RAYBA ETLER

Makine Raybalar Makine raybalarnn konik ulu ve dz ulu olmak zere iki tipi vardr. Konik ulu rayba srtnp sarmamas iin hafife konik ve kademeli yaplr. Kesme iini yalnz utaki azlar yapar. Oluklar talalarn darya kmasn ve kesilen yere soutma svsnn ulamasn salar. Dz ulu (evreden kesen) raybalarn konik ulu raybalardan daha fazla kesici az vardr. Kesici az srtlar daha dar olup btn boyda boluk as mevcuttur.

Normal ve takma ulu makine raybalar

Delikli Raybalar Bu tr raybalar genellikle makinelerde rayba ekme esnasnda kullanlr. Delikler boydan boya gvde zerindedir. Delikli olmasndaki ama makinenin gndermi olduu soutma svsn direk malzeme ve kesme yzeyine iletmektir. Bylelikle hem kesme kalitesini arttrr. Hem de snmay nlemi olur. El Raybalar El raybalar zellikle ince ileme ve bitirme raybas olarak kullanldndan azlar boydan boya dz talanr. Rayba sapnn ucu buji kolunun taklmas iin drt ke yaplr. El raybas iin 0.125 mm den fazla raybalama pay braklmamaldr. Ayarl Raybalar Raybalarn en verimlisi ayarl raybalardr. llerinin stnde ve altnda yeterli bir aralkta istenilen apa gre ayarlanabilirler. Ayarl raybalarda kesici azlar gvde zerine alm konik yarklar iinde bulunur. Kolay bilenmeleri, istenilen apa ayarlanabilmeleri ve uzun mrl olmalar sebebiyle ok kullanldrlar.

Konik Raybalar

Konik deliklerin raybalanmasnda kullanlrlar. Kesici azlar dz veya helis eklinde olabilir. Konik raybalar; konik pim deliklerinin, mors kovanlarnn ve konik bileziklerin yaplmas gibi alanlarda ok kullanlr. Sert Metal Ulu Raybalar Byk kuvvetlere dayanmas gereken raybalar, sert maden ulu olarak yaplmtr. Sert maden ular yksek scaklkta sertliklerini korurlar ve anmaya kar dayankldrlar. Bu nedenle, llerini uzun zaman bozulmadan koruyabilirler, seri imalatta tercih edilirler.

RAYBALAMANIN YAPILII
Raybalamada Uygun Kesme Ya Kullanlmas Kesme svlar kesmeyi kolaylatrr. Kesme esnasnda kan tala malzemeden uzaklatrr. Isnmay nler. Bu sebeplerden dolay kesme ya kullanlmaldr. Rayba ekilen Deliklerin Kontrol Edilmesi nce gzle otlamann olup olmad kontrol edilir. Daha sonra lme aletlerinden i ap len (i ap kumpas, mikrometresi, komparatr) aletlerle llr. Raybalamada Otlamann nlenmesi Raybalama esnasnda trtll ve przl yzey olumasna otlama denir. Rayba kuvvetlice bastrlnca deliin ierisine skr ve azlar malzemeye dalar. Bu nedenle deliin yzeyinde rayba az says kadar az yeri meydana gelir. Bu elverisiz durumu gidermek iin rayba gevetilerek dndrlrse azlar eski yerine taklmayaca iin raybalama kolayca yaplr. Ayn zamanda otlama nlenmi olur.

RAYBA EKME
e Uygun Raybann Seimi e uygun rayba, raybalanacak parann apna, sertliine, kardrlacak tala miktarna ve imalat zelliklerine gre seilir. Yumuak ve orta sertlikteki malzemeler iin HSS; sert malzemeler iin sert maden ulu rayba; konik delikler iinse konik raybalar seilmelidir.

PAFTA EKMEDE LEM SIRASI VE DKKAT EDLECEK HUSUSLAR

Paftann rahat azlamas iin malzeme ucuna pah krlmaldr.Vida alacak malzemenin ap di st ap kadar olmas lazmsa da, pafta ekerken ime yznden bilhassa eliklerde bir miktar kk yaplmaldr. Pirin, bronz, dkm gibi yumuak malzemeler iin ise ap ayn seilebilir. Bu ap farklar 0,10,2 mm arasnda deiebilir. Paftalar yazl ksm afta kolunun st ksmna gelecek ekilde taklmaldr. Para mengene enelerine dik konumda balanmaldr. lk di oluturulurken bir miktar bask uygulanmaldr. Paftann para ekseninde olup olmad kontrol edilmelidir. Kesme ya kullanlmaldr. Talan skmamas iin orannda saat ibresi tersi ynnde dndrlmelidir.

PAFTA KOLLARI 2

En ok kullanlanlar silindirik biimli olanlardr. Paftann takld ksm standart pafta lokmalarnn apndan kk yaplrlar.

KILAVUZ KOLLARI
Klavuz Kollar Sabit klavuz (buji) kollar Ayarl klavuz (buji) kollar

KILAVUZ EKMEDE LEM SIRASI

Klavuza uygun klavuz kolu seilerek klavuz (buji) koluna taklmaldr. Klavuz seilmelidir. I numaral klavuzumuz delik eksenine dik olacak ekilde azlatlmaldr. Kesme svs kullanlmaldr. Saat ibresi ynnde az bir bask ile dndrlmelidir. Her turda saat ibresi tersine geri dndrlerek talan krlmas salanmaldr. Klavuz skrsa ok fazla zorlanmamaldr. Vida ilemi bitinceye kadar ayn ilemlere devam edilmelidir. Ayn ekilde II. ve III. klavuzlarda delie salnarak vida tamamlanmaldr.

KILAVUZ EKMEDE DKKAT EDLECEK HUSUSLAR

Delik ap vidann di st apndan, adm kadar kk delinmelidir. Deliin giriine 90 derece hava almaldr. Delik ekseni dik olacak ekilde i paras mengeneye balanmaldr. Uygun klavuz koluna taklan I. klavuz delik eksenine dik olacak ekilde azlatlmaldr. Klavuz ekerken malzemeye uygun bir yalama yaplmaldr. zellikle elik malzemelerde, her iki dnte bir tala krmak iin geri hareket yaptrlmaldr. Geri hareket, klavuz kanallarnn talala tkanmasn ve klavuzun krlmasn nler. Eer kr delie klavuz ekiyorsak klavuz bir ka defa karlmal, delik ve klavuz talalardan temizlenmelidir.

VDA EKME ARALARI

Klavuzlar

Tanm ve Ksmlar: Deliklere di amada kullanlan yksek hz eliinden yaplm, zerinde kesici dileri bulunan aletlere Klavuz denir. Metrik ve whitworth olarak yaplmlardr. Klavuz eitleri

Normal di klavuzlar nce di klavuzlar Boru klavuzlar Makine klavuzlar Klavuz Takm: Takm adet klavuzdan meydana gelir: I. Klavuz: Bu klavuzlarn dili ksm, u ap, di dibi apna eit olan bir kesik konidir. Delii iyi azlar ve az tala kaldrr. Sap ksmnda bir izgi vardr. II. Klavuz: Di st ap birinciden biraz daha byktr. Birinciden daha derin tala kaldrr. Sapnda iki izgi vardr. III. Klavuz: Bu son klavuz ikinci klavuzun at kanallar izleyerek viday oluturur. Sapnda izgi vardr. NOT: Baz klavuz takmlarnn saplarnda izgi bulunmaz. Bu tip klavuzlarda kesici u ksmnn az u konikliinin fazla olmuuna baklarak (en fazla olan 1, daha sonra 2, en az olansa 3 ) sralanr.

VDALAR
Vidann Tanm Dzgn biim ve ldeki silindirik yzeyler zerine alm helisel oluktan ibarettir. Vida bir delik iine veya silindirik bir parann dna alabilir.

Vidann Elemanlar Di st ap Di dibi ap Br ap Di st genilii Di dibi genilii Adm Di ykseklii

Tezgh Mengenesine Balayarak Delme: En ok kullanlan balama metodudur. Bu yntemle malzeme tablaya sabitlenmi mengenenin enelerine gvenli bir ekilde balanarak delme ilemi gerekletirilir.

Tezgah Tablasna Balayarak Delme: Mengeneye balanamayacak durumdaki paralar, tezgah tablasna balanarak

delinirler. Delinecek malzemeler geometrik ekline gre, V yataklar, balama pabular gibi elemanlar yardm ile gvenli bir ekilde balanarak delinir.

Takoz zerinde Serbest Delme: Kk, ince veya ok byk paralarn uygun bir takoz zerine yerletirilerek delinmesi salanabilir.

DELME LEMLERNDE KAZALARI NLEMEK N,

elbisesinin kollar lastikli, matkaba dolanmayacak ekilde olmaldr. Tezgah alrken hibir ekilde hareketli ksmlara dokunmaynz. Kesme sonunda ilerleme azaltlmaldr.Aksi halde malzemeyi dndrebilir. Tezgah alrken devri deitirmeye kalkmaynz. Yumuak malzeme delinirken sivri ulu matkap kullanmaynz. Delme esnasnda uygun soutma svs kullannz. Krelmi matkapla kesinlikle delme yapmaynz. Matkapta temizleme malzemesi olarak sadece fralar kullanlmaldr. stb kullanlmamaldr

KESME HIZI VE DEVR SAYISI

Kesme Hz(V): Matkap zerindeki bir noktann dakikada metre cinsinden ald yola denir. Kesme hz matkabn ve ilenen malzeme cinsine gre seilir.

Malzeme cinsine gre kesme hzlar aralklar Devir Says (N): Matkabn bir dakikada yapt dnme miktarna denir. Devir says, matkap apna ve kesme hzna gre deiir. ap kldke devir bytlmeli; ap bydke devir kltlmelidir.

V= .D.N/1000 N= V.1000/ .D (dev/dak)

rnek: ap 12 mm olan yksek hz eliinden (HSS) yaplm bir matkapla elik malzeme delinecektir. Kesme hz 25 m /dak olduuna gre devir saysn hesaplaynz.

Mandrenle Balama: Mandren merkezi olarak skan eneli bir balama aracdr. Silindirik sapl matkaplar mile balamak zere zel olarak yaplmtr. Mandrenin matkap tezghnn konie uygun bir sap vardr. Mandrenlere konik sapl matkaplar balanmamaldr.

Mors Kovanlar le Balama: Byk apl matkaplar, genellikle konik sapl yapldndan tezghn mors kovanna taklarak kuvvetli ve salgsz balama temin edilir. Konik sapl matkaplar ise tezghn mors kovanna taklarak balanr.

MATKAPLARIN YAPILDII GERELER

6

Gnmzde matkaplarn ou Yksek Hz elii (HSS) ad verilen alaml eliklerden yaplr. Matkabn mrn arttrmak iin baz matkaplar kaplanr. Daha sert malzemelerin delinmesinde kaplamal veya kaplamasz, sert metal ulu matkaplar da kullanlr. yi bir matkap kolayca krlenmeyecek uygun bir malzemeden yaplmaldr. Matkap ucunu delmeye balamadan nce delik merkezlemeyi kolaylatrmak amac ile nce nokta ile merkezi noktalanr.

MATKAPLAR
Paralara deliklerinin delinmesinde ve hava amada kullanlan kesici takmlara verilen addr. Talalar malzemeden uzaklatrmak iin helisel kanallara sahiptir.