Okyanus Okyanus- -Atmosfer Atmosfer

Etkileyimi Etkileyimi
(ENSO (ENSO - - El Nino Southern Oscillation) El Nino Southern Oscillation)
(NAO (NAO - - North Atlantic Oscillation) North Atlantic Oscillation)
Ahmet Aydogmuy Ahmet Aydogmuy
TOK Anadolu Lisesi TOK Anadolu Lisesi
Cografya gretmeni Cografya gretmeni
KARAMAN KARAMAN
Iindekiler Iindekiler
Dnya ikliminin bileenleri Dnya ikliminin bileenleri
2 Atmosfer ve okyanus dolam sistemleri 2 Atmosfer ve okyanus dolam sistemleri
3 Walker dolanm ve ENSO 3 Walker dolanm ve ENSO
4 Walker anomalileri a)El Nino b)La Nina 4 Walker anomalileri a)El Nino b)La Nina
5 ENSO'nun kresel etkileri 5 ENSO'nun kresel etkileri
6 NAO ve zellikleri 6 NAO ve zellikleri
7 NAO'nun kresel etkileri 7 NAO'nun kresel etkileri
8 Kaynaklar 8 Kaynaklar
1. Dnya Ikliminin Bilesenleri 1. Dnya Ikliminin Bilesenleri
neten gelen-giden enerji dengededir Bu denge ile oluan iklim zellikleri
insan kaynakl kresel snma etkenleri sonucu bozulmaktadr
neten dnyamza kadar gelen enerji miktar ayn olmasna ragmen, dnyann
EOT ekli nedeniyle alak enlemler ok, yksek enlemler az snr Alak enlem-
lerde kk alana den n yksek enlemlerde geni bir alana yaylmtr Alak
enlemlerde atmosfer ksa yoldan geilir ve tutulma az, yksek enlemlerde uzun
yoldan geilir ve tutulma fazladr Bunlarn sonucunda scaklklar ekvatordan
kutuplara gidildike azalmaktadr
a ve a' - nlarn yayldg alan
b ve b' - atmosferde geilen yol
. AtmosIer ve Okyanus Dolasim . AtmosIer ve Okyanus Dolasim
Sistemleri Sistemleri
Ekvatoral bolgede litosfer ve hidrosferde isinma fazla ve
sicaklik degerleri yksektir.
Kutuplar evresinde isinma ve sicaklik dktr.
Akikan maddeler hava ve su (atmosfer ve hidrosfer)
sicaklikyogunluk ve basin farki nedeniyle harekete geer
Ekvatoral bolgenin sicak havasi ve suyu kutuplara yonelirken
kutuplarin soguk havasi ve suyu ekvatora yonelir.
Dnyamiz bu yolla enerjisini dengeli dagitmaya aliir.
Dnya iklim sisteminde nemli etkisi olan termohalin dolanm, Tuzluluk ve
scaklk fark nedeniyle oluur ve yaklak ylda tamamlanr
Ekvatoral blgenin scak sular st aknt olarak kutuplara ynelirken,
kutuplarn soguk sular da alt aknt olarak ekvatora ynelir Su ile tanm
Dnya ikliminde etkili olan okyanus akntlar nedeniyle de ekvatoral blgeden yola
kan akntlar scak, kutuplar evresinden yola kan akntlar soguktur Ulatklar
yere s tayarak scaklk dengelemesinde bulunurlarSu ile tanm
Atmosferde s tanm Ekvatoral blgenin scak havas kutuplara ynelir, kutuplarn
soguk havas ekvatora ynelir Dnyann eksen hareketi nedeniyle 3S ve 6S enlem-
leri evresinde dinamik basn kuaklarna neden olur Hava ile tanm
Atmosferde
hava
ile
enerji
tanm
Bu etkenler sonucu oluan, dnyamzn ortalama 5S scaklgnn dagl
. Walker Dolanimi . Walker Dolanimi
ney Amerika'nin bati kiyilarinda gneydogu alizeleri batiya ney Amerika'nin bati kiyilarinda gneydogu alizeleri batiya
dogru yonelir.Okyanus zerinde sicakligi artarken bol miktarda dogru yonelir.Okyanus zerinde sicakligi artarken bol miktarda
nem yklenir. nem yklenir.
Alizelerin batiya srkledigi sular Endonezya Alizelerin batiya srkledigi sular EndonezyaFilipinler Filipinler
evresinde yigilarak deniz seviyesini S0 evresinde yigilarak deniz seviyesini S060 cm ykseltir. 60 cm ykseltir.
Endonezya kiyilarinda sicakligi 28 Endonezya kiyilarinda sicakligi 28 C olan deniz suyu sicakligi, C olan deniz suyu sicakligi,
warm pool warm poolsicak havuz olarak adlandirilir. sicak havuz olarak adlandirilir.
Bati Pasifikte ykselerek yagia neden olur. Atmosfere geen Bati Pasifikte ykselerek yagia neden olur. Atmosfere geen
latent heat latent heatgizli isi firtinalara neden olur. gizli isi firtinalara neden olur.
Ykselen akim tekrar doguya yonelerek dolanim kapanir. Buna Ykselen akim tekrar doguya yonelerek dolanim kapanir. Buna
Walker Dolanimi Walker Dolanimi denir. denir.
Batiya sprlen yzey sularinin yerine derinden ikan serin su Batiya sprlen yzey sularinin yerine derinden ikan serin su
Peru kiyilarinda plankton bolluguna ve balik zenginligine neden Peru kiyilarinda plankton bolluguna ve balik zenginligine neden
olur. olur.
Olagan koullarda dogulu alizeler ekvatoral scak sular batya sprr
Bat Pasifikte warm pool - scak havuz oluur
Walker Hcresinde
dolanm
Normal koullarda
batya sprlen
yzey sular ve
Bat Pasifik'te
yglan scak yzey
sularnn oluturdugu
scak havuz
Okyanuslarn scak yzey suyu tabakas, soguk derin su tabakasndan termoklin
katmanla ayrlr Yzey sular scaksa termoklin katman derindedir Yzey sular
soguksa termoklin-gei katman ince olur
. Walker Anomalisi A . Walker Anomalisi A- - El Nino El Nino
indistandaki lngiliz rasathanesi mdr . Walker, muson indistandaki lngiliz rasathanesi mdr . Walker, muson
yagi dzeniyle ilgili alimasinda ney Amerika yagilari ile yagi dzeniyle ilgili alimasinda ney Amerika yagilari ile
okyanus sicakliklari arasindaki iliki oldugunu farketti. okyanus sicakliklari arasindaki iliki oldugunu farketti.
Pasifik Okyanusu'nun dogusunda basin ykseldiginde Pasifik Okyanusu'nun dogusunda basin ykseldiginde
batisinda basincin dtgn gord ve buna batisinda basincin dtgn gord ve buna southern southern
oscillation oscillation gneyli salinim adini verdi. Dnyanin farkli gneyli salinim adini verdi. Dnyanin farkli
bolgelerindeki iklimsel olaylarin birbiriyle ilikili oldugunu bolgelerindeki iklimsel olaylarin birbiriyle ilikili oldugunu
savunduysa da teorisinin dogrulugunu kanitlayamadi. savunduysa da teorisinin dogrulugunu kanitlayamadi.
1360'larin sonunda Bjerknes, bu olagan dii olaya 1360'larin sonunda Bjerknes, bu olagan dii olaya ENSO ENSO El El
Nino Southern Oscillation Nino Southern Oscillation (El Nino neyli Salinim) adini (El Nino neyli Salinim) adini
verdi. ney Pasifik evresinde gorlen salinimlardir. verdi. ney Pasifik evresinde gorlen salinimlardir.
Alizelerin zayiflamasi sonucu ortaya ikan ve nedeni tam Alizelerin zayiflamasi sonucu ortaya ikan ve nedeni tam
olarak aiklanamayan anormal bir durumdur. olarak aiklanamayan anormal bir durumdur.
Aslinda El Nino, Peru ve Ekvador kiyilarinda gneye dogru Aslinda El Nino, Peru ve Ekvador kiyilarinda gneye dogru
inen sicak su akintisidir. neyden kuzeye de soguk umbolt inen sicak su akintisidir. neyden kuzeye de soguk umbolt
akintisi vardir. Bu yore sicak ve soguk akintilarin karilatigi akintisi vardir. Bu yore sicak ve soguk akintilarin karilatigi
dnyanin en verimli balik avlaklarindan biridir. dnyanin en verimli balik avlaklarindan biridir.
Noel zamanlarinda serin sularin isinmasiyla balik verimi der, Noel zamanlarinda serin sularin isinmasiyla balik verimi der,
balikilar baliga ikmayip aglarini onarirlar. Bu sre birka aya balikilar baliga ikmayip aglarini onarirlar. Bu sre birka aya
kadar uzar, bolgede yagilar artar, yagili yillara "bolluk yili" kadar uzar, bolgede yagilar artar, yagili yillara "bolluk yili"
denir. Noel sirasina rastlayan bu donem El Nino denir. Noel sirasina rastlayan bu donem El Nino ocuk lsa ocuk lsa
olarak adlandirilir. olarak adlandirilir.
nmzde El Nino, sicak su, az balik, bol rn diinda dnya nmzde El Nino, sicak su, az balik, bol rn diinda dnya
iklim sisteminde gorlen anormal atmosfer olaylarini karilar. iklim sisteminde gorlen anormal atmosfer olaylarini karilar.
El Nino sirasinda: El Nino sirasinda:
Walker dolanimi 2 Walker dolanimi 2S yil araliginda bozulur, S yil araliginda bozulur,
Pasifikte basin dm, int Okyanusunda ykselmitir. Pasifikte basin dm, int Okyanusunda ykselmitir.
$iddeti azalan gneydogulu alizeler, sicak okyanus yzey $iddeti azalan gneydogulu alizeler, sicak okyanus yzey
sularini batiya spremez, sicak su Amerika kiyilarina doner. sularini batiya spremez, sicak su Amerika kiyilarina doner.
Olagan Koullar:
Basn, dogu Pasifikte
yksek, bat Pasifikte dk
2Alizeler gl
3Walker dolanm alyor
4Scak yzey sular batya
sprlm
5neydogu Asya'da bol
yag ve frtnalar
6Bat Pasifikte ykselen
deniz dzeyi
El Nino srasnda
Basn, Hint Okyanusu'nda
yksek, Pasifik'te dk
2Alizeler zayf
3Walker dolanm bozulmu
4Scak yzey sular doguya
kayor
5Amerika bats bol yagl
6Dogu Pasifikte ykselen
deniz dzeyi
ney Amerika'nn bat kyalarnda akntlar, El Nino ve Humbolt
2 Normal durum - Walker Dolanm (stte) ve El Nino durumu (altta)
2
El Nino kayitlari 1S00'l yillara kadar iner. El Nino kayitlari 1S00'l yillara kadar iner.
Atmosfer Atmosferokyanus etkileiminin en onemli ornegidir okyanus etkileiminin en onemli ornegidir
Onceleri Peru ve Ekvador kiyilarini etkiledigi saniliyordu. Onceleri Peru ve Ekvador kiyilarini etkiledigi saniliyordu.
Tipik bir El Nino 12 Tipik bir El Nino 1218 ay srer. 18 ay srer.
1382 13821383 El Ninosunda Peru ve Ekvador kiyilarina 3 ay 1383 El Ninosunda Peru ve Ekvador kiyilarina 3 ay
boyunca yagi dt. Bazi yerlerde yillik 1S cm olan yagi boyunca yagi dt. Bazi yerlerde yillik 1S cm olan yagi
3S0 cm oldu. Yorenin bazi akarsulari olagan debilerinin 100 3S0 cm oldu. Yorenin bazi akarsulari olagan debilerinin 100
kati su taidi. Yzey sularinin isindigi Peru kiyilarinda kati su taidi. Yzey sularinin isindigi Peru kiyilarinda
termoklin tabaka 1S0 metre derine indi. Deniz canlilari ve termoklin tabaka 1S0 metre derine indi. Deniz canlilari ve
deniz kulari old ya da go etti. Kuraklik ise indistan ve Sri deniz kulari old ya da go etti. Kuraklik ise indistan ve Sri
Lanka'yi vurdu. Lanka'yi vurdu.
1337 13371338 El Ninosunda iddetli buharlama ve dogu 1338 El Ninosunda iddetli buharlama ve dogu
Pasifik'te olaganst fazla yagilar gorld. Sel nedeniyle Pasifik'te olaganst fazla yagilar gorld. Sel nedeniyle
Brezilya ve $ili'de onbinlerce kii evsiz kaldi. Atacama Brezilya ve $ili'de onbinlerce kii evsiz kaldi. Atacama
ol'nde iekler ati. Kuraklik ise Papua ol'nde iekler ati. Kuraklik ise PapuaYeni ine'de kitlik Yeni ine'de kitlik
yaratti. Avustralya'da otlak yanginlari, Endonezya'da orman yaratti. Avustralya'da otlak yanginlari, Endonezya'da orman
yanginlari evre felaketi boyutlarina ulati. yanginlari evre felaketi boyutlarina ulati.
El Nino Yillari
13021303 130S1306 13111312 1314131S
13181313 13231324 132S1326 13301331
13321333 13331340 13411342 13S113S2
13S313S4 13S713S8 136S1366 13631370
13721373 13761377 13821383 13861387
13311332 1334133S 13371338
El Nino durumunda Walker dolanm zayf, Hadley dolanm kuvvetlidir
Hadley dolanmndaki kuvvetlenme alizeleri kuvvetlendirir
Kuvvetlenen alizeler de scak yzey sularnn doguyu kamasn engeller ve
El Nino durumu sona erer
iddetli El Nino yllarnda buharlama ile atmosfere tanan gizli s - latent heat
nedeniyle kresel hava scaklgnn 3 S arttg gzlenmitir
http://webbounedutr/meteoroloji/elninophp
Walker Anomalisi B Walker Anomalisi B- - La Nina La Nina
Kiz ocuk anlamina gelen La Nina, El Ninonun tersine Kiz ocuk anlamina gelen La Nina, El Ninonun tersine
aliilmadik soguk yzey sularini ifade eder. aliilmadik soguk yzey sularini ifade eder.
La Ninanin gorlme sikligi El Ninonun yarisi kadardir. La Ninanin gorlme sikligi El Ninonun yarisi kadardir.
La Ninaya anti La Ninaya antiEl Nino da denir. El Nino da denir.
Dogu Pasifik'te basin degeri normalin zerinde, int Dogu Pasifik'te basin degeri normalin zerinde, int
Okyanusunda ise normalin altindadir. Okyanusunda ise normalin altindadir.
Avustralya kuzeyi, Endonezya ve Afrika gneydogusunda Avustralya kuzeyi, Endonezya ve Afrika gneydogusunda
yagilar artmitir. Yaz musonlari Asya'ya bol yagi birakir. yagilar artmitir. Yaz musonlari Asya'ya bol yagi birakir.
ney Amerika bati kiyilari kuraktir. ney Amerika bati kiyilari kuraktir.
a Nina Yillari
1304130S 13031310 13101311 131S1316
13171318 1324132S 13281323 13381333
13S013S1 13SS13S6 13S613S7 1364136S
13701371 13711372 13731374 137S1376
13881383 133S1336
http://webbounedutr/meteoroloji/elninophp
La Nina; Dogu Pasifik serin-kuru-Yksek Basn, Bat Pasifik scak-nemli-Alak Basn
La Nina: l alizeler, bat Pasifikte ykselen deniz seviyesi, scak sular, iddetli
buharlama, alak basn koullar,olagandan fazla yaglar ve frtnalar
Dogu Pasifikte ok soguk sular ve yaglarda azalma, yksek basn koullar
. ENSO'nun Kresel Etkileri . ENSO'nun Kresel Etkileri
1rought kuraklik
warmer winters ilik kilar
winter storms ki firtinnalari
increase1 precipitation yagilar1a arti
http://wwwphysicalgeographynet/fundamentals/images/elninomapgif
http://droughtmelbournewatercomau/images/elnino_mapgif
yagl kurak lk
La Nina ve El Nino yllar
http://facultywashingtonedu/kessler/ENSO/soi-5-8gif
Endonezya ve Pasifik Adalarinda gorlen kurakliklar El Endonezya ve Pasifik Adalarinda gorlen kurakliklar El
Nino'nun beklenen etkileridir. Nino'nun beklenen etkileridir.
ok belirgin olarak gorlmese de Trkiye'deki iklim ok belirgin olarak gorlmese de Trkiye'deki iklim
anomalileri zerinde etkisinden bahsedilmektedir. anomalileri zerinde etkisinden bahsedilmektedir.
El Ninodan bir oncesi yilda neydogu bolgemizi de iine El Ninodan bir oncesi yilda neydogu bolgemizi de iine
alan Orta Dogu daha kurak, alan Orta Dogu daha kurak,
El Ninodan bir sonraki yilda nemliligin Narmara ve Balkanlar El Ninodan bir sonraki yilda nemliligin Narmara ve Balkanlar
zerinde etkili oldugu aiklanmitir. zerinde etkili oldugu aiklanmitir.
El Ninoda sirasinda Avustralya, Endonezya, indistan ve El Ninoda sirasinda Avustralya, Endonezya, indistan ve
ney Afrika'da kuraklik gorlrken, Kanada batisinda ilik ney Afrika'da kuraklik gorlrken, Kanada batisinda ilik
kilar yaanir. kilar yaanir.
El Nino donemlerinde Akdeniz havzasinda da kuraklik El Nino donemlerinde Akdeniz havzasinda da kuraklik
yaanmaktadir. yaanmaktadir.
. NAO ve zellikleri . NAO ve zellikleri
( (Kuzey Atlantik Salinimi) Kuzey Atlantik Salinimi)
Kuzey Atlantik'te ulf Stream Kuzey Atlantik'te ulf Stream korfez akintisi, Neksika korfez akintisi, Neksika
Korfezinin sicak sularini kuzey Avrupa kiyilarina tair. 80 Korfezinin sicak sularini kuzey Avrupa kiyilarina tair. 80100 100
km genilikte, 800 km genilikte, 8001200 metre derinlikte muazzam su ktlesi 1200 metre derinlikte muazzam su ktlesi
Avrupa'ya ulair. Debisi 30 milyon m Avrupa'ya ulair. Debisi 30 milyon m /saniye kadardir. /saniye kadardir.
Avrupa kiyilarina ulatiginda isisini birakir. Avrupa, gneten Avrupa kiyilarina ulatiginda isisini birakir. Avrupa, gneten
aldigi enerjinin 30 kadarini bu akinti ile alir. aldigi enerjinin 30 kadarini bu akinti ile alir.
Kuzey Atlantik'te geni bir alani etkileyen iki basin alani Kuzey Atlantik'te geni bir alani etkileyen iki basin alani
bulunur. Bunlar 60 bulunur. Bunlar 60 N enleminde lzlanda dinamik AB alani ile N enleminde lzlanda dinamik AB alani ile
30 30 N enleminde Asor dinamik YB alanlaridir. N enleminde Asor dinamik YB alanlaridir.
Bu iki basin alaniyla ilgili degiimler Bu iki basin alaniyla ilgili degiimler North Atlantic Oscillation North Atlantic Oscillation
NAO NAO, Kuzey Atlantik Salinimi olarak adlandirilir. , Kuzey Atlantik Salinimi olarak adlandirilir.
Trkiye'ye kadar uzanan etkileri gorlmektedir. Trkiye'ye kadar uzanan etkileri gorlmektedir.
Atlantik'te rzgarlarin iddeti ve izledigi yol, Kuzey Buz Atlantik'te rzgarlarin iddeti ve izledigi yol, Kuzey Buz
Denizi bu kalinliklari, Sahradan evreye tainan toz miktari, Denizi bu kalinliklari, Sahradan evreye tainan toz miktari,
Akdeniz havzasinin kurak veya yagili olmasi lzlanda ve Asor Akdeniz havzasinin kurak veya yagili olmasi lzlanda ve Asor
basin alanlari tarafindan denetlenmektedir. basin alanlari tarafindan denetlenmektedir.
lki merkez arasindaki lki merkez arasindaki basin farki artarsa basin farki artarsa pozitif indis pozitif indis : :
1. Bati Rzgarlari glenmitir ve kuzeye kaymitir. 1. Bati Rzgarlari glenmitir ve kuzeye kaymitir.
2. Atlantik'in nemli ilik havasini kuzey Avrupa'ya 2. Atlantik'in nemli ilik havasini kuzey Avrupa'ya
taimaktadir. taimaktadir.
3. Akdeniz havzasi kurak koullari yaamaktadir. 3. Akdeniz havzasi kurak koullari yaamaktadir.
4. Sahra ve Akdeniz havzasi Bati Rzgarlarindan 4. Sahra ve Akdeniz havzasi Bati Rzgarlarindan
yararlanamadigi iin kuzeyli soguk yararlanamadigi iin kuzeyli sogukkurak hava akimlarinin kurak hava akimlarinin
etkisindedir. etkisindedir.
S. Sahradan daha az toz havalanmaktadir. S. Sahradan daha az toz havalanmaktadir.
6. Trkiye'de yagilar azalmitir. 6. Trkiye'de yagilar azalmitir.
Asor YB ve zlanda AB arasndaki basn fark fazla - Pozitif ndis
lki merkez lki merkez arasindaki arasindaki basin farki azalirsa basin farki azalirsa negatif indis negatif indis : :
1. Zayiflayan Bati Rzgarlari gneye kaymitir. 1. Zayiflayan Bati Rzgarlari gneye kaymitir.
2. Atlantik'in ilik ve nemli havasi Akdeniz havzasina 2. Atlantik'in ilik ve nemli havasi Akdeniz havzasina
tainmaktadir. tainmaktadir.
3. Akdeniz evresinde yagilar artmitir. 3. Akdeniz evresinde yagilar artmitir.
4. Kuzey Avrupa, Sibirya ve Kuzey Buz Denizi zerinden 4. Kuzey Avrupa, Sibirya ve Kuzey Buz Denizi zerinden
gelen soguk hava ktlelerinin etki altindadir. gelen soguk hava ktlelerinin etki altindadir.
S. Trkiye'de yagilar artmitir. S. Trkiye'de yagilar artmitir.
Asor YB ve zlanda AB arasndaki basn fark az - negatif indis
. NAO'nun Kresel Etkileri . NAO'nun Kresel Etkileri
Kuzey Atlantik Salinimi yillar ve mevsimler arasinda ok Kuzey Atlantik Salinimi yillar ve mevsimler arasinda ok
degiken olup belli bir dzene uymamaktadir. degiken olup belli bir dzene uymamaktadir.
NAO'nun oluum nedeni aiklanamasa da ENSO gibi NAO'nun oluum nedeni aiklanamasa da ENSO gibi
okyanus okyanusatmosfer etkileimi sonucu ortaya iktigi ifade atmosfer etkileimi sonucu ortaya iktigi ifade
edilmektedir. edilmektedir.
Ozellikle Trkiye yagi koullarini belirledigi iin onemlidir. Ozellikle Trkiye yagi koullarini belirledigi iin onemlidir.
KAYNAKLAR:
Bilim ve Teknik Dergileri 36, 363, 366, 372, 4, 43
2 koeribounedutr/meteoroloji/merak ettikleriniz/El Nino