T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

DEVRE EMALARI ZM

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...............................................................................................................iv GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. AIRMA VE BLDRM TESSATLARI ZM........................................................4 1.1. arma ve Bildirim Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi ...........................4 1.2. Devre izimi ve zellikleri.......................................................................................6 1.2.1. Ak ema izimi ..............................................................................................6 1.2.2. Kapal ema izimi ...........................................................................................8 1.3. Bir Zilin ki Ayr Yerden altrlmasna Ait izimi ..............................................12 1.4. Numaratr Tesisat izimi.......................................................................................13 1.5. Kap Kilidi Otomatii Tesisat izimi .....................................................................13 1.6. ki Katl Drt Daireli Apartmann Komple arma-Bildirim Tesisat izimi ..........14 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................17 PERFORMANS TEST .................................................................................................20 RENME FAALYET2...............................................................................................21 2. AYDINLATMA TESSATI ZM ..............................................................................21 2.1. Aydnlatma Tesisatnda Kullanlan Sembollerin izimi ...........................................22 2.2. Adi Anahtar Tesisat izimi ....................................................................................23 2.3. Komtatr Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi ................................................23 2.4. Vaviyen Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi....................................................24 2.5. Merdiven Otomatii Tesisat izimi ........................................................................25 2.6. Flouresan Lamba Balantlar..................................................................................26 2.6.1. 40 Watt Flouresan Lambann Adi Anahtarla altrlmas ...............................27 2.6.2. Komtatr Anahtarl 2 40 Watt Flouresan Lamba Balants ..........................27 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................29 PERFORMANS TEST .................................................................................................30 RENME FAALYET3...............................................................................................31 3. ELEKTRONKTE KULLANILAN SEMBOLLERN ZM .......................................31 3.1. Elektronik Devre Sembolleri ...................................................................................31 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................38 RENME FAALYET4...............................................................................................39 4. DC G KAYNAI ZMLER .................................................................................39 4.1. Dorultma Devreleri ...............................................................................................39 4.2. Yarm Dalga Dorultma izimi...............................................................................39 4.3. Tam Dalga Dorultma izimi (ki Diyotlu) .............................................................40 4.4. Kpr Tipi Tam Dalga Dorultma izimi ...............................................................40 4.5. Gerilim Katlayclar.................................................................................................41 4.5.1. Gerilim kileyici Devresi izimi.......................................................................41 4.5.2. Gerilim leyici Devresi izimi ......................................................................41 4.6. 3 Watt Stereo Amplifikatr .....................................................................................42 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................43 PERFORMANS TEST .................................................................................................44 MODL DEERLENDRME...........................................................................................45 KAYNAKLAR ..................................................................................................................47

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 520TC0003 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Devre emalar izimi Elektrik tesisat sembolleri ve elektronik sembolleri ile elektronik devre emalarn izmeyi ve okumay kapsayan renme materyalidir. 40/32 saat Teknik Resim modln alm olmas gerekir. Elektrik elektronik devre emalarn izmek. Genel Ama Gerekli ortam salandnda, bu modl ile elektrik ve elektronik devre emalarn hatasz okuyup teknik resim kurallarna uygun olarak izebileceksiniz. Amalar 1. arma ve bildirim tesisatlarnda kullanlan sembolleri tanyarak izebileceksiniz. 2. Aydnlatma tesisatlarnda kullanlan sembolleri tanyarak izebileceksiniz. 3. Elektronikte kullanlan sembolleri tanyarak izebileceksiniz. 4. DC g kaynanda bulunan elemanlar ve sembollerini tanyarak izebileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME Ortam: Teknik resim ara - gerelerinin ve izim masalarnn bulunduu snf veya atlye Donanm: T cetveli, daire ablonu, HB kurun kalem, effaf bant, izim masas, gnye (45o ve 60o) Modl iinde ve sonunda verilen retici sorularla edindiiniz bilgileri pekitirecek, uygulama rneklerini ve testleri gerekli sre iinde tamamlayarak etkili renmeyi gerekletireceksiniz.

MODLN AMACI

iv

GR GR
Sevgili renci, Teknik elemanlar hzl sanayilemenin, ekonomik, sosyal ve kltrel kalknmann en nemli unsurudur. Hzl ve srekli retim, teknik elemanlarn ayn dili kullanmalar ile salanr. Yaplan iin istenen zelliklerde olmas teknik elemanlarn, devre emalarn eksiksiz okuyabilmeleri ve bunu birebir uygulamalarna baldr. Bu sebeple elektrikelektronik devre emalar izimlerinde aygt ve makineler lkelerin standart sembolleri ile gsterilir. Bu sembollerin birbirlerine balanmalaryla da elektr ik elektronik devre emalar elde edilir. eitli dillerde yaymlanm dergi ve kitaplardaki devre emalar, lkelerin teknik elemanlar tarafndan ayn ekilde anlalp pratie aktarlabilmektedir. Gnmzde elektrik-elektronik devre emalarnn izimini daha kolay, daha grsel yapabilmek iin birok firma bilgisayar ile tesisat izimi programnda yar halindedir. Youn ve karmak devreler bu programlar ile kolayca izilebilmekte devre zerindeki deiiklikler kolayca yaplabilmekte ve sayfalarca k alnabilmektedir. Sizler de bu modl aldktan sonra dnya standartlarnda sembolleri tanyp devre emalarn kolaylkla izebilecek ve izilmi olan devre emalarn da okuyabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Elektrik devrelerinde kullanlan sembolleri tanyabilecek ve bu sembollerle teknik resim kurallarna uygun elektrik devreleri izebileceksiniz.

ARATIRMA
Gnlk hayatta kullandnz, zerinden zayf akm ( 1224V) geen, malzemelerin fotoraflarn ekiniz veya resimlerini iziniz. Bu resimlere karlk gelen sembolleri, evrenizdeki elektrikilerden, retmenlerinizden, internetten aratrnz. Bu sembolleri retmeninizin verdii tabloya teknik ve meslek resim kurallarna uygun izerek anlamlarn karlarna yaznz (Aadaki tablo gibi). Basit bir elektrik devresi kurup sembollerle balantsn iziniz.

1. AIRMA VE BLDRM TESSATLARI ZM

1.1. arma ve Bildirim Tesisatlarnda Kullanlan Sembollerin izimi

Semboller, elektrik devre elemanlarnn ekillerle (stteki resim) ifadesidir. Her lkenin standart kurumlar bu sembolleri belirler. lkemizde Trk Standartlar Enstits (TSE), dnyada I.E.C (Uluslararas Elektronik Kuruluu), ANSI (Amerikan Standartlar), DIN (Alman Endstri Standard), VDE (Alman Elektro Teknikerler Standard) ve BS (ngiliz Standard) olmak zere birok standart kurumu bulunmaktadr. ekil 1.1de zayf akmda kullanlan elemanlarn TSE sembolleri gsterilmektedir. Sembol Tablosu

ar ve bildirim devreleri eitli elemanlar ile kurulur. Her eleman farkl sembolle gsterilir. ekil 1.1deki zayf akm semboller devre uygulayc elemanlar tarafndan bilinmeli ve teknik anlamda tm anlatmlar bu dil ile gerekletirilmelidir.

ekil 1.1: arma ve bildirim tesisat sembol tablosu

1.2. Devre izimi ve zellikleri

1.2.1. Ak ema izimi
Ak ema, tm iletkenlerin balantlarn gsteren tesisat eklidir. Devre izimi yaplrken kapal ve ak emalarn ayn malzemeler olduu dnlerek byklklerin ve uzaklklarn ayn olmasna (simetrik) ve sembollerin orijinalliine zen gsterilmelidir (semboller izilirken kapal ve ak ekillerde gsterilmelidir). ekil 1.2deki hatalar yaplmamaldr.

izimler yaplrken simetri esaslarnn dikkate alnmasnn teknik elemana, mimari ve mhendislik vasflarnn gelimesinde nemli bir rol oynadnn vurgulanmas gerekmektedir.
DKKAT: Devre izimlerinde yaplabilecek muhtemel hatalar verilmitir.

ekil 1.2: Sembol izim hatalar

NOT: Yukardaki izimlerin yanlln sembol tablosundakiler ile karlatrarak bulunuz ve maddeler halinde yaznz. Snfta arkadalarnzla retmen gzetiminde tartnz. Devre iziminde bu hatalar yapmaynz.

Devre iziminde zlenecek Yol izimi yaplacak devre emasnda semboller sayfa kompozisyonuna uygun yerletirilmelidir (ekil 1.3. ).

Enerji girii sayfann sol tarafndan balayp sra ile sigorta, trafo, buat, buton vs.den geerek alcya kadar gidecei iin semboller bu sraya gre yerletirilmelidir.

ekil 1.3: Sembollerin yerletirilmesi

Yatayda paralel izgiler stten balanarak aaya doru izilmelidir (ekil 1.4.).

ekil 1.4: Yatay izgilerin izimi

Ntr hatt direkt alcya izilir.

7

Dey paralel izgiler sadan balanarak sola doru izilmelidir (ekil 1.5).

Faz, ncelikle sigorta, trafo, buvat anahtar veya kontrol elemanna daha sonra kumanda edecei alcya izilir.

ekil 1.5: Dikey izgilerin izimi

1.2.2. Kapal ema izimi

Devrelerin teknik zelliklerini tek hat boru ile gsterim eklidir (iletken kesiti, says, malzemelerin yerleri, zellikleri, kullanlacak borunun cinsi, ap vb.) . ) veya izgi, nokta izgi Zayf akmda (65 V ta kadar olan) dz ince izgi ( eklinde ( ) aydnlatmada ise dz kaln izgi (zayf akma gre) ( ) izilir. rnek izimler, ekil 1.7 ekil 1.8de gsterilmitir. Kapal emalarda boru ierisinden ka iletkenin getiini gsteren izgilerin yatay izgiye olan as 600, dikey izgideki izginin ise 300 eikliinde izilmesine, elemanlar arasndaki uzaklklarn simetri esasna gre dzenlenmesine dikkat edilmelidir (ekil 1.6). rnein, yerin uygun olmad yerlerde iletkenden fazlasnda bir izgi zerine iletken says konularak gsterilir. ( kapal emada deiik ekillerde gsterilir. ). Bunun dnda buton ve anahtarlar ak ve

Sembollerin Gsteriliinde Uyulmas Gereken Kurallar resim kural ekil 1.6da

Sembollerin iziminde dikkat edilmesi gereken gsterilmektedir. Bu standartlara mutlaka uyunuz.

ekil 1.6: Kapal devre iziminde sembollerin gsterim standard

ekil 1.7: Kapal emann zayf akm hatt ile izilmi gsterimi

ekil 1.8: Kapal emann zil hatt ile izilmi gsterimi

NOT: Kapal devre emalarnn daha iyi anlalabilmesi iin aydnlatma ve kuvvet tesisat projelerine veya elektrik meslek resim kitabna baknz.

10

UYGULAMA FAALYET
ekil 1.9da ak ve kapal emas verilen izimlerdeki teknik resim kurallarna gre yaplan dokuz hatay eklin altndaki numaralara yaznz.

ekil 1.9: Hatal izim rnei

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. NOT: Bir sonraki sayfadaki cevaplarla karlatrnz. Hatalar : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. letkenlerin arasndaki mesafeler eit deil. izgiler birleme noktalarnn dna tam. Ak ve kapal ema izimleri ayn hizada deil. Ak ve kapal emalar arasndaki mesafeler eit deil. letken saylarn gsteren sembollerde belirli bir l yok. Buat yeri yanltr, kesik izgilerin birletii noktaya buat konur. Buata gre iletken saylarndaki uzaklklar farkldr. Kapal emadaki boru ve iletken tanm yazl yazm kuralna gre yanl. letken keleri birlememi.

11

Devrenin Doru izimi

ekil 1.9da yaplan hatalar dzeltilmi ve devre emas, ekil 1.10da tekrar izilmitir. Sizler de iki ekli yan yana getirerek izim hatalarn bulabilirsiniz.

ekil 1.10: Doru izim rnei

1.3. Bir Zilin ki Ayr Yerden altrlmasna Ait izimi

Apartman girii ile kattaki daire kaps butonundan daire iindeki zili altran balantdr. ki buton birbirine paralel balanr (ekil 1.11). NOT: Devreyi, gz estetiine uygun yapabilmek iin zayf akm tesisatlar kareli zemin zerine izilmitir. Devre elemanlar arasndaki mesafelere dikkat ediniz (ekil 1.11)

ekil 1.11: Bir zilin ayr yerden altrlmas devre emas

12

1.4. Numaratr Tesisat izimi

Butonlardan herhangi birine basldnda numaratre bal bulunan zil alar, hangi odadaki butona basldn gsteren numara, numaratrn nnde bulunan pencereye der. Devre izimi ekil 1.12deki gibidir.

ekil 1.12: Numaratr tesisat

1.5. Kap Kilidi Otomatii Tesisat izimi

Apartmann giri kapsna gelen kii, girmek istedii daire ile ilgili butona basarak zili alar. lgili dairede bulunan kii giri kapsn amaya yarayan butona basarak kap otomatiini altrr ve ana giri kapsn aar. Devre emas ekil 1.13te gsterilmitir.

13

ekil 1.13: Kap kilidi otomatii tesisat

1.6. ki Katl Drt Daireli Apartmann Komple arma-Bildirim Tesisat izimi

Apartmanlarn ana giri kapsnn, dairelerle zil arac ile haberlemesini ve dairelerden elektrikle almasn salayan tesisattr (ekil 1.14te ak ekil 1.15te kapal emas grlmektedir).

14

ekil 1.14: ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisat (ak emas)

15

ekil 1.15: ki katl drt daireli apartmann komple arma ve bildirim tesisat (kapal ema)

DEV katl alt daireli bir apartmann diyafon (sesli arma) tesisatnn ak ve kapal emasn iziniz. NOT: Diyafon iyerleri ve apartmanlarda birimler ve kiiler aras iletiimi salar.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii tesisatn iziniz.

lem Basamaklar
Buton ve almalar kullanm zelliklerine uygun yerlere yerletirip numaralandrnz (daire numaralarn gz nne alarak). Zil trafosunun faz ucunu (sigortal hat) en st katn buton veya anahtarlarna gelecek ekilde iziniz. Dier buton ve anahtarlara ise bu hattan ek alnz. Buton ve anahtarlarn bota kalan dier ucunu kontrol ve kumanda edecei alc/alclara gtrnz. En st kattaki alcdan balayarak alcnn bota kalan dier ucunu zil trafosunun ntr hattna gtrnz. Dier alclara ntr hattndan ek alnz. izim bittikten sonra teker teker fazdan gelen elektrik akmn anahtarlardan almalara ve oradan ntre tamamlama kuraln yaparak denetleyiniz.

neriler
Msvette kada kat ve daireleri gsterip numaralandrmay yapnz. (Daire1, Daire2, . ).

17

DEVRE EMASI

ekil 1.16: 3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii

18

ekil 1.17: 3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii

19

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

Dersin Ad Ama Devre izimi rencinin e balama Tarihi i bitirme sresi

Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektrik Ad devre izimi Soyad 3 kat 6 daireli apartmann zil ve kap otomatii Snf tesisatn iziniz. No

Kullanlan sre Konu AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birinde rencide gzleyemedi iseniz (0), zayf nitelikte gzlediniz ise (1), orta dzeyde gzledi iseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediniz ise (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. GZLENECEK DAVRANILAR
1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen(yerleim) Temizlik Sre

Deer lei 1 2 3

TOPLAM

NOT: Toplam 12 ve st puan, rencinin konuyu anlad ve ii yapabilecek beceriyi kazandn gsterir. Bir sonraki renme faaliyetine geer.

20

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu renme faaliyeti ile elektrik devre emas izimi yapabilecek, var olan elektrik devre ve emalarn okuyabileceksiniz.

ARATIRMA
Gnlk hayatta kullandnz, zerinden kuvvetli akm ( 220 V) geen, malzemelerin fotoraflarn ekiniz veya resimlerini iziniz. Bu resimlere karlk gelen sembolleri, evrenizdeki elektrikilerden, retmenlerinizden, internetten aratrnz. Bu sembolleri ve sembollerin anlamlarn retmeninizin verdii tabloya, teknik resim kurallarna uygun olarak iziniz ve yaznz

2. AYDINLATMA TESSATI ZM
Hepimizin evinde elektrik aydnlatmas vardr. Bu aydnlatma devresinin tesisatn denmeden nce devre elemanlarnn balant emas izilir. Bu renme faaliyeti ile elektrik devre izimi yapabilecek ve okuyabileceksiniz. Yandaki verilen ekli sembolleri ile iziniz.

21

2.1. Aydnlatma Tesisatnda Kullanlan Sembollerin izimi

Aydnlatma devrelerinde kullanlan elemanlarn sembolleri ve anlamlarn bilecek, devre izimini yapabileceksiniz. Bu semboller ekil 2.1de gsterilmektedir.

ekil 2.1: Aydnlatma tesisat sembolleri

22

2.2. Adi Anahtar Tesisat izimi

Bir lamba veya lamba gurubunu bir yerden yakp sndrmeye yarayan tesisattr (Devre emas ekil 2.2de gsterilmektedir).

ekil 2.2: Adi anahtar tesisat

2.3. Komtatr Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi

ki lamba ya da iki lamba grubunu bir yerden ayr ayr yakp sndrmeye yarayan tesisattr, ekil 2.3te grlmektedir.

23

ekil 2.3: Komtatr anahtar tesisat

2.4. Vaviyen Anahtarl Aydnlatma Tesisatlar izimi

Bir lamba veya lamba gurubunu iki ayr yerden yakp sndrmeye yarayan tesisattr. ekil 2.4te grlmektedir. Uzun koridor ve az katl binalarn merdiven boluklarnn aydnlatlmasnda kullanlr.

24

ekil 2.4: Vaviyen anahtar tesisat

2.5. Merdiven Otomatii Tesisat izimi

Merdiven otomatii tesisleri, ok katl binalarn merdiven boluu lambalarnn belirlenen srelerde yanp snmesini salar. Devre emas ekil 2.5te grlmektedir.

25

ekil 2.5: Merdiven otomatii tesisat

2.6. Flouresan Lamba Balantlar

Ik aklarnn fazlal ve g tasarrufu bakmndan dier lambalara gre stnlkleri vardr. Bu nedenle aydnlatmada tercih edilir. Aada tek (ekil 2.6) veya iki ayr grup (ekil 2.7) flouresan lambann balants izilmitir.

26

2.6.1. 40 Watt Flouresan Lambann Adi Anahtarla altrlmas

ekil 2.6: Tek floresan lamba tesisat

2.6.2. Komtatr Anahtarl 2 40 Watt Flouresan Lamba Balants

27

ekil 2.7: 2X40 wattlk komtatr anahtar floresan lamba tesisat

28

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

(aydnlatma -priz-arma) linye tesisat kapal ve ak devre emasn iziniz. DEVRE EMASI

ekil 2.8: (aydnlatma -priz-arma) linyeli tesisat

29

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

Dersin Ad Ama Devre izimi
rencinin

e balama Tarihi i bitirme sresi

Teknik ve meslek resim kurallarna uygun Ad elektronik devre izmek Soyad

Konu

(aydnlatma -prizarma) linyeli tesisat Snf kapal ve ak emasn Nu iziniz.

Kullanlan sre

AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzleyemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik Sre Deer lei 1 2 3 TOPLAM

NOT: Toplam 12 ve st puan, rencinin konuyu anladn ve ii yapabilecek beceriyi kazandn gsterir. Bir sonraki renme faaliyetine geer.

30

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu renme faaliyetiyle elektronik devre sembollerini tanyp devre emalarn okuyacak ve standartlara uygun olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA
Tam regleli dorultma devresi kart zerinde bulunan elemanlarn isimlerini bir tabloya yazarak karlarna sembollerini iziniz. almanz rapor halinde arkadalarnza sununuz. retmeninizin nemli grd malzemelerin farkl standartlardaki (IEC, DIN TSE vb.) sembollerini internetten bulup izerek karlarna anlamlarn yaznz.

3. ELEKTRONKTE KULLANILAN SEMBOLLERN ZM

3.1. Elektronik Devre Sembolleri
Daha az enerji harcamalar, uzun mrl olmalar sessiz almalar sebebiyle gnmzde kontrol, kumanda, haberleme, bilgisayar vb cihazlarda elektronik devre elemanlar kullanlmaktadr. Bu cihazlarn devre kartlar retilmeden nce devre emalar izilmelidir. Bu nedenle devre okuma ve izme ilemlerinde sembollerin bilinmesi gerekir. Aadaki tabloda kimi malzemelerin sembolleri verilmitir. nceleyiniz.

31

Malzemeler
Diren

Ad

Semboller

Potansiyometre

LDR (Ik etkili diren)

Termistr

Dner alter

Buzzer

Elektrolitik kondansatr

32

Mercimek kondansatr

Telli lamba

LED lamba

Semboller, teknik resim kurallarna gre simetrik esasna dayanan devre byklne uygun llerde izilmelidir (Sembol lleri konusunda aadaki tablolar dikkate alnmaldr.). Bu semboller yaplarna ve kullanm alanlarna gre sembol tablolar ekil 3.1, ekil 3.2, ekil 3.3, ekil 3.4te ekil 3.5, ekil 3.6da ve ekil 3.7de gsterilmitir.

ekil 3.1: Diren sembolleri

33

Semboller

Ad
Kutupsuz kondansatr

Semboller

Ad
Trimmer (tornavida ayarl) kondansatr Varyabl (elle ayarl) kondansatr

Kutuplu kondansatr

Gurup olarak deien kondansatr ekil 3.2: Kondansatr sembolleri

Fotosel

Semboller

Ad
Hava nveli bobin

Semboller

Ad
Hava nveli transformatr

ift telli bobin

Demir nveli transformatr

Demir nveli bobin Kademeli bobin

Primeri kademeli transformatr Sekonderi kademeli transformatr Toz ekirdek bobin

Ayarlanabilir bobin

ekil 3.3: Bobin ve transformatr sembolleri

Semboller
Diyot

Ad

Semboller
Sotki diyot

Ad

LED diyot

Varikap diyot

34

Zener diyot

Kpr diyot (Ak sembol)

Foto diyot

Kpr diyot (Kapal sembol)

ekil 3.4: Diyot sembolleri

Semboller

Ad

Semboller

Ad

NPN transistr

UJT transistr

PNP transistr

ift kapl mosfet

Fototransistr

Alan etkili transistrler (N ve P kanall)

ekil 3.5: Transistor, fet ve mosfet sembolleri

35

Semboller
Diyak

Ad

Semboller
Anten ase

Ad

Triyak

Tristr

Fototransistr

Darlington transistr

Termokopul

Sinyal lambas

Sinyal jenaratr

Motor

Reosta

Voltmetre

Ampermetre

Batarya

Amplifikatr

Rle

Neon lamba

Alternatif rle konta

Akkor Flamanl lamba

Sigorta

Kristal

Anahtar

Koaksiyel kablo

Tek giri ift kl anahtar

Dner anahtar

Anlk kontak Anlk kontak (Normalde ak) (Normalde kapal) ekil 3.6: eitli elektronik elemanlarn sembolleri

36

Semboller Genel sembol IEC Sembol

DEL kaps

Ad

VE kaps

VE-DEL kaps

VEYA kaps

VEYA-DEL kaps

ZEL-VEYA kaps

ZEL-VEYA-DEL kaps

ekil 3.7: Dijital kap sembolleri

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki tabloda isimleri verilen devre elemanlarnn karsna, uygun olan sembolleri, sembol tablosunu gz nnde bulundurarak iziniz. Kataloglara veya internetteki elektronik tablolara bakarak llerini ve normlarn karlatrnz. Sra no Sra no

SEMBOL ADI Diren Fotodiren (LDR) Bobin Elektrolitik kondansatr PNP Transistr NPN Transistr Diyot Zener diyot LED diyot

SEMBOL EKL

SEMBOL ADI Tristr Triyak Opamp (lemsel ykselte) ki girili AND (VE) kaps ki girili OR (VEYA)kaps

SEMBOL EKL

1 2 3

11 12 13

14

15

6 7 8 9

16 17 18 19 20

NTC Termistr PTC Termistr Fototransistor Trimpot Kutupsuz kondansatr

10 Diyak

38

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Bu renme faaliyetiyle DC g kayna devrelerini izebilecek ve devre emalarn okuyabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde bulunan veya bir elektronikiden temin edeceiniz g kaynann elektronik kart zerindeki elemanlarn sembollerini ve devre emasn standartlara uygun iziniz. Bu konuda retmeninizden yardm alnz.

4. DC G KAYNAI ZMLER
4.1. Dorultma Devreleri
Alternatif gerilimi doru gerilime dntrme ilemine dorultma denir. Dorultma diyotlarla yaplr. Dorultma olarak kullanlan diyotlara, IN 4001, IN 4002, IN 4003, IN 4004, IN 4005, IN 4006, IN 4007 rnek verilebilir. Dorultma ilemi iin iki yntem kullanlr. Bunlar: Yarm Dalga Dorultma Tam Dalga Dorultma Orta ulu tam dalga dorultma (iki diyotla yaplr) Kpr bal tam dalga dorultma (drt diyotla yaplr)

4.2. Yarm Dalga Dorultma izimi

Yarm dalga dorultucu, transformatr k ya da ebeke gerilimine bir diyot seri balanarak yaplan dorultuculardr. Devre ve k dalga biimi ekil 4.1de gsterilmektedir.

39

ekil 4.1:Yarm dalga dorultma devresi ve k dalgas

4.3. Tam Dalga Dorultma izimi (ki Diyotlu)

ki diyot kullanlr. Bu devre iin sekonderi orta ulu transformatr gereklidir. ekil 4.2de devre balants ve giri k erileri grlmektedir.

ekil 4.2: Tam dalga dorultma (orta ulu tam dalga dorultma)

4.4. Kpr Tipi Tam Dalga Dorultma izimi

Drt diyotla yaplr. ekil 4.3te devre emas ve gerilim giri k erileri grlmektedir

ekil 4.3: Kpr tipi tam dalga dorultma

40

4.5. Gerilim Katlayclar

Gerilim katlayc girie uygulana gerilimi 2, 3, ..n katna karr ve DC gerilime evirir. Gerilim katlayclar k akmn drr.

4.5.1. Gerilim kileyici Devresi izimi

C1 ve C2 kondansatrleri birbirine seri bal iki pil gibi olduklar iin k gerilimi ikisinin toplam gerilimi kadar olur. Trafo kndaki gerilim iki katna kar ancak akm %50 orannda azalr. ekil 4.4te devre emas grlmektedir.

ekil 4.4: Gerilim ikileyici devre

4.5.2. Gerilim leyici Devresi izimi

Bu devre, transformatrn sekonderindeki gerilimi katna karr ve DC gerilime evirir. Devre emas ekil 4.5te grlmektedir.

41

ekil 4.5: Gerilim leyici devre

4.6. 3 Watt Stereo Amplifikatr

Devrede opamp giriine uygulanan ses frekansl sinyal opamp. ve k g transistor leri ile kuvvetlendirilir. T1 ve T2 transistor leri tamamlamal simetrik g katn oluturur. P1 ile geri besleme ayarlanr. devrenin besleme gerilimi 9 .. 15 volt arasndadr.

ekil 4.6: Amplifikatr devresi

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

0-12v ayarl regleli g kayna balant emasn, teknik ve meslek resim kurallarna uygun olarak iziniz.

43

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST

Dersin Ad

Devre izimi

rencinin

e balama Tarihi

Ama

Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektronik devre izmek

Ad Soyad

i bitirme sresi

Konu

0-12v ayarl regleli g kayna balant emasn Snf Nu izmek

Kullanlan sre

AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzlemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz. GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik Sre Deer lei 1 2 3 TOPLAM

44

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Drt (2 kat 2 daireli merdiven otomatii komple armal merdiven otomatii aydnlatmal-toprakl priz komtatr akkor flamanl lamba+flouresan tesisat) linye tesisatn kapal ve ak devre emasn iziniz. 15V simetrik 12 V ayarl regleli ksa devre korumal g kayna emasn teknik ve meslek resim kurallarna gre iziniz. Devre izimi Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektrik devre izmek. Drt (2 kat 2 daireli merdiven otomatii komple armal merdiven otomatii aydnlatmal-toprakl priz komtotr akkor Flamanl lamba+flouresan tesisat) linyeli tesisatn kapal ve ak emasn iziniz. rencinin Ad Soyad e Balama Tarihi i Bitirme Tarihi

Dersin Ad Ama

Snf

Konu

Nu

Kullanlan Sre

AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzlemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.

GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik

Deer lei 1 2 3

TOPLAM

5 Sre

45

Dersin Ad Ama

Devre izimi Teknik ve meslek resim kurallarna uygun elektronik devre izmek

rencinin Ad Soyad

e Balama Tarihi i Bitirme Tarihi

15V simetrik 12 V ayarl regleli ksa Snf devre korumal g Kullanlan Sre Konu kayna Nu emasn teknik ve meslek resim kurallarna gre iziniz. AIKLAMA: Aada listelenen davranlar rencide gzlemediyseniz (0), zayf nitelikte gzlediyseniz (1), orta dzeyde gzlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlediyseniz (3) rakamnn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.

GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 Devrenin doruluu Devre sembollerinin gsterilii Tertip dzen Temizlik Sre

Deer lei 1 2 3

TOPLAM

NOT: Devre izimini renmi bulunuyorsunuz. Kitabn giri blmnde deinildii gibi bilgisayarda bu devreleri izen programlar iyi derecede renip uygularsanz i bulmanz kolaylar ve bu alanda aranan eleman olursunuz.

46

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AYDEMR Cavit, Teknik ve Meslek Resim (Uygulamal), stanbul, 2003. MEB Yaynlar, Teknik ve Meslek Resim, stanbul, 1991. TMMOB Elektrik Mh. Odas, Elektrik T e s i s a t Ynetmelii, Ankara, 2001. ARSLAN Mehmet, Mustafa SALAM, Uygulamal Teknik ve Meslek Resim, stanbul, 1991. GRKEM Abdullah, Teknik ve Meslek Resim, orum, 1995. DORU Ali, Elektrik Meslek Resmi (Aydnlatma ve Kuvvet Projeleri), Kahramanmara, 2004. ZDEMR Ali, Teknik ve Meslek Resim CDsi

47