AKIL TUTULMASI / MARX HORKHEIMER I.

ARALAR VE AMALAR Sradan insandan akl teriminin anlamn aklamasn isteyin; hemen her zaman bir duraksamayla, skntl bir aresizlikle karlarsnz. Bunu szlerle anlatlamayacak kadar derin bir seziin ya da etrefil bir dncenin belirtisi saymak yanl olur. Bu tepkiyi gsteren insan, aslnda uzun uzadya dnlecek biretin olmadan, akl kavramnn zaten kendi kendini akladna ve sorunun da gereksiz olduuna inanmaktadr. Gene de ak bir cevap vermesi iin sktrldnda akla uygun eylerin yararl eyler olduunu ve her akla uygun insann da kendisine neyin yararl olduunu bilmesini gerektiini syleyecektir. Akla uygun davranlar sonuta mmkn klan kuvvet, zgl ierik ne olursa olsun, snflandrma, karsama ve tmdengelme yeteneidir; dnme aygtnn soyut ileyii. Bu tr akla, znel akl ad verilebilir; esas olarak, aralar ve amalarla ilgilidir, az ok batan kabul edilmi amalara ulamak iin seilen aralarn yeterli olup olmadnzerine durur. Amalarn kendilerinin de akla uygun olup olmad sorusunu bir yana brakmtr. Amalarla ilgilenecek olduunda da, daha batan, bunlarn da znel anlamda akla uygun olduunu, yeni znenin varln (bu bireyin varl a olabilir, bireyin hayatnn bal olduunu topluluun varl da) srdrmesine hizmet ettiklerini kabul eder. Bir hedefin herhangi bir znel kazan ya da kardan bamsz olarak, kendi bana tadn sezdiimiz erdemleriyle akla uyhun olabilecei dncesi, znel akla tmyle yabancdr; en yakn faydac deerlerin tesine geip, kendini toplumsal dzenin btnyle ilgili dncelere adadnda bile byledir bu. Bu akll tanm ne kadar masum ya da yzelsey grnrse grnsn, Bat dncesinde son yzyllarda meydana gelen derin bir deimenin belirtisidir.nk uzun bir sre boyunca, akl konusunda, bunun tam kart olan bir gr geerliydi. Bu gr, akl yalnz bireyin zihninde deil, nesnel dnyada da, yani insanlararas ve snflararas ilikilerde, toplumsal kurumlarda, doada ve doann grnlerinde de varolan bir kuvvet olarak gryordu. Platon'nun ve Aristoteles'in felsefeleri, skolastik dnce ve Alman idealizmi gibi byk felsefi sistemler, nesnel bir akl teorisi zerine kurulmutu. Bu gr; insan ve amalar da iinde olmak zere btn varlklar kapsayan bir sistem ya da bir hiyerari oluturmay amalyordu. Bu akl kavram, znel akl darda brakmyor, ama onu evrensel bir rasyonelliin, ksmi, snrl bir ifadesi olarak gryordu. Hereyin lt bu evrensel rasyonellikten karlmaktayd. Arlk aralarda deil amalarday. Bu dnce geleneinin balca amac, felsefeye gre akla uygun olann nesnel yapsn, zkar ve varl koruma amalar da iinde olmak zere insan varoluuyla uzlatrmakt. rnein; Platon, Devlet adl yaptnda, nesnel akla gre yaana insann ayn zamanda baarl ve mutlu bir hayat sreceini de kantlamaya alr. Nesnel akl kuramnn odak noktas, davranlarla amalarn birbirine uydurulmas deil, bugn bize lduka mitolojik grnebilecek baz kavramlardr: Szgelimi, en byk iyilik, insann kaderi ve en yksek amalarn gereklemesi gibi dnceler. znelci gr asndan, akl, bir eylemi deil de bir nesneyi ya da bir dnceyi anlatmak iin kullanldnda, sz konusu olan bu nesnenin ya da kavramn kendisi deil, sadece belli bir amala bantsdr. Anlatlmak istenen, bu nesnenin ya da dncenin baka Bir ey iin iyi olduudur. Kendi bana akla uygun bir ama yoktur ve akl asndan bir amacn brne olan stnln tarmak anlamszdr. znel yaklam asndan, byle bir tartma ancak her iki amacnda daha yksek bir nc amaca hizmet etmesi, yani ama deil ara olmalar halinde mmkndr.

Bu iki akl kavram arasndaki iliki sadece bir kartlk ilikisi deildir. Tarihsel olarak, akln hem znel hem de nesnel ynleri bandan beri varolmutur ve birincinin ikinceye egemen oluu uzun bir srecin sonunda gereklemitir. Logos ya da ratio terimlerinde tad asl anlamyla akl, her zaman zneyle, onun dnme yetisiyle bantlyd. Yldz mitolojisinde domu olan Pitagoras'n saylar kuram, Platonizm'de, dncenin en yksek ieriini mutlak bir nesnelik olarak tanmlayan idealar kuramna dnmt; dncenin nihai ierii olan bu mutlak nesnel idealar dnme yetisiyle ilgili olmakla birlikte, onun tesinde yer alyorlard. Akln bugnki bunalmnn temelinde, dncenin belli bir noktadan sonra byle bir nesnelii ya hi kavrayamamas Ya da bir sanr olarak ne reddetmesi yatmaktadr. Bu sre giderek btn rasyonel kavramlara yaylm, sonuta hibir gereklik kendi bana akla uygun olarak grlemez olmutur; ierikleri boalan btn temel kavramalr biimsel kabuklara dnmtr. Akl znelletireni biimsellemektedir de. Akln biimsellemesinin hemen grlemeyen teorik ve pratik boyutlar vardr. znelci gr geerli olunca, dnce de herhangi bir amacn kendi iinde deerli olup olmadn beliryemez olur. lklerin benimsenebilirlii, eylem ve inanlarmzn ltleir, ahlak ve siyasetin temel ilkeri ve btn nemli kararllarmzn, akln dndaki etmenlere bal duurma gelir. Bunlarn eilimlerin, mizalan sonucu olduunu kabul edilir; pratik, ahlaki ya da estetik kararlarda doruluktan sz etmek anlamszlar. Toplumdaki btn eylemler iin bir aratr o, ama toplumsal ve bireysel yaamn dzenini kendisi belirlemeye kalkmamaldr; bu baka gler tarafndan belirlenecektir. Gerek bilimsel gerekse gnlk kullanmda, akl genel olarak zihnin egdm yetisi olarak grlmektedir. Toplumsal gereklii yneten g hibir zaman gerek anlamyla akl deildir. Akl, bu grevini, dnyamz fiilen teslim alma benzeyen atan karlara devretmitir. Oysa akl kavram doduunda, amalarla aralar arasndaki ilikinin dzzenlenmesinin tesinde bir ey bekleniyordu ondan; amalar anlamak, hatta belirlemek iin bir yntem olarak grlyordu. Nesnel akla dayal felsefi sistemlerin, hereyi kapsayan ya da temelde yatan bir varlk yapsnn btnebilecei ve buradan bir insan hedefi kavramnn karlabilecei inancn ieriyordu. Bu sistemlere gre, gerek bilim, bu tr dnce ya da speklasyonlarn uygulamaya geiriliiydi. Bilgimizin nesnel temelini dzensiz bir veriler kargaasna indirgeyen ve bilimsel almalarmz da sadece bu verilerin dzenlenmesi, snflandrlmas ya da hesap ilemlerinden geirilmesi olarak tanmlayan her tr epistemolojiye karydlar. znel akla gre bilimin balca ilevini oluturan bu trlen ilemler, klasik nesnel akl sistemlerine gre, speklasyonun yannda ikincil konumdadr. Nesnel akl, geleneksel dinin yerine yntemsel felsefi dnce ve kavray geirmeye ve bylece bal bana bir gelenek kayna olmaya ynelir. Mitolojiye kar giritii saldr belki znel akln kinden de ciddidir. zenel akl, btn soyutluk ve biimselliiyle, biri bilim ve felsefeye teki kurumsal mitoloji zg olan iki ayr parantez amakta ve bylece her ikisini de tanmakta, bu yzden de dine kar giriilmi mcadeleden kamaktadr. Nesnel akl felsefesi iin byle bir k yolu yoktur. Nesnel doru kavramna bal olduu iin, bu felsefe, yerleik dinin ierii karsnda olumlu ya da olumsuz bir tutum almak zorundadr. Bu yzden toplumsal inanlarn nesnel akl asndan eletirisi, znel akln eletirisinden ok daha iddialdr. Yeni ada akl kendi nesnel ierini yok etme eilimi iine girmitir. 16.yy'da Fransa'da en stn g olarak akl tarafndan ynetilen bir hayat anlay yeniden ileri srlmtr. Montaigne bunu bireysel hayata uygulam. Sncak o tarihte akl yeni bir yan anlam kazand. Akl, uzlamac bir tutum anlamnda da kullanlmaya baland.

Ortaa kilisesinin gcn yitirmesiyle birlikte kart siyasal eilimlerin atma alan haline gelmiolan dinsel faarkllklar ok ciddiye alnmaz oldu; hibir inan ya da ideoloji, lm pahasna savunulacak kadar deerli grnmyordu artk. Bu akl kavram kukusuz dinsel doru kavramndan daha insancayd, ama ayn zamanda daha zayf, egemen karlarnca daha kolay ekip evrilebilen, varolan gereklie daha kolay uygulanabilinen bir kavramd ve bu yzden de daha bandan beri akl d alana teslim olma tehlikesine akt. Felsefe dinin yerini almaya baladnda, nesnel doruluun ortadan kaldrma gibi bir niyeti yoktu, sadece rasyonel bir temel kazandrmaya alyordu ona. Mteafizikilerin grd bask ve eziyetin temel nedeni, nihai doruyu belirleyecek ve ortaya koyacak olan gvn vajiy mi yoksa akl m, teoloji mi yoksa felsefe mi olduu noktasnda dmleniyordu. Sonunda dinle felsefe arasndaki aktif atma bir kilitlenme noktasna vard, artk birbirinden farkl kltr dallar olarak grlyorlard. nsanlar dinin de felsefenin de kendilerine ayrlm kltrel blmelerde kendi hayatlarn yaad ve birbirini hogryle karlad dncesine gittike daha ok altlar. Dinin birok kltrel deerden sadece biri durumuna indirgenmesi ve hadm edilmesi, nesnel doruyu ierdii yolundaki btnc iddiasyla eliiyor ve onu etkisizletiriyordu. Gerekte, atmann bu grnte bar zm, hem felsefenin hem de dinin ieriini derinden etkilemitir. Aydnlanma filozooflar dine akl adna saldryorlard; sonuta ldrdkleri kendi abalarnn g kayna olan metafizik ve nesnel akl kavram oldu. Gerekliin doasn alglama ve hayatmza yn verecek ilkeleri belirmeye arac olarak akl kavram bir yana atlmt. zerklii kalmayan akl bir ara haline gelmitir. znel akln pozitivizm tarafndan ne karlan biimselci cephesinde, nesnel erikle bantszl vurgulanr; pragmatizimin ne kard arasal cephesinde ise; kendi dnda belirlenmi ieriklere teslim oluu belirginleir. Akl btnyle toplumsal srece boyun emitir. Akln arasal deeri doa ve insan zerinde egemenlik kurulmasnda oynad rol, tek lt durumundadr. Kavramlar, birka rnekte birden bulunan ortak zelliklerin zeti duruma drlmtr. Kavramlarn, gnderme yaptklar maddelerin ksaltlm adndan baka Bir ey olmad dnlmektedir. Olgusal verilerin teknik zetlenmesini aan herhangi bir kullanm, hurafenin son kalntlarndan biri olarak elenmektedirler. Kavramlar, kullanl, rasyonelletirilmi, emek azaltc aletler haline gelmitir. Dnmenin kendisi de snai srelerden b,ri durumuna drlm gibidir; ok kesin bir programa tabidir, retimin bir parasdr. mlekinin kulland kilin klesi olma eilimi( Toynbee) Dnceler otomatikletii ve arasallat lde kendi balarna anlaml olarak grlmeleri de gleir. Eya olarak, makine olarak grlrler. Dil, ada toplumun dev retim aygtndaki gerelerinden biri, herhangi biridir artk. Bu aygt iindeki bir ileme denk dmeyen cmleyi anlamsz bulan sradan insan gibi, ada semantiki de saf simgesel ve ilemsel cmlerin, yani saf anlamasz cmlerin bir anlam olabileceini dnmektedir. Anlamn yerini eyann ve olaylarn ilev ya da etkeni almtr. Szckler aka tenik olarak geerli olaslklarn hesaplanmas ya da baka pratik amalar in kullanlmadnda herhangi bir gizli sat amalar olduunu dnlmektedir, nk doruluk kendi bana bir ama saylmamaktadr. Dilde hala mitolojik artklarn bulunabilecei korkusu, szckelre yeni bir mitolojik zerklik kazandrmtr. Evet, dnceler kkl olarak ilevselletirilmitir ve dil gerek retimin dnsel elerinin depolanmas ve iletilmesi iin gerekese kitlelerin ynlendirilmesi iin bir ara olarak grlmektedir; ama bunlara kar dil de by aamasna geri dnerek almaktadr sanki. Bylere inanld alarda olduu gibi, szckler toplumu ykabilecek tehlikeli kuvvetler olarak

grlmekte ve konuanlar kullandklar szcklerden sorumlu tutulmaktadr. Bu yzden doruluk aray toplumsal denetim altnda kstlanmaktadr. Dnceyle eylem arasndaki farkllk yok saylmaktadr. Her dnce bir eylem olarak grlmektedir. Herkes syledii ya da sylemedii eyler iin azarlanmaktadr. Herey snflandrlmakta ve etiketlenmektedir. Bir dnce ya da szcn bir alet haline gelmesiyle birlikte, onun gerekten dnme gerei de, yani onu szl olarak ifade ederken gerekletirilmesi gereken mantksal edimlelre duyulan ihtiya da ortadan kalkar. Btn neo-pozitivist dncelerin modeli olan matematiin avantaj da bu dnsel tasarruftur zaten. Byle bir mekanizasyon, sanayinin gelimesi iin gerekten zorunludur, ama bu zihinlerinde balca zellii haline geldiinde akln kendisi de arasallar, bir tr maddesellie brnr ve krleir, bir feti olur, dnsel olarak yaamak yerine ylece kabullenilen bir byl varlk haline gelir. Akln biimselletirilmesinin sonular nelerdir? Adelet, eitlik, mutluluk, hogr gemi yzyllarda aklnda doasnda varolduu ya da gcn aklldan ald varsaylan btn bu kavramlar, dnsel kklerinden kopmulardr. Hala birer amatrlar ama onlar deerlendirecek bir nesnel gereklie balayacak rasyonel bir etmen yoktur artk. Bu ideallerden herhangi birinin doruya kendi kartndan daha yakn olduunu kim syleyebilir bugn? Zamanmzn ortalama aydnn felsefesine gre bir tek otorite vardr;bilim yani olgularn snflandrlmas ve olaslklarn hesaplanmas. Adalet ve zgrln, kendi balarna adaletsizlik ve baskdan daha iyi olduu nermesi, bilimsel olarak dorulanabilecek yararl bir nerme deildir. Byle bir nerme, kendi iinde krmznn maviden daha gzel olduu ya da yumurtann stten daha iyi olduu nermeleri kadar anlamsz grnmeye balanmtr. Akl kavram ne kadar gten derse, ideolojik maniplasyona, hatta en kaba yalanlarn yaylmasna o kadar elverili duurma gelir. Kavramlarn ierii o kadar boaltld ki, zlm savunurken eanlaml olarak kullanlabilir oldular. Bir rnek; i sava ncesinin tannm avukatlarndan ve birkeresinde Demokrat Partinin bir hizbi tarafndan bakanla aday gsterilen Charles O'conor mecburi hizmetin nimetlerini sayp dktkten sonra yle diyordu: Zencilerin kleliinin adeletsiz olduunu kabul etmiyorum; adildir, akllcadr ve yararldr.. Zencilerin klelii.. bir doa takdiridir... Doann bu ak emrine ve salam felsefenin gereklerine uyarak, bu kurumun adil, merhametli, yasal ve uygun olduunu ilan etmeliyiz. O'conor, doa, felsefe ve adelet szcklerini kulland halde, bu kavramlar btnyle biimsellemitir ve O'conor'un olgular ve deneyim sayd eylere kar direnememektedirler. znel akl hereye ayak uydurur. Geleneksel insanc deerlerin hem savunucular hem kartlar tarafndan kullanlabilir. O'conor rneinde olduu gibi smr ve gericilie de bir ideoloji kazandrabilir, ilerleme ve devrime de. Rasyonel metafiziin temel idealleri ve kavramlarn kkleri, evrensel insan kavramnda, insanlk kavramnda yatmaktayd; bu kavramlarn biimsellemesi, insani ieriklerinden de koparlm olduklar anlamna gelir. Dncenin bu insanszlatrlmasnn uygarlmzn temellerini nasl etkiledii, demokrasi ilkesinin ikizi olan ounluk ilkesinin zmlenmesiyle gsterilebilir. Kendi bana ounluk ilkesinin, adaletin yeterli bir gvencesi olduu kesinlikle dnlmyordu. ounluk diyor John Adams, Her zaman ve istisnasz olarak aznln hakkn inemitir. Gnmzde rasyonel temellerini yitirmi olan ounluk ilkesi tmyle akld bir boyut kazanmtr. Her felsefi, ahlaki ve siyasal dncede bir mitolojinin nvesini oluturma eilimi gze arpmaktadr; bu aydnlanmann ilerlemesinin belli noktalarda hurafe ve paranoyaya sapma

eiliminin nedenlerinden biridir. Her konuda kamu yarglarna bavurma biimini alan ve eitli kamuoyu lme ve modern iletiim teknikleriyle uygulanan ounluk ilkesi, dncenin hizmet etmek zorunda olduu egemen kuvvet haline gelmitir. Yeni bir tanrdr; ama byk devrimlerin habercilerinin dnd anlamda, yani varolan adaletsizlie kar direnen bir g olarak deil, uyumsuz olan hereye kar direnen bir g olarak.. Bilimsel propaganda kamuoyunu karanlk glerin aleti haline getirdike, kamuoyu da akln yerini almaya balar. Demokratik ilerlemenin bu yanltc zaferi, demokrasiyi beslemi olan dnsel cevheri yiyip bitirmektedir. nsann zlem ve gizil glerinin nesnel doru dncesinden bu kopuu sadece zgrlk, eitlik veya adalet gibi temel ahlak ve politika kavramlarn deil, hayatn her alannda btn zgl hedef ve amalar da etkilemektedir. Belirli bir hayat tarznn, bir dinin bir felsefenin tekinden daha iyi, daha yksek, daha doru olduunu sylemek anlamszdr. Amalar, artk akln nda deerlendirilmedii iin, ne kadar zalim ve despota olursa olsun bir ekonomik ya da siyasal sistemin bir dierinden daha akld olduunu sylemek de mmkn deildir. Biimsellemi akla gre, despotizm, zulm ve bask kendi balarna kt deildir, eer kurucularnn kazanl kma olasl varsa hibir merci diktatrle kar bir yargda bulunamaz. Bal bana bir ama olan eylerin says gitgide azalmtr. Kentin dna, dere kysna ya da bir tepeye yaplan yry, faydac llere, akld ve budalaca bir hareket olarak grlmektedir; insan kendini anlamsz ypratc bir urala oyalamaktadr. Biimsellemi akl asndan, bir hareket ancak salk ya da dinlenme gibi alma gcn tazeleyebilecek bir baka amaca hizmet ettii srece akla uygundur. Baka bir deyile uran kendisi sadece bir alettir, nk anlamn ancak baka amalarla onlan balantsndan alr. Eskiden bir sanat yaptnn amac, dnyaya ne olduunu sylemek, nihai bir yargda bulunmak olurdu. Sanat yaptnn bu zellii gnmzden ortadan kalkmtr. Beethoven'n Eroica senfonisini dnn. Bugn ortalama bir konser izleyici bu yaptn nesnel anlamn kavramaktan acizdir. Senfoniyi, program brorndeki yorumlarn somutlamas olarak dinler. Oysa herey notalarda yazldr. Bugnse senfoni eyletirilmi bir mze paras mutlaka katlmanz gereken bir toplant arac haline getirilmitir. Ama yaptta canl sz konusu deildir artk; yaptn btnln, bir zamanlar doruluk adn verdiimiz eyin bir imgesi olarak duymak, yaamak mmkn deildir. Bu eyleme, akln znellemesini ve biimsellemesinin tipik bir sonucudur. Sanat yaptlarn kltrel metalara dntrr bu sre. Sanat, politika ve dinde, olduu gibi doruluktan koparlmtr. eyleme, balangc rgtlenmi toplumun ilk kuruluuna ve aletlerin ilk kullanlmasna kadar gtrlebilecek bir sretir. Ama insan faaliyetlerinin btn rnlerini metaya dnmesi ancak sanayi toplumunun dorusuyla gereklemitir. Eskiden nesnel akln, oteriter dinin ya da metafiziin yerine getirdii ilevleri anonim ekonomik aygt devralmtr. Hibir ama kendi iinde bir tekinden daha iyi deildir, modern dnce pragmatizimde olduu gibi, bu grten bir felsefe karmaya almtr. Bu felsefenin z, bir dncenin, bir kavramn ya da bir teorinin bir eylem plan ya da tasarsndan baka bir ey olmadn ve dolaysyla doruluunda sadece bu dncenin baarsndan ibaret olduunu grdr. Pragmatizm, bir dncenin anlamn bir plann ya da bir taslan anlam dzeyine drmektedir. Bandan beri, doruluun mantn yerine olasln mantnn geirilmesinden yana olmutur. Bilim gibi felsefe de varoluun belli bir uzaklktan dnlmesi ya da gemite kalm olgularn zmlenmesi olmaktan kp daha iyiye ulalmas ve en ktden kanlmas amacyla

gelecekteki olaslk ya da daha iyisi, hesaplanabilirlik alrken, toplumda doruluu bo bir szck haline getiren tarihsl sre de ayn eyi felsefe de gerekletiren pragmatizm tarafndan kutsanmaktadr. Pragmatizme gre, doruluk kendi bauna deerli deil, etkili olduu bizi dorulua yabanc, en azndan doruluun dnda bir baka eye gtrd srece deerlidir. Pragmatist hereyi tpk bir laboratuvarda dnld gibi dnmekten, yani bir deney konusu olarak dnmekten gurur duymaktadr. Felsefi yntemi udur; btn baarl olmu bilimlerin ( akl banda hi kimse bunlara metafizii dahil etmez) bugnk kesinliklerine ulamasn salayan, deneysel yntemden baka bir ey deildir. (Peirce) Eer her kavram yani -dnlebilecek olan herey- esas olarak deneye bamlsa, deneyi dnlebilir olma ltne nasl tabi tutabikiriz? Nesnelci dneminde felsefe, bilimsel uralar da iinde olmak zere btn insan davranlarnn kendi varlk nedenini ve haklln kavramasn salayacak olan etmendi; pragmatizm ise her trl kavray yeniden eyleme dntrmeye almaktadr. Pragmatistin doal bilimlere tapnmasna uygun olarak, tek geerli yaant deneydir. Nesnel doruya gtren eitli teorik yollarn yerine rgtl aratrmann dev aygtna geiren sre, felsefenin onayn almakta, daha dorusu felsefeyle zdeletirilmektedir. Dnceleri eya gibi ele alan ve doa zerindeki teknik egemenlikten karlan dnda her trl doruluk dncesini tasfiye eden, fiziki deil, kendi faaliyet trn btn baarl olmu bilimler arasna kaydettirme alan ve fizikiyi taklit eden filozoftur. Deneysel fizii btn bilimlerin prototipi yapmaya ve zihinsel yaamn her alanna laboratuvar teknikleri modeline uydurmaya alan pragmatizim, fabrikay insan varoluunun prototipi olarak gren ve btn kltr dallarn montaj hatt zerindeki retim ya da rasyonelletirilmi bir bro modeline uydurmaya alan modern endstriyelizmin dnce alanndaki karldr. Dorudan kullanm teorik olsa bile kendisine i bu kazandran teorinin pratik uygulanyla eninde sonunda snava sokulacaktr. Dnce, dnce olmayan bireyle, retim zerindeki ya da davranlar zerindeki etkisiyle llmektedir, tpk sanatn, en kk ayrntlarna kadar, sanat d bireyle, rnekse gie haslat ya da propaganda deeriyle llmesi gibi. Akln bir araca indirgenmesi, sonunda onun ara olma niteliini bile etkiler. Akln yanszlamas ( ntr hale gelmesi), onu nesnel ierikle her trl ilikiden ve bu ierii yarglama gcnden yoksun brakmak, ne? sorusuyla deil, nasl? sorusuyla uraan bir yrtme organ durumuna drerek, olgular kaydeden cansz bir aygta evirmektedir akl, znel akl, btn kendiliindenliini, retkenliini, yeni ierikler bulma ve ne srme gc, tek szckle znelliini yitirmektedir. Fazla sk bilenen bir tra ba gibi, bu ara da sonunda fazla incelmekte ve kendisini snrlam olduu srf biimsel grevlerin bile stesinden gelemez olmaktadr. Aldous Huxley'in negatif topyas, akln biimsellemesini bu ynn, onun aptalla dnmesini dile getirir. Burada kahraman yeni dnyann teknikleri ve onlarla balatl zihinsel ilemlerin son derece incelmi olduu grlr. Bugn felsefenin yzlemek zorunda olduu iki seenek vardr; ya bu amazda kendinin efendisi olarak kalmak ve bylece kendi teorik almn hazrlamak ya da ii bo metodoloji dzeyine dmek, varolann gzleri bal bir savunusu olmakla ya da kahraman yeni dnyaya btn hazr ideolojiler kadar kolaylkla uyan bir garantili reete olmakla yetinmek.