T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

TEKSTL TEKNOLOJS

TEMEL APRE

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..............................................................................................................i AIKLAMALAR .......................................................................................................iii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. APRE LEMLER.................................................................................................. 3 1.1. Aprenin Tanm ve Amac................................................................................. 3 1.2. Tm Elyaflara Uygulanan Kimyasal Apre lemleri......................................... 4 1.2.1. Yumuaklk Apresi..................................................................................... 4 1.2.2. Sert Tutum Apresi ...................................................................................... 4 1.2.3. Kayganlk Apresi........................................................................................ 4 1.2.4. Dolgunluk Apresi ....................................................................................... 4 1.2.5. Parlaklk Apresi.......................................................................................... 4 1.2.6. Kir ticilik Apresi ....................................................................................... 5 1.2.7. Su ticilik Apresi ........................................................................................ 5 1.2.8. Su Geirmez Apre ...................................................................................... 5 1.2.9. G Tutuurluk Apresi ............................................................................... 6 1.3. Elyaf eidine Gre Uygulanan Kimyasal Apre lemleri ............................... 6 1.3.1. Selloz Esasl Mamllere Uygulanan Kimyasal Apre lemleri................ 6 1.3.2. Protein Esasl Mamllere Uygulanan Kimyasal Apre lemleri ................ 6 1.3.3. Sentetik Mamllere Uygulanan Kimyasal Apre lemleri ......................... 7 1.4. Tm Elyaflara Uygulanan Mekanik Apre lemleri.......................................... 7 1.4.1. ardonlama................................................................................................. 7 1.4.2. Zmparalama............................................................................................... 7 1.4.3. stim Vererek Fralama............................................................................. 7 1.4.4. Makaslama ................................................................................................. 8 1.4.5. Tumbler Yapma.......................................................................................... 8 1.5. Elyaf eidine Gre Uygulanan Mekanik Apre lemleri ................................ 8 1.5.1. Selloz Esasl Mamllere Uygulanan Mekanik Apre lemleri................. 8 1.5.2. Protein Esasl Mamllere Uygulanan Mekanik Apre lemleri ................. 8 1.5.3. Sentetik Mamllere Uygulanan Mekanik Apre lemleri .......................... 9 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 10 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 11 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 13 2. YUMUAKLIK APRES ...................................................................................... 13 2.1. Yumuaklk Apresinin Amac......................................................................... 13 2.2. Yumuaklk Apresinde Kullanlan Maddeler Ve Reete Tanzimi.................. 13 2.2.1. Anyonik Yumuatclar ............................................................................ 14 2.2.2. Katyonik Yumuatclar ........................................................................... 14 2.2.3. Noniyonik Yumuatclar ......................................................................... 14 2.2.4. Silikonlu Yumuatclar............................................................................ 15 i

2.3. almaya Hazrlk.......................................................................................... 15 2.3.1. Flotte Alma............................................................................................... 15 2.3.2. Kuma Makineye Ykleme..................................................................... 17 2.3.3. Kimyasallar Alma ................................................................................... 18 2.4. Yumuaklk Apresi Yapma ............................................................................. 18 2.4.1. Sellozik Lifleri Yumuatma ................................................................... 18 2.4.2. Protein Esasl Lifleri Yumuatma ............................................................ 19 2.4.3. Sentetik Lifleri Yumuatma ..................................................................... 19 2.4.4. Yumuaklk Apresi lem Diyagram....................................................... 19 2.5. Son lemler..................................................................................................... 20 2.5.1. Emdirme Usul Son lemler ................................................................... 20 2.5.2. ektirme Usul Son lemler ................................................................... 20 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 22 DEERLENDRME LTLER....................................................................... 24 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 26 RENME FAALYET3 ...................................................................................... 28 3. DOLGUNLUK APRES ........................................................................................ 28 3.1. Dolgunluk Apresinin Amac ........................................................................... 28 3.2. Dolgunluk Apresinde Kullanlan Maddeler ve Reete Tanzimi ..................... 28 3.3. almaya Hazrlk.......................................................................................... 29 3.3.1. Flotte Alma............................................................................................... 29 3.3.2. Kuma Makineye Ykleme..................................................................... 29 3.3.3. Kimyasallar Alma ................................................................................... 29 3.4.Dolgunluk Apresi Yapma................................................................................. 29 3.5. Son lemler..................................................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 31 DEERLENDRME LTLER....................................................................... 32 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 33 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 34 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 35 KAYNAKA ............................................................................................................. 36

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI

SRE N KOUL YETERLK

542TGD392 Tekstil Teknolojisi Alan Ortak Modl Temel Apre Aprenin tanmnn, amacnn ve eitlerinin olduu temel bilgileri ieren, yumuaklk apresi ve dolgunluk apresi ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir 40/16 n koulu yoktur Apre yapmak Genel Ama Bu modl ile uygun ortam salandnda tekniine uygun apre yapabileceksiniz. Amalar 1) Apre ilemlerini doru ve eksiksiz olarak tanyabileceksiniz. 2) Tekniine uygun olarak yumuaklk apresi yapabileceksiniz. 3) Tekniine uygun olarak dolgunluk apresi yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

Atlye, iletme, ktphane, internet ortam, laboratuar aletleri, kimyasal maddeler

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalaryla kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Tekstil alannda kaliteli, vasfl, sorun yaratan deil zen, yksek motivasyonlu bireyler olarak hzla gelien teknolojiye uyum salamanz gerekmektedir. Teknolojinin her geen gn hzla ilerledii gnmzde tketicinin istek ve ihtiyalarn renklendirilmi eitli kumalar karlayamamaktadr. Bilindii zere kumaa dokuma, rg ve bask teknikleri ile desen verilebilmektedir; fakat ayn kumaa yumuaklk, sertlik, su iticilik, parlaklk gibi zellikleri apre ilemleri uygulanmadan verilemez. Bu nedenle apre ilemlerinin tekstil terbiyesinde nemi byktr. Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve becerilerle apreyi tanmlayabilecek, doal ve sentetik tm liflere uygulanabilen apre ilemlerini renerek snflayabilecek, eitli tekstil liflerine yumuatma ve dolgunlatrma aprelerini yapabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu renme faaliyetinde kazandrlacak bilgi ve beceriler dorultusunda, uygun ortam salandnda apre ilemlerini doru ve eksiksiz olarak tanyabileceksiniz..

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrma evde kullandnz ev tekstili ve giyim eyalarnz gibi tekstil rnlerine uygulanm fiziksel ve kimyasal apre ilemlerini inceleyiniz. Bu incelemeleriniz sonras tekstil rnnde meydana gelen fiziksel veya kimyasal yolla yaplm olan apreyi ve rndeki olumlu ynde meydana gelen deiimi tartnz.

1. APRE LEMLER
1.1. Aprenin Tanm ve Amac
Tekstil materyalinin n terbiye ve renklendirme ilemleri sonras terbiye iletmesini terk etmeden nce, grdkleri mekanik ve kimyasal tm ilemlere bitim ilemleri veya apre ilemleri denir. Tekstil rnne, renklendirme sonras yaplan apre ilemlerinde ama; tutumunu, grnmn deitirmek ve gelitirmektir. Bu ilemleri yapan kii ve iletmelere de apreci denir. Kimyasal ve mekanik yollarla uygulanan apre ilemlerinin tamam her rne uygulanmamaktadr. Apre ilemleri yaplrken baz kriterler gz nnde bulundurulur. Bunlar; rnn formu, elyafn cinsi, kullanm amac, kalclk derecesi, rnn incelik ve kalnldr. rnein sentetik liflerde grlen statik elektriklenme, doal liflerde meydana gelmez. Bu nedenle statik elektriklenmeyi nleyici apre, sadece sentetik esasl liflerden retilen mamllere uygulanabilir. Kimyasal ve mekanik yollarla apre ilemi yaplrken elyaf cinsi gz nnde bulundurulur. Baz apre ilemleri, ortak her cins elyafa uygulanabilirken bazlarysa uygulanmamaktadr.

1.2. Tm Elyaflara Uygulanan Kimyasal Apre lemleri

Tekstil rnnn bir flotte ierisinden geirilmesi ya da bir sre muamele edilmesiyle apre maddesinin rne aktarlmasna kimyasal apre denir. Apre maddesi, bir sv ierisinde zndrldkten sonra emdirme ya da ektirme metoduyla alan bir apre makinesinde materyale aktarlr. Apre maddelerinin tekstil materyaline aktarlmasnn hzl olmasndan dolay kimyasal apreler, kuma formundaki rnlere, apre fulardnda yaplmaktadr. Bunun nedeni kontin (srekli) bir sistem ve hzl olmasdr. Bunun dnda ektirme usul alan owerlow, airflow, haspel gibi makinelerde de kimyasal apreleme yapmak mmkndr. 1.2.1. Yumuaklk Apresi rne yumuak bir tutum vermek iin yaplan kimyasal apre ilemidir. Renklendirme sonras rnn grd ilemler sonucu sert bir tutum oluacandan yumuatma ilemi yaplmaktadr. Yumuatma apresi renklendirme sonras rn formu, elyaf cinsi, kullanm alan gzetmeksizin uygulanan bir apre ilemidir. 1.2.2. Sert Tutum Apresi Tekstil materyaline uygulandnda sert bir tutum veren ve tm lif gruplarna uygulanabilen kimyasal apre ilemidir. Tm liflere uygulanlan bir apre ilem olmasna karn uygulama alan snrldr; nk kumata sert tutum istenmeyen zelliktir. Ancak adr, branda, gelinliklerde kullanlan tarlatan gibi rnlere,yani sert ve diri olmas gereken rnlere sert tutum apresi yaplmaktadr. 1.2.3. Kayganlk Apresi Kayganlk apresi tm liflere uygulanan bir kimyasal apre ilemidir. Materyale uygulandnda kaygan bir halle beraber daha yumuak bir tutum kazanr. pek hissi veren kayganlk apresi, apre maddesinin materyale aktarlmasyla gerekletirilir. 1.2.4. Dolgunluk Apresi nce yapl kumalara uygulanan kimyasal bir bitim ilemidir. Dokuma kumalarda atk ve zg ipliklerinin yzeyleri, rg kumalarda da ilmeklerin yzeyleri, dolgunluk maddesiyle kaplanarak kuma daha dolgun bir tutum kazanr. Kuman tutumunda hissedilir oranda dolgunluk meydana gelirken bir miktar da gramajnda artma meydana gelir. 1.2.5. Parlaklk Apresi Mekanik yntemlerle uygulanabildii gibi kimyasal yntemlerle de uygulanabilen bir apre ilemidir. Materyale uygulandnda apre maddesinin etkisiyle kuma daha parlak bir grnm kazanr. Genellikle d giyim rnlerine uygulanmaktadr.

1.2.6. Kir ticilik Apresi Kuru veya ya kirin kumaa tutunmasn ve iine ilemesini engelleyen ya da azaltan bitim ilemidir. Kir itici apreyle kuma yzeyinde ince film eklinde bir tabaka oluturulur Kir, kuman yzeyinde bulunan film eklindeki tabakaya taklr ve kuman iine ilemesi engellenir. Uygulama sonras kuma sert bir tutum kazandndan, uygulama alan snrldr. Genellikle koltuk demeleri, hal gibi abuk kirlenen ve sk temizlenmeyen rnlere uygulanr. 1.2.7. Su ticilik Apresi Su itici apre ileminde, liflerin etrafnda hidrofob ( suyu iten ) bir yzey oluturulur. Kuman gzenekleri kapanmadndan hava transferi gereklemektedir. Su itici apre yaplm kuma yzeyine, su dkldnde damlacklar eklinde kuma yzeyinde kalr. Uygulanan kumaa su iticilik zelliin yan sra, kir iticilik zellii de kazandrr. Su iticilik apresi, klk d giyim ( yamurluk v.s. ) olarak kullanlacak kumalara uygulanr.

Resim 1.1: Su itici apre yaplm kuma

1.2.8. Su Geirmez Apre Kuman n ve arka yzeyi ince bir film tabakas ekilde su geirmez apre maddesiyle kaplanr. Kuman gzenekleri yksek oranda kapandndan deri solunumu ok zordur. Bu nedenle snrl alanlarda uygulanabilen bir apre yntemidir. Genellikle adr, branda ve ayakkablarn bez ksmlarna uygulanr.

1.2.9. G Tutuurluk Apresi G tutuurluk bitim ilemine baz kaynaklarda yanmazlk apresi denilmektedir. G tutuurluk apresi, apre maddesinin kuma yzeyine aktarlmasyla gerekletirilir. Genellikle yatak, asker ve itfaiyeci kyafetleri, ara demelikleri, topluma ak zel ve kamu alanlarnda kullanlan tekstil rnlerine ( tiyatro perdeleri v.s. ) uygulanr.

1.3. Elyaf eidine Gre Uygulanan Kimyasal Apre lemleri

1.3.1. Selloz Esasl Mamllere Uygulanan Kimyasal Apre lemleri 1.3.1.1. Burumazlk Apresi Keten bata olmak zere viskon ve pamuk liflerinden retilen kumalar ok abuk krmaktadr. Burumaz zelliini en aza indirmek iin, lifin amorf blgeleri reineyle doldurularak yaplan burumazlk bitim ilemi, genellikle d giyimde sk ykanmayan kumalara uygulanr. 1.3.1.2. Saydamlatrma Apresi Sellozik kuman gergin bir ortamda yksek konsantrasyonlu slfrik asit bulunan flotteden geirilmesiyle, kumaa saydam bir grnt verme ilemidir. Genellikle fantezi kumalara uygulanr. 1.3.1.3. Antiseptik Apre Bakteri ve mantarlarn cilt zerinde olumasn engelleyen ykamaya dayankl kimyasal apre ilemidir. Anti bakteriyel apre olarak isimlendiren bu bitim ilemi topluma ak zel ve kamu alanlarnda kullanlan tekstil rnlerinin aprelenmesinde, i giyim, ayakkab gibi eyalarn kflenmesini, koku oluumunu ve bakteri remesini engellemek iin yaplr. 1.3.2. Protein Esasl Mamllere Uygulanan Kimyasal Apre lemleri 1.3.2.1. Keelemezlik Apresi Yn liflerinde pul tabakas s, hareket, ar bazik ve asidik ortamda kvrlarak dier liflerle kark bir yapya girmesi sonucu keeleir. Bu yzden kumata ence ve boyca ekme meydana gelir. Mterinin rn kullanm esnasnda ekmemesi iin yaplan apre ilemine keelemezlik apresi denir. 1.3.2.2. Gve Yemezlik Apresi Gve vb. bcekler, yn bata olmak zere tm protein liflerinin yapsn bozarak life zarar vermektedir. Bu zararl haaratlarn elyaf zerinden uzaklatrlmas naftalin, veya DDT benzeri zehirlerle salansa da pek salkl bir yntem deildir. Gve yemezlik apre maddeleri ile protein elyaf aprelenerek gvenin kuma zerinde barnmas engellenir.

1.3.3. Sentetik Mamllere Uygulanan Kimyasal Apre lemleri 1.3.1.1. Antistatik Apre Sentetik liflerde meydana gelen statik elektriklenme sonucu giysi vcuda yapmaktadr. Ayrca ok daha kolay kirlenmekte ve giysiyi karrken rahatszlk vermektedir. Antistatik apre, statik elektriklenmeyi nleyici apre ilemdir. Antistatik apre ilemi antistatik apre maddeleriyle gerekletirilir. Antistatik apre ilemi genellikle iplikte ekim ilemi esnasnda uygulanmaktadr. 1.3.1.2. Antipilling Apresi Sentetik liflerden yaplm rnlerde kullanma bal olarak kuma yzeyinde kk lif birikintileri oluur. Bunlar boncuk eklindedir ve kumaa bal olduklarnda gze ho grnmez. Antipilling apre ilemi yaplan kumalarda bu durum gzlenmez. Antipilling apre maddesi kumaa fularddan aktarlarak kuman boncuklamas engellenir.

1.4. Tm Elyaflara Uygulanan Mekanik Apre lemleri

Mekanik etkilerle, materyalin kullanm zelliklerini gelitiren apre ilemlerine mekanik apre denir. Mekanik apre ilemlerinde materyal genellikle kuru halde apre ilemine tabi tutulur. Mekanik apre ilemi iin istenilen etkiyi salayacak apre makinesi kullanlr. rnein ardonlama, ardon makinesinde; sanforlama, sanfor makinesinde yaplr. 1.4.1. ardonlama Doal ve sentetik tm kumalara uygulanabilen ortak bir mekanik apre ilemidir. ardonlama, ardon makinesinde yaplr. Kuma, ardon makinesinden geirilirken makine de bulunan tarayc silindirler zerinde bulunan elik inelere temas ettirilir. Bu sayede kuma oluturan ipliklerin iersinden lifler dar ekilir. Dar karlan lifler kumatan ayrlmad iin kuma tyl bir grnm kazanr. Genellikle klk giyim eyalarna, battaniyelik kumalara uygulanr. 1.4.2. Zmparalama Dokuma veya rg kuman zmpara silindirine temas ettirilmesiyle yaplan bitim ilemidir. Bu da ardonlama gibi bir nevi tylendirme ilemi olmasna ramen elde edilen efekt tamamen birbirinden farkldr. Zmparalamada bir nevi set grnts elde edilir. Zmparalanm kuman yzeyindeki tylenme efekti, daha ksa ve dzenli olduundan fantezi kumalara uygulanr. 1.4.3. stim Vererek Fralama ardonlama ve makaslama gibi mekanik ilemler sonucu kuma yzeyinde kalan lif uuntularn uzaklatrmak, kuma yumuatmak ve parlatmak iin yaplan mekanik bitim ilemidir. Kuma kuru ya da nemli bir ekilde dner fralar arasndan geirilir. Bu fralarn kumaa srtnmesinden dolay zerinde bulunan lif uuntular uzaklatrlr. Ayn zamanda ksmen bir yumuama ve parlatma etkisi salanr.

1.4.4. Makaslama Kuma yzeyinde bulunan lif kntlarnn tamamen uzaklatrlmasn, yine kuma yzeyinde bulunan havlarn belli bir uzunlukta kesilmesini salayan mekanik bitim ilemidir. Tra makinesi olarak da anlan makaslama makinesinde kuma, makas masasyla dz ve spiral baklarn arasnda geirilir. Dnen spiral bak sayesinde, kuma yzeyindeki lif kntlar ve havlar belli bir uzunlukta kesilir. Bylelikle kuma yzeyi przsz, dzgn bir hal alrken parlakl da arttrlr. 1.4.5. Tumbler Yapma n terbiye ve renklendirme ilemleri sonucu gramaj dm, yapsal olarak zayflam kumalar enden ve boydan toplatarak arlk kazandrmak amacyla yaplmaktadr.

1.5. Elyaf eidine Gre Uygulanan Mekanik Apre lemleri

1.5.1. Selloz Esasl Mamllere Uygulanan Mekanik Apre lemleri 1.5.1.1. Sanfor Yapmak n terbiye ve renklendirme ilemleri srasnda, kumata zellikle zg ynnde gerilim meydana gelir. Bu gerilim giderilmezse mterinin kullanm esnasnda daha ilk ykamada rnde ekme, ksalma meydana gelir. Terbiye ilemleri esnasnda meydana gelen bu gerilimi ortadan kaldrmak iin kuma sanforlanr. Sanfor makinesinde kuma nce enine sonra da boyuna nemli s ve keenin yardmyla bzdrlr. 1.5.1.2. Kalandrlama Yapmak En az iki adet silindir arasndan basn altnda materyalin geirilmesiyle yaplan bitim ilemidir. Kalandrlama makinesinde stlan silindir ve yksek basncn etkisiyle kuman parlaklnn artmas salanr. Ayrca kuma tlenmi grnm kazanmaktadr. Kalandrlama pamuklu kumalar bata olmak zere sentetik ve ynl kumalara da uygulanmaktadr. 1.5.1.3. Kalc ekil Vermek Sellozik liflerden retilmi kumalarn, yksek sdaki silindirler veya kalplar arasndan geirilerek belli bir desen ve ekil verilmesidir. 1.5.2. Protein Esasl Mamllere Uygulanan Mekanik Apre lemleri 1.5.2.1. Tesbit Yapmak zellikle ynl kumalara uygulanmaktadr. Yksek scaklktaki su ierisinden gergin, enine ak bir vaziyette kuman geirilerek boyut stabilitesi kazandrlmas ilemidir. Ynl kumalarda ve pul tabakas bulunan dier hayvansal liflerde meydana gelen keeleme, (kuman en ve boy ynnde ksalmas) isteini, en aza indirmek iin yaplmaktadr. Dier bir ismi krablama olan bu ilem, n terbiye ilemleri srasnda da yaplmaktadr.

1.5.2.2. Dekatr Yapmak Ynl kumalarn dikime gitmeden nce grd en son ilemlerden birisidir. Dekatrleme apresinde ama, materyali dikime hazr hale getirmektir. Dekatrleme apresiyle materyale belli bir boyut stabilitesi ( sabitlii ) kazandrlr, parlakl ve yumuakl artar. 1.5.2.3. Presleme Yapmak Pamuklu kumalara yaplan kalandrlama apresinde elde edilen etkileri salamak iin ynl kumalara presleme yaplr. Kalandrlamada basncn fazla olmasndan dolay ynl kumalara uygulanamaz. Kalandrlar, yn ezerek yapay bir parlaklk ve buna bal olarak bask bir grnt oluturur. Presleme ilemi, ynl kumalara en ok mulden pres makinelerinde uygulanmaktadr. Preslemeyle ynl kumaa, parlaklk ve yumuaklk kazandrlr. 1.5.2.4. Ratine Yapmak ardonlanarak ve zmparalanarak ty tabakas oluturulmu ynl kumalara mekanik bir ilemle dalgal grnm kazandrlmasdr. ok az uygulanan ratine apresi, genellikle fantezi kuma retimde kullanlr. 1.5.2.5. Hav Polisaj Yapmak Yzeyinde hav tabakas bulunan ynl kumalara uygulanlan zel bir bitim ilemidir. Hav tabakasnda bulunan ipliklerin alarak lif haline getirilmesi ve parlatlmasyla ho bir grnm kazandrlmasdr. Kadife, battaniye, hal gibi rnlere uygulanr. 1.5.2.6. Dinkleme Yapmak Ynllerin keeleme zelliinden faydalanarak, kontrol altnda yaplan keeletirme ilemidir. Dinklenen kuman hava geirgenlii azaldndan daha scak tutmaktadr. Ayrca gevek dokunmu kumalar daha sk bir yap kazanr. 1.5.3. Sentetik Mamllere Uygulanan Mekanik Apre lemleri 1.5.3.1 Fikse Yapmak Sentetik mamle yksek scaklk altnda ekil ve biim vermek ilemine, fikse denir. Sentetik mamller terbiye ilemleri esnasnda boyut deiimine urar. Fikse ilemi terbiye ncesi ve sonrasnda yaplabilir. Terbiye ncesi yaplan fikse ilemiyle mamlde grlebilecek boyut deiimleri azaltlr. Terbiye sonras yaplan fikse ilemiyle de mamln istenilen boyutlara getirilmesi salanr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Gnlk hayatta kullandnz tekstil rnlerine uygulanm apreleri grsel ve duyusal inceleyiniz.

neriler
Bu incelemede kuma yzeyindeki fiziksel deiimleri gzle, kimyasal deiimleri de ba ve iaret parmaklarnzn arasna alarak hissediniz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri aadaki sorular cevaplayarak deerlendiriniz. 1) Aadaki mekanik apre ilemlerinden hangisi ynl kumalarn parlakln ve yzey dzgnln arttrmak iin uygulanlr? A.) B.) C.) D.) 2) Dinkleme Kalandrlama Tesbit Presleme

Aadaki kimyasal apre ilemlerinden hangisi tm tekstil liflerine uygulanmaktadr? A.) B.) C.) D.) Yumuaklk apresi Keelemezlik apresi Antipilling apresi Saydamlatrma apresi

3)

Sentetik liflerden retilmi rnlerde kullanm srasnda meydana gelebilecek boncuklanmay nleyici bitim ilemi aadakilerden hangisidir? A.) B.) C.) D.) Antistatik apre Antipilling apre Avivaj Fikse

4)

Ynl mamllerin keeleme zelliinden yararlanarak, materyale tutum kazandrlan bitim ilemi aadakilerden hangisidir? A.) B.) C.) D.) Keelemezlik apresi Tesbit Dinkleme Gve yemezlik apresi

11

5)

Aadakilerden hangisi kimyasal apre ilemlerinden biri deildir? A.) B.) C.) D.) Yumuaklk Makaslama Antistatik Dolgunluk

6)

Dekatrle ynl kumalara kazandrlmak istenen zellik aadakilerden hangisidir? A.) B.) C.) D.) Kumaa belli bir boyut stabilitesi kazandrmak Kuman parlakln attrmak Kuman yumuakln arttrmak Hepsi

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 7. ( ) 8. ( ) 9. ( ) 10. ( ) Tekstil rnnn bir flotte ierisinden geirilmesi ya da bir sre muamele edilmesiyle apre maddesinin rne aktarlmasna kimyasal apre denir. Yumuaklk apresi, sadece kuma formundaki rnlere uygulanr. Kuma yzeyinin mekanik etkilerle tylendirilmesi, ardon makinesinde gerekleir. Zmparalama, kuma yzeyinde bulunan lif kntlarn tamamen uzaklatrmak, yine kuma yzeyinde bulunan havlarn belli bir uzunlukta kesilmesini salayan mekanik bitim ilemidir. Makaslamayla kuma yzeyinde ok ksa tyckler oluturulur. Bir nevi set grnts meydana getirilir. Antistatik apre, statik elektriklenmeyi nleyici, apre ilemidir. Kuru veya ya kirin kumaa tutunmasn engelleyen, iine ilemesini nleyen ya da azaltan bitim ilemine kir itici apre denir. Ynl kumalara uygulanan tesbit sadece, renklendirme sonras yaplan bir bitim ilemidir. Mekanik apre ilemleri kuma ya haldeyken uygulanr.

11. ( ) 12. ( ) 13. ( ) 14. ( ) 15. ( )

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

12

RENME FAALYET2

AMA

RENME FAALYET2

Bu renme faaliyetinde kazandrlacak bilgi ve beceriler dorultusunda, uygun ortam salandnda tekniine uygun olarak yumuaklk apresi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde kullandnz amar yumuatc ve marketlerde satlan dier yumuatclarn zelliklerini, ilem scakln, ilem srelerini ve elde edilen etkiyi aratrnz. Srekli kullanldnz giysilerin, koltuk demelerinin, perdelerin ve maazada satlan giysilerin tuelerini ba ve iaret parmaklarnzn arasna alarak yumuakln kontrol ediniz. Elde ettiiniz bu verileri rapor haline getirerek arkadalarnzla karlatrnz.

2. YUMUAKLIK APRES
2.1. Yumuaklk Apresinin Amac
Tekstil materyaline yumuak tutum vermek iin yaplan yumuaklk apresi doal ve yapay tm liflere uygulanmaktadr. Doal ve sentetik lifler, terbiye ilemleri ncesi ierdikleri baz maddelerden dolay olduka yumuak bir tutumda olur. Bu maddeler, elyafa hidrofob (suyu iten) zellik kazandrdndan n terbiye ilemleri srasnda maml zerinden uzaklatrlr ve renklendirme ilemine hazrlanr. Renklendirme sonras yaplan yumuatma bir takm mekanik yntemlerle salanabilse de mterinin o rn alma isteini arttrmak, kullanm zelliklerini gelitirmek iin yumuatc zellik tayan kimyasal maddelerle apreleme yapmak gerekmektedir.

2.2. Yumuaklk Apresinde Kullanlan Maddeler Ve Reete Tanzimi

Yumuatc veya kayganlatrc olarak bilinen kimyasal maddeler tekstil materyaline belli bir yumuaklk ve dkmllk verir. Tekstil materyalinin yumuatlmasnda kullanlan yumuatma maddeleri karakteristik zelliklerine gre baz farkllklar gstermektedir. Bu farkllklarna gre drt gruba ayrlrlar. Bunlar:

13

Anyonik yumuatclar Katyonik yumuatclar Noniyonik yumuatclar Silikonlu yumuatclardr.

2.2.1. Anyonik Yumuatclar Yumuatma etkilerinin zayflnn yan sra sadece emdirme yntemine uygun olan sentetik yumuatclar snfna girmektedir. Dier yumuatclara gre, yumuatma etkilerinin dk olmasndan dolay gnmzde yumuatma amal kullanlmamaktadrlar. Daha ziyade krk nleyici madde, zg ipliklerinin hallanmasnda vb. alanlarda kullanlmaktadr. Emdirme metoduna gre rnek reete 10- 40 g/l anyonik yumuatc PH 5- 5,5 2.2.2. Katyonik Yumuatclar Katyonik yumuatclar, doal ve sentetik tm liflerle kullanlabilir. Hem ucuz olmas hem de materyalde ho bir tutum saladklarndan tercih edilir. Ayrca hem ektirme hem de emdirme metoduna uygun allabilir. Katyonik yumuatclarla almada meydana gelen en byk sorun zellikle optik beyazlatma yaplm rnlerde sararma ve renkli rnlerde nans deiikliine yol ama tehlikesinin olmasdr. lem esnasnda PH deiimine ve yumuatcnn flotteye verilmesine dikkat edildii takdirde renkli rnlerde hibir sorun yaanmamaktadr. Emdirme metoduna gre rnek reete: 3- 20 g/l katyonik yumuatc PH 5- 5,5 ektirme metoduna gre rnek reete: 0,5- 5 g/l katyonik yumuatc PH 5- 5,5 2.2.3. Noniyonik Yumuatclar Yumuatma etkileri katyonik ve anyonik yumuatma efektlerinin arasndadr. Noniyonik yapda olduklarndan flotte iinde olabilecek dier kimyasal maddelerle hibir ekilde kompleks oluturmaz. Substantivitelerinin ( materyale olan ilgilerinin ) ok dk olduundan dolay sadece emdirme metoduna uygun yumuatma maddeleridir. Yksek temperatrlere ( scaklklara ) kar dayanmlarndan dolay optik beyazlatclarla birlikte kullanlabilir. Ayrca optik beyazlatma yaplm rnlerde hibir ekilde sararma meydana getirmez.

14

Emdirme metoduna gre rnek reete: 10- 40 g/l noniyonik yumuatc PH 7 2.2.4. Silikonlu Yumuatclar Doal ve sentetik tm tekstil liflerinde kullanlan silikonlu yumuatclar, yksek derecede kayganlk ve yumuaklk vermektedir. Silikonlu yumuatclarn fiyatlarnn pahal olmas ve prosedre ( talimatlara ) uyulmamas halinde giderilmesi g silikon lekelerine yol amas gibi dezavantajlara sahip olmasna ramen, elde edilen etkinin yksek ve kalc olmasndan dolay kullanm ok yaygndr. Emdirme ve ektirme metoduna uyum salayan silikonlu yumuatclar katyonik yumuatclarla birlikte kullanlarak maliyeti drlebilmektedir. Emdirme metoduna gre rnek reete: 5- 25 g/l silikonlu yumuatc PH 5- 5,5 ektirme metoduna gre rnek reete: 1- 4 g/l silikonlu yumuatc PH 5- 5,5

2.3. almaya Hazrlk

Yumuatma apresinde yumuatma ilemine balamadan nce baz ilemlerin yaplmas gereklidir. Bunlar flottenin apre makinesine alnmas, materyalin makineye yklenmesi ve kimyasal maddelerin makineye verilmesidir. Tm bu ilemler srasyla yapldktan sonra yumuatma ilem diyagramna uygun olarak apreleme yaplr. 2.3.1. Flotte Alma Flotte alm materyalin arlna gre yaplmaktadr. Materyalin formuna gre yumuatma apresi emdirme ve ektirme metotlarna gre alan makinelerde gerekletirilir. Bu metotlarda flotte alm farkllklar gstermektedir. 2.3.1.1. Emdirme Usul alan Makinelerde Flotte Alma Emdirme usul alma sistemi, ierisinde banyo ve kimyasal maddelerin olduu bir fulardan geirilerek apre maddesinin kumaa emdirilmesi ve hemen arkasndan skma silindirlerinde fazla flottenin sklmasyla gerekletirilir. Gnmzde apre fulardlar tek balarna kullanlmamaktadr. Ramz ad verilen bir makineye bal olarak almaktadr. Bu makinenin en byk avantaj fulardlama sonras kuman zerindeki suyu buharlatrarak kurutmas ve kuman fiksajn (boyut stabilitesi) salamasdr.

15

Resim 2.1 nne fulard yerletirilmi ramz makinesi

ekil 2.1. Fulardn ematik grnm (a- Kuma, b-Fulard teknesi, c- Skma silindirleri, d- Atk dzeltme tertibat, e- ramz girii)

Apre fulardnda bulunan fulard teknesine flotte alnmaktadr. Fulard teknesinde flotte ve kimyasal maddelerin ayr ayr verilmesi sz konusu deildir. stenilen yumuaklk efektine gre yumuatma maddesi suyla seyreltilerek, stok zelti olarak hazrlanr ve bu stoktan zelti, fulard teknesine boaltlr. Tekne ierisine bir amandra yerletirilir. Bu amandra aa inince bir pompa yardmyla stok zelti tekne ierisine boaltlr. 2.3.1.2. ektirme Usul alan Makinelerde Flotte Alma Yumuatma apresi yapmak iin kimyasal maddelerin makineye verilmesinden nce flotte (banyo) almak gerekir. Makineye alnacak flotte miktar, apreleme yaplacak olan materyalle orantldr. rnein 1/ 5 flotte ile alan bir makinede 1 kg. materyal iin 5 kg flotte almak gerekir. Bl izgisinin nndeki rakam materyal arln dier rakamda flotte miktarn gsterir. rnein soft flow makinesinde 400 kg lk bir parti kumaa yumuaklk

16

apresi yaplacan farz edelim. Bu makinede 1/ 8 1/ 10 arsnda flotteyle allmaktadr. Alnacak flotte miktar 3,2 4 ton arasnda olmaktadr. Flotte alm, makinenin hemen alt ksmnda bulunan su alm vanasnn ak hale getirilmesiyle salanr. Vana ak duruma getirildiinde, makine alt ksmdan flotte almaya balayacaktr, gerekli miktarda flotte alnd makinenin n tarafnda bulunan lekli cam boruyla anlalr. 2.3.2. Kuma Makineye Ykleme 2.3.2.1. Emdirme Usul Kuma Makineye Ykleme Yumuaklk apresi yaplacak olan kuma fulardda bulunan klavuz kumaa, diki makinesiyle dikilir. Makine altrldnda klavuz kumala aprelenecek materyal apre fulardna girer. 2.3.2.2. ektirme Usul Kuma Makineye Ykleme Makineye flotte alm tamamlandktan sonra yumuaklk apresi yaplacak olan materyalin makineye yklenmesi gerekir. Makine kapasiteleri retici firmalara gre farkllklar gstermektedir. Kuma makineye gz olarak adlandrlan blmden yklenir ve karlr. Makineye gre bu gz says 1- 10 arasnda deimektedir. Her gz 10- 200 kg kapasiteyi tamaktadr.

Resim 2.2 Makineye kuman yklendii blm

17

Makine altrldnda tambur yardmyla kuma makine ierine gnderilir. Kuman sonu geldiinde makine ierisinde kuman ucu ekilerek birbirine balanr ya da dikilir. Dier gzlerde de ayn ilem tekrarlanr. Bu ilemler tamamlandktan sonra apre maddesi ve yardmc kimyasal maddeler verilir.

ekil 2.2. ektirme usul alan apre makinesi (a- Kuma sevk silindiri, b- Kuma girii, cKuma, d- Flotte, e- Kuma k silindiri)

2.3.3. Kimyasallar Alma 2.3.3.1. Emdirme Usul Kimyasallar Alma Emdirme usul alan apre makinelerinde, kimyasal maddeler ayr bir suyla seyreltilerek verilir. Yani apreleme de kullanlacak su ve kimyasal madde kartrlarak zelti haline getirilir ve stoklanr. Bu zelti apre fulardna bir amandra yardmyla aktarlr. 2.3.3.2. ektirme Usul Kimyasallar Alma Kimyasal maddeler makinenin hemen yannda ya da arkasnda bulunan ilave tank ya da ilave kazan ad verilen aparattan verilir. Bu blmde, makine ierisine alttan ve stten balants olan bir boru sistemi bulunmaktadr. Bu sayede makineye, her iki taraftan da flotte ve kimyasal madde aktarm mmkn olmaktadr. Kimyasal maddeler genellikle bu blmde seyreltilir. Kartrma ilave tank iinde bulunan mikserle gerekletirilir. Homojen karm salandktan sonra tahliye vanas alr ve zelti makineye verilir. Daha sonra yumuatma maddesi iin ilave tankna bir miktar su alnr. Gerekli miktardaki yumuatma maddesi bu alnan su ierine verilir ve mikserle kartrlr. Homojen karm salandktan sonra tekrar makine ierisine giden tahliye vanas alarak yumuatma maddesi makineye aktarlr.

2.4. Yumuaklk Apresi Yapma

2.4.1. Sellozik Lifleri Yumuatma Sellozik liflerinden retilmi rnler, i ve d giyim bata olmak zere her tr alanda kullanlmaktadr. Dolaysyla sellozik lifler dokuma ve rme sanayinde en fazla kullanlan lif snfdr.

18

Sellozik liflerin yumuatlmasnda, tekstil piyasasnda genellikle silikonlu yumuatclar kullanlmaktadr. Bunun yannda elde edilen yumuatma etkilerinin ykseklii ve ok daha ucuz olmalarndan dolay katyonik yumuatclar da kullanlmaktadr. Ayrca her iki grup yumuatc kombine edilerek ( birletirilerek ) de kullanlabilir. Katyonik yumuatclarla yumuatma ilemi, optik beyazlatma (aartma ) yaplm rnlerde sararma olduundan pek tercih edilmez. 2.4.2. Protein Esasl Lifleri Yumuatma Protein esasl liflerden retilen mamller, genellikle klk d giyimde kullanlmaktadr. Kazak, hrka ve benzeri rnler dnda kalan tm giyim eyalar dokuma tekniiyle retilmektedir ve bu rnler emdirme usulyle aprelenir. Protein esasl rnler de tpk sellozik liflerde olduu gibi silikonlu yumuatclar bata olmak zere katyonik yumuatclarla da aprelenmektedir. 2.4.3. Sentetik Lifleri Yumuatma Sentetik lifler doal lifler kadar yumuak ve dkml olmadklarndan yumuatma ilemleri yaplrken daha dikkatli olmak gerekir. zellikle giyim amal kullanlacak sentetik mamllerin yumuatma ilemlerinde daha fazla miktarda yumuatma maddesine ihtiya duyulur. Daha fazla miktarda kullanlacak yumuatma maddesi lifleri daha yumuak yapacaktr anlamna gelmez. Yumuatma bir noktadan sonra materyalin tutumunu bozabilir ve daha sert hale getirebilir. Dolaysyla, retici firmann vermi olduu deerlerin stnde ve altnda almalarda olumsuzluklar meydana gelecektir. Sentetik liflerin yumuatlmasnda silikonlu yumuatclarn yan sra noniyonik ve katyonik yumuatclar da kullanlmaktadr. Farkl zellikteki yumuatclar ayn banyo ierisinde kombine edilerek de kullanlabilir. Burada dikkat edilecek husus bu maddelerin banyo iinde kompleks oluturarak kmemeleridir. Bir baka deyile, yumuatclardan biri anyonik dieri katyonikse ayn banyoda kompleks oluturup kme meydana gelecektir. 2.4.4. Yumuaklk Apresi lem Diyagram Makineye yklenmi kuma, ektirme metoduna gre, ilem diyagramnda belirtilen scaklk ve srede aprelenir. PH ayarlamak iin asetik asit kullanlabilir.

19

2.5. Son lemler

2.5.1. Emdirme Usul Son lemler Yumuatma, apre zeltisi emdirilen kuma kurutma ve fikse iin 3- 8 kamaradan oluan, ii 120- 180 C scakla kadar stlm ramzden geirilir. Burada scakln etkisiyle kuma zerinde nem tamamen uzaklatrlrken, ayn zamanda hem kimyasal maddenin hem de kuman fiksesi ( sabitlenmesi ) salanr. 2.5.2. ektirme Usul Son lemler Yumuatma apre zeltisi, emdirilen kuma apre makinesinden karldnda zerindeki flotte miktar fazla olduundan dolay nce skma ilemine alnr. Skma ilemi enine ak ekilde skma silindirlerinden geirilerek ya da santrifjleme ile yaplr. zerinde flotte miktar % 40a kadar drldkten sonra, hem kurutma hem de fikse ( sabitleme ) iin ramzde kurutulur.

20

Resim 2.3.. Aprelenmi kuman ramze girii

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Emdirme Usul Yumuaklk Apresi Uygulamas in: lem Basamaklar
Yumuaklk apresi iin uygun yumuatc seiniz. Yumuatma maddesini uygun miktarda suyla seyrelterek stok zelti hazrlaynz. Yumuatma zeltisinin PH deerini kontrol ediniz. Mikserin kartrma hzn drerek yumuatma maddesinin bozulmasn engelleyiniz. Yumuatc zerine suyu azar azar dknz. Aksi halde homojen bir dalm gereklemeyebilir. Yumuatma zeltisinin PH deerinin 4,5- 6 aralnda olmasna dikkat ediniz. PH kd kullanyorsanz nemli olmamasna ve kullanabilir olmasna dikkat ediniz. PHmetre kullanyorsanz kalibrasyonunun yaplm olmasna zen gsteriniz. Materyal arlna gre hesaplaynz.

neriler

Alacanz flottenin miktarn hesaplaynz. lave tankna flottenin alnmasn salaynz. Kuma makineye ykleyiniz. Kuma fularddan geirerek kuman flotteyi emmesini salaynz. Kuma ramzde kurutunuz. Yumuaklk apresi yaplm ve yaplmam kumalara dokunarak aralarndaki farklar karlatrnz. Yumuaklk apresi iin uygun yumuatc seiniz. Alacanz flottenin miktarn hesaplaynz.

Emdirme usul allyorsa klavuz kuma ile apre yapacanz kuma dikiniz.

Ramzn scakl 120- 180 C olmaldr. Kumalar ba ve iaret parmaklar arasna alarak yumuaklklarn hissediniz.

ektirme Usul Yumuaklk Apresi Uygulamas in:

Materyal arlna gre hesaplaynz.

22

lave tankna flottenin alnmasn salaynz. Mikserin kartrma hzn drerek yumuatma maddesinin bozulmasn engelleyiniz. Yumuatc zerine suyu azar azar dknz. Aksi halde homojen bir dalm gereklemeyebilir. Yumuatma zeltisinin PH deerinin 4,5- 6 aralnda olmasna dikkat ediniz. PH kd kullanyorsanz nemli olmamasna ve kullanabilir olmasna dikkat ediniz. PHmetre kullanyorsanz kalibrasyonunun yaplm olmasna zen gsteriniz. Emdirme usul allyorsa klavuz kumala apre yapacanz kuma dikiniz.

Yumuatma maddesini uygun miktarda suyla kartrarak seyreltiniz.

Yumuatma zeltisinin PH deerini kontrol ediniz.

Kuma makineye ykleyiniz. Kuma makineden geirerek kuman flotteyi emmesini salaynz. lem diyagramna uygun alnz. Kuma makineden kartnz. Kuma silindirler arasndan geirerek sknz. Kuma ramzde kurutunuz. Yumuaklk apresi yaplm ve yaplmam kumalara dokunarak aralarndaki farklar karlatrnz.

Kuman enine ak sklmas gerektiine dikkat ediniz. Ramzn scakl 120- 180 C olmaldr. Kumalar ba ve iaret parmaklar arasna alarak yumuaklklarn hissediniz.

23

DEERLENDRME LTLER
Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almalar kendi kendinize ya da arkadanzla birlikte deerlendiriniz.

Emdirme Usul Yumuaklk Apresi Uygulamas in: Deerlendirme ltleri

Yumuaklk apresi iin uygun yumuatc setiniz mi? Yumuatma maddesini uygun miktarda suyla seyrelterek stok zelti hazrladnz m? Yumuatma zeltisinin PH deerini kontrol ettiniz mi? Alacanz flottenin miktarn hesapladnz m? lave tankna flottenin alnmasn saladnz m? Apre yaplacak kuma klavuz kumala diktiniz mi? Kuma makineye yklediniz mi? Kuma fularddan geirerek kuman flotteyi emmesini saladnz m? Kuma ramzde kuruttunuz mu? Yumuaklk apresi yaplm ve yaplmam kumalara dokunarak aralarndaki farklar karlatrdnz m?

Evet

Hayr

ektirme Usul Yumuaklk Apresi Uygulamas in Deerlendirme ltleri

Yumuaklk apresi iin uygun yumuatc setiniz mi? Alacanz flottenin miktarn hesapladnz m? lave tankna flottenin alnmasn saladnz m?

Evet

Hayr

24

Yumuatma maddesini uygun miktarda suyla kartrarak seyrelttiniz mi? Yumuatma zeltisinin PH deerini kontrol ettiniz mi? Kuma makineye yklediniz mi? Kuma makineden geirerek kuman flotteyi emmesini saladnz m? lem diyagramna uygun altnz m? Kuma makineden kardnz m? Kuma enine ak halde silindirler arasndan geirerek sktnz m? Ramzn scakln ayarladnz m? Kuma ramzde kuruttunuz mu? Yumuaklk apresi yaplm ve yaplmam kumalara dokunarak aralarndaki farklar karlatrdnz m?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetine dnerek ilemi tekrar ediniz.

25

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu renme faaliyeti kapsamnda kazandnz bilgileri aadaki sorular cevaplayarak deerlendiriniz. 1. Yumuatma etkisi en yksek olan yumuatc aadakilerden hangisidir? A.) B.) C.) D.) 2. Anyonik yumuatclar Katyonik yumuatclar Noiyonik yumuatclar Silikonlu yumuatclar

Yumuatclar hangi PH aralnda materyale aktarlr? A.) B.) C.) D.) PH 8 - 9,5 PH 3 - 4,5 PH 4,5 - 6 Ntr

3.

Beyaz olarak kullanlacak mamllerin yumuatlmasnda kullanlmamas gereken yumuatma maddesi aadakilerden hangisidir? A.) B.) C.) D.) Noniyonik yumuatclar Katyonik yumuatclar Silikonlu yumuatclar Hepsi

4.

Hangi yumuatclar birletirilerek apre yaplrsa flottede kme meydana gelecektir? A.) B.) C.) D.) Anyonik + Katyonik yumuatc Anyonik + Nonyonik yumuatc Nonyonik + Katyonik yumuatc Silikonlu + Katyonik yumuatc

26

5.

500 kg lk bir parti kumaa yumuaklk apresi yaplacaktr. Makinede 1: 8 flotte oranyla allmaktaysa alnacak flotte miktar ne olmaldr? A.) B.) C.) D.) 2 ton 3 ton 4 ton 5 ton

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 6. ( ) Doal ve sentetik tm tekstil liflerinin yumuatma apresinde en yaygn olarak kullanlan silikonlu yumuatclar, yksek derecede kayganlk ve yumuaklk vermektedir. Noniyonik yumuatclar optik beyazlatma yaplm rnlerde hibir ekilde sararma meydana getirmez. Silikonlu yumuatclarla ektirme usul alrken genellikle 5- 25 g/l kullanlr. Emdirme usul alan apre makinelerinde flotte ve apre maddesi fularda ayr ayr verilir.

7. ( ) 8. ( ) 9. ( )

10. ( ) ektirme usul alan apre makinelerinde kimyasal maddeler makineye ilave tanknda verilmektedir. 11. ( ) Katyonik yumuatclar, sadece sellozik liflerin aprelenmesinde kullanlr. 12. ( ) Emdirme usul gerekletirilir. apreleme ilemleri nne fulard yerletirilen ramzde

13. ( ) Makineye alnacak flotte miktar ilem yaplacak materyalle orantldr. 14. ( ) Protein esasl liflerden retilen mamller, genellikle hrka, kazak v.b. rnleridir. Bu rnler ektirme usulyle aprelenir. 15. ( ) Farkl zellikteki yumuatclar, ayn banyoda kombine edilerek kullanlabilir. Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

27

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu renme faaliyetinde kazandrlacak bilgi ve beceriler dorultusunda, uygun ortam salandnda tekniine uygun olarak dolgunluk apresi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrma kullandnz giyim eyalarnzn, koltuk demelerinin, perdelerin vb. tekstil materyallerinin doku yzeylerini inceleyiniz. Dokuma kumalarda atk ve zg ipliklerinin, rme kumalardaysa ilmek aralarndaki boluklar elinizle dokunarak hissediniz. Elde ettiiniz bu verileri rapor haline getirerek arkadalarnzla karlatrnz.

3. DOLGUNLUK APRES
3.1. Dolgunluk Apresinin Amac
Dokuma ve rme kumalara zellikle pamuklu kumalar bata olmak zere tm liflere uygulanabilen dolgunluk apresinde ama, dokuma yzeylerde atk ve zg arasndaki boluklar, rme yzeylerde de ilmek aralarndaki boluklarn doldurulmasn salamaktr. Dolgu maddeleri, doal ve sentetik esasl maddeler olup rne uygulandnda mamln gramajn bir miktar arttrrken hibir ekilde renk deiimi meydana getirmez.

3.2. Dolgunluk Apresinde Kullanlan Maddeler ve Reete Tanzimi

Genellikle selloz esasl rnlere uygulanan dolgunluk apresinde kullanlan dolgu maddeleri doal ve sentetik esasl maddelerdir. Doal sertletirici olarak bilinen talk ve kaolin gibi suda znmeyen maddeler niasta ve dekstrin ile birlikte rne aplike edilerek belli bir miktarda arlk artyla birlikte daha dolgun bir tutum kazandrr . Doal bir dolgu maddesi olan kaolin beyaz-sarmtrak bir yapda olduundan dolay elyafta belli bir oranda sararma meydana getirir. Talk ve kaolinin life yapma yetenei olmadndan niasta veya dekstrinle birlikte elyafa uygulanr. Kumaa aktarlrken kullanlacak talk ve kaolin miktarna eit miktarda, niasta veya dekstrin ilave edilmelidir. Gnmzde sentetik dolgu maddelerinin kullanm daha yaygn duruma gelmitir.

28

Bunun nedenleri: Kumata renk deiiminin olmamas, Tuesinin ( tutumunun ) bozulmamas, Sararma ve benzeri lekelenmenin meydana gelmemesidir.

Dolgunluk apresi emdirme yntemleriyle kumaa aktarlabilmektedir. Emdirme yntemi, apre maddesinin aktarlma kolayl, hemen ardndan kontin ( devaml ) bir ekilde skma, kurutma ve fiksaj ilemlerinin yaplabilmesi, maliyetinin dk olmas nedeniyle daha fazla kullanlmaktadr. Emdirme yntemine gre rnek reete: 100 150 g/l dolgu maddesi PH 6,5 7

3.3. almaya Hazrlk

Emdirme yntemine gre dolgunluk apresi ayn yumuaklk apresinde olduu gibi gerekletirilir. ki apre arasndaki tek fark kullanlan kimyasal maddedir. leme balamadan nce gerekli miktarda flotte ve kimyasal madde hazrlanmas, materyalin makineye yklenmesi gerekir. Tm bu ilemler yapldktan sonra apreleme ilemine geilir. 3.3.1. Flotte Alma Flotte alma ilemi, emdirme ynteminde bamsz olarak yaplamaz. Flotte ve gerekli kimyasal maddeler ayr bir yerde kartrlarak dolgu maddesi zelti haline getirilir. Buna stok zelti denir. Bu ilem yumuaklk apresinde yaplan ilemle ayndr. 3.3.2. Kuma Makineye Ykleme Kuma fulard iinde bulunan klavuz kumaa diki makinesi kullanlarak dzgn bir biimde dikilerek hazrlanr. Fulard altrldnda aprelenecek olan kuma klavuz kuma la hareket edeceinden nce, fulard teknesine girerek apre maddesi materyale aktarlacak ve daha sonra zerindeki fazla flotte silindirlerde sklacaktr. 3.3.3. Kimyasallar Alma Flotte ve kimyasal maddeler ayr bir yerde zelti haline getirildikten sonra fularda aktaracak olan kazan ierisine dklr. Fulard iinde bulunan amandra yardmyla, fulardda zelti azaldnda stok zeltinin bulunduu kazandan bir pompa yardmyla zeltinin fularda aktarlmas salanr.

3.4.Dolgunluk Apresi Yapma

Dolgu maddeleri, elyaf fark gzetmeksizin tm liflerde kullanlmaktadr. Bu maddelerin tekstil rnne substantivitelerinin ( ilgilerinin ) olmamas ya da ok dk olduundan dolay emdirme yntemiyle uygulanr.

29

Dolgunlatrma apresi yaplrken, materyalin kullanm alan, sklk ya da incelii ve formu dikkate alnr. Baka bir deyile, dolgunluk apresi sonrasnda meydana gelen dolgunlatrma efekti nemlidir. rnein dolgunlatrma ncesi 190 g/m olan bir kumaa dolgunlatrma ile %10 dolgunluk verilirse, kuman tutumu daha tok olmakla beraber arl 209 g/m olacaktr.

3.5. Son lemler

Dolgunlatrma apre zeltisi emdirilen kuma kurutma ve fikse iin 3- 8 kamaradan oluan, ii 120- 180 C scakla kadar stlm ramzden geirilir. Burada scakln etkisiyle kuma zerinde nem tamamen uzaklatrlrken ayn zamanda hem kimyasal maddenin hem de kuman fiksesi ( sabitlenmesi ) salanr.

30

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Emdirme Usul Yumuaklk Apresi Uygulamas in: lem Basamaklar
Dolgunluk apresi iin uygun dolgu maddesi seiniz. Dolgu maddesini uygun miktarda suyla seyrelterek stok zelti hazrlaynz. Dolgu maddesi zerine suyu azar azar dknz. Aksi halde homojen bir dalm gereklemeyebilir. Dolgu maddesinin zelti iinde iyice zldnden emin olunuz.

neriler

Stok zeltiye niasta veya dekstrin ilave ediniz. Dolgunluk apre zeltisinin PH deerinin 6,5- 7 aralnda olmasna dikkat ediniz. PH kd kullanyorsanz nemli olmamasna ve kullanabilir olmasna dikkat ediniz. PHmetre kullanyorsanz kalibrasyonunun yaplm olmasna zen gsteriniz. Materyal arlna gre hesaplaynz.

Dolgunluk apre zeltisinin PH deerini kontrol ediniz.

Alacanz flottenin miktarn hesaplaynz. lave tankna flottenin alnmasn salaynz. Kuma makineye ykleyiniz. Kuma fularddan geirerek kuman flotteyi emmesini salaynz. Kuma ramzde kurutunuz. Dolgunluk apresi yaplm ve yaplmam kumalara dokunarak aralarndaki farklar karlatrnz.

Emdirme usul allyorsa klavuz kuma ile apre yapacanz kuma dikiniz.

Ramzn scakl 120- 180 C olmaldr. Kumalar ba ve iaret parmaklar arasna alarak yumuaklklarn hissediniz.

31

DEERLENDRME LTLER
Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almalar kendi kendinize ya da arkadanzla birlikte deerlendiriniz. Emdirme Usul Yumuaklk Apresi Uygulamas in:

Deerlendirme ltleri
Dolgunluk apresi iin uygun dolgu maddesi setiniz mi? Dolgu maddesini uygun miktarda suyla seyrelterek stok zelti hazrladnz m? Stok zeltiye niasta veya dekstrin ilave ettiniz mi? Dolgunluk apre zeltisinin PH deerini kontrol ettiniz mi? Alacanz flottenin miktarn hesapladnz m? lave tankna flottenin alnmasn saladnz m? Apre yaplacak kuma klavuz kumala diktiniz mi? Kuma makineye yklediniz mi? Kuma fularddan geirerek kuman flotteyi emmesini saladnz m? Kuma ramzde kuruttunuz mu? Dolgunluk apresi yaplm ve yaplmam kumalara dokunarak aralarndaki farklar karlatrdnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetine dnerek ilemi tekrar ediniz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. Dolgunluk apresinde ama, dokuma yzeylerde atk ve zg arasndaki boluklar, rme yzeylerde de ilmek aralarndaki boluklarn doldurulmasn salamaktr. Dolgunluk apresi daha ziyade sk dokunmu rme kumalara uygulanr. Dolgunluk apresi emdirme ve ektirme metotlarnda sorunsuzca kullanlabilir. Dolgu maddeleri noniyonik yapda kimyasal maddelerdir. Talk, kaolin gibi doal dolgu maddeleri tek balarna materyale uygulandnda elyaf ile hibir ekilde ba yapamaz. Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

33

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modldeki renme faaliyetlerini ve lme deerlendirme blmn baar ile tamamladysanz retmeninizle iletiim kurarak dier modle geiniz.

34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET- 1N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

D A B C B D D Y D Y Y D D Y Y

RENME FAALYET- 2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 D C B A C D D Y Y D Y D D Y D

RENME FAALYET- 3N CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 D

35

KAYNAKA KAYNAKA
Do. Dr. OBAN, Sleyman, Genel Tekstil Terbiyesi ve Bitim lemleri, zmir 1999 Dr. ZGRGN, Meliha, Terbiye Teknolojisi, stanbul 1986 Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi, Tekstilde Bitim lemleri Ders Notlar, 1998 Yrd. Do. Dr. AN, Pervin, Tekstil n Terbiyesi, stanbul 1998 Milli Eitim Bakanl Kz Teknik retim Genel Mdrl (Komisyon), Tekstil Teknolojisi I II, stanbul 1994 http://www.monforts.de http://www.nobelkimya.com http://www.spot.com.tr http://www.deteks.com.tr http://www.cerenkimya.com.tr http://www.akkim.com.tr http://www.prochem.com.tr

36