Kısa Devre Hesapları

TR T A A I U GU OD B
ek a -i p t
EE T K V ELA I () LKRK U V T KM 8
K AD V E EA L R I E R H S PA I S
* D ve lr K a e r ei i s t e * D veA ei EkE e F klr Ka e r k s m z r e tid n a tr n e * D veA anD r n imei K a e r k r e el dr s s ml n e i l * D veA n F i Y n e A a ma K a e r k i i d n k n s s mn z k l * D veA anH s b K a e r k r ea s ml n * a aH t r H v al a *a llr K boa *e ka s o i R a tn B bn i * eiir Tk t l ce
T MMOB E kr M e ds r a lt e i h n iei k l Od s
E Y YNN E /0 11 MO A I O: 2 1 /1 K
ELEKTRK KUVVETL AKIM (8) Ksa Devre Hesaplar
Notlar Derleyen: Aydn Bodur Emre Metin Notlar Yayna Hazrlayan: Aydn Bodur Hakk nl M.Turgut Odabana Sayglarmzla
Elektrik Kuvvetli Akm Notlar, Turgut Odabann Elektrik Tesisat Mhendisleri Dergisinde yaynlad yazlardan, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisat El Kitab ile her blmn sonunda belirtilen ABB, Schneider, Chevron, NAFVAC ve Siemensin hazrlad malat, Bakm, Montaj El kitaplarndan EMO iin derlenmitir.
TMMOB ELEKTRKMHENDSLERODASI KISA DEVRE HESAPLARI ELEKTRKKUVVETLAKIM(8):

NotlarDerleyen: AydnBodur EmreMetin NotlarYaynaHazrlayan: AydnBodur Hakknl
621.31906BOD2011 ELEKTRiK KUVVETLi AKIM (8): KISA DEVRE HESAPLARI /ElektrikMhendisleriOdas1.bs Ankara,2011 181s.;24cmISBN9786050100617(EK/2011/11) Elektrik
ElektrikKuvvetliAkmNotlar,TurgutOdabannElektrikTesisatMhendisleriDergisinde yaynladyazlardan,ElektrikKuvvetliAkmTesisatElKitabileherblmnsonunda belirtilenABB,Schneider,Chevron,NAVFACveSiemensinhazrladmalat,Bakm,MontajEl kitaplarndanEMOiinderlenmitir.
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI
NDEKLER
Giri ________________________________________________ 5 8.1. Ksa Devre eitleri _________________________________ 8
8.1.1 Fazl Simetrik Ksa Devre: ___________________________ 8 8.1.2. ki Fazl Ksa Devre: __________________________________ 9 8.1.3.Bir Fazl Toprak Ksa Devresi: __________________________ 10 8.1.4. Toprak Temas: ____________________________________ 11 8.1.5. 2-faz toprak Temas: _______________________________ 14 8.2. Hata Yerinin Beslenmesi ______________________________ 14
8.3. Ksa Devre Akm zerine Etki Eden Faktrler ___________ 17

G Katsaysnn Tesiri ____________________________________ 17 Ykn Tesiri ____________________________________________ 18 Jeneratr Yapsnn Tesiri _________________________________ 18 Uzakln Tesiri __________________________________________ 19 8.3.4.1. Yakn Ksa Devre : ________________________________ 20 8.3.4.2. Uzak Ksa Devre veya ebeke Ksa Devresi : ____________ 21
8.4. Ksa Devre Akmlarnn Deerlendirilmesi ______________ 22

8.4.1. En Byk Ksa Devre Akmlar: ________________________ 22 8.4.2. En Kk Hata Akmlar: _____________________________ 22
8.5. Ksa Devre Akmnn Fiziki Ynden Aklanmas _________ 23 8.6. Ksa Devre Olaynn Zamana Bal Olarak Gelimesi _____ 24 1
Ksa Devre Hesaplar
8.6.1. Subtransiyen Ksa Devre Olay ________________________ 24 8.6.2. Gei veya Transiyent Ksa Devre Olay _________________ 28 8.6.3. Srekli Ksa Devre Olay _____________________________ 29
8.7. Ksa Devre Akmlarnn Hesab _______________________ 30

8.7.1. Simetrili Bileenler Metodu __________________________ 30 8.7.2. Omik veya empedans Metoduna gre Ksa Devre hesabnn Yaplmas _____________________________________ 43 8.7.3. Senkron Jeneratrler _______________________________ 50 8.7.4. Zaman Sabitleri ____________________________________ 52 8.7.5 Transformatrler __________________________________ 55
8.8
Hava Hatlar ___________________________________ 60
8.8.1. Hava Hatlar ______________________________________ 61 8.8.2.Toprak iletkeni olmayan ift devre hava hatlarnda toprak evresine ait birim sfr empedans _____________________ 65 8.8.3. Yksek gerilim hava hatlar ounlukla bir veya daha ok toprak iletkeni ile donatlr________________________________ 66
8.9 Kablolar _________________________________________ 73 8.10 Reaktans Bobini __________________________________ 74

8.10.1. Reaktans iin normalize deerler_____________________ 77 8.11. Seri Kondansatrler _________________________________ 78 8.12. ebeke ___________________________________________ 80
8.13. Tketiciler; ______________________________________ 81

8.13.1. Aktif Tketiciler __________________________________ 81
8.14. Ksa Devre Hesaplarnda Per-Unit Metot _____________ 108

8.14.1Per-Unit metodun aklanmas: ______________________ 108 8.14.2. Per-Unit Sistemin Tanm __________________________ 111 Baz Deer Balantlar __________________________________ 112
8.15. Ksa Devre Hesaplarnda MVA Metodu______________ 126

Elektrik devre empedanslar ve ksa devre gleri _____________ 126
ebekelerde Ksa Devre (MVA) Glerinin Belirlenmesi _____ 133

8.16.1 ebeke elemanlarnn seri balanma durumu___________ 133 8.16.2. Ksa Devre Akmnn Bulunmas _____________________ 135 8.16.3. MVA metodunda enerji nakil hatlar ve kablo hatlarnn bulunduu taraftaki gerilim deeri esas alnarak ksa devre gleri belirlenir ve bu sayede herhangi bir gerilim transformasyonu kesinlikle yaplmamaldr. _______________________________ 137 8.16.2. ebeke Elemanlarnn Paralel Balanma Durumu _______ 147 8.16.4. Ksa Devre Akmlarnn Belirlenmesi__________________ 152 8.16.5. Jeneratr _______________________________________ 154 8.16.7. Kablolar ________________________________________ 156
SON SZ ___________________________________________ 175
Ksa Devre Hesaplar
Giri
Elektrik tesislerinde enerjinin alnd noktadan itibaren her cins elektrik ekipmannn her birinde veya her birine ait balantlarda elektrik yaltm bozulabilir. Bu bozulma sonucunda meydana gelen dier iletkenlerle temas durumuna ksa devre denilir. Sistemdeki faz says olup, yksek ve orta gerilim sistemleri adet, alak gerilim sistemleri ise drt veya be adet hat(lar)dan tekil edilirler. Normal ileyite bir elektrik sistemi, devreden enerji kaynann i empedansndan ve tketici empedansnn i kaynan ohm kanununa gre belirlendii bir akm eker. Enerji kaynann ve bu kaynaa bal hatlarn empedanslar, daima tketici empedansna gre ok kktr. Bir izolasyon hatasnn meydana gelmesinde iletkenler aras temas sonucu tketici, devreden kar ve enerji kayna i empedansndan ve hat empedansndan ibaret bir ksa devre kalr ki: devrede ok kk bir diren kalmasndan dolay, devreden sz konusu direncin veya empedansn belirledii ok byk deere sahip bir ksa devre akm oluur. Ksa devrenin elektrik tesislerindeki etkisi ok farkl olabilir. Ksa devre, ani olarak darbe eklinde balamsa; devreden geen ok byk darbe ksa devre akmlar tesis ekipmanlar zerine elektrodinamik kuvvetlerin tesir etmesine ve mekanik zorlamalara yol aar. Ksa devre akmnn devreden geiinin uzun srede olmas ise; ekipmanlarn snmasna ve termik zorlamalarn meydana gelmesine yol aar. Dinamik ve termik zorlamalarn etkisindeki 5
Ksa Devre Hesaplar
elektrik ebekesinde bulunan ekipmanlar ve cihazlar tahrip olabilir. Ksa devrenin bu etkileri ile beraber arza yerinde bir ark meydana gelmise evresine yapt ykc zararlar ihmal edilemeyecek boyutlara ulaabilir. Toprak ksa devresinin etkileri ebekedeki ntr veya yldz noktasnn yapsna grede deiir. Ntr topraklanm elektrik tesislerinde toprak temasl bir ksa devre ba gsterirse; canllar iin tehlikeli temas ve adm gerilimleri ba gsterir. Ksa devrenin etkileri ve iddeti, hata yeri ve tipine baldr.Arza yerini besleyen elektrik kaynann gc ne kadar bykse ve hatal yerin bu enerj kaynandan beslenme sresi ne kadar uzun olursa; ksa devre akmlarndan oluan etki ve zararn bykl o kadar fazla olur. Ksa devre hesaplar, tesisin projelendirme safhasnda yaplmaldr. Ksa devre hesabnn yaplmasndaki ama: ksa devrenn olutuu durumlarda meydana gelebilecek ksa devre akmlarnn deerini bulmak ve bu deerler esas alnarak ksa devre akmlarnn meydana getirebilecei termik ve dinamik zorlamalar tesbit ederek tesis ekipmanlarn buna gre boyutlandrmak ve ayrca koruma cihazlarnn atrtma akm deerlerini ve seicilii gerektiren durumlarda ama srelerinin deerlerini tesbit etmektir. Yksek gerilimli elektrik tesislerinin projelerinin hazrlanmasnda ve montajnda ksa devrenin btn etkileri gz nne alnr ve tesisin ksa devreye dayankl olmas salanr. Alak gerilim tesislerinde ise, ksa devre akmlarnn direkt tesirleri gz nne alnr. Btn tesislerde ksa devre akmlarnn deerlerinin bilinmesi gerekir. Bu sayede ksa devre zorlamalarna dayanacak malzeme seimi ile tesisin ve alanlarn zorlamalara dayanmas 6
ve harap olmamas iin uygun koruma elemanlar semek mmkn olur. Ksa devrenin zararl etkilerine kar hem tesisleri ve evresini hem de insan ve canl hayatn korumak iin hassas ve hzl alan koruma rlelerinden ve sratle bir ekilde devreyi kesen kesicilerden yararlanlr. Hereyden nce kesiciler, meydana gelebilecek en yksek ksa devre akmn kesebilecek kapasitede olmaldr. Elektrik tesislerinde hem teknik artlara uygun ve hem de ekonomik olan kesiciler ancak ksa devre hesaplar sonucu bulunan ksa devre akm deerlerine gre seilirler. Koruma sistemlerinin seilmesi ve koruma tesislerinin dzenlenmesi ile ayarlanmas iin bir tesiste ba gsterebilecek olan en byk ksa devre akmlarndan baka en kk ksa devre akmlarnn bilinmesi gerekir. Alak gerilim ebekelerinde bir arza halinde en yakn sigortann erimesini salamak iin seilecek sigorta kesme akm oluabilecek en kk ksa devre akmndan kk olmaldr. Ksa devre hesaplar sonucunda tesiste aada belirtilen hususlarn tesbit edilmesi ve buna gre tesisin boyutlanmas gerekmektedir. Tesisin mekanik ve termik zorlanmas G anahtarnn ve sigortalarn ksa devreyi ama ve kapama kapasiteleri Ksa devre akmn snrlandrmak iin kullanlmas dnlen direnlerin boyutlandrlmas Transformatrlarn ksa devre gerilimlerinin tayini Adm ve temas gerilimleri ebeke koruma sisteminin tayini ebeke stabilitesi... 7
Ksa Devre Hesaplar
8.1. Ksa Devre eitleri

8.1.1 Fazl Simetrik Ksa Devre:
fazl bir sistemde her faz iletkeninin birbiri ile temas etmesi halinde oluan hata eklidir.Hata yerinde iletkenler aras gerilim sfr olur.Bu durumda fazl ksa devre simetrik bir hatadr. Baz hallerde ksa devre yerinde bir ark oluur, ark zerinde 17 V/cm mertebesinde
ekil 8.1 . 3-fazl simetrik ksa devre
bir gerilim dm olutuundan hata yerinde gerilim sfr olmaz. Eer ark direnci ihmal edilmeyecek kadar kk deilse bu taktirde artk fazl ksa devre simetrik bir ksa devre deildir. fazl ksa devrede her fazdan hata yerine doru eit ve sabit bir hata akm getiinden bu akmlarn ani deerlerinin toplam 8
sfrdr.Bundan dolay fazl ksa devrede yldz noktasnn nemi yoktur. fazl ksa devre akmnn hesab iin sisteme ait yalnz bir fazn gz nne alnmas yeterlidir.
8.1.2. ki Fazl Ksa Devre:

Hata yerinde asimetrik bir ksa devre olmas durumunda, iki faz arasndaki gerilim sfr olur. Toprak temas olmayan iki fazl ksa devrede yldz noktasnn bir nemi yoktur. Her iki fazdan geen hata akm birbirine eit fakat ters yndedir. Jeneratrden hata yerine kadar geen akm, hat boyunca sabittir. Toprak temassz ksa devre durumu yksek gerilim havai hatlarnda nadiren rastlanr. Buna karlk toprak temasl ksa devre olay kolayca meydana gelir. Toprak temasl iki fazl ksa devrede, topraktan geecek olan hata akmnn deeri bakmndan, yldz noktasnn nemi vardr.
ekil 8.2. ki fazl ksa devre halinde gerilim fazrleri. S ve T fazlar arasndaki ksa devre jeneratr ile hata yeri arasndaki gerilim deiimi
Ksa Devre Hesaplar
8.1.3.Bir Fazl Toprak Ksa Devresi:

Yldz noktas dorudan topraklanm olan tesislerde fazlardan herhangi birinin toprak ile temas etmesi sonucu bir fazl toprak ksa devresi oluur. Eer trafonun veya jeneratrun fazlarndan birinin ucu yldz noktas ile kprlenirse buna bir fazl ksa devre denir. Bu tr ksa devre ekseriyetle arkl olarak balar, birok hallerde dier fazlarda oluur. Ksa devre arksz ise hatal fazn gerilimi jeneratrden hata yerine gittike azalr ve hata yerinde sfr olur. Bu esnada hatasz fazlarn faz-ntr gerilimi de faz aras gerilim deerine ular.Bir fazl toprak ksa devresi bir fazl hatalarda yldz noktasnn durumunun nemi ok byktr.
ekil 8.3. 1-fazl toprak ksa devresinde gerilim fazrleri
10
8.1.4. Toprak Temas:

Toprak temas: yldz noktas dorudan topraklanmam; yani yldz yaltlm veya reaktans bobini zerinden topraklanm tesislerde fazlardan herhangi birinin toprak ile temas etmesiyle ba gsteren hata durumudur. Byle bir hata durumunda, hatal faz toprak potansiyelini alr hatasz fazlar ile toprak arasndaki gerilim fazlar aras gerilim deerine ykselir. Kk lekli orta gerilim ve alak gerilim ebekelerinde byle bir hata halinde hata yerinden nemli derecede snmaya veya tehlikeli boyutta temas ve adm gerilimi meydana getirecek deerde bir hata akm gemez. Bu gibi tesislerde toprak temas tamamen tesirsiz ve zararszdr. Zamanla ebekenin bir baka yerinde baka bir faznda bir toprak arzas olursa bu taktirde ift toprak temas oluur. Yksek gerilim ebekelerinde yldz noktasnn yaltlm olmas durumunda, her faz hattnn topraa kar kapasitelerinin eit olduu halde, iletkenlerden biri toprakla temas ederse; ebekenin topraa kar simetrisi bozulduundan ve hatal faza ait kapasite ksa devre olduundan, bir akm geer; dier hatasz fazlara ait kapasitelerden geen kapasitif akmlarn fazr toplam kadar akm hata yerinden topraa geer. Bu hata akmnn deeri ok byk olduundan yldz noktas yaltlm ebekelerde bir toprak temas halinde hatal yerin ok ksa zamanda almas ve ayrlmas gerekir.
11
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.4. Faz-toprak temasnda hata akmlar
TOPRAK TEMASINDA KAPASTF TOPRAK AKIMLARI
Yldz noktas reaktans bobini zerinden topraklanm ebekelerde toprak temas farkl bir zellik tekil eder. Reaktans bobini hattn toprak kapasitesi ile rezonans tekil edecek ekilde tayin edilmitir. Reaktans bobininin selfi L ve hattn topraa kapasitesi CT ise trafo ve ebeke empedans ihmal edilerek normal ebeke frekansnda 1 WL = dr 3L0 C T Normal iletmede yldz noktasnn gerilimi sfrdr ve topraklama bobini tamamen gerilimsizdir. Yldz noktas topraklama bobini zerinden topraklanan ebekede, T faznda bir toprak temas halinde geen kapasitif ve endktif akmlarn birbirini kompanze etmesi sebebi ile ebekeden byk bir akm akmaz. Toprak temas halinde btn ebeke gerilim sistemi kayar. Normal iletmede gerilimsiz olan yldz noktas faz toprak gerilimine eit bir kayma gerilimine ular. Topraklanma esnasnda kayan gerilimlerin tesiri ile (arzal fazn topraa kar gerilimi sfr olur, arzasz fazlarn faz toprak gerilimleri faz aras gerilim deerine ykselir)Arzasz S ve R fazlarna ait kapasiteler zerinden Icr ve Ics gibi kapasitif akmlar geer. Rezonans art gerekletiinde IL = ICR + ICS olacandan ve endktif akm ile kapasitif toprak akmlar arasnda yaklak 180 faz fark bulunacandan hata yerinde bu akmlarn toplam sfr olur. I = IL ( ICR + ICS ) .Bylece ark eklinde balayan toprak temas ksa zamanda sner ve toprak temasna ramen yeniden normal iletme durumu meydana gelir. Bu yzden kompanzasyonlu 12
ebekede hatal ebeke parasnn derhal ayrlmasna gerek yoktur.

G R S T CT CT CT
IL Ic IL = Ic Ic Ic
YILDIZ NOKTASI REAKTANS BOBN ZERNDEN TOPRAKLANAN EBEKE
ekil 8.5 Ntr noktas reaktans bobini zerinden topraklanan ebekelerde toprak hatasnda oluan akmlar
Normal iletmede yldz noktasnn gerilimi sfrdr ve topraklama bobini tamamen gerilimsizdir. Yldz noktas topraklama bobini zerinden topraklanan ebekede, T faznda bir toprak temas halinde, geen kapasitif ve endktif akmlarn birbirini kompanze etmesi sebebi ile ebekeden byk bir akm akmaz. Toprak temas halinde, btn ebeke gerilim sistemi kayar. Normal bir iletmede gerilimsiz olan yldz noktas faz toprak gerilimine eit bir kayma gerilimine ular. Topraklanma esnasnda kayan gerilimlerin tesiri ile (arzal fazn topraa kar gerilimi sfr olur, arzasz fazlarn faztoprak gerilimleri, faz aras gerilim deerine ykselir) arzasz S ve R fazlarna ait kapasiteler zerinden Icr ve Ics gibi kapasitif akmlar geer. Rezonans art gerekletiinde IL = ICR + ICS olacandan ve endktif akm ile kapasitif toprak akmlar arasnda yaklak 180 faz fark bulunacandan hata yerinde bu akmlarn toplam sfr olur. I = IL (ICR + ICS). Bylece ark eklinde balayan toprakla temas, ksa zamanda sner ve toprak temasna ramen yeniden normal iletme durumu meydana gelir. Bu yzden kompanzasyonlu ebekede, hatal ebeke parasnn derhal ayrlmasna gerek yoktur. 13
Ksa Devre Hesaplar
8.1.5. 2-faz toprak Temas:

Genellikle yldz noktas yaltlm veya kompanzasyon bobini zerinden topraklanm ebekelerde iki faz iletkeninin iki yerde toprak temas olmas sonucu ba gsterir.
ekil 8.6. 2-faz-toprak temas durumu
Bu hatann sebebi hatasz faz iletkenlerinde gerilim ykselmesi ile izolasyonun zorlanmasdr. Genellikle basit bir toprak temas eklinde balar ve toprak temasnn derhal almasna gerek grlmez. Ntr dorudan topraklanmayan ebekede, toprak temas durumunda, ebeke faz-toprak gerilimlerindeki kayma, bilhassa byktr. Byle bir durumda, topraa kar gerilimi ykselen hatasz fazn izalasyonunda delinme ve atlama meydana geldiinde ift toprak temas meydana gelir. Her iki temas yeri birbirinden ne kadar uzaksa arzann iddeti o kadar az olur. ift toprak temas, iki fazl ksa devreye gre iddeti daha az olmakla birlikte tesir tarz bakmndan ayndr.
8.2. Hata Yerinin Beslenmesi

Hata yerinin beslenmesi, birinci derecede besleme kaynann yapsna, saysna ve ikinci derecede ebekenin yapl tarzna baldr. Hata yeri ya direkt jeneratrler vastas ile veya trafolar zerinden beslenir. Elektrik ebekeleri ya sabit basit dall 14
ebekelerden; yada gzl ebekelerde, seri ve paralel hatlardan oluur. Kk ebekeler, genellikle tek santrallerden beslenir. Dall ebekelerde besleme bir taraftan olur. Enerji, besleme noktasndan hata yerine doru gider. Gzl ebekelerde ise paralel hatlar zerinden ok tarafl besleme imkan bulurlar.
IK T G IK K G T T T K IK G T T K T
IK1 K G
IK2 G
ekil 8.7. Farkl ebeke konfigrasyonlarnda hata yerlerinin beslenmesi
Ksa devre besleme yerine akmlar, paralel balant durumunda santralden hata yerine doru paralel kollar zerinden ise ters ynden akarlar. Byk ebekelerde iki veya daha ok santral mevcuttur hata yeri hem eitli santrallerden ve hemde paralel bal hatlar zerinden eitli yollardan beslenirler.
15
Ksa Devre Hesaplar
K T G
IK
ekil 8.8. Bir fazl besleme halinde ksa devrede hat boyunca gerilim deiimi ve ksa devre akm
G T K T
U1
U2
IK1
IK2
ekil 8.9. ki tarafl besleme halinde ksa devrede hat boyunca gerilimin deiimi ve ksa devre akm
Elektrik tesislerinde ksa devre yerleri, jeneratrden baka enerji depolayabilen; bu enerji ile ksa devre yerini besleyebilen; senkron ve asenkron motorlar ile g katsaysn dzeltmede kullanlan kondansatrlerden ibaret olan aktif tketiciler tarafndan beslenebilirler. Bunlarn arza yerlerini besleyen kapasite, srekli olmayp ok snrldr; ancak zerinde depo edilen enerji 16
tkeninceye kadar arza yerini beslemeye devam ederler ve ksa devre akmn da depo edebildikleri enerji orannda bir miktar bytrler. Senkron motorlar, ksa devrede aynen senkron jeneratrler gibi davranrlar. Asenkron motorlarn manyetik alan ok ksa zamanda yok olduundan, ksa devre yerini ok ksa bir sre iin beslerler. G katsaysn dzeltmek iin ebekeye balanan kondansatrle enerji nakil hatlarnda normal iletmede belirli bir miktarda kapasitif enerji depo edilmitir. Bu enerji, ksa devre yolu zerinden ksa devre yerini dearj olarak beslemeye devam eder. Bu akmlar, ok ksa sreli olduklarndan; yalnz balang ksa devre akmna tesir ederler. Srekli ksa devre akmnn deerini artrmalar sz konusu deildir.
8.3. Ksa Devre Akm zerine Etki Eden Faktrler

G Katsaysnn Tesiri
Normal iletmede gerekli olan EMK, jeneratrn yk durumuna ve zellikle reaktif yk durumuna yani yk akmnn byklne ve faz asna baldr. Yk akmnn sabit kalmasna ve endktif ykte g katsaysnn dk olmasna ramen, daha byk EMKya ihtiya vardr. Kapasitif ykte ve tersine olarak EMK klr. Jeneratrn endktif ykl olmas halinde, endvi reaksiyonunu karlamak iin ikazn artmas gerekir. Normal iletmede ikaz yksek deere ayarlanmsa ve bu anda bir ksa devre ba gsterdiinde, manyetik ataletten dolay, bileke alan balangta sabit kalacandan, gerilim reglatr harekete geinceye kadar zellikle balangta, ksa devre akmlar byk deerler alr. 17
Ksa Devre Hesaplar
Ykn Tesiri
Jeneratr yknn zellikle endktif bileenin byk olmas, EMK ve zellikle buna bal ikazn byk olmasna yol aar. Bu yzden jeneratr yknn byk olduu; yani ikazn yksek olduu gndz saatlerinde ksa devre akm daha byk ve ykn az olduu yani ikazn dk olduu gece saatlerinde ksa devre akm daha kk olur. En byk ve en kk ksa devre akmlarnn tayini bakmndan santrallerin en byk ve en kk yk durumlarnn byk nemi vardr.
Jeneratr Yapsnn Tesiri

Senkron jeneratrlerin stator sarglarnn empedans deeri ksa devre akmnn bykl zerine tesir eden en byk faktrdr. Kararl halde stator sargsnn empedans: Z=Ra + jXd ifadesi ile verilir. Ra Stator sargsnn omik direnci olup byk gl jeneratrlerde ok kk olduundan reaktansn yannda ihmal edilirler. Xd Senkron Reaktans: Kararl hal alma durumunda geerli olan reaktans Jeneratr ularndaki ani ksa devrede Xd balang reaktans ile IK balang ksa devre akm gei rejiminde Xd reaktans ile IK gei ksa devre akm ve Xd senkron reaktans ile IK srekli ksa devre akm ksa devre durumunda geerli olan EMK deerleri ile tayin 18
edilir. Bir ebeke ksa devresinde ise bu empedans deerleri ebeke empedansna ilave olur.
Uzakln Tesiri
Uzak deyimi corafi yani mekan bakmndan deil daha ziyade elektrik bakmndan anlalmaldr. Besleyici ebekenin i empedans Zi ise ve buna bal transformatrden ve hatlardan meydana gelen ebekenin toplam Z ebeke empedansnn iki katndan bykse; yani Z > 2 Zi ise; bu taktirde ksa devre uzaktr. Birok jeneratr tarafndan beslenen bir ksa devre durumunda, ksa devre yerinde: IKG/ ING >1.3 olmas mmkndr, fakat jeneratrden birinde ING / ING< 1.3 art gereklemiyorsa bu durumda da yine uzak bir ksa devre sz konusudur. Jeneratre yakn olan yerlerde ksa devre akm byk olur.Yakn ksa devre ve uzak ksa devre olarak iki kavram tanmlanmaktadr. Sz konusu yaknlk veya uzaklk bir mesafe lsnden ok besleme noktas ile ksa devre yeri arasndaki toplam empedans ile ilgili bir durumdur. fazl bir ksa devrede, ksa devre akm, jeneratr normal akmnn iki katndan bykse; buna yakn ksa devre denir. Aksi halde uzak ksa devre veya ebeke ksa devresi denilir. Yakn ksa devrede balang ksa devre akm IK ile srekli ksa devre akm IK birbirinden ok farkl deerlere sahiptir, buna karlk uzak ksa devrede; ksa devrenin bu iki deeri, yaklak olarak birbirine eittir.
19
Ksa Devre Hesaplar
8.3.4.1. Yakn Ksa Devre :

Hata yeri jeneratre o kadar yakndr ki: ayn ksa devre yolundaki empedans (reaktans) o kadar azdr ki: fazn verdii ksa devre akm IKG 2IGN deerindedir.Yakn ksa devrede akm deeri zerine birinci derecede jeneratr direnci tesiri gsterir. Ksa devre yeri jeneratre ne kadar yaknsa; yani hata yerine kadar toplam empedans ne kadar dkse; ksa devre akm, o kadar byk olur. Fakat ayn lde endvi reaksiyonu da byk olduundan jeneratr gerilimi der. Jeneratr yakn ksa devrede balang ksa devre akm zamana bal olarak sratle der sonra daha yava olarak Ik srekli ksa devre akm deerine der.
I
2 2 IK
ST ZARF ERS SNEN DORU AKIM
IS
2 2 IK t
GENERATOR YAKINI KISA DEVREDE KISA DEVRE AKIMININ ZAMANA BALI OLARAK DEM
K
GENERATOR TARAFINDAN KISA DEVRE YERNN DREK BESLENMES
GENERATOR TARAFINDAN KISA DEVRE YERNN TRANZFORMATR TARAFINDAN BESLENMES
IG =Jeneratrn verdii ksa devre akm IN = Jeneratrn normal akm ekil 8.10 Jeneratr tarafndan yakn ksa devre yerinin beslenmesi
20
8.3.4.2. Uzak Ksa Devre veya ebeke Ksa Devresi :

Daha ziyede ebeke ksa devresindedir. Jeneratr ile hata yeri arasnda transformatr ve hat gibi iletme aralar bulunur ve bunlarn empedanslarnn ksa devre yoluna girmesi sebebi ile ksa devre akm jeneratr yakn ksa devre akmna gre olduka kk olur. Jeneratrn ksa devre halinde verdii ksa devre akm IKG ise uzak ksa devreler iin genel olarak IKG <1.3 ING (ING jeneratrn nominal akm) olduu kabul edilir. Uzak ksa devrede ebeke empedans yannda jeneratrn empedansnn gittike nemini kaybetmesi nedeni ile IK balang (subtransiyen) ksa devre akm ile Ik srekli ksa devre akm arasnda hi bir fark kalmaz ve Ik = Ik eit kabul edilir.
T T
GENERATOR TARAFINDAN UZAK KISA DEVRENN BESLENS
EBEKE TARAFINDAN KISA DEVRE YERNN BESLENS
ekil 8.11. Jeneratr tarafndan uzak ksa devre yeri beslemesi
21
Ksa Devre Hesaplar
Alak gerilim ebekelerindeki ksa devreler uzak ksa devrelerdir
8.4. Ksa Devre Akmlarnn Deerlendirilmesi

8.4.1. En Byk Ksa Devre Akmlar:
En byk hata akm, hatann hemen banda meydana gelen ve normal akmn 15 kat kadar deerler alabilen darbe ksa devre akmdr. Arza akmnn en byk deeri, tesiste byk dinamik kuvvetler meydana getirir ve tesis elemanlar ile tesis malzemelerinin ar derecede zorlanmasna neden olur. Tesis bu kuvvetlere dayanacak ekilde projelendirilmeli ve montaj buna gre yaplmaldr. u halde bir tesisin planlama ve projelendirme safhasnda ksa devre hesaplar yaplarak en byk arza akmlar ve bunlarn sebep olduu zorlamalar tesbit edilir. Daha sonra tesiste kullanlacak malzemeler, bu zorlanmalara dayanacak ekilde seilir ve tesisin montaj bu esaslara gre yaplr. Maksimum asimetrik ksa devre akm, dier bir deyimle darbe ksa devre akmndan hemen sonraki IK balang ksa devre akm, g anahtarnn ama akmnn hesaplanmasnda ve bylece g anahtarlarnn seilmesinde esas tekil eder.
8.4.2. En Kk Hata Akmlar:

Ksa devre akmnn en byk deerleri, ancak arzann banda ve birka periyot sresince kendini hissettirir ve ksa devre yolundaki diren ve reaktanslarn etkisi ile mesela 2-3 saniye sonra snerek srekli ksa devre akm IK deerini alr. Srekli Ksa Devre Akm, 22
balang ksa devre akm IK dan bir hayli kktr ve tesisin yapsna gre nominal akmn mesela turbo alternatrlerde 0,3-2,1 kat; kk kutuplu jeneratrlerde 0,5-5 kat arasnda deerler alr. Fakat srekli ksa devre akm tesisten bir sre daha gemeye devam ettiinden; bu akm tesis elemanlarnn snmasna ve termik ynden zorlanmasna yol aar. Tesis, Plan ve Proje evrelerinde, IK srekli ksa devre akmnn termik zorlamasna dayanacak ekilde dizayn edilir. Baz zel iletme hallerinde, mesela gece alma saatlerinde ebeke yklerinin en dk seviyede olmasndan dolay dk uyarma deeri ile alan jeneratrler, bir arza sonucu nominal akmdan daha dk bir srekli ksa devre akm verebilirler. Bu bilgiler, arza akmlarnn bulunmasnda koruma rle ayar iin nem tamaktadr.
8.5. Ksa Devre Akmnn Fiziki Ynden Aklanmas

Ksa devre iki ekilde balayp geliebilir.
1-
Tam gerilim altnda iletmede bulunan tesiste izalasyon hatas sebebi ile ani olarak oluan ksa devre 2- ok dk, hatta sfr gerilim altnda istenen bir yerde faz iletkenlerinin isteyerek (kasti olarak) birbirine balanmas ve bundan dolay ksa devre yerini besleyecek jeneratrn ikaz yava yava artrlarak meydana getirilen ksa devre Bunlardan birincisi arza durumudur dieri ise lme maksad ile yaplan ksa devredir.
23
Ksa Devre Hesaplar
8.6. Ksa Devre Olaynn Zamana Bal Olarak Gelimesi

Jeneratrn nominal uyarma akm ile uyarlm ve nominal ykle yklenmi olduu ve ksa devrenin meydana geldii kabul edilecektir. Bu ekilde balayan geici olayn banda, ksa devre olan her fazda da byk ksa devre akmlaroluur. Devrede bulunan omik direnlerin etkisiyle ve endvi reaksiyonundan dolay faz akmlar 50Hz frekansl drt snml bir titreim eklinde klr. Eer bu srada koruma rleleri faliyete geip, hata yerine en yakn g anahtarlarn atrmazsa ve hata sonucu gerilim reglatr uyarma akmn artrmaz da, yk arza kendi haline braklrsa; belirli bir sre sonra srekli ksa devre ad verilen yeni bir kararl rejim meydana gelir. Ksa devre akmnn efektif deeri, ksa devre esnasnda mevcut olan gerilim ile doru ve ksa devre yolundaki empedans ile ters orantldr. Ksa devre yolundaki empedans ise bata jeneratr olmak zere hatann ba gsterdii yere kadar ksa devre yolu zerindeki transformatr, hat, tketici gibi devrede seri bal bulunan iletme aralarnn empedanslarnn toplamdr. Ksa devre esnasnda btn empedanslar sabit kald halde jeneratr empedans deiir. Jeneratr empedansnn bymesi ile ksa devre akm zamana bal olarak azalr. Ksa devre noktas jeneratre ne kadar yakn ise ksa devre akmnn dmesi o kadar iddetli olur.
8.6.1. Subtransiyen Ksa Devre Olay

Bir veya birka jeneratr tarafndan beslenen tesiste tam gerilim altnda iletme yaplrken tesisin herhangi bir yerinde ani bir ksa 24
devre olursa jeneratre bal ebeke empedansnn bir blm tketici empedansnn tamam ortadan kalkar ve geriye jeneratr i empedans ile hata yerine kadar olan ebeke empedans kalr. Jeneratr i empedans ksa devre balangcnda ok kk olduundan bu durum jeneratrn ani olarak ok byk bir ykle yklenmesine tekabl eder; bu olaya Darbe Ksa Devre olay denir. Darbe Ksa Devre olay belirli safhada zamana bal olarak incelenebilir. Bu yzden darbe annda arza yeri byk bir ksa devre akm ile beslenir. Darbe balang veya subtransiyen ksa devre olay sresince geerli olan reaktans, Stator ve Rotor kaak reaktanslarnn toplamna eit olan Xd Subtransiyen reaktans (balang reaktans) dr. Jeneratrn bota alma faz gerilimi U0, ise darbe ksa devre akmnn Is amplitd deeri
IS =
2 2 .U 0 dr. X "d
Nisbi ksa devre kaak gerilim:
"d
In. X " d ile U0
Is
2 2 .U 0 2 2.I N = ifadesi elde edilir. X "d "d
Toplam kaak katsays Xd
olmak zere
"d
"
d dir.
Senkron jeneratrn kaak senkron reaktansdr.
25
Ksa Devre Hesaplar
In. Xd olduundan Is U0
2 2.I N 2 2 .U N = " Xd " d
Bota alma uyarmal ksa devre akm:

Ik 0 U0 ile Is Xd
2 2 Ik 0 olarak bulunur "
Jeneratrn omik direncide gz nne alnarak darbe ksa devre akm yukarda verilen deerlerden biraz kk deerler alr.
Is
2.I N "d
= normal jeneratrlerde yaklak = 1.8 dir. Nisbi darbe kaak geriliminin 12 mertebesinde olduu kabul edilirse, darbe akmnn nominal akmn amplitd deerinin 15 kat veya nominal akmn 21.2 kat gibi bir deer ald grlr. 2.I N Is 1.8 2.15.I N 21.2.I N 15I N max 0.12 IEC nin tavsiyelerine gre jeneratrlerin darbe ksa devre akmlar nominal akmn amplitd deerinin 18 katndan fazla olmaldr. Darbe ksa devre akm ykl bir jeneratrde meydana gelirse U0 yerine E balang EMK olmas gerekir. Jeneratrn yk durumuna yani cos ye bal olarak
E 1.1 U GN 3
alnabilir.
Is darbe ksa devre akm, ksa devre akmnn en byk ani deeri olup yarm periyot (10ms) sonra bu deere ular. Bu akm elektrik 26
tesislerinin mekanik zorlamalarnn tesbiti iin ve buna gre tesis elemanlarnn daynmn belirleyerek malzemenin seimi iin temel tekil eder. Ayrca Is darbe ksa devre akm kesiciler ile yk ayrclar iin gerekli kapama gcn tayin eder. Zira bu anahtarlarn mevcut bir tam madeni ksa devre zerinden kapanmalarn daima gz nne almak gerekir. Darbe ksa devre akm IK balang ksa devre akmnn amplitd deeri olup ile en byk deeri Ig ile ifade edilen ve zamanla snen bir doru akm toplamna eittir.Doru akm bileeni ebekede toplanm bulunan enerjinin ksa devre nedeni ile dengelenmesi zorunluluu sonucunda meydana gelir.ksa devrenin meydana gelii arzal tesiste bu durum deiikliliine yol aar ve gerilimlerle akmlarn zamana gre deiimlerine neden olur. Arzasz olan ilk durumdan ksa devre durumuna gei tesiste depo edilmi bulunan enerjinin (selfteki akm ve kapasitelerdeki gerilim) srama yapmayp srekli olarak deimesi nedeni ile ani olarak meydana gelmez.
t
akm devresinde diren olduundan dengeleme akm ia Ia.e T (dengeleme akm : darbe ksa devre akmnn doru akm bileeni) ile ifade edilir. T, zaman sabiti T=L/R (sn)
a akm bir doru akm olduundan ksa devre akm olay incelemelerinde ia = ig ve Ia = Ig olarak alnr. Ksa devre olan jeneratr saf endktif yke tekabl ettiinden ksa devre akm gerilime gre 90 geri kalr.Arzann balama an akm sfrdan yani gerilim maksimumdan getii ana tekebl ederse doru akm bileeni sfra eittir ve darbe ksa devre akm 27
Ksa Devre Hesaplar

" Is= 2 I K deerini alreer akm enbyk deerinde ise ksa devre " olursa doru akm bileeni Ig= 2.I K deerini alr.
Darbe ksa devre akm ise teorik olarak Is
" 2 2 I K olur.Gerekte
" jeneratr direnci sfr olmadndan ksa devre akm 2I K deerinin iki latndan kktr. 2 alarak darbe ksa devre " akmn Is= . 2 I K olarak bulunur.jeneratr yakn ksa devrelerde ve byk gl devrelerde darbe katsays en fazla =1.8 deerini alr.
" Akmn getii iletkendeki azalma sebebi ile I K balang ksa " devre akm ve Is ksa devre akm ok sratle der. I K akm " bileeninin tayini iin X d balang (subtransiyen) reaktans geerlidir.
8.6.2. Gei veya Transiyent Ksa Devre Olay

Stator sarglar ile uyarma sarglar arasnda kaak alan teekkl edince balang (subtrabsiyen) olay sona ermi geici (Tranziyen) olay balam saylr. Transiyen olayda endvi reaksiyonu kendini hissettirmeye baladndan ksa devre akmnn alternatif bileeni azalmaya devam eder. Endvi reaksiyonu nedeni ile uyarma alan zayflar ve tesirli olan EMK der. Ayrca doru akm bileeni snmeye devam ettiinden ksa devre akm gittike klr. Nisbeten daha yava olarak gelien bu olay kararl durum meydana gelinceye kadar devam eder. Bu olay esnasnda stator sarglar ile rotor sarglarnn bileke kaak reaktans olan Xd gei (Transiyen) reaktans geerlidir ve Ik alternatif akm bileenini tayin eder. 28
Jeneratrde bulunan amortisman sarglarnn gei olay esnasndaki Ik alternatif akm bileeninin zamana bal olarak deimesi zerine pek etkisi yoktur. Bununla beraber geici olayn daha abuk snmesine yardmc olur. Geici olay esnasnda geerli olan Xd reaktans ayrca jeneratrn btn geici olaylarnda mesela yk deimesi esnasndaki gerilim deimeleri iin geerlidir.
8.6.3. Srekli Ksa Devre Olay

Geici ksa devre olayndan sonra, kararl (stasyoner) bir durum oluur buna srekli ksa devre olay denir. Ular ksa devre edilen jeneratr, kendi senkron reaktans zerinden saf endktif olarak yklenmi olur. u halde Ik srekli ksa devre akm kaak reaktans ve endvi reaksiyonu reaktas toplam olan Xd senkron reaktans tarafndan tayin edilir. Srekli ksa devre akmlar jeneratrn uyarma akm ile orantl olarak deiir. E Buna gre srekli ksa devre akm Ik= yazlr. Burada E ksa Xd devre arasnda jeneratrn EMKs olup jeneratrn uyarma ve yk durumuna baldr. Ksa devrede arazal tesis ksmna ait g anahtar, srekli ksa devreden nce koruma rleleri yardm ile almazsa; otomatik gerilim reglatr ile donatlm makinalarda, srekli ksa devre esnasnda gerilimin ok dmesi sebebi ile reglatr faliyete geerek jeneratrn ikazn artrr. Bununla orantl olarak Ik ksa devre akm da artar.
29
Ksa Devre Hesaplar
Srekli ksa devre akmnn deeri uyarma akmna bal olduundan ykn byk olduu gndz saatlerinde endvi reaksiyonunu karlamak ve jeneratrn gerilimini sabit tutmak iin uyarma artrldndan bu gibi hallerde meydana gelen srekli ksa devre akm byk olur.Bunun aksine dk ykl gece saatlerinde ba gsteren ksa devrede Ik nominal akmdan daha kk olabilir.
8.7. Ksa Devre Akmlarnn Hesab

3 faz ksa devre hari, dier tm ksa devre durumlar simetrik olmayan ksa devrelerdir. 3 faz ksa devrede, fazdan da ayn iddette ksa devre akm getiinden; btn simetrik yklemelerde olduu gibi bir faz iin hesaplamak kafidir. Dier ksa devre akmlarnda ise simetrik olmayan yklemeler meydana geldiinden ksa devre hesabnda simetrisizliin gz nne almas gerekmektedir. Bu simetrisizlikler dolays ile ksa devre hesaplanmasnda simetrili bileenler metodu kullanlr.
8.7.1. Simetrili Bileenler Metodu

Herhangi bir A fazr iin ard arda gelen A1, A2 , A0 fazrlerinin toplam alnabilir.
T A A1 A0 A2 S A1
ekil 8.12:
S w R S T
A2
A0
30
A1 bileenini (RST) faz srasna gre giden simetrili fazl sisteme; A2 bileeni de simetrili (fakat ters fazl) bu ayn fazl sisteme ve nihayet A0 bileeni de eit fazlar haiz bir sistem olarak alnmas durumunda; bu adet simetrili bileenle, herhangi bir simetrisiz fazl sistemi gstermek imkan vardr. Bu bileenlere gre her faza ait byklk iin AR = A1R + A2R + A0 AS = A1S + A2S + A0 = a2 A1R + a A2R + A0 AT = A1T + A2T + A0 = a A1R + a2 A2R + A0
Burada kullanlan a operatr (120 ) lik dnmeyi; a operatr de (240 ) lik dnmeyi gstermektedir.
2
Operatrlerin kompleks balantlar

a 1 2 j 3 ve a 2 2 1 2 j 3 eklindedir. 2
1 a
a2 , 1 a2
a olmaktadr
verilen simetrik olmayan bir sitemde simetrili bileenlerin hesab iin metot yledir.
A1R
1 ( AR 3 1 ( AR 3
aAS
a 2 AT )
A2 R
a 2 AS
aAT )
31
Ksa Devre Hesaplar
1 ( AR 3
AS
AT )
A1R A2 R A0
Doru bileen Ters bileen sfr bileen
Bir fazl akm sisteminin akm ve gerilimleri iin.

IR I 1R I 2R I0
IS
a 2 I1R
IT
aI 2 R
aI1R
U 2R
I0
a2 I2R
U0
I0
UR
U 1R
US UT
a 2U1R aU1R
aU 2 R a 2U 2 R
U0 U0
Ayrca EMK ve empedanslara bal akm ve gerilimlerin simetrili bileenleri arasnda

U 1R E . Z 1 .I 1 R
U 2R
U0
Z 2 .I 2 R
Z 0 .I 0
bantlar bulunur.
Burada 32
Z1 = Doru empedans bileeni ZZ = Ters empedans bileeni Z0 = Sfr empedans bileenidir
8.7.1.1. Fazl Ksa Devre
ekil 8.13:
fazl ksa devre simetrili bir ykleme olup her fazn ksa devre yerindeki gerilimleri sfr olmaktadr.
UR US UT 0 simetri bileenleri
3U IR
UR
aU S
2
a 2U T
0 0
3U 2 R U R a U S aUT 3U 0 U R U S U T 0 Bu nedenle
U 1R E Z 1 I 1R 0
U 2R U0
U R Z Z I 2R 0 Z 0 I 0 0 olur.
33
Ksa Devre Hesaplar
IR
IR
I 1R
IS
a 2 I R ve I T
aI1R dr.
E E E IS a2 ve I T a Z1 Z1 Z1 sonular elde edilir. Elde edilen her faz akmlar mutlak deerce ayn fakat 120 faz farkldr. Bylece fazl ksa devre hesab iin genel olarak: I K3 E bants kullanlmaktadr Z1
8.7.1.2. Toprak Temassz ki Faz Ksa Devre
ekil 8.14: temassz 2 faz ksa devre
US US
U T ve I S U T ve I S
IT IT
US UT
aU1R a 2U1R
a 2U 2 R a U 2R
U0 U 0 ve
34
IR 3I 0
I 1R IR
I 2R IS
I0 IT
0 0
U S ve U T gerilimlerini veren bantlarn birbirinden kartlmas ile U0 0 olduundan U 0 0 olur U1R U 2 R bulunur. Ayrca I 0 Z0
I 1R I 2 R olur. Buna gre ksa devre akmnn deeride

I 1R I 2R E Z1 Z2
ayrca I S
a I1R
aI 2 R
I0
0( I 0
0)
IT
IS
a I1R
a 2 I 2R
j
I0
0( I 0
0) dan
(a 2 a) E Z1 Z 2 (a
3.E Z1 Z 2
a 2 )E 3.E IT j Z1 Z 2 Z1 Z 2 Faz akmlar mutlak deerce ayn olup aralarnda 180 elektriksel a faz fark vardr.Bylece toprak temassz iki fazl ksa devre durumunda genel olarak IK2 ksa devre akm iin 3 .E IK2 bants yazlmaktadr birok durumda Z1 Z 2 Z1 Z 2 olduundan 3.E olmaktadr.Bu durumda fazl ksa devredeki I K 3 2Z 2 akm bantsna gre IK2
35
Ksa Devre Hesaplar
3 I K 3 olmaktadr. Salam R fazna ait U R geriliminin Z deeri de: 2Z Z UR E ayet Z 2 Z1 ise U R E olmaktadr. Z1 Z 2 IK2
8.7.1.3. Toprak Temasl ki Faz Devresi
ekil 8.15:
temasl 2 faz devre
Bu durumda U S
UT
0 ve I R
IR
IR
I 1R
I 2R
I 2R
I0
I 0 bulunur.
36
Gerilim bileenleri:
3UI R 3UI 2 R
3U 0
UR UR
UR
aU S a 2U S
US
a 2U T a UT
UR
UR UR
bulunur
UT
Buna gre E U 1R U 1R U 1R I IR , I 2R , I0 Z1 Z1 Z0 Bu akmlarn toplam E U 1R U 1R U 1R E .Z 1 .Z 2 I IR 0 I IR Z1 ZS Z0 Z 1 .Z 2 Z 2 .Z 0 Z 0 .Z 1
I IR , I 2 R ve I 0 akm bileenleri
I IR E (Z 2 Z E Z0 Z E .Z Z Z Z0 )
I 2R
Z1 .Z 2
Z 2 .Z 0
Z 0 .Z1
I0
IS
1 3E (1 a 2 ) Z Z Z
Z0 .
IT
1 3E (1 a ) Z Z Z
Z0 .
37
Ksa Devre Hesaplar
salam U R fazna ait gerilim 3E .Z1. Z 0 olur. IR Z
3E bu durumda Z 0 ok byk Z1 ( ) 2 Z0 olmas halinde toprak temasl ksa devrede salam faza ait gerilim yklemesinin en fazla 1,5 E olaca grlmektedir.
ayet Z1
Z 2 ise
UR
8.7.1.4. Faz Toprak Ksa Devresi
ekil 8.16: Faz Toprak Ksa Devre
Faz toprak ksa devresinde U R
IS
IT
0 dr.
3I R
IR
aI S
a 2 IT
I R 3I 2 R
38
IR
a2IS
a IT
IR
3I 0
IR
IS
IT
IR
olduundan simetrili bileenler:

I 1R I 2R I0
Gerilimin simetrili bileenleri U R U 1R U 2 R U 0 0 U 1R U 2R U 0 Ksa devre akmnn deeri UR E Z 1 .I 1R Z 2 .I 1R Z 0 .I 1R

I 1R
IR
olduundan
Z1 I 1R
E Z2 I 2R
Z0 I0
ile hesaplanr.
3I 1R olduundan
I K1
IR
Z1
3E Z2
Z0
forml ile hesaplanr
Salam fazlara ait gerilimler ise
US
E (a
Z 0 a 2 Z1 aZ 2 ) Z 0 Z1 Z 2 Z0 a Z1 a 2 Z Z ) Z 0 Z1 Z 2
UT
E (a
8.7.1.5. ift Faz Toprak Ksa Devresi

A ksa devresi noktas iin 39
Ksa Devre Hesaplar
I L1
I L3
U L2
3I1L 2 3I 2 L 2
3I 0 L 2 I 1L 2
a 2 I L1 a I L1
I L1 I 2L2
I L2 I L2
I L2 I0
a I L3 a 2 I L3
I L3 I L2
I L2 I L2
ekil 8.17:
ift faz-toprak ksa devre
B ksa devresi noktas iin
I L1
I L2
U L3
3I1T
a I L1
a 2 I L2
I L3
I L3
40
3I 2T
3 I 0T I 1T
a IR
IR I 2T IS I 0T
a IS
IT
IT
IT
IT
A1 ksa devresi noktas iin
U1SA U 2 SA
U 0A
a2E
Z1C ( I1S
a I1T ) Z1A .I1S
Z ZC ( I 2 S
Z 0C ( I 0 S
a 2 I 2T ) Z ZA .I 2 S
I 0T ) Z 0 A .I 0 S
B ksa devresi iin
U1TB
a E
Z1C ( I1T
a I1S ) Z1B .I1T
U 2TB
U 0B
Z 2C ( I 2T
Z 0 C ( I 0T
a I 2 S ) Z 2 B .I 2T
I 0 S ) Z 0 B .I 0T bantlar geerlidir.
Dier taraftan ,
U SA U TB
a2E
U 1SA U 1TB
(Z1C
U 2 SA U 2TB
Z ZC
U 0A U 0B
Z 0C
0 0 bantlar gz nne alnarak

Z1 A Z2A Z 0 A ).I 0 S (aZ1C a 2 Z ZC Z 0C ).I 0T
41
Ksa Devre Hesaplar
a E
(Z1C
Z ZC
Z 0C
Z1B
Z 2B
Z 0 B ).I 0T
(a 2 Z1C
a Z ZC
Z 0C ).I S
bu iki denklemin zmnden X ve B noktalarndan akan akmlarn I 0 S .veI0 AT bileenleri elde edilir.
I S 3I 0 S .veIT 3I 0T olduu gz nne alnrak A ve B ksa devrelerinde topraa akan akmlar,
IS
3E (a 2 1) Z ZC NS
(a 2
a) Z 0C
a 2 ( Z 1B
Z 2B
Z 0B)
IT
NS ( Z1 A
3E (a NS
3( Z1C .Z ZC Z2A Z0A
1) Z ZC
Z1C .Z 0C Z 1B
(a
a 2 ) Z 0C
a ( Z1 A
Z ZA
Z1A
Z0A )
Z 2B Z 0B )
Z 2C .Z 0C ) ( Z1 A Z 0 B ).(Z1C
Z 0 A ).(Z1B
Z 2B
Z 2C
Z 0C )
dir Topraklanm olan sistemin sfr noktasnda 3E I S IT 3Z ZC a ( Z 1 A Z 2 A Z 0 A ) a 2 ( Z 1B Z 2 B Z 0 B ) NS akm akmaktadr.Bu akm genellikle toprak temasl 2 faz ksa devresi ve tek faz toprak ksa devresi akmlarndan byk deildir.Dier taraftan Z 0C durumu iin A ve B ksa devre noktalar arasnda meydan agelecek ksa devre gz nne alnmaldr.Burada Z 0C durumu izole yldz noktasna sahip bir ebeke vaya ebeke vastas ile tam kompanze toprak ksa devresi sndrc bobin kullanm demektir. Bu durumda A ve B ksa devre noktalarnda topraktan meydana gelen akmlar
42
IT
IS Z 1C Z 2C
(a a 2 ) E 1 ( Z1A 3 Z2A Z0A Z 1B Z 2B Z 0B)
(a a 2 ) E NT
ZB
Z 2 iin ve (a a 2 )
j 3 iin
IT
IS 2Z1C
j 3E 2 ( Z1 A 3 1 Z 1B ) (Z 0 A 3 Z 0B )
olacaktr.
8.7.2. Omik veya empedans Metoduna gre Ksa Devre hesabnn Yaplmas
8.7.2.1. Ksa Devre Yolunun Edeer emas
Bir enerji retim ve datm sisteminde herhangi bir yerinde bir izalasyon hatas sonucu ksa devre meydana geldiinde oluabilecek ksa devre akmnn hesab iin ncelikle akm kayna ile hata yerine kadar olan ksa devre yolu zerindeki btn iletme elemanlarn ihtiva eden bir edeer ema izilir. Ksa devre yolu zerindeki edeer ema, iletme aralarna ait bir kutuplu edeer emalardaki karakteristik empedans deerlerini ihtiva eder.
43
Ksa Devre Hesaplar

T 1 G Xg XT1 XL1 RL XT2 HAT T 2
IK
Xk
Rk
IK ZK
ekil 8.18: Edeer ema
XK RK
XR R
ZK
X 2K
R2K
X )2
R) 2
ZK
RK
JX K
Plan ve proje safhasnda olan tesiste gerek g anahtarlar seimi ve gerekse de dier iletme elemanlarnn ksa devreye kar mukavetlerinin kontrol ve izole ayar deerleri yaplrken, tesisin en uygunsuz ve en yksek ksa devrenin oluabilecei yerde ksa devrelerin olduu kabul edilerek, meydana gelebilecek en byk ksa devre ve en kk ksa devre akmlar hesaplanr. Ksa devrenin zaman bakmndan gelimesi gz nne alnarak balang, gei ve srekli ksa devre halleri iin tesirli gerilim olarak E,E ve alnrve buna grede IK balang (subtransiyen) IK gei (transiyen) ve IK srekli ksa devre akmlar elde edilir. Ksa devrenin eitli safhalarnda meydana gelen ksa devre akmlar hesaplanrken XG jeneratr reaktans olarak balang ksa devre akm IK hesaplanrken Xd, gei ksa devre akm Ik hesaplanrken Xd ve srekli ksa devre akm Ik hesaplanrken Xd 44
deerleri alnr; buna karlk enerji transmosyonu yapan transformatrlerde ve enerji nakli yapan hatlarda reaktans deerleri ksa devre olaynn her safhasnda ayn alnr. Buna gre, Balang Ksa Devre Akm. (XG =Xd)
" IK
E" ZK
Gei Ksa Devre Akm (XG =Xd)
E' ZK Srekli Ksa Devre Akm (XG =Xd)

' IK
IK
E ZK
8.7.2.2. Tesirli Gerilim

Ksa Devre Akmlarnn hesaplanmasnda ikinci kademe ksa devre esnasnda tesirli olan gerilimi tayin etmektir. Tesirli gerilim deyince t = 0 annda bir ebekenin veya ebeke blmnn doru sistemine ait besleme gerilimi anlalr. Balang ksa devre akm iin tesirli olan E balang EMKl jeneratrn ksa devreden nceki yk durumuna baldr.Yakn ksa devre de nceki yk durumuna baldr. Yakn ksa devrede en byk ksa devre akmlar getiinden, E nin gerek deerinin sadece yakn ksa devrede bilinmesine ihtiya vardr. Uzak ksa 45
Ksa Devre Hesaplar
devrelerde basit ve yaklak hesaplar yeterlidir. Stator sarglarnn omik direnci ihmal edilerek byk yksekliklerde
E"
UG
UG 3
" I . X d sin
UG 3
(1
" I G . X d . sin ) UN
3 Jeneratr balama ucu gerilimi U N ebeke iletme gerilimi c ebeke gerilimi ile tesirli gerilim arasndaki fark gz nnde tutmaya yarayan katsay I G Ksa devre balamadan nceki jeneratrn yk akm Faz asdr.
Jeneratrn yk akm I G jeneratrn nominal akmna ( I NG ) ye eit olduunda:

" Xd U E .(1 . sin ) c. N Z NG 3 3 " Xd normal jeneratrde oran 0,1 0,15 arasnda sin Z NG "
UG
ise 0,6 /
" Xd . sin ise makinann Z NG cinsine gre 1,06 ile 1.12 arasnda deerler alr. En byk ksa devre akmlarnn elde edilmesi iin jeneratr yakn ve jeneratrden uzak ksa devrelerde c.U N iin 1.1 .U N deeri alnabilir. Bylece
0,8 arasnda deerler aldndan c 1
" IK
1.1U N 3.Z K
denklemi elde edilir.
46
c=1.1 katsays ile E EMK nn jeneratr arasndaki gerilime gre 5 kadar yksek olmas ve jeneratr geriliminin ebeke geriliminden 5 daha yksek olmas hesaba katlr. Jeneratrlerin yk durumuna gre dk uyarlamalarda ksa devre akmlar daha dk deerler olacandan koruma rlerinin ayar bakmndan ksa devre akmlarnn en kk deerileri de nemlidir.Bu bakmdan ve zellikle de alak gerilim ebekelerindeki ksa devreler iin c = 0.95 katsays ile U E " 0.95 N alnr. 3
8.7.2.3. Tesis Elemanlarnn Empedans

Ksa devre akmlarnn hesaplanmas iin nc kademe ksa devre yolunda bulunan tesis elemanlarnn empedanslarn hesaplamaktr.Hatann trne gre tesirli olan tesis elemanlar empedanslar grupta toplanr.
DORU EMPEDANS=Z1 Dru empedans, fazl alternatif akm ebekelerinin hata yerinden bakldnda grlen birim iletken bana simetrili gerilim sisteminin simetrili yklenmesi durumunda; doru sistem akm bileenine kar gsterilen empedanstr. Bu suretle hatlarn her bir faz empedans, trafolarn ve bobinlerin ksa devre empedans ve ksa devre anndaki jeneratr empedansna eit olmaktadr. TERS EMPEDANS = Z2 Ters empedans, fazl alternatif akm tesislerinde hata yerinde bakldnda grlen her faz iletken bana ters sistemdeki empedanstr. Z2 ters empedans bileeni, hatlar, trafolar ve bobinler iin doru empedans bileenine eit olmaktadr. Sistemin bu elemanlarnn empedanslar, simetrili gerilim sisteminin ters dnmesi durumunda deimektedir. Jeneratrlerde ise ters 47
Ksa Devre Hesaplar
empedans, makina senkron hzda dnerken; buna zt ynde dnen bir gerilim sistemi tatbik edilmesi durumundaki empedanstr. Bu sistem rotara gre iki misli bal hza sahiptir. Turbo Alternatrlerde ters empedans bileeni, pratik olarak ksa devre balang annda doru sistemle elde edilen empedansa eit olmaktadr.Ters empedans bileeni kk kutuplu ve amortisman sargl jeneratrlerde balang reaktansndan 20 kadar, amortisman sargs olmayanlarda ise 50 kadar daha byktr.Asenkron makinalarn ters empedans yeter derecede yaklaklkla ksa devre empedansna yani sfr hzndaki empedanstr. SIFIR EMPEDANS = Z0 Sfr empedans, fazl alternatif akm ebekelerinin hata yerinden bakldnda grlen her faz iletkeni bana sfr sistemdeki empedansdr. Z0 sfr empedans bileeni fazl sistemlerde fazn paralel balanmas ve buna tek fazl alternatif gerilim uygulanmas ile hesap ve lme ile elde olunur.
8.7.2.4. ebeke Elemanlarnn Empedans Deerleri

Byk gl jeneratrlerde ve transformatrlerde bir faz sargsna ait reaktif diren omik dirence gre daha byk deerler alabilir. ayet bu deer R= 0,3X ise hesap kolayl bakmndan balang ksa devre akmlarnn (Is darbe ksa devre akmnda deil) hesabnda omik direnler ihmal edlebilirler. Jeneratrler, transformatrler ve bobinler gibi iletme aralarnn empedanslar UN 3 nominal genellikle Z ile gsterilir. Bu empedanslarn Z N IN empedansa oran bal empedans verir. cinsinden verilen bal empedanslar(Z) ile gsterilir.
48
letme aralarnda, yksek gerilimde reaktif direnler yannda omik direnler genellikle ok kk olduu hallerde bal empedans yerine (Z=X) bal reaktans verilir. Nominal reaktans deeri ile X aracnn sanal gcnn S N
xX N
xU N 3.I N
veya S N iletme
3.I N .U N olduu gz nne alnarak
2 xU N yazlabilir. SN
Z .I N .100 X .I N .100 ve bal reaktans X UN UN 3 3 eklinde yazlmalar halinde I N .Z veya I N . X arpmlar empedans veya reaktans zerinde nominal akm sebebi ile meydana gelen gerilim dmn verirler.Bu deerin nominal gerilimin U 3 deerine blnmesi ile sz konusu iletme aracnn bir faz sargsna ait empedans ve reaktans zerindeki bal gerilim dmn verir.
Bal Empedans Z
Bal empedans,Bal reaktans veya bal gerilim dm yerine jeneratrlerde , transformatrlerde UK ve bobinlerde XB iareti kullanlr.Havai hatlarda ve kablolarda faz bana reaktans iin X h ( ) ve omik diren iin Rh ( ) kullanlr
49
Ksa Devre Hesaplar
8.7.3. Senkron Jeneratrler

8.7.3.1. Doru Reaktans Bileenleri
Genellikle Doru Reaktans bileenleri (1) indisi ile iaretlenirler. Simetrik hatalarda yalnz doru bileenler tesirli olduundan, bu gibi durumlarda hata akmlarnn hesab yaplrken ou zaman 1 indisinin yazlmasna gerek duyulmaz. Simetrik ksa devrelerde senkron jeneratrler iin sz konusu olan reaktanslar; boyuna (direkt) manyetik eksen iin geerli olan reaktans deeri olup (d) indidsi ile iaretlenir. Enine (Quadrature) eksen iin geerli olan ve (q) ile iaretlenen enine reaktans deerleri ksa devre hesaplarnda dorudan doruya kullanlmazlar. Balang Reaktans, Xd Subtransiyen reaktans ad da verilen bu reaktans deeri, jeneratrn kV olarak nominal deeri UNG MVA olarak nominal gc SNG ve bal balang ksa devre reaktans Xd olarak ' 2 x d' U NG " gsterilir ise ohm cinsinden X d dr; bu reaktans S NG deeri, ksa devre akmlarnn hesaplar iin en nemli byklktr. Enine Balang Reaktans, Xq Turbo Alternatrlerde Xq 1,1Xd kk kutuplularda Xq 1,2Xd Gei Reaktans, Xd Transiyen reaktans ad verilen bu reaktans ' 2 X d .U NG ' dir. Xd S NG Bu reaktans deerinin ksa devre hesaplamalarnda byk bir nemi yoktur. Xd balang reaktansnn geerli olduu Ik 50
balang ksa devre akm ile Xd gei reaktansnn geerli olduu Ik normal akmdan ok byk olduklarndan Xd ve Xd doymu deerlerdir. Enine Gei Reaktans, Xq Xq Xq alnr
Senkron Reaktans, Xd Srekli ksa devre iin geerli olan senkron reaktans deeri jeneratrn bota alma ve ksa devre karakteristikleri yardm ile 2 X d .U NG elde edilir. X d yazlabilir. S NG Enine Senkron Reaktans, Xq Turbo alternatrlerde Xq 0,9 Xd kk kutuplu jeneratrlerde Xq 0,67 Xq alnr Bota alma Ksa Devre Oran, k Jeneratrn kararl almalar bakmndan nemli bir byklk 1 olup esas itibar ile senkron reaktansn tersine (k ) eittir. Xd Jeneratr Direnci, RG RG nin Ik balang ksa devre akmna katlmasa da (RG 0,3 Xk olan deerler) IS darbe ksa devre akm hesabnda gerekli olan darbe katsays tayin edilirken gerekli R X orannda RG hesaba katlr. Bu nedenle jeneratrn fiftif direncinin bilinmesine gerek vardr.Bu fiktif diren nominal gc 100MVA dan byk olab jeneratrlerde RG =0.05 Xd ve daha kk olan jeneratrlerde RG =0.007 Xd olup 0,05 ve 0,007 katsaylar ilk yar periyot esnasnda balang ksa devre akmnn snmn hesaba katarlar.
51
Ksa Devre Hesaplar
8.7.3.2. Ters Reaktans Bileenleri

Ters reaktans bileenleri (2) indisi ile gsterilir. Senkron jeneratrlerin simetrik olmayan hatalarnda hesaba katlacak olan ters reaktans " " Xd Xq X2 deerini alr. 2
8.7.3.3. Sfr Reaktans Bileenleri

Jeneratorn sfr reaktanslar yaklak olarak 1 1 ' X 0 ( ......... ) X d deerine eittir. 3 6
8.7.4. Zaman Sabitleri

8.7.4.1. Balang Zaman Sabitesi Td
Balang olaynda esas itibar ile stator ve amortisman sarglar tesirlidir. Jeneratr ularndaki ksa devrede ksa devre balang zaman sabiti X" Td" Td' 0 . d dir. ' Xd Td0 Jeneratrn bota alma zaman sabiti olup 50ms ' " mertebesindedir. X d X d olduundan Td bu deerin altndadr. Ksa devre yeri ile jeneratr arasnda hata yerine kadar
ZS RS J .X S
gibi bir ebeke empedans varsa zaman sabiti ok deiir. Ksa devre yeri jeneratrden ne kadar uzaksa ksa devrenin snm o 52
kadar az belirlidir ve olayda o kadar yava geliir; yani Ik srekli ksa devre akmnn deeri ile Ik balang ksa devre akmnn deeri birbirine yaklar ve belirli empedans deerinde yaklak olarak eit alnr. ebekede bu durumda balang zaman sabiti
" d
" Xd T . ' Xd '' d0
XS XS
Bu ifade fazl ksa devreler iin geerli olup iki ve bir fazl ksa devrelerde balang zaman sabitleri ok az fark ederler.
8.7.4.2. Gei Zaman Sabitesi Td

Gei zaman sabitesine ait deerleri, stator sargs ile uyarma sargsna ait byklkler tayin eder. Jeneratr ularndaki ksa devrede
' d
' Xd dir ve ebeke ksa devresinde omik direncin ihmal T . Xd ' d0 ' d ' d0
' Xd XS edilmesi ile T T . dir. Xd XS Td0 bota alma gei ksa devre zaman sabitesidir.
Kablo ebekeleri ve alak gerilim ebekelerinde ve bu gibi ebeke empedansnn omik karakterde olduu durumlarda yani RS X S ise bu durumda ksa devre iin:
Td'
Td' 0 .
2 RS 2 RS
' (X d ' (X d
X S ).( X d X S ).( X q
XS ) XS)
53
Ksa Devre Hesaplar
Genel olarak RS
X d olduundan ebeke ksa devrelerinde yeter
derecede doru olarak Td'
Td' 0 .
' Xd Xd
ZS yazlabilir. XS
ZS: ebeke empedansnn mutlak deeridir.Yukarda Td ile verilen 3 fazl ksa devreler iin geerlidir. Klemenslerin ksa devre edilmesi durumunda yani X S 0 ise Td deeri, turbo jeneratrlerde 1 sn, kk kutuplu jeneratrlerde ise 2 sn olmaktadr. Transiyen olay, ebeke ksa devrede iken en erken 3 ile 6 saniyede snmektedir. ki kutuplu jeneratr ksa devresinde X ' XS Td' 2 Td' 0 . d Xd XS X2: Jeneratr ters reaktansn gstermektedir. ebeke ksa devresinde ' X d X S 2Z S ' ' Td 2 Td 0 . X d X S 2Z S X2 jeneratr ters reaktans olup, bu ters reaktans etkisi ile Td2 zaman sabitesi fazl arza durumundaki Td zaman sabitesinden 50 daha byk olmaktadr. ebeke devresinde bu fark daha azalr. Bir fazl ksa devrede: ' X d (X S X 0 2X S ) ' ' Td 1 Td 0 . X d (X S X 0 2X S ) X0: ebekenin sfr empedansdr.
54
8.7.4.3. Doru Akm Zaman Sabitesi, TG

Ksa devre akmna ait doru akm bileeninin snm stator akm devresinin zelliklerine ve ebeke ksa devresininde ebeke karakteristik deerlerine baldr. " " X d .X q Xd 2 . " Jeneratr ksa devresi iin TG " .R1 X d X q .R1
" X d .X S .( R1 RS ) R1 stator sarp direnci deeri olup RG jeneratr direnci deerinden farkldr.
ebeke ksa devresi iin TG
Jeneratr klemens ksa devre durumunda iken doru akm bileeni, 0,3 0,6 saniye sonra snmektedir. ebeke ksa devresi durumunda ve ksa devre yolunun R X oranna gre, bu zaman sabitesi 0,01 saniyeye kadar inmektedir.
8.7.5 Transformatrler
Transformatrlerin doru ve ters empedans bileenleri ayndr. Byk gl transformatrlerde, transformatrn XT kaak reaktans yannda, RT sarg direnci de, balang ksa devre akm IK nin hesabnda gz nne alnmayabilir.
8.7.5.1 Doru Ve Ters Reaktans Bileenleri

Z1 doru empedans bileeni ile ters reaktans bileeni ZS, birbirine eittir. Simetrik ksa devreler iin geerli olan transformatr nisbi ksa devre empedansndan hesaplanr U2 Z TG U KN . NT S NT UNT = Transformatr nominal gerilimi (kV) UNT = Transformatr nominal gerilimi (MVA) 55
Ksa Devre Hesaplar
UKN = Transformatrn IN nominal akmna tekabl eden nisbi ksa devre gerilimidir. Herhangi bir I akm gemesi halinde transformatrn nisbi ksa devre gerilimi :
U KT I dr. IN Nispi omik gerilim dm U KN .
Ur RT UX UK
Transformatrn omik direnci
RX
2 U NT UR. S NT
2 U NT Nispi reaktif gerilim dm XT U X . S NT Transformatrn nispi ksa devre gerilimi
2 2 UK UR UX UK Genellikle ksa devre deneyinde lmelerle RT direnci ve Ur ise transformatrn bakr kayplar PCU ile hesaplanr. PU S PCU RT U R RT . NT 2 2 2.I NT U NT S NT
Daha sonra transformatr kataloglarnda verilen deerlere dayanarak UX nispi kaak gerilim dm U X
2 UK 2 UR
2 U NT S NT Transformatrn nominal akm INT ise transformatrden geecek I NT srekli ksa devre akm deeri I K olur. UK
forml ile hesaplanr. X K
UK.
56
8.7.5.2 Sfr Empedans Bileenleri

Sfr empedans bileeni (0) indisi ile iaretlenir. Sfr empedans bileeni transformatr sarglarnn elektriksel ve manyetik ekirdein zelliklere baldr. Normal olarak gen sarg topraklanmadndan gen bal transformatr sargsndan ve yldz noktas yaltlm yldz veya zikzak bal transformatr sarglarndan ve bunlara bal hatlardan sfr bileeni gemez; onun iin bu gibi hallerde sfr empedans bileeni sonsuz byktr. Yldz Ntr toprakl gen Yldz Bal Transformatrlerde RTo RT X To 0,8 X T gen Zikzak ve Yldz ve yldz zikzak bal transformatrlerde RTo 0,5 RT X To 0,1X T Yldz Zikzak balama gurubundaki transformatr RTo .RT X To (3..ile.10) X T
8.7.5.3. Transformatrlerin Sfr Empedans Bileeninin lme Yolu le Tayini

Bu ilem iin bir fazl alternatif akm kaynandan faydalanlr. gen sarglar ve yldz noktas topraklanmayan sarglar balantya girmezler. Ancak yldz noktas topraklanan veya ntr hatt bulunan yldz veya zikzak bal transformatr sarglar paralel balanr;
57
Ksa Devre Hesaplar
kaynak gerilimi U0 ve her faz sargsndan geen akn I0 ise sz U0 konusu transformatrn sfr empedans Z 0 dr. I0
YILDIZ YILDIZ BALI TRANSFORMATOR GEN YILDIZ BALI TRANSFORMATOR
I0 I0 I0
I0 I0 I0
U0 Zb 3I0 Zb 3I0
U0
YILDIZ ZKZAK BALI TRANSFORMATOR
I0 I0 I0
U0 Zb 3I0
ekil 8.19:
YILDIZ YILDIZ BALI TRANSFORMATOR
ekil 8.20
Yldz yldz bal trafo
Yldz Yldz bal trafolarda bir faz toprak ksa devresi halinde sfr akm bileeni sekonder tarafndan primer tarafna geer. Bu tr transformatrler bu nedenle hibir kayda ve arta bal olmakszn nominal akm iddetine kadar bir faz yklenirler. Yldz 58
yldz bal transformatrlerin edeer devre emas aada belirtilmitir.

YILDIZ YILDIZ BALI TRANSFORMATORLERN EDEER DEVRE EMASI
I01 Z01
III I0m Z0m Z'02
I' 2 0
U01
U02
Z01=PRMER SARGI EMPEDANSI Z' 2=SEKONDER SARGI EMPEDANSI 0
ekil 8.21:
8.7.5.4. Hat Empedanslar

Doru Empedans Bileenleri;
ZH
H
J .X H X arctan . H RH
XH RH XH RH XH RH 1 2
4
RH
ZH
2 RH
2 XH
Normal bir iletkenli hatlarda ki demet iletkenli hatlarda Drtl demet iletkenli hatlarda
8 10
59
Ksa Devre Hesaplar
Kablolarda ise
XH RH
0,1 1 aras deerlerdir.
Hava hatlarnn omik direnci L L m iletken uzunluu RH .q Birim hat uzunluuna ait diren
Rt R20 1
0
R'
1000 .. .q
km
(t
20)
1 20 .t 1 20 .20 Alternatif akmda meydana gelen cidar etkisi [:skin effect] olay yaknlk olay [:proximety effect] ve kablolarn zrh tesislerindeki tesirler nedeni ile alternatif akm direnci, yukarda verilen forml ile hesaplanan doru akm direncinden byktr. Hassas hesaplarda hat kesitine bal olarak deien R deerinde bir diren ilave edilerek alternatif akm direnci bulunur. 16mm2 den byk kesitte olan kablolar ok telli olarak imal edilirler ve ince teller birbiri zerine sarlarak bulunurlar. Bu tr iletkenlere rgl iletken ad verilir. Gerek hava hatlarnda gerekse kablolarda rgl iletkenler kullanlr. Belirli bir uzunluktaki rgl iletkeni tekil eden ince tellerin gerek uzunluklar, sarlma ve burulma sebebi ile rgl telin boyundan daha uzun olduundan rgl iletkenin direnci, hesaplanan deerden %1 - % 2,5 kadar daha byktr. Rt R0
8.8 Hava Hatlar

Hava hatlarnda cidar etkisi ve yaknlk olaylarnn tesiri pek byk deildir. Bu nedenle ksa devre hesaplarnda R ilave diren deerinin gz nnde bulundurulmasna gerek yoktur. Buna 60
karlk rgl hava hatl direnleri sarlma ve burulma yznden diren deerleri biraz yksektir. Rh 1 km uzunluuna tekabl eden birim diren km uzunluu olmak zere faz iletkeni bana den hat direnci: R ' L.R ' ifadesi ile hesaplanr. hat
Hava hatlarnda demet iletkenlerinin omik direnci her bir faz tekil Rh eden iletken diren edeerine eittir. Rd n n bir faz tekil eden ksmi iletken says hatlarn sfr empedans bileeni fazl bir sistemde her faz iletkeni paralel balanp buna drdnc bir iletken mesela toprak zerinden bir fazl alternatif gerilim uygulandnda llen empedansa sfr empedans denir. Normal iletmelerde simetrik hatlarda ve faz-faz ksa devresinde sfr empedans bileeni sz konusu olmad halde toprak zerinden bir akm gemesi halinde sfr empedans bileeni kendini hissettirir.
8.8.1. Hava Hatlar

Hava hatlarnn sfr empedansnn deeri zerine aada belirtilen faktrler etki eder. Hava hatlarnn dzenlenme ekli Bir direk zerindeki sistem ekli Sfr akm bileeninin getii topran iletkenlik katsays Hava hattna ait koruma iletkeninin bulunup bulunmamas ve says 61
Ksa Devre Hesaplar
Eer hava hattna ait koruma iletkeni yoksa hat ile toprak arasnda basit bir devre vardr ve hattan geen sfr akm aynen toprak zerinden geri gider. Eer toprak iletkeni varsa, geri dnen sfr akm toprak ile toprak iletkeni arasnda blnr. Toprak akm ve dolaysyla sfr empedans zerine topran zgl direncinin etkisi de byktr. Topran zgl direnci ne kadar bykse akm o kadar derinlie girer ve sfr empedans da o kadar byk olur. Hava hatt ile topran tekil ettii devre zerine toprak iletkeni ile topran meydana getirdii devrenin manyetik etkisi vardr. Bu yzden sfr empedans byr. letken apnn klmesi ile sfr reaktans artar bundan dolaydr ki: ii bo hava hatlarnda iletken ap byk olduundan hem iletme reaktans ve hem de sfr reaktans kk olur. Hattn yerden olan yksekliinin sfr reaktans zerine etkisi yoktur.
8.8 Toprak iletkeni olmayan hat

U0 I 0 ( R1' 3Rt '
' j. X 0 )
Devrenin birim sfr empedans
R0
0
' R0
3Rt '
Rt '
U0 R1' I0 . 0 .f 4
3R ' t
' j. X 0
4 .10 4.. H
f=50 Hz
km R ' t 0,05.
km
62

R'1 X'0 I0 I0 I0 3I0 U0 3I0
Rt
3I0
ekil 8.22 Toprak iletkeni olmayan hat sistemi
Sfr reaktans, 3 faz iletkenin paralel balanmas ile elde edilen iletken demeti ile toprak arasndaki devrenin reaktansdr. Sfr endksiyon katsays birim d ve birim i sfr endksiyon katsaylarnn toplamna eittir. L' 0 L0d L' 0i L0d hesaplanrken Bir fazl bir devre varm gibi hesaplanr G,d, hatt paralel bal 3 hat iletkeni ve dn hatt toprak Hava hatt toprakla temas halinde olduundan hava hattnn yeryzne olan h ykseklii hesaba katlmaz.Akmn topraktan getii St derinlii gz nne alnr Gidi hatt 3 hat iletkeninin paralel balanmas ile tekil olduundan bu hat bir demet iletken gibi kabul edilir.Buna ait rd edeer iletken ap olarak n=3 iin d olduu gz nne 3 alnarak d yerine d0 geometrik ortalama iletkenler arasndaki uzaklk gz nne alnarak
re
3
r.d 02
63
Ksa Devre Hesaplar
L'0 d
L0i
S .10 4 H km re r .Ln . ' 0,5.10 4 H km 2 r 2 x3.Ln .
Sfr reaktans iin:

' X0
2. (3Ln .
X0
1 ).10 4 H km 4 S 2 x3. .10 4.Ln . 2 3 0,779.r.d 0
S re
Bylece basit hat sistemi iin sfr empedans: S ' ' Z 0 I Z 0 R1' 3Rt J 6. .10 4.Ln . . 2 3 0,779.r.d 0 Sfr akmnn topraktan getii:
km
185.
Pt 2 .f.
ve S
....... m
0
4 .10 4... H m
f=50Hz
93 pt dir.
Pt zgl toprak direnci
Toprak Cinsi Bataklk Killi Toprak Rutubetli Kum Rutubetli akl Kum veya akl Tal Zemin
Pt(/km) 30 100 200 500 1000 3000
S(m) 510 930 1320 2080 2950 5100
64
8.8.2. Toprak iletkeni olmayan ift devre hava hatlarnda toprak evresine ait birim sfr empedans
' Z 0 II ' Z 0I
3Z1' II
' Z 0I
Tek devre hava hatlarna ait birim sfr empedans
' Z 1II I.sistem toprak ksa devresi ile II sistem toprak ksa devresi arasndaki karlkl empedans: S 0 Z 1' II Rt ' J . .Ln .. km 2 d1II
d 1II
her iki sisteme ait iletkenlerinortalama geometrik uzakl

' " d 0 .d 0
d1II
65
Ksa Devre Hesaplar
8.8.3. Yksek gerilim hava hatlar ounlukla bir veya daha ok toprak iletkeni ile donatlr
8.8.3.1. bir toprak iletkeni ile donatlm tek devre hat sistemi
S 3RS 3X' S IS 3 IS 3 I0 G U0 3X'S I R'1 X'0 I0 It 3
t 3Rt It = I0 - IS 3 3
ekil 8.23:
Bir toprak iletkeni ile donatlm tek devre hat sistemi
S I0
' X0 ' XS R ' X IS
Toprak iletkeni Sfr akm bileeni Hattn birim sfr empedans Toprak iletkeninin birim reaktans Toprak letkeninin Birin Omik Direnci Hava hatt ile toprak iletkeni arasndaki karlkl reaktans
HAVA HATTI TOPRAK REAKTANSI N IS ' I 0 .( R1' j. X 0 ) I S . X IS ( I 0 )3.R ' t 3
U0
66
TOPRAK LETKEN TOPRAK DEVRES N IS ' ' ' I S .( RS j. X S ) ( I 0 ).3R ' t 3I 0 . X IS 0 3 ' ' ' ' I 0 .( R1 3R t jX 0 ) I S ( R ' t j. X IS U 0
3I 0 .( R ' t
' ' jX IS ) I S ( RS
R 't
' j. X S
' 1
3R t
'
j. X
' 0
Z 0 .I
' S
'
Rt
j. X
' IS
' IS
'
j. X
' S
ZS
U0
Rt
Z IS
' S
' I 0 .Z 0 S
' I S .Z IS
I S .Z 0 U IS zlp 0 oran hesaplandnda I0

U0 I0 Z 0 IS Z 0I
' Z IS 3 ' ZS
I 0 .Z
km
' Topraklama iletkeni olmayan tek devre hava hattna ait Z 0I birim sfr empedans
' Hat sistemi Toprak devresi ile toprak iletkeni toprak Z IS devresi arasndaki karlkl empedans
' Z IS
R' t
j.2 .Ln
S ' d IS
km
Hava hattna ait iletkenlerle S toprak iletkeni arasndaki d IS uzaklklarn geometrik ortalamasdr.
d IS
d1S .d 2 S .d 3S .....m
67
Ksa Devre Hesaplar
ZS
RS nS
R 't
j.2 .( Ln .
S rS
4n S
)...
km
8.8.3.2. toprak iletkenli ift devre hat sistemi

Sfr empedans
Z 0 IIS
' Z 0 II
6.
'2 Z IS ' ZS
km
' Toprak hatt olmayan ift devre hava hatlarna ait birim Z 0IIS sfr empedans ' Z IS daha nce verildi fakat
' d IS
d1S1 .d 2 S 2 .d 3S1 .d1S 2 .d 2 S 2 .d 3S 3 ifadesi ile hesaplanr

R 't j.2 .( Ln S
S
) rS .d S1S 2 SONU: Hava hatlarnda sfr empedansnn sfr reaktans bileeni yannda omik bileeni ihmal edilebilir.Toprak iletkensiz bir tek hat sisteminde sfr reaktans 1.2/1.8 / km ift devre sisteminde 2,1/2,4 / km ve bir devre toprak iletkenli tek devre sisteminde 1.3/1.4 / km arasnda deerler alr. 3 FAZLI ENERJ NAKL HATLARI 8
' ZS
RS 2
aT a aT rT aT b
ekil 8.24:
LETKEN DZENLEMES 3 fazl enerji nakil hatlar iin kablo dzenlemesi
68
a 4 hatl demet 2 hatl demet b kullanlan semboller iletken rg aral aT r iletken yarap re Demet iletkenler iin edeer ap (tekli iin re
r)
rgl demet iletkeninin dairesel evresine tekabl eden rT yarap 3 fazl sistemlerin 3 hatt arasndaki aklklarn ortalama d geometrik uzaklk
1 d12
2 d23 d13
3'
2'
1'
1'
2'
3'
ekil 8.25:
hatlar arasndaki aklk
d1-2 d2-3 d1-3
rS
0
Toprak hatt yarap Hava permabilitesi 4 .10 4.. H km iletken relatif permebiletesi (Genelde Toprak hattnn relatif permabiletesi
L
S
1)
Asal frekans s 1 Toprak akmnn topraktan getii derinlik m zgl toprak direnci 69
Ksa Devre Hesaplar
letken direnci RL RS Toprak hatt direnci (elik hatlar ve elik zl hatlar iin akma baldr) Her bir iletkenin endktans LB L1 LB Hesaplama XL endktif diren (simetrik tek devre ve ift devre tertipler iin) d 1 Tek devre hat X L .Lb . 0 Ln . .. km 2 re 4n
d .d ' 2 re .d ' letkenler aras ortalama geometrik uzaklk d 3 d12 .d 23 .d13

ift devre hat X L
.Lb
Ln .
1 .. 4n
km
d'
d"
d12 .d 23 .d 31
d11 .d 22 .d 33
' ' '
'
'
'
Edeer yarap
re
n
n.r.rTn
rT
aT 2. sin n
Buna gre 4 l demet iletken iin aT aT rT 2 2. sin 4 Pozitif ve negatif bileen empedans: R1 Z1 Z 2 XL n 70
Sfr Empedans Hesaplamas ' Toprak hatsz tek devre hat Z 0 Toprak hatl tek devre hat Toprak hatsz tek devre hat Toprak hatl ift devre hat Sfr Bileen direnci:
R0 RL
3
' Z 0S
R0
' Z0
j.X 0
3
2 Z aS ZS
" Z0
" Z 0S
' Z0
" Z0
3Z 0b
6
2 Z aS ZS
. 8 d12 .d 23 .d 31
3.
Sfr bileen reaktans:

X0 .
0
. 3 Ln .
S
3
L 2
r.d
4n
1,85
0
1 . .
Tal zemin 8000 3,33 5100
Bataklk
Balk
Killi toprak
Nemli kum 200 50 1320
nemli akl 500 20 2080
Kuru Kum veya akl 1000 10 2940
. .m
1
80
50 20 660
100 100 930
s cm 333
510
..m
Tablo 8.1: Farkl arazilerde empedans
71
Ksa Devre Hesaplar

0 . 8 empedans:
Z ab
j. .
.L n .
d ab
a-toprak ve b-toprak arasndaki gz
d ab
d'
3
d ' .d "
' ' ' d12 .d 23 .d 31
d"
d11 .d 23 .d 33
'
'
'
letken toprak ve toprak hatt-toprak gznn empedans:

Z as
0
j.
.Ln. .
d as
d as
6
d1S .d 2 S .d 3S
ki hatl toprak sistemde
d as
d1S1 .d 2 S1 .d 3S1 .d1S 2 .d 2 S 2 .d 3S 2
Toprak hatt Toprak gznn empedans:
ZS
j.
Ln .
r
n=1
4n
r=r s =Rs
Bir hatl sistemde 2 Hatl toprak sistemde
Rs 2 d S 1S 2 simetrik olarak dzenlenmil toprak hatlar arasndaki mesafe 25 elik hatlarda ortalama olarak S 5 10 Al / st hatlarda S Al / st hatlarda kesitler oran 6:1 ise S 1 alnr 1 A-st hatlarda (kesit oran 6:1) S
n= r
rS .d S1S 2
72
8.9 Kablolar
Kablo hatlarnda sfr akmlar sadece topraktan gemez, kablo klflar, ekranlar, zrh ve elik bandaj gibi iletken d kablo muhafazalar zerinden ve kablo hatt boyunca elik aksamndan da geerler. Bu nedenle kablo tesislerinde sfr akmnn dn yolu belirli olmadndan sfr empedanslarnn hesab kolay olmayacaktr. En iyisi kablo yollarnda sfr empedans l yolu ile hesaplanmaktadr. Eer sfr akmnn tamamnn kablo muhafazasndan getii kabul olunursa, kablo hattnn sfr reaktansnn 0,1-0,15 /km olmas beklenebilir. Fakat kurun muhafazasnun omik direnci 0,25 /km mertebesindedir. Bu deer kablo muhafazasna paralel olan topran 0,05 /km mertebesindeki direncinden ok yksek olduundan; akm, kablo muhafazasndan daha ok topraktan geer. Bu duruma gre akm geri gtren iletken olarak kablo muhafazas ihmal edilecek olunursa, sfr akmnn toprak iindeki dalm, hava hatlarnda akland gibi olur. Kablolarda iletkenler aras aklk (d), ok dk olduundan; re edeer yarap, hava hatlarndakine gre ok daha dktr. Buna gre kablolardaki faz bana birim reaktans olarak 2-2,25 /km alnabilir. Sfr akmn bir ksmnn topraktan bir ksmnn da hava hatlarndaki toprak iletkeninde olduu gibi kablolarn d muhafazalarndan getii kabul edilirse, kablo-toprak devresinin sfr empedans iin: Z' Z 0 km Z 0 k 3 km ' Zm
' madeni muhafazas olmayan kablolarda fazl kablo Z 0k iletken demeti ile toprak arasndaki devreye ait sfr empedans olup
73
Ksa Devre Hesaplar
Z ' 0k
R'
R1'
3.R ' t
' j. X 0 ile ifade edilir.
Kablonun faz bana birim omik direnci Topran birim omik direnci 3 fazl kablo iletken demeti ile toprak devresine ait birim sfr empedans KabloToprak devresi ile muhafaza toprak devresi arasndaki karlkl empedans
R' t j. X km
Rt ' X0
' Z km
' Z km
X km
2 .Ln.
d IS
e gre yaplr.
' Zm
' Zm ' Rm
Muhafaza toprak devresinin empedansdr.

' Rm
R 't
' j. X m
Kablo muhafazasnn birim omik direnci Kablo muhafazasnn birim reaktans
' m
' ' genellikle X km X m Eer kablo muhafazas iletken deilse Rm

' Z 0km ' Z 0k
Eer kablo muhafazas ok iyi iletkense Rm 0

' Z 0k
Z 0k
' 3Z km dir
8.10 Reaktans Bobini

Reaktans bobininin ksa devre akmn snrlayc tesirinden dolay, sistem geriliminin ok kk deerlere dmesi nlenmi olur. Normal iletmede meydana gelen gerilim dm: 74
Un
In.Rb. cos n In.Xb.sin n
Ksa devrede meydana gelen gerilim dm
Uk
Ik .Rb. cos k
Ik .Xb.sin k
InX b U1
I U1 Ub U2 K C Zy
b
Uh U2
InRb IkX b = Ubk Uk
U2 In
k
IkRb Ik
NORMAL LETMEYA AT FAZ DAGRAMI
KISA DEVRE DURUMU N FAZ DAGRAMI
ekil 8.26:
Eer ksa devre akmnn nominal akmn k kat olduu (Ik / In =k) kabul olunup ve omik diren ihmal edilirse:
sin n
Un Uk
0,6 sin k 1 ile

k. sin k sin n k oran bulunur. 0,6
Nominal iletmede reaktans bobinindeki gerilim dm ok kk olduu halde; ksa devrede hem akmn hem de faz asnn ok bymesi sebebi ile gerilim dm, byk deerler alr. Bir reaktans bobinindeki nominal gerilim dm, nominal akmla ve normal frekansla iletmede bunda ba gsteren Ub gerilimi olup bu deer bobin iin karakteristik deerlerdir. 3.Ub Ekseriye %Ub 100 ile ifade olunur. Un 75
Ksa Devre Hesaplar
Pratikte buna yzde cinsinden bobin reaktans denildii halde gerilim dm anlalr. Bobinin nominal akm In ise bobin reaktans veya empedans faz bana
Xb Zb .Ub In Ub.Un 3.100.In Ub.Un 2 100.Sb
Bobinin her faz iin grnen g Sb 3.Ub.In.10 3 kVA Bobin her fazndan geen toplam g Sq 3.Un.In.10 3 kVA Bir reaktans bobinin Rb omik direnci ok kktr ve genellikle Xb reaktans deerinin %3 nden byk deildir. Bu nedenle ksa devre hesaplarnda Rb daima ihmal edilir; bundan dolay U gerilim dm yani bobinden evvelki ve sonraki ebeke gerilimlerinin fark iin, U In.Xb sin , yazlabilir. Bu ifadeden ebekedeki gerilim dmnn belirli bir reaktans ve akm deerinde g katsaysna bal olduu anlalr. ebeke gerilim dmnn yzde cinsinden deeri 3 Un .100 Ub.sin Un Nisbi gerilim dm: Ub%5 olan bir reaktans bobini iletmede, %3lk bir gerilim dmne sebep olurken, ksa devre halinde ksa devre akmn nominal akmn 20 katna snrlandrr. Eer bir tesiste Sk1 ksa devre gcnn reaktans bobini yerletirerek, Sk2 deerine drlmek istenirse; bu taktirde bobinin % cinsinden reaktans: 76
Ub 1.1. .a
rnek:
S k1 S " k 2 .Sq S k1 .S " k 2
"
Un=6kV In = 600A Sk1 = 600 MVA Sk2 = 100 MVA Bobin gei gc Sq 3.6.600 6250.kVA Bobinin % cinsinden gei reaktans: 600 100 Ub 1.1.100. .6250 %5.72 600.100 Ub %6 seilir.
8.10.1.
Reaktans iin normalize deerler
Gerilim (Un) 3, 5, 6, 8 (%) Akm (In) 100, 160, 200, (250), 315, 400, 500, 630, (800), 1000, (1250), 1600, 2000 A Gerilim Dm (Ub) 3, 6, 8 (%)mevcut empedanslar sebebi ile srekli ksa devre akmnn nominal akmn 20 katnn stne kmad hallerde kullanlr. Darbe Akm (Is) reaktans bobinin sarglarnda bir deformasyon olmadan dayanabilecei ksa devre akmnn ilk tepe deeri olup, nominal ksa devre akmnn 1.8 2 2.5 katna eittir. Ikn 1.8 2.Ikn
8.10.1.1.Nominal Ksa Devre Akm Ikn

In .100 Bu ifade, ebeke geriliminin sabit kald kabul Ub edilir. Eer Ub %5 ise nominal ksa devre akmnn nominal akmn 20 katna eit olduu kabul edilir. 77 Ikn
Ksa Devre Hesaplar
Sre: Bobinler nominal ksa devre akmlarna en az 6 sn sre ile dayanmaldrlar. Isnma: Q a. j 2 k .t.0 C ifadesine gre hesaplanr a faktr Bakr iin nominal gerilim dm %3 olan bobinler, ancak ebekede n
C mm 2 0,008 S
C mm 2 alminyum iin 0,018 S
Jk=Ksa devre akm younluu t = Ksa devre sresi (sn) Bir tesiste reaktans bobinin kullanlmasna karar vermeden nce bunun ekonomikliinin aratrlmasnn gereklilii vardr.Modern tesislerde mmkn olduu kadar reaktans bobininin kullanlmasndan saknlr.Bylece hem yatrm hemde bakm masraflarndan tasarruf salanr,ayrca ok nemli miktarda yer ve hacim kazanlm olunur.Bunun yerine ksa devre akmn snrlayc daha baka basit arelerden yararlanlr.Mesela kaak gerilimi %20 ye kadar olan transformatrler kullanlr. Bir ksa devrede jeneratrlerin senkronizimden kmalar iin normal iletme gerilimlerinin te ikisinin en fazla yarsnn altna dmemeleri gerekir.Modern jeneratrler seri reaktans bobinlri ile donatlmazlar fakat bunlarn kaak reaktanslar byk yapldndan ksa devre akmlar belli snrlarn stne kmazlar Ksa devre akmlarn snrlamak iin modern santrallerde hzl alan gerilim reglatrleri ksa devre esnasnda kartld gibi geici olarak uyarma devresi otomatik olarak zayflatlr veya kaldrlr.Bylece ana g anahtarnn grevi hafifletilir.
8.11. Seri Kondansatrler

Seri kondansatrn bulunduu tesiste ksa devre akmnn zamana bal deiimi iki arta baldr: Ksa devre yolundaki endktif direnlerde depo edilen manyetik enerji sebebi ile gerilimde oluan ani deime, 78
Kondansatrlerde depo edilen enerji sebebi ile gerilimde ani oluan deime. Jeneratr EMKnin zaman gre deiimi: e 2.E. sin .t ise Ksa devre akmnn ve kondansatr geriliminin zamana gre deiimleri: Ik 2Ik . sin .t I .d .e t / 2n . sin t
Uc 2 Ik . cos .t I .d L .e C
t / 2n
cos(
S)
ifadeleri ile verilir. R=Devredeki omik diren XL L X C tan R R R
1 LC
S L C
R 2L
1 LC
Xc XL
X L . Xc olduu gz nne alnarak
Sin
R elde edilir 2S
Ksa devre yolundaki R omik direncinin ok kk olduu gz onne alnrsa bunun s frekansna ve Ik stasyoner ksa devre akmna tesiri pratik olarak ok kktr. Bu nedenle
900
Dengeleme akmnn Id balang deeri ile faz as ksa devrenin balad ana baldr. En elverisiz halde ksa devrenin jeneratr EMKnn sfrdan getii anda balad ve ksa devreden 79
Ksa Devre Hesaplar
evvel tesisin bota alt kabul edilir. Buna gre snr artlar t=0 iin Lk=0 ve Uc=0 buradan 2 Ik sonucu kar. 900 ve Id Eer seri kondansatre bir eklatr paralel bal ise, eklatr ularndaki gerilim, belirli bir deerin stne kar kmaz bir atlama meydana gelir. Ark tutuur tutumaz kondansatr kprlenir. Bu andan itibaren Xc = 0 olur. Devrede sadece XL varm gibi tesir eder ve sonuta dengeleme akm bir titreim eklinde deil snml bir doru akm eklinde olur ve buna bal olarak ksa devre akm klr. Onun iin paralel eklatrlerle donatlm seri kondansatrl tesiste Is darbe ksa devre akm seri kondansatr olmayan bir tesistekine gre biraz kktr. Bunun sebebi, ksa devre akmnn daha yava artmasdr. Zira ksa devrenin balanmas ile seri kondansatr dolar ve bylece burada bir gerilim dm meydana gelir. Bu gerilim dm ise ksa devre akmnn klmesine yol aar; EMK nn ters ynde tesir edip ksa devre akmn frenlemi olur. Bu durum, ksa devrenin balad ana ve kondansatrn kompanzasyon derecesine bal deildir. Buna karlk ksa devrenin balamasndan hemen sonra kprlenmesi arttr. Seri kondansatrle donatlm btn tesislerde bu art hemen hemen daima yerine geldiinden ksa devre zorlanmalarnn tayininde seri kondansatr iin Is ve Ik nin bulundurulmasna gerek yoktur.
8.12. ebeke
Ksa devre hesaplarn kolaylatrmak iin bir ok hallerde sabit bir EMKli ve Z empedansl bir ideal jeneratr alnr. EMKnn sabit olma art Ik=Ik olmasn dourur. Bunun anlam udur: sz konusu edeer ebekenin verdii ksa devre akm da Ik ile Ik arasnda hi fark yoktur. Byle bir ebekenin ksa devre akmn veya i reaktansn hesaplayabilmek iin Sk balang ksa devre gcnn bilinmesi gerekir. 80
3 empedans iin: 1,1.Un 2 Z Sk " R 0,1X
1,1.Un
olduu gz nne alnarak edeer ebeke
Z R 2 X 2 ifadeleri kullanlr. ounlukla R ihmal olunarak X=Z alnr.
8.13. Tketiciler;
8.13.1. Aktif Tketiciler
8.13.1.1 Senkron Motorlar
ounlukla kk kutuplu yapldndan, bunlara ait reaktans deerleri kk kutuplu jeneratrlere ait reaktans deerleri gibidir.
8.13.1.2 Asenkron Motorlar

Asenkron motorun verdii Ik balang alternatif ksa devre akmn hesaplayabilmek iin asenkron motorun edeer olarak bir Emot EMK ile bir Xmot reaktans alnr.
Emot
1.1.Un 3
81
Ksa Devre Hesaplar
XM
Un 3.I M I MS
1 I MN
Un 2 SM
Un = Motorun normal gerilimi IMS = Nominal gerilim altnda ve ksa devre edilmi rotor da yol alma akm SM = Motor nominal gc PM = Motorun nominal mekanik gc Motor verimi M cos M Motorun nominal ykte g katsays olmak zere
ZM
XM
UN SM
UN . PM
I MN I MS
. cos
ZM .
XM
0.2.Z M
kutuplu ksa devrede asenkron motorun verdii balang ksa devre akm: 1.1.U N I "SC 3M 3. X M
. 2.I "SC 3M Darbe ksa devre akm: Is Motorda srekli ksa devre akm Ik=0 dr.Darbe ksa devre akmn R tayin iin gerekli olan katsays M oranna bal olarak XM bulunur; RM =0,07.XM
Asenkron motorda uyarma olmadndan srekli ksa devre akm sfra eittir. Asenkron motorun Ia ama akm: Ia
q. .I " k ile bulunur.
82
Eer ksa devre yeri ile motor arasnda ZN gibi bir ebeke empedans bulunursa motorun verdii ksa devre akm: 1,1.Un I"k 2 3. R 2 N XN XM Motor ile devre yeri arasnda ebeke empedansnn bulunmas motor geriliminin kutuplu ksa devrede derhal sfra dmemesine yol aar; bu durumda asenkron motor ularndaki Uu gerilimi ile orantl bir srekli ksa devre akm verebilir. Bir ebekenin ksa devre zorlams zerine ancak 100 kWdan byk gl asenkron motorun katklar gz nne alnr. Hatal ebeke ile transformatrler zerinden bal bulunan motorlar PNM 0,8 olmas halinde bu motorlarn ksa S NT 100. S NT 0 .3 S "SCN devre akmna katks ihmal edilir. PNM Btn YG motorlarnn ve hesaba katlmas gereken AG motorlarnn nominal glerinin toplam S NT Bu motorlar besleyen btn transformatrlerin nominal glerinin toplam SSCN= ebekenin balang alternatif ksa devre gc (Bu motorlarn tesir hesaba katlmadanki durumu) ekle gre transformatrler zerinden beslenen ve nominal gerilimleri 1000 V a kadar olan asenkron motorlar iin santral i ihtiya ebekelerinde ve sanayi tesislerinde, Petrokimya tesislerinde, maden ileyen byk sanayi tesislerinde transformatrlerin yksek gerilim taraflarndaki ksa devrelerinde 83
Ksa Devre Hesaplar
yalnz Is darbe ksa devre akmna itirak ettikleri paylar hesaplanr.

(x) Bu motorlar gz nnde bulundurulmaldrlar (xx) Bu motorlar sanayi santral i ihtiya ebekelerinde I deki ksa devrelerde gz nnde bulundurulur. (xxx) Bu motorlarn I deki ksa devrede gz nnde bulundurulmasna gerek yoktur.
Balama ularndaki ksa devre Balama ucundaki ksa devrede asenkron motorlarn ksa devre akmlarnn kesaplanmas
Tablo 8.2: kutuplu Balang ksa devre akm Ksa devre ki kutuplu
I SC 3M
1,1.U N 3. X M
I SC 2 M 3 .I K 3M 2
XM
Darbe ksa devre akm
UN 1 . I MS I MN 3.I MN
I S 3M
..I SC 3 M
I MS motorun yol alma akm, I MN Darbe katsays ift kutup bana < 1MW motor glerinde 1,65 ft kutup bana 1MW motor glerinde 1,75 Alak gerilim motorlarnda ise 1,4 alnr.
3 .I S 3M 2 motorun nominal akm I SC 2 M
Motor empedanslarnn hesaplanmasnda X M yukarda verilen ifadeye gre hesaplanr. Yksek gerilim motorlarnda 84
Motorgc/ift kutup <1MW da Motor gc/ift kutup
RM XM
0,15
1MW DA
RM XM
RM XM
0,10
Alak gerilim motorlarnda
0,30 olarak hesaba katlr.
ekil 8.27.a:
85
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.27.b: Kompanzasyon Maksadyla Paralel Bal Kondansatrlerin Ksa Devre Akmlar zerine katklar
Paralel bal kondansatrlerin ksa devre akmna olan katks, ksa devrenin meydana geldii yere; yani ksa devre yeri ile kondansatr arasndaki empedans deerine baldr. Ksa devre yeri ile kondansatr bataryalar arasndaki empedans yksek ise kondansatrn larndaki deer fazla dmeyeceinden, ksa devre akm zerindeki katks az olur. Sz konusu empedans kk ise kondansatr ksa devre zerinden dearj olacandan ksa devre akmn; kondansatr kapasitesine bal miktarda ve ksa devre yolu zerinde bulunan elemanlarn belirledii snm zaman sabitesinin belirledii sre kadar arttrr.
86
ekil 8.28:
1. F1 ksa devre yeri ile kondansatrn arasndaki empedansn byk olmas durumunda ksa devre akmlarnn hesab: Bu durumda kondansatr ile ksa devre yeri arasnda X TR 2 transformatr reaktans vardr ve ana transformatrn X TR1 reaktans, datm transformatrnun X TR 2 reaktansndan genellikle ok kktr ve bu nedenle kondansatrn ularndaki U C geriliminde ksa devre esnasnda ok kk bir dme olur. Kondansatr sadece ksa devre yolundaki empedansn dmesine neden olur ve kondansatr ksa devre yolu zerinden boalmaz.
87
Ksa Devre Hesaplar
Transformatrlerin X TR1 , X TR 2 reaktanslarnn art iaretli ve kondansatrn X C kapasitif reaktanslarnn eksi iaretli olduu gz nne alnarak TR1 transformatrnun verdii ksa devre akm: UN X C X TR 2 I K1 . 3 X TR1 . X C X TR 2 X TR 2 . X C ve kondansatrn verdii ksa devre akm: UN X TR 2 IC . olup ksa devre yerinden 3 X TR1 . X C X TR 2 X TR 2 . X C geen akm bu iki akmn toplamna eittir. Ksa devre yerinden geen akm: UN XC I1 I K1 I C . 3 X TR1 . X C X TR 2 hesaplanr.
X TR 2 . X C
ifadesiyle
X C 20. X TR 2 ise kondansatrn ksa devre akm zerine olan katks ihmal edilir.
2. F2 ksa devre yeri ile kondansatrn arasndaki empedansn kk olmas durumunda ksa devre akmlarnn hesab: Bu hata eklinde K ksa devre akmnn X TR1 transformatr reaktans zerinde meydana getirdii gerilim dm byk olduundan kondansatr ularndaki gerilim hemen hemen sfra der. Kondansatrde toplanan enerji W ksa devre yerine boalr.
1 2 .C.uC snml titreimle 2
88
Balang kondansatr akm I C
UN 3
1 XH XC
Titreim frekans v
XC XH
RH 2. X H
1 XH . RH
Titreim zaman sabiti
Balang kondansatr akm I C
UN 3
1 X H .X C
Balang kondansatr akmnn tepe deeri 2 .I C 50 Hz balang ksa devre akm omik direnler ihmal edilerek 1,1.U N ifadesiyle belirlenir. IK 3. X TR1 X H rnek: Yukardaki ekil 8.28de verilen tesiste
F1 ksa devresi: 1. Kondansatrsz durumda F1 ksa devresi : 1,1.U N 1,1.6000 IK 1006,5 Amper 3. X TR1 X H 3. 0,186 3,6 2. Kondansatrl durumda F1 ksa devresi: TR1 Transformatrn verdii ksa devre akm 89
Ksa Devre Hesaplar
Toplam ksa devre akm: UN XC I1 I K1 I C . 3 X TR1 . X C X TR2 F2 hata yerindeki ksa devre: Titreimfrekans:
6000 X TR2 . X C
4,8 950Amper 3. 0,186. 4,8 3,6 . 3,6.4,8 .
v
f
XC . XH
f .v
RH 2. X H
4,8 . 0,021
1 XH . RH
0,038 2.0,021
15,1.
50.15,1 756Hz
Titreim zaman sabiti
1 0,021 . 1,76.10 3 saniye 0,038
Balang kondansatr akm: UN 1 6000 1 IC . . 3 X H .X C 3 0,021.4,8
10910Amper
Balang kondansatr akmnn 2.I C 2.10910 15430Amper 50 Hz 1,1.U N balang ksa 1,1.6000
tepe
deeri
devre
akm:
IK
3. X TR1
XH
3. 0,186 0,021
18408Amper
Balang ksa devre akm kondansatrn akm ile ilk peryodun yar sresi boyunca sperpoze olur ve kondansatr akm bu peryodun sonunda kendiliinden sner. 90
Omik metodla yaplan ksa devre hesabna ait rnekler: rnek 1: ekil 8.29da verilen sistemde AG tarafndaki F noktasnda meydana gelen 3-kutuplu ksa devrede ksa devre balang akm bulunacaktr
ekil 8.29
rnek 1e ait tek hat emas
ebeke
reaktans
X SCN
1,1.U .10 S SCN
2 N
1,1.0,4 .10 200
0,88miliohm
ebeke direnci: RSCN 0,1. X SCN
0,1.0,88 0,088miliohm
91
Ksa Devre Hesaplar
Transformatr 2 u x .U N .104 XT S NT Transformatr 2 u r .U N .104 RT S NT
reaktans:
5,85.0,4 .10 103
9,4miliohm
direnci:
1,3.0,4 .10 103
2,1miliohm
ekil 8.30:
50Hz frekansta faz bana baralarn ortalama endktif reaktanslar
92
ekil 8.31: Trbo jeneratrlar iin
max
ve
min faktrleri
93
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.32: kk kutuplu jeneratrlar iin
max
ve
min faktrleri
ekil 8.33: Asenkron motorlarn simetrik kesme hesabnda kullanlan q faktr
94
Tablo 8.3: Yksek gerilimli senkron jeneratrlerin karakteristikleri
95
Ksa Devre Hesaplar
Tablo 8.4: Alak gerilim jeneratrlerinin karakteristikleri
96
ekil 8.34
1-30 kV aras gerilimlerde 50 Hz iin kablolarn faz bana reaktans deerleri
97
Ksa Devre Hesaplar
rnek 2: ekil 8.35deki sistemde F1, F2, F3 hata yerlerindeki ksa devre akmlar bulunacaktr.
ekil 8.35: rnek 2ye ait tek hat emas
98
Jeneratr reaktans 2 2 x d % .U NG kV 11,5.10,5 2 XG Xd 100.S NG MVA 100.25 RG 0,07. X d 0,07.0,507 0,0355ohm

ZG RG
2 RG
0,507ohm
jX d
0,0355
j 0,507 ohm
ZG
X G2
0,03552
0,5072
0,508ohm
F1 hata yerinde balang simetrik 3-fazl ksa devre akm:
I SC 3
c.U N 3. Z G
1,1.10 3.0,508
12,52kA
Maksimum asimetrik ksa devre akm (darbe ksa devre akm):

I S max 3 . 2.12,52 31,37kkA
RG 0,07 oran Xd ekil 8.27.adan
gz
nne
alnarak
yukarda
verilen
99
Ksa Devre Hesaplar
1,8 olarak belirlenir.

Simetrik kesme akm I a max 3
0,1
.I SC 3
0,645.12,52 8,075kA
1,376kA 3.U NG 3.10,5 I SC max 3 12,52 9,1 I NG 1,376 ekil 8.27.bden t M=0,1 saniye iin
I NG
S NG
25
0,1
=0,645 bulunur.
Srekli ksa devre akm I SC 3 I SC 3 1,9.1,376 2,61kA max .I NG

I SC max 3 I NG 12,52 1,376 9,1 ve ekil 8.31den
100
max
1,9 bulunur.
Balang simetrik ksa devre gc:

S SC 3 3.U N .I SC 3 3.10.12,52 216MVA
101
Ksa Devre Hesaplar
Sistem kesme gc S a 3
3.U N .I a 3
3.10.8,075 139,7 MVA
F2 hata yerindeki ksa devre akmlar: Ksa devre yolu zerindeki ekipmanlarn empedanslar: Jeneratr empedans Z G
RG jX d 0,0355 j 0,507 ohm
Kablo empedans: Z K L. RK jX K 2km. 0,1965 0,0975 ohm / km Transformatre kadar hata yolu empedans: Z1 Z G Z K 0,4285 j.0,702 ohm
0,393 j.0,195 ohm
F2 hata yerindeki ksa devre akmn hesaplamak iin Z 1 empedansn transformatrn AG deerine dntrmek gereklidir.
U Z 1 . NS U NP
2
Z1
0,4 0,4285 0,702 . 10
0,000686 j.0,001123 ohm
Transformatrn diren ve reaktanslar:

u XT 1 u SCT 1 u rT 1 62 0,9 2 %5,932
Transformatr direnci RT 1
2 u rT 1 .U NS 100.S NT1
0,9.0,4 2 100.3,15
0,000457ohm
102
Transformatr 2 u XT 1 .U NS X T1 100.S NT1
reaktans:
5,932.0,4 100.3,15
0,003013ohm
Transformatr empedans: Z T 1 0,000457 j.0,003013 ohm F2 hata yeri toplam empedans: Z 2 Z1 Z T 1 0,001143 j.0,004136 ohm
Z2
2 R2 2 X2
0,0011432
0,0041362
0,004292ohm
Balang 3-kutuplu ksa devre akm: c.U NT .U NS 0,4 I SC 3 58,87kA 3. Z 2 3. Z 2 3.0,00429 Maksimum asimetrik ksa devre akm (darbe ksa devre akm): I S max 3 . 2.I SC 3 1,45. 2.53,87 110,45kA Ksa devre yolu diren reaktans oranndan R2 0,001143 0,276 X 0,004136 Ve ekil 8.27.adan
103
Ksa Devre Hesaplar
1,45 olarak belirlenir. Simetrik kesme akm I a 3 Ksa devre akm jeneratrun nominal akmnn 2 katndan fazla deilse jeneratrdan uzak ksa devre kabul edilir. Bu durumda azaltma faktr 1 alnr. Jeneratr nominal akmnn 0,4 kV sekonder taraftaki deeri: U 10 I NG I NG . NP 1,376. 34,4kA U NS 0,4 F2 hata yerindeki ksa devre akmnn jeneratr ksa devre akmna oran: I SC 3 53,57 1,56 2 olduundan 1 alnr. I NG 34,4 Bu nedenle I SC 3
I a3 53,87kA alnr.
104
F3 hata yerindeki ksa devre akmlarnn bulunmas: Transformatr ana datm panosu arasndaki bara diren reaktans ve empedans:
ZB
Z3
LB . RB
Z1 ZT1
j. X B
ZB
0,01km. 0,007 j.0,15 ohm / km

0,001213 j.005636 ohm
0,00007 j.0,005636 ohm
Z3
0,0012132
0,0056362
0,00576ohm
Balang simetrik ksa devre akm I SC 3

40,14kA 3.0,00576 Maksimum asimetrik (darbe) ksa devre akm: I S max 3 1,535. 2.40,14 87,12kA R3 X3 0,001213 0,215 ve ekil 8.27adan 0,005636 I SC 3 0,4
=1,535 bulunur.
Minimum Ksa Devre akmlar F1 hata yeri iin Minimum balang simetrik ksa devre akm: U 10,5 I SC min 3 I SC max 3 . NG 12,52. 11,95kA 1,1.U N 1,1.10 Minimum asimetrik ksa devre akm:
105
Ksa Devre Hesaplar
I S min 3
I S max 3 .
U NG 1,1.U N
31,87.
10,5 1,1.10
30,42kA
Minimum atrma akm: I SC min 3 11,95 8,68 ve ekil8.27.bden I NG 1,376
0 ,1
=0,655 alnr ve
I a min 3
rnek
0,655.11,95 7,83kA bulunur.
1. F1 ksa devre yeri a. Maksimum ksa devre akmlar
106
ebeke empedans Z N
RN 0,1. X N
2 RN 2 XN
2 1,1.U N 1,1.31,5 2 1,985ohm SN 500 olduu gz nne alndnda
ZN
1,005. X N
XN
ZN
ZN 1,005
RN
1,985 1,975ohm 1,005

j. X N 0,1975 j.1,975.ohm
Enerji nakil hatt empedans: RENH=0,338 ohm/km XENH=0,348 ohm/km
ZENH=LENH.(RENH+j XENH)=3.(0,338+j 0,348)=1,014 +j 1,044 ohm Transformatr empedans:

u KTR1
2 u KTR1 2 u rTR1
62
0,052
5,98
RTR1
2 u rTR1 .U TR1S . 100 2 u KTR1 .U TR1S . 100
0,5.6,32 100 5,98.6,32 100
0,2ohm
X TR1
2,37ohm
devamnda ekil 8.27den hesaplama sonlandrlr.
107
Ksa Devre Hesaplar
8.14. Ksa Devre Hesaplarnda Per-Unit Metot

Per-Unit metot daha ok geni birden fazla gerilim kademesini haiz sistemlerde ksa devre akmlarnn belirlenmesi iin kullanlr.
8.14.1
Per-Unit metodun aklanmas:
Sistem tek fazl devre olarak faz ntr U LN ile beslenen devre eklinde modellenir.
ekil 8.36:
Z EQ
elektrik devresindeki motor, transformatr, kablolar,
jeneratr devrede bulunan dier empedanslardan meydana gelen e deer empedansdr.
ekil 8.37: Motor yksz 3-fazl ksa devre modeli
108
ekil 8.38: faz-ntr modeli
ekil 8.39: Ksaltlm faz-ntr modeli;
Tipik empedans diyagram
Hata akm I F , X S ve R S hata yerine kadar olan toplam reaktans ve diren zerinden akarak jeneratrn ntrnden devresini kapatr. Hata yerinde faz-ntr gerilimi, hemen hemen sfra yakn olduundan I L akm genel olarak gz nne alnmaz. 109
Ksa Devre Hesaplar
SONU olarak, ksaltlm faz-ntr modeli elde edilir.
Motor ykn haiz 3-faz ksa devre modeli
ekil 8.40:
Faz ntr modeli
110
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI ekil 8.41: Ksaltlm faz-ntr modeli Tipik empedans diyagram
ekilde jeneratr, balant ykleri ve motor yklerinden oluan 3-faz ksa devre sistemi gsterilmektedir. Sz konusu sistemde hata meydana geldiinde; hata yerinde gerilim, byk bir yaklaklkla sfr olacandan ve ayn zamanda motorun dn hz yava yava azalacandan; bu yavalama esnasnda motor asenkron jeneratr gibi etki gsterecek ve ilave I M akm ile hata yerindeki ksa devre akmn arttracaktr. Bu sisteme ait faz-ntr modelinde 2-adet besleme kayna olduundan ksaltlm faz-ntr modeli, Thevenin teoremi kullanlarak hazrlanr. Standart hata hesaplarnda motorlar, X M per-unit reaktans kullanlarak gsterilir. Bu deer motor imalatsndan alnabildii gibi motorun katalog verilerinden de hesaplanabilir. Motorun subtransiyen reaktans yaklak olarak: I MN XM I MS I MN Motorun nominal tam yk akm I MS Motorun yol alma akm
8.14.2. Per-Unit Sistemin Tanm

Per-Unit sistem, ksa devre akmlarn basitletirmek amacyla perunit saylar kullanma esasna dayanan matematiksel ilemlerdir.
Per Unit.say
Herhangi.bir.say Baz.say
rnek: Baz say 250 ise 17 saysnn baz sayya gre per-unit deeri 17/250=0,068 dir. 111
Ksa Devre Hesaplar
% Deerler Per Unit deerlerin 100 ile arpmdr.
%.say
Herhangi.bir.say .100 Baz.say
Yukardaki rnekteki saynn % deeri 0,068x100=%6,8 olacaktr. % deeri haiz bir say per-unit deere evrilmek istendiinde 100 ile blnecektir.
Baz Deer Balantlar

Per-Unit sistemi kullanm iin ncelikle elektrik sistemine ait gerilim, akm, empedans ve g(kVA)lere ait baz deerlerinin seimi gereklidir. Bu baz deerler, ksa devre sonucu bulunan perunit deerlerin gerek deerlere evrilmesinde referans deerler salar. Seilen baz deerler vastasyla per-unit olarak elektrik sistemindeki deerler aadaki ifadeler yardmyla belirlenir. Benzer yolla alternatif akm sistemine ait baz deerler aada verilen temel eitliklerle belirlenebilir.
8.14.3.1. 1- Fazl Sistem

Baz akm
I B ( Amper) S B (kVA) U B (kV )
112
S B (kVA) , Baz g
U B (kV ) , Baz gerilim

Baz empedans: U B (Volt ) Z B (Ohm) I B ( Amper)
8.14.3.2. 3-Fazl Sistem

Baz g: Baz akm:
I B ( Amper) S B (kVA).1000 3.U B (Volt ) S B (kVA) 3.U B (kV ) S B ( MVA).106 3.U B (Volt ) S B ( MVA).1000 3.U B (kV )
S B (kVA)
3.U B (kV ).I B ( Amper)
Baz Empedans: U B (Volt ) Z B (Ohm) 3.I B ( Amper)
2 2 U B (Volt ) 2 U B (kV ) 2 .1000 S B (kVA).1000 S B (kVA)
2 U B (kV ) 2 S B ( MVA)
3-Fazl sistemlerde Per-Unit ifadeler: Baz gcn deimesine bal olarak per-unit empedansn deimesi
Z yeni baz gteki per-unit empedans (pu-ohm) Z nceki baz gteki per-unit empedans (pu-ohm) S B Yeni baz g S B nceki baz g
Z ( pu ohm)
Z ( pu ohm).
S B (kVA) S B (kVA)
113
Ksa Devre Hesaplar
Baz gerilimin deimesi ile per-unit empedansn deimesi
U B , Yeni baz gerilimi U B , nceki baz gerilimi
Z ( pu ohm)
Z ( pu ohm).
U B (kVA) 2 U B (kVA) 2
2
Baz gcn ve baz gerilimin her ikisinin birden deimesi durumunda per-unit empedansn deimesi: 2 U (kV ) 2 S B (kVA) Z ( pu ohm) Z ( pu ohm). B 2 . U B (kV ) 2 S B (kVA) ebeke Empedans: S N (MVA) ebeke ksa devre gc olmak zere ebeke ksa devre empedans ve
ZN S B ( MVA) S N ( MVA)
Transformatr empedans:
S TR u K S B ( MVA) . 100 S TR ( MVA)
S TR transformatrn tabi hava dolaml soutmasndaki gc (ONAN)

Kablo per-unit empedans: S ( MVA) Z KABPU Z KAB (Ohm). B2 U B (kV ) 2 114
Z KAB (Ohm) , kablonun gerek empedansdr

Asenkron motor per-unit empedans: S (kVA) Z MPU ( pu ohm) x M . B S MS (kVA) Motorun yol alma esnasnda ebekeden ekilen g: S MS 3.U MN (kV ).I MS ( Amper)
U MS (kV ) Motorun nominal gerilimi ve I MS ( Amper ) Motorun nominal gerilim altnda ebekeden ektii nominal akmdr.
Jeneratr
Z G ( pu ohm) S B (kVA) S G (kVA) x G Jeneratr subtransiyent reaktans S G Jeneratrun nominal gc xG .
Baz Gerilimin ve Baz Gcn Seimi: Sistemin her bir gerilim seviyesinde baz gerilim ,baz akm ve baz empedansler iin tablo hazrlanr. Hata yerinin Belirlenmesi: Kesicilerin , ayrclarn ve koruma elemanlarnn bulunduu her bara iin ksa devre akm hesab yaplmaldr. Empedans verilerinin toplanmas ve dntrlmesi: Ksa devre akmlar hesabnda etkili olacak elemanlarn empedanslar ele alnr ve uygun baz gerilim ve baz gte per-unit empedanslara dntrlr. 115
Ksa Devre Hesaplar
Empedans diyagramnn hazrlanmas: Sistemde bulunan ve ksa devre akmnn deeri zerinde etkili olan her ekipman ve elemann per-unit empedanslar diyagramda gsterilir. Empedanslarn kombine edilmesi: Sonsuz bara ve hata yeri arasndaki empedanslar toplanarak tek empedans olarak ifade edilir. Ksa Devre Akmnn Hesab:
U PU ifadesi kullanlarak ksa devre akm per-unit deeri Z PU cinsinden bulunur. Bulunan bu deer, baz akmn deeri ile arplarak simetrik hata akm amper cinsinden hesaplanr I KPU
116
8.14.4. Per-Unit Metodun rnekle aklanmas
ekil 8.42: rnek model
8.14.4.1 ekilde verilen motorlarn karakteristik deerleri

M1 motoru iin
PM 1
xM 1
1900kW
I M1 I MS 1
U MN
6,3kV n 1500devir / dakika
I M1 5,3.I M 1
0,19 , I MS 1
5,3.I M 1 Motorun yolalma akm
117
Ksa Devre Hesaplar
I M 1 Motorun nominal akm

M2 Motoru iin
PM 1
xM 2
850kW
IM2 I MS 2
U MN
6,3kV n 1500devir / dakika
IM2 5,3.I M 2
0,19 I MS 2
5,3.I M 2
M3 ve M4 motoru iin
PM 3 PM 4 1313kW U MN 6,3kV n 1500devir / dakika
xM 3
IM3 I MS 3
IM3 6.I M 2
0,17
M5, M6, M7, M8, M9 motorlar iin PM 5 PM 6 PM 7 PM 8 PM 9 30kW U MN

xM 5
400Volt
IM5 IM5 0,15 I MS 5 6,5.I M 5 3x3/0 AWG enerji nakil hattnn km bana empedans z ENH 0,348ohm / km dir.
8.14.4.2. zm Admlar
1. Adm Sistemde bulunan transformatrlerin boyutlarn ve ksa devre empedanslarn, asenkron motorlarn boyutlarn ve subtransiyen reaktanslar ile g faktrlerini ve ksa devre akmnn deerini etkileyecek nemli uzunluktaki kablo ve hatlarn empedans deerlerinin gsterildii tek hat diyagram hazrlanr. 118
2. Adm Baz gler (MVA)ve baz gerilimler seilir. Genellikle 100 MVA gcnde baz gerilim seilir. Baz gerilimler ise sistemin baralarndaki nominal gerilimlerden seilir. rnekte baz gerilimler, 154 kV; 31.5 kV; 6,3kV ve 400Volttur. Seilen baz gce ve baz gerilimlere ait baz akmlar ve baz empedanslar bulunur. 1. Barada 154 kV baz gerilim ve 100 MVA baz gte Baz akm
I B1 S B ( MVA).106 3.U B1 .103 100.106 3.154.103 375Amper
Baz empedans Z B1
U B1 (kV ).1000 3.I B1
154.1000 3.375
237ohm
2. Barada 31,5 kV baz gerilim ve 100MVA baz gte Baz akm I B 2

1833Amper 3.U B 2 .103 3.31,5.103 U B 2 (kV ).1000 31,5.1000 Baz empedans Z B 2 9,92ohm 3.I B 2 3.1833 S B ( MVA).106 100.106
3. ve 4. Barada 6,3kV baz gerilim ve 100MVA baz gte Baz akm I B 34

S B ( MVA).106 3.U B 34 .103 100.106 3.6,3.103 9164Amper
Baz empedans Z B 34
U B 34 (kV ).1000 3.I B 34

119
6,3.1000 3.9164
0,397ohm
Ksa Devre Hesaplar
5. Barada 400 Volt baz gerilim ve 100MVA baz gte Baz akm I B 5
S B ( MVA).106 3.U B 5 .103 100.106 3.0,4.103 144338Amper
Baz empedans Z B 5 Bara 1 2 3,4 5

Tablo 8.5:
U B 5 (kV ).1000 3.I B 5
0,4.1000 3.144338
0,0016ohm
Baz gerilim 154kV 31,5kV 6,3kV 0,4kV
Baz akm 375 A 1833 A 9164 A 144338 A
Baz empedans 237 ohm 9,92 ohm 0,397 ohm 0,0016 ohm
3. Adm Ksa devre akm hesab yaplacak yerin tayini rnekte TR4 transformatrnun sekonderinin baland 5. Barada ksa devre olmas halinde oluabilecek ksa devre akmnn deeri bulunacaktr. 4.Adm Empedans verilerinin dnmlerinin yaplmas ebeke empedans: S B ( MVA) 100 ZN S N ( MVA) 3000 toplanmas ve per-unit
0,033 pu
Transformatr empedanslar:
120
TR1
S TR1
Transformatr u K 1 S B ( MVA) 11 100 . . 0,44 pu 100 S TR1 ( MVA) 100 25
empedans:
TR2 ve TR3 transformatr empedanslar: u K 2,3 S B ( MVA) 5,75 100 S TR 2,3 . . 0,913 pu 100 S TR 2,3 ( MVA) 100 6,3 TR4
S TR 4
Transformatr u K 4 S B ( MVA) 4,5 100 . . 2,81pu 100 S TR 4 ( MVA) 100 1,6
empedans:
Enerji nakil hattnn empedans: Z ENH z ENH (ohm / km).LENH (km)

Z ENHU Z ENH (Ohm). S B ( MVA) 2 U B (kV ) 2
0,348.0,63 0,219ohm
0,219.
100 1542
0,001pu ?
DKKAT Motor Empedanslar:

Z MPU ( pu ohm) xM . S B (kVA) S MS (kVA)
Motorun yol alma esnasnda ebekeden ekilen g:

S MS 3.U MN (kV ).I MS ( Amper)
U MS (kV ) , Motorun nominal gerilimi
121
Ksa Devre Hesaplar
I MS ( Amper ) , Motorun nominal gerilim altnda ebekeden ektii yol alma akmdr
M1 Motoru iin: Motorun ebekeden ektii yol alma akm: I M 1S 5,3.I MN 5,3.204( Amper) 1081( Amper ) Motorun yol alma esnasnda ebekeden ektii yol alma gc:
Motorun per-unit empedans: S (kVA) Z M 1PU ( pu ohm) x M . B S MS (kVA) M2 Motoru iin:
0,19.
100( MVA) 11,18( MVA)
1,7 pu
Motorun ebekeden ektii yol alma akm: I M 2 S 5,3.I M 2 N 5,3.95( Amper) 504( Amper) Motorun yol alma esnasnda ebekeden ektii yol alma gc:
Motorun eper-unit empedans: S (kVA) Z M 2 PU ( pu ohm) x M . B S MS (kVA) M3 ve M4 Motorlar iin:
0,19.
100( MVA) 5,5( MVA)
3,45 pu
Motorun ebekeden ektii yol alma akm: I M 3, 4 S 6.I M 3, 4 N 6.146( Amper) 876( Amper)
122
Motorun yol alma esnasnda ebekeden ektii yol alma gc:

S M 3, 4 S 3.U MN (kV ).I M 3, 4 S ( Amper) 3.6,3(kV ).876( Amper) 9558(kVA) 9,6(MVA)
Motorun eper-unit empedans: S (kVA) Z M 3, 4 PU ( pu ohm) x M . B S MS (kVA) motorlarn ikisi birden
0,17.
100( MVA) 9,6( MVA)
1,77 pu
devrede
olacandan
Z M 3 / 4 PU
1,77 2
0,89 pu
M5, M6, M7, M8, M9 Motorlar iin Motorun ebekeden ektii yol alma akm: I M 5 S 6,5.I M 5 N 6,5.58( Amper) 348( Amper) Motorun yol alma esnasnda ebekeden ektii yol alma gc
S M 3, 4 S 3.U MN (kV ).I M 3, 4S ( Amper) 3.0,4(kV ).348( Amper) 241(kVA) 0,241(MVA)
Motorun per-unit empedans S (kVA) Z M 5 PU ( pu ohm) x M . B S MS (kVA)
0,15.
100( MVA) 0,241( MVA)
62,24 pu
motorlarn bei birden devrede olacandan 62,24 Z M 5 PU 12,45 pu 5 5.Adm Per-Unit Empedans diyagramnn hazrlanmas Bulunan deerlere gre aada grlen per-unit empedans diyagram hazrlanr. Burada dikkat edilmesi gereken motor empedanslarnn motor balama baras ve sonsuz gl bara arasna balanmasdr. Zira motorlar asenkron jeneratrler gibi davranarak ksa devre yerini besleyeceklerdir. 123
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.43: Per-Unit Empedans Diyagram
6. Adm Empedans diyagramndaki empedanslarn devrede seri ve paralel bal olmas durumlar gz nne alnarak toplama suretiyle kombine edilmesidir Yaplacak ilem sonsuz bara ve ksa devre akm hesab istenen yer arasndaki empedanslar toplayp tek empedans haline getirmektir.
124
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
ekil 8.44 Empedanslarn bir araya getirilmesi
(6)
125
Ksa Devre Hesaplar
7.Adm. Ksa devre akmnn hesab U PU Ksa devre akm I KPU ifadesi kullanlarak hesaplanr. Z PU Buna gre ksa devre akm per-unit olarak: 1 I KPU 0,3154 pu 3,171 Ksa devre akm Amper cinsinden 400Voltluk 5. Bara baz akm esas alndnda: I K I KPU .I B 5 0,3154.144338( Ampar ) 45524( Amper) hesaplanr.
8.15. Ksa Devre Hesaplarnda MVA Metodu

Metodun esas devrede bulunan eitli elektriksel ekipmanlarn empedanslarnn tek devre empedans eklinde topland ve gerilim deerlerine gre devreden geen akmn belirlendii ohmik metodun modifikasyonudur. Bu metot devre empedanslar yerine elemanlara ait maksimum gce tekabl eden ksa devre glerine gre devrenin zmn ve dizaynn yapmaktadr. Bu metot ile gerekli ksa devre ama gleri, gerilim dmleri hesaplanrken ve buna bal kablo kesitleri ve elmanlarn boyutlar tayin edilirken, zaman alc ilemlerden ve ifadelerin ksratlarnn ihmalinden doan hata orann arttrc ilemlerden kurtulmak mmkn olur.
Elektrik devre empedanslar ve ksa devre gleri

ebeke iin Ksa Devre Gc: 126
S K (MVA) ounlukla enerjinin temin edilecei elektrik idaresine sorularak renilir. Eer renmek mmkn olmuyorsa 154 kV ve daha yukar gerilim deerini haiz ebekeler iin sonsuz gte, 35 kV ebeke iin 500 MVA ve 6,3 kV iin ise 250 MVA alnabilir.
ebeke Ksa Devre Empedans:
ZK
2 U N kV . ohm S K MVA 2
(1)
S K , Ksa devre gc U N (kV ) , ebeke tarafndaki gerilim deeri (Bkz ekil 8.45)
8.15.1.1. Transformatr iin

1 Transformatr nominal gc ST MVA : Transformatrn nominal gerilim ve belirlenen evre artlar altnda srekli olarak verebilecei maksimum g.
Transformatrn
ksa (2)
devre
gc
u K (%) , Transformatrn nominal ksa devre empedans

3. Transformatr (3) empedans :
127
Ksa Devre Hesaplar
8.15.1.2. Jeneratr iin

1 Jeneratr Nominal Gc S G MVA : Jeneratrun nominal gerilim ve belirlenen evre artlar altnda srekli olarak verebilecei maksimum g. 2. Jeneratr Reaktanslar: Subtransiyen reaktans x % d balang ksa devre akmnn hesabnda kullanlr. Transiyen reaktans x d % Geici ksa devre akmnn hesabnda kullanlr. Senkron reaktans x d (%) Srekli ksa devre hesabnda kullanlr. Reaktanslara ait deerler jeneratr imalats firmadan alnr.
3. Jeneratr Ksa Devre Gleri: Subtransiyen Ksa Devre Gc: (4)
Transiyen Ksa Devre Gc:
(5)
128
Senkron
Ksa (6)
Devre
Gc
4. Jeneratr Ksa Devre Empedanslar: Subtransiyen (7)
empedans:
Transiyen empedans (8)
Senkron empedans: (9)
U NG kV , Jeneratrun nominal gerilimidir.
Asenkron Motorlar
1. Motor Nominal Mekanik Gc PMN MVA : Motorun nominal gerilim ve frekans ve belirlenen evre artlar altnda srekli olarak milinden verebilecei motor plakasnda yazan maksimum mekanik gtr.
129
Ksa Devre Hesaplar
2. Motorun Milinden nominal mekanik gcyle yklendiinde nominal frekans ve gerilim altnda ebekeden ektii elektriksel g
(10) 3. Motorun Ksa Devre Gc S MN MVA : Motorun yol almaya balad anda ebekeden nominal gerilim ve frekans altnda ektii gtr.
(11)
(12) Motorun ksa devre empedans uygulanan gerilime gre deiim gsterir. Yol almay iyiletirmek amacyla datm transformatru kademesinde nominal gerilime gre deiiklik yaplrsa
11 uygulanan gerilime gre ksa devre gc dzeltilecektir.

I MS A , Motorun nominal gerilim ve frekans altndaki yol alma akmdr.
I MN A , Motorun milinden nominal mekanik yk ekilirken nominal gerilim ve frekans altnda ektii akm olup
130
(13) ifadesiyle elde edilir.
k , motorun rotor yapsna gre 5-7 arasnda deerler alr.
4 Motorun Ksa Devre Empedans :
(14)
Enerji Nakil Hatlar

1. Eneji Nakil Hatt Ksa Devre Gc : (15)
U N , Hattn Nominal gerilimi
2 . Enerji Nakil Hatt Empedans
(16)
L ENH , Enerji nakil hattnn uzunluu rENH ohm / km , Enerji nakil hattnn birim omik direnci
131
Ksa Devre Hesaplar
x ENH ohm / km , Enerji Nakil Hattnn birim reaktans
(17) Enerji nakil hatt empedansdr.
Kablo Hatlar
1. Kablo Hatt Ksa Devre Gc : (18) U N , Hattn Nominal gerilimi 2 . Kablo Hatt Empedans:
(19)
LKAB , Kablo hattnn uzunluu
rKAB ohm / km , Kablo hattnn birim omik direnci x KAB ohm / km , kablo hattnn birim reaktans
(20) Kablo hatt empedans.
132
ebekelerde Belirlenmesi
Ksa
Devre
(MVA)
Glerinin
Belirleme ilemi yaplrken elemanlarn MVA olarak ksa devre gleri elemanlar baland blmdeki gerilim seviyeleri esas alnarak ilem yaplacak ve aada ispat ve uygulamas akland ekilde eleman empedanslarnn seri veya paralel balanmas durumuna gre toplanarak balant yerlerine gre ksa devre gleri belirlenecektir.
8.16.1 ebeke elemanlarnn seri balanma durumu
ekil 8.45: ebeke ve Trafodan meydana gelen indirme sistemi
ekil 8.46: ekil 8.45deki sisteme ait devre diyagram
133
Ksa Devre Hesaplar
Devreden akan akm :
(21) Devre empedans ifadeleri (21) nolu ifade de yerlerine konulup gerekli ilemler yapldnda
(22) Ksa devre gc
(23) ifadesiyle belirlenen akm deeri (22) nolu ifade yerine konup S K iin dzenlenirse
(24)
(25) fadeden anlalaca zere ebekenin herhangi bir noktasndaki ksa devre gcn bulmak iin bu noktaya kadar seri bal elemanlarn ksa devre gleri paralel bal direnlerin toplama kuralna gre toplanacaktr. 134
8.16.2. Ksa Devre Akmnn Bulunmas

K hata yerinde ksa devre akm aada verilen ifade yardmyla hesaplanr.
(26) 3-fazl simetrik srekli ksa devre akm
(27) 3- fazl maksimum simetrik ksa devre akm (veya subtransiyen ksa devre akm) (28) 3- fazl minimum simetrik ksa devre akm
(29) Darbe ksa devre akm Genellikle
1,8 alnr.
rnek: ekil 8.45deki rnek sistemimiz (BTC-yumurtalk) 154/31,5 kV, 25 MVA, uK=%12 deerlerini haiz transformatrlerden meydana gelen indirici merkezdir. Sz konusu merkezin 154 kV tarafna ait ebeke ksa devre gc S K 3000MVA dr. 31,5 kV Sekonder barada oluacak ksa devre akmlarnn deerleri bulunacaktr.
135
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.47: Ksa devre gleri diyagram
3-fazl
I K3
3-fazl I K 3 max
srekli S K MVA . kA 3.U NS kV
ksa 194,8 MVA
devre
akm:
3.31,5 kV
3,751 kA ,
akm:
maksimum ksa devre 1,1.I K 3 kA 1,1.3751 kA 4,126 kA ,
3-fazl I K 3 min Darbe I S 3 max
minimum ksa 0,95.I K 3 kA 0,95.3,751 kA ksa

. 2.I K 3 max kA
devre 3,563 kA , akm 10,5 kA dr.
akm:
devre 1,8. 2.4,126 kA
da:
136
8.16.3. MVA metodunda enerji nakil hatlar ve kablo hatlarnn bulunduu taraftaki gerilim deeri esas alnarak ksa devre gleri belirlenir ve bu sayede herhangi bir gerilim transformasyonu kesinlikle yaplmamaldr.
ekil 8.48: Empedans balantlar
zm:
Z ENHP empedansna sahip transformatrn primer tarafnda bulunan enerji nakil hattna ait ksa devre gc sekonder gerilim cinsinden
137
Ksa Devre Hesaplar
(30)
Z ENHP enerji nakil hatt empedansnn transformatr sekonder gerilimdeki deeri
(31) bu ifade (30) nolu ifadesinde yerine konulursa
(32) Grlecei zere enerji nakil hattna ait ksa devre gc bulunurken ve toplanrken; bulunduu taraftaki gerilim deeri esas alnarak ilem yaplacaktr. Ayn ekilde Z ENHP empedansna sahip transformatrn sekonder tarafnda bulunan kablo hattna ait ksa devre gc primer gerilim cinsinden
(33)
Z ENHP enerji nakil hatt empedansnn transformatr sekonder gerilim deki deeri:
138
(34) bu ifadeyi (33) ifadesinde yerine konulursa
.(35) Grlecei zere kablo hattna ait ksa devre gc bulunurken ve toplanrken bulunduu taraftaki gerilim deeri esas alnarak ilem yaplacaktr. rnek : Aadaki ekil 8.48, yk datm sistemini gstermektedir. ekilde gsterilen yerlerdeki ksa devre gc ve akmlar bulunacaktr Hesaplar yaplrken motorlarn devre d olduklar kabul edilerek ksa devre yerine motor etkisi ihmal edilecektir. Sistem elemanlarnn ksa devre gleri ebeke empedans TEA dan alnan bilgiye gre S N TR1 TRANSFORMATR 154/31,5 kV, 25 MVA, uK=%12 deerlerini haiz olup ksa devre gc:
S TR1 S TR1 uK 25 0,12 208,33 MVA
3000 MVA
139
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.48. rnek vakaya ait tek hat diyagram
3.ZENH1 Enerji nakil hatt Tek devre 3x3/0 (PIGEON) hattn km bana birim empedans: 140
z ENH 1
0,338
j 0,348. ohm / km ve uzunluu LENH 1
0,63km dir
Hattn
Z ENH 1 0,63. 0,3382
toplam
0,3482 0,306.ohm
2
empedans:
Ksa devre gc: S ENH1
31,5 0,306
3427.MVA
4. TR2,TR3, TR4 transformatrleri ayn gerilim, g ve nisbi ksa devre gerilimlerinde olup 31,5/6,3 kV; 6,3 MVA; uK=%6 degerlerini haizdir Ksa devre gleri:
STR2
STR3
STR4
6,3 105.MVA 0,06
5. ZENH2 Enerji nakil hatt Tek devre 3x2/0 (PIGEON) hattn km bana birim empedans: z ENH 1 0,338 j 0,348. ohm / km ve uzunluu LENH 1 2,2km dir Hattn
Z ENH1 2,2. 0,338
2
toplam
0,348
2
empedans:
1,682.ohm
2
Ksa devre gc:
S ENH1
31,5 1,0682
923.MVA
6. TR21, TR22, TR31, TR32, TR41 transformatrleri ayn gerilim, g ve nisbi ksa devre gerilimlerinde olup 6,3/0,4 k; 1,6 MVA; uK=%4,7 deerlerini haizdir Ksa devre gleri: 141
Ksa Devre Hesaplar
STR21
STR22
STR31
STR32
STR41
1,6 0,047
34.MVA
7 . ZKAB22 Kablo hatt 1,12km uzunluunda 6,3 kV 3x150/25 N2XSEYFGbY kablonun km bana empedans: z KABM1 0,124 j 0,092. ohm / km ve Toplam empedans: Z KAB22
1,12. 0,1242 0,0922 0,173. ohm
Kablonun ksa devre gc: S KAB 22 8 . ZKABM1 Kablo hatt
6,3 0,173
229 MVA
0,23km uzunluunda 6,3 kV 3x150/25 N2XSEYFGbY kablonun km bana empedans: z KABM 1 0,124 j 0,092. ohm / km ve Toplam empedans: Z KABM 1
0,230. 0,1242
2
0,0922
0,036. ohm
Kablonun ksa devre gc: S KABM 1
6,3 1102 MVA 0,036
9. ZKAB32 Kablo hatt 1,12km uzunluunda 6,3 kV 3x150/25 N2XSEYFGbY kablonun km baina empedans: z KAB2 0,124 j 0,092. ohm / km ve 142
Toplam empedans: Z KAB32
1,12. 0,1242
0,0922
0,173. ohm
Kablonun ksa devre gc: S KAB32 10 . ZKABM2 Kablo hatt
6,3 0,173
229 MVA
0,35km uzunluunda 6,3 kV 3x150/25 N2XSEYFGbY kablonun km bana empedans: z KABM 2 0,124 j 0,092. ohm / km ve Toplam empedans: Z KABM 2
0,35. 0,1242 0,0922 0,054. ohm
6,3 0,054
735 MVA
11. ZKABM3 Kablo hatt 1,55km uzunluunda 6,3 kV 3x120/16 N2XSEYFGbY kablonun km bana empedans: z KABM 3 0,130 j 0,090. ohm / km ve Toplam empedans: Z KABM 2 1,55. 0,1302 0,0902
2
0,245. ohm
6,3 162 MVA 0,245
12 . ZKAB41 Kablo hatt 2,6km uzunluunda 6,3 kV 3x150/25 N2XSEYFGbY kablonun km bana empedans: 143
Ksa Devre Hesaplar
z KABM1
0,124
j 0,092. ohm / km ve
2,6. 0,1242 0,0922 0,40. ohm
Toplam empedans: Z KAB 41
Kablonun ksa devre gc: S KAB22 13. M1 Motorunun ksa devre gc
6,3 0,40
191 MVA
SM
SM1
1900kW ,.. 0,95,...Cos 0,85 1900 5,3. 12,47 MVA 0,85.0,95
14. M2 Motorunun ksa devre gc
SM
SM1
850kW ,.. 0,95,...Cos 0,85 850 5,3. 5,58 MVA 0,85.0,95
15. M3 Motorunun ksa devre gc
1150kW ,.. 0,95,...Cos 0,85 1150 S M 1 5,3. 7,55 MVA 0,85.0,95 Ksa Devre Gleri
1.
SM
S K1
1 1 SN 1 STR1 1 3000
1 1 208,33
195. MVA
144
2.
SK2
1 SN
1 1 1 S T S ENH1
1 1 S K1 1 S ENH1
1 1 1 195 3427
184,5. MVA
3.
S K 21 S K 22 1 S K1 1 1 S ENH1 1 1 STR2 1 SK2 1 STR2 1 1 1 184,5 105 67. MVA
4.
S K 211 S K 221 1 SK2 1 1 S TR 2 1 1 S KAB22 1 S K 21 1 S KAB22 1 69 1 1 229 52. MVA
5.
S K 212 1 1 SK2 1 S TR2 1 S KABM1 1 S K 21 1 1 S KABM1 1 67 1 1 1102 63,2. MVA
6.
S K 222 1 1 SK2 1 S TR 2 1 S KABM 2 1 S K 21 1 1 S KABM 2 1 1 1 69 162 48,4. MVA
7. S K 3
1 1 SK2 1 S ENH 2
1 1 184,44 1 923
153,72. MVA
145
Ksa Devre Hesaplar
8. S K 4
1 1 SK3 1 STR4 1 1 SK4 1 S KABM 3

1 1 SK4 1 S KAB 41
1 1 1 153,72 105 1 1 1 62,3 162

1 1 62,4 1 191
62,3. MVA
9. S K 41
45. MVA
10. S K 42
47. MVA
Ksa devre akmlar 26, 27, 28, 29 nolu bulunur.
ifadeler kullanlarak
146
8.16.2. ebeke Elemanlarnn Paralel Balanma Durumu
ekil 8.48: Elemanlarn sistemde paralel almalar
ekil8.49: Paralel Balanmaya ait devre diyagram
ekil 6 ve 7den grlecei zere devre empedanslar toplam

Z 1 1 Z 1 ZG Z G .Z ZG Z
2 2 U NP U NP . SG S K 2 U NP SG 2 U NP S K1 2 U NP S K1 S G 2 U NP (36) S K1 S K 2
SK2
SG
147
Ksa Devre Hesaplar
Devreden akan ksa devre akm: U NP U NP 1 1 IK . . S K1 2 U NP 3.Z 3 3.U NP S K1 S K 2 Hata yerindeki ksa devre gc: 1 SK 3.U NP .I K 3.U NP . . S K1 3.U NP
S K 2 (37)
SK2
S K1
S K 2 (38)
Elemanlarn devrede paralel balanmalar durumunda ksa devre glerinin toplam empedans seri balama toplama kuralna gre olacaktr. Ksa devre yerini ikiden fazla elemann beslemesi durumunda
(39) ifadesi kullanlacaktr. rnek: Bir nceki rnekte verilen devrede M3 motoru alrken S K 21 ksa devresi meydana gelsin. Ksa devre yeri seri bal S M 3 ksa devre gcne sahip M3 motoru ve bunu ksa devre yerine balayan S KABM 1 gcn haiz kablodan meydana gelen S M 3KAB1 ksa devre gc ve buna paralel bal S K 2 ksa devre gc ile bunu ksa devre yerine seri olarak balayan TR2 transformatrne ait STR2 ksa devre gcnden meydana gelen S K 2TR 2 ksa devre gc tarafndan beslenmektedir
S M 3 KAB1
1 1 SM 3 1 S KABM 1
1 1 1 12,47 1112
148
12,33 MVA
S K 2TR 2
1 1 SK2 1 S TR 2
1 1 1 184,44 105
67 MVA
S K 21 S M 3 KAB1 S K 2TR 2 12,33 67 79,33 MVA dr ve rnekte verilen artlar altnda : S K 21 67 MVA olarak bulunmutur.
8.16.3 Hata Noktasnda Ksa Devre Gcnn Hesab Tesisteki bir noktadaki ksa devre gcn bulurken admitanslarn toplanmasndaki kural uygulanacaktr. Seri bal elemanlarn ksa devre gleri paralel empedanslarn 1 toplamndaki gibi ters toplam olacak yani S K 1 Si ve devrede paralel bal olan elemanlarn ksa devre gleri de seri empedanslarn edeer toplamndaki kurala gre olacaktr, yani:
SK Si
Alak Gerilim ebekelerinde Ksa Devre Akmlarnn Hesab Hata Topolojileri 3-fazl sistemlerde aada belirtilen tiplerde hatalar meydana gelebilir. 149
Ksa Devre Hesaplar
3-fazl hata 2-fazl hata Faz-ntr hatas Faz-PE hatas Formllerde aada belirtilen semboller kullanlacaktr.
I K Ksa devre akm U r Nominal gerilim Z L Faz iletkeni empedans Z N Ntr iletkeni empedans
Z PE PE koruma iletkeni empedans
Aada 3-faz simetrik ksa devre, 2-faz ve 1-faz asimetrik ksa devre deerleri ile ilgili ifadeler jeneratrden uzak ksa devre hali iin zet olarak gsterilmitir.
ekil 8.50: 3-faz hatas
150
ekil 8.51: 2-faz hatas
ekil 8.52: Faz-ntr hatas
ekil 8.53: Faz-PE iletkeni hatas
151
Ksa Devre Hesaplar
Aada verilen tablo ksa devre akmlarnn yaklak deerlerinin abuk bulunmasn salar.
Tablo 8.6:
8.16.4. Ksa Devre Akmlarnn Belirlenmesi

Ksa devre akmlarnn belirlenmesi iin Ksa Devre Gc Metodu (MVA) kullanlabilir. Sz konusu metot tesisin herhangi bir noktasnda oldukca byk bir dorulukta ksa devre akmnn belirlenmesine imkan salar. Ksa devre g metodunda I K ksa devre akm 3-fazl ksa devrelerde I K 2-fazl ksa devrelerde I K
SK 3.U r SK ifadelerine gre hesap edilir. 2.U r

152
Burada S K Hata yerinde grnen ksa devre gc U r Hata yerindeki gerilim S K grnen ksa devre gcn belirlemek iin hata yerine kadar olan tm ebeke elemanlar gz nne alnr. Sz konusu elemanlar Ksa devre yerini besleyen ebeke, jeneratr, motor gibi elemanlar Ksa devre akmn snrlayan kablo, reaktans bobini, transformatr gibi elemanlardr. Ksa devre akm hesabnn ilem sras Tesisteki eitli elemanlarn ksa devre glerinin hesab Hata yerindeki ksa dever gcnn hesab Ksa devre akmnn hesab
S Knet
Enerji
al
noktasndaki
ksa
devre
gc
olup
S Knet
3.U r .I rnet ifadesiyle hesap edilir.
U r enerji al noktasndaki nominal gerilimdir.

Eer ebeke al noktasndaki ksa devre gc ile ilgili herhangi bir veri bulunamazsa, S Knet deerleri aada verilen tablodan referans deerler olarak alnabilir.
Tablo 8.7:
153
Ksa Devre Hesaplar
8.16.5. Jeneratr
Jeneratrun ksa devre gc S Kgen ifadesiyle bulunur. Xx% X d % : Ksa devre olayn deerlendirme ekline gre X d sub transiyen reaktans veya X d transiyen reaktans veyahut X d senkron reaktans olarak alnabilir.
2 U rgen
S gen .100
Genel olarak reaktanslar jeneratrun Z d
ifadesiyle verilen S rgen nominal jeneratr empedansnn % olarak ifade edilirler. Bu ifadede
U rgen jeneratrun nominal gerilimi
S rgen jeneratrun nominal gc

Tipik deerler olarak jeneratr iin X d %10-%20
Xd Xd
%15-%40 %80-%300 deerleri alnabilir.
Normal olarak en kt durum gz nne alnmas gerektiinden X d subtransiyen reaktans deerlerine gre ksa devre akmlarnn hesab yaplr.
154
Aada verilen tabloda X d %12,5 deeri iin jeneratrlerin ksa devre gleri yaklak olarak verilmitir.
Tablo 8.8:
8.16.5. 3- fazl Asenkron Motorlar.

Ksa devre artlarna gre motorlar ksa devre yerini ksa sreli bir periyot (5-6 peryot) sre ile ksa devre yerini besler. Motorun I Kmot ksa devre akmna (bu akm ayn zamanda motorun yol alma akmdr) gre ksa devre gc aada verilen ifade yardmyla bulunur.
S Kmot 3.U rmot .I Kmot
Tipik olarak S Kmot 5 7.S rmot
I Kmot 5 7.I rmot 5 kk gteki motorlar iin ve 7 byk gteki motorlar iin kullanlr.
8.16.6. Transformatrler Transformatrn S Ktrafo ksa devre gc:
S Ktrafo 100 .S rtrafo ifadesiyle bulunur. uk %
155
Ksa Devre Hesaplar
Aadaki tablo transformatrlerin yaklak ksa devre gcn vermektedir.

Tablo 8.9:
8.16.7. Kablolar
yi bir yaklaklkla kablolarn ksa devre gc S Kcable
U r2 dir ZL
U r sistem nominal gerilimi Z L Kablo empedans

Aadaki tablodan kablo ksa devre gleri belirlenebilir. Ksa devre gleri 10m kablo uzunluu iin verilmitir
Tablo 8.10 :
Bir fazda birden fazla n adet paralel kablo var ise tablodaki deerler n ile arplr. Eer devredeki kablolarn uzunluu (Lact) 10 10m den farkl ise empedanslar ile arplr. Lact Ksa devre akmlarnn hesab: 156
Ksa devre akmn belirlemek iin ksa devre yerine bakldnda maksimumum ksa devreti verecek durum ele alnr . rnein aadaki ekilde maksimum ksa devre CB1 kesicisinin ebeke barasna bal st tarafnda meydana geldii grlr.
ekil 8.54:
Ksa devre akmlarnn belirlenmesinde ncelikle hata yerindeki edeer toplam ksa devre gc bulunur, daha sonra bu g esas alnarak ksa devre akmlarn veren ifadeler yardmyla veya aada verilen diyagram vastasyla ksa devre yerindeki ksa devre akm bulunur.
157
Ksa Devre Hesaplar
Bu diyagramda S KUP besleme tarafndaki ebeke ksa devre gc S KEL hata yerindeki edeer ksa devre gcdr.
ekil 8.55: 400 V gerilimde fazl ksa devre akmnn hesab
-fazl ksa devre akm hesaplandktan sonra tablo 8.10da verilen ifadeler yardmyla dier hata ekillerine ait hata akmlar bulunur.
158
rnek : ebeke 31,5 kV S Knet 500MVA Transformatr S rtrafo 1600kVA

uk %6
U1r U 2 r 31500 400V Motor Prmot 220kW I Kmot I rmot 6,6 0,917 cos 0,9
Dier ykler I rL 1143,4 A
cos 0,9 Elemanlarn ksa devre glerinin hesab
ebeke
S Knet
500MVA
Transformatr Motor S rmot

S Kmot 6,6.S rmot 100msan.
S Ktrafo
Pr . cos
100 .1600 26,7 MVA 6 220 267kVA 0,917.0,9
1,76MVA ilk 5-6 periyotta 50Hz frekans iin
Kesicilerin seimi ve ksa devre akmnn hesab 159
Ksa Devre Hesaplar
CB1 Kesicinin en fazla zorlanaca hal ksa devre kesicinin hemen knda olmasdr. Sz konusu hata yerinde ksa devre edeer gc: S Knet .S Ktrafo S KCB1 25,35MVA S Knet S Ktrafo bulunur. Ksa devre akm I KCB1
36,6kA hesaplanr. 3.U r Devredeki dier hata cinsleri iin Tablo 1 de verilen ifadeler yardmyla belirlenir.
S KCB1
Ayn deerleri ekil 8.55deki diyagramlar kullanarakta bulabiliriz ve
160
CB2 Kesicisini enfazla zorlayacak maksimum ksa devre akm CB1 ile ayn ve 36,6 kA deerindedir. CB3 de maksimum ksa devre kesicinin k tarafnda olup motor hata yerine ksa devre akm verme si durumunda meydana gelir.
S KCB3 S Kmot 1 1 S Knet 1 S Ktrafo 27,11MVA
I KCB3
S KCB3 3.U r
39,13kA
Bu metot yardmyla motorun yol alma esnasnda motor klemenslernde olan gerilim dmn de hesaplamak mmkndr. Yukarda verilen rnekte Motorun Nominal gerilimi U rmot 380V Motordan yol alma esnasnda ekilen g motorun ksa devre gcdr S Kmot 6,6.S rmot 1,76MVA (380 V nominal gerilimde) Motoru baraya balayan kablo 30 m uzunluunda ve 3 x 185/95 mm2 NYY kablodur. Kablonun 10m uzunluk iin ksa devre gc Tablo 8.10dan 128,5 MVA olarak bulundu 30m iin S Kkablo
128,5.
10 30
42,8MVA
161
Ksa Devre Hesaplar
380
luk
motorun
400
daki
ksa
devre
gc:
S Kmot .0, 4
1,76.
0,4 0,38
1,95MVA
Motorun balant terminallerindeki e deer ksa devre gc: S KCB1 .S Kkablo 25,35.42,8 S KEL 16,4kA S KCB1 S Kkablo 25,35 42,8 Yol alma esnasnda motor terminallerindeki gerilim dm: S Kmot 0, 4 1,95 U% .100 100 %10,6 S KEL S Kmot 0, 4 16,4 1,95 Motor klemenslerindeki gerilim: U M
400 1 0106
358V
380 V nominal gerilimdeki moturun yol almas esnasnda motorun nominal gerilimine gre gerilim dm: 380 358 U% .100 %5,8 olacaktr. 380 Ayn ekilde srekli alma halindede motor terminallerindeki gerilim dm iyi bir yaklaklkla bulunabilir. 380 Vluk motorun 400 Vda ektii g:
S rmot .0, 4
0,267.
0,4 0,38
0,296MVA
Motor terminallerindeki gerilim dm: S rmot 0, 4 0,296 U% .100 100 %1,8 bulunur. S KEL S rmot 0, 4 16,4 0,296
162
Bu metotla zellikle direkt yol alan motorlarda g sisteminin yeterliliinin analizi mmkn olmaktadr. Kablolarda enerji k tarafndaki ksa devre akmnn belirlenmesi 400 V sistemde 200C ortam scakl iin bakr kablo iin aadaki tablodan ksa devre akmlar belirlenebilir.
Tablo 8.11:
163
Ksa Devre Hesaplar
Eer her bir faz iin paralel kablo ekilmise kablo uzunluu paralel olan kablo saysna blnerek ilem yaplr. rnek Veriler Nominal gerilim Kablo kesiti Kablo uzunluu Enerji al tarafndaki ksa devre akm 400 V 120 mm2 29 m 32 kA
lem sras : 120 mm2 kesitindeki kabloya ait satrdan kablo uzunluunun 29 m olmas gz nne alnarak en yakn alt uzunlua (burada 24 mdir) bir hat izilir 24 m uzunlua ait stundan aa doru bir hat izilerek enerji al noktasndaki ksa devre akmnn 32 kA olduu gz nne alnarak 164
bu akm deerinin bir st deerine doru (burada 35 kAdir) getirilir ve 35 kA deerine ait satrdan izilen hat ile kesime noktasndaki deer 26 kA dir. Sz konusu kablodan gemesi muhtemel maksimum ksa devre akm 26 kA dir.
Not: Sistemde bulunan ksa devre akm deerlerini IEC veya VDE de belirlenen artlara getirmek iin Eer ksa devre jeneratr yakn ksa devre ise ya jeneratrun X d % subtransiyent reaktansn kullanmak veya elde edilen ksa devre akmn 1,1 katsays ile arpmak gerekir. Jeneratrdan uak ksa devre ise bu katsay ile arpmaya gerek yoktur. Minimum ksa devre akmlar bulunmak istenirse bulunan deerler 0,95 katsays ile arplr.
8.16.8.
220 Vluk ebekelerde Ksa Devre Nomogramlar yardmyla bulunmas
Akmlarnn
ekil 8.56: Enerji Nakil Hatlarnn ve Kablolarn Diren ve Reaktans deerleri (Alimnyum iletkenler iin diaramdaki deerler 1.7 ile arplp bulunur)
165
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.57: Transformatrlerin Reaktans ve Diren deerleri
166
ekil 8.58: 220 Vluk bir ebekede toplam hata yolundaki toplam diren ve reaktansna gre Ksa devre akmnn bulunmas iin nomogram
167
Ksa Devre Hesaplar
rnek : Transformatr : ST= 1600 kVA
uk= %6 uR= %1
Alak gerilim nominal gerilimi 220 V Enerji nakil hatt Bakr iletkenli 80 m , 3x120 mm2 Kablo Bakr iletkenli 100 m , 3x150 mm2
Diren R m ekil 8.57den Transformatr iin Reaktans X m
0.45
1.8
ekil 8.56dan E.N.H iin
12
26
ekil 8.56dan Kablo iin
12
Ksa devre yolu iin toplam
7.2 35.0
24.45
ekil 8.58den ksa devre akm 3000 A bulunur.
168
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI ekil 8.59: VDE 0100e gre Koruma iletkenli 380/220 V , 50 Hz 3-fazl sistemde konsantrik iletkenli PVC izoleli kablolarn hata ve sigorta akmlar. (Konsantrik iletken koruma iletkeni olarak kullanlmaktadr.)
169
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.60 : VDE 0100e gre Koruma iletkenli 380/220 V 50 Hz 3-fazl sistemlerde konsantrik iletkenli PVC kablolarda Hata ve Sigorta akmlar
170
ekil 8.61 : VDE 0100e gre Koruma iletkenli 380/220 V , 50 Hz 3-fazl sistemde NYY ve NAYY tipinde PVC izoleli kablolarn hata ve sigorta akmlar.
171
Ksa Devre Hesaplar
ekil 8.62 : DIN VDE 0102 ye gre 4. iletken dn iletkeni olarak kullanlan drt iletkenli NYY ve NAYY kablolarda hata akmlar
ekil 8.63 : DIN VDE 0102 ye gre 4 iletken + Ekran 4. iletken ve ekran dn iletkeni olarak kullanlan NYCWY , NAYCWY ve NYCY , NAYCY kablolarda hata akmlar.
172
ekil 8.64 : DIN VDE 0102 ye gre 3- iletken + ayn kesitte ekran, ekran dn iletkeni olarak kullanlan NYCWY , NAYCWY ve NYCY , NAYCY kablolarda hata akmlar
ekil 8.65 : DIN VDE 0102 ye gre 3-iletken + ekran kesiti iletkeninkine gre dk ekran dn iletkeni larak kullanlan NYCWY, NAYCWY ve NYCY, NAYCY kablolarda hata akmlar.
173
Ksa Devre Hesaplar
FAYDALANILAN KAYNAKLAR
1. Electrical Installation Design Guide ........................Group Schneider 2. Electerical Installation Handbook ...........................Siemens 3. Industrial electrical Network Design Guide ...........Group Schneider 4. Electrical Installation Handbook ............................ABB 5. Elektrik Santrallar ve ebekeleri ...........................Prof.Dr. Mustafa BAYRAM 6. Switchgear Manual..................................................ABB 7. Short Circuit ABC...................................................IEEE, H.Yueen 8. Elektrikte Geici Olaylar.........................................R.Rudenberg 9. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri El Kitab..............T.Odaba 10. ETMD Dergisi 2005-2006 dnemi saylar
174
SON SZ
Bu notlarn hazrlanmasnda 2009da yitirdiimiz Sayn M.Turgut Odabann deerli katklarn anmadan geemeyiz. Botata Elektrik Mhendislii yapmakta olan Turgut Odaba, eitli kaynaklardan hazrlad notlar nce Elektrik Tesisat Mhendisleri Dergisinin eitli saylarnda meslektalarna yararl olmak zere yaynlad. Nur iinde yatsn. Kendisinin hazrlad notlardan yararlanarak, notlarnn bir ksmn Bileim Yaynevi aracl ile yaynlamtk. Onun notlarndan ve dier kaynaklardan yapacamz dier derlemeleri ise EMO kanalyla yaynlanmas kendi isteiydi. Ancak bu isteini hemen gerekletirmek mmkn olmad. Elektrik Tesisat Notlar olarak, Sayn Odabann deerli almasndan da yararlanarak hazrladmz bu derlemenin EMO kanal ile yaynlanmas iin bandan beri desteini esirgemeyen Orhan (rc) Aabeyimize, derlemenin hazrlanmasnda katklarndan dolay Emre (Metin) ve Hakk (nl) kardelerime teekkr bor bilirim. Bu tr mesleki yaynlarn e-kitap olarak ok dk bedeller ile meslektalarna kazandrmak iin bu yayn portaln oluturma karar alan 42. Dnem EMO Ynetimini nc rlnden dolay kutlarm. E-Kitab Derleyen ve Yayna Hazrlayan brahim Aydn Bodur, Hakk nl
175
EE T K V ELA I () LKRK U V T KM 8
Ks d veH s pa e r e a lr a TR T A A I U GU OD B
E Y n t K rl 4 . e d (a 2 1 ) i a p r l l tru MO ei uu 2 D n meK s 0 0 br y ot u ud . m u m y n ao B y y p r l z r d ,a a c d srme t od mu, u a ot ei ed h n e e d r ke lu u z n a n b s eglr z tre srmlr b s i pa z tn ae a d ri i i nen t ei a k a lr a r l e min , l t mn t ml v vi iia amaoa a lrl d u a tre ei e bli y r e r st l m n ln k e o rd n nen t z r d n i s az a i n ga na i i blc n ek a lr o d kb d l r e i bl n r i e iz -i pa k e el l dn i de e i t ee e me oa a s h oa a s ln n a i lc kz a p n. tre se z z r d nek a d t h mei, a ah mee nen ti miei e -i p a i t i k d i t t n t z ny n m z grc koa E Y y P r l c l oa ,i miny y i e ln MO a ot n n ln se z a e n a n t i n b l n ey r lnek a lr uu c bre i ei ru . m d e aa -i pal zn a i rdr r od k t a s v y Y y lr zie e lr a y c k i ek a zE e i a a ly n h ta a a t l -i bm MO y s n m z e r l rk , t , Ai a " e e N k e S nrl r H y " i bn r K n r N d n l r a t l e a k a n f n e ae r t P F a k t A k y an k e s nrl umai d D b sy . k mei k u ud l ra t k r n sd H n e a a ma ls f aak ma t n eb smb k a h l ae e h l a d. ry c a t z u i p aa r l D l t g n e! . c l. . . E n ntre se i z r d nh meegrnb y n MOu nen ti sei e i t i t n z e u ei se z ey n ek a lr h meea ied v r y y lma i mi t d e i -i pal i t l . z re as a a k t a z d Sl a n ie iiz i paz n t r bz i tbl izB y y lr a s dn k a lr , ol z i l e is i u a a y y t i t n an e e in . r n n k ms o u zn d r n i s d ns nau g nb l us o i n muu e el dr i e o r y u u n r y e me n u a y y ln c kv e e s h i E rtai s eg r rt d n c ki a a a a e s ra i n MO ce tr i e ce e e e t n b e f n e r . EKtpa trf z a y y ln a eei z a r ae o t -i lraa d n a a dk a m n y lr e y p s mi c a i i t c ki l li e t e el e r . S y r z a gl l a ma E kr M e ds r a l t e i h n iei k l Od s 4 . e Y n t K rl 2 D n m ei uu m u
ek a -i p t
T MMOBE kr M e ds r a lt e i h n iei k l Od s Ia ro a N : K t K yA k r h mu S k k o1 a: a / n aa l 0 2 z l T l 3 2 4 5 2 2 a s(1 ) 1 3 1 e: 1 ) 2 3 7 F k:3 2 4 7 8 8 ( ht: t www.moogt EP s : mo moogt p e .r. -ot e @e .r. r a r
E Y YNN E /0 11 MO A I O: 2 1 /1 K

Kısa Devre Hesapları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kısa Devre Hesapları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TR T A A I U GU OD B

ELEKTRK KUVVETL AKIM (8) Ksa Devre Hesaplar

TMMOB ELEKTRKMHENDSLERODASI KISA DEVRE HESAPLARI ELEKTRKKUVVETLAKIM(8):

ElektrikKuvvetliAkmNotlar,TurgutOdabannElektrikTesisatMhendisleriDergisinde yaynladyazlardan,ElektrikKuvvetliAkmTesisatElKitabileherblmnsonunda belirtilenABB,Schneider,Chevron,NAVFACveSiemensinhazrladmalat,Bakm,MontajEl kitaplarndanEMOiinderlenmitir.

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.3. Ksa Devre Akm zerine Etki Eden Faktrler ___________ 17

8.4. Ksa Devre Akmlarnn Deerlendirilmesi ______________ 22

Ksa Devre Hesaplar

8.7. Ksa Devre Akmlarnn Hesab _______________________ 30

Hava Hatlar ___________________________________ 60

8.9 Kablolar _________________________________________ 73 8.10 Reaktans Bobini __________________________________ 74

8.13. Tketiciler; ______________________________________ 81

8.14. Ksa Devre Hesaplarnda Per-Unit Metot _____________ 108

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.15. Ksa Devre Hesaplarnda MVA Metodu______________ 126

ebekelerde Ksa Devre (MVA) Glerinin Belirlenmesi _____ 133

SON SZ ___________________________________________ 175

Ksa Devre Hesaplar

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Ksa Devre Hesaplar

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Ksa Devre Hesaplar

8.1. Ksa Devre eitleri

ekil 8.1 . 3-fazl simetrik ksa devre

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.1.2. ki Fazl Ksa Devre:

Ksa Devre Hesaplar

8.1.3.Bir Fazl Toprak Ksa Devresi:

ekil 8.3. 1-fazl toprak ksa devresinde gerilim fazrleri

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.1.4. Toprak Temas:

Ksa Devre Hesaplar

ekil 8.4. Faz-toprak temasnda hata akmlar

TOPRAK TEMASINDA KAPASTF TOPRAK AKIMLARI

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ebekede hatal ebeke parasnn derhal ayrlmasna gerek yoktur.

YILDIZ NOKTASI REAKTANS BOBN ZERNDEN TOPRAKLANAN EBEKE

Ksa Devre Hesaplar

8.1.5. 2-faz toprak Temas:

ekil 8.6. 2-faz-toprak temas durumu

8.2. Hata Yerinin Beslenmesi

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ekil 8.7. Farkl ebeke konfigrasyonlarnda hata yerlerinin beslenmesi

Ksa Devre Hesaplar

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.3. Ksa Devre Akm zerine Etki Eden Faktrler

Ksa Devre Hesaplar

Jeneratr Yapsnn Tesiri

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Ksa Devre Hesaplar

8.3.4.1. Yakn Ksa Devre :

GENERATOR TARAFINDAN KISA DEVRE YERNN TRANZFORMATR TARAFINDAN BESLENMES

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.3.4.2. Uzak Ksa Devre veya ebeke Ksa Devresi :

GENERATOR TARAFINDAN UZAK KISA DEVRENN BESLENS

EBEKE TARAFINDAN KISA DEVRE YERNN BESLENS

ekil 8.11. Jeneratr tarafndan uzak ksa devre yeri beslemesi

Ksa Devre Hesaplar

Alak gerilim ebekelerindeki ksa devreler uzak ksa devrelerdir

8.4. Ksa Devre Akmlarnn Deerlendirilmesi

8.4.2. En Kk Hata Akmlar:

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

8.5. Ksa Devre Akmnn Fiziki Ynden Aklanmas

8.9 Kablolar _______ 73 8.10 Reaktans Bobini 74