Nfus Dnyada Nfus Snrlar belli bir alanda yaayan insan saysna nfus denir.

Nfusun says, eitim durumu, ya ve cinsiyet gruplarna dalm gibi zellikleri hakknda bilgi edinebilmek iin, nfus saymlar yaplr. Nfus saym bir lkede yaayan insanlarn belli bir gnde saylmas ilemidir. Gnmzde Dnya Nfusu 5 Milyar 530 Milyona ulamtr. Dnya nfusundaki bu hzl artn nedenleri; Tp Bilimindeki gelimeler : Tp bilimindeki gelimelere bal olarak doum oranlarnn artmas ve lm oranlarnn azalmas nfus artna yol amtr. Tarmdaki Gelime ve Endstrileme : Tarm ve endstri alanndaki gelimelere yaam koullarnn iyilemesini salamtr. Bylece kt beslenmeden kaynaklanan lmler azalmtr. Teknolojik Gelimeler : Teknolojik gelimeler, yaam koullarn iyiletirerek, nfus artna dolayl olarak etki eder. Nfusun Ktalara Dalm Birlemi Milletlerin 1994 yl verilerine gre Dnya Nfusu 5 Milyar 530 milyondur. Doal Nfus Art Hz (Dourganlk Hz) Bir yl iinde, doum ve lm saysna bal nfus artna doal nfus art hz ya da dourganlk hz denir. Dourganlk hz, eitime, kltre ve ekonomik geliime bal olarak deiir. Ekonominin tarm ve hayvancla dayal olduu, eitim ve kltr dzeyinin geri olduu lke ve blgelerde dourganlk hz fazladr. Ayrca krsal kesimde dourganlk hz kentlere gre daha yksektir. Nfusun yl iinde gstermi olduu art hzna ise yllk nfus art hz denir. Bir blgedeki yllk nfus art hz doum ve lm oranlar dnda glerle de deiebilir. Dourganlk hz ve yllk nfus art hz yzde (%) yada binde (%o) ile ifade edilir. Dnya Yllk Nfus Art Hz Aada, Birlemi Milletlerin verilerine gre (1990-1995) ktalarn doum oran, lm oran, doal nfus art hz ve yllk nfus art hz verilmitir. Ktalara Gre Doum Oranlar Doum orannn en yksek olduu kta %o 42 ile Afrikadr. Avrupa ise %o 12 ile doum orannn en dk olduu ktadr. Doum oranlar ile kta veya blgenin gelimilii arasnda yakn bir iliki vardr. Ekonominin tarm ve hayvancla dayal olduu, eitim ve kltr dzeyinin dk olduu yerlerde doum oranlarnda art grlr. Ktalara Gre lm Oranlar Yaam koularna bal olarak insanlarn ortalama yaam sresi ksalmaktadr. Bu nedenle lm orannn en yksek olduu kta, ekonomik ve kltrel ynden geri kalm Afrikadr. Gen nfusun fazla olduu ve srekli g veren Gney Amerika ise, %o 7 ile lm orannn en az olduu ktadr. Dnya Doal Nfus Art Hz 1990-1995 yllar arasnda, ekonomik ve kltrel ynden geri kalm olmas nedeniyle doal nfus artnn en fazla olduu kta Afrikadr. Avrupada ise doal nfus artnn en az olmasnn nedeni,dourganlk hzlarn kontrol altna alm gelimi lkelerin varldr. Dnya Yllk Nfus Art Hz 1990-1995 yllar arasnda yllk nfus artnn en fazla olduu kta, %o 28 ile Afrika ktasdr. Avrupa ise g almasna karn %o ile yllk nfus art hznn en az olduu ktadr.

Hzl Nfus Artnn Getirdii Sorunlar

1. Tketici durumda olan ocuk yataki nfusu ve tketimi artrr. 2. Kii bana den ulusal gelir pay azalr. 3. Ulusal gelirin byk blmnn artan nfus tarafndan tketilmesine bal olarak ekonomik
kalknma hz yavalar.

4. Artan nfusu beslemek iin topran ar kullanlmas toprak erozyonunu hzlandrr. eitli 5. 6. 7. 8. 9.
evre sorunlar ortaya kar. Ekonomik bamllk oran ykselir. Yetersiz beslenme sorunu ortaya kar. Krsal kesimden kentlere doru olan gler younluk kazanr. Krsal alanlarda ve kentlerde isizlik ve geim sknts balar. arpk kentleme grlr.

UYARI : Bir lkedeki nfus art hznn fazla olmasnn sorun haline gelmesindeki temel etken, o lkenin ekonomik kaynaklarnn lkede yaayan nfusun beslenme, barnma, eitim, salk ve i gibi temel gereksinimlerini karlayamamasdr. Bu duruma ar nfuslanma denir. Gler Nfusun geici veya srekli olarak yer deitirmesidir. Gler, hzl nfus artnn doal bir sonucudur. Bir blgedeki nfusun, artmasnda veya azalmasnda glerin byk etkisi vardr. Glerin oluum nedenleri 3 grupta toplanr. Doal Ykmlar

Deprem, heyelan, kuraklk, takn, sel, gibi doal ykmlar glere neden olmaktadr. Doal ykmlardan zarar gren insanlar bulunduklar yerleri terk ederek koullar daha iyi olan yerlere g ederler. rnein lkemizde 1998de Adanada meydana gelen depremde zarar gren birok kii baka kentlere g etmilerdir. Yine 1998de Bartnda meydana gelen sel felaketi ise ileyi yaanamaz hale getirmi ve ge neden olmutur. Sosyal ve Siyasi Nedenler

Savalar, igaller, devrimler, terr olaylar veya dini olaylar glere neden olmaktadr. rnein Srplarn igali nedeniyle Bosnallarn bulunduklar blgeyi terk etmesi siyasi nedenli bir gtr. Ekonomik Nedenler

Ekonomik gelimenin yava olduu blgelerde i olanaklarnn az olmas, glere neden olmaktadr. sizlik nedeniyle yaplan glere igc g denir. gc gleri mevsimlik, ksa sreli veya uzun sreli olabilir. rnein lkemizde yaz mevsiminde pamuk iilerinin ukurovaya gelmesi mevsimlik igc gdr. G Tipleri Gler bir lkenin snrlar iinde olabilecei gibi lkeler arasnda da olabilir. Gler, olutuklar yere gre iki gruba ayrlr : Gler Herhangi bir lkenin snrlar iinde oluan glerdir. Bu yer deitirme hareketi srasnda lke nfusunda herhangi bir deime sz konusu deildir. Genellikle i glere bal olarak kent nfuslar artarken, krsal nfus azalmaktadr. gler; Krsal alandan krsal alana Krsal alandan kentlere Kentlerden kentlere Kentlerden krsal alana

doru olmaktadr. glerin en fazla grleni krsal alandan kentlere doru olandr. Verimli tarm alanlar, endstrinin gelitii blgeler, ticaret merkezleri, maden yataklar bakmndan zengin olan blgeler ve turistik yreler gmen ekerler. D Gler

Bir lkeden baka lkelere olan glerdir. G veren lkenin nfusu azalr. D gler, oluum nedenlerine gre 5 gruba ayrlr: Zorunlu Gler (Snma Gleri) : Sava, bask veya zulmden aarak baka lkelere yaplan snma gleridir. rnein 1991 ylndaki Krfez Sava srasnda Kuzey Irak halknn bir blmnn lkemize g bu trdendir. Yer Deitirme (Mbadele) Gleri : Bir antlamann esaslarna dayanlarak yaplan, lke nfuslarnn karlkl olarak yer deimesi ile oluan glerdir. rnein Kurtulu Sava sonras Yunanistan ile yaplan anlamalarla lkemizde yaayan Rumlar ile Yunanistandaki Trkler arasnda yer deitirme gleri yaanmtr. Gnll Gler : nsanlarn eitli nedenlerle, kendi istekleri dorultusunda, srekli yaamak iin baka lke veya ktalara gitmesiyle oluan glerdir. rnein Avrupallarn yeni dnya ktalarna g bu trdendir. gc Gleri : nsanlarn, isizliin fazla olduu geri kalm lkelerden, i olanaklar fazla olan endstrilemi lkelere gitmesiyle oluan glerdir. Bu gle ii gnderen lkeler dviz salar, lkede isizlik azalr, lkeler arasndaki ekonomik, siyasi ve kltrel ilikiler geliir. rnein 1960 ylndan itibaren, Trkiyeden eitli Avrupa lkelerine ii g olmutur. Beyin Gleri : yi eitilmi elemanlarn daha iyi alma olanaklar salayan lkelere gitmesiyle oluan glerdir. rnein II. Dnya Sava srasnda Alman bilim adamlarnn ABDye g bu trdendir.

Nfusun Dal Dnyann her yerinde nfus dalm ayn deildir. Bu dalmda; klim, Bitki rts, Yer ekilleri, Tarmsal etkinlikler, Endstri, Madenler, Ulam, Ticaret gibi doal ve beeri koullarn etkisi vardr. UYARI : Nfusun dalnda yer ekilleri, iklim, doal bitki rts, su kaynaklar gibi doal koullarn belirleyici olduu lkeler ve blgeler, ekonomik bakmdan geri kalm yerlerdir. Gelimi blge ve lkelerde nfusun dal daha ok ekonomik koullara baldr. Sk Nfuslanm Yerler Dnya nfusunun byk bir blm uygun yaama koullar tayan lman iklim kuanda toplanmtr. Dnyada sk nfuslanm alanlar : Muson Asyas : Asya ktasnn gney ve gneydousundaki lkeleri kapsayan bu blgede, bol yal iklim nedeniyle pirin ve ay tarm nem tar. Dnyann en kalabalk lkeleri olan in Halk Cumhuriyeti ve Hindistan bu blgede bulunmaktadr. Akarsu Havzalar : Tarm koullarnn elverili olduu Ganj, ndus, Frat, Nil gibi akarsu havzalar sk nfuslanmtr. Avrupa : Madencilik, endstri ve ticaretin ok gelitii Avrupann btn sk nfuslanmtr. Japonya ve Kuzey Amerikann dou kylar : Sanayilemenin ve ksmen madenciliin etkisiyle sk nfuslanmtr.

Seyrek Nfuslanm Yerler klim koullarnn olumsuzluuna bal olarak nfusun ok az olduu, tenha yerlerdir. Souk Blgeler : Kuzey Kutup Dairesi iinde bulunan Grnland, Alaska, Kanadann Kuzeyi, skandinav Yarmadas ve Sibiryann kuzey blgeleri dk scaklk nedeniyle seyrek nfuslanmtr. Yksek Dalar : klim koullarnn her trl ekonomik faaliyeti, zellikle tarm snrlamasna bal olarak seyrek nfuslanmtr. Scak ve Nemli Ekvatoral Blgeler : Tropikal kuakta, Amazon, Kongo havzalar gibi alak yerler, yksek scaklk, ar nemlilik, sk ormanlar ve geni alan kaplayan bataklklar nedeniyle az nfuslanmtr. Bu blgede nfus, iklim koullarnn elverili olduu yksek kesimlerde toplanmtr. Nfuslanmam Yerler klim ve zemin koullar nedeniyle insanlarn yerlemesine elverili olmayan, nfuslanmam yerlerdir. Kutup Blgeleri : Gney Kutup Blgesinde bulunan Antartika Ktas 14 milyon km2 geniliktedir. Kaln buzullarla kapl bir kta olduu iin nfuslanmamtr. Bataklklar : Bataklk, ya miktarnn fazlal nedeniyle, topran ok slak olduu, yer yer sularn yzeyde biriktii yerlerdir. Yerlemeyi ve ekonomik faaliyeti snrlandrdklar iin nfuslanmamtr. ller : Dnenceler evresindeki Meksika, Byk Sahra, Arabistan, Kalahari, Avusturalya lleri ile Asyann i kesimlerindeki ran, Kzlkum, Karakum, Taklamakan ve Gobi lleri, insanlarn yaamasna ve yerlemesine uygun deildir. Bu nedenle nfuslanmamtr. Ancak vaha ad verilen sulak yerlerde az da olsa nfuslanma grlr. Nfus Younluu Belli bir alanda yaayan nfusun, o alana orandr. lkenin genilii ve toplam nfus hakknda bilgi verir. Kii/km2 olarak gsterilir. Nfus younluu 3 farkl biimde ifade edilir. Aritmetik Nfus Younluu Bir blgenin veya lkenin toplam nfusunun blgenin yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus younluudur. Toplam Nfus Aritmetik Nfus Younluu = Yzlm forml ile hesaplanr. Aritmetik nfus younluu, lkenin gelimilik durumunu, nfuslanma zelliini ifade etmez. Sadece lkenin yzlm hakknda bilgi verir. Tarmsal Nfus Younluu Bir lkenin tarmla geine krsal nfusunun, toplan tarm arazisine blnmesiyle elde edilen nfus younluuna denir. Krsal Nfus Tarmsal Nfus Younluu = Tarm Alanlar forml ile hesaplanr. Tarmsal nfus younluu tarm alanlarnn genilii hakknda bilgi verir. Dalk blgelerde tarm alanlar dar olduu iin ve yalarn fazla olduu yerlerde sulamaya gerek duyulmadan tarm yaplabildii iin, krsal nfus fazladr. Buna bal olarak tarmsal nfus younluu yksektir. UYARI : Dalk ve engebeli yerlerde tarm arazisi az olaca iin tarmsal nfus younluu da az olabilir.

Fizyolojik Nfus Younluu

Bir lkenin toplam nfusunun, tarm alanlar yzlmne blnmesi sonucu elde edilen nfus younluudur. Toplam Nfus Fizyolojik Younluk= Tarm Alanlar forml ile hesaplanr. Fizyolojik nfus younluu, nfusun tamamn tarmla geiniyor kabul ettii iin yanltc sonular verebilir. Nfusun Yaps Bir lkede nfusun says ve younluundan daha nemli olan nfusun yapsdr. Bir lkenin sosyoekonomik, sosyo-kltrel durumu hakknda bilgi edinmek iin lkenin nfus yapsndan yararlanlr. Nfusun yapsn belirleyen zellikler : Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm Etkin (alan) Nfusun Sektrlere Dalm Nfusun Gelir Durumu Nfusun Eitim Durumu Nfusun Kr ve Kentlere Dalm

Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm Nfusun ya gruplarna dalmna nfusun ya yaps denir. Bunun iin lkenin toplam nfusu ya dilimleri temel alnarak gruplandrlr. Bu gruplandrma genellikle 0-14, 15-64, 65-65 st biiminde yaplr. Nfusun kadn ve erkek nfus olarak dalmna nfusun cinsiyet yaps denir. Hemen her lkede erkek ve kadn says birbirine yakndr. Sava dnemlerinde erkeklerin lmesi veya erkek nfusun ekonomik nedenlerle g etmesi bu dengeyi bozar. Nfus Piramitleri Nfusun ya yaps nfus piramidi ad verilen grafiklerle gsterilir. Nfus piramitleri lkenin gelimiliine gre farkl zellikler gsterir. Piramit 1 : Bu piramit doum ve lm oranlarnn yksek olduu, geri kalm lkelerin nfus yapsn gstermektedir. Bu tr nfus yaplarna gelien nfus denir. Piramit 2 : Bu piramit doum oranlarnn fazla ocuk lmlerinin az olduu, gelimekte olan lkelerin nfus yapsn gstermektedir. Piramit 3 : Bu piramit doum ve lm oranlarnn dk olduu, endstrisi gelimi lkelerin nfus yapsn gstermektedir. Piramidin tabannn dar olmas, doum orannn dk, 60 yan zerindeki nfusun fazla, ortalama insan mrnn uzun olduunun gstergesidir. Bu tr nfus yaplarna duraan nfus denir. Piramit 4 : Bu piramit doum oranlar son yllarda artmaya balayan lkelerin nfus yapsn gstermektedir. Genellikle talya, Almanya, ngiltere, Danimarka, ABD, Kanada gibi lkelerin nfus dinamiini gsterirler. Piramit 5 : Nfusu artmakta olan lkelerin doum oranlarn hzla azaltmas sonucu oluan piramitlerdir. Piramidin tabanndaki daralma, dourganln eitli nlemlerle yavaladn gstermektedir. Etkin (alan) Nfusun Sektrlere Dalm

alan nfusa etkin nfus denir. 15-64 ya arasndaki nfus, alma andaki nfusu (etkin nfusu) oluturur. Gelimi lkelerde alma ya daha yksektir ve alma andaki nfusun tm etkindir. Gelimemi ve gelimekte olan lkelerde ise nfusun byk blm tketici durumdadr. alan nfus 3 ana sektre dalr. Bir lkede hizmet ve endstri sektrlerinde alan nfusun fazla olmas, lkenin gelimiliinin gstergesidir. Az gelimi veya gelimekte olan lkelerde ise tarm sektrnde alan nfus daha fazladr. Nfusun Gelir Durumu Bir lke nfusunun gelir durumu, lkenin geliip gelimedii hakknda bilgi verir. rnein gelimi lkelerde nfus art hz dk, ekonomik kalknma hz yksektir. Buna bal olarak kii bana den ulusal gelir yksektir. Gelimemi lkelerde ise nfus art hznn yksek olmas ekonomik kalknmay yavalatr. Buna bal olarak kii bana den ulusal gelir azalr. Nfusun Eitim Durumu Bir lkede her alanda yetimi insan gcne gereksinim duyulur. Bu nedenle yetimi insan gcnn lke kalknmasna katks ok byktr. Gelimi lkelerde okullama oran ve yetimi insan says fazladr. Bu durum lkenin kalknma hzn artrc etki yapar. Okullama Oran : Eitim alm nfusun toplam nfus iindeki payna okullama oran denir. Okullama oran yksek olan lkelerin gelime hz da yksektir. Nfusun Kr ve Kentlere Dalm Her lkede kr ve kent nfusu farkldr. Kentleme hz yksek olan yerlerde i olanaklar daha genitir. Bu nedenle kentlerin nfusu doal nfus artndan ok, aldklar glere bal olarak artar. Genellikle kr nfusu fazla olan lkelerde gelime yava, kent nfusu fazla olan lkelerde ise gelime hzldr. lkelere Gre Nfus Yaps Gelimi ve geri kalm lkelerde nfusun yaps birbirine zt zellikler tar. Gelimi lkelerde Nfus Yaps Ekonomik ve sosyal ynden gelimi lkelerde : Nfus art hz azdr. Doum oran dk olduu iin, 0-14 ya aras nfus azdr. ocuk lm oran azdr. Salkl ve bilinli beslenme ile gelikin salk hizmetlerine bal olarak ortalama yaam sresi uzun, yal nfus says fazladr. retici nfus fazla, tketici nfus azdr. Okur yazar oran yksektir. Nfusun byk blm kentlerde yaar Az Gelimi lkelerde Nfus Yaps Ekonomik ve sosyal ynden gelimemi lkelerde : Nfus art hz fazladr. Doum oran yksek olduu iin, 0 14 ya aras nfus fazladr. ocuk lm oran fazladr. Salksz ve bilinsiz beslenme ile salk hizmetlerinin yetersiz olmasna bal olarak ortalama yaam sresi ksa, yal nfus says azdr. retici nfus az, tketici nfus fazladr. Okur yazar oran dktr. Nfusun byk blm krsal kesimde yaar.

Yerleme nsanlarn barnd ve geimlerini salamak amacyla alt yeri kapsayan alandr. Ancak yeryznn tamam yerlemeye uygun deildir. Doal ve ekonomik kkenli baz etmenler yerlemeleri snrlamaktadr. Yerlemeyi Snrlayan Etmenler Denizler Kutuplar ller Ormanlar Yer ekilleri Toprak zellikleri Ekonomik zellikler Ulam olanaklar UYARI : Scak kuakta yerlemenin st snr 3000 m, lman kuakta 2000 m, souk kuakta 0 mdir. rnein Trkiyede 2000 mnin stndeki yerlemeler olduka azdr. Yerleme Tipleri Yerlemeler ekonomik etkinliin trne gre ikiye ayrlr. Srekli Yerlemeler Geici Yerlemeler Srekli Yerlemeler Tarm, ticaret, endstri, madencilik, ulam gibi bir yere yerlemeyi zorunlu klan ekonomik faaliyetlerin grld yerlemelerdir. Bu yerlemeler ikiye ayrlr. Kent Yerlemeleri : Ekonomik faaliyetlerin endstri, madencilik, ticaret, ulam turizm vb. olduu yerlemelerdir. Kentler, ne kan ekonomik faaliyetlere gre; Endstri kenti Ticaret kenti Maden kenti Tarm kenti Ulam kenti Turizm kenti Eitim, kltr kenti gibi snflara ayrlr. Bu faaliyetlerin bir arada bulunduu kentlerde gelime daha hzldr. Kr Yerlemeleri Bir yerleim merkezinin kr yerlemesi saylabilmesindeki en belirleyici zellik ekonominin tarm ve hayvancla dayal olmasdr. Krsal yerlemeler, yerleim alannn zelliine gre ikiye ayrlr. Toplu Kr Yerlemeleri : Evlerin bir arada bulunduu yerlemelerdir. Bu yerlemelerin olumasnda iklimin kurak ve yar kurak olmas, su kaynaklarnn her yerde bulunmamas belirleyici olmutur. Bu nedenle toplu kr yerlemeleri su kaynaklar evresinde kmelenir. Dank Kr Yerlemeleri : Evler arasndaki uzakln fazla olduu ve geni bir alan yaylm olan yerlemelerdir. Bu yerlemelerin olumasnda arazinin engebeli, tarm topraklarnn kk, paral ve dank olmas belirleyici olmutur. Yalarn ve su kaynaklarnn bol olmas, tarmda sulamaya ihtiya duyulmamas dank yerlemeyi kolaylatrmtr. Geici Yerlemeler Ekonomik faaliyetin gebe hayvanclk, tarm, turizm veya tkenebilen madenin iletilmesi olduu yerlerde, faaliyet sresince yaplan yerlemedir.

Konut Tipleri Yerlemelerin en kk birimi konutlardr. Krsal kesimde ve geri alm yerlerde konutlarda kullanlan yap malzemesi doal evre ile uyumludur. Gelimi blgelerde ise konut tiplerinde teknolojinin etkisi belirgindir. Doal Barnaklar : Maaralar ve aa kovuklardr. lk insanlarn kullandklar barnaklardr. adrlar : Gebe hayvanclkla geinenlerin, konar-ger yaantlarn srdrdkleri barnaklardr. Kulbeler : Saz ve kamlardan yaplan basit evlerdir. Afrika lkelerinde grlr. Kerpi evler : klimin kurak ve yar kurak olduu blgelerde, bitki rtsnn clz olmas nedeniyle, killi topran yap malzemesi olarak kullanld evlerdir. Trkiyede ve Dou Anadolu ile Orta Asya, ran, Orta Dou ve Kuzey Afrikada yaygndr. Ta evler : Arazinin dank olduu yerlerde tan, yap malzemesi olarak kullanld evlerdir. Ahap evler : klimin nemli olduu yal blgelerde aatan yaplan evlerdir. Trkiyede Karadeniz Blgesinde, Kuzey Orta Avrupada, Sibiryada, Muson lkelerinde, Ekvatoral blgelerde ve Kanadada yaygndr. Betonarme evler : Endstrilemeye bal olarak demir, tula ve betonun yap malzemesi olarak kullanld evlerdir. Endstrilemi lkelerde yaygn olarak grlr . Trkiyede Nfus ve Yerleme Trkiyede Nfus lkemizdeki nfusun says ve nfusla ilgili veriler yaplan nfus saymlar ile elde edilir. Bu saymlar sonucunda, toplam nfus, nfusun ya gruplarna ve cinsiyete gre dalm, okur yazar oran, eitilmi nfus durumu, isiz says, alan nfusun i kollarna gre dalm, ky ve kent nfus saylar belirlenir. Trkiyede ilk dzenli nfus saym 1927de, ikinci nfus saym ise 1935te yaplmtr. Daha sonra 5 ve 0 ile biten yllarda nfus saym yinelenmitir. En son nfus saym 1990da yaplm ve daha sonraki saymlarn 10 ylda bir yaplmas kararlatrlmtr. Yllara Gre Nfus Saymlar ve Sonular 1927-1990 yllar arasnda Trkiye nfusu 43 milyon kii artmtr. En dk nfus art hz (% 10,5). 1940-1945 aras dnemde grlr. Bu durumun nedeni II. Dnya sava koullardr. Nfus art hznn en fazla olduu dnem 1955-1960 arasdr. Nedeni salk hizmetlerinin yaygnlamas ve yanl nfus politikalardr. 1960-1965 aras dnemde bir nceki dneme gre nfus artnda azalma grlr. Nedeni yurt dna yaplan ii gleridir. 1985ten itibaren nfus art hznda srekli olarak azalma grlr. Trkiyede Doal Nfus Art Hz (Dourganlk Hz) Bir yl iinde, doum ve lm saysna bal nfus artna doal nfus art hz ya da dourganlk hz denir. Dourganlk hz, eitime, kltre ve ekonomik geliime bal olarak deiir. Trkiye genelinde krsal kesimde dourganlk hz fazladr. Dourganln en az olduu blgeler Marmara ve Ky Ege, en fazla olduu blgeler, Dou Anadolu ve Gneydou Anadoludur. Dourganlk Hznn Sonular Dourganln fazla olduu blgelerden ve krsal kesimlerden i olanaklarnn fazla olduu gelimi blge ve kentlere gler olur. Gler nedeniyle nfusun blgeler aras dalm dengesi ve cinsiyet dengesi bozulur. Dourganlk arttka i tketim artar, hammadde kaynaklar hzla tkenir, i, eitim, salk, beslenme, barnma gibi temel ihtiyalar karlanamaz.

Trkiyede Glerin Nedenleri Trkiyede 1850den itibaren krsal kesimden kentlere doru hzl bir i g balamtr. Trkiyedeki glerin nedenleri unlardr. Krsal kesimdeki hzl nfus art Tarm arazisinin miras yoluyla paralanp klmesi Tarmda makinelemenin balamasyla oluan isizlik. Verimli tarm alanlarnn azalmas. Kan davalar ve gvenlik sorunu. Kentlerin i, eitim ve salk bakmndan ekicilii. glerin hzla artmas, bir ok sorunu da beraberinde getirmitir. UYARI : i gler sonucu nfus, lke snrlar ierisinde yer deitirdii iin toplam nfusta artma ya da eksilme olmaz. Nfusun dalm dengesi ve cinsiyet dengesi, blgeden blgeye deiir. Trkiyede Glerin Sonular

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Kent nfusu hzla artar Alt yap yetersizlii ve plansz kentleme sorunlar ortaya kar. Kentlerde, ulam, konut, eitim gibi alanlarda sorunlar oluur. Kentlerde isizlik artar Kentlerde gvenlik bozulur Krsal alandaki yatrmlar verimsiz hale gelir.

Trkiyede Nfus Dal Trkiyede nfusun dalmnda, iklim, yer ekilleri, ulam, tarm olanaklar, endstri, madenler gibi doal ve ekonomik koullarn etkisi vardr. Bu koullarn elverili olduu yerler sk nfuslanmtr. Arazinin dalk ve engebeli olduu, tarm alanlarnn az bulunduu, nemli yollarn uzanda kalan, endstri ve ticaretin gelimedii yerler ise seyrek nfuslanmtr. Trkiyede Nfus Younluu Belli bir alanda yaayan nfusun o alann yzlmne orandr. Kii/km2 olarak gsterilir. Nfus younluu 3 farkl biimde ifade edilir. Aritmetik Nfus Younluu Bir blgenin veya lkenin toplam nfusunun blgenin yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus younluudur. Toplam Nfus Aritmetik Nfus Younluu = Yzlm forml ile hesaplanr. lkemizde 1990 yl saymna gre km2ye 73 kii der. Alann geniliine ve nfusun fazlalna gre deien aritmetik nfus younluu illere ve blgelere gre farkllk gsterir. llere Gre Nfus Younluu Aritmetik nfus younluu en fazla olan ilimiz stanbul, en az olan ilimiz Gmhanedir. llerin nfus younluklar turizme ve tarmsal faaliyete bal olarak mevsime gre deiir. rnein yaz mevsiminde Antalyann nfusu turizm nedeniyle artarken, Adanann nfusu ukurovaya almak iin gelen iiler nedeniyle artmaktadr. Blgelere Gre Nfus Younluu Aritmetik nfus younluu en fazla olan blgemiz i olanaklarnn fazla olduu Marmara, en az olan blgemiz ise doal ve ekonomik koullarn olumsuzluu nedeniyle Dou Anadoludur. Ayrca blgenin yzlmnn geni olmas da nfus younluunun az olmasnda etkilidir.

UYARI : Aritmetik nfus younluu hesaplanrken Trkiyenin gerek alan (814.578 km2) deil gl yzlmlerinin katlmad izdm alan (774.814 km2) dikkate alnmtr. Trkiyenin gl yzlmlerinin dikkate alnd izdm alan ise 779.452 km2dir. Tarmsal Nfus Younluu Tarmsal nfus younluu, tarmla geinen nfusun tarm alanlar yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus younluudur. Krsal Nfus Tarmsal Nfus Younluu = Tarm Alanlar forml ile hesaplanr. Tarm alanlarnn az, sulama olanaklar ve yalarn fazla olduu yerlerde tarmsal nfus younluu fazladr. rnein Dou Karadeniz kylar ile Dou Anadoluda tarmsal younluk 500 kiiyi bulurken, tarm arazisinin geni olduu ve Gneydou Anadolu ile endstrileme ve kentleme orannn yksek olduu Marmarada ok azdr. Fizyolojik Nfus Younluu Bir lkenin toplam nfusunun tarm alanlar yzlmne blnmesiyle elde edilen nfus younluudur. Toplam Nfus Fizyolojik Younluk = Tarm Alanlar forml ile hesaplanr. lkemizde 1990 yl saymna gre km2ye 197 kii der. Ancak bu younluk nfusun tamamn tarml geiniyor kabul ettii iin sonular gvenilir deildir. Trkiyede Nfusun Yaps Nfusun says ve younluundan daha nemli olan nfusun yapsdr. Bu blmde Trkiye nfusunun ya gruplarna dalm, cinsiyet zellikleri ve eitim durumu ile etkin (alan) nfusun sektrlere dalm incelenecektir. Nfusun Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm Nfusun yapsn belirleyen en nemli zellik ya gruplar ve cinsiyet dalmdr. Ya Gruplarn Gre Dalm Trkiyede toplam nfusun %50 si 20 yan altndadr. Yani lkemiz gen nfusludur. Nfus art hz yksektir. Bu durum temel ihtiyalarn karlanmas konusunda sorunlar yaratr. Tketici nfus fazla, retken nfus azdr. Bu nedenle ekonomik bamllk oran yksektir. Okul andaki nfus fazladr. Ortalama insan mr ksadr. Cinsiyete Gre Dalm lkemizde kadn erkek saylar arasnda genel bir denge vardr. Nfusun bu cinsiyet dengesi glerle deiir. G veren blgelerde kadn says, g alan blgelerde erkek says daha fazladr. ok g veren iller arasnda bulunan ve bu nedenle devaml olarak kadn nfus fazlal olan Rize, Trabzon, Gmhane ve Giresun bu konu iin iyi birer rnektir. UYARI : Trkiye, nfusun ya gruplarna gre dalm ve nfus art hz bakmndan geri kalm lkelere benzer zellikler tar. Nfusun Eitim Durumu Bir lkenin gelimilik dzeyini saptarken eitim en temel lttr. lkemizde okur yazarlk oran gittike artmakla birlikte, hala istenen dzeyde deildir. Buna bal olarak gazete, dergi ve kitap tketimi gelimi lkelerdeki dzeyin ok altndadr. Nfusun, %46,1ini ilkokul, %7,4n ortaokul,

%7,8ini lise ve %3,2sini yksek renim dzeyinde eitim alanlar oluturmaktadr. Hi eitim almam olanlar %19,6, okula gitmemi okuryazarlar ise % 15,9dur. Krsal kesimde i gcne duyulan ihtiya nedeniyle ocuklarn okula gnderilememesi, kz ocuklarnn eitimine nem verilmemesi ve okullama orannn yetersizlii eitimin istenen dzeye gelmesini engellemektedir. Etkin Nfusun Sektrlere Dalm 1990 yl verilerine gre etkin nfusumuz 23,3 milyon kiidir. Bu nfusun sektrlere dalm ise yledir. Tarm sektrnde alan 12 milyon 118 bin kii etkin nfusun %49unu, Endstri sektrnde alan 2 milyon 910 bin kii etkin nfusun %15,2sini, Hizmet sektrnde alan 7 milyon 919 bin kii etkin nfusun %35,8ini oluturmaktadr. Trkiyede Yerlemeler Trkiyede yerlemeler ekonomik etkinlie bal olarak ikiye ayrlr. Srekli Yerlemeler Geici Yerlemeler Srekli Yerlemeler Trkiyede srekli yerlemeler ekonomik etkinliklerine ve idari yaplarna gre gruplandrlr. Kent Yerlemeleri Kr Yerlemeleri Kent Yerlemeleri Nfusu 10.000in zerinde olan, kaymakam veya vali tarafndan ynetilen, i blmnn belirgin, tketici nfusun fazla, ekonomik faaliyetin endstri, ticaret, turizm vb. olduu yerleim merkezleridir. Kentler, i olanaklarnn daha fazla olmas nedeniyle, krsal kesimden srekli g alarak bymektedir. Buna bal olarak Trkiyede hzl bir kentleme sreci devam etmektedir. 1990 nfus saymna gre toplam nfusun 33,8 milyonu (% 59,1) kentlerde yaamaktadr. Kr Yerlemeleri Nfusu 2000den az olan, muhtar tarafndan ynetilen, retici nfusun fazla olduu, i blmnn belirgin olmad, ekonomik faaliyetin tarm ve hayvancla dayal olduu, konutlarda yap malzemesinin doadan temin edildii yerlemelerdir. Yerlemeler arazinin yaps ve su kaynaklarnn zelliine gre ikiye ayrlr. Toplu Kr Yerlemeleri Dank Kr Yerlemeleri Toplu Kr Yerlemeleri Evlerin birbirine ok yakn olduu kr yerlemeleridir. Bu tr yerlemelerde iklim koullar belirleyici olmutur. Yerleim birimleri su kaynaklarnn evresinde toplanmtr. Anadolu, Gneydou Anadolu ve Dou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr. Dank Kr Yerlemeleri Evler arasnda uzakln fazla olduu, geni bir alana yaylan kr yerlemeleridir. Bu tr yerlemelerde arazinin engebelik durumu tarm topraklarnn kk, paral ve dank olmas belirleyici olmutur. Yalarn ve su kaynaklarnn bol olmas dank yerlemeyi kolaylatrmtr. Karadeniz Blgesinde dank yerleme yaygndr. Geici Yerlemeler

lkemizde kr yerlemelerinin, ekonomik adan tamamlaycs olarak gelimi, ekonomik faaliyetin tarm ve hayvancla dayal olduu yerlemelerdir. Yayla, mezra, oba, kom, al gibi adlar verilen geici yerlemeler Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr. Ayrca mevsimlik olarak konaklamak amacyla gidilen yazlk siteler, da ve ba evleri de geici yerlemelerdir. Yayla : Yaz aylarnda hayvan otlatmak veya tarmsal faaliyette bulunmak amacyla gidilen geici yerlemelerdir. Yaylalar dinlenmek amacyla gidilen yazlk sayfiye yerleri de olabilir. Mezra : baz ailelerin tarm alanlarnn az olmas, kan davalar gibi nedenlerle bulunduklar srekli yerlemelerden ayrlp daha uzak bir yere yerlemesiyle olumu yerlemelerdir. Tarmsal faaliyetler hayvancla gre n plandadr. Bir ka ev ve eklentilerden oluan mezralar zamanla srekli yerleme haline gelebilir. rnein Elaz, Harputun bir mezras iken zamanla byyerek kent haline gelmitir. Oba : Daha ok gebe hayvanclk yapan topluluklarn geici olarak yerleip, adr kurduklar yerlemelerdir. Dam : Ky ailelerinin geici bir sre iin yararlandklar yerleme biimidir. Blge ky yerlemelerinde bir ksm aileler, birka aylk sre iin kylerinden ayrlarak, kendi bahe, tarla ve otlaklarndaki damlarda oturduktan sonra, tekrar kylerine dnerler. Kom : Ekonomik faaliyetin byk lde hayvancla dayal olduu aileler veya kiiler tarafndan oluturulan geici yerlemelerdir. Al : Hayvanlarn barnd, evresi ta veya ahap ile evrili yerlere al ad verilmektedir. Allar zamanla nfusun artmasna bal olarak srekli yerleme haline gelebilir. Sr sahipleri tarafndan kurulan allar k mevsiminde hayvanlarn korunmas amacyla kullanlr. Trkiyede Grlen Konut Tipleri Dnyann her yerinde olduu gibi Trkiyede de konut tiplerini belirleyen temel etmen iklim koullardr. Ayrca jeolojik yap, bitki rts gibi doa doal koullar da konut tiplerini belirlemektedir. lkemizde ekonomik ve kltrel gelime, doal evrenin konut tipleri zerindeki etkisini azaltmaktadr. Kerpi Evler : Kerpi evlerde yap malzemesi olarak killi toprak kullanlmaktadr. Killi toprak samanla kartrlarak amur haline getirilir, kalplara dklerek kurutulur. Kerpi evler, yalarn az, iklimin kurak olduu Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde yaygn olarak grlr. Ta Evler : Arazinin dalk olduu, aacn ve topran yeterince bulunmad yerlerde yaygn olan konut tipidir. Yap malzemesi olarak kullanlan talar genellikle yakn evreden karlanr. Akdenizde Toros Dalar, Anadoluda Nevehir, rgp Yresi, Gneydou Anadoluda Mardin Yresi ta evlerin yaygn olduu yerlerdir. Ahap Evler : klimin nemli ormann bol olduu yerlerde yap malzemesi olarak aacn kullanld konut tipidir. Baz yrelerde aala birlikte ta veya kerpi de kullanlr. Ta evler ormanlarn geni yer kaplad Karadeniz Blgesinde yaygn olarak kullanlr. Betonarme Evler : Yap malzemesi olarak demir, beton ve tulann kullanld konut tipidir. Son yllarda kullanm artan betonarme evler, sanayileme nedeniyle Marmara ve Ege Blgesinde yaygn olarak grlr.