Dnyada klim ve Doal Bitki rts

Dnyada Grlen klim Tipleri Bir yerde benzer scaklk, basn, rzgar, nemlilik ve ya zelliklerinin uzun sre etkili olmasyla iklim tipleri belirmektedir. klimi oluturan bu elerden birinin ya da ikisinin farkl olmas, deiik iklim tiplerinin ortaya kmasna neden olur. Dnyada grlen iklimler, scak kuak iklimleri, lman kuak iklimleri ve souk kuak iklimleri olarak ana blmde toplanr.

1-Scak Kuak klimleri

Scak Kuak klimlerinin Ortak zellikleri Yllk scaklk ortalamalar 20Cnin stndedir. Scaklk farklar Ekvatordan uzakladka artar. Souk mevsim yoktur. Ya zellikleri farkllk gsterir.

a-Ekvatoral klim
Ekvatoral klimin zellikleri Yllk scaklk ortalamasnn 20Cnin stnde olduu ekvatoral iklimde yl boyunca yaz koullar yaanr. Gne nlar, yl boyunca dik ve dike yakn alarla geldiinden yllk scaklk fark azdr. Yl boyunca ykseltici hava hareketlerine bal olarak konveksiyonel ya grlr. Yllk ya miktar 2000 mmnin zerindedir. Her mevsimin yal olduu ekvatoral blge akarsularnn rejimleri dzenlidir ve yl boyunca bol su tar. Gne nlarnn dik geldii Mart ve Eyll aylarnda yalar artar. Bu nedenle ekinokslarda (21 Mart 23 Eyll) akarsularda kabarma olur. Konveksiyonel Ya : Isnan havann ykselerek soumas ile oluan yalardr. UYARI : Ekvatoral iklimde yllk scaklk farklarnn az olmas gne nlarnn yere deme alarnn az deimesiyle, gnlk scaklk farklarnn az olmas ise nem orannn yksek olmasyla ilgilidir.

Ekvatoral klimin Doal Bitki rts Yl boyunca scaklk ve nem koullar elverili olduundan srekli yeil kalabilen yayvan yaprakl aalardan oluan gr ormanlardr. Yamur ormanlar ad verilen bu ormanlardaki aalarn boyu ya miktarnn fazla olmas nedeniyle 40-60 m lere kadar kabilir. Ormanalt floaras da ok zengindir. Ormanalt Floras : Orman rts altnda lo ortamda yetien, ounlukla ot ve sarmak trlerinin oluturduu bitki topluluudur. Ekvatoral klimin Grld Yerler 10 Kuzey ve Gney enlemleri arasnda, Gney Amerikada Amazon Havzasnda, Afrikada Kongo Havzasnda ve Gine Krfezi kylarnda, Asyada Endonezya Adalarnda grlr.

b-Yazlar Yal Tropikal klim (Savan)

Yllk scaklk ortalamas 20Cnin stndedir. Yazlar scak ve yal, klar scak ve kurak geer Gne nlarnn dik ayla geldii yaz aylarnda konveksiyonel yalar grlr. K aylarnda subtropikal yksek basncn (DYB) etkisinde kaldndan k kurakl belirgindir. Yllk ya miktar 1000 mm civarndadr. UYARI : Savan ikliminde gnlk scaklk farklar, nemlilik nedeniyle yazn az, kn fazladr. Yazlar Yal Tropikal klimin (Savan klimi) Doal Bitki rts Yaz yalaryla yeeren, uzun boylu, gr ot topluluklardr. Bunlara savan ad verilir. Savanlar arasnda yer yer kurakl aalar grlr. Akarsu boylarnda ise galeri ormanlar grlr. Galeri Ormanlar : Savanlardaki, kk akarsu boylarnda grlen, ounlukla 50-100 m geniliinde, bir akarsu a biiminde uzanan ve srekli yeil kalabilen nemli ormanlardr. Galeri ormanlar olarak adlandrlmalarnn nedeni, aalarn, akarsuyun stn bir galeri eklinde kapatmasdr. Yazlar Yal Tropikal klimin (Savan klimi) Grld Yerler 10 enlemleri ile dnenceler arasnda, Orta Amerikada, Sahra l ile Ekvatoral Afrika arasnda, Gney Afrikada, Gney Amerikada,

Kuzey Avustralyada, Madagaskarn batsnda grlr.

c-Muson klimi
Muson kliminin zellikleri K scakl 10C - 20C arasnda deiir. Yllk scaklk ortalamas 20C nin stndedir. Muson rzgarlarnn etkisiyle yazlar scak ve bol yal geer. Klar ise lk ve kuraktr. ounlukla 2000 5000 mm arasnda deien yllk ya miktar baz yerlerde 10000 mmyi gemektedir. rnein Hindistann erapuni kasabasnda yllk ya miktar 12000 mmyi bulmaktadr. Yaz aylarnda orografik yalar grlr. Orografik Yalar : Nemli hava ktlelerinin bir da yamacna arparak ykselmesi sonucunda oluan yalardr. Muson kliminin Doal Bitki rts Yan fazla olduu yerlerde, k aylarnda yapraklarn dken yayvan yaprakl aalardan oluan ormanlar grlr. Bu ormanlara muson ormanlar denir. Muson kliminin Grld Yerler Gney, Dou ve Gneydou Asya kylarnda, Madagaskarn dousunda, Avustralyann kuzeydousunda, Kuzey Amerikann gneydou kylarnda grlr.

d-l klimi
l kliminin zellikleri Gnlk ve mevsimlik scaklk farklarnn azla olmas karakteristik zelliidir. Yalar yok denecek kadar azdr. Scaklk farklarnn fazla olmas, kayalarn fiziksel olarak paralanp ufalanmasna neden olur. Kimyasal zlme yetersiz olduundan toprak oluumu zordur. l kliminin Doal Bitki rts Kurakla uyum salam olan kurakl otlar ve allardan oluur. Kurakla en iyi uyum salam bitkiler, gvdesinde ok miktarda su biriktirebilen kaktslerdir. zerlerindeki kk dikenler, bitkinin s kaybn azaltmaktadr. Ayrca yer alt sularnn yzeye kt yerlerde vahalar olumutur. Vaha : llerde suyun bulunduu, bitkilerin yetiebildii, insanlarn yerleip barnd yerdir. Vahalar akarsu boylarnda, kuyularn ald yerlerde, byk

su kaynaklar yannda gelimitir. l kliminin Grld Yerler Asya Ktasnda; Arabistan, Gobi, Taklamakan llerinde, Kuzey Amerikada; Kaliforniya, Nevada, Kolorado, Meksika llerinde, Afrikada; Byk sahra, Kalahari, Namibya llerinde, Avustralyada; Byk Kum lnde, Gney Amerikada; Atakama lnde grlr. UYARI : llerin en byk blm Kuzey yarm Krededir. Bu durum, karalarn Kuzey Yarm Krede Gney Yarm Kreden daha fazla olmasnn sonucudur.

2-Ilman Kuak klimleri

Ilman Kuak klimlerinin Ortak zellikleri Yllk scaklk ortalamalar 20Cnin altndadr. Scaklk farklar belirgindir. 4 mevsim yaanr.

a-Akdeniz klimi
Akdeniz kliminin zellikleri Yazlar scak ve kurak geer. Yllk ortalama scaklk 18C - 20C arasnda deiir. Yazn genileyen subtropikal antisiklon (DYB), Akdeniz iklim blgesinde yaz kurakln belirginletirir. Klar lk ve yaldr. nk k aylarnda gezici alak basnlar cephesel yalara neden olur. Yllk ortalama ya miktar 600-1000 mm arasnda deiir ve ya rejimi dzensizdir. Kar ya ve don olay ender grlr. Don Olay : Havann ak ve durgun olduu k gecelerinde ar snma nedeniyle toprak donar. Don olay tarmsal retime byk lde zarar verir. Karasal blgelerde don olay sk grlr. Akdeniz kliminin Doal Bitki rts Ksa, bodur aa ve allardr. Bu bitki rtsne maki ad verilir. Yaz kuraklna uyum saladndan yapraklar genellikle sert, tyl, ince ve uzundur. Zeytin, defne, keiboynuzu, mersin, lavanta, kekik ve zakkum maki bitki topluluu iinde yer alr.

Akdeniz kliminin Grld Yerler Akdeniz evresindeki lkelerde, Gney Portekiz kylarnda, Afrikada Kap Blgesinde, Gneybat Avustralya kylarnda, Orta ilide, Kuzey Amerikada Kaliforniya yresinde, Gney Afrika Cumhuriyetinin Gney kylarnda grlr. UYARI : Akdeniz iklimi genellikle 30-40 enlemleri arasnda grlr.

b-Ilman Kuak Okyanus klimi

Ilman Kuak Okyanus kliminin zellikleri Orta Kuak ktalarnn bat kylarnda, bat rzgarlarnn ve scak su akntlarnn etkisiyle gelien bir iklim tipidir. Yllk ortalama scaklk 20Cnin altndadr. Scaklk farklar belirgin deildir. Yazlar serin ve yal, klar lk ve yal geer. Her mevsim yaldr. Sonbahar ve k yalar daha belirgindir. Kar ya ve don olay ender grlr. K aylarnda cephesel, yaz aylarnda hem cephesel hem de ykselim yalar grlr. UYARI : Okyanus ikliminin belirmesinde temel etken bat rzgarlar ve scak su akntlardr. Ilman Kuak Okyanus kliminin Doal Bitki rts Yayvan ve ine yaprakl aalardan oluan karma ormanlardr. Yer yer ayrlar grlr. Ilman Kuak Okyanus kliminin Grld Yerler Kuzey Amerikann bat ve gneydou kylarnda, Gney Amerikann gneybat kylarnda, Bat Avrupann Atlas Okyanusu kylarnda, Yeni Zellandada, Afrikann gneyinde, Avustralyann dousunda, Tasmanyada grlr.

c-Ilman Kuak Karasal klim

Ilman Kuak Karasal klimin zellikleri Yazlar scak ve kurak, klar souk ve kar yal geer. Gnlk ve mevsimlik scaklk farklar belirgindir. En yal mevsim ilkbahardr. Don olay sk grlr. Scak llerin kenarlarnda grlen karasal iklimde yaz mevsimi ksa srer. UYARI : Ilman karasal iklimde k aylarndaki ya azl, termik yksek basncn etkili olmasna baldr. Yazn grlen yalar ise konveksiyoneldir. Ilman Kuak Karasal klimin Doal Bitki rts lkbahar yalaryla yeeren, yaz kurakl ile sararan ksa boylu otlardr. Bunlara step ya da bozkr denir. Steplere Kuzey Amerikada preri, Gney Amerikada pampa ad verilir. Yksek yerlerde yer yer ine yaprakl aalar grlr. Ilman Kuak Karasal kliminin Grld Yerler Kuzey ve Gney Amerikann i ksmlarnda, Anadolunun i ksmlarnda, Irakta, randa, Trkistanda, Afrikann i ksmlarnda, Avustralyann i ksmlarnda grlr. Souk Kuak klimleri 60 - 90 enlemleri arasnda grlr. Scaklk yl boyunca dktr. klimin elverisiz olmas tarm snrlandrmaktadr.

3-Souk Kuak
a-Karasal klim Bu iklim iki alt blme ayrlr. -Yaz ve K Souk Karasal klim Yllk scaklk farklar belirgindir. Yazlar souk, yer yer serin ve ksa, klar ise ok souk, uzun ve karl geer. Kar uzun sre toprakta kalr. En yal mevsim yazdr ve konveksiyonel ya grlr. Scaklk ortalamalarnn Ekvatora doru gidildike artmasna bal olarak bu

iklim tipi deiir ve yazlar scak karasal iklime geilir. -Yazlar Scak Karasal klim K scaklar -10Cnin altna inmez. Yaz scaklklar 20C nin stne kar. Ya miktar fazladr. lkbahar ve yaz yalar daha belirgindir. Souk Kuak Karasal klimin Doal Bitki rts ne yaprakl aalardan oluan ormanlardr. Bu bitki rtsne tayga ad verilir. Yer yer ayrlar grlr. Souk Kuak Karasal klimin Grld Yerler Souk kuan yazlar scak karasal iklimi, ABDnin kuzeydousunda, Kanadada, Kuzey inde, Manuryada, Rusyada, Orta Sibiryada grlr. Souk kuan yazlar da souk karasal iklimi, Asya, Avrupa ve Amerika ktalarnn kuzeyinde, tundra ikliminin altnda bir kuak halinde grlr.

b-Tundra klimi
Tundra kliminin zellikleri Yazlar ok ksa ve serin geer. Yaz scakl 10Cnin stne kmaz. Yllk ya miktar 250 mm civarndadr. Klar ok souk ve uzun geer. Toprak k aylarnda donmu haldedir. Yaz aylarnda topran st ksmlarnda zlmeler grlr ve bataklklar oluur. Tundra kliminin Doal Bitki rts Dk scakla ve kurakla uyum salam olan ksa boylu allar, otlar ve yosunlardr. Bu bitki rtsne tundra ad verilir.

Tundra kliminin Grld Yerler 60-70 enlemleri arasnda,

Asyada, Avrupada, Kanadann kuzey ksmlarnda, Gney Amerikann gney ksmlarnda grlr.

c-Kutup klimi
Kutup kliminin zellikleri Scaklk yl boyunca 0Cnin altndadr. Scakln dk olmas buharlamay engelledii iin ya az ve kar biimindedir. Srekli donmu halde olan toprak kar ve buz ile kapldr. Kutup kliminin Doal Bitki rts Toprak , srekli kar ve buz rts ile kapl olduu iin bitki rtsnden sz edilemez. Kutup kliminin Grld Yerler Kutuplar evresinde, Grnlandda, Antartikada grlr.