1

MLu?A Cku8?AZA8LlCl nLuLn CL8LkLl

Culden 1reske

CZL1

8u ali;mada ulkemlzde medya alaninda deneLleylcl ve duzenleylcl kurumolarak 8adyo ve
1elevlzyon usL kurulu'nun medya okuryazarligi eglLlmlnln yasal
duzenlemeler kadar gerekll oldugu gru;u dogrulLusunda e;lLll boyuLlari lle konunun
nemlne dalr gru;ler dlle geLlrllml;Llr

Cncellkle enformasyon/bllgl aki;inin blr selmler sllsllesl olan demokrasl lln
nemlnden harekeLle medya sekLrunun bugun llnde bulundugu ko;ullar alLinda
enformasyon" aki;inin nlcellksel arLi;ina kar;in ugradigi nlLellksel degl;lkllkler
uzerlnde durulmu;Lur Ln yaygin klLle lleLl;lm araci olarak Lelevlzyonun Loplumsal
hayaLLakl rolu arLLika e;lLll kaygilarla Lelevlzyon yayinlarini duzenleylcl blr Lakim
yasal duzenleme ve yapLirimlar uygulamaya konulmakLadir 8adyo ve 1elevlzyon usL
kurulu da 3984 Sayili ?asada yer alan ?ayin llkelerl lle yasalar ereveslnde
ali;malarini surdurmekLedlr Ancak ya;amin blr aynasi olan Lelevlzyonu hayaLin
olumsuz ynlerlnden ve Llcarl kaygilardan arindirmak sadece yasal yapLirimlarla
neredeyse lmkansiz oldugundan blreysel ve Loplumsal sorumluluklar blreyl
gulendlrlcl Loplumsal pro[eler kainilmaz olarak grulmekLedlr 1elevlzyon lzlemenln
blllnll selmle yapilan blr edlme dnu;Lurulmeslnln daha kuuk ya;larda kazanilmasi
gereken blr ali;kanlik oldugu bu konuda daha gell;me agindayken verllecek medya
okuryazarligi eglLlmlnln maruz kaldigi mesa[i nasil degerlendlrecegl konusunda
blllnll kendlslne sunulan meLnl/mesa[i ele;Llrel baki; aisi lle degerlendlrebllen blreyln
slvll demokraslnln gell;lml lln neml vurgulanmakLadir Ayrica 8adyo ve 1elevlzyonusL kurulu'nun
konu lle llglll ali;malari hakkinda bllgl verllml;Llr



1urke AnahLar 8adyo ve 1elevlzyon usL kurulu medya okuryazarligi slvll Loplum
enformasyon/bllgl aki;i

1 Cl8l5
Medya okuryazarligi konusu blrok ulkede LarLi;ilip uygulamaya konulmu;
bugun de slsLemln uygulamadakl ba;ari ve ba;arisizliklari LarLi;ilmakLadir Medya
okuryazarligi blr ok farkli dlslpllnln alani llne glrdlglnden her dlslpllnln farkli
yakla;im hedef ve ncellklerlne gre bu LarLi;malarin surmesl kainilmazdir
ulkemlzde de bugune kadar akademlk evrelerde ve e;lLll plaLformlarda medya
okuryazarligi dlle geLlrllml; 8adyo ve 1elevlzyon usL kurulu bu konuda bazi resml
glrl;lmlerde bulunmu;Lur 8u konferans lle de konunun gundeme geLlrllmesl ve
LarLi;maya ailmasi ok nemll grulmekLedlr

8u ali;mada 81uk adina medya okuryazarligi nedlr en lyl nasil greLlllr
uygulamadakl zorluklar nelerdlr glbl konulari alan uzmanlarina birakarak medya
okuryazarligi konusunun da a;ilip lnLerneL okuryazarligi"enformasyon
okuryazarligi" LarLi;malarinin surdugu blr dunyada bunun sadece medya" lle llglll
olmakLan ikip bugunun bllgl aginda llLeraLurde Lemel ya;am becerlsl" (Pobbs
1998 s133) olarak da Lanimlanan ve zunde sorgulayici" du;unce slsLemlne dayanan
bu eglLlmln Loplumun ve slvll demokraslnln gell;lmlndekl neml konusunda gru;ler
sunulmu;Lur

8lLClLLnMl5" 8l8L? / 8lLClLLnMl5" ?u811A5
Cunluk hayaLimizda hergun yuzlerce selm yapip blr karar vermek zorunda
kaliriz 8unlarin ogunlugu hayaLimizi surdurebllmek lln gerekll klml kuuk klml
buyuk karar ve selmlerdlr 8lzlm kl;lsel Lerclh ve amalarimiza gre ;eklllenen o
andakl lhLlya ve llgllerlmlze cevap verecek ;ekllde akilci selmlerle zmemlz gereken
3

praLlk sorun ve problemlerdlr C andakl Lerclh ve lhLlyalarimiza alL dogru sapLamalarla
yapLigimiz ikarimlarla vereblleceglmlz kararlardir ?agmur yagiyorsa islanmama"
amacimiza uygun olarak evden ikmadan yanimiza ;emslye aliriz hava soguksa
saglikli kalma" amacimiza uygun olarak siki glylnlrlz 8lr dlger Lur selm ve
kararlarda lse gunluk praLlk sorunlarin amaca ynellk pragmaLlk zumlerl lln yeLerll
olan kendlmlze alL Lerclh bllgl ve deneylmlerlmlz yeLerslz kalir 8u selmlerde bellrll
blr amaca ula;mak lln bellrll blr edlml semekLen ok amalarerekler arasinda blr
selm sz konusudur uogru akil yuruLmeler lln de kendl gerek llgllerlmlz blzlm lln
nemll degerler slsLeml hayaLLa gerekLen ne lsLedlglmlz bllglsl gereklldlr 8unlar daha
ok varolu;a" alL selmler olup blzlm lln anlamlimuLlulyl hayaL" nedlr glbl Lemel
sorular eksenlnde zulurzulmeye ali;ilir kendlmlz lln nasil blr hayaL lsLlyoruz
uurusL? Anlamli? ?oksa hlblrsey nemll degll sadece zengln olayim yeLer ml
dlyoruz? SeLlglmlz hayaL amaci varolu;;ekllmlz lle bu selmler uyumlu oldugu
muddeLe de muLlu" oluruz 8u selmlerln bllglsl lse ne Lamamen blreysel Lerclhlerle
ne de Lamamen muLlak unlversal maxlmlerledlr 8u lkl selm/karar ;ekllnde de
seLlglmlz edlmler blzlm kendl hayaL amalarimiza gre ;eklllenlr ve kararlarimiz daha
ok kendl Lgo/8en klmlm?" ve Lgo ldeall/klm olmak lsLlyorum?" bllglslne dayanir
(Pabermas 1993 s3)

uuncu Lur bazi selmlerde lse alLernaLlfler ve kararlar sadece blzlm blreysel
Lerclh ve amalarimizla degll dlger lnsanlarin da Lerclh ve amalari lle llgllldlr 1erclh
ve selmlerlmlzln sonulari dlger lnsanlari da eLklleyecekLlr l;Le bu nokLalar Loplumsal
normlarin l;ledlgl kurallarin duzenleme ve yasalarin geLlrlldlgl nokLalardir ve
Loplumsal blr uzla;ma sonucu olu;ur llglll Lum Laraflar gzeLllerek olu;mu;
uzla;malarla kar;ilikli haklar ve ikarlar korunur 8u Lur kararlarda ne yapmaliyim?" sorusuna cevap
verebllmek lln llnde ya;adigimiz Loplumun lll;kller agindan ikmi;
uzla;malarin ve Loplumun bllglslne lhLlyacimiz vardir (Pabermas 1993 s313) Ceerll
ve dogru ikarimlar lln de lleLl;lme kar;ilikli flklr ve gru; ali;verl;lne dogru bllgl"
4

dola;imina blr selmler sllsllesl olan demokraslnln l;lemesl lln ;arL olan zgur ve
saglikli olu;mu; kamuoyuna bunun lln de dogru bllgllenml;" yurLLa;lara gerek
vardir

Per Loplumun sosyal ve moral degerler slsLeml vardir lyl" kLu" ahlakl deger
yargilari ku;akLan ku;aga Loplumsalla;ma yolu lle akLarilir 8ugunun gell;ml; klLle
lleLl;lm Leknolo[llerl kureselle;me ekonomlk ve pollLlk rekabeL blr gecede degl;en
ulke sinirlari hizli nufus arLi;i ve bozulan ekolo[lk dengeler sonucu dunya hizli ve
surekll blr degl;lm alLindadir kureselle;me sonucu farkli kulLurlerln ve ya;am
;eklllerlnln l le ya;amak zorunda kali;i her alandakl yogun ikar aLi;malari hizli ve
sLresll modern ;ehlr ya;ami hem blreylerln hem Loplumlarin mevcuL degerler slsLemlnl
zorlamakLadir 8ugunun lnsani sadece lnsan haklari Loplumsal clnslyeL rollerl vb glbl
konularda mevcuL deger yargilarinin geerllllgl hakkinda degll llerl Leknolo[lnln
dayaLLigi klonlama Lenazl evre klrllllgl glbl daha nce kar;ila;ilmami; konularda da
LarLi;mali blr ok alanda uzla;maya" varilamami; blr dunyada ya;amakLadir

uemokraLlk ve slvll blr Loplumun yurLLa;lari olarak Loplumsal selm ve
edlmlerlmlzl surdurmek lln ya;adigimiz dunyaya alL bllgl"ye lhLlyacimiz vardir 8u
bllglyl edlnme ;ekllmlz konusunda ok LarLi;maya gerek olmadan zelllkle
ulkemlzdekl okuma ali;kanliklari Lelevlzyon lzleme saaLlerl konusundakl ara;Lirma
sonulari glbl konular gz nune alindiginda rahaLlikla klLle lleLl;lm aralari
dlyebllmekLeylz 1elevlzyon bugune kadar yapilmi; Lum lcaLlardan daha hizli blr
;ekllde Lum dunyaya yayilmi; evlerde ba; k;edekl yerlnl alarak grunLuler sayeslnde
radyoya gre ok daha fazla enformasyon lermesl gazeLeye gre de anlamasi daha
kolay olup lzlemek lln yuksek blr eglLlm okuryazarlik dahl gerekLlrmedlglnden kisa
zaman llnde de klLle lleLl;lmlnln vazgellmez blr unsuru hallne gelml;Llr (Condry
1989 s) 8ugun e;lLll nedenlerle Lelevlzyon en nemll bo; zaman doldurma" ve
3

haber alma" kaynagi hallne gelml; allelerln ve blreylerln hayaLinda yuz yuze"
lleLl;lmln yerlnl alarak blr ok akLlvlLe yerlnl Lelevlzyon seyreLmeye birakmi;Lir
1elevlzyon yazili basina gre ok daha fazla evln allenln hayaLinin llne glrml;
ocuklarin buyuk ogunlugu edlndlklerl enformasyonu kulLuru haLLa dunya gru;unu
alle uyelerlnden degll Lelevlzyondan alir hale gelml;Llr ( Wllson 1993 s38)

1 Ln ?aygin 8llgl"/ Lnformasyon kaynagi Clarak 1elevlzyon
1urklyede sosyoekonomlk farkliliklarin derlnllglne ragmen Lelevlzyon alicisi
sahlpllgl 1993 sayilari lle 98'l bulmu;Lur SosyokulLurel farkliliklara gre Lelevlzyon
kar;isinda gelrllen saaLler 1 saaL lle 3 saaL arasinda degl;mekle blrllkLe orLalama lzleme
4 saaL olarak grulmekLedlr lsLaLlsLlkler eglLlm ve gellr sevlyesl du;Luke lzleme
oranlarinin arLLigini gsLermekLedlr (8aLmaz ve Aksoy 1993 s37) 8u sonulara gre
1urklyedekl nufusun buyuk blr kisminin ( 83) gunluk sosyal akLlvlLeslnln 4 saaLllk blr
blumu Lelevlzyon seyreLme eyleml lle yer degl;Llrml;Llr

Cell;en Leknolo[l lle elekLronlk medya kullandigi olaganusLu Leknlk ve
kanallarla ocuklar ve yeLl;klnlerl kendlne ekmekLe maruz kalinan enformasyon
bombardimani alLinda zelllkle ocuklar kendllerlne sunulan malzemeyl suzmeden
oldugu glbl almakLadirlar ?eLl;klnlerln dunyasina alL Loplumsal hayaLLakl her Lurlu
enformasyonun elekLronlk klLle lleLl;lm aralari araciligi lle evlerlmlze her ya;Lan
lzleylclye erl;mesl engellenemez olmu;Lur 8ugun blrok blrey lln ne yazik kl
Lelevlzyon Lek enformasyon kaynagi sosyal hayaLlarinin nemll blr boyuLu hallne
gelml;Llr 1urklye'de Lelevlzyon seyreLme orLalamasi gunde 43 saaL olarak bulunmu;Lur 8lr kl;l blr
yilinin 19'unu Lelevlzyon lzleyerek gelrmekLedlr 33'unu uyumakla 33'unu ali;makla ve
14'unu bu faallyeLlerln di;inda dlger faallyeLlerle
gelrdlgl du;unulurse bu ok nemll buyuklukLe blr rakamdir (8aLmaz ve Aksoy 1993
s8) uluslararasi ara;Lirma ve lsLaLlsLlkler de ocuklar da dahll olmak uzere bo; zamanlarin buyuk
blr blumunun Lelevlzyon lzlemekle gelrlldlglnl gsLermekLedlr 8lr bo; zaman" akLlvlLesl olarak
degerlendlrllen Lelevlzyon lzleme surelerl yapilan uluslararasi lsLaLlsLlklerde gunde


orLalama 4 saaL arasi olarak grulmekLedlr 8u da Lum zorunlu ya;amsal
akLlvlLelerlmlzden arLa kalan zamanin ogu Lelevlzyon kar;isinda gelrlllyor demekLlr
opular CulLure and Lhe Amerlcan Chlld" adli blr web slLeslnln 'll yillara alL zeL
raporlarinda da blr Amerlkali ocugun hafLada 8 saaL Lelevlzyon seyreLLlglnl bunun
buLun blr yila oranlanmasi lle de okulda gelrllen zamanin lkl mlsll glbl arpici blr
sonucun ikLigi grulmekLedlr (Medlascope lssue 8rlefs opular CulLure and Lhe
Amerlcan Chlld)

ocuklar Lelevlzyon kar;isinda eLklle;lme en aik en hassas grubu
olu;LurmakLadir ocuklarin Lelevlzyon mesa[larina aikliginin blr Lehllkesl de
ocuklarin grduklerlnl gerekllk" olarak algilamalari Lelevlzyonda grduklerl her
;eyln olablllrllglne" lnanmalaridir ocuklar duzenll blr ali;kanlik olarak 1v
seyreLmeye 3 ya;inda ba;lamakLadirlar (Condry 1989 s37) ?apilan ara;Lirmalara
gre 1urklye'de ocuklar Lelevlzyon seyreLme konusunda Lamamen zgurdurler 8uLun
ya; gruplari lLlbari lle ocuklar gunde orLalama 4 saaL Lelevlzyon lzlemekLe 8
oraninda Lelevlzyon lzlemek lle llglll kararlarini kendllerlnln verdlklerlnl sylemekLe
lsLedlklerl programi semekLe lsLedlklerl saaLe kadar Lelevlzyon ba;inda
oLurabllmekLedlrler (8aLmaz ve Aksoy 1993 s89) ulger blr deyl;le 1urklye'de
ocuklar Lelevlzyon lzlerken saaLl program selml glbl konularda Lamamen
zgurdurler

Celeneksel lnsan haklari genel olarak devleLblrey glbl dlkey lll;kllerdekl
sorunlu gu alanlarina odaklanarak devleLln gucune kar;i blreyln haklarini korumaya
ynelml;Llr Ancak yenl dunya duzenlnde devleL di;i slvll kurumlar da blr ok hayaLl
alanda nemll akLrler hallne gelml;Llr 8unun lln zelllkle lleLl;lm glbl alanlarda
blreyln Lemel hak ve zgurluklerlnl korumak lln yaLay" duzlemde de nlemlerln
gerekllllgl orLaya ikmi;Lir (Pamellnk s9)
7


uogru 8llgl" ve lerlk Sorunu
klLle lleLl;lm aralarindakl son gell;melerle ya;anan enformasyon
mecralarindakl arLi; lse lerlk doldurma sorunu yaraLmi; bllgl" ve enformasyon"
bollugunda dogru bllgl" ye ula;mak glLLlke daha kompleks blr hal almi;Lir lleLl;lm
kanallarindakl nlcellksel arLi;a kar;in nlLellksel blr du;u; ba;lami;Lir Son yillarin
gell;en lleLl;lm Leknolo[llerl sayeslnde uydular araciligi lle canli baglanLilar lnLerneL
ylrmldrL saaL yayin yapan haber kanallari lle bllgl" aki;i aninda" haber lleLlmlne
dnu;erek lleLl;lmln dogasi degl;ml; asarlanmami;/kurgulanmami; blr bllgl/enformasyon aki;i
kulLuru gell;ml;Llr 8u gell;me haber di;indakl dlger medya formlarini da eLklleml; modern
hayaLin hizli Lemposu llnde surekll blr enformasyon bombardimani alLinda kalan
lzleylcl bu hizli LukeLlmde arLik daha nceden hazirlanmi; uzerlnde uzun uzun
ali;ilmi; kurgulanmi; Lasarlanmi; sonu ve eLkllerl du;unulup bellrlenml; yapimlar
yerlne hizli ureLlllp blr blrl lle yari;an medya urunlerl lle kar;i kar;iya kalmi;Lir
8llglnln hizli dagilimi hizli LukeLlml geLlrml; medyanin lzleylclye sunduklari Llcarl blr
meLaya dnu;erek reyLlng yari;inda heyecan eglence ve keylf yaraLmak bllgl"
lendlrmenln nune gemeye ba;lami;Lir (1hompson 1993 s39)
ogulcu ve demokraLlk blr Loplumda demokraslnln gerekLlrdlgl selm ve
kararlar lln zgur kamuoyu olu;umu ve dogru bllgllen/dlrll/ml;" yurLLa;lar buyuk
nem La;imakLadir Ancak agir rekabeL ko;ullarina dayali mevcuL sekLr yapilanmasinda
lleLl;lmln dogasi degl;ml; Leknolo[lk gell;melerln eLklslyle de bllgl/enformasyon aki;i
nlcellksel olarak arLarken nlLellkLe du;u; olmu; lerlk" sorunlari orLaya ikmi;Lir
ulkemlzde 34 Lelevlzyon kanali ve 19 radyo lsLasyonu lle medya surekll gell;en ve
degl;en dlnamlk blr sekLrdur 8lr ok ulke lle kar;ila;Lirildiginda ok fazla olan bu
sayi rekabeL/lzlenme sava;larini u nokLalara ekebllmekLedlr 8yle blr rekabeL
orLaminda da medya bllgllendlrme ve Loplum adina deneLleme" Lemel l;levlnl ylLlrerek
Llcarl kaygilar sonucu eglendlrme" l;levlnl n plana ikarLmi;Lir

8

1elevlzyonun yakin geml;lnde clddl haberlerle eglendlrlcl magazlnel haberlerl
blrle;Llrme eglllml dlkkaL ekmekLedlr lzleylclnln llglslnl ayakLa LuLmak amaci lle
haberler de dahll olmak uzere Lelevlzyon yapimlari eglence sekLrunun blr parasi
hallne gelml;Llr 8u da lkl nemll Lehllke lermekLedlr sansasyonel haberlerde
sansasyon amaci lle moral baki; aisinin arpiLilmasi lle znenln Lemel lnsan onuru ve
haklarina zenslzllk ve bu haber kalabaligi llnde demokrasl lln hayaLl nem La;iyan
karar alma" mekanlzmalari lln gerekll enformasyon/bllgl"nln ekslkllgl ya da
sansasyonel olay kaLmanlari arasinda konularin gerek boyuL ve anlamlarinin gz ardi
edllmesl (Cordon ve dlgerlerl 1999 s4) Cysa klLle lleLl;lm aralarinin verdlgl
enformasyon dogru guvenlllr ve yurLLa;larin kendl baki; ailarini ve kararlarini
olu;Lurmaya yeLecek kadar da kapsamli olmak zorundadir Ayrica lleLl;lm
Leknolo[llerlnln gell;mesl sonucu lleLl;lm mecralari ogaldigindan nlLellksel olmasa
blle her Lurlu enformasyondakl nlcellksel arLi; lzleylclde demokraslnln l;leyl;l lln son
derece Lehllkell yeLerlnce bllgllendlrllml;" olma yanilsamasi yaraLmakLadir (lrvan
der s9)

8ugunun ogulcu dunyasinda farkli medya formlarinin varligi kainilmazdir
8azi medya formlari dlgerlerlnden daha uzun sure varligini surduruyorsa bu da bu
Lurlerln daha populer oldugunu gsLerlr Ancak bu ;ekllde medyada Lek sesllllk orLaya
ikip sadece baskin gru;ler medyada yer alir hale gellyorsa bu da farkli flklr kulLur ve
gru;lerln Lopluma geLlrecegl zenglnllge ve Loplumun gell;lmlne engel Le;kll edecekLlr
Ancak medyanin sorumluluklari yaninda begenl ve Lerclhlerl lle medyayi ynlendlren
Loplum ve blreylerln de sorumluluklarinin lrdelenmeye lhLlyaci vardir

ulkemlzde medya alaninda duzenleylcl kurum olarak 8adyo ve 1elevlzyon usL
kurulu yasalarin ngrdugu llkeler ereveslnde gerekll ali;malari yapmakla blrllkLe
bugun ulkemlzde 4'u ulusal dlgerlerl yerel ve blgesel olmak uzere Loplam 34
9

Lelevlzyon 3'si ulusal dlgerlerl yerel ve blgesel olmak uzere 19 radyo
bulunmakLadir kablo ve uydudan yayin yapan radyo ve Lelevlzyonlar lle lnLerneL
orLaminda yayin yapan radyo ve Lelevlzyonlarla blrllkLe sayisiz ulusal ve sinir Lesl
yayin evlere ula;makLadir

1elevlzyon uunyasi" lle gerek dunya" blrblrlnln ayni deglldlr 1elevlzyon
dogasi geregl gerek dunyayi arpiLarak yenlden kurgulayarak ne oranda ne nemde
ve ncellkLe olu;unun aslina sadik kalmadan yansiLir Cerek dunyayi llgl eklcl
seylrllk malzeme hallne geLlrmek zorundadir Per gun ylnelenen bu grunLulerle de
kalici uzun surell blr dunya algilamasi sosyal gerekllk yaraLir 8u yava; yava;
gerekle;en blrlklm sonucu olu;an blr sureLlr lnsanlarin Lelevlzyon lzleme mlkLarina
bagli olarak da blr ok kl;l bu sunulan gerekllgl gerek" dunya olarak
LanimlamakLadir (MuLlu 1999 s97) 8u gru; Loplumda homo[en genel blr gru;
olarak yayginla;makLa ana akimana gru;" denllen kaliplar olu;makLadir Lger
lzleylclnln evresel fakLrlerl de ana akim kaliplarina uygun lse bu eLkl kaLlanip
ogalarak devam eLmekLe Cerbner bunu rezonans" eLkl olarak adlandirmakLadir
(Condry 1989 s141) 1elevlzyon malnsLreamlng/ana akim" eLklsl lle lzleyenlerl ona
aLfedllen nemden ok daha fazla eLkllemekLe allenln kulLurel ;eklllenme sureclnde
bellrleylcl blr rol oynamakLadir Crnegln bugun Lelevlzyon blze ;lddeL dolu blr dunya
modell sunmakLadir kl;l zaLen gerlllmll ve ;lddeL leren gunluk evresel ko;ullarda
ya;iyorsa (modern kenL ya;ami bu ko;ullari fazlasi lle saglamakLadir) algilanan ;lddeL
mlkLari ;lddeL leren dunya gru;u lklye ue kaLlanarak ana kalip du;unce olarak
blreye ve Lopluma haklm olmakLadir Ayrica clnslyeL kaliplarinin grenllmesl glbl
konularda da Lelevlzyon ok nemll blr rol oynamakLadir Ancak ne yazik kl hemen
hemen Lum dunyada gell;ml; ulkelerde dahl Lelevlzyon yerle;ml; clnslyeL kaliplarini
n yargilari pekl;Llrlcl blr rol oynamakLadir Czelllkle kadina kar;i
;lddeLl anlamak lln
1

klLle lleLl;lm aralarinin kadina baki;ini ele;Llrel blr baki; aisi lle lrdelemek ok nem
kazanmakLadir Sadece bu nedenler blle medya mesa[larini okuyabllme becerlslnln
nemlnl orLaya koymaya yeLerlldlr

3 ne ?apmali
e;lLll model ve kuramlar farkli
;eklllerde harekeLe geen mekanlzmalarla
medyanin eLkllerlnl aiklamakLadir 8lr ok ulke Lek Lek lncelendlglnde hemen
hepslnde benzer kaygi ve abalarla Lelevlzyon yayinlarini duzenleylcl ve blreyl
koruyucu blr Lakim yasal duzenleme ve yapLirimlarin uygulamaya konuldugu
grulmekLedlr ?asal duzenlemeler kapsamli nlemler geLlrmekLedlr 8adyo1elevlzyon usL kurulu
3984 Sayili 8adyo ve 1elevlzyonlarin kurulu; ve ?ayinlari
Pakkinda kanun'da yer alan ?ayin llkelerl lle yasalar ereveslnde blreyln zelllkle
de ocuklarin ve genlerln yayinlardakl zararli lerlkLen korunmasina ynellk
ali;malarini surdurmekLedlr Ayrica usL kurulca uygulanan mueyyldelerln yapLirim
gucunun ve caydiriciliginin arLLirilmasina ve yapLirimlarin guncelllklerlnl ylLlrmeden
uygulanabllmelerlne ynellk ali;malar da blr yandan yuruLulmekLedlr Ancak ya;amin
blr aynasi olan Lelevlzyonu hayaLin olumsuz ynlerlnden sava;lardan ;lddeLLen Llcarl
kaygilardan arindirmak lerlk zenglnllglnl ok sesllllgl saglamak sadece yasal
yapLirimlarla neredeyse lmkansiz oldugundan burada blreysel ve Loplumsal
sorumluluklardan sz eLmek kainilmaz olmakLadir 8adyo ve 1elevlzyon usL kurulu
yayinlarin ekranda yer aldigi
;ekll lle yayin llkelerl ereveslnde yasalari uygulamakLa
ancak esas olarak neyln ne kadar lzlendlglnln degll nasil lzlendlglnln ve eLkllerlnln ne
oldugunun nemll oldugu blllnmekLedlr 3984 sayili ?asa'nin yayin llkelerl lle llglll 4
Maddeslnln benLlerl gereglnce yayin kurulu;lari uyarilmi; geml; yillarda ok da
Lepklye neden olan gun boyu kapama mueyyldelerl uygulanmi;Lir kanunlarla
bellrlenml; sinirlarin yani sira meslek kurulu;larinin gazeLeclllk eLlk kodlari bunun yani
11

sira yayin kurulu;larinin kendl bellrledlklerl prenslpler glbl e;lLll konulari kapsayan
onlarca kural mevcuLLur Ancak daha nce de deglndlglmlz nedenlerle a;iri rekabeL
orLami ve ekonomlk ko;ullar medyayi her gun yenl bulu;lar pe;lnde ko;maya lLmekLe
her Lurlu lleLl;lm mecrasini olanakli kilan yenl lleLl;lm Leknolo[llerl ve sinir Lesl
yayinlarla yasal duzenlemeler ogu kez uygulamanin gerlslnde kalmakLadir 8urada da
blreyln gulendlrllmeslne ynellk Loplumsal pro[eler nem kazanmakLadir 8lrey bu
yayinlar kar;isinda neyl zumsuyor neyl lselle;Llrlp davrani; modell hallne geLlrlp
neyl reddedlyor ya da ekran yolu lle ula;an mesa[lari blllnll blr LukeLlcl olarak
LukeLeblllyor mu? 8u ali;kanligin kuuk ya;larda edlnllerek Lelevlzyon lzlemenln
blllnll blr edlme dnu;Lurulmesl kendlslne sunulan haLLa bazen sunulmayan
meLnl/mesa[i ele;Llrel okumasi/okuyabllmesl maruz kalinan mesa[lar kar;isinda
ele;Llrel blr baki; aisi edlnllmesl ancak medya okuryazarligi eglLlml lle mumkun
grulmekLedlr Crnegln son gunlerde ok LarLi;ilan ve uzucu bazi olaylara da yol aan bazilari
ok zel her Lurlu allevl sorunlarin LarLi;ildigi gunduz programlari Lum Loplumu
llgllendlren sonular lermekLedlr lelsefecl Podges hem Loplum hem blrey lln
mahremlyeLln ok nemll oldugunu bellrll blr derecede mahremlyeL olmadan Loplumsal
hayaLin mumkun olamayacagini lddla eder (aLLerson ve Wllklnson s1)
Ayrica bazi konulari mahrem" olarak LuLmanin hem Loplumun hem blreylerln
sorumlulugu oldugunu blreylerln kendllerl ve yakinlarinin lnsanlik onuru lln nelerlnl
Loplumun baki;ina ve bllglslne aacaklari konusunda Loplumun da nelere gzunu dlklp
bakacagi lle nelerl grmezden gellp gzlerlnl kapaLacagi" konusunda dlkkaLll olmalari
gerekLlglnl bellrLlr

3 SCnu
uemokraLlk slvll blr Loplumun sorumlu blreylerl olarak medya mesa[lari araciligi
lle neye maruz kaldigimizi yogun enformasyon/bllgl aki;i kar;isinda ele;Llrel baki;
aisi lle nelerl fllLreleylp neyl zumseylp neyl reL edeceglmlzl Lopladigimiz
1

enformasyon/bllgl sonucu hangl ikarimlari yapacagimizi bllmek blzlm
sorumlulugumuzdadir 1oplumun gell;lml ve demokraslnln l;lemesl lln medyanin
arpiLilmami; ve ynlendlrllmeml; LarLi;malarin araci olmasi lln blrey ve Loplum
olarak beklenLllerlmlzl neL olarak orLaya koymali kendlmlz ve Loplum lln en lylslnl
Lalep eLmellylz (Mass Medla LffecLsMarxlsm3)

8lrey olarak eLlk sorumlulugum eglence ve magazln kaLmanlari
arasina siki;an degerll bllglyl bulmak lln gerekll saglikli blr
;upheclllkLlr" (Cordon ve dlgerlerl 1999 s33)

1elevlzyon Lek ba;ina sorunlarin nedenl olmayip bu karma;ik surecln sadece blr
parasidir 8uLun nerl duzenleme ve yasalara ragmen bu gunun ok kanalli ve degl;lk
mecrali lleLl;lm orLaminda en nemll zum eglLlm olmakLadir uuzenleylcl kurul ve
yayincilarin sorumluluklarinin yani sira blreye du;en sorumluluklarini yerlne
geLlrebllmesl lln gerekll donaniminin saglanmasi grevl de yaygin ve rgun eglLlme
du;mekLedlr 8aLili ulkelerde yillar nce LarLi;ilip uygulamaya konulan medya
okuryazarligi pro[esl ulkemlzde de hayaLa gelrllerek saglikli blr demokrasl lln gerekll
dogru bllgllenml; yurLLa;lar lln lzleylclnln kendlsl lzledlgl maLeryalln uzerlndekl
eLklslnl uzun vadedekl sonularini bllerek Lelevlzyon lzlemell ve kendlsl lln en lylslnl
yayincilardan Lalep eLmelldlr

8adyo ve 1elevlzyon usL kurulu yilinda ba;laLLigi Slmge SlsLeml
ali;malarini sonulandirarak Akilli
l;areLler" adi lle ok yakin blr gelecekLe
uygulamaya koymak uzeredlr Lbeveynlerl program lerlgl hakkinda bllgllendlrerek
ocuk ve genlerln yayinlardakl zararli lerlkLen korunmasinda lnlslyaLlf almaya
ynlendlrlcl slsLem konLrolu ve sorumlulugu lzleylcl lle payla;maya da blr ba;langi
13

olarak gruleblllr

8adyo 1elevlzyon usL kurulu medya okuryazarligi eglLlmlnln yasalarla
geLlrllen duzenlemeler kadar nemll olduguna lnanmakLadir Medya okuryazarligi
konusu 1 5ubaL 3 Larlhlerlnde duzenlenen lleLl;lm 5urasinda da dlle geLlrllml;
ve 5uranin sonu blldlrgeslnde yer almi;Lir Ayrica uevleL 8akanligi
koordlnaLrlugunde 4 yili 1emmuz ayinda olu;Lurulan e;lLll kurum kurulu; ve
unlverslLelerden llglll kaLilimcilarin yer aldigi ve halen ali;malarini Lylem lani
duzeylnde surdurmekLe olan 5lddeLl Cnleme laLformu bunyeslnde grev yapan Medya
ve 5lddeL ali;ma Crubunun sonu raporunda da 81uk'un nerlslyle medya okur
yazarligi konusu vurgulanmi;Lir 8adyo ve 1elevlzyon usL kurulu ders programlarina medya
okuryazarliginin gell;Llrllmeslne ynellk blr ders konulmasi amaciyla
/Lylul/4 Larlhll ve 4/7 no'lu LoplanLida alinan 19 Sayili karar gereglnce
Mllll LglLlm 8akanligiyla 3/Lklm/4 Larlhlnde resml Lemasa geml;Llr ve konunun
siki Laklplsl olacakLir

MLDA CkUkA2AkLII ALANINDA
1LCkIk VL kA1Ik AkLA]IMLAk*

Lce A|gan

8u makale gunumuzde medya okuryazarligi kavramini ve eglLlmlnl 8aLi'dakl
gell;lml baglaminda lnceleyecekLlr Ayrica 198'll yillarin sonundan lLlbaren bagimsiz blr
akademlk alan olarak nem kazanan medya okuryazarliginin Leorlk ve praLlk uygulamalari
ereveslnde orLaya ikan LarLi;malar ve sorunlar Pobbs'un zeLledlgl yedl Lemel soru
alLinda Amerlka lngllLere ve 1urklye'den rnekler sunularak lrdelenecekLlr

AnahLar szcukler
14


Medya okuryazarligi medya eglLlml pedago[l medya ele;Llrlsl populer kulLur

Medya okuryazarligi
Lum dunyada yenl olmasina ragmen hizla buyuyen blr alan
Sayisi az da olsa son yillarda yapilan amplrlk ara;Lirmalar medya okuryazarligi
kuramcilarinin 198'lerden bu yana bu alana verdlgl neml dogrulamakLa Crnegln
ara;Lirmalar okul ders programlarina medya derslerl konuldugu zaman grencllerln
medyada grduklerl ;lddeLl ele;Llrel blr gzle yorumladiklarini gsLerlyor (Scharrer 3
voo[ls van der voorL 1993) Ayrica klml ara;Lirmalar (Merskln 4) medya
okuryazarligi prenslplerlnden medya lma[ anallzl lln yararlanmakLadirlar

SllverblaLL (1993) medya okuryazarliginin 3 Lemel prenslbl oldugunu yazar 1
Medyanin Loplum uzerlnde eLklll oldugunu kavramak Medyayi kulLuru anlamakLa blr
kaynak olarak grmek 3 klLle lleLl;lml mekanlzmalarini anlamak 4 Medya mesa[larinin
anallz ve LarLi;ilmasi
lln sLraLe[ller gell;Llrmek ve 3 8uLun bunlarin sonucunda medya
lerlglnl yorum ve algi yeLlslnln arLmasi (ss 3)

Medya okuryazarligi eglLlml

1993'de Amerlka'da gerekle;Llrllen medya okuryazarligi ulusal konferansinda
Amerlkali eglLlmcller medya eglLlmlnln nasil olmasi gerekLlgl konusunda orLak blr karara
varamadilar ama lnglllz ve kanadali eglLlmcllerln nderllglnde gell;Llrllen modellerln
i;iginda a;agidakl prenslpler uzerlnde gru; blrllglne vardilar 8una gre medya
mesa[larinin anallzlnde gz nune alinmasi gerekenler ;unlar

13

1 Medya mesa[lari belll blr yaraLim sureclnde olu;Lurulur (consLrucLed)

Medya mesa[lari ekonomlk sosyal pollLlk Larlhl ve esLeLlk baglamda ureLlllr

3 Mesa[i nasil yorumladigimiz ve o mesa[dan ikardigimiz anlam mesa[i
alan
mesa[i
gnderen meLln/mesa[ ve kulLurun eLklle;lml sonucunda gerekle;lr

4 Medya kendlslne has blr dll kullanir 8u dll e;lLll lleLl;lm formlari Lurlerl sembol
slsLemlerlnl karakLerlze eder

3 Medya Lemslllerl lnsanlarin sosyal gerekllgl kavramasinda blr rol oynar
(Aufderhelde 1997 s 8)

8u gerekllklerln kabulu medya okuryazarligi eglLlmlnl praLlkLe hayaLa gelren
greLmenlerln akLlvlsLlerln ve akademlsyenlerln karsila;Ligi sorunlari
zmeye Labll kl
yeLerll degll Pobbs (1998) bu eglLlmcllerln siniflarinda medya lle ve medya uzerlne
verdlklerl eglLlme yn veren ve e;lLll eglLlm felsefelerl uzerlnde odaklanan sorunlari ve
LarLi;malari
yedl soru alLinda lnceler Medya okuryazarligi alanindakl akademlk kuram ve
LarLi;malari dogrudan eLklledlgl lln Pobbs'in bu praLlk deneylmlerl ve sorunlari LarLi;Ligi
bu yedl soruyu yakindan lncelemekLe fayda var

Soru 1 Medya okuryazarligi eglLlml ocuklari ve genlerl negaLlf medya
eLkllerlnden korumayi ama edlnmell mldlr?
1


Medya okuryazarligi lle llgllenen eglLlmcllerln grencllerln lleLl;lm becerllerlnl
gell;Llrme lrk sinif ve clnslyeL e;lLslzllglne dlkkaL ekme demokrasl yurLLa;lik ve pollLlk
kaLilimla llglll Lavirlari lylle;Llrme lleLl;lm pollLlkalarini
ve medya endusLrl praLlklerlnl
gzden gelrme kl;lsel gell;lme yardimci olma genlerl klmyasal madde bagimliligi
;lddeL maLeryallzm ve kulLurun Llcarlle;mesl glbl konularda blllnlendlrme ve karlyer
becerllerlnl ve eglLlm kallLeslnl lylle;Llrmek glbl e;lLll amalari
var (Pobbs 1998 s 18)
Amerlka'da bu soru lle llgllenen eglLlmcllerln enLelekLuellerln kamu grevlllerlnln ve
akademlsyenlerln gzunde medya LukeLlml blr rlsk fakLru olu;uyor ve medya okur
yazarligi
lse bu rlskl nleylcl blr fakLr olarak gruluyor

klml eglLlmcllere gre medya okuryazarligi genlerl medyanin negaLlf eLkllerlnden
koruyablllr lnanci yanli; unku bu du;unce genlerln ve unlverslLe eglLlml olmayanlarin
medyanin her dedlglne lnandigini yanl kendl du;unme ve degerlendlrme yeLllerl olmadigini
varsayiyor 8u du;uncenln akslne blr ok orLa llse ve unlverslLe greLmenl grencllerlnln
medyanin blr kurbani olduklari ve popular kulLurun a;irilik ve kLuluklerlnden korunmaya
lhLlyalari oldugu flkrlnln dogru olmadigini gzlemleml; 8en de hem 1urklye'de hem de
Amerlka'da lleLl;lm blumu blrlncl sinifindakl (llk defa medya dersl alan) ogu grenclmln
medyanin clnselllgl nasil kullandigi
ve Lelevlzyon haberlerlnln ne Lur sansur
mekanlzmalarindan geLlgl glbl konularda blllnll olduklarini gzlemledlm Medyadan
korunmaya lhLlyalari
yok dlye du;unmek medya okuryazarligi eglLlmlne hl lhLlyalari
yok demek degll elbeLLe Medya okuryazarligi Loplum ve medya lll;klslnl Larlhsel pollLlk
17

ve ekonomlk acilardan lrdelerken yukarida SllverblaLL'ln de zeLledlgl glbl medyayi
kulLurun de;lfre edllmeslnde blr kaynak olarak grur Medya okuryazarligi lsLe bu l;levl
sayeslnde Loplumsal kurumlara ele;Llrel bakabllen yurLLa;larin yeLl;meslnl saglar

Ayrica Pobbs (1998) grencllerl medyanin olumsuz eLkllerlnden korumaci blr
yakla;imin genlerln medyayla olan duygusal bagimliligini gz nune almadigindan ve
medya aralarini kullanmakLan aldiklari zevkl kuumsedlglnden Luru medya anallzl ve
sorgulamasini gerekle;Llrmek yerlne genlerde ;upheclllk uyandirdigini ve hocalarin
medyayi anlama konusundakl usLunlugunu vurguladigini syler (s 19) 8u korumaci
yakla;imla medya okuryazarligi eglLlml veren hocalar genelllkle grencllerlne medyanin
olumsuz eLkllerl hakkindakl gereklerl ve medya mesa[larinin manlpulasyonu glbl
konulardan bahsedlyor grencllerln Lek yapLigi lse dlnlemek ve noL almak oluyor 8u
;ekllde yapilan eglLlm grencllerln hocalarin onayladigi dogru yorumlari grenlp Lekrar
eLmeslne yol aiyor ve bu da medya okuryazarligi eglLlmlnln amacina ula;masini
engelllyor 1urklye'de bu Larz ezbercl eglLlme heplmlz a;lnayiz ve olumsuz sonularini
gzlemlemekLeylz Ancak burada Pobbs'un deglndlgl nemll nokLa bu korumaci
yakla;imin pedago[lk aidan medya okuryazarligi prenslplerlne Lers du;mesl unku
rnegln medyadakl basmakalip irki ve clnslyeLl lmgeler grenclye onun sevdlgl meLln
uzerlnde gsLerlldlgl zaman grencl ya bu problemaLlk meLnl severek LukeLLlgl lln
kendlslnden uLaniyor ya da herkesln bu kadar begenlyle sahlp ikLigi bu meLnl greLmen
begenmedlgl lln greLmenl ellLlsL olarak grerek onun anallzlnl reddedlyor 8urada
pedago[lk olarak lzlememlz gereken yol grenclye medyayi anallz eLme becerlslnl
kazandirip onun bu becerlyle yakindan Lanidigi meLlnlerl kendlslnln anallz aLmasini
saglamak

Soru raLlk medya ureLlml uygulamasi medya okuryazarligi eglLlmlnln ana
Lemellerlnden blrl olmali mldlr?
18


klml eglLlmcllere gre genler foLograf ekme senaryo yazma web sayfasi dlzayni
gazeLe haberl yazma kamerayi
kullanma glbl deneylmlerl LaLmadan klLle lleLl;lmlnln ele;Llrel LukeLlcllerl hallne gelemezler 8u
gru;e gre medya okuryazarligi eglLlmlnde
grencllere praLlk medya yazim ve ureLlml deneylmlerlnl sunmak ;arLLir nlLeklm hem
lngllLere'de hem de kanada'dakl ders programlarina praLlk medya uygulamalari dahll
edllml;Llr

Pobbs'a (1998) gre eglLlmcller praLlk medya uygulamalarina lkl nedenden Luru yer
verlyor Cgrenclnln kendlnl lfade eLmeslne yardimci olmak ya da meslekl becerller
kazandirmak raLlk uygulamali medya eglLlmlnl grenclnln kendlslnl lfadesl lln gerekll
gren eglLlmcller daha ok grenclnln yaraLici becerllerlnl orLaya ikarmaya ynellk
uygulamalar yapLirirken meslekl amali medya eglLlml medya endusLrlslnl greLlr Per lkl
amaci guden uygulamali medya eglLlmlnde kar;ila;ilan rlsk grencllerln profesyonellerl
LakllL ederken anallLlk ve ele;Llrel perspekLlflerlnl ylLlrlp ylLlrmeyecegl sorunu nlLeklm
lngllLere'de Lelevlzyon ve vldeo eglLlml meslekl eglLlm mufredaLinin en alL sevlyeslnde yer
aliyor 8u okullarda pek basarlll olamayan grencllere vldeo ve bllglsayarlarla
oynamalarina lzln verlllrken daha basarlll grencller daha geleneksel yanl klLapLan medya
kuramlarini ve Larlhlnl okuyup lnceledlklerl Larz blr eglLlme Labl LuLuluyorlar Amerlka'da
klml okulda da praLlk medya eglLlml grencllere okuldan aLilmadan nce son alLernaLlf
olarak sunuluyor 8u yuzden blrok okul medya eglLlmlnln dlger akademlk alanlar llnde
presLl[ll blr yer kazanmasi lln praLlk medya uygulamalarini Lerk eLmekLe Czelllkle
unlverslLelerln lleLl;lm blumlerlnde bu sorun ya;anmakLa 1urklye'de durum farkli blr
gell;me gsLermekLedlr 199'lardan lLlbaren zel medya kurumlarinda blr arLi; oldugundan
dolayi grencller lleLl;lm programlarina akin eLmekLedlr 8u da zelllkle zel
unlverslLelerde praLlk uygulamali lleLl;lm programlarinin ailmasina neden olmu;Lur 8u
yuzden grencllerln profesyonellerl LakllL ederken anallLlk ve ele;Llrel perspekLlflerlnl
19

ylLlrlp ylLlrmeyecegl sorunu 1urklye'de medya okuryazarligi nasil olmalidir LarLi;malarinda
ele almamiz gereken blr en nemll sorunlardan blrldlr

Soru 3 Medya okuryazarligi populer kulLur meLlnlerlnl lncelemell mldlr?

Pobbs'a (1998) gre medya okuryazarligi eglLlmlnde populer kulLur meLlnlerlnln
zumlemesl zelllkle llse ve unlverslLe hocalari lln olmazsa olmaz glbl gzukurken llk
ve orLa okul duzeylnde byle blr yakla;imin avanLa[ ve dezavanLa[lari LarLi;maya aikLir (s
1) Crnek olarak popular blr durum komedlsl lle Mark 1waln'ln blr hlkayeslnl
kar;ila;Lirmak sekllnde blr ynLeml velllere aiklamanin zorlugunu vurgulayan Pobbs
ara;Lirmalarin grencllerln medya okuryazarligi kavramlarini
klaslk edebl meLln ve
fllmlerden ne kadar lyl grenlrlerse popular kulLur meLln lncelemeslnden de o derece lyl
grendlklerlnl gsLerdlglnl bellrLlr (s 1) Cray'ln (3) ara;Lirmasi Lelevlzyondakl
komedl programlarinin grencllere LukeLlm kulLurunun anallzl ve reklamlarin ali;ma
mekanlzmalarini gsLermesl aisindan medya okuryazarligi eglLlmlnde oynadigi nemll
rolu gsLermekLedlr

Pobbs (1998)'a gre medya okuryazarligini grsel okuryazarlik bllgl okuryazarligi
bllglsayar okuryazarligi glbl kavramlardan ayiran esas zelllk medya okuryazarliginin
popular kulLuru ele;Llrel blr gzle lncelemesldlr (ss 1) Ayrica medya okuryazarligi
dlslpllnlerarasi blr yakla;imla gunluk hayaLa alL meLlnlere bakLigindan dolayi greLmen ve
grencllerln geleneksel dlslpllnlerln ve derslerln sinirli baki; aisini a;malarina yardimci
oldugu llerl surulmu;Lur

Soru 4 Medya okuryazarligi barlz blr pollLlk veya ldeolo[lk ama guLmell
mldlr?



8azi eglLlmcller medya okuryazarliginin e;lLll pollLlk ve ldeolo[lk amalara
ula;mada blr ara olabllecegl gru;unu La;iyor 8u amalar kamu ve yerel yayinciligi
savunmak radyoLelevlzyon yayinlarina alL yasal duzenlemelerl degl;Llrmeye ynellk
akLlvlLeler duzenlemek alLernaLlf medya yayinlarini desLeklemek glbl dogrudan medyanin

4

ureLlmlne ynellk e;lLll pollLlk karakLer La;idigi glbl grencllerln irkilik clnslyeL
ayrimciligi ve ;lddeL hakkindakl Lavirlarini degl;Llrmeye ynellk veya kaplLallzmln
gereklerlnln medya yoluyla eglendlrlcl blr ;ekllde sunulusunun ele;Llrlsl glbl ldeolo[lk blr
boyuL da lermekLedlr (Pobbs 1998 s )

Pobbs'a gre medya okuryazarligi pedago[lsl mesa[larin nasil olu;Luruldugunu
sorguladigindan eglLlmcller mesa[ ureLlml ve LukeLlml ereveslndekl gu dlnamlklerlnln
lncelenmeslnln pollLlk ve Loplumsal harekeLlerln olu;masinda rol oynadigina lnanmakLalar
Ancak klml akLlvlsLlere gre medya okuryazarligi lle Loplumsal ve pollLlk harekeL arasinda
blr baglanLi kurulmazsa medya okuryazarligi bu Loplumsal harekeLln yerlnl alir unku
grencller grendlklerl radlkal gru;lerle yeLlnlrler ya da bu gru;lerl nasil harekeLe
gelrmelerl gerekLlgl greLllmedlgl lln hl blr ;ey yapamazlar unlu eglLlm pedago[lsl
kuramcisi
Clroux'ya (1994) gre populer kulLur konularinin sinifLa LarLi;ilmasi sinifLakl
greLmengrencl gu dengeslnl orLadan kaldirablllr unku grencller bu meLlnlerln
uzmani hocalarin lse genelde grencllerlyle ayni medyayi
LukeLmedlklerl lln bllgllerl ok
daha az Clroux bu gu dengeslnl Lersyuz eLme poLanslyell aisindan medya
okuryazarliginin eglLlm slsLemlnde radlkal degl;lmlere neden olablleceglnl savunur unku
1

medya okuryazarligi meLnln oLorlLeslnln ele;Llrlslnl yapmasindan Luru grencllerl medya
mesa[larindakl kulLurel kodlari aiklamaya daveL eder ve alLernaLlf yorumlar ureLerek
meLnln ogul okumalarini saglar 8u yuzden Clroux'a gre medya okuryazarligi eglLlml
ele;Llrel du;unebllen yurLLa;larin yeLl;Llrllmeslnde ve demokraslnln gell;meslnde ok buyuk
rol oynar vande 8erg Wenner ve Cronbeck (4) de medya okuryazarliginin medya
ele;Llrlsl sekllnde algilanip hayaLa gelrlldlgl Lakdlrde ele;Llrel du;unebllen yurLLa;larin ve
demokraLlk blr kamu alaninin olu;acagini vurgularlar ulger yandan uewey'nln eglLlme
Loplumsal gell;lmln ve reformun ana meLodu olarak bakan gru;unu benlmseyen
eglLlmcllere gre medya okuryazarligi eglLlml pollLlk ldeolo[lk veya dlger amalara
ula;mada blr ara olarak degll kendl llnde bagimsiz blr ama olarak anla;ilmalidir
(Pobbs 1998 3) 8u gru;e gre amacimiz medya yneLmellklerlnl degl;Llrmek lln
medya okuryazarligi pedago[lsl kullanmak degll grencllere medya ureLlm ve LukeLlmlnl
ele;Llrel blr ;ekllde anallz eLme becerlslnl kazandirmak olmalidir

Medya okuryazarligi barlz blr pollLlk veya ldeolo[lk ama guLsun mu guLmesln ml
konusu elbeLLekl hukumeL Larafindan deneLlenmeyen blr kamu yayimciligi blle olmayan
ulkemlz lln son derece krlLlk blr soru Ancak medya okuryazarligi eglLlml grencllerln
medya ve dlger Loplumsal kurumlarin ne Lur pollLlk ve ldeolo[lk prenslpler eLrafinda
varoldugunu de;lfre eLmeslne yardimci oldugu Lakdlrde en nemll l;levlnl yerlne geLlrml;
demekLlr

Soru 3 Medya okuryazarligi
unlverslLe ncesl eglLlme ml odaklanmalidir?

klml akademlsyenlere gre bugunun ocuk ve genlerl medyayla l le ya;adigi lln
medya okuryazarligi okullarda erken donemde unlverslLe nceslnde ba;lamalidir uesmond
(1997) allelerln ocuklarinin ne Larz ve ne kadar siklikLa medya LukeLeceglne dogrudan


eLklll olduklarindan dolayi ve ocuklarin bu medyanin algilanmasinda alle llndekl
lleLl;lmden eLkllendlglnden Luru medya okuryazarliginin evde ba;lamasi gerekLlglnl
du;unuyor (s 331) Lrken eglLlmln nemlnde gru; blrllglne varilmasina ragmen
uygulamadakl sorunlar aisindan unlverslLe ncesl okullarda medya okuryazarligi eglLlml
zelllkle Amerlka'da pek basarlll degll 7'larln sonu ve 8'lerln ba;inda okul di;indan
dani;manlarin llderllglnde blr Lakim programlar gell;Llrllml; ve medya okuryazarligi
mufredaLa llave edllml; ama okullarin lerlslnde bulundugu ko;ullar dlkkaLe
alinmadigindan Luru pek ba;arili olunamami; nedenlerden bazilari Amerlka'nin cografl
buyuklugu medya okuryazarligi alaninda uzmanligi olmayan greLmenlerln bu programlari
uygulamaya lLllmesl grencllere praLlk medya uygulamasi yapLiracak yada medya rneklerl
gsLerecek Leknlk olanaklarin ekslkllgl greLmenlerln grencllerl sLandarL LesLlerde basarlll
olsun dlye zorunlu derslere agirlik vererek medya okuryazarligi glbl semell derslerl lhmal
eLmesl sayilablllr (8azalgeLLe 1997 Pobbs 1998 s 34 kubey 3)

klLle lleLl;lml aralarinin ok yaygin oldugu ve reyLlng kaygilarindan Luru gun
geLlke Llcarlle;Llgl ve ulke nufusuna oranla az sayida gencln unlverslLe eglLlml greblldlgl
ulkemlzde lse unlverslLe ncesl medya okuryazarligi eglLlmlnln ;arL olduguna lnaniyorum
8yle blr eglLlmln Lum l;l grenclyl merkezl sinavlara hazirlamak olan llk orLa ve llse
slsLeml llnde gerekle;meslnln pek mumkun olmadigi du;unuleblllr Ancak unlverslLe
sevlyeslnde kurumsalla;Lirilmi; ve yayginla;Lirilmi; blr medya okuryazarligi eglLlml bu
eglLlmln unlverslLe nceslnde de uygulanmasinin zemlnlnl hazirlayablllr

Soru Medya okuryazarligi
kendlne alL blr uzmanligi
olan blr ders olarak mi
yoksa hallhazirdakl derslerle blrle;Llrllerek ml greLllmell?

Pobbs (1998) hemen her eglLlmclnln blrok medya okuryazarligi prenslplerlnl
3

kullandigini ve farkli
blrok dlslpllndekl derslerde konularin eLklll blr ;ekllde kavranmasi
amaciyla e;lLll medya rneklerl ve aralarindan yararlandigini vurgular Crnegln blr Larlh
ogreLmenlnln Larlhl gereklerden yola ikilarak ekllml; blr fllml dersLe grencllerlnln
Larlhln o keslLlne llglslnl arLLirmak lln kullanmasi Medya okuryazarligi kavram ve
prenslplerlnln uygulandigi byle blr durumda medyanin kendlsl ali;ma konusu Le;kll
eLmez ama medya meLln anallzl ve medya mesa[larinin ureLllmesl surecl dersln nemll blr
blumunu Le;kll eder Ancak Pobbs'a gre bu yakla;im bu Larz blr ali;manin nasil
uygulanmasi gerekLlglnl bllmeyen blr greLmen Larafindan gerekle;Llrlllrse medya anallz
ve ureLlm akLlvlLelerlnln yuzeyselle;Llrllmesl Lehllkeslnl La;ir nlLeklm bugun medyanin ayri
blr ders olarak greLllmeslnl savunan eglLlmcller bu sonuca okullardakl medya
okuryazarligi uygulamalarinin sorunlarini grdukLen sonra varmi;lardir (Pobbs 1998 s
3)

1urklye'de greLmenlerln merkezcl blr mufredaLi Laklp eLLlklerlnden klLaba bagli
ezbercl blr slsLem uyguladiklarindan ve okullarda medya donanimlarinin ekslkllglnden
Luru Pobbs'un bu sorusunu blzlm LarLi;mamiza pek gerek olmadigi du;unuleblllr Ancak
benlm ku;akLan olanlar llkokul yillarinda ulusal bayramlarda okulun slnema salonunda
CuneyL Arkin'li szde ulusalci fllmlerlnl seyreLLlklerlnl ve haLLa Arkin'in 1urk olmayanlari
paLaklayip 1urk bayragini dalgalandirmasina gzya;lari ve alki;larla kar;ilik verdlklerlnl
haLirlayablllrler Medya okuryazarligi eglLlmlnln mevcuL olmadigi byle blr orLamda
gsLerllen greLlcl amali
bu Larz blr medya rnegl okullardakl medya okuryazarligi
uygulamalarinin sorunlarina parmak basarken medyanin ayri
blr ders olarak bu konuda
eglLllml; kl;ller Larafindan greLllmeslnln gerekllllglne l;areL edlyor

4

Soru 7 Medya okuryazarligi glrl;lmlerl medya organlzasyonlari Larafindan
flnansal aidan desLeklenmell mldlr?

ulger sorularda oldugu glbl bu konuda da farkli yakla;imlar var Cenelde Amerlka'da
yerel radyoLelevlzyonlar lle okullarin arasinda medya okuryazarligi amacini
gerekle;Llrmeye ynellk l;blrllgl ve programlar mevcuL klml eglLlmcller medya
organlzasyonlarinin lnsanlarin medyaya LukeLlcl olarak ele;Llrel blr baki; gell;Llrmeslne
hlzmeL eLmek glbl blr Loplumsal sorumlulugu oldugunu ;lrkeLlerln medya okuryazarligi
programlarini flnansal ve dlger aidan desLeklenmeslnln bu Loplumsal sorumlulugun
gerekle;Llrllmeslnde nemll blr llk adim oldugunu du;unuyor 8u gru;e kar;i ikanlar lse
medya ;lrkeLlerlnln araci gerecl bulunmayan ve her l;blrllglne gzu kapali eveL dlyen
eglLlmcllerden yararlandigini
ne surmekLe 8azilari lse medya ;lrkeLlerlnln medya kar;iLi
yakla;imi engelledlglnden dolayi medya okuryazarligi harekeLlnl zayiflaLLigini du;unuyor
(Pobbs 1998 s )
Sonu

8u makale gunumuzde 8aLi'da zelllkle Amerlka'da medya okuryazarligi eglLlmlnln
durumunu ve bu alanin Leorlk ve praLlk uygulamalari hakkindakl LarLi;malari
zeLlemekLedlr ulkemlzde yalnizca unlverslLe bazinda da olsa uzerlnde nemle
du;unulmeye ba;lanan bu alanin 8aLi'da nasil blr yol lzledlglnl ve ne glbl sorunlarla
kar;ila;Ligini gzler nune sermekLekl amacim ulkemlzdekl medya okuryazarliginin nasil
olmasi gerekLlgl LarLi;malarina zemln hazirlamakLi Pobbs'un sordugu Lum sorular
1urklye'dekl medya okuryazarligi eglLlml aisindan anlamli olmakla blrllkLe bu makale
ulkemlzln llnde bulundugu sosyal pollLlk ve ekonomlk durum nedenlyle pek ok ba;ka
sorunun daha LarLi;ilmasi gerekLlglnl nermekLedlr

3

CkUkA2AkLIk1AN MLDA CkUkA2AkLIINA
]IIkLLLkIN Ck1AkLIINI AkAMAk

Nuray 1rkog|u

CzeL 8llglnln kalici olmasina duyulan gerekllllk payla;ilablllr orLak dllln yazili hale
gelmeslnl saglami;Li Cncelerl La;lara zamanla kll LableLlere derl paplrus kuma;
kagiL gazeLe klLap elekLrlk dalgalari elekLronlk orLamlar dl[lLal orLamlar vb
l;leneblllr ve La;inablllr maLeryallere kaydedllen ;lfrelerln dlll aslinda hep zulmek
llndlr 5lfreleme ve zumleme sureclnln blr lkLldar meselesl olmasi elbeLLe Lesadufl
deglldlr 8u yazida okuryazarligin medya okuryazarligina dnu;mesl sureclne
Loplumsal lleLl;lmln Lemel kaynak yerlerl olarak LablaL ve degl;lm kavramlari
i;iginda
bakmayi nerlyorum

AnahLar szcukler medya ve doga medya ve degl;lm ele;Llrel ve demokraLlk
yurLLa;lik


Clrl;

klLle lleLl;lm aralari ellyle yaygin dola;ima glren grunLu ses ve yazilarin da
llnde bulundugu kodlama ve kod zumleme surelerl hem uygulayicilar hem de
alicilar lln yenl donanimlar gerekLlrml;Llr Medyanin (klLle lleLl;lm aralari)
Loplumsalla;ma lle olan baglanLisi medyanin kamusal eglLlm llnde kullanilmasini
geLlrml; medya ve eglLlm lll;klsl e;lLll boyuLlarda ele alinir olmu;Lur Medya
Ckuryazarligi" lse medya ve eglLlm" lll;klslyle baglanLili olmakla blrllkLe ondan daha


genl; blr kavramdir Medya okuryazarligi yalnizca becerl kazanmaya degll ele;Llrel
ve demokraLlk yurLLa;lik" ereveslnde gunumuz Loplumlarinin yenl blr aigina vurgu
yapmakLadir 8ylece yalnizca praLlk l;levsel ve arasal blr gerekslnlml degll ele;Llrel
aklin (blr kez daha) gerekllglnl gundeme geLlrmekLedlr 1oplumsal lleLl;lmde medyadan
olablldlglnce gerekl blr yarar saglamaya ynellk olarak gell;Llrllen medya okur
yazarligi" lleLllere erl;me zumleme degerlendlrme ve lleLllerl lleLl;lmde
kullanabllme kapaslLeslnl lfade eLmek lln kullanilan blr kavram (8aran 4 31)
(kapaslLelerden sz eLml;ken 8nesans du;unurlerl glbl lnsanin poLanslyellnln sonsuz
olduguna lnanmak lsLerdlm) Ckuryazarlik dl[lLal okuryazarlik ve medya okuryazarligi
aslinda yabancisi olmadigimiz kklere dayanir szlu kulLurden yazili kulLure LablaLin
lzlerlne bakarak gelecegln okunmasindan bllgl arkeolo[lslne grsel verllerl kaydeden
anLropolo[lden gundellk ya;amin meLnlnl ke;feLmeye ali;an kulLur ali;malarina
kaLilimci szlu Larlh ali;malarindan kaLilimci sanaL ali;malarina vb ;lfrelerl anlama
seruvenlmlz devam eLmekLedlr

kaLilim szcugune yapLigimiz vurguyu geleneksel okuryazarlik lle medya
okuryazarligi arasindakl yakin lll;klye deglnen SLuarL Lwen yardimiyla gell;Llrecek
olursak Loplumun kendl ya;amlariyla llglll bllglye ve uygun aralarla kamusal
muzakereye akLlf olarak kaLilim gucune sahlp yurLLa;lardan olu;masi lln Larlhsel olarak okuryazarlik
ve demokrasl blrblrlnden ayrilamaz" kavramlardir

kullandigimiz Lanimlamalarin Labula;masina lmkn vermemek gerekLlglne
lnaniyorum Medyanin kulLuru bllmlendlrme ya;adigimiz dunyayi adlandirma
l;levlerlyle llglll olarak ele;Llrelllgln geregl kaLilimsiz lzleylclllk hallnln dogal
olmadigini vurgulamaya ynellkLlr llnde bulundugumuz Loplumun ya;ayan blr uyesl
oldugumuzu unuLmamak lln yurLLa;lik kavramina blr kaLkida bulunabllmellylz
demokrasl kavramina yenl blr ;eyler kaLabllmellylz 8unun glbl medya okuryazarligi
kavramina da ele;Llrel yurLLa;lik meseleslnl ekleyeblllrlz
7


Medyada okunan gzlenen ve l;lLllen her ;eyln ncellkle kurgusal oldugunu fark
eLmeyl neren medya okuryazarligi bu ynuyle medyanin lerlglnln dogal olmadigini
ve degl;Llrlleblleceglnl vurgulamakLadir kurgusalligin ve klLle lleLl;lm sureclnln
farkina varmak medya lleLllerlnl anallLlk degerlendlrmeye Labl LuLmak ve verlmll lleLller
gell;Llrme yoluyla Loplumsal kaLilimin saglanmasi lse verlll durumun degl;lmlnl
vurgulamakLadir 8ylece medya ve okuryazarlik kavramlarina dalr gell;Llrllen
LarLi;malarin dugum nokLalari doga" ve degl;lm" eksenlnde kar;imiza ikmakLadir

uugumler ve olasi zum nerllerl

Medya ali;malarinda LablaL meselesl hem lnsanin dogasi hem aralarin dogasi
hem de grunen l;lerln dogasi anlaminda blr gerekllk referansi olarak kullanilir
8aymond Wllllams dogayi u anlam alanina ayirir 1) blr ;eyln Lemel nlLellgl ve
karakLerl ) dunyayi lnsanlari ya da lklslnl blrden yneLen lkln gu 3) lnsanlari
lerebllecegl glbl lermeyebllen maddl dunya (Wllllams 33)

5lmdl bu farkli anlam alanlarini gz nune alarak medya dogallik ve degl;lm
lll;kllerlnl kisaca animsayalim kl daha sonra yurLLa; kaLilimi ve medya okuryazarligi
lll;klslne geebllellm

Medyanin gerekllklerl akLarma sureclnln kurgusal oldugu geregl" llk medya
ele;Llrllerlnde dlle geLlrllml; kamuoyu olu;Lurma ve lma[ yaraLma sureclnln ekonoml
pollLlkasi lncelenlrken medyanin lleLllerlnln dogallik ( anlamda) lddlasiyla sunuldugu
ve lkna edlclllglnln de bundan kaynaklandigi e;lLll ali;malarda bellrLllml;Llr

uogal olana (3 anlamda) kar;iL anlamda kullanilan kulLurlenmenln klLle lleLl;lm
8

aralari ellyle olu;Luruldugu konusu yakla;ik 4 yil nce kuramsalla;Lirilmi;Li (Cerbner
19719793338)

lrankfurL Ckulu du;unurlerlnln kulLur endusLrlsl ele;Llrlsl lse blreysel glbl grunen
kulLurel begenllerln dogablreyLoplum algilamalarinin klLle Loplumu Larafindan
bllmlendlrlldlglnl orLaya ikarLiyordu Medya ali;malarinin Larlheslne bakLigimizda
medyanin geregl oldugu glbl gsLerlp gsLeremeyeceglnln yani sira lnsanin dogaya
haklm olma sureclnde medyanin kulLurun Larafinda olup olmadigi hep sorgulanmi;Lir
1oplumsal duzenl saglayan ya da LehdlL eden ama her halukrda lkLldarin deneLlmlne
konu olan meselelerden rnegln ;lddeL ve medya lll;klslnln kulLurden ml lnsanin
dogasindan mi kaynaklandigina dalr farkli paradlgmalar kar;imiza ikmakLadir (8kn
1urkoglu 4b1138)

agda; mlLlerln anlaLiyi dogalla;Liran / me;rula;Liran sylemlnln seylrllk
szcuguyle kar;iladigim medyadakl grunur olma hallne dayandigini syleyen
8arLhes'in medya ali;malarina nemll blr kaLkisi olmu;Lur (8arLhes 197) kodlama
ve kodaimlama surelerlnl degerlendlrlrken 8arLhes'in mlLsel sylem kaliplarindan
yararlanan Pall Lelevlzyon sylemlnln nesnel olamayacagini vurgulami;Li (Pall 198199)


1elevlzyonun gsLerdlglnln yerlne durdugu lln lkonlk gsLerge oldugu ve bu
zelllglnden / dogasindan (1 anlam) Luru gerekml; glbl algilandigi meselesl bugun yalnizca medya
akademlsyenlerlnln degll medya okuryazarligi mufredaLini uygulayan

llkgreLlm ders klLaplarinin da ele aldigi Lemel blr mesele hallne gelml;Llr
Medya okuryazarligi kilavuzlarindakl orLak zelllkler ;yle siralanmakLadir
1 medya lleLllerlnln hepsl kurgulanmi;Lir (lleLlnln yapayligina vurgu)
medya lleLllerl belll kurallar ereveslnde kendlne zgu yaraLici blr dll
9

kullanmakLadir (medya profesyonellerlne vurgu)
3 ayni lleLl farkli lnsanlar Larafindan farkli algilanablllr (anlam kaliplarina
vurgu)
4 medyada degerler ve baki; ailari rLukLur (kodlanmaya vurgu)
3 medya lleLllerl lkLldar ve Llcarl kazan amaciyla olu;Lurulur (ekonomlpollLlge
vurgu)
8u uyarilarin eglLlm programlarinda yer almasi ku;kusuz ulkelerln kulLur
pollLlkalariyla yakindan lllnLllldlr lleLllerln yaraLim ve dagilim surecl (klmler
Larafindan klmler lln ne amala hangl Leknlklerle vb) hakkinda bllgl sahlbl olmayan
lzleylcl ve okuyucularin anallLlk blr degerlendlrme yapamayacaklari aikLir Medyanin
kr amali
;lrkeL olarak ali;Ligi gereglnl bllmek de yeLerll deglldlr kulLur pollLlkalari
medya lzleylclslnl mu;Lerl olarak gruyorsa medya okuryazarligi yenl blr yeLl;kln
becerlsl olarak ele alinacakLir ?urLLa;lik eglLlml lse rgun eglLlmln llnde ele;Llrel
medya okuryazarligina yer verecekLlr

SLudyoda Cumbu; var

1urk medyasinda 'll yillarda Lelevlzyon uzerlne Lelevlzyon programlari"
yapilmakLa bu programlarda yapimci yneLmen oyuncu ve lzleylcller blr araya
geLlrllmekLe Czelllkle eglence programlarinin yapimcilari yapLiklari l;lerln gerekllk
lddlasinda olmadigini lzlenenlerln oyun oldugunu lzleyen yeLl;klnlerln kendl
lnlslyaLlflerlnl kullanarak neyln gerek olup olmadigina kendllerlnln karar vermelerl
gerekLlglnl vurgulamakLalar 5lrkeL kazancini lselle;Llrml; medya profesyonellerl bu
baglamda ocuk ve genlerln medya lle yanilLici blr lll;klye glrmelerlnln de
kendllerlnln degll 81uk ve eglLlm kurumlarinin sorumlulugunda oldugunu syleyerek
kendllerlnl Lemlze ikarLmakLalar Medyanin llnden yapilan medya ele;Llrlslnl okumak
3

lln de medya okuryazarligi gereklr!

1urk Lelevlzyonlarinda canli yayinlanan sLudyo eglence programlarinda (rn
Sabah Sabah Seda Sayankanalu MahmuL 1uncer 5ovkanal7 Sabah ?ildizlari
Show1v vb) seylrcl kaLilimi blr cumbu; havasinda gemekLedlr (8kn 1urkoglu
4a 3374) rogramin sunuculari geleneksel evsahlpllglnl andiran guleryuzlulukle
ve dlllerlnden du;urmedlklerl berekeL" dlleklerlyle ;arkiLurkulerle sLudyodakllerl
co;LurmakLa ama bunlari yaparken Lelevlzyon formaLlarindan" araya glren
reklamlardan profesyonel konuklara Lavirlarini farkliligindan dun vermemekLe gerek
sLudyodakl gerek ekran ba;indakl" lzleylcllere Lelevlzyon l;lnde olduklarini
haLirlaLmakLadirlar ku;kusuz bu haLirlaLmalar yabancila;Lirmadan yabancila;Lirici" blr
l;levln yanl Lelevlzyonun kurgusalligi yolunda blr sorgulamanin yanina blle
yakla;mamakLa her ;eyln Lipki grundugu glbl dogal" oldugu vurgulanmakLadir
SLudyodakl kaLilimci seylrcller lse oraya Lopluca geldlklerlnl kadinlar maLlnesl glbl blr
orLamda eglendlklerlnl bllmekle blrllkLe hl br ;eyden ;lkayeL eLmemekLe Lek gayesl
sponsor flrmalarin verdlgl muLfak e;yalarindan kozmeLlk urunlerlnden vs olu;an
hedlyelerl kapmak olan sorular sorarak programa kaLilmakLadirlar" 8ylesl blr kaLilim
yurLLa; kaLilimi degll olsa olsa sinirli Loplumsal kaLilimin areslzllglnl ya;ayan
vaLanda;larimizin (evkadinlari emeklller l;slzler vb) gsLermellk blr ekran grubu
olu;Lurmalarindan lbareLLlr Aslinda sLudyoya arkada;lar ve kom;ularla gelmek
;arkilara e;llk edlp hedlyeler Loplayarak evlere dnmek erLesl gun yenlden gelmek glbl
blr kaLilim bllml Lam blr eglence organlzasyonudur
8lr de byle organlzaLrler Luredl bu Larz programlar sayeslnde Ceenlerde
anlaLLilar lnanamadim Mesela Ldlrnede ve daha blr ok ;ehlrde ku;um Aydin gunlerl
kadinin Sesl gezllerl Sedayi zlyareL seyahaLlerl duzenlenlyormu; 8lr organlzaLr
ikiyor mllleLLen paralari Lopluyor dolduruyor hanimlari oLobuslere lsLanbulun
yolunu LuLuyorlarmi; Canli yayin sabah lse nce ku;um Aydina gldlp herkes llnl
31

bo;alLiyormu; Sonra SulLanahmeL camll zlyareLl ardindan kfLeclde yemek gleden
sonra kadinin Seslne kaLili; sonra Lyup SulLana vari; Lopluca Lurbede dua edlp
gunahlarin affolmasi lln yakari; Cecenln karanliginda da Ldlrneye dogru huzur
llnde yola ikiyorlarmi; 8u l;Le ok lyl para var dlyor anlaLanlar CrganlzaLr ellnde
gezl programi kapi kapi dola;iyor azarLesl ku;um Aydin SulLanahmeL camll balik
kadinin Sesl ve Lyup sulLan gezlsl var Sali lse SedaSulLanahmeL camll kfLe Lsra
Ceyhan lle Adan Zye ve Lyup SulLan Panglslnl Lerclh ederslnlz? 8unun flyaLi
;u
;unun flyaLi bu dlyormu; Mu;Lerlslne alLernaLlfler sunan blr profesyonel glbl (Cnce
ku;um Aydin sonra Lurbe 8eklr Pazar?enl 5afak8 MarL 3)

l;Le Lelevlzyon sLudyolarindakl bu cumbu; grunLulerl eglence sekLrunun aLigi
yenl blr kazan kapisindan lbareL kalmakLadir 8u hallyle de Lrasmus'un 13'lerde
lkl yuzlu seklnlere kar;i meLhlye duzdugu dellllge blle yakla;amamakLadir

lnsanin cehaleLlyle alay eLmek onun LablaLiyla alay eLmek demekLlr nlye cahll
olduguyla dalga gelyorsunuz ya da ona aciyorsunuz 8unlari yapamazsiniz unku bu
onun LablaLidir 1anri eger ok lsLeseydl onu blllmle sanaLla donaLilmi; olarak geLlrlrdl
bu yeryuzune buLun bunlar olmadigina gre LablaLinda buna gerek yokLu Cahll
lnsanlarla ugra;maya ya da bunlara acimaya devam edlyorsaniz o zaman aLlara da
aciyin mesela aLlar gramer bllmlyorlar brek yemenln ne kadar zevkll oldugunu
bllmlyorlar"

Lrasmus'un ;lkayeL eLLlgl masumlyeLlmlzl LablaLimizi bozan blllm ve sanaL
gunumuzde pek ok olumsuzlugun yani sira kaLilimci yurLLa;ligi ele;Llrel akli
gell;Llrebllecek ailimlara da sahlp ve ba;ka nelerden medeL umablllrlz kl? ?lLlrllen
akillar lln yapilabllecek fazla blr ;ey yok ama yurLLa;lik lln yapilacak ok ;ey var
3

degl;lme ba;lamak lln medya okuryazarligi (blle) l;e yarablllr

SCnu Mu51L8l uLClL ?u811A5


1emel eglLlm olanaklarindan yararlanamami; yurLLa;lik haklarindan haberdar
olmayan Loplumu dnu;Lurucu rguLlenmeler llnde yer almayan geleneksel
dayani;ma kaliplarini ya;amin hlzmeLlne kullanmayan szlu kulLurun lncellkll
Lelaffuzunu Loplumsal belleglnden du;uren dunya lle lll;klslnl yalnizca Lelevlzyon
uzerlnden ya;ayan lzleylcl ve okuyuculara medyada grunenlerln dogal olmadiginin
yenldenyenlden greLllmesl gereklr 197'lerde unesco ellyle gell;mekLe olan
Loplumlarin eglLlmlnde modernle;Llrlcl blr unsur olarak kullanilan medya bugun
yurLLa;larin ele;Llrel farkindaligi" ve demokraLlk kaLilimi" grenebllecegl blr kaynak
olmakLan ikmi;Lir 1elevlzyon sLudyolarindakl lzleylcller sermayecl medyanin
Lamamlayici unsurlari olarak aki;a kaLilmakLadirlar Penuz medya kaLilimi sureclne
glrmeml; olanlar lln medya okuryazarligi lle l;e ba;lamak yararli olablllr

kI1LL ILL1I]IM S0kLCINDL
1CLUMSAL GLkLkLIk VL Ik1IDAkIN kUkGUSU
8ari oban

1oplumsal gerekllk ve lkLldarin kurgusal" gerekllgl arasinda blr kopukluk
vardir ve lkLldar aLi;masinin dugumlendlgl yer Lam da bu nokLadir lkLldarin gucu ve
Loplumsal yapinin ele;Llrelllgl arasindakl ell;kl kurgu ve gerek lll;klslyle usL usLe
blner 8u anlamda Loplumsal siniflarin gerekllglnln ureLllmesl ve klLle lleLl;lmlnln bu
amala yogun olarak kullanilmasi ayni zamanda lkLldarin ureLllmesl ve yenldenureLllmesl
olarak gruleblllr lkLldar kendl yapisinin yenldenureLlml lln kendl ureLlml
33

olan blr kurgusal gerekllk" yaraLmak ve bunu Lopluma lleLl;lmsel yapilar lle akLarmak
zorunlulugundadir lleLl;lm sureclnln kurgu yanilsama ve gerek baglaminda
degerlendlrllmesl Loplumsal lleLl;lm bllmlerlnln farkli blr aidan zumlenebllmeslnl
saglayacakLir
AnahLar szcukler lkLldar gerek kurgu

1 Cl8l5
lnsan kendl gerekllglnln kar;isina hlblr zaman dolayimsiz blr ;ekllde ikamaz
kendl gerekllglnl dolayimlamalar olmadan Laniyamaz lnsan dogadan kopu;unun
llksel yabancila;masinin zorunlu blr geLlrlsl olarak her;eyl blr dolayimlama lle Lanir 8u
sureLe ba;langiLa en nemll ve zorunlu dolayimlayici slmgesel blr yapilanimda olan
dlldlr lnsanl zne varolu;u da dolayimlamalarla olasidir gerekllglne ancak kurgusal
olan dll sylem glbl dolayimlayici yapilar araciligiyla ula;ablllr Sylem nLr blr
akLarici olmadigi lln akLarim sureclnde ya;ananlar geregln lklncl mlLolo[l dln
ldeolo[l blr dolayimdan yabancila;madan sonra akLarildigini gsLerlr Cundellk
ya;amimizda en az lklll dolayimdan gememl; blr bllglye erl;mek olanaksizdir Cerek
her zaman lln slmgele;Llrme l;lemlnln kirilmalarini ekslklerl La;iyan blr yapidadir

lk1luA8 lLl5klLL8l 8ACLAMlnuA CL8Lk vL ku8Cu
lnsanin varolu;u llnde ya;adigi ko;ullar Larafindan bellrlenlr ve lkLldar
lll;kllerl Larafindan bellrlenen Loplumsal yapinin gerekllgl yanilsamali blr bllmdelnsanin
gerekllgl hallne gellr Ancak lkLldar lll;kllerl bakimindan ele alindiginda
Loplumsal ya;amin gerekllglnde kirilma yerlnden ikma ve kopmalar grulmesl
olasidir lkLldar ve Loplum arasindakl yarilma ldeolo[lden soyunuk grunen ve klLle
lleLl;lm aralarinin yogun olarak akLardigi gerekllgln sorgulanmasini beraberlnde
geLlrlr 1oplumsal gerekllk ve lkLldarin gerekllgl daha dogrusu kurgusu arasindakl
blr gerlllm vardir lkLldar aLi;masinin gerekle;Llgl yer Lam da bu dugum nokLasidir
34

lkLldarin gucu ve Loplumsal yapinin ele;Llrelllgl arasindakl ell;kl kurgu ve gerek
lll;klslyle usL usLe blner 8u anlamda Loplumsal siniflarin gerekllglnln ureLllmesl ve klLle lleLl;lmlnln
bu amala yogun olarak kullanilmasi ayni zamanda lkLldarin ureLllmesl
ve yenldenureLllmesl olarak da gruleblllr Lgemen lkLldar kendl yapisinin yenlden ureLlml
lln kendl ureLlml olan blr kurgusal gerekllk" yaraLmak ve bunu Lopluma
lleLl;lmsel yapilar lle akLarmak zorunlulugundadir lleLl;lm sureclnln kurgu yanilsama
ve gerek baglaminda degerlendlrllmesl Loplumsal lleLl;lm bllmlerlnln farkli blr aidan
zumlenebllmeslnl saglayacakLir

Cerekllge ula;mak dolayimlamalarin keslnLllerln yerlnden ikmalarin ve
kopmalarin sonucunda olur bu nedenle ula;ilan her gerekllk ekslkllkler bo;luklar
La;ir SonuLa gerekllge kurgusal aralarla ve kurgusal blr surele ula;maya
ali;Ligimiz lln her ula;ma abasi daha en ba;inda yaralanmi;Lir ve belkl de
olanaksizlikla lmlenml;Llr Ancak Lemelde nemll olan zorunlu olarak kurgusal blr
yapilanima sahlp olunsa da bu gerekllgl klmln hangl amala kurguladigidir Lacan
arpiLma veveya ba;ka Lurlu gsLermenln ba;li ba;ina aiklayici oldugunu lddla
ederken ;unu kasLeder Cerekllgln kesln Lemslllnln arpiLili;i yoluyla orLaya ikan ;ey
gerekLlr yanl eLrafinda Loplumsal gerekllgln yapilandigi Lravmadir"
(Zlzeka78) 8u baglamda gerek blr arpiLma l;lemlnln sonucunda elde edlllr
Cerek her zaman lln slmgele;Llrmenln daha dogrusu kurgulama l;lemlnln aikLa
birakLigi alanlari ekslklerl La;iyan blr akLarimdir dllln surekll blr devlnlmlnln aki;inin
urunu olarak gerek dll glbl blr kapanma ya;amaz ve onunla beraber blr devlnlm ve
aki; lerslndedlr 8una bagli olarak geregln slmgesel/kurgusal dllln aki;inda
bellrlendlgl syleneblllr Ceregln kurgu dolayimiyla l;lemesl ve kurgusal aralar
dolayimiyla gerege erl;llebllmesl geregln kurguya lkln oldugunu gsLermez unku
gerek lle kurgu arasinda blr gerlllm vardir gerek Lam da slmgeselln kavrayi;ina
dlrenen ve ondan kaan dolayisiyla slmgesel llnde ancak ondakl bozukluklar kiligina
glrerek LesplL edllen ;eydlr kisacasi gerek slmgesel yasanin nedenselllglnl bozan
33

namevcuL nedendlr" (Zlzeka41) kurgu lle gerek arasindakl gerglnllkLe gerek
kendlslnl kurgu lerslnde kurgusal kirilmalar bozukluklar yerlnden ikmalar vb olarak
gsLerlr

kurgu gerekllgln meLnlnl ele alir ve kesyapi;Lir l;lemlerlyle yenl blr gerekllk
yaraLir kurgunun derln yapisi ldeolo[lk ncullerln bellrlemesl alLindadir ancak
kendlslnl yuzey yapida gerekllk glbl sunar nesnel genelgeer blr yapilanim olarak
yansiLir gerekllkle yer degl;Llrebllecek yeLklnllkLedlr ve onun maskeslnl La;ir
kurgunun yuzey yapida gerekllkle benze;mesl ve egemen ldeolo[lk ncullerden
harekeL ederek kendlslnl Loplumsal praLlklerde ldeolo[lk aygiLlar araciligiyla akLarmasi
onu Loplumsal bellrleyenlerden ve yenldenureLlcl gulerden blrl hallne geLlrlr

kurgu slmgesel alanin blr urunudur slmgeler araciligi lle yapilanir Slmgesel
alandakl lkLldar yanl sylemsel alanda Lum du;unsel praLlkler baglaminda
hegemonyayi ellnde bulunduran gu Loplumsal gerekllgl yapilandirir ureLlr 8lcoeur'a
gre sanaL ve dlldekl Lum slmgeler ayni gndergesel lddlayi La;ir gerekllgl yenlden
yapmak" lkLldarin slmgesel alan uzerlndekl deneLlml Loplumsal praLlkler baglaminda
slmgesel olanin maddlle;mesl ayni zamanda lkLldarin da maddlle;mesldlr Sylemden
prakslse Lum gel;ler kurgunun kendl di;ina dogru bu llk genl;leLllmeslnden skun
eder" (8lcoeur1999179)

Slmgesel duzende Loplumsal znelerln varolu;u bakimindan Lekl" merkezl
nemde blr yere sahlpLlr CLekl olmadan znenln varolu;u olasi deglldlr kendl
klmllglml Lanimlamak lln CLekl Czne'ye lhLlya duyarim" (Zlzekb97) Cznenln
kendlslnl Lanimasi Lacanci ayna baglaminda ancak Leklnln varolu;u ve onun ekslk
yapisi lle mumkundur lkLldar da znelerln kar;isina 'Lekl' olarak ikar buyuk CLekl"
olarak lkLldarin deneLlmlnde kurgu Loplum lln alLernaLlfl olmayan 'zorunlu
3

gerekllk'ml; glbl sunulur Slmgesel baglamda buyuk CLekl Loplumsal duzenln
lkamesl olarak" (Zlzeka34) gruleblllr lreudyen anlamda babanin lkLldarina
yasasina" yanl genel anlamiyla lkLldar"a gnderme yapar lkLldarin kurgusu lerlslnde znenln
ya;anLiladigi gerekllk lkLldarin aynasinda znenln kendlslnl blr buLunluk
olarak grdugu yanilsamadir aslinda lkLldarin aynasinda zne yerlnden ikmi;
paralanmi; blr yapidadir ve Loplumsal deneLlml saglayan panopLlk blr haplshanede ya
da Limarhanede zgurlugunu ya;adigi yanilgisina sahlpLlr

lkLldar kendl yapisinin yenldenureLlml lln kendl ureLlml olan blr gerekllk"
yaraLmak ve bunu Lopluma sunmak zorunlulugundadir 8u baglamda lkLldar Loplumsal
gerekllgl kurgulamak kurguyu Loplumsal gerekllk hallne geLlrmek ve Loplumsalin
du;unyapisini (bllln ve blllndi;ini) bu kurguya gre bllmlendlrmek lln ali;ir bu
nedenle de Lum 'yanilsamali dogalligina' kar;in sosyal gerekllglmlz de radlkal
anlamda slmgesel olarak kurulmu;"Lur (Zlzek3a7) lkLldarin geregl blr ok
dolayimlamayi ve sinifsal olarak kopma ve arpiLmalari lerlr Lum siniflar lln Lumel
blr 'yapisal zorunluluk' olarak sunulan bu gerek Loplumsal lleLl;lm surecl lerlslnde
klLle lleLl;lm aralari lle surekll olarak yenldenureLlllr lkLldar lerlslnde bu
lkLldardan yola ikarak ve bu lkLldar yoluyla l;leyen bellrll blr gerekllk ekonomlsl
olmadan lkLldar uygulamasi olamaz lkLldar Larafindan haklkaL ureLlmlne bagli kiliniriz
ve ancak haklkaL ureLlml yoluyla lkLldar uygulayablllrlz" (loucaulL38) lkLldarin
l;leyl;lnde Lemel blr neme sahlp olan gerek ekonomlsl" Lum ldeolo[lk aygiLlar
Larafindan zelllkle de klLle lleLl;lm aralarinca kullanilir 8u sure sonrasinda lse
Loplumdan lkLldarin kurgusal gerekllglnl yenlden ureLmesl ve Lum Loplumsal
praLlklerlnl bu kurgusal gerekllge gre rgulemesl saglanir lkLldarin kurgusal geregl
kurumsalla;ir ve Lum ya;am alanlarina nufuz eder

lkLldarin hegemonlk yapisina gre kendlnl kurgulayan ayni zamanda zgur blr
selm yapma yeLlslne sahlp oldugunu du;unen zne pslkoLlk blr znedlr
37

(Zlzeka18) Czne ya da Loplum unku blreysel pslkolo[l daha ba;Lan ve e;anli
olarak blr Loplumsal pslkolo[ldlr" (Lnrlquez33) lerlslnde ya;adigi lkLldarin
kurgusunu lselle;Llrlr ve Lum selmlerlnl kendlslnln bellrledlglnl ve zneye alL
zgur/zerk blr alan lerlslnde yapilandirdigini benllglnln ve ya;aminin kendl urunu
oldugunu yanilsamali blr bllmde du;unur CerekLe lse znenln kendlslnl grdugu
ayna buyuk CLekl"nln lkLldarin aynasidir gerekllk dlye ya;anLiladigi lse lkLldarin
kurgusudur 8lllmkurgu fllml olan 8iak SirLi" (8lade 8unner 8ldley ScoLL 198)
benzer blr sorunla ugra;ir bu kara uLopyanin lerslnde hl klmse lnsan mi yoksa roboL
mu olduguna dalr farkindaliga sahlp olmadigi llnkendl varliginin ve anilarinin
gerekllglnden emln olamaz her;ey yerlnden ikmi;Lir ve hlllgln eLrafinda
uu;makLadir varolu; ve gerekllkle llglll olarak gerlde hep blr soru l;areLl kalir
8lzlm lnsanl anilarimiz da heplmlzln blreysel mlLlerlmlzl olu;Luran unsurlari buyukCLekl'nln
hazlneslnden dun almamiz anlaminda di;aridan yerle;Llrllml;" degll
mldlr? kendlmlz konu;madan nce CLekl'nln syleml Larafindan konu;Lurulmaz
miyiz? Anilarimizin dogruluguna gellnce Lacan'a gre dogruluk blr kurgu yapisinda
degll mldlr? 8lle;enlerl uydurulmu; ya da di;aridan yerle;Llrllml; olsa aslinda blzlm"
olmasa blle blzlm" olan bunlari znelle;Llrme bllmlmlzdlr bunlari kendl slmgesel
evrenlmlzle buLunle;Llrme bllmlmlzdlr (Zlzeka1) Cznenln farkindaliga"
sahlp olmamasi lkLldarin yenldenureLllmeslnln n ko;ullarindandir ancak farkindaliga
sahlp olan znenln zgurlugu ya;amadiginin blllnclnde olmasina ragmen lkLldarin
kurgusunun di;ina ikmanin geLlrecegl Lehllkeler nedenlyle bu durumu kabullenmesl
aiklanmasi zor sorunlardan blrldlr llnde ya;adigi kurgunun kendlllglnl ele
gelrmeslne lzln vererek zne kendl varolu;sal buLunlugunun bu buLunluk kurgusal da
olsa LehdlL alLinda olmasindan sakinir Czne zgurlukLen kaar klLle lleLl;lm aralari bu
kai;in yolunu ve ynLemlerlnl saglayan renkll blr ayna l;levl grur 8u yolla da
'nevroLlk' zne doyum vermeyen gerekllkLen daha haz verlcl olan fanLezl dunyasina"
(lreud199913) kaar bylellkle lum korkusunu da reddeLme ;ansini elde eder
Ayrica yenl lleLl;lm Leknolo[llerl blze hafizamizi sllme ;ansi sunar bu baglamda
38

elekLronlk medya ya;amin komlk blr Lahayyulunu gerl alinabllen haLalar ve aik seenekler
Lahayyulunu fazlasiyla ya;ama gelrme avanLa[ina sahlpLlr" (Zlzek3b)
1oplumsal gerekllk yenl lleLl;lm aralari lle blrllkLe lkLldarin deneLlmlndekl blr
bllglsayar oyununa benzemeye ba;lar lnsanlar maddl ya;amdan kopar ve surekll olarak
kendlnl Lekrar eden sonu olmayan blr oyunun lerlslnde gerekllklerlnl ylLlrlrler 8u
sureLe lleLl;lm Lamamen lkLldarin bellrledlgl blr monologa dnu;ur unku yenl dl[lLal
Leknolo[ller 'szlerlme lnan gzlerlnln buyusune degll" (Zlzek19973) der lnsan
kendl ya;amini ve gerekllglnl kendl grdugu ve du;unduklerl lle degll lkLldarin ona
syledlklerl lle bellrler Czlerlmln bana syledlglnl lnkar edlyor ve slmgesel kurguya
lnanmayi selyorum" (Zlzek3a38) dlyerek blr karauLopyayi ya;anLilamayi
seerler lkLldarin kurgusunu dogalla;Lirarak ya;ama gelrmesl sonucunda maddl ya;am
praLlklerlmlz keslnLlye ugrar bllln yapimiz dnu;um gelrlr SahLe blr ya;amin
lkLldarin kurgusunun ya;anLilanmasi sonucunda gerek Loplumsal ya;am hernasilsa
sahnelenen sahLellgln zelllklerlnl edlnlr kaplLallsL faydaci ruhsuzla;Lirilmi; evrenln
nlhal haklkaLl 'gerek ya;am"in maddlllkLen arindirilmasidir" (Zlzek11) ve
sonucunda Loplum lkLldarin Lanri oldugu blr fanLazmada gerekllglnden soyunarak
maddlllglnl ylLlrlr

klLle lleLl;lm aralari gunumuzde fanLezl dunyasinin yaraLicisi l;levlnl grurler ve
bu baglamda Lum Loplum nevroLlkle;Llrlllr Cerekllge dalr blr gndermesl olmayan
sahLe hazlar ya;amaya ba;layan Loplum lkLldar Larafindan daha kolaylikla deneLlenlr ve
Lum dunya kuresel" baglamda fazla sorunla kar;ila;ilmadan bellrlenmeye ali;ilir 8u
cesur yenl dunya"da Lum lleLl;lmsel praLlkler blzlerl yenldenureLen ldeolo[lk praLlkler
olarak lkLldarin kurgusunun llnden ikmayacagimiz blr krle;menln yaraLilmasini
saglarlar Muhallflerln mar[lnalle;mesl ve Loplumla ayni lleLl;lmsel alani kullanamamasi
nedenlyle Loplum kendlslne geregl haklkaLl gsLermek lsLeyenlerl farkli blr sylem
ve lleLl;lm bllmlerl kullandigi lln anlayamaz 1oplumsal kapanma lkLldarin
kurgusunun sahLe hazlariyla kendlnden geme slsLeme lkln olan blr krlzden
39

kaynaklanan paralanma ya;anana dek devam eder

3 SCnu
1oplum blllndi;inin lLklslyle zgurle;me lln bazi Larlhsel dnemlerde
lkLldarlarin kurguladigi llnden ikilmaz blr aynalar lablrenLlnde kendl sureLlnl
yakalamaya ali;ir ancak yol gsLerlclsl olan lkLldarin aynalar lablrenLlnden
kaamadika kendl sureLlnl grme olanagini yakalama olasiligi yokLur lleLl;lmsel
anlamda lse Loplumsal olarak lkLldarin bellrleylclllglnln di;ina La;an ve kendl
gerekllglnl anlamaya ali;an dlyalo[lk blr lleLl;lmsel yakla;im yenl lleLl;lm
Leknolo[llerl baglaminda yenldenyaraLilmalidir