b

u s
a y d

iir tutulmas
rn sonu: son ar

NYAZI kibin yl iir iin gerekten bir dnm noktas oldu mu? Aradan geen sekiz buuk yl ierisindeki tm yneliler, araylar, kinci Yeni'den, 80 iirinden ve 90'larda balayan almlardan farkl, mstakil bir yenilik ortaya koyabildi mi? Artk yalar otuzun zerine kan iki binli yllarn gen airleri kinci Yeni'yi iyi kavramamn tesinde kendi alglarn temel alan ve bir dnm modeli oluturabilecek rnekler verdiler mi? 80'ler ve 90'lardan beri yazan Seyhan Erzelik, Ahmet Gntan, Necmi Zeka, Lale Mldr, Tark Gnersel, zzet Yasar, Enis Akn, Birhan Keskin, Osman Konuk gibi yenilii elden brakmayan airlerin glgelerinin dmedii alanlar kefedilebildi mi? te yandan Hilmi Yavuz ve smet zel ile yola kan genler kendi diz(e)lerine gvenecek kudrete ulatlar m? Tm bu sorularn cevabn net olarak bilmiyoruz. Belki de bilmek iin bir buuk yl daha beklememiz gerekecek. Ama bir dnm noktasndan ve gnmz iirinden bahsedilecekse ncelikle bu sorular yantlamakla ie balanmal. Bildiimiz u ki; airler, zellikle gen kuak, internetin imkanlarndan ok iyi yararlanyor. Matbu dergilerin temelolma vasfnn devam etmesine karn, iir adna asl frtnalar internet guruplarndaki sanal denizlerde kopuyor. Ba dndrc bir durum ... Herkes herkesle konuuyor; herkes herkese satayor; herkes her eyden haberdar. alnan mailler, ak unutulan pencereler, yanllkla gruba geilen zel iletiler... Ancak btn bunlar olup biterken iirin bu hza altn ya da bu trafiin iiri firesiz tadn sylemek ok zor. Kanaatimiz odur ki sz konusu dnm, iletiim olanaklarnn ba dndrc hzna alarak kendi algsna dnebilen, iiri, bilmek ve bilinmek kaygs dnda deerlendirerek iki binli yllarn verilerini doru kavrayabilen gen airler eliyle gerekleecektir. letiim a ve ilikiler yumandan iir festivalleri kar; boy boy yllklar kar; gazete eklerinde alakalem kitap tantmlar kar; dergilerde bold yazlan ynla isim kar ... Ama iir, ilikilerini metinler temelinde ve edebi balamda kuran; airlii deil iiri nemseyen; deneyin ve yeniliin kendi hnerini ortaya koyabilmek olduunun farkna varan gl bireylerden kar.

trk romannda dnemler (tersine okumalar) manifestolar iirimize ne yapt? trk iirinde modernleme sendromlar
mehmet m m taz tuz cu altay ktem osman erkan ersun plak hakan arslanbenzer cuma duymaz ha yri ye nal celal gr mer aksay blent keeli ahmet bozkurt

haziran

2 temmuz

karayaz

iir tutulmas
Ahmet Bozkurt
i iiri, yazn salt yaamsalolana indirgemek ne kadar anzal bir dururnsa ayn ekilde yaznsal alana mndemi tm biimleri de salt teknie indirgemek ayn arzal durumun bir uzants olsa gerektir. iir, yazn durdurulamayacak, verili bir dnyaya sahip olmayan ve hibir zaman snr konulamayacak bir edirndir. Onu sadece biime ya da younluklu olarak teknik bir sonna indirgemek phesiz yaznsal alann muhtevasndan bihaber olmak demektir. Aslnda iiri sadece teknik olarak grmenin altnda yatan temel unsurlardan biri de yaznsal alann o sonsuz corafyasndan duyulan rkeklikten kaynaklanmaktadr. iir hem dile getirdikleriyle hem de dile geldii uzamn niceliksel ls balamnda hep bir poiesis, yapma edimi ierisinde varolur. iirin dile getirdii szce'nin iirsel bir ynseme ierisinde almlanmas, bizatihi dile geldii yaznsal uzamn biricik gereklik olarak formle edilip, szn nemsenmedii bir iirsel biem de dnlemez. nk iirin varageldii biemsel tm zellikleri zglletiren ve yaatan temel ncllerden biri de o yaam alandr. iirin yaam alan kendinden menkul bir dnyada varolmaz. iirin yaamsalln oluturan ey, anlam ve szce'yi arama abasndaki bu simbiotik gten kaynaklanr. phesiz bal bana iirin bir dil ve biim olduunu grmezden gelerek, tamamen belli bir dnya grnn s gstergeler dnyasnda evrilen iirler yazld gibi; yalnzca bir biem sorunuymu gibi yaanlan dnyayla hibir ba olmayan iirler de yazlmtr. Sorun aslnda bu iki yneliin kaynakland arzalarn bir trl zerine gidilememi olmasnda yatmaktadr. II "Bireysel araylar ve beslenmeleri bir yana brakarak" iir yazan ve kendilerine de gya bir gemi ve kk-dayanak yaratan bir iir aray-szl-nn olduu ac bir gerek. in tuhaf i -elbette istisnalar vardr- gen kuak da dahil iir zerine konuan ve yazan herkeste ciddi bir donanm eksikliinin gze arpyor olmasdr. Bu sylediim eyelbette sadece iir iin geerli deil: ayn durum sanatn, yaznn tm alanlar iin geerli. Bu lkede halen edebiyat ve sanat yeni bir bilin ve yaam alan sunmaktan uzak, gndelik pop bilgi nmayiinin ayyuka kt bir sradanlk ve hamaset ierisinde yrmektedir. Her eyin dibe vurduu, neredeyse sradan olann yceletirildii yalnzca 'bize zg' tuhaf bir yaznsal ve siyasal-toplumsal iklime sahibiz. Toplumsal gerekliimize nfuz eden ve bizleri hi de artmayacak bir ekilde tm toplum katlanna yaylan bir dekadans'n merulatnld ve bizatihi szde eli kalem tutan sanat ve yazn erbab tarafndan ina edildii bir corafyaya mukim bir ekilde yayoruz. Gya bilgi ve sanat reten Akademya'sndan tutun da edebiyat kanon'una ve kendinden menkul underground edebiyatlarna kadar bu sradanlk ve dibe vurmuluk her geen gn daha da izoid bir hal almakta. Nihayetinde bu topraklarda, yazk ki, felsefeyi felsefeye, sosyolojiyi sosyolojiye, edebiyat edebiyata, tiyatroyu tiyatroya

vb. hasreden, birbirinden bamszm gibi gren nev-i ahsna mnhasr bir entelijansiya var. Elbette konumuz iir ve airler olunca iin rengi daha da deiiyor. Divan edebiyatn gericilik; Halk edebiyatn romantik bir zclk-devrimcilik; Nazm' ulalamayan bir iir ilah; Orhan Veli'yi acemi air; kinci Yeni'yi gerekstc; Bat edebiyatn ise neredeyse bilmemiliin bir kurban olarak tmden yok sayan bakar-kr bir iir dnyamz var. Kendisini boya fabrikasnda zanneden baz amele zihniyetler ise ne id belirsiz bir organik-sentetik iir ayrtrmasn ya da ne felsefenin ne de iirin snrlarn ve yapsn anlamadan tamamen speklatif verilerden hareketle traji-komik bir felsefi iir poetikasn nemli ve byk bir bulumu gibi nmze sermeye pek hevesliler. Genlerde durum daha da vahim: Onlar iin (istisnalar her zaman iin parantez iine aldm eklemeliyim) iir u an bir yeralt edebiyatym, bir Bukovski serencamym gibi grlyor. Szde anarizm tafralan da cabas. Gya cinsel tercihlerin iirde kendisini dillendirerek iirin ve tm yaratma edimlerinin nne ve tesine gemesi de yine ayn pragmatizm adna yaplan bir irkeflik. Bugn kinci Yeni adna konuup onu kutsayan ya da yeren ya da 1980 kua iirini anladn ve benimsediini syleyen insanlarn da bu balamda ciddi bir iir ve bilgi yoksuniuu ierisinde olduklann dnyorum. Gerisi laf gzaf. .. Aslnda kinci Yeni de dahil bugne kadar gelen srete Trk iirinin poetik servenini ve yapsal inasn tamamladn dnmek, bunu bu ekilde hatalaryla sevaplaryla kabullenmek, ho grmek, bilinci ve iirsel dilbilgimizi akamete uratan bir anlaytr. Modem Trk iiri, doduu ilk andan itibaren beslendii ve ska getii kaynaklar dnldnde hep epistemik bir kesinti ierisinde varolmutur. Sadece belli iir kalplarn ya da belli poetik ynsemeleri benimseyerek iir oluturulamaz. Modem iire, byk iire giden yol bu deildir. Bat yazn hibir zaman kendisini vareden yapsal srelerden ve bilisel katmanlardan, toplumsal ve siyasal alglardan azade bir poetika devirmedi. iire ve iirsel olana bu adan bakldnda ne kinci Yeni ne de baka bir dnem iiri gerek anlamda bizi byk iire, byk iirin poetikasna ulatran bir eikte duramadlar. Fakat u da bir gerek: Bugn bile iirimizde hala kinci Yeni ve 80 kua poetikas baat bir roloynuyor. Artk kuak ve dnem ayrmlarnn da bu anlamda gereksiz olduunu dnyorum. Zaten bugn Trk iirinin bir kuak oluturmaya da mecali yoktur. Bugn ve yarn Trk iirini ancak bireysel abalar bir yere gtrecektir. III Deneysel ve somut iir atlmlar, her yenilik gibi bizim yaznmzda yine metinsel dzlemde deil de daha ok airini ya da yazarn grnr klma, onu iaret etme ve ilk yapan olma amacn tad iin aslnda pek de masum giriimler olarak grlmemeli. Elbette bu alanda olduka baanl rnler verildi. Fakat son zamanlarda bu "deneyim" kendinden menkul marazi bir mecraya kaym gibi grnyor. phesiz bu airlerimiz aslnda en byk avant-garde airimiz olan Nazm da dahil pek ok airimizin ortaya koyduu birikimlerden habersiz bir ekilde bylesi deneysel almalara soyunmaktadrlar. Bir metni sadece alt alta dizerek ya da ona geometrik bir tasarm vererek kaligrafik olan yakalamaya alaym derken deneysel iirin temel znn

on drt~'----------------------------------------

karayaz
ska geilmesi bu almalardaki en temel hata. Sanrm bu airlerimizin yazma ediminin 'geisiz bir eylem' (ecrire est un verbe intransitit) olduunu gz ard etmeden szn giderek ideogram'lat, zamar-mekan algsnn i ie getii bir uzamda biraz daha Apollinaire, Demuth, Kandinski, Ashbery, Pollock, Rothko, Cezanne, Valery, Mallerme, Perec, Ponge, Phillips'e sil batan yeniden, bir gz atmalar gerekecektir. de bizleri olduka speklatif ve krlgan bir alana havale eder. slamc air tanmlamas bile bal bana yanl bir tanmlamadr ve bizleri onun karsnda yer alan pek ok yeni ve gereksiz iir ve air smflandrmalanmn i smrlandrmalannn ierisineekecektir. iirin tek ve evrensel bir dili vardr, bunu unutmamak gerekiyor. Dier taraftan bugn slamc air olarak nitelendirilen insanlarn ne kadar acaba slamiyet'in ngrd dil ve duyu ierisinden hareket etmektedir? Yllar nce smet zel "Snni air olur mu?" diye sormutu ve eklemiti: "airlere yn veren, onlar harekete sevkeden ortodoks ilkedir." Aslnda hi de yanl dnmyor zel: air bu topraklarda algland ekliyle her trl i'tizal hareketine kardr; o hep messes nizamn kurucusu, koruyucusu ve bekisidir; o her zaman ulul-emr'e itaat eder, zalime bakaldramaz nk o kelimenin en ar anlamnda Snni airdir. Sormak gerekiyor: bugn hangi slamc airde slamiyet'in bir "din" olarak sesini duyabiliyoruz; bir din diyorum nk bugn slamc iir adna duyduumuz tek ey bir kimlik etrafnda kendi yaam alann garanti altna almaya alan pragmatist bir dil siyasetinden baka bir ey deiL. Duyabildiimiz tek eyerkek egemen Trk ve Snni iirin, modernitenin zihniyet dnyasyla kafas karm, tarihe ve akla hep ge kalan btnlkten yoksun eskil sesi oluyor. Bunun neresinde slamiyet var. "slamiyet ld, irtica bir nostaljiden ibaret." VI Adorno "Ausschwitz'ten sonra iir yazmak barbarlktr" diyordu. ki dnya sava arasnda gittike zlen ve ken bir dnya, phesiz yine Adorno'nun ngrd gibi, bir ak hava hapishanesine dntke her ey bir o kadar bir ve ayn olmutur. Byle bir ortamda da zaten neyin neye baml olduunu bilmenin pek de nemi yoktur. Adorro'nun yaad ruh iklimi ideolojilerin tkendii bir dnyaya aitti ve dnya da artk hep kendi nesnesi tarafndan srklenen bir gereklikten baka bir ey deildi. stelik bu durum, tam da Adorno'nun syledii anlamda, Ausschwitz'ten sonra iir yazmama durumunun neden imkansz hale geldiine ilikin bilgiyi de anlamsz hale getiren bir aura'ya sahiptir. phesiz her daim umut etmek gzel eydir. Fakat hibir ekilde Paul Valery'nin ak szl ngrsn de unutmamak kaydyla: "umut varln kendi tininin kesin ngrlerine kar kukulanmasndan baka bir ey deildir. Varln bana gelebilecek her trl kt sonucun kendi tininin bir yanl olduu akla gelir". Poetik bir olanak olarak Marxist bak asnn denendii ve farkl kanallardan akt bir iir elbette bugnn dnyasnda ve yaadmz an'n zamansal evrimine ynelik kar duruun bir cephesi olmas balamnda, bizi hamasetten ve gnbirlik olandan kurtarabildii mddete, anlaml bir giriimdir. Fakat bu giriim de yine iir ve ideoloji balamnda ska geilmemesi gereken pek ok noktay paranteze ald mddete bir anlama kavuacaktr. O yzden yllar nce Cemal Sreya'nn "Ykcdr iir, Gayrirnerdur. Temizleyicidir. Srekli bir ihtilaldir" deyip szlerine balad noktadan iiri alp yine onun umut ettii yere doru yani "iirsel gerilimin dairesi yeniden kurulacaktr" dedii andan itibaren devralmak.gerekiyor bu miras.

LV
spanyol air Silesius sylemiti: "La rosa sin porque florece porque florece" (Gln nedeni yoktur; gl iek at iin iek aar). Gzellik ve estetik yaratm yaznsal alann en temel vazgeilmezidir. Fakat gzellie kurallarla varlmad da bir gerek. nsani gereklie ilikin tm alglanabilir ve grlebilir formlarn dil ierisinde duyumsandn ve vazgeilerneyecek bir dil ierisinde dile geldiini hibir zaman unutmamak gerekiyor. Bu anlamda airin gzel olan yakalamaya alrken kt her servende insana ve gereklie ait tm nceliklerin ayn zamanda yaadmz hayata mukim bir hakikat bilgisi olduunu da hibir zaman akldan karmamas gerekir. Zira air, ayn zamanda, hibir aidiyet duygusuna sahip olmayan bir srgndr. Tm biimlere ve snrlara kar o hep bir ara yerde, bir eikte durur. Dolaysyla dili de, yaam da, rettiklerinin birer toplam olan tm yaznsal yaratlar da, en nihayetinde hep srgnsoylu bir uzamda varolur. iir, gereklik, birey, toplum birliktelii zerine sylenecek ey belki de Derrida'nn bir szn tersine evirmekten ibaret olacaktr: "La poesia est la disruption de la preserce" (iir mevcudiyetin kesintiye uramasdr). zzet Yasar'n bir iiri ise buna fazlasyla yant veriyor: "ah sahne mantm ... sarl p soruluyorsuni bak, perdene gzler iniyorl ite bu suretle yaralarndan szyorsun". V nce bir tespit: slami duyarllklarn ve slam kozmolojisinin bilin aklarnn ve sanat algsnn vahiy, felsefe, akl denkleminde dile getirildii slami bir iir olabilir fakat ne slamc iir ne de slamc air kategorisi, kendi balarn ierisinde dahi, bir mevcudiyete sahip olamaz. slamclk modern bir ideolojidir,modem zihniyet dnyasnn trettii tm dier ideolojiler gibi hep yukardan aaya bir deiimi ngren ikame bir anlaya sahiptir. Keza bugn adna slamc iir denilen olgu, bilinci, moderritenin form el tm arpklklaryla kirlenmi marazi ve hayata ge kalm bir iirdir. slamc iir ve slamc air kategorisi, bir kere her eyden nce, iiri yedeine alarak ilerleyen, iiri arasallatran pragmatist siyaset diline ikin bir zihniyet dnyasna sahiptir. Oysa iirin dnyas hibir ideolojik kalp ierisinde biimlenmez; ideolojiler ve dnya grleri airin yaam alann belirler ve dnyaya bakn, iire bakn ancak poetika balamnda zgl bir evrene dayandrabilir. deolojiler bu anlamda hibir zaman iirin dilini kendi dillerine baml klmamaldr. Ancak iirin dnyasm zenginletirdii ve var klabildii oranda ideolojiler iirin hizmetinde olabilirler. Bu bile aslnda pek mazur grlecek bir durum olmasa gerek. Bu durum ok ince ve tehlikeli bir snr izgisini gerekli klar. Zira bu dengenin makul bir ekilde yrtld iirsel yapya rastlamak ok nadir bir durumdur. O yzden tm dier ideolojik yaplanmalar gibi slamc iir kategorisi