Moment kuvvet ifti

ekme ve basn kuvveti

Deformasyon

Kesitte dnme

As : Kesitteki toplam ekme donats Fs : elikteki toplam ekme kuvveti Fc : Betondaki basn kuvveti z : Moment kolu s : elik birim uzamas c : Betonun en ok zorlanan lifindeki birim ksalma Yatay denge: Fs= Fc (kuvvet ifti) Moment : Md = Fs z = Fc z

Betonda birim ksalma

elikte birim uzama

Kirie etkiyen Md momenti Fc ve Fs den oluan kuvvet iftine edeerdir, Fc=Fs dir ve z moment koludur. Kiriin st lifleri Fc basn kuvvetinin, alt lifleri Fs ekme kuvvetinin etkisindedir. Betonun basn dayanm yksek olduundan Fc kuvvetini tayabilir. ekme kuvvetini beton tayamaz, atlar. Fs ekme kuvvetinin tamamn toplam alan As olan donat karlamak zorundadr. Betonun st lifleri c birim ksalmasna, elik ubuklar s birim uzamasna urar, kesit dner. Kesitin dndkten sonra da dzlem kald varsaylr (BERNOULLI/NAVIER hipotezi). Bu varsaym, deformasyon diyagramnn kesit yksekliince dorusal (lineer) deitii anlamndadr.

Kesitte deformasyon-gerilme dalm aamalar

Kiri kesitindeki moment Md1 < Md2 < Md3 < Md4 olacak ekilde, beton ezilinceye kadar, yava yava artrlrsa kesitteki deformasyon ve i kuvvetler 1, 2, 3 ve 4 nolu ekillerde gsterildii gibi olur. Deformasyon diyagramnda ksalmalar saa uzamalar sola doru izilmitir.
Basn taraf

ERSOY/ZCEBE, S. 94

En ok zorlanan beton lifinde birim ksalma

c1

En ok zorlanan beton lifinde gerilme

c1 C2

C0

C2= fc

Tarafsz eksenin derinlii

Kiri

Md1

Betonda gerilme dalm

Md2 TE TE

TE
Tarafsz eksen elikte birim uzama Betonda birim Uzama
c

TE
elik ekme kuvveti

Fs1
C<fct

Fs2 Deformasyon kuvvetler

ekme taraf

Deformasyon

kuvvetler

gerilme

Max gerilme dayanm

c < ct c1 < fc

c2 = c0 c2 = fc

Beton atlamam, max basn gerilmesine ulamam, ezilmemi. Fs1 elikte oluan kuvvettir. Beton atlamadndan, az da olsa, ekme gerilmesi tamaktadr.

Max gerilmeye ulalm, beton atlam, tarafsz eksen yukar kaym beton ezilmemi. Beton atladndan ekme gerilmesi alamaz, Fs2 elik kuvveti momentin ekme komponentine eittir.

Beton gerilme - birim ksalma erisi

c3

Deformasyon artm, d lifte gerilme azalm. Max gerilme alt komu liflere kaym (betonarmede uyum). atlak genilemi ve ykselmi, tarafsz eksen daha da yukar kaym, ancak beton ezilmemi. Tm ekme kuvvetini elik almaktadr.

Max gerilme daha da aadaki liflere kaym. D lif ezilme (krlma) deformasyonuna ulam. Kesit tama gcne erimi. Kesit daha fazla moment tayamaz. Gerilme dalm krlma anndaki nihai dalm gstermektedir.

GME ANI

c0 < c3 < cu c3 < fc

c4 = cu c4 = fcu << fc

c4

Teorik gerilme dalmnn basitletirilmi edeer modelleri

Teorik gerilme dalm

Edeer parabol-dikdrtgen gerilme dalm (CEB modeli)

Edeer dikdrtgen gerilme dalm (ACI ve TS 500-2000 modeli)

Teorik gerilme dalm, krlma anndaki dalmdr. Betonun yana, ykleme hzna, sarg donatsna, kesit geometrisine ve dier bir ok nedene bal olarak az yada ok deiir. Her bir durum iin farkl bir gerilme dalm vermek imkanszdr. Bu nedenle, doruluu deneysel olarak kantlanm, edeer gerilme dalm modelleri kullanlr. Hesaplar asndan dalmn eklinden ok, gerilmenin bileke kuvvetinin deeri ve etkidii yer nemlidir. nk, momentin deeri bu kuvvetin deerine ve yerine baldr. Hesaplar basitletirmek asndan, yaklak olarak ayn momenti veren (edeer kuvveti ve bu kuvvetin etkime noktas yaklak ayn olan), daha basit bir gerilme dalm kullanlabilir. Yukardaki ekillerde teorik gerilme dalm ve yaygn olarak kullanlan basitletirilmi edeer modelleri (sanal gerilme dalm) hem perspektif hem de dzlem olarak verilmitir. CEB modelinin bir ksm parabolik bir ksm da dikdrtgendir, edeer parabol-dikdrtgen gerilme dalm olarak adlandrlr ve Avrupa Birlii lkelerinde kullanlmaktadr. Amerikan ynetmeliklerinde yer alan ACI modeli daha basit ve dikdrtgendir, gerilmenin deeri her noktada ayndr. Bu iki farkl modelin sonular arasndaki fark nemsenmeyecek kadar azdr (%4 civarnda). TS 500-2000 doruluu kantlanm herhangi bir edeer gerilme dalm ile hesap yaplmasna izin vermektedir. Bu nedenle her iki model ile de hesap yaplabilir. Daha basit olan edeer dikdrtgen gerilme dalm modeli ounlukla tercih edilmektedir.

Deformasyon diyagram, teorik gerilme blou ve edeer dikdrtgen gerilme blou (TS 500-2000)

ERSOY/ZCEBE, S. 107(benzeri) TS500-200, S. 21, madde 7.1

Deformasyon diyagram kesit yksekliince dorusaldr. Beton basn kuvveti Fc gerilme blounun hacmine eittir. Fc kuvveti gerilmenin yayld basn alannn arlk merkezi olan G1 noktasna etkir. Teorik gerilme dalmn kullanarak Fc kuvvetini ve etkidii noktay belirlemek zorluk yaratr. Hesaplar basitletirmek iin teorik gerilme dalm yerine edeer dikdrtgen gerilme dalm kullanlabilir (TS 500-2000). nemli olan gerilme blounun ekli deil; Fc kuvvetinin ve etkidii G1 noktasnn yaklak olarak ayn kalmasdr. Bu iki koul momentin ayn kaca anlamndadr. Edeer dikdrtgen gerilme dalmnda gerilmenin iddeti sabit ve k3fcd dir. Gerilme blounun derinlii k1c dir. Fc ve etkidii nokta G1 yaklak olarak ayn kalacak ekilde k1 ve k3 sabitleri deneysel aratrmalar ile belirlenmitir. k1 ve k3 sabitleri beton kalitesine baldr ve deerleri birden kktr. Bu deerler TS 500-2000 de verilmitir. Edeer dikdrtgen gerilme dalm yerine, geerlilii kantlanm, baka bir dalm da (rnek: edeer parabol-dikdrtgen dalm) kullanlabilir.

Tama gc varsaymlar (TS 500-2000)

TS 500/2000, S. 21, madde 7.1 ERSOY/ZCEBE, S. 101-107

1. Birim ekil deitirme dalm dorusaldr (dzlem olan kesit ekil deitirdikten sonra da dzlem kalr (BERNOULLI/NAVIER hipotezi). 2. Betonun ekme dayanm ihmal edilir (0). 3. Beton ve donat tam kaynar, tam kenetlenme (aderans) vardr. Bu koulu mhendis salamak zorundadr. 4. Donat eliinin gerilme-birim deformasyon (s-s ) erisi elasto-plastiktir. Erinin akma dayanm stnde kalan ksm ihmal edilebilir:
s

b a

Erinin ihmal edilen ksm

KOPMA

fyd
Tasarm dayanm
s

elik akmam ise HOOKE kanunu geerlidir: s=Es s (s< sd , elik akmam, HOOKE geerlidir) Akm eliin gerilmesi sabittir: s=fyd (s sd , elik akm, HOOKE geersizdir) Anlam: s=Es s fyd

sd

Akma annda birim deformasyon

su

Birim uzama

Kopma annda birim deformasyon

elik modeli

elik tasarm dayanmlar ve akma anndaki deformasyonlar: elik snf S220a S420a S420b S500a fyk N/mm2 220 420 420 500 ms 1.15 1.15 1.15 1.15 Es N/mm2 2x105 2x105 2x105 2x105 fyd = fyk/ ms N/mm2 191.30 365.22 365.22 434.78 sd= fyd/ Es 0.000957 0.001826 0.001826 0.002174

5. Tama gcne eriildiinde (beton krldnda) basn blgesinin en ok zorlanan lifindeki birim ksalma c = cu= 0.003 tr.

6. Tama gcne eriildiinde basn blgesindeki teorik beton gerilme dalm beton c - c erisi gibidir.
gerilme

7. ekme blgesinin geometrisi nemli deildir. Bu blgedeki beton atlayacandan hibir ekme kuvvet alamaz. Buradaki betonun grevi elik ile kenetlenmeyi (aderans) salamak ve kesme-burulma etkilerini karlamaktr. ekme kuvvetinin tamamn donat alr. ekme blgesinin geometrisi farkl olan ve aada grlen her be kesit, hesap asndan, zdetir. nemli olan, momentin ayn kalmasdr. Basn blgesinin toplam alan, bu alann arlk merkezi, faydal ykseklik d ve donat alan As ayn olan kesitler, ekme blgesinin geometrisi nasl olursa olsun, moment kuvveti asndan zdetir. Bunun anlam udur: zde kesitlerde deformasyon diyagram, elik ekme kuvveti, beton basn kuvveti ve moment ayndr. Bu zellikten ilerideki konularda yararlanlacaktr.

Betonda birim ksalma

8. Teorik gerilme dalm yerine TS500-2000 Madde 7.1 de tanmlanan edeer dikdrtgen basn blou modeli kullanlabilir. Bu modele gre: Edeer basn gerilmenin iddeti sabittir: k3fcd Her tr betonarme betonu iin k3=0.85 dir. Edeer gerilme blou derinlii a=k1c dir. k1 beton dayanmna bal olarak 0.85 ile 0.70 arasnda deiir. k1 ve k3 deerleri kesitin geometrisinden bamszdr. Edeer basn blou kiri, kolon, perde ve plaklarda kullanlabilir.
TE : Tarafsz eksen iTE : ndirgenmi Tarafsz Eksen c : Tarafsz eksenin derinlii c : Beton birim ksalmas cu : Betonun ezilme anndaki birim ksalmas =0.003 s : elik birim uzamas a=k1c : Edeer basn blou derinlii fcd : Beton tasarm dayanm k3fcd: Beton edeer gerilmesinin iddeti Fs : elik ekme kuvveti Fc : Beton basn kuvveti As : Toplam donat alan Acc : Basn alan G : Kesit arlk merkezi G1 : Fc kuvvetinin etkidii nokta basn alan arlk merkezi x : G1 noktasnn derinlii d : Faydal ykseklik k1 : Edeer basn blou derinlii katsays k3 : Edeer basn blou gerilme katsays Beton s= Es s fyd k3 = 0.85 (tm beton snflarnda) 0.70 k1 0.85 k1=0.85 (C16-C25 betonlarnda) k1=1- 0.006 fck (C30-C50 betonlarnda) fck nn birimi N/mm2 dir, fck yerine fcd kullanlmaz! C16-C25 C30 C35 C40 C45 C50 k1 0.85 0.82 0.79 0.76 0.73 0.70

a=k1c

a=k1c

k1 Katsaysnn deiimi (TS 500-2000, Madde 7.1):

Farkl geometrili kesitlerde edeer dikdrtgen gerilme blou

0.85 fcd

Fc c
iTE TE

Kiri

As Fs=As
s

0.85 fcd k1c Fc c

iTE TE

0.85 fcd

k1c

0.85 fcd

Fc
iTE TE

Fc
i TE TE

As
Kiri As Fs=As
s

Kiri

As Fs=As
s

Kiri

Fs=As

Krlma aamasna gelmi bir kesitte: Edeer basn blou her zaman dikdrtgenler prizmas deildir, basn alannn geometrisine baldr. Basn alan zerine kurulmu bir prizmadr: Gerilmenin iddeti her lifte 0.85fcd dir. Blok derinlii k1c dir. Beton basn kuvveti Fc gerilme blounun hacmine eittir (basn alan ile 0.85 fcd nin arpm). Beton basn kuvveti Fc basn alannn arlk merkezine etkir. elik toplam ekme kuvveti Fs=Ass dir. elik akmsa s=fyd ,akmamsa s=Ess dir.

Krlma trleri

ERSOY/ZCEBE, S. 93

Betonda birim ksalma

elikte birim uzama

Betonarme elemanlarn iflas etmesi (ykn tayamamas, krlmas, tama gcne erimesi) daima betonun ezilmesi sonucu olur. Fakat, ezilmenin nedeni farkl olabilir: 1.elik yoktur veya ok yetersizdir: elik uzar, kopar beton ezilir. 2.elik ar oktur ok az uzar, elik kuvveti ve beton basn kuvveti betonun dayanamayaca kadar yksektir, beton ezilir. 3.elik kopmaz fakat ar uzar, beton lifleri ok ksalr, beton ezilir. Betonun en ok zorlanan lifi c= cu=0.003 birim ksalmasna ulatnda eleman moment tama kapasitesine eriir, beton ezilir. Bu konumda donatnn akp akmadna bal olarak deiik krlma tr tanmlanr: 1. Snek krlma (ekme krlmas) 2. Gevrek krlma (basn krlmas) 3. Dengeli krlma (gevrek)

1. Snek Krlma ekme krlmas

Betonda ezilme (sonra !) sonra !

elikte akma (nce ! !) HOOKE geersiz!

Snek krlma (ekme krlmas): Betondaki birim ksalma c= cu=0.003 deerine ulamadan nce elik akmsa, yani s> sd olmusa, ekme krlmas olur. nk nce elik akmakta, uzamaya devam etmekte ve betondaki birim ksalma da giderek artarak c= cu=0.003 snr birim ksalmasna erierek ezilme olmaktadr. Krlma snektir.

2. Gevrek Krlma Basn krlmas

Beton ezilmi

elik akmam! HOOKE geerli

Gevrek krlma (Basn krlmas): s< sd iken, yani elik akmadan, beton c= cu=0.003 birim ksalmasna ularsa basn krlmas olur. nk beton ezilir fakat elik akmaz. Krlma gevrektir.

3. Dengeli Krlma Gevrek Krlma

Beton ezilmi
Ayn anda

elik akm

Dengeli krlma(gevrek krlma): ekme krlmas ile basn krlmas arasnda bir krlma trdr. elikteki uzama s= sd olduu an (elik akt an), betondaki birim ksalma da c= cu=0.003 olmaktadr. elik daha fazla uzama imkan bulamamaktadr. Betonun ezilmesi ve eliin akmas ayn anda olmaktadr. Krlma gevrektir.

Snek krlma ani olmaz. kme olumadan nce bir sre ar atlaklar, yer deitirmeler oluur, sva ve beton paracklar dklr. elik uzuyor, beton atlyor ve eziliyordur. Gece sessizliinde ck-ck sesler duyulur. Yap keceini haber verir. nlem almak ve yapy boaltmak iin zaman tanr. Gevrek krlma hemen hibir belirti vermeden, genelde patlama sesi ile birlikte, ani olur. Yap yklmadan nce hemen hibir belirti vermediinden nlem alma veya boaltma ans kalmaz. Gevrek krlma tehlikelidir! Hibir yap eleman krlacak ekilde boyutlandrlmaz. Ancak, ngrlemeyen herhangi bir nedenle krlacaksa, krlmann haberli, yani snek olmas arzu edilir.

Snek davran salamak iin basit kurallar: Ynetmelik koullar mutlaka yerine getirilmelidir. zellikle kolon boyutlarnda cmert davranlmal, eksenel yk dzeyi dk tutulmaldr. Boyuna donatlarn kenetlenmesine zen gsterilmelidir. Kolonlar temelden-atya, kiri birleim noktalar dahil, sarlmaldr. Kiri ve kolonlarn ularnda sk sarg (etriye,fret) kullanlmal, etriye ve fret ular beton ekirdeine saplanmaldr. L, Z, T gibi kesitlerden olabildiince kanlmaldr.

Kiriler
Kiriler genelde duvarlarn altna yaplan, duvar, deme ve kendi ykn tayan; ounlukla yatay betonarme elemanlardr. zerindeki ykleri oturduu dey elemanlara (kolonlara) aktarr. Kirilerin bir dier nemli ilevi de deprem veya rzgr gibi yatay ykleri, deme ile bir btn davranarak, kolonlara aktarmaktr. Uygulamada yatay elemanlara KR, dey elemanlara da KOLON denilmektedir. Ne yatay ne de dey olan, EK elemanlara ne denilecektir? Yap statii derslerinden bilindii gibi, ubuk eleman ister yatay ister dey ister eik olsun, kolon kiri ayrm yaplmaz. Elemann konumu nasl olursa olsun, en genel halde, ubuk elemanda alt adet i kuvvet oluur: Bir eksenel kuvvet, iki eilme momenti, iki kesme kuvveti ve bir burulma momenti. Yatay elemanlarda sadece bir eilme momenti ve bir kesme kuvveti etkin olurken dier i kuvvetler ou kez nemsenmeyecek dzeyde kalrlar. Dey elemanlarda alt adet i kuvvetin genelde hepsi de etkin olmakla birlikte eksenel kuvvet nem arz eder. Bu nedenle yatay elemanlar ile dey elemanlarn davranlar da ok farkldr. kuvvet asndan eik elemanlar, eimin byklne-kklne bal olarak, bu iki durum arasndadrlar.

Konsol kiri

TS 500-2000 ve Deprem Ynetmelii-2007 bir elemann kiri olarak boyutlandrlabilmesi iin Nd eksenel tasarm kuvvetinin Nd 0.1 fckAc koulunu salamas gerektiini yazmaktadrlar. Bu koulu salamayan, yani eksenel kuvvet dzeyi yksek olan elemanlar, ister yatay, ister dey veya eik olsunlar, kolon olarak boyutlandrlmak zorundadrlar. Bu bantda fck betonun karakteristik dayanm ve Ac elemann kesit alandr. O halde; elemann eimine baklmakszn, Nd 0.1 fckAc koulunu salayan elemanlara Kiri, salamayanlara Kolon denilecektir ve kolon olarak boyutlandrlacaktr.

Kolon Deme Kiri

Kesit tipleri
Kiri kesitleri ounlukla dikdrtgen ve tablal; nadiren trapez, kutu ve gen olur.

dikdrtgen

tablal

trapez

kutu

gen

Kiriler ncelikle moment ve kesme kuvveti etkisindedir. Normal kuvvet etkisi genelde dktr. Burulma momenti nadiren dikkate alnacak dzeye varr. Moment (kuvvet ifti) kiriin bir tarafna ekme, dier tarafna da basn kuvveti uygular. ekme kuvveti kirite dik atlaklar oluturur. Bu kuvveti karlamak ve oluturaca atlaklar snrlamak iin kiriin ekme blgelerine boyuna donat konur. Kesme kuvveti mesnet blgelerinde eik ekme kuvvetleri oluturur ve eik atlaklara ( 450) neden olur. Kesme kuvvetini karlamak ve oluturaca atlaklar snrlamak amacyla, aklklarda seyrek mesnet blgelerinde daha sk etriye ile sarlr.

Dikdrtgen Kesit
Boyuna donatnn kesitteki yerine gre farkl kesit tipi vardr: Tek donatl kesit: Momenti karlayacak ve hesapla belirlenen donat kesitin ekme tarafna konur. Basn blgesine hesap d (konstrktif) montaj donats konur. ift donatl kesit: Bazen mevcut kesit momenti tamaz. Bu durumda ya kesit bytlr yada hem ekme hem de basn blgesine hesapla belirlenen donat konur. Montaj donatsna gerek kalmaz. Basn blgesine konan donat ekme deil, basn etkisindedir. Basn donats kesitin dayanmn ve snekliini artrr. ift sra donatl kesit: Momenti karlayacak ve hesapla belirlenen donat genilii az kirilere smayabilir. Bu durumda ya kesit geniletilir yada donat ift sara yerletirilir.
As

etriye
h

Montaj donats

basn donats
h

ekme donats

bw :genilik h : ykseklik As : ekme donatsnn toplam alan As :montaj veya basn donatsnn toplam alan

Md

ift sra donat

As bw ift sra donatl kesit

Tablal Kesit
Kalp kiri gvdesinin bir veya iki tarafnda kulaklar oluacak ekilde hazrlanr ve beton dklrse tablal kesit oluur. Kpr kirileri genelde bu yntemle hazrlanr. Tabla betonu basn alannn bymesine katk salar.
t

TS 500/2000, S. 19-20 ERSOY/ZCEBE, S. 247

Deme ve kiri betonu bir btn dklm ise ve deme betonu kiriin basn blgesinde ise, demenin b geniliindeki bir paras hesaplarda kiriin basnca alan tablas olarak dikkate alnr. b ye etkili tabla genilii veya alan tabla genilii denir. Tablas dikkate alnan kiriler T, L ve I kesitli olabilirler. Tabla beton basn alannn bymesine neden olur. Deme plann byk olmas durumunda tablann tamam basnca almaz. Tabladaki basn gerilmeleri kiri gvdesinden uzaklatka hzla azalr. Yaplan aratrmalar sonucunda b alan tabla genilii snrlandrlm ve ynetmeliklerde verilmitir.

Ki ri

Ki ri

alan tabla geniliinin snrlandrlmas:

h d

b 1 6 t , b 1 1 a 1 , b 1 1 a 2 2 2
Tabla kula b1 deme kalnlnn 6 katn ve komu kiri yzne olan net uzakln yarsn aamaz. Kiriin, balkon veya saak demeli kenar kiri, i kiri ve kenar kiri olma durumuna ait snrlamalar ekil zerinde gsterilmitir. Lh kiriin hesap akldr.

b b2 + bw + 6t b b2 + bw + 0.1 L h
Simetrik olmayan, balkon veya saak demeli tablal kesit

h d

b bw + 12t b bw + 0.2 Lh
Simetrik tablal kesit

Lh

b bw + 6t b bw + 0.1 L h
Simetrik olmayan tablal kesit

saylar:

Basit kiri konsol

kenar aklk

orta aklk

konsol

Her aklkta hesaplanan b deerlerinden en k o akln tabla geniliinin st snrdr. Hesaplarda daha da kk alnabilir. Dikkat edilirse, Kiri boyunca her aklkta tabla genilii farkl olmaktadr. stenirse, bunlardan en k kullanlarak, her akln tabla genilii eit alnabilir. Hatta tabla tamamen ihmal edilerek dikdrtgen kesit (bw.h) olarak hesap yaplabilir. Ancak bu, gerekte var olan, basn blgesinin bir ksmnn veya tamamnn ihmal edilmesi anlamna gelir ve kirie daha fazla donat koymak zorunda kalnr. Byk aklkl kirilerde, dili deme dilerinde, kpr kirilerinde ve prefabrik yaplarda tablann ihmali, ekonomik adan, doru olmaz.

Ki ri

Tablal Kesit Edeer kesit

Soldaki her iki kesit iin tabla dikkate alnr. nk tabla basn blgesindedir, basn gerilmeleri alr. Her iki kesit de tablal olarak hesaplanr.

edeeri

Soldaki kesitin tablas ekme blgesindedir. Fiziksel olarak var olmasna ramen, hesaplarda tabla dikkate alnmaz. nk ekme blgesinde olan tabla atlayacaktr. Kiri, sadaki dikdrtgen kesit olarak modellenir ve hesaplanr fakat tablal olarak ina edilir.

edeeri

Soldaki kesitin tablas ekme blgesindedir. Hesaplarda tabla dikkate alnmaz. Kiri sadaki dikdrtgen kesit olarak modellenir hesaplanr fakat tablal olarak ina edilir.

Tabla basn blgesinde ise hesaplarda dikkate alnr. ekme blgesindeki tabla hesap modelinde dikkate alnmaz. nk; ekme blgesindeki tabla betonu atlar, ekme blgesinin geometrisi nemli deildir. Bu durumda kesit, bw. h boyutlu edeer dikdrtgen kesit imi gibi dnlr. Edeer dikdrtgen kesit sadece hesaplar basitletirir, gerek deil sanal bir kesittir. Hesap sonucu bulunan donatlar gerek olan tablal kesite yerletirilir ve yerinde tablal olarak ina edilir.

Kutu Kesit, I Kesit

b=b2+2b1+2b3

2b1

Edeeri

Edeeri
2b1

Kutu kesit

I kesit
b'=b2+2b1

T kesit (tablal)

b2b1+12t1 b2b1+12t2 b2b1+0.2Lh b2b1+0.2Lh

h

Edeeri

Edeeri

t1

I kesit Kutu kesit T kesit (tablal)

Daha ok sanayi yaplarnda ve kpr kirilerinde karlalan kutu kesitler edeer tablal kesit gibi hesaplanabilirler. nk basn blgesi alan ve arlk merkezi deimemektedir. Ancak b ve b alan tabla genilii yukarda verilen artlar salamaldr. Momentin etkime durumuna bal olarak, ekme tarafnda kalan tabla dikkate alnmayacaktr. Bu nedenle, hesaplanacak kesit T veya olmaktadr. Edeer kesit hesaplar basitletirmektedir.

t2

Tanmlar
YKSEKLK: Kiri alt yznden st yzne olan mesafedir. ekilde h ile gsterilmitir. GENLK: Kiriin, kulaklar hari, gvde geniliidir. bw ile gsterilir. TABLA KALINLII: Tablann et kalnldr, ekilde t ile gsterilmitir.
d t

TABLA GENL: Basnca alan tabla geniliidir, ekilde b ile gsterilmitir. Fiziksel olarak tabla daha geni olsa bile hesaplarda ynetmelikte verilen b kadar dikkate alnr. FAYDALI YKSEKLK: ekme donatsnn arlk merkezinin en d basn lifine uzakldr, ekillerde d ile gsterilmitir.

h c

BETON RTS: Kiri yzne en yakn olan boyuna donatnn merkezinin kiri yzne mesafesidir. Beton rtsne uygulamada pas pay da denilmektedir. ekilde c ile gsterilmitir. NET BETON RTS: En dtaki donatnn (ounlukla etriyenin) d yznn beton yzne olan mesafesidir. Kenetlenmeyi salamak, paslanmay nlemek ve yangna dayanm artrmak gibi amalar vardr. ekilde cc ile gsterilmitir.

cc

As

DONATI NET ARALII: Donat ubuklarnn yzleri arasndaki mesafedir. ekilde cc ile gsterilmitir. Agregann geebilmesi, betonun sktrlabilmesi ve kenetlenmenin salanabilmesi iin yeterli net aralk braklmaldr. EKME DONATISI: ekme kuvvetini karlamak amacyla kiriin ekme tarafna konulan donatdr. Donat ubuklarnn kiri geniliine smamas durumunda ift sra olarak da yerletirilebilir. ekilde ekme donatsnn toplam alan As ile gsterilmitir.

As
cc bw

ekme donats arlk merkezi

MONTAJ DONATISI: Kiriin basn tarafna konulan fakat basn kuvveti almad varsaylan donatdr. En az iki ubuk konur. Donat ubuklarnn kiri gvde geniliine smamas durumunda ift sra veya tabla (varsa) iine de yerletirilebilir. Montaj donatsnn toplam alan As ile gsterilmitir. BASIN DONATISI: Dikdrtgen kesitli kirilerin basn tarafna bazen konulan ve basn kuvveti alan donatdr. Ayrca montaj donats konulmaz. Donat ubuklarnn kiri geniliine smamas durumunda ift sra olarak da yerletirilebilir. Basn donatsnn toplam alan As ile gsterilmitir. GVDE DONATISI: Ykseklii fazla olan kirilerin yan yzlerine konulan donatdr. ekilde gvde donatsnnn toplam alan Asgvde olarak gsterilmitir. BOYUNA DONATI: Kiri eksenine paralel olan ekme, montaj (veya basn) donatlarna verilen addr. Bu donatlar kiri geniliine smal ve aralarnda, kenetlenmeyi salamak iin, yeterli mesafe olmaldr. Donatlarn kiri gvde geniliine smamas durumunda; 1) kiri geniliini artrmak 2) ayn As alannn salayan daha kaln fakat daha az sayda ubuk koymak 3) ubuklarn bazlarn tabla iine yerletirmek 4) ift sra donat dzenlemek gibi tedbirler alnr. ENNE DONATI: Boyuna donatlara dik olarak yerletirilen ve boyuna donatlar saran donatya verilen addr. Sarg donats veya etriye de denir. Aklklarda seyrek, mesnet blgelerinde ve konsollarda sk yerletirilir. Kesme, burulma kuvvetlerini karlamak ve betonun imesini nlemek gibi ok nemli grevleri vardr.

cc

Tanmlar-Kirilerde donat oranlar

DONATI ORANI: Donat kesit alannn brt beton alanna orandr. Brt beton alan hesabnda ykseklik olarak h deil d alnr. Donat alan beton alanndan dlmez. Kesitin sadece gvde alan dikkate alnr, tabla kulaklar gibi kntlar dikkate alnmaz. ekme donats, montaj (veya basn) donats, gvde donats ve etriye iin ayr ayr donat oran tanmlanr. Donat orann simgesi iin karakteri kullanlr. EKME DONATISININ ORANI: ekme blgesine konulmu olan ubuklarn toplam alannn brt beton alanna orandr:

As bw d

MONTAJ veya BASIN DONATISININ ORANI: Montaj veya basn kuvveti almak amacyla basn blgesine konulmu olan ubuklarn toplam alannn brt beton alanna orandr:

GVDE DONATISININ ORANI: Ykseklii fazla olan kirilerin yan yzlerine konulmu olan ubuklarn toplam alannn brt beton alanna orandr:

gvde =

Asgvde bw d

SARGI(ETRYE) DONATISININ ORANI:

w =

Asw s bw

ile tanmlanr. Burada s etriye adm (aral), Asw etriye dey kollarnn toplam kesit alandr. Kiriler genellikle iki dey kolu olan bir etriye ile sarlrlar. Ancak, baz durumlarda (rnein geni kirilerde) drt, alt veya daha fazla kollu da olabilir. ekildeki dikdrtgen ve tablal kesitlerde bir etriye (iki kollu), kutu kesitte ise etriye (alt kollu) vardr. Asw etriye alan, bir kolun kesit alan ile dey kol saysnn arpmdr. Kesme kuvvetini sadece dey kollar karlar. Bu nedenle yatay kollarn alan hesaba katlmaz.

'=

As' bw d

Kirilerde dengeli donat oran tanm

ERSOY/ZCEBE, S. 231

Dengeli krlan kesitin donat oranna dengeli donat oran ad verilir ve b ile gsterilir. Dengeli krlmada donatnn akmas ve betonun ezilmesi ayn anda olur. Donatdaki deformasyon sd akma deformasyonuna ulat an betonun deformasyonu da cu=0.003 e ular, beton ezilir ve ani gme olur. elik akt iin s=fyd olacaktr. Dengeli krlma donat oran, snek krlma ile gevrek krlma arasndaki bir snr deer olduundan, nemlidir. b snek krlma donat orannn st snr, gevrek krlma orannn alt snrdr. b indisi dengeli (balanced) anlamndadr. Bu oran bilindii taktirde kiri bu orann altnda donatlarak gevrek krlma nlenir.
Dengeli krlma anndaki tarafsz eksen derinlii Betonda ezilme

Ayn anda

b =

A sb bw d

cb

Asb :dengeli krlmaya neden olan toplam donat alan b :dengeli krlmaya neden olan donat oran

elikte akma

Dengeli, denge st ve denge alt donatl kesit tanm

Dengeli donatl kesit: Donat oran dengeli krlmaya neden olacak kadar olan kesite denir: = b. Denge st donatl kesit: Donat oran dengeli donat oranndan fazla olan kesite denir: > b. Denge alt donatl kesit: Donat oran dengeli donat oranndan az olan kesite denir: < b. Krlma trleri donat oranlarna gre de snflandrlabilir: 1.Dengeli donatl kesit ( = b) gevrek krlr.
Tehlikeli ! Tehlikeli ! Arzu edilen krlma tr

2.Denge st donatl kesit ( > b) gevrek krlr. 3.Denge alt donatl kesit ( < b) snek krlr.

Dengeli donat oran b snek krlma donat orannn st snrdr. Kiriler denge alt donatlmal, yani daima < b olmaldr. Bu bakmdan, b dengeli donat orannn bilinmesi nemlidir.

Dikdrtgen kesitli, tek donatl kiriin dengeli krlmasna neden olan donat alan, dengeli donat oran ve kiriin moment tama ERSOY/ZCEBE, S. 232-233 gcnn hesab

a/2

a=k1cb

cb

Kesit boyutlar (bw , h, d) ve malzeme (beton/elik snf) bilinmektedir. Dengeli krlmaya neden olacak toplam ekme donats alan Asb ve donat oran b nedir? Kesitin moment kapasitesi Mb (moment tama gc) ne kadardr? ZM: Dengeli krlmaya ait deformasyon diyagram ve i kuvvet durumu ekildeki gibi olacaktr. Donat sd akma birim uzamasna ulat an beton da cu =0.003 krlma birim ksalmasna ulaacak ve beton ezilecektir. elik akt iin gerilmesi fyd olacaktr. Krlma anna ait i kuvvet durumu ekilde grlmektedir. Kesit boyutlar ile beton ve elik snf bilindiinden d, bw, sd , fyd, fcd, k1 bellidir. Tarafsz eksenin derinlii cb deformasyon diyagramndan orant ile bulunabilir. cb belli olunca basn blou derinlii a=k1cb ve basn kuvveti Fc=0.85fcdabw hesaplanabilir. Fc=Fs bantsndan Asb belirlenir. Bu ilemler sonraki izleyen sayfalarda verilmitir.

d-cb

d-a/2

a/2

cb

a=k1cb

Dengeli donat oran (tanm):

b =

Asb bw d
elik akma deformasyonlar

Uygunluk (sreklilik) koulu (deformasyon diyagramndan orant ile):

d-cb

d-a/2

h d

a/2

elik snf S220a S420a S420b S500a

sd= fyd/ Es 0.000957 0.001826 0.001826 0.002174

0 . 003

sd

cb = d cb

0 . 003 cb = d 0 . 003 + sd
Tarafsz eksenin yeri (derinlii) bulunur. Burada sd=fyd/Es dir ve elik snfna bal deerler tabloda verilmitir.

Eksenel denge koulu : Fc-Fs= 0 0.85fcd abw -Asb fyd= 0

Asb = 0.85

fcd abw fyd

dengeli krlmaya neden olan ekme donats alan

Her iki taraf bwd ye blnrse:

Asb f a = 0.85 cd bw d fyd d
a = k1cb yerine yazlrsa ve tanm gerei b = Asb olduu hatrlanrsa : bw d

b = 0.85

fcd k1cb fyd d

dengeli krlmaya neden olan ekme donats oran

cb deeri yerine yazlrsa:

f 0 . 003 = 0 . 85 cd k 1 f yd 0 . 003 + sd

Dengeli donat oran bulunur. Bu oran sadece malzemeye baldr (fcd, k1 betona; fyd, sd elie ait sabit deerler). Deiik malzeme iin b deeri hesaplanabilir. Moment kapasitesi (moment tama gc): Krlma anndaki moment elik kuvveti ile moment kolunun arpmna eittir. Beton basn kuvveti ile moment kolunun arpm da ayn sonucu verir. elik kuvvetinden hesaplamak daha basittir.
a M b = Asb f yd (d ) 2

Krlma anndaki moment Moment tama gc

Grld gibi dengeli donat orann b kesit boyutlarndan bamszdr ve sadece malzemeye baldr. Bu orann bilinmesi ok nemlidir, nk: Bir kiri dengeli veya denge st donatlmsa gevrek krlr (TEHLKEL !). Bir kiri denge alt donatlmsa snek krlr (STENEN KIRILMA TR!).

Dikdrtgen kesitli kirilerde dengeli donat oranlar

elik Beton
C16/20 S220 C18/22 C20/25 C25/30 C16/20 C18/22 C20/25 C25/30 S420 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 C16/20 C18/22 C20/25 C25/30 S500 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60

ERSOY/ZCEBE, S. 235 (benzeri)

mc=1.4
0.0327 0.0368 0.0409 0.0511 0.0141 0.0158 0.0176 0.0220 0.0254 0.0286 0.0314 0.0339 0.0362 0.0110 0.0124 0.0138 0.0172 0.0199 0.0224 0.0246 0.0266 0.0283

mc=1.5
0.0305 0.0382 0.0378 0.0477 0.0131 0.0148 0.0164 0.0205 0.0237 0.0267 0.0293 0.0317 0.0338 0.0103 0.0116 0.0128 0.0161 0.0186 0.0209 0.0230 0.0248 0.0264

mc=1.7
0.0270 0.0303 0.0337 0.0421 0.0116 0.0130 0.0145 0.0181 0.0209 0.0235 0.0259 0.0280 0.0298 0.0091 0.0102 0.0113 0.0142 0.0164 0.0184 0.0203 0.0219 0.0233

b = 0 . 85

fcd 0 . 003 k1 f yd 0 . 003 +

sd

S220/C16/20 , mc=1.5 iin rnek:

fcd = 16/1.5=10.67 N/mm2 fyd = 220/1.15=191.30 N/mm2 k1 = 0.85 Es = 2.105 N/mm2 sd = 191.30/ 2.105 = 0.000957

b = 0.85

10.67 0.003 0.85 191.30 0.003 + 0.000957

b = 0.0305

Not:
0.0186(1.5/1.7) = 0.0164

0.0186(1.5/1.4) = 0.0199

NOT: Dep. Yn. 2007 S220 ve S500 eliklerinin kiri, kolon ve perdelerde boyuna donat olarak kullanmn yasaklamtr.

Kirilerde donat oran st ve alt snrlar

Dengeli donat oran b teorik st snr deerdir. Gvenlik nedeniyle, uygulamada kiriin donat oran bu st snrdan bir miktar daha uzak (kk) kalmaldr. Donat oran sfr olamaz. O halde donat orannn alt snr da olmaldr. TS500-2000 ve Deprem ynetmelii-2007 donat oranlarn aadaki gibi snrlandrmtr. Mhendis kesite koyduu donatnn orann kontrol etmek, ynetmelik snrlarna uymak zorundadr. ekme donats orannn st snr:
' 0.85 b 0.02
a

TS500-2000, S. 23, 30 Deprem Ynetmelii-2007, Madde 3.4.2.1

67

C25/30
a
3

S420a

rnek: Detay yukarda verilen kiri C25/30 betonu ve S420a elii ile iyi denetimli bir antiyede ina edilecektir. a-a kesitindeki donatlarn oranlar ynetmelik koullarn salar m? Kontrol ediniz. Veri hazl: fck=25, fctk=1.8, fyk=fywk=420 N/mm2 mc=1.5, ms=1.15 fcd=25/1.5=16.67, fctd=1.8/1.5=1.2 N/mm2 fyd=fywd=420/1.15=365.22 N/mm2 C25/30, S420, mc=1.5 iin b=0.0205 (tablodan) ekme donats: 514 As=770 Montaj donats: 214 mm2 As=308 mm2 Donat oranlar: =770/300/670=0.0038 =308/300/670=0.0015 gvde=226/300/670=0.0011 w=100/200/300=0.0017 Kontrol: =0.0038<0.02 =0.0038>0.8.1.2/365.22=0.0026 gvde=0.0011>0.001 w=0.0017>0.3.1.2/365.22=0.0010
=
As bw d

ekme donats orannn alt snr:

0 .8

f ctd f yd

'=

As' bw d
Asgvde bw d

Gvde donats orannn alt snr:

gvde = 0.001
Sarg(etriye) donats orannn alt snr:

gvde =

w =

Asw sbw

w 0 .3

f ctd f ywd

=0.0038-0.0015=0.0023<0.85.0.0205=0.0174

Gvde donats: 212 Asgvde=226 mm2 : ekme donatsnn oran : basn donatsnn oran 8 ift kollu etriye Asw=2.50=100 mm2

RNEK
Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm bir kiriin aklk kesiti. Malzeme: C20/25, S420a. Montaj donats dikkate alnmayacaktr. stenen: Kesit dengeli mi, denge alt m, denge st m donatlmtr? Krlma nasl olur? Belirleyiniz. Mevcut donat ynetmeliklere uygun mu? Kontrol ediniz. ZM: Mevcut donat alan ve oran: As = 1018 mm2, = 1018/(250 . 470) = 0.0087 f Malzeme katsaylar: mc = 1.5, ms= 1.15 f cd = ck mc Malzeme tasarm dayanmlar: fcd = 20/1.5 = 13.33 N/mm2 f yk fctd = 1.6/1.5 = 1.07 N/mm2, fyd = 420/1.15 = 365.22 N/mm2 f yd = k1=0.85, b = 0.0164(tablodan) ms Kiri denge alt m? Kontrol: = 0.0087< 0.85 b = 0.85 . 0.0164 = 0.0139 olduundan kiri denge alt donatlmtr, krlma snek olur. Donat snrlar kontrol: = 0.0087 < 0.85 b = 0.0139 = 0.0087 < 0.02 = 0.0087 > 0.8.1.07/365.22 = 0.0023

4 250 Kesit

As bw d

0.8

f ctd f yd

olduundan donat oran ynetmeliklere uygundur.

Tek donatl, denge alt donatlm dikdrtgen kesitli kiriin tama gc

a/2

ERSOY/ZCEBE, S. 234

Denge alt donatl kesitlerde nce elik akar, s > sd, s = fyd olur. elik uzamaya devam ederken betondaki birim ksalma da giderek artar, c = cu = 0.003 olur ve beton ezilir. Krlma snektir (ekme krlmas). Ynetmelikler sadece denge alt donatl kesitlere izin verirler. Fs elik kuvveti bellidir. Momentin hesaplanabilmesi iin a gerilme blou derinliinin belirlenmesi gerekir.

a=k1c

d-c

d-a/2

a/2

Eksenel kuvvet dengesi: Fc = Fs 0.85 f cd abw = As f yd a = Tarafsz eksenin yeri: As f yd 0.85bw f cd

a = k1c c = a / k1
a=k1c a/2

Kiriin moment tama gc:

d-a/2

Fs=Fc kuvvet iftinin momenti kiriin krlma anndaki momentini, yani moment tama gcn verir. Mr = Fs (d-a/2) = Fc (d-a/2) olur. Mr yi elik kuvvetinden hesaplamak daha basittir:

d-c

Kesit boyutlar (bw, d, h), donat alan (As ), malzemesi (beton/elik snf) ve denge alt donatld bilinen dikdrtgen kesitin moment tama gc ( Mr ) ne kadardr?

a M r = As f yd (d ) 2

RNEK: Tek donatl, denge alt donatlm, dikdrtgen kesitli kiriin tama gc
Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin boyutlar, donats, g (sabit) ve q (hareketli) karakteristik ykleri , malzemesi: C20/25/S420a. Montaj donats dikkate alnmayacaktr. stenen: Kiri verilen ykleri gvenle tayabilir mi? Krlma anndaki ekil deitirme ve i kuvvet durumunu ekil zerinde gsteriniz. ZM: Kiriin gvenli olmas iin, 1) Gevrek krlma nlenmi, yani kiri denge alt donatl olmal, donat oran aadaki koullar salamal: 0.85 b , 0.02 (max donat oran) 0.8 fctd /fyd (min donat oran) 2) Kiriin moment tama gc, yklerden oluan tasarm momentinden byk veya eit olmal1: Mr Md C20/25/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fck=20 N/mm2, fctk=1.6 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 k1=0.85 fcd=20/1.5=13.33 N/mm2, fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 b=0.0164 (tablodan)
----------------------------1 Kiriin gvenli olmas iin V V koulunun da salanmas gerekir. r d

ERSOY/ZCEBE, S. 236(benzeri)

500 mm

Kesme hesab henz anlatlmad iin bu kontrol yaplmayacaktr.

30

ekme donats oran kontrol: As=1018 mm2, = 1018/(250.470) = 0.0087 = 0.0087 < 0.85b = 0.85. 0.0164 = 0.0139 (denge alt donatl) = 0.0087 < 0.02 = 0.0087 > 0.8 . 1.07 /365.22 = 0.0023 Tasarm momenti: Mg = 20.52/8 = 62.5 kN.m (sabit ykten) Mq =10.52/8 = 31.3 kN.m (hareketli ykten) Karakteristik yk etkileri

Md = 1.4.62.5+1.6.31.3 = 137.6 kN.m (tasarm momenti) Basn blou ve tarafsz eksenin derinlii: a=1018.365.22/0.85/250/13.33=131.3 mm c=131.3/0.85=154.5 mm Moment tama gc: Mr = 1018.365.22(470-131.3/2) = 150334888 N.mm Mr=150.3 kN.m (moment tama gc) Mr = 150.3 kN.m > Md = 137.6 kN.m olduundan kiri verilen ykleri gvenle tar.
a M r = As f yd (d ) 2

Krlma annda ekil deitirme ve i kuvvet durumu:

a=

As f yd 0.85bw f cd

c = a / k1

RNEK: Tek donatl, denge alt donatlm, dikdrtgen kesitli kiriin tama gc
Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin boyutlar, donats, g karakteristik sabit yk, malzemesi: C20/25/S420a. Montaj donats dikkate alnmayacaktr.
500 mm

ZM: Yklerden oluan tasarm momenti kiriin moment tama gcnden kk veya eit olmaldr1: Md Mr Moment kapasitesi: Kiri kesiti bir nceki rnek ile ayn olduundan moment tama
30

gc de ayndr: Mr= 150.3 kN.m Tasarm momenti:

stenen: Kiriin gvenle tayabilecei maksimum q karakteristik hareketli yk ne kadardr?

Mg = 20.52/8 = 62.5 kN.m (sabit ykten) Mq = q.52/8 = 3.125q kN.m (hareketli ykten)

Md = 1.4.62.5+1.6.3.125q = 87.5+5.0q Kiriin gvenle tayabilecei maksimum q karakteristik yk: Md Mr olmal. 87.5+5.0q 150.25 q = 12.6 kN/m bulunur.

----------------------------1 Kiriin gvenli olmas iin V V koulunun da salanmas gerekir. Kesme hesab henz anlatlmad iin bu kontrol yaplmayacaktr. r d

ift donatl, denge alt donatlm dikdrtgen kesitli kiriin tama gc

ERSOY/ZCEBE, S. 238-243

Basn donats ekme donats

=
'

A b
w

d
' s

(ekme donats oran)

A b
w

(basn donats oran)

Tek donatl kiriin moment kapasitesi yetersiz kaldnda, kapasiteyi artrmak iin ya kiri kesiti (bw . d) bytlr yada basn blgesine de donat konur. ekilde basn donats As ile ekme donats da As ile gsterilmitir. Basn donats ayn zamanda montaj grevi grr, ayrca montaj donats konmaz. kuvvetler 1.modelin ve 2.modelin toplam olarak dnlebilir. As = As1+ As2 dir. Dengeli donat durumunda As akar, yleyse s =fyd , Fs=Fs2 , As=As2, As1=As-As olur. Dengeli krlma As1 donatsnn akmas, uzamas ve daha sonra da betonun ezilmesi ile olur. nk, ikinci modelde beton kuvveti yoktur, sadece elik ubuklarda kuvvetler vardr. As2 ve As snek malzemelerdir; aksalar dahi, beton olmad iin, ikinci modelde gevrek krlma olmaz. O halde krlmann trn tek donatl olan birinci model belirleyecektir. Bu nedenle, As1 donatsnn oran, tek donatl kesite ait b den kk olmaldr.

1. Modeldeki As1 donatsnn oran:

As 1 A As' A A' b s = s s ' b bw d bw d bw d b w d

TS500-2000, gvenlik ve sneklik nedeniyle, - ve oranlarn aadaki gibi snrlamaktadr:

' 0 . 85 b 0 . 02
Eksenel denge :

TS500-2000, S. 23 Deprem Ynetmelii-2007, Madde 3.4.2.1 ERSOY/ZCEBE, S. 261

Fc+ Fs - Fs= 0 Mr = Fc (d-k1c/2)+Fs (d-d) : Fc = 0.85fcd bw k1c Fs = As s Fs = Asfyd

' ' 0.85 f cd bw k1c + As s As f yd = 0

Moment tama gc: Beton bileke kuvveti

Basn donats kuvveti : ekme donats kuvveti : Eksenel denge Moment tama gc : :

( s = Ess fyd)

(1)

M r = 0.85 f cd bw k1c(d

k1c ) + As' s' (d d ' ) (2) 2

(1) ve (2) bantlarnda sadece c ve s bilinmiyor!

Uygunluk koulu

s'
0.003

cd' c d' s' = 0.003 c c

(3)
'

Basn donats gerilmesi : ' = E ' f ' = E 0.003 c d f (4) s s s yd s s yd c zm, basn donatsnn akp akmadna baldr! Akmsa s=fyd alnacaktr , akmamsa s = Ess den hesaplanacaktr. Basn donats, en ok zorlanan beton lifine yakn olduundan, uygulamada genellikle akar. Moment kapasitesinin hesab iin aadaki yol izlenir.

Hesap iin algoritma

Hesap sras: 1. Kesit denge alt m? bak; - 0.85 b olmal! nun alt ve st snrlarn kontrol et. 2. As basn donatsnn aktn varsay, s = fyd al, (1) de yerine koy c yi hesapla:
c = ( A s A s' ) f
yd

0 . 85 f cd b w k 1

3. s deerini hesapla:

' s

= 0 . 003 E s

c d c

'

a) s fyd ise As basn donats akmtr, yani varsaym ve hesaplanan c dorudur. Bu c ve s = fyd deerini (2) ifadesinde yerine koy Mr yi bul, hesab bitir. b) s< fyd ise, basn donats akmamtr, yani varsaym ve hesaplanan c doru deildir. ( 4) ifadesinin (1) de yerine konmasyla bulunan
0 . 85 f cd b w k 1 c 2 + ( 0 . 003 E s A s' A s f yd ) c 0 . 003 E s A s' d ' = 0

bantsndan c nin yeni deerini ve

' s

= E s 0 . 003

c d c

'

deerini hesapla, bu c ve s son deerlerini

(2) de yerine yaz, Mr yi bul, hesab bitir.

RNEK: ift donatl dikdrtgen kesit

ERSOY/ZCEBE, S. 243

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar. Donat: As=1580 mm2 , As=520 mm2. Malzeme: C16/20/S420a stenen: Kiriin tama gc ne kadardr?

As Mr =? As 300

ZM: C16/20/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fck=16 N/mm2, fctk=1.4 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 k1=0.85, Es=2 . 105 N/mm2 fcd=16/1.5=10.67 N/mm2, fctd=1.4/1.5=0.93 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 1. Donat oran kontrol: As=1580 mm2, =1580/(300.450)=0.0117 As=520 mm2, =520/(300.450)=0.0039 b =0.0131 (dengeli donat oranlar tablosundan) 0.0117-0.0039= 0.0078 <0.85.0.0131=0.0111 = 0.0117<0.02 (max kontrol) (min kontrol) =0.0117>0.8. 0.93/365.22=0.0020 (kiri denge altdr).

2. As basn donats akm varsayalm: s =fyd= 365.22 N/mm2 c=(1580-520)365.22/(0.85.10.67.300.0.85)= 167.4 mm

' s 5

c =

( A s A s' ) f yd 0 . 85 f cd b w k 1

c d' 167 . 4 30 s' = 0 .003 E s 2 2 = 492 .47 N/mm > f yd = 365 . 22 N/mm 3. = 0 .003 2 10 c 167 . 4 a) s>fyd , yani As donats akmtr. Varsaym, dolaysyla hesaplanan c dorudur:

M r = 0 . 85 10 . 67 300 0 . 85 167 . 4 ( 450 0 . 85 167 . 4 / 2 ) + 520 365 . 22 ( 450 30 )

M r = 226437665 N mm 226 .4 kN m

= 0 . 85 f cd b w k 1 c ( d

k 1c ) + A s' s' ( d d ' ) 2

RNEK: ift donatl dikdrtgen kesit Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar. Donat: As=1580 mm2 , As=1200 mm2. Malzeme: C16/20/S420a stenen: Kiriin tama gc ne kadardr? ZM: C16/20/S420a malzemesi iin mc =1.5, ms=1.15 fck=16 N/mm2, fctk=1.4 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 k1=0.85, Es=2 . 105 N/mm2 fcd=16/1.5=10.67 N/mm2, fctd=1.4/1.5=0.93 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2

ERSOY/ZCEBE, S. 244

As Mr =? As 300

1. Donat oran kontrol: As=1580 mm2, =1580/(300.450)=0.0117 As=1200 mm2, =1200/(300.450)=0.0089 b =0.0131 (ERSOY/ZCEBE, S. 235, izelge 5.1) 0.0117-0.0089= 0.0028 <0.85.0.0131=0.0111 = 0.0117<0.02 (max kontrol) (min kontrol)
c = ( A s A s' ) f yd 0 . 85 f cd b w k 1
'

(kiri denge altdr).

=0.0117>0.8. 0.93/365.22=0.0020

2. As basn donats akm varsayalm: s =fyd=365.22 N/mm2 c=(1580-1200)365.22/(0.85.10.67.300.0.85)=60 mm

' s 5

cd 60 30 s' = 0 .003 E s = 300 N/mm 2 < f yd = 365.22 N/mm 2 3. = 0.003 2 10 c 60 b) s <fyd, yani As donats akmamtr. Varsaym, dolaysyla hesaplanan c doru deildir!

0.85.10.67.300.0.85 c2+(0.003.2.105.1200-1580.365.22) c-0.003.2.105.1200.30=0 2313 c2+142952 c-21600000=0 c2+62 c-9339=0

' s 5

0 . 85 f cd b w k1c 2 + ( 0 . 003 E s As' As f yd ) c 0 . 003 E s As' d ' = 0

s' = 0 .003 E s
c d' c

c= 70 mm

70 30 = 0.003 2 10 = 342.86 N/mm 2 < f yd = 365.22 N/mm 2 70

M r = 0 . 85 10 . 67 300 0 . 85 70 ( 450 0 . 85 70 / 2 ) + 1200 342 . 86 ( 450 30 ) M r = 240835954 N mm 240 . 8 kN m

M
r

= 0 . 85 f cd b w k 1 c ( d

k1c ) + A s' s' ( d d ' ) 2

Tablal kesitin tama gc

Tablal kesitlerde, edeer dikdrtgen basn blounun tabla iinde kalmas veya tabla altna sarkmasna bal olarak, iki farkl durum vardr. Basn blou derinlii a t durumunda basn blou tabla iindedir ve Acc basn alan dikdrtgen eklindedir. a>t durumunda basn blou tabla altna sarkmaktadr ve Acc basn alan T eklinde olur. Bu iki farkl durum aada gsterilmitir.
basn alan dikdrtgen
a/2

basn blou dikdrtgen

a=k1c

a/2

basn alan T eklinde

d-c

basn blou T eklinde

0.85fcd

Acc x G1 a

c= cu=0.003

a=k1c

d-a/2

a t durumu (basn alan ve basn blou dikdrtgen)

h d

Fc=0.85fcdAcc
iTE TE

h d

TE

Mr=?
d-c As
bw

TE

Tablal kiri

As
s> sd s=fyd

As Fs=As fyd

bw

bw

Tek donatl tablal kesit

Deformasyon

Kuvvetler

d-x

iTE

a >t durumu (basn alan ve basn blou T eklinde)

Basn blou derinlii a nn irdelenmesi: Basn blou tabla iinde midir? Yoksa tablann altna sarkyor mu? Aadaki gibi belirlenebilir. Eksenel denge nedeniyle Fc=Fs dir. Basn alann dikdrtgen varsayarak: a t ise basn alan tabla iinde kalmaktadr. Basn alan ve basn blou dikdrtgendir. a>t ise basn alan tabla altna sarkmaktadr. Basn alan ve basn blou T eklindedir.

0.85fcd a b=AsFyd

a= AsFyd / (0.85fcd b)

Tablal kesitlerde donat oran ve dengeli donat oran: Tablal kesitlerde donat oran dikdrtgen kesitlerdeki gibidir. Dengeli donat oran ise farkldr. A = s Donat oran: b bants iin baknz : bw d Dengeli donat oran: b =

ERSOY/ZCEBE, S. 251-253

0.85 f cd 0.003 b t [k1 + ( 1) ] f yd 0.003 + sd bw d

ile hesaplanr, burada sd = fyd/Es dir.

Normal yaplarn birdkm kirilerinde b tabla genilii byk, b>bw dir. Basn gerilmeleri byk bir alana yaylr. Bu nedenle denge alt koulu 0.85b genelde kendiliinden salanr, kontrole gerek yoktur. ndkm (prefabrik) kiriler iin ayn eyi sylemek mmkn deildir. Dikdrtgen kesitlerde b/bw=1 dir. Bundan hareketle, genelleme yaplrsa, b/bw oran 1 e yakn tablal kirilerde 0.85b denge alt koulunun kontrol edilmesi gerekir.

Tablal kesitin tama gc-Basn alannn dikdrtgen olmas durumu

a t durumu (Acc basn alan ve basn blou dikdrtgen):

ERSOY/ZCEBE, S. 247-253

Basn alan dikdrtgen olduundan, tablal kesitin moment tama gc tek donatl dikdrtgen kesitin tama gc gibi hesaplanr. Hesapta izlenecek yol aada zetlenmitir.

Basn alan dikdrtgen olan tablal kesitlerde : Basn alan Eksenel denge : Acc = ab : 0.85 f cd a b As f yd = 0 a= As f yd 0.85 f cd b
Basn alan dikdrtgen olduundan Dikdrtgen kesitler iin verilen b deeri geerlidir

As bw d 0.85 f cd 0.003 [k1 ] 0.003 + sd f yd f yd Esd

b = sd =

Gerilme blou derinlii

Tarafsz eksenin derinlii : c = a/k1 Moment tama gc : M r = As f yd (d )

a 2

Tablal kesitin tama gc-Basn alannn T eklinde olmas durumu

a>t durumu (Acc basn alan ve basn blou T eklinde) : Bu durumdaki tek zorluk T eklindeki basn alannn ve bu alann arlk merkezinin (Fc kuvvetinin etkime noktas) hesaplanmasdr. Bu bantlar aada zetlenmitir.

ERSOY/ZCEBE, S. 247-253

Basn alan Eksenel denge

: A cc = ab w + 2 t

b bw 2 b bw ) A s f yd = 0 : 0 . 85 f cd ( ab w + 2 t 2
A s f yd 0 . 85 f cd t ( b b w ) 0 . 85 f cd b w

Basn blgesi tabla altna sarkan tablal kesitlerde :

=
As bw d 0.85 f cd 0.003 b t [k1 + ( 1) ] 0.003 + sd f yd bw d f yd Esd

Basn blou derinlii Tarafsz eksenin derinlii

: a = :

b = sd =

c = a/k1
2 2

(b bw )t + bw a Basn alannn arlk merkezi: x = 1 2 (b b w )t + bw a

Moment tama gc

: M r = As f yd (d x)

b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

Kutu kesitin tama gc

Kutu kesitler gvde genilii kutu kesitin dey kollarnn toplam olan edeer tablal kesit olarak zlebilir, bw=2b1. Alttaki tabla ekme blgesinde kalacandan dikkate alnmas gerekmez. Bu nedenle, basn blou derinliinin st baln iinde kalmas ve altna sarkmas olmak zere iki farkl durum vardr. a t durumu (Acc basn alan dikdrtgen):

Kutu kesitlerde : Basn alan Eksenel denge Basn blou derinlii : : :

Acc = ab
0.85 f cd a b As f yd = 0

As bw d b t 0.85 f cd 0.003 + ( 1) ] [k1 f yd 0.003 + sd bw d f yd Esd

b = sd =

a=

As f yd 0.85 f cd b

Tarafsz eksenin derinlii :

c = a / k1
a M r = As f yd (d ) 2

b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

Moment tama gc

Kutu kesitin tama gc

a>t durumu (Acc basn alan T eklinde):

Basn alan Eksenel denge

: :

Acc = 2ab1 + (b 2b1 )t

0 . 85 f cd [ 2 ab 1 + ( b 2 b1 ) t ] A s f yd = 0
a = A s f yd 0 . 85 f cd ( b 2 b1 ) t 1 . 7 f cd b1

Kutu kesitlerde :
=
As bw d b t 0.85 f cd 0.003 + ( 1) ] [k1 f yd bw d 0.003 + sd f yd Esd

b = sd =

Basn blou derinlii

Tarafsz eksenin derinlii

c =a/ k1
( b 2 b1 ) t 2 + 2 b1 a 2 x = 1 2 (b 2 b )t + 2 b a 1 1

b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

Basn alannn arlk merkezi: Moment tama gc :

M r = As f yd (d x)

RNEK: Tablal kesit Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar, donats. Malzeme: C20/25/S420a. stenen: Kiriin moment tama gc ne kadardr? Donat oran kontrol: = 1885/(300.500) = 0.0126, b=0.0164 (basn alan dikdrtgen olduundan tablodan alnd), = 0.0126<0.85.0.0164=0.0139 (denge alt kontrol) <0.02 (max kontrol) >0.8.1.07/365.22 = 0.0023 (min kontrol) Tarafsz eksenin derinlii: c = 60.8/0.85 = 71.5 mm Moment tama gc: Basn alan tabla iinde mi? rdeleyelim: A s f yd As=1885 mm2 (620 nin alan) a = 0 . 85 f cd b a=1885.365.22 /(0.85.13.33.1000)=60.8 mm. a < t=120 mm olduundan basn blou tabla iindedir. Basn alan ve blou dikdrtgendir. Bu nedenle hesabn devam at durumu iin yaplmaldr. Mr=1885.365.22(500-60.8/2)=323.3 kN.m
c = a / k1
M r = As f yd ( d a ) 2

ERSOY/ZCEBE, S. 249 (benzeri)

ZM C20/25/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fcd=20/1.5=13.33 N/mm2 fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 k1=0.85 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 sd=0.001826

Bu kontrol yaplmayabilirdi

120

60.8/2=30.4 30

ekil deitirme durumu

kuvvet durumu

500-30.4=469.6 mm

428.5 mm

380

RNEK: Kutu kesit

ERSOY/ZCEBE, S. 250

320 mm

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar, donats. Malzeme: C20//25/S420a.
60 mm

120

stenen: Kiriin moment tama gc ne kadardr?

ZM C20/25/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fcd=20/1.5=13.33 N/mm2 , fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 k1=0.85 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2, sd=0.001826 Basn alan tabla iinde mi? rdeleyelim: As=2714 mm2. a=2714.365.22 /(0.85.13.33.600)=145.8
a = A s f yd 0 . 85 f cd b

mm. a > t=120 mm olduundan basn blou tabla altna sarkmaktadr. Basn alan ve blou T eklindedir. Bu nedenle hesabn devam a>t durumu iin yaplmaldr, dikdrtgen basn alan varsaym ve a=145.8 mm deeri geersizdir. a deeri yeniden hesaplanmaldr.

120

Donat oran kontrol: =2714/(2.150.500)= 0.0181 b =0.0238 =0.0181<0.85.0.0238=0.029 <0.02 >0.8 . 10.67/3652.17= 0.0023 (denge alt kontrol) (max kontrol) (min kontrol)
a=

b =

0.85 f cd 0.003 b t + ( 1) ] [k1 f yd 0.003 + sd bw d

b=0.85.13.33/365.22[0.85.0.003/(0.003+0.001826)+(1000/(2.150)-1)120/500)]
Bu kontrol yaplmayabilirdi

Basn blou derinlii:

As f yd 0.85 f cd (b 2b1 )t 1.7 f cd b1

a=

2714 365.22 0.85 13.33(600 2 150)120 = 171.6mm 1.7 13.33 150

Tarafsz eksenin derinlii: c=171.6 / 0.85=201.9 mm Basn alannn arlk merkezi:

c = a / k1

(b 2b1 )t 2 + 2b1 a 2 x=1 2 (b 2b )t + 2b a 1 1

Tamamlaynz !

(600 2 150)120 2 + 2 150 171.6 2 x = 0.5 = 75.2 mm (600 2 150)120 + 2 150 171.6
G1

cu

11.33 N/mm2 ? TE iTE Fc=991.1 kN Fs

Moment tama gc:

M r = As f yd (d x )
Mr=421.1 kN.m

M r = 2714 365.22(500 75.2) = 421.1 kN m

6 Fs=2714.365.22=991.2 kN

Deformasyon durumu

kuvvet durumu