ELK PARALARIN ISIL LEM

Zamann geliimi iinde sl ilemin ne zaman icat olduu, kesin olarak bilinememektedir. Ancak eski alarda, demirin sertletirilmesi iin kzl hale gelene kadar stlp su veya hayvansal yaa daldrlmas sureti ile yapld bilinmektedir. Gnmzde ise sl ilem, yksek teknoloji rn ekipman ve kontrol teknikleri ile yaplmaktadr. elik, demir ve karbonun alam olarak tanmlanr. Karbon oranndaki az miktarda deiim (rnein %0.2'den %0.8'e kadar), eliin stld scaklktan soutulmas ile elde edilen zelliklerin byk miktarda deiimine yol aar. Hzl soutma veya sulama, elii krlgan yapar. Yava soutma ve tavlama elii yumuak ve snek yapar. Bu iki durum arasndaki zellikler, sertletirilmi eliin menevilenmesi ile elde edilir. Bu zellikler eliin iindeki elementlerin dalm, boyutu, ekli ve cinsi ile ilgilidir. zel uygulamalar iin eliklere mangan, krom, nikel ve molibden gibi, eliin sl ilemdeki davrann deitiren ve zelliklerini iyiletiren alam elemanlar katlr. Btn eliklerin sl ileminde esas olan, elikleri belli bir scakla stp bu scaklkta belli bir sre tutup nceden belirlenmi soutma hz ile soutmaktr. Isl lem normal olarak iki amala yaplr; rn ekillendirmek Paralarn uygun kullanm zelliklerini salamak

RN EKLLENDRMEYE YNELK ISIL LEMLER

Bu tarz sl ilemler, bir nceki prosesten kalan (rnein souk ekillendirme) ve/veya metalurjik iyiletirmelerden kalan stresleri kaldran ve malzemeyi yumuatan, normalize (havada soutma) ve tavlama (yava soutma) ilemlerini kapsar. Dvlm paralarn, dkmlerin ileme kolayl ve bir sonraki sl ilemden alnacak sonucu iyiletirme iin normalizasyon ilemi, bir sonraki ileme yardm etmek iin, rnein, boru ve tel gibi yar mamul paralara uygulanan yumuatma ileminde olduu gibi, normal olarak ara sl ilemlerdir. Ancak, rnein elektrik sanayiinde kullanlan baz paralarn, elektriksel ve manyetik zelliklerini iyiletirmek gibi baz durumlarda son sl ilem de olabilir.

PARALARA UYGUN KULLANIM ZELLKLER SALAMAYA YNELK ISIL LEMLER

Bu tarz sl ilemler, bitmi veya bitmeye yakn elik paralara, alma artlarndaki istenilen zellii kazandrmak amacyla yaplr.

SERTLETRME (Su Verme)

inde alam eleman olsun yada olmasn, orta ve yksek karbonlu eliklerden mamul sinterlenmi, preslenmi, dvlm paralara sertletirme ilemi uygulanr. Bu ilem aadakilerden biri veya birkan kapsayabilir. Mekanik zellikleri ykseltmek Sertlii ykseltmek Anma dayanmn artrmak Bu ilem, eliin iindeki karbon ve alam miktarna bal olarak, 780-900C scaklklar arasnda,

istenen metalurjik deiiklii yapana kadar tutularak, sert bir yap elde edebilecek ekilde, uygun bir scaklkta soutmaktr. Soutma iin eitli svlar kullanlr. Su,su esasl solsyonlar, ya ve tuz bunlardan bazlardr. %0.3'den az karbon ihtiva eden alamsz elikler, sertletirme ortam olarak su kullanld zaman bile, etkili olarak sertletirilemez. Elde edilebilecek maksimum sertlik, elikteki karbon ve alam oranna baldr. Alam elemanlar kritik soutma hzn drrler. Hatta zaman zaman, havada bile soutmak gerekebilir. Soutma ortamlarnn byk bir ksmnda eliin, dk olan termal kondktivitesi nedeniyle, dardan ieriye doru soumas yava olur. Dolaysyla da, dardan ieriye doru bir sertlik azalmas olur. Yksek mukavemetli eliklerde alam elemanlarnn en nemli fonksiyonlarndan biri de, byk kesitlerin tam olarak sertleebilmesini salamaktr. Sertletirme srasnda eliin kazand sertlik derinliine "sertleebilme yetenei"denir.

TEMPERLEME-MENEVLEME
Su verme sertletirmesinden sonra, elik paralarda yksek gerilmeler oluur. Bu da, paray krlgan klar. O zaman, paray 150-700C arasnda seilecek uygun bir scaklkta temperlemek gerekir. Bu ilem, paradaki gerilmeyi alrken, tokluu da artrr. Dk scaklklar paray yumuatmadan gerilmeleri alr. Scaklk ykseldike parann sertlii ve mukavemeti derken daha tok ve snek olur. Tm bu zellik deimeleri, zamanla balantl oluur.

MARTEMPERLEME
Sertletirme ileminin iddetinden oluan i gerilmeler nedeni ile, paralarda arplma riski vardr. Martemperleme, sertletirme dnm olabilen scaklkta paraya su vererek, dardan merkeze doru oluan i gerilmeleri minimuma indirmek suretiyle yaplan sertletirme metodudur. Para 150-400C arasna soutulup, parann scakl uniform oluncaya kadar bu scaklkta tutulur. karlan paralar, havada oda scaklna soutulurlar. Martemperlenen paralara, normal sertletirme ileminden sonraki gibi temperleme yaplr.

STEMPERLEME
Distorsiyonu minimize etmek iin, martemperlemeye benzer ekilde yaplan bir ilemdir. Paralar, nceden belirlenen bir zaman iinde, 250-400C arasnda soutup, daha sonra oda scaklna alarak yaplr. Kontin bir stemperleme ileminden, daha tok bir yap elde edilir. Bu ilem yksek karbonlu ve greceli olarak ince kesitli paralara uygulanr. rnein yaylar ve benzeri paralar. Daha sonra bu paralara temperleme ilemi uygulanmaz.

YZEY SERTLETRME
Bir ok parada, anmaya dayankl sert bir yzeyle beraber, darbelere kar da bir tokluk istenir. Bu tr paralara ok eitli ilem uygulanabilir. Bu uygulamalar temel olarak 2 gruba ayrabiliriz.

Termokimyasal proses Lokal termal yzey sertletirme prosesi

TERMOKMYASAL PROSES Dk karbon ieren eliklere uygulanr. 500-1000C arasndaki bir scaklkta yzey azot ve/veya karbonun difzyonu ile zenginletirilir. Bu grupta 4 ilem tanmlayabiliriz.
KARBRLEME VE KARBONTRRLEME

Karbon difzyonu 900C ve zerinde yapldnda, bu ilem karbrlemedir. Soutma ortam olarak, eliin ierdii karbon ve alam miktar ile balantl, su ve ya kullanlabilir. Alam miktar, yzeydeki karbon miktarn da belirler. Normal olarak bu yzeydeki karbon oran, %0.65-%1.00 arasndadr. eliin yzeyini sertletirmede, karbon ve azot birlikte kullanldnda, bu ileme karbonitrrleme denilir. Karbrlemeye nazaran, biraz daha dk scaklklar kullanlr (800-880C). Soutma ortam olarak ya kullanmak yeterli olur. Bu ilemlerde yzeydeki difzyon blgesine "toplam karbrlenmi derinlik" denir. Bu derinlik, scaklk ve zamanla kontrol edilir. NTRRLEME lemde sadece azot kullanlrsa "nitrrleme" yaplm olur. Bu proses genellikle, sertletirilip menevilenmi ve alminyum, krom ve molibden ieren zel eliklere uygulanr. Nitrrleme 500C civarnda ve 72 saate kadar srebilen bir ilemdir. Sertlik derinlii az, fakat ok sert bir yzey elde edilir. Nitrrleme, karbrleme ve karbonitrrlemeden tamamen farkldr. Paralar sl ilemden sonra soutma ortamna daldrlmazlar.
NTROKARBRLEME

560-760C scaklklar arasnda, karbon difzyonu ile birlikte azotun kullanld, bir termokimyasal ilemdir. Bu ilemde ok az (10-20 m) bir demir nitrr tabakas elde edilir. Bu, sert, gzenekli ve anmaya ve korozyona dayankl bir yzeydir. Bu ilem srasnda oksidasyon ilemi de uygulanarak, korozyon dayanm artrlabilir. eitli eliklere, zellikle alamsz dk karbonlu eliklere uygulanabilir. LOKAL TERMAL YZEY SERTLETRME Bu ilemde yzeye karbon zenginletirmesi uygulanmaz. elik stlp sulandnda yeterli sertlii alabilecek karbon ve/veya alam miktarna sahiptir. abuk soutma nedeni ile sert bir yzey tabakas elde edilir. cv