BLG!!! Artk amz tam bir "enerji a" haline gelmitir.

Yaammzda ylesine deiik makineler, aralar, tatlar kullanyoruz ki bunlar iin de ok ve deiik enerjilere ihtiya vardr. Evlerimizde snmak iin odun, kmr, doalgaz, petrol ve elektrikten yararlanyoruz. Yolculuk yapmak iin kullandmz tatlar petrolle alr. Artk her evde bulunan buzdolab, amar makinesi, bulak makinesi, televizyon, t, mutfak robotu, frn gibi birok ev eyas ancak elektrik enerjisiyle alabilir. Enerji, gnmz insaninin yaamna ylesine girmitir ki, sadece elektrik enerjisinin tkendiini dnmek bile insanlk iin ne kadar korkuntur! Dnyadaki tm bilgisayar sistemleri, haberleme alar, evlerde kullanlan elektrikli eyalar ilemez hale gelmitir! Gerekten dnmek bile bir kabus gibi!.. Demek ki, yaammzn ayrlmaz birer paras olan bu ara, makine ve eyalarn alabilmesi iin yeterli miktarda enerji retmek gerekir. Enerji elde etmek iin daha ok doal kaynaklardan yararlanlr. Ancak bu doal kaynaklar snrsz deildir. Gn getike azalmaktadr. Her insan bunun bilincine varmaldr. Okulda, evde, i yerlerinde hangi enerji ne olursa olsun boa harcanmamaldr. Isnrken dikkatli olmal, sobalar, kaloriferleri gereinden fazla yakmamalyz. Kullanlmayan odalardaki lambalar sndrmeliyiz. Ev eyalarm ihtiya d, gereksiz yere kullanmamalyz. Eyalarmzn fazla enerji tketimine neden olabilecek arzalarm hemen tamir ettirmeliyiz. Unutmamalyz ki enerji ve enerji kaynaklar snrsz deildir. Kendimiz daima tasarruflu olmalyz. Bununla da yetinmeyip evremizdeki tm insanlar bu konuda uyarmal, bilinlenmeleri iin almalyz. ENERJ NEDR? Bir cisimde bulunan, bir i meydana getirmeye yarayan gce "enerji" denir. Akan suda, hareket eden bir cisimde, bir makinede ya da insanda her an bir i meydana getirme gc olduuna gre, bunlarda enerji var demektir. Hareket gibi enerji de Fizik biliminin en nemli unsurlarndan biridir. Enerji, kimya enerjisi ya da fizik enerjisi eklinde olabilir. Bir maddenin yanmas, bir kimya enerjisi salar. Yanma sonucunda meydana gelen s, k birer enerji eididir. Ayrca, fiziksel deimelerle de enerji elde edilir.

Btn enerji ekilleri ikiye blnr: 1) Potansiyel enerji; 2) Kinetik enerji; Bunlara,"durum enerjisi" "hareket enerjisi" de denebilir.

Ok atmak iin bir yay iyice gerdiinizi dnn. Bu yayda bir potansiyel enerji vardr. Kurulmu bir saat zemberein de, doldurulmu bir tfekte de potansiyel enerji bulunur. Kinetik enerji ise, cisimlerin hareket halinde bulunmalar yznden doan enerjidir. Gerilmi yay, oku frlatnca, dolu tfek patlaynca, saat zemberei boalnca bunlardaki potansiyel enerji, hareket enerjisine dnr. Enerji ekilleri bir halden br hale dnebilir. Mesela, krda bir ta attmz dnelim. Havada umakta olan tan kinetik bir enerjisi vardr. Ta dnce bu enerji potansiyel enerjiye dnr. Onu alp yeniden atmaya hazrlannca tatan yeniden kinetik enerji doar. Kmrdeki kimyasal enerji, kmr yannca s enerjisi haline gelir. stim denen kzgn su buharndaki enerji bir buhar makinesinin kolunu iterek mekanik enerji olur.

ENERJ KAYNAKLARI . . Bilim ve teknik ilerledike ok deiik kaynaklardan enerji elde etmeye baarmlardr .nsanlar balangta sadece doal ve basit yollarla enerji elde etmilerdir
Gnmzde enerji elde edilen balca kaynaklar unlardr:

1. nsan gc, 2. Hayvan gc, 3. Rzgar gc, 4. Odun,kmr gibi kat yaktlar, 5. Petrol,

6.Gaz, 7. Su (baraj), 8. Scak su kaynaklar, 9. Su buhar, 10. Uranyum madeni,

11. Gne.

ENERJ TASARRUFU NASIL YAPILIR? Gnmzde enerji ok eitli alanlarda, ok deiik amalarla kullanlmaktadr. Enerjinin her eidi,en yaygn olarak evlerimizde tketilmektedir. Bu nedenle enerji tasarrufuna evlerden balamak gerekir. Ev hanmlar, kaloriferciler, ocuklar ksacas herkes bu konuda duyarl olmal, bylece hem tasarruf edilmeli hem de kullanlan enerjiden yksek verim alnmaldr. Evlerimizde aadaki nlemler alnrsa ok byk oranda enerji tasarrufu yaplm olur: 1. Buzdolab, frn, t, amar makinesi, bulak makinesi gibi elektrikli ev aralar, retici firmalarn kullanma talimatlarna uygun olarak verimli bir biimde kullanlmaldr. 2. Az elektrikle yksek k verebilen, rnein floresan lambalar tercih edilmeli; gereksiz olan lambalar sndrlmelidir. 3. Pencerelere mmknse ift cam taklmal, gerekiyorsa ksa girmeden macun ve teki tamir ileri tamamlanmaldr. 4. Zorunlu havalandrmalar dnda kaplar, pencereler iyice kapatlmal, gereksiz yere alp kapatlmamaldr. 5. Sobalar stten yaklmal, yanan sobann zerine odun, kmr atlmamaldr. 6. Kalorifer radyatrlerinin n ksm daima ak tutulmal, nne snn yaylmasn) engelleyecek eyler konmamaldr. 7. Odann ss ykseldii zaman stmzdeki giysileri karmal, pencereleri, kaplar amak yerine radyatrler kslmal ya da kapatlmaldr. Soba kullanlyorsa sobalar kapatlmaldr. 8. Gereksiz yere scak su harcanmamaldr. 9. Yemekler ddkl tencerelerde ya da termik tabanl, enerji tasarrufu salayan tencerelerde piirilmelidir. 10. Apartmanlarda zellikle ocuklar, asansrleri bir oyun arac olarak deil, inmek kmak ihtiyac iin kullanmaldr.

LK NKLEER GC KM KEFETT? 1905 ylnda Einstein mehur E=mc2 forml ile fisyon sonucu aa kabilecek enerji konusunda ngrde bulunmutu. Daha sonra 1930 ylnda bu ngr deneysel olarak Otto Hahn, Lise Meitner ve dierleri tarafndan doruland. Dnyann ilk insan yaps nkleer reaktr 1942 ylnda Enrico Ferminin yrtt bir proje sonucunda Amerika Birleik Devletlerinin Chicago, Illinois kentinde kuruldu. Ancak, dnyadaki ilk nkleer reaktrn ortaya k milyonlarca yl ncesine dayanmaktadr. Afrikada Oklo, Gabondaki bir uranyum madeninde, yeralt sularnn da maden iinde bulunmas nedeniyle doal bir nkleer reaktr olutuu ve binlerce yl s rettii son yllarda ortaya karlmtr. Her iki reaktr de fisyonu kullanarak s retmi fakat hibiri elektrik retmemitir. Elektrik reten ilk ticari nkleer g santral Shippingport, Pennsylvaniada (ABD) kurulmu ve 1957de iletmeye girmitir. Fisyon kullanlarak retilen ilk elektrik ise, Aralk 1951de Arco, Idahodaki Deneysel retken Reaktrnde elde edilmitir. RADYASYON VE RADYOAKTVTE NEDR? Radyasyon, dalga, parack veya foton olarak adlandrlan enerji paketleri ile yaylan enerjidir. Radyasyon, daima doada var olan ve birlikte yaadmz bir olgudur. Radyo ve televizyon iletiimini olanakl klan radyo dalgalar; tpta, endstride kullanlan x-nlar; gne nlar; gnlk hayatmzda alkn olduumuz radyasyon eitleridir.

Radyasyon genellikle bir atomun ekirdeinde balar. Atomlar da, proton ve ntronlarn oluturduu bir ekirdek ve bu ekirdein etrafnda dnen elektronlar oluturur. Ar elementler (ekirdeinde 83 den fazla proton barndranlar), kararsz olduklar iin daha kk atomlara dnrler. Bu paralanma srasnda, ekirdekten paracklar ve enerji dalgalar ortaya kar. Bu yolla enerji veren elementlere radyoaktif elementler ad verilir. Radyoaktif elementler temel olarak Alfa, Beta ve Gama olmak zere, 3 ana tip enerji salnda bulunurlar. Alfa radyasyonu, (+) ykl paracklardan oluur ve bir kat paras tarafndan durdurulabilir. Beta radyasyonu, elektronlardan oluur. nce bir aliminyum levha bu elektronlar durdurmak iin yeterlidir. Gama radyasyonu ise k hznda hareket eden enerji dalgalarndan olumaktadr. Alfa, Beta ve Gama radyasyonu ayn zamanda iyonlatrc radyasyon olarak da adlandrlrlar. Bir baka deyile, dier atomlarn elektronlarn ayracak yeterli enerjiye sahiptirler. Bu tr radyasyonlara maruz kalma sresine, radyasyonun iddetine ve maruz kalnan vcut blgesine bal olarak, hcreyi paralayabilir, zarar verebilir veya herhangi zararl bir etkisi olmadan geip gidebilirler. yonlatrc radyasyonun insanlar zerindeki etkisi Rem veya Sievert birimiyle llmektedir. Ancak son yllarda Rem yerine Sievert (Sv) kullanlmas standart hale gelmitir. (100 Rem = 1 Sv). Elektrik, bakr gibi iletken bir telin manyetik bir alan iinde hareket ettirilmesi ile retilir. Elektrik jeneratr, bir mknats iinde dnen sarl iletken tellerin bulunduu, ve bu tellerin mknats iinde dnmesiyle elektrik akm reten bir makinadr. Evlerimizde, i yerlerimizde, endstride gereksinim duyduumuz byk miktardaki elektrik enerjisini elde etmek iin, elektrik jeneratrlerini dndrecek byk g santrallerine ihtiya duyarz. ou g santral, jeneratr dndrmek iin s retiminde bulunurlar. Fosil yaktl santraller s retimi iin doal gaz, kmr ve petrol yakarlar. Nkleer santraller da uranyum yaktn paralayarak s retirler. Ancak btn bu deiik tip santraller rettikleri sy, suyu buhar haline dntrmek iin kullanrlar.

Oluan buhar ise elektrik jeneratrne bal olan trbine verilir. Su buhar, trbin aft zerinde bulunan binlerce kanatk zerinden geerken daha nce retilen sdan alm olduu enerjiyi kullanarak, trbin aftn dndrr. te bu dnme, jeneratrn elektrik retmek iin gereksinim duyduu mekanik harekettir. Jeneratrde oluan elektrik ise iletim hatlar denilen iletken teller ile kullanlaca yere gnderilir. Trbinden kan, enerjisi dier bir deyile basn ve scakl azalm buhar ise younlatrc (kondensr) denilen blmde soutulup su haline dntrldkten sonra, tekrar kullanlmak zere santraln s retilen blmne geri gnderilir. Younlatrcda soutma iini salayabilmek iin deniz, gl veya rmaklarda bulunan su kullanlr. Su kaynaklarndan uzak blgelerde ise santraln hemen yannda bulunan ve uzaktan bakld zaman geni dev bacalara benzeyen soutma kuleleri kullanlr. Bu kulelerin zerinde grlen beyaz duman ise su buhardr. Elektrik retmek iin kullanlan dier bir yntem ise hidrolik santrallerdir. Bu yntem ile barajlarda biriktirilen su, bir su trbinini zerinden geirilir ve trbine bal elektrik jeneratr dndrlerek elektrik retilir. Yukarda bahsedilen bu yntemler byk miktarlarda elektrik enerjisini retmek iin kullanlrlar. Bunlarn yan sra rzgar, gne ve jeotermal enerji kullanarak da elektrik retilmektedir. Ancak bu tr kaynaklardan retilen enerji miktar asl ihtiyacmz kendi bana karlamaktan uzaktr. Su, gne, rzgar ve jeotermal kaynaklara, yenilenebilir enerji kaynaklar denilir. Bu kaynaklar dierleri gibi tkenmezler. Petrol, doal gaz, kmr, uranyum gibi maddeler nmzdeki birka yzyl iinde tkeneceklerdir. JEOTERMAL ENERJ NEDR ? Belli elemanlarn radyoaktif ayrmasndan oluan, yeryznn i ss; bu s, potansiyel olarak byk ve aslnda ulalmam bir enerji kaynadr.

RZGAR ENERJS NEDR ? Yel deirmenlerinde ve rzgar jeneratrlerinde olduu gibi, rzgar gc kullanlarak enerji retimi. Gemite kullanm su pompaj ile snrl olan rzgar enerjisinin, gnmzde elektrik retim amac ile kullanm n plana kmtr. Rzgar enerjisinden elektrik retimi, konvansiyonel enerji kaynaklaryla ekonomik olarak yarabilir duruma gelmitir. Trkiyede son iki yl iinde 26 rzgar santral kurma bavurusu yaplmtr. Bu da konunun Trkiye gndeminde yer aldnn bir gstergesidir. lkemizde var olan rzgar potansiyelinden yararlanarak elektrik enerjisi retilmesi iin Ulusal Rzgar Enerjisi Program hazrlanarak uygulamaya konulmaldr. Bu programda 10 yllk bir dnem iin politikalar, hedefler, yatrmlar, tevikler ve Ar-Ge konular yer almaldr. ncelikli olarak, elektrik retimine uygun rzgar kaynaklar potansiyelinin tam olarak belirlenmesi iin srdrlen rzgar lm almalar hzlandrlp sonular bir veri tabannda toplanmal ve Trkiye rzgar atlas oluturulmaldr. Ancak, bunlarn yan sra, yeterli teknolojik seviyeye ksa srede ulaabilmemiz iin gerekli yasal mevzuat da hzla tamamlanmaldr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn hazrlad "Yap-let (BO) Modeli ile Kurulacak ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ile alacak Elektrik Enerjisi retim Tesislerinin Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satnn Dzenlenmesi Hakknda Kanun Tasars"nn gerekli dzenlemeler yaplarak, en ksa zamanda karlmas yararl olacaktr.

lkemizde rzgar enerjisi konusunda yeterli bilgi birikimi ve teknolojik alt yap henz olumad iin, en azndan ksa vadede teknoloji ve rn ithali gerekecektir. Ancak, teknolojideki hzl deiim sonucu eskimi olan teknolojilerin alnmamas iin ok dikkatli olunmal, ithal olunacak makinelerin en son teknoloji rn olmalarna zen gsterilmeli, ilk kurulacak santrallarda bile paket ithal projelerden kanlmal ve ilk uygulamalardan itibaren Trkiye'de yaplabilecek ksmlarn yerli teknoloji ile retilmesi imkanlar zerinde durulmaldr. Kazanlacak teknolojik geliim sonunda, btn ile yerli retime dayal, Orta Dou ve Orta Asya pazarna rn satabilecek rzgar trbin sanayi oluturulmas hedeflenmelidir. Danimarka rzgar sanayiinde 12000 kiinin alt gz nne alnrsa, rzgar trbini sanayiinin Trkiyenin enerji sektrne katks dnda yeni istihdam olanaklar da salayaca aktr. Milli Park alanlar ile yerleim yerleri iinde ve 2 kmden daha yaknda rzgar santral kurulmasna izin verilmemelidir. Alanlar seilirken, ayn alanlarda olabilecek dier kullanm imkanlar da belirlenerek bir ekonomik fayda karlatrmas ve evre etki deerlendirmesi yaplmaldr. GNE ENERJS Trkiye corafi konumu itibaryla gne kua ierisinde yer almakta olup, gne enerjisinden yararlanma potansiyeli, Dou Karadeniz Blgesi dnda tm blgelerimiz iin nemle ele alnmas gereken bir byklktedir. Gne enerjisinden su stma, konut stma, piirme, kurutma, soutma gibi sl amalarla yararlanlabilecei gibi, gne enerjisini elektrik enerjisine dntrmek de olanakldr. lkemiz sahip olduu yksek gne enerjisi potansiyelini, beyin gc ve teknoloji gelitirmeye gereken nemi vererek deerlendirmeli ve yalnzca gelimi lkelerin bir pazar olmamaldr. Bunun iin de gne enerjisi uygulamalarnn yaygnlap gelimesini salayacak kurumsal altyap oluturulmal ve gerekli yasal dzenlemeler yaplmaldr. Uygulamaya ynelik verimli ve maliyet etkin zmler gelitirilmesi iin, aratrmalara kaynak ayrlmal, ilgili firma ve kullanclar teviklerle desteklenmelidir. BYOKTLE ENERJS lkemizde klasik biyoktle kaynaklarndan olan odun ile bitki ve hayvan artklar, uzun yllardan beri, zellikle snma ve piirme alanlarnda kullanlagelmektedir. Ancak bu kullanmn ilkel ve ekonomik olmayan biimde gerekletii sylenebilir. Modern biyoktle kaynaklar ise, enerji ormancl rnleri ile orman ve aa endstrisi atklar, enerji (bitkileri) tarm (bir yetitirme sezonunda rn

alnan enerji bitkileri), tarm kesimindeki bitkisel ve hayvansal atklar, kentsel atklar, tarma dayal endstri atklar olarak sralanr. Trkiyede atklara dayal biyoktle enerjisi (biyogaz ve p santrallar) iin baz almalar yaplmtr. Dnyada giderek yaygnlaan bu almalara nem verilmeli ve hayvan iftlii gbrelerinin ve ehir plerinin deerlendirilmesi iin aratrma ve demonstrasyon projeleri yrtlmelidir. Ormanclk potansiyeli ile ilgili bilgiler bulunmakla birlikte, ormanlarmz biyoktle enerjisi retim potansiyeli asndan deerlendirilmi deildir. Enerji plantasyonlar biimindeki tarmsal retim olanaklar zerinde durulmam ve konu tarmsal retim planlarnda ele alnmamtr. Ksacas, Trkiyenin biyoktle enerji potansiyeli tam olarak bilinmemektedir. lkemizin biyoktle enerji potansiyelinin saptanmas konusu birinci ncelikte ele alnmal ve bu proje ile enerji ormanclndan, enerji tarmndan, eitli yan rn, atk ve artklardan elde edilebilecek biyoktle materyallerinin eitleri ve corafi blgelere gre yllk miktarlar belirlenmelidir. Ardndan, eitli biyoktle enerjisi retim stratejileri, uygulama olanaklar ve ekonomik rekabet edebilirlikleri aratrlarak, lkemiz iin uzun dnemli Biyoktle Enerjisi Anaplan yaplmaldr. Bu plan erevesinde, biyoktle retimine ynelik orman d aa plantasyonlar ve enerji bitkileri iin lke genelinde bir tarmsal retim planlamas balatlmal ve konunun ekonomik boyutlar ortaya konulmaldr. Biyoktle enerji uygulamalar ile ilgili bir aratrma merkezi oluturulmal, modern biyoktle retim yntemleri ve evrim teknolojileri zerinde Ar-Ge almalar desteklenmeli, pilot uygulamalara ve gerekli teknoloji transferlerine balanmaldr. DENZ KKENL YENLENEBLR ENERJ Deniz kkenli yenilenebilir enerjilerden Trkiye iin sz konusu olabilecek olan, gelitirilmi bir teknolojisi de bulunan deniz dalga enerjisidir. Ayrca denizlerimizde biyoktle yetitiricilii zerinde de durulmaldr. Trkiye'de enerji alanndaki Ar-Ge almalarnda ve enerji planlamalarnda henz yer almayan bu konu ilgili n almalar balatlmaldr. HDROJEN ENERJS evre kirliliine yol amadan eitli alanlarda kullanlabilecek esnek bir yakt olan hidrojen, 21. yzyln yakt olarak dnlmekte; retimi, tanma ve depolanmas ve kullanlmasna ilikin teknolojilerin gelitirilmesi iin kapsaml

programlar yrtlmektedir. Dnyadaki bu gelimeler dikkate alnarak, hidrojen enerjisi ile ilgili almalar lkemizde de ncelikli Ar-Ge alanlar arasnda yer almaldr. Hidrojen programlar esas itibaryla uzun dneme ynelik olmakla birlikte, mevcut enerji altyapsyla allabilecek ksa dnemli uygulamalar zerinde de durulmaldr. lkemizde hidrojen yakt retiminde kullanlabilecek olas kaynaklar arasnda hidrolik enerji, gne enerjisi, rzgar enerjisi, denizdalga enerjisi, jeotermal enerji ve nkleer enerji yer almaktadr. Trkiye gibi gelimekte ve teknolojik gei aamasnda olan lkeler iin fotovoltaik gnehidrojen sistemleri nerilmektedir. Karadeniz'in tabannda kimyasal olarak depolanm hidrojenden yararlanlmas konusunda da aratrmalar balatlmaldr. Ayrca, Trkiyede Birlemi Milletler UNIDO destekli Uluslararas Hidrojen Enerjisi Teknolojileri Merkezi (ICHET) kurulmas iin balatlm olan almalarn hzla olumlu sonuca gtrlmesi gereklidir. SONU OLARAK Trkiye enerjisini etkin kullanmak zorundadr. Enerji teknolojileri politikamzn birinci hedefi enerjinin etkin kullanlmas teknolojilerine egemen olmak olarak belirlenmelidir. Bunun iin; o "Enerji Verimlilii Yasas"nn bir an nce karlmas gereklidir. o Enerji etkin kullanm teknolojilerinin ve tasarruf nlemlerinin lke dzeyinde tantlmas, bu yndeki almalarn koordine edilmesi ve kurulularn enerji tketimlerinin izlenmesi ve denetlenmesi iin ulusal bir merkeze ihtiya vardr. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl bnyesindeki Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi, bu amaca uygun biimde gerekli yetkilerle donatlarak yeniden yaplandrlmaldr. o Sektrler baznda enerji verimlilii yksek ve evreye duyarl teknolojilerin belirlenmesi ve bunlarn tantm ve yaygnlatrlmas iin, TBTAK'n koordinasyonunda, Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi'nin sekreterliinde ve konu ile ilgili tm kamu ve zel sektr temsilcilerinin katlmyla Enerji Verimlilii ve Tasarrufu Teknolojileri st Kurulu oluturulmaldr. Trkiye enerji retim ve kullanmnda evre-dostu teknolojilere ynelmelidir. Bunun iin enerji evrim verimlerini ykselten, evre kirliliini ve iklim deiikliine neden olan sera gaz emisyonlarn azaltan evre-dostu teknolojilerde yetkinlik kazanmaldr. Yenilenebilir enerji kaynaklarndan yararlanma konusu, Trkiye iin de yaamsal nemdedir. Bu kaynaklardan yararlanmaya ynelik teknolojiler gelime halindedir. Bizim de hi zaman kaybetmeden bu alanlarda teknoloji yetenei kazanmamz gerekir. Bunlarn yeni allmakta olan alanlar olmas,

Trkiye gibi lkelere bu teknoloji alanlarna batan girme ve iddia sahibi olabilme imkann vermektedir. Bu olanak iyi deerlendirilerek; o yeni ve yenilenebilir enerji alanlarnda ulusal teknoloji oluturmaya ynelik Ar-Ge almalar desteklenmeli, o Genel Enerji Planlamasna bal olarak Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Master Plan yaplmal ve o planda ortaya konulacak zendirmelerle yenilenebilir enerji kaynaklarndan yararlanmada saptanacak hedeflere ulalmaya allmaldr. Bu erevede, Trkiye'nin enerji alannda Ar-Ge almalar yapmak, zellikle de yaptrmak, aratrmalar arasnda egdm salamak, istenildii takdirde enerji planlamalarna ynelik modelleme almalar yapmak, enerji teknoloji alternatifleri seimi ile ilgili fizibilite ve proje almalar gerekletirmek, teknoloji transferlerine ilikin deerlendirmeler yapmak, enerji Ar-Ge'sine ynelik bilgi bankas oluturmak, enerji-evre-toplum ilikilerini iyiletirici nlemlere ilikin aratrmalar yapmak, enerji teknolojileri ile ilgili danmanlk hizmetleri vermek gibi konularda grev yapmak zere, kamu tzel kiiliine sahip zerk bir Enstit ya da Merkez'e mutlaka ihtiyac vardr. Elektrik leri Etd daresi'nin tanmlanan bu ilevleri yerine getirebilecek bir merkez haline dntrlmesi imkanlar aratrlmaldr. Bylesi bir merkez yannda; ok geni bir alan kapsayan enerji teknolojilerinde farkl dallarda aratrma ve gelitirme faaliyetinde bulunacak yeni kurumlarn kurulmas ve mevcutlarnn gelitirilmesi de zorunludur. Enerji teknolojileri ile ilgili Ar-Ge alanlarnn belirlenmesinde, en azndan bu Enstit kuruluncaya - Elektrik leri Etd daresi tanmlanan ilevleri yerine getirebilecek bir merkez haline dntrlnceye kadar da, Elektrik leri Etd daresi ve TBTAK'a den grevler vardr. Bu grevler yle tanmla-nabilir: Mevcut teknoloji alternatiflerinin lkemizde uygulanabilirlii asndan snflandrlmasnda (ksa/orta dnemde uygulanabilir teknolojiler, uzun dnemde uygulanabilir maliyeti yksek teknolojiler gibi) yol gsterici aratrmalar yaplmaldr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, niversiteler ve dier aratrma kurumlar ile ibirlii ierisinde, bu alternatifler arasndan Ar-Ge faaliyetlerinin younlatrlaca teknolojiler seilmelidir. Ar-Ge faaliyetlerinin niversiteler ve dier aratrma kurumlar arasnda dalmnda yinelenmeleri nlemek ve boluklarn giderilmesini salamak iin gerekli mekanizmalar gerekletirilmelidir.

Enerji teknolojileri alannda, dnyada byk bir atlm ve gelime sz konusudur. Bu geliimlerin lkemize transferi ve uygun teknolojilerin adaptasyonu son derece nemlidir. Uluslararas Enerji Ajans, Uluslararas Atom Enerjisi Ajans vb. uluslararas kurulularn enerji teknolojileri alannda yrttkleri aratrma projelerinin TBTAK liderliinde ve byle bir koordinasyonda takibi, izlenmesi ve bu projelere katlm, byk yararlar salayacaktr. Aratrma projelerinin yan sra, ticariletirilmi teknoloji uygulamalarnn da takibi ve izlenmesi gerekmektedir. Bu teknolojilerin lkemizde uygulanabilirlii aratrlarak, transfer konusunda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, niversiteler ve aratrma kurulularnn katlmyla bir "aksiyon plan"nn hazrlanmas uygun olacaktr.

Yeni teknolojilerin gelitirilmesi ve adaptasyonu almalarnda lke ihtiyalarnn karlanmas esas alnmal; bu arada, bu almalarn aratrmac, talep sahipleri ve finans potansiyelini buluturacak bir yapda olmasna ve enerji sektrnde niversite-sanayi ibirliinin gelitirilmesine zen gsterilmelidir. Belirlenen teknoloji alternatiflerinin uygulanmasna olanak salayacak (veya uygulanmasndaki engelleri ortadan kaldracak) yasal ve kurumsal dzenlemelerin ivedilikle belirlenerek hayata geirilmesi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan gerekletirilmelidir. Enerji alannda alan yetimi insan gcn ve zellikle aratrmaclar sektrde tutabilmek iin gerekli istihdam nlemleri alnmaldr. Enerji konusu ve Trkiyenin konuya ilikin teknoloji alanlarnda yetkinlemesi, 21.yzylda iddia sahibi olabilmemizin balca dneme noktalarndan biridir. ALTERNATF ENERJ KAYNAKLARININ GEREKLL VE KULLANIMI Nkleer enerjinin mali, ekolojik, teknik ve toplumsal sonularn gzmzde serdikten sonra "peki yerine ne konmal da almn yapmak gerekiyor. Bu noktada ilk fosil yaktlarn daha rasyonel kullanm akla gelir. Ancak her ne kadar nkleer dayatmaclarnn ne srd gibi on be yl deilse de, fosil yakt kaynaklarnn da bir mr vardr. Bir gn tkenecektir de... Fakat bu sre bize yenilenebilir, temiz enerji kaynaklar kullanmn gelitirme yolunda nemli mesafeler aldracak kadar uzundur. Bu balamda nkleer enerjinin de kaynann

snrsz olmadnn, kstl doal kaynaklara dayal bir enerji tr olduunun da altn izmek gerekiyor. Zira nkleer enerjinin hammaddesi olan toryum ve uranyum da dnyada snrl miktarda bulunuyor. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn almna gemeden nce bir noktay srarla vurgulamak lazmdr: Gelimi lkelerin nkleer enerji propogandas yapmas alternatif enerji kaynaklarn grmezden gelmesi anlamna gelmiyor. zellikle Avrupa ve uzak dou lkeleri tm bilimsel olanaklaryla bunun iin alyorlar. Ancak bu devletlerin "kreselleme" arks eliinde "dnyann geri kalannn kendilerine baml klabilmek iin nkleer enerjiyi nc dnya ya transfer etme abasnda olduklarn gzden karmamak gerekiyor (Uluslararas Atom Enerjisi Ajans 1958-90 yllar arasnda 3. Dnya da nkleer santral promosyonu iin 479 milyon dolar harcamtr). Trkiye'nin de bu srecin edilgen bir paras olduunu gz nnde tutarak alternatif enerji konusuna motive olmak gerekli gibi grnyor. En yaln anlatmla "doal evrede srekli ve tekrarlanan enerji akmlarnn nicelik ve nitelik zelliklerini bozmayacak ekilde kullanm" olarak tanmlanabilen yenilenebilir enerji kaynaklar, gerek konvansiyonel enerji kaynaklarnn daha dk maliyetlerle yerini tutabilmeleri, gerekse retim ve kullanm srasnda evreyi daha az kirletmeleri (ya da hi kirletmemeleri) gibi iki nemli sebeple hemen her lkenin nem verdii konular haline gelmitir. Gne enerjisi, rzgar enerjisi, jeotermal enerji, biyo ktle enerjisi bu alternatif kaynaklarn balcalar dr. Sualt akntlarndan enerji elde etme fikri ise zellikle son yllarda kaydedilen teknik mesafelerle daha da ciddiye alnan nemli bir seenek durumuna gelmitir. Gnele kol saati alr, peki ya fabrika? Bugn zerinde allmakta olan yeni ve temiz enerji kaynaklar arasnda gne enerjisi snrsz bir potansiyele sahip olmas, tkenmez nitelii, evre kirliliine yol amamas, iletim ve datm sorununun bulunmamas gibi sebeplerle byk nem kazanm bulunmaktadr. Gezegenimizin gne enerjisi potansiyelini anlamak iin birka rakam: Dnyamza her yl 5.4 milyon exajllk gne enerjisi temas eder. Bunun atmosferde kalan 2.5 milyon exajllk miktar 1990 ylnda tm dnya zerinde tketilen enerjinin 6000 katdr. Bir baka deyile, tarihin bandan beri insan kullanmna ak petrol, kmr, doal gaz gibi fosil yaktlarn toplam, dnyaya ulaan gne ssnn 30 gnlk blmne edeerdir. 70'lerden itibaren sl enerjisini kullandmz gne, son yllarda gelien teknolojiyle bize elektrik enerjisi kayna olarak da hizmet verebilmektedir. Tatil beldelerimizdeki atlardan aina olduumuz gne toplayclar, stma misyonlarn dnyada oktan amlardr. Gne panelleri ve fotovoltaik pillerle giderek den maliyetlerle elektrik enerjisine sahip olmak olasdr (70'li yllarda kws bana 30$ olan maliyet 90'l yllarn banda 13 cent'e kadar dmtr).

Bu alandaki en baarl rneklerden birini Dominik Cumhuriyetinde grmekteyiz. Son dokuz yl iinde burada 2000 den fazla ev gne enerjisiyle elektriklendirilmektedir. Bu baar, Richard Hansen tarafndan kurulmu ve kar amac gtmeyen Enersol Associates adl ABD grubu ile Asociasion Para El Desarrollo de Energia Solar adl bir Dominik organizasyonunun ortaklaa abas sonucu ortaya kmtr. Akdeniz i evreleyen lkeler de nkleer seenee ynelmektense rzgar ve gne potansiyellerini deerlendirmekteler. srail'de gne enerjisi her yl 300 000 ton petrole edeer enerji salamaktadr ve bu, lkenin birincil enerji gereksinmesinin %3'ne eittir. Oysa lkemiz corafyas bize gne enerjisi hususunda daha geni avantajlar sunmaktadr. Tarm ya da otlak alan olarak kullanlamayacak geni yzeylere gne panelleri konumlandrlabilir. Gne asndan ne denli zengin olduumuzu da yaayarak grmekteyiz. lkemizin elektrik enerjisi amal teorik gne enerjisi potansiyeli 8.8 milyon TEP' dr. Bu potansiyelin yararlanlan ksm ne yazk ki henz ar-ge niteliindedir. Oysa ar-ge kurulularmzda yaplan aratrmalar, zellikle gne pilleri konusunda seri retime geilebileceini gstermitir. Sonuta, balkta sorulan sorunun yant "henz hayr"dr. Ancak bu yolda imdiye dek alnan mesafe nemlidir ve nmz aktr. Tek gereksinmemiz biraz ilgi ve iyi niyet... Enerjide yeni rzgarlar Dnyada kullanlan en eski enerji kaynaklarndan biri de rzgardr. ta ve bezden yaplma geni kanatl yel deirmenleri, artan enerji talebi ve onu ivedilikle karlamaya alan konvansiyonel enerji modellerinin yaygnlamasyla bir kenara itilmi, bulunduu yrenin bir kltr dokusu olarak kalmaya mahkum braklmt. Oysa bugn alternatif enerji kaynaklarndaki atlm rzgarlar yine yel deirmenlerinden yana esmektedir. zellikle ABD ve Danimarka bu gelimelerin lokomotifi olmulardr: Dnyann ilk rzgar trbini Danimarkal mhendisler tarafndan 1890 ylnda kefedilmiti, ancak 20.yy'n ortalarnda ok daha ucuz olan petrole geilmesiyle geici bir sre unutulmutu. Bugn enerji politikasna halknn insiyatifiyle yn veren Danimarka'da toplam kapasitesi 500 mwt' aan 4000'e yakn rzgar trbini almaktadr. Kaliforniya'daki "rzgar iftlikleri" ise 1993 ylnda 3 miyar kws elektrik retiyordu, ki bu da btn San Fransisco'nun tm meskenlerinin ihtiyacnn trbinlerle karlanmas anlamna geliyordu. Bu rakamlar dnyann mevcut rzgar enerjisi potansiyeline nispeten yine de devede kulak kalyor: Yaplan lmlere gre dnya zerinde bir ylda elde edilebilecek rzgar enerjisinin 2 milyar 100 milyon ton petrole edeer olduu tahmin edilmektedir. Bu potansiyelin farkna varan Avrupa Birlii'nin 2000 ylna kadar rzgar gc ile retilen 4000 mwt'lk bir kapasite gelitirmeyi ve 2005

ylna kadar bu kapasiteyi iki kat artrarak 8000 mwt'a ulamay planlad grlmektedir. Teknoloji gelitike sistemin maliyeti de dmektedir: 80'li yllarn banda bu cihazlarn 3000$ yatrm maliyetleri ve kw/s bana 20 cent'lik retim maliyetleri vard. 80'li yllarn sonlarnda daha gelimi cihazlarn yatrm maliyetleri 1000$'a, retim maliyetleri ise 7 cent'e kadar dmtr. Bu da termik ya da doalgazl santrallerin 4-6 cent'lik maliyetleri ile karlatrlabilecek dzeye gelindiini gsterir. Trkiye'nin taraf denizlerle evrili ve engebeli olan corafi konumu zellikle kylarda, tepelerde ve denize alan vadi azlarnda ok kanatl trbin ya da aerojeneratrlerin kullanmna olanak salamaktadr. Avrupa'nn iyi saylan blgelerinin rzgar potansiyelinin lkemizin ky blgelerinin potansiyeline yakn olduu ve Avrupa Birlii'nin gelecekte elektrik retiminin %10'unu bu kaynaktan karlamay amalad dnlerek, lkemizin de bu hedefe yakn hedef ve politikalar belirlemesi gerekmektedir. Nitekim Trkiye Mhendisler Odas zmir ubesinin hazrlad raporda "Bozcaada, eme, Bodrum, Data, Sinop, Akhisar ve anakkale'nin kesintisiz rzgarlarna kar rzgar iftlikleri kurulabilir" deniyor. E, daha ne bekleniyor?.. En "Yeil" enerji Yeil enerji kaynaklar arasnda bu nitelemeyi en ok hak eden enerji kayna biyo ktledir. Biyo ktle, yeil bitkilerin gne enerjisini fotosentezle kimyasal enerjiye dntrerek depolamas sonucu meydana gelen biyolojik ktle ve buna bal organik madde kaynaklar olarak tanmlanr. Bu sistem, organik madde ieren atklarn mikrobiyolojik ynden deerlendirilmesi, evre kirliliine yol amamas, hem de temiz enerji retimi salamas ynnden nem tamaktadr. Biyo ktle, genel olarak kolay elde edilen bir enerji kaynadr. zellikle enerji kaynaklar snrl ve tarmn arlk tad gelimekte olan lkelerce tercih edilmektedir. Ne var ki, en azndan gnmz teknolojisiyle gelikin bir sanayi lkesini g ynnden beslemekten uzaktr. Yine de zerinde durulmaya deer bir enerji kayna olduunu ispatlayan baz rakamlar vardr: lkemizde, hayvansal dk kaynakl biyo ktleden 2.8-3.9 milyar metrekp biyo gaz retilebilecei anlalmtr. Bu potansiyelin yllk enerji cinsinden deeri 24.5 kvs dr. Bununla da toplam lke enerji tketiminin yaklak %5'i karlanabilecektir. Dnya enerji konseyinin 1990 yl verilerine gre dnya enerjisinin %15'i biyo ktleden salanmaktadr. Ancak baz teorik almalara gre biyo ktle 2050 ylna kadar dnyann kat ve sv yakt gereksinmesinin %38'ini ve elektriin %18'ini salayabilecektir. Zira bu alanda zellikle lkelerin zgn koullarna gre gelitirilen yeni modeller hem retimde eitlilii salamakta hem de da bamllk yerine yerel kaynaklarn kullanlmasn salamaktadr. Yeraltna kulak verin

Yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda titizlikle incelenmesi gerekenlerden biri de jeotermal enerjidir. Jeotermal enerji, yerkabuunun iletilebilir derinliklerinde olaand birikmi olan snn yaratt enerjidir. Bu s yeryzne atlaklardan dorudan doruya scak su ya da buhar olarak ulat gibi sondajla da kartlabilir. Dnya zerindeki jeotermal enerji kapasitesi bugn 7000 m w t dr. Yzyln sonunda dnya toplamnn 15000 mw a ulaaca ve yaklak 40 lkenin bundan yararlanaca dnlmektedir, zira dnya jeotermal enerji kullanm 1970-90 yllar arasnda 10 kat artmtr. Yine de bu kaynan ok az bir blmnden yararlanlabildii aktr. rnein bugn 270 mw'lk kapasiteye sahip olan Japonya'nn 69000 mw'lk bir potansiyele sahip olduu tahmin edilmektedir. Bu da lkenin halen sahip olduu nkleer kapasitenin iki katdr. Trkiye'nin grlebilir mevcut kapasitesi 2000mwt civarndadr. Bu kapasitenin 1400mwt'lk blm alan sondajlarla salanmtr. Bu potansiyelden stmaclkta yararlanldnda 280000 kadar konutun stlabilmesi gndeme gelmektedir. Halbuki lkemizde iletilmekte olan merkezi stma sistemlerinin kapasitesi henz 202mw kadar olup bu deer 3000 konuta karlk gelmektedir. Rzgar ve gne enerjisinde olduu gibi, retim maliyetleri dtke jeotermal enerjiye olan ilgi de ykselecektir. Halen bir jeotermik santralin tesis sresi ile maliyeti kmr ve su kaynakl santrallere gre daha dktr. Jeotermal enerji kullanm 2025 ylnda 5 exajle ve 2050'de belki de 10 exajle ykselerek 21.yy da mtevazi ama nemli bir rol oynayacaktr. Grld zere, enerji elde etmek iin doal yaplar mahvetmekten baka seenek gremeyenleri yine doann kendisi utandryor. Gnei, suyu, rzgar, hatta gbresiyle bize grmezden gelinemeyecek bir seenekler serisi sunuyor. Bu dosyay hazrlarken elimize geen bir gazete kupr stanbul ve anakkale boazlarnn ift ynl akntlarndan elektrik elde etmenin mmkn olduunu, ancak bu ynde hazrlanan projelerin pek ciddiye alnmadn yazyordu. te bu gibi durumlar iki gerei ortaya karyor: Birincisi, enerji kayna olarak ne srlebilecek tek seenek atom deil. kincisi de sistemin derdi insanlara ucuz, srekli ve temiz enerji sunmak hi deil. Birinci gerek amatr bir aratrma dosyasyla bile ortaya konabildi sanrz. kinci gerei ise egemen yap duyarszl, sorumsuzluu ve yalanclyla kendi kendine ele vermektedir. Halkn duruunu maniple etmeye ynelik uyduruk elektrik kesintilerinden, parayla kiralanan "nkleer vc" profesrlerin rtkanlna kadar sistem elindeki tm kozlar oynamakta, yakalamaya alt meruluk zeminini de iyiden iyiye yitirmektedir. Sonu olarak sistem, enerjiden ok enerjinin rantna ihtiya duyuyor. Bu bir enerji ann varolmad anlamna da gelmiyor elbette, ancak her ne kadar tartmamzn ekseni enerji ihtiyac olgusu olsa da bu ihtiyacn nelerden

kaynakland da temelden sorgulanmal, "bu kadar enerji ne/kim iin sorusunu herkes kendi kendine sormaldr. Son yllarda endstrilemenin global dzlemde dizginlerinden boalmas, pompalanan tketim lgnl, retim ilikilerinde kuralszln kurallamas ve kurumsallamas...vs burjuvaziyi her eye muktedir ulus-ar bir g haline getirirken, ihtiyaca gre deil artk deerin artrmna ynelik bir endstriyel yaplanma politikasn da beraberinde getiriyor. Tm bunlar toplumsal zgrlemenin nne dikilen engellerdir. Her trl kitlesel denetimden uzak bu tahakkmc yapnn bir uzvu da nkleer enerjidir. Bu bilinle evresel duyarllmz motive edip bulunduumuz her kulvarda bu nkleer cinnete kar durmalyz. GZELSZLER Enerji savurganl btemizi eritir. Tutumlu olan muhta olmaz. Giderimi gelirine gre ayarla. Enerji tasarrufunda yarn ge olabilir. Gereksiz harcanan akaryakt, yurt ekonomisine vurulan en byk darbedir. Allah, israf edenleri sevmez. Enerjide tutumluluk, parada tutumluluktur. Gvenme varla, dersin darla. retimde sreklilik enerjide tutumla olur. En ucuz enerji, tasarruf edilen enerjidir. Enerji, daha gl atlmlar iin birikimdir. Enerji tasarrufu, enerjiyi verimli kullanmaktr. Enerjide tasarruf, gelecekte gvencedir. Enerji israf dviz israfdr. Enerji, uygarlk demektir. Enerji tasarrufu, para tasarrufudur.

KAYNAKLAR 1. GOOGLE.COM 2. ARAMA.COM 3. ANSKLOPED

www.kimyaokulu.com