Arboo Vu8JA|A

uolvorsltotl AA-kllNv|8J
Cl|lot o lzooslt uoo
krlt|o ||oool|o
l0 uo|otor 20ll
!Irbo|t|o.
koocotl l cl|lovo tI blzooslt
|ozot o cl|lovo tI blzooslt
JoorltI o cl|lovo tI blzooslt
Cl|lot o blzooslt uoo trocoslt o|oool|
krlt|o o|oool|o. Ico|slool l rouollt
krlt|o o|oool|o.
JI uoIoot o orogltcro oI IlcrI l
orogoslo rrlt|oo o|oool|o tI
8uA-vo Ir o|I orlcuoI 50
v|ooro.
Iye||e 1. @IorI cou tI vIro|I
uc|o c bozcor oI IlcrI l
I1. Lkonomio korok|erizobe|
me n| rir|e ozi|ive | rri||es|
VlrIo o|ooolo Irclllot oo
robloo tI ourysoo |ooI os
|ooo.
iquro 1. kri||o ekonomike n 8H8A
Cl|lot o lzooslt.
!Iruorlso oI orlcuoo oIot|oto, o|ooolo |o rlr|o ozltlvo, oI orlcuoo
oIotso|crtIro o|tlvltotl o|oool| cou tI |oro|torlzooot o zovllllo oootlvo
vorIslsot ro| ourysollt tI o|tlvltotlt o|oool| (.so. krlt|os o|oool|o}
ourysoo|oI ouoo trocoslt t|orI oI o|oool.
!rouoll oI o|oool
!ocoIslo
loIloclool
Noro o lotoroslt
A|tlvltotl trotor, ot|.
8l rozcltot, lIvlz|ot oorI uro|t rIolos uoo oorI uro|tI orlt|os tI trocosvo
o|oool| (rouc|tl totol, loIloclool, ooro o lotoroslt, coIsll, ot|} |couro|t o|I
rlr|o|o tI Ir|ltosoo oI rrlt|oo o|oool|o (|lcro l} Ioro|oI oto lIvlz|o gI
gcooo L1 L 8L81 (|lcro 2}
Cl|lot o lzooslt (2}.
luootlIl|ll l cl|llt tI blzooslt.
!Irco|tll l orlcuoIs |cr o|tlvltotl o|oool| IsotI oI rnie (rocoslool}
!Irco|tll l orlcuoIs |cr o|tlvltotl o|oool| IsotI oI rri||e (o|sooslool}
|otI rIolos o|oool|o, Ilrot uoo |ooscotorIt l cllo sooozlot o tyro
I2, I8. ur GDI bie q|o| dy |remu|orve | n| os n|sbm.
krlt|o o|oool|o oc| orrloot oso|IoorI o |ooIlcloot rrltIs |oostoot or o|o
|oro|torlzooot oo sooolo lortI osotI rlr|os sI Ir|ltosoo tI rrlt|os.
Nc| |o rocoslooo (rIolo} oo o|sooslooo (orlt|o} tI o|osoo, or o
Irboso|Ito o tyro goouroo oo Iozot o tyro (|lcro 2}.
Iye||e 2. A orogot uo rIolo,orlt|o o|oool|o cl|Il
blzoosl, .so. rIolot socI oIotso|crtro (.so. l c|oro} o
cou tI |oro|torlzoooo sl rocosloo
Iye||e 8. 8l tI luootlIl|ooot o|I cl|Il blzoosl
olloooo |otIr Iozo tI ourysoo tI cl|llt tI blzooslt.
||sooslool (z|orll} o|oool|
!l|o I o lortI o cl|llt tI blzooslt (A}
kocoslool (rIolo} o|oool|
!l|o I o lortI o cl|llt tI blzooslt (}
|ozot o Cl|llt tI lzooslt.
vltot
C
D
P

R
e
a
l
e
iquro 2. ikIe| e 8iznesi|
Iiko e Ior|
A
Iiko e Ior|
A
!l|o o clIt

!l|o o clIt

|otoslo o
ClkLlJ
|ozot o Cl|llt tI lzooslt (2}.
NIso |oosluoro|I so tool |ol oI |oou|o tI |cto|I so.
||ooolo |o rlr|o ozltlvo
kocoslool uo|lorooot oIso |o rIolo o|oool|o oI 2 troc|orI o|Irl os t|otrlt
olloooo |otIr Iozo tI ourysoo tI cl|llt tI blzooslt
Iye||e 4. ko mund | vreni n |es e rrumbuIIoksuor? A ko kecesion? Lksonsion?
C
D
P

R
e
a
l
e
l978 l987
iquro 8. ikIe| e 8iznesi| dbe rri||o o|o|q|o|e
Lksonsioni:
kur perfundon faza e renles ekonomlke flllon faza e
rrlL[es ekonomlke ose ekspanslonl ekonomlk
Lkonomla flllon Le marre veLen rrlLeL Cu puneslml
eL[
llrmaL zg[ero[ne prodhlmln
konsumaLoreL rrlsln shpenzlmeL dhe konsumln
lnvesLlmeL e flrmave rrlLen dhe flLlmeL g[lLhashLu
lka me e larLe arrlheL aLehere kur ekonomla eshLe ne
boom"
|ozot o Cl|llt tI lzooslt (3}.
C
D
P

R
e
a
l
e
l978 l987
iquro 4. ikIe| e biznesi|
ikIi i 8iznesi| sios modeIi| e|nzion:
llgura 3 paraqeL kerkesen agregaLe ne modelln ke[nzlan
(ne perludhe afaLshkurLe oferLa ndryshon)
Sl rezulLaL ekulllbrl ne perludhe afaLshkurLe arrlheL ne
plken ku LakoheL oferLa/kerkesa (plka 8 llgura 3)
C[aLe perludhes se receslonlL ekonomlk Lregues Le
ndryshem peso[ne renle (lnvesLlmeL konsuml
prodhlmlL)
Sl rezulLaL Au zhvendoseL ma[Las (lka C llgura 3)
uleL ouLpuLl C ne C' dhe ne '
Lkspanslon ekonomlk Au zhvendoseL d[aLhLas dhe
shple ne renlen e papuneslse (dhe permlreslm Le
Lreguesve L[ere ekonomlk)
Cl|lot tI lzooslt slos ouollt ko|ozloo.
! roolo
!

e
l

4
e

A8
iquro 5. Hendeku rodbimi| n modeIin e|nsion
A
A
!
!
" "
"
C
ikIi 8iznesi| sios modeIi| Iosik:
Lkulllbrl (plka A )
8eceslon ekonomlk AS zhvendoseL ma[Las (plka 8) per
shkak Le godlL[eve ne oferLe
mlmeL rrlLen dhe ble C
ra clkleL e blzneslL shp[egohen me levlz[en ne AS
1eorla e clkleve reale Le blzneslL levlz[eL ne Au nuk
ndlko[ne ne Cu por veLem levlz[eL ne AS (psh kosLoL
e punes ose produkLlvlLeLl)
Cl|lot tI lzooslt slos ouollt klosl|.
! roolo
!

e
l

4
e

A8
A
!
!
" "
"
A
A8
LkzlsLo[ne Leorl Le shumLa qe l shp[ego[ne clkleL e blzneslL ualllmeL [ane rreLh asa[ se kush l
shkakLon clkleL e blzneslL
1eorla moneLarlsLe clkleL e blzneslL vl[ne nga levlz[eL ne oferLen moneLare dhe kredlLe (efekLl l
normes se lnLereslL efekLl ne AS)
1eorla Leknolog[lke clkleL e blzneslL vl[ne nga lnovacloneL e rendeslshme Leknolog[lke (psh
zbullmeL efekLl ne AS)
1eorla pslkolog[lke clkleL e blzneslL shp[egohen me opLlmlzmln dhe peslmlzmln e ag[enLeve
ekonomlk (efekLl ne Au)
1eorla e konsumlL Le pam[afLueshem g[lLhka shp[egon me prlr[en per kurslm e clla s[ell sl
paso[e qe kurslmeL Le [ene me Le medha se lnvesLlmeL
JoorltI o cl|lovo tI blzooslt
-e perg[lLhesl Le g[lLha LeorlLe mbl clkleL e blzneslL ndahen ne dy grupe
1LC8l1L LkS1L8-ALL
1LC8l1L l-1L8-ALL
1eorlLe eksLernale clkleL e blzneslL shp[egohen nga fakLore nga [ashLe slsLemlL ekonomlk
ndryshlml l kllmes lufLeraL zg[edh[eL elekLorale zbullmeL e ndryshme zbaLlmeL e Leknolog[lse
eL[
1eorlLe lnLernale clkleL e blzneslL shp[egohen nga fakLore nga brenda slsLemlL ekonomlk
ekonomla veLveLlu luhaLeL dhe rr[edhaL percakLohen nga brenda slsLemlL
Shembull l Leorlse (eksLernale) Le clkleve pollLlke Le blzneslL
ollLlka makroekonomlke percakLoheL nga zyrLareL e zg[edhur Le clleL l perdorln lnsLrumenLeL
pollLlke
ZyrLareL LenLo[ne Le rlzg[edhen
voLueslL deshlro[ne papunesl Le vogel dhe rrlL[e ekonomlke
ZyrLareL perdorln ndlklmln e Lyre ne pollLlkaL makroekonomlke
Clkll l zg[edh[eve perpuLheL me clklln e blzneslL
JoorltI o cl|lovo tI blzooslt (2}.
1eorla (eksLernale) e clkleve pollLlke Le blzneslL
ak para zg[edh[eve pollLlke ekonomlke ekspanslonlsLe
8edukLohen LaksaL
8rlLen shpenzlmeL qeverlLare
8lndln bankaL qe Le ulln normen e lnLereslL
8edukLoheL papunesla rrlLeL prodhlml
voLueslL shko[ne para kuLlve Le voLlmlL me keLo zhvllllme ne mend[e
as zg[edh[eve pollLlke e shLrenguar ekonomlke
8eceslon dhe renle e AS
JoorltI o cl|lovo tI blzooslt (=}
llgura 7 eshLe paraqlLur Cu e Shqlperlse per perludhen 19842010
komento p|kat |nteresante
llcstrl.
iquro 7. GDI n 8bqiri
erludha e
komunlzmlL
{n|a e
komun|zm|t
1raz|rat e
v|t|t 1997
kr|za
G|oba|e
2008
nvest|met dhe c|k|et e b|znes|t
lnvesLlmeL kane rol ky ne percakLlmln e clkleve Le blzneslL
8oll l lnvesLlmeve shp[egoheL permes
AkseleraLorlL dhe mulLlpllkaLorlL
8rlL[a e lnvesLlmeve on ne rrlL[en e prodhlmlL
k[o on ne rrlL[en e Le ardhurave dhe k[o (per shkak Le akseleraLorlL) on ne rrlL[en e
meLe[me Le lnvesLlmeve (formula)
ermes mulLlpllkaLorlL k[o on ne rrlL[en e meLe[me Le Le ardhurave
8rlLen lnvesLlmeL8rlLeL prodhlmlrrlLen Le ardhuraLrrlLen lnvesLlmeLrrlLeL
konsuml e keshLu me radhe
L g[lLhe k[o rrlL opLlmlzmln ekonomlk qe on ne rrlL[en e meLe[me Le prodhlmlL Le Le ardhurave
dhe lnvesLlmeve
keshLu rrlL[a e lnvesLlmeve (akseleraLorl) dhe rrlL[a e konsumlL (mulLlpllkaLorl) forco[ne n[era
L[eLren
JoorltI o cl|lovo tI blzooslt (5}
or
lakLoreL e prodhlmlL [ane Le kuflzuar
rodhlml nuk mund Le rrlLeL pafundeslshL
rodhlml do Le rrlLeL me ngadale dhe me pas do Le zvogeloheL
uhe duke nd[ekur parlmln e akseleraLorlL lnvesLlmeL do Le blen (ngase ble prodhlml dhe keshLu
Le ardhuraL)
konsuml do Le ble dhe k[o shple Lek n[e peslmlzem ekonomlk
ra vle faza e receslonlL per shkak se
ulen lnvesLlmeL akseleraLorl dhe
uleL kerkesa per konsum mulLlpllkaLorl
or k[o renle ka n[e kufl pasl lnvesLlmeL negaLlve duheL Le zevendesohen
MaklnaL duheL Le zevendesohen
k[o on ne rrlL[en e Le ardhurave
uhe keshLu flllon clkll nga e para
JoorltI o cl|lovo tI blzooslt (}
Cl|lot o lzooslt uoo trocoslt o|oool|
Ekspansioni Pika m e
Iart
Recesioni Pika m
e uIt
Rritja e GDP
Papunsia
InfIacioni
Norma e interesit
Produktiviteti
Deficiti Buxhetor
8rlL[a ekonomlke konslsLon ne rrlL[en e Cu real
Lakor[a e mundeslve Le prodhlmlL zhvendoseL
rodhohen me shume mallra
8rlL[a ekonomlke rrlLe sLandardln e [eLeses
lunkslonl l prodhlmlL shpreh lldh[en ne mes Le burlmeve Le perdorura
dhe prodhlmlL Le prodhuar g[aLe n[e perludhe kohore
Lldh[a e Lllle mund Le [eLe per n[e mall apo per g[lLhe ekonomlne
-e nlvel Le ekonomlse na lnLereson lldh[a ne mes Le Cu dhe fakLoreve
Le nevo[shem per Le prodhuar aLe
? f ( - 8 k 1)
krlt|o ||oool|o uoo |co|slool l !rouollt.
?CuLpuLl Cu Le
ardhuraL
--lvell l puneslmlL
88esurseL -aLyrore
kkaplLall
11eknolog[la
CraflklshL k[o paraqlLeL ne llg 8
Sa me shume lndlvlde Le punesohen rrlLeL Cu
or [o ne menyre proporclonale
sepse ne perludha afaLshkurLra vepron llg[l l Le
ardhurave zbrlLese
Sl rrlLeL Cu nga Cu
1
ne Cu
2
uuke rrlLur puneslmln nga -
1
ne -
2
uuke ndryshuar k 1 ose komblnlmln e Lyre
k[o zhvendos kurben e funkslonlL Le
prodhlmlL
k[o Lregon se ka n[e permlreslm Le
efllences/produkLlvlLeLlL ne ekonoml
krlt|o ||oool|o uoo |co|slool l !rouollt(2}.
!coo (N}
iquro 8. unksioni i Irodbimi| n eriudb o|o|sbkur|
CDP1
!1
TP1
CDP2
!2
TP2
A
B
Menyre L[eLer per paraqlL[en e funkslonlL Le prodhlmlL eshLe paraqlL[a e lldh[eve
Sasla e kaplLallL per puneLore k/-
Sasla e prodhlmlL per puneLore Cu/-
ermes kesa[ maLeL produkLlvlLeLl l punes qe paraqeL perdorlmln eflkas Le punes ne
procesln e prodhlmlL
rodukLlvlLeLl maLeL permes
rodhlmlL per ore pune (Cu/oreL e punes per prodhlmln e Ll[)
rodhlmlL per puneLor (Cu/numrl l Le punesuarve)
rodukLlvlLeLl l punes perfaqesoheL nga kaplLall l perdorur per n[e puneLor ne procesln e
punes (k/-)
Sa me shume k per - produkLlvlLeLl eshLe me l larLe
keshLu produkLlvlLeLl per ore pune rrlLeL nese perdoreL me shume k per puneLore
krlt|o ||oool|o uoo |co|slool l !rouollt(=}.
ClkleL e blzneslL
lazaL e clkleve Le blzneslL
8eceslonl dhe ekspanslonl ekonomlk
1eorlLe e clkleve Le blzneslL
1eorlLe eksLernale dhe lnLernale
8rlL[a ekonomlke
lunkslonl l prodhlmlL (fakLoreL e keLl[ funkslonl)
rodukLlvlLeLl l punes
koocoto kyo.