MARMARAY BC1 PROJES VE LME ALIMALARI

A. NLTEPE Gama Nurol Ortak Giriimi, Marmaray BC1Projesi, Demiryolu Boaz Tp Geii, Tneller ve stasyonlar, Kouyolu, skdar Istanbul, aunlutepe@gamanurol.com

zet
Marmaray BC1 Projesi, Istanbul iin inaas nemle beklenen ve ehrin Asya ile Avrupa yakasnda son bulan Devlet Demiryolu (TCDD) hatlar ile boazn heriki yakasndaki ehirii rayl ulam sistemlerini birbirine balayacak olmas nedeniyle ok nemli bir proje konumundadr. Bunun yansra inaat ekli asndan lkemizde daha nce uygulamas bulunmayan baz yap tekniklerini ieriyor olmas nedeniyle de ayr bir nemi bulunmaktadr. Bylesine nemli bir inaat yapsnn kendine zg uygulama teknikleri olduu gibi birtakm zel lme uygulamalarna da ihtiya bulunmaktadr. Bu almada Marmaray BC1 Boaz geii projesi ve inaat srecinde gerekli olacak lme yntemlerinin tantlmas amalanmtr. Anahtar kelimeler : Tnel, derin tnel, batrma tp tnel, tnel lmeleri.

MARMARAY BC1 PROJECT AND SURVEYING WORKS Abstract

Marmaray BC1 Project is a very important transportation project which connects State Railway lines (TCDD) ending at the European and Asian sides and commuter rails between two sides of the Bosphorus. However, the system includes some special construction applications that have not been experienced in Turkey which makes the project significant. Marmaray is as an unique construction project that there will be some special surveying procedures for its realization too. This paper is aimed to introduce the Marmaray BC1 project, and surveying works that will be necessary during its construction. Key Words: Tunnel, deep tunnel, immersed tube tunnel, tunnel surveys

1. Giri
Marmaray Projesi, stanbulun Avrupa yakasnda Halkal ve Asya yakasnda Gebze blgeleri arasnda kesintisiz olarak modern bir rayl ulam sisteminin boazn iki yakas arasnda deiik inaat yaplaryla birletirilmesi eklinde gerekletirilecektir. Proje gzergah, lkenin TCDD hatlar ile Istanbul metro sisteminin Asya-Avrupa arasndaki btn rayl balantlarn salayan tek yap niteliinde olacaktr.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 201 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar Marmaray Projesi, 1985 ylndan bu yana genilemesi devam etmekte olan Istanbul rayl ulam ann Halkal-Gebze arasnda yaklak 76 km uzunluunda olup 37 yerst ve 3 yeralt istasyonu bulunan ana arterlerinden birisini oluturmaktadr. Istanbul Boaznn tnelle geilmesine ilikin ilk fikirler 1860 ylnda boazn dibine ina edilecek stunlar zerine oturtulacak yzer bir tnel eklinde tasarlanmasyla ortaya kmtr. Bunu takip eden srete 1902 ylnda boazn altndan demiryolu hatlarnn tnelle geirilmesi konusunda almalardan tekrar sz edilmitir. Projenin bu haliyle gerekletirilmesi iin ilk fizibilite etdleri ise 1985 ylnda yaplarak 1999 ylnda Trkiye Cumhuriyeti ve Japon Uluslararas birlii Bankas (JBIC) arasnda finansman anlamas gerekletirilmi ve 2002 ylnda da veren Temsilcisi grup Avrasyaconsult almalara balamtr. (www.marmaray.com.tr) Projenin vereni olarak Ulatrma Bakanl, Demiryollar Limanlar ve Hava Meydanlar naat Genel Mdrl ( DLH) proje ynetimini yrtmektedir. Avrasyaconsult, aada belirtilen Japon ve Trk ortaklardan oluan bir konsorsiyumdur: Pacific Consultants International (PCI), Yksel Proje Uluslararas A.., Oriental Consultants, JARTS. Bu ortaklk aada belirtilen gruplarla ibirlii ierisinde almaktadr: Parsons Brinckerhoff International, Inc. (PBI), Terzibaolu Mavir Mhendislik Ltd. ti. (TMM), Yerbilimleri Etd ve Mavirlik Ltd. ti (SIAL). Szleme BC1, Gebzeden Halkalya uzanan Marmaray Projesinin 13,6 kmlik ksmn oluturmakta olup, Yenikapda stanbul Metrosu ile Yenikap-Ayazaa hattna, Yenikap-Havaalan, YenikapMahmutbey Hafif Rayl Sistemlerine , skdarda mraniye-skdar ve Ayrlkemede de KadkyKartal Hafif Rayl Sistemlerine entegre olacak ekilde tasarlanmtr. Projenin Marmaray BC1 (Boaz Tp Geii, Tneller ve Istasyonlar) olarak da adlandrlan Kazleme-Ayrlkeme arasndaki 1.etap inaat yaplarnn boaz geii ile beraber yapm iin mteahhit konsorsiyum TKGN JV ile Mays 2004 tarihinde szleme imzalanmtr. TKGN JV, aada belirtilen Japon ve Trk ortaklardan oluan bir konsorsiyumdur: Taisei Corporation, Kumagai Gumi Co. Ltd, Gama Endstri Tesisleri malat ve Montaj A., Nurol naat ve Ticaret A.. Marmaray projesine ilikin baz teknik bilgiler aadaki gibidir. Toplam gzergah uzunluu Hemzemin hatlarn uzunluu Avrupa yakasnda gzergah uzunluu Asya yakasnda gzergah uzunluu A-kapa tnel uzunluu stasyon says Yeralt istasyonlar.says : 76.3 km : 63 km : 19.3 km : 43.4 : 2.4 km : 40 :3

Marmaray Projesi szleme BC1 iin baz teknik bilgiler aadaki gibidir. Batrma Tp Tnel TBM Tnel A-kapa ve ak kaz : 1.4 km : 9.8 km ikiz TBM tnel (Toplam 19.6 km) : 2.4 km

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 202 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar Batrma tp tnelin maksimum derinlii : 58 m

2. Marmaray BC1 Gzergah ve naat Yaplar

Marmaray BC1 hatt Kazlemede TCDD istasyonu civarnda balayp Aksaray-Sirkeci ekseninde devam ederek boazn Anadolu yakasnda skdar zerinden geerek Ayrlkeme civarnda son bulmaktadr. Gzergah Kazleme civarnda bir hemzemin istasyon yapsyla balayarak Yedikule blgesine kadar hemzemin, kpr ve U tipi inaat yaplaryla devam etmektedir. Yedikule istasyonu civarnda birbirine paralel tnel delme makinas (TBM) ile alacak olan paralel-ikiz, prefabrik betonarme segmentli tnel inaat yaplar balamaktadr. TBM segmentli tnelleri Yedikule blgesinde balayp Yenikap a-kapa yapsna kadar devam etmektedir. Yenikap a-kapa yaps yaklak 700 m uzunluunda ve Aksaray-Havaalan ve Yenikap-Taksim metro hatlar iin transfer yaplarn da kapsayan Yenikap yeralt istasyon yaps bu blmde yeralmaktadr. Yenikap a-kapa yapsndan itibaren Sarayburnu blgesine kadar tarihi yarm aday batan sona birletirerek olan inaat yaps yine segmentli ikiz tnel yaps olacaktr. Sirkeci blgesinde delme tnel teknii ile ina edilecek olan yeralt istasyonu bulunacaktr. Sirkeci yeralt istasyonuna ulaabilmek iin Caalolu civarnda ve Sirkeci gar sahas ierisinde yaya girii yaplar bulunacaktr. Bu iki giri yaps arasnda istasyona dikey ulam yaplar yeralmaktadr.

ekil 1 Marmaray BC1 Gzergah (Taisei, 2005) Daha sonra gzergah Sarayburnu civarnda Batrma Tp teknii ile boaz dibinde yerletirilecek olan nceden imal edilmi yap elemanlarnn Kzkulesi yaknndan geerek Anadolu yakasna kadar yerletirilmesiyle devam edecek ve bu alanda yine segmentli ikiz tneller skdar meydannda yerleecek olan a-kapa diyafram duvar korumal skdar yeralt istasyonuyla buluacaktr. skdar stasyonu yapsndan itibaren inaat sistemi makas Tnel blgesiyle devam etmektedir. Daha sonra yine segmentli ikiz tnellerle gzergah Blblderesi, Zeynep Kamil ve Karacaahmet gzergahn izleyerek Ayrlkemede Nautilus nlerinde yeryzne kmaktadr. Btn delme tnel blgelerinde yaklak her 200 m de bir iki tnel arasnda acil durumlar ve servis iin yaya gei pasajlar yeralacaktr. Daha sonra
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 203 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar gzergah yarma-dolgu ve hemzemin yaplaryla devam edecek ve Stleme ncesi Arap Mezarl civarnda mevcut Haydarpaa-Gebze TCDD hatlaryla birleecektir. (Sekil.1)

3. Proje Kapsamnda Yeralan naat Yaplar

Marmaray Szleme BC1 gzergahn oluturan yaplarn ok byk blm eitli tnel yapm teknikleriyle ina edilecektir. Bu teknikler genel anlamda a-kapa, NATM (Yeni Avusturya Tnel Metodu), TBM (Tnel Delme Makinas) ve batrma tp (Immersed Tube) tnelcilik yntemlerini kapsayacaktr. naat kapsamndaki ana yaplar, batrma tp (1387m); TBM tnel (9.360 m); NATM Tnel metoduyla inaa edilecek olan Sirkeci stasyonu giri yap balantlar ve acil k aftlar; AKapa metoduyla inaa edilecek olan Yenikap TCDD(260m) ve Yenikap Tp (270m), skdar (270m) stasyonlar ve Sirkeci stasyonu girileri, yer stndeki Kazleme stasyonu (225m) ve a kapa tneller, kpr ve havalandrma binalar oluturmaktadr. (Sekil 2). naat uygulamalarna balamadan nce, gzergahn ak inaat alanlarnda olas yer alt tarihi varlklar tesbit etmek amacyla arkeolojik aratrma kazlarna Haziran 2004 tarihinde skdar stasyon alannda balanmtr. Daha sonra Yedikule, Yenikap ve Sirkecide de balanan arkeolojik kazlar, olas mevcut kalntlara zarar verilmeyecek ekilde uzman arkeologlarn denetiminde yrtlmektedir.

Sekil 2 Marmaray BC1 gzergah ve Yap Yerleimleri, (Taisei, 2005)

3.1. Istasyon Yaplar

Modern istasyon binalar, her 90 saniyede bir 10 vagonlu trenlerin gelecei zirve saatlerdeki trafik younluunu karlayacak ve stanbulun tarihi yapsna uyum salayacak ekilde dizayn edilmektedir. stasyon binalarnda yaplacak olan elektromekanik iler, yksek gerilim kablolar, trafo merkezleri, acil durum jeneratrleri, aydnlatma sistemleri, gvenlik sistemleri, su temin ve tahliye sistemleri, shhi tesisat sistemi, tnel havalandrma ve yangn kontrol sistemleri, yryen merdivenler, asansrler ve yryen bantlarn kapsamaktadr.
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 204 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar Proje kapsamnda ina edilecek olan Istasyon yaplar Kazleme hemzemin istasyonu, Yenikap tp ve TCDD istasyonu, Sirkeci ve skdar istasyonlardr. Yenikap istasyonlar kazkl tahkimat ile hazrlanan kaz alannda, skdar istasyonu diyafram su geirimsiz tahkimatla alacak kaz alannda ina edilecektir. Sirkeci istasyonu ise derin tnel inaat yntemiyle ina edilecektir. Sirkeci istasyonu ulam yaplar ise a-kapa ve derin tnel yntemleriyle gerekletirilecektir.(Tablo 1)

Tablo 1 Marmaray BC1 stasyon Yaplar

STASYONLAR
Kazleme Yenikap ( TCDD ) Yenikap ( Tp Tnel ) Sirkeci skdar
Uzunluk( m) zellikler

230 360 260 250 320

Hemzemin stasyon Yeralt stasyonu/ A-Kapa kaz yntemiyle yaplacak Yeralt stasyonu/ A-Kapa kaz yntemiyle yaplacak Yeralt stasyonu/ Tnel ama yntemiyle yaplacak Yeralt stasyonu/ A-Kapa kaz yntemiyle yaplacak

3.2. Batrma Tp Tnel Yaps

stanbul Boaznn altnda yerletirilecek olan batrma tp elemanlar ve dier blmlerle birletirme detaylarnn toplam uzunluu 1387 m uzunluunda olacaktr. Batrma tp tnel gzergah ekil 3 te grld gibi; Avrupa yakasnda Sarayburnunda balayp Kz Kulesinin hemen kuzeyinden geerek skdar blgesinde Anadolu yakasna ulamaktadr. Batrma tp tneli; yerletirilecei derinlik (58 m) itibariyle dnyann en derin batrma tneli olacaktr. Bu projede 15.3 m geniliinde, 8.6 m yksekliinde, her biri 135 m uzunluunda (ekil 4 te grld gibi) 11 adet eleman Tuzla Fabrikasyon Blgesinde prefabrik olarak imal edilecektir. Her bir eleman batrma ve montaj ilerinin yaplaca noktaya kadar yaklak 40 km gemiler yardmyla yzdrlecektir.

ekil 3 Batrma Tp Gzergah ve Prefabrik Tplerin Yerletirme Konumu (Taisei, 2005)

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 205 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar

ekil 4 Batrma Tp Eleman (TKGN JV, 2004) stanbul boaznda batrma tp gzergah boyunca yaplan zemin etdleri sonucu zemin koullar uygunsuz bulunan alanlar beton enjeksiyon yntemiyle iyiletirilmektedir. Daha sonra batrma tp elemanlarnn yerletirilecei alanlarn kazs tamamlanmaktadr. Tp yerletirme ilemi Asya yakasnda balatlarak Avrupa ynne doru devam ettirilecektir. Genel olarak uygulama ilem sras yle sralanabilir: -Batrma yaplacak alanda zemin iyiletirme, -Batrma tp elemanlarnn imal edilmesi ve yerletirme alan kazsnn tamamlanmas, -lk yerletirmenin ve TBM tnelleriyle birletirme iin geici iskelenin hazrlanmas, -Yerletirme alan temel yapsnn hazrlanmas, -Batrma tp elemannn batrlmas ve yerletirilmesi, -TBM tnelleriyle yada dier tp elemanlaryla birleimin yaplmas, geirimsizlik ilemlerinin tamamlanmas, -Geri dolgu ileminin tamamlanmas.

ekil 5 Batrma Tp Elemannn Duba Yardmyla Yerletirilmesi (TKGN JV, 2004) Tuzlada inaas tamamlandktan sonra yzdrlerek yerletirme alanna getirilecek olan iki blml batrma tp eleman deniz dibinde daha nceden kazs tamamlanan boluklara arlatrlarak batrlacak ve kontroll bir ekilde proje ekseninde yerletirilecektir. (ekil 5) Batrma ve yerletirme ilemi bu amala zel olarak imal edilmi olan duba zerinden ask telleri yardmyla kontroll biimde gerekletirilecektir. Aknt nedeniyle oluacak konum deiikliklerini nlemek iin duba deniz dibine ankrajlanmaktadr. Batrma ilemi srasnda RTK-GPS lmleri ve zel multibeam lm donanm kullanlarak tp tnelin tasarlanan proje konumunu almas salanmaktadr. lk tp elemannn yerletirilmesi iin bu amala geici olarak kyda TBM tnelle birleim blmnde ina edilecek olan iskeleden yararlanlmaktadr. Yerletirme ileminden sonra batrma tp elemanlar u uca getirilerek birletirilecek ve geirimsizlik iin gerekli ilemler tamamlanmaktadr. Bu arada batrma tp elemanlar
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 206 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar sabitletirilerek kanal yeniden doldurulduktan sonra zerinde gerekli koruma tabakas oluturulmaktadr. (ekil 6)

ekil 6 Yerletirme Sonras Batrma Tp Eleman En Kesiti (TKGN JV, 2004)

3.3. Delme Tnel Yaplar

Ayrlkeme-skdar-Boaz aras ve Yedikule-YenikapSirkeciBoaz arasndaki tneller (Tablo 2) genellikle TBM ile alacak olup, bu iler iin 5 adet TBM ayn anda kullanlacaktr. Bu yntemde TBM makinas kaz ilemini yaparken, tnel duvarna kalc prefabrik betonarme segmentler yerletirilecektir. Yaklak olarak 18.720 m uzunluunda yaplacak kazda toplam 13.000 adet i ap 7.040 mm olan ringler kullanlacaktr. (Sekil 7) TBM tnelleri arasnda her 200 m de bir NATM metoduyla acil durumlar ve servis hizmetleri iin kullanlmak zere yaya tnelleri yaplacaktr. NATM ve geleneksel tnel yapm yntemleri kullanlarak Sirkeci istasyonu yaya ulam tnelleri ve istasyon dey aftlar ile skdar istasyonu sonrasnda makas tnelleri ina edilecektir.

ekil 7 TBM Tnel Tip Kesiti (Taisei, 2005)

Yedikule-Yenikap tnellerinin yapm iin bir adet EPB (Zemin Denge Basnl) tipi LOVAT TBM ve dier tnellerin yapm iin 4 adet Slurry tip HITACHI Zosen TBM makinasnn kullanlmas planlanmtr. Kullanlacak TBM sistemleri; kazc kafa ile kaz ilemini tamamladktan sonra kazlan malzemeyi darya nakletmektedir. Ayn zamanda tnel ierisine nakledilen prekast segment gruplarnn kazlan yerlerde montajn da yaparak geirimsizlik iin enjeksiyon uygulayabilmektedir. Kaz ve segment yerletirme srecinde TBM ildi ve basn sistemleriyle de zemin stabilitesini korumaktadr. (ekil 8),(ekil 9). TBM sistemlerinde, tm uygulama parametreleri digital olarak izlenmekte ve ynlendirme iin zel bir alet ve yazlm kombinasyonu klasik lmelerle desteklenmektedir.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 207 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar Tablo 2 TBM Tnel Yaplar

TNELLER Yedikule-Yenikap (TCDD) aras Yenikap (Tp Tnel )- Sirkeci Sirkeci - Batrma Tnel Yaklam Ayrlkeme skdar skdar- Batrma Tnel Yaklam Uzunluk(m) 2x2.130 2x2.140 2x950 2x3.547 2x740 zellikler
Delme ap 7.97 m / TBM ile alacak Delme ap 7.84 m / TBM ile alacak Delme ap 7.84 m / TBM ile alacak Delme ap 7.84 m / TBM ile alacak Delme ap 7.84 m / TBM ile alacak

Sekil 8 Marmaray BC1 Projesi Tnellerinin Yapm in Kullanlacak TBM Plan (Lovat,2005)

Sekil 9 Marmaray BC1 Projesi in Kullanlacak Olan Makinalarn Benzeri Bir Lovat TBM (Lovat, 2005)

3.4. Proje Kapsamndaki Dier Yaplar

Proje kapsamnda yeralan dier yaplar; hemzemin, U-kesit yaplar, a-kapa yaplar ve kprler olarak sralanabilir. Bu yaplar ve dier inaat aktiviteleri aada Tablo 3 de gsterilmektedir.
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 208 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar Tablo 3 Proje Kapsamndaki Dier naat Yaplar
HEMZEMN,U-KEST, A-KAPA KISIMLAR
Kazleme-Yedikule Yenikap TCDD ve Tp Tnel st. Aras Ayrlkeme Uzunluk (m) 670 120 443 Yap zellikleri

KPRLER
Yedikule demiryolu kprs Yedikule karayolu kprs Ayrlkeme demiryolu kprs Ayrlkeme karayolu kprleri elik Betonarme / ngermeli elik Betonarme / ngermeli 2 X 13.560 (Hat) Raylar, makaslar ve tespit elemanlar.

RAY LER

4. Marmaray BC1 Projesi ve lme almalar

Marmaray BC1 projesinin ilk tasarmlari karada ve bogazda yaplan lmler ve deerlendirmeler sonras elde edilmi bulunan haritalar zerinde tamamlanmtr. naat ncesi en nemli lme almas tm proje alanlarn kapsayan Toporafik lme Etdleri olmutur. Toporafik lme Etdleri kapsamnda tm proje alanlarnda pilye-yarm pilye ve yer noktalarndan oluan toplam 37 noktal GPS Kontrol A oluturulmu, lmlenmi ve deerlendirilmitir. Toplam 68 noktadan oluan Hassas Nivelman a oluturulmu lmlenmi ve skdar-Sarayburnu arasnda yaplan Bogaz gei nivelman bulgularyla birlikte deerlendirilmitir. Daha sonra boazn heriki yakasndaki tm proje alanlarnda GPS Kontrol A ve Hassas Nivelman ana dayandrlarak 476 adet Avrupa ve 350 adet de Asya yakasnda olmak zere toplam 826 noktal bir poligon a oluturulmu, lmlenmi ve deerlendirilmitir. Tesis edilen poligon ana dayal olarak tm alanlarda detay lmleri tamamlanm ve izimleri hazrlanmtr. Bu aamadan sonra tasarm ve etd ihtiyalarna cevap verebilmek amacyla karada ve denizde ok sayda lm ve aplikasyon uygulamalar Topografik lme almalaryla oluturulan koordinat sistemlerine dayal olarak gerekletirilmektedir. Projenin her iki ucunda bulunan hemzemin-yarma-dolgu-kpru tm tnel inaatlar iin yaplan lme almalar da farkl kara paralar zerinde yerleecek olan tm yapnn koordinat btnl ierisinde uygulanabilmesi amacyla Marmaray BC1 projesi iin hazrlanm bulunan lme ve deerlendirme verilerine dayandrlmaktadr. Marmaray BC1 inaatlarnn ynlendirilmesi iin yaplan inaat lmelerinin yansra kaz alanlarnn ve tnel uygulamalarnn gvenliinin izlenmesi de dier nemli bir lme uygulamas olmaktadr. Bu amala tnel kazlarnda tnel ierisinde ve tnel dnda, derin kaz amalarnda ve civar zemin ve binalarda ve kritik grlen tm yap ve zeminlerde birok lme disiplininde deformasyon lmeleri yaplmaktadr.

4.1. Batrma Tp Inaat ve lme almalar

Batrma tp yerletirme gzergah Sarayburnundan skdara kadar gerekli alan eritvari kapsayacak ekilde batimetrik lmelerle belirlenmitir. Batrma tp iin yaplan tm batimetrik lmeler; Marmaray BC1 projesi iin Topografik lme Etdleri kapsamnda oluturulmu bulunan GPS Kontrol a ve Hassas Nivelman koordinat sistemlerine bal olarak Tekne konumu real time kinematik GPS (RTKGPS) lmeleriyle ve dip taramas ise multi beam (oklu iin demeti) echo-sounder donanmyla gerekletirilmektedir.
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 209 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar Batrma tp gzergahnda yaplacak kaz ileri de batimetrik lmeler kontrolnde gerekletirilmektedir. Kaz srasnda kazlan alanlarnn projede belirtilen tasarmlara uygun olarak hazrlanmas batimetrik lme ve deerlendirmelerine gre ynlendirilmektedir. Batimetrik lmeler iin RTK-GPS lmleriyle kazc sistem konumlandrlmakta ve kazc sistemden de multibeam Echosounder lmleriyle kazlar ynlendirilmektedir. Deiik izleme sistemlerinin kombinasyonu kullanlarak tnel elemanlarnn montajnn kontrol yksek bir hassasiyet ile yaplabilmektedir. Elemanlarn konumu GPS kullanlarak belirlenmektedir. Deniz tabannn ve blgenin durumu oklu n demeti kullanlarak kontrol edilmektedir. Daha nce yerletirilmi olan komu tnel elemanna bal greceli konumunun belirlenmesi ultasonik dalgalar kullanlarak yaplmaktadr. (ekil 10) RTK-GPS sistemiyle konumu belirlenen batrma dubas zerindeki multi-beam izleme sistemiyle batrlmakta olan tp elemannn konumu, deniz dibi toporafyas, ve bir nce batrlm bulunan tp konumu izlenmektedir. Yine batrma srasnda batrlan tp ile daha nce batrlm olan tp arasndaki mesafeler spersonik alglayclarla izlenmektedir. Batrma tp yerletirme dubas uzerinden multi-beam sonar, vinler ve ask telleri kullanlarak yerletirmenin istenen pozisyonu almas salanmaktadr. Yan itme krikolar batrma tp elemannn yatay yer deitirme hareketini salamakta ve ask telleri ise dey boyutta kalc pozisyonun salanmas iin yardmc olmaktadr.

Sekil 10 lme Yardmyla Batrma Tp Yerletirme lemi (Taisei, 2005)

4.2. TBM Makinalarnn Ynlendirmesi

TBM makinasnn proje ekseni zerinde ynlendirilmesi iin otomatik laserli total station ve tamamlayc l donanm ile bu donanma uygun olarak tasarlanm bir yazlm ynlendirme iin kullanlmaktadr. Tm ynlendirme l ve deerlendirme ilemleri TBM ierisinde bulunan ve tm l verilerini otomatik olarak kaydederek deerlendiren bir lme bilgisayar araclyla yaplmaktadr. TBM konumunun tanmlanmas iin proje tasarm ekseninin tanmlanmas ve deien makina konumunun belirlenmesi iin de TBM zerinde yerletirilen l donanm ve tnel ierisinde yerletirilerek lazerli Total Station yardmyla elde edilen 3 boyutlu otomatik l verilerinin bilgisayarda bulunan yazlm
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 210 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar ortamna gnderilmesi yeterli olmaktadr. Deien TBM konumuna bal olarak otomatik elde edilen deien l datasna bal olarak TBM konumu proje eksenine gre srekli olarak yorumlanmakta ve gerekli dzeltmeler yaplarak ynlendirme gereklemektedir. Lovat TBM makinasnn ynlendirilmesi iin kullanlacak olan Acs ynlendirme sistemi Sekil 11 de tantlmaktadr. Ynlendirme sisteminin ana bileeni bulunmaktadr. Bunlar tnel ve TBM makinas ierisinde yerletirilecek olan laser teodolit, hedef nitesi ve Acs yazlmn ileten bir bilgisayar sistemi olarak tanmlanabilir. Tnel i yzeyinde monte edilecek metal ask biimli koordinatlandrlm bir poligon noktas zerinde laser teodolit yerletirilir ve gerideki referans poligonuna balanarak kaz ynne TBM n ksmnda yerletirilen hedef nitesi ekranna ynlendirilir. Bylece hedef nitesi stndeki bu noktann konumu proje koordinat sisteminde belirlenir. Hedef nitesi konumu da TBM lokal koordinat sisteminde belirlenmitir. TBM makinasnn konumu bu verilere dayandrlarak Acs yazlm tarafndan belirlenir ve tasarlanan tnel konumuna gre karlatrlr.

ekil 11 TBM Makinasi in Acs Ynlendirme Sistemi

5. Sonu ve neriler
Marmaray BC1 Projesi inaat zellikleri asndan sadece lkemiz iin deil uluslararas lekte de zellikleri bulunan bir yap konumundadr. Projenin iletmeye almas TCDD demiryolu ulam ve tamacl asndan nemli bir hareketlilie sebep olabilecek ve Avrupa-Asya-Ortadou ekseninde raylsistemlerin tercih edilmesini kolaylatracaktr. ehirii tm rayl ulam sistemlerinin entegrasyonu asndan da son derece nemli yararlar olacak ve karayolu ve kprlere olan ihtiyac azaltarak stanbulun yaam dzeyinin ykseltilmesine nemli katklar olacaktr.

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 211 23-25 Kasm 2005, T stanbul

Marmaray BCL Projesi ve lme almalar

Kaynaklar
Gama Nurol Ortak Giriimi, (2005), Yaymlanmam Aylk Faaliyet Raporu 9, stanbul Gama Nurol Ortak Giriimi, (2005), Yaymlanmam antiye Raporu, stanbul Lovat, (2005), Marmaray BC1 Tantm Sunumu, Istanbul Taisei Corporation, (2005), Asyay Avrupaya Balayan Demiryolu Boaz Tp Geii, Tneller ve stasyonlar, Marmaray Projesi Tantm Kitap, stanbul TKGN JV, Istanbul (2004), Marmaray Project Contract BC1, Quality Plan for Immersed Tunnel Division,

Unlutepe, A., (2003), Tnel Inaatlar Srasnda Uygulanan lme Yntemleri ve Bu Yntemlerin Deiik Tnelcilik Metodlari in Karlatrlmas, 1. Mhendislik lmeleri Sempozyumu, YTU, Istanbul. www.ita-aites.org www.marmaray.com www.marmaray.com.tr www.tacsgmbh.de

Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mhendislik lmeleri STB Komisyonu 2. Mhendislik lmeleri Sempozyumu 212 23-25 Kasm 2005, T stanbul