LEVENT YAYLAGL

Medya, popler kltr yayan bir kitle kltr formudur. Bu kltr yksek kltrn kartdr. Kr peinde koan kapitalistlerin karna hizmet eden bir kltrdr. Yani kltr endstrisi iin dk dzeyli standartlam rnler yaratmak krldr. Kitle insan gittike yalnzlamakta, yalnzlatka kitle iletiim aralarna daha baml hale gelmekte ve medyada grdkleri onun gerek deneyimi olmaktadr. (Reklam bir ticari ve sosyolojik bir propogandadr. ncelikle kr amal yaplyor. Bunun yan sra, toplumsal ilikileri, yaam biimlerini, postmodern tketici toplumunu ekillendiriyor ve tevik ediyor. Ticari bir faaliyet, kar amac tayor, bu nedenle bu bir propogandadr. Propaganda, salt dorular sylemez, sadece kendi karlar dorultusunda ne dnlmesi gerektiini dayatr.) Kitle iletiim almalar; 1. 2. 3. 4. Ana akm yaklamlar (.T.ye gre, izgisel Yaklam - tek ynl, salt etki amal) Eletirel yaklamlar Eletirel olmayan yaklamlar (konular evrimci ekilde ele alr) Egemen yaklamlar

letiim alannda almalar 1920lerde ve 1930larda ABDde balad. Bunlar daha ok eitli bilim dallarnn iletiimi konu alan aratrmalardr. Aratrmalar daha ok radyo ve basn araclyla propaganda yaplmas ve bu durumun kamuoyunun olumasna etkileri konularnda almaktaydlar. almalar 2. dnya sava sonras, souk sava yllarnda propagandann nem kazanmasyla iletiim alannda laboratuar aratrmalar yapld. Aratrmalar nem kazand nk sava iletiiminde etkinlik salanmas ve kapitalist endstri iin pazar aratrmalar gerekiyordu (teki Kuram). Yale grubu psikolojik lab. Aratrmalar; kiisel tutumlarn maniplasyonu, iletiimin etkisinin llmesi gibi 1940lardan sonra kitle iletiiminin izleyicilere etkisi, izleyici ynelimlerine ynelik alan aratrmalar yapld. Lazersfeld grubu ynetimsel aratrma yaklam iletiim yaklamlarnn ana karakterini oluturur. Survey research (alan aratrmas) yaptlar. Chicago okulu Ayn yllarda, modernleme ve kentleme gibi sreleri anlamaya ve anlamlandrmaya altlar. Chicago okulunun yelerinin iletiim bilimleriyle ilgisi, bunlarn toplumsal yaam etkileim sistemi olarak grmelerinden kaynaklanr. Toplumsal yaamda kolektif faaliyetler, kltr araclyla kuaktan kuaa aktarlan simgesel ve moral bir dnyada gerekleir. Toplumsal ilikilerin iletiim araclyla yrdne dikkat ekmilerdir. letiim araclyla toplumsal atmalar toplumsal uyuma, adaptasyona ve asimlasyona dntrmeyi amaladlar. Bu almalarn hepsi davran psikolojisinden hareket eden almalardr. Bu nedenle iletiim almalarnda davran yaklamn zellikle iletiim aralarnn izleyici zerindeki etkisinin ortaya karlmasnda grgl (ampirik) almalara bavurulmasna yol at. - letiim almalarna yllarca Laswell formlyle yaklald. Kim, kime, neyi, hangi kanalla, hangi etkiyle. - letiim almalarnda kullanclar ve doyumlar yaklamnda izleyici egemen yaklam hakim. zleyici tm sreten soyutlanm kabul edilir, feedback ve grlt kavramlar henz yok.

1970 ve 1980 genlik ve sol hareketlerin baarsz olmas zerine kltr temel sorun haline getiren eitli kuramsal yaklamlar gelitirilerek bunlar iletiim alanyla ilikilendirildi. Bu alanda egemen davran yaklama kar nemli bir yaklam kltrel incelemeler olarak ngilterede gelitirilmitir. Ana Akm Kuramlar (.T.ye gre Egemen Yaklamlar) X Eletirel Kuramlar (izgisel Yaklam X Dngsel Yaklam)

letiim alannda var olan toplumsal dzeni merulatrma ve srdrmeyi amalayan kuram ve yaklamlar ana akm kuramlar olarak adlandrlrken, mevcut sistemi ve iletiimi eletirel bir tarzda irdeleyen almalar eletirel kuramlar olarak deerlendirilir. Eletirel aratrmalara gre, bilimsel aratrmalar da iktidar ilikilerinin parasdr. Eletirel medya ya da kitle iletiim incelemeleri tek bir ekol ya da okul olmayp farkl kuramsal hareket noktalarna ait eitli alma alanlar, yaklam ve ekollerden oluur. Bu almalar arasnda: 1. Frankfurt okulu, 2. Ekonomi politik yaklam, 3. ngiliz kltrel almalar, 4. Yapsal dilbilim incelemeleri ve 5. Avrupa kta felsefesinde yer alan eitli yaklamlar saylabilir. Eletirel medya almalar, kitle iletiim srecini ve medya kurulularn devlet, aile, ekonomik kurumlar, kilise, sendikalar ve siyasi partiler gibi dier toplumsal kurum ve kurululardan soyutlamadan onlarla ilikileri ierisinde ele alrlar. Bu yaklam bireysel psikolojik ya da en gelimi ekliyle sosyal psikolojik etkilerini incelemek yerine iletiimin toplumun ve toplumsal ilikilerin retiminde ve yeniden retiminde oynad ekonomik, siyasal, kltrel ve ideolojik rol zerinde dururlar. Eletirel kuram, aralar ve ortaya koyduu soruyla makro sorulara ynelir. Marksist yaklamn kapitalist toplum eletirisine dayanr.

A. Egemen (Ana-akm) letiim almalarnn Geliimi Medya almalarnda Amerikan tarz egemen aratrma gelenei medyann amacn, mesajlar ya da etkileri btn toplumsal srelerden soyutlar. letiimin iinde iledii, toplumsal, ideolojik, siyasi, kltrel ve ekonomik sistemle ilikisini kurmaz. I. Dnya savanda ve sonrasnda Nazi propagandalar sayesinde bir alma alan olarak kitle iletiimine etkinin nemi artmtr. 1910lu ve 1920li yllarda sava ve kriz yllar boyunca kitleleri ynlendirme ve denetleme ihtiyacndan kaynaklanan propaganda ve kamuoyu oluturma abalar yer almaktadr. Ana akm iletiim aratrmalar bir dizi farkl kuram ve modeller gelitirmilerdir. Bu kuram ve modellerin temelinde sanayi kapitalizminin geliimiyle birlikte ortaya kan ii snf ve bu snfn ortaya koyduu ekonomik ve siyasi temelli kitlesel hareketler yer almaktadr. Bunun iin bu almalar kitleleri denetleme ve ynetme ihtiyac kaynakl olarak ortaya kartmtr. r: Chicago okulu, Walter Lipman (siyasal bilimci), Le Bon. II. Dnya sava sonrasnda Kitle iletiimi almalarnda hem Avrupada hem de Amerikada temel ilgi alan kamuoyu oluturulmasnda kitle iletiim aralarnn gc zerinde odaklanyordu.

zellikle ana-akm yaklamlarnn gelitirdii kuram ve modeller izgisel bir nedensellik ilikisine dayanr. rnein Lasswellin kim, kime, hangi kanalla, hangi etki ile, ne sylyor? Yaklam aktif, gl iletiimci ve pasif, gl izleyici anlayna dayal tek ynl bir iletiim ilikisine vurgu yapar.

Ana akm yaklamlarnda iletiim sadece bir enformasyon alveriine indirgenir. letiim egemen g ve iktidar ilikilerinde soyutlanamaz. Ana akm almalarnn kklerinde liberal burjuva oulcu ideolojisi ve onun bireyci yaklam yer alr. Ana akm iletiim kuramlar da temelde mesaj alveri srecinin bireyler zerindeki psikolojik etkisinin analizine dayanr. (kna olma ve davran deiiklii dzeyinde psikolojik etki incelemesi) lk dnemde gnderici, alcnn mesaja verecei anlam belirledii egemenken daha sonraki dnemlerde yaplan almalarda alclarn mesaj yorumlamaya ve anlamlarn tartmaya baladklar hatta bu mesajlara direndikleri ynnde kuramlar gelitirilmitir.

Ana Akm Yaklamlarca Gelitirilen Temel Kuramlar

1. Propaganda /uyarc tepki/ sihirli mermi/ hipodermik ine modeli Durkheim, Tnnies (tribal marketing ile ilgilenen sosyolog), Gustave Le Bon gibi bilim adamlar kitleler zerinde kitle iletiim aralarnn byk ikna gc olduunu dnyorlard. Lasswell (1902-1978), iktidarn sadece fiziksel g kullanmadn, bunun yannda kamuoyunun kitle iletiim aralar vastasyla oluturulduunu belirtir. Gr: Kitle iletiim aralarnn propaganda amal kullanlr. Kitleler, ksaca obanlar tarafndan ynlendirilen sr olarak grlyordu. Ana akm iletiim almalarnn temelini oluturan bu kuram, dorusal nedensellik anlayna dayanr. Bu yaklama gre, elitlerin kitle iletiim aralarn kullanarak kitlelere gnderdikleri mesajlarn onlar zerinde deri altna enjeksiyon yapan bir rnga (hipodermik ine) ya da sihirli mermi (teki Kuram: toplumda herkese deil, sihirli mermi kalabala atlr ama KA mesaj, yandalara ve tarafszlara yani burjuvaya zarar vermeden zigzaglar izerek hedefi bulur yani ii snfn bulur) gibi dorudan ve annda bir etkide bulunduu dnlmektedir. Bu dncenin olumasnda Nazilerin iktidara gelmek ve iktidarda kaldklar sre boyunca kitle iletiim aralarn faizm dorultusunda etkin biimde kullanmalar etkili oldu.

2. Shannon ve Weavern Enformasyon Kuram (1949) Waren Weaver tarafndan 1949da gelitirildi. Ayn zamanda Matematiksel ileti modeli denilir. Grlt kavram ortaya kyor! Grlt, iletiimi engelleyen herhangi bir etkendir ve grlt, mesaj bozabilir. Grlt yznden verilen ve alnan sinyaller arasnda farkllk oluur. Gnderilen ve alnan mesajlar arasnda bir anlam deiimi olacandan iletiim sreci baarsz olur. Tek ynl ve izgisel bir iletiim sreci ortaya koyar. Bu modelde srecin ilk esi enformasyon kaynadr. Bir sonraki aamada ileti verici tarafndan sinyal haline getirilir. Bu sinyallerin alcya giden kanaln zelliklerine uygun hale getirilmesi gerekir. Alc ise ald sinyallerden iletiyi yeniden yaplandrr ve daha sonra alnan ileti hedefe ular.

Bilgi Kayna(mesaj)Verici(sinyal)Grlt kayna(alnan sinyal)Alc(mesaj)hedef Grlt, kaynan amalad iletiyi bozan, alcnn iletiyi kaynan alnmasn istedii biimde almasna mdahale eden herhangi bir eydir. Bu model 3 sorun dzeyinden bahsedilmektedir:

1. Teknik sorunlar: iletiim simgeleri ne kadar kusursuz aktarlabilir Aratrmalar daha ok bu dzeyde
younlar. 2. 3. Anlamsal sorunlar: aktarlan simgeler anlamlar ne kadar kesinlikle iletebilir Etkinlik sorunlar: alnan anlamlar davran istenilen ynde ne lde etkiler

Shannon Weaverda nemli iki kavram; 1- enformasyonda eksiklik 2- enformasyonda fazlalk. Bu modelde, gnderilecek enformasyon olas iletiler arasndan seilir. Burada, iletilerin says arttka seimde olaslk nemli bir rol oynamaya balar. letiim srecinde her olaslk bir nce seilene baldr ve her seimden sonra bilinirlik olasl oalr. Bir iletinin kendisini kestirebilir klan nitelie fazlalk (redundancy); bunun aksine ise yoksunluk (entropy) denir. Fazlalk sadece yararl deil, ayn zamanda ok nemlidir. Weover, fazlaln kod amnda kusursuzlua, yanllar bulmaya yardm ettiine ve grltl bir kanalda yetersizlii gidermede katkda bulunduunu belirtir. Ayrca fazlalk, bir iletinin yaymnda anlam ile ilgili sorunlarn zmne yardm eder. rnein, birine merhaba denildiinde, bu ileti enformasyon bakmndan yoksundur ancak tamamen fazlalktr. Fakat bu fazlalk, iletiim kanallarn ak tutar, ilikiyi devam ettirir. rn, merhaba, naslsnz, bugn hava ok gzel vb.

3. Lasswellin Genel letiim Modeli Kiileraras iletiim srecini tanmlamak iin Kim- kaynak Kime-hedef Hangi kanalla-kitle iletiim arac Hangi etki ile-ton vs. Ne sylyor-ileti, mesaj Toplumsal sre balamnda ele alnmak yerine bir iki yap fonksiyonu balamnda ele alnr. Tarihsellik boyutu eksik Tarihsel ve toplumsal koullarla g ve iktidar mcadeleleri ile gerek retim srelerine yer verilmez. Lasswellin modelinde, hedef, yani iletiyi alan kiiler pasif hedefler olarak grlr. Pasif izleyici gr, kullanlar ve doyumlar yaklamna kadar geerliliini srdrd.

Laswell, formulnde etki konusunu temel sorun olarak ele alr ve bu nedenle iletiimi ikna etme sreci olarak grr. Formlde geribildirim esi yoktur.

B. letiim ile ilgili ilk alan Aratrmalar ve ki Aamal Ak Modeli ki Aamal Ak Modeli: Katz ve Lazarsfeld gelitirdi. letiim srecinin iki aamal bir al sonucunda gerekletiini ortaya karmtr. Medyadaki seim kampanyalarnn insanlarn oy verme davran zerinde etkisi olmad bunun yerine araya kanaat nderleri gibi deiken girer. KAlarn etkisi kamuoyu nderleri denilen arac kiilerin etkisine balyd. Kamuoyu nderleri medya ieriklerini youn bir ekilde tketmekte ve kitlelere yaylan gr ve dnceler onlarn yorumundan geerek topluma yaylmaktayd. Kamuoyu nderi saygn ve gvenli ise etkinlii fazla olur. Kamuoyu nderlerinin yan sra, nem kazanan bir kavram da eik bekisidir. Bu modele gre, KAdan yaylan bilgi iki temel aamadan geer. lk aamada, bilgi, iletiim aralarndan kitlesel iletiime daha sk katlan daha bilgili bireylere ular. kinci aamada ise, kiileraras iletiim kanallar devreye girmekte ve bilgi bu kiilerden iletiim aralarna daha az ve daha dolayl kullanan ayrca bilgi iin bakalarna baml olan bireylere aktarlmaktadr. Eik bekisi (medya patronu/editr) KA (haberler) kanaat nderi (Avukat amca/siyasal bilimci akademisyen) genel kitle (kapc/renci)

ok aamal Ak Modeli: ki aamal akta tek bir kanaat nderinin nemi vurgulanrken, kanaat nderi ile ilgili aratrmalar ilerledike, bu grn karsna, kaynak ile alc arasna ok sayda aktarc kanaat nderlerinin girdiini savunan ok aamal ak modeli kmtr. Bir ileti bir kii tarafndan alnmakta, baka bir insana aktarlmakta, o da anladklarn kendi yorumlaryla bakasna aktarmaktadr. letiler ilk ortaya k eklinden ok daha farkl biimlerde insanlar aras iletiimle yeniden dzenlenmekte, ve orjinalinden farkl bir biimde hedefe ulamaktadr. (Kiiler aras iletiimin nemi vurgulanr) Eik bekisi (medya patronu/editr) KA (haberler) kanaat nderi A (siyasal bilimci akademisyen/anchorman) kanaat nderi B (ilkokul retmeni) Kanaat nderi C/D/E.. genel kitle (kapc) Eik Bekisi (Kap tutucu): Bir mesaj kitle iletiim aralarndan bireysel izleyici veya dinleyiciye geerken bu mesaja mdahale edenleri anlatr. Eik bekileri, gereklii biimlendirerek, yeniden ina etme srecinde nemli bir rol oynar. Eik bekileri, bir mesajn gndericiden alcya giderken, getii kiiler ya da gruplar olabilir. Eik bekilerinin ana ilevi bir bireyin ald mesajlar szgelemektir. Bunlar, belli mesajlarn gemesine izin verirken, dierlerinin gemesini engellerler. Katz ve Berelson, eik bekisi ve kanaat nderlerinin birbirinden farkl kavramlar olduunu belirtirler. Eik bekileri kitle iletiiminde gnderici aratan nce, kanaat nderleri alc aratan sonra yer alr. Her ikisi de etkinin salanmasnda hem seici, hem de yorumcu roln oynarlar. Fark; iletiim srecinde tuttuklar yerde, dolaysyla sahip olduklar farkl gte ortaya kar. Kanaat nderi: letiimi grubun dnya grne gre biimlendirerek, sayg duyulan bir nder, dolaysyla gvenilir bir kaynak olarak etkide bulunur.

ki aamal ak ve kamuoyu nderi yaklam genelde medya etkisini tutum ve davranlardaki ksa dnemli etkiler olarak grr ve deerlendirir. Kamuoyu nderleri basit ve dorudan nedensellik iinde yeniden gnderici haline gelir. zleyici artk aktif! Daha nce pasif alc olarak deerlendirilen izleyici, yorum yapan, seen ve reddeden aktif bir konuma yerletirilmeye baland. Kullanmlar ve doyumlar yaklamnn argman olan medyann insanlara ne yapt sorunlarndan te insanlarn medya ile ne yapt sorusu gndeme geldi.

C. Deneye Dayal Olarak Gelitirilen Psikolojik Kuramlar

1. Festingerin Bilisel Uyum Kuram (.T.ye gre, bu kuram, tutarllk ve uyum kuramlar bal altnda ele alnm) Bu kurama gre insanlarn sahip olduklar tutumlar, inanlar ve deerler (bilisel eler), kendi arasnda tutarl ve uyumludur. Bir ya da daha ok bilisel e arasnda uyumsuzluk meydana gelebilir. Bunlar arasnda bir uyumsuzluk ve tutarszlk meydana geldiinde bu atmalar azaltmak iin dnya grlerini kendi iinde tutarl hale getirmeye alr. Bunun iin ilave yeni hakl klmlar peine der. Bu durumda bilisel uyumsuzluk tamamen ortadan kalkmasa bile, bilisel eler ile yeni tutum ve davran arasnda, uyum ve denge elde edilmi olur. Bu model, aktif izleyici ve kullanlar-doyumlar yaklamnn odak noktasn oluturur. (rn. Sigarann zararl olduunu biliyorum ama sigara iiyorum. Bu elikiyi ortadan kaldrmak iin yeni hakl klmlar buluyorum: Az iiyorum Nil) nsanlar, medyadan kendi dnceleriyle tutarl olan mesajlar alrlar, elien mesajlar reddeder. Kendisinkiyle uyumsuz olan mesaj kabul edip kendi tutum ve davranlarn bu mesajla uyumlu hale getirirler. Alg seicilii kuramnda; seici maruz kalma ve seici hatrlama. Seici maruz kalma: Baz insanlar bilerek baz TV kanallarn izler, baz dergi, gazete ve dergilerini okur. Seici hatrlama: nsanlar medyadan edindikleri enformasyon ve dncelerden kendi istediklerini hatrlar, istemediklerini hatrlamazlar.

2. ABX Denge Modeli (.T.ye gre, bu kuram, tutarllk ve uyum kuramlar bal altnda ele alnm) Psikolog Theodor Newcomb gelitirdi. Kiileraras alglama ve etkileim hakkndadr. Bu model, makro anlamda toplumsal anlama uzlama sorununu aklamakta da kullanlmaktadr. A ve B birbiriyle iletiimindeki iki kiidir. (bireyleraras iletiim) X bu kiilerin iletiim etkinliinin ierii Ayn duygular besleyen ve ayn ekilde dnen kiiler birbirlerinden de holanrlar. Bylece kiiler arasnda genel denge temeline dayanan bir simetri sz konusudur. Eer A ve B, Xe kar farkl bak asndaysa iletiim ilikisinde bir dengesizlik ortaya kar. Bylece bu 2 kiiden birisi dierine ya da Xe kar olan tutum ve dncelerini deitirebilir. Bu iki kii aralarnda bir anlamaya ulaana kadar gerilim yaanr. letiim sayesinde A,B ve X birimleri arasnda bilgi ak ile denge korunur.

3. Westlley Macleanin Araclanm letiim Modeli (.T.ye gre, bu kuram, tutarllk ve uyum kuramlar bal altnda ele alnm) Westley ve Mac Lean, Newcombun ABX denge modelini balang noktas alrlar; kitle iletiim srecini anlamak ve aklamak iin gelitirirler. Sreci, matematiksel modelde olduu gibi dorusal biime dntrrler. Gnderici ve alc arasnda da, neyin ve nasl iletileceine karar veren 3. eyi eklerler. Modele gre, gnderici iletmek istedii konuyu seer; ileti haline getirerek, alcya gnderir. Alc da, maksatl ya da maksatsz olarak, gndericiye yant verir. 1. versiyon A-> Kaynak. letiim kaynan oluturan bir kitle iletiim kurumu. Toplumda meydana gelen olay, olgu, eylem veya kiiler hakkndaki grlerden birini seerek Bye ileti olarak gnderir. B, Xi kendi de grebilir.

2. versiyon Westley ve Mac Lean, bu modeli, kitle iletiimine uyguladklarnda, ikinci aama ortaya kar. Burada A, toplumsal bir kaynak; B, toplumun bir yesini simgeler. C ise kitle iletiimcisini simgeler ve kanal roln oynar. C, A ve B arasnda, evre hakkndaki iletilerin aktarlmasnda eik bekisi gibi hareket etmeyi gerektiren, anahtar bir rol stlenir. B-> zleyici konumunda. C-> kitle iletiimcisi. Kanal roln oynar. Xe ilikin mesajlarn aktarlmasnda nelerin aktarlacan belirler. A tarafndan topluma verilmek istene mesajlar arasndan seme yapar, eik bekisi konumunda. X-> C tarafndan seilen mesajdr. Bu mesaj medya kurumu tarafndan yeniden biimlendirilir ve izleyiciye ulatrlacak esas mesaj haline getirilir (X). (rn. C gazete, A politikac, B halk)

D. letiime Sosyolojik Yaklam: Riley & Riley Modeli (.T.ye gre, bu kuram Toplumbilimsel Yaklam bal altnda yer alr) Toplumsal yap nem kazanyor, birey toplum iinde yaar, tek bana ele alnamaz! letiim alannda gelitirilen psikoloji kkenli yaklamlar, iletiim faaliyetlerinin iinde gerekletirildii toplumsal yapnn bu sre zerinde etkisini grmemiler. Mathilda Riley, toplumsal gruplarn nemine dikkat ekti. Bu model iletiimi psikolojik ve kiisel bir sre olarak deil, toplumsal ve kurumsal bir faaliyet olarak ele ald. Daha nceki yaklamlar kiileri ve kurumlar izleyiciyi etkilemede son derece gl olarak gryordu ve kitle iindeki atomize olmu varlklar olarak gryordu. Riley ve Riley modeli ise toplumsal gruplarn nemine dikkat ekti. Birincil ve ikincil gruplar iletiim srecinde etkin ve nemlidir. Birincil gruplar: akraba ve arkada gibi yz yze iletiimde olan gruplar kincil gruplar: insanlarn daha ok resmi ve hukuki ilikilerde bulunduklar rgtsel kurum ve kurululardr. Modele gre kitle iletiimi toplumdaki paralar arasnda ileyen toplumsal bir sistemdir. Hem mesaj gnderen hem de alc birincil ve ikincil gruplardan etkilenir.

Kitle iletiim sreci ile toplumsal yap karlkl etkileim iindedir. Medya hem bu toplumsal yapnn bir paras olarak ondan hem etkilenir, hem de bu toplumsal yapy etkiler.

EK: ermin Tekinalpten Sosyo-Psikolojik Yaklamlar bal altndaki dier kuramlar Salt psikolojik gr kiinin iinde yaad toplumun zelliklerini hesaba katmaz; kiiyi toplumdan soyutlanm, bolukta bir birey gibi deerlendirir. Kii, toplumda bir konumu olan ve sosyal bir rol oynayan znedir. Sosyo-psikolojik modeller, iletiimin ve kitle iletiimini genel olarak, izgisellikten karr; toplumsal yap ve kiileri, iinde bulunduklar sosyo-psikolojik durumlar balamnda ele alrlar. letiimi toplumdan ve kiilerin toplumla olan balantsndan soyutlanm, tek bana bir anlam aktarma sreci olarak deil; toplumsal yap iinde karmak bir sre olarak aklamaya alrlar. Sosyo-Psikolojik yaklamdaki temel kavramlar:

Gd ve gdlenme nsan davrann bir hedefin gereklemesine ya da bir nesneyi elde etmeye doru ynelten ya da uyaran isel bir gtr.

A. Doasal Gdler: Yaradltan gelen, insanlarn doalar ile ilgili, btn insanlarda ortak olan
gdlerdir. Alk, susuzluk, uyku vb.

B. Toplumsal Gdler: Toplumdan kaynaklanan gdlerdir. Bir arada yaama istei, kazan
istei, hkmetme istei vb. Alg ve Alglama Alglama bilincin ilk esidir. Alglama, d dnyadaki soyut/somut nesnelere ilikin olarak, aldmz duyumsal enformasyondur. Alglama, duyumlar anlam emalar iine oturtma ilemi olduundan, anlam vermek olarak alglama srecinde kltrel etkenlerin nemli bir rol vardr. Tutum ve Tutum Deiiklii: Tutum, bireyin btn nesnelere kar gsterecei tepkiler ve durumlar zerinde ynlendirici veya etkin bir g oluturan ve deneyimlere rgtlenen, ussal ve sinirsel bir davranta bulunmaya hazr olma halidir. Tutumlar; bilisel, duygusal ve davransaldr. Tutumlar ve Bireyin Grup Balar: Kiinin tutumlar grubun kurallarn, deerlerini ve inanlarn yanstmak eilimindedir. Bireyin tutumlarn koruyabilmesi iin ayn biimde dnen kimselerin destei gereklidir. Gruplar toplumsallma srecinde 2 gruba ayrabiliriz.

Birincil gruplar: Aile, ya, cinsiyet gurubu gibi bireyin iradesi dnda ye olduu gruplar. kincil gruplar: Toplumsallamann ileri aamalarnda belirli amalar dorultusunda toplumun isteine bal olarak niteliklerin farkllat gruplara denir.

EK 1: ema Kuram Bu kuram bilisel psikolojiyle yakndan ilgilidir. Bilisel psikoloji, bilginin nasl olutuunu, nasl edinildiini, nasl yaplatn, nasl depolandn, nasl ilendiini ve nasl anmsandn aratrr. Bilisel yap, kendileri bilinli olmasa da insann bilinli dncesine yn veren yaplardr. Bilisel yaplar bireyin, karlat sorunlar nasl zmleyeceini, sorunun zmnde hangi mantk kurallarna bavuracan belirler. Mantksal balantlarn birbirini bu biimde btnlemeleriyle zihinde birtakm emalar oluur. ema, bilgiyi ileme ve rgtlemede yardmc olan bilisel bir yapdr. ema kavram, insanlarn bilgiyi nasl ilediini anlamak iin psikologlar, sosyal psikologlar, siyaset bilimciler ve iletiimciler tarafndan yaygn olarak kullanlr. nsanlar karlatklar her bilgi parasn belleklerin de tutamazlar. Bu nedenle aldklar bilgiyi snflandrrlar ve dzene koyarlar. emalar, dnyann bu anlamda verimli bir biimde snflandrlarak rgtlenebilmesi iin bir olanak salarlar. ema kuram, genel bilgi yaplarnn yeni edinilen bir bilgi parasnn ilenmesini ynlendirdiini varsayar.

EK 2: Schrammn Kitle letiim Modeli 1954 ylnda Schramm gelitirdi. Bu modelin z, iletiim aralar ya da medya rgtdr. Bu modele gre, KAna her gn ok miktarda ileti gelir. letiimci bunlar okur, deerlendirmesini yapar ve okuyucu/izleyiciye neyi vereceine karar verir. Bu ilem srasnda metinlerin zne dokunmadan biraz deitirerek yeniden yazar, bazlarn da reddeder. letiim aralarnn iletilerinin ulat okuyucu/izleyiciler kitle halinde yaayan bireylerden oluur. Bununla beraber bireylerin ou birincil ve ikincil gruplara aittir. KAdan alnan iletiler birey tarafndan bu gruplarn yelerine ulatrlr. Toplum, dier haberleme birimleri gibi, hem kod amlaycs, hem yorumlayc hem de kodlayc olarak grev grmektedir.

EK 3: Propaganda ve Kitle letiimi Propagandann temel ilevi, insan davranlarn belirli bir fikir erevesinde gdleme ve ynlendirmedir. Propaganda, Latince tohum ekmek, datmak, yaymak anlamlarna gelen propagare kknden tremitir. Ancak, kavram ada kullanmnda bu snrlar aarak ynlendirici, dnce zerinde bask kurucu ve ikna etmeye ynelik bir ierik tamaktadr. Toplumsal denetim aralar ise psikolojik bask aralardr. Bu aralar dllendirme, zendirme gibi olumlu olabilecei gibi, cezalandrma gibi olumsuz da olabilir. Toplumsal denetim salanabilmesi iin bu yoldaki nerilerin topluma yaylmas gerekmektedir. Bu noktada KA kamuoyu ile ilikileri dolaysyla toplumsal denetim odaklarnda nemli bir konuma sahiptir. Propaganda ile ilgili ilk almalar II. Dnya savandan sonra ortaya kmtr. Savata her iki tarafnda kulland youn propaganda asker ve halk zerinde etkili olmu, devam eden savan yannda adeta bir de propaganda sava verilmitir.

EK 4: Hovlandn Ordu Aratrmalar: ki ynl sunum ve kaynak gvenilirlii Hovland ve arkadalar ABD sava Bakanl Enformasyon ve Eitim Blm Aratrma ksmnda tutum deiiminde tek yanl sunum ve iki yanl sunum etkilerini aratrdlar. Hovland, Weiss ile yapt aratrmada da kaynak gvenilirliinin iletiim etkinlii zerindeki etkisini inceledi. renilme ve aklda tutulma derecesi zerinde kaynan gvenilirliinin etkilerini incelediler. Elde edilen sonulara gre az inanlr kaynaklara atfedilen makaleler, ok inanlrlk atfedilen makalelere oranla ok yanl ve haksz sunular olarak deerlendirilmitir. nanlrl yksek olan kaynaklar izleyici zerinde o anda balayan etki salamaktadr. Sonuta gvenilirlii yksek kaynaa dayanarak gerekletirilen iletiimin ksa dnemde etkin olmakla birlikte, belli bir sre sonra bu ilk andaki stnln yitirdii bulundu. Gvenilir kaynan olumlu ve gvenilmeyen kaynan olumsuz etkisi birka hafta sonra ortadan kalkar. Kitle iletiiminde reklam ve siyasal propagandada ierik ile kaynan doas arasndaki bu unutulma farkll Hovland ve Weissn en nemli bulgularndan birisidir. Yazarlar bu etkiye uyutucu etki demektedirler.

EK 5: letiyle lgili Aratrmalar letiyle ilgili aratrmalar, iletinin yol at drtler zerinde durur. Korku gvenilir bilgi ile verilirse etkisi artabilir. Tartmadan sonu karma ve bu sonucun etkisini aka sunma, izleyicinin kendisinin sonu karmasn beklemekten daha iyidir. Kendine gveni az olan kiiler kendini toplumsal bakmdan yetersiz grenler ve bunalm eilimi gsterenler ikna edici iletiimden daha ok etkilenirler vb. maddeler yer almaktadr.

E. letiime Teknolojik Yaklamlar Harold Adam Innis ve Marshal Mc Luhan gibi dnrler iletiim teknolojilerindeki deiimin ve geliimin dnce ve rgtlenme biimlerini de deitirdiini iddia eder. 1.H.A. Innisin Yaklam

letiim teknolojilerini, toplumsal ve ekonomik yapnn temel belirleyicisi olarak kabul eder. Teknoloji her zaman ierii belirler, bylece teknolojinin belirledii bilgi iktidarn dalmn da belirler. letiim teknolojileri; zamana bal iletiim teknolojileri ve mekana bal iletiim teknolojileri. Zamana bal iletiim teknolojileri; Gelimemi ve szl kltre ve en fazla el yazsna sahip olan toplumlarn iletiim teknolojileridir. Bu toplumlarda merkezi iktidar yaps var. Kitle iletiimin geliimiyle szl ve yzyze iletiimin ilikileri belirleme etkinlii azald. Pasif izleyici kitlesi yarattn syler. Demokrasi ve katlm iin szl kltr nemli der.

2. M. Mc Luhann Yaklam Dnya kresel byklkte bir kye dnmtr. Bylece dnya klm ve birbirine balanmtr. Dnyann her taraf grntlerle ve mesajlarla kaplamtr. TV sayesinde herkes her eyden haberdar olabilmektedir. Haberlemenin gelimesi zaman ve mekan farklarn ortadan kaldrmtr. Mc Luhan iletiim ve kitle iletiim aralarn scak ve souk aralar olarak ayrmtr. Scak aralar: Bireyin tek bir duyusuna hitap eden aralardr. Bu aralarda bireyin katlma imkan ok deildir. Fotoraf, sinema ve radyo insanlarn sadece grme veya iitme duyularna hitap ettikleri iin scak aralardr. Souk aralar: nsanlarn birden ok duyusuna hitap eden ve mesaj alan insann katlmnn yksek olduu aralardr. r: telefon, izgi roman ve TV.

F. Dier Kuram ve Yaklamlar 1. Kullanmlar ve Doyumlar Yaklam lgili aratrmalar 1960l ve 70li yllarda yapld. Katzn aratrma ve almalarna dayanr. Katza gre insanlarn toplumsal ve psikolojik kkenli ihtiyalar vardr. Bu nedenle insanlar medyadan bu ihtiyalarn gidermek iin birtakm beklentilere girerler. zleyici aratrmalarnn sonularna gre medya ieriklerinin izleyicilerin istek ve beklentilerini temin etmek iin dzenlenebileceini belirtir. Bu yaklama gre izleyiciler birtakm ihtiyalarn (sosyal ve psikolojik) gidermek iin medya ieriklerini kullanrlar. Bu yaklamda medya ierii ile izleyici arasnda ilevsel bir iliki olduu kabul edilir. r: Belli bir TV programn izlemek izleyicinin elence ihtiyacn doyuma ulatrrken, bilgiye ihtiyac olan izleyici kitap veya makale okuyarak doyuma ular. Bu yaklama gre izleyiciler, yaynlar ok farkl ekilde yorumlayp verilmek istenen mesajn dnda kendine gre sonular karabilir. zleyici kendi ihtiyac dorultusunda kaynak konumunda olan medyay rasyonel ekilde kullanr. Ancak izleyici kontrol eline tutan esas g deildir. Ayrca izleyiciler iin tek mesaj kayna medya deildir. zleyici medya tarafndan kendine ne sunulursa onu tketir. Bu yaklam bireyleri toplumdan ve dier bireylerden bamsz, atomize varlklar olarak deerlendirmitir. deoloji balamnda ortak anlamn oluma srecini gz ard ettii iin eletirilir. Her birey belli bir toplumsal yap ierisinde bir pozisyonda bulunur ve izleyiciler aldklar mesajlar yesi olduklar dier gruplarn yeleri ile paylatklar ortak kltrel kodlar erevesinde anlamlandrrlar.

2. Kltrel Gstergeler ve Ekme Kuram

1960l yllarn ortalarnda Gerbner tarafndan gelitirildi. ok fazla TV izlemenin gerek hayattan ok TV programndaki dnyayla tutarl tutumlar ektii dnlr. Gerbner medyann bir kltrde var olan deer ve tutumlar yani egemen deer ve tutumlar ektiini ne srer. Yani medya insanlar birbirine balayan deerleri yayar. Ona gre medya, siyasal perspektifteki orta yol deerleri ekme eiliminedir. TV, kapitalist dzenin kltrel silahdr. Ve ilk amac geleneksel inanlar ve davranlar deitirmek, tehtid etmek ve zayflatmaktan ziyade onlara istikrar kazandrmak, srdrmek ve glendirmektir. Ekme aratrmalar medyaya topsulatrc bir ara olarak bakar ve TV izleme sreleri arttka gerekliin TVdeki versiyonuna inanma oranlarnn artp artmadn aratrr. Bu aratrma TVyi youn izleyenler zerine odaklanr. ok fazla TV izleyenler, az izleyenlere gre daha ok etkilenmektedir. Daha az TV izleyenler daha fazla TV izleyenlere oranlar daha ok enformasyona sahiptir. zellikle daha az hayat tecrbesi olanlar (genler, ocuklar vb.) TVye daha bamldr. Gerbner TVyi, insanlarn sembolik evrelerini egemenlik altna alan ara olarak grr. Gerbnere gre, TV,insanlara saldrgan davranlardan ziyade kanun ve dzen hakknda simgesel mesajlar iletir. Ekme analizi, genellikle TVdeki egemen imajlar, ortaya koyan bir ierik analizinin korelasyonu ve imajlarn izleyicilerin tutumlar zerindeki etkilerini deerlendirmek iin izleyici aratrma verilerinden oluur.

3. Gndem Belirleme Kitle iletiim aralar toplumda olan olaylarn bazlarna daha ok bazlarna daha az ilgi gsterir, ya da grmezden gelir. zleyiciler KAlar sayesinde sadece kendilerini ve toplumu ilgilendiren konularn ne olduunu renmezler, ayn zamanda KAnn bunlara verdii nemden dolay bir soruna veya konuya ne kadar nem vereceklerini de renirler. Medyann gc onun gndemi belirleyebilmesidir. Medya baz olaylara yer vererek ya da baz olaylar grmezden gelerek toplumun gndemini ve kamuoyunu oluturur. nsanlar medyann yer verdii konu ve olaylar renirken, medyann yer vermedii konu ve olgular renemeyeceklerdir. Medyann mlkiyet yapsndan dolay baz meseleler hibir ekilde medyann gndeminde yer almazken, egemen dnceler saduyu olarak medyann gndemini igal etmeye devam eder. Ksaca gndem kurma yaklamna gre, medyann nem ve yer verdii konular, izleyicilerin gndemini oluturacak ve onlarn gndemini megul edecekken medyann yer vermedii konular halkn ve izleyicilerin gndemine gelmeyecektir.

4.Suskunluk Sarmal Elisabeth Noelle-Neumann tarafndan gelitirildi. Bu kurama gre, insanlar, kendi dncelerini toplumun egemen genel dncesinden farkl olduu zaman toplum tarafndan dlanmaktan korkarlar. Medyada sunulan gre katlmayan pek ok kii, kendi grlerini dile getirmekten kanmaktadrlar. Bu kuram kamuoyu ve gndem kurma ile yakndan ilgilidir. Bu kuram temelinde, insanlarn toplumda egemen dncelere uyarak izole olmaktan ve toplumsal yatrmlara maruz kalmaktan kand fikri yatar. Eer medya, aznlktaki grn yannda yer alrsa ounluk kamp toplumdaki sessiz ounluu oluturacaktr. Aznlk medyadan destek grrse durum tam tersine evrilir.

5.Eik Bekilii Modeli D.M. White tarafndan gelitirildi. Medya mesajlarn belirleyenlerin eik bekileri olduu zerinde durulmutur. Medya kurumlarnda haber retim srecinde neyin haber olacana ya da olmayacana karar vermede eik bekisi kavramsallatrlmas nemlidir. Eik bekileri, haber retim srecinin ilk aamasnda karar alan insanlardr. Bu kiiler haber almak zere gelen olaylarn seimini yaparlar. Hangi olayn, hangi srada ve ne sreyle haber olacana karar verirler. Bu insanlar ncelikle altklar kurumun gndemini

belirlerler ve bylece toplumun gndemini belirlemeye katkda bulunurlar. (Eik bekisine rnek haber editrleridir.) Buna ters bir akm, vatanda gazeteciliidir!

6.Bilgi Eksiklii Hipotezi Medya eitli konularda halka bilgi salar. Kapitalist toplumlarda maddi olanaklar gibi bilgi ve eitim de eit olarak paylalmaz. Kimileri daha iyi eitimli kimileri daha kt eitimlidir. Bilgi akl hipotezine gre, medya yoluyla yaylan bilgilerde yksek sosyo-ekonomik katmana dahil olan ve dolaysyla iyi eitim alm insanlar daha dk sosyo ekonomik statdeki insanlarla kyaslandnda verilen bilgiyi daha abuk ve daha doru alma eilimindedirler.

7.Bamllk Kuram Ball Rokeach ve De Fleur tarafndan gelitirildi. Bireyler toplumda neler olup bittiini renme ve buna gre kendilerine yn tayin etmede KA gibi bilgi kaynaklarna bamldrlar. Bu kurama gre bireyin toplumsal ve bireysel ihtiyalar ile medya sistemi ve sistemin iinde yer ald sosyo-ekonomik ve politik sistemin karlkl etkileimi ile bireyler zerinde etkileri vardr.

8.Modernleme Kuram ve Yeniliklerin Yaylmas Modeli Ekonomi alannda Barbara Ward ve W.W.Rostow bu yaklamn ncleridir. Rostow ktisadi Geliimin Merhaleleri adl kitabnda gelimi lkelerin kalknmasnn teorik analizini sunar. Temelde her toplumun geliiminin 5 aamas vardr. Bu aamalar; geleneksel toplum aamas, kalknma iin nkoullarn yaratlmas aamas (gei aamas), kalknma aamas, olgunlua doru ilerleme aamas ve kitlesel tketim aamas. Buna gre gelimekte olana lkelerde geleneksel bir toplumsal yap vardr. ncelikle harekete geme ynnde almalar yaplacak, bunu harekete geirme aamas takip edecek, olgunlama ve kitle tketim ana ulalacak ve daha sonra Rostowun kendisinin kestiremedii tketim tesi bir aa ulalacaktr. Rostowun yaklamnn temelinde evrimci bir anlay bulunur. nk tarihsel srecin izgisel bir geliim gsterdii fikrine dayanan bu anlay dnya ekonomisindeki smr ve bamllk ilikilerini grmezden gelir. Az gelimi lkeleri gelimekte ge kalm lkeler olarak deerlendirir. Oysa baz lkelerin gelimesi dier lkelerin az gelimesine neden olmutur. 5 aama yaklam, esasnda emperyalist politikalar gizlemeye yarayan ideolojik bir aklamadr. Oysa Rostow smrgeciliin ve emperyalizmin ortadan kalktn ileri srmektedir. Bu ekonomik yaklamla KAlara 3. dnya lkelerinin kalknmasnda nemli rol atfedilmitir. KA, geleneksel toplumsal deerlere sahip olan insanlara eski adet ve alkanlklarn yerine modern toplumun zgrlk ve giriimci deerlerini aktaracaktr. Medya, modernleme yolunda insanlara okur yazarlk retecek, temel becerileri kazandracak ve insanlardaki empati duygusunu gelitirecek aralar olarak grlmtr. KAlara son derece nem atfedilen bu dnemde KAlara, geleneksel deerlerin egemen olduu toplumlara modern tutum ve deerlerin aktarlmas iin gerekli aralar gzyle baklmtr. Rogers ve Sheemaker tarafndan gelitirilen ve ksaca Yeniliklerin Yaylmas Moldeli olarak sunulan modelde krsal kesimde yaayan geleneksel tutum ve deerlere sahip insanlarn yenilikleri renmesi ve modern tutum ve davranlar kabul etmesi amalanmtr. Bu yaklama gre yenilikler 4 aamadan geerek yaylr. -1- Bilgi aamas; bireyler bir yenilik olduu ynnde bilgiye sahip olur. -2- kna aamas; birey bu yeniliin lehinde ya da aleyhinde bir tutuma sahip olur. -3- Karari aamas; birey yenilii kabul ya da red etmek iin giriimde bulunur. -4- Onaylama; birey hangi ynde karar vermise onu destekleyecek tarzda aratrmalarda bulunur

9.Kitle letiimi ve Kitle Kltr /Popler Kltr Gustave le Bon, iinde yaadmz a kitleler a olarak adlandrr. Kitle kltr, ticari retim ve tketimin bir sonucudur. Sanayiciler tarafndan retildi ve yukardan aaya empoze edildi. Popler kltr, kitle kltrnn bir paras olarak, KA araclyla popler hale getirilen kltrdr. Kapitalizmin KA ile yayd ve toplumu oluturan kitlelerin beenisi haline getirdii yapay bir ticari tketim kltrdr.

Eletirel Yaklamlar Eletirel almalar ksmen Marksizmden esinlenir. Marks, temel/st yap formlasyonunda kltr ve ideolojiyi styapnn unsurlar olarak grmtr. Markstan sonra Avrupada yaayan baz Marksistler, Marksn ngrd sosyalist devrimlerin gereklemediine hatta faizmin taban olduuna tank oldular. Bu gelimeleri anlamada kltr ve ideolojinin ne gibi rol olduu zerinde dnmeye baladlar. Genellikle Bat Marksizmi olarak bilinen bu dnrler, varolan toplumsal ilikilerin korunmasnda ve yeniden retilmesinde kltr ve ideolojinin nemli ilevleri olduunu grdler. i snfnn bilincinin ve ideolojisinin gelimesinde/gelimemesinde kapitalist kltrn ve ideolojinin nemine dikkat ekmilerdir. Eletirel akmlar kken olarak Marksizmden etkilenmelerine ramen kendi ilerinde farkllarlar. Avrupada ve dier lkelerde tek bir Marksist okulu yoktur. Marksistlerin temel yaklam ve ortak noktalar medyann konuma zgrln gelitirdiini savunan oulcu yaklamlarn aksine KAlarn status quonun yeniden retilmesinde kullanldn belirtmeleridir. Marksist medya kuramlar iinde farkl dnce okullar, yorumcular tarafndan eitli erevelerde ele alnr. Birbiriyle mcadele eden 3 temel pradigma olduunu belirtirler. Bunlar; yapsalclk, kltrel almalar ve ekonomi politik yaklamlardr. 1. Kktenci Marksistler: Kktenci Marksist gelenekte ekonomi politikiler ideolojiyi ekonomik altyapya gre ikincil grrler. Sahiplik ve medyann ekonomik kontrol medya mesajlarnn kontroln belirleyen ana faktr olarak grlr. Kltrel almalar, etki aratrmalar yaparken, aratrma yaptklar toplumsal grubun anlayn ve yaam stillerini dikkate alarak izgisel modelin egemen anlayn ykmaya alrlar. Snfsal ve alt kltrel zellikler bu medya mesajlarnn alnmasnda, yorumlanmasnda ve davrana dnme srecinde devreye giren faktrler olarak ele alr. Kltrel incelemeler, medya ieriklerinin dilbilimsel incelemesini ve toplumun oluturan gruplarn, alt kltrlerin kendilerine sunulan anlamlar zerinden mcadele ederek medyadaki temsilleri yeniden yorumladklarn gsterir.

2. Bat Marksizmi: Marksn ilk dnem almalarndan etkilenen ve Bat Marksizmi olarak bilinen dnce geleneini oluturanlar arasnda G. Lukacs, Antonio Gramsci, Frankfurt okulu dnrleri (Adorno, Horkheimer, Marcuse ve ikinci kuam temsilcilerinden Habermas) ve Louis Althusser nemli bir yere sahiptir. KAlar kltrel ve ideolojik aygtlar olarak gren yaklamlar Frankfurt okulu, Gramsci, Althusser , ngiliz Kltrel ncelemeler Gelenei ve Yapsalc Dilbilim zmlemeleri yapsalc bir bak asyla medya

ieriklerinin siyasi ve ideolojik yorumunu yaparlar.Medya, yer verdii olay ve olgulara belli anlamlar ykleyerek biim vermekte bylece egemen snfn ideolojisinin topluma yaylmasn salamaktadr. Yani, medya seme, darda brakma, baz noktalar n plana karma, ereveleme gibi haber retim srecinin rutin pratikleri ile gerekleri ideolojik olarak yeniden ina eder. Frankfurt okulu, Gramsci, Althusser, ngiliz Kltrel ncelemeler gelenei ve yapsalc dilbilim zmlemeleri kitle iletiim aralarn kltrel ve ideolojik aygtlar olarak gren yaklamlardr, yapsalc bir bak asyla medya ieriklerinin siyasi ve ideolojik yorumunu yaparlar.

A) Frankfurt Okulu Kapitalist sisteme eletirel yaklar. Okul 1923 ylnda Feliz Weil tarafndan, Weimer Cumhuriyetinin bir paras olarak ekonomi politik konusunda disiplinler aras aratrma yapmak iin kuruldu. Bu okulun yelerinin ilgi alanlar olduka genitir. zellikle kapitalist modernizmi eletirmiler. Onlara gre rasyonalite biimseldir. Ama zgrl gelitirmek olmalyken, rasyonalite kapitalist art deeri arttrmann ve insan kleletirmenin bir arac haline gelmitir. Kapitalizmin de bilimi olan pozitivizm zgrlk iin gerekli olan eletirel akldan yoksundur. zellikle kltrn endstrilemesi ile birlikte popler kltr/kitle kltr insan bilincinin paralanmasn, tek tiplemesini ve tketim kltrnn egemen olmasn salamtr. Temel yaklamlar zet olarak yledir; Frankfurt okuluna gre kitleler kapitalizm ve kapitalistlerin kontrol ettii kltr endstrileri tarafndan kolayca aptallatrlabilirler. Onlara gre; kapitalist toplumlarda gerekler burjuvazi tarafndan retilir ve kltr endstrilerinde ilenir. deoloji gereklii arptr. Bunu yaparken amac eit olmayan g ve iktidar mcadelelerini kamufle etmek ve mevcut sistemi merulatrmaktr. Frankfurt okulu 1. Dnya savandan sonra kurulmutur ve Marksizmden esinlenmitir. Sava krizlerine, devrimlere ve Avrupadaki karklklara tepki olarak geliti. Marksist tabanl olmasna ramen Ortadoks Marksizme eletirel yaklat. Marksist doktorinin eletirisine dayanr. Marksizm de determinizm anlayna kardr. Okulun yeleri Theodor W. Adorno, Herbert Maruse, Walter Benjamin. Bunlarn yanrsra F. Neuman,kltr ve estetik alanlarnda alan Borkenau gibi yeleri bulunmaktadr. Okulun yeleri arasnda Max Horkheimer, Theodor W. Adorno, Herbert Marcuse, Walter Benjamin vardr. Ayrca siyaset bilimci F. Neumann, kltr ve estetik alannda alan L. Lowenthal, ekonomist K.A.Wittfogel, F.Borkenau vardr. Okulun kurulduu dnemde, Avrupada faizm ykselen olgudur ve bu okulun yaklamnda nemli iz burakmtr. Bu okul etkileyen dier olgu ise SSCB de Lenin nderliinde gereklemi Bolevik devrimidir. Ancak Bolevik devrimi sadece Rusya ile snrl kalm ve Bat Avrupa toplumlarna yaylmam. Byle bir ortamda okul yeleri Marksizm ile ilgildendi. Bu okulun Marksizm anlay bu okula zgdr ve normal Marksizm anlayndan sapma gsterir. Bunun iin Frankfurt okulunun eletirel kuram ortadoks Marksistler tarafndan ksmen eklektik olmas ve ksmen ekonomik belirlenimi ve materyalizmi reddetmesi nedeniyle revizyonist olarak deerlendirilir. Kurulduu yllarda Frankfurt Okulunu etkileyen etmenler; Rusyada gerekletirilen Bolevik ihtilali. Okulun kurulduu Almanyada 1. dnya savann yaratt hayal krkl ve ykselen faist ideoloji. (Adolf Hitler) Bat Avrupada egemen sistemlerin ksmen iktidara kavumas ve ideolojik dnmlerin bu egemen yaplar tarafndan retilmesidir.

Okulun kendi iinde geirdii aamalar:

1- lk dnem: 1923-1933 yllar aras. 2- kinci dnem: 1933-1950 aras. Bu dnem enstitnn faizmden kap, ABDde srgnde geirdii
dnemdir. Bu dnemde okul bir dnm geirmitir. Bunun nedeni bata ynetici olarak Max Horkheimern bulunmasdr. Tarih ve ekonomi arlkl almalarn yerini felsefe almaya balad.Bunun sebebi felsefe doktoru Herbert Marcuseun ve disiplinleraras bir anlaya sahip olan Adornonun okulun yesi olmasdr.

3- nc dnem: 1950-1970de Marcuse ve Adorno n plana kar. 1970li yllardan sonra Habermas
ne kmasyla Marksizmle olan ba kopar. Frankfurt Okulu kuramclar bata pozitivizm olmak zere, bilim ve teknoloji, estetik, sanat, kitle kltr ve Marksizm gibi pek ok konuda eletirel bir yaklamla teori retmilerdir. Walter Benjamin Estetiki ve kltr eletirmeni olarak n kazanmtr. Benjamine gre kapitalizmle birlikte kltrn ve sanatn retimi dnm geirmitir. Kapitalizmle birlikte orjinallik yani sanatn ve kltrn ruhu yok olmutur. Teknoloji, kltr ve sanat eserlerinin ruhunu yok etmitir. zgn bir resim ressamn kiisel yaratm ve etkinlii iken sinema filmi gibi kitle kltr rnleri entelektellikten ve eletirellikten uzaktr. Bunlar kitlelerin bilincini ve belleini zayflatr. T Adorno ve M Horkheimer: kisi birlikte Aydnlanma Diyalektii eserini yazdlar. Bu almada kapitalizmin tketici kitle kltrnn eletirisini yaptlar. Kitle kltr rnleri derinlikten yoksun, elence iin retilmi yzeysel rnlerdir. Frankfurt okulu yeleri kltr snf karlarnn dorudan bir yansmas olarak grmlerdir. Bu okul, kltr endstrisi kavram zerinde vurgu yaparken aslnda kitle toplumundan ve kitle kltrnden bahseder. Adorno ve Horkheimer kapitalist toplumlarda ailenin ilevini giderek kaybettiini ve onun yerini kltr endstrisinin aldn belirtirler. Bireyi bilinlendirme ve sosyalletirme ilevini aile yerine kltr endstrisi almtr. Frankfurt okulu yeleri kltr endstrisi konusunda 2 noktaya deinmilerdir: 1. Kltr endstrisinin gittike egemen bir konuma gelerek geleneksel toplumsallama kurumlarnn yerini almas. 2. Kltrel rnlerin metalamas sonucu feti bir karakter kazanmas. Adorno ve Horkheimer, kltr alanna tekellerin hakim olduunu ve bunun da kltr tektipletirdiini dnmlerdir. Bu durumda kltr ve endstri i ie gemitir ve reklamclk da bu yeni endstrinin ve kltrn ayrlmaz paras haline gelmitir. Kltr endstrileri kapitalizmle btnlemitir. Kltr endstirileri medya ve elence firmalardr. Elence rnlerinin retim, datm ve tketim srelerini byk irketler kontrol eder. Kapitalist toplumlarda kltr ve sanat eserleri endstriyel olarak retilir ve yaratclktan uzaktr. Ama zevk ve elencedir. Adorno popler kltre olumsuz yaklar. nk popler kltr dzeysiz, seviyesiz, tehlikeli ve adi olarak grr. Her trl popler sinema filmini ve caz mziini bu kategoride grerek eletirir. Adono bir kltr kuram gelitirmekten ziyade estetie ve sanata ilikin baz fikirler ileri srmtr. Onun yazlarnn nemi sermaye ve kltrel retim arasndaki ilikiye dikkati ekmesidir. H. Marcuse: Frankfurt okulunun en nllerindendir. Faist bir ynetimin uygulamalarna tank olduundan eserinde faizmi tahlil etmitir. Ona gre liberalizm kapitalizmin rekabeti dneminin, faizm ise tekelci evrenin ideolojisidir. Ona gre gelimi kapitalist toplumlarda tketim alan insann varoluunun bir blmdr. Tketim ve bo zaman etkinlikleri de sermayenin denetimi ve kontrol altndadr. Kapitalist sistem salad mal ve hizmetlerin yan sra korkun bir etkiye sahip siyasi, askeri ve polisiye tedbirlerle de halk srekli denetlemekte ve kontrol altnda tutmaktadr. Kapitalist toplumun en altnda yer alan bireyler birbirlerinden yaltlmlardr. Bu ekilde btn bireyler birer araca dntrlm ve gerek retim

gerekse tketim srecinde, ite ya da bo zaman etkinliklerinde birey, sistemin kendisini yeniden retmesine hizmet eder. Kapitalist toplumlarda her ey bir meta muamelesi grr. Hibir zaman sol btnsel bir yap iinde hareket etmez. Solda bulunan insanlar her zaman ok farkl alternatiflerin, hedeflerin, strateji ve taktiklerin peinde komulardr. Kapitalist toplumlarda nfusun ounu oluturan proletaryann istek ve ihtiyalar bu sistem tarafndan tatmin edilemeyecei iin bu snf potansiyel olarak devrimcidir. Kapitalist sistemde ne kadn ne erkek zgr deildir. Bu toplumlarda kadnlar cinsel nesneye dntrlmtr. Frankfurt okulu iletiim alannda ilk Marksist kuram gelitirme konusundaki giriimleri dolaysyla nemlidir. Fakat medya konusunda ileriye ynelik gerek bir yol sunamamlardr. Frankfurt okulunda en dikkate deer kuramclar Adorno, Horkheimer ve Marcusedur. Yeni Solun babas olarak bilinen H. Marcuse Tek Boyutlu nsan adl eserinde ktmser bir biimde medyay kar konulmaz bir g olarak sunar. Marcusea gre medya, kendileri yardmyla dnya hakknda dndmz terim ve kavramlar tanmlar. Frankfurt okulunun ilk kuak yeleri genel olarak medya konusunda olduka ktmserdir. Frankfurt Okuluna gre; medyann ve kltr endstrilerinin burjuva bireyciliini ve ii snfnn devrimci potansiyelini yok eden ideolojik bir ilevi vardr. J. Habermas: Frankfurt okulunun ikinci kuak temsilcisi olarak kabul edilir. Adornonun rencisi olan Habermas, eletirel dnce geleneini srdrr. O da iinde yaanlan modern toplumun teknik ve bilimin ideolojik olarak ileyiinin eletirisini yapar. Ona gre modern toplumun temel zellii zgrlnn olmaydr. Ancak toplum eletirisinde Marksist dnceden ayrlr. Ona gre Marx, kapitalist toplumlarda insan unsuruna gereken nemi vermemitir. Marxn toplumsal evrimi sadece ekonomik ilerlemeyle aklamas dar ve indirgemeci bir bak asdr. Marx ilerlemenin srekliliini ve izgiselliine vurgu yapmaktadr. Oysa Habermasa gre gelime nceden kestirilemez. Kapitalmin, modernizmin ve akln arasallamasnn eletirisini yapar. Aydnlanma hareketi, baskc ve kitleleri denetleyen bir sistem yaratmtr. Ancak yine de aydnlanma projesi eletirel bir aklla kurtarlabilir. letiimsel eylem kuram; Habermas, Marksist kuramdaki devrim ve snf mcadelesi anlayn yadsmtr. Bunu yerine kriz kavramsallatrmasn gelitirmitir. Bu krizin kaynanda da insann zgrlk ihtiyalarn karlayamamas vardr. Toplumsal kurumlar baskc ve maniplatiftir. nsanlar bu krize cevap vermek iin etkileimde bulunurlar ki Habermas buna letiimsel Eylem Kuram der. letiimsel eylem btn insanlarn kulland dnme biimlerinin ve dilin bir tipidir. Bu, btn insanlarn birbirini anlamasn ve gelecee ynelik genel eylem planlarn yapmasn salar. Bu bir araya gelme ve anlama deiim biimi olarak devrimin yerini alr. letiimsel eylem kuram, insanolunun kendisini ve toplumun yeleri olan insanlar sosyal olarak koordine edilmi etkinlikler araclyla varlklarn srdrdkleri ve bu koordinasyonun da iletiim aracyla gerekletii (yani, belirli temel alanlarda uzlama salamay amalayan iletiim vastasyla) kurulduunu varsayar. Bylece trn kendi varln yeniden retmek iin gerekli olan iletiimsel eylemin kendisinin sahip olduu bir aklcln koullarnn salanmas gerekir. Bylece iletiimsel eylemin 3 temel ilevi vardr; 1. kltrel bilginin kuaktan kuaa aktarlarak yenilenmesi, 2. sosyal entegrasyon ve grup dayanmas, 3. kiisel zdeleme. letiimsel eylem almasnda toplumsal olarak eylemde bulunan insanlarn iletiimsel akl araclyla gelecee ynelik kolektif planlar yapabileceini ileri srer. Sermayenin yabanclatrc etkisinden kurtulmak iin dayanma ve arptlmam iletiimin nemine vurgu yapar. Sermaye, dayanmac iletiimin rasyonalitesine egemen olur. Kapitalist kitle medyas kamusal alan yok eder. Pasif izleyici yaratr. Bunun yerine aktif iletiimcilerin kiisel arasnda ideolojik ve arpk iletiimden kurtulan ak, doru ve bilgilendirici iletiim kurabilirler.

Kamusal alan: 1960 ylnda Kamusal alann yapsal dnm adl bir tez yazd. zellikle SSCBnin yklmasyla kamusal alan ve sivil toplum tartmalar yeniden gndeme geldi. Hbermasa gre 18.yyda toplumsal sorunlarn tartld fiili bir kamusal alan vard. Bylece siyaset zerinde etkinlik salanabilmekteydi. zellikle kafeler, kamusal alan iin nemli mekanlard. Buralar buluma ve tartma yerleriydi. Matbaann bulunmas ve basnn ortaya kp gelimesiyle birlikte insanlar kendi grlerini topluma iletebilme imkanna kavutu. Ancak 19. yyda endstriyel kapitalizmin egemen retim biimi haline gelmesi ile burjuva snf kamusal alan da ele geirmitir. Medya ve siyasetin kurumsal olarak rgtlenmesi kamusal alann yok olmasyla sonuland. Bylece, insanlar toplumsal sorunlara ve siyasete etkin katlmclar olmaktan ziyade pasif izleyicilere dntler. Habermas, kendi yaklamnda kamusal alan idealize eder. Kamusal alanda yer alan zengin ve iyi eitim grm aznlkla yoksul ve eitimsiz kitle ayrmn dikkate almaz. Aznlklar, kadnlar ve ii snf kamusal alanda yer almaz. Nilfer Timisi (21-25): Rheingolda gre, kamusal alan kavramnn gerekleri, her isteyene ak eriim, gnll katlm, kurumsal rollerin dnda bir katlm, kamuoyunun rasyonel tartmaya katlan yurttalar tarafndan gereklemesi, devlet ve rgtl iktidarlarn eletirisi gibi unsurlar.

B) Gramsci ve Hegemonya: Gramsci, Markxn kendi almalarnda, kapitalist toplumlardaki siyaset ve kltr alanlarn nemsemediini dnr. Snf mcadelelerinde Marxn politik stratejilerin gerekliliine ynelik bir vurgusu olmadn belirtir. nk kapitalist retim ilikilerinin srdrlmesinde devletin ok nemli bir etkinlii vardr. Devlet egemen snfn egemenliini gerekletirmesine hizmet eden bir aygttr. Egemen snfn iktidarn kurmasnda hem fiziksel g kullanlr hem de kltrel ve ideolojik aygtlar kullanlr. Gramscinin kltr ve ideoloji konusundaki almalarnda anahtar kavram hegemonya dr. Bu kavram kltr, ideoloji ve iktidar kavramlaryla balantldr.Gramscinin asl merak ettii elit bir aznln toplumun geri kalanna nasl hkmettii ve ounluun da hkmedilmeyi ve ynetilmeyi nasl kabul ettiidir. Elit bir aznlk nasl olur da zora bavurmadan ounluu kontrol edebilmektedir? nk bu aznlk lkedeki temel kurum olan devlete ve onun organlarna ve kitle iletiim aralarna sahiptir. Bu aralar sayesinde aznlk ounluk zerinde kontrol salamaktadr. Gramsci, temelde hegemonya kavramndan toplumu yneten elit bir aznlk grubun toplumun dier kesimleri zerindeki ideolojik ve kltrel kontroln anlyordu.Gramsciye gre egemen snfn fikir ve grlerinin topluma yaylmasnda organik aydnlarn (din grevlileri, retmenler, kitle iletiim alannda alanlar vb.) nemli bir grev vardr. Egemen snf topluma dorudan siyasi bask yapmak yerine toplum zerinde ideolojik hakimiyet kurmaya alr. Btn bu uralarn sonucunda toplumda hkmedilenlerin rza gsterdii ve hkmedenlerin egemen olduu bir yap ortaya kar. Gramsciye gre iktidar ve g kltr gibi, gndelik yaam gibi hayatn her alannda yer alr. Gramsciye gre rza; egemen snfn kendi dnya grnn ve dnme biiminin toplumun yelerine kabul ettirilmesidir. Okul, kilise, medya gibi kurumlar insanlarn dncelerini rettii ve yeniden rettii kurumlardr. Bu kurumlar araclyla egemen snf kendi dnce biimini ve dnya grn topluma yayar. Gramsci, ekonomizmi reddetmi ve ideolojinin ekonomik belirleyicilerden greli olarak bamsz olduu konusunda srar etmitir. Gramsci ayrca kaba materyalizmi de reddetmi ve Marksizmin insan zneleri zerinde odaklanan hmanist bir versiyonunu nermitir. Gramsci mcadeleye vurgu yapar. Ona gre, sa duyu deimez ve hareketsiz bir ey deildir, hatta srekli deiim geirir. Rza srekli kazanlmal ve yeniden retilmelidir. Gramsci, bat toplumlarnda kapitalizmin kendisini nasl yeniden retebildii sorusunun cevabn ideolojik hegemonya kavramnda bulur. Burjuva snf bu toplumlarda kltrel bir hegemonya uygular. Bu hegemonya srdke ii snfnn bir devrim gerekletirmesi de olanakszdr. Gramsci, ideoloji kavramyla sadece siyasal ideoloji olarak deil, dinde , folklorda, saduyuda ve gndelik yaamda temsil edildii biimlerle de ilgilenir. Gramscinin hegemonya kavram (ve kuram) medyaya uygulandnda grlr ki, medya okuyuculara/izleyicilere/dinleyicilere egemen snfn deerlerini aktaran bir aratr. Medya genel olarak egemen yapya ve egemen deerlere kar olan ve bunlar tehlikeye atan her trl olaya kardr. Bunun ierisinde ii snfna ve onun ideolojisine yakn olma ihtimali bulunan sendikalar ve bunlarn egemen dzen iin bir tehdit oluturan eylemlerine, toplumsal dzeni tehtid eden protestoculara ve gsteri yry yapanlara, Marksizme, solculara, evrecilere ve farkl cinsel kimliklere kardr. Bunun yannda, kapitalist retim ilikileri doal dzen

kabul edilir. Medyada haber deeri olacak olay ve bulgular hep egemen snfn bak asyla sunulur. Bireycilik yceltilir. Yoksulluk ve baarszlkta kiiler sulanr, kusur bireylerde aranr. Aralar egemen deer kabule eder. Sonu olarak medya egemen deerleri aktararak hegemonyay yeniden retir. Gramscinin grleri zellikle ngiliz Kltrel Okulu almalarnn geleneinin dayanak noktasn oluturur. Stuart Halla gre; medya dnyadaki olaylar hakknda anlamlar retir. Medya imajlar basit bir ekilde dnyay yanstmaz, dnyay yeniden retmek yerine yeniden sunar. Bunu yaparken medya olaylar ve olgular seer, yaplandrr ve biimlendirir. Bylece medya hali hazrda var olan bir anlam iletmek yerine kendisi bir anlam retir ve rettii anlam iletir. C) Althusser ve Devletin deolojik Aygtlar Althusser iki trl zcl reddeder.Bunlar ekonomizm ya da ekonomik belirlenimcilik ve hmanizmadr.Althusser, ekonomizmi reddederek ideolojinin kendisini devletin ideolojik aygtlarnda somutlaan be bilinci biimlendiren b,r g olarak grd ve ideolojiye greli olarak bamszlk tand.Althussere gre ideoloji; bireylerin kendi varlk koullaryla olan hayali ilikilerdir. Althusser idolojinin yanl bir bilin olarak alglanmasna kar kar. nk; ideolojiler insanlarn zihinleri tarafndan retilmezler. Kiliseler, camiler, okullar, sendikalar ve medya gibi, insanlarn nasl dneceini onlara reten ve kendisinin devletin ideolojik aygtlar dedii kurumlarda somutlaan maddi bir yap tarafndan retilir ideoloji. deolojiler insanlar zgr ve zerk olduuna inandrr. Althusser btn ideolojik biimleri mevcut sistemin kendisini yeniden retmesi iin katkda bulunan yaplar olarak dnd. Althusser, kapitalist toplumlarda insanlarn tm arzu, istek, beklentilerinin, tercihlerinin ve deer yarglarnn, iinde yer ald toplumsal pratikler tarafndan oluturulduu dncesindedir.Ona gre bunlarn byle olmadklarn dnmek durumun byle olmadnn nihai kant deildir. Devletin ideolojik aygtlar eitim sistemi, dinsel rgtler, sendikalar, aile ve medya gibi kurumlar ve bu kurumlarn srekli olarak propaganda araclyla topluma aktardklar deerlerden ve fikirlerden oluur. nsanlara bir ey olmann ne anlama geldii bu kurumlar tarafndan retilir ve retilen o roln gerei olan bir takm pratikler o bireyden beklenir. Althusser, yapsalc bir kltrel Marksizimi savunur. Kltr, ideoloji, iktidar ve toplumsal yap arasndaki ilikiye vurgu yapar. Toplumsal ilikilerde ekonominin tek belirleyici olduu ynndeki yaklam reddeden Althusser, devlet ve kltrel yaam arasndaki ilikilere dikkat eker. DE insanlarn iinde yaadklar dnya ve toplum hakknda yanl fikirlere sahip olmalarna neden olur. deoloji, bireylerin iinde yer aldklar gerek toplumsal koullarda kurduklar hayali ilikilerdir. nsanlar gndelik yaam pratikleri erevesinde gerek hayatta olup bitenleri btncl ve bilimsel bak asyla kavrayacak bir donanma sahip deillerdir. nsanlar ideolojik aygtlarn kendilerine atfettii zne konumlarn benimserler. D) Yapsalc Dilbilim ve Gstergebilim Grnen olay ve olgular anlamak iin onlarn altnda yatan yapya bakmak dncesi hakimdir. Toplumsal yaplar rgtl ilikilerdir. Yapsal yaklam zellikle dil ve kltre ilikin almalar zerinde etkili olmutur. Dilin ve kltrn yapsal olarak nasl aklanabilecei ile ilgilenir. Ferdinand de Saussure: Dilbilim alannda yapsalc yaklamlarn temelini atmtr. Sassurea gre dil, kavramlar ve dncelerle bunlar ifade etmeye yarayan seslerden oluur. Sassurea gre dil, dncelerin aktarlmasn salayan bir gstergeler sistemidir. Bu gstergeler de gsteren ve gsterilenlerden oluur. Gsteren seslerden ya da iaretlerden oluurken, gsterilen dnce ve kavramlardr. Sesler ya da kelimelerle bunlarn ifade ettikleri kavram ve dnceler arasnda zorunlu bir iliki yoktur. Yani dnceyi tayan iaretler keyfidir. Dil bir iaretler sistemidir.

Sassure, konuma ya da szden daha ok dilin yapsyla yani language ile ilgilenmitir. Sassure, iaret ve sembollerin incelendii bilime semiyoloji ya da gstergebilim der ve bu sembollerin doasn ve yapsn aratran bilim de dilbilimdir. Levi Strauss: Levi Straussun almalar yapsalc antropolojik yaklamn temellerini oluturmutur. Ona gre, bir kltrn dnsel snrlar belli bir toplumun anahtardr. Yapsal dilbilim yaklamyla yaplan almalarla bir kltrn mitleri incelenerek, soyutlamalar yoluyla o kltr anlalabilir.Yapsalc yaklam kltr alanna uygulamtr. Marksizm deki yapsalc yaklam ile Freudun almalarn birletirerek kltrn yapsal analizini yapar. Kltr anlamak iin gelenek, grenek, mit ve ritellerin yapsal analizini gerekletirir. Mitler toplumun bilinaltn ortaya karmaya yarar. Tpk dilde olduu gibi kltrn de altnda yatan bir yap vardr. Bu yapnn analizi toplumun kolektif bilincinin aa karlmasn salar. Roland Barthes: Barthes, Sassuredan etkilenerek dilbilim ierisinde iaret bilimi olan semiyolojinin tek temel bilim olduunu dnmeye balamtr. Barthes yapsalc bir kltr anlayna sahiptir. Sassureun almalarna dayanarak kltrn semiyotik analizini yapmltr. Bylece dilbilim ve kltr arasndaki ilikiyi daha da sklatrmtr. Szdizimi ve sistem yaklamn kabul eder. nk anlam oluumu szdizimsel bir seme ve dzenleme ierisinde gerekleir. Bunun yannda dz anlam ve yan anlam ayrmn da kullanr.Her ifade dz anlam dnda yan anlamlara da sahiptir. Yan anlamlar ideolojilerin tanmasnda ve aktarlmasnda kullanlan st dil olarak ilerler. Kltr dil ve iaretler araclyla tanr ve kuaklar aras aktarlr. Kltr tayan simge ve semboller ideolojiktir. nk kltr snfl bir toplum olan kapitalist toplumun kltrdr. Kapitalizm kendi mitlerini yaratmtr ve bunu dil araclyla topluma yayar. Barthes zellikle popler kltrn ideolojik ynn n plana karmaya alr.zellikle medya ieriklerini oluturan haber, reklam ve her trl popler kltr incelemelerini etkilemitir. ngiliz kltrel incelemeleri iin ufuk ac olmutur. Kltr ve iedolojinin dilbilimsel olarak analiz edilmesini salamtr. Yapsalc almalar kken olarak Sassuren dilbilim yaklamndan esinlenmesine ramen 2 adan bu yaklamdan ayrlr. Yapsalclk incelemeleri sadece szl dille snrlandrmaz. Btn iaret ve anlam sistemleriyle ilgilenir. Belli bir iaret sistemiyle yaratlan metin ve anlamlarn oluturduu kltr balamnda ierikleri anlamaya alr. Dolaysyla yapsalclk hem dilbilimi hem de kltrel antropolojiyi kapsayan daha geni bir yaklamdr. E) ngiliz Kltrel ncelemeler ve Stuart Hall Kltrn ortak bir tanm yaplamamtr. Kavram anlam ve kullanm deimeye devam etmitir. Kltr kavram anlam olarak btn bir yaam biimine gndermede bulunur. Bunun dnda herhangi bir toplumdaki toplumsal pratikler, temsiller, dil ve gelenekler o toplumun kltr olarak deerlendirilir. Kreselleme anda kltr, kresel medya irketleri tarafndan btn dnyaya datlan medya araclyla insanlarn byk bir blm tarafndan paylalan anlamlardr. Kltr, iaretler ve dil ile tanr. Kltrel anlamlar dil araclyla biimlendirilir ve iletilir. Dil ayrca insanlarn kendileri ve toplum hakkndaki bilgilerinin biimlendirildii ve iletildii aratr. Buna gre dil tarafsz bir ara deildir. Gerek dnyadaki nesneler ve ilikiler dil araclyla anlamlandrlr ve biimlendirilir. Dil, deerlerin, anlamlarn ve bilginin oluturulduu bir mcadele alandr. Materyal nesnelere ve toplumsal pratiklere dil araclyla anlamlar verilir. Televizyon da bu anlamlarn retildii ve kltrel pratiklerin tand en nemli aralardan birisidir. Kltrel incelemeler, dil ve anlamlar araclyla gerek dnyann toplumsal olarak nasl yaplandrld ve sunulduu sorunuyla ilgilenirler. Bu almalarn ilk dnemlerinde daha ok sekin kltr ya da st kltr etrafnda odaklanrken daha sonra popler kltr ve gndelik yaamn kltr de aratrma konusu olmutur. ngiliz kltrel almalar gelenei 1960l yllardan itibaren nce edebiyat alannda balayan, daha sonra disiplinleraras bir yaklamla snf mcadelelerinin, tahakkmn ve toplumsal eitsizliklerin, ideolojinin ve direniin yeniden retildii bir alan olarak bata ngiltere olmak zere ada kapitalist toplumlarda kltrn

incelenmesi ile urar. ngiliz Kltrel incelemelerinin ncleri, R. Hoggart ve R. Williams tr. Bunlarn almalar ideolojik olarak Bat Marksizmi ya da Yeni Sol olarak adlandrlacak dnce geleneine dayanmaktadr. Bat Marksizmi, geleneksel Marksizmi ekonomik indirgemeci olarak grmekte ve bunlar geleneksel Marksizmi toplumsal, siyasal , ekonomik ve ideolojik incelemelerde kltr yeterince dikkate almamakla ya da glge bir fenomen olarak grmekle sulamaktadrlar. ngiliz Kltrel almalar ilk dnemlerde Althusserin yapsalc Marksist ideoloji grne dayanrken, daha sonra Gramscinin hegemonya kavramsallatrmasna bavurur. Bu merkez ilk dnemlerde Althusser ve Gramscinin teorik yaklamlarna dayanarak kltr incelemeleri gerekletirirken, 1980den sonra post modern, post yapsalc yaklamlara daha ok dayanmaya balamtr. Ayn dnemde zellikle kadn almalar ya da feminist yaklam daha etkin olmaya balamtr. Medya mesajlar da dahil her trl metindeki eitsizlik ilikisini ve buna kar mcadeleleri zellikle dilde be sylemdeki yerel ve paral mcadeleleri pot n ekine dayal olarak incelemektedir.ngiliz kltrel incelemeleri zellikle edebiyat eserlerinin incelenmesiyle balanmtr. 20. yya yazn ve edebiyat incelemelerinde sekinci yaklam hakimdi . Bu yaklam popler kltr rnlerinin dk entellektel ve beeni dzeyne hitap ettii gryle incelemeye demez olarak grlmelerine neden olmutur. Hogart ve Williams gibi ngiliz kltrel okulunun ncleri ii snfnn kltrn anlamak iin popler kltr rnlerinin incelenmesi gerektiini dnrler. Hogart- The uses of Literacy almasnda alan snflarn yaam pratiklerini ve dnya grlerini ortaya karmaya alr. Hoggartn bak as Frankfurt okulu yazarlar ile benzer ekilde popler kitle kltr rnlerine olumsuz yaklaan karamsar ve gemii yad eder ekilde ortak zellikleri paylar. Williams, The Long Revolution eserinin byk bir blmn kltr incelemeye ayrr. Burada kltr toplum bilimsel olarak inceler. Kltr en genel olarak genel yaam biimi olarak ele alr. Kltr tarihsel balamna yerletirerek gnmz kapitalist kltrnn oluumunda sanayi devrimi, okur yazarlk ve ii snfnn mcadeleleri ile Bat tipi burjuva demokrasilerinin geliimi ve kurumsallamasn tarihsel sre ierisinde oluan bir olgu olarak ele alr. ngiliz Kltrel incelemelerinin kurucusu Richard Hoggarttr fakat bu okulun tm almalarnn dnya apnda hret kazanmas Stuart Hall tarafndan olmutur. Kltrel almalar gelenei zellikle medya tarafndan sunulan ieriin metin olarak analizini yapmtr. Bu metinler kapitalist snfn hegemonyasn ve kapitalist ideolojiyi yeniden reten materyaller olarak grlmtr. Bunun yannda popler kltr balamnda ii snfnn gndelik yaam ve iktidar ilikileri ortaya konmutur. Hall, ngiliz siyasal solunun canlanmasna katkda bulunmu nemli isimlerden birisidir. Policinng the Crisis adl eserinde medyann anlam retme politiini, Gramscinin hegemonya kuram ve Althusserin medyaya greli zerklik tanyan ve egemen ideolojinin yeniden retilmesinde devletin ideolojik aygtlar olarak alan ve bu kavram erevesinde Marksist kltrelci bir perspektifle analiz etmitir. Halla gre medya egemen snfn karna hizmet eden yorumlar yeniden retme eilimindedir. Althusseri takip ederek medyann gerei ina etmesine ramen gerei yanstyormu gibi yaptn belirtir. Hall, ayrca kuramsal olarak insanlarn medya metinlerinin nasl anlamlandrd konusu zerinde durdu. Hall, medya metinlerine verilen cevaplarn eitliliine daha geni bir alan brakarak Althusserden ayrlr. Hall, Encoding- Decoding adl almasnda medya metinlerinde egemen ideolojinin tercih edilen okuma olarak kaydedildiini fakat bunun okuyucular tarafndan otomatik olarak kabul edilmediini belirtir. Okuyucularn/izleyicilerin/dinlzeyicilerin toplumsal koullar onlarn farkl duru noktalarn kabul etmelerine sebep olabilir. Egemen okuma, toplumsal koullar tercih edilen okumay destekleyen insanlar tarafndan retilir. Tartmal okuma, tercih edilen okumay kendi toplumsal pozisyonlarnn yararna deitirmek isteyen insanlar tarafndan retilir. Kart okuma, toplumsal koullarn kendilerini egemen okuma ile dorudan atma iine koyduu kiiler tarafndan retilir. Hall, yorumun snrl kalaca zerinde srar eder; ona gre anlam zel ve bireysel olamaz. Hallun ideoloji zerindeki vurgusu medya sahiplii ve kontroln nemini grmezden gelir. Kltrel incelemeler Gelenei iinde kltr kavram siyasal bir yaklamla ele alnr. Burada kltr gndelik yaama konu olan ierik ve pratikleri kapsar. Dolaysyla kapitalist toplumlarda medya ieriklerinin tketimi gndelik yaamn ayrlmaz bir parasdr. Gndelik yaam bir eitsizlikler ve tahakkm alandr ve medya bu eitsizlikleri ve egemen snfn hegemonyasn yeniden retmek iin alr. Kltrel almalarn anlayna

gre, iktidar hakimiyetin rzaya dayal olarak retildii hegemonya kavramsallatrlmasyla aklanr. Toplumsal kontroln salanmasnda ve srdrlmesinde devletin bask aygtlarnn yan sra devletin ideolojik aygtlar da rettikleri mesajlar ve temsillerle var olan toplumsal ilikileri anlamlandrr. Bylece alt kltre dahil olan insanlar ve baml snflar egemen snfn kltr tarafndan belirlenen toplumsal ilikileri nasl anlamlandracaklarn gsteren toplumsal pratiklerin neler olduunu grrler. ngiliz kltrel incelemeler geleneinde yer alan aratrmaclar, medya incelemelerinde medyay egemen snfn gr ve dncelerini topluma yayan ideolojik aygtlar olarak grrler. Bunu yaparken de Althusserin devletin ideolojik aygtlar ve devletin bask aygtlar ile Gramscinin hegemonya ve tahakkm kavramsallatrmalarna bavururlar. Bylece medya egemen bak asn topluma yayarak ii snf ve alt kltrler arasnda eletirel bir bak asnn ve dncenin gelimesini engeller. nk medya var olan gerei olduu gibi gstermez onu yanl ekilde sunarak var olan eitsizlikleri ve iktidar yaplarn doallatrr. ngiliz kltrel almalar, medya balamnda dilin, kltrn ve ideolojinin incelenmesinde yapsal dilbilim ve gstergebilimin salad teknikleri kullanmtr. Sassure, Barthes ve Straussun yapsal dilbilim yaklam medya ieriklerini okuma ve anlamlandrma srecine dayanak salamtr. Medya ierii bir eyler anlatrken bunun sadece dz bir anlam yoktur. Her metinde ilk bakta gze arpmayan gizli anlamlar ve ideolojiler vardr. zellikle siyasal ideolojik anlamlar, bu gizli yan anlamlarn srekli ve ince bir ekilde tekrarlanmasyla topluma aktarlr. ngiliz kltrel incelemeler ierisinde HallUn ideolojiye bak as Ortodoks Marksist yaklamn ideoloji tanmnn reddidir. Bu yaklam, medya ieriklerinin oluturulmas ve anlamlandrlmas srecine hem reticilerin hem de tketicilerin yani izleyicilerin aktif bir ekilde katldklarn belirtir. Medya mesajlarnn tad ideolojinin oklu anlamlandrmaya ak ve zerk gstergelere dntrlebilme ihtimalini gz nnde tutar. Kltrel incelemeler Gelenei, gndelik yaam pratikleri ierisinde eitli medya ieriklerine maruz kalan ve bunlar tketen izleyicilerin bu ierik araclyla sunulan egemen ideoloji ve deerlere ne kadar direnip bunlar alternatif ekillerde anlamlandrdn aratrr. zellikler 1970ler ve 1980lerin yarsna kadar ngiliz Kltrel almalar snf, iktidar,ideoloji ve kltr arasndaki ilikilerin incelenmesinde etkin rol oynad. Ancak bu almalar feminist, postmodernist ve post yapsalc bak alar ile blnm ve dalma srecine girmitir. Post yapsalc yaklam, yapnn metni belirlediini reddeder. 1980lerden itibaren feminist incelemeler arlk kazanmtr. Burada kltrel rnlerde kadnn cinsiyeti bir bak asyla nasl sunulduu incelenmitir. Feminist yaklamlar Althusserin ve Gramscinin yaklam ve kavramsallatrmalarndan ziyade metnin hazz, zevk ve fantezi gibi post modern ve post yapsalc yaklamlarda dayandrlmtr. Medya metinlerinde anlam ve ideolojinin oluumunda izleyicilerin de aktif katlm olduu dncesi egemen olmaya balamtr. Bu yaklam ana akm medya aratrmalarndaki etki almalarna benzer ekilde etki aratrmas yapar. Ancak bu aratrma geleneinin dayanak noktas sosyal psikolojiden ok semiyotik ve dilbilimseldir. Medya metinlerinin ifresini izleyici ya da izleyiciler zmektedir. Ayrca ana akm yaklamlarndan farkl olarak medya metinlerinin kod amlama veyahut anlamlandrma srecinde izleyici/okuyucularn snfsal konumlarnn da etkili olduuna vurgu yaplr. Burada asl bulunmak istenen, izleyicilerin medya metinlerini nasl okuduklar yani egemen ideolojiyle olan ilikilerinin nasl olduu sorunudur. Kltrel Gelenek ve Almlama Analizi: Bu yaklama gre medyay kullanmak izleyiciler asndan medyann sunduu kltrel rnleri anlamlandrma srecidir. Bu ekol, uyarc- tepki ve etkili metin ya da mesaj modelinin izleyici aratrmalar geleneini reddeder. Medya mesajlar bu mesajlar hazrlayanlarn niyetlerinin tesinde farkl ekilde olumu toplumsal ve kltrel gruplar tarafndan farkl ekilde kod am yaplr ya da okunur.Buna gre medya metinleri ok anlamldr ve yorumlamalara aktr. Allmama analizi, bamsz bir aratrma gelenei olmaktan ziyade ngiliz Kltrel almalar geleneinin nemli bir parasdr. Bu aratrmalarda medya metinlerini okuyanlara ya da kod amlama yapanlara nemle

vurgu yaplr. Okuyu/izleyici/ kod ac medya metinleri tarafndan nerilen egemen ya da hegemonik mesajlara kar direnme ve izledii olgular kendi tecrbeleri dorultusunda anlamlandrma gcne sahiptir. Kltrel almalar gelenei ierisinde zellikle David Morleyin ksaca Nationwide olarak bilinen izleyici aratrmas, izleyicilerin snfsal konumlar ile medya ieriklerinin kod amlamas arasndaki ilikiyi inceler. Nationwide adl magazin programnn ideolojik ierik analizini yapar ve bu programn ulusal birlik ynnde milli grler aktard ve snfsal elikilerin zerini rtt sonucuna ular. Bu aratrma sonucunda izleyicilerin snfsal konumlar ile medya mesajlarn anlamlandrmalar arasnda dorudan bir iliki olmad sonucuna ular. Bu tip metinlerin oklu okumalara ak olduunu belirtir. Morley daha sonra Family Television almasnda TV izleme pratiinin izole bir ekilde olmadn, insanlarn laboratuar ya da deney odas gibi steril bir ortamda programlar izlemediini, aile yaps ve iliileri ierisinde gndelik kltrel pratik ve rutinlerden biri olduu sonucuna ulat. Morley TVnin etkisi konusunda yapm olduu almada mesajn etkisi ile izleyicinin konumuna arlk veren yaklamlar uzlatrmaya alt. Morley, medyann bir mesaj tadn ancak izleyicilerin de aktif bir ekilde bu mesajlar maniple edebildiklerini belirtti. 1990l yllarla birlikte ngiliz Kltrel ncelemelerinin erken dnemdeki kuramsal birlii dalm ve farkl yaklamlara sahip aratrmaclar ortaya kmtr. Post yapsalc bir yaklam, egemen olan Neo-Marksist analiz erevesinin yerini almtr. Daha ok gndelik yaamn kltrne doru bir ynelme yaanmtr. zellikle ideolojik tahakkm ynndeki bak as zevk ve hazza doru bir deiim gstermitir. Medya ieriklerinin oklu anlamlar sayesinde zevk ve hazzn retimini izleyicilere aktard dnlmektedir. Grld gibi ngiliz Kltrel ncelemeler gelenei, kltr ve ideolojiyi zerk olarak deerlendirir. Oysa kendilerinin de belirttii zere kltrn oluumunda iktidar ilikileri nemli bir rol oynar.Kltrn greli zerkliine ynelik hibir lt ortaya koyamamlardr. Ekonomik ve politik determinizmi grmezden gelmilerdir. Bununla birlikte asl vurgu, dilsel ve gstergesel unsurlarn analizi ve anlamlandrmas zerinde odaklanrken bunlarn, retim, datm ve tketimini salayan endstriyel ve rgtsel yaplarn belirleyiciliini yani onlarn ekonomi politiini gz nnde bulundurmamlardr. ktidar ve ideolojiye kar direnii zihinsel ve dnsel srelere indirgeyerek gerek politik direni ve toplumsal dnm salama ynnde rgtlenmeye ilikin bir yaklam kullanarak medya ierikleri de dahil her trl metnin ideolojik analizinin yaplabileceini gstermilerdir. Bunlar yaparken de izleyicilere aktiflik atfetmilerdir. Metin analizi ve izleyici aratrmalarnda ana- akm aratrma geleneinin etkisinde kalmlardr. ngiliz kltr incelemeler geleneinin zayf yn edebiyat eletirisine dayanmas ve metin analizine gereinden fazla vurgu yapmasdr. Bu aratrmalarda ideoloji konusuna ok fazla ilgi gsterilmektedir. Bunu yaparken tarihsel balamdan ve snflarla olan ilikiden koparmlardr. deolojiyi anlamada Althuserci gelenei izleyerek ideolojiyi gnlk pratiklere indirgemilerdir. Mc Luhan Ara mesajdr.Kullanlan Ara mesajn alglann deitirir. Scak ve souk medya. Scak sinema, souk TV. Teknoloji insan uzantsdr.nsanlarn eylemlerinin uzantsdr. r: araba ayan uzantsdr. Telefon sesin uzantsdr. Kresel ky(global ky): Kitle iletiim aralarnn tm kltr yok ettiini insanlar tek kltr altnda topladn syler. Ve bu kltr oluturanlarn uluslar aras byk irketler olduunu sylyor. Teknolojik Determinizm: Buna gre insanlar nce teknolojiye ekil verdi ama imdi teknoloji insanlara ekil vermekte. Neil Postman ocukluun yokoluu: Antik Yunanda okcuk kavram yok. Ortaada da ocuk kavram yok. nk ayp kavram yok. ocuun kimlik kazanmas teknolojik gelimelerle balyor. Matbaann icad ve okuryazarln

gelimesi,ayp kavram ortaya kyor ve ocuklarn farkl eitilmesi gerektiinin insanlar tarafndan farkna varlmasna neden oluyor. Tv nin icadyla birlikte ocuklar tekrardan kabile andaki gibi denetimsiz enformasyona tabi kalyorlar. Ve bylece ocukluk yok oluyor. Teknopoli: Teknolojinin hem iyi hem kt yanlarn gz nnde bulunduruyor. nsanlarn teknolojiye eletirel yaklamas gerektiini sylyor. Kltrleri e ayryor. Alet kullanan kltrler, teknokrasiler ve teknopoliler olarak. Alet kullanan kltrler geleneksel ve deiime kapal kltrlerdir(r: su deirmeni). Teknokrasiler de aletler kltr dnyasnn yap tana dnyor. Artk ama bu aletleri hep gelitirmek. Teknopoliler ise teknokrasinin totaliter halidir. Yani her eyin tanmlamasn teknoloji yapyor. Teknoloji yoksa hayat duruyor. r: saat eskiden dini amala kendini Allaha adam, para kaygs olmayan insanlarn hizmeti olarak ortaya karken uan kapitalizmin oluturan banda geliyor.Teknopolide ardl eitim yok oluyor. Tv var diye ocuklar okuldan sklyor. Gerbner Gerbner TV ve iddeti inceliyor. Bunun bir mutlu iddet (happy violance) kuram var. Sunulan eylerin ekrandaki iddeti mutlu bir iddet olarak sylyor. r: ocuklara iddet izgi film, byklere reality showlar veya BBG ile sunuluyor. Amerika da ocuklara deney yaplyor. Bir mddet sonra seyredenler istemedikleri bir ey olduunda seyretmeyenlere saldryorlar. Ekme hipotezi: TV nin insanlara iddeti ektiini iddia ediyor. Acmasz dnya sendromu: TV belli bir sre maruz kalanlar kt eyleri izleye izleye evreye kar korku dolu oluyorlar. Bu sendromun gelimesindeki temel deiken TV u izleme younluu. Bu sendrom dnyann olduundan daha kt olduu eklinde alglanmasna sebep oluyor. Rezonans ve ana akma dahil etme: Ana akma dahil etme farkl alt kltrler veya snflara dahil olan bireylerin farkllklarnn az TV izleyenlere oranla ok TV izleyenlerin zihninde daha az yer bulmasn salayan sretir. Rezonans, kltrel bir ekmeye tabi tutulmu izleyicilerin gerek hayatta bu ekme sonras oluan dnceleriyle hareket etmelerini vurgular. Walter Ong Szl kltr , Yazl kltr: Szl kltrde temel kaynak sestir. Szl kltrde ne gemi ne gelecek vardr. Daima uan vardr. nk hafzada kalmas iin tekrar gereklidir. Tekrar edilen konu hep ayn olduundan ne gemi ne gelecek vardr. O yzden zaman hep ayndr, deimez. nsan bellei n plandadr.Ve iletiim iinde bulunduun kiinin psikolojisi nemli bir yer oynar. Yazl kltre baktmzda gemi, gelecek ve uan vardr. nsan belleini zayflatr. Konsantrasyon vardr. O yzden kii psikolojisinin iyi olduunda geri dnm yapabilir. Yoruma aktr. Elektronik a ikinci szl kltr olarak deerlendirir. Kltr; szl kltr, yazl kltr, basl kltr ve ikinci szl kltr (elektronik a) diye 4 e ayrr. Baudrilliard Simlasyon: Kendini ve sistemi nihilistik (hiilik) olarak grr. nk bir ey gerekse vardr der. Bizler hipergerekliin etkisi altna girmi her eyin simlasyon tarafndan saydamlatrld hiper gerek (gerek st) bir dnyada yayoruz diyor. Bu tip dnyada tanrnn bile varl mmkn deildir diyor. Gerek ve simlasyon mobiys eridi gibidir (i ie gemi). Hibirzaman neyin gerek neyin simlasyon olduunu anlayamayz. Simlasyonlar m gibi yapmak deildir. Hastay simle dedn kiide gerek semptomlar vardr. Simlarklar gerei ortadan kaldrarak onun yerini alr ve gerein yeniden retimi salanr. Reklam egemenliindeki medyadan bahsediyor: Reklam en dikkat ekici KA dr. Bir gstergeden dierine gnderme yapan bir aratr. Gnmzn siyasal sistemi ve tketim kltrn krklemektedir.

Slavoj Zizek Anamorfoz bak (yamuk bakmak): Baz gerekleri dzgn olarak deil de yamuk bakarak grrsn. stenen bak, istenmeyen bak: stenen bakta baklan kii zne, bakan kii nesne. stenmeyen bakta, baklan kii nesne, bakan kii zne. Jouissance: Eksikliin giderilmesi fantezisini yaratarak kendini gerekte temellendirir. Byk teki, kk teki:

Kitle letiim Aralarnn Etki Teorileri Hipodermik ne (sihirli mermi): Kitle iletiim aralarnn verdii mesaj ayn hipodermik ine etkisi verir. Yani sadece sorunlu olan blgeye etki eder. ki aamal letiim Modeli: Kitle iletiimi yaplrken mesaj ilk bata kanaat nderlerine gider. Kanaat nderleri istedikleri mesaj alr istedii mesaj iletir ya da eler. Ondan sonra mesaj kamuya gider. Bu ekilde iki aamal model gryoruz. Uzun sreli etki modelleri Gndem kurma modeli (Agenda setting): Bu model medyann olaylar bazlarn ihmal ederek bazlarn vurgulayarak kamuoyunun dikkatini o yne ekerler yani gndem olutururlar. Suskunluk Sarmal: ounluk tarafndan onayland sanlan fikirlerin aklanmasna izin veren ve bylece bu fikirlerle hem fikir olmayan bireylerin dlanma korkusuyla fikirlerini doru olarak beyan edememesi. Bireyleri suskunlua etmesi. Propaganda: Propaganda Latince propagare kelimesinden kar. Bir fikri(ideolojiyi) yayma anlamna gelir. Propaganda eitli yazarlar tarafndan farkl ayrlr ama genelde 3 e ayrlr. Beyaz, siyah ve gri propaganda olarak 3 e ayrlr. Beyaz propaganda, kt niyet iermeyen sadece kendini tantmak ve fikri yaymak amacyla, kimseyi ktlemeyen, doru haber veren ve kayna belirlidir. Gri propaganda da doru haber de yalan haber de olabilir. Genelde kar taraf karaclydr. Kayna belirsizdir. Yalan verilebilir, doru verilebilir. Kara propaganda da kaynak yalan, haber yalan, kar taraf ktleyicidir. Kanaat nderi ve eit bekisi arasndaki fark? Eik bekisi (r: yaz ileri mdr) mesajn daha kmadan nceki kontrolr. Kanaat nderi (kiilerin gvendikleri deer verdikleri kiiler) sonraki kontrolr. Yeni medyada eik bekisi yoktur. Anaakm teorileri: letiimin ileni modelleri Marksizim: Herey neden sonuca baldr. Kapitalizm dman. Kommunizmi savunuyor. Frankfurt okulu: Kltr endstrisi. Teodor Adorno bir numaral adamdr. Franz Neumann (Hitler dneminde totaliter tekelci kapitalizm olduunu savunur; doal hukuku korumak adna kan szlemeli gnmz hukuku burjuvann elindedir; doal hukuk iyi ynde kullanlrsa anarizme,kt niyetle kullanlrsa faizme gider diyor.), Teodor Adorno, Max Horheimer Frankfurt okulunun kurulardr. Chicago okulu: Ekonomi iktisat zerine almalar yapmlardr. Halkla likiler Modelleri ki ynl simetrik: ki ynl de mesaj iletilir ve feedback alnr. Tutum feedback dorultusunda deitirilir.

ki ynl asimetrik: ki ynl de mesaj iletilir ve feedback alnr. Hedef kitlenin tutumu deitirilmeye allr. Basn ajans modeli: Tek ynl simetrik: Mesaj halkla ilikilerci tarafndan verilir ama feedback beklenmez.

Lacan- Benlik Psikolojisi Lacanda zne stats: Lacan 'da zne , Althusser 'in dndnn tersine bir tayc deil, ama balbana bir toplumsal sre olarak dnlr: artkzne iin bir toplumsallama (socialization) (bu, Birey/Toplum sorunsalnn ya da iki eyin birbirinden ayr, dsal olarak dnen bir yaklamn doal bir nosyonudur) sz konusu deildir, nk birey toplumuna dorudan doar ve toplumsal ilikiler ana yerleir/yerletirilir ve kavram uygunsa, varolan toplumsal biimlenie uygun olarak yeniden-retilir - bu srada, yeniden-retim nosyonunun anti-hmanist, edilgen ve olumsuz yan anlamlarn dnmeden kullandm sylemeliyim. zne simgesel bir dizgeye ve orada eitli biim ve eitsizliklerde rgtlenmi gstergeler ana doar ve rgtlenme her toplumsal biimlenie konjonktrel olarak deikenlikler gsterir ve bundan tr de bence evrensel deildir. Lacan 'a gre, znenin simgesel dizgeyle karlamasndan itibaren, yani douumdan itibaren bir Kurulma (constitution) sz konusudur (dikkat edilirse, Lacan'n gelitirdii sorunsal zne ve Toplumu birbirine iselletiriyor (internalization) ve bu balamda Birey/Toplum sorunsalna gre nemli ayrmlar gstermee balyor) . (zne iin simgesel dizgede yer alabilmenin tek yolu, onun iinde dolaabilmenin tek arac Dil'dir. Ve ite bu anlamnda Dil.. zne iin kurucu itkiye sahiptir ve somut toplumsal pratiklerden (ocuk iin kucakta tutulmaktan, mama yemee, vb. kadar. eitli pratiklerden) bamsz olarak kullanlmad iin de ..Dil, kullanm asndan sylemseldir - aslnda btn toplumsal pratikler sylemseldir. Dil daha yakndan baklnc, yapsalc dilbilimden yararlanan Lacan'a gre, bir gstergeler adr ve ayrca, dilbilimcilerin de ayrtrd gibi, gstergeler, gsteren (signifier) ve gsterilen (signified) olarak ikiye ayrlr. Lacan, gsteren ve gsterilenlerin balbana ayr birer ilikiler a gibi grlmesini isteyerek, bilindndaki ezamanl (synchronic) srelerin dilsel gstergelerde gsteren olarak bulunduklarn, artzamanl (diachronic) srelerin ise gsterilen olarak bulunduklarn savlar. Grld gibi, yapsalc dilbilim ile psikanaliz olduka deiik bir biimde bir araya getirilmektedir ve bylece rnein sylemin temel destei olan harfler bizzat gsteren konumuna gelmektedirler (Freud'un dil srmelerine verdii nem, bir baka. balamda .tekrar nem kazanmaktadr). Saussure tarafndan Sz nasl Dil'in nnde grnyorsa. bir sylemde de grnen taraf gsterilenlerdir, ama sylemin esas gsterenlerle kurulur. Bu arada, Lacan 'n birok dilbilimcinin aksine gsteren/gsterilen ikilisine, dizisel/dizimsel (paradigmatic/ syntagmatic ) ikilisinden daha fazla nem .verdiini de. daha doru.su gsteren/gsterilen iftini .her iki anlamda kullandn belirtmeliyim (Lemaire, 1977, s. 391. Ksaca toplarsak, Lacan'a gre Sylem, dilbilimcilerin kullanmlarndan ok ayr olarak, bir stbelirlenimsel (oveatermined) ilikiler adr: sylemde o anda sylenenlerden karlabilecek dorudan bir anlam yoktur, ama kurgusal ve syleme dsal bir anlam vardr. Sylemin anlam, onun apa Noktasndadr (Anchor Point) : anlam herzaman dier sylem-d srelerin kesitii yle bir yerdedir ki aslnda bir anlam uzlamas bile yoktur . zne ve Dierleri anlam farkl apa noktalarnda bulurlar ve farkl biimde anlarlar. Lacan 'daki bu greci tutum, onun insan bilimlerine yapt genel eletirisinde de ortaya kar. nsan bilimleri tarihleri boyunca hep apa noktalarn. aramlarsa da, bulduklar gerekler bir inan olmaktan teye gitmemitir, nk bilgi (episteme) herzaman inan (doxa) ile eleledir; insan bilimlerinin en temel yanl gereklik (reality) ile doruyu (truthl ayn sanmalardr. Aslnda, doru toplumsal anlamlama (signification) srecinde kurulur ve konjonktreldir. Tekrar Dil'e dnersek, Lacan 'n gerei ve onun anlamn Dil'den ayrmas, ister istemez Dil'e grece bamszlk verdiini gsterivor: grece bamszln temel kant ise, bir sylemde szcelem znelerinin (subjects of enunciationl srekli eretileme (metaphor) ve dzdeitirmece (netonymy) kullanmalardr. rnein az szc eretileme yoluyla kullanlrsa birok ayr anlama gelebilir (nehrin az, gvdemizde bir organ olarak az, vb.), ya da Dn akam bir bardak itim cmlesindeki iilen ey, karmzdaki somut insann bizim bildiimiz zelliklerine gre baka anlamlar kazanabilir. zetle, temel dilsel sreler olan eretileme ve dzdeitirmece, aslnda bilindndaki temel sreler olan younlama (condensation) ile yerdeitirmenin (displacement) sylemde kendilerini gstermelerinden baka bir ey

deildirler - bilind syleme eitli biimlerde girebilir (dil srmeleri, akalar, ksaltmalar, dil yanllar vb. gibi) . yleyse, bilindnn nasl yaplandn renmek yararl olabilir. Lacan'a gre, bilind toplumsal insann temel yaplarndan biri, ama insan bilind ile birlikte domuyor: bilind, simgesel dizge ile ve onun arac oldu Dil ile karlastktan sonra kuruluyor - yani, bilind aslnda bir ikincil yap (secondary structurel). Bilind bylece dil kullanan znenin sylemine yerleiyor ya da daha dorusu, dil kullanmnn doal bir sonucu, bilinddr; artk Lacan'n nl savsz anlaml olabilir Bilind Dil gibi yaplanmtr Lacan'n dilbilimden yararlanmas burada bitmektedir; zetlersek, Lacan dilsel gsterge ile psikanalizin simge'sini ayn eyler olarak dnmektedir. Anlam ise, znenin syleminde ayrmnda olarak ya da. olmayarak kulland ve syleme dardan tanan eretilemeler ve dzdeitirmecelerde kuruluyor. o halde, sylem, bilin ve bilind dillerinin, toplumsal simgelerin ve dnme znelliinin .bir kesiim noktasdr. te bu anlamnda Dil, dnme znesinin kulland balbana biz' bilinlilik durumu olarak tanmlanabilir: pratik yaantdan ayr olarak, ama onunla birlikte kullanlan grece zerk bir toplumsal dizge. Peki, Gerek ile Dil arasndaki ayrm nereden kaynaklanyor? Dil gerei yle bir biimde yeniden-retmektedir ki bu retim zincirinde bulunan bir toplumsal zne, onsuz bir dnya bilgisi ve dncesi edinememektedir. Daha doduunda, zne bir dil evrenine girer ve zamanla bir ben olarak ve kendi onay ile simgesel dizgeye yerleir: artk btn dnsel dizgesi ve aklclklar dilsel dizgeye balanmtr (bilinci ve bilin- dyl) . rnein, insann kendine ilikin dnmesi, gramer kurallarna gre, karsnda varsayd sen ya da; o gibi kiilerle olanakldr; yle ki, Lacan'a gre insann yalnzl dten te birey deildir (zaten, dler anlatlmaz/anlatlamaz ama yeniden dilsel olarak kurulur) - kukusuz her toplumsal biimlenite, kendilerine ilikin dnebilenler vardr ve bunlar, akl hastas koduna yerletirilerek (psikotikler gibi) topluma dsallatrlrlar. O halde, ksaca kendini dil'de gsteren simgesel dizge, znenin. kendini tanmasnn, varln srdrmesinin ilk ve tek aracdr, kouludur. Bu ara zneye dardan verilir ve somut bireyden onu iselletirmesi istenir ki, bylece Yasa'y, Yasaklar, ktidarn vazgeilmezliini ve znellii tanyaca varsaylr (Aile'de, Okul'da Kla'da, Evlilik'te, vb.); btn bu Yasalar, Yasaklar dizgesi tm btnsellii ile dil'de bulunabilir. Lacan zne olmann, dili kullanmann ve bylece toplumsal/simgesel dizgeye isellemenin bedelinin yarlma (split ) olduunu syler.

Habermas letiimsel eylem kuram

Michael Foucault- Panoptisim ve suskunluk sarmal ve hedef kitleyi tanmlayamyoruz. Sulular yaratyor hapishane. Bentham'n, Foucault 'nun disipliner iktidarn `mimar bir eretilemesi' diye tasvir ettii, `panaptikon'udur. Jeremy Bentham (1748-1832), mahkmlarn, birbirlerini asla gremezken, hapishane mdr tarafndan srekli olarak izlenebilmelerini salayan, merkez bir gzlem noktasndan etrafa doru yaylm mstakil hcrelere sahip bir hapishane binas planlamt.Foucault 'nun szleriyle, panoptikon, `mahkmda, iktidarn otomatik olarak ilemesini salayan bilinli ve srekli bir izlenebilirlik hli yaratmak' amacyla, bir `meknsal birimler oluturma' yoludur. Bu rnein de sarih hle getirdii gibi, modem dnemde egemenle tebaa arasnda bir `izlenebilirlik tersinmesi' sz konusu olur. lgi oda artk daha fazla egemenin kendisi olmayp, pastoral alakann her daim gnll olmayan nesnesi hline gelen mtevazi bireydir. Foucault 'ya gre, benzer disipliner teknikler, hepsi de `bireylerin yararllk art'yla ilgilenen, hapishane modeline gre ina edilmi `cezaevi benzeri' kurumlarda (okullarda, hastahanelerde, tmarhanelerde, fabrika ve klalarda), gelitirilir.Karakteristik bir biimde modern olan bu kurumlar, daha aydnlanm ve rasyonel bir an insan rnlerinden ziyade, yaylan bir iktidarn daha etkin ve daha tedirgin edici aralardr.

Bununla birlikte, znenin disipliner pratiklerle nesneletirici disiplinlerin bir nesnesi olarak kuruluu, yknn yalnzca bir yansdr. Modern znenin jeneolojisinde, bireysel zneyi zne olarak kuran paralel bir sreler dizisi de ayn lde nem tar. Bu nedenle, Foucault '- nun cinsellik tarihi, zneyi kendisinden ziyadesiyle ve ciddi olarak sorumlu klma amac gden bir sylemler ve pratikler dizisinin ortaya knn izini srer. Ondokuzuncu yzylda, norm olandan `ahlkd' cinsel sapmalarn en ince ayrntlarn ortaya koyan, cinsellikle ilgili yklerdeki patlama, yeni doan nfus biyo-politiiyle ilikilendirilir, ama o ayn zamanda znenin zne olarak iten kuruluuna katk yapar. Bu ykdeki nemli blmler, Katolik gnah kartma hcresi, Freudu psikanaliz, ve `cinselliin', bedenlerle ilgili nispeten nemsiz bir olgudan bireyin kimlik bilinci iin belirleyici olan bir eye terf ediidir. Foucault 'nun analizi, gerek psikanalizde ve gerekse gnah kartmada farkl ekillerde uygulanan `derinlik hermeneutii'nin bir eletirisini ihtiva eder. Zihin ya da ruha dair, bu hasta sorgulama pratiklerinin aa kartt dnlen, derin hakikatler, gerekte iktidarn zellemeleri olarak ilev grrler. Onlarn yorumlan, derin bir anlam ya da hakikati aa kartmak bir yana, znede z itibariyle kendi yaratlar olan hakikatleri yazar. zne, yaamnn giderek daha fazla sayda blgesinin sorumluluunu almas iin, ayartlr.

Noam Chomsky- dilbilimci.: Dil alannda almalar yapan N.Chomskynin dilbilimsel kuramnn felsefe boyutu da bulunmaktadr. Chomskynin dil alann semesinde, tarihsel dilbilim alannda almalar yapan babasnn rol oldu. Orwell Dili Amerikanon dnyay smrdn anlatyor. Chomskyye gelinceye kadar, dil konusundaki dnceler daha ok betimlemeye ynelikti. Geleneksel ve yapsal dilbilgilerinin tm dilin snflandrma rnekeleriydi. Bunlar iyice betimlenmi tmce rnekelerine, dillerin doru ya da yanl tmcelerini ieren listelere indirgenebilir. Dillerin ileyii konusunda hibir varsaym ileri srmedikleri gibi, dil evrenselleriyle onlarn zellikleri konusunda hibir aklama getirmezler. Oysa N.Chomsky artk dilin ileyii kuramn oluturmak iin yeterince gzlem yapldn belirtmitir. Edin/Edim: N. Chomskye gre, dilbilim kuram, konuucu-alcnn edincini inceler. Dilbilimci dilsel edinci konuucu ve alcnn kendi anadili konusunda sahip olduu sezgisel bilgi olarak tanmlar. Bu bilgi, konuan znede rtk olarak bulunur; baka bir deyile, edin her insanda gcl bir biimde var olan bir dilsel dizgedir. Edin kendi anadilinde konuan zneye bilmedii, iitmedii ya da sylemedii tm tmceleri retebilme ve onlar anlayabilme olanan verir. te bu edin sayesinde, konuan zne u ya da bu tmcenin dilbilgisi kurallarna uygun olup olmadn deerlendirir, ksacas dilbilgisel tmceleri dilbilgisel olmayan tmceden ayrt eder. Derin Yap/Yzey Yap: retici-dnmsel dilbilgisinde, szdizimsel bileende elde edilen, evrensel nitelikli olduu varsaylan, biimsel, soyut tmce yapsna derin yap ya da anlam yaps denilir, yzey yap ise derin yaplara uygulanan dnmler sonucu gerekletirilen. iletiime elverili duruma gelen somut tmce biimidir. Port-Royal dilbilimcileri gibi, N. Chomsky de szce zmlemesinde iki dzeyden sz eder: Bir yanda konuucunun rettii ya da alcnn alglad yzey yap ad verilen, grnen dizimsel bir birleim, te yanda tmcenin anlamn tayan derin yap vardr. N. Chomsky bu ayr rettii ya da alcnn alglad yzey yap ad verilen, grnen dizimsel bir birleim, te yanda tmcenin anlamn tayan derin yap vardr. Right left spectrum A political spectrum (plural spectra) is a way of modeling different political positions by placing them upon one or more geometric axes symbolizing independent political dimensions. Most long-standing spectra include a right wing and left wing, which originally referred to seating arrangements in the 18th century French parliament. According to the simplest left-right axis, communism and socialism are usually regarded internationally as being on the left, opposite fascism and conservatism on the right. Liberalism can mean different things in different contexts, sometimes on the left, sometimes on the right.

However, researchers have frequently noted that a single left-right axis is insufficient in describing the existing variation in political beliefs, and often include other axes. Though the descriptive words at polar opposites may vary, often in popular biaxial spectra the axes are split between cultural issues and economic issues, each scaling from some form of individualism (or government for the freedom of the individual) to some form of communitarianism (or government for the welfare of the community). In this context, the left is often considered individualist (or libertarian) on social/cultural issues and communitarian (or populist) on economic issues, while the right is often considered communitarian (or populist) on social/cultural issues and individualist (or libertarian) on economic issues.