TEMEL FREZECLK

1.1. Freze aklarn Biimlerine Gre Tantlmas ve Kullanld Yerler: Kendi ekseni etrafnda dnen ve genellikle ok dili azlaryla tala kaldrma ilemi yapan kesiciye freze aks ad verilir. 1.1.1. Silindirik Frezeler: Adndan da anlald gibi silindir biimli olarak yaplrlar. Diler evre d yzeyi zerinde olup dz ve helis kanallar eklindedir. Helis kanall frezeler birka di birden kesme yapt iin dz kanall freze aklarna gre daha rahat ve sessiz keserler. Bir freze aksnn ucundan bakld zaman eer di kanal saat akrebi ynnde bklerek uzaklayorsa, buna SA HELS, eer ters yne doru ise buna da SOL HELS denir. Makine paralarnn yzeylerinin frezelenmesinde kullanlr. 1.1.2. Kanal Frezeleri: Bu tr freze aklarnn silindirik freze aklarndan fark sadece dar olmalardr (Resim 1.2). Bu aklarn bazlarnn evre yzleri, bazlarnn hem evre hem de aln yzleri keser. sminden de anlald gibi kanal amak veya mevcut kanallar geniletmek iin kullanlr. 1.1.3. Aln Frezeleri: Hem evre hem de aln yzeyinde kesici dileri vardr (Resim1.3). Aln frezeleri ile dzlem yzeyler ve kanallar alabilir. Ayrca ayn anda birbirine dik iki yzeyi ilemek mmkndr. 1.1.4. A Frezeleri: Ular al olarak sivriltilmi freze aklardr. Genellikle 30, 45,60, 75, 90 vb. alarda bulunur. Tek taraf al veya ift taraf al olarak da bulunur (Resim1.4a). Byk apl olanlar ortadan delikli, kk apl olanlar ise sapl olarak imal edilir (Resim1.4b). Krlang kuyruu ve benzeri profiller bu a freze aklar ile alr. 1.1.5. Parmak Frezeler: Hem evrelerinde, hem yzeylerinde iki veya fazla kesici azlar Silindirik veya konik sapl imal edilir. nce ve kk paralarn kenarlarn dik ilemek, kama kanallar gibi ilemlerde kullanlr. 1.1.6. T Frezeler: Hem evrede hem de yzeyinde kesici diler bulunur. Silindirik veya sapl olarak imal edilir. helis kanall olarak T kanallar, kama kanallar gibi kanallar iin kullanlr. 1.1.7. Modl Frezeler: Standart dili ark profillerini amak iin kullanlr. Bu freze aklar di byklklerine gre normlatrlr. Her seride 8 veya 16 freze aks bulunur. Modl freze aks 1 den 8 veya 16 ya kadar numaralandrlm olup her numarann hangi saylardaki dili arklar aaca zerinde yazlmtr. aln konik Dz ve yaplr amak de aln daha vardr olarak

amak

1.2.Freze aklarnn Dilerinin Yaplna Gre Tantlmas: 1.2.1. Takma Ulu Freze aklar: Takm elii veya dkme elikten yaplm bir gvde zerine sert maden ularn taklmasyla meydana gelir. Krlan veya bozulan ularn yenileriyle deitirilmesi kolaydr. Byk apl frezelerde gvde maliyetini ekonomik oluunu salamaktadr. 1.2.2. Eksantrik Torna Edilmi (Sabit Kesitli) Freze aklar: Freze aklarnn dileri arkaya doru eksantriktir. Modl ve profil freze aklar butrdendir. 1.2.3. Normal Biimde (Sivri Di) Freze aklar: Bu tip freze aklarnn dilerinin kolay biimlendirilebilmesi sebebiyle genellikle sivri dili olarak yaplrlar. Parmak, kanal, silindirik, testere, aln, , T, a frezeler birer sivri dili freze aklardr.

1.3.Freze aklarnn Yapld Malzemelere Gre Tantlmas: 1.3.1. Takm elii Freze aklar: Karbon eliinden yaplmtr. Dk scaklkta sertliklerini kaybettiklerinden mrleri ksadr. Ucuz ancak piyasada ok az kullanlr. 1.3.2. Seri elik Freze aklar: yi cins karbonlu elik iine katk maddeleri ilavesiyle elde edilen alaml eliktir. Yksek kesme hznda alrlar. Yksek scakla kadar zelliklerini kaybetmezler.Endstride ok az kullanlr.

1.3.3. Sert Maden Ulu Freze aklar: Sert maden ulu freze aklar 900Cye kadar olan alma scaklklarna dayanm gsteririler. Anma direnleri olduka yksektir. ok sert dokularndan dolay krlgandrlar. Isy iyi iletirler ve sl genlemeleri azdr. Endstride en ok kullanlan freze aklardr Yksek kesme hz ve ilerleme ile altklarndan maliyeti dktr. Ayn zamanda soutma svs seimi ve kullanlmas nemlidir. Kesici ular kreldiinde deitirilerek yenisi taklr. a) Tungsten Carbide Sert Maden Kesici Ular b) TiC Sert Maden Kesici lar c) PCD Sert Maden Kesici Ular d) CBN Sert Maden Kesici Ular 1.4.Freze aklarnn Tezgaha Balanmas: 1.4.1. Freze aklarnn Fener Miline Balanmas: Ortas delikli freze aklar uzun ve ksa malafa milleriyle, sapl freze aklarnn bykleri zel skma dzenleriyle, kkleri de pens mandren tertibat ile freze tezgah fener miline balanrlar. Delikli freze aklar, malafa ad verilen bir milin zerine taklr. Bu milin zerindeki konik ksm tezgah fener milinin uygun konik yuvasna sokulup, arkasndan bir vida ile ektirilerek tespit edilir.

1.4.2. Freze aklarnn Malafalara Balanmas: Uzun malafay fener miline balamak iin, st balk vidalar gevetilerek malafa boyu kurtaracak kadar ekilir ve gvdeye tespit edilir. Arka destek yata st kzaa geirilerek bala tespit edilir. Malafa somunu sklr. Freze aks mmkn olduu kadar tezgah gvdesine yakn balanacak ekilde malafa bileziklerinin bir ksm kartlr. Freze aks kesme ynne gre malafa somununu skacak ekilde malafaya taklr. zerine malafa bilezikleri ve yatak bilezii silinerek taklr. n destek yata temizlenerek, malafa mili zerindeki yatak bileziine yerletirilir. st bala tespit edilir. Daha sonra malafa mili somunu uygun bir anahtarla sktrlr. DKKAT: Anahtara ekile vurulmaz, boru taklarak skma yaplmaz. Freze aks malafa miline taklrken malafa zerinde serbeste kaymal, asla zorlanmamaldr. akya ekile vurulmamaldr. Aksi halde malafa mili bozulur. ak da krlr. DKKAT: Malafa somunu n yatak karlmadan gevetilmelidir. Aksi halde malafa mili eilir. Freze aksn skmek iin, tezgah motoru durdurulur ve ar devire alnr. Malafa somunu anahtarla gevetilir. n yatak tespit vidas gevetilerek dar alnr. Malafa somunu elle sklr. Bilezikler elle dar alndktan sonra freze aks karlr. Sklen malafa mili temiz bir bez ile temizlendikten sonra zel raflarna kaldrlr. Ksa malafalar da fener miline tespit edildikten sonra freze aksnn kalnlna gre bilezikler kullanlarak malafa vidas alndan sktrlr. FREZE TEZGHLARINDA BLME LEMLER: paralarnn zerine eit veya eit olmayan aralklarda yaplan biimlendirmelere blme denir. Altgen bal civata ba, elik cetvel,matkap,klavuz,rayba,dili ark v.b. paralar blme ilemleri ile biimlendirmeye rnektir. Silindirik kesitli para yzeylerinde bulunan blme ilemlerini yapan aralarn alma prensipleri bakmndan byk farkllklar yoktur.Bunlar zerinde balanan iin konumuna ve yapabildii ilem eidine gre yatay ve dey olarak kullanlrlar. Bunlar;

A-Basit Blme Aparatlar, B-niversal Blme Aparatlar dr. Basit blme aparatlar ile, yaplar bakmndan belirli saylardaki blmeler yaplabilir.niversal olanlar ise daha eitli ve her trl blme ilemlerine uygundur.Blme aparatlar , bir sonsuz vida ve ark sistemi ile baz durumlarda da bunlara yaplan ek arklarn aracl ile blme eitleri oaltlabilir. Blmleri yapabilmek iin, delikli aynalar kullanlr ki aparatn temelini oluturur. BLME LEMLER: 1-EVRESEL BLME(Eit ve eit olmayan farkl arlklarda blme) 2-YZEYSEL BLME(Kramayerler; Modl , Milimetrik,n l sistemi iinde yaplan eit aralklar) EVRESEL BLME:

Direkt Blme (Basit aracsz blme) Endirekt Blme(Aracl Blme) Yedirmeli Blme(Diferansiyel Blme)
DREKT BLME LEM: Bu blme ilemini yapmakta kullanlan aparatlar, iin nemine ve ileme uygun konumda pratik ayarlamak amac ile yatay veya dey aparatlar olarak ya da divizrle basit blme aparat olarak imal edilirler. Dolays ile para ileme ekli hangisine uygun ise para ona balanarak blme ilemi yaplr.Burada kullanlan aparatlarn basit oluu, ilemlerin pratik olarak yaplmasndandr. Adna Basit aracsz blme ilemi ve aparat denir.Aygt basit bir gvde,fener mili,eit aralklarda blnm entikli veya delikli disk(plaka) ile i paralarn balama aralarndan ibarettir. Apaartn konumu yatay olduundan dolay i paralarda yatay balanr. Blme ileminin yaplmasnda;

nk=K/Z
formul kullanlr. Z=Yaplmas istenilen blm says nk=Diskin dnme miktar. Yani atlatlacak aralk says. K=Disk veya plakada bulunan entik, delik, kanal veya iaret saysdr. (Not: Genel olarak disk zerinde 24 aralk bulunur.) RN: Basit aracsz blme aparat ile alt ke cvata balar ilenecektir. Blme aygtndaki diskte bulunan entik says 24 olduuna gre her yzn ilenmesi iin atlatlacak aralk saysn bulunuz.

24/6=4
bulunur. Bu birinci yz ilendikten sonra iaretli diskinden 4 aralk kadar dndrlecek demektir. Aralk diskin iaretleri arasnda kalan dolu ksmdr. RN: Divizr aparat kullanlarak bir basit blme ilemi yaplacaktr. Sonsuz vida arknn di says 40 olan bu divizrde 32 blme yapmak istenilmektedir.

nk=K/Zden
40/32=1 tam 8/32 says bulunur yani 32 delikli aynada 1 tam tur 8 aralk atlatlacaktr. ENDREKT BLME LEM:

Direkt blme ilemi ile her zaman yaplamayan ilemleri ierir. Endrekt blme ileminin yaplmas iin divizrler kullanlr. Burada blme ilemleri delikli ayna yardm ile yaplr.Divizrn temelini sonsuz vida ve ark oluturur. ekilde paralarn birbirleri ile olan ilikisi gsterilmitir. Sonsuz vida ve ark sisteminin oranna blme aparatnda evirme oran denir. evirme oranlar geliigzel olmazlar , belirli standartlar halinde yaplrlar. ( 1/401/601/80ve dner tablalarda 1/90 ve 1/120 oranndadr.) rnein 1/40 orannda ; 1 rakam sonsuz vidann az saysn , 40 rakamda arkn di saysn ifade eder. Not: Atelyemizde kullanlan divizrlerin evirme oran 1/40 tr. Delikli aynann nndeki pim ekilerek evirme kolu bir devir ddrldnde ; sonsuz vida da dnerek ark (diliyi) bir di adm kadar yani, 1/40 devir kadar evirir. Sonsuz vida 40 kez dndrlrse dilisi ve divizr mili bir tam devir yapar. Delikli Ayna: Blme aparatlarnda kullanlan delikli aynalarda , evrime kolunun dnme saysndaki kesir miktarn belirleyebilmek iin, ayarlanabilen makas gerektirir.evirme kolunun ucunda bir pim bulunmaktadr. Bu pim ataln durduu delie saplanr. Eer blme ilemlerinde yalnz tam devirler gerekseydi,delikli aynada bir delik bulunmas yeterliydi. Fakat farkl ve deiik blmler iin, kol devrinin ok eitli kesirlere gre yaplmas gerekir ki ite bu kesirleri kolayca ve hassas olarak tespit etmek iin makas kullanlr. Makas delikli ayna zerinde, delik yerlerine ayarlanabilecek biimde yaplmtr. Adna atal ayaklar da denir. 1.Delikli Ayna: 1.yz / 15-16-17-18-19-20 2.yz / 21-23-27-29-31-33 2.Delikli Ayna 1.yz / 24-25-28-30-34-37-38-39-41-42-43 2.yz / 46-47-49-51-53-54-58-59-62-66

rnek: evirme oran 1/40 olan bir divizrde 12 adet eit blnt yaplacaktr. Gerekli hesaplamaar yapnz. 40/12=10/3=1 tam 1/3 saysna karlk gelir. rnek: Modl 2 mm olan ve Z=60 olan bir dz dilinin almas iin gerekli hesaplamalar yapnz.

a)da=m(z+2)=2(60+2) ise olur.

da=124 mm

b)h=2m+c ise c=0.167.m alnarak h=2.167.m=2,167.2 den h=4.33 mm olur. c)p=m.=2. ise p=628 mm dir.(dili arklarn admlar , blm dairesi yay zerindeki deer olarak ollr.) Nk= 40/60 =2/3 sayisi elde edilir ve arzu edilen delikli says iin pay ve payda ayn say ile byltlr. 2/3x10/10=20/30 20 aralk gibi. yani 30 delikli aynada

Dz Dili arkn Almas: Dili ark profilleri, eitli izim yntemleri ile bulunarak modl frezelerine verilmitir. Profil di saylarna gre deitiinden, ayn modl iin freze aks saysn deitirmek gerekmitir. Makina yapmnda dili arklarn di says 12 den daha az olmamaktadr.135 di saysndan sonra da profil hissedilir bir ekilde deiiklik gstermez. Bu nedenle 10 modle kadar olan modl frezeleri, alacak di saysna gre 8 erli takmlar halinde yaplmtr. Alacak dili saylarna gre modl numaralarn gsteren aadaki tablodan faydalanlmas gerekmektedir. Modl freze numaras Alacak di says

1 12 13

2 14 16

3 17 20

4 21 25

5 26 34

6 35 54

7 55 134

8 135 kramayer

rnein; Modl 2 olan ve di says 60 olan dz diliyi amak iin 7 numaral modl frezesi kullanlmaldr. Daha nceden uygun apta tornalanm olan i paras uygun ekilde tezgaha balanr ve modl freze aks ile gerekli sfrlama, ayar ilemleri yaplr. Di ama ilemi sfrlama yapldktan sonra ok az miktarda tala verilerek uygun sayda ve uygun aralklarda ap amad kontrol edilir. Eer hesaplamalar ve diler dzgn bir dalmda ise di derinlii kadar tala verilir ve ilem gerekletirilir. DORUSAL (YZEYSEL) BLME VE KRAMAYER DL AMAK: niversal blme aygtlarndan faydalanarak paralar zerine (cetvel ve kramayer dililer) dorusal blntler yapmak mmkndr. Dorudan doruya tezgah tablasna veya mengeneye balanan i parasna, her aralk iin bir ilerleme yaptrmak gerekir. lerleme mikrometrik bilezik ile verilebildii gibi , kolay ve hatasz bir blme iin divizr ve dililerden yararlanlarakta yaplabilir.Ayrca zel aparatlarla kusursuz kramayer amakta mmkndr. Mikrometrik Bileziklerle(Tamburlarla):

Cetvel blntlerini yapabilmek iin freze tezghna uygun olarak hazrlanm bir torna kalemi veya zel bir izici u balanr. Kalem veya u, freze tezghna zel olarak hazrlanm bir kater veya flanlar ile ya da malafa bilezikleri yardm ile balanr. Mikrometrik bileziklerle de tablaya uygun ilerleme verilerek istenilen blntler elde edilir. zel Aparat le Dorusal Blme: h=yaplmas istenilen blm, mm-parmak-modl cinsinden hT=Tezgah masa mili adm(tezsan tezgahlar masa mili adm=6 mm) a=eviren dili, Aparat miline taklr b=evrilen dili, Tezgah masa miline taklr. Dili arklarn bulunmas, yaplmak istenilen blmn, tezgh masa mili admna oranlanmasyla mmkndr.