T.C.

MLL ETM BAKANLII

ORTARETM PROJES

LABORATUVAR HZMETLER

ANALZ ZELTLER 2

Ankara, 2010

Mill Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 04.09.2008 tarih ve 182 sayl Karar ile onaylanan, mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan, ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir. Bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Teknolojik gelimelere paralel olarak amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireylerin internet zerinden ulaabilecei ekilde hazrlanr. Eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER

AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ppm ZELTLER.............................................................................................................. 3 1.2. ppm Hesaplamalar ....................................................................................................... 4 1.2. ppm zelti Hazrlama ................................................................................................. 5 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9 RENME FAALYET -2 .................................................................................................. 10 2. ZELTLER SEYRELTME VE DERTRME........................................................... 10 2.1. Seyreltik zeltiler ..................................................................................................... 10 2.1.1. Seyreltme Hesaplamalar ..................................................................................... 11 2.1.2. zeltilerin Seyreltilmesi .................................................................................... 12 2.2. Deriik zeltiler ........................................................................................................ 17 2.2.1. Deritirme Hesaplamalar .................................................................................... 17 2.2.2. zeltilerin Deritirilmesi ................................................................................... 18 2.3. zeltileri Kartrmak................................................................................................ 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36 KAYNAKA ......................................................................................................................... 37

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 524LT0008

Laboratuvar Hizmetleri
Alan Ortak

Analiz zeltileri - 2
Analizlerde kullanlacak ppm ve ppb zeltiler ile zeltileri seyreltme ve deritirme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Analiz zeltileri - 1 modln baarm olmak

zelti hazrlamak
Genel Ama Gerekli ortam salandnda tekniine uygun olarak ppm ve ppb zeltiler hazrlama, zeltileri seyreltme ve deritirme ilemlerini yapabileceksiniz. Amalar 1. ppm ve ppb zeltiler hazrlayabileceksiniz. 2. Seyreltme ve deritirme yapabileceksiniz. Ortam: Laboratuvar ortam, ktphane, internet, bireysel renme ortamlar vb. Donanm: Hesap makinesi, hassas terazi, tart kab, spatl,

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

cam huni, balon joje, piset, mezr, balon, stma dzenei saklama kab, NaNO3, NaOH
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Laboratuvar almalar, birok bilinmeyenin aydnlatlmas bilinen maddelerin kimyasal tepkimeleri sonucunda yeni zellikte maddeler elde edilmesine olanak salamaktadr. Bu nedenle laboratuvar almalarnn nemi ve says her geen gn artmaktadr. Laboratuvarda yaplan almalarn temelini zeltilerle yaplan almalar oluturmaktadr. almalarn doru sonular vermesi iin laboratuvarda kullanlan zeltilerin analize uygun deriim birimlerinde hazrlanmas gerekmektedir. Ayrca eldeki mevcut zeltilerin seyreltilerek veya deritirilerek kullanlmas ile hem madde israf nlenecek hem de evrenin korunmasna katk salanacaktr. Bu modldeki bilgiler nda analiz zeltilerini ksa srede ve doru olarak hazrlama, zeltileri seyreltme, deritirme bilgi, beceri ve deneyimi kazanacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam hazrlayabileceksiniz. salandnda tekniine uygun olarak ppm zeltiler

ARATIRMA
ppm ve ppb kavramlarn aratrnz.

1. ppm ZELTLER
Laboratuvarda yaplan analizlere gre kullanlacak zeltiler ve deriim birimleri deimektedir. Baz numunelerde analizi yaplacak madde ok az bulunabilmektedir. Aranan maddenin miktarnn ok az olduu bu hassas analizlerde deriimler o kadar kk olur ki deriim birimi olarak "ppm" veya "ppb" kullanlr. ngilizce part per million kelimelerinin ilk harflerinden oluan ppm, bir milyon birim zelti iinde ka birim madde zndn ifade etmek iin kullanlr. Younluu ok dk zeltilerde kullanlr. 1 litresinde 1 mg znm madde bulunan zelti 1 ppmdir.

ppm, bir litre zeltideki miligram (mg) cinsinden znen madde miktarn ifade eder.

rnein; 20 ppm Fe denildiinde 1 litre zeltide 20 mg demir (20 mg/l) bulunduu, 5 ppm Hg denildiinde ise 1 litre zeltide 5 mg civa (5 mg/l) bulunduu anlalr. Herhangi bir karmda toplam madde miktarnn milyarda 1 birimlik maddesine 1 ppb denir. ppb, bir litre zeltideki mikrogram (g) cinsinden znen madde miktarn ifade eder. rnein; 20 ppb Fe denildiinde 1 litre zeltide 20 g demir (20 g /l) bulunduu, 3

5 ppb Hg denildiinde ise 1 litre zeltide 5 g civa (5 g /l) bulunduu anlalr.

1.2. ppm Hesaplamalar

zeltilerin ppm deriimlerinin hesaplanmasnda, znenin miktar (mg) ppm = zeltinin hacmi (l) eitlii kullanlr. rnek: 500 ml su rneinde 3,6 mg kurun bulunuyorsa zeltinin deriimini ppm olarak hesaplaynz. zeltinin hacmi ve ierdii kurun miktar bilindiine gre; 1. yol: v = 500 ml = 0,5l olduundan znenin miktar (mg) 3,6 ppm = => ppm = = 7,2dir. zeltinin hacmi (l) 0,5 2. yol: 500 ml zeltide 3.6 mg kurun varsa 1000 ml zeltide X mg kurun vardr. X . 500 = 1000 . 3,.6 => X = 3600 / 500 => X = 7,2 ppmdir.

rnek: Deriimi 5 ppm olan 250 ml Hg zeltisindeki cva miktar ka mgdr? 1.Yol: V = 250 ml = 0,25 l olduuna gre; znenin miktar (mg) ppm = zeltinin hacmi (l) X => 5 = => X=1,25 mgdir. 0,25

2.Yol: 5 ppm = 5 mg/l olduuna gre; 1000 ml zeltide 5 mg civa varsa 250 ml zeltide X mg civa vardr. X x 1000 = 250 x 5 X = 1250 / 1000 X = 1.25 mgdir.

1.2. ppm zelti Hazrlama

ppm zeltiler hazrlanrken ncelikle znen madde miktar hesaplanr. Hazrlanacak zelti hacmine gre balon joje seilir. Hesaplanan miktarda madde tartlarak balon jojeye aktarlr. ppm zeltiler hazrlanrken kullanlan madde miktarlar ok az olduundan tartmlar olduka hassas yaplmaldr. Ayrca tart kab mutlaka bir miktar zc ile alkalanp balon jojeye aktarlarak madde kayb nlenmelidir. Tartlan madde balon jojeye aktarldktan sonra zerine bir miktar zc ilave edilerek znmesi salanr. Daha sonra hacim, l izgisine kadar zc ile tamamlanr. rnek: Potasyum klorr (KCl) katsn kullanarak 100 ppmlik 1 litre potasyum (K) zeltisi nasl hazrlanr? ncelikle gerekli potasyum (K) miktar hesaplanr. znenin miktar (mg) X ppm = => 100 = => X =100 mg=0,1 g potasyum (K) zeltinin hacmi (l) 1 zelti potasyum klorr (KCl) katsndan hazrlanacandan molekl arlndan 0,1 g K iin alnmas gereken KCl miktar hesaplanr. Potasyum klorr (KCl)n molekl arl MA = 39,1 + 35,46 = 74,56 g 74,56 g KClde 39,1 g K var ise X g KClde 0,1 g K vardr. X=74,56 . 0,1 / 39,1 = 0,191 g KCl 0,191 g potasyum klorr (KCl) tartlp litrelik bir balon jojede saf su ile zndrlerek izgisine tamamlanr. Hazrlanan bu zeltinin 1 litresinde 100 mg potasyum bulunmaktadr (100 ppm).

rnek: Potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) katsn kullanarak 100 ppmlik 500 ml fosfor (p) zeltisi nasl hazrlanr? ncelikle gerekli fosfor (P) miktar hesaplanr. znenin miktar (mg) X ppm = => 100 = => X =50 mg=0,05 g fosfor (P) zeltinin hacmi (l) 0,5 5

zelti potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) katsndan hazrlanacandan molekl arlndan 0,05 g P iin alnmas gereken KH2PO4 miktar hesaplanr. Potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4)n molekl arl, MA = 39,1 + (2 x 1) + 30,98 + (4 x 16) = 136,08 g 136,08 g KH2PO4 te 30,98 g P var ise X g KH2PO4 te 0,05 g P vardr. X=136,08 . 0,05 / 30,98 = 0,2196 g KH2PO4 0,2196 g potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) tartlp litrelik bir balon jojede saf su ile zndrlerek izgisine tamamlanr. Hazrlanan bu zeltinin 500 mlsinde 50 mg potasyum bulunmaktadr (100 ppm).

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn ve nerileri dikkate alarak 100 ppmlik 1 litre NaNO3 zeltisi hazrlaynz. Uygulamada kullanlan ara gere ve kimyasallar: Hesap makinesi, hassas terazi, NaNO3, tart kab, spatl, cam huni, balon joje, piset, saklama kab lem Basamaklar Analiz ncesi hazrlklar yapnz. Gerekli NaNO3 miktarn hesaplaynz. Tartm kabna hesaplanan miktar kadar NaNO3 tartnz. neriler Laboratuvar nlnz giyiniz. Laboratuvar gvenlik kurallarna uyunuz. alma ortamnz ve kullanacanz ara gereleri hazrlaynz. Ara gerelerin temizliine dikkat ediniz. Hesaplarn doru olduundan emin olunuz.

Tartm iin tartm kab, saat cam veya beher kullannz. Tartm kurallarna uyunuz.

Tartlan NaNO3 1000 mllik balon jojeye aktarnz. Tarttnz maddeyi daha rahat ve etrafa dkmeden aktarmak iin balon jojeye huni yerletiriniz. Tartm kabnda kalnt kalmamasna zen gsteriniz.

 Balon jojeye bir miktar saf su ekleyip alkalayarak NaNO3 zndrnz. zeltiyi saf su ile hacim izgisine tamamlaynz.

NaNO3 n tamamen znmesine dikkat ediniz.

Hacim izgisini geirmemeye dikkat ediniz.

Balon jojeyi alt st ederek zeltiyi homojen hle getiriniz.

alkalarken kapan iyice kapanm olmasna dikkat ediniz.

zeltiyi saklama kabna aktarnz ve etiketleyiniz. Aktarma yaparken mutlaka huni kullannz. Saklama kabnn kapan kapatmay unutmaynz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. 12,5 ppm civa ieren 2 litre zeltide ka gram civa vardr? A) 0,010 B) 0,012 C) 0,025 D) 0,050 2. Bir su rneinin analizi sonucunda bulunan klor deriimi 100 ppm olarak bulunmutur. Bu suyun 100 mlsindeki klor miktar ka miligramdr? A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 3. 500 ml su rneinde 4,2 mg kurun bulunuyorsa zeltinin deriimi ka ppmdir? A) 5,4 B) 6,8 C) 8,4 D) 12,5 4. Deriimi 10 ppm olan 500 ml Hg zeltisindeki civa miktar ka mgdr? A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. 5. ppm iin litre zcde znen madde miktar .. cinsinden ifade edilir. 6. Herhangi bir karmda toplam madde miktarnn milyonda 1 birimlik maddesine .. denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 9

RENME FAALYET2 RENME FAALYET -2

AMA
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak zeltileri seyreltme ve deritirme ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
zeltileri seyreltme hakknda aratrma yapnz. zeltileri deritirme hakknda aratrma yapnz.

2. ZELTLER SEYRELTME VE DERTRME

2.1. Seyreltik zeltiler
Ayn zen ve znenden oluan zeltilerden daha az znm madde ieren zeltiler, seyreltik zelti olarak adlandrlr. Seyreltik zelti kavram bir zeltiyi dieri ile karlatrmak amacyla kullanlr. rnein, 100 ml suda 5 g ay ekeri bulunan zelti 10 g ay ekeri bulunan zeltiye gre daha seyreltiktir.

Resim 2.1: Deriik (solda) ve seyreltik (sada) zeltiler

Baz analizler, laboratuvarda mevcut olan herhangi bir zeltinin daha seyreltik bir zeltisini kullanmay gerektirebilir. Byle durumlarda yeni zelti hazrlamak yerine mevcut zelti seyreltilmek suretiyle istenen zelti hazrlanabilir. Bu, eldeki malzemenin deerlendirilmesi, dolaysyla analiz maliyetinin azaltlmas asndan nemlidir. Burada 10

nemli olan nokta mevcut zeltinin konsantrasyonun tam olarak bilinmesi ve zeltinin bozulmam olmasdr. Bu nedenle seyreltme ilemi yaplacaksa zeltinin uzun sre beklemi zelti olmamasna dikkat edilmelidir. Seyreltme ilemini deriimi bilinen zeltiye zc (genelde su) eklenerek yaplr. Bir zelti, zc katlarak seyreltildii zaman hacmi artar. Byle olunca konsantrasyonu (deriimi) azalr. znen madde miktar deimedii iin hacim ve konsantrasyon arpm deimez.

2.1.1. Seyreltme Hesaplamalar

zeltiye saf su ilave edildiinde zelti hacmi artar fakat znen madde miktar ayn kalr. Bylece zeltinin birim hacmindeki znen madde miktar azalm olur. Deriimi bilinen bir zeltiden belirli miktarlarda alnp daha seyreltik zeltiler hazrlanrken elde bulunan birinci zeltiye stok zelti denir. Seyreltme ilemi yaplrken stok zeltiden hesaplanarak alnan zelti, istenen hacme gre seilmi balon jojeye aktarlr ve zerine hacim izgisine kadar saf su eklenir. Bu ekilde balangtaki deriimden daha seyreltik zelti hazrlanm olur. Seyreltme hesaplar, stok zeltiden alnan znen mol says ile seyreltik zeltideki znenin mol saysnn eit olmas esasna dayanr ve eklinde ifade edilir. Burada; C1: Stok zelti deriimini, C2: stenen zelti deriimini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. Burada eitliin her iki tarafndaki deriim ve hacim birimlerinin ayn olmasna dikkat edilmelidir. ou deriimler molarite ve normalite ile ifade edildiinden; Molarite iin M1 x V1 = M2 x V2 Normalite iin N1 x V1 = N2 x V2 eklinde yazlabilir. N1, M1, V1 srasyla normalite, molarite ve hacmin ilk deerleri, 11 C1 x V1 = C2 x V2

N2, M2, V2 srasyla normalite, molarite ve hacmin son deerleridir. rnek: 12 M stok HCl zeltisinden 2 litre 0,5 M HCl zeltisi hazrlamak iin ka ml almak gerekir? M1 x V 1 = M2 x V 2 12 x V1 = 0,5 x 2 V1= (0,5 x 2) / 12 V1= 0,0833 litre = 83,3 ml Buna gre 83,3 ml 12 M stok HCl zeltisinden alnp 2 litreye tamamlanrsa 0,5 M'lk zelti hazrlanm olur.

2.1.2. zeltilerin Seyreltilmesi

Yzde zeltileri seyreltmek

Yzde konsantrasyonu belli olan bir zeltiyi seyreltmek iin zeltiye zc eklenir. Seyreltmede znen madde miktarnda artma ya da azalma olmayacandan ktlece yzde deriim forml aadaki gibi verilir. Ktlece yzde, konsantrasyon veya deriim olarak ifade edilir. Ktlece yzde konsantrasyon (C) = Ktlece yzde deriim (Y) Formlde gerekli ilemler yapldnda ktlesi ve % deriimi bilinen zeltinin seyreltilmesi durumunda aadaki forml kullanlr.

C1 x m1 = C2 x m2
Burada; C1: Stok zelti deriimini, C2: stenen zelti deriimini, m1: Stok zelti ktlesini, m2: stenen zelti ktlesini ifade eder. rnek 1: % 20lik 200 g ekerli su zeltisini % 5lik yapmak iin bu zeltiye ka g su katlmaldr? C1 x m1 = C2 x m2 20 x 200 = 5 x m2 m2 = (20 x 200) / 5 m2 = 800 g

12

Seyreltme iin Vsu = V2 - V1 Vsu = 800 200 Vsu = 600 g su eklenmelidir. Sv- sv zeltilerde hacimce yzde kavram kullanlabilir. Yzde deriimi ve hacmi belli olan zelti seyreltildiinde

C1 x V1 = C2 x V2
bants ile hesaplanr. Burada; C1: Stok zeltinin yzde deriimini, C2: stenen zeltinin yzde deriimini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. rnek 2: % 60lk, 100 ml NaOH zeltisini %10luk zelti hline getirmek iin ka ml suyla seyreltilmelidir? C1 x V1 = C2 x V2 60 x 100 = 10 x V2 V2 = (60 x 100) / 10 V2 = 600 ml Seyreltme iin Vsu = V2 - V1 Vsu = 600 100 Vsu = 500 ml su eklenmelidir. % 60lk 100 ml NaOH zeltisine 500 ml su ilave ettiimizde deriimi % 10'luk olur.

rnek 3: % 30luk 100 ml KCl zeltisi 50 ml su ile seyreltiliyor. Hazrlanan seyreltik zelti yzde deriimini hesaplaynz. 50 ml su eklendikten sonra yeni zeltinin hacmi, Vsu = V2 - V1

50 = V2 100 V2 = 150 ml olur.

Seyreltilmi zeltinin yzde deriimini hesaplamak iin veriler formle yerletirilir. C1 x V1 = C2 x V2 30 x 100 = C2 x 150 C2 = (30 x 100) / 150 C2 = 20 % 30luk 100 mllik zeltiye 50 ml su eklediinde deriiminin azald grlr. Seyreltilmi zeltinin deriimi % 20 olmutur. 13

rnek 4: % 40lk NaOH zeltisinden 200 ml %10luk yeni zelti hazrlamak iin ka ml kullanlmaldr? C1 x V1 = C2 x V2 40 x V1 = 10 x 200 V1 = (10 x 200) / 40 V1 = 50 ml % 40lk NaOH zeltisinden 50 ml alnp uygun bir kapta hacmi saf su ile 200 mlye tamamlanrsa % 10luk 200 ml zelti elde edilmi olur. Molar zeltileri seyreltmek

Molaritesi belli olan bir zeltiyi seyreltmek iin zeltiye zc eklenir. Seyreltmede znen madde miktarnda artma ya da azalma olmayacandan mol saylar da eit olur. Buna gre M1 x V1 = M2 x V2 bants elde edilir. Burada; M1: Stok zeltinin molaritesini, M2: stenen zelti molaritesini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. Yazlan forml kullanarak zc eklenen molar zeltilerin hacmini ve molaritesini hesaplayabiliriz. ki zelti arasndaki hacim fark eklenen zcy verir. Formlde hacimler, eitliin her iki yannda da olduundan her iki tarafta da mililitre ya da litre cinsinden ifade edebiliriz. rnek 1: 200 ml 0,2 Mlk NaOH zeltisini 0,1 Mlk zelti olarak hazrlamak iin ka ml su ile seyreltilmelidir? M1 = 0,2 V1 = 200ml M2 = 0,1 V2 = ? Vsu= ?

14

Verilenler formlde yerine yazlr. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,2 x 200 = 0,1 x V2 V2 = 400 ml Seyreltmede kullanlacak su miktar, Vsu = V2 - V1 => Vsu = 400 - 200 => Vsu = 200 mldir. 0,2 Mlk 200 ml NaOH zeltisine 200 ml su ilave ettiimizde deriimi 0,1 M olur. rnek 2: 0,5 M NaCl zeltisinin 200 mlsine 300 ml su ekleniyor. Yeni zeltinin molar deriimi ne olur? M1 = 0,5 V1 = 200 ml Vsu = 300 ml V2 = ? M2 = ? 300 ml su eklendikten sonra yeni zeltini hacmi, Vsu = V2 - V1 300 = V2 - 200 V2 = 500 ml olur. Yeni zeltinin molaritesini hesaplamak iin veriler formle yerletirilir. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,5 x 200 = M2x 500 M2= (0,5 x 200) / 500 M2= 0,2 bulunur. 200 ml 0,5 M NaCl zeltisine 300 ml su eklenirse yeni zelti 0,2 M olur. rnek 3: 2 M NaOH zeltisinden 1000 ml 0,5 M yeni zelti hazrlamak iin ka ml kullanlmaldr? M1 = 2 M2 = 0,5 V1 = ? V2 = 1000 Verilenler formlde yerine yazlr. M1 x V 1 = M2 x V 2 2 x V1 = 0,5 x 1000 V1 = (0,5 x 1000) / 2 V1 = 250 ml 15

2 M NaOH zeltisinden 250 ml alnp uygun bir kapta hacmi saf ile 1000 mlye tamamlanrsa 0,5 M 1000 ml zelti elde edilmi olur. Normal zeltileri seyreltmek

Normalitesi belli olan zeltileri seyreltmek, zeltiye zc ekleyerek yaplr. Normalitesi belli olan zeltiye zc eklendiinden znen maddenin ktlesinde deime olmayacandan N1 x V1 = N2 x V2 bants elde edilir. Burada; N1: Stok zeltinin normalitesini, N2: stenen zelti normalitesini, V1: Stok zelti hacmini, V2: stenen zelti hacmini ifade eder. rnek 1: 0,2 N 100 ml H2SO4 zeltisi 400 mlye seyreltiliyor. Bu zeltinin normalitesini hesaplaynz. (H2SO4 : 98 g/mol) Veriler formle yerletirilir. N1 x V1 = N2 x V2 0,2 x 100 = N2 x 400 N2= 0,05 olur. rnek 2: 200 ml 1 N zeltiyi 0,5 Na seyreltmek iin ka ml su eklemeliyiz? Veriler formle yerletirilir. N1 x V1 = N2 x V2 1 x 200 = 0,5 x V2 V2 = 400 ml zeltiyi seyreltmek iin Vsu = V2 - V1 Vsu = 400 200 Vsu = 200 ml su eklenmelidir. 200 mllik 1 N zeltiye 200 ml saf su eklediimizde zeltimiz 0,5 N olur. rnek 3: 2 N NaOH zeltisinden 250 ml 0,4 N yeni zelti hazrlamak iin ka ml kullanlmaldr? N1 x V1 = N2 x V2 2 x V1 = 0,4 x 250 V1 = 50 ml 16

2 N NaOH zeltisinden 50 ml alnp uygun bir kapta hacmi saf su ile 250 mlye tamamlanrsa 0,4 N 250 ml zelti elde edilmi olur.

2.2. Deriik zeltiler

Deriik zelti kavram bir zeltiyi dieri ile karlatrmak amacyla kullanlr. Ayn zen ve znenden oluan zeltilerden zc madde miktar az, znen madde miktar ok olan zeltilere deriik zeltiler denir. rnein 100 ml suda 10 g ay ekeri bulunan zelti 5 g ay ekeri bulunan zeltiye gre daha deriiktir. Baz analizler, laboratuvarda mevcut olan herhangi bir zeltinin daha deriik bir zeltisini kullanmay gerektirebilir. Byle durumlarda yeni bir zelti hazrlamak yerine hazr bulunan zeltiyi deritirerek kullanmak tercih edilir. Bylece madde israf nlenmi olur. Deritirme ilemi, zeltiden zcnn uzaklatrlmasyla veya zeltiye znen eklenmesi ile gerekletirilir. Sv-sv zeltilerde ounlukla znen eklenerek deriimi artrlr. Kat-sv zeltilerde ise genelde zcnn buharlatrlmas ile deriim artrlr. zeltiden zc uzaklatrlrken znen kmemelidir. znende kme olursa ar doymu zelti hlini alr.

2.2.1. Deritirme Hesaplamalar

Yzde zeltileri deritirmek

Yzdesi ve hacmi belli olan zeltiyi deritirmek iin znen maddenin ktlesi % C = x 100 zeltinin hacmi forml ya da C1 . V1 = C2 . V2 forml kullanlr.

Molar zeltileri deritirmek

Molar zeltilerin deritirilmesinde n M= veya 17

M1 . V1 = M2 . V2

V formllerini kullanarak hesaplama yaplr. Normal zeltileri deritirmek

Normal zeltileri deritirmek iin

m. Td V. M A

veya

N 1 . V1 N 2 . V2

formlleri kullanlarak hesaplamalar yaplr ve zelti hazrlanr.

2.2.2. zeltilerin Deritirilmesi

Deritirme ilemi, eldeki zeltilere saf znen eklenmesi veya zeltiden zc buharlatrlmas ile yaplr. Deritirme ilemi yaplacaksa zeltinin uzun sre beklemi zelti olmamasna, buharlatrma yaplacaksa stma srasnda bozunma zelliinin olmamasna dikkat edilmelidir. Buharlatrmada znen madde miktar deimedii iin hacim ve konsantrasyon arpm deimez. zeltilerin deriimini artrmak iin madde ilavesinde, Var olan hazr zeltideki znen madde miktar hesaplanr. Hazrlanmas istenen zelti iin ne kadar maddeye ihtiya olduu hesaplanr. Hesaplanan kadar madde ya dorudan tartlp zeltiye eklenir veya deriik asitler gibi sv kullanlmas gerekiyorsa younluk ve yzde deerleri yardmyla ka ml madde alnmas gerektii hesaplanr ve hesaplanan kadar madde hazr zeltiye eklenir.

rnek 1: 100 ml % 10luk NaOH zeltisinin % 40lk zelti hline gelebilmesi iin ka ml zc uzaklatrlmaldr? Veriler formle yerletirilir. C1 x V1 = C2 x V2 10 x 100 = 40 x V2 V2 = 25 ml zeltiyi deritirmek iin zeltiden uzaklatrlan zcnn hacmi, Vbuhar = V1 - V2

Vbuhar = 100 25
18

Vbuhar = 75 ml sudur.

% 10luk 100 ml NaOH zeltisini kaynatarak 75 ml zcy buharlatrrsak % 40lk deriik zelti hazrlarz. rnek 2: 500 ml 0,1 M NaNO3 zeltisinin 1 M zelti hline gelebilmesi iin ka ml zc uzaklatrlmaldr? Veriler formle yerletirilir. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,1 x 500 = 1 x V2 V2 = 50 ml Buharlatrma yaplarak zelti hacmi 50 mlye drlrse yeni zelti 1 M olur. rnek 3: 200 ml 0,1 Mlk Na2SO4 zeltisinin deriimini 0,5 Ma ykseltmek iin ka ml su buharlatrlmaldr? Veriler formle yerletirilir. M1 x V 1 = M2 x V 2 0,1 x 200 = 0,5 x V2 V2 = 40 ml zeltiden buharlatrlacak suyun hacmi, Vbuhar = V1 - V2

Vbuhar = 200 40

Vbuhar = 160 mldir.

0,1 M 200 ml NaOH zeltisini kaynatarak 160 ml su buharlatrrsak 0,5 M zelti elde ederiz. rnek 4: % 25lik 200 mllik KOH zeltisini % 40lk zelti hline getirmek iin ka gram KOH eklenmelidir? zeltiye ilave edilecek madde miktarn hesaplamak iin 1. zeltideki (% 25lik) znen madde miktarn hesaplayalm. m1 % C = x 100 V1 m1 => 25 = x 100 200

=> m1 = 50 g KOH

2. zeltideki ( % 40lk) znen madde miktarn hesaplayalm. M2 % C = x 100 V2 m2 => 40 = x 100 200 19

=> m2 = 80 g KOH

Eklenmesi gereken madde miktar, mE = m2 - m1 => mE = 80 - 50 => mE = 30 gramdr. % 25lik 200 ml zeltiye 30 g KOH ilave edilerek deriimi % 40a ykseltilir (lave edilen KOHin toplam zelti hacmini deitirmedii kabul edilmitir.). rnek 5: 500 ml 0,2 M HCl zeltisini 0,5 M yapmak iin younluu 1,19 g/cm3 olan % 37lik deriik HClden ka ml eklemek gerekir? (MA = 36,5 g/mol) lave edilecek % 37lik deriik HClnin hacmini hesaplamak iin aadaki ilemler yaplr. 1. zeltideki (0,1 M) HCl miktar, m m M = => 0,2 = MA x V 36,5 x 0,5 2. zeltideki (0,5 M) HCl miktar, m m M = => 0,5 = => m2 = 9,125 gramdr. MA x V 36,5 x 0,5 lave edilmesi gereken HCl miktar, m = m2 - m1 => m = 9,125 - 3,65 => m = 5,475 g saf HCldir. Alnmas gereken HClyi hacim olarak hesaplarsak d= m/V => 1,19 = 5,475 / V => V = 4,6 ml saf HCl olur.

=> m1 = 3,65 gramdr.

Kullanlacak HCl % 37lik olduuna gre; 100 ml HClde 37 ml saf HCl var ise X ml HClde 4,6 ml saf HCl vardr. X x 37 = 100 x 4.601 => X = 460 / 37 => X = 12,43 mldir. % 37lik HClden 12,43 ml pipetle alnp 1. zeltiye (0,1 M) ilave edildiinde yeni zeltinin deriimi 0,5 M olur (lave edilen asit zeltisinin toplam zelti hacmini deitirmedii kabul edilmitir.). Not: Pipetle asit ekerken puar kullannz ve yznz asit iesinden koruyunuz.

20

2.3. zeltileri Kartrmak

Ayn znen ve zcden oluan farkl yzdelerdeki zeltileri kartrmak

Yzdeleri farkl ayn madde ve zcnn zeltileri kartrldnda yzdesi ve deriimi farkl olan zeltiler elde ederiz. Yzdesi az olan zeltinin deriimi (konsantrasyonu) artarken yzdesi yksek olann deriimi azalr. ki zelti kartrlyorsa C1 x V1 + C2 x V2 = C son x Vson kiden fazla zeltisi kartrlrsa C1 x V1 + C2 x V2 +. . = C son x Vson formlleri kullanlr. Bu formlde; Cson: Kartrlarak hazrlanan zeltinin ktlece yzde deriimi, Vson: Kartrlarak hazrlanan zeltinin toplam hacmidir. rnek 1: 200 ml % 20luk tuz zeltisi ile 200 ml % 40lk tuz zeltisi kartrlyor. Karmn hacimce yzde deriimi katr? C1 = 20 V1 = 200 ml C2= 40 V2 = 200 ml Cson=? Karmn toplam hacmi, Vs= V1 + V2 Vs = 200 + 200 Vs = 400 mldir. Karmn oluturduu zeltinin yzde deriimi ise C1 x V1 + C2 x V2 = CSon x Vson 20 x 200 + 40 x 200 = CSon x 400 4000 + 8000 = CSon x 400 CSon = 12000/ 400 CSon = 30 (% 30luk) olur.

21

rnek 2: Hacimce % 10luk 20 ml NaCl zeltisi ile hacimce %30luk 60 ml NaCl zeltileri kartrlyor. Oluan zeltinin deriimini hacimce % 40lk yapmak iin ka g daha NaCl ilave edilmelidir? C1=10 V1=20 ml C2=30 V2=60 ml C2=40 Cson=? mE =? (ilave edilecek NaCln ktlesi) Karmn toplam hacmi, Vs= V1 + V2 Vs = 20 + 60 Vs = 80 mldir. % 10luk ve % 30luk zeltiler kartrldnda oluan yeni zeltinin deriimi, C1 x V1 + C2 x V2 = CSon x Vson 10 x 20 + 30 x 60 = CSon x 80 CSon = 25 (% 25)tir. % 25lik karmdaki znen NaClnin ktlesi,

Cson

m m 25.80 .100 25 .100 m m 20 g V 80 100

Deriimi % 40a ykseltmek iin eklenmesi gereken NaCl miktar,

m mE 20 m E .100 40 .100 40.m E 3200 2000 100.m E V mE 80 m E 100 mE - 40 mE = 3200 - 2000 60 mE = 1200 mE = 20 gramdr.

% 10luk ve % 30luk zeltilerin kartrlmasyla elde edilen zeltiye 20 g NaOH ilave edilip zndrlrse % 40lk zelti hazrlanm olur. Ayn znen ve zcden oluan farkl molaritedeki zeltileri kartrmak

Bir maddenin ayn zc kullanlarak hazrlanm farkl zeltileri kartrldnda zeltideki znen maddenin mol saylar toplam yeni zeltideki mol saysn, hacimleri toplam da yeni zeltinin hacmini verir. Buna gre; 22

Mol says Hacim Molarite

I. zelti n1 V1 M1

II. zelti n2 V2 M2
M 1 .V1 M 2 .V2 M S .VT

III. zelti n= n1+ n2 VT = V1+ V2 MS= ?

forml yazlr. Kartrlan zeltiler ikiden fazla ise

M 1 .V1 M 2 .V2 ......... M S .VT

forml kullanlr. Bu formlde; MS: Kartrlarak hazrlanan zeltinin molaritesi, VT: Kartrlarak hazrlanan zeltinin toplam hacmidir. rnek 1: 200 ml 0,2 M HNO3 zeltisi ile 300 ml 0.3 M HNO3 zeltisi kartrlyor. Yeni zeltinin molaritesini hesaplaynz. Karmn toplam hacmi, Vs= V1 + V2 Vs = 300 + 200 Vs = 500 mldir. Kartrlan zeltilerin toplam hacmi, M1 x V 1 + M2 x V 2 = MS x V s 0,2 x 300 + 0,3 x 200 = Ms x 500 Ms = 0,24 molardr. rnek 2: 300 ml 0,2 M HCl zeltisini 0,5 M yapabilmek iin 1 Mlk asit zeltisinden ne kadar eklenmelidir? V1= 300 ml M1=0,2 V2=? M2= 1 Vs = ( 300 + V2 ) MS=0,5 Verilenler formlde yerine yazlr. M1 x V 1 + M2 x V 2 = MS x V s 0,2 x 300 + 1 x V2 = 0,5 x (300+V2) 60 + V2 = 150 + 0,5V2 23

V2 = 180 ml 300 ml 0,2 Mlk zeltiye 1 Mlk zeltiden 180 ml ilave ettiimizde 480 ml 0,5 Mlk zelti hazrlarz. Ayn znen ve zcden oluan farkl normalitedeki zeltileri kartrmak

Bir maddenin ayn zc kullanlarak hazrlanm farkl zeltileri kartrldnda yeni zeltinin normalitesi, N1 . V1 + N2 .V2 + = NS . Vs bants ile hesaplanr. Kartrlan zelti says iki ise karmn normalitesi ve hacmi, N1 . V1 + N2 .V2 = NS . Vs bantsndan hesaplanr. Bu formllerde; NS: Kartrlarak hazrlanan zeltinin normalitesi, Vs: Toplam hacimdir. rnek 1: 0,2 N 200 ml CH3COOH zeltisi ile 0,4 N 200 ml CH3COOH zeltileri kartrlyor. Karmn normalitesini hesaplaynz. N1= 0,2 V1=200 ml N2= 0,4 V2 = 200 ml VS = ? NS= ? Karmn toplam hacmi, VS = V1 + V2 VS = 200 + 200 400 mllk karmn normalitesi, N1 x V1 + N2 x V2 = NS x VS 0,2 x 200 + 0,4 x 200 = N x 400 40 + 80 = N x 400 N = 120 / 400 N = 0,3 normaldir. 24

VS = 400 mldir.

rnek 2: 0,8 N 200 ml H2SO4 zeltisiyle X N 300 ml H2SO4 zeltileri kartrlyor. Elde edilen zeltinin deriimi 0,5 N olduuna gre X nedir? N1= 0,8 V1=200 ml N2= ? V2=300 ml NS=0,5 Karmn toplam hacmi, VS = V1 + V2 VS = 200 + 300 Deerler yerlerine konur. N1 x V1 + N2 x V2 = NS x VS 0,8 x 200 + N2 x 300 = 0,5 x 500 160 + 300 x N2 = 250 300. N2 = 250 160 300. N2 = 90 N2 = 0,3 normal olur.

VS = 500 mldir.

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn ve nerileri dikkate alarak 2 molar zeltisinden 0,5 molar 100 ml NaOH zeltisi hazrlaynz. NaOH

Uygulamada kullanlan ara gere ve kimyasallar: Hesap makinesi, hassas terazi, NaOH, balon joje, piset, cam huni, saklama kab lem Basamaklar neriler Laboratuvar nlnz giyiniz. Laboratuvar gvenlik kurallarna uyunuz. alma ortamnz ve kullanacanz ara gereleri hazrlaynz. Ara gerelerin temizliine dikkat ediniz. Hesaplarn doru olduundan emin olunuz.

Analiz ncesi hazrlklar yapnz.

Seyreltme ile ilgili hesaplamalar yapnz. 2 molar deriimindeki NaOH zeltisinden hesaplanan hacmi alnz.

zeltiyi alrken puar kullannz. zeltinin cildize temas etmesini nleyiniz.

Alnan zeltiyi 100 mllik balon jojeye aktarnz.

Aktarma yaparken huni kullannz. Madde kayb olmamasna dikkat ediniz.

26

 zelti hacmini saf su ile 100 mlye tamamlaynz.

Tamamlama srasnda hacim izgisini gemeyiniz.

Balon jojeyi alt st ederek zeltiyi homojen hle getiriniz.

alkalarken kapan iyice kapanm olmasna dikkat ediniz.

zeltiyi saklama kabna aktarnz ve etiketleyiniz. Aktarma yaparken mutlaka huni kullannz. Saklama kabnn kapan kapatmay unutmaynz.

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklarn ve nerileri dikkate alarak 1 molar 500 ml NaOH zeltisinden 2 molar NaOH zeltisi hazrlaynz. Uygulamada kullanlan ara gere ve kimyasallar: Hesap makinesi, 1 M NaOH zeltisi, mezr, balon, cam huni, stma dzenei, saklama kab lem Basamaklar neriler Laboratuvar nlnz giyiniz. Laboratuvar gvenlik kurallarna uyunuz. alma ortamnz ve kullanacanz ara gereleri hazrlaynz. Ara gerelerin temizliine dikkat ediniz. Hesaplarn doru olduundan emin olunuz.

Analiz ncesi hazrlklar yapnz.

Deritirme ile ilgili hesaplamalar yapnz. 1 molar NaOH zeltisinden 500 ml alnz.

Mezr veya uygun bir hacim lm arac kullannz.

Alnan zeltiyi sya dayankl cam bir kaba aktarnz. zeltiyi starak hesaplanan hacme gelinceye kadar buharlatrnz.

Istmaya balamadan stma dzeneinin dzenli altndan emin olunuz. Alevin iddetini ayarlaynz. Buharlatrma sresince srekli gzlemleyiniz.

28

 zeltiyi saklama kabna aktarnz ve etiketleyiniz. Aktarma yaparken mutlaka huni kullannz. Saklama kabnn kapan kapatmay unutmaynz.

29

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. % 10luk 300 g KNO3 zeltisini % 40lk yapmak iin ka gram KNO3 ilave edilmelidir? A) 25 B) 50 C) 100 D) 150 2. 12 M stok HCl zeltisinden 1,5 litre 1 M HCl zeltisi hazrlamak iin ka ml almak gerekir? A) 125 B) 150 C) 200 D) 300 3. 0,5 Nlik 200 ml H2SO4 zeltisi 400 mlye seyreltiliyor. Bu zeltinin normalitesi aadakilerden hangisidir? (H2SO4 = 98 g/ mol) A) 0,05 B) 0,25 C) 0,5 D) 0,2 4. 0,2 molar ve 0,9 molar H2SO4 zeltileri kartrlarak 0,5 molarlk 1,4 litre H2SO4 zeltisi hazrlamak iin zeltilerden kaar ml kartrlmaldr? (V1-V2) A) 0,5 0,8 B) 0,6 0,5 C) 0,8 0,6 D) 0,9 0,6 5. 400 ml 0,2 M NaOH zeltisinde 8 g NaOH zlrse deriimi ka M olur? A)0,5 B)0,6 C) 0,7 D) 0,8 6. Ktlece %10u NaNO3 olan 200 g zeltiye ka gram NaNO3 ilave edilirse % 28lik zelti elde edilir? A) 25 B) 30 C) 40 D) 50 30

7. 100 ml 0,55 M sodyum asetat zeltisini 0,45 M yapmak iin ka ml su ilave edilmelidir? A) 1,2 B) 10,2 C) 18 D) 22

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

31

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. 35 ppmlik bir eker zeltisi hazrlamak iin ka mg eker tartlmaldr? A) 15 B) 25 C) 35 D) 50 2. 0,1 Mlk 100ml NaCl zeltisinin deriimini 0,2 M yapmak iin ne kadar NaCl eklemek gerekir? A) 0,4215 B) 0,5845 C) 0,6454 D) 0,6945 3. Stokta bulunan 2 litrelik 0,5 M HCl zeltisinden 200 ml 0,1 M zelti hazrlamak iin stok zeltisinden ka ml alnmaldr? A) 20 B) 30 C) 35 D) 40 4. 10 ml 13 Mlk HCl zeltisini 0,5 M yapabilmek iin iine ne kadar su eklemek gerekir? A) 260 B) 160 C) 280 D) 180 5. Ktlece %20 KNO3 bulunan 140 gram zeltiye 60 gram KNO3 ilave edilirse yeni zeltideki KNO3 % ne olur? A) 15 B) 36 C) 45 D) 56

32

6. 2 N 100 ml NaNO3 zeltisi ile 0,5 N 300 ml NaNO3 zeltisi kartrlyor. Oluan yeni zeltinin normalitesi ne olur? A) 0,5 B) 0,6 C) 0,8 D) 0,9 7. % 20lik 200 gram ekerli su zeltisini % 5lik yapmak iin bu zeltiye ka gram su katlmaldr? A) 150 B) 250 C) 500 D) 600 8. % 30luk 400 gram bir tuz zeltisini % 40lk yapmak iin ayn scaklkta ka gram su buharlatrlmaldr? A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 9. % 10luk 300 gram KNO3 zeltisini % 40lk yapmak iin bu zeltide ka gram kat KNO3 znmelidir? A) 50 B) 100 C) 150 D) 250 10. 200 gram % 20lik KCl zeltisiyle 300 gram % 40lk KCl zeltileri kartrldnda son zeltinin ktlece % deriimi nedir? A) 27 B) 32 C) 47 D) 68 11. 0,8 M 200 ml NaOH zeltisiyle X M 300 ml NaOH zeltileri kartrlyor. Elde edilen yeni zeltinin deriimi 0,5 Mdr. Buna gre xin deeri nedir? A) 0,1 B) 0,25 C) 0,3 D) 0,5 33

Aada verilen cmlelerdeki boluklar uygun ekilde doldurunuz.

12. ppb iin litre zcde znen madde miktar .. ( g ) cinsinden ifade edilir. 13. 0,5 N 100 ml zeltiyi 0,2 N zelti yapmak iin ml su eklemek gerekir. 14. zneni fazla zeni az olan zeltilere zeltiler denir. 15. Deriimi bilinen bir zeltiden belirli miktarlarda alnp daha seyreltik zeltiler hazrlanrken elde bulunan 1. zeltiye ............................................. denir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.

34

UYGULAMALI TEST 2 normal 500 ml hidroklorik (HCl) zeltisinden 1 normal 250 ml HCl zeltisi hazrlayarak kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Laboratuvar nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Seyreltme ile ilgili hesaplamalar yaptnz m? 2 normal HCL zeltisinden hesaplanan hacmi aldnz m? Alnan zeltiyi 250 mllik balon jojeye aktardnz m? Balon jojeyi saf su ile izgisine tamamladnz m? Balon jojeyi alt st ederek zeltiyi homojen hle getirdiniz mi? Saklamak iin az kapanabilen bir cam kaba aktardnz m? Saklama kabn etiketlediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

35

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 C B C A miligram ppm

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D A B C C D D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 C B D A D C D A C B C mikrogram 150 deriik stok zelti

36

KAYNAKA KAYNAKA
DEMR Mustafa, Analitik Kimya Nicel, Devlet Kitaplar, Ankara, 2001. DLAVER Sabahattin, SS-YS Hazrlk, Kaya Yaynlar, stanbul, 1995. GNDZ Turgut, Kalitatif Analiz, A.. Fen Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1986. GVEN Selma, Laboratuvar Gvenlii, Tarmsal Aratrmalar Destekleme ve Gelitirme Vakf, Yalova, 1999. KARACA Faruk, Lise I Kimya, Paa Yaynclk, Ankara, 2003.

37