1

Met|n Ckuma*
nasen nanef|
1erc PlkmeL Akpur

1. Mukaddime: Nakilden bd`ya (Yaratclga)
Asrimizda bizim neslimizden bir arastirmaci, ilm kaynaklarina nispetle, yntemden birine
dayanabilir:

Birincisi: ogunlugunu agdas IelseIedeki Hermentik ilminin olusturdugu, Batili mirasdan
tremis ilim dallarina dayanma. Arastirmaci, esitli sayida mstakil kitpta veya zel maklelerde
bunu bulabilir.
1
Bunu, mevcut haliyle Batili bir ilim olan Hermentik ilmi teyd eder. Hermentik,
ilim dali olarak ve bazi ilk sekilleri itibariyle her dnde, Batili ya da Dogulu her medeniyette
bulunsa da, agdas IelseIe ile irtibatli iken daha sonra ondan ve diger insn ve ictim ilimlerden
bagimsizlasmistir. Ancak bu yntemin kusuru bir medeniyet darligi, katiligi olmasidir. Yani teIsir
ilimlerini (yorum / hermentik), ilk baslangicini istisna etmeksizin, Bati mirasiyla
sinirlandirmasidir. Sonra da kendi zel sartlarini umumilestirmekle beraber onu her mirasa smil
kilip, diger medeniyetlerde baska sartlarda ortaya ikan yorum ilimlerinin kaynaklandigi gretileri
yok saymasidir. agdas Bati mirasinda bu ilmin usllerini koyanlarin, Bati mirasinin destekileri
mustagriplerin, onun evrensel kltrn tek temsilcisi iddialarinda oldugu gibi, btn beseriyeti
kapsayan umumL bir ilim olmadigini, itiraI ettikleri bilinmektedir.
2

Burada hermentik ilimlerinde Fransiz, Alman, Ingiliz ekolleri vardir. Ayni sekilde Islm,
Hiristiyan, Yahudi ve Budist ilim dallari bulunmaktadir.
3
Bu medeniyet darligi/katiliginin neticesi
nakil merhalesinin uzamasi ve yaraticilik merhalesinin te`hridir. Bati`daki kltrel retim hizinin
ortalama sresi, Bati disina nakledileninkinden daha yksektir. Bir medeniyet yaratici, nc/lider
ve merkez olurken, digerleri nakilci, tbi ve evre olmaktadir.


Bu yazi lif: 1ournal of Comparative Poetics, No. 8, Interpretation and Hermeneutics/.-' '--=--~+' (Ilkbahar,
1988), s. 6-29`da yayinlanmistir. Department oI English and Comparative Literature, Khire Amerikan niversitesi
Yayini.
1
Hasen HaneI, L'exgse de la phnomnologie(Khire: Dru`l-Fikri`l-Arab, 1979, Hasen HaneI, "La
phnomnologie de l'exgse," Yayinlanmamis makle, Sorbonne 1966. Hasen HaneI, 'Medresetu Trhi`l-
Eykli`l-Edebiyye, Elif, Sayi: 2 (1982), s. 23-51.
2
H. G Gadamer, Vrit et mthode (Paris: Seuil, 1971), s. 254-90; H. G Gadamer, L`art de comprende (Paris:
Aubire, 1982), s. 147-295.
3
F. Geny, Mthode d`interprtation et sources en droit poiv positif (Paris: L.G.D.J., 1954), cilt: II, s. 56-73, 235-
278.


kinci yntem: Kadm mirasimiza ve onun tasnI ettigi ilim dallarina dayanarak teIsrdeki
yntem ve akimlari ortaya ikarmak. Bu alanda da arastirmaci mstakil te`lIler veya huss
alismalar bulabilir.
4
Bu yntemin zorlugu, arastirmaci, yeni okumalar yapmaksizin eskilerin
sylediklerini tekrarlamaktir. Okuma yapsa dahi okumalarinda Batidaki agdas yorum ilimlerine
dayandigi iin her iki mirasi bu tevl ile ktlyor. Ayni sekilde kaynaklarin oklugunun,
basvurulacak seylerin esitliliginin, zaruri olarak bir mirasi digerine tercih etmeye sebeb olmasi
beraberinde eski veya agdas sartlardan habersizligi getirmektedir. Ki bu btn miraslarda ortaya
ikmakla beraber asrimizin sartlari da degismistir. Bu durum nakli, kendisinden bir insa
yapilamayan ve bir tesri de bulunmayan, gereklige karsi mcerred izI malmt haline
getirmektedir. Ayni sekilde yeni arastirmalar eski ya da modern edebiyata, sadece aynen sunmak
ya da onu tenkd etmek iin basvuruyor. Bazen de gerekligin kendisiyle ilgisi olmayan eklemeler
haline getiriyor. Dogrudan gereklikten kaynaklanan ve ona tesrde bulunmaya muktedir bir
nazariyeye ihtiyc devm etmektedir.

nc yntem: Kadm mirasimiza da Bati mirasina da dnsmeksizin hlis aklin mantigina
ve tr ne olursa olsun metinler mevzsunda alisan herkesin ortak insn tecrbelerinin tahlline
dayanmak. Bu iki miras, nakil merhalesini asip ibd (yaraticilik) merhalesine geme hedeIiyle
ilgili ilm unsurlarla doludur. Hric kaynaklara dayanmak, Iikr alismanin dhil birligini ve
organik yapisini kaybetmenin baslangi noktasi gibidir. Arastirmaciyi sadece malzemeleri
toplayan ya da serh edip zetleyen ve en iyi hlde ise onu tenkd eden biri yapar. Oysa mevznun
kendisi ehemmiyet diresinin disinda kalmaya devam eder. Bu yntem, ister kendi medeniyeti,
isterse baskasi olsun, medeniyetin esaslariyla ilgilenmez, eskilerin ve yenilerin yaptiklari gibi,
bnyeyi ortaya ikarmak iin mezvnun kendisine ynelir. Bu durumda, ne kaynaklara, ne
dipnotlara, ne de makalelerin sonuna ve ne de meshurlarin isimlerine veya mezheplere ya da
medeniyetlere yahut arastirmanin kalbinde yer alan numnelere basvuru bulunmaz. Oysa ilk ve
son kaynak arastirmacinin ve okuyucunun suuru ve ikisi arasindaki ortak tecrbedir. Sonuta
ummlestirme kudreti ibdnin (yaraticilik) zelliklerinden biridir. Kaynaklari gizleme kudretiyle,
mevz hakkinda disariya havale etmeden i yapisina gvenmek te ibdnin niteliklerindendir. Halis
tasvr gcne kavusma ibd anlarindan biridir. Tab knunu kesIetmek, metin okuma szkonusu
oldugunda, lugav, neIs (psikolojik), ictim (sosyolojik) ve trhi bir okuma olup, vkialarini

4
Hasen HaneI Les mthodes d' exgse (Khire: Conseildes Arts, des Lettres et des Sceiences Sociales, 1965);
Hasen HaneI, ~Hel Ledeyn Nazariyyetun fi`t-Tefsr? Kady Musra (Kahire: Dru`l-Fikri`l-Arab, 1976), c.:
1, s.: 165-168; Hasen HaneI, ~Eyyuhum Esbaka? Nazariyyetun fi`t-Tefsr em Menhecun f Tahlli`l-Hibert?,
Ayni kaynak, s.: 169-172; Hasen HaneI, ~vdunile`l-Menba` em vdunile`t-Tabati, ayni kaynak, s. 173-176;
Hasen HaneI, ~Menhicu`t-Tefsr ve Meslihu`l-Umme, Cezir`deki 15. Islm Forum`da takdm edilmis
yayinlanmamis alisma, 1981.


takp ederek daginik hdiselerini muntazam hle getirmek demektir. agdas Iikriytimizda ibd
gecikmistir. Nakil merhalesi, kendine zgvenin olmamasindan, grenen kisinin konumuna
sinaliginin uzun srmesi ve trh suur hususunda basarisiz stadinin durumunu unutmasindan
dolay uzamistir. Mirasina gvenmek bir seydir, tevzu veya gurur baska bir seydir. Aiklik,
sathlik demek degildir. Tamm etme, ummlik demek degildir. Bununla beraber, sonulari
hesplanmis bu maceranin zararlari kazancindan az iken, naklin zararlari kazancindan daha oktur.
Gerek su ki bu yntem birbirinden uzak degildir. Her yntemi, stn taraIlarindan
Iaydalanmak ve kusurlarini azaltmak iin biraraya getirmek mmkndr. Bu cephe su nki
meden konumumuzu da iIde etmektedir.
5
Kadm mirasin konumu, Bati mirasinin konumu,
vkianin kendi konumu.
6
yleki okuyucunun kendisini boslukta hissetmemesi iin, bir dereceye
kadar, ibd ile (yaraticilik) nakli, gnmz ile gemisi, bnye ile gelismeyi -en azindan tm nakil
ve hlis ibd arasinda araci bir merhale gibi- birbirine baglamayi mmkn kilacak bazi kaynaklara
isaret edilebilir. Bu yntem arasinda dengeli ve esit bir tutumu ortaya koymak zordur. Bununla
beraber, nc yntem, gnmz merhalesinde tercih edilen ideal bir yntem olmaya devam
edecektir. Diger iki yntem ise, sadece okuyucuyu ynlendirmeye yardimci ve bilinen nakil ile
kendisinden korkulan ibd arasinda Iikri birligini tekid edici bir etkendir.

. Metin Okuma Ne nlama Gelir?
Buradaki okuma (kirat), egitim programlarinda, okul kitaplarinda vrid olan yaygin man
demek degildir. Yani niversitelerde okutulan sesler ilminde (Ionetik) oldugu gibi, harIleri
mahreclerine uygun olarak ikarmak degildir. Buradaki okuma, anlamak demektir. Metin ise
Iehmin (anlamanin) mevzudur. O halde metin okuma, geleneksel IelseIede zt ve mevz
arasindaki alakayi tanimlayan mariIet nazariyesine denk gelir. yleyse okuma zt`tir, metin ise
mevzdur. Kur`n`dan ilk nzil olan Sre`de ~,-: oku emir Iiili olarak gelmistir. Bunun cevabi
ise, ~,'- '-' '-: Ben okuma bilmem. Yani okuma burada harIlerin mahrelerini ve seslerini aynen
agizdan ikarmaktir, bu da ancak harIleri bilmekle olur. Sonra da bu savt man (sesin anlami)
diger bir man olan ~_-= --' 4, ~' ,-: Yaratan Rabbinin ismiyle oku ayetindeki '+: anla ile
tashh edilmistir. Yani anla, idrk et ve tasavvur et, demektir. Okuma konusmaktir, konusma ise
anlayis itibriyle suurun baslangicidir.
Metin okumak onu anlamak mansiyla, teIsrini ve tevlini ierir. Anlamak ise, teIsre ve tevle
ihtiyac duymaksizin, dogrudandir. Dogrudan bedh (apriori) anlayis ise yaramadiginda teIsire
ihtiyc duyulur. Yani dil mantigina veya metnin ynelisine (siyk) ya da mahallin zarureti yahut

5
Hasen HaneI, 'Mevkifun`l-Hadriyyu, Kady Musira, c. 1, s. 46-50.
6
Hasen HaneI, 'F Felsefetifi`l-Vatani`l-rabiyyi`l-Musir, rdn niversitesi, 1. Arab FelseIesi Kongresi
konulari arasinda, (Beyrut, Merkezu Dirasati`l-Vahdeti`l-Arabiyye, 1985), s. 13-42.


asrin ruhuna dayanarak ikinci dereceden bir anlayisa ihtiyc duyulur. Eger teIsir dil mantigiyla
atisir da, metnin tevchi glesir, mahallin zarreti kendisini zorunlu kilar, asrin rhu umm hle
gelirse, bu durumda sbhe ya da karne ile laIzi 'hakk mansindan ikartarak 'mecz manya
geirmek sretiyle, tevle ihtiyc zuhr eder. Serh ise, sunlarin hepsini ihtiv etmektedir: Fehm
(anlama), teIsr ve tevl. Serh okuma ile metin, zt ile mevz arasinda -mahal, mariIet ve suml
itibriyle- bir alakadir.
Metinler esit esittir. Metin ya edeb alismalarin rn edeb veya anayasalar ve knnlar
mecmasindan kann ya da veskalar, siciller (resm kayitlar) ve ansiklopedik eserlerden olusan
trh yahut mukaddes kitblarin dn metinlerinden biridir. Bu esitlilige ragmen burada, btn
bu esitlerin arasindaki msterek mesele, metnin okunmasi veya teIsridir. esitlilik derecede
olup, nev`inde degildir. Bununla beraber dn metin, nazar (bakis) karisikliginin en ok oldugu
metinlerdir. nk metnin trih sihhati gibi birok mskilin bulundugu var sayiliyor. Bu durum
edeb metinde, halk edebiyatindaki savaslar istisn edilirse, Yunan siirindeki 'Homerosun ve
Chiliye siirindeki 'Muallaktin intihli yani hangi halk toplulugunun metni oldugu
meselesindeki gibi, kabul edilmez. Kann ve trh metne gelince, sihhat meselesi, kazilar ve
kadim eserlerle ilgili ok dar bir alan disinda, zorunlu kilinmaz. Dn metin ise, gereklige
ynlendirmede ve davranisa tesr etmede edeb veya trh metinden, davranislari ynlendirmek,
degerlerin kaynagi, ilmin miyri, amelin mzni olmasi gibi, insanlarin ona imni bakimindan
daha ok etkilidir.
Bu itibarla maslahatlarin esitlerine gre teIsirler de esitli olur. TeIsir yntemlerinin atismasi
ictim ve siys kuvvetlerin kavgasidir. yleki bir Iirkanin diger Iirkayla dn metinlerin teIsr ya
da tevli nedeniyle ikarlari zidlastiginda savaslar olur, ayriliklar ortaya ikar, kanlar akitilir,
boyunlar uar. Bunun iin, bu alisma, genisligin ve karisikligin daha ok olmasi sebebinden
dolayi, essen dn metni baslangi yapmistir. nk bu metinler daha ok yaygin ve karmasiktir.
Netcelerini geri kalan edeb, trh ve knn metinlere ummlestirmek mmkndr. nk
bunlar daha az yaygin ve karmasiktir. Sanki bunlar umm ereve ierisinde huss hller
gibidir.
7
Iste bu noktada umm hermentik ile mukaddes hermentik arasinda yaygin ve meshur
bir teIrka girmistir. Birincisi herhangi bir metnin yorumu iin umm kaideler koyarken, ikincisi
sadece dn metinlerin ve mukaddes kitblarin teIsri iin huss kideler koyar.
8


7
Gadamer nceligi dn metin yerine knn metne verir: Gadamer, Vrit et mthode s. 166-184. W. Dilthey Le
monde de l'esprit (Paris: Aubier, 1947), c. I, s. 388.
8
General Hermeneutics (Umm Hermentik): '' -~-'; Special Hermeneutics (zel Hermentik): '=' -~-' ;
Hermeneutica Sacra (Mukaddes Hermentik): ~-~' -~-' Bkz. B. L Ramm, "Biblical Hermeneutics"
Hermeneutics`in iinde Editr B. Ramm et al.
(Grand Rapids, Michigan: Baker, 1972), s. 7; L. BerkhoI, Principles of Biblical Interpretation (Grand Rapids,
Michigan: Baker, 1971 ), s. 40-46; A. B. Michelsen Interpreting the Bible (Grand Rapids, Michigan, E ndmanns,
1970), s. 99-177; 178-368.


Okuma, ayni medeniyete mntesib olan bir Ierdin diger Ierdi okumasi, simdinin gemisi
okumasi, mirsin intikli seklinde de olabilir. Mesel Ibni Rsd`n Frb ve Ibni Sn`yi,
Aristo`nun EIlatun`u, Kantilarin (Fichte, Hegel, Sheling, Schopenhauer) Kant`i, Hegelcilerin
(Sterner, Bauer, Strauss, Marks) Hegel okumasi; Heidegger`in Kant`i Nitche`yi ve Husserl`i
okumalari gibi.ilh. Bu hlde okuma, tevl yoluyla asrin ruhunu tashh ve tecdd anlamina gelir.
Okuma bazen de, bir medeniyete mensub Ierdin Iarkli bir medeniyete mensub bir Ierdin okumasi
olur. Veya simdinin, medeniyetler arasi iliskide oldugu gibi, gemisi okumasi olur. Mesel: Ibni
Rsd`n Aristo`yu, Heidegger`in Sokrat ncesi Helen IelseIesini, Marksin Demokritos`u,
Bergson`un EIlatun`u okumasi gibi.ilh. yleyse okuma Ierd ve toplumsal bir eylemdir. Ferd
bir eylemdir, her medeniyetin ierisinde vardir. Merhaleyi tamamlamak ve yapiyi ortaya ikarmasi
sebebiyle medeniyetler arasi toplumsal bir eylemdir. Frb`nin EIlatun`u ve Aristo`yu, Ibn
Rsd`n Aristo`yu okumasi, Islm medeniyetinin Yunan medeniyetini okumasi demektir.
Heidegger`in Sokrat ncesi IelseIeyi okumasi, agdas asrin rhunun kadm medeniyeti
okumasidir. Merleau-Ponty`nin Goldstein`i okumasi Fransiz rhunun Alman rhunu okumasidir.
Kant`in Hume`yi okumasi ise, Alman rhunun Anglosakson kltrn okumasidir. Josiah
Royce`nin Hegel`i okumasi Amerikan mizcinin Alman rhunu okumasidir.ilh. Isa Mesh`in
Tevrat`i okumasi Esen`(Esensi) nin Feris (Pharisian) aklini okumasi demektir. Bu Mesh`in su
sznn mansidir: 'Eski kadehte yeni iki.
Her iki durumda da okuma, Ierd okuma ve toplumsal okuma, sadece okunanin serhi veya
teIsri ya da tevli degildir. Aksine o, Ierd olsun veya toplum olsun, okuyucunun tasavvuruna
uyumlu hle getirmek iin yeniden kurmaktir. Bnyeyi tamamlamasi ya da knnu kesIetmesi
sebebiyle yapiyi okuma, tahll, tenkd ve tekrarlamadir. Bergson`un Kant okumasi saI aklin ve
kesinligin bir tenkdidir. Kierkegaardin Hegel okumasi, onu dnstrmesi ve akli ve tutarliligi, -
yani mezheb ierisinde Hegel`i geersiz kilarak- hayat ve eliskiyi, varlik ve lm- baska bir
ynden kesIetmesidir. Kantilarin Kant okumasi, rtl olanin ortaya ikmasi, ztta bulunan seyin
rtsnn kaldirilmasi demektir: Fichte`ye gre benlik, Hegel`e gre tasavvur veya Iikir,
Sheling`e gre rh, Schopenhauer`a gre irde. Frb`nin EIlatun`u ve Aristo`yu okumasi, sret
ile mddeyi, ideal ile gerekligi, cevher ile arazi, rh ile bedeni, hiret ile dnyyi, ahlk ile
tabati, Allh ile lemi, kalb ile akli, isrk (aydinlanma) ile hikmeti, akil ile hissi, istinbt ile
istikryi. ilh. yksek bir yntemle birlestirerek Islm`in sumll dsncesini iIde etmesi
itibriyle iki IilozoIun grsn bir araya getirmesidir. Ibn Rsd`n btn Yunan mirasini
okumasi, ilk Tabatilarin gerekliginden EIlatun`un idealine gidip, oradan da Aristo`nun
gereklik ile idealin arasini birlestiren gelisim knnunu kesIetmesidir. Islm`i okumak, Yahd




serati ile Mesh aIvin arasini birlestiren vahyin gelisimini okumaktir. Bu nedenle Aristo ve Islm
birbirine benzerdir. nk her ikisi de kendi huss mirasindaki, Aristo Yunan mirsinda, Islm
da dnler trhi ve vahyin gelisiminde, bnyeyi tamamlamaktadir.
9
Okuma, mesela Althusser`in
Marks`i, klasik iktisatilar Ricardo ve Adam Smith`e gre okumasindaki gibi, eski yntemin
iinden yeni bir yntem ortaya ikarmasi sebebiyle, okumanin okumasi seklinde, ikili bir okuma
da olabilir. Althusser, nceden, Marks`in liberalizm ve hr iktisad ierisinden Marksizmi
kesIettigi gibi, Marksizmin ierisinden bnyeyi kesIetmistir. Ikili okuma, ilk okumanin grdg
ya da grmedigini grmekte, buldugu ya da bulmadigini bulmaktadir.
10
Bu durumda okuma bir
sanat degil bilakis bir ilimdir. Oyun nazariyesi ve sI Iikr diyalog ve tartisma yntemleri
olmayip, metnin aslinin tesekklnn tammlanmasi ister bir deIada ister degisik dnemlerde
olsun, mariIet birikimi srecinde bnyeyi kesIetmeye ynelik bir ikml ameliyesidir.
11
Okuma
varolussal ve trh zamanlarda Ierdin ve cematin suru ve her ikisinde birlikte bulunan
tecrbelerin birikimi srecinde tamamlanir. Metin, her mariIet birikiminden sonra, metnin ilk
nvesinde mevcd olmayan, nceden okunmamis yeni boyutlar alir.
12
Iste Kur`n`in yedi harI
zerine indirilmesinin mansi budur. Yani nassin teIsr seviyelerinin surlarin derinligine gre ve
asirdan asira mariIet birikimine uygun olmasi demektir.

. Metin (Nass) Nedir?
Metin, Ierd ictim tecrbelerin muayyen, mteaddit ve Iarkli merhaleleri (duraklari) arasindan
asrin rhunu tedvndir. Trh tedvninden gye her neslin tecrbesini gelecek nesillere mrs
birakarak iktidrini srdrmesi veya en azindan gelecege, dogru yolu gstermek ve onu
ynlendirmektir. Metin siIhden kitbye merhalelerin tescline ve kannlastirilmasina sratli bir
aba sarIi iin, okluktan birlige, ihtilItan ittiIka intiklen ird bir dnsmdr. Bu man ile
metin simdide ogulculuga karsi bir hkm ve gelecegin birligini terchtir. Trhte rhun beksini
saglayana kadar simdiye baski yaparak gelecege yaymak ve nesillerin Iikri nesilden nesile mirs
olarak almasidir. O hlde metin kadm belgelere veya kazilara yaklastiran mdevven bir veska
degil, bilakis skn hlindeki canli bir varligi, rhlarin, tensuhtaki rhun kendisinin zuhru
hlinde oldugu gibi, kiratle yeni bir rh ve yeni bir sekil ile diriltir. Bu man, yeni bir bedende,
okumalarin toplamidir. Metin, seleIlerin ve atalarin rhlarinin ibdetine benzeyen diri bir ldr.
Bu siIh asirdan tedvn asrina intiklde her medeniyette ortaya ikar. Birbiriyle elisik olarak

9
Hasan HaneI, 'el-Frb $rihan risto, Dirstun slmiyye iinde, Khire, Anglo Misriyye, 1981, s. 145-218;
Hasan HaneI, 'bn Ruyd $rihan risto ayni kaynak s. 219-271.
10
L. Althusser Lire le Capital (Paris: Maspero, 1968), c. I, s. 29-37.
11
Gadamer, L`art de comprendre, s. 103-148. O da Schiller`in oyun nazariyesi sanati konumundadir. Bkz. VeI
Muhammed Ibrhm, Mefhmu`n-Nefsu`l-Cemleti f Felsefeti Friedrich Schiller el yazmasi.
12
Gadamer L'art de comprendre s. 27-55.


yaziyla kaydedilerek ortaya ikan esitli Inciller, bir nevi mild ikinci asirdaki toplumsal hatiralar
gibidir. yleki aralarinda vki olan ekisme ve ihtilIlar bir bakima esitli kltrel evrelerin
okumalarindaki zidligin uyumlu hle getirilmesidir. Bu okluga karsi tek bir okumanin terch
edildigi drdnc asirdaki taknnin (kanonik Iaaliyet) tammlanmasina kadar srmstr. Bu daha
dsk bir derecede, Kurays lehcesiyle kirat birligi yani ihlitI ve esitliligin engellenmesi iin
anlayis birligi arzulanan, Kur`n`in tedvn asrinda da ortaya ikti. Bu durumda teIsr, kitbet
yoluyla insnligin arsivine sehdet eder.
13
Sonra teIsr (yorum), metnin bir parasi gibi iine
girerek bidyet ile nihyet, ilk vahdetler ile son paralanmisliklar arasindaki Iarki yok eder.
Okuyucu, melliI okuyucu oldugu gibi, melliI hline gelir. Halk deyislerindeki durumda oldugu
gibi, Ierd amel toplumsal amele dnsr. O hlde metin, telIi ile okumasi, vaz`i ile intihli,
anlasilmasi ile serhi arasinda Iark bulunmayan kesintisiz bir ibd ve toplumsal bir yaratistir.
Bunun iin, metnin kendisinden olustugu ilk vahdetleri arastirmak zere 'Edeb Sekiller Okulu
ortaya ikmistir. Bu edeb sekiller arasindan, edeb sekil tenkidi metin tenkidinin dali olarak
ortaya ikti.
14

Metin, muhaIaza ve tescl iin mcerred bir tedvn degildir. Ancak o, ynlendirici sultayi,
taknni (kodiIikasyon) ve tesr`i temsl eder. Edeb metin gen edebiyati kusaklara tesr eder,
tesrlerde, nder ve kahramanlarin ortaya ikmasinda ilhm kaynaklarindan biri olur. Trh
metinler toplumun rhu olarak kabl edilir ve trhte zerinde gidilip gelinen yolu aar. Knn
metinler devletin essi ve messeselerinin dayanagidir. Dn metinler vahyden ve neblere ittten
kaynaklanan otoritenin aslidir. Yneticiye karsi devrime girisen murizlarina karsi yneticiye
mesrluk kazandirir. Metnin, dn metinlerde bir otorite gibi tezhr, edeb veya trh ya da
knn metinlerdekinden daha Iazladir. Dn ve knn metinlerin iktiz ettigi itat trh ve edeb
metinlerin iktiz ettiginden daha Iazladir. Bundan dolayi, nass (metn) toplumlarda retorigin
(hitb) gsterdigi gibi, metinlerle amel istenir ki, otoriteyi temsl eden metin devm etsin. Bu
sebebden huccetler iki kisma ayrilmistir: agdaslarin tabriyle iktidrin hucceti ve aklin hucceti
veya eskilerin tabriyle nakl huccet ve akl huccet.
15
O hlde metin mcerred Iikr veya nazar bir
tasavvuru ihtiv etmez, bilakis emir veya nehyi ihtiv eder. Hitb, bir Iiili yerine getirmek veya bir
Iiilden geri durmak sretiyle tati iktiz eder. Metin, nazar bir mariIeti iermekten daha ok amel
bir ynelisi ierir. O mariIettense, ahlka daha yakindir. Bunun iin yorum ilimleri psikoloji ve
ahlk ilmiyle irtibtli olmustur. Sanki metnin vazIesi islh ve degisim, kt detleri terk ettirip,

13
Dilthey, Le monde de l'esprit, c. I, s. 321.
14
Form Criticism (Edeb Sekil Tenkidi): -~`' .'~`'~-- ; Textual Criticism (Metin Tenkidi): --' ~-- ; Bkz. O.
Kaiserand ve W. G. Kmmel, Exegetical Method, Terc. E. Goetchius (New York: Seabury, 1967).
15
Bkz: Hasen HaneI, 'et-Turs ve`t-Tagyru`l-ctim Dirstun Felsefiyye iinde (Khira, el-Anglo Misriyye,
Baskida), Hasen HaneI, 'et-Turs ve`l-melu`s-Siys ayni kaynak.


gzel detleri kazandirmak olmustur. Metin yeryznde iIsdda bulunmaksizin islha davettir.
Bundan dolayi klikler ve gizli cemiyetlerde metin okumalari ogalmistir.
16


. Metin htiyc
Metnin, baski gruplarinin hevlarina ve ictim teskiltlarin amalarina uyumlu hle getiren
iktidrin bir hucceti gibi kullanilmasi kusruna ragmen, onun zdeyisler veya halk hikmeti ya da
konusma dilindeki meseller yahud siir beyti gibi shid getirmede sihirli bir kuvveti vardir. Oysaki
agdas akilci retorik (hitb) metnin otoritesiyle asilanmadika iknya kI gelmemektedir.
Havassin anlayabildigi akilci hitb avmda mesele, halk hikmetine, dn veya edeb metine ya da
zl sze yahud savas ve kahramanlik hikyelerine, manyi telkn ve genis ogunlugun iknsina
ihtiyc duyar. Havsa hitbin veslesi burhn iken, hitbet avmin kalbine giden yoldur. Buna
binen diynet kitblarinda meseller, hikmetler, siirler, nesdeler (ilh) zl szler, mezmrlar,
khinlerin secleriyle insnlarin kltrel seviyelerinde sarI-i nazarla, mmkn oldugu kadar
byk sayida insn iin manlarin sanatsal sekillerini iIde ve tasvre dir kudreti bakimindan-
oka yer almaktadir.
17

Metin toplumundan akil toplumuna intikl merhalesinde, hric zarrete binen, yan metin
disindan gelen, toplumun tabatinda ve kltrel seviyelerde iIdesini bulan zarret, birbirinden
Iarkli dereceleriyle havs ve avmdan nce metnin istihdmi tammlanir. Bu hlde metnin vaziIesi
drttr:
1. Metin toplumunda iinde otorite bulunan iktidrin huccetine dayanmak. Burada metin
ideolojik bir silh ve hasimlara karsi cedel bir huccettir. Her Iirkanin mezhebine yardim etmek,
muhliI mezhebi tenkd iin kullandigi ikili bir silhtir. Burada metin ahlk degerler ve dn
akdeler meydninda Iikre ve kltre dogrultulmus polise, askere ve techizatli emniyet glerine
benzemektedir.
2. Toplumun trhi ve kltrel devmliligi iin gemis ve simdi arasini birbirine baglayan bir
cddir. Toplumu muhIazakrlik ve seklerligin gereklesebilecek ktlgnden korumadir:
Kendisinde muglaklik bulunan metin, sanki bir cihetten ztinda hakkatken, diger cihetten, metin,
akli ve tabati baslangita tammen kaldirir.
3. Hric bir iktidra dayanarak, okuyucuya nisbetle kendi tutarliligi ve i mantigindaki
eksiklikten dolayi akilci sylemin ikmlidir. Burhn mantiginin kirilganligini ve tutarlilik
seviyesinden emir seviyesine naklini takviyedir. Akil mantigiyla ihsn mantigini, akilci sylemle
vicdn hisleri, burhn mantigiyla hitbet uslblarini bir araya getirmedir.

16
Michelsen, Interpretingt he Bible, s. 356-368; 3 75-382; Dilthey, Le monde de l'esprit, s . 336; Geny, Mthode
d'interpretation, c.: II, s.: 1-55.
17
Gadamer, L 'art de comprendre, s. 123-174.


4. Fikri genis bir ereveye kapsayip yayarak cumhrun cdidir. Nassa (metne) pesinen mn
etmis mmin bir cumhrun varligi iin metinle amel etmek, lemin anlasilmasinin nazar bir essi
ve tavir iin amel bir ynlendiricisi gibidir.
Metin toplumunda bu hric zarrete izIeten burada, metnin kendi bnyesinde ve surun
olusumunda dhil baska bir zarret daha vardir. Zira metni tedvn zarreti, mukaddes kitblarda,
edeb alismalarda, trh veskalarda ve knn manzmelerde iIdesini bulan beser bir
gerekliktir. O hlde metin okuma dn mni, estetik hissi, trh bilgisi ile dsmanlarin
hcmlarina karsi koruyan bir zarrettir. Burada metnin istihdmi Iikir ve gerekligin
bnyesindeki dhil bir zarretten kaynaklanip, metn ve kitb (turs) toplumlara mcerred hric
bir silh degildir. Bazen maznin sultsi, simdinin sultsindan daha ok ikn edici olur. Baba ve
dedelerin iktidri, ocuklar ve torunlarin iktidrinin tat etkeninden daha ok olur.
18

Metnin cazibesi mdevven metinler arasindan dil taraIindan gereklestirilen, ister manyi iIde
veya onu baglamak iin olsun, isterse tipki Ms`nin levhalarinda ve Tevrt`ta ve Kur`an`da
korunmus metin numnelerindeki gibi, onun kudsiyetini yazi ve yapraklara ulastirilmasi hlinde
olsun, esitli vazIelerden ileri gelir.
Bu vazIeleri kisimda zetlemek mmkndr:

1. Sanatsal grnmn estetik boyutu. Dil, laIizlar ve ibreler olmazdan nce sretler ve
tabrler, akla hitb etmezden nce hayle ynelten sekil ve remizlerdir. Dile daha ok iIde kudreti
kazandiran mecz, istire, kinye, tesbh ve darbu`l-emsl gibi muhteliI trlere dayali anlatim
yntemleri arasindan manlari isret eder ve daha genis kitlelere ulastirarak burhn mantiginin ve
sekil tartismalarinin siddetini haIIletir. Dilin estetik boyutunun manya kattigi telkn imknlari
sr (Iormel) burhnin kattigindan daha Iazladir. Bunun iin man dinle ilk var olusundan beri
irtibatlidir. Sanat beser iIdenin baslangicindan beri dn iIdenin grnmlerinden biridir. yle
ki, bu son mdevven mukaddes kitblarda daha ok gelismistir. Dilin estetik boyutu metin (mevz
gibi) ve zt (anlamak gibi) arasinda hayl meydnini ortaya ikaran orta bir halkadir. Metindeki
sanatsal tasvir, bizzt hayle hitb edip ve aslinda hayli resmetmektedir. Insn, siir yazmasa bile
hayti bir sir gibi yasar; estetik sanatlardan herhangi biriyle ugrasmasa bile gzellikten zevk alir.
Ancak gerek su ki, ilm, siys ve asker haylde ortaya iktigi gibi haylin t kendisidir.
19


18
Gadamer, L'art de comprendre, s. 225-252.
19
Bunun iin Gadamer meshr kitbi 'Hakkat ve Yntemin ilk blmn 'Estetik Tecrbenin ylmas
yapmistir. Bkz. Gadamer, Vrit et mthode s. 27-29. Burada edebiyt tenkidileri, dil ve yorum bilginlerine gre
yeni mecz (metaIor) nevileri vardir. Mesel, kisa mecz (,-~--' ,'=--':kisa metaIor) merkezle, sahs boyutun
karsilastirilmasini, ziydeler, mblaga veya azaltma, manyi tersine evirme veya tammlamayi; karanlik mecz
(--' ,'=--' : opaque), bulmacalar (,'-V' J---' : riddles); eIsneler (,-='~V' : Iables); gizemli szler (-,'-V' J';-V' :
enigmatic); uzun mecz ( ) J-;=-' ,'=--' . Mesela, meseller (J'--V': similitudes); temsil kissalar (--;--V' '-'-=-':
parables); simgesel kissalar (-,-,-' ~--': allegories) Bkz.: Michelsen, Interpretingt he Bible, s. 178-211; D. H.
10


. Lafzlarn manlaryla ilgili teybih seviyesi. Syle ki, bir metin muhakkak iki man ihtiv
eder, sadece mecza ve manya isareti degil. Ayni zamanda bir davranisa ve amele ynlendirir,
Ierdleri ve toplumlari bir Iiile agirir, bu veya su mannin muayyen konumlarina dayanarak,
metnin umm veya hussunun anlasilmasinda onlara seme hrriyetini terkettirir, serbest birakir
veya kayidlar. Bu man ile metin, iki taraIli bir ihtiml (imkn) sunar. Sonra okuma gelir, bu yn
veya diger taraIi belirler. Metin, okuma olmaksizin tahakkuku olmayan bir ihtiml (imkn),
ateslenmeyen bir cephanedir. Her iki imknin (ihtimlin) birlikte alinmasi mmkn degildir.
nk metin okuma esnasinda ancak bir ynde yogunlasir. Mesel, bir metinde iki irdeyi birlikte
iererek hem ilh cnibin, hem insn cnibin birlikte alinma imkni yoktur. nk insn
okuyucudur, Allh degildir. Ilh yn almak, insnin iddisindan ve Ser` hakkindan ikmak ve
tab konumundan inhirItir. Bu eskilerin muhkem ve mtesbih olarak isimlendirdikleri seydir.
Muhkem sadece tek bir man ihtiv eder. Mtesbih ise, insnin ihtiyrina gre iki manya isret
eder ki bu tercih insnin lemdeki konumunu sinirlar.

. Ferdlere ve toplumlara ynelik davranysal yn. Syle ki, metin ya 'yap emir sgasinda
olumlu bir Iiili ya da 'yapma nehy sgasinda olumsuz bir Iiili gerektirir. Bundan sonra laIzin
umm ve hussunu tahdde ihtiyc ortaya ikar. Metin mazmnsuz bir sret, bedensiz bir rhdur.
Okuma ise, ona bir mazmn ve beden kazandirir, onu bu Ierde veya su topluluga, bu topluma veya
btn beseriyete dahil eder. Okuma hitbin mazmnunu tahdd eder ve metnin kimlere
yneltilecegine isret eder. Yine okuma, davranisin edsini sz, amel, Iikir ve vicdn olarak tahdd
eder. Bu nedenle dn hitb (sylem) emir veya nehiy, bildirme veya mjdeleme, amele veya
kurtulusa davettir.
20


5. Metnin Nesnel (Mevd) Bir Mans Var mdr?
Metin, eski bir dille de olsa, muayyen bir dilde yazilmasina ragmen, metnin yaygin itikdin
disinda, nesnel bir man ihtiv etmeyen bir sey olmasi mstesn, okunup anlasilabilir. Metin illk
tedvninden, son okumasina kadar tam bir insn eylemdir. Metin, sessiz bir sz, suskun bir
konusma, grnen harIler, harIlerle yazilim, yaprak ve mrekkeptir. Oysa okuma, onu bir manya
yneltir, onu aleni bir sz, isitilen bir konusma, amel ynlendirme, siys ve ictim atisma
yapar.

Wallace, "Interpretation of Parables," Ramm`in edisyonu iinde: Hermeneutics, s. 31-42; B. Ramm, Protestant
Biblical Interpretation (Grand Rapids, Michigan: Baker, 1970), s. 286-288.
20
Gadamer bu seviyeyi trh surun etkinlikle tahlli olarak isimlendirir. Bkz: Gadamer, Vrit et mthode s. 185-
Kaiser and Kmmel Exegetical Method s. 9-11.
11

O hlde metnin tedvni, hepsi de zt (znel) olan, mesel gerekleri grmek, onu muayyen bir
ynde okumak, muayyen bir cihette tevcih etmek gibi, esitli etkenlere boyun eger. Metin sadece
ideolojik bir eylemdir. Ilk Hiristiyan asrindaki dn metinlerin tedvni, Mesh`in szleri ve Iiilleri
etraIindaki mezheb atismalarin bir parasi idi. Sonra esitlilik ve arpismalara karsi bu sz ve
Iiillerin taknn (kodiIiyesi) iin tedvn ortaya ikti. Her Iirka, diger mezheblere karsi kendi trh
mesriyetini ve knn seklini kazanmak iin akidini tedvn etti. Akid ilminin ve Islm
Iirkalarin trhinin, hkim Iirka iinden muriz Iirkalarin trhinin tedvni de Firka-i Nciye`nin
ynlendirmelerine boyun egmistir. Kadm Misir`in trhleri de Misir Iiravununun ve atalarinin
trihi olup, ondan ncekilerin degildi. Trh her Iiravunla baslar ve yine onunla biterdi! Tedvn bir
okuma ve seimdir. Vahyin gelisim merhalesinin sonunda peygamberler trhinin tedvni de
simdinin iinden gemisi okuma, gelismeleri bin srecinde grmedir. Bu yzden Ibrhm`den
peygamberlerin sonuncusuna kadar, btn Mslman peygamberlerin trhi olmustur. Bu
metinlerin 'resm yorumu olarak isimlendirilir. Ayni sekilde Ahd-i Kadm`den Ahd-i Cedd`e
nakl delllerde kullanilmasi, manlarinda ittiIk edilecek kadm metinlerin, hdiselerin, asrin ve
hdiselerinin grlmesiyle beraber seilmesi de byle olmustur. Her metin, bir binegin sirtinda
elinde zeytin daliyla sehre giren bir peygambere, yani Kuds`e giren Mesh`e isret vardir. Ahd-i
Kadm`in metinlerinin Ahd-i Cedd iinde tedvni Ahd-i Kadm metinlerinin nesnel bir okumasi
olmayip, bilakis onun Ahd-i Cedd bakisinca yorumlanmasidir.
21
Nesnel trh ereve zt grs
iIde etmesi itibriyle baslangi ve zemn veya arka plan gibi kullanilabilir. Bu Mesh`in hayti,
szleri ve Iiillerinin hssaten onun mucizesinin kayda alinmasinda, iknyi ogaltmasi ve
gerekleri dogru olarak gstermesi sebebiyle dogumu, armiha gerilmesi ve yeniden dirilmesinin
zamn ve mekn tasvrlerin saglanmasinda ortaya ikmistir. Bu nedenle yorumda kazilarin
kullanilmasi metinlerin manlarina dellet etmez. Metnin okunmasinda hakkat, mannin gerek
ile, hakkatin geleneksel tanimina uygun olarak, uyusmasi ve ondokuzuncu asir Avrupasi`nda
yaygin olarak bilinen trh ve ilm nesnellikle ittiIak etmesi degildir. Fakat algilanabilen zamn ve
mekndan sarI-i nazarla, mannin beser tecrbe ile uyumudur. Man ile beser tecrbenin tiyatro
sanatinin olusturulmasi ve metnin tedvni erevesinde kullanilmasi metinler trhinde 'intihl
ismi ile bilinmektedir.
22
Bunun iin 'trhin Meshi ile 'mnin Meshi arasini ayirdetmek
zordur. Birincisinin bir grs yoluyla yani m`minin ona mni hricinde bir varligi yoktur. Trh

21
=---',-~---' : Typological Interpretation (Resm teIsr, yorum). Bkz.: Ramm, Protestant Biblical Interpretation s.
215-240; R. B Laurin,"The TypologicaI l nterpretation Ramm`in edisyonu iinde, Hermeneutics, s. 118-129;
Michelsen, Interpreting the Bible, s. 236-264; R. Nicole, "Old Testament Quatations in the New Testament"
Ramm`in edisyonu iinde, Hermeneutics, s. 43-55.
22
Bu trh yntemi kullanip ortaya koyan Lagrange, L'ecole biblique de 1erusalem (Kitb-i Mukaddes
Arastirmalari Kuds Okulu)nun kurucusudur. Bkz.: E. M. Blaiklock, "The Use of rcheology in Interpretation"
Ramm`in edisyonu iinde, Hermeneutics, s. 54-66.
1

Mesh bir varsayimken mnin Meshi bir vkiadir. Drt Incl de trhin Mesh`inden bahsetmez
ancak o mnin Meshi`ni anlatir.
23
Bakire (Meryem)in ortaya ikisi ona mn zarIinda
durmaktadir. mn, akdenin metni yaratmasi gibi, vkiayi yaratir.
Metnin ikinci deIa okunmasi ilk tedvninden Iarkli degildir. Syle ki her okuma ancak okunani
seme ve kendisinden kaynaklandigi ve zerine kim oldugu ilk konumlardan sarI-i nazarla yapiyi
tekrarlamadir. Metin, tedvni ve okunmasi sirasinda, hssaten otoriter, Iikr ve siys toplumlarda,
ideolojik bir silhtir. Her cemat kendisini metinde grr, umutlarini onun zerine kurar,
maslahatlarini ve dsmanlarinin hcmlarinin mdIaasini onda grr. Insna, metnin
kendisinden kaynaklandigi ilk trh sartlar hakkinda insna ne kadar ok malmt verilse de,
sbhesiz bu mahdd ve eksik olacaktir. Metnin yorumunda ona itimd etmek mmkn degildir.
Eger bu olursa, yorum, metni sadece trh mevzya havale eden trh ekismeler zerine kim
olur: Ortaya ikisi, olusumlari ve kaynaklari. Bu hl, edeb tenkidde ve ayni zamanda mukaddes
kitblarin tenkidinin trh kaynaklarini bilmekde oldugu gibi, ekisme zerine kimdir. Yeni
sartlarda metin okumaya gelince, kaynaklandigi trh sartlara benzemektedir. Onunla bazi
Iarkliliklar arzetse de, metin okuma tedvnin tekrarlanmasi, vazIelerini ve onu okumasini
yinelemekle, ilan edilmemis bir yaratmadir. Okuma, muhtemelen metnin ilk meydana gelisinde
kasdedilmeyen, metnin yeniden yaratilmasi ve ondaki olusumlarin ortaya ikarilmasidir. Bylece
metin, teIsrler ve serhler srecinde esitli nesillerin tecrbelerini tasir. Asil ile serh arasindaki Iark
ortadan kalkar ve her ikisi de bir asil hline gelip, sahh asil ile eklenen Iazlalik arasinda bir Iark
kalmaz. Metin, edeb alisma birligi ve dn metin birliginin arkasindaki cem bir eylem ve
msterek bir tecrbedir.
24
Ayni sey IelseIe trhinde sonradan gelen bir IilozoIun nceki bir
IilozoIu okumasinda da vardir. yle ki sonradan gelen okuma, nceki metinde bulunmayan
manlar ve maksadlar ortaya ikartir. Simdi gemiste yaratilir ve yapisi yeniden kurulur. Buna
dir Bergson`un EIlatun`u, Heidigger`in Sokrat ncesi IelseIecileri, Kant`i ve Nitche`yi okumasi
gibi misller oktur. Mesel, Bergson`un IelseIe trhini okumasi ve Marx`in Demokritos`u
okumasi. Bergson bunu 'gemiste simdiyi grmek veya 'baslangica dnen hareket olarak,
Husserl ise, 'geriye dnk etkin yntem olarak isimlendirir.
25



23
C. E. Braaten, New Directions in Theology Today c. II (Philadelphia.: Westminister, 1966), s. 53-102. Yine bkz.:
J. Jeremias, The Problem of The Historical 1esus (Philadelphia:F ortress, 1 964); R. B. Bultmann 1esus Christ and
Mythology (New York: Scribner, 1958); R. B. Bultmann 1esus (Tubingen: J. C.B. Mohr, 1961); J. G. H. HoIImann
Les vies de 1sus et 1sus de l'histoire (Upsala: Almguist & Wigksells Boktryckerl, 1947); A. Drews Le mythe de
1sus (Paris: Payot, 1926); A. Loisy Histoire et mythe propos de 1sus Christ (Paris: E. Nourry, 1938); X. Leon-
DuIour Les Evangiles et l'histoire de 1sus (Paris: Seuil, 1963).
24
Gadamer, L 'art de comprendre, s. 49-89.
25
Le mirage du present au passe` (_-'~' _ -'=' _-' ) Gemiste simdiyi grmek; Le mouvement retrograde du vrai
(---=-- =',--' -,=-' ): Hakkate Geri Dnme Hareketi: La methode retro-active (-=' '``' ~ _+-~') Geriye dnk
etkin yntem.
1

. Metnin Degiyimleri
Okuyucu, metin okuma ninda, trh manlarini ve laIizlarin manlarindaki gelisimi anlamak
iin mercilerin, ana kaynaklarin, dil szlklerinin ve ansiklopedilerin iinde bulundugu gnlere ve
yillara hkmederek, ilk tedvninden itibaren metinlerin trhine gitmez. Bilakis metni okur, bir
irpida onun mansina anlar ve bir huccet gibi onunla amel eder. Bu manyla metnin sbiteleri
yoktur, aksine o degisimlerin toplamidir. Her asir, onda kendisini okur. Asir, okumada metnin
yorumcusu oldugu gibi, metin de tedvn oldugu asrin yorumcusudur. Asirlar degisken oldugundan,
ona uygun olarak yorumlar da degiskendir. Metnin ilk ekirdegi ile son okumasi arasindaki
mesIe arttika hacminin byklg ve mannin keyIiyeti aisindan da olabildigince arasi ailir.
Ilk metnin harI (literal) yorumu metni bir tek man zerine muhaIaza edemez. Zira harI yorum
metnin lm, laIzi manya terch etmek, degisime karsi sbitlik, harekete karsi sukn demektir.
Metnin harI yorumu, civayi parmaklarla durdurma girisimidir, man bununla kasdin disina ikar.
Bir tek okuyucunun psikolojik durumuna gre de, Ierdler arasindaki Iarklara ve buna bagli olarak
kltrel evreler, medeniyetler ve asirlara gre de metnin mansi degisebilir. Tek bir metin, bir
Ierdin kazandigi tecrbelerine uygun olarak hayt merhaleleri boyunca muhteliI manlar alabilir.
yle ki, metin Ierdin hayt merhalelerindeki gelismelere uyarak ve reIakat ederek ortaya ikar.
Sanki suurun derinlikleri metnin dzeylerindeki nesnellikle uyumludur. Hakkatte metin, sur
seviyelerine uygun olarak sekillenen mcerred bir kliptir. Bunun iin hatali yorum yoktur.
Aksine ister metnin seiminde veya mevzya tatbkinde veya eskilerin isimlendirdigi gibi,
'mentinda olsun kasd teIsr (yorum) vardir. TeIsr yntemleri kisinin, toplumun ve trhin
nnde kendisini temize ikarmaktan baska bir sey degildir.
26
Bu man ile metin okuma, ihtiyc
ile metin, zt ile metin arasinda bir uyum cdidir. Man evvel bir ihtiyc veya ragbet ya da bir
emel gibi kendiliginden gelir sonra da karsiligini metinde bularak metinle man uyumlu hle gelir
ve sahh yorum onunla tahkk edilir. Zhirde nesnel man metinden zihne intikl ile ortaya ikar.
Hakkatte ise, zt man surdan metne intikal eder. O hlde okuma, neIiste istenip, hricte
tahakkukla hakkat tasavvurunda olusan, istekle metnin uyumu mansiyla bir icddir. Sahs ihtiyc
ile Ser` otoritenin ittiIkidir.
Bu degisimler mtesbih naslarin varlik sebebidir. Mtesbihler, asirlarin degismesine uygun
olarak esitli teIsrleri ieren naslardir. nk her asir, atinin drt bir yana yaslanmasi gibi, nassa
dayanarak bu teIsrlerden birini seer. Sonra baska bir asir gelerek yine baska bir ynde nassa
dayanir. Bylece, asirlarin degismesine uygun olarak, metin muhteliI ynlerde dnsr (degisir).

26
H. Kelson, Thorie pure du droit, Terc.: Ch. Eisenmann (Paris: Dalloz, 1962), s. 453-463; P. Amselek, Mthode
phnomnologigu et thorie du droit (Paris; L .G.D.J. 1964), s. 8-24.
1

Degisken yndr (taraI), asir ve sbite ise metnin her asra uygun olarak te`vl imknidir. Sanki bu
uyum, metin ile asir arasindaki tek sbitedir.

7. Metnin Sbiteleri
Bununla beraber, bu nesnel hakkatlere ragmen, metnin ztligi tedvn ve kirat (okuma) olarak
ortaya ikar. Sbhesiz o 'nesnel okumaya ve metne smil olarak, ztligi -Ierdlik, nisblik
(izIlik), bakis ailarindaki atisma, manlarda sek ve mstakil mhiyetlerin inkri mansiyla-
asar. Bunu eskiler 'mtesbihlerin mukbili olarak 'muhkemler diye isimlendirir. Yani
metinlerin, degisken manlarin mukbilindeki sbit manlaridir. Burada nesnelligin mansi metni
iinden kaynaklandigi trhi kalibina dndrmek degildir. Aksine o beser tabattaki umm,
sumll, sbit ve muttarid (dzenli, srekli) bir mannin cdidir. Her insn onu akl bir bedhetle
idrk eder, her merhalede tezhr eder ve her medeniyette bulunur. Buradaki nesnellik, esitli
Ierdler, toplumlar, asirlar ve medeniyetler arasinda umumen ve mstereken, metin ile insn
tecrbenin uyumudur. Iste bu agdas Bati mirsinda 'hermentigin sumll yn veya 'smil
kiymet (deger) ya da 'yorumda ller diye isimlendirilir.
27
Bunu asagidaki sekillere tahss
etmek mmkndr:

1. kln Bedheti: Bedih akil, vuzh ve temyzle metnin mansini grmeye kdirdir.
zellikle de suur beret-i asliye hlinde iken, ihtiycla mannin uyumunu meydana ikarmak iin
hakka sevketmekten baska hibir sebeb yoktur. Metinle ilgili bu mebde akl kabl (ilkesel akl
kabl) esitli Ierdlerde bir araya gelmekte, her halkta ortaya ikmakta ve btn medeniyetlerde
bulunmaktadir. Syle denilmistir: 'Sbhesiz akil insnlar arasinda dagitilmis seylerin en dilidir.
Yine bizim kadm mirsimizda denilmistir ki: 'Allh`in ilk halkettigi sey akildir. Burada akil,
mcerred sr akil (Iormel akil) demek olmayip, bilakis his ve vicdn ile yan surun bedheti ve
tab hislerle irtibtli bir akildir. O egitim ncesinde ve sonrasinda olmayip, mm ile grenim
grms kimse yaninda ayni seviyede, Iitr bir bedhettir. Bazen de mkteseb ilimden, ona
alternatiI olarak, stn olur.

2. Beyer Tecrbenin Devmllg: Insn merhaleler (duraklar) asirdan asira devam ederek
tekrarlanan bir tek sey oldugundan, bu devmlilik degiskenlere nisbetle sbiteler; hussa nisbetle
umm gibidir. Burada metinlerin mtesbih okumalari, her asirda ve asirlar boyu, metinlerin
esitliliginden sarI-i nazar edilirse, btn metinler iindir. Her asirda klelige karsi bir devrim,

27
Ilk iIde Gadamer`e, ikinci ve ncs ise Amselek`e gredir. Gadamer, Vrit et mthode, s. 330-347; Gadamer,
L'art de comprendre, s. 27-40; Amselek, Methode Phnomnologique, s. 63-81; Dilthey, Le monde de l`esprit, c.
I, s. 319.
1

zulm ortadan kaldirmak, hrriyeti savunma ve esitlige davettir. Mukaddes Kitblar bunu
'Tevhd olarak, IelseIe ise, 'degerler olarak isimlendirir.

3. Dil Mantg: Metin belirli bir dille mdevven bir iIde olup, her dilin bir de Iikhi ve mantigi
vardir. Metnin kendisiyle yazildigi dilin Iikhini bilmek, okumanin ve mansini anlamanin giris
kapisidir. Metin okumak, i`rab gibi dil Iikhinin umm lleriyle msterektir. Kadm metinleri
okumada, laIizlarin kadm asirlarindaki ilk manlarini bilmek iin, dil trhinin mucemlerine ve
manlarindaki gelismeye dayanmak sarttir.

Her lafzn mans vardr: Istikk (treme), istilh ve rI. Metnin anlasilmasinin
baslangici, dil ile gereklik ve Iikri birbirine baglayan istikk mandir. Dil varliga ynelir, varlik
ise, manyi isaret eden yasam tecrbesidir. Bu sebeble, lugav yorum istilah yorumun
baslangicidir. Her ikisi de laIzi kullanmasi itibariyle rI yoruma mahkmdur. Istikk man
sbittir. nk dilin ve rI mannin asli, asirlar boyunca rIlerin ve laIzin muhteliI
kullanimlarina nazaran, degiskendir. Istilh man ise, iki mannin, sbit ve degiskenin, asil ve
Ier`in arasini bir araya getirme girisimidir. Burada metin tenkdinin ve metnin asl diliyle olan ilk
birimlerinin (sube) Iarkina varmanin (grenme/anlama) ehemmiyeti ortaya ikiyor. Tercemeler,
asl laIizlarin istikk manlarinin iinde kayboldugu, yeni okumalardir. rI dilin disinda,
mcerred cr kullanimlara teslim olmaktir. Metinlerin tenkdi bir taraIi terk edip baska bir taraIa
tutunma seklinde bir rIe siginmadir. Fer` sebebiyle asli kurbn etmek, aslin kaybolmasi, ilk
szlerin asl dili zere tedvninin yoklugundandir.
28

Burada laIizlarin mantigina izIe edilen, siykin mantigi veya eskilerin dedigi gibi, Iehv`l-
hitb (hitbin mevzsu, mansi), lahnu`l-hitb (hitb hatsi), meIhmu`l-muvIaka ve`l-muhleIe
(muvIakat ve muhleIet meIhmlari)dir. Man ise, sadece laIizda ortaya ikmaz. Ancak laIizlarin
aralarindaki alakada, cmlenin terkbinde takdm ve tehrde ve mterdiI (es manli) kelimeler
arasinda yapilan terchteki tabrlerin uslblarinda tezhr eder. LaIizlar sesler, sekiller, manlar ve
terkblerdir. Bunlarin hepsi dil ilimlerinin alt dallaridir.
29


. lk Merhaleler/Mahaller: Metin tedvn olarak merhalesi/mahalli ve tescl olarak ortaya
ikisi oldugundan ona karsi bir Iiil vrid oldugunda, dogdugu ve sdir oldugu ilk
merhaleye/mahalle irc edilmeden anlasilamaz. Metinler, Iikr merhaleler/mahaller ve beser

28
Gadamer, Vrit et mthode, s. 229-347; BerkhoI, Principles of Biblical Interpretation, s. 67-122; Geny,
Mthode d'interpretation, c. I, s. 36-38; c. II, s. 317-417.
29
Phonology (Ses ilmi): '-`' = ; Morphology (Sekil ilmi): .'~`' = ; Lexicology/Lexicographiy (Manlar ilmi):
~' = _-' ; Syntax (Terkbler ilmi): -' = Yine bkz.: Michelsen, Interpreting the Bible, s.: 114-158.
1

toplulugun hdiseler dogrultusundaki ynelisleri olup, hdiselerle birlikte gider, ona reaksiyon
olur veya onu ynlendirir, mskillerinin zmn sunar. O hlde bu ilk mskillere dnlmeden
nasslarin anlasilmasi mmkn degildir. Ki nasslarin tedvni tammlandigindan bu mskillerin
iine girmek gerekli grlmstr. Bu kadm mirsimizda 'esbbu`n-nuzl olarak isimlendirilen
seydir. Nasslar merhalesiz/mahalsiz ve mazmnsuz bir sret, kapaksiz bir tencere; mansiz bir
laIiz, cesedsiz rh degildir. Esbbu`n-nuzln mansi gerekligin Iikre karsi evleviyetidir. Yani
nassa karsi mahallin evleviyetidir. nk metnin kaynagi oldugundan, nassa karsi mahal ne
geer. Nass (metin) onun tasvr ve tedvnidir. Ikinci olarak, nassin teIsri bu ilk mahallere ruc ile
olur. Nass yersiz ve vatansiz bir iIde degildir, bilakis o mahallin tescli, asrin iIrzidir (tasnI). Ve
bu Bati ahlk ilminde 'mahallerin ahlki veya agdas Bati IelseIesinde 'tayn edici mahaller
olarak isimlendirilen seydir. TeIsrdeki geleneksel yntemlerin baslica kusru biztihi nasslarin
yeterli oldugunu, kendini kapattigini kabl etmeleri ve ona isret eden gereklige ihtiyc
duymamalaridir. Ikincisi, harIligin (literal), katligin ve nesnelligin tesrinde kaliyorlar.
30


8. Zta Dnym
Drt Mukaddes Kitb`in Manlari nazariyesi Kilisev Mesh mirsi srecindeki Avrupa Orta
aginda shret bulmustu. Btn bu manlar, metnin zhir-harI mansi ile rh-btin mansi
arasindaki mcdele etraIinda dnyordu. Bu atismanin benzeri bizim kadm mirsimizda, tenzl
ve tevl ile Iakhler ve sIler arasinda ikmisti. HarI (literal) yorum, laIzi koruma maksadiyla
manyi kurbn etmekle tecsm ve tesbhin vukuna yol amistir. Remz (sembolik) teIsr ise,
manyi korumak adina, tenzh abasiyla, ilk teIsre bir tepki Iiili olarak laIzi kurban etmistir. Isrk
sI manya gelince, o Mele-i A`l`daki hakkatleri grmek hasebiyle rh ve urc (ykselis) ile en
yceye ykselmeyi hedeIleyen mandir. leme mukbil esyya ve akide dnsr. Son olarak,
ahlk veya nesnel man ise, davranislari ve degerleriyle insnla daha ok irtibtli olan mandir,
metnin leme dns abasidir. Iki mandan ilk ikisi olan harI ve remz man tesbh ve tenzhin
tartismasini temsil eder. Diger ikisi ise, sI ve ahlk man, Allh ve insnin, akid ve ahlkin
cedelini temsil eder.
31

Akid (doktriner) yorumlar da, metni, ztinda anlasilmaz, lemden ayri kat` hakkatlerin
kaynagi yapmistir. Bu yorum lemi vehmin (tahayyl kuvveti) mukbili ve yabancilasmanin

30
Situational Ethic: (Merhale Ahlki): -'~' `=' ; Limiting Situations (Sinirlanmis Merhaleler): ~~=~' -'~' Bkz:
BerkhoI, Principles of Biblical Interprtation s.: 113-133; Geny Mthode d'interprtation c.: I, s.: 28-41; yine
bkz.: Hasan HaneI, 'Mz Tuanni Esbbe`n-Nuzl, Rz el-YsuI, sayi: 2519, 20 Eyll 1976, s.: 28-30.
31
Le Sens literal (HarI man): _=' _-~' ; Le Sens allegorique (Remz (simgesel) man: ,~' _-~'; Le sens
anagogique (Rh man): _=' _-~'; Le sens moral/tropologique (Ahlk man): _`=`' _-~' Bkz.: Henri de Lubac,
Exgse medievale: Les quatre sens de l'Ecriture c.: 4. (Paris: Aubier, l959-1964); Ramm, "Biblical
Interpretation" Ramm`in edisyonu iinde, Hermeneutics, s. 15-30.
1

duragi yapmistir. Akid esy veya gerekler degildir. Bilakis o lem tasavvurlarinin ve hareket
siklerinin essidir: Nazariyeler, mezhepler ve ideolojilerin durumunda oldugu gibi, lemin
mukbili degil, bilakis onunla ilgili bir nazariyedir. Nasslarin (metinler) akid (doktriner)
yorumu, tab lemden tabat tesi leme ikmayi hedeIler. Akabinde, gerekligi vehme, hakkati
sahtelige dnstrr. Bundan Katolik ve Es`ar yorumlar ortaya ikmistir.
32

Tab yoruma gelince, o tab ilimlerin netcelerine dayanir ve nassi bu srete okur. Tab
yorum, tab ilmin nnde eksiklik hissine dayanmaktadir. Zan ve heyecanlar yakn iIde etmez.
Hevlar ve heyecnlar vkialar ve hakkatlerle kiys edilmez. Sphesiz bu dnin ilimle ihtilI
etmeyecegine dir hitb (retorik) propagandanin bir esididir. Bu nedenle mmenin cehletini
tatmin edip, ilm dn mIredttan kazan elde etmek iin bir grup ins etmektir. Hakkatte bu
teIsr nderligi ve nclg ilme vermekle dni soyut, kuyruk ve tbi yapmasi itibriyle, ilim
degiskenlerinin nnde dnlerin sbitelerini zayi etmektedir. limlerin ihtilIina karsin dnlerin
birligine hkmetmekte. Ilim kesiI yntemiyle temyz ederken, dn tebrr (tezkiye ve iyilige nisbet
etme) yntemiyle sinirli kalir. Dn nasslarin tab teIsri ilim olmayip teIsr de degildir. Bilakis
dnin kendisine kurbn edildigi mcerred bir aldatma ve vehimdir. Tab ilimler, ilimler ve
nazariyelerden ibret oldugundan, dn veya edeb metni okuma tabata ynelmeye veya ilm
hayli canlandirmaya sevk etse bile, biztih mstakildir. Tabat okuma, yetlerin dogrudan ve
daha ok tabat ilimleri aisindan ilm bir okumadir. nk bu okuma manya meyleder ve man
ise metinde okunan seydir. yet ise, tektir, nass yet veya tab yet.
33

Modern Bati asirlari Ritschl, Schleiermacher, Dilthey`den Bulthmann, Heidegger, Ebeling,
Fuchs, Ott, Pappenberg`e kadar kendi limlerini ikarabilmistir. Hermentik ilmi psikoloji,
dilbilimi ve sosyoloji gibi esitli ilimleri kapsar hale gelmistir. Ayni sekilde mariIet, varlik ve
deger nazariyelerinin de ikis yeridir. Hermentik ilminin vaziIesi, Allah ile insan, gemis ile
simdi, zt ile mevz, ilim ile dn, eIsne ile gereklik, Mukaddes Kitb ile misyonerligin arasinda
kprler kurmaktir. Bu konuda edeb metin ile dn metin arasina Iark yoktur. Insn varligin
gelisimi metnin yorumuna rci bir yorum olmasi itibriyle tammlanir. Mitolojilerin yorumuna
(te`vl) muktedir hermentik alani olmasi itibriyle zt lemin gelisimi tammlanir.
34

Metin okumanin, asagidaki gibi, zt ile baslayip mevz ile biten, dhil ile baslayip hric ile
biten esitli merhaleleri vardir:

32
Ramm, Protestant Biblical Interpretation, s. 163-200; L. H. Grollenberg, Interpreting the Bible, Terc.: J.
Nooijine ve R. RutnerIord (New York: Paulist Press, 1968); R. Marle, Le Problme thologigue de l'hermneutique
(Paris: Orante, 1963), s.: 125-136; BerkhoI, Principles of Biblical Interpretation, s.: 133-166; S. Neill, The
Interpretation of the New Testament,1861-1961 (London: OxIord University press, 1973) M. G. Tenney,
Interpreting Revelation (Grand Rapids, Michigan: Endmanns, 1970).
33
Michelsen, Interpreting the Bible, s.: 265-279
34
Ritschl, Schleiermacher, Dilthey, Bultmann, H eidegger, Ebeling, Fuchs, Ott, Pappenberg. Bkz.: Braaten, New
Directions in Theology, sayi: II, s.: 130-147; Michelsen, Interpreting the Bible, s. 68-73.
1


1. Duruyun (Mahal) ltizm (Konuma Bagllk)
Her okuma bir seyi bilmeye baslamaktir. Okuyucunun ilk nce bilmeye ihtiyc duydugu sey,
metni okumakla ne murd ediyor, metin ona ne sylemek istiyor. Okuyucu, metni okuyandir.
Okuyucu metne delletini verir. Metin ise, benzerliklerini ve vecihlerini dikkate alarak okuyucuyla
cevb verir. Ikincisi, okuma, hsilin tahsline (szn zne) ynlendirme disinda bir manyi
vermez. nk okuyucu, metnin, hedeIi gereklestirmek iin muayyen bir man ynnde
ynlendirmesi disinda bir sey okumaz. Man tahakkuktan nceki hedeItir. HedeI ise, tahakkuk
etmis mandir. O hlde okuma bir durustur. Okuyucu da durus shibidir. Bu durumda sadece
metin, manya dellet edebilir. Hsilin tahsline sebep olan durussuz metin okuma, resm dn
hitbin (sylemin) ekseriyetine glib olan okumadir. nk o mcerred bir bosluk doldurma, vakit
geirme, resmi grevleri yerine getirme ve idr vazIeleri ed etmekten ibrettir. Bu insnlari
yaniltmadir. Zira okuyucu bir sey syledigi halde, o (metin) bir sey sylememis oluyor. Bu aslinda
namaz kilanlari aldatmaktir. nk ona syledigi seyi nesnel metinden getirdigini sylese de
nasstan bir sey getirmemektedir. Iste bu durumda o, evvel, korku, rkme, dinden kazan elde
etmek gibi arzularini istisna edersek, kendinden bir sey katmiyor. Metin yorumunun bu zarr n
bilgisi, pesin hkmler, beser hevlar ve sahs grsler degildir. Aksine onun izIligi ve sahsligi
asarak, mme maslahatina ve akillarin bedhetine benzer sekilde, umm ve nesnel bir l
olabilmesi mmkndr.
35


. nsnlarn Maslahatlarn fde Etmek
Okuma durusun iltizm ettiginden baska bir seye dnstgnde bundan sonraki soru sudur:
Hangi durus ve kimin maslahati iltizm edilecektir? Metin insnlarin kahir ekseriyetinin
maslahatina konu oldugunda, hassten dn ve knn metin, sphesiz onun yorumu da bu
ekseriyetin maslahati olur. Metin sulta oldugunda, bu sulta iki esittir: Ynetici sultasi, ynetilenin
sultasi. Ynetici sulta, akid, beyat ve seim olusu itibariyle ynetilenlerin sultasindan trediginden
metnin yorumu zarr olarak ynetilenlerin sultasinin kaynagi da ynetici sultadir. Iki iktidrin
ihtilIi durumunda, ynetici sulta sahs veya kendi toplulugunun ya da tabakasinin irdesini iIde
ettiginde, ynetilenlerin sultasi ondan ayrisir ve onun nnde durur. Toplumda iki sulta vardir:
Her biri kendi mesrlugunu ve metnin en iyi okumasini kendisinin yaptigini iddia eder.
Yneticinin Iakhleri metnin yorumunu kendi hesbina yaptiginda ynetilenlerin Iakihleri ortaya
ikar, nassi okuyarak insnlarin maslahatini savunur. Iktidrin Iakihleri ile cumhrun Iakhlerin
arasindaki mcdele hakkatte iki sulta arasindaki mcdeledir. Akabinde nasslarin teIsrindeki

35
Gadamer`e gre, pesin hkmler Iehmin (anlama) sartidir, Bkz: GadamerVrit et mthode s. 115-1.
1

harp, devlette, su andaki ynetici seklerle ynetilen dindrlar arasinda devern eden mcdelede
oldugu gibi, siys ve ictim harplerden dogar. Bu genis kideden, kadm mrsimizdaki Iikh
kidelerin dayanaklari meydna gelmistir. Mesel: 'Mslmanlarin gzel grdkleri Allh katinda
da gzeldir., 'Zarar vermek ve zararla mukbele yoktur., 'Maslahat Serat`in essidir., 'Zarari
gidermek menIatleri celbten evldir. .ilh. Bu nedenle teIsr (yorum) yntemleri islh
hareketleri ve ictim hareketlerle irtibtli olmustur. Bir yandan insnin yararina insn ve tabat
etrIinda odaklanan dn metnin okumasi ortaya ikarken, buna mukbil ynetimin yararina Allh
ve kilise etrIinda odaklanan baska bir okuma da ortaya ikmistir.
36


. statistik Gereklik Dili: Okuma metinlerin yorumudur. Fakat yine okuma, 'yet
kelimesinin istikk mansina uygun olarak ictim ve tab olgularin da yorumudur ayni zamanda.
yet isitilen lugav metin ve grlen tab olgu demektir. Her ikisi de okumadir. Metni lugav
olarak, toplumu siys olarak, tabati ilm olarak okumadir. Burada dil topluma ve varliga dnsr.
Metin tedvn edilmis bir iIdeden mer (gzle grlen) bir gereklige dnsr. Fehm (anlama),
hayat tecrbesinde metin ve gerekligin tetabuku yoluyla tammlanarak iki delleti de sinirlar:
Lugav metnin delleti ve grlen gerekligin delleti. Gereklik metnin (nass) mIessiri ve
metnin dayandigi vecihleri tahdd edicidir. Istatistik gerekligin, btn hlis metaIizik ve nazar
teemmllerdeki gereklik kaygisinda oldugu gibi, varligin ictim ve tab sebeplerini belirlemesi
daha muhtemeldir. Metin Iiili iktiz eder ve tati taleb eder bir emirdir. leme hric olmayan bir
ynelistir. Bunun iin metin okuma ictim ilimlerle irtibatlidir. nk o asrin bilgilerini ve
toplumsal hareketleri iIde ettigi gibi, okuma, ictim hareket nazariyeleri ve ictim gelisim
yntemleriyle baglantili olmasi itibariyle, ideolojilerle de irtibatlidir.
37
Bu yorum merhalelerinin
sonudur. Metnin gereklige, dilin harekete tahavvl mansiyla amel bir yorumdur. Tipki keman
alan musik notalarini aldiginda 'yorumcu olarak isimlendirildigi gibi, tipki Aise`nin Rasl
gece teheccde kalktiginda Kur`n`in 'te`vl edicisi olarak isimlendirmesi gibi.

9. Sonu: Okuma Yeniden Var Etmedir
Metin okumayi izhar etmek, mz zerine, metin serhleri ve kadm metinlere yapilan hsiyeler
zerine teIekkr etmek gibidir. Ikinci olarak, ibd (yeniden var etme) kklerle bagini keserek
tamamlandigindan, okuma gelenekten daha ok ibdya yakindir. Hakkatte ise, ibd kaynaklardan,
ilk kklerin gelistirilmesinden ve gemis sekillerin esitlendirilmesinden baska bir sey degildir.

36
Bu, hassten Mlik usl-i Iikhinda ve Endls Iakihlerinden et-Th`ye gre, Iakihlerin icmsidir, Bkz.: Hasan
HaneI, Menhicu`t-Tefsr ve Meslihu`l-Umme; A. W. Anderson, 'Reformation Interpretation, Ramm`in
edisyonu iinde, Hermeneutics, s. 81-93; Michelsen, Interpreting the Bible, s. 55-58.
37
Gadamer,Vrit et mthode, s. 103-226
0

Eger Sokrat olmasaydi EIlatun, EIlatun olmasaydi da Aristo olmazdi. Sayet Hegel olmasaydi
Marx veya Feurbach da olmazdi. Eger Heiden olmasaydi Motzart, Motzart olmasaydi da
Beithoven de olmazdi. Sayet Farab olmasaydi, Ibn Bcce, Ibn Sn olmasaydi, Ibn TuIeyl de
olmazdi. Bunun iin, ibdcilar uslblarinda mstakil ve bu uslbu edda temyz edinceye kadar,
kendilerinden nceki gelenekle baslarlar.
Eger ibd bir sey ins etmez ve kadm olani, zerinde arastirma yaparak okumazsa, ancak
baska bir mrasin, baska bir metnin takldine (gelenegine) dnserek, ibd vehmiyle beraber bir
gelenek ins eder ve akabinde toplumun Iikrinde, sanatinda, knnlarinda, hatt trhinde ikilik
meydana gelir. Fikir, sanat, trh ve kadm knn geleneksellesip muhIazakrlasarak kendi iine
kapanir. nk gelismeye okuma (kirat) yoluyla ayak uydurmaz, bununla birlikte ibd vehmi ve
tecdd nmina baska bir gelenekle yan yana durur.
Bunun iin metin okuma, terbiye, Iikir ve sanatta en Iaziletli egitim yntemidir. Yaratici kisi
egitim sresince, metinlerde tedvn edilmis rha tutunur, trhini bilir ve onun zerinde yrdg
knnlarini kesIeder. O vakit gemisine idiyetini idrk eder ve simdinin eksik taraIini hisseder.
Metin okudugunda simdide gemisin kalintilarini, gemiste ise simdinin olusumlarini grr.
Okumada (kirat) eski ile yeni, yaratici ile asri arasinda bir etkilesim meydana gelir ve nihyetsiz
yenilikler ins olunur ve trhte toplumun vahdetinin muhIazasi tamamlanir.
38



38
Hasan HaneI, et-Turs ve`t-Tecdd Mevkifun Mine`t-Tursi`l-Kadm, Khire: el-Merkezu`l-Arab li`l-Bahs
ve`n-Nesr, 1980, s. 9-34.