Professional Documents
Culture Documents
Bir aamada yapsalclk-sonrasyla (post-strktralizm), post-endstriyalizmle ve btn bir yeni fikirler cephaneliiyle bantl grnen postmodernizm, gittike artan lde, birtakm yeni duygu ve dncelerin bir bileimi olarak ortaya kmaya balad. Hal byleyken postmodernliin durumunu incelemek amacyla bu kitap ortaya kt. ada Kltrde Moderniteden Postmoderniteye Gei lk olarak postmodernizmi tanmlayabilmek iin modernlii anlamamz gerekmektedir. Terim olarak modern gerilere giden bir kavram olsa da Habermasn modernite projesi olarak and ey 18. yzylda ortaya kacakt. Bu proje Aydnlanma dnrlerinin nesnel bilimi, evrensel ahlak ile hukuku ve kendi ayaklar zerinde duran sanat, kendi i mantklar temelinde gelitirme konusunda gsterdikleri dnsel abalara tekabl ediyordu. Ancak Aydnlanma dncesi de kendi ierisinde bir dizi zorlu sorun ve elikiyi ierisinde barndrmaktadr. zellikle ara-ama ilikisi sorunu kendisini daima hissettirmitir. rnein, tanmlanan zgrlk kimilerine tam anlamyla bir zgrlk olarak yanstlrken, kimilerine baskc bir nitelik olarak grnmekte, ya da Bacon bireyselcilik fikrinden bahsederken bunu yalnzca beyaz rktan olan erkekler iin ortaya koyuyor. Aydnlanmaclar ister istemez gerek bir kurtuluu akl ve uygarln temeline yerletiriyorlar. stelik birok bakmndan modern olarak nitelendirilecek olan Marx ise iilerin evrensel kurtuluuna gidecek yolun buradan gemesi gerektiini vurguluyordu. Ancak Weber modernitenin bu amal-ara aklclnn tam da evrensel zgrle kat kurallar ykleyerek bu zgrl demir kafesin ierisine tkm olduunu savunmaktadr. Moderniteyi anlamak iin kullanlabilecek olan bir baka terim yaratc ykmadr. Yaratc ykma modernist projenin uygulanmas srasnda karlalan pratik duruma tekabl etmektedir. Eski dnyann klleri arasndan yepyeni bir dnya yaratan modernite bu etkisini en ok II. Dnya Sava srasnda gzler nne sermitir. Birinci Dnya Savandan nce ortaya kan modernite retim (makine, fabrika, kentleme), dolam (ulatrma ve haberleme sistemleri) ve tketim (kitle pazarlarnn, reklamcln, kitleye ynelik modann ortaya k) alanlarnda yeni koullarn yaratlmasna nc rol oynamaktan ok bu koullara bir cevap niteliini tamaktadr. Ancak bu cevabn etkisi kmsenmeyecek derecededir. Bu cevap bu hzl deiimi iselletirmekle kalmayacak stelik bu deiiklikleri deiiklie uratma ya da destekleme ynnde admlar atacaktr. Enternasyonalizm ile milliyetilik, kreselcilik ile taral bir etnosantrizm, evrenselcilik ile snf ayrcalklar arasndaki gerilimler hibir an arka plana dmyordu. En iyi anda modernizm bu gerilimlerle yzlemeye alyordu ancak en kt anda ise bunlar politik karlar uruna smrmekten geri durmuyordu. Ancak aslnda modernizm insann kendisini nereye ve hangi zamanda yerletirdiine baklarak farkl grlr. Yerlerin zgl karakteri modernist grnn farkl ynlerine vurgu yapar. Yine de modernlemenin kentsel bir olgu olduunu sylemek mmkn. Kentlerin muhteem bymeleri, krdan kente g, sanayileme, makineleme, mimari ve bunlarn yaratt sorunlar modernizmin fkrmasna sebep oluyordu. Ya da de Certaunun dedii gibi kent modernitenin hem mekanizmas hem de kahraman oluyordu. Zira modernizmin zellikleri de farkl dillerin konuulduu byk kentlerin deiik zelliklerini de ierisinde barndryor.
Aydnlanma dncesinin bir baka vehesini de Marx ve Engelsn tezleri oluturuyordu. yle ki modernist dncenin Saint Simon, Adam Smith gibi dnrlerinin kapitalist modernliin herkesin yararna olduu ynnde savunduklar sylemi sert biimde reddediyorlard. Marx ve Engels modernitenin barna snf farkllklarn koyuyorlard. Bylelikle modern proje iinde baka bir aktr ortaya kyordu, ii snf. ki sava aras dnemde modernizm bir dizi felaketle yzlemek zorunda kalmtr. Avrupann sava kurban ekonomilerini yeniden ina etmek iin de kentsel-snai dnmn yaratt sorunlara zm bulabilmek iin de bir eyler yaplmas gerekti. Bu sebeple modernizm tam da bu dnemde yzn aklcla, pozitivizme dnyordu. nk mantksal pozitivizm kentsel mimariyle uyutuu kadar yeni gelien teknoloji, sanayi ve her trl ilerlemeyle uyuan bir karakter niteliini tayordu. Evler ve kentler bu noktadan sonra iinde yaanlacak makineler olarak tasavvur ediliyordu. Bu makine uygulamalar zehri modernizmi Nazizme doru gtryordu. Bylelikle artk modernizm gerici geleneki ideolojilere kar devrimci bir nitelikte olma zelliini de yitirmi oluyordu. Aydnlar sisteme bal kitle halini almt. 1960larn kar kltr hareketleri ve modernizm kart ayaklanmalar bu ortam ierisinde yetiti. Kurumsallam iktidar, byk tekeller ve devlet gibi teknik-brokratik baskc sistemlere kar bir put krc akm olarak gnlk yaamn eletirisini yapyorlar, bireysel kendini gerekletirme alanlarn zerinde duruyorlard. te bu 1968 hareketleri postmodernist dncenin kltrel ve politik ilk nvelerini oluturmu olarak grlebilir. Postmodern terimi hi olmazsa imdilik, Bat toplumlarnda meydana kan byk deiimleri ifade etmek iin btnyle yeterlidir diyor Huyssens. Postmodernizm dncesi mimarlk, kentsel tasarm ve teoloji alannda birok etkileri olmutur. Aydnlanma dncesinin ortaya kard manevi kriz postmodernist teolojik projeye Tanrnn hakikatini yeniden ileri srme imkan veriyordu. Modernist duyarllk zayflam, yapbozumuna uram veya alm olabilir ancak onun yerini alan sistemin i tutarl hakknda pek bir kesinlik sz konusu deildir. Szgelimi postmoderizm modernizimden bir kopuu mu ifade eder yoksa yksek modernizimi mi? Burada postmodernizmin birka vehesini aklamaya alacaz. ncelikle en artc olan gerei ele alalm: Postmodernizm, Baulairenin modernite anlaynn yarsn oluturan gelip geicilik, paralanma, sreksizlik ve kargaay btnyle benimser. Postmodernizm sanki dnyada baka hibir ey yokmuasna deiimin paralanm kaotik ortamnda debelenip durur. Bu paralanmlk dolaysyla postmodernizmin bir st-dil st teoriyi reddettiini grebiliyoruz. Postmodern dnyann eitli yerel zerk mcadeleleri mastr sylemleri gayri meru klmaktadr. Bunun yan sra bu reddedi bir baka duruma postmodernliin bir baka unsuruna yok amaktadr: tekilik. iler, kadnlar, aznlklar, dinsel gruplar, siyahlar vs. hepsinin de kendi adlaryla anlmay kendi sesleriyle konumay hak etmekte olduklar fikri postmodernizmin oulculuk tavrnn temel davranlarndandr. Ancak bu oulculuk anlay iletiim sorununu ve iletiime hakim olma yoluyla iktidar anlayn gndeme oturtacaktr. Postmodernistler ayrca dilin ve iletiimin doas konusunda olduka farkl teoriler benimsemektedirler. Modernistler sylenmekte olanla bunun nasl sylendii arasnda sk ve tanmlanabilir bir iliki olduunu varsaymlard. Post-strktralist (yapsalclk sonras) dnce ise bunlarn srekli birbirinden koparak yeni birleimler iinde bir araya geldiini ileri srer. 60l yllarn sonunda Derridann Martin Heideggeri yorumlamas ile balayan yapbozumculuk bu noktada postmodernist dnce tarzlarna gl bir itilim kazandracak biimde iin iine girer. Yapbozumculuk metinler hakknda dnmeye ve bunlar okumaya
ilikin bir tarzdr. Metinlerin baka metinlerle yollarnn kesimesiyle baka metinler retir. Yazdmz eyler kastetmediimiz, hibir biimde kastetmi olmayacamz anlamlar nakleder. Metne hakim olmak beyhude bir abadr, nk metinlerin ve anlamlarn aralksz bir biimde birbirlerine dokunmalar denetimimiz dndadr. Yapbozumculukta ite burada bunu kabullenerek bir metni bir baka metin iinde eritmek yada bir metni bakas iinde ina etmektir. Bu yapbozumculuk kltr reticisinin otoritesi asgariye indirmek, halk katlm ve kltrel deerin demokratik olarak belirlenmesi konularnda frsat yaratrken bunun bedeli olan bir tutarszlk ve kitle maniplasyonuna ak olma durumunu getirir. Postmodernizm bu tutarszl ve istikrarszl kiilik olarak izofreni durumunu andrr. Dilin ve sylemin paralanml tek bir kiilikten bahsetmeyi mmkn klmaz artk. Bu izofreni durumu ayrca Marxn yabanclama tezini de ister istemez rtmektedir zira Marxn teorisi paralanm deil btn bir benlie yneliktir. Kald ki Marxn iilerin kurtuluunu Aydnlanma dncesinin takibine ve bir ilerleme dncesine balar, ancak postmodernizmin paral benlii gelecek fikrini aklnn ucundan geirmez. Postmodernizm ilerleme fikrinden saknr. Zaman kertir, blk prk kullanr. Bu en ok postmodern ressam ve mimarlarda grnen bir yzdr zira kendileri yeni bir ey yapma iddiasna sahip deildirler, gemiin icraatlar eklektik bir biimde alp kullanr. Zamansalln yitiren ve anlk etkiler arayan postmodern dnce burada derinliini de yitirmi hale gelir. Bu ise popler kltr ile aydn kltrnn yaklamaya baladna iaret etmektedir. Anlk etkiler arayan kltr reticileri yeni iletiim aralarn devreye sokarlar ve bylelikle postmodernizm metalamaya, ticarilemeye balar. Kimi yazarlar 1960l yllarn kar-kltr hareketlerinin bir karlanmam ihtiyalar ve bastrlm arzular ortam yarattn, postmodernist popler kltrel retiminin ise bu ihtiya ve arzular meta biimi altnda elinden geldiince tatmin etmeye altn ne srer. Kimi yazarlar ise, kapitalizmin, piyasalar canl tutmak amacyla arzuyu retmeye zorlandn savunabilirler. Ancak her iki durumda da 60l yllardan beri tank olduumuz ve 70li yllarn hegemonik konumunu salayan kltrel evrimin bir toplumsal, ekonomik ve politik bolukta gereklemedii nermesini kabul etmemiz nemlidir. Modernizmin uzun tarihi ile postmodernizmin adn tayan akm arasnda, farkllktan ziyade sreklilik mevcuttur. Postmodernizmi modernizmin barnda zgl bir kriz olarak grmek daha anlaml grnyor. Ancak postmodernizmin tekinin anlalamayacana ynelik srar, alma zerinde deil metin zerinde younlamas, yapbozum ynnde nihilizme varan eilimleri, estetii etie tercih etmesiyle ok fazla ileri gittii sylenebilir. Postmodernizmin retorii tehlikelidir, nk ekonomi politiin ve kresel iktidar koullarnn gereiyle yzyze gelmekten kanr. 20. Yzyl Sonunda Kapitalizmin Politik-Ekonomik Dnm Bu blmde zerinde duracamz hipotezde son dnemin gelimelerini bikrim rejiminde ve onunla el ele giden toplumsal politik dzenleme tarznda bir gei olarak ele alacaz. Birikim rejimi net rnn tketim ve retim arasndaki dalmnn uzun bir vade bpyunca istikrar kazanmasn tanmlar; hem retim koullarnda, hem de cretlilerin yeniden retim koullarnda meydana gelen deiimler arasnda bir karlkll ierir. Belirli bir birikim rejimini mmkn klan yeniden retim emasnn tutarl olmasdr. Kapitalist bir ekonomik sistemde, sistemin ayakta kalabilmesi iin zme ulatrmas gereken iki sorun vardr. Bunlardan birincisi fiyat belirleyen sistemin anarik doasndan
kaynaklanr, ikincisi ise retime deer katlmasn garanti altna almak adna emek gc zerinde yeterli kontrol salanmas ihtiyacndan. ncelikle ilk sorunu ele alrsak Adam Smithin grnmez elinin hibir zaman kapitalizmin dzenli bymesini garanti altna almadn gryoruz. Fiyat belirleyen piyasalar zellii gerei reticinin kararlar ve tketicinin arzular yannda birok farkl sinyale maruz kalmaktadr. Piyasann baarszlklarn dengelemek, piyasa gcnn ar younlamasn engellemek ya da bunun yaplamad durumlarda tekel ayrcaln suistimalini denetlemek, savunma, eitim, altyap beklentilerini karlamak vb. iin tedbirler bir lde gereklidir. Bunun yannda sisteme etki eden eitli bask aralar vardr. Bunlar byk irketlerin ya da dolayl bir ekilde onlarn reklamlar dolaysyla gelebilmekle beraber eitli psikolojik srelerinde drtsyle , rnein yaam tarz , toplumsal stat, biteycilik vesaire gibi eylerden de sistemin doas yani tketici arzularyla retim kararlarnn egdml bir ekilde karlamasn engelleyen unsurlar olarak karmza kmaktadr. kinci sorun ise insanlarn alma kapasitelerinin kapitalistlerce mlke evrilebilme srecine dntrlmesidir. Emein younlamaya, z disipline, farkl retim aletlerine alkanla ve eitli hammaddelerin dntrlmesine ilikin gerekli olanlarn bilgisine ihtiyac vardr. Emek gcnn sermaye yararna disipline edilmesi ok zorlu bir sretir. Bu iilerin yalnzca iyerinde deil toplum apnda da rgtlenmesi gerekir. inin toplumsal entegrasyonu, fiziksel ve zihinsel sreleri, eitimleri, motivasyonlar, salklar her biri bu emein verimlilii konusunda gl etkiler yapar ve her biri sorunu da daha da karmaklatrr. Sava sonras 1945ten 1973e kadar sren uzun canllk dneminin temelinde , emek zerinde belirli denetim pratiinin, bir teknolojik birikimin, tketim alkanlklarnn, politik ekonomik iktidarn belirli bir biimleniinin yatt ve bu biimlenie Fordist-Keynesi denmesinin makul olduu gr genel anlamda kabul edilebilir. Bu sistemin 1973ten itibaren ykl ise yeni bir esnek retim dzenini getirmitir. Bu yeni dzene gemeden nce Fordizmi anlatmak yerinde olacaktr. Fordizmin sembolik balang tarihi 1914tr. Zira bu tarihte Henry Ford, bir yl nce Michigann Dearborn kentinde kurmu olduu otomobil montaj hattnda alan iilere abalarnn karl olarak sekiz saatlik bir i gn iin be dolar cret vermeye balyordu. Aslnda Fordun i rgtlenmesinde ve teknolojide yaratt yenilikler eskinin yalnzca bir uzantsyd ancak onun yapt yenilik ayrntda iblmn rasyonalizasyonu ve yerinden kprdamayan iiye iin aktlarak retkenlikte byk bir art yakalamasyd. Ford yeni tr toplumun, byk irketlerin elindeki gcn doru uygulanmasyla kolayca kurulabileceine inanyordu. Sekiz saatlik i gc ve be dolar uygulamas da bunun iindi zaten. ilerin hem kitle retimi yaparken hem de paras ve bo vakti olmasn salayarak kitle tketimini gerekletirmesi hedefleniyordu. Ancak yinede Fordizmin yaylmasn veglenmesini salayan nokta 30larda ekonomide yaanan byk kriz oldu. Bu krizle birlikte Rooseveltin New Deal yasalaryla birlikte devlet dzeni Fordizme uygun bir hale getirilecekti. Fordizm 1945 sonras btnyle olgunlaacak ve zgl bir birikim rejimi ortaya kacakt. Sava sonras Fordizm byk lde uluslar aras bir olguydu. Sava sonras uzun canllk dnemi dnya ticaretinde ve uluslar aras yatrm akmlarnda can alc bir ekilde balyd. ABDnin kresel gcnde faydalanan Fordizm, smr alarna taklanlar kadar Marshall Plan erevesinde yatrm yaplan lkelerde de yaygnlatrlyordu. Ancak bu en gl olunan dnem yava yava atlaklarnda meydana kt bir dnem olmaya balamtr.
Bir yandan sistemin kendi ierisindeki eitsizlikler Fordizmin kuyusunu kazarken bir yandan da tketiciler seri retimin renksizliini vurgulayarak kapris yapyorlard. Tm bunlara ramen kar hadlerinde bir d grnse de 73e kadar sistem ayakta kald ancak 70lerin petrol krizi ve uluslar aras ekonomik daralmas bu birikim rejiminde hzl bir deiim srecini balatacakt. Tm bu yaananlar ise yepyeni bir birikim rejimine ve bununla balantl olarak btnyle farkl bir politik toplumsal dzenlemeye geiin kaplarn amtr. Esnek birikim bu srecin sonunda ortaya kan sistemdir. Bu birikim sistemi emek sreleri, i gc, retim ve tketim kalplar bakmndan esneklie yaslanr. Yepyeni retim yntemleri, rgtsel yenilikler yeni sektrler ortaya kmaya balamtr. gc artk ekirdek igcne dayanr. irket iin byk umutlar vadeden, ykselme ve beceri anslar yksek kiiler yalnzca irketin haklarndan faydalanabilmekte ve tam zamanl alabilmektedir. Esnek retim sisteminde dier iiler ise evre igcn oluturur ve bunlar her an bulunabilecek vasflara sahip, rutin ilerde alan tam zamanl kiiler ile bunlardan daha dk i gvencesine sahip geici iiler, taeron iileri, stajyerleri kapsar. Bu sistem piyasalarn dalgalanmasna ok daha kolay ayak uydurabildii gibi hzl problem zme kapasitesini artrmtr. Mekan ve Zaman Deneyimi Kapitalizmin rgtlenmesi mekansal-zamansal ritimleri, bireylerin farkl roller iinde toplumsallamas ynnde yaygn olanaklar salar. Her eyin yeri ve zaman vardr algs hala geerliliini korur. Mekansal ve zamansal pratikler hangi toplumda olursa olsun birok karmaklk ve incelik ierir. Bu pratikler toplumsal ilikilerin yeniden retimi ve dnm sreleriyle yakndan ilgilidir. Mekansal pratiklerin toplumsal yaamdaki etkileri ancak iinde yer aldklar toplumsal ilikilerin yapsndan kaynaklanr. Mekansal pratikler anlamlarn snf, cinsiyet, cemaat, etnik grup, rk temelindeki toplumsal ilikilerden alrlar ve toplumsal eylemlilik iinde ya tketilirler ya da deiiklie urarlar. Zaman konusunda ise temel tez belirli toplumsal formasyonlarn belirli bir zaman anlayna bal olduudur. Mekan ve zamann bu toplumsal ilikilerden bamsz olamayaca gr bizi ister istemez mekansal ve zamansal pratiklerin iinde ki iktidar ilikilerini incelemeye sevk eder. Mekan zerindeki hakimiyet, gnlk hayat iinde ve zerinde toplumsal iktidar kurmann temel ve kapsayc bir kaynadr der Lefebvre. Burada bizim ne sreceimiz temel iddia, genel olarak parasal ekonomilerde, zel olarak kapitalizmde, para, zaman ve mekan zerinde birbirleriyle kesien hakimiyet, toplumsal iktidarn grmezden gelemeyeceimiz bir znel balantsn oluturur. Mekanlar ve zamanlar zerindeki hakimiyet her trl kar araynn hayati unsurudur. Mekan ve zamann nesnel zelliklerinde meydana gelen deiiklikler, toplumsal mcadeleden byk oranda etkilenebilirler. Toplumsal iktidarn i ie gemi kaynaklar niteliindeki para, mekan ve zamann karlkl ilikilerine ksaca bir gz atalm. Para deeri ler, ancak deer nedir? Deer toplumsal emein nasl tahsis edildiine vurgu yapar, bu ise emein zamann lmek anlamna gelir, mekan ise burada ticaret ve mbadelenin gerekletii alan olarak bu srete yerini alyordu. Buradan kan sonu ise toplumsal hayatta parasallamann edindii yer zaman ve mekann dnmne neden olmaktadr. Burada ise oluturulan takvimler, zamansal disiplinler ilk nce kilise tarafndan kullanlmakla beraber burjuvann eline gemesiyle rgtlenme ve disipline etme
arac olarak kullanlmaya balandn gryoruz. Ayn ekilde oluturulmaya balanm haritalar da mekann zerinde hakimiyet kurup bir mlk edinmenin yolu haline gelmektedir. Kapitalist modernizasyon , ekonomik srelerde ve dolaysyla toplumsal hayatta byk lde tempo artna ve hzlanmaya dayanr. Anlar karn unsurlardr ve kapitalistler kar kendi mallarym gibi mlk edinme gcn daha batan kazandran da bakalarnn emek zaman zerinde ki hakimiyetten kaynaklanmaktadr. gnnn uzunluuyla ilgili iilerin mcadelesi de Marksist anlamda ki snf atmalarnn bir gstergesi niteliindedir. Bugn de benzer ekilde sren bu ign tartmalar ksmen para ba ya da retim primleri gibi yntemlerle iverenler tarafndan almaya allmaktadr. Mekanla ilgili durumlar iinde ayn ey geerlidir. Dnya pazarn geniletme, mekansal engelleri azaltma hep nde duran sorunlardr. Ve bu mekansal organizasyonu, retim, dolam ve tketimin etkin olarak srdrlmesi iin dntrmek gerekmektedir. Mekann bu dnm ise yine zgl mekanlar yaplarak dntrlebilmektedir, demiryollar, telgraf, altyap, karayolu, liman vb. gibi. Mekann hakimiyeti toplumsal gcn artrlmasnda nemli bir etkiye sahiptir. Mekann dzeninde ki hemen hemen her deiiklik toplumsal gcn yeniden dalmna da sebep olmaktadr. Mekann retimini etkileme kapasitesi toplumsal gcn nasl artrldna kant oluturmaktadr. Bu ise ou zaman maddi yarar elde etme anlamna gelir. rnein bir yerin arazi deerinin artrlmas iin kanalizasyon balatarak deerinin artrlmas gibi. Mekann iktidar mcadelelerinde bir baka nemli rnei olarak ii hareketlerinin mahalli rgtlenmelerini verebiliriz. Mekansal ve zamansal pratikler toplumsal meseleler karsnda hibir zaman tarafsz deildirler. Bunlar ou zaman toplumsal mcadelenin bir konusunu oluturmaktadrlar. Zaman ve mekann her ikisi de meta retimi iin temel olan toplumsal pratiklerin dzenlenmesi araclyla tanmlanr. Ancak sermaye birikiminin dinamik gc ile toplumsal mcadelenin yaratt koullar btn ilikileri istikrarsz hale getirmektedir. Zaman mekan alglamasyla ilgili bahsedeceimiz yeni kavram; zaman-mekan skmas. Bu kavramla kastedilmek istenen u mekan ve zamann nesnel niteliklerinde ylesine devrimci deiimler olur ki, dnyay gr tarzmz bazen ok kkl bir biimde deitirmek zorunda kalrz. Skma terimini kullanmamzn sebebi ise bir yandan kapitalizmin tarihine hayatn hzl ak damgasn vururken, bir yandan da mekansal engellerin aldn iddia etmenin mmkn olmasdr. Avrupa rneinde zaman ve mekann kkl deiimler geirdii dnem Rnesans ile birlikte gerekleecektir. Keif seyahatleri sonras ba dndrc bir hzda bir bilgi ak yaratlyor ve kar elde etme arzusuyla yanan toplumda corafi bilgi git gide daha bir deerli haline geliyordu. Servet, g ve sermaye birikimi, mekan konusunda kiisellemi bilgiye ve mekan zerinde bireysel denetime balanmaya balad. Rnesans tarihini bir haritalar tarihi olarak nitelemek mmkn. yle ki deniz seferlerinde yn bulma, toprakta mlkiyet haklarnn belirlenmesi, siyasi snrlar, gei ve ulatrma haklar vb. ekonomik ve politik bakmdan hayati hale geldiinden bunlar ok nemli bir nitelik tayorlard. Hatta spanya Kral II. Felipe haritalar devlet srr altnda kilit altnda tutacak kadar tehlikeli buluyordu. te Rnesansn yaratt bu devrim Aydnlanma dncesinin temelini oluturacakt. Modernist aamann ilk adm olarak grlen insann zgrlemesi iin doay hakimiyeti altna almas burada ortaya kyordu. Zaman asndan da benzer eyler sz konusu idi. Zaman giderek daha ok yelkovannn oku ile belirlenen mekanik bir olgu halini alyor,
zaman gemiin ve gelecein dorusal bir izgi halinde yer ald bir biim haline indirgeniyordu. Bu ise mekanda doann hakimiyeti gibi zamanda ise gelecein ngrlmesi, gelecein dzenlenip hakimiyet altna alnmas anlamna geliyordu. Aynal Ekonomi Ronald Reagenn 80 seimlerinde ne srd ekonomik canlanma programnn ad aynal ekonomi. Bu ekonomi politikas vergilerde yaplacak indirimin vergi tabann geniletecei iin vergi gelirlerinde art olacan ngryordu. Reagenn imaj sayesinde seilmesinin ardndan snf karlarn gelitirmeye yarayan bu politika uygulanmaya balad ve ksmen baarl oldu. stihdamn imalattan hizmet sektrne kaymas ile birlikte ii snfndan ynlarn isiz kalmas ve halkn byk bir ksmnn g duruma demesiyle yoksul ailelerin saysnda muazzam artlar gerekleti. Toplumun en yoksul 1/5lik ksmnn milli gelirden ald pay %4.6ya kadar dt ve tm bunlarn sonucu olarak etnik ve rk atmalarda artlar gzlendi. Bunun dnda bu gelimelere farkl bir boyuttan, zenginler, eitimliler, genler boyutundan bakarsak her ey olabilecei kadar iyiydi. Emlak, finans ve i dnyas byyordu, ayrca imaj, kltr, estetik gibi alanlarda da bir byme gereklemeye balamt. Borsa oyunlar yaygn bir hal almaya ve ticaretin en canl dnemlerindeki kadar bu kat ticareti de ok canlyd. Modann, tasarmn, kentsel yaamn younlat, imajn, gstergelerin yaygnlat bir yap dzeni olumutu. 87lerde evsiz barkszlara verilen yardmlardan 35 milyon dolarlk bir kesinti yaplyordu. Bu ise Amerikan toplumunda duyarszlnn doruk noktasna geldiini anlamak iin en gzel rnei oluturuyor. Bakanlarn seimlerinde etkili olan yemini okurken kan seslerinin tonu. Dier adyla imaj ve gsteri, yanlsama toplumu sarm durumda. Evsiz barklarn ses tonunu ise fark eden yok. Fordist Modernizme Kar Esnek Postmodernizm ya da Bir Btn Olarak Kapitalizme Kart Eilimlerin ie Gemesi Postmodenlerin en ok bavurduu yntemlerden biri olan kolaj yntemini uygulayarak bu konuda bir tablo karttk. Elbetteki Fordist modernite trde deildir, ancak durumu srelerinden bamsz bir ekilde ele aldmzda Fordist modernitenin ters yz olmu hali olarak postmoderniteyi anlamdrabiliriz. Ortaya kan tablomuz ise; Fordist Modernlik lek ekonomileri/ btnsel kod/ hiyerari/ trdelik/ayrntl iblm Paranoya/ yabanclama/ sosyal konut/ tekelci sermaye Ama/ tasarlama/ hakim olma/ belirlenmilik/ retim sermayesi/ evrenselcilik Devlet iktidar/ refah devletilii/ metropol Esnek Postmoderite eit ekonomileri/kiisel dil/ anari/ eitlilik/ toplumsal i blm izofreni/merkezsizleme/ evsiz barkszlk/ giriimcilik Oyun/ rastlant/ tketme/ belirsizlik/ hayali sermaye/ yerelcilik Finansal g/ bireycilik/ yenimuhafazakarlk/ kentsizletirme
Etik/ para meta/ Tanr Baba/ maddeselcilik retim/ mavi yakal/ avangardaclk/ kar grubu politikas/ semantik Merkezileme/ btnselletirme/ sentez/ toplu pazarlk Operasyonel i ynetimi/ btnsel kod/ fallik/ grev teklili/ kken st-teori/ anlat/ derinlik/ kitle retimi/ snf politikas/ teknik bilimsel rasyonalite topya/ ruhu andran sanat/ younlama/ uzmanlam alan/ toplu tketim lev/ gsteren/ gsterilen/ sanayi/ Protestan alma ahlak/ mekanik oalma Olu/ epistemoloji/ dzenleme/ kent yenileme/ greli mekan Devlet mdahelecilii/ sanayileme/ enternasyonalizm/ kalclk/ zaman
Estetik/ kaydi para/ Ruhul Kudz/ maddesel olmayan Rproduksiyon/ eklektizim/ beyaz yakal/ ticari mantk/ karizmatik politika/ retorik Ademi merkezileme/ yapbozum/ antitez/ yerel szlemeler Stratejik i ynetimi/ kisel dil/ androjin/ grev eitlilii/ iz Dil oyunlar/ imaj/ yzey/ kk retim/ toplumsal hareketler/ oulcu tekilik Hetertopyalar/ seyirlik/ dalma / esnek ii/ sembolik sermaye Kurgu/ kendine gnderme/ gsterilen/ hizmetler/ geici szleme/ elektronik oalma Varlk/ ontoloji/ dereglasyon/ kenti yeniden canlandrma/ mahal Braknz yapsnlar/ sanayisizleme/ jeopolitik/ gelip geicilik/ mekan
Sermayenin Dntrc ve Speklatif Mant Sermaye toplumsal hayatn meta retimi araclyla yeniden retimi srecidir. Sermayenin isel kurallar toplumu srekli dntren dinamik ve devrimci bir toplumsal organizasyon tarz olmasn salayacak bir yapya sahiptir. Bu sre bymeyi yaratc yok etme araclyla salar, yeni ihtiyalar yaratr, hayatn temposunu hzlandrr, ar birikim sorunlarna yol aar. Bu yasalar btn i gc piyasalarnda ayndr. Sorumuz ise hep karl m? sorusudur. Kapitalist toplumsal ilikiler bu ekilde gelimeye balamlardr. Yukarda ki tabloda gereklemi olan dnm eseri de bu sermayenin dntrc etkisinden kaynaklanmaktadr. Ekonomik gelimeden kltr etkilenmez diye yaygn bir gr var. Ancak iki nedenden tr buna katlmyoruz. Birincisi giriimcilerin yrtt ekonomik faaliyetlerin geliimi ile kapitalizm koullarnda kltrel, politik, ideolojik gelimeler ilke olarak ayn kanaldan beslenmektedirler. kincisi karllk bu alanlarn gelimesiyle sk skya rntl bir hal almtr. Bu sebeple sermaye ekonomik etkinlikleri dntrd gibi kltrel ve toplumsal etkinlikleri de dntrdr. Zaman Mekan Skmasna Tepkiler Zaman-mekan skmasna gelen ilk tepkiler her eyin ne kadar kavranamaz bir hale geldiinin dnlp sesiz bir keye ekilme eklinde olmutur. Zaten ilk edebi trler de bu tepkinin birer rnleridir. Bunlar deiimi hibir kelimenin anlatamayaca sylemektedirler. Postmodernizmin bu vehesi yap bozumcular tarafndan daha da glendirilir. Tutarl her anlat karsnda kukucu olan ve st-anlatlar reddeden bu grup bu skmay aklamaya ynelik tm anlatlar reddederek , bilgileri adeta birer moloz ynna indirgerler.
kinci tepki, tm bu karmaaln yadsnp, her eyin basite indirilip retorik nermelerle temsil edilmesi eilimidir. Burada sloganlar bolca kullanlr, hayali yolculuklarn insana geni ufuklar kazandraca sylenir ancak bu yolculuk nyarglar kuvvetlendirir. nc tepki, ilk ikisi arasnda bir tutumun benimsenmesi eklindedir. Bunlar byk anlatlar reddederken snrl bir mcadelenin varln benimserler. Postmodernizme ilerici bir adan yaklamdr bu. Topluluklar ve yerellii, mahal ve blgeye dayal direnileri, toplumsal harekleri, tekilie saygy vurgularlar. Ancak sermayenin dolam ve dntrc etkisi dikkate alndnda bu tarala vurguyu devam ettirmek zordur. Drdnc tepkimiz ise, zaman-mekan skmasn yanstacak ve denetim altna alacak bir dil ve sylemn ina edilmesidir. Postmodern durumun bu retorii en rktc sorumsuzluklara yol aabilecek dzeydedir. nk teklif ettii yntem adeta bir izofreni durumudur. Aynalardaki atlaklar Kenarlardaki Kaynamalar Bir mimar artk postmodernliin bittiini dnyoruz, bundan sonra nmzdeki be yllk projelerde grevlendireceimiz insanlar yeni mimarlardan semeyi dnyoruz diye bir konuma yapmtr. Mimari de grnen bu atlama ekonomi ve dnce dnyasnda da grlmektedir. 87de yaanan kriz ile bir gecede kat deerlerin te biri yok oldu. 29 krizini hatrlayan piyasa acele ile hareket edip panie kapld, ne yapacan bilemedi. Ekonomik hayatta hzl bir k an oldu. Benzer ekilde postmodern yazarlarda kendi ilkeleriyle elimeye baladlar. Lyotardn tm kavramlar etik anlay reddetmesine ramen adalet kavramn teorisine yerletirmesi gibi, Nazizmin ve anti-semitizmin savunucular olan hocalar Heidegger ve Paul de Man daha sonra aklamak isteyen Hills Miller olgular, adillik ve akla yaknlk gibi ilkelere bavurarak bunu aklamaya kalkmaktadr. Oysa ki ok sklkla kar kt st anlatlar olan liberal ve pozitivist deerlerin ta kendilerini oluturur bu eler. Emek dnyasn, finans akmn, corafi dzeni etkileyen politik-ekonomik glerden soyutlayarak cevap vermenin mmkn olmad bir soruyla bitirelim, postmodernizm de deiecektir tm dier sistemler gibi ancak nasl ve neye?