Professional Documents
Culture Documents
ORTARETM PROJES
LABORATUVAR HZMETLER
ANALZ ZELTLER 2
Ankara, 2010
Mill Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 04.09.2008 tarih ve 182 sayl Karar ile onaylanan, mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan, ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir. Bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Teknolojik gelimelere paralel olarak amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireylerin internet zerinden ulaabilecei ekilde hazrlanr. Eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ppm ZELTLER.............................................................................................................. 3 1.2. ppm Hesaplamalar ....................................................................................................... 4 1.2. ppm zelti Hazrlama ................................................................................................. 5 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9 RENME FAALYET -2 .................................................................................................. 10 2. ZELTLER SEYRELTME VE DERTRME........................................................... 10 2.1. Seyreltik zeltiler ..................................................................................................... 10 2.1.1. Seyreltme Hesaplamalar ..................................................................................... 11 2.1.2. zeltilerin Seyreltilmesi .................................................................................... 12 2.2. Deriik zeltiler ........................................................................................................ 17 2.2.1. Deritirme Hesaplamalar .................................................................................... 17 2.2.2. zeltilerin Deritirilmesi ................................................................................... 18 2.3. zeltileri Kartrmak................................................................................................ 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36 KAYNAKA ......................................................................................................................... 37
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 524LT0008
Laboratuvar Hizmetleri
Alan Ortak
Analiz zeltileri - 2
Analizlerde kullanlacak ppm ve ppb zeltiler ile zeltileri seyreltme ve deritirme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Analiz zeltileri - 1 modln baarm olmak
zelti hazrlamak
Genel Ama Gerekli ortam salandnda tekniine uygun olarak ppm ve ppb zeltiler hazrlama, zeltileri seyreltme ve deritirme ilemlerini yapabileceksiniz. Amalar 1. ppm ve ppb zeltiler hazrlayabileceksiniz. 2. Seyreltme ve deritirme yapabileceksiniz. Ortam: Laboratuvar ortam, ktphane, internet, bireysel renme ortamlar vb. Donanm: Hesap makinesi, hassas terazi, tart kab, spatl,
MODLN AMACI
cam huni, balon joje, piset, mezr, balon, stma dzenei saklama kab, NaNO3, NaOH
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
LME VE DEERLENDRME
ii
GR GR
Sevgili renci, Laboratuvar almalar, birok bilinmeyenin aydnlatlmas bilinen maddelerin kimyasal tepkimeleri sonucunda yeni zellikte maddeler elde edilmesine olanak salamaktadr. Bu nedenle laboratuvar almalarnn nemi ve says her geen gn artmaktadr. Laboratuvarda yaplan almalarn temelini zeltilerle yaplan almalar oluturmaktadr. almalarn doru sonular vermesi iin laboratuvarda kullanlan zeltilerin analize uygun deriim birimlerinde hazrlanmas gerekmektedir. Ayrca eldeki mevcut zeltilerin seyreltilerek veya deritirilerek kullanlmas ile hem madde israf nlenecek hem de evrenin korunmasna katk salanacaktr. Bu modldeki bilgiler nda analiz zeltilerini ksa srede ve doru olarak hazrlama, zeltileri seyreltme, deritirme bilgi, beceri ve deneyimi kazanacaksnz.
ARATIRMA
ppm ve ppb kavramlarn aratrnz.
1. ppm ZELTLER
Laboratuvarda yaplan analizlere gre kullanlacak zeltiler ve deriim birimleri deimektedir. Baz numunelerde analizi yaplacak madde ok az bulunabilmektedir. Aranan maddenin miktarnn ok az olduu bu hassas analizlerde deriimler o kadar kk olur ki deriim birimi olarak "ppm" veya "ppb" kullanlr. ngilizce part per million kelimelerinin ilk harflerinden oluan ppm, bir milyon birim zelti iinde ka birim madde zndn ifade etmek iin kullanlr. Younluu ok dk zeltilerde kullanlr. 1 litresinde 1 mg znm madde bulunan zelti 1 ppmdir.
ppm, bir litre zeltideki miligram (mg) cinsinden znen madde miktarn ifade eder.
rnein; 20 ppm Fe denildiinde 1 litre zeltide 20 mg demir (20 mg/l) bulunduu, 5 ppm Hg denildiinde ise 1 litre zeltide 5 mg civa (5 mg/l) bulunduu anlalr. Herhangi bir karmda toplam madde miktarnn milyarda 1 birimlik maddesine 1 ppb denir. ppb, bir litre zeltideki mikrogram (g) cinsinden znen madde miktarn ifade eder. rnein; 20 ppb Fe denildiinde 1 litre zeltide 20 g demir (20 g /l) bulunduu, 3
rnek: Deriimi 5 ppm olan 250 ml Hg zeltisindeki cva miktar ka mgdr? 1.Yol: V = 250 ml = 0,25 l olduuna gre; znenin miktar (mg) ppm = zeltinin hacmi (l) X => 5 = => X=1,25 mgdir. 0,25
2.Yol: 5 ppm = 5 mg/l olduuna gre; 1000 ml zeltide 5 mg civa varsa 250 ml zeltide X mg civa vardr. X x 1000 = 250 x 5 X = 1250 / 1000 X = 1.25 mgdir.
rnek: Potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) katsn kullanarak 100 ppmlik 500 ml fosfor (p) zeltisi nasl hazrlanr? ncelikle gerekli fosfor (P) miktar hesaplanr. znenin miktar (mg) X ppm = => 100 = => X =50 mg=0,05 g fosfor (P) zeltinin hacmi (l) 0,5 5
zelti potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) katsndan hazrlanacandan molekl arlndan 0,05 g P iin alnmas gereken KH2PO4 miktar hesaplanr. Potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4)n molekl arl, MA = 39,1 + (2 x 1) + 30,98 + (4 x 16) = 136,08 g 136,08 g KH2PO4 te 30,98 g P var ise X g KH2PO4 te 0,05 g P vardr. X=136,08 . 0,05 / 30,98 = 0,2196 g KH2PO4 0,2196 g potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) tartlp litrelik bir balon jojede saf su ile zndrlerek izgisine tamamlanr. Hazrlanan bu zeltinin 500 mlsinde 50 mg potasyum bulunmaktadr (100 ppm).
Tartm iin tartm kab, saat cam veya beher kullannz. Tartm kurallarna uyunuz.
Tartlan NaNO3 1000 mllik balon jojeye aktarnz. Tarttnz maddeyi daha rahat ve etrafa dkmeden aktarmak iin balon jojeye huni yerletiriniz. Tartm kabnda kalnt kalmamasna zen gsteriniz.
Balon jojeye bir miktar saf su ekleyip alkalayarak NaNO3 zndrnz. zeltiyi saf su ile hacim izgisine tamamlaynz.
zeltiyi saklama kabna aktarnz ve etiketleyiniz. Aktarma yaparken mutlaka huni kullannz. Saklama kabnn kapan kapatmay unutmaynz.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 9
ARATIRMA
zeltileri seyreltme hakknda aratrma yapnz. zeltileri deritirme hakknda aratrma yapnz.
Baz analizler, laboratuvarda mevcut olan herhangi bir zeltinin daha seyreltik bir zeltisini kullanmay gerektirebilir. Byle durumlarda yeni zelti hazrlamak yerine mevcut zelti seyreltilmek suretiyle istenen zelti hazrlanabilir. Bu, eldeki malzemenin deerlendirilmesi, dolaysyla analiz maliyetinin azaltlmas asndan nemlidir. Burada 10
nemli olan nokta mevcut zeltinin konsantrasyonun tam olarak bilinmesi ve zeltinin bozulmam olmasdr. Bu nedenle seyreltme ilemi yaplacaksa zeltinin uzun sre beklemi zelti olmamasna dikkat edilmelidir. Seyreltme ilemini deriimi bilinen zeltiye zc (genelde su) eklenerek yaplr. Bir zelti, zc katlarak seyreltildii zaman hacmi artar. Byle olunca konsantrasyonu (deriimi) azalr. znen madde miktar deimedii iin hacim ve konsantrasyon arpm deimez.
N2, M2, V2 srasyla normalite, molarite ve hacmin son deerleridir. rnek: 12 M stok HCl zeltisinden 2 litre 0,5 M HCl zeltisi hazrlamak iin ka ml almak gerekir? M1 x V 1 = M2 x V 2 12 x V1 = 0,5 x 2 V1= (0,5 x 2) / 12 V1= 0,0833 litre = 83,3 ml Buna gre 83,3 ml 12 M stok HCl zeltisinden alnp 2 litreye tamamlanrsa 0,5 M'lk zelti hazrlanm olur.
Yzde konsantrasyonu belli olan bir zeltiyi seyreltmek iin zeltiye zc eklenir. Seyreltmede znen madde miktarnda artma ya da azalma olmayacandan ktlece yzde deriim forml aadaki gibi verilir. Ktlece yzde, konsantrasyon veya deriim olarak ifade edilir. Ktlece yzde konsantrasyon (C) = Ktlece yzde deriim (Y) Formlde gerekli ilemler yapldnda ktlesi ve % deriimi bilinen zeltinin seyreltilmesi durumunda aadaki forml kullanlr.
C1 x m1 = C2 x m2
Burada; C1: Stok zelti deriimini, C2: stenen zelti deriimini, m1: Stok zelti ktlesini, m2: stenen zelti ktlesini ifade eder. rnek 1: % 20lik 200 g ekerli su zeltisini % 5lik yapmak iin bu zeltiye ka g su katlmaldr? C1 x m1 = C2 x m2 20 x 200 = 5 x m2 m2 = (20 x 200) / 5 m2 = 800 g
12
Seyreltme iin Vsu = V2 - V1 Vsu = 800 200 Vsu = 600 g su eklenmelidir. Sv- sv zeltilerde hacimce yzde kavram kullanlabilir. Yzde deriimi ve hacmi belli olan zelti seyreltildiinde
C1 x V1 = C2 x V2
bants ile hesaplanr. Burada; C1: Stok zeltinin yzde deriimini, C2: stenen zeltinin yzde deriimini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. rnek 2: % 60lk, 100 ml NaOH zeltisini %10luk zelti hline getirmek iin ka ml suyla seyreltilmelidir? C1 x V1 = C2 x V2 60 x 100 = 10 x V2 V2 = (60 x 100) / 10 V2 = 600 ml Seyreltme iin Vsu = V2 - V1 Vsu = 600 100 Vsu = 500 ml su eklenmelidir. % 60lk 100 ml NaOH zeltisine 500 ml su ilave ettiimizde deriimi % 10'luk olur.
rnek 3: % 30luk 100 ml KCl zeltisi 50 ml su ile seyreltiliyor. Hazrlanan seyreltik zelti yzde deriimini hesaplaynz. 50 ml su eklendikten sonra yeni zeltinin hacmi, Vsu = V2 - V1
Seyreltilmi zeltinin yzde deriimini hesaplamak iin veriler formle yerletirilir. C1 x V1 = C2 x V2 30 x 100 = C2 x 150 C2 = (30 x 100) / 150 C2 = 20 % 30luk 100 mllik zeltiye 50 ml su eklediinde deriiminin azald grlr. Seyreltilmi zeltinin deriimi % 20 olmutur. 13
rnek 4: % 40lk NaOH zeltisinden 200 ml %10luk yeni zelti hazrlamak iin ka ml kullanlmaldr? C1 x V1 = C2 x V2 40 x V1 = 10 x 200 V1 = (10 x 200) / 40 V1 = 50 ml % 40lk NaOH zeltisinden 50 ml alnp uygun bir kapta hacmi saf su ile 200 mlye tamamlanrsa % 10luk 200 ml zelti elde edilmi olur. Molar zeltileri seyreltmek
Molaritesi belli olan bir zeltiyi seyreltmek iin zeltiye zc eklenir. Seyreltmede znen madde miktarnda artma ya da azalma olmayacandan mol saylar da eit olur. Buna gre M1 x V1 = M2 x V2 bants elde edilir. Burada; M1: Stok zeltinin molaritesini, M2: stenen zelti molaritesini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. Yazlan forml kullanarak zc eklenen molar zeltilerin hacmini ve molaritesini hesaplayabiliriz. ki zelti arasndaki hacim fark eklenen zcy verir. Formlde hacimler, eitliin her iki yannda da olduundan her iki tarafta da mililitre ya da litre cinsinden ifade edebiliriz. rnek 1: 200 ml 0,2 Mlk NaOH zeltisini 0,1 Mlk zelti olarak hazrlamak iin ka ml su ile seyreltilmelidir? M1 = 0,2 V1 = 200ml M2 = 0,1 V2 = ? Vsu= ?
14
Verilenler formlde yerine yazlr. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,2 x 200 = 0,1 x V2 V2 = 400 ml Seyreltmede kullanlacak su miktar, Vsu = V2 - V1 => Vsu = 400 - 200 => Vsu = 200 mldir. 0,2 Mlk 200 ml NaOH zeltisine 200 ml su ilave ettiimizde deriimi 0,1 M olur. rnek 2: 0,5 M NaCl zeltisinin 200 mlsine 300 ml su ekleniyor. Yeni zeltinin molar deriimi ne olur? M1 = 0,5 V1 = 200 ml Vsu = 300 ml V2 = ? M2 = ? 300 ml su eklendikten sonra yeni zeltini hacmi, Vsu = V2 - V1 300 = V2 - 200 V2 = 500 ml olur. Yeni zeltinin molaritesini hesaplamak iin veriler formle yerletirilir. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,5 x 200 = M2x 500 M2= (0,5 x 200) / 500 M2= 0,2 bulunur. 200 ml 0,5 M NaCl zeltisine 300 ml su eklenirse yeni zelti 0,2 M olur. rnek 3: 2 M NaOH zeltisinden 1000 ml 0,5 M yeni zelti hazrlamak iin ka ml kullanlmaldr? M1 = 2 M2 = 0,5 V1 = ? V2 = 1000 Verilenler formlde yerine yazlr. M1 x V 1 = M2 x V 2 2 x V1 = 0,5 x 1000 V1 = (0,5 x 1000) / 2 V1 = 250 ml 15
2 M NaOH zeltisinden 250 ml alnp uygun bir kapta hacmi saf ile 1000 mlye tamamlanrsa 0,5 M 1000 ml zelti elde edilmi olur. Normal zeltileri seyreltmek
Normalitesi belli olan zeltileri seyreltmek, zeltiye zc ekleyerek yaplr. Normalitesi belli olan zeltiye zc eklendiinden znen maddenin ktlesinde deime olmayacandan N1 x V1 = N2 x V2 bants elde edilir. Burada; N1: Stok zeltinin normalitesini, N2: stenen zelti normalitesini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. rnek 1: 0,2 N 100 ml H2SO4 zeltisi 400 mlye seyreltiliyor. Bu zeltinin normalitesini hesaplaynz. (H2SO4 : 98 g/mol) Veriler formle yerletirilir. N1 x V1 = N2 x V2 0,2 x 100 = N2 x 400 N2= 0,05 olur. rnek 2: 200 ml 1 N zeltiyi 0,5 Na seyreltmek iin ka ml su eklemeliyiz? Veriler formle yerletirilir. N1 x V1 = N2 x V2 1 x 200 = 0,5 x V2 V2 = 400 ml zeltiyi seyreltmek iin Vsu = V2 - V1 Vsu = 400 200 Vsu = 200 ml su eklenmelidir. 200 mllik 1 N zeltiye 200 ml saf su eklediimizde zeltimiz 0,5 N olur. rnek 3: 2 N NaOH zeltisinden 250 ml 0,4 N yeni zelti hazrlamak iin ka ml kullanlmaldr? N1 x V1 = N2 x V2 2 x V1 = 0,4 x 250 V1 = 50 ml 16
2 N NaOH zeltisinden 50 ml alnp uygun bir kapta hacmi saf su ile 250 mlye tamamlanrsa 0,4 N 250 ml zelti elde edilmi olur.
Yzdesi ve hacmi belli olan zeltiyi deritirmek iin znen maddenin ktlesi % C = x 100 zeltinin hacmi forml ya da C1 . V1 = C2 . V2 forml kullanlr.
M1 . V1 = M2 . V2
m. Td V. M A
veya
N 1 . V1 N 2 . V2
rnek 1: 100 ml % 10luk NaOH zeltisinin % 40lk zelti hline gelebilmesi iin ka ml zc uzaklatrlmaldr? Veriler formle yerletirilir. C1 x V1 = C2 x V2 10 x 100 = 40 x V2 V2 = 25 ml zeltiyi deritirmek iin zeltiden uzaklatrlan zcnn hacmi, Vbuhar = V1 - V2
Vbuhar = 100 25
18
Vbuhar = 75 ml sudur.
% 10luk 100 ml NaOH zeltisini kaynatarak 75 ml zcy buharlatrrsak % 40lk deriik zelti hazrlarz. rnek 2: 500 ml 0,1 M NaNO3 zeltisinin 1 M zelti hline gelebilmesi iin ka ml zc uzaklatrlmaldr? Veriler formle yerletirilir. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,1 x 500 = 1 x V2 V2 = 50 ml Buharlatrma yaplarak zelti hacmi 50 mlye drlrse yeni zelti 1 M olur. rnek 3: 200 ml 0,1 Mlk Na2SO4 zeltisinin deriimini 0,5 Ma ykseltmek iin ka ml su buharlatrlmaldr? Veriler formle yerletirilir. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,1 x 200 = 0,5 x V2 V2 = 40 ml zeltiden buharlatrlacak suyun hacmi, Vbuhar = V1 - V2
Vbuhar = 200 40
0,1 M 200 ml NaOH zeltisini kaynatarak 160 ml su buharlatrrsak 0,5 M zelti elde ederiz. rnek 4: % 25lik 200 mllik KOH zeltisini % 40lk zelti hline getirmek iin ka gram KOH eklenmelidir? zeltiye ilave edilecek madde miktarn hesaplamak iin 1. zeltideki (% 25lik) znen madde miktarn hesaplayalm. m1 % C = x 100 V1 m1 => 25 = x 100 200
=> m1 = 50 g KOH
2. zeltideki ( % 40lk) znen madde miktarn hesaplayalm. M2 % C = x 100 V2 m2 => 40 = x 100 200 19
=> m2 = 80 g KOH
Eklenmesi gereken madde miktar, mE = m2 - m1 => mE = 80 - 50 => mE = 30 gramdr. % 25lik 200 ml zeltiye 30 g KOH ilave edilerek deriimi % 40a ykseltilir (lave edilen KOHin toplam zelti hacmini deitirmedii kabul edilmitir.). rnek 5: 500 ml 0,2 M HCl zeltisini 0,5 M yapmak iin younluu 1,19 g/cm3 olan % 37lik deriik HClden ka ml eklemek gerekir? (MA = 36,5 g/mol) lave edilecek % 37lik deriik HClnin hacmini hesaplamak iin aadaki ilemler yaplr. 1. zeltideki (0,1 M) HCl miktar, m m M = => 0,2 = MA x V 36,5 x 0,5 2. zeltideki (0,5 M) HCl miktar, m m M = => 0,5 = => m2 = 9,125 gramdr. MA x V 36,5 x 0,5 lave edilmesi gereken HCl miktar, m = m2 - m1 => m = 9,125 - 3,65 => m = 5,475 g saf HCldir. Alnmas gereken HClyi hacim olarak hesaplarsak d= m/V => 1,19 = 5,475 / V => V = 4,6 ml saf HCl olur.
Kullanlacak HCl % 37lik olduuna gre; 100 ml HClde 37 ml saf HCl var ise X ml HClde 4,6 ml saf HCl vardr. X x 37 = 100 x 4.601 => X = 460 / 37 => X = 12,43 mldir. % 37lik HClden 12,43 ml pipetle alnp 1. zeltiye (0,1 M) ilave edildiinde yeni zeltinin deriimi 0,5 M olur (lave edilen asit zeltisinin toplam zelti hacmini deitirmedii kabul edilmitir.). Not: Pipetle asit ekerken puar kullannz ve yznz asit iesinden koruyunuz.
20
Yzdeleri farkl ayn madde ve zcnn zeltileri kartrldnda yzdesi ve deriimi farkl olan zeltiler elde ederiz. Yzdesi az olan zeltinin deriimi (konsantrasyonu) artarken yzdesi yksek olann deriimi azalr. ki zelti kartrlyorsa C1 x V1 + C2 x V2 = C son x Vson kiden fazla zeltisi kartrlrsa C1 x V1 + C2 x V2 +. . = C son x Vson formlleri kullanlr. Bu formlde; Cson: Kartrlarak hazrlanan zeltinin ktlece yzde deriimi, Vson: Kartrlarak hazrlanan zeltinin toplam hacmidir. rnek 1: 200 ml % 20luk tuz zeltisi ile 200 ml % 40lk tuz zeltisi kartrlyor. Karmn hacimce yzde deriimi katr? C1 = 20 V1 = 200 ml C2= 40 V2 = 200 ml Cson=? Karmn toplam hacmi, Vs= V1 + V2 Vs = 200 + 200 Vs = 400 mldir. Karmn oluturduu zeltinin yzde deriimi ise C1 x V1 + C2 x V2 = CSon x Vson 20 x 200 + 40 x 200 = CSon x 400 4000 + 8000 = CSon x 400 CSon = 12000/ 400 CSon = 30 (% 30luk) olur.
21
rnek 2: Hacimce % 10luk 20 ml NaCl zeltisi ile hacimce %30luk 60 ml NaCl zeltileri kartrlyor. Oluan zeltinin deriimini hacimce % 40lk yapmak iin ka g daha NaCl ilave edilmelidir? C1=10 V1=20 ml C2=30 V2=60 ml C2=40 Cson=? mE =? (ilave edilecek NaCln ktlesi) Karmn toplam hacmi, Vs= V1 + V2 Vs = 20 + 60 Vs = 80 mldir. % 10luk ve % 30luk zeltiler kartrldnda oluan yeni zeltinin deriimi, C1 x V1 + C2 x V2 = CSon x Vson 10 x 20 + 30 x 60 = CSon x 80 CSon = 25 (% 25)tir. % 25lik karmdaki znen NaClnin ktlesi,
Cson
m mE 20 m E .100 40 .100 40.m E 3200 2000 100.m E V mE 80 m E 100 mE - 40 mE = 3200 - 2000 60 mE = 1200 mE = 20 gramdr.
% 10luk ve % 30luk zeltilerin kartrlmasyla elde edilen zeltiye 20 g NaOH ilave edilip zndrlrse % 40lk zelti hazrlanm olur. Ayn znen ve zcden oluan farkl molaritedeki zeltileri kartrmak
Bir maddenin ayn zc kullanlarak hazrlanm farkl zeltileri kartrldnda zeltideki znen maddenin mol saylar toplam yeni zeltideki mol saysn, hacimleri toplam da yeni zeltinin hacmini verir. Buna gre; 22
I. zelti n1 V1 M1
II. zelti n2 V2 M2
M 1 .V1 M 2 .V2 M S .VT
forml kullanlr. Bu formlde; MS: Kartrlarak hazrlanan zeltinin molaritesi, VT: Kartrlarak hazrlanan zeltinin toplam hacmidir. rnek 1: 200 ml 0,2 M HNO3 zeltisi ile 300 ml 0.3 M HNO3 zeltisi kartrlyor. Yeni zeltinin molaritesini hesaplaynz. Karmn toplam hacmi, Vs= V1 + V2 Vs = 300 + 200 Vs = 500 mldir. Kartrlan zeltilerin toplam hacmi, M1 x V 1 + M2 x V 2 = MS x V s 0,2 x 300 + 0,3 x 200 = Ms x 500 Ms = 0,24 molardr. rnek 2: 300 ml 0,2 M HCl zeltisini 0,5 M yapabilmek iin 1 Mlk asit zeltisinden ne kadar eklenmelidir? V1= 300 ml M1=0,2 V2=? M2= 1 Vs = ( 300 + V2 ) MS=0,5 Verilenler formlde yerine yazlr. M1 x V 1 + M2 x V 2 = MS x V s 0,2 x 300 + 1 x V2 = 0,5 x (300+V2) 60 + V2 = 150 + 0,5V2 23
V2 = 180 ml 300 ml 0,2 Mlk zeltiye 1 Mlk zeltiden 180 ml ilave ettiimizde 480 ml 0,5 Mlk zelti hazrlarz. Ayn znen ve zcden oluan farkl normalitedeki zeltileri kartrmak
Bir maddenin ayn zc kullanlarak hazrlanm farkl zeltileri kartrldnda yeni zeltinin normalitesi, N1 . V1 + N2 .V2 + = NS . Vs bants ile hesaplanr. Kartrlan zelti says iki ise karmn normalitesi ve hacmi, N1 . V1 + N2 .V2 = NS . Vs bantsndan hesaplanr. Bu formllerde; NS: Kartrlarak hazrlanan zeltinin normalitesi, Vs: Toplam hacimdir. rnek 1: 0,2 N 200 ml CH3COOH zeltisi ile 0,4 N 200 ml CH3COOH zeltileri kartrlyor. Karmn normalitesini hesaplaynz. N1= 0,2 V1=200 ml N2= 0,4 V2 = 200 ml VS = ? NS= ? Karmn toplam hacmi, VS = V1 + V2 VS = 200 + 200 400 mllk karmn normalitesi, N1 x V1 + N2 x V2 = NS x VS 0,2 x 200 + 0,4 x 200 = N x 400 40 + 80 = N x 400 N = 120 / 400 N = 0,3 normaldir. 24
VS = 400 mldir.
rnek 2: 0,8 N 200 ml H2SO4 zeltisiyle X N 300 ml H2SO4 zeltileri kartrlyor. Elde edilen zeltinin deriimi 0,5 N olduuna gre X nedir? N1= 0,8 V1=200 ml N2= ? V2=300 ml NS=0,5 Karmn toplam hacmi, VS = V1 + V2 VS = 200 + 300 Deerler yerlerine konur. N1 x V1 + N2 x V2 = NS x VS 0,8 x 200 + N2 x 300 = 0,5 x 500 160 + 300 x N2 = 250 300. N2 = 250 160 300. N2 = 90 N2 = 0,3 normal olur.
VS = 500 mldir.
25
Uygulamada kullanlan ara gere ve kimyasallar: Hesap makinesi, hassas terazi, NaOH, balon joje, piset, cam huni, saklama kab lem Basamaklar neriler Laboratuvar nlnz giyiniz. Laboratuvar gvenlik kurallarna uyunuz. alma ortamnz ve kullanacanz ara gereleri hazrlaynz. Ara gerelerin temizliine dikkat ediniz. Hesaplarn doru olduundan emin olunuz.
Seyreltme ile ilgili hesaplamalar yapnz. 2 molar deriimindeki NaOH zeltisinden hesaplanan hacmi alnz.
26
zeltiyi saklama kabna aktarnz ve etiketleyiniz. Aktarma yaparken mutlaka huni kullannz. Saklama kabnn kapan kapatmay unutmaynz.
27
Deritirme ile ilgili hesaplamalar yapnz. 1 molar NaOH zeltisinden 500 ml alnz.
Alnan zeltiyi sya dayankl cam bir kaba aktarnz. zeltiyi starak hesaplanan hacme gelinceye kadar buharlatrnz.
Istmaya balamadan stma dzeneinin dzenli altndan emin olunuz. Alevin iddetini ayarlaynz. Buharlatrma sresince srekli gzlemleyiniz.
28
zeltiyi saklama kabna aktarnz ve etiketleyiniz. Aktarma yaparken mutlaka huni kullannz. Saklama kabnn kapan kapatmay unutmaynz.
29
7. 100 ml 0,55 M sodyum asetat zeltisini 0,45 M yapmak iin ka ml su ilave edilmelidir? A) 1,2 B) 10,2 C) 18 D) 22
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
31
32
6. 2 N 100 ml NaNO3 zeltisi ile 0,5 N 300 ml NaNO3 zeltisi kartrlyor. Oluan yeni zeltinin normalitesi ne olur? A) 0,5 B) 0,6 C) 0,8 D) 0,9 7. % 20lik 200 gram ekerli su zeltisini % 5lik yapmak iin bu zeltiye ka gram su katlmaldr? A) 150 B) 250 C) 500 D) 600 8. % 30luk 400 gram bir tuz zeltisini % 40lk yapmak iin ayn scaklkta ka gram su buharlatrlmaldr? A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 9. % 10luk 300 gram KNO3 zeltisini % 40lk yapmak iin bu zeltide ka gram kat KNO3 znmelidir? A) 50 B) 100 C) 150 D) 250 10. 200 gram % 20lik KCl zeltisiyle 300 gram % 40lk KCl zeltileri kartrldnda son zeltinin ktlece % deriimi nedir? A) 27 B) 32 C) 47 D) 68 11. 0,8 M 200 ml NaOH zeltisiyle X M 300 ml NaOH zeltileri kartrlyor. Elde edilen yeni zeltinin deriimi 0,5 Mdr. Buna gre xin deeri nedir? A) 0,1 B) 0,25 C) 0,3 D) 0,5 33
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.
34
UYGULAMALI TEST 2 normal 500 ml hidroklorik (HCl) zeltisinden 1 normal 250 ml HCl zeltisi hazrlayarak kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Laboratuvar nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Seyreltme ile ilgili hesaplamalar yaptnz m? 2 normal HCL zeltisinden hesaplanan hacmi aldnz m? Alnan zeltiyi 250 mllik balon jojeye aktardnz m? Balon jojeyi saf su ile izgisine tamamladnz m? Balon jojeyi alt st ederek zeltiyi homojen hle getirdiniz mi? Saklamak iin az kapanabilen bir cam kaba aktardnz m? Saklama kabn etiketlediniz mi? Evet Hayr
DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
35
36
KAYNAKA KAYNAKA
DEMR Mustafa, Analitik Kimya Nicel, Devlet Kitaplar, Ankara, 2001. DLAVER Sabahattin, SS-YS Hazrlk, Kaya Yaynlar, stanbul, 1995. GNDZ Turgut, Kalitatif Analiz, A.. Fen Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1986. GVEN Selma, Laboratuvar Gvenlii, Tarmsal Aratrmalar Destekleme ve Gelitirme Vakf, Yalova, 1999. KARACA Faruk, Lise I Kimya, Paa Yaynclk, Ankara, 2003.
37