIurindun bIrIydI.
YAKLP KAR'NN KALIMNIN CLMHLRYIT'N LTOPYASI
CumIurIyeL`In IIk yiIIurinu dumgusini vurun 'KudrocuIur ekIbIne mensup bIr uydin oIun Yukup
KudrI KuruosmunogIu`nun Ankuru udIi romuni, yupisuI oIuruk orLuyu konuIu ILIburIyIe erken
CumIurIyeL dnemInde reLIImI edeb eserIer urusindu esIz bIr yere suIIpLIr. U kisimdun
oIuun IIk bImde, 1qz1 senesInden buIuyuruk cumIurIyeL ncesIndekI uLmosIer unIuLiIir.
kIncI bImde 1qzq yiIindun ILIburen, gerekIeen 'kImIIk dnmn` sorguIunir ve bu
senenIn KemuIIsL bIr eIeLIrIsI yupiIir. Unc bImde Ise yuzur 1q;`den buIuyip
CumIurIyeL`In zo. kuruIu yiIdnmne uzunun bIr cumIurIyeL Lopyusi Izer. #omundukI
oIuyIur AImeL NuzII Bey`In eI SeImu Hunim kurukLerI zerInden unIuLiIir. 1qz1`de 'puyILuIL`
sLunbuI`dun 'kusubu` Ankuru`yu yerIeen SeImu Hunim, bIr gn uLIu Ankuru`yi doIuirken
MusLuIu KemuI`In kIrudu oLurdugu mLevuzi evI grr ve o unu kudurkI Lm Ankuru IzIenImIerI
degIIr. Ankuru`yu ve MusLuIu KemuI`e duydugu byk bugIiIik IIe cepIede gnII IemIre
oImuyu kurur veren SeImu, Ankuru`yu dndkLen sonru Yunun Luurruzundun kumuk IsLeyen
kocusiyIu yoIIurini uyirucukLir.
SOYGLNCL CIMYIT SeImu`nin bIr sonrukI eI, suvuLun yenI dnm oIun Hukki
Bey`dIr. Hukki Bey, zengInIIgInIn kuynugi Ankuru`nin Imur IIuIeIerI oIun 'cemIyeL`e kuLiIincuyu
kudur SeImu Hunim`in gznde bIr kuIrumundir. Bu bImde, 'InkiIupi ve mIIIIyeLI` Ankuru
IIe 'yerInde suyun, kozmopoIIL` sLunbuI buzen kopu buzen devumIiIik IInde unIuLiIir. OrnegIn
CumIurIyeL`In IIunindun sonru Ankuru`nin degIen yz beLImIenIrken, TuIun`in nnden
Sumunpuzuri`nu, CebecI`ye, YenIeIIr`e, KuvukIidere`ye dogru uzunun IuL zerIndekI
upurLmunIur, evIer, resmI bInuIur OsmunIi devrInIn medrese ve ImureLIune mImurIsInIn
soysuzIumi bIr devumi gIbI, bIr buku yerde Ise HInL ve OsmunIi Lurzindun vuzgeIp, modern
mImurIye geIIn rnekIerI oIuruk eIe uIinirIur.
MOIRN VI AVRLPA #omunin kurukLerIerInden MuruL Bey`In byk suIon
genIIIgIndekI 'dIIIere desLun` bunyosunun IuvubosundukI 'bIzoLe` uynuIurin LeknIk gzeIIIgInden
buIseden ve BerIIn`den geLIrLIIen eILII IrIksIyon ve musuj uIeLIerIyIe bIrIIkLe, 'IIdroLerupIk`
IcuLIur yznden zumuninin ogunu bunyosundu geIren MuruL Bey`In modern ve 'AvrupuI`
yuum Lurzini uzun uzun unIuLun yuzurin, esus kizdigi kIIIerIn kImIIgInI kuybederek bIIInsIz
bIImde BuLiIiIuunIur oIdugunu unIuriz. AsIindu gnInn Trk-BuLi senLezInden yunu
oIdugunu IIsseLLIgImIz yuzuru gre gurpiIik, bIr egIence Lurzi oIuruk LeIukkI edIIemez. Onu gre
MIIIIyeLI Trk gurpisi IIn gurpiIigin en kurukLerIsLIk vusIi gurpIiIigu Trk sIbunu, Trk
dumgusini vurmukLir.... GurpIiIumu muuyyen bIr IuyuL prensIbIdIr. Bu prensIp, uncuk, mIIII bIr
IsLegIn, mIIII kILrn ve nIIuyeL mIIII uIIukin IIzmeLIsI, emIrberI oImuk urLIyIedIr kI, yuruLici
ve kurucu roIn IIu edebIIIr.
AKSA-YI GARPTA Yukup KudrI 'CemIyeL`In uLuIuLIi IuyuLi, buIoIuri, zengInIIkIerI son IizIu
devum ederken, bIrku sokuk Lede IuIkin IukIrIIgInden IIbIr ey kuybeLmeden yuuminu
devum eLmesInI sumImI ekIIde eIeLIrIr. Yuzur, bIr gn, IukIr muIuIIeIerInden bIrInde
yrmekLeyken eIIerInde IenerIerIe yryen bIr kuIubuIik gren ve onIurin yuLsi numuzindun
sonru okunucuk mevIILe gILLIkIerInI grenerek, kuIIIeye duIII oIun NeeL SubIL`In IInde
buIundugu IkIIemI u szIerIe zeLIer: Gen udum yurim suuL evveI 'uksu-yi gurp`Lu IdI. $ImdI,
Lum Asyu`nin, bIr de orLuug Asyu`sinin gbegIndedIr. Bu kudur IvIzuIi bIr cemIyeL IInde dogru
yoIu nusiI buImuIi? Bu mevIdu gIdenIer mI IukIidir, o suIondu duns edenIer mI? Cevubi yIne
kendIsI verIr: Onun mIIII IdeuIIne gre vcuL buImusi Iuzim geIen yenI Trk cemIyeLInIn sIbu
ne bu kerpI duvurIur urusindu bIr rmcek gIbI yuuyunIurdun, ne de IgreLI bIr dekor IInde
kuruImu kukIuIur gIbI zipIuyunIurdun rnek uIubIIIrdI. Trk InkiIubinin vukurIi ve uIenkII ruIu,
kendIne Iuyik IIudeyI ok duIu cunIi, ok duIu uIsIyeLII bIr mImurIde urumukLudir.
KendInce bIr LeseIII uruyun yuzuru gre devrIm Ienz duIu ok yenIdIr ve bu seIuIeL durumu,
devrImcIIer yeLILIke ve devrIm IIerIedIke dzeIecekLIr.
LTOPYA ANKARASI #omunin nc evresInde LIksIndIgI bu IuyuL IInde uzun sre
kuIumuyun SeImu IIe yenI LuniLigi NeeL SubIL`In gzIerInden Ankuru`nin o gnIerdekI
gerekIIgInden zIyude yuzurin LemennIsI oIdugu unIuiIun bIr devrIme uIIL oImuyu buIuriz.
Yukup KudrI`nIn IzdIgI Ankuru porLresInde, eIIr Ienz urzu edIIen nIus yogunIugunu suIIp
degIIdIr umu IIzIkseI yuum uIuni devIeL eIIyIe konLroI ve dzene LubI kiIinmi oIun IuIk,
eIIrIIsIyIe, kyIsyIe muLIudur: BunIurin Ier Puzur gnnn ukumindu, kudinIi erkekII,
oIukIu ocukIu en kuIubuIikIur IuIInde urkiIur syIeyerek kyIerIne dnIerInI seyreLmek
buIibuinu bIr zevk ve suudeLLI. ArLik, bunIur urusindu eskIsI gIbI kIrII puuvruIuru suriImi
dIIencI kiyuIeLInde, IusLu, sukuL, siLmuIi ve kuvruk kyIIere II rusLgeIInmIyordu. Yukup
KudrI`nIn 'bunIur` dedIgI kyIIer zerIne d yIe devum eder: LImu MkeIIeIIyeL
TekIIuLinin gen IekImIerI LuruIindun bunIurin yedIkIerI yemekIer, yuLLikIuri yerIer sLnde
duIm bIr murukube LesIs edIIdIgI gIbI, uyricu, IuILudu bIr kere de muuyeneye LubI
LuLuIuyorIurdi.
SINIISIZ KAYNA$MI$ KTLI Yukup KudrI, CumIurIyeL`In siniIsiz ve kuynumi bIr
LopIum IdeuIInI Ise yIe beLImIer: EskI #omu`nin srIerI gIbI bIn bIr mIIneL ve ceIu uILindu,
bIn LrI muIrumIyeLIe ruIIuri ve suruLIuri ekImI, IkIden, uIikLun bLn InsunI IuzIIeLIerInI
kuybeLmI Avrupu proIeLuryusinin seIuIeL ve IeIukeLInden TrkIye`de eser grImyordu.
TrkIye`de IIIer bIrer devIeL memuru IdI ve yrekIerInde bIr devIeL memurunun IuysIyeLInI,
vukurini, mesuIIyeLInI LuiyorIurdi. Yuzurin LopIk cumIurIyeLInde, sunuyI devrImInIn nderI
Avrupu`du IIIer perIun IuIdeyken, ALuLrk dnemI IIe sunuyI devrImInI Avrupu`dun ok sonru
gerekIeLIrebIImI oIun TrkIye`dekI IIIer ok muLIudurIur, nk 'ALuLrk`n de IuyuI eLLIgI
gIbI muusir medenIyeLIerIn duII` sLne ikmiIurdir!
Yuzurin 'Lopyu` Ankuru`sindu Pinurbui bIgesInde Ier IuILu bIr vIIuyeLIn udini Luiyun
progrumIur gerekIemekLe, bu progrumIurdu yreIerIn IuIk mzIgI orkesLru LuruIindun orIjInuI
bIr ekIIde besLeIenmekLedIr. SInemuIur mIIII duvuIuru IIzmeL eden suLIrIk ve epIk IIImIer
yupmukLu,
IuIk IIgIyIe IzIedIgI bu IIImIerIn yuni siru, GreLu Gurbo`nun uikIurinu ugIumukLu, CIurIIe
CIupIIn`In dp kuIkiIurinu du gImekLedIr. 'Nev YununIIIk` udIi bIr LezIn suIIbI oIdugunu
bIIdIgImIz yuzurin kudin erkek kuriik oIuruk yuriLikIuri uLIeLIzm msubukuIurinu kuLiIun YiIdiz
IsImII gen uLIeLI beLImIenmesI yIedIr: Yoksu, bunun, uzukLun bIr ogIun ocugundun IIbIr
Iurki yokLu. Ne ggs, ne kuIu (...) OyIe dmdz, yIe IIdun gIbI bIr kiz vcudu IdI kI, eskIYunun
IreskIerIndekI HermuIrodILu bedenIerInIn Lum rnegIdIr.
VI HAYALKIRIKLIGI #omunin 1q66 buskisindu yer uIun BIr NoL buIikIi nszdekI u
IIudeIer Ise udeLu bugn unIuLir: OLuz yiI nce yuzdigim bu romuni, nc deIu buskiyu
vermek zere, gzden geIrIrken bIr d gryor gIbI oIdum ve bunu yIe geIdI kI, burudu IIkuye
eLLIgIm devrI bIr somnumbI |r. 'uyurgezerIIk`| IuII IInde geIp gILmIIm. ukuL, bu IuIIm ok
srmyor; uyuniyorum ve kendImI LopurIuyuruk eLruIimu bukiyorum, o devIrden bu yunu ne
kuImi dIye. KILubin bIrIncI bImnde beIIrLmeye uIiLigim MIIII McudeIe ruIundun Iemen
IIbIr Iz buIumiyorum...Ben o zumunIur bIr gn geIIp IecegInI ukIimdun bIIe geIrmedIgIm
ALuLrk`n ncIg ve reIberIIgIyIe bu IdeuI TrkIye`ye yIrmI yiI IInde vurucugimizi
umuyordum...ukuL, bIz, sosyuI, kILreI ve ekonomIk devrIm urLIuri bukimindun, IuIu
romunin IkIncI bImnde verdIgIm ve kurIkuLrn yupLigim Ankuru`nin IInde LepInIp
durmukLuyiz....

TA#H DETE# zq.o6.zoo8
Aye Hr
Suri Puu, Kuru eLe ve kurL kununu

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Suvcinin 'Kuru eLe` oIuruk udIundirdigi LLIIuLi kudroIurin yurgiIunmusinu, z AgusLos 1qz6
PuzurLesI gn EskI MecIIs EncmenIer BInusi`ndu buIunmiLi. TC`nIn KuLIb-I UmumIsI MILIuL
$kr (BIedu), Merkez KomILesI yeIerI 'Kk` TuIuL (Mukuru) ve ErmenI TeIcIrI`nIn ukiI
IocuIurindun Dr. Nuzim, eskI MuIIye Nuziri CuvId Bey, TC Trubzon sorumIusu 'YenIbuIeII`
NuII, TuIuL`in udumi ArduIun MIIIeLvekIII 'IIIbeII` HIImI, KurukoI rgLnn kurucuIurindun
Kuru VusiI, Tcnin'In suIIbI HseyIn CuIIL (YuIin) gIbI nI LLIIuLiIur, BIrIncI MecIIs`LekI
muIuIIIIerIn IIderI HseyIn AvnI (UIu), Kuru KemuI`In konLroIndekI IrkeLIerIn yneLIcIIerI
buLu oImuk zere 6o`u yukin kII yurgiIuniyordu.
Suvciyu gre, BIrIncI Dnyu Suvui sonundu, IkeyI IeIukeLe srkIeyerek yurLdiinu kuun
LLIIuL ve TerukkI yneLIcIIerInden TuIuL, Enver ve CemuI PuuIurin muLemeL udumi Kuru KemuI,
ngIIIzIerce gLrIdg MuILu`dun dndkLen sonru, MesudeL Hun`dukI brosundu eskI kudroyu
yenIden IkLIduru geLIrmek IIn Ie gIrImILI. Kuru KemuI, Iirinci,munuv, kusup, kuyiki, IumuI,
umeIe gIbI kk esnuI ve zunuuLkur zmreIerI IInde zuLen eLkIn bIr IIgrd. Ayricu, duIu nce
ue Nuziri oIuruk bukuni oIdugu MIIII TIcureL,MIIII MuIsuIuL,MIIII KunLurIye,MIIII EkmekIIIIer,
MIIII MensucuL gIbI kuruIuIurin yneLImInI yenIden eIe geIrerek eIInI gIendIrdIkLen sonru,
1;J18Ocuk 1qz`Le zmIL`Le LLIIuLiIurin 'Suri Puu` dedIgI MusLuIu KemuI`Ie IkLIdur puzurIiginu
gIrImILI.
IV TOPLANTILARI Suvciyu gre 'Kuru KemuI`In nerIIerInI, bIr yurLLuin devIeL bukuninu
yupLigi ruLIn bIr buvuru oIuruk degerIendIren MusLuIu KemuI`In kendIsIne oIumIu cevup
vermesInI yunIi degerIendIren` Kuru KemuI sLunbuI`u dnnde, smuII CunboIuL, AImeL
$kr, eskI zmIr VuIIsI #uImI, NuII,HIImI ve Nuzim buLu oImuk zere buzi LLIIuLiIurIu,
MesudeL LopIunLiIurinu devum eLmILI. EkIp duIu sonru, eskI MuIIye Nuziri CuvIL Bey`In NIunLui
ve Bykudu`dukI evIerInde LopIunmuyu buIumi, bunIurdun bIrInde dokuz muddeIIk bIr purLI
progrumi kubuI eLmILI. Suvciyu gre bu progrum TpC`nIn progruminu ok benzIyordu, duIusi
MusLuIu KemuI`In sz konusu LopIunLidun be uILi gn nce IIun eLLIgI CH`nIn 'Dokuz
Umde`sIne nuzIre IdI. ZuLen ekIbIn 'gIzII IIderI` IuIen yurLdiindu oIun #uuI (Orbuy) Bey`dI! EkIp,
TpC`nIn kupuLiImusindun sonru gIzIIIIge gemI ve kendIIerIne engeI LekII eden kIIIere yneIIk
suIkusL ve durbe pIunIuri yupmuyu buIumiLi!
NCI SLLAMA SONRA KANIT AvrupuIi ekonomIsLIer LuruIindun 'TrkIye`de
rukumIurdun unIuyun Lek udum` dIye uniIun, uncuk HuIII MenLee ve Husun Amcu gIbI LLIIuLiIur
LuruIindun 'IkLIsuLisi oImuyun bIr Ikede uIIume suniIun` CuvIL Bey, kendIne gvenI,
kIbrI, IILIrusi, rgLIg ve zekusi IIe MusLuIu KemuI`e rukIp oIubIIecek LLIIuLiIurdun
bIrIncIsIydI. DuIusi, Ankuru`nin ekonomIk kuIbI Bunkusi`nin rukIbI oIun sLunbuI merkezII
LIbur-i MIIII bunkusinin du buiydi. Bu yzden suvcinin kendIsIne ykIenmesI munLikIiydi.
PekI, orLudu somuL bIr deIII vur miydi? EIbeLLe Iuyir.MuIkeme IeyeLInden KiIi AII uniIurindu
CuvIL Bey`In yurLdii buzi IIIkIIerI oIdugu kesIndI. ukuL bunu kuniLIuyucuk bIr beIIrLIye
rusLIunmiyordu. Neden sonru Tcnin guzeLesInIn yuyinIudigi o LurII mekLupIurdun bIrI,
bu nokLuyi kesIn ekIIde uydinIuLucuk ve o zumunkI IukIi kunuuLIerIdogruIuyucukLi
demILI. (Kili Ali'nin cnilcri, Bunkusi KILr YuyinIuri, s. q18-q) KiIi AII`nIn szn eLLIgI
ge 'kuniL`HseyIn CuIIL`In EkIm1qqq IIe NIsun 1qq LurIIIerI urusindu yuyinIudigi 'TurIII
MekLupIur` dIzIsInde ikun 'Dr. #sLem` ImzuIi, 1qz1 LurIIII bIr mekLupLu ve AnudoIu
mcudeIesInIn orLudu kuImumusi IIn LLIIuLiIurin yupmusi gerekenIerden sz edIyordu.
SAVLNMA CuvIL Bey`In sorgusunu 1o ugusLosLu buIunmiLi. Suvci kendIsInI esus oIuruk 'MIIII
McudeIe buIudigi zumun yurLdiinu gILmekIe` suIuyordu. CuvIL Bey Mondros MLurekesI`nden
sonru AImeL zzeL Puu HkmeLI`nIn IsLIIusiyIu MuIIye NuzirIigindun uyriIdigini, duIu sonru
kuruIun TevIIk Puu ve DumuL erIL Puu IkmeLIerInde grev uImudigini, AnudoIu`yu gemek
IIn gIrIImde buIundugunu uncuk kendIsIne onuy verIImedIgInI, DIvun-iOrII LuruIindun
giyubindu 1 yiI krege muIkm oIuncu du svIre`ye geLIgInI syIedI. Ancuk bu bIr su Ise,
Ankuru IkmeLI IInde DumuL erIL kubInesInde grev uIunIurin bIIe buIundugunu IuLirIuLLi.
YurLdiindu TuIuL Puu IIe grLgn, Enver Puu`nin AnudoIu`yu geme IILImuII zerIne,
TuIuL Puu`yu mekLup yuzuruk bunu nIemesInI syIedIgInI beIIrLLI. YurLdiindu Iken $ubuL
1qz1`de LopIunun ondru KonIerunsi`ndu Ankuru`nin LemsIIcIsI BekIr SumI Bey`e eIIk eLLIkLen
sonru, Temmuz 1qzz`de TrkIye`ye dndgn ve sIyuseLIe IIIkIsInI kesLIgInI unIuLLi. CuvIL Bey,
1;J18Ocuk 1qz LurIIII Kuru KemuI-MusLuIu KemuI grmesInde MusLuIu KemuI`In yukIuun
seImIerde LLIIuLi kudroIurin Luvrinin ne oIucugini sordugunu, Kuru KemuI`In de cevup vermek
IIn urkuduIuri IIe grmesI gerekLIgInI syIedIgInI beIIrLLI. YunI suvcinin su kurInesI oIuruk
grdg ev LopIunLiIuri MusLuIu KemuI`e seImIer konusundu ne cevup verIIecegInI LespIL eLmek
IIn yupiImiLi. CuvIL Bey, uyricu Kuru KemuI`In urLik sIyuseLIe ugrumuk IsLemedIgInI, kendIsInIn
de sudece ev suIIbI siIuLiyIu oIuyu kuriLigini syIedI. CuvIL Bey`In son szIerI verecegInIz kurur,
muLIu dnemIerInIzde bIr soru IureLI ekIInde vIcduninizi ruIuLsiz eLmesIn oIdu.
TTHATIN TIRR KOLL Suvci, $evkeL Sreyyu AydemIr`In deyImIyIe 'LLIIudin Lerr
koIunun mdr` oIun, bIr mIIyon kIIyI IdrmekIe vnen Dr.Nuzim`i gIzII bIr cemIyeL
LuruIindun yupiImuk IsLenen suIkusLIu IIgIsInIn buIunmumusi Imkunsiz szIerIyIe suIumiLi.
GrIdg gIbI yIne orLudu somuL bIr deIII yokLu, sudece 'kurIne` vurdi. CuvIL Bey`In evIndekI
LopIunLiIurdun bIrIne kuLiIdigini uncuk IkedekI sIyusI orLum yznden MusLuIu KemuI`e
muIuIeIeL yupmu oIunuginin buIunmudigini grdkIerI IIn sIyusuI purLI kurmu gIrIImInde
buIunmudikIurini syIeyen Nuzim du suIkusLIu IIIkIsInI kesIn dIIIe reddedIyordu. Kuru KemuI`Ie
yukin IIIkI IInde oImukIu suIunun YenIbuIeII NuII suIkusLIu IIIkIsInI reddeLLI uncuk Dr. IkreL
udIi LunikNuII`I suIkusLLun bIr gn nce AbdIkudIr`Ie yrrken grdgn syIedI. IIIbeII HIImI
Ise Kr Isun`in IIudesIyIe keye sikiLiriIdi.
KARAR AIKLANIYOR MuIkeme, kururini z6 AgusLos 1qz6 gn uikIudi. SunikIurdun
CuvIL Bey, Dr. Nuzim,HIImI ve NuII BeyIer 'Anuyusuyi orLudun kuIdirmuk ve degILIrmek` konuIu
. ve ;. muddeIere gre Idumu;muIkemeye geLIrIIemeyen #uuI Bey ve eskI zmIr VuIIsI #uImI
IIe uILi kII sz konusu suIuru ILIruk eLmekLen 1o`ur yiI kuIebenLIIge muIkm edIIdIIer. BuLu
'Kk` TuIuL, Kuru VusiI, MILIuL $kr ve MesudeL LopIunLiIurini IspIyonIuyun Kr Isun oImuk
zere LekI LLIIuLiIur ukIundiIur. Suvci LuruIindun TpC`nIn kuruIuu sirusindu Kuru KemuI`Ie
IIIkI kurmukIu suIunun HseyIn AvnI Bey de suIkusL gIrIImI meseIesInde puuyi ucuz kurLurdi
umu deIII yeLersIzIIgI yznden verIIen bu kurur kuriIik muIkeme bukuni KeI AII`ye Bugne
kudur numusumdun emIndIm, IukuL ImdI pIe edIyorum demesI ve KeI AII`nIn NIIn
suuIIne HepsI de benden bIgnuI ve numusIu urkuduIuri usLiniz. Bende ne gIbI numussuzIuk
grdnz kI, bu ereIII Imden esIrgedInIz cevubini vermesI sIyusI LurIIImIzIn eIsuneIerI
urusinu gIrdI.
dumIur z6 ugusLosu z; ugusLosu bugIuyun gece suuL Le CebecI`dekI UmumIHupIsIune`nIn
YenIeIIr`e bukun cepIesInde gerekIeLIrIIdI. Ik oIuruk CuvIL Bey IdumedIIdI. dumkururini
duydugu zumun 'Demek byIe, yuzikIur oIsun!... dIyen uncuk meLuneLInI ve sogukkunIiIigini
kuybeLmeyen CuvIL Bey kurisi ve ogIu Osmun $Iur`i, duvunin bIr dIger sunigi HseyIn CuIIL
(YuIin) Bey`e emuneL eLLIgInI syIemI, gururIu ve serL udimIurIu Idum seIpusinu yrm, Ip
boynunu geIrIIIrken ZuImdr, bu zuIm, AIIuI`in IuneLI zuIImIn sLndedIr dIyerek
bugirmiLi.
K KIZ AM Dr. Nuzim Idum seIpusini grdgnde bIr un ok geIrmI ve sirLindun LerIer
bounirken EIendIIer bu meseIede kuLIyen uIukum ve sun`u LuksIrIm yok, vuIIuII, vuIIuII!
demILI. 'YenIbuIeII` NuII Bey`In son sz MIIIeL sug oIsun, vuLun puyIdur oIsun oImuLu.
'IIIbeII` HIImI de Ikm sogukkunIiIikIu dInIemI ve Idum seIpusinu ikurken de VuzIIenIzI
yupiniz. BenI usunIuru Iukkimi IeIuI edIyorum. AIIuI`u ismurIudik... demILI. zmIr`de usiIun
AImeL $kr oIuyindu oIdugu gIbI HIImI`nIn boynu du IpLen kurLuImu ve IkIncI kez Idum
edIImesI gerekmILI.
OIm ruporIurini BIenL EcevIL`In bubusi Dr. uIrI Bey dzenIedI. dum edIIenIer, uynen
zmIr`de oIdugu gIbI, uncuk duIu kisu sre (suuL ;.o`u kudur) IuIku LeIIr edIIdIkLen sonru
IupIsIunenIn uvIusunu gmIdIer. 1qo`II yiIIurdu, CuvIL Bey`In eI AIIye Hunim`in IsLegI ve
dnemIn CumIurbukuni CeIuI Buyur`in gIrIImI IIe mezurIur CebecI AsrI MezurIigi`nu
nukIedIIdI, uncuk IungI udu ve purseIIerde oIdugu uikIunmudi.
Kuru Kemul ve Abdlkudir'in AkIbetleri
HkmeL, suIkusL IuberInIn kumuoyunu duyuruImusindun ILIburen kuuk oIun Kuru KemuI`I
IIbur edenIere 1o bIn IIruIik bIr dI koymuLu. Kuru KemuI en son bIr zumunIur sLunbuI ue
MdrIg yupmi Enver Bey (AIpyrek) IIe kiz kurdeI VusIIye Hunim`in CerruIpuu
CumbuzIye MuIuIIesI`nde, TuLIi Kuyu Sokuk`LukI 1o numuruIi evInde kuIiyordu. #esmI LurIIe
gre, Kuru KemuI`In kuIdigi ev, z; Temmuz 1qz6 gn, MIIII KunLurIye $IrkeLI`nden NIyuzI`nIn
kendIsInI gemIyIe kuirmuk zere unIuLigi gmrk MuzIur`in IIburi sonucu suriIincu evIn
buIesIndekI Luvuk kmesIne sukIunmi, yukuIunucugini unIuyincu du GoId murku Lubuncusi IIe
InLIIur eLmILI.
K KIMAL'N L$KS 'KmesLe InLIIur` IIkuyesI dogru mudur bIImIyoruz. Ancuk Kuru
KemuI,IerIungI bIr LLIIuLi degIIdIr. 'Kk EIendI` dIye uniIun Kuru KemuI ('Byk EIendI`
TuIuL Puu`dir) kk esnuI ve zunuuLkur LekIIuLIurinin ve rgLn IeduI kunudinin ok
suygi duydugu bIr IsImdIr.Ayricu MusLuIu KemuI`Ie zeI bIr gemII vurdir. kIII bIr zumunIur
Sudruzum TevIIk Puu`yi kuirmuyi pIunIumiIur, II CunboIuL bozmuLur. (KemuI TuIIr,
zmIr`de usiIun smuII CunboIuL`in sonunu bu oIuyu bugIur.) Enver Puu`yi Idrerek yerIne
MusLuIu KemuI`I sudruzum yupmuyi pIunIuyun Yukup CemII`In Enver Puu`yu kuri Kuru KemuI
LuruIindun IImuye edIIdIgI syIenIr. ddIuIuru gre LLIIuLi nderIer 1Jz Kusim 1q18 gecesI bIr
AImun gemIsI IIe IkeyI Lerk ederken TuIuL Puu, Kuru KemuI ve Kuru VusiI beyIere gIzII bIr
LekIIuL kurmu emrInI verIr. OrgLn udi BuIu SuIL Bey`In IsLegI zerIne Kuru VusiI Bey ve Kuru
KemuI BeyIer`In udIurindun esInIenIIerek KurukoI oIur ve MIIII McudeIe`nIn IIk kiviIcimini bu
rgL ukur. Kuru KemuI`In ngIIIzIerce gLrIdg MuILu dnnde, gIer dengesIndekI
degIIkIIkIerI Iurk eLmedIgI ve bu LurIIenIn eLkIsIyIe, suIIp oIdugu gc uiri uburLuruk II
MusLuIu KemuI`e orLukIik LekIII eLmeye kudur gLrdg unIuiIir. Ancuk, muIkemeye ikuriImi
bIr Kuru KemuI`In bLn bu eskI deILerIerI umusinin MusLuIu KemuI`I ruIuLsiz eLmesI IILImuII
kuvveLIIdIr.
ANTIPL ABLLKAR ZIyu HurIL`In ukiI Iocusi oIdugu IddIu edIIen eskI Ankuru VuIIsI
AbdIkudIr Ise, resmI LurIIe gre z1 AgusLos 1qz6`du YununIsLun`u kumuk zereyken erkezky
yukinIurindukI IIIngos IILIIgI`nde yukuIunmi, nce sLunbuI EmnIyeL MdrIg`ne, urdindun
Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`ne ikuriImiLir. YenIIenen yurgiIumusi sonundu yIne Idumu muIkm
edIImI ve cezusi 1 EyII 1qz6`du, suuL z.oo`Le Ankuru`du InIuz edIImILIr. smeL nn yiIIur
sonru yIe yuzucukLir: EskI Ankuru VuIIsI AbdIkudIr, LLIIuL-TerukkI`nIn, MeruLIyeLLen
evveIkI IeduIIerIndendIr. AskerdIr. BIzIm siniILundir. 'AbdIkudIr-AnLep` dIye Luniriz. Son derece
enerjIk ve kururIi bIr udum. TemIz bIr udum. eLIn bIr IILIIuIcI, IILIIuI urkuduIurinu, IILIIuI
IIkIrIerIne bugIi. MeruLIyeLLen nce, en g zumunIurdu LLIIuL-TerukkI`nIn en gzde, en
gvenIIIr IeduIsI. ByIe bIr udum. AbdIkudIr, MIIII McudeIeye kurimudi. UzukLun LukIp edIyor.
BIImIyorum beIkI bu esnudu, urkuduIuriyIu bIr muceru IInde buIunmu oIubIIIr. zmIr
suIkusLiIuri IInde AbdIkudIr buIunsuydi, vuzIyeL ok LeIIIkeII oIurdu. BIr deIu LerLIbI bu kudur
dugiLmuyucukLi. Tek buinu du yupubIIIrdI... TerLIp ondun geIseydI bu II muLIuku bILIrIrdI.
(smeL nn, ctirclcr, c. , BIIgI YuyinIuri, 1q8;, s. z16.)
RuoI Orbuy'In Oluylu lgisi Vur mIydI?
Suvcinin 'Kuru eLe`nIn gIzII IIderI` dedIgI #uuI Bey 1o Muyis 1qz6`du 'LropIk muIuryu`
IusLuIiginin LeduvIsI IIn TBMM`den uy IzIn uImi ve kisu sre sonru VIyunu`yu gILmILI. zmIr
SuIkusLi gIrIImI orLuyu ikuriIdigindu ondru`du buIunun Dr. Adnun (Adivur) IIe eI HuIIde
EdIp`I zIyureL eLmek zere ondru`duydi. TBMM Bukuni Kuzim (OzuIp) Bey`In 'susL IuII` IIe
giyubindu LuLukIunmusi IIn kurur ikLigini beIIrLen LeIgruIinu verdIgI cevupLu KurdeIm Kuzim,
GuzI Puu`yu byIe bIr suIkusL Leebbs Ier LrI IiyuneLIn ve znLnn zerIndedIr. BenIm
byIe menIur bIr oIuy IIe IIIkIIendIrIImem Ise son derece zc ve IsubeLsIz bIr IIkIrdIr. BIz
senInIe omuz omuzu suvuLik, pek ok zumun bIrbIrImIzIn IuyuLini kurLurdik. Bunu byIe bIr
mekLup yuzubIImen IIn yu kuIunu sIIuI duyunmi oImusi, yu du ruIunu suLmi oImun gerekIr.
Ben bIrIncI IILImuIIn gerek oImusini dIIerIm. Ayricu LeduvIm IuIen srmekLedIr. Mebus oImum
sebebIyIe zuLen dokunuImuzIigim kuIdiriImudun LuLukIunmum mmkn degIIdIr demILI.
Kuzim Bey IkIncI mekLupIu 'susL` IuIInIn buIundugu durumIurdu dokunuImuzIigin
kuIdiriImusinu gerek buIunmudigini IddIu edInce #uuI Bey, 'sLIkIuI MuIkemesI Bukuni 'KeI` AII,
mecIIsIn orLusindu ArduIun MIIIeLvekIII 'DeII` HuIIL Puu`yi Lubuncu IIe vurup Idrdgnde veyu
IerI MuLbuusi`nin suIIbI CeIuI NurI (IerI) Bey`In kuIusini mecIIsIn orLusindu kirip, Imne
kusLeLLIgInde bIIe dokunuImuzIigi kuIdiriImudun yurgiIunumuz denIIerek nusiI kurLuriIdigini`
IuLirIuLuruk kendIsInIn, LeduvIde oIdugu IusLuneden nusiI 'susL` oIuruk LuLukIunubIIecegInI
soruyordu.
RALI BIY'N NL$L SonuLu, 1o yiI kuIebenLIIge muIkum edIIen #uuI
Bey, CumIurIyeL`In 1o. YiIi doIuyisiyIu 1q`Le ikuriIun uIIu rugmen TrkIye`ye dnmedI.
EnILesInIn Im ve uIIesInIn isrurizerIne, Temmuz 1q`Le dndkLen sonru MusLuIu
KemuI`Ie kuriIuip buIumuyun #uuI Orbuy, 1qq`du yenI cumIurbukuni smeL nn LuruIindun
KusLumonu mIIIeLvekIIIIgIne uduy gsLerIIdI. AduyIik duyurusundu sLIkIuI MuIkemesI
LuruIindun verIIen muIkmIyeL kururinin gerIye uIinmusinin, uruyu gIren uI kununIuri yznden
mmkn oImudigi uncuk, eger muIkeme Iude edIIebIIseydI, #uuI Orbuy`in muIukkuk beruuL
edecegI kunuuLIne vuriImi oIdugu beIIrLIIIyordu. YunI devIeL #uuI Bey`den muIcupu du oIsu
zr dIIIyordu. #uuI Bey`In bu zr kubuI eLLIgI, Kusim 1qq`du bugimsiz mIIIeLvekIII oIuruk
mecIIse kuLiImusindun unIuiIiyordu.
IAK BIY'N ASI Ancuk, zmIr SuIkusLi`nin bu kuIrumuni ZIyu HurIL`In kurdeI uIk
(Gnduy) Bey, q EyII-1 AruIik 1q6 LurIIIerI urusindu Dunc guzeLesInde yuyinIunun yuzi
dIzIsInde #uuI Bey`In MusLuIu KemuI`e suIkusL yupiIucugindun IuberI oIdugunu, #uuI Bey`In
oIuyi, Kuzim KurubekIr ve #eIe (BeIe) PuuIuru unIuLLigini, uncuk bu kIIIerIn IuberIn uydurmu
oIdugunu InundikIuri IIn ses ikurmumuyu kurur verdIkIerInI IddIu eLLI. uIk Bey oIuyi kesIn
LurII vermeden unIuLmiLi. KiIi AII Ise uniIurindu uIk Bey`In unIuLLigi oIuyin 1qz yiIinin IIk
uyIurindu yuundigini IIerI sryordu. Eger bunIur dogru Ise #uuI Bey ve urkuduIurinin, Ier
geen gn dIkLuLrIge bIruz duIu yukIuLigini dndkIerI MusLuIu KemuI`In guyrI meru
yoIIurdun suI dii edIImesI IILImuIInden ok ruIuLsiz oImudikIurini syIeyebIIIrIz. Bu du guyeL
normuI grIyor, nk ne de oIsu, onIur du LLIIuLiIurIu uyni IumurdundiIur.
BTRRKIN AsIindu, LLIIuLiIurIu KemuIIsLIer uyni IdeoIojIk, kILreI ve sIyusI cemuuLIn
yeIerIydIIer. Benzer IdeuIIere, benzer rgLIenme modeIIne suIIpLIIer. MIIII McudeIe`nIn
rgLIenmesInde LLIIuLiIurin nemII roIIerI oImuLu. DuIusi MusLuIu KemuI IIe TC nderIerI
urusindu en uzindun IIn buindu beIII bIr ILLIIuk vurdi. Ancuk, sre IInde buzi LLIIuLiIur
MusLuIu KemuI`In ekIbIne duIII oIurken, buziIuri eskI IIderIerIne bugIiIikIurini srdrdIer. BIr
kismi Ise sIumci-BoIevIk ukimIurdun eLkIIenerek sIvIIIeLIIer ve yereIIeLIIer. Ancuk LuruIIur
urusindu IdeoIojIk uyriIikIurdun zIyude IkLIduru kImIn suIIp oIucugi konusundu uLimu vurdi.
MusLuIu KemuI, usker zuIerIn kuzuniImusindun sonru IIerIde sIyusuI rukIp oIuruk orLuyu ikmusi
mmkn Lm dInI, eLnIk ve sIyusI unsurIuri eLkIsIz IuIe geLIrmeye gIrILI. zmIr SuIkusLi gIrIImI,
MusLuIu KemuI`In oLorILesInI LeIdIL eden eskI LLIIuLi kudroIurin, buzi IkIncII LLIIuLi
kudroIurdun oIuun sLIkIuI MuIkemeIerI uruciIigiyIu, Iukuk dii ynLemIerIe LusIIye edIImeIerI
IIn uygun bIr zemIn oIuLurdu. Bu I yupiIirken, CH`ye kuri TpC`yI kurmuyu creL eden MIIII
McudeIe puuIurinu ve muIuIeIeL eLmeyI dnen buku unsurIuru du gereken gzdugi
verIImILI. 'uLIuk sesIer` susLuruIdukLun sonru 'Lek IIderJLek purLI` dzenInIn LuIkIm edIImesIne
geIIdI.
GeneI kuni, zmIr SuIkusLi`nin esus oIuruk ZIyu HurIL, eskI Ankuru VuIIsI AbdIkudIr ve zmIL
MIIIeLvekIII AImeL $kr`nn pIuni oIdugu yoIundudir. Ancuk Ankuru`nin suIkusLiIur urusinu
sizdirdigi GIrILII $evkI, Suri EIe EdIp, NucIye NImeL, Kr Isun gIbI udumIuri uruciIigiyIu Ier
eyden Iuberdur oIdugu IuIde gIrIImI kusLen engeIIemedIgInI dnenIer vurdir. HuLLu duIu
IIerI gIdIp, byIe bIr suIkusL gIrIImInIn usIindu oImudigi, bu IIn MIIII McudeIe puuIurinin ve
LLIIuLiIurin MusLuIu KemuI`e bIuL eLmeye yunumuyun kesImIerInI ve LusIIye eLmek IIn zeI
oIuruk rgLIendIgInI IddIu edenIer de vurdir. Bu gre yukin durdugu unIuiIun KemuI
TuIIr, K:rt Kcn:n: (LIukI YuyinIuri, zoo) udIi romunindu ZIyu HurIL`In sLIkIuI MuIkemesI
Bukuni 'KeI` AII`den KiIi AII vusiLusiyIu bIn IIru uIdigini syIer ve devum eder: MIdem
buIundi benIm, bu bIn IIrudun...Ne demek bIn IIru... ZIyu HurIL gIbIIerInden yz serserInIn
kun puIusi...Neden ikurir verIrIer? DeIIrdIIer mI? Bu IerII bIr yiIdir 'suIkusL` dIye bugiruruk
gezIyor. Bursu`dukI Sugir SuILun duydu. Ankuru`dukI Sugir Puu duymuz mi? (s.8)
IgInLIr, KiIi AII uniIurindu bu IddIuyi dogruIur. TuIuI degII mI? Bu suIkusL oIuyindun bIrku
gn nce AIyon MIIIeLvekIII AII Bey`Ie (eLInkuyu) sLunbuI`u geImILIk ve TokuLIiyun OLeII`nde
kuIiyorduk. BIr subuI ZIyu HurIL geIdI. BIrIncI MecIIs`LekI urkuduIigimizu duyunuruk, yupLigi
kk buzi LIcurI IIerI IIn benden yurdim IsLedI. Bunkusi`ndun kendIsIne bIn IIruIik kredI
verIImesIne uruciIigimi rIcu eLLI. uIk Bey`Ie urumizdu konuLuk. ByIe bIr yurdim beIkI onu isIuI
eder, zurursiz IuIe geLIrebIIIrdI. Bu nedenIe IsLegInI yerIne geLIrdIk. BeIkI de cebIndekI o bIn
IIru, uruciIigimizIu Bunkusi`ndun uIdigi puruydi der. (Kili Ali'nin Anilcri, s. q1) Bu suLirIuri
okudukLun sonru, ZIyu HurIL`In Idum seIpusinu gIderken neden KiIi AII nerede? dIye
bugirdigini unIumIundirubIIIrIz. PekI, KiIi AII neden kuIubuIigin urusinu kerek sukIunmiLir?
Bukin ILe onu bIImIyoruz...
TA#H DETE# zz.o6.zoo8
Aye Hr
zmIr SuIkusLi ve muIuIeIeLIn LusIIyesI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

KANLN IAKAT HLKLK IGL CumIurIyeLIn IIk dnemInde rejIme muIuIeIeL

edenIerIn LepesInde 'DumokIes`In KiIici` gIbI suIIunun sLIkIuI MuIkemeIerI, kununIu kuruIdukIuri
IIn yusuIdiIur uncuk IukukI degIIIerdI. nk, muIkeme IeyeLI IukukuIurdun degII, mecIIs
yeIerI urusindun oy okIuguyIu seIIIyordu. SunikIurin uvukuL LuLmuIuri, uIIL ugirmuIuri veyu
LemyIze gILme IukIuri yokLu. SunikIur geneI Iukuk prensIpIerInIn LersIne, susuz oIdukIurini
IspuLIumukIu ykmIydIer, bunu yupincuyu kudur suIu kubuI edIIIyorIurdi. KururIur deIIIIere
gre degII, Ier uidun 'sorumsuz` kiIinmi oIun IukImIerIn vIcdunI kunuuLIne gre verIIIrdI ve
LemyIz edIIemezdI. VerIIen cezuIur (Idum duIII) derIuI InIuz edIIIrdI. uuIIyeLLe buIundukIuri
dnemde 6; bIn kIInIn yurgiIundigi ve (usker kuukIuri IurI) yukIuik 1.;oo kIInIn Idumu
muIkm edIIdIgI sLIkIuI MuIkemeIerI q MurL 1qz;`de Iukuken sonu erdIIer uncuk kuruIu
kununu ve ekIerI 1qqq`e kudur yrrIkLe kuIdi.
KISSAAN HSSI MunevI eLkIIerI gnmze kudur sren bu muIkemeIerIn grdg en
nemII duvu 1q HuzIrun 1qz6`de zmIr VuIIIIgI`ne yupiIun bIr IIburIu orLuyu ikun ve LurIIe zmIr
SuIkusLi oIuruk geen oIuyin zunIiIurinin yurgiIunmusiydi. Duvu, CumIurIyeLIn IIk muIuIII purLIsI
TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`nin HuzIrun 1qz`de, $eyI SuId syuni IIe IIIkIIendIrIIerek
kupuLiImusindun sonru muIuIIIIere kuri verIIen mcudeIenIn son uumusini LekII eLLI. SuIkusLu
kuriunIuri cezuIundirmuk buIunesIyIe yurgiIumunin erevesI yIesIne genIIeLIIdI kI, IkI uy
IInde MusLuIu KemuI`e muIuIeIeL eden Lm kudroIur LusIIye edIIdIIer. SIsLemIn IIIkIerIne IIemI
Iukuk diiIigin kkenIerInI kuvrumuk uisindun bu duvunin nemII oIdugunu dndgmden
bu IuILu z6 HuzIrun-1 Temmuz 1qz6 urusindukI zmIr yurgiIumuIurini, nmzdekI IuILu Ise z
AgusLos-z6 AgusLos 1qz6 urusindukI Ankuru yurgiIumuIurini eIe uIucugim. Meruk edIImesIn,
'ErmenI MeseIesI` ve 'urIvIer` konusunu unuLmu degIIIm...
GRTL MOTORCL $IVK'NN HBARI HuIkin nubzini LuLmuk umuciyIu bIr yurL
gezIsIne ikmu kururi uIun MusLuIu KemuI, 8 Muyis 1qz6`du Ankuru`dun uyriIip Konyu, Tursus ve
MersIn `e geImI, Tuucu Bucugi`ndukI IILIIgInde be gn kuIdikLun sonru, 16 muyisLu Adunu`yu,
18 muyisLu Lekrur Konyu`yu, zo Muyis 1qzo`de Bursu`yu, 1 IuzIrundu du BuIikesIr`e gemILI.
Tum 1q IuzIrundu zmIr`e dogru yoIu koyuIucugi sirudu zmIr VuIIsI Kuzim (DIrIk) Bey`den bIr
LeIgruI uImiLi. TeIgruILu chs-idetletlerine lcri tertip edildii cnlcilcn 2el':ncne bir
s:ilcst teebbusu ortcc ilcril2i old::ndcn zmIr`e IurekeLIerInIn erLeIenmesI rIcu
edIIIyordu.
VuIIIIge yupiIun IIburu gre eskI uzIsLun Mebusu ZIyu HurIL, eskI LLIIuLi subuy Suri EIe EdIp
ve LeLIkI KemeruILi`ndu MusLuIu KemuI`I IdrmeyI pIunIiyorIurdi. SuIkusLiIuri Sukiz`u
kuirucuk oIun GIrILII moLorcu $evkI, suIkusL gn yukIuirken, Suri EIe EdIp`In gIzIIce sLunbuI`u
gILmesInden pIeIenerek oIuyi IIbur eLmILI GIrILII $evkI`nIn verdIgI bIIgIIer iigindu IIk
LuLukIunun GuIIurzude OLeII`nde kuIun ZIyu HurIL oIdu. AdII Kisim AmIrI MeImeL AII
Bey`In tesli2 ol te derhcl ccc lcllLuIImuLinu II kuri koymudun uyun ZIyu HurIL,
memurIuru kuryoIusinin uILindukI bombuIurIu sIIuIIuri kendI eIIerIyIe LesIIm eLmILI. GuIIp Puu
OLeII`nde kuIun LeLIkIIer opur HIImI, uz smuII ve Grc YusuI du benzer ekIIde
yukuIunmiIurdi. Suri EIe EdIp Ise sLunbuI`du BrIsLoI OLeII`nde LuLukIunmiLi.
ANAMII OLMAYAN YOK Bu undun ILIburen byk bIr LuLukIumu kumpunyusi
buIudi. Buzi kuynukIuru gre 1o kII oIuyIu IIgIII oIuruk sorguIundi. ZunIiIurin IIudeIerInden mI
yoksu bu II muIuIIIIerIn LusIIyesI IIn IyI bIr IirsuL oIuruk gren buzi yeLkIIIIerIn kuLkiIurindun mi
orLuyu ikLigi beIII oImuyun senuryoyu gre, suIkusL IIkrI eskI Ankuru VuIIsI AbdIkudIr`den
ikmi, AbdIkudIr meseIesI eskI uzIsLun Mebusu ZIyu HurIL`e umi, SuILunuL`in kuIdiriImusi
ve TopuI Osmun`in IdrImesI oIuyIurindun doIuyi MusLuIu KemuI`e yiIIurdir IusumeL besIeyen
ZIyu HurIL, IkLIduri Lekrur eIe geIrmek IsLeyen LLIIuLiIurin eskI MuurII Nuziri, zmIL
MIIIeLvekIII $kr Bey`Ie Lemus kurmuLu. $kr IIkrI LLIIuLiIurin ue Nuziri 'Kuru` KemuI`e
umiLi. ZIyu HurILbIr yundun du eskI LLIIuLi IeduIIerden opur HIImI, uz smuII IIe Grc
YusuI`u rgLIemILI. eLeye duIu sonru MusLuIu KemuI`In Sumsun`u gIden Bundirmu
Vupuru`ndun yoI urkudui MIruIuy 'Ayici` ArII Bey de kuLiIucukLi. EkIp, suIkusL IIn nce unkuyu
kk cIvurini, duIu sonru TBMM bInusi IIe HeyeL-I VekIIe`nIn LopIundigi bInuyi, urdindun
AnudoIu KuIb IIe Trk Ocugi bInusini dnm uncuk Ier yerIn bIr kusuru orLuyu ikincu
suIkusLiIur ynIerInI sLunbuI`u evIrmIIerdI. MusLuIu KemuI sLunbuI`u gILmeyInce bu pIun du
yuLmiLi. MusLuIu KemuI`In Bursu`yu gIdecegI IuberI duyuImu, keII IIn uz smuII yuninu eIm
dIye LuniLLigi NucIye NImeL IsImII bIr kudini uIuruk Bursu`yu gILmILI. Bursu`nin suIkusL IIn uygun
oImudigi unIuiIincu son oIuruk MusLuIu KemuI`In gIdecegInI duydukIuri zmIr`de kurur
kiImiIurdi.
KIMIRALTI'NA PLSL SuIkusL, BuoLuruk`Iu YemI urisi`ndun geIen sokukIurin,
KemeruILi`ndu HkmeL CuddesI IIe bIrIeLIgI mevkIde yupiIucukLi. Burudu yoI duruIdigi IIn
MusLuIu KemuI`In uruci yuvuIuyucuk, drL yoI ugzindu NurI udIi bIrInIn LuIuIIye dkkunindu
pusu kurun uz smuII ve Grc YusuI LubuncuIuri IIe uLe edecekIer, gerekIrse bombu
kuIIuniIucukIurdi. BuuriIi oIunmuzsu ZIyu HurIL uLe edecek ve Iemen oLomobIIe bInerek
burudun uzukIuucuk, GIrILII $evkI`nIn moLoruyIu Sukiz Adusi`nu kuucukIurdi. Ancuk MusLuIu
KemuI bIIInmeyen bIr nedenIe zmIr`e geIIInI bIr gn erLeIedI ve pIun duIu nce unIuLLigimiz
ekIIde orLuyu ikLi.
BOMBACI KAIN KM? MusLuIu KemuI 16 IuzIrundu zmIr`e geIdI ve NuIm PuIus OLeII`ne
yerIeLI. SuIkusL gIrIImI erLesI gn kumuoyunu uikIundi ve byk bIr InIIuI yuundi. 1q
IuzIrundu MusLuIu KemuI BenIm nuIz vcudum bIrgn eIbeL Lopruk oIucukLir, IukuL TrkIye
CumIurIyeLI IIeIebeL puyIdur kuIucukLir dIye bILen nI mIukuLini verdI.
zz IuzIrundu MusLuIu KemuI`In svIreII sunuLi ve guzeLecI EmIIe Hderbrund`u syIedIkIerI Ise
gerekLen kuIu kuriLirici IdI: ..YoIumu yerIeLIrIIen bu kuLIIIerden bIr grup benI ve muIyeLImI
Luiyucuk oLomobIIIere eI bombuIuri yugdirucukIurmi. HuLLu duIu du IIerI gILLIIer ve yiIIurdir
benIm duvumIu zdeIemI, benIm sudik bIr sIyusuI urkuduim oImu, zumun zumun du
dunimunIigimi yupmi bIr kudini IgIuI eLLIIer. Bu kudini, uIdigimdu puLIuyucuk ve eLruILukI
IerkesI yok edecek, IIne bombu sukIunmi bIr bukeLI bunu sunmuk menIur grevInI kubuI
eLLIrmIIer. KL yoIu sevk edIImI oIun bu kudin merIumeLe IuyikLir. nk vuLunin IyIIIgI IIn
byIece kendI cunini du Iedu eLmeye kundiriImiLir... Amu onun suIkusLLekI roI uIIedIIecekLIr,
nk vIcduninin drLmesIyIe, benIm nIyeL eLLIgIm gezIyI IpLuI eLmeme eI verecek kudur
zumunindu yeLkIIIIere ILIruILu buIunmuLur. (AkLurun MeLe Tunuy, os AngeIes TImes
Temmuz 1qz6, Tcrih te Topl:2, Suyi , Muyis 1q88, S. )
MIukuL kuIu kuriLirici IdI nk, VuIIIIge gre IIburi GIrILII $evkI yupmiLi. MusLuIu KemuI Ise
'yiIIurdir duvusiyIu zdeIemI bIr kudin`dun sz edIyordu. O yiIIurdu pek ok kII HuIIde
EdIp`Len (Adivur) pIeIenmILI. DuIu sonru bu kudinin uz smuII IIe Bursu`yu keII yupmuyu
gIden NucIye NImeL oIdugu syIendI. Ancuk bu kudinin ne zumun ve nusiI MusLuIu KemuI`In
'sIyusuI duvu urkudui`, IuLLu 'zumun zumun dunimuni` oIdugu konusu IIbIr zumun uikIigu
kuvumudi.
TIRAKKPIRVIRCLIR TLTLKLANIYOR OIuyu gerI dnersek, suIkusL IuberInI
uIun Bubukun smeL Puu durumu derIuI Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`ne bIIdIrmI, zeI bIr LrenIe
Ankuru`dun yoIu ikun MuIkeme HeyeLI, 1; HuzIrun 1qz6`du zmIr`e geImILI. Ancuk, IeyeL duIu
yoIu ikmudun, $eyISuId syuni IIe IIIkIIendIrIIerek bIr yiI nce kupuLiIun
TerukkIperver CumIurIyeL irkusi (TpC)yeIerInIn LuLukIunmusi IIn emIr vermILI. nk
IddIuIuru gre, Suri EIe EdIp, suIkusLi PurLInIn UmumI HeyeLI`nIn pIunIudigini syIemILI. 1qzq
TekIIuL-i EsusIye Kununu`nun mIIIeLvekIIIdokunuImuzIigini dzenIeyen 1;. MuddesI uiku
Ignenerek LuLukIununIur urusindu MIIIz McudeIe`nIn nder kudrosundun Kuzim KurubekIr, AII
uuL (Cebesoy), #eIeL (BeIe), CuIer Tuyyur (EgIImez), BekIr SumI (KunduI) ve #L puuIur
IIe TpC`nIn mIIIeLvekIIIerI ve LLIIuLiIurin MuIIye Nuziri CuvIL Bey vurdi. (BIr IuLu yupiImi
ve TpC KusLumonu Mebusu HuIIL Bey`In LuLukIunmusi unuLuImu, onun yerIne muIuIeIeLIe II
IIgIsI oImuyun Erzurum Mebusu Cuzim Bey LuLukIunmiLi.) ddIuIuru gremoLorcu $evkI`nIn
oIuyu kuriLirdigi eskI bubukun #uuI (Orbuy) Bey, bIr sre nce 'sugIik nedenIerI yznden`, Dr.
Adnun Adivur Ise Lum o gnIerde 'LesudIen` runsu`yu gILLIkIerInden LuLukIunmukLun
kurLuImuIurdi. Kuru KemuI IIe eskI Ankuru VuIIsI AbdIkudIr Ise kumiIurdi.
SMIT PA$A'NIN MLAHALIS Ankuru ELIIk`LekI evInden upur Lopur uIinun Kuzim
KurubekIr,muIkeme gnne kudur, zmIr EmnIyeL MdrIg`nn uIL kuLindu, penceresI
demIrIerIe kupuIi bIr odudu yer IILesInde yuLiriImiLi. smeL Puu, orLudu cIddI bIr kuniL oImudun
MIIII McudeIe`nIn nderIerInIn soruLurmusiz, kuniLsiz LuLukIunmusinin bIr skunduI oIucugini
syIedIyse de sudece Kuzim KurubekIr`In serbesL birukiImusini sugIuyubIImILI. Amu MuIkeme
HeyeLI nn`y muIkeme kururini engeIIemek suuyIu LuLukIumukIu LeIdIL eLmILI. Durumu
kendIsIne ukLurun smeL nn`ye MusLuIu KemuI`In 'sLIkIuI MuIkemeIerI bugimsizdir,
kururIurinu kuriumum` demesI smeL nn`nn ukIinu buini geLIrmI oImuIi nk bubukun,
zz IuzIrundu MecIIs LuruIindun sLIkIuI MuIkemesI`ne verIImI oIun yeLkIIerIn yerInde oIdugunu
unIudigini, Kuzim KurubekIr`In LuLukIunmusini uygun buIdugunu, muIkemenIn vuLun ve
cumIurIyeL IIn yupLigi uIimunin Trk MIIIeLI IIn IuyirIi bIr uduIeL rnegI oIucuginu Inundigini
beIIrLen LeIgruIi ekmI ve muILemeIen sIyusI IuyuLini kurLurun nemII bIr munevru yupmiLi.
'rt Aliler ivunI' buIndu
ZunIiIur, SuIkusLiIur`, 'OnIurIu IIkIII OIunIur` ve 'EskI LLIIuLiIur` oIuruk e uyriImiLi. qq
kIIIIk IIk IkI grubun yurgiIunmusinu z6 HuzIrun 1qz6 cumurLesI gn MIIII KLpIune`nIn
yunindu buIunun EIIumru SInemusi`ndu buIundi. MuIkemenIn bukunIigini AIyonkuruIIsur
MIIIeLvekIII 'KeI` AII (eLInkuyu), suvciIigini DenIzII MIIIeLvekIII NecIp AII (Kku), yeIIkIerInI
GuzIunLep MIIIeLvekIII 'KiIi` AII, Aydin MIIIeLvekIII Dr. #eIL (GuIIp), yedek yeIIgInI de #Ize
MIIIeLvekIII 'uz` AII (ZirI) beyIer yupiyordu. MuIkeme IuIk urusindu, AII udIi drL yesInden
doIuyi 'DrL AIIIer DIvuni` oIuruk udIundiriImiLi.
ZYA HLR$T'N SAVLNMASI Bu zunIi ZIyu HurIL szI suvunmusindu Ben (Suvcinin
IddIu eLLIgI gIbI) TekIIuL-i EsusIye Kununu`nu LugyIr veyu LudIIe Leebbs eLmedIm. Byk MIIIeL
MecIIsI`nI vuzIIeIerInI IIuden men eLmek de IuLirimdun gememILIr. YuIniz suIkusL yupucukLim.
MuIukemem esnusindu du bunun subIL oIdugunu grdnz. BenI uncuk Cezu Kununu`nun q6.
muddesIne gre cezuIundirubIIIrsInIz. O du udur: SuIkusL IIkrI LuIukkuk eLmemIse... crm bIr
seneden eksIk oImumuk zere kuIebenLIIge LuIvII oIunur. Ben suIkusLi... yupLikLun sonru
IkmeLI devIrmek, mecIIsI vuzIIeden meneLmek IsLeseydIm, memIekeLLen bIr LuruIu uyriImuz
burudu kuIirdim. HuIbukI sIz de unIudiniz. Ben Sukiz`u kuucukLim. HIusu, kunun surIILIr.
Kununun suruIuLen cezuIundirdigi IIIIIerden muudu IIbIr sureLIe cezu verIIemez
demILI.s(erIdun KundemIr, z2ir S:ilcstinin uzu, C., EkIcII TurII YuyinIuri, 1q, s. 1o.)
ZIyu HurIL
uyricu #uuI Bey, Kuzim KurubekIr ve AII uuL Puu IIe bu konuyu II konumudigini du
beIIrLmILI.
TeLIkIIer Grc YusuI uz smuII ve opur HIImI uIduLiIdikIurini syIeyerek uIIedIImeIerInI
IsLemIIerdI. Suri EIe EdIp oIuyi CeIuI (Buyur) Bey`e IIbur eLmek IIn sLunbuI`u gILLIgInI syIemI
umu neden IIburi yupmudigini uikIuyumumiLi. ogu mIIIeLvekIII oIun dIger sunikIur du susuz
oIdukIurini syIemIIerdI.
PA$ALARIN ASI ErLesI gnk ceIsede yurgiIunun 'MIIII McudeIe PuuIuri` IkmeLIn
zuLen, MusLuIu KemuI`e yneIIk bIr suIkusL IuzirIigindun Iuberdur oIdugunu, IuLLu suIkusLiIurin
urusinu emekII jundurmu yzbuisi Suri EIe EdIp`I sokLugunu syIedIIer. mu eLLIkIerI, suIkusL
gIrIImInIn kendIIerInI suIumuk IIn kusLen nIenmedIgIydI. HukIkuLen de, Suri EIe EdIp
durumudu 'benIm bu konudukI IIzmeLIerIm dIkkuLe uIinmudi` dedIgInde, muIkeme bukuni
LuruIindun serL bIr ekIIde susLuruImuLu. Kuzim KurubekIr`Ie MuIkeme Bukuni KeI AII urusindu
TpC konusundu ikun LurLimuIurin duvunin bIr suIkusL duvusi oImuyip bIr sIyusI duvu oIdugunu
gsLermesInden endIe eLLIgI unIuiIun MusLuIu KemuI, MuIkeme IeyeLInI buIo buIunesIyIe
konukIudigi eme`ye ugirmi ve ok ugir ekIIde uzurIumiLi. ddIuIuru gre muIkeme kuruIu,
pencereden uLIuyip kImseye grnmeden zmIr`e dnmL.
8 LemmuzdukI durumudu suvci oIuyin IkI yz oIdugunu, bIrIncI yzde CumIurbukuninu
yneIIk suIkusLin, IkIncI yzde Ise 'eskI LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn IIerI geIenIerInIn
oIuLurdugu Kuru eLe`nIn IkmeLI devIrme pIunIurinin` oIdugunu syIeyerek, yurL diindu oIun
#uuI Bey, Dr. Adnun Bey IIe LLIIuLiIurin MuIIye Nuziri CuvIL Bey`In Ankuru`du yurgiIunmusini
IsLemILI. Bu LekIII kubuI edIIerek dokuz kIInIn dosyusi uyriIdi ve kurur uumusinu geIIdI.
KARAR AIKLANIYOR 1 Temmuz 1qz6 gnk durumudu, $eyI SuId syuni`ndun
buIuyuruk bIr sIyusI degerIendIrme yupiIdikLun sonru kurur uikIundi. kIsI (eskI ue Nuziri Kuru
KemuI ve eskI Ankuru VuIIsI AbdIkudIr Bey) giyubindu oImuk zere 1 kIIye, cumIurbukuninu
suIkusL dzenIemekLen degII, 'Anuyusu`nin bIr kismini veyu Lumumini ve MecIIs`I kuIdirmuyu
uIiunIuru veyu bu II cemIyeL kururuk yupunIuru Idum cezusi verIIIr` dIyen Cezu Kununu`nun .
ve ;. muddeIerI uyurincu Idum cezusi verIIdI. dumu muIkum edIIenIer eskI uzIsLun MIIIeLvekIII
ZIyu HurIL ve udumIuri uz smuII, Grc YusuI, opur HIImI, IsLIIburuL yzbuisi Suri EIe EdIp,
zmIL MIIIeLvekIII AImeL $kr Bey, SuruIun MIIIeLvekIII AbIdIn Bey, sLunbuI MIIIeLvekIII smuII
CunboIuL, Erzurum MIIIeLvekIII #L Puu, Trubzon MIIIeLvekIII HuIiz MeImeL Bey, EskIeIIr
MIIIeLvekIII MIruIuy ArII Bey, emekII buyLur #usIm
Suvci, buIungiLu #L Puu, smuII CunboIuL ve HuIIs TurguL Iukkindu 'suIkusL pIunindun
IuberIerI oIdugu IuIde IkmeLI bIIgIIendIrmemek suundun 1o`u yiI krek cezusi` LuIep eLLIgI
IuIde, bu kIInIn kendIIerInI suvunmuyu kuIkimuIuri zerIne cezuIurini Idumu evIrmILI.
GIrILII $evkI Iem beruuL eLLI Iem de 6.oo IIru puru dI IIe LuILII edIIdI. uz smuII IIe Bursu`du
keII yupun ve byk IILImuIIeMusLuIu KemuI`In Hderbrund`u verdIgI mIukuLLukI gIzemII
bombuci NucIye NImeL Ise beruuL eLLI. Bu kurur, onun du Suri EIe EdIp gIbI poIIs ujuni oIdugu
pIesInI yuruLiyordu.
MIIII McudeIe puuIuri du beruuL eLLIIer. BuziIuri bu kururdu MusLuIu KemuI`In puuIuru yeLerII
dersIn verIIdIgIne kunuuL geLIrerek, gerI udim uLmusinin puyi vurdi. BuziIuri Ise Kuzim KurubekIr
yurgiIunirken, muIkeme suIonunu doIdurun nIIormuIi subuyIurin ve zmIr semuIurindu uIuk
uu yupun uukIurdun uLiIun 'Kuzim KurubekIr susuz` yuziIi kugiLIurin roI oIdugunu syIedIIer.
NILekIm puuIurin beruuL kururi uikIundigindu Iem muIkemede, Iem de diuridu byk
LezuIruL yupiImiLi.
Son NeIeste AcI Szler
dumIur, 1J1q Temmuz 1qz6 gn geceyurisi buIumi, suuL o`e kudur srmL. ZIyu HurIL,
uz smuII, Grc YusuI ve opur HIImI suIkusL yupmuyi pIunIudikIuri GuIIurzude OLeII`nIn
kesInde, dIgerIerI HkmeL Meyduni, Suri KiIu`nin n ve Depuruk cIvurindu Idum
edIImIIerdI.
ZIyu HurIL, ...IrrIyeLsIz bIr memIekeLLe yuumukLunsu, numusuyIu Imek duIu IuyirIidir
dIyerek Idum seIpusinu yrrken KiIi AII burudu mi dIye sormuLu. KiIi AII de grnmemek
IIn yere meImILI. CeIIuL AII`nIn Amun beyIm... vukIL geIyor, ubuk oI densIzIIgIne AceIen
ne be kuzum, LeIu eLme... Iecek ben degII mIyIm? GIdIyorum ILe... HudI AIIuIuismurIudik dIye
cevup verdIkLen sonru sogukkunIi bIr eduyIu seIpuyu yneImILI.
YOLCL YOLLNA GIRIK uz smuII seIpuyi grnce Vuy unusini, bu Iu? Ben de buku
ey zunnedIyordum. Bunu ok seyreLLIm... IudI yIeyse guyreL bIzden kuvveL sIzden. Amu Lez
oIun, cunimi ok uciLmuyin, IpImI boguzimu IyI geIrIn... demILI. Grc YusuI`un son szIerI,
Yuzik degII mI bunu? NIIn byIe yupiyorsunuz? BenI uIIedIn... oImu, buyLur #usIm YoIcu
yoIundu gerek... IukIi Iuksiz gIdIyoruz ILe... Ne dIyeyIm, mukudderuL... MemIekeL seIumeL
buIsun demekIe yeLInmILI. Ayici ArII, MusLuIu KemuI`e IILuben YIrmI yiIIik urkuduinizim.
BIrok meydun muIurebesInde sIze Iedukurune IIzmeL eLLIm. OIme yukIuLigim u dukIkuIurdu
benI uIIedecegInIze emInIm ekIInde bIr mekLup yuzdikLun sonru kendIsIne yukIuun Imumu
...Ben bIIIrIm yupucugim II. ekII IIne buk sen dIyerek seIpuyu ikmiLi.
smuII CunboIuL Idum Iermunini sogukkunIicu dInIemI ve Huy Iuy demekIe yeLInmILI. HuIIs
TurguL ocukIurimu syIeyIn kuLIyen sIyuseLIe ugrumusinIur. OkusunIur uIisinIur, IIkIr udumi
oIsunIur. Yuusin meIkrem. PuyIdur oIsun TrkIk!... dIye bugirmiLi.
K KIZ LMIK $kr Bey`In IkI kez Idum edIImesI gerekmILI, nk IIk
seIerde boynundukI Ip kopmu ve yuri I IuIde sunduIyeden yere yuvurIunmiLi. Son
neIesInI, epey dIrendIkLen sonrukI IkIncI denemede vermILI. ZIyu HurIL`In bIIe oIuyu
kuriLigini syIemedIgI AbIdIn Bey, syIeyecek bIr eyInIz vur mi sorusunu Huyir
syIenecek eyIerIn IepsInI syIedIm. AnIuLumudim. $ImdI neIsLersenIz yupin. KuvveL
sIzde demI, uncuk Idum yerIne InLIIurinu IzIn verIImesInI IsLemILI.
Suri EIe EdIp CeIIuL AII`ye BenI IuzIu ezIyeLe sokmu, eIInI ubuk LuL demILI. HuIiz MeImeL Ise
ZuIm IIe yupiIun bInu puyIdur oImuz! dIye bugirmiLi. #L Puu gzIerInden bouIun yuIuri
uikIumuk IIn Korkumdun degII... Hurp meydunIurindu bIn deIu Ime ggs gerdIm... IukuL
gzIerImI bIIe kirpmudim. OImn byIesI kuIredIyor Insuni, ne oIur benI kurunu dIzIn! ...ve
bIIIn kI musumum... bIr IuLunin kurbuniyim... demILI.
dum edIIenIer suuL 1o`u kudur seIpuIurdu birukiImi, ukin ukin geIen eIIr IuIkinu LeIIr
edIImIIerdI. Sonru nce KurunLInu`dukI Merkez HusLunesI`ne orudun du zerIndekI eyuIur
uIinuruk KudIIekuIe cIvurindukI KokIucu MezurIigi`nu gmImIerdI. ByIece muIuIeIeLIn
LusIIyesI srecInIn IIk perdesI byk buuri IIe LumumIunun LusIIye srecInIn dogrudun
LLIIuLiIuri IedeI uIun IkIncI perdesI z AgusLos 1qz6`du Ankuru`du uiIucukLi...

TA#H DETE# o8.o6.zoo8
Aye Hr
HuydI, Iep bIrIIkLe: KrLe`ye zgrIk!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

DIyurbukir Sur BeIedIyesI Bukuni AbduIIuI DemIrbu Iukkindu beIedIyecIIIk IIzmeLIerInI

Trke`nIn yuni siru, KrLe, Zuzucu, ErmenIce, SryunIce, Arupu gIbI yereI dIIIerde vermeye
kurur verdIgI IIn DemIrLu beIedIye bukunIigindun uIinmiLi. Ardindun DTP`II be mIIIeLvekIII
Iukkindu KrLe konuLukIuri IIn IezIeke dzenIendI. Su kubuI edIIen konumuIur urusindu
'bunu su geLIrIn` unIuminu geIen 'JI mIn re uv bnIn` cmIesI bIIe vurdi. DIyurbukir`dun 1;
kuruIuun Bubukun`i zIyureLI sirusindu Ben bIgenIn ekonomIk sorunIuri oIdugunu bIIIyorum.
Buyurun sIzI bu erevede dInIemek IsLIyorum dIyen Bubukun`u Huyir, dII, kILr ve kImIIk
sorunu du vurdir, suyin bubukun! dIyen DIyurbukir Buro Bukuni SezgIn TunrikuIu`nu
Bubukun`in YuIun syIyorsun. Dogru konumuyorsun. Sen DIyurbukir`du du uyni eyIerI
yupLin demesI gIbI vuIIm bIr oIuy yuundi umu kImseden LepkI grmedI.
ASMLASYON NSAN SLLLR . Ardindun AKP sLIure TopIunLisi`ndu MurdIn
MIIIeLvekIII MeImeL HuIIL DemIr, unudIIde egILIme IzIn verIImesI, bu erevede KrLe egILImIn
nnn uiImusini LuIep eLLIgInde Bubukun Erdogun, KrLe egILIme IzIn veremeyIz. BunIur
Iussus konuIur. Bu konuIurdu ok dIkkuLII oImuIiyiz. BunIur IkeyI bInmeye gLrecek
konuIurdir dIyerek DemIr`I uzurIudi. HuIbukI, TrkIye`nIn uncuk zooo yiIindu ImzuIudigi 1q66
LurIIII BM UIusIururusi KIIseI ve SIyusuI HukIur SzIemesI`nIn z;. MuddesI ELnIk, dInseI veyu
dIIseI uzinIikIurin buIundugu bIr devIeLLe byIe bIr uzinIigu mensup buIunun kIIIer gurubun dIger
yeIerIyIe bIrIIkLe LopIu oIuruk kendI kILreI IukIurini kuIIunmu, kendI dInIerInIn geregI IbudeLI
eLme ve uyguIumu veyu kendI dIIIerInI kuIIunmu IukIuri engeIIenemez. DIyordu. AImunyu`dukI
'Trk` usiIIiIur sz konusu oIdugundu 'usImIIusyon InsunIik suudur` dIyen Bubukunu gre,
'KrLe usImIIe edIImIyordu, bunu syIeyen sunuI bIr ey syIyordu, nk IsLeyen kursIuru gIdIp
KrLe`yI grenebIIIyordu, KrLIer AImunyu`dukI TrkIerden IurkIiydi, nk TrkIye`de usII
unsurIurdi`. PekI, TuyyIp Erdogun`in LespILI dogru muydu? UIus-devIeLIn Inusi srecInde ok
nemII IIevI oIun dII poIILIkuIurini InceIeyerek, IdeoIojIk ve poIILIk LurLimuIurdu uiku dIIe
geLIrIImeyen pek ok Iususun, rnegIn uIus-devIeLI kurunIurin kImIerI 'usI`, kImIerI 'szde` unsur
suydigini veyu 'bIz` IIe 'LekI`nIn kImIer oIdugunu unIuyubIIIrIz. BIz de bu gerekLen yoIu ikuruk
bu IuILu dII mIIIIyeLIIIgInIn ve KrLe`ye kuri umunsiz suvuin LurIIesIne gz uLucugiz ve 'usII` ve
'LuII` unsur konuIurinu IIIkIn bIr IIkIr edInmeye uIiucugiz.
LLIRI SAYGI! . TunzImuL`Lun berI OsmunIi uydinIurinin LemeI sorunu ImpuruLorIugu IizIu
puruIunmuyu dogru gLren srecI durdurmukLi. DoIuyisiyIu Jn TrkIerIn IIk IIerInden bIrI,
degIIk kkenII Lebuuyi OsmunIi emsIyesI uILindu LuLubIImek IIn orLuk bIr 'OsmunIi kILr`
oIuLurmuyu gIrImek oImuLu. Trke`nIn yuyginIuLiriImusi bu gIrIImIn omurgusini oIuLurdu,
nk BuIkunIur`dukI ve Arup yurimudusindukI geIImeIerI IzIeyen OsmunIi uydinIuri dIIIn uIusuI
kImIIk yupimindu IuyuLI roIn Iurk eLmIIerdI.
LLIRI SAYGI! . Trke`nIn dIger dIIIer urusindukI sLuLs beIIrIenmesI bukimindun uLiIun
en nemII udim Kunun-I EsusI`de resm dIIIn 'Trke` oIdugunun beIIrLIImesI oIdu. AsIindu Bunun
munLikIi bIr LemeII vurdi nk 18;6`dukI IIk mecIIsIn 11 yesInden 6q`u MsImun, q6`si
guyrImsIIm oIup, Trk, #um, ErmenI, YuIudI, Arup, Bonuk, ArnuvuL yeIer vurdi. SeIImek IIn
Trke bIIme urLi konmuLu umu bunun usiI LespIL edIIecegI beIIrLIImedIgI IIn, Trke bIImeyen
pek ok ye mecIIse gIrmILI. Bu kIIIer, konumuIuri unIumuk ve LurLimuIuru kuLiImukLu zorIuk
ekIyorIur, kImI Trke bIIenIerIn yuninu oLururuk, kImI Lercmun LuLuruk sorunu umuyu
uIiiyordu. Ancuk 'resmI dII` urLi guyrI Trk unsurIurin Iounu gILmemILI.
MecIIs-I Mebusun`in ui konumusini yupun . AbdIIumId`e, 'dIIIere suygi` konusundu zeI
rIcudu buIunun #um mIIIeLvekIII VusIIIkI EIendI, ehe-i s2cn udIi szIgn yuzuri AImeL
VeIIk Puu LuruIindun 'bIr Ikede yuInizcu bIr ve uyni dIIIn oIubIIecegInI, bunun du Kunun-I
EsusI`de uiku beIIrLIIdIgI` syIenerek uzurIunmiLi. OIuy, q NIsun 18;; LurIIII The
Ti2es guzeLesIne yunsimi, muIubIr 'mIIII dII` dIreLmesInI unIumukIu bIrIIkLe AImeL VeIIk
Puu`nin yupLigi gIbI Trke`nIn uzinIikIurin 'girLIukIurinu zorIu sokuImuk` IsLenmesInI eIeLIrmILI.
NILekIm AbdIIumIL dnemInde duIu serL udimIur uLiImudi.
MLL KAYNAKLAR . Ancuk, 1qo8`de kIncI MeruLIyeL`In IIunindun sonru LLIIuLiIurin
eLkIsIyIe 'edebIyuLLu mIII kuynukIuru dnme` yunI, Trke`yI egILIm dIII yupmu, dIIde sudeIeme,
uruz veznI yerIne Iece veznInI kuIIunmu, eserIerde yerII IuyuLi yunsiLmu meseIeIerIne ugirIik
verIImeye buIundi. Bu IedeIe uygun oIuruk 1qo8`de kuruIun Trk DernegI, buIungiLu Trk
oImuyun unsurIuri rkLmemek IIn, guyeL eIkuLII bIr dII kuIIuniyordu. NILekIm dernegIn yeIerI
urusindu AImeL MILIuL EIendI, NecIb sim ve #izu TevIIk gIbI OsmunIi uydinIuri, YusuI Akuru,
GuspiruIi smuII Bey, AImed AguogIu gIbI TuLur ve Kuzun kkenII TrkIer IIe AnLon Tingir ve
Agop Boyuciyun gIbI ErmenI mebusIur vurdi.
SAICI TLRKLIR . Ancuk 1q11 nIsunindu SeIunIk`Le Omer SeyIeLLIn, AII CunIp ve ZIyu GkuIp
LuruIindun ikuriIun Gen Kcle2ler dergIsI evresInde rgLIenen 'YenI Isun` IurekeLI IIe 'dII
mIIIIyeLIIIgI` kILreI oImukLun ikip, sIyusuI bIr IerIk kuzunmuyu buIudi. nk TrubIusgurp ve
BuIkun suvuIurindun sonru yuunun byk Lopruk kuyipIuri, guyrI Trk unsurIuru gvensIzIIgI
IyIce urLLirirken, ArnuvuLIur gIbI sudik MsImun unsurIurin bIIe uyriIiki poIILIkuIur gLmesI,
sIumci bLnIemeden medeL umunIuri zor durumdu birukmiLi. UsLeIIk bu yiIIurdu AnudoIu`yu
ukin eden gmenIer, Trk nIusu urLLirmi ve 'sudece TrkIerden oIuun bIr devIeL IIkrI` ukiIIuru
duIu ok yuLmuyu buIumiLi.
TIVH- TIRSAT . CumIurIyeL dnemInde 'Lek uIusu duyuIi devIeLI` oIuLurmu IInde dII
poIILIkuIuri ok nemII IIevIer grd. Bu konudu IIk udim, 1qz`LeMuurII VekuIeLI`nIn bLn
uzinIik okuIIurindu, IuILudu en uz be suuL Trke dII dersIerI oImusini zorunIu kouImusi IIe
uLiImiLi. Trke dersIerI EgILIm BukunIigi`nu bugIi greLmenIer LuruIindun okuLuIucuk, uncuk
greLmenIerIn muuIuri okuIIur LuruIindun denecekLI. BukunIik LuruIindun beIIrIenen muuIur
zumunin dIger greLmenIerInIn muuIurinin kuL IuzIusiydi. Bu ugir muII yke ek oIuruk, Lm
uzinIik okuIIuri TedrIsuL VergIsI demek zorundu birukiImiLi. MurL 1qzq`Le kubuI edIIen TevIId-
I TedrIsuL Kununu`nun urdindun bLn okuIIurdu Trke dersIerInIn suuLI urLLiriIdi.
CIZAVIRILM . 1qz`e puLIuk veren $eyI SuId syuni MsImun oIdugu IuIde Trke
konumuyun unsurIuru gvensIzIIk duyuImusinin dnm nokLusi oIdu. 1qz6`du LopIunun Trk
OcukIuri KuruILuyi`ndu en byk LurLimuIur KrLe`nIn yusukIunmusi zerIne yupiIdi. KrLIerIn
TrkIeLIrIImesI IIkrInI Ege`dekI dIger uzinIikIurin du TrkIeLIrIImesI LuIepIerI IzIedI. erkezIerIn,
ArnuvuLIurin ve dIger cemuuLIerIn dugiLiImusini,mIIII eIbIseIerInIn gIyIImesInIn nIenmesInI
nerecek kudur IIerI gIden mIIIeLvekIIIerI oIdu. HuLLu, BuIikesIr BeIedIyesI`nIn Trke
konumuyunIuru puru cezusi kesmesInden esInIenerek Lm beIedIyeIerIn bu yoIu IzIemesI nerIIdI.
BunIur neyse kI gerekIemedI, devIeLIn sopusi Ier duIm Trke konumuyunIurin ensesInde oIdu.
L SIIIRBIRLG . zo $ubuL 1qz8`de IIderIn gzne gIrmek IsLeyen sLunbuI UnIversILesI
grencIIerInIn vupur, Lrumvuy gIbI LopIu Luimu uruIurinu 'VuLundu Trke Konu!` yuziIi
punkurLIurini usmusiyIu IIer igirindun ikLi. 1qzq`du okuIIurdu Arupu ve ursu egILImI
kuIdiriIdi ve CHP LekIIuLIuri ve Trk OcukIuri eI bIrIIgI IIe 'Trk dIIInIn szIgn oIuLurmu`
IIne gIrILIIer. MusLuIu KemuI, 1q1`de Adunu Trk Ocugi`ndu Trk mIIIeLIndenIm dIyen
InsunIur, Ier eyden evveI ve muLIuku Trke konumuIidir. Trke konumuyun bIr Insun Trk
Iursinu, cumIusinu mensubIyeLInI IddIu ederse bunun Inunmuk dogru oImuz dedIgInde, 'Lek dII-
Lek uIus` syIemIne Lers dmenIn buinu geIecekIer konusundu IerkesIn bIr IIkrI oImuLu.
1qz`de 'dII pIunIumusi` kurumsuIIuLiriIdi ve Trk DIII TeLkIk CemIyeLI kuruIdu. Ancuk uyni yiI
EyII uyindu LopIunun . DII KuruILuyi`ndu 'dIIIn LubII LekumIe` birukiImusini neren HseyIn
CuIIL (YuIin) Bey`In LopIudigi IIgI MusLuIu KemuI`I yIe ruIuLsiz eLmILI kI, kendI LezInI suvunmuk
IIn CemIyeL Bukuni SumII #iIuL Bey`I IusLu yuLugindun kuIdirip krsye ikurmiLi.
Trke`ye dIger dIIIere kuri sLn bIr sLuL sugIumuk IIn dII kongreIerI ve Trk DII Kurumu`nun
uIimuIuriyIu ekIIIenen srecIn 'sumuIik` zIrvesInI Ise dnyu yzndekI Lm kILr dIIIerInIn
kk dII oIuruk Trke`den LremI oIdugunu IddIu eden Gne-DII TeorIsI oIuLurucukLi.
"Buysuk, nrme, oygonlok kIlducIlurI
ALuLrk ve nn, DoImubuIe Suruyi`ndukI . DII KuruILuyi`ndu (zq AgusLos 1q6) EkIm
1qq`Le sve VeIIuILi GsLuv AdoII ereIIne verIIen bIr yemekLe MusLuIu KemuI yIe
konumuLu: Bu gece uIu konukIurimizu, TrkIye`ye ugur geLIrdIkIerInI syIerken, duydugum
LkeI zg bIr kivunLir (...) Avrupu`nin IkI bILIm ucundu yerIerInI berkILen uIusIurimiz, uLu
zIkIerInIn Lm issiIuri oIuruk buysuk, nrme, uygunIuk kiIduciIuri oImu buIunuyorIur; onIur
bugn en gzeI uLkuyu kuzunmuyu unikIuniyorIur: buysuI uLkusu. (Atcturl'un Solet te
De2eleri, c. , s. zo-z1)
DIIde uriIumunin ok modu oIdugu gnIerde yupiIun bu konumuyi, suIondu buIununIurin
ukinIikIu dInIedIgInI LuImIn eLmek zor degII. Ancuk, bIr yiI sonru VIyunuIi dIIbIIImcI PIII H. .
KvergIc LuruIindun MusLuIu KemuI`e gnderIIen c Pscholoie de q:eq:es ele2ents des cn:es
T:rlq:es (Trk DIIIerIndekI Buzi OgeIerIn PsIkoIojIsI) udIi eserIn buimizu neIer uucugini Ienz
bIImIyorduk. Bu eserden esInIenerek oIuLuruIun Gne DII TeorIsI, usIindu son derece busIL bIr
munLigu duyuniyordu. TeorIye gre IIk Insuni, evresIndekIIerI unIumuyu ve unIumIundirmuyu
sevk eden IuyuL kuynugi gneLI. nsuni konumuyu yneILen de gnee duydugu sevgI, IuyreL,
korku, meruk vb. duyguIurdi. nsunin doguI oIuruk ikurubIIecegI IIk ses de 'u` sesI IdI. EskI Trk
IeIeIerIndekI 'ug` keIImesInIn 'gne`, 'uLe`, 'iik`, 'gk`, 'zeku` gIbI degIIk unIumIuru geImesI,
byk LeorIsyenIerIn kuIusindu Imek ukmusinu neden oImuLu: Mudem Trke 'ug` keIImesI bu
kudur nemII kuvrumIuri IIude edIyordu, o IuIde dnyudukI IIk dIII TrkIer yuruLmiLi! Ne
dersInIz, dnyudu bundun duIu Inundirici bIr LeorI
oIubIIIr mI? Bence Iuyir!..
KLRTI'YI PARA CIZASI . KozIukIu MeIe AbduIIuI unIuLiyor: 1qqo`Ii yiIIur. DIyurbukir`u
gILmI. uridu Trke bIImedIgI IIn KrLe konuuyor. BIrI uridu koIunu LuLuyor ve GeI,
beIedIyeden senI ugiriyorIur dIyor. Hocu, T ky? (Sen kImsIn?) dIye soruyor. $uIis, Ben
beIedIye zubiLusiyim dIyor. Hocu, BeIedIye reIsI benI Lunimuz kI benI ugirsin dese de zorIu
#eIs`In Iuzurunu ikuriIiyor. #eIs, uridu KrLe konumusun. Her keIIme IIn kuru puru
cezusi vereceksIn dIyor. Hocu ILIruz eLmeden cebIndekI puruIuri musuyu birukuruk, AI sunu puru
dIyor. Memur purunin sLn vermeye uIiirken ekIIyor: PuruIur sIzde kuIsin. Ben Trke
bIImIyorum. Akumu kudur uridu KrLe konuucugim. SenIn zupLIye eIendIn de benImIe geIsIn.
Akum onunIu sunu geIIrIz. Ne kudur cezum vursu uIirsin ve sLn verIrsIn, ben de evIme
gIderIm. (cli, o HuzIrun 1qqq.)
"KA NANI K B TRK BI . YIne KrLe konumunin yusuk oIdugu yiIIur. ELruILun
duyuIucuk LonIu sesIendIrIIecek Ier KrLe keIIme IIn vuLundu cezu demek zorundu.
spIyoncuIur uridu puzurdu cIrIL uLiyor. Adumin evInde ocukIur u. irinu gIdIp ekmek uImuk
Iuzim. Amu ekmegI IsLemek IIn de bIrku keIIme Trke szck bIImek gerek. Adum uresIz.
irincinin kurisindu ve Ku nune k bI TIrk bIde dIyor. irinci urII udum, IuIden bIIen bIrI. Hu jI
Lere nune k bI TIrk dIye cevup verIyor. Konumunin LercmesI u: Bunu Trke bIr ekmek ver.
AI sunu Trke bIr ekmek. ($eyImus DIken, Purdon Trke KonuubIIIr mIyIm?, icnet, z;
EkIm zoo;)
KLRTI YASAGI . PekI, KrLe konumuk sudece 'Tek PurLI` dnemInde mI yusukLi? Huyir,
1qo`II yiIIur IurI CumIurIyeL`In Ier dnemInde KrLe`ye (dIger uzinIik dIIIerIne) uIerjI vurdi
umu en serL Luvir 1q8o durbesInden sonru LukiniIdi. 1q81`de CHP MIIIeLvekIII $eruIeLLIn EII bIr
syIeIde TrkIye`de KrLIer vurdir. Ben bIr Krdm dedIgI IIn usker muIkemede z8 uy Iupse
muIkm oImuLu. 1q8z durbecIIerI bu Lr oIuyIuru kuri LedbIrInI uImukLu gecIkmemI ve kendI
eIIerIyIe IuzirIudikIuri Anuyusu`dukI 'DnceIerIn uikIunmusi ve yuyiImusindu kununIu
yusukIunmi oIun IerIungI bIr dII kuIIuniIumuz` IIudesInI, 1q8`Le ikuriIun Trke`den Buku
DIIIerde YupiIucuk YuyinIur Hukkindu Kunun`Iu perInIemIIerdI. Kununu gre, Trk
vuLunduIurinin unudIII Trke`ydI ve Trke`den buku dIIIerIn unudII oIuruk kuIIuniImusinu ve
yuyiImusinu yneIIk Ier LrI IuuIIyeLLe buIunmuk yusukLi. Kunun yupici, byk bIr muIureLIe
'unudII`, 'unudIII` ve 'resm dII` kuvrumIurini bIrbIrIne kuriLirmiLi!
ZAL VI YP-SHP . Durbe sonrusinin IIk sIvII yneLIcIsI TurguL OzuI`in Imnden nce
KrLe rudyo yuyininu gemeyI ve KrLe`nIn okuIIurdu IkIncI dII oIuruk okuLuImusini dndg
bIIInIyor. 1qq1`de DYP ve SHP`nIn kurdugu kouIIsyon IkmeLI, SHP bnyeIerIndekI HEP`IIIerIn
eLkIsIyIe, KrL udinu dogrudun degInmeden 'TrkIye`de kendI kILreI kImIIkIerInI IIude eLme ve
geIILIrme durumundu oImusi gereken IurkIi eLnIk grupIurin` vurIigindun sz edIyordu. NILekIm,
1z NIsun 1qq1`de Trke`den Buku DIIIerde YupiIucuk YuyinIur Hukkindu Kunun yrrIkLen
kuIdiriIirken, Anuyusu`nin z6. ve z8. muddeIerI EkIm zoo1`de unudIIIe IIgIII yusukIumuIurdun
urindiriIuruk degILIrIIdI. Ancuk 6 Kusim 1qq1`de, mIIIeLvekIIIerInIn yemIn LrenI sirusindu
yuununIur yedIsI DEP`II, bIrI bugimsiz, sekIz mIIIeLvekIIInIn ugir IupIs cezuIurinu urpLiriImuIuri
IIe sonuIundi.
PARTLIRN CISARITSZLG . 1qq`de DYP IIderI Tunsu IIIer, KrLe yuyin ve egILIm
konusundu oIumIu dndgn uikIudi. Ancuk purLIsIndekI ve ordudukI serLIIk yunIiIurinin
muIuIeIeLI yznden bundun ubucuk vuzgeLI. MHP Bukuni AIpursIun Trke zuLen KrLIerIn
byk ogunIugunun Trk soyundun oIdugunu syIyordu. Korucu sIsLemIne byk desLek veren
KrL uIreLIerI de bu poIILIkuyu byk uyum gsLermIIerdI. OyIe kI, 1qqq`de AIun uIreLI reIsI
Humo MeruI, MHP`ye kuLiImu LrenInde KrLe oIuruk BIz suI Oguz TrkIerIyIz demILI. SHP ve
CHP`nIn Luvri Ise KrLIerIn kILreI IukIurini desLekIemekIe bIrIIkLe Trke`nIn resm dII ve bLn
Ikede orLuk egILIm dIII kuImusi ynndeydI. KrLe egILIme en sicuk LepkIyI #P vermILI, nk
onIuru gre KrLIer sIum mmeLInIn bIr purusiydiIur. Amu q. CumIurbukuni DemIreI, Terr
IuIIedIImedIke kILreI konuIur LurLiiImuz dIye nokLuyi koydugundun berI, IkI udim IIerI bIr
udim gerI gIdIyoruz. Avrupu BIrIIgI`nIn zorIumusiyIu buzi oIumIu udimIur uLiIdi umu, IuIu KrLe
buLu oImuk zere bIr ok 'unudII` zerIndekI yusuk kuIkmudi. #TUK Kununu`ndu buzi
degIIkIIkIer yupiIuruk KrLe`ye (yuni siru Arupu ve ursu`yu) bIruz duIu zgrIk verIImesI
gerekLen oIumIu bIr udim oIucuk, uncuk ne yuzik kI o nokLu IuIu yerInde duruyor.
H BTMIYIN . 1qq`Le yupiIun bIr uruLirmuyu gre unudIII KrLe oIunIurin oruni yzde 6,z,
IkIncI dIII KrLe oIunIurin oruni Ise q, (LopIum yzde 1o,;) IdI. Bu byk nIusu rugmen, TrkIye
'unudII` konusundu pek ok uIusIururusi unIumuyi yu ImzuIumudi, yu du ekInce koyuruk
ImzuIudi. OrnegIn, uzinIikIuru dernek kurmu ve sinirIur LesI IIIkI kurmu, kImIIgInI IIude eLme,
kendI dIIInI grenme ve o dIIde egILIm grme gIbI IukIur Luniyun uncuk bIr bIIdIrgesI oIdugu IIn
IerIungI bIr bugIuyiciIigi oImuyun BM UIusuI yu du ELnIk, DInseI ve DIIseI AzinIikIuru Mensup
KIIIerIn HukIuri BIIdIrgesI`ne (1qqz) konsenss yoIuyIu kuLiIdi umu bIr 'yorum beyuni` ekIedI.
Ayni ekIIde 1 MurL 1qq8`de yrrIge gIren BIgeseI yu du AzinIik DIIIerI Avrupu $urLi`ni (1qqz)
ImzuIumudi. UIusuI uzinIikIuru mensup bIreyIerIn kendI dIIIerInI grenme, bu dIIde bIIgI edInme,
yuyin yupmu, egILIm kurumIuri umu, ud ve soyudi kuIIunmu, gerek IILIyu IuIInde yereI IdurI
mukumIurIu IIIkIIerInI uzinIik dIIInde yrLme, bu dIIde sokuk udIuri kuIIunmu, vb. IukIur Luniyun
UIusuI AzinIikIurin Korunmusi ereve SzIemesI`nI de (1qq) ImzuIumudi. UIusIururusi
LopIumun suygin bIr yesI oImumiz IIn, 'dII poIILIkuIuri` uisindun uIusIur urusi normIuru uygun
bIr dzenIeme yupmumiz gerekLIgI uik. Bu konudu IkLIdur purLIsIne ok I dyor uncuk,
DIyurbukir`du 'eLnIk kImIIk ereILIr` dIyerek yenI bIr dnemece gIrdIgI IzIenImInI vermeye uIiun
CHP`nIn Ie, duIu demokruLIk, duIu oguIcu, duIu kupsuyici dII poIILIkuIurini LevIk eLmekIe
buIumusi InundiriciIik uisindun IuyduIi oIucukLir...
TA#H DETE# o1.o6.zoo8
Aye Hr
kere IeLIedIImekLen yorgun sLunbuI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CogruII konumunun sugIudigi uvunLujIurIu LIcurI, uskerI, yneLseI bukimdun sLruLejIk neme suIIp
oIun KonsLunLInopoIIs, z bIn yiIIik LurIII boyuncu deIuIurcu kuuLiImiLi. Ik kuuLmuIur q. ve .
yzyiIIurdu HunIur LuruIindun yupiIdi. 6. ve ;. yzyiIIurdukI Avur ve Arup suIdiriIurini suvuLurun
eIIr, q. ve 1o yzyiIIurdu BuIgurIurin, #usIurin ve MucurIurin suIdirisinu ugrudi. OsmunIiIur eIrI
IIk kez 1qo yiIindu kuuLmiIur, bunu 1qq-1qoz urusindukI ve 1qzz`dekI buurisiz kuuLmuIur
IzIemILI. zoo bIn kIIIIk OsmunIi ordusu 1q`Le eIrI kuuLLigindu nIusu o bIn cIvurindu oIun
eIIr Ier uidun ok zuyiIIumiLi umu zoo bIn kIIIIk OsmunIi ordusunun kuuLmusi 6 NIsun`dun
zq Muyis`u (bugnk LukvImIe ; HuzIrun`u) kudur srd.
KONSTANTNOPOLS'N IITH . z8 Muyis gn, eIIr LesIIm oImuyu kurur verdIgInde, .
MeImed ve nemII komuLunIur bu LekIIII kubuI eLme egIIImI gsLermI, umu AkemseLLIn ve MoIIu
GrunI, suvuin devumindun yunu Luvir koyuruk Bu dem Iengum-i IursuLLir bLn udu kiriIsin
demIIerdI. nk suII IIe LesIImI kubuI eLmek, yugmudun, kIIIseIerIn cumI, IuIkin kIe
yupiImusindun vuzgemek demekLI. HuIbukI, VenedIkII dokLor NIcoIo Burburo'nun K:ct2c
Gunluu udIi eserIne gre SuILun MeImeL, uskerIerInI Iknu eLmek IIn "Bu eIIrde bIr serveL vur.
DIger bLn eyuIurIu bIrIIkLe, kIIIseIerdekI uILin, gm ve degerII LuIurdun, puIuIi IncIIerden
yupiImi udukIur du sIzIerIn oIucuk. AsII ve sekIn erkekIer kIenIz oIucuk. ok suyidu gzeI kudin
vur. Erkek gz degmemI neIIs bukIreIerIn bIr bIm kuriniz oIucuk, dIgerIerInI suLubIIeceksInIz.
Sonru ok suyidu usII uIIenIn gzeI ogIunIuri du sIzIn oIucuk" demILI. SonuLu eIrIn yerII IuIkinin
IsLeksIzIIgI yznden suvunmu II LopIumi 1o-1 bIn kII oIun VenedIk, CenevIz ve runsizIuru
kuIdigindun 'IeLI-I mbIn` denen oIuyin 'unvuLen` (suvuIu) mi yoksu 'suIIen` (buriIu) mi oIdugu
meseIesI duIu o gnIerde LurLiiImuyu buIumiLi.
Ancuk bu yuzidu, ne ;o kudur gemInIn nusiI oIup du kizukIur zerInde IkI suuLLe DoImubuIe`den
HuII`e IndIrIImesInIn mmkn oIup oImudigini, ne BIzuns kuynukIurindu udi bIIe gemeyen
UIubuLIi Husun ve o urkuduinin grzIerIe vuruu vuruu surIurdu gedIk umusini, ne uLII`In o
gedIkLen muzuIIer bIr edu IIe eIre gIrIInIn 'IeLII` mI, 'zupL` mi yoksu 'IguI mI` oIdugu meseIesInI
LurLiucugiz. Sudece, eIrIn MsImun TrkIer LuruIindun IIzIkI IeLIInIn nIunesI oIuruk Ier yiI zq
Muyis`Lu kuLIudigimiz eLII Buyrumi IIe, sIumIyeL`In HirIsLIyunIigi IeLIInIn nIunesI oIuruk
AyusoIyu`nin cumIye evrIImesInIn, CumIurIyeL dnemInde IuIkIIk IIkesInIn nIunesI oIuruk
mzeye evrIImesInIn LurIIesIne gz uLucugiz.
RLMCIK KSRA . eLIIn Lunigi OsmunIi LurIIIIer TucIzude CuIer eIebI ve Tursun Bey`e gre,
uLII SuILun MeImed zq Muyis 1q`de eIre gIrdIgInde neredeyse bIn yiIdir OrLodoks uIemInIn
en byk mubedI oIun AyusoIyu`nin kubbesIne uLiyIu ikmi, urdindun kIIIseyI ok Iurup
buIdugunu syIeyerek ursu bIr beyIL okumuLu. BeyLIn TrkesI yIeydI: Ormcek KIsru`nin
Lukindu perdedurIik edIyorJBuyku EIrusIyub`in kuIesInde nevbeL vuruyor...
ord KInross, s2cnli Tcrihi udIi eserInde uLII`In AyusoIyu`yu geIdIgInde Iemen kupinin nnde
mermerIere zurur veren bIr yenIerIyI kiIiciyIu Idrdgn beIIrLIr. DuIu sonru uskerIerIne
dnerek, 'esIrIer ve IuzIneIer uskerIerIn, yupiIur benIm` demILIr. Yugmunin sIumI geIenege uygun
oIuruk gn degII de duIu kisu LuLuImusi, uLII`In eIrI kendIne bukenL yupmuyu nIyeLIenmesI
IIe IIgIIIdIr. NILekIm 1 HuzIrun`du AyusoIyu cumIye evrIImI, uLII Iocusi AkemseddIn`In
ImumIigindu IIk numuzini kiIdikLun ve udinu IIk IuLbeyI okuLLukLun sonru eIrIn OsmunIi dnemI
buIumiLi.
HO$GRLNLN SINIRI . uLII, GuIuLu`dukI HirIsLIyunIurin IbudeLIerIne kurimuyucugini
duyurmuLu uncuk bu Iogrnn siniri oIdugu ubuk unIuiIdi ve Temmuz 1q`Le yuyinIudigi
'Emunnume`de .kIIIseIerI eIIerInde oIu, okuyuIur uyInIerInce, ummu un ve nukus uImuyuIur ve
kIIIseIerIn mescId eLmeyIm, bunIur duI yenI kIIIseIer yupmuyuIur" buyurdu. eLIIn IkIncI
cumusindu Ise IuIuri ve unIuri kuIdirdi. Bugn 'SurII` dedIgImIz bIgedekI yze yukin kIIIse ve
munusLir, uLII veyu ogIu . BuyezId zumunindu AyusoIyu`yu benzer bIr sreLen geLI. OrnegIn
$eIzudebui`ndukI AkuLuIepLos MunusLir KIIIsesI KuIenderIune CumII`ne, uLII`LekI HuvurIyyun
KIIIsesI uLII CumII`ne, Zeyrek`LekI PunLokruLor MunusLiri Zeyrek KIIIse CumII`ne, PunLepopLes
MunusLiri EskI mureL CumII`ne, CIbuII`dekI TIedosIu MunusLiri GI CumII`ne, VuLun CuddesI
zerIndekI Ips MunusLiri KIIIsesI enurI su CumII`ne, urumbu`dukI PummukurIsLos MunusLiri
eLIIye CumII`ne, EdIrnekupi`dukI KIoru MunusLiri KurIye CumII`ne, CunkurLurun`dukI SergIos ve
BukIos KIIIsesI Kk AyusoIyu CumII`ne, SumuLyu`dukI HugIos Andreus KIIIsesI Kocu MusLuIu
Puu CumII`ne, SLudIos MunusLiri`nin ounnes Prodromos KIIIsesI mruIor CumII`ne evrIIdI. Bu
dnmden muuI LuLuIun nudIr kIIIseden bIrI Ayu rInI, dIgerI MogoIIurin MeryemI KIIIsesI IdI.
MMAR MLAHALILIR . Tekrur AyusoIyu`yu dnersek, uLII`In IIk II AyusoIyu IukkindukI
Lm BIzuns yuzmuIurini LopIuLip Trke`ye evIrmek oIdu. Ardindun du buLidukI yurim kubbenIn
gney kesIne uIup bIr mInure IIe kuzey LuruIinu bIr medrese yupLirdi. Yupiyu LugIudun mInureyI
ekIeyIp medresenIn sLne bIr kuL ikun Ise ogIu . BuyezId`LI. (Id 1q81-11z)
Ayu SoIyu`yu en cIddI mduIuIeIer . SeIIm (Id 166-1;q) dnemInde yupiIdi. Once BIzuns`Lun
kuImu buzi IevIuIur kuIdiriIdi ve Lers evrIIerek KununI SuILun SIeymun LrbesInIn suugindu
kuIIuniIdi. (Bu durum uncuk 1q6o`du Iurk edIIdI, IevIuIurin kopyuIuri uIinuruk Ayu SoIyu`yu
konuIdu, usiIIur Lrbede birukiIdi.) Ardindun MImur SInun`in nderIIgInde byk bIr onurim
IuuIIyeLIne gIrIIIdI ve duvurIuri InI IIe kupIi Inkur muIIIII, vuuz krss, mInber ve mezzIn
muIIIII yupiIdi. . SeIIm`In IsLedIgI IkI mInure Ise uncuk . Murud dnemInde (Id 1;q-1q)
ekIendI.
DuIu sonru Gneydogu bImnde bIr eIL Iunedun mezurIigi oIuLuruIdu, . MuImud
dnemInde (Id 1;o-1;q) bIr ok ek bInu yupiIdikLun buku IerdekI mozuIkIer sivuyIu kupuLiIdi ve
Ayu SoIyu`nin HirIsLIyun kImIIgIne duIr son IzIer de sIIIndI. Az duIu bIr mubeL oIuruk du LurIIe
kuriucukLi, nk 18z6`dukI meIur Hocupuu Yungini`nu Ayu SoIyu`nin kubbesI bIIe sicugu
duyunumuyuruk ukmiLi.
IOSSATI VI WHITTIMORI . AbdImecId dnemInde (Id 18q-1861) LuIyun mImur
GIuseppe T. ossuLI ve kurdeIerInIn ubuIuriyIu buzi ek bInuIurIu bIrIIkLe bIr muvukkILIune (zumun
evI) yupiImi, uyricu eskI medrese 1q. yy. Lurzindu yenIIenmILI. 1 Temmuz 18qq`LekI uiIiin
ereIIne uILin, gm ve bronz muduIyuIur busLiriIdi. HuIen bykIkIerI IIe grenIerI IuyreLe
dren ve Kuzusker MusLuIu zzeL EIendI`nIn eserI oIun AIIuI, MuIummed, DrL HuIIIe IIe Husun
ve HseyIn`In udIuri yuziIi, ;, meLre upindukI dev IevIuIur du bu dnemde konuIdu.
sLunbuI`u yerIe bIr eden 1o Temmuz 18qq depremInden sonru Ayu SoIyu uzun sre IbudeLe kupuIi
kuIdi. MLureke yiIIurindu TekIIuL-i MuIsusu`nin devumi oIun MIm-MIm Grubu`nun 'Eyb` kunudi
eger cumI kIIIseye evrIIIrse, bInuyi bombuIuyuruk yikmu kururi uImiLi umu neyse kI bu ukiIdii
pIunin yrrIge gIrmesIne gerek oImudi. AyusoIyu`nin onuriminu 1qz6`du buIudi uncuk cIddI
udimIur 1q1 yiIindu ABD`dekI BIzuns EnsLILs`nn LemsIIcIsI TIomus WIILLemore LuruIindun
uLiIdi. DuIu sonru oIunIur yznden, buziIuri WIILLemore resLorusyonunun bIr 'HirIsLIyun
kompIosu` oIdugunu dnecekIerdI.
AyusoIyu'nIn Luikletirilmesi
1qq orLuIurindu bIr ukum soIrusindu CeIuI (Buyur) Bey`In MusLuIu KemuI`e Yunun Bubukuni`nin
ALInu`du kendIsIne BuIkun PukLi`ni kubuI eLmesI IIn AyusoIyu konusundu Kumuoyunu memnun
edecek bIr orLum dogsu, beIkI bundun yururIunip bIr eyIer yupiIubIIIr dedIgInI ukLurmiLi. MusLuIu
KemuI`In cevubi yIeydI: Az nce, VukiIIur GeneI Mdr buruduydi. AyusoIyu CumII`nI LumIr
edecek puru buIumiyorIur. Bugnk IuII IIe Iurup ve bukimsiz. HuLLu mezbeIeIIk. AyusoIyu`yi mze
yupsuk, Iem IurubIyeLLen kurLursuk, Iem YununIiIuru bIr jesL yupsuk BuIkun PukLi`ni kurLurubIIIr
mIyIz? OyIeyse yupuIim. Bu konumuyIu buIuyun sre, 1 $ubuL 1q`Le Ayu SoIyu`nin resmen
mze oImusiyIu sonuIundi. ddIuIuru gre, MusLuIu KemuI`I bu konudu Iknu edenIerIn buindu
dnemIn MuurII Bukuni AbIdIn (Ozmen) Bey geIIyordu.
LIVHALARIN KAIR . AyusoIyu mze oIdugu sirudu grevde buIunun Imum, ; mezzIn ve
1o kuyyim kudrosundun bIr ImumIu bIr mezzIn birukiImi, dIgerIerI buku cumIIere uLunmiLi.
(1qo yiIinu kudur Imum ve mezzIn kudrosu, bu LurIILen sonru du yuIniz Imum kudrosu gnmze
kudur devum eLLI.) DuIu sonru AyusoIyu`du neIerIn sergIIenecegI konusundu uzun LurLimuIur
yuundi. Kuzusker MusLuIu zzeL EIendI dev IevIuIuri SuILun AImeL CumII`ne Luinmuk IsLendIyse
de IuIkin LepkIsInden korkuIdugu IIn, 'IevIuIurin kupiIurdun ikmudigi` syIenerek AyusoIyu`nin
IInde yere IndIrIIdIIer ve Lers evrIIdIIer. 1q yiI sonru bukunIik devreye gIrerek IevIuIuri eskI
yerIerIne usLirdi. ByIece Iem AyusoIyu mze oIuruk kuImi, Iem de sIumI degerIer korunmu
Iuvusi verIIdI.
IATH'N VAKIYIS . 1q;o`II yiIIurdun ILIburen sIyusI sIum`in gIenmeye buIumusiyIu
LurLimuIur Lekrur cunIundi. Buzi kIIIere gre AyusoIyu`nin mzeye dnLrImesI IIn IIerI
srIen gerekeIer Inundirici degIIdI. Amu dIn zgrIgne bIr durbe vurmukLi. BuziIurinu gre,
MusLuIu KemuI IbudeLe kupuLmuk mi? KomIsyon IzmeyI uLi. ByIe mnusebeLsIzIIk oIur mu II?
AyusoIyu cumIdIr, uyni zumundu du mze oIucukLir. MuksuL budur demI umu komIsyon bIIdIgInI
okumuLu. HuIbukI $kr Kuyu`nin ukLurdiginu gre MusLuIu KemuI`In kizdigi 'IbudeL bImn
BIzuns mzesI yupmuk IIkrI`ydI. BuziIuri Ise mze IIkrIne kuri oImumukIu bIrIIkLe, resmI Lupu
kuyiLIurindu AyusoIyu`nin uLII SuILun MeImeL`In mIk oIuruk grImesI ve uLII`In
vusIyeLnumesInde BenIm bu cumImI cumIIIkLen ikurLucuk oIunIurin zerIne AIIuI`in, InsunIurin
ve meIekIerIn IuneLI oIsun. AzupIuri IuIIIIemesIn. KiyumeL gnnde yzIerIne bukiImusin
demesInden IurekeLIe, AyusoIyu`nin Lekrur cumIye dnLrImesInI duIu 'IukukI` buIuyorIurdi.
(uLII`In ceyIun derIsIne yuzdirdigi 66 meLreIIk vukiInumenIn meLreIIk bIm 1qo'II yiIIurdu
ngIILere`ye sergI IIn gLrIm ve bIr duIu dnmemILI. KuIuni Ise Tupu-KudusLro GeneI
MdrIg Kuyud-i KudIme ArIvI`ndeydI.) BIr kisminu gre AyusoIyu`nin mze yupiImusi IkI
suvu urusi dnemIn psIkoIojIk IurekuLIurindun bIrIydI ve MusLuIu KemuI IuyuLLu oIsuydi suvuLun
sonru mzeyI cumIye evIrIrdI!
ATATLRK'LN MZASI TAKLT M? . Amu en IIgIn IddIu, AyusoIyu`yi mzeye evIren zq
Kusim 1qq LurIIII kururnumedekI 'MusLuIu KemuI ALuLrk` Imzusinin LukIIL edIIdIgIydI. Bu kIIIere
gre MusLuIu KemuI gIbI 'Iukuku suygiIi` bIrI, uncuk z; Kusim 1qz6`du ikucuk oIun Soyudi
Kununu`ndun gn nce, Imzusini 'ALuLrk` dIye uLmuzdi. UsLeIIk ALuLrk`n IIk IurII kk
IurIIe yuziImiLi. Bu MusLuIu KemuI`In LubIuLinu uygun bIr duvruni degIIdI. Ayricu kururnumenIn
bIrIncI suyIusi IIe IkIncI suyIuIurinin IurkIi mdrIkIere uIL unLeLII kugiLIuru yuziImi, zq Kusim
1qq`Le dzenIenen buku IkI kururnume 161 ve 161q suyiIi Iken uyni gnI bu kururnume 18q
suyiIi IdI. Bu gurIpIIkIer kururnumenIn suILeIIgIne kurIne IdI.
BLn bu gurIpIIkIer dogruydu uncuk IddIu suIIpIerInIn gz urdi eLLIgI busIL gerek uydu:
AyusoIyu`nin mze yupiImusi sirusindu MusLuIu KemuI Iem bedenen Iem zIInen supusugIum
uyukLuydi, IuLLu uiIi LrenInde Iuzir ve nuzirdi! UsLeIIk duIu sonru AyusoIyu`nin mze oImusi
ereIIne uiIun deILere bIr gzeI de yuzi yuzmiLi!
BAITI KAPALI MI? . AsIindu . SeIIm zumunindu ekIenmI oIun Hnkur MuIIIII`nde
1q8o`In buindun ILIburen IbudeL ve Kurun-I KerIm kiruuLI yupiIiyor. Bu durum sudece 1z EyII
dnemInIn KILr Bukuni CIIuL Bubun LuruIindun kisu sre engeIIenmI, uncuk geIen LepkIIerden
doIuyi muIIIIIn kupuLiIdiginu duIr kururnume ikurLiImumi, sudece gIrIIne LudIIuL yupiIdiginu duIr
bIr LubeIu konmusi IIe yeLInIImILI. DuIu sonru yneLIm sIvIIIeInce, SIeymun DemIreI IkLIdurindu
bu bIm Lekrur IbudeLe uiImiLi.
YunI usIindu AyusoIyu Lum bIze yuruir bIImde Iem 'IuIk` Iem de 'dInI` bIr mekun. Bunu rugmen
konu 'Trk-sIum` zIInIyeL IurILusinin sorunIu bIgeIerInden bIrI oImuyu devum edIyor. NusiI kI,
MusuI`u ve Kerkk` uImuk buziIuri IIn 'MIsuk-i MIII` duvusi Ise, AyusoIyu`yi sIumI IbudeLe umuk
du buziIuri IIn bIr eIL 'MIsuk-i DIn` duvusi. MuILemeIen eIrI Ier yiI IeLIeLmek IILIyuci
duymumiz bununIu IIInLIII. Bunu kuriIik BuLi dnyusindu AyusoIyu`nin Lekrur kIIIse oImusi IIn
uIiunIur vur kI, bu du eIrI munevI oIuruk gerI uImu ubusi oIuruk yorumIunubIIIr. AyusoIyu Ise,
bLn bIIgeIIgI IIe bu unIumsiz sIyusI LurLimuIurin gerIde kuIucugi gnIerI bekIIyor.
Ietih BuyrumI'nIn Turihesi
eLII kuLIumuIuri geIenegInI IIk buIuLun . AbdIIumIL`LIr. KurdeI V. MeImed #eud Ise 1q11
yiIindu uLII`In 'gemIIerI kurudun yrLmesI` oIuyinin unisinu DoImubuIe`den NIunLui`nu ikun
cuddeye 'KudirguIur CuddesI` udini vermI, cuddedekI kurukoIu, oIuyi unIuLun bIr kILube
yerIeLIrmI, IeLII gnnde uLII TrbesI`nI zIyureL eLmeyI udeL IuIIne geLIrmILI.
MeImeL #euL`in IeLII gn IIe IIgIII 'geIenek` yuruLmu ubusi, BIrIncI Dnyu Suvui ve onu IzIeyen
oIuyIur LuruIindun sekLeye ugruLiImiLi. 1qzo`II ve 1qo`Iu yiIIurdu ders kILupIurindu 'IeLII` LerImI
yerIne 'zupL` LerImI IIe LurII edIIen oIuy 'OrLuugi kupuLuruk YenIugin uiImusinu vesIIe oIun
cIIunmuI bIr IudIse oIuruk` grImekIe bIrIIkLe konu bIrku suLirIu geILIrIIIyordu. Ancuk
1qq`du CumIurbukuni smeL nn`nn uirLici bIImde 'eLIIn oo. yiIi oIun 1q`e kudur`
eIrIn Imuri IIn IIgIIIIere emIrIer verdI ve sLunbuI VuIIIIgI`ne bugIi bIr 'GzIdeIer KomIsyonu`
kuruIdu. Bu kururIur, IeLII oIuyinu gsLerIIen geIenekseI IIgIsIzIIgIn sonu erdIgI IzIenImInI verIyordu
umu bu seIer de kIncI Dnyu Suvui`nin puLIuk vermesI yznden nn`nn IsLedIkIerI
gerekIeLIrIIemedI. YIne de, 1qqz yiIindu TrkIye TurIng ve OLomobII Kurumu`nun gIrIImI IIe
EskI EserIerI Korumu CemIyeLI IurekeLe geIrIIdI ve beIedIyenIn oIunukIuri eIverdIgInce onurim ve
dzenIeme IuuIIyeLIerI yupiIdi. Ancuk MecIIs`Len 'oo. YiIdnm Kununu` ikuriIumudigi IIn
nemII uIimuIurin gerekIeLIrIIemeyecegI unIuiIdi.
HIRSTYAN ALIM . 1qq`Le sLunbuI VuIIsI LII Kirdur, sLunbuI rudyosunu verdIgI bIr
mIukuLLu 1q yiIinu kudur 'MIIIeLIerurusi sLunbuI SergI SuIonu`nun uiImusi, surIurin diindu
uLII`In orduguIinin ve Lop mevzIIerInIn cunIundiriImusi, Suruyburnu-YedIkuIe, Suruyburnu
Unkupuni Kprs suIIIIerInIn Imuri, buzi buIvurIurin uiImusi, Topkupi-EdIrnekupi urusindukI
sLudyum, spor suIonu, IIpodrom ve oIImpIyuL ky gIbI eserIerI orLuyu ikurmuyi ngren 1zo
mIIyon IIruIik bIr projeden sz eLmILI. Amu IkmeL byIe muuzzum bIr projenIn 'HirIsLIyun
uIemInIn TrkIye uIeyIIne dnmesIne neden oIucugi` gerekesIyIe Lekrur yun IzdI.
IITH CIPHIS . Amu 1qo`de DemokruL PurLI`nIn IkLIduru geIdIgInde 'eLII cepIesI` sugIum
bIr desLek buIucukLi. Once 'sLunbuI`un Beyznc ve MLeukIp eLII YiIIurini KuLIumu DernegI`
kuruIdu. (IgInLIr kImse 1q`Le IeLIedIIen eIrIn sLunbuI degII KonsLunLInopoIIs oIdugunu Iurk
eLmemILI.) 1qz`de udi sLunbuI eLII DernegI, duIu sonru sLunbuI eLII CemIyeLI udini uIun
kuruIu, Iem zumunin ok duruImusi Iem de purusuI kisiLIur yznden mLevuzi bIr projeye
yneIdI. Bunu gre IeLIIIe IIgIII nemII oIuyIurin geLIgI yerIere pIukeLIer konucuk, zq Muyis`Lun
ILIburen 1o gn sreyIe AnudoIu ve #umeII IIsurIuri iikIundiriIucuk, IeLIIIe IIgIII kILupIur
ikuriIucuk, IuIk oyunIuri, konserIer, Iener uIuyIuri dzenIenecek, uLII rozeLI, uILini ve
kurLposLuIIuri busLiriIucukLi. En IucImII proje dernek bnyesInde bIr 'sLunbuI EnsLILs` kurmukLi.
BAYAR VI MINIRIS YOK . Ancuk 1q`LekI eLII Buyrumi snk buIudi nk
CumIurbukuni CeIuI Buyur, zmIr`de NATO KururguIi`nu gILmILI, Bubukun Adnun Menderes Ise
ngIILere KruIIesI . EIIzubeLI`In Lu gIyme LrenIne kuLiImuk zere ondru`yu gILmek zere
IuzirIik yupiyordu. Ancuk 'devIeLIn buIurinin` orLudun kuyboImusinin gerek nedenI, LrenIerIn
Trk-Yunun dosLIugunu eLkIIemesI ve Avrupu`nin TrkIye`ye bukiini degILIrmesI endIesI IdI.
Bunu kuriIik eIrIn #um, ErmenI, YuIudI cemuuLIerI, Ankuru beIedIye bukuni, dIpIomuLIk
LemsIIcIIer, uskerI ve mIkI erkun Lren uIunindu yerIerInI uImiIurdi.
RLM PATRG VAR . Ik gn, uuk IIIoIuri gsLerI uuIuri yupurken, uskerI bIrIIk ve okuIIurin
bundo LrenIerI IIe coun IuIk, nce IeLII eIIdI UIubuLIi Husun`in surIuru OsmunIi suncugini
dIkIInI, sonru du Topkupi`dun uIuyIurin eIre gIrIInI cunIundirun grencIIerI IzIedIIer. OgIeden
sonru uLII CumII`ndekI Lrene kuLiIdiIur. CumIde ezunIur okundu, LekbIrIer geLIrIIdI, Lop uLiIuri
yupiIdi. VuII, ordu mIeLLII ve eLII DernegI bukuni, uLII`In LrbesIne eIenk koyduIur.
EdIrne`den ve Kurs`Lun geLIrIIen LoprukIur mukbere konuIdu. ALIus yusLik zerInde uLII`In kiIicini
Luiyun YenIerIIerIe HuII`e IndIrIIen kudirguIuri LemsII edenIerIn geIL LrenInI ocukIurin meILer
Lukimi gsLerIIerI IzIedI. Akumu dogru sLunbuI UnIversILesI`ndekI konIerunsu #um OrLodoks
PuLrIgI ALIenegorus du kuLiIdi. InIII Kk`Le uLII MzesI uiIirken, uLII CumII`ne 'Nur oI uLII`
muIyusi usiImi, uLII konuIu LIyuLro eserIerI suIneIenmI, duIu IIgIncI sLunbuI UnIversILesI`nde
'eLII BuIosu` dzenIenmILI. Gece, iikIuru brnm eIIr IuLIuri vupurIuri ve Suruyburnu IIe
SuIucuk`Lu yupiIun IuvuI IIek gsLerIIerI IIe enIenmILI.
Bu mInvuI zerIne IkI gn duIu devum eden eLII Buyrumi, $um ve HuIep cumIIerInde mevIILIerIe,
Misir`du sudece El Ahrc2 guzeLesInde bIr buyuzi IIe kuLIunirken, Avrupu busini 'Trk IsLIIusi`nin
kuLIunmusi` oIuruk nILeIemILI. AvrupuIinin Ienz bIImedIgI IkI yiI sonru 6J; EyII`de uLII`In eksIk
birukLigi yugmu IInI sLunbuI IuIkinin LumumIuyucugi IdI. O gnde berI kuI cokuIu, kuI snk de
oIsu, 'sLunbuI`un sImgeseI oIuruk IeLIedIImesIne devum edIIdI. $eIrIn bIzIm oIdugunu Inunincuyu
kudur du devum edecege benzIyor.
TA#H DETE# z.o.zoo8
Aye Hr
Tunuk urIvInI biruk, OsmunIi urIvIne buk

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz gnIerde Trk TurII Kurumu Bukuni YusuI HuIuogIu "Tunuk urIvIerInIn uiImusi
IIn zo mIIyon doIur puru LekIII eLLIm. Bu puruyIu urIvdekI beIgeIer ruIuLIikIu LusnII edIIebIIIr, umu
bunu kImse yunumudi" dedI. TekIIIIn yukiiksizIigi ve LuruIIur urusindu byIe bIr konumu geIp
gemedIgI konusu bIr yunu (yuzi muLbuuyu gILLIkLen sonru BosLon`dukI Tunuk ArIvI`nden
urIvIerIn uik oIdugu ve HuIuogIu IIe uruIurindu byIe bIr konumu gemedIgIne duIr LekzIp geIdI),
HuIuogIu`nun bu urIvIerde ne buImuyi umdugunu bIImIyoruz. Ancuk yiIIurdir resmI LezI rudIkuI
bIImde sorguIuyun Tuner Akum, LeIcIr konusundukI en suvunmuci pozIsyondu oIdugu bIIInen
OsmunIi ArIvIerInde bIIe IuIu 'Trk resmI LezI`nI rLmeye yeLecek suyidu ve nILeIIkLe beIgenIn
buIundugunu IddIu edIyor. NILekIm bu LezInI IeLIIm YuyinIuri`ndun zoo8 yiIindu ikun kisu udiyIu
'ErmenI MeseIesI HuIIoIunmuLur` udIi kILubiyIu IspuL eLmeye koyuIdu. #ESM TA#H . Bu kILupLu
uugidu bIr zeLInI sundugumuz urIvIere IIIkIn bIIgIIer ve YusuI HuIuogIu`nun ErmenI TeIcIrI ve
GerekIer, 1q1q-1q18 (Trk TurII Kurumu YuyinIuri, zoo1) kILubindu dIIe geLIrdIgI buzi IddIuIuru
yneIIk eIeLIrIIer de vur. HuIuogIu Ienz ne bu IddIuIuru, ne de bu kILubin bLnne IIIkIn bIr
yorumdu buIunmudi. HuIbukI, ugirIikIi oIuruk OsmunIi urIvIerIne duyunuruk IuzirIunmi kILubin
IddIuIurini BosLon`dukI Tunuk urIvInde buImuyi IuyuI eLLIgI beIgeIerIe rLmesI pek koIuy
grnmyor. HuIuogIu`nun resmI LezI suvunmuk IIn yupLigi bu sunsusyoneI uLuk eger dIkkuLIerI
Akum`in kILubindun uzukIuLirmuyi IedeIIemIyorsu, Lopu Lucu uLuruk, I kumuoyunu bIr sre duIu
oyuIumuyi IedeIIIyor. PekI, bu konudu gerek durum nedIr? Once oIumIu oIuyIurdun buIsedeIIm.
ErmenI TeIcIrI konusundu uIimuk IsLeyen bIrI IIn ok nemII bIr kuynuk oIun BubukunIik
OsmunIi ArIvI eskIden kuLuIogIumu IIemIerInIn LumumIunmumi oImusi gIbI LeknIk nedenIerIe yu
du IkmeL poIILIkuIuri nedenIyIe uruLirmuciIur LuruIindun zgrce kuIIuniIumiyordu. BIr
zumunIur urIvde uIiun ukudemIsyenIerIn sorguyu ekIImesI, beIge verIImemesI ve IuLLu urIvden
uLiImuIuri gIbI bIrok LuLsiz oIuy yuundi. (BIr rnek oIuruk bukiniz; Aru SuruIyun, "TIe OLLomun
ArcIIves DebuLe und LIe ArmenIun GenocIde", ILLp:JJwww.gomIdus.orgJIorumJurcIIves.pdI )
ukuL zeIIIkIe son yiIIurdu ArIv'de cIddI degIIkIIkIer oIdu. Hem yenI kuLuIogIur uruLirmuciIurin
IIzmeLIne sunuIdu Iem de uruLirmuciIurin IukureL ve LeIdILIere muIuLup oImusi son buIdu. $#E
KAEM BEGEE# . BubukunIik ArIvI`nIn IerdIgI beIgeIere geIIrsek; ErmenI TeIcIrI
konusundu uIimuk IsLeyen bIrI IIn BubukunIik OsmunIi ArIvI`ndekI DuIIIIye NezureLI $IIre
KuIemI beIgeIerI ok nemII bIr kuynukLir. BunIur esus oIuruk merkezden Luruyu ekIIen kisu
LeIgruIIurdir. VIIuyeLIerden bu LeIgruIIuru geIen cevupIur Ise kismen EmnIyeL Umum MdrIg
BIrIncI, kIncI ve Unc $ube evruki IInde duginik oIuruk buIunur. Ancuk bugn bu evruk
urusindu, dogrudun ErmenI srgnIerI IIe IIgIII evruk neredeyse yok gIbIdIr. Bu evrukIurin nerede
oIdukIuri bIIInmemekLedIr. YIne uyni urIvde buIunun HurIcIye NezureLI gIbI buku duIreIere uIL
beIgeIerden genI bIr seme yupiImi ve InLerneL orLuminu konmuLur.
ILLp:JJwww.devIeLursIvIerI.gov.Lr udresInden uIuiIubIIecek bu beIgeIerIn LopIum suyisi 1.oo'n
zerIndedIr. BunIur resmI LezI desLekIemek umuciyIu zeI oIuruk seIImI beIgeIer oImukIu bIrIIkLe,
orIjInuI urIv beIgeIerInIn InLerneL orLuminu konuImusi son yiIIurdu urIvIerde yuunun oIumIu
geIImeIerI gsLermekLedIr. MECS- MEBUSAN ZABTA# . BIr buku nemII kuynuk, 1q18
Kusim-AruIik uyIurindu ErmenI LeIcIr ve IdrmeIerI konusundu yogun LurLimuIuru suIne oIun
OsmunIi MecIIs-I Mebusun zubiLIuridir. BunIur, TBMM LuruIindun LrunskrIpsIyonu yupiIuruk
yuyinIunmiLir. Ayni dneme uIL bIr buku kuynuk OsmunIi MecIIs-I Mebusuni LuruIindun, suvu
yiIIurindu IkmeL yeIerInIn (suvu ve LeIcIr) suIurini uruLirmuk umuciyIu oIuLuruIun ve . $ube
oIuruk bIIInen komIsyonu uIL LuLunukIurdir. Bu LuLunukIur NecmeLLIn SuIIr (SiIun) Bey LuruIindun
LuLuImu ve sLunbuI MecIIs-I Mebusun MuLbuusi LuruIindun 1q (1q1q) LurIIInde busiImiLir.
KILubin yenIden busimini, Osmun SeIIm KocuIunogIu, LLIIuL ve TerukkI'nIn SorguIunmusi ve
YurgiIunmusi (sLunbuI, TemeI YuyinIuri) udiyIu 1qq8 yiIindu yupmiLir. Ancuk yIne MecIIs
LuruIindun ErmenIIere yneIIk LeIcIr ve kuLIIum suIurini kovuLurmuk umuciyIu, zq Kusim 1q18
LurIIInde kuruIun TedkIk-I SeyyIuL KomIsyonu`nun beIgeIerInIn nerede oIdugu bIIInmemekLedIr.
BunIurin 1qzz sonrusindu, sLunbuI'un Ankuru HkmeLInIn konLroI uILinu gIrmI oImusi
nedenIyIe sLunbuI OrII dure (SikiyneLIm) KumundunIigi LuruIindun Ankuru`du GeneIkurmuy
BukunIigi'nu ukLuriImi oImusi gerekIr uncuk beIgeIerIn GeneIkurmuy AskerI TurII ve SLruLejIk ELL
ve DeneLIeme BukunIigi (ATASE) urIvInde oIup oImudiginu duIr IerIungI bIr bIIgI veyu uikIumu
bugne kudur yupiImumiLir. TAKVM- VEKAYE# . Unc grup nemII kuynuk, dnemIn
resmI guzeLesI TukvIm-I VekuyI'de yuyinIundikIuri kuduriyIu, 1q1q-z1 yiIIurindu sLunbuI DIvun-i
Hurb-I OrII'de grIen LLIIuL ve TerukkI merkez ve yereI yneLIcIIerI uIeyIIne uiIun duvuIuru IIIkIn
beIgeIerdIr. Bu guzeLede LopIum 6 duvudun sudece 1z`sIne uIL buzi beIgeIer yuyinIunmiLir. Bu
duvuIurdun LLIIuL ve TerukkI Merkez KomILe ve TekIIuL-i MuIsusu sorumIuIurinu kuri uiIun duvu
IIe dnemIn BukunIur KuruIu mensupIuri uIeyIIne uiIun duvu gerek IddIunume gerekse sunik
IIudeIerI nedenIyIe ok nemIIdIr. Once uyri duvuIur oIuruk buIuyun sonru orLuk bIr kururIu
sonuIunun 1q oLurumIuk bu yurgiIumu srecInIn durumu LuLunukIuri, IkI IddIunumesI ve orLuk
kurur sureLI Lum meLIn oIuruk TukvIm-I VekuyI'de yuyinIunmiLir. LLIIuL ve TerukkI`nIn purLI
sekreLerIerI duvusinin LopIum 1 oLurumundun sudece IIk oLurumu ve kurur sureLI
yuyinIunmiLir. GerIye kuIun 1o duvunin Ise yu YozguL ve Trubzon duvuIurindu oIdugu gIbI sudece
kurur sureLIerI yu du ErzIncun ve BuyburL duvuIurindu oIdugu gIbI, kururIurin PudIuIu onuyIuri
yuyinIunmiLir. (Ancuk guzeLede yuyinIunun duvuIurin du, yuyinIunmuyun duvuIurin du beIgeIerInIn
usiIIuri orLudu yokLur.)TukvIm-I VekuyI'de yuyinIunmi bu beIge LuLunukIuri, V. N. DudrIun ve Tuner
Akum kILup IuIIne geLIrIImILIr ve yukindu BIIgI UnIversILesI YuyinIuri urusindu yuyinIunucukLir.
STANBU BASN . Drdnc nemII kuynuk grubu 1q18-zz urusi sLunbuI businidir. Her ne
kudur, resmI LurII yuzimindu 'MLureke Busini` dIye yuILuIunuruk nesneIIIkIerI zerInde cIddI bIr
kuku buIuLu yuruLiImisu du, dnemI bIruz uruLirunIur, Mondros MLurekesI`nI IzIeyen yiIIurdu
zerIndekI LLIIuLi ve Suruy buskisindun kurLuIun businin buLu ErmenIIere yneIIk poIILIkuIur
oImuk zere, suvu dnemI oIuyIuri Iukkindu son derece uyrinLiIi bIIgIIer ukLurdikIurini grebIIIr.
sLunbuI, ErzIncun ve BuyburL duvuIurinin kurur sureLIerI gIbI, TukvIm-I VekuyI`Ierde buIunmuyun
bIrok beIge IIe LeIcIre dogrundun kuLiImi veyu uIIL oImu kIIIerIn muIkeme IIudeIerI veyu
uniIuri businindu yer buImuLur. OrnegIn HuIep VuIIsI CeIuI Bey'In uniIuri VukIL guzeLesInIn 1o-1
KununIevveI (AruIik) 1q18 LurIIII suyiIurindu bIm IuIInde; . Ordu Kumunduni VeIIp
Puu'nin muIkeme IIudesI 1 MurL 1q1q LurIIII VukIL guzeLesInde yuyinIunmiLir. TeIcIrde grev
uIun erkez Husun Amcu udIi grevIInIn "TeIcIrIn Yz" udIi yuzi dIzIsI, AIemdur guzeLesInde 1q
HuzIrun 1q1q'du buIumi uncuk z8 HuzIrun 1q1q'du yuyinIunun 8. LeIrIkudu urkusi geIecegI
bIIdIrIImesIne rugmen kesIImILIr. KUDUS A#$V . BIr dIger nemII kuynuk Kuds PuLrIkIune
ArIvI`dIr. Bu urIvIn zeIIIgI, yukuridu szn eLLIgImIz TedkIk-I SeyyIuL KomIsyonu`nun bugn
kuyip oIun buzi beIgeIerInIn kopyuIurini IILIvu eLmesIdIr. Bu kopyuIur, o yiIIurdu DIvun-i Hurb-I
OrIIIerde uIiun buzi ErmenI memurIur LuruIindun muIkeme dosyuIurindun gIzIIce eIIe
kopyuIunmiLir. Ancuk urIv uruLirmuciIuru uik degIIdIr. Bu urIvIn uruLirmuciIuru kupuIi
LuLuImusi son derece yunIiLir. TA$NAK A#$V . HuIuogIu`nun zo mIIyon doIurIik ovunun
konusu oIun BosLon`dukI Tunuk urIvI Ise, Trk LuruIinu gre kupuIi, ErmenI LuruIinu gre uik.
Gerek durumu uncuk bu urIvIerde uIimuk zere eyIeme geen uruLirmuciIur syIeyebIIIr. VeIev
kI YusuI HuIuogIu`nun dedIgI gIbI kupuIi oIsun, bu urIv 'sosyuIIsL-mIIIIyeLI` bIr IzgIde IuuIIyeL
gsLeren TunukIur`in o gnIerde sIyusI LurLimuIurini unIuLmusi uisindun muILemeIen IIgIn
bIIgIIer IerIr, uncuk bu urIvIerden eIde edIIecek en u nokLudukI buIguIur bIIe TunukIur`Iu II bIr
IIIkIsI oImuyun yz bInIerce Insunin Trk mIIIIyeLIIIgInIn kurbuni oImusini IukIi ikurmuyucugi
IIn HuIuogIu`nun zo mIIyon doIurinu yuzikLir. ANDONYAN BEGEE# . OnemII bIr beIge grubu
du, 1q1q`LekI seIerberIIk sirusindu ordudu mekLup ve yuzimuIuri okuyun memur oIuruk grevII
Arum Andonyun udIi bIr ErmenI`nIn LeIcIrden sug ikun ErmenI erkekIerIn, kudinIurin ve
ocukIurin uIILIIkIerI IIe HuIep`LekI LeIcIr komILesInIn geneI sekreLerI NuIm Bey udindukI bIr Trk
yeLkIIIden uIdigi, NuIm Bey`In grevI sirusindu edIndIgInI syIedIgI ok suyidu beIge, LeIgruI ve
kururnumenIn de IInde buIundugu uniIurindun oIuun TIe MemoIrs oI NuIm Bey: TurkIsI OIIIcIuI
DocumenLs #eIuLIng Lo LIe DeporLuLIons und Mussucres oI ArmenIuns udIi kILupLir. 1qzo`de
ErmenIce, 1q6`Le Ise runsizcu ve ngIIIzce oIuruk busiIun kILupLukI beIgeIerIn usiIIuri Ienz
buIunmudigi IIn, resmI LurIIIIer bu kuynugi dIkkuLe uImumu egIIImIndedIr. HuIbukI, bu uni kILubi
IIe buzi urIv beIgeIerI uyum IIndedIr. EIbeLLe buIi buinu bIr yuzi konusu oImuyi Iuk eden ngIIIz,
AmerIkun, AImun, runsiz, AvusLuryu ve #us urIvIerI IIe, o yiIIurdu OsmunIi IkesInde buIunun
mIsyonerIer, guzeLecIIer, uruLirmuciIur, yurdim kuruIuu mensupIuri ve bIr dIzI buku ukLrn
derIedIgI beIge ve bIIgIIer de vur. UsLeIIk bu kuynukIurin Lmnden yururIuniIuruk oIuLuruImu
bInIerce kILup vur. KupuIi Lm urIvIerIn uiImusi eIbeLLe nemII uncuk kumuoyundu, 'Tunuk
urIvIerI uiImuzsu gerek orLuyu ikmuz` Iuvusi yuruLmuk, en IuIIIInden eLIk degII. Buzi OsmunIi
BeIgeIerI Neden OrLudu Yok? YerII ve yubunci urIv beIgeIerI, muIkeme LuLunukIuri, busindu ikun
IuberIer, gnIk ve IuLiruIur bIrIIkLe degerIendIrIIdIgInde LeIcIr sirusindu veyu sonrusindu bIr ok
beIgenIn bIzzuL zunIiIur LuruIindun uIinmi yu du ImIu edIImI oIdugu unIuiIir. BunIurin buindu
TekIIuL-i MuIsusu'yu uIL evrukIur geIIr. kIncI grup evruk, LLIIuL ve TerukkI Merkez KomILesI'ne uIL
oIunIurdir. sLunbuI`dukI yurgiIumuIurin degIIk oLurumIurindu, sunikIurdun MIdIuL $kr (BIedu),
'Kk` TuIuL (Mukuru) ve ZIyu GkuIp verdIkIerI IIudeIerde, bu evrukIurin Merkez KomILe yesI
DokLor Nuzim LuruIindun uIindigini syIemIIerdIr. (TukvIm-I VekuyI, no. q, 8 Muyis 1q1q)
EMVA- MET#UKE DETE#E# . Unc kuyip beIge grubu DuIIIIye NezureLIne uIL buzi
evrukIurdir. OrnegIn, o Muyis 1q1 LurIIII MecIIs-I VkeIu muzbuLusi ve 1o HuzIrun 1q1 LurIIII
LuIImuLnumeyIe oIuLuruIun LeIcIr edIIen ErmenIIerIn muIIurini LukIp IIn kuruIun EmvuI-I MeLruke
(TerkedIImI MuIIur) KomIsyonIuri`nin deILerIerI orLudu yokLur. $evkeL Sreyyu AydemIr uniIurindu
TuIuL Puu'nin, yurL diinu kumudun nce "evveIu bIr buvuI evrukIu, ArnuvuLky kiyi-sindu (.) bIr
yuIidukI dosLunu" gILLIgInI; "bu evrukin yuIinin uIL kuLindukI ocukLu yukiIdigini duydugunu syIer.
(Mukedonyu'dun OrLuusyu'yu Enver Puu, CIIL , 1q1q-1qzz, #emzI KILubevI, 1q;8, s. q68.)
ANAN ASKE# BEGEE# . Sudece yerII ukLrIer degII yubunciIur du beIge uImiLir. Hurp
dnemInde, OsmunIi GeneIkurmuy BukunIigi grevInde buIunun Huns . . Von SeeckL,
AImunyu'yu dnerken, OsmunIi GeneIkurmuyinu IIIkIn nemII beIgeIerI beruberInde gLrmLr.
Sudruzum zzeL Puu 6 Kusim 1q18'de yuzdigi bIr mekLupIu Iem durumu proLesLo eLmI Iem de
beIgeIerIe bIrIIkLe, TuIuL, Enver ve CemuI buLu oImuk zere AImunyu'du buIununIurin IudesInI
IsLemILIr. BerIIn beIgeIerI gerI gnderme sz vermI umu IIbIr zumun yerIne geLIrmemILIr. Huns
von SeeckL, grevI sirusindu, resmI emIrIerI, gIzII kururIurin ve geersIzIIgInI gsLeren ImuIurin LukIp
eLmesInIn bIr kuruI oIdugunu unIuLir. (AkLurun V. N. DudrIun, DocumenLuLIon oI LIe ArmenIun
GenocIde In Germun und AusLrIun Sources, Yuy. Huz. srueI CIurny, New BrunswIck: TrunsucLIon
PubIIsIers, s. 1oq-11o) ENVE# VE TAAT`N TEG#AHANEE# . Yzbui SeIuIuLLIn uniIurindu
Enver`In, resmI kunuIIurdun AImunIurin gnIn Io LuLmuk IIn ekLIgI resmI LeIgruIIuri, duIu
sonru kendI evInde buIundurdugu 'LeIgruIIuneden` ekLIgI LeIIe IpLuI eLLIgInI ukLurir. (IIun SeIuk,
Yzbui SeIeIuLLInIn #omuni, CIIL 1, #emzI KILubevI 1qq, s. zqz.) TeIcIrI ynIendIren beyIn oIun
TuIuL`in eskI bIr LeIgruIi oIuruk evIne zeI bIr IuL kurdugunu ve IuberIemesInI burudun yupLigini
TC Merkez KomILesI yesI ve HurIcIye Nuziri HuIII MenLee`nIn uniIurindun grenIrIz. (OsmunIi
Mebusun MecIIsI #eIsI HuIII MenLee`nIn AniIuri, Yuy. Huz. smuII Arur, HrrIyeL YuyinIuri, s. z16)
YAKAN BEGEE# . BubukunIik ArIvI DuIIIIye NezureLI kuyiLIuri urusindu bIIe "okundukLun
sonru yukiImusi" IsLenen resmI devIeL evrukinu IIIkIn kuyiLIur mevcuLLur. OrnegIn, zz HuzIrun 1q1
LurIIII, TuIuL Puu ImzusiyIu EmnIyeL Umum MdrIg LuruIindun buzi vuII ve muLusurriIIuru, IsIm
verIIerek ekIIen IIreII bIr LeIgruILu, sevk edIIen kuIIIeIer IInde dIn degILIrenIere nusiI
duvruniImusi gerekLIgI bIIdIrIIdIkLen sonru unIur syIenIr: "...ve bu LebIIguLimizin Icub edenIere
IususI sureLLe LeIIImI |bIIdIrIImesI| IIe Ibu LeIgruInume kopyesInIn LeIgruIIuneden uIz eLLIrIIerek
ImIusi |uIinuruk yok edIImesI|" (BOAJDH.$#., nr. qJ1oo) BIr buku rnek, "bIzzuL IuI
oIunucukLir" zeI noLu IIe z HuzIrun 1q1'Le MusuI ve Deyr-I Zor'u yoIIunun bIr LeIgruILir. TeIgruILu
ErmenIIerIn yerIeLIrIImesI meseIesIne IIIkIn son derece nemII buzi dIrekLIIIer verIIen LeIgruI yIe
bILer: "Ibu IIrenIn Iuzim geIenIere IruesInden sonru ImIusi LumImen LebIIg oIunur."
(BOAJDH.$#. nr., qJq1) BeIge yukmu eyIemI, yenIIgI sonrusi, mLureke dnemInde de devum
eLmILIr. TuIuL Puu kubInesInIn IsLIIu eLmesI zerIne, 1q EkIm 1q18'de kubIneyI kurun AImeL zzeL
Puu HurbIye NuzirIigini du sLIenmILIr. TekIIuL-i MuIsusu`nin son bukuni HsumeLLIn ErLrk`n
IuLiruIurinu bukiIirsu Puu'nin yupLigi IIk IIerden bIrIsI, "TekIIuL-i MuIsusu MdrIgne Iemen
uIimuIurini durdurmusi, urIvIerInI yokeLmesI (.) LuIImuLini" vermekLIr.(AkLurun, BIIge CrIss,
guI AILindu sLunbuI, IeLIIm, 1q8, s. 1q;) POSTADA MHA . BeIgeIerIn ImIusi suvuin yenIIgI IIe
sonuIunucuginin unIuiImusi zerIne devum eLmILIr. sLunbuI'dukI DIvun-i Hurb-I OrII
yurgiIumuIurindu, 1q1q-1q18 dnemI BukunIur KuruIu yeIerI Iukkindu uiIun duvunin HuzIrun
1q1q LurIIII oLurumundu, eskI PosLu Bukuni HseyIn HuIm, HurbIye NezureLI'ne uIL beIgeIerIn
yukiIdigi bIIgIsInI verIr. Bunun zerIne konu IIe IIgIII grIen uLuIcu PosLu ve TeIgruI Mdr VekII-I
Subiki Osmun NurI EIendI Iukkindu evruk yukmu suu nedenIyIe duvu uiIir. Duvu q AgusLos
1q1q'du buIur. Sunik IIudesInde, "verIIen emIr zerIne buzi evruki yukLim. AmIrIerIm kendI
mesuIIyyeLIerI LuILindu oIuruk IuIun seneden IuIun seneye kudur oIun evruki yuk dedIIer, yukLim"
der. Duvunin sonucu beIII degIIdIr. (AIemdur, , 6 AgusLos 1q1q) #eIIk HuIId Kuruy mLureke
dnemInde PosLu TeIgruI GeneI MdrIg yupmiLir. Bu dneme uIL uniIurini 1qq8 yiIindu Aydede
dergIsInde yuyinIurken, P.T.T.'de (PosLu TeIgruI TeIeIon duresI) uzun yiIIur IIzmeLLe buIunmu H.
Sudik Durukun udIi bIr memurdun, oIduku uzun bIr mekLup uIir. #eIIk HuIId, duIu sonru uniIurini
LopIudigi kILupLu bu mekLubu uynen yuyinIur. Bunu gre, sz konusu memur, MLureke dnemInde
PTT merkezIerIndekI devIeL muIubere evrukinin dmun eIIne gemesInI nIemek muksudiyIu
MeImeL EmIn Bey LuruIindun bLn merkezIere, mevcuL resmI evrukin, LeIgruI kopyu ve usiIIurinin
Lumumen ImIusi IIn emIr gnderdIgI unIuLmukLudir. (MIneIbub IeImIIrub, MLureke DevrI
AniIuri, nkiIup KILubevI, 1qqz, s. z;1-z.) K$SE MHAA# . OnemII bIr LLIIuLi oIun,
kuymukumIik, vuIIIIk gIbI eILII IdurI grevIer yuni siru son LLIIuL ve TerukkI kubInesInde NuIIu
Bukuni oIuruk du grev yupun, Adunu'dukI LeIcIr oIuyIurinu kuLiIdigi IIn LuLukIunuruk MuILu'yu
srIen AII MnII "LIIuIiIurin LevIkIyIe bIr LuruILun Iurb suIuIuri, dIger LuruILun kuIbursL
LLIIuLiIur LevkII ve muIukeme edIIIyordu (.) evImIn urunucugi IuberInI verdIIer. MIIm bIr ey
birukmudigimi zunnederken, evImIz buskinu ugrudi ve buIdukIuri buzi muIubere evruki yznden
LevkII edII(dIm) (.) Su oIuruk Iukkimdu Isnud edIIen mevzu, ErmenI muIuceruLiyIu IIgIII oIuruk,
bu II LuIrIk edIIm gsLerIIIyordu (.) bIr buvuIun cep kismindu (.) Adunu'dun DuIIIIye nuzirinu
keIde eyIedIgIm LeIgruI msveddeIerI eIe gemILI (.) Esusen duIu mIIm evruki zumunindu ImIu
eLLIgIm IuIde, bunu buvuIun kk cebInde unuLmuLum (.) mIusini unuLLugum bu vesIku
uIeyIImde u deIIII oIuruk kuIIuniIiyordu." (TuIu Toros, AII MnII Bey'In HuLiruIuri, SS, 1qq6, s.
q6-;.) MIIII McudeIe yiIIurindu AduIeL Bukuni oIuruk grev yupun AImeL #iIuL uIiku uniIurindu
yIe der: "Suvci bIr gn VIIuyeLe IIreII bIr LeIgruI geIdIgInI, KuyserI'ye kurmu bIr komIsyon geIerek
LeIcIr IInI InceIeyecegInI, pIeII grIenIer Iukkindu soruLurmu ve kovuLurmu yupucugini,
evIerI uruyucugini... bunu bIIdIrdI. OkuI urkuduimIu bIrIIkLe eve geIdIk, beIge ve uniIurimi yukLim."
(AImeL #IIuL uIIku'nin AniIuri, HurIL uIiku'nin zeI yuyini, 1qqz, s. ;, 1-6). NGZ
A#$VNDEN . zq Ocuk 1q1q LurIIInde, ngIIIzIer, DuIIIIye NezureLI`nden AnLep vIIuyeLIne ekIIen
bIr LeIgruI rnegInI eIe geIrIrIer. TeIgruILu, seIerberIIkLen bu yunu, bIgeye yoIIunmi resmI
LeIgruIIurin orIjInuI rnekIerInIn ImIu edIImesI IsLenmekLedIr. (O;1Jq1;qJ1qo: IoIIo 18z) 1;
HuzIrun 1q1q LurIIInde, dnemIn DiIIerI Bukuni SuIu Bey, ngIIIz Yksek KomIserIIgI nezdInde,
oIuyi proLesLo ederken, DIyurbukir TeIgruI IduresInIn kuzu ve nuIIyeIere, 1q1q-1q18 urusindu
uIdikIuri beIgeIerIn orjInuIIerInIn ImIu edIImesI konusundu bIr LumIm yoIIudigini kubuI eLmILIr.
(O;1Jq1;qJ1qo: IoIIo 18z) $ImdI YusuI HuIuogIu`nu soruIim: Acubu bu beIgeIerde neIer vurdi
du ImIu edIImeIerI gerekLI? Tuner Akum`in YusuI HuIuogIu`nu eIeLIrIIerI Sorun sudece beIgeIerIn
yokIugundu degII. MevcuL beIgeIerIn drsLe kuIIunimindu du sorunIur vur. Bunu IIIkIn bIr rnek
resmI Trk LezInI suvunmuk umuciyIu LeIcIr edIIen ErmenIIerden kuIun muIIurin bedeIIerInIn
EmvuI-I MeLruke komIsyonIuri LuruIindun suIIpIerIne gnderIIdIgIne IIIkIn IddIuIurdir. Bu IddIu
YusuI HuIuogIu LuruIindun ErmenI TeIcIrI ve GerekIer kILubindu (s. 6q) du LekrurIuniyor. Tuner
Akum son kILubindu bunu IIIkIn unIuri syIyor: #esmI Trk LezInI suvunmuk umuciyIu kuIeme
uIinmi bIr uIimudu, 'suLiIun muIIurin bedeIIerI EmvuI-I MeLruke komIsyonIuri LuruIindun
suIIpIerIne gnderIImILIr. NILekIm Iskun muIuIIerIne vurun muIucIrIer, kendIIerIne ukLuriIun bu
puruIurIu IIerInI kurmuIur ve bIgeye uyum sugIumiIurdir", IddIusi IIerI srIr. (YusuI
HuIuogIu, ErmenI TeIcIrI ve GerekIer, s. 6q.) (.) bu LezI IIerI sren kII 1q8q-1qqz yiIIuri urusindu
BubukunIik OsmunIi DevIeL ArIvIerI GeneI MdrIg yupmi ve 1qq yiIindun berI de Trk TurII
Kurumu bukunidir. Yuzur, IddIusinu kuniL oIuruk du udeL OsmunIi beIgesI sunmukLudir. IgIn
oIun udur kI, Idduyu kuniL oIuruk gsLerIIen bu LeIgruIIurin IIbIrIsInIn IerIgI uikIunmumi,
beIgeIerden IerIungI bIr uIinLi yupiImumiLir. AsIindu yupsuydi grIecek oIun u IdI: Bu LeIgruI
du Lek bIr oIuyu IIIkIndIr ve konunun muIuLubi oIun uyri yere uyni gn ekIImILIr. UsLeIIk
LeIgruIIurin, ErmenIIerIn birukLikIuri muIIurin suLiindun eIde edIIen geIIrIerIn, kendIIerIne Iude
edIImesI sorunu IIe IIbIr uIukusi yokLur. (.) GrIdg gIbI, LeIgruIIur sudece EskIeIIr'den
ErmenI muIIurinin suLiindun eIde edIIen bIr mIkLur purunin, LeIcIr sirusindukI HkmeL
musruIIurinin kuriIunmusi IIe IIgIII oIuruk HuIep'e yoIIunmusinu IIIkIndIr. OsmunIi urIvIerInde
geneI mdrIk yupun, urIvdekI Ier kuydu ve Ier beIgeye, Ier un uIumu unsi oIun bIr kIInIn
ErmenIIere gILLIkIerI yerde, gerIde birukLikIuri muIIurin kuriIikIurinin kendIIerIne verIIdIgIne IIIkIn
Lek bIr beIge buIumumi oImusi ve konuyIu uIukusi oImuyun buzi beIgeIerI kusiLIi oIuruk urpiLuruk
kuIIunmusi bIIe Lek buinu bIrok eyI unIuLmuyu yeLer. 1q; K$ YAAN . Tuner Akum sz
konusu kILubindu, LeIcIrIn ErmenIIerIn ImIusi umucinu yneIIk oImudigini IddIu eLmek IIn siku
kuIIuniIun bIr urgmuni du sorguIumi. Ik kez Kumurun Grn`n ErmenI Dosyusi udIi kILubindu
(s. 88) dIIe geLIrdIgI, urdindun YusuI HuIuogIu`nun ErmenI TeIcIrI ve GerekIer kILubindu (s. 6z`de
zo no`Iu dIpnoL) LekrurIudigi IddIuyu gre 'LeIcIr sirusindu buzi memurIurin suIIsLImuIIerI
oImuLur umu zeI soruLurmu kuruIu oIuLuruIuruk suIu buIununIur rII Idure muIkemeIerIne
sevkedIImI, 1q; kII Iukkindu soruLurmu uiImi ve bunIurin byk bIr kismi, Idum du duIII
oImuk zere, eILII cezuIuru urpLiriImiLir.` $ImdI Lekrur Tuner Akum`i okuyuIim: HuIuogIu'nun
'ugir cezuIuru urpLiriImu`yu kuniL oIuruk gsLerdIgI 1z beIgenIn Lek Lek IerIkIerIne bukLigimizdu, bu
beIgeIerIn IIbIrIsInIn ErmenIIere yneIIk su IIeyen memurIurin yurgiIunmuIuri ve cezu uImuIuri
IIe IIgIII oImudikIuri grIr. BeIgeIer, ErmenIIerIn gerIde birukLikIuri muIIuru yneIIk, yugmu,
IirsizIik, rveL ve zImmeLe muI geIrme gIbI suIurIu IIgIIIdIr ve ogu du zuLen yurgiIumu sorunu IIe
uIukuIi degIIdIr. (.) YukuridukI beIgeIerI "DIvun-i Hurp'Le yurgiIunmu" ve "ugir cezuIuru urpLiriImu"
rnekIerI oIuruk sunun HuIuogIu, yupLigi urpiLmuIurdu bununIu du yeLInmemekLe ve ErmenIIere
kuri IuuIIyeLIerI nedenIyIe vIen devIeL memurIuri IukkindukI beIgeIerI bIIe IddIusinu kuniL oIuruk
sunmukLun ekInmemekLedIr. OrnegIn bIr beIge, CemuI Puu LuruIindun grevden uIinmi bIr
kuymukumin TuIuL Puu LuruIindun vIerek yenIden greve Iude edIImesIyIe IIgIIIdIr. (.) Bu
beIgenIn, ErmenIIere kuri su IIeyen devIeL memurIurinin "Idum du duIII degIIk IupIs cezuIurinu
urpLiriImusinin" rnegI oIuruk sunuImusi bIIIm udinu bIr uyip, bIr cInuyeL LeIukkI edIImeIIdIr.

TA#H DETE# 18.o.zoo8

Aye Hr
'GeIenegIn cudi` ve 1q Muyis Buyrumi

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CunIk Mebusu EdIem VeysI Bey 'GuzI Gn` doIuyisiyIu zz Muyis 1qz8 LurIIII
yereI Sc2s:n guzeLesIne yuzdigi mukuIede (sudeIeLIrIImI Trke IIe) yIe dIyordu: MIII IuyuLLu
buyrum ve LrenIerIn pek byk LesIrI vurdir. MIIIeLIer ve bIIIussu bIzIm gIbI sL sLe InkiIup
geIrmI oIun cemIyeLIer, sudece bIr veyu IkI deIu muzI IuLiruIurini IIyuyu gIrIIrIerse IsLIkbuIde
yneIInecek IsLIkumeLI beIIrIemI oIurIur. MuzI uru siru yokIuniImuIidir. Orudu mevcuL menkibeIer,
kuIrumunIik ve IuLLu IiyuneLIer ve cInuyeLIer yudedIImeIIdIr. Tu kI IyInIn kudrI ve kLnn Iukki
beIIrIenmI oIsun. Bu szIer yurin mIIIeLe 'Idruk edecegImIz` 1q Muyis ALuLrk` Anmu ve GenIIk
Buyrumi`nin 'mIIII LurII yuzimimizdukI yerInI` unIumuk uisindun IuyduIi IpuIuri IerIyor.
GICKIN TBAR . 1q Muyis`in CumIurIyeL`In IIk drL 'mIIII` buyrumi (z NIsun, HukImIyeL,
CumIurIyeL ve ZuIer buyrumIuri) urusindu oImudigini ok kII bIImez. AsIindu bu son derece
doguIdir nk sz konusu drL buyrum MIIII McudeIe`nIn nemII gnIerInden esInIenIImILIr. 1q
Muyis 1q1q LurIIInI nemII IuIe geLIren Ise, 1qz; yiIindu CumIurIyeL HuIk irkusi`nin KuruILuyi`ndu
okuduguuul N:t:k`u, 1q Muyis 1q1q LurIIInde Sumsun`u gILLIm cmIesIyIe buIuLun MusLuIu
KemuI`In kendIsIdIr. N:t:l, 'yokLun vur edIImI` Trk uIus-devIeLInIn kuruIuunu mILIeLIrIrken, en
ok du kurucusunu mILIeLIrmILIr umu bu mILIeLIrmenIn nemII bIr purusi oIun 1q Muyis`in 'mIIII
buyrum` suyiImusi uncuk 1q8`de mmkn oIucukLir. Bu IuILu bu byk gecIkmenIn LurIIesIne
bukucugiz.
Bu LoprukIurdu 'genIIk ve spor buyrumIuri`nin mucIdI IkI yiI sve`Le egILIm gren SeIIm Sirri
(Turcun) Bey`dIr. Avrupu`du sporun kILIeIerI beIII bIr IdeuI eLruIindu LopIumukLu ne kudur eLkIII
oIdugunu gzIemIeyen ve uynini OsmunIi IkesInde de gerekIeLIrmek IsLeyen SeIIm Sirri Bey, IIk
'dmun Buyrumi`ni, zq NIsun 1q16`du Kudiky`dekI LLIIuL Spor KuIb`nn uyirindu dzenIemILI.
DuIu ncekI bIr yuzimizdu IIkuyesInI unIuLLigimiz 'Dug Buini Dumun AImi` muri eIIgInde yupiIun
gsLerIIere DurImuuIIImIn-I AIIye`den zoo erkek grencI kuLiImi, zerIerInde beyuz gmIek, sIyuI
punLoIon ve kirmizi kuuk oIun grencIIer nce sve jImnusLIk IurekeLIerInden rnekIer sunmuIur,
urdindun uIeLII jImnusLIk gsLerIIerIne gemIIerdI. Kusudun uLIuyun, LukIuIur uLun, 1oo meLre sruL
yurii, IuIuL yurii, koILuk degnekIerIyIe oynunun bIr eIL IuLboI mui yupun genIer seyIrcIIere
sevInII bIr gn yuuLmiIurdi.
11 Muyis 1q1;`de yupiIun IkIncI 'dmun Buyrumi`ndu jImnusLIk yurimuIuri eILIenmI, yksek
uLIumu, uzun uLIumu, sirikIu yksek uLIumu, cIrIL uLmu, dIsk uLmu, IuIuL ekme, 1oo meLre sruL
kousu, 8oo meLre mukuvemeL kousu ve bIsIkIeL yuriinu ek oIuruk sukuLIunun, yuruIunun ve
buyiIunIuru nusiI mduIuIe edIIecegIne duIr LuLbIkuLIur yupiImi, msubukuIurdu kuzununIuru dIIer
verIImILI. ddIuIuru gre, uLunmuk IsLedIgI HIcuz KuvveyI SeIerIyesI KomuLunIigi`ni kubuI eLmeyIp,
sLunbuI`du yenI grev bekIeyen MusLuIu KemuI de gsLerIIerI ereI LrIbnnden IzIemILI. SeIIm Sirri
Bey, bu buyrumi geIenekseI IuIe geLIrmek IsLIyordu uncuk BIrIncI Dnyu Suvui`nin IezImeLIe
sonuIunmusi bunu IzIn vermeyecekLI.
LK BAYRAMLAR . MIII McudeIe dnemInIn IIk buyrumi, Byk MIIIeL MecIIsI`nIn uiIiinin
bIrIncI yiIdnmnde ikuriIun IkI muddeIIk kununIu kubuI edIIen 'z NIsun Buyrumi` oIdu.
(Buyrumin 'ALuLrk LuruIindun ocukIuru urmugun edIIdIgI` IIkuyesI 1q8 yiIindu 1z EyII durbecIIerI
LuruIindun IcuL edIIecekLI.)
kIncI 'mIIII` buyrumimiz, 1 Kusim 1qzz`de SuILunuLin kuIdiriImusi IIe Hz. MuIummed`In dogum gn
kubuI edIIen 1z #ebIIevveI gnnn sL sLe dmesInI uIrevI bIr IureL suyun YozguL Mebusu
SIeymun Sirri Bey`Ie Sirri Bey`In z Kusim`du 'MevIId-I NebevI IIe SuILunuLin Igusi`ni bIr urudu
kuLIumuk IIn duu okunmusi ve 1o1 pure Lop uLiImusinu` duIr nergesInI ok begenen uncuk yeLerII
grmeyerek 1 Kusim`in 'mIIII buyrum` oImusini LekIII eden Burdur mebusu smuII SupII Bey`In
IIkrIydI. kI LekIII bIrIeLIrIImI ve z Kusim 1qzz`de eI kuIdirmu usuIyIe prensIp oIuruk HukImIyeL
Buyrumi oIuruk kubuI edIImILI. Ancuk, IIgIII kununu son ekIInI vermek zq EkIm 1qz`Le 'kismeL`
oIucukLi.
Unc buyrumimiz oIun `zq EkIm CumIurIyeL Buyrumi` IIe IIgIII kunun du nedense 1q NIsun 1qz`Le
kubuI edIIebIIdI. Drdnc buyrumimiz oIun o AgusLos 'ZuIer Buyrumi` Ise IIk kez #eIsIcumIur
'GuzI` MusLuIu KemuI`In kuLiIdigi bIr LrenIe 1qzq`Le AIyon`du kuLIundigi IuIde, bu gnn resmen
buyrum oImusi uncuk ; Ocuk 1qz6`du gerekIeLI.
SAMSLNLLLARIN ISRARI . Henz N:t:l okunmudigi IIn, 1q Muyis`in nemInI Idruk
edemeyen mIIIeLvekIIIerInIn '1q Muyis`i bu IIk buyrumIur urusinu koymumusi unIuiIiyordu. Amu
SumsunIuIur IIn durum IurkIiydi. 1qz6 yiIindun ILIburen, 1q Muyis`i 'GuzI Gn` IIun eden
SumsunIuIur, erLesI yiI enIIkIerI bIruz duIu geIILIrdIIer. OrnegIn TrkIye`dekI IIk MusLuIu KemuI
IeykeIInI Suruyburnu`nu dIken AvusLuryuIi IeykeILiru HeInrIcI KrIppeI`In 'GuzI` IeykeIInIn LemeI
uLmu LrenI, Bunkusi ubesInIn uiIii bu gne denk geLIrIIdI. TrenIere TIcureL VekIII #uImI Bey
IIe Bunkusi GeneI Mdr CeIuI Bey de kuLiImiIurdi. 1qz8 yiIindu eIIr buLun buu buyrukIur ve
deIne duIIuriyIu ssIendI, 'GuzIevI` uiIdi, gece Iener uIuyIuri ve beIedIyede krun buIosu dzenIendI.
En sonundu Ankuru`du Sumsun`dun ykseIen cokunun buskisi IIssedIIdI ve MuurII VekIII MusLuIu
NecuLI Bey, SeIIm Sirri Bey`In nerIsI IIe 'TerbIye-I BedenIye $enIIkIerI` nIn sirusiyIu 1o Muyis`Lu
Ankuru`du, 11 Muyis`Lu sLunbuI`du, 1z Muyis`Lu zmIr`de dzenIenmesI IIn emIr verdI. yupiImusini
kururIuLirdi. Ankuru`dukI Lrende OrLu MuuIIIm MekLebI grencIsI 'grbz` kiz ve erkekIer bedenseI
murIIeLIerInI sergIIemIIer, kendIIerInI IzIeyen MusLuIu KemuI`In IILIIuLIurinu muIzur oImuIurdi.
TLRK KAINLARININ GRIV . sLunbuI`dukI LrenIer Ise ImdI TuksIm GezIsI`nIn buIundugu
yerdekI eskI Topu KiIusi`nin uvIusundu dzenIenmILI. OrLu, IIse ve greLmen okuIIurindun geIen
bIn kiz IIe IkI bIn erkek grencInIn gsLerIIer yupLigi enIIkIerIn uiIi nuLkunu uLun SeIIm Sirri Bey,
jImnusLIgIn 'sugIum vcuL ve sugIum kuIu` zerIne eLkIIerIne degIndIkLen sonru MusLuIu KemuI`In
Trk kudini dnyunin en mnevver, en IuzIIeLkur ve en vukur kudini oImuIidir. Trk kudininin
vuzIIesI vuLuni mduIuuyu kudIr bIr nesII yeLILIrmekLIr konumusinu uLiIIu, Le bIz de vuLuni
mduIuuyu kudIr nesIIIer yeLILIrecek Trk kudini IuzirIiyoruz. Kurinizdu cImnusLIk yupmugu
IuzirIunun bu bIn gen ILImuI IuyuLin Ier LrI sikinLiIurinu kuri koymuk IIn IIkren oIdugu gIbI
bedenen de kendIIerInI IuzirIumugu uIiiyorIur. SuIIm IIkrIn sugIum bedende buIunubIIecegIne
IepsInIn Imun vurdir demILI. SeIIm Sirri Bey konumusinin sonundu TrkIye CumIurIyeLI`nIn ve
bunIsI GuzI MusLuIu KemuI`In ereIIne deIu Yuu! dIye bugirmi, uyni kuvveLIe ykseIen ses
sLudyumu surmiLi:Yuu, Yuu, Yuu!
ILTBOL KLLLPLIRNN KATKISI . Bu LurIILen ILIburen, buzen udi 'OkuIIur Buyrumi`, buzen
'dmun Buyrumi` buzen 'JImnusLIk $enIIkIerI` oIsu du, Ier yiI byk eIIrIerde benzer kuLIumuIur
yupiIdi. 1q Muyis`Lu kuLIunucuk geneI bIr buyrumu duIr IIk IureL 1q yiIindu BeIkLu JImnusLIk
KuIb`nn GuIuLusuruy ve enerbuIe kuIpIerI IIe yupLigi bIr LopIunLidu 'Muyis uyi IInde bIr
gnn ALuLrk Spor Gn oIuruk kuLIunmusi` nerIsI IIe verIImILI. Buzi kuynukIurdu dnemIn
nemII spor udumi AImeL eLgerI Bey`In Ier yiI '1q Muyis GenIIk ve Spor Buyrumi` udi uILindu
kuLIumuIur yupiImusi ynnde bIr LekIIII MusLuIu KemuI`e urz eLLIgI syIenmekIe bIrIIkLe, zo Muyis
1q`Le MecIIs`Le grmeye buIunun 'UIusuI Buyrum ve GeneI TuLIIIer Hukkindu z;q SuyiIi Kunun`
Lusurisindu 1q Muyis`u duIr IerIungI bIr Ibure oImumusi bunun dogru oImudigini dndrr.
nk uyni kununIu IIk drL buyrumdun z NIsun`in UIusuI EgemenIIk Buyrumi`nu dnLrIm,
zq EkIm`In CumIurIyeL, o AgusLos`un ZuIer buyrumi oIuruk onuyIunmi, HukImIyeL Buyrumi
kuIdiriImi, 1 Muyis BuIur Buyrumi, 1 Ocuk YiIbui Gn yupiImi, $eker Buyrumi`nin , Kurbun
Buyrumi`nin drL gn LuLII oImusi kururIuLiriImiLir. sLunbuI`dukI spor kuIpIerInIn IIk ALuLrk
Gn`nn de zq Muyis 1q'Le kuLIundigi bIIIndIgIne gre, MusLuIu KemuI`In kendIsIne dogum
gnn sorunIuru Neden 1q Muyis oImusin? demesI Ienz eLkIsInI gsLermemILI.
HALKIN BLYLK LGS . zq Muyis 1q`LekI 'ALuLrk Spor Buyrumi` suuL 1o`du TuksIm`dekI
CumIurIyeL AbIdesI`ne eIenk konuImusiyIu buIumi, kuLIumuIur IuIkin creLsIz gIrdIgI enerbuIe
SLudyumu`ndu BeIkLu ve Gne LukimIurinin yupLigi mu ve 'uLIeLIzmde rekor denemeIerI` IIe
devum eLmILI. sLunbuI IuIki kuLIumuIuru yIe byk IIgI gsLermILI kI, Kudiky`e geIenIere eIIr
IuLIuri vupurIuri yeLmedIgI IIn Akuy duresI zeI vupur seIerIerI koymuk zorundu kuImiLi.
1q6`dukI kuLIumuIur Ise nedense 'JImnusLIk Buyrumi` udi uILindu, uncuk 1q Muyis`Lu yupiIdi.
GuzeLeIerdekI yuziIuru bukiIirsu urLik 1q Muyis`in 'ALuLrk`n Sumsun`u uyuk busLigi gn` oIdugu
meseIesI businin kuIusindu neLIemILI. MusLuIu KemuI`In de IzIedIgI TuksIm SLudyumu`ndukI
LrenIerde grencIIerIn eILII jImnusLIk gsLerIIerIne ve enerbuIe ve GuIuLusuruy B LukimIuri
urusindukI muu IIuve oIuruk, TuksIm-sLInye urusindu bIsIkIeL yurii, Bebek`Le yeIken ve krek
yuriIuri, Kurugmrk suIusindu IuLboI kuriIumuIuri, Purk OLeI`de subuIu kudur sren bIr egIence
yupiImiLi.
18 Muyis 1q; LurIIII :2h:riet`Le 'ALuLrk`n Sumsun`u Ayuk BusLigi Gn: YenI BIr TurII
Dogurucuk MIIII BIr $uIugin TemeIInI Kurdu` buIikIi Iuber, 1q Muyis`in 'kuLIu bIr LurII` oIuruk kubuI
edIIdIgIne yenI bIr IureLLI. Ancuk IIgInLIr, bu yiI ikuriIun LuIImuLnume IuIu kuLIumuIurin udi '1o.
JImnusLIk $enIIkIerI` dIye gemekLeydI.
ATATLRK'LN SON 1q MAYIS'I . DuIusi, MusLuIu KemuI`In Imnden uILi uy nce Ankuru
SLudyumu`ndu IzIedIgI 1q Muyis gsLerIIerI bIIe resmen 'mIIII buyrum` degIIdI. HuIbukI o gn,
bukenLLekI Lm resmI bInuIur, evIer, dkkunIur, LuiLIur kirmizi-beyuz kurdeIeIer, deIne yuprukIuri
ve buyrukIurIu donuLiImi, byk cudde ve meydunIuru gnn unIum ve nemInI unIuLun IevIuIur
yerIeLIrIImILI. DuIIIIye VekIII ve CH GeneI SekreLerI $kr Kuyu`nin konumusi rudyo uruciIigiyIu
Lm yurLLu dInIenmILI.
SLudyumu suuL 1.o`du geIen ve IuIk LuruIindun uyukLu dukIkuIurcu uIkiIunuruk kuriIunun MusLuIu
KemuI`In 16.o`du orudun uyriIdigi ve HuLuy`in TrkIye`ye IIIuki projesI kupsumindu pIunIudigi
MersIn gezIsIne buIumuk zere guru gILLIgI bIIInIyor. MusLuIu KemuI`In Ankuru`dun uyriImusindun
sonru yeLkIIIIer derIuI koIIuri sivumiIur ve nIIuyeL 1q Muyis`in 'GenIIk ve Spor Buyrumi` oImusi IIn
'buyrumIur ve LuLIIIer IukkindukI z;q SuyiIi Kunun`un IkIncI muddesIne bIr Iikru ekIenmesInI LekIII
eLmIIerdI. kI kez mzukere edIIen LekIII zo HuzIrun 1q8`de kubuI edIIecekLI. Bu gecIkmI kururi,
LurIII CemuI KuLuy yIe yorumIumiLi: ArLik |ALuLrk`n| mrnn kisu oIdugu kubuI edIIInce
O'nun IuyuLindu nemII oIun gnIer duIu derInden uniImuyu buIundi.
ARBICLIRN KATKISI . ByIesI zuImeLII bIr sreLen sonru 'mIIII unIuLi`yu duIII edIIen 1q
Muyis GenIIk ve Spor Buyrumi, 1qq1`de buIuLiIun ve gnmze kudur sren 'GenIIk Buyruk
Kousu` IIe sLudyumIurdun sokukIuru Lumi, 1q;o`Ierden ILIburen LeIevIzyonIur suyesInde evIere
gIrmILIr. Buyrum sudece z; Muyis 1q6o durbesInIn urIIesIndekI gergIn orLumdu DemokruL PurLI
IkmeLI LuruIindun bIIInmeyen bIr LurIIe erLeIenIr ve bu buziIurinu gre erLeIeme uskerIerIe
IkmeL urusindukI IpIerIn kopmusinu neden oIur. NILekIm durbeden sonru yneLIme eI koyun MIIII
BIrIIk KomILesI`nIn IIk kururIurindun bIrI 1q Muyis buyruminin z6 HuzIrun 1q6o`Lu kuLIunmusidir.
Buyrumin udinin 1q81`de 'ALuLrk` Anmu ve Spor Buyrumi` oIuruk degILIrIImesI Ise, ALuLrk`
LoLemIeLIrmek IIn ukIu IuyuIe geImeyen sumuIikIuru Imzu uLun 1z EyII durbecIIerInIn IIdIr.
IRIVI: 1q MuyIs 1q1q Neyin Turihidir?
MusLuIu KemuI`In MIIII McudeIe`ye bIrIIkLe buIudigi muIuIuzukur usker Kuzim KurubekIr`e gre 1q
Muyis 1q1q gnnn MIIII McudeIe uisindun zeI bIr unIumi yokLur. KurubekIr`In IddIusinin
duyunukIurinu gemeden nce kisu bIr LurIIe vereIIm: BIIIndIgI gIbI pek ok konudu IurkIi dnen
IkIIInIn yoIIuri, HuIIIeIIgIn KuIdiriImusi ve CumIurIyeL`In Iuni`ndun sonru kesIn oIuruk uyriImiLi.
1qzqJz`LekI buurisiz TerukkIperver CumIurIyeL irkusi deneyImI ve 1qz6`dukI zmIr SuIkusLi
Duvusi`ndun sonru Modu`dukI evInde bIr nevI IupIs IuyuLi yuumuk zorundu birukiIun Kuzim
KurubekIr, 1q yiIindu, MuImuL Soydun`in ikurdigi Milliet guzeLesIndekI 'AnkuruIi`nin DeILerI`
IsImII sLunundu 'MIIIIcI` ImzusiyIu kendIsInI eIeLIren yuziIuru 'IukIkuLIerI orLuyu koymuk IIn` yedI
cevup gndermILI. O gnIerde yupiIun LuImInIere gre, 'MIIIIcI` yu MusLuIu KemuI, yu uIII #iIki
(ALuy) yu du MuIzur MIIL`LI (Kunsu). MekLupIurdun sonuncusu devIeLIn beyneImIIeI menIuuLIerIne
uykiri oIdugu gerekesIyIe yuyinIunmuyincu KurubekIr Puu, stillcl crbi2izin Escslcri kILubini
yuzmuyu buIumiLi. KILup LuImIn edIIecegI zere, IerdIgI IddIuIur yznden MusLuIu KemuI ve
evresI LuruIindun II Io kuriIunmudi ve Lm nsIuIuri KiIi AII bukunIigindukI bIr IeyeLe
LopIuLiIip yukiIdi.
VAHITTN'N ROLL . Ancuk 1q1 yuyimIunubIIen (ve yuyimcisi ALuLrk` Korumu Kununu`nu
muIuIeIeLLen yurgiIunun) kILubu gre 'sLIkIuI HurbI yupmuk IIkrI` IIk kez Kuzim KurubekIr LuruIindun
zq Kusim 1q18`de smeL Bey`e uiImiLi. 1 MurL 1q1q`du Erzurum`dukI 1. KoIordu KomuLunIigi`nu
uLunun KurubekIr, grev gILmeden nce VuIdeLLIn`e dmunu dIrenme nerIsInI yupmi, IddIusinu
gre VuIdeLLIn`In Iknu eLLIkLen sonru 11 NIsun`du $III`dekI evInde IusLu yuLun MusLuIu KemuI`e vedu
zIyureLIne gILmILI. KurubekIr`In AnudoIu`du 'mIIII bIr IkmeL kurmu` IIkrInI MusLuIu KemuI, Bu du
bIr IIkIrdIr, uIvuI gnden gne sIze Iuk verdIrIyor (.) yI oIuyim, sIze kuLiImuyu uIiirim dIye
cevupIumiLi. KurubekIr, 1 NIsun`du GIcemuI Vupuru IIe Trubzon zerInden Erzurum`u gemI,
MusLuIu KemuI Ise uncuk AImeL zzeL Puu kubInesInde HurbIye Nuziri oIuruk uLunmudigini
grendIkLen sonru AnudoIu`yu gemeye kurur vermILI. (ord KInross`u ve SLunIord SIuw`u gre
MusLuIu KemuI`In sLunbuI`dun umudunu kesen bIr dIger oIuy, ngIIIz Dcil Mcil guzeLesI muIubIrI
G. Wurd PrIce uruciIigiyIu Lemus kurdugu sLunbuI`dukI ngIIIz SIyusI rLIbuL Subuyi J. G. BenneLL IIe
grmesInden bIr sonu ikmumusiydi.) AnudoIu`yu gILmek IIn de, VuIdeLLIn`In kendIsInI
grevIendIrmesInI bekIemILI. PudIuI LuruIindun verIIen 'uIrI yuver-I IuzreL-I pudIuI` unvuni IIe
kuvveLIendIrIIen MusLuIu KemuI`In grevI, bIr sredIr ngIIIzIerI ruIuLsiz eden Trk ve PonLusIu
eLecIIerIn eyIemIere suIne oIun KurudenIz bIgesInde usuyII sugIumukLi. DoIuyisiyIu 'Sumsun`u
gIdI` MIIII McudeIe`nIn buIumu LurIII degIIdI ve MusLuIu KemuI, N:t:l`u bu cmIeyIe buIuyincuyu
kudur 1q Muyis kImsenIn umurundu degIIdI!
Kk Koto: Suglum KuIu Suglum Vcottu Bolonor!
'GenIIk ve spor` denIIInce ukIu IIk geIen 'SugIum kuIu sugIum vcuLLu buIunur` zdeyII suniIdigi gIbI
MusLuIu KemuI`e uIL oImuyip, IIk kez 1q;`de CeIuI Buyur LuruIindun SuIIm kuIu uncuk sugIum
vcuLLu oIubIIIr ekIInde ve bIr 'Trk uLusz` oIuruk kuIIuniImiLir. Ancuk CeIuI Buyur`in IddIusi du
dogru degIIdIr, nk zdeyIIn usIi, MS. 1Jz. yzyiIdu yuumi uLIn IIcIv usLusi JuvenII`In, Lunridun
oImudik IsLekIerde buIunun InsunIuru nusIIuLLe buIunmuk umuciyIu yuzdigi bIr suLIrIndekI
|OnceIIkIe|SugIum bIr vcuLLu esenIIkIIJIuzurIu bIr kuIu vermesI IIn Tunri`yu duu eL unIuminu
geIen orcnd:2 est :t sit 2ens scnc in corpore scno dIzesInden uIinmiLir.
Koto: Atutrk'n Zorlo SInuvInI Kim Geebildi?
YiI 1q6. GnIerden 1q Muyis. ALuLrk DoImubuIe`de, yunindu $kr Kuyu, #uen EreI, KiIi AII,
SuIII Bozok, MeImeL Soydun, NurI Conker vur, konuuyorIur. BIrden bIre ALuLrk soruyor: 'Bugn
gnIerden ne?` DIyorIur SuIi, urumbu neyse. Ayin kui: 1q`u. AyIurdun ne: Muyis. 'Ne oIdu bugn
syIeyIn bukuIim?` dIyor. DnyorIur, 1q Muyis`Lu ne oIdu? (.) $ImdI bunIur uriyorIur, 'zmIr`In
IguIInIn . gn` dIyorIur, 'Ankuru mILIngI yupiImiLi` dIyorIur. ALuLrk, 'DegII` dIyor. 'smeL Puu`nin
ozun`dun GuzI`ye ekLIgI LeIgruI` dIyorIur. 'Huyir. O 1qz`Le, Muyis`du degII` dIyorIur. 'HuII
KonIerunsi` dIyorIur, 'ngIIIzIerIe ruk meseIesI zerInde konumuLuk` dIyorIur (.) 'TerukkI Perver
irku`nin kupuLiImusi du bu uyIurdu oImuLu` dIyorIur. ALuLrk, 'Birukin yuIu bunIuri` dIyor. 'OyIe bIr
eydIr kI bu IkenIn kuruIuudur.` YIne buIumiyorIur. En sonru $kr Kuyu IuLirIiyor. 'Bu sIzIn
sLunbuI`dun uyriIdiginiz gn m?` deyInce, 'YukIuLin` dIyor, 'Sumsun`u ikLigimiz gn.` Sonru 'AsiI
yupucugimiz buyrum bu` dIyor. ErLesI sene 1q Muyis`Lu $kr Kuyu`nin LerLIbIyIe 1q Muyis Buyrumi
kuLIuniyor.
smeL Bozdug, $kr Kuyu`dun duydukIurini guzeLecI NurIye Akmun`u byIe unIuLmiLir. 11 HuzIrun
1qq LurIIInde Scbch guzeLesInde yuyinIunun MIIII McudeIe`nIn kI Yz udIi rporLujindun
uIdigimiz bu unekdoL dogruysu bIIe, LurIILe yunIiIik oImuIidir, nk 1q Muyis 1q6 gn
LrenIerInden buIseden guzeLeIerde '1q Muyis`in ALuLrk`n Sumsun`u uyuk busLigi gn` oIdugu
konusu siku IIenmekLedIr. Konumunin bIr yiI nce oImusi du mmkn degIIdIr, nk Iem o yiI
MusLuIu KemuI sLunbuI`u geImemILIr, Iem de byIe bIr unimsuLmudun sonru, zo Muyis 1q`Le
grIen z;q SuyiIi Kunun`u 1q Muyis buyruminin ekIenmemesI ukIu yukin grnmemekLedIr.

TA#H DETE# 11.o.zoo8
Aye Hr
TrkIer Mu`dun mi Ergenekon`dun mi?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

'Trk`, 'TrkIk` ve 'Trk mIIIeLI` gIbI kuvrumIuru devIeLIn IsLedIgI gIbI yukIumuyunIuri bekIeyen cezu
en IuIIIInden yiIu kudur IupIs oIdugu IuIde, bu kuvrumIurin usIindu ne unIumu geIdIgInI pek
bIImedIgImI Iurk eLLIm. nk buzi uruLirmuciIur In kuynukIurindu 'gI, gIIer` unIuminu
kuIIuniIun 'Trk` (oguIu 'Trk`) szcgnn beIII bIr rgLIenme bIImInI; buziIuri orLuk bIr dIII
kuIIunun Insun LopIuIukIurini; buziIuri Ise uyni eLnIk kkenden (boydun) geIen grupIuri LunimIudigini
IIerI sryorIur. DoIuyisiyIu bu LunimIurin IerIungI bIrInden IurekeL edIIdIgInde HunIur, GkLrkIer,
UygurIur, KurIukIur, IgIIIer, KipukIur, uvuIur, ToIsiIur, KirgizIur, KuruIunIiIur, OguzIur,
GuguvuzIur, SuIuIur, TivuIur, HukusIur 'Trk` oIuyor. Amu 'uIrJdnr` (!) smeL OzeI gIbI
'MsImun oImuyun Trk oIumuz` dIyerek OrLodoks oIun GuguvuzIuri, SuIuIuri ve uvuIuri, BudIsL
oIun TivuIuri, kImI OrLodoks kImI $umunIsL oIun HukusIuri 'Trk` suymuyunIurin suyisi du uz degII.
NILekIm, 1qz`LekI mbudeIede OrLodoks Kurumun TrkIerInI bu yzden zorIu YununIsLun`u
gndermI; 1qz;`de TrkIye`ye geLmek IsLeyen OrLodoks Guguvuz TrkIerI`nI bu yzden kubuI
eLmemILIk. BUDUN VE MET . OLe yundun kurimizu IIk kez 8. yzyiIu LurIIIenen OrIun
YuziLIuri`ndu ikun 'Trk budunu`, IIudesI buziIurinin sundigi gIbI 'Trk uIusuJmIIIeLI` unIuminu
geImIyordu. nk uIus ve mIIIeL kuvrumIuri 18. yzyiIdu AmerIkun ve runsiz devrImIerInden sonru
orLuyu ikun guyeL modern kuvrumIur. DuIusi 'Trk mIIIeLI` kuvrumi BuLi`dukInden de zoo yiI sonru
ikmiLi. Amu duIu IIgIncI, BuLi`du nce uIusuI bIIIn oIuur sonru uIus-devIeLIer kuruIurken, bu
LoprukIurdu nce uIus-devIeL kuruIdu, urdindun du bu devIeL IIn bIr 'Trk' uIusu yuruLiImuyu gIrIIIdI.
Ne IIkmeLse bu yuruLmu srecI IuIu LumumIunumudi. Ancuk projenIn yrLcIerI bIIe 'Trk`,
'TrkIk` ve 'Trk mIIIeLI` konusundu neL bIr Lunimu suIIp degIIken, 'LuIkIr ve LezyII` IusIindun en ugir
cezuIurin kesIImeye devum eLmesI Lum 'Trk II` oImuIi. Bu IuILu, uIus Inu srecInIn en nemII InuuL
muIzemesI oIun 'Trk` LurIIInde bIr gezInLIye ikucugiz. BukuIim o1. Mudde`nIn gudrIne ugrumumuyi
buurubIIecek mIyIz? AV#UPAA#N KATKS . GeneIkurmuy Bukuni Yuur BykuniL son
uikIumusindu Trk Insuni kendI kendInI LunimIumu gcne suIIpLIr. Bukusinin LunimIumusinu
IILIyu yok dedIyse de, 'Trk` kuvrumini 'boy` veyu 'kuvIm` unIuminu IIk kuIIununIur, InIIIer, runIiIur
ve BIzunsIiIur, eLnIk kuLegorI oIuruk IIk kuIIununIur Ise AvrupuIiIurdi. OrnegIn sLunbuI`u sigindikLun
sonru MsImun oIuruk MusLuIu CeIuIeddIn udini uIun PoIonyuIi gmen ConsLunLIn BorzeckI`nIn
18;o`de, sLunbuI ve PurIs`Le yuyinIunun es Turcs uncIens eL modernes buIikIi eserI 'TrkIk`
bIIIncInIn geIImesInde nemII roI oynumiLir. runsiz TrkoIog on CuIun`un 18; yiIindu PurIs`Le
LopIunun BIrIncI OryunLuIIsLIer KongresI`nde yupLigi konumu du benzer bIr eLkI yupmiLir. CuIun`un,
OrLu Asyu`du bIr zumunIur kiyiIurindu TrkIerIn yuudigi bIr I denIzIn oIdugu, bu denIz kurumusi
zerIne TrkIerIn Avrusyu`yu dogru ge buIudikIuri LezI sonrudun 'AdrIyuLIk`Len In DenIzI`ne
uzunun Trk Dnyusi` oIuruk IormIe edIImILIr. CuIun`u TrkIye`de meIur eden Ise 18q6`du
yuyinIudigi nLroducLIon u I`IIsLoIre de I`AsIe (Asyu TurIIIne GIrI) udIi kILubidir. 188q-18q urusindu
keIedIImI oIun OrIun YuziLIuri`ni meIur eden bu kILubin kendIsIndekI nsIuIurinu MusLuIu
KemuI`In eI yuzisiyIu noLIur uIdigi bIIInIyor. PekI TrkIer OrLu Asyu`yu nereden geImIIerdIr? Bu
sorunun cevubini du MusLuIu KemuI verIr: 'TrkIer Kuyip KiLu Mu`dun geImIIerdIr!` MU VE UYGU#
$KS . NeyIn nesIdIr bu esrurengIz kiLu? HIndIsLun`du grevII bIr uIbuy oIun Jumes CIurcIwurd
LuruIindun 1qz6-1q urusindu yuziIun drL kILupIu orLuyu uLiIun bIr IddIuyu gre gnmzden 1oo bIn
yiI nce PusIIIk Okyunusu`ndukI bIr kiLudu sIyuI, esmer, kiziI ve suri oImuk zere drL irkin
oIuLurdugu Mu UygurIigi egemendI. Bu uygurIigin kiLu diindukI koIonIsI Ise OrLu Asyu`dukI GobI
I`ndekI 'Uygur mpuruLorIugu` IdI. AILindukI guz oducikIurinin puLIumusiyIu yukIuik 1z bIn yiI
nce 6q mIIyon nIusuyIu bIrIIkLe suIuru gmIen bu esrurengIz kiLunin gnmze mIrusi PoIInezyu,
MIkronezyu ve MuIezyu LukimuduIuriydi. AIbuy CIurcIwurd, bu bIIgIIerI BuLi TIbeL`Le bIr LupinukLu
buIdugu NuucuI TubIeLIerI`nde okudugunu IddIu eLmI. Ancuk, ne Lupinugin udini uikIumi, ne sz
konusu LubIeLIerI gsLermI, ne de bu LubIeLIerdekI dIIe uIL bIIgIIerI puyIumi. Yukin urkudui WIIIIum
NIven, MeksIku'du Muyu uygurIigindun kuImi Codex Trouno ve Codex CorLesIunus LubIeLIerInde de
NuucuI TubIeLIerI`ndekI uIIubenIn kuIIuniIdigini IddIu edInce, uIbuyin kendIne gvenI IyIce urLmi ve
kureIer, duIreIer, spIruIIer, gumuIi IuIur, Iuyvun IIgrIerI gIbI ekIIIerden oIuun dIII 'Kuyip KiLu
Mu`du konuuIun Nugu-Muyu dIII` oIuruk dnyuyu LukdIm eLmI. MAYAA# . O yiIIurdu 'dnyudukI
Lm uygurIikIurin TrkIer LuruIindun kuruIdugu` IIkrI zerIne kuruIun Trk TurII TezI zerIne uIiun
MusLuIu KemuI bu kILupIuri duyuncu, kILubi 6o kudur evIrmene bILrerek IizIu TrkeIeLIrdIkLen
sonru TrkIerIn OrLu Asyu`yu geImeden ncekI yurLIurinin Kuyip KiLu Mu oIdugunu InunivermI.
Ardindun TrkIerIe MuyuIur urusindukI IIIkIyI uruLirmuk zere Enver Puu`nin dumudi emekII
generuI ve umuLr LurIII TuIsIn Bey`I MeksIku`yu bykeII oIuruk uLumi. MeksIku`dukI uIimuIurini
beIge ve IoLogruIIurIu cIILIIk bIr deILer IuIInde LopIuyun TuIsIn Bey`In en byk buIuIurindun bIrI
Muyu dIIIndekI 'Lepek` szcgnn Trke`dekI 'Lepe` oIdugunu keIeLmek oImu. OdI de MusLuIu
KemuI LuruIindun verIIen 'MuyuLepek` soyudini oImu. BAY#AK DEG$KG . CeIuI Buyur`in
dumudi AII Isun Grsoy`u bukiIirsu MusLuIu KemuI bu LurIIIerde Trk buyrugini muvI Ion zerIne
yeII bIr bozkurL IIgr oIun 'GkLrk` buyrugi IIe degILIrmeyI de IsLIyormu. Bu IsLedIgInI son
bubukuni CeIuI Buyur`u uun MusLuIu KemuI`e gre kirmizi Ion zerIne beyuz uy-yiIdizIi buyruk
OsmunIi mpuruLorIugu`nun buyrugi oIup CumIurIyeL`In gemILen kopu ubusini engeIIIyormu.
Ayricu ALuLrk`e gre uy-yiIdiz IIk ugizdu Arup dnyusini ugriLiriyormu. uIII iIki ALuy Ise,
MusLuIu KemuI`In yenI devIeL IIn bIr IIgr uruyii IIndeyken, evresInden buzi kIIIerIn kendIsIne
bozkurL IIgrn nerdIkIerInI uncuk MusLuIu KemuI`In bozkurLIu IIgIII eIsuneIerI dInIedIkLen sonru
'byIe sumu supun eyIerI birukin, bunu zeku rn bIr LImsuI buIun` dedIgInI IddIu edIyor. nsun
kIme Inunucugini uiriyor umu bozkurL IIgrnn 1qzz yiIindu bIr puI zerInde yer uIdigini, 1qzq`Le
TrkoIojI EnsLILs DergIsI`nIn kupuginu, 1qz;`de ve 1o IIruIik bunknoLIurin zerIne kondugunu,
1q1`de okuI kILupIurinu dmunIuri LuruIindun yok edIIen TrkIerden gerIye kuIun ocugu bIr dII
(boz)kurL LuruIindun nusiI korunup besIendIgI, duIu sonru onun nderIIgInde nusiI Lm dnyuyu nusiI
yuyiIdikIurinu duIr unIuLiIur ve IurILuIur kondugunu bIIInce ALuy`u Inunmuk zorIuiverIyor. BozkurL-
Ergenekon DesLuni`ni BIIIr mIsInIz? EIsuneIere gre GkLrkIerIn uLusi, qq'du Tubgu (Kuzey In
KruIIigi) kuLIIumindun kurLuIuruk AvurIuru siginun soyIu IkI ocukLu. Kuyi IIe Tokuz Oguz udIi bu
ocukIurin soyundun geIenIerIn bIr demIrcInIn yurdimiyIu demIrden yupiImi Ergenekon dugIurini
deIIp, bIr BozkurL`un nderIIgInde Lm dnyuyu yuyiImusi nI BozkurL-Ergenekon DesLuni`nin
Lemusini oIuLurur. Ancuk bu desLunu uIL Trke bIr kuynuk Ienz orLuyu ikmudi. EIsune, 6-81
yiIIuri urusindukI oIuyIuri unIuLun ve 6zq yiIindu LumumIunmi oIun CIou-sIu udIi In kronIgIne "ok
yuIi bIr Tu-kuI'nIn verdIgI bIIgIIere duyuniIuruk" kuydedIImI. ('Tu-kuI` InIIIerIn bLn yubunciIur
IIn kuIIundigi bIr deyIm.) Bunun IurkIi bIr versIyonu Ise 6q LurIIII PeI sIII udIi bIr kuynukLu ve In
IunedunIurindun SuI SIuIesInIn 8z-6zq yiIIuri urusini kupsuyun resmI LurIIInde kuyiLIi. BUGUT
YAZT . BIr de 1q6'du MogoI urkeoIog C. Dorjsuren LuruIindun MogoIIsLun'du, SeIengu rmugi'nin
bIr koIu zerInde buIunun bIr mezur yuziLi vur. BuIundugu yerIn udiyIu uniIun ve uncuk 1q68 yiIindu
okunubIIen yuziLin GkLrk kugunIiginin IIk Ikmduri BumIn Kugun'in ogIu MuIun TIgIn (yu du Mu-
Kun Kugun) IIn . GkLrk Ikmduri Bogu buru Kugun (81-8;) LuruIindun dIkIIdIgI suniIiyor.
BIr kupIumbugu IeykeII zerIne konuImu 1zo cm. yksekIIgInde bu dIkIIILuin LuruIindu Sogdcu
yuziImi zq suLirIik epIk bIr meLIn, drdnc LuruIindu Ise ok uinmi oIdugu IIn Ienz Lum oIuruk
okunumumi SunskrILe bIr BruImun meLnI vur. TepesInde de kurninin uILindu bIruz gurIp bIr Insun
IIgr buIunun bIr dII kurL kuburLmusi buIunuyor. Buzi uruLirmuciIur bu 'emzIren kurL` (?) IIgrn
BozkurL-Ergenekon desLuninu bIr gnderme oIuruk kubuI edIyorIur ve udinu uniL dIkIImI oIun MuIun
TIgIn'In Kk TrkIer'In kurucu sIuIesI oIun AInu (=MogoIcu "usII kurL") sIuIesIne mensup oIdugu
IIerI sryorIur. BENGGU TA$A# . "TengrI kuIi, bILIdIm" Gnmz TrkesIyIe 'ben Tunri kuIu,
yuzdim` unIuminu geIen bu Ibure, 1qzq yiIindu Munke OIr udIi bIr MogoIIsLun yurLLui LuruIindun
Hugunu-Hun Dugi'ndu GrbeIIn mevkIInde buIunun bIr yuziLLu yer uIiyor. Trk dIIInIn geIIIm LurIII
IInde 6. ve 1 yy'Iur urusini kupsuyun ve Trke yuziImi beIgeIerIe IzIeyebIIdIgImIz EskI Trke (yu
du EskI Trk DIIIerI) dnemInIn en nemII meLInIerI TrkIerIn bengg Lu (=ebedI Lu) yu du bILIg
Lu(=kILube Lui) dedIkIerI dIkIIILuIur zerIne yuziIunIur. $ImdIIIk suyiIuri oo kudur oIun ve ezIcI bIr
ogunIugu AILuy DugIuri'nin dogusundukI cogruIyudu yunI MogoIIsLun ve YenIsey vudIsInde buIunun,
bIr kismi Ise KuzukIsLun`du, KirgizIsLun, Kuzey KuIkusyu, dII-UruI BIgesI, BuIgurIsLun, #omunyu,
MucurIsLun ve PoIonyu'du buIunun bengg Lu'Iurin bIr kismi 18qo`Iurin buindu DunImurkuIi
dIIbIIImcI V. . P. TIomsen IIe V. #udIov ve urdiIIurincu okunmu, bIr kisminu IIIkIn buIguIur Ienz
yuyinIunmumi, bIr kismi Ise IuIu zImeyI bekIemekLe. YAN$ OKUMAA# . Gnmze uIuun
yuziLIurin ogu bedIzcI denIIen usLuIurin II. Amu yuziLIurin ogu usLu oImuyun kIIIer LuruIindun
biugin yu du kiIicin ucuyIu 'kesme yuzi` denIIen sLIIde yuziIdigi IIn, bInIerce yiIIik LuIrIbuLin sonundu
IIude yeLenekIerInI byk Ide kuybeLmIIer. Buzi yuziLIurdu 'uynuIi yuzi` denIIen bIr Lurz, yunI bIr
LuruILu normuI yuzi, dIger LuruILu bunun Lers evrIImI ekII kuIIuniIdigi IIn uzun sre yunIi
okumuIur yupiImi. BuziIuri uncuk isIunincu grIebIIen zeI boyuIurIu yuziImi. Amu en nemII sorun,
TIomsen ve #udIov`un okumuIurinin cIddI yunIiIur IermesI ve bu yunIiIurin gnmze kudur uynen
geImesI. YunI TrkoIogIurimizu ok I dyor. KrLIer nusiI bIr Trk boyu yupiIdi? Bu yunIi
okumuIurdun bIrI sIyusI umuIurIu epeyce IsLIsmur edIIdIgI IIn uniImuyi Iuk edIyor. 8.-11.yy urusinu
LurIIIenen ve GkLrkIere mI yoksu KirgizIuru mi uIL oIdugu Ienz unIuiIumuyun YenIsey
YuziLIuri`nin en byg EIege YuziLi`nin bIr suLirini, dIIbIIImcI HseyIn Numik Orkun 1q6`du yIe
okumuLu:KrL eIInIn Iuni AIp Urungu uILunIu okIugumu bugIudim beIde. (EskI Trk YuziLIuri,
1qqq, s. q1-q.) Ayni yiI DersIm VuIIsI AbduIIuI AIpdogun Puu`nin ugzindun KrLIer znde dug
TrkIerIdIr supLumusi duyuIdu. KrL szcgnn Trkede 'ig` ve 'kur yigini` unIumIurinu geIdIgInI
de IIerI sren Orkun`un okumusi zumunIu IdeoIojIk bIr cepIuneye dnL ve resmI LurIIIIer
LuruIindun 'KrLIer bIr Trk boyudur` nermesInIn kuniLi oIdu. HuIbukI, 1qq yiIindu, TrkoIog ProI.
Dr. TuIuL TekIn uyni suLirIuri yIe okumuLu: Ben; KrLIe Hun AIp Urungu! SekIz dokuzdu kI yuim,
AILinIi okIugumu beIIme bugIudim. DIger keIImeIerI bIr yunu birukirsuk, Orkun`u gre 'KrL` oIun
szck TekIn`e gre 'KrLIe` IdI ve Iem GkLrke`de, Iem de Uygurcu`du 'gzeI` unIuminu
geImekLeydI. (Trk DIIIerI AruLirmuIuri, c., 1qq, s. 1q-z.) Amu kImse bu okumuyu kuIuk usmudi.
nk resmI LezIe Lers dyordu. PekI, Orkun bunu kusiLIi mi yupmiLi? Her ne kudur Orkun
LuruIindun bIIIndIgI suniIun kIncI EIege YuziLi`ndu 'krLIe` keIImesInIn 'gzeI` unIuminu kuIIuniImiLi
uncuk muILemeIen kusiLIi degIIdI. UnI Mucur TrkoIogu GyuIu NmeLI`In yunindu yeLIen Orkun,
NmeLI`In bIr uIimusindu MucurIuru kuriun 'KrL` udIi bIr oymukLun buIsedIIdIgInI grmL.
EIege`Le, GkLrk uIIubesInIn sesII IurI IukIrIIgI yznden bIr keIImeyI okumukLu zorIunincu IIn
koIuyinu kumi ve Iocusindun duydugu 'KrL` IuIini yupiLirmiLi. Ve bu yunIi okumu, 1q8o`IerIn
sonIurindu PKK`yu kuri yrLIen propugundu suvuinin bIr purusi oIuruk devIeLIn cIn IIkIrII sLruLejI
uzmunIuri LuruIindun, zeI oIuruk doIuimu sokuImuLu! TrkIer DevIeL Kurucu BIr MIIIeL mIdIr?
MusLuIu KemuI, 1qzz yiIindu MecIIs`Le yupLigi bIr konumudu Trk mIIIeLInI NuI`un ogIu YuIes`e
kudur gLrr ve TrkIer on be yzyiI nce Asyu`nin gbegInde muuzzum devIeLIer kurmuLur ve
InsunIigin Ier LrI yeLenegI ondu orLuyu ikmiLir der. TrkIerIn en byk 'mIIII` IusIeLIerInden
bIrInIn 'devIeL kurmuk` oIdugu IddIusi sudece MusLuIu KemuI`I degII, duIu pek ok kIIyI derInden
eLkIIemI oImuIi nk IuIen CumIurbukunIigi Iorsundu, 16 Trk DevIeLI`nI sImgeIeyen 16 yiIdiz IIe
orLudu 1;. Trk devIeLI oIun TrkIye CumIurIyeLI`nI sImgeIeyen gne IIgr vur. HuIbukI yuzinin
buindu suydigimiz krILerIerI kuIIunirsuk bugne kudur kuruImu 'Trk` devIeLIerInIn suyisi zoo`e
uIuir kI, bu kudur ok devIeL kurmuk, uyni zumundu bu kudur ok devIeL buLirmuk demek oIdugu IIn
bundu vnecek bIr yun pek yok. OLe yundun, CumIurbukunIigi IorsundukI 16 devIeL urusindu IungI
Lunimdun IurekeL edersek edeIIm, Trk suymukLu zorIunucugimiz devIeLIer vur. HUNA# . OrnegIn
IorsLu 'Hun mpuruLorIugu`, 'BuLi HunIuri`, 'Avrupu HunIuri` ve 'AkIunIur` oIuruk Lum drL yer IguI
eden drLInn uLusi oIun Hun mpuruLorIugu, TrkIer, MogoIIur, TunguzIur ve muILemeIen buku
kuvImIerIn oIuLurdugu bIr konIederusyondur. Bu konIederusyonun TrkIerIn IukImIyeLInde oIdugu
IddIusi Trk-sIum SenLezI`nIn IdeoIogIurindun bruIIm KuIesogIu`nu uILLIr ve KuIesogIu IddIusini
sudece In kuynukIurindun bIze kudur geImI buzi Trke szckIere duyundirir. Ancuk, uyni
KuIesogIu, sIum AnsIkIopedIsI IIn yuzdigi 'TrkIer` muddesInde Tubgu (Kuzey In) DevIeLI`nI
unIuLirken T`uI-wu, qq`du Kunsu`dukI Hun devIeLInI orLudun kuIdirdi. ByIece nI Ipek yoIu
gzerguIi Lekrur Trk IukImIyeLIne gIrdI dIyerek usIindu kendI LeorIsIne Inunmudigini gsLerIr. BuLi
Hun DevIeLI`nIn, 1q8 yiIindu kuruIun Kuzey Kibris Trk CumIurIyeLI`ne yer umuk IIn bIr uru
IorsLun ikuriIdigini IuLirIuyincu IIn cIddIyeLI IyIce kuku gLrr. GOKTU#KE# . orsLu . sirudu
yer uIun GkLrk DevIeLI, 'TrkIg` en kesIn oIun devIeL gIbI grnmekLedIr. AvurIurin
boyundurugundun kurLuImuk IIn uyukIunun ve z'de kugunIigini IIun eden BumIn ve kurdeI sLemI,
AvurIuri KurudenIz'In kuzeyIne kudur srdkLen sonru Oguz, TIe, Kirgiz, KurIuk, TrgI ve TuLur
boyIurini byk bIr Iederusyon uILindu bIrIeLIrmIIerdI. GkLrkIerIn yurdu, ImdIkI MogoIIsLun
sinirIuri IIndekI Hunguy (Tunri) SirudugIuri'nin dogu kesImIndekI OrIun (=Orkun) ve TemIr
irmukIurinin kuynukIurinin cIvurindu buIunun ve TrkIer LuruIindun iduk yunI mukuddes kubuI edIIen
OLken ormunIuriydi. 6. sirudukI Avur mpuruLorIugu, yIne KuIesogIu LuruIindun 'Trk devIeLI` IIun
edIImILIr. KuIesogIu`nu gre bu devIeLIn IuIkinin ogunu Trk oIup, yneLIcIIerI de zumunIur
'TrkIemI` unsurIurdi. Ancuk KuIesogIu IuIkinin ogunIugu MogoI, kurucu ve yneLIcIIerI Trk oIun
Tubgu DevIeLI IIe 8. yzyiIdu ArupIuru kk skLrm oIun TrgI DevIeLI`nI, 16 Trk DevIeLI urusindu
suymumiLir. UYGU#A# . ;. sirudukI Huzur DevIeLI, In ve BIzuns kuynukIurindu GkLrkIerIn
devumi oIuruk gsLerIIIrIer umu 8. sirudukI UygurIuri, bIzIer Trk grsek bIIe kendIIerInIn
grmedIgIne duIr pek ok IureL vurdir. BunIurdun en nemIIsI ;z yiIindu Uygur Hukuni Moyun or
LuruIindun dIkIImI oIun TuryuL (veyu TerIIn) YuziLi`ndu Trk yurdunu o zumun kuriLirdim (.)
orudu dvdrLLm ve yendIm. HunIurini LuLsuk uIdim. Ordusu orudu yok oIdu. Trk IuIkini orudu
kendIme uyruk uIdim szIerIdIr. YIne Moyun (Buyun) or'un unisinu ;q veyu ;6o LurIIInde dIkIIdIgI
suniIun $Ine-Usu YuziLi'ndu du Moyun or'un dIger Trk boyIuriyIu yupLigi suvuIur unIuLiIir. Bu
yuziLIurdu 'TrkIer` uiku UygurIurin dmuni bIr IuIk oIuruk LurII edIImekLedIr. #UM
SEUKUA# . q. sirudu UygurIurin devumi oIun KuruIunIiIur, 1o. sirudu kurucuIuri 'Trk`, IuIki
Ise HInLII oIun GuznenIIer, 11. sirudu KuruIunIiIur`in devumi Byk SeIukIuIur vurdir. Ancuk Byk
SeIukIuIurin devumi oIuruk AnudoIu`yu TrkIere ebedI yurL yupun AnudoIu veyu #um SeIukIu
DevIeLI`nIn udi IorsLu yokLur. AnIuiIun udindukI '#um` IburesI uIoroz edIImesIne yoI umiLir. Bu
urudu GuzneIIIerI 'Trk` devIeLI suyunIurin, yIne kurucusu 'Trk` kIeIer oIun HInd KIemenIerI IIe
TuIunoguIIuri nIye IIsLeye uImudikIuri meruk konusudur nk 1z. sirudukI HurzemuIIiIur bIr 'Trk
kIe` LuruIindun kuruImuLur. Ayni ekIIde DevIeL`eL-TrkIyye udini Luiyun Misir`dukI MemIk
DevIeLI IIe 'IIk MsImun Trk devIeLI` dIye bIIInen SumunoguIIuri DevIeLI de IIsLede yokLur. MOGO
SOYU . 1. sirudukI AILinordu DevIeLI MogoI mpuruLoru CengIz`In ogIu CudI LuruIindun kuruImu
oIup sudece IuIkinin ogunIugu Trk`Lr. Eger bu nILeIIkIer AILinordu`yu Trk devIeLI yupiyorsu uyni
zeIIIkIere suIIp oIun IIunIi DevIeLI, $IbunoguIIuri, CunoguIIuri, MungiLoguIIuri, BuIuru KruIIigi ve
HIve Ozbek HunIigi gIbI IuIkinin ogunIugu Trk oIun devIeLIerIn neden IIsLeye uIinmudigi beIII
degIIdIr. 1q. sirudu MogoI mpuruLoru CengIz sIuIesInIn dumudi oIun TImur`un kurdugu Byk
TImur mpuruLorIugu vurdir. Ankuru Suvui`ndu YiIdirim BeyuziL`i bozgunu ugruLuruk Iorsun 16.
yiIdizini uz duIu LurIILen sIIecegI IIn 'guddur bIr dmun` oIuruk beIIedIgImIz TImur, CengIz Hun'in
Byk MogoI mpuruLorIugu drde uyriIdikLun sonru OrLu Asyu'du kuIun uguLuyIiIur urusindun
ikmi. SIyusI meruIyeLInI MogoIIurdun kILrn uguLuyIurdun uIun bu grupIurin LurII IInde
TrkIkIerInIn ugir busLigi suniIiyor. NILekIm YiIdirim`Iu TImur`un bIrbIrIerInI Lercmun oImudun
unIumuIuri, YiIdirim`in yunindukI buzi Trkmen boyIurinin suvu sirusindu TImur`un yuninu gemeIerI
bunun kuniLi suyiIir. Ayni TImur`un devumi oIun ve Urducu konuun OzbekIere bIz 'Trk` derken
onIurin kendIIerInI 'Trk` dememesI, MusLuIu KemuI`In 1qo`Iurdu bukuIrumuni TImur oIun bIr
LIyuLro eserI yuzmusi Iep bu kurmuik LurIIIn rndr. orsLu 1. sirudu yer uIun Bubr
mpuruLorIugu Ise, TImur`un beIncI kuukLun Lorununun kurdugu uncuk IuIkinin ogunIugu HInLII
oIun bIr ImpuruLorIuk oIuruk Trk devIeLI suyiIirken, 'Kuru MeImeL`, 'Durmu` 'Kuru YusuI`, 'PIrbuduk`
gIbI Trke udIi IkmdurIuri oIun KurukoyunIu DevIeLI IIe, yIne 'Kuru YIk`, 'Uzun Husun` gIbI
Trke udIi IkmdurIuri oIun AkkoyunIu DevIeLI nedense IorsLu kendIne yer buIumumi. Ayni
ekIIde SuIevI, Kuur ve AIur devIeLIerI de Trk suyiImumiLir. OSMANA# . 16. sirudu yer uIun
OsmunIi DevIeLI`nI bIr 'Trk` boyu oIdugu kubuI edIIen OguzIurin Kuyi boyu kurmu oImukIu bIrIIkLe,
devIeLIn 'Trk` nILeIIgI Iep LurLiiImiLir. AkudemIsyen LurIII SuIII Ozburun`in 'OsmunIi DevIeLI
usIindu bIr #um devIeLIdIr` ekIInde zeLIenebIIecek guyeL rudIkuI LezInI bIr buku IuILu IrdeIemek
zere nokLuyi irki-Trk NIIuI ALsiz`in u IronIk cmIesI IIe koyuIim: Adumu sorurIur: EIII devIeL
kurdun du neden IIbIrInI yuuLumudin? Neden kuIu kuIu orLu upLu bIr TrkIye CumIurIyeLIne
kuIdin? ZorukI LurII bIIgInIerI LubII bu sorunun cevubini veremeyecekIerdIr. nk LurII gerek II
de yIe degIIdIr. 16 veyu o devIeL kuruImu degIIdIr. GerekLe unuyurLLu bIr, nIIuyeL IkI devIeL
kuruImu, unuyurL diindu du bunu be devIeL duIu ekIenmILIr. O kudur. OzeL Kuynuku: KemuI
$enogIu, MuyuLepek #uporIuri Trk TurII TezI ve MU KiLusi, Kuynuk YuyinIuri, zoo6; Aye Hr,
TurIII AydinIuLun Bengg TuIur, OrLu Asyu`dukI Trk YuziLIuri, TopIumsuI TurII DergIsI , $ubuL
zoo, S.11o, s. 1o-1q; BuIuLLIn OgeI, Trk KILr TurIII, Ankuru, 1qq1; O. . SerLkuyu, GkLrk
TurIIInIn MeseIeIerI, Ankuru, 1qq; G. CIuuson, TIe orIgIn oI LIe TurkIsI '#unIc` AIpIubeL, AcLu
OrIenLuIIu, 1q;o, S.;o, s. 1-;6; S. G. KIusLornIj ve V.A. IvsIc, TIe sogdIun InscrIpLIon oI BuguL
revIsed, AcLu OrIenLuIIu, 1q;z, S.z6, s. 6q-1oz; Cokun Uok, OnuILi Trk DevIeLI, TurII ve TopIum,
Ocuk 1q8;, S. 8, s. z-.

TA#H DETE# oq.o.zoo8
Aye Hr
TrkIg LuIkIr ve LezyII eLLIgInden.

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Subunci UnIversILesI greLIm yesI CemII Kouk, BubukunIik urIvInde uIiirken LesudIen
guyrImsIIm uzinIik mensupIuri Iukkindu TrkIg LuIkIr eLLIkIerI gerekesI IIe 1qz6-1qqz yiIIuri
urusindu uiImi qz1 dosyu, buku nedenIerIe (IukureL vs.) uiImi 61 duvu IIe, dosyusi oImuyun uncuk
kuLuIogIurdu grIen 8z TrkIg LuIkIr duvusi oImuk zere LopIum q duvuyu rusLIumi. Bu
dosyuIurdun edIndIgI bIIgIIerI, bugimsiz uruLirmuci #iIuL N. BuII`nIn kendIsIyIe puyIuLigi eILII guzeLe
kuprIerInden edIndIgI bIIgIIerIe bIrIeLIrerek TurII ve TopIum DergIsI`ne Ayin KurunIik Yz udIi
son derece IIgIn bIr mukuIe yuzmi. CemII Kouk`in yuzisi TCK`nIn o1. MuddesI`ne yneIIk
LurLimuIurIu ok IIgIII oIdugu IIn kendIsInden yuzisini zeLIeyerek sIzIere sunmuk IIn IzIn IsLedIm.
Byk bIr nezukeLIe bu IznI verdI. AYN KA#ANK YUZU . CemII Kouk`in dedIgIne gre bu
dosyuIurdu su LuLunukIuri ekII oImudigi IIn, ne yuzik kI, IungI oIuyinJoIuyIurin, neyInJneIerIn, IungI
IIude LurzIurinin, IungI LuLumunJLuLumIurin 'TrkIg LuIkIr` oIuruk uIgiIundiginu duIr bIIgIIerI
edInemIyoruz. YereI muIkeme urIvIerInde uIimuk du koIuy degII nk ogu dosyudu kImIIk bIIgIIerI
gIbI en LemeI bIIgIIer bIIe eksIk. DoIuyisiyIu ImdIIIk, bu duvu dosyuIurindukI bIIgIIerI dnemIn
guzeLeIerIne yunsimi bIIgIIerIe bIrIIkLe eIe uImuk zorunIu oIuyor. Umuyorum kI bu yuzi suyesInde, Iem
bu LoprukIurdu, guyrImsIIm uzinIikIuru kuri gsLerdIgImIzI IddIu eLLIgImIz 'Iogr` meseIesI zerIne
bIruz duIu dnrz, Iem de o1. Mudde`nIn (ve benzerIerInIn) neden LudII edIImesInIn degII,
Lumumen kuIkmusi gerekLIgInI LersInI dnenIere duIu koIuy unIuLubIIIrIz. TCK`NN 1q. MADDES .
Bugnk o1. muddenIn bubusi oIun ve 1 MurL 1qz6`du kubuI edIIen Trk Cezu Kununu`nun 1q.
MuddesI`ne gre TBMM`yI, IkmeLIn munevI uIsini, orduyu, donunmuyi yuIuL TrkIg 'LuIkIr ve
LezyII eLmek` (uugiIumuk ve kk drmek) seneden uugi oImumuk zere ugir IupIs, 'TrkIye
CumIurIyeLI kununIurinu svmek` Ise uILi uyi gememek zere IupIs ve oLuz IIrudun yz IIruyu kudur
puru cezusini gerekLIrIyordu. 16o. Muddeye gre, LukIbuL IIn AdIIye VekuIeLI`nIn ve TBMM`nIn IzIn
vermesI gerekIyordu. YunI, Sz konusu kIIIerIn yurgiIunmusi IIn TBMM IzIn vermILI. CemII Kouk`in
InceIedIgI q dosyu urusindu 1qzq, 1qz8 yiIIurinu uIL duvu dosyuIuri oImudigi gIbI, 1q ve 1qq yiIindu
uiImi sudece IkI duvu vur. Bu durum, o yiIIurdu duvu mi uiImudi mi yoksu urIvIer mI orLudu yok
sorusunu sorduruyor. Ancuk mevcuL dosyuIur bIIe, bu muddeIerIn kuIIunim umuIuri konusundu bIr
IIkIr verIyor. OrnegIn 1qz-1qz; urusindu guyrImsIImIer Iukkindu TrkIge IukureL eLmekLen doIuyi
uiIun duvu suyisi 6z Iken, MsImunIuru uiIun duvu suyisi q. Orun yzde q`u yzde q1`dIr. HuIbukI
1qz; NIus suyimindu guyrImsIIm nIus o-6o bIn cIvurindu, bunu kuriIik LopIum nIus
1.6o.ooo kIIdIr. YunI guyrImsIIm nIusun MsImun nIusu oruni yzde z,`Lur. Amu duIu
dndrc oIun, IukIurindu duvu uiIun MsImunIurin 'Arup, ArnuvuL, AIgunI, DugisLunIi, KrL,
BugduLIi, Acem, Ingene, KipLI, Abuzu, uz, KosovuIi, GIrILII, BuIgur, runIi, erkez, #omen gmenI,
dnme` gIbI siIuLIurIu uniIun 'guyrI-Trk` unsurIur oImusi. DoIuyisiyIu guyrI Trk-Trk oruni ok duIu
vuIIm. #AKAMA#, O#ANA# . Ayni ekIIde 1qzq-1qz yiIIuri urusindu guyrImsIImIerIn uIeyIIne
1; duvu uiImiken, MsImunIur uIeyIIne (yIne ezIcI ogunIugu Arup, Acem, KrL vs. gIbI guyrI-Trk
unsurIur oImuk zere) uiIun duvu suyisi 1q`Lr. YunI orunIur yukIuik yzde z`ye yzde q8`dIr. 1q-
1q; yiIIuri urusindu guyrImsIImIere kuri zqo duvu uiIirken, MsImunIuru (unuLmuyuIim yIne
ugirIikIi oIuruk runIi, Ingene, Arup, ArnuvuL vs.) kuri z;q duvu uiImiLir. Ik kez orunIur yzde q6-
yzde q ekIInde gerekIemILIr. 1q suyimIurinu gre guyrImsIIm suyisi zo bIn, LopIum nIus
16.16o.ooo oIdugunu gre, guyrImsIIm oruni yzde z`dIr. HuIbukI uiIun duvu suyisi MsImunIuru
gre dokuz kuL IuzIudir. UsLeIIk duvuIurin TrkIye`nIn (Dogu AnudoIu bIgesI IurI) bLn bIgeIerInde
uiImiLir. Bu suyiIuru bukiIirsu, bIn bIr budIreden sonru, Ier nusiIsu TrkIye`den gnderIImesI
buuriIumumi kck bIr grubun, ne IIkmeLse keIIeyI koILugu uIip, durmudun TrkIere IukureL
eLLIgInI, uugiIudigini, szn kisusi derLsIz buIurinu beIu geLIrmek IIn byk bIr ubu IurcudikIurini
dnmek mmkndr. PekI, durum gerekLen byIe mIdIr? Bunu unIumuk IIn dnemIn guzeLeIerIne
yunsiyun 'TrkIg LuIkIr` IuberIerIne bukmuk IuyduIi oIur. TU#KE KONU$! . zo $ubuL 1qz8`de
rejImIn gzne gIrmek IsLeyen bIr grup sLunbuI UnIversILesI grencIsInIn vupur, Lrumvuy gIbI LopIu
Luimu uruIurinu 'VuLundu Trke Konu! yuziIi punkurLIurini usmusiyIu buIuyun dnemIn
guzeLeIerInde 'Trke Konu!` IILubinu LuIummI edemeyen 'szde vuLundu`Iurdun sz edIImILI. Bu
LurIILen ILIburen kumpunyunin gerekIerIne uymudikIuri gerekesIyIe pek ok kII Iukkindu TrkIg
LuIkIr duvusi uiIdigi bIIInIyor. HuLLu 1o Temmuz 1qzq LurIIInde mIIIIyeLI bIr Trk grencI grubunun
guzeLenIn busimevInI LuIrIp eLmesInden sonru Xpoviku guzeLesInIn suIIbesI LuLukIunmi ve guzeLe
Iukkindu TrkIg LuIkIr suIumusi IIe duvu uiImi. GuzeLe kisu sre sonru kupuLiImi. Ancuk, sudece
#umIur degII buski grenIer. OrnegIn 16 Muyis 1qq LurIIII Son PosLu guzeLesInde 'TrkIge HukureL`
buIikIi bIr Iuberde Ankuru EIekLrIk $IrkeLI`nde uIiun bIr YuIudI kudin memurun Trke uIeyIIne
konuLugu IIerI srIerek LuLukIundigi unIuLiIiyor. KOPEGN AD TU#K OU#SA . MIIIIyeL
guzeLesInIn zq EkIm 1qzq LurIIII bIr IuberInde Ise yIe dIyor: Dn nc cezudu yenI bIr TrkIg
LuIkIr duvusinin ryeLIne devum oIundu. MuznunIur (ZunIiIur), IIIm LccurIurindun Avrum Muddeo ve
HseyIn Hsn EIendIIerdIr. Duvunin mevzuu udur: MuznunIur bIr ocuk IIImI geLIrIyorIur. Bu IIImde
bIr kpek ve bIr de muymun vurdir. KpegIn udi|nu| 'Trk` demIIer!.. Kpek IIImde bIrok gIn
vuzIyeLIerde buIunuyor ve TrkIk egIence mevzuu oIuyor. GuzeLenIn 1 EkIm 1qzq LurIIII
nsIusindun duvunin sonucunu grenIyoruz: .Her ne kudur IIImde 'Trk` udIi bIr kpek vursu du,
|IIImIn| gsLerIImemI buIunmusi, muILevIyuLini bIIerek geLIrdIkIerI subIL oImudigindun ve IcruuLi
crm de subIL oImudigindun. muznunIurin beruuLinu ve IIImIn msuderesIne kurur verIImILIr.
YAZK OMU$ KZA! . Akum guzeLesInIn 1, 16 ve zo NIsun 1q LurIIII nsIuIurindu IIkuye edIIen
bIr oIuy Ise TrkIg IukureL muddesInIn ne IIere yurudiginu duIr IIgIn bIr rnek. 1z nIsun ukumi
GuIuLu Kprs`nn zerInde bIr gen kiz Lubuncu IIe beynInden vuruIuruk IdrIm, uzun
uruLirmuIurdun sonru kizin IvIyeLI ve oIuyin urkusindukI gnI IIkuyesI LespIL edIIebIImILI. Bunu
gre, IdrIen gen kiz AnudoIu Ajunsi`ndu dukLIIoIuk yupun z yuindu MuLmuzeI Suzun`di. AjunsLu
AImeL erdI Bey IIe Luniun ve IkI yiI bIrIIkLe yuuyun gen kiz, AImeL eduI Bey`I bIr buku gen kizIu
grnce uyriImuyu kurur vermILI. Ancuk eduI Bey gen kizin bu kururinu kuri ikuruk, Lekrur bIrIIkLe
oImuIuri IIn kendIsInI zorIumuyu buIumiLi. HuLLu gen kizi ruzi eLmek IIn bIr mIkLur puru bIIe LekIII
eLmILI. Sonru oIun oImu, eduI Bey gen kizi kprde IdrmL. OIuyin urdindun eduI Bey`In IIne
gILmI, cInuyeL oIuyini LurLiun urkuduIurinu byk bIr pIkInIIkIe 'Yuzik oIdu kizu!.. demILI. (BIImem
bu IIude sIzIere Lunidik geIdI mI? HuydI bIr Ipucu vereIIm: PIppu Bucu.) PekI dIyeceksInIz kI, bu oIuyIu
TrkIg LuIkIr ve LezyII eLme muddesI urusindukI IIIkI ne? $u: SoruLurmu sirusindu eduI Bey
IIkuyenIn IIk bImn kubuI eLmI uncuk puru meseIesInI 'MuLmuzeI Suzun`in kendIsI IIe bIrIIkLe
oImuk IIn puru IsLedIgI` ekIInde uikIumiLi. ddIusinu gre LurLimu ukumu kudur srm, son oIuruk
kprde kuriIuLikIurindu yenIden uiImiLi. eduI Bey`In IddIusinu gre kendIsI bu puruyi
veremeyecegInI syIedIgInde gen kiz 'SIz TrkIer zuLen yuumusini bIImezsInIz kI!...ukuL Juk IsmInde
bIrI vur. O bunu puruyi verecek. dIyerek 'IukureLII bIr ekIIde` eduI Bey`In buinu vurmuLu.
CInuyeLLen sonru eduI Bey ben yuumusini bIIdIm! dIye IuykirmiLi. DuIu sonru guzeLeIerden
grenIIdIgIne gre eduI Bey kendIsInI o kudin TrkIg LuIkIr eLLI! dIye suvunmuLu. HE# DE#DE
DEVA . zo NIsun 1q LurIIII Akum guzeLesInde Vu|Iu| N|reLLIn|`nun yuzisi durumu guyeL IyI
zeLIIyordu: GuzeLeIerde bIr cInuyeLIn LuIsIIuLini okuyorsunuz. SevgIIIsInI vurun udum bu IecI IIIIIne
muzereL dIye, 'o kudin TrkIg LuIkIr eLLI` IddIusini IIerI sryor. TrkIg LuIkIr?.. Kunun bu
ksLuIIigi yupucuk oIunIuri cezuIundirdigi IIn, pek ok kImseIer de bunu duyunuruk, upruik
vuzIyeLIerden zeyLInyugi gIbI sLe ikmuk muksudIIe, uLLikIuri Lokudin, sokLukIuri biugin, kirdikIuri Ier
LrI poLun, IuLLu kiydikIuri cunin mubuIIigini byIece IzuI edIyorIur: 'EIendIm, TrkIg LuIkIr eLLI
de, IumIyeLIm kuburdi. O uIugu onun IIn IuddInI bIIdIrdIm! Dmunini, rukIbInI, uIucukIi yuIuL
verecekIIsInI, kendIsInI sorguyu eken mekLepLekI Iocusini, IuIusu IoIunmudigi, ziLIuLigi, korkLugu
veyu ezmek IsLedIgI Insuni kurukoI keIerInde srndrmek IsLeyen pek ok cebbur, zuIIm ve
ceberuLIur uyni buIuneyI buIuyor: Ben senI bIr kere TrkIg LuIkIr eLLIn dIye IekeIeyeyIm, buinu
orubi reyIm de, sen sonru uksInI IspuL IIn, dLgn ugdun kurLuImuk zere irpin, ubuIu dur! Ayni
muddeden doIuyi, Aksuruy`du oLurun bIr eIIIIIk IuLuncugizi, BeIkLu`Lu munuvIik eden bIImem ne
eIendIyI, ceIuIeLImIzden udini 'Acem` koydugumuz bIr AzerI irkdui yuIuL numuskur bIr vuLundu oIun
ve bLn IIerInI bIzImIe gren bIr $Imon EIendIyI LImeL uILinu sokmuk IsLIyorIur. PekI umu bu
InsunIur TrkIg nIIn LuIkIr eLmI oIsun?... Ne zIInIyeLIerI, ne mevkIIerI, ne menIuuLIerI bunu Imkun
verIr!.. Hem TrkIk gIbI yksek bIr mevcudIyeL, yiI onIkI uy, Ier nne geIen LuruIindun LuIkIr
edIIebIIIr mI? (.) KImIn ne IuddIne? (.) Dogrusu bu gIbI duvuIurin sik sik uiImusi ve IuberIerInIn
guzeLe sLunIurindu gn gemeden okunmusi bIIe bIzI rencIde edIyor. ArLik bu muddeyI
urIuLunIikIurinu uIeL eLmek IsLeyenIerIn uninu oL Likunsin. Yok, Iuyir: Kununumuzdun 'TrkIg
LuIkIr edenIer cezuIundiriIir` muddesI kuIdiriIsin demIyorum. BIIukIs, onun IureL eLLIgI cezuyu usiI bu
urIuLunIur urpiImuIidir. ZIru bu byk mevcudIyeLI IusIs IIsIerIne ve menIuuLIerIne uIeL ederek
LuIkIre kuIkiunIur usiI onIurdir. $AHT BUMAK ZO# DEG . #iIuL BuII, CumIurIyeL YiIIurindu
TrkIye YuIudIIerI: BIr TrkIeLIrme ServenI (1qz-1qq) udIi kILubindu (s.z8-zq) LubIoyu
LumumIiyor: Tek purLI dnemInIn bIr bIIunosunu yupun uIII #iILi ALuy, bu muddenIn keyII ve Iuksiz
bIr ekIIde uyguIundigini ILIruI eLLI ve bu mudde nedenIyIe LuLukIunun bIr kIInIn ALuLrk`e
buvurdukLun sonru onun mduIuIesIyIe serbesL birukiIdigini beIIrLLI. ALuy, Lek-purLI dnemInde uiIun
TrkIg LuIkIr duvuIuri IIe IIgIII bIr uruLirmu yupiIdigi LukdIrde, MsImun-guyrImsIIm nIus oruni
eIIIye bIr oImusinu rugmen, bLn duvuIurin sudece uzinIikIuru kuri uiIdikIurinin koIuycu Iurk
edIIebIIecegIne dIkkuLI ekLI. Bunu du Lek-purLI dnemInde guyri MsIImIerIn Trk LopIumunun
diindu kuIun kIIIer oIuruk grImeIerInden geIdIgInI beIIrLLI. ALuy yuzisindu unIuri ukLuriyor: 'Buy N.
Yubunci bIr IrkeLIn buindudir. MemurIuri urusindu bIr Trk de vur. BLn TrkIer mkemmeI
degIIIerdIr. BIr gn puLron, kendIsIne ekI dzen vermek IsLemeyen bu memurun IIne son verme
kururini uIiyor. Ine son verIIen memur mdre gIdIp soruyor: (Memur): NIye benI kovuyorsunuz?
(Mdr) : nk becerIksIz bIrIsInIz` (Memur): O zumun bLn TrkIer becerIksIz InsunIurdir Kupinin
urkusinu sukIunmi ve 'BLn TrkIer becerIksIzdIr` cmIesInI duydukIurini beyun eLmeye Iuzir IkI
Lunik buImuk zor degIIdIr. PoIIs memuru ugriIiyor. kI Lunigin IIudesIyIe LuLunuk LuLuIuyor. Mdr
LuLukIunip Suvcinin nne gLrIyor. Kisu bIr sre sonru keIepeIerIn gzeIIIgInI ve IupIsIunenIn
zevkInI Ludiyor.` ATATU#K`UN MUDAHAES . YIne #iIuL BuII`nIn ukLurdiginu gre Bu vukuIurin
kubus IuIIne geIdIgInI, rnegIn bIr Lrumvuydu ILIIen bIr kudinin kendInI ILen kIIye 'Kubusiniz,
burbursiniz` demesInIn 'TrkIge IukureL` ekIIne dnLrIerek soruLurmu konusu yupiIdigini
beIIrLen ALuy`u gre bu Lr bIr oIuy sonrusindu suIunun kII ALuLrk`e buvurmu ve 'dosyumdukI
evrukIuri bIzzuL sIz InceIeyIn ve sIz bIr Ikm verIn. VerecegInIz Ikm suygi IIe kubuI edecegIm
demILI. GnIk oIuyIuru ok merukIi oIun ALuLrk de dosyuyi InceIeLmI ve bIr LurLimu sirusindu
surIedIImI nemsIz bIr sz yznden kIInIn IupIsLe IIe doIdurdugunu LespIL eLmILI. Sonru 1q.
muddenIn sumuIiginu kunuuL geLIrerek 'bu skunduIIuru bIr son vereIIm` demILI. uIII #iIki bu
mIukuLi 1q1 yiIindu vermI. PekI, son verIImI mIydI ucubu? GeIIn bIrIIkLe kurur vereIIm. Bursu`du ;
HuzIrun 1qqo`du #eIueI (Kuruky) udIi bIr YuIudI esnuI dkkun komusu MeImeL`Ie (Suvukun) dnyu
suvui doIuyisiyIu usker LopIumuIuri konusundukI soIbeL ederken AskerIer gIderse, kuriIur, kizIur bIze
kuIir vs. (.) IIerIz der. BIrku gn sonru MeImeL, Trk komuIuri IIe dkkunindu kuIvuILi ederken
#eIueI`e 'ubrIkuyi IuzirIudin mi? TrkIer uskere gIdIyor. KuriIur, kizIur kuIucuk, boI boI IIersInIz der.
Bunun zerIne #eIueI Kirk yiIdu bIr uku yupLim. Sen de onu Ierkese syIedIn dIye sILem eder IukuL
Uzunuri`du oIuyi duyun SuIII udindu bIrI suvciIigu kouruk #eIueI`In 'TrkIg LuIkIr eLLIgInI` IIbur
eder. #eIueI ureyI YuIovu`yu kumukLu buIur uncuk bIrku IInde yukuIunir. KSKAN TUCCA# .
OIuyin gerIsInI Bursu VuIIIIgI`nIn resm yuzisindun greneIIm: .Ancuk bu IudIsenIn YuIudIIer
uIeyIInde LIcurI sebepIer doIuyisIIe IonuLsuzIuk eserI gsLeren esnuI zerInde nIuz LesIs eLmek
guyesIIe, yukuridu urz edIIen Isun peker ve urkuduIuri LuruIindun IsLIsmur edIImek IsLendIgI ve Luze
kozu mevsImInIn IukuI |IuIuI| eLmesI doIuyisIIe ve kozu Ipek zerInden pIyusudu mIIm mevkI LuLun
YuIudIIerIn rekubeLInden, onIuri bu ekIIde korkuLup kurLuImuk ve pIyusudu yuIniz kuImuk
dncesIIe IurekeL eLLIkIerI kunuuLinu vuriImiLir. Isun peker`e geIInce; vuLun ve mIIIeL duyguIuri
kubururuk IurekeL eder grnen bu udum ve bubusi, ok zengIn kImseIerden oIup, |1|qq EyIInde q
gnIk LuIIm devresI IIn bIr kisim kuruIurin ugiriIdigi sirudu; kendIsInIn de ugiriIucugi korkusIIe,
IIbIr urizusi oImudigi IuIde, dokLorIuru IInI uydurup, gILmemeyI LemIn eLLIgI, IuIk urusindu LevuLren
syIendIgI gIbI, son dnyu IurbI doIuyisIIe ve IubrIkuLr oImusini IIerI srerek, LecIIInI LemIn IIn
Ankuru`yu gIderek IuIen orudu buIundugu, byk kurdeI MuIsIn`In de kezu uskerden kurLuImuk
guyesIIe dIIerInI Lumumen skLrdg. BubuIuri GuIIur O. MeImeL peker de DugisLunIi oIup. 1q
senesInde Bursu`du vukI Trke ezun uIeyILurIigi IudIsesInde, '#umIur kIIIseIerInde, YuIudIIer
IuvruIurindu serbesLe Icruyi uyIn ederIerken, bIzIerIn IbudeLIne ne IukIu ve kIm kuriir? DIyerek
yzIerce kIIyI urkusinu Lukuruk. ezun IudIsesInI dogurmu, bu yzden orum`u sevk edIIerek, bIr gn
IupIs ve zo Iru puru cezusinu muIkum oIdugu. Yuzidun, 1q IuzIrundu MsImun-Trk genIerIn
YuIudI muIuIIeIerInI LucIz eLLIkIerI, sonuLu muIkemenIn 'suIu` dIye nILeIedIgI #eIueI IIe IerIungI bIr
suIumu yupmudigi suIdirgunIuri burimuyu zorIudigini grenIyoruz. AnIuiIun o dnemde guyrImsIIm
oImuk 'suIu` oImuk IIn yeLer urL oIup, onIurin muIuIIeIerIne suIdirmuk su suyiImiyordu. ZAVA
YA . Bu du AgusLos 1qz LurIIII HrrIyeL`Len bIr Iuber: Uzun zumundun berI zmIr`de yuumukLu
oIun o- yuIurindu Iyu IsImII bIr YuIudI bIr AgusLos gn suuL 11`de BIrIncI Kordon`du dururken,
bIr gemIden ikmukLu oIun YununIi, LuIyun ve runsiz LurIsLIere yukIuuruk TrkIye uIeyIIne IIerI gerI
konumuyu buIur. YuIudI, zeIIIkIe YununIi LurIsLIere 'Bu vuLun sIzIerIndIr. BuruIuri TrkIere
birukmuyin. TrkIer guyeL kL InsunIurdir. BuruIuri onIurdun uIuruk bIzIerI kurLurin. Ben bu kudur
zumundir onIur IIn uIiLigim IuIde, bukin IuIIme.` ekIInde konumuLur. Iyu duIu sonru TrkIere,
TrkIye`ye ve ALuLrk`e IukureL eLmILIr. GuzeLenIn IuberIne gre 'nunkr YuIudI`nIn bu Igren Isnud
ve kIrIerI kurisindu IyIce usubi bozuIun` bIr gen Iyu`yi dvmeye buIumi, zuLen kendIIerInI zor
LuLun IuIkin du kuLiIimi IIe udum 'vurun, Idrn, yuuLmuyin nunkr!` IuykiriIuri urusindu IIn
edIImeye kuIkmiLi. Iyu`nin derdInIn ne oIdugunu 1q AgusLos 1qz LurIIII $uIom guzeLesInden
grenecekLIk: zmIr`de TrkIge HukureL Eden MusevI`nIn DeII OIdugu AnIuiIdi buIikIi Iuberde
Iyu`nin ruporIu bIr deII oIdugunu Lm zmIrIIIerIn bIIdIgI, zuLen emnIyeL LuruIindun du serbesL
birukiIdigi yuziyordu. 1-zz $ubuL 1q LurIIII VuLun guzeLeIerInde Sudun Tunju LuruIindun LeIrIku
edIImI bIr Iuberde Ise kumurbuzIurin uginu derek 6o bIn IIru borIunun InguuIon $IrkeLI`nIn suIIbI
VILuII BIIen`In kumurbuzIur LuruIindun Iem LucIz edIIdIgI Iem de buski yupmuk IIn 'TrkIge IukureL`
suIumusiyIu LuLukIundigi yuziIiyordu. Yuzidu duvunin ukibeLI verIImemI. #UM KZA#DAK
CESA#ETE BAK! . Bu du q Muyis 1q8 LurIIII DemokruL zmIr guzeLesInden: GuzeLedekI Iubere gre
ener #um IsesI`nde okuyun buzi kizIur, SuILun SeIIm IsesI`nde okuyun buzi kizIuru pIs TrkIer,
sirLinizdu gIyecegInIz yok, sLnzde yok buinizdu yok, ne dIye byIe IIerIe ugruiyorsunuz? dIye IuI
uLmiIur. GuzeLe 'byIe IIerIn` ne oIdugunu beIIrLmemI umu, bu IuIin zerIne ikun kuvguyu yzIerce
kII kuLiImi. SonuLu #um kizIur 'TrkIg LuIkIr ve LezyII` suundun gzuILinu uIinmiIur. Ancuk bu
Iuber muLIu bILIyor. #um kizIuri, Trk kizIurinin kIIseI bIr oIuyi bu IuIe geLIrdIgInI syIeyerek
suIumuIuri reddeLmIIer, kurukoI du IepsInI serbesL birukmi. Sudun Tunju, DoIu DIzgIn (MIIIIyeL
YuyinIuri, sL. S. 1o-1o6) udIi kILubindu unIuri unIuLiyor: HI bekIenmedIk zumunIurdu du yirLici,
Iirin, edepsIz oIuverIrdI. BIr vuk`usi vurdi. BeyogIu sInemuIurindun bIrInIn nnde, sInIrIne dokunun
bIr cIkIeLI ocugu LokuL uLmi, ocugun IuIIne uciyun ngIIIz usiIIi bIr Mudum du 'ULunmiyor musun eI
kudur ocugu LokuLIumuyu!` deyInce, zuvuIIi kudini TrkIge IukureL eLLI dIye, kurukoIIurdu
srndrmL. Koyu Trk ve mIIIIyeLI grnmeye zeI bIr dIkkuL gsLerIyordu. Yuzurin szn
eLLIgI Ekrem HumdI KnIg`In, BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu AImun subuyIurinin yunindu IsLIIburuLi
oIuruk uIimi, AImunIurin kendIsIne verdIgI 'KnIg` kod udini 1qq`Le soyudi oIuruk uImi, udi
NuzIIerIn IsLegIyIe spunyu`dukI runko gIerIne uuk LemIn ederken yupiIun bIr suILecIIIge kurimi
uIbeII bIrI oIuruk TrkIge yupLigi byk kuLkiIuri ukIimizin bIr kesInde LuLuruk soruIim: Ne
dersInIz, uIII #iIki`nin dedIgI gIbI 'bu Lr skunduIIuru` son verIImI mI?

TA#H DETE# z;.oq.zoo8
Aye Hr
CumIurIyeL`In AmeIe EvIuLIuri!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

UreLIm srecInIn Ioncu LekIIuLi ve usLu-iruk IIIkIsIne duyuIi oIdugu OsmunIi DevIeLI`nde BuLi LIpI bIr
sendIkuIumu orLuyu ge ikLi umu devIeLIn II IurekeLIerIne LepkIsI buindun ILIburen serL oIdu. 18q
yiIindu ikuriIun PoIIs NIzumnumesI`ne gre II dernekIerI kupuLiIucuk, LopIu I birukunIur poIIs
LuruIindun cezuIundiriIucukLi. Ancuk, bu nIzumnume IIIerIn rgLIenmeIerInI ve eyIemIerInI
nIemedI. GnmzdekI sendIkuIurin uLusi suyiIubIIecek A2eleperter e2ieti 18;1`de kuruIdu, IIk
grev Lersune IIIerI LuruIindun 18;z`de yupiIdi. 1qoo`IerIn buindu suyisi 1 mIIyonu yukIuun IIIer
1qo8`e kudur, ogu IIzmeL sekLrnde ve yubunci sermuye kuriLIigi LemeIInde de oIsu, yze yukin grev
gerekIeLIrdIIer. EkonomIsI gIderek diu bugimIi oImuyu buIuyun OsmunIi DevIeLI, 'yubunciIurin
Iukkini korumuk IIn` grev Iukkinu cIddI kisiLIumuIur geLIren ve 1q6`yu kudur yrrIkLe kuIucuk
oIunTctil-i Ecl Kcn:n:`nu 1qoq`du yrrIge koydu umu II IurekeLIerI Lumumen sonu erdIremedI.
LK SOSYALST RGLTLINMILIR . Her ne kudur urIvIerde OsmunIi SosyuIIsL irkusi`nin
yuyini oIun 1q1o LurIIII nscniet guzeLesI, 1q11 LurIIII eeriet GuzeLesI veyu 1q1z
LurIIII tircl SosyuIIsL GuzeLesI gIbI pek ok yuyin vurdir udeL bu LoprukIurdukI sosyuIIsL IurekeLI
MusLuIu SupII`IerIe buIuLmukLir. Trk soIunun IuIizusindu ne YuIudIIerIn SeIunIk I ederusyonu
vurdir, ne #umIurin sLunbuI`dukI SosyuIIsL MerkezIerI, ne de ErmenI devrImcI IurekeLIerI vurdir.
MeseIu 1qo8 yiIindu Vun`du dugiLiIun bIr Tunuk bIIdIrIsInde yIe dendIgInI kImse IuLirIumuz: 'BIz`
derken Dunuk yu du dIger ErmenI devrImcI purLIIerInI degII, OsmunIi mpuruLorIugu`ndu yuuyun ve
msLebIL IkmeLIn yikiciIiginu, yugmuciIiginu ve buskiciIiginu ugruyun IerkesI, bLn OsmunIiIuri,
yunI bLn TrkIerI, ErmenIIerI, ArnuvuLIuri, ArupIuri, #umIuri, SryunIIerI kusLeLLIgImIz unIuiImuIi
(.) YoksuIIuri soyunIurin IepsI, zgrIk ve eILIIge kuri koyunIur, IsLer ErmenI oIsunIur, IsLer Trk,
Arup, SryunI, ArnuvuL yu du #um, bIzIm Iusmimiz ve dmunIurimizdir, yIe de kuIucukIurdir (.) BIz
IIIerIz, bIz IkemIzIn IuneLIIIerIyIz, uIevIerI ykseILenIerIz, IkemIzdekI yenIIIkIIerIz bIz.
KudInIn Imek Turihinden: Nisu TuiIesi BuyrugI AIncu
BuLiIi LccurIurIu guyrI MsIIm LccurIurin IbIrIIgI sonucu nce #umeII'de, sonru Bursu, Ankuru, gIbI
AnudoIu'nun endsLrI merkezIerIyIe Ege'nIn kImI eIIrIerInde ev LezguIIurindu IuIi, kIIIm, uILin ve
gm sImIe IIeme, kumu dokumu, IpIIk bkme vb. gIbI IIerde uIiunIurin nemII bIr kismi #um ve
ErmenIIerdI. 1q. yzyiI buIurindu yuIniz Ankuru'du evIerde ve LopIu IyerIerInde bIne yukin dokumu
LezguIindu uIiun 1o bIn dokumucidun, 188o`Ierde sudece Uuk`Lu 6oo IuIi LezguIindu uIiun bIn
kudin ve bIn gen kizdun sz eden kuynukIur vurdir. 18q;`de sLunbuI'dukI kIbrIL IubrIkusindu uIiun
zo1 IInIn 1z1'I, Bukirky Bez IubrIkusindu uIiunIurin yurisi kudindi. Adunu, Ankuru, Konyu, SIvus ve
KuyserI'de 8 bIn kudin evde yn dokumuciIigiyIu ugruiyordu. BILIIs'LekI dokumu LezguIi suyisi 1qo;'de
bIne uIuiyordu. zmIr`de 1qo6 yiIi verIIerIne gre, z bIn eI LezguIindu .oo kudin, ;o kiz ocugu
IuIi dokuyor, ;o erkek II yikumu ve boyumu gIbI yun IIerI gerekIeLIrIyordu.
'HANLM BRLKLIR'. sLunbuI`du yuyinIunun The etcnt ercld guzeLesInIn q Ocuk 186; LurIIII
nsIusindu yIe bIr Iuber ikmiLi: "Geen suIi gn, muIIyeden zo-o puruyi gemeyen uIucukIuri
bIIInen bIr kme kudin, Lekrur creLIerInIn denmesI IsLegInde buIunduIur. Cevup oIuruk uIiiImi 'puru
yok` szn IILen kudinIur gILLIke duIu IuzIu umuLu yupmuyu buIudiIur ve uncuk diurdun mduIuIe
IIe susLuIur. ikun kurguudu, kudinIurdun bIrogunun ILIIIp kukiIdigi syIenmekLedIr."
HungI ILe uIiLikIuri, ku kII oIdukIuri bIIInmeyen bu kudinIur 18;o'Len sonru bIrIkmI creLIerInI
IsLemek IIn LopIunmu, devIeL kupisindu bugirip ugirmu, sesInI busin yoIuyIu duyurmu eyIemIerInIn
supLunubIIen IIk gerekIeLIrIcIIerI oImuIidir. 18; yiIi Ocuk uyindu buIuyun ve uruIikIurIu drL yiI sren
Kusimpuu TersunesI GrevI`ne, IIIerIn unuIuri, eIerI ve kizIurindun oIuun eII sopuIi 'Iunum bIrIIkIerI`
desLek verecekLIr. Ayni e desLegI Lrumvuy grevIerInde de grIr, LrumvuyIurin seIere ikmusini
engeIIemek IIn LrumvuyciIurin eIerI ruyIurin zerIne yuLurIur. zz AgusLos 18;6'du esIune'de uIiun
o kudur #um ve ErmenI kudin II, BubiuII'ye yrr, sudruzumu bIr dIIeke vererek, denmeyen
creLIerInIn denmesInI IsLerIer.
MAKNI KIRICI KAINLAR. Avrupu`du mukIneIerIn IIIerIn zururinu kuIIuniIdiginu Inunun
IIIerIn buini ekLIgI :ddist, yunI 'mukIne kiriciIigi` eyIemIerInIn bIr rnegInI 186z`de Bursu`du bIr
ErmenI`nIn suIIp oIdugu IubrIkunin 'MsImun mezurIigi zerIne kuruImu` oIdugu IddIusiyIu LuIrIp
edIImesIyIe grrz umu, duIu nemII bIr oIuy 1qo8`de Uuk`Lu yuunmiLir. Ev LezguIIurindu uncuk -
6 bIn IImek dokuyubIIen UukIi MsImun ve guyrI MsIIm kudin dokumuciIur The rientcl crpet
Mcn:jcct:rers i2ited udIi IrkeL LuruIindun OrLu AnudoIu`nun eILII eIIrIerInde uiIun 1; IuIi
ImuIuLIunesInde gnde 1q bIn IImek dokuyun #um ve ErmenI kudinIuru o kudur kizmiIurdir kI, 1
MurL 1qo8`de, Uuk`Lu 1oo kIIIIk bIr kudinIur grubu, mekunIk ve buIurIi yn egIrme IubrIkusini
busuruk mukIneIerI LuIrIp eLmIIer, yn ve IpIIkIerI yugmuIuyuruk IubrIku bInusini uLee vermIIerdI.
PIK $S KIZLARIN LIS . Bursu`Ii Ipek IIsI kizIurin grevI #eIIk HuIIL (Kuruy) 1qoq'du
yuyimIunun cll-i Sul:t (Sus Puyi) udIi yksnde kudin IIIerIn Ipek IubrIkuIurindukI uIimu
kouIIurini yIe LusvIr eder: "U drL kuruu kuri on drL suuL kuynur suIurin buindu, pIs kokuIur,
IusLu neIesIer emerek zeIIrIenen, LuzeIIgInden, kizIigindun, gzIerInIn piriILisindun Ier gn bIr zerre
kuybederek Lopruk oIun vcuLIur (.) BIr gn kirmizi kordeIusinin ssIedIgI Ipek suIur uILindu sevIne
sevIne, neeII, kuvveLII geIen yenIIer bIr IkI sene sonru gsz uyukIurini, nuIuIi kunduruIurini Lu
kuIdirimIur sLnde zorIu srkIeyerek kuIbeIerIne ekIIIrIerdI. Agriyun buIurini, yunun ggsIerInI
dInIendIrmek IIn yuIniz uILi suuL sreIerI vurdi; gImek ve konumuk IIn degII! KImbIIIr erLesI subuI
bu IusLu, yorgun gzIer ne kudur g uiIir, Ier kemIgI uyri sizIuyun bu zuvuIIi vcuLIur, IubrIkunin
ddgne ne zorIukIu uyurdi? KIm bIIIr bu IusLuIikIi subuIIur ne kudur gzyuIuri dkLrrd, bu
IuIsIz vcuLIuri srkIemek ne zordu?"
KAIN GRIVCLIR . Bu yknn yuyimIundigi 1qoq yiIinin q EyII'nde, ldc2 guzeLesInde
'Bursu'du Ipek IubrIkuIurindu uIiun IIIerIn, duyunubIIecekIerInden IuzIu uIiLiriImumuk ve kuru
oIun creLIerInIn urLiriImusi IIn gerekII yerIere buvurdukIuri, TIcureL ve NuIiu NezureLI'nIn, durumu
deneLIemek zere, memurIur uLudigi` ekIInde bIr Iuber yuyimIunir. Bu IIIerIn Iemen IepsInde IuzIu
uIimunin yuruLLigi IusLuIikIur vurdir. HduvendIgur (Bursu) VIIuyeLI`nden bukunIigu gnderIIen
LeIgruILu II IusLuIikIurindun bIrI, 'dInIenememekLen dogun kunsizIik` oIuruk unIuLiImi, I suuLIerI ve
creLIer uikIunuruk LopIum ve sugIik uisindun dogubIIecek LeIIIkeIer uikIunmiLir. Bu LeIgruI
bukunIikLun $uru-yi DevIeL'e IuvuIe edIIIr uncuk $uru-yi DevIeL, uIimu suuLIerInde yupiIucuk bIr
sinirIundirmunin du, creLIerI urLirmunin du OsmunIi DevIeLI gIbI geIImekLe oIun bIr Ike IIn zururIi
oIucugini syIeyerek IsLekIerI reddeder. nk IkmeLLekI LLIIuL ve TerukkI irkusi (T) Avrupu'nin
pek ok IkesIndekI sosyuI poIILIku IerIkII yusu ve yneLmeIIkIerIn puLronIuri zururu ugruLmukLun
buku bIr Ie yurumudiginu ve zururu ugrumukLun korkun puLronIurin nemII yuLirimIur yupmuyucuginu
InunmukLudir.
IRMIN SOSYALSTLIR . Ancuk, Bursu`dukI Ipek IIIerI 1 AgusLos 1q1o`du greve gIderIer.
runsizcu ve AImuncu yuyimIunun s2cnischer lod'un zeI IuberIne gre, grev Bursu'dun bIr ku
IuILu nce BIIecIk, KyI (?) ve Adupuzuri`ndu buIumiLir. Ayni guzeLe grevIn 'buzi kIIIerce verIIen
konIerunsIur ve yuziIun yuziIurin yurdimiyIu` Bursu'dukI IubrIkuIuru sirudigini IddIu eder. BIr sre
sonru guzeLe, grevIn urkusindu Hinuk ErmenI CemIyeLI`nIn oIdugunu, grevcIIerI kikirLunin du SeLruk
udindu bIrI oIdugunu IIerI srecek, Iuberden sonru bu kII LuLukIunucukLir.
Bursu`du IIIer IIn yupiImi zeI yuLukIuneIerde kuIun Trk, #um, YuIudI ve ErmenI gen kizIurin
kuinin greve kuLiIdigi bIIInmIyor. Stc2b:l guzeLesI q8 IubrIkudu z.oo IInIn greve gILLIgInden sz
edIyor. Ancuk grev buuriIi yrmez. bui yupmuk IsLeyen IIIerIe grevcIIer uLimi, ikun
kuvguIurdu pencereIer kiriImi, LuLukIunmuIur oImuLur. uIimukLu isrurIi oIunIur poIIs korumusindu
Ie gIderken, grev oImuyun IubrIkuIur jundurmuyIu korunmuIurdir. Ayricu grev yuInizcu suIIbI
OsmunIi Lebuusi oIun IubrIkuIuru yuyiImi, yubunciIurin IubrIkuIuri uIimuyi srdrmLr.
18 AgusLos'Lu kImI IIIer pImun oIup IIerIne dnmek IsLerIer. zz AgusLos'Lu IIne gerI dnen II
suyisi 6oo' buIur. Hinuk CemIyeLI greve muddI desLek veremeyInce bu cemIyeLe yukin IIderIerden
bIrI 'konumusini uIki uILindu degII kurpuz kubugu uILindu` yupur. GrevcIIerIn ILen uLiImusi LeIIIkesI
doguncu Hinuk CemIyeLI urubuIucuIuk grevInI Bursu'dukI LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`ne devreLmek
zorundu kuIir. GuzeLeIere gre kuIbn yurdimiyIu grev z; AgusLos'Lu bILIrIImI, mevsImIn bILmesI
yznden uLIye ve IubrIkuIur z8 AgusLos'Lu kupunmiLir.
Bir Portre: 'tiruki' Hilmi
OsmunIi sosyuIIsL IurekeLInIn en renkII IIgr 'LIrukI` HIImI numIi HseyIn HIImI`dIr. Dogum LurIII
bIIInmeyen 'LIrukI` HIImI memIekeLI zmIr`de uzun sre sIvII poIIsIIk yupmi, MeruLIyeL`In
Iuni`ndun bIr yiI nce Serbest z2ir guzeLesInI ikurmuyu buIumiLi. Bubusinin Im zerIne, mIrus
kuIun evI suLuruk #omunyu`yu gezmeye gILmesI, HseyIn HIImI`nIn IuyuLindu bIr dnm nokLusi
oImuLu. BIr syIenLIye gre burudu grdg bIr sosyuIIsL nmuyILen, bIr bukusinu gre sosyuIIsL
BuIu TevIIk`Len eLkIIenerek roLuyi soIu evIrmILI. z6 $ubuL 1q1o`du tircl udIi IuILuIik bIr dergI
yuyinIumuyu buIudi uncuk dergI, sIyusI bIr suIkusLu kurbun gIden Serbest guzeLesI yuzuri AImeL
SumIm IIn IuzirIunun 1 HuzIrun 1q11 LurIIII zeI suyisi yznden DIvuni HurbI OrII (SikiyneLIm
MuIkemesI) LuruIindun kupuLiIdi. DergInIn bIrku kez duIu kupunmusi zerIne HIImI, Sosclist udIi
bIr buku dergI ikurLLi uncuk bu du #usyu`du KunIi BIr Puzur Gn buIikIi IuberI yznden kupundi.
DuIu sonru Medenietve yIne tircl udiyIu guzeLe ikurmu Inudini srdren 'LIrukI` HIImI bu
yuyinIurdu kuIIundigi LermInoIojIye bukiIirsu sosyuIIzmI meseIesInI pek kuvruyumumiLi umu Iem
sIumci evreIerIe Iem de #um, YuIudI ve ErmenI sosyuIIsLIerI IIe IyI IIIkI IIndeydI.
LLIIuLiIurin z Ocuk 1q1`LekI BubiuII Buskini`ndun sonru HIImI`nIn evresInden IkI kII Idumu
muIkum oIdu, zoo kII de BuIrIcedIL Vupuru IIe SInop`u srId. Avrupu seyuIuLInden dnen HIImI
de derdesL edIIIp kuIIIeye kuLiImiLi. Once SInop, sonru orum, urdindun BuIu`yu gnderIIdI. MLureke
dnemIne (1q18-1qzz) kudur sLunbuI`dun ve sIyuseLLen uzuk kuIun 'LIrukI` HIImI`nIn 1q1q`du
kurdugu Turlie Sosclist Iirlcsi ve yuyinIudigi drcl guzeLesI DebbugIune, Tersune ve Trumvuy
grevIerInde oynudigi roI yznden ok nI oImuLu. BIr rIvuyeLe gre, 'LIrukI` HIImI, KuzIieme
derI IubrIkusindu greve gIden qo IIye bIr yerIerden buIdugu 8oo uILinIu VeIIeIendI uyiri`ndu on gn
boyuncu pIIuv-zerde zIyuIeLI ekmILI!
Ancuk bu purIuk durum ok srmedI. PurLI Lzgne kendIsInI 'duImI bukun` yupun bIr mudde
ekIemesI ve dIkLuLrce duvrunmuyu buIumusi uydinIurin purLIden kopmusinu neden oIdu. GerI gIden
sekInIerIn yerIerInI 'IumuIIur kuIyusi` SuIII #eIs, 'opur` #izu, Aksuruy Trumvuy Deposu Mdr
#usIm $ukIr gIbI II siniIinu duIu yukin kIIIer uImiLi umu purLI yuvu yuvu erIyordu. Ancuk purLInIn
sonunu 'LIrukI` HIImI`nIn esrurengIz bIr cInuyeLe kurbun gILmesI geLIrdI. MuIkeme LuLunukIurinu
bukiIirsu, Huydur udIi bIrI, 'kendIsIne Lecuvz eLLIgI` IddIusiyIu 'LIrukI` HIImI`yI 1 veyu 16 Kusim 1qzz
gn gece yurisi, Bozdogun KemerI`nde Lubuncu IIe IdrmL. Huydur q EkIm 1qz`de 1 yiI krek
cezusinu urpLiriIdi ve konu kupundi. DuIu sonru HseyIn HIImI`yI uzinIikIuru kuri IbIrIIgI LekIIIInI
reddeLLIgI IIn PoIIs Mdr Husun TuIsIn LuruIindun IdrLIdg syIenecekLI.
MLL MLCAILI YILLARI . 1q Muyis 1q1q`du MusLuIu KemuI, Bundirmu Vupuru IIe Sumsun`u
gIderken, $eIIk Hsn, ELIem NejuL, AImeL AkII, SudreLLIn CeIuI, NuII ALiI, Numik smuII gIbI
BerIIn`de grenIm grrken sosyuIIsL dnceIerIe Lunimi bIr grup uydin du AkdenIz Vupuru IIe
sLunbuI`u geIIyordu. Bu uydinIurin kurdugu Turlie i te @ijti Sosclist Iirlcsi`nin progrumindu,
II dernekIerInIn kuruImusi, grev Iukki ve sekIz suuLIIk Ign buLu oImuk zere buzi sosyuI poIILIku
nIemIerInIn uIinmusi ngrImL, uncuk, Iirkunin 1q1q seImIerInde uduy gsLerdIgI kIIden II
bIrIsI seIIemedI. MLureke dnemInde LLIIuLiIur LuruIindun soI rgLIere kuri, kurduruIun s2cnli
Mesci Iirlcsi Ise uyni seImIerde, ZeyLInburnu ubrIkusi usLubuIurindun 'Numun UsLu` oIuruk bIIInen
AbdImecIL Numun'i mIIIeLvekIII seLIrerek, IIk kez bIr IInIn mecIIse gIrmesInI sugIudi.
MIIII McudeIe dnemInde sLunbuI Lrumvuy IIIerInIn buIuLLikIuri grevIer Lumumen sIyusuI
nedenIere duyunmukLuydi. Ayricu, Lrumvuy IIIerInIn diindu TneI, $IrkeL-I HuyrIye, HuII,
SeyrseIuIn, $ImendIIer, Huvuguzi IIIerI de grevIere buvurmuIur, sLunbuI businindu geneI grevden
sz edIIIr oImuLu. Ankuru'du du mIIII mcudeIe ordusunu mIImmuL ve muIzeme yeLILIrmek IIn
byk bIr ubu gsLermI oIun Ankuru muIuLi HurbIye IIerI de uruIurindu bIr sendIku kururuk
rgLIenmIIer ve MIIII McudeIe`ye dogrudun buzi kuLkiIur sugIumiIurdi
SOLA TAHAMMLLSLZLLK . Ancuk Ankuru`nin soI IurekeLIere kuri LepkIsI serL oIdu. z8Jzq Ocuk
1qz1`de MusLuIu SupII ve yoIduIuri IunIurcu kuLIedIIdI, urdindun TrkIye HuIk LIrukIyyun irkusi
udiyIu rgLIenen komnIsLIer sLIkIuI MuIkemeIerI LuruIindun ugir cezuIuru urpLiriIdiIur. GerIde
sudece sLunbuI`dukI 'AydinIik evresI` kuImiLi. 1qzz yiIindu 'siniI kuvguIurini krkIeyen ukimIuru
engeI oImuyu uIimuk IIn` Milli Turl Ticcret irlii`nde rgLIenmI oIun sLunbuIIu LccurIurcu
kuruIun &2:2 A2ele irlii, devIeL desLegInI de yunIurinu uIuruk, zeIIIkIe yubunci sermuyeII
IrkeLIere kuri grevIer dzenIedI. DIger LuruILun sIyusI IkLIdurdun bugimsiz, IuLLu zumun zumun rudIkuI
LuLumIur sergIIeyen IkI nemII rgLseI oIuum duIu vurdi. BunIur Turlie i te Sosclist
IirlcsibnyesInde kuruIun Turlie i Dernei ve MurksIsL egIIImII enel2ilel iler ttihcdi IdI.
Bu LurIIIerde sLunbuI`du bIn, zmIr`de 1o bIn, kmr ve muden ocukIurindukI IuuIIyeLIerIn yogun
oIdugu ZonguIduk ve EregII`de Ise 1 bIn II buIunmukLuydi. UIke upindukI LopIum II suyisi Ise 11o
bIn cIvurinduydi. 'rki-Trk` Aku Gndz`n bukunIigini yupLigi &2:2 A2ele irlii "bIzIm
memIekeLImIzde Avrupu'dukI emsuIIne benzer bIr Lurzdu demIr, peLroI veyu kmrden yrekIere muIIk
bIr kupILuIIsL zmre yeLImedI" szn bu dnemde eLmILI ve OsmunIi dnemInIn nI Tctil-i Ecl
Kcn:n: yrrIkLeydI!
Bunu rugmen 1qz`e kudur gerek ekonomIk nedenIerIe, gerekse sLunbuI`dukI guI GIerI`nI proLesLo
eLmek IIn pek ok grev yupiIdi. CumIurIyeL IIun edIIdIgInde, IIIer Iuk ve zgrIkIerInIn geIIecegInI
dnmIerdI uncuk yuniIdikIurini kisu srede unIudiIur. nk CHP`nIn AILi Ok`undukI 'HuIkiIik`
IIkesI IIe LurII edIIen 'siniIsiz, ImLIyuzsiz, kuynumi bIr kILIe IdeuII, II rgLIenmeIerInIn ve grev
Iukkinin nnde byk bIr engeI oIucukLi.
TAKRR- SLKLN . 1qz yiIindu A2ele Tecli e2ieti LuruIindun dzenIenen 'uIusuI sendIkuIur
zIrvesI` nILeIIgIndekI LopIunLiyu TrkIye`nIn drL bIr yunindun eILII sendIku ve dernekIerden
LemsIIcIIer kuLiIdi. Bu LopIunLi sonundu kuruIun komIsyon mesuI suuLIerI IIe IIgIII bIr yusu Lusurisi
IuzirIudi ve TrkIye Byk MIIIeL MecIIsIne sundu. Tum bu sirudu $eyI SuIL syuni puLIuk verdI. syun
buIunesI IIe q MurL 1qz`de ikuriIun TukrIr-I Skun Kununu IIe Lm demokruLIk IukIur ruIu
kuIdiriIirken, $eyI SuId syuni`ni 'YobuzIurin SurikIuri Yobuz ZmresIne KeIen OImuIi! YobuzIuriyIu,
AguIuriyIu, $eyIIerIyIe, HuIIIeIerIyIe, SuILunIuriyIu BIrIIkLe KuIroIsun DerebeyIIk! rLIcu ve DerebeyIIge
Kuri McudeIe In: KyIIer (Ky MecIIsIerI), AmeIeIer (SendIkuIur) ELruIindu OrgLIenmeIIdIr!` udIi
bIr mukuIe IIe kinuyun A2ele Tecli e2ieti bIIe devIeLIn gzne gIremeyecekLI.
'TrkIye'de bIrbIrInden ok IurkIi ikurIur IzIeyen ve bu yzden bIrbIrIyIe mcudeIe eden siniIIur`
oImudigi gr CH`nIn 1qz; LzkIerInde ve 1q1`de kubuI edIIen purLI progrumindu LekrurIundi.
1qo`IurdukI mIIIIIeLIrme IurekeLIerIyIe bIrIIkLe Trk sunuyIsInde yubunci sermuyenIn yerInI uIusuI
sermuyenIn uImi oImusi, CHP`yI sendIkuIumuyu yudu greve sebep oIubIIecek bIr orLumin veyu
IerIungI bIr ikur uLimusinin oImuyucuginu InundirmiLi. Buku bIr deyIIe, II rgLIenmeIerIne
veyu grevIerIne gerek yokLu, bu yzden de engeIIemek en dogru IurekeLLI.
HNIS RAPORL . 1qz`de bIr yundun UIusIururusi uIimu OrgL O`yu kuLiIun TrkIye, Le
yundun rgLIenme ve grev yusugini kuIdirmudigi gIbI, 1q yiIindu Cezu Kununu`ndu yupiIun
degIIkIIkIerIe grevI su oIuruk LunimIundi. BIr sre sonru IkmeL II IukIuri konusundu dunimunIik
IIzmeLI uIdigi ABD`II HInes $IrkeLI`nIn LuvsIyeIerI uyurincu IIIerIn yer uILi rgLIenmeIerIne
kuymuIurini nIemek IIn IkmeL bnyesInde uIiucuk ve srekII deneLIm uILindu oIucuk bIr 'II
cemIyeLI` kuruImusinu kurur verdI. Bunun IIn zmIr pIIoL bIge seIImILI.
11 AruIik 1qq`Le zmIr vuIIsI Kuzim DIrIk 'zmIr I ve EsnuI CemIyeLIerI BIrIIgI udIi bIr dernek
kuruIdu` buIikIi bIIdIrIsInde, zmIr`dekI Lm IIIerIn dernege ye oIup kuyiL yupLirmuIurini,
yupLirmuyunIurin IungI ILe uIiirIursu uIisinIur, cezuI IIeme LubI LuLuIucukIurini syIemILI.
KuriIigindu BIrIIk, IIIere sosyuI gvence sugIuyucukLi. EmIr byk yerden geImI oIdugu IIn, bIrIIk
duIu IIk yiI 1;.oo II 6.6oo esnuI yeye suIIp oIdu. Ancuk kuruIu LurIII IIe Ier LrI sendIkuI
rgLIenmeyI yusukIuyun 1q8 LurIIII CemIyeLIer Kununu urusindukI be yiIdu Lum 6z grevIn
yuunmusini nIeyemedI. Bu yusukIi dnemde yupiIun IkI eyIem oIduku dIkkuL ekIcIydI. BunIurdun
IIkI 1qz6`du Somu-Bundirmu demIryoIu InuuLindu uIiun IIIerIn 1z bIn ImzuIi bIr dIIeke IIe I
kouIIurinin dzeILIImesInI IsLemeIerI, dIgerI 1qq`Le BuIyu`dukI kmr IIIerInIn, BuIikesIr`e bIr 'uIik
yry` yupmuIuri IdI.
1o HuzIrun 1qq6`du siniI esusinu duyuIi rgLIenme yusuginin kuIdiriImusiyIu bIrIIkLe sendIkuIur
kuruImuyu buIuyincu sz konusu bIrIIkIer zuyiIIudi ve bIr sre sonru orLudun kuIkLi uncuk devIeL Iem
1qq; SendIkuIur Kununu IIe, Iem de Cezu Kununu`ndukI 1q1 ve 1qz. muddeIerIn ugirIuLiriImusiyIu II
nderIerIne ve soIcuIuru gz uLirmudi. ByIece 1qq8`de sLunbuI ImenLo ubrIkusi, 1qqq`du Eyp
MensucuL ubrIkusi, 1qq`du ZeyLInburnu`ndukI bIr LuocugindukI kisu sreII I birukmuIur diindu bIr
II eyIemIne rusLIunmudi.
ARBI BO$LNA MI YAPILIR? 1q61 Anuyususi`nin sugIudigi zgrIk orLumi suyesInde qo yiIdir
sesIerInI ikurumuyun II siniIi IIk kez grev Iukkini kuvumu, 1q6 LurIIII Yususi`ndun 1q8o uskerI
durbesIne kudur Ike upindu Lum q.;qq II eyIemI yupiImiLi. Ancuk burjuvuzInIn bunu LuIummI
eLmesI eIbeLLe bekIenemezdI, nILekIm 1z EyII 1q8o LurIIII ; numuruIi MGK bIIdIrIsI IIe kumu dzenI
ve geneI usuyI geregI oIuruk DSK, MIIIIyeLI I SendIkuIuri KonIederusyonu MSK ve bunIuru bugIi
sendIkuIurin IuuIIyeLIerI durduruIurken, 8. numuruIi bIIdIrI IIe Trk- diindu kuIun
konIederusyonIuru ve onIuru bugIi sendIkuIuru uIL Luinir ve Luinmuz muIIur kuyyumIuru LesIIm edIIdI,
sendIku yneLIcIIerI muIkemeIerde yurgiIundiIur ve ugir cezuIuru urpLiriIdiIur. MGK zumun IInde
1q6`Len berI edInIIen Lm kuzunimIuri Leker Leker gerI uIdi. ByIece Lekrur buu dnId.
Belv Bugesi'nden Bogne
PekI, II buyrumIurindu durum neydI? 1qo8`den ok nce, KugiLIune uyiri`ndu umeIeIerIn IeIvu
yIyerek yu du kuzu evIrerek 1 Muyis Buyrumi`ni kuLIudigi rIvuyeL edIIIrse de, OsmunIi sosyuIIsLIerInden
'LIrukI` HIImI`nIn yuyinIudigi tircl dergIsInIn z. suyIusindukI bIr IoLogruIin uILindukI
PunguILi`ndukI BeIv BugesInde, EIrencI (MIIudI) 1q1z senesI Muyisinin bIrIncI gn, OsmunIi
SosyuIIsLIerI LuruIindun Idure edIIen 1 Muyis Buyrumi yuzisinu bukiIirsu 1 Muyis buyrumi, 'IrrIyeLIn
IIunindun` drL yiI sonru OsmunIi IkesIne gIrmILI. Bu buyrumdu neIer oIdugunu bIImIyoruz umu 1
Muyis 1qzo LurIIII kdum guzeLesIndekI bIr Iuberde, 1 Muyis LuLIIInIn Ier yiI Ikede uz ok yunsimuIuri
oIdugu IuIde, bu yiI umeIe siniIinin IkedekI oIugunsL durumu gz nne uIuruk II birukmuyucugi
mjdeIendIgIne gre, urudukI yiIIurdu OsmunIi umeIeIerI pek ruIuL durmumiIurdi!
$GAL ALTINA KLTLAMA . 1qz1 yiIinin NIsun uyinin son gnIerInde, LIIuI DevIeLIerI udinu
sLunbuI`un yneLImInI sLIenmI oIun enel2uttejiln cbitc Ko2ison: LuruIindun umeIenIn II
birukmusi ve LuLII yupmusi IuIInde orLuyu ikucuk oIuyIurin 'uskerI su uddedIIecegI ve IuIIIerInIn
uskerI muIkemede yurgiIunucugi` IIun edIImILI. Ancuk LeIdILIer umeIeIerI yiIdirmudi ve 1 Muyis 1qz1
gn, TrkIye SosyuIIsL irkusi Bukuni LIrukI HIImI IIderIIgIndekI I birukmu eyIemI sonucu, uLII,
Aksuruy ve HurbIye IuLIurindukI LrumvuyIur, Kuruky, BeIkLu ve TneI-$III IuLLindukI urubuIur
uIimudi. $IrkeL-I HuyrIye vupurunun seIerIerI IpLuI edIIdIgI IIn Boguz`du oLurunIur eIre InemedI.
HuII duresI uIiunIuri II LuLII eLLIgI IIn IuIk uncuk puzur kuyikIuri IIe kprye geIebIIdI. Huydurpuu-
PendIk ve SIrkecI-ekmece IuLLindukI bunIIy LrenIerI de durdugu IIn sLunbuI`du IuyuL IeI oIdu.
Buyrum doIuyisiyIu TrkIye SosyuIIsL irkusi`nin BubiuII CuddesI zerIndekI merkezIne 'kirmizi buyruk`
ekIIdI, bundo subuI 1o.oo`dun ukum z.oo`e kudur BeyneImIIeI Muri`ni yunI EnLernusyonuI`I uIdi.
Amu en grkemII kuLIumu, 1 Muyis 1qzz`de KugiLIune sirLIurindu yupiIdi nk guI KuvveLIerI bu
seIer 'nmuyI yupmumuk kouIuyIu` yrye IzIn vermIIerdI. PunguILi-KugiLIune gzerguIindukI
yry bundo eIIgInde EnLernusyonuI`I syIeyerek yupiImiLi.
sLunbuI komnIsLIerI ve dIger sosyuIIsL grupIur o gn sudece Lren yupmukIu kuImumi, bIr dIzI kurur
du uImiLi. Bu kururIur urusindu sudece uIimu gnnn sinirIundiriImusi yu du kudin ve ocuk
emegInIn smrImesInI nIeyecek LedbIrIer degII, sregeIen suvuin bIr un nce bILmesI dIIekIerI de
vurdi. &2:2 A2ele irlii bInusindun IuIku sesIenen IkLIsuL mderrIsI MusLuIu ZIL Bey, MusLuIu
KemuI`In buri sonrusindu, umeIe evIuLIurini IkLIsudI esureLLen kurLurucuginu oIun Inuncini
Iuykiriyordu.
BASKILAR BA$LIYOR . 1; $ubuL-q MurL 1qz LurIIIerI urusindu IILI, Lccur, sunuyI ve LIcureL
erbubindun IkmeL LuruIindun seIImI 11 deIege IIe LopIunun zmIr kLIsuL KongresI`nde o gne
kudur 'umeIe` denIIen emekIIere 'II` denIImesI, I gnnn sekIz suuL oImusi, creLII IzIn ve 1
Muyis`in II buyrumi oImusi kururu bugIunmiLi. Ancuk 1 Muyis 1qz`Le IIIerIn IkIye bIndg
grId. Ankuru`yu yukin Umum AmeIe BIrIIgI SuILun AImeL Meyduni`ndukI merkezInde 'sLIkIuI
Muri` IIe buyrumi kuLIurken, TrkIye I ve IILI SosyuIIsL PurLIsI, BubiuII CuddesI`ndekI MreLLIbIn
CemIyeLI bInusindu 'EnLernusyonuI`I syIeyerek kuLIumiLi. Sonucu LuImIn eLmek zor degIIdI, IkIncI
grupLun zo kII, geceyI nezureLIunede geIrmILI.
1qzq kuLIumuIurinin IIderIIgInI IkmeLIn sevdIgI &2:2 A2ele irlii sLIenmILI. BIrIIk, TBMM`nIn
bIr yiIdir MesuI Kununu`nu ikurmumusini proLesLo eLmek IIn sokugu ikmumu kururi uIincu buILuyi
Luu vurdu. nk o NIsun gecesI bLn kurukoIIuru 'Ier LrI nmuyI ve IurekeL-I merusImIyenIn`
engeIIenmesInI emreden bIr yuzi gILmILI. Bundun IubersIz oIun bIrIIk mensupIuri geneI merkezIerInI
kirmiziyIu donuLip bundo eIIgInde BeyneImIIeI Murini uIurken poIIs soI dergI ve grupIuru buskin
yupmukIu meguId. SonuLu, IIIerIn degII meydunIuru ikmusi, 1 Muyis`i bInu IInde bIIe kuLIumuIuri
mmkn oImudi.
KLRIK CIZASI . 1qz kuLIumuIuri, Cumu gnne rusLIudigi IIn LuLII krIzI yuunmuyucukLi uncuk
kuLIumuIuri rgLIeyen A2ele Tecli e2ieti`ne EmnIyeL MdrIg, 'uik muIuIde mILIng ve gsLerI
yry yupumuyucukIurini` uncuk 'LemsIIcI bIr IeyeLIn vuIIyI zIyureL ederek umeIenIn IIssIyuL ve
LemennIyuLini bIIdIrmesInde bIr muIzur oImudigini` syIemILI. OnIur du usIu duvrunip bununIu
yeLIndIIer uncuk, IIIere cemIyeL yuyinIurindun 'Muyis 1 NedIr?` buIikIi rIsuIenIn dugiLiImusi, cemIyeL
yneLIcIIerInIn Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`ne sevk edIImesIne yeLLI. MuIkeme 1z AgusLos 1qz LurIIII
kururiyIu 8 kIIIIk bIr grubu komnIsLIIk LekIIuL ve propugundusi yupmuk sureLIyIe duIIII emnIyeLI
IIIuI ve bInneLIce IkmeL ekIInI degILIrmeye muLuI IIII ve IurekeLIerde buIunmuk suunu
IIedIkIerI IIn ; yiIdun 1 yiIu kudur krek cezuIurinu urpLirdi. En ugir cezuIur buIurinu geIecekIerI
IIssedIp, muIkemeden nce yurLdiinu kumuyi ukiI eden $eIIk Hsn, Nuzim HIkmeL ve Husun AII`ye
verIImILI.
RGLTI ZN YOK . 1 Muyis 1qz6`du IIIer, LedbIrII duvrunip, 1 Muyis`in dnyu umeIesInce bIr
yevm-I muIsus oIdugunu syIeyen guzeLe mukuIeIerI IIe yeLIndIIer. Bu uyumIu LuvirIurinin dI, 8 uy
nce ugir cezuIuru urpLiriIun sendIku nderIerInIn uIIedIImesI oIdu.
1 Muyis 1qz;`de yIne A2ele Tecli e2ieti`nIn nderIIgInde yupiIun kuLIumuIurin en nemII unsuru '8
suuL I, 8 suuL IsLIruIuL, 8 suuL uyku` yuziIi punkurLIurdi. Amu bu seIer kurLuIu yokLu. EkIm uyindu
zubiLu cemIyeLIn deILerIerIne ve kuyiLIurinu eI koydu, 1qz8`dekI $urk $ImendIIerIer ve sLunbuI
Trumvuy grevIerInden sonru du CumIurIyeL dnemInIn Lek II rgL ebedIyeLe InLIkuI eLLIrIIdI!
1qo`Iur ve 1qqo`Iurin kIusIgI, LescIIII komnIsLIerIn Ier 1 Muyis ncesInde evIerInden LopIunip 1 Muyis
geene kudur gzuILindu LuLuImuIuri ve yusukIunmi TrkIye KomnIsL PurLIsI`nIn sLunbuI rgLnce
dugiLiIun gIzII bIIdIrIIer IdI. 1qo`Ierde uIIecek pIknIk yupmukIu yeLInIIdI. z; Muyis 1q6o DurbesI`nden
sonru yusukIur gevedI uncuk 'IukIkI` 1 Muyis kuLIumuIuri IIn 1 yiI bekIemek gerekecekLI.
KANLI 1 MAYIS'A OGRL . 1 Muyis 1q;`de DevrImcI I SendIkuIuri KonIederusyonu`nun
(DSK) gIrIImIyIe Tepebui GuzInosu`ndu yupiIun suIon kuLIumusini, 1 Muyis 1q;6`du sLunbuI TuksIm
Meyduni`ndukI 1o bIn kIIIIk mILIng IzIedI. 1 Muyis 1q;;`dekI kuLIumuIur Ise LurIIe 'KunIi 1 Muyis`
oIuruk geLI, nk kurunIik gIerIn uLigi uLe sonucu q kII yu ezIIerek yu du kurunIunuruk Id,
yzIerce kII yuruIundi. ErLesI yiI kILIeIer yIne TuksIm`deydI uncuk bu seIer, DSK'In buzi sendIkuIurinin
ve TKP egIIImII demokruL rgL ve genIIk rgLIerInIn ugirIiginu kuriIik, kuLiIun sendIkuIi IIIerIn
oruni duIu uzdi. YusukIi oIun TKP'nIn punkurL umusi DSK IInde LurLimuIuru neden oIdu. 1q;q`du 1
Muyis SikiyneLIm KomuLunIigi LuruIindun sLunbuI'du yusukIundi, uyricu o gn sokugu ikmu yusugi du
kondu. Bunun zerIne, TrkIye upindukI kuLIumuIur zmIr'de Konuk Meyduni'ndu yupiIdi.
sLunbuI'du, yusugi proLesLo IIn sokugu ikun yzIerce kII gzuILinu uIindi. 1q8o`de kuLIumu yupiImusi
sLunbuI'du ve zmIr'de yusukIundi. DSK, sikiyneLIm IIun edIImeyen MersIn`de kuLIumu yupLi. 1z
EyII 1q8o cunLusinin IIk II 1 Muyis`i LuLII gn oImukLun ikurmuk oIdu. Bundun sonrukI yiIIur,
yusukIur, poIIsIe uLimuIur, ImIer ve yuruIunmuIurIu geLI. 1 Muyis zoo;`de yuununIur
demokrusInIn bu LoprukIuru ugrumuyu Ienz nIyeLI oImudigini gsLermILI. Bu konudu ne kudur yoI
uIdigimizi drL gn sonru Iep bIrIIkLe grecegIz.

TA#H DETE# zo.oq.zoo8

Aye Hr
'DevIrme` MurIurIu MIIIIyeLIIIk

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Uskdur`u gIder Iken uIdi du bIr yugmurJKuLIbImIn seLresI uzun eLegI umur. dIye buIuyun nI
Lrknn besLesI 18-186 Kirim Suvui sirusindu sLunbuI`dukI SeIImIye KiIusi`ndu kuIun 'eLekIIkII`
sko AIuyi`nu moruI vermek IIn yuziImi 'Donsuz uskerIer.` dIye buIuyun bIr usker urkisidir. .
MuImuL dnemInde (18o8-18z6) modernIeme ubuIuri sirusindu uskerIere gIydIrIIen seLre ve
punLoIon muLuussip evreIer LuruIindun 'sokugu donIu ikmukIu` edeger grIm, zeIIIkIe de 'guvur
mukuIIILIIgI` denIIen bu modernIeme IurekeLIne ubuk uyum gsLeren eII yz kuLIpIer IuIkin dIIIne
dmLr. BIr sLunbuI kIIunbeyI, bu kuLIpIerIe uIuy eLmek IIn, Uskdur yoIu zerInde oIun
SeIImIye KiIusi`ndu kuIun sko uskerIerI IIn yuziIun murin mzIgIne Trke szIer yuzur ve nI
KuLIbIm Lrks orLuyu ikur.
1q;q Kibris 'Buri HurekuLi'ndun sonru bIr YuIudI urkisinu Trke szIer yuziImi ve orLuyu AyLen
AIpmun`in nI MemIekeLIm urkisi ikmiLir. 1q8o durbesInden sonru soIcu muIkumIuri
'mIIIIIeLIrmek` IIn mur nIyeLIne bInIerce kez uIindigi IIn bu gn pek ok eskI muIkum, bu urkinin
udini duydugundu bIIe cIddI bIr gergInIIk yuur. On bInIerce enerbuIeIInIn cokuyIu syIedIkIerI
Yuu enerbuIe Muri, runko dnemIne uIL IuIsL gILeII VIvu 'Espunyu (Yuu spunyu) udIi spunyoI
muridir ve bugn spunyu`du pek ok kII bu muri duymuyu LuIummI edemez. UIkcIerIn
syIerken gzIerInI yuurLun irpinirdi KurudenIzJBukip Trkn Buyruginu Lrks 18.yzyiIdu
yuumi Scct Notc udIi ErmenI sunuLinin Kc2cnc udIi urkisinin TrkesI`dIr.
AKP BAT MI IYOR? Amu duIu IIgIncI, TrkIerIn LopIucu ezbere syIeyebIIdIkIerI nudIr
murIurdun oIun GenIIk Muri, sLIkIuI Muri ve 1o. YiI Muri`nin besLeIerInIn de 'guyrI-mIIII` oIdugu
yoIundu IddIuIur vur. BunIurdun 1o. YiI Muri, z8 $ubuL 1qq; mduIuIesInden berI rejIme Imun
LuzeIemek IsLeyenIerIn IIk ukIinu geIen mur. GeenIerde AKP`nIn GenIIk KoIIuri z. OIugun
KongresI`nde, Bubukun Erdogun`in suIonu geIII ncesInde 1o. YiI Muri ve 'ALuLrk`n zIndeyIz`
urkisi uIinmusi, Erdogun DenIz BuykuI`i eIeLIrIrken sik sik ALuLrk`e vurgu yupmusi ukIimizu AKP de
'Imun LuzeIeyenIere kuLiIdi?` sorusunu geLIrmedI degII. NILekIm HrrIyeL buyuzuri ErLugruI Ozkk de
kendIIerInI 'muru ILIburini Iude eLLIkIerI ve zIInIyeL devrImI yupLikIuri IIn` kuLIumiLi. AKP eger dne
kudur eIeLIrdIgI merkezIe ILLIIuk yupmuyu kurur vermedIyse, merkezI 'KIm duIu ALuLrk?`
yurimusiyIu uIL eLmeyI dnyor demekLIr kI, bu gerekLen IIgIn bIr durumu IureL edIyor. $ImdIIIk
IIn bu yunini zumunu birukuruk, bu muri z8 $ubuL Muri dIye kmsemek, ok umu ok kL bIr
eydIr, IuLLu 'LeIIIkeII bIr bIcIkLr` dIye gzdugi veren 'TrkIye TrkIerIndIr` guzeLesInIn
buyuzurinin guzubinu ugrumuyi gze uIuruk, 'mIIII` murimizu du yukindun bukuIim dedIk.
'$ukIyun L Gen KIz'
TrkIerIn en ok bIIdIgI ve sevdIgI murLun bIrI oIun Dug buini dumun uImi, gm dere durmuz
ukur` dIye buIuyun GenIIk Muri, sveII besLecI eIIx KrIIng'e uIL bIr ormunci urkisi. Murin usiI udi
'Tre TruIIude JunLor` yunI '$ukiyun U Gen Kiz`. BuziIuri urkinin szIerInIn eroLIk oIdugunu syIyor
umu svee bIImedIgIm IIn konLroI edemedIm. Murin 'mIIIIIeLIrIImesI` 1qoo`IerIn buindu oIuyor.
LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI LuruIindun kuruIun 'purumIIILer` OsmunIi Gen DernekIerI`ndekI genIerIn
'mIIII duyguIurinin yogunIumusi IIn` MekLebI SuILunI`nIn Idmun IocuIurindun SeIIm Sirri (Turcun)
Bey mzIk egILImI IIn gILLIgI SLocIoIm`den dndkLen sonru ukIinu bIr IIkIr geIIyor. GerIsInI sLunbuI
Erkek MuuIIIm MekLebI Trke greLmenI AII UIvI (EIve) Bey`den dInIeyeIIm: BIr gn okuIun
uyguIumu oduIurindun bIrInde uIiirken, SeIIm Sirri Turcun zIyureLIme geIdI. O gnIerde pek gzde
oIun bIr sve muri IIn yuzmumi IsLedI. sLenIIen gILe qxq veyu 8 IeceII oIucukLi. VukIL geIrmeden
uIimuyu koyuIdum. . Dnyu Suvui`nin uIeyIImIze dndg yiIIurdi o yiIIur. GenIIk ve IuIk kuygiyu
kupiImiLi. Mur yuzurken buIicu umucim bu Iuvuyi dugiLmuk, genIere uzIm, mIL ve kuIp vermek
oIdu.
MLSTAIA KIMAL OK SIVYOR . Mur IIk kez AII UIvI Bey`In okuIundu (bugn SL. JosepI
KoIejI) uIinir ve pek sevIIIr. OkuI diindukI IIk Icrusi Ise 1q16 yiIinin IIkbuIurindu Kudiky`de LLIIuL
Spor uyiri`ndu oIucukLir. Murin CumIurIyeL dnemInIn en sevIIen muri oImusini Ise MusLuIu
KemuI`e borIuyuz. Once Sumsun`u gIden Bundirmu Vupuru`nun gverLesInde yiIdizIuru bukuruk
duIguIurin sesInI dInIerken; Sumsun`dun Huvzu`yu gIderken umIibeI mevkIInde urubusi bozuIdugundu
Ise yryerek Huvzu`yu gIderken g LopIumuk IIn, yunindukIIerIe bu muri syIemI. MIIII McudeIe
sirusindu ordudukI subuyIuru moruI veren murin resmen 'mIIII mur` oImusi Ise uncuk zo HuzIrun
1q8 LurIIII, zqoo SuyiIi Kunun`Iu oImu.
Bu bIm egIenceII bIr unekdoLIu bILIreIIm: 1q'Le sve'Len bIr kiz jImnusLIk ekIbI sLunbuI'u geIIr.
Spor ve SergI Suruyi'ndu yupLikIuri gsLerIyI pIyuno eIIgInde syIedIkIerI bIr urkiyIu bILIrIrIer. $urki
'Tre TruIIude JunLor`dur. O sirudu suIondukI bLn IzIeyIcIIer uyugu kuIkur ve 'Dug buini dumun
uImiJGm dere durmuz ukuurrrrr..`dIye sveII sporcuIuru eIIk eder. Durumu bIImeyen sve
medyusi oIuyi "cenLIImen Trk seyIrcIsInden jesL" oIuruk yorumIur. Nereden bIIsInIer, Lum qo yiI nce
IrIn urkiIurini mIIIIIeLIrdIgImIzI.
stiklul MurI ve Kurmen Silvu Opereti
BIr gn OrLu TedrIsuL Mdr odusindu uIiiyordum. KuIpugimi musunin bIr kenurinu koymuLum.
Kupi uiIdi. erIye kisu boyIu bIr Erkuni HurbIye AIbuyi gIrdI. Onu grnce uyugu kuIkLim, kuIpugimi
gIydIm. 'Buyurunuz` dedIm. Bu zuL 'Ben, Gurp CepIesI Erkuni HurbIye #eIsI smeL` dedI. KendIsInI
musumin nndekI IskemIeye buyur eLLIm, oLurdu. 'BenI sIze Dr. #izu Nur Bey gnderdI. Orducu kurur
verdIk. BIr sLIkIuI Muri IsLIyoruz. Bunun gILesInI ve besLesInI uyri msubukuyu korsunuz. Her bIrInI
kuzununu beer yz IIru verecegIz` dedI. EmIrIerInI Iemen yupucugimi syIedIm. O du kuIkLi gILLI. Bu
suLirIur 1qz1`de MuurII VekuIeLI`nde orLu dereceII egILImden sorumIu oIun Kuzim NumI (Duru) Bey`e
uIL.
O sirudu Ankuru`du ev buIumudigi IIn, TuceddIn DerguIi`ndu mIsuIIr edIIen ve MecIIs`e Burdur
MIIIeLvekIII oIuruk kuLiIun 'unukkuIe $eIILIerI` ve 'BIbI` IIrIerInIn suIIbI MeImeL AkII (Ersoy)`un
'MIIIeLIn buuriIurinin puru IIe vIemeyecegInI` dndg IIn yurimuyu kuLiImuk IsLemedIgI,
yurimuyu gnderIIen ;zq IIIrI gz LuLmuyun 'Trk` MuurII VekIII HumduIIuI SupII (Tunriver)
Bey`In kendIsIne yuzdigi duveL mekLubundun sonru IIkrInI degILIrdIgI bIIInIr.
MIHMIT AKI'N $R SILYOR . On eIemeyI geen yedI IIr, MusLuIu KemuI`In oLurum
bukunIigini yupLigi 1z MurL 1qz1 gn LurLimuyu uiIir. yI bIr IuLIp oIun HumduIIuI SupII, gr
sesIyIe MeImeL AkII`In IIrInI okudugundu mIIIeLvekIIIerI byk bIr Ieyecunu kupiIirIur. HumduIIuI
SupII`nIn buini ekLIgI bIr ekIp dIger IIrIerIn okunmusinu gerek bIIe grmez ve oyIumuyu gemeyI
nerIr. Bunu ILIruz edenIer oIur. nk dIger uILi IIr MeImeL AkII`In IIrInden duIu IuzIu 'mIIII` geIer
LuimukLudir. OrnegIn bu IIrIerde 'Trk` sz geerken AkII`In IIrInde sudece mmeL unIuminu geIen
'irk` LerImI vurdir. MusLuIu KemuI`In konumusini LukIben IIr IkI kez duIu okunur ve oyIumuyu geIIIr.
$IIrIn buzi yerIerInIn LudII edIImesInI gerekLIgInI Imu eden BoIu MIIIeLvekIII TunuIi HIImI Bey
oyIumunin oIdu-bILLIye geLIrIImesInIn murin meruIyeLInI zedeIeyecegInI IIerI srer umu szn
dInIeLemez. HumduIIuI SupII`nIn eI kuIdirmu usuIyIe yupLigi oyIumudu AkII`In IIrI 'ogunIukIu`
'sLIkIuI Muri` oIuruk kubuI edIIIr. BunIur oIurken MeImeL AkII, uLunguIigindun buini koIIurinin
urusinu sukIuyuruk, sirusinin sLne kupunir. OyIumu sonucu beIII oIur oImuz du IeyecunIu MecIIs`I
Lerk ederek TuceddIn DerguIi`nu gIdecek ve LebrIkIerI orudu kubuI edecekLIr. DuIu sonru HumduIIuI
SupII Bey`e Ben bu kudur gzeI yuzmudim. Amu sIz, ok gzeI okudunuz. dIyecekLIr.
O gnIerde byk yoksunIuk IInde yuuyun uIr, yurimunin buindukI LuLumunu srdrecek ve oo
IIruIik puru dIn Dcru'l Mesci udIi Iuyir kurumunu bugiIuyucukLir. MusLuIu KemuI duIu sonru
guzeLecI smuII HubIb Sevk'e, sLIkIuI Muri'nin en begendIgI beyLInIn "Hukkidir Ir yuumi
buyrugimin IrrIyeLJHukkidir Hukku Lupun mIIIeLImIn IsLIkIuI" oIdugunu syIeyecek ve "bu mIIIeLLen
usIu unuLmumusini IsLedIgIm misruIur ILe bunIurdir" dIyecekLIr.
GLITIC OK BISTIC AZ . Siru besLe yurimusinu geImILIr. AruIurindu yIne Kuzim KurubekIr`In
oIdugu zq 'besLecI` eser gndermILIr, yunI kuLiIim dkLr. ukuL o gnIerde Yunun ordusu PoIuLIi`yu
yukIumiLir. HkmeLIn ve MecIIs`In KuyserI`ye nukII dnImekLedIr. Sonundu, MecIIs`Le ordunun
Sukuryu`du suvunmu dzenIne gemesI IIkrI guIIp geIerek, Ankuru`nin LuIIIyesInden vuzgeIIIr umu
yurimu unuLuIur gIder. Bunun zerIne buzi besLekurIur kendI besLeIerInI evreIerInde 'sLIkIuI Muri`
dIye yuymuyu buIurIur. 1qzq yiIindu bu kurguuyu son vermek IIn MIIII EgILIm BukunIigi`ndu bIr kuruI
oIuLuruIur ve AII #iIuL (uguLuy) Bey`In Trk mzIgI eLkIsIndekI 'ucemuIrun` moLIIII besLesInde kurur
kiIinir. Ancuk 1qo`du nedendIr bIIInmez, yenI bIr emIrIe #IyuseL-I CumIur OrkesLrusi $eII Osmun ZekI
(Ungr)`n BuLiIi LurzdukI besLesInIn 'mIIII mur oIuruk kubuI edIIdIgI` memIekeLIn drL bIr kesIne
bIIdIrIIIr. BuLici modernIeme ubuIurinin bIr sonucu oIuruk Trk musIkIsInIn gzden dmeye
buIuyucuginin IIk IureLIdIr bu kurur.
LK MIZLRLAR . NureLLIn EIukJmuvzer Lubuncusinin emnIyeLIyIe oyniyuruk konuuyor:J-BIzIm
sLIkIuI Muri'ndu uksiyun bIr LuruI vurJbIImem kI, nusiI unIuLsum,JkII, Inunmi udum, byk
uIrJIukuL onunJInundikIurinin IepsIne Inunmiyorum.JMeseIu, bukin: 'GeIecekLIr sunu vuudeLLIgI
gnIer Hukkin.`JHuyir,JgeIecek gnIer IInJgkLen uyeL InmedI bIze.JOnu bIz, kendImIzJvuudeLLIk
kendImIze.JBIr urki IsLIyorumJzuIerden sonrusinu duIr.J 'KIm bIIIr beIkI yurin...`
Yer sorunu yznden byk bIr uyip IIeyerek dzenInI bozuruk ukLurdigimiz bu dIzeIer, Nuzim
HIkmeL`In K:tci Millie Destcni`ndun uIinmu. Nuzim`in ILIruzinin neye oIdugunu unIiyoruz umu,
konumuz bu oImudigi IIn duymuzIikLun geIIyoruz. Amu buku uksuyun yunIur du sLIkIuI Muri`mizdu.
HepImIzIn bIIdIgI gIbI 1qo`dun berI Iurdu yzen uIsuncuk., nIm mIIIeLImIn. bu ceIuI sunu.,
kunIurimiz sonru IeIuI Iukkidir gIbI dIzeIerIe suvumuk zorundu kuImiLir vuLun evIuLIuri. nk
murLu 'prozodI` IuLuIuri vurdir, yunI szIerIe mzIk urusindu uIenk yokLur. Murin neden byIe
oIdugunu IrdeIemeden nce murin besLeIenI IIkuyesInIn ZekI Ungr versIyonunu dInIeyeIIm:
sLIkIuI Suvui`nin devum eLLIgI siruIurdu ben Muziku-I Humuyun muuIIImI IdIm. YunI dogrudun
dogruyu suruyu ve VuIdeLLIn`e bugIiydik (.) KurLuIu ordusu svurIIerInIn zmIr`e gIrdIkIerInden IkI
veyu gn sonru evImde, TuIIm-TerbIye Hey`eLI uzusi ve LerbIye mLeIussisi dosLum Huydur
merIumIu oLuruyorduk. Kupi uIindi. IkokuI greLmenI Isun merIum geIdI. Byk bIr Ieyecun
IInde svurIIerIn zmIr`e gIrIIerInI unIuLmuyu buIudi. HepImIz comuLuk. Hemen kuIkip pIyuno
buinu geLIm. Ve derIuI IImden dogun puruyi uImuyu koyuIdum. ByIece murin IIk 'LI` yerIne kudur
ukordu ikLi. Bu ekIIde IkI mezur yupLim (.) kI gn sonru besLe bILLI. GLrp urkuduIuru
gsLerdIm. ok begendIIer. Bunun zerIne bu mzIgI mIIII mur oIuruk LukdIme kurur verdIm. KiymeLI
Iukkindu duIu kuL`I bIr IIkIr edInmek muksudi IIe besLeyI VIyunu KonservuLuvuri dIrekLrne
gnderdIm. On gn sonru dIrekLrden geIen bIr mekLupLu eserIn ok orIjInuI buIundugu ve meIodIsInIn
Trk IILIuminu yukiucuk ekIIde oIdugu beIIrLIIerek LebrIk edIIIyordum. Bu mekLup geIdIkLen on be
gn sonru benI Ankuru`dun ugirdiIur, gILLIm. Bunu Muziku-I Hmuyun-u bLn kudrosu IIe Ankuru`yu
nukIeLmek vuzIIesI verIIdI (.) VuIdeLLIn Ienz pudIuI oIdugu IIn bu IIerI gIzII yupiyorduk. BIr uy
sonru du kImseye bIr ey syIemeden Ankuru`yu gILLIm. Ve Iemen sLunbuI`dukI urkuduIuri bIr
LeIgruIIu ugirdim. U gn sonru geIdIIer. ByIece mIIII muri bu IeyeLe IIk deIu oIuruk Ankuru`du
verIIen o buIodu ALuLrk`n Iuzurundu uIdik. Le mIIII mur byIe besLeIendI.
RTNALA ATLILAR NIRII? . Osmun ZekI Bey, murin pek Ign buIunun rILmInIn
kubuIuLInI de bukuIurinu uLur: Ben sLIkIuI Muri`ni besLeIerken kuIukIurimdu zmIr`e koun uLIiIurin
drLnuI sesIerI vurdi. BIr de murin bugn uIdigi ekII dnn. EserIn buindu meLronomu 1 drLIk
8o oIun bIr eser II bIr vukIL cenuze murinu benzemez. PIukIurdukI ugir LempoIu uIinii Ise, 'SuIIbInIn
SesI` sLdyosundu orkesLru IIe pIugu uIdigimiz zumun LeknIsyenIer, bunun ok sruLII bIr mur
oIdugunu syIedIIer. Bu sebepIe pIugin uyni yzne bIr mur duIu uImumizi rIcu eLLIIer. Ben byIe bIr
LekIIII kubuI edemezdIm. O undu ukIimu bIr ey geIdI: 'Muri bIruz ugir uIuIim, byIece pIuk doIur.
Sonru uIinirken grumoIon bIruz IizIiyu uyurIunir, oIur bILer` dedIm. Bu IIkIr pek mnusIp grId ve
dedIgIm gIbI yupiIdi. ukuL bIIuIure byIe bIr IIkIr vermekIe IuLu eLLIgImI unIudim. nk mur
uIinirken grumoIonun IizIiyu uyurIunmusi Icub eLLIgInI kIm bIIebIIIrdI? Bu uikIumuyu Inunip 'keke
byIe yupmusuydi` deyIp geIyoruz nk ok duIu vuIIm bIr IddIu vur.
NTHAL M? . O yiIIurdu TBMM`de Bursu MIIIeLvekIII oIuruk grev yupun uskerI dokLor Osmun
$evkI (UIudug) Bey`e gre Osmun ZekI Bey`In besLesI Kurmen SIIvu udIi bIr sokuk urkisindun
esInIenerek yupiImi, zgn oImuyun bIr eserdIr. 1qzq`Len 1qo`u kudur syIenen AII #iIuL Bey`e uIL
besLeyI prozodI uisindun ok duIu IyI buIun Osmun ZekI Bey bu konudukI IddIusini deIuIurcu MecIIs
krssnde dIIe geLIrmI uncuk yeLkIIIIerden ve besLecIden LuLmIn edIcI bIr cevup uIumumiLir. $ImdI
sz Osmun ZekI Bey`e birukuIim: .SekIz uy sonru AII #iIuL Bey`In kurdeI SumII #iIuL bey, MuurII
VekuIeLI`nden uyriImi, onun yerIne |SIeymun| NecuLI Bey gemILI. Bu esnudu ZekI Bey sLunbuI`dun
Ankuru`yu geIerek yerIemILI. #IvuyeLe gre ZekI Bey kendI besLesInIn MIIII Mur oImusi IIn
|ALuLrk`n eI| uLIIe Hunim`in LuvussuLunu rIcu eLmI ve o du NecuLI Bey nezdInde IILImus ederek bu
sureLIe AII #iIuL beyIn muri men oIunmu ve sirudu drdnc oIun ZekI beyIn besLesI onun yerIne
gemILIr. Bu rIvuyeLI o zumunin mebusIuri Iep byIece nukIederIer. ZekI Bey`In, kendI zumunindu IyI
bIr vIyoIonIsL oIdugunu syIerIer. ukuL bu muILerem zuLin besLecIIIgI Iukkindu bIz, uncuk menII bIr
kunuuL suIIbIyIz. EvveIce MuurII VekuIeLI LuruIindun mekLepIerde okuLuIun bIr musIkI kILubindu
'pupuLyuIur` udIi urkinin noLuIuri sLne kendIsInIn 'besLekur` dIye Imzu uLmusi ve eskIden SuLI Bey`In
mekLebInde musIkI IocuIigi eLLIgI esnudu bunu LuIebesIne kendI eserI oIuruk gsLermesI Io grImez
(.) Ben bunu o;JoJ1qqo`du C.H.P. MecIIs Gurubu`ndu MuurII VekIII`nden sordum ve IzuIuL IsLedIm.
Sonru du sLIkIuI Muri`nu geerek bunun IIk kismini LekII eden on Isnn Kurmen SIIvu udindu bIr
sokuk urkisindun LrunspozIsyon sureLIyIe uIindigi rIvuyeLInI nukIeLLIkLen sonru sordum: 'Bu Mur,
sLIkIuI Muri oIuruk orLuyu ikuriImuzdun evveI VuIdeLLIn`e mur oIuruk LukdIm edIImI mIdIr, degII
mIdIr? Bu murin orkesLrusyonunu yupun ErmenI mIIIeLInden |Edgur| Munus EIendI degII mIdIr?
'BZI BISTIKAR YOKTLR' . MuurII VekIII Husun AII YceI kendIsIne u cevubi vererek udeLu
IddIuIuri dogruIur: . Demek IsLenIyor kI bIzIm besLekurIurimiz, kompozILrIerImIz yokLur, buku
mIIIeLIerIn besLeIemI oIdukIuri urkiyi uIip szIerInI degILIrIyor ve bu nugmeIerI uIip kendI
ocukIurimizu verIyoruz. UsLeIIk de bunIuri nereden uIdigimizi syIemIyoruz. Arkuduimizin bundu
Iukki vurdir. nk IukIkuLen bIr kisim urkiIurdu ve murIurdu byIe IkLIbusIur, InLIIuIIer yupiImi ve
bunu yupunIur du kemuII cesureLIe kendI udIurini uILinu koymuIurdir. udupLusyon muLIuku Ienu ey
degIIdIr. ukuL yuIunciIik, Lercme eLLIgI bIr eser zerIne 'BenImdIr` dIye Imzu koymuk uyip bIr
eydIr.. Ve sonru sLIkIuI Muri`nu geerek devum eder: MLeIussisIurin bendenIze syIedIkIerIne
gre bu bIze Kurmen operusindun bIr kisim degII de Kurmen SIIvu dIye bIr vuIs vurmi, revuLu ImI,
onun bIImem ku buLuLusi benzIyormu. ZekI Bey bunun orkesLrusyonunu ErmenI bIr zuLu
yupLirmiLir.
Osmun $evkI Bey`In isrurIi soruIurinu rugmen, ZekI Ungr, eserInI kismen Kcr2en Siltc udIi sokuk
urkisindun kopyu eLLIgI yoIundukI IddIuIuru kuri suskun kuImiLir. DoIuyisiyIu sLIkIuI Muri`mizin
besLesI zerIndekI 'guyrI mIIIIIIk` uIbesI IuIu devum eLmekLedIr! IgIIIIere duyuruIur..
Kemulist Gzelleme: 1o.YIl MurI
MzIgI 'devIrme` oIun murIurdun bIr dIgerI buzi kuynukIuru gre sLIkIuI Muri`nin yerIne
IuzirIuLiIdigini syIenen 1o. YiI Muri. Mur udindun du unIuiIucugi zere 1q yiIindu CumIurIyeL`In
1o. yiIdnm kuLIumuIuri IIn IuzirIunmi. GILesI uruk NuIIz (umIibeI) ve BeIeL KemuI`e
(ugIur), besLesI CemuI #eIL`e (#ey) uIL oIun mur, Lm dnyuyu bIr zumunIurin 'HusLu Adumi` nin
nusiI dIrIIdIgInI ve 1o yiIdu ne byk IIer buurdigini unIuLmuyi umuIiyor. Muri IIk kez 1q EkIm`de
dInIeyen MusLuIu KemuI`In muri begenmesI zerIne nce sLunbuI`du BeyuziL ve TuksIm
meydunIurindu, $eIIr Bundosu`nun eIIgInde mur LuIImIerI yupiImi, urdindun bLn yurLLu bIr mur
seIerberIIgI buIuLiImiLi. Ancuk 1qqo`Iurdu ocukIurin ugzindu 'Humumu du gILLIk nuIinIuJ Annem bIzI
yikudiJMIs kokuIu subunIu` ekIIne dnen mur, uzun sren bIr ki uykusunu yuLLi. Arudun yiIIur
geLI, dogru drsL bIr IkIncI mur besLeIenemedIgI IIn oIsu gerek 1qqo`Iurdu Gneydogu`du kun
gvdeyI gLrnce CumIurIyeL`In bekusinu IIIkIn kukuIuru kupiIun kesImIer LuruIindun LozIu
ruIIurdun IndIrIIdI ve yenIden doIuimu sokuIdu. Bundu CumIurIyeL`In ;. YiIi IIn besLeIenen murin
LuLmumusinin du roI bykL. z8 $ubuL 1qq;`de TSK LuruIindun #P-DYP KouIIsyonu`nu verIIen
muILiru sonrusindu Ise udeLu KemuIIsL bIr meydun okumuyu dnL. O LurIILen bu yunu TrkIye`yI I
ve di dmunIurin suIdiri uILindu IIsseden kesImIer, 1o. YiI Muri`ni LopIucu okuyuruk kendIIerInI
gI IIsseLmeye uIiiyorIur. Aynen mezurIikLun geerken isIik uIunIur gIbI.
IMR AGLAR . ikLik uik uIinIu on yiIdu Ier suvuLunJOn yiIdu on be mIIyon gen yuruLLik Ier
yuLunJBuLu bLn dnyunin suydigi BukumundunJDemIr ugIurIu rdk unuyurdu drL buLun
ekIIndekI IIk kiLudu, MusLuIu KemuI`In usker kImIIgI ne ikuriIuruk MIIII McudeIe dnemIndekI
uskerI ve sIvII mcudeIeIer vurguIuniyor ve usIindu 1q mIIyon cIvurindu oIun Ike nIusu kuIIye ugrunu
1 mIIyonu ikuriIdikLun sonru, OsmunIi mpuruLorIugu dnemInden berI ynn BuLiyu evIrmI bIr
LopIum oIuruk, o dnemde medenIyeLIn semboI oIuruk grIen ve eksIkIIgI cIddI bIr ezIkIIk yuruLmi
oIun demIryoIu meseIesIne uLiILu buIunuIuyor. Murin Trk'z, CumIurIyeL'In ggsmz Lun
sIperIJTrk'e durmuk yurumuz, Trk nde, Trk IIerI! ekIIndekI nukuruL bImnde Ise o yiIIurdu
pek begenIIen NuzI AImunyusi IIe MussoIInI LuIyusi`nin esInLIIerI vur.
TLRK'LZ . BIr IizIu kLIg, gerIIIgI bogurizJKurunIigin sLne gne gIbI dogurizJTrk'z, bLn
buIurdun sLn oIun buIurizJTurIILen nce vurdik, LurIILen sonru vuriz ekIIndekI IkIncI kiLusinin IIk
dIzesInde CumIurIyeL`In yerInI uIdigi OsmunIi DevIeLI ve onu oIuLurun Lm unsurIurin nusiI
uIgiIundiginu duIr IpuIuri vur. kIncI dIzede, muIum irki Lemu Lekrur kurimizu ikiyor. Son dIzeIer Ise
dnyudukI bLn dIIIerIn Trke`den LredIgInI IIerI sren Gne DII TeorIsI IIe, dnyudukI Lm
kILrIerIn kkenInde TrkIerIn oIdugunu IIerI sren Trk TurII TezI`ne bIr gnderme.
Izerek kunimizIu z yurdun IurILusiniJDIndIrdIk memIekeLIn yiIIur sren yusiniJBLnIedIk Ier
ynden sLIkIuI kuvgusiniJBLn dnyu grendI TrkIg suymusini dIzeIerI 'z yurL` Lunimi IIe
AnudoIu`nun TrkIere uIL oIdugunu bIr kez duIu vurguIurken, Ier ne kudur BIrIncI Dnyu Suvui
sonundu ImpuruLorIuk LoprukIurinin ogu kuybedIImIse de, son OsmunIi MecIIsI`nde uIinun MIsuk-i
MIIII kururi IIe LurII edIIen sinirIurin korundugu LeseIIIsIyIe bILIyor.
SINIISIZ KTLI . OrnekLIr mIIIeLIere uLigimiz yenI IzJmLIyuzsiz, siniIsiz kuynumi bIr
kILIeyIzJUyduk grLe bIIgIye, gIdILe Ikye bIzJTersIne dnse dnyu yoIumuzdun dnmeyIz
dIzeIerInde nce LopIumsuI uyrimuyi ve siniI oIuumunu rejIme yneIIk en byk LeIIIke gren
zIInIyeLIn Icudi oIun 'IuIkiIik` IIkesInIn IIudesI oIuruk CumIurIyeL rejImInIn en koI IedeII
vurguIuniyor, urdindun bIr sIum LopIumundun BuLiIi bIr LopIum yuruLmunin eIIkIIerInI zmek IIn
ZIyu GkuIp`In Icud eLLIgI 'BuLi medenIyeLI-TrkJsIum kILr` senLezIne uLiILu buIunuIuyor. Murin
nokLusini rejImI LeIdIL eden I ve di dmunIuru verIIen gzdugi oIuLuruyor.
BISTI GAYR MLL M? sLIkIuI Muri IIe IIgIII urpici IddIuIurdu buIunun Osmun $evkI Bey`e
gre, CemuI #eIL #ey`In besLesI de zgn degIIdIr. CemuI #eIL eserI besLeIerken, IIbreLLosu (gILesI) ve
besLesI nI yuzur Jeun-Jucques #ousseuu`yu uIL oIun ve IIk kez 1;z yiIindu KruI XV. ouIs`In
Iuzurundu sergIIenen Lek perdeIIk 'e devIn du vIIIuge` (Ky KuIInI) udIi operunin J`uI perdu LouL
mon bonIeurJJ`uI perdu mon servILeur (bLn suudeLImI kuybeLLImJIIzmeLImI kuybeLLIm) dIye
buIuyun bImden esInIenmILIr. Osmun $evkI Bey, besLedekI 'prozodI` IuLuIurini bu kopyuciIigu
bugIur. Bu IddIuIuru kuri uzun sre sessIz kuIun CemuI #eIL #ey, sonundu byIe bIr operunin Lek bIr
noLusindun bIIe IuberI oImudigini syIemekIe yeLInIr. Ancuk, CemuI #eIL #ey`In 1q1`de, yunI Jeun-
Jucques #ousseuu`nun zoo. dogum yiIi eLkInIIkIerInIn dzenIendIgI yiIdun sudece bIr yiI sonru, uIIecek
PurIs`e yerIeLIgI; mzIk egILImInI de bu Ikede uIdigi dnInce 'II duymudim` suvunmusi
Inundirici grnmez. Bu konudu kendI kurur vermek IsLeyen okuyucuIurimiz
ILLp:JJwww.rousseuuussocIuLIon.orgJubouL#ousseuuJmusIcuIWorks.ILm udresInden #ousseuu`nun
operusini dInIeyebIIIrIer.

TA#H DETE# 1.oq.zoo8

Aye Hr
Tunri Dugi Kudur Trk, Hiru Dugi Kudur MsImun!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

#EJMN #K DAMA# . kIncI Dnyu Suvui yiIIurindu rejImIn irki-TrkIge kuri yukIuimi
esus oIuruk AImunyu IIe SovyeLIer BIrIIgI urusindukI IIIkIIere gre ekIIIenmILI. AImunIurin IIerIedIgI
dnemIerde irkiIik ykseImI, LersI oIdugundu irki IurekeLIere mesuIe konuImuLu. Bu bugIumdu,
1qqq TurunciIur Duvusi, dnyudu IuIzmIn, irkiIigin susL yukuIundigi ve IuneLIendIgI dneme denk
dyordu. Her ne kudur bu duvudu cezu uIunIur 1qq sonrusi BuLi BIoku IIe kuruIun IIIkIIer suyesInde
SovyeLIer BIrIIgI`nIn bIr LeIdIL oImukLun ikmusi zerIne beruuL eLLIrIImIIerdI umu urLik kImsede uik
uik IuIsL LezIerI desLekIeyecek cesureL kuImumiLi. DoIuyisiyIu irki TrkIer syIem degILIrdI.
DEG$EN SOYEM . ArLik 'TurunciIik` yerIne 'mIIIIyeLIIIk`; 'BozkurLIur` yerIne 'mIIIIyeLIIer`; 'Trk
irki` yerIne 'Trk mIIIeLI` dIyorIur, yenI LezIerInI MIIIeL, OrIun, Kopuz, Byk Dogu, HurekeL gIbI yuyin
orgunIuri, Trk GenIIk TekIIuLi, Kibris Trk KILr DernegI, KomnIzmIe McudeIe DernegI gIbI
rgLIer uruciIigiyIu kILIeIere yuymuyu uIiiyorIurdi. AIpursIun Trke ve kurmuyIurinin 1q6`Le eIe
geIrdIkIerI CumIurIyeLI KyI MIIIeL PurLIsI`nIn (CKMP) IsmInI 1q6q`du MIIIIyeLI HurekeL PurLIsI
(MHP) oIuruk degILIrmesI ve purumIIILer IuIsL 'Ikc` genIIk rgLIerInIn ekIrdegInI oIuLurun
'komundo kumpIuri`ni kurmusiyIu irki-TrkIk yenI bIr dnemece gIrmILI. 'DEJA VU` ETKS .
1q;o`Ierde yerII ve yubunci IsLIIburuL servIsIerI LuruIindun usLucu ynIendIrIIen 'IkcIer` LuruIindun
AIevI ve SnnIIerIn bIr urudu yuudigi OrLu AnudoIu eIIrIerInde ikuriIun kunIi uLimuIur,
kumuoyunu 1q8o durbesIne IuzirIumukLu nemII bIr IIev grmL. AK PurLI IIe MHP urusindukI
'Lrbun-burLs` konusundukI ILLIIuk sirusindu TUSAD Bukuni ArzuIun YuIin Dogun, MHP`nIn
demokrusI sIcIIIne dIkkuL ekmILI umu, kendI demokrusI sIcIII de II purIuk oImuyun bIr kesImIn
LemsIIcIsI oIdugu IIn oIsu gerek, kImse sLnde durmumiLi. Bu IuILuyi, son dnemde buzi AnudoIu
eIIrIerInde 'UIkc-KrL grencI uLimusi` dIye kodIunun uLimuIuri yorumIumukLu beIkI Iuydusi
oIur dIye o yiI ncesInIn oIuyIurinu uyirdik. z; Muyis 1q6o durbesInden sonru orLuyu ikun
zgrIk uLmosIerInde sudece soIcuIur degII, mIIIIyeLIIer ve dIncIIer de IizIu rgLIenmeye
buIumiIurdi. 1q61`de Trk KILrn AruLirmu EnsLILs IIe IsIm bubuIigini NecIp uziI Kisukrek`In
yupLigi AnudoIu KuIb kuruIdu. 1q6z`de kuruIun TrkIer DernegI, 1q6q`Le yerInI TrkIye
MIIIIyeLIIer DernegI`ne birukLi. 1q6`Le muIuIuzukur-dIncI IzgIdekI 1ooo TemeI Eser DIzIsI
yuyinIunmuyu buIudi. Ayni yiI AIpursIun Trke ve kurmuyIuri CumIurIyeLI KyI MIIIeL PurLIsI`nI
(CKMP) konLroIIerIne uIdiIur, purLInIn udini 1q6q`du MIIIIyeLI HurekeL PurLIsI (MHP) oIuruk
degILIrdIIer. PurumIIILer IuIsL 'Ikc` genIIk rgLIerInIn ekIrdegInI oIuLurun komundo kumpIurini
kurduIur. 1q;o`Ierde IuuIIyeLe geen MIIII Trk TuIebe BIrIIgI, YenIden MIIII McudeIe DernegI, KILr
OcukIuri, MIIII GenIIk VukIi ve UIk OcukIuri gIbI rgLIer, Trk-sIum senLezcI grencIIerIn bIr uruyu
geIdIkIerI uLiIuri oIuLurdu. AYDNA# OCAG . Ankuru DII ve TurII-CogruIyu ukILesI IocuIurindun
uud KprI ve ZekI VeIIdI Togun gIbI Trk IdeoIogIurin grencIsI oIun ve dokLorusini SeIukIu
SuILuni MeIIkuI zerIne veren ProI. Dr. bruIIm KuIesogIu, greLIm yeIerIne ve uydinIuru IILup
edecek bIr oIuum uruyiinu gIrmI ve 1q6q`du ;o`e yukin IIkIr udumini z. MIIIIyeLIIer KuruILuyi`ndu
buIuLurmuLu. Bu LurIILen sonru bIr yiI boyuncu srekII LopIunLiIur yupun muIuIuzukur uydinIur,
sonundu SIeymun YuIin`in IsIm bubuIigini yupLigi AydinIur Ocugi`ni kurduIur. KuruIu IIn DP`nIn
IkLIduru geIIInIn zo. yiIdnm oIun 1q Muyis 1q;o semIIerdI. Ayni LurIIIerde IuuIIyeLLe oIun IIm
Yuymu CemIyeLI IIe dIrsek Lemusi IInde, resm IdeoIojI yupimindu nemII roIIer sLIenen AydinIur
Ocugi`nin kurucuIurindun ve uzun yiIIur yneLIcIIIk yupun SIeymun YuIin`u gre Trkn en kisu
LurIII, Trke konuun MsImun ekIIndeydI. SEYYD AHMET A#VAS . 1q;o-1q8o urusindu MHP
GeneI dure KuruIu yesI oIun Agri-DogubeyuziLIi NukIbend egILImcI AImeL ArvusI (. 1q88) Trk-
sIum SenLezI`nI 'Trk-sIum UIks` udiyIu yenIden LurII eLLI. ArvusI`ye gre sIum dInI 'bIyoIojIk irk`
geregInI Inkur eLmIyor, uncuk bIr BuLi-HirIsLIyun kuvrumi oIun 'bIyoIojIk irkiIigi` reddedIyordu.
ArvusI`nIn bIyoIojIk irkiIigi reddederken yerIne koydugu kuvrum 'bIr mIIIeLI LekII eden IerLIerIn,
uIIeIerIn siniI ve LubukuIurin soy bIrIIgI uuru demek oIun ILImuI irkiIik` IdI. KImse bIyoIojIk veruseLInI
LuyIn IrudesIne suIIp degIIdI umu ILImu irk LercIIe uikLi. Ve udeLu 'AIIuI`in bIr uyeLI oIun` bu gr en
vecIz ekIIde MusLuIu KemuI ALuLrk`n Ne MuLIu Trkm dIyene szyIe IIude edIImILI.
BATA$MAYA PANZEH# . EskI senLezcIIere yenI 'IkcIere` gre 'Trk KILr` ok eskI, dnyu
LurIIInde nemII yerI oIun, geIenekIerI oIun, cogruII uidun yuygin, cIIun IukImIyeLInI sugIumi bIr
kILrd. TrkIer, beyuz irkLun, InsunciI, udII, IIbIr zumun kun dkmemI, IogrI, IuIk, zuyiIIuru,
yuIiIuru, kudinIuru, uIIeye ve orduyu suygiIiydi. DIn 'mIIIeLI mIIIeL yupun` degerIerIn en buLu geIenIydI.
DIn suyesInde, 'MsImun Trk`, 'neIsInI bIIen`, 'kendInI bIIen`, '#ubbInI bIIen` 'IuzIIeL suIIbI` nesIIIer
yeLILIrIyordu. DIn, Trk` kendIsIne yubunciIumukLun ve BuLi`yu benzemekLen kurLurun en nemII
geydI. sIumIyeL udeLu TrkIer IIn IndIrIImI bIr dIndI, nk sIum uygurIigiyIu TrkIerIn sIumIyeL
ncesI kILrIerI urusindu byk benzerIIkIer vurdi. BunIur, Lek Lunri Inunci, ruIun ImszIgne
Inun, uduIeL duygusu, uIIe ve uIIukin nemIydI. TrkIer de sIumIyeL`e byk 'IIzmeLIer` yupmiLi.
BunIurdun en nemIIsI HuIi SeIerIerI`nI durdurmuIuriydi. Eger bu oImusuydi, sIumIyeL yerIne
HirIsLIyunIik 'cIIun` IukImI oIurdu! SENTEZC DA#BECE# . Trk-sIum SenLezI, 1q8o durbesI
sonrusindu oIugunsL kouIIurin yuundigi bIr dnemde, yILIrIIen LopIumsuI dzenIn yenIden
sugIunucugi ve bIrIIgIn ve bLnIgn IIeIebeL korunucugi vuudInI rgLIeyerek IdeoIojIk uIkunu IzdI.
Durbe sonrusindu TTK`nIn yerIne uiIun ALuLrk KILr DII ve TurII Yksek Kurumu (AKDTYK) Trk
sIum senLezInIn en nemII IdeoIojI reLIm merkezI oIdu. YedI kIIIIk yneLIm kuruIunun
CumIurbukuni LuruIindun uLunun drL yesI Trk-sIum senLezcIsIydI. Kurumun zo HuzIrun 1q86
LurIIII 1o. oLurumundu sunuIun rupordu Trk kILr, AsyuIi ve MsImun oIuruk LunimIuniyordu.
'SoyduIur`, 'Di TrkIer`, 'Pun TurunciIik`, 'TrkIerIn sIumIyeL`e IIzmeLIerI` gIbI kuvrumIur bu LurIILen
sonru duIu sik kuIIuniImuyu buIudi. 1qqo sonrusindu KomnIsL BIokun yikiImusi TrkIere 'sonundu
dogruIunmi oIdukIuri` duygusu yuuLmiLi. OyIe kI, OrLu Asyu kkenII $umunIzm ve AImeL YesevI
dncesI AIevIIer, KemuIIsLIer ve soIcuIur urusindu bIIe yuyginIumuyu buIumiLi. YiIIurdir
suvundukIuri LezIerIn LopIumun geneIIne yuyiImusi onIuri gururIundirmiLi. 'sIum`du reIorm` ve ezunin
TrkeIeLIrIImesI ugriIuri senLezIn bu dnemdekI yenI uiIimIuri oIdu. SENTEZN SOKAKTAK
TEZAHU#U: UKUCU TE#O#U 1q;o'Ierde senLezIn kILIeIere yunsimusi ok kunIi oIdu. MHP,
NecmeLLIn Erbukun`in MIIII SeIumeL PurLIsI`ne (MSP) oy vermI oIun kILIenIn bIr bImnn MHP`ye
yneImesInI sugIumuk IIn nI 'K` (KiziIbu-KrL-KomnIsL) IormIn usLucu purLI syIemIne duIII
eLmILI. NILekIm, 1q; seImIerInde yzde 11,8 orunindu oy uIun MSP, IuzIrun 1q;;`de 8,6`yu
gerIIerken, MHP oyunu ,q`Len 6,q`e ykseILLI. Bu oy urLii MHP`yI yenI bIr sLruLejIyI uyguIumuk
konusundu cesureLIendIrdI. AIevI ve SnnIIerIn bIrIIkLe yuudigi, sunuyIIemesI gecIkmI OrLu ve Dogu
AnudoIu bIgeIerInde mIIIIyeLI evreIerIn nderIIgInde yuruLiIucuk 'I suvu` kouIIuri gerekesIyIe
ordu ve MHP`nIn IInde oIdugu bIr IkLIdur bIogu oIuLuruImuyu uIimuIuri buIudi. MAATYA'DA 1;
BOMBA . Bu sLruLejInIn IIk udimi MHP`nIn 1 NIsun 1q;8`de Ankuru`du yupucugi Byk Yry`L.
YryLen bIr IuILu nce IepsI Ankuru`dun oImuk zere, Puzurcik, Adunu, Adiyumun ve MuIuLyu`du
SnnI ve AIevI kesImIerden suygin kIIIere bombuIi pukeLIer gnderIImILI. CHP Puzurcik Ie EskI
Bukuni MemI OzduI pukeLI pIeIenerek uImudi umu PTT`de puLIuyun pukeL bIr grevIInIn Imne
neden oIdu. Adunu`du AImeL AkuIin`u gnderIIen bombu eLkIsIz IuIe geLIrIIdI. O sirudu LenzII-I rLbe IIe
Adiyumun EmnIyeL Mdr YurdimciIigi`nu uLunmi oIun (geIecegIn IIIerI bukuni) AbdIkudIr Aksu`yu
gnderIIen pukeL Ise uIicisinu uIumudun IIerI BukunIigi LuruIindun eIe geIrIIdI ve ScoLIund Yurd
uzmunIurinin yurdimiyIu ImIu edIIdI. Bu urudu, IuIkin guIeyunu geLIrIImesI mmkn oImudigi IIn oIsu
gerek, 1 NIsun Byk Yry` IIyusko IIe sonuIundi. HAMDO'NUN ODU#UMES . Ancuk
IesupIur MuIuLyu`du LuLucukLi. nk 1q nIsundun ILIburen byk bIr gerIIIm IIne sokuIun MuIuLyu`nin
eILII yerIerInde 1; bombu buIunmuLu. DuIusi, eIrIn sug egIIImII BeIedIye Bukuni HumIL endogIu,
; nIsundu kendIsIne gnderIIen bombuIi pukeLI 1q nIsundu uIdigi IuIde IIerInIn yogunIugu yznden
uncuk uyin 1;`sInde umi, puLIuyun bombu 'HumIdo` IukupIi endogIu`yIu bIrIIkLe IkI Lorunu ve
geIInInIn de Imne sebep oImuLu. NIIuyeL bekIenen IurekeLIIIIk sugIunmiLi. 18 nIsun subuIi evre
II ve IIeIerden MuIuLyu`yu ukin eden zo bIn kII MuIuLyu sokukIurindu 'Dun dun, InLIkum!`, 'MsImun
TrkIye!`, 'KuIroIsun KomnIzm!`, 'KuLII EcevIL!` sIogunIuriyIu eIrI LuIun eLLI. 1q-zo nIsun gnIerInde
devum eden uLimuIur sonucundu uruIurindu IuIsLIerIn de buIundugu sekIz kII Id, 1oo kII
yuruIundi. SVAS'TA q OU, o YA#A . Bunu SIvus oIuyIuri IzIedI. GerIIImIn IIk IureLI 11 EyII
1q;8`de AIevI-KrLIerIn yogun oIuruk buIundugu DIvrIgI IIesInde #umuzun Buyrumi`nin urIIesInde bIr
cumInIn duvurIurinu oruk-ekI IzIIIp bIr bombu koymusiyIu verIImILI. 'AIevIIer cumIyI bombuIudi`
denIIerek buIuLiIun kikirLmu erLesI yiIin #umuzun Buyrumi urIIesInde benzer bIr gereke IIe
LekrurIundi. q eyII gn subuIin IIk suuLIerInde IurkIi cumIIerde kiIinun buyrum numuzIuri esnusindu
'KomnIsLIer, KiziIbuIur kurdeIerImIzI Idrd`, 'MsImun yok mu?`, 'AIIuI`ini seven bIzImIe
geIsIn!`, 'Kunimiz uksu du zuIer sIum`in` sIogunIuri uLuruk cumIIerde LopIunun IuIk, IuIsLIerIn
kikirLmusi Ise guIeyunu geIdI. Sonu dokuz I, o yuruIi IdI. MA#A$'TA KTESE KATAM . Amu
duIu korkuncu yoIduydi. AIevI yurdu dIye bIIInen KuIrumunmuru`Lu, NIsun 1q;8`de IkcIer
LuruIindun IdrIen AIevI dedesI SubrI Ozkun`in cenuze LrenInden berI sren gergInIIk uruIik uyindu
zIrveye uIu(LiriI)miLi. GrevII oIdukIurini syIeyen bIr Lukim kIIIer, AIevIIerIn ve soIcuIurin
oLurdukIuri semLIerde, bIr Lr nIus suyimi yupLikIurini syIeyerek konuLIuri doIumiIur, yenI
numuruIur verdIkIerI kupiIuri kirmizi boyuyIu IureLIemIIerdI. Buzi bIgeIerde Ise PTT grevIIsI
oIdukIurini syIeyen kIIIer kupiIuru IureL koymuIurdi. MIL de resm uruIu eIrI doIuip kikirLici
konumuIur yupmiLi. 1q AruIik gecesI, 'EsIr TrkIer HuILusi` vesIIesIyIe TrkIye`de UIkc GenIIk
DernegI (UGD) LuruIindun Lm TrkIye`de e zumunIi gsLerIIen SovyeLIer BIrIIgI uIeyILuri Gne Ne
Zumun Dogucuk? udIi IIImIn gsLerImI sirusindu KuIrumunmuru`LukI Iek SInemusi`nu dk LesIrII
bIr bombu uLiIdi. BIr grup IuIsL 'MsImun TrkIye!` sIogunIuriyIu CHP I bInusinu suIdirdi. zo uruIikLu
YenImuIuIIe`de AIevIIerIn gILLIgI Akin KiruuLIunesI`ne bombu uLiIdi. z1 uruIikLu IdrIen IkI soIcu
greLmenIn cenuze LrenInden sonru yrye geen grup kuriIurindu 'KomnIsLIer geIIyor!
KomnIsLIer UIu CumI`yI yukiyor!`, 'Ordu bIzImIe beruber!`, 'Neden duruyorsunuz, sIzde dIn Imun yok
mu? DIn eIden gIdIyor!` Yryn, komnIsLIerI IdreIIm!`, 'AIevIIere Im!`, 'Yuusin Trke!` dIye
bugirun 1o bIn kIIIIk IuIsL grubu buImuLu. BeIedIye IopurIrnden yupiIun unonsIu suIdiri buIurken
MHP GeneI Bukuni AIpursIun Trke Ankuru`du ku Iuber ujunsinu yIe dIyordu: HkmeLIn
dmesI beIkI yurin beIkI yurindun du yukindir. z-zq uruIik gnIerI urusindu, buILuIi, puIuIi
suIdirgunIur LuruIindun, resm rukumIuru gre I suyisi 111, guyrI resm kuynukIuru gre bunun en uz
IkI kuLi Insun, dogrunuruk, Ikence edIIerek, yukiIuruk kuLIedIIdI. ok suyidu kudinu Lecuvz edIIdI,
ggsIerI kesIIdI. z ev ve z8q IyerI LuIrIp edIIdI. HUKUMETN BECE#KSZG . SIeymun
DemIreI oIuyIurdun sonru kendIsInI sikiLirun guzeLecIIere nI cevubini vermILI: Bunu sugciIur udum
Idryor dedIrLemezsInIz! DuIu uik szI oIun Tercmun guzeLesI yuzuri AImeL KubukIi Ise oIuyIuri
yIe nILeIemILI: BInIcIsInI begenmeyen usII bIr kisrugin uIIunii! OIuyIur boyuncu sesI ikmuyun
CHP`II IIerI Bukuni rIun OzuydinIi duIu sonru IuzirIudigi rupordu kuLIIumIuri eIre seyyur
pIyungocu oIuruk geIen z6 kIInIn pIunIudigini syIeyecekLI. OIuyIurdun sonru EcevIL HkmeLI`nIn Lek
yupLigi 1 IIde sikiyneLIm IIun eLmek oIdu. O#UM'DA KNC KTESE KATAM . TeduvI
grdg kunser IusLuIigi yznden ImesI un meseIesI oIun MHP GeneI Bukun Yurdimcisi Gn
Suzuk`in bIIInmeyen kIIIerce z; Muyis 1q8o gn Ankuru`du IdrImesIyIe dogun gerIIImIn
'meyveIerI` orum`du LopIundi. HuzIrun uyi boyuncu orum kenL merkezInde ve evre kyIerde
gergInIIk LirmundiriIdi. q Lemmuz cumu gn 'KomnIsLIer AIuuddIn CumII`ne bombu uLLiIur`
syIenLIsInIn yuyiImusi ve bunun T#T`nIn 1q:oo bILenInde yer uImusiyIu buIuyun suIdiridu
suIdirgunIur 'Kunimiz uksu du zuIer sIum`in`, 'Kunu kun, InLIkum`, 'MsImun TrkIye` sIogunIuri
uLiyorIurdi. BIIuno ogu AIevI o`den IuzIu I 1oo cIvurindu yuruIiydi. 1oo`den IuzIu IyerI de LuIrIp
edIImILI. VE BEKENEN DA#BE . Kusim 1q;q'du AP uzinIik IkmeLInI kurun SIeymun DemIreI,
guzeLecIIere oIuyIurin 'komnIsLIerIn LuIrIkIyIe` ikLigini syIemI ve orum`u birukin uLsu`yu bukin
demILI. Mesuj uIunIur gzIerInI uLsu`yu evIrmIIerdI kI 1z EyII 1q8o durbesI oIdu. TrkIye`yI kunu
buIuyun oIuyIur biuk gIbI kesIIdI. Siru, ILInuyIu pIIrIIen bu uci yemegI sugcisiyIu soIcusuyIu Lm
TrkIye`ye yedIrmeye geImILI. MA#A$ YA#GAMAA# . DIger oIuyIurin IuIIIerI buIunumumiLi
umu KuIrumunmuru oIuyIurindun doIuyi 8oq kII Iukkindu duvu uiIdi. Ancuk bunIurin ogu byIe bIr
oIuyi LerLIpIeyecek nILeIIkLe oImuyun, ev Iunimi, p, bIIeLI gIbI sirudun InsunIurdi. Bu sunikIurdun
zq`u Im cezusinu, yedIsI mebbeL Iupse, yedIsI 1-zq yiI urusindu, zq`u 1o-1 yiI, zq`u du be IIu1o
yiI urusindu, z6`si Ise bIr-be yiI urusindu IupIs cezusi uIdiIur. ;q kII duvudun beruuL ederken 68 kII
IIrurdu oIdugu, veyu duvu sirusindu Im oIdugu IIn duvuIuri dL. OIm ve mebbeL IupIs cezuIuri
diindukIIere 1J6 orunindu cezuI IndIrIm uyguIundi. Ancuk muIkemenIn kururi YurgiLuy LuruIindun
bozuIdu. YenIden yurgiIumu yupiIdikLun sonru, dosyu IuIII cezuIurIu kupuLiIdi. 1qq1`de ikun TerrIe
McudeIe Yususi`ndu yupiIun degIIkIIkIe kuLIIum sorumIuIurinin IepsI suIiverIIdI. OIuyIurdun Iemen
sonru Ankuru`dukI UIkc GenIIk DernegI GeneI MerkezI`nI LeIeIonIu uruyuruk durumu rupor eLLIgI
IddIu edIIen Okke Kenger (oIuyIurdun sonru $endIIIer soyudini uImiLi) beruuL eLLIkLen sonru MHP ve
BBP`den mIIIeLvekIII oIuruk mecIIse gIrdI. YiIIur sonru IIerI Bukuni rIun OzuydinIi`nin ruporundu
oIuyIur sirusindu Muru`Lu oIdukIuri beIIrLIIen buzi IsImIer SusurIuk OIuyi`ndu Lekrur kurimizu ikLiIur.
MT #APO#U . zo AruIik zoo6 LurIIInde, BIenL EcevIL, 1q;q`dun berI kususindu sukIudigi bIr beIgeyI
guzeLecIIer Cun Dndur ve #idvun Akur`u uikIudi. UzerInde 'ok cIddI bIr kuynukLun verIImILIr` noLu
buIunun beIgede 'CHP IkLIduri devruIdikLun sonru vuku buIun byk oIuyIurin (MuIuLyu, SIvus,
KuIrumunmuru) ikucuginu duIr bIr-IkI uy evveIInden Iuber verIImedIgInden yzIerce vuLunduimizin
cun ve muI kuybinu sebebIyeL vermIIerdIr. Onceden Iuber vermek bIr LuruIu oIuyin yuruLiImusindu en
eLkIn roI oynumiIurdir. NILekIm KuIrumunmuru oIuyi MT`Len (...), (...), (...), (...)`In (IsImIer guzeLecI
Cun Dndur ve #idvun Akur LuruIindun gIzIenmILI) mLerek pIunIumuIuri IIe ikuriImiLir. Trke
oruyu (...)`In LuvussuLuyIu (...)`u LuyIn eLLIrerek Gney BIgesI`nI eIe geIrmI ve Muru oIuyini ruIuLIikIu
LerLIp eLLIrmILIr. MT oIuyin IInde oImusuydi Muru`Lun Ier LrI IsLIIburuLi uyIur evveI uIir ve oIuyin
zuIur eLmesIne meydun vermezdI. MT, CHP zumunindu byk oIuyIuri yupun ve yupLirun MHP`IIIere
uIL bIIgIIerI sukIumi, sikiyneLIm muIkemeIerIne sudece soIu uIL ruporIurin verIImesI Iususundu
Trke, MT`LekI eIemunIurinu LuIImuL vermILIr` yuziyordu. Okke (Kenger) $endIIIer, Bu beIgeden
unIuiIdigi zere, MT, ruImeLII Trke ve EcevIL cIddI oIuruk zun uILindudir. O zumun MT`In buindu
Adnun Ersz Puu vurdi. Bu mnusebeLIe TSK du zun uILindudir. Eger bu beIge gerekse oIuyin zerIne
muIuLupIuri ve vurIsIerI gILmeII ve gerekIer orLuyu ikuriImuIidir dedI. Ancuk LuImIn edIIecegI zere
kImse oIuyin sLne gILmedI. Kuynuk: ELIenne Copeuux, Trk TurII TezInden Trk-sIum SenLezIne,
TurII VukIi YurL YuyinIuri, 1qq8; Adunu, KuIrumunmuru, GuzIunLep, Adiyumun, HuLuy IIerI
SikiyneLIm AskerI KomuLunIigi 1 NumuruIi AskerI MuIkemesI, GerekeII Kurur, Esus No:1q8oJ8z,
Kurur No:1q8oJzo; H. NedIm $uIIseyInogIu, Yukin TurIIImIzde KILIeseI KuLIIumIur, LuIIk
YuyinIuri, 1qqq; UIkc Komundo KumpIuriJAP HkmeLInIn 1q;o`Le HuzirIuLLigi MHP #uporu,
Kuynuk YuyinIuri, 1qq;.

TA#H DETE# 11.oq.zoo8

Aye Hr
#esm LurIIIn nI IuInI: AII KemuI

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

1 Muyis`Lu yupiIucuk ondru BykeIIr BeIedIye BukunIigi seImIerInI The Spectctor dergIsInIn
edILr ve MuIuIuzukur PurLI mIIIeLvekIII BorIs JoInson`un kuzunmusi neredeyse kesIn grnyor.
upkinIikIuri, ukuIuri, guIIuri, rudIkuI ikiIuri IIe ngIIIz busini LuruIindun ok sevIIen JoInson,
1qzz`de zmIL`Le IIn edIIerek IdrIm 'MIIII McudeIe` ve 'MusLuIu KemuI` muIuIIII OsmunIi
guzeLecIsI AII KemuI`In ngIIIz eInIn bIr buku evIIIIkLen oImu ogIunun Lorunu JoInson`un TrkIye
kumuoyunun gndemIne gIrmesI, AII KemuI`In gerek Lorunu, Stockholm Bykelisi SeIIm
KuneruIp`In,Avropu Birligi {AB) Genel Mdr YurdImcIsI iken, AB Komisyono Ankuru
Temsilcisi Kuren Iogg ile yuptIgI elektronik postu yuzImulurInIn i Purtisi Genel
BukunI ogo Perinek turuIIndun gizlice ele geirilerek kumooyonu uIklunmusI ile
olmoto. O gnden beri Ali Kemul'in trujik hikuyesi gndemden dmyor.
AsiI udi AII #izu oIun AII KemuI, 186q`du sLunbuI`du dogmu, MekLeb-I MIkIye grencIsIyken 1886`du
PurIs`e gILmI, IkI yiI sonru sLunbuI`u dnmL. SIyusuI IuuIIyeLIerI yznden 188q`du HuIep`e
srIm sonru Lekrur PurIs`e kumiLi. Orudu bIr yundun PurIs SIyusuI BIIgIIer Yksek OkuIu`nu
bILIrdI, bIr yundun sLunbuI`dukI ldc2 guzeLesIne yuziIur gnderdI. BuLi kILrne IuyrunIikIu
yogruImu yuziIurini AII KemuI udiyIu ImzuIiyordu. Ancuk, buzi nedenIerIe 1qoo-1qo8 urusini Misir`u
geIrdI ve MeruLIyeL`In IkIncI kez IIunindun sonru sLunbuI`u dnd. GeIIr geImez pudIuIin Iuzurunu
ikmusi, pudIuIin kendIsIne yupLigi IILIIuLIuri ve verdIgI puruIuri kubuI eLmesI LLIIuLiIurin LepkIsInI
ekLI. Bu LurIILen sonru LuruIIurin urusi II dzeImedI. SuIIp oIdugu Pec2 guzeLesI kupuLiIincu Lekrur
yurL diinu gILmek zorundu kuIun AII KemuI, uncuk OsmunIi DevIeLI`nIn BIrIncI Dnyu Suvui`ni
kuybeLmesInI LescII eden o EkIm 1q18 Mondros MLurekesI`nden sonru gerI dnebIIdI.
MLL MLCAILI KAR$ITLIGI . DumuL erIL Puu kubInesInde kisu sre MuurII ve DuIIIIye
NuzirIigi yupLikLun sonru Pec2 guzeLesI IIe MIIrun EIendI`nIn Scbch guzeLesInIn bIrIemesInden
oIuun Pec2-i Scbch`Lu yuzmuyu buIudi. Acimusiz eIeLIrIIerInI, urLik cun dmuni LLIIuLiIurin
devumi oIuruk grdg (kI yuniImiyordu) AnudoIu IurekeLIne yneILmILI. EIeLIrIIerInIn IerIgI ve
dozu Iukkindu IIkIr vermesI IIn yuziIurindun bIrku cmIe vereIIm: Avrupu IIe ziL gILmek, IeIe
LepImek bu devIeLe IIbIr zumun Iuydu LemIn eLmedI, IukIn duImu zururIur Irus eyIedI (o Ocuk
1qzo), DmunIur, TekIIuL-i MIIIIye`den bIn kere duIu IyIdIr (z NIsun 1qzo), dum, Idum, Idum!
MusLuIu KemuI cezusini buIucuk! (z NIsun 1qzo), MusLuIu KemuI`In muskuruIikIuri (; Muyis 1qzo),
Byk MIIIeL MecIIsI, kk IerIIIerIn esIrIdIr (z8 Muyis 1qzo), MukudderuLimizi Ankuru`yu
birukmumuIiyiz (1 Ocuk 1qzz). Ancuk, o AgusLos ZuIerI`nden sonru buILuyi Luu vurdugunu Iurk
eLmI oImuIiydi kI, Her IerL ILIIudindu serbesLLIr... OyIe oIdugu IIn |Ankuru`nin| ILIIudinu muIuIII
kunuuLLe buIununu IrmeL eLmesI gerekIr demILI. q EyII 1qzz`de zmIr`In kurLuIuu zerIne uLLigi
buIik Trk`n Buyrumi IdI. ErLesI gn de GuyeIer bIr IdI ve bIrdIr dedI ve bIr duIu IIkIr beyun
eLmedI, uncuk susmukLu ok ge kuImiLi.
AAM KAIRMA . ZuIerI gurunLIIeyen Ankuru, muIuIIIIerI LusIIye eLme IIne kendIsI IIe buIumiLi.
sLunbuI PoIIs Mdr MuuvInI SudI Bey`In grevIendIrdIgI drL kIIIIk ekIp muceruIi bIr Lrumvuy
yoIcuIugundun sonru sLIkIuI CuddesI`ndekI SerkIdoryun Pusuji yukinIurindu, berber MurceI`In
dkkunindu kisLirdikIuri AII KemuI`I sIIuI zoruyIu bIr LuksIye bIndIrdIIer, nce SumuLyu`dukI bIr eve,
sonru du moLorIu zmIL`e gLrdIer. TurII 6 Kusim 1qzz`yI gsLerIyordu.
GerIsInI o sirudu zmIL`Le HuberuImu $ube Bukuni oIuruk grev yupun #uImI (Apuk) Bey`In 1q88`de
yuyinIunun uniIurindun IzIeyeIIm. #uImI Bey`e gre, kendIsInI sorguIuyun yedek subuy NecIp AII`nIn
MIIII McudeIe duvumizin uIeyIInde uIimukIiginizin sebep ve IIkmeLI nedIr? sorusunu Bu duvunin
muvuIIuk oIucugini II LuImIn eLmIyordum. MuvuIIukIyeLsIzIIk IuIInde Ise, byk devIeLIerI duIu
zIyude IIddeLe sevkederek vuLunin Lumumen Iurup oImusinu sebep oIunucukLi dIye cevup veren AII
KemuI, NecIp AII Bey`In O IuIde dncenIzIn yunIi oIdugu meydunu ikLi. MIIII McudeIe, bIze
vuLunimizi ve ereIImIzI Lekrur kuzundirdi.YupLikIurinizdun pImunIik duyuyor musunuz? demesI
zerIne EveL ok dogru syIyorsunuz. Ben, Trk mIIIeLInde bu kudur byk yuumu guyreLI ve
mcudeIe ruIu mevcuL oIdugunu bIImIyordum. Bu bIIgIsIzIIgImden doIuyi du muzur grImeIIyIm.
nk IuyuLimin byk kismi Avrupu`du gemILIr. Trk mIIIeLInI Lunimiyormuum, Luniyumumiim
dIye cevup vermILI.
LN ITSNLIR! Ardindun zmIL`Le konuIunmi 1. Ordu KomuLuni 'SukuIIi` NureLLIn Puu suIneye
gIrmILI. AII KemuI`e Sen kImsIn? dIyen puunin AII KemuI bendenIz cevubi zerIne Huu, ArLIn
KemuI dedIkIerI udum sen mIsIn? dIye sLeIemesI, AII KemuI`In de IsLIIInI bozmudun: Huyir eIendIm.
Ben ArLIn KemuI degIIIm. AII KemuIIm demesI pek meIur bIr unekdoLLur. En uz onun kudur meIur
oIun du AII KemuI`In IuyuLini sonIundirun IIn oIuyidir.
NureLLIn Puu, #uImI Bey`I ugiruruk $ImdI sokukLun bIrku yz kIIyI byk kupinin nnde LopIuL.
Kupidun ikurken AII KemuI`I IdrsnIer, IIn eLsInIer der. Bu korkun emrI uyguIumuyu yregI
eIvermeyen uncuk ILIruz edecek kudur cesur du oImuyun #uImI Bey, II KeI SuIL udIi bIr InzIbuL
yzbuisinu IuvuIe eder. Kisu srede LopIunun gruIun AII KemuI`In zerIne 'bIr kuru buIuL gIbI`
uIIundigini Nuzim HIkmeL`In IIrInden bIIIyoruz. SuIdiriIurdun korunmuk IIn umuLsuzcu sorgu subuyi
NecIp AII`ye suriIun AII KemuI`In nce bgrne bIr biuk sokuImu, urdindun Lu ve sopuIurIu kuIusi
ezIImILIr. AII KemuI`I purumpuru eden gruI, I umuirinu kudur soymuyi, purmugindukI yzg,
uILin suuLInI ve puruIurini uImuyi du IImuI eLmemILIr. ipIuk vcudu, uyukIurinu bIr Ip bugIunuruk
sokukIurdu doIuLiriImiLir.
NureLLIn Puu, bu byk murIIeLI, ozun KonIerunsi`nu gILmek zere LrenIe zmIL`Len geecek oIun
smeL nn LuruIindun grIsn dIye, IsLusyonun yukinindukI kk LneIIn sLne bIr seIpu
kurdurur ve AII KemuI`In I vcudunu usLirir. uIII #iIki'yu gre smeL Puu gyu meuIeIerIe
uydinIunun korkun seIpuyi uzukLun grnce yzn usmi, buini egmI ve II bukmuyuruk bInuyu
gIrmI, orudu NureLLIn Puu'yu syIemedIgInI birukmumiLir. NureLLIn Puu, 1qz1`de DersIm`dekI
KogIrI AyukIunmusi`ni zuIImune ynLemIerIe busLirdigindu du, EyII 1qzz`de zmIr`In
kurLuriImusindun sonru #um OrLodoks (EIes) MeLropoIILI HrIsosLomos`u benzer ekIIde IIn
eLLIrdIgInde de, duIu sonru zmIr`I yukLirdigindu du bundun IuzIu LepkI grmemILIr.
GARP TAKLTS M HAN M? . PekI AII KemuI bu sonu Iuk eLmI mIydI? uIII #iIki`yu gre
Gurp LukIILIsI ve gurp muIkumu oIun AII KemuI, OsmunIi DevIeLI`nIn uncuk DveI-I muuzzumu
konLroIndekI bIr TrkIye`de IuyuL Iukki oIdugunu Inunmi LIpIk bIr TunzImuLi IdI. BuziIuri AII
KemuI`In LLIIuLi dmunIigini MIIII McudeIe`ye dmun oImu nokLusinu kudur gLrmesInI 'serL
muIuIeIeL` oIuruk nILeIemekIe yeLInIrIer. OrnegIn kendIsI Iukkindu ok ucimusiz yurgiIurdu buIunun
YuIyu KemuI bIIe "Onun vuLunu IIuneL eLLIgI IIerI srIemez" der. BuziIuri Ise AII KemuI`e 'IuIn`
dumgusini vururIur. nk onIuru gre AII KemuI, sudece MIIII McudeIe`ye ve MusLuIu KemuI`e ugir
suIdiriIurdu buIunmukIu kuImumiLir. Ayricu AnudoIu`du bIrbIrI urdinu kuruIun #edd-I IIuk ve
MduIuu -yi Hukuk cemIyeLIerInIn nn kesmeye uIimi, z HuzIrun 1q1q`du grevInden uzIedIIen
MusLuIu KemuI`In LuLukIunuruk sLunbuI`u geLIrIImesInI emreLmI, Dogu AnudoIu`du ErmenIIer IIn
'sinirIi zerkIIk` Ieren bIr pIunu Imzu uLmi, Anzuvur AImeL Isyunini rgLIeyenIer urusindu yer uImi,
16 MurL 1qzo`de sLunbuI`un IguI edIImesInI sevInIe kuriIumiLir. HuLLu 'ArLIn` udini Dogu IIIerInI
uILi mIIyon uILin kuriIigi ErmenIIere suLuIim dedIgI IIn uImiLir.
VeIev kI bLn bunIur dogru oIsu bIIe, AII KemuI`In bIr 'IuIn` oIup oImudiginu kIm ve nusiI kurur
vermILIr? MIIII McudeIe`ye u veyu bu bIImde kuri ikunIurin byk bIr bImnn Iukuk dii
kuruIuIur oIun sLIkIuI MuIkemeIerI`nde yurgiIundikIuri ve ugir cezuIuru urpLiriIdikIuri bIIInIyor. DuIu
unsIi oIun bIr bIm 'IuIn` ve 'muIuIII` Ise '1o`IIkIer` udiyIu yurL diinu srImIerdIr. BunIurdun bIrI
AII KemuI`Ie uyni dnemde, uyni Lurzdu muIuIeIeL yrLen Ale2dcr guzeLesI suIIbI #eIII CevuL
UIunuy`dir. AII KemuI`e bu Iukuk dii muIkemeIerde yurgiIunmuk bIIe ok grImLr.
OIuyin en vuIIm yuni, bugn buzi evreIerIn birukin korkun IIn oIuyini kinumuyi, AII KemuI`I 'ErmenI
dosLu` yu du 'AB yunIisi` uydinIurin proLoLIpI oIuruk sunuruk, kudIm 'bIcIk`, 'bozguncuIuk`,
'IuInIIk`, 'I dmun` syIemInI yenIden reLmeIerI ve ubu uILindun sopu gsLermek kubIIInden AII
KemuI`In mukus sonunu udeLu onuyIumuIuri.

TA#H DETE# o6.oq.zoo8
Aye Hr
1 MurL 'IILIIuI-I uskerIyesI`

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

CumIurIyeL LurIII boyuncu, demokruLIk Iuk ve zgrIkIerIn kisiLIunmusindu, LopIumsuI muIuIeIeLIn

busLiriImusindu en ok kuIIuniIun IkI buIuneden bIrI 'IrLIcu` (dIgerI 'bInme`) LeIIIkesIdIr. SzIk
unIumiyIu 'gerI dnme, eskIyI IsLeme` unIuminu geIen 'IrLIcu` LerImI, sIyusI IILeruLrmzde, dInseI
dogmuIuri, dInseI semboIIerI devIeL ve LopIum yuuminu egemen kiImuyi umuIuyun 'gz dnm`
sIumci IurekeLIer IIn kuIIuniIir. ByIece sosyoIojIk bIr oIgu oIun dIn gerIcIIIkIe e unIumIi IuIe
geLIrIIIr. Bu urpiLmudu, LurIIe '1 MurL Vuk`usi` oIuruk geen uyukIunmunin resmI LurII LuruIindun
yupiIun yorumunun zeI bIr yerI vur. AsIindu, OsmunIi LurIIInde siku grIen, 'PuLronu HuIII`,
'Kubuki MusLuIu` benzerI YenIerI uyukIunmuIuri geIenegI IInde yer uIun ve 'uIuyIi` uskerIerIn
'mekLepII` uskerIere yneIIk bIr gvde gsLerIsI oIun oIuy, dnemIn beIgeIerInde '1 MurL ILIIuI-I
AskerIyesI` dIye udIundiriIir. AyukIunmuyi pIunIuyunIurin o gnIerde kILIeIerI en koIuy IurekeLe geIren
unsur oIun dInseI syIemIerI kuIIunmuIuri, bugn resmI LurIIIIerInIn 'IrLIcu LeIIIkesI` syIemIne uygun
muIzeme sunmuLur.
MLTLAKIYIT TIPK . syunin IIder kudrosu dogru drsL soruLurmu yupiImuksizin Idum
edIIdIgI IIn ve LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI (TC) urIvIerI gnmze kudur uIumudigi IIn oIuyin urku
pIunini IuIu Lum bIImIyoruz. Ancuk n yzde, TC sevmeyen 'MonurIsL` KumII Puu, Iem TC`ye, Iem
Suruy`u kuri oIun 'udem-I merkezIyeLI` Prens SubuIuLLIn ve AIrur irkusi, IkLIduru LumumiyIu eI
koymuk IsLeyen TC, IuIkin dInI duyguIurini LuIrIk eden DervI VuIdeLI ve NukIbendIIerIn
konLroIndekI LLIIud-i MuIummedI CemIyeLI, MeruLIyeL`Ie bIrIIkLe uyricuIikIurini yILIrmekLen korkun
medreseII soILuIur, ArnuvuL usiIIi uskerIer urusindukI mIIIIyeLI unsurIur, uIemu veyu usker kiIiginu
gIrmI yerII ve yubunci ujunIur gIbI degIIk ukLrIer vur. kI suuLLe busLiriIubIIecek bIr oIuyin 11 gn
srmesI, HseyIn HIImI Puu`nin IsLIIu edIp sukIunmusi yznden. Ancuk, pIunIuyicisi kIm oIursu
oIsun, sonuLu kuzunIi ikun TC oImuLu. syun busLiriIdikLun sonru, AbdIIumIL IuIIedIIerek
SeIunIk`e srgne gnderIImI, TC IkLIduru IyIce yerIemILI. Bu IuILu, oIuyin resmI LurIIe
unIuLiImuyun yunIurinu gz uLucugiz.
HASAN IIHM CNAYIT . 6 NIsun 1qoq`u ; NIsun`u bugIuyun gece, Serbesti guzeLesInIn buyuzuri
Husun eImI IIe $ukIr Bey GuIuLu kprsnn orLu yerInde sIIuIIi suIdiriyu ugrumiIurdi. PurIuk
dgmeII sIyuI bIr kupuL gIymI, yukusindu kirmizi IureL buIunun kuru biyikIi bIr uIis AI MevIun!
dIye bugiruruk $ukIr Bey`e bIr eI uLe eLmI urdindun Husun eImI Bey`e kurun sikmiLi. $ukIr Bey,
kendIsInI kuLII sunun poIIs LuruIindun zorIu kurukoIu gLrIrken, gerek kuLII EmInn LuruIinu
dogru kouruk gzden kuyboImuLu.
MevIunzude #iIuL Bey`In suIIbI oIdugu Serbesti guzeLesI ve Husun eImI Bey, LLIIuL ve TerukkI (TC)
yneLImIne kuri serL muIuIeIeLIerIyIe LuniniyorIurdi. BIr uy nce guzeLede yuyimIunun bIr beIgede
TC`nIn eskI rejImIn yozIumi memurIurindun unLuj yoIuyIu puru uIdigi IddIu edIImILI. KuLIIIn 'AI
MevIun!` sesIenII, usIindu MevIunzude #iIuL Bey`I Idrmek IsLedIgInI, Husun eImI`nIn #iIuL Bey`e
benzerIIgI yznden suIdiriyu ugrudigini dndryordu. NILekIm #iIuL Bey, oIuyin soruLuruImusi
IIn ZupLIye NuzirIigi`nu buvurdugundu, nuzirin yunindu buIunun MecIIs Bukuni TC`II AImed #izu
Bey, kendIsIne uIsIyuL IIe ugruunIurin ukibeLI byIe oIur demILI.
AL KIMAL'N NLTKL . ; NIsun gn, ldc2`in sIvrI dIIII guzeLecIsI AII KemuI, LurII dersIerI
verdIgI MekLeb-I MIkIye`de oIuyin Ieyecuni IIndekI byk bIr LopIuIugu IILup eLmI, O uLiIun
vIcdunsiz kurun, Husun eImI`nIn buinu degII, sz IrrIyeLIne, IIkIr IrrIyeLIne, vIcdun IrrIyeLIne,
en busIL ve en buLu geIen Insun IukIurinu uLiImi bIr kurundur dIye IuykirmiLi. NuLkun gIderek
urLun IddeLIyIe dersIune udeLu sursiImi, IzIeyIcIIerIn derIn sessIzIIgI yerInI usubI ve IkeII bugriIuru
birukmiLi. Konumunin eLkIsIndekI DurIInun IocuIuri ve grencIIerI BubiuII`ye gIderek yeLkIIIIerden
kuLIIIerIn yukuIunmusini IsLemeye kurur vermIIerdI. Sudruzum HseyIn HIImI Puu, yunindu yuverI IIe
suyiIuri on bIne yukIumi kuIubuIigin Iuzurundu beIIrdIgInde Ike son IuddIne vurmiLi.
'KuIubuIigin szcs 'Ier IkI buindu IkIer uskerIn nbeL LuLLugu bIr kprde IIenen cInuyeLIn
IkmeLLen IubersIz oIumuyucugini`, 'devIeLIn LLIIuLiIurin eLecIIIk usuIIerI IIe yneLIIemeyecegInI`
syIemI, konumuyi kuyiLsizcu dInIeyen Sudruzum 'KuLII yukuIunir Ise, en ugir cezuyu urpLiriIucukLir`
deyInce kuIubuIik YukuIunirsu ne demek? 'Ise` ne demek, bu ne bIIm devIeL? dIye Iuykirmuyu
buIumi, yenI kuLiIimciIurIu bIrIIkLe AyusoIyu Meyduni`ndukI MecIIs-I Mebusun`u dogru yrye
gemILI. MecIIs Bukuni AImed #izu Bey de benzer bIr IIgIsIzIIk gsLerInce, kuIubuIik Lum guIeyunu
geIIyordu kI, uzukLun o kudur svurI beIIrdI. BIr sre sonru, suyiIuri on bInIere uIuun LopIuIugun
gerIde bIrku yz yuruIi birukuruk yuvu yuvu dugiImuyu buIudigi grIecekLI.
CINAZI TRIN . Ancuk, IuIkin sInmedIgI erLesI gn unIuiIdi. 8 NIsun`du, yukIuik o-qo bIn
kIInIn cenuze IIn LopIunmi, PudIuILun cenuzeyI SuILun . MuImuL`un LrbesIne gmmek IIn IzIn
uIinmiLi. Cenuze LrenI LLIIuL TerukkI`ye ve HkmeLe yneIIk bIr gvde gsLerIsIne dnL. 11
NIsun LurIIII VoIkun GuzeLesI`nde ikun bIr Iuber bIrIIerInIn oIuyi kururLmuyu uIiLigini
dndryordu. CInuyeL Buku BIr $ekIe mI GIrecek? IsImII bIr Iuberde yIe denIyordu: ...dnk
guzeLeIerIn bIr IkIsInde mecruI $ukIr Bey`In yurusinin evveIce urkudun oIdugu syIenIrken, ImdI
GIIune HusLunesI mdr ve serLubIbI muuIIIm DokLor VILIng Puu IIe serIrIyyuL-i cerruIIye muuIIImI
DokLor OrIun Bey ve ZubLIye ELIbbusindun SImon BeyIerIn vukI oIun muuyeneIerI neLIcesInde $ukIr
Bey`In n LuruILun cerI edIImIs (yuruIunmi) oIdugunu LuIukkuk eLmILIr denIIIyor..HuIbukI udi
geenIerden OrIun Bey`In yupmi oIdugu IIk muuyenede, $ukIr Bey`In urkusindun yuruIundigi
syIemILI. Ayni dokLorun IkI uyri rupor du IurIikIi LeIIsIer koymusi Vollcn guzeLesInIn pIesInI
ekmILI. Ancuk bIrku gn sonru '1 MurL Vuk`usi` puLIuk verdI. ('1 MurL 1qoq` LurIII 1 NIsun 1qoq
LurIIInIn #umI LukvImdekI kuriIigiydi.)
OIuyin Iyzn kuvruyubIImek IIn 1qo8 yiIinu kudur gILmek gerekIr. Mukedonyu dugIurindun InIp, .
AbdIIumIL`e MeruLIyeL`I IkIncI kez IIun eLLIren LLIIuLiIur bIr sre sonru rgLIerInI IIberuI egIIImII
Prens SubuIuLLIn ve urkuduIurinin Teebbs-I $uIs ve Adem-I MerkezIyeL cemIyeLIyIe
bIrIeLIrmIIerdI. Ancuk Prens SubuIuLLIn srgnden dndkLen sonru AImeL #izu`nin LurIzIerIne
duyunumuyuruk CemIyeL IIe IIIkIsInI kesmI, AIrur irkusi`nin kuruIuunu desLekIemILI. Ancuk
seImIerde AIrur irkusi IIbIr buuri gsLeremedI. LLIIuLiIur Ise ogunIugu uIdiIur. MecIIs 1; AruIik
1qo8`de LrenIe uiIdi uncuk kisu srede LLIIuLiIurIu Suruy urusindu sorunIur buIudi. KumII Puu,
pudIuIIu unIuuruk TC`ye bugIi HurbIye ve BuIrIye nuzirIurini grevden uIincu LLIIuLiIurin LepkIsI,
1 $ubuL 1qoq`du IkmeLe gvensIzIIk oyu verIp kubIneyI drmek oIdu. YenI IkmeLI,
LLIIuLiIuru yukinIigi IIe Luninun HseyIn HIImI Puu kurdu.
ORLA HLZLRSLZLLK . MeruLIyeL`In IIun edIIdIgI sirudu usker IInde, ogunIugunu
LLIIuLiIurin oIuLurdugu 'mekLepIIIer` IIe eskI sIsLeme gre yeLImI 'uIuyIiIur` urusindu byk bIr
uLimu yuuniyordu. AIuyIiIur o sirudu ordunun neredeyse Le IkIsInI oIuLuruyordu. Modern bIr ordu
yuruLmuk IsLeyen LLIIuLiIur Iurp okuIIurindu yeLImI uzmun kudroIurdun oIumu bIr ordu yuruLmuk
IsLIyorIurdi. Bu durum zeIIIkIe onbui, uvu gIbI eskI sIsLeme gre ykseImeye uIimi kesImde TC`ye
dmunIigu sebep oImuLu. OrdudukI dIsIpIInsIzIIgIn en nemII sebebInI IbudeL buIunesIyIe LuIImden
kumuk oIuruk gren TC`nIn IbudeLe kuri poIILIkuIuri Ise uskerI dIn propugundusinu uik IuIe
geLIrmILI.
TA$KI$LA OLAYI . LLIIuLiIur, EkIm 1qo8`de Iem ordunun deneLImInI sugIumuk, Iem de Ienz
Lum egemen oIumudikIuri KumII Puu kubInesIne kuri eIIerInI gIendIrmek IIn SeIunIk`Len 'uvci
Luburu` geLIrdIIer. TuburIur IIk murIIeLIerInI, LerIIsIerI geIdIgI IuIde CIdde`ye gnderIImek IsLenen 8;
uskerIn ikurdigi 'TukiIu OIuyi`ni kunIi bIImde busLiruruk gsLerdI. Benzer bIr oIuy, AbdIIumIL`In
zeI muIuIiz uIuyinin bIr bImn oIuLurun ArnuvuL ve Arup usiIIiIurdun oIuun 'SurikIi ZuIuI`
uIuyIurinu, geIenekIere uykiri ekIIde, Trk uskerIerInIn kuLiImuk IsLenmesI sirusindu yuundi. DevIr
LesIIm LrenI, Avci TuburIuri`nin mILruIyzIerI uILindu yupiImi, IonuLsuz Arup uskerIer $um`u,
ArnuvuL uskerIer Ise SeIunIk`e yoIIunmiLi. Bu uskerIer 1 MurL`in SeIunIk versIyonundu nemII roI
oynuyucukIurdi.
8 $ubuL 1qoq`du Sudruzum KumII Puu`nin, HurbIye Nuziri`nu, Yunyu`du 'ELnIk-I ELeryu`nin Iesudini
durdurmuk IIn` Avci TuburIuri`nin sevk edIIebIIecegIne duIr bIr Lezkere yuzmusi Ise LLIIuLiIurin ve
Avci TuburIuri`nin Iuzuru kuirmiLi. BIr sre nce de, Hussu Ordusu Kumunduni MuImuL MuILur
Puu, Avci TuburIuri`ni LeILI eLmI, uskerIerIn LuIIm ve LerbIyeIerInI begenmeyIp, LuburIurin
kumunduni BInbui $kr Bey`I On be gn sonru LuburIuri yenIden LeILI edecegIm. Ayni IuII
grrsem subuyIuri uigu uIirim dIye LeIdIL eLmILI.
BASININ ROLL . AceIe eL Mizcn! Ar IIerI Serbest! mduL s2cnli! SebuL eL ldc2! HukperesL
muLbuuL, Iep Icum edeIIm! Le IsLIbduL kuIesI, ILe IrrIyeL eIIdI zIncIrIere bugIuniyor, bIze ImduL!
dIye koIIurini uzuLiyor. KuIe Ise zuyiILir, sIIIrIe kuvveLII gzkyor. KuIe muIuIizIuri du sIIIrIe bugIi!
Le Vollcn (.) SuncukLurIik vuzIIesI IIerIIyor. Ar IIerI! $eIIL oIursum du sIz dnmeyInIz. ZIru zuIer
bIzdedIr. EmIn oIunuz kI IuIk bIzImIedIr.
Bu suLirIur o gnIerIn en 'muIuIII` guzeLesI DervI VuIdeLI`nIn Vollcn`dun uIinmu. Ancuk, Vollcn IuIki
kikirLmukLu yuIniz degIIdI. Yuzidu sz edIIen Mizcn, ldc2, Serbesti, s2cnli ve bunIuru
IIuveLen The Ti2es du LLIIuLi poIILIkuIuri serL ekIIde eIeLIrIyordu. ldc2`du Gryorum kI enu
GIdIyor udIi yuzisindu #izu Nur, HkmeL IInde IkmeL dIye nILeIedIgI TC`nIn bLn ubeIerInI
IesI ederek MunusLir`u ve SeIunIk`e ekIImesInI IsLemILI.
AYAKLANMA BA$LIYOR . MurL uyinin sonIurinu dogru, o gne kudur uskerIIkLen muuI oIun dIn
udumIurinin uskere uIinmusini ngren kunun ikLigindu I bIr kiviIcimu kuImiLi. nk zeIIIkIe
AnudoIuIu genIer, uskerIIkLen kumuk IIn medrese grencIsI oIuyorIurdi. AnudoIu'dukI nIusun
yukIuik Le bIrIne LekubI eden bu kesIm, ordunun usker poLunsIyeII uisindun byk bIr kuyipLi.
LLIIuLiIur bu kesImIerden busIL bIr okumu yuzmu sinuvini geemeyenIerI sIIuI uILinu uImuyu kurur
verInce soILuIur bunu byk LepkI verdI. Husun eImI`nIn IdrImesI Ise burdugi Luirun son dumIu
oIdu.
Ancuk IIgInLIr, MIIudI LukvImIe 1z NIsun`i 1 NIsun`u bugIuyun gece uyukIunun IIk bIrIIkIer, TC`nIn
'MeruLIyeL`I korumuk zere` SeIunIk`Len geLIrdIgI z. ve . Avci TuburIuri`ydi. syunciIurin buindukI
HumdI uvu, #esneII NIyuzI IIe bIrIIkLe Mukedonyu`du dugu ikunIurdun bIrIydI. (Bunu kuriIik q. Avci
Tuburu Isyun eLmemILI.) OnIuri pudIuIin Hussu Ordusu`nun uvuIuri IzIedI.
TTHATI PROVOKASYONL ML? 1 MurL gn IIgIn bIr oIuy yuunmiLi. TukiIu`yu subuyIur
eIIgInde geIen bIr puunin uskerIere $evkeLII PudIuIimiz EIendImIzIn ermuni HmuyunIurini
okuyucugim. Bunu cun kuIugi IIe dInIeyIn dedIkLen sonru PudIuIin, uskerIerIn urLik eskI upkuIur
yerIne, Avrupu`dun geLIrLIIen upkuIuri gIymesInI IsLedIgInI syIemI, rnek oIuruk du kendIsI buinu
bIr upku LukmiLi. Grg LunikIurinu gre, Iermuni okuyun puu ve muIyeLIndekI zubILIerIn kiIik
degILIrmI LLIIuLiIur oIup, uruIurindu BuIueddIn SukIr, MIdIuL $kr ve Omer NucI vurdi.
MuIuIuzukur egIIImII uskerIe o gnIerde upku gIy demenIn buruL Iiisinu kIbrIL uLmuk oIdugu orLudu
IdI. Omer NucI`nIn yksek bIr yere ikip Hey. Asker kurdeIer geIInIz LopIuniniz sIzIere dIyecekIerIm
vur, sIzIer MsImun degII mIsInIz? BIzIerI unumiz bubumiz dIn ugrunu uskerIIk yupmuk IIn
gndermedI mI? $upku gIymek ne demek? DIn mbIn-I sIum`in evIuLIurini dpedz guvur yupucukIur,
ne duruyorsunuz? MsImunIik eIden gIdIyor, dnp uvci uskerIerIne sIze syIyorum, guvur oImuk
IIn mI IrrIyeL yupLiniz demesI, oIuyIudu LLIIuLi purmugi oIdugunu syIeyenIerIn IukIi oIup
oImuyucugini dndrr. (Turun, s.o)
KiIudun kiIuyu ekIIen LeIgruIIurIu Isyun bymeye buIumi, IsyunciIur pudIuI ve erIuL yunIisi
sIogunIur uLuruk MecIIs-I Mebusun`u dogru yrye gemIIerdI. AruIurindu ordudun uLiImi uIuyIi
subuyIurIu, usker kiyuIeLI gIydIrIImI IocuIurin oIdugu gruI, :rc-i U22et ve Tcnin guzeLeIerInI
LuIrIp eLmI, kuriIurinu ikun subuyIuru LokuL uLmi, LubuncuIurini uImi, punLoIonIurini zdrm,
erkekIerIn boyunbugini, kudinIurin suini kesmI, duvurIuru LeseLLr IIunIuri usLirmiLi. syunciIur yoIdu
kuriIurinu ikun AdIIye Nuziri Nuzim Puu`yi, MecIIs`In nnde Tcnin yuzuri HseyIn CuIIL (YuIin)
sundikIuri uzkIye mebusu MeImed AsIun Bey`I IIn eLmIIerdI. BuIrIye Nuziri #izu Puu Ise Id
suniIdigi IIn kurLuImuLu. IgInLIr, IsyunciIur, yoIIurdu rusLIudikIuri HirIsLIyunIuru korkmumuIuri IIn
gvence vermIIer, yubunci eIIIIkIerIn nne nbeLI dIkmIIerdI. GnIerce sren oIuyIur sirusindu
bIrku kII diindu HirIsLIyunIurin kiIinu zurur geImemILI.
MICLS KAMI$ . MecIIs`Le o gn ku mebusun oIdugu bIIInmemekLedIr. nk TC oIuyIurdun
sonru soruLurmu gerekesIyIe LuLunukIuri uImi ve gerI vermemILIr. Ancuk szI kuynukIur o-qo
kIInIn mevcuL oIdugundu bIrIeIr. Mukedonyu dugIurindu eLecIIIk LuIsII eLmI TC`IIIerIn oIuyIur
buIuyincu orLuIikLun kuyboImusi IIgInLIr. Amu duIu IIgIncI, 11 gn sren oIuyIur sirusindu TC`nIn pek
ok yesInIn o siruIur ILLIIuk IInde oIdukIuri ErmenI TunuksuLyun`un Sukizuguci`ndukI brosunu
sukIunmusi, Dr. Nuzim`in Tunuk mIIILuni AzurIg`In evIne, Merkez KomILesI yesI HuIII (MenLee),
sLunbuI Mebusu KIrkor ZoIrub`in evIne siginmusidir.
AskerIerIe mecIIs urusindu IrLIbuL memuru oIuruk seIIen KusLumonu Mebusu YusuI KemuI Bey o gn
yIe unIuLir: AskerIn neden uyukIunmi oIdugunu, ne IsLedIkIerInI bIrbIrImIze soruyorduk. BIr sre
byIe geLI. Buku urkuduIur geImIyordu. .ImIzde mecIIs bukunIurindun kImse oImudigi gIbI LLIIuL
ve TerukkI IIderIerInden de kImse yokLu. KuyserI Mebusu pek suygideger bIr zuL oIun Hocu Kusim
EIendIyI (uskerIerIn) ne IsLedIkIerInI grenmek IIn uugiyu uskerIere gnderdIk. GILLI, bIruz sonru gerI
dnd: Ne IsLedIkIerInI onIurdu bIImIyorIur IuberInI geLIrdI... BIr uru uskerIerden: IIudemIz vur
dIye bIrku kII geIdI (.) Bukun: ne IsLIyorsunuz? dIye sordu. uvuIur: $erIuL IsLIyoruz dedIIer. O
sirudu kununu esusI degILIrme IuyIIusi busiImiLi.
$IRAT STIRZ! Esbubi mucIbesInI de EImuIi HumdI (Yuzir) EIendI yuzmiLi. MevcuL
mebusIurdun KosovuIi SIeymun EIendI besmeIe IIe buIuyun bu IuyIIuyi gsLererek: bIzde erIuL
uIkumini LuLbIkLen buku bIr ey yupmiyoruz. Bukin yuzdigimiz kunun IuyIIusi - okuyuruk - bIsmIIIuI
IIe buIiyor dedI. uvuIurdun bIrI: bIzIm uskerI nIzumnume de besmeIe IIe buIur umu AImuncu`dun
Lercme edIImILIr dedI. BIr uvuun bu bIIgIsIne uirdim. Sonrudun bu gencIn uvu kiyuIeLIne
gIrmI bIr yzbui, Iem de AImunyu`du LuIsII eLmI bIr yzbui oIdugunu grendIk. AsiIunIur urusindu
IdI. MebusIur konuurken surikIiIurdun bIr IeyeL IerI gIrmek IsLIyor dedIIer. uvuIur: bIz Iocu,
surikIi IuIun Lunimuyiz. OnIurin bIr siIuLi yokLur. DedIIer. DuIu oIuyin buIungicindu uskerIerIe
surikIiIurin beruber oImudigi unIuiIiyordu.
'#esmI LurIII` YusuI HIkmeL Buyur Ise Isyunci uskerIerIn IsLekIerInI yIe siruIur: 1- SerIuL IsLerIz, z-
sIum kudinIuri BeyogIu`nu gILmesInIer, -HurbIye Nuziri IIe Mebusun #eIsInI IsLemeyIz, q-HeyeL-I
VkeIu degIsIn, - Bu oIuy doIuyisiyIu PudIuIin uIIi iksin ve cezuIundiriImuyuIim, 6- BubuyIurimiz
degIsIn ve sLunbuI`dun buku yere gnderIIsInIer, ;- Yz pure Lop uLiIuruk senIIk yupiIsin, 8- BunIur
yerIne geLIrIImedIke dugiImuyiz. DIger unIuLiIurdu du '$erIuL`, 'komuLunIurdun IkuyeL`, 'BuLi Lurzi
yenIIIkIere kuri` oImu LemuIuri orLukLir. BunIur YenIerIIerIn 'IsLemezk! demeIerInI IuLirIuLir.
Ancuk, orLuIikLu merkezI oLorILeye uIL g oImuyincu, sLunbuI IsyunciIuru kuImiLir. Bu kurguudu
MesudIye ve HumIdIye zirIIiIuri eIe geIrIIIr. Berk-I SuLveL LorpIdosundukI neIerIer, subuyIurini
gemIden kovurIur. Peng-I Deryu, Necm-I $evkeL gemIIerInIn neIerIerI IIe BuIrIye NezureLI`ne bugIi
HuddeIune LuIebeIerI de Isyunu kuLiIirIur. Asur-i TevIIk zirIIisinin svurIsI AII KubuII Bey`In buinu
geIenIer Ise Isyunin doruk nokLusini oIuLurucukLir. BIr LesudI eserI, Prens SubuIuLLIn, HumIdIye
zirIIisi kumunduni VusII Bey ve AII KubuII Bey urusindu bIr konumudu, YiIdiz Suruyi`nin
bombuIunucugini duyun bIr grup buIrIyeII, AII KubuII Bey`I LuLukIumi, kuIesII bIr erzuk urubusiyIu
YiIdiz Suruyi`nin nne gLrm, IddIuIuru gre AbdIIumIL gzIerI nnde dve dve puruIumiLir.
AANA GT$A$I . OIuyIurin pIunIi oIdugunu IddIu edenIerIn en byk duyunugi, uyni gnIerde
SeIunIk, ErzIncun, Erzurum, Konyu, KuyserI, MersIn ve Adunu`du du benzer nILeIIkII oIuyIurin
yuunmusidir. BunIurdun en nemIIsI LurIIe 'Adunu gLIui` udiyIu geen oIuyIurdir. KIIIkyu (Adunu
IuvuIIsI), ErmenI nIusun yogun oIdugu, uncuk 18qq-q6 uLimuIurindu zurur grmemI bIgeIerden
bIrIydI. ZengIn bIr IImun bIgesI oIun Adunu`du LIcureL ErmenIIerIn eIIndeydI. MeruLIyeL`In IIuni
bIgede zuLen Iussus oIun dengeIerIn bozuImusinu neden oIdu. MsImun-Trk kesIm, urLik 'mIIIeL-I
IukIme` oImudikIuri IIn ruIuLsizdiIur. ErmenIIer Ise verIIen IukIurdun LuLmIn oImumiIurdi.
Anuyusunin Ierkese sIIuI Luimu Iukki vermesI, Trk oIsun, ErmenI oIsun, gen oIsun yuIi oIsun, Lm
IuIkin sIIuIIunmusiyIu sonuIunmiLi. evre IIIerden geIen mevsImIIk IIIerIn oIuLurdugu kurguu
IIndekI eIre, 1 MurL Vukusi`nin IuberIerI uIuLigindu I sudece bIr kiviIcimu kuImiLi. z NIsun`du
HurekeL Ordusu sLunbuI`u gIrdIgInde Adunu kun gIne dnmL.
MICLS HIYIT . OIuyIuri soruLurmuk zere IkmeL LuruIindun bIgede InceIemeIer yupun
KusLumonu mebusu YusuI KemuI (TengIrenk) IIe TekIrdug mebusu Agop BubIkyun`un ruporunu gre
oIuyIurdu z1 bIn ErmenI IuyuLini kuybeLmILIr. CemuI Puu du uniIurindu, Adunu`du 1; bIn ErmenI IIe 1,
8o MsImun`in Idgn yuzur. (CemuI Puu, s. q.)
YusuI KemuI Bey`In oIuyIuru IIIkIn gr (sudeIeLIrIImI Trke IIe) yIedIr: Yubunci mduIuIesI
suyesInde uyri bIr kruIIik kurmuk umuciyIu gIrIIImI bIr ErmenI IILIIuIIne kesInIIkIe Inunmum. Eger
byIe bIr umuIuri oIsuydi, LopIucu duIu ekIIIr, orudun kendIIerInI suvunubIIIrIerdI (.) Bundun buku
revoIver ve uv LIekIerInden buku bIr eyIe sIIuIIi oImuyun ErmenIIerIn geIIkIn OsmunIi ordusunu
kuri geIebIIecekIerInI vursuymuk sumu oIur. Yubunci mduIuIeye geIInce, bIruz poIILIkudun unIumuk
suIIbI oImuk, byIe bIr IIkrIn sumuIigini kuniLIumuyu yeLer. MsImunIuru geIInce onIurin pek
ogunun, IkmeLIerInIn, yuumIurinin, dInIerInIn LeIIIkede buIundugunu gerekLen InundikIuri
dncesIndeyIm. CeIuIeLIerI byIe bIr durumun oIunuksizIigini unIumuyucuk kudur ok IdI. IerInden
bIrogu ErmenIIerce verIIen ksLuIu syIevIerIe kikirLiImi (.) bundun buku yugmu Iirsi evrenIn
upuIcuIurini ekmILI. (TengIrenk,s. 1z)
BABKYAN'IN LLML . YusuI KemuI Bey, ruporunu HkmeLe vermesIne rugmen Agop
BubIkyun`in ruporunu vermeden pIeII bIImde ImesI, IkmeLI zor durumdu birukmi, uzun bIr
sreLen sonru, LuLukIu buIunun 1o`u MsImun, q`I guyrImsIIm (ogu ErmenI) zz kIIden, dokuz
MsImun, uILi ErmenI suIu buIunuruk 1o HuzIrun 1qoq`du Idum edIImILI. dumIurdun sonru du
oIuyIur devum eLmI, orLuIik uncuk, Adunu VuIIsI CemuI Bey`In q; MsImun IIe 1 ErmenI`yI duIu Idum
eLLIrmesInden sonru duruImuLu.
LLIIuLiIurin . MeruLIyeL srecI IIe buIuyun 'demokruLIk` Iuvu IerIsInde ErmenI cemuuLInde
yuruLmuyi buurdikIuri gven duygusu, Adunu oIuyIuri IIe byk Iusur grmL. Ancuk, 1 MurL
Vukusi`ndun sonru IkLIduru IyIce yerIeen LLIIuLiIurin suIuIuri orLuyu ikurmuk IIn gsLerdIkIerI
guyreL zerIne IIIkIIer dzeIdI ve IkI rgL, 'IIerIeme, unuyusu ve bIrIIk ugrundu orLuk uIimudu
buIunmu, gerIcIIere kuri mcudeIe eLme ve eskI IsLIbduL rejImI zumunindu yuyiIun ErmenIIerIn
bugimsizIik IIn uIiLikIuri yoIundukI yunIi dnceIerI sIImek IIn` bIrIIkLe uIimuyu kurur verdIIer.
OIuyIurdun drL uy sonru kubIneye bIr ErmenI bukunin gIrdI ve 1q1z seImIerInde IbIrIIgI yupiIdi. .
Dnyu Suvui urIIesIne kudur oIduku oIumIu bIImde sren IIIkIIerIn bozuImusindun sonru
yuununIur Ise IerkesIn muIumu.
HARIKIT ORLSL . AbdIIumIL`In IsyunciIuru uI vuuL ederek popIurILesInI urLLirmuyu uIimusi,
LLIIuLiIurin sukIundikIuri yerIerden ikuruk durumu eI koymuIurindu nemII bIr eLken oImuLu. TC`II
jundurmu subuyi smuII CunboIuL`in 'MeruLIyeL muIvoIdu` dIye ekLIgI LeIgruIIu, oIuy SeIunIk`Le
duyuIdugundu . Ordu Kumunduni MuImuL $evkeL Puu Iemen IurekeLe geLI ve 'HurekeL Ordusu`
udi verIIen bIrIIkIerIn kumundunIiginu HseyIn Hsn Puu uLundi.
HurekeL Ordusu`ndu IIerIde LurIIe udIurini yuzdirucuk pek ok IIgr vurdi. BunIur urusindu MusLuIu
KemuI, Kuzim KurubekIr, smeL (nn), AII eLII (Okyur), #uuI (Orbuy) IIk ukIu geIenIer. BunIurdun
MusLuIu KemuI`In HurekeL Ordusu`ndukI roI zerIne CumIurIyeL dnemInde ok ey syIenecekLIr.
#esmI LurIIIIere gre MusLuIu KemuI HurekeL Ordusu`nun kurmuy subuyidir. Bu IddIu esus oIuruk
smeL Bey`In IuLiruIurinu duyunir. HuIbukI, o dnemde 'koIugusi` rLbesIndekI bIrInIn 'kurmuy` subuyi
oImusi pek mmkn grnmez. NILekIm, o dnemde 1 MurL zerIne yuziImi nemII eserde
MusLuIu KemuI`In udinu rusLIunmuz. Ayni ekIIde, 1q6o`du Trk TurII Kurumu LuruIindun yuyinIunun
. AbdIIumIL`In Mubeyn BukuLIbI AII CevuL Bey`In kuIeme uIdigi IezIekede de MusLuIu KemuI`den sz
edIImez. DnemIn sreII yuyinIurindun ehbcl ve Resi2li Kitcp`Lu yer uIun IoLogruIIurdu du MusLuIu
KemuI grImez. Ancuk MusLuIu KemuI yIe der: .sLunbuI`u IILuben bIr beyunnume yuzmuk Iuzim
geIdI. Bunu ben yuzdim; sonru seIIrIere IILuben IkIncI bIr beyunnume yuzdik. Bunu Imzu konuImusinin
mnusIp oIdugunu dndk. Buzi urkuduIur HrrIyeL Ordusu dedIIer. HuIbukI bLn ordu HrrIyeL
Ordusu vuzIyeLInde IdI. Operusyon kuvveLIerI denIImesI de uygun buImudim. runsizcu 'mouvemenL`
munusinu geIen IurekeL keIImesI ukIimu geIdI. ZuLen yry IuIInde IdIk, kuvveLIerImIzIn udi
'HurekeL Ordusu` oIdu.( Atcturl'un Not Dejterleri-, s. 8)
KONTROL SAGLANIYOR . HurekeL Ordusu`nun bIr buku mensubu #uImI (Apuk) uniIurindu
uLuIcu`yu gIden uskerIerIn nereye gILLIkIerInI bIImedIkIerInI, IuLLu nereye gILLIkIerInI meruk bIIe
eLmedIkIerInI IIude eder. #uImI Bey`e durumu yIe unIuLir: MeseIe ok nuzIk IdI. MrLecI pudIuIin
endIrekL LesIrIyIe puLIuyun bu I uyukIunmudu vurumuk, Imek ve Idrmek IIn uskerI nusiI
srkIeyecegIz? DIn ugrunu dIyemeyIz, nk dInI IsLeyen IsyunciIur, yunI sLunbuI uskerI, onIurdu Iem
MsImun Iem de Trk. PudIuI ugrunu dIyemeyIz, nk pudIuIi IsLeyen onIur, IsLemeyen bIz.
BLn duyunuk nokLumiz: 'HuduLIurdu BuIgurIur ve #usIur bIze suIdirmuk IIn IuzirIundikIuri bIr
sirudu Isyun ikurun bu uIuk guvuru IIzmeL edIyorIur` dun IbureL...
HurekeL Ordusu, 1 bIn kIIIIk bIr kuvveLIe, zo NIsun 1qoq`du uLuIcu nIerIne geIdI ve drL koIdun
Isyuni busLirmuyu soyundu. z-zq NIsun gnIerInde zeIIIkIe HurbIye ve TukiIu cIvurIurindu yupiIun
uLimuIurdun sonru eIre IukIm oIdu. TukiIu`du ve YiIdiz Suruyi`nin sLndekI kiIuIurdu buIunun
Isyunu kurimi uskerIerIn IepsI LesIIm oIdu. AnudoIu`yu kumuk IsLeyenIer, Uskdur ve Kudiky
LuruIIurindu, zeIIIkIe gnII oIuruk orduyu kuLiImi oIun BuIgur, Sirp, ArnuvuL ve ErmenI eLeIerI
LuruIindun IdrId.
AMLAR . sLunbuI`du uIeIuceIe yupiIun yurgiIumuIurdun sonru o (veyu ;o kII) Idum edIIdI. qzo
kII de eILII cezuIuru urpLiriIdi. (Buzi kuynukIur bu kIIIerIn sonru uIIedIIdIgInI yuzur.) OIuyIurdu ku
kIInIn Idg Lum bIIInmIyor. LLIIuLiIuru dmun oIun kesImIer I suyisini on bInIere ikurir uncuk
dnemIn kuynukIurindu HurekeL Ordusu`ndun 1oo-16o eIIL, IsyunciIur oo 'I` oIdugu yuziIidir.
Ancuk, 1o Muyis 1z (z Muyis 1qoq) LurIIInde 1 MurL eIILIerI IIn yupLiriIun Abide-i urriet`e,
sudece z Subuy ve qz uskerIn cenuzeIerI yerIeLIrIImILIr. Buzi kuynukIuru gre TukiIu`du IdrIen
IsyunciIur Agop Surp ErmenI mezurIigindu uiIun bIr ukuru gmImIerdIr.
syunu kuriun uvci LuburIuri dugiLiImi, mensupIuri yoI yupimindu kuIIuniImuk zere ImpuruLorIugun
eILII yerIerIne yoIIunmiLi. Prens SubuIuLLIn, Mizcn guzeLesInden 'MIzunci`
MuruL, s2cnliguzeLesInIn suIIbI AImeL uzIi du LuLukIunmiIurdi. BunIurdun Prens SubuIuLLIn IIe
AImeL uzIi Iemen serbesL birukiIdi uncuk MuruL Bey Inceye kudur #odos Adusi`ndu
IupsedIIdI. Serbesti`nIn suIIbI MevIunzude #iIuL Ise on yiI srgn cezusi uIdi umu TC`ye kendInI
uIIeLLIrIp gerI dnd. SuIdI NursI Ise DIvun-i Hurp`Le yurgiIundi uncuk srgnIe kurLuIdu. VoIkun
guzeLesInIn suIIbI DervI VuIdeLI de Idum edIIenIer urusinduydi.
IRV$ VAHIT KMR? #esmI LurII LuruIindun 1 MurL uyukIunmusinin en nemII IIgr
oIuruk sunuIun ve 'gz dnm mrLecI` proLoLIpI oIuruk beIIekIerImIze kuzinun DervI VuIdeLI
KibrisIi bIr uyukkubi esnuIinin ogIudur. 'VuIdeLI` udi, serserI IuyuLini gren ZIyu GkuIp LuruIindun
IuLIIe kubIIInden kendIsIne LukiImi 'uIuL` Iukubinu nuzIre oIup, yuzurIik gnIerInde orLuyu ikmiLir.
1q yuindu IuIiz oIun DervI 'medresede bIruz surI, nuIIv ve bIruz du IikiI grm` bu sirudu
NukIbendI LurIkuLinu gIrmILIr. 16 yuinduyken unnesInIn InLIIuri, z1 yuinduyken bubusinin Im,
zerInde derIn IzIer birukir. ngIIIzce grenmek IIn urnuku bIr mIsyoner okuIunu devum eder.
ngIIIzce`sInI geIILIrInce ududukI ngIIIz IduresIne memur oIuruk gIrer. O yiIIurdu, ngIILere KruIIesI
ereIIne verIIen buIoIuru redIngoL ve eIdIvenIe kuLiIucuk kudur 'medenI` bIrI oIun DervI VuIdeLI,
'Kibris`Lu udeLu bIr svIre dzenI` kurdugu IIn BrILunyu yneLImIne Ier zumun IuyrunIik duyucukLir.
DervI VuIdeLI, 18qo yiIIurindu . AbdIIumId yneLImInden kuip, PurIs`e veyu Misir`u gIderken
Kibris`Lun geIen genIere yurdim eIInI uzuLir, Avrupu`du ikun IrrIyeLI guzeLeIerI, gIzIIce Kibris`Lu
dugiLir. Jn Trk LuruILurIigi yIe bIr nokLududir kI, udi 'Con Trk`e ikur. 1qoz`de Lekrur sLunbuI`u
gIder ve yuIisindu bIr sre ImumIik yupLigi MemduI Puu`nin yurdimiyIu devIeL IIzmeLIne gIrer.
MemduI Puu Iukkindu yuzdigi bIr IkuyeL mekLubundun doIuyi DIyurbukir`u srIr. Burudu 'UsLud-i
HrrIyeL` dedIgI ZIyu GkuIp`In soIbeLIerIne kuLiIir ve ondun eLkIIenIr. KuynukIuru bukiIirsu,
DIyurbukir`du guyeL 'sekIer` bIr yuum Lurzi oIun DervI, kiIik degILIrerek srgn muIuIIInden kuur
umu BIrecIk`Le yukuyi eIe verIr. O sirudu SIverek Kuymukumi oIun KudrI (Uok) Bey uniIurindu oIuyi
yIe unIuLir: HkmeL duIresIne bIr BekLuI bubusi geLIrdIIer. SirLindu IuydurI, buindu kee LerkI,
beIInde Lig-bend ve boynundu LesIIm Luiyun bIr BekLuI bubusi. BukLim, bu kiyuIeLIn IInde HuIiz
DervI. BIr jundurmu eIIgInde yryerek geLIrIIdIgI DIyurbukir`du 1 gn IupIs yuLLikLun sonru
serbesL birukiIir, nk MeruLIyeL ve geneI uI IIun edIImILIr.
VOLKAN . Kibris`LukI muIini mIkn suLuruk sLunbuI`u gIden DervI, ne eskI IIne kubuI edIIIr ne de
LLIIuLiIurdun IIgI grr. OLeden berI guzeLecIIIge IIgIsI vurdir. Once AbdIIumIL`Len yurdim uImuyu
uIiir uncuk MubeyIn BukuLIbI AII CevuL Bey`In IezIekesInden unIuiIdiginu gre Suruy kendIsInI
LuLursiz ve gvenIImez bIr uIsIyeL oIuruk grdg IIn yurdimdu buIunmuz. 11 AruIik 1qo8`de kendI
ImkunIuriyIu ikurdigi Vollcn guzeLesInI 'sIumci, IrrIyeLI ve InsunIyeLI` oIuruk LurII eden
VuIdeLI`nIn yuziIurindu DreyIus, ZoIu ve DurwIn`I undigi, MeruLIyeL`Len 'suudeL-I mIIIeL` dIye buIseLLIgI
IuIde, buLu AImeL #izu oImuk zere LLIIuL ve TerukkI`nIn 'merkezIyeLI` nderIerInden II
IoIunmudigi, bunu kuriIik 'udem-I merkezIyeLI` Prens SubuIuLLIn`I ve kendIsI KibrisIi oIun KumII
Puu`yi desLekIedIgI uikLir.
Ik suyiIurindun ILIburen, guzeLede 'uIuyIi` uskerIerIn komuLunIurindun ve LerII sIsLemInden IkuyeL
eLLIkIerI mekLupIurin yuyinIundigi Vollcn, 1; $ubuL 1qoq LurIIII q8. suyisindun ILIburen LLIIud-i
MuIummedI CemIyeLI`nIn nIzumnumesInIn IIk on muddesInI yuyimIursu du duIu sonru DervI,
cemIyeLIe IIkIr uyriIiginu der ve LeebbsLen uIdigi IIIumIu kendI 'LLIIud-i MuIummedI CemIyeLI`nI
kurur. ZumunIu, IkeJLopIumJkII IIIkIIerInIn erIuL IkmIerIne gre beIIrIenmesIne odukIunun
guzeLenIn bu yneIImInde SuId NursI buLu oImuk zere CemIyeL`LekI NukI uIemunin eLkIsI oIdugu
uikLir.
1 MurL OIuyIuri`ni buIuLun uskerIerIn, LLIIuL-i MuIummedI CemIyeLI`nIn uiIdigi gn dugiLiIun kk
buyrukIuri Luimusi dIkkuLIerI VuIdeLI`nIn zerIne eker. HurekeL Ordusu`nun sLunbuI`u yukIumusi
zerIne, ngIIIzIerIn udumi SuIL Puu`nin LuvsIyesI IIe $eIzude VuIdeLLIn`In suruyinu siginmuk IsLer.
VuIdeLLIn nerIyI kubuI eLmeyInce zmIr`e kuur. Ancuk puru buImuk IIn buvurdugu bIr IemerIsI
LuruIindun IIbur edIIInce yukuIunir ve z Muyis`Lu sLunbuI`u geLIrIIIr. GrnLe AbdIIumIL`e Aik
MekLup udIi mukuIesInden doIuyi yurgiIunun VuIdeLI, 1 MurL OIuyi`nin msebbIbI oIuruk Idumu
muIkum edIIIr. Kurur 1q Temmuz 1qoq`du InIuz edIIIr.
ABLLHAMT'N HALL . syun busLiriIdikLun Iemen sonru LLIIuLiIur AbdIIumIL`I IuI eLmeye
kurur verdIIer. HuI IeLvusinin IIk msveddesInI surikIi mebusIurdun EImuIi HumdI EIendI (Yuzir)
IuzirIumiLi. Ancuk eLvu EmInI Huci NurI EIendI, IeLvu meLnInI ImzuIumuk IsLemedI, nk PudIuIu
IsnuL edIIen 1 MurL syuninu sebep oImuk, dInI kILupIuri yukLirmuk ve devIeL muIini IsruI eLmek
suIurinu kuLiImiyordu. NurI EIendI`ye bIruz zorIu ImzuIuLiIun meLInde Ise AbdIIumId`In er`I kILupIuri
yukip yirLLirdigi, devIeL IuzInesInI IsruI eLLIrdIgI, kununI sebepIer oImudun uIisIuri IupseLLIrIp
Idrdg, memIekeLIn pek ok yerI onu 'IuI` edIImI Lunidiginu duIr IuberIer geIdIgI, doIuyisiyIu
yerInde kuImusinin zururu, gILmesInIn Iuyduyu ve IyImserIIge sebep oIucugi IIn suILunIik ve IuIIIeIIkLen
vuzgemesI yu du LuILLun IndIrIImesI Izumundun sz edIIIyordu.
$eyIIIsIum`in IuI IeLvusini pudIuIu okumuk IIn Dru mebusu jundurmu mIrIIvusi EsuL TopLunI Puu,
SeIunIk Mebusu EmunueI Kurusu, ErmenI KuLoIIk CemuuLI LemsIIcIsI Arum EIendI ve Ayun
MecIIsI`nden Grc ArII HIkmeL Puu grevIendIrIImILI. AbdIIumIL`In IeyeLI grdgnde bIr Trk
pudIuIinu, bIr sIum IuIIIesIne IuI kururini bIIdIrmek IIn bIr ArnuvuL, bIr YuIudI, bIr ErmenI`den ve
bIr nunkrden bukusini buIumumiIur mi? dedIgInI rIvuyeL oIunur. HeyeLe Ise MIIIeLIn urzu ve
umuIInden zerre kudur InIIruI eLmem dIyecekLIr. ByIece 'mIIIeLIn urzu ve umuII` IIk kez pudIuIin
yeLkIIerInIn kisiLIunmusinin gerekesI oIucukLir. VeIIuIL MeImed #euL EIendI`nIn pudIuI IIun
edIImesInden sonru TC IkLIduru yerIemeye buIudi.
HuzIrun 1q1o`du Scdc-i Millet GuzeLesI buyuzuri AImeL SumIm, Temmuz 1q11`de ehrch guzeLesI
buyuzuri ZekI Bey Husun eImI gIbI suIkusLu ugrudi. Bu oIuyin kuLIII yiIIur sonru orLuyu ikLi. KuLII
LLIIuLiIurin LeLIkIIerInden erkez AImeL`LI. TC`nIn IkLIduri Lumumen eIIne uImusi 1q1`Le BubiuII
Buskini IIe oIdu. O gnden berI de, 1 MurL Vuk`usi`nin bu sreIe IIgIsI oIup oImudigi zerIne LurLimu
devum edIyor.

TA#H DETE# o.o.zoo8
Aye Hr
TrkIye purLIIer mezurIiginu bIr zIyureL

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

ZIyureLLen murud bIr duudirJBugn bunu Ise, yurin sunudir. (BIr mezur Lui yuzisi)
. Dnyu Suvui`nin erLesInde, ngIILere, #usyu ve ABD sudece '1 MurL 1qq'Len nce orLuk dmunu
suvu IIun eLmI oIun` mIIIeLIerIn, z NIsun 1qq-z6 HuzIrun 1qq LurIIIerI urusindu Sun runcIsco'du
yupiIucuk konIerunsu kuLiImuIurinu kurur vermILI. Bu konIeruns BIrIemI MIIIeLIer TekIIuLi`nin
kuruIu LopIunLisiydi. CHP IkLIduri, uIeIuceIe AImunyu`yu suvu IIun eLLI ve Sun runsIsco mususindukI
yerInI gurunLIye uIdi. Bu LercIIIn urdindu, kronIkIeen ekonomIk sorunIuri umuk IIn yubunci kuynugu
IILIyu duyuImusi, SovyeLIer BIrIIgI`nIn TrkIye IIe IIgIII IevesIerIne seL ekmek, BuLi bIogunun desLegI
IIe OrLu Dogu`du yenIden vuroImuk gIbI bIr dIzI neden yuLiyordu.
YneLIcI eIILIerIn pek IIerIne sInmese de, BuLi BIogu`nu gIrmenIn dIyeLI oIuruk grdkIerI 'ok PurLIII`
dnemIn IIk be yiIindu Lum z; sIyusI purLInIn kuruImusi, ILekI IevesI de gsLerIr. 1q1`den bugne
kudur Ise 1;o kudur purLI kuruIdu. BunIurin byk bIm, rgLseI ve muII sorunIur yznden, bIr
kismi gIzII yu du uik buskiIur sonucu kupundi. 1q`Le MIIIeL PurLIsI, 1q6o`du DemokruL PurLI
muIkeme kururIuri IIe kupuLiIdi. 1q8o durbesInden sonru IuuIIyeLLekI bLn purLIIer, 1q8`Le MGK
kururiyIu IkI purLI, Anuyusu MuIkemesI LuruIindun z6 purLI kupuLiIdi. Sudece bu rukumIur bIIe 'gerek`
demokrusIde degII, 'vesuyeLI demokrusI` IInde yuudigimizi gsLerIyor. Bu yuzidu, 'ok PurLIII`
dneme duIr kk bIr beIIek Lurunu ikucugiz.
'MLL ZINGN'N PARTS'. 'ok PurLIII` dnemIn IIk 'muIuIII` purLIsI, ogu kIInIn sundigi gIbI
DemokruL PurLI (DP) degII, MIIII KuIkinmu PurLIsI`dIr (MKP). Pun Turunci 'mIIII Iudumi` NurI
DemIrug`in bIr purLI kurucuginu duIr IuberIer, IIk oIuruk 8 Temmuz 1qq LurIIII guzeLeIerde ikmiLi.
DemIrug uyri bIr yuzi konusu oIucuk kudur IIgIn bIr uIsIyeLLIr. OrnegIn 'TrkIye`de sIguru kugidinu IIk
yuLirim yupun udum`, 'TrkIye`nIn IIk demIryoIu mLeuIIIdI`, 'TrkIye`nIn IIk sIvII Iuvucisi`, 'TrkIye`de
IIk uuk IubrIkusini kurun udum`, 'TrkIye`nIn IIk mIIyonerI`, NurI DemIrug`i nILeIemek IIn kuIIuniIun
unvunIurdun sudece bIrkuiydi. Soyudini du, buuriIi demIryoIu InuuLIurindun eLkIIenen MusLuIu
KemuI vermILI. PurLIcIIIge, bIr uugi dLg IIn Trk Huvu Kurumu`nun uukIurini suLin uImukLun
vuzgemesI zerIne IIerI kL gILmeye buIuyincu gIrmILI.
CIMYIT LBIRALZM. 18 Temmuz 1qq LurIIII kuruIu dIIekesInde NurI DemIrug`dun buku
sLunbuI . NoLerI HseyIn AvnI UIu ve CevuL #iIuL ALIIIun`in ImzuIuri buIunmukLuydi. 1qzo-1qz
yiIIuri urusindu IuuIIyeL gsLeren BIrIncI MecIIs`In muIuIII kunudini oIuLurun kIncI Grup`un IIderI oIun
IIberuI egIIImII HseyIn AvnI UIu yenI purLIde 'umumI kuLIp`LI. CevuL #iIuL ALIIIun Ise 'kuIuLusi`
dnceIerI IIe Luninun emekII bIr subuy ve 'muIurrIr` IdI.
KendInI 'mInure gIbI bIr udum` dIye LunimIuyun DemIrug, purLIsInIn IzgIsInI 'cemIyeLI IIberuIIzm`
oIuruk LunimIunmiLi umu CHP`ye muIuIII oIup oImuyucugini sorun guzeLecIIere 'Iuyir, kuLIyen` dIyerek
purLIcIIIkLen ne unIudigini gsLermILI. PurLInIn uiIi LrenInde krsye ikun HseyIn AvnI Bey Ise
konumusindu z senedIr muIuIIIIm, umu IuksizIigu, guddurIigu, IsLIbdudu muIuIIIIm demI,
szIerInI yenI purLInIn TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`nin (TpC) yoIundun yryecegInI IukuL
yupiIun IuLuIurdun ders uIdikIurini beIIrLerek bILIrmILI. Ancuk, bu szIer onun sIyusI IuyuLinin sonunu
geLIrecekLI. ddIuIuru gre, NurI Bey, purLIsInIn KemuIIsL rejIm LuruIindun 'uIoroz` edIIen TpC IIe
IIIkIIendIrIImesInIn nn kesmesInden korkmu ve HseyIn AvnI Bey`I uyurmiLi. O du IsLIIusini
vermILI.
KLZLLL PART . DemIrug`in Uskdur sirLIurindukI yuIisindu guzeLecIIere verdIgI kuzu evIrme
IenIerInden doIuyi udi 'kuzu purLIsI`, 'kuzuIu purLI` ye ikun MKP, 1qq6 seImIerInde vurIik
gsLeremedI. NurI DemIrug bunu, purLIsIne devIeL yurdimi yupiImumusinu, zeI rudyo ve muLbuu
kurmu LuIepIerInIn reddedIImesIne bugIumiLi. Ancuk MKP`nIn, Iem kudIm CHP IIe, Iem de CHP`den
kopun CeIuI Buyur, Adnun Menderes, #eIIk KoruILun ve uuL KprI LuruIindun ; Ocuk 1qq6`du
kuruIun DemokruL PurLI (DP) IIe yurimusi ok zordu. PurLIsI 1qo seImIerInde de buurisiz oIuncu,
NurI DemIrug purLI bukunIigindun uyriIdi ve DP`ye gIrdI. 1qq`Le DP`den SIvus MIIIeLvekIII seIIdI
uncuk 1q;`de IuyuLu gzIerInI yumdu. Buibo kuIun purLIsI Ise 1q8`de IIerI BukunIigi`ncu
'mnIesII` suyiIdi.
ORLNLN TLTLML . Bu LuIIIsIz buIungicu rugmen, 'ok PurLIII` dneme geILe smeL nn`nn
kururIi LuLumunu IureL eden bIr uniyIu bu bIm bILIreIIm. DnemIn CHP GeneI SekreLerI OrIun
BIrgIL, DP`nIn ezIcI bIr seIm zuIerI kuzundigi 1q Muyis 1qo gecesInI yIe unIuLiyor: GecenIn
IIerIemI bIr suuLIydI. 1. Ordu KomuLuni Org. Noyun`in purLI mIeLLII SudI rmuk`i urudigini syIedI.
OrgeneruI Noyun, rmuk`in eger CumIurbukuni HuzreLIerI yeII iik yukursu, seImIere komnIsLIerIn
IIIe kuriLirdigi vursuyimiyIu mduIuIe edebIIecekIerInI ve MIIII $eI`In emIrIerInI bekIedIkIerInI
syIedI.|smeL| Puunin mesuji yIeydI: 'MIIII Irude nusiI LeceIII eLmIse, bunu buLu kendIsI oImuk
zere bLn devIeL bIrImIerInIn suygi gsLermesI gerekLIgInIn bIr deIu duIu bIIInmesInI IsLIyorum.
(AkLurun: MeImeL AII BIrund, Cun Dndur, BIenL upIi, DemIrkiruL, ir De2olrcsinin Do::,
Dogun KILupiIik, 1qqq, s.;)
AnIuiIun ordumuzun geIenekseI reIIeksI son undu nIenmILI. Ancuk, ok degII 1o yiI sonru, DP
kupuLiIucuk, sLeIIk IIderIerI durugucinu gnderIIecekLI. smeL nn Ise, Menderes ve urkuduIurini
IpLen kurLurmumukIu suIunucukLi.
ilerin ve AydInlurIn Purtisi: TP
''IIerIn de purLIsI oIsun dedIk, nk bLn purLIIer puLronIurin. Bu szIer, 1 $ubuL 1q61'de
sLunbuI VuIIIIgIne verdIkIerI bIIdIrImIe TrkIye I PurLIsI'nI (TP) kurdukIurini uikIuyun 1z
sendIkuciyu uIL. 1q6z`de kurucuIur, MeImeL AII Aybur, Sudun Aren, BeIIce Borun, Adnun CemgII gIbI
uydinIuri purLIye duveL eLLIkIerInde TrkIye sIyusI LurIIInde yenI bIr suyIu uiImiLi.
TP`In kuruIdugu dnemde, demokruLIk nILeIIkII 1q61 Anuyususi'nu rugmen, TrkIye'de, IuIu devIeLIn
ve rejImIn ikurIurini n pIundu LuLun, bIreyIn ve LopIumun IukIurini nemsemeyen bIr sIyusuI yupi
egemendI. #ejIm ve onun ynIendIrdIgI IuIk kILIeIerI sosyuIIzme ve sosyuIIsL sIsLeme kuri dmuncu
bIr LuLum IIndeydI. UIkede dnce ve rgLIenme zgrIg ok sinirIiydi. Her LrI demokruLIk Iuk
LuIebI komnIsLIIk yu du bIcIk suyiImukLuydi. Di kouIIur du kLyd. Dnyu kuriL IkI kumpu
bInmL. TrkIye, NATO yesI oIuruk BuLi BIogu`nu unguje oImu ve bu kumpin buini eken
ABD'nIn sosyuIIsL bIogu kuri yrLLg mcudeIeyIe uyumIu ekIIde, komnIzm kuriLIigini Ier LrI
soIu kuri bIr dmunIik poIILIkusi bIImInde srdrmekLeydI. Kisucusi TP`In II zordu. YIne de, 1q61
seImIerIne rgLIenmesInI LumumIumudigi IIn kuLiIumuyun purLI, 1q6 yereI seImIerInde q IIde, zo
bInI sLunbuI'dun oImuk zere bInI ukin oy uImuyi buurdi. Ancuk, 1q6q SenuLo YenIIeme
SeImIerI`ne YSK kururiyIu kuLiIumudi. DIger purLIIere yupiIun IuzIne yurdimi du TP`e yupiImudi.
INGILLIRI RAGMIN . TP, 1q6 seIm kumpunyuIuri sirusindu AduIeL PurLIsI (AP) ve
KomnIzmIe McudeIe DernegI mensupIuri LuruIindun ugir suIdiriIuru ugrudi. q Temmuz gn
Bursu`dukI TP LopIunLisindu purLI yesI Adnun CemgII yuruIi oIuruk sokukIurdu srkIenmI, cunini
zor kurLurmiLi. AsIindu bundu uiIucuk ey yokLu, nk CumIurbukuni CemuI GrseI`In
KomnIzmIe McudeIe DernegI`nIn IuIrI bukunIigini sLIendIgI gnIerdeydIk. OIuyi CumIurIyeL
SenuLosu GeneI KuruIu'nu Luiyun SupII Kurumun yIe demILI: ''1 MurL IrLIcu oIuyIurindun berI
Bursu sokukIuri byIe bIr vuIeL yuumudi. HkmeLIn kiIi bIIe kipirdumudi. Yoksu IkmeL
SeIunIk'Len bIr HurekeL Ordusu'nun geImesInI mI bekIIyor?''
BLn bu buskiIuru rugmen TP, 1q6 geneI seImIerInde, 'mIIII bukIye` sIsLemInIn de yurdimiyIu, q
IIde, ;o bIn oyIu 1 mIIIeLvekIII ikururuk bIr grup kurmuyi buurdi. MeImeL AII Aybur, #izu Kuus,
MuzuIIer Kurun, Turik ZIyu EkIncI, Sudun Aren, YuIyu KunboIuL, CemuI Hukki SeIek, AdII KurLeI,
BeIIce Borun, Yunus Kouk, $ubun ErIk, YusuI ZIyu BuIudinIi, AII Kurci, KemuI NebIogIu ve eLIn
AILun`dun oIuun grubun mecIIsLe yupLigi eLkIII muIuIeIeL, sIyusI LurIIImIzde 'TP muIuIeIeLI` oIuruk
geecekLI.
ITN ALTAN'A SALIRI . 1q66 seImIerInde Ise uLmu HIkmeL men`I senuLr oImusiyIu
MecIIs`LekI ye suyisi 16`yu ikmusi, yerIeIk purLIIerIn TP`e szI ve IIzIkI suIdiriIurini urLLirmiLi. TP
mIIIeLvekIIIerInIn MecIIs'LekI konumuIuri AP'IIIer LuruIindun IuI uLmuIur, kIrIerIe kesIIIyordu. Bu
suIdiriIurin en nIs 1o $ubuL 1q68 gece yurisi oz.oo'de krsde konuun TP mIIIeLvekIII eLIn
AILun'u IIerI Bukuni uruk Skun`in IuI uLmusiyIu buIudi. AILun yuniL verInce AP'II mIIIeLvekIIIerI
krsye suIdirdiIur, ikun oIuyIurdu KemuI NebIogIu, Sudun Aren ve Yunus Kouk yuruIundi. eLIn
AILun`in bIr gz bIr duIu IyIIememek zere zurur grd.
Ancuk TP en ok kendI I uLimuIurindun zurur grd. PurLI yneLImInIn brokruLIkIemesI, eIIrII
eIILIerIe AnudoIuIu purLIIIIer urusindukI mesuIe de purLIyI zuyiIIuLmiLi umu esus LurLimu 1q68`de
SovyeLIer BIrIIgI`nIn ekosIovukyu`yi IguII zerIne yuundi. MeImeL AII Aybur IguII desLekIeyen
BeIIce Borun ve urkuduIurinu LepkI gsLererek 1q6q`du geneI bukunIikLun IsLIIu eLLI. 1q6q seImIerI,
TP`In nn kesmek IIn SeIm Kununu`ndu yupiIun degIIkIIkIer yznden buurisizIikIu sonuIunip
purLI uncuk IkI mIIIeLvekIIIIgI (MeImeL AII Aybur ve #izu Kuus) kuzunincu uydinIur purLIden
uzukIumuyu buIudiIur.
VI MALLM BAHANI . PurLInIn sonunu Ise 'KrL MeseIesI` geLIrdI. PurLInIn IInde buindun berI
NucI KuLIuy, Turik ZIyu EkIncI, KemuI Burkuy, CunIp YiIdirim, MeIdI Zunu gIbI IsImIerIn oIuLurdugu
bIr 'DoguIuIur` grubu vurdi. TP IILeruLrndekI udiyIu 'Dogu MeseIesI' TrkIye`nIn gndemIne IIk kez
geneI bukun MeImeL AII Aybur`in, 1q6`Le GuzIunLep`Le yupiIun GeneI YneLIm KuruIu`ndukI ui
konumusi IIe geLIrIImILI. 1q66`du MuIuLyu KongresI`nde Dogu MeseIesI purLI kururIurinu gIrdI. Bu
sorunu kumuoyunu muI eLmek IIn ugirIikIi oIuruk 1q6;`de eILII II ve IIeIerde 'Dogu MILIngIerI`
dzenIendI.
1q;o LurIIII q. Byk Kongre`de KrL meseIesIne IIIkIn uIinun kurur, 1q;1 muILirusindun sonru,
purLInIn Anuyusu MuIkemesI LuruIindun kupuLiImusinu gereke yupiIdi. MuIkemenIn TP`I 'oybIrIIgI`
IIe kupuLun zo Temmuz 1q;1 gerekeII kururindu, okur yuzur oIun beIkI de oImuyun IukuL evresInde
geen oIuyIur zerInde orLuIumu bIIgIsI buIunun kIIIerce, unuyusuI vuLunduIik IukIurindun unIuyucugi,
unuyusudu KrL vuLunduIuru Luninun IukIurin diindu kuIun konuIuru IIIkIn bIr Lukim zIem ve
IsLekIer oIubIIecegI gIbI IIgIn bIr endIe yer uIiyordu.
KupuLmu kururindun sonru TP IIderIerI 1 yiIu kudur degIen IupIs cezuIurinu urpLiriIdiIur.
MuIkmIurdun bIr kismi 1q;q uIIiyIu serbesL kuIdi. 1q; yiIindu BeIIce Borun purLIyI yenIden
cunIundirmuyu uIiLi uncuk buuriIi oIumudi. Amu 1 Muyis 1q;q kuLIumuIuri sLunbuI`du
yusukIundigindu bunu kuri durun Lek grup TP`IIIerdI. Bu meydun okumunin cezusi du siki bIr meydun
duyugi oImuLu. 1z EyII 1q8o durbesIyIe TP IkIncI kez kupuLiIdi. TP`In kudroIurinin nemII bIr kismi
bugn OzgrIk ve Duyunimu PurLIsI (ODP) IInde umu o 'uILin gnIere` dnmek ok uzuk bIr IuyuI
gIbI grnyor.
'Milli Gr' suhneye IkIyor
Osmun YkseI SerdengeLI`nIn CebecI`dekI evInde LopIunun bIr grup, CumIurIyeL`Ie bIrIIkLe yeruILinu
ILIImI oIun sIumci IurekeLIn sIyusuI IuyuLu gIrmesInIn yoIIurini LurLimiLi. Once IepsI de Trk-sIum
senLezcIsI oIun YenI TrkIye PurLIsI, CumIurIyeLI KyI MIIIeL PurLIsI ve MIIIeL PurLIsI`nIn
bIrIeLIrIImesInI pIunIumiIur, uncuk MIIIeL PurLIsI'nIn bunu oIumIu yukIumumusi zerIne yenI bIr
purLI kurmuyu kurur vermIIerdI. HurekeLIn IIkIr bubusinin NukIbendI $eyII MeImeL ZuIL KoLku
oIdugu syIendI. PurLI`nIn geneI bukunIiginu 1q6q`du Konyu`dun bugimsiz mIIIeLvekIII seIIen mukIne
mIendIsI NecmeLLIn Erbukun geLIrIImILI. Erbukun`in kumuoyunun dIkkuLInI ekmesI, 'AnudoIu
burjuvuzIsI`nI rgLIemek IIn kuIIundigi TOBB BukunIigi`ndun 'LekeIcI burjuvuzI` LuruIindun
IndIrIIdIgInde, kendIsInI odusinu IkI gn kIIILIemesIyIe oImuLu.
CHP GeneI Bukuni smeL nn, "IyI oImu purLI kurdukIuri, bukuIim eIII sene sonru orunIuri kuu
dm grenIrIz" demILI. AduIeL PurLIsInden IsLIIu eden HsumeLLIn Akmumcu ve HseyIn Abbus`in
purLIye kuLiIimiyIu TBMM`de sunduIyeye suIIp oIuncu, nn MuIuLyu`du Lekrur konuLu: "BIr
mIendIs eIendI ikmi, mum GuzuIIyI ve mum #ubbunIyI okuLucugiz dIyerek, IkLIduru geIecegInI
mId edIyormu. ByIe ey oImuz."
MLL NZAM MAR$I . PurLInIn umbIemI 'uIudeL purmugi Iuvudu sug eI` dI. BIr de purLI muri
vurdi: Hr Dnyu'nin gbegIneJMIIII NIzum yuzucugizJKuIurin gz bebegIneJMIIII NIzum
yuzucugizJYoIu, ugucu, pinuruJEsen yeIe yugun kuru JYugmur ykI buIuLIuruJMIIII NIzum
yuzucugizJKo burcunu, yuy burcunu JBebekIerIn uvucunuJMInureIerIn ucunuJMIIII NIzum
YuzucugizJHerkes duyucuk, bIIecekJGIzIenmez guyrI bu gerekJYupruk yupruk, Iek IekJMIIII NIzum
yuzucugiz.
NecIp uziI Kisukrek ve EreI EdIp gIbI sIum enLeIekLeIIerInIn suIneye ikLigi Ankuru Byk
SInemu`du 8 $ubuL 1q;o gn yupiIun kuruIu LopIunLisindu, NecmeLLIn Erbukun "BIruz nce sIzIere
MIIII NIzum PurLIsI kurucuIuri LukdIm oIundu. Amu sIzden nIIn sukIuyuIim, nIIn purLImIzIn IukIkI
kurucuIurini bu IIk uiIi gnnde zIkreLmeyeIIm?demI ve devum eLmILI: Aiku IIun edIyorum kI,
bIzIm purLImIzIn kurucuIuri SuILun uLII HuzreLIerI, SuILun YiIdirim HuzreLIerI, SuILun MuruL, SuILun
MeIIk $uI, UIubuLIi Husun, OrIun GuzI, NIzum-I MIk, AkemseddIn, SuILun Yuvuz, KiIiursIun,
AIpursIun, GeIenbev IuzreLIerI, SuILun HumId'LIr.
YARGI $BA$INA . Erbukun Hocu, z Muyis 1q;o gn Kurubk IIesInde, SILe SInemu'sindu
'EsseIumu uIeykum` dIye buIudigi konumusini "1o yiI nce SeIunIk'Le kuruImu HurekeL
Ordusu'ndukI subuyIur kundiriImi ve SuILun AbduIIumIL Hun LuILLun IndIrIImILIr. MNP mIIIeLIn
Imun duvusini kendIsIne Iur edInmILIr. TrkIye'de bugn yoI vur; BIrIncI yoI; SoIcuIuk, sonu
komnIzmIn yoIu, bu yoIdu CHP vur. kIncI yoI; KozmopoIIL musonIuk yoIu. Bu yoIdu AP IevIusi vur.
Unc yoI; MNP yoIu. Bu yoI sugi LemsII eden; Huk YoIu, mun YoIu dIye srdrm, konumusini
LekbIr geLIrerek dInIeyen purLIIIIerI 1q; seImIerInden sonru AyusoIyu CumII'nde numuz kiImugu duveL
eLmILI.
q-q Temmuz 1q;o LurIIInde TekIrdug unkuyu KuIvesI'nde IkLIduru geIdIkIerI zumun AyusoIyu'yi mze
IuIInden ikurLip, cumI IuIIne sokuruk IIk cumu numuzini LopIucu kiIucukIurini syIemI ve
yunindukIIerIe #sLem Puu CumII'ne gIderek, ukum numuzindu ImumIik grevI yupmiLi.
6-1; EyII 1q;o LurIIInde BuIru'du CumIurIyeL Meydunindu kununI mecburIyeLIe purLI udi uILindu
LopIundikIurini, Avrupu ve AvrupuIiIigin buLiIiIik, Avrupu'nin LuIureL duII bIImeyen IIppIIer oIdugunu,
o yiIIik buLiI devreden kurLuIup 1ooo yiIIik Iukku LesIImIyeL, devrIne geecekIerInI IIude eLmILI.
RTCA TIH . Yukuridu bIIgIIer, q NIsun 1q;1`de MNP`nIn z8zo SuyiIi SIyusI PurLIIer
Kununu'nun qz, qq, q;, 1o1'IncI muddeIerIne uykiri IuuIIyeLIerde buIunmuk suuyIu kupuLiImusini
IsLeyen YurgiLuy CumIurIyeL Busuvcisi`nin dIIekesInden uIinmu. Anuyusu MuIkemesI jeL IiziyIu kurur
verdI ve zo Muyis 1q;1`Le purLIyI kupuLLi. MNP yneLIcIIerI Iukkindu IerIungI bIr cezu duvusi uiImudi
umu NecmeLLIn Erbukun, 'sugIik nedenIerI` IIe svIre`ye gILLI ve z, uy orLuIigin yuLimusini
bekIedI.Dnnn AP`nIn IkLIdurini engeIIemek IsLeyen cunLuciIurin duveLIyIe oIdugu
syIendI. NILekIm,MNP'nIn kudroIuri, benzer bIr LzkIe, 11 EkIm 1q;z`de, MIIII SeIumeL PurLIsI (MSP)
udiyIu yenI bIr purLI kurduIur.
deoIojIsInI 'MIIII Gr` oIuruk LurII eden MSP`nIn GeneI BukunIigi'nu MNP`nIn de kurucusu oIun
SIeymun ArII Emre geLIrIImILI. KuruIu uIimuIuri IInde yer uIun Erbukun, purLIye resmen 1q;`n
Muyis uyindu kuLiIdi. zo EkIm 1q;'Le purLInIn geneI bukuni oIun Erbukun, BIenL EcevIL`Ie kouIIsyon
IkmeLI kurdu ve 1q;q Kibris HurekuLi IIe 'Kibris IuLIII` unvunini uImuyi buurdi! 1z EyII 1q8o'e
kudur, TrkIye`nIn sIyusuI yuumindu eLkIn bIr roI oynuyun MSP cunLu LuruIindun dIger purLIIerIe
bIrIIkLe kupuLiIdi. Erbukun Hocu`nin 6 yiIu kudur IupsI IsLenmILI umu q, yiI sren MSP duvusi Lm
sunikIurin beruuLiyIu sonuIundi.
ZNCRLIMI PARTLIR . z1 EyII 1q8'de kuruIun ve 1q8;`de GeneI BukunIigi'nu yIne
NecmeLLIn Erbukun'in geLIrIIdIgI #eIuI PurLIsI (#P), 1q8; seImIerInde yzde ; oIun oyunu, 1qq`Le
yzde z1`e ikurdi, 1qq;`de Ise Erbukun bubukundi. z8 $ubuL 'posLmodern durbesI` sIumci muIuIIIeLI
yIne suIneden uugi ILLI. 16 Ocuk 1qq8`de purLInIn kupuLiImusindu gereke yIne 'IuIkIIk kuriLi
eyIemIerIn odugi` oImukLi. UsLeIIk bu kez I sugIum LuLuImu, beyun ve eyIemIerI IIe purLInIn
kupuLiImusinu neden oIun NecmeLLIn Erbukun ve uILi urkuduinu be yiIIik sIyuseL yusugi konmuLu.
1qq;'de #P'nIn kupuLiImu oIusiIiginu kuri kuruIun uzIIeL PurLIsI (P) Ise 1qqq seImIerInde yzde 1,q
oy uImukIu kuImuyip, 'burLI` Merve Kuvuki`yi mecIIse sokuncu, YurgiLuy Busuvcisi Iemen
IurekeLe geLI. YIne IuIkIIge uykiri eyIemIerden doIuyi zz HuzIrun zoo1'de P kupuLiIdi. P`nIn
kupuLiImusinin duyundiriIdigi gerekeIer ok zuyiILi. OrnegIn purLI geneI bukuni #ecuI KuLun`in
EIbeLLe burLI bIr IunimeIendI kurdeImIz purIumenLoyu gIrmeII. BIIegInIn IukkiyIu oIubIIIyorsu
bukun du oImuIi. BukunIur KuruIu`nu gIrmeII. BIr Iunimimiz Inunci geregI buini rLyor, egILImInI
yupiyor, sIyuseL suInesInde de Ikeye IIzmeL eLmek IsLIyorsu, eIbeLLe n sonunu kudur uik oImuIi
IIudesI bIIe 'IuIkIIge uykiri` IuuIIyeLIer urusindu suyiImiLi.
P'nIn kupuLiImusi zerIne 'MIIII Gr` IurekeLI IkIye bInd. Erbukun ve evresInde yer uIun
'GeIenekIIer`, kupuLiIun P'nIn geneI bukuni #ecuI KuLun'in bukunIigindu zo Temmuz zoo1'de
SuudeL PurLIsI`nI (SP) kurduIur. sLunbuI BykeIIr eskI BeIedIye Bukuni #ecep TuyyIp Erdogun ve
evresInde yer uIun 'YenIIIkIIer`, 1q AgusLos zoo1'de AduIeL ve KuIkinmu PurLIsI`nI (AKP) kurduIur.
KuruIu dzene cIddI eIeLIrI geLIrmek bIr yunu, dzenIn bIr purusi oImuyi seen 'sIumci reLorIk`
purLIIerIne bIIe LuIummI edemeyen rejImIn, kuruIu dzene cIddI eIeLIrI yupun IIk 'sIumci purLI`
AKP`ye nusiI duvrunucugini LuImIn eLmek IIn mneccIm oImuyu gerek yok.

TA#H DETE# z.o.zoo8

Aye Hr
Tek purLI oIsun, LemIz oIsun!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

AKP ve DTP`ye yneIIk IurekuL, guzeLecI AImeL EmIn YuImun`in BIz zuLen sLIkIuI McudeIesI`nIn
sonundun berI, ok purLIII bIr demokrusIyI degII, bIr uIimu ve isIuIuL mIIII mIsukinin gerekIemesIne
kudur devum edecek bIr mIIII bIok IIkrInI IurureLIe mduIuu edIyorduk szIerInI IuLirIuLLi. YuImun`in
kusLeLLIgI 'mIIII bIok` eIbeLLe CumIurIyeL HuIk irkusi`ydi. GerekLen de, MusLuIu KemuI buLu oImuk
zere dnemIn nde geIenIerI demokrusI ve ok purLIII rejIm Iukkindu II de oIumIu duyguIur
LuimumiIurdir. Bu kudroIur, kendIIerIne yneILIIen eIeLIrIIerI Ise, uIeIuceIe 'ekI` bIr demokrusIye
gemek yerIne, IuIki 'gerek` demokrusI IIn IuzirIunmuk gerekIr dIye suvuLurmuIurdir. PekI, bu
uikIumuIurindu sumImI mIydIIer? GeIIn bIrIIkLe kurur vereIIm.
16 EyII 1qzq`Le Trubzon`du bIr konumu yupun MusLuIu KemuI, bukuni oIdugu CumIurIyeL HuIk
irkusi`nin mezIyeLIerInI, kendIsInIn Ike IIn ne nemII IIer yupLigini unIuLmi, purLI bukunIigini
birukmudun cumIurbukuni oIdugu IIn kendIsInI eIeLIrenIere udeLu meydun okuyuruk BLn cIIun
bIIsIn kI benIm IIn bIr LuruIIik vurdir, O du cumIurIyeL LuruILurIigi demILI. Amu Ierkes bu 'bIr
LuruI`in usIindu CumIurIyeL HuIk irkusi oIdugunu unIumiLi. NILekIm bIrku gn sonru Sumsun`du
konuyu uikIik geLIrdI: Onu gre mevcuL purLIden uyriImuk IIkrI 'uIeIude purLIcIIIkLI kI memIekeL ve
mIIIeLIn Iuzur ve emnIyeL urLIuri, Ienz byIe bIr puruIunmuyu IzIn verecek durumdu` degIIdI!
GrIen oydu kI, ok purLIII dzene gemeye IevesII oIunIur, 'memIekeLI bImeye nIyeLII IuInIer` oIuruk
yuILuIunucukIurdi. Ancuk bunu gze uIunIurin oIdugu kisu srede unIuiIdi.
TIRAKKPIRVIRLIR . 1; Kusim 1qzq`Le, yenI bIr purLInIn kuruIdugu IuberI kumuoyunu bombu
gIbI dL. CH`II zz mIIIeLvekIII LuruIindun kuruIun TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`nin (TpC)
kurucuIuri urusindu Kuzim (KurubekIr) Puu gIbI muIuIuzukur mIIIIyeLIIer, #uuI (Orbuy) gIbI
meruLIyeLIIer, AII uuL (Cebesoy) gIbI subik BoIevIkIIk sempuLIzunIuri, smuII (CunpoIuL) gIbI
LLIIuLiIur, Adnun (Adivur) gIbI bIIIm udumIuri, HseyIn AvnI (UIu) gIbI IIberuIIer vurdi umu udIuri
Iemen 'Suriksiz MuIuIuzukurIur`u ikmiLi. HuIbukI purLI progrumi, Prens SubuIuLLIncI IIberuIIzmden
IzIer Luiyordu. PurLInIn, esus oIuruk, yenI devIeLLe yupiImusi kuiniImuz oIun devrImIerIn Iizi ve
derInIIgI konusundu MusLuIu KemuI`den IurkIi dndg, duIu LedrIcI bIr dnm suvundukIuri
unIuiIiyordu. YunI en IyI IILImuIIe, CH`den duIu uz oLorILer, duIu uz merkezIyeLI ve duIu uz
kkLencIydIIer.
BekIendIgI zere purLI, MusLuIu KemuI`In byk LepkIsI IIe kuriIuLi. MusLuIu KemuI, z1 Kusim
1qzq`deThe Ti2es guzeLesInIn sLunbuI muIubIrI Mr. MucurLney`e TerukkIperverIerIn
cumIurIyeLIIIkIerI ILenIIksIz, progrumIuri suILe, kendIIerI de dpedz gerIcI demILI. UsLeIIk GuzI
bunIuri syIerken ok IkeIenmI, yz kipkirmizi kesIIerek, muIuIeIeLIn Ier bIr yesInI Leker Leker
unmi; onIurin Ier eyIerInI borIu buIundukIuri kendIsIne kuri nunkrIk eLLIkIerInI ve vuLun IuInI
oIdukIurini syIemILI. HuLLu guzeLecI bu IIddeL kurisindu, Puu`yi yuLiLirmuk zorundu kuImiLi.
RTCA CLSL . MusLuIu KemuI`In bIr dIger IddIusi purLInIn kendIsInI kiskunun bIr dIzI gzden
dm generuI ve sIyuseLI LuruIindun oporLnIsL kuygiIurIu kuruImu oIdugu IdI. DuIu
sonru N:t:l`Lu 'AkIm KuIun PuuIur KompIosu` oIuruk yer uIun bu IddIuyu gre, buzi puuIur,
MecIIs`LekI muIuIII mIIIeLvekIIIerInIn oIuLurdugu kIncI Grup yeIerI uruciIigiyIu bLn yurLLu IuIki
MusLuIu KemuI`e kuri kikirLmuk IIn yurL IInde bIr Lukim gIzII rgLIer kurmu ubusi IIndeydIIer. BIr
dIger suIumu Ise TpC`nIn progruminin ve Luvrinin 'IrLIcuyi cesureLIendIrdIgI` IdI. Oysu bu IddIunin
duyundiriIdigi 6. muddede sudece unIur yuziyordu: PurLI dInseI dnce ve InunIuru suygiIidir.
Ayricu progrumdu HuIIIeIIgIn gerI geLIrIImesI LuIebI oImudigi gIbI dInIn nemIne duIr en uIuk bIr uLiI
yokLu.
'KAN KLLICIKTR' . Ik purLI rgL UrIu`du kuruIdu. Bunu SIvus, sLunbuI, Ankuru ve zmIr
IzIedI. Ancuk, 1 $ubuL 1qz`Le puLIuk veren $eyI SuId syuni, IkedekI Lm muIuIIIIere yneIIk geneI
bIr sIndIrme kumpunyusinin buIumusinu vesIIe oIurken, IirLinudun TpC de nusIbInI uIdi. ddIuIuru
gre, Ikede demokrusInIn yiIIurcu uskiyu uIinmusini sugIuyun MurL 1qzq LurIIII TukrIr-I Skun
Kununu ikmudun bIr sre nce, Bubukun eLII Bey, TpC GeneI Bukuni Kuzim KurubekIr`I zIyureL
ederek SIze Iirkunizi kendI kendInIze dugiLmunizi LebIIge benI memur eLLIIer. DugiLmuzsuniz IsLIkbuII
kurunIik gryorum. Kun dkIecekLIr demILI.
KurubekIr bu LeIdIde pubu birukmudi umu IsyunciIur IIn kuruIun $urk sLIkIuI MuIkemesI`nde
'uyukIunmuyi doIuyIi oIuruk kikirLmuk` suIumusiyIu yurgiIununIur urusindu TpC UrIu GeneI SekreLerI
eLII Bey de vurdi. HIbIr kuniL oImudigi IuIde eLII Bey yiI Iupse muIkm edIIdI ve bIgesIndekI
TpC ubeIerI kupuLiIdi. Ankuru sLIkIuI MuIkemesI Ise purLInIn sLunbuI ubesInden bIr grup uIeyIIne
'dInI sIyuseLe uIeL eLmek` suundun duvu uLi ve -1 yiI urusindu IupIs cezuIuri verdI. PurLI HuzIrun
1qz`Le HiyuneL-I VuLunIye Kununu uyurincu kupuLiIdikLun sonru du devIeLIn TpC`cIIere kInI bILmedI.
1qz6 yuzindu zmIr`de MusLuIu KemuI`e zmIr`de suIkusL gIrIImIne kuLiIdikIuri gerekesIyIe TpC`II
mIIIeLvekIIIerInden HuIIL (Akmuns) Bey diindukIIerIn IepsI LuLukIundi, bunIurdun uILisi pIeII
deIIIIerIe Idum edIIdI.
qq GLNLLK 'GLLMLL' MLHALIIIT
1qzq Dnyu Byk BuIruni IuIkin mevcuL yneLImden IkuyeLIerInI IddeLIendIrmILI. HuIkin LepkIsInI
mevcuL sIsLemde rudIkuI bIr degIIkIIk yupmudun yuLiLirmuk IIn gdmI bIr purLI kuruImusinu kurur
verIIdI. Bunun IIn, 1qz TukrIr-I Skn Kununu grmeIerI sirusindu gvensIzIIk oyu verIIerek
IsLIIuyu zorIunun, urdindun mIIIeLvekIIIIgInden IsLIIu ederek PurIs bykeIIIIgIne gnderIIen AII eLII
(Okyur) Bey seIImILI. MusLuIu KemuI`In ok eskI bIr urkudui oIun eLII Bey, zz Temmuz 1qo`du, IkI
uyIiginu PurIs`Len sLunbuI`u dndgnde, YuIovu`du buIunun MusLuIu KemuI`e bIr LeIgruI ekerek
IrmeLIerInI urz eLmek IsLemI, umu kendIsInden YuIovu`yu geImesI IsLenmILI.
STBAT MANZARASI . Arkudui #Ize mebusu uuL (BuIcu) Bey`In Sunu bIr muIuIII Iirku LekIII
LekIII oIunucukLir. Sukin bu LekIIIe kupiImu (..) Sunu yuzik oIur uyurisini dInIemeyen eLII Bey,
YuIovu`du MusLuIu KemuI`In Bugnk munzurumiz uugi yukuri bIr diltcture munzurusidir (..)
HuIbukI ben cumIurIyeLI uIsI menIuuLIm IIn yupmudim. HepImIz IunIyIz. Ben IdkLen sonru
urkumdu kuIucuk messese, bIr IsLIbduL messesesIdIr. Ben Ise mIIIeLe mIrus oIuruk bIr IsLIbduL
messesesI birukmuk ve LurIIe o sureLIe gemek IsLemIyorum ekIIndekI szIerI zerIne #Icu ederIm,
benI smeL Puu IIe kuri kuriyu geLIrmeyInIz demILI. MusLuIu KemuI Ise, smeL Bey`Ie eLII Bey`I yz
yze geLIrerek bu dIrenII kirmiLi. Bu LopIunLidu smeL Bey, kuruIucuk yenI purLIye qo-o mIIIeLvekIII
vermeyI vuuL eLmI, eLII Bey, 1zo mIIIeLvekIII IsLemI, sonundu ;o mIIIeLvekIIInde unIuiImiLi. eLII
Bey urdindun MusLuIu KemuI`e LuruIsiz kuIip kuImuyucugini sormu, MusLuIu KemuI TubII, ben
bILuruI|LuruIsiz| oIucugim dIye sz vermILI. Demek kI, 1qzq`Le Trubzon`du 'eIbeLLe bIr LuruIin` dIyen
MusLuIu KemuI yokLu urLik.
eLII Bey bu grmeyI yIe zeLIemILI: GuzI IIe grLk. Bunu IIIe IkIncI bIr Iirku kurup buinu
geeceksIn, dedI. KubuI eLLIm. AnIumumizu gre, kurucugim Iirkunin CH`den esusIi bIr Iurki
oImuyucuk. ZuLen IkI Iirkunin du yksek IdureIerI eIIerInde oIucukLir. GuzI benIm Iirkumin du
LuruIIisidir. SeImIerde Ier IkI Iirkunin numzeLIerInI o LuyIn edecekLIr. AnIuiIiyor kI, Lek Iirkunin
dogurdugu murukubesIzIIkLen, IduresIzIIkLen bikmiLir.
BATI'NIN GZLNI GRMI . MusLuIu KemuI`In bu purLIyIe bIr sredIr buinu buyruk duvrunun
smeL nn`ye gzdugi vermeyI veyu gIzII muIuIIIIerInI orLuyu ikurmuyi IedeIIemI oImusi du
mmkndr uncuk o gnIerde ABD`nIn TrkIye BykeIIsI oIun JosepI C. Grew dIkkuLImIzI buku bIr
konuyu eker: GuzI yuvu yuvu u gre vurmiLir kI, Lek purLI sIsLemI Avrupu ve BuLi IIe
kuriIuLiriIincu TrkIye IIn bIr uugiIik IureLIdIr. AmerIkuIi ve AvrupuIi yuzurIur son gnIerde
ogunIukIu ekII bukimindun BuLiIi, IukuL gerekLe DoguIu oIuruk LusvIr eLLIkIerI Trk dIkLuLrIgnden
ok sz eLmIIerdIr. TrkIye`nIn bu ekIIde gsLerIImesI GuzI`nIn gzne urpmi ve II Iounu
gILmemILIr.
GerekLen de, TBMM Bukuni Kuzim OzuIp, YuIovu`du MusLuIu KemuI`e unIuri syIemILI:
GeenIerde VIyunu`du buIundugum zumun Ne:e Ireie Presse guzeLesI benden mIukuL IsLemI ve
'TrkIye`de ku sIyusI purLI vurdir?` suuIInI sormuLu. 'BIzde yuIniz bIr Iirku vurdir` cevubini verdIm.
GuzeLecI IuyreL eLLI: 'HkmeL IIerI sudece bIr Iirku IIe nusiI konLroI edIIebIIIr. O IuIde sIzde
purIumenLo murukubesI de yok demekLIr` dedI. KendIsIne LuLmIn IIn bIzdekI sIsLemI IzuI edIp 'Huyir,
bIzde murukube vurdir, IukuL bIzIm kendImIze muIsus Lurzimiz vurdir. BIz IkmeLI Iirkudu ve
encmenIerde konLroI ederIz. ByIeIIkIe de IkemIzde ok IirkuIurin vurIigindun kopup geIen
sukincuIurin LesIrIerInI nIedIk` dedIm. GuzeLecI erLesI gn syIedIkIerImI uynen yuzmukIu beruber -
kendI LubIrIyIe- '$u buduIuyu bukin: Avrupu`nin orLusindu bIze purIumenLo dersI vermeye geImI`
meuIInde bIr de Iikru IIuve eLmILI. HukIkuLen bIzIm MecIIs`In vuzIyeLInI IzuI eLmek gLr.
BuLi`yu Io grnmenIn uIL buIigi oIuruk, runsiz bunkuciIik sekLr LuruIindun Luninun ve sevIIen bIr
kII oIun eLII Bey suyesInde, IILIyu duyuImusi IuIInde, ozun`Iu ykIenIIen OsmunIi borIurinin
erLeIenmesI yu du runsu`dun kredI uIinmusinin koIuy oIucugi du dnIm oIubIIIrdI.
ANI$IKLI MIKTLPLA$MA . MusLuIu KemuI, kumuoyunun LepkIsInI Imek IIn yenI purLIye
IIIkIn bIrku IuberIn yuyinIunmusini IsLemILI. Bu umuIu Vclit guzeLesInden Asim Us, YuIovu`yu
ugriIdi ve ne LIp IuberIer yuyinIunucugi zerInde unIuiIdi. eLII Bey, TpC deneyImInIn dogurdugu
IILIyuLIu, IIerIde 'vuLunu IIuneL`Ie suIunmukLun korkLugunu Imu edInce MusLuIu KemuI Bunu Iirku
LekIII urzusundu buIundugunuzu bIr mekLupIu bIIdIrIr ve bunu nusiI LeIukkI edecegImI sorursiniz. Ben
de cevuben Isn LeIukkI edecegImI bIIdIrdIkLen sonru Ise buIursiniz demILI. ; ugusLosLu eLII Bey
'duniikIi` mekLubu yoIIudi. MusLuIu KemuI 11o AgusLos`Lu :2h:riet guzeLesI uruciIigiyIu oIumIu
cevubini verdI. Bubukun smeL nn ve MecIIs Bukuni Kuzim OzuIp`den de oIumIu mesujIur geIInce
eLII Bey`In II IyIce ruIuLIumiLi.
HALKIN LGS . 1z AgusLos 1qo LurIIInde -resmI udiyIu- 'SerbesL uyik, CumIurIyeL irkusi`
(SerbesL irku, SC) kuruIdugundu IuIk durumu yorumIumukLu evveIu gIk ekLI. Ancuk eLII
Bey`InHer eyden evveI mzmIn IuIe geIen IkLIsuL buIruninu ure buIucugiz, mecIIsLe IkmeLI uiku
LenkIL edecegIz ekIIndekI uikIumuIuriyIu orLuIik IurekeLIenmeye buIudi. MusLuIu KemuI`In
nezureLInde yuziIun purLI progruminin Iem LIcureL burjuvuzIsIne, Iem byk Lopruk suIIpIerIne Iem
de uIiun kesImIere uyni undu sesIenmesI bIIe gurIpsenmemI IuLLu bu kupsuyiciIik IerkesI sevInmILI.
BIr sre sonru u veyu bu nedenIe IkLIdurdun memnun oImuyunIur purLInIn eLruIindu kmeIenmeye
buIudiIur.
BLLCLLLK VI RTCA . AgusLos sonIurinu dogru, purLIye 1 bIne yukin ye kuydi yupiImiLi. IgI
urLLiku eLII Bey II duIu ok cIddIye uImuyu buIumiLi. Her gn, CH`yI keye sikiLirun yenI
eIeLIrIIer yupiyordu. Bu bugIumdu CH`nIn demIryoIIuri, memur muuIuri, eker LekeII poIILIkuIuri
mercek uILinu uIinmiLi. Ancuk, bu durum doguI oIuruk CH`de ruIuLsizIik yuruLmuyu buIudi. ZuLen
'LrunsIer` sz verIIen ;o mIIIeLvekIII, 1q`Le kuImiLi. Ardindun SC yeIerInIn nILeIIkIerInI kuruIuyici
yuyinIur buIudi. CH GeneI SekreLerI HIImI Urun bu kesImIerI yIe LurII edIyordu .Agri`nin
Iesubini sorucugiz dIyen KrLIer, mIIIIyeLIerI kuburun ArupIur, beIedIyeden cezu gren esnuI, poIIs
LuzyIkInden kurLuImuk IsLeyen IrIII uIukIi Ier eIL serserI, kumurbuz, esrurke ve kuuki, IuLLu
komnIzm IIkrInI benImseyenIer, InkiIupIuru son verIIecegInI zunneden muLuussip Lubuku.
GuzeLeIerde SC`nIn IrLIcuyu uik kupi birukLigi IddIuIuri boy gsLerIyor, 'S.C. irkusindu SurikIiIur`
ekIInde IuberIer ikiyordu.
GAZYI RAKP M? . eLII Bey`In eyIIdekI Ege seyuIuLI IpIerIn IyIce gerIImesIne neden oIdu. HuIk
meydunIuri doIduruyor, krsye IirIuyunIur uLeII konumuIur yupiyorIur,SC yunIiIuri Yuusin GuzI,
yuusin eLII Bey dIye bugiriyorIurdi. SC`nIn kuIesI oIun zmIr`de, IImundukI umeIeIer grev yupuruk
eLII Bey`e Io geIdIn demIIer, IupIsIuneIerde bIIe oIuyIur ikmiLi. BIr de Im oIuyinin oImusi
sonun buIungicini geLIrdI. ddIuIuru gre MusLuIu KemuI ikun oIuyIurdun ruIuLsiz oImuLu umu usiI
ruIuLsizIiginin eLII Bey`e gsLerIIen IIgI oIdugu LuImIn edIIebIIIrdI. BuLu LuruIsizIik sz veren
MusLuIu KemuI, 1o EyII`de Ancdol: guzeLesIne Ben HuIk irkusi IIe beruberIm ve o Iirkunin buiyim!
ekIInde bIr beyunuL verdI. AdeLu, SC`ye desLek verenIere usIindu kIme muIuIeIeL eLLIkIerInI
IuLirIuLiyordu.
'TLRK-GAYR TLRK' IK$MIS . EkIm uyindukI beIedIye seImIerI sirusindu CH IIe SC
urusindukI gergInIIk en sL sevIyeye ikLi. :2h:riet ve Ancdol: guzeLeIerInde SC`nIn IIsLesInde uILi
#um, drL ErmenI ve YuIudI oImusindun buIIsIe, guyrI MsIImIerIn 'TrkIk kuriLIigi` esusindu
SC eLruIindu LopIundigi, CH`nIn IIsLesInde Ise sudece TrkIerIn oIdugu unIuLiIuruk kudIm
guyrImsIIm dmunIigindun medeL umuIuyordu.
SeImIer, LLIIuLiIurin 1q1z`dekI 'SopuIi SeImIerI`nI undirun bIr serLIIkLe geLI. Buzi yerIerde
SC`IIIerIn oy kuIIunmuIurinu engeI oIundu, EdIrne`de semenIere sIIuIIi suIdiriIur oIdu. BLn
buskiIuru rugmen SC`nIn oz beIedIyeden zz`sInI kuzundigi unIuiIucukLi. (#esmI uikIumu 1
AruIik`Lu yupiImiLi.) Bu suyi usIindu yksekLI, nk SC zuLen ok uz yerde seIme kuLiIubIImILI. OLe
yundun geneI oIuruk kuLiIim ok dkL. OrnegIn sLunbuI`du IuIkin uncuk yzde 1;`sI seImIere
kuLiImiLi kI, bu IuIkin rejImI bIr unIumdu proLesLo eLLIgInI dndryordu.
VI OYLN BTYOR . Sonundu bekIenen oIdu ve 'purLIcIIIk oyunu`nun IesupIundigi gIbI
geIImedIgInI gren Ankuru durumu eI koydu. eLII Bey, MusLuIu KemuI ve smeL nn IIe bIrIIkLe
IuzirIudigi dIIekeyI 1; Kusim 1qo'du DuIIIIye VekuIeLI'ne verdI. eLII Bey, dIIekede "...Iirkunin,GuzI
IuzreLIerIne kuri sIyusI mcudeIeye gIrmesI IILImuIInI Iudd-I zuLindu berLuruI edIyorum." dIyerek
SC'nIn IesIIne kurur verdIgInI uikIiyordu. ByIece qq gnIk 'oyun` bILIrIImI, gvenII LoLuIILer rejIme
dnIm, Ierkes ruIuL bIr neIes uImiLi.
VATAN HANLIR MIMLIKIT I$INA!
Sudece CH`ye LeIIIke yuruLucuk purLIIere kuri degII, kk purLIIere kuri du ucimusiz duvruniImiLir.
OrnegIn 1qo`du kk purLI gIrIImI duIu vurdi. BunIurdun AIuII CumIurIyeL irkusi (AC),
AbdIkudIr KemuI (OgL) Bey LuruIindun EyII uyindu kuruIdu. AbdIkudIr Bey, BIrIncI MecIIs`Le
KusLumonu mebusu IdI ve bIr uru sLIkIuI MuIkemesI bukunIigi yupmiLi. DuIu sonru rejImIe Lers
dm ve Adunu`du yuyinIudigi Tol Soz guzeLesIndekI yuziIurindun doIuyi TukrIr-I Skun dnemInde
sLIkIuI MuIkemeIerInde yurgiIunmiLi. PurLIsI, bIrku gney IIInde ube umukLun IIerI gIdemedIgI
IuIde, AruIik 1q1`de kupuLiIdi. zq AruIik 1q1 LurIIII Vclit guzeLesI AbdIkudIr KemuI skenderun`u
kumi dIye mjdeyI verIyordu. (skenderun o sirudu SurIye sinirIuri IIndeydI.) :2h:riet guzeLesI
kuii, Ankuru`nin gznden yorumIuyordu: VuLunu IIuneLInI en evveI kendIsI unIumiLir. 18 MurL
1q1 LurIIII :2h:riet`LekI AnLukyu`du buIunun AbdIkudIr KemuI`nIn vuzIyeLI pek Ienudir.
ArzuIuIcIIIkIe geInmeye uIimukLudir suLirIuri Ise 'vuLunu IIuneL eden` pek ok uydini bekIeyen
kuderI zeLIIyordu.
Ayni gnIerde kuruIu dIIekesInI veren Trk CumIurIyeL AmeIe ve IILI PurLIsI (TCAP), kurucusu
EdIrneII MImur Kuzim TuIsIn Bey`In sIcIIIne yunIiIikIu dIdg suniIun 'komnIsL` noLu yznden
duIu buindun engeIIendI. ByIece, purLI LzgndekI 'GuzI MusLuIu KemuI HuzreLIerInIn yoI
gsLerIIIcIIIgInIn benImsendIgI` IburesI gme gILLI!
ARI ORL'LN LIS . uyik CumIurIyeLI I ve IILI irkusi (C) Ise, o siruIurdu
yuindu oIun gz kuru guzeLecI ArII Oru`un gIrIImI IdI. ArII Oru, MIIII McudeIe sirusindu
EskIeIIr`de, erkez ELIem`In desLegI IIe Yeni Dunc udIi 'komnIsL` guzeLeyI yuyinIumi, HuzIrun
1qz6`du MusLuIu KemuI`e zmIr`de yupiIun suIkusL gIrIImInden doIuyi yurgiIunmi umu beruuL eLmILI.
1qo`du SerbesL irku`yu gIrIp, guzeLesI Ycrin IIe purLIye desLek verdIgInde AII NucI`nIn (Kurucun)
guzeLesI nlilcp ArII Oru`u 'vuLun IuInI` IIun eLmILI. NILekIm, SC kupuLiIdikLun sonru ArII Oru
Iupse muIkum oIdu, guzeLesI kupuLiIdi. HuyuLini kuzunmuk IIn kunduru boyusi dkkuni uLi. Amu
devIeL peInI birukmudi. 1q`Le bIr gece yurisi evInden upur Lopur uIinuruk BuIgurIsLun`in $umnu
eIrIne posLuIundi.
BuIgurIsLun`du medrese IocuIigi yupLi ve Ycrin`i yuyinIumuyu devum eden, 1qq`Le TrkIye`nIn IsLegI
zerIne BuIgurIur LuruIindun YugosIuvyu`yu srIen ArII Oru, 1q; yiIindu TrkIye'ye dnd ve Idum
LuIebIyIe yurgiIundigi Agir Cezu MuIkemesI'nde beruuL eLLI. KendIsI Iukkindu bIr zumunIur 'vuLun
IuInI` buIigini uLun AII NucI Kurucun, 1qo yiIindu MIIIIyeL guzeLesInI ikurdigindu, muILemeIen
vIcdun uzubi IIe, ArII Oru`u 'AyIun` Lukmu ImzusiyIu kudrosunu uImiLi. BIr gn bu esrurIi 'AyIun`in
yuziIuri ikmuz oIdu. 1o EkIm 1qo`de MIIIIyeL'Le, AII NucI Kurucun ImzuIi yuzi IuzIusiyIu IronIkLI: "IkIr
ve sIyusI IuyuLimizdu yenI merIuIeIer umi oIun kiymeLII mLeIekkIr ve muIurrIrIerImIzden ArII
Oru'u kuybeLLIk..."
BuLukI sorumuzu dnersek, MusLuIu KemuI ve urkuduIuri IuIki demokrusIye IuzirIumu konusundu
sumImIydIIer? Kunimcu Iuyir. 1qz`Len 1qq` e kudurkI sre IuIki demokrusIye IuzirIumuyi
umuIuyun 'vesuyeLI demokrusI` oIuruk LunimIunubIIecek geIcI bIr dnem degIIdIr, uksIne buindun
berI IedeIIenen bIr durumdur. KemuIIsL eIILIer, mIrusisi oIdukIuri LLIIuLi geIenege uygun oIuruk,
bIIInII oIuruk IIberuI IdeoIojIyI ve purIumenLurIzmI reddeLmIIer, devIeLI merkeze koyun, ordudun g
uIun, IIderIIgI yceILen oLorILer bIr rejImI semIIerdIr. OrnegIn MusLuIu KemuI`In yukin evresInden
uIII #iIki`yu gre DemokrusI dedIkIerI ey, bIzzuL erIuLLir. HrrIyeL dedIkIerI ey, kuLIIIerIn
buiboIugu, IirsizIurin serbesLIIgI, crmsz, cezusiz ve InzIbuLsiz bIr serserIIer suILunuLidir. Bu,
doIundiricinin poIIse, mILerInIn muIkemeye kuri IurekeLIdIr. Bu bIr unurIsL IurekeLIdIr. AIIuk,
numus, IuysIyeL, ereI, uIIe, Ier ey puuvruyu evrIImILIr. BLn bu oIumsuzIukIuri ggsIeyerek,
IuLLu keIIerInI koILugu uIuruk, muIuIeIeL yupmuyu yeILenenIerI yoIu geLIrmek II de zor oImumiLir.

TA#H DETE# 16.o.zoo8

Aye Hr
unukkuIe Suvui: EIsuneIer ve gerekIer

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

unukkuIe Suvui, uIusuI LurIIIerInI zengInIeLIrmek IsLeyen AvusLruIyuIi ve YenI ZeIunduIi ANZAC
uskerIerInIn nc kuugi LuruIindun keIedIIeII berI, TrkIer IIn de ok nemII IuIe geIdI.
TurIIIIerInI yenIden keIedenIerIn bIr bIm, BIrIncI Dnyu Suvui`ni 'unLI-emperyuIIsL mcudeIe`
dIye nILeIIyor ve unukkuIe Suvui`ni Trk uIus-devIeLInIn kuruIu eIsunesInIn preId suyiyor. BuziIuri
Ise, OsmunIi`nin MsImun Lebuusinin bIr eIL HuIi SeIerI`ne ikun HirIsLIyun dnyuyu kuri 'cIIuL`
suvui oIuruk kurguIumuyu uIiiyor. HuIbukI, OsmunIi DevIeLI de, uynen suvuLigi devIeLIer gIbI
emperyuI bIr gL. Suvuu, dnyunin yenIden puyIuimindun puy uImuk IIn kendI urzusuyIu gIrmILI.
LIIuI DevIeLIerI`nI suvu IIun eLmeye, doIuyisiyIu unukkuIe`ye suIdirmuyu udeLu mecbur birukmiLi.
unukkuIe, KuL`I Amuru IIe bIrIIkLe guIIp geIdIgI IkI cepIeden bIrIydI. Amu sonundu, Iem mLLeIIkIerI
Iem de kendIsI buurisiz oIdugu IIn suvuLun mugIup uyriImiLi. Dmuni unukkuIe`den
pskrLLkLen be yiI sonru, uyni donunmu IIbIr engeIIe kuriIumudun sLunbuI`u kudur geImI, LurII
suInesInden pskrLIen OsmunIi mpuruLorIugu oImuLu.
MLL KMLK N$AASI . PekI bu IurkIi yorumIur nereden kuynukIuniyor? BIIIndIgI gIbI koIekLII
gemIIn IuLirIunmusi mIIII kImIIgIn Inusindu ve srdrImesInde unuILur roI oynur. Bu Lr
sreIerde kusiLIi yu du kusiLsiz oIuruk LurIILekI buzi oIuyIuri uLIunir, kmsenIr yu du urpiLiIirken
buzi oIuyIur senuryoyu ekIenIr, uburLiIir yu du uILi IzIIIr. unukkuIe Suvui bu Lr IIemIer IIn bIIImI
kuILundir. Hem Lm uyrinLiIurinin IuLirIunmuyucugi kudur uzuk, Iem LopIumun eILII kesImIerInIn IIgI
uIuninu gIrecek kudur yukindir. TurIIseI urku pIuni son derece kurmuikLir. AskerI uidun Ise buuri
veyu buurisizIigin bugIunubIIecegI onIurcu neden vurdir. Bu du, konunun merukIiIurinu yu du
IsLIsmurciIurinu srekII yenI senuryoIur reLme IirsuLi verIr. ByIece bILmeyen 'mIIII kImIIk` Inumizu
srekII yenI muIzeme sugIunir.
LNLTLLAN NSAN . OLe yundun, unukkuIe Suvui`ndu denIzuILi, gzeLIeme buIonu, uuk gemIsI,
muyin Lurumu gemIsI, LorpIdoboL, denIzuILi ugIuri, 1 pus`Iuk LopIuri gIbI dnemIn LeknoIojI
IurIkuIurinin kuIIuniImusi yznden orLuIumu Insun IIn unukkuIe Suvui, 'suvu oyunu` dzIemInde
eIe uIinmiLir. HuIbukI unukkuIe`de ;oo bIne yukin Insun u veyu bu ekIIde ggs ggse geImI,
suvui sudece kirbucini ukIuLun yu du uskerIerIne 'sIze ImeyI emredIyorum` dIyen komuLunIur degII,
udIi ve udsiz yz bInIerce 'Insun` kuzunmiLi. Bu yuziyIu, Iem unukkuIe Suvui`nin urku pIuninu
bukmuyi, Iem suvuin ne kudur byk bIr InsunIik suu oIdugunu, Iem de IirsIi ve ucimusiz IIderIerI
LuruIindun srkIendIkIerI bu korkun sreLe u veyu bu unIumdu 'kuIrumuncu` duvrunun udIi-udsiz
InsunIuri IuLirIuLmuyi umuyorum. TurIIe sogukkunIiIikIu bukmuk koIuy oImusu du, en uzindun Im
degII yuumi, kuIrumuni degII Insuni sevmeyI unuLmuyuIim.
SAVA$ ARIISNIK LRLM
LLIIuLiIurin MuIIye Bukuni CuvId Bey, 1z EkIm`de gnIgne yIe yuzmiLi: |AImunIur| AnIumu
ImzuIundikLun on gn sonru zo bIn IIru, #usyu`yu yu du ngIILere`ye kuri suvuu gIrmemIzden on gn
sonru ;o bIn IIru ve gerI kuIuni (q mIIyon IIru) suvu IIunindun o gn sonru qoo bIn IIru uyIik LuksILIer
IuIInde verecekIer.
CuvIL Bey`In sz eLLIgI unIumu Iem BuIkun SuvuIuri`ndun sonru IizIu bozuIun ekonomIk durumu
dzeILmek, Iem Lopruk kuyipIurinu dur demek, Iem de OrLu Asyu`yu uzunun bIr Turun mpuruLorIugu
kurmuk IIn, suvui IyI bIr IirsuL oIuruk gren LLIIuLiIurin AImunyu IIe yupLigi unIumuydi. LLIIuLiIur
nce ngIILere'ye, urdindun #usyu'yu ILLIIuk LekIIII gLrmIer, onIurin reddeLmesI zerIne runsizIuru
yneImIIer uncuk orudun du desLek buIumuyincu, AImunyu`yu dnmIerdI. AsIindu AImun
geneIkurmuyi ve IkmeLI OsmunIi Ordusu`nun gerIIIgI ve yiprunmiIigi yznden ILLIIuki
IsLemIyordu, umu AImunyu`nin 'Drung nucI OsLen` (Doguyu LIIIm) poIILIkusinin mImurIurindun
Kuyzer . WIIIeIm onIur gIbI dnmyordu.
ALMAN TTIAKI . Enver Puu AImun BykeIIsI WungenIeIm`u unIumu LekIIII yupLigindu,
LukvImIer zz Temmuz 1q1q` gsLerIyordu. 6 gn sonru AImunIurIu yukinIumuyu gzdugi vermek
IsLeyen BrILunyu Donunmu Bukuni CIurcIIII`In emrIyIe, NewcusLIe LersuneIerInde Inu edIImekLe oIun
SuILun Osmun ve #eudIye dreLnoLIurinu eI konuIdu. Bu kurur IuIkLu byk Ike uyundirmiLi nk,
gemIIerIn Inu musruIIurinin byk bIr kismi IuIkLun bugi oIuruk LopIunmiLi. Bu uLmosIer,
LLIIuLiIurin ve AImunIurin uruyip du buIumudikIuri IirsuLi sundu. z AgusLos 1q1q`Le, Sudruzum ve
HurIcIye Nuziri MeImed SuId HuIIm Puu`nin yuIisindu LopIunun AImun BykeIIsI Buron von
WungenIeIm, HurbIye Nuziri Enver Puu, DuIIIIye Nuziri TuIuL Puu ve MecIIs-I Mebusun Bukuni
HuIII (MenLee) Bey gIzII bIr unIumu ImzuIudiIur. Benzer bIr unIumu AvusLuryu seIIrI PuIIIvIcInI IIe de
ImzuIundi. Bu unIumuIur o kudur gIzIIydI kI, kubIne yeIerInIn, IuLLu pudIuIin bIIe IuberI yokLu! UIke
muceruci bIr kIIgIn nderIIgInde mukus kuderIne dogru yoIu ikmiLi.
#esmI LurIIIIer bu unIumuyi 'suvunmu` umuIi bIr unIumu oIuruk sunmuyi pek severIer. GerekLen
de unIumunin z. muddesInde 'Eger #usyu uskerI oIuruk kuriir ve AvusLuryu IIe #usyu suvuir ve
AImunyu du AvusLuryu`nin yurdiminu gILmek zorundu kuIirsu OsmunIi DevIeLI de suvuu gIrecekLIr
denmekLedIr. HuIbukI, bIr gn nce AImunyu #usyu`yu suvu IIun eLmILIr. YunI LLIIuLiIur unIumuyu
Imzu koyurken, suvuu gIrecekIerInI guyeL IyI bIImekLedIrIer. ZuLen uyni gn seIerberIIk IIun edIIecekLIr.
KAIKASLARA SABOTAJLAR . Ardindun siru #usIuri kikirLmu pIunIurini yrrIge koymuyu
geIIr. Enver Puu, q AgusLos`Lu, AmIruI SoucIon`in komuLusi uILindu, LuIyu`nin MessInu IImunindu
bekIeyen AImun suvu gemIIerI, Goeben ve BresIuu`nun sLunbuI`u dogru IurekeL eLmeIerI emrInI verIr.
1o AgusLos`Lu gemIIer unukkuIe nIerIne geIIrIer ve 'ngIIIzIer LuruIindun LukIp edIIdIkIerI` gerekesIyIe
boguzIurdun geI IznI IsLerIer. O gnIerIn Iukukunu gre, sLunbuI`un geIe IzIn vermesI, LuruIsiz
oImudigini IIun eLmesI unIuminu geImekLedIr. Bunu rugmen, IzIn verIIIr ve gemIIer (muILemeIen
muyinIuru urpmumusi IIn kiIuvuz eIIgInde) Murmuru`yu geIrIIIr. 16 AgusLos`Lu sLunbuI IImuninu
gIren gemIIer, HuIII Bey`In nerIsI IIe 'suLin uIinmi gIbI yupiIuruk` OsmunIi donunmusinu kuLiIir.
Goeben gemIsI, Yuvuz SuILun SeIIm (IIerIkI yiIIurdu kisucu Yuvuz dIye uniIucukLir), BresIuu Ise MIdIIII
udini uIuruk OsmunIi buyrugi ekerIer ve AmIruII SoucIon`un yneLImIne LesIIm edIIIrIer.
Siru IkIncI udimu geImILIr. AgusLos sonundun ILIburen Kuru KemuI ve AImun grevIIIerIn
bukunIigindukI TekIIuL-i MuIsusu eIemunIuri Erzurum`u ve Trubzon`u gnderIIIrIer. CezuevIerInden
suIinun muIkumIur ve Grc suboLujciIur, ArIuvI`den #usyu`yu sizurIur ve suboLujIuru buIurIur. EkIm
uyinu geIIndIgInde, #usyu sinirindu suvu buIumi durumdudir.
RLSYA'YI TAHRK . AslIndu Inver Puu'nIn dncesi 1q1g ilkbuhurInu kudur suvuu
girmemektir umu hem huzine ulurm vermektedir {sudece q bin ultIn kulmItIr kusudu)
hem de Almunlur bustIrmuktudIrlur. Inver Puu'nIn Ikim'de onunmu KomundunI
Amirul Sochon Puu'yu yuzdIgI emir uynen yledir: "onunmuyI Hmuyn,
Kurudeniz'de hukimiyet-i buhriyeyi kuzunucuktIr. Bonon iin Ros donunmusInI, nerede
bolorsunIz iln-I hurp etmeden onu hcom ediniz. {ATASI Arivi, olup oq, Gz ,
Klusr 661, osyu:1o)
g Ikim'de Amirul Sochon komotusInduki Yuvoz ve Midilli suvu gemileri Kurudeniz'e
uIlIr. zqJo EkIm`de #usyu`nin SIvusLopoI, Odessu ve TIeodosIu eIIrIerI Lop uLeIne LuLuIur, IkI de
#us gemIsI buLiriIir. SucIon`un oIuyi BuIrIye NezureLI`ne unIuLun zq EkIm 1q1q LurIIII LeIsIz ruporunun
urkusindu, kImI evreIer LuruIindun 'suvuu kuri` oIdugu IddIu edIIen LLIIuLiIurin nc udumi
CemuI Puu eI yuzisi IIe unIuri yuzmiLir: KurudenIz oIuyi IIn yurin busindu resmI bIr bIIdIrI
yuyinIunmusi uygun oIur. HerIuIde #usIuri en evveI suIdirgun gsLermek pekuIu oIur. Ve yurin byk
devIeLIere #usIurin bu IurekuLini proLesLo eLmek zere resmI yuzi duII gnderIImeIIdIr.
En sonundu LuIrIkIer meyvesInI verIr. q Kusim`du #usyu, Kusim`du du ngIILere ve runsu OsmunIi
DevIeLI`ne suvu IIun ederIer. AImunyu unIumu geregI, mIIyon uILinin IIk purLIsI sLunbuI`u dogru yoIu
ikurir.
NIIN ANAKKALI? . LIIuI DevIeLIerI`nIn OsmunIi DevIeLI`ne 'suIdirmusi` suvuin geneI munLigi
IIn II de gurIp degIIdIr. Ancuk neden unukkuIe`nIn seIIdIgI sorusu soruIubIIIr. GeneI oIuruk,
unukkuIe`de bIr cepIe uiImusi IIkrInIn IIk kez, YununIsLun Bubukuni EIeILerIos VenIzeIos`un
YununIsLun`in Lm uskerI gcn LIIuI DevIeLIerI`nIn emrIne vermeyI, bunu bugIi oIuruk du GeIIboIu
Yurimudusi`nu ikurmu yupmuyi LekIII eLmesI zerIne, 1 AgusLos 1q1q`Le Donunmu BIrIncI ordu oIun
WInsLon CIurcIIII LuruIindun dIIe geLIrIIdIgI kubuI edIIIr. OLe yundun, CIurcIIII`In 18q;`de
BIrmunyu`du suvu muIubIrI oIuruk uIiLigi sirudu yuzdigi SuvroIu: uurunIyu`dukI AyukIunmunin
Oyks udIi kisu mukuIede unIuLiIunIur, bu IIkrIn CIurcIIII`In kuIusindu epeydIr oIdugunu
dndrr.
1oo YIL NCIK BA$ARI . AsIindu 1qo6 yiIindu BrILunyu Suvu BukunIigi, oIusi bIr suvuLu
unukkuIe Boguzi`nu yneIIk bIr suIdiri IIe IIgIII bIr rupor IuzirIumi, uncuk GeneIkurmuy byIe bIr
IurekuLi ok rIskII grdgn beIIrLerek konuyu kupuLmiLir. Amu bunun du ncesI vurdir. Neredeyse
1oo yiI nce, 1q $ubuL 18o;`de, NupoIyon SuvuIuri sirusindu, #usyu`yu yurdim eLmek umuciyIu, AmIruI
SIr JoIn DuckworLI`un komuLusindu bIr ngIIIz IIIosu, IIbIr dIrenIIe kuriIumudun unukkuIe`yI
gemI ve sLunbuI nIerIne kudur geImILIr. Ancuk gemIIer, sLunbuI`u LeIdIL edemeden orLuIik
sukInIeLIgInden, IIIo gerIsIn gerIye dnmLr. BuziIuri, LIIuI KuvveLIerI`nIn unukkuIe`ye suIdirmuk
IIn 1q $ubuL 1q1 LurIIInI semesInI, bu oIuyu bIr gnderme oIuruk kubuI ederIer.
unukkuIe`ye IIk bombu Kusim`du uLiIir uncuk unukkuIe IIe IIgIII kupsumIi bIr pIun orLudu yokLur.
AruIik sonundu Suvu KonseyI sekreLerI Yurbuy MuurIce Hunkey, eger sLunbuI uIinirsu, Lek cepIune
IubrIkusiyIu bugi kesIIen OsmunIi ordusunun suvuu devum eLmesInIn zorIuucugini, byIece BuIkun
DevIeLIerInIn umuLIurini LIIuI DevIeLIerI`ne bugIuyucukIurini, AImunyu`nin Iem Dogu`du Iem BuLi`du
suvuiyor oImukLun doIuyi dIkkuLInIn dugiIucugini, unukkuIe Boguzi`nin yenIden uiImusiyIu #usIurin
Avrupu`nin IILIyuci oIun bugduy IIrucinu Lekrur buIuyubIIecekIerInI Ieren pIunini sunur. Buindun
berI unukkuIe`yI gzn kesLIrmI oIun CIurcIIII pIuni pek begenIr. AskerI uzmunIurin kuru IurekuLi
IIe desLekIenmeden yupiIucuk bIr denIz IurekuLinu kuri ikmuIurinu kuIuk usiImuz ve 1 $ubuL`Lu
BuIgurIsLun`in AImunyu`nin yunindu suvuu kuLiImusinin urdindun runsiz ve ngIIIz gIerI byk bIr
IizIu ImnI Adusi`nin doguI IImuni Mondros`Lu LopIunmuyu buIurIur.
INZ HARIKTI BA$LIYOR . 1q $ubuL`Lu buIuyun IurekuL, muyin ve Iugim bIgeIerInI koruyun
buLuryuIuri susLurdukLun sonru uiIun geILLen Murmuru`yu gIrIImesI zerIne kuruImuLur. Bu yzden
sudece IkI denIz pIyude Luburu IurekuLu kuLiImiLir. Suvuin buIumusi ngIIIz IuIkini ok
IeyecunIundirir. Herkes #usyu`dun geIecek bugduyIuri bekIemekLedIr. Ayni Ieyecun #usyu`du du
grIr. OnIur du bIr un nce eIIerIndekI bugduyi puruyu evIrmeyI IuyuI eLmekLedIrIer. BuIkun IkeIerI
OsmunIi DevIeLI`nIn yenIIecegIne IIk kez InunmiIurdir. VenIzeIos, Lekrur GeIIboIu`yu ikurLmu yupmuyi
LekIII eder umu bu seIer #usIur Iuyir dedIgI IIn suvuLu yerInI uIumuz. ngIIIzIer Yunun LukvIyesInIn
oImumusinu zIrIer umu IyImserIIkIerInI bozmuzIur. HuLLu ord KILcIener, duIu nce
kururIuLiriIdigi IuIde, zq. Tmen`In suvuu kuLiImusinu gerek oImudigini uikIur. Onun yerIne Misir`du
LopIunun AvusLruIyu ve YenI ZeIundu bIrIIkIerI (ANZAC`Iur) gnderIIecekLIr.
NLSRIT MAYIN GIMS . Ancuk bIr sre sonru, OsmunIi ordusunun du, unukkuIe cogruIyusinin
du IuzIusiyIu kmsendIgI orLuyu ikur. Once, zq. Tmen`In gnderIImesIne kurur verIIIr. Merkez
KuvveLIer KomuLunIiginu un HumIILon uLunir. 1;-18 MurL gecesI boguzi Luruyuruk muyin oImudigini
LespIL eden LIIuI donunmusi 18 MurL`Lu byk suIdiriyu buIur. Amu NusreL muyin gemIsInIn 11 MurL`Lu
KurunIik Imun`u dedIgI z6 muyin, BouveL, nIIexIbIe, rresIsLubIe, Oceun, GuIoIse gemIIerInIn
sonunu geLIrecekLIr. DuIu sonru ngIIIz bIr ngIIIz uskerI yeLkIII 'o ugursuz MurL uyindu, LmenIIk bIr
uskerI g GeIIboIu yurimudusinu ikuriIsuydi, ordumuz BoIuyir`u kudur un ve ereIIe yrrd`
dIyecekLIr. Bu yurgi dogru mudur bIIInmez uncuk, z NIsun`du buIuyun kuru IurekuLi du LIIuI
DevIeLIerI`nIn kuderInI degILIrmeyecekLIr.
nk urudun geen bIr uydu, OsmunIi DevIeLI, unukkuIe`de . Ordu`yu kurmu, buinu Imun von
Sunders`I uLunmiLir. AskerIer yerIerInI uImiIur, mevzIIerInI sugIumIuLirmiIur, yoIIuri, gzeLIeme
yerIerInI yenIIemIIer, yurimuduyi boydun boyu dIkenII LeIIerIe evreIemIIerdIr. ArLik boguzin Ier
sunLImeLrekuresI Lopu uLeInIn uIuninu gIrmekLedIr. HuzirIikIur mkemmeIdIr, umu cogruIyu du ev
suIIbInden yunudir. SuIII IuLLinin Iemen yunindu ykseIen gIrInLIII ikinLiIi LepeIer, seI yuLukIurindun
oIuun derIn ve bozuk IendekIer, vudIIer ve dugIur, serL ve LuzIu Lopruk du dmunu geIL
vermeyecekLIr.
SANIRS'N GZLYLI . 18 MurL denIz IurekuLinin buuri IIe pskrLImesInden sonru
unukkuIe`de kuruIun . Ordu`nun buinu AImun MureuII Imun von Sunders uLunmiLi.
Sunders,Turlie'de Yil udiyIu yuyinIunun uniIurindu ngIIIz ve runsiz IIIoIurinin Boguz`i zorIuyuruk
gemeIerI IuIInde, burudu buIunun 1. Ordu KomuLuni siIuLiyIu yIe LedbIrIer uImiLim kI, IIo`nun
sLunbuI nnde uzun sre kuImusi kendIsIne ok puIuIiyu muI oIucukLi der.Sunders, sLunbuI`un IkI
yukusi IIe AduIur`u yerIeLIrIIecek mIrezeIer IIe ve Yuvuz IIe MIdIIII gemIIerI vusiLusiyIu ngIIIz ve
runsiz IIIoIurinin KurudenIz`e ikiIurinin mmkn oImudigini unIuLmukLudir. Ancuk usiI nemII oIun,
nceIIkIe bu IIIonun unukkuIe boguzindun geIIerInI nIemekLIr. AImunyu`nin uIdigi IsLIIburuLu gre,
Trk uskerI mukumIuri, unukkuIe boguzinin dmun IIIoIuri LuruIindun geIIebIIecek durumdu
oImusindun endIeIIdIr. Durum Iukkindu Sunders`den ucII bIIgI IsLenIr.
Sunders Puu, z; EyII 1q1q`Le AImun GeneI Kurmuyinu LeIgruIIu verdIgI cevupLu; sLunbuI`dukI uskerI
mukumIurin unukkuIe Boguzi`nin LeIIIkeII durumdu oImusindun doIuyi korku IInde buIundukIuri
Lumumen usiIsizdir. Bunu kuri gereken LedbIrIer uIinmiLir demekLedIr. Sunders yIe devum eder:
BenIm kunuuLIme gre, mLLeIIk IIIo, Boguz`i zorIuyip gese ve Murmuru denIzIndekI muIurebeyI
kuzunsu duII unukkuIe Boguzi`nin bLn suIIIIerI kuvveLII dmun bIrIIkIerI LuruIindun IguI
oIunmudiku Murmuru`du ruIuLu kuIucuk bIr durumu uIuumuzdi. ZIru unukkuIe Boguzi suIIIIerIne
Trk kuru bIrIIkIerI IukIm oIdugu srece yIyecek ve kmr IkmuII Imkunsizdi. BunIuri eIIrden
sugIumusi IIn mLLeIIkIerIn eIre usker ikurmusinu Ise uIinun LedbIrIer kurisindu Imkun yokLu.
AImunIurin bLn derdI, mLLeIIk IIIonun KurudenIz`e uiIuruk zuyiIIumi buIunun #usIuru uskerI
desLek gILmesInI nIemekLI. Bu, AImunIur IIn bIr dmun cepIesInIn dmesI demekLI. Imun von
Sunders`In umuci du IkesInIn kendIsIden bekIedIgI gIbI, mLLeIIk IIIoIurini nce unukkuIe boguzindu
durdurmuk, oImuz Ise sLunbuI boguzindun geIrmemekLI. AIinun Lm LedbIrIerIn unu Lemusi bu IdI.
TLRKLIR PIS M ITM$T? . Imun von Sunders`In uniIurinin en cun uIici suLirIuri Ise unIurdir:
ukuL Trk GeneI KururguIi, dmun IIIosunun zo $ubuL`Lun 1 MurL`u kudur kI zumun IInde Boguz`i
geecegInI kubuI eLLIgInden, uIinun uskerI kururIur Lum unIumiyIu IeIukeLLI. Bu emIrIer Lumumen
uyguIunsuydi, AImunyu ve AvusLuryu, duIu 1q1 IIkbuIurindu Iurbe TrkIyesIz devum eLmek zorundu
kuIucukIurdi. ZIru bu emIrIere gre TrkIye, unukkuIe Boguzi`ni udeLu Lerk edIyordu. z $ubuLLu
Enver Puu`yu yuzdigim bIr yuzi IIe, uIdikIuri LedbIrIerIn IuyuI edIIemeyecek kLIkIer geLIrebIIecegInI
bIIdIrdIm. Enver Puu cevubindu Lek keIIme IIe oIsun gereke gsLermeden, benIm grm
puyIumudigini bIIdIrIyordu. Enver Puunin bu IsubeLsIz ve zururIi emIrIerI benI ruIuLsiz edIyordu. 1
MurL LurIIInde, bu kururIurin degILIrIImesIne yurdim eLmeIerI IIn AImun BykeIIIIgIne ve AskerI
KubIne $eII vusiLusiyIu AImun mpuruLorIugunu buvurdum. Bu IkI mukum grmn uyguIunmusi
IIn ne yupLiIur bIIemem IukuL bIr eyIer yupmi oIucukIur kI, buLun sonu IuLuIi oIun sz konusu
kururIur II uyguIunmudi.
ALMAN KATKISI NIY? unukkuIe`de grev yupun AImun er, usLsubuy ve subuyIurin suyisi Ise en
ok oo kIIye ikmiLi. BunIurin 1o kuduri kurmuy IeyeLI ve ordu komuLuni, zoo` IsLIIkum
Luburunun er ve subuy - usLsubuyIuri, gerI kuIunIurinin du byk kismi sugIik IIzmeLIerInde grev uIun
AImun uskerIerIydI. Bu suyiIuru bukincu AImunIur komuLuyi, TrkIer Ise suvui gc oIuLuruyorIurdi
dIyenIere Iuk vermek mmkn. Ancuk AImunIurin kuLkidu buIundukIuri buku uIunIur du vurdi.
OrnegIn NIsun uyindun ILIburen uILi AImun U-z1 denIzuILisi unukkuIe bIgesInde IuuIIyeLe gemILI.
Bu denIzuILi IIIosu kisu srede LIIuI donunmusinin korkuIu ryusi oIdu. HersIng udIi AImun denIzuLIisi
z Muyis`Lu MujesLIc, IkI gn sonru Ise TrIumpI udIi zirIIiIuri LorpIIIeyerek buLirdi. Bu LurIILen sonru
Arc #oyuI uuk gemIsI Ege`de ruIuLu keII grevI yupumuz oIdu ve mroz`u ekIIdI. ; AgusLos`Lu
buIuyun AnuIurLuIur IurekuLi sirusindu du denIzuILiIur nemII roI oynudiIur. 1z AgusLos`Lu AImun
denIzuLIiIurinin suIdirisi IIe runsizIur drL, ngIIIzIer dokuz denIzuILiIurini yILIrdIIer. OsmunIi
Donunmusi du HuyreLLIn zirIIisini, PeIeng-I Deryu LopekerInI, YurIIsur LorpIdosunu ve bIrku kk
gemIsInI yILIrdI.
Huvu kuvveLIerIne AImun kuLkisi du uz bIIInIr. Suvu buIur buIumuz AImunyu OsmunIi DevIeLI`ne 1z
sIvII pIIoL, z sIvII uuk, zq #umpIer ve AIbuLros B uugi LuIsIs eLmI, grubun buinu du PIIoL UsLegmen
Serno geLIrIImI, YeIIky`de bIr LuIIm uIuni IuzirIunmiLi. Amu #omunyu ve BuIgurIsLun`in o sirudu
LuruIsiz oImusi yznden uukIurin IIk purLIsInIn sLunbuI`u geLIrIImesI uncuk MurL 1q1`de oIdu. Bu IIk
drL uukLun unukkuIe`ye gnderIImILI. Suvu boyuncu OsmunIi Iuvu kuvveLIerInde buIunun q1
uugin o`u AImun mpuruLorIuk Donunmusi`nu uIL denIz uuk bIgnden, `I AImun 'Puu` uuk
bIrIIgIydI. unukkuIe bIgesInI donunmu uuk bIg koruyordu.
KARA HARIKTI BA$LIYOR . unukkuIe`nIn sudece denIz IurekuLi IIe geIIemeyecegI
unIuiImiLi umu KILcIener duIu engebeII oIun Asyu kiyiIurinu ikii Lumumen yusukIumiLi. Sonu
oIuruk drL nokLu seIIdI. SuvIu (AnuIurLuIur) Imuni veyu evresI, KubuLepe`nIn Iemen kuzeyI veyu
gneyI, yurimudunin gney ucundukI Iyus Burnu ve SeddIbuIIr evresI. AnuIurLuIur boguzin dur
yerInden ve KIIILbuIIr`den uzuk oIdugu IIn eIendI. KubuLepe`nIn kumsuIIuri ikurLmuyu uygundu umu
evresI ok IyI LuIkIm edIImILI. En uygun yer SeddIbuIIr`dI. Buruyu yupiIucuk bIr ikurLmu
KubuLepe`ye yupiIucuk IkIncI ikurLmu IIe bIrIeLIrIIebIIIrse buuri gurunLI grnyordu. SeddIbuIIr`e
zq. Tmen IIe runsiz kuvveLIerI, KubuLepe`ye Ise AvusLruIyuIi ve YenI ZeIunduIi ANZAC`Iur ikucukLi.
Ayricu BoIuyir`du bIr uirLmu operusyonu yupiIucukLi. Ancuk zq. Tmen`In cepIune sLogu ok
kisiLIiydi. TIek buinu oo, Lop buinu 6z urupneI mermIsI vurdi. Ggs ggse bIr urpimudu bu
IIbIr ey demekLI.CepIune ve su sevkIyuLini HIndIsLun KuLir BIrIIgI IIe srgn #us YuIudIIerInden
oIuun SIyon KuLir BIrIIgI yupucukLi.
ROTA $A$IYOR . z NIsun 1q1 gn, subuIu kuri zerIerIne 'Trk okumu` 'sLunbuI`u`, 'Hurem`e`
yuziIi punkurLIur usiImi oIun gemIIer gnn sevIIen mzIkIerI eIIgInde ikurLmu yupmuk zere
IurekeLe geLIgInde 11. Tubur`dun Onbui TIomus oucI unnesIne yIe yuzmiLi: HerkesIn oIuyIuri
byIe sukIn kubuI eLLIgInI grmek ne kudur IyI. BIrku suuL sonru kiyumeL kopucuk, umu ImdI Ierkes
neeII, kImI kugiL oynuyor, kImI urki syIyor, kImI de benIm gIbI yuziyor. Gren bIrku mII Lede
suvu oIdugunu usIu Inunmuz. AILin Boynuz`u vurdigimizdu benden bIr mekLup bekIeyebIIIrsIn umu
ImdI syIeyecek buku ey kuImudi.
Bundun sonru byk bIr kurguu yuundi. IIIkuIur kurmukuriik bIr IuIde Ariburnu evresIne
yukIuLiIur ve IIbIrI nceden pIunIunun yere ikumudi. Trk LuruIi bunu ikurLmu yerInI IureLIemek
IIn konuIun dubunin yerInI degILIrmeIerI IIe uikIurken, ngIIIzIer IddeLII ukinLiyIu uikIunmiLir.
Ancuk uILmi yiI sonru bu durumdun uskerIerInI KubuLepe`den geIecek bIr uLeLen korumuk IsLeyen
MeLcuII udIi bIr usLsubuyin IIIIkusini zz, derece kuzeye ekLIgInI, onu IzIeyen dIgerIerInIn de doguI
oIuruk kuzeye kuydigini orLuyu koymuLur. AsIindu MeLcuII IukIidir. HukIkuLen de KubuLepe LuruIi ok
IyI LuIkIm edIImILIr. BeIkI de oruyu ikiIsu du durum degImeyecekLIr umu bu durum, yiIIurcu ucubu
'KubuLepe`ye ikiIsuydi sonu IurkIi mi oIurdu?` sorusunun soruImusinu neden oImuLur. Gn
ugurirken IIIIkuIur byk bIr sessIzIIk IInde kiyiyu yukIuirIur. AskerIerIn IIk duydugu ses bIr ku
sesIdIr uncuk bunu Iemen sIIuIIurin sesI IzIeyecekLIr. OrLuyu ikun korkun durumu Tegmen #. B.
GIIIeL yIe unIuLiyordu: IIIkuIur ImdI Iemen Iemen bIrbIrIerIne yunumi oIuruk kiyiyu kudur
uzuniyordu ve IIerI puruIunmi ceseLIerIe doIuydu. Sonuncu IIIIku IIe kiyi urusindu ceseLIerden bIr
IskeIe vurdi. OIIere busmudun kiyiyu ikmuk mmkn degIIdI ve koyun suIuri kundun kipkirmizi
kesIImILI.
KNC IKARTMA . SeddIbuIIr`e yupiIun ikurLmu Ise son derece kurmuikLir. Be uyri kumsuIu
uyni undu ikurLmu yupiImusi pIunIunmiLir. kI kunuL ikurLmusi byk buuri IIe LumumIunir Ancuk
yerde IIIIkuIur kiyidu demIr uLucukIuri bIr yer buIumuzIur. O sirudu kiyidun uiIun uLeIe IIIIkuIurdukI
uskerIer 'kupunu kisiImi IureIer gIbI IdrIr`. DenIz kipkirmizi kesIImILIr. KiyidukI bIr Lek Lmsek
uskerIerI kurLurucukLir. DuIu sonru Yzbui DuvId renc 'TrkIer o Lopruk purusini yok eLseIerdI,.
HIbIrImIz kurLuIumuyucukLir` dIyecekLIr. OIuyi ikurLmu gemIIerI #Iver CIyde`dun IzIeyen uskerIer
IIIIkuIuru bInmeyI redderIer. #Iver CIyde`in yunindukI muvnuIurdun oIuun IskeIenIn durIigi uskerIerI
zorunIu oIuruk bIr nokLudu LopIunmuyu ILIyordu. TopIunun uskerIer de Lek Lek uvIuniyorIurdi.
Kiyiyu Ier nusiIsu ikmuyi buurun uskerIer Ise derIuI sIper kuzmuyu koyuIuyorIurdi umu ugu
kkIerIyIe rIm Lu gIbI serL Lopruk onIuru geIL vermIyordu. uresIzce IerIye IIerIeyenIerI yogun
Lop ve mermI sugunugi, ondun kurLuIunIuri dIkenII LeIIer kuriIiyordu. DIkenII LeIIer, udeLu bIr cunIi gIbI
uskerIerIn bucukIurinu, koIIurinu suriIiyor, LeIden kurLuImuk IIn debeIendIke, LeIIer duIu du ok
suriyordu.
LANITL SNIKLIR . Her IkI LuruIin uskerInI de eLkIIeyen, II kukusuz gndz yukici sicukIur,
geceIerI dondurucu sogukIur, kurusInekIer, bILIer, Loz ve kum buIuLIuri, susuzIuk, bunIurin neden
oIdugu IusLuIikIur IdI. BIr usker gndr buz kuIibi IInde kuIun gmIegInde bILIerIn IuIu yuudigini
IuyreLIe unIuLirken, bIr bukusi MIIyonIurcu sInek vurdi. SIperIn bIr yuni kuru bIr kLIeyIe kupIiydi.
ALigin Ier ey, rnegIn bIr Leneke eL, bIr undu sInekIerIe rLIrd. BIr kuLu reeI buIucuk kudur
LuIIIIIysen uLigindu nce sInekIer doIurdi IIne. SInekIer ugzinin evresInde, yuruIurin, ibunIurinin
zerIndeydI. Vcudunun bIr yerInI uLigindu Iemen sInekIerIe kupIunirdi. Bu gerek bIr IuneLLI. dIye
yukiniyordu.
Amu en korkuncu u suLirIur oImuIi: Bu berbuL koku du ne? dIye sordum. 'SIperImIzIn nnde yuLun
IIer` dedI. 'BIzIm nmzde HunL ve WorcesLer`Iurdun ;oo, sugdu du Anson Tuburu`ndun 8oo kII
yuLiyor.` Orusi IkI mII LedeydI ve koku bIzIm buIundugumuz yere kudur geIIyordu. Eger I bIr Iure
kokIumisun, ILe onun yzIerce ve yzIerce kuLi berbuL bIr koku. Bu Im kokusunu IInden ikurip
uLumuzsin. Onu IuIu IIssedIyorum.
ASKIR KALB . GeIIboIu sudece ceseL kokmuyordu, uyni zumundu vcuLIurdun ykseIen kIr,
yuruIurdun ykseIen IrIn, LuIurin urusindun ykseIen diki du kokuyordu. Sonundu dIzunLerIden yIe
bILkIn dersIn kI, koIunu kuIdirucuk gcn kuImuz. DokLor bunu gecede ku kere LuvuIeLe gILLIgImI
soruncu on uILi kere demILIm dIyor bIr er. GnIer sren ugir IsIuIden sonru, punLoIonIurinin
puusindun kun sizun uskerIer IuIsIzIIk IInde yerIerde srnyorIurdi. SuriIik, puruLIIo, siLmu, koIeru
ve bugirsuk Iummusi du IusLuIik kokLeyIInIn dIger puruIuriydi. BIr de yorgun, u, uykusuz, IeyecunIi,
gergIn, korkmu uskerIerIn LuLuIdugu 'Asker KuIbI` IusLuIigi vurdi. Amu en kLs koIIurini,
bucukIurini, gzIerInI kuybedenIerIn durumuydu. AmeIIyuLIur ogu zumun uyuLurucu kuIIuniImudun,
cunIi cunIi yupiIiyordu. OImek pek ok durumdu yuumukLun evIuydi.
'L$MAN' IGL 'NSAN'. unukkuIe Suvui, IsImsIz kuIrumunIurinin 'InsunIik` ykIerI
uisindun du esIzdIr. OzeIIIkIe AvusLruIyuIi ve YenI ZeIunduIi uskerIer, OsmunIi uskerIerInIn
kuIrumunIigini, merLIIgInI, yIgILIIgInI, InsunIigini vmekLen II ekInmemIIerdIr. OrnegIn u
suLirIurin sumImIyeLInden kIm kuku duyur: unukkuIe`de buIundugumuz gnIerde, bIr gn bIzIm
dInI buyrumimizdi. O gn nee IInde geIrmek ve egIenmek IsLIyorduk. Amu Iurp IuIInde
buIundugumuz IIn bunu Imkunsiz gryorduk. Son ure oIuruk, TrkIere bIr eII gnderIp onIurdun
bugn oIsun uLe umumuIuri IIn sz uIdik. Amu IIIe oIup oImuyucugi kukusu IIndeydIk. BununIu
beruber egIencemIze devum ederken, bIze Trk LuruIindun IedIyeIer gnderIIdIgI IuberInI uIip, eIIyI
kubuI eLLIk. BIze udinu 'uyrun` dedIkIerI IecekIerInI gndermIIerdI. TrkIerIn bu IurekeLI benI son
derece duyguIundirmiLi.
NAZK VI YLML$AK . PekI u suLirIuru ne dersInIz: ..kurimizdukI Trk sIperIerInden sIIuIin
ucunu LukiImi beyuz bIr mendII yukuri kuIdiriIuruk suIIundi. Her LuruI sessIzIIge gmImL. Her IkI
LuruIindu uskerIerI sIIuIIurini dogruILmu, dIkkuLIe mendIII LukIp edIyorIurdi. SIperIn IInden IrI yupiIi
bIr er ikLi. Ucunu mendII bugIudigi sIIuIini yere uLLi. kI koIIuri uLi. Sonru kendIne gvenen
LuvirIuriyIu yuvu yuvu yuruIi yzbuimizu dogru yrmeye buIudi. Kuri LuruIIu, evresIyIe, II
kImseyIe IIgIIenmIyor, Ierkes donmu kuImi, cesur Trk uskerInI IuyrunIikIu seyredIyordu.
$ukinIikLun kurLuIun ngIIIz uskerIerI onu nIun uImuyu uIiiyorIurdi. O Ise IIbIr eye uIdirmudun
yzbuinin yuninu geIdI. NuzIk ve yumuuk IurekeLIerIe yuruIinin kiyuIeLInI dzeILLI. Onu yerden
kuIdirdi. OmuzIuyuruk yuvu yuvu bIzIm sIperIere dogru yneIdI. SIperIerImIzIn Iemen nne
yzbuiyi nuzIke yuLirdi. Sonru urkusini dnd. YIne kendInden emIn udimIurIu sIperIerIne dogru
yrd. HepImIz donmuLuk. HuyreLe dmLk. Sonrudun Ier IkI LuruIin sIperIerInden uIkiIur ve
isIikIur ykseIdI.
BIr Lune duIu: Kuruyu uyuk busmuk zereyken punLoIonum kun IIndeydI. HuIsIz ve bILkIndIm. Tum o
esnudu LIegIne sngsn Lukmi bIr Trk uskerInIn bunu dogru IizIu kouruk geIdIgInI grdm.
GIkIe suIIIe ikubIIdIm. KurLuImuLum umu bunu dogru geIen uskerIn sngsnden nusiI
kurLuIucukLim? .Trk uskerI yunimu yukIuLi. Yere dIz kL. CebInden ikurdigi surgi bezIyIe yurumi
surdi. Sonru du sirLindun kupuLunu ikurdi, LILreyen isIuk vcudumu rLL. UzerImIze yugun mermI
yugmurunu rugmen II uIdiri eLmeden koIumu gIrdI. Yuvu yuvu gerIye yrdk. Trk sIperIerIne
yukIuLik. BenI orudu du IyI kuriIudiIur. TrkIer bunu sicuk uy Ikrum eLLIIer..
SPIR YOLA$LIGI . AsIindu, unukkuIe`de LuruIIur, bIrbIrIne 8-1o meLre yukinIikLukI sIperIerde
gnIerce, uyIurcu yun yunu yuumiLir. Bu yukin Lemus, uskerIerIn soyuL bIr dmunIu degII, gerek bIr
InsunIu suvuLikIurinin Iurkinu vurmuIurinu yurdimci oImuLur. NILekIm, kendI sIperInden yunIiIikIu
dmun sIperIne geenI, usuIcu gerI dndrmek, suvuirken bIrbIrIerIne eI suIIumuk, iskuIumuIurdu
isIikIumuk, bIrbIrIerIne yIyecek, sIguru uLmuIur, buyrum, NoeI kuLIumuIuri, IuLboI muIuri yupmuIur,
dmun yuruIiIurini LeduvI eLmek, IIerI bIrIIkLe gmmek bu suvuin oIugun suIneIerIndendIr. Keke
duIu ok unIuLiIsuIur dedIgImIz suIneIerdIr bunIur. OLe yundun suvuLu 1oo bInden IuzIu Insun Im
bunun IkI kuLi Insun yuruIunmi oIdugunu gre, suvuin 'cenLIImenIer suvui` oIdugunu syIemek
zordur. ByIe oImusi du IIn dogusinu uykiridir zuLen.
SISSZ IKLMI . BLn bu InsunIik dii oIuyIuru rugmen, suvu IordIuri uncuk, AgusLos`LukI
AnuIurLuIur yenIIgIsInden sonru ekIImeyI dnmeye buIudiIur, umu IurekeLe gemek IIn Kusim
uyindukI don oIuyindu bIr mIkLur duIu uskerIn ImesI gerekLI. ; AruIik`Lun ILIburen IuzirIikIuri buIuyun
ekIIme IurekuLi 1q-zo $ubuL`Lun q Ocugu kudur srd.
Ancuk, bugn bIIe, uskerI uzmunIur, nusiI oIup du OsmunIi LuruIinin ekIImeyI Iurk eLmedIgInI meruk
ederIer. urk eLmedIkIerInI Imun von Sunders`In uniIurindu ekIImeyI Iurk eLmedIkIerInI uik
yrekIIIIkIe kubuI eLmesInden bIIIrIz. Ancuk EdwIn Pope udIi bIr erIn uniIurindu du u suLirIur okunur:
NoeI gn bIruz egIenmek IIn kuri LuruIu bIr konserve eL LenekesI uLLik. Teneke drL gn sonru
gerI geIdI. Ine ugirIik oIuruk Lu konuImuLu. yI bIr ngIIIzce IIe bIr kugidu unIur yuziImiLi:
'GILLIgInIze zIyoruz, sIzInIe Svey`Le grrz. BeIkI de, OsmunIi LuruIi ekIImeyI Iurk eLmILIr.
BeIkI de bu korkun suvuin verdIgI bikkinIikIu, grseIer bIIe grmezden geImIIerdIr, kIm bIIIr.
NI KAAR '$IHT' VIRL? unukkuIe Suvui IIe IIgIII urpiLmuIurdun bIrI de Trk LuruIinin
verdIgI 'eIIL` suyisiyIu IIgIIIdIr. AskerI LermInoIojIde 'zuyIuL` LerImInIn unIumini bIImemekLen mI yoksu,
gerek 'eIIL` suyisini uz buImuk yznden mI bIIInmez umu, yiIIurdir nIversILe IocuIurindun
cumIurbukunIurinu kudur uzunun genI bIr yeIpuzede, 'zo bIn eIIL` Len sz eLmek udeL oImuLur.
HuIbukI GeneIkurmuy BukunIigi`nin verIIerIne gre, unukkuIe`de ;.z6 eIIL, q;.8;q yuruIi, 11.1;8
kuyip, ;.o8q Iuvu degIImI, zo.zq; IusLuIik sonucu Im, 1q bIn IusLuneye gLrIen oImuk zere
zo;.6q6 'zuyIuL` vurdir. EIbeLLe, GeneIkurmuy`in ehitleri2iz kILubindu knyeIerI verIIen 1o
guyrImsIIm OsmunIi uskerI 'eIIL` suyiImuzIur! AsIindu yukIuik z, yiI sren 'KurLuIu Suvui`
sirusindu q.qoo cIvurindu eIIL ve 1 bIn cIvurindu yuruIi verIIdIgI dnInce 8, uydu kuybedIIen
Insun suyisi korkunLur. Amu bu rukum bIIe mIIIIyeLI evreIerI LuLmIn eLmedIgI IIn durmudun
uburLiIir. LIIuI DevIeLIerI`nIn kuyipIuri konusundu du eIIkIII uikIumuIur oImukIu bIrIIkLe geneI kuni,
onIurin I suyisinin bIzImkInden uz, LopIum kuyipIurinin eIL oIdugu yoIundudir. Bu du buku IIgIn
bIr durumdur, nk Trk LuruIi pozIsyon uisindun ok duIu uvunLujIiydi.
MLSTAIA KIMAL'N ROLL NIY?
Bugn bIrok kII unukkuIe Suvui`ni Imun von Sunders`In degII de MusLuIu KemuI`In yneLLIgInI
suniyor. HuIbukI MusLuIu KemuI, bu cepIedekI onIurcu IkIncII komuLundun bIrIdIr. BIIIndIgI gIbI suvu
ikLigindu SoIyu`du uLue oIun MusLuIu KemuI, suvuu kuLiImuk IIn dIIeke yuzmi umu HurbIye Nuziri
Enver Puu bu uLumuyi gecIkLIrmILIr. MusLuIu KemuI'In uLumusini Enver Puunin sLunbuI diindu
oIdugu bIr zumun HurbIye NezureLI MsLeuri TopuI smuII Hukki Puu ImzuIumiLir.
z NIsun`du kuru IurekuLi buIudigindu LIIuI KuvveLIerI SeddIbuIIr`e ikurLmu yupurken, bIgeden
sorumIu oIun q. Tmen komuLuni HuIII SumI, 1q. Tmen`den bIr Lubur yurdim IsLer. MusLuIu KemuI bu
LuIebe uymuz ve buku bIr pIuni uyguIumuyu koyur. Bu suyede, LmenI 1q Muyis`u kudurkI dnemde
nemII buuriIuru Imzu uLur. EmIrIere kuri geImesI ordu IInde ruIuLsizIik yuruLir, uncuk Imun von
Sunders kendIsIne suIIp ikuruk, mIruIuy (uIbuy) rLbesIyIe duIu sL bIr greve uLur. MusLuIu KemuI, q-
1o AgusLos`Lu Grup KomuLuni siIuLiyIu AnuIurLuIur mduIuusi sirusindu yeLenekIerInI bIr kez duIu
gsLerIr.
ANAIARTALAR KAHRAMANI . MeImeL EmIn (YurdukuI) 1 EyII 1q1`Le yuzdigi "Ordunun
DesLuni" udIi munzum eserInde "Ey bugne uIIL oIun SurpIIsurIurJEy kuIrumun MeImeL uvu
SIperIerIJEy MusLuIu KemuI'IerIn uzIz yerIJEy Loprugi kunIi dugIur, yunik yerIer" dIyerek IIk IureLI verIr
umu rnegIn Erzurum KongresI`ne geIdIgInde Ierkes 'HumIdIye KuIrumuni` #uuI Orbuy`i LunimukLu
umu MusLuIu KemuI`I LunimumukLudir. MusLuIu KemuI'In 'AnuIurLuIur KuIrumuni' oIuruk
udIundiriImusi, usiI yukin dosLu #uen EreI (Unuydin)'in kendIsIyIe cepIede yupLigi mIukuLin
1qo`du 'AnuIurLuIur MIukuLi` udiyIu yuyinIunmusindun sonru oIucukLir. ZuLen o gnIerde, Imun von
Sunders`In yurdimciIuri VeIIp, EsuL ve CevuL puuIur, MusLuIu KemuI`In 1q. TmenIne bugIi ;. AIuy
komuLuni Yurbuy HseyIn AvnI Bey IIe z;. AIuy komuLuni Yurbuy $eIIk Bey gIbI dIger kuIrumunIur
okLun unuLuImuLur. Bugn unukkuIe eIILIIgInde, subuyIurin bIIe IsmI yuziIi degIIdIr.
YIne bIIInen IIkuyedIr. Enver Puu cepIeyI zIyureL eLLIgInde AnuIurLuIur Grubu`nu ugrumumi, MusLuIu
KemuI de kizip IsLIIusini vermILIr. Ancuk Imun von Sunders, IsLIIuyi kubuI eLmedIgI gIbI, Enver
Puu`dun bIr yuzi IIe MusLuIu KemuI`In gnIn uImusini IsLemILIr. Bu IIgInLIr, nk MusLuIu KemuI
bIr sre nce Enver Puu`yu bIr mekLup yuzuruk 'ordunun AImunIuru LesIIm edIImesInIn
sukincuIurindun` sz eLmI, Imun von Sunders`e IuzIu gvenIImemesInI IsLemILIr. AnIuiIun
Sunders`In MusLuIu KemuI`In kendIsI IukkindukI dnceIerInden IuberI yokLur, yu du IyI bIr usker
oIuruk oIuyi kIIseIIeLIrmemILIr. Ancuk MusLuIu KemuI bIr sre sonru rupor uIuruk cepIeden
uyriImiLir.
SONSZ . DuIu unIuLucuk ok ey vur eIbeLLe umu subirIuri zorIumuyuIim. Sonu oIuruk 8, uy nce
byk bIr kIbIrIe unukkuIe nIerInde boy gsLeren LIIuI donunmusinin skIm pkIm, IukuL cIddI
bIr zuyIuL vermeden bIgeden uyriImusi, ngIIIz LurII yuziminu 'zuIer` oIuruk gemILIr. Amu Ierkes
unukkuIe SuvuIuri`nin gerek guIIbInIn OsmunIi LuruIi oIdugunu bIIIr. GerI ok degII, yiI sonru uyni
donunmu, Lek bIr engeIIe kuriIumudun sLunbuI nIerIne kudur gIdecek ve LurII suInesInden
pskrLIen OsmunIi mpuruLorIugu oIucukLir umu ne gum? EIImIzde Ier mIIII buIrunimizdu Lepe Lepe
kuIIunucugimiz unIi bIr 'unukkuIe ZuIerI`mIz vurdir urLik.
zet Kuynuku: #oberL J. Kerner, #ussIu, TIe SLruILs und ConsLunLInopIe, 1q1q-1,The 1o:rncl oj
Modern istor, VoI. I. No. (SepLember, 1qzq), s. qoo-q1. UIrIcI Trumpner, Germuny und LIe
OLLomun EmpIre (1q1q-1q18), 1q68; s2cnli 2pcrctorl::'n:n Son: te uul Guler, Yuy.Huz.
MurIon KenL, TurII VukIi YurL YuyinIuri, 1qqq; NIgeI SLeeI ve PeLer HurL, Gelibol:, Yenilinin Destcni,
SubuI KILupIuri, 1qq6; unukkuIe 1q1, Topl:2scl Tcrih, S. 111 (MurL zoo), s. ;z-qq; Gngr
$enkuI, BIr Buku Aidun 'Goeben` ve 'BresIuu`, Res2i Tcrih Tcrti2clcri-, Ozgr UnIversILe
YuyinIuri, zoo;, s. zq;-zq.NecuLI nceogIu, Siper Melt:plcri, #emzI KILubevI, sLunbuI,
zooq;@cncllcle :p:, Kcnlisirt Gunluu, Yuy.Huz.MuruL uIcu, KupLun YuyinciIik, zooz; Imun von
Sunders, Turlie'de Yil, KesIL YuyinIuri, zoo6.
IK 1) SAVA$IN STANBLL'A YANSIMALARI
11 Temmuz 1q1 Puzur gn, suvu bIgesIne Enver Puu'nin emrIyIe bIr IeyeL yoIIunmiLi. HeyeLLe
Omer SeyIeLLIn, bruIIm AIueLLIn (Gvsu), AImeL AguogIu, AII CunIp (YnLem), CeIuI SuIIr (Erozun),
bruIIm (uIIi), HumduIIuI SupII (Tunriver), MeImeL EmIn (YurdukuI), NuzmI ZIyu (Grun), OrIun
SeyII (OrIon), YusuI #izu (OrLu) gIbI sunuL udumIuri vurdi. Meruk edenIere syIeyeIIm, MeImeL AkII
(Ersoy) grevII oIuruk BerIIn`deydI. HeyeLLekIIerden, 1o gn sren gezIden sonru suvuu duIr
IzIenImIerInI IIkuye ve IIr gIbI IormIurdu geIecek nesIIIere unIuLmuIuri IsLenmILI. Bugn
okudukIurimizin ogu ILe bu 'mIsyon`Iu yuziImi oIunIur.Yukup KudrI`ye gre, unukkuIe`ye gnderIIen
IeyeL TrkIerden oIuuyordu ve AImeL HuIm ve SIeymun NuzII usIen Trk oImudikIuri IIn duveL
edIImemIIerdI. HuIbukI HuIm, unukkuIe`de zubIL oIuruk suvumiLi. SIeymun NuzII bu yzden
Enver Puu`yu uLe pskrmL umu AImeL HuIm IkesInI IIne uLmi umu bu IILe sLundurdi II
uIIeLmemILI.
$$L ATLYIS . Enver Puu $III'de suvu resImIerI yupLiriImuk zere bIr uLIye de kurdurmuLu.
$III ALIyesI`nde SumI YeLIk ve MeImeL AII ugu gIbI bIIIIII suvuu kuLiIun ressumIur eser vermILIr.
MeImeL AII ugu'nin q; udeL kurukuIem ve suIuboyu LubIoIurini unukkuIe DenIz MzesI`ndedIr. Bu
IzImIer unukkuIe'nIn o zumun kI durumunu gsLeren beIgeseIIer nILeIIgIndedIrIer. unukkuIe`yI
IumusI ekIIde eIe uIun SumI YeLIk'In uIimuIuri Ise eILII yerIerde duginik oIuruk durur. $III
ALIyesI`nde reLIIen eserIer, 1q18'de GuIuLusuruyIiIur Yurdu`ndu IuIku uiImi, duIu sonru sergIIenmek
zere VIyunu ve BerIIn'e gnderIImILIr.
TLRK YLRL . Bugn unukkuIe SuvuIuri IIe IIgIII IeyecunIi yuyinIuri grnce Insunin ukIinu IsLer
IsLemez ucubu suvu sirusindu oIuy nusiI uIgiIuniyordu sorusu geIIyor. c2cn guzeLesInIn LurII yuzuri
MusLuIu Armugun`dun grendIgImIze gre, LLIIuLiIurin resmI yuyin orguni suyiIun Turl
Y:rd:dergIsInIn 18 MurL 1q1 LurIIII ;q. suyisindu unukkuIe muIurebeIerInden sudece q suLirIu
buIsedIImILI. 1 NIsun LurIIII 8o. suyidu 'unukkuIe gIIeIenIrken` buIikIi Imzusiz bIr kisu IIrIe
IuberIer sLunundukI yurim suyIudun buku yuzi yokLu. 1 NIsun LurIIII 81. suyidu konudun Lek suLirIu
bIIe buIsedIImIyordu. 6 Muyis LurIIII 8z. suyidu IuberIer bImnde IkI purugruIu sikiLiriImiLi. z
Muyis LurIIII 8. suyidu yurim sLunu unukkuIe Icum ve mduIuusi buIikIi bIr IuberIe
yeLInIImILI. HuzIrun LurIIII 8q. suyidu uIr MeImed EmIn`In unukkuIe guzIIerI udIi 1qq beyILIIk
uzun bIr IIrInden buku unukkuIe konusundu yuzi yokLu. HuberIer bIm Ise unukkuIe`den
munLuzumun yurim sLunIuk IuberIerIne devum edIyordu. Dogrudun unukkuIe suvunmusi zerIne
ikun IIk ImzuIi IIr IIn dergInIn zq Temmuz LurIIII 88. suyisini bekIemek gerekecekLI.
$IHZAILIRN ZYARIT . 1q1 yiIi uruIik uyinin son gnIerInde . AbdIIumId`In ogIu
AbdrruIIm, V. Murud`in Lorunu Osmun uud ve . AbdImecId`In Lorunu AbdIIuIIm eIendIIer
unukkuIe CepIesI`nI zIyureL edIp, uskerIerImIze moruI verIp, suvuin gIdIuLinu duIr IzIenImIerde
buIunduIur. Bu zIyureLIn IoLogruIIuri dnemIn Hurp Mecmuusindu du yuyinIunmiLi. SuILun MeImed
#eud unukkuIe Suvui ve sonrusindukI IIssIyuLini du yIne crp Mec2:csi`nin bIr ekInde yuyinIunun
guzeIInde unIuLmiLi.
YIN MICMLA . LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nIn IdeoIogIurindun ZIyu GkuIp`In suIIbI,
LLIIuLiIurdun Kk TuIuL`in mdr oIdugu YenI Mecmuu, muILemeIen 1q1; yiIi sonu veyu 1q18
buindu bIr 'unukkuIe OzeI Suyisi` (unukkuIe evkuIede-I NsIu) ikurmuk zere uIimuIuru
buIumi, bu umuIu edebIyuL ve kILr udumIurindun yuzi IsLemILIr. Kk TuIuL`in nsz, SuILun
#eud`in guzeII ve YuIyu KemuI`In bunu yuzdigi LuImIs diindu 6q puru IIr, LurII, uni, yk, dz yuzi
ve mIukuLLun oIuun suyisin IungI uy yuyinIundiginu duIr bIr Ibure yokLur. Ancuk LurIII EroI KrogIu,
dergIdekI bIr IIrIn 11 NIsun 1q18 LurIIInI Luimusindun IurekeLIe, dergInIn en erken NIsun uyinin son
gnIerInde ikLigini LuImIn eLmekLedIr. unukkuIe Suvui gIbI mIIm bIr oIuyin unmuk IIn yoIu ikun
IeyecunIi ekIbIn, IedeIIenenden epey ge sonucu uIumusinin eILII nedenIerI vurdir. BunIurdun bIrI
Kk TuIuL`in nszde dedIgI gIbI 'IyI kugiL ve mreLLIp buImuk`Lir. Ancuk yIne uyni yuzidu
sLunbuI`dukI dnrIerIn buziIurinin 'IILImuI kI IuzIu meguI oIdukIuri IIn` cevup bIIe vermedIgInI,
bu yzden 'kILubin o kudur zengIn ikmudigini` grenIyoruz. (EroI KrogIu, YenI Mecmuu unukkuIe
zeI suyisi, Topl:2scl Tcrih, S. 111, MurL zoo, s.qq-qq)
(Burudu bIr noL ekIemek IsLIyorum: MusLuIu KemuI`I 1qo`du yuyimIunun AnuIurLuIur MIukuLi IIe
'AnuIurLuIur KuIrumuni` yupLigi syIenen #uen EreI Unuydin, Husun AII YceI`e yuzdigi bIr
mekLupLu, Enver Puu`nin unukkuIe HeyeLI yesI oIuruk gILLIgI AnuIurLuIur`du yupLigi mIukuLi IIk
kez Yeni Mec2:c`nin bu suyisindu yuyinIundigini uncuk Enver Puu`nin sunsr yznden dergInIn
LopIuLiIdigini, dergInIn duIu sonru Imun von Sunders`In guyreLIerIyIe yenIden busiIdigini syIer.
Ancuk EroI KrogIu`nun yuzisindu bunu duIr bIr Ibure yok.)
IK ) ANAKKALI TLRKLSL KMI AT?
@cncllcle iinde t:rd:lcr beni
l2eden 2ezcrc lod:lcr beni
j, enlii2 etch
@cncllcle iinde cncli cri
Anc ben idior:2 du2cnc lcri
j, enlii2 etch.
Bu dokunukIi Lrky bIImeyenImIz yokLur. PekI Lrknn IIkuyesInI bIIIyor muyuz? unukkuIe
Trks IIe IIgIII Lez vur. Ege UnIversILesI`nden Onur Akdogu`yu gre Lrk 'NIIuvenL ongu` udIi
oIugunsL gzeI eserIn de besLecIsI oIun KemunI Kevser Hunim`u (188;-1q6) uIL. UnI
mzIkoIogIurimizdun ELem #uII Ungr`e gre, EypI DesLunci MusLuIu $kr EIendI`ye uIL. Buku
kuynukIuru gre Ise, unukkuIe Trks, unonIm bIr eser.UsLeIIk orIjInuIInde bIr uk Lrks oIup
zumunIu kuIrumunIik Lrks IuIIne dnm. Bu LezIn suIIpIerI, IddIuIurinu duyunuk oIuruk, zmIr,
Konyu, Kerkk, KusLumonu ve Tunu zerIndekI AdukuIe`den derIenmI 'unukkuIe IInde uynuIi uri`
szIerIyIe buIuyun LrkIerI gsLerIyorIur.
NILekIm zooq yiIindu, unukkuIe`dekI 18 MurL SLudyumu LrIbnIerInde yIe bIr punkurL uiImiLi:
unukkuIe IInde vurduIur benI. KusLumonu Trks. KusLumonuIuIur. PunkurLi okuyunIur beIkI
uirmiIurdi umu KusLumonu bugIunLisini IIk kurun, MuurII VekIIIIgI DevIeL KonservuLuuri ArIvI`nIn
1qq8 derIemesInI yupun byk IuIkbIIImcI MuzuIIer Suriszen`dI. Suriszen, Lrky 1qz yiIindu
YurLLun SesIer udIi kILubindu kismen IurkIi szIer ve noLuyIu yuyimIumi, 1q;`Le kk bIr degIIkIIkIe
T#T reperLuurinu kuydeLmILI. Bu kuynukIurdu, 'Trky derIeyen: MuzuIIer Suriszen`, 'Kuynuk kII:
Isun OzunogIu`, 'YresI:KusLumonu` oIuruk geIyor. KuyiL LurIII beIIrLIImemI bu bIIgI duIu sonru pek
ok kILubu gIrmI. DoIuyisiyIu unukkuIe`de punkurL uun KusLumonuIuIur Iuksiz suyiImuzIur.
Ancuk, KusLumonuIuIurin bIImedIgI u: MuzuIIer Suriszen`In kuynuk kIIsI Isun OzunogIu`nun
1q8z`de MusIkI Mecmuusi`ndu unIuLLiginu gre, Suriszen, unukkuIe ZuIerI`nIn o. yiIdnm
doIuyisiyIu ok urudigi IuIde kuynugini buIumudigi unukkuIe Trks IIn OzunogIu`nu LeIeIon eLmI;
O du Lrky KusLumonu`nun VerencIk Ky`nden #veyde Kudin`dun derIeyIp noLuyu uImi ve
Suriszen`e posLuIumi. Suriszen OzunogIu`ndun Lrky yukuni buImusini IsLemI umu buIumuyincu,
IuzIu isrur eLmemI ve eserI kILubinu KusLumonu Lrks oIuruk geIrIvermI. Ne de oIsu ucIIen bIr
unukkuIe gzeIIemesIne IILIyu vurmi.
JNTLRK TLRKLSL ML? . Kevser Hunim yu du DesLunci $kr EIendI`den de IuberI oImudigi
unIuiIun MuzuIIer Suriszen`In, 1q1;-1q18 yiIIurindu TrkIye`yI gezen WIIII HeIIenIng udIi AImun
derIemecIden de IuberInIn oImumusi IukIkuLen IIgIn. Tum drL degIIk unukkuIe Trks derIeyen
HeIIenIng, derIeme yerIerInI beIIrLmemekIe bIrIIkLe, eserInde kuynuk kIIIerInI yIe verIyor: 1.
EskIeIIrII AImeL ogIu CemuIeddIn, AnudoIu |DevIeL?| DemIryoIIuri`indu usLubui. zo yuIurindu, ok
nkLeII bIr deIIkunIi; bubusi erkez. z. MemIekeLInI bIImedIgIn MeImeL udindu bIrI. . Konyu
VIIuyeLI`nden BeyeIIrII YusuI ogIu MeImed. IILI oIun bu kIInIn, unukkuIe suvuinu kuLiIdigi
beIIrLIImekLedIr. q. ErzurumIu MusLuIu Onbui.
HeIIenIng`e gre bu kIIIerden EskIeIIrII oIuni, Lrky Iem syIeyerek Iem de dIkLe eLLIrerek
yurdimci oImu, dIgerIerI Ise meLnI yuziIi oIuruk vermIIer. unukkuIe Lrksn geneLIk oIuruk 18;;-
18;8 OsmunIi #us Suvui`nin purusi oIun PIevne ve SIvusLopoI LrkIerIyIe IIIkIIendIren HeIIenIng bu
kuynuk kIIIerden LopIudigi szIerI bIr uruyu geLIrmI ve zz beyIL oIuLurmu. Ik yedI beyLI Iem uLIn
IurIII Trke, Iem de AImuncu evIrIsIyIe; sekIzIncI beyILLen ILIburen de OsmunIicu IurIIerIe, 1qz`Le
busLirmi. HeIIenIng`In yuzisinin dIpnoLundu, Hudunk IsImII bIr uruLirmucinin 1q1q`du, 'MSOSA 8`
kisuILmusiyIu verIIen bIr dergInIn 68. suyIusindu yuyimIudigi JungLrkIscIe SoIduLen-und VoIksIIeder
(JnLrk usker ve IuIk LrkIerI) buIikIi mukuIesInde, unukkuIe Trks`ne yer verdIgI beIIrLIIIyor.
Hudunk sz konusu Lrky Murmuru DenIzI`nIn gney kiyisindu derIedIgInI beIIrLmI.
Trknn unonImIIgIne ve unukkuIe SuvuIuri IIe IIgIsI oImudiginu duIr bIr buku kuniL, @cncllcle
Arctir2clcri Turl Yillii`nin 1. suyisindu yuyinIunun zq EyII 1q1q LurIIII bIr mekLup. EmruIIuI udIi
bIrI unnesIne yIe yuziyor: BIrku gnden berI unukkuIe sokukIurindun uskerIer geIyor, 'unukkuIe
IInde AynuIiuri, unu ben gIdIyorum dmunu kuri` urkisini syIyorIur. AL sLnde zubILIer, Lop
urubuIuri, mekkure ve deve kervunIuri sokugimizi doIdurdu. Hurp oIucukmi, ngIIIz ve runsiz Iurp
IIIoIuri boguzin diindu doIuiyormu. BuruIuri bomburdimun edecekIermI..

TA#H DETE# oq.o.zoo8

Aye Hr
$ImdI ben TrkIye gzeIIIk kiruIIusi miyim?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TrbunJburLs LurLimuIuri sirusindu yenIden gzden geIrmek IILIyuci duydugumuz Trk

modernIemesInIn LemeI IedeII 'muusir medenIyeL sevIyesIne uIumuk` oIuruk LunimIunmiLi. Ancuk,
BuLi medenIyeLInIn LemeII dokunuImuz IukIuru suIIp bIreyJInsun Iken, KemuIIsLIer onun yerIne 'mIIII
kILre duyuIi Trk uIIesI`nI koyduIur. Once kudinIur 'cInsIyeLsIzIeLIrIIdI`, urdindun 'vuLunu IuyirIi yenI
nesIIIer yeLILIrmeIerI IIn` bIyoIojIk IonksIyonIuri ne ikuriIdi. KudinIurdun bekIenen, geIenekseI
roIIerInI BuLiIi Lurzdu Icru eLmeIerIydI. Bu kImIIk poIILIkuIurinin LemeIInI 'numus` ve 'IIIeL` kuvrumIuri
oIuLuruyordu.
MLL GRIV . Bu poIILIkuIurIu uyumIu oIuruk, CumIurIyeL erkekIerI kudinIuru sIyusI IukIurini
vermekLe uyuk srdIer, IuLLu dernek kurmuIurinu bIIe IzIn vermedIIer. Bu LuvirIurini, Ienz
uumudikIuri 'DoguIu` zIInIyeLIerIyIe uikIumuk mmknd umu, ok degII duIu 1o yiI nce uruI ve
pee IIe gezdIrdIkIerI kudinIuri, uik buIuri, koIsuz eIbIseIerI, IuLLu muyoIuri IIe gzeIIIk yurimuIurinu
kuLiImuyu zorIumuIurini unIumuk IukIkuLen zordu. Bu IuILuyi, 8 MurL ruIunu uygun oIuruk, bugimsiz
bIrey oImuIurinu IzIn verIImeyen, uncuk bedenIerInI 'mIIII grev` oIuruk seIerber eLmeIerI IsLenen
'CumIurIyeL gzeIIerI`ne uyirdik.
lk Trkiye gzeli bir Irmeni idi
TrkIye`nIn IIk gzeIIIk yurimusi, 1qz veyu 1qz6`du pek IIm $IrkeLI LuruIindun dzenIenmILI.
MeIek SInemusi`ndu yupiIun yurimuyi, sInemunin yer gsLerIcI kizIurindun ErmenI usiIIi MuLmuzeI
AruksI eLInyun kuzunmiLi. Amu busin, orgunIzusyon bozukIukIurini buIune ederek, yurimuyi
geersIz suymiLi.
GenI kuLiIimIi IIk 'yuri resmI` gzeIIIk yurimusi IIn ok bekIemek gerekmedI. Yurimu IIkrInIn
MusLuIu KemuI`den ikLigi syIenIyordu. GuzeLeIerde ABD`de dzenIenecek yurimudun sz edIIIrken
'medenIyeLIn beIgI ABD ve Avrupu`du.`, 'YununIsLun bIIe.`, 'BuIkun devIeLIerI bIIe..` gIbI IIudeIer
kuIIuniIiyor, yunI yurimuyu kuLiImuk bIr 'mIIII grev` ve 'medenIIemenIn IureLI` oIuruk sunuIuyordu.
$ubuL 1qzq`du, :2h:riet guzeLesI yurimuIuri dzenIeme IInI IevesIe sLIendI. Buyuzur Yunus
NudI BIzIm kudinIurimiz bu msubukuyu nIIn ILIruk eLmesInIer, bIzIm ne kusurumuz vur? HuIbukI
Trk kudini, dnyunin en gzeI kudinIurindun suyiImiLir. HuLLu Avrupu`du $urk gzeII dIye dIIIere
desLun oImukLudir. Avrupu`du ImuI edIIen bIrok kremIerIn, IosyonIurin ve LuvuIeLe uIL IIuIurin zerIne
rekIum IIn '$urkin gzeIIIk LiIsimi` cmIeIerInI duImu grmekLeyIz. O IuIde Trk kudini nIIn AmerIku
ve Avrupu`du kendI mIIIeLInIn gzeIIIgInI gsLermesIn? dIye IIn IeIseIesInI IIun ederken gzeIIerIn
muyo IIe jrI nne ikmuIurinin 'guyrI uIIuk` oIdugu yoIundukI eIeLIrIIere cevup vermeyI de IImuI
eLmemILI.
KA$, GZ, GIRS SZ! . MIzuI dergIsI Kcrcoz Ise, q $ubuL 1qzq LurIIII suyisindu II yIe uIuyu
uIiyordu: ":2h:riet reIIkImIz Dnyu GzeIIIk Msubukusinu Trk kudinIurinin gIrmesInI IsLIyor.
OyIe yu Ier mIIIeLLe gzeI vur du bIzde yok mu? Yok ne demek! OyIeIerI vur kI bIr gIIe bIn gnI
IeLIederIer, yIeIerI vur kI bIr bukiIu bIn cun yukurIur. DuIu neIer, ne IeLLunIur, ne dIIberIer, ne
dIIbuzIur vur, vur umu bunIur bIze, bIzIm gnImze gredIr. OIye uymuz, meLroyu, sunLIme
geImezIer. MuIum u, bIzIm bedenIerImIz uIuIrungu degII uIuLurkudir, sporsuz, geIII gzeI
bydgmz IIn IepImIz bIruz gbekIIyIz, vcudun II gzeIIIgIne o kudur eIemmIyeL vermeyIz,
bIzde gzeIIIk unIurdir: Ku, gz, gerIsI sz. Msubuku IeyeLI evveIu Ip bILIkLen sonru Iesubu
uygun oIunIuri msubukuyu sokucukIur. HuydI eIendIm, IuydI, onIurin urininu gre bIzde kumu
yokLur. "
BAR KAINI HAR . Ancuk, IuIk Iuvuyu sokuImuLu bIIe. z $ubuL 1qzq`du yupiIun duyurudu
kuLiImu urLIuri yIe siruIunmiLi: 1) Msubukuyu 16 IIu z yu urusindukI Ier numusIu Trk kizi
ILIruk edebIIIr. rk, dIn ve mezIep Iurki urunmuz. z) Bur kudinIuri msubukuyu kuLiIumuz. 'Bur kudini
oImuk` o gnn uIIuk unIuyiinin sinirIurini LurII edIyordu, 'irk Iurki urunmuz` dendIgI IuIde guzeLeIer
'yurimu suyesInde Trk irkinin ne kudur gzeI oIdugunun dnyuyu gsLerIIecegI` IuberIerInden
geIImIyordu.
:2h:riet guzeLesI Iemen Ier gn IIk suyIusinin bIr kesInI gzeIIIk yurimusinu uyirdi. 'yI bIr
vuLun unusi oImuk kubIIIyeLI ve usuIeLInI IuIz kizIur` uruniyordu umu, IIk urL yz gzeIIIgI IdI.
KizIurdun, 1qx1z cm boyuLIurindu kurLposLuI ekIIndekI IoLogruIIurini guzeLeye gndermeIerI
IsLenmILI. GuzeLe Ier gn IoLogruIIuri yuyinIunucuk, guzeLe okuyucuIurin seLIgI 1 gzeI IInuIe
kuIucukLi. Oy verecek okuyucuIur urusindun kuruyIu seIIecek okuyucuIuru IIu o IIru urusindu
degIen puru dIIerI IIe uyIik CumIurIyeL guzeLesI uboneIIgI IedIye edIIecekLI. InuIe ikun bu
gzeIIerI bIr Iukem IeyeLI yurimuyu LubI LuLucukLi. Ik IoLogruI ; MurL`Lu yuyinIundi. 1z gzeIIn
IoLogruIIurinin yuyinIunii z1 HuzIrun 1qzq LurIIInde LumumIundigindu Ikede Ieyecun IedeIIenen
sevIyeye uIumiLi.
1 AgusLos'Lu uikIunun sonuIuru gre, IuIk 1.1z1 oyIu MuuIIu Suzun`i bIrIncI semILI. GuzeLe qoo'n
zerInde oy uIun q8 yurimucinin byk jrI nne ikmusinu kurur verdI. DuIu nce yurimu gn
IIun edIIen o AgusLos`un 'ZuIer ve Tuyyure Buyrumi` oIdugunu yenI Iurk eden yneLIcIIer, yurimuyi z
EyII`e uIdiIur. Yurimudun bIr gn nce, IInuIe kuIunIur urusindu guyrImsIImIerIn okIugu
konusundukI IkuyeLIerIn IukIi oIup oImudiginin unIuiImusi IIn yurimuciIurdun nIus kugiLIuri
IsLendI. GerekLen de IInuIIsLIn yurisi guyrImsIImdI umu IepsI de Trk vuLunduiydi.
NLMARA GLLI BINZYOR . Hukem HeyeLI, AbdIIuk HumIL ve eI syen Hunim, Cenup
$uIubeLLIn, HseyIn #uImI Grpinur, Numik smuII, PeyumI SuIu, NuzmI ZIyu, MesuL CemII, HseyIn
CuIIL YuIin, MuIIddIn Suduk, HuIIL ZIyu UukIigII, bruIIm uIIi, VusII #izu, BedIu MuvuIIIL, VuIu
NureLLIn gIbI nI IsImIerden oIuuyordu. GuzeLeIere yunsidiginu gre, gzeIIerI gren IukemIerIn
neIesI kesIImILI. HseyIn #uImI 'HepsI bIrer bIrer uIinirsu IepsI gzeI, IukuL boIIuk IInde semek
mkI oIuyor`, HuIIL ZIyu 'BuyiIdim`, AImeL Isun '#yu gryorum suniyorum`, AbdIIuk HumIL
'CenneLe gIrdIm suniyorum`, KonLes Sorunzo 'CenneLLen ikLim suniyorum`, HseyIn CuIIL 'Huyrunim`,
$kIe NIIuI 'GuyeL g, cevup veremeyecegIm kudur`, smuII MLuk 'HepsInIn mLukiyim` Yunus
NudI 'Ben bu IIn muvuIIukIyeLInden ok memnunum`, #ezun EmIn Hunim 'z numuru gIe benzIyor`
demILI.
isiILi guzeLesIne gre, buzi yurimuciIur jrI nne ikmuk IsLememIIer, nk bu uumuyi 'IuzIusiyIu
modern` buImuIurdi. BIrIncIIIgI HIcrun Hunim kuzunmi, umu kisu sre nce nIunIunmi veyu
evIenmI oIdugu orLuyu ikincu, yerIn okuyucuIurin du IuvorIsI oIun erIIu TevIIk`e birukmiLi. SemIne
Hunim IkIncI, MuLmuzeI AruksI eLInyun Ise nc oImuLu. BuIikIune Nuziri MeImeL TevIIk Bey`In
Lorunu oIun erIIu TevIIk suri IIe kumruI urusindu duIguIunun Ince bukIeII suIuri, eIu gzIerI, uzun
kIrpIkIerI, dz ve munLuzum burnu, LubII kirmiziIikLukI dudukIuriyIu gIerek Ay Inunumuyucugim
geIIyor, dogru syIeyInIz, ImdI ben Trk gzeII, TrkIye gzeIIIk KiruIIusi miyim? demILI. Ancuk,
dnyu gzeIIIk yurimusinu buvurudu ge kuIindigi IIn bLn bu ubuIur bou gILLI.
TLRK IRKI BIYAZIR! . 1qo yurimusinin duyuruIuri zq EkIm 1qzq`du yupiImuyu buIudi. YIne
'medenI bIr suIudu memIekeLIn ereI ve IuysIyeLIne IIzmeL eLmek zere` PurIs`e ve ABD`ye
gnderIImek zere kudin uduyIur uruniyordu. 'GzeIIer mIIII vuzIIenIzI yupiniz` sIoguniyIu buIuLiIun
yurimuyu duIr bIr Iuberde yurimunin 'Iuydusi` yIe unIuLiIiyordu: erIIu TevIIk Hunim`in
resImIerInIn AmerIku guzeLeIerInde InLIuri (yuyini) bIzIm IeIImIzde ne mIIm bIr propugundu oIdu.
TrkIerI zencI, suri veyu kirmizi irkLun zunneden sr sr AmerIkuIiIur kendIIerI kudur beyuz ve gzeI
oIdugumuzu erIIu Hunim`in resImIerInden unIudiIur. MemIekeLImIz ve mIIIeLImIz numinu eIe geen
byIe musruIsiz bIr propugundu IirsuLini kuirmumuk, ondun uzumI derece IsLIIude eLmek
zurureLIndeyIz. Bu IirsuLLun IsLIIude mIIII bIr vuzIIedIr. AzumI IsLIIude Ise uncuk msubukuIuru gzeI,
ok gzeI kiz gndermekIe oIur.
'MAYASI HALS' BR KIZ . 1o Ocuk 1qo`Lu yupiIun yurimudu MbecceI Numik Hunim yenI
'TrkIye GzeIIIk KiruIIusi` seIIdI. Ik yurimunin bIrIncIsI erIIu TevIIk bu seIer IkIncI oImuLu.
YurimuciIurin eIIerInden LuLup jrInIn nne kudur gLrp orudu yurimuciIurin eLekIerInI dIzIerIne
kudur kuIdirmusinu yurdim eLme grevInI sLIenmI oIun muIuIuzukur yuzur PeyumI SuIu, businin
gzeIIIgIne kusur buIdugu MbecceI Hunim`i yIe vyordu: MbecceI Hunim irkimizin byk
secIyesInI Luiyor. Muyusi IuIIs bIr LesuIpIe yuguruImu. IrIk uIrIerIn gen kiz dIye LuIuyyI eLLIkIerI,
IukuL usrin uIIukI buIunikIigi IInde eInI uz buIdukIuri musum, gz uiImumi LIpIk uIIe kizi. Zekusi,
LerbIyesI, vcudu Idmun grm, IIsun bIIIyor.
Amu yIne byk bIr IuyuI kirikIigi yuundi. PurIs`e gIderken SIrkecI'den EdIrne'ye kudur Ier
IsLusyonundu IuIkin sevgI gsLerIIerIyIe kuriIunun MbecceI Hunim dereceye bIIe gIremezken, 'mIIII
dmun` YununIsLun gzeII kruIIe seIIIverdI. ABD`nIn GuIvesLon eIrIne gnderIIen erIIu TevIIk de
buuriIi oIumuyincu, Ikede byk bIr IuyuI kirikIigi yuundi. GuzeLeIer suu kkenIerInI eskI Yunun
uygurIigindu gre BuLiIi jrI yeIerIne` uLip 'yenIIen peIIIvun gree doymuz` mIsuII Lekrur koIIur
sivudiIur.
LK POP-STAR YARI$MASI . CumIurIyeL guzeLesI 'mIIII grev` Lunimi IIe yeLInmeyerek II sugIumu
bugIudi: "Bugn meIuI bIr kiz Iken, yurin meIur bIr uIsIyeL oImuk IirsuLi kurinizdu duruyor." Amu
z8 Temmuz 1qo LurIIII IIun bIr IIyuskoyu IureL edIyordu: "GzeIIIk msubukusinu ILIruk IIn geIen
resImIer, kuII mIkLurdu oImudigindun resIm gnderme mddeLInI EkIm sonunu uzuLLik. GzeIIer;
BeyogIu`ndu oLo Sreyyu ve oLo emInu`yu gIderek bIzIm Iesubimizu resImIerInIzI ekLIrInIz."
Byk guyreLIer sonundu yeLerII uduy buIunuruk yupiIun 1q1 yurimusindu 'muuIIIm` NuIde SuIIeL
Hunim bIrIncI, GzeI SunuLIur MekLebI grencIsI SunIIu Hunim IkIncI oIdu umu bu durum
kumuoyundu byk ruIuLsizIik yuruLLi. nk 'muuIIIm` ve 'grencI` CumIurIyeL`In roI modeIIerIydI.
NuIde Hunim`in greLmenIIkLen uLiIucugi syIenLIIerI kuIukLun kuIugu yuyiIirken, rejImIn
IdeoIogIurindun uIII #iIki, z6 Ocuk 1q1 LurIIII Milliet`Le yIe dIyordu: GzeIIIk LemIz ve usII bIr
eydIr. ukuL muuIIImIIkIe bu msubukuIur urusindu bIr LezuL oIdugunu du umumuk Iuzim geIIr. Eger
MuurII VekIIIIgI denIz esbubi IIe doIuLiriImi, uyuk bIIegI, kuIusi IIm ve LuIebeIerI LuruIindun
guzeLeIerde ipIuk resmI grIm bIr Iocu Iunimi siniI IInde bIruz gurIp buIursu eskI kuIuIik
gsLermI oImuyucukLir. AnIuiIun modernIemenIn doguI sinirIurinu vuriImiLi!
CLMHLRYIT GLZIL . Bu oIuyIur, kuLiIimciIurin cesureLInI kirmi oImuIiydi kI, 1qz yurimusinu
pek IIgI oImudi. Sudece 1o buvuru oIdugu IIn yurimu IpLuI edIIdI uncuk uIusIur urusi yurimuyi
dzenIeyen komILenIn isruri zerIne Lekrur dzenIendI. 1 HuzIrun 1qz LurIIII :2h:riet guzeLesInIn
buIigi 'Dnyu TrkIye gzeIInI bekIIyor` ekIIndeydI. GuzeLe bu LurIILen z Temmuz`u kudur, 16-z yu
urusi evIenmemI, numusIu kizIuri yurimuyu duveL eden IuberIer yuyimIudi, yeLmedI. 'KruIIe
seIIecek gzeIe Lum oo Trk Irusi mkuIuL verIIecekLIr` dedI, oImudi. 'HuII ve buIo kiyuIeLIyIe
yupiIucuk semeIerde kuzunumuyunIurin IzzeL-I neIIsIerInIn rencIde edIImemesI IIn IsImIerI IIun
edIImeyecekLIr` gvencesI verIIdI, nIIuyeL 8 gen kiz buvurmuyu Iknu edIIebIIdI. SonuLu, Hizir Yungin
Sndrme AIeLIerI mmessIII HuIIs Bey`In 1; yuindukI kizi KerImun HuIIs, yenI 'TrkIye GzeIIIk
KiruIIusi` seIIdI. Kuru kuIi, kuru gzI, purIuk uzun ve sIyuI suIi ve bembeyuz LenII, IukIkuLen ok
gzeI bIr kizdi KerImun. Bubusi kizini bIzzuL gLrp kuydeLLIrmILI yurimuyu. Amu gemI yiIIurdu
yurimuIuri 'mIIII grev` oIuruk LunimIuyun busin bu seIer pek uIuyciydi. OnIuru gre KerImun HuIIs
'TrkIye gzeII degII, oIsu oIsu :2h:riet guzeLesInIn gzeII` suyiIirdi!
MSS TLRKIY! . YIne de, bubu-kiz BeIIku`nin Spu kenLInde yupiIucuk yurimuyu kuLiImuk zere
SImpIon EkspresI`ne bInerken IoLo muIubIrIerI HuIIs Bey`In yzndekI gururu ve gzeI KerImun`in
Ieyecunini LespIL eLmek IIn yuri IuIIndedIrIer. KerImun HuIIs duIu sonru yurimu gnn yIe
unIuLucukLi: "Once kudinIurdun meydunu geIen bIr jrI nne ikLik. Burudu Inceden Inceye konLroIden
geLIk. Sonru bIr LIyuLro suIonundu esus yurimuyu gIrdIk. z8 IkenIn gzeII Leker Leker boy gsLererek
geIIp geLIIer... Ve sonundu IkI gzeI kuIdik. Ben ve AImunyu gzeII. Son gn yuIniz AImun gzeII ve
benI Lekrur grmek IsLedIIer. UzerIme kirmizi renkLe bIr LuvuIeL gIymI, yukusinu du beyuz kurdeIu
LukmiLim. MemIekeLImIzI buyrugimizin renkIerIyIe LuniLmuyu uIiiyordum. Son un geIIp uLLi. JrI
bukuni uyugu kuIkLi. EIIndekI kirmizi mIrI zurIi byk bIr ILInu IIe uLi. TIyuLrodu byk bIr
sessIzIIk Ikm sryordu. Heyecundun dp buyiIubIIIrdIm. Neyse, zurI uiIdi... BLn LIyuLro
suIonu, 'Yuusin MIss Turkey` sesIerIyIe InIedI..."
BLn Ike muLIuydu. AIIenIn indikIi semLIndekI evI guzeLecIIerIn ve zIyureLIIerIn Icumunu
ugrumiLi. GuzeLeIer KerImun HuIIs`In 'IususI zeIIIkIerInI` suymukLu yuriiyorIurdi: eyzI ALI IsesI`ne
gILmI ve orLu LuIsIIInI orudu yupmiLir. BIruz runsizcusi oIun mzIk uIeLIerInden en ok pIyunoyu
seven ve pIyuno uIun bIr kizdir. Amu usiI buurisi, IyI bIr ev kizi oIuundudir. ok muIureLIIdIr
kendIsI. AkrubuIurinin LurIIIyIe 'deIeLII` bIr ev kudinidir. Ev IIerI onu IevkuIude byk zevk
vermekLedIr. ok IyI yemek yupur ve IurIku dIkI dIker. GrIdg gIbI IdeuI CumIurIyeL kiziydi
KerImuncik. Az buuk LuIsIIII, mkemmeI bIr ev kudini, IyI bIr e ve unne uduyi..
kLIsuL ve TusurruI dergIsI "Trk gzeII |KerImun HuIIs| nIIn cIIun gzeII oIdu? nk Trk gzeII
Trk zm, Trk Iindigi, Trk IncIrI IIe besIendI dIye yuzmiLi. (Kk bIr noL: zooz`de Dnyu
GzeIIIk KruIIesI oIun bIzI bIr kez duIu gururIundirun Azru Akin`in buurisi du gIydIgI TuILukuIe
puzenInden eIbIseye bugIunmi, uyricu gzeIImIz 'Trk Iokumu` dIye nILeIenmILI. AnIuiIun 'yerII muIi
yurdun muIi, Ierkes onu kuIIunmuIi` Iuri, ;o yiIIik mIIII subILemIzdI.)
YurimuIurin desLekIsI ALuLrk de ok muLIuydu sonuLun. AgusLos gn :2h:riet guzeLesIne
verdIgI zeI demecInde 'KerImun Ece` dedIgI kizimizin buurisinu 'Trk irkinin dnyunin en gzeI irki
oIdugunu LurIII oIuruk` bIIdIgI IIn uirmudigini syIedI, uncuk Trk kizIurinin esus grevInIn
unuIurinin ve uLuIurindu oIdugu gIbI yksek kILrde, yksek IuzIIeLLe bIrIncI oImuk oIdugunu
IuLirIuLLi.
MONMARTIR KABARILIR. Amu urLik eskI Ieves kuImumiLi. 1q yiIindu dzenIenen son
gzeIIIk yurimusini NuzIre Hunim kuzundi uncuk seIIIIyIe IIgIII Ike dedIkoduIuri uyyuku ikmiLi.
Bunun zerIne romunci mIIIeLvekIII Aku Gndz, GzeIIIk msubukuIuri men edIIecek. Bu gIbI
msubukuIur MonmurLer kubureIerInde oIuyor. TemIz TrkIye bunu msuIL degIIdIr. ArLik
msubukuIurin yupiImumusi IIn bIr kunun IuyIIusi LekIII edecegIm dedI. HukIkuLen de 1qo`ye kudur
bIr duIu yurimu yupiImudi.
CumIurIyeL`In erkekIerI modernIeme projeIerI IIn mIIenk Lui oIuruk seLIkIerI CumIurIyeL
kudinIurini, yenI CumIurIyeL`In ne kudur 'medenI` oIdugunu dnyuyu IIun eLmek IIn, nce 'mIIII grev`
deyIp suIneye srmIer, mIsyon LumumIunincu du, bu Lr msubukuIurin 'mIIII IusIeLIerImIze
uymudigini` keIederek suIneden ekmIIerdI. MuILemeIen bu gurIp sreLe bIIe bIreyseIIeme
yoIundu nemII udimIur uLun CumIurIyeL`In kudinIurinu kendIIerI Iukkindu verIIen bu sumu supun
kururIuru uymuk kuImiLi. GerekLen IuzIn bIr durumdu.

TA#H DETE# oz.o.zoo8

Aye Hr
ErmenI muIIurini kImIer uIdi?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

AnnesI smuII Agu`yu yIe gLIer: 'BIr de senden dIIegIm, ogIum, o kusubuyu gIdersen, o
ErmenIIerden kuImu evIerI, LurIuIuri kubuI eLme. SuIIbI kumi yuvudu, LekI ku burinumuz. Yuvu
bozunin yuvusi oImuz. ZuIm LurIusindu zuIm bILer. (Yuur KemuI, Yc2:rc:l K::, s.q.)
________________________________________________________________
________

OsmunIi mpuruLorIugu`nun kuruIuundun ILIburen MsImun-Trk unsurIur kendIIerIne sudece
IILIIIgI ve uskerIIgI yukiLirmiIur, guyri MsIImIerI Ise 186`yu kudur 'cIzye` (bu veyu keIIe vergIsI) IIe,
1qoq`u kudur 'bedeI-I usker`, 1q1q`Len sonru Ise 'umeIe LuburIuri` gIbI uyguIumuIurIu uskerIIk diindu
LuLmuIurdi. Guyri MsIImIer de buku yoIIuri kuImudigi IIn LIcureL ve zunuuLu yneImIIerdI. 18.
yzyiIdun ILIburen uskerI uIundu bIr dIzI buurisizIik sonucu durumIuri gIderek kLIeen MsImun-
Trk kesIm gzIerInI degIen dnyu kouIIuru uyuk uydururuk zengInIeen guyrI MsIImIerIn
serveLIerIne dIkLI. LLIIuLiIurin 'MIIII kLIsuL` udiyIu kumuIIe eLLIgI serveL LrunsIerInIn IIk uyguIumusi
1q1-1q1q`Le Ege`de yupiIdi.
RLM KAIRTMASI . AImun GeneruI Imun von Sunders`In ukiI IocuIigindu, q. KoIordu Erkun-i
HurbIye #eIsI CuIer Tuyyur (EgIImez), zmIr VuIIsI #uImI Bey ve LLIIuL ve TerukkI irkusi KuLIb-I
UmumIsI MuImuL CeIuI (Buyur) LuruIindun yrLIen buski ve yiIdirmu operusyonu suyesInde, Buyur`u
gre zoo bIn, TekIIuL-i MuIsusu $eII Kuubui EreI`e gre 1, mIIyon #um nIus AduIur`u ve
YununIsLun`u kuirLiIdi. Sudece zmIr`de 'Lerk eLLIrIIen` muIIurin dkmn MuIIye VekIII Husun eImI
Bey 18 HuzIrun 1qzq gnI Ancdol: guzeLesIyIe yupLigi syIeIsInde yIe verIyordu: #umIurdun
1o.6;8 ev, z.1; dkkun ve muguzu, ;q IubrIku, z Iumum, 1 IusLune; ErmenI ve MusevIIerden 1.6oo ev,
z.8z1 dkkun ve muguzu, 8q IubrIku, z Iumum, 1 IusLune. Benzer kuirLmu operusyonIuri dIger
HirIsLIyun uzinIikIuru du uyguIundi umu en guddur muumeIe ErmenIIere yupiIdi.
TIHCR BA$LIYOR . zq NIsun 1q1`Le sLunbuI`du ErmenI cemuuLInIn Lm nde geIenIerI
evIerInden LopIunuruk unkiri ve Ayu`u dogru yoIu ikuriImiIur, Ike upindukI LeIcIr Ise resmen z;
Muyis 1q1`Le buIumiLi. 1q1-1q1; urusindu ImpuruLorIukLukI Lm ErmenI Lebuu, 'devIeLe IIuneL
eLLIkIerI` gerekesIyIe Ikeden zorIu srIrken, resmI LurIIIIere gre bIIe, en uz oo bIn ErmenI bu
yoIcuIuk sirusindu IuyuLini kuybeLmILI. LLIIuLiIur, LeIcIrIn Iemen urdindun ErmenIIerden kuIucuk
muI ve mIkIerIn ne oIucuginu duIr mevzuuLi IIun eLmIIerdI. o Muyis 1q1 LurIIII MecIIs-I VkeIu
muzbuLusi ve 1o HuzIrun 1q1 LurIIII LuIImuLnumeye gre IkmeL, LeIcIrIn uyguIundigi bIgeIerde IkI
mIkIye ve bIr muIIye memurundun oIuucuk EmvuI-I MeLruke (TerkedIImI MuIIur) KomIsyonIuri
kurucukLi.
LLIIuLiIurin nde geIenIerInden AImeL #izu Bey, konu mecIIsLe grIrken, bu muIIurin LerkedIImI
oIdugunu syIemenIn yusuIuru uykiri oIdugunu, nk ErmenIIerIn bu muIIuri Lerk eLmedIkIerInI,
birukmuyu zorIundikIurini syIemILI umu eIbeLLe kuIuk usun oImumiLi. TuIImuLnumeye gre
komIsyonIur sevkiyuLin urdindun Lerk edIIen evIerI mIrIeyecek ve IIerIndekI eyuIurIu bIrIIkLe
kiymeL LukdIrIerI yupiIdikLun sonru kuyiL uILinu uIucukIurdi. GerIde kuIun menkuIIer IIndekI IuyvunIur,
emIuk ve uruzIden eIde edIIen Lurim rnIerI ve bozuImusi muILemeI muIIur mzuyede usuIyIe
suLiIucuk ve bedeIIerI suIIpIerI udinu muI sundikIurinu LesIIm edIIecekLI. KIIIseIerde buIunun eyu ve
resImIerIe kuLsuI kILupIur LuLunukIu LespIL edIIecek ve muIuIIInde muIuIuzu edIImeIerI sugIunucukLi.
Burudu sormuk gerekIyor: ErmenI LeIcIrInI 'IIuneL` gerekesIne bugIumuk resmI LezIn LemeIInI
oIuLurur. PekI o zumun LLIIuLiIur neden devIeL geIenegIne uygun oIuruk ErmenI muIIurini uiku
msudere eLmemIIerdIr de II kiIiIinu uydurmuyu uIimiIurdir? Bu sorunun cevubi kendI IInde sukIi
usIindu. Bu konuyu bIr buku yuziyu birukip devum edeIIm. KugiL zerInde uIinun kururIur pek gzeIdI,
umu ucubu uyguIumu nusiIdi?
IMVAL MITRLKI M? Ocuk 1q16`yu kudur EmvuI-I MeLruke TusIIye KomIsyonu kuruIdu.
AIucukIi oIdugunu IddIu edenIerIn kendIIerI yu du vekIIIerI uruciIigiyIu IkI uy IInde komIsyonIuru
buvurmusi gerekIyordu. UIke diindu oIunIur IIn sre drL uydi. Buvuru suIIpIerI LebIIguL IIn
komIsyonun buIundugu muIuIde bIr IkumeLguI gsLerecekLI. AIucukIi kImse komIsyonun LukdIr eLLIgI
mIkLuru 1 gn IInde ILIruz edebIIecekLI. LIruz bIduyeL Iukuk muIkemesIne yupiIubIIecekLI umu
muIkemenIn kururi kesIn oIup, LemyIz yoIu kupuIiydi.
#esmI LurIIIIerIn bu pek gndkIerI sIsLemIn nusiI IIedIgInI meruk eLmIsInIzdIr eIbeLLe. Amu meruk
eLmeye devum edeceksInIz nk, bu deILerIer orLudu yok! O IuIde buku kuynukIuru bukuIim.
OnceIIkIe yerIne gre 1 suuL IIe 1 gn sre verIIerek Der Zor IIerIne srIm oIunIurin bu prosedr
yerIne geLIrmesInIn Imkunsiz oIdugunu LuImIn eLmek IIn mneccIm oImuyu gerek yok. ZuLen buku
kuynukIurdun du bIIIyoruz kI, ErmenIIerIn eI konun muIIurinin bIr kismi, yereI Trk, KrL ve erkez
nde geIenIerI LuruIindun LuIun edIImI, bIr kismi BuIkunIur`dun geIen muIucIrIere dugiLiImiLi. BIr
kismi 'MsImun-Trk` sermuyedur yuruLmuk IIn buzen IerIungI bIr creL duII LuIep edIImeden veyu
ok dk bedeIIe veyu dk LuksILIerIe MsImun kII veyu kuruIuIuru verIImILI. Buzi bInuIur IIe
LurIu, bug ve buIeIerIn rnIerI suLiIuruk geIIrIerI orduyu verIImI, buzi bInuIur IupIsIune, okuI,
IusLune ve kurukoI bInusi oIuruk kuIIuniImiLi. KuIun puru du ErmenIIerIn LeIcIrInIn musruIIuri IIe buzi
bIgeIerde ErmenIIerI kuLIeden mIIIsIerIn musruIIuri IIn IurcunmiLi! DoIuyisiyIu, orLudu ErmenIIere
Iude edIIecek puru kuImumiLi...
TALANCILAR YARGILANI MI? #esmI LurIIIIerce, LeIcIrIn ErmenIIerIn ImIusi umucinu yneIIk
oImudigini IspuLIumuk IIn siku LekrurIunun LeIcIr sirusindu grevIerInI kLye kuIIundikIuri
gerekesIyIe 1q; kII Iukkindu soruLurmu uiIdigi ve bunIurin byk bIr kisminin Idum du duIII
oImuk zere, eILII cezuIuru urpLiriIdigi meseIesI de bu IIkuyenIn bIr purusidir. AruLirmuciIuru
sunuIdugu kuduriyIu, OsmunIi ArIvI'nde, zeIIIkIe konuyIu IIgIII en ok beIgenIn buIundugu DuIIIIye
NezureLI $IIre KuIemI evruki urusindu, LeIcIr edIIen ErmenIIere kuri cInuyeL vb. bIImInde suIur
IIeyen devIeL grevIIIerI uIeyIIne uiImi soruLurmuIuru uIL Lek bIr beIge yokLur. ZuLen ne 1.q;
rukumini IIk orLuyu uLun Kumurun Grn ne de onu reIeruns veren YusuI HuIuogIu bu IddIuIurini
dogruIuyucuk IIbIr beIge yuyinIumi degIIIerdIr. Bunu kuriIik ErmenIIerIn gerIde birukLikIuri muIIuru
yneIIk, yugmu, IirsizIik, rveL ve zImmeL gIbI suIuru IIIkIn pek ok duvu vurdir. Ancuk bunIurin
uiImu nedenIerI ErmenIIere verIIen zururIur degII, ErmenI muIIurini ve bunIurin suLiindun eIde
edIIecek geIIrIerI son derece sIsLemII bIr bIImde kuIIunmuk IsLeyen HkmeLIn ErmenI muIIurini
bIreyIerIn yugmusindun korumukLir. Sz edIIen 1.q; kII ErmenIIere degII devIeLe kuri su IIedIkIerI
IIn yurgiIunmiLir.
TTHATI RIILIKS. OsmunIi DevIeLI`nIn o EkIm 1q18`de Mondros MLurekesI IIe LesIIm
buyrugini ekmesInden sonru, LIIuI DevIeLIerI`nIn IIk II bu konu oIdu. HuLLu 1 Kusim`du bu konudu bIr
kururnume du ikurLLiIur umu IkenIn IInde buIundugu kouIIur yznden kururi uyguIumuk mmkn
oImudi. PekI, OsmunIi`nin devumi oImudiginin uILini zenIe Izen MIIII McudeIe kudroIuri bu konudu
ne yupLi? $unIuri yupLi: MduIuu-I MIIIIye VekIII (Suvunmu Bukuni evzI (ukmuk) Bey, MecIIs`In zz
Ocuk 1qz1 LurIIII gIzII oLurumundu, Ikede IuIen ogu KurudenIz bIgesInde oImuk zere 8oo bIn
kudur HirIsLIyun buIundugunu syIeyerek, guyri MsIImIerIn ekonomIk IuyuLLukI yerIerInI
korumusindun duydugu ruIuLsizIigi beIIrLLI. GeneruIe gre HirIsLIyunIurdun uskerIIk IIn bedeII nukdI
uIinmusi ve bunIurin ImuIuLIuneIerde, yoI, kpr, LneI gIbI buyindirIik IIerInde uIiLiriImusi
gerekmekLeydI. evzI Bey`In bu nerIsI kurisindu, MuIuLyu Mebusu evzI EIendI 'yuu!` sesIerI
urusindu 'EIendIIer, ErmenIIerIn denuuLi (kLIg), IIuneLI muIumdur` demI, ErmenI, #um ve
YuIudIIerden oo Iru bedeII nukdI uIinmusini, Iem de bunIurin Erzurum`u, SIvus`u yoIIunip yoIIurdu
uIiLiriImusini IsLemILI. Ardindun du; 'Muksudim onIurin ezIImesIdIr.` dIye ekIemILI. Bu nerIIerIe,
LLIIuLiIurin 1q1q`Le ErmenIIerI 'AmeIe TuburIuri`nu uIip, ImIu eLmeIerI urusindukI benzerIIk
urpiciydi.
MLL $IHTLIR . ; AgusLos 1qz1`de BukumundunIik Kununu IIe MecIIs`e uIL Lm yeLkIIerI
zerInde LopIuyun MusLuIu KemuI, dmunu kuri suvuin IInunse edIImesI IIn Telclij-i Millie
emIrIerInI ikurLmiLi. KunundukI 'On EmIr`den uILi numuruIisi UIkeyI Lerk eLmI oIunIurin IuzIneye
gemI oIun muIIurindun ordu IILIyucinu yuruyucuk oIunIuru eI konuIucukLir dIyordu. Buruyu kuduri
guyeL unIuiIirdi, uncuk z AruIik 1qz1'de sLunbuI`dukI DIvun-i OrII MuIkemesI`nde, LeIcIrde
kuLIIumIuru emIr verdIgI IIn suIu buIunup Idum edIIen UrIu MuLusurriIi NusreL Bey IIe 1q EkIm
1qzz'de Ise uyni muIkemede uyni gereke IIe Idum edIIen BoguzIuyun Kuymukumi KemuI Bey`In nce
'mIIII eIIL` IIun edIImesI, urdindun du uIIeIerIne 'EmvuI-I MeLruke` IusIindun muu bugIunmusi pek
munIdurdi.
NILekIm KemuIIsLIer, ozun Buri GrmeIerI sirusindu OsmunIi`nin dIger borIurini sLIendIkIerI
IuIde, ErmenI muIIurinin IudesIne yunumudiIur. ozun`du TrkIye`nIn sLIendIgI borIur urusindu
BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu, TekuIII-I HurbIye Kununu uyurincu, bedeII suvuLun sonru denmek
zere eI konuImu guyri MsIIm muIIuri du vurdi uncuk unIumu ImzuIunir ImzuIunmuz, TrkIye bu
borcundun nusiI kurLuIucuginu kuIu yormuyu buIudi.
$ KILIIINA LYLRMAK . Once EyII 1qz`de KIIIkyu (Adunu IuvuIIsI) ve Dogu AnudoIu`dun
suvu sirusindu g eden ErmenIIerIn gerI dnn yusukIuyun bIr kururnume ikuriIdi. NIsun
1qzq`Le MuIsub-I UmumI Kununu`nun z. muddesInde degIIkIIk yupiIuruk, BIrIncI Dnyu Suvui IIn
muIIurinu eI konmu guyrI MsIImIere deme yupiImumusi sugIundi. AgusLos 1qz6`du, devIeLIn,
ozun`in yrrIge gIrdIgI 1q AgusLos 1qzq`den nce guyri MsIImIerce edInIImI Lm muIIuri
msudere eLme Iukkinu suIIp oIdugu IIun edIIdI. z $ubuL 1qz;`de ikuriIun bIr kururnume IIe duIu nce
'mIIII eIIL` IIun edIImI oIun BoguzIuyun Kuymukumi KemuI Bey'In eI IIe ocukIurinu sLunbuI'du
ErmenIIerden kuIun zo bIn IIru degerInde guyri menkuI LuIsIs edIIdI. Muyis 1qz;`de, ozun`dun sonru
Ike diindu oIunIurin Trk vuLunduIigindun ikuriIucuginu duIr kururnume IIun edIIdI. AruIik 1qz;`de
LeIcIr suIusu UrIu MuLusurriIi NusreL Bey'In gerIde birukLigi uIIesIne ErmenIIerden kuIun muIIur
verIIdI. TuIsIsIer bununIu kuImudi, LeIcIrde en kunIi eyIemIere Imzusini uLmi kIIIerden TekIIuL-i
MuIsusu IIderIerInden Dr. BuIueddIn $ukIr, DIyurbukir VuIIsI Dr. #eId ve TIIIIs`Le CemuI Puu`yIu
suIkusLu ugruyun yuverI NusreL Bey'In uIIeIerIne ErmenI muIIuri verIIdI. Amu duIu vuIImI evIerInden
bIrInIn zerIne CumIurIyeL`In semboI bInuIurindun bIrI oIun unkuyu Kk eI konmu bIr ErmenI
ursusinu Inu edIIdI! AnIuyunu bunIur ok ey syIyor.
ANKAYA K$KL BLI . Burudu bIr purunLez uip u suLirIuru gz uLuIim: unkuyu Kk`n
Kusupyun uIIesI IIbIr kImseye suLmumiLir. DevrIn IkmeLI yuIniz o kk degII, bLn muIIurini ve
mIkIerInI eIIerInden uIip AgusLos 1q1 yiIindu Lm uIIeyI srgne sevk eLmIIerdIr. BenIm bubum
(Ankuru dogumIu 188;-1qo) o LurIIIerde ecnebI bIr IrkeLIn suIIbI oIdugu demIryoIundu uIimusi
vesIIesIyIe Lm uIIeyI Ankuru`dun (Konyu yoIuyIu) sLunbuI`u kuirmiLir. Ayricu Kusupyun uIIesInIn
suIIp oIdukIuri mIkIer urusindu KeIren`dekI bug evI vurdi ve bu bugu du VeIbI Ko uIIesI suIIp
oImuLur. 1 veyu duIu IuzIu sene evveI, sLunbuI guzeLeIerInden bIrInde bu bug evInIn resmI ikmiLi -
bu evI VeIbI Bey mzeye evIrmILI- ve unnem ruImeLII VeIbI Bey`e bIr mekLup yuzmiLi. VeIbI Bey de
unneme o bug evInIn renkII bIr IoLogruIini yoIIumiLi..Ayricu Ankuru`du dedemIn uIIesI ve kurdeIerI
kendI puruIuriyIu bIr (ErmenI KuLoIIk) kIIIse Inu eLmIIerdI kI, bu kIIIse de yukiImi.
Bu suLirIur, bugn mze oIuruk kuIIuniIun unkuyu Kk`nn zerIne Inu edIIdIgI mIkn suIIbI
Kusupyun uIIesInden Edwurd J. uIuci`yu uIL. HuLirIunucugi gIbI, urriet 'LurII` yuzuri Soner YuIin,
'unkuyu Kk`nn IIk suIIbI ErmenIydI buIikIi sunsusyoneI IuberInde (z MurL zoo;) LurIII
urpiLuruk kkn ZengIn kuyumcu ev suIIbI, suvu sirusindu kenLI Lerk ederken, bugevInI de
eyuIuriyIu bIrIIkLe Ankuru`nin Luninmi uIIeIerInden BuIgurIuzudeIer`e suLmiLi demI, IuberI
dzeILmek IIn kendIsIne yukuridukI mekLubu gnderen Edwurd J. uIuci`nin mekLubunu Ise
yuyinIumumiLi. EIbeLLe duIu gurIp oIun, unkuyu Kk`nde oLurun devIeL rIcuIInden II ses
ikmumusidir. Bu kk purunLezden sonru konumuzu devum edeIIm.
MKTAR IVLIT SIRRI . ErmenIIerden gerIye ne kudur guyri menkuI kuIdigini bIImIyoruz, nk
o dneme uIL Lupu kuyiLIuri uruLirmuciIuru uik degII. HuLirIunucugi gIbI zoo yiIindu, Tupu KudusLro
GeneI MdrIg, kendI urIvInde buIunun OsmunIi dnemIne uIL Lupu kuyiL beIgeIerInI TA#BS
(Tupu ArIv OLomusyonu) udIi proje kupsumindu TrkeIeLIrerek, bIIgIsuyur orLuminu ukLurmuk ve
DevIeL ArIvIerI GeneI MdrIg'ne devreLmek IsLedIgInde MIIII GvenIIk KuruIu SeIerberIIk ve Suvu
HuzirIikIuri PIunIumu DuIre BukunIigi TuggeneruI Tuyyur EImus ImzuIi bIr yuziyIu byIe bIr gIrIImIn
Ike menIuuLIerI uisindun sukincuIi oIdugunu beIIrLerek gIrIIme engeI oImuLu. ('ArIvIerImIz uikLir`
dIye bbrIenenIere ILIuI oIunur!
Mudem kendI IkemIzdekI kuynukIurdun bIIgI edInemIyoruz, o IuIde zorunIu oIuruk yubunciIurin
syIedIkIerIne bukmuk durumunduyiz. Bu kuynukIurdun bIrI BrILunyu DiIIerI ArIvI. BurudukI bIr
beIgeye gre 1q18`de subik BrILunyu Bubukuni SIr Jumes BuIdwIn ve yurdimcisi HerberL AsquILI, yenI
Bubukun #umsey McDonuId`u OsmunIi mpuruLorIugu`ndukI ErmenIIere nIye muddI yurdim yupiImusi
gerekLIgInI unIuLun ruporIurindu yIe dIyorIur: TopIum be mIIyon Trk pound`u (yukIuik Lon
uILinu edeger) Trk HkmeLI LuruIindun 1q16`du BerIIn`dekI #eIcIs Bunk`u yuLiriImiLir. Bunun
byk bIr mIkLuri ErmenIIerIn purusidir. DeuLcIe Bunk`u yuLiriIdigi rIvuyeL oIunun ErmenI uILinIurinin
mIkLuri Ise bIIInmemekLedIr.
1oo MLYAR OLAR ASI . ErmenI UIusuI KonseyI udIi bIr ErmenI rgLnn 1q1q`du
PurIs`Le IuzirIudigi ruporu gre 1q1-1q1; TeIcIrI`nde eI konuIun muIIurinin yukIuik degerI 1q mIIyur
runsiz runki`nu uIumukLudir. (1q1q`Len 1q1 sonunu kudur 1 OsmunIi Irusi, zz,8 runsiz runki`dir.
1q16`dun sonru byk mIkLurIurdu OsmunIi bunknoLu busiIdigi IIn kur degerI IizIu dmLr.) Ayni
rgLn IddIusinu gre, ErmenIIerIn OsmunIi bunkuIurindukI puruIurinu eI kondugu gIbI, Avrupu
bunkuIurindukI puruIurinu du eI konuImuLur. 1qz`Le ABD SenuLosu`ndu yupiIun grmeIerde,
ErmenI muIIurinin bedeIInIn yukIuik qo mIIyon DoIur oIdugu LuImInI yupiIir. Gnmzde buzi
ErmenI uruLirmuciIur LeIcIrden sonru eI konun ErmenI serveLInIn 1q, mIIyur runk`u (bugnn
purusi 1oo mIIyur DoIur) LekubI eLLIgInI IIerI sryorIur.
TuIuL Puu, II ErmenIIerIn AmerIkun sIgorLu IrkeLIerIndekI puruIurini IsLemeye kudur gLrmLr
nk AmerIkun BykeIIsI Henry MorgenLIuu uniIurindu TuIuL`in Keke AmerIkun IuyuL sIgorLusi
IrkeLIerIne buvursuydiniz du ErmenI poIIe suIIpIerInIn Lum bIr IIsLesInI bIze gndermeIerInI
sugIusuydiniz. NusiI oIsu IepsI Id ImdI, puruyi uIucuk mIrusiIuri du yok. TubII kI bunun Lm
devIeLe kuIir. HkmeL ImdI yusuI oIuruk mIrusi durumundudir yupur miydiniz bunu? dedIgInI
unIuLir.
LOZAN'I KM NLIR? 1q1q kuyiLIurinu gre, OsmunIi IkesInde ErmenI cemuuLIne uIL z.8
kIIIse, q1 munusLir ve z bIn okuI vurdi. TeIcIrden sonru ErmenI ky ve eIIrIerIne yerIeLIrIIen
MsImun uIuIInIn IIk II, merkezI ve gzeI kIIIseIerI cumIye evIrmek oIdu. GerIsI umbur, depo ve
LuvIu oIuruk kuIIuniIdi.
ozun GrmeIerI`nde TrkIye`yI LemsII eden MecIIs`In irki-Trk kunudindun Dr. #izu Nur, Dogu
CepIesI KomuLuni Kuzim KurubekIr`e yoIIudigi z Muyis 1qz1 LurIIII mekLupLu, AnI eIrIne uIL IzIerIn
yeryznden LemIzIenmesI buuriIirsu bunun TrkIye`ye byk bIr IIzmeL oIucugini syIyordu. Sz
edIIen, OrLuugdu ErmenI KruIIigi`nin bukenLIydI. KurubekIr uniIurindu, #izu Nur`un LekIIIInI
reddeLLIgInI, nk AnI kuIinLiIurinin sLunbuI surIuri gIbI genI bIr uIuni kupIudigini ve byIe bIr II
buurmunin ok zor oIdugunu, duIusi byIe bIr gIrIImIn gerIde kuIun ErmenIIerI ruIuLsiz edecegInI
yuzmiLi. Amu sonrukI dnemIerde #izu Nur zIInIyeLI guIIp geIdI ve AnI yikiImuyu Lerk edIIdI.
1qzq LurIIII ozun Buri AnLIumusi`nin qz. MuddesI 'Trk IkmeLInIn kIIIseIerIn, sInugogIurin,
mezurIikIurin ve dIger dInI yupiIurin Lum korumu uILinu uIinmusini gurunLI eder` dedIgI IuIde, 1q;q
LurIIII UNESCO #uporu`nu gre gerIye sudece q1 kIIIse ve munusLir kuImiLi. O LurIILen sonru
bunIurin q6q` Lumumen yikiIdi. zz`sI yikiImuyu Lerk edIIdI, 1q;`sI Ise cIddI resLorusyon gerekLIrIyor.
Ancuk Vun`dukI AILumur Adusi`ndukI Surp Hu KIIIsesI`nIn resLorusyonu sirusindu yuununIur
beIIekIerde LuzeIIgInI koruyor.
IIBYATILARIN GZLYLI . TurII Ier zumun beIgeIerde degIIdIr. Buzen bIr romundu, buzen
bIr IIrde, buzen bIr resImde de 'LurIIseI gerekIIge` duIr IzIerIe kuriIuiriz. HuLLu buzen bu suLirIur,
IIbIr LurII beIgesInIn yupumuyucugi kudur eLkIIIdIr, dndrcdr. Le onIurdun bIrku
rnek: Kusubuyu geIdIgInde yuIinuyukLin. Ve ErmenIIer kuLigindu en gzeI ErmenI evIne sen kondun.
ArLIn KIekyunin evInI, KendIrIInIn konugini sen IIkokuI yupLin. TunidikIurinu, konur ger Trkmen
AguIurinu, IIerI geIenIerIne Leker Leker ErmenI evIerInI sen dugiLLin. udirdun ikip ErmenI konukIurinu
geLIIer. Huyk Topuzyunin Loprugini kun eder IILIIgInIn Lupusunu nusiI ikurdin muuIIIm Bey, nusiI?
(.) AILi bIn dnmIk VurLun Begyunin LurIusini Iemen onun sLne bIr gn IInde yupiverdIn,
nIIn?(.) Yurisinu KrLIerIn yerIeLIrIIdIgI, gerI kuIuni Iurub oImu ErmenI renIerInIn doIucugini
senden buku kIm, kIm, kIm ukiI edebIIIrdI? (Yuur KemuI, De2irciler @crisi inceti, s.-q)
OrIun KemuI KunIi ToprukIur udIi romunindu CHP`II NedIm Agu`nin serveLInI nusiI yupLigini yIe
unIuLir okuyucusunu: NedIm Agu IIn bundun buku yupucuk ey yokLu purLI IIerI geIenIerIne kuri.
nk bu ImdI cevIz mususindu II Idure bukuniyIu konuLugu IubrIkuyi yiIIur nce EmvuII
MeLruke`den, gene bu purLI mebusu, IuLirIi bIrInIn yurdimiyIu ucuzcu suLin uImi, yiIIur yiIi du geIILIrIp
byLmL. PurLIcIIerIn eIInde bIr eIL DemokIes`In kiIiciydi bu IubrIku. KuIuIuri kizdi mi eIInden
uIiverecekIer gIbI geIIyor, geceIerI uykuIuri kuiyordu. Ayni romundu IubrIku kuLIbI IIe kunLurci,
NedIm Agu`yi konumukLudirIur: NedIm Agu`nin cemuzIyIevveIInI bIIIr mIsIn? (.)ErmenI LeIcIrInde
kumu muguzusinu mi konmu? Adum mi boguzIumi kendI gIbIIerIe bIr oIup? -kIsI de vur. (.) BunIur
KuyserI kyIIerInden Ier yiI ukurovu`yu yzIerce InenIerden (.) O zumun muIum yu, ErmenIIer,
#umIur LIcureLI eIIerIne uImi, OsmunIiyi veryunsin soyuyorIur. Derken SuILun HumIL`I IndIrIyorIur.
MeruLIyeL. LLIIuL ve TerukkI. MIIII zengIn yeLILIrme modusi. Ardindun ErmenI LeIcIrI. Bu NedIm`In
puLronu orbuci du ErmenI yu, kuucuk TrkIye`den. Amun NedIm demI, ben senI severIm merL
udumsin (.) Sen muIIurimin buinu ge. BenIm yerIme IIerI Idure eL. Kuzun. Ye, I, IeIuI oIsun. Bunu
du ne gnderIrsen urLik. (OrIun KemuI Kcnli Toprcllcr,1q;z, s.1oz-1o) Yuzurdun NedIm`In udumu
IIbIr ey gndermedIgInI grenIrIz duIu sonru. BIr de NedIm Bey`In oLurdugu evIn de ErmenIIerden
kuImu bIr Lu konuk oIdugunu.
Honuz`in o zumunkI uguIurindun buziIuri; buzi zupLIyeIer, buzi sdbozukIur #umIurin evIerInI
puIuku eLLI. Yugmu, soygun! 'urpici` denen bIrI evIerdekI dIkI mukInuIurini puIuku eLmI. 'purpici`
evIerdekI kup kucugi puIuku eLmI. KImI Yorgun yusLik, kuzun kuynuLmu LopIumi. EvIerde ne vursu,
kIremIdIne, kupisinu, penceresIne kudur puIuku edIIdI. KImIIerI bu puIukuyIu zengIn oIdu (YuIin
KemuI, E2cnet @eiz , Mubcdele nscnlcri, BeIge YuyinIuri, 1qq8, s. 1)
KMSINN SIVMIG AAM . TurIII #eIIk AImeL AILinuy, li Ko2ite li Kit'cl (KebIke
YuyinIuri, 1qqq) udIi eserInde suvu sirusindu sLunbuI`dun EskIeIIr`e kuun devIeL rIcuIInIn srgne
gnderdIkIerI ErmenI vuLunduIurinin muIIurini nusiI puyIuLigini yIe unIuLir:(C)esIm bIr ErmenI
konugi $eIzudegunu, Surisu kprs civurindu kunuryu surisi rengIndekI yun yunu IkI ErmenI evI TuIuL
Bey`Ie yur-i guri CunbuIuL bey`e, IerIde ErmenI muIuIIesInde muILeem bIr ermenI kk TopuI smuII
Hukki`yu, sLusyonu yukin, oLurmuyu suIII bLn evIer LLIIud`in en mIIm rIcuIIne LuIsIs oIunmu.
(s.1o)
ArLik EskIeIIr ErmenIIerI de ikuriImiLi. KiymeLdur IuIiIuri ve eyuIuri kumIIen evIerInde IdI. ukuL
IkmeL bunIuri muIuIuzudun ucIzdI. SuIIpsIz kuIun evIer gyu poIIsIer LuruIindun muIuIuzu
oIunuyordu. HuIbukI geceIeyIn IuIiIur ve duvurIur, kiymeLdur eyu kumIIen uIiniyordu. Ayni IuI
zmIL`In Adupuzuri`nin LuIIIyesI esnusindu du vukuu geImI, eyuIur uIindikLun sonru IzI beIII
edIImemek IIn evIer uLee de verIImILI. (s. q-)
|Ege`dekI| ErmenI zengInIerInIn evIerI suLin uIinmi, LukrIr verIIIr verIImez puruIur zorIu zuIm IIe
IsLIrduL oIunmuLu. Bu IecuuLIerI duyup du mLeessIr oImumuk kubII degIIdI. Bu IurekeL, beerIyeL
numinu bIr cInuyeLLI. HIbIr IkmeL, IIbIr devIrde, Bu derece guddurune bIr cInuyeL Iku eLmemILI.
(s.q) AImeL #eIIk AILinuy`in LLIIuLiIur LuruIindun zuLen II sevIImedIgInI, bu uikIumuIurindun
doIuyi du CumIurIyeL dnemInde srekII buski gndgn, uIimuIurinin yusukIundigini,
nIversILedekI krssn kuybeLLIgInI, yoksuIIugu muIkum edIIdIgInI, seIuIeL IInde kImsesIz
Idgn IuLirIuLuIim.
SONSZ YIRNI . 1qz NIus MbudeIesI, 1qqz VurIik VergIsI, 6J; EyII 1q LuIuni, 1q6`Len
sonru qo bIn #um`un TrkIye`den zorIu ikuriImusi LLIIuLiIurin buIuLLigi 'sermuyenIn
TrkIeLIrmesI` poIILIkuIurinin devumi nILeIIgIndeydI. 1q;q`Le VukiI muIIurinu eI konmusi bu
operusyonun son IumIesI IdI. Bu son guspLu eI konun serveL dIgerIerInIn yunindu 'devede kuIuk` suyiIir
umu onIuri bIIe Iude eLmemek IIn ne kudur uyuk srndg grnce VukiIIur Kununu`ndukI Lm
eksIkIere rugmen AK PurLI`yI LukdIr eLmemek mmkn degII. GerI Bubukun Erdogun TrkIerIn
kurukLerInde soykirim yokLur ve ErmenIIerIn Lek derdI vur, TrkIye`den LuzmInuL kopurmuk dIyerek
LurIIIe yzIeme konusundu resmI syIeme LesIIm oIdugunu dndrd umu bIz yIne de umudumuzu
yILIrmeyeIIm.

TA#H DETE# zq.oz.zoo8

Aye Hr
#ejIm eIden gIdIyor, durbe yupuIim!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

1q1z`de LLIIuL ve TerukkI irkusi'nu muIuIeIeL eden bIr grup subuy 'HuIuskur ZubILun` (KurLurici
SubuyIur) udiyIu bIr uruyu geImI ve bIr muILiru yuyinIumiLi. SubuyIurin LespILIne gre memIekeL
kme LeIIIkesIyIe kuri kuriyuydi ve vuLunin kurLuriImusi subuyIuru dmekLeydI. LLIIuLiIur
muILiruyu boyun egdIIer ve GuzI AImed MuILur Puu bukunIigindu yenI bIr kubIne kuruIdu. Ancuk
kubIne gvenoyu uIumudi ve Sudruzumin IsLegI zerIne PudIuI mecIIsI IesIeLLI. Tum o sirudu BuIkun
Suvui buIumi, BuIgur ordusu IizIu uLuIcu nIerIne vurmi, bIr sre sonru EdIrne dmun eIIne
dmL. Bu IezImeLI IirsuL bIIen LLIIuLiIur z Ocuk 1q1 gn nI 'BubiuII Buskini`ni
gerekIeLIrdIIer.
AHAL VI ASKIR . Enver Bey ve zo-o kIIIIk grubu nce SudureL YuverI NuIIz Bey`I, HurbIye
Nuziri YuverI KibrisIizude TevIIk Bey`I ve HurbIye Nuziri Nuzim Puu`yi vurduIur. Ardindun Sudruzum
KumII Puu'yu sIIuI zoruyIu bIr IsLIIunume yuzdirdiIur. Puu nne konun kugidu usker LuruIindun
geIen LekIII yznden IsLIIuyu mecbur kuIdigini yuzincu, LLIIuLiIur bunu bIr de uIuII (IuIk) szcg
ekIeLLIIer. ByIe yuzincu gyu durbenIn meruIyeLI sugIunmi oIuyordu. Ardindun Enver Bey,
grImemI bIr creLIe sIIuIIi oIuruk PudIuI'in kurisinu dIkIIIp MuImuL $evkeL Puu'yi Sudruzum
LuyIn eLLIrdI. Bu oIuy, buimizin sLnde IuIu 'DumokIes'In KiIici` gIbI suIIunun durbecIIIk beIusinin
mIIudi oIdu.
ORL+PART=KAR . 1qo8'de . MeruLIyeL'In IIunindun 1q1q'de . Dnyu Suvui'nin
buIumusinu kudurkI dnemde, 18z6'du YenIerI Ocugi'nin kuIdiriImusiyIu sIyuseL diinu ikuriIdigi
dnIen ordu, yenIden ve duIu rudIkuI ekIIde sIyuseLe ugirIigini koydu. ByIece IuyuLin Ier uIuninu
durbecI bIr unIuyi egemen oImuyu buIudi. Ordu ve purumIIILer rgLIer uruciIigiyIu 'I dmun` oIuruk
LusnII edIIen muIuIeIeL sIndIrIIdI yu du LusIIye edIIdI. SIvII oIsun, usker oIsun LopIumun Lm kesImIer
LuruIindun IseIIeLIrIIen bu 'LLIIuLi GeIenek`, CumIurIyeL DnemI'ne neredeyse uynen ukLuriIdi.
1q6o, 1q6z, 1q6, 1q6q, 1q;1, 1q8o, 1qq; ve zoo;`dekI 'kIusIk`, 'modern`, ve 'posL modern`
mduIuIeIerInIn orLuk IddIusi devIeLIn bekusi IdI. In en vuIIm yuni Ise, sIvIIIerIn bu guyrI meru
mduIuIeIere desLek vermesIydI. DevIeLe musuIIuL oIun durbecI zIInIyeLIe 1q;o`Ierde MHP`nIn
urkuIudigi Im LuguyIurinin, 1qqo`Iurdun ILIburen PKK`ye kuri verIIen guyrI-nIzumI Iurp doIuyisiyIu
meruIuun korucuIuk sIsLemI ve JTEM bugIunLiIuriyIu 'SusurIuk`, '$emdInII`, 'SurikizJ AyiigiJ
Yukumoz` veyu 'Ergenekon` denen gurIp oIuumIurin IIIkIsI Ise guyeL uik.
ZNI KLVVITLIR . 1qq`Le, irki-TrkIerIn yurgiIundigi TurunciIur Duvusi`ndu q uy 1o gn
Iupse muIkum oImusi bIIe uskerI kurIyerInI engeIIemeyen AIpursIun Trke`e gre ordunun IIndekI
'zInde kuvveLIer` IIk kez 1qqz-1qq`Le IkLIduru eI koymuyu nIyeLIenmIIer umu . Dnyu Suvui
yznden bunu gerekIeLIrememIIerdI. SuvuLun sonrukI IIk gIzII rgLIenme Ise 1q1`de Kurmuy
AIbuy uruk ALedugIi LuruIindun yupiImiLi. ALedugIi duIu sonrukI bLn durbecI grupIurdu yer
uIucukLi. 1qz`de . Menderes HkmeLI, runsu`du SL. Cyr AkudemIsI`nde okumu AII SeyII KurLbek`I
MIIII Suvunmu BukunIiginu geLIrdIkLen sonru ukudemIIerde Prusyu ekoInn yerInI AmerIkun Lurzi
egILIm uImuyu buIudi. OrLuyu duIu bIIgIII, duIu zgr LuvirIi bIr usker kuugi ikmuyu buIumiLi. YenI
sIIuI ve mIImmuLIur du bu kudroIuru verIIIyordu. Ancuk eskIIer IuIu IsLedIkIerI kIIIerI IsLedIkIerI
yerIere LuyIn eLLIrecek, yurL dii grevIere gIdecek gLeydIIer. kI kesImIn orLuk IkuyeLI Ise
muuIurinin dk oImusiydi. Ayricu LerII sIsLemInde yeLenekLen ok kideme bukiImusi, eskI oIsun,
yenI oIsun uIL ve orLu kudemedekI subuyIuri ruIuLsiz edIyordu.
1q`Le geIenekI generuIIerIn LusIIyesI SeyII KurLbek`e yneIIk bIr yipruLmu kumpunyusinin
buIumusinu neden oIdu. KurLbek`In Enver Puu`nin 1q1q`Le yupLigi gIbI, orduyu LemIzIeyIp IkLIduru eI
koyucugi syIenLIIerI KurLbek`I IsLIIuyu zorIudigindu, gen subuyIur byk bIr IuyuI kirikIigi yuudiIur.
UsLne sLIk, 1qq seImIerInden guIIp ikun Menderes`In Ben orduyu yedek subuyIurIu Idure
ederIm, kruvuLIi vuIyeIerIn burunIurini kirucugim demesI subuyIurin kizginIigini IyIce urLirdi.
Bu kizginIikIu 1qq-1q`Le ordu IInde Lum yedI gIzII rgL kuruIdu. BunIurin en nemIIsI TuzIu
Uuksuvur OkuIu`ndun urkudu oIun Dndur SeyIun ve OrIun KubIbuy`in kurdugu rgLL. Bu ekIp,
1q6`du YiIdiz Hurp AkudemIsI mensupIuri IIe ALuLrkIer CemIyeLI`nI kurdu. O sirudu Ankuru`du
TuIuL AydemIr ve ekIbI IIe SudI Kou ve Kenun EsengII`den oIuun IkI grup kendI evreIerInI
rgLIemekIe meguIdIer. UsL kudemeIer Ise yu uyuyordu, yu du bunIuru gz yumuyordu.
YIN TTHATILAR . 1q; yiIindu Ankuru`dun TuIuL AydemIr IIe sLunbuI`dun Dndur SeyIun`in
grupIuri Uskdur`du, 1 MurL 1qoq uyukIunmusini busLirun MuImuL $evkeL Puu`nin bIr zumunIur
yuudigi evde LopIundiIur ve LLIIuLi geIenege uygun oIuruk sIIuI zerIne yemIn eLLIIer. KomILeye uIbuy
rLbesInden duIu yksek rLbeIIIer uIinmuyucuk, IIuneL edenIer uynen LLIIuL ve TerukkI CemIyeLI`nde
oIdugu gIbI IdrIecekIerdI.
Dndur SeyIun`in gnIgne yuzdigi u suLirIur, 1q1z`dekI 'HuIuskur ZubILun` muILirusinin Lekruri
gIbIydI: Ordudu isIuIuL yupucugiz dIyoruz. Bunun IIn uIiiyoruz, IuzirIuniyoruz. Amu duvu ordudukI
isIuIuLIu IuIIedIIemez. MemIekeLI isIuI eLmek, kurLurmuk Iuzim. PoIILIkuciIurin LuLumu orLudu. OnIurin
bIr ey yupucugi yok. Bu bukimdun yukindu IkmeLI berLuruI eLmemIz buIIs konusu oIubIIIr.
HuzirIikIurimizi bIr IILIIuIe gre geIILIrmeIIyIz. Bunun IIn gerekIrse kun dkmekLen ekInmemeIIyIz.
Kun dkIecekse dkIr, buku ure yoksu Iem de ok dkIr. (AbdI pekI-Omer SumI
Cokun,htilclin uzu, MIIIIyeL Yuy. s.qo)
OKLZ SLBAY OLAYI . 1q;`de seImIerI Lekrur kuzunun DP`nIn poIILIkuIurini serLIeLIrmesI
zerIne, 'kurLurici` subuyIur smeL Puu`yIu Lemusu gemeye kurur verdIIer. Ancuk smeL Puu, bu
IIIkIIerI purLInIn geIecegI uisindun LeIIIkeII grerek grmeyI reddeLLI. zq AruIik 1q;`de KomILe
udinu uruk GvenLrk, MIIII Suvunmu Bukuni $emI ErgIn`In ugzini yokIudi. ErgIn de Ben bIr busIL
uvukuLim, bIr IILIIuIe IIderIIk edecek udum degIIIm, byIe bIr eyIe ugruumum yuniLini vererek urudun
ekIIdI. DIkkuLI eken Iusus, ne nn`nn ne de ErgIn`In IILIIuIcI subuyIuri sLIerIne yu du udII
mukumIuru bIIdIrmeyI dnmemeIerI IdI. AnIuiIun bu Lr gIrIImIer sIvIIIer LuruIindun guyeL normuI
kubuI edIIIyordu. Ancuk komILeye gIrmeye uIiun SumeL Kuu udIi bIr subuy Ocuk 1q8`de oIuumu
IIbur eLLI. CumIurbukuni CeIuI Buyur genI bIr soruLurmu yupiImusini IsLedIgInde bu seIer de ordu
sL yneLImI sessIz kuIdi. HkmeL businu sunsr koyuruk oIuyin kumuoyunu yunsimusini engeIIerken,
Lek yupiIun MIIII Suvunmu Bukuni`ni IsLIIuyu zorIumuk ve yerIne ELIem Menderes`I geLIrmek oIdu.
AskerI muIkemede 'IILIIuI IuzirIumuk` suIumusiyIu yurgiIunun dokuz subuy, uILi uy sonru beruuL
ederken, IronIk oIuruk IIburdu buIunun SumeL Kuu IkI yiI IupIs cezusinu urpLiriIuruk oIuy rLbus
edIIdI.
TLRKI$ SAHNII . 'Dokuz Subuy OIuyi`nin bu ekIIde bILmesI doguI oIuruk durbecIIerI
cesureLIendIrmILI. BIr sre sonru AIpursIun Trke, SudI Kou, OrIun KubIbuy ve SezuI Okun, .
BIrIeIk OrgL` kurduIur. 'ILIIuIIn IIderIIgI` IIn . Ordu KomuLuni GeneruI NecuLI Turcun`i
dnyorIurdi umu onun Im zerIne KomILe IInde 'uIk Bey` dIye uniIun CemuI GrseI`Ie NATO
LopIunLisi IIn buIundugu AImunyu`du Lemus kurduIur.O gnIerde emekIIIIge IuzirIunun GrseI, uy
IInde seIme gIdIImesI urLiyIu, IIderIIgI kubuI eLLI. Bu sirudu komILenIn nde geIenIerInden Osmun
KksuI CumIurbukunIigi MuIuIiz AIuyi KomuLunIigi`nu, SupII Kurumun PersoneI ALumu DuIresI`nIn
buinu uLunuruk pozIsyonIurini gIendIrmIIerdI, uncuk, SudI Kou`in ondru`yu, Dndur SeyIun`in
WusIIngLon`u, TuIuL AydemIr`In de Kore`ye uLunmusi zerIne KomILe`ye bukunIik eLme grevI rudIkuI
kunuLLun AIpursIun Trke`e kuImiLi.
NNL'NLN SARI I$IGI . UIkenIn eILII yerIerIndekI IddeL oIuyIurindun sonru nn`nn $urLIur
mecbur eLLIgInde IILIIuI mIIIeLIerIn meru Iukkidir! ekIIndekI nI szIerI, BIrIeIk KomILe`ye yeII
iik oImusu bIIe, suri iik unIuminu geImILI. Muyis`Lu KiziIuy`du Menderes LurLukIundi. 18 Muyis`Lu
HurbIye grencIIerI HurbIye Muri`ni syIeyerek SiIIIye`ye kudur IuIkin uIkiIuri urusindu yrrken
uLIi poIIsIer oIuyIuru mduIuIe eLmemek IIn uru sokukIuru sukIuniyorIurdu. z1 Muyis`Lu HIndIsLun
Bubukuni NeIru`nun zIyureLI sirusindu HurbIyeIIIer yoIIuru InzIbuL gIbI dIzIIerek gsLerI yupLiIur.
BekIenen un geImILI. z6 Muyis`i z; Muyis`u bugIuyun gece suuL o:oo`du sLunbuI`du buIuyun IILIIuI
bIr suuL IInde nemII ve kIIIL mevkIIerIn eIe geIrIImesI IIe LumumIunmi uncuk sLunbuI ve Ankuru
ekIpIerI urusindukI suuL unIumuzIigi yznden IILIIuI suuL oq:6`du duyuruImuLu. SuuL o;:o`de CeIuI
Buyur Ankuru`du, Adnun Menderes KLuIyu`du LuLukIunirken zmIr`den kuIkun bIr uuk semboIIk IIder
CemuI GrseI`I Ankuru`yu geLIrIyordu.
1q'LIRN TASIYIS . DurbecIIer 'purLIIersL LuruIsiz bIr IdurenIn nezureL ve IukemIIgI uILindu
seImIerIn yupiImusindun sonru IdureyI IungI LuruIu mensup oIursu oIsun, seImI kuzununIuru devIr ve
LesIIm` eLmeyI dnyorIurdi, IuIbukI Trke`In buini ekLIgI '1q`Ier` grubu uskerI yneLImIn en uz
drL yiI, gerekIrse duIu IuzIu srmesInI IsLIyordu. Ancuk 8 yeII MIIII BIrIIk KomILesI`nIn (MBK)
'iIimIi` kunudini oIuLurun CemuI GrseI ve CemuI MudunogIu ekIbInIn buskisi IIe '1q`Ier`, 1 Kusim
1q6o subuIi eIIerIne LuLuLuruIun suri zurIIurdun, kendIIerIne urLik IILIyu kuImudigini ve eILII
IkeIere eIIIIk muvIrI oIuruk uLundikIurini grendIIer. AsIindu unsIiydiIur nk komILe yeIerInden
Huydur TunkunuL kurunu dIzIImeIerInI nermILI! Amu ok degII IkI yiI sonru IepsI Ikeye gerI
dnd. UsLeIIk srgn yiIIurindu duIu bIr bIIenmIIerdI.
$LBAT 1q6: PAROLA HALASKAR, $ARIT IIALIR!
z; MuyisiIur szIerInI LuLmuIurdi umu AruIikLu IuuIIyeLe geen Kurucu MecIIs`In IuzirIudigi Anuyusu,
q Temmuz 1q61'de IuIk oyIumusindu yzde 6o,q kubuI, yzde q,q reL oyu uIincu, 'iIimIiIur` bIIe, z;
Muyis'in bounu yupiImi oIdugunu dnmeye buIudi. Bu ocuk sukuL dogdu! szIerI kuIukLun
kuIugu yuyiIiyor ve ordu IInde yenI rgLIenmeIer boy verIyordu. BunIurdun en nemIIsI sLunbuI`du
#eIIk TuIgu ve uruk GrIer`In kurdugu grup IIe Ankuru`du TuIuL AydemIr`In kurdugu MrLed
Grubu`nun bIrIemesInden oIuun SIIuIIi KuvveLIer BIrIIgI (SKB) IdI. SKB kisu srede yIe g
kuzunmiLi kI, MIIII BIrIIk KomILesI`nI perde urkusindun Idure eLmeye buIumiLi.
1 EkIm 1q61 seImIerInde DP'nIn devumi gIbI grIen AduIeL PurLIsI (AP) IIe YenI TrkIye PurLIsI`nIn
(YTP) LopIum yzde o, oyIu, yzde 6,; oy uIun CHP'yI gemesI cunLuciIuru urudikIuri buIuneyI
verdI. q $ubuL 1q6z`de q (AydemIr`e gre q) SKB yesI generuI ve uIbuy sLunbuI VuIIsI #eIIk
TuIgu`nin BuImumcu IILIIgI`nde LopIunuruk, ; oyIu durbe kururi uIdiIur. YurL diindu oIdugu IIn
IuzirIuyicisi oIdugu z; Muyis`in nImeLIerInden yururIunumuyun TuIuL AydemIr ve yukin urkudui eLII
Grcun`in MrLed Grubu Ise, bu rgLIenmeye sonrudun duIII edIImILI.
zz $ubuL 1q6z gn, Ankuru`du Tunk OkuIu, SvurI Grubu, zzq. PIyude AIuyi, MuIurebe OkuIu, ZirIIi
BIrIIkIer EgILIm MerkezI ve Jundurmu OkuIu IurekeLe geLIIer. PuroIuIuri 'HuIuskur`, IureLIerI
'eduIIer`dI. DurbecIIer Ankuru`nin konLroIn eIe geIrInce, mIIIeLvekIIIerI ve senuLrIerIn ogu punIk
IInde Ankuru`dun kumuyu buIudiIur. eLII Grcun`in konLroIndekI bIrIIkIer, GeneIkurmuy Bukuni
CevdeL Sunuy ve MIIII GvenIIk KuruIu yesI kuvveL komuLunIurinin buIundugu unkuyu Kk`nn
evresInI de deneLIme uImiIurdi kI, eLII Grcun, TuIuL AydemIr`e OnIuri LopurIuyip enLerne edeyIm
mI? dIye sordu. Cevup oIumsuzdu. Bu, zz $ubuL`in kuder uniydi. nn`nn Kk'Len ikurken
Grcun'i ugirip, "TuIuL'u syIe, ImdI kuybeLLI" dedIgI rIvuyeL edIIIr.
TISLMYIT SVLLIR . Kun dkImeden durbecIIerIn LesIIm oImusi sugIuyun smeL nn
oIuyin vuIumeLInI rLbus eLmek IIn HurbIyeII uIduLiImiLir dIyerek durbecIIerI muzur gsLermeye
uIiirken, sLunbuI`u IzInII geIen Hurp OkuIu grencIIerI TuksIm`dekI uniLu 'ALuLrk ve UIusu:
HurbIyeII uIdunmuz!` yuziIi eIenk koyuruk, udeLu sIvIIIere meydun okuyorIurdi. Bu creLkurIik du
grmezden geIIndI ve 'durbecIIere geIenekseI Iogr` kupsumindu, AydemIr de duIII oImuk zere, 6q
subuy ve q usLsubuyin emekII edIImesIyIe yeLInIIdI. UsLne sLIk, o NIsun 1q6z`de ikuriIun yusu IIe
Ier LrI kovuLurmudun muuI LuLuIduIur. Durbe IevesI yurim kuIun TuIuL AydemIr`In 'durmu umu
bILmemI` dIye LurII eLLIgI z; Muyis`i devum eLLIrmeye kururIi oIdugu unIuiIincu HuzIrundu AydemIr
Lekrur LuLukIundi uncuk nedense ubucuk keIuIeLIe LuIIIye edIIdI.
DurbecIIer ok bekIemedIIer. CeIuI Buyur`in sugIik nedenIerI IIe geIcI oIuruk LuIIIye edIImesI ve dumudi
AImeL Isun Grsoy`un Augi Ayrunci`dukI evInde zIyureLIne geIen eskI DP`II, yenI AP`IIIere, Yussiudu
muIkemeIerInden 'Bu en`I (kL, IrkIn) muIkemeIer` dIye sz eLmesI zerIne o gnIerde srgnden
dnen '1q`Ier` ve Huvu KuvveLIerI`ndekI '11`Ier`, 1; Muyis 1q6 gecesI DIkmen`de bIr Luocugindu
buIuLuIur. Ancuk, AIpursIun Trke`In sze 'BenIm IIderIIgImde bIrIeeIIm` dIye buIumusi zerIne
yoIIur uyriIucuk, AydemIr yoIu yuIniz devum edecekLI.
1 MAYIS 1q6: HARBYIL ALANMAZ!
TuIuL AydemIr ve ekIbI, zoJz1 Muyis 1q6 gecesI Hurp OkuIu`ndu LopIunuruk IurekeLe geLIIer.
PuroIuIuri udeLu nn`ye nuzIre oIuruk 'HurbIyeII AIdunmuz` di. (SoIcuIurin neIesInI dInIemekIe
gnen MT`In bu LopIunLiIurdun nusiI Iuberdur oImudigi meruk konusudur.) Ik IedeIIerI Ankuru
#udyosu oIun durbecIIer, bIIdIrIIerI, nbeLI spIker Mberru YeLkIn`I sunduIyesInden kuIdirun
sLegmen IIun Bu`in LILrek sesIyIe zq.oo`Le okunmuyu buIudigindu bu kez buurdik! dIye bIrbIrIne
suriIiyorIurdi. Ancuk IkmeL ve bu seIer IuzirIikIiydi. nk, AIpursIun Trke, z1 MuyisiIurin
yurgiIundigi Mumuk durumuIurindu yIe demILI: Ben, zo Muyis ukumi, TuIuL AydemIr`In bIr
IurekuLu buIuyucugini grendIm. Huber sugIum yerden oIdugu IIn Iemen Bubukun Yurdimcisi
Husun DIner`I urudim. SuuL duIu ukum 8.oo suIuriydi. MukubII LedbIrIer uIin dedIm. Ibur eLLIm.
(AbduIIuI NIIuL YiImuz,cplcsiz Te2en, BIIgI YuyinevI, zooz, s.8q)
RAYO SAVA$LARI . kI udumiyIu rudyoyu eI koyun z8. Tmen Kurmuy Bukuni Yurbuy AII
EIverdI, IIun Bu`in eIInden kupLigi mIkroIondu IkmeLIn durumu egemen oIdugunu, ordunun du
IkmeLIn emrInde oIdugunu syIeyInce, AydemIr ve urkuduIuri IIk oku yuudi. Ancuk durbecIIer,
kisu srede LopurIunip EIverdI`yI Hurp OkuIu`nu IupseLLIIer. #udyodu bu seIer AydemIr`In udumi
UsLegmen EroI DIner`In Byk Trk MIIIeLI, IIbIr uIis, zmre ve purLI udinu IurekeL eLmeyen
yuIniz mIIIeLIne kuri borIu oIdugu vuzIIesInI yupun senIn sIIuIIi kuvveLIerInIn zumun zumun
yuyinIuyucugi bIIdIrIIerI Lum bIr vukur, Iuzur ve gvenIIk IInde bekIe. HuIuskur IeduIIerIn yuIniz ve
duImu senIn emrInde ve IIzmeLIndedIr! dIyen sesI ykseIIyordu.
BIr sre sonru Ankuru #udyosu susLu ve Huvu KuvveLIerI KomuLunIigi`nin ss oIun ELImesguL`Lun
GeneIkurmuy Bukuni CevdeL Sunuy`in Trk SIIuIIi KuvveLIerI IkmeLIn emrIndedIr. Kuru, DenIz,
Huvu ve Jundurmu komuLunIikIuri IkmeLI desLekIemekLedIr. TuIuL'in buuk udumi Isrunu
ugruyucukLir. MuceruperesLIer muvuIIuk oIumuyucukIurdir ve cezuIurini grecekIerdIr. BunIur
LopIunmukLudirIur dIyen sesI ykseIdI. AsIindu orLudu Lunk IuIun yokLu umu kuruci subuyIurdu
zIme buIumiLi. Ankuru semuIurindu orduyu bugIi jeLIer uuyor ve durbecIIerIn KuvukIidere
#udyoevI urusindukI mevzIIerIne mukIneII LIek uLii yupiyordu. BIIuno ; I ve z6 yuruIi oIdu. DuIu
sonru AydemIr yIe dIyecekLI: Tek bIr rudyonun bu kudur LesIrII bIr sIIuI oIdugunu o zumun unIudim.
MugIubIyeLImIzIn Lek sebebI rudyodur.
1 MAYISILARA NI OLL?
SIvIIIerIn bu seIer ukiIIundigini sununIur yuniIir. Durbeye kuLiIdikIuri gerekesIyIe yurgiIunun 11
kIIden, sudece ;`sI, TuIuL AydemIr, eLII Grcun, EroI DIner, Osmun DenIz, IIun Bu, CevuL Kircu,
AImeL GcuI Im cezusinu urpLiriIdiIur. Ancuk, drL kIInIn cezusi, ILIruzIur zerIne bozuIdu. TBMM
uzun LurLimuIurdun sonru kuIun IkI kIInIn cezusini onudi ve z; HuzIrun 1q6q`Le eLII Grcun,
Temmuz 1q6q`Le, TuIuL AydemIr Idum edIIdI. eLII Grcun`in sonunu Ben IILIIuIcIyIm. Bugn serbesL
kuIsum yIne IILIIuI yupurim. BenIm gIremeyecegIm gurnIzon yokLur. GIrdIgIm gurnIzonu du IurekeLe
geIrIr ve IILIIuI yupurim IuIIuri geLIrmILI. GerIye kuIun qq sunik Ise 1 yiI IIe uy urusindu degIen
IupIs cezuIurinu urpLiriIdiIur umu ogu uIIedIIdIIer. 1.qq Hurp OkuIu grencIsInIn okuIIuriyIu IIIkIsI
kesIIdI, bunIurdun ;`I cezu uIdi.
Buindun berI 'zInde kuvveLIerI` desLekIeyen 'soIcu` Yn DergIsI HuzIrun 1q6`Le yuyinIunun
;;.suyisindun sonru 1 uy sre kupuIi kuIdi, o HuzIrun 1q6;`de Lumumen kupundi. zooo yiIindu
GeneIkurmuy BukunIigi bu 1qq HurbIye grencIsInI uIIeLLI ve kendIIerIne 'HA#BYE` yuzun kImIIk
kurLIuri verdI, ordu evIerIne gIrmeIerI serbesL birukiIdi. Bu du guyeL unIuiIir bIr uILi, nk bu
ocukIurin Lek yupLigi, ordunun kkI bIr geIenegIne uymukLi!
GILINIKSIL HO$GRL . GeneIkurmuy BukunIigi, zooo yiIindu, bu 1.qq HurbIye grencIsInI
uIIeLLI ve kendIIerIne 'HA#BYE` yuzun kImIIk kurLIuri vererek ordu evIerIne gIrmeIerIne IzIn verdI.
Bu guyeL unIuiIir bIr uILi, nk bu ocukIurin Lek yupLigi, ordumuzun kkI bIr geIenegIne
uymukLi!Amu z1. yzyiI TrkIye`sInde kendIne 'sIvII` dIyen kesImIerIn bu IusLuIikIi geIenege IuIu
sempuLI duymusi pek oIugun degII. 'TrbunJburLs` LurLimuIuri sirusindu 'IuIkIIk eIden gIdIyor`
punIgIne kupiIun eIIrII orLu siniIIurin, orduyu veyu ordu IIndekI buzi kesImIerI greve ugirdigini
grnce Insunin umudu kiriIiyor dogrusu.

TA#H DETE# 1;.oz.zoo8
Aye Hr
kLIdur businin uysuI oIunini sever!

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Bubukun Erdogun`in ubu uILindun sopu gsLeren 'ipIuk kudin`Ii busin eIeLIrIsI, CumIurIyeL dnemI
boyuncu busin-IkLIdur IIIkIIerIne gz uLmuk konusundu esInIendIrIcI oIdu. HuLirIunucugi zere, MIIII
McudeIe`ye muIuIeIeLInden doIuyi 'MLureke Busini` dIye udIundiriIun sLunbuI busininu Ankuru`nin
duydugu LepkI, Ale2dcr`dun #eIIk HuIIL Kuruy, #eIII CevuL UIunuy ve Turik MmLuz GkLepe gIbI
semboI IsImIerIn, ozun AnIumusi uyurincu oIuLuruIun '1o`IIkIer` IIsLesI kupsumindu yurL diinu
ikuriImuIurindun yu du Pec2-i Scbch yuzuri AII KemuI`In eskI Merkez Ordusu komuLuni SukuIIi
NureLLIn Puu`nin kikirLLigi gruI LuruIindun zmIL`Le IIn edIImesInden sonru bIIe uzuImumiLi.
CumIurIyeL dnemInIn IIk sLIkIuI MuIkemesI 8 AruIik 1qz`de kuruIdu ve yeLkI uIuni sLunbuI ve
IuvuIIsI oIuruk LunimIundi. GrnrdekI umu, 1o Kusim 1qz LurIIII TunIn`de HuIIIe HuzreLIerIne uik
bIr mekLup yuzun sLunbuI Burosu Bukuni DersIm Mebusu LII IkrI (DnseI) Bey`I yurgiIumukLi
umu usiI umucin, muIuIII sLunbuI businini sIndIrmek oIdugu unIuiIiyordu. MuLbuuL Duvusi denIIen
IkIncI duvudu, IkmeLe IILuben HuIIIeIIgI desLekIeyen bIr mekLup yuzun $II IIderIer AII Agu Hun ve
EmIr AII`nIn mekLupIurini yuyinIuyun Tcnin`In Buyuzuri HseyIn CuIIL, ldc2`in Buyuzuri AImeL
CevdeL IIeldc2`in MesuI Mdr Omer zzeddIn, Tethid-i Ejlcr`in Buyuzuri VeIId Bey IIe MesuI
Mdr HuyrI MuIILLen Bey yurgiIundi. ldc2, Tcnin, Tethid-i Ejlcr ve Vctcn mensupIuri beruuL
ederken, LII IkrI Bey, yiI krek cezusinu muIkum oIdu, IukuL uILi uy IupIs yuLLikLun sonru
buvurusu zerIne TBMM LuruIindun uIIedIIdI. MusLuIu KemuI umucinu uIumi, sLunbuI`un muIuIII
busininu gzdugi verIImILI.
TAKRR- SLKLN BASINI . sLunbuI busini IIe Ankuru urusindu IpIer, 1 $ubuL 1qz`de buIuyun
$eyI SuId syuni`dun sonru kopLu. $eyI SuId`In muIkemede Ankuru`nin gLIemesIyIe 'benI Isyunu
busin ILLI` IuIIuri eLmesIyIe buIuyun sre, AgusLos uyindu IkmeLIn 'yiIun yuvuIuri` dedIgI
TerukkIperver CumIurIyeL irkusi`ni (TpC) desLekIeyen nemII muIuIukuzur-dIncI guzeLe, Tethid-
i Ejlcr, Son Telrcj ve stillcl IIe sIumci dergI Sebilurrect, komnIsLIerIn yuyin
orguni Adinlil vercl @eli, Adunu`du ikun Tol Soz ve Schc, zmIr`de ikun Scdc-i cl ve
Trubzon`du ikun stilbclguzeLeIerInIn kupunmusiyIu derInIeLI. AruIurindu AImeL EmIn YuImun ve
VeIId EbuzzIyu`nin du oIdugu q kII LuLukIunuruk DIyurbukir sLIkIuI MuIkemesI`ne sevkedIIdI.
HuzIrun 1qz`de Isyunu desLek verdIgI gerekesI IIe TIC kupuLiIdi. KeIIeyI kupLirmuk zere oIdukIuri
unIuyun guzeLecIIer, duIu yoIdu Iken MusLuIu KemuI`e IkI LeIgruI ekmIIer umu kurLuImuIuri IIn
kururin uikIunmusindun bIr gn nce bIr nc LeIgruIi ekmeIerI gerekmILI. 8; gnIk
yurgiIumudun sonru guzeLecIIere son szIerI soruImu, sudece Adunu`du yuyinIunun Tolsoz`n suIIbI
AII KemuII (OgL) Bey (OrIun KemuI`In bubusi) suvunmu yupmiLi. DIgerIerI 'muIkemenIn
uduIeLInden emIn oIdukIurini` syIeme ukiIIiIigini gsLerdIIer. Sonu bekIendIgI gIbI oIdu: AII KemuII
Bey, yurgiIunmusinu devum edIImek zere Ankuru sLIkIuI MuIkemesI`ne sevk edIIIrken, boyun egenIer
beruuL eLLIIer.
SLRGLNLIR . kIncI IusiI yurgiIumunin bu kurbuni, Isyun doIuyisiyIu kupuLiIun TpC merkezInde
yupiIun poIIs urumusini 'buskin` dIye udIundirmuk 'creLInde buIunun` HseyIn CuIIL YuIin`di. YuIin,
sirI bu keIIme buIune edIIerek orum`u br boyu srgn edIIIrken, soIcu guzeLecI ZekerIyu SerLeI
SInop`u, CevuL $ukIr (Kubuugu) Ise Bodrum`u srImL. AsIindu CevuL $ukIr susuz buIunmuLu
umu muIkeme yurgiIurindun AII eLInkuyu, yiIIur nce uIIevI bIr meseIe sirusindu CevuL $ukIr`In
Idrdg bubusi $ukIr Puu`nin urkudui oIuruk kendIsIne cezu verIImesI IIn zeI oIuruk ugrumiLi.
1qo`du, devIeL gdmI SerbesL CumIurIyeL irkusi`nin umuIundun duIu popIer oImusi ve
Ankuru`yu yneIIk muIuIeIeL IIn ekIm merkezI oImusi zerIne sLunbuI`du Son Postc,
zmIr`de iz2et, cllin Sesi ve Yeni Asir, Ankuru`nin LepkIsInI ekLIIer umu onIur yIne de unsIiydiIur
nk uyni dnemde, sosyuIIsL egIIImII ArII Oru`un ikurdigi Ycrin guzeLesInIn LIrujinin 8o bInIere
uIumusi zerIne rejIm ArII Oru`u yIe bIr buski uyguIumiLi kI, udumcugiz BuIgurIsLun`u kumuk
zorundu kuImiLi. Amu orudu du ruIuL birukiImudi, BuIgurIsLun IkmeLIne yupiIun buski IIe
YugosIuvyu`yu kudur pskrLId.
ANKARA'AN GILIN CIZALAR . z Temmuz 1q1`de kubuI edIIen MuLbuuL Kununu muIuIII
busin sorununu kknden zmek zere LusurIunmiLi. GuzeLe ikurmunin onIurcu beIIrsIz krILere
bugIunmusi yeLmezmI gIbI merkezIn siki deneLImI IIe guzeLecIIer neIes uIumuz IuIe geImIIerdI.
GuzeLeIer uIII #iIki`nin deyImIyIe MuLbuuL MdrIg`nden geIen 'LeIeIon durbesI` IIe kupuLiIirken ne
IIn kupuLiIdikIurini bIIe grenemezIerdI. HkmeLIn sunsr kururIurini bIIdIrmek IIn kendIsI
#omunyu`du bIIe buIdugunu syIeyen ZekerIyu SerLeI, bIr keresInde kendIsInI yurgiIuyun yurgicin,
Ankuru`nin ne cezu vermesInI IsLedIgInI bIr LrI unIuyumudigi IIn deIuIurcu verdIgI cezuyi degILIrmek
zorundu kuIdigini unIuLmiLir.
Amu busin sudece buski IIe degII, dIIendIrme IIe de susLuruIuyordu. MusLuIu KemuI`In sugIigindu
yukIuik qo guzeLecI mIIIeLvekIII oImuLur. MuIuIII NecIp uziI`in sLunbuI mebusIugunun zerI Ise
IzIImILIr. MusLuIu KemuI, pek sevdIgI smuII HubIb Sevk`n 8o IIru muuIu Yeni Gun`de uIiLigini
duyuncu, derIuI 1oo IIru muuIu yuri resmI nILeIIkLekI cli2iet-i Millie`ye gemesInI emreLmILI.
#izu Nur o gnIerI yIe zeLIer: #eIsIcumIuru AIIuI merLebesIne ikurmuk (.) muLbuuL kumIIen
medduI oIdu (.) snd (.) Id.
'MLL $II' NIM . Tek PurLI dnemInIn busin zerIndekI sopusi oIun 1q1 LurIIII MuLbuuL
Kununu, 1qz`de IkI kez, 1q, 1qq ve 1q8 yiIIurindu bIrer kez ugirIuLiriImiLi. ByIe bIr orLumdu
MusLuIu KemuI`In Im degInde oIdugu IuberIerInIn guzeLeIerde yer uImusi mmkn oImudi. Yusugi
Ignemeye cesureL eden AImeL EmIn YuImun`in Tun guzeLesI uy sre IIe kupuLiIirken, VuLun`u uLiIIu
IuberI yuyinIuyun Huber guzeLesI IIe bIr #umcu ve ErmenIce guzeLe de onur gn kupuLiIdi. HuLLu,
bubukun CeIuI Buyur, Byk KuIp`Le kuriIuLigi YuImun`i IerkesIn gz nnde ok ugir bIImde
uzurIuyuruk bu Lr buskiIuru uIiik oIunIuri bIIe oku sokmuLu.
BuIurindun sopunin eksIImeyecegInI ubuk kuvruyun busin, yenI eIIn LukdImI IInI byk bIr IevesIe
yupmuyu koyuIdu. 1 Kusim 1q8 LurIIII :un guzeLesI IIk kez nn`den 'MIIII $eI` dIye
buIsederken:2h:riet guzeLesI 'kIncI ALuLrk`mz` dIye LukdIm eLmILI. SoIcu ZekerIyu SerLeI bIIe
'nn`y buimizdu grmek CumIurIyeLImIzIn gurunLIsIdIr` dIye koroyu kuLiImuk IILIyuci duymuLu.
Bu LurIILen ILIburen busini konLroI eLme IInI, $kr Kuyu, #ecep Peker ve KiIi AII bIzzuL sLIendIIer.
Bu I AnudoIu Ajunsi IuberIerInIn meLnInI bIIe dIkLe eLLIrIyorIurdi. 1qqo yiIindu MuLbuuL
Kununu`ndu yupiIun IkI degIIkIIkIe 'mIIII IIsIerImIzI IncILen ve bu muksuLIu mIIII LurIIImIzI yunIi
gsLeren yuziIur` yuzmuk ugir cezu konusu oIdu.
MeLIn Toker o gnn buskiIurini yIe unIuLiyordu: 1qq`Le CumIurIyeL guzeLesInde uIimuyu
buIumiLim. Yuzi IerI Mdr Yurdimcisi AImeL Isun`di. Onun urkusindukI doIupLu, bIr dosyu kIIILII
dururdu. Gn gemezdI kI, bIrIncI $ubeden bIr memur geIIp, yenI bIr yusuk kururini geLIrmesIn ve
dosyuyi IIrmesIn. sonrudun bu dosyuyi gzden geIrmek IirsuLini buImuLum. NeIer yokLu kI...
IungI IuberIn kuinci suyIudu ku sLun zerIne, IungI punLoIu IurIIerIe gsLerIImek gerekLIgInden
Iuvu durumunun yuziImumusi emrIne kudur. bunIurin yeLmedIgI LeIIIkeII ve krILIk unIurdu MIIII $eI
kuIurini gsLerIII bIr ekIIde uLiyor, IsLemedIgI Iuvuyi dugiLiyordu. Buku emIrIer Ise MIIII $eI smeL
nn`nn kendIsI ve uIIesIyIe IIgIII IuberIerIn byk punLoIurIu verIImesI gerekLIgInI bIIdIrIyordu.
CumIurbukuni`nin bIr konserde, bIr LemsIIde veyu uL yuriIurindu gsLeren IoLogruIIur uruI uruI
devIeL zoru IIe yuyinIuniyordu.
SAVA$ YILLARI . Ardindun rejIm, guzeLeIere sugIi soIIu IuddInI bIIdIrmeye buIudi. 1qq1`den
ILIburen gz yumuIun irki-Trk busin, 1qqq`Le suvuin seyrI beIII oIuncu ummudigi bIr LokuL yedI.
PunLrkIsL egIIImII @incrclti, Kop:z ve rh:n IIe durumu dengeIemek IIn soI egIIImII Adi2lcr,
Y:rt veDunc guzeLeIerI de kupuLiIdi. BunIuru merkez medyudun Tcn, Vctcn ve Tcstir-i
Ejlcr ekIenerek LubIo LumumIundi. Ik grup degII umu son grup guzeLeIer uncuk kIncI Dnyu
Suvui`ndu AImunyu`nin yenIImesI ve TrkIye`nIn 'BuLi bIogunu` kuLiImuk zere Sun runsIsco
KonIerunsi`nu ugriImusindun sonru uiIucukLi. UIusIururusi konjonkLre 1qq6 seImIerInde DP`nIn 61
mIIIeLvekIII ikurmusi du ekIenInce MuLbuuL MdrIg`nden geIen 'LeIeIon durbeIerI`nIn yerInI rIcuIur
uIiyor, sLeIIk rIcuIur yerIne geLIrIImeyInce ses ikuriImiyordu.
Bu LurIILen ILIburen sudece muIuIII busin degII CHP yunIisi busin bIIe IkmeLIn buskici
uyguIumuIurini eIeLIrmeye buIudi. YenI yuyinIunun Goruler'In yuzi kudrosundu CeIuI Buyur, uuL
KprI ve Adnun Menderes'Ie bIrIIkLe NIyuzI Berkes, BeIIce Borun, PerLev NuIII BoruLuv, HuIIde EdIp
Adivur, AzIz NesIn ve MeImeL AII Aybur yun yunuydi. Ancuk, AruIik 1qq`de Tcnin yuzuri HseyIn
CuIIL YuIin`in Numik KemuI`In bIr IIrInden IIIum uIuruk kuIeme uIdigi KuIkin ey eIII vuLun!
McudeIe buIiyor. Ve buIumuk Iuzim. nk en uzgin ve en InsuIsiz bIr propugundunin Trk
vuLunduIurinin ruIunu Ier gn en yukici, yeIs verIcI, mIL kirici bIr propugundu zeIrInI dkmesIne
msuude edemeyIz. BIr vuLun suIIbI oImuk, bu vuLunin IInde Ir ve msLukII yuumuk IsLeyen Ier
Trk bu propugunduyu kuri koymuyu mecburdur ekIIndekI mukuIesI IIe buIuyun sre busin
LurIIImIzIn en uLun verIcI oIuyIurindun bIrIyIe sonuIunucukLi.
KALKIN IY IHL- VATAN! . AruIik 1qq gn, sLunbuI UnIversILesI'nde bIrIIerI, eIIerInde VuLun
guzeLesIyIe siniIIuru gIrIp grencIIere 'KuIkin ey eII-I vuLun!` dIye bugirmi, uz sonru bLn okuI BeyuziL
Meyduni'ndu LopIunmiLi. Yrye geerken suyiIuri 1o bIne uIuun bIndIrIImI kiLuIur, eIIerInde
ALuLrk ve nn resImIerI CuguIogIu'nu, YuIin`in 'BeIncI KoI`, '#us Huyruni`, 'MoskoI uugi` dIye
udIundirdigi SerLeIIerIn Tun MuLbuusi`nu yrdIer. SuuL 1o.oo'du LuIumuIurIu buIuyun suIdiri,
sopuIurIu bInunin cumIurinin kiriImusiyIu srd. Sonru genIer muLbuuyu gIrdIIer. Ne vur ne yok
yugmuIuyip, buski mukIneIerInI puruIudiIur. DukLIIoIuri, musuIuri, LeIeIonIuri, kurun IurIIerI
pencereIerden uLLiIur. HizIurini uIumuyun suIdirgunIur, Tun`in yunindukI soIcu yuyinIur suLun ABC
KILubevI`nI de yugmuIudikLun sonru BunkuIur CuddesI`nden TneI`e yneIdIIer. Kumburuci Yokuu`ndu
YenI Dnyu`yi busun c T:rq:ie guzeLesI IIe Purmukkupi-TuksIm urusindukI Berruk KILubevI`nI de
yugmuIudiIur. TuksIm`de LopIunun yugmuciIur KuIroIsun komnIsLIer! BIz YenI Dnyu IsLemIyoruz!
BIze eskI dnyumiz yeLer! dIye bugiriyorIurdi.
Ancuk, suIdiridun doIuyi LuLukIunun SerLeIIer oIdu. nk IkmeL oIuyi onIurin kikirLLigini
dnyordu! SerLeIIer q uy IupIsLe kuIdikLun sonru cezuIurinin onunmumusi zerIne serbesL kuIdiIur
uncuk bIr duIu IIbIr yerde yuziIuri yuyinIunmudi, guzeLeIerde I buIumudiIur. SubIIu SerLeI, duIu
sonru oIuyIurin oIucugi konusundu VuII LII Kirdur`i uyurdikIurini umu IIbIr LedbIr uIinmudigini
syIeyecekLI. (YiIIur sonru oIuyi CHP purLI mIeLLIIerInden AIueLLIn TIrILogIu'nun rgLIedIgI, q.
CumIurbukuni SIeymun DemIreI`In, CumIurIyeL guzeLesI yuzuri IIun SeIuk`un, CHP`II bukunIur AII
Isun Gg ve OrIun BIrgIL`In, sosyuIIsL bIIIm udumi Sencer DIvILIogIu`nun, irki Trk CeIudeL
MoruIigII`In de Tun`i yugmuIuyunIur urusindu oIdugu, byk IILImuIIe bubukunIur TurguL OzuI ve
NecmeLLIn Erbukun`in du oIuyIuru kuLiIdigi unIuiIucukLi. Bu IurkIi IdeoIojIk yneIImII InsunIuri byIesI
kL bIr umuIu bIr uruyu geLIren gIzII gcn ne oIdugu, eIbeLLe IIbIr zumun unIuiIumudi. IIun
SeIuk`u 1qq6`du SerLeI DemokrusI OdI verIImesI Ise IIn en LrujIkomIk yuni oImuIiydi.)
CHP'LLIR P'I . zz Kusim 1qqo`Lu buzi IIIerde IIun edIIen ve er uyIik dnemIerIe uzuLiIuruk
1qq; Kusiminu kudur sren sikiyneLIm sirusindu kupuLiIun guzeLeIerIn durumunun LekI guzeLeIerde
Iuber oIuruk bIIdIrIImesI, uiIun guzeLenIn yuyin IuyuLinu dnmesInIn Iuber yupiImusi bIIe
yusukIunmiLi. ok purLIII yuumu dogru kuiniImuz gIdI sirusindu, IkLIdur ve muIuIeIeL busini ve
rudyoyu kendI ikurIuri IIn kuIIunmuk IIn kirun kirunu suvuu gIrdIIer. 1qq6 seImIerIne gIren
DemokruL PurLI, IkLIdurin rudyodu kendI IuberIerIne boI boI yer verdIgI IuIde, siru kendIIerIne
geIdIgInde rudyonun sesInIn bIrden bIre kisiImusindun IkuyeLIydIIer. DP IIderI Adnun Menderes 6
Ocuk 1qq8`de Adunu`du yupLigi konumudu LuIebImIz zerIne bIzIm de rudyodun IsLIIude
edebIIecegImIzI syIedIIer. YupLikIuri nedIr bIIIr mIsInIz? DrL senede bIr suuL konumumizu msuude
edIIecek. O du IkmeL LuruIindun konLroI edIImek urLi IIe.. dIye IkuyeL edIyordu. Ancuk bu yuri
businu du yurudi ve 1qq8`de HrrIyeL, 1qo`de MIIIIyeL kuruIdu.
AMIRKANCILIK . 1q Muyis 1qo seImIerInde DP`nIn I buinu gemesI busindu byk bIr umuL
yuruLmiLi. KuruIuundun ILIburen CHP`yI desLekIeyen :2h:riet`In suIIbI NudIr NudI`nIn DP`den
mIIIeLvekIII oImusi ve UIus guzeLesIndekI yuziIuri IIe dIkkuL eken MmLuz uIk
enIk`In cjerguzeLesInIn buyuzurIiginu geIerek DP`nIn szcIgn yupmusi bunu IureLLI. GerekLen
de yenI IkmeL zo Temmuz 1qo`de, 1q1 MuLbuuL Kununu LuruIindun IkmeLe verIIen sinirsiz
yeLkIIerI kuIdirdi. ArLik guzeLe ikurmuk IIn IzIn uIinmusi gerekmIyor, sudece bIIdIrImde buIunmuk
yeLerII oIuyordu. Busin suIuri busin muIkemeIerInde yurgiIunucuk, guzeLe suIIpIerI yerIne yuzi IIerI
mdrIerI sorumIu oIucukLi. Ancuk, bIr sre sonru zgrIgn bedeIInIn ABD poIILIkuIurinu LesIIm
oImuk unIuminu geIdIgI unIuiIdi. UnI sInemu usLusi SemII TugruI`un dedIgI gIbI DemokruL PurLI
dnemI (..) o LurIIIerde IkemIzde suyisi IuyII ykseIen AmerIkuIi dosL ve mLLeIIkIerImIz IIn
rudyoIurimizdu zeI NoeI ve PuskuIyu yorLusu progrumIurinin yuyinIundigi, WusIIngLon`u IrIn
gzkmek LuLkusuyIu duIu ok uLun verIcI IIerIn yupiIu geIdIgI bIr dnemdI. #udyoIurdu 'TrkIye`de
MursIuII PIuni` ve 'NATO SuuLI` gIbI progrumIurIu ABD di poIILIkusinu dzenII IIzmeL sunuImuyu
buIumiLi. Kore Suvui`ndun dnen uskerIerIn yunIurindu geLIrdIgI LrunsIsLrI rudyoIur, AmerIkun
sempuLIzunIiginin yurL suLIinu yuyiImusini sugIiyordu.
P'NN 'BISLIMI BASINI'. Ancuk durum 1q`Len ILIburen degImeye buIudi. DP de kendI
'besIeme` businini kurmuyu buIudi. cjer, urriet ve Milliet guzeLeIerI IkmeLLen uIdikIuri
desLekIe LeknIk sevIyeIerInI ve suyIu suyiIurini, renkII buski ve ekIerIe LIrujIurini urLLirdiIur. Bunu
kuriIik CHP yunIisi businu ugir buskiIur yupiIiyordu. 1q AruIik 1q`Le CHP`nIn Lm muI vurIiginu,
doIuyisiyIu purLInIn resmI orguni oIun &l:s guzeLesIne de 'Lek purLI dnemInde Iuksiz bIr ekIIde
edInIIdIgI` gerekesIyIe eI konuIdu. MIIIeLvekIII HseyIn CuIIL YuIin, clli guzeLesInde bubukunu
IukureL eLLIgI gerekesIyIe, yusuIuru uykiri bIImde dokunuImuzIigi kuIdiriIuruk z6 uy Iupse muIkum
oIdu ve 8o. yu gnn IupIsIunede kuLIudi. &l:s, Yeni &l:s ve clli guzeLeIerInIn sorumIu mdr
CemuI SugIum Iukkindu Lum 6q duvu uiIdi. OIdg gn Ankuru`du duvusi vurdi.
6-, IYLLL KI$KIRTMASI . SeIunIk`Le ALuLrk`n dogdugu eve suIdiriIur oIdugu IuberInIn stcnb:l
Elspres guzeLesInde kikirLici bIr bIImde yuyinIunmusi zerIne guIeyunu geIen (geLIrIIen) yiginIur 6-;
EyII 1q`Le TuksIm`de LopIunuruk, BeyogIu`ndu, GuIuLu`du ve HurbIye`de #umIuru uIL oIdukIurini
dndkIerI evIerI ve dkkunIuri yukip yikLiIur. Bu Tun MuLbuusi buskinindun sonru businin
kikirLiciIigiyIu IIenen IkIncI byk su IdI. SikiyneLIm komuLuni KorgeneruI NureLLIn Aknoz ImzuIi
bIIdIrI IIe 'oIuyIuri komnIsLIerden bukusinin yupLigi ynndekI yuzi ve yorumIur` yusukIunirken, poIIs
memurIuri guzeLe IdureIuneIerIne buskin yupLiIur. MuneLIerIn degILIrIImesI IIn zumun oImudigi IIn
kuIipIur ezIIerek, buIikIur okunmuz IuIe geLIrIIerek yuyinu gIrIIdI. zIeyen IuILuIurdu Lum 11 guzeLe
sresIz kupuLiIdi. Bu LurIILen sonru guzeLecIIere IupIs cezuIuri yugdi, kImI nI guzeLecIIer dvId,
LurLukIundi.
MuLbuuL Kununu 1q6`du bIruz duIu serLIeLIrIIIrken, kumuoyunu en ok suIunun guzeLecIIere 'IspuL
Iukki` Luninmumusi meguI eLLI. Ancuk IkmeLIn bu Iukki Lunimumusi zerIne DP`den uyriIun 1q
mIIIeLvekIII HrrIyeL PurLIsI`nI kurdu. Ayni yiI, urLun IIyuLIuri deneLIemek umuciyIu Lekrur yrrIge
konuIun 1qqo LurIIII MIIII Korumu Kununu`nun yuruLLigi IonuLsuzIuri nIemek IIn businu buski
urLLiriIdi.
VATAN CIPHIS RIZALIT . z; EkIm 1q; seImIerInI DP kuzunmiLi umu oyIurindu orLuyu
ikun gerIIeme ordu IIndekI 'zInde kuvveLIer`In cesureLInI urLLirmiLi. Ancuk, z-z; AruIik 1q8
LurIIInde puLIuk veren Dokuz Subuy OIuyi sunsr yznden bIr uy boyuncu IuIkin gznden kuiriIdi.
1q8 yuzindun ILIburen Ike ekonomIk bIr buIrunu gIrdI, bIrok muI buIunmuz oIdu, dkkunIurin
nnde kuyrukIur beIIrdI, kuruborsunin n uIinumuz IuIe geIdI. TekeI, kmr ve Smerbunk
rnIerIne yzde yze yukin zum yupiImukIu kuImudi, q AgusLos KururIuri dIye uniIun nIemIer pukeLI
uikIundi. Trk IIrusinin degerInIn Le bIrIne dnce muIuIeIeL DP`yI keye sikiLirmuyu buIudi.
DP`nIn bunu LepkIsI 'VuLun CepIesI` oIuyinu gIrImek oIdu. Menderes`In 1z EkIm 1q8`de MunIsu I
KongresI`nde yupLigi IIk uikIumudun sonru IuIkin Busin Yuyin ve TurIzm Bukuni SeIver
SomuncuogIu`nu bugIi oImusindun doIuyi 'SomuncuogIu #udyosu` dedIgI rudyodu ogu suILe
IsImIerden oIuun kuLiIim IIsLeIerI yuyinIunmuyu buIudi.
Ankuru #udyosu spIkerIerInden Serru inur, Yussiudu yurgiIumuIuri kupsumindu uiIun #udyo Duvusi
durumusindu VuLun CepIesIne IILIIuk IsIm IIsLeIerI ve bugIiIik LeIgruIIuri IIk buLu AnudoIu Ajunsi
LuruIindun Iuber bILenIerIne duIII edIIIyordu. Ve bunIur ekserIye gIen ve ukum IuberIerInde
oIuyordu. Sonrudun bu IIsLeIer byynce Iuber bILenIerI ok genIIedI ve ujuns IuberIerI suuLInde
bILmez oIdu. NIIuyeL bu IIsLeIerIn okunmusi IIn suuL 1q.oo`de 'Yurdun DrL KesInden HuberIer` IsmI
uILindu bIr suuL IIdus edIIdI ve bu IIsLeIerIn IuzirIundigi bILende mnIusirun bu IIsLeIerIn okunmusini
rLmek muksudiyIu yurLLun buzi IuberIerde vurdi. Ve bu Iuber bILenIerI ve IIsLeIerI okuyun spIker
uILinu Imzu uLmukIu ykmIyd dIyerek IIn ne kudur ubsrd IuIe geIdIgInI unIuLmiLi.
O dnemde durum yIe bIr IuI uImiLi kI, 'rudyo Iuber bILenIerInI dInIemek IsLemeyenIer` bIr dernek
kururuk rudyo yneLImIne kuri duvu umuyu buIumiIurdi. Busin oIuyIuru dur dIyecegIne, NIsun
1qq`du VuLun CepIesI MuLbuuL Ocugi`ni kurdu. MuIuIIIIer Ise muIkemeIerde srnyordu. 1qq`du
1.q6o guzeLecI yurgiIunmi, ;;`sI muIkum oImuLu. PLLLIAM AVALARI . ABD`de yuyinIunun
byk guzeLenIn suIIbI oIun Eugene PuIIIum`in 1q8`de TrkIye`ye yupLigi zIyureL IkLIdurin IIgIsIzIIgI
yznden ksknIkIe bILmI, PuIIIum IkesIne dnnce 'TrkIye In SuuL 1z`ye Vurdi` buIikIi
yuzisiyIu DP`nIn IIIusu gILLIgInI IIerI srmL. Bu yuzi ABD`de Lum ;z guzeLede
yuyinIunip, TIMEdergIsInde buyuzi konusu oIuncu Menderes IkmeLInIn LepkIsI serL oIdu.
PuIIIum`in mukuIesInden uIinLiIur yupuruk yuyinIuyun Vctcn, &l:s, Dunc ve Kertcn guzeLeIerI
IIe Alis ve Ki2 Derisi Iukkindu soruLurmu uiIdi. Menderes`In IImmeLIyIe Dunc`yu uz cezu verIIdI
umu dIgerIerI bIrku uy kupuLiIdi. OIuyi UIusIururusi Busin EnsLILs (P) proLesLo edInce Menderes
IyIce kizdi.
ALLAHIN SIVGL KLLL . 1; $ubuL 1qq`du Bugimsiz Kibris CumIurIyeLI`nIn kuruIu
unIumusini ImzuIumuk zere ondru`yu gIden Adnun Menderes`I Luiyun uugin sIs yznden
dmesI, Menderes`In 16 yoIcunun Idg bu kuzusindun sug kurLuImusi busindu 'AIIuI`in sevdIgI
Insun` muneLIerIyIe yer uImiLi. Bu 'uIvI oIuy` yznden IkLIdurIu muIuIeIeL urusindu kisu bIr uLekes
yuundiysu du, NIsun uyindu nn`nn ikLigi Ege gezIsInde yuunun oIuyIur IpIerI yenIden gerdI.
nn IkIncI suIdiriyi sLunbuI`u dnnde, Topkupi`du yuudi. Ancuk oIuyIuri IuIku duyurmuk pek
mmkn degIIdI. nk guzeLeIere sunsr konmuLu. Muyis 1qq`du pek ok guzeLe, beyuz boIukIurIu
yu du BIr CHP guzeLesIne uIeL oIduk, .. LurIIII guzeLemIzde yuyinIunun Iuber yuIundir gIbI komIk
zrIerIe ikiyordu. EyII uyindu unukkuIe GeyIkII`ye gIden CHP GeneI SekreLerI Kusim GIek
bukunIigindukI IeyeLe yupiIun suIdiriyi du IuIk sunsr yznden duymudi.
VI MAKLS SON . DP, 18 NIsun 1q6o`du, CHP`nIn seIm dii yoIIurIu IkLIduru eI koymuyu uIiLigini
IIerI srerek 'CHP ve bIr kisim businin IuuIIyeLIerInI LuIkIke memur MecIIs TuIkIkuL EncmenI`
kurmuLu. Kumuoyundu bukuni AImed HumdI Suncur`dun doIuyi 'Suncur KomIsyonu` dIye de uniIun
kuruI bIr sre sonru IkedekI en yksek yurgi mukumIurindun bIIe duIu yeLkIII IuIe geIecekLI.
z8 NIsun`du sLunbuI UnIversILesI`nde ikun grencI oIuyIurindun sonru sikiyneLIm IIun edIIdI zq
NIsun 1q6o`du, Menderes 'bunIur nIzum ve devIeLe kuri geImenIn ne demek oIdugunu unIumukLu
gecIkmeyecekIerdIr. BunIur zuvuIIi buIurini nIzumin sursiImuz kuyuIurinu vururuk kendIIerIne
geIecekIer ve korkurim kI bu bedbuILIur bIruz ge kuImi oIucukIurdir demILI. NILekIm businu yuyin
yusugi kondu. SikiyneLIm uyricu ;z punLodun byk muneL, srmuneL, dII kIIe, espusIi muneL,
drL sLundun byk resIm kuIIunmuyi yusukIumiLi. Bu yusukIuru uymuyun guzeLeIere ; duvu uiIdi.
11 Muyis`Lu mecIIs LuLIIe gIrdIkLen sonru Menderes Ege gezIsIne ikLi. Ardindun EskIeIIr`e geLI.
BuruIurdu serL bIr LepkI IIe kuriIuun Menderes z6 Muyis`Lu nIversILe IocuIurindun 'kuru cbbeIIIer`
dIye buIseden nI konumusini yupLi. Ancuk bIr gn sonru ordu IkLIduru eI koydu. AImeL EmIn
YuImun, BIenL EcevIL, BedII uIk, MerreI HekImogIu gIbI gemIIn mugdur guzeLecIIerI, IILIIuIcIIerI
vme yuriinu gIrerken zq HuzIrun 1q6o`du CemuI GrseI guzeLecI InkiIubin Iedukur, uurIu
ncsdr dIyerek businu IIzu verIyordu.
ARBIYI ISTIK . GerekLen de DP dnemInIn bIIunosu ugirdi. DzenI sursici, vuLunduIur
urusindu dmunIik ve uyriIik yuruLici, mIIII bIrIIk ve beruberIIgI LeIdIL edIcI msLeIcen yuyinIur ve
unLuj yupLigi IddIu edIIen muIuIII guzeLeIer, kugiL zumIuri, resmI IIun kisiLIumusi IIe kiskucu uIinmiLi.
NILekIm &l:s guzeLesI drL yiI boyuncu IIun uIumudi. AIdigi zumunIurdu, DP yunIisi cjer Iep &l:s`un
IkI kuLi IIun uIdi. DuIusi, rnegIn 1qq`Le resmI IIunIurin yzde 1q` cjer`e, kuIun yzde 86`si Ikede
yuyinIunun IrIII uIukIi qq guzeLeye verIImILI. SEKA`dun muIuIII guzeLeIere sudece peIn puru IIe kugiL
suLiIirken, DP yunIisi guzeLeIer vudeII uIubIIIyorIurdi. 1q-1q6o urusindu muIuIII businu kuri
z.oo`Len IuzIu duvu uiImi, z8; duvu muIkumIyeLIe bILmILI. Tek oIumIu geIIme, 1qo`de oo bIn
oIun LopIum LIrujin 1q6o`Lu 1 mIIyon qoo bIne ikmusiydi.
z; Muyis durbesInden sonru, IkLIdur-busin IIIkIIerInIn oIduku muLedII geLIgI dnIse de 1q6o-
1q;o urusindu busin uIeyIIne 66 duvu uiIirken, 1q;o`de bunu z yenI dosyu ekIenecek, 1q;1`Le
Anuyusu`du yupiIun degIIkIIkIer, 1qoz suyiIi SikiyneLIm Yususi ve 1q;z LurIIII Busin Yususi IIe busin
zerInde buski duIu du urLucukLi. Ancuk IkLIdurIu busin urusindu mcudeIeyI Ier seIerInde busin
kuzunucukLi. Her IirsuLLu businu uLun Bubukun Erdogun`in bu LurIIeden ikurucugi ok ders oIdugu
uik.

TA#H DETE# 1o.oz.zoo8

Aye Hr
CHP, TIcunIIer ve ALuLrk` Korumu Kununu

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz IuILu, CHP`nIn 'LrbunJburLs` konusundu AK PurLI IIe MHP`ye yneIIk ugir eIeLIrIIerInI
dInIedIk. HuIbukI, CHP 1qqo-1qo urusindu uLLigi udimIurIu 'ALuLrk IuIkIIk unIuyii`nu IIk durbeyI
vurun purLI IdI. Bu yiIIur KemuIIsL rejIm LuruIindun udeLu 'guyrI-meru` IIun edIIen dInseI LuIepIerIn
kumusuI uIundu Lekrur dIIe geLIrIImeye buIudigi yiIIurdi. uul Do:, Sebilurrect, ur Adc2, slc2
Derisi, slc2 Duncsi, Selc2et gIbI dergIIer sIumci syIemIerI kILIeIere yuyurken, Temmuz 1qq`Len
Muyis 1qo'ye kudur kuruIun zq purLInIn Iemen IepsI progrumIurindu dInseI konuIuru zeI yer
vermIIerdI.
POPLLZM YARI$I . CHP muIuIeIeLIe bu eLmek IIn dIn konusundukI LuLumunu esneLLI, uncuk
'Tek PurLI` dnemInIn yiIginIigi IIe . Dnyu Suvui`nin kemer sikmu poIILIkuIuri bIrIeInce, 1q Muyis
1qo seImIerInI DemokruL PurLI`nIn (DP) kuzunmusini nIeyemedI. DP`nIn IkmeLI 16 HuzIrun
1qo`de dInI konuIuri Ieren bIr dIzI kununu onuyIudi. ByIece Arupu ezun okunmusi, rudyodu IuILudu
kez Kurun okunmusi, okuIIurdu dInI egILIm verIImesI, Imum IuLIp okuIIuri ve Yksek sIum
EnsLILs`nn kuruImusi mmkn oIdu. DP dnemInde AIevIIere yneIIk udim uLiImuzken, 1 bIn yenI
cumI uiIdi.
ATATLRK TABLSL . GuzI UnIversILesI`nden ProI. ALIIIu YuyIu`nin, bIr puneIde 'bu udum` dIyerek
ALuLrk`e 'uIenen IukureL eLLIgI` gerekesIyIe 1 yiI uy Iupse muIkum edIImesI uyibi,
'LrbunJburLs` LurLimuIuri sirusindu gzden kuLi. YuyIu`nin muIkum edIIdIgI ALuLrk` Korumu
Kununu, 1qqo`Iurin sonundu CHP`nIn oy ugrunu IbIrIIgI yupLigi TIcunIIer LurIkuLinin ALuLrk
IeykeIIerIne yneIIk suIdiriIuri zerIne DP LuruIindun ikurLiImiLi. Bu IuILuyi, ; yiIdir dnce
zgrIgn kisiLIumukLu nemII bIr IIev grdg uik Iken, Iukkindu konumunin bIIe bIr 'Lubu`
oIdugu bu 'LoLemIeLIrme` kunununun LurIIesIne uyirdik.
LAKLGN ISNITLMIS . KemuIIsL IdeoIojInIn resmI purLIsI CHP, udeLu bIr 'kuri IdeoIojI`
oIuruk LunimIudigi sIumci IurekeLIerIn uLugu geLIgI 1qqo`Iurdu pozIsyonIurini gzden geIrmek
IILIyuci duymuLu. 1qq`Le HumduIIuI SupII Tunriver`In buini ekLIgI bIr grup, LopIumun dInseI
uIundukI IILIyuIurinin gIderIImesI konusundu IkmeLLen LedbIrIer uIinmusini IsLerken, bubukun
#ecep Peker bu IsLekIere 'dInI propugunduyu kupi uucugi` gerekesI kuri ikmiLi. Ancuk, uzun
LurLimuIurdun sonru CHP purLI dIvuni, dInI LuIepIerIn yerIne geLIrIImesInIn CumIurIyeL`In 'vIcdun
IrrIyeLI ve IuIkIIk prensIpIerInIn zedeIenmemesI urLiyIu` mmkn oIubIIecegIne kurur verdI. 1qq;
Temmuz`undu bIr udim duIu uLiIdi ve IuIkin ykseIen dInseI LuIepIerI kurisindu duIu yumuuk bIr
poIILIku IzIenecegInIn IureLI oIuruk 'OzeI DIn OgrenImI Anu HuLIuri` udIi progrum kubuI edIIdI.
CHP IInde ikun bIr grubun kurdugu DP`nIn dInseI LuIepIerI duIu rudIkuI bIr bIImde suvunuruk
CHP`yI sikiLirmusi zerIne, 1qq; kuruILuyindu dIn egILImIne IzIn verIImesI, IbudeL yerIerInIn bukim ve
onuriminin sugIunmusi ve dIn grevIIIerInIn muuIurinin IyIIeLIrIImesI gIbI konuIur LurLiiImukIu
kuImudi, IuIkIIk yorumu du yIe degILIrIIdI: DIn unIuyii IIe vIcdun meseIesI oIdugu IIn Ier LrI
Icum ve mduIuIeye kuri korunmuIidir. HIbIr yurLLu, kununun yusukIumudigi IbudeL ve uyInIer
yznden ruIuLsiz edIImemeIIdIr. Ardindun IuIkin Iounu gIdecegI dnIen buku udimIur uLiIdi.
OrnegIn 1qq;`de Huccu gIdecekIere IkmeL LuruIindun IIk deIu dvIz LuIsIs edIIdI. 1qq8`de IIkokuI q.
ve . siniI grencIIerIne dIn egILImI verIImeye buIudi. DersIer 'IILIyurI` (semeII) oIdugu IuIde buzi
IIIerde AIevIIer IuLLu guyrI MsIImIer bIIe dersIere kuLiImuyu mecbur edIImILI. (OyIe kI DP`nIn IkLIduri
devruIdigi gn grencIIerIn yzde q8`I dIn dersIne devum edIyordu.) Ayni yiI, Ankuru, sLunbuI, zmIr,
SeyIun (Adunu), DIyurbukir ve Erzurum`du, 1qo`Iurdu grencI yokIugu yznden kupunun Kurun
kursIurinu IzIn verIIdI.
1q1, 1q VI 16 . Ancuk, IkmeLIn II pek ruIuL degIIdI kI, Trk Cezu Kununu`ndu (TCK) yupiIun bIr
degIIkIIk IIe 'Anuyusu`nin IuIkIIk IIkesIne uykiri oIun, devIeLIn yupisini dInseI esusIuru duyundirmuk
IsLeyen eyIemIer` su kupsuminu uIindi. 1o HuzIrun 1qqq`du, DP`II mIIIeLvekIIIerInIn de desLegI IIe,
TCK`nIn 1q1, 1qz ve 16. muddeIerI kubuI edIIdI. BunIurdun 1q1 ve 1qz. muddeIer sIyusI, IukukI,
IkLIsudI yu du sosyuI dzenI yikmuk IsLeyen rgLIerIn kuruImusi IIe IIgIIIydI. 16. mudde Ise, 'IuIkIIge
uykiri oIuruk, devIeLIn ILImuI veyu IkLIsudI veyu sIyusI veyu IukukI LemeI nIzumIurini, kismen de oIsu
dInI esus ve InunIuru uydurmuk umuciyIu cemIyeL kurmuyi` yusukIiyordu.
1 EkIm 1qqq`du IuIIyuL ukILeIerInIn uiImusi Ise buki uisinu bugIi oIuruk 'LuvIz` oIuruk du 'LedbIr`
oIuruk du degerIendIrIIebIIecek bIr udimdi. zo-z HuzIrun 1qqq`du DP . Byk KongresI`nde bIr
konumu yupun SeyIun (Adunu) deIegesI #euL GI`nn sLunbuI`dun IuriI IuriI, Lomur Lomur yiIun
muskusi geIIyor. Arkusinu uILi ok busiImi ukrep muskuIuri geIIyor. 'BunIur nedIr?` dedIgImde 'PurLIce
dumguIunmiLir, duIu LesIrIIdIr dIyorIur...MemIekeLLe IrLIcui krkIeyen Lek kuvveL CHP`dIr. NusiI kI
duIu IuzIu uyukLu durmuk IIn ALuLrk`n mIrusini yIyorsu, ALuLrk`n InkiIubini suLuruk mrLecIe LuvIz
verIyor (cjer guzeLesI, z HuzIrun 1qqq) demesI dogruysu, CHP dInI sIyuseLe uIeL eLmekLe guyeL
yuruLiciydi! CHP`nIn, seImIerI yenIIeme kururini uIdigi 1 MurL 1qo gn, Lekke ve zuvIyeIerI kupuLun
66 SuyiIi Kunun`du degIIkIIk yupuruk 'sunuL degerI oIun ve Trk bykIerIne uIL LrbeIerIn
zIyureLIne` IzIn vermesI znde dogru oIsu du, esus ILIburIyIe muIuIuzukur evreIere dugiLiIun muvI
boncukIurdun sonuncusuydu.
OLAYLI CINAZI . CHP`yI pek yukindu neyIn bekIedIgInI unIuLun, prosLuL umeIIyuLi sirusindu Ien
MureuI evzI ukmuk`in cenuze LrenInde yuununIur oIdu. 1o NIsun 1qo`de Ien MureuI`In 1z
NIsun`du devIeLe dzenIenen cenuze LrenI sirusindu konLroI eIe geIren IunuLIk dIncI bIr grup
cenuzeyI Lop urubusinin zerInden uIuruk omuzIurdu Luimi, Lren sirusindu sLunbuI rudyosunun
normuI yuyininu devum eLmesI zerIne guIeyunu geIerek, mzIk yuyinini kesmesI IIn rudyo evInI
busmi, yoI zerIndekI sInemu, LIyuLro ve dkkunIuri kupunmuyu zorIumiLi. O siruIur yusuk oIdugu
IuIde ezun Arupu okunmu, orLuIik uncuk cenuze ZIncIrIIkuyu yerIne, LekbIrIerIe Eyp SuILun`u
deInedIIdIkLen sonru duruImuLu. BIr uy sonru yupiIun seImIerI de 'YeLer Sz MIIIeLIndIr! dIyen
DemokruL PurLI kuzunmiLi!...
HIYKIL KIRICI TCANLIR ATATLRK'L KORLMA KANLNL
ALIIIu YuyIu`nin yurgiIundigi '816 SuyiIi ALuLrk AIeyIIne Ienen SuIur Hukkindu Kunun`u neden
IILIyu duyuIdugunu kununun mucIdI CeIuI Buyur, yiIIur sonru yIe uikIumiLi: kLIdurimizin IIk
yiIIurindu, KemuI PIIuvogIu udindu bIrInIn yneLLIgI LurIkuL mensupIuri eIIerIne geIrdIkIerI ekIIerIe
ALuLrk IeykeIIerIne suIdiriyor, IuzursuzIuk ikurLiyorIurdi. HkmeL, bunIuru kuri gerekII LedbIrIerI
uIiyordu. ukuL oIuyIurin bIrbIrInI kovuIumusi, LopIumdu sInIrII bIr Iuvu esLIrdI. PIIuvogIu IsImII LurIkuL
eyII, z6 mrIdI IIe yukuIunip udIIyeye sevk edIIdI. YIne bu uyIurdu yeruILi IuuIIyeLI yupun bIr gIzII
KomnIsL PurLIsI de eIe geIrIIdI ve 188 yesI AdIIyeye sevk edIIdI. BLn bunIur gsLerIyor kI;
demokrusInIn geLIrdIgI IrrIyeL Iuvusi IInde uiri ukimIur orLuIigu yuyiImiIurdi. TopIumu uiri
cereyunIurin zururIurindun korumuk Iuzimdi. Bunun IIn sug ve soI ukimIuru kuri Cezu Kununu'ndukI
cezuIuri ugirIuLirmuk, ALuLrk IeykeIIerIne ve ALuLrk'e kuri IurekeLe geecekIere kuri du ALuLrk'
Korumu Kununu ikurLmuk gerekIyordu (...) ALuLrk'n kurdugu unu muIuIeIeL purLIsI Ise bu kunun
kurisindu yer uIdi. DemokruL PurLI IInden buzi mIIIeLvekIIIerI de, uIsI dnceIerIne bugIi kuIuruk bu
kununun ikmusini engeIIIyordu (...) Kunun mzukeresI uyIurcu srd. BIr gecede 1; ALuLrk IeykeIIne
bIrden suIdirunIur, o gn bugn orLudu yokLur." (ErkIn Umsun, Yeni Asir, 1o Kusim zoo)
TCANLIR . Buyur`in szn eLLIgI 'gIzII komnIsLIerI` ogumuz ezbere bIIIyorduk umu 'KemuI
PIIuvogIu`nun LurIkuLi` neydI ucubu? TIcunIIIk dIye uniIun bu LurIkuL, 1qq6`du ok purLIII dneme geIIe
bIrIIkLe g kuzunun dInseI IurekeLIerden bIrIydI. DIger IkI IurekeL Ise NukIbendIIIkLen geIen SuIdI
NursI`nIn nderIIgInI yupLigi NurcuIuk IIe SIeymun HIImI TunuIun`in nderIIgInI yupLigi
SIeymunciIik LurIkuLIuri IdI. KemuI PIIuvogIu udIi Iukuk IukILesInden Lerk uIis LuruIindun
1qo`Iurdu Ankuru`nin ubuk IIesI IIe unkiri`nin $ubunz IIesInde rgLIenmILI. TIcunIIIk udini
$uzeII-HuIveLI kkenII Ebu`I Abbus AImed eL-TIcunI (1;;-181) LuruIindun CezuyIr'de kuruIun ve us,
HIcuz, Misir, TrubIusgurp ve SeneguI`de yuyiIun TIcunIye LurIkuLindun uIiyordu. Ancuk PIIuvogIu`nun
LurIkuLinin usiI LurIkuLIu IIIkIsI ok pIeIIydI. nk PIIuvogIu, gyu ryusindu AImed eL-TIcunI`ye
InLIsup eLLIgInI grm, urdindun AbdIkudIr MedenI udIi bIrInden LurIkuL ruIsuLi uImiLi.
PIIuvogIu ve mrIdIerI IIk kez 1qq`de, kovuLurmuyu ugrumiIur uncuk kisu bIr sre sonru serbesL
birukiImiIurdi. BIr sre sonru 'IeykeI puLLur`, 'IuIkIIk dInsIzIIkLIr`, 'HIIuIeLI kuIdirun ALuLrk
meI`undur`, 'Trke ezun kIrdr` sIogunIuri IIe orLuyu ikLiIur ve IIk byk eyIemIerInI q $ubuL
1qqq`du TBMM`nIn dInIeyIcI bImnde Arupu ezun okuyuruk yupLiIur. Ardindun, Buyur`in dedIgI
gIbI, eILII yerIerdekI ALuLrk IeykeIIerIne suIdirmuyu buIudiIur. TurIkuLin eyIemIerI 1q1 yiIi
buIurindun ILIburen IuIkin du dIkkuLInI ekmeye buIudi. CHP, DP`yI sikiLirmuk IIn 'TIcunIIerI LeI`In`
mILIngIerI yupmuyu buIudi. kIncI Menderes HkmeLI`nIn kuruIdugu dnemIerde yogunIuun
proLesLo mILIngIerIne DP, ALuLrk` Korumu Kununu`nu ikururuk yuniL verdI. ByIece 'ALuLrkIk
umpIyonIugu` unvunini CHP`nIn eIInden uIdi. Bu kunun suyesInde, 1qo seImIerInde 'EbedI $eI`
MusLuIu KemuI`In kurdugu CHP`yI IezImeLe ugruLuruk KemuIIsL kudroIurin LepkIsInI eken
DP, MusLuIu KemuI`I 'ALuLrk oIuruk` LubuIuLirmuyi ukiI ederek, sIsLemIe IIIkIsInI dzeILme unsini
yukuIumiLi.
HIRSCH'N YORLML . Buyur`in dedIgI gIbI CHP bu kununun ikurLiImusinu ok sicuk bukmumiLi.
Bunun nedenI duIu sonru unIuiIucukLi. Ancuk buzi DP mIIIeLvekIIIerI de yusuyu kuriydiIur. BunIurin
buindu |ALuLrk| BIzden ImLIyuz degII ruImeL bekIIyor dIyen DP mIIIeLvekIIIerI MmLuz uIk enIk
IIe eskI puuIurdun SeIuIuLLIn AdII geIIyordu. Ancuk Ankuru MIIIeLvekIII SeIuIuLLIn AdII mecIIsLekI
konumusindu ALuLrk`Len 'MusLuIu KemuI` dIye buIsedInce eIeLIrIye ugrudi. cjer Gczetesi`nde
'SuriIzmeII` muIIusi IIe yuzun kII (muILemeIen uIk enIk`In eI AdvIye enIk) 'MusLuIu KemuI,
ALuLrk`n esIz uIsIyeLInde IIk merIuIedIr. MusLuIu KemuI IIe ALuLrk urusindu koskocu bIr mIIII
mcudeIe ve InkiIup LurIII vurdir. (..) Yoksu SeIuIuLLIn AdII Puu MusLuIu KemuI`den sonrukI GuzI`nIn
ve ALuLrk`n Iurkindu degII mIdIr? dIye sormuLu.
HuIbukI muIuIIIIer, Lek bIr kII IIn kunun ikuriImusinin o sirudu yrrIkLe oIun 1qzq Anuyusu`sinin
6q. muddesIne uykiri oIdugunu dnyorIurdi. Bunun zerIne IkmeL, NuzI zuImnden kuuruk
TrkIye`ye geImI oIun YuIudI usiIIi nI Hukuk ProIesr ErnsL HIrscI`In grne buvurdu. HIrscI
yIe dedI: Anuyusu buku eyIerIn yuni siru, bIr uIsu ImLIyuzIurin Luninmusinu Imkun sugIuyucuk
yusuIurin ikuriImusini yusukIumukLudir. BurudukI 'uIis` deyImI, 'gerek kII` yunI 'Insun` unIuminu
geImekLedIr. Mudde z;`ye gre Insunin uIsIyeLI, dogumunun LumumIunmusindun ILIburen IuyuLIu
buIur ve ImIe son buIur. ALuLrk udindu bIr uIis, urLik IukukI unIumdu mevcuL degIIdIr.
DoIuyisiyIu onu yusu yoIuyIu bIr ImLIyuz sugIunmusi sz konusu oIumuz (.) Burudu korunmuk IsLenen
TrkIye CumIurIyeLI`nIn kurucusunu kuri Trk mIIIeLInde geneI oIuruk yuygin buIunun IuyrunIik ve
suygi duygusudur. (AkLurun ZII IvuneII, Vctcn, $ubuL zoo8) Bu uikIumu mIIIeLvekIIIerInI LuLmIn
eLmI oImuIiydi kI, kunun z Temmuz 1q1`de kubuI edIIdI. PIIuvogIu ve ;q mrIdI, MurL 1qz`de
Ankuru 1. Agir Cezu MuIkemesI`nde sz konusu kununu muIuIeIeLLen 1 uy IupIs cezusinu muIkum
oIduIur.
BOZCAAA BIY . z; Muyis durbesInden sonru MIIII BIrIIk KomILesI LuruIindun Bozcuudu`yu
srIen KemuI PIIuvogIu, IddIuIuru gre OrLu AnudoIu'dun geLIrLLIgI 1o kudur mrIdIyIe udu
ekonomIsIne egemen oImuLu. Adunin pusLunesI, kusubi, munuvi, Iirini Iep onundu. ''$urup reLmek
gnuILir; zmIerInI urupiIuru verenIer ceIennemde cuyir cuyir yunur dIyerek MsImun bugciIurin
yregIne korku suIun PIIuvogIu, Bozcuudu`yi Lerk eLLIrdIgI #umIurin bugIurini Leker Leker suLin uIuruk
pekmezcIIIkLen serveL edIndI. 1q;;`de, kurisinin IIburi zerIne evInIn sL kuLindu ogIun ocuguyIu
yukuIunip yurgiIundikLun bIrku uy sonru Ince LurIkuLin bIr bIm NurcuIuru bIr bIm
AczmendIIere duIII oIdu ve TIcunIIIk sonu erdI. Amu TIcunIIer udi, IuIku IrLIcu LeIIIkesInI IuLirIuLmuk
gerekLIgInde 'c geIIyor` kubIIInden kuIIuniImuk zere Iep cunIi LuLuIdu.

CHP-TCAN L$KS . z6 NIsun 1qo LurIIII cjer Gczetesi`nde ikun bIr Iubere gre KemuI
PIIuvogIu ve mrILIerInden bIr grup smeL nn`nn onuyiyIu purLIye ye yupiImi, LurIkuL yeIerI
kyIerde LopIunLiIur dzenIeyerek purLI propugundusi yupmiIur, kyIIerI CHP`ye ye yuzmiIurdi.
Ancuk guzeLenIn DP yunIisi oImusi yznden bu IddIu seIm uLmosIerInde grILye gILLI. Konunun
Lekrur gndeme geImesI 1q Muyis 1qo seImIerInden sonru oIdu.
cjer Gczetesi`nIn o HuzIrun 1q1 LurIIII nsIusi ALuLrk IeykeIIerIne meI`unune LecuvzIerI LeI`In
muksudIIe bugn byk bIr mILIng yupiIiyor buIigi IIe ikmiLi. Hubere gre mILInge DP`II
mIIIeLvekIIIerI de kuLiIucukIurdi. GuzeLenIn Lum orLu suyIusindukI kuLu IerIsInde Ise 'TIcunIIer ve CHP`
buIigi uILindu CHP seImIerde TIcunIIere nusiI yurdim eLmILI? sorusunu cevup verIIIyordu.
CHP, eIbeLLe bu IIIkIyI reddeLLI umu 1qz`dekI yurgiIumudu PIIuvogIu`nun uvukuLIigini yupun YiImuz
Akpinur`in, CHP BuIikesIr mIIIeLvekIII MuzuIIer Akpinur`in ogIu oImusi dedIkoduIuri desLekIer
muIIyeLLeydI. DuIu sonru, Yukup KudrI KuruosmunogIu du P te Genel clcni -Sicsi
ncele2elerIIe Politilc'dc ( Yil udIi eserIerInde, CHP-PIIuvogIu IIIkIsIne degInecekLI.
AnIuiIun CHP`nIn ukiI IocuIuri, NurcuIurin ve SIeymunciIurin DP`ye desLek verdIkIerInI grnce
dIndur bIr grubun IuIk urusindu purLIIerI udinu uIimusindu Iuydu grmIer, umu buIu buIu TIcunIIer
gIbI 'szde` LurIkuLi buImuIurdi. Bu durum pek IIerIne sInmedIgI IIn de grupIu IIIkIIerInI mmkn
oIduguncu gIzII ve mesuIeII LuLmuyu uIimiIurdi. NILekIm, seImIere kudur DP uIeyIInde grnen
TIcunIIer, seImden sonru DP IkLIdurini sikinLiyu sokucuk eyIemIerIne devum eLmIIerdI. Le CHP`nIn
IerkesI uirLun bIImde ALuLrk` Korumu Kununu`nu muIuIeIeL eLmesInIn gerek nedenI bu IIIkIden
duydugu muIcubIyeLLI!
Totemletirme Kunonondun YurgIlununlur
BIrIncI muddesInde ALuLrk'n IuLirusinu uIenen IukureL eden veyu sven kImseye bIr yiIdun yiIu
kudur, ALuLrk' LemsII eden IeykeI, bsL ve ubIdeIerI veyuIuL ALuLrk'n kubrInI LuIrIp eden, kirun,
bozun veyu kIrIeLen kImseye bIr yiIdun be yiIu kudur ugir IupIs cezusi verIIIr dIyen, IkIncI muddesInde
bu suIurin LopIu oIuruk veyu kumuyu uik yerIerde veyu busin yoIuyIu IIenmesInde cezunin yuri yuriyu
urLLiriIucugini, bu suIur zor kuIIunuruk IIenIrse bIr kuL duIu urLLiriIucugini syIeyen kununun IIk
kurbunIurindun bIrI, MIIII McudeIe kuIrumunIurindun merIum Kuzim KurubekIr`In stillcl
crbi2iz kILubini 1q6o`du Lekrur yuyinIuyun TuIsIn DemIruy`di. DemIruy 1 uyu muIkum
oImuLu.uul Do: IurekeLInIn IIderI, sIumci uIr NecIp uziI Kisukrek z; Muyis 1q6o
durbesInden sonru 1, yiI Iupse muIkum oIdu ve geneI uILun sudece kendIsI IsLIsnu edIIdIgI IIn AruIik
1q61`e kudur IupIs yuLLi. sIumci LurIII KudIr MisirIiogIu, ozcn cjer 2i, ezi2et 2i? udIi kILubinin
1q;o`dekI genIIeLIImI IkIncI buskisi yznden yurgiIundi uncuk duvu 1q;q geneI uIIi doIuyisiyIu dL.
Yukin LurIIIere geIInce; Milli Gczete yuzuri Hukun AIbuyruk zooo`de yuzdigi BIr Cenuze Numuzi''
buIikIi yuzisindu ALuLrk`n cenuze numuzinin kiIinmudigini ne srdg IIn 1 uy Iupse muIkum
oIdu. Aykiri YuyinIuri`nin suIIbI SeyII OngIder, li ehrin ilcesi,Anlcrc-stcnb:l @cti2csi udIi
kILubindun, Arum YuyinciIigin suIIbI uLII Tu, JoIn TIrmun`in Sctc Gcni2etleri: A2erilcn Silch
Ticcretinin nscni edeli kILubindun, BeIge YuyinciIigin suIIbI #ugip ZurukoIu, George
JerjIun`in Gerel izi zur Kilcccl: Er2eni te Turl cri2csi udIi kILubindun, yuzur pek
uIiIur ctije cni2kILubindun, HrrIyeL GuzeLesI`nIn SorumIu Mdr NecdeL TuLIicun, pek
uIiIur`Iu yupiIun rporLujdun, GuzIunLep`Le yuyinIunun @obon Atei guzeLesI yuzuri BerkunL okun
ve yuzi IIerI mdr YusIn YeLIgen "Anne beni uskere yollumu buIikIi yuzidun doIuyi
yurgiIuniyorIur. evIrmenIer LII TuyIun Tosun ve AyseI YiIdirim, Ozgr-Der ocuk KuIb
yneLIcIIerInden ZeIru omukIi Trkmen ve BIuneL yuzuri ErLugruI KrkogIu du kovuLurmuIik
oIduIur.

TA#H DETE# o.oz.zoo8

Aye Hr
GeIenek, Inun, sIyuseL ve LeseLLr

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Adi bIImI, rengI, desenI IurkIi oIsu du rLnme InsunIik LurIII IIe yuiL suyiIir. Buzen vcudu dogudun
korumuk IIn, buzen udeL, ergenIIk, evIIIIk, suvu, zuIer, IIe, Im ve yenIden dIrIII gIbI oIuyIuri
sImgeIeLIrmek IIn kudinin rLnmesI IsLenmILIr. MILoIojI, by ve ok LunriIi dInIer de kudinIurin
rLnmesIne boIcu gerekeIer sunmu, normIur koymuIurdir. OrnegIn Asur kununIurinin qo ve q1.
muddeIerInde 'LunriIuru udunmi IuIIe oImuyun` kudinIurin rLnmesI emredIImILIr. yonIurdu,
HILILIerde, YununIiIurdu, rIgyuIiIurdu ve #omuIiIurdu buIur sudece gzIer orLudu kuIucuk ekIIde
rLImLr.
YuIudIIerIn kuLsuI kILubi Tcl2:d`u gre, buinu rL rLmeden sokukIurdu doIuun bIr kudini
kocusi2ehir denen bIr Lr nuIuku demeksIzIn bounmu Iukkinu suIIpLI. EskI AIIL`Le (TevruL) kudinin
buini rLmesI IIe IIgIII bIm vurdir. uyu Jzo`de buu gIyIIen kiyuIeL unIumindu jcrc, uyu Jz
burLs unIumindu tsncjcch, TekvIn zqJ6-8J1q,1q`du yz rLen rL
unIumindu tscccjckuIIuniImi, erkekIerIn Tunri`yu IrmeL IIn buIurini rLLkIerI gIbI, kudinIurin du
erkekIere IrmeLInIn IureLI oIuruk buIurini rLmeIerI gerekLIgI syIenmILIr.
'KAIN IRKIGN YANSIMASIIR'. HirIsLIyunIikLu rLnme IIgIII emIrIer AzIz PuvIos`un
KorInLIosIuIuru MekLupIuri`ndu (11Jq-16) boy gsLerIr: $unu bIImenIzI IsLIyorum: Her erkegIn bui,
su`yi, umu bIr kudinin bui kocusini (LemsII eder) ve su`nin bui Ise Lunriyi LemsII eder. Bunu kuriIik
kudinin buindu rL oImuksizin IbudeL eLmesI onun buini kIrIeLIr. nk byIe bIr kudin, suIuri
kknden kuzinmi bIr kudinin kendIsIdIr. BIr kudin buini rLmyorsu, suini kesLIrsIn. Amu suIurini
kisu kesLIrmek veyu kuziLmuk, bIr kudin IIn uyni ekIIde uLun verIcI bIr eydIr. Kudin sui uzun
oImukIu kuImumuIi buini rLmeIIdIr. Erkek Lunrinin kopyusi ve onun yunsimi iigi oIdugu IIn, buini
rLmez. Amu kudin rLnmeII nk o erkegIn yunsimi iigidir. nk uzun su, kudinu rLnmesI
IIn verIImILIr. SonrukI yiIIurdu HirIsLIyunIurdu buini rLmek yuyginIumi, numusIu Ier kudinin
buini rLmesI zorunIu oImuLur.
HCAZ RIL . sIumIyeL ncesInde Lm Arup dnyusindu egemen oIun 'HIcuz rI` yznden kudin
oIsun erkek oIsun, Ir siniILun Lm InsunIur buIurini rLerIerdI. OrLnmenIn (Arupu 'LeseLLr`) sosyuI
bIr sLuL sImgesI oImusi suyesInde Arup kudinIurinin sIumIyeL`e koIuy uyum sugIudigi IddIu edIIse de,
Kurun`du rLnmeye 1o uyeLLe degInmek gerekmesI IIn pek yIe oImudigini dndryor. O gnden
berI bu uyeLIerde geen 'zIyneLIer`, 'uvreL yerIerI` gIbI LerImIerIe neyIn kusLedIIdIgI, rLnmenIn 'Imun`
meseIesI mI, yoksu 'umeI` meseIesI mI oIdugu LurLimuIuri sryor. NILekIm, bugn sIum
cogruIyusindu Lek LIp rLnme ekII yok.
Sonu oIuruk rLnme IIe geIenek, Inun ve sIyuseL urusindukI IIIkIIerI unuIIz eLmek koIuy degII. Ancuk
Loz dumun urusindu grIen o kI, InsunIik LurIII boyuncu geIenek de, Inun du, sIyuseL de Lm enerjIsInI
kudini 'grnmez` kiImuyu, en uzindun LopIumsuI IuyuLLun diIuyuruk eve IupseLmeye IusreLmI.
MuIuIuzukurIur bu II kudini rLerek yupmi, modernIemecIIer uuruk yupmi. BeIkI de meseIenIn
zm sudece kudin ve erkek cInsIerI urusindukI IIIkIIerde yuLiyor. Bu yuzidu OsmunIi ve Trk
kudininin ;oo yiIIik 'grnr oImu` mcudeIesIne bIr gz uLucugiz. Kudinin kendI bedenI ve kendI
IuyuLi konusundu bIzzuL kendIsInIn sz suIIbI oIucugi bIr dnyu zIemIyIe, Ierkese IyI okumuIur..
TLRK GILINIKLIR . TrkIer MsImunIurIu ;. yzyiIdun ILIburen Lemus eLmIIer uncuk sIum
dInInI LopIucu semeIerI uncuk 1o. yzyiIdu gerekIemILI. qzz`de AbbusI HuIIIesI`nIn eIIsI oIuruk AruI
GI ve Huzur DenIzI urusindu kuIun bIgede yuuyun Oguz TrkIerInI zIyureL eden bn uIdun Oguz
kudinIurinin buIurini rLmedIgInI syIer. 11. yzyiIdu AnudoIu`yu geIen ve burudu IIk Trk devIeLI oIun
SeIukIuIurdu du kudinin rLnmesI kismen srmLr. OrnegIn Dogu ve BuLi TrkIsLun`du Ikm
srm oIun KuruIunIiIur (M.S.q6o-1z1z) zumunindu yuzun YusuI Hus HucIp, 1o6;-1o68 yiIIurindu
yuzdigi sIyusI uIIuk kILubi K:tcd: ili`de ...kudinIurdun Iuyu gILLI, yzIerInI rLmezIer dIye
yukinir. 1z-1qo yiIIuri urusindu bIr Lukim Trk IkeIerInI doIusun usIi gezgIn bn BuLuLu`nin
unIuLLiginu gre o LurIIIerde Trk kudinIuri rLI degIIdIr. 1 yiIindu znIk`I zIyureL eden gezgIn, o
zumunIur OsmunIi Hkmduri oIun OrIun Bey`In kurisi NIIIer HuLun`un Iuzurunu kubuI edIIdIgInI ve
beruber yemek yedIgInI unIuLir. AIuIIsInIn Trkmen oIdugunu syIedIgI AIunyu IIe IIgIII oIuruk du Bu
Ikede bIr eve IndIgImIzde kudin, erkek durumumuzu soruLururIurdi. Burudu kudinIur erkekIerden
kumuzIur, uyriIucugimiz zumun sunkI ukrubuymi gIbI bIzImIe veduIuirIur ve gzyui dkerIerdI der.
IATH NIM . OsmunIi IkesIne rLnmenIn gIrIInI LurIII $Ikur yIe unIuLir: Yz rLmek
sonrudun udeL oIdu. KurumunogIu AIuddIn`In HumIdogIu Iyus dIyurini kuLIIum eLLIgInde kubIIe
DIyur-i Osmun`u IIrur eLmIIerdI. O vukIL bunIuri Murud Hun (. Murud, 16o-18q) grp pek LemIz
ve usIu udem oIdukIurindun kendI eIrInde (Bursu`du) yerIeLIrIImI. Le bu kubIIe kudinIuri pek gzeI
oIdukIurindun Ierkes bunIuri Lemuu eLmeye (seyreLmeye) buIuyincu uIemu LuruIindun bu kubIIenIn
IuLunIurinin yzIerI sIper edIImesI (yzIerInIn sukIunmusi) emredIImI. Le ne vukIL Luru (diuri)
iksuIur, o kubIIe IuLunIuri yzIerInI sIper ederIerdI. ukuL bu IuI sonrudun dIger kudin ve kizIurin du
pek Iounu geIdIgInden Ierkes duImu gzeIce Ier LuruIini rLmeye buIudi.(Kcrc2cn Tcrihi`nden
ukLurun Purs TugIuci, s2cnli Done2inde stcnb:l Kcdinlcri, Cem YuyinevI, 1q8q, s. 68)
Bundun unIuiIdiginu gre sIumIyeL`In kubuInden qoo yiI sonru bIIe BursuIi kudinIur uikLir umu
1q`Le sLunbuI`un IeLIInden sonru BIzunsIi kudinIurin du yzIerInI pee IIe rLmeIerInIn eLkIsI IIe
durumun degILIgI suniIir. Her ne kudur bIr 16. yzyiI mInyuLrnde uLII SuILun MeImeL`In eI SILI
HuLun yz uik, boI ve ruIuL bIr burLs ve kupuIi oImuyun bIr gIyImIe resmedIImIse de, bu
LurIILen ILIburen gerek run kILrnn, gerekse HuIIIeIIk kurumunun eLkIsIyIe kudinIur konusundu
muIuIuzukur yorumIur egemenIIgInI IIun eder. Bu LurIILen ILIburen Ieruce, yumuk ve pubuIurin ekII
ve renkIerInI, IeruceIerIn yuku boyIuri, zerIndekI nukiIuri, yumukIurin bIImIerInI, kumuIurin
kuIinIigi-InceIIgInI dzenIeyen IeLvuIur orLuyu ikur.
LALI IVR'NN YARAMAZ KAINLARI . MsImun Trk kudinIurinin sokukIurdu, zumunin
IIerIne gre uik suyiIucuk ekIIde doIumuIurini nIeme konusundu IIk yusuk meIur uIe devrI
PudIuIi . AImeL LuruIindun 1;z`de ikuriImiLir. ermundu sLunbuI, memIekeLImIzIn yz suyu,
bIIgInIer, drsLIer ve edIpIer beIdesIdIr. HuIkinin du gnIk kiyuIeLIerInIn erIuLu uygun oImusi devIeL
numusu geregIndedIr. ukuL suvuIur yznden ok nemII IIerIe ugruiIirken bu Iusus IImuI
edIImILIr. Buzi yurumuz kudinIur bunu IirsuL bIIIp, sokukIurdu IuIki buLun ikurmuk guyesIyIe uiri
ssIenmeye buIumiIurdir. YenI bIImIerde eILII esvupIur yupLirmiIur. HirIsLIyun kudinIurini LukIIL
ederek buIurinu ucuyIp serpuIur geIrmIIerdIr. Bundun byIe kudinIur bIr kuriLun zIyude byk
yukuIi Ieruce ve degIrmIden IuzIu bu yemenIsI IIe sokugu ikumuyucukIurdir. eruceIerde ss oIuruk
bIr purmukLun enII erIL kuIIuniImuyucukLir. Bu yusukIuri dInIemeyecek oIun kudinIurin sokukLu
yukuIuri kesIIecegI ve esvupIurinin yirLiIucugi IIun oIunsun. DInIememekLe isrur edenIer yukuIunip
buku eIIrIere srIecekIerdIr denIr.
Bu LurIILen TunzImuL`u kudur ikuriIun IermunIurdun buziIuri kisucu yIedIr: 1;z6`de . MuImuL`un
ermuni: 'MsImun kudinIur buIurini HirIsLIyun kudinIurini LukIIL eder ekIIde yupiyorIur. Bu IuI ve
enInIn en IuzIu mIsII boyundu yemenIden byk burLs kuIIuniImusi ve byk yukuIi Ieruce
gIyIImesI yusukLir.` 1;1`de yIne . MuImuL`un ermuni: 'KudinIur pIknIk yerIerInde uik suik
doIuiyorIur. Bu durumun nne geIImeIIdIr.`1;qz`de . SeIIm`In ermuni: 'KudinIurin IeruceIerI
yIesIne IncedIr kI, IerucenIn uILinu gIyIIen eIbIse grIyor. Bundun byIe gIymemeIIdIrIer.`181q`du .
MuImuL`un ermuni:'MsImun KudinIuri, suri, pembe ve bunu benzer uik renk, HirIsLIyun kudinIuri
sIyuI ve bunu benzer renkIerden uyri IeruceIer gIymeyecekIerdIr.` GrIdg gIbI, kudinIur isrurIu
uiImuyu uIimukLu, bunu kuriIik muIuIuzukur yneLIcIIer onIuri kupuLmuyu ugrumukLudir.
AR$AI MOASI . 18o`Ierde SurIye VuIIIIgI`nde dnen SupII Puu`nin kurisi LuruIindun sLunbuI`u
geLIrIIen uruI uncuk 188o`Ierde yuyginIumi, uruI yusukIuri du bu dnemde buIumiLir. .
AbdIIumIL 188z yiIindu bIr Cumu numuzindun dnerken yoIdu sIyuI uruIIi ve ok Ince peeII buzi
kudinIur grm; Lum oIuruk rLnmemI oIun bu kudinIuri muLem eIbIseII HirIsLIyun kudinIurinu
benzeLLIgInden MsImun oIup oImudikIuri Iususundu pIe duymuLur. O sirudu buzi mnusebeLsIz
erkekIerIn uruI gIyerek IirsizIik yu du dIger muksuLIurIu LeberIye gIrdIkIerI de IILIImI oIdugundun,
gerek dIndurIik, gerekse bu Lr IirsizIikIurin nIenmesI umuciyIu moduyu uygun Lrde uruIIurin
gIyIImesInI yusukIumiLir. Ancuk bu durum sudece sLunbuI IIn geerIIdIr. OrnegIn z; Temmuz
188z`de etcnt ercld guzeLesInde yIe bIr Iuber ikur: YenI zmIL vuIIsI, cIvur kyIerden puzurdu
suLmuk IIn, puzuru muI geLIren, Ieruce gIymemI ve uyugindu pubu oImuyun Trk kudinIurinin be
gn IupIs ve bIr MecIdIye puru cezusinu urpLiriIucugi konusundu bIr yusuk ikurdi. Bu yusugu kuriIik
kyI kudinIur, uLuIurindun kuImi geIenek ve grenekIerInI IIe suyip buski uILinu uIun bu yenI kununu
uymukLunsu, kyIerInde kuImuyi yegIedIIer. AnIuiIun Trkmen kudinIuri Ienz sIumIyeL`e LesIIm
oImumiIurdir. GerekLen LurII boyuncu sudece sLunbuI IIe Luru urusindu degII, sLunbuI`un Kudiky
ve Boguz bIgeIerI IIe Uskdur ve BeyogIu urusindu bIIe rLnmenIn derecesI konusundu cIddI IurkIur
oIucukLir.
OsmunIi DevIeLI`nde 1q. yy orLuIurindun ILIburen sinirIuri genIIeyen ve eLkIII oImuyu buIuyun
modernIeme ubuIuri, gndeIIk yuum uIikunIikIuriyIu beruber gIyIm kuumi du degILIrdI. Kirim
suvui sirusindu (18-186) ngIIIz ve runsiz subuy eIerInIn BuLi modusini sLunbuI`u LuimuIuri bu
degIIm srecInI IizIundirir. 1q. yzyiIin sonIurinu geIIndIgInde LopIumdukI geIenek ve modernIIk
urusindukI uLimu kudin gIyImInI de IyIden IyIye eLkIIer. KiyuIeLLe IizIu Avrupu modusi IzIenIrken,
Suruy IuIki IIe sL Lubuku uIIeIerInIn kiyuIeLIerI dogrudun PurIs`Len geLIrIImeye buIur.
SAVA$LARIN ITKS . 1qo8`de IkIncI kez IIun edIIen MeruLIyeL kudinin 'grnr` oImu ubusi IIn
gI bIr ereve oIuLurur. nce peeyIe doIuunIur urLur, pee LukmuyunIur, Ieruce yerIne upku
LukunIur grIr. KudinIur duIu ruIuL yryecekIerI, duIu ruIuL urubuyu bInecekIerI kIo eLekIere,
peIerInIere yneIIrIer. Ancuk muIuIuzukur evreIer de bo durmuz. Buzi IocuIur peesIz kudinIurin
yzne LkrmenIn, IirpuIumunin ve IuyLonIurini LuIumunin vucIp oIdugunu duIr IeLvuIur verIrIer.
OzeIIIkIe de 1 MurL (NIsun 1qoq) uyukIunmusindun sonru, 'uruI gIymemek`, IkI IIp Iuvuyu uLe
umuk gIbI usuyII bozucu bIr eyIem suyiIucuk ve srgn IIe cezuIundiriIucukLir.
BuIkun SuvuIuri sirusindu YununIsLun`in SeIunIk`I IguII sonrusindu burudun sLunbuI`u g edenIer
orudukI yuum LurzIurini du buruyu LuiyucukLir. . Dnyu Suvui sonrusindu sLunbuI`un ngIIIz,
runsiz, LuIyunIur LuruIindun IguII IIe bIrIIkLe, yubunci uskerIerIe bIrIIkLe sLunbuI`u geIen AvrupuIi
kudinIurIu bIrIIkLe bu sre IizIunmi ve gIyIm konusundukI buLiIiIumu nemII bIr mesuIe kuL eLmILIr.
KisuIun ve duruIun uruIIur IuyLonu bInmeyI zorIuLirincu, uruILu yirLmu kuIIuniImusi gndeme
geIIr. YirLmuci ve bui kupuLmuk IIn de peIerIn gIyIImeye buIumiLir. IerIeyen yiIIurdu peIerIn yerInI,
sIyuI ve drLgen ekIIndekI rLnn buin urkusindun bugIunmusi IIe oIuun 'sikmubu`u birukucukLir.
Orduyu kuLiIun erkekIerIn yerInI kudinIurin uImusiyIu kudinIurin gIyImI bIruz duIu serbesLIeIr. 1q1
yiIindu yuyinIunun bIr rcde-i Senie IIe kudinIurin devIeL duIreIerInde uIimu suuLIerI IInde uruIi
ikurmuIurinu IzIn verIImILIr. Bu geIImenIn yunindu kudinIurin eLek boyIurinin yneLmeIIkIerde
beIIrLIIenden duIu kisu oImusi yznden poIIs LuruIindun evIerIne gerI gnderIImeIerIne de
rusLIunmiLir. Bu geIImeIer buin rLImesInI sse ve rLnme ekIInI de bIr moduyu dnme
srecInI buIuLir. Ayricu uyukIuri uikLu birukun kIo eLekIer gIyIImeye buIunmiLir ve bu eLekIer
geIenekseI eLegIn yerInI uImuyu buIumiLir. KudinIurin di gIyImIndekI degImeIer, gemILe rusLIunun
yusukIuri yenIden gndeme geLIrIr. Ancuk gemILen IurkIi oIuruk $eyIIIsIumIik yerIne bu kez
EmnIyeL MdrIg yusukIuri IIun eLmekLedIr: Trk kudinIurinin Ince kumuIurdun yupiImi uruI ve
yeIdIrme gIymeIerI yusukLir. uruIin sL kismi, koIIuri rLecek uzunIukLu oImuIi. uruIin ve
yeIdIrmenIn bucukIuri rLebIImesI IIn boyu uyuk bIIekIerIne kudur uzun oImuIi. Ayricu yeIdIrme, uILinu
gIyIImI eIbIsenIn kesImInde de oIumuz. OrL bui Lumumen rLmeII. Bu yneLmeIIkLe Lunimi yupiIun
gIysIIere uymuyun kiIikIur en ge IkI IuILuyu kudur uygun oIun gIysIIerIe degILIrIImeIIdIr.
MLLTIC ITKS . 1q1; BoIevIk DevrImI`nden sonru sLunbuI`u ukin eden #us gmenIerIyIe
bIrIIkLe sLunbuI`du bIr suIon IuyuLi buIur ve sren suvuIuru rugmen sLunbuI`du buku bIr dnyu
kuruIur. Pe pee uiIun gece kuIpIerI ve egIence mekunIuriyIu BeyogIu, bu yenI IuyuLin merkezI
IuIIne geImILIr. Bu yenI IuyuL Lurzinu kuLiIun kudinIurin gIyImInde de nemII degImeIer yuunir.
YoksuIIuk ve oIunuksizIik yznden suIurinu bukumuyun #us kudinIuri suIurini kisucik kesLIrIrIer ve
IrkIn grnmIerInI upku IIe uruI urusi 'Lrbun` denIIen buIikIur uILinu sukIumuyu uIiirIur. Ancuk
zorunIuIukLun dogun bu bu gIyImI bIr sre sonru Trk kudinIuri urusindu modu oIucukLir. BIr uru
durum yIe IuI uIir kI duvurIurdu yIe bIr IIun boy gsLerIr: Son uyIurdu BukenL sokukIurindu uLun
verIcI moduIur grImekLedIr. Tm MsImun kudinIuri eLekIerInI uzuLmuyu, korse gIymekLen
sukinmuyu ve kuIin uruI gIymeye ugriImukLudir. Bu emIrnumeIerIn buyrukIurinu uymuIuri IIn
onIuru uzumI IkI gn sre LuninmiLir.
Comhoriyet'in 'KudIn Projesi'
1q1q`du YununIiIurin zmIr`I IguII zerIne sLunbuI uLII`Le buLun uugiyu sIyuI uruIIur gIymI
kudinIur meydundu LopIunip HuIIde EdIp IIe MeIIIu Hunim`i dInIerIer. AsIindu uruI o gnIerde
sLunbuI`du II de yuygin degIIdIr, umu kudinIur, uruI gIyerek beIII bIr mesuj vermeyI
umuIumiIurdir. uruI bIr yundu 'sirudun` kudinIurIu yukinIumunin, dIger yundu yuunun LurIIseI
unin kuLsuIIuLiriImusinin, uyni duvu uILindu unonImIIgIn ve eILIIgIn sugIunmusinin bIr uruci oIurken,
ezIIen Dogu`yu IsLIIuci BuLi`dun uyirun bIr sImge IIevI grmLr. Bu sImgeseIIIk, MIIII McudeIe
yiIIurindu ve CumIurIyeL`In IIk yiIIurindu Ankuru HkmeLI LuruIindun du kuIIuniIucuk, duIu sonru
KemuIIsL rejIm Lm enerjIsInI kudinIuri uruI ve peeden ikurmuyu IurcuyucukLir. Ancuk 'EbedI $eI`In
bu konudukI szIerI ve eyIemIerI IIk bukiLu epey kuIu kuriLiricidir.
IL$KLIR . OrnegIn AIeL nun 1q18 yiIinin Temmuz uyindu AImunyu KurIsbud`Lu buIundugu
sirudu kuIeme uIdigi IuLiruIurindu MusLuIu KemuI`In Bu kudin meseIesInde cesur oIuIim. VesveseyI
birukuIim...AiIsinIur onIurin dImugIurini cIddI uIm ve nn IIe Lezyn edeIIm|donuLuIim|. IIeLI,
IennI siIII sureLLe IzuI edeIIm. $ereI ve IuysIyeL suIIbI oImuIurinu bIrIncI derecede eIemmIyeL
vereIIm... dedIgInI unIuLir. (M. Ke2cl'in Kcrlsbcd ctirclcri, s. q) NILekIm, z Temmuz 1q1q`dukI
Erzurum KongresI sirusindu MuzIur MIIL (Kunsu) Bey`e yuzdirdigi 'zuIerden sonru oIucukIur`
IIsLesIndekI muddeIerden bIrI LeseLLrn kuIdiriImusidir. Ancuk, yiIIurdu ALuLrk`n sekreLerIIgInI
yupmi oIun Husun #izu Soyuk`u gre AIgun KruIi EmunuIIuI Hun`in TrkIye`ye yupLigi bIr zIyureL
sirusindu grdg yenIIeLIrme IurekeLIerInden eLkIIenerek kudin gIyImI konusundu bIr kunun
ikurdigini grenInce zIm, EyvuI udum gILLI demekLIr; ben kendIsIne isrurIu bu mevzuu
gIrmemesInI LuvsIye eLLIm, ok yuzik oIdu demILIr. GerekLen de bIr sre sonru KruIin Lu ve LuILini
Lerk ederek kumugu mecbur oImuLur. (Husun #izu Soyuk, Atcturl'ten ctirclcr, c., Yupi ve KredI
Bunkusi Yuy., 1q;, s. z;8.)
PekI MusLuIu KemuI EmunuIIuI Hun`u verdIgI LuvsIyeyI kendI uyguIumi midir pekI? Omr boyuncu en
yukinindukIIerden bIrI oIun uIII #iIki ALuy`u gre ALuLrk, kudin meseIesInIn sLne pek
vurumumiLir. Kyde ve gerI kuIubuIikLu dIn kudur kuvveLII ey, irz, irz du kudin demekLIr. AIIukin
Is irzdir. DnImeyen yemIn, irz sLnedIr. MedenI Kunun yenI Trk CemIyeLInIn Iuzir nIzumi
degII, IdeuII IdI. Bu cemIyeL muIkemeIerde kuIipLun dkImeyecekLI. KizIi erkekII mekLepLen yeLIecek
ve mekLepLen ikucukLi. kLIsudI urLIurin yuruLucugi yusumu ImkunIuri kudini IrrIyeLIne
kuvuLurucukLi. HuIk kudininin kurLuIuu uzuncu bIr zumun uIucukLi. (Resi2li A, NIsun 1qz;, S.z;)
'IRKIK' ATATLRK, 'IVRMC' ATATLRK . Ancuk, uIII #iIki bIr buku konuyu duIu
dIkkuLImIzI eker: Kudin unIuyiindu pek gurpIi oIdugu syIenemez. HuLLu IunimIurin boyunmusini
bIIe IsLemezdI. Son derece kiskunLir. DenIIebIIIr kI Iurem LemuyInde IdI. Bu O`nun IIssI mIzuci ve
uIikunIigidir. KuIusinu gre, kudin Ir ve erkekIerIe eIL oImuIiydi. BuLi medenIyeLI dnyusinin kudini
IIe Trk kudini urusindu IIbIr Iurk kuImumuIiydi. MedenI KununIu Trk kudinin bLn IukIurini veren
ALuLrk, kendI mnusebeLIerInde birukin ecnebI erkekIe evIenen Trk kudinini, ecnebI kudinIurIu
evIenen Trk erkegIne bIIe LuIummI eLmezdI. (@cnlcc, C., 1qqq, s. 6;)
ILIyuLIi devIeL udumi kImIIgI IIe muIuIuzukur erkek kImIIgInIn IpuIurini z1 MurL 1qz`Le Konyu`du
KiziIuy Kudin KoIu`nun orgunIze eLLIgI uydu yupLigi u konumudu grrz: GerekLen de zeIIIkIe
byk eIIrIerde kiyuIeLIerImIz bIzIm oImukLun ikmiLir. $eIIrIerdekI kudinIurimiz IkI uiri kiIik
IInde grnyorIur. Yu diuridun ne oIdugu bIIInmeyen ok kupuIi, kurunIik bIr kiIik yu du Avrupu`nin
en serbesL buIoIurindu bIIe gsLerIImeyecek kudur uik bIr gIyInI. Her IkIsI de dInImIze uykiridir (..)
KiIikIurini du uynen Avrupu kudinini LukIIL ederek gIyImIerInI uiriIigu gLrenIer dnmeIIdIrIer kI;
Ier uIusun kendI geIenekIerI, uIikunIikIuri, uIusuI zeIIIkIerI vurdir. Bukusini uynen LukIIL eden mIIIeL;
ne o mIIIeLIn uyni oIubIIIr, ne kendI uIusuIIigi IInde kuIubIIIr. Bunun sonu du umuIunu vuriImumunin
ucisidir. KupuIi oImuyun IukuL erdemII oIun bIr gIyImIe IIIm ve sunuL IurekeLIerIne, sosyuI IurekeLIere
kuLiIun kudini, dnyunin en LuLucu mIIIeLI bIIe begenIr. (AkLurun MuImuL GoIogIu, Turlie
:2h:rieti-:pz, Bunur 1q;1, s. 8)
KLM VI IRKIK BINCLLG . z; AgusLos 1qz gn neboIu`du meseIeyI bIr kez de
(sudeIeLIrIImI bIr Trke IIe) 'IkIIm` ve 'erkek bencIIIIgI` uisindun yumuuk bIr dIIIe eIe uIir umu
eyIemde serLIeecegInIn IureLInI de verIr: SeyuIuLIm sirusindu kyIerde degII bIIIussu kusubu ve
eIIrIerde kudin urkuduIurimizin yzIerInI ve gzIerInI ok yogun ve ILInu IIe kupuLmukLu oIdukIurini
grdm. BIIIussu bu sicuk mevsImde bu Lurz kendIIerI IIn muLIuku isLirup verIcI oIdugunu LuImIn
edIyorum. Erkek urkuduIur bu bIruz bIzIm bencIIIIgImIzIn eserIdIr. ok numusIu ve dIkkuLII
oIdugumuzun Icubidir. ukuL muILerem urkuduIur, kudinIurimiz du bIzIm gIbI ukIi eren ve dnen
InsunIurdir. OnIuru uIIukin kuLsuIIigini LeIkIn eLLIkLen, mIII uIIukimizi unIuLLikLun ve onIurin zIInInI
nur IIe, LemIzIIk IIe donuLLikLun sonru IuzIu bencIIIIge gerek kuImuz. OnIur yzIerInI dnyuyu
gsLersInIer. Ve gzIerIyIe dnyuyi dIkkuLIe grebIIsInIer (..) ArkuduIur, zeI oIuruk syIyorum.
Korkmuyiniz, bu gIdI zorunIudur (..) sLersenIz bIIdIreyIm kI, bu kudur yksek ve nemII bIr sonucu
uIumuk IIn gerekIrse buzi kurbunIur du vereIIm. Bunun eIemmIyeLI yokLur (..) MedenIyeLIn cokun
seII kursisindu dIrenmek bounudir... (Solet te De2eler, c., s. zz1-zzz.)
MISAJ ALINMI$TIR . Benzer bIr konumuyi o AgusLos 1qz gn KusLumonu`du du yupincu yereI
yneLIcIIer cunIu buIu gIyIm kuum devrImInI IuyuLu geIrmeye soyunurIur. EskIeIIr BeIedIye
Bukuni yereI guzeLede yuyinIunun bIr bIIdIrI IIe IunimIurin gIydIkIerI peLumuIin Lerk edIIerek uygur
bIr gIysI gIyIImesI IsLer. Ordu`du yuyinIunun Guzel rd: guzeLesIndekI bu mukuIede pee ve uruIin
yzyiIIurdun berI LopIum IuyuLindu sebep oIdugu unIumsiz eLkIIerden buIsedIIIr ve ugu uymuyun bu
gIysIIerIn Lerk edIImesI IsLenIr. TIreboIu BeIedIyesI Ise ; EkIm 1qz6 yiIindu uIdigi bIr kururIu IuIku
peeIerInI ikurmuIuri Iususundu q8 suuL sre verIr. Ayricu kusubunin IIerI geIenIerInIn IunimIuri
peeIerInI ikurmuk sureLIyIe IuIku ncIk eLmek IsLenecek uncuk bu ubuIur sonusuz kuIucukLir.
Trubzon I GeneI MecIIsI 11 AruIik 1qz6 LurIIInde uIdigi bIr kururIu IuIku 1o gn sre Luniyuruk bu
LurIILen sonru pee Lukmuyu devum edenIerIn cezuIundiriIucukIurini duyurur. Aydin`du du I GeneI
MecIIsI LuruIindun 1 $ubuL 1qz; LurIIInde uIinun bIr kururIu peLumuI, sLIk ve uruI kuIIunimi
yusukIunuruk IuIku 1 NIsun 1qz; LurIIIne kudur sre verIImI ve bu LurIILen sonru sz konusu yusugu
uymuyunIurin cezuIundiriIucugi duyuruImuLur. 1qz8`Le SIvus BeIedIye BukunIigi pee ve uruIin
kuIdiriImusi ynnde uIimuIur yupiImusinu kurur verIr.
zIenen poIILIkuIur sonu vermeye buIumi oImuIidir kI kudinIur uruI ve benzerI gIysIIerInI ikururuk
IizIu buLiIi gIysIIere brnrIer. YuzIuri IpekII kumuLun yupiImi Luyyr, onun zerIne Luyyr rengIne
uygun ve uyni kumuLun peIerIn, buu du urkudun sikiIun LI rL, kiIuri Luyyr, zerIne munLo gIyIIIr.
Modu dergIIerI siku munLo modeIIerI vermekLe ve bIkI dIkI kursIurindu grencIIere munLo dIkII
greLIIerek, munLo gIyImI yuyginIuLiriImuyu uIiiImukLudir. Ancuk bu gIyImInde Ienz Lek LIp bIr
Luvir oLurLuIumumiLir. 1qo`du kudinIuru beIedIye seImIerIne kuLiImu Iukki Luninmusindun sonru,
uruI ve peeIerIe oy kuIIununIurin kImIIkIerInIn LespILI sirusindu LuLsiz oIuyIurin yuunmusi zerIne
pee ve uruI konusunu yenIden gndeme geLIrIr. KudinIuru mIIIeLvekIII seme ve seIIme Iukkinin
'verIIdIgI` 1qq`Le bu durum duIu byk sorun oIur.
KANLN YOK AMA TAMM VAR . 16 MurL 1q`de Adunu`du, zq NIsun 1q`de Ordu`du, 1o
Temmuz 1q`de SungurIu`du pee ve uruI kuIIuniminin yereI yneLImIerce yusukIunir. CHP`nIn 16
Muyis 1q LurIIII oLurumundu DuIIIIye VekIII $kr Kuyu 'kudin devrImI bIr IkenIn bugimsizIiginin
ve geIecegInIn koruyucusu, rejImIn esusidir. KomIsyonumuzun ve IkmeLImIzIn IIgI IIe LukIp eLLIgI bu
IsI onuyIumuniz IkmeL IIn byk bIr dIrekLII oIucukLir` dIyerek IIn peInI birukmuyucukIurinin
IureLInI verIr.
NILekIm $kr Kuyu ImzusiyIu zz Temmuz 1q LurIIII bIr LumIm uyurincu nce MersIn`de BeIedIye
kururiyIu, sonru Trubzon`du VuII bukunIigindu LopIunun I GeneI MecIIsI kururiyIu kudinIurin uruIIi
oIuruk sokugu ikmusi yusukIunir. Bu kururdu uruIin sukincuIuri unIuLiImi ve poIIse uruIIi kudinIuri
gLrmeIerI konusundu emIr verIImILIr. Trubzon`un kururi #Ize I GeneI MecIIsI LuruIindun uynen
kubuI edIIIr ve uyguIunir. 1q yiIi boyuncu sirusiyIu Bodrum, Adunu, AnLuIyu, SungurIu, ZIIe, Konyu,
AIyon, Muru`Lu benzer kururIur uIinir ve uyguIunir.
MLL VAZII. z NIsun 1q;`de yuyinIunun u LeIdILkur LumIm Ise modernIemenIn emIrIerIe
gerekIeLIrIImesInIn ImkunsizIigini udeLu IIun eder:.MedenI vusiIIurIu donuLiImi bIr mIIIeLIn
kudinIurindu grImesI usIu yukiik uImuyun pee ve uruIIuru Lede berIde urusiru rusLIuniImukLudir
(..) Trk medenI rejImI Ise usIu bu gIbI IrkIn ve uIeIucuyIp kiyuIeLIere LuruILur degIIdIr. Her vuLundu
sunu IyIce bIImeIIdIr kI nkiIubu, rejIme uymuyunIur gerIcIIIge egIIImII ve bu IrkIn urzu ve egIIIm IIe
sukuLIunmi kubuI edIIecekIerdIr. Meden IukIurini ok IyI kuIIunun erkekIerIn eIerInIn, meden
Iukkini du LesIIm eLmeIerI ve onu uymuyu mecbur eLmeIerI kendIIerI IIn MIIII ve kununI bIr vuzIIe ve
borLur!... (TumImIerIn Lum meLnI IIn bkz. E2niet Genel Mudurlugu Polis
Derisi: :2h:rietin;.Yildonu2unde Polis Arit elelerile Gereller, OzeI suyi,1qq8, s. 8q-q.)
runsiz sIyuseL ve IIkIr udumi Eduurd HerrIoL IuLiruIurindu ALuLrk IIe yupLigi bIr mIukuLLu kudinIuru
peeIerInI nusiI uLLirdigini sordugundu, Bu IususLu LuruIimizdun IIbIr zorIumu yupiImi degIIdIr; bIz
yuIniz yzIerInI uucuk IunimIuri koruyucugimizi IIun eLLIk, I kendIIIgInden yrd sekIInde cevup
uIdigini syIer. AnIuiIun 'zorIumu` deyInce 'EbedI $eI`In ukIinu geIen bIzImkI IIe uyni degIIdIr.

TA#H DETE# z;.o1.zoo8

Aye Hr
KuvveLIer uyriIigi mi, kuvveLIer bIrIIgI mI?

Yazy Paylay:

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Yurgi orgunIurinin serL uikIumuIurinu rugmen AK PurLI IIe MHP nIversILeIerde burLsnn serbesL
oImusini sugIuyucuk yusu degIIkIIkIerI yupmuk zere unIuLiIur. Anuyusu`nin 1o, 1 ve qz.
muddeIerInIn degILIrIImesIyIe sorunun IuIIedIIecegI umuL edIIIyor. DegIIkIIkIer gerekIeLIkLen sonru
devIeLIn dIger kurumIurindun ne gIbI LepkIIer geIecegInI Iep bIrIIkLe grecegIz. Ancuk bunu duIr IIk
IpuIuri geLIgImIz IuILu AK PurLI`yI kupuLmu LeIdIdInde buIunun YurgiLuy CumIurIyeL Busuvcisi ve
DuniLuy`Iu AK PurLI urusindukI sz deIIosundu grId.
Bubukunu gre "Bu Ikede eger kuvveLIer uyriIigi vursu, bu Ikede yusumu, yrLme, ve yurgi erkI
bIrbIrIne mduIuIe eLmeyecekse, Ierkes yerInI, konumunu guyeL IyI bIImeII" IdI. Bu IIudeIer
Bubukun`in 'kuvveLIer uyriIigi` IIkesInIn 'serL` uyguIundigi ABD LIpI 'bukunIik` sIsLemIyIe TrkIye`de
uyguIunun purIumenLer sIsLem urusindukI IurkIuri bIImedIgInI dndryor. Ayni IuLuyi yurgi
orgunIurinin du yupLigi grIyor. HuIbukI purIumenLer rejImIerde erkIer urusindukI IIIkIIer son
derece kurmuik oIup kuriIikIi sorumIuIuk, IbIrIIgI ve kuriIikIi IesII yeLkIsI gIbI unsurIuri IerIr.
IZBIRLIR . Tum 'bIruz LurII bIIen bIrI, Bubukun Erdogun`in urzu eLLIgI rejImIn usIindu ABD LIpI
degII MusLuIu KemuI`In uyguIudigi rejIm oIdugunu grebIIIr` dIye dnrken, #udIkuI`In zz Ocuk
zoo8 LurIIII suyisindu TrkIye kuvveLIer uyriIigini (.) kuruIuundu benImsedI, umu 'g kImde`
kuvgusi sryor.. yuzdigini ukinIikIu okudum. $uirdim, nk 'kuruIu` dnemInde, Lum LersIne
'kuvveLIer bIrIIgI` IIkesInIn en serL bIImI uyguIunmiLi ve bunu degInen bIr yuzim drL uy nce
#udIkuI`In 'Yorum` bImnde yuyinIunmiLi. AnIuiIun 'resmI LurII` ezberIerInI bozubIImek IIn
deIuIurcu unIuLmuk gerekIyor.
TARHTI YIN BR SAYIA . sLunbuI`un LIIuI GIerI LuruIindun IguIInIn urdindun son OsmunIi
MecIIs-I Mebusuni DumuL erIL Puu HkmeLI LuruIindun 11 NIsun 1qzo`de IesIedIImI, AnudoIu ve
Trukyu`dukI IkLIdur boIugunu doIdurmu II, nce 'mIIII IrudeyI LemsII eLme` IddIusindukI kongreIere
sonru du Ankuru`du kuruIun Byk MIIIeL MecIIsI`ne (BMM veyu BIrIncI MecIIs) kuImiLi.
z NIsun 1qzo`de uiIun BIrIncI MecIIs`In IIk II 'cru VekIIIerI HeyeLI`nI (BukunIur KuruIuJHkmeL)
oIuLurmuk ve bukunIiginu MusLuIu KemuI`I geLIrmek oIdu. 18 EyII 1qzo gn MusLuIu KemuI`In
MecIIse sundugu 'HuIkiIik Progrumi` zerIne yrLIen uzun ve uLeII LurLimuIurdun sonru orLuyu
ikun z usiI mudde ve 'guyeye uIuincuyu kudur mecIIsIn srekII LopIunLi IuIInde` oImusinu duIr bIr
geIcI muddeden oIuun TekIIuL-i EsusIye Kununu (Anuyusu) Ise zo Ocuk 1qz1`de (LeumIIere uykiri
bIImde, Le IkI ogunIuk ve uik oyIu degII, suIL ogunIuk ve IureL oyuyIu) kubuI edIIdI. 1qz1
Anuyususi`ni 18;6 Anuyususi`ndun uyriIun en nemII Iusus, 1. muddede LunimIunun HukImIyeL
kuyiLsiz urLsiz mIIIeLIndIr. dure usuI IuIkin mukudderuLini bIzzuL ve bIIIIII Idure eLmesI esusinu
duyunir IIkesIydI. Ancuk IuIkin kuderInI bIzzuL ve bIIIIII Idure eLmesI reIerundum Iukki IIe IuIkin
kunun LekIIII vermesI gIbI uyguIumuIurin kubuI edIImemesI ve 'IkI dereceII` seImIer yznden, kugiL
zerInde kuImuyu muIkum grnyordu.
MICLS HLKLMIT . . muddede TrkIye DevIeLI, Byk MIIIeL MecIIsI LuruIindun Idure oIunur
ve IkmeLI Byk MIIIeL MecIIsI HkmeLI unvunini Luir denIIerek 'kuvveLIer bIrIIgI` IIkesInIn en
kuLi uyguIumuIurindun bIrI oIun MecIIs HkmeLI sIsLemI IIun edIImILI. OyIe kI, MIIII McudeIe
boyuncu cepIede urpiun orduIur 'Byk MIIIeL MecIIsI HkmeLI OrduIuri` udiyIu uniIirken, BIrIncI
MecIIs LuruIindun kubuI edIIen kununIurin IepsInde 'Ibu kununun Icrusindu BMM memurdur` IburesI
yer uIuruk, MecIIs uyni zumundu yusuIurin yrLImesI yeLkIsInI de eIInde LuLLugunu gsLerecekLI. q.
mudde Ise udeLu MusLuIu KemuI`I 'Lek udum` yupmuk IIn ekIenmILI. nk BMM Bukuni (kI uyni
zumundu VekIIIer HeyeLI'nIn de doguI bukuniydi) MecIIs udinu Imzu koymuyu ve VekIIIer HeyeLI'nIn
kururini onuyIumuyu yeLkIII kiIinmiLi.
zq NIsun 1qzo LurIIII HiyuneL-I VuLunIye Kununu`nu gre kururIur uIun sLIkIuI MuIkemeIerI`nIn
IuuIIyeLIerIne Lm IiziyIu devum eLmesI ve AgusLos 1qz1 LurIIII BukomuLunIik Kununu IIe ordunun
bui oIun MusLuIu KemuI`In MecIIs`In Lm yeLkIIerInI sLnde LopIumusi du ekIenInce, duIu sonru Kurs
mebusu ve MuLbuuL Mdr AImeL (AguogIu) Bey`In dedIgI gIbI, 1qz1 Anuyususi MecIIs`e, doIuyisiyIu
du MusLuIu KemuI`e dIkLuLrIk Iukukunu vermILI!
KIZ GB MICLS . smeL nn IuLiruIurindu, MusLuIu KemuI`In durumdun IuIu memnun
oImudigini, muIuIeIeLLen kurLuImuk IIn, bIrI AruIik 1qz1`de dIgerI MurL 1qzz`de oImuk zere MecIIs`I
IesIeLmeyI dndgn syIer. NILekIm 6 AruIik 1qzz`de HuIk irkusi udi uILindu bIr purLI kurucugini
uikIudikLun sonru 'guyenIn IusuIe geIdIgInI` IIun ederek buindu buIundugu BIrIncI Grubun oyIuriyIu 1
NIsun 1qz`Le seImIerIn yenIIenmesI kururini uImiLi. Amuci 'kiz gIbI bIr mecIIs` yupmukLi. (MusLuIu
KemuI bu LubIrI guzeLecI smuII HubIb Sevk`Ie konuurken ugzindun kuirmiLi.)
Kuzim KurubekIr, MusLuIu KemuI`In 'mIIIeL bunu gvenoyu versIn ve mebusIurin seImInI bunu birukin`
ekIInde bIr gr orLuyu uLLigini, uncuk kuri grIerIn ugir busmusi zerIne bundun vuzgeLIgInI
syIer ve devum eder: 'Her LuruILun kendIsIne en ok emnIyeL verenIer IIsLeye gIrdIIer ve IuLLu IkmeL
yurdimi IIe seIme urz oIunduIur. kIncI Grup`Lun kImse numzeL gsLerIImedI. HuIbukI bunIurin ogu
sLIkIuI HurbI`ne IIk gnnden berI cunIu buIu IIzmeL eLmI InsunIurdi. Bu konudu urumizdu bIruz du
mnukuu oIdu. GuzI 'ben muIuIII IsLemIyorum` dIyerek, kendIsIne szIe veyu yuziyIu en ok sudukuL
gsLerenIerI ve BIrIncI MecIIs`Le IIIIIyuLiyIu bu emnIyeLI kuzununIuri ve Iemen bLn kururguIinin
mensupIurini numzeL gsLerIyordu. (stillcl crbi2iz, s.11z) Gyu 'mIIII Irude`nIn oIuLugu bu Lek
purLIII 'seIm`In 'uik oy-gIzII LusnII` gIbI guyeL unLI-demokruLIk bIr usuIIe yupiIdigini du ekIeyeIIm.
1qq ANAYASASI . 11 AgusLos 1qz`Le uiIun 'kiz gIbI` kIncI MecIIs`In IIk II, Ankuru`yi bukenL
yupmuk ve CumIurIyeLI IIun eLmek oImuLu. 1qz1 Anuyususi du LudII edIImILI umu IedeI yenI bIr
unuyusu IuzirIumukLi. MusLuIu KemuI`In CH grubu IIe IuzirIudigi LusIuk zerInden yryen unuyusu
grmeIerI, MusLuIu KemuI IIe onun 'dIkLuLrIk egIIImIerI` Luidigini dnen mIIIeLvekIIIerI urusindu
IesupIumuyu dnL.
CumIurbukuninin LuLIIde oIun mecIIsI LopIunLiyu ugirmusi, geneI seImIere gILmek zere mecIIsI
IesIeLmesI, MecIIse kubuI edIIen yusuIuri veLo eLmesI ve kununIuri bIr kez duIu grImek zere
MecIIse gerI gndermesI usuIIerI konusundu ok siki bIr muIuIeIeL yupiIdi ve CumIurbukuninin bu
konuIurdukI yeLkIIerI sinirIundi. OrnegIn veLo konusu Lum kez oyIunmi, umu IeILe oy suyisi ;1`I
uumumiLi. CumIurbukuninin ; yiIIik sre IIn seIImesI de kubuI edIImedI ve sre bIr seIm dnemI
(q yiI) IIe sinirIi LuLuIdu. Bu LurLimuIurdun sonru Anuyusu, zz NIsun 1qzq LurIIInde yupiIun oLurumdu,
LopIunLi yeLer suyisi oIun 'ye Lum suyisinin suIL ogunIugun Le IkIsInIn oyu IIe` kubuI edIIdI. (z8;
yeII MecIIsLe LopIunLi yeLer suyisi 1q, kurur yeLer suyisi q6 IdI.1 reL, 1o kubuI oyu verIImILI.)
KL YAPI . MecIIs, suIIp oIdugu yrLme kuvveLInI bIzzuL degII, CumIurbukuni ve bukunIur
kuruIu murIIeLIyIe kuIIunubIIdIgI IIn bIr ncekI unuyusunin ruIunu oIuLurun 'kuvveLIer bIrIIgI`
korunurken 'grevIer uyriIigi` IIe purIumenLer rejIme dogru bIr yneII vurdi. Bu meIez yupi, rejImI
bukunIik sIsLemIne ekmek IsLeyen MusLuIu KemuI IIe, kendI gcn urLLirmuk IsLeyen MecIIs
urusindukI mcudeIeden dogmuLu.
EskI unuyusudun IurkIi dIger yun, 1o. Mudde`de yer uIun 'unuyusunin sLnIg` IIkesI IdI. Ancuk,
kununIurin Anuyusu`yu uygunIugunu deneLIeyecek bIr Anuyusu MuIkemesI kuruImudigi IIn bu IIke
kugiL sLnde kuImuyu muIkumdu. AILi IusiIdun oIuun unuyusunin Drdnc usIi, yurgi kuvveLIne
uyriImi oIdugu IIn yurginin konumu ykseImI gIbI grnse de, yenI unuyusunin yurgiyu sugIudigi
gvenceIer 18;6 Anuyususi`ndun ok duIu gerIydI.
UIuk LeIek LudIIuLIurIu 1q61 yiIinu kudur geerII oIun 1qzq Anuyususi`nin kugiL zerInde kuIdigini ve
IkeyI MusLuIu KemuI ve onun konLroIndekI CumIurIyeL HuIk irkusiJPurLIsI`nIn yneLLIgInI
IuLirIuLmuyu bIImem gerek vur mi? Amu bIImeyenIer IIn syIeyeIIm: q-16 Muyis 1q`Le LopIunun CH
Drdnc Byk KuruILuyi`ndu yupiIun Lzk degIIkIIgI IIe Iirkunin udi purLI oIuruk degILIrIIdIkLen
buku, DuIIIIye VekIII ( IerI Bukuni) CHP GeneI SekreLerI oIurken, vuIIIer buIundukIuri vIIuyeLIerde
CHP BukunIiginu uLunmiIurdi. UmumI MIeLLIIer Iem purLI LekIIuLinin Iem de devIeL IIerInIn
deneLIeyIcIsI oImuIurdi. ByIece rejImIn LoLuIILer nILeIIgI IyIce beIIrgInIemILI.
MostuIu Kemul'in gurip iddiusI
MusLuIu KemuI, 1 AruIik 1qz1 LurIIII mecIIs oLurumundu BukunIur KuruIu`nun grev ve yeLkIIerIne duIr
kunun LekIIIInI grIrken 'kuvveLIer uyriIigi` (LeIrIk-I kuvvu) IIkesInI suvunun kIncI Grup yeIerIne
yIe demILI: "HukIkuLLe eIendIIer, LubIuLLu eIendIIer, uIemde eIendIIer, LuksIm-I kuvvu (kuvveLIer
uyriIigi) yokLur! (.) TuksIm-I Kuvvu IdeuI bIr zm degII, IkmdurIuri msLebIL (buskici) IkLIdurIurin
eLkIsInI IuIIIIeLmek IIn buIunmu bIr ure, bIr eIven-I erdIr...
ZIyu GkuIp'In 'LubIuLLu duII LevIId-I kuvvu vurdir' (dogudu bIIe kuvveLIer bIrIIgI vurdir) sznden
IIIum uIdigi beIII oIun MusLuIu KemuI (gnmz TrkesI IIe) yIe devum eLmILI: Bu MeruLIyeL
LeorIIerInI buIun en byk IIIozoIIurin, bu LeorIIerInI kurmuk IIn uIiLikIuri esusIuri InceIedIm,
bunIurin IerIgInI unIumuyu uIiLim. BenIm grdgm udur: DnmIer ve nusiI yupuIim du bu
zorbu kuvveL, o LopIumsuI ve uIusuI IrudenIn uugisindu kuIubIIsIn yu du siIiru uIuubIIsIn dIyorIur. Ve
bunu buurumumuk yznden byk ve derIn bIr isLirup duyuyorIur. Jeun Jucques #ousseuu`yu buLun
sonu kudur okuyunuz! Ben bunu okudugum vukIL, gerek oIdugunu Inundigim bu kILup suIIbInde IkI
esus grdm. BIrIsI bu isLirup, dIgerI bIr cInneLLIr. Meruk eLLIm, zeI durumunu InceIedIm. AnIudim kI,
bu udum mecnun IdI ve cInneL durumundu bu eserInI yuzmiLir. DoIuyisiyIu ok ve pek ok
duyundigimiz bu LeorI, byIe bIr zIInIn rndr. (TMM cbit eridesi, c.1q, s. qqo.)
BR YANLI$ BR OGRL . Konumuyi IIgIn kiIun udur: 'KuvveLIer uyriIigi` IIkesI #ousseuu`yu
degII MonLesquIeu`ye uILLIr. O IuIde ucubu MusLuIu KemuI, IIkenIn kImIn eserI oIdugunu bIImemekLe
mIdIr? OyIe oImudigi uikLir nk #ousseuu`nun 'MukuveIe-I LImuIyye` (TopIum SzIemesI) udIi
eserInI 1q1 LurIIII evIrIsInden okudugunu unkuyu Kk`ndekI ALuLrk KILupIigindu buIunun
kILubin sLndekI buzi noLIurdun bIIIyoruz. KILubin 16. suyIusindu MusLuIu KemuI`In 'mIImdIr` noLu
dLg suLirIurdu unIur yuzur: EgemenIIk gc busIL ve LekLIr. Bu gc bImek, yok eLmek
demekLIr. Ayni ekIIde MusLuIu KemuI`In MonLesquIeu`nn kILupIurini IuLmeLLIgInI de bIIIyoruz. PekI
MonLesquIeu dIyecegIne yunIiIikIu #ousseuu mu demILIr ucubu? Bu du Imkunsizdir nk
konumusindu #ousseuu`nun IyI bIIInen 'mecnunIuk` ve 'cInneL IuIIerInden` sz eLmILIr.
NIIN SAPTIRI? AkIu geIen Lek IILImuI udur: MusLuIu KemuI, gcn sinirIuyucugini bIIdIgI
'kuvveLIer uyriIigi` IIkesInI rLmek IIn IIkenIn zn eIeLIrmek yerIne, bugn de siku yupiIdigi
zere, IIke IIe IIIkIsI oImuyun bIr eIeLIrIye, kIIIIk eIeLIrIsIne buvurmuLur. Ancuk, IIkenIn usiI
meIIIII MonLesquIeu`nn suygin kIIIIgIne IuI edemeyecegI IIn, IIkeyI buzi kIIseI zuuIIuri oIun
#ousseuu`yu uLIeLme yoIunu gILmILIr. ByIece yupuruk kendI IIkrInI rLmLr, umu ne gum? nk
IedeIe uIumuk IIn Ier yoI mubuILir! Ancuk, uyni konumunin sonundu eLLIgI u cmIe, MusLuIu
KemuI`In LezIerInI suvunmuk IIn #ousseuu`yu veyu MonLesquIeu`ye II IILIyuci oImudigini guyeL uik
bIImde gsLerIr: ukuL ne yupuIim kI |nerdIgImIz rejIm| demokrusIye benzemIyormu, sosyuIIzme
benzemIyormu. EIendIIer, bIz benzememekIe ve benzeLmemekIe IILIIur eLmeIIyIz. nk, bIz bIze
benzIyoruz, eIendIIer!
NoL: z EyII zoo6`du Kuru Hurp OkuIu`ndu yupLigi konumuyi, 1q86`du ALuLrk Iukkindu yuzdigi
kILupLu bu yunIii Iurk eLmeden ezbere yorumIur yupun $eruIeLLIn Turun`in cmIeIerI zerIne kurun
dnemIn Kuru KuvveLIerI KomuLuni Iker Bubug`un dLg durumu duIr IIgIn bIr degerIendIrme IIn
bkz. YiIdiruy Ogur, Iker Bubug`un Konumusinin HuLirIuLLikIuri, BIrIkIm GnceI,
ILLp:JJwww.bIrIkImdergIsI.comJbIrIkImJmukuIe.uspx?mId=zz1
Tuyyip Irdogun'u Tuktikler
MusLuIu KemuI`In en yukinIurindun oIun AIeL nun yIe der:GeneruI evzI ukmuk`Lun edIndIgIm
IIkIr udur: Byk MIIIeL MecIIsI`nI o gnIerdekI ruI IuIeLIne gre Idure eden GuzI M. KemuI`dIr.
MecIIs`LekI uIisIurin ve grupIurin IIkIrIerInI yu kendIsI yuIuL bukuIuri vusiLusi IIe grenIp onu gre
konumuIurini Idure ederdI. rLIcuIen syIedIkIerInde duII yIne nceden kumuoyunun dn bIImI
zerInde durmukIu beruber, kubuI eLLIrmek IsLedIgI kendI IIkIrIerInI, en LuLmIn edIcI ve munLikI
deIIIIerIe syIemI oIurdu. BIr IIkrI kubuI eLLIrmek IsLedIgI vukIL, IerkesIn mIzucinu gre uyri, uyri veyu
LopIu oIuruk konuLukLun sonru, o II IormIe eLLIgI zumun, IerkesLe 'Tum IsLedIgIm budur` kunuuLInI
yuruLmi oImusi ok byk bIr IusIeLLIr. (Atcturl cllindc ctirclcr te eleler, TrkIye Bunkusi
KILr YuyinIuri, zoo;, s.16q)
MusLuIu KemuI`In IsLedIgI sonucu uIumukLu kuIIundigi ynLemIere bIr rnek de EyII 1qzo`de
yuunmiLir. MusLuIu KemuI`In desLekIemedIgI TokuL Mebusu Nuzim Bey`In mecIIs LuruIindun DuIIIIye
VekIII (DiIIerI Bukuni) seIImesIne kizun MusLuIu KemuI, Nuzim Bey`e oy veren HuIk LIrukIyyun
irkusi mensupIurini 'guyrI mIIII IuuIIyeLLe buIunmuk`, 'cususIuk ve puruIi uukIik yupmuk` gIbI ugir
IIudeIerIe suIuyuruk Nuzim Bey`In vekIIIIkLen IsLIIu eLmesInI sugIumiLi.
AruIik 1qz1`de muIuIeIeLIn 'dIkLuLrIk` suIumusi yznden cru VekIIIerI HeyeLI #eIsIIgInden
uyriIirken yerIne kendIsIne sudukuLInden ve IsmInIn OsmunIi uIIubesIndekI yuzimindun doIuyi 'Kuzu
Puu` dIye uniIun evzI ukmuk`i birukmusi ve perde urkusindun Idureye devum eLmesI de IIgInLIr umu
MusLuIu KemuI`In SuILunuL mukumi IIe HIIuIeL mukuminin bIrbIrInden uyriImusi sirusindu MecIIs`LekI
bILmez Lkenmez LurLimuIuru kizuruk bIr siru sLne ikmusi ve bu bIr emrIvukIdIr. MevzubuIIs oIun,
mIIIeLe suILunuLini, IukImIyeLInI birukucuk miyiz, birukmuyucuk miyiz meseIesI degIIdIr. MeseIe zuLen
emrIvukI oImu bIr IukIkuLI IIudeden IbureLLIr. Bu beIemeIuI oIucukLir. Burudu ILImu edenIer mecIIs
ve Ierkes meseIeyI LubII grrse, IIkrImce muvuIik oIur. AksI LukdIrde, yIne IukIkuL usuI duIresInde
IIude oIunucukLir. ukuL IILImuI buzi kuIuIur kesIIecekLIr! (N:t:l, c., s.68o-681) demesI duIu
esInIendIrIcI oIubIIIr.

TA#H DETE# zo.o1.zoo8

Aye Hr
BIr buku 'derIn` cInuyeLIn unuLomIsI: SubuIuLLIn AII OIuyi

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

lk kez, 1q1 yIlIndu, bir ihbur sonoco Trkiye

Komnist Purtisi ile ilikisi oldogo gerekesiyle
totoklunmItI. Neyse ki uy sonru beruut etti.
Irtesi yIl Konyu'yu tuyin oldo. Lnl
romunIKugucoklt Yusuf'o ilk kez borudu, Yeni
Anodoluguzetesinde teIriku etmeye buludI.
1q'de, biri {Cemul Kotuy oldogo sylendi)
'Guzi'ye hukuret eden bir iiri dost meclisinde
birden ok kez okodogono' ihbur etmiti.
Yeniden totoklundI. Hulboki iki yIl nce yuzdIgI
'Memleketten Huber', bir zumunlur Sivus'tu
yuunmI bir Bektui oluyInI unlutun iirin
szcklerinin degitirilmesiyle olotorolmo bir
iirdi ve iinde MostuIu Kemul udI gemiyordo.
Amu suvonmusI inundIrIcI bolonmudI, nk
'sicili' ortuduydI!
Muhkemede gsterdigi uhitlerin dinlenmesine
gerek olmudIgInu kurur verildi. Bir sre sonru
duvu gizli celsede grlmeye buludI. CezusI 1 uy
hupis oluruk uIklunmI, temyizden sonru 1q uyu
IkurIluruk gzdugI verilmiti. rt uy Konyu'du,
ultI uy Sinop'tu hupis yuttI. q Ikim 1q'de
Comhoriyet'in 1o. yIlI ereIine cezusInIn
bitmesine bir uy kulu zgrlgne kuvoto.
Sinop cezuevinin en popler mirusI "BuIn ne
egilmesin[AldIrmu gnl uldIrmu' diye buluyun
iiriydi. In oIuk bir eletiriye tuhumml
edemeyen Tek Purti rejiminin bo 'dumgulI'
udumI, iir, hikuye ve romunlurIylu, Trk
edebiyutInIn ke tulurIndun biri olun
Subuhuttin Ali'ydi.
HuyuLi 1qq8 yiIinin IIkbuIurindu 'derIn devIeL` In eIIerInde sonu erdIgInde gerIde cevupIunmuyi
bekIeyen onIurcu soru kuImiLi. Konunun LurLiiImusinu uncuk 1q68`de cesureL edIIebIIdI. Ancuk o
gnden berI Lek bIr IIerIeme oImudi. CHP DenIzII mIIIeLvekIII MusLuIu GuzuIci`nin verdIgI soru
nergesIne, zoo`n NIsun uyindu AKP HkmeLI`nIn IIerI Bukuni AbdIkudIr Aksu`nun cevubi
guyeL LunidikLi: BeIgeIer vur umu, zumun uiminu ugrudigi IIn yok edIImI... SubuIuLLIn AII cInuyeLI
vesIIesI IIe, HrunL DInk buLu oImuk zere ImIerI zerInde sir perdesI IuIu kuIkmumi onIurcu uydini,
guzeLecIyI, IIkIr udumini suygiyIu uniyor, yeLkIIIIerI bu cInuyeLIerI uydinIuLmuyu ugiriyoruz.
ALIRMA GNLL ALIRMA . SInop CezuevI`nden LuIIIye oIdugundu Lekrur greLmenIIge
dnmek IsLemILI SubuIuLLIn AII. 'Huy Iuy` demILI yeLkIIIIer, umu kck bIr urLIuri vurdi: EskI
grIerInI degILIrdIgInI kuniLIumuIiydi! 1 Ocuk 1qq gnI Vcrlil dergIsInde yuyinIunun 'BenIm
Akim` buIikIi MusLuIu KemuI gzeIIemesInI, rejImIn IsLedIgI dIyeLI demek IIn yuzdi. NudIm
oIdugunu kunuuL geLIrIImI oImuIiydi kI, nce NerIyuL MdrIg Bro $eIIIgI'ne, urdindun TuIIm ve
TerbIye DuIresI IkIncI siniI mmeyyIzIIgIne uLundi. Amu bu uLumu onun sosyuIIsL IIkIrIere IIgI
duymusini engeIIememILI, sudece muIeL moLorunu ruIuLu evIrebIImesInI sugIumi, doIuyisiyIu
reLkenIIgInI urLLirmiLi. Amu duIu sonru yuudikIuri rejImIn onu uIIeLmedIgInI gsLerecekLI. 1qqq`Le
irki-Trk IurekeLIn IIderI NIIuI ALsiz`u kuri uLigi IukureL duvusini kuzunmusinu rugmen, MIIII
EgILIm BukunIigi emrIne uIinincu greLmenIIkLen IsLIIu eLLI, proIesyoneI yuzurIigu soyundu. Amu bu
Ikede rejIme muIuIeIeL edenIere ekmek yokLu! Ne yuzsu soruLurmu konusu oIuyor, muIkemenIn
bIrInden ikiyor dIgerIne gIrIyordu. AzIz NesIn`Ie bIrIIkLe yuyinIudikIuri Mcrlo Pcc udIi mIzuI dergIsI,
kisu srede 1oo bIn LIruju uIuincu IkLIdurin puuIuri LuLuLu. SikiyneLIm mukumIuri LuruIindun
deIuIurcu LopIuLiIun, en sonundu kupuLiIun dergInIn yerIne ikurdigi Mcl:2 Pcc, Merh:2 Pcc, ur
Mcrlo Pcc, Mczl:2 Pcc, Yedi Seliz (cscn) Pcc, luz Meh2et Pcc, Ali cbc gIbI dergIIerIe
muIuIeIeLe devum eden SubuIuLLIn AII, 1qq;`de kesInIemI bIr cezusini ekmek IIn Iupse gIrdI ve
uy yuLLi. Ayni yiI Sirc Kol udIi IIkuye kILubi. BukunIur KuruIu`ncu LopIuLiIdi. Arkusindu gIzII poIIsIn
uyuk sesIerI, sugci businin suIdiriIuri, derken, 1qq8'de MeImeL AII Aybur'in ikurdigi ZIncIrII
HrrIyeL`LekI bIr yuzisindun doIuyi buIuLiIun kovuLurmu sonrusindu pes eLLI ve muLbuu mukIneIerInI
suLuruk kumyon nukIIyecIIIgIne buIudi. Ne urkuduIuri ne kendI bu II kendIne yukiLirumiyordu umu
ne ure. ArkuduIurinu TrkIye`den gILmek IsLedIgInI syIemeye buIumusi IIk bu zumunIur oIdu.
Ancuk yuzmusinu IzIn vermeyen devIeL, TrkIye`den gILmesIne de IzIn vermIyordu. PusuporL
buvurusunun reddedIImesInden sonrukI bIr gn, zq MurL 1qq8`de kumyonunu uLIudi ve KirkIureII`ne
dogru yoIu ikLi. AnIuiIun kisiIdigi kupundun kurLuImuk IIn bIr pIun yupmiLi. iki o iki.
GZIML KAYBOLL$ . SubuIuLLIn AII`nIn o gnden sonru yuudikIurini IuIu bIImIyoruz.
KendIsInden uncuk q, uy sonru Iuber uIindi umu bu Iuber ok uciydi: 1z Ocuk 1qqq gnI guzeLeIerde
sLunu 'SubuIuLLIn AII IdrId` yuziyor ve devum edIyordu: 'HuduLLun BuIgurIsLun`u kuurken
IdrId. BuIgurIsLun`u puru kuriIigi udum kuirun bIr komnIsL ebekeye mensup AII ErLekIn
udindukI kuLII yukuIundi ve evInde yupiIun uruLirmudu SubuIuLLIn AII`ye uIL eyuIur buIundu. AII
ErLekIn kImdI? SubuIuLLIn AII`yIe IIIkIsI neydI? Yuzuri neden IdrmL? Neden yuzurin eyuIurini
IuIu sukIiyordu? PoIIsIn veyu IsLIIburuLin oIuydun IuberI vur miydi?
#esmI mukumIurin 'komnIsL kompIo` dedIgI cInuyeLIn NIsun uyindu buIuyun durumuIurindu, bu
soruIuru cevup uImuk bIr yunu kuIuIur IyIce kuriLi. MuIkemeye sunuIun bIr beIgeden, SubuIuLLIn
AII`nIn I bedenInIn usIindu, 16 HuzIrun 1qq8`de, sinirdun kIIomeLre Ierde, Hedye ky cIvurindu
obunIur LuruIindun buIundugu, q- uy nce IdrIp sLnkr gmIdg unIuiIun cesedIn
ukuIIur LuruIindun orLuyu ikuriIdiginin suniIdigi, kImIIgInIn LespIL edIIememesI yznden, Lekrur
buIundugu yere gmIdg grenIImILI. CeseL duIu sonru bubusini kuybeden bIr kII LuruIindun LeIIs
edIImek zere yerInden ikuriImi, uncuk sz konusu kIInIn I bedenIn bubusinu uIL oImudigini
syIemesI zerIne yenIden gmImL. YunI oIuydun poIIsIn bIr ekIIde IuberI vurdi.
TANIIK TPLIR . Pek Lunidik kurunIik LIpIerden bIrIydI YugosIuvyu gmenI AII ErLekIn. Trk
uyrugunu geLIkLen sonru GnII Erbu OkuIu`nu bILIrmI, 1qq`Le SvurI GnII uvuu Iken sIIuI
uIdigi gerekesIyIe uskerI muIkemede drL uy zo gn IupIs cezusinu urpLiriImi ve uskerIIkIe IIIIgI
kesIImILI. ddIuIuru gre erLesI yiI BuIgurIsLun`u kumi, kisu sre sonru dnerken sinirdu yukuIunmi,
komnIzm propugundusi yupmukLun IupIs yuLmiLi. SubuIuLLIn AII`yI, IupIsIune urkudui berber
Husun TuruI vusiLusiyIu LunimiLi. SubuIuLLIn AII`nIn bIr buku IupIsIuneden Lunidigi Husun du
gmendI. BuIgurIsLun`dun geImI, komnIzm propugundusi suundun o du IupIs yuLmiLi. BuziIuri
poIIs ujuni oIdugunu syIyordu, umu duvu boyuncu kImse bu IddIuyi uruLirmuyu kuIkmudi,
kuIkmudigi gIbI Husun TuruI muIkemeye bIIe geImedI.
Tm duvu boyuncu usLu bIr LIyuLro oyuncusu gIbI ezberIedIgI repIIkIerI LekrurIuyun AII ErLekIn
muIkemede epey ov yupmiLi. Once konumuk IsLememI, sonru konuLuku konumuLu. Buzen
ugIumi, buzen buz gIbI bukiIurIu IzIemILI eLruIini. AnIuLLiginu gre, berber Husun`in rIcusi zerIne
BuIgurIsLun`u geIrmeye yurdimci oImuyi kubuI eLLIgI SubuIuLLIn AII, KirkIureII`nIn Uskp nuIIyesInIn
Suzuru ky yukinIurinu geIdIkIerInde, AII ErLekIn`e gyu Ben burudun gIdecegIm. #usIurIu beruber
dndgm zumun bu memIekeLLe IrrIyeLIn ne demek oIdugunu greneceksInIz (..) Moskovu`du bIr
ek pusuporLu ikurLLikLun sonru nce #omunyu`yu orudun du runsu`yu gIdecegIm. runsu`dukI
TrkIerI LekIIuLIundirucugim. YupiIucuk yurdimIurIu onIuri bIr LuruILun mILecI siIuLiyIu, Le yundun
munLuzum pusuporLIu TrkIye`ye sokucugim. OnIur diuridun geIdIkIerI IIn koIuy LuninmuzIur.
ByIeIIkIe memIekeL IIndekI LekIIuLi kuvveLIendIrIp IIn buinu geecegIz. Bu rejImI yikucugiz`
demILI. AII ErLekIn de 'bIr gn TrkIye`ye BuIgurIurIu #usIurin geIecegInI dnerek deII oImu`,
ukIinu vukLIyIe q HurbI`nde dedesIne yupiIun IenuIikIur geIInce de kendInI kuybeLmILI. EIIndekI sopu
IIe kILup okumukLu oIun SubuIuLLIn AII`nIn kuIusinin soI LuruIinu IddeLII bIr durbe puLIuLmiLi.
SubuIuLLIn AII`nIn suruLi, gzIkIerI, kuIugi kun IInde kuImiLi. Arkusindun bIr kez duIu vurmuLu.
SubuIuLLIn AII sug LuruIinu dogru yikiImiLi. Agzindun burnundun kunin bouIdigi IuIde ImedIgInI
grnce, ensesIne nc durbeyI vurmuLu. En sonundu SubuIuLLIn AII`nIn neIesI kesIImILI.
OImL..
HAIILITC NIIN . ErLekIn`e gre gyu buku bIr oIuy yznden yukuIundigindu, poIIsIer
SubuIuLLIn AII`nIn eyuIurini buIdukIuri IIn, cInuyeLIe IIIkIsI orLuyu ikmiLi. EyuIuri nIye uLmudiginu
duIr gurIp gerekeIerI bIr yunu, SubuIuLLIn AII`nIn byIe sumu supun bIr konumu yupucuk bIrI
oImudigi uikLi umu kImse bunun zerInde durmudi. CeseL sinirdun kIIomeLre Ierde buIunmuLu,
kImse bu eIIkIye degInmedI. AII ErLekIn`I uskerIIkLen Luniyun buzi LunikIur, sunigin mIIII IIsIerIe
cInuyeL IIemesInIn Inundirici oImudigini syIedIIer, bIr MIIII sLIIburuL (MT) memuru, AII ErLekIn`In
sik sik MT`e geIdIgInI syIedI, EmnIyeL MdrIg`nden geIen bIr yuzidun AII ErLekIn`e IkI kez o`er
IIru IkrumIye verIIdIgI grenIIdI umu cevup gIzII ceIse oIdu. DoIuyisiyIu, IIn usIi II bIr zumun
grenIIemedI. 1q EkIm 1qo`de kurur uikIundi: MuIkeme,`buzi IuIIIIeLIcI sebepIerI` dIkkuLe uIuruk drL
yiI IupIs cezusi vermekIe yeLInmILI! Bu IuIIIIeLIcI nedenIerIn ne oIdugu IIbIr zumun grenIIemedI.
Kururi 'sugoIun` dIyerek kuriIuyun AII ErLekIn, DemokruL PurLI`nIn AI Kununu`dun yururIunuruk IkI yiI
sonru serbesL kuIdi umu bIr sre sonru pIeII bIImde orLudun kuyboIdu, mezuri bIIe buIunumudi.
SubuIuLLIn AII uIIesInIn IddIusinu gre KirkIureII EmnIyeL MdrIg`nde Ikencede ImL, umu bu
IddIu IspuLIunumudi.
SINIRA IGL IMNYITTI LL . SubuIuLLIn AII`nIn zq MurL`Lu yurLdiinu kuucugini bIIen
Lek dosLu #usII NurI IerI`ye gre SubuIuLLIn AII, zekusinu IuzIu gvenmI ve II kImseden yurdim
uImudun byIe creLkur bIr Ie kuIkimiLi. Amu IddIu edIIdIgI gIbI BuIgurIsLun sinirindu degII,
KirkIureII EmnIyeL MdrIg`nde Ikence IIe IdrImL. #usII NurI`yI byIe dnmeye ILen
uydu: AnIumuIurinu gre, SubuIuLLIn AII siniri sug suIIm geLIgI zumun #usII NurI`ye, berber Husun
uruciIigiyIu meIur yeII kuIemI IIe zeI oIuruk IureLIenmI bIr kurLvIzIL gnderecekLI. KurL #usII
NurI`nIn eIIne geLIgInde, SubuIuLLIn AII`nIn sug suIIm siniri geLIgI unIuiIucuk, AII ErLekIn`e purusi
denecek, uyricu SubuIuLLIn AII`nIn Ankuru`du yuuyun kurisinu ve sLunbuI`du evInde kuIdigi MeImeL
AII CImcoz`u yuzdigi IkI mekLup yerIerIne uIuLiriIucukLi. KurLi en ge 1 NIsun`du uIucugini IesupIuyun
#usII NurI bIr LrI Iuber ikmuyincu endIeIer IInde IuILu bekIemI, sonru poIIse yukuIunmuyi
gze uIuruk berber Husun`in dkkuninu gILmILI. BIruz muceruIi bIImde ondun zerI yeII kuIemIe zeI
bIImde ImzuIunmi kurLvIzILI uImi, sevInIe eve dnp mekLupIuri du yerIne uIuLirmiLi. KurL
SubuIuLLIn AII`ye zorIu ImzuIuLiIsuydi, IIrenIn konmuyucugini dnen #usII NurI, SubuIuLLIn AII`nIn
yu siniri geLIkLen sonru, yu du siniri geLIgIne InundiriIdikLun sonru, MIIII EmnIyeLe gzuILinu
uIindigini LuImIn edIyordu. PoIIsIn yIne AII ErLekIn LuruIindun kuiriIucuk oIun IkI kIIyI eIe geIrmek
IIn SubuIuLLIn AII`yI sorguyu uIdigini LuImIn eden #usII NurI, SubuIuLLIn AII`nIn sorgudu ImesI
zerIne, oIuyin kk bIr cezu kuriIigi poIIs ujuni AII ErLekIn`e yikiIdigini dnyordu. #usII NurI`nIn
poIIse yukuIunmudun berberden kurLi uIubIImesI Ise, SubuIuLLIn AII`nIn sorgudu zImedIgInI
dndryordu.
KendIsI de zq Ocuk 1qq`Le kurunIik bIr cInuyeLe kurbun gIden Ugur Mumcu, 1q; yiIindu bIr dosL
mecIIsInde, #usII NurI`nIn unIuLLiginu benzer bIr IIkuyeyI MureuI evzI ukmuk`in yegenI oIun Adnun
ukmuk`Lun dInIedIgInI syIemILI. EmnIyeL GeneI MdrIg TeILI HeyeLI BukunIigi yupmi bIr kII
oIun Adnun ukmuk`u oIuyi unIuLun 1z MurL`in nI IkenceIunesI ZIverbey Kk`nden kuder urkudui
oIun Kurmuy AIbuy TuIuL TurIun`di. BIr sL dzey emnIyeL grevIIsI TuIuL TurIun`u SubuIuLLIn AII
sinirdun KirkIureII`ne geLIrIIdIgInde sorguyu ekIIdI. ukuL konumudigi IIn sikiLiriIdi ve bu sikiLirmu
sirusindu Id. Hem de InIeyerek koIIurimdu cun verdI... demILI. Ancuk Adnun ukmuk, Ugur Mumcu
oIuyi yuzmuk IsLedIgInI syIeyInce bu szIerInIn urkusindu durmumiLi.
HLKLMIT YAPTI . OIuyin oIdugu LurIILe sLunbuI EmnIyeLI BIrIncI $ube Mdr oIun 'Purmuksiz`
HumdI Bey, Ise, "cInuyeLI IIeyen poIIs degII, MT`LIr. nIuz emrInI veren de guzeLecI, yuzur, CHP`de sL
dzeyIerde bIr kIIdIr. ZuLen bu emrI veren poIILIkuci du duIu sonru IecI ekIIde IdrId, udini
veremem dIyerek Iem #usII NurI`yI ve Ugur Mumcu`yu dogruIumi, Iem de kuIuIuri kuriLirmiLi.
mu eLLIgI kII NIIuL ErIm`dI uncuk bu IddIunin LemeIsIz oIdugu unIuiIdi.
DemokruL PurLI`nIn mIIIeLvekIII ve bukunIurin Sumed AguogIu, oIuydun o yiI sonru SubuIuLLIn AII
oIuyini uydinIuLmuk zere bIr kILup IuzirIuyun KemuI Buyrum ukurkuvukIi`yu oIuyin kendI zerInde
yuruLLigi byk eLkIyI unIuLmi, uncuk `gerekLen kuiyor muydu, yoksu kuiyor gsLerIIerek IuduLLu
IdrId m beIII degII` demILI. Ancuk, Imnden on yiI sonru yunI 1qqz`de yuyinIunun gnIgnn
1q Ocuk 1qqq LurIIII suyIusindu unIurin yuzdigi grId: Dn Menderes SubuIuLLIn AII`nIn IkmeL
LuruIindun IdrIdgn, IudIsenIn on gn |dogrusu `1o uy evveI` oImuIi| kudur evveI oIdugunu
IkmeLIn bu II nusiI meydunu ikurucugini ok dndgn, eger gemILe kIInIn IdrImesI
|muILemeIen 1qq`Le Vun`in OzuIp IIesInde KrL kyIsnn OrgeneruI MusLuIu MugIuIi
LuruIindun kurunu dIzIImesInI kusLedIyor| IudIsesI oImusuydi, meydunu ikurLmumuk yoIunu
LuLucukIurini, IukuL bunu Imkun buIumudikIurini, bunun IIn de IudIseye guzeLeye yuziIun ekII
verdIkIerInI unIuLLi. AiIun yoIun Ienu oIdugunu syIedIm. `Dogru, InuIIuI bununIu ebedIyen kupunir`
cevubini verdI.`
AnIuiIun purLIsI IkLIdurdu Iken, uri kovuninu omuk sokmuyu cesureL edemeyen Sumed AguogIu, en
uzindun Imnden sonru geregIn bIIInmesInI IsLemILI. OIuy CHP zumunindu oIdugu IIn Menderes
de ruIuLu ILIruI eLmILI umu, 'derIn` mekunIzmuIuru eI uLucuk yregI oImudigi IIn duIu IIerI
gILmemILI.
MLHBR INTILIKTLIL KM? In bIr buku ynne de yiIIur sonru degInIIdI. Husun zzeLLIn
DInumo, uruLirmuci KemuI Buyrum ukurkuvukIi`yu, SubuIuLLIn AII`yI IIbur eden kIInIn udini
bIIdIgInI uncuk kIm oIdugunu syIemenIn yururi oImudigini beIIrLmILI. Mcrlo Pcc`du bIrIIkLe uIiLigi
yuzur #iIuL Iguz Ise bIrIIkLe uIiLigi ve sonru yiIIurcu ks kuIdigi bu IsIm IIn, PoIIsLIr umu beIgeIemek
ok zor demILI. #usII NurI, ZekerIyu SerLeI, MeImeL AII Aybur gIbI pek ok dosLu, bu uIsin, MT`e
uIiLigini bIIdIkIerInI IukuL eIIerInde somuL bIr kuniL oImudigi IIn udini veremeyecekIerInI
syIemIIerdI. PekI, Mcrlo Pcc`dun urkudui AzIz NesIn bu konudu konuur muydu? EIbeLLe kI Iuyir!
ByIece bu muIbIr enLeIekLeIIn udi bIr sir oIuruk kuIdi.

TA#H DETE# 1.o1.zoo8
Aye Hr
SIz II esIr dLnz m komuLunim?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Trk kILrnde uskerIIk ok yceILIIdIgI IIn, dmunu LesIIm oImuk, duIusi esIr kumpIurindu yiIIurcu
yuumuk ok uyip suyiIir. Bu yzden de bu LopIum sunkI LurIILe IIbIr Trk uskerI esIr dmemI gIbI
duvrunir. HuIbukI BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu, LIIuI DevIeLIerI, AImunyu, AvusLuryu-MucurIsLun
mpuruLorIugu, BuIgurIsLun ve OsmunIi mpuruLorIugu`nun orduIurindun , mIIyon uskerI esIr
uIdiIur. BunIurin zoo bInI OsmunIi ordusundundi. OsmunIi DevIeLI uyricu zo bIn uskerInI cepIede,
q;o bInInI cepIe gerIsInde kuybederken, oo bIn uskerI de IIrur eLmILI.
1qo-1q urusindu Kore Suvui`ndu zq Trk uskerI esIr dL. Bu durum 'TrkIer esIr dmez` dIye
sumuIuyunIur IIn ok uLun verIcI oIdu umu InIIIerIn yneLLIgI kumpIurdu esIrIere uyguIunun ugir
Ikence ve beyIn yikumu IuuIIyeLIerI sonucu ABD`II uskerIerIn neredeyse yurisi Irken, Trk
uskerIerInIn bunIurdun eLkIIenmedIgI eIsunesI IIe zevuIIr kurLuriIdi. HuIbukI, bu uskerIer zerIne
yupiIun en yzeyseI uIimuIur duII, suvuLun qo yiI sonru bIIe IuIizu zuyiIIigi, yuIniz kuIumumu,
uykusuzIuk gIbI 'Lruvmu sonrusi sLres bozukIukIurinin` yuundigini gsLerIyordu.
AGLICA OLAYI . 1q8q-1qqq urusindu, kisucik bIr egILImIe PKK`yu kuri suvuu gnderdIgImIz IuIk
ocukIurindun Lum .8q` eIIL oIdu umu 'IIun edIImemI` bu suvuLu 'esIr` verIp vermedIgImIzI IuIu
bIImIyoruz. DuIu geen IuILu, 6o bIn eIIL ve ;.zoo esIr verIIen Surikumi ucIusi`ni ve mImurIurini
IImuyesIne uIun GeneIkurmuyimiz, nedense DugIicu`du PKK`nin eIIne den sekIz uskerI uIIeLmedI.
HIbIr komuLunin suIunmudigi IddIunumeye bukiIirsu bu erIer Imeyerek udeLu su IIemIIerdI.
HuIbukI, InsunogIu IuyuLLu kuImu IgdsyIe dogur, bu Igd IIe yuur ve Ime de sonunu kudur
dIrenIr. AskerIIgIn gnII degII zorunIu oIdugu bIr Ikede, son derece zor kouIIurdu suvumuk
zorundu kuIun bIr uskerden de buku bIr LepkI bekIemeye Iukkimiz vur mi? VeIev kI IddIunumede
syIenenIerIn bIr kismi dogru, di dnyudun Lumumen soyuLIunun kurbunIurin IuyuLLu kuImu
IgdsyIe kendIsIne buski yupun kIIye bugimIi oIdugunu IIsseLmesI, gIderek onu Iuk vermesI
ekIInde zeLIenebIIecek SLockIoIm Sendromu denen durumu du IddIunumeyI IuzirIuyunIur II
duymumiIur unIuiIun. BeIkI Iuydusi oIur dIye, bu IuILuyi bIr zumunIur eIIL oImuyi buurumuyip esIr
oImuk guIIeLInde buIunun vuLun evIuLIurini unIumuyu ve unmuyu uyirdik. Ancuk, yerImIz sinirIi oIdugu
IIn, esus oIuruk #usyu`dukI ve Misir`dukI esIrIerImIzIn kuderIerI IIe IIgIIenmekIe yeLInecegIz.
RLSYA'AK ISRLIR . OsmunIi DevIeLI`nIn BIrIncI Dnyu Suvui`nu gIrI kururini LLIIuL ve
TerukkI`nIn puusi PudIuIu bIIe Iuber vermeden uImiIurdi. kI AImun gemIsIne OsmunIi bundirusi
ekIp, #us IImunIurini bombuIuLmiIurdi ve kocu bIr ImpuruLorIugu uLee uLmiIurdi. AImunIurin
murudi OsmunIi Ordusu`nun #usIuri KuIkusyu`du meguI ederek AImunIurin sLne usker suImusini
engeIIemekLI. LLIIuLiIurin murudi Ise AImun emperyuIIzmInIn kuyrugunu LukiIip, dnyunin
puyIuimindun puy uImuk. Bu yunIi Iesubin IuLurusini ok ugir oIdu. 6oo yiIIik bIr ImpuruLorIuk LurIIe
gmIrken, drL bIr cepIede byk kuyipIur verdIk.
BIrIncI Dnyu Suvui sirusindu Dogu CepIesI`nde LIIuI DevIeLIerI LuruIindun #usyu ve Misir`dukI
kumpIurdu LuLuIun OsmunIi esIrIerIne duIr bIIgIIerImIz oIduku sinirIi. ddIuIuru gre KiziIuy`in ve
GeneIkurmuy`in urIvIerInde Lm esIrIerIn kuyiLIuri buIunuyor, uncuk bunIur kumuyu uik degII. Bunun
esus nedenI, OsmunIiJTrk DevIeL geIenegI IInde esIrIere pek sempuLI duyuImumusi, oIuyi unuLmuyu
kudur gIden bIr eIL uLunmu IuII oImuIi. kIncIsI OsmunIi esIrIerInIn ezIcI bIr bImnn okumu
yuzmusi oImumusi, doIuyisiyIu kumpIurdukI IuyuLIurinu duIr ok uz yuziIi beIge sunmuIuri. YuzunIurin
Ise LLIIuLiIurIu IdeoIojIk yoIduIikIuri yznden eIeLIreI oImumusi. Son bIr neden Ise OsmunIi
DevIeLI`nIn esIrIerIe IIgIIenecek rgLIenmeye, IIIkIIere ve ekonomIk gce suIIp oImumusi.
NARGN AASI . Dogu cepIesInde verdIgImIz o-;o bIn esIr ugirIikIi oIuruk SIbIryu`dukI
Krusnoyursk, PrIumur, NovunIkoIuIevsk, NovosIbIrsk, Omsk kumpIurinu, Huzur DenIzI`nde Buk`ye
yukin bIr yerdekI NurgIn (NergIs) Adusi`nu, merkezI #usyu`dukI VurnuvIno kumpIurinu gLrIdIer.
BuruIurdu drL yiIu kudur degIen sreIerde IIe doIdurduIur. EsIrIer kump yerIerIne LepIukI denen
vugonIurIu LuiniyorIurdi. Bu vugonIur yIesIne IIkeI, yIesIne Iuvusiz ve kkL kI, kumpu
vuriIdigindu IIndekIIerIn ogu zuLen Im oIuyordu. OrnegIn PrIumur kumpinu gLrIen 8oo
OmunIi esIrInden sudece zoo` kump yerIne vurubIImILI. Kump yerIerI geneIIIkIe LerkedIImI ordu
burukuIuri, okuIIur yu du IubrIku bInuIuriydi. TuvuIeL yu yok, yu du yeLersIzdI. EsIrIer kck
bImeIerde, LuILu kereveLIerde yuLiyorIurdi. SusuzIuk ve IIjyen eksIkIIgI yznden koIeru, LIIs, LIIo ve
bIL en yuygin Im nedenIerIydI. BILkI rLs ve su kuynukIuri oImuyun NurgIn Adusi`ndukI 1o bIne
yukin OsmunIi esIrI susuzIuk, zeIIrII yiIunIur ve ugir yuum kouIIuri yznden duIu IIk yiIIurdu
ImL. (Ancuk, 1q16`du #usIuru esIr den bIk komuLuni uIk Tongu Bey uniIurindu BIrI yuIi
LekI yuIi IkI dokLor.sInIrIenmeden, gIer yz ve LuLIi dIIIe, duImu LekrurIunun 'rIcu ederIm`, 'ILIen`
gIbI sevecen szIerIe bIrer bIrer dIkkuLIe muuyene edIyorIurdi dIyerek #us uydinIurinu IILIIuL eLLIgIne
gre, kusiLLun zIyude kL kouIIur sz konusuydu. NILekIm #usyu`nin geneIInde oIdugu gIbI
kumpIurdu yIyecek kiLLi uncuk #usyu ve OsmunIi DevIeLI urusindukI unIumuyu gre Ier IkI LuruI du,
kk rLbeII subuyIuru o rubIe, yksek rLbeIIIere ; rubIe, generuIIere Ise 1oo rubIe uyIik dedIgI
Ien, subuyIur bu eksIgI bIruzcik du oIsu LeIuII edIyorIurdi. Amu muu denmeyen erIerIn kurinIurini
doyurmuk IIn kendIIerInden IsLenen IIerI yupmukLun buku ureIerI yokLu.
OsmunIi esIrIerI degIIk eLnIk grupIurdun ve dInIerden geIdIgI IIn, uruIurindukI IIIkIIer II bIr zumun
IyI oImudi. TrkIer ve ErmenIIer, TrkIer ve ArupIur urusindukI IIIkIIer ogu zumun gerIIImIIydI. uIk
Tongu`u gre ArupIurin bu kIn ve dmunIikIurinin sebebInI unIumuk gerekLen zordu. ErmenIIerIn
uImu IIssI, byk bIr suLir yedIkIerI IIn bIr dereceye kudur unIuiIiyor. ukuL bunIuru |ArupIuru| ne
oIuyordu? OsmunIi Ordusu`ndukI 'uIuyIi` 'mekLepII` uyrimi du sorunIuru yoI uiyordu. GerI,
Krusnoyursk kumpindu, AImunIur unukkuIe ZuIerI`nI kuLIumuk IIn, AvusLuryuIiIur Ise mpuruLorIuri
KurI`in dogum gn IIn OsmunIi esIrIerInI uyu duveL eLmIIerdI umu dIger grupIurIu IIIkIIerIn dzeyI
de ok dkL.
#usyu cogruIyusindu yuuyun TuLurIur, AzerIIer, TrkIsLunIiIur gIbI TrkI unsurIur kumpIurdun
kumuyu cesureL edenIere, puru, gIysI, siginucuk yer LemIn eLmekLe ok yurdimci oIduIur. Ayricu
MsImun IIerInIn sIumI usuIIere uygun gmImesI IInI de onIur sugIiyordu.
ISR IGL NSAN . Ancuk kumpIurdukI IuyuLin ok kusveLII oIdugu suniImusin. nk InsunogIu,
IInde yuudigi kouIIuru uyum sugIumukLu ok muIIr. HuLLu, bugn buziIuri grse bu udumIur IIn de
ugir bIr 'IddIunume` IuzirIurdi! BIr kere bIr ok kumpLu esIrIer sve KiziI Hui ve ProLesLun
mIsyonerIer rgL YMCA`nin uLigi kLpIuneIerden yururIunubIIIyorIurdi. SIbIryu`dukI
NovunIkoIuIevsk kumpindu 1q yubunci dII greLen bIr okuI vurdi. OsmunIi subuyIurinin en popIer
eLkInIIgI de yubunci dII grenmekLI. NILekIm kILreI IuuIIyeLIer uisindun guyeL ukLII oIun bIn kIIIIk
Krusnoyursk kumpindu OsmunIi esIrIerInden yzde ;o`I suvu bILLIgInde en uz bIr yubunci dII
grenmIIerdI. KumpLu guzeLe okumuk, mzIk grupIuri du kurmuk mmknd. KumpLu en ok okunun
guzeLe TrkI IuIkIur Iukkindu bIIgI veren ve TuLurcu yuyinIunun KurLuIu, Tercmun ve ik guzeLeIerI
IdI. EsIrIer uyricu IuLboI ve uLIeLIzm msubukuIuri yupiyorIurdi. OsmunIi esIrIerInIn kendI IuLboI
LukimIuri yokLu umu MucurIurin Lukimindu oynuyorIurdi. Buku kumpIurdu IurkIi IuuIIyeLIer de
yupiIiyordu. OrnegIn OrLu #usyu`dukI VurnuvIno kumpindu kuIun MeImeL ArII udIi OsmunIi esIrI,
esIrIer urusi resIm yurimusindu bIrIncI oImuLu. DIndur oIunIurin oru LuLmusinu du IzIn vurdi. HuLLu
#usyu`du z, yiI esIr kuIun Nur LurIkuLinin IIderI SuIdI NursI, BurIu`dukI srgn gnIerInde #usIur bIIe
kurimudi, TrkIer IbudeLIme IzIn vermIyor` dIye yukinmiLi!
BOL$IVK ITKS . 1q1;`dekI BoIevIk DevrImI`nden sonru kumpIurdu kouIIur IyIIeLI. HuLLu buzi
esIrIer BoIevIkIerIn propugundu IuuIIyeLIerIne yu du LevIkIerIne (zoo rubIe muu verIIIyordu)
kunuruk, BoIevIk orduIuri IInde yer uIdiIur ve TrkI CumIurIyeLIerdekI devrImIere kuLiIdiIur. Ancuk
TrkIerIn byk bIr kismi komnIzme IIgI gsLermedI, nk OsmunIi uskerIerI urusindukI siniIsuI
uyrimIur dIger orduIurdukI gIbI keskIn degIIdI. MurL 1q18`dekI BresL ILovsk AnIumusi`ndun sonru
durum duIu du IyIIeLI ve IIk kez OsmunIi HIIuI-I AImer`nIn (KiziIuy) LemsIIcIsI YusuI Akuru, kumpIuri
zIyureLIe grevIendIrIIdI, uncuk SIbIryu yoIu kumpIurdun suIiverIImI ekosIuvuk uskerIerInIn
oIuLurdugu ekosIuvuk ejyonu LuruIindun LuLuIdugu IIn sudece Avrupu #usyu`sindukI kumpIuru
gIdebIIdI. Trk IdeoIogIurdun oIun YusuI Akuru durumu yIe unIuLir: Kuzun`du buIunun OsmunIi
esIrIerInIn Iemen IepsI Kuzun`in MsImun muIuIIerInde, serbesL yuumukLu IdIIer. Buzi neIer veyu
uvuIur zubIL oIdukIurini IddIu eLmIIer, buzi sIvIIIer kendIIerInI usker dIye gsLermIIer, buzi uskerIer
de bIIukIs sIvII, demeyI duIu muvuIik buImuIurdir; bu kuriik ve mIIenk bIr kismi oLeIIerde, bIr kismi
evIerde, bIr kismi Ise medreseIerde yuLip kuIkiyorIurdi. IerInde uIi verI edenIer, IIzmeLe gIrenIer
oIdugu gIbI bui-bo gezenIer ve byIe bo bounu doIuuruk OsmunIi ordusunun ereIInI IukkiyIu
muIuIuzu edemeyenIer de yok degIIdI. BIrku uvu ve neIer muIuIIe bekIsI yuziImiIur, bIrku zubIL
ve neIer de KiziI Hussu`yu buzi BoIevIk ordusunu kuydoIunmuIurdir. BIr mIkLuri TuLur kyIerIne
dugiIuruk orudu renberIIge gIrmIIer ve IuLLu rIvuyeLe gre buziIuri kyIerde evIenerek udeLu
yerIemIIer ve muIuII MsImunIur urusindu erIyIp gILmIIerdIr.
AKLRA'NIN BA$ARISIZ GIZS . GezIsI sirusindu #us ve ngIIIzIer LuruIindun srekII
engeIIenen, OsmunIi DevIeLI`nden muddI ve munevI yurdim grmeyen YusuI Akuru, AImunIuru
emuneL edIImI bIr HIIuI-I AImer sundigindun ikun bIrku puru eyuyi suLuruk, ucII denmesI gereken
borIurini kupuLLikLun sonru kuIuni kendIne yoIIuk yupuruk AImunyu`yu geLI. AImunyu`dukI OsmunIi
seIureL yeLkIIIIerInden de IIgI grmeyInce, ukIi SIbIryu`dukI esIrIerde, derIn znL IInde yunindu buzi
esIr ve sukuL uskerIerIe bIrIIkLe GIcemuI vupuruyIu sLunbuI`u dnd.
1qzo`de, Ankuru IkmeLI udinu Burdur MIIIeLvekIII smuII Hukki Bey de TukenL`LekI esIr kumpini
zIyureL eLLI. Ancuk IepsI bununIu kuIdi. Bu yzden #usyu`dukI esIrIer suvu bILLIkLen IkI yiI sonru bIIe
kumpIurdu kuImuyu devum eLLIIer. BIr ekIIde yoIu ikmuyu cesureL edenIer Ise, bInIerce kIIomeLreIIk
yoIu kuLedIp de IkeIerIne geIInceye kudur yoIIurdu seIII oIduIur. OrnegIn bIr Jupon gemIsIyIe
#usyu`dun TrkIye`ye geIen bIr grup esIr, zmIr uikIurindu YununIiIurin engeIIemesI yznden
KiziIIu`in ubusiyIu LuIyu`dukI issiz bIr uduyu gLrIm ve 1qzz`ye kudur orudu kuImiLi. YiIIur
sonru Ikeye geImeyI buurubIIenIer Ise yepyenI bIr dzenIe kuriIuLiIur. mpuruLorIuk yikiImi, yerIne
kk bIr devIeL kuruImuLu. ogunun uIIesInIn yuudigi LoprukIur urLik buku uIus-devIeLIerIn
Loprugiydi. AIIeIerI TrkIye`ye g eLmI umu, nerede oIdukIurini buImuk Imkunsiz IuIe geImILI.
KuIrumunIikIurindun doIuyi vIen, udIurinu LrkIer yukiIun bu InsunIur vuLunIurinu dndkLen
sonru ne mI yupLiIur? AskerI mukumIurin yupLigi kisu bIr sorguIumudun sonru eII sIIuI LuLunIur MIIII
McudeIe'ye kuLiIip yu eIIL oIduIur yu guzI yu du yenIden esIr dLIer. PekI eII sIIuI LuLmuyunIur? Le
bIr mekLup DrL cepIede 11 yiI suvuLim. Zoru zorunu 6 yuindu uIdim bu uyIigi... Ne gnIer grdm,
ne gnIer ben. ukuL ImdI II kiymeLImIz yok. GzIerIm grmyor bIr buuk yiIdir. UIen, o kudur
bekIedIk be! GeIIn bIr IuLirimi sorun be! HI kImse geImIyor. HI InsunIurdu InsunIik yok. ok nuIIIe
InsunIik be!
MIsIr'duki pellegro korbunlurI
ruk cepIesInde ngIIIzIerIn eIIne den yukIuik 161 bIn OsmunIi esIrInIn 6o bInI HIndIsLun`u,
BIrmunyu`yu ve Kibris`u gLrIdIer gerIsI ugirIikIi oIuruk NII yukinIurindukI bIr dzIne kumpLu
LuLuIduIur. Bu kumpIur suvuin bILIInden uncuk yiI sonru dugiLiIdiIur. Bu esIrIer urusindu duIu
sonru cumIurbukuni oIucuk CemuI GrseI IIe CevdeL Sunuy du vurdi.
MuILu`dun dnen EdIrne Mebusu $ereI ve uIk BeyIer, z Muyis 1qz1`de TBMM'de yupLikIuri
konumudu, 1q18'de IIIsLIn cepIesInden esIr den 16. Tmen'In q8. AIuyi'nu bugIi 1 bIn OsmunIi
uskerIerInIn SeydIbeIr Kuveysnu OsmunIi Useruy-i HurbIye kumpindu, mIkrop kirmu umeIIyesI
sirusindu, IIne normuIIn ok zerInde dezenIekLun 'krIzoI` (cresoI) muddesI kuLiImi sudun geIrIIerek
kr edIIdIkIerIne duIr bIr soru nergesI vermIIerdI. Bu konumuIur zerIne z8 HuzIrun 1qz1`de
MusLuIu KemuI`In TBMM #eIsI siIuLi IIe ImzuIudigi BukunIur KuruIu Kururi IIe konunun uruLiriImusi
emredIIdI. Ancuk bu gne dek, bu uruLirmunin yupiIip yupiImudigi, yupiIdiysu sonucun ne oIdugu
grenIIemedI. ngIIIz urIvIerInde bu kumpu uIL beIgeIerde byIe bIr oIuydun sz edIImIyor uncuk eILII
nedenIerde gz sorunu yuuyun z OsmunIi uskerIne duIr kuyiLIur vur. Buku kuynukIurdun du
dogruIunumudigi IIn bu IddIuyi, BIrIncI Dnyu Suvui`nin korkun eIsuneIerInden bIrI oIuruk kubuI
eLmek zorunduyiz.
Ancuk, NII cIvurindukI kumpIurdu, 1q18-1qzo yiIIuri urusindu sudece OsmunIi esIrIerI urusindu,
yuyiIunpellerc IusLuIigi sonucu q.qoo kII cIddI ruIuLsizIikIur yuundigi, bunun bInIn de Idg
OsmunIi ve ngIIIz beIgeIerInden bIIIyoruz. HusLuIik derI serLIIgI ve kururmusi IIe buIiyor, urdindun
srekII ve IddeLII bIr IsIuI geIIyor, bunu ukII meIekeIerIn bozuImusi ve 'erken bunumu` LubIosu
IzIIyordu. BIr IkI uydu kIIosu yuriyu Inen IusLu uci IInde Iyordu
EyII 1q1`Len berI Misir`in PorL SuId eIrIndekI ErmenI mILecIIer urusindu siku
grIen pellerc1q1;`de kumpIuri kusip kuvurmuyu buIuyincu ngIIIzIerIn IIk LepkIsI OsmunIi
esIrIerInIn IungI vIIuyeLIerde dogdugundun buIuyip, suvuLun nce IungI mesIekLe uIiLikIurinu duIr
uzunun soruLurmuIur yupmuk oIdu. nk IusLuIigin, kumpu ordudu Iken kL besIenen OsmunIi
uskerIerI LuruIindun geLIrIIdIgInI dnyorIurdi. Ancuk 1qzo`de HIndIsLun ve Burmu`dukI kumpIurdun
Misir`u sugIum oIuruk geIen bInIerce OsmunIi esIrInde de kisu srede pellerc boy gsLerInce bu
LeorIIerI kL. ngIIIzIer IIk oIuruk OsmunIi esIrIerIne verIIen dIyeLIn kuIorI ve proLeIn mIkLurini
urLLirdiIur. Amu sorun IddeLIenerek devum eLLI. OyIe kI, 1 NIsun 1qzo`de, yunI suvuin bILImInden 1,
yiI sonru Misir`dun TrkIye`ye gnderIImek IIn sLunbuI`dun gemI geImesInI bekIeyen 1;.q88 OsmunIi
esIrInIn ogu pellerc`Ii IdI. UIkeye geIebIIenIer esIrIere gsLerIIen IIgIsIzIIkLen LuLun du Ikede
IusLuIigi Luniyun dokLor oImumusinu kudur uzunun bIr dIzI nedenden LeduvI oIumudiIur, kImI Id,
kImI mr boyu eILII uruzIur Luidi.
TIBB ORYANTALZM M? 1;`Len berI Luninun IusLuIigin nedenI uncuk 1q;`de grenIIdI: Sorun
'nIucIn` dIye bIIInen B- vILumInI eksIkIIgIndeydI. PekI uyni kumpIurdu kuIun dIger esIrIer degII de
neden sudece OsmunIi erIerI bu IusLuIigu yukuIuniyordu? Cevup Iem kurmuik, Iem busILLI.
KurmuikLi nk ngIIIzIer esIrIere kuIorI mIkLuri kiIi kirk yuriIuruk IesupIunmi IkI LIp Luyin
verIyorIurdi. AImun, AvusLuryuIi, Mucur ve BuIgur esIrIere uyguIunun z. 61 kuIorIII 'Avrupu Tuyini`ndu
z grum ekmek, 11 grum kirik bIskvI, 8 grum eL, qq, grum jumbon, z8 grum LuzIu buIik, 66
grum puLuLes, 11 grum Luze sebze, 6,6 grum bukIIyuL, ; grum pIrIn, z8, grum yuIuI ezmesI, 16 grum
peynIr ve 1z,1 grum murgurIn vurken, OsmunIi esIrIerIne uyguIudikIuri .68o kuIorIII 'Trk Tuyi`ndu
uy, eker, eL, Luze sebze uyni mIkLurdu IdI umu qo grum ekmek, 8 grum pIrIn, ; grum murgurIn,
bukIIyuL o,z8 grumdi. Bu dIyeLLe, uyricu Avrupu dIyeLIndekI buIik, puLuLes, bIskvI ve jumbon yerIne
verIIen sogun, Iurmu veyu zeyLIn vurdi.
HusLuIigin nedenI bu uiri LILIz uyrimdi. Avrupu DIyeLI yIyenIer, vcuLIurinin gereksInIm duydugu
orundu niccin`I, 'Trk DIyeLI`ne konuImuyun buIik, puLuLes ve jumbondun uIiyorIurdi. TrkIere duIu
ok verIIen ekmekLe de niccin vurdi umu esIrIere verIIen ekmek, niccin uisindun zuyiI yereI duridun
yupiIdigi IIn eksIkIIk LumumIunumiyordu. OsmunIi subuyIuri muu uIdikIuri IIn, suLin uIdikIuri
yIyecekIer uruciIigiyIu IILIyuIuri oIun nIucIn`I uIirken, purusiz oIun erIer uIumiyordu. Trk Luyinindu
jumbon oImumusi mukuId, uncuk neden buIik yu du puLuLes yokLu? nk ngIIIzIer oryunLuIIsL bIr
buki uisi IIe 'TrkIer ne yer?` dIye sormuIur, sonuLu byIe bIr Luyin IuzirIumiIurdi. Bu cevubin
dogruIugundun o kudur emIndIIer kI, IusLuIik IIerIedIgI IuIde, bIr un bIIe ukiIIurinu, TrkIere de
'Avrupu Tuyini` vermek geImemILI!
STOKHOLM SINROML NIR?
z AgusLos 1q; gn, kuru gzIkI ve sIyuI perukIu bIr udumin sve`In bukenLI
SLockIoIm`deKreditbcnlen udIi bunkuyu gIrIp sugu soIu uLe ederek PurLI buIudi! dIye bugirmiLi. Bu
kIIye duIu sonru bIr urkudui kuLiIdi. SoyguncuIur, bunkunin eLruIi poIIs LuruIindun kuuLiIincu,
bunkudu buIunun drL grevIIyI reIIn uIdiIur ve poIIse dIrenmeye buIudiIur. 11 suuLIn sonundu
yupiIun poIIs operusyonu sirusindu IerkesI uirLun bIr oIuy yuundi. #eIIneIer de soyguncuIurIu
bIrIIkLe poIIse kuri koyuyorIurdi. DuIusi, duvu srecInde soyguncuIur udinu LunikIik yupmuyi
reddeLLIIer, IuLLu uruIurindu puru LopIuyip suvunmuIurinu yurdimci oIduIur. OIunIuri yurgiIumuk yerIne
unIumuyu uIiunIurin ubusi sonucu bu durum, IILeruLre 'SLockIoIm Sendromu` dIye geLI.
En ok reIIneIer, suvu esIrIerI, LurIkuL yeIerI, cInseI LucIze muruz kuIun ocukIur, puzurIunun IuyuL
kudinIuri ve uIIe II IddeL mugdurIurindu grIen SLockIoIm Sendromu`nun nedenI InsunogIunun
IuyuLLu kuImu Igdsyd. Sendrom yIe geIIIyordu: Di dnyudun Lumumen soyuLIunmi
durumdukI kurbun, kendIsIne buski yupun kIInIn IddeL egIIImIerInI Iurk edIyor, onun kendIsInI
IdrebIIecegInI IIssedIyor, Im korkusu urLLiku, IuyuLLu kuImu IsLegI de urLiyordu. Buskicinin
kurisindu gIderek ucIzIeen kurbun, onun en kk IyIIIgInI bIIe gznde byLyor ve mInneL
duygusuyIu doIuyordu. BIr sre sonru kendInI buskicinin yerIne koyup, oIuyIuri onun gznden
grmeye, yupLikIurinu Iuk vermeye buIiyordu. Kurbun, bIr sre sonru suIIp oIdugu Lek oIumIu
IIIkIsInIn buskici IIe urusindu IIIkI oIdugunu dnerek bu IIIkIyI kuybeLmemek IIn eIInden geIenI
yupiyordu.

TA#H DETE# o6.o1.zoo8
Aye Hr
HirIsLIyunIumu IobIsI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

18 NIsun zoo;`de MuIuLyu`du HirIsLIyunIikIu IIgIII yuyin yupun ZIrve YuyinevI'nI busuruk bro
uIiunini IdrdkIerI gerekesIyIe yedI kIInIn yurgiIunmusinu 1q Ocuk`Lu devum edIIecek. GuzeLeIere
bukiIirsu, mduIII uvukuLIuru uIuLiriIun z kIusrden sudece ;-8`I cInuyeLIe IIgIII oIup, gerI kuIunIur
mIsyonerIIk IuuIIyeLIerIne odukIunmi. SunkI kubuIuL Idrende degII, Iende ImI gIbI! NILekIm bu Lr
uIgiIurdun eLkIIenen bIr gen zmIr`de bIr ruIIbI yuruIudi, AnLuIyu`du benzer bIr oIuyin oImusi Ise son
undu nIendI. YenIsI ne zumun oIucuk AIIuI bIIIr!
MGK RAPORLARI . IIerI BukunIigi verIIerIne gre 1qqz-zoo6 yiIIuri urusindu MsImunIikLun
HirIsLIyunIigu geenIerIn suyisi sudece qq oIdugu IuIde, sekIer oIdugu vursuyiIun MT ve MIIII
GvenIIk KuruIu beIgeIerInde bIIe mIsyonerIIgIn LeIdIL oIuruk LunimIunmusi dndrc. HuIbukI,
TCK'nIn 11. muddesInde, BIr kImsenIn dInI, sIyusI, sosyuI, IeIseII dnce ve kunuuLIerInI uikIumuyu
veyu degILIrmeye zorIumuk yu du bunIuri uikIumukLun, yuymukLun men eLmek; LopIu dInI IbudeL ve
uyInIerI engeIIemek yiIu kudur IupIs cezusiyIu cezuIundiriIir" yuziyor.
OsmunIi mpuruLorIugu vurIigini, buzen gnII, umu ogu zumun zorunIu 'sIumIuLirmu`
IuuIIyeLIerIne borIuydu. 'uIk` TrkIye CumIurIyeLI Ise LLIIuLi kudroIur LuruIindun dInseI ve eLnIk
uidun oIduku 'LemIzIenmI` bIr LopIum zerIne kuruIdu. GerIde kuIun IurkIi grupIur 'TrkIk` udi
uILindu Lek bIr poLuyu ukiLiIirken, MsImunIik bIr eIL pusuporL IIevI grd. YunI bugn 'mIIII
IussusIyeLIer` derken IuIin bIrden 'dInI IussusIyeLIer` e geImesI bIr rusLIunLi degII. Bu IuILu OsmunIi
dnemInIn son dnemIerInden ILIburen mIsyonerIIk IurekeLIerIne bIr gz uLucugiz.
'NCL LLKIS'. OsmunIi mpuruLorIugu`ndu IuuIIyeL gsLeren IIk mIsyonerIer 16. yzyiIdun ILIburen
geIen KuLoIIk DomInIken ve Kupusen ruIIpIerIydI. OnIuri CIzvILIer, uzurIsLIer ve #us OrLodoksIuri
IzIedI. Ancuk, Avrupu`du 18. yzyiIdun ILIburen egemenIIgInI IIun eden pozILIvIsL ve IuIk 'AydinIunmu`
dncesInIn dIne vurdugu durbeyI Iuzmedemeyen ProLesLunIur evk ve gIrIImcIIIkLe IepsInden IIerI
gILLIIer.
OsmunIi IkesInde IuuIIyeL gsLeren ProLesLun kuruIuIurinin en nemIIsI The A2ericcn ocrd oj
o22issioners jor Iorein Missions (ABCM) IdI. 181o`du BosLon`du kuruIun ve kisucu 'AmerIkun
Bourd` dIye uniIun kuruIu, 1818`de PIIny Isk ve evI Pursons udIi IkI mIsyonerInI 'ncII UIkesI` oIuruk
LunimIudigi OsmunIi mpuruLorIugu`nu gnderdIgInde IedeII MsImunIuri degII, dInsIzIerI ve
YuIudIIerI HirIsLIyunIuLirmukLi. 18z1`e geIIndIgInde, Kuds`Le buIunun IkIIIden Pursons Im, Isk
Ise orLudu dInsIzIerIn oImudigini, YuIudIIerI HirIsLIyunIuLirmunin du Imkunsiz oIdugunu grerek
ArupIur, KrLIer, DrzIIer, MurunIIer, NusLurIIer IIe Gregoryen ve KuLoIIk ErmenIIere yneImILI. ABD
IIe OsmunIi DevIeLI urusindu 18o`du ImzuIunun TIcureL ve Seyr- SeIuyIn AnIumusi`nu kudur
dIpIomuLIk IIIkI oImudigi IIn mIsyonerIIk IuuIIyeLIerI sLunbuI`dukI ve dIger byk eIIrIerdekI
BrILunyu KonsoIosIukIuri`nin bnyesInde yrLIyor, mIsyonerIer OsmunIi DevIeLI`nIn verdIgI
'seyuIuL LezkeresI` IIe Ike IInde ruIuLu seyuIuL edebIIIyorIurdi.
PROTISTAN 'MLLIT'. 18q`du, 8oo ErmenI ProLesLunIigu geInce sLunbuI`dukI ErmenI
PuLrIkIunesI`nde uIurm zIIIerI uImuyu buIudi. Once devIeL kudemeIerIndekI ErmenI ugirIiginin du
eLkIsIyIe IkedekI ProLesLun vurIigi 'guyrI meru` IIun edIIdI, 18qq HuzIrun`indu Erzurum, Trubzon ve
Bursu`dukI ErmenIIerIn Suruy`u AmerIkun mIsyonerIerInIn bIgeIerInden ikurLiImuIuri IIn yupLigi
buvuru zerIne sz konusu eIIrIerde mIsyonerIIk IuuIIyeLI yusukIundi. 18q`Le BeyruL`Lu yuuyun bIr
ErmenI kudini, ocugunun AmerIkuIi mIsyonerIer LuruIindun kuiriIuruk zorIu HirIsLIyun
yupiIdigindun IkuyeL edInce ABD IIe Suruy urusindu bIr krIz duIu yuundi. Ancuk, OsmunIi DevIeLI,
#usyu`nin EIIuk`Iu IIgIII LuIepIerI yznden dosLIugunu muILu oIdugu BrILunyu`nin buskisi IIe Kusim
18o`de ProLesLunIuri uyri bIr 'mIIIeL` oIuruk kubuI eLmek zorundu kuIucukLi. (DIkkuL bundun sonrukI
cmIeyI uLLim)
186z`de ABD IIe ImzuIunun yenI unIumudun sonru nce AmerIkun Suvui`ndun kuIun sIIuIIur suLin
uIindi, urdindun mIsyoner okuIIurinin uiImusinu IzIn verIIdI. AsIinu bukiIirsu, OsmunIi DevIeLI`nde
egILIm sIsLemI dInI esusIuru duyuIi oIdugu IIn HirIsLIyun Lebuunin kendI okuIIurini umusi
zorunIuIukLu. 1866`du BeyruL`Lu uiIun SurIye ProLesLun KoIejI sLunbuI`dun IerIungI bIr LepkI
grmemILI umu AmerIkuIi I udumi CIrIsLopIer #. #oberL`Len IuLiri suyiIir bIr muII desLek uIun Cyrus
HumIIn`In sLunbuI`du Bebek`Le #oberL KoIejI kurmusinu nce IzIn verIImedI. nk devIeL bunu
runsiz ve #usIurin IuuIIyeLIerInIn IzIeyecegInI dnmL. Ancuk ABD`nIn OsmunIi DevIeLI`nIn
WusIIngLon`dukI eIIsI Edme BIucque (BuIukJBuIukJBIuk) Bey`e bIr noLu vermesI, urdindun du AmIruI
urruguL komuLusindukI bIr gemIyI 'zeI zIyureL` kIsvesI uILindu sLunbuI`u gndermesIyIe pes eLmek
kuIdi. DuIu sonru bIr devIeL grevIIsI 'o sirudu GIrIL`Le uyukIunmu oImuLu. Eger InuuL IznInI
verIImezse AmIruI`In IsyunkurIuru yurdim eLmesInden korkmuLuk dIyecekLI.
186q`du ikuriIun Mccrij-i &2:2i Nizc2nc2esi IIe, yenI okuIIurin uiImusini Izne LubI LuLuIurken,
mIsyoner okuIIurindu grev yupucuk greLmenIerIn dIpIomuIurinin, okuLuIucuk kILupIurin ve dersIerInI
deneLIemeye uIiiIdi umu buuriIi oIunumudi. AsIindu, AmerIkun mIsyoner okuIIuri, dInI sudece vILrIn
oIuruk kuIIuniyor, esus oIuruk IIberuI ve pozILIvIsL bIr egILIm verIyorIurdi. MIreduLIuri ugin
gerekIerIne uygun oIuruk dzenIenmILI. OgreLIm kudrosunun byk bIr kismi yksek grenImIerInI
zumunin en IyI nIversILeIerInde uImi kIIIerdI. DoIuyisiyIu bu okuIIur uyni zumundu OsmunIi
DevIeLI`nIn IILIyuci oIun kuIILeII eIemunIuri du yeLILIrIyorIurdi.
YIIK GL . MIsyonerIer, sudece devIeLIn egILIm uIunindukI eksIkIerInI degII, sugIik uIunindukI
boIugunu du doIdurduIur. Zumunin urLIurinu gre ucuz umu ok kuIILeII sugIik IIzmeLI veren IIk
mIsyoner IusLuneIerI AnLep, TuIus (KuyserI), MurdIn ve Vun'du kuruIdu. BunIuri sLunbuI, MerzIIon,
SIvus, HurpuL ve DIyurbukir merkezIerI IzIedI. 1qoo`n buIurinu geIIndIgInde bu merkezIerde sugIik
IIzmeLI uIun kII suyisi 18 bIne uIumiLi.
BuIungiLu mIsyonerIer suyesInde devIeLIn uIuumudigi yerIere uIumuyi uvunLuj gren .
AbdIIumId, bu okuIIurin Luidigi IIberuI IIkIrIerden eLkIIenen mIIIIyeLI grupIurin, OsmunIiIik
IdeuIInden uzukIumuyu buIudigini grnce mIsyonerIere cepIe uIdi. OzeIIIkIe ErmenI mIIIIyeLIIIgInIn
urdindu ProLesLun mIsyonerIerInIn oIdugunu dnyordu. DevIeLIe Ier zumun mesuIeII oIun
DersIm`In KiziIbu KrLIerInIn ProLesLunIigu IIgI duymusi ImpuruLorIugun kurLuIuunu 'sIum
mmeLIne dnmekLe` gren pudIuIin ruIuLsizIigini IyIce urLLirmiLi. Ancuk bLn bunIuru rugmen,
OsmunIi IkesIndekI q1; mIsyoner okuIundun 1o8`I 'sIumci` . AbdIIumId DnemInde uiImiLi.
Bunun nedenI ABD`ye kuri sinirsiz Iogr ve uIdirmuzIikLi. HuIbukI uyni dnemde devIeLIn
MsImun Lebuusi IIn uubIIdIgI 'IdudI` (orLuokuI) ve 'suILunI` (IIse) suyisi 6q oIup bu okuIIurdu uncuk ;
bIne yukin grencI okuyordu.
1qo8`de MeruLIyeL`In IkIncI kez IIunini LukIben . AbdIIumId`In LuILLun IndIrIImesIyIe mIsyonerIIk
IuuIIyeLIerIne Lekrur serbesLIIk Lunindiysu du bu IIberuI rzgurin mr kisu oIucuk, BIrIncI Dnyu
Suvui`nin buIumusiyIu yubunciIuru kuri Luvir yIne degIecekLI. Suvu bILLIgInde, IkedekI uLmosIer
HirIsLIyunIur IIn urLik II de eIverIII degIIdI.
BLRSA'A BR TINASSLR OLAYI
OsmunIi'nin kozmopoIIL yupisindu bIIe LuIummI edIIemeyen mIsyonerIere Lek uIusIu CumIurIyeLIn
LepkIsI de serLLI. GerI zq Temmuz 1qz LurIIII ozun AnIumusi IIe IkedekI uzinIikIuru egILIm IukIuri
LuninmiLi umu, MurL 1qzq LurIIInde kubuI edIIen TevIId-I TedrIsuL Kununu IIe IkedekI bLn
okuIIurin MIIII EgILIm BukunIigi`nu (MEB) bugIunuruk, ozun`du verIIen IukIur gerI uIinmuyu buIudi.
NIsun 1qzq`Le qo kudur runsiz ve LuIyun okuIu kupuLiIdikLun sonru siru uzinIik okuIIurinin
bInuIurinin onurimindu, genIIeLIImeIerInde, yenI bInuIur yupmuIurindu kisiLIumuIuru geIdI. OkuI
progrumIuri ve sinuvIur MEB LuruIindun deneLIenmeye buIudi. Trk greLmenIer ve mdr yunindu
buIunmusi urL LuLuIun Trk mdr yurdimcisi MEB LuruIindun uLunmi, Trke, LurII ve cogruIyu IIe
yurL bIIgIsI dersIerInIn Trke oIuruk Trk greLmenIer LuruIindun okuLuImusi mecburIyeLI geLIrIImILI.
Ancuk, 6 AgusLos 1qz LurIIII TrkIye-ABD DosLIuk AnIumusi`ndun uIdigi cesureLIe IuuIIyeLIerIne
devum eden ABCM`nIn Bursu`dukI okuIundu yuunun bIr oIuy uz duIu IkedekI Lm yubunci okuIIurin
kupunmusinu neden oIucukLi.
OIuy, zz Ocuk 1qz8 LurIIII CumIurIyeL GuzeLesI`nde "$uyun-i IuyreL bIr IudIse: Bursu AmerIkun
MekLebI'nde kizIurimiz Lenussur mu eLLIrIIIyor?" ekIInde bIr IuberIn ikmusiyIu buIumiLi. Hubere
gre okuIun grencIIerInden BuIikesIr AskerI KuIem #eIsI MIruIuy TuIuL Bey`In kizi SenIIu, emekII
Yzbui #izu Bey`In kizIuri Kumrun ve NemIku IIe Kurde GuzeLesI suIIbI VusiI NecdeL Bey`In kizi
M(u)udeIeL 'Lenussur eLLIrIImI` yunI HirIsLIyunIigu geIrIImIIerdI. ddIuIuru gre kizIur, subuIin erken
suuLIerInde AmerIkuIi greLmenIerIn reIukuLInde dugIuru Lirmunip gzden kuyboIuyor, ukum yemege
oLurmudun nce IizIi IizIi buzi duuIur okuyorIurdi.
CLMHLRYIT'I HANIT! MIeLLIIerIn InceIemesI sirusindu IIkuye buku uyrinLiIurIu zengInIeLI.
'#oI modeII uruyun` bu drL kiz, jImnusLIk greLmenI MIss EdILI Sunderson`un son derece muLIu ve
IuzurIu IuIInden eLkIIenerek dIn degILIrmeye kuIkmiIur, oIuy kizIurin 'IuI ve LuvirIurindun
pIeIenen` $uIIde udIi kizin, gIzIIce MudeIeL`In IuLiru deILerInI uIuruk MuurII Mdr SiLki Bey`e
LesIIm eLmesIyIe orLuyu ikmiLi. ddIuIuru gre deILerde 'su`yu muIubbeLe ve ProLesLunIigin uIvIyeLIne
duIr` cmIeIer vurdi. HuLLu bIr yerde VuILIz oImuk IsLIyorum! bIIe yuziIiydi! Bu urudu NemIku`nin
unnesInIn ErmenI dnmesI oIdugu, 'IuLLu unneunnesInIn IuIu ErmenI oIdugu`, uyricu BursuIi bIr
dokLorun kizi oIun SubIIu Hunim`Iu, ZIruuL Bunkusi mIeLLIIerInden zzeL Bey`In kizi PukIze (TurzI)
Hunim`in du ProLesLun oIdugu, okuIun mdIresInIn usIindu AmerIkun konsoIosu oIdugu yoIundukI
dedIkoduIur du vurdi. Vclit guzeLesI durumu okurIurinu 'CumIurIyeL`e kuri bIr IIuneL` buIigi IIe
duyurmuLu.
OIuyIur IizIi geIILI. 1 Ocuk`Lu, MuurII VekuIeLI okuIun kupuLiImusinu, okuI mdr MIss JIIIson,
jImnusLIk greLmenI MIss Sunderson ve bIyoIojI greLmenI MIss Duy`In muIkemeye verIImesIne kurur
verdI. OgreLmenIer Trk grencIIerI HirIsLIyunIigu LevIk eLmek IIn Puzur, yorLu ve yiIbui gnIerInde
yenI eIbIseIer gIydIrerek dInI LrenIere gLrmekIe, ocukIuri kundirmuk IIn IedIyeIer ve ncII
vermekIe, ProLesLun oIun veyu oIucuk grencIIerIn okuI creLIerInI IndIrmekIe, dIgerIerIne Ise dk
noLIur verIIerek mezunIyeLIerInde zorIuk ikurmukIu suIuniyorIurdi.
IIRSATTAN STIAI . Kurur Bursu`du byk sevIn dogururken, yurdun drL bIr yunindun bu
'Lenussur oIuyi` uLeII bIImde IuneLIenmeye buIudi. irsuLLun IsLIIude, ABD BykeIIIIgI`nIn
sLunbuI`dukI goII suIusinin bIr bImne eI konuruk SvurI AIuyi`nin LuIIm suIusi yupiImiLi kI,
MusLuIu KemuI`In yukin udumi mIIIeLvekIII ve guzeLecI uIII #iIki (ALuy) 'TrkIye`de egILIm sIsLemI
IyIIeLIrIIInceye kudur yubunci okuIIuru IILIyu oIdugunu ve u unkI bLeyIe bunun buuriImusinin
mmkn oImudigini` beIIrLen bIr mukuIe yuzdi. Bunu Ankuru`nin yumuudiginu IureL suyun ABD
BykeIIsI JosepI C. Grew, DiIIerI Bukuni TevIIk #L (Arus) Bey, bykeIInIn kuIuginu
'Bursu`nin IunuLIk bIr yer oIdugunu, IkmeLIn IzIedIgI IuIkIIk poIILIkuIuri yznden Ankuru`yu kizgin
oIdugunu, IuLLu son seImIerde CH`nIn uduyi yerIne bugimsiz SukuIIi NureLLIn Puu`yi Ankuru`yu
yoIIudigini, doIuyisiyIu IkmeLIn BursuIiIurin LukinIigini yuLiLirmuk IIn muIsusLun serL
duvrundigini` IisiIduyincu yuniImudigini dnmL.
TA$KIN LYGLLAR . Ancuk, 1q $ubuL`Lu greLmenIer yurgiIunmuyu buIudigindu IkmeLIn
yumuumudigini grecekLI. nk sLunbuI`dukI GedIk Puu OkuIu IIe MerzIIon KoIejI ugir bIr LeILILen
geIrIImILI. MIeLLIIer GedIk Puu`du kuruIIuru uykiri bIr ey buIumumiIurdi umu MerzIIon`dukI
okuIdu yiIIurdir Trk buyruginin yunindu duIguIunun ABD buyruginin IndIrIImesI ve MsImunIur IIn
I gn oIun Puzur gnIerI ders yupiImusi IsLenmILI. OkuI mdrnn odusindu Trke bIr ncII
buIunmusi Ise IkmeLe urudigi IirsuLi vermI, TevIIk #L Bey, ncekI beyuninin uksIne, okuIIurin
II bIr sureLIe uiImuyucugini bIIdIrmILI. z MurL`Lu MIIIIyeL guzeLesI #oberL KoIej`de okuyun 1o
yuindukI IkI #um grencInIn uIimu odusinin duvurinu usiIi TrkIye IurILusi zerInde deIIkIer uLigini
yuzincu durum yenIden gergInIeLI. ocukIurin okuIdun uLiImusinin urdindun Grew gnIgne yIe
yuzmiLi: $ImdIIerde mIIIIyeLIIIk duygusu Ikede ok Lukin.
ronIk bIr ekIIde, 1o NIsun`du Anuyusu`dun 'devIeLIn dInI sIumdir` IburesInIn ikuriImusindun zo gn
sonru sonuIunun Bursu duvusindu greLmene, er gn IupIs cezusi IIe er IIru puru cezusi
verIIIrken, cezuIurin erLeIenmesI reddedIImILI. Sudece er gnIk IupIs cezusini IkumeLguIIurindu
degII, okuIdu kuIuruk ekebIIecekIerdI. Kurur LemyIz edIIIrken, MIss Sunderson uvukuLIurinin
LuvsIyesIyIe TrkIye`den uyriIdi. Amu orLuIik yuLimudi. 8 Muyis 1qzq`du MuLbuuL CemIyeLI`nde
LopIunun 'Trk guzeLecIIerI` MIsyonerIerI Kovmu CemIyeLI`nI kurduIur. CemIyeLIn guyesI 'memIekeLLe
HirIsLIyunIik propugundusi yupun ve emperyuIIsL devIeLIerIn uIeLI oIuruk kuIIuniIun mIsyonerIerIn Trk
Loprugindu IIkIr ve guyeIerIne IuyuL Iukki vermemekLI`!
VATANSIVIR AMA KLLTLRSLZ . BLn bunIur oIurken, ABD DiIIerI BukunIigi, IuIkIeme
konusundu nemII mesuIe kuydeLLIgI dnIen TrkIye`nIn drL gen kizin HirIsLIyunIigu IIgI duymusi
gIbI kk bIr oIuy kurisindu neden bu kudur LeIuIundigini unIumuyu uIiiyordu. Merkeze yuzdigi
ruporundu DIn ve devIeL IIerInI uyirip CumIurIyeL oIun runsu gIbI gerekLen BuLiIi oIun IkeIerden
IurkIi oIuruk uygurIiginin LemeII sIum oIun. TrkIye`nIn geIecekLekI byme ve kILrne LemeI LekII
edecek kendIne Ius bIr medenIyeLI yok. TrkIye`nIn u undu yupubIIecegI Lek ey BuLiyi LukIIL eLmek.
DIndur bIr grupLun oIun evzI | ukmuk| Puu gIbI bIr ku IsLIsnu IurI, Ankuru`nin u unkI
IIderIerInden buziIuri kILrsz, buziIuri medenIyeLsIz ve drsLIkLen yoksun IukuL IepsI de
IkeIerInIn bIrIIgI ve IIerIemesI IIn vuLunseverIIk cokusu uiIunmi; uIusIurinin munevI oIuruk
geIImesInI srdrmeyI IsLeyen kIIIer. dIyen Grew`u gre Bursu`dukI oIuydu dIn IkIncI pIunduydi.
AsiI meseIe rejImIn IIderIerInIn, sirudun bIr HirIsLIyunIik LurLimusini bIIe 'ubuk eLkIIenen Trk
genIIgInI` LemeIIerI ok zuyiI oIun Trk devIeLIne bugIiIikLun vuzgeIrecek bIr LeIdIL oIuruk
uIgiIumusiydi!
K TANIK. OIuydu udi geenIerden bIrI, duIu sonru dokLor oIuruk PukIze TurzI kIInIkIerInI uucuk
oIun PukIze zzeL Hunim`di. PukIze TurzI, zoo1 yiIi HuzIrun uyindu :rsc Dejteri`ne verdIgI rporLujdu
oIuyi yIe unIuLmiLi:
|MIss JIIIson| GuyeL serL bIr kudindi. Sonru MIss Sunderson.IyI bIr kudindi. BIruz LuIebeyIe meguI
oIurdu. MIss Duy vurdi, onu ok severdIk. nk mIkroskobu vurdi, buyiIirdik o mIkroskopLun
bukmuyu. O bIyoIojI Iocusiydi. Amu HirIsLIyun oIun dIye IIIe sIzI uIip du kIIIseye gLren yokLu. Puzur
gn IsLeyen kIIIseye gIderdI. 'GIdeyIm bukuyim ne vur!` dIye gIdenIer de vurdi IImIzde. ErmenIIere
beIkI, umu TrkIere LuzyIk yokLu.
PukIze Hunim yIe devum edIyor: SeverdIm okuIumu, umu uzun zumun kuImuyi dnmezdIm.
nk evIm vurdi benIm. ErmenIIerIn evIerI yokLu..OnIur guIIbu AmerIkuIiIur LuruIindun
gIydIrIIIyordu. nk uIIeIerI guyeL IukIr uIIeIerdI. OnIur kIIIseye bIrIIkLe gIderIerdI. BIz kIIIseye
gILmedIk mI? GILLIk. Amu ne zumun? BIr udum geIIyordu, konIeruns verIyordu. O zumun gIdIyorduk, o
kudur. |KonumuIur| $undun bundun umu dIn zerIne degIIdI. ErmenIIere kuri duIu bIr dInI
LeveccI vurdi. Amu onIur zuLen HirIsLIyundi. BeIkI MsImunIurdun bu LeveccI kiskunip uksI
dnenIer oImu oIubIIIr.
PekI 'Lenussur` IddIuIurinu ne dIyor PukIze Hunim? SubIIu yzde yz, drL bui mumur bIr Iunimdi
dIyemem. Noksuni vurdi. BIruzcik nroLIk bIr kizcugizdi..BenIm IIn ikuriIun syIenLIIerIn nedenI Ise
Ier ey oIubIIIr. HocuIurIu urum ok IyIydI.Evde IususI Iocum vurdi, runsiz muLmuzeI vurdi, IususI
Kurun Iocumiz vurdi. MsImunIigi du bIIIrdIk, HirIsLIyunIigi du bIIIrdIk. Isun grendIm, kIIIsenIn ne
oIdugunu grendIm, cumInIn ne oIdugunu grendIm. Ogrenmek IsLersenIz, Ier eyI grenIrsInIz. Amu
grenmek IsLemezsenIz: 'BenI kIIIseye gLrd, bunu dIz kLrd!` dIye kiyumeLI kopurirsiniz.
O sirudu okuIdu grencI oIun IIeL AIuLon son merukimizi gIderIyor: Tenussur edenIerden MudeIeL`Ie
NemIku sLunbuI Uskdur AmerIkun`u gILLIIer. SenIIu`nin bubusi kizini uIdi, okuIu gndermedI. BIr
sre bIr bunku uIiLi ve zunnedIyorum bIr denIzcI subuyIu evIendI, bIr kizi, bIr ogIu oIdu. Duydugumu
gre MudeIeL, sonrudun MIkIye`ye IIk kiz grencI oIuruk gIrmI, duIu sonru PurIs`e mI, bIr yere
gnderIImI. $uIIde, ZIruuL Yksek MekLebI`ne, o du IIk kiz oIuruk gIrmI. NemIku Ise evIenmI,
kendIsInden bIr duIu Iuber uIumudim.
TA#H DETE# o.1z.zoo;
Aye Hr
KuIIr II IukuL ne ure.

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

bn-I SInu yIe der:$urup gerekLen ruIun gidusidir. Onun rengI ve kokusu gIn rengInI ve
ruyIIusini busLirir. Tud bukimindun bub gd gIbIdIr; uci IukuL yururIidir. $urup Imek cuIIIe gre
buLiI, bIIgIn yunindu IukLir. AkIin IeLvusi IIe uIIme IeIuI oImuLur. $erIuL IkmIerInde uImuk oIunIur
IIn Iurum suyiImiLir.
AIkoI keIImesI Arupudu bIr eyIn z, usIi unIuminu geIen eI kuII" sznden BuLi dIIIerIne
gIrmILIr.AIkoII IkIIerIn LurIII InsunIigin LurIII IIe yuiLLir. NuI`un gemIsIndekI InsunIurin urup
Ierek IuyuLLu kuIdikIuri, urubi du onIurin dnyuyu yuydigi rIvuyeL oIunur. MILoIojIye gre urubin
unuvuLuni Ege Iuvzusidir. En eskI dInIerden bIrI oIun MusevIIIkLe surIo oImumuk kouIuyIu IkI
IIImesIne IzIn vurdir. $urubi "su'nin kuni" oIuruk kuLsuI suyun HirIsLIyunIik IkIyI LrenIere kuLmiLir.
kIye kuri en kuLi LuLumu Lukinun sIumIyeL`In bIIe IkIyI yusukIumu kururini vermesI koIuy
oImumiLir.
TU#KE# VE KMZ . EskI TrkIer kisruk sLnden muyuIunmu yoIuyIu yupiIun kimizi ok severIerdI.
sIumIyeL`I q. yzyiI gIbI oIduku ge bIr LurIILen ILIburen ve uzun bIr srede kubuI eLLIkIerInden ve
$umunIzm, MunIcIIIk, ZerdLIk, BuduciIik, NusLurIIIk gIbI dInIerIn eLkIsInde kuIdikIurindun
TrkIerIn sIum yorumIuri uik, disuI unIumIurdun zIyude IseI, gIzII (BuLinI) unIumIur zerIne
yogunIuLi. DoIuyisiyIu sIum`in IkIye yusuk koyun IudIsIerInI IurkIi bIImde unIumuyu egIIImII oIduIur.
HuLLu AIevIIer ve BekLuIIer IkIyI dInseI rILeIIerIne ve yuum kILrIerIne kuLLiIur. Bu egIIIm OsmunIi
ve CumIurIyeL dnemInde de devum eLLI.
YBA$, K VE PYANGO . Geen yiI #umuzun IIe YiIbui sL sLe dLgnde, dInIn yusukIuri IIe
dnyevI bIr kuLIumunin udeLIerI urusindukI uLimunin nusiI zIecegI epey sorun oImuLu. Bu yiI
Ienz VukIL GuzeLesI diindu 'yiIbui Iurumdir` dIyen oImudi umu IkIye konuIun yksek vergIIer, buzi
AKP`II beIedIyeIerIn IIeLLIgI yerIerde IkI servIsI yupiImumusi, buzi yneLIcIIerIn IkInIn zururIuri
zerIne nuLukIuri ve unkuyu`dukI seremonIIerde kuIdiriImusi udeL oIun kudeIIere su veyu meyve suyu
konuImusi gIbI uyguIumuIur gIderek muIuIuzukur bIr IzgIye kuyiIdigini dndryor. DIyuneL IerI
BukunIigi`nin 'pIyungo Iurumdir` IeLvusi du LubIoyu LumumIiyor. HuydI IuyirIisi!
KU#`ANDA K . sIumIyeL`In IkI konusundu kurur vermesI koIuy oImumiLir dedIk, nk bu
konudu drL uyeL InmILIr. IkI NuII suresInIn 6;. uyeLI oIup "Hurmunin ve zmn meyveIerInden
surIoIuk ve gzeI rizk eIde edIyorsunuz" ekIIndedIr. Hemen urdindun Inen Bukuru suresInIn z1q.
uyeLInde "Sunu IkI ve kumur soruyorIur. De kI; o IkIsInde byk gnuI ve InsunIuru Iuydu vurdir.
ukuL onIurin gnuIi yururindun bykLr..." denIIerek usLurupIu bIr uyuri duIu yupiIir. UsLurupIu
dIyoruz nk uyni surenIn 1;. uyeLInde 1;. uyeLInde 'Iurum` oIun yIyecekIer 'I Iuyvun ve kun, ve
domuz eLI, ve bIr de AIIuI'Lun bukusi udinu kesIIen IuyvunIur` oIuruk LunimIunmi yunI 'IkI` IurI
LuLuImuLur. Ancuk uyuriyu kuIuk usun uz oImuIidir kI, mesuj gIderek serLIeIr: NIsu suresInIn qz. uyeLI
"Ey InununIur! SurIo Iken numuzu yukIumuyin kI, ne dedIgInIzI bIIesInIz" ekIIndedIr. AnIuiIun bu
du yemez ve MuIde suresInIn qo. uyeLIyIe "Ey InununIur! kI, kumur, puLIur ve IuI okIuri eyLun II
pIsIIkLIr. Bundun kuinin kI suudeLe eresInIz" LuvsIyesInde buIunmuk, q1. uyeLIyIe de $eyLun, urup ve
kumur IIe urunizu dmunIik ve kIn sokmuk, sIzI AIIuI'i unmukLun ve numuzdun uIikoymuk IsLIyor.
ArLik (bunIurdun) vuzgeecek mIsInIz? demek gerekmILIr. Bu urudu MuIummed suresInIn 1.
uyeLInde cenneL LurII edIIIrken Ordu su irmukIuri vur bozuIup kokmuz, ve sL irmukIuri vur IezzeLIerI
bozuImuz, ve urup irmukIuri vur IenIere suII IezzeL ve buI irmukIuri vur. denIImesIne bukiIirsu, urup
sudece bu dnyudu gnuILir.
Yusugi dIIbIIgIsI yoIuyIu deImek IsLeyenIer yzyiIIurdir LurLiirIur: KeIIme unIumi 'rLmek` oIun 'Humr`
denIrken ne kusLedIImILIr? MuIIk, $uI ve HunbeI LeIsIrcIIere gre 'Iumr` zm, Iurmu, urpu ve
bugduydun eIde edIIen surIo edIcI IkIIere 'denIr. Ebu HuneII`nIn buini ekLIgI LeIsIrcIIere gre Ise
'Iumr` yuIniz, zm suyundun yupiIun uIkoII IkIdIr. Hurmu, urpu, duri bugduy gIbI dIger
muddeIerden yupiIun uIkoII IkIye Ise 'nebIz` denIr. DoIuyisiyIu uz veyu ok urup Ien surIo oIsun
veyu oImusin cezu uyguIunirken, nebIz Iene surIo oImudiku cezu uyguIunmuz!
AyeLIerIn sirI rnek oIuyIur IIn mI IndIgI, geneII mI kupsudigi, surIoIugun mu IkInIn mI yusukIundigi
gIbI konuIurdukI LeIsIrIere II gIrmIyoruz. nk buruyu kudur bIIe I yeLerInce kuriikLir. ArupIurin
kuIusi LeIsIrIe kurimi Iken, OsmunIi`du durum nusiIdir?
AY$ U $#ET VE SAZ U SOZ . Osmun ve OrIun beyIerIn IkI ImedIgI uncuk BIzuns LekIurIuriyIu
bIrIIkLe Iken, onIuru eIIk eLLIkIerI rIvuyeL oIunur. YiIdirim BeyuziL`in BekLuI geIenegI IInde 'udubincu`
ILIgI bIIInIr. uLII SuILun MeImed`In HirIsLIyun kILrne yukinIik duydugu uikLir umu IkI ILIgIne
duIr bIr bIIgI yokLur. Amu onun dnemInde ILIburen guyrI MsIImIer beIII kuruIIuru uymuk kuydiyIu IkI
reLebIImI ve IebIImIIerdIr. HuLLu o yiIIurdu sLunbuI`un BIzuns`Lun kuImu meyIuneIerI dnyucu pek
nIdr. uLII'In ogIu . BeyuziL`in sevk ve seIu dkn oIdugu, suruydu dzenIedIgI egIence geceIerI
IIe nce suruyin, sonru du eIrIn LerbIyesInI epey bozdugu rIvuyeL oIunur.
PeevI TurIII`ne gre Yuvuz SuILun SeIIm gnI erIerInden gzeI sesII oIunIuri ve gzeI suz uIunIuri bIr
oduyu LopIur subuIIuru kudur IreL ederdI. Amu ogIu KununI SuILun SIeymun, 1'Le MsImunIuru
IkIyI yusukIumi, sLunbuI'u urup ykyIe geIen gemIIerI yukLirdi. Ancuk bu dnemde bIIe bIr suvu
kuzuniIdigindu MsImunIuru gn IkI yusugi kuIdiriIirdi.
Onun ogIu . SeIIm`In bubuniz merIum urubi yusuk eLmIIerdI, InuIIuI sIzIn zumuninizdu du bu
yusuk srer LemennIsInde buIunun #umeII ve AnudoIu kuzuskerIerInI, kendIsInIn IkI dknIgn
Imu edIyor dIye grevden uIdigi, uncuk MsImunIurin buIundugu yerIerde urup Luinmusini ve
meyIune uiImusini yusukIudigi, yusugin vergI kuybinu neden oIdugu unIuiIincu du guyrI MsIImIere
IkI IznI verdIgI bIIInIr. OImnn Iumumdu IkI uIemI sirusindu mermerde kuyuruk yuruIunmusi
yznden oIdugunu syIeyenIer de vurdir, Imnden kisu sre nce uiri IkI yznden sugIigi
bozuIdugu IIn uy IreL ve suz szden bII kIIIye eI ekLIgInI yuzunIur du.
SANDAA#DA AEM . Torunu . MeImed, MsImunIuru IkI yusugi geLIrmeye yeILendIgInde,
IuIkLun yIe bIr LepkI geImILIr kI, sonundu gerI udim uLmuk zorundu kuImiLir. 1618`de Gen Osmun`Iu
buIuyun IkI yusugi, kendI IyI bIr IkIcI oIun V. Murud`Iu zIrveye ikmiLir, umu keIIeyI kuybeLme
korkusu bIIe IkIcIIerI cuydirumumi, IkIcIIer uIemIerInI sunduIIurdu yupmiIurdi. AyyuIurin pIrI BekrI
MusLuIu`nin du onun dnemInde yuudigini IuLirIuLuIim!
VukunvIs SIIuIdur indikIik MeImed Agu 1681 yiIi oIuyIurini unIuLirken yIe der: "On bIr seneden
berI Humr EmuneLI kuIdiriImi, meyIuneIer yikLiriImiLi. Sudruzum MerzIIonIu Kuru MusLuIu Puu,
meyIunecIIerden drL yz kese uke rveL uImi, meyIune umuIurinu gz yummuLu. Ayni kII
168;`de yIe dedI: HuzIne ok sikinLi IInde IdI, IkI yusugi kuIdiriIdi, Humr EmuneLI yenIden
kuruIdu, meyIuneIerde LLn Imeye IzIn verIIdI ve uyricu LLne vergI konuIdu. NILekIm bu LurIILen
sonru devIeLIn ekonomIsI dzeIInce IkI konusundu serL LedbIrIer uIindi, bozuIuncu IkI yusugi
geveLIIdI. nk IkI, LLn ve kuIveden uIinun ZecrIye vergIsI nemII bIr geIIr kuIemI IdI.
. MuImuL`un KuvuIuIi MeImeL AII Puu`yu kuri suvu IuzirIikIuri sirusindu IusLuIunmusi zerIne
HekImI AbdIIuk MoIIu`nin LuvsIyesI IIe IkIyI birukip sL ImeyI denedIgI, bunu buurumuyincu urup
ve ubsenL Ierek IusLuIundigi, sonru du Idg; 'HuIIIe` unvunIi . AbdIIumId`In 'eker suyu` dedIgI
'rom` ILIgI IddIuIuri pIeIIdIr. Ancuk TekIrdug rukisi, Erdek rukisi, Bozcuudu'nin DenIz Kizi rukisi gIbI
nI IkIIerIn AbdIIumId dnemInde reLIIdIgI kesIndIr.
Bu IusIi, AImeL #izu Bey`In V. MeImed #euL`Iu IIgIII bIr unisi IIe kupuLuIim: "Sirp KruIi geIdIgInde,
YiIdiz'du verdIgI zIyuIeLLe Ayun Bukuni yokLu. Ben, PudIuI'in suginu oLurdum. KudeIIere urup
doIduruIuyordu. Suygi oIuruk ben ImIyordum. PudIuI yuvuu, 'yuvurIuyiver' dedI; ben de sugIiginu
ILIm."
MEYHANE KUTU#U . PudIuIIur Ier de IuIk Imez mI? er eIbeLLe. "sLunbuI'un drL evresInde
meyIuneIer okLur umu okIuk zre SumuLyu kupisindu, Kumkupi'du, YenI BuIikpuzuri'ndu,
Unkupuni'ndu, CIbuII kupisindu, ener kupisindu, BuIuL kupisindu ve Husky'de buIunur. KurudenIz
Boguzi'nu vurincu Ier IskeIede meyIune buIunur umu OrLuky, Kurueme, ArnuvuLky, YenIky,
Turubyu, Bykdere ve AnudoIu LuruIindu Kuzguncuk, engeIky, Uskdur ve Kudiky'de Lubuku
Lubuku meyIuneIer vurdir" dIyen 1;. yzyiI yuzuri EvIIyu eIebI`ye gre o yiIIurdu meyIune suyisi bIn,
ekmegInI bu ILen ikurunIurin suyisi Ise uILi bIndI.
MeyIunecIIIk esus oIuruk #umIurin ve ErmenIIerIn IIydI umu meyIuneIerIn mLerIIerI Ier mIIIeLLen
ve Ier dIndendI. MsImunIur sudece #umuzun`du yusugu siki siki uyurIurdi. MeyIunecIIer de bu
kuLsuI uydu, gedIkII mLerIIerIne 'unuLmu benI doImusi` gndererek II sugIumu bugIurIurdi.
MEYHANE TPE# . MeyIuneIer eIL eILLI. 'GedIkII meyIuneIer` ruIsuLIi oIup sekInIerIn gILLIgI
yerIerdI. Avumin ve kuLIp Lukiminin gILLIgI 'koILuk meyIuneIerI` gIzIIce IkI suLiIun bukkuIIur ve
munuvIurdi. 'KpI meyIuneIer` IkInIn kpIere konuIdugu meyIuneIere denIrdI. 'AyukIi meyIuneIer`
Ise beIIerIne surdikIuri koyun bugirsugindun yupiImu IkI LuIumIuriyIu seyyur doIuun IbIIIr esnuILi.
BIr LuruIu yigiImi urup IiiIuri, yunindu urup kovuIuri, sugu soIu yksek sesIe emIrIer
veren 'burbu`(LuIyuncu 'sukuIIi udum`) denen meyIune usLuIuri, uiIur, mezecIIer, murupuIurIu urup
dugiLun 'mIoIur`, 'bIbI unugi` denen kudeIIer, 'drL kuIi` denen ukumci uguIur, LezguI uIemIerI,
surIoIuru gILme vukLInI Iuber veren ingirukIur bu renkII dnyunin puruIuriydi. ALe ogIunIuri`
yuIniz ubuk ve nurgIIeIere uLe koymuyip, cIIveIerIe, IveIerIe, ruksIurIu mLerIIerI meyIuneIere
bugIumukLu du nemII grevIer sLIenIrIerdI. BunIur ssI psI kiyuIeLIer, kudIIe LusmuIi LukunyuIur
gIyerIer, suIuri omuzIurini dver, IIeIerI yunukIurini okurdi.
kI servIsInI yupun 'sukIIer` Ise geneIIIkIe #um, ErmenI ve KipL usiIIi oIurIurdi umu en IyIIerI SukizIi
#umIurdun ikurdi. MukbuI bIr sukInIn, yznde 'HuIep ibuni` diindu IIbIr yuru, bere ve eL benI
buIunmumusi, dIIerInIn LemIz ve sugIum, dudukIurinin kirmizi, ugzinin uncuk orbu kuigi gIrebIIecek
kudur kk, kIrpIkIerInIn uzun ve kivrik, purmukIurinin uzun ve Ince oImusi, LerbIyeII, gzeI IuyIu, sir
LuLur, duydukIurini IILmez, grdkIerInI bIImez, sezdIkIerInIn Iurkinu vurmuz oImusi Iuzimdi.
MEN- MUSK#AT KANUNU . OsmunIi`du IIer byIe Iken, IkI suLiindun eIde edIIen geIIrIere en ok
IILIyu duyuIun bIr dnemde, MIIII McudeIe`nIn en cIvcIvII gnIerInde IkIye yusuk konuIdu. 'Men-I
MskIruL Kununu` LekIIIInI duIu sonru MusLuIu KemuI Puu`nin muIuIizi TopuI Osmun LuruIindun
IdrIecek oIun Trubzon mIIIeLvekIII AII $kr Bey vermILI. DInImIzce LuIrIm edIImI |Iurum
kiIinmi| oIun surIo edIcI IkIIerIn IuIkimiz urusindu kuIIuniIip gIdIInden doIuyi dogun IenuIikIurin
IuddI Iesubi yokLur. HuIbukI, kendI dInIerI men eLmedIgI IuIde, AmerIku BIrIeIk DevIeLIerI
HkmeLI, Iusus bIr kunun IIe, mIIIeLInI bu beIudun kurLurmiLir..BIz de AmerIku`dun IbreL uIip, onu
rnek edInmeIIyIz. Bunun IIn de, OsmunIi memIekeLIerInde Ier LrI IkIIerIn yupiImusini, ILIuIInI,
suLiImusini ve kuIIuniImusini kuL` sureLLe men eLmeIIyIz... dIyen AII $kr Bey, 'geIIr kuybi`
gerekesIyIe kuri ikunIuri '1 mIIyon|IIru| kuybeLmek mI yoksu #um ve ErmenIIerIn cebIne IkI
suLiindun 1zo mIIyon |IIru| gIrmesI mI LercII edIIIr?` dIyerek Iknu eLmILI. Hizini uIumuyip uIyonu du
yusukIumuyu kuIkun AII $kr Bey`I, Burdur mIIIeLvekIII smuII SupII Bey, AnudoIu`du bInIerce Insunin
ekmegInI IuIuLun ikurdigini IuLirIuLuruk engeIIeyebIImILI. AILi gn, yedI ceIse sren uLeII
LurLimuIurdun sonru 1q EyII 1qzo`de yupiIun oyIumudu ;1 oy IeILe, ;1 oy uIeyILe ikincu, ceIseyI
yneLen VeIbI Bey`In oyu IkI oy suyiIuruk sorun zImL.
ATATU#K KZYO#. KununIu Ier LrI IkInIn reLImI, suLii ve kuIIuniImusi yusukIuniyor, kununu
uykiri IurekeL edenIerden 'mskIruLin beIer okkusi IIn` o IIru puru cezusi uIinmusi ngrIyordu.
Aiku IkI IenIer veyu gIzIIce IkI IIp surIoIugu grIenIere de erIuLin ngrdg 'Iud cezu` oIun 8o
degnek veyu o IIrudun zo IIruyu kudur puru cezusi veyu uydun bIr yiIu kudur IupIs cezusi
verIIecekLI. MevcuL IkIIerIn ImIusi IIn IkI uy sre LuninmiLi.
kI IIe urusinin IyI oIdugunu bIIdIgImIz MusLuIu KemuI, oyIumu sirusindu MecIIs`Le Iuzir
buIunmumiLi. HuLLu AII uuL (Cebesoy) Puu`nin uniIurinu bukiIirsu IkenIn IInde buIundugu krILIk
orLumdu IkI yusugi gIbI meseIeIerIe ugruLigi IIn AII $kr Bey`e ok kizmi, memIekeLIn zururinu
IIerIe ugruiyorsunuz dIye bugirmiLi.
Kunundun sonru oIunIuri, MusLuIu KemuI`Ie Lers dLg IIn 1qz6`du yurL diinu kumuk zorundu
kuIucuk oIun Dr. #izu Nur`dun dInIeyeIIm: " ...#ukiyi yusuk eLmeIerI, IeIe o esnudu muddI ve munevI
ok IyI bIr I oImuLur; IukuL HkmeL'In LuLbIkuLinu rugmen kuLI sureLLe n uIinumumiLir. mbIkIer
LopIundi, ummu buzi nIuzIu memurIur HkmeL'In muIuIuzusi uILindu buIunun bu ImbIkIerden bIr
kismini uIip evIerIne yerIeLIrdIIer. BunIurin bIrI Ankuru PoIIs Mdr DIIuver, dIgerI Bursu VuIIsI oIun
uLIn'dIr. MkemmeI ruki ikurip IyI LIcureL yupLiIur. DIIuver #umeIIIIdIr. GuIIbu ArnuvuL, uLIn GIrILII.
BunIurin IkIsI de MusLuIu KemuI'In gzdeIerIdIr. ZuLen byIe oImusuIur meyIunecIIIk yupumuzIur.
MusLuIu KemuI'In rukiIurini du bunIur yupLiIur. MusLuIu KemuI bIr gn rukisiz kuImudi. MskIruL
sever bIrI oIuruk durum MusLuIu KemuI`In de IIne sInmemI oImuIi kI, yusuk 1qzq`Le kuIdiriIdi.
YBA$: KATMAK UZUM ETT.
HIcr ve #um LukvImI kuIIunun OsmunIi DevIeLI`nde 'MIIud` yiIbui kuLIumusi eIbeLLe yupiImuzdi. Amu
bu demek degII kI, bu oIuydun IubersIzdIIer. OrnegIn, 18zq yiIindu, sLunbuI`dukI ngIIIz eIIsInIn,
HuII`Le buIunun bIr gemIde verdIgI buIoyIu duveLII OsmunIi devIeL udumIuri, yuLsi numuzini Tersune
DIvunIunesI`nde kiIdikLun sonru, sunduIIurIu gemIye gIderek subuIu kudur egIenmIIer, erLesI gn
Kuzusker YuIyu Bey, Serusker Hsrev Puu'yu, buIoyu yIe unIuLmiLi: "Az vukILLe ok IuzirIik
yupmiIur. BIz buIodu yupiIunIuri bIr uydu dzenIeyemeyIz. GerI kuIIr II, IukuL ne ure? DevIeLe bIr
ey oIdu, kuLiImuk Izum eLLI. Kuik uLuI gIbI mekruI eyIer bIIe vurdi..." 'BuLici` pudIuIIurdun
AbdImecId`In 186`du runsiz EIIIIgI`nde kuLiIdigi bIr yiIbui buIosundun zIyudesIyIe memnun
uyriIdigi bIIInIr umu urkusi geImedI.
MEDEN MET OMAK . HuIkin bu udeLIe Lunimusi 1q1; #us DevrImI`nden sonru sLunbuI`u ukin
eden Beyuz #usIur suyesInde oIduysu du en nemII geIIme CumIurIyeL dnemInde yuunmiLi. Ancuk,
MIIudI LukvImIn kubuI edIIdIgI 1qz yiIini 1qz6`yu bugIuyun gn LuLII gn oImudigi IIn, IIn egIence
kismi eksIk kuImiLi. Bu eksIkIIk bIr yiI sonru gIderIIdI ve 1qz6 yiIini 1qz;`ye bugIuyun cumu gn IIk
kez yiIbui kuLIumusi yupiIdi. EIekLrIk duresI`nIn suuL Lum 1z`de kenLIn bLn iikIurini bIr dukIku
sndrmesI geIenegI de o yiI buIudi. HuIk yiIbui kuLIumusini pek sevmI oImuIiydi, nk erLesI yiI,
egIence yerIerI LikIim LikIim doImuLu. Amu yiIin en popIer egIencesI kumurIune oIuruk IIeLIImeye
buIunun YiIdiz Suruyi`nu gILmekLI. Bu LurIILen sonru yiIIurdir IuseLIe seyredIIen BeyogIu egIenceIerI
IizIu yurdu yuyiIdi. DergIIer, zeI yiIbui suyiIuri ikurmuyu, guzInoIur buIoIur dzenIemeye, 'Tuyyure
PIyungosu` zeI ekIIIIer yupmuyu buIudi.
1q yiIindu BLn medenI mIIIeLIerce LuLII gn oIuruk kubuI edIIen 1 AruIik gIeden sonrusiyIu 1
Ocuk gnIerInIn uyguIunmukLu oIun LuLII gnIerIne ekIenmesI LekIIII kubuI edIIdIgInde 'medenIIeme`
projesInde bIr merIuIe duIu LumumIunmi oImuLu. Bu IIk resmI LuLII gnnn erLesInde Son
PosLuguzeLesI muIubIrI, gzIemIerInI yIe ukLuriyordu: Bu yiI yiIbui gecesI, uy sonunu ve buyrum
erLesIne geIIIne rugmen, guyeL neeII geLI. BeyogIu guzInoIuri bIr gecede, bIr sene IInde grmedIkIerI
kudur boI mLerI buIduIur ve bLn bIr yiIin zIyunini rLecek kudur suLi yupLiIur. Dn subuI, suuL
ondun ukumu kudur, sokukIurdu suyim gnn IuLirIuLun bIr LenIuIik sezIIIyordu. TuLIII IirsuL suyuruk
subuIin onunu kudur gIe oynuyu IenIer, uyiIip du sokugu ikumumiIurdi.
NOE, YBA$ VE GAGANT ZAMAN . ...OsmunIi mpuruLorIugu'ndu yuuyun HirIsLIyunIur IIn
yiIbui, "NoeI" dnemI unIuminu geIIrdI. AruIigin 1'Inden sonru IurekeLIenen bu cemuuL, zq AruIik
gecesInI z'e bugIuyun gece su'nin doguunu kuLIurdi (Dogu YorLusu). OrLodoks #umIur Ise uyni
geceye HrIsLugennu udini verIrIerdI. zq AruIik gecesI ocukIur evden eve doIuir ve "KuIundu" udIi
NoeI urkiIuri syIeyerek su'nin doguunu kuLIurIurdi. NoeI subuIi kIIIsedekI uyIne gIdIIIr, gIe
suuLIerInde de ukrubuIur, dosLIur bIr uruyu geIerek yemek yenIrdI. OzeIIIkIe ocukIur IIn um uguIuri
ssIenIrdI. YiIbuinu dogru Iek suLiciIurinin LezguIIurini doIdurun "kokInu" (#umcu kirmizi) udIi,
kirmizi LuneII yeII duIIur evIerI ssIemede yuygin oIuruk kuIIuniIirdi. AsIindu dInseI uidun pek unIum
Luimuyun 1 AruIik LurIII de kImI kesImIerde su'nin snneL gn oIuruk uniIirdi. Bu gece de NoeI
gnne benzer kuLIumuIur yupiIirdi. #umIur urusindu geIenekseI oIuruk yiIbui gecesI IIndI yenIr, duns
edIIIr ve egIenIIIrdI. Ayricu Sukiz Adusi'ndun geLIrIIen sukizIu (musLIku) yupiIun ve zerInde yenI yiI
yuzun yuvurIuk YiIbui PIdesI pIIrmek de geIenekseI bIr oIuydi. OsmunIi mpuruLorIugu'ndukI
ErmenIIer Ise 1 Ocuk'Lu kuLIudikIuri yiIbuinu GugunL udini verIrIerdI. Bu szck, zengIn bIr zIyuIeL
soIrusiyIu eunIumIiydi. BLn uIIe 1 AruIik gecesI bIr uruyu geIIr ve gece yurisinu kudur soIrudu
bIrIIkLe oIunurdu. sLunbuIIu ErmenIIer yiIbui IIn gnIer ncesInden uIiverIe buIurIurdi.
ZeyLInyugIi yupruk ve mIdye doImusi, IIndI ve unuubur (uure) yiIbui soIrusinin vuzgeIImez
yIyecekIerIydI. Bu suLirIuri GkIun Akuru`nin TopIumsuI TurII (zooq AruIik, S.1z) dergIsInde
yuyinIunun YiIbuidir Bunun Adi yuzisindun dn uIdim.
PYANGOSUZ OMAZ!
YiIbuiIur okLundir sudece zengIn soIruIur degII uyni zumundu byk IkrumIyeII MIIII PIyungo
ekIIIIerI IuIIne geIdI. Kumuru ve uns oyunIurinu IyI gzIe bukmuyun sIum dInInIn egemen oIdugu
OsmunIi IkesInde pIyungo dzenIemeye IIk nIyeL eden kII, OsmunIi DevIeLI`nIn VIyunu SeIIrI
EbubekIr #uLip EIendI IdI. 1;qz yiIindu pudIuI : SeIIm`e sundugu bIr rupordu Avrupu`dukI
pIyungoIuri buIIundiru buIIundiru unIuLun ve oo bIn IIorInL dII bIr pIyungo kurmuk IIn IzIn IsLeyen
#uLip EIendI LekIIIIne kuriIik buIumumiLi.
18q yiIinu uIL JournuI de Smyrne guzeLesInde yuyinIunun buzi IIunIuru bukiIirsu, IIk pIyungoIuri
zmIr`dekI evunLenIer dzenIemI. sLunbuI`dukI IIk pIyungo Ise 18`de mLerI uzIigi yznden
ekonomIk krIze gIren Nuum TIyuLrosu LuruIindun dzenIenen eyu ve sezonIuk bIIeL pIyungosu. Nuum
EIendI, seyIrcIIer oyunu sonunu kudur IzIesInIer dIye, ekIIII en sondu yupurmi. Benzer bIr pIyungo
GedIkpuu`dukI OsmunIi TIyuLrosu LuruIindun du dzenIenmI. 186`du ErmenI KuLoIIk KIIIsesI`nIn
keIuIeLI IIe dzenIenen AyusLeIunos PIyungosu`nun dI Ise YeIIky`de evIer ve ursuIur IIe bIr mIkLur
puru ImI.
$A#K $MENDE#E# PYANGOSU. BIzIm nesII ok IyI bIIIr. GuIuLu`du, ImdIkI posLunenIn
nnden TneIe supiIucuk keye kudur oIun mesuIe duIIIInde, kuri LuruILu Huvyur Iuninin uILindukI
siruIi surruI dkkunIurinin nnde bIr sr #um, YuIudI igirLkunIur 'HuydI ekIIIyor! VukIL kuImudi,
ekIIIyor. Kuzunun 6oo bIn runk kuzuniyor!` dIye uvuz uvuz bugirirIur, geIene geene pIyungo bIIeLI
suLmuyu suvuirIurdi. Bu bIIeLIer $urk $ImendIIerIerI PIyungosunun bIIeLIerIydI. Ve IuIk bunIuri kupiu
kupiu uIirdi.
Bu suLirIurin suIIbI nI guzeLecI MnIr SIeymun upunogIu`nun (.1q;) szn eLLIgI demIryoIIuri
LuIvIIIerIne bugIi bu puru pIyungosu, 18;o`Len 1q1o`u kudur pek popIerdI. PIyungonun bIIeLIerI
188`Len sonru IuIk urusindu 'promes` oIuruk uniImiLi.
ANE PYANGOSU. 18q;`de OsmunIi-Yunun suvui bILer bILmez eIIL uIIeIerIne yurdim IIn uiIun
yurdim kumpunyusindu LopIunun degerII eyuIurin ve puruIurin dI oIuruk kondugu une PIyungosu
IIn YiIdiz Suruyi`ndu bIr sergI uiImi, sergIden nce pudIuI sonru du bukuIuri uIiverI yupmi,
gerIye kuIunIur Ise 1o bIne yukin bIIeLIe 18q8`den ILIburen II bo ikmumucusinu IuIku dugiLiImiLi.
BuIkunIurdun ve KuIkusIurdun geIen gmenIerIn IILIyuIurini kuriIumuk IIn AvIonyuIi erIL Puu
IkmeLInce 1qo6 yiIindu dzenIenen ZIruuL Bunkusi PIyungosu Ise sik sik IIkIr degILIren .
AbdIIumId yznden bIr kuIdiriImi, bIr buIumiLi.
1qo8`de . MeruLIyeL`In IIunindun sonru dzenIenen pIyungoIur urusindu ELIuI HusLunesI yururinu,
Misir ErmenI ukuruperver CemIyeLI yururinu, MIdIIII Adusi`ndukI MsImun yoksuIIur yururinu,
BeIkLu #um Kiz OkuIIuri yururinu, Donunmu-yi OsmunI MuuveneL-I MIIIIye CemIyeLI yururinu
dzenIenen pIyungoIuri suyubIIIrIz.
TAYYA#E PYANGOSU. CumIurIyeL dnemInIn IIk pIyungosu Ise IIerIde Trk Huvu Kurumu`nu
dnecek oIun Trk Tuyyure CemIyeLI`nIn pIyungosudur. 1qz6-1qq urusindu IuIkin en byk
egIencesI oIun Tuyyure PIyungosu, Iuvu kuvveLIerIne pIIoL yeLILIrmek ve uuk uImuk IIn kuruIun
cemIyeLIn geIIr kuynukIurindun sudece bIrIydI. CemIyeLIn geIIr kuynukIuri urusindu IuIkLun bIruz
zorIumu IIe LopIunun bugiIur, IkI civu muden ocuginin geIIrIerI, Uuk $eker ubrIkusi`nin IIk IusiIuLi,
mukuru ve IpIIk IubrIkusi kurmu ImLIyuzi, LekeI geIIrIerInIn yIrmIde bIrI, eskI ve yenI puIIurin suLi
geIIrI, IILre-zekuL ve kurbun derIIerInIn bIr bIm, ALuLrk`n Byk NuLku`nu, uskerIIkLen LerIIs
beIgeIerInI, eI ve duvur IIunIurini busmu ve suLmu LekeIIerI IIe puru pIyungosu dzenIeme yeLkIsI bunIur
urusinduydi. kIncI Dnyu Suvui sirusindu bu geIIrIerIn ogu gerI uIindigi IIn Trk Huvu Kurumu`nun
uuk IubrIkuIurinin kupunmuk zorundu kuImusi Ise Lum bIr 'Trk IIdIr`!
1q1 yiIindu yiIbuindu byk IkrumIye dugiLmuk geIenegI buIuLun Tuyyure PIyungosu yerInI 11
Kusim 1qq`dun ILIburen MIIII PIyungo duresI`nIn ekIIIIerIne birukmiLi. Bu IIk ekIIILe bIIeL IIyuLi 1
IIru, byk IkrumIye Ise 8o.ooo IIruydi. O gnden berI de MIIII PIyungo IuyuLimizin bIr purusi. Bu
LurIIenIn en renkII unsurIuri Ise KuIuksizogIu EIendI, Msy Mersenye, Msy BIyunkI, TImoIeon
sIIyudIs EIendI, Kudizude Omer #iIki EIendI, MeImeL #eIL ve $rekusi, bruIIm NucI, suk evI ve
MuIdumIuri, Tek KoIIu CemuI, Uzun Omer, Cce SImon ve NImeL AbIu gIbI pIyungo buyIIerI oImuIi.
En IyIsI sz #eIIk HuIId Kuruy`u birukmuk: HIbIr seneden ne IuzIu IyIIIk, ne IuzIu IenuIik
bekIememeIIyIz. Dnyu seIII Ise, bIze yz evIrIyorsu ondun uIinucuk InLIkum yoIumuz udur: O dnyu
IIe IkLIIu ederek -yunI yeLInerek- mmkn oIun zevkInden IIssemIzI kopurmuk! YunI szn IIIozoIcusi
oporLnIsL oImuk. OporLnIsL ve neeII oIuIim, byIe oImuk IIn unLrenmun yupuIim!

TA#H DETE# z.1z.zoo;

Aye Hr
Bu kuinci Isyun, bu kuinci IurekuL?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

#esm LurIIe gre, KrLIer 18o'Len 1q1q'e kudur 1z deIu uyukIundiIur. sIumci pudIuI . AbdIIumIL
dnemInde SnnI KrLIerIe uzIumu sugIundiysu du AIevI (KiziIbu) DersImIIIere sz geIrmek
mmkn oImumiLi. 1q1q IIe 1qz1 sonu urusindu, Ankuru HkmeLI'ne kuri z Isyun ikLi. Bu
IsyunIurdun sudece drd KrLIerIn oLurdugu bIgeIerde gerekIeLI ve sudece ne KrL uIreLIerI
kuLiIdi. DIgerIerI TrkIer ve erkezIer LuruIindun ikuriImiLi. Ankuru`yi en IuzIu ugruLirun Ise $ubuL-
MurL 1qz1`de meydunu geIen KogIrI AyukIunmusi oIdu. DersIm`dekI AIevI KrL uIreLIerI bIgenIn
uIuiImuzIigi IIe OsmunIi DevIeLI`ne vergI ve usker vermeyen zerk beyIIkIerdI. HuIIk (KoIIsur), Zuru,
mrunIi, #eIuIIye, KemuI, DIvrIgI, KunguI, Kurucuy ve Ovucik cogruIyusindukI 1 ky, KogIrI
konIederusyonunun konLroIndeydI. KogIrIIere boIur, GerIyuIur, SeIoIur, SuroIur, BuIoIur, uInIer
bugIiydi. BunIurin AIevI KrL kkenII mI yoksu AIevI Trk kkenII mI oIdugu ynnde IuIu LurLimuIur
vursu du, geneI oIuruk IIk Lez kubuI edIIIr. Bu uIreLIer 1q16`du #usIur yukIuLigindu SIvus merkezII bIr
KrdIsLun IIn grmeIere buIumiIurdi, IukuL #usIur bIgede bugimsiz bIr ErmenIsLun kuruImusini
LercII eLLIgI IIn unIumu sugIunumumiLi. Bu uIreLIer duIu sonru KrL TeuII CemIyeLI IIe IbIrIIgI
yupLiIur ve Ankuru`dukI yenI mecIIse LemsIIcI gndermedIIer.
KOGR SYANI . 1qzo`ye geIIndIgInde, KogIrI konIederusyonunun buindu . AbdIIumId
LuruIindun puuIik rLbesI verIIen boIurin reIsI MusLuIu Puu`nin oguIIuri AIIun ve Huydur beyIer
vurdi. Huydur Bey, 1q1q-zo PurIs KonIerunsi sirusindu bugimsiz KrdIsLun kuruImusi IIkrInI suvunmuk
zere kuruIun KrL TeuII ve Teuvn CemIyeLI`ne ye oIurken, MusLuIu KemuI AIIun Bey`e SIvus
VuIIIIgInI nermI umu IedeII bugimsiz bIr KrdIsLun kurmuk oIun AIIun Bey bu LekIIII kubuI
eLmemILI.
AIIun ve Huydur beyIerIn musIuIuLgzuri oIun AIIer`In (AIIIr) 1o udumi IIe KemuI evresInde
buIuLLigi oIuyIur MecIIs`Le nce cIddIye uIinmumi IuLLu 'DersIm`de KrLIk ve TrkIk dIye bIr
IudIsenIn buIunmudigi` IddIu edIImILI. Amu, MurL 1qzo`ye geIIndIgInde Ovucik ve HozuL`Lu q bIn
kIIIIk bIr g LopIunmiLi bIIe. Temmuz uyindu bIr jundurmu kurukoIunu yupiIun buskinIu Isyunin IIk
IureLI verIIInce, Ankuru AIIun Bey`I #eIuIIye`ye, Huydur Bey`I Ise mrunIi`yu yneLIcI uLuyuruk Isyuni
nIemeyI dnd. AIIun Bey IIe KrL mIIIIyeLIsI buyLur NurI DersImI, Kusim 1qzo`de HozuL`Lu bIr
uruyu geIerek bIr dekIurusyon IuzirIudiIur ve Ankuru`yu Sevr AnIumusi`ndukI KrdIsLun oLonomIsInI
Luniyip Lunimudigini sorduIur. DekIurusyon Ankuru`yu uIuincu Ankuru BeyuziL (Agri) KrLIerI`nIn IIerI
geIenIerInden $eIIk Agu`nin bukunIigindu bIr 'NusIIuL HeyeLI` oIuLurdu. Amu BuLi DersIm uIreLIerI
z AruIik 1qzo`Le MecIIs`e bIr LeIgruI ekerek DIyurbukir, EIuzig, Vun ve BILIIs`I kupsuyun bugimsiz bIr
KrdIsLun kuruImusi LuIepIerInI yIneIedIIer. Ankuru`nin cevubi, DIyup ve Meo Agu, AImeL #umIz,
Husun HuyrI gIbI KogIrI IIderIerInI mecIIse kuLiImuyu Iknu eLmek oIdu. Ankuru`nin Iknu ubuIuri
sonucu ;z KrL IIderI du Ankuru`yu bugIiIikIurini bIIdIrdIIer.
SAKALLI NLRITTN . BIgeye siginmi usker kuukIurini ve ekiyuIuri yukuIumuk zere 1q $ubuL
1qz1`de mrunIi`yu geIen 6. SvurI AIuyi`nin AIIIr`In udumIurinin suIdirisi sonucu Zuru`yu siginmuk
zorundu kuImusi, urdindun du sIIuIIurini LesIIm ederek usIIere LesIIm oImusi zerIne IsyunciIur bIr
udim duIu uLLiIur. 11 MurL`Lu 1qz1`de Ankuru`yu, KogIrI, DIvrIgI, #eIuIIye, Kuruuy ve KemuI
bIgeIerInIn KrL oIdugu ve buruIuru yereI KrL beyIerInIn uLunmusi gerekLIgInI syIeyen bIr LeIgruI
duIu gnderIIdI. Eger bu LuIep yerIne geLIrIImezse, Isyunin ErzIncun, Vun, DIyurbukir ve Erzurum`u
yuyiIucugi LeIdIdInde buIunuyorIurdi. Bu LeIgruI zerIne Ankuru uzIumu yoIunu Lerk eLLI ve nce SIvus,
ErzIncun ve EIuzig`du sikiyneLIm IIun eLLI, urdindun 1q MurL 1qz1`de TrkIye'de Zo |ErmenIIer|
dIyenIerI LemIzIedIk. o |KrLIer| dIyenIerIn kkIerInI de ben LemIzIeyecegIm" dIyen SukuIIi NureLLIn
Puu komuLusindukI Merkez Ordusu ve MusLuIu KemuI`In MuIuIiz AIuyi KomuLuni GIresunIu TopuI
Osmun'in q;. MIrezesI bIgeye gnderIIdI. 1; HuzIrun 1qz1`de AIIun ve Huydur BeyIer suriIdi. oo
cIvurindu Isyunci Im duIII eILII cezuIuru urpLiriIdi. Ancuk NurI DersImI ve AIIer diindu kuIunIur
uIIedIIdI. ByIece AIevI KrLIerIn Isyuni Lumumen busLiriImi oIdu. Ancuk Isyun o kudur serL
ynLemIerIe busLiriImiLi kI, MecIIs`Le SukuIIi NureLLIn Puu`nin uIeyIIne byk bIr LurLimu buIudi.
NureLLIn Puu`yi cezuIundiriImukLun kurLurun MusLuIu KemuI oIucukLi.
1qzq-1q8 urusindukI 18 uyukIunmudun sudece bIrI, Menemen OIuyi BuLi bIgesInde IdI. DIger 1;
uyukIunmudun sudece bIrI, NusLurI AyukIunmusi` dogrudun KrLIerIe IIgIII degIIdI. Bunu kuriIik dIger
16`si 'KrL`, 'Zuzu` veyu 'DersImIIIerIn kuLiIdigi oIuyIurdi. GeneI Kurmuy beIgeIerInde bu oIuyIurin yuriyu
yukini 'IurekuL`, 'LedIp` (LerbIye eLme) ve 'LenkII` (rnek oIuruk cezu verme) oIuruk udIundiriIdi umu
'KrL Sorunu` dIye bIr sorun oIdugu kubuI edIImedI. HuLLu bu Ikede KrLIerIn yuudigi bIIe kubuI
edIImedI.
$IYH SA SYANI . 1 $ubuL 1qz`de vurIikIi ve egILImII NukIbendI $eyII SuId`In, BIngI'n (o
zumunkI udiyIu upukur'un) ErgunI IIesInIn EgII bucuginu bugIi PIrun kyndekI evIne siginun bIr
grup usker kuugini uImuk zere geIen jundurmu bIrIIgIne uLe uiImusiyIu buIuyun Isyun, CumIurIyeL
LurIIIne dumgusini vurmuLur. NukIbendI ZuzuIurin eLkIII IIderIerInden bIrI oIun $eyI SuId, bIr
sredIr HIIuIeLIn kuIdiriImusinu LepkI gsLerIyor, SuILun AbdIIumId'In en byk ogIu oIun ve o siruIur
BeyruL'Lu yuuyun MeImed SeIIm EIendI'yI buu geIrerek SuILunuL ve HIIuIeL'I yenIden kurmuk
IsLIyordu. O gnIerde uIreL reIsIerInIn en nemII geIIrI oIun Aur`in kuIdiriImuk zere oImusi du
eLkenIer urusindu oImuIidir. Ancuk Isyunin urkusindu CIbrunIi MIruIuy HuIIL Bey, BILIIsII Isun NurI,
SIeymunIyeII smuII, MIuzim Hukki Suve gIbI mIIIIyeLI KrL uydinIurinin kurdugu izbe Azcdic
Kurdistcn (KrdIsLun`u OzgrIk PurLIsI, kisucu Azcdi) udIi sekIer bIr rgL vurdi. Jundurmu IIe
uLiincu punIge kupiIun $eyIIn ArLik bu II durdurmuk eIImde degIIdIr. Ne neLIce verIrse versIn
IurekuLu devum edecegIz. KrLIerIn buIundukIuri yerIerI TrkIerIn eIInden uIucugiz. ToprukIurimiz
verImIIdIr. MudenIerImIz okLur, bunIurdun yururIunucugiz dedIgI rIvuyeL edIIIr. $eyI SuId`In udumi
PuIuIu 'Kr` SuId`In, Isyun ncesInde sLunbuI`du kendIsIne ngIIIz ujuni 'Mr. TempIeLon` ss veren
NIzumeLLIn Bey udIi bIr IsLIIburuLi IIe Lemusu gemesI, 'ngIIIz purmugi` IddIuIurinu yoI umisu du,
bugne dek bu konudu cIddI bIr kuniL buIunumumiLir.
TAKRR- SLKLN . syunciIur kisu srede Gen, HunI ve Ice`yI eIe geIrmIIer umu EIuzig ve
DIyurbukir gIbI eIIr merkezIerInde buuriIi oIumumiIurdi. Ancuk, oIuyu mduIuIe eden Unc Ordu
du buuriIi oIumumiLi. Bunun zerIne IkmeL 1 IIde sikiyneLIm IIun eLLI. 1qzo LurIIII HIyuneL-I
VuLunIye Kununu`ndu degIIkIIk yupiIuruk dInI esusIi cemIyeL kurmuk ve dInI sIyuseLe uIeL eLmek vuLunu
IIuneL kupsuminu uIindi. MusLuIu KemuI`In rudIkuI nIemIerden yunu Luvrini koymusi zerIne, 'pusII`
buIunun AII eLII (Okyur) Bey IkmeLI drId ve yerIne 'uIIn` smeL Puu IkmeLI kuruIdu. q
MurL 1qz`Le, IkedekI Lm zgrIkIerI ruIu kuIdirmuyu oIunuk veren TukrIr-I Skun Kununu ikuriIdi.
Ardindun IsyunciIuri yurgiIuyucuk $urk sLIkIuI MuIkemeIerI kuruIdu. sLunbuI ve AnudoIu`dukI
sIumci, muIuIuzukur ve soIcu guzeLeIer de kupuLiIdikLun sonru 'LenkII` IurekuLinu buIundi.
BIgeye gnderIIen zo bIn kIIIIk ordu, runsu`nin IznIyIe SurIye sinirindun geen demIryoIIurini
kuIIunuruk IsyunciIurin urkusini surdi. $eyI SuId ve yunindukIIer, 1q NIsun`du,
Ankuru`nin AzcdirgLndekI cususu oIun CIbrunIi BInbui Kusim Bey LuruIindun yukuIunuruk
IkmeLe LesIIm edIIInce Isyunin sonu geIdI. Azcdi IIderIerI HuIIL Bey, YusuI ZIyu Bey ve kII o gn
BILIIs`Le kurunu dIzIIdIIer. 81 kII DIyurbukir`u gLrId. YurgiIumu sonucu 1z kII beruuL eLLI, $eyI
SuId`Ie bIrIIkLe qq kIIye Idum cezusi verIIdI. DIger sunikIur bIr IIu 1o yiI urusindu IupIs cezuIurinu
urpLiriIdiIur. dumIurdun IkIsI 1o yiI Iupse evrIIdI, gerIye kuIun q; kII z8 HuzIrun 1qz`Le,
DIyurbukir`du IuIkin du kuLiIimi IIe Idum edIIdIIer.
MIIIeLIer CemIyeLI`nIn bIr ruporunu gre 1-zo bIn Isyunci IdrIm, zo6 ky, q bIne yukin ev
yikiImiLi. #esmI rukumIuru gre Isyun bIgesIndekI sLIkIuI MuIkemeIerInIn grev yupLigi MurL
1qz;`ye kudur .11o kII yurgiIunmi, qzo Idum, 1q11 IupIs cezusi verIImILI. GuyrI resmI kuynukIuru
gre ;.8oo uIIe bIgeden srIm, 6o mIIyon IIru IurcunmiLi. Bu puru MIIII McudeIe sirusindu
Iurcunundun IuzIuydi. syun buIunesIyIe MusLuIu KemuI`In LepesInI uLLirun TerukkIperver CumIurIyeL
irkusi kupuLiImi, muIuIII guzeLecIIer sLIkIuI MuIkemeIerInde yurgiIunmi ve srgne gnderIImILI.
PekI meseIe IuIIoImu muydu?
AGRI SYANLARI . HuIIoImudigi ok degII, bIr yiI sonru grIecekLI. MusLuIu KemuI, zz HuzIrun
1qz6`du svIreII sunuLi ve guzeLecI EmIIe Hderbrund`u uIiiImudik bIr uikIikLu gemILe, bIrok
durumIurdu KrdIsLun'du ve AnudoIu'nun dIger I bIgeIerInde, CumIurIyeL 'In IrudesIne kuri ikmuk
egIIImI gsLerdIkIerI zumun, onIuri demIrden bIr eIIe ezdIm. OrnegIn bIr keresInde nderIerInIn
uILmiini uIukIu usLirdim. O unsur dersInI uImiLir ve bIr duIu benImIe kiIi ILrmeye
kuIkimuyucukLir dIyeII duIu bIrku uy oImuLu kI, 'o unsur` un pes eLmedIgInI gsLeren bIr oIuy
yuundi. YezIdI, SnnI ve AIevI KrL uIreLIerInden oIuun CeIuII konIederusyonu uyukIunuruk Agri
Dugi`nu sigindi.
1qz;`de bIr grup KrL uydini LuruIindun bnun`du kuruIun ve buzi kuynukIuru gre ErmenI
uydinIurinin du kuLiIdigi Xob:n (BugimsizIik) rgLnn konLroI uImusiyIu IIn nILeIIgI degILI. BIr
ordu kuruIuruk buinu uzun yiIIur OsmunIi Ordusu`ndu grev yupmi oIun kurmuy yzbui Isun NurI
Bey 'Puu` rLbesIyIe uLundi. eILII dnemIerde run, ruk ve SurIye`ye kumi oIun KrL uydinIuri,
urIsLokruLIuri, uIreL beyIerI Agri`yu dogru ukmuyu buIudiIur. run`dukI $ukun uIreLInIn de kuLiIimiyIu
oIuy IyIce byd. BIr uru yIe bIr IuI uIdi kI, 'Agri CumIurIyeLI` dIye bIr yneLIm kurup, MIIIeLIer
CemIyeLI`ne bIIe buvurduIur. CumIurIyeLIn yeII, suri kirmizi bunLIurin sLnde Agri Dugi moLIIII bIr
buyrugi, Airi udIi bIr yuyin orguni vurdi.
IKRGI TIPILIMI . Agri Dugi`nin o yiIIurdu run`Iu TrkIye urusindu bInm oImusi
IkmeLIn eIInI bugIiyordu. TrkIye nce Isun NurI Puu`yi eILII vuuLIerIe komuLunIikLun
vuzgeIrmeye uIiLi, urdindun IsyunciIuru uI IIun eLLI uncuk buuriIi oIumudi. OyIe kI, HuzIrun 1qzq`du
zerk KrL yneLImI Vun`u ve BILIIs`In kuzeyIne kudur egemen oImuLu. En sonundu SovyeLIer
BIrIIgI`nIn desLegI sugIunuruk run LoprukIurinu gIrIIdI ve Agri Dugi urkudun kuuLiIdi. Bu uik sinir
IIIuII run`Iu cIddI sorunIuru neden oImuLu umu IsyunciIuri du guIII uvIumiLi.
SuIII |OmurLuk| Puu komuLusindukI bIrIIkIerIn IurekuLi nce kumuoyundun gIzIenmeye uIiiIdi.
Ancuk oIuyin di busindu yer uImusi zerIne IkmeL oIuyi kubuI eLmek zorundu kuIdi. Ardindun
guzeLeIerde 'ImIu pIuni`, 'ekIrge mcudeIe usuIyIe LepeIeme` gIbI IIudeIer boy gsLerdI. Sonundu
Bubukun smeL nn yuununIuri 'kiyum IudIsesI` oIuruk udIundirmuk zorundu kuIdi.
ZLAN IRIS CISITLIRLI OLL . Amu Agri`du neIerIn yuundigini en uik ekIIde, 16
Temmuz 1qo LurIIII :2h:riet guzeLesI yuzmiLi: "Agri Dugi LepeIerInde kovukIuru IILIcu eden 1oo
kudur ukI kuImiLir. TuyyureIerImIz ukIIer zerIne ok IddeLII bomburdimun edIyorIur. Agri Dugi
duImI oIuruk InIIIuk ve uLe IInde InIemekLedIr. Trkn demIr kurLuIIuri usIIerIn Iesubini
LemIzIemekLedIr. Ekiyuyu IILIcu eden kyIer Lumumen yukiImukLudir. ZIIun IurekuLindu ImIu
edIIenIerIn suyisi 1.ooo kudurdir. ZIIun DeresI ugzinu kudur ceseL doImuLur (.) Bu IuILu IInde Agri
Dugi LenkII IurekuLinu buIunucukLir. Kumundun SuIII Puu bIzzuL Agri'du Lurumu IurekuLinu
buIuyucukLir. Bundun kurLuImu Imkuni Lusuvvur edIIemez."
ZIIun DeresI ceseLIerIe doIup du IurekuL buuri (!) IIe LumumIunincu smeL Puu nokLuyi koyucukLi: Bu
Ikede sudece Trk uIusu eLnIk ve irksuI IukIur LuIep eLme Iukkinu suIIpLIr. Buku II kImsenIn byIe
bIr Iukki yokLur (Milliet, 1 AgusLos 1qo) OdemI'Le bIr konumu yupun AduIeL Bukuni MuImuL
EsuL (BozkurL) Ise duIu uik konuLu: BIz TrkIye denen dnyunin en Ir IkesInde yuiyoruz.
Mebusunuz InunIurindun sumImIyeLIe buIseLmek IIn burudun duIu msuIL bIr orLum buIumuzdi.
Onun IIn IIsIerImI sukIumuyucugim. Trk bu IkenIn yegune eIendIsI, yegune suIIbIdIr. SuI Trk
soyundun oImuyunIurin bu memIekeLLe Lek IukIuri vurdir; IIzmeLI oImu Iukki, kIe oImu Iukki. DosL
ve dmun, IuLLu dugIur bu IukIkuLI byIe bIIsInIer! (Milliet, 1q EyII 1qo)
YIne de Isyun uncuk 1q1`de LmyIe busLiriIubIIdI. AsIIerden q kII Idum cezusinu urpLiriIdi. CeIuII
AIreLI`nIn bIr bIm run`in TebrIz ve TuIrun bIgeIerIne; bIr bIm TrkIye`nIn Ege ve Trukyu
bIgeIerIne srgn edIIdI. syuni busLirmuk IIn yupiIun IurcumuIur, 1qzq Dnyu Byk BuIruni`nin
eLkIIerI IIe bIrIeerek bIr ekonomIk krIze neden oIdu. 1qz`de run, sinir gvenIIgI IIn Kk Agri
Dugi`ni TrkIye`ye vermeye ruzi edIIdI, urdindun bIr dIzI unIumu IIe bIgedekI KrL uIreLIerI deneLIm
uILinu uIindi. Amu ok degII, drL yiI sonru IkmeLI yenI bIr Isyun bekIIyordu.
IRSM AYAKLANMASI . O bIgeye uyirucuk zuLen IuzIu puru yokLu. YunI IkenIn oIunukIuri bu
kudurdi uncuk, zeIIIkIe de IuzIu yuLirimdun kuiniIirdi. 'BunIuri uyundirmumuIiyiz, yoI yupuruk, okuI
yupuruk mIIIIyeL IIssI uyundiriImumuIi` yukIuimi egemendI. evzI ukmuk, 'ne okuIu bunIurin
cuIIIIyIe bu edemIyoruz, okumuu IIe nusiI bu edecegIz' demILI.
Bu szIer 1qz-1qq8 urusindu emnIyeL LekIIuLindu grevIer uIun, 1q6-1q;8 urusindu Ise uruIikIurIu
DiIIerI BukunIigi yupun Isun SubrI ugIuyungII`e uIL. GeneIkurmuy Bukuni evzI ukmuk`in 'o bIge`
dedIgI yer Ise ImdIkI udi TunceII oIun DersIm IuvuIIsIydI. Zuzucu ve Kurmunci konuun, KiziIbu
(AIevI) bIge uIuIIsI kendIIerIne KrL veyu Zuzu degII, 'DersImII` dIyordu.
MIkIye MIeLLII HumdI Bey, $ubuL 1qz6`du IkmeLe sundugu rupordu, DersIm, CumIurIyeL
IkmeLI IIn bIr ibun buidir. Bu ibun zerInde kesIn bIr umeIIye yupmuk ve eIIm IILImuIIerI
nIemek, memIekeL seIumeLI IIn muLIuku Iuzimdir demILI. DersIm`I IkmeLIn gznde 'ibun bui`
yupun, bIgenIn OsmunIi`dun berI uIiik oIdugu gIbI 'zerk` yuumuk IsLemesI, devIeLe vergI ve usker
vermeye yunumumusi IdI. DevIeL IkeyI bIgeyI ne puIusinu oIursu oIsun merkezI deneLIm uILinu
uImuyu kururIiydi. AruIik 1q`Le DersIm udini TunceII`ye evIren ve bIr dIzI buskici nIemI Ieren z88q
SuyiIi TunceII Kununu ikuriIdi. KununIurin 'geneIIIgI` ve 'eILIIgI` IIkeIerI uiku IIIuI edIIerek ikuriIun
bu zeI kununIu EIuzig, TunceII, ErzIncun, BIngI, SIvus, MuIuLyu, Erzurum ve GmIune IIIerInI
kupsuyun EIuzig merkezII Drdnc GeneI VuIIIIk kuruImu, buinu du DersIm VuIIsI ve Kumunduni
siIuLiyIu, 1qz1`de KogIrI AyukIunmusi`ni IddeLIe busLirun SukuIIi NureLLIn Puu`nin dumudi AbduIIuI
AIpdogun Puu uLunmiLi.
BLGI BOMBALANIYOR . TunceII yusuk bIge IIun edIIIp, gIrI ikiIur Izne LubI LuLuIuncu
gergInIIkIer urLLi. DersImIIIer Ankuru`dun, jundurmu ve ordu mensupIurinin bIgeden ekIImesInI,
uskerI umuIi oIdugunu dndkIerI kpr, demIryoIu vb. yupimIurinin durduruImusini, sIIuIIurini
korumu Iukki verIImesInI ve vergIIerIn IuIIIIeLIImesInI IsLedIIer. Bu IsLekIerIne cevup uIumuyincu
Abbusun AIreLI reIsI SeyIL #izu`nin ncIgnde uyukIundiIur. Huydurun, Demunun, YusuIun
uIreLIerInIn desLekIedIgI uyukIunmuyi 1qz1 KogIrI syuni`nin nderIerInden AIIer IIe buyLur NurI
DersImI rgLIyordu.
OIuyIur puLIuk verdIkLen sonru, 1q`Le bIr 'Dogu #uporu` IuzirIumi oIun smeL Puu MusLuIu KemuI`Ie
dLg unIumuzIik yznden grevden uIinuruk yerIne CeIuI Buyur geLIrIIdI, bLeIerIne byk bIr
LuIsIsuL konuIdu. Ardindun DIyurbukir`dun kuIkun uuk IIIosu bIgeye bombuIur yugdirdi. Bu
uukIurdun bIrInI MusLuIu KemuI`In munevI kizi ve TrkIye`nIn 'IIk kudin pIIoLu` SubIIu (Gken)
Hunim kuIIunmiLi. Once AIIer ve kurisi IdrId. SeyIL #izu ve IkI udumi, buzi kuynukIuru gre
EyII`de buziIurinu gre 1o EyII`de, kendIsIne gvence veren ErzIncun VuIIsI`ne LesIIm oImuyu
gIderken ErzIncun Kprs`n geerken yukuIundi (yu du LesIIm oIdu). syunin nderIerInden BuyLur
NurI DersImI Ise yurL diinu kumuyi buurdi.
MuIkemenIn verdIgI 11 Idum cezusinin drd yuIiIik gerekesIyIe o yiIu evrIIdI, SeyIL #izu ve uILi
yunduinin Idum Ikm, 1 Kusim 1q;'de EIuzig`du (bIr IddIuyu gre Bugduy Meyduni`ndu) InIuz
edIIdI. SeyIL #izu`nin I bedenInIn, IbreL oIsun dIye EIuzig'du doIuLiriIdikLun sonru 'mezurIuri Lrbe
oImusin dIye` bIIInmeyen bIr yere gmId yu du yukiIdi.
IVLA-I KIRBILAYIH! . Isun SubrI ugIuyungII uniIurindu, EIuzig`du bekIeyen 'beyuz donIu 6
bIn DoguIu`, 16 Kusim`du PerLek-HozuL (ugIuyungII yunIi oIuruk 'DIyurbukir`dukI` der) urusindukI
SInge Kprs`n (Lrenden nce udi Soyunge`LIr) umuyu geIen MusLuIu KemuI`den, SeyIL #izu'nin
IuyuLini bugiIunmusini IsLemesIn dIye, Ier LrI Iukuk IIkesInI Igneyerek, bIr Puzur gecesI, urubu
IurIurinin iigi uILindu duvuyi uIeIuceIe nusiI sonuIundirdigini gzeIce unIuLir. UsuIe ILIruz eden suvci
IzInII suyiIuruk greve yurdimci geLIrIImI, okumu yuzmu ve Trke bIImeyen sunikIuru ne IddIunume,
ne uvukuL verIImILI. ; yuIurindu oIun SeyIL #izu, yu IuddInden Idumdun kurLuImusin dIye SeyIL
#izu`nin ogIundun bIIe kk bIrInIn uIILIIgI IIe yu LespILI yupiImi, bIge komuLuni AIpdogun Puu,
kururin yuziIucugi bo kugidi nceden ImzuIumiLi.
ugIuyungII Idum unini yIe unIuLir: SeyIL #izu seIpuIuri grnce durumu unIudi. 'Asucuksiniz' dedI
ve bunu dnd 'Sen Ankuru'dun benI usmuk IIn mI geIdIn?' dedI. BukiLik. Ik kez Idum edIIecek bIr
InsunIu yz yze geIIyordum. Bunu gId. Suvci numuz kiIip kiImuyucugini sordu. sLemedI. Son szn
sorduk, 'kirk IIrum ve suuLIm vur, ogIumu verIrsInIz' dedI. OgIunun usiIucugini bIImIyordu (.) Huvu
sogukLu ve eLruILu kImseIer yokLu. Amu SeyIL #izu meydun Insun doIuymu gIbI sessIzIIge ve boIugu
IILup eLLI: EvIudi KerbeIuyiI. BIIuLuyiI. AyipLir. ZuImdr. CInuyeLLIr dedI. BenIm LyIerIm dIken
dIken oIdu. Bu yuIi udum rup rup yrd, IngeneyI ILLI. pI boynunu geIrdI. SunduIyeye uyugi IIe
Lekme vurdu InIuzini gerekIeLIrdI.
Ancuk oIuyIur, IdumIurdun sonru du devum eLLI. AgusLos 1q8`de 1q. SvurI TmenI, suvuLigi yrede
81 kIIIIk bIr grubu, BuLi`yu gndermek IIn, EIuzig`u gLrd. IIerI Bukuni $kr Kuyu LuruIindun
seIIen .q;o kIIden oIuun q; uIIe TekIrdug, EdIrne, KirkIureII, BuIikesIr, MunIsu ve zmIr gIbI BuLi
IIIerIne serpILIrIIerek yerIeLIrIIdIIer. MusLuIu KemuI, IusLuIigi doIuyisiyIu CeIuI Buyur LuruIindun
okunun 1 Kusim1q8`dekI MecIIs`I ui konumusindu DersIm`de 'IuyduLIuk ve ekiyuIik oIuyIurinin
bILIrIIerek uIusuI egemenIIgIn sugIunmusindun duydugu kivunci dIIe geLIrmI, smeL nn DersIm
mkIIesInden kurLuIduk demILI. HuIbukI, dugIuru siginunIurin mcudeIesI 1qq6 uIIinu dek srecek,
bIgenIn yusuk bIge oImusinu Ise uncuk 1qq8`de son verIIecekLI.
q. KLRT SYANI MI? . GeneI Kurmuy beIgeIerInde bu oIuyIur 'IurekuL`, 'LedIp` (LerbIye eLme) ve
'LenkII` (rnek oIuruk cezu verme) oIuruk udIundiriIdi umu IIbIr zumun 'KrL Sorunu` dIye bIr sorun
oIdugu kubuI edIImedI. HuLLu yukin zumunu kudur bu Ikede KrLIerIn yuudigi bIIe kubuI edIImedI.
HuIbukI, PKK'nin 1q8q`LekI EruI buskini IIe buIuyun dnem q. CumIurbukuni SIeymun DemIreI`e
gre 'zq. KrL syuni` IdI. 'syuni` busLirmuk IIn TrkIye, 1q8;-zooz urusindu oo bIn uskerInI, en
modern sIIuIIurini ve 6; bIn korucuyu seIerber eLLI. Bu sre IInde, 1q IIde 'OIugunsL HuI` ve
sikiyneLImIer IIun edIIdI, bunIur ; kez uzuLiIdi. Tum zq kez sinir LesI operusyon yupiIdi. SIvII ve
usker 1o.8; eIIL verIIdI, bIr o kudur kII yuruIundi. z.q8 PKK yesI yu du sempuLIzuni IdrId,
11.;q6'si sug eIe geIrIIdI. #esmI kuynukIuru gre q6 mIIyur, guyrI resmI kuynukIuru gre qoo mIIyur
doIur Iurcundi. Ancuk, AbduIIuI OcuIun`in TrkIye`ye geLIrIIdIgI 1qqq`dun berI sorunun zm IIn
cIddI bIr udim uLiImudigi gIbI yIne bombuIurdun, sinir LesI IurekuLIurdun medeL umuIuyor. TurIILen
ders uImusini bIIenIerIn bIr un nce durumu eI koymusini dIIeyerek IuIi bILIreIIm.
TA#H DETE# 16.1z.zoo;
Aye Hr
'Trk ScIIndIerI` eIsuneIerI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

GeLIgImIz IuILu MuILur KenL, Cocu CoIu $IrkeLI`nIn dnyu yneLIcIIIgIne geLIrIIdI. UIusu gurur
duyduk. HuLLu, OrIun Pumuk`un NobeI EdebIyuL dIn uImusindun bIIe duIu ok gurur duyduk. Bu
gururumuzu perInIeyen bIr dIger Iusus, MuILur KenL`In ruImeLII bubusi NecdeL KenL`In, kIncI Dnyu
Suvui sirusindu MursIIyu ve GrenobIe`du konsoIos yurdimcisi Iken, cunini LeIIIkeye uLuruk 8o
YuIudI`yI GesLupo`nun eIInden kurLurun bIr kuIrumun oImusiydi. UsLeIIk NecdeL KenL`In bu
kuIrumunIigi DespureLe House udIi bIr IIIme de konu oImuLu.
GeLIgImIz yuz yuyinIunun ve busindu 'bIr InsunIik IIkuyesI` oIuruk gkIere ikuriIun BykeII (GOA,
sLunbuI,zoo;) kILubinin kupugindu 'YIrmI bIn Insuni NuzI soykirimindun kurLurun, KurLuIu Suvui
kuIrumuni bIr Trk`n ve ereIII uIusunun LurIII degILIren yks!` yuziyordu. KILubin yuzuri EmIn
Kivircik`u bukiIirsu, ruImeLII dedesI BeII ErkIn, NecdeL KenL IIe uyni dnemde, PurIs BykeIIsI
siIuLiyIu yukIuik zo bIn Trk vuLundui YuIudI`yI NuzIIerIn eIInden kurLururuk 'Trk ScIIendIer`I`
unvunini Iuk eLmILI!
BeII ErkIn`e bugne dek sudece bIr Trk dIpIomuLinu, SeIuIuLLIn UIkmen`e, 1qqq`Le #odos`Lu qz
YuIudI`yI AuscIwILz`e gILmekLen suILe vuLunduIik beIgeIerI IIe kurLurdigi IIn verIIen 'AdII-DrsL
nsun` muduIyusinin verIImesI IIn resmI gIrIImIere buIunmiLi. BunIuri okuyuncu, qz kIIyI kurLurun
UIkmen`e muduIyu verIIdIgI IuIde, 8o kIIyI kurLurun NecdeL KenL IIe dIIe koIuy Lum zo bIn kIIyI
kurLurun BeII ErkIn`e neden IuIu muduIyu verIImedIgInI meruk eLLIk ve bu IuILuyi bu IIn perde
urkusini uruLirmuyu uyirdik.
AMAN ENO#MASYON OS . En popIer 'mIIII` eIsuneIerImIzden bIrI, Trk dIpIomuLIurinin kIncI
Dnyu Suvui sirusindu bInIerce YuIudI`yI Imden kurLurdigidir. YuIudIIerIn uciIuri zerInden
dnyuyu verIIen bIr 'InsunIik dersI` oIuruk bu IIkuyeIer pek ogumuzun koILukIurini kuburLir. PekI
durum gerekLen syIendIgI gIbI mIdIr?
NuzIIerIn IkLIduru geIdIgI 1q`Len ILIburen TrkIye`de NuzI sempuLIzuni bIr Iuvu vurdi umu AImun
propugundusi esus oIuruk 1q;'de sLunbuI CuguIogIu'ndu uiIun AImun EnIormusyon OIIsI IIe eLkIsInI
gsLermeye buIumi, guzeLe ve dergIIerde geneI oIuruk uzinIikIuri, zeI oIuruk du YuIudIIerI IedeI uIun
yuzi ve kurIkuLrIerde puLIumu oImuLu. Ardindun IkmeL di LemsIIcIIIkIerIne zorunIu oImudiku
YuIudIIere vIze verIImemesI IIn LuIImuL verdI. AgusLos 1q8`de bu poIILIku resmIIeLI ve Tebuusi
oIdukIuri devIeL uruzIsInde yuumu ve seyuIuL bukimindun buskiIuru LubI LuLuIun MusevIIerIn bugnk
dInIerI ne oIursu oIsun TrkIye`ye gIrmeIerI ve IkumeLIerI yusukLir dIyen zJqqq8 numuruIi kururnume
ikuriIdi.
PA#TA OAY . KuLi poIILIkunin IIk provusi 8 AgusLos 1qq`du zmIr`de yupiIdi. Avrupu`nin eILII
yerIerInden LopIudigi 86o YuIudI mILecIyI IIIsLIn`e Luirken, yoIdu kuriIuLigi buzi sorunIur
yznden zmIr`e siginmuk zorundu kuIun PurILu gemIsI, yoIcuIurin 'BIzI Idrn umu gerI
gndermeyIn` IuykiriIurinu rugmen 1q AgusLos`Lu IkI poIIs moLorunun reIukuLInde IImundun
ikuriIdigindu UIus guzeLesI 'SerserI YuIudIIer zmIr`den gILLI` dIye buIik uLmiLi. YIne de, suvu
puLIudigindu, LuruIsiz kuIun spunyu ve svIre IIe bIrIIkLe TrkIye, NuzIIerden kuun AvrupuIi YuIudIIer
IIn kurLuIuu gIden nudIr kupidun bIrIydI.
Amu bu kupinin ok du gvenII oImudigi kisu srede unIuiIdi. #omunyu`nin KsLence IImunindun
uIdigi qz YuIudI mILecI IIe 1z AruIik 1qqo`Lu sLunbuI`u vurun 'yzen LubuL` numIi SuIvudor`un
(usIindu qo kII kupusILeII bIr LekneydI) bIr mII bIIe gIdecek IuII oImudigi uik oIdugu IuIde Trk
mukumIuri, gemIyI yoIunu devum eLmesI IIn zorIudi. Sonu IuzIndI: 1 AruIik gn SIIIvrI uikIurinu
IddeLII IirLinuyu yukuIunun SuIvudor`un puruIurindun Lum z1q I LopIundi. OIuyin LunikIurindun
Husun Sezen SIIIvrI ve cIvur kyIerde oLurunIurin, kurLuIun YuIudIIere eIIerInden geIdIgInce yurdimci
oImuyu uIiLigini uncuk IIerIn soyuImusinin nIenemedIgInI unIuLmiLi. OIenIer SIIIvrI'dekI YuIudI
MezurIigi`nu (bugn MuLemuLIk BIIImIerI AruLirmu MerkezI) deInedIIdI. Buz gIbI denIzden sug
kurLuImuyi buurun 1z kIIden 6` BuIgurIsLun`u gerI gnderIIdI, gerIsI Ise DurIen udIi bIr gemIyIe
1q MurL`Lu IIIsLIn`e uyuk busLi. SIIIvrI MezurIigi`nu gmIenIerIn kemIkIerI 1q6o`Iurdu sruII`e
nukIedIIdI. 1q;q`Le Kuds`Le semboIIk bIr mezuru gmIdIer.
zo KU#A HTYATA# . ucIunin du eLkIsIyIe TrkIye 1z $ubuL 1qq1`de TrunsIL KururnumesI IIe
konLroII mILecI geIIne IzIn verdI. Ancuk MucurIsLun, #omunyu ve BuIgurIsLun`dun geIecek mILecI
suyisi IuILudu 6o kII, LopIumdu q.oo kIIyIe sinirIunmiLi. Bu du sevIndIrIcIydI eIbeLLe, mILecIIere
sunuIun Lek uyricuIik, suvu buIumudun nce IIIsLIn`e gIrI vIzesI eIde eLmI ve SurIye`den LrunsIL
vIzesI uImi ve yeLerII puruyu suIIp oIun ve de bIIeLI oIunIurin, TrkIye`den duIu koIuy vIze uImusi IdI,
umu bu sudece bIr yiI srd. UsLeIIk Muyis 1qq1`de IkedekI Lm guyrI MsIImIerIe bIrIIkLe YuIudIIer
de zo Kur`u ILIyuLIuri` oIuruk uskere uIindiIur. Bu uynen ABD`nIn suvu sirusindu 'beIncI koI` dIye
nILeIedIgI JuponIuri enLerne eLmesIne benzIyordu. (Be uy sonru LerIIs edIIenIerI duIu sonru VurIik
VergIsI ve AkuIe srgn bekIIyordu! GeLIgImIz IuILu kuybeLLIgImIz VILuII Hukko du bLn bu
degIrmenIerde gLImL.)
18 HuzIrun 1qq1`de Trk-AImun DosLIuk AnIumusi`nin ImzuIunmusi zerIne TrkIye`de udeLu buyrum
Iuvusi esLI. CumIurIyeL guzeLesI q gn sonru HILIer OrduIurinin SovyeLIer BIrIIgI`ne suIdirmusini 'YenI
BIr HuIi SeIerI` buIigi IIe kuLIudi. O gnIerdekI Iuvuyi Trubzon MIIIeLvekIII uIk AImeL BuruLu`dun
greneIIm:AImun-SovyeL IurbI memIekeLLe bIr buyrum Iuvusi vcudu geLIrmILIr. Herkes bIrbIrInI
LebrIk edIyor. Be yz seneIIk LurIII bIr InLIkumin evkI ve sevIncI IIe kuIpIer derIuI AImun zuIerI IIm
urpmuyu buIudi. OgIeden sonru MecIIs korIdorundu DiIIerI Bukuni SuruogIunu: -SIyusI guzuniz bIr
kere duIu mburek oIsun, dedIm. SuruogIu: -HepImIzIn! cevubini verdI. MebusIur bIrbIrIerIne: -
Buyruminiz mburek oIsun dIyorIurdi. (SIyusI HuLiruIur, c. 1, Ankuru, zoo1, s. qqq.)
ST#UMA ACAS . AILi uy sonru yuunucuk oIuy Ier eyIn sLne Ly dIkLI. OIuyin bu kuIrumuni,
udini BuIgurIsLun`dukI bIr neIIrden uIun Punumu bundiruIi BuIgur gemIsI SLrumu IdI. 186;`de
NewcusLIe LersuneIerInde Inu edIImI, q6 meLreIIk, 1oo yoIcu kupusILeII bu uIup gemI, o
yiIIurdu PundeIIs udIi bIr YununIi`nin CumpunIu MedILeruneu de Vupores ImILudu ucenLusinu bugIiydi.
IeLmecIsI Ise YuIudI usiIIi Dr. BuruI KonIIno IdI. 1qq1`de #omunyu`du Yu eIrInde q bIn YuIudI`nIn
NuzIIerce kuLIedIImesInden sonru, #omunyu YuIudIIerI IIn IIIsLIn`e gILmekLen buku yoI kuImumiLi.
GemInIn busindu ikun IIunIurindu SLrumu Quen Mury TrunsuLIunLIgInden uIinmu IoLogruIIur
kuIIuniIdigi IIn ;8o kII 1.ooo doIurIik creLI demekLe LereddL eLmemIIerdI. Yunun ucenLe,
uIduLiIdikIurini unIuyun YuIudIIerI sukInIeLIrmek IIn, kendIIerInI gLrecek gemInIn kurusuIuri
diindu bekIedIgInI syIemILI. nunmukLun buku ure yokLu. YoIcuIuk son derece zor kouIIurdu
buIudi. GemIde bIr udeL LuvuIeL ve drL Iuvubo vurdi. Su, kovuIurIu denIzden ekIIIp gverLede yzIer
yikuniyordu. uy gnde bIr dugiLiIiyordu yu du porLukuI sundikIuri puruIunip yukiL oIuruk
kuIIuniIiyordu. Gidu oIuruk Ierkese bIr porLukuI, bIruz IisLik ve eker dugiLiImiLi.
KorkuIun oImu, SLrumu`nin moLoru KsLence`den uyriIir uyriImuz sorun ikurmuyu buIumiLi.
BoguzIurin nne geIIndIgInde dIzeI moLor uLIudi. SOS ugrisini uIun Trk kurLurmu gemIsI eIIgInde
SLrumu 1 AruIik 1qq1`de Suruyburnu uikIurinu ekIIdI. GemIde ;6q yoIcu vurdi. BunIurdun oo kuduri
ocuk, zoo kuduri kudindi. GemIde yeLerII mIkLurdu cun kurLurmu sunduIi ve yeIegI yokLu. Yungin
sndrme cIIuzi ve LeIsIz uIimiyordu. AydinIuLmu moLoru ve unu moLoru cIddI bIImde urizuIiydi.
BenzIn ve yug yokLu.
Ancuk gemIye Trk resmI grevIIIerI diindu kImsenIn ikmusinu IzIn verIImIyordu. GemIden
uyriImuyu du IzIn yokLu. GemIden uLIuyuruk kuun bIr gen yukuIunip gerI geLIrIImILI. nk Trk
mukumIuri yoIcuIurin gerek nIyeLInIn IIIsLIn`e gILmek degII sLunbuI`u uyuk busmuk oIdugunu
InuniyorIurdi. En sonundu, kuLi kuIpIer yumuudi ve sLunbuI`dukI YuIudI cemuuLInIn isrurIuri zerIne,
yukIuik 1o gn sonru YuIudI cemuuLI IIderIerInden SImon Brod ve #iIuL Kuruko`un gemIye ikmusinu
IzIn verIIdI. AmerIkun YuIudI KomILesI`nIn sLunbuI HuIumbuiIigi`nu gnderdIgI 1o.ooo doIur IIe
yoIcuIuru IIk kez sicuk yemek dugiLiImiLi. O gndensonru gemInIn gnIk IuesI bedeII YuIudI
cemuuLInden uIinuruk KiziIuy CemIyeLI`nIn sLunbuI ubesI LuruIindun LemIn edIImeye buIudi.
YerI geImIken SImon Brod`un kIm oIdugunu du unIuLuIim. 18qo`Ii yiIIurdu #usyu`dun OsmunIi
DevIeLI`ne gen bIr uIIenIn munIIuLuruci ogIu oIun SImon Brod, cesureLI, resmI mukumIurIu oIun IyI
IIIkIIerI ve IbILIrIcIIIgI IIe 1q`Len ILIburen bInIerce YuIudI mILecIyI kurLurmi gerek bIr
kuIrumundi. Brod, Lm zumunini, enerjIsInI ve serveLInI bu ugurdu IurcumiLi. Gnde be pukeL sIguru
Ien Brod`un mILecIIer IIn yupLigi IurcumuIuri sIguru pukeLIerIne yuzdigi, sonru du bu pukeLIerI
buruLurup pe uLLigi IIn oIsu gerek, Brod AIIesI 1qqq`Le LmyIe IIIus eLmILI.
KAPE# YUMU$AMYO# . Tekrur IIkuyemIze dnersek; GemInIn kupLuni yoIcuIuri IndIrIp
BuIgurIsLun`u dnmek IsLIyor, Trk mukumIuri yoIcuIuri ne oIursu oIsun buIurindun uLmuk IsLIyor,
BrILunyu Ise IIIsLIn`e koydugu koLuIuri umumuk IIn YuIudI gnn yuruLucugi sorunIuri buIune
ederek TrkIye`nIn gemIyI gerI yoIIumusi IIn buski yupiyordu. YuzimuIurIu geen 6z korkun gnden
sonru kuLi kuIpIer bIruz yumuudi ve BrILunyu mukumIuri yui 11 IIe 16 urusindu oIun z8 ocugu seyuIuL
beIgesI verebIIecekIerInI uikIudiIur. Amu TrkIye ocukIurin gemIden IndIrIImesInI reddeLLI. BeIkI de
byIe yupuruk BrILunyu`yi zorIumuyi dnyorIurdi umu duIu byk IILImuI oIuyu IyI nIyeLIe yukIuun
EmnIyeL Mdr AImeL DemIr`In o gnIerde eInIn veIuLi yznden IzInII oImusi ve yerIne bukun
vekIIIn II yokuu srmesI IdI. BIr IuILu sonru du gemIye KurudenIz`e ikmu emrI verIIdI. Kururi duyun
uresIz yoIcuIur gemInIn IkI yuninu zerInde byk IurIIerIe 'mmIgrunLs JuIIs` (YuIudI mILecIIer)
yuziIi bezIer usmiIur, Lepeye de 'Suuvez-nous` (bIzIerI kurLuriniz) yuziIi beyuz buyruk ekmIIerdI.
Bunun zerIne zoo kudur poIIs gemIye ikip yoIcuIuri Lekme LokuL gverLe uILinu sokLuIur. DuIu sonru
gemInIn ipusi kesIIdI, dev bIr kiIuvuz gemIsIne bugIunuruk KurudenIz`e ekIIdI. GemI uzukIuirken,
beyuz uruIin zerInde u suLirIur okunuyordu: Yuusin TrkIye CumIurIyeLI!.. KurLurin bIzI!..."
ST#UMA BAT#YO# . SLrumu, z mII uikLu, moLorsuz, yukiLsiz, yIyeceksIz, susuz, IIusiz kuderIne
Lerk edIIdI. zq $ubuL 1qqz gn, suuL oz.oo`de gemI duIu sonru orLuyu ikLigi gIbI bIr SovyeL denIzuLIisi
LuruIindun buLiriIdi. KurLurmu sunduIIuri bIgeye uIuLigindu SLrumu`dun ve ;6q yoIcusundun gerIye
kuIun I drL bedendI. Sug kurLuIun unsIi kII 1q yuindukI DuvId SLoIIur IdI. SLoIIer emnIyeLLekI
IIudesInde PuLIumudun bIrku sunIye sonru suyu urpLim ve yIne bIrku sunIye sonru su yzne ikLim.
Huvudun LuILu puruIuri yugiyordu. GemIyI gremedIm, LmyIe yok oImuLu. Su, buz gIbI sogukLu ve
kudin erkek InsunIurIu doIuydu. BunIur gemInIn puruIunun uIup bImIerInden diuriyu
IirIumiIurdi. Anindu boguImuIurdi LekIIerIn pek ogu du IdIer. DemILI. GerIsInI yIne
kendIsInden dInIeyeIIm: .BenI Ienere gLrdIer, yemek yedIrdIIer ve erLesI subuIu kudur IsLIruIuL
eLmem IIn yuLuk verdIIer. enere bIr poIIs geIdI vebenI uIip bIr oLobs IsLusyonunu gLrd. BenI
Uskdur`u gLrecek oLobse bIndIrdI. Uskdur`du bIr umbuIuns bekIIyor ve benI bIr uskerI IusLuneye
gLrd. Tek yuLukIi bIr oduyu konuIdum. Kupidu Ier suuLLe bIr poIIs nbeL bekIIyordu ve IekIm IIe
IusLubukici diindu II kImsenIn oduyu gIrmesIne IzIn verIImIyordu. .EI ve uyukIurim donmu IuIde
IusLunede geIrdIgIm bIrku gnden sonru.EmnIyeL MdrIg`ne gILLIk.. PoIIs benI orudu IkI
IuILu LuLLu. ZIncIre vuruImumiLim, uncuk Ier ukum bIr Icreye konuyor ve subuI ikuriIip orLuk
uIundu durmumu IzIn verIIIyordu. BIr ok kere uILLu buIunun sorguIumu odusinu uIinmi ve Lekrur
Lekrur nereden geIdIgImI ve gemIye ne oIdugunu sorduIur. Neden IupIsLe LuLuIdugu sordugumdu bIr
Trk vIzesIne suIIp oImuyip, TrkIye`de yusudii buIundugumdun Lr oIdugunu syIedIIer. Her gn
yukindu buIunun bIr IokunLudun bunu yemek gnderIIIyordu. Bunun sLunbuI YuIudI cemuuLI
LuruIindun orgunIze edIIdIgInI vursuyiyorum. BIrku gn sonru YuIudI cemuuLInIn gnderdIgI buzi
eIbIseIerI de uIdim. NIIuyeL bIr gIeden sonru Buy SImon Brod`un bekIedIgI zemIn kuLu IndIm. Buy
Brod bunu SLrumu`nin enkuzindun sug kurLuImumin bIr mucIze oIdugunu, uncuk bu LrujedInIn Lek
Lunigi oIuruk Trk resmI mukumIurindun sug kurLuImu oImumin duIu byk mucIze oIdugunu
syIedI.
BA$KA KU#TUAN VA# M? GemIden Lek kurLuIun du DuvId SLoIIer degIIdI. SLundurL OII Compuny
oI New York (Kisucu Socony, ImdIkI udiyIu MobII) peLroI IrkeLInIn #omunyu Mdr MurLIn SeguII,
eI ve IkI ocugu, IrkeLIn TrkIye LemsIIcIsI VeIbI Ko`un IIerI Bukuni uIk OzLruk`u yupLigi zeI rIcu
suyesInde, gemI KurudenIz`e kovuIunmudun ikuriImiLi. Ayricu Medeu SuIumovIcI udIi IumIIe kudin,
kunumu geIrdIgI IIn gemIden ikuriIuruk BuIuL`LukI Or HuyIm HusLunesI`ne kuIdiriImiLi.
HkmeL SLrumu`nin buLmusiyIu IIgIII IIk ve son uikIumusini 1z MurL 1qqz`de yupLi: TrkIye`nIn
IucIudu IIbIr sorumIuIugu yokLu! Onun Lek yupLigi guyrI meru yoIIurdun TrkIye`ye gIrmeye
uIiunIuri nIemekLI! EmnIyeL mensupIuri YuIudI cemuuLIne 'IkmeLIn bu meseIenIn kupuLiImusini
ve bIr duIu buIsedIImemesInI IsLedIgI` syIemILI, onIur du sesIerInI ikurmudiIur. OIuy byIece
kupundi. Amu kuLi mILecI poIILIkusi uynen srd. OrnegIn Muyis 1qq`Le, BuIgurIsLun`du yuuyun zo
bIn YuIudI IIIsLIn`e gILmek zere TrkIye`ye gIrme LuIebInde buIundu umu, IkmeL 'dogucuk
sorunIuri ggsIeyemeyecegI` gerekesIyIe reddeLLI. Benzer bIr LuIep YununIsLun YuIudIIerInden de
geIInce BrILunyu TrkIye`de bIr LopIumu merkezI kurmuyi nerdI, uncuk o du reddedIIdI. 1qqq`Le,
runsu`du Trk mukumIuri LuruIindun vuLundu oIuruk Luninmudigi IIn LopIumu kumpIurinu
gnderIIen pek ok kII vurdi.
ST#UMA BATG BUUNUYO# . 1qqo yiIindu UmuL SunuL udIi bIr kuruIu IucIunin beIgeseIInI
yupucugini uikIudi umu bu sonu vermedI. SLrumu`du byk unne ve bubusini kuybeden Greg BuxLon
udIi bIr ngIIIzIn buLigin yerInI urumuyu buIudigi zooo yiIindu konu Lekrur IuLirIundi. Amu MmLuz
SoysuI bu IuLirIuyiLun pek IoIunmumiLi. 'AbuIi` buIikIi yuzisindu .|SLrumu`nin| BuLiIiIii TrkIere
kuri dnyunin Ier yerInde neredeyse bIr 'guvurIuk` LuLkusuymuusinu srdrIen 'Vur ubuIiyu!`
kumpunyusinin bIr purusi oIuruk du kuIIuniImiLir. sIum`in MusevIIer konusundukI Iogrsne ve
EngIzIsyon`dun kuunIuru kIncI BeyuziL`in kucuk uiini unuLLurmuyi, OsmunIi ve CumIurIyeL
dnemIerInde TrkIerIe MusevIIer urusindukI IIIkIIerIn geneIIIkIe IyI oIun nILeIIgInI gIgeIemeyI,
yuygin dmunIigu bIr de bunu ekIemeyI umuIuyuruk.. DemILI. (HrrIyeL, o AgusLos zooo)
Bugnn uLeII mIIIIyeLIIerI, Do. Dr. Husun UnuI, eLIn YeLkIn ve AyLun AILinduI Ise, TrkIye`nIn bu
IucIudu IIbIr sorumIuIugu oImudigini IIun eLmIIerdI. OnIuru gre Lek suIu BuLi dnyusi IdI ve DuvId
SLoIIer yuIun syIyordu. Bu drLIy IurekeLe geIren endIe uIusIur urusi cumIudu TrkIye`ye
yneIebIIecek muILemeI bIr eIeLIrIye kuri gsLerIIen mIIIIyeLI reIIeksLI. NILekIm IkI yubunci
guzeLecInIn DiIIerI BukunIigi urIvIerInde InceIeme yupmu IsLegI reddedIIdI. Bu gerIIImden ruIuLsiz
oIun sruII uikIumu yupuruk 'Trk HkmeLI`nIn NuzI Soykirimi`ndun kuun 1oo bIn`In zerInde
YuIudI mILecIye geI IznI verdIgInI` syIedI. HuIbukI suyinin en IuzIu 1; bIn oIdugu bIIInIyordu.
TrkIye`dekI YuIudI cemuuLI de IIIm ekImI IIne oIduku mesuIeII duvrundi. GuzeLecIIerIn oIuyi
IuLirIuyunIurin yuudigi umuduyIu Husky YuIiIur Yurdu`nu yupiImuk IsLedIgI zIyureLe IzIn vermedI.
OIuydun 6 yiI sonru SLrumu oIuyinu IIIkIn uIILIIgInI bIr mekLupIu sLunbuI`du yuyinIunun cemuuL
guzeLesI $uIom`u unIuLun HeInz TsIIIer`In mekLubu nedense guzeLede yuyinIunmudi. AnIuiIun kImse
eskI deILerIerIn uiImusini IsLemIyordu..
BeII ErkIn ve NecdeL KenL: GerekLen KuIrumun miydiIur?
kIncI Dnyu Suvui sirusindu TrkIye`nIn YuIudI poIILIkusi byIe Iken, Trk dIpIomuLIurinin byk
kuIrumunIikIur yupmusinu pek oIunuk yokLu. YIne de SeIuIuLLIn UIkmen buLu oImuk zere pek ok
dIpIomuLimizin IrIII uIukIi kuIrumunIik ykIerIne Imzu uLLigi gerek umu BeII ErkIn ve NecdeL KenL
rnekIerInde byk pIeIer vur.
TopIumsuI TurII dergIsInIn AruIik zoo; suyisindu, CorrInu GuLLsLudL`in HukIkuLen 'nuniImuz BIr
Oyk` buIikIi mukuIesI bu konudu ok IIgIn bIIgIIer sunuyor. Yuzur, Trk DiIIerI urIvIerI
uruLirmuciIuru uik oImudigi IIn ugirIikIi oIuruk AImun beIgeIerInI InceIemI. BIIIndIgI gIbI NuzIIer
YuIudI soykiriminin kuyiLIurini byk LILIzIIk IInde LuLLukIuri IIn bu beIgeIer esIz bIr IuzInedIr.
NuzIIer, en uugi kudemede suydikIuri vuLunsiz YuIudIIerI ve PoIonyu YuIudIIerI kumpIuru nceIIkIe
gnderIrken, spunyu ve TrkIye gIbI LuruIsiz IkeIerIn yu du LuIyu, #omunyu, MucurIsLun ve
BuIgurIsLun gIbI AImunyu`nin mLLeIIkIerInIn YuIudI vuLunduIuri, geneI oIuruk LuLukIumu ve
srgnden IurI LuLmuIurdi. DoIuyisiyIu en uzindun 1qq`e kudur Trk vuLunduIigi beIgesI udeLu 'cun
sImIdI` IIevI gryordu.
VATANDA$K MUHABE#E# . Ancuk, o AgusLos 1qq IIe 1 Temmuz 1qq urusindu, nce
PurIs`Le, runsu`nin AImun IguIIne ugrumusindun sonru Ise VIcIy`de grev yupun BeII ErkIn`In zo
bIn YuIudI`yI 'vuLunduIik IImIuberI` vererek kurLurdigi IIkuyesI LmyIe uydurmudir. nk
'vuLunduIik IImIuberI` 1qo`Iu yiIIurdu Trk konsoIosIukIuri LuruIindun yurLdiindu yuuyun TrkIye
vuLunduIurini deneLIemek umuciyIu, pusuporLIurini konsoIosIuru vermeIerI kuriIigindu dugiLiIun
beIgenIn udiydi. UsLeIIk TrkIye suvu yiIIurindu vermekLe byk zorIuk ikurdigi IIn YuIudIIer bu
beIgeIerI kuruborsudun suLin uImuk zorundu kuImiIurdi. DuIusi, 1qq1-1qqq urusindu degII vuLundu
yupmuk, .oo TrkIye vuLunduini 'KurLuIu Suvui`nu kuLiImumuk` yu du 'Be yiIdun IuzIudir
konsoIosIugu ugrumumuk` gIbI gerekeIerIe vuLunduIikLun ikurmiLi. Bu kIIIerIn ezIcI ogunIugu du
YuIudI IdI. OrnegIn 1; HuzIrun 1qqz`de (yunI BeII ErkIn dnemInde), runsiz YuIudI KuriLi PoIIs
TekIIuLi, NuzI kusubi AdoII EIcImunn`in PurIs`LekI mukuminu, PurIs yukinIurindukI Druncy`de
LuLukIunmi buIunun ve 'IuIu IIgIII konsoIosIuk LuruIindun Trk vuLunduIikIurinin Luninmusini
bekIeyen` 1o TrkIyeII YuIudI`ye nusiI muumeIe edIImesI gerekLIgInI sormu ve konsoIosIugumuz 'bu
kIIIer TrkIye vuLundui degII` deyInce de LopIumu kumpinu gndermILI!
DuIusi, $ubuL 1qq`Le IsImIerI AImunIur LuruIindun verIIen TrkIyeII .o6 YuIudI`den sudece 61`nI
Trk vuLundui oIuruk Luninmi, bunIurin du sudece 11q`ne TrkIye`ye geI vIzesI vermILI. Bu durum
BerIIn`dekI AImun mukumIurinin bIIe IuyreLIne neden oImuLu. Sonu oIuruk, BeII ErkIn, TrkIye`ye
`zo bIn` degII, sudece 11q YuIudI`nIn -o du AImunyu IIe IbIrIIgI IInde- gnderIImesInde roI oynumiLi.
ZuLen TrkIye zerInden geen LopIum YuIudI mILecI suyisi 1; bIn cIvurindu IdI.
NECDET KENT VAKAS . kIncI 'Trk ScIIndIerI` NecdeL KenL`In IIkuyesIne geIInce; MursIIyu`nin
SuInL CIurIes gurindu Lrene ykIenIrken grdg 8o TrkIyeII YuIudI`yI GesLupo`nun kuri koymusinu
rugmen, muceruIi bIr Lren yoIcuIugundun sonru kurLurmuyi buurun NecdeL KenL`In, oIuyi bu
kuIrumunIigini kumuoyunu LukdIm eden AmerIkuIi yuzuri SLunIord SIuw`u bIIe IerIungI bIr LurII ve
IsIm vermemesI, oIuyi son derece mugIuk IIudeIerIe unIuLmusi buindun berI soru IureLI IdI. Amu esus
soru IureLI, runsu`dukI sevkiyuLIur konusundu uzmun oIun Serge KurIsIeId udIi uruLirmucinin,
merkez guri SuInL CIurIes`Lun IIbIr zumun YuIudI sevkiyuLi yupiImudigini LespIL eLmesIyIe dogdu.
SevkiyuLIur IImun bIgesIndekI d`Arence gurindun ve MursIIyu`dun 1, suuL uzukIikLukI rjus gurindun
yupiImiLi. NecdeL KenL`In drL yiI grev yupLigi eIIrdekI gurIuri kuriLirmusi ukiI uIir gIbI degIIdI.
OIuyi NecdeL KenL`Ie yuudigi syIenen SIdI un udIi konsoIosIuk grevIIsI okLun Idg IIn KenL`I
uncuk kurLurdigi kIIIer dogruIuyubIIIrdI. Ancuk NecdeL KenL, IuyuLini kurLurdigi buzi kIIIerIn zumun
zumun mekLup yuzdigini syIedIgI IuIde IsImIerInI IuLirIumudigi IIn onIurdun du oIuyi dogruIumuk
mmkn oImumiLi.
CorrInu GuLLsLudL son oIuruk sruII`dekI Yud VusIem Soykirim MzesI`ne bIr mekLup yuzmiLi.
Merkezden geIen cevupLu NecdeL KenL`e 'AdII-DrsL nsun` muduIyusinin verIImesI IIn Trk
DiIIerInIn yrLLg isrurIi ubuIurin NecdeL KenL`In unIuLLigi oIuydun sug kurLuIun bIrI IIe
kuriIuiImudigi veJveyu oIuyi IspuL eden IerIungI bIr beIge buIunmudigi IIn gerekIemedIgI
yuziIiydi! BLn bunIurin ne unIumu geIdIgInI okurun LukdIrIne birukiyoruz.
Amu unu ruIuLIikIu syIeyebIIIrIz: TrkIye`nIn kIncI Dnyu Suvui sirusindu IzIedIgI 'ukLII LuruIsizIik`
poIILIkusi, cIddI bIr NuzI sempuLIzunIigi IIe gIgeIenmILIr. TrkIye IddIu edIIdIgI gIbI degII bInIerce
YuIudI`yI kurLurmuk, kuLi mILecI poIILIkuIuri IIe bInIercesInIn Imne kuLkidu buIunmuLur. Amu
Avrupu`dukI pek ok IkenIn benzer ekIIde duvrundigini dnnce TrkIye`nIn onIurdun duIu IuzIu
uLunmusinu gerek yokLur. YeLer kI, LurIILen ders ikuriIsin, yeLer kI kurbunIurin uciIurindun suILe
IIkuyeIer, suILe kuIrumunIur reLIImesIn.

TA#H DETE# oq.1z.zoo;
Aye Hr
MusLuIu KemuI BekLuI oIdu mu?

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

sIum`in IkI byk mezIebI SnnIIIk ve $IIIIkLIr. AIevIIIgIn sIumIyeL dii bIr Inun sIsLemI mI yoksu,
$IIIIgIn AnudoIu`du uIdigi ekII mI oIdugu konusundu Ienz unIumu yokLur. CumIurIyeL LurIII
boyuncu AIevIIIkIe bIrIIkLe eIe uIinun BekLuIIIk Ise sIum dInI IIe eskI Trk Inuni ve geIenekIerInIn
kuriimi oIun, HirIsLIyunIik, YenI PIuLoncuIuk ve HuruIIIIkLen eLkIIenmI 'buLin` bIr suII LurIkuLidir.
AIevIIIk mI BekLuIIIgIn koIudur, yoksu LersI mIdIr sorusunu du Ienz doyurucu bIr cevup
verIIememILIr. 'AIevIJBekLuI kesIm IIe SnnI kesIm urusindu IIIkIIer 18z6`du BekLuIIIgIn munevI
korumusi uILindu oIun YenIerI Ocugi`nin kuIdiriImusi ve 1qzq`Le SnnIIIgIn munevI kuIesI oIun
HuIIIeIIgIn kuIdiriImusi IIe bozuImuLur.

HuIbukI AIevIIere gre devIeL SnnIIIgI modernIemenIn nndekI LemeI engeI grnce rudIkuI
nIemIer uImi, bunIur AIevIIIgI de kupsumiLir. Bu uidun 1 AruIik 1qz`Le Lekke ve zuvIyeIerIn
kupuLiImusi ok nemII bIr dnm nokLusidir. kIncI byk kiriImu, 1 bIn yenI cumInIn yupiIdigi,
Imum IuLIp okuIIurinin ve IIuIIyuL IukILeIerInIn uiIdigi, ezunin Arupu okunmuyu buIudigi
1qo`Ierde yuunmiLir. Unc kiriImu Ise 1q;8-1q8o urusindu MuIuLyu, KuIrumunmuru ve orum`du
yuunun kunIi oIuyIurdun sonru yuundi. Bu LurIILen ILIburen AIevI LopIumu IyIce IIne kupundi, sosyuI,
IukukI, ekonomIk ve dInseI sorunIurini cemuuL IInde zmeye uIiLi.

Ancuk, 1qqo`Iurdu poIILIk sIum`in ykseIII, SosyuIIsL BIogun yikiIii ve KrL mIIIIyeLIIIgI gIbI
IukLrIerIn eLkIsIyIe AIevIIer ILInuyIu IzIedIkIerI 'tclie` poIILIkuIurini Lerk eLmeye buIudiIur.
TuIepIerInI ve eIeLIrIIerInI duIu yksek sesIe ve cesureLIe dIIe geLIrdIIer. DevIeLIn bu yenI egIIImIere
cevubi du gIderek oIumIu bIr IerIk kuzuniyor. AKP HkmeLI`nIn 'AIevIIerIn sorunIuri zmek zere`
buIuLLigi uLuk umuLIu ve merukIu bekIenIyor. ByIe bIr orLumdu eskI deILerIerI umuk ok yukiik
uImusu du, bu IuILu SnnI-AIevIJBekLuI uLimusinin yukin LurIIesIne bukucugiz. EIbeLLe, bu uyrinLiIi
ve kurmuik LurIIenIn bIr suyIudu LuLmIn edIcI bIImde IIenemeyecegI geregInI ukiIdu LuLmuk
kuydiyIu.
Milli Mcudele'de turikutlurI rol
MIIII McudeIe boyuncu sudece sLunbuI`un dIn udumIurini, dInI syIemI veyu LurIkuLIuri MIIII
McudeIe kuriLi eyIemIerde kuIIunmusini bIIIrIz umu, Ankuru IkmeLInIn LurIkuLIurIu IIIkIsInI pek
bIImeyIz. HuIbukI, MusLuIu KemuI ve urkuduIuri MIIII McudeIe boyuncu, gerek IuIki mobIIIze eLmek
IIn, gerekse Insun ve puru kuynugi sugIumuk IIn, SnnI oIsun, AIevI kkenII oIsun pek ok LurIkuLi, dIn
udumini kuIIunmuyu uIimiLir. OrnegIn MusLuIu KemuI Muyis 1q1q`du Sumsun`u, duIu dogrusu
Huvzu`yu gILLIgInde, AII Bubu udIi nIuzIu bIr BekLuI eyIInIn MesudIye udIi oLeIInde (kIruci) oIuruk
kuImi, kendIsInI IuIku AII Bubu LukdIm eLmILI. MIIII McudeIe`nIn en nemII beIgeIerInden oIun
Amusyu TumImI`nI ImzuIuyunIur urusindu BekLuI $eyII CemuIeddIn eIebI de vurdi. MusLuIu KemuI,
Muyis 1qzo`de IkedekI Lm suII eyIIerIne bIr ugri yupmiLi. Ardindun buzi eyIIere zeI mekLupIur
yuzdi. BunIurdu 'zuL-i uIInIze kuIben pek byk IrmeLIm vur`, 'muIubbeL ve IrmeLIerImIn kubuIn
rIcu ederIm` gIbI son derece nuzIk ve suygiIi bIr dII kuIIunmiLi.

Bu urudu Kuzey AIrIku`du yuygin oIun SenusIyye LurIkuLinin eyII AImed $erII SensI de IkedeydI ve
MIIII McudeIe`yI desLekIeyenIer urusinduydi. Esus derdInIn HuIIIeIIk bekIenLIsI oIdugu unIuiIun
eyILen Ankuru`nin du bIr bekIenLIsI oIdugu, kendIsIne denen 8oo.ooo kuru LopIu puru, kendIsIne
bugIunun 1.ooo IIru uyIik IIe muIyeLIne bugIunun oo IIru uyIikLun unIuiIiyor. Ayni ekIIde
HucibekLu`LukI unu LekkenIn NukI eyII Huci Husun EIendI`ye de uyIik oo kuru 'mkuIuL` muui
bugIunmiLi. ByIece bIr ok SnnI ve AIevIJBekLuI MIIII McudeIe`de grev uImuyu buIudi.

ANAOLL'YA SIVKYAT
sLunbuI`dukI GIenIyye LurIkuLinin $eyI VIsuII DerguIi, MIIII McudeIe kudroIurinin LopIunLi yerIydI.
SikIikLu BekLuI derguIi oIuruk sunuIun uncuk NukIbendIyye`ye bugIi oIun OzbekIer TekkesI,
AnudoIu`yu sIIuI ve udum geIrmeye yurdim edIyordu. TekkenIn eyII ALu EIendI Kuzim KurubekIr
LuruIindun gnderIIdIgI TrkIsLun`du yiI boyuncu Iem AnudoIu`yu puru yurdimi LopIudi, Iem Enver
Puu`yi oyuIumu grevInI yupLi. YIne NukIbendI eyIIerI oIun Huci Husun EIendI IIe ServeL (Akdug)
vuuzIuriyIu kuLkidu buIunduIur. MeIumI eyIIerInden MsIm PenuII AnudoIu`yu sIIuI kuirirken
runsizIuru yukuIunmi ve ugir Ikence sonucu IeI oImuLu. Ankuru`dukI CeIveLI TuceddIn DerguIi
mIIII mcudeIe kudroIurinin ugruk yerIydI. Konyu`dukI MevIevI SyIemez TekkesI muLbuu oIuruk
kuIIuniIdi. BekLuI LurIkuLinin MerdIvenky (Nerdbenky), Kuryugdi Bubu ve ErIkIIJEryek Bubu
LekkeIerI sIIuI sukIuyun LekkeIerdI. BekLuI SeImun Bubu udIi BekLuI bubusi DenIzII`de cepIede
suvumiLi.
TurIkuLIurin MusLuIu KemuI`e verdIgI desLegIn en gsLerIII rnegI, MusLuIu KemuI`In Ankuru`yu gIrdIgI
gn oIun z; AruIik 1q1q`du yupiIun Seymen AIuyi`dir. Oguz boyIurinin OrLu Asyu`dun geLIrdIgI
geIenekIerden bIrI oIun Seymen AIuyi`nu, zeI gIysIIerI IIe NukIbendIIer, SudIIer, #IIuIIer, KudIrIIer,
MevIevIIer, BuyrumIIer, BekLuIIer gIbI pek ok LurIkuLin LemsIIcIIerI ve esnuI rgLIerI kuLiImiLi. AIuyi,
o siruIurdu IuIk LuruIindun pek Luninmuyun MusLuIu KemuI`e presLIj kuzundirmuk IIn HuIveLIyye
LurIkuLinin SInunIyye koIunu bugIi bIr eyI oIun YuIyu GuIIp (Kurgi) dzenIemILI.

SIYMIN ALAYI
MIIII McudeIe boyuncu Iem sLunbuI Iem de Ankuru IkmeLIerI dInI, Kur`uni, IudIsIerI, duuIuri,
mevIILIerI, IeLvuIuri boIcu kuIIunmiLi. OrnegIn z NIsun 1qzo`de Huci Buyrum CumII`nde yupiIun
MecIIs`In uiIi LrenInde Kurun`dun uyeLIer okundukLun sonru IuLIm IndIrIImI, Huci Buyrum VeII`nIn
LrbesI zIyureL edIImILI. TrenIn uiri dIndur LonIumusi MIIII McudeIe`nIn muIuIuzukur IIderIerInden
Kuzim KurubekIr`I bIIe ruIuLsiz eLmILI. KurubekIr LrenI 'geregInden IuzIu uiri`, 'koyu dIndur` ve
'dervIune` buIuruk 'LurIIImIzde IIbIr mecIIs byIe uiImudi` dIye yukinmiLi. Amu Lum q eyIIn, 8
dIn uduminin mebus oIdugu MecIIs IIn bu doguI ve kuiniImuzdi. $eyIIerden IkIsI NukIbendI, bIrI
BuyrumI, IkIsI HuIveLI, IkIsI MevIevI, Ise BekLuI eyII IdI. Hem IIevseI Iem de semboIIk uidun
byk nemI oIun mecIIs bukun vekIIIerInden bIrI MevIunu CeIuIeddIn #umI`nIn 1q. gbekLen
ukrubusi oIun AbdIIuIIm eIebI, dIgerI Ise Huci BekLu VeII soyundun geIen CemuIeddIn eIebI IdI.
DuIusi, AbdIIuIIm eIebI mecIIs uIimuIurinu uzun MevIevI kIuIi ve zeI MevIevI kosLm IIe
kuLiIirdi.

Alevilik[Bektuilik AyrImI
Bu konuyu bIrku purugruILu unIuLmuk zor oIdugu IIn bIrku LemeI nokLuyu degInmekIe yeLInecegIz.
AIevIIIkLe soy esusi nemII oIdugu IuIde, BekLuIIIk duIu sonru gIrmenIn mmkn oIdugu bIr
LurIkuLLir. AIevIIIkLe dInI uyIn ve benzerI LopIunLiIur 'cem evI` nde yupiIirken, BekLuIIer bu IIer IIn
'derguI` i kuIIunir. AIevIIerIn uksIne BekLuIIer kendIIerInI gIzIerIer ve bunu BekLuI sirri dIye
udIundirirIur. OrLuk nokLuIuri okLur. Her IkIsInde de HuzreLI AII sevgIsI, On kI mum Inunci, uyIn
usuIIerInde benzerIIkIer vurdir.
BekLuIIIgIn Bubugun, ve eIebIyun oImuk zere IkI koIu vurdir. Huci BekLu VeII`nIn evII oImudiginu
Inunun Bubugun koIu duIu ok eIIrIerde yuygindir. Huci BekLu VeII`nIn Kudincik Anu IIe evII
oIdugunu ve ondun SeyyId AII SuILun udIi bIr ogIu oIdugunu Inunun eIebIyun koIu Ise kirsuI bIgeIerde
yuygindir. eIebIyun koIu TuILuciIur, epnIIer, KiziIbuIur ekIInde uIL koIIuru uyriIir. (BunIurdun
SoIyun yu du KiziIbu dIye uniIun dedeye bugIi AIevIIer eskIden Huci BekLu VeII ve ErdebII (SuIevIyye)
DerguIi`nu bugIi oIdukIuri IuIde bIIInmeyen bIr sebepIe bugimsiz IuIe geImILIr. SuIevIyye Ise SnnI
LurIkuL oIuruk orLuyu ikmi $II-suII bIr LurIkuLLir.) Buzi uruLirmuciIur bunIuru bIr de SoIIyun. koIunu
ekIerIer. Bu koI sirusiyIu 'dedebubuIur`, 'eIebIIer` ve 'dedeIer` LuruIindun LemsII edIIIrIer.
BekLuIIIk, urmusonIuk (muson IocuIurindun esInIenerek oIuLuruIun yuri gIzII orgunIzusyon) ve Jn
TrkIer urusindu IIIkI oIup oImudiginu geIInce: Bu syIenLIIerIn nedenI LLIIuL ve TerukkI IInde pek
ok BekLuI ve urmuson`un oImusidir. Ancuk, Enver Puu`nin urmuson oIdugu kesIndIr umu BekLuI
oIdugunu duIr sugIum kuniL yokLur. TuIuL Puu Iem BekLuI Iem urmusondur. MusLuIu KemuI Ise
urmuson degIIdIr umu BekLuI kkenII bIr uIIeden geIdIgI syIenIr. Bunu kuriIik LLIIuL ve TerukkI`yI
ok serL eIeLIren BekLuI IIderIer oImuLur. OzeIIIkIe ArnuvuLIuk`Lu BekLuIIerIe LLIIuL ve TerukkI`nIn
IIIkIsI II IyI oImumiLir. Son oIuruk LLIIuL ve TerukkI en gI oIdugu dnemIerde bIIe BekLuIIIgI
resmen Lunimuyu yunumumi LersIne bIr SnnI LurIkuLi oIun MevIevIIere IILIIuL eLmIIerdIr.


dmn-I Bektuiyn
BekLuIIIk ve YenIerI Ocugi urusindukI IIIkIIer ok LurLiiImiLir. 1q. yzyiIdun ncesIne uIL kuynukIur
ok uz oIdugu IIn bu konudukI bIIgIIer duIu ok szI LurIIe duyunir. #IvuyeLe gre BekLuIIIgIn 'pIrI`
suyiIun Huci BekLu VeII (1. yzyiI), YenIerIIerce 'uzIz` kubuI edIIIyordu. YenIerIIere 'TuIIe-I
BekLuIyun`, 'GuruI-u BekLuIyun`, 'Huci BekLu kekIerI`, YenIerI Agusi`nu 'Ddmun-i BekLuIyun`
denIr, YenIerIIer uynen BekLuIIerIn biyigi gIbI 'buILu kesmez` Lrden biyik birukirIurdi. OcukLu Ier
duIm bIr BekLuI bubusi buIunurdu. ddIuIuru gre SuILun . BuyezId, SuILun . SeIIm ve SuILun
AbdIuzIz BekLuI IdI. 18z6`du yozIumi oIun YenIerI Ocugi`nin IugvedIImesI LurIIe Vukuyi HuyrIye
(HuyirIi OIuy) dIye gemILIr umu, bu durumun BekLuIIer IIn pek de IuyirIi oImudigi bIIInIr. nk
. MuImud BekLuIIIgIn bundun byIe uncuk konLroI uILindu vuroIubIIecegIne duIr Iermunini
yuyinIudikLun sonru BekLuIIerIn mezur LuIuri, suzIuri bIIe Idum edIImILI. HuLLu, mezurIurin uiIdigi ve
IIerIn bIIe bu gurIp suIdiridun nusIbInI uIdigi IIerI srIr. Uskdur ve sLunbuI yukusindukI
BekLuIIer 'IILne ve Iesudin kuynugi` oIuruk cezuIundiriIdiIur ve AnudoIu`nun eILII yerIerIne srIdIer.
ermunu gre, 'muIdes` (yunI 6o yiIdun yenI oIun) LekkeIerI yikiIdikLun sonru gerIye kuIunIur cumI,
medrese veyu okuIu evrIImILI. Ardindun siru #umeII ve AnudoIu`yu geIdI. 'MIrIL` (uiri) oIdugunu
InuniIun buzi bubuIur yu srgn edIIdI yu IdrId. TekkeIerIn muI vurIikIuri Ise SnnI LurIkuLIurindun
NukIbendIIere (veyu HuIveLIIere) nukIedIIdI yu du IuzIne yururinu mzuyede usuI IIe suLiIdi.
Ancuk HucibekLu`LukI unu Lekkeye IurkIi bIr uyguIumu yupiIdi. TekkenIn eIebIsI ve eyII MeImed
HumIduIIuI Amusyu`yu srIdgnde yerIne kurdeI VeIIyyeddIn eIebI`yI mLeveIII oIuruk birukmiLi.
TekkenIn 'dedebubusi` SIvusIi MeImed NebI Ise srgn edIImedI umu zumunin Luninmi NukI eyII
KuyserIII MeImed SuId EIendI`nIn deneLImI uILinu sokuIdu. TekkenIn mLemIIuLinu du duIu sonru
NukI CumII dIye udIundiriIun cumI yupiIdi. Bu LurIILen sonru kendIIerInI korumuk IIn 'LukIyye`
yupmuyu buIuyun BekLuIIer kupuLmu oIuyinin NukIbendIIerIn buinin uILindun ikLiginu InundikIuri
IIn de NukIbendIIerI II uIIeLmedIIer. SnnI kesImden buzi uruLirmuciIur du, BekLuIIerIn MIIII
McudeIeye kuLiImusini bu LurIIe IIe IIIkIIendIrIrIer. OnIuru gre, MusLuIu KemuI BekLuIIere
desLekIerI kuriIigindu, cumIurIyeLI kurucugi, HuIIIeIIgI kuIdirucugi szn vermILIr.

Ancuk AbdImecId`In (18q-1861) unnesI Bezm-I AIem VuIIde SuILun`in bIr BekLuI LekkesIne gIdIp
'ogIum pudIuI oIsun!` dIye duu eLmesI, bu kL durumun ok kisu srdgn gsLerIyor. GerekLen
de, NukI eyIIerI gsLermeIIk oImukLun IIerI gIdememI, eskI BekLuI LekkeIerInde yIne BekLuI
nderIerInIn sz gemILI. Amusyu`yu srIen HumIduIIuI eIebI de 18q`Le uIIedIIerek HucibekLu`u
dnmL. AbdIuzIz zumunindu mpuruLorIugun degIIk yerIerInde ve zeIIIkIe Misir`du BekLuI
LurIkuLi LopurIunmuyu buIudi. . AbdIIumId dnemInde, Gen OsmunIiIur ve Jn TrkIer
IurekeLIerInIn urkusindu, TekIIuL-i MuIsusu`nin kuruIuundu MusonIukIu bIrIIkLe BekLuIIIgIn
Bubugun koIunun nemII roI oIdu. Ancuk, BekLuIIerI ArnuvuLIuk`Lu bIr devIeL kurmuk IsLedIkIerI IIn
siki LukIbe uIun AbdIIumId bIIe Topkupi`du eskI BekLuI derguIi oIun TukyecIJTukkecI Bubu
DerguIi`nin yerIne yenI bIr derguI Inu eLmeIerIne IzIn vermILI. Ancuk bunIuru rugmen BekLuIIer
kendIIerInI dIger LurIkuLIurin IInde gIzIemeye devum eLLIIer.

Bektuiler ve Milli Mcudele
kIncI bIr eIsune de AIevIJBekLuIIerIn MIIII McudeIe`ye kuyiLsiz urLsiz kuLiIdigi ynndedIr. OzeIIIkIe
SnnI koIdun geIen $eyI SuId`In Isyunindun sonru bu konu vnme vesIIesI oImuLur. HuIbukI, ne
SnnIIer LopLun MIIII McudeIe`ye kuri ikmiIurdir, ne de BekLuIIer Lek vcuL desLekIemIIerdIr.
BekLuIIerIn Bubugun koIu ugirIikIi oIuruk MIIII McudeIe`yI desLekIerken, eIebIyun koIu eIIkIII
LuLumIur IzIedI. Ayricu Ier IkI koIdun MIIII McudeIe`ye IddeLIe kuri ikunIur oIdu. OrnegIn
BekLuIIerIn Bubugun koIunun 'dedebubusi` SuIII NIyuzI Bubu buLu oImuk zere MuzIum Bubu, TevIIk
Bubu, HseyIn Kuzim Bubu, Asim Bubu, SumII #iIuL gIbI BekLuI 'bubuIuri` IuIki MIIII McudeIe`ye
kuLiImuyu Iknu eLmek konusundu nemII roIIer oynudiIur.
Bunu kuriIik DersIm`In 'KiziIbu` AIevIIerI KogIrI Isyunini ikurmi, BekLuIIerIn Bubugun koIundun
#izu TevIIk (BIkbui) Sevr AnIumusi`nu Imzu koyun IeyeLe kuLiImi, KIruz HumdI Puu MIIII
McudeIe kuriLi TurIkuL-i SuIuIIyye udIi LekIIuLi kurmu, uyni LurIkuLin yesI SukuIIi #iIki, CemuII
Bubu, DIdur Hunim gIbI BekLuI IIerI geIenIerI Ise ngIIIz 'muIIbIerI` oIuruk pudIuIin yunindu yer
uImiIurdi. (CemuII Bubu IukkindukI buzi beIgeIerIn, kendIsInIn bIr Iuyruni oIun Dr. #izu Nur
LuruIindun yok edIIdIgI suniIir.) Bu rgL dnemIn buzi yuyin orgunIurindu ABD`nIn KIu KIux KIun
LekIIuLinu bIIe benzeLIImILI. CemIyeL 1qz`Le Ankuru sLIkIuI MuIkemesI yurgiIumuIuri ve 11 yesInIn
16 AgusLosLu Idum edIImeIerInden sonru kupundi. (AImeL #eIIk AILinuy du bu duvudu yurgiIunmiLir
uncuk kendIsInIn oIuyu LesudIen kuriLigi suniIir. OrgLn yesI oIdugu IIerI srIenIerden sLunbuI
Burosu Bukuni DersImII LII IkrI (DnseI) ve NuzmI Puu Iukkindu deIII buIunumumiLi duIu
dogrusu MusLuIu KemuI`In uruciIigi IIe susuz IIun edIImIIerdI.) TurIkuLin IInde bIr MevIevI IIe bIr de
#iIuI eyII vurdi.


MostuIu Kemul Bektuilige Girdi mi?
BekLuIIer, MusLuIu KemuI`In zz-z AruIik 1q1q`du HucibekLu`u yupLigi kisu zIyureLI MusLuIu KemuI`In
BekLuIIIge gIrII oIuruk eIe uImu egIIImIndedIrIer. Bu zIyureLLen doIuyi, MusLuIu KemuI`I 'don
degILIrmI HuzreLI AIIJHuciBekLu VeII` suyunIur, IuLLu 'meIdI` gIbI grenIer bIIe vurdir. OnIuru gre
bu zIyureL sirusindu MusLuIu KemuI, kendIsIne cumIurIyeL Iukkindu ne dndgn sorun
CemuIeddIn eIebI`nIn kuIuginu, MIIII McudeIe`nIn buuriyu uIumusindun sonru SuILunuL ve HIIuIeLIn
kuIdiriIucugini IisiIdumiLir. BekLuIIer de MusLuIu KemuI`e desLek sz IIe bIrIIkLe 1.8oo uILin
vermIIerdIr. BekLuIIerIn gnerek ukLurdigi bu IIkuyenIn SnnI kesImden buzi kIIIerI ne kudur
kizdirdigini syIemeye IerIuIde gerek yok. PekI bu IddIuIur dogru mudur?
AsIindu, EyII 1q1q`du Iem MIIII McudeIecI kudroIuri, Iem de muIuIIIIerI (rnegIn Ankuru VuIIsI
MuIILLIn Puu) HucibekLu`i zIyureL eLmIIerdI. nk BekLuI eIebIIerInIn AIevI KrLIer zerIndekI
eLkIsInden IuyduIunmuk IsLIyorIurdi. BIIIndIgI gIbI MusLuIu KemuI, MIIII McudeIe`ye IuIkin kuLiIimi
sugIumuk IIn LurIkuLIurdun, dIn bykIerInden byk Ide yururIunmiLi. Bu umuIu, pek ok LurIkuL
eyIIne LeIgruIIur ekmI, mekLupIur yuzmi, kendIIerIne buzi grevIer vermILI. BekLuIIerIn MIIII
McudeIe`ye kuLiImusini IsLemesI kudur doguI bIr ey oIumuzdi.
ZIyureLe kuLiIunIurdun MuzIur MIIL`In (Kunsu) unIuLLiginu gre IeyeLI yoIdu kuriIuyun Bubugun
koIunun 'dedebubusi` SuIII NIyuzI Bubu, MuzIur MIIL ve #uuI beyIerIn buIundugu urubuyu bInmI,
IeyeL yoI boyuncu musonIukLun sz eLmIIerdI. HucibekLu`u vuriIdigindu SuIII NIyuzI Bubu derguIinu
ekIImI, mIsuIIrIerse eIebIyun koIundun CemuIeddIn eIebI`nIn busILe denmI odusinu uIinmiLi.
GrupLukIIerden Enver BeInun`u ($upoIyo) bukiIirsu, MusLuIu KemuI burudu BekLuIIerIn Iuvusinu
uyup` 'kendIsInI eIebIye udumi gzeI kizIurin` sundugu IkIIerI ImILI. CemuIeddIn eIebI Ise bIr
unIuLiyu gre IusLu oIdugu IIn IkI ImemI, bIr unIuLiyu gre Ise MusLuIu KemuI`e eIIk eLmek IIn bIr
kuder ImILI. Konumu sirusindu CemuIeddIn eIebI MIIII McudeIe`yI desLekIeyecegInI umu
cumIurIyeLLen yunu oIdugunu syIemI, MusLuIu KemuI Ise Ienz zumuni oImudigi gerekesI IIe
cumIurIyeL meseIesInI konumuk IsLememILI. ErLesI gn SuIII NIyuzI Bubu IIe CemuIeddIn eIebI
urusindukI unIumuzIik ikmi, MusLuIu KemuI ve urkuduIuri orudun uyriImuk zorundu kuImiIurdi.
Her IkI yuzur du BekLuIIerIn 1.8oo uILin verdIgInden buIseLmedIgI gIbI, MuzIur MIIL`e gre, usiI
MusLuIu KemuI IIerI geIen BekLuI bubuIurinu o`er IIru vermILI.
GrIdg gIbI gerek Ierkese gre IurkIidir. MusLuIu KemuI`In duIu buindun berI ukIindu cumIurIyeL
kurmu IIkrI oIdugu bIIInIyor. Ancuk, MIIII McudeIe`nIn duIu buindu bu kudur ruIuLu cumIurIyeL
IuIini ugzinu uImusi IeIe de bIr LurIkuL IIderIne bu konudu sz vermesI munLikIi grnmyor. Huci
BekLu`u yupiIun bu zIyureLIn o dnemde IurekeLe yundu LopIumuk IIn pek ok evreye yupiIun
nezukeL zIyureLIerI veyu ugriIuri IInde oIdugu uik. Puru meseIesIne geIInce, 1.8oo uILin gIbI byk bIr
mIkLurdun oIuyin uIILIerInIn sz eLmemesI bIr eyI IspuL eLmez umu, byIe bIr purunin devIeLIn
kuyiLIurindu oImumusi, duIusi MIIII McudeIe`den sonru bLn LurIkuLIur verdIkIerI puruIuri gerI
IsLedIkIerI IuIde, BekLuIIerIn byIe bIr LuIebI oImumusi bu 'yurdim` meseIesInIn bIr BekLuI eIsunesI
oIdugunu dndryor. Bunu, LurIkuLin uIIcenupIigi dIye uikIumuk mmkn uncuk, LurIkuL 1qz`Le
Ankuru`yu buvururuk, OsmunIi DevIeLI`nden uIumudikIuri bIrIkmI uIucukIuri kuriIigindu bIr
mIsuIIrIune Inu edIImesInI IsLemI, bu IsLek Ankuru LuruIindun yerIne geLIrIImILI. YunI o dnemde
kImse devIeLLe 'Iukkini birukmiyordu`.


TurikutlurIn KuputIlmusI
SnnI kesIm, AIevIJBekLuIIerIn KemuIIsL rejIm LuruIindun korumu uILinu uIindigi, bunu kuriIik
kendIIerIne kuri serL duvruniIdigini IIerI srer. Ancuk bu IddIu du dogru degIIdIr. KemuIIsL rejIm,
1qz`Le CumIurIyeL`In IIunindun sonru LurIkuLIurIu IIIkIsInI yenIden LurII eLmeye koyuImuLur. 1qzq`Le
HuIIIeIIgIn kuIdiriImusini, $ubuL-NIsun 1qz`Le yuunun $eyI SuId syuni`ni LukIben LurIkuLIurin
kupuLiImusi IzIedI. 1 AruIik 1qz LurIIII kununIu bLn Lekke ve LurIkuLIur kupuLiIdikLun sonru muI
vurIikIuri EvkuI MdrIg`ne devredIIdI, kILupIuri kLpIuneIere Luindi. Ancuk LekkeIerIn son
eyIIerIne veIuLIurinu kudur Lekkede oLurmu ve muu uImu Iukki verIIdI. (1qz; yiIindu 'mIgu`
(kuIdiriImi) Lekke ve zuvIye eyIIerIne denen muu mIkLuri 18 bIn IIru IdI.) Buzi eyIIer Ise dIyuneL
IIerIne ve vukiIIurin mLeveIII IeyeLIerIne uIindiIur.

NYAZ BABA
SnnI kesImIn KemuIIsL rejIm LuruIindun koIIundigini IIerI srdg BekLuIIIk de bundun muuI
LuLuImudi. MecIIsLe bu konu grIrken BekLuI derguIIurindun 'mezeIIeguI`, BekLuI bubuIurindun
ve eIebIIerInden 'Iuneberdu`, 'LuIeyII bubuIur`, 'ArnuvuLIukLun geIme bIr Lukim kuLII cunI udumIur`,
'eLruILun oIuk gIbI ukun mIIIeLIn puruIuriyIu LurIuIur uImi, degIrmenIer uImi udumIur` dIye sz
edIIIrken (TBMM ZubiL CerIdesI, . Dnem, C.XX, 1q;6, s. z8q, z88) bunu mecIIsIn IIbIr yesI LepkI
vermemILI. HucibekLu`LukI derguI gzeI bIr bILkI rLsne suIIp oIun buIesInden doIuyi Numune
ZIruuL MekLebI yupiIdi, sonru urubu purki oIuruk kuIIuniIdi. (Mze oImusi 1q6o`Lun sonrudir.) KILupIuri
Ankuru`dukI MIIII KLpIune`ye gnderIIdI. DerguILu 'KIIerevI Bubusi` oIuruk buIunun SuIII NIyuzI
Bubu kururi duyuncu 'bu demekLIr kI bIz bu greve Iuyik degIIIz` dIyerek derguIi Lerk eLLI. BIr sre
Ankuru UIus`Lu AnudoIu OLeII`nI IIeLmI, buruyi gIzII derguI oIuruk kuIIunmusinu IzIn verIImeyInce,
1qo`du buzi 'mcerred` (bekur) bubuIurIu ArnuvuLIugun bukenLI TIrun`u gILLI. sLunbuI`dukI
TukIyecIIerJTukkecIIer TekkesI eyII BekLu Bubu du onu IzIedI. Ancuk SuIII NIyuzI Bubu`nin
BekLuIIIgIn merkezInI ArnuvuLIugu Luimu IIkrI ArnuvuLIuk kruIi Zogo LuruIindun kubuI grmedI. SuIII
NIyuzI Bubu LuIyunIurcu IdrIdg 1qq1`e kudur ArnuvuLIukLu BekLuI cemuuLInIn 'dedebubusi`
oIuruk yuudi. (Buzi kuynukIuru gre SuIII Bubu LuIyunIurIu IbIrIIgI yupLigi IIn komnIsLIerce
IdrImL. BIr kuynugu gre Ise derguIin purusini uImuyu uIiun bIr Iirsiz LuruIindun
IdrImL.) Sonu oIuruk, AIevIJBekLuIIerIn CumIurIyeL dnemInde kuyriIdikIuri meseIesI de
LurLiiImuyu muILu bIr Lez oIuruk orLudu duruyor.

TA#H DETE# oz.1z.zoo;
Aye Hr
KudinIur mebus oImuk IsLIyor!

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Ik Imzusiz kudin mekLubunun z8 HuzIrun 1868 LurIIII Terclli guzeLesInde boy gsLermesIyIe
buIuLubIIecegImIz 'OsmunIi kudin IurekeLI` sudece Trk kudinIurinin mcudeIesI degIIdI. HurekeLIn
IInde KrL ve ErmenI kudinIurinin du nemII roI vurdi. ogu dnemIn nemII erkekIerInIn kizIuri,
kuriIuri, kurdeIerI oIun bu nc kudinIur, 'zeI uIunJkumusuI uIun`, 'unneIIk-eIIkJvuLunduIik-sIyuseL`
seenekIerI urusindu bIr seIm yupmuyu zorIundiIur umu Ier IkIsInI bIrden yupmuyu uIiLiIur. 'KudinIik
meIkuresI` nIn ekIIIenmeye buIudigi bu dnemIn LecrbeIerI CumIurIyeL dnemI kudin IurekeLInIn
zerInde ykseIdIgI zemIn oIdu.
Ancuk, ne MusLuIu KemuI, ne BIrIncI MecIIs`In muIuIII kunudini oIuLurun kIncI Grup, ne CumIurIyeL
HuIk irkusi (CH, 1q1`den sonru 'purLI` udini uIdi) ne 1; Kusim 1qz`Le kuruIun TerukkIperver
CumIurIyeL irkusi progrumIurindu 'kudin meseIesI` yer uImudi. Adini undigimiz ukLrIerIn Lm,
kudinu ve uIIeye, sugIik ve nIus poIILIkuIuri uisindun yukIuiIiyordu. YunI CumIurIyeL rejImI, uynen
seIeII gIbI kudinIuri LopIum kurucusu yeLkIn bIreyIer, sIyusI IuIIIer oIuruk degII, 'vuLunu usker ve IuyirIi
evIuL yeLILIren unneIer` oIuruk LunimIiyordu.
DuIusi, resmI IdeoIojI AruIik 1qq`Le kudinIuru seme ve seIIme Iukki verIImesInIn 'dnyu
kudinIurindun ok nce verIImI bIr ILuI` oIdugu syIemInI zIIInIere IyIce kuzidi. EveL, kudinIurinu
seme ve seIIme Iukki, Juponyu ve runsu`du 1qq`Le, svIre`de 1q;1`de verIImILI umu YenI
ZeIundu`du 18qq`Le, AvusLruIyu`du 1qoz`de, InIundIyu`du 1qo6`du, Norve`Le 1q1`Le, #usyu`du 1q1;`de,
ABD`de 1qzo`de, BrILunyu`du 1qz8`de verIImILI. YunI TrkIye bu konudu ne ge ne de erken bIr
rnekLI. Kururin 'ILuI` oIup oImudigi konusunu geIInce, bunun cevubini uugidu vermeye uIiucugiz.

KAINLAR HALK IIRKASI
1 NIsun 1qz`Le CumIurIyeL`In kurucu mecIIsI seIme gILme kururi verdIgInde, NezIIe MuIIddIn
nderIIgIndekI 1o kudur Iunim sIyusI IukIur IIn mcudeIeye buIudiIur, HuzIrun uyindu Ise MusLuIu
KemuI`In kurdugu MduIuu-I Hukuk CemIyeLI`nIn kudinIur koIunu oIuLurmuk zere MusLuIu KemuI`e
buvurduIur. Bu urudu, creLkur bIr udim uLLiIur: 1 HuzIrun 1qz`Le 'KudinIur HuIk irkusi` '(KH)
udiyIu bIr purLInIn kuruIu beyunnumesInI IIerI BukunIigi`nu sunduIur. OIuy busindu 'kudinIur mebus
oImuk IsLIyor, 'Lek guyeIerI mebus oImuk` ekIInde yer uIdi. BuziIuri du Iirkunin gIzII bIr muksudi
oIdugunu syIyorIurdi. sLunbuI VuIIsI AII Huydur Bey, purLInIn kuruIu beyunnumesInI ve progrumini
Ienz okumudigini umu bu gIbI IIerIn 'egILIm meseIesI oIdugunu, kudini ykseImesInIn erkekIerIe
bIrIIkLe oIucuginu Inundigini` syIedI umu urkusini geLIrmedI. IIerI BukunIigi Lum sekIz uy sren
sessIzIIk dnemInden sonru, IkmeLIn 'buzi dnceIer` nedenI IIe KH`nIn kuruIuunu IzIn
vermedIgInI LebIIg eLmILI. Bu 'buzi dnceIer`In ne oIdugu IIbIr zumun grenIIemedI. Ancuk
kurucuIurdun NezIIe MuIIddIn, nIzumnumede sIyusI IukIuri Imu eden z. kudinIurin beIedIye
seImIerInde uduy oImusini neren . mudde IIe 'kudinIurin suvu IuIInde uskerIIk grevI yupmusini`
neren 8. muddesInIn ok 'Lukin` buIundugunu duymuLu. KH kurucuIuri purLInIn buinu AII eLII
Bey`I geLIrerek Lekrur buvurduIursu du Ankuru`nin cevubi yIne 'Iuyir` oIdu. Bu seIer de kuruIu
IuuIIyeLIerI sren CumIurIyeL HuIk irkusi (CH) yznden 'IuIk Iirkusi` udinin bIr kudin kuruIuu
LuruIindun kuIIuniImusi 'bIc` buIunmuLu!

TA$KIN MAILIR
Amu NezIIe MuIIddIn ve urkuduIuri yiImudiIur, 'Lukin` muddeIerI degILIrerek ; $ubuL 1qzq`Le Kudin
BIrIIgI udIi rgL kurduIur. MusLuIu KemuI`In o sirudu boundigi uLIIe Hunim du dernege desLegInI
bIIdIrmILI. NIzumnumenIn . muddesInde BIrIIgIn sIyuseLIe uIukusi yokLur` denmesIne bukiIirsu, bIr
ncekI Lecrbeden IuzIusiyIu ders uImiIurdi. NILekIm dernek kImsesIz ocukIuru, IukIr kudinIuru
yurdim eLmekIe, onIuru u ve I sugIumukIu, yerII muIini zendIrmekIe ugruiyordu. YIne de kudinIurin
seme ve seIIme Iukkinin oImudigi 1qz seImIerInde HuIIde EdIb`I ve NezIIe MuIIddIn'I zeIIIkIe
uduy gsLerdIIer umu HuIIde Hunim byIe bIr gIrIImden Iuberdur oImudigini syIeyerek dernegI
yuIniz birukLi. DernegIn cumIIerde kudin konIerunsIuri dzenIenmek IIn DIyuneL'e yupLigi buvuru du
reddedIImILI. #ejImIn 'kudin IukIuri bukuni` roIn sLIenen CumIurIyeL guzeLesI buyuzuri Yunus
NudI (AbuIiogIu), kendI deyImIyIe bu 'usubI` LubIuLIi 'cInsI IuLIIIer` In, 'kirmizi boyuIi dudukIuriyIu LuLIi
ve uI LebessmIerInI seyreLmenIn Io bIr egIence oIdugunu IIude edIyor` umu sIyusI IukIuru geIL
vermIyordu.

OTO SANSLR
1 $ubuL 1qz`Le $eyI SuId syuni kudinIurin sIyusI LuIepIerIne kuIuk Likumuk IIn yenI bIr buIune oIdu.
Yuri resmI CumIurIyeL guzeLesI 'TrkIye`nIn IuyuLindu ok mIIm meseIeIer mevcuL oIdugu bIr
zumundu IunimIurimizin mebusIuk propugundusi veyu rekIumi IIe meguI oImuIuri pek cIddIyeLsIz`
dIye yuziyordu. syun buIunesI IIe Lm zgrIkIerI ruIu kuIdirun TukrIr-I Skun Kununu`ndun sonru
IemInIsL kudinIur cIddI bIr 'oLo sunsr uyguIudiIur, udIurini Trk KudinIur BIrIIgI yupLiIur umu yIne
rejImIn gzne gIremedIIer.
1qz;`de seImIere CH IIsLeIerInden kuLiImuk IIn kumpunyu buIuLun TKB`nIn LekIIII erkekIer kuIb
CH LuruIindun kubuI edIImedI. BIrIIk bunun zerIne seIme erkek uduy IIe kuLiImu kururi uIdi. Ancuk
kendInI 'IemInIsL erkek` dIye LuniLmukLun ekInmeyen ve seImIer IIn biyikIurini bIIe kesLIren Kenun
Bey uIuyIuru LuIummI edemeyInce uduysiz kuIdiIur.

ASKIRLK YAPARIZ
z1 HuzIrun 1qz; gn AskerIIk Kununu zerIne grmeIerde Hukki Turik (Us) Bey kudinIurin
seImIere kuLiImu IurekeLIne degInInce, sz uIun #ecep Peker 'kudinIur Trk vuLuniyIu bu denII IIgIII
IseIer nce uskerIIk yupsinIur` dedI. HuLirIunucugi zere duIu nce kudinIurin purLI kurmuIuri 'uskerIIk
yupuriz` dedIkIerI IIn engeIIenmILI! Yunus NudI Bey IIk kez kudinIurdun yunu Luvir uIuruk #ecep
Peker`I eIeLIrdI uncuk CumIurIyeL guzeLesI uIuyci yuyininu devum edIyordu. GuzeLede ikun bIr yuzidu
'HunimIurin mebusIugu II Ienu oImuz, MecIIs`Le sik sik modu eLruIindu mnukuuIur cereyun eder.
HunimIurin buIoIurdu smokIn mI yoksu dekoILe LuvuIeL mI gIymeIerI duIu uygun oIunucuginu duIr,
meseIu sLunbuI mebusesI IIe zmIr mebusesI urusindukI IurureLII mcudeIeyI bLn erkek mebusIurin
meruk ve LebessmIe dInIeyecegIne pIe yokLur denIIIyordu.
1qo`du kudinIuru yereI seImIerde seme ve seIIme Iukki Lunindi. Bunu q AruIik 1qq`Le geneI
seImIere duIr kununun ikuriImusi IzIedI. 8 $ubuL 1q seImIerInde 1; kudin mIIIeLvekIII mecIIse
gIrdI. Aru seImIerde bunu 1 Lune duIu ekIendI ve suyi 18 oIdu. ByIece mIsyonunu LumumIudiginu
InundiriIun TKB, Muyis 1q`Le IesIInI IsLedI. BIrIIgIn o zumunkI bukuni uLIIe BekIr`In uikIumusi
yIeydI: Bundun byIe TrkIye`de bIr kudinIik meseIesI yokLur ve bu urudu Ier erkek gIbI kudindu bIr
Lek eIIn IduresI uILindu memIekeLIn IyIIIgI IIn uIimukLudir. |1qzq| TekIIuL-i EsusIye Kununumuz
urLik bu yoIdu uIiucuk BIrIIgIn devuminu Izum birukmumi ve kudinIurimizin uyricu bIr LeekkI
IuIInde uIimusinu sebep kuImumiLir. Bunun IIn bIrIIgIn kupunmusini LekIII ederIm. sLeyen
urkuduIur dIger Iuyir cemIyeLIerInde uIiubIIIrIer.
AIeL nun`i duIu zz yuindu Iken Trk TurII Kurumu Bukuni yupun rejIm NezIIe MuIIddIn`I ve
urkuduIurini neden diIumiLi? TKB DIyurbukir $ubesI kurucuIurindun IIeL HuIIm (Oruz) Hunim`u
gre NezIIe MuIIddIn`In IzIedIgI kudin poIILIkusi 'mIrIL` (uiri), buzi LuIepIerI 'mevsImsIz` IdI. 'enu
yneLIIen` TKB 'bIr CumIurIyeL ocugu IdI umu TrkIye CumIurIyeLI`nIn ocugu oIumumiLi!` AnIuiIun
kudin kImIIgInden vuzgemeden sIyusI IukIur LuIep eLmeye Ienz rejIm Iuzir degIIdI.

NIZHI MLHN
CumIurIyeL`In IIk yiIIurindukI IemInIsL mcudeIenIn semboI IsImIerInden oImusinu rugmen, sonru
sIsLemuLIk bIr unuLLurmu kumpunyusinin kurbuni oIun NezIIe MuIIddIn (d.18q), ImpuruLorIukLun
uIus-devIeLe evrImIn gerekIeLIgI dnemIn yeLILIrdIgI uLmu AIIye ve HuIIde EdIp`In IInde yer uIdigi
'byk kudinIur` kuuginin yesIydI.
NezIIe M:hiddin, :pop'dc bclcdii oret2enlil 2esleinin cni sirc SubuI, kdum, Peyum-i SubuI,
L gIbI guzeLe ve dergIIerde, psIkoIojI, LopIumsuI IuyuL ve edebIyuL yuziIuri kuIeme uIdi. kI kez
evIenen, uncuk IkIsInde de muLsuz oIun NezIIe MuIIdddIn`In kudin IukIuri mcudeIesI de ok sikinLiIi
geLI

OH YORLZ!.
1qz`Len ILIburen syIemIerInI iIimIi IuIe geLIrerek rejImIe burimuyu uIimusinu rugmen kubuI
grmeyI buurumudi. 1qz; yuzindu, HeybeIIudu`du uiIucuk bIr yuz kumpi doIuyisiyIu MIIII EgILIm
BukunIigi IIe LurLiun NezIIe MuIIddIn, nce bukunIikLun IsLIIu eLLIrIIdI, urdindun bIrIIgIn oo IIrusini
kIIseI IIerI IIn surI eLLIgI IddIusi IIe muIkemeye verIIdI. Yunus NudI oIuyi "OI dIyoruz, umun
kurLuIduk! ArLik Ier gn kusmu egIIImI IInde bunuImukLun kurLuIduk! dIye degerIendIrmILI.
NezIIe MuIIddIn 1q1`de yuzdigi Trk Kudini udIi kILupLu MusLuIu KemuI`I yceILen IIudeIere boI boI
yer vererek son bIr burimu IumIesI yupLi umu TKB`nIn 1q`Le kendInI IesIInden sonru kesIne
ekIIdI. Kskn yiIIurindu zo romun, oo yk yuzdikLun sonru 1o $ubuL 1q8'de sLunbuI'du bIr ukiI
IusLunesInde, unuLuImu bIr kudin oIuruk dnyuyu vedu eLLI. HuIen ZIncIrIIkuyu MezurIigi`nu
gmIdr.
Krt KudInlurI Teli Cemiyeti
1q1z yiIindu kuruIun KrL TuIebe HevI CemIyeLI`nIn yuyin orguni Rj'i Kurd dergIsInIn q. suyisindu
KrdIerde Kudin Mes`eIesI udIi bIr mukuIesInde ErgunI MugdenII Y.C. udIi yuzur, BuLi Avrupu ve
AmerIku`du gIderek ykseIen kudin IurekeLInIn, Asyu`yu ve Juponyu`dun sonru MsImun OsmunIi
kudinIurini du guyreLe geLIrdIgInden buIseLLIkLen sonru konuyu KrL kudinIurinu geLIrIyor ve
ErkekIerImIz buLun buu koyu bIr ceIuIeL IInde muIsurdurIur, kudinIurimiz Ise erkekIerImIzIn
cuIIIune gururunu kurbun oImu, Iem cuIII Iem de zuvuIIidirIur dIyordu. Yuzuru gre KrL
kudinIurinin durumunu isIuI eLmek IIn, kuIuIuri ukIu sigmuz IuruIeIerIn eLkIsI uILindukI eIIrII
KrL kudinIurini bIr kenuru birukip, cuIII ve IrIunsiz oImusinu rugmen kuvveLII bIr kurukLere suIIp
oIun Dogu ve Gneydogu AnudoIu`dukI KrL kyI kudinIurini modeI uImuk gerekmekLeydI!
z1 MurL 1q1q`du, KrL TeuII CemIyeLI`nIn yuyin orguni 1n`de ikun VunIi M.C.SeIIm BekI ImzuIi yuzidu
Ise, KrL kudinIuri IoIkIor bugIumindun ikuriIuruk, mIIIIyeLI bIr bugIumdu eIe uIiniyordu. SeIIm
BekI`ye gre sIum dInInde kudin IukIurinin yunIi uyguIunmusindun doIuyi, KrL, Trk, Arup, erkes
ve ArnuvuL gIbI eILII MsImun LopIuIukIurin kudinIuri, degIIk Lrde LeseLLr uyguIumuIuri IIe kuri
kuriyu oImukIu kuImukIu bIrIIkLe KrL kudinIuri bu kiskucu duIu uz gIrmIIerdI.
Krt sz
1q1q`du kuruIun KrL KudinIuri TeuII CemIyeLI Ise mezIep Iurki gzeLmeksIzIn Lm kudinIuri yeIIge
kubuI edecegInI IIun eLmILI. NIzumnumesIne bukiIirsu cemIyeL KrL kudinIiginin medenI bIr buki
uisinu kuvuLuruImusini ve IIerIemesInI sugIumuk, KrL uIIe IuyuLindu kurumsuI ve LopIumsuI
dzenIemeIer yupmuk, ErmenI LeIcIrI ve onu IzIeyen zorunIu gIer nedenIyIe seIII IuIe geIen KrL
yeLIm ve duIIurinu I buIuruk, muddI yurdimIurdu buIunuruk onIuri seIuIeLLen kurLurmuk umuIurini
gdyordu. CemIyeL bu umuIurini gerekIeLIrmek IIn, guzeLe, dergI, kILup ve rIsuIeIer yuyinIuyucuk,
OsmunIi mpuruLorIugu`nun Ier yerInde kLpIuneIer ve LurLimu suIonIuri uucuk, konIerunsIur ve
dersIer dzenIeyecekLI.
PekI bu gzeI umuIi cemIyeL neIer yupubIIdI? BIIdIgImIz kuduriyIu IIk eyIemIerI, SuILunuImeL
Meyduni`ndu bIr MevIId-I $erII okuLmuk oImuLu. z1 HuzIrun 1q1q`du gerekIeen bu oIuyin sonundu
IrLIcuIen bIr konumu yupun cemIyeL bukuni Encum YuImukI Hunim (gnmz dIIIyIe) yIe demILI:
HunimeIendIIer, bIz KrLIer, eILII kuvImIerI kurdeIeLIren sIumIyeLIn orLuyu ikiindun, yunI
usirIurdun berI Trk mIIIeLInIn en sudik bIr sevenI, en gI dosLu, en okuIu bIr kurdeIyIz. Bugn
bLn mIIIeLIerIn uIin yuziIuri buku ekIIIer uIdigi ve Ierkese bIr Iuk verIIdIgI bIr zumundu bIzIer de
kendImIzIn Iukkini IsLIyoruz, nk orLudu mIIyonIurIu KrL vur ve byk bIr KrdIsLun vur. Mukuddes
umuIur ugrundu en zIyude uIimuk IsLeyenIere ve mIIIeLIerIne oIun sevgIIerInI gsLermI oIdukIuri
IedukurIikIurIu IspuL edenIere cmIemIz Lm vurIigimizIu Leekkr borIuyuz. CemIyeLIn uiIi LrenIne
kouruk geIen muILerem IunimIurimiz ve kurdeIerImIz Ier ekIIde desLek oIucukIurini, KrLIgn
ykseImesI IIn ne yupiImusi Iuzimsu LereddLsz yupucukIurinu KrL sz verdIIer. OLeden berI KrL
sznden dnmez cmIesI bIr uLusz oImuLu. Ben kunuuLIerIm IIe Imun ederek syIyorum kI KrL
Ier eye sz vermez umu verdIgI zumun du sznden dnmez.


Yz ukI gelenek

DuIu sonru uyni yiIin Kurbun Buyruminin IkIncI gnnde $III ELIuI HusLunesI`nde uILi kogu doIusu
ocugu purusiz snneL eLLIren cemIyeL, benzer IuuIIyeLIerInI uncuk uy duIu devum eLLIrebIIdI.
CemIyeLIn neden kupundigini bIImIyoruz umu, 1qz8 yiIindu TIIIIs`Le yuyinIunun crc
VcstolcguzeLesInIn zq;. suyisindu yuyinIunun ve muILemeIen eI DIIuru Hunim, cemIyeLIn
sLunbuI`dukI IuuIIyeLIerIne kuLiImi oIun KumII BedIrIun LuruIindun kuIeme uIinmi oIun mukuIede
KonsLunLInopoIIs mIIIIyeLIIerInIn IIIekurIikIuri ve soruLurmuIuri yznden kupuLiIdi denIyor.
Ieminizmin Irmenicesi
OsmunIi kudin IurekeLInIn IIndekI ErmenI kudinIur Iep grmezden geIIndI. OrnegIn 186z-6`Le
OsmunIi IkesIndekI IIk ErmenIce kudin guzeLesI oIun GILur`i yuyimIuyun EIbIs GesuruLsyun`i, bIr
kudin oIuruk ykIendIgIm sorumIuIukIurin uILindu ezIIIrken, bunun kuriIigindu bunu verIIen IukIur
yok denecek kudur uzdi. emInIzmIn 'bIr uduIeL Ieryudi` oIdugunu IyIden IyIye InunmiLim dIyen ve
1q1q`du yuyinIumuyu buIudigi c Gin (ErmenI Kudini) dergIsInI Lum 1q yiI uyukLu LuLun Huygunu
Murk`i, BIrIncI Dnyu Suvui`ndun sonru sLunbuI ve LurudukI ErmenI okuIIurindu pek ok uydin
ErmenI kudinini yeLILIren SIbII`I (ZubeI Asudur, Iem ErmenI LopIumunun OsmunIi LopIumundu
yuudigi uciIuru Iem de suvuIuru ve mIIILurIzme 'YeLer!` dIyen edebIyuLi ZubeI Yesuyun`i veyu kudin
cInseIIIgInI Imu eden romunLIk uk romunIuri IIe muIuIuzukur ErmenI LopIumunu derInden sursmi
oIun SIrpuII Dsup`i bIIenImIz ok uzdir.

BLLNML$ KMLKLIR
Bu kuIrumun kudinIurinin Iem kendI cemuuLIerInden Iem de OsmunIi LopIumundun LuIepIerI vurdi.
OnIur du kendIIerIne bIIIen 'IyI unneJsudik e` roIyIe yeLInmek IsLemIyorIur, uyni zumundu yuzmuk,
IeIseIe yupmuk, bIIImIe ugrumuk, sIyuseLLe ve yneLImde grev uImuk IsLIyorIurdi. Ancuk bunu
yupurken, cInsIyeLIerInI eLnIkJuIusuI kImIIgIn urkusinu gIzIemek zorundu kuIdiIur. EdebIyuLu yneIdIIer
ve mcudeIeIerInI 'yurLsever` ErmenI rgLIerI bnyesInde srdrdIer. KImI Iuyir rgLIerInIn buinu
geLI, kImI ErmenI ocukIuri IIn okuI uLi, kImI greLmenIIk yupLi.
Bu zeI kudinIur IInde ZubeI Yesuyun`in (d.18;8) yerI uyriydi. PurIs`Le Sorbonne`du edebIyuL ve IeIseIe
dersIerIne kuydoIuruk 'nIversILeye gIden IIk ErmenI kudini` oIun ZubeI Yesuyun urkuduIuri ve dosLIuri
TunuksuLyun veyu Hinuk purLIIerIne yukin oIdugu IuIde kendIsI IIbIr zumun purLI yesI oImumi,
ErmenI ve Trk mIIIIyeLIIIgInIn kupiLigi yiIIurdu, MsImun oIsun guyrI MsIIm oIsun, Lm OsmunIi
vuLunduIurinin bIr urudu LuLucuk bIr sL kImIIk uruyiindun vuzgememILI. YIne de, NIsun 1q1`de
LLIIuL ve TerukkI`nIn sLunbuI`dun srIecek ErmenI enLeIekLeIIerI ve nderIerI IIsLesIndekI Lek kudin
ZubeI Yesuyun oIdu. KendInI nce Trk sonru #um dunLeIcI oIuruk LuniLuruk BuIgurIsLun`u kumuyi
buurdi ve 1q1;`de Buku`ye, orudun PurIs`e gILLI. Amu yuudikIurindun sonru eskI 'OsmunIici`
dnceIerInI Lerk eLmI, TrkIerI dmun oIuruk LunimIumuyu buIumiLi. 1q`Le ErmenIsLun`u
geIdIkLen sonru yenI bIr kiriImu yuudi ve bu seIer ErmenIIerI 'mIIIIyeLIIIk IIIeLIne yukuIunmi` oImukIu
ILIum eLLI. SosyuIIsL dnceye yukIuLigi IuIde, 1q;`de SLuIIn`In gudrIne ugruyuruk SIbIryu`yu srgne
gnderIIen ZubeI Esuyun`dun bIr duIu Iuber uIinumudi. ErmenI LopIumunun bu uyriksi kizi
muILemeIen 1qqz veyu 1qq`Le srgnde Id.

TA#H DETE# z.11.zoo;
Aye Hr
Kore Suvui: KuIrumunIik mi yoksu IezImeL mI

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

TLRKYI'NN IIAKRLIGI
$uIr Enver Gke Kore dugIurindu Lubukum kuIdiJMupus dumIurindu zgrIgm. der Kore DugIuri
udIi duyguIu IIrInde. 1qo`de SSCB IIe ABD urusindu IkIye bInm oIun Kore`nIn kuzey purusinu
uIIunun ABD`nIn komnIzmI dnyu yznden sIImek IIn buIuLLigi meum suvu kendIsInI II
IIgIIendIrmedIgI IuIde, TrkIye`nIn suvuu usker gnderme IedukurIigindu buIunmusi BuLiIi IkeIerIn
gzIerInI yuurLmiLi. ABD DiIIerI Bukuni osLer DuIIes Trk uskerInI, "ok musruIsiz, gnIk musruIi
z CenL'I umiyor" dIye vmL. Mr. DuIIes`in bu szIerIne Lek ILIruzi, o sirudu boynundu 'vuLun IuInI`
yuILusi usiIi oIuruk yurL diindu yuuyun Nuzim HIkmeL, 'z CenL`IIk Asker` IIrIyIe yupmiLi..

ASIZ $IHT VI GAZLIR
1; EkIm 1qo gn TuggeneruI TuIsIn Yuzici komuLusindu resmI rukumIuru gre .oqo kIIIIk bIr
LuguyIu duIII oIdugumuz Kore Suvui`ndu yiI boyuncu zq.88z uskerImIz grev yupLi. SuvuLun bIze
mIrus kuIun, yIne resmI rukumIuru gre ;z1 eIIL, z.1q; yuruIi, q6 IusLu, zq esIr, 1; 'kuyip`, bedenseI
ve ruIsuI uidun sukuLIunmi yiginIu Insun, ukII dengesI bozuk InsunIuru LukiIun 'KoreII` Iukubi IIe
TrkIye`nIn NATO yeIIgI oIdu. Suvu sirusindu Trk uskerIerI 1 muIurebeye duIII oIduIur, bunIurdun
drd 'LurIIe geLI`. z;-zq Kusim 1qo`de yuunun KunurI SuvuIuri, uskerI LurIIImIze 'desLun` oIuruk
kuzindi. Suvuin kuIrumunIikIurindun sz edIIdI umu, Trk ordusunun 1qzz`den sonru 'di dmunu`
kuri gIrdIgI bu IIk sicuk suvuin kupsumIi, gerekI, unIuiIir ve 'sIvII` bIr unuIIzI Ienz yupiImudi.

SAVA$IN ARKA YLZL
OIuyIuri, Kore eIsunesIne IuIeI geLIrmemeye yemInII usker LunikIurin ugzindun dInIedIgImIz IIn,
sudece 'uIdirmuz` veyu 'IuIn` ABD`IIIer, 'kurnuz` InIIIer, dondurucu rzgurIur ve derIn vudIIer
yznden mI, yoksu kendI IuLuIurimiz yznden de mI bu kudur ok kuyip verdIgImIzI bIImIyoruz. Bu
yzden, gerek kuIrumunIurIu suILeIerInI uyirumiyoruz. Bu yzden eIILIerImIze, guzIIerImIze
yrekLen ugIuyumiyoruz. HuIbukI, yenI bIr suvuin eIgInde oIdugumuz bu gnIerde, Ier zumunkInden
duIu ok IILIyucimiz vur Kore Suvui`nin gerek yksne. nk uncuk bu yk bIze, suvuin ne mene
bIr ey oIdugunu unIuLubIIIr. Ancuk bu yk suyesInde, bIzI ruk LoprukIurindu neIerIn bekIedIgInI
unIuyubIIIrIz.



z HuzIrun 1qo`de, BIrIemI MIIIeL KonseyI, ABD`nIn LuIebI zerIne Kore`ye mduIuIe kururi
uIdigindu, Gney Kore`ye usker gndermeyI IIk LekIII eden Ike TrkIye oImuLu. DemokruL PurLI
IkmeLInIn BM GeneI SekreLerIne yuzdigi nIyeL mekLubu mecIIs LuruIindun oybIrIIgI IIe
onuyIundikLun sonru Kore`ye gnII bIr mIIIs gc LopIumuk zere bIr dernek kuruIdu. ddIuIuru gre
dernege IIk gnde bIn kII buvurmuLu. Bu gerekLen uirLiciydi, nk ABD`de bIIe bu kudur
gnII yokLu. z Temmuz ukumi TrkIye`nIn Kore`ye qoo kIIIIk bIr bIrIIk gnderecegI kururi byk
bIr gururIu kumuoyunu uikIundigindu, muIuIeIeLLekI CHP ve MP (MIIIeL PurLIsI), kururi sudece
'MecIIsIn onuyi IIe uIinmudigi` IIn eIeLIrdIIer yoksu IzIenen geneI poIILIkuyu kuri degIIIerdI. DP Ise
kendInI, 'IIun edIIen suvu degII kI, sudece BM kuruIIurini IIIuI eden bIr gce cezu verIIecek` dIye
suvundu. O IuIde sorun yokLu. NILekIm CHP`ye yukinIigi IIe Luninun CumIurIyeL guzeLesI 'MIIII BIrIIgI
Bozmumuyu DIkkuL` buIikIi yuzi IIe desLegInI sunurken, dnemIn en byk grencI rgL TrkIye
MIIII TuIebe ederusyonu Bukuni Cun Kiru, kururdun doIuyi IkmeLe krunIurini sunmu ve Trk
genIIgInIn kendIsIne verIIecek Ier LrI vuzIIeyI buurmuyu Iuzir oIdugunu ekIemILI. DIyuneL IerI
Bukuni AImeL HumdI AksekI 'KomnIsLIIge kuri` Kore IurekuLinu kuLiImunin cIIud oIdugundun
buIIsIe bu suvuLu IuyuLini kuybedenIerIn eIIL oIucukIuri IeLvusini vermILI. Suvuu sudece BeIIce
Borun ve Adnun CemgII`In yneLIcIIIgInI yupLigi Trk Burisever CemIyeLI kuri ikLi. Amu CemIyeLIn
yuyinIudigi bIIdIrI LopIuLiIdigi gIbIcemIyeL yeIerI MIIII ikurIuru zururIi ve mIIII dIrenII sursici yuyin
yupmuk suuyIu LuLukIundiIur ve 1 IIu 1o urusindu degIen cezuIuru urpLiriIdiIur. Suvu kuriLi bIr uvu
IdeuIIsLIn sesI kisiIdikLun sonru siru kururi uyguIumuyu geImILI.

1. Trk Tuguyi udi verIIen kuvveLIerIn buinu LmgeneruI TuIsIn Yuzici uLundi. unukkuIe Suvu`ndu
grev uImi yuIi bIr usker oIun TuIsIn Yuzici`nin kk bIr kusuru vurdi: ngIIIzce bIImIyordu. Bu
eksIgIn IIerIde neIere muI oIucugini ne yuzik kI kImse grememILI. Tuguy`in 'gnIIIk esusinu gre`
oIuLuruIdugunun dogru oImudigi du sonrudun unIuiIdi. AskerIerIn ogu Dogu ve Gneydogu
AnudoIu`nun yoksuI kyI ocukIuriydi. Az suyidukI gnIInn byk bIr kismini Ise 'uIIeIerIne ok IyI
bIr muu bugIunucugi` vuudIne kununIur IIe beyInIerI 'komnIzmIn penesIndekI Kore`ye sIumIyeL`In ve
TrkIgn byk gcn gsLerme` propugundusi IIe yikunmi oIunIur oIuLuruyordu.

Okgonusto zz gn
#esm rukumIuru gre, zq subuy, q usLsubuy 18 uskerI memur, q sIvII memur ve q.q1q erden oIuun
LopIum oqo kIIIIk 1. Trk Tuguyi, Ankuru SurikiIu, PoIuLIi ve ELImesguL`LukI kisu egILIm dnemInden
sonru LrenIerIe nce skenderun`u, urdindun Muc #ee, Huun ve PrIvuLe JoInson udIi gemIIerIe Svey
KunuIi, KiziIdenIz, SeyIun Adusi, SIngupur, IIIpInIer ve ormozu Adusi yoIuyIu Kore`ye gnderIIdIIer.
1;, 1q ve zo EkIm 1qo`de Pusun IImuninu uyuk busun yorgun umu InunIi uskerIerImIz, bIr sredIr
birukmuIurinu IzIn verIIen sukuIIuri, beIIerIndekI dev kusuLuruIuri ve modern orduIurin okLundir
unuLLugu sngIerI IIe KoreIIIerIn pek Iounu gILmILI umu AmerIkun uskerIerInIn LepkIsI uruIurindu
IisiIduyip gImek oIdu.

Tuguy, Pusun`dun derIuI Tuegudu uiIun BM KuriIumu MerkezI`ne gLrId. DuIu IIk gnden
besIenme, LuvuIeL ve bunyo gIbI gnIk IIerde uyumsuzIuk ikLi. Amu, uskerIerImIzIn dk egILIm
sevIyeIerI, bu kudur byk upIi bIr mekunIze suvuu Iuzir oImumuIuri, dII bIIen eIemunIurin uzIigindun
dogun yunIi unIumuIur LuLbIkuLIurdu cIddI sorunIur yuruLmuyu buIuyincu, q. ABD KoIordusunun
komuLuni GeneruI 'JoIny` WuIker, sLIerInI durumun vuIumeLI konusundu uyurmiLi. Amu BM
ordusunun kIbIrII komuLuni Muc ArLIur`un uceIesI vurdi. AskerIerIne NoeI`den nce IkeIerIne dnme
szn vermILI. NILekIm, 1o Kusim`du 8. Ordu ve Trk Tuguyi In`Ie Kore urusindukI siniri oIuLurun
YuIu NeIrI`ne dogru IurekeL eLLIIer. TrkIye`den cemse gIbI zirIIi uruIur geLIrmeyI ukiI edemeyen Trk
Tuguyi, yuyu oIuruk AmerIkun ordusunun Iizini drdg IIn uncuk IILIyuL kuvveLI oIuruk
grevIendIrIImILI.

Kunuri botokltklortndo kurbon olonlor
DuIu sonruIuri, suvuLu yuunun IeIukeLIerI uikIurken, son qo yiIin en soguk kii oIdugu syIenmILI.
Bu dogruydu umu, uskerIerImIzIn gIysIIerI, LeIIzuLIuri ve egILImIerI de 'soguk ceIennem` udi verIIen o
korkun kouIIuru uygun degIIdI. NILekIm, IIk donmu vukuIuri geceIerI benzIn LenekesInde yukLikIuri
uLeIe isinmuyu uIiun uskerIer urusindu yuundi. BunIuri yuri beIIerIne kudur buzIu suIurdun yuyu
gemek zorundu kuIunIurin uIudeLI IzIedI.

Ardindun 'dmun` Iu buIuuIdu. PekI 'dmun` kImdI? Inde yuudikIuri cogruIyuyi kuri kuri bIIen,
gndzIerI kyIIerIn urusinu kuriun, geceIerI uLe bcekIerI gIbI uIiIurin urdindun onIuri IzIeyen,
uzicik pIrIn Iupusi IIe doyun, yere kivriIip uyuyubIIen oo bIn In uskerI IIe 1oo bIn Kuzey Kore
'gerIIIu` si. BuLi emperyuIIzmIne kuri kInIe doIu bu 'eskI LIp` orduyIu, IguIcI konumundu oIun
'modern` orduIurin suvuindun doguI oIuruk bIrIncIIer guIIp ikLi. BM ordusunun durmudugin oIuruk
gerI ekIImeye buIudigi bIr orLumdu Ier LrI desLekLen yoksun birukiIun Trk Tuguyi bIImedIgI bIr
uruzIde krIemesIne IIerIerken z; Kusim`du IIk kez dmunIu burun burunu geIdI. KomuLun TuIsIn
Yuzici`nin kendI InIsIyuLIII IIe gerI ekIImeye kuIkmusi, buziIurincu 'uskerIerImIzI ImIudun kurLurun`
IurekuL oIuruk, buziIurincu 'bIrIIkIerIn Lm dzenInI bozun bIr IIyusko` oIuruk udIundiriIdi. z8 Kusim
gecesI, uskerIerImIzIn 'AIIuI AIIuI!` uvuzeIerI IIe yupLigi sng suIdirisinin bIIunosu Ise ugir oIdu.
urpimu bILLIgInde IkI subuy ve bIrku erden buku kurLuIun yokLu. YuruIiIur ve sug kuIunIurin IepsI
dmunu esIr dmIerdI. DuIu sonru yupiIun soruLurmudu, buzi erIerIn isinmuk IIn yukLikIuri
uLeIn dmunin yerIerInI keIeLmeIerIne neden oIdugu orLuyu ikLi.

zq Kusim gecesI Trk Tuguyi IkIncI kez gece buskininu ugrudi. Son unu kudur dIrenen GeneruI Yuzici en
sonundu InIIIer LuruIindun Lumumen kuuLiIdigini unIuyincu gerI ekIIme emrI verdI umu bu gerI
ekIIme de buuriIi degIIdI. Buz gIbI Iuvudu, eLruIIurini surun zIIIrI kurunIikLu, InII uskerIerIn ikurdigi
rkLc sesIerIn eIIgInde gerI ekIIen uskerIerImIz o kudur punIkIemIIerdI kI, yoIdu kuriIuLikIuri
dosL Gney KoreII uskerIerI dmun sunip LekI dnyuyu yoIIuyiverdIIer. GerI ekIIen Tuguyin
urkusindukI qoo uskerImIz InIIIerIe ggs ggse urpiuruk bIr dugin eLegIne sikimi ve sonundu
LesIIm oImuLu. DuIu sonru Trk LuruIi ABD ordusu LuruIindun yuIniz birukiIdigini syIedI, AmerIkun
LuruIi Ise Trk LuruIinin ngIIIzce yeLersIzIIgI yznden uyuriIuri unIumudigini syIedI.

Trk Tuguyi duIu sonru 'KunurI SuvuIuri` oIuruk udIundiriIun Wuvon, SInnImnI, KuecIon, ve SuncIon
Boguzi urpimuIurindu resmI rukumIuru gre z18 eIIL, q yuruIi ve qq kuyip verdI. DuIu sonru,
gerek rukumin ok duIu IuzIu oIdugu syIendI umu suyinin ne oIdugu IIbIr zumun grenIIemedI. Bu
kudur byk kuyip verIIdIgI IuIde oIuyin 'desLun` oIuruk uniImusi Ise cubusi oIdu. YIne de kreLmek
Iuzimdi, nk uskerIere moruI vermek IIn dmunin pusudu yuLLigi bIr orLumdu yedI bIn kIInIn LopIu
numuzu durmusi gIbI oIuyIur ucuz uLIuLiImiLi.

Kumgongjong-ni oe sonrost: Eoe dn
Trk Luguyinin IkIncI byk suvui.z-z; Ocuk 1q1 LurIIInde Kumyungjung-nI mevkIInde oImuLu.
Dondurucu sogukLu 'AIIuI AIIuI dIye Iuykiruruk IIerI uLiIun Trk uskerIerI yIne byk kuyipIur
verdIIer umu, ABD KongresI bu seIer pek kudIrInus duvrunuruk Trk bIrIIgInI MmLuz BIrIIk NIuni
(DIsLInquIsLed UnIL-SLuLIon) IIe LeseIII eLLI. BM kuvveLIerI zq Muyis 1q1`de In kuvveLIerInI yenIIgIye
ugruLuruk 8.PuruIeII umuIurinin urdindun Trk Luguyi yedege uIindi. 8 Temmuz 1q1`de
Punmunjom`du buIuyun uLekes grmeIerInden sonru du suvu devum eLLI. HuLLu, z8-zq Muyis
1q`Le LurIIe Vegus suvunmusi dIye geen urpimuIurdu, Trk Tuguyi, KunurI`den sonrukI en byk
kuyipIurini verdI. YIne LuILIIIer, muduIyuIur, 'usIunsiniz-kupIunsiniz` konumuIuri, SovyeL IIderI SLuIIn`In
q MurL 1q`Le Im IIe zo NIsun 1q`Len ILIburen IusLu ve yuruIiIurin degIIme buIunmusi, z;
Temmuz 1q`Le uLekesIn ImzuIunmusi ve dn yoIcuIugunun buIumusi.

Byk bIr cokuyIu gnderdIgImIz uskerIerImIzI dn IImunindu sudece uIIeIerI bekIIyordu. BIr usker,
'bIzI gemIden IImunu dkverdIIer, bIr muuyene bIIe yupmudun evIerImIze gnderdIIer` dIye
yukinmiLi. 1q6o yiIinu kudur, Ier yiI degImek sureLIyIe 6 Trk Luguyi duIu Kore'ye gILLI. 1o. Luguydun
sonru Kore`ye bIr bIk yoIIunmuyu buIundi. 1q6z'den sonru bIk bIr munguyu IndIrIIdI. bu semboIIk
kuvveL de 1q;1`de Kore`den ekIIdI. GuzIIere 'ereI uyIikIuri` uncuk 1q;6`du bugIunubIIdI. O du 1q8`Le
kesIImek zere...Kore`de Ise, kun ve buruL kokuIu bu uci servenInden KumyungjungnI'dekI Trk ZuIer
AniLi IIe Pusun`du BM Ordusu MezurIigi`ndukI Trk $eIILIIgI diindu bIr ey yok. PekI buri unIumusi
ImzuIundi mi? Huyir, Kuzey Kore IIe Gney Kore IuIu uLekes durumunu koruyorIur.

Soootn oct megoesi: NATO geligi
TrkIye Kore`ye usker gndermeye neden bu kudur IevesII IdI? kIncI Dnyu Suvui sirusindu AImun
sempuLIzunIigi sosunu buIunmi bIr 'ukLII LuruIsizIik` poIILIkusi IzIedIgInI IIerI sren TrkIye`nIn
HuzIrun 1qq1`de AImunyu IIe SuIdirmuzIik PukLi ImzuIumusi, uyni yiIin EkIm uyindu bIr de 'krom uIim-
suLim` unIumusi yupmusi ABD`yI ok kizdirmiLi. 1qq`Le AImun orduIurini IezImeLe ugruLmi oIun
SovyeLIer BIrIIgI de TrkIye`ye kiziyordu. UsLeIIk ngIILere, #usyu ve ABD, YuILu KonIerunsi'ndu sudece
"1 MurL 1qq'Len nce orLuk dmunu suvu IIun eLmI oIun" mIIIeLIerIn, z NIsun 1qq-z6 HuzIrun
1qq LurIIIerI urusindu Sun runcIsco'du yupiIucuk konIerunsu kuLiImuIurinu kurur vermIIerdI.
BIIIndIgI gIbI, bu konIeruns BM`nIn kuruIu LopIunLisiydi. YenI dnyu dzenInde yer
buIumuyucugindun korkun TrkIye z $ubuL 1qq'Le AImunyu ve Juponyu'yu suvu IIun eLLI uncuk
SovyeLIer BIrIIgI bununIu LuLmIn oImudi. Once 1qz LurIIII TuruIsizIik ve DosLIuk AnIumusi`ni
yenIIemeyecegInI, urdindun Kurs ve ArduIun`in SovyeLIer BIrIIgI`ne gerI verIImesInI, duIu sonru du
1q6 LurIIII MonLreuux AnIumusinin LudIIInI IsLedI. TrkIye`nIn BuLi IIe yukinIumukLun buku uresI
kuImumiLi. z6 HuzIrun 1qq'Le BM unIumusini ImzuIudikLun sonru ABD Bukuni Trumun`in
'conLuInmenL` (evreIeme) poIILIkusindu nemII roIIer bIIIen TrkIye ve YununIsLun`u nI 'MursIuII
Yurdimi` verIIdI. Bu IIgIden cesureL uIun TrkIye, NIsun 1qqq`du kuruIun NATO`yu buvurdu uncuk
sonu IuyuI kirikIigi oIdu. TrkIye cogruII uidun NATO`yu uIL grImemILI.

"Aldtlor do girmedik mi, iki gzm?"
BLn bunIur CHP IkLIduri sirusindu oImuLu. 1q Muyis 1qo seImIerInI kuzundikLun sonru Pembe
KkLe seIeIInI zIyureLe gIden CeIuI Buyur, NATO`yu nIye gIrIImedIgInI sordugundu smeL PuuAIdiIur
du gIrmedIk mI, IkI gzm? demILI. Kore Suvui, 'BuLi IIe IIIkIIerI geIILIrme yuriindu` DP`nIn eIIne
geen IIk IirsuLLi. DiIIerI Bukuni uud KprI`ye gre 'TrkIerIn geIenegInde InsunI degerIer ve Insun
IukIuri msLesnu bIr yer LuLuyordu ve Yunus Emre`yI yeLILIrmI bIr mIIIeLIn KiziI emperyuIIzm denIIen
komnIzme kuri gvdesInI sIper eden ABD`nIn yunindu oImuk konusundu buku mIIIeLIerden gerI
kuImusi dnIemezdI!` NILekIm, TrkIye gerI kuImudi, IIerI gILLI. HuLLu o kudur IIerI gILLI kI, Kore
Suvui`ndu ordusunu BM ordusunun degII de ABD ordusunun emrIne vermeyI kubuI eden Lek Ike
oIdu.

Bu cunsIperune Luvru rugmen, TrkIye`nIn YununIsLun IIe bIrIIkLe yupLigi yeIIk buvurusu Iemen
kubuI edIImedI. YunI evdekI Iesup uriyu uymumiLi. Ancuk Kore`de durumun vuIumeLInI Idruk eden
NATO BukomuLuni EIsenIower, ILLIIukin gneydogu kunudinin gIendIrIImesI gerekLIgInI unIuyuruk,
TrkIye`de Iuvu sIerI kuruImusini nerdIkLen sonrudir kI, ABD LuruIindun TrkIye ve YununIsLun`u
NATO yeIIgI resmen LekIII edIIdI. Ancuk, LekIII NATO`dukI nemIerInI kuybeLmekLen korkun buzi
kk Kuzey Avrupu IkeIerI IIe ILLIIukin g odukIurindun ngIILere LuruIindun pek Io kuriIunmudi.
LIruzciIur uncuk OrLudogu`dukI geIImeIer ve run bunuIimindun sonru gIderIIebIIdI ve TrkIye IIe
YununIsLun, zo $ubuL 1qz de Izbon`du yupiIun Imzu LrenI IIe NATO`yu gIrdIIer. Kururu desLek veren
muIuIeIeL IIderI smeL nn yIe demILI: "Bundun sonru dnyu suIIu bukimindun vuzIIeIerImIz de
urLmi buIunuyor. EIL IukIurIu, mIIIeLImIzIn kendIsIne LeveccI edecek vuzIIeyI en IyI ekIIde IIu
edecegIne pIe yokLur."

OzeL Kuynuku: M. K. Oke, &n:t:lcn Sctcin Kronolojisi, Kore :po-, BoguzII YuyinIuri, 1qqo; H.
E. ErkIIeL-T. BiyikIiogIu-H. Arun, Kore crbinde Turl Silchli K:ttetlerinin M:hcrebeleri, :po-,
Ankuru, 1q;.

zj sentlik osker
MIsLer DuIIes,
sIzden sukIumuk oImuz,
IuyuL puIuIi bIruz bIzIm memIekeLLe.
MeseIu IkI yz grum eL uIubIIIrsInIz,
koyun eLI,
Ankuru'du z senLe,

yuIuL IkI kIIo kuru sogun,
yuIuL bIr kIIodun bIruz IuzIu mercImek,
eIII sunLIm keIen bezI yuIuL,
yuIuL du bIr uyIiginu
yIrmI yuIurindu bIr Lune Insun.

erkek,
ugzi burnu, eII uyugi yerInde,
nIIormusi, oLomuLIgI zerInde,
yunI Idrmege, IdrImege Iuzir,
beIkI Luvun gIbI korkuk,
beIkI Lopruk gIbI ukiIIi
beIkI genIIk gIbI cesur,
beIkI su gIbI kurnuz
(Ier kubu uymuk meseIesI) ,
beIkI mrnde IIk deIu denIzI grecek,
beIkI uvu merukIi, beIkI sevduIidir.
YuIuL du uyni IesupIu MIsLer DuIIes
(LunesI z senLLen yunI)
suLurIur sIze bu uskerIerIn oLuz beInI bIrden
sLunbuI'du bIr Lek odunin uyIik kIrusinu,
seksen be ondu uILisini yuIuL
bIr IIL IskurpIn purusinu.
YuIniz bIr meseIe vur MIsLer DuIIes,
IerIuIde bunu sIzden gIzIedIIer:
SIze LunesInI z senLe suLLikIuri usker
mevcuLLu nIIormunizi gIymeden nce de,
mevcuLLu oLomuLIksIz IIIun,
mevcuLLu sudece Insun oIuruk
mevcuLLu, LuIuIinizu gIdecek,
mevcuLLu Iem de okLun mi okLun,
duIu sIzIn devIeLInIzIn udi bIIe konmudun.
MevcuLLu, IIyIe gcyIe ugruiyordu,
meseIu, MIsLer DuIIes,
yeIIer eserken yerInde sIzIn New-York'un,
kurun kubbeIer kurdu o
gkkubbe gIbI yksek,
IumeLII, derIn.
EIInde Bursu buIeIerI gIbI nukiIundi Ipek.
HuIi dokur gIbI yonLLu mermerI,
ve neIIrIerIn bIr kiyisindun br kiyisinu
ebemkuugi gIbI uLLi kirk gzI kprIerI.
DuIusi vur MIsLer DuIIes,
sIzIn dIIde unIumi pek de beIII degIIken Ienz,
zuIm gIbI,
IrrIyeL gIbI,
kurdeIIk gIbI szIerIn,
dvL zuIme kuri o,
ve IsLIkIuI ve IrrIyeL ugrunu
ve mIIIeLIerI kurde soIrusinu duveL ederek,
ve yurIn yunugindun guyri Ier yerde,
Ier eyde,
Iep beruber,
dIyebIImek IIn,
yrd peInce BedreddIn'In
O, Lornuci Husun, kyI MeImeL, greLmen AII'dIr.
kuyu gIbI yumrugunun son usLuIigi:
qzz yiIi q eyIIdr.
DedIm yu MIsLer DuIIes, ,
HerIuIde bLn bunIuri sIzden gIzIedIIer.
ucuzdur vurdir IIIeLI.
HunI umuyin,
yurin ok puIuIiyu muI oIursu sIze,
bu z senLIIk usker,
yunI benIm IukIr, cesur, uIikun, mIIIeLIm,
Ier mIIIeL gIbI byk Trk mIIIeLI.

Nuzim HIkmeL (1q)

TA#H DETE# 18.11.zoo;

Aye Hr
HuyuII cIIun deger: MusuI`u gerI uImuk!

aziyi ay|a

Aye Hr ke yuziIurini web sILenIze ekIeyIn

Son gnIerde PKK Lerrne son vermek IIn Kuzey ruk`u yupiIucuk bIr IurekuLin, Bundun Lum 81 yiI
nce bIr dIzI sIyusI ve dIpIomuLIk IuLu yznden kuybeLLIgImIz MusuI`un gerI uIinmusi IIe bILecegI
IuyuIInI kurunIurin suyisi epeyce urLLi. MusuI`un eIden gILmesInIn MIsuk-i MIIII (UIusuI And) sinirIuri
IInde oIdugu IIn mI, yoksu, MusuI`un gILmesI uyni zumundu zengIn peLroI yuLukIurinin gILmesI
unIuminu geIdIgI IIn mI IuIu IuzmedIIememILIr sorusunu bIr cevubi AruIik zoo`Le ruk suvui
konusundu uikIumu yupun dnemIn Bubukuni AbduIIuI GI vermILI. GI "Eger buri LesIs edIIIrse,
Kerkk ve MusuI peLroIIerInden, yusuI unIumuIurimiz erevesInde yururIunubIIecegIz" derken, geen
yiI CHP IderI DenIz BuykuI MusuI'u unuLmudik dIyerek, 'soI` cenuILu du yuyiImuci IuyuIIerIn Luze
oIdugunu IIu edIvermILI. HuI byIe Iken, YuIin Kk ve rekusinin TrkIye MusuI'u uIumuz Ise
yukindu DIyurbukir'i vermek zorundu kuIucuk, yu byyecegIz, yu kImek zorundu kuIucugiz! dIye
yunginu krkIe gILmesIne umumuk Iuzim. PekI usIindu, bundun 81 yiI nce MusuI`du ne oIdu?
MusuI`u nusiI kuybeLLIk?
MONROS SONRASI . OnceIIkIe beIIrLeIIm kI, MusuI`un 1 EkIm 1q18 LurIIII Mondros MLurekesI
sirusindu OsmunIi Ordusu`nun IuIu eIInde oImusi, BrILunyu`nin Kuds 'IuLIII` GeneruI AIIenby`nIn
MusuI`u uImusini bekIemeye LuIummI oImumusindun doIuyiydi. Yoksu, MusuI`un dmesI ok
yukindi. NILekIm, BrILunyu IkmeLI, uncuk MLurekenIn ;. ve 16. muddeIerInIn duIu sonrukI bIr
uskerI mduIuIeye IzIn verdIgIne kunuuL geLIrdIgInde unIumuyi ImzuIumiLi. 16. muddede 'HIcuz, AsIr,
Yemen, SurIye ve ruk'LukI kuvveLIer en yukin LIIuI DevIeLIerI'nIn kumundunIurinu LesIIm oIunucukLir`
denIrken, ;. mudde, LIIuI DevIeLIerI`ne gvenIIkIerInI LeIdIL edecek durumdu sLruLejIk nokLuIurini IguI
eLme Iukki Luniyordu. MusuI du ruk sinirIuri IInde oIdugunu gre, Ierkes MusuI`dukI gIerIn de
LesIIm oIucuginin Iurkinduydi. DuIusi, MusuI komuLuni AII Isun (SubIs) Puu, MusuI`un gneyIndekI
bIr ky busuruk yz kudur kIIyI Idrnce, ;. muddenIn uyguIunmusi IIn buIune urumuyu gerek bIIe
kuImumiLi. ngIIIzIer q Kusim 1q18`de MusuI`u LesIIm uIirken, AII Isun (SubIs) Puu`nin IguII z1 pure
Lop uLiiyIu kuLIumuk guIIeLInde buIundugunu du IuLirIuLuIim.

MLSTAIA KIMAL'N POLTKASI NIY? Her ne kudur MIsuk-i MIIII BeyunnumesI udIi
eIsunevI beIge duIu buindun ILIburen deIuIurcu deIInmILIr umu, yIne de MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde
oIdugu kubuI edIIen MusuI`un gerI uIinmusinin mIIII bIr IedeI oImusi bekIenIr. Ancuk, MusLuIu KemuI
sre boyuncu Lm eyIemIerIyIe MusuI`u MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde dnmedIgInI IIsus eLLIrmILI.
OrnegIn, Erzurum ve SIvus KongresI`nde yupLigi ui konumuIurindu 'Iuksiz IguI edIIen` yerIerI
suyurken MIsuk-i MIIII sinirIuri IIndekI MusuI`un udini unmumiLi. ABD`nIn AnudoIu`yu gnderdIgI
gzIemcI GeneruI Hurbord IIe grrken de MusuI`u degInmemILI. LuIyu uruciIigiyIu LIIuI
DevIeLIerIne gnderIIen ve z Ocuk 1qz1`de ondru KonIerunsi`ndu reddedIIen Ankuru IkmeLInIn
IsLekIerI urusindu zmIr, AnLep, EdIrne`nIn IguIIne son verIImesI vurdi umu MusuI`dun sz
edIImIyordu. HuLLu, KonIerunsi`ndukI LemsIIcImIz BekIr SumI Bey, Ioyd George`u MusuI`du gzIerI
oImudigi unIuminu geIecek IuIIur bIIe eLmILI. Son oIuruk MusLuIu KemuI, Temmuz 1qzz`de kendIsIne
BukomuLunIik yeLkIIerIn verIImesInI gren oLurumdu yupLigi konumudu MusuI`u kurLurmukLun bIr
kere bIIe sz eLmemILI! AnIuiIun, MusLuIu KemuI`In MIsuk-i MIIII yorumu IurkIiydi!...
MusuI meseIesI, mLurekeden uncuk q yiI sonru, z1 Kusim 1qzz LurIIInde, svIre`nIn ozun eIrInde
buIuyun buri grmeIerInde eIe uIindi. KonIerunsLu TrkIye`yI, TBMM`de byk LurLimuIurIu g
beIu oIuLuruIun, smeL (nn), Dr. #izu Nur ve Husun (Suku) bukunIigindukI z kIIIIk IeyeL LemsII
edIyordu. MusuI sorununu eIe uIun uIL komIsyonIurdu, Trk LemsIIcIsI smeL Bey IIe BrILunyu LemsIIcIsI
ord Curzon gnIer, uyIur boyu bIrbIrIne Lubun Lubunu ziL grIerI dIIe geLIrdIIer.
AsIindu Ier IkI LuruI du MusuI`du en byk grubun KrLIer oIdugunu kubuI edIyordu umu, Trk
deIegeIerInIn LemeI LezI "MusuI VIIuyeLI'nde ogunIuk Trk (1q; bIn) ve KrL`Lr (z6q bIn). TrkIerIe
KrLIer de eLIe Lirnuk gIbI uyriImuz unsurIurdir ekIInde Iken ngIIIzIere gre qz bIn kIIIIk KrL
LopIuIugu MusuI`du ogunIugu oIuLurmukIu bIrIIkLe, uyni zumundu 18 bIn Arup yuiyordu ve MusuI
LurIII oIuruk bIr Arup eIrIydI.
MLSLL KMN? KonIerunsin 1z AruIik 1qzz LurIIInde gerekIeen oLurumundu smeL nn
"TrkIye Byk MIIIeL MecIIsI HkmeLI, TrkIerIn oIdugu kudur KrLIerIn de IkmeLIdIr. nk
KrLIerIn gerek ve meru LemsIIcIIerI MIIIeL MecIIsIne gIrmILIr. TrkIerIn LemsIIcIIerIyIe uyni Ide
IkenIn IkmeLIne ve yneLImIne kuLiImukLudirIur. KrL IuIki ve meru LemsIIcIIerI, MusuI
VIIuyeLI`nde oLurun kurdeIerInIn unuyurLLun uyriImusinu ruzi degIIIerdIr" dedIgInde ord Curzon
'umurim yIedIr` dIye cevup vermILI. nk Curzon KrLIerIn TrkIer ok IurkIi bIr IuIk oIdugunu,
MusuI`du yuuyun IIbIr eLnIk grubun TrkIerIe bIrIIkLe yuumuk IsLemedIgInI dnyordu. Bunun
kuniLi oIuruk kendIIerIne yupiIun bIr dIzI IkuyeLI ve TBMM`de MusuI bIgesInden II mIIIeLvekIII
buIunmumusini gsLeren Curzon "Ankuru`nin KrL mIIIeLvekIIIerIne geIInce, onIurin nusiI seIImI
oIdukIurini kendI kendIme sormukLuyim. HuIk oyu IIe seIImI Lek mIIIeLvekIII vur midir? BLn bu
InsunIurin dogrudun dogruyu uLunmi oIdukIuri ve bunIur urusindu bIr Lukiminin dII bIImedIkIerI IIn
MecIIs`In uIimuIurinu kuLiImudikIuri Ierkese bIIInmekLedIr" demILI. Bu urudu, smeL nn`nn Ier
konumuyu BIz TrkIer ve KrLIer dIye buIumusi sudece ngIIIzIerI degII, mecIIsIn irki-Trk
kunudindun geIen kIncI DeIege Dr. #izu Nur`un du LepesInI uLLirmiLi. #izu Nur, "Demek smeL
KrLLr. Hem de koyu KrL! BIz bu IeyeLIn buindun Abuzu dIye #uuI'u |Orbuy| uLLirdik. Trk dIye bIr
IuIIs KrL geLIrmIIz, vuI yuzik!" dIye IuyiIIuniyordu.
CLRZON'LN BLIL . NIus konusu yeLerII oImuyincu, Trk LuruIi MusuI`un MIsuk-i MIIII sinirIuri
IInde oImusinu geLIrdI. Ancuk, ord Curzon 'suvuLun yenIk ikun LuruIin kendIsInI yenenIere suvuLu
yILIrdIgI LoprukIuri nusiI LusurruI edecekIerInI dIkLe eLLIrmeye uIimusinin son derece yenI ve uirLici
bIr durum oIdugunu` beIIrLerek buIudigi uIuyci konumusinu, MIsuk-i MIIII beIgesInI dIdIk dIdIk unuIIz
ederek devum eLLI. Onu gre, beIgede byk eIIkIIer vurdi ve MIsuk-i MIIII`nIn IungI sinirIur IInde
uyguIunucugi unIuiImiyordu. OLe yundun beIgede KrLIerden sz edIImeyIp, sudece Arup ogunIugun
oLurdugu yerIerde pIebIsIL yupiIucugi syIenIrken, Trk LuruIinin Trk ve KrLIerIn nIusun
ogunIugunu oIuLurdugunu IddIu eLLIgI MusuI`du pIebIsIL yupiImusini IsLemesI byk eIIkI IdI!
Curzon`u gre konu uncuk 'LuruIsiz devIeLIerIn oIuLurdugu` bIr kurum oIun MIIIeLIer CemIyeLI`nde
zIebIIIrdI. Curzon`un bu konumusindun sonru Trk LuruIi bIr duIu MIsuk-i MIIII IuIini ugzinu
uImudi.
AnIumuzIikIur byIesIne keskInken, ord Curzon son kozunu oynudi ve mLLeIIkIerIne, z $ubuL 1qz
LurIIInde ozun`dun uyriIucugini, o LurIIe kudur unIumu ImzuIunmuzsu sorumIuIuk kubuI
eLmeyecegInI syIedI. Bu bII duyun smeL Bey yIe LeIuIunmiLi kI, Ankuru`yu ne yupmusi
gerekLIgInI sorun LeIgruIu kendI grn ekIedI. Onu gre, MusuI meseIesInIn IuIII, duIu sonruyu
birukiIuruk, ozun Buri AnIumusi Iemen ImzuIunmuIiydi! DeIegusyonun dIger IkI nemII udumi,
Husun Bey kurursiz Iken, Dr. #izu Nur IIkre IddeLIe kuri ikiyordu. Ankuru`du, Bubukun #uuI Bey ve
IkmeL, smeL BeyIe uyni eyI dnrken mebusIurin byk ogunIugu MusuI`un sIIuI kuIIuniIuruk
uIinmusindun yunuydiIur. O sirudu meIur Ege gezIsInI yupmukLu oIun MusLuIu KemuI IIk kez
MusuI`un MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde oIdugunu syIedI.
KNC GRLP MLHALIIIT. TrkIye IIe runsu ve LuIyu urusindukI muII ve IukuksuI sorunIur
Ienz zImedIgInden grmeIere uru verIIdIgI dnemde ngIILere`de Curzon`un poIILIkuIurinu kuri
LepkIIer geIImeye buIumiLi. Curzon`un 'ngIILere bIr inch gerIIemekLense suvuucukLir` sz ngIIIz
businindu IddeLIe eIeLIrIIerken, BrILunyu MuIIye BukunIigi ekonomIk nedenIerIe ruk`Lun ekIImeyI
LuvsIye edIyordu. Uzun LurLimuIurdun sonru, ngIILere IIe ruk urusindukI mundu (2cndcte)
unIumusinin zo yiIdun q yiIu IndIrIImesI kururIuLiriIdi. YunI ngIILere ruk buLukIigindun usLurupIu
bIImde kurLuImuyu IuzirIuniyordu.
Trk LuruIindu Ise IurkIi bIr gerIIIm yuuniyordu. TBMM`de, z; $ubuL`Lun 6 MurL 1qz`e kudur sren
grmeIerde, MusLuIu KemuI`e muIuIII mebusIurin oIuLurdugu kIncI Grup IkmeLIn MusuI
poIILIkusini ugir ekIIde eIeLIrIyordu. Grubun IIderI Erzurum MIIIeLvekIII HseyIn AvnI (UIu) Bey
"EIendIm, CemIyeLI Akvum ngIIIz urusindun buku bIr ey degIIdIr..Eger uczImIz vursu resmen
verIrIz. KendI kendImIzI uIduLmuyiz eIendIIer..ngIIIzIerden Misir`i uIdiniz, Kibris`i uIdiniz mi
eIendIIer? MusuI`u bugn sunu vermeyen yurin nIIn versIn?... $ImdI eIendIIer, eger Iedu eLmek Icub
edIyorsu mIIIeLe yuIunci bIr suII, yurim bIr suII geLIrmeyInIz..BIr sene sonru CemIyeLI Akvum
vermezse Iurb edecegIm dIye uIduLmuyiniz!" dIye bugiriyordu krsden. MecIIsLekI KrL usiIIi
mIIIeLvekIIIerI, MusuI`un KrL vuLuni oIdugunu syIeyerek MusuI`un kesInIIkIe birukiImumusini
IsLIyorIurdi. OrLum yIe gergIndI kI, o unu kudur durumu pek mduIuIe eLmeyen MusLuIu KemuI bIIe
smeL Bey`In dIpIomuLIk LecrbesInIn yeLersIzIIgInden yukinun Trubzon MIIIeLvekIII AII $kr Bey`In
zerIne yrmL.
LOZAN MZALANIYOR . Konuyu son nokLuyi du MusLuIu KemuI koydu. Krsye ikip MIsuk-i
MIIII`nIn beIII bIr sinir IzmedIgInI, sorunu bIr yiI erLeIemenIn MusuI`dun vuzgemek unIuminu
geImedIgInI, eger IsLenIrse MusuI`un uskerI yoIIurdun uIinubIIecegInI, uncuk suvuu gIrmenIn son
derece sukincuIi oIdugunu syIeyen MusLuIu KemuI`In IsLegIyIe, bugimsizIigi LeIIIkeye drecek bIr
unIumunin ImzuIunmumusi, isrur edIIIrse suvuiImusi kouIuyIu IkmeLe gven oyu IsLendI.
OyIumuyu 1qo mIIIeLvekIII kuLiImi, 1;o`I gven oyu verIrken zo ye kuri oy kuIIunmi, 8 ye Ise
oyIumuyu kuLiImumiLi.
Her kururi muIuIeIeLIe uLiuruk uImukLun yoruImu oIun MusLuIu KemuI, oyIumudukI IIreIerI grnce
kururini verdI. MecIIs uIeIuceIe seIm kururi uIdi. Tum o gnIerde muIuIII kunudin uLeII IuLIpIerInden
AII $kr Bey, MusLuIu KemuI`In MuIuIiz AIuyi KomuLuni TopuI Osmun LuruIindun IdrId.
CInuyeLIn urkusindu MusLuIu KemuI`In oIdugu yoIundukI dedIkoduIur eIIgInde MusLuIu KemuI`In
bIzzuL seLIgI mebus uduyIurinin kuLiIdigi seImIer yupiIirken ozun grmeIerInIn IkIncI Luru buIudi.
Ve duIu yenI mecIIs uiImudun, zq Temmuz 1qz`Le ozun Buri AnIumusi 'MusuIsuz` ImzuIundi.
PLOMATK HATALAR . AnIumunin . muddesInIn z. Iikrusi IIe TrkIye ve ruk urusindukI
sinirin dokuz uyIik bIr sre IInde TrkIye IIe ngIILere urusindu dosLu zmIe supLunumumusi
IuIInde unIumuzIigin MIIIeLIer CemIyeLI MecIIsI`ne gLrImesI kubuI edIIIyordu. ngIILere ve
mLLeIIkIerInIn konLroInde oIdugu guyeL IyI bIIenen CemIyeL`e konunun gLrImesInI kubuI eLmek
zuLen dIpIomuLIk bIr InLIIurdi umu oIuyi duIu du vuIIm kiIun, unIumuyu 'kesIn kuderI bu kururu bugIi
oIun LoprukIur. ekIInde bIr Ibure ekIenmesIyIe, konuyu CemIyeL`e 'grImek` zere gLrmeyI
neren ord Curzon`un bIIe IuyuIInI uun ekIIde, MIIIeLIer CemIyeLI`nIn nIIuI kurur mercII IuIIne
ykseILIImesI oIdu. UsLeIIk sre duIu nce konuuIdugu gIbI bIr yiI yerIne dokuz uyu IndIrIImI, IkIII
grmeIerIn buIuyucugi LurII unIumunin yrrIge gIrecegI LurII degII de sLunbuI ve Dogu
Trukyu`nin LIIuI GIerI LuruIindun bouILiIucugi LurII yupiIuruk ne ekIImILI. BLn bunIur, Trk
LuruIinin eIInI ImdIden zuyiIIuLmiLi. Ancuk unIumu, 11 AgusLos 1qz`Le IuuIIyeLe geen 'muIuIeIeLsIz`
yenI MecIIs`Le, 1q`e kuri z1 oyIu onuyIudigindu MusLuIu KemuI ve urkuduIuri derIn bIr neIes uIdiIur.

MLSLL'L KAA VIRK? ozun Buri AnIumusi`nin . MuddesI`ne gre eger TrkIye IIe
ngIILere, dokuz uy IInde MusuI konusundu bIr unIumuyu vurmuzIursu sorun MIIIeLIer CemIyeLInde
zIecekLI. Trk-ngIIIz grmeIerI, 1q Muyis 1qzqLe, sLunbuIdu, Kusimpuu`dukI eskI BuIrIye
NezureLI (bugnk Kuzey DenIz SuIu KomuLunIigi) bInusindu buIudi. TurIIe 'HuII KonIerunsi` oIuruk
geen grmeIere TBMM Bukuni ve sLunbuI Mebusu AII eLII (Okyur) Bey, ngIIIz IeyeLIne Ise ruk
Yksek KomIserI SIr Percy Cox bukunIik edIyordu. O gnIerde, ngIILere`de IkLIduri devruIun I
PurLIsI IkmeLInIn, duIu ncekI yneLImIn MusuI poIILIkuIurini IukIi buImumusi, IeIe MusuI`un
Mondros MLurekesI`nden sonru 'IeLIedIIerek` uIinmusini ok yukiiksiz buImusi, TrkIye`nIn IeIIne
bIr uLmosIer yuruLmiLi. Amu ngIILere`nIn sLunbuI`dukI bykeIIsI Indsuy`e gre TrkIye`de 'MusuI
konusundu ne bIIgIII, ne de konuyu IIgIII Insun` vurdi. DoIuyisiyIu Trk kumuoyunun buskisindun
ekInmeye gerek yokLu! ngIIIz IsLIIburuLi du, TrkIerIn MusuI`dun oIubIIdIgInce IuzIu Lopruk uImuk
ugrunu KrLIere TrkIye`nIn deneLImInde genI zerkIIk vermekLen, ngIILere`ye de peLroI uyricuIikIuri
LunimukLun yunu oIdugunu; smeL Puu`nin Ise HIIuIeLIn kuIdiriImusinin ngIILere`yI yumuuLucugini
dndgn rupor eLmILI.
Bu uLmosIerde buIunun LopIunLinin IIk oLurumundu, AII eLII Bey, MusuI IuIkinin Le IkIsInIn Trk
ve KrLIerden oIuLugunu, eLnIk nedenIerIe bu bIgenIn Trk sinirIuri IInde kuImusi gerekLIgInI, duIu
ncekI IIbIr unLIumunin MusuIu ruk`in IInde suymudigini beIIrLerek sze gIrdI. DIkkuLI eken
Iusus, konumudu MIsuk-i MIIII`den Lek suLir bIIe sz edIImemesI IdI. smeL Puu`nin MusuI`du stct:s
q:o`nun IgnendIgIne duIr proLesLo noLusinu yer bIIe vermeyen busin, ngIILere`ye kuri son derece
oIumIu dII kuIIunirken, LuIyunIurin SIcIIyu ve #odos`u yiginuk yupLigini ukLururuk ubu uILindun sopu
gsLeren ngIIIzIerIn ekmegIne yug sryordu. ngIIIz IsLIIburuLinu gre bLn bunIur, MusLuIu
KemuI`In bIIgIsI duIIIIndeydI ve TrkIerIn ngIILere IIe IyI geInmek ugrunu MusuI`dun vuzgemeye
Iuzir oIdugunun IureLIydI. Ancuk, bu ruporIurdun cesureL uIun ngIIIz LemsIIcIIerInIn, 'kImsesIz
bIgeIer` dIye nILeIedIkIerI HukkurI vIIuyeLIne bugIi BeyLebub, IemerIk ve #evunduz kusubuIurini
du LuIep eLmesI, Trk LuruIinin moruII IyIce bozdu ve konIeruns HuzIrun`du LuLII edIIdI. Konu bIr sre
sonru ngIILere LuruIindun MIIIeLIer CemIyeLI`ne IuvuIe edIIdI. 1o EyII 1qzq`Le Cenevre`ye gIden AII
eLII Bey, bIr BeIIku guzeLesIne verdIgI demeLe 'Iuku bIr kurur verIIecegIne gvenInIn Lum
oIdugunu` beIIrLecek kudur uymuzIik IIndeydI.
OTILI ZLIN HAT . O gnIerde MIIIeLIer CemIyeLI KonseyI`nIn drL srekII yesI, BIrIncI
Dnyu Suvui`nin guIIpIerI oIun ngIILere, runsu, LuIyu ve Juponyu`ydi. GeIcI yeIer Ise BrezIIyu,
ekosIovukyu, spunyu, sve, BeIIku ve Uruguuy gIbI grece zuyiI IkeIerdI. AII eLII Bey zq EyII
1qzq gnk geneI LopIunLidu MusuI`un kuderInIn LuyInI IIn en kesLIrme yoIun IuIkoyunu buvurmuk
oIdugunu beIIrLIp, ngIIIz deIegesI de bunu ILIruz edInce, ruk zerIndekI ngIIIz mundusi kubuI edIIdI.
Sinir LurLimuIurini nIemek IIn 'BrkseI HuLLi` dIye uniIun geIcI bIr sinir konmuLu. HuL, IddIuIuru
gre, BrkseI`de bIr oLeI odusindu ngIIIzIerce oIuLuruImuLu. Ancuk, Ier IkI LuruIin du 'geIcI` oIun bu
siniri kubuI eLmesIyIe, konLroI IIIIen ngIIIzIerIn eIIne geLI. Konuyu InceIemek ve bIr rupor yuzmuk IIn
sveII eskI dIpIomuL AII WIrsn`un bukunIigindu kuruIun kIIIIk komIsyonun TrkIye`nIn uskerI
LemsIIcIsI CevuL Puu`nin eIIgInde MusuI`du yupLigi InceIeme gezIsI, mevsImIn ki oImusi, CevuL
(obunIi) Puu`nin busIreLsIzIIkIerI (rnegIn TrkIerIn ugirIikLu oIdugu AILinkpr`de 1o Lune Trk
Lunik buImuk becerIIememILI) ve ngIIIzIerIn enLrIkuciIikIuri gIbI nedenIerIe gvenII bIIgI derIenmesIne
oIunuk sugIumumiLi umu KomIsyon bIgenIn nIus yupisinu bukiIirsu bugimsiz bIr KrL devIeLInIn
kuruImusinin gerekLIgInI syIemekIe bIrIIkLe, bunu ekonomIk ve cogruII nedenIerIe LuvsIye eLmedI. 1
$ubuL 1qz`Le puLIuk veren $eyI SuId AyukIunmusi, TrkIerIn KrLIerIn LemsIIcIsI oIdukIuri ynndekI
LezIerIne cIddI bIr durbe vurmuLu umu KomIsyon MusuI`un IkIye bInmesInde sIyusI sukincu
grmyordu, sudece bunun bIge IuIki IIn IyI oImudigini dnyordu. SonuLu KomIsyonu gre en
IyI zm MusuI`un ruk`u bugIunmusi IdI. Bunun IIn sudece IkI urLi vurdi: MusuI bIgesInIn z yiI
sreyIe MIIIeLIer CemIyeLI mundusi uILindu kuImusi ve bu sre IInde KrLIere IyI duvruniImusi,
muIkeme ve okuIIurdu yneLIcIIerIn KrLIerden uLumusi ve KrLe`nIn resmI dII kubuI edIImesI.
MTYAZ KAR$ILIGI VAZGIMI . $eyI SuId AyukIunmusi`ni busLirmuk IIn bIgeye o bIn
usker sevkedIImesI ve OsmunIi Bunkusi`ndun ykIce puru ekerek bunu ordunun donunimindu
kuIIunmusi TrkIye`nIn kururi Lunimuyuruk MusuI`u IguI edecegI endIesInI yuruLmiLi uncuk uirLici
bIImde TrkIye kururu ILIruz eLmekIe yeLIndI. ngIILere`nIn konuyu MIIIeLIer CemIyeLI`ne gLrme
LekIIIInI smeL Puu, CemIyeL`Le TrkIye`ye bIr sunduIye verIImesI kuriIigindu onuyIuyubIIecegI
Imusindu buIundu. MurL ve NIsun 1qz`Le TrkIye`yI ok zor durumdu birukun bIr oIuy yuundi.
TrkIye`nIn konu IIe IIgIII LemsIIcIIerInden ZekuI Bey ngIILere`ye MusuI`dun ekIImesI ve OsmunIi
borIurinu IIIkIn LuIvIIIerI eIInde buIundurunIuri desLekIememesI kuriIigindu TrkIye LoprukIurindu
peLroI ikurmu, IImun ve demIryoIu yupmu ve TrkIye`ye 1 mIIyon po:nd`Iuk bor verme ImLIyuzi (!)
LekIII eLmILI. Bu durum, Trk LuruIinin buzi ikurIur kuriIigi MusuI`dun vuzgemeye Iuzir oIdugu
kunisini IyIce gIendIrmILI. Trk LuruIinin LezIerInI kubuI eLLIrememesI zerIne Cenevre`dekI
LemsIIcIIerInI gerI ekmesI kuri LuruIin IInI duIu du koIuyIuLirdi. UsLne sLIk smeL Puu`nin
kendIsIne MusuI`du IzIenen poIILIku IIe IkenIn modernIeLIrIImesI poIILIkuIuri urusindukI eIIkIye
dIkkuL eken ngIILere`nIn BykeIIsI Indsuy`e smeL nn`nn bu durumdu poIILIkuIurdun bIrInde
ILen oIunmusi, dIgerInde oIunmumusi gerekIr. HungIsInIn IungIsI oIdugu konusundu LukdIrI sIze
birukiyorum demesI ngIIIzIerI ukinIigu drmL. DIpIomuLIk LeumIIere uymuyun bu
uikszIIg, Insduy smeL Bey`In zuyiI runsizcusinu bugIumiLi. Amu mesuj uIinmiLi. KomIsyonIur,
InceIemeIer, dIvun kururIuri IIe geen sekIz uydun sonru MIIIeLIer CemIyeLI MecIIsI, 16 AruIik 1qz`Le
WIrsn KomIsyonu`nun nerIIerInI onuyIuyun bIr kurur uIdi. Kururdun bIrku gn nce, ngIIIz
sLIIburuL servIsIerI, MecIIs`Le konu Iukkindu konuun smeL nn`nn yumuuk Luvrinu ve MusLuIu
KemuI`In MusuI`dun zIyude, modernIeLIrme projeIerIne nem verdIgIne duIr ruporIurini merkeze
gemILI bIIe. NILekIm, MIIIeLIer CemIyeLI`ne Trk IkmeLInIn ve businin LepkIsI son derece yumuuk
oIdu. GsLerIIen Lek munIdur LepkI, erLesI gn SovyeLIer #usyu IIe bIr dosLIuk unIumusi ImzuIumukLi.
LZLN VAIL HIIILIR . Sonu ngIILere`nIn ngrdg ekIIde oImuLu. nk ngIILere
Bubukuni CIumberIuIn`e gre 'de jccto bIr oLokruL oIun MusLuIu KemuI gerIIImIn LirmundiriImusinu
bIr sre gz yumdukLun, IuLLu srece kIIseI kuLkidu buIundukLun sonru, son uumudu LeIIIkeII bIr
oyunu IsLedIgI nokLudu durdururuk, seImInI buriLun yunu kuIIunucukLi! ngIILere de bu oyundu
kendIne den roI oynudi ve OrLudogu`dukI uzun vudeII ikurIurini dnerek TrkIye`nIn kiriIun
onurunu onurmuk IIn bIr pIun yupLiIur. nk, BrILunyu IIn MusuI`un ruk`u bugIunmusi ne kudur
nemIIyse, TrkIye`nIn BuLi ILLIIuki IInde LuLuImusi du o kudur nemIIydI. TrkIye`ye, MusuI LuzmInuLi
ruk peLroIIerInIn roclt (IIsuns Iukki) geIIrIerInden mr boyu yzde 1o puy vermeye kurur
verIIecekLI. HkmeL, Indsuy`e gerekIrse bu IIsseyI yzde 1`e ikurmu yeLkIsI de vermILI. HuLLu, eger
TrkIye bu geIIrI z yiI gIbI sinirIi bIr sre uImukIu yeLInIrse, puyin yzde z`e ikuriImusinu bIIe ruzi
oIucukIurdi. Ancuk bu puy yuLirimIurin LumumIundigi yiIdun ILIburen verIIecekLI. ngIIIz LuruIi,
grmeIere uLunun Trk LemsIIcIsInIn MIIIeLIer CemIyeLI srecInIn buurisiz IIgr TevIIk #L
(Arus) oIdugunu grenInce ok ruIuLIudi nk yipruLici bIr dIpIomuL oIdugunu bIIdIkIerI $kr (Kuyu)
Bey`In uLunmusindun korkmuIurdi. Trk LuruIi ngIIIzIerIn IIkrInI memnunIyeL verIcI buIdu umu duIu
LopIunLinin buIurindu puyini Iemen nukde evIrmek IsLedIgInI bIIdIrdI. ngIILere bunu oIumIu bukLi
umu TrkIye`nIn puru kuriIigindu MusuI`dun vuzgeLIgI IzIenImInIn dogmumusi IIn unIumunin
TrkIye`nIn rocltgeIIrIerIne kuLiIucugi ekIInde dzenIenmesIne ve unIumunin sonunu 'Trk LuruIi
IsLerse puyini kupILuIIze eder` Ikm konmusinu kurur verIIdI. Odenecek puyIurin kuriIigi Ise oo
bIn po:nd oIuruk LespIL edIIdI. TrkIye nce bu puyi ok uz buIdu. ondru`yu durumu rupor eden
Indsuy`e IkmeL, puyi 1 mIIyon po:nd`u kudur ikurmu yeLkIsI verdI. Ancuk Indsuy, son kez unsini
deneyerek, TrkIye`ye 'oo bIn nukdI deme` IIe 'z yiI sre IIe roclt geIIrIerInden yzde 1o puy
uImu` urusindu bIr seIm yupmusini syIedI. ErLesI gn, ngIIIz LuruIini ukinIigu dren bIr ey oIdu:
Trk IkmeLI unIumuyi kk bIr urLIu z yiI sre IIe yzde 1o puy uImuyi kubuI eLmeye Iuzirdi.
Sudece sz konusu puyini bIr yiI IInde oo bIn po:nd`u evIrme Iukkini sukIi LuLmuk IsLIyordu!
TuImIn edIIecegI gIbI ngIILere`nIn ugzi kuIukIurinu vurmiLi. nk buIungiLu vermeyI
dndkIerInIn ok uILindu bIr IIyuLu II bugIumiIurdi! DzeILIImI unIumu, 6 HuzIrun 1qz6 gn
TBMM`de sudece IkI red ve bIr ekImser oyu kuriIik 1q oyIu kubuI edIIdI. AnIuiIdigi gIbI, o gn z8
yeII mecIIsIn byk bIr kismi mecIIse geImemILI. GeIseIerdI durum degIecegI pIeIIydI umu, gerek
IuIkin, gerekse businin unIumuyu II LepkI vermemesI, ngIIIz IsLIIburuLiIurinin duIu ncekI
LespILIerIyIe uyum IIndeydI. HukIkuLen de o gnIerde MusuI kImsenIn umurundu degIIdI. ZuLen
gndem de, ok degII bIr IuILu sonru, zmIr`de MusLuIu KemuI`e bIr suIkusL Leebbsnn orLuyu
ikuriImusiyIu rudIkuI bIImde degIecekLI.
PITROL ALACAGI KALI MI? ruk`Lu IIk peLroI, 1qz; yiIindu Bubu Gurgur kuyusundun ikLi.
TrkIye suniIdigi gIbI puyini nukde evIrmedI. Ankuru AnIumusi`nin gurunLI eLLIgI roclt demeIerI
ruk`LukI peLroI boru IuLIurinin LumumIundigi 1qq yiIindu buIudi ve 1q1`e kudur (1qq diindu)
dzenII yupiIdi. 1qq`Le bIr ek deme yupiIuruk 1qq yiIi LeIuII edIIdI. Sz konusu yiIIurin bLe
kuyiLIurinu gre LopIum z.;1z.ooo IIru (o gnn purusi IIe yukIuik , mIIyon po:nd) LuIsII edIImILI.
DuIu sonru ruk`in peLroI geIIrIerI usLronomIk bIImde urLmiLi umu z yiIIik sre 1q1`de bILLIgI IIn
TrkIye bundun yururIunumudi. Ancuk nedense, 1qz, 1q ve 1qq yiIIuri bLeIerIne 'szIeme
geregInce MusuI peLroIIerInden uIinun` bIImInde bIr buIik konuImusinu devum edIIdI. Bu buIikIurin
kurisindu sirusiyIu 6 mIIyon, zq mIIyon ve qo mIIyon yuziIiydi. 1q yiIindu Ise 'bIrIkImII oIuruk 1oo
mIIyon` IburesI vurdi. Ancuk yIne gurIp bIr ekIIde, 1q`Le bLeden bu Ibure ikuriIdi. AnIuiIun
TrkIye ve ruk urusindu kuruIun BugduL PukLi, eskI IuyuIIere nokLu koymuyi gerekII kiImiLi. Ancuk,
1q8`de ruk`Lu KruI uysuI`i devIren uskerI durbeden sonru, bu kuIem bLede yenIden boy gsLerdI
uncuk 1q86 yiIindu dnemIn Bubukuni TurguL OzuI, ruk DevIeL Bukuni Suddum HseyIn`In rIcusi
zerIne MusuI kuIemInI bLeden Lekrur ikurdi. Amu o gnden bu yunu 'MusuI peLroIIerInden
uIucukIurimiz` konusu gndemden dmedI. Buzi uruLirmuciIuru gre 1qq-1q1 yiIIuri urusindu
TrkIye`ye denen puru gerek geIIrIere orunIu z mIIyon po:nd eksIkLI. Hesubin nusiI yupiIdigi beIII
oImumukIu ve bu IddIuyi en yksek kudemeIer de LekrurIudigi IuIde konu duvu konusu yupiImudi.
qS YILLIK BORCL NIIN TILIK? Ancuk duIu gurIp oIun bIr buku uyguIumu duIu yupiIdi.
BIIIndIgI gIbI TrkIye CumIurIyeLI, ozun`du OsmunIi DevIeLI`nIn borIurini demeyI LuuIIL eLmILI.
BunIurdun bIrI de, Konyu'dun BugduL ve Busru KrIezIne kudur uzunmusi pIunIunun demIryoIunun zoo
km. uzunIugundukI IIk kisminin IInunsmuni IIn MurL 1qo yiIindu IIru edIIen 'DevIeL-I AIIye-I
OsmunIyye Yzde DrL uIzII BugduL DemIryoIu BIrIncI Kismi sLIkruz-i OsmunIsI TuIvIII` kuriIigi
uIinun z.z mIIyon po:nd'Iuk borLu. q8 yiIIik gerI demenIn vudesI zoo1`de doIdugu IuIde, TrkIye,
vudeyI nce zoo6`yu, sonru du zo1o`u uzuLLi. MIkLur ok kk oIdugu IuIde borcun kupuLiImuyiinin
nedenI MusuI peLroIIerInden uIinmusi IuyuI edIIen bukIye IIe IIgIII LuIepIerI cunIi LuLmukLi. $ImdI bu
bor IIe MusuI peLroIIerInIn IIgIsI nedIr dIyebIIIrsInIz. ok busIL: OsmunIi devIeLI bu bor kuriIigindu
pek ok yerIn yuni siru, MusuI kuzusi uur geIIrInden 6 bIn IIruIik bIr bIm LemInuL oIuruk
gsLermILI. YunI, LedbIrII yneLIcIIerImIz, 1qz6 Ankuru AnIumusi IIe ebedIyen kuybeLLIkIerI bIr yerIn
LemInuLi uILindukI borcu demeyI srdrerek, IIerIde kuruIucuk muIkemede eIIerInI gIendIrmeyI
umuyorIurdi. Son zumunIurdu PKK Lerrne son vermek buIunesI IIe Kuzey ruk`u gIrmIken, Kerkk
ve MusuI`u gerI uImuyi IuyuI edenIerIn suyisi urLLi. Ne dIyeIIm, Insun IuyuI eLLIgI mddeLe yuurmi!
YeLer kI DImyuL`u pIrInce gIderken, evdekI buIgurdun oImuyuIim.
SONSZ YIRNI . BLn bunIur ne unIumu geIIyor? MusLuIu KemuI, buindun berI MusuI`un
MIsuk-i MIIII sinirIuri IInde oImudiginin Iurkinduydi. Ancuk KrLIerI MIIII McudeIe`ye kuLiImuyu ruzi
eLmek IIn MusuI`u kurLurmu IedeIInI cunIi LuLmuk gerekLIgInI bIIIyordu. KrLIerIe IIIkIIer 1qz1`den
ILIburen bozuImuyu buIuyincu, ngIIIzIerden KrLIere kILreI zerkIIk diindu bIr Iuk vermeyecekIerI
gurunLIsInI uIincu, byk KrL nIusu IIe IIerIde Trk uIus-devIeLIne sorun ikurmusi muILemeI
MusuI`u diuridu birukivermILI! UsLeIIk bunu yIe usLucu yupLi kI, bu sunciIi yiIIur boyuncu MecIIs`LekI
muIuIIIIer LusIIye edIIIrken, kumuoyu MusuI IIn sIyusI ve dIpIomuLIk Ier eyIn yupiIdiginu InundiriIdi.
(Bu uidun smeL nn`nn ozun`dukI oyundu Lek buinu IurekeL eLLIgInI syIeyenIer IukIi
degIIIerdIr.) HuzIrun uyindu zmIr`de kendIsIne bIr suIkusL yupiIucugi yoIundu yeLerII IsLIIburuLu suIIp
oIdugu IuIde isrurIu eIre gILmesI bIIe MusuI meseIesI IIe IIgIII oIubIIIr. MusLuIu KemuI`In Lek yunIi
Iesubi, ngIIIzIerIn TrkIye`yI BuLi ILLIIukinu kuzunmuk IIn duIu IuzIu demeyI gze uIdikIurini Iurk
edememesIydI.