KAFKAS NVERSTES BF.

DERGS, CLT:1-SAYI:2

PSKOLOJK TACZ ALGISININ RGTSEL GVEN ZERNDEK ROL The Role of Mobbing Perception on Organizational Trust Ar. Gr. F. Merve Durda Prof. Dr. Atlhan NAKTYOK** ZET
Bu almann temel amac; psikolojik taciz ve rgtsel gven arasndaki ilikinin incelenmesi olarak belirlenmitir. Bu erevede, psikolojik tacizi oluturan temel bileenlerin belirlenmesine allm, psikolojik taciz sreci ve kavramn temel bileenleri aklanmtr. Ayrca rgtsel gven kavram ve boyutlar zerinde durulmutur. almann uygulama ksmnda, Erzurumda bulunan eitli devlet hastanelerinde grevli 205 hemireye yz yze grme yntemi ile anket uygulanmtr. Psikolojik tacizin, rgtsel gven zerine etkisi teorik olarak aklanmtr. Bu dorultuda gelitirilen hipotezler uygun istatistiksel yntemlerle analiz edilmitir. Sonu olarak; psikolojik tacizin rgtsel gveni ve yneticiye gveni etkiledii tespit edilmitir. Anahtar szckler: yerinde Psikolojik Taciz, Gven, rgtsel Gven

ABSTRACT
The main purpose of this study is to explain the relationship between mobbing and organizational trust. In this context, the main components of mobbing are determined; elements of mobbing process and the components of organizational trust are explained. Also, it is examined the organizational trust and the dimensions of the organizational trust. In this study, the data were gathered by survey technique (face to face) from 205 nurses who are in charged to hospitals in Erzurum. The effect of mobbing on organizational trust is theoretically explained. The research hypothesis of the thesis are tested. Findings confirm the mobbing affects organizational trust and trust in supervisor. Keywords: Mobbing, Trust, Organizational Trust

GR
**

Erzincan niversitesi ktisadi ve Bilimler Fakltesi, merve.durdag@hotmail.com Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, anakti@atauni.edu.tr

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Son yllarda iletiimin ve medyatik aralarn hzla yaygnlamas, insanlar arasndaki ilikileri olumsuz etkilemitir. Sosyal ilikilerde bireycilik, bencillik n plana kar hale gelmitir. Bireyin paylama kavram giderek kaybolmaya balamtr. te bu bencilleme ve paylam kavramnn kaybolmas, bireylerin sosyal yaantlarnda biriktiren, egoist, karsndakini nemsemeyen ve hatta karlar dorultusunda bakalarna zarar vermekten kanmayan bir tutum sergilemeleri ile sonulanmaktadr. Kiiler gnlk yaamlarnda birbirleri iin olumlu dnceler ve eylemler ortaya koymak yerine birbirlerini zmekten, birbirlerine ac ektirmekten kanmayan unsurlara dnmlerdir. te bu olumsuz deiimin dier bir ifadeyle bozulmann iyerine yansmas, psikolojik taciz kavramnda somutlamtr(Tnaz, Bayram, Ergin, 2008:1). zellikle 1970li yllardan sonra yaanan ekonomik genileme ve deiimler, i yerlerindeki sosyal iklimin kalitesinde dlere neden olmutur. Genileyerek tm dnyay igal eden kapitalist liberal anlayn krkledii ar rekabetilik, neye mal olursa olsun kar anlay gibi tavrlar rgtlerde egemen hale gelmitir. te yllar iinde gelien bu olumsuz ortamn, rgtlerde psikolojik taciz eklinde ortaya kan davranlara zemin hazrlad kabul edilmektedir(Kk, 2006:
161).

Gnmzn kreselleen i dnyasnda gven, rgtler iin bir zorunluluk olarak grlmektedir. rgtlerin, hedeflerine ulaabilme, byyebilme, rekabet edebilme adna birbirlerine gven duyan alanlardan olumas gerektii grlmtr1. rgtler, alanlar ile aralarnda gven ilikileri kurduklarnda elde edecekleri olumlu sonular, alanlar arasnda ortaya kan psikolojik taciz davranlaryla kaybedebilirler. Zira gvenin oluturduu olumlu alma ortam, psikolojik tacizin oluturduu ortam ile tamamen zttr. te bu yzden rgtn yaamn srdrebilmesi, rekabet edebilir hale gelmesi ya da bunu srdrebilmesi, deiimlere kar diren gstererek stabilitesini koruyabilmesi adna rgt ii psikolojik tacizle mcadele edilmesi gereklidir. Psikolojik taciz ve rgtsel gven kavramlarn incelemeye ynelik bu aratrma Erzurum ilinde eitli devlet hastanelerinde grev alan hemireler zerinde yaplmtr. Anket almasna dayanan bu aratrmann ana ktlesi Erzurum ilinde salk hizmeti veren (Erzurum Blge Eitim Aratrma Hastanesi, Erzurum
1

Nigar Demircan, Adnan Ceylan rgtsel Gven Kavram: Nedenleri ve Sonular, Ynetim ve Ekonomi, 10(2), 2003, 140.

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Numune Hastanesi ve Atatrk niversitesi Aratrma Hastanesi) hastanede alan 690 hemireden olumaktadr. Analizlere konu olan anket says 200dr.
1. PSKOLOJK TACZ KAVRAMI

Mobbing kavram Latincede kararsz kalabalk anlamna gelen mobile vulgus szcklerinden oluur. Mob szc kanun d iddet uygulayan kalabalk, mob fiili ise ortalkta toplanmak, saldrmak veya rahatsz etmek anlamlarna gelir2. Mobbing* literatre yeni giren bir kavram olduu iin Trke karl konusunda henz bir netlik bulunmamakta ve bir terminoloji sorunu yaanmaktadr. Konu zerine aratrma yapanlar, bu olguyu tek bir szckle ifade etmek yerine kavrama Trke karlk olarak iyerinde psikolojik taciz, iyerinde psikolojik terr, iyerinde psikolojik iddet, iyerinde duygusal taciz, iyerinde moral taciz, iyerinde manevi taciz, iyerinde zorbalk, yldrma ve iyerinde yldrmaya ynelik psikolojik saldr gibi tanmlar kullanmlardr. Ancak kavram, yabanc dilden Trkeye gemi birok dier szck gibi zaman zaman orijinal ngilizce syleni ekliyle yani mobbing olarak da kullanlmaktadr3. Kavram, ilk olarak Alman bilim adam Heinz Leymann tarafndan 1980li yllarn banda iyerleri iin kullanlmtr. Leymann, psikolojik tacizi; bir veya birka kii tarafndan dier bir kiiye ynelik, dmanca ve ahlak d yntemlerle, sistematik bir biimde uygulanan psikolojik terr eklinde tanmlamtr. Aratrmacya gre psikolojik tacize maruz kalan kii savunmasz ve aresiz hale gelir. Leymann, bu duruma yol aan psikolojik taciz davranlarnn sklnn en az haftada bir ve sresinin en az alt ay olduunu ve bu sre sonunda ruhsal, psikosomatik ve sosyal adan kt sonular ortaya ktn belirtmitir. Leymann bu tanma geici atmalar dhil etmemitir4.

2 3

Davenport, Schwartz ve Pursell Elliott, Age., 3. Tnaz, Age., 17. 4 Heinz Leymann, Mobbing and Psychological Terror at Workplace, Violence and Victims, 5(2), 1990, 120. * Bu almamzda mobbing yerine psikolojik taciz teriminin kullanlmasn uygun grdk.

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Psikolojik taciz kavramna ilikin yaplan tanmlardan baz rnekler u ekildedir; Einarsen ve Skogstada gre psikolojik taciz; yerinde srekli olarak olumsuz tavrlara maruz kalmaktr. Bireyin madur olarak tanmlanabilmesi iin bu tarz bir durumla kar karya kalm olmas ve kendini savunurken aalanm hissine kaplyor olmas gerekmektedir. Kii genellikle satama, aalanma, stne gitme gibi saldrlara maruz kalmakta ve bunlar engellemek iin herhangi bir giriimde bulunamamaktadr5. Vandekerckhove ve Commers, kavram; karmak davranlarla karakterize edilen, iyerinde karlalan ve bir bireye kar uygulanan zararl davranlar olarak tanmlamtr6. Zapf psikolojik tacizi; i temelli stres etkenlerinin en u noktadaki ekli olarak ortaya koymutur. Groeblinghoff ve Becker psikolojik tacizi; psikososyal ve fiziksel rahatszlklara neden olan bozuk iletiim ve psikososyal stres ykleyici olarak nitelemitir7. Psikolojik tacizde temel zellik olarak kastllk durumu baz aratrmaclar arasnda tartma konusu olmutur. Keashyl ve Jagataic kast unsurunun psikolojik taciz srecinde kilit bir rol oynadn buna karlk Rayner ve arkadalar kastn varlnn ispatlanmas zor olduu iin psikolojik tacizin bir zellii olarak alglanmasnn zor olacan ileri srmlerdir8. Gnmzde psikolojik taciz kavram lkeden lkeye, kltrden kltre farkl biimlerde adlandrlmaktadr. Terminolojide, iyerlerinde benzeri eylemleri ifade etmek iin; Zorbalk (Bullying), ya da gren Tacizi (Work or Employee Abuse), Kt Muamele (Mistreatment), Duygusal Taciz (Emotional Abuse), Kurban Etme(Victimization), Gzda Verme (Intimidation), Szl Taciz ( Verbal Abuse), Yatay iddet (Horizontal Violence), Psikolojik Terr, Psikolojik iddet gibi kavramlar kullanlmaktadr9. ngiltere, rlanda ve Avustralyada Bullying
5

7 8

S. Einarsen, A. Skogstad, Prevalence and Risk Groups of Bullying and Harassment at Work, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5, 1996, 186. Wim Vandekerckhove, Ronald Commers, Downward Workplace Mobbing: A Sign of the Times?, Journal of Business Ethics, 45, 2003, 41-50. Pauline Rennie Peyton, Diginity at Work, 2.b, London: Routledge Publisher, 2003, s.5. C. Rayner, The Incidence of Workplace Bullying, Journal of Community and Applied Social Psychology, 7(3), 1997, 200 Tnaz, Age, 15

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

terimi younlukla tercih edilirken, Kuzey Amerika ve skandinav lkelerinde Mobbing, Fransa ve Belikada Moral Harassment tercih edilmektedir. Amerikada ise Workplace Trauma, Abusive Supervision, Petty Tyranny gibi deiik terimler kullanlmaktadr10. Psikolojik taciz srecini anlayabilmek iin ncelikle rgtte grlen ve psikolojik tacizin habercisi olan davranlarn belirlenmesi gerekmektedir. Psikolojik taciz srecinde grlen davranlar, tek tek ele alndnda, ounun olumsuz ve kabul edilemez olarak alglanabildii ancak bazlarnn da sadece normal etkileim davranlar olarak deerlendirilebildii gzlenmitir. Hatta bu davranlar, bir kez iin ho grlebilir ya da davran yapann o gn kt bir gnnde olduu varsaylarak anlayla karlanabilir. Ancak davranlar, sistemli biimde uzun sre tekrarlanrsa anlamlarnn deimesi kanlmazdr. Bu davranlar, tehlikeli bir silaha dnrler ve rnek bir psikolojik taciz olaynn ortaya kn tetiklerler ve kastl tacize dnrler11. Psikolojik taciz, madura zarar verme amacyla yaplan bir uygulama eklinde balayan, en ar sonuca ulamadan nce, kendi iinde eitli aamalarda da son bulabilen bir sretir12. Baka bir ifadeyle, psikolojik taciz aniden ortaya kan bir durumdan ziyade bir sreci ifade etmektedir. Bu srecin ilk aamalarnda kii, dolayl yollardan saldrgann davranlarna maruz kalrken, zamanla dorudan saldrgan davranlarla kar karya kalmaktadr. Psikolojik tacizin kiileri en fazla etkileyen zelliinin, tacizin skl ve sresi olduu belirtilmitir. Psikolojik taciz younlatka ve sresi uzadka etkisinin iddetlendii ifade edilebilir. Ayrca her bireyin dayanma snrnn farkl olmas nedeniyle, birisi iin dayanlabilir olan bir durum, dier kiiye fazlasyla zarar verebilir13. Ancak tm madurlarn bu sreten az ya da ok zarar grmeleri kanlmazdr.

10

11 12 13

Wendy Bloisi, Helge Hoel, Abusive Work Practise and Bullying Among Chefs: A review of the Literature,International Journal of Hospitality Management, 27, 2008, 649 P. Tnaz, Age., 49. P. Tnaz, Age., 55. S. Einarsen, A.Skogstad, Age., 187.

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Leymann psikolojik taciz srecinde drt aamay yle belirlemitir. Birinci aama olarak atma; psikolojik tacizi tetikleyen unsur yaanan atmalardr. Bu yzden psikolojik taciz, aralarndaki farklar unutulmadan iddetli atma olarak grlebilir. kinci aama olarak saldrgan eylemler: Psikolojik taciz olaylarnn balangcnda her zaman saldrgan davranlar veya dlama olmas gerekmez ama davranlar uzun bir sre sonra deierek saldrgan davranlara dnr. Psikolojik tacizi uygulayann amac madurun stne gitmek veya cezalandrmaktr. nc aama olarak ynetimin devreye girmesi: Ynetimin devreye girmesiyle yaanan olumsuz olaylar resmi olarak kabul edilir. Gemite yaanan damgalama olaylar yznden madurun hatal bulunmas ve durumun yanl deerlendirilmesi mmkndr. Bu duruma neden olan zararl kiiden kurtulmak iin ynetim bir eyler yapmak, nlemler almak isteyecektir. Bu aamada psikolojik tacize maruz kalan kii damgalanr. Drdnc aama olarak iine son verilme: Psikolojik taciz senaryolarnn iyerinde endie yaratmasndan sonra sosyal etkenler insanlarn iten ayrlmasna veya kovulmasna neden olur. Yaanan damgalama olaylar ciddi rahatszlklarn balamasnn nedenlerinden birisidir14. alma yaamnda yer alan herkes, iyerinde psikolojik taciz srecine maruz kalmaya adaydr denilebilir. Psikolojik taciz, iyerinde psikolojik iddet silahyla gerekletirilen bir sava olarak kabul edilmitir. Daima saldrgann istei dorultusunda seilen bir kurbann mevcut olmas nedeniyle bu savata yer alan taraflarn artlar kesinlikle eit deildir. artlar eit olmayan bu taraflar balk altnda toplayabiliriz. Bunlar; Psikolojik Taciz Uygulayanlar (saldrganlar, tacizciler, zorbalar), Psikolojik Taciz Madurlar (kurbanlar, hedefler), Psikolojik Taciz zleyicileri, Yaplan aratrmalarda psikolojik taciz uygulayanlarn ruhsal durumlar ve eylemleri temel alnmakta ve genellikle bu kiilerin kendi eksikliklerini saklamak amacyla dier alanlara psikolojik
14

Heinz Leymann, The Content and Development of Mobbing at Work, European Journal Of Work and Organizational Psychology, 5(2), 1996, 171-172.

10

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

taciz uyguladklar grlmektedir15. tip psikolojik taciz uygulaycsndan bahsedilebilir. lk tip dierleri her eyi bilir, ben hibir ey bilmem dncesinde olup kendilerine gvenleri olmayan kiilerdir. Bu tip bir psikolojik taciz uygulaycs kar tarafa ac ektirerek kendini gelecek tehlikelerden koruduuna inanr. kinci tip uygulayclar, kendilerine ar gvenen, madur kiiyi devaml eletiren kiiler olarak tanmlanabilir. nc tip ise gemite ar yumuak davranmasndan dolay muzdarip olan ynetici modelidir. Yumuak davranlardan zarar grm olan bu tip ynetici kendini gemiteki gibi yumuak davranmamaya koullandrmtr16. Psikolojik taciz eylemlerinin, tacizcinin hayata ve farkllklara deer vermemesinden, sahtekrlk ve numaraclndan, kendini bytme gereksiniminden ortaya ktn ileri srebilirler. Tacizcinin kiilii ar kontrolc, korkak, nevrotik ve iktidar al eken gibi niteliklerle tanmlanrken; hareketlerinin ou gvensizlik ve korkudan doan kskanlktan kaynaklanr17. Psikolojik taciz, cinsiyet ve hiyerari fark gzetmeksizin, tm kltrlerde ve tm iyerlerinde gerekleebilen bir olgudur.. Ancak, alkan ve drst bireylerin psikolojik tacize maruz kalma olaslnn daha fazla olduu sylenebilir18. Davenport ve arkadalar yaptklar almada, psikolojik taciz kurbanlaryla gerekletirdikleri grmeler sonucunda psikolojik taciz kurbanlarnn, alma hayatlarnda zek, yeterlilik, yaratclk, drstlk, baar ve kendilerini adama gibi birok olumlu zellik gsteren duygusal ve zeki kimseler olduklarn belirlemilerdir. Yaratc insanlarn, rettikleri yeni fikirlerin dierlerini rahatsz etmesinden dolay psikolojik taciz davranlarna maruz kalma olaslklarnn daha yksek olduu sonucu ortaya karlmtr19. Buradaki izleyici, bir bakma kurban olarak dnlebilir, nk olumsuz davranlara mdahale edememekte ve bir ksr dng iinde psikolojik taciz davranlarnn kendisini de hedef alacan dnmektedir. zleyicinin sreci kesintiye uratmaya almamakla
15 16 17 18 19

P. Tnaz, F. Bayram, H. Ergin, Age., 36. Pauline Rennie Peyton, Age., 40. Davenport, Schwartz ve Elliot, Age., 38. P. Tnaz, F. Bayram, H. Ergin, Age., 43. Davenport ve dig, Age., 50-57.

11

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

birlikte psikolojik taciz korkusuyla kurbana yardmc olamamasnn nedenlerinden bazlar u ekilde sralanabilir20:

Psikolojik tacizi uygulayan kiinin rgtte ynetici konumunda olan stlerden biri olmas durumunda, srece mdahale etmek kendi mesleki konumunu tehlikeyi atmas anlamna gelebilir. Psikolojik taciz kurbannn boaltaca konumu hedefledii durumlarda izleyicinin olaylara mdahale etmek istemeyecei dnlebilir. Psikolojik tacizi uygulayann niyeti izleyici tarafndan anlalamad durumda izleyicinin kafas karmakta ve nasl bir tavr taknmas gerektiini kestirememektedir. Bu durumda izleyicinin psikolojik taciz srecini belli bir uzaklktan izleyecei dnlebilir. 2.GVEN

Gven olgusu psikoloji, sosyoloji, politika bilimi, ekonomi, ynetim, tarih ve sosyobiyoloji gibi farkl pek ok alanda almakta olan bilim insannn dikkatini ekmi ve ska inceleme konusu haline getirilmitir. Bilindii zere her literatrn problemlere yaklam tarznda ve bu problemlere ilikin zmlemeler ortaya karma anlamnda kendine zg bir disiplini vardr21. Ancak gven sz konusu olduunda, birok ekonomist, psikolog, sosyolog ve ynetim teorisyeni gvenin bireyler aras ilikilerde ortaya kan davranlar zerindeki etkisi konusunda benzer grler bildirmilerdir. Blau, gveni kalc sosyal ilikiler iin gerekli bir unsur olarak tanmlamtr. Weber, ticaretin ancak kiiler aras gvene dayanan ilikiler varlnda mmkn olabileceini iddia etmitir. Rotter, Charce ve Phares ise gven veya gvensizlik beklentilerinin davranlarn son derece nemli belirleyicileri olduklarn vurgulamlardr22. Gven, kiinin, dierlerine veya kendisine nasl davranlaca hususunda olumlu beklentilere sahip olmasdr. Gelecee dair bu olumlu beklentilerle ilgili olarak hayal krklklar yaanabilir veya
20

21

22

Tim Field, Bystanders And Bullying, Eriim tarihi: 20.02.2010, http://www.bullyonline.org/workbully/bystand.htm, Roderick M. Kramer, Tom R. Tyler, Developing and Maintaining Trust in Work Relationships, Trust in Organizations: Frontiers Of Theory And Research, Sage publication, London 1996, 115-116. Laure Tone Hosmer, Trust: The Connecting Link Between Organizational Theory and Philosophical Ethics, The Academy of Management Review, 20(2), 1995, 379.

12

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

olumsuz sonularla karlalabilir. Tm bu tanmlar, gvenin risk, fedakrlk ve ahlaki deerler gibi kavramlar ieriinde barndrdn gstermektedir. Bu bilgiler nda, taraflar arasnda gvenin salanamamas halinde iyi ilikilerin kurulmas imknszdr denilebilir23. Gven varlnda ortaya kmas beklenen kavramlar basite yle sralanabilir: doruluk, samimiyet, kiisel ilikiler oluturma eilimi, uzlama, mesai saatleri dnda alma istei, yeni fikirlerin oluturulmasna ynelik istek ve yneticileri takip etme. Gvenin olmad dier bir deyile gvensizlik bulunan ortamlarda ise bencillik, kontrol savalar, zayf liderlik, kurallara uymama, rollerin belirlenememesi, belirlenemeyen hedefler, beklentilerin artmas, alma arkadalar arasnda uyumsuzluk, yeteneklerin atl hale gelmesi, miskinlik gibi olumsuz kavramlarn ortaya kmas kuvvetle muhtemeldir24. Yukardaki ifadelerden de anlalabilecei gibi gvenin ska iki ana eden olutuundan bahsedilmektedir. Bunlar inan ve risktir. Bu iki e gz nnde bulundurularak gvenin tanm bir risk tehdidi altnda iken kar tarafa duyulan inan olarak ekillendirilebilir. nan, bir tarafn kaderinde dier tarafn belirleyici olmasna izin vermesi ve dier tarafn drstlne dair pozitif beklentiler iinde olmasdr. Risk ise dier tarafn gvenilir olmaynn kantlanmas durumunda negatif sonularn ortaya kma ihtimalini belirtir. Yani risk, gven iin ortam hazrlamaktadr denilebilir25. Gvenin, bireyleraras ilikilerden yola karak rgtsel yaamdaki etkilerini inceleyen aratrmalarda, alanlar aras gven, yneticiye duyulan gven ve bir kurum olarak rgte duyulan gven olmak zere ana balk ne kmaktadr. alan, yneticiyi, rgt ile arasndaki resmi balant olarak grmektedir. Bu nedenle alan yneticisine duyduu gveni tm

23

24

25

Lucy Gilson, Trust and Development of Health Care as a Social Institution, Social Science & Medicine, 56, 2003, 1454. Brigitta R. Brunner, Listenning, Communication & Trust; Practitioners Perspectives of Business / Organizational Relationships, International Journal of Listening, 22(1), 2008, 78. Reinhard Bachmann, Akbar Zaheer, On the complexity of organizational trust: a multilevel co-evolutionary perspective and guidelines for future research, Handbook of Trust Research, Northampton USA, 2006, 236.

13

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

kuruma geniletme eilimindedir. Yani sonuta yneticiye ve kuruma gven birbiriyle ilikili kavramlardr26. Yaplan aratrmalarda yneticiye gvenin daha ok aratrlm olduu; rgtsel gvene ise yeterince nem verilmedii gzlenmitir. Yneticiye gveni inceleyen bu az saydaki aratrmaclardan biri olan Bass, yneticiye duyulan gvende, ynetici davranlarnn; rgtsel gvende ise stratejik karar almann nemli olduuna vurgu yapmtr. Ayrca yneticiye duyulan gvende, ynetici ile alan arasndaki gnlk ilikinin; rgtsel gvende ise rgt meydana getiren eitli gruplarn kendi ilerindeki ve birbirleri ile olan ilikilerinin nemli olduunu belirtmitir. memnuniyeti, rgtsel vatandalk davranlar ve performansn yneticiye duyulan gven ile alakal iken; rgtsel ballk sadece rgtsel gven ile alakaldr27. Yneticiye duyulan gven sz konusu olduunda ynetimsel anlayn, gveni veya gvensizlii tetikleyen bir unsur olduu belirtilebilir. alanlar anlamazlk veya atma srelerinde, yneticilerinden tutarllk, doruluk ve yaknlk beklerler. Rekabet gerektiren ortamlarda gerginliin kanlmaz olarak artmasyla birlikte alanlara ilgi gsterilmesi, rgtte gven salanmas iin dier bir nemli bir noktadr28. Sonuta yneticiye gven basite alt kademedeki alanlarn, yneticilerine olan inanc olarak tanmlanabilir. Bu tarz gven tamamen yneticinin davran ve tutumlarndan kaynaklanr. Yneticiye gvenmek alanlarn, yneticilerin olumlu tavr ve davranlarna kar bir tepkisi ya da dldr. Bu tr bir inanca sahip bir alan daha verimli, daha sadk, daha itaatkr ve daha uyumludur. rgte duyulan gven, rgt tarafndan verilen szlerin tutulacana dair inan olarak tanmlanabilir. rgtsel gven, bir
26

27

28

Hwee Hoon Tan, Christy S. F. Tan, Toward the Differentiation of Trust In Supervisor and Trust in Organization, Genetic, Social and General Psychology Monographs, 126(2), 2000, 242-243. James B. DeConinck, The Effect of Organizational Justice, Perceived Organizational Support and Perceived Supervisor Support on Marketing Employees Level of Trust, Journal of Business Research, Inpress, Corrected Proof, Available online 18 February 2010, 3. David E. Morgan, Rachid Zeffane, Employee Involvement, Organizational Change and Trust in Management, The International Journal of Human Resource Management, 14(1), 2003, 56.

14

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

alann, rgtn salad destee ilikin algs, liderin doru szl olacana ve sznn ardnda duracana ynelik inancdr29. Bir anlamda alanlarn karlkl yaknlk hissetmeleri ve birbirlerini benimsemeleri ile oluan alma ortamdr30. alanlarn kurumlar tarafndan deerli grldkleri ve umursandklar algs, yesi bulunduklar kuruma gven duymalarna zemin hazrlar. alanlar kendilerinden beklenen davranlar ve tutumlar yerine getirmeleri durumunda rgtn onlarn farkna varacana ve dllendirileceklerine inanrlar31. Yukardaki ifadelerden de anlalabilecei gibi rgte duyulan gven rgtsel ilikilerin olmazsa olmaz artdr. alanlarn bireysel tutumlardan syrlarak rgt karlar dorultusunda, ibirliki, olumlu davranlar sergileyebilmeleri iin bal bulunduklar rgte gvenmeleri arttr. rgt asndan rgte gvenin baka bir getirisi de, gven varlnda oluan rgtsel yapnn belirsizliklerle, hzl, ykc deiikliklerle ba edebilme yeteneinde ilerlemelere yol amasdr. Ayrca rgtsel gvene sahip alanlarn kuruma ballklarnn artmas ile rgt ii atmalar ve iten ayrlma eilimlerinde azalmalar grlmesi beklenmektedir. Hangi adan baklrsa baklsn, rgtne gvenen alanlardan oluan bir rgtn daha dayankl, daha ak ve daha verimli olaca grlmektedir. Sosyal psikologlar karakter benzerliklerini kiileraras gven oluumunda nemli bir faktr olarak gstermiler ve bununla birlikte eitim, kiilik zellikleri, kltr ve deerlerin uyumu gibi etkenlerin etkinliini vurgulamlardr. Gvenin yavaa; deneyim ve yatrmlarla gelitii bilinmektedir. alanlar arasnda olumas beklenen gvenin bu zaman alc sreci bu uyum ve ortak deerlerle daha ksa bir srede gerekletirilebilmektedir. Blomqvist, ynetici ve alanlarn grme, etkileim halinde olma ve ibirliinde bulunma sklnn, paylama ve rgtsel gvene ok byk katks olduunu belirtmitir. Yneticilerin, ast konumdaki alanlarnn bilgilerini,
29

30

31

Mishra, Jitendra, Morrisey, Molly A., Trust in Employee/Employer Relationships: A Survey of West Michigan Managers, Public Personnel Management, 19(4), 1990, 449. Aydan Kurunolu, An Investigation of Organizational Trust Level of Teachers According to Some Variables, Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 2009, 916. Sandy j. Wayne, Lynn M. Shore, Robert C. Liden, Perceived Organizational Support and Leader Member Exchange: A Social Exchange Perspective, Academy of Management Journal, 40(1), 1997, 83.

15

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

yeteneklerini takdir etmelerinin gven oluumunu hzlandrc bir etkiye sahip olduu gerei de Blomqvist in grlerinin farkl bir ifadesi olarak karmza kmaktadr32. alanlar aras gven varlnda bilgi alveriinin tevik edilmesi sonucunda frsat davranlara kar kendini koruma ihtiyacnn azald belirtilmitir. Ynetime gven tesis edildii zaman, alanlar arasnda hzl ve doru ekilde teknik bilgi paylam salanr. Bu durum effaflk asndan olduka nemli bulunmutur. Bir dier nemli nokta da alanlar aras gvenin yksek olduu hallerde yneticilerin bilgi saklamalarnn nne geilebilecei dncesidir33. alanlarn kendilerine ve birbirlerine yksek derecede gven duymalar alma artlarna olumlu etki eden bir rgtsel atmosferin oluumuna katk salamaktadr. letme ynetimi asndan olduka olumlu sonular meydana getirebilecek olan bu ortam, karar almay ve uygulamay kolaylatrd gibi alan performanslarn da arttrc bir etki ortaya karmaktadr. Gvenli bir ortamda hizmet veren ve bu sayede psikolojik adan belirli llerde doyuma ulaan alanlarn i veriminin doal olarak ykselmesi beklenmektedir34. rgtsel gvenin, alanlarn z yeterliliini arttrmada ve yetki devrinde de nemli bir unsur olduu sylenebilir35.
3. PSKOLOJK TACZ ALGISI LE RGTSEL GVEN

ARASINDAK LK

alanlarn psikolojik taciz alglar rgte gvenlerini olumsuz etkileyebilir. Bu durum her iki kavramnda ayn faktrlerden iddetle etkileniyor oluu ile kantlanabilir. Bu ilikinin daha iyi anlalabilmesi adna bahsi geen faktrlerin incelenmesi nemli ve
32

33

35

Kirsimarja Blomqvist, Pia Hurmelinna- Laukkanen, Niina Nummela, Sami Saarenketo, The Role of Trust and Contracts in the Internationalization of Technology- Intensive Born Globals, Journal of Engineering and Technology Management, 25(1-2), 2008, 130. Martyna Janowicz, Niels Nooderhaven, Agm., 9. 34 Tuncer Asunakutlu, rgtsel Gvenin Oluturulmasna likin Unsurlar ve Bir Deerlendirme, Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 9, 2002, 10 Hsu, Meng Hsiang, Ju, Teresa L., Yen, Chia-Hui, Chang, Chun-Ming, Knowledge Sharing Behavior in Virtual Communities; The Relationship Between Trust, Self-Efficacy and Outcome Expectattions, International Journal Human-Computer Studies, 65, 2007, 157.

16

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

gereklidir. Bu faktrlerden birisi rgt iinde yaanan atmalardr. rgtsel gvenin zedelendii, az olduu yahut hi olmad alma ortamlarnda atmalarn yaanmas kanlmazdr36. Leymann n da belirttii gibi yaanan bu atmalar psikolojik tacizin tetikleyici unsurlardr37. Farkl bir ifadeyle youn atmalarn yaand bir alma ortamnda, psikolojik tacizin ortaya k kanlmazdr. Ayn biimde atmalarn yaand bir ortamda alanlar engellendikleri ve alma arkadalar tarafndan reddedildikleri hissine kapldklar iin rgtsel gvenin olumas engellenir38. atma kavram etrafnda birleen olumsuz alglar, rgtsel gven ve psikolojik taciz arasnda bir iliki bulunduunu kantlar niteliktedir. Dzenli iletiim halinde bulunmak, alanlar arasnda anlamazlklarn giderilmesine ve alanlarn birbirlerine gvenmelerine ortam hazrlar. Yani iletiim direkt olarak rgtsel gvenin olumasn salayan faktrlerden birisidir39. Ayn zamanda psikolojik tacizin olumas ve rgt iinde yaylmas aamalarnda da iletiimin rol yadsnamayacak kadar byktr40. Bu bilgiler nda iletiimden etkilenen gven ve psikolojik taciz kavramlarnn birbirleri ile ilikili olduu sylenebilir. rgtsel gven ve psikolojik taciz arasndaki ilikiyi direkt olarak ortaya koyan bir ifade de psikolojik taciz srecinin, gven ilikilerinin tkeniini haber veren kat brokratik tutum ve davranlar btn oluudur41.
36

37 38

39

40

41

Ping-Kit Lam1, Kwai-Sang Chin, Identifying and Prioritizing Critical Success Factors For Conflict Management in Collaborative New Product Development, Industrial Marketing Management, 34, 2005, 762-764. Heinz Leymann, Agm., 1996, 171. Jose M. Guerra, Ines Martnez, Lourdes Munduate, Francisco J. Medina, A Contingency Perspective on The Study of The Consequences of Conflict Types: The Role of Organizational Culture, European Journal Of Work And Organzatonal Psychology, 14(2), 2005, 156. Ikushi Yamaguchi,Influences of Organizational Communication Tactics on Trust with Procedural Justice Effects: A Cross-Cultural Study Between Japanese and American Workers, International Journal of Intercultural Relations, 33, 2009, 22. ule Aydn, Emrah zkul, Yerinde Yaanan Psikolojik iddetin Yaps ve Boyutlar: 4-5 Yldzl Otel letmeleri rnei, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7,(2), 2007, 182. Hseyin Kse, rgt ii letiimde Negatif Bir Olgu: Psikolojik Yldrma ve Sistemli Bir tekiletirme" Sreci Olarak Mobbing, Ulusal Halkla likiler Sempozyumu, 2006, 282284.

17

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Psikolojik tacize maruz kalan alan srekli aaland, sz kesildii, nemli grevlerden mahrum brakld iin her eyi yanl yaptna inanr, artk kendine olan gvenini kaybeder ve genel bir kararszlk iindedir42. Sonu olarak uygulanan psikolojik taciz, madurun kendisine olan gveninin ve alanlar ve ynetim arasndaki gveninin azalmasna neden olur43. Bu srete madurun yaadklarna ahit olan izleyici taraf ise bir gn kendisinin de ayn sorunu yaayabilecei endiesine kaplr. Dolaysyla alanlar arasndaki uyum bozulurken gvensizliin hakim olduu bir alma ortam meydana gelir44. Yani yaanan psikolojik taciz sreci rgt ortamnda tm taraflarn gven duygusunu zedeleyebilir. rgt kltr paylalan inan, deer, varsaym ve davranlarla geliir ve yaplanr. rgtsel kltrn olumsuz inan ve varsaymlara dayand durumlarda rgtsel psikolojik tacizin ortaya kmas kanlmazdr. Bu tr kltrler, sulama kltr, dedikodu kltr gibi ekillerde ortaya kar45. Ayn zamanda psikolojik taciz davranlarnn grld rgtlerde rgt kltrnde de deiimler olur. Bu deiimler sonucunda alan yneticilerinden veya alma arkadalarndan bilgi saklar, dier alanlarn grnlerine, inanlarna veya yaam tarzlarna saldrda bulunmaya balar. Bylece alanlar arasnda ve alan ile ynetim arasnda gven duygular zedelenir46.

rgtlerde kurum kltrnn yerlememi olmas, yneticilerin psikolojik taciz konusuna ilgisizlii, alanlara rgtte nem verilmemesi, etik deerlerin zayfl, iletiim eksiklii, ykc rekabet, psikolojik taciz davranlarn krklemektedir. Psikolojik taciz, rgtlerde bulac hastalk gibidir. nleyici tedbirler alnmadnda yaygnlaacak ve tm topluma zarar verici hale gelecektir. Bu durum da rgte olan gveni drecektir. Bireyleri
42

44

45

46

P. Tnaz, F. Bayram, H. Ergin, Age., 44. 43 Tekin Akgeyik, Meltem Gungor, Selale Usen, Individual and organizational consequences of mobbing in the workplace: case of banking sector in Turkey (a survey), Eriim tarihi 26.04.2010. http://www.thefreelibrary.com/Individual+and+organizational+consequences+of+mobbin g+in+the...-a0172010699 Serap zen l, iyerinde Psikolojik iddet: Hastane alanlar zerine bir Aratrma, alma ve Toplum, 4, 2008, 110. Noreen Tehrani, Bullying at Work : Beyond Policies to a Culture of Respect., British Journal of Guidance & Counselling, 32(3), August 2004, 14. Johanna Beswick, Joanne Gore, David Palferman, Bullying at Work: a Review of the Literature, Health and Safety Laboratory, Harpur Hill, Buxton, 2006, 17.

18

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

psikolojik tacize ynelten nedenler olarak, duygusal zekdan yoksun olma, korkaklk, gvensizlik, insani ve etik deerlerden uzak olma gsterilmektedir. Yneticinin alaca tedbirler; uyum, onay, sadakat, ballk, gven oluturabilecek ortam yarattndan psikolojik taciz davrann nler47. Dolaysyla alma ortamnda etik davranlara ve gvene dayal ilikilere nem verildii mddete psikolojik taciz engellenir48. Dier taraftan psikolojik taciz davranlarnn art gsterdii alma ortamlarnda ise ynetim alanlar arasnda iletiimi artrarak, doru ie doru alan yerletirerek, alanlarna adaletli davranarak gven ortamn salayabilir. Bylece psikolojik tacizin ortadan kaldrlmas konusunda etkin bir zm yolu olarak gvenin kurulmas gsterilir49. Bu bilgiler dorultusunda psikolojik tacizi nlemek iin rgt ve yneticileri alanlara gven ortam salamal ve rgt ortamna yaylan psikolojik taciz davranlarnn ortadan kaldrlmas iin de gvenin oluturulmas gerekir. Yani alanlarda gvenin salanmas hem psikolojik taciz sreci balamadan nce hem de rgt ortamna yayldktan sonra nemlidir. 4. ARATIRMA 4.1 Aratrmann Amac Psikolojik taciz srecinde madurun alanlar veya yneticiler tarafndan kk drlmesi, kiinin sosyal ilikilerine veya itibarna kanlmaz biimde onarlmas g zararlar verecektir. Bunun sonucunda madur rgte ve yneticiye gven duyamaz hale gelir50. Dier adan alanlar aras gven ve rgte duyulan gven azald takdirde psikolojik taciz eilimi artar daha sonra iini deersiz grmeye balar ve psikolojik taciz sreci balar51. Bylece psikolojik
47

48

49 50

51

idem Krel, , rgtlerde Mobbing Ynetiminde Destekleyici ve Risk Azaltc neriler, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 2007, 327. Ivana Soljan , Zeljka Josipovic-Jelic, Marina Titlic, " Workplace mobbing , Arh Hig Rada Toksikol, 59(1), 2008, 37. ule Aydn, Emrah zkul, Agm., 182. Dilek Yldrm, Aytolan Yldrm, Arzu Timuin, Mobbng Behavors Encountered by Nurse Teachng Staff, Nursing Ethics, 14(4), 2007, 459. Dilek Yldrm, Aytolan Yldrm, Development and Psychometric Evaluation of Workplace Psychologically Violent Behaviours nstrument, Journal of Clinical Nursing, 17(10), 2008, 1362.

19

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

taciz ile rgtsel gvenin karlkl etkileim halinde olduu gz nnde bulundurularak aratrmann temel amacn alanlarn iyerinde yaanan psikolojik taciz algsnn onlarn rgte ve yneticiye olan gvenlerine etkisini tespit etmek oluturmutur. 4.2. Aratrmann Hipotezleri Psikolojik taciz srecinde madurun alanlar veya yneticiler tarafndan kk drlmesi, kiinin sosyal ilikilerine veya itibarna kanlmaz biimde onarlmas g zararlar verecektir. Bunun sonucunda madur rgte ve yneticiye gven duyamaz hale gelir52. Yukardaki bilgiler altnda u hipotez gelitirilmitir: H1: tibara ve sosyal ilikilere saldr eklindeki psikolojik taciz algs ile gven arasnda negatif bir iliki vardr. Bu aratrma hipotezi aadaki alt hipotezlere ayrlmtr. H1a: alann itibarna ve sosyal ilikilerine saldr biimindeki psikolojik taciz algs arttnda rgte duyduu gven azalr. H1b: alann itibarna ve sosyal ilikilerine saldr biimindeki psikolojik taciz algs arttnda yneticisine duyduu gven azalr. Psikolojik taciz srecinde ynetici ve alma arkadalar tarafndan madurun sz srekli kesilir, yapt i srekli eletirilir; madurun kendini ifade etme olana snrlanr. Bu durum kiinin iletiim kurma yeteneine ve kendini gsterme alanlarna olumsuz biimde yansr53. rgt iinde kendini gstermesi engellenen, kstlanan madurun, rgte ve rgtn temsilcisi olarak grd yneticisine gven duymas zorlar. Ayn biimde rgt ii bileenlerle salkl iletiim kurmas engellenen madurun, rgte gven gelitirebilmesinin nnde bir engel olarak iletiimsizlik belirecektir. Yukardaki bilgiler altnda u hipotez gelitirilmitir: H2: Kendini gsterme ve iletiime saldrlar eklindeki psikolojik taciz algs ile gven arasnda negatif bir iliki vardr. Bu aratrma hipotezi aadaki alt hipotezlere ayrlmtr.
52 53

Dilek Yldrm, Aytolan Yldrm, Arzu Timuin,Agm, 459. Davenport, Schwartz ve Pursell Elliott, Age., 16-19.

20

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

H2a: Kendini gsterme ve iletiime saldrlar eklindeki psikolojik taciz algs arttnda alann rgte duyduu gven azalr. H2b: Kendini gsterme ve iletiime saldrlar eklindeki psikolojik taciz algs arttnda alann yneticilerine duyduu gven azalr. Psikolojik taciz srecinde, madurun yaam kalitesini ve mesleki konumunu olumsuz biimde etkileyecek saldrlar gerekleir. Bu saldrlar alann kendine olan gvenini olumsuz ynde etkileyecek grevler verilmesi, verilen grevlerin srekli deitirilmesi, alann itibarn zedeleyecek grevler verilmesi eklinde gerekleir54. Bu saldrlar sonucunda madur kendini belirsizlik denizindeymi gibi hisseder; ynetimin kendisine tutarl davranmadna inanr; grev tanmlarn net biimde alglayamayabilir Bylece alann rgte duyduu gven zedelenebilir. Yukardaki bilgiler nda u hipotez gelitirilmitir: H3: Kiinin mesleki konumuna ve yaam kalitesine saldr biimindeki psikolojik taciz algs ile gven arasnda negatif bir iliki vardr. Bu aratrma hipotezi aadaki alt hipotezlere ayrlmtr. H3a: Mesleki konuma ve yaam kalitesine saldr biimindeki psikolojik taciz algs arttnda alann rgte duyduu gven azalr. H3b: Mesleki konuma ve yaam kalitesine saldr biimindeki psikolojik taciz algs arttnda alann yneticilerine duyduu gven azalr.

4.3. Aratrma Yntemi Bu baln altnda aratrma rneinin seimi, veri toplamada kullanlan aralar, veri toplama sreci, anket sorularnn nitelii ve anket formlarna ilikin gvenilirlik ve geerlilik testleri aklanmtr.
54

Dieter Zapf, Zapf, Dieter, Organisational, Work Group Related and Personal Causes of Mobbing/Bullying at Work, International Journal of Manpower, 20(1/2), 1999, 70.

21

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Psikolojik taciz ve rgtsel gven kavramlarn incelemeye ynelik bu aratrma Erzurum ilinde eitli devlet hastanelerinde grev alan hemireler zerinde yaplmtr. Anket almasna dayanan bu aratrmann ana ktlesi Erzurum ilinde salk hizmeti veren (Erzurum Blge Eitim Aratrma Hastanesi, Erzurum Numune Hastanesi ve Atatrk niversitesi Aratrma Hastanesi) hastanede alan 690 hemireden olumaktadr. Bu ana ktleden %95lik gvenilirlik snrlar ierisinde %5lik bir hata bykl ngrlerek rnek bykl 247 olarak hesaplanmtr55. Bununla birlikte baz alanlarn cevap vermeyecei ve olas cevaplama hatalar dikkate alnarak tesadf olarak belirlenen 280 hemireye anket formlar datlmtr. Bu formlardan 205 tanesi geri dnmtr. Anketlerin geri dnm oran % 71dir. Geri dnen 205 anket formundan 5 tanesi eksik ve yanl deerlendirildii iin dikkate alnmamtr. Analizlere konu olan anket says 200dr. Aratrmamzda, temel olarak nicel verilere dayal olarak aratrma ve lme yapan bir yntem benimsenmitir. Bu nedenle veri toplama yntemi olarak anket formundan yararlanlmtr. Bunun iinde ncelikle bir lein gelitirilmesi gerekli grlmtr. Anket formunda yer alan ifadeler mmkn olduunca daha nceki aratrmalarda kullanlm, yksek gvenilirlik ve geerlilik sergilemi ifadeler arasndan seilmitir. Aratrmada kullanlan anket formu toplam 42 maddeden olumaktadr. lk 6 madde, alanlarn demografik zelliklerini lme ve dier 36 madde ile rgtsel gven ve psikolojik tacizi deerlendirme amaldr. lk 24 madde (1-evet her gn, 2- evet haftada en az bir kere, 3-evet, ayda birka kez, 4- evet, ylda birka kez, 5- hayr, hibir zaman) dier 12 madde 5li Likert lei (1kesinlikle katlmyorum.......... 5-kesinlikle katlyorum) eklinde oluturulmutur. Psikolojik taciz olgusunu lmek iin LIPT Questionnaire (Leymann Inventory of Psychological Terror) lei esas alnarak hazrlanm olan 24 adet psikolojik taciz davranndan oluan anket kullanlmtr. zgn srmnde, lek 45 adet psikolojik taciz
55

M., Lews Saunders; P., Thornhill, A., Research Methods for Business Students, Prentice Hall, Third Edition, Harlow 2003, 156.

22

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

davran iermektedir56. Bu 45 soruluk anketin, baz sorularnn ayn cevaplar almaya, ayn sonulara ulamaya ynelik olduunun dnlmesi aratrmann amac ve hipotezlerin badamamas, anketin zgn halindeki ifadelerde kltrel farkllklar ieren sorular tespit edilmesi sonucu ve anketin hemireler tarafndan daha salkl ve gvenilir biimde cevaplanabilmesi adna soru saysnn 24e drlmesi uygun bulunmutur. Anketin gvenirliliini gsteren cronbach alpha oran 0,88dir. rgtsel gveni lmek zere Nyhan ve Marlowun 12 soruluk lei kullanlmtr. lein Trkeye evirisi Demircan tarafndan yaplm ve geerlilii test edilmitir. Bu lein tercih edilmesinin balca nedeni hem yneticiye hem de rgte gveni ele almasdr. lk 8 soru yneticiye gveni lerken, dier 4 soru da rgte gveni lmektedir. Bu lek bir btn olarak Nyhan ve Marlow tarafndan rgtsel gven envanteri olarak adlandrlmaktadr57. Anket formlarnn deerlendirilmesinde SPSS statistik program kullanlmtr. Anket formunun Cronbach Alpha gvenirlik katsays 0,95 olarak belirlenmitir. 5. BULGULAR VE YORUM 5.1. Deneklerin Demografik zelliklerine likin Bulgular Aratrmamzda anket uygulanan hemirelerin %80i bayan, % 20si erkektir ve %65,5 i 25-34, %27,5i 35-44, %6,5i 45-54 ya aralndadr. Deneklerin % 0,5i ilkretim, %37si lise, %34,5 niversite, % 21,5i meslek yksek okulu mezunudur ve % 6,5i lisansst eitim almtr. Hemirelerin %60n evli, %36sn bekar ve % 4 boanmtr. Hemirelerin %57,5inin 1-5, %28,5inin 6-10, %10unun 11-15 yl sreyle, % 4nn 16 yl ve st sredir ayn hastanede almaktadr. Hemirelerin %45,5inin 1-5, %23nn 610, %22sinin 11-15 yldr ve %9,5inin 16 yl ve st sredir meslektedir.

56 57

Heinz Leymann, Agm., 1993, 33-34. Nigar Demircan. rgtsel Gvenin Bir Ara Deiken Olarak rgtsel Ballk zerindeki Etkisi Eitim Sektrnde Bir Uygulama (Yaynlanm Yksek Lisans tezi), Gebze leri teknoloji Enstits Sosyal Bilimler Enstits, Gebze 2003.

23

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

5.2. Psikolojik Taciz Algsna likin Faktr Analizi Psikolojik taciz algsna ilikin temel boyutlar belirlemek amac ile psikolojik taciz algs ile ilgili toplam 24 deikene temel bileenler yntemi ile varimax rotasyonlu faktr analizi uygulanm, istatistiki bakmdan uygun olmayan 2 ifade karlm ve 3 faktr elde edilmitir. Tablo 1de grld gibi elde edilen 3 faktr toplam varyansn %62,36sn aklamaktadr. Maddelerin 0,40 ve zeri faktr ykleri olanlar dikkate alnmtr. Aratrma verilerine betimleyici faktr analizi uygulayabilme koulunu gsteren KMO (Kaise-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) rneklem yeterlik lt (0,931) ve aratrma verilerinden anlaml faktrler kabileceini gsteren kresellik derecesi (Barletts Test of Shpericity; 2983,309; p<,000) yeterli dzeydedir. Anketin gvenirliliini gsteren cronbach alpha oran 0,88dir. Analiz sonucunda elde edilen birinci faktr niteleyen deikenler genellikle itibara ve sosyal ilikilere saldr ile ilgili deikenlerdir. Toplam 11 deikenden oluan faktr, 10,69luk z deere sahip olup, toplam varyansn% 48,59unu aklamaktadr. Kendini gstermeye ve iletiime saldr olarak isimlendirilen ikinci faktr 6 deikenden olumaktadr. Bu faktr yksek sesle azarlanma, szl tehdit alma ile ilgili deikenlerden olumaktadr. Toplam varyansn %8,61ini aklayan bu faktrn z deeri 1,89dur. alann yeteneine gre grev verilmemesi, verilen grevlerin srekli deitirilmesi ile ilgili 5 deikeni niteleyen nc faktr, kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldr olarak isimlendirilmitir. z deeri 1,140 olan bu faktr, toplam varyansn %5,18ini aklamaktadr. 5.3. Psikolojik Taciz Algsna likin Faktrlerin Tanmlayc statistikleri Toplam 2200 seenein tercih edildii itibara ve sosyal ilikilere saldr faktrnde seeneklerin %78si hayr, hibir zaman ynndeyken %19u evet, ylda birka kez/ evet, ayda bir kez ynndedir. Seeneklerin %3 ise evet, haftada en az bir kere/evet, her gn seeneklerinde toplanmtr. tibara ve sosyal ilikilere saldr faktrne ilikin 11 ifadenin genel arlkl ortalamas ise X = 1,33dr (Tablo 2). Bu verilerden yola karak itibara ve sosyal ilikilere saldr biimindeki psikolojik taciz davranna maruz
24

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

kalanlarla, kalmayanlar ararsnda nemli bir fark grlmektedir. Bu durum anket uygulanan hemirelerin alma arkadalarna ulamada bir problem yaamadklarn, kendilerini ifade etmelerinin engellenmedii sonucu karlabilir. Dier bir nemli deer de hemirelerin itibarn zedeleyecek, niteliklerine uygun olmayan ilerin verilmesi ifadesine verdikleri yantlarda gzlenmitir. Hemirelerin byk bir ksm bu tarz psikolojik taciz davranna maruz kalmadklarn ifade etmilerdir. Bu durum hemirelerin grev tanmlarnn ak olmasndan kaynaklanyor olabilir. Toplam 1200 seenein tercih edildii kendini gstermeye ve iletiime saldr faktrnde seeneklerin %48i hayr, hibir zaman ynndeyken %42si evet, ylda birka kez/ evet, ayda bir kez ynndedir. Seeneklerin %10u ise evet, haftada en az bir kere/evet, her gn seeneklerinde toplanmtr. Kendini gstermeye ve iletiime saldr boyutuna ilikin 6 ifadenin genel arlkl ortalamas ise X = 1,92dir (Tablo 2). Ortalamalarla birlikte frekans dalmlar da gz nnde bulundurulduunda letiime ynelik saldr davranlarndan olan amir veya alma arkadalarnn, madurun kendini ifade etme olanan snrlamas ve bylece kurbanla temas reddedilmesine ynelik davrana %10,5lik bir orann maruz kald ifade edilmitir. Meslektalar veya srekli alt kiiler tarafndan kendini gsterme olanaklarnn kstlanmasna ynelik davrana %98lik bir oran bu tr davranla karlamad grlmektedir. Bu verilerden yola karak iletiimin engellenmesi biimindeki psikolojik taciz davranna bir lde maruz kaldklarn ama orann yksek olmad sylenebilir. tibara ve sosyal ilikilere saldr eklindeki psikolojik taciz ile kyaslandnda, kendini gsterme ve iletiime saldr faktrnden yksek olduu grlr. Psikolojik tacizin bir dier boyutu olan kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldrya ilikin ifadelerden; kiinin mesleki konumuna saldr davranlarndan olan, uzman olduklar alandan uzaklamalarna ve performanslarna de neden olarak gsterilen, verilen grevlerin keyfi olarak srekli deitirilmesine ynelik davran en yksek ortalamaya sahip deikendir. alanlarda tkenmeye ve motivasyonlarnda azalmaya neden olan alann kendine olan gveninin olumsuz etkilenmesine ynelik davran ile hemirelerin karlamadklar sylenebilir. Toplam 1000 seenein
25

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

tercih edildii kendini gstermeye ve iletiime saldr faktrnde seeneklerin43 hayr, hibir zaman ynndeyken %49u evet, ylda birka kez/ evet, ayda bir kez ynndedir. Seeneklerin %5,8i ise evet, haftada en az bir kere/evet, her gn seeneklerinde toplanmtr. Kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldr boyutuna ilikin 6 ifadenin genel arlkl ortalamas ise X = 1,99dur (Tablo 2). Bu veriler, kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldr eklindeki psikolojik tacizin olduunun gstergesidir. 5.4. rgtsel Gvene likin Faktr Analizi rgtsel gvene ilikin temel boyutlar belirlemek amac ile, rgtsel gven ile ilgili toplam 12 deikene temel bileenler yntemi ile varimax rotasyonlu faktr analizi uygulanm ve 2 faktr elde edilmitir. Anketin zgn eklinde rgtsel gvenin son deikeni faktr analizi sonucunda yneticiye gven faktrnde toplanmtr. Tablo 3de grld gibi elde edilen 2 faktr toplam varyansn %82,59unu aklamaktadr. Maddelerin 0,40 ve zeri faktr ykleri olanlar dikkate alnmtr. Aratrma verilerine betimleyici faktr analizi uygulayabilme koulunu gsteren KMO (Kaise-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) rneklem yeterlik lt (0,939) ve aratrma verilerinden anlaml faktrler kabileceini gsteren kresellik derecesi (Barletts Test of Shpericity; 3034,345; p<,000) yeterli dzeydedir. Faktrlerin gvenirliliini gsteren cronbach alpha oranlar 0,95dir. Analiz sonucunda elde edilen birinci faktr niteleyen 9 deiken yneticinin teknik olarak yeterli olduu, doru karar ald, iini doru yapt ile ilgilidir. Yneticiye gven faktr 8,82lik z deere sahip olup, toplam varyansn% 73,51ini aklamaktadr. rgtsel gven olarak isimlendirilen ikinci faktr 3 deikenden olumaktadr. Bu faktr ynetici ile alanlar arasndaki gven dzeyi, alanlar arasndaki gven dzeyi ile ilgili deikenlerden olumaktadr. Toplam varyansn %9,07sini aklayan bu faktrn z deeri 1,08dir. 5.5. rgtsel Gvene likin Faktrlerin Tanmlayc statistikleri rgtsel gvenin bir boyutu olan yneticiye gvene ilikin ifadelerden en yksek ortalamaya sahip olan deiken altm
26

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

hastanede bal olduum yneticinin grevinden ayrlmayacana olan gvenim tamdr ifadesidir. Bu ifadeyi altm hastanede bal olduum yneticinin iiyle ilgili olarak makul dzeyde kavrama yeteneine sahip olduuna olan gvenim tamdr. ifadesi izlemektedir. Bylece ankete katlan hemirelerin, yneticilerinin grevinden ayrlmayacana olan gven seviyesinin dk olduunu ve yneticilerinin yeterli seviyede kavrama yeteneine sahip olduuna dair gven seviyesinin dk olduunu syleyebiliriz. Toplam 1800 seenein tercih edildii yneticiye gven faktrnde seeneklerin %31,5i katlyorum/kesinlikle katlyorum ynndeyken %43,5i katlmyorum/kesinlikle katlmyorum ynndedir. Seeneklerin %25 ise kararszm seeneinde toplanmtr. Yneticiye gven faktrne ilikin 9 ifadenin genel arlkl ortalamas ise X = 2,88dir (Tablo 4). Bu durum yneticiye ve rgte duyulan gvenin dk olduunu gstermektedir. rgtsel gvene ilikin ifadelerden en yksek ortalamaya sahip deiken altm kurumda birlikte altm insanlar arasndaki gven dzeyi ok yksektir. ve altm kurumda birbirimize gvenme dzeyimiz ok yksektir. ifadeleridir. Toplam 600 seenein tercih edildii kendini gstermeye ve iletiime saldr faktrnde seeneklerin %21i katlyorum/kesinlikle katlyorum ynndeyken %60,5i katlmyorum/kesinlikle katlmyorum ynndedir. Seeneklerin %18 ise kararszm seeneinde toplanmtr. rgte gven faktrne ilikin 3 ifadenin genel arlkl ortalamas ise X = 2,33dr (Tablo 4). Bu durum rgte olan gvenin dk olduunu ortaya koymaktadr. 5.6. Alglanan Psikolojik Tacizin Yneticiye ve rgte Olan Gven ile likisi Psikolojik taciz ile yneticiye ve rgte gveni oluturan faktrler arasndaki ilikiyi belirlemek iin ncelikle korelasyon analizinden yararlanlmtr. Psikolojik taciz ve gven faktrleri arasnda %99 nem dzeyinde ters ynl ve anlaml bir iliki vardr. likinin gc asndan bakldnda ise psikolojik taciz faktrnden kendini gstermeye ve iletiime saldr faktrnn rgtsel gven (r= -,452) ve yneticiye gven faktryle(r=-,491) daha kuvvetli ve ters ynl ilikiye sahip olduu Tablo 5de grlmektedir. Bununla
27

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

birlikte rgtsel gven faktryle kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldr faktr (r=-,255) arasndaki ilikini gc dier faktrler arasndaki ilikiye oranla daha zayftr. Psikolojik taciz davranlarndan herhangi birinin varl dier psikolojik taciz davrannn ortaya kna zemin hazrlad sylenebilir. Ayrca hemirelerin yneticilerine duyduklar gvenin artmas, rgtlerine duyduklar gveni olumlu ynde etkiledii veya rgtlerine duyduklar gvenin artmas yneticilerine duyduklar gveni olumlu ynde etkiledii sylenebilir. Bu verilerin altnda psikolojik taciz faktrleri ile gven faktrlerinin ilikili olduu sylenebilir. Baka bir ifadeyle psikolojik taciz arttnda rgtsel gven azalmakta veya rgte ve yneticiye olan gven azaldka psikolojik taciz artmaktadr. Bu sonulara gre H1, H2, H3n desteklendii grlr. SONU Bu aratrmada hemirelerin psikolojik taciz algs ile rgtsel gven arasndaki iliki aratrlmtr. almamzn temel hipotezlerini test etmek amacyla psikolojik taciz ve rgtsel gven arasndaki ilikiyi incelemek iin korelasyon ve regresyon analizinden yararlanlmtr. Yaplan analizler sonucunda psikolojik taciz ile rgtsel gven ve yneticiye arasnda olumsuz iliki olduu gzlenmitir
rgtsel gven ile psikolojik taciz arasndaki iliki incelendiinde ise; rgtsel gven ile psikolojik taciz faktrlerinden kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldr arasnda olumsuz bir ilikinin olduu gzlenmitir. Bu durum zellikle alma ortamnda yetenekleri, bilgisi ve uzmanl dikkat eken alan psikolojik tacize uradn gstermektedir. Yani kurban, genellikle baarl, yetenekli, stn zellikleri olan birey olarak tanmlanr. Verdikleri kararlardan dolay sorgulanan, yeteneklerini gsterebilecekleri grevler verilmeyen, nemli faaliyetlerden mahrum braklan alanlar kendilerini yetersiz grecektir. Bu dorultuda alanlarn bilgilerinin, yeteneklerinin takdir edilmemesi gven oluumuna olumsuz etki eder. Bylece bu tarz psikolojik tacize urayan hemirelerin rgtsel gvenleri azalr. alanlarn yeteneklerinin takdir edilmesi, yeteneklerinin artmasnda eitim sistemlerinin kullanlmas ve uzmanlk alanlarna gre grev dalmnn yaplmas alanlarn rgtlerine gven duymasn kolaylatrr.

28

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Kendini gstermeye ve iletiime saldr davranlarnn hem rgtsel gven ile hem de yneticiye gven ile arasnda olumsuz bir iliki olduu grlmtr. Bu durum yapt i srekli eletirilen ve kendini gsterme olanaklar kstlanan alan, alma ortamnda yeteneklerini, bilgisini ve deneyimlerini sergileyemez hale geldiini ortaya koyar. Bir anlamda alma arkada veya yneticisi tarafndan sz srekli kesilen, yksek sesle azarlanan ve szl tehdit alan madur bu srete kendini yalnz hisseder, kendini ifade edemez ve alma ortamndan uzaklamaya balar. Bu noktada artk madurun yaad sreci grmeyen veya grmezlikten gelen yneticisine olan gveni zedelenir. Bu yzden yneticisini rgtn temsilcisi olarak alglayan madur rgte olan gvenini de kaybedecektir. Eer rgt gerekli nlemler alarak bu tarz psikolojik tacize maruz kalan maduru koruyamaz ise rgtsel gven duygusunun yerini; alma ortamndan souma, ie gelmeme, hastalk izinleri ve erken emeklilik dncesi alabilir. Bu aratrmann sonular herhangi bir psikolojik taciz davranna maruz kalan madurun; yneticisine veya rgtne duyduu gvenin zedelenmesine neden olduu konusunda ipular sunmaktadr. Psikolojik tacize ortam hazrlayan rgt ortam alanlar zerinde olumsuz etkiler brakmaktadr. Bu yzden psikolojik taciz ile rgtsel mcadelede ilk olarak, atmann psikolojik taciz srecine dnmesini engellemek etkili bir yntemdir. atmann sebeplerinin iyi belirlenmesi ve taraflar arasnda uzlamann salanmas gerekir. Uzlama salanrken st ynetim, yneticiler ve alanlar psikolojik tacizin sonlanmas iin stlerine den grevleri yerine getirmelilerdir. alma ortamnda i grenler arasnda paylamn, hogrnn olumas ve bireysellikten ziyade takm almasna nem verilmesi i grenlerin birbirlerine gvenmesini salar.
Psikolojik tacizi nlemek iin rgtsel yap dikkate alndnda; kat hiyerarik yapdan uzak durulmal, rgtte yaanan ani deiim srelerinde alanlara destek verilmeli, iletiim kanallar etkili almal ve farkllklarn (eitim, medeni durum, kltr, ya vb.) yaratt gerginlik azaltlmaldr. Hiyerarik yapnn olduu rgt ortamnda gc ktye kullanmak isteyen yneticiler olabilir. Bu durumda alanlarna yaptramayacaklar bir iin olmadn dnerek, yneticiler psikolojik taciz davranlarna bavurabilirler. Psikolojik tacizin nlenmesinde dier nemli bir faktr de
29

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

iletiimdir. letiim sayesinde bilgiler paylalarak; belirsizlikle ve bilinmeyenle mcadelede kolaylk salanabilir. Dzenli iletiim halinde olmak alanlar aras anlamazlklarn giderilmesini salar, alanlarn birbirlerine gvenmelerine ortam hazrlar.

Sonu olarak iyerinde psikolojik tacizin engellenmesi iin hiyerarik yapdan vazgeilmeli, atma ynetimine nem verilmeli, ynetim destei salanmal ve iletiim kanallar ak olmaldr. Ayrca deiim srelerinde alanlar dikkate alnmal, farkllklarn nemsendii alma ortam oluturulmaldr. Psikolojik tacizin rgt ortamnda hkim olduu durumlarda ise ynetim alanlar yalnz brakmamal, alann kendine, rgtne ve yneticisine olan gvenini geri kazanmas salanmaldr.

30

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

EKLER
Tablo 1. Psikolojik Tacize likin Faktr Analizi
Faktrler Faktr 1; tibara ve sosyal ilikilere saldr alanlarn sizinle konumamas Bakalarna ulamanzn engellenmesi Gln durumlara drlme Psikolojik deerlendirme geirmem iin bask Dini ve siyasi grle dalga geilmesi Milliyetinizle alay edilmesi Alaltc isimlerle anlmak tibarm zedeleyecek ilerin verilmesi Tehlikeli grevlerin verilmesi Fiziksel iddet tehditlerine maruz kalmak Hafif iddet uygulanmas Faktr 2; kendini gstermeye ve iletiime saldr Kendinizi gsterme olananzn kstlanmas Sznzn srekli kesilmesi Yksek sesle azarlanmak Yaptnz iin srekli eletirilmesi Szl tehditlere maruz kalmak Cinsel saldrlara maruz kalmak Faktr 3; kiinin yaam kalitesi ve mesleki konumuna saldr Aldnz kararlarn sorgulanmas Yeteneklerinize gre grev verilmemesi nemli faaliyetlerden mahrum kalmak Verilen grevlerin srekli deitirilmesi Kendinize olan gveninizi olumsuz etkileyecek grevler verilmesi ,587 ,756 ,705 ,733 ,513 ,736 ,788 ,793 ,635 ,693 ,504 1,140 5,18 62,39 ,706 ,531 ,710 ,847 ,762 ,809 ,618 ,643 ,659 ,703 ,804 1, 89 8,61 57,20 Aklan an varyans % Toplam varyans % 48,59 48,59 Faktr ykleri z deer 10,69

31

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Tablo 3. rgtsel Gvene likin Faktr Analizi

Aklanan varyans % 73,51 9,072 Toplam varyans % 73,51 82,59 z deer 8,82 ,818 ,859 ,695 ,841 ,859 ,818 ,823 ,853 ,700 1,08 ,811 ,910 ,919 Faktr ykleri

FAKTRLER Faktr 1; yneticiye gven Yneticinin teknik olarak yeterli olduuna gven Yneticinin doru kararlar alacana olan gven Yneticinin grevinden ayrlmayacana olan gven Yneticinin iini uygun biimde yapacana olan gven Yneticinin iini uygun biimde yaptna olan gven Yneticinin sylediklerinin doruluuna olan gven Yneticinin iini sorunsuz ekilde yapacana olan gven Yneticinin iini dikkatlice yapacana olan gven Kurumun bana adil davranacana olan gven Faktr 2; rgtsel gven Yneticiler ve alanlar arasnda gven dzeyinin yksek olmas Kurumda birlikte alanlar arasnda gven dzeyinin yksek olmas Kurumda birlikte alanlarn birbirlerine gvenme dzeyinin yksek olmas

32

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2 Tablo 4. rgtsel Gvene likin Faktrlerin Tanmlayc statistikler
DEKEN

SS

1 F % F

2 % F

3 % F

4 % F

5 %

Yneticiye Gven rgtsel Gven

2,82
2,33

1,13
1,28

334
225

18,5
37,5

444
138

25
23

452
110

25
18

352
67

19,5
11

218
60

12
10

(1= hayr, hibir zaman, 2= evet, ylda birka kez, 3= evet, ayda bir kez, 4= evet, aftada en az bir kere, 5= evet, her gn)

Tablo 5. Psikolojik Taciz Faktrlerinin rgtsel Gvenle likisi

Psk. Taciz 1 Psk. Taciz 2 Psk. Taciz 3 Yn. gven rg. gven

Psk. Taciz 1 Psk. Taciz 2 Psk. Taciz 3 Yn. gven rg. gven
**

,667** ,511** -,339** -,264** ,510** -,491** -,452** -,308** -,255** ,731** 1

P<0,01

KAYNAKA
Asunakutlu, Tuncer, rgtsel Gvenin Oluturulmasna likin Unsurlar ve Bir Deerlendirme, Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 9, 2002, 3-13.

Aydn, ule, zkul, Emrah, Yerinde Yaanan Psikolojik iddetin Yaps ve Boyutlar: 4-5 Yldzl Otel letmeleri rnei, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 2007, 169186
Bachmann, Reinhard, Zaheer, Akbar, On the complexity of organizational trust: a multi-level co-evolutionary perspective and guidelines for future research, Handbook of Trust Research, Northampton USA, 2006.

33

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Ballinger, Gary A., Schoorman, F. David, Lehman, David W., Will you trust your new boss? The role of affective reactions to leadership succession, The Leadership Quarterly, 20, 2009, 219-232.
Bloisi, Wendy, Hoel, Helge, Abusive Work Practise and Bullying Among Chefs: A review of the Literature, nternational Journal of Hospitality Management, 27, 2008, 649-656. Blomqvist, Kirsimarja, Hurmelinna Laukkanen Pia, Nummela, Niina, Saarenketo, Sami, The Role of Trust and Contracts in the Internationalization of Technology- Intensive Born Globals, Journal of Engineering and Technology Management, 25(1-2), 2008, 123-135. Brunner, Brigitta R., Listenning, Communication & Trust; Practitioners Perspectives of Business / Organizational Relationships, International Journal of Listening, 22(1), 2008, 73-82.

l, Serap zen, iyerinde Psikolojik iddet: Hastane alanlar zerine bir Aratrma, alma ve Toplum, 4, 2008, 107-134. Davenport, N., Schwartz, R.D., Elliott G. P., Mobbing: yerinde Duygusal Taciz, (ev. Osman Cem nartay), 1. bsk., Sistem Yaynclk, stanbul 2003.
Deconinck, James B., The Effect of Organizational Justice, Perceived Organizational Support and Perceived Supervisor Support on Marketing Employees Level of Trust , Journal of Business Research, Inpress, Corrected Proof, Available online 18 February 2010, 2-6.

Demircan, Nigar, rgtsel Gvenin Bir Ara Deiken Olarak rgtsel Ballk zerindeki Etkisi Eitim Sektrnde Bir Uygulama (Yaynlanm Yksek Lisans Tezi), Gebze leri teknoloji Enstits Sosyal Bilimler Enstits, Gebze 2003.
Demirel, Yavuz, rgtsel Gvenin rgtsel Ballk zerine Etkisi: Tekstil Sektr alsanlarna Ynelik Bir Arastrma, Ynetim ve Ekonomi, 15(2), 2008, 180-194.

Einarsen, Stale, Skogstad, Anders Bullying at Work; Epidomiological Findings in Public and Private Organization, European Journal of Work on Organizational Psychology, 5(2), 1996, 185-201.
Gilson, Lucy, Trust and Development of Health Care as a Social nstitution, Social Science & Medicine, 56, 2003, 1453-1468.

34

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Guerra, Jose M., MartNez, Ines, Munduate, Lourdes, Francisco J. Medina, A Contingency Perspective on The Study of The Consequences of Conflict Types: The Role of Organizational Culture, European Journal Of Work And Organzatonal Psychology, 14(2), 2005, 157-176.
Hosmer, Laure Tone, Trust: The Connecting Link Between Organizational Theory and Philosophical Ethics, The Academy of Management Review, 20(2), 1995, 379-403. Hsu, Meng Hsiang, Ju, Teresa L., Yen, Chia-Hui, Chang, Chun-Ming, Knowledge Sharing Behavior in Virtual Communities; The Relationship Between Trust, Self-Efficacy and Outcome Expectattions, International Journal Human-Computer Studies, 65, 2007, 153-169. pek Kalemci Tzn, Gven, rgtsel Gven ve rgtsel Gven Modelleri, 111, Eriim tarihi: 24.02.2010, http://iibfdergi.kmu.edu.tr/userfiles/file/aralik2007/PDF/5.pdf Janowicz, Martyna, Nooderhaven, Niels, The Role of Trust in Interorganizational Learning Injoint Ventures, Discussion Paper, 119, 2002, 2-36.

Johanna Beswick, Joanne Gore, David Palferman, Bullying at Work: a Review of the Literature, Health and Safety Laboratory, Harpur Hill, Buxton, 2006.
Kse, Hseyin, rgt ii letiimde Negatif Bir Olgu: Psikolojik Yldrma ve Sistemli Bir tekiletirme" Sreci Olarak Mobbing, Ulusal Halkla likiler Sempozyumu, 27-28 Nisan 2006, 281-292.

Kramer, Roderick M., Tyler, Tom R., Developing and Maintaining Trust in Work Relationships, Trust in Organizations: Frontiers Of Theory And Research, Sage Publication, London 1996. Kramer, Roderick M., Tyler, Tom R., Developing and Maintaining Trust in Work Relationships, Trust in Organizations: Frontiers Of Theory And Research, Sage Publication, London 1996
Kurunolu, Aydan, An Investigation of Organizational Trust Level of Teachers According to Some Variables, Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 2009, 915-920.

Lam, Ping-Kit, Chin, Kwai-Sang, Identifying and Prioritizing Critical Success Factors For Conflict Management in

35

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Collaborative New Product Development, Marketing Management, 34, 2005, 761-772.

Industrial

Leymann, Heinz The Content and Development of Mobbing at Work, European Journal Of Work and Organizational Psychology, 5(2), 1996, 165-184. Leymann, Heinz, Mobbing and Psychological Terror at Workplace, Violence and Victims, 5(2), 1990, 119-126. Mishra, Jitendra, Morrisey, Molly A., Trust in Employee/Employer Relationships: A Survey of West Michigan Managers, Public Personnel Management, 19(4), 1990, 443-485. Morgan, David E., Zeffane, Rachid, Employee nvolvement, Organizational Change and Trust in Management, The nternational Journal of Human Resource Management, 14(1), 2003, 55-75.

Peyton, Pauline Rennie, Diginity at Work, 2. bsk., Routledge Publisher, London 2003.
Puusa, Anu, Tolvanen, Ulla, Organizational Identity and Trust, Electronics Journal of Business Ethics and Organization Studies, 11(2), 2006, 29-33.

Rayner, C., The Incidence of Workplace Bullying, Journal of Community and Applied Social Psychology, 7(3), 1997, 199208.
Sabahat Bayrak Kk, Yaamnda Psiko iddet Sarmal Olarak Yldrma, 14. Ulusal Ynetim ve Organizasyon Kongresi, Erzurum 2006, 161170. Saunders, M., Lews, P., Thornhll, A., Research Methods for Business Students, Third Edition, Prentice Hall, Harlow 2003. Soljan, Ivana, Josipovic-Jelic, Zeljka, Titlic, Marina, " Workplace mobbing , Arh Hig Rada Toksikol, 59(1), 2008, 239-244. Tan, Hwee Hoon, Tan, Christy S. F., Toward the Differentiation of Trust n Supervisor and Trust in Organization, Genetic, Social and General Psychology Monographs, 126(2), 2000, 241-260.

Tehrani Noreen, , Bullying at Work : Beyond Policies to a Culture of Respect., British Journal of Guidance & Counselling, 32(3), August 2004, 367-387.
Tekin Akgeyik, Meltem Gungor, Selale Usen, Individual and organizational consequences of mobbing in the workplace: case of banking sector in Turkey (a survey), Eriim tarihi 26.04.2010. http://www.thefreelibrary.com/Individual+and+organizational+cons equences+of+mobbing+in+the...-a0172010699

36

KAFKAS NVERSTES BF. DERGS, CLT:1-SAYI:2

Tnaz, Pnar, Bayram, Fuat, Ergin, Hediye, yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), Beta Yaynlar, stanbul 2008.

Tim Field, Bystanders And Bullying, Eriim tarihi: 20.02.2010, http://www.bullyonline.org/workbully/bystand.htm, Vandekerckhove, Wim, Commers, Ronald, Downward Workplace Mobbing: A Sign of the Times?, Journal of Business Ethics, 45, 2003, 41-50.
Wayne, Sandy J., Shore, Lynn M., Liden, Robert C., Perceived Organizational Support and Leader Member Exchange: A Social Exchange Perspective, Academy of Management Journal, 40(1), 1997, 82-11.

Yamaguchi, Ikushi, Influences of Organizational Communication Tactics on Trust with Procedural Justice Effects: A CrossCultural Study Between Japanese and American Workers, International Journal of Intercultural Relations, 33, 2009, 2131. Yldrm, Dilek, Yldrm, Aytolan, Development and Psychometric Evaluation of Workplace Psychologically Violent Behaviours nstrument, Journal of Clinical Nursing, 17(10), 2008, 13611370.
Yldrm, Dilek, Yldrm, Aytolan, Timuin, Arzu, Mobbng Behavors Encountered by Nurse Teachng Staff, Nursing Ethics, 14(4), 2007, 447-463. Ycel, Cemil, Kalayc, Glden S., rgtsel Gven ve rgtsel Vatandalk Davran, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 2009, 113-132. Zapf, Dieter, Organisational, Work Group Related and Personal Causes of Mobbing/Bullying at Work, International Journal of Manpower, 20(1/2), 1999, 70-85.

37